Yn voornemen is, gunftige Lefer , een
Toonneel te bouwen , om op het felve de
Afbeeldingen en Befchrijvingen van de
Steden des Aertrijeks te vertoonen. Ghy
fult, geloof ick, met my oordeelen,dat het
een wichtigh werck is,van meer dan gemeenen arbeit,on-
eindelijcke koften, en by het leven van een menfch naeu-
lijcks te bereicken. Ickfal evenwel aenvangen,en met on-
vermoeiden yver, foo veelmogelijck is , voortgaen, niet
alleen met dit,maer oock metonfen Atlas(van welke alree
vier ftucken uitgegeven lijn , en het vijfde onder de Pers
is) te vercieren en vermeerderen, tot het einde mijner ja-
ren , welcke ick ten beften van \'t gemeen altijt fal trach-
ten te hefteden.

Ick begin dan, om verfcheide inlichten, eerft met Ne-
derlant j want ick dat, als mijn Vaderlant, beft kenne j en,
volgens de wetten der Natuur, meeft bemin. Voegh hier
by,dat Neêrlant in defe eeuw het eenigh Toonneells van
de dapperfte verrichtingen des geheelen Aertbodems,
waer op de grootfte Oppervorften hunne hartstochten
aen de weerelt vertoonen i foo dat overlang de treffelijck-
fte verftanden hunne oogen herwaerts gekeert hebben:
want foo ghy u voorftelt de gedurige oorlogen,die,federt
tachtigh jaren, met de meefte krijgelheit, tuflchen fulcke
machtige en ftrijtbare Volckeren, gevoert fijn; waer in
foo veel legers en rijckdommen verfmolten, landen en
fteden verdorven, eh ontallijcke gruwelen en bloetftor-
tingen gedaenfijn j ghy fult met my moeten bekennen ,
dat aen defe Landen, die alle andere van de geheele wee-

relt tot een helder voorbeelt ftrecken, d\'eerfte pkets toe-
komt. Nadien oock de Vrede , die men geloofde dat in
eeuwige ballingfchap van hier veritooten was , tegen
yders hoop en verwachting , foo geluckigh weder in-
gevoert, en op vaibe zuilen gefbelt is en dat wy nu
fien, dat d overwinnaers oock overwonnen können wer-
den : want de Koning van Spanje, en onfe doorluchtige
Vaders de Heeren Staten, na foo veel overwinningen bei*
de onverwonnen, verwinnen fich felve, in \'t aengaen van
een eeuwige Vrede ^ waer door het fchijnt, dat fy den oor-
logh, ja d\'overwinning felf, te boven gaen, en ons" een ge?
durige ruft beloven. Hoe geluckigh fijn wy, die defe tijdt
beleven ! dewijl wy fien \'t geen onfe voorouders onmoge-
lijck achten, wy naeulijcks gelooven j ja onfe nakomelin-
gen van verbaeftheit fal doen verftommen, Defe verwin-
ning van fich felf (wiens weêrga de weerelt nooit fach,
nocht fien fal, dan na dit voorbeelt) heeft ons de Vrede,
van vele gewenfcht, en van niemant gehoopt, voortge-
bracht, Nu wenfch en bid ick,en al die met my \'t gemeene
beft oprechtelijck beminnen, dat defe geluckige fpruit
van foo een edelaerdige moeder dagelijcks groeye,tot de
genoeghfame grootte en ftercktevan een algemeene ruft.
Maer waer vervoert my d\'onuitfprekelijcke foetheit van
de Vrede ? lekkeer, enlaet die befchrij ving aen d\'aller-
geleertfte tongen en pennen ^ fy füllen genoeghfame ftof
en arbeidt vinden.

Ick offer u nu Nederlant in twee deelen, verciert met
de namen van Koninglijck, en Vereenighd : \'t een vervat
de Steden van de Nederlanden onder des Konings ge-
biet; \'t anderdie van de Vereenighde Nederlanden onder
de regering der Staten; welcke afdeeling hen,büiten twij-
fel,niet mishagen fal,om datfe door haer felf gedaen is; en
daerom \'oock niemant onaengenaem behoort te fijn. Ont-

ick oiidertufTchen Italien, oock in twee ftuckeii, gereet
make j waer in ghy de wonderen van den voorleden en te-
genwoordigen tijt fult aenfcliouwen. De genegenlieit die
ick dat lant toedraegh, om dat.\'et eenige tijt de^foetfte
verblijfplaets mijner jeught geweeft is,verbint my,!dat het
terftont op mijn Vaderlant volgh. Daer na fal ick over-
gaen in Spanje,om die Steden,en wat in de felve fclioon en
wonderlijck voor t oogh is, te vertoonen en befchrijven j
en voegén daer by \'tgene onder \'t gebiet van die Koning
in de Ooft-en Weft-Indien is, met de plaetfen welcke onfe
Neêrlanders in die geweften befitten,alles gedeelt in drie
ftucken. Van daer meen ick in Vranckrijck te gaen, het
welck, om fijn wijtftreckende grootte, en menighte van
fteden,verfcheide ftucken eifcht: waer toe de wetenfchap
en goede wil der gener, die vermogen hebben in foodani-
ge faken , en hun Vaderlant en defe kunften beminnen,
feer dienftigh wefen fal. Engelant en Schotlandt füllen
oock hun plaets krijgen; want ick alree veelftuckén daer
van gereet heb, die ick opmake^ en wende voorts alle
vlijt aen, om by een te vergaderen, wat van de Noortfche
landen, als Sweden,Denemarcken, Noorwegen, en die
meer na \'t Ooften ftrecken,als Polen,Mofcovien en Griec-
kenlant, te bekomen is ; op dat uwe hope en verlangen
niet te vergeefs fy. Duitflant meyn ick niet aen te roe-
ren, dewijl Mattheus Merian fijn kunft daer aen getoont
heeft: en op dat ick oock te ralfer in mijn voornemen
van dit Tooneel der Steden, en pnfen Atlas te volmaken,
voortgaen mach. Indien iemant iets, \'t gene hy tot verbe-
tering oft vermeerdering, van dit Werck dienftigh acht ,
kan bybrengen, om het te helpen vercieren en verheer-
lijeken, hy gelieve het my deelachtigh te maken ; op
dat hy fijn Vaderlandt, de nakomelingen, en my in \'t by-
fonder een aengenamen dienft bewijfe, en aen hem ver-
plichte.

N dit T)eel fiet men de Steden van V Koninglijck Ne-
derlant^ door welcke benaming ick verftae de TProvin-
den der Nederlanden ^ die den Koning van Spanje
tot haren Opperheer erkennen^ op dat ick het door de
felve naemt€ klaerder van de Vereemgpde Landen onderfcheyde.
Ghy fultfeggen ^ dat defe naem en deeltng gantfch nieu en ongehoort
ßjn. Ick fta het toe : doch ghy moet my oock toeßaen ^ dat het niet
oneygentl^ck ü \\ maer feer dienftigh in defe tijdt ^ om de Frede voor
weynige jarengeßoten. Indien evenweliemant dunckt^ dat dit niet
gevoeghlyck is ^ en my daer over berifpen wil^ die fchijnt^ na mijn
oordeel ^ den Koning, en de Staten der Vereenighde Nederlanden^
felf te beflrajfen. ^iJMaer^ u verfeUende^ laet ons gaen van de tijtel
naer het boeck ^ en van de naem naer de faeck. Ick had mijn voor-
nemen eerder uytgevoert; doch wat kon ick doen^ewjl de tijden foo
verdurven waren? want door wat middelfou ick van hen^ die toen
onfe vyanden waren ^ foodanige dingen, wekkers gemeen-making
Jy geloofden tot haer nadeel teftrecken, verkregen hebben ? Indien
ick feeniger tijdt verwerve, door de bant der Vrede, die de harten
tfamen hecht^an degene^ die nu onfe vrienden ftjn^dat ick my dur-
ve beloFüen^ foo fal ick aV t gene dat men by dit T)eely en by dat van
V Vereenighde Nederlant fal können voegen, in een byfonder zAen-
hangfel uytgeven Ick begeer alleen, dat uwe biüijckheyt myne be-
geerte^ tot het overige te volmaken^ ver meerdere. De regeering van
Antwerpen {een dervoornaemfießeden in dit deel ^ en na wekkers
voorbeelt vele andere beßiert worden) is hier wat breeder^ doch by-
na met deyge woorden van Guicciardinjewijl ick tot noch toe niets
beters kon bekomen, befchreven Vaertwel^ en gebruyckt dit tot
uw nutenvermaeck:

E Staten Generael der Vereenighde Nederlan-
den 5 allen den genen die defen füllen fien ofte
hooren lefen, faluyt : Doen te weten , dat Wy
geconfenteert, geaccordeert en geodroyeert
hebben ^ gelijck Wy eonfenteeren, accordeeren
en oftroyeeren mits defen aen lohannes Blaeu
van Amfterdam, dat hy voor den tijdt van een-
en-twintigh naeftkomende jaren, met feclufie van allen anderen,
in de Vereenighde Nederlanden, Geaflbcieerde Landtfchappen,
Leden en Steeden van dien, fal mogen maecken, drucken, uytge-
ven ende verkoopen feecker ftuck wercks,befl:aende in twee dee-
len , geintituleert ac c::Magnum Theatmm Vrhium "BelgtcA, het eene

befchrijvende de Steden van de felve Vereenighde Neederlanden,
ende van de naburige van dien, ende het andere ofte tweede be-
grijpende de Steden van de Neederlanden, ftaende onder het ge-
biedt van den Koningh van Spagnien; verbiedende allen ende
eenen yegelijcken Ingefétenen van de gemelte Vereenighde Ne-
derlanden, Geaflbcieerde Landtfchappen, Leden ende Steden van
dien , binnen de voorfz tijdt van een-en-twintich naeftkomende
jaeren, het voorfz Werck, beftaende in twee ftucken, in \'t geheel
ofte ten deel, in t groot oft kleyn formaet nae te maecken, druc-
ken , uytgeven ofte verkoopen, ofte elders nagemaeckt ende na-
gedruckt hier te lande te brengen, om gebruyckt ofte verkoft te
worden, fonder confent van den voornoemden lohannes Blaeu,
op verbeurte van alle de nagemaeckte ende naegedruckte Werc-
ken , ende daerenboven van fes hondert Carolus guldens , tappli-
ceren daer van een derdedeel tenbehoeve van den Officier die de
Calangie doen fal, het tweede derdendeel ten behoeve van den
armen, ende het refterende derdendeel ten behoeve van den voor-
noemden lohannes Blaeu i Ende dit alles fonder prejuditie van
alle voorgaende generale ende particuliere conceffien ^ behoude-
lijck nochtans dat den meergenoemden Blaeu gehouden fal fijn op
defen Onfen Odroye te verfoecken oock t obtineeren Attache
van de Provincie ofte Provinciën alwaer hy fijn voorfz Werck fal
willen maecken , drucken, uytgeven ende verkoopen. Gedaen in
den Hage , den een-en-twintichften Novembris feftien honderdt
acht-en-veertich,was geparapheert W. v a n H a r e n ^^ noch lager
ftont, ter Ordonnantie van de Hoochgemelte Heeren Staten Ge-
nerael , was onderteyckent Cornelis Mufch, 1(^48, ende had een
opgedruckte fegel van de Hoog: Moog: Heeren Staten Generael
in rooden wafTche, bedeckt met papier.

Ndien d\'Areopagiten
van Athenen,de Dmï-
I den der Franfchen,
I de Wijfen der Perlia-
I nenj de Gymnofophi-
ften by dlndianen^en
deWijsbegerigenvan
Memphis meer eer en
roem voor defe Land-
fchappen en Koningrijcken verkregen heb-
ben , dan fy van het prijfelijckfte ^ dat er fijn
kon, foo wel door konft, als van natuur, ver-
krijgen konden; foo mochten \\vy oock wel,
tot een der heerlijckfte eernamen van de ftadt
Loven, haer vermaerde en doorluchtige hoo-
ge School ftellen, die byna foo veel Collegien
en vergaderingen in haer omkring bevat, als
Ninive en Theben eertij dts poorten in d om-
kring van haer muren telden. Wy füllen ech-
ter de nagel van haer voorfpoet niet aen dit
eenigh voordeel hechten j maer, gelijck een
fackel,met een ander gevoeght, het licht daer
af te meer doet flickeren, en gelijck het goet,
door by voeging van \'t felve, beter wordt, wy
füllen defe Stadt met foo veel te meer eer en
roem ophoopen, als wy fchitterende gefteen-
ten aen haer kroon, en goede eygenfchappen
aen haer volmaecktheden tellen. Haer oudt-
heydt fal voor eerft haer eerwaerdigh maec-
Haercor- . ^^^^ Loven, de eerfte Hooft-ftadt van
Brabant, gelijck lacobus de Guifa, een groot
onderfoecker der Franfche aeloutheden, aen-
vijft, heeft haren oorfprong en begin lang
voor de komft van lulius Cefar in defe gewe-
ien 5 en van feker Overfte en Velt-heer der
Schotten, die,vermits hy Lupus genoemt
v/ierdt, fijn naem aen defe Stadt gegeven, en
haer Lupofma geheeten heeft: welcke na-
maels van die gene , die de Franfche tael ge-
bruycken , Loußn en Louvain genoemt is.
Eenige verfekeren, dat defe naem van het
Duytfche woort lo^en, pnjfen, herkomt: om
dat in fekere tempel, aen Mars (gelijck fy feg-
gen) gewijd, defe ftrijdbare god geprefen en
ge-eert wierdt. Sommige gevoelen, dat hier
d oude Lovacij en andere, dat hier de Grudii
gewoont hebben. Maer dit fy foo \'t is, defe
Stadt is feker leer oudt, en door een oude
Burght vermaert, die, gelijck d\'inwoonders
roemen, een werck van lulius Cefar is.

De vermaerde Lipfius acht, dat Loven, in
de tijden der Normannen gebout, haer naem
van haer gelegentheyt naer onfe tael geno-
men heeft. Daer is (fegt hy) in defe Stadt,
naer dooftfijde een heuvel en bofch , dat
men noch heden Lo, Lo-herg, en Lo-bofch
Brabant»

noemt. Daer beneden aen de vloet is een
vlackte 3 die in d\'oude tael Veen genoemt
wordt. Hier af (ijn noch heden de Veheii
der Hollandersdaer de turf, om te bran-
den , gedolven word. Men bevind oock fe-
kerlijck, dat in voorgaende jaten hier in de
beemden van S. Marnnus gelijcke flach van
äerde uytgedolven is. Defe vochtige vlack-
te, beneden aen de Lo-bergh gelegen, voert
dan de naem van Lo\'vanium, oft, gelijck
d\'oude en eyge naem is, Loveriy byna als Lo-
en)en gefegt. Doch de Latijnen, de Franfche
uytfpraeck {Louvain) meer volgende, heb-
ben Lo\'vanmm daer af gemaeckt, die wy
behouden.

Defe Stadt is van feer bequame gelegen- Celegefi.
heyt, en in een vruchtbaer landt gebouwt.
D aengenaemheydt en gematightheydt des
luchts is daer fodanigh,dat \'er binnen en buy-
ten de mueren , op de byleggende heuvelen,
wijn geoogft en vergadert wordt. Sy is oock
feer breedt en ruym van gront, en byna ront
gelijck een ring,die haer oock bequamer,dan
eenige andere geftalte, maeckt. Haer palen
fijn dick wij Is uytgefet; en de lefte omkring
der mueren wierd in \'t jaer 13^1 begonnen.

Maer om volkomentlijck en eygentlijck
te verftaen hoe groot defe Stadt is,ßo weet,
dat in \'t jaer 14175 drie van de voornaemfte
Heeren van ons Nederlandt, namelijck de
Graef van Naffou, die oock Vryheer van
Dieft was; de Baron (federt Marckgraef) van
Bergen-op-Zoom 5 en de Baron van Wefe-
mael, (oft uyt vermaeck ennieusgierigheyt,
oft om eenige andere oorfaeck) met groote
koften, vijf Steden,die fy de grootften van alle
benoorden d\'Alpen hielden, deden meten :
maer men bevind uyt de getuygenis ^ noch
heden in wefen fijnde, en uyt het geheugh-
fchrift, met goude letteren gefchreven, dat
Loven drie roeden grooter is dan Gent, acht
grooter dan Luyck, oock acht grooter dan
Parijs, (toen ter tijdt, en fonder fijn voorfte-
den) eneyndelijck achtien roeden grooter
dan Keulen. Een roede is een fekere mate
van twintigh Romeynfche voeten. Dit ge-
denck-teecken getuyght wel hoe veel defe
Stadt grooter is, dan d\'andere; maer voegt\'er
nochtans ( foo onbedacht fijn fomtijdts de
menfchen) de rechte grootheyt van Loven
niet by. lek bevind nochtans, na een vlijtigh ^^^^
onderfoeck, op een andere tijdt gedaen, dat
defe Stadt aen de binnenfte omgang der ^\'
mueren fes Italiaenfche mijlen groot is > om
de welcke te gaen men niet min dan twee
uren tijts behoeft; en dat de buytenfte om-

megafig meer dan acht mijlen begrijpt. Sy
heeft oock binnen haer mueren eenige ruy-
me velden, luftige wijngaerden , groote en
vruchtbare hoven j oock heuvelen, dalen,
kleyne bofTchen, wateren, onder welcke het
beexken de Dele, dat door de Stadt vloeyt,
het voornaemfte is j en andere diergelijcke
gemacken en vercieringen : foo dat onfe
voorouders voorlichtelijck, en met oordeel,
defe Stadt tot een ftoel en zetel der leer-
oeffèningen , ftudien, en Mufen verkofen
hebben.

Onder d\'uytwendige en openbare werken
gruften. ^^^^ Stadtfijn voor eerft de graften,
die breedt, diep, en dickwijls in harde ftee-
nen,oft fteenachtige aerde ingehouwen fijn.

De mueren fijn van gebacke fteenen , en
daerna met groote en fware witte gehouwe
fteenen onderfcheyden,en tuifchen gevoegt,
en die met een vafte grontveft foo diep uyt
de gront opgehaelt, dat men naeuwelïjcks
een derdedeel van t werck fiet.

Daer fijn oock hooge en dicke torens,die
de muur affcheyden , en daer beneden kel-
ders en holen , fterck gemaeckt, tot bewa-
ring van t gene,dat verborgen moet blijven,
ofte tot krijghs-gebruyck. Onder anderen
fteeckt uyt de toren, de \'uerlooren koB ge-
noemt, die hier af de naem gekregen heeft ,
dat de Loyenaers voornamen feven gelijcke
torens aen verfcheyde deelen van de Stadt
op te rechten 5 maer dat fy, d\'een daer af ge-
bouwt hebbende, van tegenfpoet overvallen
wier den, en, de koften niet uytvoeren kön-
nende , gedwongen waren van hun voorge-
nomen werck af te ftaenj Grammaje ïn Lo-
njanïo. De genen, die fcherp van geficht fijn,
können by klaer en helder weer van defe to-
ren Antwerpen , acht mijlen van daer gele-
gen , fien. Sy is in \'t jaer duyfent drie non-
dert vier-en-feftigh gefticht. De muur daer
af, van binnen met gebacke fteenen opge-
haelt, is van buyten met witte fteen bekleet.
De ronde geftalte gaet eenparighlijck in de
hooghte op , tot geen ander gebruyck, dan
om d\'uytficht, tot het welck fy oock ge-
maeckt is: want men kan daer af het gene,
dat daer rontom gelegen is, veel duyfent
fchreden verre fien. Kort, defe Stadt heeft
drie-en-vijftigh torens, trefFelijck gebout, op
de muuren : daer noch onlangs, door \'t ge-
biedt van de Landtvooght deßr landtfchap-
pen , dertien rondeelen en bolwercken van
opgehoopte aerde gemaeckt,en festien hou-
"Bruggen. te bruggen, hier en daer gelegen, bygeko-
fooYten, fij^- ^^^ vindt daer elf poorten van
witte gehouwe fteen , van de wekken defe
met verwondering aengefchouwt worden :

de Bruffelfche, Mechelfche , Hasbanifche >
de poort naer Dieft, en naer Perck. Sy héb-
ben hun namen van de plaetfen.daer fy heen
ftrecken 5 en worden anders de Banckfche,
Montaenfche, Thienfche , en Fiierbachfche
poort geiiaemt 5 daer de Wijngaert-poort,
en de Heverfche-poorten noch bykomen,
van\' de wekken d\'eerfte naer de menighte
der wijngaerden , en d\'ander naer de hoven
buyten de Stadt genoemt fijn. De Jobfche
poort heeft haer naem van S. Jobs marckt
in Wefemael, daer het water door geloft
wordt. Soo veel van de buytenwercken der
Stadt.

Nu volgen de binnewercken, als op twee
fchragen , namelijck de gewijde en wereldt-
lijcke gebouwen, gefticht. Onder de gewij-
de gebouwen is voor eerft S. Pieters kerck, Kercken.
waerdigh om befien te worden , en die, nae
\'t oordeel der bouwkonftenaers, in weynigh
plaetfen haers gelijck in versiering vindt.
Men fiet in het midden van \'t koor het graf
van de Hertogh, en elders noch anderen 5
wekkers graf-fchriften Fr. Swertius verga-
dert heeft. Vraegh daer na Chriftus beelte-
nis,en ghy fult de hiftorievan\'t kruys,en van
de dier verftaen. De toren wordt onder de
fchoonften van Nederlandt gehouden, maer
is nu door de verwoeftingen en brandt feer
bedorven. De Kanonicken, tot achtien in
het getal, hebben hier hun plaets, over de
wekken de Trdpo/itpts, oock boven de De-
ken, gelijck het hooft is : feker, een groote
waerdigheyt, en die voortij dts aen nieniant,
dan aen de Sonen der Vorften oft Overften,
gegeven wierdt. D\'eer is noch aen de waer-
digheyt gevoegt, om dat defe van de nieuwe
Vorft;, als hy in de heerfchappy treed, plech-
telij ck d\'eed vordert en afneemt: in \'t welck
fy fich belijden Voorfpraken dsr Kanonicken
"van S. Pieter te fuüen ^\'vorden, Hy krijght
daer na tot een gift het paert van de Vorft,
daer hy op fit; het welck eertijts echter de
Sanger kreegh, en daerom twift" onder hen
"w^as, {Lipfms Uh. z. cap, de Lovan.) De
tweede parochy-kerk wort S. Michiels kerk
genoemtjcn is op de poort van d\'oude muur
gebouwt. Sy had in \'t begin een hooge to-
ren, die in \'t jaer duyfent twee hondert vijf-
en-twintigh, met groote fchade der byftaen-
de huyfen , neêrgeftort, en noch niet weder
opgemaeckt is. De derde is S. Jacobs kerck,
die van de donder gellagen , en weer opge-
maeckt is, en aen \'t Collegium oft vergade-
ring der Kanonicken geo;even is. De vierde
is S. Geertruidts kerck, die van de Regulier-
Kanonicken bewoont wort. Men feght dat
defe toren, heerlijck gebout, door de wolk-

werckers, van \'t gèk, dat fy daer toe te famen
brachten, gebout is; foo groot en machtigh
was toen dit volck in defe plaets. Eynhou-
tius, een wijs man , vergroote en vercierde
dit kloofter met een heel fchoongebou. Hy
boude oock rontom de hoven de groote en
flercke wandelry, van boven in deelen en
kamers onderfcheyden, tot gebruyck der
twaelf jongelingen van Adelijcke ftam,
(want foodanigen wierden hier alleenlijck
toegelaten) die hy wilde dat hier opgevoed,
cn in wetenfchappen en godtvruchtigheydt
onderwefen fouden worden : feker een tref-
felijck werck en voornemen. De vijfde kerk
wordt S. C^intijn toege-eygent. Defe kerk,
hoewel niet de grootfte , is nochtans de
fchoonfte van allen , naer Lipfius oordeel 5
van bequame mate en grootheydt, en van
alle fijden met veel licht verlicht.

K}ooJters. Laet ons nu tot de klooflers der mannen
voortgaen : onder de wekken de Domini-
canen uytfteecken. Li \'t koor van de kerck
fijn glafe venfteren, van de Vorft Hendrick
de derde tot een gift gegeven, \'t Gerucht
loopt dat ^Ihertus isMagnus , BilTchop van
Regensburgh, in \'t jaer clo cc lx x vi, der-
waerts is gekomen, en eenige autarcn in t
yoorfte deel des kercks gewijd heeft. Men
fegt oock, dat fijn leerling, Thomas Acfu\'mas^
fijn reis-broederwas,en tEuangelium van het
opperdeel defer plaets gepredickt heeft: Ja
men bewaert noch de leffenaer, die hy, foo
men feght, gebruyckt heeft. Doch t is feker
dat hy heel gemeenfaem met de Vorften heeft
geweeft, en dat Alejday weduw van de voor-
genoemde Hendrick,aen hem, tot Parijs fijn-
de,gefchreven,cn van hem raedt, om haer le-
ven te beftieren, verfocht en ontfangen
heeft. De Dominicanen hebben achter haer,
en aen d andere fijde,door d arm van de vloet
afgefcheyden, de Francifcanen, die, gelijck
men fegt,in t vijfde jaer na S.Francifcus doot,
in t jaer cl0 cc X X XI , derwaerts gekomen
fipjujius Lipfipts beeltenis cn graf-fchnft,dat
hy idts in \'t jaer cl 3 13 c i v, op d elfde van
Sprockelmaent, heeft gemaeckt, en bevolen
op te rechten, hangen daer aen een pilaer :

ren, in een plaets, die verre van alle gewoel
engedruys afgefcheyden is: jae foodanigh,
dat de Monnicken niet feer in de Stadt naer
d\'eenfaemheyt der wilderniÜen verlangen. In
dit kloofter is een wondeiiijcke wandelry,die
groot en heerlijck gebouwt is 5 en ick Weet
niet, fegt Ltpfim, of men hier, of in d\' omleg-
gende plaetfen iets fal vinden dat hier by ge^
kecken kan worden.

De Jefuiten waren hier eerft niet meer dan
twee in t getal, maer toen federt hun menig-
te vermeerderde , maeckten zy een klooftef
door de miltdadigheydt van Torrentius, Bif-
fchop van Antwerpen, die in fijn fterven fijn
goederen aen hen fchonck: maer nu fijn
a inkomften veel grooter.

D\'andere kloofteren der Mannen füllen
wy met fwijgen voorbygaen. Juftus Lipfius
telt negen Vrouwen-kloofters, die ghy,indien
\\ u luft, buyten onfe befchrijving by hem
fult vinden.

Wy verheffen onder de Politijcke wcerelt-
lijcke gebouwen voornaemelijck \\\\qx. Stadt-
hujSy geheel van uytgehouwen fteen , en
metaf-beeltfels en behangfels verfcheydelijck
verkiert, en dat fijn rechte grootheyt, én een
feer fchoone proportie en overeenftemmino-e
heeft, en tot een gedenckteecken van de
pracht en uytfteeckentheydt der Ouden ver-
ftreckt. Indien men daer binnen komt, foo
vindt men de ladders en petarden , daer de
Stadt eertij dts mee gewonnen wierdt: oock
een fchildery,die Andromedasfabel vertoont,
op d\'inkomft van Albertus gemaeckt. Doch
ick fal, eer ick van\'t Raethuys fcheyd , eerft
eenige wetten, infonderheydt de gene die
vreemt fijn, verhaelen. Defe wet was tegen
de roovers: De gene, die een helper oft be^v or-
der aer »van hoer er je oft ronjing isy fal gebannen
\'Wörden-, maer de geen^die \'tfilf bedreden heeft^
fal met eenhoute X^egh ßjn hooft a^ez^aeght
\'vvorden, Seker wat nieuws, met een houtè
X^egh* Sy wilden door defe fwaere en lang-
fame ftraf de menfchen affchricken. Noch
tegen de vechters: De gene die een Burger te^
gen ßjn ^vil ten ßrijt uytgeejfcht heeft, fal met
een plaet geflagen ^worden, Defe plaet was als
feecker üagh van een bijl, die van eenige
hooghte met eenigh gewicht van een dwars-
bakk neerviel, ende mifdadige, met fijn
hooft op een block gebogen, de hals deur-»
fneedt.

Maer laet ons van hier naer de Burghtyccr:-^ Surght,
tijdts de wooning der Graven,klimmen. Hier
in woonden fy, en ftelden een Burgh-graef,
als fy afwefigh waren. Sy hielden hier hun
kinderen,die daer opgevoedt wierden,fchoon
fy, toen hun heerfchappy aen wies, hun wo-
ning elders hadden. De oorfaeck daer af was
de ïiiyvere en gefonde lucht, met d aenge-

name iiytUcht daer rontom. Hier wieïd Key-
fer Karei de vijfde, noch jong fijnde, met zijn
Süfters opgevoed. Hier ontfingen d\'uytheem-
fche Vorllen, en de genen^ die gekomen \'w^a-
ren, hun ordening en befcheyt, en wierden
als toteerbe wij fing int oude Hof geherbergt.
Defe Sduarty Koning van Engelandt, die te-
gen Philippus, Koning van Vranckrijck^oor-
logde 5 in \'t jaer cIdcccxxxviiIj verfleet
hier de geheele winter ^ met zijn gemalin ,
toen hy in Nederlandt was gekomen, om
bontgenootfchap en hulp te verfoecken.Daer
is in defe Burghteen put, hondert en dertigh
voeten diep, uyt welcks diepte een Echo oft
weergalm rijft. Kort, al\'t geen, dat men hier
vindt, is treffelijck en uytmuntende.
Water- Men vindt daer oock een V Vaterßujs^mct
fi^y^\' groote moeyte en koften in de vloet de Dele,
om die te bedwingen,of deur te laten vloeyen,
in \'t jaer c ID c c c L X V, gemaeckt; die echter
door belagingen de Stadt byna, in\'t jaer cl3
ID L X X111, verdelgt hadt. Lipfius verhaelt
dat, toen\'er een fware regen gevallen, en het
fneeuw oock gedooyt was, op d\'achtfte van
Louwmaent, een groote fwarigheyt ontftont,
door d onachtfaemheydt van de fluys-wach-
ter, die de fchotdeuren niet in tijdts opende >
en aen\'t water fijn deurgang gaf. De vloet
bleef dieshalven ftaen, en, met groot gewelc
• opfwellende, was alree met de muur gelijck
geworden 5 het water borft eyndelijck by de
fluys deur, en met groot ge welt ter Stadt in-
ftortende, fleepte veel beeften , en eenige
menfchen mee, en wierp heele huyfen om
verre : ick verfwijgh noch het huys-gewaedt
der Burgers.

o^arek\' D\'overige wercken van de Stadt fijn 11e-
gen Marckten,daerop men waren verkoopt 5
veertien Watermeulens5 twaelfStraten, die
de Stadt in t midden doorfnijden 5 hondert
en veertig dwars-ftraten 5 (êftien fteene Brug-

fen 5 vier gemeene Bronnen oft Fonteynen:
aer noch de Vorftelijcke Hoven van Croy,
SchoonuorßjT^aßowuv, en Bergen by komen.
. Maer defe Stadt heeft noch (\'t welck bo-
ven al haer versieringen uytmunt) de alder-
vermaerfte en gemeene Academie,oft hooge
School, van alle konften en wetenfchappen,
en over de twintig Collegien, van verlchey-
de Mannen, door hun waerdigheydt en ach-
ting vermaert, met heel treffelijcke wetten
ingeftek, in de welcken eenige feer geleerde
Mannen gedurighlijck alle konften en facul-
teyten oft leeringen oefFenen.

Wy bevinden dat defe Academie oft hoo-
ge School ingeftelt is in t jaer na Chriftus ge-
boorte duifent vier hondert en feven-en-twin-
tigh, en dit op \'t verfoeck van de Nederlant-
fche Adel, door Johannes, Hertogh van Bra-
bant , die haer eerft ftichte , en met geleerde

Mannen, die hy van alle zijden door groote
vergeldingen beriep, verforghde. Hy be-
fchonck haer niet alleenlijckmet inkomften,
maer oock met veel voorrechten, die van
Paus Martinus de vijfde beveftight zijn , en
noch tot aen defe dagh dueren. De Overi^-
heydt van de Stadt ftelt gewoonelijck in t
openbaer, tot voorftant en befcherming der
voorrechten, foodanig een Man, die zy Con-
feruator, Befchermer, Voorftander oft Be-
fchutter noemen, op dat hy toefien fou dat
alle Wetten en Rechten onverbreeckelijck
gehouden en bewaert fouden worden. Maer
onlangs heeft Koning Philippus,door de raet
van deVoorfitter Viglius, het jaergelt oft
loon der ProfefToren oft Voorleefers van
defe School verhoogt, en noch eenige God-
geleerde leffen daer by gevoeght.

Defe Academie oft hooge School van Lo-
ven , was lang d eenige in defe Nederland-
fche Landtfchappen , fonder eenige andere
nefFens haer te hebben. Maer federt wierdt
in Walfch-Vlaenderen , nae langwijligh ver-
foeck van velen , een andere hooge School,
met defe gelijck , tot Douay , door dacht-
baerheyt des Konings opgerecht.

De groote Lipüiis verhaelt verftaen tc
hebben,dat Engelhert ^van NajfQwuv, toen in
vierige jonft by de Hertogh, en eerlijck van
gemoedt fijnde, de voornaemfte oorfaecfc
hier af was, m Johannes tot het fliehten van
defe Academie, oft hooge School, aenporde:
dat de Bulle oft macht-brief van Martinus de
vijfde int jaer cloccccxxv gegeven en ge-
tekent wiert,door de welcke hy brede macht
gaf van alderhande konften te leeren, geleer-
den voort te brengen > en met eernamen en
waerdigheden te vereeren ; doch echter met
uytfluyting van deTheologia,oft Godgeleert-
heydt, die de Koningin der wetenfchappen
is: maer dat het geen, \'t welck van Martinus

van Paus Eugenius de vierde toegeftacn wiert;
vermits Fhïlippm de Goede, toeii Vorft van
Nederlant, gefanten over defe faeck aen hem
gefonden hadt.

De form der bediening en beftiering van Beftie-
défe Academie is foodanig: de Reótor en Se- ^^^g
natus oft Raedt hebben daer\'t gebiedt. Har-
togh fohannes gaf eertijts, door aenmaning
van de Paus, al fijn recht aen hen over, en
liet hen vrye macht toe over de ftudenten
oft leerlingen. De Redor wort van d\'Acade-
mifche Raedt vcrkofen, doch maer voor fes
maenden,gelijck nu noch gefchiet.Defe waer-
digheyt is groot 5 en d\'Accen/l oft Bedellen,
gelijck wy die noemen, geven groote glans
daer aen,van de welcken deen,een groote fil-
vere fcepter dragende,voor de Reólor gaet, en

hem geleydc, terwijl de dienaers volgen : ja
fomtijdts gaen wel acht voor hem, ieder met
lïjn fcepter, maer in een algemeene omme-
gang,oft op een vierdagh. Men verhaelt dat
Keyfer Karei de vijfde , by geval daer fijnde,
uyt fijn behoorelijcke plaets weeck, en fich
aen de fiincke fijde van de Redor voeghde.
Tot teecken van fijn macht draeght hy een
purper kleet, en een rock met een kap , die
op de fchouderen uytgeftreckt is , en daer af
defoom met gefpickelde vellen befoomt is.
Sy noemen dit Caputmmy en niet fonder re-
den : want men plagh by outs het hooft daer
mee te decken , en dat dus te dragen. Dit is
een gelijckenis en navolging der Vorften,
wekkers dienft en eerbewijfing eertijdts foo-
danigh was. Defe Redor heeft macht en
recht over al de Studenten en leerlingen,ver-
hoort de faecken , vonnift en ftraft. Daer is
noch by dit ampt een Promotor, (das noe-
men fy hier de Praetor oft Schout) die, doch
met bevel oft toeftemming van de Reóbor,
en anders niet, aentaft, bindt en in gevange-
nis brengt: hy ftraft de genen, die van fwaer
mifdrijf overtuyght fijn , ja oock met verlies
van\'t leven foo\'t hem goet dunckt: doch dit
gebeurt felden,fegt Lipfius: en al defe ftreng-
heyt komt gewoonelijck op geltboeten uyt 5
en de jonge jaren,oft de jonft,die men aen de
Studenten oft leerlingen verplicht is, verfacht
het mifdrijf. kk fal oock een weynigh van t
pleyten en vonniffen hier by voegen: Indien
een Burger te recht roept oft daegt, foo volgt
hy de dingbanck, tot de welcke de faeck be-
hoort , dat is, hy gaet by de Redor. Maer
indien een ftudent oft leerling daegt, foo is er
een andere Recht-ftoel voor defe faeck; en
men gaet niet tot de fteedfcheen wereltlijcke
oyerigheyt.Want daer is een Confer^ator oft
Befchermer, (dus genaemt, om dat hy de
Rechten van d\'Academie oft hooge School
befchermt en bewaert) die fijn Recht-ftoel,
en fijn Byfitter,in de Rechten geleert, heeft,
voor de wekken foodanige faecken gebracht
en bepkyt worden. Ia men kan fich uyt ge-
heel Brabant op hem beroepen, en voor hem
fchulden, in gek, oft in andere dingen be-
ftaende, eiffchen 3 tot groot gemack der ftu-
denten,die niet uyt hun huys,oft ten minften
niet uyt de Stadt behoeven te trecken. Defe
Recht-ftoel is geeftelijck, en kan dies-halven
de fchicht oft blixem van de ban tegen de
genen,die niet gehoorfamen,uyftorten: maer
indien men defe rechtftoel veracht, foo roept
men de weereltlijcke Rechter tot byftant te-
gen hen. Dit Recht is befonder.en is by outs
en onlangs onderhouden 5 \'t welck Lipfius
door een voorbeelt beveftight. Dit ampt
wordt gewoonelijck van een geeftelijck Per-
foon,en bynae altijdt van d\'Abt van S.Geer-

truydt, die in de Stadt woont, bedient. Daer
is noch een ander Eer-ampt in d\'Academie ,
naemelijck de waerdigheydt van Kancelier»
Defe onthoudt fich van vonniswijfing, en
geeft alleenlij ck, als de tijdt van ftuderen vol-
eyndight is , d\'eernamen en waerdigheden ,
door Paufelijcke achtbaerheyt: namelijck van
MagifleryLicentiaet, en DoBor, gelijck nu de
gewoonte der hooge Schooien is. Dit ampt
wort bedient door d\'Opperfte van S. Pieters
Kerck, en, in fijn afwefen, van de Deken, die
in de openbare vergaderingen de naefte plaets
aen deRedor befit.Soodanigh hebben de be-
ftiering en voornaemfte dingen ge weeft. De
Raet, die mee alles beftiert, is in vijf Benden
oft Faculteyten verdeelt: te weten,in Theolo-
gie y ge ejielijck Rechti ^veereltlijck Rechte JÜe-^
dicina oft Genees-Konft, en Konflen. In defe
Benden komen alle Doóloren , hier worden
oock eenigen, geen Doóloren fijnde, ingeno-
men, op dat fy d\'anderen door hun voorfich-
tigheydt en Raet fouden helpen; maer in de
Facultcyt der Konften heeft men de voor-
naemften uyt de Magifters, daer oock de De-
ken is, dien men befonderlijck, met wij eken
en ruymte te maecken, eeren moet. De Raet
maeckt, gelijck ick gefeght heb, de Redor,
en befadight en bemiddelt alles. Hoewel de
Redor een hooge naem heeft,foo is hy noch- Re^or.
tans in macht byna eveneens, als de Hartog
der Venetianen, cn beftaet geheel onder fijn
Raet. Lipfius cap, 3, lib. 3. lek koom nu tot
de Collegien, vergaderingen , oft gemeene coUegief%
Schooien. Daer is voor eerft een gemeene ^ft^^r-
Plaets, in de welcke drie voornaeme weten- ^^^^^
fchappen geleert worden , Theologia oft\'^^^\'
Godt-geleertheydt, Rechts-geleertheydt, en
Medicina oft Genees-konft: d\'eerfte bene-
den , en de twee andere boven. Daer fijn in
\'t geheel vijf kes-plaetfen. Het gebouw
is out, en in\'t eerft niet tot dit gebruyck ge-
fticht , maer voor de Lakenwerckers, doen
die daer bloeyden, in\'t jaer cld c c c x v11;
\'t welck de twee opfchriften , aen de muur
vaft gemaeckt, aenwijfen. Sy noemden dit
Hallen y gelijck defe toon-plaetfen der Kra-
mers en Kooplieden gewoonelijck genoemt
worden: maer t wordt heden Athenmm ge-
noemt. Hier in heeft Lipfius geleert, en de
Hiftorien en outheden verklaert. Daer fijn
behalven defe gemeene plaets, die voor de
vrye en gewillige toehoorders dient, (want
niemandt wort er toegedwongen) vier Pdda-
gogia oft leerfchookn,in de wekken ftrenger
tucht is, en daer de kinderen en jongelingen
in d\'eerfte konften, en oock in dc Philofo-
phie onderwefen worden. Niemant macK
daer fonder verlof uytgaen oft achterblijven.
Sy hebben haer namen van de tekenen , die
daer. aen gefet fijn, en worden de Le^e, de

Valcky de ^urgf ^en t Vereinen genoemt. Daet
is oock een derde pkets, tot de kennis der
Talen befcheyden , die fy, naer d\'oefFening
die men daer pleeght, het Collegium oft de
vergaderplaets der drie Talen noemen 3 want
de Hebreeufche, Grieckfche en Latijnfche
Talen worden daer geleert. Sy wordt oock
met een andere naem Bußidianum genoemt,
naer de Stichter daer af, Hieronymus Bufli-
dius, die in groote jonft by Karei de vijfde
was, en in fijn fterven fijn middelen tot defe
oefFening der ftudenten naliet. Daer is noch,
behalven defen, een andere foort oft flach
van Collegien oft vergaderingen, daer de
jeught niet foo feer onderweien, als opge-
voedt wordt, en onderftant der ftudien voor
fekere jaren heeft. Seker,een treffelijke vond,
cn die in Engelant, voornamelijck t\'Oxfort,
heerlij ck gebruyckt wort. tEerfte Collegie
is dat van de Theologanten oft Godgeleer-
den , \'t welck 5 op dat het lichter beftiert fou
worden , in twee gedeek is, daer af het by-
gevoeghde het kleyne Collegie genoemt wort.
De Kardinael Beflarion,Gefant van de Paus in
Nederlant fijnde,was hier in\'t jaer m d x 111,
enjdaer ter herbergh ontfangen,liet er een By-
bel, met de hant gefchreven , tot fijn geheu-
genis. Het Paufelijcke (oUegie is oock aen de
felve ftudien en oeffeningen ge wijt: een huys,
dat voor een Hartogh, ja Koning betamelijck
is, en \'t welck Paus Hadrianus de fefte bou-
wen deê : maer toen hy dit begon , was hy
hier Deken in S. Pieters kerck. t Eerfte Col-
legie in de Rechten is dat, \'t welck met de
naem van de goddelijcke Ivo gewijdt is 3 het
tweede dat van DonattanuSy en het derde van
VVmckelm, tot de Rechten gewijdt3 maer
echter van een Doólor Medicus, Johannes
Winckelius, in\'t jaer cl3 13 l11, gefticht.
Daer fijn noch twee ColIegien,trefFelijck van
gebouw, dat van Savoyen,Qn van Dale: \'t eer-
fte wordt van de jeught veel betreden, en
bloeyt3 en \'t ander heeft matige toeloop.
Maer de Vorft heeft, om de heerlijckheydt
van\'t gebouw, dat voor fijn hof verkofen,
en neemt, als hy derwaerts koomt, fijn ver-
treek in defe plaets. Maer het Collegium van
Lujck is door Erneftus, Hartog van Beyeren,
opgerecht.

Burgers Van Leuven is gefproten de feer geleerde
-van Leu- Petrus Rivius, een vermaert Godtgeleerde,
Schrijver van veel wercken, die van Jo-
llrthejt hannes Trithemius, in fijn lijft der geleerde
■nfien- mannen van Duytflandt, geftelt word. Van
Leuven was oock geboren Ludovicus Sco-
rius, een geleert man van groote naem, en
tot alle faecken bequaem, en die dieshalven
door fijn verdienften Prefident oft Voorfit-
ter der Raden van Staet, en van de geheyme
Raet was: gelijck oock Ludovicus Heylwe-
gius, een man van groote geleertheydt cn
ipitsfinnighey t,en dieshalven Prefes oft Voor-
fitter van Vlaenderen 3 diens foon , Adrianus
Heylwegius, door fijn geleercheyt en deuch-
den vermaert, Burgermeefter van Antwerpen
heeft geweeft: oock Nicolaus Nicolaius Gru-
dius, en Adrianus Marius , Broeders: Anto-
nius Morillonus, een feer geleert man, een
groot lief-hebber van d outheydt, en feer er-
varen in alderhande gemeene dingen 3 ejn
eyndelijck fijn broeder Maximilianus, die
oock van uytfteeckende geleertheyt, en een
naerftigh onderfoecker der oude dingen was;
en meer anderen.

Uyt de felve Academie oft hooge School
fijn ontellijcke Doótoren, Profeflbren, Raets-
heeren, Canceliers, Voorfitters, Abten, Bif-
fchoppen en Aerts-Biflchoppen, in d\'achting
van al e geleertheyt en wijsheydt bloeyende,
te voorfchijn gekomen : jae oock Hadrianus
de fefte, Paus van Romen, van Uytrecht ge-
boren.

Maer laet ons oock een weynigh van d\'A- d^Edekm
del, en van t gemeen volck van Leuven fpre-
ken. D\'Adel was in feven gefinnen , oft ey-

SteenierSi VernfaUerSy Gieüers en Rodiers\\ van
de welcken, elck in t befonder, anderen, als
tacken en telgen der gefmnen,gefproten fijn,
en fich breet verfpreyden, en,hoewel tot een
hooft behorende, in namen onderfcheyden
worden. De ftam der Limingiers heefteen-
en-dertig gefinnen 3 de tweede acht-en-twin-
tigh 3 de derde negen 5 de vierde twaelf3 de
vijfde vier 3 de fefte feven 3 de fevende negen,
die gefamentlijck hondert huys-gefinnen uyt-
brengen. Uyt defen alleen worden de Raets-
heeren verkofen, daer aft getal een-en-twin- \'
tigh uytmaeckt, uyt de welcken twee Bur-
germeefters verkofen worden, en oock on-^
derfcheydelijck feven Schepenen. Defe wa-
ren voortijts alle van d\'Adel,die dat tot aen t
jaer do ccc lx behieldt, in welcke tijde
het gemeene volck, beroerte makende , fich
daer indrong, en te weegh bracht, dat er
mengeling gemaeckt wierdt. Toen quamen
by defen van d\'Adel de Vetermannen, als ofc
men,met een gemeen ^oon^Fietersmannen,
en van\'t gefin van S. Petrus feyde. Waer uyt
defe, en hoedanigh fy fijn , befiet cap, 4, B.
II, apud Lipßum,

Wy komen nu tot het gemeen volck, dat V G<imeei^
eertijts hier in groote menighte was. De jaer-
boecken melden dat hier, ten tijden van Jo-
hannes de derde, in\'tjaer cld cc c x, foo \'
groot een menighte van wevers was, dat er
tot drie, ja vier duyfent weveryen in de Stadt
waren. Sy voegen er noch by,dat er in ieder
winckel niet min dan dertigh oft veertigh

i mannen ^jraren, die de wol bercydcn , kem-
den, fponnen, en foodanigc andere oeffe-
ningen pleeghden ,en voornameiijck de vol-
dery,daer toe veel mcnfchen gebruyckt wier-
den, vermits de water-meulens, tot dit werck
gefchickt, toen noch niet in \'t gebruyck wa-
ren. Indien dit waer is, foo rekent Lipfius
dat er van dit volck alleen tot hondert en
feftigh duyfent menfchen in defe Stadt ge-
woont hebben. De menighte was dies-halven
hier foo groot, dat, als de kloek elf uyren
floegh, om uyt het werck te fcheyden, d ou-
ders forgvuldighlijck de kleyne kinderen in
huys haelden, op dat fy door d\'ovcrloop en
t gedrang der werck-lieden niet vertreden
fouden worden. Indien de menighte van de-
fe foo groot heeft geweeft, behooren cr dan
oocknaer dit getalniet veel herbergen, fnij-
ders , fchoenmaeckers , vlees-houwers, en
anderen geweeft te hebten? Maer dit was by
outs j tegenwoordigh is\'er groote eenfaem-
heyt. Veel geneerden haer met de krijghs-
handel, oft lantbouw; en anderen pleeghden
fittende ambachten. Maer de gene, die van
eerlij cker ftaet waren, en die eenige midde-
len hadden, handelden oock de wapenen
op de heylige dagen^ en als fy niet werckten.
Het krijghs-tuygh en de wapenen ( foo veel
het gemeen volck aengaet) waren toen ge-
woonelijck pijlen, die met de hantboogh oft
voetboogh uytgefchoten wierden.Daer wier-
den dieshalven vergaderingen opgerecht,
die de naem van\'t geweer, dat fy gebruyck-
ten, kregen. Daer was een vergadering der
Schutters met de handt-boogh, twee van de
voetboogh , en eyndelijck een van de roers
oft buffen. Defe vergaderingen worden G//-
äen genoemt: \'t af-beeltfel blijft, maer d\'oef-
fening is ondergegaen , namelijck d\'ernftige
en ware oefFening, die op het krijghs-ampt
liet 5 want fy gebruycken die nu tot ver-
maeck en pracht. Daer waren doelen oft ho-
ven tot defe oefFeningen gefchickt, in de
welcken fy onderwefen en leerden. Die van
Leuven en Bruffel, door de grenspalen en
vrientfchap altijtaen eickander yervoeght,
hadden jaerlijcks een geftelde tijdt, in de
welcke fy omtrent Veuren , een aengename
plaets, en ontrent even verre van defe bcy-
de fteden gelegen, by een quamen. ^ Hier
is een oudt kafteel der Vorften van Brabant,
aen\'t Sonien-bofch gelegen, daer de plaets
cnftrijdt niet verre af was. Menfagh daer
oock de ftrijdt der Schutters, van\'t welck
de verwinners wijn tot vergelding verkregen.
Dus veel van\'t gemeen volck, dat voortijdts
hier in groote overvloet was, en bloeyde,
maer federt vermindert is, voornameiijck in
lakenwerckers, die, door gramfchap en vrees
hun Vaderlandt verwiffelende , in Engelandt
Brabant,

getrocken fijn 5 daer men noch heden de la-
kenwerckers in groote overvloet vindt, het
welck groote eer aen dat Lancfchap geeft.
Soodanigh was certijdcs de bloeyendfte Stade
Leuven, die heden heel verwelckc is, en van
d\'oude roem en overvloet niets, dan de fcha-
duw , behouden heeft. De menighte van t
volck, de rijckdom, ontucht, oneenigheydt
en tweedracht, de peften van alle ftaten,heb-
ben veel tot haer val geholpen. De lefer kan,
foo t hem belieft, van defe dingen Lipfium
in Lovanioj en oock Grammaje lefen.

Loven was eertijts een Graeffchap j en Eertijts
ick vindt geheugenis daer af federt het twee- eej^craef
hondertfte jaer van onfe faligheyt. Andere
willen, dat het een Hartoghdom heeft ge-
weeft, \'t welck aen\'t grootfte deel van Bra-
bant recht gaf, en van\'t welck de Vorften
hun naem voerden , tot aen de tijdt van Go-
defridus Barbatus, die, fijn gebiedt vermeer-
dert hebbende, den tijtel en eernaem van
Barbantia , oft Brabantia nam, oft ( gelijck
boven gefeght is)ontfing. Hoewel hetfchijnt
dat defe Stadt afgenomen , en defe waerdig-
heydt verloren heeft, foo is fy echter noch
heden de hooftftadt van dit Hartoghdom, en
\'t hooft van\'t eerfte vierde deel der Brabant-
fche landen, en heeft de voorgang voor alle
andere fteden : want fy doet d eerfte van alle
deneedt aen deVorft, en ontfangt dien oock
van hem. Sy heeft d\'eerfte ftem inde ge-
meene faecken en verhandelingen van \'t lant,
behalven in de verfoeckingen , en beden der
fchattingen, tot onderftandt dés Konings 5
in de welcke Antwerpen , \'t welck om fijn
macht van groot belang is, eer ft de ftem
geeft. Kort, defe ftadt wordt genoemt, en is
oock foodanigh in der daet, d\'eerfte en ge-
lijckelijck d\'oudtfte van alle Brabantfche fte-
den. Sy wordt befonderlijck voor t hooft:
bekent van Thienen, Leeuwen, Gemblours,
Dieft, Halen, Sichem, Joudoigne, Hannuyt>
Landen, en eenige andere kleyns fteden.

Het fal niet buyten reden fijn dat wy hier roorße^
iets van de voorfteden byvoegen. Vooreerft den.
vertoont fich Banck ter flincke hant, aen de ^^^^^^
Brulfelfche wegh , een booghfcheut weeghs
van de poort 5 \'t welck het kloofter der
Maeghden van S. Auguftinus is, die door een
fonderlinge inftelling verplicht fijn de laferi-
gen te fchouwen en oordelen, en de gene,
die voor foodanigh geoordeelt worden , aen
te nemen , en te voeden , foo fy Leuvenaers,
oft van Heverlee fijn. De nieuwe Vorft doet^^
eer hy binnen Leuven komt, oock gemee-«
nelijck daer d\'eedt aen S.Joris altaer, en be-
fchenckt defe plaets met eenige gift, als de
gebeden gedaen fijn.

Pank is noch een ander kloofter > maer PmL
van dorder derPremonftreyten5 en heeft fijn

naem van de faeck en oeffening, die daer te gen; oock veel andre dingen, die daer met ver-
voren gedaen wierdt: want het was eertijts wondering aengefchout worden. Een andere
een Ißeeßenparck, oft: beilote plaets, om wil- weg,met boomen befet.geieyt nae t kloofter,
de heeften, tot vermaeck der Vorften, te voe- voor\'t welk verfcheyde hoven van moeskruy-
den; welcke plaetfen men gewoonelijck den,en van ander eetbaer gewas fijn j en in t
Tar eken notmt, Defe plaets is heel aenge- welck een fpring-bron van marmer, en oock
en döor\'t bofch , de vijvers, beeck een groot vat van de felve fteen is. Wijders,

en beemden vermaeckelijck, en treckt dick- eenige wandelryen , een doolhof en fpring-
wijls de Studenten tot fich. bron. Treet nu in de iCerck.cn in \'t gebou van

Hc\'verlee. Laet ons, dewijl wy buyten de poort fijn, \'t kloofter, dat veel vertrecken heert,en in het
oock eens Heverlee befichtigen. Defe plaets welck, nae de wet en t believen van de geen,
is ontrent een half uur weeghs van Leuven, die\'t gegeven heeft,vier-en-twintighReligieu-
Een feer fchoone wegh ftreckt van de Stadt fe Monicken, van dorder der Celefiinen , be-
recht af tot aen een kleyn bofch, en aen dc hoorden te fijn: maer dit getal is door de ramp
vergaderplaets der fpringbronnen oft kleyne des tijdts,en door d\'onachtfaemheyt der men-
beecken : fy is een weynigh min dan duyfent fchen,vermindert. Men vindt hier veel won-
fchreden lang, foo recht als een lijn, en veer- derlijcke dingen : de marmere geheughteec-
tigh voeten &eet, en tuffchen de bergen en kenen der Vorften van Croy , en van hun
heuvels, die elders wel twintigh voeten hoog maeghfchap, elck in \'t befonder. Men fiet
• fijn, gemaeckt en geëfFent. De fijden daer hier in\'t Koor ter flincker fijde, de ftam-
af fijn met een fchutting van groene boo- boom der Hartogen van Aerfchot,van Adam
men , en ten deel met muuren befoomt, cn af, tot aen defen leften , met hun af-beeltfels
van linde-boomen , daer by ftaende, befcha- en namen 5 een faeck, niet alleen wonderlijck
duwt. Seker, een heerlijck en voortrefFelijck in Nederlant, maer oock in geheel Europa,
"werck, en de wooning der Hartogen van Men vint daer onder andere\'t graffchrift van
Aerfchot. De gedaente van de plaets felve Hartogh Karei in fteen, met kopere letteren,
is van Godt en van de natuur met veel ver- dat hy felfs, foo men feght, gemaeckt heeft:
maeckelijckheden befchoncken. Tufl\'chen Karei\'van Qrojy onlangs Hartogh van Croy
de bergen, tamelijck fteyl, leght het kafteel, en Aerfchot, van treffelijcke fiamgefproten, nü
daer de vloet de Dele van voren, en de beeck de verrotting der aerae, en Jj^ijs der wormen,
Veure van achter voorbyvloeyt; een beeck, Hyis in den tCeer geftorven, verwachtende
ten meeftendeel door de handen der men- de verrijfenis der dooden, in \'tjaer m d c x 11.
fchen gemaeckt, en deur beemden geleydt, In de Kapel fijn verfcheyde ver<jieringen
en een bequame plaets en vyver voor de vif- tot de Miffe. Men toont daer een Penning,
fchen. De beemden, velden en boffchen, tot die , foo men feght, een van t getal der ge-
de jaght bequaem, en aengenaem om te fien, ne is , voor de welcke onfe Salighmaker ver-
verluftigen en ververfchen \\ gemoedt. kocht wierdt, foo fwaer als een halve Rijcks-

Daer fijn fe ven vijvers, aengenaem om daelder : aen deen fijde ftaet het hooft van
t aenfchouwen , en bequaem van gelegent- een menfch , en aen d ander een bloem, met
heydt, tuffchen de nedergaende velden en dit opfchrift, p o a i o n • mifTchien om dat in
heuvels, met boomgaerden bekleedt. Men t eylant Rhodus foodanige filvere munt c^e-
fiet daer veel hoven met fruyt-boomen, en flagen, en tejerufalem gangbaer was. Dit
konyne- en hafe-parcken. Daer is oock een alles is buyten t kafteel. Wy komen nu toe
huys voor d\'aenkomende gaften,ja oock voor het kafteel felve , de woning van de Vorft ,
d\'edelehuysgenoten. Men vindt daer mee een een trefFelijck werck, foo\'t volmaeckt was.
effen pleyn, en paerde-ftal^ en voor \'t kafteel Daer in is een feer heerlij cke fpringbron, die
noch een ander pleyn, dat breet en vcrmake- haer water hoog opdrijft, dat in marmere va-
lij ck , en rontom met boomen befet is. Hier ten ontfangen wort 5 en met beelden verkiert,
fijn de hoven der pruyme- en perfeboomen, Rontom \'t kafteel fijn breede en diepe graf-
en niet verre daer af de bloemhoven,met haer ten, vol van klaer water.Kort,dit is een plaets,
bloem-parcken en ftrick-wercken van palm, tot verluftiging,en voor de Mufen gemaeckt,
en doolhoven. Hier is een bron, diens water, daer de Vorft oock groote koftenen vlijdt
hoogh fpringende,in een dubbelt marmer vat aen befteedt heeft.

ontfangen wort. Oock fijn er groote wandel- Dit fy genoegh van Leuven gefeght, diens
plaetfen,met loofwerck overdeckt: verborge regeeringen burgerlijcke beftierincr ick hier
water-aderen, die de gene, die daer inkomen, maer aengeroert heb.
bedriegen, en nat maken 5 heuvels en rotfen D\'algemeene befchrijving van\'t Hartpgh-
van fantfteen, keyfteen, en zeefchelpen, won- dom van Brabant, daer af Leuven, gelijck
der konftelijck in een gevoegt.Men hoort hier gefeght is, het eerfte deel is, vindt men in het
omtrent de vogeltjes fingen,men fiet de meu- eerfte deel van ons Tooneel des Aertrijcks,
lens malen, het water de byftanders befpren-\' oft Nieuwen Atlas.^

Want gelijck de genen, die naeft aen\'tvyer fijn, paerden by fich hadden. Aen d\'ander fijde

Is het Sonienbofch , niet meer dan een vier-
de deel van een mijl van de ftadt, door de ko-
nincklijcke jacht en hout-houv/ery vermaert.
die in de Hoven der Koningen fijn, endefte- Dit bofch is van alle fijden met Abdyen en
den , die de Vorften in haer fchoot herbergen, Kloofteren omringt, en deurgaens met ontal-
altijt d\'eerfte ingang in hun gunftbewijfingen, lijcke fchoone fonteynen en Ipringbronnen, en
en gevoelen d\'eerfte uytwerckingen van hun vruchtdragende bomen befet: \'t welck alles, in
Vorftelijcke gunft. Dieshalven, indien Leuven bequame ordening ftaende , de lucht lieylfaem
fich op fijn hooge Schole magh beroemen, foo en gefont, en de wateren fbet en aengenaem
magh Bruffel foo veel te hoger roemen op haer maeckt. De beeck Sinna vloeyt door de ftadt, sima.
Vorftelijck Hof, \'t welck van d\'Opper-Vorften die, behalven defe beeck , noch een groote en
en Lant-vooghden van Nederlant binnen haer bevarelijcke gracht heeft, onlangs met groöte Beraerh
wallen opgerecht is; en feggen, dat hier de tref- koften, en byna met ongeloofFelijcke arbeyt en
felijcke aenmerckingen en konften, die men te vlijt, van defe ftadt tot aen de beeck de Rupel,
Leuven leert,waerlijkin\'twerckgeflelt worden,- dat is, omtrent vijf mijlen , doorgegraven. De
dat hier defe beir geleekt wordt, en gedaente fchepen, van Bruffel afgefteken , komen door
krijgt j dat men hierdefè diamant te proef ftelt, defe groote vaert in de Rupel, van daer in de
die in de Collegien ruw en ongepolijft aenge- Schelde , en foo voort in de groote zee ; tot
nomen word; dewijl waerachtigh is,dat de leffen groote nuttigheyt en gemack der inwoonders
van\'t Hofde befte en nutfte middelen tot de wa- en geburen; fèker , een heerlijck werck, dat
re konften en geleertheyt fijn. lacobus de Guifa voor foo groot een Vorft, ja oock Keyfèr, be-
ftelt om defe oorfaeck defe ftadna Leuven voor tamelijck is. Want behalven dat hier toe bo-
de Hooftftadt van Brabant, en fegt, dat fy haer ven de vijf hondert duyfent kroonen befteedt
naem heeft van fekere Burgt, die van de Seno- fijn, een bergh van wonderlijcke hoogte deur-
nen ( volcken van Engelant, in defe geweften gedolven, en foo groot een ruymte van aerde
getrocken om Vrankrijck te plagen) gebout is. lbo diep uytgegraven is, met noch verfcheyde
Andere feggen, dat fy haer naem van de moe- watergrachten , die te voren over de velden
rafTchen heeft, die men daer omtrent vindt vIoeyden,ennuonder aen de gront van de vaert
anderen van de poel oft afgront in \'t Sonien- geleyt fijn , op dat de fèlve niet met vuylnis en
bofch , en anderen van de Ruffen. En om dat lant vervult fou worden : behalven dit alles, fèg
men weet dat de bergh, niet verre van Leuven, ik,is daer ter ftede noch te fien de gebouwen van
naer de Ruffen genoemt is, foo achten fy dat vijf waterfchuttingen, Sluyfen genoemt,die, met
defe plaets de naem van By-Ruffd, dat is, by de groote vlijt, en met geen minder verftant be^
fetel der Ruffen gelegen, gekregen heeft. An- dacht, het water t\'elckens ophouden en fchut-
dere meenen dat defe ftadt,om de veelheyt der ten ; op dat het fich niet met een ftort en ge-
waterbronnen, en daerom holligheden der aer- welt, in defe eerfte plaets, daer het ontfangen
de, Bruffel byna Ruyfel, dat is, een plaets van ge- wordt, uytftorten fou : dewijl tot Bruffel, en
druys , oft Ruyshd ^ dat is, ruyffchendt hol, ge- ter plaets, daer defe vaert haer begin heeft, het
noemt is. water veertig voeten en meer hooger is, dan in

Defe ftadt is wonderlijck van gelegenheyt, d\'uytgang. De voornaemfte vinder van foo
en ten deel in de vlackte, en ten deel in de groot een werck, oft ten minften aendrijver
hooghte gefticht, en foodanigh, dat fy waer- (want toen Marpareta van Ooftenrijck , des
digh is, om de fetel en wooning van de grootfte Keyfers moeye, het gebiedt had, was dit wefxk
Vorft te fijn. Want de vlackte is van weêrfij- van fijn voorouders bedacht en begrepen) was
den met feer vruchtbaer boulandt omringt, en lohannesvan Locquengien , een eerlijck Rid-
ftreckt fich eenige mijlen verre door luftige en der , en Heer van Locquengien, Berchem , en
vermakelijcke beemden, foo boven, als bene- Cockelsbergej en Schout der gedingen en pley-
den de ftadt verfpreydt, \'t welck feker aenge- tingen in defe ftadt, oft, gelijck fy gemeenlijck
naem om te fien is, en overvloet aen defe ftadt fpreken, den Amman. Leuven legt ten noorden,
befchaft, ja foodanigh, dat men hier nooyt ge- en niet meer dan vier mijlen van defe ftadt af.
breek van ftroo oft voeder, tot gebruyck van Bruffel felve is groot van begrijp, en met een Mmn.
\'t Hof, gehadt heeft, hoewel men daer in een dubbele muur omringt, doch verre genoegh
felve tijt feven gekroonde hoofden heeft gefien: van malkander verfcheyden, en tuffchen defen
Brabant, B de

de plaets van \'t Hof, met de vyver, warandcj liy dat wilde ondedcn. Maer toen wonderlijck
oft het parck. D\'overige ruymte tnlfchen defe uyt defe wonden blott droop, bekeerde de vroii
tv/ee muren is niet verlcheyde Iioven der Groo- fich onverfiens, als over foo groot een wonder
ten van \'t Hof betimmert,gelijck oock met huy- verwondert,en openbaerde defe faeck aen Mee-
fcn van bdbndere lieden , Koven , tuynen en fters Pieter en lohannes Volvius , d\'eerfle Prie-»
boom.gaerden , ja oock met geboude landen: fier van de heylige Goedele , en de ander
alle welcke dingen de ftadt getempert, heyl- van fint Nicolaes , en bracht door defe mid-
faem , luftigh , \'en aengenaem, om wel befien del foo groot een boosheyt aen den dagh.Wen-
te worden,maken. Ick bevind dat men in \'t jaer ceflaus , toen Hertogh van Brabant, en fijn ge-
c ï 3 c c c 1. V 11 , de buytenfte muren heeft be- malin lohanna, dit ftuck naerftelijck onderfbcht
ginnen te bouwen. Defe muur , in geftalte met hebbende , verwefèn Abraham , en defe andere
die van Leuven geenfms gelijck,is oock omtrent loden, om levcndigh voor de kerck van S. Ca-
twee hondert fclireden kleynder dan de muur tharina verbrant te worden, \'t Onderfoeck, op
van Leuven : foo dat defe twee fteden niet verre dele faepk gedaen , en de geheele ommegang
van malkander in grootheyt verfchillen ^ maer worden (foo iemant fèkerder en breeder be-
Bruffel is veel beter betimmert, en overvloedi- fcheyt daer af begeert) noch heden in de Re-
ger van inwoonders. Voorts , BrufTel heeft fè- kenkamer van Brabant , onder d\'andere ge-
ven poorten , feven liooftkercken , feven edele fchriften van groot belang , bewaert. Defe
geilachten , foo door outheyt, als door voor- godtsdienftige Vorften geboden , tot geheuge-
rechten vermaert, en eyndelijck feven by fitters nis van foo klaerblijkelijck een wonderdaet, dat
oft Schepenen in\'t ampt van d\'Overigheyt. Dit men jaerlijcks een algemeene ommegang fbu
fèven-tal,daer opdeWiskonftenaersTbo hoogh houden , de welcke men t\'elckens vernieuwen
roemen, komt over een met het fè ven-tal der fbu: ja fy fèlve volgliden , met een ontellijcke
Planeten, die door hun invloeying , doch door menighte van volck , dit Sacrament, foo ge-
Gedts befliering, alle aerdtfche dingen matigen wondt als \'t was , tot aen defe kerck van de
en beftieren. heylige Goedele, daer het met groote godts-

De gebouwen, tot de Godtsdienft gewijd , dienfïigheydt in de voor-genoemde Kapelle
fijn niet alleen fchoon , maer oock koitelijck: weérgebracht wierd , meteen gefchildert ta-
foo dat men daer overal de vermaertfte en cie- fercel, in \'t welck de geheele Hiftorie vertoont
relijckfte kercken, conventen, klooflers, gaft- wordt,
huyfen, en andere diergelijcke plaetfen vind. Het gebeurde in defe lefte oorlogen en bur- \'
die tot heyligheyt en godtvruchtigheyt gewijd gerlijcke beroerten des lants, uyt oorfaeck, oft
fijn. De voornaemfte kerck van de ftadt is he- uyt ichijn van Godsdienft verweckt, dat, terwijl
den aen de heylige Goedele , maer voor- de tegenftrevers de heylige beelden neérwier-
tijts aen d\'Aerts-engel fint Michael, de befcher- pen, en de kercken pionderden, looft Houwart,
mer van defe ftadt, toege-eygent. Want toen Overfte van S. Goedeles Kerck, defê heylighfte
Graef Lambert, en Gerard, BilTchop van Door- Hoftie , uyt vrees van dat fy eenigh ongeluck
nick , het lichaem van de heylige Goedele lijden fbu, heymelijck van daer nam, en onder
uyt de kerck van fint Gaugericus in die van fekere balck in\'t huys van de weduwe vanBan-
d\'Aerts- engel S. Michael gebracht, en die met fia bewaerde \'t welck des daegs voor Pinxter in
groote koften nieuwelijcks vernieuwt, en met \'tjaer cId Id lxxix gebeurde ; en fes jaren
treffelijcke inkomften begiftight hadden , wij- daer na, toen Bruffel ftil, en weer onder des
den fy haer aen defe heylige Goedele , de Konings gehoorfacmheyt gebracht was, van
dochter van de vermaerde en heylige Vorft daer wierd genomen, en door d\'Aertsbiffchop
de Graef Wittard , en van de heylige Vorftin van Mechelen , de Abt van Grimbergen, van
de Gravinne Amelberga , uyt de doorluch- Diligem, en Parck, door d\'Afgevaerdigden.van
Hifiarievan tighfte ftam van Karei de Groot gefproten. In \'tgeeflelijck Hof en Cancelrye van Brabant,
"t Sacra- kerck is een kapel, en daer in drie hoftien d\'opperfte overigheden van de ftadt, en andere

"^trai^kl g^^^ij^ 3 ^ie ^^^ goude kas befloten fijn j tot trefielijcke mannen, van de geeftelijckheyt en
geheugenis van dit groot wonder , door het Sa- \'t volck van Bruffel verfèlt, met inftelling van
crament verkregen, in \'t jaer do c c c Lx i x, openbare gebeden, in de vorige plaets en waer-
gelijck Meyerus, en eenige andere Schrijvers digheyt geftelt , op de dartiende van Hooy-
getuygen. De wonder-daet was fbodanigh : fe- maent, in\'tjaer cId Io lxxxvi. Men vind
ker lode, ïonathas genoemt, had van fèker lo- daer oock, onder d\'andere kercken, die ge-
hannes, Priefter van fint Catharines kerck, met noegh vermaert fijn, fint lans Kerck, die om
een boos gemoed de kas, daer ingeheylighde haer werck en outheyt wonderlijck is. Want
Hoftien waren, gekocht. Maer toenhy,mifl defè plaets wierd gewijt in\'tjaer cId c xxxi,
fcliien door Godts rechtvaerdigh oordeel, een van Paus Innocentius de tweede, namelijck die
weynigh daer na van fijn vyanden in een hof gene, die defè Landtfchappen m.et fijn tegen-
gedoot was, gaf fijn gemalin defe gekochte Sa- woordigheyt vereerde, en eerft tot Rheyms, en
craments-kas aen Abraham, hun gemene fbon, daer na tot Clermont in Vranckrijck Conciliën
te bewaren. Defe , eenige andere loden by fich beriep en hield.

ontboden hebbende, nam op goede Vrydagh De Frandfcanen , die, naer de kap, Capucinen Khoß,
het Sacrament uyt de goude kas, als tot veracfi- genoemt worden, en een feer ftreng leven ley-
tmg van onfe SalighiTi aker, en faeed daer tot den, hebben hun wooning in een Kloofter,
verfcheyde malen met een mes in, even als oft dat door d\'aelmoeffen der Spaenjaerden, en

De lefuiten, daer eerft gekomen fijnde, wier-
den met de middelen van\'t Hof onderhouden,
en hebben federt uyt de gemeene en befondere
aelmoeffen foo veel geit vergadert, dat fy een
Collegie en School geopent hebben, in\'t jaer
cl D 13c IV ; en hun getal is tot feventigh aen-
gegroeyt.

befie Grammaye, die hier af breedelijck ge- harnaßen , en onder defen dat van de Aertshar
fchreven heeft. Ick fal alleenlijck een "van de togh, met het welck hy in de ftrijt van Nieu
Vrouvpen hier by voegen, die, naer \'t voorbeelt poort gewapent was j gelijck oock de fadeL
van Maria Magdalena , tot een beter leven be- Daer fijn noch andere toeruftingen der paer-
keert, hun Collegie en vergadering hebben , den , ftegelreepen , Iporen, breydels en fwaer-
:)enitentes oft boetvaerdigen genoemt, welc- den van verfcheyde volcken, de welcke daer tot
ce uyt een groote fchipbreuck derwaerts hun gefchencken gefonden, en met peerlen en ko-
toevlucht genomen,en,fich gebetert hebbende, ftelijcke gefteenten verciert fijn: oock hetf-^paert
den regel van de heylige Auguftinus aenge- yan Karei de Stoute yUenogh. van Bomgundkrii,
nomen hebben. het welck Keyfer Karei de vijfde , als hy ie-

Caßhuyfin, In defê ftadt fijn verfcheyde Gaflhuyfen : ge- mant tot Ridder flaen fou, gewoonlijck in te-
lij ck het gemeen Sieckhuys, aen de heylige loan- genwoordigheyt deê brengen. Alle welcke din-
nes gewijdt, daer alle krancken fonder onder- gen net en fiiyver, en op fijn plaets gehouden
fcheyt, op de gemeene koften, door een Mede- worden. Beneden in het paerde-plain wordt de
cijn en wondheelder befbnderlijck befbrght en Bruyts-^agen gttoowt, welcke tot Milanen voor
yenefèn werden. Daer is noch een ander Gaft- de waerde van veerden duyfent kroonen ge«
luys, in \'t welck lbo wel mannen als vrouwen, maeckt is, en eertijts aen Ifabella vereert wierd,
\'broeders enfufiers genoemt, aen de krancken on- toen fy haer intree tot Bruffel doen fou. Indien
derftant doen. Daer fijn noch vier huyfèn, ghy de koften daer af overweeght, foo fult ghy
voor degaflen en yreemdelingen, in de welcken aen van de konft oordeelen, en van \'t fien verwon-
alle vreemdelingen veroorloft is drie dagen te dert en opgetogen ftaen.
blijven: de namen defèr huyfèn fijn, dat van
Giflenus y lacobus, Laurentius en Cornelius, Voegh
hier noch by het treffelijck gebouw, van \'t ge-
meen gek gefticht, om de gene te dwingen,
die,eerlijck van geboorte fijnde,in uytfinnighey t
fijn vervallen. Daer fijn noch andere huyfèn,

tot opvoeding der vondelingen gewijdt, en ver- de Konincklijcke Majefteyt genoegh aenwijft |

fcheyde Aelmoeshurfen^diQ fy gewoonlijck H. Geeft een bequame plaets voor de Raethoven , en in

De fcholen en fpeelplaetfen fijn gebouwen, die de groot, en dat van den Haegh niet ongelijck,daer

gewijde plaetfèn gelijck fijn; welcke , behal- de gewonnen ftandaerts en vaendelen hangen,

ven die van de lefuiten en Auguftijnen, tot vijf- Daer fijn oock twee galeryen, in de welcken de

Téterdeflai. Onder d\'ongewijde gebouwen vertoont fich ftaen. D\'Aertshertogh,inkaleffefittende, ftier-

voor eerft de Konincklijcke paerdeftal, welcke de gemeenlijck het paert dooreen van defe gale-

foo groot is,dat\'er hondert en feven-en-twintig ryen langs een afgaende wegh naer\'den hof,

?aerden in konnen ftaen, en alle naer hun ge- een waerdige faeck om gefien te worden. Ick

3ruyck en oefFening van malkander onder- fal de doorluchtige namen dér beelden hier by

fcheyden. Wijders , de Wapen-kamer, daer men fetten, om de gene, die derwaerts reyft, op te

de wapenen bewaert, welcke by outs door de wecken. Vladislaus, fbon van Sigifmundus de

Hartogen van Bourgundien gebruyckt wier- derde, Koning van Polen, ftaet ter flincker-

den. Menvindt daer oock d\'afgevildehuyt van hant van de deur. Ifabella, met twee anderen,

een paert, op\'t welckd\'Aertshertogh, binnen uyt Spanjen gefchoncken. De gemalin yan Phi-

Brufielin-rijdende, fadt; welcke huytover een lippus de derde. Albertus. Philippus de yierde , met

houte paert getrocken en gefpannen is. Men fijn gemalin. Daer tegen over Keyfèr Ferdinan-^
fiet daer noch de huyt van een ander paert,doch dus de typeede, met eenyoitte hont, Maria de Me^
wit, dat d\'Aertshertogh uyt de ftrijt van Nieu- dicis, moeder van Lodewijck de dertiende, Ko-

poort droegh; welcks ftaert op d\'aerde fleept, ning van Vranckrijck; en Koningin Anna Mau*
en de manen heel laegh neer laet hangen ; daer yto,Lodewijcks gemalin. De Keyfèrin Heleonora*

Sta flily aenfchouyocr. ick ben edel, doch in fchijn, gemalin. Aen d\'andere galery fiet men verfchey-

\'t Is beter in der daet en yoaerlijck edel fijn. de fchepen,en tafelen van groote konft en waer-

ïck heh d\'Aertshertogh op mijn breede rughgedragen, de ; oock Horologien oft uurwijfers, filvere we-

naeukenrighlijck daer op fiet, Ifabella vertoont;
en oock llabellas beeltenis, dat, in tegendeel,
Albertus fchijnt te vertoonen. Niet verre van
daer is d\'oDeryp elf de plaets, in de welcke mende
beeltenis van d\'overleden Albertus fiet,met een
Minderbroeders kleedt gekleedt, en een kruys
in fijn hant houdende. Men feght dat hy met
defe kleeding in de kapel van S. Goedele be-
graven is. Treedt van daer naer de kapel van
Albertus en Ifabella; een plaets, tot de godt-
vruchtigheyt en aendacht gewijdt, in de welc-
ken van binnen acht vertrecken fijn , met acht
autaren verciert. Een galery, van boven afhan-
gende, omringt dit konftigh en treffelijck "ge-
bouw , dat overal en aen alle fijden hangende
en brandende lichten heeft; en het gout, de ge-
ileenten, en d\'andere vercieringen verblinden
d\'oogen , en trecken de finnen op: fèker , een
opgehoopte rijckdom , en groote gefchencken.
De Vorftin felve,des nachts aendachtigh fijnde,
knielde neer buyten voor hetveynfler, dat in de
muur gemaeckt is.

Aen het Hof is een feer groote enruymeyoa-
rande , die doorgaens met een muur befloten is,
en fich tot aen de buytenfle vefling van defladt
uytflreckt ; en overvloet van alderhande ver-
makelij ckheden heeft, die aen Koningen, Vor-
ften , en aen alle edelen betamelijck fijn. Daer
is oock een bofch en doolhof, van de Bour-
gondifche Vorften verciert en toegeftelt. Defè
warande heeft een graft, van gehouwen fteen
konftelijck gemaeckt, met fèer klaer water, met
het welck vaten gevult, en dagelij cks met twee
kamelen in \'t hof gedragen worden. Men hout
daer oock wilde beeften en daffen , in de vyvers
fwancn en viffchen , in de vogel-koyen alder-
hande gevogelte, dat fich daer voedt en ver-
maeckt.

Voorts, alle plaetfèn fijn tot hun eygen ge-
bruyck gefchickt, fommige tot wandelen, ande-
re tot kaetfèn, andere tot verfcheyde fpelen en
vermakelij ckheden.

Treedt nu voort naer de geypeïffelen\'t een be-
neden, daer Pegafiis,als een fanger, de maet van
de fangkonft ftelt, en Orpheus , fingende , een
aengenaem geklanck met fijn fharen maeckt:
oock is \'er een Hemelfche bol en Satyr te famen
gevoeght.

Van hier is d\'opgang naer \'t ander gewelffèl
fèven trappen hoogh , \'t welck in vijf deelen oft
diepten onderfcheyden is. Hier vindt men een
orgel, die een heel fbet geluyt uyt geeft, daer
een Satyr met fijn pijp onder fpeelt. Men hoort
en fiet daer de vogelen fingen, en d\'ambachts-
lieden wercken.

Aen d\'afgang openbaert fich de bloemtuyn,
die de gedaente van een doolhof vertoont ; en
terwijl men met het befien van de felve befich
is, wordt men met water befprengt, dat door
verholen pijpen, konftelijck onder d\'aerde ge-
leyt, uytbarft.

Als men uyt het parck komt, fiet men een
fpring-bron , met een groote waterback, daer
twee fchrickelijcke Leeuwen fijn , de welcke
een vogel tuffchen hun beyden houden, welcke
gedurigh water tot de mont uyt blaeft. Ifabella

Laet ons nu van \'t Hof der Hertogen tot aen Stadthujs.
\'t Hof der Raedtsheeren, oft Stadthuys aftreden j
een voortrefFelij ck werck,door de vlij t en bevor-
dering van de Vorft en ftadt gebouwt, en won-
derlijck om \'t water, dat tot aen het dack geleyt
kan worden. De Toren draeght met \'er daet en
naem d\'Aerts-engel Michael, befchermer van de
ftadt, die daer een koper heelt, dat drayen kan,
van vijftien voeten heeft. De bovenfte fblderin-
gen fijn de wapen-folders der pijlen, bogen, en
diergelijcke oude wapenen. De kamers Dan \'t Raet-
huys fijn waer digh gefien te worden, om foo veel
fchilderyen en wercken der treffelijckfte fchil-
ders. Een, van Salomons eerfle Donnis, van Rubens
gefchildert, wordt drie duyfent gulden waerdigh
geacht. Aen de fijden ftaen de beelden der Sche-
penen ; en boven de deur \'t lefte oordeel. De
naefte kamer daer aen vertoont d\'Aertshertogin
Ifabella,die in een boere kermis de papegay met
een boogh van de toren fchiet. Befiet yan defe oeß
fening Meteren in \'t fefle hoecL Een ander fchildery
vertoont de fèlve Ifabella, van Marien-mont weer-
keerende ; \'t welck een kafteel is, eenige weyni-
ge mijlen van Bruffel gelegen, en van een bofch
omringt, \'t welck vol van wilt gedierte, en in de
fomerhet vertreck van d\'Aertshertogh is. An-
dere kamers hebben andere fchilderyen , tot
d\'inkoomft van Ifabella op een fège-wagen ge-
ftelt. In een ander kamer fiet men de fèventien
Staten van Nederlant, met quetfènde wapenen
tegen malkander ftrijdende, en Nederlandt fe\\£
tuffchen hen in \'t midden geftelt: van boven uyt
de woleken verfchijnen Albertus enlfabella,met
palmen. Voor het Stadthuys op\'tplain is een
ronde baen, met fteen gevloert.

Behalven het Hof van d\'Aertshertogh ver- ^ovee,
toonen fich noch veel Hoven van andere Vor-
ften ; namelijck dat van Aerfchot, dwers over het
Hof des Hertoghs: dat van Oranjen, in d\'afgang
van de Palatijnfche bergh,daer af onlangs, door
d\'onachtfaemheyt van de toefiender, ßo men
fèyde, een groot deel door de brandt verteert
wierdt: dat van Anmale, Cleef en Hooghflraten, niet
verre van\'t Hof, ter fijde: van Barlaimont, en
Arembergh; Mansfeit en Egmont, by de muren van
de ftadt : van Sorane , en eenige anderen by
de Savel : gelijck oock het Hof van Furflen-
bergh, en van Spinola, daer in men veel beeltenif^
fèn van verfcheyde Vorften fiet.

Kort, het meerendeel der Landfchappen van
Nederlant, byna ald\'Abdyen, en veel fteden
hebben tot Bruffel hun hoven oft herbergen.

Tegen over het Raethuys ftaet een Hof, van
feker hacker, met groote koften, gebouwt, en
het Beckenhuys genoemt.

Lzetook de Bergh yan Godtioruchtigheyt,in \'t jaer Berghvm
cid id c X V ï I gebout,niet onbefocht, de vin-
ding van de welcke uyt Italien gekomen is : die
tot Padua, Napels, en in andere plaetfèn van
Italien met groote nuttigheyt der ftedelingen
gefien worden.

Men kan hier noch by tellen de feyen huyfen der
adelijcke geflachten, i. van de welcken het eerfte
aen de hoeck-fteen in d\'opgang van deKouwe-

heïgl\\,opCanterfïeenfizet: 11, aen de hoek van de d\'oude tijtel oft eernaem van Biirrfiirr-ieffchap.

ten der verfehiilen, \'t Payhuys, en \'t derde Hnyge- welcke hecFen uyt de Kancelier , cn ten deel uyt
fteen genoemt word.vi^by Schoonbeeck,een plaets, gewoone, en ten deel uyt bovengewoone Raets-
die Valckenburghgeheeten wordt; vii,m de heeren beftaetd\'AdvocaetFilcael, de welcke,
paerdeftraet. inficht van fijn ampt, oock Raetsheer is; de

Behalven defen fijn\'er noch die feven treffe- Procureur Generael, twee Griffiers, een Au-
lijcke gebouwen, de welcke de marckt omrin- diencier,vier gewoone,en negen bovengewoone
gen en vercieren : oock hetKorenhuys, de Hal, Secretarilfen oft Geheymfchrij vers, en andere
endeSpijs-marckt,dewelcke voor alle waren is, dienften , de welcke tot die kamer behooren.
die gemeten worden. Daer beneffens de Vifch- Dit ampt van Kancelier is een waerdigheyt, die

markt, van d\'Aertshertogh Albertus op een be- fèer treffelijck is, en hoogh uytfleeckt; want
tjuameplaetsgebracht,in\'t jaerciD Id c ii. Kancelier is in de bediening van\'t recht gelij

bruggen. Men vind daer noch twaelf fleene bruggen over de Gouverneur oft Lantvooght van Brabant,
de beeck; met den toren van S. Nicolaes, eertijts en Stedehouder des Hertoghs.
neérgevallen,maer federt weer heerlijker opge- Geheel Brabant, foo verre als het fich uyt-
bout,en in \'t jaer cId Id c v met een treffelijck ftreckt, beroept fich tot defe Kancelrye , be-
uurwerck en fpeelwerck verciert, met groote halven alleenlijck dit kleyn deel,\'twelck ge-
koflen van \'t gemeen. meenlijck \'t Roomfche Lant genoemt w^ordt,

Voorts fijn \'er noch de befondere huyfèn der dat ficli op Genape beroept, gelijck hier na op
burgers, de welcke in grootheyt en fchoonheyt fijn plaets gefegt fal worden. Het Hértoghdom
uytfteecken , en door \'t gemack der fonteynen van Limburgh, de Heerlijckheyt van Vakken-
en hoven oft tuynen lufligh en aengenaem fijn. burgh, \'t Graeffchap van Dalem,en andere kley-
Men vindt daer oock tien fpring-bronnen , die ne Heerlijckheden over de Maes, beroepen fich
op verfcheyde plaetfen hun water,ten dienfl der op defe Kancelrye, en flaen alle onder Brabant,
befondere huyfèn,opgeven. Men heeft daer niet ten opficht van de hooghfle rechtsfpraeck.
alleenlijck vermaeck, maer oock overdaet in de Na dat ick d\'oorfprong en opkoomfl van defe ^rfin^fig
tuynen. Ia men vind\'er, die fijn bloemen, in opperfle Raet van Brabant naerflelijck onder-
een kleyne tuyn gefproten , fèven oft acht duy- focht en nagevorfcht heb , foo bevind ick dat,
fent gulden waerdigh acht; fèght Grammaye. in \'t jaer cl^ ccc xii,in Herfflmaent, loan-
Onder het gebiedt van de ftadt Bruffel ftaen nes , Hertogh van Brabant, de tweede van die
alleenlijck twee fteden, namelijck Nivelleen naem j dit lant meteen voortreifelijckc en groo-
Vilvoorden, die fich voort op de CaiKellarie te vryheyt verciert heeft, de welcke Charta , ge-
beroepen. Bruffel heeft altijt in mannen ge- fchrift , oft Hanti>efl yan Cortenbergh genoemt
bloeyt, die in alderhande geleertheyt en deuch- wierd,om dat fy in defè plaets wierd toegeftaen,
den vermaert waren ; gelijck jEgidim Paber, en daer toen een fèer groote Abdy was , met een
JEgidim Periander,heYdeSchrijvers van verfchey- dorp , byna op de helft van de wegh tuffchen
de geleerde wercken : Thomas Cantipratanus , een Leuven en Bruffel , en in defè tijt gemeenlijck
leerling van Alhertm Magnus: oock Hendrick en de woonplaets van \'tHof, en van de Hertogh.
lan, beyde Kanonicken, van alle welcken by Door welcke vryheyt en voorrecht hy, onder
Trithemius gewach gemaeckt word: en gelijck andere dingen, inftelde , dat men veertien eer-
oock onlangs de twee Kanceliers van Brabant, Ujcke mannen, van hem genoemt, en alle Bra-
te v/eten,Hieronymt/^s en Adolphm Dan der Noot, Ym banders van geboorte , fbu verkiefèn, de welc-
Bruffel waren oock defe twee uytmuntende ken in ieder derde weeck te Cortenbergh by
broeders de Martini, van de welcke d\'een, niet malkander fouden komen , en daer overwe-
min deuchdelijck, dan in de wetten geleert fijn- gen, raetglegen, befluyten en bevorderen\'t ge-
de, onder fijn andere kinderen naliet, de ne, dat fy voor de gemeene ftant en handel

welcke Dodor der beyde Rechten was , en ver- dienftigh bevonden. De felve Hertogh beval,
fcheyde eer-ampten bedient heeft: d\'ander, lo- twee jaren daer na, op een ander blad,in Fran-
annes genoemt, was Doótor der Rechten , Raet fche tael gefchreven, dat men, foo de noot fulks
des Konings, en een uytmuntend man, die in de vereyfchte, een Senefchal (die federt in Kance-
Burgerlijcke faecken wel ervaren was. Daer fijn lier verandert is) fou verkiefen, en Rechters, en
noch veel anderen uyt defe ftadt gefproten , die eenige andere ampdieden by hun voegen, welc-
om kortheyt wil hier niet genoemt worden. In ke, om fich niet door hun rijckdommen en mid-
\'tjaer cIo lo v is oock in defe ftadt geboren delen in dit ampt in te dringen, en dienftige ea
Maria, fufter van Keyfer Karei de Vijfde, welc- nutte raden voor hun fteden en landen te fijn,
ke federt gemalin van Lodewijck, Koning van aenniemant,om tot dit Overhey ts ampt te gera-
Ongeren, was, diein\'tjaer cb Id xxvi inde ken, iets beloven,geven,oft fchenckenfouden.In
ftrijt tegen de Turcken verflagen en gedoot \'tjaer cIo ccc xxxïi beveftighdeHertoghlo-
wierdt. Maer haer broeder Keyfer Karei maeck- annes, foon van de voorgenoemde Hertogh, de
te haer in \'t vijfde jaer daer na tot Gouvernante Cortenberghfche Charta oft Hantveft, door fijn
oft Lantvooghdes van Nederlant. befluyt en gebiedt, en vermeerde defè Raet met

Bruffel is geenBurghgraeffchap,fchoon fbm- twee Raetsheeren,foo dat hy dit getal van veer-
migen dit verfekeren 5 maer gebruyckt echter tien tot feftien maeckte. Daer na, in \'t jaer
Br ahmt, C z cl3

clo ccc I V bevcicigliden Wenceflaus vanBo-
hemmj Hertogli van Brabant, en fijn gen:ialin
loanna , tot een geluckige intree, de Corten-
berghfche Hantveft, en namen oock in\'t geheel
de tweede Hantved , in FranfcHe tael gefchre-
.ven, aen, daer fy eenige ledekens en dingen by-
voeghden, die Brabant betroffen. In\'t jaer cId
ccc Lxx 11 beveftighden de lelve Hertogli en
Hertogin defe beyde Hantveften. En hier word
eerft de Kancellier van Brabant genoemt, en
klarelijkonderlcheyttufTchen dit ampten dege-
fvvoren Raetder felve Hertogengemaeckt,door
\'t verbodt van dat de Cortenberghfche Raets-
. beeren geen Raden van de gelworen Raedt
nioghten fijn. Hier wordt oock aen de lelve
Ractsheeren,die te voren nergens,dan tot Cor-
tenbergh, het Rechter-ampt moghten plegen,
vryheyt gegeven om dat te bedienen, en te
woonen in welcke plaets van Brabant dat hen
Jufte. In\'t jaerciD cccc li deê Philips, Her-
togh van Bourgondien, de Goede gebynaemt,
onder ichijn van \'t landt van belaftingcn en
rechtsvorderingen te beichutten , een bevel af-
kondigen ^ daer in hy onder eenige andere din-
gen verklaerde , hoedanigh en hoe verre de
macht van de Brabantfche Raet fich uytftreck-
te,\'t welck federt, in\'tjaer do cccc lvii,
van de Iclve Philips bevellight en met eenige
ieden vermeerdert wierd. Maer eyndelijck, in
\'tjaer cId Io xxi i , verbreydde Keylèr Ka-
rel de Vijfde de bovengenoemde wetten en be-
velen , afgekondight op \'t bericht van rechts-
vorderen, en \'t gerecht in de Brabantfche Kan-
celrye te bedienen; en ontdcckteklaerlijck van
welcke laecken de Kancelrye kennis moeft ne-
men, en welcke fy tot d\'Overigheyt van de f]:ad_,
en minder Rechters lenden fbu.

Het hooge Hof der Leen-goederen van ge-
heel Brabant heeft oock fijn fit-plaets totBruf.
lel, op het welck al d\'andere Leen-hoven van
\'t Hertoghdom, als van d\'aenklevende heer-
Ichappyen lich beroepen , behalven Genape,
\'t welck, gelijck hier na breeder verklaert lal
worden, de gedingen der Leen-goederen van
Walich- oft ( gelijck andere leggen) Roomlch-
Brabant met volkomen macht, en Ibnder hoo-
ger beroep, uytlpreken.

Wijders , in dele lladt, (om dat de Braban-
ders niet buyten hun lant te recht mogen ge-
roepen worden) is oock een Geeftelijcke recht-
banck,in de naem des Biffchops van Mechelen:
voor welcke pleyt-banck alle geeftelijcke laken
van dat deel van Brabant, \'t welck onder het
Bifchdom van Mechelen ftaet, bepleyt en ge-
vonnift worden.
Overheden: DV^crighcyt ^ niet van \'t Konincklijck Hof,
maer van deftadt belwijckt geen anderen, en
word van de Vorft uyt de leven adelijcke gc-
flachten verkolen , welcks namen lijn : ^Sleeus ,
\'t welck naer de Leeu klinckt, die ly in hun wa-
penen voeren; Tfipeerts, een\'naem,van ßvaert oft
. waert genomen ^ Tferroekfs, dat de nakomelin-
gen van Heer Roelof beteeckent ,• Steen-^eghs,
\'t welck een fteene wegh aenwijft Serhuygs, een
gellacht, van fekere Heer Huyge genoemt en
afgeleyd j Rodehceken, vanfekerplaets inde voor-
; S E L.

ftadt; en Cerpcnhergh, vanfekcr plaets in de ft-adt.
Dit ampt is niet langer dan voor een jaer, en be-
ftaet in een Seven-tal, die Schepenen genoemt
worden, by de welcke twee Burgemecfters ge-
voeght fijn, d\'een van d\'adel , en d\'ander van
\'t gemeen volck ^ met lès Raden, aenlienelijcke
mannen, uyt d\'Ambachten gekolèn. De Bur-
germeefters en Schepenen hebben \'t gebiedt
over \'t recht, en over de vonnilfen. Maer de
Schout van de ftad,bedienaer van \'t Gerecht,en
een man van voortrefFelijcke naem en edeldom,
heeft noch de voorgang voor alle dele op
welcks begeerte de Raet gehouden is recht te
Ipreken, en de gene, die Ichuldigh fijn, t\'oor-
delen. Nu volgen de Ontfangers van de ge-
meene Ichat; welcke lès in getal fijn, twee van
adelijck geflacht, en vier van \'t gemeen volck.
Alle defe worden jarelijcks verandert, en fijn
gehouden rekening van hun bediening te ge-
ven. Niemant mach oock binnen de lès jaren
naer een felve ampt trachten. Daer is oock het
Gilde der Laken-bereyders, in twee Dekens en
acht byfitters, half van d\'adel, en half van \'t ge-
meen volck, beftaende: en oock acht mannen,
geftelt om de twiften,uyt de gevechten en quet-
mren gerelèn, neer te leggen. Dus beftaet de
voorname berading van de ftadt in drie leden,
in\'t eerfte is de Raedt: in \'t tweede fijn geen an-
deren, dan de gene, die Burgermeefters, Raets-
heeren, Ontfangers, en foodanigen, die het
Dekens-ampt derLaken-bereyders bedient heb-
ben, doch echter met uytfluyting van \'t gemeea
volck: in \'t derde de Dekens oft Overften der
Gilden oft ambachten ; en defe leften hebben
macht om van de dingen,die hun ambacht aen-
gaen, t\'oordeelen.

Dele ftadt heeft oock veellwarighedenuytge- Ele^de^r.
ftaen, eneerft , in\'tjaer cl3 lo xxix, alsly
Iwarelijck van d\'Engellche Sweet-fieckte ge-
plaeghtwas. Oock van depeft; dewijl in \'t jaer
clo cccc LxxxiXtotdrie-en-dertighduyfent
menfchen wechgeruckt wierden. Van de brant;
die op een tijt twee duylènt eü eenige hondert
huylèn verteerde j en noch van een andere brant,
die vijftien hondert weveryen verflond. Van de
beroerten en oploopen j vermits het gemeen
volck dickwils tegen d\'adel opgeftaenis, en fich
tegen hun macht en middelen gekant heeft.
Eyndelijck van \'t gewelt des oorloghs gelijck
men by meeft alle de Hiftorylchrijvers van de
laetfte Nederlantfche oorlogen fien kan.

O NeèrUnds Koningin l ê pronck van Konings-hoven!
Heel met moerafeh omringt, uw bronnenßjn te loven.
Hoewelßjtghy befchut vm een uyt d\'Englenfihaer
Die over u fleets waeckt: ghy ßjt de gene,daer
Al \'tgeen^ dat godlijck is,ßjn gift aen heeft gefchoncken,
Vm krachten ßjn van Mars; en luno doet uproncken
tJMet Koninckrijcken-, de BevaUijckheden met
Versiering, yder heeft ßjn gaefu hy gefit.
V\'.rmakelijck van lucht, en volgepropt van menßhen,
Van landt foo vruchthaer^ als men redelijck kan wenfchen.
Vw macht en heerfchappy verfjtreydßch wijt en hreet.
O Brujfel! met wat naem wilt ghy dat ick u heet.
HeelNeêrlant fwicht voor u, en moet voor ußilßvijgeni
Vermits men vind in u \'t^een nergens is te krijgen.

Ndien d\'oefFening de kon in geheel BraWtit geen betér en bequamef
flerckfle fleun en be- gronc vinden, om defè groote koopfladt tt
ftandighfle onderhou- bouwen, dan de plaets,daer fy geflieht is, dewijl
ding van\'tmenfchelijck dit het fchoonfte landt van geheel Brabant is.
leven is, dewijl de werc- Men is in verfchil of men dit landt den Advati-^
king by de Wijsbege- ken, oft den Ambivariten toefchrijven moet.
rigen d\'eerfle byvoe- Eenige willen , dat d\'Advatiken, overblijffeleri
ging en aenhangfel van der Cimbren en Teutonnen, gelijck Casfar ge- De heU*
\'t wefèn is, en dewijl by tuyght, aen de Schelde , daer nu Antwerpen is,
deGodtgeleerdenGods tuffchen d\'Ambivariten, Nerviers, enEburo- \'
aenbiddelijckwefen een fuyvere werckingis,die nen, gewoont hebben. Maer \'tis waerfchijne-
fich altijdt beweeght, en gedurighlijck fijn lijcker dat d\'Advatiken eertijdts het landt inge-
kracht betoont; foo hebben wy reden om defè nomen hebben, daer nu Walfch-Brabant is,
ftadt te prijfèn, niet alleenlijck boven aide tuffchen de Nerviers, Eburonen en Menapiers^
fteden van Brabant, maer om haer oock by de en dat fy een groot deel van Henegouwen, Hafl
treffelijckfte fteden van Europa te ftellen. De banien, van \'t Graeffchap Namen, en van
anderen mogen vry roemen op hun heerlij cke Luyckingehouden,en de Condrufiers tot grens-
gebouwen en hoven, op de geeftigheyt en lief- palen gehadt hebben. Dit gevoelen is oock niet
talligheyt van hun volcken , op hun fchrander- gelooflijcker, dat Antwerpen defè ftadt geweeft
heyt en heusheyt,op d\'aengenaemheyt van hun heeft, in de welcke d\'Advatiken, nae dat de
woning, en op de cierlijckheyt en\'t vermaeck, Nerviers van Caefar overwonnen waren, de
daer mee fy hun inwoonders verheugen : maer kracht van hun heir vergadert hebben. Want Be yu
Antwerpen fal, met haer harde en eekige han- Csefar, die het beter wift, dan iemant anders,
den , en door haer kommerlij cke en gedurige feght dat defè ftadt,in de welcke fy fich vertroc- o/ Ji-
arbeyt, de prijs boven al de lieffelijckfte en ver- ken, feer hooge rotfèn, en diepe dalen, en van iferfenAd-
makelijckfte fteden des wereks behalen. De te- d\'een fijde een toegang, die allengs opging,
derheyt maeckt de herten fiaeuwmoedigh,maer had. Maer Antwerpen heeft geen hooge rot-
d\'arbeyt verfterckt. De welluften verwijven de fen, en geen afficht uyt de hoogte, maer is over-
mannen , en d\'arbeyt en oefFening maeckt hen al vlack en efFen , \'t en waer dat iemant feggen
ftrijdbaer. Wie weet niet dat het yfèr, \'t welck wilde, dat defè hooge bergen van fèlve neerge-
niet gehandelt wort, verroeft ? dat het laken, fbncken, en tot effen vlackten geworden waren,
\'t welck niet gedragen wort, van de motten en en dat defè harde rotfèn vermorfek en tot fandt
wormen gegeten wort ? dat het water, \'t welck geftampt en geftooten waren, oft dat de groote
ftilftaet, bederft ? dat de lucht, die fich niet zee hen,gelijck kleyne wratten van\'t menfchelijk
beweeght, vergifdght wort ? dat het vuur, het lighaem, weghgerukt,en meêgefleept had.Maer
welck niet aengeblafen wort, uytgaet ? en eyn- defè treffen beter degrenfen defèr volcken, die
delijck , dat \'er niets is , \'t welck niet door de Advaticum in het gebergte ftellen,dat naeft aea
wercking en oefFening beter en fuy verdeer wort, Namen oft Hoey is, oft in eenige andere plaets, ^
en door de ledigheydt vergaet? De hemelen dan in\'t land van Antwerpen.D\'Ambivariten,ge-
draeyen, de planeten oft dwaelfterren loopen , lijck uyt C^far blijckt, hadden hun woning tufl ten is.
en volbrengen hun loop met een ongelooflijcke fchen de Maes en Schelde, en befaten de landen
fnelheydt. De vlam vlieght opwaerts, de lucht van Hertogenbofch, Breda, Bergen op de Zoom, Dan
verfpreyt fich, \'t water ftroomt, en d\'aerde Rien^ AntS\'perpen, en "t grootfte deelman Campinia, De
brengt voort: kort, al \'t gene, \'t welck gefcha- genen dan fchijnen niet gedook te hebben, die
pen is,beweeght fich. Dit is d\'oorfaeck dat Godt oordeelden dat d\'Antwerpers d\'Ambivariten
aen de menfch, toen hy hem fchiep, handen om hebben geweeft. WantAntwerpen heeft van haer
te wercken gaf, gelijck aen de vogels vleugelen eerfte ftichting af het hooft van \'t Marckgraef^
om te vliecren, en aen de herten gefwinde voe- fchap ipan Rien, en een deel van\'t landt van Rien
ten om teïoopen ; dat hy hem, fèght Tertul- geweeft. Het teftament van de heylige Wille-
lianus, na fijn fonde, met vellen deckte, naer de brordus, \'t welck Antwerpen in \'t landt van
wijfe der gener, die in de goudt-mijnen werc- Rien ftelt, beveftight en verfterckt ditgevoe-
ken, om daer mee aen te wij fen, dat hy hem in len. Dit teftament is in \'t fefte jaer gefchreven,
de werek, als in een finitfe en werck-winckel, toen de koning Theodoricus heerfchte, en de
ftelde; op dat hyiiet proefftuck van Gods hand woorden daer af luyden in defer voegen: Rof-
fij nde, en aenfchouwende dat \'er niets van het thingus heeft aen my gegeten oft gefchonckenfekere kerck,
gene , \'t welck gefchapen en ongefchapen is, in die in de Burght AntDerpum, op de yloet de Schelde , in
ftilte blijft, oock de volmaecktfte en beftan- \'t Dorp Dan Rien, gefticht is y met het gene ^ dat daer
dighfte werckman in de winckel des Vereldts fbu toe behoort, en de Dorpen, met defe namen genoemt, ,
fij n. Indien de ftadt Antwerpen dit door haer Bacuyalde, IVinnelincheime, turgalare, cn in de Burgt
treffelijcke en groote koophandel doet, fal ick y^n AntDerpum febe het derde deel Dan deje fchatting.
dan geen ftofie hebben om haer befchrij ving Maer de genen, die Antwerpen onder d\'Ad-
hier af te beginnen, dewijl fy al haer geluck,eer vatiken ftellen, tellen oock het landt van Rien
en glans van haer koophandel verkreegh ? Men onder d\'Advatiken j foo dat dieshalven waer-
Brabant. • D fchijne-

G-adts huys van.Ia7i
5 yan. Stylen .
h/i . j. &lteiru.ers Gadts lays.
tt . Godts tri^s vanS.Taris.
kk . :Ket G^aate G^ huys .

~STvaeit- Jlraci ■

Cle:nen Uh\'jtckel.
S. Ann-Ii,—ßraet.
\'Roße-ßraei .

(Paradys-ßraei .
\'■Ktpdor£—ßrast ■

Catte-ßraei .

y^\'^l\'ook-ßra^t.
\'Pedden —^^racit.
Conin-c -ßraet.
Tan or an. Zi/ci\'ßact.

(Pai\'emßer—ßraet.

Jüejßrs—firaei.

(DltnJe-ßraet .
: ^Hinne^riyers— ruve ,
. Corten^cddaeri .

. Z,at7^efi^tfaddaeri .

tg-o. 5 .(Pieters-V^i .
igt . Marine .VUei.

tgz , Sj^trmc-ßraet.
tgg . Carter ßrae-i ,
-ig.^ . Sjtuy-ßraei .

. oarntc—ßraei.
tgß. Sivarie fißersßra.,

t^y. Zieric-ßraei.
148 . :^ojf-ßraet.
ig^ . Pude ^arß .

tgo . Scioenm-akers-ßmeei
i^i . Ttf^el-ßraet.
1^3, . Srery -ßraei.
igg . Cuy^er-ßraei ,
tgg . (Pani-Siiuer/mii;

ßraet .
t^S • -ßraet.

iS^ Aj^ef-ßraet .

A. Ctij-ia . StaJtJrujrs.
B . T.D.Virffinis .

C . B o^ar^.
D. Dotnxis 5ociet.Ieiu.

. Domitiicani
F . T. S.y^lbt^rgw.
G . PefripotTiani.
ÎÏ . Tu^gerorwtaBomivs.
I . T.S.Andrea?.

K. OS. xnonet^.

L . Kickaelitîe .
M . T.S.Geortfi).
ÎT . Tertiari.^.
O . Auguftiniani.
P .Alba? Sorore5.
Q . Capella coriari Orum.

B, . Carmelitîe ,

5 . Burfa,. ^ ^ . , .
T . Sacellum 5. Nicolai.

g^. Crooneniarci faprt.

r . -Kaejre .

1 . ^aef ^a^t .
t . . -
U .ayeli^erj.

•w . Steens Cr aen, .

X . Jlee-lCaey .

-yr . Hn^ey^ liia^r.

X, . \'Katten i^rct .

\'a . .Hola aauaria. .

/ . (Pest iu^S .

C . lau Verii,^ &odtS Jtt^S .

J. . ^imsras S-odts huj^s .

& . Cj^el yanS. Zoj .
J". lanScioemaiers &cnits ii^S.
^ . i^/\'ieUTife \'h^aejii .

. \'Jirooc^fierJers C^el.
k . C^et van. jratie .

(BueUeter-Jlraiä . .

S, Andrie-s—ßrate.
Zaa^^e (Ridderjlra^t J^o
SJIoris (BabvercL. 51.
S.yfiacÄielsyiraet.
Sc^eüeken . 53-

(Den Oeuer .
Corte (Riddersßraet. .
\'tLuyß /"^t. $6

.J.t^tßynen-ßrate. Sj
Sleiitet-ßra^t. $S

S.Atttioais ßraet.
Cojf^erL—^iittc .
Steea/tau-iirers

-Valcl -ßraet,
(Berc/7-ßraei .

J.eeu.—ylraei .

Ghe^-ßraet.
Sta^Jiraet._

— ■

<as TayUen.. ^ •
(pcnte-ALanteU-ßr»at. 35- -
^ \' ^l^e-Jlraet. ■

^ \' ^flMer^Jis—firaat.

it\' ■ \'pi^thi^cfs .
t> • /^Ü^\'^y&fS .

• i Jctns-jlrate -

^i\'-uyt-ßr^te .

15 ■ M^ E^i^r-ßrate .

^f\'.P—ßrazt .

il ■

a ^ <!iiert~ßra.et -

estier^fi—ßrate .

fchijnelij ck is, dat Antwerpen.de hooftftadt van
O^theyt landt van Rien , onder d\'Ambivariten getelt
vAn Ant^ moet worden. De oudieyt van defe ftadt blijckt
^\'erpe^. ^y^- ^ Willcbrordus in \'t jaer I d c l v i

daer aen gedenckt, en aenwijft dat de Kerck
in de Burght Antwerpen aen hem gegeven
wiert. Wy hebben een felve getuygenis by
Theofridus Epternacenfès. Ia daer wort oock
voor Willebrordus van gefproken; want men
kan lichtelijk giffen dat defe volcken,d\'Andover-
:>ienfen , van de welcken onder S. Eloy gefpro-
cen is,niet alleenlijck inwoonders van een vleck,
oft A^an eenige ftadt, maer van een geheel landt-
fchap geweeft , en huri heerfchappy wijdt en
breet uytgeftreckt hebben: dewijl de heylige
Audoënus, in \'t verhalen en opnoemen van
d\'arbeyt en uytwerckingen van de heylige Eloy,
de Vlamingen,Andoverpienfèn,Vriefèn en Sne-
ven in gelijcke plaets ftelt, en gelijck een deel
der forgen en bekommerniffen, van defe Hey-
ligh, om de Vlamingen , Vriefen en Sueven te
ftillen , verhaelt. D\'outfte naem van defè ftadt
is Antverpum, gelijck uyt het voorpnoemde
teftament blijckt. Van Antverpum heeft men
begonnen Antwerpen te feggen; welcke naem
fy noch heden behoudt. Eenige willen,dat men
Bandtyoerpen , van \'t werpen der handen, ièght.
Faheivan Dcfèn, om aen de fabel haer volle verciering te
geven, hebben een Reus verdicht, welcks tantj
die grooterdan een fpan is, fy noch vertoonen.
Indien hy 32 foodanige tanden gehadt heeft,
hoe groot moet dan hjn mondt geweeft heb-
ben , in de welck foo veel tanden van een fpan
lang hun werck gedaen hebben. Sy, om defe
fabel meer te beveftigen, voegen noch een an-
der wonder aen defè gewaende Reus, dat is, dat
defe tant, die fy tot hun bewijs bybrengeii, fèfl
tien oneen weeght; fchoon de grootfte tandt
van een man nooit oft feer felden de fwaerte van
een drachma kan bereycken, oft meer wegen.
Dewijl dan yder once uyt acht drachmaes be-
ftaet, foo moet nootfakelijck volgen dat de
tant van defe Reus 128 drachmaes gewogen
heeft. Indien wy nu van \'t gewicht des tants tot
het overige lighaem voortgaen,dewijl de groot-
fte tant van een fesvoetigh man niet meer dan
een drachma weeght, hoe groot füllen wy ach-
ten dat de Reus geweeft heeft, welcks eene
tant hondert en acht-en-twintigh drachmaes
heeft gewogen ? Sy, om defè fabel voort op tc
proncken , feggen dat Br^l\'o, C^efars medege-
noot , gelijck een nieuwe Hercules, de handt
van defe Druo, als van een weerlevendigh ge-
worden Eryx, afgehouwen heeft: als of Cxfar
foo heerlijck een daet van fijn medegenoot niet
geweten heeft, oft met fwijgen voorby gegaen
is,fchoon hy Sexfm Bacidm, C. Volufenus, T. Pulßo,
L. Varenus, en meer anderen, die niet foo ver-
maert fijn, niet verfwegen heeft. Goropius Be-
kanus wil dat Antwerpen (fèker een goede gif»
fmg) van\'t Neerlandtfch aen-yoerpen, om d\'aen-
fpoeling van de vloet, genoemt is, oft aen de
ype?yey dat is, aen de dijck j want een deel van de
oever, aen de welck Antwerpen gelegen is,
wort noch heden JVeripe genoemt,
i^an \'t Eerfte beginfel van defè ftadt was het Slot,

oft de Burght, in welcke plaets nu de kerck vafl
de heylige IValhurghis , de fufter van de heylige
Bonifacius, een groot Apoftel van Duytflandt,
gelijck men verhaelt. Maer indien wy de jaer-
boecken gelooven,fbo was fy al over duyfent ja-
ren niet een der minften van Nederlandt. De
timmering getuyght en mek haer ouderdom ,
en wijft aen datfe fallen tijden fterck genoeg ge-
weeft is. Indien ghy haer eerfte grootheyt be-
geert te weten, fbo meet het uyterfte deel van
de muur, die van de vloet befpoek wert; en ghy
fult bevinden dat fy ten minften duyfènt fchre-
den bevat. Sy wiert federt,al over duyfent jaren,
grooter, door de byvoeging van \'t geburige
landt: in voegen dat defe plact^ nu het
hp, en de kloofters der Dominikamn, en Syparte
Suflets bevat. Hertogh Henrick vergroote weer
d\'omkring daer af in \'t jaer clD cc i 5 en defê
plaets bevat nu de kerck van de heylige Maeght,
het Prioraetfchap Dan onfe Salighmaker, \'t huys der
lefuiten, en verfcheyde kapellen. De grootfte
aenwas en vermeerdering gefchiede echter on-
der loannes de derde, Hertogh van Brabant,
in \'t jaer cId ccc xiv. Want defè plaets be-
fluyt in haer omkring de kercken van S. Michiel,
van S. loris, Andreas, en lacobus; veel kloo-
fters en gewijde plaetfen, de Francifcanen, Car-
meliten , Capucinen , de Scholen der lefuiten, d\'Augufli-
nen, d\'Alexianen, \'t groote Gaß huys, de Nonnen, de
Tertianen, de yoitte Suflers, de Clariffen, en d\'Annun-
daten. Maer toen het volck en \'t geluck toe-
nam , wierden, onder Karei de vijfde, in\'t jaer
cId Id xliii, de palen daer af weeruytge-
breyt. Seker, een treffelijck en groot werck,dat
tot duyfent enfès hondert fchreden in de lang-
te , en over de twee hondert en vier-en-veer-
tigh fchreden in de breette uytgebreyt wiert.
Hier is het huys der Ooßerlingen, groot e»
heerlijck gebouwt. Philippus de tweede, ko-
ning van Spanjen, voegnde, oft om de werc-
ken van fijn vader t\'o ver treffen,oft om, \'t welck
waerfchijnelijcker is,fichmeefter van defè plaets
te maken,een treffelijck Kafteel,met een groote
vlackte en pleyndaer by,in \'t jaer cb Id lxvii.

Indien het iemant luft de wallen van de ftadt
naeuwkeurighlijck te befichtigen, hy fal lichte-
lijck konnen fien dat fy voor geen anderen in
geheel Europa wijeken. Men fou feggen dat
de geeften van alle konftenaers hier hun krijgel-
heydt betoont hebben, om haer den vyandea
tot een fchrick, en de burgers tot een befchut-
ting te doen dienen, en dat men niet min gear-
beyt heeft, om haer fchoon en aengenaem.als
fterckte maken: invoegen dat men, foo men
de fwaerheyt en fterckte aenfchouwt, oordee-
len fal dat alle fchoonheyt en aengenaemheydt
wech is ; maer indien men op de fchoonheydt
acht neemt, foo fal men meenen dat \'er <yeen
fterckte by is, door een vermenging der ftSck-
te en fchoonheyt, die felden in de menfchelijc-
ke dingen gevonden wort. De bovenfte vlackte
is hondert en tien voeten breet, en met gedu-
"jg^i^ bomen beplant. De poorten van
defe ftadt ftaen foodanigh, als of fy uyt een ge-
heele rots gehouwen waren. De grachten, die
de wallen omringen, fijn breet en wijdt; en het

overige deel defer fladt wert door de breede ri-
vier bejfchermt. Guicciardijn telde te fijnen tijden
dertien duyfent vijf hondert huyfen, alle feer
dienfligh tot de koophandel, en om hare ver-
fcheydenheyt en heerlijkheyt aenfienlijk^voorts
over de twee hondert flraten. Geheel Europa
heeft niets, dat met defe fladt gelijck is, het fy
men de rechte en brede flraten, oft de heerlijke
grootheyt der huyfen aenfchouwt, die niet foo
feer tot het gebruyck der onbeampte lieden,
als tot de wooning der Vorflen gebout fchijnen.
Men telt hier noch boven de negen-en-twin-
tighm.arckten , die door verfcheyde koopman-
fchappen vermaert fijn.Men teldein\'t jaer cb b
LXVIII over de hondert duyfènt Inwoonders
in defè fladt, en veel gefinnen van verfcheyde
volcken, die hun woning hier verkofen hadden.
Men telde in defe gefinnen van buyten geko-
men, 104985 hoofden,behalven noch de Schip-
pers en bootsgefellen , van de welcken een on-
tellijck getal in de fchepen was. Daer waren
noch, behalven defè, vijftigh duyfènt menfchen
in de voorlieden , diefcjowel het recht van de
ftadt genieten, als of fy in de ftadt geboren wa-
ren. Maer wie kan \'t getal der gener, die van
buyten quamen, tellen ? Men leeft dat \'er in de
jaren cId Idxlix, lvi , lix , enLxi, twee
hondert duy iènt hoofden , foo van burgers, als
van de genen, die van elders quamen, getelt
wierden. Daer was naer defè ftadt fbo groot een
toevloejing van alderhande volcken, van Span-
jaerden, Duytfchen, Franfchen, Portugijfèn,
Engelfchen,Genuèfen, Florentinen, Mylanefèn,
Lukefèn en Pifanen, en anderen, dat het fcheen
dat al d\'andere volcken hier hun woning maeck-
ten. Men bevint dat \'er eens uyt Spanjen alleen
dertien hondert huysgefinnen, ten meeftendeel
machtigh en rijck fijnde , in defè ftadt gewoont
hebben. Is \'t geen wonder om te fien, dat men
tweemael des daeghs , op een gefette uur , over
de vijf duyfent menfchen gewoonelijck in een
)laet$, die tot de koopmanfchap gefchickt is,
i)y malkander fiet komen? Guicciardijn telde in
fijn tijdt drie hondert fchilders, fes hondert
kleermakers, hondert vier-en-twintighgoudt-
fmeeden, hondert en tien barbiers, en hondert
■Meniqhte negen-en-feftigh hackers. Men heeft dickwijls
vmßepen. j-^yee duyfcnt en vijf hondert fchepen op de
rivier gefien. Daer verliep niet een dagh, oft
men fagh ten minfte vijf hondert fchepen, die
met alderhande koopmanfchappen geladen wa-
ren, aenkomen, en affeylen: En wy hebben ver-
ftaen dat \'er met een gety van de zee dickwijls

vier hondert fchepen opgekomen fijn. \'^^etal
der wagenenis byna ongeloofielijck. Men fagh
dagelijcks twee hondert, met alderhande wa-
ren belaft, invoeren. Ick veri^yijgh noch de
wagens , die uyt Duytflandt, uyt de vrye zee-
fteden , uyt Vranckrijck , en uyt Lotteringen
quamen; ende karren der boeren , die aller-
hande lijftocht voerden. Oock fpreeck ick niet
van het getal van meer dan vijf hondert ka-
roffen, die tot verluftiog van \'t gemoet, en een
bewijs van pracht en overdaet waren. Wat de
rijckdommen aengaet, ick bevind, dooreen
naeukeurigh onderfoeck , dat\'er in yder jaer
Brabant.

vijf hondert millioenen filver, dat is hondert eü
drie-en-dertigh millioenen gouts, in de kooping
en verkooping der waren uytgetelt en uytgelofl
fijn. In defè ftadt waren hondert en vijftigh
fcholen der goede konften, en eyge huyfen van
alle konften en talen.

Laet ons nu de tegenftoeden, die defè ftadt
geleden heeft,befien. Seker oud boeck getuyght Braftrl
dat fy in \'t jaer I 3 ccc xxxvii, d\'uyterfte
noot van de Denen geleden heeft, en heel in
kolen gefet is. Defè ftadt wiert oock federt, te
weten in \'t jaer cld cc xxxvi , ten meeften-
deel door de brant verdelght. Gelijcke brant,
in \'t jaer cId ccc xcvi ontftaen, verbrande
drie van de befte en heerlijckfte ftraten, name-
lijck , de Nieuftraet, Kipdorp en Keyfer-ftraet.
Sy beproefde weer een groote brant in\'t jaer
cId cccc lvï, en in\'t jaer cId cccc lxi.

De kerck van de heylige Maecht was eertijd ts Cewjdë
een Collegiale kerck ; maer fy wiert in \'t jact
cId Id lix tot een Cathedralekerck gemaeckt,
door\'t verfoeck van Philippus de tweede,koning
van Spanjen, en met toeftemming van Paus
Paulus de vierde, die aen haer het gebiedt van
feven fteden, met de tuffchengelege dorpen,
toewees. Het getal der dorpen is 144, die men
in de benaming van dit Bifdom kan tellen,
welcks heerfchappy fich fes-en-vijftigh duyfent
fchreden in de lengte, en dertigh duyfènt fchre^
den in de breette uytll:reckt. De Biffchoppen, Bifchppen.
die defè kerck gehadt heeft, waren, d\'eerfte
Philippus Nigrius, de tweede Francifcus Son-
nius, de derde Levinus Torrentius , de vierde
Willem van Bergen, de vijfde lohannes Mirseus,
defèfte lohannes Malderus. Gafpar Nemius is
tegenwoordelijck de fèvende. Behalven defe
kerck fijn \'er noch vier Parochyen,die van S. lo^
riSyWalhurg^en van Onfe licye Vrou-SQe. S. lacohs kerck
is niet foo outmaer men weet echter niet fèker
in welck jaer fy gefticht is. D\'inftelling van Six-
tus de vierde, en de toeftemming van de Deken,
en van\'t Kapittel wijft aen in welck jaer fy tot
een parochy-kerck opgerecht is. De kerck van
S. Andries is noch nieuwer , gelijck de woorden
der inftelling van Adrianus de fèfte , en de toe-
ftemming van de Deken,en van \'t Kapittel aen-
wijfen. In defe ftadt fijn veel kloofters, en plaet-
fen voor de geeftelijcke lieden. De PremonAra-^
tenfen,d\'etx{^cn onder de geeftelijcken, quamen,
onder het geleyde van de heylige Norbertus, in oft CodtL
\'tjaer cId c xxiv, in defe ftadt. In die tijdt was
in Duytflandt, en over de geheelewerelt ^Je^ \'
naem van Norbertus fèer bekent, die d\'Adami-
tifche kettery van Tanchelinus, die in de gebu-
rige plaetfèn van de ftadt in fwang was, krach-
telijck verdruckte , en de woedende brant van
d\'onkuysheyt blufchte : om wdicke faeck, (die
wel, en naer wenfch van d\'Antwerpenaers vol-
bracht was,) hy met een plaets , huys en kerck
begiftight wiert.

De Vominkanen wierden door den Raedt en
\'t volck uyt Straesburgh naer defe ftadt ontbo-
den. DeRaedtgafhen, inhunaenkomft, een
huys,en ruyme plaets, die noch heden de naem
hier afbehout, en gewoonelijck de Preeckheer-
ftraet genoemt wort, Sy verlieten federt hun ou-

de woning, en trocken in dit huys, dat fy noch
bewoonen , en \'t welck Henrick de derde, Her-
togh van Brabant en Lotteringen, in \'t jaer cl3
cc Lvi, dooreen befonderemiltdadigheydt,
aen hen fchonck, daer fy oock een kerck ge-
fticht hebben.

Het Prioorfchap van onfè Salighmaker, van de
Ciftercienfe Ordening , gemeenelijck Petri Pot^
genoemtjheeftmenin\'tjaercId ccc xxxiii,
door de miltdadighey t van de gemelde Pet}\'us,cen
rijck en edel burger van Antwerpen, en van fijn
gemalin Maria Terrebrotsyhcgonncn te bouwen,en
jn \'t jaer cl3 cccxl vii,door hun giften en ge-
fchencken, tot een gewenfcht eyn de gebracht, en
met een jarelijckfche inkomft begiftight, die ge-
noech was om twaelf monnicken te voeden.

De Francifcanen quamen hier in \'t jaer cl 3
cccc Lxvii. De Raedt gaf hen plaets ; en
Philippus, Hertogh van Brabant,beveftighde
defê gift door fijn gefchrift.

De Cameliten verkregen in \'t jaer cId cccc
LXXXV hier gelegenheydt om te timmeren, en
wierden grootelij cks van Maxemilianus Koning
van Romen, en van Philippus Hertogh van Bra-
bant, begunftight.

De Bogaerden wonnen hun koft met weven. Sy
quamen eerft in de ftadt in \'t jaer do cc
x X V XII, en kochten eyndelijck, in \'t jaer clo
ccc x l vi, met hun eygen geldt een plaets, die
tot hun wooning bequaem was, en brachten
hun faeck fbo verre, dat fy de wevery verlie-
ten , en fich alleenlijck met godlijcke dingen
bemoeyden.

De Auguflinen fijn in \'t jaer do iDxivin
defê ftad gekomen: maer fy verkregen in \'t jaer
cl3 loc VII een wooning van de Raedt.

D\'Alexianen kregen hun plaets en woning van
Henrick Suydermannus, Duytfcher , in \'tjaer
cId cc xlv. Maerfy, eyndelijck Auguftinus
regel navolgende , verbonden fich met een en-
ger bant van Godtsdienft, in\'tjaer cId cccc
LXI, Sy houden daer na, te weten in \'tjaer cId
Id xlvi, een treftelijckhuys, dat veel heer-
lij cker dan \'t voorgaende was.

DcCapucinenquumcn in \'tjaer cIdIolxxxv
uyt Vranckrijck in defe ftadt, op de aenmaning
van Alexander Farnefius , Hertogh van Parma
en Placentia , en bouwden een kloofter op de
miltdadighfte koften van de Catholijcke Ko-
ning.

jDe leßiten quamen in\'t jaer cla Id lxii
in defê ftadt, eerftelijck twee, by de welcken
fêdert meer gekomen fijn. Sy kochten, in\'tjaer
do Id lxxiv, door de miltdadigheydt van
eenigen, en voornamelijck van de Heer Frias,
een Spaenjaert, een huys, en bouwden binnen
fês maenden een kerck. Toen d\'inlandtfche

oorlogen ontfteecken waren, weken fy van.
daer,maer quamen weer in\'t jaer c I d lo Lxxxv,
als de beroerten geftilt waren. Sy verkregen,
in \'tjaer do loc viii, door befluyt van de
Raedt, het heerlijck hof van Lier, een prachtig
gebouw, \'t welck aen d\'Engelfchen tot hun ge-
bruyck gegeven was, een werck van de ver-
maerde Artus van Lier, die dit op de gemeene
koften ftichte, en tot een hof van Keyfèr Karei
de vijfde fchikte.Sy wijden dit hof tot hun fchool
en wooning, en, fbo heerlijck een verblijfplaets
gemaeckt hebbende, fijn heden in getal en me-
nighte toegenomen, ja foodanigh, dat hun ge-
tal hondert en meer uytbrengt, die d\'ampten
in de kerck en \'t fchool waernemen. Geheel
Nederlandt en Vranckrijck heeft geen heerlijc-
ker en treffelijcker kerck. \'t Opfchrift aen de
gevel wijft aen in welck jaer fy gebouwt is;

ChrIsto Deo,VIrgInI DeIpar-®,
b. IgnatIo LoIoL^
soCIetatIs aVtorI
SenatVs popVEVsclVe antVerpIensI^
pVbLICo et prIVato ^re
ponere^ VoL VIT.

Inwendigh blinckt alles van Afiaenfch mar-
mer, Daer fijn fês-en-dertighpylaren, die van
de marmere voet tot boven aen \'t gewelf opftij-
gen. De fchilderyen, voornamelijck de genen,
die van Breugel en Rubens gemaeckt fijn, doen
d\'inkomer ftilftaen, trecken d\'aenfchouwer in
verwondering op, en weerhouden, als met ge-
welt , d\'uytganger : ja het fchijnt dat de konfte
en geftalte met de ftoffe uyt Italien en Afia her-
waerts gevoert is.

De barrevoetfche Carmeliten, Minderbroe-
ders , en Carthufianen fijn fêdert hier by geko-
men. Ick fal de kloofters der vrouwen ongetelt
voorby gaen, om dat het getal daer af groot is,
Ick fal oock de herbergen en gafthuyfên der ar-
men niet aenroeren.

Ick kan echter de Toren van onfe lieve Vrou rw»;
niet met fwijgen voorby gaen: Seker, een heer-
lijck werck, dat tot een fchrickelijcke hooghte
opklimt, namelijck van 420 voeten, die 488 cu-
biten uytbrengen: heel treffelijck en deurluch-
tigh, en met foo groot een verfcheydenheydt
en verandering der omftaende pylaren, dat de
ftralen van de zon daer op weer afftuyten, en
over al een aengename aenfchouwing geven.
Defê Toren heeft men in\'t jaer c I o c c c c x xi i
begonnen te bouwen , enin 96 jaren op de ko-
ften van \'t gemeen volbouwt. Men begon daer
na noch een andere torendie tot boven het
jdack van de kerck komt^ maer dus onvolbouwt

Et Stadthuys oft Raedthuys die ick voor de eerfte Drkvnan ftel. De tweede
munt uyt boven al d\'andere is Amman , aen welcks fbrgh en toeficht al het
hoven en treffelijcke gebou- onderfoeck der befondere en burgerlij cke werc-
I wen van de bewoonde aerde. ken bevolen is j gelijck oock de macht van de
I Al d\'ordeningen van de hou- Raedt hier over te vergaderen, recht te verfoec-
|kunft fijn hierin waergeno- ken, en\'t gevonnifde uyt te voeren. Antwerpen
^ n^en. Men fiet hier de Tufl heeft oock een Schatmeejkr, aen de welck gelijcke
caenfche , Dorifche, lonifche en Corinthifche forgh , toeficht, en uyttelling , als aen\'tRoom-
boukunftuytfchitteren, die d\'aenfchouwer als in fche ampt van Schatmeefter toegeftaen is. De-
verbaeftheyt optrecken. Het voorfte daer af is fe ftadt heeft oock , naer\'t voorbeelt der oude
verciert met vlackigh wit-achtigh marmer, dat Romeynén , haer Wijckmeefters , oft overften
echter een weynigh blaeu-achtigh is, heel ge- der voornaemfte drie wijcken, die de hoofden
vlamt, als de golven van de zee, met witte ftre- en voornaemften der overige wijcken fijn. Men
pen, die een cierelijcke glans afgeven. De Raet moet in defe ftadt, buyten de tijden van oor-
dee de hoeck aen de groote marckt van nieuws logh , geene andere krijghs-overflen fbecken ,
uyt de gront vierkant ophalen. Dit gebou wiert dan de fes hoofden oft overften der Gilden , en
m\'tjaer cId Id lx begonnen,- maer het ver- de krijghs-overften van de burgerwacht, foo die
brande niet lang daer nae door een droevig on- krijghs-opperften genoemt mogen worden.Men
geval, in\'t jaer do lo lxxvi. Maer de fèlve vint hier geen Tribumpiebis ^ oft Wijckmeefters ,
Raedt boude het weerheerlijcker op, dan te vo- met de macht der oude Romeynen. Hier fijn
ren, in welcks geftalte wy net hier aen de lefèr drie Bouwmeefters : twee van Raetsheerlijcke
vertoonen. ftaet, en van de Raedt geftelt, en een van de

De beftiering van de ftadt komt feer nae over Vorft. Maer men heeft ièdert vier uyt het volck
een met de gene, door de welcke eertijts Romen daer by gevoeght, die onderfoeck en kennis van
fbo groot geworden is. Ick fal, om beter verftant de bedorve waren fouden nemen Hier fijn, be-
hier af te krijgen, al de ft aten van defe beyde halven defèn, oock gescij de Boumeeflers, aen de
Gemeenten overloopen. DeTuJfchen-komngen te welcken de kercken der heyligen vertrout fijn:
Romen was een overigheyts ampt van vijf da- oock Mmtmeeflers, en degene , die fy in de eyge
gen, en alleenlijck opgerecht om de vergade- tael IJ^aerdeyns noemen en onderfbekers der me-
ringen te houden , als het midden tuffchen twee talen, die fy Afiayeurs noemen. Daer fijn oock
koningen, de verftorven, en de gene, die verko- Overften van de munt, die op de muntflagh toe-
fen fbu worden. Antwerpen heeft geen Tufl ficht hebben. D\'overfte van \'t leger had by de
fchen-koningen, en oock by onfèr voor-ouders Romeynen gebiet over de krijghslieden. Twee
geheugenis noyt gehadt. Hier fijn oock geen Burgermeefters fijn heden in plaets van defè over
Cenfores, oft Tuchtmeeflers ; maer \'t geheel gebiedt de wacht, met twee anderen uyt d\'overige edel-
hier af is by de Raedt. De macht van Viêlator, dom, die overal de kü]gl\\s~\\ergadevingen,Gilden
oft Opperyoocht is hydeYoxi^:, Men heeft hier genoemt, gebieden. D\'overfte,die heden iiiet de
twee Confules , oft Burgermeefters, die jarelijcks hooghfte macht over defe benden gebiedt, is de
met d\'opperfte en gelijcke macht verkofen wor- Burgemeefter van buyten, by de welck van de
den. Men vint hier niet de naem van Pretor, oft Raedt een Raetsheer bygevoegt wort. Men heeft
Schout y maer wel de faeck felve. Want de Bur- hier vijf overften, die op de wacht toefien, en
gemeefter van de ftadt is niets anders, dan een gewoonlijck rr^cte^^^en genoemt worden. Hier
bedienaeren beflechter van\'t Recht, \'t Getal fijn beforgers en toefienders der veertien wije-
der Rechters, oft Schepenen, naer de Roomfche ken,in de wekkende geheele ft ad,met het gebiet
gewoonte, was feven, tot in \'tjaer cId ccc Lv, daer rontom , gedeek is. Yder wijck heeft twee
toen onder Wenceflaus eniohanna, Hertogen Wijckmeefters, uythetvolkvoorgeftelt. Hier fijn
van Brabant, twaelf Schepenen oft Rechters, verfcheyde Schrijversydie tot verfcheyde ampten
gelijck Twaelf mannen, verkofèn wierden 5 daer gebruyckt worden : een voor de Schatmeefter,
men noch fes uyt de fes voornaemfte geflachten een voor\'t ampt van de Bouwmeefter, een voor
van Antwerpen by voegde,die over defeRaet van de Weefen,een voor de Vrede,en een voor de la-
twaelf mannen de voorfitting hadden. De Raedt kenhandel.icktelde Greffiers enSecretariffen van
van defe ftadt beftaet heden in achtien Raets- de ftadt onder de Schrijvers, \'t Getal der Gref-
heeren, onder de welcken de Burgermeefter van fiers is vier , gelijck oock dat van de Secretarif-
de ftadt begrepen wort, die in \'t vonnilfen d\'op- fen. De Greffiers hebben fes, en de Secretarif-
perftevande Raedt is, daer noch, boven dit ge- fen twaelf Schrijvers onderhen. De beforgers en
tal, de buyten Burgermeefter bykomt, die voor toefienders der gemene wercken fijn twee man-
\'t gene, dat de burgerlij cke beftiering aengaet, nen, gemeenelij ck Commijs en Kontroletir genoemt;
ernftige fbrgh draeght. Hier fijn oock twee Pr^- aen de welcken de marckten , wallen , wijcken ,
fcBenyoft overften.l5\'eerfte is de Marckgraef,van bruggen, graften, en diergelijcke plaetfèn van
de welck men een levendigh afbeeltfel in de de fladt bevolen fijn.De waerdig-

Roomfche Pr^fectus oft Stadtsvoocht fiet, en heydt naeft aen de Raedtsheeren, fijn gemeene
Brabant, - E Rede-

Redenacrs, en uytleggers en verklaeirders van de
wil des Raedts.
mite» voor Niemant mach in dc Raedt van Antwerpen
M Roet. verkofên worden, oft hy moet in Brabant gebo-
ren fijn: oock geen baftert, en geen overfpeel-
der 5 indien hy verkofên wiert, foo moet hy,vol-
gens een oude wet, fijn ampt, tot ftraf van fijn
misdrijf, afleggen. Niemant is door d\'eed,van
een ander gedaen, aen de Vorft verbonden.
Geen neven, oft door maeghfchap van bloet
aen malkander verplicht, mogen gefamentlijck
eenigh ampt bedienen. Niemant magh daer
oock in eenigh ampt komen, voor dat hy een
geheel jaer in de ftadt gewoont heeft. Niemant
uyt het gemeen volck wort tot de Raetsheerlijc-
ke Staet verkofên. Niemant magh oock eenigh
ampt van Raetsheer voor geit koopen.

\'t Geheel lighaem van dit volck is in drie fta-
ten gedeelt, in Raetsheeren, Ridders, gewoo-
nelijck Poorf^r^genoemt,en in Ambachten.Dc Rid-
ders oft poorters fijn weer in dertien fteedtfche
flammenden een van buyten gedeelt. Ick bevind

nelijck Dekenen genoemt. Defe Gilden beftaen
in drie ftammen. Die van de Schippers is d\'eerfte ,
die van de Kramers de tweede , en de Lakenyperc-
kers oft yolders de derde. Maer d\'eerfte en derde
ftam begrijpen in fich elck negen lighamen oft
ambachten, en de tweede tien.

Daer fijn behalven defên oock ingeftelt ver- De fesGU-
gaderingen van Burgers, die Gebroederfchap-
pen , en in \'t gemeen Gilden genoemt wor- rjeZ^\'^\'
den. De twee daer af gebruycken voetbogen >
en worden, \'teen Oude, en \'t ander Nieuwe ge-
noemt: twee anderen, gelijcke naem hebben-
de, gebruycken boogh en pijlen: een gebruyckt
hantbuffen, en een flaghfwaerden.

Ntwerpen Was éertijdts tot fbo
hoog een trap van eer en macht
verheven, dat twee-en-^twintig
natiën oft voickeren hier hun
hoven oft huyfen hadden,-onder
de welcken voornameiijck uyt-
imnte het Oofiershuys, oft het huys der Oofter-
lingen, tuffchen twee graften van de nieuwe
ftadt^ van 175 fteden,gelijck Gramajus feght,op
de gemeene koflen , en tot gemeen gebruyck
gebouwt, in \'tjaer cId Id lyü, gelijck op
de fteenen in \'t midden van \'t hof te lefèn is.Dit
heerlijck gebou, dat in pracht en koftelijckheyt
uytfleeckt, is ontrent 230 voeten lang, en niet
wel foo breet. Het begrijpt in fijn ommekring
300 kamers, van de welcken yder tot de befbn-
dere waren en koopmanfchappen van fijn volck
bequaem en dienftigh fijn.

Een, dat oock groote verwon-
dering in d\'oogen der aen-
fchouwers baert, is defè vier
kante wandelry, in de welcke
de kooplieden tweemael des
daeghs , eens des middaeghs,
en eens des avonts, vergaderden. Defè plaets
wort van Vives lanimedium, van Marchantius
forum mercatorum, van Lipfiüs Baßlica, en van
\'t gemten de Beurs genoemt, welcke naem te
Londen , Brugge en elders aengenomen is, en
gelijckmen fègnt, fijn oorfprong van defe heer-
lijcke huyfèn van \'t geflacht van Burfa te Brugge
heeft 5 welck geflacht drie beurfl^en oft taffchen
in haer wapen hadt , en boven de deuren van
haer huyfèn voerde. Maer ick weet niet oft
Fachetius nieteygentlijcker fchrijft dat de naem
van beurs oft tafch niet om defè oorfaeckaen
defeplaetfèn is gebleven,namelijck om datmen,
toen de wiffel in Italien begon in fwangte gaen,
en defè handeling toe te nemen, tot gerijf daer
af te Venetien en te Napels een vergader-plaets,
gemeene Beurs genoemt, met gemeene toe-
ftemming der kooplieden, hier toe verkoos :
en indien iemant hier niet verfcheen, en achter-
bleef, foo verloor hy al fijn achting en geloof;
\'t welck noch heden onderhouden wort. Doch
dit fy foo\'t wil, de van Antwerpen is een
heel uytfl:ekent werck, op drie-en-veertigh
marmere pylaers gebout, die, foo het fchijnt,
onverganckelijck fijn. De langte daer af fl:reckt
fich tot hondert en tachtigh, en de breette tot
hondert en veertigh voeten uyt. Vier fl:raten
lopen van de vier deelen des werelts rechtop dit
gebouw aen j foo dat menfèggenfbu, dat defe
Beurs hier niet met voordacht, maer van de
natuer felve gefticht is. Sy Wierde van de Raedt
gebouwt, in \'tjaer do Id xxxi , gelijck het
opfchrift aenwijit:

In \'t bovendeel van de Beurs is oock een bré-
de ruymte, die men voor een bovenwandelery
achten magh, en veel winckels heeft, daer veel
winckeliers hun waren te koop fètten. Maer in
\'t jaer cId Id lxxxiii, op de 22 van Fe-
bruarius, Afchdagh fljnde, geraeckte tuffchen
negen en tién urén voor de middag, defè plaets
door \'t vuur, dat qualijck bewaert was , in de
lichte vlam, die alle de waeren en koopman-
fchappen , die in defè winckels waren, verflondj
en niets dan de muren overliet. Maer de Raedt
bevorderde fèdert dat de geheele Beurs heerlijc-
ker dan te voren weer opgebouwt wiert.

Dewijl wy foo veel tijdt in \'t verwonderen der
wercken ,met de handt gemaeckt, befteet heb-
ben , foo laet ons oock een weynigh tijdt in de
verwondering der wercken, die van de natuer
als wonderen in defè plaets gemaeckt fijn, he-
fteden. De Schelde is \'t wonder, daer af ick
fpreken wil, die, met een heftige en geweldige T>eScheidu
loop inde zee ftort. Maer defe ongeftuymige
hooftftoffe, fich door defè ftoot verongelijcKt
achtende,drijft dit geweltfbokrachtelijck weer-
om , dat hy de golven van defè vloet tot fèftigh
duyfènt fchreden voorftuwt. Haer breedteis als
een tweede wonder, dewijl fy meef dan ^ een
plaets, daer fy voorby de ftadt vloeyt, feftien
hondert voeten breet is. De diepte komt met
de breette over een; want fy is deurgaens ten
minfte fèftigh voeten diep; \'t welck oorfaeck is
dat fy alle fchcpen, hoe fwaer oock geladen,
met weynigh moeyte op haer rugh torft, en foo
groot gemack tot de loffing en lading geeft, dat
de gene, die fich op de fchipvaert verftaen,
getuygen dat fy in geen deel des werelts een
)laets, die met defè gelijck is, gevonden heb-
ben j vermits men de fchepen, ja oock de ge-
nen , die het fwaerfte geladen fijn, aen de wal
met de handen loflfen kan. Defè vloet heeft
acht monden, acht inhammen oft boefèms, die
te weegh brengen dat de fchepen foo veel ha-
vens in de ftadt hebben, die hondert van de
fwaerfte fchcpen konnen bergen.

Ntwerpen heeft den
Hertogh van Brabant, als
Marckgraef des Heyligen
Rijcks, tot een Vorft en Op-
perheer ; maer met foo vele
en groote privrlegien , van
outs verkregen, datfe, by-
na gelijck een vrye Stadt en
Gemeynte, door hare eygene voornaemfte in-,
woonders , doch behoudens het wettigh recht
en oppergebiedt van de Koning van Spanje,fe-
dert vele jaren haren Marckgraef, beftiert wort.
In voegen dat dele regeering, na mijn oordeel,
weynigh verfcheelt van de gene , die de treffe-
lijcke Philofboph en Hiftorie-fchrijver Polybius
in een ware en geluckige Republijcke noodigh
acht: want hy wil,datj[e vermengt fy van de drie
ftaten. Monarchie, Ariftocratie en Democratie^
daer de Vorft fijn heerfchappy , de treffelijckfte
mannen haer gefach , en \'t gemeyne volck ee-
nige macht en de wapenen behouden. Dit is
de getemperde matigheyt , die de Republijc-
ke van Lacedemonien vele eeuwen onderhou-
den heeft j waer door Antwerpen oock langen
tijdt bloeyde , en, foo het Godt belieft, gedu-
righ in wefèn fal blijven : want hier is een Op-
per-heer in uytftekentheydt, de beftiering van
den Adef en een toeftemming en eenigh vermo-
gen by de Gemeynte. De befbndere regee-
ring defer Stadt wordtin drie en van fbmmige
in vier leden gedeelt: het eerfte mach men met
reden de Nieuwe heerfchappy noemen , en be-
grijpt de overfte Magiftraec, als Burgemeefte-
ren, Schepenen,Threforiers en Ontfangers : het
tweede lidt füllen wy d\'oude heerfchappy hee-
ten , en vervat alle de gene die eertijdts Burge-
meefter oft Schepen geweeft fijn , en de kley-
ne Magiftrature bedienen : het derde noemt
men de Burgerye , onder\'t welcke dcfes-en-
twintigh Capiteynen over \'t volck van de der-
tien Wijeken der ftadt, en vier Hooft-mannen
uyt den Adel, behooren : het vierde is de Deke-
nye , dat fijn de vier-en-vijftigh Dekenen der
feven-en-twintigh ambachten van Antwerpen.
Defe vier leden maken het geheele corpus oft
lichaem en ftaet der ftadt; hoewel fommige feg-
gen, dat \'er maer drie fijn; want fy rekenen
het tweedeen derde lidt voor een.Ditis eenfeer
out gefchil, \'t welck noch niet geflecht is : doch
men handelt in defe tijdt op fulck een wijfe, als
of\'er vier leden waren. Laet ons nu, eer wy
voortgaen, de befbnderheden van hare verkie-
fing en ampten verhalen. De Magiftraten wor-
den in\'t gemeen jaerlijcks in de Mey-maent vei-
kofèn, hoewel het, volgens de privilegien, de
laetfte November, op S, Andries dagh, moeft
Brabant,

gefchieden en wort op de volgende wijfe ge-
daen. De Heeren der ftadt, die tegenwoordigh
fijn, noemen negen edellieden, die fy oordeelen
de nutfte en bequaemfte te wefèn; en de Hoof-
den oft Overften der dertien Wijeken noemen
andere negen , dat is achtien te famen : by defè
ftelt men de regeerende oude Heeren, oock^
achtien fterck, gelijck de nieuwe ; wanf de Buy-
ten-Burgemeefter wort hier onder niet begre- ,
5en: foo dat \'er in \'t geheel fès-en-dartigh edel-
ieden fijn, om nieuwe Heeren uyt te kkfen^
wekker namen naer \'t Hof, daer de verkießng
gefchietjgeïbnden worden. Als de Vorft oft fijn
Stadthouder, met fijnen Raet, de bequaemheyn
en eygenfchappen der mannen gefien en over-
wogen heeft, foo kiefen fy de helft van het voor-
feyde getal; doch mach over de helft van de vo-
rige Heeren niet veranderen , nocht oock twee
broeders oft neven infètten. Daer na worden fy
op de volgende wijfè in hare ampten geftelt: hy
fendt twee Commiffarifèn, welcke Ridders van
\'t gulden Vlies , oft ten minften Baenderheeren
van Brabant moeten fijn, met de Cancelier van
\'t lant, naer defè ftadt. Defè Heeren doen den
Raet op \'t Stadthuys vergaderen, en, na fèkere
ceremonien, verklaren terftont, welcke de nieu-
we Magiftraten voor dat jaer wefèn füllenden be-
veftigende helft van d\'andere, die het vorige in
bediening geweeft fijn, gelijck alree aengeroert
is. Defè nieuverkore Heeren hebben privilegie
en volle macht de Bürge mee fters tekiefèn,-maer
aengefien de Vorft oft fijn Stadthouder gewoon
fijn twee na haer believen voor te dragen , foo
ftelt men\'tfèlve in hun welbehagen , indiende
felve wettigh gekoren mogen worden. Daer na
kiefen de gemelde Heeren de Binnen-Burgemee-
fter uythaer getal, en deBuyten^Burgemeefter
uyt d\'oude oft vorige Magiftraten. Dus wort
d\'overfte Raet gekoren , welcke beftaet, als ge-
fegt is,in twee Burgemeefteren en achtien Sche-
penen, waer van de Binnen-Burgemeefter,mede
Schepen fijnde, een is.

Burgemeefter is een Duytfch woort, en foo
veel te fèggen,als Meefter oft hooft der burgers,
in \'t Latijn eygentlij ck Cofß^/ genoemt; niet te-
genftaende,wat fbmmige andere daer van fchri j-
ven en beufèlen. Schepen dunckt my een out Oorfprong
Frans woort te wefen , hoewel ick elders iets an-
ders van \'t fèlve heb gelefèn : want d\'outfte ge-
dachteniffe, die ick van defen naem vinde , is in
Sabellicus, welcke fchrijft, dat Karei de Groote
in Vrieflant eenige heymelijcke Rechters voor
de faken der Religie inftelde , die haeftelijck en
fonder proces de ketters veroordeelden ; en dat
hy de felve Schepenen noemde. De Chronijc-
ken van Vranckrijck feggen oock, als Koning
E z Philips

Philips de tweede , Augufliis toegenaemt, in \'t
jaer m c lxxx i x tot de Kruys-vaert van leru-
}Mem trock, dat hy te Parijs fëven mannen, die
hy Schepenen noemde, in de regeering {lel-
de , gelijck nu noch in de lèlve, en vele andere
Franiche fteden, de Magiftraet foo genoemt
werdt.

De voornaemfte en waerdighfte Burgemee-
fter noemt men Buyten-Burgemeefter^want fijn
ampt in\'t befonder is, buyten te reylen , en met
het Hof en de Staten des lants de voorvallende
faken te verhandelen. D\'andere wort de Bin-
nen-Burgemeefter geheeten nademael fijn
plicht eygentlijck is, binnen de ftadt te blijven,
in \'t befonder voor de beftierihg der felve ibrge
te dragen, en de burgers en vreemdelingen te
verhoeren.Defè Magiftraet heeft groote macht
in de Republijcke.

Wat de luftitie oft het Gerecht belangt, daer
toe fijn hier twee Stadthouders van de Vorft,
d\'cen over de criminele, en d\'ander over de bur-
gerlijcke faken ; welcke ampten de Lantsheer
hen in \'t gemeen voor haer leven lang geeft, en
alle andere in waerdigheyt te boven gaen.

De Stadthouder van criminele faken oft die \'t
lichaem betreffen,die d\'eerfte en aenfienlijckfte
is, wort eygentlijck en in \'t by fonder Schout ge-
heeten 5 maer dewijl hy in defèn ftaet rechts-ge-
biedt heeft in fokere dorpen hier by gelegen,die
\'t Marckgraeffohap van Ryen genaemt worden,
en onder het Marckgraeffohap des Heyligen
Rijcks behooren , foo heeft hy mede den tytel
van Marckgraef van Ryen , doch wort in \'t ge-
meen de Marckgraef genaemt, tot onderfoheyt
van lijn Stadthouder,die men Schout noemt.Bc-
halven de gemelde Stadthouder heeft de Marck-
graef vele andere dienaers, die alle de Lantsheer
erkennen en eedt doen. Sijn ampt is,de quaet-
doenders te doen vangen , juftitie en reent van
den overften Magiftraet te begeeren, en de ge-
wefone vonniffen uyt te voeren.

De Stadthouder van de burgerlijcke faken
wort Amman genoemt, welcke ten gefetten da-
ge en plaetlein de banck fit, daer de gefohillen
bepleyt worden. Sijn ampt is,de Heeren te ver-
manen om recht te doen , en vonnilTen te wijfèn
op koften van ongelijcke, die hy oock uyt voert
en volbrengt.

De overfte Magiftraet heeft vele trefFelijcke
amptlieden,\' maer wy fiillen alleen van de voor-
naemfte /preken. Daer fijn twee Threforiers
oftPenning-meefters,en een Ontfanger,welcke,
ten vernoegen des volcks, voor driejaren op de
volgende wijle verkoren worden.De Heeren van
der ftadt, ten folven tijde regerende, kiefon drie
edelmannen van degene,die jongft gedient heb-
ben , en fenden hare namen aen de Dekens van
d\'ambachten, die oock derhalven ver{amelen,en
kielen met de meefte ftemmen een vandefo drie
oude Heeren , die hen goet dunckt, tot overfte
Threforier. Hier tegen kiefèn de voorfoyde De-
kens drie van de treffelijckfte burgers der ftadt,
en geven hare namen deHeeren over,die een van
de fèlve kiefon tot den tweeden Threforier. In \'t
maken van den Ontfanger , kiefon de gemelde
Dekens drie van de eerlijckfte burgers van hare

ambachten , en geven hare namen aen de felve
Overheden, die een daer van tot Ontfanger kie-
fen. Des Threforiers ampt is, den fchat der Ge-
meynte te beforgen en te bedienen , het inko-
men te doen inbrengen,en, met kennis van Bur-
gemeefteren enSchepenen,de gemeyne fohulden
te betalen. Den Ontfanger is, om foo te fpreken,
als Cafïier , geeft uyt en ontfangt, na dat de
Threforiers Ichicken en bevelen; maer mach de
gemeyne dingen uyt fich felf betalen, en houdt
de boecken en rekeningen.

Hier fijn oock twee Penfionariffen, \'t welck Tenfiona-
een Latijns woort is, genomen van het penfioen
oft jaergelt datfe genieten. Defe amptlieden fijn
in\'t gemeen Doétoren oft Licentiaten, en erva-
ren in Staetfaken j dies fy de Heeren der ftadt
met haren raet byftaen: doch indien eenige jfwa-
re fake voorkomt, mogen ly hen beraden met
andere, en haer goetvinden de Overheden be-
kent maken. In \'t kort,{y hebben byna het folve
ampt met de gene,die men in de Rechten Syndici
noemt ,• want ly bevorderen en benaerftigen de
faken der ftadt, en als \'then geboden wordt,
voeren het woort binnen en buyten voor de fol-
ve. Als de Buyten-Burgemeefter met het Hof
en de Staten des lants eenige trefFelijcke faken
gaet verrichten,reyft in \'t gemeen een Penfiona-
ris met hem, om fchriften in te ftellen, en ande-
re dienften te doen.

Hier fijn vier Greffiers, welcke naem van het Greffiert,
Griecks woort y^otcpetv, dat hyjchripen , fchijnt te
komen^want het voornaemfte van haer ampt is,
alle vonniffen, en andere aden oft rechts-han-
delingen der burgerlij cke wetten, te fohrijven en
t\'onderteeckenen, d\'aenfprakenen antwoorden
van twiftige partyen in de gemeyne regifters te
ftellen, de fohriften der proceffen, requeften, en
andere faken, te bewaren.

Vier Secretarilfen bedienen ,in \'t afwefon der Secretarif-
PenfionarifTen, byna het fèlve ampt, houden het ß»-
kleyne fègel, maken de inftrumenten en brieven
van verkoopingen, voorwaerden,en diergelijcke
faken,en ondertekenen oock de criminele a<äen.
Dit fijn de voornaemfte ampt-lieden 5 behalven
de fèlve fijn hier noch Examinateurs,Schrijvers,
en verfoheyden andere mindere dienaers.

De overfte Magiftraet der ftadt kieft jacr-
lijcks , door fich felf, fonder de tegenwoordig-
heyt oft toeftaen derCommifTarifTen van \'t Hof,
de mindere Raet. Eerft worden twaelf Raets- Mindere
mannen uyt de bequaemfte Dekenen van d\'am-
bachten der ftadt gekoren: maer alle de fèven-
en-twinrigh ambachten hebben dit voorrecht
niet, dat men uyt hen een Raetsman kieft^ want
eenige gilden fijn fèer gering, gelijck d\'arbey-
ders, dragers, en andere diergelijcke: fommige
hebben \'t alle drie, d\'andere alle twee jaren, na
de ftaet van \'t ambacht. Maer de Schippers, de
Meerffeniers oft Kramers, en de Hoveniers, als
d\'outfte en voornaemfte, hebben jaerlijcks een
Raetsman van de hare. Defe Raets-lieden ko-
mien alle maendagen by de Heeren van de ftadt
in den Raet, daer fy hare plaetfè hebben, om de
requeften der verfoeckers,en andere faken,dié de
burgerlij cke beftiering en de Gemeynte betref,
fen, en ten fèlven dage voorkomen, teverhoo-

ren,en Iiare meening in alle voorvallen vrymoe- en bercliermers,dTe de Wijekmeefters behulpigh
digh te feggen. Indien fy eenigh quaet gerucht, en gunftigh fijn,daer het de noot eyfcht: fy voe-
oft iecs anders dat het Gemeyne befte aengaet, ren oock het woort voor hen in den Raet, en
en den Raet gewaerlchouwt behoort te worden, doen andere nutte dienften: in voegen dat defen
verftaen , \'t felve maken fy bekent. Maer in de ftaet in vele dingen niet ongelijckis het gefach
gewichtighfte faken wort den Grooten oft Bree- van d\'oude Tribuni plehis, oft Wijekmeefters te
den Raet vergadert; gelijck wy terftont lullen Romen , indien men de groote by de kleyne fa-
verhalen. ken mach vergelijcken. Behalven defe Hooft-

Sy kieièn oock den Raet van de Halle, welc- mannen heeft yderwijck noch twee andere edel-
ke beftaet in twee Gild-dekens als Hoofden,twee lieden voor Overften, die in alle de gewichtigh-
Waerdeyns, en acht Oudermannen; waer van de fte voorvallen de Wijekmeefters behulpigh fijn.
twee Schepenen van den overften Raet moeten Defe fes-en-twintigh Capiteynen met hare O-
geweeftfijn : oock een Grefficr,en andere ampt- verhoofden maken het derde lidt van het ge-
lieden. Voor defe Heeren komen alle de twiften heele lichaem oft ftaet der ftadt. laerlijcks wort
en faken van wolle, allerley wollewerck, en alle de helft verandert, en dertien nieuwe gekoren
ftoffen die van wolle gemaeckt worden , nevens op dat d\'oude, die noch een j aer moeten dienen,
de dingen die tot het verwen noodigh fijn: maer de nieuwe aenkomende fouden onderwijfèn. Hun
men kan van hare vonniflen aen den hooghften ampt is te famen, met hare hooftmannen,goede
Raet appelleren. rekening te houden van de weerbare mannen

De voor/èyde Magiftraet kieft mede twee die in haer quartier oft wijckiijn , en die te ver-
Keurmeefters, die men in\'t Latijn JEdiles Cmules gaderen als \'t noot is. De burgers van de/ê wijc-
noemt^welcke te voren Schepenen geweeft fijn. ken fijn verbonden t\'ekkens , als hethen gebo-
De Vorft voeght hier een derde by.Hun ampt is den wort, in de wapenen te komen , en t\'allen
in^t byfbnder fbrgete dragen over alle eetwaren, tijde by dage en by nacht met hare vaendelen te
en toe te fien, dat het broot met behoorlijck ge- volgen.

wicht, wijn en bier tot een betamelijcken prijs, De voorfèyde Magiftraet verkieft oock jaer-
en het vleefch en andere waren verfchenop- lijcks de vier-en~vijftigh Dekenen van de fèven- Dekensv^
recht verkoft worden. Des faterdaghs,welcke de en-twintigh ambachten, welcke het vierde en ^«GUdc».
voornaemfte marcktdagh is, ftelt deKeurmee- laetfte lidt van \'t geheele lichaem der ftadt uyt-
fter het gewicht van \'t broot voor d\'aenftaende brengen, gelijck boven gefêyt is. Defè worden
weke, nae den prijs van \'t koren , foo die op de op de volgende wijfè gekofèn : het volck van
felve tij t loopt: en foo fy by de hackers oft elders yder gilt vergadert op hare plaets, en kiefèn on-
eenigh bedrogh gewaer worden , doen fy hen der eickanderen fès van d\'aenfienlijckfte en be-
geltftrafFen betalen. quaemfte, wekker namen fy de gemelde Over-

De voorfchreven Heeren ftellen oock vier heden in fchrift overgeven,die,na haer believen, "
Rechters over de faken der weefèn,van welcke de twee uyt yder gilde oft ambacht kieft. Die dus
helft Schepenen moeten geweeft fijn. Defe wor- geftelt worden,fijn Dekens en hoofden clck in \'t
den Wees-meefters genoemtj want fy de geheele njne voor een jaer j en nemen noch twee andere •
vooghdye en befcherminge der weefèn hebben, van de voornaemfte uyt de hare tot hulp, die
Sy kiefen infgelijcks jaerlijcks vier Rechters oock het fèl ve Dekenfchap bedienen,en den eedt
en een Grefïier , om ongelijck, fmaet-woorden van getrouheydt in handen derBurgemeefters
en vyantfchap te beflechten j welcke derhalven doen. Het ampt van de Dekens en Byftanders
Peys makers genoemt worden. is, mede te komen in de vergadering van den ge-

De voorfeyde Overheden kiefen mede jaer- meenen Raet op \'t Stadthuys, om met d\'andere
lijcks twee Aelmoeffeniers, om \'t getal van vier, leden te handelen en te beraetflagen,- toe te fien,
die in \'t gemeen dit ampt bedienen, half te ver- dat de gene die in \'t gilde aengenomcn worden,
anderen: hier toe worden de riickfte en eedijck- een bequame proef van \'t hantwerck doen^ een-
fte burgers verkoren, welcke dagelijcks neerfte- drachtigheyt onder eickander te beforgen; ken-
lijck d\'aelmoeffen in de kercken en elders,byfon- niffe te hebben van fchulden en wederfchulden;
derlijck op de hooge feeftdagen, vergaderen : minnelijck verdragh te maken en een yder met
en al wat hen gegeven wort, (\'t welck meer dan reden van allerley gewelt te befchermen. Defe
dertigh duyfent ducaten in\'t jaer bedraeght) Dekens fijn verbonden, op \'t eynde van hare
deylen fy uyt, volgens hare ordre , gewiflè en bediening,rekening en bewijs van defelve,in te-
goetduncken, aen d\'arme menfchen en de ge- genwoordigheyt van twee Schepenen,en een Se-
meene Godshuyfen. Sy verfchieten altijt een cretaris,te doen: en foo iemant van\'t gilde over
groote fomme van penningen uyt hare eygen henklaeghde, oft datfe eenige onbetamelijck-
goederen, om in noot uyt te reycken: en houden heyt deden, fijn Schepenen gehouden daer in te
oock, tot een fekeren ouderdom, omtrent twee voorfien , en \'t gefchil te beflechten; maer als
oft drie duyfènt arme kinderen,en andere onno- fy dat niet können oft willen bevredigen, bren-
felen; welcke fy verfcheyden ambachten doen gen fy\'t voor den Raet der ftadt, die terftont
leeren, en deughdelijck opbrengen. ordre daer in ftelt. En dit fal genoegh fijn van de

Sy maken oock, voor de twee aenftaende ja- voornaemfte Magiftraten, en van d\'amptlieden
ren, fes^en-twintigh Capiteynen oft Wijckmee- der ftadt,die d\'Overheyt kieft, en in hare bedie-
fters uyt de dertien wij eken der ftadt. Boven de ning ftelt. Van fommige andere mindere dien-
welcke den Raet noch vier Edelmannen van de ften , en van geringe waerde, die oock door
ftadt tot Hooftmannen ftelt, als Overhoofden hen gegeven worden, fal ick hier niet fpreken.

Gtide», oft leyde fes-en-twintigh Capiteynen,fijn hier noch
7eTrms ^^^ Cefeirchappen oft Broederlchappen , oock
Giyei;^ genoemt,dieyder,na de laetfte inftelling,
twee hondert mannen fterck fijn , en van de
Hooftlieden verkoren worden , welcke fulcke
burgers daer toe ontbieden,als hen goet dunclct,
met fulck een gelagh, dat de ontbodene, fonder
wettige oorfake, \'t felve geenfins mogen weyge-
ren. Van defe fes Gilden fijn\'er twee van dc voet-
boogh,d\'een van d\'oude,en d\'ander van de nieu-
we ; twee van den hantboge; een van de hant-
buf]re,en defeftevan\'tllaghfwaert met de beyde
handen ; doch het voornaemfte is dat van den
ouden voethoge, welcke (gelijck als die van an-
dere fteden in Brabant) hebben hare Hertogen,
als fy anders geen Vorftendommen hadden, en
van kleyne macht waren , tot archiers oftlijf-
fchutten gedient : want als den Hertogh van
Antwerpen naer Bruffel wilde reyfen,verfelfchap-
te hem het voorfèyde Gilde van den ouden voet-
hoge van Antwerpen tot de naefte ftadt, te we-
^ ten, Mechelen j en de Gilde van Mechelen ging
dan met hem tot aen Bruffel. Door defè dienften
hebben fy van de Vorften vele gunften en privi-
legien verkregen. Yder Gilde kieft felve twee
Dekenen tot Hooftlieden , met hare Stadthou-
ders, die van den Raet der ftadt beveftight wor-
den. Oock hebben fy een Antwerps Edelman,
die fy Hooftman noemen, tot haren Befcherm-
heer. Hun voornaemfte plicht is, wacht te hou-
den aen de veften, poorten, en andere noodige
plaetfèn der ftadt, als buyten eenigh gerucht is
van vyanden , oft binnen eenigh quaet vermoe-
den van oproer, en burgertwift.

Hier worden de gewichtighfte faken des lants
nocht der ftadt niet befloten, in den naem van
den Hertogh oft van haer fèlve,dan met een vol-
komen vereenigen en toeftaen van alle de voor-
gemelde vier leden,\'t welck dus gefchiet: de op-
teZftBm- perfte Magiftraet vergadert den Grooten Raet,
den Raet. dat is, alle de perfbonen die tot de gefeyde vier
leden behooren , op \'t Stadthuys, daer een van
de Penfionariffen hen te kennen geeft, dat de
Lantsheer (laet dit hier flechs tot een voorbeelt
ftrecken) nulp oft onderftant, om oorlogh te

voeren, verfbeckt: op een andere tijdt, dat het
feer noodigh is,den accijs oft fchatting van wijn,
bier , oft diergelijcke faken , te verhoog en. Als
dit voorgellelt is beraden fich de drie voornaém-
fte leden, en maken met de meefte ftemmen een pl^Jl\'^\'
beftuy t: maer de Dekens van de Gilden oft Am-
bachten , die\'t vierde lidt fijn , vergaderen alle
hare güdebroeders, oft den meeften hoop. Yder
Ambacht op fijne plaets fijnde, brengen de De-
kens de voorgeftelde fake in haren foet; daer
dan een yder van defè ambachts-lieden fijn mey-
ning feght oft magh feggen , en maken t\'famen
een eyndelijck befluyt,waer mede de Dekens een
oft meermael,na het de noot eyfcht,op \'t Stadt-
huys by den Raet gaen,om de fake t\'overleggen,
en eyndelijck een raetflot te nemen. Maer foo
alle de vier leden niet eendrachtigh overeen-
komen , mach men daer af niet meer raets-ple-
gen j doch foo fy gefamentlijck vereenigen , is
hare uytfprake vaft en bondigh. Sy mogen oock
nieuwe ordren en wetten maken , en \'t gantfche
lichaem der ll:adt tot fekere fbmm.en van pen-
ningen , en andere laften, na hen goetduncken,
verbinden. In andere gewichtiger faken, en van
groot belang , als van de ftadt te verftercken en
diergelijcke , moet men het toeftaen en verlof
van de Lantsheer hebben , fonder \'t welcke die
niet van waerde gehouden worden.

De fchattingen, accijfen, tollen, en andere in- Inkpmfleti
komften der ftadt, (behalven fbmmige kleyne, derßadt.
die men impoften noemt, buyten gewoonte in
des Hertoghs naem ingeftelt) behooren aen de
Gemeynte,welcke die na haer believen uytgeeft;
hoewel jaerlijcks,in de verkiefinge der Magiftra-
ten, voor de Commifïariffen van \'t Hof reke-
ning daer af gedaen wort. Defè inkomften fijn
groot, en bedragen in defe tijt (verftaet het jaer
M D Lxv, als Guicciardin dit fchreef) omtrent
twee hondert envijftigh duyfent kroonen jaer-
lijcks ; en komen meeft van de fchattingen op
wijn en bier, accijfen genoemt, die fèer vele fijn;
want die van de wijn nu omtrent fèftigh duyfent
ducaten, en van het bier meer dan tachtentigh
duyfent ducaten in \'t jaer bedräeght. Sy ontfan-
gen oock eenige andere kleynder impoften , als
van het graen, flachtbeeften, en andere waeren.

ven-en-feftigh, ontworpen, en de Hertogh \'t water gefet, en dus tot overgeving ge-
van Alba daer na gebouwt heeft : die daer dwongen kon worden : waer voor nu met
toe het wackere verftant van Paciotti, den te vreefen is, dewijl het op een hooger plaet-
rijpen raet van Gabriel Serbeüoni, en den ar- fe leydt. En of fchoon Neêrlandt gedeek, en
beyt van twee duyfent mannen, gebruyckte; Hollant in der Staten macht is , bevint men
foo dat het in korten tijt volmaeckt wiert. nu noch, dat het op defe plaets wel en beft
Dit Kafteel is vijf-hoeckigh > gelegen tuf- leyt, om dat het dagelijcks uyt des Konings
fchen vijf groote en fterckte bolwercken 5 landen kan gefterckt, en met alle nootdruf-
waer van vier na den Gouverneur genaemt ten voorften worden.

fijn, als Verdinandm, Toledo, Hertogh, en Den Hertogh van Alba, die meer trachte Albaes
Alba 5 t vijfde heeft, met fijn toeftaèn , de met roem by de nakomelingen te leven, dan
naem Paciotto, na den Bouw-meefter,ontfan- hy den tegenwoordigen haet fijner vyanden
gen. Hoewel dk treffelijck Kafteel veel ja- vreefde,heeft op dk Kafteel fïch felf een hoo-
ien daer na tot een model of voorbeek, daer vaerdigh trophmm of vidoryteecken opge-
byna alle andere fterckten door heel Euro- richt, van het gefchut, dat hy in den flagh
pa na gemaeckt fijn, gedient heeft, en den van Jemingen gewonnen had, gegoten : dit
Grave \'Paciotti, als een vinder van nieuwe was een gewapent beek, nae des Hertoghs
fterckten , daerom door de gantfche werek gelijckenis, met ontdeckten hoofde,dat mee
vermaert is 5 foo fijnder evenwel eenige ge- de rechte arm, ongewapent fijnde, nae de
vonden, die \'t werck, om verfcheyde infich- Stadt wees,en met de voeten op twee metale
V Mis- ten , niet behaeghde 5 want fy feyden, dat beelden trat, die twee van de dry Staten des
het aen die fijde van Antwerpen leydt, van Lants, als den Adel en de Steden, (na \'t uyt-
waer het de Stadt tegen den vyant, uyt Hol- leggen van oArias Montunm, die voor den
landt komende, niet kan befchermen 5 het eerften vinder wiert gehouden, en des Prin-
welck nochtans foude konnen wefen,indien een van Oranje , fpottende met Albaes ver-
het aen d andere fijde der Stadt, recht in den waentheyt) vertoonden. Defe twee beelden
mont der Schelde en tegen Hollant, gebout hadden vele handen, en daer in requeften of
was. Andere wederom ontfchuldigen dit, verfoeck-brieven, beurfen, gebroken hamers
en feggen, dat Alba, in \'t opbouwen van de- en brandende fackels 5 hare aengefichten
derleydt fc Sterckte, meet bcforght was, om iicli felf waren vermomt j aen de oorenen halfen
tegen de Stadt, als de Stadt tegen den vyant hingen Geufe fchotelkens, bedel-facken en
te verfekeren : en voegen daer by, dat het diergelijck tuygh. Voor in den fteenen voet
Kafteel feer wijffelijck aen die fijde gebouwt was dit opfchrift gehouwen : Ferdinando op-
is-y want het aldaerveel lichtelijcker voor- Alvarez ä Toledo ct^/k Dm , Philippi llß^^^fi-
fien kan worden, en alle toevoer van de na- Htfianiarum Regis apud "Belgas prdfeäo :
burige plaetfen bekomen 5 waer op de Sterk- quod extinBa fedttione, rebeüihm pmfis, Relt-
ten-bouwers allermeeft letten. Maer mijn giorie procuramyjuflitia culm, Provmctü ba-

fe voelen is, dat (jabriel Serbelloni,dk den laft cem ßrma^it 5 Regis optmi MiniHro fidelißi-
ad van \'t werck uyt te voeren, hier op geen mo pofitum. Dat is: Ter eer en <vm Ferdinan-
acht nam 5 want als dit Kafteel gemaeckt dus Alvarez de Toledo Hertogh van Alba ^
wiert, was Hollandt foo wel onder t gebiedt des Konings Philippus de tweede \'van Span-
den Konings als Brabant, derhalven het van jens opper-Gouverneur der Nederlanden 5 om
alle fijden kon voorfien worden: foo dat ick dat hj den oproer gedempt y de wecrfpannige

verdreven , den Godts-dienfl heforght, de ge- gekregen; na dat T)onJan \\ felve te voren
rechtkhe\'^dt ^/oe^ent, en den vrede in de lan- vergeefs onderftaen had.

den beveftight heeft yi^ dit gedenck-teecken, als Den Prince van Oranje, van de Staten oranje
voor des merbeßen Konings aUergetrouvvßen van Brabant tot haren Ruwaert of Befcher- ^JJ
dienaer^ opgericht, Aen d\'ander üjde van den mer aengenomen fijnde, braght te weegh , t^er-pen,
voet was t met verfcheyden finne-beelden dat de veften van dit Kafteel, die tegen de
verkiert; daer onder ftont : Jungelingi opus Stadt ftreckten, afgeworpen wierden 3 met
ex &re captivo. Dat is ijongelings werck van fulck een blijdfchap en toeloop des volcks,
V veroverde metael. Dit beelt wiert van een dat niet alleen de mannen, maer felfs de tref-
yder, foo wel Spanjaerts als Nederlanders , felijckfte vrouwen der Stadt met grooten
met het grootfte misnoegen, gefien ; want yver daer aen arbeydden. Doch hare uytge-
niemant kon verdragen, dat defe verwaende late vreugtbleeck meeft in\'t mishandelen
hever fijn eygen lof felf fong, dan van een van \'t voorfeyde metalen beelt des Hertoghs Mhaes
ander hoorde. ïn\'t Spaenfche hof fprack van Alba, \'t welck van de burgers, uyt een
men byna van geen andere faken, dan van hoeck gehaelt fijnde, met ftocken, bijlen, en, ^^ ^ \'
dit beelt. Rodericu^ Gomez^, des Hertoghs houw-meffen, als of het leefde en gevoelen
oude medevryer van \\ Konings gunft/potte had, geftagen en gehouwen wiert j om alfoo
en beßot. dagelijcks met de naem van aüergetroußen hare wraeckluft te toonen. Sommige namen
dienaer des Konings ^ als d\'eygen eere fijns eenige ftucken van\'t gebroke beelt, diefy,
Meefters onderkropen, en fich felf toe-ge- als gedenck-tekenen van den roof op haren
eygent. Andere prefen te hooger d\'uytne- vyant behaelt,en tot bewijs van wraeck voor
mende heusheydt des Konings, die eenige de nakomelingen, naer huys droegen en op-
maenden te voren ( als hem een vermaert hingen : maer \'t meefte deel van \'t beelt, ge-
Beelthouwer uyt Italien aenbood, dat hy, lijck het van gefchut, als boven verhaelt is ,
buyten des Konings koften, op alle poorten gegoten was , wierd weder, tot fijn vorige
der fteden in \'t gebiet van Milanen fijne Ma- geftalte, in gefchut herfchapen.
jefteyts beelt en wapen ftellen foude) geant- Als de Prins van Parma, in \'t jaer duyfent
Treflijcke woordt had 5 dat hj de gunïl van den aen- vijf hondert vijf-en-tachtigh, de Stadt Ant-
jfrmck. bieder prees: Maer dat Ej liever een konße- werpen met een gedenckwaerdige belege-

naer begeerde, tot wat prm het oock was, die ring gedwongen had, is dit Kafteel, om der V Kafied
ßjn beelt in den hemel fieüen kon. Welcke burgers huyfen van d\'inlegeringen der fol- ^^^^^
woorden uyt hooffe loosheydt te hooger ge- daten te bevrijden, weder herbouwt yoor ^^
prefen wierden, op datAlbaes hoovaerdy een fommevan feventighduyfent gulden^
dies te leelijcker ftincken foude. Ja men fegt, waer toe Parma een deel van t rantfoen of
dat de Koning felf \'t oprechten van dit beelt losgelt der Stadt vereerde ; acht jaren na dat
qualijck nam, dewijl hy \'t nae vier jaren deê het door Oranjes bevel afgebroken was. Dit
weghnemen 5 \'t fy dan dat hy der Neder- werck groeyde in \'t begin met een wonder-
landers toorn wilde verfachten,oft fijn eygen lijcke fnelheyt 5 want den ouden gront, en
gevoelde. een groote menighte fteenen , die van \'t af-

spaen- In \'t jaer duyfent vijf hondert fes-en-fe- breken des Kafteels gekomen, en aen \'t bou-
fche fu^ ventigh, als heel Nederlant door een verftin- wen van eenige naebyftaende huyfen ge-
dend vuur van inlandtfche twift in lichten bruyckt waren, dienden tot hét bouwen,
brant ftont, fijn de Spaenjaerden en andere en quamen te nut. Als \'t byna gereet was,
foldaten uyt dit Kafteel in de Stadt gevallen. Het Parma daer geen Walen , gelijck men
en hebben drie dagen lang de grootfte moet- meende, maer eenige vendelen Hooghduyt-
wil en gewelt tegen de goederen, lijf en Ie- fchen tot befetting in trecken 5 om dat hy,
ven der inwoonders gepleegt 5 waer door de van meening fijnde daer namaels Spaenjaer-
rijckfte koop-ftadt van Europa fchielijck in den in te leggen , gelijck korts daer nae ge-
een feer jammerlijcken ftaet geraeckt is. In fchiede, beter de Hooghduytfen, als vreem-
t volgende jaer hebben de Spaenfche folda- delingen, dan de Walen, die oock Nederlan-
ten (die uyt kracht van \'t eeuwigh Vrede-ge- ders fijn, kon verfenden. Dus verre Vamia-
bodt, xiiQX. ^on Jan van Ooßenrijck ge- nm Strada,

maeckt, uyt de Nederlanden moeften ver- In\'t jaer duyfent fes hondert vier-en-twin- Aenßagh,
trecken ) dit Kafteel en andere plaetfen aen tigh, als de Marquis Spinola Breda belegert
de Staten overgegeven. Doch als onlangs had,poogden de Staten en Prins Mauritz dit
daer na d\'oorlog, door verfcheyde misver- Kafteel met een aenftagh in te nemen 5 doch
ftanden tuftchen T>onJan en de Staten, we- die, hoewel de foldaten al onder de wal wa-
der vernieuwt werdt, hebben de Staten dit ren, misluckte, tot groot misnoegen des
Kafteel verfekert en gantfch in hun macht Princen van Oranje.

hebbende, deur defe ftadt vloeyt, en,
aer naer Halle ftromende, eyndelijck
in de riviere Demer vloeyt. Defe ftadt legt
van Leuven en S. Truyden drie mijlen. Sy
heeft noch haer grootheydt en ruymte, maer
niet haer vermaertheydt en achting behou-
den 5 want fy was eertijdts van groote
naem, en bloeyde door de koophandel, ge-
lijck men deurgaens leeft; en hier uyt be-
fpeurt, dat d omkring daer af eertijdts tot
ariemael uytgebreyt is.Ja men verfekert oock
dat, eer \'s Hertogenbofch defe waerdigheydt
verkreegh, door d afgang van defe Stadt,
Thienen de vierde onder de hooftftedei^ van
Brabant was. Sy is verfcheyde malen door de
Franfchen en Luyckenaers verdelght,en wre-
delijckuytgeroeyt: maer voornamelijk in defe
lefte oorlogen, in t jaer cb I d c xxxv5 want
de Vereenigde Staten,het leger derFranfchen,
onder \'t beleyt van Chaftillon, met het hunne
vervoegt hebbende, veroverden defe Stadt op
de negende van Junius in t gemelde jaer.Men
pleegde daer alderhande wreetheyd, en voor-
namelijck de Franfche krijghs-lieden, gelijck
de Hiftory-fchrijvers van Brabant fchrijven:
in voegen dat noch heden een groot deel daer
afwoeft en leeg van inwoonders gebleven is.
\'t Gene,\'t welck noch bewoont wordt,is ech-
ter niet te verachten. Men vind daer binnen
een heerlij cke en gedenckwaerdige vergade-
ring van Kanonicken , wiens Kerck , aen
de heylige Germanus, eertijdts Bifl\'chop van
Parijs, gewijd is. Sy behoud noch heden de
eerfte plaets onder dè drie mindere hooftfte-
den, en is met veel groote handtveften en
voor-rechten verciert, die ten meeftendeel
met de handtveften der vier hooftfteden ge-
lijck fijn,

D\'ommegang van Thienen is foo groot,
als men in een uur gaen kan. De muren fijn
met verfcheyde torens befet. De vloet is
fontej^ met twaelf bruggen overfpreydt. Defe ftadt
heeft drie gemeene fonteynen 5 fes binnen
en vier buyten poorten: feven marckten , en
onder defe de Koren-marckt, de fchoonfte
van al de gene, die men daer vind. \'t Landt,
onder de Stadt gelegen, is vruchtbaer van
alderhande gewas, en draeght overvloet van
Trabant*

vruchten. De Kaes van Thienen is oock by ^^^^
vele in hooge achting, om haer goede en lec-
kere fmaeck.

L E E u w E N is gelegen op de Beeck Gefa, L^^f^^n.
die niet verre van de iladt in de rivier Geta
vloeyt. Sy leght van S. Truyden een mijle,
en van Thienen omtrent twee.Hetis een vaft
Stedeken, en genoegh tegen d\'aenval der
vyanden verforght, om dat fy een gebuur-
ftadt en grenspael der Luykenaers is \\ en ge-
niet dieshalven de waerdigheydt en handt-
veften der kleyne hooftfteden. In defe ftadt
is het groote Prioorfchap van d\'ordening des
heyligen Auguftinus \\ welcks Prieur een uyt
de twaelf Prelaten van Brabant is. Daer is
oock een Collegie van Kanonicken in de
heerlijcke kerck van de heylige Leonardus.
Buyten de poort is een breede en fchoone
poel, aen de welcke, gelijck men verfekert,
een fterck kafteel heeft geweeft, dat eertijds
op de grenfen tot een tegenweer tegen d\'Éu-
buronen verftreckte, van de wekken noch
heden eenige woefte puynhopen overgeble-
ven fijn. Men brouwt in defe ftadt boven
maten fchoon bier, in foo groote overvloet,
dat het overal in andere geweften gefonden
wordt, en dat fomtijdts in kracht en goet-
heydt de wijn overtreft. Van Leeuwen was
gefproten Dionyfius Richelius Carchufianus,
een geleert man,en Schrijver van verfcheyde
wercken.

Nivelle legt van Bruftel vijf uren gaensj
een ftadt, tamelijck wel verfterckt, en om
verfcheyde oorfaken meer dan middelbaer,
in de welcke men groote overvloet van dun-
doeck weeft, dat Tnet Kamerijcks-doeck ge-
lijck, ja fchoonder, en miftchien beter is. Sy
is, gelijck Paulus Emilius fchrijft, een der
vier fteden, in de welcke het Marck-graef-
fchap van\'t heylige Rijck beftaenj oock een
uyt de drie mindere hooftfteden, die, gelijck
wy gefeght hebben, groote vryheden en
handtveften genieten. Het Landt, rontom
de ftadt gelegen, is feer vruchtbaer van alle
goede vruchten. Men vind niet verre van de
ftadt veel fteenkuylen, daer goede en fchoo-
ne fteenen tot de bouwkunft uytgehouwen
worden. Dé geluckige Johannes Tinctor,
eerfte Kapellaen en Sangmeefter van Ferdi-
nandus, Koning van Napels 5 van de welck
Trithemius, onder fijn deurluchtige Schrij-
vers , gewach maeckt, als van een uytmun-
tend geleert man, Hemel-fchrijver, treftelijck
Sang-konftenaer, en vermaert Schilder. In
defe ftadt leght begraven Pepinus deerfte,dc
foon van Carolomannus, en vader van defe
Geertruyt, die om haer heyligh leven ver-

Defe heylighfte Vrouw fliehte de voor-
naemfte Kerck van Nivelle , die om de naem
van haer ftichtftcr vermaert isjfeker^een heer-
lijck gebouw, en foo van binnen als van buy-
ten met vele en verfcheyde vercieringen ver-
ciert : in de welcke fy federt infette äefe ver-
maert fte ordening der Kanoneflen , die men
noch heden met foo groot een heerlijck-
heydt, en met foo Joffelijck een huyshou-
ding , daer in vinden kan. Defe ordening
beftaet in een bepaelt getal van twee-en-veer-
tigh Nonnen , die in tamelijcke vryheydt le-
ven : een ordening , die heerlijck en trefte-
lijck j en tot groote onderftant van dedel-
dom ingeftelt is. "Want in defe vergadering
worden geen anderen toegelaten, dan de
dochters der groote en voortreffclijcke man-
nen, en die hunnen edeldom , foo wel van
huns vaders, als van huns moeders fijde, ten
minften met acht quartieren betoonen
können. Defe maeghden moeten oock, naer
\'t voorfchrift van d\'inftelling,van wettelijcke
verfameling,vry en edelmoedig geboren fijn,
Dieshalven, indien een huys-vader met kin-
deren belaft is, cn fich van defe huyftelijcke
laft ten deel pooght t ontlaften, foo beftek
hy een van fijn dochters in defe vergadering.
Daer fijn meer andere foodanige vergaderin-
gen , en deurluchtige famen-woningen, die
in dit geweft verfcheydelijck verfpreyt fijn.
De maeghden, die hier woonen, en anders
Kanoneflen oft JofFrouwen genoemt wor-
den , hebben yder haer huys en woning van
d\'anderen afgefcheyden 5 welcke huyfen by
en omtrent de Kerck van de heylige Geer-
truyt ft aen; in de welcke fy haer getijden fin-
gen , cn de ceremonien en heylige dienft

volbrengen. Sy fijn des morgens, en terwijl
fy de Goddelijcke dienft doen , gekleed met
een geeftelijke oftkerckelijcke kleding,doch
die aen edele maeghden betaemt,en met een
wit en fuyver kleed, dat met koftelijke vellen
gevoert is, verciert. Sy dragen des middaghs
een wereltlijck kleet, gelijck fy \'t noemen,
van fijde oft andere diergelijcke ftoffe ge-^
maeckt, naer de wijfe van de adelijcke maeg-
den. Indien fy tot een heerlijck gaftmael,
oft tot de maeltijdt van iemandt in \'t befon-
der genodight worden, foo mogen fy, verlof
verkregen hebbende, daer vry en onbe-
fchroomdelijckgaen,en,foo de gelegentheyd
hen voorkomt, oock naer hun believen trou-
wen. Maer indien dit hen niet voorkomt,
foo volharden fy met in dit adelijck gefel-
fchap heylighlijck en Godtvruchtelijck te
kven. Hun inkomft is foo groot, dat fylbe-
quamelijck en betamelijck\' daer af konnen
leven. Sy hebben tot bun hooft een Abdis,
die gemeenelijck ^J^adame de Nivelle ^ oft
Mevr OU van genoemt word , die fy

felver, door de macht en bewilliging van de
Vorft, uyt hun vergadering, voor lbo lang
fy leeft, verkiefen, die daer nae van de Paus
beveftight wort. Defe Abdis is niet alleen-
lijck het hooft van defe heylige vergadering,
maer oock gelijckelijck gceftelijcke en we-
reltlijcke Vrouw (gelijck fy haer noemen )
van Nivelle, en van haer gebiedt, t welck
niet kleyn is. Wijders, in defe felve Kerck is
oock ingeftelt een Godtvruchtige vergadering
van dertigh Kanonicken, die leer eerlij ck en
heerlijck onderhouden , en van de Paus, en
van Mevrouw van Nivelle, elck op fijn
beurt, verkofen worden. Men vind over-al
inditftedeken verfcheyde andere Kercken en
plaetfen, d;e tot de Godtsdienft gewijdt fijn.

Ndien een der befte van \'c gebuurrchap der derde liooftftadc
nuttigheden en ge- Antwerpen.

macken van de bur- Defe Stadt heeft, indien wy Becanus ge- Naem^
ger, en een van fijn looven , haer naem van deer en \'t voorrecht
gewoonehjcke wen- des volcks,om dat die van Doornick in teer-
fchingen d ontmoe- fte appel niet naer Antwerpen, maer naer
ting en bywoning Lier, en daer na naer Antwerpen , beroepen
van een goet gebuur wierden. Want de Rechtftoel der Ambi-
is, foo vind men defe variten , inde welcke van foodanige faken
felve bequaemheyd oock in alle andere plaet- gehandelt wiert^die den Vorft niet onderwor-
fen, en ten opficht van alle andere dingen, pen waren (het welck wy nu vry leengoedt
foo wel als van de menfch; en een der groot- noemen) was te Lier.

fte gelucken voorde fteden is goede geburen De marckt van hoornbeeften, en voorna- iMankt.
te hebben. De Stadt Lier fal dit wel doen melijck van offen is een der voornaemften ,
bekennen in de lefte oorlogen , gelijck wy die men in dat geweft kan vinden 5 \'t welck
hier nae betoonen füllen , na dat wy eerfte- groote rijckdom aen de burgers geeft. Men
lijck gefeght hebben, dat fy een nette en lu- hout defe marckt een dagh in yder weeck,
ftige ftadt van Brabant is, in \'t Bifchdom van van de dagh der geboorte van S. Jan de Doo-
Antwerpen gelegen, en foo wel van natuur per tot aen Sint Marten in November 5 in
fterck , als door konft foodanigh gemaeckt. welcke tijd hier foo groot een koophandel van
Sy is voornamelij ck in de tijden van defe Ie- offen gedreven wort, dat et fchijnt dat men dc
fte inlandtfche beroerten, met nieuwe werc- beeften van alle ftallen derwaerts voert. Defe
ken, met voor-wercken, wallen en graften ftadt plagh oock, inde tijdt van vrede,
grootelijcks verfterckt, ten deel van de Span- door de Scholen der eerfte konften uyt te
jaerden , en ten deel van anderen , die, naer munten.

de verfcheyde voorvallen van \'t geval, en der Sy heeft oock een breede en heerlijcke p/aas,
verraderyen, verfcheydelijck belitters daer af plaets, die met foo cierlijcke en trefFelijcke
fijn geweeft : Jn voegen dat fy nu met recht gebouwen omringt is, dat fy hier in al d\'an-
onder de fterckfte Steden van Brabant getelt dere Steden van Brabant durft uyt-tarten.
wort. Sy is twee mijlen van Antwerpen, en Sy heeft onder d andere Kloofters, het .
oock foo veel van Mechelen gelegen, aen de Kloofter der Carthiifianen , in de tijdt \'^^^\'Zlult
vloet de Nette , die , gelijck Becanus in fijn Marten van Roffem van /.ntwerpen der-ß^^
Atvatifche faken verfekert, dus genoemt is waerts gevoert. Men fiet daer oock een Col- Kerd

uyt oorfaeck van de fuyverheydt des waters, legiate Kerck, die in de Hiftorien een Kloo-

Geïegen- Haer crelegeiiheydt is feer bequaeni, en foo- fter genoemt wort, \'t welck aen de heylige

danigS,dat,foo fy wel vaert,en in goede ftaet Gummarus gewijdt was, die, een vermaert

is,fy aen haer geburen,d\'Antwerpers,Meche- en hoogh-geacht biecht-vader van de Heer

Iers, en BrufTelers, groot gemack geeft; maer fijnde, uyt adelijck gefiacht in \'t landtfchap

indien fy geplaeght wordt, foo kan fy aen de van Rene, oft vanRyen, aen de Nette gele-

andère Steden oock groot ongemack veroor- gen,gefproten is. Dit landt, in \\ gebiedt van

beroerten der Nedcrlandtfche landtfchappen landt van Ryen genoemt. De plaets van fijn

De ftadt is fchoon en luftigh om te bewoo- plaets niet meer dan een uur van Lier af is.

nen, ja foodanigh, dat fy tot een vertreck en Hy, de voetftappen der Apoftelen navolgen-

ruft-plaets verkofen wort,voornameiijck van de, kreegh, door Goddelijcke vermaning,

d\'edelen, en van de kooplieden, die door de bevel van een bede-plaets aen de Beeck de

toevloejing der rijckdommen , en door de Nette te ftichten , die noch in wefen is, en

verfading van te winnen , foo geluckigh ge- daer hy fijn leven in groote heyhgheydt eyn-

worden fijn, dat fy fich van alle handeling dighde. Hy groef in de tijdt van dooghft,

onttrecken, en, vry van de forgenenont- voor de gene, die van dorft machteloos ge-

roerniflen der menfchen , fich tot een geruft worden waren, met fijn ftock in d aerde,daer

maeckt dat dit volck beleeft, gemeenfaem , Men leeft dat hy,door fijn gebeden,de kerck

heufch en befcheyden is,die noch dagelijcks van Lier van de rafery der Normannen be-

toeneemt door de vermeerdering der huyfen, fchut heeft, die, Mechelen verwoeft hebben-

inwoonders, en rijckdommen, uyt oorfaeck de, aen \'t Kloofter van Lier gekomen waren,

maer wallen,en tot roof te halen,en tland te ver woc-
Gummarns met fijn verdienften uyt de He- ften, bequaem van gelegenheydt was, en feer
mei tegen hen ftrijdende , blufchte de brand, dienftigh om alle koophandel\'langs de Schel-
Defe dmgen vind men by Molanus, in fijn de te verhinderen , met verrafling ingeno-
aenwijfing van de Heyhgen van Nederlandt. men kon worden,ruckte hy in der haeft acht
Gelijck Lier eertijdts fware rampen van hondert voetknechten , en hondert en twin-
de Normannen geleden heeft, foo heeft fy tigh ruyters uyt d\'omleggende befettingen
oock geen mander ongevallen van de gene by malkander,en verborg hen op de veertien-
moeten verdragen, die fich tegen de Koning de van Oólober in\'t jaer clo Id xcv, in
ftelden, en eenige tijdt met krijgs-volck befet \'t landt, onder de ftadt gelegen 5 en , van
hielden. Sy bleef oock in hun handen , tot d overlooper geleyd, taften met het aenko-
dat, in \'t jaer cId Id lxxxi i , feker Lech- men van den dagh, de poort, deur de welcke
feld, een Schot, de Simpele gebynaemt, men naer Mechelen gaet, aen. Daer is een
Overfte van de befetting van Lier, (vermits brugh, die toegang aen de poort geeft, en,
hy de foldy, die hy verdient had , lang ver- gelijck een af-palmg, fich over de gracht
geefs had verfocht) Hietfeld , de Gouver- ftreckt, en niet ved deurtochten, gelijck el-
neur van de Stadt, bedroogh, en Lier, door ders, maer een eenige kleyne boogh heeft,
een nieuwe krijghs-lift , in handen des Ko- daer \'t water deurvloeyt. De muren fijn van
nings van Spanjen leverde.Want hy,veynfen- gebacken fteen, en met torens, als befchut-
de met de fijne op een rijcke roof uyt te gaen, felen , opgehaelt. D\'overlooper had onder-
keerde ter middernacht weêrom, met een focht, en oock aengewefen, dat de grontveft
groote buyt van oft\'en,paerden en menfchen, van de muur, die beneden heel dick en breet
en beval dat men de poort voor hem openen was, onder \'t water foo breet uytftack , dat
fouw. Men opende echter niets , dan de men daer op te voet naer de ftadts-muur kon
kleyne deur. Hy, dit fiende, veynfde dat de gaen, en dat men , daer deur gegaen , een
vyant hem op de hielen volghde, en feyde gemackelijcke opgang foude vmden. Ver-
dat , indien fy de groote deur niet openden, fcheyden, d\'een na d\'ander, gingen daer overj
de vyant al de roof weer weghnemen fouw. en d anderen, hun voetftappen volgende, be-
De groote deuren wierden dieshalven ge- klommen de wal, overvielen de fchiltwacht,
opent, en de wachters gedoot. Hy, de poort en, hun fwaerden treckende, dreyghden hem
ingenomen hebbende , liet des Konings ruy- met de doot, foo hy eenigh gedruys maeck-
ters , die naby verborgen waren, binnen ko- tej in voegen dat de vrees fijn mont ftoot. Sy
men, die eerft de marckt, en daer na de ge- hielden hem foo lang by hen, tot dat\'er veel
heele ftadt in hun gewelt brachten, op de van de hunnen binnen de muren gekomen
tweede van Auguftus. Defe verovering van waren. Sy, fich fterck genoegh fiende, ta-
Lier bracht groote verwarring in de vyanden ften in der haeft de burger-wacht aen,dooden
des Konings, die daerom veel ongemacken eenigen, en deden d\'andere de vlucht kiefen.
moeften lijden, vermits defe ftadt,in een be- Sy braken toen me^ een fwaer yfer, hier toe
quame plaets gelegen, hen verhinderde alle gemaeckt, en dat fy meêgenomen hadden,
toevoer , dat gemeenelijck van Lier gevoert de poort open, en Heten de ruytery , met het
wiert, naer Antwerpen, Bruflel en Mechelen overige van \'t voet-volck,binnen. D\'inwoon-
te voeren. Aldegonde, Burgermeefter van ders wierden door dit gedruys en gerucht
Antwerpen, bedacht dieshalven een nieuwe opgeweckt; fy quamen toe-fchieten, om
krijghsJift tegen dien van Lier, in \'t jaer defe gemeene brant te blufl\'chen, en ftelden
clo lo lxxxi v. Maer defe toeftel wiert hun leven en al hun goederen inde waegh-
ontdeckt van d\'Overfte van de ftadt, die, fchael. Men ftreet heftelijck, en met foo
fich onkundigh veynfende, in \'t heymelijck groote moet, dat fy de toegangen tot dc
over al fijn lagen fpande, om d\'aenkomers marckt wel vier uren lang kloeckmoedelijck
t\'ontfangen. De faeck geviel gelijck hy ge- befchermden , en de vyant meer dan eens
dacht had. De benden, uyt de befetting van dwongen achterwaerts te wijcken^ in voegen
Mechelen en Herentals vergadert, enonbe- dat de ruytery eens op d\'eerfte ftagh-orde-
fchroomt naer Lier toevHegende, wierden on- ning der voetknechten gedreven wiert. Maer
voorfiens van die van de ftadt omringt, gefla- \'t getal en de moet der vyanden nam allengs
gen,en in de vlucht gedrevenj in welcke\'ftrijt toe. De ftedelingen, uyt de plaets gedreven,
de foon van Elbertus Leminus, die men ge- wierden flaeuwmoedigh, en befweken op de
meenelijck LongoHus noemt,gedoot wiert. marckt. Toen foo wel de befettelingen, als
Wijders, toen Karei Heraugier, Stadts- de ftedelingen d\'indruck der beftormers fwa-
voochtvan Breda, van een overlooper ver- relijck konden tegenftaen, daer noch een
ftont,dat Lier, een Stadt in Brabant, niet feer brant byquam, die de moet der burgers heel
groot, maer echter fterck van natuur,en van deê verflaeuwen,koos yder de vlucht, enfagh

om een goet heenkomen. De Stadtsvoocht, menighte gevolght. De Raedt, voorhuit
Alphonius de Liina,betoondc geen mindere Burgers bekommert, gaf aen Jacobus Daffe,
dapperheydt dan voorfichtigheyt, en weeck > Antonius van Berchem , en Gillis de Meere,
kloeckmoedigh ftrijdende, te rugh. Hy, een hun ampt-genooten in de opperfte Raedt, de
weynigh befettehngen en burgers by mal- forgh en bevel over de burgers, en van de
kander hebbende, verfekerde fich van de tocht. Vele hadden iet op defe fchichtige
Lifperfche poort, en verfterckte fich daer foo uytval, als al te haeftigh fijnde,te berifpen, en
wel, als de gelegenheydt van de plaets toe- feyden, dat men daer door de burgers, indien
liet, om defe poort te befchermen. Hy fond hen eenigh leet overquam , op de vleefch-
boden en poften naer Antwerpen en Meche- banck had gefonden 5 maer d\'andere ftreden
len, verwittighde hen van de ftaet der faken, opentlijck tegen dit gevoelen,en feyden, dat
en verfocht dat fy byftant fouden fenden. men in d\'uytterfte qualen geen te vaerdige
Hy fprack ondertuffchen den genen , die by hulp-middelen kan gebruycken ; dat in defe
hem waren, moed aen, fette \'t vaendel op de haeftige voorvallen d\'uytvoering beter dan
top van de poort, om van verre aen de gene, de raedt is 5 dat \'er niets koftelijcker is, dan
die tot byftant quamen,tot een teken te ver- de tijdt j dat in de faecken van d\'oorlogh
ftrecken, dat dit deel van de Stadt,gelijck hy d\'al te lange beradingen dickwijls feer hin-
geboodtfchapt had, noch in hun macht was. derlijck fijn ; dat, als de brant in \'t huys van
Heraugier betoonde fich van fijn fijde een de naefte gebuur is, men niet het bevel van
dapper hooftman; maer\'t fy hy de fijnen de brantmeefter moet verwachten, om fijn
niet in plicht kon houden , oft \'t fy hy achte eygen huys te befchutten, en te befcher-
dat hy van de geburige plaetfen, die fwacke men.

befetting in hadden, niets behoefde te vree- Maer dewijl al \'t gene,dat voor de gemeen-
fen; en dat het konincklijck leger ten deel in te heylfaem en nut is, voor eerlijck en ge-
Vranckrijck , en in \'t belegh van Kamerijck, rechtigh gehouden wort, foo is \'er niemant,
en ten deel onder Mondragon aen de Rhijn die het befluyt der Raedts-heeren van Ant-
befich en verlet was: foo veel is\'er af, dat hy werpen, in \'t uytfenden der burgers, en de
t beftormen van de poort, daer in al de fwa- graegheydt der felve, uyt onverwachte noodt
righeydt beftont, tot aen davont uytftelde, Q^rnytende, met recht kan berifpen 5 oft een
en ondertufTchen met groote onvoorfichtig- faeck, die wel uytgevoert is, naer d\'eeuw
heytdekrijgs-knechten toeliet fich tot pion- der oude Romeynen fchatten. Wijders, in-
deren te begeven : in voegen dat fy, deur de dien de Raedt met geflote poorten het heer-
heele ftadt verfpreyt, overal groote moetwil lijcke voornemen van hun ftedelingen belet
met pionderen bedreven. Als d\'Antwerpe- had, wat al klachten en gemor van\'t gemeen
naers \'t gerucht van dat de ftad Lier gewon- volck fouden fy tegen fich verweckt hebben,
nen was, verftonden, waren fy in \'t eerft ver- foo Lier door defe verhinderde byftant ver-
baeft,vermitsLierbyheningelijckeachting loren was gegaen? De hulp-troepen, in
is , als de Thermopylen by de Griecken wa- \'t geficht van de Stadt gekomen , fonden
ren. Maer toen men feyde dat Alphonfus ondertuftchen eenige voor-Ioopers aen Al-
noch d\'ingang voor de byftant deur de Lifper- phonfus, die aen hem de byftant, die voor-
fche poort bewaerde, fchepten fy weer moet. handen was, boodfchappen fouden. Alphon-
Gafpar Mondragon, Ghriftoffels Neef, en fusontfingdegenc,die aenquamen,metgroo-
Stedehouder van \'t Kafteel van Antwerpen , te blijdfchap, en ruckte met de gene , die hy
boot fich by de Raet aen, met eenige krijghs- by hem had , de borft weering, die hyin der
lieden van \'t Kafteel,tot Overfte der hulp-bcn- haeft binnen de Stadt voor de poort gemaekt
den, die naer Lier gefonden fouden worden, had, om verre , en trock recht op de vyant
Dit ontftack foo groot een moet en wacker- aen, terwijl aen d\'andere fijde van de Stad de
heyt in de herten der ftedehngen,en maeckte Mechelers, door \'t roeren van de trommel,
foo groote een verhaefting in byftant te fen- oock te kennen gaven, dat fy tot byftant ge-
den,dat,toen met de trommel-flagh het teken reet waren: want de Mechelers, door gelijcke
en de wapen-roep gegeven was, fyde heele genegentheyttotdeCathoIijckeGods-dienft,
ftadt deur hepen , om de wapenen aen te ta- en dc!)or een felve liefde tot de gehoorfaem^
ften,met groot gedrang naer de Keyfers-poort heyt des Konings, en treek tot het gemeene
toevloeyden, en daer uytgeborften fijnde, Vaderlandt aengemaent,de tij dinge van ton-
naeuwelijcks naer \'t bevel, van fich in orde- geval van Lier verftaen hebbende, trocken,
ning te voegen,konden wachten. Mondragon door\'t bevel van de Raedt, en onder\'t be-
was met twee hondert krijo-hs-lieden voor leyt van Nicolaes en Johannes van der Laem,
uyt-getrocken , en een weynigh voor hem (van de welcken de lefte Raedtsheer,en d\'eer-
Jooft Robbijns, met een uytgelefe hoop van fte Burgermeefter van Mechelen in dit jaer
gewapende lieden , cn wiert van een o-roote was) met de befettelingen , die van de Stadt
Brabant. H m

ïii dc geburige veftiiigeu , tegen \'t fttoof én
der vyanden , gehouden worden , op twee
bruggen , die fy recht van pas vonden , over
de beeck de Nette, en vervoeghden fich
met de benden der Antwerpenaers ; en tra-
den, met gehjcke moet, tot d\'Antwerpfche
poort in , die door de gene , die eerft binnen
gekomen waren, gebroken was. Sy , in de
Stadt gekomen , taften de vyanden aen, die
ten deel met de roof belemmert waren, en
ten deel in de dranck verfopen lagen : in
voegen dat er weynigh waren , die tegen-
ftant boden,want fy,door d\'onverwachte by-
ftant der beyde Steden, vol vrees, kofen de
vlucht. Vele wierden gedoot, en d\'anderen,
hun roof, paerden en wapenen achterlaten-
de, waren genootfaeckt van de muur afin
de graft te Tpringen, van de welcken eeni-
ge , die wel fwemmen konden, wegh-ge-
raeckten,onder welcke Heraugier was. Vele
verdroncken, en fy , die des morgens, toen
fy in de ftadt getreden waren , veertien man-
nen , namelijck vijf burgers,, oock foo veel
Span jaerden, en vier Franfche krijghs-lieden,
gedoodt hadden , betaelden defe fchade met
vier hondert dooden van de hunnen, en
veel gequetften , fonder dat er iemant van
d\'Antwerpenaers, die over de twee duyfent
gewapende mannen uytbrachten, oft ie-
mant van de Mechelers, die boven de vier
hondert fterck waren, fneuvelde. Beyde defe
volcken , d overhant verkregen hebbende,
keerden op de (elfde dagh yder weer naer fijn
Stadt, met de roof, paerden en wapenen
van hun vyanden, die yder tot fijn roof ge-
worden waren. Men bedanckte d\'almach-
tige Godt met groote danckfeggingen voor
foo wonderlijck een weldaet der verloffing
van Lier.

den. V omtrent mid-weegs tuftchen Mechelen
en Bruflel,en in gelijke ruymte omtrent twee
mijlen van defe beyde fteden. Defe ftadt is
ftercker van gelegenheyt, dan van konft. Sy

Kaßeel hegfr; ^^n feer oudt Kafteel, in \'tjaer cId
ccc Lxxv gefticht, in de welcke , uyt de
naem van de Vorft, veel gevangenen van
hooge ftaet bewaert, en in banden gehou-
den worden , van de welcken de Vorft felf,
fonder behulp van eenige fteedtfche Overig-
heyt, naer fijn eygen beHeven, en naer ver-
dienften van defaeck,het vonnis ftrijckt.Hier
in worden oock bewaert de gefchriften der
handtveften, die aen Brabant, en aen de
Heerfchappyen, hier aen gehecht, door hun
Vorften, en aen defen weêr door de Paufen,
Keyferen en andere Opper-vorften toege-
ftaen fijn : oock de handelingen én vtr-
bond fchriften, tuftchen de Hertogh van
Brabant, \'en vele andere Vorften gemaeckt.
De Koning ftelt gemeenehjck dc bewaring
van defe gefchriften en handtveften in han^
den van feker Gemachtighde , die gemeene-
lijck Treforier oft bewaerder der gefchrif-
ten genoemt wordt. Van Vilvoorden is ge^
fproten Theodorus van Liesvelt, Heer van
Hamme, een geleert man, en van voor-
treftèlijcke naem , die Raedt van Staet, en
daer na KanceHer van Brabant geweeft is.

^ tf \'K}

f i
i

L ^ l ■
ï t ■
■! \' , t

■■ i ■■:
3:

i\' ,

"1 i

- u

I •

:i f.: ■
j. (

li:; -

Judoigne, oock Geldenake genoemt, legt ludoigne
aen de beeck Gias , en vier mijlen van Gem- cft cä-
blours. Men fiet hier een oudt Kafteel, in
het welcke, om d\'aengename gematichtheyt
des luchts, de Hertogen van Brabant, gelijck
men feght, eertijdts hun kinderen in hun
jonckheyt deden opvoeden.

Hannujt is gelegen van Judoigne twee Hannujt,
groote mijlen, en rontom met luftige en
vruchtbare ackers omringt. Dit is een feer
oude Stadt, en, gelijck fommige feggen, een
Graeffchap, dat eertijdts door fijn waerdig-
heydt feer vermaert was, en het Graeffchap
van Dabor genoemt wiert, van \'t welck noch
heden de maet, die men de maetvan Dabor
noemt, in \'t gebruyck is.

Landen^ d\'outfte Stadt van de Brabantfche zWw.
Steden, gelijck eenige verfekeren, leght op
gelijcke ruymte van twee mijlen van Thie-
nen en Hannuyt. Johannes Ie Maire fchrijft
dat fy van Landus, Hertogh van Tongeren
en Brabant, gefticht is, toen Childericus in
Vranckrijck de heerfchappy befat. Maer \'t is
i wonder dat men fich, ter eerfter inftantie,
gelijckfy feggen, van Lier op \'t Gerecht van
\'s Hertogenbofch beroepen magh , aen een
ftadt die foo verre daer af is, en niet Hever op
dat van Thienen oft Leuven , die beyde veel
naerder daer aen gelegen fijn. By Landen
is het edele dorp Hougarden , daer het befte
bier gebrouwen wort, waer by leght het dorp,
dat men Stappes noemt, t welck vermaert
is door dewreede ftrijdt van\'t jaer clo cc
XIII, tulfchen de Brabanders en Luycke-
naers, in de welcke de Brabanders byna ge-
heel verwoeft wierden , en drie duyfent van
de hunnen gevangen Heten. De Luycke-
naers, door defe verwinning geftijft, vielen
daer na in Hannut, en Leeuwen , welcke
fteden fy wreedelijck uytplonderden, en
al de Dorpen daer rontom verbranden.

Herentals is niet meer dan vier kleyne mij- ueren^
len van Lier , en een ftercke vefting, aen de t^^^»
beeck de Nette. Hier was geboren de ver-
maerde Medicijn-meefter Petrus van Heren-
tals, die fekere verborge kennis der geheyme
krachten van de planeten had, en in fijn da-
gelijckfchc oeffeningen te kennen gaf.

door de beftiering van dlNFANXE Isabella,
en onder\'tbeleydt van Ambrosivs Spinola.

Re da is een voor-
naém voor-beeldt,
\'t welk aenwijft dat de
fchoonfte en fterck-
fte fteden niet min
d\'ongeftadigheden en
veranderingen van
\'t wanckelbaer geval
onderworpen fijn,dan
d\'andere dingen des
werelts. \'t Belegh van defè vafte en vermaerde
ftadt gefchiede in defèr voegen , in de jaren
van cId Idc xxiv, en clo loc xxv.

luftinus van NafTau , baftaert-broeder van
Prins Maurits, was in die tijdt Gouverneur, oft
beftierder van de ftadt; fèker, een voortrefFe-
lijck man door fijn lange ervarentheyt, en diê
door fijn raedt en wijsheydt het bevechten, en
door fijn fpaerfaemheyt het belegh verdragen
kon. lohannes Acrtfènius, Heer van Wermont,
was Opper-Schoüt ^ een man niet min volftan-
digh van gemoedt, dan fcherpfinnigh van oor-
deel , om d\'uytdeeling van de lijftocht te rege-
len , de beroerten te ftillen, en in fware en on-
verwachte faken raet te geven. Seftien vaende-
len voetknechten waren tot befcherming van de
ftadt 5 en een tot tegenweer van \'t kafteel. Daer
waren oock vijf vaendelen ruytery : in voe-
gen dat het geheel getal een duyfènt fès hondert
krijgsknechten uyt&acht. Maer toen \'t gerucht
van dat de ftadt belegert fbu worden, fich over-
al verfpreydt had , wierden noch acht vaende-
len voetknechten by de voorgaende gevoeght:
behalven achtien hondert burgers, die tot de
wapenen bequaem waren, en over de welcke
Aertfenius het beleyt hadt. Men verfbrghde de
krijghslieden van lijftocht tegen den winter, en
fbndt daer acht duyfènt en twee hondert facken
rogge, twee duyfènt acht hondert facken haver,
drie duyfènt en fès hondert ponden kaes, en
oock foo veel gedrooghde vifch daer binnen.
Men beval aen de burgers, eer de ftadt belegert
wierdt, dat yder, hooft voor hooft, voor twaelf
maenden koren opdoen fbu.

Daer waren veel dingen, die Spinola tot het
beleg van Breda bewogen; gelijck de bequaem-
heyt van de plaets , om de gedurige invallen der
Holl.inders in Brabant te beletten; om de fchip-
vaert tuffchen de geburige fteden van Breda, en
van Hollant en Zeelant te verhinderen ; het
landt rontom de ftadt, dat totkrijgswercken, en
tot opwerping van een wal bequaem was j de
vaert, die, geftopt fijnde, die van Breda ver-
hinderen fbu toevoer te krijgen : maer voorna-.

melijck om dat, als Breda gewonnen was, Ber^
gcn-op-Zoom , en d\'andere geburige plaet--
fen lichtelijcker fouden konnen verovert wor-.
den. Daer waren oock veel dingen,die hem van
\'t belegh van Breda affchrickten, namelijck, de
vaftigheyt van de ftadt, die van natuur en door
konft fterck was de fwarigheyt van lijftocht en
toevoer uyt de verregelege plaetfèn aen te voe-^
ren , uyt oorfaeck van de nagelcgenheydt der
Hollanders , en de groote wijdte van des
Konings fteden; en oock om dat \'er geen mid-
del was , om de toevoer en lijftocht te fcheep
aen te brengen. Men kon die oock niet op wa-
gens aenvoeren , dan deur onveylige wegen ,
met dubbelde verftercking van krijgslieden, en
met groot gevaer. Spinola,wetende dat de Ko-
ning vanSpaenjen verboden hadt het beftant
met de Vereenighde Staten te vernieuwen, en
dat Ifabella, dochter van Spanjen, voor fchande
hieldt, dat het heir des Konings van Spanjen in
Nederlandt fijn tijdt in ledigheyt overbracht,
dat Duytflandt in ruft, Mansfeit byna verdelgt
was, dat het vrede-verbont, met Vranckrijck
en Engelandt gemaeckt, beftandigh bleef, en
dat men alleenlij ck gerechtige vyantfchap te-
gen de Vereenighde Staten hadt, vondt dien-
ftigh en geraden d\'oorlogh tegen hen tekeeren.
Hy,fijn voornemen bedeckt houdende,vertrock
omtrent in \'t midden van Julius van Bruffel in
een bequame tijdt, toen d\'oogft alreê rijp was:
en, in fijn heir gekomen, dede dat aentrecken,
met dit voornemen , dat, indien hy Breda ( op
welcke ftadt hy \'t alleen gemunt hadt) niet met
gewelt overweldigen kon , hy ten minften ter
plaets, daer hy fich gelegert hadt, eenige ande-
re tocht voornemen fbu. Hy verdeelde, om fij n
vyant te mis-leyden, fijn heir in drie deelen, en
geleydde fèlf de voetknechten deur een wegh,
die ftrijdigh met fijn voornemen fèheen ; én de
Graef van Salazar voerde de ruytery oock ge-
heel op een ander padt. Bravius, Gouverneur
van \'t kafteel van Antwerpen, vervoeghde fich
met het heir,over \'t welck Gonzalvode Cordua
geboden hadt, en dat uyt de Marek getrocken
was, by de bovengenoemde benden, niet verre
van Turnhout, een plaets in Brabant. Spinola,
het leger hier gemonftert hebbende , bevondt
het getal daer af minder, dan hy gedacht hadt,
en fagh dat het niet meer dan achtien duyfènt
mannen uytbracht. luftinus, hoewel onkun-
digh van des vyants Voornemen, nam echter
nauwe achting op alle voorvallen. Hy dan, ver-
ftaende dat Spinola nader aenquam, ontboodt
terftont vijf vaendelen voetknechten uyt het

i.l^éian^arJe Ju, panier Ju. Prmce

J\'Oratie a .MéJc. .
2. Torts et ReJiuaeJ J l^ash :

2- gjiartier Je Carlas Hoitui Ser^eani -
■maürr a ter MkyAen.. ^

4. VCßize Je ter MkijJen,. j

5 - Pontßtr ta. reutere ie .MarcU.. j
6. VaiyfaJe en ta reiüers Je jftare^k . [
^ . J^uaröer Je Taolo Bt^liom :

nuufire Ju. Cam£.
8 - LesTrenchees eC\\R.eJ.ß0ctes^ar:

le. Comte \'Eucar.
ß . l j£nßellerte. Ju. Pannen. I^uys ■

10. \'Batene. Jitr une. eminente ^lace..
tl .^Premter fortßiit^ar Ie 3aron Je ■■

maßre J4i. Cam£.

12,.Logement JBoti^onfala J Carjoua.
tj .Lavement JuPmce Je Chtmay-
t^. Logement Ju- ./Harems S^tnola.
tS-Le Quartier Je. miLaißieb en ■
S.&rauen. moer.

iS.Le^lartier Ju.Prmce J Oranje, -.

jCenrjj de kaffan, a Ihtr^en-..
ty. "Ports st Redoutes Ju. ^aran Je,:
\'^alancotv..

.Qaartier Jit Baron Je Satancoru .
Zp .Logement Jil Conté Mênry JeBer^e.
ZO .Torts et \'ReJoutes Ju. Camte. Je,:

\'Barlancan..
21. Baierte a, lo£poßtt Je. hi. Ville..
22 .Toris et ReJotctes Ju Conté, Ikan,:

Je TfCalßu,.
2J.Toris etReJoutes Jes Cj^j^noh.
2^.,Qujtriter Ja, Jlar^uis Spmolo,.
^ . ^Quartier Je la. Cauallerte. .
ji 2S. Lavement JeDon. Philtffe Je Syltut,\'-
Iteut.

Gen. Je la. CaualLJuPaLibnat.
L^emeitt Ju. Cent Je Salazar GerienJ, \'■
Je. la, Cauaäerte attec tc CrntPuerßaLLme,
28 . ^uarber Je L jh-tiUerta,,.
2ß . Lavement Ju, Jlarjuts.

. Les lEours.
31-^ajferies.

^2. Matp!n.JuPr \'rtce J\'Or.j^c oa eßr

hige ■\'JinectOw La.^/yna, Cen.Jcs f.ums.
\'}\'}.t£jUze Jes Gtnnelcen,.
34f.La, \'VeoJoruv CeneraL.
35-L\'Mfpitat.

3&.LeJLmluwaLJL^JeCam^yranr^C\'
Je MeJina. auaix prtns ^laee,.
Jes IrLmJois .
3 8 .Batterie, a. li^pojke Je la. -

3Q:Tarts et ReJoui^ Jei Italien \'

.üarq^. Je Cam^olataro etr, .
LePontfor Icque. Canpi^ott au.
,Qiytrt £ ifenh^.

11. i.Corts ctHeJoirtes J^a Conti

omliggende geweft naer Breda, en noch vijftien
-anderen , die uyt Hollandtin de Swaluwegeko-
men waren , onder de welcken twee vaendelen
der lijfwacht van de twee Princelijcke Broeders,
Maurits en Frederick , en de Kolonellen, Hau-
terive uyt Vranckrijck, Morgan uyt Engelandt,
en Loqueren uyt Hollandt waren. luftinus van
Naffau, fekerlijck ver ftaende dat Spinola voor-
handen was , fbndt, om \'t voeder, dat fchaerffe-
lijck om quam , te fparen, drie vaendelen ruy-
ters naer Geertruydenbergh, vermits hy achte
dat twee vaendelen ruyters , en vijf-en-veer-
tigh vaendelen voetvolck genoech was om de
ftadt te befchermen. De bewaring van de Gin-
nickfche poort wierdt aen Hauterive met de
fijnen,de poort van \'s Hertogenbofch aen Mor-
gan met de fijnen, en d\'Antwerpfche poort aen
Loqueren met de fijnen toegewefen. Defè
maeckten terftont noch nieuwe buytenwerc-
ken, en verfterckten de ftadt met andere fchanf^
fen, grachten cn andere tegenweeren: \'t welck
dien van Breda deê vermoeden dat fy belegert
fouden worden. Spinola quam ondertuffcnen
met fijn heir in het dorp Gilfèn , twee uren van
Breda gelegen, daer hy met fijn Kolonellen, die
hy by malkander vergadert hadt, over \'t belegh
van Breda begon te raets-plegen.Sy rieden een-
drachtelijck defè belegering af, om de byna on-
verwinnelijcke fterckte van de ftadt , en der
moeraffen in \'t omliggende landt, dat door dien
van Breda, als \'t hen beliefde, ondergefèt, en
door het deurfteken der dij eken diep onder wa-
ter geftelt kon worden, en oock om de vermeer-
dering van de nieuwe befètting, in de ftadt ge-
fonden; maer voornameiijck om het kleyn getal
der fijnen, en uyt vrees van dat, eer foo fterck
een ftadt overweldight wierd, de vyandt, liever
fterven willende,dan voor de Spanjaerden huc-
ken, fijn leger aentaften fbu ; en dat fy gedwon-
gen fouden fijn de vlucht te kiefèn, oft fich van
alle fijden te befchanffen. Hy, dit verftaen heb-
bende , verwittighde de Aertshertogin Ifabella
van de raet der krijgs-o verft en. Sy, de verfterc-
king der befetting van Breda verftaende, vondt
geraden,om de redenen, van de krijgs-overften
bygebracht, het belegh van Breda niet te be-
ginnen ; en vermaende door haer brieven Spi-
nola , dat hy (op dat foo uytgelefen een heir
niet fchandelijck naer huys fbu keeren } \'t gene
fbu doen , \'t welck hy dienftigh en geraden
vondt. Maer Spinola , in fijn voornemen, van
Breda te belegeren,hardneckigh blijvende,raet-
pleeghde met de Graef van den Bergh Gouver-
neur vanGelder,metWacken,Opper-Schoutvan
Gent, en met la Fontaine, overfle van \'t Vlaem-
fche krijgsvolck,om \'t eylandt Cadfant by Sluys
te veroveren. Sy fpraken van defè faeck onder
malkander , en oock in tegenwoordigheyt van
de Kardinael Alfonfiis ; maer men maeckte
geen befluyt daer af. Spinola vergaederde voor
de tweedemael al fijn Kolonellen, en fprack
met hen van dit belegh. Maer fy ontrieden alle
hem dit voornemen gelijck te voren, behalven
een, die, fijn gevoelen verklarende, fèyde dat
men, alle fwarigheyt achterlatende, Breda aen-
taften moeft, om dat het verlies van Breda aen

Prins Maurits, die defe ftadt als fijn oogh-appel
beminde, een grooten hertfeer veroorfaken, en
daer door veel van fijn achting by de fijnen ver-
liefen fbu: dat de lijftocht oock haeft door die
van Breda verteert fbu fijn, en dat hier uyt
tweedracht tuffchen de burgers en krijgslieden
fpruyten fbu. Men fbndt op dit bericht drie
Kolonellen uyt, om de ftadt te befichtigen.
Sy, Breda van naby aengefchout hebbende, en
weérgekeert fijnde , rieden noch ernftelijcker
Spinola van dit belegh af. De Graef van den
Bergh pooghde oock door fijn brieven Spinola
t\'overreden, dat hy, Breda verlatende, fich met
d\'anderen fbu beraden, om een aenval op Em-
merick, Rees, cn diergelijcke plaetfèn te doen.
Hy fèyde oock dat hy , met fijn benden, foo die
een weynigh ftercker waren, Emmerick wift te
veroveren, en dat, als defè plaets gewonnen
was, Rees fich van fèlf overgeven fbu. Hy be-
val oock aen Spinola, dat hy by Gilfèn fou blij-
ven , en den vyant beletten eenige byftant, tot
ontfèt der voorgenoemde plaetjfen, te fenden.
De raet des Graefs van den Bergh wierdt goet
\'gekent. Men verwittighde door brieven Ifabella
van defè faeck. Men ging hier op oock te raet
met Grobbendonck , Gouverneur van \'s Her-
togenbofch, die tot antwoort gaf, dat men niet
lichtelijck foo veel tochten en aenflagen gelijc-
kelijck, maer echter eenigen geluckighlijck uyt-
voeren kon. Terwijl men met defe berading
befich was , verliep \'er veel tij dts. Het krijghs-
volck van Spinola geraeckte aen \'t quijnen by
Gilfèn, foo om \'t verfchimmelt broot, ( want
daer waren veertigh duyfènt broden door\'t qua-
de weer in \'t leger van Gilfèn bedorven) als om
\'t gebreck van \'t water, dat men verre van daer
moeft halen. De krijghsknechten leden dies-
halven fchrickelijcken dorft ; en uyt de dorft
fproten verfcheyde fieckten, die de doot voort-
brachten. De foldaten hadden oock tot aen die
dagh geen fbldy ontfangen, de lijftocht wierd
dierder, en veel verliepen, van de welcken eeni-
gen door Spinolas bevel gedoot wierden, om
d\'anderen te weerhouden. Spinola wierd dies-
halven opentlijck gelaftert j en men feyde, dat
hyde tijdt met beraden overbracht, en met
marren verloor. Doch hy verachtte defè lafte-
ringen , als oft hy haer niet hoorde. Men raet-
pleeghde oock op \'t belegh van de ftadt Grave.
Defè raet wierdt van Ifabella goet gekent. Spi-
nola beval dieshalven , door lohan de Medi-
cis, aen de Graef van den Bergh,dat hy met fijn
heir naer de Grave fbu optrecken en fond ter-
ftont tot fijn byftant Graef lan van Naffau, met
vijf duyfent voetknechten, en vier benden ruy-
ters , die met alle noodige dingen voorfien wa-
ren , cn oock met hen Aubermont, die kennis
van de plaetfen hadt. De Marckgraef Belve-
dere met d\'overige ruytery volghde in de vol-
gende dagh op Graef lan van Naffou. De Graef
van den Bergh veroverde, terwijl hy naer de
ftadt Grave trock, \'t kafteel Mondelbergh, de
fteden Cleef, en Gennep, en liet befètting daer
in. Hy trock van daer naer het dorp Moock,
aen de Maes gelegen, dat hy verfterckt hadt, en
legerde fich daer. En van daer ging hy, met

vijftien benden ruyters, en drie hondert voet-
knechten , om Batenburgh en Ravefteyn te be-
fichtigen. Belvedere dreef ondertulfchen veel
vees van de Grave naer Ravefteyn, en ontftack
over al groote vrees. De Graef van den Bergh,
Batenburgh, en Ravenfteyn befichtight heb-
bende,verwittighde aen Spinola,dat\'et weynigh
hoop was , om defe twee plaetfèn te veroveren ;
maer dat hy, fbo men \'noch eenige benden tot
hem fond, en fbo Spinola hem fiilcks beval, de
ftadt Grave verhoopte foverwinnen. Hy,d\'ant-
woort van Spinola verwachtende, beval onder-
tuffchen aen Graef lan van Naffou, aen d\'an-
dere fijde van de Maes , by de Grave, fijn leger
te maken, en deê een brugh ftaen , om \'t heir
over te voeren. Seker , indien in defè tijt een
geweldige ftort-regen, met wint en blixem ver-
fèlt, geen verhindering had gegeven, en indien
de Graef van den Bergh fich niet vaerdighlijck
befchanft, en de krijgslieden van de Grave, be-
vel hebbende om uyt te trecken, niet vertoeft
hadden, fbo fbu Graef Henrick van Naffou het
leger des Graefs van den Bergh aengetaft en
beftormt hebben. Toen \'t heir van Graef lan
van Naffou bequamelijck by de Grave gelegert
was, wierden \'er dagelijcks eenige fchermutfin-
gen tuffchen fijn &ijghslieden , en die van de
Vereenighde Staten gehouden. De Graef van
den Bergh , ten tweedemael wanhopigh van
Ravefteyn t\'overweldigen, verfbcht door Au-
bermont, die aen Spinola gefonden wierd, ver-
lof van naer de Grave te trecken, dat gemacke-
lijcker te veroveren fbu fijn. Spinola bewillig-
de dit ; en verfterckte fèlf ondertuffchen by
Gilfèn fijn leger met twaelf reduyten, op dat
Jiet niet van de vyant overvallen fbu worden*
Die van Breda, dit befpeurt hebbende, beel-
den fich in, dat Spinola het op hen niet gemunt
hadt; en brachten hun goederen, die fy uyt
vrees van\'t belegh uytgefbnden hadden, weer
naer Breda, en lieten de fbrgh van meer voor-
raet te vergaderen, varen ^{bnden de boeren,

die te voren naer de ftadt gevloden waren, uyt,
om de lijttoctit loo vcci, ais nen xxiv^^cnjcK wa»,

te fparen. Maer defe , door de vrees voor de
vyanden weer de vlucht kiefende, wierden weer
in de ftadt ontfangen, en tot bewaring der wal-
len geftelt, tot groote fchade en afbreuck van
de lijftocht. Ondertuffchen verliep een geheele
maent met beraden en marren. Spinola fchreef
verfcheyde brieven aen de konincklijcke Stadts-
vooghden, en ontfing weer brieven van hen.
De fbldaet wenfchte weer naer fijn befetting te
keeren. Maer Spinola, de hoop van alle andere
plaetfen en fteden te veroveren , ter fijde ftel-
lende, ftont ftijf en fterck op het belegh van
Breda^en wilde nietweêr naer huys kéeren,maer
befloot de redenen der lafteraers , wekkers
getal groot in fijn leger was, met kloeckmoe-
digheyt t\'overwinnen. Hy,met Ifabella van defe
faeck raedt gepleegt hebbende, kreegh , doch
met onwil, verlof van haer, om \'t belegh van
Breda aen te vangen. Hy vond dan, eer hy iets
aenving, geraden fijn heir te over fien, eer hy
tot de monftering quam, en befchickte dat hy
een verftercking van fes duyfènt mannen, met
Brabant,

alle noodige toeftel door Henyn , aen Ifabella
gefonden, in fijn leger kreeg ,• en hy, alle hoop
van naer huys te keeren ter fijde fettende,
befloot, fonder eenige nieuwe raet te houden,
op Breda aen te trecken.

Op d\'acht-en-twintighfte vanAuguftus wierd
Medina, met tien cornetten ruyters, en vier
duyfènt voetknechten voor uyt gefonden , om
het leger af te fteken. Hy nam fijn quartier te
Ginneken, het naefte dorp aen Breda 5 en Bal-
lioni nam in een felve tijt het dorp Ter Hey de,
tegen over Ginneke gelegen, in. Die van Bre-
da , fich dus haeftelijck befloten fiende, be-
gonnen op verfcheyde plaetfèn verfcheyde
fchermutfingen. Spinola , in de volgende dagh
van Gilfèn vertrocken, quam in \'t dorp Gin-
neke, klom op de toren, overfagh de befchanft
fing, befichtighde de ftadt , en deê by defè
twee dorpen fich eerft begraven. Ballioni ont-
roofde den vyant twaelf gelade fchepen, op
d\'eerfte dagh van de belegering. Aertfènius,
Kolonel in de ftadt Breda, deê in de volgen-
de dagh het bofch by de ftadt afhouwen , op
dat het den vyant niet vorderlijck fbu fijn, In de
volgende dagen wierden eenige fchermutfingen
tuflchen d\'uytvallers van Breda, en hun vyan-
den gehouden. Men onderfbcht ondertuffchen
in de ftadt, hoe veel gracn daer binnen was, en
verwittighde Prins Maurits daer af. Die van Bre-
da maeckten noch vier nieuwe fterckten by
d\'oude buytenwercken, en ftaken eenige huy-
fèn , onder de ftadt ftaende, aen brant. Spino-»
la beval dat Balan^on het dorp Teteringcn, en
de Graef van Ifènburgh het dorp Hage innee-
men en verftercken foudenen aen ieder wierd
fijn regiment tot d\'uytvoering daer af gegeven.
Sy befchanften hun leger met een aerde wal,
tamelijck hoogh en dick, tot befèhutting der
mufquettiers. Men maeckte een fchipbrugh
over de Marek, die met paelwerck verfterckt
waerd,- en\'t dorp Ter Heyde,aJs feer lang fijnde,
wierd in twee quartieren verdeelt. Men begon
toen met ernft de hant aen \'t werck te flaen, tot
uc. uiiigi^viiig , en tot de befchanfïing

van \'t een naer \'t ander dorp ^ cn men maeckte
rontom de ftadt een aerde wal, die met ver-
fcheyde veftingen verfbrghtwas.De ruymte van
d\'een tot aen d\'ander wijck was van vier oft fès
hondert fchreden, min oft meer, naer vereyfch
van de gelegenheydt , oft der wegen. Men
maeckte op defè omkring oock veel veftingen
en reduyten, in de welcken de foldaten, ter-
wijl het belegh duurde, verdeelt waren, In de-
fer voegen b^efloot Spinola , door de raedt en
\'t beleyt van lohannes de Medicis, de ftadt met
vier quartieren, aen malkander gefchakek, foo-
danigh, dat de mindere quartieren, in de meer-
dere begrepen, floten en kafteelen geleken. De
ftedelingen, fiende dat fy geheel belegert wa-
ren, ftaken d\'overige huyfen in brant; op dat fy
hen in \'t fchieten niet hinderlijck, en den vyant
tot verrafïing niet dienftigh fouden fijn. En de-
wijl d\'eendracht de fterckfte bant der fteden is,
en de krachten, vereenightfijnde, veelmeer
vermogen, dan als fy gefcheyden fijn, foo was
men in de.ftadt befich met het binden der har-

ten, om de lichamen te valler aen malkander te
hechten. Men ontfing, om dit te doen , Aert-
fenius, Kolonel van de ftadt, in de krijgs-raet,
om daer mee fijn gevoelen te feggen , en fijn
ftem te hebben op dat hy , die met het volck
omging , de gemeente met de foldaten fbu ver-
eenigen , en hen gefamendijck doen befluy-
ten de laft van een lang en kommerlijck be-
legh te verdragen. Wijders, op dat foo wel de
rij eken als d\'armen, en foo wel de voornaem-
ften, als de minften der ftedelingen, tot hun
gemeene befcherming geit opbrengen fouden,
foo verplichte men ieder met eedt, het geit,
dat hy hadt, te laten aenteeckenen, en dat
aen de Schatmeefter, hier toe verkofên, te leen
te geven , om daer mee de koften der krijgs-
wercken , en de fbldy der foldaten te betalen.
Dit bracht te weegh dat \'er een fchat van hon-
dert en vijftigh duyfent kroonen by malkander
vergadert wierd en men verkocht hier af lijf-
tocht aen de fbldaet, uyt het gemeene koren-
huys. Spinola, de komfl: des Graefs van Mans-
feit, tot ontfètting van Breda, verftaen heb-
bende , nam in dienft vijf-en-twintigh vaende-
len van vrywillige Duytfchen , daer af ieder
vaendel in drie hondert hoofden beftont. Hy
fbndt oock Godefrid , Baron van Grimbergen,
aen Ifabella, op dat hy van daer naer Tilly ,
Velt-overfte des Hertoghs van Beyeren , fbu
trecken, om van hem een regiment van uyt-
gelefen krijghslieden t\'ontfangen. Men bood
Godefrid twee regimenten aen en hy worf
noch op fijn eygen koften tien vaendelen voet-
knechten 5 en oock foo veel ruyters, die hy met
hun overflen naer Nederlandt fbndt. Prins
Maurits was ondertufTchen befich ©iet Mondel-
bergh , Kleef, en d\'andere plaetfèn, die van de
vyanden befèt waren, weêr te veroveren, om
een vrye toegang tot fijn vyant te hebben. De
Spaenfchen verfterckten terwijl hun leger meer
en meer, en, verftaende dat de vyanden op
d\'aentocht waren, fètten de landen van \'t dorp
Heyde, door\'t openen van de fluyfèn , wijten
breet onder water, om dat hy van die fijde
meeft voor d\'aenval der Staetfche krijghslieden
vreefde. De Graef van den Bergh volghde Mau-
rits al langfamelijck deur de Kempen , gelijck
Spinola aen hem bovolen hadt. Een weynigh
na \'t vertreck van Vladiflaus, Prins van Polen ,
die gekomen was om de belegering en krijghs-
wercken van Spinola te fien , wierd Beauvois ,
Kolonel van een regiment Bourgonjers, met
elf hondert voetknechten, en vijf hondert ruy-
ters , uytgefbnden , om een nieuwe fterckte by
Oofterhout te maken. Defè, in de volgende
dagh, uyt het gedruys der trommels en trom-
petten de koomft van de vyant verftaende, ver-
wittighde terftont Spinola hier af. Hy verftont
uyt debefpieders, dat Maurits met fijn heir uyt
Geertruydenbergh getrocken was , fonder dat
de Spaenfchen iets van fijn nieuwe uyttocht cn
poging wiften. Maer men verftond fèdert dat
Prins Maurits leger fich in het dorp Mede, twee
uren van Breda, neérgeflagen hadt. Spinola ftel-
de Medina tot Overfte van de wercken tegen de
ftadt^en van \'t leger te Ginneke, en fondt d\'Inge-
nieurs oft leger-meefters uyt, om een plaets, tot
een nieu leger bequaem, te verkiefèn, en legerde
fich, met feven duyfènt voetknechten , en dar-
tigli kornetten ruyters , op drie dnyfènt fchre^
den na aen \'t leger van Prins Maurits j en , de
Prins voorkomende, floot hem al de toegang
af, vermits hy achtte dat het geheel belegh aen
d\'eenige vaerdigheyt van voor te komen, en een
bequame plaets in te nemen, beftont. Spinola
verkoos een fèer bequame heyde tot fijn leger-
plaets, maeckte veftingen en i-eduy ten op ver-
fcheyde heuvelen, die van natuur oft door men-
fchen handen opgeworpen waren , plaetfte een
deel van de ruytery wat verder af, om tot fpits
van \'t leger te dienen , maeckte verfcheyde
bol-wercken op de naturelijcke wal tuffclien
Breda en de heyde j en, de grachten volmaeckt
hebbende, fette befètting van voetvolck daer
in , en beval aen Beauvois de begonnen fchans
voort op te maken, en te befchermen. Dit wierd
vaerdigiilijck volbracht, en met alles, dat tot
debeftormingnoodigh was, verfbrght. Toen
het leger in defè ftaet gebracht was, verwachte
Spinola de koomft van Prins Maurits twee dagen
lang. Eenigen rieden hem,dat hy met het leger
van de ftadt fbu opbreken, om Maurits ten ftrijt
te dwingen, oft door\'tloffen van \'t grof ge-
fchut in fijn leger hem te tergen. Maer hy, defè
raet verwerpende, feyde, dat de vyant hem aen-
taften moeft, en dat het hem toequam fijn le-
ger te befchermen. Prins Maurits, voorfichte-
lijck marrende, hadt fijn leger te Mede gefta-
gen, en weêrhielt fich felf, en de fijnen. Spi-
nola , dit befpeurende, beval aen Beauvois en
aen anderen vijf fchanffen op te werpen,tot aen
Ter Heyde toe, om Maurits d\'overtocht te be-
letten. Defè ruymte , met een lange wal tuf-
fèhen de fchanffen befèt, wierd daer na aen
d\'eerfte omfchanfïing gevoeght. De krijghs-
lieden van Prins Maurits fchenen ondertuffchen
heel ledigh in hun leger te fijn ,• want niemant
van hen pooghde de brant in de veftingen der
vyand*"" te fteken . wpt\'^^I^pn lc beletten ,
oft door hun uytvallen hen uyt te locken. Maer
hy rufte ondertuffchen niet; en, fijn reden ver-
borgen houdende, nam voor gewichtige faken
aen te vangen, en\'t kafteel van Antwerpen met

verraffching te veroveren. Dit wierd foo hey-
melijck aengeleyt, dat de Spaenfchen niets van
defe groote aenflagh befpeurden. Hy, om defe
oorfaeck Brouchem, Opper-Schout van Ber-
gen op de Zoom , Kolonel van een vaendel
ruyters, te Mede by hem ontboden hebbende,
beval defe geheele aenflagh aen hem, die eeni-
ge voetknechten en ruyters, met het gene dat
nootfakelijck was,ter voorgeftelde plaets bracht;
en aen de fijnen beval dat fy, om niet van de
lant-lieden verraden te worden, in plaets van
oranje en blaeuwe velt-teeckens/ich met roode
velt-teeckens gorden fouden, gelijck de krijghs-
lieden van dat lant. Men deé, om defe aendagh
te bevorderen , de deckfelen der wagenen met
Bourgonfche kruyflfen , volgens de gewoonte
der Spanjaerden, teeckenen. Sy quamen by
nacht aen\'t kafteelen, het paelwerck gebro-
ken hebbende, trocken de palen uyt. Eenigen

klommen op de brugh,lieten ichuyten in de graft
fachen, floegen ladders aen de veften, hadden
al \'t gereedtfchap, om de floten en grendels der
poorten te breken , vaerdigh : en fy fouden
\'t kafteel verovert hebben, foo Andreas Cea ,
een oudt krijghs-man , die daer de fchiltwacht
by nacht hadt, heel nau toeluyfterende, het
gedruys niet gehoort, en door \'t loffen van fijn
mufquet de tegenwoordigheydt der vyanden
aengewefèn hadt. Bravius, en anderen , die de
wacht hadden, liepen hier op naer de vellen,
om die te befchermen. De Staetfchen ver-
trocken, fonder iets uyt te rechten , en lieten
hun toerufting achter. Cea verkreegh , om dat
hy \'t kafteel fbo wel bewaert hadt, vijftien gou-
de kroonen voor ieder maent van d\'Aertsherto-
gin Ifabella, en een nieu kleet, met een velt-
teeckenvan de Raet van Antwerpen. Maurits,
twee-en-twintigh dagen te Mede ftil geweefl
hebbende, ftack fijn leger in brant, en vertrock.
Spinola, daer op toefchietende , gaf \'t gene,
dat van de brandt overgelaten was, aen fijn
krijghsvolck ten roof,- en maeckte de wercken,
die van Maurits gemaeckt waren, tot een fèker
vertreck voorde fijnen. Maurits, van Graef Ernft
Cafimir verfèlfchapt, trock met een deel van
\'t leger naer Rofèndael, verfèkerde defè plaets
met ftercke wercken j en fijn broeder Frederick,
met het overige van \'t leger uyt gefonden, ver-
overde Sprangen, en verfterckte dat groote-
lijcks. Spinola keerde , een weynigh na Maurits
vertreck , weer in fijn eerfte leger voor Breda.
Maurits , niet lang te Rofèndael geweeft heb-
bende , wierd fieck; en beval, na fijn broeder,
de fbrgh en toeficht over \'t leger aen Graef
Ernft, en wierd naer \'s Graven-hage gevoert.
Hy, vreefènde dat dit belegh tot aen de winter
duren fbu, ontboodt Mansfeit by hem, en, met
hem gefproken hebbende , fbndt hem naer
Vranckrijck en Engelant , om krijghsvolck te
vergaderen. Defè, fich op zee begeven hebben-
de, wierd van een fchrickelijke ftorm aengetaft,
en lans omgeioii.,

fijn leven fchipbreuck geleden hebbende op
de ftrant geworpen. De Koning van Engelant
beloofde aen hem veertien duyfent voetknech-
ten. Mansfeit felf worf in \'t lant van Luyck, en
in Duytflant eenige duyfent voetknechten. De
Vereenighde Staten befloten oock het oude le-
ger met eenige nieuwe heirkrachten te verfterc-
cen. Spinola, dit verftaen hebbende, vermaen-
de d\'Aertshertogin Ifabella, dat fy gelijcke by-
ftant van ruyters en voetknechten tegen Mans-
feit ontbieden fou. DefeVorftin befchickte al-
les door liefde by de haren, en door d\'acht-
baerheydt en ontfagh van haer naem by de
vreemden , met dagh en nacht te raetpleegen ;
en bracht veel te weegh. Sy verkreegh dan van
de Keyfer , door haer brieven , drie duyfent
voetknechten , en twee duyfènt vijf hondert
ruyters; van de Beyer-Vorft duyfent ruyters, en
drie duyfent voetknechten; en de lantfchappen
fonden de ruytery en \'t voetvolck,volgens \'t ge-
tal , dat geftelt was. Maer Spinola, ondertuf-
fchen vreefende dat het belegh lang duren fbu,
betoonde fijn naerftigheyt in \'t vergaderen en

bereyden der wagenen, om de lijftocht aen te
voeren, en fijn voorfichtigheyt om die ff^oe-
dighlijck weer te verfenden. Hy ftelde de Graef
van den Bergh tot toefiender over defe forge,
en over \'t ander de Graef van Henyn, die om
defè oorfaeck aen de Staten van Brabant gefon-
den was, die hy fbo wel overreedde,dat de lant-
fchappen opgeweckt wierden , en de toevoering
met de wagens gewillighlijck toeftonden. Het
gemeen Magafijn wierd te Lier geftelt, daer
men eerftelijck de lijftocht en toevoer bracht,
en van daer voort naer \'t leger voerde. Het
grootfte deel van de ruytery wierd aen de Graef
van den Bergh gegeven, om de toevoer te con-
vojeren en geleyden. Defè Graef geleydde het
leger fbo vredighlijck deur de dorpen van Bra-
bant , met een befondere fbrgh voor de vruch-
ten, ackers, huyfen en menfchen, dat deKroa-
ten , om defè naeuwe krijghs-tucht, de Graef
van den Bergh de godt der boeren noemden.
Spinola, defe groote naerftigheyt des Graefs
van den Bergh verftaende, ver/brghde oock,
op dat \'er niets ontbreken fbu, voeder voor
\'t leger, met te verbieden dat \'er eenige paer-
den in \'t leger fouden komen. Maer hy fond de
paerden in winterlegering in de naefte fteden,
verfterckte overal de wegen, langs de welcke
de toevoer in \'t leger gebracht wierd; en beval
aen de Graven van Ifènburgh , en van den
Bergh, dat fy fchanffen en reduyten op ver-
fcheyde plaetfèn , en infbnderheyt die naeft
aen de vyant waren , opwerpen fouden.

Stakenbroeck , Gouverneur van de Üadt
Grave, nieu bevel van Prins Maurits hebbende,
maeckte weer een toelegh op \'t kafteel van Ant-
werpen , maer hy was genootfaeckt vruchteloos
weer af te trecken, vermits een dichte en fware
ftort-regen het buffekruyt fijner foldaten nat
gemaeckt, en bedorven hadt. Defè tweede
aenflagh der Staetfchen ontllack t\'Antwerpen
een vermoeden en twijfeling van verraet. Men
beval dieshalven aen dertigh ftedelingen te ver-
Cix iicL cï aiitieren blijven. De Prins
Maurits ftrafte met geit de gene , die, hoewel
onder de fchatting en contributie der Ver-
eenighde Staten ftaende , den Spaenfchen met
voorraet te hulp gekomen waren. Hy vernie-
righde oock de meulens, backeryen en brou-
weryen , op dat fy niet tot hulp van de vyant
fouden ftrecken. Spinola deê weer defgelijcks
in de landen van den vyant. De boeren en fbe»
telaers, hier door verfchrickt, durfden niets,
dan heymelijck , in Spinolas leger brengen.
Dit veroorfaeckte eenige dagen lang groote
dierte van alle waren in \'t leger van Spinola, en
voornamelijck van broot, wijn en bier; ja foo-
danigh , dat men \'t paerde-vleefch niet ver-
fchoonde, terwijl, fbo te Breda, als in \'t leger
van Prins Maurits, overvloet van alle nootfaec-
kelijcke dingen was , en voor een redelijcke
nijs bekomen kon worden, om degeburig-
leyt der havenen, daer de Spaenfchen niet by
konden komen. Hoewel de foldaten uytdee-
ling van\'t konincklijck broot kregen, fbo ver-
forghde Spinola echter van fijn eygen, door
een nieuwe uytreycking, in de behoefte der fij-

nen, en belchickte dat men aen de krijghslie-
den hooft voor hooft dagelijcks fekere maet
van bier toemat \'t welck tot hun welftant en
behoudenis diende , en hun herten ten hoogh-
ften aen Spinola verbond. Ifabella van d\'andere
fijde deê oock aen de fchiltwachten , om de
flrengheyt van de winter beter te verdragen/es
hondert Kafacken , en aen de voetknechten
acht duyfent paer kouffen en fchoenen uytdee-
len. De ftedelingen van Breda , verftaende dat
de Spaenfchen groot gebreck leden, wierden in
hun hoop verfterckt, en beelden fich in, dat
Spinolas krijghs-volck gebreck van krachten
hadden,om hun wercken te vervorderen^ oft dat
fy, door gebreck en fieckten, hier uyt fpruyten-
de, het belegh verlaten fouden. Sy maeckten
dieshalven een raets-befluyt, dat men het ko-
ren meer fbu fparen, en verbodenftrengelijck
brandewijn te koken j en de burgers en krijghs-
lieden gingen buyten de ftadt wijt en breet wan-
delen , om de kruyden en wortelen te plucken.
Spinola, om defe vryheyt te bedwingen, be-
ftoot de belegerde naeuwer te befluyten, met
eenige reduyten en groote fchanften, en drie
bateryen, op de drie naefte plaetfen aen de ftad
te maecken, daer hy grof gefchut opbracht.
Toen al de wercken van Spinola ten meeften-
deel volm-^eckt , en de fledelingen naeuwer be-
floten waren , begonnen eenige krijghs-lieden,
ambachts-lieden en boeren, uyt vrees van hon-
gers-noot, en van dat de peft daer op volgen
fbu 5 fich over te geven , en de vlucht te kiefèn,
vermits het koren, gelijck oock het vleefch, en
vifch en kaes dagelijcks verminderde. Spinola
fond een trompetter aen de Stadts-Overfte , en
deê aenfèggen, dat al de gene, die na defe tijdt
de vlucht kofèn , weêr naer de ftadt gedreven,
oft aen de galgh opgeknoopt fouden worden j
en hy, wacht op de plaetfèn ftellende, daer
men lichtelijck deur kon komen, fètte oock
!oon en vergelding voor de gene, die d\'over-
ioopers vingen. Doch veel, beter betrouwen
hebbende, gaven fich over aer» Spinola« g^op-
dertierentheyt, en verfbchten met betraende
oogen , dat men hen met fpijs te hulp fou ko-
men , oft hen liever dooden, dan weêr naer de
ftadt drijven. Defe, gelijck oock de volgen-
de , die federt uyt de ftadt vloden, wierden
van Spinola verfchoont, behalven twee boe-
ren , die , lijftocht in de ftadt brengende , aen
de galgh gehangen wierden. Maurits,begeeren-
de ondertuffchen voorraet en lijftocht binnen
de ftadt te brengen, vulde achtien vrachtfche-
pen, die platte bodemen hadden, met mor-
tieren, met vuurballen, koren , kaes , fpeck,
vercken-vleefch , en met uytgelefe mufquet-
tiers i en vemacnde die van Breda , dat fy,
met eenige fchuyten vol gewapende mannen
uytvallende, naer de brugh der vyanden fou-
den roeyen. Sy deden dit oock, en brachten
drie hondert krijghs-knechten in de fchepen ,
en fès hondert mannen tc lant, die fich by de
vloet hielden. Maer Spinola, om die van Bre-
da alle toevoer af te fnijden, maeckte noch in
\'t dorp Ter Heyde twee wallen , die hy met een
fware heyning verfterckte ^ op dat de vyandeq
geen toevoer over \'t lant, dat de geheele win-
ter lang tot aen de ftadt onder water ftont, voe-
ren fouden. Defè poging dan wierd verhindert,
en de toevoer felf, oft van de krijghs-lieden
gerooft , oft bedorven en vruchteloos ge-
maeckt. De Staetfchen verhaelden hun fchade
weêr op de foldaten van Spinola , met groote
ongelegentheyt in \'t voeder halen, dat van ver-
re komen moeft , te maken, en den voederhae-
Iers, vrachtbeeften en aenvoerders groote fcha-
de aen te dóen. Spinola verfbrghde in dit quaet,
met d\'uytfènding van grooter byftant, en wac-
kere naerftigheyt 5 en ftelde Alexander van
Hefe, Stedehouder van \'t gefchut, tot toeficht
over d\'aenvoering \'van de lijftocht. Spinola
quam de Lantfchappen te hulp , die over de
fware koften van \'t aenvoeren des voorraets
klaeghden : want hy deê karren met twee wie-
len maken , in plaets der wagens met vier ra-
den 5 door de welcken het koren met veel min-
der verlies van wagens en paerden, met gelijcke
fnelheyt, in gelijcke menighte, en met minder
koften aengevoert wierd. Maer indien echter
de winter niet facht en milt hadt geweeft, fbo
fouden de Spaenfchen naeuwelijcks, gelijck het
fèheen, ftantvaftigh genoech geweeft hebben,
om foo groot en langdurigh een belegh uyt te
voeren. Die van Breda brachten hen, in de
maent van November , in groote vrees , met
groote overvloet van water tegen de Spaen-
fchen te fènden^ en door \'t maken van een dijck
het water fich wijt en breet tc doen verfprey-
den. Maer Spinola en de Lantfèhappen achtten
niet,dat defe oorlog fbo gevoert kon worden ,
oft dat men fbo groote koften daer toe fbu be-
hoeven. Men geloofde dat de ftadt niet ge-
noegh tegen de winter verfbrght was, en dat de
burgers het gebreck niet fouden konnen ver-
dragen. \'t Gene , dat oorfaeck tot volftandig-
heyt in de belegering te verdragen gaf, was dat
de boeren , uyt vrees van d\'oorlogh, veel ko-
ren in de ftadt gevoert hadden; en \'t getal van
vijf rinyfênt rlnndpH , rlip in dc belegering ftor-
ven, en geen lijftocht meer behoefden, \'t welck
tot fteun en onderhouding der levendigen
ftreckte. Maer d\'overloopers uyt de ftadt bood-
fchapten aen Spinola, dat de ftedelingen, fbo fy
niet vaerdiglijck ontfèt wierden, het belegh niet
langer konden uytftaen ; \'t welck oock aen
Graef Hendrick van den Bergh uyt Hollant
overpfchreven was. Seker Duytfch krijghs-
knecht, die onder de Hollanders gedient hadt,
van de Spaenfchen gevangen , en van de Graef
van Ifènburg met het leven befchoncken, om
dat hy fijn burger was, wierd weêr naer de ftadt
l^efonden, om te vernemen en kenbaer te ma-
^en, wanneer die van Breda in d\'uytterfte noot
waren. Hy , weêr in de ftadt gekeert, en een
wijl tijts onder de krijghs-lieden, fonder eenigh
achterdencken, verkeert hebbende, quam weêr
in \'t leger der Spaenfchen, en verfekerde, dat de
krijghs-lieden alreê tot foo groot een hongers-
noot vervallen waren, dat fy hun paerden be-
gonden t\'eten,en dat de voorraet van koren geen
twee maenden duren kon; en dat fy dieshalven
weofchten dat Spinola de wallen meer befchoot,

op dat fy fich onder een eerlijcke fèhijn over- ben fou. Alaei\'hy, achtien kornetten rüytërS
^reveil mochten. Spinola , op defe krijghs- met fich genomen hebbende, bevondt dat dit
knecht, en op de bevelfiging der overloopers metgeen\'hondert fpaden gedaen kon worden,
vertrouwende, en door d\'ernftige gebeden der De Spaenfche ruyter, die niet verre van daer oD
fijner bewogen , bewillighde dat men van drie de fchiltwacht ftont, loftefijnpiftool, en riep
batteiyen , tegen de ftadt gemaeckt, in de ftadt alles in wapenen : en al de toegangen van Ifen-
en op de muren fchieten fou. In defe felve tijdt burghs quartier waren te voren foo konftelijck
quam Philips van Mansfeit weer in \'t leger. De- en ibrghvuidighiijck gefloten, dat \'er naeuwe-
ie, \'t vernuft by de konft voegende, vondt een lijcks een man deur kon. Stakenbrceck vertrock
nieuwe flach van gefchut, dat lichter te bewe- dieshalven, na dat hy groote fchrick in de Vyan^
gen was, de koegels verder uytfchoten , en niet den veroorfaeckt hadt. Toen de vorft ophield>
lbo veel buflTekruyt behoefden. Hy, om defe begonnendeStaetfchen,defnelheyt Van de vloet
vondt in \'t werck te ftellen, trock naer Bruflel, niet aenfiende, het werck van de begonnen dam
en deé veertigh kopere ftucken , en drie-en- weer aen te vangen, en brachten de fchepen^
twintigh mortieren , om vuurballen uyt te wer- met fteênen en lboden geladen,in \'t midden van
pen, gieten. Dele ftucken, die wel de helft de vloet, daer fy die, met groote hope , lieten
minder koften, deden meer vrucht, dan de fincken. Spinola, door de voortgang van dit
ïVare ftucken ,• vermits de kleynfte van twee, werck feer beducht, bracht grooter verfterc^
en de grootften van vier paerden gefwindelijck king in de quartieren van Hage en Ter Heyde,
voortgetrocken werden: daer in tegendeel d\'ou- daer hy meeft voor d\'inbreuck Vreefde. Hy fèlf
den wel fèftien oft achtien paerden behoeven, ftopte oock het water op, en verhinderde daer
En hoewel men daer niet meer dan een derde door het werck der vyanden en, hier mee niet
deel van\'t buffekruyt der fware ftucken in doet, vernoeght , deé by nacht de dijcken van de ,
foo fchieten fy echter verder dan d\'ouden. Defè Marck op verfcheyde plaetfèn deurfteken, om
felve bedacht oock de konft van yfere ballen , het water met grooter gewelt op^ de dam der
vol buffekruyt , en meer dan hondert ponden vyanden te doen aenbarften. Maer Spinola ech-»^
fwaer, feven hondert fchreden verre, en verder ter , van vrees getroffen , vreefde oock \'t gene ,
dan eenige andere mortier, te fchieten. Maer dat veyligh was, en kon dlngenieurs naeuwe-
dewijl Spinolas batteryen fès hondert fchreden lijcks gelooven, fchoon fy hem»verfekerden,dat
van de ftadt af waren, en niets met mortieren defè dam, hoe fterck oock, niet machtigh was
gevordert wierd , uyt oorfaeck van de verre- om dit gewelt van\'t water tegen te ftaen. Hy
gelegenheyt , fbo baerden de vuurballen van deê dieshalven ter plaets , daer het meefte ge-
Mansfeit geen minder fchrik dan fchade aen de vaer was, nieuwe wercken aen de voorgaenden
ftedelingen. De burgers , door het gedurigh maken, borftweeringen daer op fetten, cn op
fchieten van de Graef van Ifènburg verfchrickt, verfcheyde plaetfèn gefchut planten. Hy floot
verlieten hun wooningen , quamen ter preecke oock de vloet af door een vierdub belde wal van
{onder geluyt der kloeken, en op een andere ftercke boomen tegen de belegerden , en tegen
uur, en de foldaten gingen fonder trommel- de vyant Van buyten. Hy bracht de fchepen^
flagh naer de wacht. Maer de gemalin van de die hy genomen hadt, oock op de vloet, daer
Opper-Schout Aertfenius, in een wagen langs hy een brugh opmaeckte. Hy deurboorde defè
de wal gevoert, fchoon de koegels als hagel fchepen met gaten, die weêr foodanigh geïlopt
rontom haer fnorden , en fich een heldin wierden,dat men de proppen uyt de gaten trock,
betoonende , ftack de verfchrickte burgers en\'t water daer, tot finckens toe, deê inloo-
pt hart in de boefèm, en feyde, dat de ftoütmoc- pen, en, door \'t ftoppen van byna de heele
digheyt tot een wal behoorde te verftrecken. deurgang , de fcheepvaert verhinderde. Men
De Staten befloten eyndelijck , tot ontfet van hield, behalven dit alles, oock op de wacht een
Breda een dam aen de Vloet de Marck by fchip,dat met alle brantftoffen geladen was, om
Sevenbergén ^^ ^^^^^ , om dit water op te de vloot der vyanden, foo fy aenquam, in brant
ftoppen : want fy oordeelden dat door defe te fteken. De Staetfchen (daer de ftedelingen
opftopping van de vloet het water foo hoogh van Breda oock hun beft toe deden) pooghden
fourijfen,dat menbequamelijcktoevoerinde echter de dam weer op te maken, die door
ftadt fou konnen brengen , oft dat door de ?t gewelt van de vloet van Sevenbergen tot ver-
krachtdaer af de wercken der Spaenfchen neêr- fcheyde malen wechgedreven was. Sy brachten
ftorten fouden. Sy fonden dieshalven een groot alles by, dat fy bedencken konden, groote ftee-
getal van gelade fchepen en fchuyten, die men nen, fooden, en andere dingen ,om die weêr te
tot het maken van de dam behoefde, naer Se- ftoppen en pooghden, fchoon de zee en vloec

venbero-en-en toen fy beginnen fouden de dam hen tegen was, de Natuur felf gewelt aen te
ter plae\'ts - daer men de vloet deurwaden kon , doen; en de dam, byda volmaeckt fijnde, wierd

wierden fy door een onverwachte vorft van drie door een nieuwe en ongemeene kracht der win- ,

dagen genootfaeckt dit werek te ftaken. Sta- den foo aengetaft, dat fy aen ftucken brack 5

kenbroeck trock ondertuffchen op de vier-en- en men ftelde de weer-opmakmg daer af totop

twintigfté van December van Rofendael,vermits een ander^ tijdt uyt. De Raet van Breda, diÉ

de beipieders hem aengedient hadden dat, als befpeurt hebbende , deden , om geen ge^

d\'een graft gedempt was, (dat met feven fjiirten breek van lijftocht en gek te hebben , vermits
aerde bequamelijck gefchieden kon) hy een ge- de koren-folders alreê leegh waren, het koren
mackelijke toegang in Ifenburghs quartier heb- en de lijftocht den burgers en krijghslieden, die

alle getelt waren , toemeten , om \'t belegh lan-
ger uyt te ftaen j en deé al de ftedelingen fwec-
ren, dat iy geen gek en lijftocht verborgen had-
den : oock lietenfe geit munten van koper en
filver, om de krijghslieden te betalen. Char-
les , Gouverneur van Nieumegen , veroverde
ondertuffchen, na een belegh van drie dagen ,
Goch, een ftadt in\'t lant van Kleve. Ifabella,
federt verftaende dat Mansfeit, met d\'uytheem-
fche heirkrachten voor-handen was , deê groo-
te vlijt om hulp-troepen van de Keyfer , van de
Hertogh van Beyeren , en van overal, daer fy
kon , t\'ontbieden. Spinola deê oock hier in fijn
uytterfte vermogen ; \'t welck te weegh bracht
dat men uyt de hulp-benden van de Keyfer, en
van de Hertogh van Beyeren, cn oock uyt de
Lantfchappen lèlve , binnen korte tijt een heir
V vergaderde , dat, behalven de byftant der ge-
burige fteden , in dertigh duyfènt voetknech-
ten , en acht duyfènt ruyters beftont. Spinola
fchepte weêr moed op foo groot een heir, als
men by mans gedenckenis niet in Nederlant
gefien hadt. Hy pooghde echter, door onder-
fchepte brieven, de raet van Maurits, en der
belegerden te verftaen, en beloofde groote ver-
gelding aen de gene, die hem foodanige brie-
ven leveren konden. Men vond niet lang daer
na een fackje y in \'t welck twee brieven waren ,
d\'een aen luftinus van Naffou, en d\'ander aen de
Raet van Breda,beyde van een inhout,en beyde
van Routart, Spinolas Secretaris oft geheym-
fchrijver, verklaert. Hy vermaende in beyde de
belegerden kortelijck en krachtelij ck , dat fy de
moed niet fouden laten fincken j maer kloeck-
moedelijck d\'uyterfte noot lijden, het koren en
de lijftocht fbberlijck gebruycken 5 en dat de
byftant , fbo van de Vereenighde Staten, als
van Mansfeit, tot ontfètting van de ftadt, voor-
hariden was. Spinola , uyt defè brieven Maurits
raet verftaen hebbende , verfterckte fich oock
met nieuwe krijghswercken tegen de voornee-
mens der vyanden; en , de veftingen van Mau-
rits by Mede geflecht hebbende, maeckte een
nieuwe wal van binnen en van buyten, die on-
gelooffelijck groot was , daer hy veel fchanffen
en reduyten deê opwerpen , en dit in \'t bitterfte
van de winter, op dat fbo groot een heir der
vyanden niet t\'eeniger tijtonvoorfiens van ach-
ter op hem inbreecken fbu: in voegen het getal
van Spinolas wercken beftont in fès-en-negen-
tigh reduyten, feven-en-dertigh fchanffen, en
in vijf-en-veer tigh platte oft bewalde dij eken.
Mansfeit was ondertuffchen met fijn overzee-
fche benden aengekomen, en, als oft hy naer
de Palts wilde trecken , verfocht door brieven
aen Ifabella, verlof van veyligh door haer en des
konings landt te trecken ^ doch fbo fy niet wil-
de , dat hy met gewelt een deurgang fbu op ma-
ken , om de Koning van Engelant, fijn Heer
en méefter , te gehoorfamen. Ifabella , fich
fterck genoegh achtende, om hém tegen te
ftaen, antwoorde met ftilfwijgen. De ftedelin-
gen van Breda wierden ondertuffchen geheel
afgemat. De lijftocht begon fèer dier te wor-
den jen fy wierden met oudt en bedorven ko-
ren gevoed. De burgers, hoewel met fcheur-
buyck, en fware peft geplaeght, verkofen voor
fich , om d\'arbeyt der foldaten te verlichten ,
de wallen van de ftadt te bewaren , en lieten de
buytenwercken aen de foldaten. luftinus, vre-
fende dat\'er eenige famen-fweering . uyt oor-
faeck van \'t gebreck, rijfèn moght, gaf den fol-
daten ruymer toom, dan de gewoone krijghs-
tucht toelaet. De Kolonellen in\'t befonder, en
de Bedienaers des Woorts vermaenden hen
opentlijck , en baden dat fy , door \'t ongedult
van weynigh dagen, \'t lof van hun lijdfaemhey t
in \'t verdragen van gebreck, en de prijs van hun
ftantvaftigheyt niet verliefèn fouden. Wijders ,
op dat de grootheyt van \'t gebreck niet aen de
vyanden bekent fou worden, fbo befloten fy
dat men voortaen niemant,van de vyant gefon-
den , binnen de veften fbu ontfangen j maer dat
hy buyten d\'antwoort fbu verwachten , en daer
heerlijck onthaelt worden , om te toonen hoe
groot een overvloet van lijftocht fy noch in de
ftadt hadden. Mansfeit was eyndelijck met fijn
hulp-troepen te Geertruydenberg aengekomen:
maer een fchichtige vorft, die de vloet toe deê
vriefèn, veroorfaeckte dat de lijftocht daer in
lang niet gebracht kon worden. Hier uyt fproot
een ander quael, dat is, dat veel jonge krijghs-
lieden , het onweer, en de leelijcke ftanck der
fchepen niet verdragen konnende, door de peft,
door koorts, door zee-fieckten , uyt het lang
verblijf in de fchepen ontftaende , fiêck wier-
den , en ftorven \'t welck in korte tijt Mansfelts
leger feer kleyn maeckte. Terwijl de vloot van
Mansfeit door de vorft weerhouden wierd, ge-
loofde men dat men de vefting van Noordam
te voet fbu konnen aentaften, en Prinffelant,
Rofèndael en Sevenbergen fèlf gemackélijck
veroveren. Men fbndt dieshalven befpieders
naer allegeweftén,en bereydde vuurballen, om
die in de fchepen der vyanden te werpen. Maer
dit alles was vruchteloos. Dè tijt genaeckte on^
dertufïchcn, tot de welck dé weêropmaking van
de Dam in de vloet uytgeftek was. Men nam
dieshalven defè arbeyt weer by handen. De
faeck fèheen beter te gaen, dan tevoren. Maer
men rekent dickwÜs fonder de waert. Het weer
betoonde fich fbo ftrijdigh met dit voornemen,
door d\'aenwas van de zee, endoor een groote
overvloeying van gedurige regen, dat de Dam,
te Sevenbergen begonnen , en een groot deel
van de vefting te Rofendael, met eenige werc-
ken van de ftadt Breda^ geheel wegh en omge-
ruckt wierden. De wegen van Spinolas leger,
en veel van fijn fchanffen eti fterckten ftonden
fbo diep onder water, datfy in drie dagen niet,
dan met fchuyten, by malkander konden ko-
men. Sy wierden in defè tijt, vermits d\'een van
d\'andere wijck afgefcheyden was, met groote
fchaersheyt van lijftocht geplaeght, om dat
men die niet met wagens overal kon voeren, en
weynigh fchuyten hadt. Ia de toevoer felf wierd
foo verhindert, dat in de tijdt van drie weken
naeuwelijcks eenige lijftocht in \'t leger quam,
behalven \'t gene, \'t welck van de vrouwen der
Duytfèhe krijghslieden , byna in geheele ben-
den naer d\'omleggende vlecken dagelijcks uyt-
loopende , op haer fchouders in \'t leger ge-
bracht

bracht wierdt. De Hollanders, fiende dat het
water geiackt was , vingen weer aen de Dam te
volmaken. Spinola deé oock fijn uytterfie ver-
mogen, om dit werck te beletten, \'t welck door
\'t gewelt van \'t water , en door de firorm weer
gebroken wierd. In defe dagen geraeckten de
brieven van luftinus aen Prins Maurits , en van
Maurits aen lufiinus, in handen van Spinola, die
veel befondere en nutte dingen daer uyt ver-
ilondt. Dit gefchiede door groot bedroch van
feker boer, die fijn geloof en confcientie op de
tuyn gehangen hadt. Defè, met een heylige
dorfl naer \'t gout ontfleeken, quam , als een
overloopen kramer , met fijn w^aren beladen,
aen de wallen van Breda; en fijn waren, die hy
bracht, maeckten hem aengenaem by dehon-
gerigen. Hy, lifligh fijnde , bedroogh luflinus,
de Stadtsvóocht, met op eenige dingen , die
aen hem gevraeght wierd en , warelijck te be-
antwoorden, en eenigen te verfwijgen. Hy ver-
kreegh hier door brieven van luflinus aen Mau-
rits. Maer defè bedrieger leverde die in handen
van Spinola , die daer uyt las , dat luflinus fich
verblijdde, om dat \'er fbo groot een toeflel, tot
ontfètting van Breda,vaerdigh gemaeckt wierd:
dat hy beflellen fou dat de lijftocht tot aen
\'t begin van Mey duurde: dat de befetting van
de ftadt dagelijcks door de peft, de bloetgang,
en fcheurbuyck grootelij cks verminderde: dat
de fiecken door gebreck van genees-middelen
niet genefèn konden worden , en fbo voort.
Spinola, de brief gelefèn hebbende , fegelde
hem weêr toe, en fbndt hem, door defè boer,
aen Prins Maurits, en aen Mansfeit, die beyde
weêr brieven en antwoort aen defè brenger ga-
ven , en daer by een groote vereering. Hy
bracht defè beyde brieven aen Spinola , en,
groote vergelding ontfangen hebbende , trock
wegh. Spinola, uyt defè brieven de noot, daer
toe de ftadt Breda gebracht was, verftaende ,
deê luftinus tot overgeving aenfbecken , en
fbndt in\'t heymelijck aen hem een brief, met
een trompetter, en bood hem eerlijcke voor-
waerdenaen, foo hy intijts met hem van ver-
dragh handelde,en voeghde \'r by,dat hy voort-
aen hem geen gelijcke gunft,als defe, aenbieden
fou; en dat hy niet te hopen had, dat de ver-
wachte benden tot byftant en ontfet van de
ftadt fouden komen, uyt oorfaeck vandeva-
ftigheyt fijner wercken, en de grootheyt van
\'t omleggende leger. luftinus, de brief voor de
Raet gelefèn hebbende, antwoorde, dathy lie-
ver alle uytterfte wilde lijden , en dat \'er noch
voorraet genoech was, om de koomft der hulp-
benden te verwachten. Spinola hield luftinus
antwoort verborgen. De benden der Veree-
nighde Staten waren ondertuffchen te Geer-
truydenbergh en te Sprangel by malkander ge-
komen. Spinola, vreefende dat fy iets tegen
\'s Hertogenbofch, Rhijnberckjen Wefel fouden
voorneemen , fond verftercking van befetting
derwaerts , op dat de vyant geen aenflagh daer
op maken fou. Maer hy verftondt uyt de brie-
ven van Prins Maurits aen luftinus gefonden,
dat dit geheele leger aen quam, om Breda te
verloffen en t\'ontfetten, en niet verre van de

hant waren. De kerck van Ginneke, daer in
Spinolas koren was, geraeckte in brant, en ge-
heel onder de voet. Hy , vreefende dat fijn wa-
penhuys gelijck lot fou hebben, verdubbelde
de wacht daer by , en verforghde het met een
nieuwe graft. Men behoefde geit, om voort-
aen d\'oorlogh te voeren. De Staten ftelden een
nieuwe fchatting op. Spinola vond geraden de
Konincklijcke Heerfchappy en onder leen te
verpanden. Prins Maurits ftorf ondertuffchen
in \'s Gravenhage : en lacobus , Koning van En-
gelant , was een weynigh te voren geftorven.
De vereenighde Staten verkofèn , in plaets van
d\'overleden , en tot beleyt van d\'oorlogh, Fre-
derick Hendrick van Naffou , broeder van
Prins Iviaurits, een uytmuntende Vorft in de
krijghshandel, en in alle beleefcheden. Defè ,
d\'uytvaert van fijn broeder volbracht hebben-
de, quam,als een nieuwe Velt-overfte,in \'t heir.
De belegerden , door d\'aenfchouwing van defè
nieuwe Son verblijdt, fchoten boven hun ge-
woonte op de vyanden ; door het welcke fy de
gordijnen van Spinolas bed, en eenige andere
dingen , die daer by waren , troffen. Hy, een
weynigh daer na dicht aen de wallen van Breda
rijdende , was byna m.et een koegel getroffen,
die fijn paert de toom afnam. Hy , dit gevaer
ontkomen , ichickte de benden , die hy tegen
\'t leger der gener , die tot ontfet gekomen wa-
xen^ ontboden hadt, in verfcheyde deelen tot
befètting , en wees aen ieder fijn plaets toe, en
befichtighde nacht en dagh die fijde , daer,
gelijck het fcheen , de vyant op aenvalienfou.
Men ving ondertuffchen drie brief-dragers, die
\'t op Breda gemunt hadden, en brieven van
Prins Frederick Hendrick aen luftinus brachten,
die fy echter in \'t bofch verborgen hadden.
D\'een wierd ter pijniging gebracht, en , door
\'t gewelt van de pijn verwonnen , wees de plaets
en de brief aen,in de welck de Prins aen luftinus
beval,na verloop van drie dagen,fèkerlijk ontfet
te verwachten. Een affchrift van de fèlve brief,
aen de belegerde gebracht , ontftack in hen
blijfchap om \'t ontfet, dat voorhanden was, en
droefheyt om de doot van Prins Maurits: ja de
ftedelingen , van de hooge toren de byftant
fiende, ontfingen groote vreught. Maer Prins
Frederick, fich met de fijnen in het dorp Dün-
gen gelegert hebbende , om fijn heir nader aen
\'t leger der vyanden te voeren , wilde eerft de
toren van Oofterhout , in de welcke eenige
Bourgonjers op de wacht waren, veroveren, en
fond dieshalven eenige ruyters derwaerts. De
Bourgonjers weygerden fich over te geven ; en
het Staten volck, door eenige troepen van Spi-
nola belet, wierpen de brandt eerft in de toren,
braken de deuren op, en trocken voort. De
belegerden ontfingen ondertuffchen geen brie-
ven, en konden oock niemant veylighlijck met
brieven uytfenden. Sy vonden dieshalven ge-
raden een fwaluwuyt tefenden,met eenbriefje,
daer alleenlijck defe cijffers in gefchreven wa-
ren , 1-69-2-76 j aen de wieken vaft gemaeckt.
Defè fwaluw, van de krijghslieden gevangen,
wierd aen Ifènburgh gebracht, die haer aen
Spinola leverde. Prins Frederick befloot op de

Vij ftiende van Mey , na de middernacht het le-
ger , dat in \'t dorp Ter Heyde gelegert was ,
Ichoon feer wel verforght fijnde , te beftormen,
en fondt twee hondert uytgelefen Engellchen
uyt, om onder het beleyt van Veer , Engels-
man , d\'aenval te doen , en deé hen van vijf
duyfènt en acht hondert Franfchen en Duyt-
fchen volgen. Het gefchut en reys-tuyg was in
d\'achtertocht, de ruyters op de vleugelen, en
Prins Frederick in de middel-ordening , met
voorneemen van een heftige aenval te doen. Spi-
nola, dit befpeurende, bracht terftont de fijne in
de wapenen. Prins Frederick , om de beleggers
te bedriegen, deê op een heel ander plaets, niet
verre van Balançons quartier , met het kriec-
ken van de dagh , alarm maecken , als oft men
daer d\'aenval fbu doen, Maer de bende , tot\'
d\'aenval uytgefonden , was ondertuffchen aen
\'t quartier van Balançon gekomen,en doode fbo

fefwindelijck de fchiltwacht, dat hy fijn fpits-
roeders niets van de koomft der vyanden ver-
wittigen kon. D\'Engelfchen dreven d\'Italianen
uyt een reduyt, overrompelden de borftweering
voor d\'ingangvan de veiling, en dwongen Ca-
millus Phénix, tot byftant gefonden, te rugh te
wijeken , tot dat Karei Roma , het fchilt van
een vluchteling van d\'arm afgetrocken hebben-
de , en fijnfwaert treckende, de ftrijt, die flaeu
begon te worden, weêr oprechte. Hy dreef
d\'Engelfchen , die dappere tegenftant boden ,
te rugh, en vertraeghde niet alleenlijck hun
aenval, maer dwong hen oock af te trecken.
De dapperheydt van de Kolonel Veer, in de
voorfte fïagh-ordeningen ftaende, muntte bo-
ven d\'anderen in dit gevecht uyt. Spinola, de
plaetfèn, die van d\'Engelfchen ingenomen wa-
ren , befichtight hebbende, verfterckte die m\'et
nieuwe wercken , en verfwaerde anderen, daer,
gelijck hem docht, de noot fiilcks vereyfchte.
De belegerden wierden heel flaeumoedigh door
dit gerucht en de Prins beried fich met de fij-
nen , oft hy een nieuwe aenval op \'t leger fbu
doen, oft fijn voorneemen nalaten. Spinola
deê fijn uy tterfte verm^ogen om dit te weten.
Hy, om delè oorfaeck de boer , van de welck
wy te voren ^gefj^n-oken hebben, met grooter
beloften by hem doen konïen hebbende, beval
hem by de Prins over te gaen , die aen hem
brieven, om aen luftinus te brengen, gaf. Màer
de boer bracht defe brieven , toen hy die ont-
fangen had, aen Spinola, die daer uyt verftont,
dat de Prins aen luftinus ontbood fbo veel fcho-
ten met grof gefchut te fchieten, als hy dagen
Jijftocht in de ftadt hadt. Maer fèkerruyter,
lan Hannen genoemt, getrouwer dan de boer,
vond middel om met gelijcke brief, by helder
dagh, deur Spinolas leger in de ftadf te komen,
eer Spinola hem fagh. luftinus , defè brief ont-
fangen hebbende, deê tot elfmael van de toren

vuur aenfteecken, om daer nieê aen tewij£\'ii
dat \'er noch voor elf dagen voorraet in de ftadt
was. Prins Frederick , liende dat hy den bele-
gerden niet bequamelijck te hulp kon komen ,
ftack fijn leger in brant, en weeck op de fèven-
en-twintighften van Mey naer de Langeftraet.
Toen dit bekent was, fchreef de Graef van den
Bergh, in de naem van Spinola , een brief aen
luftinus, die hy vermaende dat hy , dewijl hy
wift dat hy van de fijnen niet geholpen kon wor-
den,om dat fy alreê geweken waren, de ftadt op\'
eerlijcke voorwaerdenfou overgeven, en buy-^
ten de vefting komen , om op fèkere tijdt en
5laets met hem te fjireken. luftinus , uyt de
brieven van de Prins, door Spinola onderfchept,
en aen de Graef van den Bergh gelevert, en van
defè weêr aen luftinus gefonden, verftaende dat
de geheele faeck en handel aen de vyant ont-
deckt was, beloofde de ftadt over te geven.
Spinola gaf het geheel beleyt van\'t verdrach
aen de Graef van den Bergh over, die door
nieuwe brieven verfocht, dat luftinus inde vol-
gende dagh met bequame mannen by gefchrift
uytfenden fbu, hoedanige voorwaerden hy ver-
focht. luftinus verfocht, met toeftemming der
ftedelingen, en van d\'overften der krijghslie^
den , dat de Graef van den Bergh in de volgen-
de dagh , ten feven uren, op een geftelde plaets \'
verfchijnen fou. De Graef van den Bergh, met
twee verfeit, quam ter geftelde plaets. De Ge- \'
machtighden van de ftadt gingen hem tege-
moet. Men vertoonde de voorwaerden van
\'t verdrach, die alle van de Graef van den Bergh
toegeftaen wierden,behalven drie, van de welc^
ken in\'t gefpreck van de voormiddagh gehan^
dek , en met Spinola geraetpleeght wierd. Al
de voorwaerden wierden eyndelijck toegeftaen> \'
en twee gefchriften daer af gemaeckt,- \'teen
van Spinola, en \'t ander van luftinus onderteec^
kent. Spinola befchickte fchepen en wagenen,
om de fiecken, en \'t reys-tuygh wech te voeren.
Men leverde gyfelaers van weêrfijden. De be-
fèttelingen trocken op de vijfde dagh van lunius
uyt de ftadt, en de Koningfchen daer in, onder
de welcken Spinolaeen van d\'eerfte was. Toen
\'t gerucht van defe verovering verfpreyd was,
quam Ifabella Clara Eugenia te Breda. Men
ftack over al vuren aen. Al \'t gefchut wierd los-
gefchoten. Vrbanus d\'achtfte fond van Romen
door brieven fijn Apoftolifche fègening aen Ifa-
bella en Spinola. Men fette in de groote Kerck
van Breda dit opfchrift, om aen te wij fen in
welck jaer de ftadt Breda den Vereenighde Sta-
ten weêr afgewonnen was :

Wy hebben de Befchrijvingen der mindere fteden van Brabant
hier by gevoeght, doch fonder afteeckeningen, om dat
ick die niet heb konnen bekomen.

Oewel het meefte deel der
menfchen fich nergens an-
ders op , dan op hun rijck-
dommen en fchatten konnen
beroemen, en niets hebben,
dat prijfelijck is, dan de tij te-
_____________ len en eernamen van de lan-
den en kafteelen, die fy befitten j fbo moet men
nochtans belijdendat \'er veel anderen fijn,diens
landen en heerlijckheden geen naem en achting
hebben, dan de gene, die fy van de grootheyt en
dapperheyt van hun meefters envoorfatenheb-
ben. De ftadt Aerfchot is een getuygh hier af,
want fy was niet meer dan een Markgraeffchap,
eer KeyferKarel de vijfde haer tot eenHartogh-
dom verhief. Defe Keyfèr fagh meer op de dap-
perhey ten goede dienften van haer Meefters,en
van d\'andere rijcke landen, die fy in Henegou-
we befaten, dan op de grootheyt van defe ftadt
en Heerlijckheyt. Defe ftadt, hoewel kleyn , is
echter vermaert voor een feer oude Baronny,
gelijckmen men dat noemt, oft Heerlijckheyt.
Sy is gefticht op de kleyne beeck de Demer, en
heeft Leuven en Dieft tot geburen; welke twee
. fteden op gelijcke ruymten van drie mijlen van
haer gelegen fijn. Sy leght vier groote mijlen
van Mechelen, en oock fbo veel van Lier. Maer
om weer tot haer Heeren te keren^het verftrekt
tot haer groote eer en achting , datfy door de
deurluchtigfte Vorften van Croy befeten word ;
want defe Heeren fijn herkomftigh uyt een fèer
oude en edele ftam van Vranckrijck, die byna
altijt eenige helden voortgebracht heeft. Maer
de voornaemfte onder hen heeft geweeft Willem

van Croy,Heer van Cervia,die tot aen fijn doot,
met de grootfte achtbaerheyt, de voorgenoem-
de Keyfer onderwefèn en beftiert heeft, die, toc
vergelding hier af, de macht en heerfchappy
van \'t geflacht van Croy vermeerde in ver-
fcheyde Lantfchappen van Nederlant, en voor-
namelijck in Henegouwen.

Y mogen van defè ftadt het fèlve
feggen, dat wy van de voorgaende
gefeght hebben. Want hoewel fy
niet meer dan een kleyne ftadt,fbn-
der muren en wallen^was, fbo wierd
fy echter van Keyfèr Karei de vijfde als uyt het
Uijck opgeheven, en tot een Graeffchap ge-
maeckt. Sy leght even verre van Antwerpen als
van Bergen,te weten,fès mijlen. Defè ftadt,hoe-
wel kleyn, heeft nochtans verfcheyde geleerde
mannen voortgebracht, onder de welcken An-
thonius Schorus, als de Sonop de middagh,uyt-
fteeckt. Ontrent een derde deel van een mijl
van Hooghftraten leght een feer fterck kafteel,
dat tegen d\'aenval der vyanden wel verfbrghtis,
en de ftoel en fètel der Graven verftreckt. Sy is
gefticht op de fnelle vloet de Mark, die niet ver-
re van daer haer oorfprongheeft,en deur Breda
vloeyende, een weynigh beneden Sevenbergen

haer loop inde Maes neemt. Dit Graeffchap
, heeft onder fich eenige dorpen, en ftreckt hae/
gebiet wijt en breet uyt. De Graven van Hoogh-
ftraten fijn uyt het deurluchtighfte geftacht van
Lalain gefproten.

Omtrent een mijl van Hooghftraten legt het ^»onhouti,
groote en fchoone dorp Loonhoute^de geboor-
te plaets van de uytmuntendeMathematicus oft
Wiskonftenaer, lohannes Stadius , de fèhrijver ^^^^^^
van veel wercken gelijck blijckt uyt de Biblio-
teeck oft boeckery van Conradus Gefherus, on-
langs door lofias Simlerus vergroot,- in de welc-
ke niet alleenlijck de namen der oude en nieuwe
,Schrijvers,maer oock befbnderlijck al de namen
van hun wercken en gefchriften vaerdighlijck
te vinden fijn. Seker een moejelijck en treffe-
lijck, werck , nut tot verfcheyde oeffeningen ,
maer voornamelijck voor de gene , die fich in
de geleertheyt oeffenen.

En fègh van \'t gewelt des waters
\'t gene dat men wil: maer de
menfchen bevinden dat echter
een foo goede gebuur, om de
groote dienftj.die fy daer af krij-
gen, infbnderheyt van de groote
rivieren , dat fy gewoonlijck hun wooning aen
haer oevers maken. En dit is d\'oorfaeck dat wy
de groote ftroomen , die beft te bevaren fijn ,
met fteden, vlecken, dorpen en kafteelen deur-
gaens befbomt fien.De kleyne ftad Megen heeft
oock dit voordeel, dat fy aen d\'oever van de
Maes gelegen is,omtrent drie mijlen van \'s Her-
Brabant.\'
togen-bofch. Seker, een tamfclijcke ftadt, die
door haer heerfchappy en gebiedt vermaert is,
en oock de naem van Graeffchap voert. Sy had
tot haer Graef de dapperfte Vorft, Karei van
Brimeu, Ridder van \'t guide Vlies > Gouverneur
oft Lantvooght desKonings van\'t Hértoghdom.
van Gelderlant, en van \'t Graeffchap Zutphen,
die,geftorvenfijnde,fijnnicht tot fijnerfgenaem
naliet, die aen een der fbnen van Barlemont ge^
huwt was, en die, haer eerfte gemael verloren
hebbende, aen de Prins van Chimay gehuwÊ
is, vande welcke Guicciardijn elders fjireeckt.

leil is gelegen aen de riviere ftigk kon fijn, om tegen de Maliometaenfche
de Demer, een mijl van Hal- feóte en aenhang te fclirijven : want hy feyde,
Ie, en drie mijlen van Thie- dat hy de Coran, die in Arabifche tael gefchre-
nen : een cierlijcke ftadt, en ven is , gelijck wy weten , wel en aendachtigh-
vermaert door haer heer- lijck gelefen hadt, gelijck oock feker ander
fchappy, die fich wijt uyt- Schrijver van die aenhang, Sünna genoemt, en
. . ftreckt, daer veel lakenen,en dat hy daer in eenige dingen gevonden hadt,

^I^rTi\'^tóiicke waren gemaeckt worden, die foo belachelijck, en licht te wederleggen;

geboren Nicolaus Clenardus , een feer geleert wercken,\'t welck men tot aen defe dagh met wa-

\' man in de drie talen, en fchrijver van verfchey- penen en gewelt niet hadt konnen verkrijgen,

de geleerde wercken, en onder defen fijn Griek- Maer de doot, dickwils gewent de treffelijckfte

fche Grammatica oft Letterkonft j die by al- voornemens der menfchen tegen te ftaen, en af

ie leergierigen in \'t gebruyck is. Hy fchreef te breken, ftelde fich oock tegen dit befluyt,tot

oock onderwijfingen in de Hebreeufche tael, groote en fware fchade van de Chriftelijcke Ge-

tot fijn groote lof,en nuttigheyt der leerlingen, meentc. Dieft voert de naem en waerdigheyt

Ia hy leerde oock te Granada in Spanjen d\'Ara- van Baronny , en de Baron daer af is, door ee-

bifche tael, en trock, om beter kennis daer af nigh oudt voorrecht, Burghgraef van Antwer-

te krijgen, in \'tjaer cId lo xl, naer Afrika pen. De Prins van Oranje is tegenwoordelijck

felf, in\'t vermaerde Koninckrijck Fez, daer hy, Baron van Dieft j welcke Baronny, door ver-

om\'fijndeuchden, van de Koning felf in hooge wiftelingvan de ftadt Sittertmet de Hertogh

achting wierd gehouden , en met veel gunft- van Kleef, aen de voorouders van defè Vorft

bewijfen vereert. Defe uytmuntende man had gekomen is. Aen defe ftadt legt d\'edelfte Com-

een feer fware en heldachtige faeck , die gelijc- mandery van Beckenvort, van d\'ordening der

kelijck oock godtvruchtigh was, in fijn gemoed Duytfèhe Ridders. Het landt daer rontom is

begrepen , namelijck, d\'Arabifche tael foo vol- heel luftigh, en vol wijngaerden, die overvloet

vermaerde Bibliotheek, daer in veel oude boec- BthUomck.
ken fijn met de hant gefchreven, en nooit door
den druck in \'t licht gebracht, van de welcken
Erafhaus van Rotterdam dickwils fpreekt. Vele
Schrijvers,door defè Biblioteeck geholpen, ma-
ken dickwils eerlijck gewach daer af. Uyt dit
Kloofter fijn oock te voorfèhijn gekomen veel
geleerde en vermaerde Monicken , onder de
welcken, gelijck eenHuys-vader, voor aen treed
Sigebertus, een treffelijck Hiftorie-fchrijver, die sigebmnu
ook veel andere goede wercken gemaeckt heeft.
Op de grenspalen van de ftadt gefchiede, in
\'t jaer cId Id lxxvi i i, de gedenckwaerdi-
ge ftrijt tuftchen het Konincklijk leger, onder
\'t beleyt van Graef loan van Ooftenrijck, en dat
van d\'algemeene Staten van Nederlandt, over
\'t welck, in\'t afwefen van de Graef van Lalain,
de Heer van Gogniac het gebiedt hadt: daer,
voornameiijck door de dapperhey t van de Prins
van Parma, de Koningfchen , fonder eenigh
verlies t\'ontfangen, de verwinning verkregen,
op de welcke fèdert volghde d\'overgeving van
defè kleyne ftadt, gelijck oock van Leuven,
Thienen, Aerfchot, Sichem, Dieft, en van an-
dere gewichtige plaetfèn.

Emblours, van de Latijnen Gern-
hlacum genoemt, leght omtrent
drie mijlen van Namen, en vijf
kleyne mijlen van Nivelle. Sy
was eertijdts een Graeffchap,
maer, fèdert in een Abdy veran-
dert , heeft defè oude waerdicheyt verloren j ja
fbodanigh,dat by \'t gemeen naeuwclijks eenigh
gewach daer af gemaeckt word. Doch tot ge-
dachtenis van de ftichter daer af, namelijck de
heylige Guibertus, een Heer van edel geflacht,
foo heeft d\'Abt,als fijn nafaet,in de vergaderin-
gen van dit Lantfchap, onder d\'edelen d\'eerfte,
maer onder de Prelaten van Brabandt de lefte
plaets. Hy is niet alleenlijck een geeftelijck,maer
oock een wereltlijk Heer van de ftadt. Defè Ab-
dy is feer groot en rijck, en haer gebouwen ko-
ftelijck en heerlijck, en , in de tijdt van Stepha-
nus de fèvende, Paus van Romen, gebout. De
geleerde Platina fpreeckt oock hier af met groo-
te lof in defè woorden: Ick fal oock aen de Der dien-
flen yan defe Paus de heylige Vïgiherm, een edel Vorfl
Ipan Lotharingen, toefchripen, die in korte tijt, op ßjn
eygen koflen, het Kloofler yan Gemhlours, met heerlijcke
\'9percken, geflicht keft, In dit Kloofter is een fèer

Ndien de konftelijcke
lichaemen met de na-
turelijcke lichamen ge-
lijckformigh behooren
te fijn, foo bevind ick
dat men de ftadt Lim-
burgh niet qualijck
voor de hooftftadt van
\'t Lantlchap , dat ge-
" lijcke naem voert, ge-
nomen heeft: want gelijck het hooft van \'t dier
altijdt boven al d\'andere deelen des liehaems
uytfteeckt; foo heeft men defè ftadt oock op
een hooge en uytfteeckende plaets gebouwt, als
om over al de plaetlèn, fteden en dorpen van
\'t lichaem van dit Lantfchap de voorfitting te
hebben. Ick weet niet oft dit d\'inficht van haer
ftichters heeft geweeft^ maer ick kan wel ramen,
dat fy dit gedaen hebben, om fich van \'t voor-
deel der plaets te dienen. Want deiè ftadt, in
\'t geberghte gelegen, met een muur, en met be-
quame torens tot belcherming befioten, en met
een fterck kafteel verfterckt, wiens torens,muur
en tegenweer van fèer harde fteen, die d\'aer-
de daer befchickt, gebouwt, en op de rugh van
een afgehouwe rots gefticht, door geen verbor-
ge mijnen onder d\'aerde omgeworpen , en met
geen gereetfchap, dat de muren breeckt, neêr-
gevelt konnen worden, om dat fy op een harde
klip ftaen, daer men niet deurbreecken kan.
Ick magh oock fèggen,dat de vermakelijckheyt
van de plaets veel tot haer ftichting geholpen
heeft: want fy is van boffchen, met eycken en
bocke-boomen befèt,daer veel genees-kruyden
te vinden fijn. De vloet de Wefè, die fy gemee-
nelijck Weldret noemen, ftroomt in een groot
dal, dat aen de voet van de bergh is, en groot
gerief aen de lieden van dat geweft geeft. Defè
vloet neemt haer eerfte oorfprongin \'t bofch van
Ardenne , en, deur \'t lant van Limburgh raet\'
een fbet gedruys vloejende, vermengt fich eyn-
delijck by de ftadt Luyck in de Maes. Defe
vloet dient tot het gebruyck van veel dingen,
maer voornamelijck tot de meulenaers, en la-
kenverwers, die in de voorftadt Dolhen veel
HrHchthm- winckels hebben. Het landt is daer oock feer
loender bequaem , en vruchtbaer van alle nootfaecke-

lijcke dmgen, behalven van wijn, die daer, om
d\'ongematigtheyt des hemels, niet te vinden is.
Men fiet daer veel landen , die feer vruchtbaer
fijn tot weyde der beeften, en voornamelijck
by het dorp Hervie. De kaes, die goet van
finaeck , en bovengewoon groot is , maeckt het
lant van Limburgh prijffelijck. Men pluckt hier,
door een felve weldaet van d\'aerde , veel krach-
tige kruyden, fbo wel bequaem om tot genees-
middelen te gebruycken, als om t\'eten. Men
oogft hier oock fèer fware tarwe en fpelte , van
\'t welck fy feer wit broot backen. D\'inwoonders
hebben oock garft, van de welcke fy, om \'t ge-
breck van wijn , bier brouwen, \'t welck fy met
fbo groot een dorft en graegheyt drincken, dat,
in hun gaftmalen , de dienaers naeuwelijcks
gaeu genoegh de kroefèn en bekers vullen kon-
Limburgki^ \'-^-\' --\' . .. . ................

non. Sy gebruycken défe dranck al teonmate^
lijck , en dwingen malkander met kracht tot
drincken. Seker , \'t is tè wenfclien dat fy de ge-
woonte der Egyptenaers navolghden,die in hun
gaftmalen de beeltenis van een doot man om-
droegen , en tot ieder van de genoden fèyden:
eet en drinckt, terwijl ghy defè aenfchout; foo-
danigh fult ghy na de doot worden.

Het lant van Limburgh heeft oock Veel mij-
nen van loot en yfèr, en geeft groote rijckdom
aen haer bouwers. Ia de Calaminarifche fteen,
by Plinius als een genees-middel geprefèn, word
daer oock, by Henricks Kapelle, in \'t bofch van
Aken, uyt d\'aderen van\'t lant gedolven. Men
vindt daer oock in veel plaetfèn fwarte kool-
fteen, die veel fwavel in fich heeft, en voor de
fineden , en tot bewaring van vuur in \'t huys,
fèer dienftigh is. Hier worden oock uyt de ver-^
borge ingewanden van d\'aerde verfcheyde ftee^
nen gegraven , gelijck die van Namen , die de
fchijn van Marmer en lafpis vertoonen, en met
wit, fwart, doncker, en met verfcheyde plecken
heel cierlijck gefprenckelt fijn , van de welcken
mortiers en tafels,fbo glad als fpiegels,gemaeckt
worden. Men ^iert oock de fchoorfteenen der
heerlijcke huyfen met poften van defè fteen , en
de gevels daer af met fraje wercken,die van defe
fteen gemaeckt worden : oock de graf-fteden
der Vorften en deurluchtige mannen, en veel
andere heerlijcke wercken.

De naem van Limburgh is niet fèer oudt; en
ick twijfel oft hy voor \'£ jaer cId na de
koomft van onfè Salichmaker fèer bekent heeft
geweeft; in welcke tijdt, gelijck de jaerboecken
der Gelderfchen verhalen , Wolfrandus, Abt
van Prumien, tegen Hendrick, Graef van Lim-
burgh, om \'t recht twiftte. Dit lant was in \'t be-
gin niets anders, dan een Graeffchap: maer de
Keyfèrs,Henricken van Lutzenburgh genoemt,
vergunden aen dit volck, dat hun geburen wa-
ren , dat het de naem van Hértoghdom voeren
fbu. Seker, indien men naer de vruchtbaer-
heyt van\'t lant, menighte der fteden , en getal
der inwoonders oordeelen ibu, fbo fèhijnt het
dat men defè naem eer aen Vlaenderen be-
hoort op te dragen. Maer de Staten van dat
landt verkiefèn liever de voorgang onder de
Graven te hebben, dan onder de Hertogen tc
volgen. De Vorften en eygenaers van Lim-
burgh hebben niet alleenlijck dit Hértoghdom,
maer oock eenige jarenlang het Hértoghdom
van Lottheringen befèten. Maer toen Hen-
drick, de lefte Hertogh van dit lant, fonder kin- aen de Hef\'
deren geftorven was, quam in\'tjaer cId cc
xci 11, lohannes, Hertogh van Brabant,in
defè heerfchappy. Defè, hoewel hy het al te vo-
ren gekocht had, bracht het echter federt met
de wapenen onder fich, na dat hy tegen de
Graef van Gelderlant, die defe heerfchappy aen
fich hadt getrocken, in een gedenckwaerdige
ftrijt by\'t kafteel Voronca, geflagen, en met
hem de Biffchop van Keulen gevangen hadt.
In defe ftrijt wierd oock verflagen de Graef van
Lutzenburgh, met twee oft drie van fijn broe-

_____.--•—"... .....■•»wmvjjwsire.r;,.,, .....•^^\'juH-i.iuqu.h!!\'^)®

4crs, clie alle, als bontgenoten van de Graef van
Gelder, byftant aen hem gedaen hadden. lo-
hannes, Hertogh van Brabant, defê verwinning
verkregen hebbende, beval dat men \'t kafteel
Voronca neerwerpen, en tot aen de gront flech-
ten fbu : en federt defe tijdt is defe heerfchappy
vredigh onder de vooghdy der Hertogen van
Brabant gebleven. Dit is d\'oorfaeck, dat de
Limburgers , Valckenburgers , Dalemmers , en
d\'andere vlecken over de Maes hun hooger be-
roep in de faken van \'t gerecht, die \'t lijf oft de
goederen aengaen , op de Brabantfche kamer
doen,welcks plaets en verblijf altijt te Bruffel is.
Voorts, fy kennen , in\'t verfchil en in de bedie-
ning der Kerckelijcke faken , de Biffchop van
Luyck, in welcks Bifchdom fy gelegen fijn, tot
hun Heer.

Behalven veel dorpen,me]È huyfèn en inwoon-
ders vervult, fijn noch in \'t Hértoghdom van
Limburgh twee groote vlecken,die voor fteden
mogen deurgaen, en Vpen cn Hervie genoemt
fijnj beyde door rijcke en groote kooplieden
bewoont,die met hun koopmanfchappen, voor-
namelijck in lakens en fpijkers beftaende, twee-
mael des jaers naer de groote markt van Frank-
fort trecken, en daer groote winft en voordeel
doen. Omtrent een mijl van de ftadt is het heer-
lijck en feer oudt Ciftertienfer Kloofter, Gods-
dal genoemt, van Hertogh Hendrick de twee-
de gefticht, diens gebeente , in een fteene graf
befloten, daer bewaert word. Hier is oock de
begraefplaets der edelen van Rofinel. In \'t lant
van Limburgh komen oock veel fonteynen oft
Ipringbronnen te voorfchijn, die ten dienft van
\\ huys, cn tot vermaeck ftrecken. Maer in dit
geheel geweft munt boven alle uyt defe bron
van\'t Ardenner-bofch,die twee mijlen vanLim-
\' burgh,in het dorp Spae,nu over de geheele we-
relt vermaert, uytbarft, daer gedurighlijck fbo
wel d\'ingeborenen, als de vreemdelingen, uyt de
verft-gelegen deelen des werelts, in groot getal
te famen komen, om fich tc verquicKen, en hun
gefbntheyt weêr te krijgen j en oock om fich
van de fieckten, daer mee fy gedreyght worden,
te bevryen. Voorts, hoewel de ftadt Limburg,
in enge palen befloten, niet rijck van inwoon-
ders is , fbo fal men defè ftadt echter niet van
de minfte ftaet en waerdigheyt oordeelen, in-
dien men de dingen , die de fteden meeft prijf^
fèlijck maken , en \'t getal der vermaerde man-
nen , die hier uyt gefjj>roten fijn, aenmerckt: in
voegen dat hier af met recht defè reden van
Virgilius gefèght magh worden: Paud ntmero,
fed yiyida yirtus; dat is: JVcynigh in getale maer een
ypackere deught. Want daer is niet veel aengele-
gen van hoedanige gelegenheyt, gebouw, getal
en menighte der Burgers de fteden fijn , maer
hoe groot een eendracht der gemoeden men
daer vindt, hoedanigh een glans der deughden
fy hebben, en in welck een godtsdienft fy op-
getrocken fijn. En gelijck de waerdigheyt en
treffelijckheyt der vruchten de boom prijffelijk
maeckt j fbo worden de fteden oock meefl ver-
heerlijckt door de voortbrenging van foodanige
mannen,die in deughden, geleertheyt, en waer-
digheyt uytgemunt hebben. De gene dan, die
door hun geboorte defe ftadt heerlijck maken.

fijn Hermannus Ravius, Abt van S. ïacob; Nl-
colaus Bilfteyn, Bellireditus, van d\'ordeningder
Premonftratenfèn , en Abt van de felve orde-
ning by de Luyckenaers j Lambertus, overfte
van \'t Kloofter van Gods-dal, in\'t Hértoghdom
van Limburgh , van de Ciftertienfèr orde-
ning , een fèer vroom en gaftvry man j Willem
Vilkinius j Gilbertus van Limburgh, Medicijn-
meefter; Willem Gulpen Nicolaus Weftenra-
dius, Kanonick, Aértsdiaken en Kancelier van
Luyck, een Prelaet, die doé^^ft^jn geleertheyt en
deucht feer geprefen was 5 en lohannes Flemin-
gus, Burger van Antwerpen, een geleert man,
en treffelijck Poeet.

een ftadt,tamelijck groot,en wel verfterckt,
en voert heerfchappy over eenige landen en dor-
pen , daer rontom gelegen. Sy leght drie groo-
te mijlen van Aken, en twee kleyne mijlen van
Maeflricht. lohannes, de derde van die naem,
Hertogh van Brabant, bracht defe heerfèhappy \'
onder fich, en won haer, met gewelt en met de
wapenen, van Reynoldus van Valckenburgh,
een ongeruft en oproerigh man, die dien van
Maeftricht cn de geburige plaetfèn groote
overlaft aendeê. Hy wierd dieshalven door de
Hertogh van Brabant tot reden gebracht, en
eyndelijck in de gevangenis geworpen.

Dalem, hoewel een fèer kleyne ftadt, heeft Dalem.
echter een feer fterck kafteel , en leght drie
groote mijlen van Aken, en noch twee grooter
mijlen van Luyck. Defe plaets voert de tijtel
vanGraeffchap,en heeft gebied over eenige lan-
den en dorpen over de Maes. Hendrik de twee-
de, Hertogh van Brabant, heeft defè plaets aen
fijn heerfchappy gevoeght.

Hertogen-rode , van de Latijnen Rhoda-\'Ducis, Hertogen
en van de Franfchen Rode Ie Duc genoemt, is een ^o^c-
fèer kleyn, maer echter net en ^ierlijck ftede-
ken , en door een oudt kafteel bekent. Sy leght
omtrent een mijl van Valckenburgh, en is de
vierde onder de kleyne heerfchappyen van Bra-
bant over de Maes, die alle wel een hooge en
opperfte rechtfpraeck hebben, maer men magh
fich echter van daer op de Kancelrye beroepen.

Carpen, tuffchen \'t lant van Gulick en Keu- carpen.
len gelegen, is twee mijlen van den Rhijn, een
poot en ruym dorp, dat byna een kkyn flede-
ken gelijckt. Sy is in hooge achting door een
collegiate Kerck, gelijck fy die noemen,en door
de koopmanfchappen en jaermarckten. Bydit
dorp is een kafteel,tamelijck fterck tegen d\'aen-
val der vyanden defè beyde plaetfèn maken te
famen een heerfchappy, die niet te verfinaden
is, en eertijts haer befondere en eygen Heer had.
Maer lohannes, Hertogh van Brabant, over-
wegende hoe nut en dienftigh defe heerfchappy
aen de fijne wefen fou, kocht haer, toen de ge-
legentheyt fich aenboodt, van de Gymnifche
Heeren, en voeghde haer aen fijn overige heer-
fchappyen over de Maes j fchoon fy haer befon-
dere overfte heeft, en altijt met een ftercke be-
fètting verfien is.

Ndien d\'afgoden-
dienft eenighfins ver-
ontfchuldight kon
^JTorden, en t onrecht
fich niet foodanigh
tegen de Schepper
kantte, dat het hem
uyt de troon wil tree-
ken , om daer fijn
fchepfelen in te ftellen, en fijn eer, daer over
hy foo forghvuldigh is , als voor d appel van
fijn oogen, te vernederen, en met voeten
te treden 5 foo fou d afgodendienft van de-
fe volcken 5 die aen de zon enftarreneen
befondere eer en Godsdienll: bewefen , meer
verontfchuldiging vinden , dan die van defe
grove en plompe volcken , die, dooreen
waengelovige plompigheyt^d\'eer aen de ver-
achte dieren opdragen, en oock het werck
van hun eygen handen aenbaden. Ick fal
dieshalven d oude Lutfenburgers gaerne hier
in verfchoonen, om de fraje oorfprong des
naems van hun ftadt, dewijl fy defe naem
van Lutfenburg, die ick geloof waerfchijne-
lijcker van de Latijnfche gekoppelde naem
van Lucishurgum te komen, aen defe Stadt
gegeven hebben , alleenlij ck uyt gewoonte,
die fy hadden , van hun fteden , en andere
plaetfen van belang naer de naem der valfche
godendie fy aenbaden , te noemen 5 en het
welck oock betoont, dat fy noch beter ge-
voelen van de Godheyt hadden , door d aen-
bidding van\'t edelfte licht van alle lichamen,
dan d\'anderen , die de krokodillen en pad-
den voor hun grootfte goden aenbaden. Ick
weet dat \'er eenigen fijn, die hen opentlijck
willen verfchoonen, met defe naem uyt een
andere oorfprong af te leyden , en hem een
weynigh te veranderen, naer de naem van de
vloet, van de Latijnen Alifmciay en in d ey-
gen tael gemeenelijck All^t genoemt , die
tulfchen dc hoöge ftadt, op de bergh ge-
fticht,en tulfchen de laege ftadt deurvloeyt.
Ptolemeus verontfchuldight hen oock, en
noemt defe Stadt Augufla Komandmrum,
Maer my dunckt,fonder daer af ftolFc tot ver-
waentheyt te nemen, dat ick hen op een be-
ter middel van hun afgodendienft befchutten
fal, met te feggen dat fy, in t geven van de-
fe naem , aenwijfen wilden, dat, gelijck de
Son de vader der planeten , en van al de lig-
hamen des lichts is, dat hy aen hen meedeelt,
fy oock door defe benaming wilden betoo-
nen, dat fy hun ftadt voor de Son van hun
lantfchap hielden, aen t welck fy haer naem
foo wel, als haer wetten en zeden gaf. Doch
dit fy foo\'t is, fy fijn echter te lafteren, niet
Lutfenhurgh.

om \'t geven van defe naem , om de \\Y^elck fy
niet meer te berifpen fijn , dan om d\'andere
namen , die fy aen hun andere fteden gege-
ven hebben ; maer om hun afgodendienft ,
van de welcke wy tegen woordighlijck niet
voorgenomen hebben te handelen. Om dan
eygentlijck de betekenis van defe naem te
verklarenj hy betekent niets anders, dan Lu-
cishurgum, dat is, "Burgk des lichts, te weten
van de Son , die de moeder van \'t licht, eii
t hooft van al d\'andere planeten oft dwael-
ftarren is. Arlun, een Stadt van \'t felve Har-
toghdom, beteeckent in \'t Latijn AraLun^i
dat is, Autaer \'van de maen^ om dat hier eer-
tij ts een kerck oft altaer van defe goddin , in
de welcke geofFert wierd, geweeft heeft. Ivo-
fium, gemeenelijck I^vois, betekent, by ver-
fetting van twee letteren /öw , en wil foo
veel feggen, als de ftadt, aen lovis gewijd.
Mars j gemeenelijck Jdars in Fameme, be-
toont van waer fy haer oorfprongh heeft;
want fy was eertijts aen Mars gewijd. Vierton
beteeckent , met eenige verandering in\'t
woort, Veneris domm, dat is, Venus gift, Sa-
thenejum heeft de naem van Saturnus. Mer-
cure is een feer groot en ruym dorp tuf-
fchen het heerlij ck kafteel Soye en het dorp
Baftoigne,en heeft haer naem van Mercurius,
aen de welck fy eertijdts gewijd was, en be-
houd hem noch. Men vind noch andere ou-
de plaetfen in dit geweft, die klarelijck aen-
wijfen, dat fy de naem van eenige planeten,
oft van andere ^oden dragep/choon die ver-
andert is. Maer \'t gene, \'t wélck dit meer^dan
iets anders beveftight, is Theonville, oft Die-
tenhoven , een ftadt van groote naem en be-
lang in dit felve Hartoghdom , die ten deel
haer naem uyt de Grieckfche tael voert,en de
ßadt aller goden betekent 5 volgens het v oor-
beek van tRoomfchePantheon,\'t welck by
oude tijden , gelijck Dio de Hiftorie-fchrij-
ver feyt,aen aide goden gewijd was,en,heden
tot de goddelijcke dienft gefchickt , Sanäa
Maria Rotunda genoemt word.

Lutfenburg is ïeer bequaem van gelegent- Celeg.
heyt j groot en fterck,en noch heden in hoo-
ge achting,en met tamelij cke huyfen gebout,
hoewel door defe langdurige oorlogen,d\'oor-
fprong van armoede, en van alle elenden, de-
fe ftad niet alleenlij ck qualijck onderhouden,
maer van een groot deel der inwoonders ver-
laten is. Haer voornaemfte kerck is aen de
heyhge Michiel gewijd. Sy heeft oock een
heerlij ck kloofter van Francifcus orden, het pUetjen,
welck , gelijck uyt eenige gefchriften, in de
muuren gefncden,befpeurtwort,onder d\'eer-
fte en oudfte Kloofters van defe orden wordt

gttelt, en gefticht is tx)€n defe heylige vader
noch leefde.Iohannes, Koning van Bohemen,
foon van Keyfer Henrick de lévende en va-
der van Keyfer Karei de vierde, legt hier be-
graven. Defe, in \'t jaer clo ccc xlviii , voor
de Koning van Vranckrijck ftrijdende,wierd
in een veltflagh tegen d\'Engelfchen gedood.
De Provinciale Raet, uyt de Prelident, eeni-
ge Raetsheeren , en andere beftaende , heeft
lijn ftoel in defe Stadt. Men pleyt voor defe
Raet in twee talen, in \'t Franfch en Duytfch,
naer vereyfch der plaetfen , van de welcke de
pleyten hun oorfprong hebben. Want in dit
Hartoghdom fijn eenige fteden, die de Duyt-
fche tael gebruyeken,gelijk Lutfenburg felve,
Arlun, Rodemacheren , Theonville oft Die-
tenhove,en anderen : eenigen gebruycken de
Franfche tael,gelijck Ivois, Mommedy,Mar-
ville, en Danvillers. De Rechters, die \'t von-
nis fpreken, moeten dieshalven daer goede
kennis van de beyde talen hebben. Doch
men beroept fich oock van defe Raet op die
van Mechelen,daer de gefchriften en aenwij-
fingen, in Duytfche fpraekgeftelt,gctrouwe-
lijk in de Franfche tael overgefet worden. De-
fe Stadt heeft voor eenige eeuwen , te weten
omtrent in\'t jaer Id cccc Lxiii,bekent geweeft
door de waerdigheyt van Graeffchapj en ick
bevind dat haer eerfte Graef geweeft heeft Si-
gefridus,van de mannelijke ft am uyt de groo-
te Pharemund, eerfte Koning der Franfchen,
gefproten, die uyt Duytslant, omde grenfen
van fijn heerfchappy uyt te breyden, in t jaer
cccc XX in defe geweften quam. Maer fy wiert
federt tot de waerdigheyt vanHartogdom ver-
heven, en dit, gelijck Munfterus verhaelt,van
Wenceflaus,Koning van Romen, en van Bo-
hemen. Maer anderen verfchillenvan Mun-
fterus in de rekening van de tijt, en in de na-
men der Vorften,die daer toe opgerecht wier-
den.De Nederlandfche hiftorie geeft defe eer
aen Keyfer Karei de vierde : maer Conradus
Weckerus aen Henrick de fevende, die in t
jaerciD ccc xiii in Etrurien geftorvenis. Ick
ftemde beft overeen met de redenen en acht-
baerheydt van Weckerus, om dat ick waer-
fchijnelijck oordeelde,dat defe Henrick, d eer-
ft:e Keyfer uyt dit deurluchtigh geflacht,oock
d eerfte heeft geweeft, die met defe waerdig-
heyt fijn ftadt befchonck. Maer ickjfedert an-
dere gefchriften en gevoelen vindende,en al-
le verwarring en verfchilfchuwende, betoon-
de my echter volftandigh , om, foo \'t moge-
lij ck was, de waerheyt na te fpeuren,en op te
vorifchen; en heb, na lang foecken, de waer-
heyt als met de vinger getroffen , door \'t vin-
den van \'t gefchrift en verdrach van defe op-
rechting, die my geluckelijck in handenis
gevallen, door de welcke ick bevind dat defe
oprechtinggefchiedt is door Keyfer Karei de
vierde, (die oock van \'t huys van Lutfenburg
was)in \'t jaer cb ccc Lii,tot voordeel van fijn
volle broeder, Wencefiaus genoemt, Graef
der felve heerfchappy. Ick dan, om alle men-
fchen te vernoegen , heb goet gevonden de
hantveft daer af van woort tot woort hierin
te voegen, en luyt aldus: VVaerdße broeder ,
^vy , niet op de genegentheydt *van V \'vleefch,
maer op d\'oorfprong ^van ww edelhejdt fien-
de, "voornamelijck om dat de groothejdt \'uan
uw heerfihappj , de groote landen, die onder
uw plicht fiaen, en d\' onver ander lij cke getrou-
hejt van uw gemeente en volckjdoor de welc-
ke ß alreê van overlang dit heylïgh Rijck ge-eert
hehbenidit met recht vereyfchten, hebben heden,
in de naem des Heer en,en van onfe Saligmaker^
van de welck,gelijck menbevind,allevorßen^
dommen en eer afkomen, u verheerlijckt, en ver-
heer lijeken u noch, en hebben u verheven en op-
gerecht , en verhejfen en rechten u noch op tot
Vorß en Hertogh van Lutfenhurgh, met voUe
koninglij cke macht der \'Romejnen,VVy bevelen
dieshalvenuytdruckelijckidatghy enuw erfge-
namen en nakomelingenyals Hertogen van Lut-
fenburgh, voor eeuwig alle waerdighejtjedel-
hejt, recht, vrjhejt, macht, eer en gewoonte
fultgenietenen altijt befitten , die Wandere Vor-
ßen van V hejligh Kijck, en voornamelijck de
deurluchtigße Hertogen, tot aen defe tijdt geno-
ten hebben,en noch dagelijcksgenieten, Lut-
fenburg heeft oock in verfcheyde tijden fwa-
re en verfcheyde veranderingen van\'t wifpel-
turigh geval beproeft , en dickwijls groote
elenden geleden , om dat fy in t hittighfte
van d oonogh, als een doel was,\'t welck al de
fchoten van \'t geval afftaen moeft. Want fy
wiert,in\'t jaercl3 b xl11 ,door de Franfchen,
onder t beleyt des Hertogs van Orleans, in-
genomen en uytgeplondert. Defe, met foo
groot een ftraf niet vernoegt, wonnen haer
van nieus in t volgende jaer , en pionderden
haer weer uyt. Sy heeft oock in alle andere
oorlogen d uytterfte qualen geleden. In defe
Stadt fijn geboren defe twee eerlij cke broe-
ders, de iJavefien, Nicolaus fonen 5 van de
wekken d\'een, door de gunft van Keyfer Ka-
rel de vijfde. Onder-kanceliér van t Roomfche
Rijck wierd,in welck hoogh ampt hy geftor-
ven is, in\'t jaer cb b xlvi i. D ander, Joan-
nes genoemt. Heer van Chinerie , en Monti-
gni, was Raet van Staet, waerlijck een edel en
voorfichtigh man. Hier is oock geboren de
geleerde Poëet Nicolaus Mameranus : oock
Nicolaus Ruterius,(o godyruchtigh en geleert,
dat hy BifTchop van Atrecht geworden is.^;/-
tonius Houßius,DoStoï der Vf^etten, Raetsheer
vande Raet lijns vaderlantsjeen man,fo fcherp-
finnig van oordeel en vcrftant,dat hy veel tref-
felijcke ampten verkregen heeft,en tot de ver-
gadering van de geheime Raet verkofen wiert.

E Stadt Lvtsenbvrgh, de
hooft-ftadt van\'t Hartog-
dom van Lutfenburgh , die
van Ptolemasus Augufia
Komanduomm genoemt
wordt , heeft d\'oorfprong
- _ yan haer naem, naer t ge-
voelen der Latijnen, verkregen van Lucis-hur-
gÖ3 dat is, "Burght des lichts,om dat dïn woon-
ders van dit landtfchap , boven al d\'anderen
tot het waen-geloof, en tot de dienft der val-
fche goden , en tot de voörfe^ing en aen-
bidding der geeften overgegeven, defe Stad
dus genoemt hebben, om dat fy hier in bo-
ven d anderen uytgebloncken heeft ,en daer-
om de naem van Lucis-hurgum, Burght des
lichts, verdient heeft, namehjck van de Son,
die fy de vader der lichten, en \'t hooft van al
Gelegen- de planeten noemen. Sy is in een bequame,
heyd. ftercke en ruy me plaets gelegen, en eertijdts
vermaert door de verfcheyde geboufelén der
huyfen. Maer fy, door de rampen van d oor-
lögh verwoeft, kon nauwelijcks van de Bur-
gers,diedoor doorlogh uytgemergelt waren,
weer opgebout worden. Hoewel defe Stadt,
gelijck men verhaelt, in\'t begin van haer op-
gang, namelijck, in de tijd van Keyfer Otto
de Groot, alleenlijck iii een Burght beftont,
die van feker Sigifridus, oft, gelijck andere
willen, van Gilbertus, de foon van Ricuinus
van Arduenne, na dat hy haer van d\'Abt van
S. Maximinus kloofter te Trier verkregen
hadt, vergroot, en met believen van Bruno,
Hertogh van Lotteringen, die broeder van
Keyfer Otto ^as,tot het Graeffchap van Lut-
fenburgh opgerecht wietdt 5 foo heeft echter
Wenceliaus , de broeder van lohannes van
Lutfenburg , door de macht van Keyfet Ka-
rel de vierde , welcks oom hy was, de tijtel
en eernaem van Hertoghdom aengenomcn.
Voorts, in defe vlackte, van de welcke men
eerft naer de Stad opklimt, is een fteene brug
in defe fchuynte, over de vloet Alifunte , ge-
meenelijck Allïts genoemt. Men liet noch
heden op een hooge en afgebroken rots, aen
weêrfijden de puyn-hooperl dei* gewelffelen
van d oude Burght,die eertijts Luxemburgh,
oft,gelijk eenige willeniLutfelburgh genoemt
wierd,van de welcke eyndelij ck ie aaem van
Lutfenburgh*

hondert acht-en-veerrigh,voor de Koning Van
Vranckrijck tegen d\'Engelfchen ftrijdende,in
deftrijt gedoot ^ierd. Hier is oock een ver-
maert Kloofter, \'t welck gemeenlijck Munfter
genoemt word. Men gaetüyt dit Kloofter al-
lengs op naer de Stad, die fy de nieuwe Stad
noemen. Want d\'oude Stadt, beneden aen de
rots,ter flincke hand,in een diep dal gelegen,
wort nu voor de voor-ftadt gehouden, deijf^ijl
fy, uyt oorfaeck van de hooge bergen, tuf-
fchen de welcke fy gelegen is, qualijck be-
fchermt kan wolfden. Sy vonden dieshalven
geraden op het hooghfte van dit geberghtc,
daet fy niet wel befchadight kon worden,de-
fe Stadt te bouwen , die fy de nieuWe Staalt
noemen,die met wallen en fterckten wel ver-
forght is, op een felve wijfe, gelijck fy heden
gelïicht worden, om \'t ge^relt van \'t gefchut
tegen te ftaen. In dit kafteel is geboreii Hen-
drick de fevende, Roomfch Keyfer , en lijn
foon lohannes, een vermaert Koning van Bo-
hemen , uyt de welck Keyfer Karei de vierde
gefproten is, die Wenceflaus én Sigifmundus,
beyde Keyfers, tot fonen heeft gehad. Hier
fijn veel Hertogen, Hertoginnen, Graveii eri
Gravinnen geboren. Defe ftadt, die niet met
fpringende ijrateten verfotpht is, heeft veel
water-backen , die twee ot drie hondert ton-
nen groot fijn, in de welcken fy \'t regen-wa-»
ter vel\'gaderen. Hier fijn echter tVee putteri,
deen in \'t kloofter van S.Francifcus, en d\'an-
deï by S. Clara, die fy, uyt oorfaeck van de
diepte, felden gebruycken. Maer de ftedelin^
gen doeii het fSnteyn-water, dat fy in de be-
neden rotlen van de Stadt hebben, door hun
dienftmaeghden halen 5 daer uyt gefproten is ^
dat de Lutfenburgers de felve maeghden eze--
linnen noemen , om dat fy alle dagen ttsreé oft
drie malen nioeten afgaen, om water te halen.

Op dat er niets in ^t oude Tooneel van G. Braün fou fijn, dat hier
gebreeckt. Ick heb d eerfte befchrijving gerrocken uyt Lodewijk
Guicciardin , die groote dienft aen Nederlandt gedaen heeft.
Maer t gene,dat van Braun hier aengevoeght is^luyd dusdanigh :

de Stad genomen is,gelijck men fegt. In dtfc
Stadt is een heedijck kloofter van Francifca-
nen, welcks grontveft, gelijck men gelooft,
in de tij dt van de heylige Francifcus gelegt is.
In dit Kloofter,achter de hooge autaer, ^ort,
in een houte vat, dat altijdt ongedeckc is^
byna \'t geheele lichaem bewaert van lohan-
nes. Koning van Bohemen, de foon van Key-
fer Henrick de feveiide, en de vader van Kef-
fer Karei de vieirdej die , in t jaer duyfent drie

Oewel de menfch op
aerde niets anders dan
een verhuyjfende veu-
is, en hoewel de
corte tijt, die hy in de-
fe wereldt leeft, niet
fchijnt de moeite waer-
digh te fijn dat hy hier
voor fich een koftelijc-
ke en aengename woo-
ning bouwt; foo is \'t nochtans dat, gelijck een
gevange veugel fich meer fchijnt te verblijden,
als hy in een groote en ruyme, dan in een kley-
ne en enge kou is, hoewel hy in beyde befloten
wordt gehouden, de menfch oock fijn leven
vrolijcker en aengenamer in een groot huys,
en wel getimmert hof verflijt, dan in een arm
huys, en flecht hutje. Graef Pieter Ernflvan
Mansfeit heeft klaerlijck betuyght dat hy van
dit gevoelen was. Want Philippus de tweede.
Koning van Spanjen, Indien, Scc. Vorfl der
Nederlanden, uyt delegeweflennaer Spanjen
vertreckende, gaf de vooghdy en de beftiering
van \'tHartoghdom van Lutzenburgh aen de
voorgenoemde Graef, die , boven fijn getrou-
heyt en dienften, in veel gelegentheden aen fijn
Koning betoont, voor hem , en voor fijn na-
komelingen , by de ftadt Lutzenburgh , een
heerlijck hof, en Vorftelijcke wooning ftichtte,
en , om \'t verblijf t\'aengenamer te maken , ver-
fcheyde hoven,tuynen en bloemhoven daer aen
voeghde, foo 9ieriijck,als het menfchelijck ver-
nuft, tot de verheerlijcking van een plaets, be-
dencken kan j van \'t welck wy hier d\'aftreck en
afbeelding by voegen , om uw oogen eenighfins
te vernoegen. Defè Vorft, om foo heerlijck
een voornemen uyt te voeren , verkoos een
fchoone en ruyme vlackte, in de welcke men uyt
de ftadt gaet, die aen de noortfijde gelegen is.
De natuur, die, gelijck het fchijnt, de veftingen
daer af felve heeft willen maken,heeft defè plaets
rontom met hooge bergen omringt, onder de
wekken defè bergh, die recht naer de ftadt
ftreckt, dit heerlijck Hof, van defe Vorft daer
gefticht, in fijn boefèm fchijnt te befluyten : in
voegen dat men, om dit Paleys dus te bou-
wen , een groot deel van de rots moeft wech-
houwen, en, fbo \'er eenige laegte was,die opvul-
len : in \'t welck de voorgenoemde deurluchtige
Graef van Mansfeit foo goed beraet en overlegh
heeft genomen,datmen de fteenen,tot lbo groot
een werck noodigh, niet van elders behoefde te
halen. In defèr voegen wierd foo groot een ge-
bouw, met fw\'are moeyten en koften, eyndelijck
opgemaeckt. Men ftet hier, behalven d\'andere
dingen , die naer vereyfch van foo heerlijck een
huys gebouwt fijn,groote en brede wandeiryen,
die van de felve Graef tot dit gebruyck getim-
mert fijn , om daer alle geheugliteeckenen van
d\'outheyt, die hy ergens vinden kon, te fetten,
van de welcke hy groote overvloet van alle
plaetfèn tot hem beval te brengen, en voorna-
inelijck van Arlun, \'t welck de naem Arelunum
van Ara De^e ÏMns , dat is, Autaer Dan de goddin de
Maen, (gelijck Lutzenburgh van \'t licht der fon)
genomen heeft, naer \'tgevoelen van \'t gemeen
gelijck men oock uyt de Hiftorie van Egdber-
tus, AertsbifTchop van Trier, bevindt, dat d\'an-
dere befondere planeten hun fetels in dit Her-
toghdom gehadt hebben. Het fchijnt dan dat,
door dit heerlijck opfbecken , defè verftandige
Vorft in defe plaets een Colonie en voortplan-
ting van de geheele Outlieydt heeft willen ma-
ken , en dat men \'t oude Arlun nergens anders,
dan in fijn Hof, behoeft tc fbecken. \'t Meefte
deel defèr Outheden fijn beelteniffen der Hey-
denfche goden, en oude opfchriften , die hy in
een fchoone ordening geplaetft heeft aen defè
heerlijcke en fiiyvere fonteyn, door de welcke
hy heylighlijck de gedachtenis van fijn overle-
de waerde gemalin , Maria van Montmoranci,
heeft willen bewaren. Defè Outheden fijn noch
foodanigh gefchikt,dat \'er een vrye toegang van
alle fijden is tot de befondere fteene beelden ;
en dat d\'opfchriften, aen de welcke de roeft
der tijden weynigh fchade gedaen heeft, be-
quamelijck gelefen konnen worden. Maer laet
ons\'t opfchrift, daer mee hy defè fijn fonteyn
verciert heeft, hooren :

G}uifquis huc accedis fi te (cfliisfitisDe urget. Hic dflum
quietis ipitato, fitim proniis extinguito, Aquam manu
haurito, os layato. at pede ne turbato. nudo corpore nc
polluito, quiefcentibm enim carißim<& uxoris manihus
tranquillam undam facrayit. Marine de nomine Mam
fontem nuncupalpit cttemifiii amoris tefles latentes Daßa
fub rupe lymphas, erui, ViDo lapide cingiy dtemafque ƒ «c-
rejußit.

Ghy, die hewaerts komt,Dan hitte cn dorfl gedruckt,
Jchu-^ hier geruflelijck de hitte , laeft u, foo ghy dor ft
hebt. Schep fpater met u hant, ypafch uyp mont. ontroer
het niet met de Doet. befmet het niet met w^i» naecktc
lichaem. Want hy heeft haer flille haren aen de geruße
geeflen Dan ßjn ypaerdfle gemalin geypij dt, Hy heeft defe
fonteyn, naer de naem Dan Maria, de naem Dan Maria
gegeDen, Hy heeft het ypater, onder defe breede rots Der^
borgen, te Doorfchijn gebracht, tot getuygh Dan fijn ecu-
"^pige liefde, Hy heeft haer met leDendige geyoaffe fteen
omringt, en beDolen in der eeumgheydt ypater op tê
geDen,

Efc iwacke verftanden , die
beter konnen twij fielen , dan
volkomentlijck kennen , en
|| fich echter inbeelden dat al
^ d\'aerdigheyt, geeftigheyt en
kennis der heerlijcke dingen
_ tot aen hun tijdt gefpaert is,

betoonen daer doordat hen veel van\'t licht,
welck onfe voorouders verlichte, ontbreeckt,
en datly weynigh kennis van\'t gene hebben,dat
in hun eeuwen gebeurt is j dewijl de tijt, die ons
van hun lichamen berooft, en hen tot afth ge-
bracht heeft, noch niet geheel, hoe ftherp oock
fijn fèyflen is,de fuylen en geheughteeckens van
hun wackerheyten geeftigheyt heeft konnen af-
majen en verdelgen. Dele Suyl, van de welcke
ick fpreken wil,is een krachtige blijck hier af. Sy
ftaet in \'t kleyne dorp Egle , op de Mofèl, een
mijl van Trier , naer de fijde van Lutzenburgh,
en is fèer oudt, en noch byna geheel , gelijck
Italien , de moeder van alle oudtheden, fèer
weynigh vertoont, en die defè Suyl benijdt,
om dat fy geen fchoonder heeft. Apianus
fiireeckt daer af, in fijn boeck van d\'oude op-
fchriften, in defèr voegen :

Dit gebou, op d\'oude wijfè gefticht,is hoogh,
en met verfcheyde beelden verkiert. Want aen
de voorfte fijde is eerf-heelt, dat van twee ande-
ren met gevoeghde handen gehouden wordt.
Aen de rugge opd\'achterfte fijde is de Zodiack,
en in\'t midden de wagen van de zon. Aen de
fijden fijn triumphen en veelderhande offerin-
gen. In de pijlers naeckte kinderen. Aen de
voet fiet men oock verfcheyde beelteniffen, van
de welcke d\'een leeft, en d\'andere rontom ftaen.
Op de top is een arent, die met uytgeforeyde
vleugels op een bol ftaet. Defè beelteniffen fijn
door verloop van tijdt geheel afgemorfèlt, en
\'t begin der letteren uytgewifcht.

Maer Abrahamus Ortelius , een uytmuntend
man , en een van de voornaemfte Landtbe-
fchrijvers fpreekt klaerder en breeder daer afin
fijn Reys-boek van Nederlant.Daer is,fèght hy,
een weynigh beneden Lutzenburgh, ter fiinc-
ker hant,een kleyne fltad, ©raffen ^aC^Cttt ge-
noemt, en tet dorp ^BaffcrblllK^/ daer de vloet
Sura ( want dus wordt hy van Aufbnius, en ge-
meehelijck@\'aiir genoemt) fich met de Moefef
.vermengt, en aen de mont daer af haer wijn-
bergen heeft. Niet verre van hier, op de felve
oever , iHiet dorp , dat gemeenelijck Igel, oft
Egle , genoemt wordt, daer men op een uyt-
ftekende plaets , defè heerlijcke Suyl van d\'eer-
waerdige oudtheyt fiet, die fbo trefièÜjckis, dat
wy achten dat d\'Alpen geen fchoonder hebben,
en die wy oock als een wonder aen dltallanen
mogen toonen. Dit is een werck, van fteen ge-
maeckt. Het fteunfèl is vierkantigh en twaelf
voeten breet, \' en ftijght allengs op tot een
hooghte van vier-en-fèventigh voeten, van alle
fijden met verfcheyde halve vlacke beelden ge^
houwen. Op de top fiet men het overblijffel
vaneen arent, die op een bol fit, die haer vleu-
gelen uytgefpreyd, en een deckfèl voor de borft
heeft. Sy vertoont aen de voorfte fijde drie
beelteniilen, groot van geftalte ^ d\'een aen de
rechte fijde, fchijnt een man, en d\'ander aen de
flincke fijde een vrou. Sy voegen hun handen
te famen. De gene, die in \'t midden ftaet, kan,
uyt oorfaeck van d\'ouderdom, qualijck bekent
worden. Vele achten dat dit een af beeldfel van
de godt der getrouheyt heeft geweeft, gelijck
men die noch te Romen uytgebeelt fiet. Maer
wy, in tegendeel, meenen dat dit een af beeldfèl
van de huwelijckfche trou is, en gelooven dat fy
die gene fèlver vertoonen , tot wekkers ge-
dachtenis defe Suyl geftelt is, en van de welcke
in \'t opfchrift daer af gewach gemaekt wordt.
Men fiet boven de hoofden defer drie beelden
oock drie aengefichten , in een ronde vlackte
üytfteeckende , die miffchien d\'aftrecken van
hun aengefichten hebben vertoont. Aen de
voeten is \'t opfchrift, welcks o ver blij ffèlen wy
fbo kortelijck, als wy konden , aen d\'af beelding
van defè attreck gevoeght hebben. Uyt welcke
woorden klarelijck blijckt, dat dit niets anders
heeft geweeft, dan een graffchrift, gelijck noch
vele foodanige gevonden worden , en van de
welcke wy hier een uyt veel fiillen by voegen,
dat noch heden te Romen gefien wordt, en
met defe Suyl in opfchrift en uy tgefheden werck
wel over-een-koomt. Onder \'t opfchrift aen de
voet is de beeltenis van een, die op een geftoel-
te leeft,en een hoop toehoorders. In de hoven-
lijft fiet men verfcheyde beelden, die meer uyt-
munten,en in \'t midden vier beelteniffen der ge-
ner,die hun maeltijt op d\'oude wijfè doen: want
twee daer af liggen neérgeftreckt, gelijck toen
de gewoonte der mannen was ^ en twee anderen
fitten aen de tafel,gelijck toen het gebruyck der
vrouwen was, en aen de rechte fijde de dienaers;
van de welcke. d\'een de kroes van de tafel
fchijnt te nenien, én d\'ander daer in te fchenc-
ken, en een ander ter flincke fijde de fpijs te be^
reyden. Dit is omtrent het gene, \'t welck men
in de voorfte fijde, die naer de gemeene wegh
fiet, bekennen kan. Aen. d\'achterfte fij de is een
kring, met eenige beelteniffen, en in de vier
hoecken de hoofden winden. In \'t midden
daer af is een wagen ^et twee paerden , en de
beeltenis van een man met een lange baert, die
iets draeght, dat een flagh-fwaert gelijckt. Aen
de rechte fijde , doch een weynigh laeger, fiet
men duyfterlijck drie toegerufte paerden, die
een wagen voorttrecken , die met koopman-
fchap, naer de wijfè der kooplieden, gepackt en
geladen is. Het bovendeel heeft een wagen met
twee\'^paerden, in de welck twee duyftere beel-
den fitten, die door de langdurigheyt des tijdts
foo uytgewifcht fijn, dat men naeuwelijcks iets
• \' daer

daer af fien kanT Dit gebouw ftaet, gelijck wy De Heer lacobus Campius,eerfte Notaris van ^^^^^^
gefeght hebben, in een uytfteeckende plaets, in Ments,gevoelt van defè oude Suyl aen de Mofel g€-
cen vierkant ftuck lants , \'t welck, naer ons oor- in defer voegen. Dat ly haer naem van d\'Arent wsk,
<leel,totdefèSuylverkofenis,omdat d\'ouden ge- heeft, die van de Franfchen JzV/i?genoemtword,
meenelijck daer omtrent hun graven hadden. Want men fiet noch een deel van een arent, die
welck recht het noch heden behoudt, en ner- op de top, en op een ronde bol fit, cn, met uyt-
gens anders toe gebruyckt wordt. gefpreyde vleugelen , een kleed voor de borft

watHeroU Ick fal hier oock het gene bybrengeii,\'t welck vertoont. D\'Egyptenaers , de fiel uytbeelden
uandefe lohanncs Herold , in fijn boeck der aelouthe- willende, fchilderden een arent, gelijck de gene,
^\'^yi fg^- ^gjj van oudt Duytfchlant, van defè oude ge- die van de beteeckeniffen der beelden gefchre-
dachtenis verhaelt. De vloet Sarrax, feght hy, ven hebben, verhalen. D\'oude heydenen feyden
ftort fich in de Mofèl, te V. M. P. in een plaets dat de gene, die d\'onfterfFelijckheyt verkregen
boven Trier j daer men een gebouw fiet, dat op hadden, op arenden gevoert wierden. Men vind
een wonderlijcke wijfè opgehaelt en gefticht, noch penningen, die tot vergoding van eenige
en met verfcheyde beelteniftèn verciert is. Aen Keyfers gemaeckt fijn, en aen d\'een fijde defè
de voor-gevel liet men het heelt van een kint, letteren, Consecratio, dat is, ^yjing, ver-
\'t welck van twee geley-geeften , daer by fijnde, toonen , en aen d\'andere fijde een arent, op de
opgeheven wordt. Aen d\'achter-gevel is de top van de bergh fittende, en met uytgefpreyde
kring der twaelf hemel-teeckenen, in\'t midden vleugels, en opgeheven hooft naer de hemel
van de welcke de fon in haer wagen omgevoert fiende,als oft hy met de vlucht naer de hooghte
wordt. Men fiet aen de fijden een pracht en wilde vliegen. Hiermee ftemt over-een de Hi-
toeftel van fège-praelders, en een bende van of- ftorie van Herodianus,die in \'t vierde boeck het
fer-priefters, en in de kolommen rontom geley- gebruyck van de vergoding der Keyfers be-
geeften en Engelen, die aengenamelijckfpeelen. fchrijft. Defè beteeckenis van d\'Arent koomt
Op de voet fiet men beelden, die uyt boecken niet qualijck over-een met de Suyl en \'t geheug-
lefèn, en naer de wetten van veel volcken luy- teecken , ter gedachtenis van d\'overledenen
fteren. Een arent koomt oock , met uytgefprey- opgerecht, het fy dat fy Romeynen oft Fran-
de vleugelen, op de bol neêrftrijcken. Alle welc- fchen geweeft hebben. Want lulius C^efar fchrijft,
ke dingen vol van gevley fijn,en tot klare merk- in fijn fefte boeck van de Franfche oorlogen,
teeckenen van Caligulaes geboorte verftrecken, dat de Franfchen voor Chriftus geboorte \'t ge-
door de wekken de Duytfchen wilden toonen voelen van d\'onfterfFelijckheyt der fielen gehad
hoedanige wenfchingen en beloften fy tot gunft hebben, en dat fy dus van hun Druyden oft
en voorflant van de gene deden,die door\'t noot- Priefters onderwefen waren ^ fchoon hy dit naer
lot aen de weerelt gegeven was, om over alle de Pythagorifche verhuyfing en verandering
plaetfèn , die van de fon befchenen worden, te wringt: in voegen dat fy, van d\'eeuwige geeft
gebieden, en de fcepter van de Roomfche heer- verlicht, bereyd waren om te lichtelijcker het
fchappy in handen te houden 5 en die, gelijck fy licht des Euangeliums t\'ontfangen. Maer laet
voorfeyden, door fijn verwinningen, feden en ons weer tot onfe Aquilijnfche fteen, oft Aigel-
goede wetten de gunft der goden, en de liefde ftein, oft anders Arentfteen , keeren. Men vindt
der menfchen fou verkrijgen, gelijck fy door dit een Suyl van de fèlve naem te Ments, by de mu-
^glc wilden aenwijfen, dat is, de geboorte-plaets ren, die, gelijck ick vaftelijck geloof, ter eeren
van Caligula,van de welck dit de naem draeght. van Drufus Germanicus gebouwt is ; fchoon
Dus verre lohannes Herolt. Eenige andere oor- Lipfius, in fijn Commentarien op het tweede
deelen dat defe Suyl aen de Mofel haer naem boeck van Tacitus,dit fchijnt te lochenen.Want
van d\'Arent heeft, en dit uyt waerfchijnelijcke het is feker, dat men ter eeren van Drufiis vee!
giflingen, om datd\'Ouden,en de Franfchen een graf-fteden,Suylen en gedenckteeckenen,in ver-
Arent Aigk noemen; \\ wekk niet veel van Egle fcheyde plaetfèn, opgerecht\' heeft, gelijck wy
verfchilt. De woorden,die,een weynig boven de uyt Suetonius, in \'t leven van Claudius, befpeu-
voet in de Suyl gefneden , gelefen worden , fijn ren. Het leger, feght hy, ftichtte, ter eeren van
heel verminckt en verduyftert. Niet verre van Drufus, een eerlijck gedenck-graf , daer de
defe fèlve plaets, aen de ftadt Sarprugh, is een krijghs-lieden federt jarelijcks, op een gefètte
kerck, met dit opfchrift gevonden: dagh, heen-liepen. Men befpeurt dan dat defe

vaft en gedurigh geweeft heeft. Dewijl dan dit
gedenckgraf tot wyjing en vergoding van Dru-
fus geftek wierdt, foo vereyfchte de gewoonte
van \'t Roomfch gebruyck,dat men een arent op
C<efar Romani Exerdm Imperator Pater PatrU Se- de top fètte. En dit is d oorfaeck dat de nako-
natufionfulto ante urhis Treyeris ingrejfum hoe caflro melingen, die fonder onderfcheyt de Franfche
SamfluvHpro militum cufiodia bienniopotitm efl, en Duytfche tael gebruyckten, dit gebouw J/-

C^ar, Keyfer Dan \'t Roomfche leger, door Raets^be- nelijck,dat eertijdts te Keulen een gelijcke Suyl
Jluyt Vader des Vaderlandts, heeft^ Doorfijn intree in de en geheughteecken heeft geftaen ^ daer af een
fladt Trier y dit leger Dan de DÏoet de Sarre, r9Pee jaren poort en wijek van de ftadt noch de naem van
lang^ tot beyparing fijner krijghs-lieden befeten, Aigelftein behouden heeft.

E nieusgierige Lefer moet in ^RAVEMACHeren enKoningsmaclierenfijn
\'t leien deièr be/chrijvingen ^twee tamelijke kleyne Heden aen de Moe/èl,
de Son navolgen, die foo wel en niet meer dan een mijl van malkander, en
d\'arme hutten, als de rijcke beyde vier mijlen van Lutzenburgh gelegen,
hoven , en lbo wel de kleyne

dorpen , als de groote fteden FJiekirch is oock een feer kleyne ftadt,
befchijnt. aen de vloet Sura oft Saur gelegen , en vijf

Arlvn is op een uytfteeckende bergh ge- mijlen van Lutzenburgh.
bouwt, in de welcke eertij ts een tempel en au-
taer van de Maen was ^ van welck Jra Lm^, met T 71 erton en Echternach leggen op gelijcke
een weynigh verandering gemeenelijck ^ ruymte van vijf mijlen van Lutzenburgh,

Arlony afgeleydt is. Defe ftadt leght van Lützen- maer aen verfcheyde üjden.
burgh niet meer dan vier, en van Mommedy

fes mijlen: eertijdts een tamelijcke ftadt, maer ITiande leght fes mijlen van haer hooft-
door d\'oorlogen verwoeft. Sy wordt echter he- * ftadt Lutzenburgh, en aen een onbekende
den allengs weer opgebouwt, en behoud met beeck. Sy is in eenige achting om haer tame-
groote Ibrghvuldigheyt d\'oude tijtel van Marek- lijck kafteel, dat eertijts de fetel en wooning der
graef/chap. Defe ftadt heeft in onfè eeuw te Tempelier-Ridders heeft geweeft , welcks beel-
voorfchijn gebracht Bartholom^eus Latomus, teniflen en oude kleeding men noch in de kapel
een uytmuntend geleert man : Andreas Heldius fiet. Defè plaets voert de tijtel van Graeffchap.
Onder-Cancelier van \'t RoomfèheRijk : Hiero-

ronymus Buflidius, de ftichter van \'t Collegie \'^eVfchastel in Eiflia oft der Eifel, is een
der drie talen te Leuven en Nicolaus Elchard- fchoone, doch echter kleyne ftadt, feven
nius, een trefFelijck Godt-geleerde. mijlen van de hoofrftadt Lutzenburgh. Het

ODEMACHEREN leght van Lutzenburgh fchoonder heeft geweeft, dewijl Paulus Emilius
drie mijlen ^ en is een kleyne ftadt, die cier- haer Noyum Caftrum, en, een flercke fladt noemt.
iijck,en door een tamelijck kafteel vermaert is.

\'T\'H"T7r^KT\\7\'TT T TÀ T3 AS TO NACK leght dicht aen het bofch van
X JT ü V J IN ViLLÜ. -^Ardenne , en niet meer dan drie mijlen van

1! j j NeufchafteL en negen van Lutzenburgh. Defè
elheydt der Goden n j ■ r i f - j j r

---------------de ftadt Theonville oft heeJe landt daer omtrent te famen loopt, om

de naem van de ftadt aller goden voerde; maer EdJs Mercurianus , Generael oft Overfte

feer bequamelijck gelegen aen de flincke oever Tuffchen Baftonack , Arlon en S. Huberts

van de Moefel, vier mijlen van Mets, de hooft- ^ ^ dorpen,byna in \'t midden van

Lutzenburgh. Men feght dat fy van Karei de ^^^^ ßarbarifche gewoonte van Spanjen plaets

ftadt, en foo wel tegen alle aenvallen der vyan- ^^^ ^^^ erbarmelijck en wanfchickehjck ge-
den verfterckt , dat fy m een.ge eeuwen n.et ^ j ^^ J^ ^orft

aengetaft, veel mm overweld,ght .s,behalven m yj ^^ met heur nagels heul aengelïcht

\'tjaer c 3 lo lvi 11, toen de Franfchen, on- fÄn, en ditfoolang totdatmenaen\'tgraf,

den , en onder defen de vermaertfte Strozzi. befpoeltword : feker een goede en ftercke ftad,

Maer door tvrede-verdragh is fydenCatho- niaerechterindefelefteoorlogen,doorgebreck

\'tjaerc 3 Ia c xxxix van de Franfchen weer franfchen gewonnen, die haer, volgens de voor-

vruchteloos aengetaft; maer m tjaer do Ia c ^aerden van de vrede, aen de Catholijcke Ko-

Oewel wy \'t gene, \'t welck
d\'onheylige aen de noodt-
(chicking toe-eygent , aen
Godts voorfienigheydt toe-
Iclirijven^lbo durven wy ech-
ter wel veriekeren dat\'erjioo
_ wel onder \'t ongevoelijcke,

als onder \'t befielde , dingen fijn, van de wek-
ken \'t een meer als \'t ander, de rampen en onge-
lucken onderworpen is. Soodanigh is onder
d\'ongevoelijckedingende ftadt Damvillers,die,
grensplaets van een ftrijdbaer volck fijnde, dat
lichtelijck de wapenen aentaft , ja oock om een
ingebeelde ftnaet , dickwils d\'elenden van de
vyantlchappen der groote Vorften beproeft
heeft. Want defe ftadt^van Lutzenburgh twaelf
mijlen gelegen, en niet meer dan vier van Ver-
dun , en dieshalven dicht aen haer vyant, en op
fijn weghj is dickwils gewonnen en weer gewon-
nen, overweldight en verwoeft: ja foodanigh,
datfy in \'tjaer cïo lo xli i van de Hertogh
van Orleans niet alleenlijck ingenomen en uyt-
geplondert, maer oock geheel verdelght,en tot
aen de gront geflecht wierdt. En hoewel fy fe-
dert van haer ftedelingen weer opgebout, en
fchoonder en ftercker dan te voren gemaeckt
wierd, foo is fy echter, tien jaren daer na, weer
met een groot leger, door Koning Henrick felf
belegert, en met gefchut en krijghs-rufting foo
krachtelij ck beftormt , dat fy fich eyndelijck
aen hem overgaf, en daer na by voorwaeraen
van vrede weer overgelevert wierdt. Maer fy
wierdt, in\'tjaer cIo Id c xxxv 11, door\'t le-
ger van Lodewijck de dertiende, onder\'tbe-
leydt van Chaftillon, weer belegert, en gaf fich
eyndelijck aen de Franfchen over. De kaert en
befchrijving van dit beleghfal hier, naer dat
van Theonville, volgen.

a r vil l e, een ftad aen de bovengenoem-
de vloet Chiers, leght twaelf mijlen van
Lutzenburgh, die voor d\'een helft de Koning
Philippus, en voor d\'ander helft de Hertogh van
Lotteringen tot Heeren kent, en dieshalven ge-
meene fladt genoemt wordt. In defè ftadt is ge-
boren Mcolam Na\'VeßuSj\'Pxefident in de koninck-
iijcke Raedt Johannes Homagonm, die om fijn
wonderlijcke deuchden geheyme Raet van de
Hertogh van Lotteringen heeft geweeft.

a Roche en Ardenne, en Durby fijn
twee kleyne fteden, en in eenige achting om
de waerdigheyt van Graeffchap: beyde twaelf
mijlen van Lutzenburgh gelegen.

Et ftedeken S. Vyt is oock feer verma-
kelij ck, mee twaelf mijlen van Lutzenburghj
en komt toe den Prins van Oranje.

C LEI D A, een mijl boven het gemelde S. Vyt,
^is een open ftedeken, en fonder muren, doch
echter een goede ftadt: bekent door de tij-
tel van Graeffchap, en door haer groot recht,

arche, oft Mars in Famenne, heeft haer
naem van Mars , en leght veertien mijlen
van Lutzenburgh : feker, een feer oude ftadt,
die voor haers gelijcke niet befwijckt. Maer laet
ons met korte woorden van defè fteden, die
geen muren hebben, affcheyden. Want wat de
kafteelen en dorpen aengaet 5 \'t is genoegh dat
wy, om kort te gaen, die in \'t algemeen, en in
\'t voorbygaen aenroeren.

VOY, op een bequame plaets gelegen, hoe-
wel de vloet Chiers haer befproeyt, en \'t ge-
rief van fijn water aen haer meedeelt,en hoewel
fy Mommedy tot haer gebuur heeft, en niet
meer dan vier mijlen van defè ftadt,doch twaelf
van Lutzenburgh gelegen is, en eertijdts een
goede en vafte ft-adt heeft geweeft ^ foo is fy
echter tot verfcheyde malen met krijghs-lift ge-
wonnen , en oock anders ingenomen. Maer fy
wierd eyndelijck , in\'tjaer clo lo lii, door
Koning Hendrick met een leger omringt, met
gefchut wreedelijck befchoten, en van de Fran-
fchen overweldight, alleenlijck door de blohar-
tigheyt der Keyfèrfchen, die uyt de ftrijt we-
ken , en niet tot tegenftant bewogen konden
worden, fchoon Pieter Ernft, Graef van Mans-
feit, Gouverneur van \'tlant van Lutzenburgh
en Namen, groote dapperheydt betoonde , en
hen kloeckmoedelijck , doch vergeefs , aen-
maende, ja foodanigh, dat hy in defè ftrijt van
de Franfchen gevangen wierd. De Koning Phi-
lippus fchonck dieshalven een groote fchat van
geit aen hem , tot betaling van fijn rantfben.
Defè ftadt wierd . by voorwaerden van de fèlve
vrede, weer aen de Catholijcke Koning gele-
vert, maer eerft van muren en wallen ontbloot,
en met verfèkering van dat fy voortaen niet
weer met muren oft wallen befloten fou wor-
den ^ en dit in verwiffeling van Teruane, dat iri
een fèlve geftalte aen de Franfchen weérgele-
vert wierdt, en op voorwaerden van die fladt
oock niet weer te verftercken.

belang geweeft. Maer fy is door d\'oorlogen ge-
fèhonden en verwoeft , en tot aen defè dagh
noch fonder muren, fchoon fy allengs weer op-
gebout word. Sy voert de tijtel van Graeffchap,
en heeft groot recht over eenige fteden en dor-
pen. Sy ftaet niet onder \'t Hertoghdom van Lut-
zenburgh,maer is alleenlijck daer aen gevoeght,
en machtigh door een befonder en afgefcheyde
recht, en gebiedt; ja foodanigh, dat fy, foo wel
als Lutzenburgh , de faken en gedingen volko-
melij ck vonnift.

J^E riviere Chiers befpoelt oock de ftadt
Ferte, elf mijlen van Lutzenburgh, eertijdts
een aenfienelijcke ftadt, maer heden ongeacht,
ja foodanigh, datfy van haer muren ontbloot,
en haer kafteel ten meeften deel woeft blijft.Dit
fy dan van de fteden want\'t is genoegh dat wy
de gene, die fonder muren fijn, aengeroert
hebben.

E fteden, op de gren- gemaecktre vrede. De Spanjaerc, om haer
fen, en tegen t heet- ten tweede mael niet foo lichtehjck als d eer-
fte van doorlogh ge- fte mael te verliefen, vermeerde de fchanft\'en
legen , moeten op van de Stadt met fes fterckten, die hy met
hun hoede tegen de gebacken fteen, en met vierkante gehouwen
belegeringen fijn, ge- fteen gen de hoecken ophaelde, en met vier
lijck de menfchen te- groote halve manen verfterckte. De graf-
gen de uur des doots ten wierden foo diep en breet gemaeckt, dat
op de wacht moeten fy oock in \'t midden van de fomer vol water
ftaen. De Stadt Theonville oft Dietenhove ftaen. Men maeckte oock aen alle fijden een
fal ons tot een voorbeelt daer af verftrecken: fteyle buyten-borftweering, met hecken be-
mant hoewel de fterckheyt van haer muren, plant, en op de wegh, langs de welcke men
_ en t groot getal van haer befettelingen haer naer Lutfenburgh gaet, een groot hoorn-
geheel fcheen te verfekeren, en buyten ge- werck. Maer hoewel de vaftigheyt van defe
vaer van belegering te ftellen, vermits de ftadt, door de neêrlaegh van Fequerius Fu-
vyant verre van haer af gelegert was; foo fius bekent, toen hy de ftadt beftormde, en
wiert fy echter van een groote verbaeftheyt de doot van Lodewijck de XIII ^ op de overlij-
bevangen, toen fy fich door de Hertogh van 14 van Mey geftorven, de Franfchen fcheen ^^^
Anguien, geheel met lauweren gekroont, uyt te dwingen hun gedachten van dit belegh af
oorfaeck van de gewönne ftrijdt van Rocroy, te wenden, foo fchepten fy echter weer /.
fagh omringen,te weten op de feftiende van moed, door de flagh van Rocroy, een wey-
Junius , toen hy, geli ck een blixem-ftrael, nigh te voren gewonnen , en die fy tot een
met fijn verwinnend leger voor defe Stadt goed voor-teecken van de jonge Koning na-
quam. Maer eer wy d\'ordening en geftalte men. Gaftion een vliegent leger in \'t velde
van dit belegh befien, foo fal \'t nietondien- hebbende, over welcks ruytery Grancé,
ftighfijn datwy, als in een voor-reden, de Paluau en Vattimon het gebiedt hadden,
Ce/ege^, ftaet en ftant van de vefting vertoonen. De- berende en beftoot de ftadt van verre. Maer
^eyd van. fe ftadt is gelegen in \'t landt van Lutfenburg, de Hertogh van Anguien, met fijn verwin-
^\'ß^dt, in vijf-hoeckige geftalte, en byna gelijck nend leger daer op toefchietende, en op de^^^^^
een beurs, op een vlacke plaets, fonder on- 17 van Junius voorde Stadt komende,
der \'t gebiedt van eenige bergh oft hooghte bracht her leger nader aen,en befloot Diëten-
te ftaen , en overal met moeraftigh en wate- hove van alle fijden. Men ftack t^rftont het
righ landt omringt, en dieshalven byna on- leger af; en op dat het krijghs-volck, door de
genakelijck. Sy heeft aen de weft-fijde , een Moefel van malkander gelcheyden, te famen
weynigh naer\'t noorden gekeert,de Moefel, foude können komen , en onderftant aen
die in de Stadts-graft, heel diejp fijnde,vloeyt, malkander doen, foo maeckte men terftont
en aen die fijde twee bolwercken, die verre twee bruggen, namelijck een aen t boven-
van malkander gelegen fijn, en niet foo deel van de rivier, ter plaets, daer men naer
hoogh opgeworpen, dat de beftormers niet Mets gaet,vier mijlen daer af, en d\'ander aen
lichtelijck de fijde können befchieten. Wat \'t boven-deel, daer de vloet naer Trier, acht
dies meer aengaet, fy is met hooge wallen en mijlen daer af,vloeyt. Men begon federt een
bolwercken,en van binnen met groote ruym- groote Koninglij cke battery,tot befcherming ^^^\' Jlt

der approchen oft nadernilfen van weêrfijden, km,
daer twintig fware ftucken opgefet wierden ,
van waer men in de wercken der beleger-
den fchoot.Men maeckte oock,tot voorftant

toornt\' en by overgevincr gewonnen wiert. Maer van Gaftions approchen, een andere bat-

keerde met lang daer naer weêr aen de tery van fes ftucken , die ter flincke fijde van

Spanjaert, volgens de voorwaerden van de d eerfte was; want de approche van Angu^en

L^ Tn^ois^viLi.^ Frerdere cm^w^ Jiiliqy iws-chreJÜ^ J^oyys xmi,a terUrea M ßtijRe^^ i^ictori^ux, reMte ataUißance Je sa.^ajesldjyarU i^aleur et Us jremieres armss de ires-fimit et tres - excelle^ J>rtrwe I^ovys

M B ovrbon, Duc (TAngmeix,Prince du San^ et âe deßi. kcUrudiüit außrvke et a. U Ghire deßv M^, en. ^\'VonU Uiffer ce trumumewt ^ U immoitv- de. U^ost^ .

. te Tare de V.AràSene .
^. ta \'Redmite de \'Themines
SaUerie.

G- tmvtra^^ Quart de
JUmé^U^Har^ d\'.^ummt.
litfinte^ri^,

^. te ^e^iment de Xerfin^.

te X. de iHdame ,
S\' ■ te R. dr yùrcourtr ,
0t. te R. de v>attemlte..

CäUäiUrie l^fere.

. le Rej/imenir d\'tSâmmir. ! ltrj-a;ri.i.iii 1.1^ .

Q^rt.de j^r^jur^. \\ J

de^nJAot-. ; ro.UTl.de Cader«,Jft

ItAittene. \'

S3. te He^pment des Gardes
■ Cßojo^es.
If R. de Srexé.
Sg. teTt. de Xat^eron..

CauaM^rie. ledere,
se. UTl.de ZecheUe.
S7. te S. deSiAart.

Za^lSaute-lIiets Qfuirt.

de^U OftnU de^^^dkiau,.
Ii^àtPterie^,

st. le Ji.de Xe^mere.
g}. teR.de Gmcie Xii^eeir.
So. îe Tl. de TTouatttùie,

2g .la d.ta, ierté Senetaire.

le S. de Jltarùt.
îj .te R. des \'Tiixitliers.
2g. Je R. de ta .Ateza/^re,
zs- te R. de Sirtrt.
;ù .te TL. de ^Riy^tare.
jt. te S., de Jûtrnmrt.

CauaM.erÎ£. Cßran^^

le s. de yfct^.
33- U JR. de -ifimthety.
te R. des Crnaties .

Carrés du. ^uarizde.
tc jHm-^. de. Gesvre.
Jh^ànteriû.

35.te.Jl.de y/avarre,.

36. fe de ta ,AtitUraye .
J7. Ä. Cesi-re,

3B ■ le-.R. de Mreu^ae.
3S- te-^ ie ta Cmretu^e au
Jàrt de G-esvre.

\' G-enâarmes,

^. ta. Cim^- de la JieiMeri^e.
ta. Cmt^- daJBriace
de Saaoye.

CMUfÈsrie te^-cre.

te R^pment Cahmet.
0.UJt.ieta .Meittert^e ■
UK. de Ifaitùtum.
le S-, de G-estre .

Câxn^s du Quar;
tiex duJEioy,
InfanteTie.

1. Quatre Cem^j^mes des:
G^des ^rancoifis.
QiUtb-e des Carde! Su^el.
j(. tê lB.ejtment de :PiearJie.
^.te^. de ^iedmcnt-,
j. kTl.de Jtandmre .
g. US. de U ./fUrme .

y.U B. de ^Atdaatdüt- Sit^ßs.
UJl.de .Ujusarm SaUm.
te Grand:Parc dét\\4rtitterie.
to-Zas Cli^iux de ViAnitUne.

Gertdarm&s, Cctrt^ii^ies
d^\'ordotmances.

». la Ctn^^. de îa Meyne.
». Ja C/m^. des {jjcojßis.
B- ta Cm^. de ^ te Xrince.
t^. U. CtMt^. At Xhic i\'Af^uieti.
iS ■ ta C^^. da-D. deJ^o^uetäUe.
lg. la Ctm^. du^Cmrd-. de:B-efrte.
t^ laC. dv.J>uc dtliweemi^Bia^.
iB- ta. C d..HareJc),aldte-uiche.
y .ta C. de TiiâtecimHr.

CanidlÎ£rie î^^re \'\'com.:
manlee^at-^r de
32. te. Se^mentr Royal ■
i3.te S., de SaffÛm.
îj.. te M. de e-idche.

was ter rechte hant. Men begon op de fe-
vende van Juhus loop-graven op te werpen,
en nadernilfen te maken tot veertigh fchre-
den voorwaerts , van de gordijn, tulfchen de
welcke defe groote en Konincklijcke battery
was. Men wierp federt hier en daer veel an-
dere batteryen op, om daer mee de vleugels
der voor-wercken af te werpen. De Ridder
Vallery , Rallasus, en Perceval waren de drie
voornaemfte Ingenieurs van V leger, van de
welcken de lefte, met een koegel deur fijn
dgie gefchoten, naer de ftadt Mets gevoert
wierd, daer hy ftorf, eer de ftadt noch ge-
wonnen was. Toen de ftadt van alle fijden
dus befet was, wierde op de vijfde van Ju-
lius foo geweldighlijck op de ftadt gefcho-
ten, dat voor d\'ondergang van de Son meer
dan acht hondert fchoten gedaen wierden.
Door dit gewelt van fchieten wiert de borft-
weering foodanigh neergeworpen, dat de
vyanden niets tot hun befchutting hadden.
Toen fy aen een buyten-werck van de ftadt
gekomen waren, maeckten fy andere bat-
teryen , en brachten gefchut daer op , met
het welck fy op de Stadts-wallen fchoten:
ja foodanigh, dat de vyanden niet meer vey-
lighlijck konden uytvallen, en hun buyten-
wercken befchermen. De Franfchen had-
den dieshalven weynigh moeyten om door
lange- aenfteecken van een mijn de halve maen
fchut op te doen fpringen, die daer na met gewelt
gefet verovert wierdt, en tot een bequame plaets
mrf. verftreckte, om daer grof gefchut op te fet-
ten , en de gordijnen te befchieten. Toen
de foldaten met hun galderyen over de graft
van de buyten-wercken gekomen waren ,
maeckten de gravers onder het buyten-werck
Mijnen, twee mijnen met foo groot een naerftigheyd,
dat daer op een geweldige neêrftorting van

de wal, en onikeering van het buyten-werck
gevolght is. De belegerden , fiende dat fy
een algemeene ftorm te verwachten hadden,
maeckten d\'aftocht feker, die fy van alle lij-
den verfterckten. Sy, aerde in de gracht
geworpen hebbende, ftelden daer op een
geut volbufchkruyt, om, als de vyanden ten
ftorm quamen, defe buys, en andere vuyr-
ballen aen te fteken, en de beftormers te be-
fchadigen. Maer fy, de faeck nader overwe- overf^e-
gende, en door de dapperheyt van foo groot vingT
een Vcldt-overfte verfchrickt, veranderden
terftont van voornemen, en begonnen ern-
ftelijck te peynfen om fich over te geven, en
wilden liever de goedertierenheydt, dan de
kracht der vyanden beproeven. Sy fonden
dieshalven eenigen aen de Hertogh van An-
guien, die een famen-fpraeck van de voor-
waerden der overgeving fouden houden. De-
fe dappere Vorft weygerde dit niet, die, vol-
gens \'t voorbeelt van fijn onverwinnelijckfte
Koning, geleerthad, d onderdanen te fpa-
ren,en de hooghmoedigentebeftrijden. Die-
tenhove quamdanin defer voegen in handen
van de Franfchen, op de negende dagh van
Auguftus,in\'tjaer cId Idc xliii. Mar-
tu^s. Gouverneur voor de Katholijcke
Koning, was in\'t belegh gebleven, en met
hem elf Capiteynen. t Getal der foldaten
is my onbekent. Maer daer trockeli over de
elf hondert mannén, onder feven vaendelen,
uyt, en drie hondert ruyters, die hun wape-
nen en reys-tuygh meenamen, en twee ftuc-
ken gefchuts mee-voerden; t welck alles,
onder de geleyde der Franfchen, onbefcha-
dight naer Lutfenburgh gevoert wierdt.
De Baron Marolles, Kolonel der foldaten, Marolks
kreegh het Gouvernement oft vooghdy van
de Stadt.

Ndien het waer is,
gelijck de Sede-konft
leert, dat dé voor-
fichtigheydéen rech-
te regel enrechtfnoer
is, die alle onfe werc-
ken tot een feker eyn-
de fchickt en ftiert,
foo moet dit wel van
groot belang in d oorlogh fijn, dat men fijn
tijdt en maet in al fijn voorneemens wel be-
tracht , en vöotnamelijck in de voornemens
van Steden te belegeren. Dit was t voordeel,
\'t welck van de Maerfchalck Chaftillon ge-
bruyckt wiert, om de Stadt Damvillers te be-

^^^ fluyten en aen te taften. Want vermits defe
de piaets, ^^dt van alle fijden met moeraftchen om-
ringt, en dieshalven des winters,en by regen-
achtigh Weer oilgenakelijck is, foo vatte hy,
in t jaer cïd b c xxx vi i, de gelegentheydt
by \'t hair, om dat toen , door middel van
d overmarige hitte, in \'t begin van de herfft
gerefen , de gront droogh was, en dieshal-
ven bequaem om defe Stadt te belegeren.
^^ Franfchen dan, geluckelijck in \\ Her-
. toghdom van Lutfenburgh geoorloght, en
veel plaetfen verovert hebbende, trocken,
onder t beleyt van Chaftillon dieper in, om
Damvillers te veroveren, en befchoten de
ftadt op dé feven-en-twintighfte van Septem-
ber , uyt, verfcheyde plaetfen met veertien
ftucken gefchuts. Toen dit gefchiet van grof
gefchut een geheele dagh geduurt had, beval
de voorgenoemde Maerfchalck, dat men ,
om de belegerden af te matten , in die nacht
granaten in de ftadt fou werpen 3 op dat hy
ondertuifchenbequamelijcker met üjn werc-
ken en approchen fouw können voortgaen.
In de felve nacht waren hondert en twinrigh
uytgelefe Spaenfche krijghs-heden aengeko-
lïien, enpooghden deur t leger te breken, en
in de ftad te geraken^maer vergeefs: want fy,
op twee mufquet-fchoten nae aen de wacht
der Franfchen gekomen, en fiende dat men
op hun komft verdacht was, durfden niets
Mentoren lï^eer aenvangen,en keerden weerom. Seker
-vernielt, toren, uyt de welcke de Franfche foldaten,
in de loop-graven werckende, grootelij cks
geplaeght wierden, geraeckte toen om verre,
en verbrande. De Franfchen gingen onder-
tuifchen met hun wercken voort, en waren
alreê aen het paelwerck van de binnenfte ve-
Lutfenhurgh,

ften der ftadt gekomen, t welck niet fonder
groot verhes van krijghs-overften en gemee-
ne foldaten gefchieden kon. Men feght oock
dat de Opperfte Stedehouder Streisfius , de
ftadt befichtigen v/illende, met de koegel
van een grot gefchut het hooft afgenomen
wiertMaer dit verlies fchrickte de Franfchen
niet af. In tegendeel, hoe de faeck fwaerdet
fcheen, en de winter nadèr quam, hoe fy
ernftiger aenparften. Sy hadden alreê, door

t aeniteecken van een mijn, een opening\'^-\'
gemaeckt, in de welcke omtrent veertigh
mannen konden ftaen. Maer de belegerden. Dapper^
fich onverfaesht betoonende, hadden fich ^pfder

met twee deurgelnede wercken daer tegen
verfterckt. Defe nieuwe wercken flopten de
toegang tot de ftorm foodanigh,dat de Fran-
fchen in die dagh niets konden uytrechten ,
dan dat fy fich in d\'opening befchanften. In
defe ftorm wierden uyt het Regiment van
Turenne meer dan twintigh gedoodt, en
veel gewond. Seker Officier van de Fran- stoudt^
fchen, Becherelle genoemt, Maerfchalck
van \'t leger , was in d\'aenval (ick weet niet iH ^^^ ^
oft ick cfit dapperheydt oft roeckeloosheydt
fal noemen) foo kloeck en onvertfaegt,dat hy
drie piecken uyt de handen der verweerders
ruckte, fchoon hy fijn ftoutheydt met fes
wonden bekopen moeft. De Spaenfchen,een ^^^de-
wijl tijdts de dapperheydt der Franfchen be- /^JI"*
ï)roeft hebbende, en bevindende dat het met
len gedaen was, en dat fy geen hoop van
ontfet hadden, verfochten op de vijf-en-twin-
tighfte Odober in gefpreck te komen. DtBypm,
Gouverneur van Lutfenburgh, niets hier
af wetende, had ondertulfchen , onder feker
Capiteyn, drie hondert foldaten derwaerts
gefonden,om dc belegerden te helpen. Maer
defe elendigen quamen eer om geflagen te
worden, dan d anderen te helpen. Want fy,
heymelijk de ftadt genadert fijnde,en befpeti-
rende dat fy alreê in \'t gewelt der Franfchen
was, pooghden weêr van daer te wij eken :
maer fy, van de Duytfche ruyters befet^wier-
den ten meeftendeel gevangen , daer onder,
gelijck men feght, oock veel Officiers waren.
De Stadt wiert dan op de feven-en-^twintigfte o\'verge-
van Odober overgegeven , in \'t jaer cb bc
XXX VI i; en de befetting trock daer uyt,met
volle wapenen, en met twee ftucken ge-
fchuts ; en de Franfche krijghslieden traden
ter felve tijdt in de Stadt.

E gene, die d\'oor-
fprong van de Stadt
Gent naeukeuriglijck
onderfocht en nage-
vorfcht hebben, feg-
gen dat fy, voor dc
komft van Julius Qx-
far in defe geweften,
Odua^a, anderen dat
fy Clarinaea, en ten tijden van de voorge-
noemde Casfar, Gaida genoemt merdt 5 en
dit uyt oorfaeck van feeckere Burght, die op
defe felve plaets gebouwt wierdt, daer tegen-
woordighlijck het Princen Hof ftaet, dat
van Ca^far felf gefticht wierdt, de welck daer
oock een tempel, aenMercurius gewijdt,
byvoeghde. En feker, niet alleenlijck veel
Schrijvers, maer oock het volck van Gent
felfs, gevoelen cendrachtelijck, dat Casfar de
ftichter van defe Stadt is. Dieshalven Pe-
trarcha , in fekere brief aen de Cardinael Co-
lonna van fijn reys deur Hoogh- en Neder-
Duytftandt fpreeckende, defe woorden ge-
bruyckt : Ick heb oock het njerwaende Gent
geßen 3 dat \'van Julim CAfar geflieht is.

Het fchijnt aat Caefar felfs, in fijn Com-
mentarien, defe volcken Gorduners noemt,
die, gelijck hy feght, de boffchen en wil-
derniffen bewoonden , en onder de heer-
fchappye der Nerviers ftonden. Maer defe
Stadt, federt van de Wandalen ingenomen,
wierd toen,naer hun naem,Wanda genoemt,
welck woort van de Franfchen en Neêrlan-
ders, met weynigh verandering, in die van
Gand cn Gent verwiffelt is. De Latijnen noe-
men defe Stadt Ganda^uum oft Ganda, en
d\'Itahanen Guanto,

Defe vermaerde Stadt is op foodanigh een
welgelegc plaets, als men wenfchen kan, ge-
fticht , en geheel aengenaem om t\'aenfchou-
wen, dewijl fy niet verder, dan vier mijlen
van de zee leght, en op drie rivieren gebouwt
is, namelijck de Schelde, de Leye en de Lie-
ve. Sy wordt, behalven defen, van noch veel
anderen befpoek, die, hier en daer uyt de
naefte plaetfen gefproten, cengeftadige loop
hebben , en, oft door hun natuur, oft door
menfchelijcke vlijt en konft,in dc Stadt vloe-
yen , en foo voort door groote graften , van
menfchen handen gemaeckt,in de nieuwe cn
bevarelijcke gracht, gewoonelijck de nieuwe
Vaert genoemt, ftroomen, en van daer fich in
zee verfpreyden. Men heeft noch onlangs
defe Vaert vernieuwt , en op veel plaetfen
grooter gemaeckt, en met groote koften, en
yolftandige arbeydt tot aen de Zeelandifche
zee, vier mijlen van Gent af gelegen, ge-
Vlaenderen.

bracht. Men heeft oock, met toelating van
fijn Katholijcke Majefteyt, tot de havenen
mont van defe vaert, van de Vlamingen het
Sas genoemt, een groote en breede dijck,
oft eygcndijcker een eylandt deurgegraven ,
\'t welck om fijn onbcquame gelegentheydt
te voren d uyt- en ingang in de zee aen de
fchepen belette. Men heeft dan hier door te
weegh gebracht,dat langs defe vaert, en lang^
de graften, die daer in ftroomen, niet al-
leenlijck d overvloedt van t water afgetapt
wordt, \'t welck te voren, met groote fchade
voor \'t landt,uyt de geburige en verre afgele-
ge plaetfen, pkegh over de velden te vloeyen;
maer dat men oock met middelmatige fche-
pen uyt de zee tot aen Gent kan varen, toC
groote en onwaerdeerlijcke nuttigheydt van
de Stadt Gent, en der omleggende plaetfen.

Gent heeft ten noorden de Stadt Antwer-
pen , ten obften Mechelen, ten zuyden Bruf-
fel , en ten weften de Stadt Middelburgh in
Zeelandt5 van alk welcke fteden fy omtrent,
op een gelijcke ruymte, tien mijlen \'gelegen
is. De Stadt is fterck cn vaft van gckgcnt- lüf mn
heydt, fchoon van gedaente,in grootheyt een de stadt,
der voornaemften van Europa,en van alk fij^
den met groote voorfteden omringt; ja foo-
danigh, dat fy van vele by Milanen plagh ge-
leken te worden. Dc kftc ommegang der
muuren, gelijck die onlangs uytgefet is, be-
grijpt , foo men haer van binnen meet, vijf-
en-veertigh duyfent fes hondert en veertigh
Roomfche, oft anders Antwerpfche voeten ,
dat is een weynig meer als feven Itahaenfche
mijlen. Maer indien men haer van buyten
meet, foo fal men bevinden,dat fy meer dan
negen van foodanige mijlen uytbrengt, dat is
meer dan drie groote en gemeene mijlen.
Doch t is aen te mercken dat er veel en groo-
te lege en onbetimmerde plaetfen in defe
Stadt fijn, die geploegt en befaeyt worden.

Sy heeft een groot en treffelijck Kafteel,
de welcke foo wel van gekgentheyt, als door Kaßeei.
konft fterck en wel verforgt is, en door \'t be-
vel van Keyfer Karei de vijfde gebouwt, even
op de felve plaets, daer eertijts het vermaert
Kloofter van de heylige Bavo ftont,een man,
die, uyt Hasbania (in t landt van Luyck ge

lijckgeftorven is. Dit Kafteel, met vijf bol-
wercken, rondeckn, punten, en diepe grach-
ten verfterckt, wort de toom oft breydcl van
de Stadt genoemt5 en niet met onrecht,
dewijl de Vlamingen oproerigh plachten
te fijn. Serres feght in \'t leven van Karei de
fefte: Vhenderen ^oedt altijdt eenigh mon-

fier. Men noemt oock met een gemeen die van de menfchen, oft van paerden om-
fpreeckwoort defe vier fteden in Europa gedraeyt werden.

wcerfpannigh,namehjck Parijs, Gent, Luyck Men vind daer oock dertien marckten, uiimk-
cn Poidiers. Eïoor wat Serres in \'t leven van om de goederen en waren te verkoopen, on-
Karei de vijfde,en Lodewijck delfde fchrijft: der de welcken de gene , die fy de Vrydaghs^
Dien van de fiadt(^enty een volck, dat van marckt noemen, tot de weeckmarckt van
nature ongertifligh is. Noch, een groote ftadt y de ftadt verkofen, meeft uytfteeckt. Ifabella,
en oock foo grof van aert y ftuers en tvviftigh. Infante van Spanjen, heeft op defe marckt
Noch, een ongeruftigh volch en in ongeftadig- een beek voor Keyfer Karei de vijfde, haer

befchrij ft groot-vader van haers Vaders ftj de , en een
eenige voorbeelden van hun weerfpalt, in het Vor ft van hecrhjcke geheugenis, opgerecht, \\
leven van Karei de fefte. Sy verftieten hun met dit opfchrift : D. Qarolo V. Imp, Caf
Graef, en erffelijck Heer, om de twift van oAug. Tio , felici ^Turc, German. GalL Ital,
een Brouwer. Karei de Stoute bracht hen Hifpan. Sicit, Indtar,Regiy Flandri^ Co-
onder \'t juck : Maer Keyfer Karei de vijfde, mttiy P. P. Sac, Tmp, Vtndtct, opuietis aufpici,
hen verwonnen hebbende, bedwong hun D. N. Principi potentijf, viclori ac trium^
hooge moed, en breydelde hun muytmcht, phatoriperpetuo, lAagno 5 aMaxim, univerji
door het bouwen van een Kafteel, oft Burgt, Chriftiani orhis honOyDeo volente, cdofavente^
door dc welcke hy de fckerheydt van defe huic urhi fu& F land, Jidax. feliciter innato*
ftadt verforghde 5 even gelijck de Napohta- Dat is: Aen de groote en machtige Heer, Ka-
nen \'t Kafteel van S. Elmus, dat fy gemeene- rel de vijfde, Caifary Auguftus, Godtvruchtig,
lijck la Brïglia noemen, tot een breydcl geluckigh, Konmg der turcken, Duytfchen,
dient. Franfchen, Italianen, Span] aer den Sicilianen y

Toren, Men kan van de toren Belfort de maet en Indianen, Graef van Vldender en yhefcher-
van de ftadt, en van de Burght, cn van de mer der Vorften van V hejligh Kijck, hevorde-
gelegenheydt daer rontom nemen. Defe raer van de gemeene rufl, onfe Heer, en mach-
toren, die vijf hondert trappen hoogh is, ti^fte Vorft, eeuvvigh ver winner en X^e^
heeft een kloek, die d uren van den dagh vierder, Groot, de Grootfte 5 geluckelijck in
aenwijfende, Roelant genoemt is, en elf duy- defe fijn ftadt van Vlaenderen, door Godts he-
fent ponden weeght, welcke dickwijls in lieven, en door de gunft des hemels 3 tot nut en
voortijden tot een trompet aen gewapende vvelftant van geheel (hriBenrijcky gehoren.
hciren gedient heeft. Defe toren is gckroont Aen d andere fijde vind men ; Alherto
met een kopere dracck, die, fijn vleugelen AuHriaco,MaximtlianillImp,F, ^ Ifabella
uytfpreydendc, foo groot als een fticr, en in ClaraEugenia, Philippi II. Hifp, Regis Filia^
de tijdt van Balduinus, Graef van Vlacnde- oAuHri^ Archidmihus, 3elgiaPp.hanc urhem
ren, uyt Conftantinopokn derwaerts gefon- Utif, civiumapplaufu ingredientihuSyan.Salut.
den is. ChriBi c 13 I d x c i x, ^c, Cof, S. P. Q. G.

Dc gebouwen van de ftadt, foo gewijd. Dat is : Aen oAlbertusvan OoHenrijck, foon
als ongewijd, foo gemeen, als befonder, fijn, van Keyfer Maximilianus de tweedey en aen
yder nae fijn ftaet en middelen, feer kofte- Ifabella Clara Eugerda , dochter van Philippus
lijck en heerlijck. Laurcntius Surius verhaelt de tweede, Koning van Spanjen \\ Aerts-her-
dat men in defe Stadt feven Kercken (behal- togen van OoHennjcky VorHen van ^N^jder-
ven noch dan deren J vind, die van foo veel landt, met groote blij dtfchap der burgers in
Koningen gebouwt fijn, doch hy voeght defe ftadt hun intree doende, in\'t jaer onfer fa-
de namen der Koningen, cn dc tijdt, in de ligheyt cId Io xcix, ^c. (j)Jf, S .P. Q^G.
welcke defe Kercken gemaeckt wierden,daer Nu volght het Stadthuys, \'t welck stadt-
niet by. waerdigh is dat mm de marckt verlaet, en

£yland€n. Mcn tck binnen de Veftingen van dcfe dat befichtight. Dk gebouw is in tjaer cï 3
ftadt fes-en-twintigh eylanden, die van de I d c x v 111 vernieuwt. Men vind daer heel
beccken en graften gemaeckt worden, cn om hoogh aen de gevel een gekroonde A
met gemeene en befondere huyfen betim- en I, {Albertus en Ifabella) en daer onder de
Bruggen, mcrt fijn. Men vind daer oock, behalven Son en JMaen, Men fiet\'er oock Semel dC
veel kleyne Bruggen , acht-en-negentigh Sempery Eens en oAltijdtygdchxeycn^ De ge-
groote Bruggen, daer onder groote fche- nen die lager intreden, vinden daer tcrftont
pen , met gracn cn koopmanfchap geladen , het toonneel van de Gerechtigheyt, daer de
fonder verhindering, deurvaren. Daer fijn wanden met de beelden van de Stcrckheyt
voornamelijck fes molens, die door de kracht en Stantvaftigheyt, en met de volgende La-
van \'t water omgedreven worden: maer men tijnfche woorden bcfchildcrt fijn: Pro Vtrgi-
vind\'er meer dan hondert en twintigh wind- ne virgo:pro aris ©\'/öa.y.Dat isivoor eenmaegt
molens. Ick verfwijgh noch veel anderen, een maecht: voor £ammn en haertfteden.

Meivfietterfeiveplaetsoocktweebeeldeii^ doop,in ^t jaer c Id Id. Oockiiieid Fhiliö-
met een wapen-rock en vrede-rock bekleedt, pus, Koning van Spanjen, hier de vergade-^
Degene, dic hier ingaen, vinden er meê ring der ordrevan \'t gulde Vlies, in\'t jaer
^tiu lege-tekenen, die ter eeren do Id lix-.\'t welck doen de tweede maei .

Treed van daer, foo \'t u belieft, in de Ka- en-twintigftc mael van d eerfte inftelling der
pel,en geheyme kamers, die om de beelden ordrc, gefchiedt is, namelijck federt het
cn oplchriften waerdigh fijn gefien te wor- jaer c IS) c ccc xxix.
den. Men vind daer Neptunus en Ceres, Tot Gent fijn vijf feer rijcke Abdyen, on-
Albertus en Ifabella, en anderen ter rechter- der de welcken in ouderdom en grootheydt
hant 5 en ter flincke fijde Maximilianus en die van de heylige Petrus, op de Blandijnfche
Kudolphus Men fiet daer noch een treffi- bergh, uytmunt, niet alleenlijck om de groo-
lijcke Ichildcry van het huwclijck van Oo- te inkomften, maer oock om de breede gee-
Itcnrijck, uytgebeelt aen d\'een fijde met het ftelijcke en wereldijcke heerfchappy over
voorftel cn verdrach des huwclijcks van de veel dorpen en vlecken. Defe Abdy ^ierd
Vorften, Manafits fonen, uyt lofeph ge- omtrent het jaer I o c x l van Dagobert,Ko-
^rotcn 5 en aen d\'andere fijde huwen de ning van Vranckrijck, gefticht. Men vind
dochters van Sulphas geftacht aen de ftam in defe plaets een heerlijcke Bibliotbecck,die Biblio^
van hun vader. Men fiet daer noch de bcel- haer, onder d\'andere rijckdommen, in hoo-
tenififen der huwende Joden. Oock eenige ge achting heeft gebracht. De Dominicanen,
becltenifiTcn uyt het huys van Ooftenrijck,als Carthufianen , en Carmeliten roemen oock
van Karei de vijfde , en Philippus de tweedej op hun Bibliotheken. En feker. Gent vloeyt
cn Albertus met Ifabella in \'t midden, daer over van defe eerlijcke en trcftèlijcke fchat
onder defe woorden ftaen: T>eojubente,Rege boven alle fteden van Nederhndt.
fecfuentei Principe ohfequente. Dat is: God ge- De geheele ftadt is gedeek in feven Pa- parü^
biedende Je Koning volgende,en de Vorfigehoor- r ochicn, gelij ck fy die gemeenelijck noemen^
fimende. Aen d andere fijde fiet men defe daer af S. Bavoos en Michiels Parochkn de
woorden: voornaemften fijn. Sy voert oock de waer-

Men vind noch, behalven defe wonderlijc- hooftftadt van Vlaenderen, die al d\'andere
ke wercken, vijf-cn-vijftigh foo groote en fteden in waerdigheyt overtreft. Sy was in
heerlijke als eenige kkynder gebouwen van dc voorgaende eeuwen de machtighfte cn
Kercken , Kloofters, Gafthuyfên, cn andere volck-rijckfte ftadt van al de fteden in Ne-
foodanigc plaetfen, tot een heyligh en Godt- derlandt. Maer vermits fy dickwijls haer
vruchtigh gebruyck gewijdt. Maer onder grootheydt moedwillighlijck misbruyckte,
defen fijn de vier biddende ordren. De Kerc- ioo is fy meer dan eenmael van \'t ongeluck,
ken fijn heerlijck en koftelijcfc gebouwt. en van haer eyge Vorften geplaeght en ver-
De voornaemfte daer af, oft de hooft-kerck, fwackt : gelijck noch onlangs in t jaer cl d
is die van S. Jan de Dooper, die heden S. Ba- I d x l , toen fy , om de nieugerek beroerten,
voos Kerck eenoemt word 5 om dat de Key- ftrengelijck gcftraft wierd van Keyfer Karei
fer de Burcht oft het Kafteel op de gront en de vijfde, die om haer beter onder fijn be-
eygcndom^r Abdy van de heylige Bavo dwang te houden , enin fckerheydt tc bewa-
(gelijck ick verhack heb) gefticht hebbende, ren, oock dk Kafteel bouwde.
d^Abt en fijn monnicken, met hun goederen De gene, dk eerft de Chriftelijcke Godts-
en inkomften, die hy niet aenroerde , in dit dknft defe lieden verkondigde cn openbaer- mme^r
kloofter overgevoert hecft.Dk kloofter wiert de, was de heyhge Amandus, Biffchop van
federt, door de Paufelijcke achtbaerheydt, Tongeren, in de tijdt van Dagobert, Koning ^^
naer S. Bavo genoemt: met welcke naem het van Vranckrijck, dat is omtrent in\'t jaer
in alk openbare gefchriften , cn in alk ander I d c x x x v 111. Men vind in defe ftad^nder
gebruyck bekent is, hoewel defe oude naem d\'andere dingen , veel treffelijcke en loftehjc-
van S. Joannes niet geheel uyt de geheugenis ke fchool-wetten , tot onderhout van een
van \'t aemcene volck P-ewifcht kan worden, groot getal jongehngen, die van kleyne mid-
Wijde?s, defe Kerck is niet alleenlijck van delen fijn, om hun ftudien en leer-oeftenm-
naem verandert: maer d\'ordre van S. Bavo, gen uyt te voeren. Men voedt hier oock,
en d\'Abdy is oock, ccrft in een Collegie van tot pronck en prael van de ftadt. Leeuwen >
Kanonicken, cn federt ineen Proofdye ver- Beiren, Tygers, en andere diergelijcke wree-
andert^ ja onlangs is dcfc plaets tot de Bi f- de en ongeftuymigc beeften, gelijck by dc
fchoppelijcke waerdigheyt verheven. In defe Florentmen m gebruyck is. De Genre-
Kerck ontfinp; Keyfer Karei de vijfde fijn nacrs fijn feer heufch, de wetten en rech-

Gent heeft veel deitriiichtige adeHjcke en
feer oude ilammen, en voornameHjek die
van Bette, BoriLit,Serfander,Rijm,Damman,
Crutere , ilytenhove, Warne wij ck, Embife,
Caudenhove, Couwenbiirg, vander Camere,
Trieft, Eechoute,Banft, Ketulle, Stelant,
en anderen , die de bron en oorfprong van
veel vermaerde\'mannen fijn.

De Vorften hebben dickwijls hun policie
oft burgerlijcke beftiering verandert. Maer
d\'aenmerckelijckfte en beftandighfte forme
van beftiering was d\'oprechting van deRaed,
die aen Philippus de Schoon e , Koning van
Vranckrijck , toen Graef Guido gevangen
hebbende, en Vlaenderen befittende , toege-
fchreven wordt. Want defe maeckte, met
toeftemming der Burgers, in \'t jaer cId
I , dumanigh een Overigheydt; name-

lijck, dat acht Burgers, door de gefanten van
de Vorft , en door de ftadt felve geftelt, jare-
lijcks fcs-en-twintigh eerlij cke en bequame
Schepenen fouden verkiefen, wekkers oor-
fprong van t jaer cId cc lxxxi was,
die door de ftedehouders van de Vorft ver-
deelt fouden worden in dertien Curien , dat
is, verkofe bewaerders van de gemeene ftaet,
en wetgevers, en oock foo veel anderen, die
fy Rechters van gedeelten noemen , de welc-
ke kennis van d\'erffèniifen, befchermingen,
ongelijcken en diergelijcke dingen nemen.
Maer de menighte , door de rijckdom bal-
dadigh geworden , verkreegh federt dat defe
fes-en-twintigh Schepenen,dus gedeelt, door
dacht verkolen mannen (gelijck wy boven
gefeght hebben) uyt de drie foorten van fta-
ten genomen wierden 5 namelijck,uyt het ge-
tal aer Burgers die van hun inkomften leef-
den , der Ambachts-lieden , oft der gener, die
van hun winft onderhouden wierden , cn der
Wevers, van de welcke het gemeen volck
\'t grootfte getal uytmaeckte. Over dit getal
ftonden drie opperfte Dekenen. D\'eerfte
Schepen een jaer over d\'eerften , namelijck
der Burgers, die van hun inkomften leefden:
de tweede Schepen ftont twee jaren over de
twee-en-vijfcigh Collegien oft vergaderingen
der Ambachts-lieden , en over foo veel De-
kenen ; en de derde Schepen een jaer over
de Wevers, die in feven-en-twintigh wijc-
ken gedeelt waren. Men heeft uyt defe volc-
kelijcke beftiering feer dickwijls groote be-
roerten fien rij fen. Want foo haeft als er,om
geringe oorfaken, eenigh misverftandt en
verfchil ontftont, liepen defe drie voornaem-
fte , en d\'andere mindere Dekenen , met ge-
wapende benden, (foo haeft de groote Kloek
luyde , die elf duyfent ponden fwaer is, en
Roelant genoemt wordt, cn eerft in t jaer

cId ccc xvii in de toren van Belfort pe-^
hangen wiert) en met vliegende vaendeleil
naer de groote marckt, doch dickwijls te
fwack om de beroerten te dempen. Want
defe oproerige menighte, door de begeerte
van nieuwigheydt, en door d\'overweging
van haer krachten ftouter geworden fijnde ,
verachte deurgaens haer Overften , tot dat
Karél de Strijdtbare, en fijn Na-neef Keyfer
Karei de vijfde, defe inftelling, die de Gente-
naers, door de hechtenis van Maximilianus,
van Brugge aengenomen hadden, affchaften,
en hen dwongen dat men weêr een Schepen-
fchap van fes-en-twintigh mannen oprecht-
te , die, gelijck te voren, in twee rechtbanc-
ken verdeelt waren , en alleenlijck door de
gewoone Stedehouders en amptlieden van de
Graef, jarelijcks op de tiende dagh van Mey-
maent, verkofen wierden. Jae defe ftadt was
onder Guido Dampierre, in\'t jaer da cc
xcvii , foo moedigh enmachtigh, datfy
Eduard d\'eerfte. Koning van Engelandt, met
fijn foon, en een bloejend heir van twintigh
duyfent voetknechten, en vier duyfent ruy-
ters 5 met groote moort verdreven, die daer^
en omtrent Marie-kerck tegen de Fran-
fchen overwinterden: om dat ly, uyt oorfaeck
van \'t beftant, met de Franfchen gemaeckt ^
vertrecken füllende, buyten weten van de
Koning, en van fijn Raedt, eenige plaetfen
in brandt gefteken hadden, om de ftadt te
pionderen. Wijders, fy barft, onder Lodewijk
van Male, \'in foo groot een ongebondenheydt
uyt, dat binnen de tijdt van tien maenden
meer dan veertigh duyfent menfchen daer ,
in de landen daer rontom^en in de bordeelen,
door het dobbelfpel, onkuysheyt en dronc-
kenfchap vermaert, gedoodt wierden. Dat
meer is, de menigte was in die tijd foo groot,
dat\'er (foo men Froiftart gelooven magh)
tachtigh duyfent mannen getelt wierden, die,
boven de vijftien en onder de feftig jaren out
fijnde, bequaem waren om de wapenen te
dragen. Karei de Groot, en S. Lodewijck ,
koningen van Vranckrijck 5 Eduard d\'eer-
fte , met fijn foon , en Eduard de derde , ko-
ningen van Engelandt, hebben defe ftadt be-
focht. Jae de gemalin van Eduard de derde
heeft daer haer foon Johannes gebaert, die,
door fijns vaders gebiedt, de b^ynaem van
Gentenaer voerde, en federt Hertogh van
Lancafter wierd.

Gent heeft oock veel geleerde mannen, cekerde
die door hun deughden vermaert waren,uyt- mamen,
gelevert: gelijck voornamelijck Hendrick,
Aertsdiaken van Doornick 3 Arnoldus Bo-
ftius 3 Jodocus Badius; Johannes, Abt vande
heyhge Bavo 3 Philippus Chersbelius; Johan-
nes Carnarius 3 en Chriftianus Maif^us,
(fchoon vele achten dat defe lefte te Came-

\'rijck geboren was) alle de welcken van Tri-
themias onder de doorluchtige Schrijvers ge-
ftelt worden. Men vind noch van verfche
geheugenis Philippus Wylandt, Prefident
van Vlaenderen j Lxvinus Brecht, cn Fran-
cifcus Himan , iDeydc Poeten , met lauvreren
gekroont5 Joachimus Martinus, en Hicre-
mias Thrivcrus Brachchus , beyde uytfteken-
dc Medicijn-mecftcrs; Antonius van Schoon-
hoven, een geleert en cerwacrdigh Biftchop,
cn Schrijver van veel boecken 5 Antonius
Scheurman, voorfpraeck van de gemeente,
feer geleert en ervaren in de borgerlijcke fa-
ken3 cn Balduinus Ronftkus, Genecs-meeftcr
van de ftadt, in verfcheyde konften geoef-
fent,en een voortrcftèlijck Schrijver. Voorts,
Gent heeft geduriglijk,in de faken van d oor-
logh, als in alle andere eerlijcke oeffeningen,
foo veel doorluchtige en uytmuntende man-
nen uytgelevert, dat, foo ick die alle hier ver-
halen wilde, de plaets te kleyn fou worden.
Doch de gene , die breeder befcheyt hier af
begeer,lees de Hiftory-fchryvers, cn voörna-
mclijck Meyer. Het fchijnt ons genoegh te
fijn, om defe ftadt, ja een geheel landtlchap
te verhecrlijcken cn vermaert te maken , dat
fy de geboort-placts is van de treffelijckfte
en overwinnende Keyfer Karei de vijfde. Sy
heeft oock , onder andere geleerden , vooit-
gebracht Gerard Rijm, Heer van Eccken-
bceck, Raedt van fijn Konincklijcke Maje-
fteyt in Vlaenderen , een adclijck man, dooi\'
fijn deughden en geleertheydt vermaert; in
wiens ampt federt Karei, een van fijn fonen,
die alle cerwacrdigh fijn, Heer van Bellem en
Scheurvelt,een feer geleert Ridder, gevolgtis,
de welcke, om fijn wonderlijcke en voortref-
felijcke deugden,van Keyfer Maximihanus de
tweede uyt "defe verre geweften van Neder-
landt ontboden, en tot gefant naer de Keyfer
der Turcken gefonden wierdt, daer hy vijf
jaren lang bleef, en groote lof verkreegh, en,
behalven d andere verhandehngen van groot
belang, een beftant van acht jaren tuflchen
defe twee Keyfers maeckte, tot gr^ootc blijd-
fchap cn vernoeging van weeriijdcn. Dit
beftant ducrt noch heden onder de nakome-
lingen defer beyde Vorften, tot groote nut en
geruftheydt van \'t Chriftcnrijck. Sy is oock
dc gcboort-plaets van Karei Uytenhove, de
vader, Heer van Mcrckegem, en van fijn
foon , gelijcke naem hebbende , beyde van
uytfteeckende geleertheydt en achting 5 oock
van Jodocus Borlut, eerfte Raedt, en voor-
fpraeck van dc ftadt: Johannes Damman ,
Heer van Oombergen , eerfte Schepen van
fijn ftadt: Petrus Torrentius, en Levinus fijn
Neef, ApoftolifclieProtonotarius, en Aérts-
diaken van Brabant, een geleert man,en een
der voornaemfte Poeten van fijn tijdt, die fe-
dert BilTchop van Antwerpen heeft geweeft-.
oock Johannes Wisbrocck, een treffelijck
Philofooph ofc Wijs-begeerige, cn heel ge-
meenfaem in \'t gefin van de Cardinael Mo-
ronus 5 cn eyndelijck (dewijl ick hen niet alle
kan noemen) Nicolaus Biefius, een gelcert
man, foo in d\'andere konften, als in de medi-
cine oft genees-konft,die in de hooge School
te Leuven gelcfcn, en veel trefFelijcke en ge-
leerde fchriftcn in\'thcht gebracht heeft.

Wijders, de Gentenaers fijn fccr genegen J^ocfê*
tot dc koophandel, cn plegen veel ambach- f

ten in de Itadt, die in een getal vantwec-en- nam.
vijftigh vergaderingen oft Gilden befloten
fijn. Boven defen\' is er noch de vergadering
oft het gildt der Wevers,die in feven-en-twin-^
tig ordeningen en ftaten gedeelt fijn, cn niet
alleenlijck voor een vergadering van Am-
bachtslieden geacht wordt, maer om hun
grootheydt en waerdigheydt een der voor-
naemfte pylaren van de gemeente is, van de
welcke het voor een derde lidt verftreckt. Sy
weven voornamelijck grof lijn waet, t welck
(gelijck oock het fijn) een byna ongcloof-
felijcke menighte uytmaeckt 5 en dit niet
alleenlijck te Gent, maer oock over al deur
heel Vlaenderen : jae foodanigh, dat defe
handeling van \'t lijn waet voor de voornaem-
fte grontveft van de rijckdom der Vlamin-
gen wordt gehouden. Dit lijnwact wordt
hier te meer 2;emaeckt, om dat d\'aerde daer
in groote overvloet het vlas voortbrengt.

De Provinciale oft Landcfchappclijckc vrovin-
Racdt van geheel Vlaenderen heeft oock cideon
fijn gewoone fit-plaets te Gent. Defe
van Johannes, Hertogh van Burgundien, en lif^\'
Heer van dit landt,in t jaer clo c c c c i x, nacdt.
ingeftelt, beftaet uyt een Prefident oft Voor-
fitter, twaelf Raden, een algemeene Procu-
reur oft Bevorderaer,een Advocaet oft Voor-
fpraeck van de Vorftelijcke fchat, en uyt
andere ampdieden. Alle hooger beroep van
Rechten in geheel Vlaenderen wordt voor
defe Raedt gebracht; van de welck men fich
weêr op de hooghfte Raedt van Mechelen
magh beroepen.

Wijders, te Gent is noch de wettige Ka-
mer, fekere Rechtbanck, diens Rechters met
een uyterfte vonnis, en fonder hooger be-
roep, van alle faken in \'t geheel Landtlchap ,
die de lecn-goedercn aengaen , vonniffen ,
en dit naer \'t voorfchrift der oude gewoon-
ten , voor-rechten en infettingen 3 en daer
toe men, foo dickwijls als de faeck fulcks
vereyfcht. Raden van ds Ptovinciale oft
Landtfchappelijcke Raedt tot de berading,
cn tot het flot-vonnis neemt. Tnjnho-

Omtrent vier mijlen van Gent en Aelft ,
aen de wegh , die fich naer \'t zuyden ftreckt, mcrckte-
tuffchen defe twee treffelijcke dorpen , Sot-kenen.

tegem en Velieke , fijn onlangs ondeckt ou- ftaet; gelijeen oudt Kafteel,
de wanden, en piiynhopen van oude muren, en door de Heerfchappy van de Heer van
gelijck oock kelders, en diepe putten. Men Amelbergh vermaert, en Exarda , door de
vond in defe puynhopen^en in eenige andere Heer van Grunter, onder de welcken S. Ni-
plaetfcn daer omtrent,veel penningen der ou- colaes dorp voornamelijck uytfteeckt. Ste-
de Romeynen, en voornamelijck van Nero, ken, dat wel een ftadt gelijckt. Synaja,
Gordianus en Conftantinus: noch verfchey- genoegh vermaert om de Bernardijnfche
de metale vaten, daer de beelceniften van Abdy van Bouwelo, van Balduinus Bocla,
Apollo en Mercurius op ftonden. Men acht monick van Blandina, begonnen , en naer
dieshalven, dat, om de vruchtbaerheyt cn de hem genoemt, in\'tjaer cId c xcvii: oock
bequaemheyt van de plaets, hier eertijdts ee- VVaesmunfier, daer ccn Abdy van doch-
nige groote ftadt, oft ten minften eenigh Ic- tcrs, Vidoria genoemt, is, en dat de naem
ger en burght der Romeynen heeft geweeft, van Waes draeght. In d\'omkcervan dit land
ilic federt vervallen oft verdelght is. Seker, is het vermaerde hooft, dat, naer d\'ovcrvaert
defe puynhoopen verdienen te meeï ver- over de Schelde naer Antwerpen , \'t Veer ge-
hack te worden, dewijrer in de Hiftoricn, en noemt word, een gemeene naem van varen
in d\'andere geheugh-fchriften geen gewagh herkomftigh. Tuffchen Waes en de Schelde
af gemaeckt worde. " is het Landt van Beveren, dat een oudt en

De Caftcllanic van Audenburgh te Gent fterck Kafteel , vier dorpen en veel heer-
is heel wel gelegen en bequaem, om dat het lijckhedcn, in fich begrijpt. Dit was eertijdts
van de vloedende Schelde, Leye cn Moer- dc bynacm van een edel cn machtigh ge-
water befpoek word 5 en begrijpt dAbdy van flacht, cn van d\'erfgcnamen van \'t felve; en is
Drongen, in tjaer cId c xxxvii , door nu uyt het huys van Burgundien cn van Ter
Ywan, Graef van Aelft, ingeftek enge- Vere aen dat van Croy gekomen,
fticht ; en heeft onder haer gebiedt fes-en- Wy fouden niet genoegh van de glans,
veertigh Dorpen, en onder defen iS/i?\'!;^\'/^ , heerlij ckheydt, grootheydt, rijckdom, en
door een groote Baronny, en Kafteel, Odon- wercken van dele vermaerde fladt konnen
ca genoemt, vermaert; oock Zomergem fpreken, foo wy ons niet verplicht gevoelden
van Snoeckaerts geflacht: Lovendegem^yarx om binnen de palen van ons voornemen te
dat van Trieft: Vinderhout en Merendre^ym blijven. De groote en vermaerde Erafmus
Wouters ftam: Eken aen dc Schelde, van van Rotterdam,de pronck der geleertheydt.
Scheppers; en Evergem, meer vermaert door treft elders het rechte wit van\'t lof defer ftad,
de Graeffelij cke naem, dan door fijn macht, in korte, doch bondige en wcnfchelijckc
ftaet onder d\'Abdy van S. Pieter te Gent: cn woorden, als hy feght: dat hy acht, dat men
beftaet onder twee Rcchtbancken , door nergens, foo wijdt als het Chriftcndom fich
Margrieta van Conftantinopokn, d\'een tot uytfpreyd, geen ftadt fal vinden, die by Gent
Skdingcn , en d\'ander tot Defifeldonck, op- gekken kan worden,het fy men op de groot-
gerecht. Hier aen leght de Caflellanie,ok het heydt en \'t vermogen van de plaets, oft op
Lant van Waes, eertijdts de heerlijck heydt de beftiering en feden der Burgers fiet.
cn cygendom der Graven van Hollandt, cn Indien de Lefer meer van Gent,en van haer
wordt van de vlocdt Durmc, die in het dorp lof begeert, hy lees Janus Lernutius, Daniel
Winckel fijn oorfprong heeft, en fich tot Heynfius,JanusDoufa,NicolausBurgundius,
Teemfche in de Schelde ontlaft, niet min Karei Uitenhove, CornclitLs van Marcken,
dan van de Schelde felf,befpoek,en heeft een Maximihanus Vrientius in fijn gedichten ,
poel. Hier is ook een Overigheyd van feven Mattheus Quadus in dc vermakelij ckheden
akijdt-blijvende Schepenen. Keyfer Karei de van Nederlandt, Julius Scaliger in fijn Ste-
vijfde vergunde,in\'t jaer clo lo xxxi,acn den, Gcrardus Corfclius in fijn brief aen
de inwoonders van dk landt, d\'erfFeniffcn der Maxcanus , Hieronymus Cardanus in fijn
Oomen en Petemoeyen,foo wel van des Va- boecken van de verfchcydenhcydt der din-
dcrs, als van des moeders fijde, aen de ge- gen , Valerius Andreas in fijn Bibliotccck,
nc, die van ter fijden inquamcn, vermits ï-^^^cmms Smius infapplementoiSfaucleri^Le-
de gewoonte van \'t landt te voren de gene, vinus Lemnius in \'t boeck van de verborge
die van ter fijde quamen, van alk erffcniffcn ^onderwcrcken der nature, Belkforcft,The-
uytfloot. Het begrijpt acht-en-twintigh dor- vet in fijn werek-befchrijving, Antonius San-
pen, waer onder vijf fijn, die inwoonders van dcrus in fijn Flandria illußrata , en anderen,
Waes genoemt worden , en daer af yder, be- die u rijckelijck daer in vernoegen füllen,
halven Rupelmonde, onder fijn eyge Heer

Rvgge heeft, naer
\'t gevoelen van velen,
haer naem van de
menighte en heer-
lijckheydt van veel
bruggen, die daer,
Ibmmige van fleen,
cn andere van hout,
treffelij ck gebout fijn,
om overal deur de
ftadt te gaen. Anderen, aen wekkers gevoelen
ick my liever houde, dewijl het op veel oude
geheughfchriften fteunt, verfekeren dat defe
ftadt haer ooripronck en naem gelijckelijck
heeft gekregen van een eenige brugh, eertijdts
Brughflock genoemt, in \'tvafte landt, enom^
trent defe plaets gehouwt, byna in\'t midden
tuffchen Aldenhurgh en Rodenburgh, (nu Aer-
denburgh genoemt) die toen zee-fteden, en
door de koophandel feer vermaert waren; maer
die federt door d\'overval der Denen en Nor-
mannen geheel verwoeft fijn. Maer uyt de ver-
woeftingen van Aldenhurgh is, ontrent negen
hondert jaren geleden , eerftelijck de Burght
van Brugge gehouwt, van de welcke men noch
heden de geftalte, en eenige overblijffelen, met
noch eenige poorten in haer geheel fiet, name-
lijck ter plaets, daer nu S. Donaes kerck, het
Raedthuys, en \'t hof van den Vrye is.

Dele ftadt light in een leer brede vlackte, om-
trent drie mijlen van de zee. Sy wort niet van
een natuerlijcke vloet beipoelt, maer heeft een
fèer breede graft, die met groote arheyt en
vlijt gemaeckt is, en naer de welcke, door ver-
fcheyde grachten, metwonderlijckekonftge-
maeckt , het water niet alleenlijck uyt het in-

fewant van \'t aerdtrijck , maer oock uyt de ge-
urige en aenpalende plaetfen van de fladt,met
groote kracht te famen vloeyt: ja foodanigh,
dat defe gracht een diepe en altijdt-ftromende
vloet fchijnt. Defe gracht wort gemeenelijck de
jR^^genoemt , en deelt door verfcheyde armen,
die daer uyt fpruyten, enbevarelijckfijn, de
ftadt in verfcheyde deelen, en, in d\'uytgang
weer tot malkander vloejende, gefamentlijck
naer Damme ftroomen, en van daer tot Sluys in
de groote zee vlieten. Maer dewijl defe water-
graft niet bequamelijck foo diep gehouden
kan worden, als de gelade fchepen vereyffchen,
foo hebben die van Brugge onlangs, met groo-
te koften , en wonderlij cke en ongeloofFelijcke
arheyt, dicht by d\'eerfte graft, maer nochtans
ineen bequamerplaets, een andere graft ge-
maeckt, die foo diep cn breet is, dat\'er, naer
de vloet van de zee, fchepen van vier hondert
vaten bequamelijck uyt de zee tot aen Brugge
gevoert können worden. Sy hebben oock aen
de mont van defe gracht, naer \'t voorbeelt van
gelijck werck , dat tot Damme te fien is, een
wonderlij ck en fwaer werck doen bouwen; ver-
mits fy het foete water van defe graft, met een
feer groote en dicke fchutdeur, oft houte Sluys,
gelijck een poort, die fterck gemaeckt, en dicht
gewrocht is, ophouden, op dat het fich niet met
Vlaenderen,

het zee-water vermengen fou. Voorts, de fèlve
fluys fchut oock het zee-water , op dat het niet
meer, dan men begeert, by \'t fbet water in
vloejen fou. Dieshah en , als men met de fche-
pen uyt oft in wil varen, om hun waren hier en
daer te voeren , (\'t welck dan gefchiet, als het
vloejende zee-water op gdijcke hooghte met
het fbet water gebracht i^) foo wort defè fchut-
deur met een wonderlijck gemackgeopent en
weer gefloten. Seker, een treifelijck en ge-
denckweerdigh werck ! Want m.en fiet, naer
\'t believen, en met groote nuttigheyt der in-
woonders,dat defe houte valdeuren,door \'t ver-
nuft der menfchen gemaeckt, de zee buyten-
ftuyten, en inlaten. Want fchoon de zee daer
dickwils woedt en brult, foo kan fy echter geen
fchade doen, vermits de foete wateren, van
binnen tot een fteun van de fluys verftreckende,
haer gewelt foodanigh afweeren , dat de deuren
daer af niet bewogen, veel min hefchadigt wor-
den. Brugge heeft aen d\'ooft-fijde Gent,aen de
zuydt-fijde Kortrijck,aen de weft-fijde Veurne,
en aen de noordt-fijde Middelburgh in Zee-
landt : alle welcke fteden omtrent acht mijlen
van Brugge gelegen fijn.

De ftadt is wonderlij ck fchoon, machti^h, en cmthejé.
aengenaem,en foo groot, dat d\'ommegang bin-
nen de muren fès-en-twintigh duyfent en fes
hondert voeten begrijpt,dat is,omtrent vier Ita-
liaenfclie mijlen, en een vierendeel maer van
buyten weynigh min dan fes mijlen. De gene ,
die (gelijck ick bevind) defe üadt eerft met mu-
ren omringt heeft, was Graef Balduinus Cal-
vus, omtrent het jaer onfer faligheyt Id ccc

De gebouwen, lbo tot de Goddelijcke dienft, Gehamn.
als tot gebruyck der menfchen gefchickt, fijn te
Brugge foo heerlij ck en koftelijck, als in eenige
andere ftadt van geheel Nederlandt. De ftraten
fijn breet en recht. Men vint daer veel fchoo-
ne marckten, en voornamelijck de marckt,daer
de waren verkocht worden , en van daer fes
voorname ftraten van de ftadt naer foo veel
hooftpoorten ftrecken \'t welck (om de nuttig-
heyt voorby te gaen) aengenaem om te fien is:
hoewel, naer mijn oordeel, men niet genoegh
verfbrght heeft in de verfekertheyt van de ftadt,
dewijl fy foo brede en bequame ftraten aen haer
voornaemfte poorten heeft, die recht uyt naer
de groote marckt ftrecken, langs de welcken,
foo \'er gelegenthey t voorkomt, de vyant, met
gewelt inbarftende, de toegang naer de Burght
fèlf foo veyligh en gemackelij ck heeft.

In defe ftadt worden getelt over de fèftigh r^r^^w.
Kercken, en gewijde gebouwen , van de welc-
ken de voornaemfte aen de heyligeDonaes ge-
wijd is, en een heerlij cke vergadering van Ca-
nonicken heeft, wiens overfte gemeenlijck
fqfim oft Officiael genoemt wierdt: een aen-
fienlijcke bediening 5 wanthy beftierdeoock
het geeftelijck hof van de heylige Donaes ;
en was erffelijck oft eeuwigh-durende Cance-
lier van Vlaenderen, naer d\'oude inftelling.
Graef Robert, de lerufalemmer geby-

Aenwijiingen

S.Jymnes Tcerckt
Stadt huvs
Landts htiys
Grhevcm^hen huys
Xee^^-aidt

Ons Lievrouwcit Lerekc^
S. Salvdtovs Kerche
S. Jacahs Kcrckc
S.\'X^Jalbur^he herckt
S, Gillis leef cke
S. Anna, kavke
I S. Catelyna kercke
S. Chr^ffjfels kercke
le/li^tett Ctoojier
S.^iücnts Clooftcr
R-eyhis van S. ^indrtes
Sitt\'h\'e.t^tnnen Cloojter
Swartefojters Ct uCajiangehoomê
Swartejüjiei\'s Cl ^heejthuys
J>e Jiunte
/ Trmceit :>Cajf
• ICnech^ens JieAefchaele
\' iAteyskens fteiefcholc
;. S. Jnus piae^e i^tiAe C/tjpelle
De 3uei\'Jê
Cra-ene plae^e

Gi\'aen-mttrt en aofh ^le^uys
^ ^e/l Vle^uys.
j OofterlieAeiv huj
f Ixjiiter Ituys
^ \'^Otces mart
\'iVal plue^e

naemt. Ïa defe Kerck, en defe waerdigheydt, treffelij ck Mathematicus oft Wis-konftenaer, en
daer af wy gelproken hebben , is onlangs tot de geleerde Abt van die plaets , eerfl: in Latijn ge-
Biffchoppelijcke weerdigheyi: verheven.Menbe- maeckt, en onlangs in \'t licht gebracht door
vint, uyt eenige oude geheughfchriften, in de lohannes Otho , het welck iedert foo groote
ingang van \'t huys van den Officiael, en aen een naem en achting verkregen heeft, dat, fbo my
groote fchoorften in dit huys gefchreven , dat dunckt, de befchrijving daer af niet behoort
defe kerck van d\'eerfte Graef van Vlaenderen , nagelaten te worden. Dit Tafereel vertoont de
Lidericusgenoemt, gehouwt, en aen de heylige geftalte van een ftaende en naeckte vrouw, met
Maeght, Godts moeder , gewijdt is , in \'t jaer vliegend hair, en glibberige voeten ; om haer,
Idc xxr, toen Heraclius Roomfche Keyfer hooft een flang met ooren, en twee voeten, die
was , enClotharius het gebied by de Franfchen haer eyge ftaert bijt. Twee wolven fuygen haer
hadt : maer dat fy federt van Balduinus met d\'y- borften.Men fiet oock by haer defe letteren,een i
fêre arm. vernieuwt, en met groote inkomften G aen\'t hooft,een B aen de rechte,en een Y aen
befchoncken is , en dat fy van \'t gebeente van de flincke hant, een I aen de rechte , en een
defe Heyligh ,dattoendaergevocrtwiert, defè D aen de flincke voet j m.et welcke letteren
nieuwe naem gekregen heeft, ïn \'t jaer van Gent, Brugge, Yperen , Inflila oftRijffel,en
Chriftus geboorte lo ccc lxx, terwijl Ka- Douay, dehooftfteden van Vlaenderen,aen-
rel de Kale Keyfer en Koning was. Men fiet geweien worden. Men vint aen de rechte fijde
in defe kerck het graf van de vermaertfte man dit veers : Gyb fiet ex Gyhid , cnm Deca Decas ibit»
loannes Ludovicus Vives, een Spanjaert, van De beeltenis van defe vrou is van twee kringen
Valence geboren, die, defe vermaerde ftadt omringt, die verre genoegh van malkander ge-
voor hem tot fijn woning verkofen hebbende, fcheyden fijn.

een Burger daer af geworden is, en, na dat hy In de bovenfte kring vint men twaelf fteden,
een gemalin, voor hem waerdigh,getrouwt had, en onder defe de vijf voornaemfte fteden van
in\'t jaer clo Id xl daer geftorven is, en aen Vlaenderen.

de nakomelingen veel treSelijcke wercken en Seker, eenige hebben, yder naer fijn fin en
gefchriften van een wonderlijck vernuft nagela- meening, gelijck gemeenelijck in burgerlijcke
ten heeft. verfchillen gebeurt, overwogen en bedacht dat

Wijders, teBrugge is noch, behalven an- dit Tafereel de voorbode en verkondiger van
ow- deren , de Kerck van de heylige Bafilius , daer Vlaenderen , ja van de elenden van geheel Ne-
bujffiien forghvuldelijck bewaert worden d\'alderheylig- derlandt,die haer nu plagen, geweeft heeft. My
der heyli\' fte overblijffelcn des bloets van Chriftus onfè dunckt echter dat met defe regel, Gyb fiet ex
Heer en Saligmaker,\'t welck van lofèph van Ari~ Qybid, mm Deca Vecas ihit, niet duyfterlijck aen-
mathia naerftelijck vergadert wiert, toen onfè gewefen wort, dat Infiila oft Rijfïèl, en Douay,
Salighmaker aen\'t kruys ftorf. Dit deel van van Gent, Brugge en Yperen afgetrocken fou
\'t alderheylighfte bloet wiert van Diederick van werden, na verloop van tien mael tien, oft hon-
Elfas, Vorft van Vlaenderen, derwaerts ge- dert jaren, van de tijdt af te rekenen, in de
bracht, \'t welcke hy, in fij n weerkeering van de welck defe voorfegging gedaen is , die door de
heylige tocht, in \'t jaer clo c xlviii, van getal-letteren van dit vers aengewefen wordt,
fijnbehuwde vader Fulco, Hertogh van Anjou, forMa CeCas CLaVIs, hInG
toen Koning van lerufalem, gekregen had. De- bona sVrget aVIs : namelijck van
fe Graef bouwde derhalven, tot geheugenis en \'t jaer cId cccc Lxvm. Want men fiet
eerbewijfing van defè faeck, defe treftelijcke klarelijck, dat men nae verloop van hondert
Kerck, en dit heerlijck kloofter van de heylige jaren, te weten in \'t jaer cl o I o L xvi ii, de
Bafilius, in de welcke hy defè treffelijcke en trompet van een droeve en opentlijcke burger-
heerlij cke ommegang en bedevaert van Brugge lij cke oorlogh gefteken heeft, en dat tien j aren
inftelde, die voor altijdt jarelijcks op de derde daer na Inmla oft Rijffel en Douay, van \'t ver-
dagh van Bloeymaent geviert wort, op \'t Feeft bont defer drie , en van al d\'andere Vlaemfche
der heylige Kruysvinding, door de heylige He- fteden, tot dien van Artoys enHenegou over-
lena , moeder van Keyfer Conftantinus , de gegaen fijn. s

Defe ftadt is gedeek in fes deelen,en in negen en vaft te veften,hebben te weegh gebracht,dat
r^oMen. Parochiën, gelijck fy die noemen, daer die deftedelingen, op hunkoften een prachtighea
van \'t heyligh kruys, en van de heylige Catha- konincklijck huys voor hen gebouwt hebben,
rina mee in getelt fijn, die, fchoon buyten de \'t welck voornamelijck uytfteeckt door d\'over-
muren, en in de voorfteden gelegen, echter vloet der koftelijcke en wonderlijcke fchilde-
hun deel in de ftadt hebben. De voornaemfte ryen , die daer forghvuldelijck, gelijck in een
Parochiën van defè negen fijn die van S. Do- fchatkamer, bewaert worden. Men vint daer
naes, onfe Lieve Vrou, en S. Salvators. oock een feer groote tafel, van een walvisbeen

Myen. Behalven dAbdy van S. Clara, eenmaegde- gemaeckt, die in \'t fchutters hof, gelijck fy
kloofter, fteeckt oock uyt d\'Abdy van Eechou- dat noemen, te fien is. Eenige verfekeren dat de
te , aen S. Bartholomeus gewijdt, een mannen- Bruggelingen by C^efar Grudii genoemt worden,
kloofter voor de Regolier-Canonicken,in\'t eyc- en de Lovenaers van defe naem beroven. Maer
ke bofch, toen in de voorftadt, en in \'t jaer c I d de groote Lipfius betoont, dat\'er geen verfeke,
Lviii begonnen. Men fiet daer oock een pare- ring van defe naem voor iemant van beyde is,
kemente Tafereel, van Lubbert Hautfchilt, een en dat fekere geeften van defe eeuw fich door

de wint van waen, aen de wekken fy te veel Jijck de Hiftorie dat bredelijck en by ordening
Gede;, ^ocgevcn, latcn vervocrcn. verhack.

, Vf aenmerckens-waerdigh dat in een en Sy gaf noch andere blijcken van haer pracht
^eMujs. defelvepiaets vandeftadtBrugge,reweten,de en heerlijckheyt, toen fy, in een prachtiae en
gene, die fy de pley tbanck van de Burght noe- Konincklijcke toeftel, Philippus de Goede, en
men, de luftitie gepleeght wordt in de naem Karei, Hertogh van Orleans, met een geklanck
van fes verfcheyde Heeren , te weten, eerftelijck van tachtigh lange filvere trompetten, in hun
in de naem van de Overigheydt van de ftadt, in-treêontfing. lafy onderhield oock Eduard
daer na van\'t Vrye, en van\'t Leenkhap van\'t de vierde, koning van Engelandt, die uyt fijn
Hof, van d\'Overfte van de heyligeDonaes-, landtgevlucht was, vijf weken lang in Gruithuy-
en van de heerlijckheden van Siffeele en Man- fen, foo heerlijck en beleefdelijck, dat hy, weer
dafche ; in voegen dat men dickwijls in een in fijn Rijck geraeckt, door brieven groote
en de felve dagh de mifdadigen door de vonnif. danckbe wij fingen aen de Bruggelingen bewees,
fen defer verfcheyde overigheden, in dit Recht- Wijders, fy Jfpaerde oock geen koften , in \'t jaer
huys, verfcheyde ftraffen het aendoen. • in\'t jaer cId c c c c lxxxv, in de maent van
ff^aerèuys. Te Brugge is oock, onder eenige andere din- Auguftus, om Keyfer Frederick de derde heer-
gen, aenmerckens-waerdigh het Waterhuys, aen lijck t\'ontfangen, die in Vlaenderen gekomen
de ftadtsmuren,tulfchen de Smeepoort en Boeipery- was , om fijn foon Maximilianus, en fijns foons
poort gelegen. Men fiet in dit Waterhuys feker foon Philippus te befoecken. Seker, d\'overvloet
draey werck , dat met een radt omgaet, vol van van bequaemheyt en heushey t der wercklieden
emmersjcn andere diergelijcke waterfcheppers; cn konftenaers , over de welcken ji Dekenen
welck draeywerck , geftadelijck van eenpaert ftaen , was den Vorften foo aengenaem en be-
omgedraeyt, dagelijcks uyt een groote water- hagelijck, dat de twee Philippen, van Elfas en
back een menighte van water fchept, en dat in de Goede, en Karei de Strijdbare, daer hun
een becken, daer onder ftaende, ftort. Dit water bruyloften , met brnyden van konincklijcke
loopt uyt\'tfèlvebecken in een groote lode goot, ftaet, in ongeloofFelijcke pracht en toeftel ge-
die in de ftadt fich onder d\'aerde ftreckt, wek- houden hebben : ja Philippus, Maximilianus
ke in verfcheyde tacken, gelijck een boom, ver- foon, vermengde fich, gelijck een ingebore Bur-
ft)reyt,byna aen alle ftraten en wijeken,deur be- ger,met de Bruggelingen,toen fy te Gent binnen
jfondere buyfèn , eenigh deel van dit water toe- traden, uyt oorfaeck van de oude en loffe-
brengt, en dan in eenige gemene putten vloeyt: lij cke oefFeningen van \'t fchieten met de hoogh.
in voegen dat, met Wonderlijck gemack, kleyne \'tis oock kennelijck dat hier, in\'t jaer cId
koften,enmetuytmuntendenaerftigheyt, door ccccxxix, d\'ordening en vergadering van
dit draeywerck net opperdeel van de ftadt over- ^t gulde Vlies befloten en ingeftelt is. lohannes
vloedigh genoegh van water verfbrght is, tot van Digeon had oock te voren, te weten in\'t jaer
groote verwondering en geen min vermaeck der cId cccc xiv, ten deel voor de waerde van
gener, die foo treÖelijck een werck aenfchou- tien duyfent Franfche krooiien, ten deel uytin-
wen. Maer wat het beneden deel van de ftadt ficht van haer getrouwheyt te belonen , en de
^ aengaet, men verfbrght dat van water op een burgery te vermeerderen, aen defè ftadt een
andere wijfe, en met andere buyfèn: want dit voor-recht gegeven, dat de voor-rechten van
putwater is daer niet al te prijffelijck, uyt oor- alle fteden overtreft j namelijck,dat de Brugge-
ïaeck van de lage gelegenheyt. • lingen, dat is de gene, die het Burgerrecht van

Voorts, Brugge maeckt het tweede lid van die ftadt by geboorte , gift, kooping oft behu-
Vlaenderen, en gaet dieshalven(Gent uy tgefbn- weLijcking verkregen hadden, van alle verbeurt-
dert) voor d\'andere fteden van \'t landt.Deie ftadt makingen der goederen, waer fy oock waren oft
heeft over een oft twee eeuwen,op een wonder- gevonden wierden, vry fbuden fijn, hoedanigh
lijckewiife gebloeyt, te weten toen, gelijck een misdrijf hun oock te laftgeleght wiert.

toen Philippus, de Schoone gebynaemt,Koning welcke tijdt fy dit mmft verwachte, maer op dat

van Vranckrijck, met fijn gemalin loanna, in het haer te meer fou fmarten, de grootfte fcha-

\'t jaer c I d ccc i , in Vlaenderen gekomen, de, door \'t vertreck der vreemde kooplieden,

_en te Brugge binnen getreden was, fy beyde geleden heeft. Daer bleven echter een deel der

heel verbaeft wierden, toen fy de pracht en Spaenfche kooplieden,die heden daer machtigh

rijckdom van defe ftadt naerftelijck bemerckt en rijck fijn,en fich voornamelijck met de koop-

hadden. Dat meer is , loanna , de pracht en handel van Spaenfche wol generen,van de welc-

kkmundedatkkalênKoninginw, maer kkymd cIoIdlviii, de Stapel van dEngelfche wol uyt

hierby honderdenVanKonin^innen. Buyten twijffel die ftadt naer Brugge overgevoert is, met groo-

heeft defe niit en gramfèhapvan de Vorft (ge-- te winft en vrucht van de ftadt enBurgcrs. De

lijck de Staetkundigen aenmercken) federt niet Bruggelingen doen oock, behalven de koophan-

alleenliick fware elenden over de ftadt, maer del, verfcheyde handtwercken, en weven veel

over \'t heek landtfchap, voortgebracht, ge- fuftaincn,layen, ftametten,boefiefen,lakenen

en tapyten. Men bereyt daer oock veelderlian- Maer \'t gene , dat defe ftadt prijfTelijck, ver-
de fij\'de tot alderhande wercken. Al defe handt- maert en deurluchtigh gemaeckt heeft, is dat
wercken fijn begrepen onder acht-cn-feftigh hier , in\'t jaer c lo c cc c lxxvi i ï , de goede
vergaderingen oft Gilden , van de welcken de Koning Philippus, foon van Maximilianus Ko-
Gilden der vleefch-houwers,viffchers, makelaers, ning van Romen, en vader van Keyfer Karei de
en bootsgefellen de voornaemften enoudtften vijfde, geboren is. Dele, lohanna, d\'oudfte
fijn. Te Brugge is oock vele edeldom , goede dochter des Konings van Spanjen, tot gemalin
burgerlijcke beftiering in alle dingenj en de Bur- nemende , voeghde al de Koninckrijcken en
g^ers betoonen daer groote beleeftheyt. Wij- Heerfchappyen van d\'oude en nieuwe wereldt
ders, hier wort oock (\'t welck het voornaemfte aen fijn Heerfchappy van Nederlandt. Oock
is) feer ernftigh en ftreng het recht uytgelpro- munt onder d\'Edelen voornameiijck uyt Mar-
ken j en de Gemeente onderhoud daer , onder cus Laurinus , een hooghgeleert en geeert Rid-
haer andere Amptlieden, vele geleerde en yve- der, Heer van het edele dorp Watervliet, dat
rige Raedtsheeren, van de welcken veel, om hun met veel voorrechten befchoncken is, en die ,
voortreffelijcke deughden , tot de hooghfte onder veel andere treffelijcke daden ,, oock een
ampten verheven worden. Gelijck onlangs ge- heerlijcke Biblioteeck oft boeckery vergadert,
weeft heeft Adrianus van der Burgh , eerft Pre- en, met groote naerftigheydt, en geen minder
fident t\'Uitrecht , daer nae van Vlaenderen, koften, byna een ongeloofielij cke menighte van
Raedt van Staten,en eyndelijck, met de grootfte oude penningen, van koper, filver en goudt ge-
lof, bewaerder van \'t groot koninglij ck zegel: goten, opgefocht heeft. Hy nam , om \'t gene,
diens fbon oock , lohannes genoemt, een waer- dat hy voorgenomen had, lichtelij cker uyt te
dige fpruyt voor fbo groot een vader, en heel voeren , fonder fijn middelen te fparen, in fijn
geleert man, Raedtsheer in de groote Raedt dienft Hubert Goltzius Herbipolita van Venlo ,
van Mechelen, en eyndelijck tot Prefident van een trefFelijck plaetfiiijder en fchilder, en naer-
defê groote vergadering verkofen is. ftigh onderfbecker van d\'outheydt, die, op de

Geieeyde Dcfc Stadt, gclijck cen edelmoedige arent, koften en \'t bevel van de voorgenoemde Lauri-
heeft altijdt kloeckmoedige en dappere jongen nus, met een groote en wonderlijcke arbeydt,
voortgebracht, die ons d\'oogen tot d\'aenfchou- deur geheel Duytflandt, Vranckrijck en Italien
wing van defè heldere zon der wetenfchap doen trock, en van alle fijden foo veel oude pennin-
opheffen j want fy heeft altijdt gebloeyt, en gen, als hy by trefFelijcke mannen vinden, en
b oeyt noch heden in een groot getal van geleer- door eerlijcke middelen verkrijgen kon, verga-
de en uytftekende mannen. Gelijck onder ande- derde en afteeckende. Goltzius dan, fbo won-
ren Karei Ferdinand,een treffelijck geleert man, derlijck een fchat vergadert hebbende, en, na
en uytmuntend Poëet, als men uyt de fchrif- verloop van achtien maenden, weêr te Brugge
ten, van hem in\'t licht gebracht, fien kan; en by fijn M^ecenas gekeert, bracht, ten koften
oock een lange tijdt te voren lacobus van Brug- van fijn grootmoedige Laurinus, defèpennin-
ge, van d\'ordening der Carmeliten, een vroom gen in plaet, en gaf die in \'t licht, tot groot
en Godtsdienftigh man, en fchrijver van veel nut en vermaeck van alle liefhebbers der outhe-
uytfteeckende wercken: Lodewijck van Vlaen- den. Marcus Laurinus had oock een broeder,
deren, Heer van Prat, Ridd\'^r van d\'Ordening, Guido Laurinus genoemt, een geleert man, en
Raedt van Staten, en opperfte beforger van die met veel deughdenverciert was. Maer de-
\'s landts middelen>een man,niet alleenlijck door wijl wy in \'t voorby gaen gewach van oude pen-
fijn geleertheyt, maer oock door fijn voorfich- ningen gemaeckt hebben, foo acht ick dat het
tigheyd,en door fijn ervarentheyt in de voorval- de lefèr niet verdrieten fal, dat wy hier eenige
lende dingen vermaert 5 en eyndelijck lacobus mannen van Nederlandt byvoegen, die met
Curtius, foo groot een Philofooph als liefheb- groote vlijt foodanige oude munten opgefocht
her der geleertheydt, en oock een uytmuntend hebben j gelijck voor eerft de vermaerde Kafper
Rechtsgeleerde.Brugge telt oock onder haer ge- Schets, Doótor Mafius, en Abraham Ortelius,
leerde lieden , die door hun deughden vermaert alle van Antwerpen geboren 3 oock lacobus Su-
geworden fijn, Petrus Curtius, een eerwacrdigh ftus, Heer van Gryfenoort j Chriftophorus van
Prelaet Matthias Laurinus Willem van Pame- Affonville, Raedt der beyde Konincklijcke Ra-
len, Raedtsheer des Konings in de Raedt van den, te weten, van de geheyme.Raedt, en van
Mechelen, een geleert, oprecht en naerftigh deRaedvanStaet^LsevinusTorrentius,BilTchop
man, en om defe oorfaeck federt Prefident van van Antwerpen ^ Karei Langius, Kanonick van
de geheyme Raedt, en Raedt van Staet, en in S. Lambert te Luyck ^ Arnout vanWachten-
hooge achting by alle. Sijn broeder, lacobus donck, Kanonick van S. Bartholomeus in dc
genaemt, was Kanonick en Aertsdiaken van S. voorgenoemde ftadt Luyck j Willem Ronchius ^
Omer, een feer geleert man, en eerwaerdigh Lambert Lombardus,- Antonius Morillon , en
Prelaet, die federt met recht, en naer fijn ver- Maximiliaen fijn broeder 5 Michiel van Beeck 5
dienfte, het Bifchdom van S.Omer toegevoeght lohannes Vivianus, en anderen, van de boven-
is. Gelijck oock looft de Damhouder, Ridder, genoemde Goltzius by naem en toenaem ge-
een geleert man, Konincklijcke Raedt, en toe- noemt, die ick, om kort te fijn, voorby ga, en
fienderoverde Konincklijcke fchatten: laco- de lefèr tot fijn boeck wijs.
busRxvardus, vermaert Rechtsgeleerde, hoe- Voorts, de vrouwen van Brugge fijn fbo
wel noch jong j en Dominicus Lampfbnius, een fchoon, aengenaem, vriendelijck en fbber, dat
geleert en groot Poëet. fy voor geen andere vrouwen van Nederlandt

wijeken. De groote Baljuw van Viaenderen, van de beelthouwery konnen daer , fonder uyt Andm
houd gewoonelijck fijn zetel te Brugge , en be- defe kerck te gaen, noch het gene vinden , met
dient byna een felve ampt, als de Droffaert van het welck fy hun nieusgierigheydt vernoegen
Brabant,behalven dat fijn amptgrooter macht konnen. WantmiCn vind in defe kerck treöè-
en achtbaerheydt heeft. De vermaerde Ove- lijcke beelden, van uytmuntende meefters ge-
righeyd en gemeente van\'t Franconaet oft Vrye maeckt: gelijck onder anderen Chriftus geheel
houden oock hun Richtplaets in defe ftadt. leven, en de voornaemfte verborgentheden des
Wy fouden ons geen naeuwe opmerckers en levens, van lohannes Hennelinck gemaeckt :
befchrijvers van fteden toonen, foo wy defe oock een marmer Maria heelt, van Michael
nieuwe Graft, door Spinola gegraven, voorby AngelusBonarotus, wonderlijck fchoon en tref-
gingen. Seker, dit is geen kleyn werck, dewijl felijck. Want, om met weynigh woorden al de
defe vaert, van Brugge af tot aen Gent acht lof der Bruggelingen te begrijpen , de burgers
mijlen lang is ^ een groot gemack, en gewilfe van defe ftadt hebben van over lange tijt d\'an-
veyligheydt, om de waeren herwaerts en der- dere volcken van Vlaenderen overtroffen in be-
waerts te voeren. Men telt over de twintigh. geerte tot treffelijcke konften , en andere dier-
fterckten en reduyten , die defe vaert verfeke- gelijcke vermakelijckheden; gelijck de beelden
ren , en daer af yder een befonder naem heeft, en fchilderyen, die noch in veel plaetfen te fien
die ick met fwijgen voorby ga. Het getal der fijn, klarelijck getuygen.
benden, die daer in befetting fijn , is oock niet Men kan oock hier uyt befpeuren hoe groote
minder, met fes vaendelen ruytery. Men heeft dienft en eerbiedigheyt dit volck altijt aen de ^Jn^r
oock,totverfekering van defe wegh, fes krijgs- heylige Maria bewefen heeft, dat\'er voorde
knechten verkofen, die op de wegh ter wacht jongfte beroerten nauwelijcks een ftraet in de
fijn , en gemeenelijck Keurlingen oft Waegh- ftadt was, of de hoecken daer af waren met ee-.
halfèn genoemt worden. Defè loopen en be- nige beeltenis van defè heylige Maeght befèt en
rooven de vyandt van \'t gene, datfykrijgen verciert ja veel Burgers hadden haer oock
konnen j en indien fy iemandt, die geen pas- voor de deuren van hun huyfen geplaetft. Daer
poort heeft, ontmoeten , foo voeren fy hem ftont oock fbdanigh een beek voor het Raet-
levendigh oft doodt wegh. Indien fy hem huys, gelijck de befchermfter van de ftadt. Dit
niet leveudigh konhen vangen, fbo dooden heelt is door wonderdaden vermaert • en al de
fy hem, en fnijden hem fijn oor af, dat fy Parochiën van Brugge doen daer op woens-
voor de ftadtsvoocht van Brugge brengen, dagh na Pinxter hun plichtelijcke gebeden,
van de welck fy voor yder vijftigli gulden ont- Daer is noch een ander beeltenis van de felve
fangen. Defe Waegh-halfèn fijn te voet, met Maria onder de Burght, met de wapenen der
een kort fwaert, en vier-roer gewapent; want fteden en plaetfèn , die onder de ftadt Brug-
indien fy lont hadden , foo fbu men by nacht ge ftaen , en ter plaets , daer de bevelen van
de kool daer af van verre fien, en de reuck riec- de Raet afgelefèn worden. Al de trompetters
ken. en fïuyt-fpeelders van de ftadt verfchijnen

Men fiet oock te Brugge, onder d\'andere t\'elckens , op de eerfte dagh van \'tjaer , als
vreemdigheden, het Graf van de deurluchtigfte om een nieuwe jaer-gift aen haer te geven,
Vorftin, Maria van Ooftenrijck uyt Borgonje, voor haer, die fy driemael met een foete toon
voor de groote autaer in de Kerck van de hey- fmeken 5 \'t welck jaerlijcks gefchiet , federt
lige maeght Maria, van Albafter-fteengefticht, dat de ftadt van de Koninglijcke vvanden
en met tacken omvlochten. Men fiet op dit gewonnen wierd. Dit volck viert oock, met
\'graf twee Engelen van verguit koper, die inde groote eerbiedigheydt , in Bloeymaent defe
hooghte ftaen , en , de wapenen dragende , bo- dagen, in de welcken de gedachtenis van

gebracht, in defè ftadt gehouden wordt; be-
halven noch de eerbewijfing, die fy op de
roede vrydagh aen haer bewijfèn. Maer boven

ven het heelt van d\'overleden, dat oock van
verguit koper gegoten is, geftelt fijn j feker, een
feer trefFelijck werck, en heel konftiggewrocht.
Rontom dit heelt fiet men de wapenen der lan- ^
den en plaetfen , over de welcke d\'overleden de gemecnfchap van de Maeght m\'t Koor, van
gebiedt gehad heefteen die alle in\'tgraf-fchrift \'t welck Sanderus in fijn Kronijck gewach
uytgedruckt fijn , \'t welck van\'t Hertoghdom maeckt, wordt oock de heylige Maeght, onder
van Borgonje, Lotteringen, Brabant, Limburg, de naem van ter Sneeu, ge-eert: en haer beel-
en foo voort begint. Tegen over de vaderlijcke tenis, die in een enge hoeck geftaen had , tot
ftamboom van defe Vorftin Maria fiet men aen\'t jaer cIdcccc lxxi, wierd, op\'taen-
oock de moederlijcke ftamboom van Ifabella houden van de Graef en Edeldom van Vlaen-
van Bourbon , met gelijcke konft gewrocht. In deren, in een ruymer en heerlijcker plaets ge-
de vlackte van de fteen , naer \'t ander deel, dat bracht. Defe gebroederfchap wierdt, gelijck
kleynder is dan \'t gene , \'t welck degeftacht- m.en fegt, door lohanna van Conftantinopolen,
boom bevat, namentlijck naer de fijde der voe- oft op haer gebeden,ingeftelt. Daer is oock een
ten van d\'overledene, die fich naer d\'autaer vergadering tot eerbewijfing van\'t Sacrament
ftreckt, is het graf-fèhrift gehouwen; aen d\'an- der danckbaerheyt , en noch een ander van
dere fijde fijnde wapenen van de felve, met \'t heyligh Kruys: oock vergaderingen derp-
tweegroote Engelen,die defe wapenen befcher- den-rijckers, (gelijck fy die noemen) die fich m
men en omringen. de poëfie van hun moederlijcke tael oeffenen,

Maer de liefhebbers van de fchilderkonft, en onder d\'aenroeping van de heylige Magdalena,

Bar-.

Barbara, en Catliarina ; alle welcke vergaede-
ringen de Paus van Romen met geeftelijcke ga-
ven en gunftbewijlingen begiftigt heeft.Sy heb-
ben noch , behalven d\'overblij&len der heyli-
gen, in Sanderus Kronijck verhaelt, het hooft
van de heylige Euphemia.

Voorts, daer is geen pen , die de pracht en
heerlijckheyt van de Graf-fteden der Graven
van Vlaenderen , die daer begraven fijn , kan
uytdrucken. De deurluchtighfle Vorfl, Infant
van Spanjen, Ferdinandus genoemt, Cardinael
van de Roomfche kerck,heeft onlangs beleden,
dat hy in fijn geheele reys , die hy uyt Spanjen,
deur Italien en Duytflant heeft gedaen , niets,
dat hier mee gelijck was, gefien heeft. Men fiet
oock in defè kerck een groot doopvat, van een
groote porfyr-fleen gemaeckt j en oock een
beeltenis van Chriflus , aen\'tkruys hangende,
op de groote autaer , door d\'uytftekende fchil-
der Pourbus gemaeckt. Ia het fchijnt dat-de
vermaertfle fchilders, yder om flrijt, hun proef-
ftuck aen de kercken van defè ftadt gegeven
hebben. Want men vind daer noch veel ande-
re treffelijcke fchilderyen , van Claiffonius, en
van andere voorname Meefters gemaeckt. Aen
de deur van de kerck naer de noortfijde flaet
de beeltenis van de groote Chriftoffel, die bo-
ven mate groot is. Seker fielt en rabaut, by dit
beelt opklimmende , om dat een vaendel in de
hant te fleken, (want het was binnen de muren
van de fladt gefèt, en Brugge wierd toen van dc
vyanden des Konings ingehouden) flortte daer
mee onder de voet, en wierd, als van boven ge-
troffen,in een oogenblick verplet. De Parocni-
kercken van de heylige Egidius enCatharina
flaen oock onder de Collegiate en befcherming
van defèn Overfl:en,die niet alleenlijck de Paflo-
ren tot defè kercken , maer tot alle de gene,
die aen de kerck van de heylige Maria behoo-
ren, verkieft, en fèlf van de Vorfl van Vlaende-
ren alleen verkofên word, volgens het recht,
met het welck de Vorfl, door toelating van de
Paus, de noeming en verkiefing tot de voor-
naemfle ampten in alle kercken voor fich be-
houden heeft. Karei de Stoute heeft oock, in
\'tjaer cId cccc lxviii , de vergadering
der ordening van \'t gulde Vlies , in defè fladt
met groote pracht gehouden. Oj) de feyendc

dagh yan Bloeymaent, fegt Mayerus , merd de yer-
gadering der heylige Ordeningyan\'t gulde Vlies in de
kerck yan de heylige Maegt tot Brugge begonnen» Seker,
de pracht daer afas aengenaem en heerlijck om te fien,
toen foo groot een geyolgyan groote Beeren yan\'tHof
naer de kerck yande heylige Maeght ging. De gene,
die derwaerts gingen, yparen Willem Biffchop yan Door^
nick Cancelier yan defe heylige ordening, Martinus yan
Steenbergen fchrijyer, Petrus Bladelinus oyerfle yan de
fchatkifl, Lodemjck yan Gruythuyfen, Philippus Pot,
Theobald yan JSJieukafleel, Antonius Maerfchaick yan
Bourgondien broeder yan HartogKarel,Adolf yan Kleef,
Joannes yan Alchiac, Reynoldus Heer yan Bredenrode,
lohannes yan Nieukafleel Heer yan Scherpenheuyel,
Henrick yan Borfelen Heer yan der Veer, lacobus Heer
yanCrequiac, Simon Alanicus, Petrus ydn Beffremont,
de Heer yan Charniac, en Balbus Alnetanus: en achter
alk defe Hertogh Karei felf Sy -^aren alle geheel in \'v
root gekleet, en met honetten yan gelijcke yeryoe op hun
hoofden. De heerlij ckheyt yan defe ordening beflont
toen in negentien Ridders, Acht plaetfen aren open, te
ypeten, die yan Willebert Alnetanus Heer yan Willeryal
oyerleden , yan Karei Hertogh yan Orkans en Graef
yan Valde oyerleden, lohannes yan Gay er en Graefyan
Arien gefloryen, Balduinus yan Noyelle Heer yan Catyolé
oyerleden, yan Guido Heer yan Royegeflon>en, yan
lohannes yan Lutfenburg baflen yan S, Paulus Heer
yan Habordin oyerleden, lohannes Graef yan Neyers
uytgefchrabt, en yan Karei Graef yan Charlois, die
alreê Hertogh, en oyerfle yan defe Ordre gemaeckt \'s^as.
Maer de Graef yan Neyers, ter yergadering gedagh-
yaert, yerfcheenniet,yermits hy {gelijck \'tgerucht-^pos)
yreefde dat hygedypongenfoußjnßchteyerantmorden,
uyt oorfaeck yan een quaet geyoelen^ dat hy yan Chriflu^
lichaem en bloet ontfangen had. Men y er koos in de plaets
der gener, die gefloryen "fparen, Eduard Koning yan En-
gelant en Heer ym Trlant, Lodemjck Cathaulanenßs
-Heer yan Caflellum Guionis, lohannes yan Damas Heer
yanCleßiac, lacob yan Bourbon broeder des Hertogs yan
Bourbon , Jacob yan Luxenburg Heer yan Rijkenburg,
Philippus yan Sayoyen Graef yan Brixia, Philippus yan
Creyecceur Heer yan Squerdan, Claudius yan Scherpen^
heuyelHeer yan Coucher. Syyolbrachten in de yolgende
dagh, te \'^eten op Sondagh, hun ceremonien met een
groote godtsdienfligheyt, Sy quamen ter ayontpreeke^
en des maendaegs in de Miß by malkander, alle in
H fypart gekleed, om d\'uytyaert der oyerlede mede--
hmders te houden. Dus verre Meyerus.

Aer \'t gevoelen van ee- woefting was de vrees van dat fy tot voordeel
nige Schrijvers, heeft der vyanden fouden ftrecken, toen ,in\'t jaer
Yperen haren naem duyfent drie hondert drie-en-tachtentigh de
van fêker Hyperhorus, ftadt van de Engelfchen en G entenaers met he-
een vermaert krijghs- legh gedreyght wiert. Sy wiert oock warelijck
overfte, die uyt Bri- beiegert,en ftont het beleg negen weken uyt,tot
tannia(by ons Engeland groote vermeerdering van haer naem, ichoon
genoemt) gefproten de vyanden haer dickwijls en fwaerlijck be-
was. Maer my dunckt ftormden. Maer fy weerftonden het vyande-
dat de genen fékerder lijckgewelt,foodoor de kloeckmoedigheyt en
gaen,die achten,dat defe Vefting haer naem van ftantvaftigheyt der burgers en befettelmgen, als
de vloet d\'Yper, de welcke defe ftadt befpoelt, voornamelijck door de hulp des Hemels, die
gekregen heeft. D\'eerfte Stichter van defe ftad van de benaeuwde burgers met openbare gebe-
was(gelijck Maff^eus fègt)Balduinus,de Soon van den aengeroepen was. Philippus de Stoute wilde
Graef Arnulf, ontrent het jaer onfèr faligheyt niet toelaten, dat mende voorfteden weer op-
b cccc l x. Sy is van Brugge negen,en van Gent bouwen fou, vermits de wevers en lakenwerc-
ontrent dertien mijlen gelegen; een Vefting, kers dickwils daer hun beroerten en oploopen
niet fbo fterck van wegen de muren en andere uytgebroet hadden. Hy fondt derhalven defè
wercken , met de hant gemaeckt, als wel van Iieden,om hen te verdeden,als in voortplantin-
plaets en gelegentheyt ja fbodanigh, dat, om gen, naer Poperingen, Menene, Werwyke, en
verfcheyde oorfaecken , geen leger daer by kan Comine, om daer hun handtwerck te doen. Hy
komen, fbo dat fy fwaerlijck te bek^geren is. liet hen echter toe dat fy de Vefting van hun
Voorts , defè ftadt is fchoon , luftigh en aenge- ftadt, die alleenlijck van aerde en affchuttingen
naem, en daer by oock rijck en weerdigh. Haer opgemaeckt was, met fteen en muurweixk op-
huyfèn en gebomven fijn wel en vaft, hoewel haelden. Degene, die aen de Poort van Thor-
niet trefFelijck in\'toogh, om dat de gevels hout d\'eerfte fteen van defe muur en verfterc-
tenmeeftendeel van hout ftjn. De Kercken en king,in\'tjaer cb ccc Lxxxvi i i,leyde,was de Pre-
Kloofters fijn daer fchoon en aenmerckelijck. fident oft Voorfitter van de Raet,die fy de voor-
De Hooft-kerck is aen de Heylige Martinus ge- ftander noemen, uyt het geflacht van Dixmuy»
wijdt, en onlangs tot een Biffchoppelijcke den gefproten: in voegen,datdefe verftercking,
Kerck van \'t nieuwe Bifdom, dat in defè ftadt fchoon maer middelbaer , en noch meer de be-
opgerecht wiert, verkofèn. quame gelegentheyt, de ftadt vaft en beftan-

Men feght gemeenlijck dat defè ftadt een digh genoegh maeckt, om \'t gewelt der vyan-
loode gront heeft, en dit om de menighte der den tegen te ftaen. D\'ommegang van defè
loode waterloopen en buyfèn die daer gevonden ftadt wiert in\'t jaer cb cccc lxxi i r, binnen de
worden, om het water van de vloet, en van an- muren gemeten 5 en men bevont dat fy in haer
dere plaetfèn bequamelijck deur de ftadt, tot ommekring 1173 van onfè Geometrifche roe-
gerijf van alle burgers, te verfpreyden. den, yder van veertien voeten, uytbracht. Defè

De Marckt, die fy de Heeren-plaetfe noemen, is ftadt heeft noch negen Poorten.
t\'Yperen fbo groot en ruym, dat fy voor geen Hier is oock een feer ti-efFeli]ck Stadthuys, stMnys.
Marckt in geheel Nederlandt wijckt. dat fy de Hal noemen, uyt oorfaeck van \'t ge-

Defè ftadt heeft eertijdts groote naem en bruyck en van-de bewaring, (want Ba/is by de
rijckdom gekregen, door de lakenwerckery, Duytfchen niet anders, dan \'t gene , \'t welck
en door \'t gene, dat daer aen kleeft, ais fpinnen, iets bewaert en hout) grootelijcks dienüigh tot
weven, vollen cn verwen; welcke ambachten de vergaderingen en vonniffen der Schepenen,
fy niet\'dan een groot ftiick weeghs buyten de en oock om de lakenen en andere koopman-
ftadt mogen plegen, vermits hen fulcks van fchappen tegen\'t quade weer te befchutten, en
Lud. Creffius, in \'t jaer cb ccc xxi i, op fware te koop te ftellen: foo heerlijck,groot en prach-
ftrafFen, verboden is. Ia hun lakenwerckery is tigh gebouwt, dat het op de groote Marckt
foo vermaert, dat Alphonfus de negende, Ko- tot een trefFelijck wonder van d\'oogen ver-
ning van Spanjen, m libro Septem partitionumy ftreckt. Dit gebouw, door een middelruym in
gewagh daer af maeckt: met foo groote winft, twee deelen verdeek, is vier hondert twee-en-fe-
en baldadigheyt, die uyt rijckdom fpruyt, dat ftigh voeten lang, en van weerfijden vijftigh
het gemeene volck, door \'t geluck droncken en voeten breet. Defe ftadt heeft oock verAhey-
verwoetgeworden,in\'t jaer cbcccxiii, haer dc Kloofteren , gelijck d\'Abdy van S. Clara
Overigheyt wredelijck in de Schepenkamer ter voor de Dochters, vier Kloofters van Bedel-
venfteren uytwierp , en doode, doch niet monnicken, en verfcheyde Gafthuyfèö. Daer is
ongeftraft. Sy verminderde en verfwackte eyn- oock een Abdy van Regulier-monnicken, naer
delijck haer eygen grootheyt, en verdelghde de heylige Martinus genoemt, m\'t jaer cId c i
haer Voorfteden , die grooter waren dan de begonnen , op \'t verfoeck van al de Parochyen,
ftadt felve, en in vier wij eken verdeek, en met die toen m de ftadt waren. Maer defe Abdy
foo veel Parochykercken verciert,en met muren wiert in \'t jaer cb b Lxi verandert, en tot een
en grachten omringt, in de tijd van Lud. Cref- Hooft-Kerck gemaeckt, om, gelijck gefeght is,
fius , \'t welck alles door het volck , door winft de Biflchoppelijcke ftoel van een groot Bif-
en overvloet aen\'t hollen geraeckt, verwoeft ^lomtehjn.

Wiert. De voornaemfte oorfaeck van hun ver^ Defe ft^dt heeft twee laermarckten, d\'een in

S^cci^UL Ca.tJ?edi\\Uis
J^rcC-toi^um

Speelefta Piirocfyt^Ls S.J^ctn
ZccCyi.x S.JcLco^i
EccL^i a. S. j/icoia-L
Cpfte^iuvi Soc, lesii.

CcettoInum. J^j^pz^rca tvnwv
CccnoBium. CiVrntc^i\'Ltiirunu

Cce.nobtum ^ugußunlanaruvi.
Qotno0iuiiL J\\£in oritarum

^a^txA. Js\'ovi. Jic^jict
i^\'iCßci-tliX. ^Mvtts ifi^fl-^LrcCt
X. cno cCo cAiuiti ^Yprcji/\'c
>.iCo n a/te ri u m Ciip uctn arurn
nafiertuni \'l V/?ant.ftavum.
J^orii^einrnJi j\'nujyerutti C/ä-J\'t^rutTv
Praetorium C^elTam^
J^oJocomiutn\'^Sltniiei\'^tiiv.

X,en<^ocJtiii\'it S. Catdarincc
G^c^^entocvmium tn ^fazarcA. f<u

DamiU yaAijtettLt7i j^eJ^rtnii.
Doinus juuiftcrunL vm/Xa.ruiii

Sorctres

Ctry^.ce Sorarcs
Sa ce/£ant S. S^pu\'tfuJ.

\'t begin van de Vaflen , en d\'ander in de Bloey-
maent , van de welcken die van Bloeymaent,
die fy Hemelvaerts Marckt noemen, met alle
rechtei^i en aenkleven door Olivier , Grootmee-
fter der Templiers , aen loanna van Conftanti-
nopolen vergunt en toegeftaen wiert.

De namen der geleerde lieden , de welcke
tot haer vercieringe en als parelen aen haer
kroon verftrecken , fijn loannes van Yperen ,
Abt van Bertini, Hiftorifchrijver van fijn kloo-
fter , fbo grof van lichaem, gelijck Thomas
Diaconus getuyght, dat hynaeuwelijcks voort-
gaen,en niet anders dan fittende ftapen kon; Pe-
trus Ponetus,Balduinus Faber, Francifcus Amel-
ryus, Godtsgeleerden: lacobus Papa, Poëet, die
twee hoecken van klaeghdichten gefchreven
heeft \'y in \'t een van de welcke hy d\'openbare
bedelery voorfpreeckt, en in \'t ander leert hy
de middel, om die wech te doen. Want d\'Ove-
righeyt van Ypereri, die in die tijdt leefden,
begeerigh om hun behoeftige burgers te voe-
den en onderhouden , verbande en verftiet alle
openbare bedelaers,behalven van de vier bidden-
de orderen , gelijck fy die noemen. Dit gebod,
van de bedel-Predickers beftraft, wiert eynde-
lijck, in \'t jaer cb b xxx, door de Godtsgeleer-
den van Parijs goet-gekent en beveftight. Voeg
hier noch by Giftenius Bultelius Clitius , diens
geleerde hoecken der heylige faken en mengel-
ftoffen , in gedicht gefchreven, noch niet in het
licht fijn gekomen, vermits de genen , die de
fchriften daer af hebben, fulcks beletten.

Te Yperen is noch, behalven de gemeene
Rechtbanck van des ftadts Overigheyt, een an-
dere Rechtftoel,die fy de Saelipan Tperen noemen,
onder de welcke feven vlecken ftaen, van de
welcken defe eenige, die fy de Caffelfche noe-
men, vi er-en-twintigh Pleytbancken, oft verga-
deringen van Rechters, hoewel kleyn, onder
fich heeft.

Berde lidt Men ftclt Yperen voor een derde lidt van
Vlaenderen, en is door de tijtel oft eernaem
van Burgh-Graeffchap vermaert. Defè tijtel
wiert onlangs gevoert vanOgnefius, eendoor-
luchtigh man , die een eenige dochter tot erf-
genaem nagelaten heeft. Het gebiedt van defè
ftadt ftreckt fich wijdt en breet uyt. De landen,
daer rontom gelegen, fijn de fchoonfte en
vruchtbaerfte van geheel Vlaenderen. De fte-
delingen fijn oprecht, burgerlijck, en beminnen
meer de vrede, dan d\'oorlogh.
c4eUmie jpe Caftellanie van Yperen is verciert met
vanTpercn. ^^ tijcke en machtige Abdy der Regulier-

monnicken , Zonnebeeck genoemt. Sy wierd
begonnen in \'t jaer cb c ,en is veel beter dan dc
voorname Abdy van Vormefèl, die van de fèl-
ve ordening is oock met d\'Abdy der dochters
van \'t Nonnebofch, van S. Benedidus ordening,
de welcke haer naem van een dicht bofch, oock
fbo genoemt, en by het welcke dit kloofter ge-
lden is, gekregen, oft aen \'t welck fy haer naem
mee gedeelt heeft, \'t Geen , dat noch aen defe
Abdy tot een groote verciering dient, is het
oude en groote bofch van Hauthulft, diens
Prioraetfchap van mannen, met twee kapel-
len verciert, een groot deel van fijn inkom-
ften uyt Vranckrijck treckt,en nu aen \'t geflacht
van Bocholt,en Grevenbroeck behoort, vermits
Philippus, Graef van Vlaenderen, en d\'Abtvaq

Corbie die aen hen verkocht hebben. Sy be-
grijpt onder fich drie-en-dertig dorpen, daer in
Boefingen begrepen is, over \'t welck die van
Witene de heerfchappy hebben; daer drie Over-
halen fijn , over de welcke de fchepen met ra-
den en touwen, van d\'een naer d\'andere fijde
gewonden en overgehaelt worden: gelijck fbo-
danigen oock te fien fijn te Nieuwendam , Po-
peringen, Ooftvleteren, en Coppenol: om defè
oorfaeck in de rivieren gemaeckt, om het wa-
ter op te houden , op dat het niet geheel uyt de
hoochte naer de laechte ftroomen, en de rivier
heel droogh laten fbu. Defè volgende dorpen
ftaen oock onder haer gebied; Stade, dat aen
\'t Huys van Noyelle behoort; Morflede, aen dat
van Efpierre j Hollebeeck aen dat van Moerbeeckj
en Becelaer aen dat van Woeftijne.

Behalven de Scholen en huyfen,tot onderhou-
ding en opvoeding der arme longelingen ge-
fchickt,hebben die van Yperen noch,naer\'t voor- Leenhays,
beek der Italianen , een Bergh vanbarmhertig-
heyt; feker,een loffelijcke inftelling, die, fonder
woecker,gelt aen de nootdruftigenbefchickt,en
in \'t jaer clo 13 xxxi v, op de gemeene koften
daer opgerecht wiert. De genen, die in eenige
dringende noot fijn,brengen daer pant,voor het
welck fy geit ontfangen; \'t welck een fèkere toe-
vlucht is, fonder dat men eenige koften hier toe
doet,oft eenige woecker aendewiffelaerbetaelt.
Defè Berg wort beftiert van vijf mannen,van de
Biffchop en Overigheytgeftelt:namelijck van de
Paftoor van S. Martens Kerck , van d\'opperfte
voorfpraek der weefen oft Voogt,vande Griffier
van Yperen, van een uyt d\'Overften der gemee-
ne armen, en van een uyt het Collegie ofte de
vergadering,diefy de heyligeGeeft noemen;voor
de welcke de bedienaer,die jaergelt van de ftadt
heeft, dat nochtans van\'t geit genomen wort,
dat aen defè Berg van barmhertigheyt behoort,
jarelijcks rekening van fijn bediening doet: en
de giften, die aen defe Berg gedaen fijn, werden
aengetekent, tot geheugenis der gener, die wel-
daet daer aen bewefèn hebben. Want het ge-
beurt dickwils (en ick wenfch dat het meer ge-
beurde) dat Godtvruchtige lieden,of door giften
onder de levendigen, gelijck fy feggen, oft by
Teftament na hun overlijden, defè Bergh, tot
nut en voordeel der armen, met rijcke gaven
befchencken. Seker,dievanY\'peren hebben,(ge-
lijck oock veel andere) noch by de geheugenis
van hun vaders, door verfcheyde middelen ge-
;>oogt dc gemeene noot der burgers te hulp te
comen, en de bedelery uyt te fluytcn ; \'t welck
nochtans tot aen defè tijd niet geluckt is:vermits
fbmmige defè inftellingen tot dit oogmerck goet
kenden , en d\'anderen die verwierpen. Mey er
fpreeckt van defè faeck in \'t negende boeck fij-
ner befchrijvingen van Vlaenderen, Voorts^de-
wijl door diverfche beroerten en verwarringen
der burgerlijcke oorlogen onder hen defe Bergh
van barmhertigheyt oft Leenhuys byna verval-
len was, wiert fy in \'t jaer cb b xcvi i weer op-
gerecht, en op de gemeene koften een huys ge-
fHcht, daer in de bedienaer fich onthout, en in
\'t welck de panden gebrocht worden, niet verre
van de kerck der Minderbroeders. Dit huys,hoe-
wel fèer bequaem,behoort echter grooter te fijn,
om de groote behoeftighedenvandegemeente^
en om\'tget;aI der gener,die daer geit ver foecken.

Efe plaets heeft dien verkiert, endoor een der Paufeii met aflaet
naem gekregen van begenadight, tot het jaer m ccccii. Doch
hare gelegentheyt, te dk alles is gering, in vergelijcking van de
weten,Ooft Ende,ge- volgende faken , waer van de wonderlijcke
lijck het naefte dorp vangft van een zee-vercken, en verfcheyde
aen Nieupoort, Well walvilTchen als voorteeckens waren.
Ende. Haer naem is Men ving , in\'t jaer cId cccc 111 , achc
niet een der minfte , foodanige vilfchen, van feventigh voeten
en defe plaets is om lang, die op de ftrant ftorven, en door hun
haer oudtheyt niet te verachten. Want Go^ fchrickelijcke grootheydt vrees in d^aen-
bert vanSteenlandt, met lijn gemalin Eber- fchouwers ontftaken. Sy waren föo dicken
trude, gaf eertijts defe plaets, met Steenlant, hoogh, dat men met ladders daer op moeft
Groenenbergen , Lamperniffe , Squerde, klimmen, en de felve met bijlen aen ftuc-
Sempiam,endrie-en-dertighanderedorpen, ken kappen, en foo veten grof, dat ieder
aen het Kloofter van Ber^tin , ten believen vier-en-twintigh vaten fmeer nytleverde.Men
van hun foon, diedaer,in \'t jaer Id ccc xiv, ving oock, vijfjaren nae de vangft der wal-
het kleet van een Monick ontfangen hadt.Ro- viftchen , een zee-vereken , vijf en een half
bert de Vries ftichte daer in\'t jaer m lxxii een ellen lang, dat levendigh nae Doornick wiert
kerck voor de heylige PetrLis,de Vorft der A- gebracht, en daer verkocht. Wy feggen dan
poftelen 5 in wiens tijdt defe plaets een Stadt dat defe dingen voorboden van de hoogheyc
was,doch fonder mueren,maermeteen haven en heerlijckheydt waren, die defe Stadt en-
en groote vilfcherye voorfien.Hier^uyt fpruyt der Philippus de Goede verkreegh, die haer
dat Margareta de Ooftendenaers (foo gehee- met een muer, en met drie poorten verfterck-
ten ten oplicht van den dijck gelegen tegen te, en de haven grooter maeckte, fchoon tot
over de zee) in haer befcherming heeft geno- aen onfe tijdt de huyfen noch met riedt be-
rnen, en eenige wetten van \'t fouten des ha- deckt fijn, niet door gebreck van middelen,
xings aen hen gegeven , gelijck dat daer heel maer uyt liefde tot d eenvoudigheyt, en om
gebruyckelijck was. de matigheydt van hun begeerten, die fich

Men ving hier, ten tijden van Philippus met weynigh vernoegen. Karei was d eerfte
van Eifas, een groote vifch, veertigh voeten der Hartogen , die, naer dat ick weet, in het
lang, hebbende de fnuyt van een arent, met jaer cïd cccc lxx, deedt aen de Burgers
een fwaert op\'t höoft,de welcke een voorbode deê, van de welcken hy beleefdelijck een
van een fchrickelijcke overvloejing fchijnt ge- fteur, wonderlijck groot fijnde, en wekkers
■weeft te fijn, daer mee tot verlcheyde malen vangft daer voorfpoedigh is, ontfing; en die,
toe defe ftrant,en de geheele kuft van Vlaen- ootmoedelijck wcygercndc de H. Hoftie te
deren overgevloeyt is, voornamelijck in t jaer kulfen , fich vernoeghde met dbverblijfielen
cIdcccxxxivj door welcke overvloeying van Blafius Martins te kuften.
Terftrepum, het naefte dorp aen Ooftende, Voorts, hoewel defe Stadt door de beroer-
Verdelght wierdt, gelijck oock fekere kerck, ten onder Maxemilianus eenighfins vervallen
aen de heylige Maeght Maria gewijt,die mee -^as, foo wierdt nochtans in de volgende tijt
in dit algemeen ongeluck vermeldt wierdt, al\'t geen, dat verwoeft lagh, weer opgebout,
doch echter met meer geluck, om datfy ja foodanigh, dat fy in dele droeve inlantfche ^^^^^^^^
"weêr opgebouwt wierdt door de hulp en on- oorlogen foo wl met wallen en bolwercken
derftant van Graef Lodewijck, die haer te verfien wiert, datfy tot een toom enmuyl-
vooren, in\'t jaer clacccxxx, met voor- bant van geheel Vlaenderen verftreckte, en
rechten , naer \'t voorbeelt van die van Dam- byna onwinnelijck fcheen. Maer de Marck-
me , begiftight hadt. Defe Graef voeghde graef Spinola betoonde > onder\'t beleydt vait
hier noch een Raetby, die jaerlijcks door de dAerts-hartogen, nae een belegh van drie
genen , de welcken van hem gefonden wier- jaren, dat Ooftende niets had,\'t welck tegen
den, vernieuwt fouden worden. Graef Ro- hun dapperheydt en geduk beftandigh was.
bert vereerde haer met een jaermerckt. Die De nakomelin2en,die t geen, dat tot Ooften-«
van Brugge maeckten, weynigh jaeren nae de gebeurt is, lefen, füllen van verwondering
dev!oet,defeplaets tot een gemeente; en fy als opgetogen worden , en belijden dat er
wierdt door de fcheeps-heden en viflchers, nook by d ouden iets diergelijck gefien is.
in\'t jaer cl 3 ccc lxxi i , meteen enckele Seker, men vindt geen wonderlij cker be- \'t Belegh.
wal befloten. Maer fy wiert federt > door an- leghdandit, nae t belegh van Troyen, dat
dere burgeren , met een voornaem gaft-huys met veel fabelen der Poëten vermengt is, en

S art Butiverck met ^^ lOesl: Tta l "

VlMnmeiiherch daer oif 18 Tolder Jl^\'^^^ \'De J^aveti. Tootte

WerckêaendeoudeStat Folder hXl^Z^n ^^ Ae weflfaovt

P enghehnhcrah ^^ ^tacn tnde Graft met de hvuaqe aheftneiv

10 Jiajjfis tafel 2t Suyd Ra^elyn "" Suüdt ToVrtc

it Leuahenaer zz SchuütR,a.vdi}M r. ,, c y x,

0 Schatten bur^h ^^ ^^l/dtcasl-lUuelytc ^^ Oost Toartc

OosJ: Kaveljin, 34- O e oude Slttijs met de

wuid^e

fomtijts verre van de waerheyt afwijckt. De-
fe belegering wordt oock hoogh door de ge-
fchriften der Schrijvers, die wy noch in ban-
den hebben, geroemt. hi\'t jaer clo Id xcix,
en in de volgende tijdt van d\'Aerts-hartogh
Albertus, benaeuwden de Viamingen defe
Stadt met verfcheyde fchanffen, om d uyt-
vallen der befettelingen te verhinderen. Maer
fy konden echter \'t uytloopen der krijghs-
lieden niet beletten, fchoon defe Stadt rondt-
om met feventien fchanfTen en redouten be-
floten was, daer af S. Catharina, Ifabella,
Albertus, en Clara de voornaemfte waren.
De Viamingen drongen dieshalven hardt
aen by Albertus, om defe Stadt door belegh
te winnen. Dit wierdt oock gedaen, op den
j^ijfde dagh van Hoymaent, in\'t jaer m d c i.
Defe belegering was wreet in het begin, en
tot aen \'t eynde feer fchrickelijckj gelijck cen
ieder bekent is. Jae dit belegh was foo fwaer
en langdurigh, dat er by menfchen geheuge-
nis geen foodanigh geweeft heeft: in voegen
dat, terwijl defe Stadt belegert was, van weêr-
fijden omtrent hondert en tien duyfent men-
fchen verdelgt wierden. Men vondt in de
kleederen van een Spaenfche Commiffaris ,
na dat hy verflagen was, het getal der gener,
die in de belegering gebleven waren, name-
lijck , hoe veel mannen, hoe veel vrouwen,

en hoe veel kinderen , \'t welck alles in een ta-
felboeck, elck in \'t befonder, aengeteeckenc
ftont. D\'inhout daer af was: ^ Maerfchalken
van t leger, 15 Colonellen , overften der
veftingen, 5^5 Kapiteynen, 3iiVaendra-
gers, III Luytenanten, 11 Corporalen,
c) 1Sergeanten, ^00 Ritmeefters van de
ruyterye, gemeene krijghs-knechten

en gravers ,611 Boots-gefellen, en hondert
negentien vrouwen en kinderen : in voegen
dat het geheel getal hier af beloopt 71516".
Seker, t fouw te lang vallen al de fchanffen,
bol wercken, en al de krijghs-gebou wen, en
d\'andere dingen te verhalen.

Eenige hebben de voorfegging van^t be-
legh van Ooftende, dat in\'t jaer cId Id c i
begonnen, en in\'t jaer cIdIdc iv voleyn-
dight wiert, uyt defe twee volgende regelen
afgenomen:

Ooftende heeft onlangs (behalven de ge- ^^^^^^
nen, die trefFelijcke daden ter zee gedaen
hebben) Cornelim Mt^enix^Kzct in t hof van
Mechelen, en in voor-tijden Jan ^Dirckfij.
Poeet voortgebracht, die beyde door hun
geleertheydt donfterfFelijckheydt verdient
hebben.

Ortrijck is een landt-
ftadt, die in haer groot-
heyt en gebiedt feven-
en-feftigh dorpen be-
grijpt , in \'t gedeelte
van Duytich-Vlaende-
ren, en van feer bequa-
me gelegenheydt aen
twee rivieren, de Leye
en Mandere.Defc ftad,
boven veel anderen van Vlaenderen uytfteec-
kende, heeft, met ieders bewilliging , door haer
waerdigheyt, achtbaerheyt en vermaertheyt,
na de vier Hooft-fteden oft leden van Vlaende-
ren, de voornaemfte plaets verkregen, en magh
fich oock met recht op haer oudtheyt beroe-
men. Ick fal dit niet met beufelachtige gillin-
gen, maer met krachtige bewijs-redenen beto-
nen : want de Gorduners voorby gaende,kan ick
feggen dat, gelijck Cefar feght, de Centronen der
Nemers daer gewoont hebben. Seker , Hubert
Thomas van Luyck dwaelt groffelijck , als hy
hen in Hasbania plaetft, ter plaets daer nu de
ftadt S. Truden is ; vermits niet alleenlijck de
gelegenheyt van \'t landt,verre van de Nerviers,
en na aen d\'Eburonen gelegen,daer tegen ftrijd,
maer oock door feker gefchrift van Kejfer Om,
in \'t jaer dcccclxii, yoor de kapel yan S. Tru-
den, in de Sarcinio, op de riyiere Cifindria gegeven, be-
veftight word. Voeght hier noch by al de ichrif-
ten en geheughteeckenen van d\'Abdy en ftadt
S. Truden, die klarelijck aenwijfen, dat dele
plaets in voortijden Sackingeny en federt S. Truden,
naer haer meefter , genoemt wierd. Om weêr
tot Cortrijck te keeren wy hebben hier toe
d\'achtbaerheyt van Div^eus , Molanus en Goro-
pius, vermaerde mannen, die de Centronen hier
ftellen , uytgelbndert Ortelius , die , de dwaling
van d\'ander volgende , Cortrijck op de Schelde
brengt, fchoon ly op de Leye gelegen is. Defe
naem, die van Centrum, oft middelpunt fchijnt af
te komen , en daerom aen de volcken gegeven,

Maer dit is, fult ghy feggen, alleenlijck een
waerfchijnelijcke gimng. Wel aen,ick fal u klaer
bewijs hier af by brengen , en blijckvan defe
wooning uyt het bewijs van de Kerck van
Cambray opfoecken. Dit wierdt van Keyfer
Otto, in\'tjaer dcccc xliv, gegeven, daer,

ten,aen de broeders ^ter eer en yan de heiige Maeght y Ko-
ningin der hemelen, in "t kafleel yan Camerijck yerga^
dert, toegewefen-wordt. De bergh Ceuteron,heden
Moicron genoemt, door een oude heerlijkheyt,
en door een neêrgeworpe kafteel vermaert, is
byna foo veel,als oft men bergh der Centroners
feyde. Seker , Ortelius heeft wel aengemerckt,
dat in veel van Cefars boecken , voor de derde
letter N, V gelefen wordt j echter een minder
verandering, dan die in Plinius, daer voor Cen-
troners Acitavoners gelefen wordt. Dit is dan
Vlaenderen,

een ontwijfFelijck bewijs van d\'oude wooning
der Centroners in \'t dorp Cortrijck, Want de Fran-.
fchen, hun Lantfchappen in dorpen en vlecken
verdeelende, gaven die foodanige namen , die
fy van de volcken , oft voornaemfte fteden , de
welcken in dat landt waren , ontleenden : daer
uyt men befluyten moet, dat d\'inwoonders van
Cortrijck hun naem niet van \'t volck der Cen-
tronen , \'t welck door hun neerlagen verdruckt
wierdt, en overlang als in een eewige vergetent-
heyt begraven heeft geweeft, genomen heeft |
maer van Cortrijck , de voornaemfte ftadt.
Want toen de heerfchappy der Romeynen in
Nederlandt begon te vervallen, geraeckte defe
geheele landtftreeck van de Leye onder\'t ge-_ ^
biedt van Doornick, dat van de Nerviers be-
woont wierdt: in voegen, dat de lantftreeck van
Doornick fich tot aen Gent uytftreckte, geUjck
Meyer getuyght. Maer toen fèdert dit landt-
fchap beter bewoont, en volck-rijcker wierdt,
geraeckte een deel yan \'t landt van Doornick
onder een andere heerfchappy, en, fich van de
gewoone bediening van \'t recht aflcheydende,
en van naem verwiffelende, begaf fich onder de
Hooft-ftadt Cortrijck. Hier uyt fpruyt dat men
in d\'oude fchriften Blandinium nu in \'t Cort-
rijckfche, en dan in \'t Doornickfche gebiedt
vindt. Ick heb Cortrijck niet fonder Auteur Cortrf/^k.
een Hooft-ftadt genoemt : want Audoënus eenHofi-
fchrijft,dat S.Eloy fijn üoel in de Hooft-fleden yan
Nojm, Doornick, Vlaenderen, Gent en Cortrijck heeft
gehadt. Men kan dan hier uyt klarelijck verftaen,
dat de Hooft-ftadt Cortrijck van Vlaenderen,
Doornick en Gent afgefcheyden heeft geweeft.
De Koning Lotharius gaf oock, in het twaelfde
jaer van fijn heerfchappy, öf^ Hoeye Singenhem, in skgen.
defe lantftreeck gelegen, met tien -doeningen, en de
kerck met d\'andere dingen , daer toe behoorende, aen
\'tKloofter van S. Bavo. Graef Karei gaf, in
\'t jaer cId c xx, Beyernaert en Pherfelis, in de
felve landtdreeck gelegen, aen die van Blan- mnegem,
dinium. Meyer verhaelt oock, dat in \'tjaer
dcccc Lvi , behalven de bergh Blandinium , de ^iz^egem.
hoeyen yan Elifachra, Aldenghem en Holt hm in defè Ouwegem.
landtftreeck waren, en nu aen\'t Kloofter van KxHjshoite,
Gent gevoeght, en dan daer af genomen wier-
den. Defe alle, fegh ick, geleyden ons, als met
de hant tot de kennis der ware grens-palen van
d\'oude lantftreeck van Cortrijck. Ick dan,geen
van de voorgenoemde hoeven nergens anders
vindende, dan tuffchen de Schelde en Leye, ftel
onbefèhroomdelijck die tot grens-palen ; en Grea/ênm»
gelijck eertijts de Plemofiers door de Leye, en \'tUMfihap
d\'Atvatikers door de Schelde befloten wierden,
foo bevind men oock, dat federt de felve Leye,
Menapifcum in \'t midden deurfnijdende , en de
Schelde,deur Brabant vloejende,beyde vloeden
van Gent en Vlaenderen fijnde , en de moeraf^
fchen van Pevelen en Melantes, oock uyt het
lant van Doornick gefproten, aen defe lantftre-
ken tot grenfèn heeft gedient, en \'t midden
van de ftadt Cortrijck omringt heeft , gelijck
dit van d\'overtocht der Leye aen de Nerviers,
naer Audeuburgh ftreckende, gedient heeft,

De Halle van Cortrijck was eertijdts ver-
ciert met een feer hooge toren , die , om dat ly
fcheente füllen neêiitor ten , in\'tjaer clo lo
XIII, tot aen de tweede ommegang afgeno-
men wierd j en oock met een trefFelijck uur-
werck , dat mee Ipeelde, en by dagh en nacht
vier-en-twintigh uren floegh, \'t welck , na de
verwoefling van de fladt door Hartogh Philip-
pus, in\'tjaer cl D ccc LXXXI I, naer Dyon
gevoerdt wierdt. Men fliehte federt, in \'t jaer
cïo cccc XI, een nieuwe Halle, tot gebruyck
en nuttigheydt der Lakenwerckers, die fèdert
vergroot, en in \'t jaer clo lo xlvii ver-
ciert wierdt. Defè Halle is wonderlijck groot,
namelijck twee hondert en een-en-feventigh
voeten lang, en vijf-en-feventigh voeten breet,
daer af het opperfle deel tot de laken-winckels,
en het nederfte deel tot de jaermarckten en
ofe-markt. bruyloften dient. Men vindt daer oock een
Offe-marckt, op fèkere plaets, die in \'t jaer clo
cccc XXVI gekocht, en uyt het landt in de
fladt getrocken wierdt.

De Vifch-marckt wierd oock in de fèlve tijdt
gemaeckt , gelijck oock de Spijs-marckt, en
\'t Gildehuys, onlangs geflieht: in voegen dat\'er
niets meer tot verciering van de fladt te bege-
ren was. En op dat \'er niets aen de vafligheyt
tegenweer ontbreecken fbu , fbo verkre-

gen fy , in \'t jaer clo lo xli ii, vryheydt
om de fladt te verflercken, \'t welck aen hen in
Veflingen. \'tjact cIo lo xLix bcveflightwictd. Sy ver-
flerckten dieshalven allengs de veflingen, en
voornameiijck, in \'t jaer clo lo xlix, de
torens en borflweeringen , en in\'tjaer clo lo
lxxvi i en in\'t volgende jaer wierden acht
bolwercken of rondeelen van aerde,tot befèher-
ming van het buytenfte deel van de ftadt, en
twee tot tegenweer van het binnenfte deel ge-
maeckt. De graften, rontom de muren loopen-
de, wierden oock vergroot, en de kanten daer
af verfterckt: ja fbodanigh, dat fy nu met recht
onder de befte fteden van dit Graeffchap gere-
kent word. Defè ftadt leght in het fiayderlijcke
deel van Duyts-Vlaenderen,en ftreckt fich naer
Walfch-Vlaenderen. Sy heeft aen de noort-
fijde de gedaente van een ovael, oft ey-treck,
en loopt aen de fliydfijde tamelijck fpits toe.
Sy wordt van de Leye befpoelt, die fich achter
\'t kafteel in twee deelen fcheydt, daer af het
een deur de ftadt, en \'t ander buyten de vefting
omvloeyt, met dit gemack, dat de fchepen met
ftaende maften deurvaren. De graften van defè
rivier komen in de nytgang van de ftadt weer
in malkander, en fiiijden de voorfteden deur.
Kafleel. Dit kafteel is aen de weftfijde,en van vierkan-
tige gedaente j de graften daer af fijn fèer diep,
en heeft een dubbelde uytgang, met tien torens
van gehouwe fteen, die fbo hoogh fijn dat fy de
Bimenflad. hemel fchijnen te dreygen. De binnenftadt is
van diepe graften, van een fterck bolwerck, en
van een muur, met gebacke fteenen opgehaelt,
befchermt, en met fèven-en-twintigh torens, en
twee rondeelen van aerde verfterckt, bequaem
om alle overrompelingen vruchteloos temaken.
^oorm, Sy heeft vijf poorten, die aen \'t eynde van foo
veel breede ftraten ftaen, de welcken , gelijck

dè ftralen van een ftar, recht toe naer de markl
ftrecken,en om haer fiiy verhey t aengenaem fij n.
Sy heeft aen de noort- en ooft-fijde twee voor- ^ocrflcdcn.
fteeden , die in grootheyt en fterckheyt voor
geen twee fteden wij eken , en die beyde elck
twee ftercke poorten hebben. D\'een is over de
Leye , en rontom met een aerde wal, met vijf
rondeelen, en met een graft, die overvloet van
water heeft, befchut: d\'ander over de beeck, en
aleenlijck door de vloet van d\'eerfte voorftadt
afgefcheyden, en met drie rondeelen , met bol-
wercken , graften, en diergelijcke dingen beflo-
ten. Sy hebben beyde hun uytficht naer luftige Beemde-a,
beemden en weyden, dienftigh om in de fbmer
het lijnwaert in defbnnefchijn te bleeken.

Wat de Gemeente aengaet, behalven de GrooU Gmeente.
Baljim, die , als voornaemfte Rechter, over de
ftadt, en over de plaetfèn , die daer onder be-
hooren , namelijck feven-en-feftigh dorpen en
vier fteden, recht wij ft en vonnift, en behalven Bediemm
de Schout, die alleenlijck over \'t gene, dat in de \'^an^tce^
ftadt gedaen wordt, te feggen heeft, en behal-
ven de Stedehouder in \'t wettelijck hof, is \'er noch
d\' Amman, die alle hun Stedehouders hebben,
en gemeenelijck uyt d\'edelen verkofên worden,
en byna altijt by erffenis d\'een na d\'ander vol-
gen. Want de lefte erfgenaem der Ammannen,
Waleranus van Lutzenburgh, Graef van S. Pau-
lus Kerck, verkocht dit ampt aen de Graef, in
\'tjaer clo ccc xxxix. De lefte der Schouten,
lan van Giftel, Heer van Nivelle, droegh oock
fijn ampt aen de felve Graef op, in \'tjaer clo
cccxLvrii. De lefte der Reken-meefters
van \'t kafteel (de Stede-houders der wettelijcke
goederen fchijnen dus genoemt) lan Klaerhout,
ftelde fijn ampt weêr in handen van de Graef,
in\'tjaer clo cc xLvti. Befie Sander van de
Groot-Baljuwen. Wijders, de Raet van defè Gedaentê
ftadt beftont in voortijden in een vergadering
van fèven Schepenen, vier-en-twintigh blijven-
de Raets-heeren , oft, om beter te fèggen, Be-
fchermers van \'t volck. De Raet heeft macht
om een ander in de plaets van de gene, die over-
leden is, te ftellen. Men verkieft uyt dit getal
jaerlijcks twee Prefidenten, oft Voor-fitters,
gelijck de Graef breedelijck , in de beveftiging
der Voor-rechten, in \'t jaer clo ccc x x i v,
verhaelt. Doch \'t getal der Schepenen is door
de Graef verandert, en in\'tjaer clo ccc lix
tot dertien vermeerdert j en men bevind dat\'er
in\'t jaer clo ccc lxxxvii, en in de volgen-
de jaren, oock foo veel geweeft hebben. Maer
in\'t jaer clo cccc, en clo cccc xvi i i is
dit getal weêr tot fèven gebracht 5 in \'t j aer clo
cccc xxii weêr tot dertien ; in \'t jaer cId
cccc XXIX weer tot fèven, en daer na tot ne-
gen 5 \'twelckfoois gebleven tot in\'t jaer clo
lo i v, toen, door de macht van de Keyfer, de KeyferUjkt
geheele ftant van de Gemeente verandert, en
een vergadering van elf Raetsheeren opgerecht
wierd, over de welcken een Burgemeefter wierd
geftelt j in voegen dat de vorige regeering ge-
heel afgefchaft is. En gelijck defe kennis van
alle faecken nemen, fbo hebben fy oock vol-
komen macht over de Burgers , en over hun
goederen 5 ja oock over de gene, die elders in

\'t iaftt van Cortrijck fijn en woonen, als over de
gene , die onder \'t gebied van hun ftadt ftaen:
en fy , en hun faken konnen fich van alle recht-
bancken tot defè Raet beroepen.

Men verkieft noch fèven mannen, Payfiers
genoemt, om de faken, die van kleyn belang
fijn , te bellechten, diens getal en ampt al in
\'t jaer cId ccc lxxxv geweeft heeft. Men
verkieft oock vier Wees-heeren,daer af twee uyt
de voornaemften van de Raet, en twee van de
Gemachtighden der Vorften verkofen worden.
Volgens een wet, in\'tjaer cId cccc xcvii
gegeven : namelijck uyt de bedienaers en ampt-
lieden van de gemeente. Daer waren in \'tjaer
cId ccc lxxxvii twee Schat-meefters , in
\'tjaer cId ccc xcii een, en in veel andere
jaren weer twee. Sedert het jaer cId cccc
VI11 hebben \'er twee Secretariflèn geweeft , en
te voren, niet meer dan een. Daer fijn oock
twee Penfionarifèn, oft Raets-mannen, doch te
voren was \'er oock maer een. Voorts , dewijl
by ouds het befte deel van de Raet in mannen
van adelijck geflacht beftonden , fbo fal ick
eenigen van defè geflachten noemen : uyt d\'ou-
de geflachten, van defè ftadt gefproten, fijn die
van Tollenaer, Brant ^ Geyfe; en uyt d\'ingekome
ftammen die van Gracht, JValle en Halewjns, De
Schaeckers, Boeteliners, Vlienderbekens, Co-
fters, Coyegemers, Wielanders, Ruebeners, en
Heckers, die alle vermaert, en in bediening van
de Raet geweeft hebben, fijn verftorven.

Het grootfte deel van \'t volk,dat vaerdigh ter
hant, en gaeu van vernuft is, laet fich gemeen-
lijck in een der vier krijghs-ordeningen, oft der
drie Poëtifèhe vergaderingen infchrijven. On-
der de krijghs-ordeningen munt voornameiijck
uyt, in achting en ouduieyt, S. loris Gilde, dat
de ftale boogh gebruyckt. De Paus gaf hen ver-
lof, en de Biffchop gaf hen macht, in \'t jaer clo
ccc xLii, om een Kapel te ftichten, daer toe
fy al te voren vryheyt van de Graef hadden
verkregen. Veel edelen hebben dit Gilde met
hun tegenwoordigheydt vereert; gelijck Mat-
thaeus , Heer van HammeRogier Halewijn
Wilhelmus Baron van Heule ^ ïacob, Graef van
Hoorn Reynaldus van Brederode ; Antonius
van Croy, Heer van Gempiacum j en Gilebert
de la Bare, Heer van Mofcron: ja Hartogh Phi-
lippus vermengde fich, in\'tjaer cId cccc xl,
gelijck een gemeen Burger, in de fpelen van
Gent, en Ichoot^met fijn medebroeders, om de
prijs van verwinning. Waerom Ibuden wy hier
over verwondert fijn De prijs wierdt aen de
J\'rijfen he- konft cn verwinner gegeven. Want delè heb-
haeit. boven hun andere medemackers het lof in

de fpelen,de vidorie in de ftrijden,en de prijs in
d\'oefiènbanen verkregen : namelijck , te Ligny
in Henegouwen een groote filvere beker tot
Gent twee filvere vaten ^ t\'Athi, te Warwijck en
S. Om.er, t\'Arckegem aen de Leye, t\'Ifegem, te
Brugge, en te Damme,- in alle welcke lieden fy
de Collegien der andere fteden verre te boven
gingen. Ia fy wonnen , op een andere tijdt, tot
Iperen een filver fchip, feven marck fwaer, en
een hart, met vergulde hoornen, dat even fwaer
was; te RijiTel, een kop, op vier vergulde Leeu-
Vlaendcren-
"wenftaende; teBapauine in Artois, eh t\'Ypéreii
een heerlijcke kop t\'Yperen de tweede prijs;
te Miniariacum ^ Leuven, en té Gent de dar-
de prijs.

Het tweede Colegie of Der gadering yan Sehafliaen, Cvliegievm
in veertigh mannen beftaende^diemetde horen-
boogh fchieten , bloeyde voor \'tjaer van cId
cccc. Defe verfbrgen en hooren gemeenelijck
op de feeftdagen de goddelijcke dienft in de
Parochie-Kerck,en is in\'t jaer cId cccc xxiv
met veel voor-rechten begiftight. Sy heeft
oock veel prijfèn verkregen , gelijck voor eerft
tot Condé in Henegouwen, te LeuVen, te Brug-
ge de hooghfte prijs van twee vaten,van \'t befte
filver gemaeckt,en te Nivelle een filvere gordel;
te Valckenburgh de hooghfte prijs ,• te Brugge^
te Roffelaer,te Berchem aen de Schelde, t\'Ype-
ren, te Menen, te Lannoy, te Giftel, Warwijck
en Dadizele, daer mee fy, om hun verdienftcn>
vereert wierden.

Het derde is het Schutterlijck Collegie oft ver- ^jf
gadering, dat in \'t jaer c I d I d x i, met macht- ^
brieven van de Graef beveftight wierdt, fchoon
men bevindt dat het een weynigh na\'tjaer cId
l3 geweeft heeft. Het vierde\'is het Collegie der schermml
Schermersin\'cId Id Lx 11,wetten
van de Raet ontfing: van defe Collegien eert het
derde dc heylige Adrianus, en \'t vierde de hey-
lige Barnabas. Hun vergaderingen van Rheto-
rijken,om \'t verftant te fcherpen ingeftelt,wier-
den in \'tjaer clo Po xvi van d\'Ypenaers ge-
prefèn,en rijckelijck vergolden: van de welcken
die van S. Barbara in\'tjaer clo cccc xxvii
bloeyden , toen fy met een fèkerefbmme gelts
befchoncken wierden. Sy vercierden in \'t jaer
clo cccc Lxxiv een Kapel, toen fy van de
Biffchop vryheyt van fchatting verkregen had-
den. Sy behaelden oock treffelijcke prijfèn in
de fpelen, gelijck te Brugge in \'t jaer c I o c c c g ^
XXXi, te Sluys in\'tjaer clo cccc xLi,t\'Ou-
denaerden in\'tjaer clo cccc lx ii, en oock
daer na te Dendermonde en Mechelen. Daer
waren oock Antonianen yan de fonteyn, in \'t jaer
clo lo x beveftight, en eertijts voor d\'oudften
geacht; defè waren eertijts te Honfchoten eö
t\'Oudenaerden verwinners.Men vind daer noch
die van \'t H. Kruys,die,gelijck men befpeurt, in
\'tjaer clo ccccLi,en clo lo xvii,d\'eerfte van
Brugge met de hooghfte prijs weérgekeert fijn.
Daer fijn, behalven defe,noch Gebroederfchap-
3en, tot vermeerdering van de Godtvruchtig-
leyt, ter eeren van de heylige Euchariftie, van
Godtsmoeder, van Martinus, en van Cecilia,
die inde jaren van clo loxviii, xl, lx, en
Lxxi I i,met verfcheyde aflaten befchonken fijn.

Wat de Geeftelijckheyt aengaet, Mayer, hier Ceefleiijcks
in eenftemmigh met Arifirius van Doornick,
verhaek dat Chilperick, Koning van Vranck-
rijck, in\'t jaer lo Lxxviii, de konincklijcke
middelen en fchat in Doornick, met eenigh ge-
biedt van recht over de Vlamingen aen Cras-
mar , Biftchop van Doornick , gegeven heeft.
Hy fchrijft oock,dat Keyfer Lodewijck de Goe-
derriercn twaelf Autaren, en onder defè voor-
nameiijck die van Cortrijck, aen de Biffchop
weghgefchoncken heeft, om de goederen der
iij E z geefte-

^eefclij-cken te vermeerderen : \'t welck federt wierden in korte tijt van d\'aelmoelfen der bur-\'
oorfaeck van groote twift tuffchen de Graven gers opgemaeckt. De Kerck van dit Kloofter
en Biffchoppen heeft geweeft, vermits de leften wierd, in\'t jacr clo cccc Lxxx, door Biftchop
hun recht, en de Graven de befitting , als met Willem Bareliis , uyt de Minder-broeders van
handen cn tanden j vaft Melden. De Biffchop Doornick gekofen , aen de heylige Maeght en
van.Boor- had dit wel, in\'tjaer clo xxv 11, aen de Graef Martelares Barbara gewijdt. Maerfy, in\'tjaer
overgegeven,doch voor fekere tijt. DeBiffdiop clo lo Lxxvi 11, verwoeft, wierdt in\'tjaer
Symon deê in \'tjaer clo c xxvi 11 fijn uyt- clo lo Lxxxi i weêr herbout,en gewijd; doch
terfte vermogen, om weêr in fijn geheel en vo- is daer na,in \'tjaer clo loc 111, met het heele
rige ftaet geftelt te worden, te meer, vermits hy Kloofter, verbrant. Maer fy is federt, door de
groot betrouwen op de macht en achtbaerheyt miltdadigheyt der Burgers, die daerom hoogh
van de Koning en Graef hadt. Maer de gene, te prijfèn fijn,weêr opgebout, en van lacob Bla-
die de voorgenoemde Autaren befaten, ftelden faeus gewijdt.

fich foo krachtelij ck tegen hem, dat\'er niets De van Rijffel, in\'tjaer clo 1:5 DminicA-

uytgerecht wierd ; want de Graef, meer macht xLv in defè ftadt hun heylige leftèn doende,
en vermogen hebbende, behield hen. Doch hy kregen daer oock een plaets en wooning.
vergoldt echter de Biffchop, dien hy de voor- De Jefuiten fijn daer in \'t jaer c I o I o lxxxi 11 lefiütm,
ftant en de heerfchappy over de Kanonicken gekomen, en verkregen daer terftont wooning,
Coiieaiamen mcêdcelde. De Graef Balduinus van Conftanti- met de Kerck van de heylige Geeft, en het huys
vandehey- nopelcn,de Kapcllc van\'t oudt kafteel vcrgroot van d\'oude mannen, die men fèdert in de ka-
ligeMma. j^^fj^gß^g^ (]ie nu tot een Kanonicks huys vér- fteel-ftraet bracht. Hun Collegie wierd daer na
ändert is, ftichtte een Collegie van twaelf Ka- met gebouwen vergrooten door een boven-
nonicken,mct een Deken,en befchonck dat met gewoone miltdadigheyt van de Raet, in \'t jaer
inkomften, en met het voorrecht van de Paro- clo loc vii , het fondament van een nieuwe
chie-kerck; en loanna en Margarita, fijn doch- Kerck geleght.

ters , hun vaderlijcke beloften en voorbeelt na- Het oude Begijnhof, door de Graef voor
volgende, vermeerderden defè giften. Ia men \'tjaer clo cc xLi begonnen,en van hem een
vindt dat, in\'t jaer clo c cc xlviii, de Graef huys, met eenige inkomften verkregen hebben-
de Bedienaers van defe kerck van alle tollen en de , ontfing , in \'tjaer clo cc L, eenige infèt-
Tmchie, belaftingen der Burgers ontflagen heeft. Dc tingen van de Raet, en van de Kanonicken, en
Parochie-kerck, de welcke, gelijck ickfègh,aen wierd in \'t jaer clo ccc iii van de Franfèhen
Martinus, Biffchop van Tours, gewijd is, heeft, verbrant; doch door de gaven der Godtvruch-
fbo men gelooft, de heylige Eloy tot haer ftich- tige lieden weêr opgerecht. De Religieufèn oft
ter, cn wierd in \'t j aer loc l x ii i gebout; en Nonnen van Simy (t\'onrecht van\' t gemeen Sion j^« Kko-
die van Cortrijck houden hem, metS. Aman- genoemt) namen hun begin van hun Stichter
dus, voor hunne Apoftelen. lAm feght dat S, Eloy Pieter Heefè , een gehuwt man, die, met verlof
aen de Cortrijckers de beginfelen yan de Godtyruchtigheyt van d\'overigheyt,drie Nonnen van S. Francifcus
geleert, en hun kerck grooter gemaeckt heeft, fèght Ordre uyt Oudenaerden ontboden hebbende,
Mayer, in\'t eerfte boeck van Vlaenderen. Defe in\'tjaer clo cccc xxix, heur fijn huys toe-
Parochie ftreckt fich naer de zuyd-fijde wijdt wees, en fich felf daer na in\'t Kloofter van Sint
over \'t lant uyt, en heeft twee Paftooren, ge- Omer begaf Maer defè Nonnen, in \'tjaer clo
lijck Janfenim en Simonm, tot de Biffchoppelijke ccccxxxii, een huys, dat bequamer tot het
waerdigheydt in Vlaenderen verheven. Men Kloofter-gebruyck was , in Nieyeldriefch verkre-
leeft oock, dat de heylige Amandus een bede- gen hebbende, begonnen een Kloofter te ftich-
plaets aen de Leye ftichtte , die men noch he- ten, onder de toeficht van de Deken en Paftoor
den fiet, en dat hy daer fekere broeders infèt- van Cortrijck, die Moeders verkofen, tot dat fy
te, die op de herberging der behoeftigen fbu- in\'tjaer clo cccc xlvii heur eygen recht,
den letten. Defe plaets is heden een Parochie, en macht van hun plaets te vergrooten , en
en een lidt van d\'Abdy van Elnone,in de welcke een eyge Biechtvader te verkiefèn, verkregen,
men noch heden vindt de hantveft van Graef Sy droegen kleederen van afchgraeuwe verwe;
Clemens,^ew de ypaerden oft herbergiers yan S.Amand en hun hooftdeckfèl, tot op heur fchouders ko-
het Graefjchap yan Bonaerd (fbo veel te feggen als mende, was fwart, tot dat in \'tjaer c lo lo iv
goede en vruchtbare aerde)by Cortrijck gevende, heur overfte vrou, Amaldina Snellaerts, op haer
\'t welck een groot deel van \'t lant over de Leye uytterfte leggende, met een groot deel der Su-
beflaet. Defe Parochie van S.Amand, treffe- fteren, d\'ordre van de H. Auguftinus aennam.
lijck van dAbt Nicolaus de Bois begiftight. DeFrancifcaneNonnen, T^m\'^^ genoemt, TmUrkn,
bloeyt tegenwoordigh. die nu de fiecken beforgen, en voortijts bedel-

Wat de Kloofters aengaet, wy bevinden dat den,fijn heur begin verplicht aen Gregorius van
Francifca- ket mannen-kloofter der Erancifcaners, in \'t jaer Hooghftraten, Paftoor van Martinus Kerck,die
clo cccc lv, door d\'achtbaerheyt van Cali- in\'tjaer clo cccc xvii fijn huys, met al fijn
ftus de derde , en door gunft van Hartogh Phi- huysgewaed, aen heur fchonck. Sy verhuyfden
lippus gefticht wierdt. Galtet Halewijn leyde federt, in \'t jaer clo cccc xxx 111, in\'t huys,
d\'eerfte fteen daer af, en loannes de Vrient gaf \'t welck Egidius de Tollenaer verkregen hadt,
de gront daer toe. Ivanus Geys, Willem en daerfy, die fwarte kleederen dragen, een Ka-
Martinus Noppe befchickten een groot deel van pelle ftichtten. De Nonnen,die de toeficht over
de koften daer af, en de kamers en heyningen het rijck Gafthuys van de heylige Maeght heb- Gaßhujs.

ben, en dé fiecken en vreemdelingen bedienen,
ontfingen hun befondere regel van ïohannes,
Biffchop der Nerviers, die hen bequame rege-
len tot defe inflelling,en in\'tjaer cl d cc X een
Prioreffe gaf, en van Gravin lohanna met een
jarelijckfche inkomfl van hondert fchellingen
befchoncken wierden. Maer toen, in \'t jaer c I d
c c c xxv, ditgaflhuys verwoefl was,gaf de Graef
(gelijkmenbevind,)in\'tjacrcIo ccc xxviii,
drie hondert Parijfche ponden, die de fladt aen
hem fchuldigh was, tot wêer-oprechting van
defe plaets. De PriorefTe word door de ftemmen
der Nonnen, en door de tufTchen^iandeling der
drie mannen, die van de Graef,Biffchop en Raet
tot de bediening van d\'inkomfl van dit huys ge-
ftelt fijn, verkofen, byna altijdt van edele af-
komft. Als een plaets, door de doot van eenige
Non open ftaet, word \'er door de Raet en Prio-
reffe gefamentlijck een ander ingeftelt, volgens
de Willekeur, in\'tjaer cIo ccc Lxvni door
de Graef gegeven.

Daer fijn acht Gafthuyfên, alle met de naem
van S.Nicolaes genoemt.Hun plicht is de vreem-
delingen t\'ontfangen, de jonge kinderen op te
voeden, en in alle hantwercken t\'onderwijfen.
Sy deden hun dienft in de Kerck, die van S. Ni-
colaes gebroederfchap gefticht wierdt. Defe
Gafthuyfên hebben tot hun ftichter Daniël Va-
leinhem, die hen met een jarelijckfche gift van
dertigh rafieren oft facken korens tot onder-
ftant van \'t Gafthuys , in\'t jaer clo ccc lix,
befchonck.\'De Biflchop Philippus beveftighde
defè gift,in \'t jaer c I d ccc Lxxi i,- en dit Gaft-
huys wierd door d\'oorlogen in\'tjaer clo cccc
verwoeft, en in \'tjaer c T d cccc Lxxxvi 11 ver-
brant, federt weer opgebout, en eyndelijck in
defè geftalte, die het noch heeft, vergroot.

Behalven defè Gafthuyfên fijn \'er noch ver-
fcheyde anderen,gelijck dat van S.Ioris, door de
gebroederfchap der Burgers, die fijn naem voe-
ren , eertijdts gefticht, niet verre van de kapel,
daer de Biffchop hen, in\'tjaer cId ccc xlii,
toegelaten heeft hun Godsdienft te doen. Noch
een Gafthuys van S. Eloy, by d\'oude kapel, die
^en de felve Heyligh gewijdt is, die, gelijck de
geheughfchriftengetuygen,in\'tjaer clo ccc
VIII gebloeyt heeft. Doch de Raet beftierde
haer inkomften in \'tjaer c I d c c c xxv.

Voorts, men vindt daer oock een Huys der
Melaetfèhen, wiens kapel, door de laetft-ge-
voerde oorlogen verwoeft fijnde, weer opge-
bout is. De Godsdienft van d\'oude kapel wierdt
in\'tjaer cl D lo ii opgerecht,en defè kerckin
\'tjaer clo cc xcvii gewijd, \'t Gene, dat daer
rontom is, plagh van de Nonnen, die de fiecken
bedienden, bewoont te worden. Maer fy fijn al
over twee eeuwen van daer gevoert, en werelt-
lijcke perfbonen in hun plaets geftelt, aen de
wekken de Raet en Geeftelijckheydt in\'tjaer
cId cccc li, eenige infèttingen, tot de be-
ftiering daer af, beraemt hebben.

Men moet oock niet vergeten de Gafthuyfên,
foo wel voor d\'oude mannen , als voor d\'oude
vrouwen,doch ongehuwtfijnde. Wat het vrou-
wen Gafthuys aengaet, men vind verhael daer
afin d\'oude boecken van de ftadt: maer \'t huys
Vlaenderen»

der oude mannen is nieuwelijcks opgerecht^
daer fy, fonder iets te betalen, woonen, en hun
deel van de gemeene tafel hebben.

Men moet oock niet de Scholen der armen Sikim,
verfwijgen , daer d\'arme kinderen gevoed, on-
derwefen en gekleed worden, tot dat fy oudt en
wijs genoegh fijn om de keft te winnen. Het
fchool der jongens is onlangs opgerecht, maer
dat van de meysjes in \'t jaer cId Id c vm,
door Willem Braye Priefter, en lan Dondelet^
die de ftichters\' daer af fijn. D\'eerfte gaf hen
\'t huys, en d\'ander befchonck hen met eenige
gifte. Oock niet de trefFelijcke Biblioteeck, by
teftament van Francifcus Potens, Aertspriefter
en Paftoor, aen de Raet gefchoncken , van de
welcke de toeficht en vooghdy onlangs aen de
lefijiten en Francifcanen overgegeven is.

Men vind daer oock de kapellen van de Moe- K^eiluf}.
der Gods ter Noot, ter Olm, ter Waeyenbergh,
en ter Put: oock de kapel van lerufalem in de
voorftadt ^ cn die van \'tHof, daer, met toela^
ting van de Paus, in\'tjaer cId cccc xxxiv, de
heylige dienft gepleeght wierd. Daer fijn noch
veel andere diergelijcke gebouwen,van de God-
vruchtige Burgers gefticht, fchoon wy, door de
verwarelofing onfer voor-ouders, en door de
ramp der oorlogen,geen kennis daer afhebben.

Meti fiet daer oock de weveryen, in \'t jaer weverym,
cId cccc viii met voorrechten van Hertogh
lohannes verfien , die onlangs , gelijck de fèlve
Hertogh feght, door de brant, in\'tjaer cIj
cccc I, vergaen waren. De fèlve Hertogh be-.
veftight oock de vryheyt der Volders, in \'t jaer
cl d ccc xlviii toegeftaen; oock der Vkéfcli-
houwers, in \'tjaer cl3 ccc lxxvii, en der Vif-
fchers in de felve tijdt. De felve Hertogh veran-
derde oock de paerde-marckt, die drie dagen
duurt, en te voren op de ïbndagh voor S. Laii-
rens dagh begon : want hy vcrfetie defe marckt
tot de volgende dagh na S. Bartholoiiiens.

Hy beval oock, in \'tjaer clo cccc L i v, dat
de goederen en middelen der ingebore Burgers
aen de naefte erfgenamen van de moeder fou-
den komen, en dit volgens de gewoonte van
Cortrijck.

Dit volck is oock allengs in getal feer ver- o^ervksi
meerdert, gelijck fulcks betuyght wordt door de
Bulk van Paus Eugenius, in\'tjaer cId cccc
XXXIV te Florenfen gegeven,daer in hy aen de
Deken van Brugge beveelt drie Parochiën in de
ftadt op te rechten , om dat d\'een, noch heden
in wefèn fijnde, niet groot genoegh voor vijf-
en-twintigh duyfent menfchen was , die, gelijck
men feyde, in de ftadt waren.

kk heb, uyt een kleyn bericht-fchrift, by
S. Eloy gevonden, verftaen dat \'er in\'t jaer c IO
cccc Lxiv fès duyfent wevers in de ftad waren,
en dat men daer voor de brant, onder Koning
Maximilianüs, byna drie duyfènt huyfen telde.

De ftedelingen hebben oock , door hun dap- Dapperhyt
perheyt, hooge achting verkregen , en trefie-^
lijcke betuygingen daer af aen hun Vorften ge-
daen, voornamelijck aen Hertogh lohannes,
in\'tjaer cl D cccc x, toeneen treffelijcke ben-^
de van Cortrijckers tegen d\'Armeniakers ftreed.

de ftadt Calis belegert hadt, bracht Gerard van gaet, geheele landen, door boftchen, beemden^
Giftel de felve Cortrijckers derwaerts : gelijck ackers, hoven, bergen, en vlackten onderjfchey-
oock,in \'tjaer cïo cccc l 11, de Graef Stam- den , en dit alles met foo groote konft, dat ee-
:)anus hen tegen te Gentenaers uytvoerde , die nigh Apelles naeuwelijcks met fijn pinceel iets
ly dwong tegen hem te ftrijden , terwijl Beau- beter fou konnen afmalen , en met foo groote
mont , Maerfchaick van Bourgondien, de ftadt verandering , dat men naeuwelijcks kan begrij-
befchermde : in voegen dat, toen de Gente- pen, hoe de hant alle gelchape dingen , die van
naers in de vlucht geflagen en verftrooyt wa- \'t oogh onderfcheyden worden, kan na-maken.
ren,Eclonia door de befettelingen verbrandt Dit lijnwaet is oock fbo helder, fliy ver, wit en
wierdt. Ia de Cortrijckers hebben altijdt ten dun, dat de gene , die het fèlve, om gebleeckt
dienft der Hertogen van Bourgondien gereet te worden, op de vlackte van \'t veldt uytge-
geftaen, en dapper in de wapenen, en volftan- ftreckt , en als eenparige golven van de zee
digh in hun getrouheyt geweeft. fich bewegen fiet, daer af als verblint wordt.

remoefïing Maer het fchijnt dat defè ftadt als een bloem, Keyfer Karei, om de vervoering van defè en laermmkt.
m-^dsjlad. verandering der tijden onderworpenis, andere waren te bevorderen , vergunde, door

geweeft heeft,vermits de lakenhandeling begon brieven , in \'t jaer clo lo xxx gegeven, aen
te vervallen. Want men bevindt dat de Gente- defè ftadt, ( behalven de voorgenoemde jaer-
naers, fich tegen Koning Maximiliaen opwer- marckt) noch een ander van acht dagen lang,
pende, in\'tjaer clo cccc ixxxvii fich mee- omtrent Paeffchen. Hy gaf aen de ftedelingen
fter van Cortrijck maeckten, en defè ftadt uyt- noch andere voor-rechten en vryheden,die niet
geplondert fouden hebben, fbo de ftedelingen te verachten fijn , ja fbodanigh, dat de ftadt en
niet vaerdigiilijck twaelf duyfènt gulden aen de Gemeente in fijn tijt een nieuwe geftalte kreegh.
krijghs-lieden opgebracht,en daer mee de Gen- Het aenmerckelijckfte, dat in de voorftadt -^^dyuan
tenaers neêrgefèt, en d\'oogen van hun vyanden gevonden wordt, is, behalven de kapel, een
verblint hadden. Sy bleef ondertuffchen belaft heerlijcke Abdy van d\'inftelling der Ciftertien-
met een befètting van vier hondert mannen,on- fèn , die de naem van een groen hof verkregen
der vier krijghs-overften van Gent. De voor- heeft. Sy wier d,in\'tjaer clo cc xxxviii,door
fteden wierden , na verloop van eenige jaren, lohanna en Agnes , dochters van Wouter Ro-
door de felve Gentenaers verbrant; en de ftadt denburgh ,in de Parochie van Marcken gefticht;
begon naer haer verwoefting en ondergang te maer van Beatrix, dochter van lohannes, Her-
neygen,gelijkdeVorft dat in de voorrechten en togh van Brabandt , en gemalin van Willem
hantveften van de jaren clo cccc xcvi,xcvni Dampierre, in\'tjaer clo cc lxxxv, derwaerts
en xcix verhaelt, die hen toeliet datfy, in plaets gebracht. Daer fiet ghy \'t gene, \'t welck, byna
van \'t fijn laken, daer af de nering heel verloo- met de fèlve woorden , Gramajus van de ftadt
penwas, de handel van eenigh grof laken fbu- Cortrijck gefchreven heeft. Voorts, behalven
den invoeren ; welcks infettingen fèdert , in \'t gewach, dat in d\'aenteeckeningen van \'t Key-
\'t jaer cl O lo xxv, van de Raet vermeerdert ferrijck van Cortrijck gemaeckt wordt, fbo ge-
fijn. De felve Raet, om de fchade en vervalling denckt oock Karei de Kale aen het volck van
van de ftadt te verbeteren, die door de Franfche Cortrijck, (gelijck Mirasus in fijn laer-boecken
oorlogen fwarelijck geplaeght was, beftemde en van Nederlandt aenteeckent) die dat het dorp
befloot,door brieven, van \'tjaer clo lo xx i x, Cmtrkifum noemt. Befie oock Sirm.undus in fijn
dat men, op de koften en belafHng van de ftadt, capittelen van Keyfèr Lotharius, en Karei de
duyfènt fès hondert ponden grooten fbu lichten, Kale, Koning van Vranckrijck, door hem uyt-
om die tot de kooping der Engelfche lakenen te gegeven. Ick fal hier noch dit volgende by voe-
gebruycken, en defe lakenen aen de lakenhan- gen : voor eerft dat in \'t jaer Dc l de Kerck
delaers uyt te deelen, om een dubbelde nuttig- van S. Martijn, door de heylige Eloy, Biffchop
heyt voor \'t gemeen daer uyt te verkrijgen , uyt van Noyon en Doornick, gewijdt wierd, gelijck
de winft der gekochte lakenen, en om de laken- Gaf^eus in fijn Kerckelijcke Hiftorien , en ande-
werckery weêr op te rechten. Maer hier mee ren dat getuygen , van \'t welck de Cortrijckers
wierd niets uytgerecht; en defe middel was niet oock een beftandige en vafte overlevering van
krachtigh genoegh om dit gebreck te vergoe- hant tot hant hebben. Wy kennen , feght hy,
den. Men vondt dieshalven geraden, met ver- geen andere ftichters van onfe Kerck,dan d\'eer-
lof van de Graef, een nieuwe middel van we- fte Chriftenen van defe landen , die, gelijck
very, namelijck van lijnwaet, op te rechten, gelooffelijck is, haer op gemeene koften ge-
door welcke middel Cortrijck in alle deelen des fticht hebben.

werelts vermaert is geworden. Want fy maken Behalven de kloofters van defè ftadt, die van Capmijr>eH.x
lijnwaet,datfbodunenfijnis,datd\'anderefte- Gramajus in fijn gefchriften getelt worden,
den, fchoon fy fich meê met dit werck moeyen, fijn \'er noch voor eenige jaren de Capucijnen,
niet in konft tegen Cortrijck op mogen, fchoon oft Obfèrvanten, een enger regel onderhou-
fy met blcycken, en andere middelen , daer toe dende, gekomen, gelijck oock de Nonnen van
dienftigh,liun uytterfte vermogen doen. Want de felve ordening, die, een bequame plaets
fy weven niet alleen de v/apenen der Koningen gevonden hebbende, hier na, gelijck wy giffen,
en Vorften , dieren, bloemen , huyfen en men- een wooning , tot haer beroep dienftigh, fullen
fchen in Iimi lijnwaet, maer oock heele gefchie- verkrijgen, en het volck, door een trefFelijck
denilTen, jachtcn,ftrijden,fegepraien,en,\'t welck voorbeek van Godtvruchtigheyt, in Godsdienft
alle begrijp van \'t men^helijck vernuft te boven en heyligheyt beveiligen.

A c K E N is een aengenaem vleck
oft vryheydt,en door de menigte
der in^jToonders feer vermaert.

Mandere , die door haer toevloejing de Leyc
vermcerdert,befproeyt. Dit vleck heeft veel
luftige beemden, aengenaeme boftchen,
vruchtbare boomgaerden, en vrucht-dragen-
de ackers 5 t welck alleen feer vermakelijck
om taenfchou-^en is. Kort^ fy is gelijck een
kleyn acrdfch Paradijs,dat, om haer Heer te
^^^^^^ herbergen, een heerlijck Kafteel heeft. Defe
plaets Behoorde eertijdts aen Karei van Bor-
gonje, een man van voortreftelijcke edel-
neyt cn deucht, Graef van Wacken. Maer
fy is nu het eygendom van fijn foon Willem
Karei Vranc^cm n)an Borgonje, van fijns
moeders fijde uyt d\'edele ftam van Bronck-
ji^ank. gefproten. Defe plaets heeft alle we-
ken haer marckt-dagh op dingsdagh, op de
^jf^elck een groote menighte van menfchen
uyt Tielt, Ifegcm, Kortrijck, Engelmunfter,
en uyt alle plaetfen daer rontom, derwaerts
vloeyt. De Kerck is naer de heylige Petrus
en Catharine genoemt, en ftaet onder de
befcherming en voorftant van dc Abt van
S.Martijn,in de ftadDoornick. Het Gild van
S. Sebaftiaen is hier oock in hooge achting.
Defe vlecke leght omtrent drie mijlen van
Kortrijck^en vijf van Gent. De heerfchappy

is dickwijls (gelijck byna van alle andere ge-
beurt is) van meefters verwilTelt, en van t een
tot het ander geflacht overgegaen. Johannes Vtrfchey^
^an Oudenaerdeyktn\\Ap\\\\ws vader (gelijck de^^^^*^^\'
gemeene Regifters van Rupelmonde betuy-
gen) beleed,in \'t jaer cId cc Lxxx,dat hy, tot
een gift en gefchenck , Wacken , Flobeke,
Leftines, Merre, Pamele, Nokren, en \'t gene,
dat daer aen behoort, van de Graef van
Vlaenderen befat. Wacken heeft oock ge-
ftaen onder de heerfchappy des gefiachts van
Uterfwane, en federt onder Andreas An-
dreanus,Schepen van \'t Franconaet oft Vrye,
en Ontfanger van Keyfer Karei, van de we lek
Antonius van Borgonje, Heer van Kapelle ,
dat, met Andreas dochter, tot een bruyf-
fchat ontfing, die dit dus aen \'t geflacht van
Borgonje bracht. In dit gefelfchap was voor-
namelijck vermaert oAaolf njan Borgonje y
Admirael ter zee 5 Antonm^ de vader en
foon , en veel anderen; gelijck onlangs Ka-
rel vm \'Borgonje, Graef van Wacken, op-
perfte Schout der Gentenaers, Colonel
van een Regiment, en Admirael van des Ko-r.
nings vloot by Duynkercken, die, terwijl
hy uyt al fijn vermogen pooghde de faeck
van de Koning,en de gemeente voor te ftaen^
en te befchermen, in t midden van fijn vyc-
rige loop wegh-geruckt wiert.

Et fcliijnt dat defe ftad ftadt gevoert foude worden, wierden de leften
haer naem nergens an- in \'t jaer cl3 lo xl v 111, en d\'eerften in\'t jaer
ders afgekregen heeft, clo lo x, door d\'achtbaerheyt van\'t Keyfer^
dan van dat de plaets, lijck vonnis bedwongen , met bevel van binnen
daer fy gebout is, de hun wallen geen dubbelt bier (gelijck fydat
twee talen van Vlaen- noemen) te brouwen, en fich met het dick bier
deren verdeelt, door van Meenen vrolijck te maken. Dit is oorfaeck
middel van de Leye, dat men, oock in defè ongelege en kommer-
en van dat de wage- lijcke tijdt, in ieder weeck meer dan duyfent
naers dickwils met hun ten van Meenen naer Rijffel voert. Ick, op fe-
wagens, die met alderhande koopmanfchappen kere tijdt nieusgierigh om te weten hoe groot
geladen fijn, over een houte brugh, op de Leye defe bierhandeling was, en geweeft, kreegh, na
gebout, trecken, \'t welck by ons Meemn oft naeukeurigh onderfbeck, tot bericht, dat\'er.
Mennen , en by de Romeynen Mmare genoemt voor defe oorlogen en beroerten in Nederlant,
wordt. ( Eemge noemen deje ipefting Ncmetacum, in hondert en vier brouweryen in defe ftadt waren,
\'t landt yan Rij£el, oft daer omtrent gelegen, gelijck en dat, toen aen deRaet,tcn dienft van de ftad,\'
fuMs te fien is hy Hieronymus Surita, in fijn aenteecke- en tot onderhouding-der gemeene gebouwen,
ningen op Antoninus reys.) De macht-brief van He- geoorloft was, een halve ftuyver t\'ontfangen,
negou noemt Meenen naer \'t getal van een me- defe fchatting voor vijf duyfènt gulden verpacht
nighte; en eenigen willen %gen dat defe ftadt wierd daer uyt het ongehoort en fchrickelijck
alleen als een fpeur en overblijffel der Mena- getal der vaten af te nemen is. De Vorft oock,
piers, en van \'t vleck Menapifcum is. Want al als Heer van de Leye, ontfangt fèkere tol van
de gene, die de gefchriften en regifters van He- alle waren, die, hoewel kleyn fijnde, nochtans
negouwen onderfbcht hebben, en voornamelijk jarelijcks fes duyfènt guldens opbrengt,
de gene, die de Duytfche tael kennen, en weten Wijders, defe ftadt heeft noch, als een van iTöf-r^^-
dat Menina: een vleck oft dorp van \'t oude Me- haer grootfte wonderen, een groote Koren-
napifcum geweeft heeft, verftaen dat Menapen meulen, die door de ftroom van de Leye om-
hy verkorting Menen gefeght en genoemt kan gedreven wordt, en met gemack in ieder uur
worden. Voorts, defe ftadt leght aen d\'oever achtien facken korens maelt. Defè meulen
van de vloet de Leye, die , naer de Latijnfche brengt fbo groote winft aen, dat de Vorft jaer-
tael, Lifa genoemt word. Defè vloet, in fijn bed lijcks daer af fes duyfènt gulden voor huur ont-
als overvloejende, befproeyt de ftadt van twee fangt, en heeft fbo groot gebiedt, dat niemant
fijden, en levert, door een befbndere aert van binnen d\'eerfte merck-fteen van de ftadt fijn
fijn gront, een feer bequaem water, om bier af graen elders ter meulen mach brengen: ja de
te brouwen , uyt, gelijck de gene, die aen de Baljuw heeft macht, om, als \'t hem belieft, de
naefte oever van de ftadt woonen, bevinden ,• huyfèn der befbndere lieden uyt defè inficht te
want fy, uyt een fèlve vloet water fcheppende, befbecken. Dat meer is, de Hoogh-Baljuw van
brouwenbier daer af, \'t welck een heel andere de heerfchappy van Meenen moet,uyt oorfaeck
finaeck, dan dat van de ftadt h^eft. Dit is oor- van de Vorftelijcke koren-meulen , met fijn
faeck dat de voornaemfte handeling , en de knechten en verplichtelingen, de wegen, naer
grootfte rijckdom van de ftadt in het brouwen de voorgenoemde meulen iireckende, befichti-
van\'t bier beftaen heeft, tot het welck dc fte- gen, fonder in ficht op eenigh ander gebiedt te
delingen fich begeven hebben: ja fy brouwen hebben, en dit een mijl m \'t ront, op dat de ge-
daer tot hun eyge voordeel en welflant, foo nc, die onder defe koren-mculenbehooren,geen
goet en trefFelijck bier,dat de vermaertfte drinc- onfchult konnen bybrengen, foo fy met komen,
\'Iers van Vlaenderen, Arthois en Henegouwen en op datfy, niet komende, dadelijcke boete
daer na altijdt feer verlangt en begeerigh ge- betalen fouden. , , , t

weeft hebben. De Vorften oock, fich als goede Dit fy genoegh van de nuttigheden des vloets
en wijfe Huys-vaders dragende, en aen ieder lid gefeght, voor de welck het landt geenfins in
fijn eyge winft en voordeel meêdeelende , heb- goetheyt en pdienftigheyt befwijckt, en dat
ben defe befondere koopmanfchap en bierhan- om de vette kapoenen , die daer in overvloet
delincT aen de Meenenaers beveftight,cn aen hen gemeft worden, te prijfen is. Hier op fien oock
vryheyt gegeven van hun bieren overal, daer \'t defe regelen, uyt de braedwinckels getrocken :
hen belieft,te voeren,en hen in\'t jaer cl o I o xc, ^osfifis atquefames cruciat,properate Meninas,
en daer na tolvry van alle bieren, die buyten ge- mcapiat capus efl, Cereris i^s, m^ capiatur.
voert worden, gemaeckt, fchoon alle andere fte- Men bemocyt fich in defe ftadt oock met de iveverj.

denvandatGraeffchapfchattingdaerafbetalen wevery; en men vindt daer voornamelijck de

moeten. Dat meer is,toen de RijfFelers, hun ge- ftapel van t garen, \'t welck groote winft geeft,
buren,van niit aengeprickelt, alleenlijck aen hun Graef Lodewijck, de heerfchappy van Meenen
burgers eenigh kleyn bier van Meenen toelieten, toen meuweli icks verkregen hebbende, maeck-
en dus de vreemde bieren tendeele uytfloten,en te, om defe handeling te verftercken, in \'t jaer
het bier van Meenen met fekere tol en fchatting clo ccc lx, verfcheyde wetten, daer door hy
begonnen te belaften, en toen die van S. Omer aen de Baljuw en Schepenen gebood, op ver-
niet wilden toelaten , dat \'er ander bier in hun beurte van lekere boete, de weeck-marckt op Mmk^n.

	........
	li lmiI" \'\' - """"



\'-\'\'\'\'"üii\'.r
\'\'■\'\'\'iji;!!,,!"\'»«-.\'......... \'\'\'Jmwim.\':!......
-\'•i-vj;,» .....Sllii.ii;;/ ...............	...... ......

•v.vV?\'"""". • --.\'.\' ...................... ,)v>>"!>;,<;,■•(\'!!!!•\'\'•\'^•vSv\'\'"\'"\'""""".ijffvüV.....

■\'»"l""" ■ .S.,^^\\\\\\\\.,.„.^„1U ..........................Hl. ..,.„,, .■■ 1 I II V!,...Ijlin

Saterdagh, en een vrye laer-marckt van drie in\'tjaer cId Id lxxxv, een groot deel der
dagen, op d\'achtiende Odober beginnende , te huylèn, ten deel door brant, en ten deel onder
doen afkondigen j in voegen dat defe met recht fchijn van de ftadt te verftercken,verdelght wa-
voor de ftichter van defè\'ftadt behoort gehou- ren, verdween de laken-makery geheel, en daer
den te worden , die op de grontveft, van hem bleef naeuwelijcks het derde deel der brouwers,
geleght, naerftelijck om hoogh geftegen is. De Burgers echter,fich grootmoedighin tegen-
Philippus,lbon des Konings vanVranckrijck, fpoet betoonende , verwonnen defè Iwarighe-
door brieven van \'tjaer cId ccc xcix aen- den, die door de gewoonte van te dragen lich-
wijlènde dat dit Leen-recht verbeurt gemaeckt ter worden,en bouwden van nieus een trefFelijck
was, uyt oorfaeck van de moort fijns broeders, Stadt-huys , en, door de miltdadigheydt vanlo-
door de Heer van defe plaets bedreven, en Col- hannes de la Coufture, Canoniek van Comines,
lard tot Ontfanger der inkomft van Meenen ver- geholpen, een Kloofter voor de Capucijnen, in capdjnen.
kofèn hebbende, beveftighde het gebruyck van \'tjaer cId lo c ii. De kerck wierdt in \'tjaer
fèven Schepenen te verkiefèn , \'t welckgemee- cId Id c viii^ met toeftemming derDoor-
nelijck door d\'onderfaten van Meenen gedaen nickers , onder de welcke fy ftaen, door dc
wierd. Dit gebruyck duurde lange tijdt, en tot Biffchop van Yperen , op de negentiende van
aen\'tjaer cId lo lxxvii, federt welcke tij t Slachtmaent, gewijdt.

de Vorft, uyt oorfaeck van de Nederlandtfche Daer was te voren geen kloofter voor de
oorlogh, en tegen d\'oude gewoonte, defè Ove- mannen in defè ftadt, maer alleenlijck een ver- fihpNon^
righeyt door fijn CommiftariiTengemaektheeft. gadering van Auguftijnfche Nonnen, die fèdert
Dit is d\'oorfaeck dat,hoewel de Schepenen door net jaer cId cccc xl opgerecht en ingeftelt
de Commiffariffen van de Vorft verkofèn wor- wierden, om de vreemdelingen in \'t gafthuys
den, de rekening van de ftadt niet voor de ge- van de heylige Georgius te dienen,
melde Heeren gedaen wordt, maer voor de Pre- Behalven de Parochie-kercken van Godts iPar&chk\'
fident oftVoorfitter van de Rijffelfche kamer,en Moeder, en van Magdalena, fijn \'er noch d\'ou-
voor d\'algemeene Threforier en Schat-bewaer- de kerck van lohannes onthoofding,en de nieu-
der van Weft-Vlaenderen,die, by apoftille op de we kerck van de heylige Vedaftus, die beyde
rekening, aen de Hoogh-Baljuw en Schepenen onder de Henegouwers ftaen, van de welcke
beveelt, dat men, naer d\'oude gewoonte, uyt de men de lefte over omtrent fèventigh jaren met
Leen-rnannen en onderfaten van de heerfchap- een nieu Koor, gelijck de muren getuygen, be-
py van Meenen, Schepenen verkiefèn fal, en dat gon te vergieren, te weten in de tijdt van Val-
de Hoogh-Baljuw (dus wordt hy in Philippus ther Patin, een heel vermaert Schout, die oock
brieven genoemt, met d\'amptlieden ten minflen de vinder van de voorfèyde meulen geacht
vier fiillen noemen,en de gene,die verkofèn fijn, wordt. Men vindt daer noch een graffchrift,
d\'andere drie, en dat de Hoogh-Baljuw weer, \'t welck dufdanigh luydt:
en d\'andere Schepenen gefamentlijk acht Raets- Avete^fayete humanis manihus quotquotpropterfe^
heeren verkiefen. En hoewel d\'opperfte Rech- pulchrum nonpukhrum D. Crifpini Danden Berghe, puU
van \'t drievoudigh-recht niet onder de chn de dyitate Meninenji meriti, hoe mommentum

macht der Heeren gewent fijn te ftaen,foo beval mentem yeflram monere imo moipere humanitus experi-
echter Koning Philippus, in \'tjaer cl o cccc mnL Fayißifne uno AlPe ? Avete, Dalete. Optime me-
Lxi II , defe fladt het hooft van dertien Pa- rentimarito rite yidua, mosrentes filii optima parenti
rochien noemende,de fbrgh en toeficht van het pojuerunt. Dat is :
drievoudigh recht aen de Baljuw en Schepenen. Weeflgegroet, hegunflight d\'ol>erkden^ en belijd alle
By privilegiën en voor-rechten van Maxi- dat ghy aen dit graf, hoeyoel niet heerlijck ,ipan Crifpi-
miliaen fijn oock de gilden der Schutters, en de nus yan den Bergh , die treffelijcke dienflen aen de fladt
hantwercks-lieden, in gilden onderfcheyden, Meenen gedaen heeft, en om dit gedenckteecken , uypgeeß
ingevoert, onder de welcke de Brouwers, en menfchelijcker yoijfegevoelt Dermaent en bestogen. Sub
foo wel wolle- als linne-wevers uytfteecken. ghytniet met een groet begunßigen? J^eeß gegroet, Vaert
Defe alle fijn foo fterck in getal, dat eenige, W. De bedruckte\'Sï>edmp,en de bedroefde kinderen heb-
door nieusgierigheydt gedreven, tot twee hon- ben dit ipoor hun -^aerdegemael,en befle yader opgerecht.
dert werck-meefters getelt hebben; Ick geloof Men vind daer noch een andere grafftede van
oock niet dat \'er, naer de kleynheydt van de Roelant de Vicq, Noofthove genoemt. Baljuw
plaets, eenige ftadt in geheel Nederlant is, die van \'t hoogh gerecht van Waurin, in \'t j aer c 13
foo groot gewin aen haer Heer en Vorft toe- lo lxxx, in d\'aenfchouwing der ftedelingen een
brengt, en die oock, door d\'al te groote toela- heerlijcke doot in de ftrijt geftorven , en van de
ting van de Vorft,meer dan eenige andere plaets vyanden daer begraven. Daer plagh oock, by 00de
van Vlaenderen , met befèttingen en krijghs- de gedachtenis onfèr vaderen, een oude Man-
laften befwaert was \'t welck oock veroorfäeck- nen-huys te fijn, \'t welck aen dertigh oude He-
te datfy veel van haer krachten verloren heeft, den hulp en byftant befbrghde. Men vond daer
en d\'oude glans, die fy verkregen had, vermin- eertijdts mee een hooge School voor de gelet-
dert is. De Heeren Staten begonnen haer met terde lieden , \'t welck te weegh gebracht heeft
een graft en muur t\'omringen, maer lieten dit dat \'er veel geleerde mannen uyt defe ftadt te ^
werck fteken, uyt oorfaeck van d\'al te groote voorfchijn gekomen fijn: gelijk lacobus Gargan- (bekerde
omkring van de ftadt, tot dat Montigny , in tius lefiiit, lohannes Robaixius Predicker (^ej- mannen.
\'tjaer clo lo lxxvï 11, d\'omkring daer af een Canonicken,N. van der Elft, en lohannes Snep-
weynigh verkleynt hebbende , de muren en gats Prooft van Loo,PetrusPapius, Over fte van
poorten foodanigh boude, gelijck die noch he- de hooge School,die,onder veel andere, Vendi-
den tefien fijn. Maer toen in fijn tij t, te weten vilius^Biffchop van Doornik^ onderwefen heeft.

A s s E L is gebouwt gefticht is, die d eerfte de ftadt Gent met
op een der uytfteec- muuren omringt heeft; maer fy is nochtans
kentfte bergen van ouder, en miftchien voor hem gebout, en
geheel Weft-Vlaen- alleenlijck van hem vermaeckt) en met twee
deren, en als \'t hooft \'vergaderingen der Frießers \'verkiert: en hoe-
op een lichaem van weiß heden noch "vvel en dicht bewoont iSyfi
een luftige en aenge- was ß nochtans eertijts, gelijck men ^verhaelt,
name landts-dou. Ia \'veelgrooter, vaßer en flercker. Antoninus
ghy ftilt defe ftadt, befchrijft, dat \'er van dit kafteel af verfchey-
als ghy haer aenfchout, Tempe , en \'t luft- de wegen, oft leger-banen, door de Romey-
hof van Theftalien noemen. Men ftet daer nen voor Chriftus geboorte , oft van hare
een oudt kafteel, op een bergh gefticht, van krijghs-heden , en door de vlijt der inwoon-
de welcke wy namaels breeder füllen fpreec- ders gebaent ftjn : Van Caffel, feght hy, deur
ken. Sy was eertijdts de voornaemfte vefting Compendium naer ^oornicL
en tegenweer van Vlaenderen, tegen de Fran- Stegers.m Latijn Minariacum,cn in Franfch
fchen voornamelijck , en oock tegen dan- ^^/m genoemt, leght niet verre van\'t dorp
dere vyanden van dit landtfchap. De Caife- Merville. De groote wegen echter, die in
Iers behouden hier af noch hun naem , en feecker getal daer te famen loopen, ftrecken
worden in Nederlandfche tael Voor-\'uechters niet naer Mergen , dat is, naer het dorp van
genoemt ; want fy hebben dickwijls het Mouront, maer geleyden noch recht naer de
ipits der legeren aengevoert, de Koning van brugh , die over de vloet de Leye leght, ge-
Vranckrijck met ftjn leger in de vlucht ge- lijck March an tius in fijn befchrijving van
flagen , en d\'eerften de gedurige aenvallen Cafl\'el feght. De groote wegen, van de Ro-
der Franichen tegen-geftaen. Sy fou onge- meynen, gelijck men gelooft, met Bethuni-
twijffek een groote en feer machtige ftadt fche fteen gevloert,geleyden van CalTel in ver-
fijn geworden, indien fy, gelijck Gramma- fcheyde plaetfen; eenigen deur Strafei, Noort-
jus cn anderen aenteeckenen , niet tot ver- berck, en de brugh van Stegers, naer Baf-
fcheyde malen door brant en oorlogh ver- fée, en eenigen deur Poperingen , Vlamer-
delght was geweeft. Gelijck fy noch onlangs, tingen, Mercken en Heften naer Brugge en
op S. Hieronymus dagh , in \'t j aer i 6" 31, Rodenburgh. Defe voorname wegen fijn
t verderfvan \'t vuur, by geval ontvonckt, vier in \'t getal 3 maer men moet hier noch de
geleden,en daer door een groot deel van haer vijfde by voegen , die van dele vefting naer
huyfen verloren heeft. Maer fy is echter uyt ßolonje ftreckt , gelijck onlangs P. Baldui-
defe afch grooter en heerlijcker verrefen, dan nus Kabeljau, Priefter lefuit, een feer geleert
fy te voren was. De Schrijver van d\'Alden- man, aengewefen heeft. Laet ons oock, tot
burghfche Chronijck, tijdt-genoot van Karei meer verfeeckering, de tafelen van t Neder-
de Goede, Graef van Vlaenderen, gedenckt landfch Vranckrijck onder de Roomfche
aen het kafteel van Caftel, onder Robert de Keyfers, onlangs door Mir^us uytgegeven ,
Vries , die eroot vermaeck in defe plaets en dafbeeldmg der heir-banen, die daer in
fchiep.\' Vttkafieel, feght hy , ts van d\'ouden fijn, aenfchouwen :

op de top van een hooge bergh geflieht. Meyer
fpreeckt oock hier af m fijn eerfte ftuck van
de handehngen der Vlamingen, en acht, ge-
lijck hy uyt Antoninus reys befpeurt, dat dit
kafteel een vefting der Moriners was. fl/>r
ujt, feght hy, hlij^kt klaer genoegh, geltjck ick
acht y dat een groot deel van Vlaender en y ten
mmße voor Chrißus geboorte, voornameltjck

van de Mormers bewoond en gebout vvierd, Romeynen gefticht is , oft milTchien al te

en dat du kafteel, heden Caffel genoemt , een voren van de Moriners felf, om hun grenfen

vermaerde en ftercke vefting der Morwers te befchermen, en dat het federt van de Ro-

wasy met meer dan vier van onfe mtjlen van meynen meenomen, en met hun befettin-

Terouane gelegen , van de welcke ^ntom^ gen verfterckt is , voornamelijck van lulius

nus nochtans negen maeckt. Welcke ftadt, op Ca^far, die de Belmfche volcken, van hem

de hooMe top van een bergh gefttcht, ^^^^^^^ verwonnen, en mionderheyt de Moriners,

ot^dkadeel (Ferreolus Locrius fchrijft m hier woonende, door defe middel onder fijn

firn Chronijck, dat dit kafteel van Odoacrus gehoorlaemheyt kon houden. Op de top van
Vlaenderen. - ^

de bergh f feght Buzelinus , in \'t eerfte boeck
ftjner laerboecken van Walfch-Vlaenderen)
\'Vertoonde fich de vefling Cajfel^ machtigh van
volck , en fterck , om dat men daer niet by kan
komsn,gelijck de vvacht-toren en vefling van
het geheele landfchap , en daerom met de naem
van Caflellum oft kafleel by de Romeynen be^
kent. Dit is oock \'t gevoelen van Adrianus
Schrieckius , lib. vi i Originum rerumque
Celticarum num. 133 en de felve Schrij-
ver in fijn eerfte Geographifche tafel der
felve oorfpronckelijckheden. Ve Burght y
feght hy , der Moriners oft KaHeel de ^Moe-
ringen, hy oAntoninm een vefimg op een bergh
in VVeft-Vlaenderen : Caftel by de J^Ieérlan-
ders, Caflologi by Flinim, Caftel hog , dat is
hooge \'Burght. Ttolem^us ftelt oock Caftellum
in Nederlandfch Vranckrijck. Daer fiet ghy
t gene , \\ welck Schrieckius hier af feght,
wiens gevoelen van vele toegeftemt word,en
die oock in hooge achting by my is. Grama-
jus noemt echter defe vefting Cati^letum , en
haelt d oorfprong van defe naem van elders,
en gaet, gelijck hy feght , de regifters van
S. Omer voorby , en keert fich, gelijck hy
acht, tot de ware oorfprong van defe naem,
die, mat wech-neming van een letter , Cats-
letum 3 en nu, met een fachter klanck, Caf
letum van de Latijnen , en Caftel van de
Neêrlanders genoemt word. De begiftiging
van Balinbergh, door de Gravin Adela aen
de Wateners gedaen , vertoont haer aen de
weft-fijde van de bergh Caletum, en neemt
defe twee letteren t s wech , gelijck met een
groote bevallij ckheydt gedaen wordt 3 op
dat niemandt fou twijfteien , dat defe naem
van de Gatten, een dapper en onverfaeght
volck onder de Heften, wiens hooft-ftadt
noch heden Gaffel genoemt wordt, geno-
menis , en niet van de Velocaffen, hier t on-
recht van Sabellicus geftelt, ( gelijck Mar-
chantius voor my waergenomen heeft) maer
die by de Cauxen , en aen d\'oever van de
Seinc,en van de Hepta geplaetft moeten wor-
den.

Men fiet oock niet verre van de ftadt een
feer hooge bergh , een der uytfteeckenfte
van geheel Vlaenderen, die noch tegenwoor-
digh Catshergh, dat is, bergh der Gatten ,
genoemt word. Soo dat ick, feght Grama-
jus, niet weet dat men iets klaerder en duy-
delijcker kan begeeren : en op dat defe uyt-
gang den geleerden niet vreemt fou fchijnen,
loo fal ick dit daer noch by voegen, dat men
bevind dat de benamingen der oude fteden
ten meeftendeel in etum uytgaen. Al de ge-
ne, die kennis van de Nederlandfche tael
hebben , weten wel dar Leyt, daer af de La-
tijns-gefinde letum maecken, een uytleyding
oft voortplanting betekent. Hier uyt fpruyt

A^t geleyden foo veelte feggen is, als de gene,
die wech treckt, eenige tijt lang te verlellen.
Men fiet dan dat de voortplanting der Gat-
ten derwaerts geleydt, en hier af haer naem
gekregen heeft. Maer wanneer ? Dit is niet
beter bekent, dan waerom in Antoninus reys
Caftellum van Taruana naer Bagacum ge-
noemt wordt 5 en foo weynigh , als oft Ca-
ftellum van He Romeynen op defe bergh ge-
bout is, en haer naem gekregen heeft van de
faeck , oft eer van de ftichter van defe reys,
die, door de gelijckheydt der twee ftemmen,
en door d\'onkunde van onfe tael, miffchien
bedrogen heeft geweeft. Doch dit fy foo het
wil, men kan betoonen dat defe plaets, die
van natuur foo fterck is, dat fy naeuwelijcks
door gewelt cn menfchelijcke wackerheydt
beftormt kan worden , en dat fy niet van de
Romeynen en Franfchen veracht heeft ge-
weeft , echter, hoe vaft en fterck fy oock
was, de raferny der Barbaren heeft beproeft,
cn geheel tot afch verdelghtis : invoegen
dat wy , door onkunde der dingen, en door
gebreck van Schrijvers , dickwijls gedwon-
gen fijn d oorfprong en \'t begin der fteden
van t vertreck der Barbaren te beginnen, en
daer van af te tellen. Ick bevind dan dat de-
fe vefting, met de zee-kuft , in \'t jaer ^18 ^
van Sifridus , Koning der Denen , geplon-
dert is. Maer defe ftadt wierdt federt van
Graef Arnulphus, die warelijck de naem van
Groot verkregen heeft, herbout, en weer
opgerecht, om tot een kafteel en fchans te-
gen die Barbaren, die de Gifners by de Mo-
rinen overwonnen hadden, te verftrecken.
Defe vefting wierd oock op de fteylte van de
felve bergh met een muur beftoten, en met
krijghs-wercken verfterckt, toen Robert de
Vries, onder fchijn van fijn neven te befcher-
men, maer in der daed om felf de heerfchap-
py aen fich te trecken, hier dc fetel van de
oorlogh verkoos. En hoewel, in \'t jaer c ï 3
c XXXI, een groot deel der kercke van de
heylige Petrus afgebrand was, foo wierd ech-
ter defe fchade in korte tijdt door de groot-
moedigheyt der burgers geboet, en de kerck
weder opgemaeckt. Het belang van defe
vefting dec oock, en met recht, dat Philip-
pus , Koning van Vranckrijck, fich ten oor-
ogh tegen Graef Ferdinandus berey/ende,
groote vlijt en neerftigheydt betoonue, om
defe fleutel van Vlaenderen in fijn macht tc
krijgen, en metbefetting te verforgen, ge-
lijck iri t jaer clo c c x i i i , en daer nae
oock in \'t jaer cId cc xcvii gedaen
wierd. lae hy, defe ftadt d eerfte voor herti,
en nootfaeckelijck voor de ftant fijner faec-
ken, vindende, maeckte fich daer af meefter
by verdrach,en trock haer uytGuidoos han-
den. Men fou achten dat defe ftadt toen ia

de handen van haer befchermer gevallen was,
om dat fy fonder vuur en fwaerc gewonnen
wierd, en des Konings fege fonder bloedt-
ftorting was , te meer dewijl weynigh tijdts
daer na, en binnen\'t jaer, de burgers weêr
aen hen felven overgegeven, en in vryheydt
geftelt wierden , met hun Graef, volgens de
voorwaerden van vrede, die daer af gemaekt
enafgekondightfijn, gelijck onfe hiftorien
getuygen. Maer het ging heel anders in \'t
acht-en-twintighfte jaer van de volgende
eeuw , toen haer landt tot de plaets van de
ftrijdt, en het kafteel tot beroerten, en tot
cen befchutting der muyte-maeckers, van
d oproerigen , en van de gene , die weder-
fpannigh tegen Graef Lodewijck waren, ver-
kofen wierd. Want men fagh toen de ftadt
met moort,en het kafteel met brant vervult,
die foo geweldelijck woedde , dat niet een
eenigh huys , hoe kleyn het oock was, on-
gefchent van defe brandt bleef. De huyfen
moeften toen de ftraf van\'t misdrijf van hun
meefters dragen. De muur bleef in\'t geheel,
oft indien \'er door de Gentenaers , oft door
d\'andere wederfpannigen iets gebroocken
was, dat wierd voor\'t jaer cId ccc xlvii
weder opgemaeckt , toen fy van de Fran-,
fchen,die Graef Lodewijck van Male te hulp
quamen, weêr ten vuur ver wefen waren. Maer
fy ontfnapten dit ongeluck, vermits de be-
fettehngen de ftormen kloeckmoedelijck af-
weerden , en den beleggers groote fchade
aendeeden. Toen de vrede federt gemaeckt,
en de ftadt weêr met de Graef veiToent was,
in \'t jaer cl 3 ccc lxxii , verkregen de
ftedelingen dat fy , naer \'t bekeven van de
Raet ,de top van de bergh met grooter werc-
ken mochten omringen en verftercken.
Maer terwijl fy met dit werck befich waren,
en tien jaren daer na de burgers allengs onee-
nigh onder malkander wierden,wierd het ka-
fteel door die van Yperen gewonnen,die daer
een ftercke befetting in brachten, onder het
beleyt van VVillem "Boterman, Doch dit was
oock niet voor lange tijdt : want d\'over-
fte wierdt door lift by nacht van d\'edelen
gedoot, de befettelingen verjaeeht, en het
kafteel ten deel verwoeft en verlaten. Ter-
wijl fy dus tweedrachtigh tegen malkander
waren, quamen de heirkrachten van Vranck-
rijck en Engeland derwaerts toevloeyen 3 en
het kafteel wierdt van defe geplondert , en
van gene verbrant, met d\'aenpalende ftadt,
door Ohvier Clift\'on , op de derde van Se-
ptember, in\'tjaer cId ccc lxxxiii ^ daer
in fy rampfaligh voor geheel Weft-Vlaende-
ren was. Men moet niet twijftèlen dat defe
gedurige elenden, die foo dickwijls verdub-
belt wierden , de ftadt konden verwinnen ,

door de vlammen fuyverder, en door de ilc^
derlagen grootmoediger geworden , wey^
nigh tijdts daer na het hooft weêr opgefteec-
ken hebben, voornameiijck onder hun ey-
ge Heeren , nae dat fy van de ftronck van
Vlaenderen als afgefneden waren, hi defer
voegen verkregen de ftedelingen wetten en
regelen van hun Vorftin lolentis , die door
de Koning van Vranckrijck beveftight en
bekrachtight wierden. Dus verkregen fy in\'t
jaer cId cccc iv, macht en vryheydt van
hun ftadt aen alle fijden te verftercken , en
met nieuwe tegenweer te beftuyten. Oock
verworven fy van Graef Philippus, in \'t jaer
cId cccc xxiii, hun jaermarckt, die inde
feeft-dagen van \'t heyligh Sacrament gehou-
den wordt. Door alle welcke dingen de Voorfioet^
ftadt foodanigh toegenomen heeft in getal
van burgers , fchatten , rijckdommen en
hand-wercken, dat fy, gelijck ftieren in een
vette weyde, fich op hun macht begonnen
te verhoovaerdigen, en inwendigh , gelijck
gemeenelijck aen de grootfte fteden gebeurt,
in fware beroerten vervallen is; ja foodanigh,
dat het gemeen volck, daer alle boeven en
fchelmcn van \'t landt fich by voeghden, cen
leger van dertigh duyfent mannen in de wa-
penen bracht, die alle groot gedruys maeck-
ten , om dat fy niet konden lijden dat men ,
door \'t bevel van de Hertogh , feeckere ge-
woonten afgefchaft, en fware ftrafFen, jae
fwacrder dan redclijck was, gelijck fy waen-
den, tegen de gene, die tegen malkander
met meffen en geweer vochten , opgeftek
hadt, Maer fy verftroyden op \'t gerucht van
Philippus komft; en de ftichters van de be--
roerte wierden gcftraft. Doch in defe lefte
beroerten van Nederlandt, en voornameiijck
in \'t jaer cId Io lxxviix, wierd defe ftadt,
open fijnde, nu van d\'een , en dan van d\'an-
der ingenomen. Het kafteel, met nieuwe
wallen, en ftercke befetting verfterckt, hield
echter ftant, fchoon fy , door \'t verraet van
een hooft-man , en door de lift van hare
vyanden , tot verfcheyde malen in gevaer
was .; in voegen dat het weynigh verfchil-
de, oft fy was gewonnen. Graef Herliac was
Slot-vooght daer af. Maer toen , in \'t jaer
cId Io Lxxxiv, byna geheel Vlaenderen
weder in handen van Alexander Farnefe,
Hertogh van Parma , gevallen was, wierdt
dit kafteel niet noodtwendigh geoordeelt.
Men trock dieshalven de handt daer af, en
het het vervallen. Dc ftadt felve , van de
welcke de vervalle muuren noch hier en daer
in weien fijn , is oock geheel vervallen, de
poorten openftaende, en d\'inwoonders ver-
trocken fijnde.

Ick koom nu tot de gemeente, en haer
beftiering, die , gelijck fy haer wetten en

biirgerlijcke regeering van Graef Guido, van
van de Vorftin Jolentis , en van Philippus
de Goede ontfangen heeft, oock een andere
heerfchappy dan Vlaenderen heeft gehadt;
te weten, m die tijd, in de welck Gaffel, met
het toebehoorende landt, en eenige byge-
lege fteden, (van de welcke twee een wey-
nigh verder gelegen waren ) tot erfdeel aen
de foon van Robert van Bethune toegewe-
fen wierd , die daer af de bynaem van Caftel
aengenomen heeft. Defe, ftervende, wierd
te Waeften begraven, in \'t jaer onfes Heeren
clo ccc XXX I, en liet tot eenige erfgenaem
Jolentis ^ die aen Hendrick, Heer van Barre,
gehuwt was, en,, onder andere nagelate goe-
deren, Caft^el by erf-recht befat: \'t welck foo
lang by d\'erfgenamen des Graefs van Barre
gebleven is, tot dat> in \'t jaer cb cccc xxxiii.

defe vefting aen Hertogh Philippus overge-
geven wierd, tot betaling van \'t losgeldt van
haer meefter, die in d\'oorlogh gevangen was.
Beneden d\'Opperheeren , fy fijn dan Gra-
ven,oft Overften,die onder de Graven fton-
den, wierd, by aller menfchen en Schrijvers
geheugenis, voor de hooghfte trap van ftaten
en ampten geacht de Prasfedus oft Over-
fte 5 die fy nu Baljuw noemen , en te voren
altijdt fijn ampt behield, en den Graef niet
onderworpen was , tot dat in\'tjaer cId cc
XVI I ï, de Gravin Johanna, Michael, Over-
fte daer afin die tijdt, met andere goederen
betalende , al d\'inkomften van fijn ampt aen
haer trock, en die federt aen een van haer
gunftelingen(\'fonder dat nochtans defe waer-
digheyd aen d erfgenamen by erfrecht quam,
gelijck Marchantius gelooft) onder de naem
van leen-recht, in beïïtting gaf. En hoewel
dit ampt hierdoor van fijn oude achting ver-
vallen Ichijntfoo heeft het echter groote
glans en achtbaerheyt behouden. Wijders,
Caftel, cn de heerfchappy van Caftel heeft
certijdtsgehadt, en heeft noch veel uytmun-
tende Overften en Baljuwen, gelijck uyt het
geflacht van Stavele , die oo(ä: Heeren van
Eftaires oft Stegers en Haves-kerck wa-
ren 5 en oock uyt het geflacht van Horn, ge-
lij ck noch heden de vermaertfte en deurluch-
tighfte Heer Lamorael van Horn , Burgh-
graef van Vcurne , die daer tot fijn Ste-
de-houder heeft Antonius Malegeer , een
edelmoedigh en voortreffelijck man 5 en ge-
lijck oock uyt het geflacht van Comines en
anderen. De Baljuw vernieuwt jaerlijcks, op
de tweede dagh van Oólober, de Raet van
de ftadt, die in acht Schepenen beftaet, van
de welcken vier , op de tweede dagh van t
volgende jaer, twee Burgermeefters en vijf
Bouw-meefters by fich nemen, die, door
hun Schat-meefter, al d\'ihkomften van de
ftadt ontfangen en uytgeven , en reecke-
ning daer af aen de Baljuw, en aen de Ge-
machtighde van de Vorft , moeten doen.
Maer op dat men klaerder verftaen fou, hoe-
danigh de verkiefing der Overigheden in de
ftadt toegaet , foo füllen wy hier de eyge
woorden uyt het keur-boeck van Caftel by-
brengen , die dus luy den :

S daeghs naer iSfieudagh vermaecktmen co-
ßumeüjck ende van ouden tijden de Wetten
der voorfeyde Halle van CaJfeL

Item, ende omme dat te doene de "Burghmee^
ßere ofte ^oortmeeflere, ende Wetten die ge^
vveeH hebben in haer voorboden met trecken ter
Ffalle naer de Kloeke luy de ^ ende daer kiefenjy
vier notable Perfoonen digne van eede , ende
van trauvven, die voort kiefen moeten eenen
nieuwen Burghmeefler,ende vijf Wethouders,

Jtem , die gekoren vvefende, ende de nieu-
we Burghmeeftere in eedegefleltfijnde hy den
ouden Burghmeeflercy Poortmeeßere ofte Wet-,
teny die voornoemde nieuwe Burghmeefiere
moet voort in eede feilen de nieuwe gekoren
Wetten.

Item, defelve Burghmeefi ere ende gefvvo-
ren füllen ktefen ende in eede fiellen eenen Poort-
meeßere y Qercq , ende eenen knape, theurlie-
der djfcrette, behoudens dat dén felven Poort-
meefiere ende knape geen Wethouder en Jy.

De waeren , die daer ter marckt gebrocht ^^^^^
worden , beftaen in vee, graen en vruchten, tet?^
Behalven de gene, die hier boven genoemt
fijn , hebben fy noch andere Marckten in
d\'ingang van Ooghftmaent, en oock noch
weeck-marckten, die op donderdagh gehou-
den worden , van d\'eerfte Januarius af, tot
aen Paeftchen toe, die door de toeloop der
buytcn-lieden feer vermaert fijn. \'t Gene, dat
geen minder wonder, dan gemack voor de
ftedelingen , geacht moet worden , is een
aengename fonteyn en fpringbron in \'t mid-
den van de marckt, en oock byna van de
ftadt, die by de vreemden een wonder is, en
deur d aderen der hooghfte bergen langs een
graft geleyd wordt. Defe fpringbron wierd
in \'t jaer\'c I d I o x x x i i, op de koftcn van t
gemeen, vermaeckt. De bergh, op de welc-
ke de ftadt leght, is foo hoogh, dat men by
klaer en helder weer meer dan dertigh fteden,
en over de hondert dorpen kan aenfchou-
wen. Toen de godtvruchtigheydt defer fte-
dehngen, en\'t getal der menlchen toenam en
grooter wierd, deelden fy, in \'tjaer cb ccxc,
hun parochie-kerk in twee parochiën, fchoon
fy te voren met een vernoeght waren,die aen chk?^,
de maeght Maria gewijd was, inde welcken
echter twee Paftoren waren. Maer fy wierd
federt tot eenCapittel van Kanonicken opge-
recht , en aen defe Paftoren toegewefen , die
uyt dit hchaem genomen wierden , en van
de welken ieder fijn Kanonicks-deel kreegh,

Defe Kanonicken, van de welcke ick fpreeck,
wierden tot fes in \'t getal onder Robert van
Caifel ingeftelt 5 en d\'andere vijf daer byge-
voegt door Petrus Biftchop van Teruane, on-
der de welck fy toen ftonden,gelijk nu onder
de Biftchop van Yperen 5 gelijck ick verftaen
heb uyt een opfchrift, door fijn navolger Bif-
fchop Lode wijk gegeven, door \'t welk hy de-
fe verkiefing beveftight, welcke beveftiging
met de twintigfte van Mey, in \'t jaer clo cccc
XXVI jgedagh-tekenc is. Sy ftichten daer na een
andere Parochie,die aen den Biftchop S.Nico-
iaes gewijd wierd , en in defe lefte oorlogen
van Vranckrijck verwoeft en verdelght is: in
voegen dat de handelingen daer afin de Col-
legiate kerck, niet verre van daer ftaende ,
en aen S.Petrus gewijd,overgevoert fijn. De
Collegiate kerck, van de welcke ick fpreeck.

der de naem van S.Petrus, na dat hy,in\'tjaer
cId l xx11, de verwinning op de landen van
Caftel verkregen had. Meyer maeckt gewach
van het ftichten van defe kerck , in het felve
jaer, in het derde fijner laer-boecken. Maer
hoewel nu gemeenelijck geacht word,dat de-
fe kerck onder de naem en befcherming van
d\'Apoftel Petrus alleen beftaet, foo wierd fy
echter door Graef Robert op de felve kerck
gefticht, die te voren in de naem van onfe
Salighmaecker gewijde was, invoegen dat fy
federt de naem van onfe Sahghmaker, en van
Petrus, fijn Apoftel, behouden heeft. Men
pleeghde by outs in defe kerck een befonde-
re Godtsdienft, uyt oorfaeck van cen groot
deel des ketens van de felve Apoftel, die,door
haer Stichter Robert,vanIerufalem gebracht,
en van haer eerfte ftichtingdaer bewaert was.
S, lofephs gebroederfchap is oock daer, aen de
autaer van S. Nicolaes, door de Biftchop van
.Yperen, Georgius genoemt, ingeftelt. ïn de
kapel van S. Jan d\'Euangelift is oock een beelt,
\'t welck de gefichten, in \'t eylandt Pathmos
aen hem vertoont, (gelijck in lohannes Open-
baring te lefen is) aenwijft. Behalven de twin-
tigh Kanonicken , van de welcke , naer de
eerfte inftelling,feven Priefters,fes Diakenen,
en feven Onder-Diakenen moeten fijn , wa-
ren \'er eertijdts festien Kapellanen, maer he-
den niet meer dan acht oft negen , die daer
woonen, doch noch verfcheyde andere Vica-
rien oft Stedehouders,meer oft min,naer tijts
gelegentheyt. Maer\'t gebreck, en de behoef-
te der Priefterfchappen is oorfaeck datfy niet
alle daer hun wooning houden. De Overfte
begeeft de geeftelijcke ampten, met bewilli-
ging van de Paus, boven de welck dc Over-
fte echter dit voordeel heeft, dat hy , met
uytfluyting van de Paus, de gewoone begif-
tiger der geeftelijcke ampten , die aen \'t pa-

ftoraeifchap van S. Nicolaes gehecht fijn, en
voor al fijn leven Overfte is ; en dit naer fe-
kere brieven van vereeniping, in \'t jaer cl^
Id x c v i gegeven. De felve Overfte begeeft
oock d\'andere geeftelijcke ampten , oft met
het Capittel, oft alleen. Maer de Collegiate
kerck van S. Nicolaes is hier af uytgefon-
dert , en alleenlijck den Paus onderworpen.\'
Philippus, Koning van Vranckrijck, beve-
ftighde defe uytfondering, door een fchrifte-
lijck bevel, \'t welck oock van verfcheyde an-
deren na hem toegeftaen is. Veel Paufen heb-
ben dit oock beveftight door open bullen en
macht-brieven , over defe faeck gegeven, en,
onder anderen Innocentius de derde en vier-
de. De Terouaenfche Biftchoppen, te weten
Gerardus, Adam en anderen , hebben defe
machl-brief oock beveftight, gelijlc men uyt
d\'openbare regiftcrs van die kerck , die noch
in wefen fijn, verftaen kan. Onder d\'andere
gefchriften vind men noch dat van Philippus,
Koning van Vranckrijck,\'t welck dus begint:
Ick Thflippus, Koning der Franfchen, en foo
voort. Maer achter acn volght het gene, dat
d\'uytfondering aengaet, met defe woorden:
En gelijck dAhdj ^an S. Vaefitot Atrecht y
naer dinfielling \'van d\'ujtmmtenfle Koning
^heodoricm he\'veßtght n^\'vordt ^rj te ßjn ^an
de heerfchappy des Btffchops \'van Kamerick^ en
"van aüe andere ejfch, fóo njerflaen \'vvj oock
dat defe ^an due heerfchappy des \'Biffchops \'van
Teruane, naer V helieven van onfe konincklijc-
ke achtbaerheyt, vry en ontßagen falßjn; met
des Konings fegel befegelt 3 gedaen te Nigel-
Ie, in fjaer onfes Heeren cId lxxxv , en in V
2.4. jaer van Koning PhtlipptM , d\'achtfle Indi-
Bie. Men vint noch een gelijck gefchrift van
Mach tilde Koningin der Franfchen, en Gra-
vin van VJaenderen, in \'tjaer ch cc vi gege-
ven. Wijders, \'t gene, dat noch tot verheer-
lij ckiiig van defe kerck ftreckt, is dat, foo
dickwijls als iemand der Graven voor d\'eerfte
mael naer Caftclkmi der Moriners trcckt, de
Geeftclijckheyd van Gaffel met groote der-
lij ckheyt een ftuck weeghs buyten de vefting
hem te gemoet gaet, en hem naer defe Col-
legiate kerck geleydt. De Vorft doet oock ,
aen fekere plaets buyten de ftadt , naer de
vier molens genoemt, gelijck de voornaem-
fte befchermer, d\'eedt naer \'t voorfchrift, en
belooft dat hy al de rechten en vry heden van
de felve kerck bewaren en befchermen fal,
gelijck oock die van de Parochie en ftadt,
naer de woorden van d\'eedt. Niet verre van
de Collegiate kerck fiet men het kloofter oft
gafthuys der Nonnen van S. Auguftinus or-
di\'e, die, naer d\'eerfte inftelHng,in feven Non-
nen beftaet. Maer dkgetal is federt vermeer-
dert door toeftemming van S. Petrus Capit- \'
tel, aen \'t welck dit kloofter, volgens d\'eer-
fte

fte inftelling, oockgehoorfaemheytbewijfen
moet. Dit Capittel geeft oock een Mater
oft Moeder aen defe Nonnen, en beftraft de
mifdaden, foo\'er eenigen , die van belang
fijn , bedreven worden. Dit kloofter heeft
twee voorftanders oft befchermers , van de
welcke hun tijdelijcke goederen beftiert
worden; daer van d\'eene van S. Petrus Ca-
pittel , en d\'ander van de weer lij cke Overig-
heyt verkofen wordt. Het lichaem van Ro-
bert de Vries, de Stichter daer af, is byna over
twee hondert jaren in dit gafthuys begraven,
en heeft nu, in een kelder van defe kerck, een
laegh graf, met dit opfchrift:

Anno^ominicét. Incarnationis m xc i i i ,
öhüt (omes Tlandrenßum Kobertm Vripm Je-
rofilymifanus, qui hanc Eccleßamfundavit an-
no M Lxxii, menfe Novembn, (J fwt reqmß-
tum Corpts diät (omitis in ißo loco anno m c c
L X x XI. Kequiefiat in pace, ^ luxperpetua
luceat ei.

Jn \'tjaer na Chrißmgehorte m xciii sftorf
Robert de Vries van lerufalem , Graef van
Vlaenderen^ die defe kerck geßicht heeft in \'tjaer
m lxtii, in de maent van l^ovemher 5 en het
lichaem van de voorgenoemde Graéf wierd,
in \'tjaer u cc Lxxxiy in defe plaets opgefocht.
^Dat hy in vrede ruße , en dat het eeuvvigh
licht hem befchijn.

Dit collegie heeft fijn Deken: vele uytfte-
kende mannen, en van edele geboorte heb-
ben dit ampt bedient, gelijck noch onlangs
Francifcm van Montmoranci], Heer van Ber-
fea, een deurluchtigh man door fijn deught,
geboorte en geleertheyd, daer na tot Deken
van de Domfcrck te Luyck verkofen, en fe-
dert een van d\'ordre der Jefuiten geworden,
in welck ampt hy fich geheel aen Godt, en
aen fijn geeftelijcke oeffeningen overgegeven
heeft. Te Caftel fijn oock twee vrouwen-
kloofters, van de welcke de wooning van de
gene , die van S. Auguftinus ordre hjn , on-
langs verbrand, maer federt weer heerlijcker
dan te voren opgebout is. Wijders, de liefde
cn barmhertigheyd der ftedelingen heeft fich
noch wijder uytgeftreckt, dewijl fy voor dc
arme ongehuwde mannen en vrouwen, en
voor de fiecken twee Gafthuyfên gefticht
jende^ f^^bbcn , dic met matcHjcke inkomften be-
manne^ fchonckcn fijn ; fonder dat ick echter weet
en vrcti- "^annect men die heeft beginnen te bouwen.

Voor weynigh jaren fijn oock naer defe ftadt
gekomen de Minderbroeders, die men , naer
een ftrenger tucht van Francifcus regel, ^^^^^^^
coüeäen noemt, die onlangs op de Duyven- ^^^^
bergh , een bequame plaets Voor hun oeffe-
ningen, en voor hun geeftelijcke bedenckin-
gen, bequame huyfen, en een kerck verkre-
gen hebben, door de miltdadigheyt der Caf-
felers, die gemeenelijck alle godvruchtige en
heylige inftellingen , dc welcke nut voor de
gemeente fijn,met miltheyt en weldaden ver-
fellen. Op de Minderbroeders fijn delefmten.
gevolght 5 want Balduinus Cabeljau wierdt
op de twee-en-twintighfte Julius van Yperen
naer Caftel gefonden, om daer defe ordre op
tc rechten, by de welck niet lang daer na an-
dere broeders gevoeght fijn. Menbcftooton-
dertuflchen op d\'eerfte Maert, in t jaer clo
Ia c XIV, dat men een huys,tot de dienft der
lefuitenbequaem, op de koften van\'t gemeen
bouwen fou. Men fond eyndelijck mannen,
tot defe faeck bequaem, uyt de Raet naer
Antwerpen, die op d\'eerfte dagh van Februa-
rius , aen S. Ignatius martelaer gewijd, de
faek naer hun voornemen metdc Provinciael
oft Overfte der lefuiten verhandelden , cn
op d\'elfde van de felve maent weer naer hun
uytgcfonde plaets keerden , daer de Raet al
t gene , dat befproocken was, beveftighde.
Men fond dieshalven terftont daer na mee-
fters derwaerts, en rechte fcholen op, in c
jaer cId Idc xvn, op dc twintighfte dagh van
April. Men maeckte federt grooter fcholen,
naer vereyfch van de plaets , en eyndelijck
het fondament van een vermaerde en uyt-
ftekende kerck, die allengs foo hoogh in top
geftegen , en foo konftelijck gebout is, dat
men fich verwonderen moet van dat, in foo
rampfaligh een tijdt, en fchacrsheyt van geit,
de Raet van Caftel fich foo milt getoont hecft^
tot behulp defer Broederen, dat fy , fchoon
geen hope hebbende van iets voor fich felf
uyt te wercken , niet nagelaten hebben een
Droeve van hun oude miltheydt aen hen te
jcwijfen.

De Caftelers, die door hun geleertheydt Geleerde
vermaert geweeft hebben, fijn Karei Virulus, ^^nnen.
lohannes Gya, Anianus Abt van Oldenburgh,
Nicafius Ellebodius, Petrus Pintaflour, Petrus
Pomeranus, Petrus Zutpenius, Stephanus
Graef van Bellocafife , Mattheus Rijckebus,
en Lodewijck van Zuytpeene.

Eume,fby Malebran-
cusFurnas)een fchoo-
ne en oude vefting in
het wefterfche deel
van Vlaenderen^heeft
in de fomer haer ver-
maeckelijckheden en
verluftigingen daer
rondom, en voorna-
melijck tuftchén het fuyden en weften, daer
veel beemden fijn, en oock een bofch. Maer
men kan des winters fwarehjck daer by ko-
menden de lucht is daer oock wreet en ftreng.
Maer dit belet niet,dat ick daer onlangs twee
dingen , die aenmerckens-waerdigh fijn, ge-
fien heb. Het eerfte is de ftatie en af bedin-
gen van Chriftus lijden , op de muuren van
de vefting geftelt, t welck de heylfaemfte ge-
heugenis is, die de menfch hebben kan : het
ander is een treffelijcke en uytfteeckende Bi-
bliotheeck oft Boeckery, daer af de boecken
ten meeftendeel op de koften van t gemeen
gekoft fijn. Defe Boeckery is van de Raet in
het kloofter der Capucijnen, als in een wel-
bewaerde plaets, gebracht. Gramajus noemt
defe ftadt Fuvnx in Latijn , om haer, gelijck
hy feght, van andere fteden in Duytsland,die
byna gelijcke naem hebben, af te fcheyden.
Hy volght hier in Meyer, die, tot fijn beve-
ftiging , fekere gefchriften bybrengt, gelijck
het een van Bulenbergh van \'t jaer c I d c x x,
in \'t welck dus ftaet: gegeven te lEurn& , op
d\'een-en-twintighße da^ van Bloej-maent 5
en in \'t ander van Graef Philippus ftaet, ge-
geven aen fijn burgers van Furna , in V jaer
cIdclxxvi. Men vind noch een eenigh
gefchrift, in\'tjaer cId ccxxxvi i door de
Schout en Schepenen van Antwerpen aen de
Schepenen van Vorne gefchreven : van \'twelk
dit lefte weynigh verfchilt van Vorne by de
Duytfchen, en \'t ander byna met Furnes by
de Franfchen over-een-komt.

Wat d\'oorfprong van defe ftadt aengaet,
fprong. ick heb niets,dat gedenckwaerdigh is, daer af
verftaen. Hoewel het van kleyn belang is ,
dat men weet van waer fy dus genoemt is, foo
fal ik nochtans, om dit niet geheel met fwijgen
voorby te gaen,feggen,dat fy haer naem gekre-
gen heeft van de naby-gelegenheydtder zee,
en van haer haven, die miffchien voor Duyn-
kercken bekent geweeft heeft. Want Furen,
\'t welck nu fachtet weren genoemt word, en
betekent te fcheep gevoert te worden, khnckt
nae weren. Doch de faeck fchijnt dufdanigh
te fijn, naer dat men giffen en voorfeggen
kan; dat is dat, eer de Noormannen defe lan-
den verwoeften , de golven, als de noorde
Vlaenderen.

Wint blies, en eer de zee met dijcken geftuyc
en bedwongen was, het zee-water overal in-
vloeyde, en tot aen Veurne, Bergen , en Bor-
burgh deurgedrongen is. Want waerom fou
de Burghgraef van Veurne de voorfte plaets
onder de Dijck-graveh van Vlaenderen ver-
kregen heb ben,foo defe ftadt niet aen de zee
gelegen had ? Maer om van de tegenwoordi-
ge ftaet der faken te fpreken, men mach wel
leggen,dat defe ftadt foo verre van de ruwig-
heden der zee , als van de zee felve, afgewe-
ken is: ja fy fou noch geluckiger fijn, foo fy
oock foo verre van de poel, de droeve over-
blij ffelen van defe ongetrou we en verradelijke
hooft-ftofFe oft element,afgeweken was. De-
fe poel, aengenamer voor \\ landt, dan voor
de lucht, ftreckt echter tot groot gerijf van
de ftadt, die daer door van een vaert, deur de
ftadt vloeyende , verforght is , en langs de
welcke men naer Nieupoort, Duynkercken
en andere plaetfen vaert, en die aen de ftadt
met torens en fluyt-boomen befchermt en
gefloten word,totverfekering van de vefting.
De geheele outheyt is blint, feyde feker man:
maer ick fal hier noch byvoegen,dat de gene,
die in foo groot een duyfternis volkome klaer-
heyt begeeren, fich felven verblinden, en van
hun geficht berooven. En dieshalven , hoe-
wel ick oordeel dat men d\'oorfprong van
Veurne opfoecken kan voor de komfte der
Noormannen in dit landt, dat is, voor \'t jaer
nae Chriftus geboorte 880 , (welcke lieden
hun handen met alle kerck-roof en gruwe-
len befmet hebbenJ foo (al ick nochtans, om
in defe duyfternis van d\'ourheyt niet te dwa-
len , niet hooger tot haer oorfprong opkhm-
men , dan aen d\'eeuw van Balduinpis Tfer-
arm, die het kafteel van Veurne weer op-
maeckte, en de ftadt met een wal omringde,
tegen dmv al en \'t gewelt der woefie volcken,
dte y gelijck jy fejden , weêrkeeren fouden, ge-
lijck T)unenfis verhaelt. Een ander Graef, de
felve naem voerende, heeft federt het begrijp Aenms.
van het kafteel, en van d\'oude ftadt uytge-
breyt , enin\'tjaer 958 verfterckt , gelijck
Meyer getuyght. Het oude kafteel, federt ^"de
verwoeft en wechgenomen, ftont niet verre
van de marckt, naer de noordfijde. D\'oude
ftadt was aen de fuydfijde van de zee beflo-
ten. De wal van de nieuwe ftadt ftrecktefich
wijder uyt: ick fegh wal; want fy wierd door
bewilliging van Gravin Margareta, in \'tjaer
cIdccc xc, met fteene muuren en breede
graften befloten. De overften van dit werck
waren Richardus Breftanus, Balduinus Cra-
na, en Lodewijck van Leinfel, Ridders. Men
verfterckte noch federt defe muuren met to-

rensj in\'tjaer clo cccc xiv, en in de volgende
jaren; met poorten twintigh jaren daer na; en
met voorwercken in\'t jaer cId cccc lxxx, daer
men in \'t j aer cl 3 ï 3 l x x v i ii noch andere
krijgs-wercken byvoegde;in voegen dat defe
ftadt niet een van de fwackfte veftingen in
Vlaenderen genoemt mach worden.

Onder de treftclijcke en prachtige huyfen,
die defe ftadt vergieren, fteken voornamelijck
uyt twee gebouwen , aen de groote en ruy-
me marckt, en die, gelijck ick geloof, in de
tijt van Keyfer Karei de vijfde gefticht fijn ;
fonder daer in ditgebou te bei^rijpen,\'t welck
onlangs door d\'Aerts-Hertogen Albertus en
Ifabella,met een hooge toren/eker een treftc-
lijck werck , gefticht is. Dit gebou vervat in
fich verfcheyde groote falen,die feer bequaem
tot de rechtsvorderingen fijn. Ick ga noch ter
loop voorby, om den lefer niet laftightefijn,
met het verhalen van foodanige dingen, die
niet in voortreftèlijckheyt uytfteken, veel an-
dere heerlijcke huyfen , die eertijts vermaert
geweeft hebben ; gelijck het Paleys van de
Vorft, in \'t jaer cId cc i verbrant, en dat van
de Dolphijn, (dat is van Lodewijck de elfde,
die toen Dolphijn van Vranckrijck was , en
hier fijn wooning hadt) \'t welck oock in\'t
jaer m cccc xcvii verbrande, van \'twelk men
noch een kamer toont: en oock het huys van
Gravin Machtilde ,in \'t jaer cb cc iv, en cb
cccc LX geflecht. Ick verfwijgh^ioch de
kloofters van Dunen , Roesbrug , en Everfa-
men,die heerlijck genoegh waren om wel be-
fien te worden. Menfou,als men van foo veel
wonderlijcke dingen hoort fpreken , feggen
dat die van Veurne kinderen van \'t geluck,
en in alle voorfpoet opgequeeckt fijn,foo ick
hier dit verhael afbrack. Maer het overfchot
van dit bladt, t welck defe regelen met fware
verfchrickingen van vuur en ftael befmetten
fal, vertoont aen ons de droeve ondergang
en \'t verderf van defe ftadt. Een geweldige
ftorm , uyt het noorden gerefen, met fchric-
kehjcke donder en blixem verfeit , veroor-
faeckte groote fchade aen de ftadt, in \'t jaer
cb c XXXVI. Maer ick fal noch van grooter
rampen fpreecken, en d elenden met de eeu-
wen tellen. Robert, Prins van Artoys, in de
Franfche oorlogh van Guido Dampierre,in\'t
jaer cb cc lxxxvi i, en uyt de fadie en aen-
hang der Rijflelers het verwinnend leger voe-
rende , plonderdc Veurne uyt, ftack daer na
dc vefting aen, en verdelghde in cn om de
ftadt twee duyfent huyfen, gelijck de befon-
dere gcheugh-fchriften verhalen.

Defe twee ongelucken moeten d\'uytwerc-
king van de Natuur end\'Oorlog aengetegen
worden; maer dit derde, dat ick nu verhalen
fal, is van \'t Geval, op dat al de gene, die ver-
mogen hebben, hun handen van de neerla-
gen en \'t ongeluck van defe ftadt befmet fou-
den dragen. In \'t jaer cb ccc lxi v, in Win-
ter maent , terwijl de fee ft van de heylige
Biftchop Nicolaus geviert wierd, verbrandde
het grootfte deel van defe ftadt, door d\'on-
achtfaemheyt van een flaperige trosboef, die
geen lorgh genoech voor de kaers drocgh.
D\'oude gefchriften van dit volck melden
oock van een brandt, by geval in \'t jaer c I d
c c c c l i l ontftaen , maer drucken niet uyt
hoe groot die geweeft is. De neerlagen , die
de ftadt geleden heeft, foo onder d\'inwendi-
ge als uytwendige vyant, en onder haer Vor-
ften, als Lod. van Male, en Maximilianus, en
onder de Hertogh en Koning Philippus, heb
ick tot op een ander plaets bewaert en ge-
fpaert. \'t Is my nu genoegh dat ick fegh, dat
de Franfchen,onder het beleyt van Philippus
van Crevecoeur, Heer van Squerdes, in\'tjaer
cb cccc Lxxxviii, haer belegert hebben; en
datfe door Alexander Farnefe in \'t jaer 15 8 5
weer in des Konings macht gebracht is; en
dat wy dus haer gemeene en befondere ge-
bouwen hebben fien ftichten en verwoeften.

Maer \'t is nu tijdt om naer de kercken te Kercken.
gaen, en defe heerHjcke wercken, beyde van
dc Graven Baldewijnen gebout. De gene van
defe beyde Balduinen,die d\'Yfere gebynaemt
is, de Koning naer Swaben verfeit hebbende,
bracht doverblijffelen van de heylige Wal-
burg uyt Engelfch-Saxen,diens broeders Wili-
baldus en Winiboldus waren, van daer naer
Veurne, en plaetfte haer,in \'tjaer 870, in de-
fe vefting , ftichte voor haer een bede-plaets,
en een kloofter voor de Monicken tot de
goddelijke dienft. Men weet niet feker of dit
kloofter door d\'overvallingen der Noorman-
nen, oft door de elende des tijts vergaen is.
Doch het wierd federt van de Canonicken ,
en van hun Deken weer ingenomen , en
opgemaeckt. Gramajus feght nochtans, dat
de Regulieren defe plaets aen fich trocken.
Men bevind oock dat,omtrent in tjaer 1030,
Graef Balduinus de heerlijcke kerck van Sint
Walburgh gefticht heeft, en dat eyndelijck,
voor het jaer 1100 , de Canonicken , door
de verwaerfofing van hun reguliere tucht,
geheel vervielen , en in fecuiiere oft weef-
hjcke Canonicken veranderden. Sy waren,
toen defe kerck gefticht wierdt, een getal
van twaelf Canonicken met hun Deken. In
de macht-brief van Paus Califtus de tweede,
die de gift, van dc Vorft gedaen, bevefticht,
word alleenlijck geprefen Fromoldm de ^e-
ken , met de broeders , die in de kerck van de
heylige Maria en Walburgh dienen, Maer
in een andere macht-brief van \'t jaer 1110
wort niets van de Deken verhaelt, wiens naem
echter in een andere, van \'t jaer 1141 , voor
aen ftaet,en in \'t welck dertien Prebenden by

dit getal gevoeght worden : want een wey-
nigh daer na wierden \'er fes anderen, minder
in daet en naem, by gedaen 5 daer af d eerfte
in \'t jaer 105^5, en noch drie anderen in\'t jaer
iri 1, door de Gravin Geertruid,de vijfde door
fekere Werenbaldus in \'t jaer 112.3, en de fe-
fte door Graef Karei ingeftelt wierden. De-
fe dertien gemelde voornaemfte Preben-
den vermeerderden ondertuffchen in rijck-
dom en inkomften , toen , in \'t jaer i io8 ,
door een nieuwe vond Euflachim van Arien
ieder beneficie in twee gedeelt, en , nae dit
voorbeelt, by gevolgh al d\'andere Prebenden
voor een twee befittcrs kregen. Dit verdub-
belt getal der Kanonicken meef in defe ftaet
tot aen \'t jaer 1559, toen, om de Dom-kcrck,
die nieuwclijcks opgerecht was, te vermeer-
deren , tien Kanonicken, met hun Overfte ,
naer Ypercn gevoert wierden: in voegen dat
de tien anderen, met hun Deken,in defe kerk
bleven. De Overften hadden , federt het jaer
1111, en met toeftemming van Paus Grcgo-
rius dc negende , d\'inkomft en \'t gebiedt van
een dubbelde Prebende, en waren eertijts van
d\'oudftc cdcldom, gelijck in de voorgaende
eeuw Francifcus de Melun in \'t jaer 15 o i ,
Ferricus deCarondelctin \'t jaer 1516", Johan-
nes de Carondclctin\'t jaer 1510, en Willem
van Poidiers in \'t jaer i 544. Daer fijn oock
Overften van \'t geflacht der Moerbeken
geweeft.

Onder de Parochie-kerckcn befit die van
Walburg de voornaemft-c plaets. De twee an-
dere Parochic-kcrcken kennen tot hun voor-
ftanders en bcfchermers S. Denys en S. Nico-
laes j beyde aen \'t collegie van Batenburgh,
van d\'ordcning der Premonftratenfèn, in \'t
jaer ulo, bevolen. Defe wercken fijn heer-
lijck van gebou, groot van begrijp, en heel
fchoon om te aenfchouwen. Ick lal van Bu-
tcnburgh (defe naem luyd even eens als buy-
ten het kafteel) noch dit hier by voegen, dat
defe plaets niet in\'t jaer 11gebout is, ge-
lijck Mir^us , cn andere , uyt Meyer aen-
Asfäjfen , maer in \'t volgende jaer, in \'t Welck
defe voorfcyde ordre der Premonftratenfèn
ingeftelt, en van d\'Apoftolifchc ftoel beve-
ftight is , cn in \'t wcIck Johannes, Biffchop
der Moriners oft Teruaners, een Abt over
de kerck van de heyhge Nicolacs oft Bu-
tcnburgh ftelde , cn aen defe broeders de
tiende toewees, &:c. Gegeven te Veurnc in \'t
jaer ino , op d ccn-cn-twintighfte dagh
van Blocymaent. D eerfte bouwing was
dieshalven by het oude kafteel, dat is binnen
de tweede muur van de ftadt , gehjck wy
haer verdeelt hebben. Maer dewijl fy gefta-
delijck, door het groot gedruys van dc ftadt
in hun heylige dienft gcfteurt wierden , foo
wierd dit kloofter,door de byftant van Graef
Vlaenderen.

Philippus, en door d achtbacrhcyt van De-
fidcriuSjBiffchop der Moriners oft Teruaners,
buyten de ftadt , in een plaets op \'t lande
gevoert , in \'t jaer c I 3 c l x x, en , met
heerlijcke gebouwen vergroot , onder de
fchoonfte kloofters van defe ordening getelt,
toen de muuren van dc ftadt ten dci^e mael
uytgebreyt wierden, en de grafccn daer af na
aen dit gebou quamen. Maer dit was oock
oorfaeck dat de ftadt haer neerlagen en brant
aen defe plaets meêgedeelt heeft, en foo veel
te rampfaliger, om dat fy , buyten de wallen
van de ftad fijnde, hchtclijckcr van de vyan-
den,die fich altijt meeft naer de gewijdcplaet-
fen keeren, overvallen kon worden, en oock
geheel van hen verdelght is. Doch d\'Abt
Philippus Dammius , dit onhcyl voor\'taen-
ftaende keeren willende , bracht dit kloo-
fter weder in defe ftadt , daer in hy door
de mildadigheydt van de Raet , en van
\'t volck van Veurnc geholpen wierd, die acn
defe Boumecfter met recht groote gunft be-
wcfcn. De Prelaet draeght een mijter, die den
Abt Limanus van Paus Pius de tweede, in \'c
jaer 145 8, verkregen heefteen aenfchout, als
uyt een middel-punt, fijn tien medegenoten,
die de kudde des Heeren weyden. Defe Abt
fond oock een voortplanting der fijnen naer
de Moriners oft Teruaners, daer fy de fuperio-
riteyt cn oppermacht van een kloofter kre-
gen, dat aen de heylige Auguftinus, in \'t jaer
1164, gewijd was. Dit kloofter heeft veel
Abten uytgelevert, gelijck aen Grimbergen,
(dat wel haer dochter , maer niet haer voort-
planting is, vermits fy al te voren gefticht
was) Truncinium, Diligemium, en Averbo-
dium j en heeft onlangs ovcrgevloeyt, cn
vloeyt noch over in uycftekende mannen in
de Godtgeleertheydt, cn in d\'andere goede
konften , en begrijpt in fich veel treftdijcke
predikers,en bloeyt in alle goede oeffeningen.

Hoewel het buyten twijffel is dat de Gra-
ven van Vlaenderen (die fich gewoonelijck
bcfchermers en ftichters van S. Nicolaes kloo- ^bdy v,m
fter noemden) de ftaet en faken daer af groo-
telijcks vermeerdert hebben, foo met overle-
vering der leen-goederen , als met volkome
ontlafting van andere dingen , daer fy noch
veel voorrechten by voeghden 3 foo kan noch-
tans de naem van eerfte ftichter daer af aen
niemant anders ópgedra2;en worden,dan aen
Johannes, Biffchop van Teruane,die te Veur-
nc, in \'t jaer i n o, op de twintighfte dagh
van Junius,de grontveft van dit kloofter leyie.
Sijn godtvruchtigheyt en liefde tot defe gee-
ftelijcken was foo groot, dat hy de Parochie-
kerck van S. Nicolaes aen hen gaf, met noch
twee kapellen , die daer aen behoorden, ge-
lijck de kapel van S. Denijs, en van S. Perui-
fe,die federt tot Parochiën verheven fijn.Hy

VöCglide V noch een derde flach van hooger
tien\'den by,met al de kleyne tienden, om aen
Godt voor de faligheyt en welftant van hem,-
en van fijn nakomelingen te doen bidden.
Hy deê oock, door Karei Graef van Vlacn-
deren , en Calixtus de tweede Roomfche
Paus , de heerlijcke en groote giften , van
Theodoricus Rufus, Folpoldus loon, cn van
anderen gegeven, terwijl de kerck gefticht
wierd, beveftigen. Nu volgen d\'Abten, die
gebiedt over dit kloofter gehadt hebben.
Wy füllen alleenlijck hun namen noemen,
fonder \'t gene , dat fy gedaen hebben , t\'aen-
mercken, dewijl dit tot een ander werck be-
hoort, en buyten ons voornemen is. D\'eerfte
dan was Nicolaus in \'t jaer i iix 3 de tweede
Balduinus Balliolanus 5 de derde Bafilius 3 de
vierde Godefridus ; de vijfde Erlobaldus, oft
Erenbaldus; de fefte Simon in \'t jaer 11413 de
fevende Willem,die ontrentin tjaer 116*5
de achtfte Hugo ; de negende Richardus 3 de
tiende Willem de tweede3 de elfde Hendrick,
die in\'tjaer 113 z ftorf5de twaelfde Johannes,
die in\'t jaer 12.4.1 overleed; de dertiende Pau-
lus van Nieupoort3 de veertiende Gilbertus ;
de vijftiende Laurentius, die in tjaer 1158
ftorf3 de fcftiende Egidius, die noch in \'tjaer
12.8 z overfte daer af was3de feveiitiende Lam-
bertus, die in\'t jaer 1313 noch leefde3 de ach-
tiende Arnulphus oft Arnoldus3denegenticn-
dc Paulus5 de twintighfte Everardus 3 de een-
en-twintighfte Theodoricus van der Pale ,
van \'t jaer 13 3 7 , tot aen 13; de twee-en-
twintighfte Dankaert de Lapide, tot aen\'tjaer
13 ^7 3 de drie-en-twintighfte Petrus Wee-
daerde3 de vier-en-twintighfte Medardus Gri-
minck, van\'t jaer 1 ^^^ tot aen 1405) 5 de vijf-
cn-twintighfte Petrus Wijckaert 3 de fes-en-
twintighfle Lymannus, van \'t jaer 14^7 tot
aen 14573 de feven-en-twintighfte Antonius
van der Donck , die van Pius de tweede het
recht van de Mijter te dragen, verkreegh, en
in\'tjaer 146^5 fiorf 5 de acht-en-twintighfte
Walterus Oleris, een Godts-geleerde, die 17
jaren lang Abt was, en toen fijn ampt neder-
leyde 5 de negen-en-twintighfte Johannes
Neyfacke, die in\'tjaer 1494 ftorf3 de dertig-
fte Joannes Beurfe, S. T. M. die in \'t jaer 15 ii
ftorf3 de een-en-dertighfte Egidius de Graef,
die fijn ampt in \'tjaer 15x5 overgaf3 de twec-
cn-dertigfté Petrus Stevin,die in\'t jaer 15 39
ftorf 3 de drie-en-dertighfte Martinus Praet,
diein\'t jaer 1541 overleed 3 de vier-en-der-
tighfte Antonius Ie Febure,in\'t jaer 154^ ge-
ftorven 3 de vijf-en-dertighfte Johannes van
Schore,dic in\'tjaer 15 54ftorf3 de fes-cn-der-
tighfte Antonius Rataller, die in \'t jaer 15 5 8
overleed; de feven-en-dertighfte Robertus du
Stocq , onder de welck het kloofter verbrand
wierd, en die in \'t jaer 15 8 8 ftorf; dcacht-en-
dertighfte Philippus Dammius van Brugge^
feer geoeffent in de Godgeleertheyt, die in \'c
jaer 16^1geftorven is3 de negen-en-dertigh-
fte Ghriftianus Drunaeus, in\'t jaer 16^3 6 over-
leden3 de veertighftc Paulus de Gomiecourt,
die noch tegenwoordigh leeft.

ftervoor de Capucijnen van S. Francifcus or- „en.
dre, met toeftemming van de Raet, en van
de giften en handreyckingen der befondere
heden, tot het welck MejufFrou Judoca Ma-
fin de plaets, daer men op timmerde, gaf3 het
welck in \'t jaer 16\'o6\' gedaen wierd. D\'Ove-
righeyt van de ftadt deê daer oock,met groo-
te koften, en met trefFelijcke lof van defe ve-
fting , een heerlijcke Bibliotheeck oft Boec-
kery oprechten. Men vind daer oock een
mannelijck kloofter der Alexianen, die groo- AlexU^
te dienften, en godvruchtige wercken aen de
ftadt bcwijfen3dit kloofter heeft tot fijn ftich-
ter het geflacht van Standela. Onder de be-
fte dienften, die fy doen, en aen Godt bewij-
fen,is datfy d\'uytfinnigenbewaren en onder-
houden 3 de gene, die van de peft geftorven
fijn, begraven, en den fiecken byftant betoo-
nen. Men vind daer noch twee kloofters van
dochters, die verfcheyde van klecding fijn ;

maer, leght Gramajus, wanneer ly begonnen ^en,
fijn, heb ick noch niet konnen vernemen j
doch men fiet de wapenen der geflachten van
Stavele en van Poiótiers iewers in de glafen
ftaen, \'t welck een waerfchijnelijck bewijs is
datfy dit kloofterbegiftight hebben. De
fwarte fufters fijn van S. Auguftinus, en dc
graeuwc fufters van S. Francifcus ordening,
en d\'eerften ouder dan de lefteii.

Dewijl wy van fo veel geeftelijke gebouwen
gefproken hebben, foo moeten wy het vrou-
welijck kloofter van de Norbertijnfche orde-
ning,onder dat van Butenburgh ftaende, niet
met fwijgen voorbygaen. Ditgebou,te Wul-
ken, in t jaer 1178, door Gerbertus, een ade-
ijck man, gefticht, wierd in\'t jaer 1583 her-
waerts gevoert. Men fou aen de ftichters ook
groot ongelijck doen, foo men de Gafthuy- Caßhuy^
len foo ftilfwijgendc voorbyging. Ick fegh-^\'^\'
dan dat \'er drie fijn, met een huys voor de
laferigen. Hoewel ick, feght Meyerus, naer-
ftelijck onderfocht heb wanneer fy begonnen
fijn, foo heb ick nochtans fulcks niet konnen
vernemen,behalven dat \'et een in\'t jaer 1178
met inkomften begiftight is, van \'t welck de
Canonicken, in \'t jaer 15 75), de heerfchappy
aen de Raet overgegeven hebben.

De Raet defer ftad beftont eertijts in twaelf Raet.
Raets-heeren, met gelijck getal beeedighden
uyt het gemeen volck. Graef Lodewijck, defe
afgefet hebbende,bracht hun getal tot negen.
Maer defe Raet, door de beroerten van ge-
daente verwifTelende , is federt tot een getal

van fes gebracht. Sedert drie hondert jaren
her\\Y^aerts hadden twee Burgermeefters het
gebiedt en de heerfchappy over alle , van de
Velcke d\'een Burgermeefter van de Ge-
mecnfchap, en d\'ander Burgermeefter van
de Wet genoemt wierd^die gemcenelijk jate-
lij cks van dc Raet gekofen wierden,gelijck het
gefchrift van Hertogh JoTianncs, in\'t jaer 1411,
aenwijft. Dcfe geftalte van beftiering bleef
tot in \'t jaer 15 8 3, te weten tot aen die tijdt,
in dc welck de ftadt door Parma weêr in des
Konings gehoorfaemheydt gebracht wierd.
Men begon toen te handelen van de vereeni-
ging van de Calfellerye met de ftadt>en ftelde
een Raet van twintigh mannen , met twee
Burgermeefters , die alle uyt de burgers , en
üyt de gene, die op \'t landt woonen, geko-
fen wierden : in voegen dat d\'eerfte van defe
Burgermeefters, eenige machthebbende, die
lïiet het Roomfche Wijck-meefterfchap ge-
lijck is, de burgers, en de voorrechten van de
ftadt voorftont enbefchermde. D\'ander heeft
de voorfitting in \'t collegie oft vergadering;
en fy worden beyde, met verdubbeling van
hun eer-naem en ampt, Burgermeefters, en
Wijckmecft ers van \'t landt, d\'een van de Ge-
iT^eenfchap,en d\'ander van de Wet,genocmt.
Maer de Raets heeren fijn dc Schepenen en
beforgers van de ftadt,en van\'t ampt. Voorts,
gelijck d\'een , de Burgh-graef genoemt, de
laken van de ftadt verhandelt, foo beforght
d\'ander het gene , dat het landt aengaet, eh
"^ord, om fijn filvere ftock,Creckhouder ge-
noemt , die de Raet tot recht tc wijfen ver-
maent, cn voor een ceuwigh beforger der
Wcefcnverftreckt,tot welcken cynde hy ook
van de Vorft verkofen werd. De Byfitters en
Raets4ieerenvan de Raet fijn den Ontfan-
ger, twee Raets-lieden die men Penfionari-
lèn noemt, gelijck oock de Griffiers en een
Schrijver. De voornaemfte der burgers van
Veurne fijn in drie gilden van Schutters be-
gtepen, omtrent in \'t jaer ii^o ingeftelt, en
van Karei de vijfde beveftight. Hier is oock
een vergadering van Dichters in hun moeder-
lijke tael; doch defe fijn niet feer veel in getal.
Want fy hebben altijt grooter eer aen degewa-
celeerde p€nde,dan aen de gelauwerde Minerva,bcwe-
mdnnei^, ^^^^^ ^ ^^ ^^^^ oiannen, die in d\'oorlogh ver-
maert geweeft hcbben,voortg€bracht, gelijk
Johannes Bofcus,die, indien hy foo voorfich-
tigh als fterck had geweeft, een treffelijck
hooftman geweeft fou hebben 5 en noch by
verfche geheugenis veel anderen , die door
hun geleertheydt en gefchriften, die fy in \'t
hebt gebracht hebben, vermaert fijn; cn on-
der anderen Johannes Boudinius, die een kort
begrip van \'tgene, \'t welck van deSaligh-
maecker der menfchen op aerde gedaen is,
befchreven heeft: Maillardus Vulterius, een

treffelijck Rechtsgeleerde, wiens verfcheyde
geleerde Aentekeningen, die noch niet in \'e
licht gebracht fijn , van vele ernftelijck be-
geert worden; en Leonius, vermaert Abt van\'
äe heylige Bertinus in\'t jaer 115 3 , met veel
anderen.

Wat de jaermarckten aengaen, die eertijts Mank-
meeft in de lakenhandel beftonden, en nu in ten^^
granen, vee, butter en kaes beftaen, de Vorft
befchonck die met foodanigh een vryheyt,
in \'tjaer i yi r , op de 1 j September, dat fv
vry van alle fchattingen waren, enniemandc
daer in beflagen cn vaft gehouden mocht
worden. Dc Graef had hen oock met ge-
lijcke voorrechten , in lulius, omtrent fint
lacobs dagh, in \'t jaer i befchoncken.
De toeloop van magere beeften is daer fcct
groot, tc weten in de Lenten,des woensdaegs
voor Palm-fondagh , cn van vette beeften in
de Herfft in de maent van Odober 5 welc-
ke marckten aen hen gegeven wierden in \'c
jaer 155)5. Doeh defe jaermarckten verhin-
deten niet dat\'er alle weken , van die tijt af >
een groote hoop vette beeften op de wceck^
marckt,die menopfaterdagh houd, gebracht
word. Maer op woensdagh het geheele jaer
deur word daer een groote overvloet van al-
les ter marckt gebracht. Defe beyde marck-^
ten fijn de fchattingen en plichten onder-
Worpen. De fchatting van Balfart, daer af
wy elders füllen fpreken , wierd den burgers
in \'t jaer 1140,quijt gefcholdcn, en in \'t jaef
I IC)(3 aen hen vergunt de nagelate goederen
der baftaerden aen te taften, die gemeenelijk
in de vorftelij ke fchat-kift quamen. De fchat-
ting van Nieu-poort merdt oock aen hen
gefchoncken , door Graef Philippus in het
jaer 117(5; en t\'Antwerpen , in\'t jaer 1137 ^
door de Schout en Schepenen van dat jaet
beveftight.

Maer dewijl ick dns verre in \'t betoonen
van d\'achtbaerheyt en gelegenheyt van Veur-
nc getreden ben, foo fä ick, tor voldoening
van dc lefer, cn tot bewijs van \'t lof van defe
ftadt,een voorbeelt voorftellen, dat tot heer-
lijckheyt van de Raet ftreckt; vermits, door
bevel van de Vorft, in \'tjaer i 5 3i,vaftgeftek
wierd, dat niemandt de Burgcrmeefterlijcke
waerdigheyt genieten moght > dan de gene^
die een paert op ftal hield,om door defe ruy^
terlijcke versiering van de menighte te voet
afgefcheyden te worden. Dit is foo wel waer-
genomen , dat men naeuwelijcks in eenige
tijdt iemant tot defe waerdigheyt heeft fien
verheven worden , dan de gene , die van hun
geboorte edel fijn. Sy betoonden oock groo-
te ftantvaftigheydt tegen de vlees-houwers,
die foo wel in naem , als in \'t getal d\'andere
handwcrcksdieden overtroffen , en die , een

klaeghden dat dc buyten-liedeii hen in de
xnarckten uytfchopten, echter door de voor-
fichtigheydt van de Raet weer tot bedaring
gebracht wierden. Men befpeurt oock in hen
een groote krijgelheydt, die dickwijls d\'oor-
fprong van fadien en beroerten in d\'edeldom
is. Defe fcheuring, in \'t jaer iioi te voor-
fchijn gekomen, had tot hoofden en overften,
aen d\'een fijde d\'Yfengrijnen, en aen d\'ande-
re fijde de Blavotinen. D\'Yfengrijnen waren
verwaent op de gunft van de Gravin Mathil-
de : maer de Blavotinen , veel machtiger in
d\'oorlog en krijghs-handel, fchroomden niet
het hor, foo van de Graef, als van Mathilde
te verbranden. Ia toen, in\'tjaer 1x04 de ftad
van Mathilde belegert wierdt, dwongen fy
haer de vlucht te Kiefen, verdelghdenhaer
heir, en belegerden de ftadt Bergen, in\'tjaer
11 o^. Doch fy, daer de neêrlaegh krijgen-
de , verfoenden met hun Gravin , door tuf-
fchen-fpraeck van de Gifnenfche Graef. Men
bemerckt oock hun naerftigheydt in \'t voor-
ftaen van hun rechten en vryheden. Want
toen, in \'t jaer 13 91, de Raetsheeren der buy-
ten faken oordeelden,dat fy in d\'uytbreyding
van d\'omkring der vefting in hun recht ver-
kort waren, wilden fy dit gewelt en ongelijck
met de wapenen wreken, gelijck fy oock ge-
daen fouden hebben, foo de koninglijcke
achtbaerheydt daer niet tuffchen gek^omen
was, en de faken te recht gebracht had. Men
fiet oock hun miltdadigheyt cn eerbewijftng
aen de Vorft, toen een groote menichte, foo
van binnen als van buyten de marckt inge-
nomen hadt, om dat de Cancelier van Har-
togh lohannes een groote hoop van geldt
eylchte, onder fchijn van de voorrechten en
handveften te beveftigen. Maer de Vorft, op
dit gerucht toefchietende , verkreegh van de
rijckften meer door fijn heusheyd en beleeft-
heyt, dan d\'ander met fijn gewapende gebe-
den verkregen fou hebben. Men verneemt
in hen oock een groote deucht en getrou-
heyt,om dat, toen de ftadt weer in de macht
van de Catholijcke Koning gebracht was, fy.

aen de kant van de graft bolwercken op hun
eyge koften gemaekt hebbende, de Caftelrye
foodanigh befchermden, dat niemant der vy-
anden tegen hen te voorfchijn dorften ko-
men. Ick fou noch veel andere diergelijcke
voorbeelden van gelijcke dapperheyt konnen
bybrengen , daer af fy tot aen defe hedigc
dagh klare blij eken gegeven hebben 3 maer
ick wil defe verwondering liever laten aen
de gene, die haer aenfchouwen , dan door
\'t verhael hier af laftigh te fijn.

Voorts, om niets meer van\'t gene,dat het
landt aengaet, te fpreken, veel burgers en fte-
delingen van Veurne fijn door hun geleert-
heyt en gefchriften vermaert, gelijck onder
gLïidcxcn Andreas Rechtsgeleerde,die Geleerde

van Valerius Andreas in de regifters der Aca- Joannen.
demie van Leuven getelt word , Rektor van
de felve Schole , in\'t jaer 1445. Qjnftianm
Ceüartus, Griecks en Latijnfch Poeet, die in
Erafmus tijt leefde, en die eenige graf-dich-
ten der geleerde mannen by gefchrift nagela-
ten heeft. Hy bracht oock in \'t licht cen ora-
tie voor de bedelaers; en Marchantius feght
mee, dat hy te Leuven in de Grieckfche tael
onderwefen heeft. Johannes Becardns, van
d\'ordening der Pr^monftratenfen, Canoniek
van de heylige Nicolaes te Veurne , Paftoor
in de felve Parochie-kerck, en Deken van de
Geeftelijcken, gelijck men feght, en, gelijck
Swertius getuyght, federt veel jaren befich
met de jaer-boecken van fijn ordre , van de
welck Chryfoftomus van der Sterre, Abt van
S. Michiel r Ant werpen,in fijn Norbertina,op
verfcheyde plaetfen fpreeckt: feker, een man
die groote yver tot a eer van fijn ordening
betoonde. Behalven defen fijn noch veel an-
dere , in defe ftadt geboren , vermaert, ge-
lijck Matthias Becquet, ccn treftelijck Poëet,
naer Harduinus getuygenis 5 Fetrm Dacquety
Medicijn oft Genees-meefter, die over Cor-
nelius Celfus gefchreven heeft 3 cn \'Fetrpis
Mattardm^oock een treftelijck Poeet^gelijck
Marchantius verfekert.

Elijck de fpringbron-
nen beeken , en de
beeken groote water-
vloeden maken 5 foo
heeft op gelijcke wij-
fe defe ftadt eerft een
dorp en vleck, daer
na een kafteel , oft
eenige vergadering
der huyfen geweeft.met een walen graftom-
ringt, op de wijfe der legers, gelijck veel an-
dere plaetfen wel eertijdts in Vlaendeien, ja
.. ""Mhjck byna al de fteden in Duytsland. Vl^
yfeght Meyer,w de hiftorien van Neder-
landt , dat Gent van de Wandalen ingeno-
men wierdt, onder het helejdt van de VorH
Carocm, omtrent tn V jaer van de geboorte on-
fa Salighmakers 411 y en dat de Gott en, die toen
over de iNljrviers heerßhten, de kaßeelen Al"
denarde en oAelft , tegen de Wandalen , die
Gent befaten , gefticht hebben, Maer eenige
oordeelen dat Aelft ouder, en vari de Romey-
nen gebout oftbefeten is. Doch ick heb geen
fekere Schrijvers hier af. Wat Aelft aengaet,
feght Gramajus , my dunckt dat haèr gehee-
le outheyt met recht vanher heylige gefocht
word , om dat Graef Rudolph , de foon van
Balduinus d\'Yfere, en voorftander van Ca-
merijck, een kerck , gelijck men acht, ter
eeren van de heyUge Maeght by het kafteel
Aelft gefticht, en haer aen een felve ordre en
Capittel, gelijck te Camerijck was,-gegeven
heeft, van de welcke hy felf en fijn ertgena-
men d\'eenige en wettelijcke voorftanders en
befchermers fijn gebleven.

Wat d\'oorfprong des naems van Aelft aen-
gaet , Marchantius en eenige andere achten
dat hy hier uyt gefproten is, dat Aelft naer de
ooftfijde van \'t landfchap gelegen is. D\'eerfte
ftadt, feght hy, die men aen de fijde van de
opgang der fon in Vlaenderen vind, is Aio-
ftum , en naer d eygenfchap der tael van dat
hndt oAelfp, en miftchien dat de Vlamingen,
op Brabant fiende, defe landftreeck oAl-ooft,
dat is, geheel Ooft, genoemt hebben. Mar-
chantius acht oock dat defe vefting van de
Gotten gefticht is, en voornamelijck op die
plaets, feght hy, daer nu de bergh van play-
fahtie is, achter de kerck en \'t Gafthuys, in \'t
jaer 84^, en in die tijdt, van de welck Hiero-
nymus in fijn brief aen Ceruntia gedenckt,te
weten, in de welck de Wandalen, Gotten ,
Duytfchen , en d\'andere woefte volcken de
landen, die tuffchen de Pyreneen,groote zee,
en de Rhijn gelegen fijn, met roven en pion-
deren afliepen. Men bevind dat, een weynigh
voor de tijdt van Balduinus d\'Yfere , het Pri-
oorfchap van Lobe S. Urfmars kapel ge-
Vlaenderen,

fekomen was, om Godts woordt te verkon-
igen, in ftaet en wefen was gebleven , en
haer plaets achter de muur van de vefting
hadt, die noch heden de naem van S. Llii-
mars weyde behoud; en defe lirfmar is in\'t j aer ^ ..
713 , op den negentiende April, geftorven ,
gelijck Meyer in\'t eerfte deel van fijn Vlaem-
iche gefchiedeniffen verhaelt. Defe kapel is
door de gedurige oorlogen in dit geweft
neergeworpen, en de roof daer af wierd voor
een geringe prijs aen Iwanus, Vorft van Aelft,
verkocht, gelijck de Chronijck van Lobe
verhaelt. Defe Iwanus ftichte weêr een kley-
ne kapel , van middelmatige koftelijckheyt >
om den vreemdelingen, uyt godvruchtigheyt
derwaerts komende, tot een vertreck te die-
nen. De Gravin Margareta gafi omtrent in t
jaer cl3 cc lvi 11 , de wooning van S. Lirf-
mar , gelijck men die noemt, aen de Wille-
mijnfche broeders , tot bevordering van \'t
kloofter, en dit ter eeren der geheugenis van
Willem de Noorman, en miftchien van Wil-
lem Graef van Dampierre, haer gemael, in\'t
belegh van Aelft op defe plaets gedoodt. De-
fe kapel, met de godvruchtigheyt der vreem-
delingen verdwenen , wierdt in\'t jaer do
ccc lxxx in de ftadt weêr opgebout, en
vertoont, onder d\'andere dingen, \'t graf van
Theodoricus Martinus van Aelft , die d\'eer-
fte de Druck-konft naer Duytsland overvoer-
de, en daer voort leerde; jae men vind noch
boecken in de ftadt Aelft, die met fijn letter
gedruckt fijn. Arnoldus Mermannus van
Aelft handelt van dit kloofter der Willemij-
nen , in fijn Tooneel van de bekeering der
heydenen en word van Henriquez, infafci-
culo Ciftercienß y lib, 1 ,fiól, i z , bygebracht.
Seker Heer van Aerfchot ftichte , in\'tjaer
cb cccc LIX, een kloofter te Beveren in t
landt van Waes , in \'t welck monicken ge-^
bracht wierden, die men uyt het kloofter der
Willemijnen nam , die federt de tijt van hun
intree in defe ftadt, tot aen de komft der le-
fuiten, de jonckheyt onderwefen : doch de
beroerten cn oorlogen, over geheel Neder-
landt verfpreydt, had hen de voortgang daer
af omtrent vijftigh jaren doen ftaken. Gra-
majus fchrijft dat de Willemijnen, in \'tjaer
cb cccc XXVII r uyt de voor-ftadt gevoert,
en in\'t gafthuys van de heylige Maeght ter
Starre geplaetft wierden; welck gafthuys eer-
tijts van Graef Diderick gebout, en aen defe
broeders overgegeven was, om in gemeen-
fchap te leven. Defe broeders, de derde re-
gel en ordre van de heylige Francifcus om-
helft hebbende , fijn federt yan plaets verwif-
felt, om ick weet niet wat meerder yryheyt.

ten vCn d\'andere ftoffen , die in\'t gebied van gebroederfchappen oft gilden der fcbipper^
Aelft verkocht worden , tot het verwen der en kooplieden van \'t graen , daer af ieder fijn
lakenen bequaem , en andere dingen, die de eyge be-eedighden heeft , by de welcke al-
Wolle-wcvcrybetreffen. Defe rechtfpreking Ie fwarigheden , die de handc4ing van yder
is beveftight door\'t verlof van de Vorft , in\'t gildebroeder aengaen , bygeleyt oft gevoii-
jaer cïd cccc xxxiv door Graef Philips nift worden, doch met behouding van ap-
de Goede verleent 5 en oock het gebroeder- pel en hooger beroep voor d\'Overigheyt van
fchapoft gilde der Volders, en hun keuren en de ftadt , indien de gene , die ver wefen is,
rechten, door \'t voorrecht van de felve Graef fich verongelijckt acht. Eyndelijck, men fiet
gegeven , gehjck uyt de brieven , op de tien- daer vijf vergaderingen der gilden oftgebroe-\'
dc van Februarius, in \'t jaer cb cccc lxiv, derfchappen, van de welcken de drie Schut^
verleent, gefien word. Men vind daer oock ters, en d\'andere twee Reden-rijckers fijn.

Nder de dingen, die de \'t Sehepenfcliap, gelijck fy dat noemen, alder-
gedachtenis der Vor- hande wapenen tot hun belcherming moghten
ilen in defe weerelt by dragen, fonder eenigh gevaer van breucke , cn
de nakomelingen on- fonder datmen hen om defe fchijn moeyen en
flerfFelijck maken, en quellen moght. Hy ontfloegh hen oock van
een der fchoonfle paer- \'t leenfchap des Hofs der Graven van Aelft.
len, daer mee de Vor- Defè ftadt is in een luftige, bequame en dien- Oekgên^
ften hun kroonen kon- ftige plaets tot het menfchelijck gebruyck gele-
nen vergieren, is het gen. Want fy heeft aen de fuyd-en noordfijde
bouwen van heerlijcke groote overvloet van weyden en beemden , die,
fteden, \'t welck groote macht daer toe heeft, volgens de voor-rechten , van dinwoonende
Oorjprcng, Baldulm\'^, die van d\'ouden yan den Bergh geby- burgers ten deel in\'t gemeen gebruyckt worden,
naemt worde, uyt oorfaeck van de gift van dit en van welcken de ftadt een groot deel aen fich
Graeffchap , heeft in defè roem niet min dan getrocken heeft, die haer, tot haer eyge voor-
d\'andere Graven van Vlaenderen uytgefteken. deel, verhuurt. Sy heeft aen d\'ooftfijde, behal-
Defe, een eynde van d\'oorlogh gemaeckt heb- ven d\'oude bergh, groote en dichte bofTchen,
bende,keerde fijn gedachten tot de grenfen van gelijck Raefpaiia, Ardennen-hofch, en Binnm-hof.h,
Vlaenderen te befchermen^ en uyt te breyden. die alderhande hout aen d\'inwoonders en by^
Daer was op de grenfèn Van Brabant, Vlaen- woonders befchafFen. Men vindt aen de wefl:-
deren en Henegouwen , een vrye liéerlijckheyt, fijde veel bouw-landen , die groote overvloet
fèer wel aen \'de Dender gelegen , die eertijdts van alderhande granen voortbrengen, die foo
Hunneghcm genoemt, en de wooning der Hunnen fchoon fijn , dat de vreemden niets, dat hier by
i^eC^mc- geweeft heeft. Want defe volcken , uyt haet halen magh, van buyten aenbrengen. Daer is^
litenu\'omen van de Cliriftelijcke Godtsdienft fich hier bege- onder andere dingen, oock een gewas, \'t welck
Z^\'-llcr bouwden beneden aen d\'oude bergh een dienftigh tot verwen is,en gemeenelijck Wouwe

tenigehhjc\' kafteel, uyt het welcke fy dagelijcks de landen genoemt word, van \'t welck wy hier na breede-
^hSeei ^^^ geburen met brant en moort vervul- lijcker cn bequamelijker fiillen fpreken. Voorts,
ftet,mdaer, ^^ ^^^ ^^^^ ingebore woeftheydt en wreet^ de tuynen, boomgaerden, hoven en andere din-^
gelijck, men licyt bctoonden. Van defè volcken heeft defè gen maken de ftadt fèer luftigh en aengenaem.

plaets haer oorfprong,en de naem vanF^f?^^ Gramajus deelt bequamelijck defe ftadt ïtiBecimg^

ieynsim gekregen, gelijck van de Q\'otten , al lieden van twee deelen, vermits fy van de beeck fèlve , die
Ceertsbergh een fèlve ftoffe, Gotteghem, nu Sotteghem genoemt. in \'t midden daer deur vloeyt, in boven- en be-
Sy heeft defè naem behouden tot dat, in \'tjaer neden-deel gedeelt word. Yder deel van de ftad
cId lxvi 11, fy van Gerard, een edelman, Heer is met ftercke en vafte muren omringt, fchoon
van de plaets, diens gellacht noch echter onbe- het fchijnt dat men ter plaets, daer de getrou-
kent is , aen Graef Balduinus de fefte verkocht, heyt der burgers aen de Vorft een kopere muur
en, naer de naem van de verko.oper, en van de is , geen muren behoeft. Defe muren fijn met
bergh, daer fy aen leght, Gerards-bergh ge- veel torens verciert, die tot veftingen verftrec-
noemt wierdt. kende , en wel en van gehouwe fteen gebouwt

Defe veftino- is gebouwt omtrent het jaer fijn,- van de welcken de voornaemRen fijn de
cl D L X VI I I ^door Balduinus van den Bergh, F^jnforen, en D/erh/^, die in de laerboecken van
Graef van Vlaenderen en Henegouwen, die,ge- Vlaenderen dickwils gedacht worden. In d\'eer-
lijck uyt d\'inhout van \'t voor-recht blijckt, haer fte wierden de gene, die fware mifdaden bedre-
tot de Redaente van een ftadt bracht, en met ven hadden, gepijnight, en ftaet aen de water-
w^etten en voor-rechten befchonck. Defe voor- meulens, die eertijts den Graven van Vlaende-
rechten wierden federt, om^trent in\'tjaer clo ren toebehoordennen in\'t jaer cId c xcivdoor
c x c, door Phi//ppus yan Elfm, Graef van Vlaen- de Graef aen de Ridder Gyshert de Wiek, tot erken-
deren beveftight,die daer noch byvoeghde, dat tenis van fijn getrouwe dienften, gefchoncken
de voorgenoemde Balduinus aen de Gerards-hergers wierden , en federt aen d\'Abten van S. Adriaen
Raefialiagegeven en quijtgefcholdenhad^gdijk gekomen fijn. Dierkofi was een fterckte voor
oock het oude voetpadt dat van Uoerbeecke tot d\'inwoonders, tegen de Henegouwers hun ge-
aen 5. Paulus, van de boffchen van Uoerbeecke tot buren, en befchutte, als de noot fulcks vereyfch-
aen d\'oever van Ingelra,en totaen het bofch des te, de voor-rechten van de ftadt. Vele Schnj-
Heers van Schendelbeke, en tot aen de bergh van vers noemen defè fterckte een kafleel, anderen
Grimingen, en tot aen het bofch van JVarbeecke, een ftot, en anderen een vertreck der Gente-
en aen \'t bofch van Galmardia ftreckt. Balduinus naers, dat feer fchadelijck voor Henegouwen is.

Conflantinopolen, Graef van Vlaenderen , deé Maer in onfe tijdt hebben in defe toren de GiU
defgeliicks oWent in \'tjaer cId cc; gelijck debroeders van S. Sebaftiaen, die de hantboogh
oock fi^^n dochters foon, Graef van Vlaen- gebruycken hun vergadering, die jarelijcks op
deren, en Marckgraef van Namen, omtrent het de top van dele toren een Papegay opfteecken,
jaer cId cc lxxiv , die hier noch byvoeghde, om van hen afgefchoten te worden.

Defe muren fijn dickwils tot aén de gront
neergeworpen, uyt oorfaeck van de gedurige
oorlogen der Vlamingen, Brabanders en Hene-

^owvers, van de welcke defe ftadt, als de naefte dienft en behulp doen. Maer j(y binnen haer
daer aen fijnde, d\'eerfte ftormen onderworpen oever geparft, ontlaft fich eyndelijck binnen
heeft geweeft. Want fy wierdt door foo vele en defe ftadt in de Schelde, die fy vergroot, by het
foo fware inwendige en uytwendige beroerten, nieuwe kafteel. De Baronnen van Boelare fijn
en elenden der oorlogen geplaeglit , dat het Heeren van defe riviere, als in de palen van hun
fchijnt dat \'er naeuwelijcks de geftalte van d\'ou- Baronny, en däer aen behoorende, foo lang tot
de ftadt overgebleven is. Voorts, defe vefting datfy, gelijck d\'onfe willen , deur Geerts-berge
heeft altijdt treffelijck en heerlijck geweeft , en vloeyt. De Raet daer af heeft defe macht, dat
niet eng en gedrongen, maer groot en ruym, hy d\'inwoonders van Boulare dwingt de beeck^te
gelijck\'de puynhoopen der neêrgeftorte muren fuy veren, foo fy eenige verhindering door vuyl-
aenwijfen, en in d\'omkring omtrent een mijl nis op de gront ontfangen heeft. Sy fijn defe
Banmetc\' begrijpende. Sy is in fes wijeken verdeelt, en gunft verplicht aen Lodewijck, Graef vanVlaen-

was eertijdts de voornaemfte en bloeyenfte in deren, die hen daer meê befchonck, en betoon-
alderhande hantwercken en konften , en voor- de dat het redelij ck was dat de Baronnen, de
namelijck in tapijten, en in \'t geweef van alder- gedienftigheydt en heerfchappy van de beeck
hande beeltwerck, daer meê, gelijck met dat hebbende, oock \'t ongemack van vuylnis leden,
van Oudenaerden,byna al de hoven der Grooten en dat daer uyt deden fuyveren.
van geheel Europa verciert wierden. Sy wierdt De ftedelingen konnen,door\'t gerief van defe
oock, om defè oorfaeck, en om de meenighte rivier , hun waren en koopmanfchappen naer
der inwoonders, in d\'ordening voor de vierde Antwerpen, eertijdts de vermaertfte koopftadt
ftadt van Vlaenderen gehouden. Men begon van Europa, voeren, en oock te landt naer de
onlangs de muren daer af weêr op te bouwen, treffelijckfte fteden van Nederlandt, daer af fy
te weten in de jaren cId Id c xxi , cId Io c van alle ftjden omringt is, brengen. Want fy
XXII , en cid lo c xxi ii , toen Francifcus heeft binnen tien mijlen van haer af gelegen,
Tedeghem, Antonius de Grutere , en Karei Dan den Valencijn, AnPSi>erpen, Leuten, en Mechelen: binnen
Eechoute Burgemeefters waren. Defè ftadt heeft d\'acht mijlen Bergen, Voornick, en Cortrijck : bin-
oock fes poorten, door de welcke men uyt en in nen de feven mijlen Bruffel en Gent: binnen de
de ftadt gaet. D\'eerfte hier af ftreckt naer Bra- vijf mijlen Dendermonde en Halle: binnen de vier
bant, de tweede en derde naer Henegouwen, de mijlen Aelfl en Oudenaerden: binnen de drie mij-
vierde naer het beneden-deel van Vlaenderen, len Engien en Aetb: binnen de twee mijlen
de vijfde naer het opper-deel van Vlaenderen, noyen, en binnen d\'eerfte mijl Leßine,
en de fefte naVr d\'omleggende landen, die aen By de gedachtenis onfèr Groot-vaders fton- mpe»
de noordtfijde van de fladt leggen. Sy heeft den aen feker parck op d\'oude bergh, cno^ Büß-
noch twee andere poorten , die op bruggen monte twee kruyffen, van gehouwe fteen , naer
ftaen , onder de welcken de Dender, die in de gedaente des wapens van defe ftadt, dat een
\'t midden tuffchen d\'oppere en neder-ftad deur- purper kruys op een goude gront vertoont, van
vloeyt, en haer als in twee deelen fcheyd, haer \'t welck wy, gelijck van vele andere dingen,
deurtocht heeft. Defè rivier de Dender, van geen rechtereden können geven. Dit teecken
andere Tenna genoemt, die groote overvloet van\'t kruys is echter een bewijs , dat defe ftadt
van alderhande vifTchen uy tgeeft, en oock be- haer oorfprong niet van de Barbaren en woefte
varelijck is, heeft haer oorfprong van defè fijde volcken heeft want de wapenen, die uyt vier-
van Condéin Henegouwen, en koomt eerftelijck voetige beeften , gelijck leeuwen, beiren, en
naer Leufi, en vloeyt van daer naer Aeth , eer- luypaerden beftaen , hebben hun oorfprong
tijts de queeck-fchool van de hardneckige oor- van de Hunnen, Saxifihen, en Hongerfihen, alle woe-
logh tufichen de voornaemften der Gauriers, en fte volcken : maer d\'anderen, die wilt-vogels,
de Graven van Henegouwen. Sy vloeyt daer gelijck grijp-vogels en arenden voerenwor-
na deur de ftadt Leßine, die noch heden toont den de Romeynen toege-eygent.

hoe veel eertijdts de Saxifchen vermoght heb- Na dat w\'y naeukeurighJ&jck genoegh, gelijck Befchrij-
ben, en, in\'t voorby-gaen Ofikerßele , en de Ba- my dunckt, de gelegenheydt van dc ftadt be-
ronnye van Boelare gegroet hebbende, befbeckt fèhreven hebben, foo is ons noch overgebleven
de Geerts-bergers,en,van daer affcheyt nemen- dat wy befien hoedanigh fy van binnen geftelt
de, ftroomt deur Tedeghem, Sandbergen, en Moer- is. Het opperdeel van de ftadt vertoont, behal- M^rcktc^,
beecke, vermaerde vlecken, en deur de ftadt ven de gewijde plaetfèn, drie marckten, daer
l^yenoycy deur de Baronny van Liedekmken, en de waren te koop gebracht worden een heer-
deur de Hooft-ftad van Rijks-Vlaenderen, lijcke Vifch-marckt niet verre van de rivier ter
en neemt foo haer loop naer Dendermonde,aen rechte fijde van Bartholomeus kerck j welcke plaets
welcke ftadt fy de naem geeft, en oock haer wa- feer vermaert is door twee laer-marckten o^ i^^ mmk-
ter meêdeelt, in foo groot een overvloet en be- d\'eerfte dagh van Februarius, die eertijdts in
quaemheyt,dat f)^,om het mildelijcker aen d\'in- \'theneden-deel van de ftadt,achter \'t Gafthuys,
woonders en oevers meê te deelen, fich, door in een fèer ruyme plaets, gehouden wierden. De
verfcheyde omweegen , in veel tacken ver- marckt-dagen in de weeck worden daer op
Ipreydt, die, om de woorden van de geleerde maendagh en vrydagh gehouden. De laer-
Lindanus te gebruycken, het dagelijcks vloeyen marckt wierdt in de maent van Auguftus , op
en ebben van de zee gevoelende, en de ftaende S.Bartholomeus dagh gevievt; maer Keyfer Ka-
wateren vermeerderende, de lucht grootelijcks rel de vijfde fchorfte haer tot aen de volgende
gefont enheylfaem maken, en aen alles groote dagli, door een bevel van \'tjaer clo lo xvi u^

in dé maent van lulius, te Brugge gegeven, daer foo veel nieuwe lieerfchappyen vergroot liad-
toe hy hen drie vrye dagen voor en na de markt den, cn foo dicht van hun trouwanten omringt
gaf , van welcke vryheyt echter de vyanden, waren,wierden fy door defe Schutters Van d\'eeri
ballingen, vluchtelingen, en Ichuldènaers van naer d\'ander ftadt, om eer aen heil te bewij/èn,
de Graef uytgelloten waren. ^ Men fiet van defe en hun te befchermen, geleydt, eii van overlang
plaets het Stadthuys, oft Raethuys, wonderlijck gebruykt om de koomft oft intree van de Vorft
Ichoon, ruym, hoogh van verdieping, met viër t\'eeren. Behalven d\'edele én voornaemfte ge-
torens, naer de wijfe van een kafteel met groote ftachten van Tedeghem, Eechaute cn Hores, hebben
koften gebouwt \'t welck, foo ick my inbeeldt, d\'otide Heeren yan Boelare fich oock niet ge-
de wooning der Caftelleyns geweeft heeft, fchaemt hun haem in defe gilden te doen tri-
Onder dit Raethuys is de Halle , van Div^eus fchrijven , en dat geen lafter voor hen geacht,
Phalas genoemt, daer de vergadering der we- gelijck tot bewijs hier af fijn de twee kloeck^
versis, die in voortijden hun huys en by-een- moedige Ridders, beyde by onfe crédachtenis
koomft in de nederftadt, by de kerck van de ftadts-vooghden van de ftadt , en \'t gebiedt
heylige Catharine, en hy\'t Begijnhof hadden, van Aelfl, namelijck de Graven Y2LnIfeghemen
Niet verre van dit Raethuys is een /eer oude Roeulx, die , tot groote eer van hun Gilde-
tanthuy^, marckt, én daer tegen over het Lanthuys, daer broeders, S. loris Gilde met d\'inteeckening vait
d\'Overigheydt van defe ftadt, met d\'Afgevaer- hun naem vereert hebben,
dighden van de Raet van Aelft,en de vijf Balju- Dicht aen de riviere de Dender fijn noch
wen van \'t Lant, als \'t noodigh is, vergaderen j d\'o ver blij ffelen van \'t huys der broederen van de
en \'t welck heden van de deurluchtige Claudius de heylige Hieronymüs, daer eevdjdts een Schole
Croy, Graef van Roeulx, Stadtsvooght van defè was, \'t welck van lacobus Marchantius vrucht^
ftadt, en van Aelft , tot fijn wooning verkolen baer en vermaert genoemt wordt, in een plaets,
is. Aen de flincke fijde van het Lanthuys ftaet die om de gematightheyt van de lucht, eri om
het, huys van Pkter de Brune, Schepen, \'t welck de by-leggende deurtocht van de riViéré door
cen verre en luftige uytficht naer Henegouwen de natuur feer bequaem tot d\'onderwijfing der
heeft,- en dat in de voorgaende beroerten de jonckheydt is, en uyt de welcke mannen, die
toevlucht der Nonnen van Beaupré was, van door hun geleertheydt eeuwigh léven fullen , tè
de welcken het aen Philippus i>an Baerfd&rp , ten voorfchijn fijn gekomen. Maer toen het getal
adelijck man, Heer van Hule en Schellebroeck, der broeders verminderde,wierd d\'inkomft hier
gekomen is , de welck hier foo wel de Burger- af vereenight met de BiiTchoppeHjcke queeck-
meefterlijcke waerdigheyt bedient heeft, als de fchool van Gent, het Bifchdom van een ander.
Ridder Corneliu-s yan Baer/dö^p^ opperde Medicijn ongetwijffelt tegen het voor-neemen van de
oft Genees-meefter by Kéyfér Karei de vijf- ftichter, en tot groot nadeel van de ftadt.
dé, het Burgermeefterfchap te Brugge heeft De Stichter der Hieronymitanen is Gerard de Oerardé
waergenomen ,• van de welcken de lefte een Groote van Deventer, Canoniek van Vtrecht en
boek van de génees-middelen gefchreven heeft. Aken, die , fèdert defe waerdighedén , mét eeri
uyt Galenus wercken getrocken. Ter rechte deel van fijn erfgoederen verlaten hebbendé^
fijde naeft het Lanthuys ftaet het huys van Jö- fich gewillighlijck gehéél aén Godt overgaf, éri
hannes Prieels, Licentiaèt der beyde Rechten , en fich tot dc faligheydt fijner naefteri béfteedde.
Greffier van de Raet: feker,een heerlijck werck, Maer de duyvel, een benijder vari defe Godt-
in \'t jaer cId lo c xxv i, in Meymaent, ih de Vruchtiglieyt, verweckte tegen hem veel lafte-
hooö-e Schole van de ftadt verandert. raers, die door lohannes Gerfbn, Cancelier van

D% Dichters , die fy Rhetorijckers, oft Reden- Parijs,kloeckmoedelijck in \'t Concilie van Con-
rijckers noemen hebben hun vergadering in ftans verdruckt wierden j en hun lafter-fchriften
het boven-deel van \'t Stadt-huys, en de heylige wierden ook ten brant verwefen.Gerardus recht-
Petrus tot hun Patroon en voorftander. Sy fijn te , door fijn medebroeders, de beginfden der
met vele en eroote vryheden befchoncken, om gdeertheyt op,en ftichtte in Walfch en Duytlch
de welcke te verkrijgen alderhande menfchen, Nedérlant en Düyts-landt vde én vermaerde
mannen en vrouwen,geeftelijcke én wéerdtlijc- Scholen, gelijck binnen Dcyenter,Sypol, Ddeshurgb,
ke, enPrelaren van verfcheyde ordeningen fich Vtrecht, Groeningen, Goude in Hollant ^Bruffel, \'s Hef-
in de vérgadering van dit gebroederfchap heb- togen-bofch, Mechelen, Gent,Wynoxhergen, en Geerts-
ben doen infchrijven , gelijck uyt d\'adddom de berge in welcke lefte, toeri de Hieronymitaneii
voornaemften van Montmrency, Gayre, Schoriffe, daer uyt vertrocken waren, meefters geweeft
Bochoute, Horne, Lanncy, Halewjn, Eechaute, Brakele, hebben d\'ouders van de vermaerde Damel Hem-
en Borluyt \' fédert niet min voorfpoedélijck lodocus
De vemadering dér Schutters , oft anders Schollardm, éen treffelijck foéét. En om defd
S. loris Gilde genoemt , hééft haer by-een- plaets niet leegh te laten, foo heeft men daer
koomft aen de r^echte fijde van S.Bartholomeus onlangs de Profeffbrs van d\'oude en vermaerde
kerck , naeft aen de muren, aen eenluftigéén fchole van Aeth gebracht; welcke fctioleJiier
oude plaets. D\'oeffening en\'tgebruyck defér gevoert wierd in\'tjaer do ló c xxvr, inMey-
Schuttérs, gelijck oock die van S. Sebaftiaen, is maent, met groote inkoomft van de ftadt, ter^
feer dienftiRh in fchichtige gevardijckheden, wijl Antonm de Grutere Burgermeéfter was.
en foo wel in inwendige beroerten, als in d\'o ver- In het neder-ded van de fladt aen de Gerit-
val der vyanden; Eer de Graven van Vlaende- fche poort, ftaet de Dode der handbus-fchut-
ren hun Vorftendom met de verovering van ters ^ welcke fijn begin aen Willem DafHmn, een pom.

Burgermcellerlijckimn, verplicht is, die, ^ val,in \'tjaer clo-ccc xcvi, aen dc ScWt
d\'andere voornaemften van dit Gilt, derwaerts Aelft, dat hy de Geertsbergers niet te recht da-
gegaen fijnde , d\'eerfte van fij n Gildebroeders ■ gen, vangen, oft veroordeelen fou, \'t en waer fy
de papegay affchoot, met groote blyfchap en van mifdaet overtuyght waren , oft dat men
toe juyging van alle. krachtige giffingen daer af hadt.

Defe ftadt heeft noch , behalven het water Maer om kort te gaen , het ampt van defe
van de Dender , foo groot een overvloet van Schout oft Baljuw is, waer te nemen dat ieder
fchoone en heerlijcke Fonteynen, dat ly daer in fich vroom en oprecht in fijn ampt betoont, en
alle fteden van Nederlandt overtreft, behalven de ruft van \'t volck voor te ftaen. Doch dewijl
Bruftel. De voornaemfte fijn de gene , die van in fijn beleydtal \'t geluck der Burgers, en de
lodocus Scholardus de Culentaenfche en Kri- voorfpoet der befondere lieden beftaet en on-
ftalijne genoemt worden. derfteunt wordt, en dewijl hy oock gebied over

Maer dewijl al deiè wonderlijckheden in de die van Aelft heeft, en om de menighte en ver-
ft eden als lichamen fonder fiel fouden fijn, fon- fcheydenheydt der gemeene faken en bekom-
der de burgerlij cke beftiering, foo fal het dien- merniftèn geen voldoening aen alle kan geven,
ftigh fijn,datwy befien hoedanigh eenregeeriog foo ondaft hy fich ten deel van defe laft en be-
daer in gehouden wordt. De Schout overtreft in kommernis op eenige anderen , die van \'t ge~
waerdigheyt verre al d\'anderen,vermits hy naeft meen Stedehouders genoemt worden, de welc^.
de Vorft de voornaemfte plaets befit. Hy is in ke de mifdaden , in dat geheel geweft bedre-
de plaets van de Graef geftelt, om fijns mee- ven, vervolgen, de vonniffen van de Raet der
fters ftede te bekleeden, het Graeffelijck recht beyde fteden doen uytvoeren, cn wel waernee-.
te bevorderen , en de mifdaden te ftraffen, ja men dat de pachten, die men in d\'onderhoorige
oock, by recht van voorkoming, het mifdrijf, dorpen betaelt,wel verpacht worden. Seker, dit
dat onder eenigh onderdaen des Graefs van amptvanSchoutoftBaljuwisvangroot gewicht
Aelft bedreven is, verbeteren , foo hy eenige en belang. En dewijl het boven d\'andere am-
onachtfaemheydt daer in befpeurt. Niemandt pten van Vlaenderen uytfteeckt, foo wordt het
magh d\'onderdanen van de Graef, befchuldight niet, dan aen mannen, die in adelijcke deucht
fijnde, ter pijn-bank brengen, \'t en fy de Hoogh- uytmunten , gegeven : gelijck tot noch toe aen
Baljuw, oft fijn Stedehouder hier by ontboden de voornaemften defèr geflachten, die wy hier
iSjoft de mifdaetonderfoeken, dan als hy tegen- noemen, fonder ordening te volgen: Gent en
woordigh is, dien de helft van de boete, die den Villain, Croy, Montmorancyj Merode, Lanoy,tedeghem^
lïiifcladige opgeleght word,toekoomt. En dewijl Halkypijn, Steelant, Proofi, Kerchhoipe, Capple, Ban-
de: Graef van Aelft, ( diens vooghdy en heer- dens^ Oeglande, Staefi, Hayeskercke, Hoeft, Hole, Vacr-
fchappy ten meeftendeel in veertigh dorpen,die nemjcky enVuyterfipaenen,
in defè engte fij n,beftaet) als een lid van\'t Room- De Raet koomt na de Schout. Defè beftaet
Iche Rijck, van ^t recht der Vlaemfohe Graven in feven mannen, die de voornaemften van af-
afgefcheyden is, foo gebruyckt defè Hoogh- komft, macht en deucht fijn, over de welcken
Baljuw daer in \'t opperfte recht van \'t Keyfer- de Burgermeefter gebiedt heeft, die voor drie Burgemtc-
rijck 5 oft d\'opperfte macht, te weten dat,, foo hondert jaren gemeenelijck onder de naem van
iemandt der inwoonders van Vlaenderen in eerfte Schepen quam, en welck ampt voor defè
defè landen van\'t Roomfche Rijck koomt, om lefte eeuw bedient is van de geflachten vari
daer te woonen, oft koopmanfohap te doen, en ReyngaertsDliete, Tedeghem, Luu, Crane, Waesherge,
daerfterft, de Graef over defè het recht van Culshroeck ^ Oudenherge, Loots^ Nokerfloeke, Haech^
eygenaer heeft, enfijn roerende goederen aen- meuter, en andere.

taft, en fich meefter daer af maeckt, behalven Hy fpreeckt de doot-vonniflen uyt, verga-
echter de goederen der Gentenaers en Oude- dert de Schepenen, maeckt met hen de Bur-^
naerders, die, door een befonder recht, alleen- gers,heeft d\'eerfte kennis van hen,beroept hen,
iijckhet befte, dat fy by hen hebben, betalen. en daeght hun faken, fchoon doot-waerdigh,
Hy onderhout oock gemeenelijck op ver- uyt een andere gevangenis en rechtbanck tot
fcheyde plaetfen jarelijcks, in tegenwoordig- de fijne. Hy fpreekt oock recht tegen de vreem-»
heyt der mannen van \'t leenhof van Aelft,fekere delingen ^ die de Burgers overlaft aendoen, cn
rechtsvordering,fouyeraine Waerhede genoemt, door fijn ftedehouder gevangen fijn j en dit by
- dat is,eenonderfoeck van alle mifdaden en boos- uytgefproke vonnis, op de xxi v lanuarius, in
heden tegen al d\'inwoonders van \'t Graeffchap, \'tjaer clo Id xxxv i i i, tegen de Heer van
in\'t welck alle menfchen, die boven de vijftien Pamele verkregen. Hy maeckt,met behulp van
jaren oudt fijn, ter gewoone plaets moeten ver- de Raet en voornaemften, alderhande befluy-
Ichijnen, en, op verbeurte van de boete, die in tingen, die tot het gemeene nut van de ftadt en
ieder plaets daer toe ftaet, op \'t gene, dat hen \'t lant ftrecken, verwijft in breucken, verforght
afgevraeght wordt , antwoorden. Doch van in de nuttigheyt der Burgers, befchut de ftadt
dit recht fijn die van Geerts-berge uytgefondert, voor ongewoone afparfïingen, ftelt, volgens het
gelijck lohannes de Stoute, Hertogh van Bouf- voorrecnt van Hertogh Qo^^/f^ op de

gonje,teBrugge, in\'tjaer cId cccc x, op de twaelfde van December, in \'tjaer cId cccc
derde van April, aen \'s Graven-fteen, tot beve- Lm te Rijffel gegeven, alderhande tollen op
- ftiging hier af gefchreven heeft, te weten dat de de bieren, lakenen, en andere waren, die door
Geerts-bergers niet moeten gedaeght worden, t\'oeffenén verflijten 3 van alle \'t welck d\'achtfte
Wijders, Hertogh Philippus, lohannes vader, be^ penning voor dé Vorft bewaert wordt. Hy ver-
biedt,

y volgens fijn macht-brief van \'t jaer cId
lo c XIV, ojp de XXIV December, binnen de
vier hondert fchreden van de fladt herbergh te
houden , op verbeurte van de bieren, die daer
gevonden worden, naer een afkondiging van
\'tjaer clo lo c xv, op de xvlunius. Hy be-
lichtight de lichamen der gener, die gedoot
hjn, proeftde wijnen, en magh jaerlijcks on-
derfbeck van de geheyme waerheyt doen van
Welck gebruyck ick boven gefproken heb. Hy
dwingt d\'inwoonders van Waey enberg, Oudenherg,
Schielbeke, en Ardennenho/ch tot gelijcke laflen als
de Burgers, in \'t ontfangen der krijghs-lieden,
die deurtrecken, oft in befetting blij ven, en doet
hen meê de fladt bewaren en bewaken, hoewel
fy geen inwoonende burgers fijn,en fich, gelijck
burgers, die buyten woonen, van het dragen der
andere laflen konnen ontflaen. Hy vergunt aen
ieder het gebruyck en d\'oeffening der geoor^
lofde handelingen, en aen niemant het gene,dat
fchadelijck en ongeoorloft is. Hy verforght in
de kapellen van fijn vooghdy, en fpreeckt recht
naer de gewoonten van de fladt, en bevelen
der Vorflen.

De Stadts-^Schdut, die fy TooH-Baljuyp noemen,
voert al de vonniffen van de Raet uyt, en heeft
i\'écht van in alle plaetfèn en gemeene faken de
roede van luflitie te dragen j dit is fèkere witte
roede, van Balduinus, flichter van de fladt, in-
gevoert, tot een teecken van gerechrigheyt, en
dwang van alle mifdaden, die in de iladt bedre-
ven worden. Hy heeft oock recht van met gelt-
breucke te flraflèn.

Het ampt van Meyer wordt erffelijck onder de
trou des Graefs van Aelfl befeten.Hy vermaende
by oudts altijt,en nu alleenlijck in hals-faken,de
Schepenen tot recht te fpreken , be~eedight de
tegenflrevers in \'t recht, en doet de vonniffen,
die \'t lij f niet aengaen, en tuffchen de tegenflre-
Vers gevelt hjn, en daer men de gewoonte aen-
genomen heeft, uytvoeren. Ia men magh oock
van geen verdrach en uytflel fpreken, terwijl
\'t geding tuffchen d\'inwoonders van Sacrlinge en
Berfele duurt. Hy is vry van alle tollen en fchat-
tingen van de fladt, en niet onderworpen pacht
van \'t bier, en van d\'andere.leef-middelen, die
hy gebruyckt, te geven, volgens d\'uytfpraeck
van defefleAuguftus, in\'tjaer cId cccc Ll.
De Meyer, en niet de Schout,verpacht jarelijcks
de tollen en pachten van dc ftadt. De Meyery
en \'t ampt van de Meyer heeft noch veel andere
voor-rechten en voordeden, van \'tjaer cId
cccc L. Dit amptwierdt eertijdts bedient yan
d\'addijcke geflachten van Schoriffe , en Bau-
dringhien , van de welcke het by verkooping
aen Francifcus Canalis gekomen is, die vari Phi^
lippm Canalts, Licentiaet der beyde Rechten,
gevolght wierdt. Daer fijn noch meer ande-
re befondere amptlieden, die ten deel van de
Stedehouder van de Hoogh-Baljuw, ten deel
van de Raet felf, en ten deel van de Poort-
Baljuw verkofèn worden j weiekers ampt niets
anders is,dan om aen de hooge Rechters behul-
pigh te fijn. Indien fy mifdadigen vinden, foo
moeten fy hen aentaften , en aen de hooger
Rechters overgeven: maer indien dit eenige

gdt-boctcn betreft, foo moeten fy hen bydé
hooge Rechters aenbrengen , op dat fy de felve
boeten naer de rechten vervolgén, oft daer
van af-ftaen.

De Schatmeefter oft Ontfangermoet toefien sdat?m\'
over de gemeene inkomften van de ftadt en^^\'
\'t lant^ om die te vergaderen, uy t te deelen, en
aen te teeckenen, en moet jarelijcks voor de
Raet van \'t gebiedt van Geerts-berge, oft van Aelfl
(\'t welck by beurten omgaet) rekening doen,
en klare blijcken Van alles geVen. Dit ampt
wierdt eertijdts van twee ampdieden bedient^
toen Geerts-berge, noch niet van de elenden des
oorlogsgedruckt, infchatten en rijckdommen
tegen de groote fteden van Nederlandt op-
moght, en tot de köften van Vlaenderen meer
dan Aelft opbracht. In \'t jaer cId Id xxxi
waren\'er noch twee Schatmeefters^ Adolphm yan
§}mcquelberge, en lohannes de Pape, anders de Crin-
chon. Maer tegenwoordigh is aen een Schat-*
meefter genoegh tot de bediening van de ge-
meene fchatkift, vermits deiè vefting, door de
ramp der voorgaende beroerten neêrgeftort
fijnde, noch haer eerfte glans en heerlijckhey t
niet weêrgekregen heeft.

D\'Overigheydt heeft by fich twee Greffiers, Grrffim.
Rechtsgeleerden, die altijt in hun ampt blijven.
Daer was by ouds niet mêer dan een, die alle
handelingen van de Raet befegelde,onder welks
hantmerck alle faken, foo van de gemeente, als
van de béfondere lieden, befchickt wierden, en
die, met de Burgermeefter, en eerfte Schepen^
gelijck oock met de Schatmeefter, die de ge-
Woone afgevaerdighden van defè ftadt fijn,toe-
gang in de vergadering van \'t gebiedt heeft,
om,met de GrefHer van Adft,de gemeene werc-
ken te befègelen, en de vonniffen en ftemmin-
gen op te nemen. De Grefïiers worden van de
Raet, en niet van de Vorft, verkofen , volgens
de macht-brief van lohannes d\'On\'Verfaeghde , te
Brugge gegeven, in \'tjaer clo ggcgx,opde
derde April.

De Burgermeefter en Schepenen, dié feven
in \'t getal, en door hun afkomft en oprechtig-
heyt vermaert fijn , worden jarelijcks vernieut
door d\'Afgevaerdighden van de Vorft , en fijn,
volgens de hantveft van Keyfer Karei de vijfde,
in\'tjaer cl:^ Id xxxi gegeven,aen niemant der
Vaffalen oft leenmannen , met recht van man-
fchapjofonder eenige andere fèhijUjVerbondeni

De Raet fit tweemael ter weeck te recht over
alle faken , het fy van dingen, foo verre de ve-
ften van de ftadt lich uytbreyden , oft van per-
fbonen^ te weten op dingsdagh en vrydagh.
Niemant magh oock in het Graeffchap, ter eer-
fte aenfbek,een Burger examineren,dan d\'Ove-
righeyt van defe ftadt. Maerindien anderen dit
roekelooffdijck aengevangen hebben,en indien
men fich van hen op hooger recht beroept, en
fy niet naer \'t hooger beroep willén luyfteren^
foo vervallen fy in b^oeten, foo wel de vermaen-
der, pleyt-beforger , als de weêrfjialtige Rech-
ter, en moeten fèftigh Parijfche ponden aen de
Vorft betalen, gelijck by vele voorgaende von-
niffen gewefen , en met veel beVeftigende uyt-
fpraken bekrachtight is.

ï>e criminele faken , van de welcke men eer-
tijts hooger beroep moght doen, en die van de
vorflelijcke ichatkifl: 5 worden gemeenelijck op
Saterdagh , en boven gewoonte drie-mael ter
weeck onderfocht, hoedanigh fy oock fijn, en
welcke voor-rechten fy hebben, gelijck oock
die van dootfiagh en kettery, door een hant-
veft van Keyfer Karei, in \'t j aer cl o I o xlv t\'Ant-
werpen gegeven: oock van gemeen en befonder
gewelt, \'t welck een diénaer , die ftjn ampt be-
dient, oft: \'t vonnis uytvoert, oft een geeftelijck
perfbon , in. de befcherming en bewaring van
ftjn Vorft lijnde , aengedaen wordt, en in \\ al-
gemeenvan alle mifdaden, door Karei de vijfde
aen hun gegeven, in\'tjaer clo lo xlv, op de
vijf-en-twintighfte van April 5 en van gequetfte
Goddelijcke en menfchelijcke Majefteyt, opal
\\ welck fyonderfoeck mogen doen,en dat nooyt
weêrroepen is, gelijck het vonnis van \'t jaer
cId Id XL aenwijft.

Men bevindt klarelijck uyt verfcheyde regi-
fters van de ftadt, van \'t lant, der kloofteren, eft
der dcurluchtighfte geflachten,dat Geertsberge
altijt groot van adelijke huyfen geweeft, en daer
af overgevloeyt heeft, gelijck de ftammen ver-
toonen,die wy, fonder ordening te houden, hier
bybrengen, namclijck,Gavere, Schorifte,Malfe-
mc, vander Gracht, Ligne, de Hamme, Wyter-
fwanen , van Leys, Hemelveerdighem , Reyn-
gaertsvliete,Schendelbeke,Boelare, Yedeghem,
Afche, vander Aa, Vos, Blaesvelt, Steenhoute,
van den Eechaute,Voorde, Brakele, Culsbroeck
anders Cogghe, Oudenhove, Crane, Halewijn,
Berchem , vanden Berge, Coudenbergh, Pape,
Tsheerrouloofs, Pottekberge, Haffeit, Crook,
Strijthout, Eetvelde , Haechmeiitere, van den
Abbeele, van der Mo ten, vander Saren , van
Lake, Diclbek€,Daeie, Luu, Neve,Waesberge,
Wiele, Quickelberge, Oofterbeke,Chenu,Cam-
pene, Hoves, Driefche, Baersdorp, Herfèlles,
Damman , Grutere, van den Nokerftocke , en
andere. L van Waesbergen , Rechts^geleerde^
c. 7. handelt befonderlijck van defè geflachten.
Daer fiet ghy warelijck een fchoone bende
IS^LLt\' ^^^ eerlij cke lieden, waer onder treffelijk blinckt
ge» die door Daniel Van Geertsberge, derde Abt van \'t Cambe-
hm heyiig- ronfchc Kloofter in Henegouwen, een man van
lemheydT g^oote heylighcydt, een leerling en Religieus
van de heylige Bernardm, van welcke Bernardushy
van Claraipal naer Camberona gefonden is.

lohannes Hauchinm wierd van Deken van S. Goe-
dele te Bruffel tot Aertsbiffchop van Mechelen
verheven. Laurentius Cuperus een uytmuntende
Dodor in de heylige Godsgeieertheyt, wierdt,
om fijn fbnderlinge Godtvruchtigheydt die by
geleertheydt gevoeght was, door Neder-duyts-
lant Provinciael der Carmeliten gemaekt ^ welck
ampt hy foo loffelijck bedient heeft,dat hy daer
door ieders verwondering op hem getrocken
heeft. Hy is vermaert geworden door verfohey-
de gefohriften.

Antonius Sanderus fchiijft dat Marcus ISleVia-
nus een Philofooph, Medicijn, en oock een goed
Dichter heeft geweeft.

Hieronymus Triyerius is, geïijck Valerius Andreas
feght, van Brakele, een dorp van Vlaenderen^

ondei: Geerts-berge ftaende, geboren ^ däer väft
hy fich te Leuven , in de handelingen van dè
genees-konft, Geerts-berger plagh te fohrijven.
Hy was Dodor in de Medicijnen, en eerfte Pro-
feffor te Leuven.

Adrimus Prieels was Dodor der beyde Rech-
ten,eerfte Profeffor der Paufelijcke Rechten,en
tweede Cancelier van de deurluchtige Schole té
Douay. Daer was te Douay noch een ander
Hadrianus Rhodius yan Geerts-berge, Konincklijcké
Profeffor der Medicijnen in de hooge Schole,
die beyde van Antonius Sanderus onder de gene,
die in Vlaenderen om hun geleertheyt vermaert
geweeft hebben, getelt worden. Men vind noch
de Lijkreeden,tot lof van Adrianus Prieels gedaen,

Seker, \'tfou wanfohickelijckfijn lodocus Schol-
lardus met fwijgen voorby te gaen , die in ver-
nuft en geleertheydt voor niemant der Poéten
van fijn tijdt befweeck.

Wat fal ick van Petrus CaflellamtsCcggtn^ fekér,
de Nederlantfohe Varro,een man in de Grieck-
fehe tael feer ervaren, van de welcke hy te Leu^
ven, in \'t Collegie der drie talen, veel jaren
lang Profeffor heeft geweeft. Hy heeft, boven
fijn geleertheyt in de Rechten , noch een vol-
kome kennis in de Medicijnen, in de welcke hy,
tot groote nuttigheydt van d\'Univerfiteyt, on-
derwij ft.

lohannes Stullius, Genees-meefter van Cort-
rijck , bekent oock Geerts-berge voor fijn vader-s
lijcke ftadt, te weten in \'t werck, \'twelck hy
noemt, Algemeene pradijck van te genefen, in
drie deelen begrepen, feer nootwendigh voor
de gene, die fich in de Genees-konft oeffenen.

Defe heerlij ckheydt kende eertijts voor haer
overfte in geeftelijcke dingen de Prelaet van
Camerijck: maer Paus Paulus de vierde onder-
wierp de Geertsbergers den Aerts-biffchop van
Mechelen, toen defe onfterffelijcke Philippus,
Koning van Spanjen, de tweede van die naem,
nieuwe Biffchoppen voor Nederlant, tot groot
gemack der onderfaten^ verfocht.

Onder de gewijde gebouwen van defe ftadt uAhd^
geven wy niet met onrecht de voornaemfte
plaets aen dAbdy van de Martelaer Adrianus,
welcks Abt byna van al d\'andere Kercken van
de ftadt Patroon is. De ftichter van defe ftadt,
Balduinus de fefte, Graef van Vlaenderen en
Henegouwen, was d\'eerfte bouwer, oft eer her-
ftichter van dit Kloofter, in\'tjaer cId lxviit,
in het dorp, toen Declivium, te voren Ticlivini,
en nu Dickelvenna genoemt, in \'t Graeffchap Defe Abdy
van Aelft, daer eenige broeders van S. Bene-
didus uyt Aquicindo beroepen wierden. Men rnPuL\'^^.
fiet in dit Kloofter een fehilt,daer een gewapent ^f*
man in ftaet, de welcke miffchien Balduinus, dé
herftichter van\'t Kloofter, aenwijft • \'t wdck
door Gerardus,tweedeBiffchop van Camerijck^
in\'tjaer cId lxxxi, van daer naer defe plaets
gevoert wierdt. Welcke vervoering j op\'t ver-
fbeck van Robert de longe, oft van lerufalem ^-^^J^\'k-ds
Graef van Vlaenderen, door Manaftè, nakomer ZJ"
van Gerardus de tweede, in\'tjaer clo xcvr,
beveftight wierdt. Sie de machtbrief hier af by
Waesbergen, in \'t tweede hooft-deel van het
tweede boeek, gelijck oock de wonderdaden.

Ewijl men de din-
gen niet betef kan
vertoonen , dan hen
by hun naemtc noe-
men , en dewijl men
eerft door defe voor-
ftadt moet gaen, per
men in de ftadt fel-
ve kan komen, foo
dunckt my oock dat et dienftigh fal fijn dat
wy , eer wy iets van de gelegenheyt, Burger-
lijcke beftiering, Kercken ^ en van d\'andere
vercieringen van defe Stadt te voorfchijn
brengen, eerft befien wat Gramajus van haer
naem in fijn verhandelingen der Vlaemfche
dingen gefchreven heeft. Dewijl de jaer-
boecken , feght hy, niet fchromen defe naem
Belgiolum, met de mantel van een geloof
waerdigh en waerßhijnelijck verhael te be-
decken, en Mey er,twijfelachtig in fijn vader-
landyhaer nu \'defe naem geeft,en haer dan onbe-
fihroomdelijck de naem van Ballwli toevvijfi ,
foo fal ick te ßouter feggen,dat ick bevind dat\'er
over vijf hondert jaren een dorp in Henegou,
onder de naem \'van Belgiolum bekent heeft ge-
weeßy en dat tck verfiaen heb , niet van fech-
te en ongeachte meeßers, gelijck uyt het gefchrift
van Odon, "Bijfchop van Kam\'erijck, en ujt
de Chromjcken der Guifirdsj (welcke Chronij-
ken echter, naer \'t oordeel der Geleerden,
veel verbetering behoeven ) maer, om niet te
vejnfen , met eendrachtige toe-ßemming van
alle Geletterden, dat het lof van de outheyt aen
defe Vlaemfche fladt gegeven wert, en dit vol-
gens de getuygenis van onfe qjoor-ouders, die
feggen dM feker Hertogh Artus,door bevel van
dTVorß van Nederlandt, een voort-planting
naer de oever van de fondt, die, door ver-
loop van tijdt toe nemende, fich Moriners
noemden , uyt oorfaeck van de nahy-gelegent-
heydt der poelen , en die in een groote en effe
vlackte een fladt, naer de wijfe der andere
ßeden van Nederland fliehten , en die een ver-
kleynende naem van hun vaderlandtgaven.
Ds gene, dte nieus-gterig naer d\'ael-oude dingen
fijn,Ie fen van defe faek de Hiflorie van Lucius
van Tongeren, om te befien wat licht en lof
fy daer af voor de Belgiolanen oft Bellers kön-
nen vindem \'t is mj genoeg dat ick de faeck,die
van anderen niet verfuvegen is, aengeroert
heb. Dus verre Gramajus. Mey crus fchijnt
met dit felve gevoelen over een te ftemmen,
in fijn vcrtoogh der Vlaemfche gefchiedenif-
fen , in \'t derde Boeck , daer hy feght dat de
Belgen oft Neêrlanders, van C^far gefiagen,
cn aen de poelen van Vlaenderen gedreven ,
fijn vaderlijcke ftadt gefticht hebben , die
Vlaenderen.

Voorts, de Stadt heeft haer begin van t ^^^^
Kafteel, dat van de Noormannen verwoeft, f^rong.
en door Arnulphus, Marck-Graef van Vlaen-
deren, weêr opgebouwt wiert, indien de Ber-
tinifche laer-boeckcn gelooft mogen wor-
den. Dit Kafteel wiert van Robert de Vries
verfterckt, en onder hem de Stadt befloten ,
cn met wallen omringt. Maer op dat nie-
mant,haer tegenwoordige ftaet aenmercken-
de, van verwondering getroffen fou worden,
loo füllen wy onfe toevlucht tot haer begin
en oorfprong nemen; oft indien die, door de
menighte van haer fware elenden , onder
haer puynhoopen bedolven fijn, foo fül-
len wy ten minften fekere tekenen en merc-
ken van dc namen, na de neêrlaegh en on-
dergang, krijgen. Dicht by de marckt is een
plaets, die bemuurt is. Muur dijck genoemt,
cn noch een ander, met een graft omringt,
die Steé-graft genoemt wort. Men fiet daer
oock de plaets van \'t Kafteel, foo naeckt en
klaer, dat men die met een half oogh vinden
kan, van \'t welck de waerdigheyt van Burgt-
voocht gefproten is. Men kan eenige fcker-
heydt van haer muren, graften cn veftingen
geven , fchoon fy niet foo vaft en fterck wa-
ren , dat fy, in \'t jaer cIdccxiii, inde
Franfche oorlog,\'t ge welt konden tegenftaen,
voor welks wapenen cn brant alles wijken en
fwichtcn mocfl.Dc Burgers begonnen na defe
ellenden naeuwelijcks adem te fcheppen,toen
by ongeval een tweede brant de helft van de
ftadt wcgh-ruckte. Het jaer, in \'t welck dit
gebeurde, wort met defe regel aengewéfen:

Dit ongeluckigh geweft van Vlaenderen omenjAU
heeft dickwijls de flagen van \'t ongeluck ge- kn.
proeft, en veel neerlagen, nu van d\'Engel-
fchen, en dan van de Franfchen, geleden;
gelijck oock eens door de Volders van Ype-
rcn. Maer dc grootfte neêrlaeg,en de fwaer-
fte flagh, die fy gevoelt heeft, was onder de
Hertogh van Glocefter, in\'tjaer onfer ver-
lofting clo cccc xxxvi , toen, door een
algenleene brant, die fich over al verfpreyt
had , al de gemeene, gewijde en befondere
gebouwen (want defe Stad was treffelijck en
heerlijck betimmert,en wel bewoont,fchoon
fy toen met geen muren omringt was) neêr-
gevelt , en tot afch gemaeckt wierden : in
voegen dat men in \'t volgende jaer de gront-

veil des torens van de Kerck , en driejaren
daer nae de grontveft van t Stadthuys weêr
van nieuws leggen moeft. Wat fal ick van de
brant van drie hondert huyfen, in \'tjaer cl 3
ID V, verhalen,toen d oude boecken,en de ge-
fchriften der ael outheden van defe vlam ver-
ftonden wierden ? Waer toe de vijfde dagh
van Auguftus, des jaers cId Id lxxxii ,
weêr opgehaelt, dewijl fy door de verbran-
ding van de geheele vefting foo vermaert is ,
dat ick met recht twijftel oft Vlaenderen ooit
foo beweenelijck een vlam geften heeft ? De
verdelg;ing echter van \'t jaer cId Id c v
was foo groot, dat men de geboorte-dagh
van defe weêr opgeweckte ftadt wel federt
defe tijdt magh rekenen.Want het was noot-
fakelijck dat Keyfer Karei, gelijck een goet
Vader van \'c Vaderlandt, in \'t jaer clo lo c
XVI i,haer de ley-banden van haer kintsheyt
afnam, door de vernieuwing van haer wet-
ten , vryheden en voor-rechten, en dat hy
haer leerde gaen, en ftch te kleeden, door de
vergunning der Marckten, die hy twee jaren
daer nae aen haer gaf , om in September ge-
houden te worden\'^Hy verforghde haer oock
weêr van Beieherm-Heeren en Voetfters,
door d\'oprechting van haer Overigheydt, en
fchreef haer ^reêr nieuwe wetten voor, en
volghde,in \'t verkiefen der Overigheden, het
voorbeelt van Yperen, en in \'t voorfchrijven
der wetten dat van Caftel. Dit is d oorfaeck
van dat, federt defe tijdt, jarelijcks, naer hun
gebruyck, (gelijck hier nae breeder geften fal
Wden) een Advocaetoft Voor-fpraeck,met
liegen Schepenen, en vier Raets-heeren,die fy
bevrcdigersoft middelaers noemen,doordaf-
gevaerdigden van de Vorft verkofen worden,
ïck heb negen gefeght, want foo veel heb-
ben\'er geweeft federt het jaer clo lo lvi,
vermits\'er te voren niet meer dan feven wa-
ren. Van defe Raedt is, alreê een lange wijl
geleden , Gißer ius de T oor tere, Rechts-
geleerde , een man , die om fijn geleertheydt
en voorfichtigheydt geprefen wort 5 en met
hem, in tjaer c I 3 lo c xxxvi 3 d\'Orateur
en Penfionaris Petrus de Bane, een man,
die door de kennis der wetten vermaert is.
De Schout is de bedienaer van \'t gerecht. De
gene, die dit ampt bedient hebben ,\'t welck
onder d\'anderen van hooge achting by de
Bellers is, fijn, gelijck ick heb konnen be-
fpeuren , Robert van \'Thienncs, van Lombife
genoemt, Heer van Caeftre, Ridder 5 Hen-
rick de la Qoamhre\'y Karei van S. OmeryHceï
van Moerbeke,Riddcr; Tetrus van S. Omer,
Heer van Hollebeke^ Francifem van S. Omer,
van Moerbeecke genoemt ; Philippus van
Moerbeecke, oAdolfvan PameleHeer van
Lievin 5 ]>l. "Deßourmel Ridder, Baron van
Douheu, Heer van Steenwercke 5 Karei de

"Bernemicourt , Ridder , Onder-Graef van
Thieulloye, in welcks plaets gekomen is fijn
foon , Prancifcpts de Berncmicourt, Ridder,
Heer van Douvrin, Frevin, Wachin, Ie Maif-
nil, Filheures, Gallants, S. Ricquier, Ie Val-
leotin , en meer andere. Sijn Stedehouder
in dit ampt was onlangs hannes de Rijfpoort,
wiens verdienften foo hoogh van Gramajus
verheven worden , dat hy feght dat defe man
de Konft-goddinnen, en de Bevallijckhedeii,
gefellinnen der Konft-goddinnen , tot voet-
fter gehad,en dat hy in alle geeftigheden uyt-
gemunt heeft. Maer dit ampt wort tegen-
woordigh bedient van fijn foon Gißenus de
Rijfpoort, die fijn vader gelijck, en in alle
goede en trefièlijcke konften opgevoet is. De
gemeente van Belle heeft oock een Schoutydic
in civile oft burgerlij cke faken d\'eyftcher en
uytvoerder is.Dit ampt wiert onlangs bedient
van Egidius Waele, een voorfichtigh en
yverigh man. De waerdigheydt van Burgh-
vooght (die, gelijck elders, hier oock uyt-fte-
kende heeft geweeft ) was erffelijck in ver-
fcheyde geflachten, die by oudts edel en ver-
maert geweeft hebben, en onlangs in \'t ge-
flacht van Liedekercken , en des Barons van
Heule.

Het gemeen volck geneert fich metde vrw-.
wevery en verwery der lakenen, die fy daer
goet en wel maken: en hoewel d\'inwoonders
onlangs door de laft van foo veel elenden ver-
druckt,en, met d\'andere ft\'cden van Vlaende-
ren van de rampen der oorlogen overftolpt
waren, foo blijven fy echter in hun plaets en
wooning, en pogen de fchade , door \\ rafen
der vyanden hen aengedaen , te verbeteren.
Doch de koopmanfchap, die in defe plaetfe
meeft gedaen wort, beftaet voornamelijck in
garen, \'t welck in wittigheyt de fneeu over-
treft , en in groote overvloet naer Engelandt,
en naer d\'andere landtfchappen , met groot
gewin der inwoonders, gevoert wort. Daer
heeft in Vlaenderen een geflacht geweeft,
\'t welck de naem van Belle voerde , cn eer-
tijdts machrigh cn vermaert was. Balduinus
nam, in \\ jaer c 10 xcvi, uyt dit geflacht
tot gemalin Euphemia, de dochter van de
Stadtsvoochtvan S. Omer,F/>/&;^genoemt,
en van Meüfenda, dc dochter van Arnulphm
Pmcimacenjis, uyt het Konincklijck bloet
van Karei de Groot. Befie hier af Meyer, in
fijn laer-boecken , op\'tjaer clo lxxxiv.
ITyt defe Melifenda fijn gefproten Gerard en
andere. Maer Gerard had cen foon , Bal-^
duinus van BeUe genoemt, van de welck ge-
wach gemaeckt wordt op de jaeren 1142. ,
1151 , 1158, II , 1177 en 1187, inde
regifters van verfcheyde Kloofters, omtrent
Yperen gelegen. Defe Balduinus trouwde tot
fijn gemalin deBurghtvooghdes van Yperen,

tn had een broeder , Gerard van Belle ge-
noemt,omtrent in de felve tijdt Slotvoogt van
Aldenborch3van welcks gemalin,Virginia ge-
naemt, op \'tjaer cId c xcix, en in de vol-
gende jaren, gewach gemaeckt wort.
i:erck De Biffchop van Terróuaen heeft in voor-
"vanBelle, tijden vctfchcyde rechten,en gewijde inkom-
ften irtBelle,ch in\'t landt daer af gehadt; het
welck fijn nakomelingen noch genieten. Jae
felve de Kerck van Bélle behoort aen de Kerk
van Terróuaen,op-flcht hebbende op \'t gros
van 3 5 Prebenden Van de felve Kerck,gelijck
de regifters,die tYpeten bewaert worden, ge-
tuygeh. Defe inkomften wierden eertijdts
onder de Biffchop van Terouaen,en fijn Ca-
pittel gedeelt. Wijders, onder defe voorftant
en befcherming van Belle hebben de Deken,
en \'t Capittel, tot begiftiging vaft de gewij-
de uyt-vaerden,federt twee xxènAQn.vanBUkey
en van \'Brouckburgh genoemt, verkregen. In
*t jaer c I d cc x c verkocht Tetrm de "Bilke
Schilt\'knaefy fijn tiende van %lke, dat hy be-
neden de Parochiën van Belle, en van S. Jans
Kapel had,ter plaetfen, die Ouierfieen, Mtd-
delhoeckyOofihoekKapelhöeck,Mejhrinckhoecky
dat is, (sMannehrigge-hoeck , ^jmethem, en
Broeteycndaih-Y te leen van de Heer,de Graef
VanVlaendcren,had,die jarelijks Parijfche
jponden op-brachtên, voor de waerde van
i I GO Parijfche ponden, aen de Kerck van
Terróuaen. Maer in \'t volgende jaer,te Weten
cIdccxci, verkocht den edelen Heer
Walterus van Broeckburgh fijn tiende , die
hy beneden de Parochy van Belle had, en te
leen befat van Euftachim Hauvveel, die haer
weêr van de Graef van Vlaènderen te leen had,
en die jarelijks 17 Parijfche ponden opbracht,
met toeftemming van fijn gemalin en erfge-
naem,aen de felve Deken en \'t Capittel, voor
z5; Parijfche ponden: in welcke beyde tienden
het Capittel, door \'t bevel van Guido , Graef
Van Vlacnde ren,ceuwelijk en erffelijck ingefet
wiert. Alexander de derde beveftighde, in \'t
twintigfte jaer van fijn Paufdbm, en in \'t jaer
clo c LXXIX nae Chriftus geboorte, de
Kerck van Belle aen t Bifchdom van Ter-
róuaen; gelijck oock deê Calixtus de tweede,
die terftont op hem volghde. Voorts, defe
Parochie-Kerck van Belle is den Biffchop
S. Veda^m cnS. Leonardus toe-ge wijt, die,
voor de Nederlandtfche beroerte,groote toe-
loop der gelovigen en Godtvruchtigen hadt.
Maer defe Kerck:, te voren onder de Terrou-
acnfche Biffchop ftaende , behoort nu onder
de Biffchop van Ypercn. Sy is een moeder
van veel Kapellen daer rontom, en voorna-
melijck van vier, die hun naem van foo veel
geweften des hemels verkregen hebben; hoe-
wel het niet in voortijden foodanigh geweeft
heeft, en dat de gene , die naer de zuyd-fij-
Vlaenderem

de gefien wort, door gewooné achtbaerheyt^
tot een deel van de Parochiale uy tfteeckent-
heydt verheven , en met de naem van S. Jan
genoemt is. Men fingt dagelijcks in defe
Kerck de Kanonijckè uren, cn , gelijck Gra-
majus feght, die \'t daer gehoort heeft, foo
foet en heffelijck een gefang, dat men in ge-
heel Vlaenderen niets foeter hoorde. Hier is
oock ingeftelt een heyfigh gebröederfchap,ter
eeren van\'t H.Sacrament,enoock vandeRo-
fekrans,envan S. Jofeph,die Chriftus op-voé-
der heeft geweeft.Men vont daer eertijts noch
veel andere gebroederfchappen , die nu ver-
dwenen fijn. Twee Paftoren hebben toeficht Baßorem
over \'t volck, van de welcke de gene, die de
rechte fijde van \'t koor befit, van de Biffchop
van Ypercn, en d\'ander, die aen de flincke
fijde is, van \'t Bolonienfche Capittel geftelt
Wort. De gene, die regenwoordighlijck dit
ampt Godtvruchtighlijck bedienen, fijn Ka-
rel BLommius, en Henrich van Rouvroj i
aenfienlijcke mannen door hun geleertheyt
en Godtvruchtigheydt. Men fagh eertijdts
in defe Parochy-Kerck de graf-fchriften der
Schouten van defe Stadt, en van \'t landt
van Waes, namelijck, van PetrpiÊ de Cerfy
Ridder > en van Clara van Corenhuyfe, lijn
gemahn , iii t jaer clo cccc xl: oock
Y2Ln Johannes de la Dovie, die in \'t jaer c 13
cccc Lxxx bloeyde ; van Balduinus de
Eka, krijghs-helt van Jerufalem , cn van an-
dere deurluchtige mannen. Men vont daer
oock oude Autaren,in de tijdt,als defe Kerck
bloeydè , daer \'t jaer>in \'t ^elck fy gemaeckt
Varen, opgefchreven was.

Men fiet daer twee kloofter^ voor de vrou- Khoßmi
wen , van verfcheyde ordeningen , en men
fagh\'er eertijdts oock een huys voor dc me- Huys der
laetfchen, van \'t welck men noch een kleyne
Kapel fiet, te weten aen de Wegh, langs de
Welcke men naer S. Antonius Kapel gaet,
met de naefte huyfen, die tot ^ooiiin^ aen
de melaetfchen dienden. Dele plaets is t\'aen-
genamer om t\'aènfchouwcn, om dat fy van
luftige beemden, en vetmaeckelijcke boom-
gaerdeii omringt is. Vöorcs, de Jefuiten, die
te Belle opgerecht en beveftight fijn,hebben,
met toeftemming en bevcftiging der Kercke-
lijcke en weereldijcke rechten , d\'inkomften
van dit huys der melaetfchen op fekere voor^
waerden ontfangen , op dat fy (dewijl defe
fieckte ten meeftendeel verdwenen is, Godt
fy lof) töt beter dienft en gebruyck voor de
gemeente befteet fouden worden. Het eerfte
der vrouwen kloofters is dat van de Swarte
fufters, naer de regel van S. Auguftinus, die
groote dienften doen,en de krancken,fchoon
van befinettelijckc fieckten aengetaft, by-
ftaen, en met goetvinding van Guido, Heer
van Namen, op-gerecht, \'t Ander kloofter

is dat van de Graeiiwe Silïïers^die paer S.Fran-
cifcus regel levenden in\'t jaercb cccc lxxxvi
van de Biffchop van Terroiiaen beveftight
fijn, van de welcke het oock , terwijl hy Bif-
ft:hop was, gcreformpert en herftclt wiert. Hier
was eertijdts oock een Kloofter der Begijnen,
dat in Aiiguftijn-Sufteren verandert is. On-
langs is oock to.Yi^QAooi\'ihomasdeSwar-
te , ingeftelt en opgerecht een Schole voor
d\'arme kinderen, op de felve wijfe als die van
Yperen.

Eer de Jefuiten een woning te Belle had-
den , fonden de gene, die t Yperen woo-
nen,veel jaren lang derwaerts eenige van hun
mede-broeders, die daer in de tijdt van de
Advent,en van deVaften,en in d\'andere plech-
tclijcke vier-dagen , de dienft, die den Jefui-
ten toe-gepaft is, bedienden,ja foodanigh,dat
meer dan twintigh jaren lang eenige mannen
van dit gefelfchap de geheele vaften lang hun
werck daer deden , en van de Chriftelijcke
faeck tot het volck fpraken. Dit bracht te
wege dat naer defe plaets, in \'t jaer c 13 loc
XI v,een beftandige befending ingeftelt wiert,
ja foodamgh,dat voortaen niet meer nu d\'een,
cn dan d\'ander , derwaerts wiert gefonden ,
maer een vaft verblijf voor hen bleef. Doch
defe ordening ftont echter onder d\'ordening
van Yperen,tot dat, in \'t jaercio lo cxvi i,
op de vijftiende van Juhus,fy vry gefproken,
cn van d\'ordening t\'Yperen ontftagen en los
gemaeckt wiert. In \'t j aer c I o I o c x x v, in
April, wiert dit verblijf in een vergadering en
eyge wooning verandert, daer fy onlangs
een Kerck, onder de beichutting van de
heylige Jofeph, gebouwt hebben. In de Ka-
pel van de Maeght Maria , in de Parochie-
kerck wort, federt eenige jaren herwacrts,
een beeltenis van de felve Maeght,met groo-
te eer-bewijfing, ge-eert, de welcke van een
eyck gemaeckt is,en eertijts te Foye,in\'t land
van Luyck, geplaetft was, en federt, in \'t jaer
clo lo c xxxv, met gedurige gebeden,
naer defe plaets gebracht wiert, achter de
welcke d\'Overigheydt, het volck, en d\'yve-
rige jonckheyt, met fackels voorlichtende,
volghde. S. Ignatius, ftichter en infteller van
de Jefuitfche ordening, wort daer oock aen-
dachtelijck ge-eert, voor welcks beeltenis
veel oftèrhanden,en een groote menighte van
■lampen en was-kaerffen,die daer in ordening
branden, gefien worden.

De Capucinen wierden hier in \'t jaer clo
loc xx ix opgerecht, en, ondct Francifcm
de 3ernemicourt,B2X]\\xw oft opperfte Schout,
en onder Cornelim du Bur, en J\\datthef4S
Baerty Burgermeefters, een ruyme en breede
plaets tot hun woning gegeven,die oock om
laer aengenaemheydt prijffelijck is, gelijck
dit geweft van alle vermaeck overvloeyt. Eer

ly dus aengenomen wierden., iraren fy toe-,
gelaten van d\'Overigheyt des Ambachts van
Belle, tot aén \'t jaer c I o I o c x x v 111o tot
welckersaennemingvoornamelijck arbeyden
Gißanm de Rijfpoort Schont^j^gidim Velleus
Schrijver, en d\'overigen van de Raedt, die
veel geldt te famen vergaderden , om gront,
tot ftichting van\'t Kloofter, te koopen. Maef
in \'t jaer clo lo c xxxi wiert de grontveft
van de Kerck geleght, door Karei Blo^pme,
Stedehouder van Johannes vanden HaUe s
Heer van Argeft, die, om fijn groote miltda-
digheden aen dit Kloofter,met recht de Stich-
ter daer af genoemt wort. De Stadt en \'t Am-
bacht van Belle betoonden fich wonderlijck
miltdadigh tegen dit Kloofter 5 gelijck oock
eenige befondere lieden, onder de welcké
Magdalena de Courtewille-^iow van Wilde,
de weduw van een Burgermeefteiiijck man
te Veurne, byna de prijs behack heeft. De
Kerck draeght de naem van S. Karei Borrö-
macus, in de welck d\'overblij ffelen der hey-
lige martelaren van Theben bewaert worden.
D\'overften van dit Kloofter fijn geweeft Va-
ter Ignatius van ^Dendermonde , in de jaren s
167.% y y 16^0 \'y FatcrFrandßus van
Bergen in de jaren 16"31 jcn 1315 en Ignatius
van Dendermonde weêr in \'t jaer 16^3 35 maer
Hubert van Tperen, een man van uytmun-
tende fcdigheyt,tot aen dc jaren 16*3 4, i ^3 5;,
en ié"3 6,

By defe ftadt was oock eertijds eenPrioor- PrieOY\'*
fchap van S. Antonius Ordening , door de
Graef van Vlaenderen begonnen, en van
Philipp US de Goede, Hertogh van Borgonje,
met inkomften vermeerdert, daer in de Ga-
nonijcke uren gefongen wierden. Maer toen
het kloofter van S. Jan de Dooper, van Be-
nedidus ordening fijnde, met de fteden der
Moriners verwoeft was, en toen de goederen
daer af verdeelt waren, van de welcke de
helft, en miftchien meer aen de Franfchen
gekomen waren, na dat fy door d\'Abten, die
daer in gefet wierden , byna ingefwolgen
waren , wiert, met Konincklijcké en Paufe-
lijcke toeftemming , dit Prioorfchap aen de
voorgenoemde Abdy gegeven, in \'t jaer clo
lo LXI I , welcks Priefters het nu befitten ,
en , van Yperen gefonden , daer de Godde^
lij cke dienft waer-nemen. Vele misbruycken
fijn in dit felve Prioorfchap gefchiet, onder
fchijn van Gods-dienft. Want daer waren eer-
tijts eenige bedriegers, die, ick weet niet met
wat waen-geloof en bedroch, en door d\'om-
draging derrcHquien oft overblij ffelen van d,e
heyhge Antonius, gelijck fy vaifchelijck ver-
dichten, het volck bedrogen en uytftreken.

Onder de geleerde mannen van Belle heeft Geleerde
met recht de voorgang Egidius de Köninck y mannen,
Priefter der Jefuiten, en Godt-geleerde, van

de welcfc Sandcriis ergens fpreeckt. Onder
defen rnagh oock getelt worden oAntonius
jMejer, broeders-foon van Henrick Meyer;
want hoewel hy te Vleteren by Belle, een
dorp in \'t gebiedt van Gaffel, geboren is, foo
is hy nochtans van Belle herkomftigh en ge-
fproten. Defe heeft, naer\'t voorbeelt van
fijn oom, eerft de Schole der geleertheydt te
Tienen in Brabant, drie mijlen van Leuven,
daer na te Camerijck, en eyndelijck t Atrecht,
de hooftftadt van Artoys, met eer en nuttig-
heyt, door fijn gedichten cn ongebonde re-
denen , van de welcken in de boecken en
Schrijvers van Vlaenderen gehandelt wordt,
geopent. Hy heeft verfcheyde gedichten in
\\ licht gebracht, en de laer-boecken van Ja-
cob Meyer,fijn oom,na des felfs doodt,uytge-
geven, tegen wil cn danck van eenige Groo-
ten,die foo nut een werck pooghden te dem-

f en,en uyt te roeyen. Hy ftorf in \'t jaer cId
3 c XV11, op de fèven-en-twintighfte dagh
van Odober.

Men kan hier noch by-voegen oAdolphus
du Bur, foon van Cornelius du Bur,een man
van d\'oude deught en oprechtigheydt, die
twee-en-vijftigh jaren lang het Schatmeefter-
fchap van Belle, en dickwijls het Burgermee-
fterfchap bedient heeft, en broeders-foon van
Vïncentius du \'Bur , Abt van S. Jans Kerck,
oock een loffelijck man. Defe Adolf, in\'t
Kafteel der Moriners, Canoniek van de hey-
lige Petrus fijnde, fchreef een boeck van Be-
denckingen op de feven ween van de heylige
Moeder Gods,uyt oorfaeck van \'t heyhge ge-
broederfchap,\'t welck van defe verborgenhey t
by de Bellers op-gerecht was.

Frandfius Roja van Belle, een treffelijck
Rechts-geleerde en Philofooph oft Wijs-be-
geerige, fchreef by ledige uren verfcheyde
gedichten, met een foete cn vloeyende Ifijl.
Hy was in \'t eerft Procureur generael van
Vlaenderen, federt Raets-Heer, en eyndelijck
Raedt in t hooge Hof van Mechelen, én
meefter der Requeften oft verfoeck-fchrif-
ten; een eerwaerdigh, fedigh en geleert man,
die aen Nederlandt groote dienften gedaen
heeft.

Francifius Thorius van Belle, Poëet, Ge-
nees-meefter en Wiskonftenaer, een feer ge-
leert mail, en een feer gemeenfaem vrient van
Dionyfius Harduinus, een groot Lief-heb-
ber der geleertheyt, cnRechts-geleerde,dic in
\'t jaer c Id b lxii leefde. Hy bracht in\'t
hebt een verklaring van lohannes Strafchus
van Pythagoras gulde gedichten, en maeck-
te een brief voor dit boeck, dat in \'t felve jaer
te Parijs gedruckt wierd. Hy fchreef oock
eenige Satyr-dichten,en opfchriften, en eeni-
ge treurige dichten over de doot van de felve
StrafeliuSé

VVillem van Corenhufe van Belle, Rechts«
geleerde, uyt een oudt en edel geflacht by dé
Bellers gefproten, Hy was éerftRaets-Heer en
Prefident in \'t Hof van Hollant, en daer na
in dat van Vlaenderen; ecnman,die door fijn
ftaticheydt,fedigheydt, cn groote verdienften
aen de gemeente vermaeit heeft geweeft, en
fich getrou aenGodt,en aen de Köningen de
ellendige en glibberige tijden, getoont heefu
Hy, noch jong fijnde , gaf een klaer bewijs
van fijn geleertheyt, in \'t uytgeven van fijn
verdeelingen ordening der Pandeden van de
Burgerlijcke Rechten. Dit boeck, meer dan
eens gedruckt, kleeft geftadelijck aen de han-
den der Geleerden.

lacob liMeyer, de ware Livius van ons
Vlaendcren , is in \'t jaer c Is cccc xci tó
Vleteren,dat oft onder Gaffel,oft onder Belle
behoort,geboren. Hy, van fijn teere jaren af de
oefFening der geleertheyt, door de welcke wy
tot demenfchelijckheit onderwefcn worden,
omhelft hebbende, oefFende fich te Parijs in
de Philofophie en Godtgeleertheydt. Hy,
weêr in fijn Vaderlandt gekeert, en tot het
heylige gewijdt, nam fijn wooning t\'Ypercn,
en hielt groote vrientfchap en gemeenfaem-
heydt met Johannes Defpauterius, Erafmus
van Rotterdam, en anderen. Hy opende fe-
dert de Schole der geleertheydt te Brugge,
met groote toeloop en vrucht der toehoor-
ders. Hy, \'t ampt van onder wij fen verlaten-
de , en alreê van hooge ouderdom fijnde, be-

enbergh,en,over dc feftigh jaren out fijnde,
wiert van een felle koorts aengetaft, en in
\'tgraf geruckt, in \'t jaer cId Id lix, en
wiert te Brugge inS.Donaes kerck begraven.
Hy fchreef getrouwelijk en belcnopteTijktien
boecken der Vlaemfche gefchiedeniffen , te
wcten,van d\'oorfprong, outheydt, cdelheydt^
en afkom ft der Graven van Vlaen deren: oock
feventien boecken der jaerlijkfche faken van
Vlaenderen, met eenige Geeftelijcke lof- fan-
gen , en Godtvruchtige gedichten, eenige
Aenteeckeningen over twee lof-fangen van
Aurelius Prudentius, d\'eerfte van de wonder-
daden, cn \'t ander van twee martelaren. Daet
beneffens eenige mengel-vaerfen , cn d\'ooi-
logh van Philippus de Schoone tegen de Vla-
mingen, die hy federt verbeterde.

Jodocus Courtewilius,Kidder van Calatra-
ve, van edele af-komft by de Vlamingen , in
de hooghfte achting by de Catholijcke Ko^
ning Philippus de tweede, en Geheym-fchrij-
ver van Staet by dc felve Vorft in Spanjen,
Wy füllen fijn lof hier niet breeder verhalen >
de Vijl Sanderus elders wijtluchtigh van hem
fpreeckt.

Petrus Bollms,Vric(ker der Jefuiten, te Belle
geboren,wiert van Gregorius de xin,tot de be-

keering der ongeloovigcn, naer Indien gefon- Petms \'Tloeobdidus van Belle , Priéfter , en
den^daerhy^met groote vreught en gewui der Poëet, gelijck Harduinus getuyght, fchrccf
fielen, Chriftus Euangelium den Heydenen eenige gedichten5 gelijk oock Henrïctis Theo-
voor-gedragen heeft. haldus de blinde, Redenaer van Belle , mif--

Petrus Pintafiöury dié van vele onder die fchien fijn broeder, doch my onbekent.
van Belle\', en van anderen, onder de Cafte- Petrus cn Henrick van RouvroyybvoGdexSy
Iers getelt wort, was de tachtighfte Biftchop cn Godts-geleerden, van de welcken d\'eerfte
van de Kerck te Doornick 5 een oprecht eenige treftelijcke gedichten heeft gefchre^
man, fuyver van leven , en mildadigh aen ven. D\'ander heeft in de Kerck van defe ftad,
de armen. Indien ghy meer van hem be- fijn geboort-plaets, het ampt van Paftoor,
geert, foo befie het Chriftelijck Nederlandt met groote lof bedient,gelijckhier voor aen^
vanRaiffiuS\', daer meer van hem gefproken gewefen is, daer van de Paftoren van
wort. Kerck gefproken wort.

Elijck de plaetfen der
fteden niet van hun
Stichters verkofen
fijn , dan naer dat fy
die bequaem tot hun
gelegenheydt gcoor-
deelt hebben 5 foo
hebben fy die oock
gemeenelijk met fo-
danige namen genoemt, die hun oorfprong
van de gront, en van \'t lant, op \'t welck fy
gebout fijn, nemen. In defer voegen verhaelt
Schrick, (in fijn een cn-twintighfte boeck der
Oorfprongen , op het jaer van Chriftus ge-
boorte 71daer hy van S. Wynoks doot en
predicatie fpreeckt) dat defe ftadt, te voren
Groenenbergh genoemt , d\'oorfprong van
haer naem van de groene bergh gekregen
heeft, die eertijts in de voorftadt was, maer
nu al over hondert en vij ftigh jaren in de ftadt
befloten, en op de welck gebout, cn aen de
heylige Wynok uyt Bretagne, een man van
uytmuntende edeldom cn godvruchtigheyt,
gewijd wierdt dcBcnediótijnfche Abdy voor
de mannen,eerft uyt Wormholt,en ledert uyt
S. Martens kerck te Bergen, door Balduinus
Schoonbaert derwaerts gevoert. Sy is, gelijck
Gramajus feght, feer rijck van inkomften en
heerfchappyen ; en d\'Abt daer af befit de
tweede plaets onder d\'Abten van Vlaenderen.
Dc felve Gramajus noemt haer Wijnbergen,
fchoon anderen haer alleenlijk Wijnock noe-
men. Hy veft haer benaming op een feer out
Martelaers-boeck van Terouaen, daer in hy,
gelijck hy feght, Wijnen gelefen heeft, van
\'t welck hy niet wanfchickclijck Wijnbergh,
oft Wijnox-bergen maeckt , gelijck Beau-
mont oft Schoonen-bergh, S. Geertruyden-
bergh , en andere diergelijcke benamingen
van andere plaetfen gemaeckt worden. Defe
bergh,van de welck wy nu fpreken,treckt de
gene, die hem aenfchouwen, in verwonde-
ring op y fo aengenaem en vermakelijk is hy,
om d\'oogen tot fich te trecken : want hy
is niet verder dan een mijl van de groote
zee, noch min van de poel,eertijts Moere ge-
noemt , en ruym een mijl van de bofifchen.
Ick acht dat in de tijdt van S. Wijnok , te
weten voor \'t jaer feven hondert, defe bergh,
foo na aen de zee gelegen, van weynigh men-
fchen bewoont wierd,vermits het fchijnt dat
S.Bertinus, S. Wijnok, en fijn medebroeders
tot de volmaecktheyt van ceneenfaem leven
gefonden heeft, dewijl fy door d\'oeffeningen
van een enge tucht geregelt en bequaem ge-
oordeelt wierden. Hondert jaren daer na, te
weten in \'t jaer onfer verlofting 814 , toen,
VUenderen,

gelijk ick acht,de menighte op \\ gerucht de-
ler heyhge mannen quam toefchieten, wierd
defe plaets onder de dorpca getek , en van
Gobert van Steeland,beneflens drie-en-dertig
andere dorpen, aen d\'Abdy van S.Bertijn ge-
fchoncken. Maer toen noch andere hondert
jaren verloopcn waren, wierd defe berg door
Evcrard van Bergen , tot befchutting der
Chriftenen tegen de woede der Denen, fterk

femaeckt, gelijck de Bertijnfche laerboec-
en , op \'t jaer 5? j 1 , getuygen. Indien men
feyde dat defe bergh voor defe tijt met eenigh
muur werck befloten was , foo moght men
weder antwoorden , dat dit in\'t jaer 88z ,
door de woede der Noormannen , verdelght
wierd. Ick geloof oock gewillighlijck dat
Willem, overfte der Noormannen, (die, ge-
lijck de hiftorien met klare woorden verha-
len, Vlaenderen ingenomen , en de dorpen ,
aen de zee gelegen, verbrandt heeft) in \'tjaer
van Chriftus geboorte 5^43 , even als de bli-
xem, die deur \'t fachte en open heen dringt,
en\'tharde en weêrfpakige verplet, onder
fijn andere verwoeftingen , oock defe Eve-
rardifche vefting, en de wooning der Monic-
ken, omgeworpen heeft. Dit is noch te waer-
fchijnelijcker,om dat \'er inde volgende eeuw
geen gewach gemaeckt word , en om dat
Graef Balduinus, in \'t jaer 5) 5 o , in de vlack-
te , aen de bergh gelegen , de ftadt met een
wal, en met graften omringt heeft, en een
tweede Balduinus, fijn navolger, in\'t jaer
cl3 xx, op de bergh een kafteel heeft gebout,
die binnen korte tijt tot beter ^cbmyck ver-
andert wierd , gelijck wy terftont füllen too-
nen. Maer Graef Guido , met een enckele
wal niet vernoeght, omringde haer met een
fteene muur, en maeckte d\'omkring groo-
ter, doch echter foodanigh, dat de voorge-
noemde bergh buyten gefloten wierd. Doch
Georgm Moer , de negen-en-dertighfte Abt
van defe plaets, in \'t jaer cId cccc xx overle-
den, voeghde defe bergh aen de ftadt, en be-
floot hem met een ftercke muur. Defe ftadt
heeft, gelijck een Hercules, van haer wiegh
af, tegen veel gedrochten moeten ftijden, en
veel elenden uytftaen,niet om te verwinnen,
maer om te lijden, kkga de woeftenaem,en
de droeve jaren der Noormannen voorby.
Maer ick bevind dat, in \'t jaer van onfe Sa-
lighmaker cb Lxxx 111 , defe ftadt, met al
de wooningen van \'t kloofter, door een brant,
by geval ontftaen, verflonden wierd. Sy leed
gelijcke fchade , en uyt gelijcke oorfaeck,
in \'tjaer cId c x x i j i , cn weêr in \'t jaer
cb cc xv, loo de Chronijck van Wijnoxber-
gen waerheyt fpreeckt, toen fy tien jaren tc

^^.Tredickhe&rcft. a. . Solaris t.DitnÄerkfoorte.
fÉ^B . Sus Urs iefueri^fje,i h . S *Xartara- IScoOerhof. z. \'Bie.rne,£oarte.

u-^^—m........... SchdttLkctß\'^.........til ^H Terdtenteu. " 1. ierL^DLscL S .^ó^t^rd^^oprt^

vorcn 5 dat is in \'t jaer c I o c c v i, het belegh
der Blavetiners van "Veurnc ; onder \'t beleyt
van Herbert van Wuiferingen, en Walter van
Honfchoten, kloeckmoedelijck , ja oock
geluckelijck , tegengeftaen had : want Chri-
ftianus Buytenfchout , en Gcrardus Fajus,
dappere Ridders , met een tamelijckc bende
van burgers op de beleggers uy tvallende,doo-
den tot een getal van drie hondert, en dreven
d anderen op de vlucht. Seker fy fouden in \'t
jaer clo cc xcvi 11 noch erger geleden heb-
ben, foo fy hun ftadt niet gewillighhjckin de
handen der Franfchen, die alles met de wa-
penen vervulden , overgegeven hadden. Ick
kan oock haer neêrlaegh, in \'t jaer cId ccc ii
geleden , niet met ftilfwijgen voorbygaen ,
fchoon dc felve Franfchen den burgers in \'t
- leger van Caflel grooter gewelt, dan de ftadt
aen deden. Defe ftadt gevoelde niet lang daer
na een grooter ftorm van d\'inwcndige, en de
grootfte van d\'uytwendige vyandt. Want fy
verkofen, in fekere oploop van \'t jaer cb ccc
XXVI ï I , een man van \'t ftechte volck, een
der broeders van Wijnok, en , t welck noch
onbetamelijcker is, een booswicht tot over-
fte, cn, met de byftant der Franfchen, de wa-
penen tegen hun Vorft aentaftende , betael-
3en de ftraf van hun roeckeloosheyt met de
fchade van hun landt, dat wijd en breed ver-
woeft wierdt, met de verbranding van hun
dorpen en met verderf van hun ftadt, die in t
jaer cb ccc lxxxi i i, onder de beftttingder
Engelfchen, en onder debefitting vand\'over-
loopers der Gentenaers, van de Franfchen
belegert, en, na de vlucht der Engelfchen,ge-
wonnen , uytgeplondert, en geheel verbrant
wierd, jae foodanigh, dat er niet meer dan
drie gewijde gebouwen overbleven. Defe
verddgingen elende word van Thomas Dia-
conus,in fijn Chronijck,beweent. Seker, het
fchijnt dat de Franfchen d\'ondergang van de-
fe ftadt gefworen hebben, cn dat de haet tot
de nakomcKngen overgegaen is. Meyer be-
^ fchrijft heel naeukeurighlijck defe lefte neêr-

laegh derborgers,die,in t jaer cb ccc lxxxiii,
onder Lodewijck van Male gebeurt isj cn de
gene , die meer befcheyt hier af begeert,
fpreeck hem aen.

Maer \'t is tijt dat wy tot haer burgcrlijckc
li/cèe be- beftiering, cn tot de ftaet van haer heerfchap-
Jhermg. py voortgaen. Ick fal my niet verletten met
te twiften op de gift van defe ftadt door Go-
bert van Steeland aen \'t kloofter van Bertijn ,
al meer dan acht hondert jaren geleden. Ick
ftel dan dc Graef van Vlaenderen tot Heer
hier af, ten deel om fijn opper wetten, en ten
deel om fijn befcherming en voorftant over
de kloofters van Wormholt en Bergen; diens
Leenman, beneftèns eenige anderen daer
omtrent, Robert van Gaffel was, uytooï-
faeck van de ftadt cn \'t ambacht. Om welc-
ke reden Jolantis, Roberts dochter , aen de
Heer van\'Bare gehuwt, eenigh recht op de
beyde deelen aen hem overgaf , doch ver-
geefs, vermits Lodewijck van Male, by flot-
vonnis van \'t jaer cb ccc l , in de maent van
Auguftus, verklaerde, dat Robert geen recht
van cygendom, maer van onderpant daèrop
hadt; in voegen dat dit litin defer wijfe weêr
aen \'t lichaem van Vlaenderen gevoeght, en
federt noyt weêr daer af gefcheyden is. Dc
waerdigheyt van Ondergraef kreegh dieshal-
ven haer voortgang, die van \'t geflacht van
Stavele tot aen dat van Horn, en van dit weêr
acn Remigius van Hallut, in \'t jaer c I d I d
LXVI I, overgegaen is, die dit ampt acn de
Longinenverkochticn nu aen Philippus van
Oroüen , een deurluchtigh Ridder, geko-
men is. De gene, die dit ampt bedient, ont-
fangt het derde deel der breucken, en heeft

igebiet over veel leen-goederen. Het hof der
een-goederen van de Graef, en de rechtftoel
der onderfaten is gemeenelijck in \'t Stadt-
huys , aen de top van de bergh gebout, dar
oock het Gijfelhuys genoemt wordt, om dat
daer de gene , die groote vyantfchap tegen
malkander voeden , gedaeght worden, en
eedt en borghtocht voor d\'onderlinge feker-
heyt des lichaems moeten ftellen, dat van de
Vlamingen gijfelen genoemt wordt, gelijck
Marchantius onlangs gefchreven heeft. De
Raet is byna van gelijcke geftalte, gelijck die
van Veurne, en is van overlang, dat is na dc
wetten en voorrechten van de ftadt , door
Guido, in \'t jaer cId cc xcvi i , beveftight.
Daer waren twaelf Schepenen,foo in de ftad,
als op \'t landt; onder welck getal twee Bur-
germeefters waren. Nae de vereeniging der
beyde rcchtbancken, in \'t jaer cb b lxxxvii
gedaen, worden jarelijcks feventien Schepe-
nen, met de Burgermeefter, verkofen, fes van
de burgers, en d\'anderen uyt het landt. Het
Schatmeefterfchap , gelijck dat van Veurne,
was erffelijck aen\'t geflacht van Horn. Doch
de Raet had het onlangs gekocht, maer is nu
weder acn \'t geflacht van Horn, en aen La-
morael, Ondergraef van Veurne, gekomem
De Baljuw heeft daer gelijcke macht, als te
Veurne, behalven dat defe waerdigheyt door
dc vooghdy, met defe en d\'Ondergraef ge-
meen , grooter fchijnt. Sy hebben noch een
amptman, die jarelijcks verkofen , en Wa-
tergraef genoemt wordt, die toeficht op de
dijcken, dammen en fluyfen heeft, vermits
fy by ervarentheyt weten dat,als hier verfuym
in is, dit groote fchade veroorfaeckt, gelijck
in\'t jaer cb b lxxix , toen fy fagen dat er
wel duyfent bunderen landts met water be-
deckt waren, om dat de fluyfen elders van dc
Duynkerckers geopent wierden , dewijl fy

meenden door defe middel de ftadc ongc- oock in hooge achting ^ uyt oorfaeck van
naeckehjck voor de krijghslieden des Konings hun uytmuntende geleertheyt, en gefchrif-
temaken.^ Maer gelijck defe lift niet veel ten. Viäof Ghéfilmm ^ Aoox de veddicyden-
vrucht deê, fo aen Duynkercken, als aen Wij- heyt van fijn geleertheyt Wonderlijck, en foo
noxbergen, dewijl fy, in\'t jaer cId Id lxxxiii, ervaren in de voorfeggingen van de genees-
door de Prins van Parma gewonnen wier- konft, dat hy d\'ure van fijn eyge doot voor-
den, foo bevinden d\'eygenaers defer landen , feyde, was een der Genees-meefters van defe
door dc groote winft, die fy daer afhebben, ftadt, daer hy oock in defe ftaet geftorven is.
dat men veel beter doet, dat men \'t water in Men kan by defe noch eenige andere lieden ^
fijn bed houd, dan fich foo wijt laet verfprey- die door hun geleertheyt vermaert geweeft

hebben , onder de ftedelingen van Wijnox^
De Raet beftaet ten meeftendeel in lieden^ bergen tellen j gelijck lacobm Volcardus, een
die door hun edelheyt vermaert fijn, gelijck uytmuntend geleert man in de Griekfche en
altijdt de Burgermeefter geweeft heejft , tot Latijnfche talen.Defe heeft in\'t licht gebracht
welcks vonnis foo wel die van Broeckburgh, een treffelijck vertoogh van de nuttigheyt def
als van Mardijck , gemeenelijck hun toe- welfprekcntheyt in d\'aenvaerding e^ hande^
vlucht nemen. ling der gemeene faken, t\'Antwerpen, by

Het befte deel der burgers laetfichge- Hiflenius,in\'t jaerclDloxxvi,gedruckt. Hy
meenelijck in ccn der drie gilden van de was feer gemeenfaem met Johannes Secun-
Schutters in fchrijvcn. Sy hebben dickwijls dus , een Poëet van uytftekende vermaert-
in d\'openbare fpelen groote vergeldingen be- heyt, die oock, ter eeren van fijn vrient, in
hack, gelijck in\'t jaer clo Id xi 11 te Gent, d\'eerfte jaren wechgcruckt , een treffelijck
en noch elders, onder \'t beleyt van Pieter graffchrift gemaeckt heeït.Nicolmu Bafelius^
Huys , die een ftuck filver huys-raet van Gcnees-meefter van de ftadt Wijnox-bergen,
groot gewicht tot een gefchenck kreegh, heeft in Franfche tael een befchrijving van de
van\'t welck men noch \'t af beeldfel aen de Comeetoft ftaert-ftarrc uyteegeven,die fich^
muer van d\'oeffermlaets gefchildert fiet. als een droevigh teken, op de veertiende van
Defe ftadt heeft oock, niet min dan d\'an- November, in \'t jaer c I □ I o Lxxvii, opèn-
dere fteden , treffelijcke mannen voortge- baerde. Hy gaf in\'t volgende jaer t Ant wer-
bracht; gelijck inde zee-handel d\'Overfte pen defe befchrijving uyt, met de voorfeg-
Gerard van Mehren , behuwde foon van gingen van dat felve jaer. ThomasDiaconm
Balduinus Ronius , Cancelier van Gelder- was oock van Wijnox-bergen gefproten , en
land : aArnoldm Segerfchaplm, Burgermee- een Monick tot Wijnok. Defe, gelijck Mar-
ftcrlijck man van defe ftadt, feer geleert in chantius in fijn beft:hrij ving van Vlaenderen
de Rechten, cn in verfcheyde andere weten- verhaelt, heeft fijn gevangenis , d\'elenden
fchappen : Nicolaus T>anim Bïeden^ïdins, van de ftadt, en van fijn kloofter, van dc
Vice-Admirael van de Nederlandfche zee Franfchen in\'tjaer cId ccc lxxxiii ge-
onder Keyfer Karei de vijfde. Defe , gelijck plondert en verbrant > fchriftelijck in\'t licht
oock de voorgaende, heeft, om fijn verwin- gebracht.

ningen ter zee , tegen de Franfchen en Dc- Dit rijcke kloofter Van S. Winock heeft
nen, een groote naem in onfe laerboecken altijdt in geleerde mannen gebloeyt ; van\'t
verkregen. Men kan hier noch byvoegen welck de felve Meyer, in \'t derde fijner laer-
Balduinus van Roje van Uy trecht, Prefident boecken, in \'t leven van Robert de Vries, dus
van de Raet: lacobus Sluperm van Hcrfe- fpreeckt: In\'t jaer cl3 lxxxi 11 verbrandde
len, een treffelijck fchrijver van lofdichten, \'t kloofter van Wijnox-bergen; door welcke
klaegh-dichten, en andere gefangen; en Ia- brant, gelijck men feght , vier-civdertigh
cobus SjJvvartius, een dapper krijghs-helt, boeckcn, namelijck de gefchriften en werc-
en geen minder beminnet van de goede kon- ken der geleerde lieden van dat huys, ver-
ften, diens Oudenaerden, in helde-vaerffen delght fijn. Ick voeg hier noch by Itomas
heerlijck gefchreven , noch te vindenis. Rius, een man van Raetsheerlijcke waerdig-
De bergh van defe ftadt heeft Parnaffus heyt by de WijnoX\'-bergers,die te Romen, in
bergh geweeft, daer de Mufen, de negenSu- plaets van Ignatius van Mendofa, aen Paus
fters, hun waerdfte voedfterlingen opgevoed Pius de vierde een Oratie oft Vertoogh ge-^
hebhen.W^mlohann&sVefpauteriuSym\'Fau-^ daen heeft,het welck, gedruckt fijnde, noch
lus Leopardus, wiens tien boecken van ver- te bekomen is.

fcheyde faken op de pars gebracht fijn, heb- Men moet het gemeene volck van defö
ben, door \'t gerucht van hun uytftekende ge- ftadt niet verachten , dewijl het, fchoon niet
leertheydt, nier de fchole van de Latijnfche van de voornaemften fijnde, echter altijt cea
tael feer vermaert gemaeckt. Chrifiianus Cel- der leden van de Gemeente is, en hier in té
lariuSi Petrus Curius, en Adrianus Vbßiusüjn meer t\'achten, om dat het in da handeUng
Vlaenderen. üj N 2, ter

ter zee, cn in bet gene , dat van de landen heylige Martinus begon de Parochie-kercfc
komt, machtigh is."\' De Graef heeft aen de van de ftadt te fijn, na dat de Momcken3met
ftedetingeii, tot vertiering van defe en ande- lang daer na, naer de bergh gevoert waren,
re wareii, een jaermarckt van negen dagen , Doch toen, door de vermeerdering van dc
met groote vryheden daer in, omtrent S.Lu- menichte der burgers, defe kerck alleen dit
cas dagh, vergunt. Sy hebben, behalven de- getal niet bevatten kon , wierdt door de Bif-
fe vrye jaermarckt, noch vier andere marck- k:hop tan Terouaen , onder de welcke fy
ten, die geen voorrechten hebben, en op an- toen ftonden, gelijck nu onder de Biffchop
dere tijden gehouden worden , gelijck in t van Yperen , de kapelle van de heyhge Pe-
midden van Aoguftus, op de derde van No- trus, in t jaer c I d lxx door de Graef ge-
vember , acht dagen na Paeflchen , en des wijd, en de plaets, daer de heyhge Wijnock,
daeghs na Falm-fondagh. met fijn mede-broeders, eerft gewoont had,

Defe ftadt is oock heel vermaert door de tot een Parochie-kerck verheven en opge-
vcrgadering van\'t jaer cId ccc xlvi , toen recht, Vidor Gifelinus Genees-meefteri, van
Eduardus de derde , Koning van Engeland, d^ welck wy hier boven gefproken hebben,
met fijn Gemalin, cn met fijn dochter, die verkoos fijn graf-fteê in een van defe t^ec
aen Lodewijck van Male verlooft was, daer kercken.

verfchenen. Want hoe kan defe ftadt naer De Gravin Margareta gaf, in \'t jaer c I d
hooger eer trachten, dan tot een prachtigh c c x l , plaets, om een kerck en kloofter te
tooneel van d\'uytvoering des huwelijcks, tuf- bouwen, in de ftadt Wijnoxbergen aen de
fchen twee foo edele perfonen, te Verflrec- Monicken , die naer \'t voorfchrift en naer
ken ? Graef Ferdinandus bevond defe plaets de regelen van de heylige Dominicus leven,
foo luftigh en aengenaem , dat hy daer veel Dit kloofter is foo vruchtbaer in predikers ,
tijt verfleet 5 en Margareta bevond haer foo dat het getal daer af meer dan vijftigh uyt-
lieftèlijck , dat fy , geHjck men feker weet, brengt; cn fy fenden gewoonelijck alle we-,
veel gefchencken aen haer gegeven heeft, ken verkondigers uyt van Godts woordt in
Hier uyt fpruyt dat, uyt oorfaeck van de her- de dorpen daer rondom. Sy fonden oock
bergen , de ftraet van \'t Palatijnfche Graef- feer geleerde mannen uyt tegen d\'aenftaende
fchap de naem van de ftadt der Spanjaerden beroerten der Gereformeerden , in \'t jaer
behoudt, gelijck een andere ftraet naer de c Id I d l , en in de volgende jaren. Dc na-^
loden genoemt is, toen fy , uyt Vlaenderen men der gener, die uytgefonden wierden >
verdreven, derwaerts hun toevlucht namen, fijn Egidius van den Baft, lohannes Krake,
De geeftelijcke ftaet van Wijnox-bergen Hendrick van Merica, en Hendrick van Con«
beftaet byna geheel aen d\'Abt van S. Benedi- ftantinopolen , behalven noch ontellijcke
dus. De voornaemfte Parochie-kerck voert anderen. De lefuiten, door de fchoonheyt
de naem van S. Marten , en heeft tot haer en vruchtbaerheydt van *t Wijnoxberghfche
ftichter Graef Balduinus, die de kerck van landt aengelockt, hebben fich federt wey-
Bergenaen S. Marten wijdde, Kaïionicken nigh jaren foo diep in de gunft defer goede
tot Priefters verkoos, en het gebeente van ftedelingen geveft, dat fy , nu omtrent acht
S. Wijnock uyt het Bertijnfche kloofter, te- jaren geleden, daer een Collegie en kloofter
gen wil van de Monicken, derwaerts voer- gefticht en geopent hebben, daer af men de
de. Dit Canonicalc Collegie oft vergade- bouwing aen de Vorften, d aenxras en in-
ring bleef in wefen tot aen \'t jaer cId xxviiï , komftcn aen de mildadigheydt der ftedehn-
toen Balduinus de tweede , d\'onachtfaem- gen , en de vergrooting aen de Prelaet van
heydt der Canonicken in \'t betrachten der de plaets toefchrijven magh. Het gcbou van
Canonicale uren befpeurt hebbende , hen t kloofter is trefFelijck. De kerck , daer af
uytdreef, en Monicken in hun plaets bracht^ onlangs alleenlijck de grondveft geleyt was,
van dc welcke wy hier na breedelijcker fpre- en nu al volbout is, kan een tamelijcke me-
ken fullen. Hun goederen en inkomften nichte bevatten. Dit alles is met foo fchoon
quamen ten deel aen defe Monicken, enten een uytficht naer de landen buyten de ftadt >
deel aen de befitters der Prebenden, die haer die veel vruchten dragen, y erfelt, dat d aen-
met gewelt hielden, en aen hun erfgenamen genaemfte wooningen niet vermakelijcker
nagelaten hebben : jae foodanigh , dat de konnen fijn. Defe Vaders brengen daer
laerboecken verhalen dat, door defe vérdee- oock hun tijdt niet ledigh deur j want be-
ling, Sperliacum, van Gothefredus, broe- halven dat fy de gewoone dienft van\'t kloo-
der van de Bononienfche Graef weêr- fter waernemen , foo gaen fy noch op alle
houden , en Thetingen , Scioca , Byren, vier-dagen daer rondom buyten, om\'het
Stena, Killem, Bifcingefele, Crochte, Out- faet van de Chriftelijcke lecring, die fy den
kercken , en vele andere plaetfen d\'anderen landheden voordragen, overal te faeyen, en
afgenomen wierden. Maer de kerck van d« behoorlijcke vruchten daer af te verkrijgetiv

Die is oorfaeck dat de gene, die van buyten
komen, niet genoegh van defe mikdadigheyt
der burgers,en van t geiuck vande ftadt kon-
nen fpreken, en daer over ten hooghften ver-
wondert lijn; en noch te meer,om dat dit het
eerfte kloofter van Nederlandt is , t welck
door de Jefuiten van de grondt af begon-
nen is.

Wijders, in defe ftadt is noch éen Abdy
der Vidorijnfche Nonnen, t welck eertijds
in de voor-ftadt ftont, en aen de voet van de
muren,in de tijt van Gravin Margareta. Defe
Abdy wierdt van d\'Engelfchen begonnen,
en in\'t jaer clo c cc lxxxiii verbrant.
De Nonnen vertrocken fich binnen de muu-
ren van de ftadt, daer fy, aen hun kleeding
cn naem , voor Bagijnen erkent vierden.
Maer fy , eyndelijck Auguftinus regel en or-
dre aengenomen hebbende, hebben tot hun
Abdifien gehadt, in \'t jaer clo xxx i, een
Juftxou uyt het geflacht van Melun, en in \'t

jaer cïd ccccviïi, een uyt het huys
Lüxenburgh , en andere v^n deurluchtigh
géflacht. Daer was eertijdts oock een kloo-
fter der Graeuwc Sufters, \'t welck in \'t jaer
cId Id lvi 11 door de brant verdelght isj
oock de Gafthuyfên van S. Jan en S. Jacob,
met het vermaerde Sieck-huys , van wek-
kers beginfelen ick noch niéts gevonden
heb, dan een regeling en bevel hier af van
het jaer clo Io xxvi i i > t welck oock
d\'andere armen aengaet. In de voorftadt
was oock eertijds ccn huys der melaetfchen >
aen de heylige Magdalena gewijd , encen
kapelle van Gödts Moeder , ten Douwe ge-
noemt. Maer fy fijn beyde verbrandt, het
eerfte in \\ jaer cId c c c lx i i i, en\'t laet-
fteiii\'t jaer do Id lvi i i ; en men fiet
noch dc puynhoopen daer af5\'t eerfte is door
d\'Aerts-Hcrtogen aen \'t kloofterder Jefuiten
gehecht; en fy beyde, toen in de voorftadt
ftaende, waren van de Graven gebout.

Iemand twijftelt dat er al van
oude tijden een vergadering
van Monicken op de Groene
bergh heeft geweeft , en dat
defe bergh in \'t jaer 85^7 van
de heylige Wijnock bewoont
wierd, en niemand fal oock ontkennen dat,
na \'t vertreck der Noormannen, daer Monic-
ken van foodanigh ccn ordrc gebleven fijn ,
fo hy maer gelefen heeft een feer oude macht-
brief, van Meyer bygebracht 5 te weten, dat
de hoeve van Warrem, in \'tjaer 5) 51 5 aen
de Monicken vanS. Wijnock ge geven wierd.
Voorts , het is noch niet tot mijn kennis ge-
komen, waer dcfe Monicken federt gebleven
fijn , en wat fy gedaen hebben. Maer dk is
feker, dat Graef Balduinus, in\'t jaer cb c xx
( Meyer fchrijft ) dc Canonicken van de
heylige Martinus, om hun ongeregek leven,
uytgeftoten hebbende, het kafteel van dc
Groene bergh, dat hy begonnen hadt, in een
beter gebruyck verkeerde, en, een kerck ge-
fticht hebbende, de kas der overblijffelen van
de heyhge Wijnock , met de Monicken , die
hy uyt S.Bertijn ontbood,daer gcplaetft heeft,
met toeftemming en byftant van Bififchop
Harduinus, die defe handel goet kende. Dit
kloofter wierd federt met veel gebouwen ver-
meerdert , eerftelijck door d\'Abt Evermarus,
in \'t jaer cb c vi geftorven5 door d\'Abt Aft-
gerus, die het, na een dubbelde brand, in t
jaer cb c xxxi 11 weder deê opbouwen , cn
wyen ; door d\'Abt Petrus Falekin , die, in \'t
jaer cb cc xc, oft daer omtrent, het Choor,
dat in dit geheele geweft voor Vonderlijck
Vlaenderen.

geacht word, begon; door d\'Abt Simon dc
Haringis , Dodor der decreten èn wetten ,
die dit, verwocft fijnde,weder opboude,in\'t
jaer cb ccc lxxxi x 3 door d\'Abt Gregorius
Moer, die d\'eerfte de Mijter gebruyckte, en
in \'tjaer cb cCcc xx uyt dit naer \'t ander le-
ven verhuyfde 5 door d\'Abt Adrianus de Pe-
nis , een treffelijck weder opbouwer van it
kerck in\'t jaer cb b vi 5 door d\'Abt Gerard
van Amcricourt, die in \'t jaer cb b xl 111
de flaep-plaets, verbrant fijnde , weder op-
boude y door d\'Abt Hieronymus van Grim-
bergen , die het kloofter met de toren ver-
maektc 5 en door Karei d\'Argenteau,die alles,
door de ramp der tijden , en door de beroer-
ten verwoeft en verdelght, Vcêr heeft be-
ginnen op tc bouwen.

Dit kloofter nam grootelijcks toe in Gods-
dienft onder Rodericus, die, in \'t jaer cb xLj
uyt de volmaecktfte queeck-fchool van de
heyhge Bertijn , de godvruchtighcydt, in dé
koffer van fijn borft befloten,dcrwaerts voer-
de y gelijck oock onder Hermes, die in\'t jaer
cb c VI de tucht cn ordre , die byna geheel
vervallen was\', weder oprechtte 5 onder Ge-
rard , die de ftrengheyt en tucht van de Clu^
niacenfchc regel en ordre invoerde 5 en on-
der Johannes Mafin, die de tucht, onder dë
burgerlijcke wapenen van \'t jaef cId c ccc
lxxx quijnendc, door alle middelen, en op
alle wijfen pooghde Weder op tc rechten.
De voornaemfte der Monicken,diedoor huil
heyHgheyt vermaert geacht worden, fijn Ger^
vinm, door de verdicnfte van fijn deught tot
d\'Abdy van Aldenburgh verheven, deurluch-

hy , gelijck men leeft, (ich veertigh jaren
lang van vleefch , en van alles, dat leven
heeft ontfangen , onthouden heeft : en ßer-
mlphm y die, na de doot van de heyhge Go-
deheve herwaerts gevlucht, het overige van
fijn leven in groote oprechtigheyt en Itreng-
heyt overgebracht heeft. Degene, die daer
om hun geleertheyt in hooge achting Wor-
den gehouden , fijn Johannes, fchrijver van
d\'oude Chronijck; Thomas Diaconus, fchrij-
ver van \'t verwoeften der Franfchen, in t jaer
cId ccc LXXXI II 5 Petrus van S. Omar, van
Wals-cappel,een feer geleert prediker, die fes
boecken van de heerlijckheydt en infteUing
van\'t klooftcr-leven fchreef, van de welck
Molanus, gelijck hy felf belijd, groote hulp
heeft gekregen, gelijck Meyer uyt de voor-
gaenden y cn Drogen, van Monick tot Bif-
fchop van Terouaen verheven, die twee Ora^^
tien oft lof-redenen van de heyhge Ofwaldos
gemaeckt heeft.

Het huysgewaed van dit kloofter , eer het
in t jaer clo ccc lxxxi i i verdelght wierd»
was heerlijck, cn meeft van gout en filver,
dat van de Koningen en Vorften, tot eeu-
wigh bewijs van hun godvruchtigheydt en
miltdadigheydt, daer in gefchoncken was.
Maer al defe koftelijckheyt quam in handen
van de Franfchen, door \'t verraet van feker
Monick, die een Franfch-man van af komft
was. Dit kan noch geleden Worden , om
dat men \'t weêrkrijgen, oft verachten kan.
Maer heel anders is \'t met hunne reliquien
der heyligen, die eyndelijck, iil \'t jaer ch b
liVIII, met hun kaften, verloren fijn 5 ja foo-
danigh , dat fy nu naeuwelijcks een kleyn
deel van elck, met het onderkleet, de ftole,
en eenige andere diergelijcke reUquien oft
overblijffelen van S. Wijnock, uyt de roof
overbehouden hebben.

En der grootjfte voor-
deelen , die onfe voor-
ouders op ons hebben,
is de vryheydt en eer,
die fy gehadt hebben,
van de dingen , die in
hun tijt gedaen en uyt-
gevoert hjn , d\'eerfte
namen te geven. Al
\'t gene , dat wy doen

konnen , is dat wy met groote moeyte naeuwe-
lijcks weten t\'onderloecken en te belpeuren,wat
redenen en oorfaecken hen bewogen hebben
om die dus te noemen. Men heeft hier af een
klare proef in de ftadt Audenaerde , van de
welcke Marchantius , d\'oorlprong van de naem
naeukeurighlijck nalpeurende, feght, dat hy fij n
oorfprong heeft van Aid, oft Aud, \'t welck ou-
derdom beteeckent, en van ISJaer, dat afkom-
ftigh is van Ner^ dat is, van d\'oude Nerviers,
wekkers hof het geweeft heeft, gelijck men
Bejtc Cefir^ acht, en daer, gelijck men fchrijft, Ambiorix,
d^J^ des daeghs na fijn gefpreck met d\'Atvatikers,
deFrmfcke ^lenquam, cn van daer onverfiens Ciceroos le-
oortoge». ger beftormde. Warelijck dit is fbo j en men
weet de wegh, die omtrent twee mijlen lang is,
van defè ftadt naer Vekcica , een rijck en out
vleck, en een overblijffel der oude Romeynen,
daer af de naem klarelijck velt oft leger van Ci-
cero beteeckent, fbo men, naer onfe gewoon-
te, d\'achterfte letteren wegh-neemt. Yder kan
klarelijck fien, dat de naefte vlecken aen Aude-
naerden naer de Latijnfche naem Caftre klinc-
ken,en dat Amoregem (\'t welck nu om de kort-
heydt Moreghem genoemt wordt) feer na met
Ambioregem oft Ambioregheym over-een-
koomt. Ick heb verfcheyde penningen, in defe
beyde plaetfen gevonden, gefien, die te kennen
gaven dat de Romeynen eertijts hier hun woo-
ning gehadt hebben. Ia eenigen willen datPe-
teghem fijn naem vanL. Petus gekregen heeft.
Niemant moet dit vreemt achten , dewijl het
waerfchijnelijck is,dat de Romeynen defe plaets
niet verwaerlooft hebben, die als een kafteel en
toevlucht is , wanneer de Schelde, des winters
hoogh opfwellende, haer water aen d\'omleg-
gende moeraffchen, en defe moeraffchen aen de
velden meedeelt, en die byna onbewoonelijck
maeckt. Dit is oock ( gelijck d\'oude Chronijck
verhaelt) d\'oorfaeck dat de Hunnen en Got-
then, in\'tjaer cccc xi defe geweften over-
vallende , het kafteel van Audenaerde verover-
den, en datfy, in\'tjaer cccc Lxxxix, tegen
de Wandalen , die Gent befaten , verfterckt en
bewaert wierdt, om oock voor altijt de Room-
fche befetting daer uyt te houden. Niemandt
twijffek dat Hunneghem , Huynfiè en Hunffel,
bekende dorpen in die geweften , van de Hun-
nen hun naem gekregen en behouden hebben.
Wat ip.y aengaetjick twijffel niet oft de Gotthen,
de Chriftelijcke Godtsdienft aengenomen heb-
bende, hebben dit geheele lant hier rontom ge-
bouwt , en hun Konincklij ck Hof te Peteghem
geftelt. Defe mijn gilfmg is niet geheel fonder
Vkendcnn*

fondament, maer fteunt voornamelijck hier op,
dat ick fiedatin dit geweft, foo wel als in dat
van Aelft, aen d\'overfijde van de Schelde, daer
af ick elders gefproken heb , byna al de namen
der dorpen , in Heym , \'t welck foo veel als huys
is, uytgaende , de namen der Heeren , die haer
befeten hebben , vertoonenwant Peteghem,

Avelghem,Moreghem, Elfeghem,Wanneghem,
Gyfelbrechteghem, Audeghem,Ifelmoreghem,
Goyghem , Tideghem, Worteghem, Mulhem,
en Wareghem, alle dorpen van \'t Ambacht van
Audenaerden, beteeckenen niets anders, (ge-
lijck ick door diergelijcke voorbeelden fou kon-
nen toonen) dan de Huyfen van Petus, Aveli-
nus, Maurus , Elifabeth, Wannemarus, Gyfel-
bert, Audoenus , Godefridus , Theodoricus,
Eduardus, Werteniarus, Wulmarus, en van Wa-
relmus. Men fal, fbo ni^en luftigh is , onder de
deurluchtige hovelingen van de Koning Theo-
doricus , by de Vedaftinen begraven, al defè
namen, tot een toe , vinden , gelijck ick door
d\'invoeging der brieven fou konnen toonen,foo
ick niet vreefde dat ick door de lankhey t moeye-
lijck aen de lefer fou fijn. Maer gelijck het
blijckt dat de Koning Theodoricus over Tite-
ghem geboden heeft , foo betoonen d\'oude
brieven vdn \'t Kloofter te Gent opentlijck, dat
de VorfteVi, Kareis genoemt, t\'Audenaerden en
daer omtrent gewoont hebben. Men vind noch
de brieven van Koning Karei, in \'tjaer Dccc
L X V, op d\'elfde van Odober, in de xi 11 Indi-
die, en in \'t vijf-en-twintighfte jaer van fijn
Rijck, by het dorp Pedgehem gefchreven. Op
welcke plaets Meyer, met Iperius over-een-
ftemmende, fèer wel fèght: H/er flaet aen temerc-^
keriy dat Peteghem in oude tijden de ypoonplaets der Ko-
ningen heeft ge\'Sveeft. Maer Lodewijck de Godt-
vruchrige telt Audenaerden, in \'tjaer dcccxl,
ter vierde plaets,onderd\'altaren, (fbo noemt hy
d\'oude Parochie-kercken ) die aen \'t Bifchdom
vanDoornick vergunt en toegeftaen fijn. Doch
ick durf niet verfekeren oft Audenaerden in de-
fe tijdt haer eygen Heeren heeft gehadt 5 maer
wel Pamele , gelijck fulcks blijckt uyt het ge-
fchrift van de felve Koning Karei, dat van de
Bertijnfche Monicken te S.Omer bewaert word,
daer, onder d\'anderen, tot getuygh onderftaet
A. de Pamelle, Schik-knaep.

Ick bevindt echter klaer genoegh dat , na Gy^e/pa/f
\'t vertreck der Noormannen , Pamelle , onder
de naem van Cafteleyn, en Audenaerden, on-
der de benaming van Graef, verfcheyde Heeren
gehadt hebben. Men bevind datBi/du/phus, Ca-
fteleyn T^an Pamelle, met lutta fijn gemalin , in
\'tjaer dcc cc xx, groote mikdadigheyt aen
de Laubienfche monicken bewefen heeft. E^m-
mis, van de Franfche laerboecken Heribrandus
genoemt, een deurluchtigh Graef van \'t Rijck
der Franfchen, een foon van de Graef Bovon,
en die Barmius van Anfalonia tot groot-vader,
en Numericus, Graef van Narbone, tot over-
groot-vader hadt, cn van de fiifter van Ermin-
gardus geboren, en uyt het geflacht van Boni-
facius de Groot, Vorft van Padua, geïproten

^otiliSimis Amplii^imisg^iie
viris

niuftri a.c Gener oio Domino
n.MlCITAi: LI Ho Jll S I

Domitto de \'Ron0tjfBarimide SeJles^omino de

CordeS^ He^itRUcaurtjHa^T^ien etc .
da^eUana^ Capitatie-o, e-tSu£r&npo^ri£.tart ^rtis
e^t té-ld-eno-rdet^s

IN\'otilissimo Domino
D . I O JL 2Sr TiT I L :E POT\'vrx:

S-q^uiti a,tL-ra-to, Domino de,M-ulhem,Aielle.^ X/emptct,
iA±a.tilroy,Moictve,nlro&c-k, SvJa.ertf>oJ^^\'Ter Etst, etc.
Coryu-li

jDiw.I^nooco SPZEÜJS z^J-vnocoJJZnEKjErj^r-Aim

ID. n. IOANNI

T>. ADHXANO JD.IJLSJPJLIIJ SOJSIER

JD . MTCHAUZIvan-Vijr^RiS D . Gz ORGIO Il03LBA.VT

S enatarilus
jD^-AiiiiroxiDO ~vjLNDT:ii.
JDno.OTTONI FlX^RS
J)no . IOA.N2ri -VA.1T \'VLA.ENJDJE,JI;E JST

Syrtdvcis

et Co

Ti. ^GIDIO VAJSrn:^JSr KTmCHOVH Utisdenv \'Vrlis

.^J^cejlorv.

jy . D . ^

^^^elafhis d.tL lPLou.icfj Geonvetr^iL.

was, befat, onder andere dingen, in de tijdt van van d\'edeldom heeft geweefl, met eenige tref-
Lodewijck, de lefte Koning äer Franfchen,fegt felijcke gift oft daet verheerlijckt hebben. Bal-
het Walburghfche regifter, Audenaerden, Ibn- duinus de Gebaerde beriep hier , in het derde
der echter uyt te drucken oft hy defe heerfchap- j aer na de gift, van de Biffchop van Doornick
py van fijn voorouders , oft van fijn gemalin gedaen, dat is in\'t jaer clo xxx, devermaer- rergadenn-
Elberta, de dochter van Wedericus,en van Eva, de vergadering , tot maken van vrede aenge-
van de Florinenfche Graven , ontfangen hadt, went, en ontbood daer toe de Biffchop Hugo,
Sijn foon Gerard , Graef Dan Oldenaerde, volghde en al de Vlaemfche edeldom , en deê daer de
hem in de heerfchappy, diens ftam, gelijck het lichamen defer heyligen , tenten van Gerul-
felve regifter verhaelt, fich by de Vlamingen phus, ( aen de welck fy, als aen een Vlaming,de
vermeerdert en uytgebreyd heeft. Dit regifter, grootfle eerbewijfen) van Wandregifilus , en
voor eenige eeuwen van een getrouwe hant ge- van anderen,brengen. Men kan hier uyt befpeu-
fchreven, meld niet verder. Maer defè Gerard, ren , met hoe groot een ftatelijckheydt defè
de broeder van Graef flbert, die ftichter van vergadering gehouden is. .

\'t WalciodorenfcheKloofter heeft geweeft,leef- Sijn fbon , van Rijffel gebynaemt, in welcke
de in \'t jaer d c c c c xx 11. Defè, op de Ko- ftadt hy geboren was, verfterckte,om fich tegen
ning van Vranckrijck vergrämt, uyt oorfaeck de Keyfer te verweeren , onder andere dingen,
van een neêrlaegh,die hy van Radulphus, Graef defe affchutting van de Schelde , in \'t jaer cId
van Camerijck, die de Franfche benden te hulp lui, en boude daer noch een andere borft-
had geroepen , by S. Quintijn, die men voor de weering, oft kafteel, die, gelijck ick acht, het
Hooftftadt der Vermanduren moet achten en begin van de ftadt\'geweeft heeft. Ick twijffel
houden , ontfangen hadt, trouwde de nicht niet waer dit kafteel geftaenheeft,dewijl Meyer,
van de Graef Raginerius Langhals , en wierdt op \'t jaer clo c x, verhaelt, dat in dit nieuwe
door defè middel vader van veel kinderen. Ful- kafteel een kerck voor Godts moeder gefticht
bertus was een van fijn kints-kinderen, en trou- wierdt. Hy noemt dit het nieuwe kafteel, tot
de aen Hafuigis van Namen , en wierd hier door onderfcheyt van \'t oude, dat in de tijt der Got-
vader van de heyliglifte Arnulphus , Biffchop then begonnen, endoor de Baronnen van Pa-
van Soiffons. Hugo van Audenaerde was oock melle, Heeren van Audenaerde, bewoont wierd.
een fijner nakomelingen, die, d\'erfgenaem van De fèlve Graef vereerde en verheerlijckte groo-
Pamelle getrout hebbende, aen de beyde fij- telijcks Audenaerde met d\'algemeene vergade^
den van tie vloet wijt en breet geheerfcht, en ringen, in\'t jaer c 1 o lxi 11, daer in de gefanten
\'t kafteel van Audenaerden grootelijcks verbe- van Hollant de Weduwe van Floris d\'eerfte aen
tert en verheerlijckt heeft. Dit alles is getroc- Robert fijn fbon ten huwelijck , haer kinderen
ken uyt de regifters van Walburgh, van Flori- in fijn befcherming, en Hollant in fijn bewaring
ne, en van Laubium , daer in ieder fien kan hoe en beftiering aenboden. Hy hadt onlangs defè
\' groot een licht fy aen d\'oude Hiftorie geven, plaets tot fijn fètel, en de fteen, door\'t leenrecht
Maer indien Hugo, fult ghy feggen, fbo wel be- vermaert, opgerecht. Hy wilde fijn foon in de
fitter van Pamcile, als van Audenaerden was, befitting van de Zeelandtfche eylanden , in
hoe heeft dan de Graef ingang in defè heer- \'t Graeffchap van Aelft,en in de vier ampten in-
fchappy gekregen, en fich meefter daer af ge- fetten, en d\'eed van getrouwheyt doen fweeren.
maecfa ? Men kan veel redenen en oorfaken Defè Steen was een plaets, aen een pijler in
daer af by-brengen , en genoegh deck-mantels d\'ope lucht, door een fteene-kruys feer ver-
daer toe vinden. Defè heerfchappy was een ge- maert, en die niet verre van de marckt gefien
fchenck en gift en miffchien heeft de Graef wierd, achter \'t Hof, en behoudt noch de naem,
haer onder defè fchijn weêrgeeyfcht. Sy was en \'t breede hof der leen-rechten. Maer ver-
bequaem en wel gelegen, en miflchien heeft hy mits de Graef in dit kafteel de wooning van fijn
daerom hem uyt defe befitting geftoten. Indien Vorftendom eenighfins vefte , fbo deê hy de
men naer \'t recht vraeght, fbo kan men feggen, fteenen van Eynham, een bygelege kafteel, dat
dat de Graef, onder de kercken, die in \'tjaer hy niet dienftigh achte, in \'t jaer clo xxxiv
clo XXX van de Biffchop van Doornick gewijd neergeworpen en geflecht, naer Audenaerden
wierden, d\'oppermacht aen fich behieldt, en de voeren, en bouwde daer af, in \'tjaer cId lxxiv,
Baron van Pamelle, (dus wierdt hy in die tijdt het Benedidijnfche kloofter, met de fèlve vry-
genoemt) in de gemeenfchap der heerfchappy heyt, daer meê hy haer van Hermannus, Graef
van Audenaerden , op fekere regels en voor- van Bergen, ontfangen hadt. Balduinus van
waerden, eyndelijck toeliet. Wijders, de luftig- Bergen in Henegouwen , foon van Balduinus
heyt van de plaets,de menighte van de geburige van Rijffel, niet min tot defè plaets genegen,
edeldom, de bequaemheden en \'t gerief van de bouwde, fbo men feght, twee torens aen de
vloet, indien \'er eenige beroerte in \'t opperdeel vloet, en bracht daer de muntery: \'t welck oor-
van Vlaenderen ontftont, de fèkerheyt van de faeck is van dat, in de gefchriften der gefchenc-
plaets, en \'t kafteel van Einham, in een kloofter ken van Eynham , dickwüs van de penningen,
verandert, en Peteghem, tot het vermaeck van en van de munt van Audenaerden gewach ge-
de jacht gefchickt, bewogen de Graef om al fijn maeckt wordt. Maer de volgende Graven, die
gedachten tot de verciering van Audenaerden de naem van Robert voerden,waren buyten foo
te keeren. Ick bevind oock\' dat al de Graven, befich met de heylige oorlogh, en t\'huys met
geen uytgefondert, defe konincklijcke ftadt, die d\'inlantfèhe oorlogh foo befet en verwart, dat
de fladt te dickwils hun wooning, en altijdt de woonplaets fy geen tijdt over hadden, om op de verciering

van Audenaerden acht te nemen. Ick bevindt
echter dat \'er onder Robert de vader een ka-
fteel over de vloet gemaeckt wierdt, en dat \'er
onder Robert de loon , in\'tjaer clo c x, een
kerck voor Godts Moeder in \'t nieuwe kafteel
van de Vorften gefticht is / die van Odo , Bif-
ichop van Camerijck , gewijdt wierdt, tot de
welcke Mathilde, de dochter vaude jonge Ar-
ndphos van Audenlèrden, en fèker Lebertus,
en Sigiiünde fïjri gemalin de gront gaven, in dc
derde Indidie. Men kan hier uyt klarelijck ver-
ftaen 5 dat die van Pamelle oock in \'t nieuwe
kafteel het recht van de Graef gehadt, en noch
elders groote gronden en erfdeelen befèten
hebben, Defe Mathilde, de dochter van Arnul-
phus 5 oft Arnoldus , Befchermer van Eynham,
creegh tot haer gemael Gerard, Heer van Al-
denburgh , Camerling van de Graef, en wierdt
moeder van Balduinus, die op \'t kerck-hof van
\'t kloofter van Aldenburgh begraven wierd. Sy
was de fèlve , die , een weynigh te voren aen
Graef Robert gehuwt, gelijck ick gefèght heb,
in de verciering van de ftadt gearbeyt had, en
die daer na, in \'tjaer cId c xix, aen haer
namaegh, Willem van Yperen, na de doot van
haer foon , de toegang tot het Graeffchap ope-
nende, en de wegh tot defe hoogheyt voor hem
banende,door een goedaerdigheyt fonder goet-
aerdigheyt binnen Audenaerden quam, de ftad
verbrande, en eenige burgers doodde , in welc-
ke neêrlaegh oock, gelijck men leeft, Iderus de
Schout, op de negen-en-twintighfte dagh van
November, gedoot wierdt. Defè elende wierdt
noch van een ander ongeval gevolght, toen
Baldumus van Bergen, na de doot van Karei
de negende, met gewelt in Vlaenderen wilde
treden,daer in hy door de Koning van Vranck-
rijck belet wierdt, en Audenaerden door gram-
fchap verbrandde , daer , gelijck Meyer uyt de
Floriaenfche befchrijving verhaelt, veel in het
Vorftelijck huys door d\'al ver terende vlam ver-
brant en verftickt wierden : ja foodanigh, dat,
onder de heerfchappy van Theodoricus van El-
fas,defe ftadt fwarelijck in foo veel rampen adem
fcheppen kon. Maer Philippus, deernis met
haer ongeval hebbende , wendde alle middelen
aen , om defe vefting, een der fchoonften en
edelften van fijn Graeffchap , weêr tot haer
voorgaende glans te brengen. Hy verlofte dies-
halven, in\'tjaer clo c Lxxii , de burgers van
alle dienftbaerheydt, en gaf, in\'tjaer cId c
LXXXIX, aen hen foodanige wetten , voorrech-
ten , hantveften, bevelen en vryheden, gelijck
toen de Gentenaers genoten j \'t welck te weegh
bracht,dat de ftadt in d\'ommegang grooter dan
te voren bewalt,met torens en met een brugh en
Raethuys gebout, en in wijcken verdeelt wierd.

De groote rijckdom en macht van Gifleber-
tus , een fbon van Arnoldus de derde Heer, en
van Maria , dienden oock grootelijcks tot aen-
was en vermeerdering van defe ftadt, die, foo
het fcheen , weêr een nieu leven kreegh. Want
hy, fich Vorft noemende, geboodt over Guifè
en andere plaetfen , gelijck Leffme , Flobeecke,
en al \'t lant, dat tuflchen Marca en Rena gele-
gen is. De naem van fijn gemahn was Richilde
Vlaendcren.

van Mortaigne, een dochter van Everard en
Richilde van Henegouwen. Hy betoonde fich
mildadigh aen die van Eynham, in\'t jaer clo
e lxxxvi, clo c xci, en clo c xcix, en was
behuwde fbon van Rogier en Aleyde van Na-
men , en vader van Arnoldus van Audenaerde,
die, in \'t jaer c I o c c xxv, aen fijn fladt Dan Pa^ rryheyt der
mek de felve ipryheyt gaf, dieGraefPhilippus aen de ftad
Audenaerde gegeDen hadt; foo dat de gene, die in een
febe Schepenfchap fijn, de felDe rechten onderhouden, en
defelDe Doorrechten Dan de Dryheyt genieten.

Men kan uyt defe woorden de hooge achting
van Pamelle verftaen, en begrijpen hoedanigh
een ftadt fy was, diens Baron wetten en hant-
veften kon geven, en gegeven heeft, om dat
haer Schepenfchap met dat van Audenaerden
gelijck heeft geweeft. Defè gewoonte heeft tot
aen onfè tijdt geduurt want de Schepenen en
Befworenen van Pamcile maken met die van
Audenaerden niet meer dan een fèlve recht-
banck , aen de welcke de Baron fijn recht van
twaelven , en aen de ftadt haer rechten voor-
ïchreef. Sedert defè tijt namen de Befworenen
van Pamelle tot hun wapen een fchilt, daer een
oudt kafteel in ftont, en ontfingen de wetten en
bevelen van geit-boeten. De Parochie-kerck
van Godts-moeder, onder \'t kloofter van Eyn-,
ham ftaende , is oock \'t werck van defè Arnol-
dus , die, foo men dit tegenfpreeckt, ten minfte
defè plaets vergroot heeft. De ftichting van
d\'Abdy van Maeghden-dal, in\'tjaer elo cc
XXXII I , uyt de Parochie van Vloesbergen ver- devda/.
voert, van de welcke wy hier na breedelijcker
fpreken fiillen, is oock een treffelijck getuyge-
nis van fijn Godtvruchtigheydt, die üch noch
wijder uytftreckte : want hy deê buyten aen de
muren een huys der Melaetfchen, en binnen de
muren een gaft-huys ftichten. Uyt fbo godt-
vruchtigh een ftam,te weten van defè Arnoldus,
en van Aleyde , Vrou van Rofèit, fijn gefpro-
ten, Egidius in \'tjaer clo ccxxviii, die de
naem van Eynham aennam , en lohannes , die,
in de gift, aen d\'Eynhammers in\'t jaer clo cc
XL gedaen , fich Ridder noemt, te weten, Heer
van Audenaerde, oft, in d\'oude Franfche tael ^
Jehans appeilles Sires de Pamele tf de Rofeit, in \'t j aer
clo ccc xLiv. Defe begunftighde de Francifl
canerSjin\'tjaer clo cc xxx in de ftadt ontfan-
gen, foodanigh mict fijn gunft en middelen, dat
hy, met fijn gemalin Mathilde de Crefecques,
Vrou vanPicquegny, in \'t jaer clo cc Lxi,
een heerlijcke kapelle in het kafteel ftichtte, en
in\'tjaer clo cc Lxxiii met het Baljuwfchap
fijn believen deê, en groote weldaden aen fijn
arme huysgenoten bewees. Men bevindt dat lo-
hannes , een van fijn fbnen, in\'tjaer clo cc
LxxxII d\'eernaem van Rofeit heeft ge-
bruyckt, en dat Arnoldus, fijn andere foon, ge-
mael van Ifabella, Vrou van Henegouwen, Fon-
teyne en Se burgh, in \'tjaer clo cc Lxxix ge-
leeft heeft. Malf^eus fehri ft,dat in dit fèlve jaer,
te weten op d\'achtfte dagh van Mey-maent, de
ftadt Audenaerde dooreen brant, van binnen
ontftaen, geheel afgebrant is. Maer ick kan
echter niet bevinden dat de voortgang van
haer geluck afgebroken heeft geweeft. Want fy

wierdt, in\'tjaer cl d cc xc, ter plaets, daer was. En hoewel ly in defe Me beroerten door
niets anders dan wallen waren, van de Burgers de vyanden van de Koning ; en van de Catho-
met muren verilerckt; en de Graef kreegh ver- lijcke Godsdienft ingenomen, op een erbarme-
lóf van de Koning om\'t kafteeï van "Petegem, lijcke wijfe uytgeplondert, en ontwijdt wierdt,
totvermaeckvan fijn gemalin begonnen, voort gelijck Eytlwertius in fijn geleerde gedichten
■ op te bouwen. Seker, dit kafteel wierdt van de gefchreven heeft en fchoon fy door de Prins
Gravin Ifabella foodanigh verciert, niet alleen- van Parma, Alexander Farnefe, in \'tjaer cl 3
lijck met huyfèn, maer oock met een treffelijck Id lxxxi i , weêr in des Konings gehoorfaem-
Kloofter,aen S.Clara gewijd, dat men in geheel heyt is gebracht ^ fbo heeft fy echter onder de-
Vlaenderen in die tijdt naeuwelijcks een, dat fe, en onder de voorgaende ongelucken, noch
hiermee gelijck was, kon vinden. Hoeweldie dit geluck gehadt, datfy altijdt fterckergewor«
van Audenaerde, om de verftercking van hun den is, door de vermeerdering der fterckten en
ftadt, tegen de wetten van de Vrede , en tegen vaftigheden , die hier van nieus gemaeckt, en
de bevelen des Konings gemaeckt, in \'t jaer daer verfterckt wierden. Wat d\'innerlijcke ge-
clo ccc I geoordeelt wierden hun voorrech- ftalte van de ftadt aengaet, defe nam groote^
ten en hantveften verloren te hebben , foo be- lijcks toe in glans en verciering, toen lohannes,
vindt ick nochtans dat fy door Francus weêr in Hertogh van Dyon , hier fijn hofwooning ver*
hun vorige ftaet geftelt wierden , en dat in de koos, en toen al d\'edelen, die in eenige achting
^TflT" ^^^^ Biffchop Odo de kapelle in \'t kafteel, waren, daer hun verblijfplaets en herberg ftich-
/ sjree. ^^^^^ ^^^ ^^ Bcgijncn gegeven, in fijn toeficht ten j ja foodanigh, dat fy by de vreemdelingen
en befcherming nam j en oock dat de plaets, gemeenelijck de woonplaets der Edelen ge-.
Sw^tefH\' daer fêdert d\'Auguftijnfche Swarte fiifters hun noemt wierdt. Het Stadthuys heefteen trefte-
woonplaets gehadt hebben, tot de heylige dienft lijcke uytficht op de marckt, en is heerlijck om
gefchickt wierdt. t\'aenfchouwen. Dit gebouw was eerft in\'tjaer

Wy hebben tot hier toe d\'oude ftadt van Au- clo Id xl volmaeckt. De jaermarckten , die Marckt\'^^
denaerde, fonder eenige andere ordening, dan daer gehouden worden, d\'eerfte in Meert, en
die\'t gevolgh der tijden voor ons vertoonde, d\'ander naer de Hemelvaert Chrifti, worden
befchreven 5 maer wyfullen( voornamelijck uyt veel befocht en gehanteert, maer fijn echter
Gramajus) de drie eeuwen, die noch overigh niet vry van alle bekommerniffen, gelijck wel
fijn, in fbo veel hooft-deelen verdeelen, te we- de derde, die in de maent Odober gehouden
ten van de Stadt, Gemeente, en Geeftelijck- wordt, endoor Graef Lodewijck, met brieven
heyt, doch echter miffchien niet met foo groo- van \'t jaer clo c cc lxix, vry verklaert is.
te genoeghfaemheyt en volmaecktheyt, als de Wat de Gemeente aengaet, \'t opperfte ampt nHrgeriijés
lefèr verwacht, vermits in het geheele Graef- daer in is de Hoogh-Baljuw, die nu de naem
fchap geen plaets foo arm als defe van oude van Gouverneur voert , om de bewaring van ^^
boecken en regifters is , die , gelijck ick geloof, \'t kafteel, gelijck ick geloof, dat aen hem ver-
door de brant, en door de verfcheyde oorlogen trout is. De Poort-Baljuw verkieft eeuwige be-
en roveryen van veel jaren verdelght fijn. dieners tot de dienft der faken van \'t Gerecht;
Voorjieden p)^ ^^dt dan, fchoou fy aen drie plaetfèn en ick bevindt, \'t welck aenmerckens-waerdigh
ZT^Jc\' voorfleeden heeft gehadt , heeft fich echter is, dat dit ampt van d\'Edelfte mannen is bedient,
binnen de palen van haer oude muren gehou- \'gelijck door de Vilains van Gent, door de La-
den , en is nooyt (te weten fêdert het jaer cl O lains, Courtewiles, Vaernewijkers, Corenhuy-
ccc) vergroot, maer dickwils verfterckt. Soo fèrs,Swevegemmers,en, na de weêr-overgeving
dickwijls als de Graven iets met de Gentenaers, van de ftadt door de Heer de Manue van d\'Au-
het fy door oorlogh , oft door andere midde- bremonts, door d\'edelmoedige Ridder Nico-
len, te beftechten hadden , hebben fy dc be- laus , van oprechte en bekende getrouheydt
quaemheyt van defè plaets, uyt oorfaeck van aen de Vorften, fêdert door de Heer van Blan-
haer goede gelegentheyt, waergenomen, dick- gerval, uyt het geflacht du Chaftel, en nu eyn-
wijls tot groote fchade en nadeel van de ftadt, delijck door de Heer van Ronigny, van fooda-
en fomtijts tot bewijs en verheer lij cking van de nige voorouders gefproten , die groote en ver-
ftantvaftigheydt en getrouheydt der Burgers, maerde dienften aen de Gemeente gedaen heb-
Wantfy wierdt, in\'tjaer clo ccc lxxix, en ben. De Vorft verkieft oock, naer de wet van
weêr vier jaren daer na vande Gentenaers, die KeyferKarel, in\'t jaer clo Io xl gemaeckt,
tegen Graef Lodewijck opgeftaen waren, ge- negen Schepenen, en doet de Burgemeefter,
wonnen en uytgeplondert, en omtrent in de fel- volgens d\'oude gewoonte, de plaets van de Pre-
ve tijden , te weten in de jaren van clo ccc fident bekleeden. Defè Schepenen waren te vo-
Lxxix , clo ccc lxxxii , en clo cccc Lx, ren wel even-groot vangeta , maerfy hadden
van de fèlve Gentenaers vruchtelooffelijck be- grooter macht, en tot byfitters uyt het volck de
legert, en door haer kloecke tegenftant ver- befworenen welck gebruyck nu afgefchaft is.
maertjVoornamelijckin\'t jaer clo ccc lxxxii. Het gemeen volck heeft oock niets te fèggen,
toen fy geheele fes maenden lang door een Ie- en is heel machteloos, behalven dat het noch
ger, uyt het geheel Cimbrifèh Vlaenderen ver- fijn Schutters-gilden, en andere gilden heeft,
gadert, gedruckt en benaeut wierdt, ja fooda- De ftedelingen munten uyt in de wevery van ta-
nigh dat het leger van Artevelt, daer de beleg- pijten en behangfèlen, en fijn hier in van de
gers gelegert waren , een ftadt fèheen , en met Vorften met veel vryheden en voorrechten, in
huyfen , ftraten , marckt en rechtplaets verciert \'tjaer clo Io xnv, begiftight, die, fchoon fy

tielê handel daer iiièt ingevoert hebben, haer
echter tot foodanigh een bloeyende flaet heb-
\'ben gebracht, dat daêr door\'t gerucht endè
naem van Audenaerde deur de hoven der Vor-
ften van geheel Europa vèrfpreyd is. \'t Ander-
deel over de vloet, door dè welck Pamelle met
\'de Schelde afgefcheyden, en dat met een brtigli
aen\'t ander deel gevoeght wordt, heeft door
Heeren vaii verfcheyde geflachten beheerfcht
geweeft.

kkkoom nu tot de Geeftelijcke ftaet, daer iö
ick voor eerft fte defè heerlijcke kerck van Au-
denaerde , aen de heylige Walburgh gewijdt.
Sy was voor de lefte beroerten , én is oock nu
grootcn treffelijck, en heerlijck van verciering.
Sy heeft haer oude ftaet en geftalte van heer-
fchappy behouden. Sy wordt bedient van vier
Paftoren, die verfcheydelijck de Sacramenten
aen de wijcken van de ftadt uytdcelen , en be-
veftigen het Collegie, van \'t welck fy als ^De-
kens fijn , met onderftant van eenige Capella-
nen, die de geftelde maet der \'Canonijcke uren
ftngen. Ick heb van de beginfelen hier af niets
konnen vernemen, dan dat de laerboecken ver-
halendat, in\'tjaer clo XXVII, het recht van
defè Kerck, met noch eenige andere rechten,
door de Biffchop aen de Graef opgedragen
wierdt. Men moet hier noch by tellen de kloo-
fteren der mannen , die, hoewel in \'t begin van
de fteden vérre af gelegen , door d\'oorlogen
\'gedwongen fijn gèweeft hun toevlucht tot de
fteden te nemén : namelijck de Benedidijnfche
Abdy t\'Eynham, in\'tjaer do lxiii door de
Graef gefticht, en fêdert door de Heeren van
Audenaerde m.et verfcheyde giften befchonc-
ken , en gewijdt tot een Prioorfchap der Regu-
iier-Kanonicken in Elfèghem , van lohannes
Eggart, Schat-meefter van Hollant in \'t jaer
cId cccc xix, ter plaets , daer eertijdts het
vertreck van Dumüs Marianus geweeft had, en
in \'t volgende jaer met het Capittel Van Win-
desheim vereenight. Menvindt daer voor het
Vrouwelijck geflacht een Prioorfchap der Re-
gulieren van \'t Maeghdendal, met een teer be-
gin aen de poel van Aleyde, in de Parochie van
Vloesbergen begonnen, daer men noch het
hof en de plaets van \'t eerfte kloofter fiet, dat
door de Baron van Pamele, in\'tjaer cid cc
XXXI11, hier gevoert, en met groote giften ver-
rijckt wierdt. D\'eerfte der Abdiffen , Aleyde ge-
noemt , was door haer heyligheydt in hooge
achting. De gene, die na haer gevolght fijn,
waren Lucia Francx, die de kerck begon te bou-
wen j Catharina yan Berleghem, in \'t jaer c I ó ccc
XXV, van deurluchtige ouders gefproten j Amel-
herge , in\'tjaer clo ccc xxxvii, die \'t kloo-
fter met een muur befloot j G. yan Bergen, in
\'tjaer clo ccc l, die\'t lof van goedehuys-
houding verkregen heeft; Maria yan Serufa, die
in\'tjaer clo ccc li vermaert geweeft heeft ^
VrfelyanGottigines y die in \'tjaer clo ccc lxi
d\'achting van oprechtigheyt verkregen heeft ^
Catharina de Münte , die in \'t jaer clo ccc lxx
met groote lof Overfte over veertigh Nonnen
heeft geweeft j Agnes Marcana^ die, in \'t jaer cl o
c c c X c I verkofen, foodanige gaven hadt, die

voor haer afkoomft waerdigh en betamélijck
waren; Margareta Kruyckeringy die, in \'tjaer clo
cc c xcv i i, groot verlangen naer haer ach-
terliet Maria yan Lummen, die, in \'t jaer cló
cccc XVI, fbo Wél geluckelijck als lang ge-=
heerfcht heeft ^ Catharina Marcana, die, in fich
felve verheught, in \'t jaér c l o c c cc xxi 11 on-
der d\'armen der betraende Nonnen de geeft
gaf ■ El^aheth yan Schoriffe^ die in \'t jaer cI o cccc
xlv i\'het kloofter vernieut heeft ^ Elifabeth 0/f-
wj, die in\'tjaer clo cccc lxxx ix het lof,van
het fèlve kloofter verbetert, en tot een ftrenger
regel en tucht van leven gebracht te hebben,
verkreegh; lohanna Dan Cromhrugge, die in \'t jaer
clo Io liii haer loffelijck leven met een ge-
luckigh eynde gekroont heeft Margareta yan
Cromhruggey die fbo wel van bloet, als van deucht
de voorgaende Abdis beftont, en in \'t jaer cl o
IO LI 11 ftorf; Martina Coppins, die in \'t jaer c Id
Io LXXXIV, onder foo veel woleken van tegen-
:^öet en ongevallen , altijdt een onverfchrickt
gelaet, en ftantvaftigh gemoed vertoonde j in
welcks plaets Maria yan der Plancken gekofèn is,
die met groote lof en vrucht defè Abdy beftiert
heeft. Voorts, ick kan van \'t begin, en van
d\'aenwas en vermeerdering van\'t begijnhof niets
anders fèggen, dan \'t gene, dat ick alreê daer af
verhaelt heb. Maer ick bevindt dat de kapelle
van S. loiïs, door de brieven van Gi-cgorius de
tweede, in \'t vierde jaer van fijn Paufdom ge-
fchreven, beveftight is. Ick weet dat de Graeu^
we fiifters over hondert, en dé Swarte fufters
over twee hondert jaren een kapelle gehadt
hebben. Dus verre Gramajus. Een der uyt-
fteeckentfte weldoenders aen d\'Audenaerders
was PhiUppm yan El/as, van de welck Oudeger-
ftiuscap. 25? fijner Chronijcken fpreecktmaer
Keyfèr Karei de vijfde befnoeyde hen groote-
lijcks in hun wetten en voorrechten , toen hy
de Gentenaers verwonnen , en kleyn gemaeckt
hadt. Ick fal hier niet onbequamelijck het gene
by-voegen, dat ick onlangs van een man, die in
d\'aeloutheden van Audenaerde niet onervaren
was, verftaen heb. In\'t jaer clo Io lvii r^
fèght hy, toen ludocm de loingny, Baron van Pa-
mele , de toren , die in \'t midden van \'t kafteel
ftont, afwerpen deê, vond men onder de puyn-
hopen van de felve toren een kopere plaet, met
feker opfchrift, van Gotthifche letteren, gelijck
men achtte , die fbo duyfter waren, dat men
\'t niet lefèn kon. Ick heb, feght hy noch, op
\'tjaer dccc lvii, gelefen dat Odoacer, de
fbon van Engerranus, die de feVende Foreftier
van Vlaenderen was, het kafteel van Audenaer-
de gebouwt heeft, dat federt het Hof vande
Vorft genoemt wierdt, ter plaets, daer nu het
gafthuys is gefticht, welcks poort de toren was,
en nu d\'achterdeur van \'t huys van Rockeghem
is, gelijck noch uyt de geftalte daer af blijckt.
Defè toren wierdt eertijdts Richildis toren ge-
noemt,om dat Richildis, weduwe van Balduinus
van Bergen, daer ingevangen heeft gefeten, oft
anders, om dat fy daer haer woonplaets heeft
gehadt, toen fy Douagiere en Huys-houfter van
Audenaerde was. Maer dit gebouw ftortte neer
op d\'een-en-twintighfte van December, in \'t

jaer clo lo c xvin , en gelijckt nu niet meer dening , die de Hiftorie van dit fèlve kloofter
een poort, maer een fchuur. Het kafteel van gefchreven heeft, van d\'eerfte ftichting van de>
Audenaerde wierdt verbetert en herbouwt door ftadt, en van de verwoefting des ièlfs door Atti-
MaximiliaendilChafteljenin\'tjaer clo lo wierd la, en federt door de Noormannen , tot aen
defe poort neergeworpen, die aen het dubbelt \'t jaer clo lo lxx j en ftjn boeck , met de hant
bolwerck de ftadt van \'t gebiedt van Pamele gefchreven, wordt in dit kloofter bewaert.
plagh af te fcheyden. In\'t jaer clo lo c xxv, lacobm Varentuis , Doólor in de Medicine,
onder\'tBurgemeefterichap van lacobus Varen- Profeftbr in de hooge Schole te Leuven, en
tius, omtrent Vaften-avont,wierd, met fijn toe^ dickwils Redor van de fèlve hooge Schole, van
ftemming, het oude Raethuys verworpen; en in de welck ick niet kan feggen, oft hy tot noch
\'tvolgende jaer,op defeftiende van Meymaent, toe iets in \'t licht gebracht heeft. Hy wordt
wierdt d\'eerfte fteen van \'t nieuwe Raethuys ge- echter van Dionyfius Harduinus onder de ver-
ley t, door Philippus Lalain, Heer van Schoriffe, maerde Schrijvers van Vlaenderen geftelt. .
en Capiteyn van de ftadt,terwijl Burgermeefter lohannes Drufius , een feer geleert en ervaren
van defe ftadt was Michiel van Quickelbergh, man in de drie talen, maer voornameiijck in de
van de welck dit huys , dat fy Barpoorte noe- Hebreeufche. Hy, noch een kint fijnde, volgh-
men, gefticht is. In \'tjaer clo cccc xxi, be- de fijn vader, die gebannen was, in Engelandt,
gon men \'t gebouw, dat fy Merfch-poorte noe- daer hy van Godtsdienft en naem veranderde,
men, te bouwen, met het kafteel en gewelf over Hy onderwees vier jaren lang in de Hebreeufche
de Schelde. Dit kafteel hadt veel jaren lang van tael t\'Oxfort, en fèdert te Franeker in Vrieflant,
hout geweeft: maer in\'t jaer clo cccc xxvi enftorf in \'tjaer clo Id c xvi. Sijn gefchrif-
wierdt daer een huys opgefèt, met al de werc- ten, die meeftendeel fcherpfinnigh fijn, en de
ken, die tot een fluys in de vloet dienftigh fijn. Letter-konft betreffen, mogen,van eenige dwa-
Voorts Claudius Verrytius, Paftoor van Aude- lingen gefiiyvert fijnde, gelefèn worden : vele
naerde , ftichtte , met believen van de Raet, in van de fèlve fijn oock dienftigh tot verklaring
\'t jaer clo Id c xiii, op defe lege plaets ver- van de heylige Schrift, als men, gelijck Valerius
fcheyde huyfen, met defe belafting, van jare- feght, \'t vergift daer af wechgenomen heeft,
lij cks vijf ponden aen de Gemeente te betalen. Hy heeft oock gemaeckt een Hebreeufche Let-
Wij ders,\'t kafteel van Pamele , daer veel oude ter-konft, in \'tjaer clo lo c xxxii te Leeu-
gebouwen waren, die, foo het fèheen, haeft ne- waerden gedruckt, en Aenteeckeningen op de
derftorten fouden, wierdt ten meeftendeel her- Letter-konft van de rechte lefing der heylige
bouwt, ja byna van nieus gefticht, door tael,- oock een oudt Hebreeufch ABC, met

yan Locquengien, Baron van Pamele, Ridder, fbon aenteeckeningen : van de Chaldeeufche , Syri^
van de Ridder Philippus,in\'tjaer cIo Id cxxvi i. fche, en Rabbijnfche particulen, oft ledekens.
Men feght dat dit kafteel feer oudt, en in de tij- De Sententien der oude Wijfen , en meer an-
den der Gotthen , ja al te voren , gebouwt is. dere dingen.

Dat meer is, fbmmige voegen hier uyt d\'oude lohannes Mahufius ^ Minderbroeder van Aude-
gefchriften van defe plaets , en uyt d\'overleve- naerde,wierd d\'eerfte tot Biftchop van de Kerck
ring der voorouders noch by, dat men in de tijt, te Deventer verkofên. De gene, die meer van
in de welck dit kafteel gebouwt wierdt, niet hem begeert, lefe Valerius, die vele en groote
meer dan drie penningen des daeghs aen de lof-redenen van defe treffelijcke man verhaelt.
Bouw-meefter daer af gaf In \'tjaer clo cccc lohannes Rcyardm , Minderbroeder, een tref-
xvi, wierdt het Choor van de heylige Wal- felijck Predikant, was f Antwerpen en Brugge
burgh volmaeckt j en het gewelffel van de in hooge achting ^ in voegen dat Sixtus van
felve Kerck was in\'t jaer clo lo xv volbouwt. Sienne, om defe oorfaeck bedrogen, hem, in
Maer in\'tjaer clo lo c xx wierdt een fpits op fijn heylige Biblioteeck, onder\'t getal der Ant-
de toren van de felve kerck gefèt,die heel hoogh werpenaers geftelt heeft,
uytfteeckt. In\'tjaer cId lo c xxiv, onder het Leyinus Cruchu, Parochiaen van Boefcepan,
Burgermeefterfchap van Melchior Ie Poivre , heeft een bloem-krans der vermaertfte Schrij-
Hee\\ van Bochaute , wierden vier andere fcher- vers van de Latijnfche tael gemaeckt. Men vind
pe torentj es op de vier hoecken van de toren noch fijnTrenoaiaoftDrieknoop,aenFrancifèus
gefet, die fès duyfent guldens koften: in voegen Craneveldius, op de roekeloofè oordeelen van
dat de ftadt, die van fich felve fèhoon, en op fbmmige berifpers, en meer andere dingen,
een bequame plaets gebouwt is, nu door de Matthias Caftellaniu was, in fijn moederlij cke
Godtvruchtige miltdadigheyt en giften van de tael, gelijck Harduinus in fijnregifter der Schrij-
Raet en \'t volck van Audenaerde, meer en meer vers van Vlaenderen feght,een trefFelijck Poëet,
door gewijde en ongewijde gebouwen verciert en d\'eerfte onder de fijnen, die de Vlaemfche
wordt. Poëfy tot fèkere maet en regelen bracht.

De Mufen , goddinnen der geleertheyt, fijn Te Audenaerde was geboren Petrm "^oftinius,
niet op een plaets foo vaft verbonden en geble- Do<5tor van de heylige Godtgeleertheydt, van
ven, oft fy hebben oock in defe plaets hun woo- S. Dominicus ordening, die in de fèlve ftaet, om
ning verkofen. Want fy hebben daer veel ge- fijn befbndere deucht en geleertheydt, groote
leerde mannen opgevoed, die in de ftadt, oft op eer verkregen heeft: want hy was een man van
\'t lant daer omtrent geboren waren,gelijck voor groote oprechtigheydt, en lanckmoedigheydt,
eerft Georgms Cahbeljau , Monick in d\'Abdy van en voorfichtigh in de beftiering van de Geefte-
S. Petrus t\'Aldenburgh, van S. Benedidus Or- lijcke ftaet.

Ïïargareta^ Baflart-dochter van Karei de vijf-
de, moeder van de groote Alexander Farne-
fe, Hertogh van Parma en Plaifance, is méê
haer geboorte aen Audenaerde verplicht. Ge-
lijck oock Judocus Brakelius, Ridder, Dodor der
beyde Rechten, en Raets-heer van de Raet van
Viaenderen als oock lohannes ipan Audenaerde,
een deurluchtigh Abt van Elnone, en meer an-
deren.

Men bevindt oVeral uyt de Hiftorién èn ge-
lR:hrift€n dat de Heeren van Audenaerde en Pa-
mele machtigh geweefl hebben,en feer oud fijn.
Maer dewijl Gramajus in fijn befchrijving Vari
Audenaerde weynigh van hun by-gebracht
heeft, fbo hebben wy goet gevonden eenige
weynige dingen , die uyt de gemeene regiflers,
door de deurluchtige Heer, Willem iPan Lockin-
ghem , Baron van Pamele, aen ons bekent ge-
maeckt fijn , en die wy elders uyt geloofwaerdi-
\'ge geheughfchriften vergadert hebben, hier by
te voegen ; te méér, dewijl hun oude waerdig-
hey t en macht dit wel verdient heeft. Voorna-
melijck van A.de Pamele, Schilt-knaep, van de
welck Gramajus, in \'t j aer d c c c x l v, gewach
maeckt.

GerarddeLoTi, Graefyan Oldenarde, in\'t Choor
VanWalburghs kerck begraven, en op \'tjaer
D cccc XXII van de felve Schrijver verhaelt.

Fulberttis, Heer yan Atdenaerde, Schilt-knaép,
in \'t jaer cId van de felvé Gramajus gedacht;
die een gemalin, Malifaenda genoemt ^ trouwde,
gelijck Meyer getuyght.

Gerardus Dan Audenaerde , en Gundrade , fijn ge-
malin , van de welcke op \'t jaer cId xlii in de
gemeene regifters van Blandin gelefenword.

Arnoldtis ipan Audenaerde wordt oock van Gra^
majus, op\'tjaer cId xxxvi, bygebracht.

Bugo Caflellanus Dan Audenaerde ^ met Arnulphus
\'yan Audenaerde, béfegelde de brieven van Baldui- .
nus, Vorft van Vlaenderen, aen Walterus , Abt
van Eynham , en aen fijn nakomers, door welc-
ke brieven de Vorft verfcheyde weldaden en
gefchencken aen \'t Kloofter vereert. Defè
Hugo trouwde (gelijck Meyer getuyght) d\'erf-
genaem van Paméle.

Arnoldus, Beer ran Audenaerde , Advocaet vaii
Eynham, leefde in \'tjaér cló lxiv, gelijck
Gramajus getuyght,en krijght van Meyer d\'eer-
naem van feer edel, gelijck oock fijn foon, van
een felve naem, op \'t jaer cld lx ix.

iheddoricus yan Audenaerde teeckende in \'tjaer
cÏ3 LXXXV III de brieven van Lotbertus, Abt
van Hafnonien.

Odo, Biffchop van Camerijck , gaf, in \'t jaër
cl3 c X, aen Graef Robert, én aen dementia
fijngemalih, verlof en macht van een kapelle
voor de heylige Maeght te ftichten, de welcke
nu de Parochie-kerck van Pamele is, in \'t nieu-
we kafteel by Audenaerde j met believen varl
fijn fbon Balduinus, en van Mathilde ydochter yan
Arnulphus de ïcnge yan Audenaerde, die dit lant by
erfrecht toequam. Wijders, defe Mathilde, yrou
yan Audenaerde en yan Macheline, was géhuwt aen
Gerardus , Heer van Aldenhurgh , Kamerling ,
gelijck Gramajus en Meyer op \'t felve jaer
getuygen. Men vindt van defe faeck noeh de
Viaenderen.

Ghifelbertus, Heer yan Audenaerde, die in dc brie-
ven van\'tjaer clo c xciv, door Graef Baldui-
nus Prins van Audenaerde genoemt wordt. De
felve beveftighde oock de wetten en inftellin-
gen, van fijn voorouders aen d\'Overigheyt, en
aen de Gemeente van fijn vefting van Pamele
gegeven. Hy trouwde in\'tjaer cl D c Lxxxvi 11
Richilde, de dochter van Everard Radulphus,
Heer Van Mortaing , Caftelleyn van Doornick.

Richilde, Vrou yan Audenaerde, gaf, in \'tjaer c I ^
cc XIX, met bewilliging van haer fbon Arnul-
phus , tot een aelmoeffe aen \'t Gafthuys van de
leylige Maria in Audenaerde, fèkere maet vail
rogge, dat het eeuwighfou hebben, en in de
hoeve, Nocre genoemt, naer dé maet van de
felve ftadt, jarelijcks ontfangen.

Arnulphus de yierde, eerfte Baendérheér van
Vlaenderen oft Banier-drager van de Beer, Beer
yan Pamele , en van de landen tuffchen Marca en
Rohna. Het fchijnt dat in fijn tijdt de Heer-
fchappy van Pamele met d\'eernaem van Baron-
ny befchoncken, en\'dat hy d\'eerfte Baender-
heer van Vlaenderen gemaeckt is, daer oVer
hy d\'eed van getrouwheyt aen de Graef moeft
doen, oock van \'t kafteel van Audenaerde, oft
ten minften van Pamele. Hy gaf aen de vefting
van Pamele de fèlve vryhéden, die de Graeï,
in\'t jaer cId cc xxv, aen Audenaerde gegeven
hadt. Hy was oock Heer der landen, die fy tuf.
fchen Vlaenderen en Henegouwen twift-lan-
den noemen. Arnulphus yan Audenaerde , fèght de
macht-brief, by de tegenwoordige Baron be-
ruï\\.ende , met Adela, fijn gemalin , geeft aen de ftadt
én ftedelingen yan Pamele fi)o groot en fi)odamgh een yry-
heyt, ah Philippus, eertijts Graef yan Vlaenderen, aen
de ftadt en ftedelingen yan Audenaerde gegelpen hadt^
Dfe gemalin van defe Arnulphus was genoemt
Alicia, oft Adela, alreé genoemt, de dochter van
Rogier en Alicia, die Godefridus, Graefvan Na-
men, tot vader hadt.

Egidius yan Audenaerde, de foon van Arnulphus
de vierde. Wordt op \'t jaer cId cc xxviir
gedacht.

lohannes , Schilt-knaép , Arnülphus fbon,
Beer yan Audenaerde, betoonde , in \'t jaer cl3
cc xlix, groote weldaden aen die vanEyn-
hami Mifïchien is defe, die hier volght, de felf-
de, oft fijn vader.

lohannes, Beer \'ï>an Audenaerde, eerfte Baender-
heer van Vlaenderen , gaf oock, in \'tjaer cl:^
cc Lxxiii^ eenige voor-rechten enhantvefteri
aen dié van Pamele.

Arnulphus de yijfde , Beer yan Audenaerde, Baroit
van Pamele,eerfte Baenderheer van Vlaenderen,
fwoer manfchap aen de Graef van Vlaenderen,
over de befitdng van \'t kafteel van AudenaerdCj
over d\'afpaling én waterfluys van Pamele, over
Gaftrés, over \'t kafteel van Flobeecke, over de
ftadt Lefline , en over andere heerfchappyen,
omtrent de jaren cId cc lxxx , clo cc
xcii,cl3 ccc, en cId ccc ii, gelijck Meyer,
Wielant, en andere getuygen. 1 ly hadt tot ge-

Omtrent in defè felve tijden,en op\'t jaer clo
cc LXXXII 5 wordt Johannes , Heer Dan Rofete ,
van Gramajus gedacht. Men vindt oock in de
gemeene regifters van Rupelmonde EmondusDan,
Audenaerde ^ en in de Chronijcken van Vlaende-
ren op\'tjaer cl d cc c.

Maria, Voorjprake Dan Audenaerde , Vrou van
Barlaymont, Itorf in \'tjaer clo ccc x, en wierd
by de Minderbroeders te Valenchien begraven.

Ifabella Dan Audenaerde ^ Baender-vrouwe van
Vlaenderen,en Baronnes van Pamele, wierd ge-
huwt aen Gerard Dan GranprczjÄCQx vän Honfalize,
Tan \'t maegfchap des Graefs van Luxemburg, in
\'t jaer clo ccc x x i j en federt aen Wifa Dan
Mcrtaigne, Heer van Rumez, en van Tempku-
ve in Doffener. Uyt defè twee fproot Dan
MortaigneiBzendex-hcex van Vlaenderen, en ge-
Boemt Heer van Audenaerde, die , fonder kin-
deren na telaten , in \'tjaer clo ccc xlvi , in
.de flrijt van Crefïi gedoot wierdt. Sijn fiifler
Maria, Baender-vrouwe van Vlaenderen , en
Baronnes van Pamele, wierd derhalven fijn erf-
genaem, en troude lohannes,Hect: du Fay en van
Tilletoy. Maer d\'andere fiifter, Iolanthis,Vrou
van Longvillers en Douvriers, trouwde aen Gof-
ypinus, Heer du Quefhoy en Braffe, in \'t jaer clo
ccc lxx l.

Lódemjck Dan ^tc)\', in \'t jaer cId ccc xcii
Baender-heer van Vlaenderen, en Baron van
Pamele, wiert in de ftrijt van Azincourt gedoot,
fonder kinderen na te laten, fchoon hy Jacoha
Dm Helly tot gemalin hadt.

Maer Maria , hun fufter , Vrou Dan Audenaerde,
Baender-vrouwe van Vlaenderen, Vrou van
Douvriers en Sanchoy,Baronnes van Pamele,en
van de landen tuffchen Marca en Rofiia, Vrou
van Touttencourt, Loire , Chaftelet, Bipars,
Turcoing , Templeuve, Remeufe en Rumes,
was gemalin van Johannes de Blondel, Heer van
Canteleu, Mery, &c. vande welcke , onder an-
dere, gefproten is

Odoardus de Blondel, Heer van Pamele, die, in
\'tjaer cId cccc xxxvi i , op fijn eygen koften
het kloofter van Groenendael in Soningenbofch
deé vermaken en verbeteren. Van alle welcke
fêdert defè Baronny van Pamele , met d\'andere
heerfchappyen, aen \'t geflacht Dan Locq^uengien
gekomen is.

felucken geftelt fbu
ebben, dat hy Apel-
les pinceel , om fijn
ftrijden te fchilderen,
en Homerus pen , om
fijn verwinningen te
fingen, moght gehad
hebbenj fbo magh de ftadt Dendermonde oock
wel onder haer grootfte gelucken rekenen, dat
fy de v^éfprd^mdeDayidLindanmtotlofverkon--
diger van haer fchoonheden gehadt heeft. Want
fèker, hy heeft hetbewerp, en befchrijving daer
af met fbo heerlijck een ftijl gefèhreven, dat de
befte geeften van defè tijdt eendrachtelijck be-
lijden, dat niemant de doel beter getroffen kon
Itiebben ja fodanigh, dat de gene, die meer by
ftjn fchriften wilde voegen, niets anders fbu
doen, dan water in de zee dragen, en by helde-
re middagh, terwijl de fbn haer ftralen op ons
fchiet, een fackel ontfteken. Ick fal dieshalven
niets by fijn befèhrijving voegen maer het
voornaemfte daer in, en \'t welck tot ons voor-
nemen dienftigh is , ( om niet te lang te fijn)
in \'t kort verklaren. Hy fpreeckt dan, in fijn eer-
fte boeck van Dendermonde, in \'t eerfte hooft-
deel, in defèr voegen : Dewijl Vlaenderen in
Comitatum oft Graeffelijck, Imperiakm oft Keyfèr-
iijck, en Proprietariam oft Eygen, gedeelt wort j
fbo is , onder de fteden , die ProprietarU oft Ey-
gen genoemt worden^defè de grootfte enmacn-
tighfte,\'tfy men let op de outheyt van de plaets,
op de bequame gelegenheyt, op de verciering
van de ftadt, op de gene, die hier eertijdts de
heerfchappy gehadt hebben, op de getrouhey t
van \'t volck tot hun Heeren , op de voorrech-
tten , op de burgerlijcke beftiering, op de Gods-
dienft , en eyndelijck op de grootheyt van haer
heerfchappy en grenfen. De laer-boecken der
TZItZ Tongerfchen verhalen , dat defe ftadt by oude
Jorf^olg!\' tijden Dordana genoemt was, gelijk de deurluch-
tighfte man, lohannes Baptifta Gramaye aenmerkt,
fchoon wy nergens eenigh bewijs en merckte-
ken hier af vinden. Wat my aengaet, die niet in
de duyfterheyt van de leugen wil wandelen, ick
durf niets hier af verfèkeren, dewijl men in defe
groote duyfterniften van d\'aeloutheyt, gelijck
aen yder bekent is, meer fabelen, dan ware ver-
tellingen overbehouden heeft. Ick fal dan allee-
nelijck feggen, datdefe ftadt federt veel eeuwen
de naem van Dendermonde behouden heeft , die
men echter op verfcheyde wijfen gefèhreven
vindt, maer altijt uyt een felve oorfprong her-
komftigh. Eenige fchrijven lenermmda, ande-
re Tenremmda , en andere Teneramunda. Men
vind in d\'oude gefèhriften oock TeneramundiayCn,
Tenerammdum. Maer de reden vereyfèht dat men
Teneramunda o£t Dendermonde fchrijft j want de-
fè naem heeft fijn oorfprong uyt twee famen-
gefette namen , te weten, uyt de naem van de
vloet, die daer deur vloey t, en Tenera oft Den-
der genoemt wort, en uyt defè Nederlandfche
" Vlaenderen»

naem Mont: en defè twee namen , te famen ge-,
fet, geven aen defe ftadt de naem van Dender\'^
monde , als of men Mont yan de Dender fèyde , om
dat de Dender binnen defe ftadt in de Schelde
ftroomt, die daer door grooter word, by een
nieu kafteel, na haer genoemt, by \'t welck fy
hare naem verlieft.

Behalven de Schelde, die de ftadt befpoek, ^ocdee,
en, boven d\'aengenaemheyt, bequame middel
van de koopmanfèhap en waren af en aen te
voeren geeft, brengt oock de Dender, die, ge-
lijck eenige willen, by outs Tennagenoemt wierd,
en die de ftadt in \'t midden deur-fiiijt, door de
veelvoudige verdeeling der wateren,een groote
nuttigheyt en gerijf ^ vermits d\'aderen daer af,
als tacken van een boom , in de voornaemfte
plaetfen geleyt fijn; en defè graften door het
vloeyen en ebben van de zee noytftille wateren
behoudende , maer geduerighlofènde en f^\'el-
lende, maken, boven \'t grootfte gemack tot al-
le dingen, dat de lucht, hoewel van fich fèlf ge-
font, noch gefonder word.

Men vind daer in \'t geheel drie-en-twintigh ^ruixe».
bruggen, van de welcke feftien van gehouwen,
oft van gebacken fteen , en d\'andere van hout
ftjn. Daer fijn voornamelijk twee over de Den-
der , een van fteen , en een van hout j en noch
een ander over de Schelde, die voor \'t jaer c Id
c c c c L11 niet geweeft heeft ^ \'t welck hier uyt
blijckt, dat Philippus de Goede, toen hy in die
tijt fijn leger over de Schelde wilde voeren, ge-
dwongen was plancken op fèhepen te leggen,
en in defèr voegen een brug, in der yl opgefla-
gen, over de Schelde te werpen. Dit gaf oor-»
faeck dat men fèdert een brugh, die vafter en
beter was, ftichtte, die, van overmatige lanck-
heyt fijnde , noch in wefèn is. En fèker, \'t is
wonder te ften dat, niet tegenftaende \'t gewelt
van \'t water en ys, en de vloeying en ebbing van
.de Schelde, daer af defè brugh \'t eerfte alle ja-
ren , en \'t lefte alle dagen tegen ftaen moet, dit
I yebou noch in ftant kan blijven. Behalven de
^ruggen, die fbo veel in getal , en fbo na aen
malkander fijn, fbo dient oock grootelijcks tot
verciering van de ftadt, dat de graften geheel
met fteene wallen opgehaelt ftjn; in voegen dat
de fchepen daer een bequaem en veyligh ver-
blijf hebben.

Daer fijn oock fes marckten, op de welcken
de waren ter marckt gebracht worden, en van
de welcke de grootfte en ruymfte oock de
fèhoonfte is, door de fchoone rijgen van ft-aeye
huyfèn , die daer rontom ftaen. Op defè
marckt is een laken-huys , oft vergadering
derlaken-werckers, die daer hun lakenen te
koop brengen, \'t welck van d\'onfe Halie, en van
DiviEus Phak genoemt wordt, met een toren,
die over veel eeuwen gebout is. Men feght das
defe plaets eertijts het hof geweeft heeft. By de-
fe toren ftaet het Stadthuys, met een nieuwe ge-
vel, en van overlang met de beelden van ver-
fcheyde Vorften, en van anderen verkiert. Op
de felve is noch een vleeshal, in \'tjaer cb cccc
VIII gefticht, gelijck het opfchrift meebrengt.

; I

■i;\'\' ;
vliOl

i\'i

-i\'lr\' i

pi,; I

l i-

i i

-il i\'\',^"

i, t \' i\', 1
i\' ; II\' .

\'Jjf

; : tn

t . CoUegtara, et ^aros-ciaUs 6ccUfia^

"B. Mar ice l>ir^ims
z . Ecchfut £arcKci^ S. .Mjidy
J . T:atres Au£uIUniaiu-, oUm "Srcetorumv

JmuUce. dc ^rtgui^ny
^ . IB aires Ci^ucini
^ . Ccetiolmnv S, \'Bri^ittce,
\\ 6 . \'Bejgmna£umv .

y . Cap^Jla. D .Ioannts I

8 . Xenada^httmv S.Ioamtis op i i^etr I
g . Ca^ella. \'B.Mjirite op de\'Vh^
to. Xenoiochutm. S.^ta/y

tt. Domus S- Spiritus
tz. Ci^ella- S. Hochi
0, Ca^elLv S. ^tyy
tf. Ccetwhium. Z>{^rarutrv Sororutw
ijr, X^tU3dnchulnvX.JiM\'^cc \'Virjinis |

oj} Dyckpoc^rte
t6, ^rx cunv
t^. Curia. Senaix^rufrv
t8. CttfuL JiuJaMs Trinc^is
ip . ^Bfcetcfrium. l^iticnis
zo. Jicmus Jtitrtmi "J^rceteyris
zt. Hefyiunv .dfi^emci^
zz. Career ^uiJ^us
Uj . Domtis tt^ctortwt £eJT:e
z^ . ^orunv maius
Z5. \'i\'ortmt Jrurmntariuniy
z6. \'tcrum. arment^n-tmv
zy.\'^ormrv pifcarmm^
z8. j^orhis ac Jiatio nmmmv
zp, MaceUimv uhi et Camera^ \'Khetorttnv
•ytrnaculcrunv S. Viildtutrdi
. Camera, Hijetorunv S.\'^ochv
5«.. \'^rcctarumt oUnu famHie \'Bre^iti^.

. HonttLS Scl&petariortun. S.JIndrtcR
55 . ^omus G-Udte S. G-ear^j/
S^.jyomus G-ilMe S. SelfAsHatti
55. CamAra. Hhztorufw S. Michaelts
36. SchalMs Jtu-vius
57, \'feTLera. jtuyuLs
jS, Os \'Teturi£ Jorhentis Schalduv a,

^iLo ncmetv ^rhi
5^. Tcyrta- G-attden/is
^o. Tarta.

4.V. Torta- ^echUnie-tyts
^z. l^cfrtA 3ruxelle.nfu
4.y. "Via, Srux^tUtyls
44. "Via, Alostamv
. \'Vta. G-imA£,nfis
46.Via. ::^ulftretyts
4y. Ve iftierie-eck
4B. Cdtarac^ o^ Vj\'efmlrych
4g. Motc& olea^ituA \'Vrlis
50. ^ttiTV^t^ia.
5t.. ^MechUma,

5Z. Swyvyckttt ^hatia,, ord. Cist^rc.
S3 - \'^r^etor^trv DomifU de Qremie^r^-

Oock de Tifck-marckt 5 die onlangs met nieuwe Bernardus en Affligem hebben daer oock hun

wercken vermeerdert is. Daer na d\'oude en nieu- huyfen^ gelijck eertijts mede d\'Abdy en van Ba-

wapenhuys, nu onlangs met een nieu werck ge- Defe ftadt is van d\'een fijde feer luftigh en

De maendagh is daer de dagh van de weeck- den én vloeden, en aen d\'andere fijde feer rijck

marckt: en op dat de buyte-lieden, en vreem- en overvloedigh door de vruchtbaerheydt der

de koop4ieden, ja oock de gene, die in fchul- ackers, en gelegen op de grenfen van Brabant

den vervallenfijn,onbefchroomdelijcker op de- en Vlaenderen, aen de zuydfijde van de Schel-

aen de fchult-heeren verbied,alle weken op fbn- aenwijft, en van alle Schrijvers beleden wordt;
dagh , maendagh en dingsdagh hun fchulde- en op lbo bequaem een plaets , als men fou-
naers te manen , oft met recht van hen te vor- de konnen wenfchen oft begeeren. Want fy is
lamtarckt. deren. De laermarckt van Philippus de Stou- van d\'edelfte en trefFelijckfte fteden van Ne-
te, aen hen voor drie dagen gegeven, begon derland omringt, gelijck een groote Mevrou en
eertijts op dingsdagh na de vierdagh van S.Lu- Koningin van haer ftaet-juffers,en een Koning
cas. Maer dewijl lèdert de laermarckten van van fijn lijf-dienaers. Sy heeft binnen de fes mij-
Brulfel en Beveren op een tijt quamen,fo wiert, len van haer Antwerpen en Mechelen, binnen
door Keylèr Karei de vij fde,de laermarckt van de vij f Gent,Bruftel en Huift, en binnen de twee
defe ftadt verfet op de naefte dingsdagh aen de mijlen de ftadt Aelft. Maer \'t gene , dat boven
eerfte fbndagh in Odober, die lèdert acht da- al aenmerckelijck geacht word, is dat de ftede-
gen, en tot aen de volgende dingsdagh geduert lingen, en al de gene , die daer koopmanlchap
keelt. Defe beyde Vorften gaven oock vryheyt willen doen, van daer naer de bovengenoemde
van alle aentafting en bekommering, niet allee- fteden , en van defe fteden weêr naer Dender-
nelijckin de laermarckt, maer oock acht dagen monde, een vrye en veylige wegh hebben, niet
voor en na : doch de vyanden, ballingen, over- alleenlijck te lant, maer oock te waterj \'t welck
loopers, en fchuldenaers van de Vorft blijven een groot gerijf voor de kooplieden is,die door
buyten delè vryheyt gefloten. delè middel hun waren bequamelijck overal

Defè ftadt heeft vier poorten, die van Brut konnen voeren, Sy is geen onderdanige, maer
lèl, Mechelen, O ver vaert (dus van d\'o vergang een vrye ftadt van \'t Keyièrrijck, gelijck fulcks
over de Schelde genoemt, die echter, gelijck uyt de verdeeling van Vlaenderen blijcktj en
men in d\'oude gelchriften bevindt, eertijts de dewijl,gelijck ick te vorengefèght heb, Vlaen-
Schelde-poort genoemt wierd) en eyndelijck deren\'mGraeffelijck , Keyferlijck en Eygen gedeelt
de Steen-poort, die naer d\'ackers, tulfchen de word,en Dendermonde onder Eygen-Vlaende-
Schelde en Dender leggende, ftreckt, en die ^ ren getelt word, foo blijckt, volgens d\'aenwij-
gelijck de gemeene regifters verhalen, omtrent fing van de naem,dat ly niemant tot opper-heer
twee eeuwen gebout heeft geweeft. kent, en dat ly geen trou aen de Franfchen, ge-

Seker men feu den Mulèn ongelijck aendoen, lijck het Graelfelijck deel, en geen eed aen de
Ib men niet Iprack van de prachtige en heerlijke Keylèr, gelijck het Keylèrlijck gedeelte , ver-
Schole, die de Raetvoor nen,in de voorgaende plicht is. \'t Is klaerblijckelijck dat ly noyt on-
eeuw, heeft doen oprechten,van de welcke het der \'t Franfche recht geftaen heeft; en indien fy
gebou fbo trefFelijck is, dat weynigh Scholen in aen de Keylèr gehouden was,fbo behoefde men
geheel Nederland, ja oock in de middelmatige niet het derde lid van defè verdeeling : want fy
fteden, daer by geleken konnen worden. Sy fbu dan onder de Keyfèrlijcke, en niet onder de
wierd gebout in \'t jaer clo lo Lv, onder \'t beleyt Eygen fteden getelt worden. En (om de naem
van Hendrick Cares , Meefter van de gemeene van Eygen na te laten ) hoewel \'er verfcheyde
Schole,die d\'eerfte loon van\'t gemeen ontfing, twiften tuffchen de Keyfèrs en Graven van
gelijck \'t regifter daer af aenwijft. Vlaenderen fijn geweeft, om de bewefe en niet

Men fiet daer oock het nieuwe kafteel, dat bewefènemanfchap,uytoorfaek van de Keyfèr-
onder Alexander Farnefè,Stedehouder des Ko- lijcke landen, fbo heeft \'er nochtans noyt twift
nings in Nederlandt, ter plaets, daer de twee om d\'opperfte heerfchappy over Dendermonde
vloeden, de Schelde en de Dender te famen geweeft. \'t Is dieshalven gelooftelijck dat defè
ftroomen, opgebout is. ftadt, fchoon fy niet, gelijck een leen-gift, on-

Wijders, de befbndere huyfen fijn daer ruym der de Keyfer beftaet, evenwel Keyferlijk befè-
en gemackelijck, en fliyver en kker. Yder huys ten heeft geweeft , en , door de gift van fèker
heeft byna fijn tuynen, veel oock aen de drum- Keylèr, een vrye ftadt van een befbnder recht
pels water uyt de fonteynen. Viglius hof ver- gewoxdenh, ge\\\\]ck,mexWielandm getnjgeniSy
dient het eerfte lof door fijn grootheyt en aen- het landt van Waes, en eenige andere plaetfèn
genaemheyt van de plaets. Dit huys heeft fijn befèten worden. Men weet niet fèker wanneer
naem gekregen van de Prefident Viglui^i Zuiche- fy van \'tKeyfèrlijck leenrecht afgeweken is. Se-
rmis^dïe\'tYznMkhlehanHoffladtgekochx heeft, ker boeck van Vlaenderen , met de hand ge-
Maer het quam lèdert aen de Prelaten en Ca- fchreven, noemt Dendermonde een vry gebiet,
nonicken van de voorgenoemde ftadt, die dat \'t welck onder Vlaenderen behoort,hoewel het
weder aen d\'edele Heer Adolph Veneranneman geen leen van Vlaenderen is. Dit word uyt-
verkocht hebben. Voorts, d Abdyen van fint druckelijck van Philippus de Goede beveftight,

fclioon men bevind dat Robert van Bethune, dient, foo veel d\'uytvoeringen aengaet, buyten

Graef van Vlaenderen, haer dienftbaer heeft een felve ampt, gelijck d\'Amptman in de ftadt.
gemaeckt, niet de ftadt, maer \'t land van haer De Deken van de Halle bedient het civil oft

gebied, gelijck de tafelen van Willem Nigella-^ burgerlij ck ampt, heeft de voorfitting over de

nus , Roberts neef, en van fijn broeder Willem wijeken der burgers , feght de famen-komften

gelproten, aenwijfen. De geleerde Lindanus aen, brengt het verfoeck van de Vorft en Raet ~

heeft defe tafelen, in \'t jaer cb ccc xi 11 , in de voor \'t volck , befchermt de rechten en hancU

maent van November, des maendaghs na fint veften der burgers , enisibo veel als Tribun,

Catharina,gegeven,forghvuldelijck in fijn Aen- oft Befchermer van \'t volck.
tekeningen gevoeght. Maria, lohannes doch- Wat de Raet aengaet, de Gemachtighden

ter, de toeftemming van haer vader en oom van de Vorft verkiefen ja erlijks in May-maent,

volgende, maeckte, met Ingelram van Amboife eertijts feven, en nu negen mannen , die door

haer gemael,defe ftad aen Lodewijck van Cref^ hun geboorte,deught en achtbaerheyt uytmun-

fy, Graef van Vlaenderen, onderworpen. Defe ten j onder de welcken d\'eerfte en voornaemfte

eerfte poging wiert gedaen,naer dat ick befpeu- Burgermeefter genoemt wort. Van het overige

ren kan, in de felve tijt, in de welck Robert het getal worden fomtijts twee tot Wees-meefters

erfdeel van fijn moeder Machtilde, Vrou van gekofen, en fomtijts van andere o-enomen. By

Dendermonde, aentafte , en hy by verdrach de de Raet is gedurighlijck een Rechtsgeleerde,

eedvangetrouheytaenGuido,Graefvan Vlaen- die fy, om \'t penfioen oft jaerlijcks loon, dat hy

deren, en van fijn vrientfchap, bewees j op dat heeft, gemeenelijck Penfionaris noemen ge-

de nakomelingen , als Dendermonde van ftjn lijck oock een Secretaris oft Geheym-fchrijver.

geflacht afgefcheurt wierd,dit voorbeelt fouden Het ampt en de waerdigheyt der Raets-heeren

volgen , en defè heerfchappy , die anderfins vry beftaet voornamelijk hier in,datfy de Gemeen-

Was, en haer eygen recht had , aen Vlaenderen te bedienen , toeficht over de gemeene fchat

gehecht fou worden» De gene , die meer be- hebben, de penningen door hun Schat-meefter

fchey t hier af begeert,lees dit verfèhil by de ge- uy tgeven,de gemeene gebouwen door hun hou-

leerde David Lindanus,die dat naeukeurighlijck meeftér beforgen, jaerlijks rekening aen de ge-

verhandelt heeft, en met eenen, Of Dendermonde fanten geven, en prijs van de wijn op ieder vat

onder \'t recht yan Brabant behoort^ lib. i, cap. 3, & 4» ftellen. Dit heeft, gelijck ick acht, fijn oor-

Maer laet ons nu tot d\'ordening van de bur- fprong uyt de macht-brief van Balduinus, Key-

^Ifflf?\' g^flijcke beftiering komen. Het Schoutfchap is fer van Conftantinopolen, die d\'eerfte der Gra-=

in defè ftadt, gelijck oock in \'t meefte deel der ven van Vlaenderen was, die toeliet dat de prijs
fteden van Nederland j het hooghfte ampt, en van fijn wijn verhooght wierd : Want hoe dier
d\'opperfte waerdigheyt. Want de Schouten be- fy te voren was,foo wilden fy echter niet dulden
fitten de plaets van hun afwefige Meefter , be- dat men die dierder voor hen kocht, dan voor
vorderen \'t recht van hun Heer, en ontfangen drie Parijfèhe penningen ieder fefter j en fy had-
de tiende penning van de koop en verwiffeling den hier toe hun dienaer,die de verkopers,hoe-
aller landen,behalven die van de leengoederen; wel onwilligh, hier toe dwong. Maer toen de
gelijck oock de renten, die gronden tot onder- Gemeente , en voornamelijck de kooplieden ,
pant hebben. Sy bedienen het criminele recht, die meeft hier aen gelegen was , dit fwaerlijck
en hebben noch andere waerdigheden,en voor- kon lijden, foo fchafte Balduinus, die ick te vo-
rechten van hun ampt; \'t welck fy alles door fich ren genoemt heb, defè gewoonte, als haer on-
felven , en door hun Stede-houder oft Onder- gerechtigh achtende,af,eerft op \'t verfoeck der
fèhout beforgen. En dewijl defè ampten voor- Bruggelingen , en daer na van geheel Vlaende^
treffelijck en^uytftekende fijn, foo worden fy al- ren. Hy maeckte oock een gebod, dat hy felf,
leenlijck aen mannen, die deurluchtigh van gc- de volgende Graven, fijn nafaten,en hun huys-
boorte , en door hun deught vermaert fijn, ge- genoten,de wijn foo dier fouden koopen, als de
geven. ^De gene, die nieusgierigh is om de na- Schepenen verfekerden dat fy verkoft was. Sy
men der gener,die dit ampt bedient hebben, te hebben oock macht van alderhande bevelen en
weten, lees Lindanus cap. wetten, tot gemeene nut van de ftadt, oft van

Gelijck de Schout in de criminele faken ( de \'t landt, onder de ftadt behoorende, te maken,
leen-goederen uytgefondert)het hooghfte recht doch met goetvinding van de Schout, en doen
heeft, foo bedient d\'Amptman het opperfte die in de ftadt afkondigen. Sy veranderen die
recht in de civile faken. Defe brengt de vonnift oock, naer de nootfakelijckheydt en gelegent-
fèn van de Raet ter uytvoering,en fèt d\'een uyt, heyt der tijden, en ftellen foodanige breucken
en d\'ander in fijn goederen. Hy mach de nacht- daer op, als hen goet dunckt. Sy laten ieder in
loopers aentaften en ftraffen , en de boete aen de ftadt toe, en hebben \'t eerfte onderfbeck en
ftch trecken. Hy bedient een felve ampt als de recht over hun burgers. Sy hebben gelijck ver-
Schepenen, befichtight de wegen van de ftadt, mogen over de fterf-huyfen,en arreften en aen-
en voor-ftadt j en befchout de dijcken , oevers taftingen,die in\'t geheel gebied gedaen worden,
en^graften. Dit ampt was eertijts by \'t geflacht en voornamelijck in de plaetfèn, die geheelijck
van Lu,maer is by w eerkoop weder aen de heer- onder de Vorft ftaen. Sy hebben oock recht
fchappy van defè ftadt gekomen , die tot ver- van hun burgers, en hun gedingen, oock in cri-
gelding daer af jaerlijcks twaelf Parijfche pon- minele faken,uyt de gevangenis en van de recht-
den betaelt. plaets van anderen tot hun rechts-vordering te

De gene,die fy d\'opperfte Meyer noemen,be- beroepen; doch dit moet voor \'t begin van \'t ge-
riaenderen, üj P ^ ding.

ding , en anders niet, gefchieden» De Schout hier veel andere burgers5die van hun inkomften
mach niemant pijnigen, ja oock geen burger in levenden andere,in fekere gilden en ordeningen
de gevangenis werpen, fonder vonnis van hen, verfpreyt, die koopmanichap plegen, en hant-
en van deleen-rechters.De felve Schepenen on- wercken doen. Onder defè ftaken eertijts uyt
derfoecken en oordeelen alle civile faken , be- de laken-werckers, toen defe ftadt byna geheel
halven de gene , die \'t leen-recht aengaen. Sy in delaken-werckery beftont. De menichte daer
oordeelden eertijts by arreft , gelijck Gramajus af is heden niet fbo groot 5 maer een groot deel
aenwijft. Onder Philippus de Stoute beriep men geneeren ftch noch tegenwoordighlijck met la-
ftch op \'t hof van Vlaenderen j \'t welck tot een kenen, lijnwaet, kattoen en fijde. Anderen lc-
gewoonte wiert, om dat niemant ftch daer te- ven van \'t vee, en van de heeften. Daer is oock
gen ftelde. De Raet van Gent heeft oock eer- een laer-marckt en weeck-marckt, die van de
tij ts de gedingen van dit gebiet tot fich getroc- vreemden in groot getal befbcht wort.
ken, \'t welck genoegh bekent is, en gelijck men Het uytgelefenfte deel van al de burgers wort Schum-
bevint uyt de voorwaerden van de vrede , die in drie benden, vergaderingen, oft ge broeder-
Philippus de Goede aen henvoorfchreef,van de fchappen gedeelt j van de wekke die van fint
welcke defe een is: Dat de Gentenaers voortaen loris, die de ftale boogh gebruycken, hun voor-
geen kennis van de gedingen der Dendermon- rechten , en de beveftiging van Philippus de
ders fbuden nemen. Defe voorwaerde, hoewel Goede verkregen hebben,
in\'t eerft met al d\'anderen verworpen, wiert Nae defe volgen S. Gillis Schutters, die de
echter, na de neêiiaegh van Gaveren, met de liantboogh gebruycken. Ick vind,in de regifters
vrede, aengenomen. De Gentenaers hebben fè- van Swevegem, geheugenis van hen, byna over
dert dickwijls weêr hier naer gepooght, maerfy drie hondert jaren. Sy worden nu alle bynae
wierden eyndelijck , door Keyfèr Kareis wet, Sebaftianen genoemt, federt dat de twee Schut-
geheel verdruckt, die daer in met uytgedruckte teryen van S. Gillis en Sebaftiaen te famen ge-
woorden aen hen gebiet, voortaen de gedingen voeght fijn 5 \'t welck gefèhiet is in d\'eeuw van
van de heerfchappy van Dendermonde niet aen Keyfèr Karei de vijfde,van wie fy, na de affchaf-
hen te trecken. Voorts , in de criminele faken fing der oude voorrechten , nieuwe vryheden
oordeelen de Leen-rechters,met de Schepenen, ontfangen hebben.De derde flach fijn S. Andries
en dit in \'t hof van \'t leen-recht, daer echter de Schutters, die buften gebruycken : ij verkregen
Geheym-fchrijver van de Raet het vonnis uyt- hun eerfte voorrechten van Karei de vijfde; en
fpreeckt: doch de Schout volvoert het gene, hoewel fy de lefte van jaren fijn, foo konnen fy
dat gevonnift is. Sy vonniffen naer de gewoon- echter d\'eerfte fijn, om dat fy fich in foodanige
ten van de ftadt, naer de bevelen der Vorften, wapenen oeffenen, die in defe tijt meeft ge-
en naer de geboden van Robert, eertijts Heer bruyckt worden.

van Dendermonde , die van Lindanus op defè Sy fijn alle gehouden d\'eed van getrouheyt
plaets in fijn Aentekeningen ingevoeght fijn. aen de Gatholijke kerck,Vorft en Raet te doen,
Behalven de Raet heeft hier noch de Rechter gelijck oock aen de gene, die d\'overften van dit
der civile oft burgerlijcke faken, civile jurifdi- gebroederfchap fijn^ daer af fy, in hun moeder-
aie oft rechtfpreking, die fy Stede-houder van lijcke tael, Gu/de, gelijck Gehulden, dat is, Befwo-
de Vorft noemen, van Keyfer Karei de vijfde, renen, genoemt worden: want Guld is by ons
in\'tjaercbb XLIV,ingeftelt. De ftedelingen een eed.

van Gent en Dendermonde mogen hun fchul- Behalven defe oeffeningen des lichaems fijn jiedemjc^
denaren, die op fèkere plaetfèn in Waes , in \'t hier noch andere tot oeffening van de geeft,die kers,
gebiedt van Aelft, en elders woonen , voor defè by de Vlamingen Rhetorijckers,byna Redenrijckersy
rechter beroepen- van \'t welck Lindanus,cap.8, dat is, rijck en overvloedigh van redenen, ge-
num. 34, onderfèheydelijcker fpreeckt. noemt worden. Maer fy fouden echter eygent-

XTSf-^ Laet ons nu een weynigh van de Raet fchey- , lijcker Rijmers mogen heeten, dewijl de reden
af. den, en tot het volck voortgaen. Wy fiillen daer van een Redenaer los en ongebonden, en de re-
voor eerft met groote vernoeging verftaen, dat den van defè lieden gehoudenis. Defe gebroe-
dit volck van alle tijden feer yverigh in de Ca- derfchappen voeren de namen van S.Dorothea,
thqiijcke Godsdienft , en getrou aen fijn Vorft Hilduardus en Rochus 5 en gebruycken tot hun
geweeft heeft. Sy fijn blijde van geeft, vrymoe- velt-teken de Roos, Leeuwerck en Diftel.
digh, en van vernuftgelijck het meefte deel der Defe heerfchappy, foo veel de goddelijcke
Nederlanders ^ en miltdadigh tegen d\'armen en dienft aengaet, ftont eertij ts ten deel onder de
vreemdelingen. Men fiet daer felden beroerten Biffchop van Camerijck, en ten deel onder de
en verichillenrijfen, die, fchoon gerefen fijnde,^ Biffchop van Doornick; maer ftaet nu onder de
altijt fonder bloetftorting beflecht worden. Sy^ Biffchop van Gent, naer d\'inftellino- der nieuwe
fijn eerlijck van feden : hun fpraeck is niet Biffchoppen, onder Koning Philippus de twee-
ruw , oft gemaeckt en vley-achtigh j en volgen de. Doch Opwijck, Belle aen de Dender , Ap-
meer de tael der Antwerpenaers, dan der Gen- pels, en Oudeghem aen defè fijde van de ScheL
tenaers: want daer fijn veel edelen,van de wek- de,flaennoch onder de Biffchop vanMechelen.
ke ick niets in \'t befonder verhalen fal, vermits Eer men d\'omkring van de ftadt uytgefet, en CoilegUte
ick vrees dat ick, het een geflacht voor \'t ander de ftedelingen in een ruymer parck befloten k^^K^^» ^^
ftellende, my met forgen belaften, en de nijt op had, was hier niet meer dan een eenige Parochy,
mijn hals halen fbu, die noch heden byna de geheele ftadt begrijpt,

Behalven d\'edelegeftachten van defe ftad fijn en welcks kerck, onder de naem van de heylige

Maria, aen Godtgewijdt is. Defe kerck is, naer
het fchijnt, ai voor de tijden der Noormannen
gebout, gelijck men hier uyt befpeurt, dat, ter-
wijl defè alles verdelghden, de burgers van defè
ftadt,naer dat men verhaelt,d\'overblijffelen van
Hilduardus en Chriftina van Dickelvenna Ver-
voert, en hier verborgen hebben. Ick acht dat
dit omtrent in \'tjaer 846 gefchiet is. Befje de
flaet en \'t leven van defè heyligh by Molanus,
in fijn Martelaers-boecL Men gelooft dat,
een lange tijt daer na , de Heer Ringotus defè
kerck, van de Noormannen verwoeft en bedor-
weêr heeft doen opbouwen : om welcke

oorfaekhy,in\'topfchrift van fijn gr af,de ftichter
daer af genoemt word. Sijn Godtvruchtigheyt
ftreckte fich noch wijder uyt, te weten, van de
doode tot de levendige fteenen. Wanthy fticht-
te fès Canonickfchappen, en gaf aen hen tot in-
komften d\'eygendommen yan Winfia, Morfele, en Ge-
yerghem, op deDelden, bojfchenen beemden, Adelwidis,
Ringotus weduw,verkreegh de beveftiging van
defe ftichting van Odardus, de fès-en-dertigh-
fte Biffchop van Camerijck.

Willem , Voorfjiraeck en befchermer van A-
trecht,en Heer van Bethune en Dendermonde,
Machtildis , fijn gemalin, foo wel tot mede-ge-
noot van fijn godvruchtigheydt en miltdadig-
heyt, als van ftjn bed hebbende,gaf groote ge-
fchencken aen defe kerck.

De voornaemfte ampten van defe kerck fijn
die van de Scholafticus en Sanger^ van de Welc-
ke de lefte al over vier hondert jaren van Egi-
dius Cnyfingeftelt is, met delè voorwaerde,dat
de naefte , fbo^er iemant was , in fijn plaets fbu
komen. Maer d\'eerfte was al in en voor de tijt
van Robert, Voorfpraeck van Atrecht, en Heer
van Bethune en Dendermonde j gelijck blijckt
uyt de macht-bjief van herftelling, daer hy Re-
éior oft Beftierder der Scholen genoemt wort.
Geen van defe beyde is echter Canoniek. De
Scholafticus word echter voor d\'eerfte der Ga-
pellanen gehouden. Behalven de hoven-ge-
noemde Prebenden,worden noch al van outs in
defe kerck vier-en-twintig Capellanyen getelt.

In defe kerk is noch,behalven d\'andere uytfte-
kentheden, de heerlij cke kapel, voor de heylige
Maeght gebout. Chriftophorus Baroufius Por-
tugees , Hofmeefter van Karei van Bourgon-
die, en van fijn dochter Maria,gelijck oock van
Philippus d\'eerfte,Koning van Caftilien, en van
fijn gemalin lohanna, belchonck defe kapel met
verfcheyde giften en gefchencken , en is oock
daer begraven, met fijn gemalin Philippa Uyt-
tenhove , een vrou van deurluchtigh geftacht,
dat al over vier hondert jaren te Gent vermaert
heeft geweeft. Het gefelfchap, aen de heylige
Maeght gewijt , is uyt de kapel van de heylige
Maria aen de Walpoort derwaerts gevoertj in\'t
welck de broeders, die daer ingefchreven fijn,
\'t befte kleet,tot het nootwendigh gebruykvan
de kapel, verkiefen. By het Choor van de hey-
lige Maria fiet men een kleyne kapelle , eertijts
door iemant uyt het geflacht van Koudenhove
gebout; \'t welck hier uyt blijckt,dat defè plaets,
in de geheug-fchriften van Cornelius Gaillard ,
de kapel van Koudenhove genoemt wort.

Behalven de Parochie-kerck van de heylige
Maria , is \'er noch een andere binnen de mu-
ren, aen de heylige Egidius gewijd, en eertijts
van Machtilde, Vrouw van Dendermonde, ge-
fticht.Sy beftaet weynigh plaets binnen de ftadt,
maer flreckt fich buyten wijder en breder uyt.
Sy wiert tot een Gafthuys gefticht, en aen fint
Egidius gewijd, maer weynigh jaren daer na in
een kloofter van de Ciftertienfche ordre ver-
andert. Maer toen de groote vochtigheyt defè
plaets onbequaem voor fbdanige lieden maeck-
te,die de gewillige ongemacken boven de noot-
fakelijcke en onfchuwelijcke ongelegentheden
ftellen,wiert dit kloofter naer de Swivecaenfche
kerck vervoert, daer af het de naem van Swive-
caen verkregen heeft. De gene, die meer ver-
lichting hier af begeert, lefe Lindanus lib. 2 ,
cap. 3 , daer hy twee brieven, tot beveftiging
hier af ftreckende, bybrengt.

Onder de kloofters, ten dienft van de mannen
gefticht, was eertijts dat van de Bogaerden en uilexianen
Alexianen,die beyde,al over lange tijt,tot ander ^ Ca^m-
gebruyck verandert fijn. Men vint in defe fladt
echter noch een brugh en ftraet, die de naem
van de Bogaerden voert. Daer is niet meer dan
een overgebleven,te weten die vari de Capucij-
nen van S. Francifcus ordre. Dit kloofter,in\'t mid-
den van de ftad gelegen,en van de vloet befpoelt,
heeft een luftigh en vermakelij ck hof, fchoon
fy al defe voordeden, tiaer de heylige inftelling
van hun fbber en ftreng leven,eer fchaerffelijck
nuttigen, dan die tot welluft gebruycken,

Daeir was in lange tijt in geheel Vlaenderen d\'^W/
geen kloofter voor de beyde geflachten , aen "vanS.Bri-
Godt de Salighmaker gewijd, volgens d\'inftel-
ling van de heylige Brigitta; maer het wiert eyn-
delij ck hier eerft gebout, voornamelijck door
de naerftigheyt van Pieter vander Elft. De plaets,
die men tot de ftichting van dit kloofter verkoos,
word gemeenelijck op\'t Laer genoemt; welcke
plaets tot aen die tijt door de hoer-huyfèn on-
eerlijckhadt geweeft. Ifabella,Vorftin van Por-
tugael, brieven naer \'s Hertogenbofch , aen de
Abdis van Brigittaes ordre gefchreven hebben-
de, verkreegh een nieuwe voortplanting van ee-
nige Nonnen, en Maria van Os, met drie ande-
re Nonnen, wiert daer tot Abdis gefbnden,met
broeder lohannes van Wouteren tot beftierder.
Een algemeene ramp en elende heeft over lan-
ge tijt de gebouwenvan dit kloofter omgekeert,
doen fy fijn, door de naerftigheyt van d\'Abdis,
en door de raet vand\'eerwaerdige Vader lacob
van Lougenhage weder opgebouwt. Sie meer
hier af by Lindanus lib. 2, cap. j

DAbdy van S. Maria, van de Ciftertienfche
ordre, door Machtilde , vrou van Dendermon- caenfche
de , voor de vrouwen gefticht, is noch van de
lefte aeloutheyt overigh. Defè goede Vorftin
plaetfte defè Nonnen in \'t Gafthuys van S. Egi-
dius, dat ly te voren gebout had , en \'t welck fy
in een kloofter veranderde,met al d\'inkomften
en renten, die te voren aen\'t Gafthuys behoor-
den, en met andere nieuwe erfdeelen en inkom-
ften,fbo door haer eyge miltdadigheyt,als door
die van anderen , van \'t welck Lindanus de
macht-brief bybrengt. Maer hier ftaet waer

te nemea^dat de kerck van de heylige Egidius in opent : en hun voorouders ftichtten om dele
die tijt niet binnen de muren ftont,gelijk nurdies- oorfaeck twee Gafthuyfên, om de foodanigen,
lialven fchijnt die verwiffeling niet foo vreemt en van buyten komende, t\'ontfangen. \'t Eerfte van
ontijdigii , als fy nu foukonnen fchijnen, dewijl defè twee wierd in \'tjaer cb ccc liv gebout,en
\'t grootfte deel van de Parochie buyten de mu- aen de Maeght Maria gewijd,by de Dijckpoort,
\' ren gefloten is. Defe Abdy wiert eyndelijk in de gelijck fy die noemen. De verplichting van de-
iaetfteoorlogen oock verdelgt. Lindanus heeft fè plaets is d\'arme bootsgeféüenen reyiigers van
d\'ordre en namen der Abdiffèn aengetekent. dack, bed , fpijs, en by winter van vuur te ver-
De Begijnen waren daer oock in een fèlve tijt, fbrgen,en aen de Predickers van buyten tafel en
in de welck de Ciftertienfèn toegelaten wier- boecken te beftellen. Dit Gafthuys heeft een
den. Defè leven een middelmatigh leven tuf^ middelmatige kapel.Ickheb uyt het dootboéck
ichen \'£ kloofter en weerlijck leven, Sy leven al- van de Dendermontfche kerck verftaen, dat de-
le naer fekere wetten , en voeden ftch van hun fe kapel over de vier hondert j aren geftaen heeft,
eygen middelen. Syfijn vry van beloften.Indien daer op de vijftiende dagh van Auguftus aldus
fy goet vinden te huwen , foo verhuyfèn fy , en gelefèn word : Mewou Machtilde, Vrou yan Dender-
trouwen, naer een nutte inftelling voor \'t men- monde, heeft f^aelf Parijfche fchellingen hefproken en
ïchelijck leven. Hun eerfte wooning was in een gefchoncken aen de gene , die by d\'ommegang iPan defe
afgaende plaets , by S. Egidius kerck; maer fy Jaghgeypeeft hebhen, aen\'t huys Dan EgiditisKnijf, hy
gingen eenige tijt daer na in een gefbnder en de kapelipandeT>ijckpoort,omdi-eindchemelvaertaen de
bequamer plaets. • tegenypoordige lieden uyt te deelen. Maer op dat de

Lange tijt daer na quamen oock derwaerts, vrouwen en dochters niet van de weldaet van \'t
uyt het Pamelenfche kloofter van Aldenaerden, Gafthuys uytgefloten fouden worden,dewijlhet
in \'tjaer cb cccc xci i, d\'Auguftijn-fiifters, die hen niet geoorloft is fonder onderfcheyt by de
de ftecken, fchoon van de peft aengetaft, bedie- mannen te verkeeren,foo heeft men oock d\'an-
nen, en van hun fwarte kleederen Swarte fufters dere herbergh voor \'t vrouwelij ck geflacht ge-
genoemt worden , en verkregen in \'t volgende bout, en aen S. lan d\'Euangelift gewijd , daer
jaer van Hendrick van Bergen beveftiging, en men oock de jongens ontfangt, die noch niet
van de Canonicken van defe ftadt macht en vry- tot de dertien j aren gekomen fijn.
heyt om een kapel te bouwen. Nu is noch overigh het huys , dat dè heylige ^ ,.

Het Sieck-huys van de heylige Blafius is een Geeft genoemt wort. Hendrick Slabbaert, eer- Ceefthup^
der fchoonfte blijcken en mercktekenen van de tijts Deken van Bruffel, en Canoniek van Den-
godtvruchtighey t der voorouders, en heerlijck dermonde,gaf oorfaeck tot de ftichting hier af:
gefticht, en met rijcke inkomften verforght, want toen defè fijn huys,dat hier ftont, totge-
voornamelijk door dcHeeren van Dendermon- bruyck der armen verkofèn had, vont de Raet
de, die dat al over meer dan drie hondert jaren eyndelijck geraden tien vrouw^en daer tè huys-
hebben doen bouwen, en dat, om defe oorfaek, veften , daer verfcheyde gefchèncken van alle
in hun gefchriften , hun Gafthuys noemen, fijden toegebracht wierden. Men ftichtte daer
Ichoon\'t van anderen met inkomften befchonc- oock een kapel aen de ftraet, die aen de heyli-
ken is. Willem van Vlaenderen, broeders foon ge Geeft gewijd wiert, en van \'t welck de plaets
van Robert van Bethune^ Graef van Vlaende- fijn naem verkregen heeft.

ren , rechtte hier op , naer de raet der Schepe- Behalven de gewijde plaetfen,die ick genoemt rerfcheyde
nen en anderen, een gefelfchap van vijf fiifters, heb,fijn \'er noch verfèheyde andere kapellen in hpdkft.
en een broeder , tot beforging der fiecken : en defè ftadt. De grootfte, en die voor d\'outfte ge-
Philippus,behuwde foon van Lodewijk van Ma- houden wort, is die van S. lan de Dooper, die,
le,verbood fèdert dit getal te vermeerderen j op gelijk\'t gemeen volck acht,eertijts de Parochie-
dat het gene, \'t welck ten dienft der fiecken ge- kerck van de ftadt geweeft heeft. Maer ick durf
fticht was , niet van de gefonde fufters en broe- verfekeren dat fy niet boven 400 jaren out is.
ders,door het groot getal,verteert fou worden. De Biffchop van Camerijck wijde defè plaets in\'t
Defè voorgenoemde fiifters waren in lange tijt jaer cb cccc lxvi. In defè wying wierd aen de
aen geen beloften gehouden. Sy gingen af en Biffchop, tot een gift , eenParijfch pont ge-
aen, naer\'t believen van de Raet, en naer\'t ge- fchoncken\', aen de Capellaen vier Parijfche
bruyck der dienft- meyden ; tot dat fy onlangs , fchellingen , en acht aen de knecht, ick denck
te weten in \'t jaer cb b c, op de 29 van Augu- Schrijver. Daer fiet ghy de fpaerfaemheyt van
ftus, openbare beloften van kuysheyt, armoede die eeuw, en, om met d\'Ouden té fpreken , de
en gehoorfaemheyt gedaen hebbende,fich voor verachting van \'t gout en filver, oft, om eygent-
al hun leven aen \'t Gafthuys opofferden. Sy, die lijcker te fpreken, de fchaershey t daer af
te voren geen Paftoor, en geen Biffchop, maer Nu volght de kapel van S. Rochus,doov lacob en
alleenlijck den Raet onderworpen waren, wier- lan de Nivele , Romanus Danckaert, cn Bartholomeus
den door defè verbintenis onder \'t geeftelijck Penneman gebout.

recht gebracht. Sy ontfangen echter noch he- De derde kapel is die van de H. Maeght, aen
den hun Curateurs en beforgers van de Raet,die d\'oever gebynaemt. Sy wierdt gefticht door de
j aerlijcks voor de Schepenen rekening van hun toeficht en beforging van Stephanus banden Br iels y
bediening moeten geven. en lan lacobs,dewijl fy te voren voor fèkere tij tin

Het meedogen der ftedelingen is niet by hun de befondere huyfèn ge-eert wierd. De laftdra-
fiecke burgers bepaelt gebleven , maer fy heb- gers onderhouden defè plaets,en de Raet iieenit,
ben oock hun armen voor de arme reyfigers en volgens \'t verdrach , hier toe de tiende pennini^
pellegrims, foo ter zee als te landt reyfènde, ge- van hun winft, en jaerlijcks fes fchelknaen. ^

rovckbvrgh iieefc gefpannen warea , m het fpits gellaèn hebberig
fiaer naem van t moe- en dat de laerboecken voornamelijk de viélorie
rafïigh landt, en ver- aen hün dapperheydt toeeygenen. Sy hebben
dient een hooge ach- diesfialven , tot aen defe tegenwoordige dagh,
ting door haer oudt- noch in de ommegang, die daer jarelijcks, ter
heyt, voor-rechten\'en eeren van de Maeght Maria gedaen wordt, de
hantveflen , door de voorgang, komen d\'eerflen tot de heylige offe-
treffelijcke daden die ring des altaers , en hebben recht van de fchat«
fy gedaen, en door de ting t\'ontfangen, die op defe dagh van \'t bier,
fformen, die fy afge- en van de wijn ontfangen wordt. Sy gemeten
flaen heeft. Sy is in een plaets gelege n , die des oock vele en groote voor-rechten, en onder de-
fomers lufbgh en aengenaem is, en in een vlack- fen oock dit, dat de Schepen, fchoon niet edel,
te, die, gelijck fy van alle fijden de vruchtbaer- recht heeft om het fwaert te dragen , en dat
fle landen heeft, die tot alderhande faden be- oock aen ieder, die \'t am>pt van Overigheyt be-
quaem fijn, oock verfcheyde bergen,by Watene dient, de j aght vryftaet, foo hy maer een ander
heeft, eertijdts de zeebergh Van Iccium ^ daer van d\'Overigheden meeneemt. Ick verïwijgh
van men de heuvelen van Gaffel, en de toppen noch d\'andere dingen, uyt vrees van te miffen,
van Artois kan fien. Meyer, een naeukeurigh en van \'t fpoor af te raken. Defè üadt heefc

de boeck der Vlaemfche faken: Ick -svordt lichte^ huys van Guifiies aen de Marckgraef van Renty

i tegenwoordighlijck noch
Turholt, Mar dij ck y en Burhorgh, met zeelandere plaet- befeten wordt van fijn foon, oock Marckgraef

fen, m defe tijdt ( te Wêtèn onder Clodio, Koning van Renty, Hertogh Van Havrech, en een der
van Vranckrijck) de yoornaemfle dorpen en kafteelen Grooten van Spanjen, die \'t heerlijck ampt vail
hebben ges^eefl. En in\'t negende boeck feght hy: Ontfanger der jarelijckfche inkomften bedienti
7urholt, Óoflrohurgh, Snelleghem, Vendun, Labbekey Haer laermarcktén worden in lunius, en in Se-^
Bellule^ Steenfurt > Longemarck, Borburgh, Gronebefghy ptember gehouden.Sy heeft een Gafthuys,welks immkck^
Wormegolty Becclesbeke yparen toen (te weten na dat bedienaers rekening voor d\'Overigheyt moeten
Aldenburghèn Rodenburgh van dé Noorman- doen,- oock een huys der Melaetfchen in de
nen verdelght waren) de voornaemfte dorpen. D\'ey- voorftadt, met veel inkomften begiftight, eri
gendom en al de heerfchappy van de ftadt heeft eenige landeryen, in de grenfen van de ftadt
alleenlijck aen de Graven van Vlaénderën be- befloten, en die,tegen de gewoonte der andere,
hoort. Maer toen Robert, Graef van Vlaende- by de langft-levende der getrouwde lieden blij-
ren, gemeenelijck van Bethune genoemt, twee ven, en van defê aen de jongfte der kinderen
fbnen nagelaten had, te weten Lodewijck van komen. De ftadt wordt van de vloet Golme,
Nevers , die fèdert Graef van Vlaenderen heeft die haer in \'t midden deurfiiijdt, befproëyt.
geweeft , en Robert ^ dè jongfte van geboorte. Men behoeft niet të dencken, dat fy van d\'e^
die men van Gaffel noemt, fbo quam Brouck- lenden, die gemeenelijck de fteden overkomen,
burgh,by deeling van erffenis, onder andere aen bevrijdt is gebleven. Want fy leedt, in \'tjaer
Robert,met het Ambacht , Duynkercken en cId ccg lxxxiii, fbo geweldigh een flagh,
Warnefton onder verplichting en manfchap van dat fy geheel verdelght wierdt,- vermits d\'EngeU
een leen-recht Defe Robert, van Vlaenderen fchen, met de Gentenaers vervoeght, die tegen
genoemt, hadt een foon , oock Robert gehee^ Male opgeftaen waren , defd
ten die fich van Barre, en Graef van Marle ftadt,diè kloeckmoedèlij cker beftormt dan ver-
noemde. Iohanna,de dochter van defe Robert, weert wierdt, aén de Franfchen , die tot hulp
trouwde aen Lodewijck van Lutzenburgh,Graef van Lodewijck gekomen waren , overgaven;
van S. Paul, Gonneftabel van Vranckrijck,door \'t welck oorfaeck was dat fy door de plondering,
de welcke defe treffelijcke erffenis, eertijdts moOrt, en brant verwoeft en verdelght,en eyn-
roeckelooffelijck van \'t lichaem van \'t Vlaem- delijck op de koften der Burgers weêr opge=.
fche Graeffchap af-gefneden, tot de Herto- bouwt wierdt. lacobus Meyer heeft defe ver^
gen vanVendofme uyt het Koninglij ck ge- delging breedelijck befchreven, in fijn dertien-
ftacht van Bourbon overgegaen is, en nu door de boeck der laerboecken van Vlaenderen, on-
de Konina van Vranckrijck fèlf befeten wordt, der de felVe Vorft. ^
De Burgers van Brouck burgh fijn eerlijcke He- De Parochie-kerck van Brouckburgh , de E^rMS
den en Van oprechte feden. Sy behouden in grootftè , die in geheel Vlaenderen gevonden i^rc^
hun kleeding en maeltijden d\'oude matigheyt, wordt, is aen S. lan de Dooper gewijdt. De
en fijn met fèer prachtighin d\'andere dingen, voornaemfte weldoenders van defe Parochie-
De Brouckburgers betoonden fich in defe lefte kerck fijn geweeft Karël de fèvènde, Koning
beroerten van Nederlandt feer ftantvaftigh èn van Vranckrijck, de Hertogen van Bourgonje,
getrouw tot Godt, en tot hun Vorft, de Gatho- Bretagne, Vendofme en Berry j want defe alle
lijcke Konina. Indien wy d\'oude dingen oock hebben met uytgeftorte mildadighedeii ge-
deurfien, wy\'Vulleh bevinden dat fy, in de ftrijt pooght dë gunft van lefus Moed er, nieuwelijcks
vanRofebeeck, tegen Artevelde en de Gente- vaneen Engelfchekrijghs-knecht gewond, te
naers, die tecren de Graef van Vlaenderen aen- verdienen, en de hemelfche wraeck, door foo

;gröot een boosiièydt geterght, af te weeteii. MackïMè-y N. de Zomernighem, lobanm de Bennes,
Van de weldaden deler Vorften \'Wierdt gebout Maria deChape!le,Claricia, Blifabeth de Herfellis, Bonna
de fang-plaets , én de kopere pijlefs^ gelijck de k Viefyille, Vrß de la Viefipïïle, Barbara Deflain-
oock dat deel van \'t Choor , \'t welck met em^^hurgh, Adriana de Nojelle, Antoma de Nojelle, Maria
fteene gewelf verforght is. Dit ChooT ondeii^ fileè^erbeke, van S. Omer genoemt, Maria de Berne--
houdt noch heden, behalvèh de Paftoor, feven micoiirt Antonia de Wißocq , de Bomy genoemt
andere Priefters ; en men kan by geen gedach- Barbara de Bailloeul,, laquelina de Lannoy , die feven^^
tenis der menfchen bevinden dat \'er meer ge- tien jaren Abdis van dit kloofter geweeft heeft,
weeft hébben. De Patroon en Befchermer van en plaets maeckte voor Maria de Bonnieres, die in
de Kerck is d\'Abt van S. Bertin. Men fiet in \'tjaer cl 3 Id c xx, op denegen-en-twintighfte
\'t groote Choor het graf van d\'edele en voor- van Auguftus, ingewijdt wierdt.
trefieiijcke Heer Cornelim Bruffet, Konincklijck Brouckburgh heeft oock, gelijck veel oude
Stal-meeftér, Ridder, en Heer in Irigelbert^ die fteden van Vlaenderen , eertijdts haer Stadts- ^^
in\'t jaer cId Id c xxïv ftoi-f. vooghden gehad,die de voornaemfte bedieners

In dele ftadt is oock een Sieckhuys, oït eer van \'t Gerecht na de Vorft , en als fijn Stede-
een herbergh voor d\'arm\'eïi, aen S. lan de Doo- houders en Krijghs-overften waren. Dit ampt,
per gewijdt, en eertijts op de koften der Herto- dat in \\ eerft niet langer duurde, dan voor ee-
gen van Vendofine gefticht, een weynigh na de nigé jaren, oft voor\'t leven van een man, is
wonderlijcke vloet van bloet uyt de beeltenis federt op veel plaetfen aen d\'erfgenamen geko-
van de heylige Maria, in \'t jaer c 1 o ccc lxxxv ; men,en erffelij ck geworden, Defe waerdigheyt
met dit oogmerk, dat de Franfche Pelgrims, dié was eertijts in \'t geflacht van Bur burgh, federt
op \'t gerucht vao dit mirakel in groot getal naer in dat van de Graven van Güifnes , uyt het ge^
Brouckburgh toevloeyden , en voornamelijck flacht van Gent, aen \'t welck,door huwelijcken,
d\'arme Pelgrims, geen gebreck van plaets fou- oock de Couchins gevoeght fijn. Onder d\'an-
den hebben, daer ly fich des nachts verfchuy- dere, van de wélcke gewach gemaeckt wordt,
len konden. is Reynardm, Caflelleyn yan Burburgh, op \'t jaér

Dc Capucijnen namén in \'t jaer clo lo c clo c v, in de brieven van Robert van lerufk-
XX ï hun wooning en vergadering in defe ftadt, lem. Te voreti, te weten in\'tjaer clo c, word
Kareiym Btyarde, Heer van Bavinckhove, een verhaelt van feker Theodoras, Caflelleyn yan Bur-
treffelijck man, bevorderde voornamelijck foo burgh, die miflchien de fèlve is, die met Theuar^
Godtvruchtigh een werck, en word oock voor dus de gift van Graef Robert aen \'t kloofter van
de ftichter van \'t Kloofter gehouden j \'t welck S. Andries by Brugge befègelt heeft. Alunendm
ièdert onderfteunt wierdt door Kareis weduw, yan Burburgh, ouder dan de voorgaende, wordt,
Vroïi van Bavinckhove, op welcks koften de in de gemeene i-egifters van Blandin, op\'tjaer
langplaets van de kerck gefticht wierdt,en oock c ï o xxxv111, gedacht: oock Bendrick, d\'eerfte
door Maria d€ Bonnieres, Abdis der Nonnen van van die naem, Caftelleyn van Brouckburgh, die
S. Benediótu^ ordre te Brouckburgh, op welcks met Beatrix yan Gent gehuwt was. Defè was oock
koften het Choor van de kerk opgerecht wierdi. foon vah TheuarduSyQzï^de-Yn van Brouckburgh,
ïn\'tj aer cloxxx IX ftichtte dementia,Doua- met Karei de Goede te Brugge gedoodt, diein
vm s. Be- gierc van Vlaenderen, het kloofter der Nonnen fijn éerfte huwélijck getrouwt hadt Sibylla vari
van S. Benedidus ordre in de voor-ftadt van Guifnes, Rofe gebynaemt , de dochter van Ma-
Eetstgc Brouckburgh, in \'t welck gemeenelijck geen an- naflè, Graef van Guifries; uyt welck houwelijck

maeghden van edel geflacht, ontfan- gefproten is Beatrix yan Brouckburgh , wettige
i^rmgehy- gen wordcn. Maer dewijl, naer de ftaet der tij- Gravin van Güifnes, Maer hy kreegh van Bea-
maetnu van ^en , cn door de lagen der Franfchen, dit kloo- trix yan G^^/^,erfgenaem van de heerfchappy van
fter in cen onbequame plaets gebouwt fcheen, Aelft en Waes, feven fbnen, en vijf dochters, en
k?€rtst gelijck Keyfer Karei de vijfde oordeelde, foo leefde tot aen \'t jaer cïo c Lt ^ noemde fich
klm^xer gej wierd het, dcor fijn bevel, in \'t jaer cl o lo li, Conneftabel van Vlaenderen, en legt tot S.Ber-
fiicht heeft. ^^^^ Brouckburgh gebracht, daer het tin begraven. D\'outfte foon van van

noch heden in tucht en deuchden bloeyt door Beatrix yan Gent was Balduimis ^ na fijns vaders
het voorfichtigh en Godtvruchtigh beleyt van overlijden Caflelleyn yan Burburgh. Defè befe*
Maria de Bonnieres. De eerfte Abdis van dit kloo- gelde de brieven van Philippus van Eifas, door
fter was Godilde, fijfter van de fèlve dementia, de welcke hy, in \'t jaer cIo c lxix, fèftien Pre-
gelijck de gedenck-fchriften van dit kloofter en benden van Canonicken in S* Pieters Kérck
oock andere getuygen. Men vondt eertijdts in t\'Arien ftichtté en begiftighdë. Maer toen defe
\'t graffchrift van dementia defè woorden : geen lijfs-erven na-liet, quam eyndelijck defè \'
Fixit in occulto domtm hujits tempore multo. Caftellany aen Gualterm ipan Bourburgh, de jong-

Sy heeft lang in \'t yerborgen yan dit huys gekeft. Machtilde van Bethune,de dochter van Robert,
De gene, die op Godilde gevolght fijn , (ick Rufus gebynaemt, Advocaet van Atrecht.
wil echter niet beloven dat ick defè keten en ge- De gene, die luft heeft om de ftam-boom
volgh byordening,gelijckfygeregeerthebben, van defè, in een lange ordening afgeleydt, te
verhalen fal, vermits het getal defer Abdiffen fien , lees Andries du Chefne, in fijn vijftighfte
groot is ) waren Adele, Bgina, Herfendis de Güifnes, boeck, van \'t geflacht van Gent en Guifhes, een
ichanna de Rafngienj Agnes de Mepe, Sara de Merins, vermaert en bondigh Schrij ver.

VYNKERCKEN is vaii %eydende, op defe duynert een kapelle aen
Graef Balduinus ge- S. Petrus gewijdt heeft, die, foodanigh alsfy
bout, omtrent in \'t jaer was, een Parochie-kerck aen de ftrant fou wor-
na Chriftus geboorte den. Hier uyt koomt de naem van Duynkerc-
dcccc xcvi. Hy ver- ken, en het begin van de ftadt. Men fiet noch Oorfprong,
koos hier toe een be- eenige fporen en overblijffelen van defe kapelle
quame en voorderlijc- achter de muren , die, na verloop van tijdt, de
ke gelegenheyt; want naem van haer Stichter aengenomen heeft. De
hy bouwde haer op Parochie is over anderhalve eeuw binnen de
een plaets , die van na- muren getrocken, en over vijf eeuwen, door de
tuur bequaem was om daer af een der befte gift van de Graef van Elfas, aen de bygelege
zee-havens van Vlaenderen te maken. Sy heeft Abdy van Wynoxbergen toegeeygent. De brie-
noch een ander groot voordeel, dat fy niet ven , die hy toen hier af gaf, vervaetten oock
voorder dan drie mijlen van Grevelingen, en defe woorden: d\'Autaer in Dmcherks, met al de
vijf mijlen vanNieupoortis. Sy heeft, feght tienden yan \'tykck oft yan de hoeye. Hy noemt
Braunius, ièdert weynigh jaren , door de vlijt defè plaets met recht een hoeve, als degene,
en naerftigheydt van haer fledelingen, het lof die Philippus in ftjn befèherming genomen had;
van een welgebouwde en vercierde ftadt ver- welcke handel in \'tj^ier clo cc xviii , na de
kregen; want fy , tot verfekering en veyligheyt Graef, door lohanna beveftight wierdt. De
der ftedelingen met een ftercke muur omringt, woorden des briefs van Philippus , Graef van
is oock met veel prachtige gebouwen van be- Vlaenderen, en van Viromandia, luyden dusda-
fbndere lieden verciert. De voornaemfte oor- nigh; Weet dat ick de Burgers yan de nieu^^e fladt yan
faeck van haer aenwas is de haven, die veel Duncherckein mijn heyparing en befcherming hebgeno-
fchepen bevatten kan, en de groote toeloop men^ en dat ick hen, "^aer\'t oock is, yoor eew^ighyan
der kooplieden, die daer hun koophandel doen. alle fchattingen en tollen, deur mijn geheel lant, beyrijde
Maer defe ftadt leed groote fèhade in \'t jaer cI d en ontfta, behaben die yan S. Omer. Sedert defè tijt
b lviii, toen fy onvoorfiens van de Franfchen dan begon defe ftrant en plaets overal bewoont
overrompelt wierd, die Calis en eenige andere te worden. Men begon toen oock het Stadt-
veftingen daer omtrent van d\'Engelfchen afna- huys, en fchepen te bouwen, voornameiijck on-
men. Sy fchiep echter weer nieuwe krachten, der Godefridus,Biftchop van Camerijck, die de
en heeft federt veel jaren den Hollanders en heerfchappy der ftadt van de Spanjaert Lauren-
Zeeuwen de handen foo vol wercks gegeven, tius. Ridder, en neef van Ferdinand, Graef van
dat fy nergens meer tegenftant en grooter ge- Vlaenderen, gekocht hadt, en niet afliet van
vaer beproeft hebben. En hoewel Nieupoort defè ftadt te vercieren, foo lang als hy leefde,
in fchoonheyt, Ooftende in naem en achting, fchoon fy na fijn doot weer aen de Graven van
en Grevelingen in fterckte boven haer fèhijnt Vlaenderen fbukomen, geJijckdevoorwaerden
uyttefteken ; fbo magh fy echter, door de ver- van de koop, die fchriftelijck geftelt waren,
dienfte van haer oudtheyt, door de beftandig- meebrachten , fchoon defè voorwaerden niet
heyt van haer Raet ter zee, door de voordoet nagekomen wierden. Want lohannes van Avefl
van de viffchery, en door d\'achting van haer ne, Graef van Henegouwen, tafte,ten deel door
dapperhey t, fich met recht d\'eerfte plaets on- fijn eyge, en ten deel door recht van\'t ver-
der haer gebuurfteden van de zee toefchrijven. drach, defè befitting en ftadt aen, die dagelijcks
Maer om weêr tot d\'eer te komen,die fy van haer grooter wierd, en aenwies, voornameiijck door
naem gekregen heefc, fbo fegh ick, dat Dmum de bequame gelegenheyt en \'t gerucht van haer
oft Duin een gemeene uytgang des naems der haven, die, hoewel eng, en by de gene, die daer
vermaertfte fteden van Europa is, gelijck Lug- in wilden loopen, verdacht, uyt oorfaeck van
dunum oft Lyons,Verdunum, Auguftodunum, de kortheyt en fantplaten, echter door \'t afnee-
Melodunum, Noviodunum, en diergelijcke an- men van Mardijck , en van ïda, een haven der
dere fteden aenwijfèn. Doch is dit d\'oorfaeck Longebarden, in hooge achting begon te ko-
niet, dat Duynkercken een naem voert, die ten men. Defè voorfpoet en aenwas gaf, in \'t jaer
deel van dit woort Dunum koomt maer uyt de cId cc lxxxvi ii, aen Graef Guido gelegen-
beteeckenis van de naem dujmen, van de Ro- heyt om dit lidt, van \'t Vlaemfche lichaem af-
meynen fant-heuvels genoemt, die fich op de gefneden, weêr aen fich te trecken, met de pen-
ftrant uytftrecken: gelijck men van de haven ningen van de koop weêr aen d\'erfgenamen van
vanSluys af, tot aen Calis toe, fiet, welcke ge- lohannes van Avefiie op te brengen. Hoewel
heele zeekufl dus met heuvelen befèt is, die, ge- defè ftadt onder de Graven van Vlaenderen een
lijck het fèhijnt, daer door de zee opgeworpen, korte tijdt gebleven is, fbo is fy echter met vele
en als van Thetys uytgefpogen , en door een voorderlijcke wetten en voor-rechten begif-
dwarreling van winden opgehoopt fijn , om tight. Seker, fèght Gramajus, ick bevindt dat
\'t gewelt van de woedende golven te fchutten, de wetten en bevelen van de ftad toen gegeven,
daer fy \'t geburige landt onvruchtbaer en kael en twee Burgermeefters geftelt wierden, van de
maken. Wat d\'andere oorfprong van \'t gevolg welcke d\'een tot Prefident der inkomflen van
van haer naem aengaet,men moet aenmercken, de ftadt gemachtight wierdt; dat de vergade-
dat S. Eloy het Chriftelijck geloof overal ver- ring der Schepenen,met twee Raetsheeren ver-
riaenderen. iij R »^eer-

meerdert 5 toen in negen mannen beftont. Dat luck, in een andere ftam overgevoert. Want
ly de geluckige haringvangft/t vernuft in die te toen d\'Engelfchen defe ftadt in\'tjaer cId ccc
fouten, cn de koophandel daer af wijt en breet lxxxvi 11 verbrant, en geheel verdelgt hadden,
aengenomen heeft; welcke drie dingen Duyn- wierdt fy in korte tijdt weer opgebouwt,en ftack
kercken noch tegenwoordelijck ten hooghften haer hooft veel hooger dan te voren boven de
prijffelijck maken. Als de tijdt van defe haring- wokken van d\'oorlogh. Wy fien noch d\'over-
vangft , gelijck die van hun Oeghft, aenkoomt, blijffelen van \'t kafteel, over de zee heerfchen-
foo varen fy , met hondert en vijftigh , ja met de, naer de fïiydfijde van de ftadt, van de welc-
roeer fchepen, die fchoon om t\'aenfchouwen ke d\'overgebleve toren noch heden de naem
fijn, in zee 3 en, hun netten en want uytgewor- van haer Stichtfter, de Vrou van Bar, draeght.
pen hebbende , komen met rijcke lading weêr Men fiet noch de muren, die , gelijck wy lefen,
naer de haven, Sy, weérgekeert fijnde, bren- met bewilliging van Robert van Bar gebouwt
gen hun vangft op de marckt, daer toe gekeurt, fijn, de welck, by gefchrift van \'tjaer c I d cccc,
en mogen die nergens verkoopen, ten fy datfè toeliet fèkere fchatting op de kooplieden, van
hier eerft te koop geftelt is. De Burgers, die de- buyten komende , te ftellen, en drie jaren daer
lè koophandel plegen, fijn voornamelijck in de- na aen de Baljuwluftinus van Haveskerck beval,
fe konft vermaert, dat men nergens beter dan dat men ordening ftellen fou in d\'omwerping
hier, de haring fout, en gefbuten fijnde, in va- der huyfèn, leyding der graften, en bouwing
ten kuypt, en dus deur heel Nederlandt voert, der muren , en dit alles foo bequamelijck, als
Sy hebben oock hier toe wonderlijcke vryhe- \'t mogelijk was. Ick bevind dat men de graft be-
den verkregen, ja foodanigh, dat Keyfèr Karei gon te graven op de negen-en-twintighfte dagh
de vijfde 5 door een machtbrief van \'t jaer cId van Auguftus in \'t felve jaer; dat \'er drie poorten
13 xv, te Gent gefchreven, op fèkere ftraffe, by waren, feftien wijken,en acht-en-twintig kleyne
de gene, die anders doen, te verbeuren, aen alle torens aen de muren.De vernieuwing van de be-
kuypers verboden heeft eenige vaten te maken diening des rechts behoort oock aen de Heeren
en toe te ftellen, en te vervoeren, \'t en waer fy van Bar. D\'oude boecken en gemeene regifters
van de Gildemeefters aengenomen en goetge- fijn door de brant verdelght en \'t oudfte regi-
keurt waren. fter-boeck der faken van \'t Gerecht, dat fy eer-

M^htva» Toen Robert van Gaffel het recht tot het tijts het Roode , en nu het boeck der ballingen
^emjck^ Graeffchap afftont, en Duynkercken, met an- noemen, gaet niet verder, dan tot het jaer c l3
dere plaetfèn door Graef Robert tot pant ge- ccc xcviii; in welcks begin,naer d\'oude konft
geven, en door Lodewijck van Creffi geheel en gewoonte, dit gebruyck, van d\'oogen uyt te
overgedragen was, begon defè ftadt een nieuwe rucken, afgefchildert is, daer de mifHadige aen
gedaente onder hem aen te nemen. Want hoe- een pael gebonden ftaet, en door de Beul met
wel de nakomelingen defe plaetfen alleenlijck tangen van fijn oogh-appels berooft wordt,
by gift en door weldaet befèten hebben , foo is Men dolf, onder de heerfchappy der Heeren
echter de heerfchappy van dc Heer over de van Bar, oock een fonteyn van foet water,
ftadt foo volkomen , dat men, fonder hem te \'t welck groot wonder is, vermits dit lant foo na
kennen, de ftadt niet met eenige fchult befwa- aen de zee is, en ahijt van \'t fout water befpoelt
ren en belaften magh. Hy ftelt noch heden een wordt. D\'erfgenaem van Robert van Bar, uyt
Baljuw en Capiteyn; welcke ampten door d\'e- lohanna van Giftel gefproten, defè bruytfchat l^hr^h
delften bedient worden. Hy vernieut jarelijcks met fich dragende, en die aen Lodewijck van
de Raet, die over de Gemeente gebiedt, fchoon Lutzenburgh, Graef van S. Paul, meebrengen-
een gelijck getal van Raetsheeren uyt het ge- de, bracht Duynkercken onder de heerfchappy
meen volck daer by gevoeght wordt. Hy voor- van een andere ftam, van de welcke het geluc-
fchrijft wetten en vryheden aen de drie Schut- kelijck beheerfcht wierdt. Want in fijn tijdt
ters-gilden, te weten van S.Ioris, Sebaftianus wierden de muren van de ftadt, die fich toen
en Barbara. Hy beveftight door fijn macht niet verder, dan aen\'t uytterfte van de marckt
d\'inftellingen en bevelen , die van de Raet aen uytftreckten, en door d\'aenfpoeling van de Col-
de drie Gilden der Ambachts-lieden gegeven me befloten wierdt, verder aen d\'overfijde van
worden. Hy, over het drie-voudigh recht ge- defè vloet, en verre naer \'t ooft uytgefet. Hy
biedende, magh den fchuldigen genade bewij- verkoos oock, in \'tjaer cId cccc li, binnen
fèn, en de ftraf in geit-boete veranderen, doch de muren een plaets, om een Raethuys te ftich-
niet tot nadeel van de gemeene achtbaerheydt, ten. Dit werck wierdt in \'t volgende jaer groo-
oft krencking van de macht der Raets-heeren 5 telijcks gevordert, gelijck defè woorden , in de
j a foodanigh, dat het den Heer, het fy direóte- gevel gehouwen, aenwijfèn; De mltdadige meni^h^
lijck oft indireótelijck, niet toegelaten is, oock te yan Duynkercken flicht my hier y op dat het de dm-
niet op de dagh van fijn intree, eenigh voor- gen, die yoor Chriflm betamelijck\'fjn, yierighlijcker
fchrift en bevel van de Raet te veranderen, ge- aythlafenfou. Dit gebouw heeft fijn uytficht naer
lijck ick by flot-vonnis, in de jaren cId cccc een toren ^ die men wijdten breet in geheel

XIII , en cÏD cccc xvi uytgefproken , be- Vlaenderen kan fien, en van welcks top men de

vindt. Defe foo groote macht en achtbaerheyt witte bergen van Engelant aenfchouwen kan.

is van de groote Robert bekrachtight, die oock Hy bracht de Francifcanen, in \'t jaer clo cccc

Hendrkk. de ftadt dus groot gemaeckt heeft. Sijn doch- xxxvi11 van S. Omer gevoert, hier in een heer-

vanBar. ter lolenthis, aen Hendrick, Heer van Bar, ge- lijck kloofter. Onder hem verkregen de NonI

trouwt, heeft defe plaetfe, maer niet het ge- nen van de derde Ordening, om hun kloofter

te beter te verderen, verfcheyde Indulgentiën om fich weêr op te réchten. Want het fchijnÈ
oft Aflaten, voornamelijck in\'t jaer cló cccc datfy, gelnckde Phenix, weêr een iiieu levert
xlvi; en David van Bourgonje,Biflchop,fond^ uyt haer alchgefchept heeft; dewijl haer ka-
met brieven van \'t jaer cId c^ccc lii , acht fl:eel fterck is, haer poorten vafter en beter be-
Graeuwe fufters, die een felve regel hielden, om waert, en haer muren dicker en ftvaerder, dan
het Gafthuys van S. lulianus te bedienen. Deiè te voren : oock wort fy van de riviere Colme^
twee gewijde gebouwen waren toen daer al te en van de vloet der groote zee be/poelt. Dé
voren: maer de Begijnen, van\'t begin bewoon- vercieringen van de Kercken , niet tegen-
fters van dat,\'t welck uyt de voorftadt vervoert ftaende de beroerten der Nederlanden , fijn
was, hadden fich toen nieuwelijcks door een be- foo trefFelijck , dat fy verbaeftheydt in d\'aen-
iofte van Godtsdienft verbonden : maer dit fchouwers veroorfaecken, Sy is noch onlangs
wierdt oock door weerlij eken , en gehuwde met een Raedt over de faecken van de zee
mannen bedient. Daer was eertijdts oock by verciert. Sy heeft al defè vercieringen verkre-
de riviere S. lans Gafthuys, en by de kerck, ge- ^ gen onder het beleyt van de Marck-graef vari
lijck die noch tegenwoordighlijck is, een Gaft- Renty, en onder de Graef van Arenbergh, Vor-
huys voor eenige oude vrouwen ; maer d\'in- ften die , d\'een na, d\'ander, over haer geboderi
komften van defè beyde hebben de fchat van hebben; en onlangs onder Ambrofius Spinola
\'t voornoemde Gafthuys van S.lulianus vermeer- Marckgraef van Balbafis, en onder Francifcus
dert, en fijn daer by gevoeght. Dit is de groot- de Moncada , Marckgraef van Aytona, prijs-
heyt van de ftadt, die, gelijck ick twijffel, door waerdige Vek-Overften. De Burgers en befèt-
een groote Walvifch van tachtigh voeten en telingen, door de dapperheydt van eenige, en
meer lang, in\'tjaer cId cccc iv, op goede voornamelijck van de zee-lieden , vermaert,
vrydagh , op de ftrant fpoelende, en daer fter- verkregen achting by de vreemdelingen, en eer
vende, voorbedied is. Seker , dit moet men be- by hun volcken, en ontfteecken fèhrick in hun
lijden, dat de ftadt van Duynkercken , foo lang vyanden, op de welcke fy dickwils,met blijcke-
fy onder de heerfchappy der Lutzenburgers ge- lijk gevaer van hun leven,d\'overwinning behaelt
flaen heeft, altijdt voorfpoedigh was. Maer fy hebben. En hoewel men in\'t jaer do Id xcii,
bleef niet in haer geluckige ftant, toen, door en op andere tijden, dickwils gepooght heeft
de huwelijcken, de Heerfèhappy aen die van haer teverraffen , en fy veel jaren lang van de
Vendofmm Vcndofme en Bourbon gekomen was. Want fchepen der vyanden als belegert geweeft is,
die tijden waren d\'oorlogen meer onderworpen, foo neeft dit echter hen niets van hun moed en
en dieshalven hadden de fteden meer te lijden, dapperheydt doen verliefèn, In tegendeel, fy,
Daer fijn ondertuffchen veel dingen gebeurt, hun vloten door\'t midden der vyanden in zee
die wel waerdigh fouden fijn hier ingevoeght te voerende, fijn altijt, na fware ft rij den, en bloe-
werden. Keyfer Karei de vijfde bouwde,in \'tjaer dige gevechten, met groote roof, op hun vyan-
cId lo xxxv, naer de noortfij de , een kafteel, den gewonnen, weêr naer huys gekeert.
dat hy met krijghs-volckbefette, om de haven De lefiiiten namen in \'t jaer clo Id c xir /e/mféji.
te befchermen. De Raet deê oock, in \'tjaer hun wooning te Duynkercken , tot groot gee-
clo lo XV, drie huyfen der Melaetfèhen her- ftelijck voordeel der Burgers, krijghs-lieden,
- bouwen, en weynigh tijdts daer na oock twee boots-gefèllen, en van al de gene, die lich der-
baeck-torens oprechten , om by nacht den waerts vervoegen. De lefiiiten van Bergen,
zee-lieden de wegh aen te wijfen. D\'overfte door de naburigheyt van de plaets aengelockt,
van de faken, die de zee aengaen, begon oock in trocken voor eenige jaren gemeenelijck naer
defe tijdt daer fijn vafte wooning te kiefen: ge- defe ftadt, om daer, gelijck in de Wijnbergh des
iijck Antonius van Briarde, Stedehouder van de Heeren , t\'arbeyden, en deden groote vlijt en
Marckgraef van der Veer, een weibekent man, naerftigheyt, om de geeftelijcke goederen en
de broeder van Lambertus,PrefidentindeRaet gaven aen de Burgers, krijghs-liedén en zee-
te Mechelen, die de ftijl en rechts-vordering lieden meê te deelen. Maer toen d\'eenige Pa-
van Vlaenderen in \'t licht gebracht heeft. rochiaen van de geheele ftadt fchichtelijck van

De kerck van defè ftadt is tot een Parochie de doodt wech-geruckt was, quam al de laft der

opgerecht, en de toren daer af foo hoogh , dat ftedelingen en vreemdelingen op de fchouders

men, op de top ftaende,by klaer en helder weêr, der lefiiiten facken; \'t welck toen oorfaeck was

Doeveren , een haven van Engelant, kan fien. dat men begon te fpreken van een woonplaets

De vercieringen van de kerck te Duynkercken voor defè Vaders in defè ftadt op te rechten,

ftrecken tot verwondering aen de gene, die van Dit voorftel liep foo verre, dat een der Duyn-

Groot, Ah- buytcn komen,en voornamelijck de groote Au- kerckers, die al over lang d\'eerfte uyt defe ftadt

taer, die groot en breet, en van gefpickelt mar- by de lefuiten ingefchreven was, op fijn eyge

mer, en van Lyd5fche en albafter-fteen gebouwt koften hen de wooning fchonck. Defe faeck

is, en meer dan twintigh duyfent gulden kofte, wierdt den Raet voorgedragen. Maer de Pen-
en foodanigh een glans afgeeft, dat fy tot de fionaris, een man van de ketterfche aenhang,
hooghfte verwondering verruckt. Doch al de en machtigh in de Raet, bracht dit in verwar^
vercieringen van de ftadt, behalven defe Au- ring; in voegen dat, door fijn beftel, defe faeck
taer, met de kerck, fijn , in\'t jaer clo cccc van de Raet afgeflagen wierd. Maer d\'Aertsher-
Lv I i\'i, door d\'inbreuck der Franfchen, die de togh Albertus, een Godtvruchtigh Vorft, door
brant in de ftadt ftaken, verdelght. Haer val brieven bewogen,gafdeIefuitenwooning in defe
was fchichtigh : maer fy was niet min vaerdigh ftadt; doch fy waren echter bloot yan alle tijde-
Vlaenderen. ^ ^. iij R 2 lijcke

B Y Y K K
lijcke onderftant en leefmiddelen. Sy wierden uytwerclingen vati ic gemeene en befmidere
evenwel in hnn liuyffelijcke noot onderfteunt miltdadigheydt van deiè ftadt. Men heeft nu
door\'t gemeene volck, en de befondere miltda- defe plaets inde wallen van d\'uytgebreyde vefting
digheydtvan Livinns de Klerck , eenfeer rijck befloten ; en de ftedelingen, van gelijcke hulp en
man , en van Adrianus Cancelier , Abt in \'t miltdadigheydt aengeprickelt, ftichten nu noch
kloofter van Dyon, die Voorgenomen hadt een een kerck en kloofter voor de felve Vaders,
kloofter voor de Icfuiten in fijn vaderlijcke ftadt Het gebiedt van Duynkercken over \'t omleg-
te ftichten ; gelijck hy oock gedaen fou heb- gende lant is tamelijck, en , om de waerheyt te
ben, indien de doot foo waerdigh een man niet leggen, feer kleyn, en wordt byna door dat van
ontijdelijk wechgeruckt hadt. Voorts, de Raet, Bergen omringt. De Burgers, binnen hun ge-
de leiliiten eens onderftant afgcfeyt hebbende, biedt hun goederen aen malkander overdra-
bleef by\'t felve gevoelen, niet om dat hy een gende , fijn niet gehouden de tiende van de
afkeer van defe Vaders hadt, maer door d\'op- koop te betalen , oft andere laften te dragen ;
ruyding van de Penfionaris. P.Carel Scribanius gelijck fulcks blijckt by uytgedruckte woorden
was toen in Vlaenderen Provintiael van dele van een flot-vonnis, in\'t jaer clo Id x te Gent
Societeyt. Defe vermaende de leliiiten , datlè uytgelproken. Dat meer is, op dat de Bergers
volftandigh tegen hun armoede worftelen fou- niets tegen de burgers van Duynkercken, iets
den, en met onvermoeyde y ver tot welftant mifdaen hebbende, voorneemenlbuden, lbo is,
van alle belich fijn. Sy verkregen door delè by fchriftelijck bevel van de Vorft in \'t jaer
y ver de genegentheydt en herten der Burgers, clo c cc x, bepaelt,dat yder burger van Duyn-
De Raets-heeren felven waren bedecktelijck kercken , die in \'t gebiedt van Bergen mifdaen
htun vrienden en gunftelingen, en feyden, datfy heeft , voor de rechtftoel van fijn Overig-
oock in \'t Raet-huys hun ftem tot hun onder- heydt te recht geftelt moet worden, \'t en waer
ftant fouden geven, fbo de Penfionaris de Socie- dat het een zee-roover, af-fetter, oft iemant
teyt niet tegenftont. De genegentheyt der fte- anders, in een openbaer fchelmftuck betrapt en
delingen van Duynkercken tot de lefiiiten wierd bevonden , was; want dan magh hy naer Ber-
dagelijcks grooter. Dieshalven de gemelde gen gevoert worden.

Penfionaris , om niet alleen voor de haet ten Antordm Syhms yan \'Duynkercken, te Vilvoor- Vermmdc
doel te ftaen,-de Overigheyt aenriedt, dat men den in Brabant opperfte Redor en toefiender
aen defè Vaders, fbo fy hulp en byftant begeer- in de Schole fijnde, fchreef kinderlij cke famen-
den, de fcholen der jeucht bevelen fbu. De Ie- fpraken, met Franfche en Vlaemfche verklarin-
fuiten volghden de wil en \'t bevel van d\'Overig- gen , in \'tjaer clo I o lxxi i i te Leuven in 4,
heyt. Defcheeps-befènding, tot geeftelijck nut en in\'t jaer clo lo lxxx t\'Antwerpen uyt de
der Konincklijcke Ichepen ingeftelt, vermeer- Plantij niche Druckery in 8 in \'t licht gebracht,
derde federt de gunft der ftedelingen tot defè Onder fijn toelicht en leer-meefterfchap fijn, ^
Vaders. De Raet betoonde toen fijn genegent- gelijck Valerius feght, eenige vermaerde man-
heyt tot hen , toen fy een treffelijcke kerck, en nen te voorfchijn gekomen , gelijck Egidms Pe-
een gedeelte van hun kloofter , binnen de tijdt riander Poëet, Cornelius Scribanius, en andere,
van drie jaren , met groote naerftigheydt op- Cornelius Duplicius Stepperus, oock te Duynkerc-
rechtte. Defè kerck wierdt fèer bequamelijck ken geboren, hadt tot vader N. Scepperus, een
gefticht tot de Goddelijcke dienft, tot de God- koopman, en tot moeder Giflena Civoria, bey-
vruchtigheyt van \'t volck, en voornamelijck tot de mee te Duynkercken geboren. Hy wierdt,
eerbewij fing van de heylige Maeght. De groo- door fijn geleertheyt, een van d\'eerfte in d\'Uni-
te menighte der verloofde giften, en der kaerf^ verfiteyt tc Parijs.

fen, die daer\'t geheele jaer deur by dagh en W/toM^mw van Duynkercken , de broe-
nacht branden en flickeren, betoont dac fy haer der van lohannes Martinus,Canonick en Sanger
voor hun befchermfter erkennen , en voorna- van de Cathedrale kerck.te Gent, was eertijdts
melijck de zeevarende lieden, die, uyt Godt- Prefident van de Raet van Lutzenburgh.
vruchtigheydt defe gaven belovende, fich in- Lambertusyan Briarde, hoewel de jongfte van
beelden datfy , in \'t gevaer van de zee fijnde, veertien broeders, hadt echter groote voordee-
dickwils haer befbndere hulp en hemelfche by- len in de gaven van \'t vernuft, &o dat hy eerfte
ftant gevoelt hebben. \' Meefter der Requeften in \'t Hof van Mechelen,

Ruoiuaen, VanS. Omar, gelijck wy hier voor aenge- en daer na Prefident van de fèlve Raet wierdt.
merckt hebben, fijn in \'t jaer clo cccc xxxvi 11 ^ Hy was Ridder gemaeckt, en fèer aengenaem
herwaerts gekomen de Minder-broeders van de \' aen Keyfer Karei de vijfde. Hy ftorf in \'tjaer
voorgenoemde ordening, die, uyt oorfaeck van clo lo lvii.

eenige ftrenger tucht, S. Francifcus regel aen- Nicolaus yan Heilis, Dodor der heylige Godt-
genomen hebbende,Recolleden genoemt wor- geleertheyt, Profefl[br van Leuven, en Paftoor
den. Sy fayen het faet van de hemelfche leering van deH.Petrus.Hy heeft fijngraf in\'t Gafthuys,
in de ftadt en overal; en, fich in d\'andere oefFe- voor de grootfte Autaer, met dit graffchrift :
ningen van hun belijdenis oeffenende, betoo- Voor M., Nicolaus yan Heilis, groopGodgeleerde, Pa-
nen cl at de welftant van \'t volck , en de falichey t ftoor yanS. Pieters kerck te Leuyen,Godyruchti(rh Her-
der fielen hen ter herten gaet. boumr yan dit Gaflhuys, foo in Godsdienft, als yan ge^
Capmijnen. -De Capucijnen hebben hier oock voor wey- bown^en yeryallen, een yreedfaem man, en een yyerigh
nigh jaren plaets in de voorftadt, niet verre van yoorflander yan het kerckelijck recht, miltdadigh aen alk
\'t kerckhof van S. Eloy, gekregen. De huyfèn behoeftigen, en yoornamelijck aen de leerlingen, is dit ge-
en wooningen, met de\'lvapelle fijn warelijck denck-grafgemackt en opgerecht,Hyflorfin\'tj aen ^o^.

^ Y dunckt, cïat (Je gê- is, t oordeelen, dat hier door by de Gram-=
boorte en beginfelen matici oft Letter-konftenaers niets anders ge-
aUer fteden te willen noemt ^rort, dan een plaets, daer de fchepen
op-fpeuren, niets an- op de reede leggen^en veyligh lijn ? Maer om
ders is, dan het oude defe eerfte naem van Sandisho^ete niet uyt de
Trojen in haerpuyn- handen te laten gaen, fonder die t ontleden,
hGopen,de Phénix in ick fegh dan, dat hy niets anders betekent,
fijn afch, en de Nilus dan een Santhooft, van de groote fantbanc-
in lijn oorfprong, die ken en hooghten, door de Aroefte zee by
men nooit vinden fal, foecken : >rant dael- ftorm en on#eder opgeworpen , dat den in-
outheyt heeft foo flofen onachtfaem geweeft %^oonders van de ftadt tót een befchutting
in de befchrijvmg defer dingen, dat fy aen en tegenweer dient 5 op dat Neptunus met
de nieuwe Schrijvers groote moeyte en kom- fijn eyge fwaert, en Triton met lijn eyge
mer, om d\'oorfaeck van alles te weten, gela- op-werpfelen beftreden fou worden. Maer
2{aem. heeft. Men befpeurt dit klarelijck aen dé de naem Van Sandühó\'vete is verdwenen, en
ftadt Nieuport, gelijck oock aen vele andere buyten gebruyck geraekt/edert dat de haven
Steden. Matchantius wil aen haer defe roem van Ida, niet verre van de Longobarden, veï-
geven^daet af Napels fich bcroemt,en noemt woeft en verftopt wiert. Want de Nieupoor-
haer Nieuport, niet van dé haven , in \'t La- ters, op dit gerucht aenkomende, en dit
tijn Portm genoemt, maer van haer nieuwe recht gekocht hebbende , maeckten een lan-
Pooit, daer mede hy Nieuw-ftadt aenwijfen ge graft, en groeven een nieuwe haven, daer
wil. Maer ick kan dit niet toe-ftemmen. af de ftadt een nieuwe naem gekregen heeft,
Want hoewel ick gaerne bekenne, dat onfe en van de haven, in Latijn Portm genoemt,
Nederlandtfche volcken eertijdts de plaetfen, Nieuport geheeten is. Laet ons Hu ter faeck
die met muren befloten, en tot de handeling komen. Defe ftadt is haer grootfte eer en Stkhtm,
en vervoering der waren bequaem waeren, roem verphcht aen Philippus, Graef van El^
Poort noemden , van de welcke defe namen, fas, en aen een tweede Philippus, de Stöute
Poorter, Poort-Bally, Poort-meefler,en Toort- gebynaemt : aen d\'eerfte , om dat hy de wet^
recht gefproten fijn, alle namen,van de Latij- ten en vryheden der ftedelingen in \'tjaer clö
nen ontleent, die daer mee d\'eylanden der c lxviii beveftight heeft 5 en aen de lefte,
fteedtfche gebouwen, en de Poorten aen we- om dat hy defe vefting, tot de gront toe
fen , gelijck Perot met voor-beelden in Mar- neergeworpen, weêr heeft opgebouwt, en in
tialis getuyght. Soo behaeght my echterbe- tjaer clo ccc lxvii fchriftelijck bevel
ter het lefen der oude op-fchriften die my gaf aen Jan van Giftelle,en Colardus Clitius^
bewegen om te gelooven, dat defe bena- (de lefte Heer van Commines, en d\'eerfte
mingr eer van havc\\i komt, dan my hier in te Heer van Warnefie) om de omkring van dc
bevelen aen t oordeel van Meyer, een treffe- ftadt naer d\'ooft-fijde te vergrooten, en , tot
lijck Hiftory-fchrijver , op het jaer cId c Verftercking, met fteene Wallen tomringen.
l xiv, daer, gelijck hy feght, in de Latijn- My is niet onbekent, dat \'er voor de tijd van
fche tafelen van Philippus van Eifas, de wet- Philippus van Eifas in Sandeshovete een fterck
ten der Nieupoorters betreffende, defe in- kafteel heeft geweeft, en dat defe PhiHppus
woondersBurgers vande Nieuwe Poort oft in fijn minderjarigheydt dickwijls een lange
ftadt genoemt worden. Ick fal noch, tot be- tijdt daer gewoont heefc. Ick weet oock wel,
veftiging van mijn gevoelen , een gefchrift dat er in d\'eeuw van Guido Dampierre een
van Margareta, in\'tjaer çl3 cc lxxi ge- fchans met graften op-ge worpen wiert. Maer
fchreven , by-brengen, daer in fy defe fte- defe veftingen fijn in de tijdt van Philips de
dehngen met de naem van Burgers van No- Stoute in beter verwiffeks en dit Kafteel, in
\'vo Portuyoftmeuvveha^en y aenfpreeckt^ \'t jaer cl:^ Id lxxix verdelght, vertoont
en noch eenander van\'tjaer cIdcc lxxxv, noch haer verwoeftingen, die getuygen van
daer in fy vryheyt van alle fchattingen aen de haer voorgaende fterckte fijn.
gemeente van de {kadvNoviportHSy oft Nieu- Ick heb oock bevonden dat defe ftadt, ge- rerfihey^
haven geeft, die te voren Sandtsho^eta ge- lijck fy van de Graven van Eifas bemint fj\'fj\'
noemt wierdt. Bufehnus feght in fijn eerfte wiert, van Guido van Dampierre ge-eert is,
Ucïhocck Santhooft,Ma\\cbmncus Santhaup- en, tot bewijs van fijn gunft, en tot vercie-
tum.cn Vredius Sandùhova.ls \'er iets klaerdef, ring en gerijf, in t drie-en-negentighfte jaer
dan uyt de Latijnfche naem Portm , die van van fijn eeuw, een fluys in de nieuwe dijck
de vierde dechnatie ofc buyging der namen deê maken,gelijck oock in \'t jaer lxxxvi i
Vlaenderen. "j ^ van

van fijn eeuw, een brugh , naer fijn naem
genoemt, in \'t wefterlijcke deel van de ftadt,
die in defe lefte beroerten en oorlogen neêr-
geftort is 5 oock een verlaet,die fy de nieuwe
Yde noemen , omtrent Ooft-Duynkercken,
in t jaer xlvï , en in \'t jaer lxxxi veen
vuur-tooren , om by nacht deh fchepen in de
woefte golven tot een baken en weg-wijfer te
dienen. Defe versieringen van d\'eerfte ftadt
wierden onder Gtaef Lodewijck van Male,
door een algemeene brant ramp-fpoedelijck
verdelght, en federt onder Philips de Stoute
en fijn nakomelingen Weêr vernieuwt. De
Boumeefters vertoonden,in ^t jaer c I !> cccc
:xii I , aen Philippus de Goede de vlackte
van hun fta<3t, foo Wel verdeelt en af-gepaft,
dat, fchoon \'er veel lege plaetfen waren, die
niet met huyfeii vervult en befet ftaen, fy
echter, door de rechte ftraten, en door de
bequame verdeeling, daer in Nieuport voor
geen ftadt van Vlaenderen wijckt, foodanigh
van gedaente is,dat fy onder de fchoonfte Ste-
den getelt mocht worden,foo men in tijd van
vrede eenige gemeene gebouwen verfetten >
en op andere plaetfen brengen mocht,
s/adf- ^^^ Stadthuys wiert gebouwt omtrent het
jaer clo cccc lxxx, de Graen-hal (een
trefFelijk werck^ in tjaer cId lD,en de fteene
brug, met believen van de Vorft, naer \'tzuy-
den, in tjaer cIdId x begonnen, maer al-
leenlijk begonnen 5 want daer nu een andere,
doch van hout,gefien wort. D\'oude fterckten
op de muren wierden omtrent het jaer cl3
cccc lx xx vii gebout, en die van de poor-
ten en ftrandt in defe lefte beroerten op-ge-
maeckt, met een kleyn Kafteel, dat aen de
baeck-toren raeckt. De huyfen van de ftadt
fijn bequamelijck gefchickt, ftaen in goede
ordening,en fijn na de brant,in \'t jaer c 13 Id
Xiii overgekomen,ten deel weêr op-gemaekt.

GelijcK Nieuport de derde hooftftadt der
zee-fteden is , die door hun havens vermaert
fijn, en van d\'een fijde Duynkercken, en
van d\'ander Ooftende tot de gemeene hande-
ling gemeenelijck beroept 5 foo befit oock
haer Onder-graef, oft Cafteleyn d\'eerfte
plaets onder de vier Burgh-graven van de
ftrant. De geflachten van Öxmuyden en
Comines hebben eertijdts defe waerdigheyt
befeten,maer onlangs die van\'t heerlijck huys
van Croy. Maer Karei van Croy, Hertogh
van Aerfchot, heeft defe waerdigheyt over-
gedragen aen een der deurluchtighfte man-
nen van Vlaenderen,de Baron van Poucques,
die in hooge naem en achting is. Voorts, de
Baljuw, uyt-voerder van \'t civile oft burger-
lijcke recht, behoudt fijn ampt voot al fijn
leven, en wort van de Vorft ingeftelt; welcke
gewoonte federt de tijdt van Philippus de
Stoute gebruyckt is.

De Raedt bleef oock eertijdts voor al fijn
leven, tot dat Guido, Graef van Vlaenderen,
door brieven, in \'t jaer cIdcclxxxvii
getekerit, beval, dat men, op de dagh nae
Maria Lichtmilfe, een Burgermeefter, en ne-
gen Schepenen fou verkiefen 3 welcke ge-
woonte tot aen defe tijdt gebleven is, behal-
ven dat de dagh van de verkiefing alleenlijck
tot op een der dagen van de maent Junius
Verandert is. De Raedt verkieft jarelijcks, en
gemeenelijck uyt de Raedts-heeren, eenige
mannen tot toeficht over de gewijde giften ,
en tot beforgers van de Schole voor de jeugt,
en het weeshuys der armen,die beyde rekening
van hun handel moeten doen.

Philippus van Elfas, aenftaende erfgenaem
van Theodoricus, gaf wétten en keuren aen
defe ftadt, die van Meyer en Cujacius in
\'t jaer cId c lxi ï i , oft, naer \'t Latijnfch
gefchrift, in \'t jaer c ïo c lxi v, gegeven,
eü in \'tjaer cló c lxviii beveftight wier-
den. De gene, die naer defe wetten nieusgie-
righ is, lees dt voorgenoemde Schrijvers, en
Matchantius.

Defe ftad heeft oock vier Schutters gilden, Schum-^
uyt het edelfte deel der Burgers beftaende.
De gene, die fich met de ftale boogh oeffe-
nen , verkregen van de Graven vryheden en
voor-rechten in t jaer clo cccc xxiii;
die de handt-boogh gebruycken, in \'t jaer
cId cccc xlvi 5 en de bus-fchieters, die
naerhet doel fchieten, in\'tjaer cIdIdxxvii.
Het vierde gilde is dat van de Redenrijckers,
onder de naem en \'t op-fchrift van Mariaes
Bloemkrans, in\'t jaer clo cccc xcii van
de Gentenaers beveftight. Hec flechte volck, cemee-
te weten d\'ambachtslieden,beftaen in dertien ne vokk.
wijeken en gilden, daer af yder de naem van
eenigh heyhgh voert, en fijn Deken heeft.
Sy waren eertijdts meeft befich in de wevery,
die allengs verdwenen is, toen \'t gemack en
gerijf van de haven cn fcheepvaert aen wies;
maer toen defe oock weêr af-nam , fijn fy
voornamelijck met dekens, netten, hoeck-

faren, en ander viifchers-tuygh te maken ,
efich geweeft. Maer op dat defe handehng
meer gewin aen de ftadt toe-brengen fou, foo
heeft Graef Lodewijck, in \'t jaer c I o ccc
LXiv, aen de ftedelingen toe-geftaen een
jaermarckt van negen dagen lang, omtrent uer-
S. Michiels dagh ; en Maximilianus heeft
noch een andere jaermarckt aen hen gege-
ven,omtrent S. Jans dagh, tot belooning van
de deucht en dapperheydt, die de Burgers
betoont hadden in d\'aenval en \'tgewekder
Franfchen tegen te ftaen. Hy bevrijdde om
defe felve oorfaeck hen oock, in \'t jaer cl 3
cccc xc,van\'t juk der Bruggelingen,onder dc
welcke fy ftonden,gelijck verfcheyde andere
fteden5gaf hen,in\'tjaer cl:>cccc lxxxi x,

\'de ftape! van de haring ; en beval, in\'tjaer
clo cccc LXXXVI I i , dat niemant, bin-
nen een half mijl vari de Stadt, eenige her-
bergh van bier op-rechten fou.Ick fal dan be-
lluyten mee een out voor-recht eli handtvell,
aen de ftedehngeri gegeven , en dóoï de ge-
fchriften van veel Heeren beveftight,door het
welck Margareta,int jaer cId cc Lxxiv^hen
door geheel Viaenderen van tollen,overvaert,
\'wijn-pachc, wegh-geldt, en géiey-geldt vry-
maeckte 5 al \'t welck doof Graef Guido, in
\\ jaer cId cc xc111, beveftight is. Maer
defe vryheyt ftreckt fich niet wijder uyt, dan
tot aen de nieuwe dijck,en aen Yde,eeri plaets
der Longobarden , en aen de Raedt van de
Stadt ingelijft , die vooits geen landt meer
voor \'t fijne kent. Doch de dijck, met fijn
graft en polder, tegen over de poort vaii Ste-
gers,in \'t jaer cId c cc x gekocht,Vort oock
onder de heerfchappy van de ftadt gerekent.

De gèhcele Kerckelijcke ftaet van defe
ftadt beftaet aen een Parochy-kerck, naer
Jefus Moeder genoemt. Wat de Paftoor en
eenige Collegen en mede-broeders aengaet,
d\'Abt van S. Nicólaes Kérk te Veurne draeght
forgh daer voor, en verkieft bequame man-
nen tot defe ampten. De Kerck is groot en
ruym , en onlangs met heerlij cke graf-fchrif-
ten der gener verciert, die van de vyanden
ter doot gebracht fijn. Hertogh Philippus be-
val,in\'tjaer clo cccc xxxvi i i,datmen
hier dagelijcks de Canonicale uren fou fiii-
gen5 \'t welck eertijdts foo ftichtehjck gedaen
wiert,dat men hier af een fpreeckwoort heeft
gemaeckt: en Hertogh Karei, fiende dat de
Goddelijcke dienft hier foo wel onderhouden
wiert, bevaL in\'t jaer c I 3 cccc lxx,dat
men daer jarelijcks de verjaer-dagh van fijn
overlijden vieren fou , en gaf daer toe de
fchatting van de haring.

Men vindt in defe ftadt geen Kloofters
voor de mannen; maer tot vergelding hiér af
heeft de ftadt haer Godtvruchtigheyt getoont
iruchti^ Predickers en reyfigers der biddendé

ordren, huyfen , en aen yder fijn huysraet toé
te wij fen. Defe inftelling, hoewel niet oudt,
is echter feer prijlfelijck." De dochters fijn ge-
luckiger geweeft in fich daer op te rechten :
want men vint daer een begijnhof,naerS Jan
genoemt, en foo out, dat ick \'t begin daer af
niet heb konnen vernemen. De Raet heeft
het Gafthuys van de heylige Maecht Maria ,
\'t welck in \'t jaer clo cccc lxix Van
Willem de Ram gebout is, aen de Graeuwe
fufters (om hun kleeding dus genoemt) van
Francifcus derde regel toegewefen, doch op
voorwaerde van de fiecke burgers te beforgen.
Ick vind daer noch een ander Gafthuys voor
de vreemdehngen, tot welcks beftiering tref-
felijcke wetten, in\'t jaer c I o cc c c lx
Vlaenderen.

maeckt wierderi. Ick befluyt dan met de op-
voeding-fchole voor de arme jeughc, \'t welck
foodanig is, dat men niet weet oft men \'t foo
fchoon als nut fal oordeelen, en daer ge-
meeiielijck veertigh arme kinderen op-gè-
voedt en onder Weefen worden, tot dat fy ,
door hun ouderdom en ambacht, eerlijck de
koft können winiièn : in \'t Welck defe ftadt
onder al de ftedeii, die haer gelijck fijn, de
prijs behaelt, en die van Brugge kloeckmoe-
delijck nae-treet. Tot hier toe de Woorden
van Gramajus; daer ick noch \'t gene byvoe-
gen fal, \'t welck ick béleefdelijcfc verftaen
heb van de Heer Johmnes du c^Mont, Nor-
bertijnfché Canoniek in S. Nicolaes kerck te
Veurne , eeii man van wonderlijcke deucht
en géleertheydt, en Paftoor van de felve
kerck. Het fondament van onfe kerck Wieit
geleght, en men begon, feght hy, daer op te
bouwen in\'t jaér cl 3 c lxV, in\'t welck
Milo de tweede , Bilfchop van Terrouaen ^
dool\' twee itiacht-brieven aen ons kloofter
een Altaer gaf, dat is, recht van Paftoor-
fchap van de nieuwe kapelle van Sandehoveda^
oft Sandehove da , gemeenelijck Sailthooft \\
want dus wiert in oude tijden Nieuport ge-
noemt, gelijck oock Novèhurgum ^ Nieu-
burgh, en NovusFdrtusy Nieuport in an-
dere mächt-brieVeii vaii andere Bilfchoppen.
In dit felve jaér gavén die van Nieuport aen
defe nieuwe kapelle, gelij ck aen hun Paro-
chy-kerck, het derde deel der tienden van de
haring, gelijck blijckt uyt hun brieven aen dé
Paus, die noch in hun geheel in \'t kloofter
van S. Nicolaes te Veurne bewaert worden ,
en door de welcke fy verklaren dat fy de
tiende van de haring in drie deelen gedeelt >
en een deel daer af aen hun Paroéhy-kerk,een
ander deel tot de bouwing daer af, en het
lefte derde deel aen d armen toegeweefeii
hebben, én dat fy \'t gene , \'t Welck ly aireede
federt féftigh jaren gewillighlijck betaelt heb-
ben, noch gaerne betalen,en voor\'t aenftaen-
de blijdelijck betalen fullen. Defe brieveil
fijn in \'t jaer clo cc xxv gefchreven, en
konnen van geen andere kerck Veïftaeil
worden , dan van d\'onfe , die noch heden
dit recht van \'t derde deel der tienden ge-
niet en ontfangt : tot bewijs hier af dient i
dat men niet bevint dat \'er eenige andere Pa-
rochy-kerck , aen de heylige Laurentius ge-^
wijdt, te Nieuport heeft geweeft, dan delè^
die noch in die tijdt niet in ftaet Was, vermits
het fondament daer af eerft in\'t jaer cl^
c c 11, oft daer omtrent, gelèght is. Maet
mét dé naem van Altaer,die de voorgenoem-
de Milo in fijn beydè machtbrieven gebruy kt,
niodl niet anders verftaen >5rorderi > dan het:
recht van Paftoor, gelijck uyt de gelijcke be-^
naming der andere Bilfchoppen van Tet-

rou aen blijckt, en voornamelijk uyt Johannes,
in\'t jaer cId c xx, en uyt Milo d\'eerfte,in
iiet jaer cId c xxx V; tan de welcke d\'eerfte
aen onfe Abdy gegeven heeft het Paftoor-
fchap van S. Nicolaes, S. Denijs en Peruyfa,
onder geen andere naem , dan Van d\'Altaer,
maer de lefte gaf het Paftoorlchap van Wul-
pen, Ramskappel,Ooft-duynkercken, en an-
dere : in welcke tijdt, gelijck gelooffelijck is,
defe kercken eetft gebouwt, oft van Kapellen
tot Parochy-kercken verandert en opgerecht
fijn. Men kan dieshalven hier uyt belpeuten
dat Nieu port, tot aen\'t jaer cId c Lxv,geen
Kerck ofc Capelle gehadt heeft: Want wy
fien dat in dit jaer de voornaemfte Capelle
van defe ftad door Milo nieu genoemt wort,
dat is, toen nieuwelijcks gefticht, en terftont
tot een Parochy-kerck verheven. Jae Nieu-
port behoefde tot aen die tijdt geen Kercken,
vermits defe vefting toen niets anders in fich
begreep, dan eenige hutjes van viftchers, aen
de welcke men lichtelijck de heylige dienft ,
en de dingen, die tot de Godts-dienft be-
hooren, uyt de Parochyen, die daer omtrent
waren , toe-dienen kon. Dit overtuyght van
valsheyt het gene, dat gemeenelijck gefeght
wort,te Weten, dat in die tijdt onfe Kerck be-
gin heeft genomen, toen de haven en vefting
van Lombarfyde een eynde nam.Want dewijl
defe geweften geen eynde hebben genomen,
dan by kooping van de Raedt en \'t volck van
Nieuport, gelijck Marchantius aenwijft, foo
is het niet waerfchijnelijck,dat een gemeente,
die macht genoegh had om foodanige plaet-
fen te kopen,geen Parochy-kerck gehad fou
hebben. Maer wy fullen terftont aenwijfen,
dat defe Kerck geen andere, dan d\'onfe, we-
fen kan. Het gemeen volck doolt oock gro-
velijck in dit gevoelen, en mift hier in alle
fchijn van waerheydt, als het acht dat men
hier uyt oorfaeck,van onfe Kerck te bouwen,
genomen heeft, te weten, dat de Kerck van
de heylige Laurentius al te kleyn was,om foo
wel d\'oude inwoonders te bevatten , als de
nieuwe ftedelingen, die uyt Lombarfyde naer
onfe nieuwe haven quamen , en met hun ge-
heele huys-gefinnen verhuyfden, om dat hun
haven door die van Nieuport , diefe ge-
kocht hadden, verwoeft en verdelght was»
Want men kan uyt defe verhuyfing der Lom-
barfyders eer het tegendeel bewijfen , te we-
ten,dat men hier uyt gelegentheyt genomen
heeft om de Kerck van S. Laurentius te bou-
wen , vermits die van de heylige Maria al tc
kleyn was 5 want defe is omtrent hondert en
dertigh jaren ouder, dan die van S. Laurens,
die omtrent in\'t jaer cId cc xcvi gebout
is, gelijck d\'open brieven, in dat jaer gege-
ven , aenwijfen, die haer oock nieu, en nieu-
welijcks in de Stadt Nieuport gebouwt,noe-
? O R

men. Wijders,het recht van Voorftant en Va^
troonfchap van defe Kerck, niet min dan van
d\'andere Parochy-kerck,is altijt by d\'Abt van
S. Nicolaes gebleven , gelijck oock d\'inftel-
ling der Capellanen,geeftelijcken,en bewaer-
ders en toefienders der beyde Kercken , met -
onderftellende aenbieding dèr Kerckelijc-
ke bedienaers, en School-meefters , en foo
voort. Dat meer is, defe Parochy-kerck van
S. Laurens heeft hier geen geheele hondert
jaeren geftaen 5 "want fy, in \'t jaer cI o c cC
Xi II van de Engelfchen door brant verdelgt,
wierdt federt nooit weêr opgebouwt, maet
van Philippus de Stoute in een Kafteel veran-
dert , die , om dit met een ander weldaet tc
vergelden , te we^h bracht, dat onfe Kerck
heerlijcker en treflelijcker gebouwt wiert, en
foo hoogh gemaeckt, gelijck fy iioch heden
gefien wert. Men vint in defe Kerck veel Ca- capefim.
pellen, van de machtige en rijcke Burgers
gebouwt, en foo ruym, dat fy met recht
Kercken genoemt mochten worden, foo fy
niet foo dicht aen een grooter Kerck gehecht
ftonden. En hoewel de miltdadigheydt en
gunft der Vorften veel hier toe gedaen heb-
ben , foo is nochtans defe Kerck voorname-
lijck op de gemeene koften van al t volck
foo heerhjck gebouwt, en tot foo groot eert
ruymte geworden, dat ick acht dat fy, in dit
deel, van geen Parochy-kerck in geheel Ne-
derlandt overtroffen kan Worden. En gelijck
fy de naem van Godts Moeder draeght, foó
wort daer in oock voornamelijck defe heyli-
ge Maeght door \'t Gebroederfchap van de
gewijde Rofekrans ge-eert. Hier is oock feer
vermaert de dienft aen de heylige Norbertus,
Aerts-Biffchop van Maeghdenburgh , onder
welcks aenbidding oock, in \'t jaer cId Id g
XXIV, een Gebroederfchap ingeftelt is, dat
van Paus Urbanus d\'achtfte beveftight, en
met veel geeftelijcke giften van hem verkiert
is. Maer onder de gene, die de grootfte milt-
dadigheydt aen defe Kerck betoont hebben ,
behoort met recht,als de voornaemfte, getelt
te Worden Philippus de Goede , Van heerlijc«
ke geheugenis, Hertogh van Borgonje , en
Graefvan Vlaeiiderenjen voornamelijck om
defe oorfaeck, om dat hy ("gelijck Gramajus
oock aenwijft) in\'tjaercbcccc xxxvi 11 be-
val , dat men alle dagen dc feven Canonica-
le uren fin gen fou, fchoon fijn bevel eerft in
tjaer clo cccc lxii uytgevoert wierdt,
te weten, onder de Bilfchop van Terrouaen,^
Henrick <van Lotherïngen 3 onder d\'Abt van
S.\'NicoXzcSitiAntonmvan derVonck-^m de Pa-
ftoor van ^knponyPaulus VVïjtsMen moet
nochtans weten,datin defe Kerck dagelijks de
Canonicale uren gefongen wierden federt het
jaer clo cc xci i , door de Religieufen oft
Geeftelijckei^ van S. Nicolaes te Veurne,doch

tdncv oyt hun éyge be^\'eging/en fonder ge- macht en toelating van de gemelde PrèlaêtJ \'
loont te worden , met betuygingeni van dat Hier trort oocic een jarelijckfche plechte-
men aen niemant ongelijck fou doeti, foo fy lijcke ommegang gehouden , te \\veten op de
nagelaten merden. Sy wierden oock voor fondagh.die naelt aen de vierdagh van S. Jaa
eenige jaren nagelaten,cn federt ly^eêr hervat, de Dooper voigt,en dit ter eeren van de hey-
iiyt oorfaeck van t bevel van Philippus de lige Maeght, Godts Moeder, welcks beelte-
Góede,gelijck ^y op \'t jacr c I d cccc lxi i nis, gelijck men feght, hier eertijdts door
aenge\\t^efen hebben. Karei de Stoute , foon wonderdaden vermaert heeft geweeft. De
en erfgenaem van de voorgeiioémde Hertog voornaemfte gewijde plaetfen ftjn defe : het
Philippus > mach met recht geen kleynder, Kloofter der Recolleaenpft Obfervanten,het
maer eer grooter weldoender van de Kerck welck hier eerft in \'t jaer cÏd It) c xi i ac-
te Nieup ort genoemt wor<äen, vermits hy bouwt is.Het Kloofter der bekeerde oft boet^
tor het fingen der feven voorgenoemde uren, vaerdige dochters van S. Francifcus, die eerft
foo groot een fchatting op yder ton harings Sufters van de burg genoemt wierden,en hun
en cabeljaus ftelde , dat, tot aen\'t jaer cId woning eerft in\'t jaercId cccc lxxxix ver-,
ï 3 L XXX, defe felve Kerck nooit minder dan kregen , in \'t welck fy van Walterus, Abt van
feftien oft feventien Priefters gevoed en on- S. Nicolaes, verworven , doch onder fekere
derhouden heeft j foo dat met recht de voor- \\^oorwaerden,dat fy een gewijde Kerck moch-
genoemde Hertogh voor de eerfte en voor- ten hebben , in een betamelijcke kas het al-
naemfte Stichter cn oprechter der Canoni- dierheylighfte Sacrament bewaren,een klock-
cale uren t achten is, tot erkentenis van het toren op-rechten, en daer in een kloek van
welck men oock jarelijcks een ftatelijke dienft hondert ponden oft minder hangen.De felve
aen fijn fiel be wij ft. Maer vermits door defe Sufters verbonden fich, in\'tjaer cId Id c
lefte oorlogen in Nederland hier de viftchery xxx, tot cen naeuwer beftuyting, naer d\'in-
geheel verdwenen en ondergegaen is,foo heeft ftelling van \'t Concilie van Tremen,en namen
de Kerck van Nieuport tegen woordelijk geen een kleding en leven aen,dat warelijk aenboet«
andere Priefters,dan de Paftoor,en fijn drieCa- vaerdigen paft. Sy fijn echter,volgens de ver^
pellanen. De feven Canonicale uren Worden bintenis van hun ftichting en oprechting,ver-
echter noch dagelijcks gefongen 5 en men phcht buyten hun Kloofter feven Nonnen te
doet noch\'s morgens de lage en hooge Miffe, voeden en onderhouden, die in tijdt van peft
en \'s avonts het lof van onTè Lieve Vrou. de krancken bedienen. D\'Engelfche Carthu-
Wijders , dewijl het Paftoorfchap van fianen (de Moniken van \'t felve volck uytge^
Nieuport federt cccc lxx jaren, met toe- foildert, van de welcke wy hier nae fpreken
ftemming der Biftchoppen van Terrouaen, fullen ) fijn de lefte van allen in de ftadt ge-
met het Kloofter Van S. Nicolaes te Veurne komen , om te woonen, en begonnen daer
vereenight heeft geWeeft, foo is dat oock tot naer Brunoos inftelhng^hun Carthufers Kloo-
aen defe dagh , fonder af-gebroken te fijn , fter te ftichten,in \\ jaer cIdIo c xx. Seker,
door de religieüfe Canonicken van dit felve fy fijn mannen , die door d oprechtigheydt
Kloofter bedient. D\'Abt van S. Nicolaes van hon leven, en door de heyligheydt van
heeft dieshalven alleen (gelijck wy te voren hun handel, in hooge achting fijn gekomen,
aengewefen hébben) al \'t recht van Patroon- Dit Carthufers-kloofter , dat het huys van
fchap eii befcherming, en fchickt tot het Pa- Jefus van Bethlehem genoemt wort, en eerft
ftoorfchap iemant van fijn Rehgieufen, by de by Scheina in Engelandt heeft ge weeft,is niet
welck hy, naer fijn beheven, drie Capella- foo feer een Carthufers-kloofter, als wel een
nen van de felve Ordening tot mede-hulpers herberg en hutte der gebannenEngelfchen,die
by-voeght, die echter eerft van den Biffchop nu hier,en dan daer gevoert Wort,in de welc^
beveftight worden, om de biecht tc hooren. kedefegoedevaders,van\'tbegin van hun ver-
Voorts, de voorgenoemde Abt heeft vermo- huyfing en pelgrimagie,een gunftige rijt ver-

ten van alle giften t ontfangen , en d mftel- wachten, in de welck het Godt believenfal>
_ng van al d ampten en dienften van \'t Choor^ door een gewenfchte vrede eii vryheydt van
Want niemant magh de Choor-klederen dra- confcientie in dk Koninckrijck, hen weêr in
gen, de winft en vergelding der Canonicale hun voorgaende ftaet te ftellenjoft tot d\'eeu-
uren ontfangen, oft \'t ampt van Schoolmee- wige ruft,daer fy naer verlangen, te geraken,
fter in de ftadt bedienen, die niet eerft aen de Sy Weken uyt hun land,toen de Hertogh vart
felve Abt voorgedrao;en, en van hem beve- Feria, Gcfant des Konings van Spanjen , naé
ftight is. Dat meere is, de voorgenoemde de doot yan de Godtvruchtighfte Koningin
Abt heeft oock defe uytftekentheyt, dat nie- Marianen onder de heerfchappy van Elifabeth,
mant hier een Kerck magh bouwen, kloek- weêr iti Nederlandt keerde 5 en fy, op fijn
toren op-rechten , oft het heyhge Sacrament beloften vertrouwende, fijn hem gevolght,
in de Kerck oft Capelle toe-dienen, fonder quamen aen \'t vafte landt, en wierden eerft:

tt Brugge by de Carthufers vrielldelijck ont-
fangen. Sy waeren dieshalven gedwongen
eerll: uyt het eylandt,naer \'t vafte land, federt
uyt Viaenderen naer Leuven , van daer naer
Antwerpen, eri eyndelijck naer Mechelen te
vluehten , daer fy hun wooning hielden, tot
aen \'t jaer clo c xxvi ^ cn rot dat fy ,
door de hoop van een beter aengelockt, hun
woon-plaets weêr naer Nieuport in Vlaende-
ren voerden , en na dat fy hun huys-raet ge-
packt hadden, hun huys, dat fy verlaten had-
den, weêr innamen. •

Na defe Carchufianen wiert, in\'t jaer cId
I 3 c xxxvii , tc Nieuport toe-gelaten en
aengenomen, een vergadering en Kloofter
der Nonnen van de derde Ordening van
S. Francifcus , eo van de felve natie , die in
een eng en befloten Kloofter leven. Sy ver-
kregen in het felve jaer vryheydt en voor-
rechten , doch binnen fèkere voor-waerden
bepaelt, en wierden beveftight, beneffens de
Raedt van Nieuport, door Cornelim Janfe-
nïuSy tóen Bilfchop van de Kerck t Yperen ,
en door ^aulm de Gomiecourt,AbtY2Ln. S. Ni-
colaes , die beyde befondere macht-brieven
hier toe gaven.\'t Meefte deel deferNonnen fijn
dochters der Edelen en voornaemfte mannen
van Engelant, die,\'t welck wonderlijck is;by-
na alle,hoewel \'t getal veertigh groot is, in de
Mufijck,en in t Ipelen op fnaren ervaren fijn.

Ick fal \'t verhael der ellenden en neerla-
gen,die \'t ongeluck op de hals der Nieupoor-
ters gehaelt heeft, van niet hooger op-halen,
dan van de tijdt van Philippus Auguftus, die
door t beleydt van Robert van Atrecht de
ftadt, door de qualen en ellenden der gebu-
ren verfchrickt,in t jaer cId cc x cv ii, in-
genomen heeft : maer fy geraeckte federt by
voörwaerden van vrede weer in de handen
der Vlamingen. Defe verovering en heer-
fchappy der Franfchen was niet foo droevig
en beweenelijck voor hen , als, nae verloop
van byna hondert jaren, dc heerfchappy der
Engelfchen, die tot byftant der weer-fpanni-
ge Gentenaers gekomen waren. Want defe
weerfpannigen, op de byftant der Engelfche
fteunende, baden, om hun bloet-dorft te ver-
faden , fich in \'t bloedt defer goede Onderfa-
ten, die hun hefde en getrouwheyt aen hun
Vorft betuyght hadden ; en fy, defe ftadt ge-
wonnen hebbende, verdelghden haer met
vuur en ftael, jae foodanigh, dat\'er geen ge-
wijde oft ongewijde gebouwen overbleven ,
behalven de fteene toren van \'t kafteel, die
aen de nakomelingen getuygen fou, dat defe
ftadt daer geweeft had. Dit ongeval gebeur-
de in tjaer cId ccc lxxxi ii. Maer de-
fe ftadt, nae foo fware wonden het hooft
fchoonder veer opfteeckende , verkreegh
groote lof van haer dapperheydt en getrou-

heyt, in\'t)aeï clo cccc lxXXvx i i,iri Alt-
guftus,toen fy \'t beleg van Philippus van Crc-
veceur,en van de Graef van Vendofme,dié de
Stadt met achtien duyfent ge^jf/apende man-
nen belegert hadden , kloeckmoedelijck uyt«
wachte, en drie fwaere ftormeil af-ïlo\'egh ,
in de welcke de vrouwen felve, gewapent
fijnde , kloecke tegenftant deden , en liever
edelmoedelijck hun bloet op de wallen wil-
den ftorten , eii iii de Itrijt fterven , dan fich
ffaeuhertelijck op de playmen taten dooden,
en al \'t koftelijcke en gewijde,dat fy hadden,
laten rooven. Maer fy , in defe ie fte eeuw in
d\'algemeene fchipbreuck der Nederlanden
b€draeyt,wierden,in \'tjaer do Id lxxxi ï
op de twee-en-twintigfte van Auguftus, door
Alexander, Prins van Panna , weer met hun
Koning verfoent. Sy wiert oock geluckelijck
van \'t belegh ontflagen , toen fy veertien da-
gen lang van de Hollanders belegert had ge-
weeft, te weten in \'t jaer clo Id c , nae de
gedenckwaerdige veltflagh voor Nieuport.

Maer ick fal defe elenden en neerlagen ver-
laten , en tot de geleerde mannen , die defe
Stadt voortgebracht heeft, komen. Onder
dcfen , die door hun fchriften en geleertheyt
vermaert geweeft hebben , blinckt heerlijck
uyt ludocm Clychtov^m. Erafmus, aen Ludo-
vicus , Bilfchop van Doornick, fchrijvende,
noemt hem een feer vruchtbare fonteyn van
alle befte en goede dingen,en heeft verklarin-
gen over fijn fchriften, en een aenhangfel aen
fijn wercken gemaekt.Luther ftek hem ondet
d\'eerfte Antagoniften oft Tegen-fchrijvers,
en een befchermer van het ware geloof, tegen
fijn onderwijs. Hy fchreef vele dingen,die de
Godt-geleertheydt en Philofophie aengaen.

Petrm, Prelaet van Wynoxbergen , was
oock een fpruyt van defe ftadt 5 de verfchey-
denheyt fijner deughden kan men fien in de
tafel en t gevolg der Abten van dit Kloofter.

lomnes Sardjus was Latijnfche School mee-
fterte Leyden in Holland,toen\'tnoch Gatho-
lijck was. Hy fchreef d\'eerfte onderwijfingen
van de Létter-konft,en een middel en onder-
wijs van de Griekfche en Latijnfche Syntaxis,
t\'Antwerpen gedruckt,in \'t jaer clo Id lxv.

lacobus Marchamms, van Veurne gefpro-
ten , is te Nieuport geboren , daer fijn vader
bet Baljuwfchap bedient heeft. Hy was een
Rechts-gelecrde , Hiftory-fchrijver en Poëet.
Hy heeft, beneven andere dingen, een treffe-
lijke Hiftorie van Vlaenderen gefchreven,daer
in hy van d\'oorfprong,fteden,Staten,en de da-
den der Vorften, burgers en krijghsheden
handelt.

lohannes wan Nieuport , een treffelijck
Predicker van d\'Ordening der Minderbroe-
ders , yort van Gramajus in de befchrijvinfr

te gaen, en geen groo-
te regifters en boecken
te deurJ(becken,om de
naem van delè ftadt te
vinden. Een macht-
brief van\'t kloofter van
Dune, met een ander
van Yperen y in \'tjaer
nae Chriftus menifch-
wording cb c xxvi 11 gegeven, noemt defe ve-
fting Dicafmuda, die van de nakomelingen, tot
aen \'tjaer c I d ccc, Dicimuda, en nu, fonder iets
van de kracht der letteren te veranderen, maer
alleenlijck met verkorting van eenfilb , Dïxmu-
de genoemt word ; welcke naem te Jfamen gelet
is uyt Dix y dat is, om datle veel dij eken heeft,
die by malkander als een fijn, en uyt Mude, het
welck fbo veel bediet als een uytftekende heu-
vel aen oft in het water : fèker, een oorfpronc-
kelijcke naem, die fbo wel op d\'oude als nieuwe
gelegenheydt en ftaet van de ftadt paft. Want
eer Nieupoort in wefèn was, fwol de zee in haer
poelen en moeraffchen fbodanigh, dat de graft
van de beekïfare, die haer muren befpoelt, fbo
hoogh wies^ dat fy bequaem tot de fèheepvaert
was. Sy heeft echter nu oock geen gebreck van
water ; want fy fwelt dickwijls hoogh op door
d\'inftrooming van de rivierkens Sarre, Ypere
en Loa , die fich in haer graft ontlaften. Dit is
d\'oorfaeck dat eenige vlecken noch heden de
zee-namen , van fchelpen, fèhepen en zeylen
herkomftigh , behouden hebben. Hier uyt
komt dat men in d\'oude gefèhriften geheui^enis
van de fluys op ftrant vindt, \'t welck een werck
van fteen was , tot ontlafting en bevrijding der
fchepen, met een werck van hout,om aen te ha-
len,\'t welk van eenige geacht wort de naem van
kraen oftdraey-rat gevoert te hebben. Dieshal-
ven geeft defè bequaem heydt eer aen defè ve-
fting,fbo dat eertijts haer achting hoog genoeg
heeft geweeft , om haer met een kafteel te ver-
ftercken , een Cafteleyn aen haer te geven , en
met befètting te verfbrgen. Ick wil echter niet
dat iemant meenen fbu,dat ik d\'outheyt wil op-
fpeuren, en aen dit tegenwoordige kafteel, dat
TheodoricusvanBeverenbegonnenheeft , de
jaren der Hamadryaden toe-eygenen j dewijl
ick alleenlijck voorgenomen heb te bewijfèn,
dat d\'eerfte Graven van Vlaenderen eenigh ka-
Cafïeiejn. ^^j-^pt der Cafteleyns gefpro-

ten is) tot verfèkering der gener, die defe ftrant
bewoonden, opgerecht en gebout hebben, niet
ter plaets , daer heden \'t nieuwe kafteel ftaet,
maer elders buyten de muren, welcke plaets nu
geheel geflecht is, fonder iets, dan de bedor-
ven naem, overbehouden te hebben.

De Schrijvers, hier voren van my geprefèn,
Defiadt noemden defè vefting alleenlijck de hoeve oft
Tf"\' ^^^ Dicafmude. Ick bevind dat fy in de tijt

gea ej o- ^^^ Graef Guido met een wal en met muren om-
ringt, en met poorten verciert is, fonder echter
genoechfaem verfterckt te fijn : het eerfte uyt
de vryheydt en ontlafting van fchatten , door
Vlaenderen.

Theodoricus Cafteleyn, in\'tjaer cb cc lxx, aen
de Nieupoorters gegeven , daer gewach van de
graften gemaeckt word en het lefte uyt d\'oor-
bgen van Karei, Koning van Vranckrijck, in \'t
jaer cb cc xcix. Want defe Koning, fiende dat
fy machteloos was om fijn leger tegen te ftaen,
veroverde haer, en verfterckte de wal groote-
lijcks, gelijckde Schrijver van fijn leven ge-
tuyght. Men befpeurt hier uyt dat fy , fomwij-
len in brant gefteken, echter noch ftercker is
geworden, en, omtrent in \'tjaer cb ccc met een enmet een
fteene muer omringt, beftandigh heeft geweeft
om, in\'t jaer cb ccc lxxx, \'t belegh der Gente-
naers uyt te ftaen. De menighte der inwoonders,
door de voorrechten en handveftenaengelockt,
wies dagelijcks aen , gelijck gemeenelijck ge-
beurt. Men befloöt dieshalven de ftadt te ver-
grooten, en de muren uyt te fètten. Men beval,
door de macht en achtbaerlieydt van Hertogh
lohannes , in\'t jaer cb cccc xi , d\'uytvoering
hier af aen de Cafteleyn Theodoricus van Be-
veren^ en men fiet noch aen d\'ooft en zuyd-fij-
de de puyn-hoopen der muren,die toen begon-
nen , en federt, nae verloop van omtrent een
eeuw, dat is na de brant, in \'t jaer cb b xii i ,
nedergeworpen wierden^ in welcke tijt de ftadt,
na haer verlies, weêr binnen d\'oude palen be-
floten is, daer in fyoock blijft, fchoon fy dage-
lijcks , door de cierlijckheyt van haer huyfèn,
en door fb wel d\'inwendige als uytwendige ver-
ciering, een fchoonder geftalte krijght. Boven
al is aengenaem en luftigh om t\'aenfèhouwen
een fèkere lange rijgh van boomen , met de
welcke fy fèdert fèven jaren de voet van de mu-
ren,fteyi afgaende,van buyten rondom de ftadt,
als een lange boomgaert, in een fchoone orde-
ning,beplant hebben; \'t wekk vermakelijck om
te fien is. WijderSyUien ßct met grootvermaeck
oock een marckt, die fy binnen de muren ge-
maeckthebben, feer groot en breet, met vijf
rijgen van fteene pijlers, bequaem om het vee
aen te binden. Defè marckt is voor de beroer-
ten gemaecktj gelijck oock het Stadt-huys, op
\'t midden van de groote marckt, met bequame
winckels omringt, in\'tjaer cId Id l.

Dewijl ick de bequaemheden van defè ftadt
vertoont heb, fbo fal ick oock onbefchroomde-
lijck haer ongelegenheden, die groot en veel-
voudigh fijn geweeft, verhalen; te meer, dewijl
\'t herdencken der qualen aengenaem is, en de-
wijl men \'t heerlijck acht het gemoed, dat fich
fèlf machtigh is , boven de woleken van tegen- ^^^^^^^
fpoet te verheffen. Ick fal van haer overgeving,
in \'t jaer cb cc xcvi i, beginnen, toen Dicafinu-
da in de handen der Franfchen quam , met min
verlies, om dat fy ongewapent was,maer echter
met verlies , vermits de noot de ftedelingen
dwong hun leven en middelen aen de baldadig-
heyt der krijghslieden,en fich fèlven aen \'t mee-
dogen van de vyant te bevelen. Sy leed echter,
in \'t jaer cb ccc xxxi ii, de zp September, een
grooter verlies, vermits fy door een brant, by
geval ontftaen, in \'t geheel, foo wijt als fy fich
ftreckte, afgebrant wierd, fonder dat \'er eenigh

	liliVn-l.\'
\'""•\'■\'.^WuMn -
	1 \\\'u V " • • .1 V ■
	ni ..VMWM!
	M \\ > »1

/Kjn",,
	O imuii/\'
...............

\'ü\'ip;,,,.,,,	......

gewijdt oft ongewijdt gebouw overbleef, \'tïs ^n jaerlijcks twee laermarckten, d\'een op dings-
wonder , dat men feght dat defè fladt vergaen dagh voor Magdalenaes dagh,en d\'ander op een
fou fijn 5 fbo fy niet vergaen was , en dat defe andere dagh y beyde door Keyfer Karei beve-
brandt haer tot een fchoonder flaet, dan te vo- flight. Defè ftadt geeft haer naem aen dc befte
ren, verheven heeft. Want fy kreegh federt de- hut ter, namelijck om dat fy herwaerts gevoert,
iè elende een heerlijcker glans, en was fterck van en daer gewogen word, fchoon fy in \'t land van
mannen cn krachten, toen fy, in \'t jaer cb cccc Veurne , oft van \'t Vrye gemaeckt is. Dit ver-
Lxxx van de weêrfpannigen belegert,door Graef oorfaeckt dat men defe ftadt uyt boertery by de
Lodewijck van \'t gevaer verloft wierd. Sy ont- nieren gelijckt, die, hoewel in \'t vet bedolven
quam oock, in \'t jaer cb cccc lxxxix, \'t fwaert, leggende, echter van felf mager fijn. Want de-
dat van de Bruggelingen tegen haer gewet was. fe ftadt, geen heerfchappy buy ten,en geen dor-
Maer geluckigh fou fy geweeft hebben , fbo fy pen onder fich hebbende , ontfangt echter de
geleert had de brandt van de volgende eeuw te rijckdommen van\'t omleggende landt in de
fchuwen. Want in \'t jaer c Id I o vi i op de fe- fchoot van haer marckt. De wevers maken het
ventiende April, is defè ftadt weder door \'t vyer grootfte getal onder \'t volck uyt. Sy waren het
geheel verdelght, met het ftadthuys, en met de hooft van defe aenhang, door de welcke Lode-
halle; in voegen dat \'er meer dan 300 huyfen tot wijck van Crefty, van d\'adel derwaerts geroe-
afch geraeckten, met fbo groot verlies en fcha- pen, in de handen der Bruggelingen geraeckt
de van de gemeente, dat fy voor geen grooter fbu fijn, foo hy, door \'t opbreken van de poor-
behoefde fevreeft te fijn. Sy wierd oock in defè ten, niet ter vlucht weghgeraeckt was. Daer fijn
iefte tij den van d\'inlandlèhe oorlogh , in\'tjaer oock veel brouwers , tot welcks voorftanten
M d lxxxi 11,door de Franfèhen uytgeplondert, winft dè Vorft verboden heeft binnen de 500
en in \'t fèlve jaer van de Prins van Parma ge- voeten van de ftadt bier te brouwen, oft te ver-
wonnen, en weder aen haer Vorft gelevert. Ick koopen, gelij k fiilks blijckt by de handveft,door
bevind niet dat fy federt defè tijt ( behalven dat verfèheyde vonniffen van de Raet, tegen de
de blixem federt weynigh jaren groote fchade Veurners en die van\'t Vrye beveftight. Ick fal
aen de toren gedaen heeft) van Vulcanus oft dan befluyten met het verhalen der namen van ysYmaerdc
Mars eenige elenden,die gedenckwaerdigh fijn, drie vermaerde mannen , die hun geboorte aen mannek,
geledenheeft,\'t en waer men\'t lang verblijf der de ftadt Dixmude verplicht fijn : namelijck
krijgs-befètting onder d\'elenden wilde tellen. lohannis , Abt van Waeften , in\'tjaer cÏd cc
Dewijl de Graef van Vlaenderen, by recht lxxx ^ FrancifcusC^efar, vermaert Godgeleerde tc
van wettige heerfèhappy, veel rechten en voor- Parijs, in \'t jaer cb cc xc j en Petrus yan Dlxmu-
deelen in defè ftadt heeft,fbo ftelt hy, om die te de, een treffelijck Dichter in fijn moederlijckc
bewaren,en te bevorderen,een Voorfpraeck,en tael, in\'t jaer cIdIdxxv.
Gemachtighden, om de rekeningen te hooren , Defe ftadt heeft twee Paftoren , (fy heb-
fonder fich verder in de faken van de Gemeente, ben \'er by outs , oft miffchien onlangs geweeft,
. oft van de Raet te bemoeyen. Want gelijck de maer in\'t jaer cId Id c xxxiv was\'er niet meer
Cafteleyn voor altijt de Baljuw , en de Schout dan een)die tot helpers van de goddelijke dienft
(die, overfte van de gemeene gevangenis ftjnde, tien Capellanen hebben,die alle onder een ftaen.
oock \'t ampt van Regifter-meefter bedient)ver- Daer heeft noyt meer dan een mannen kloo- ^loopm,
kieft, fbo verkieft hy jaerlijcks de Raet, die uyt fter van Alexianen in de ftadt geweeft, \'t welck
dertien Schepenen, en twee Burgermeefters be- al over 200 jaren door de Schepenen opgerecht
ftaet, by de welcke men Raetsheeren voeght, is. Ick weet wel dat fy allang te voren, maer op
die byna gelijck getal als de Schepenen uytbren- een andere plaets, in defè ftadt geherberght fijn
gen. Maer gelijck men leeft dat Lodewijck van geweeft, doch van malkander afgefèheyden, en
Nevers d\'eerfte was, die de Voorftiraeck ftelde, dat fy erven en gronden in \'t jaer c Id ccc Vu i
foo bevint men oock dat Guido, foo wel als Lo- gekoft hebben. De Francifcaners,die wy gemee-
dewijck Graef van Vlaenderen, de geftalte van nelijck Obfèrvanten noemen, lijn federt in hun
de jaerlij ckfche Raet beveftight heeft, \'t Gene, plaets geftelt. Sy quamen derwaerts uyt de voor-
dat de macht en achtbaerheydt van defè ftadt ftadt, daer fy door Margareta, gemalin van lo-
noch vermeerdert, is dat men geen faken van \'t hannes de Perceval, Vrou van Dixmude , in \'t
hooge recht mach verhandelen, dat is, dat men j aer cb cccc xL ingefet waren. De gene,die meer
niemant tot lijf-ftraf mach verwijfèn , fbo defè befcheyt van d\'andere kloofters en plaetfèn be-
daer niet tegenwoordigh, oft ten minfte by ont- geert, lees Sanderus, die, gelijck ick geloof, de
boden is : dat fbo wel de Duynkerckers , als de nieusgierige lefèr vernoegen fal.
Grevelingers , by middel van hooger beroep, Onder de mannen, die door hun geleertheyt Gek&fde
hun toevlucht tot fijn vonnis nemen , \'t we fck vermaert geweeft hebben, worden getelt, Vran- mmhem
van foo groot gewicht is,dat \'er in de Provincia- cifcus Baudimontius, Poèet van Dixmude, die ee-
le Raet geen ander vonnis, dan uyt de fèlve han- nige Treur-gedichten gemaeckt heeft, welcke
delingen, gevelt wort,gelijck fulcks de handveft by de werken van lac. Sluperius ingevoegt fij n.
van \'t jaer cb b xlv i i i getuygt. Men fiet in de Francifcus C^far van Dixmude word door Meyer
kamer van de Raet een beelt van Maria, dat, in en Marchantius gedacht. Sy fèggen beyde dat
defe lefte beroerten van een Duytfèhe krijghs- hy, omtrent in\'tjaer onfès Heeren cbccxci 11,
knecht gefteken,eenige druppelen bloets fèheen een vermaert Godsgeleerde te Parijs was.
uyt tegeven,van\'twelkmen noch de wonde fiet. Nicolaes Boidius, van de regel der Obfèrvan-
Defe ftadt heeft noch ieder weeck, op maen- tie van S, Francifcus ordre, was Gardiaen van \'t
dagh,een vermaerde marckt van butter en kaes, kloofter te Dixmude.

REVELiNGENis naer -om dat hy de water-grafi haddedoèn graven,
de weftfijde de leftè Voorts, d\'Abt van S. Bertin hadt eertijdts het
der vafte fteden van gebiedt oVer de geheele Parochie. Hier is oock
Vlaenderen ; en, naer voor weynigh jaren, te weten in \'tjaer m dc xx^
Artois, op de grenfen een Vroiiwen-kloofter van Engelfche maegh-
van Vranckrijck ge- den, van S. Francifcus ftrenger ordening , de
fticht: fy heeft altijdt naem van de heylige Clara voerende^ begon-
in hooge achting by nen , doch foodanigh, dat het geen belafting
haer Meefters geweeft, voor de ftadt is, Sy kochten ten dêel de gront,
die haer foodanigh ge- en ontfingen ten deel haer tot een gefchenck
maeckt hebben, dat fy beftandigh is om aen de van de Gouverneur Philippus de GuernouvaJ.
vyandt van dit landtfchap het hooft te bieden. Sy waren eertijdts onder de toeficht en beftie-
Dit was het gene,\'t welck Theodoricus van Elfas ring der Recolleden, en leVen hier onder de
bewoogh om haer ftedelingen aen te manen tot macht des Biffchops van S. Omer, en fijn door
haer te verftercken, èn haer uyt de windfels, oft hun uytfteeckende tucht , en Godtvruchtige
leer uytdejongelingfchap, daer in fy toen was, deuchden vermaert. Het Gafthuys, daereeni-
onder dé naem van een nieuwe ftadt, te trecken, ge van \'t vrouwélijck gedacht de reyfènde lie».
en haer het mannelijck kleet aen té doen , mêt den bedienén, is fèer oudt, en men leeft dat
gelijcké vryheden én voor-rèchtén, als d\'ande- Adam, Biffchop der Terrouaners, die in \'tjaer
re fteden hebben , aen haer te geven, om met clocc xif leefde, d\'Autaer-kerck gewij d heeft,
meer kracht en wackerheyt \'t gewelt der Engel.- De Heer de la Motte heeft dit Gaft-huys in de
Ichen tegen te ftaen, tegen de Franfchen een voorgaende eeuw op een wonderlijcke wijfe
ftale muur te fijn, èn voor gehéél Vlaenderen vergroot, tot behoef der fiecke krijghs-lieden,
een onwinbaer kafteel en fterckte te wefèn. en voornamelijck voor de gene, die gewondt
^aer hoewel defè plaets in\'tjaer cIdc Lxhaer fijn. Het kerck-hofvan de Parochie-kerck be-
vryheydt van de Graef verkreegh, foo waren hoort aen dit gaft-huy^, en öntfangt dieshalven
alreê meer dan hondert jaren verloopen, dat d\'inkomften en \'t recht der graven, en dit by
de ftadt begonnen was met een wal omringt te gift en toeftemming van de Gravin van Vendof^
worden, uyt oorfaeck van een vaert en haven, me, in \'t jaer cl d c ccc xcix : gelijck oock het
die de Graef een lange wegh hadt doen graven, vaergelt van de gene, die, naer Vranckrijck va-
en die wel eng, maer echter veyligh was. Doch rende, daer voorby geVoert worden. Het huys
fy, na de brant, voor meer dan drie hondert ja- der Lazerigen, en een kapel, op ftrant ftaende,
ren van d\'Engelfchen aengefteken, weêr adem fijn oock aenmerckens-waerdigh. Ick heb, fègt
Icheppénde, beftoot, om fich voortaen beter te Gramajus, niets anders, dat geacht is, in defè
verweeren, haer bolwerck met palen, en eynde- plaets gevonden. Defè ftadt heeft buyten haer
lijck met muren en fteen. Keyfer Karei de vijf- veften byna geen gebiedt maer het weynigh
de verfterckte haer met een fterck kafteel, en lant, daer buyten gelegen, is echter fèer dien-
omringde haer van alle fijden met rondeelen, ftigh door d\'aenfpoeling Van de vloet d\'Aa, die
en maeckte dat fy toen de naem van een ftercke in de groote zee vloeyt. De naem van Greve-»
ftadt beeon te krijgen. Hy ftelde oock een lingen heeft grootelijcks toegenomen, en is in
Gouverneur daer over, en befètte haer met een hooge achting gekomen door de velt-flagh, in
ftercke befetting van krijghs-lieden. Daer fiet \'tjaer clo lo lviii, op de landen daer ront-
ghy \'t gene, dat de ftaet en kracht des lichaems om, acn de ftuys van Galis gelevert, daer de Ie-»
aengaet. Maer wat de fiel betreft, onder de gers derFranfchen en Bourgoignons met foo
welcke wy haer Overigheyt verftaen, die ware- groote dapperheyt om d\'oppermacht ftreden,
lijck de fiel van alle politijcke lichamen is, die dat de Franfchen,onder \'t be eyt van Thermes,
uyt de fteden beftaen, ick kan niet anders hier Maerfchalck van Vranckrijck,onder\'t juck van
af fèggen, dan dat fy, gelijck d\'andere fteden, de verwinner, Lamorael, Graef van Egmont,
tot haer inftellers hadt de Graven Guido, en en onder \'t geluck van Philippus de tweede,Ca-
Lodewijck van Nevers, die de geftalte daer af tholijcke Koning, moeften buygen: in voegen
opgerecht hebben. Hertogh Philippus de Goe- dat Thermes, van al fijn reys-tuygh en gefchut
de gaf hen de vryheydt van de weeck-en laer- berooft,in handen van de voorgenoemde Graef
marckten, die van Keyfer Karei de vijfde be- viel. In defè ftrijt muntte voornamelijck uye
veftight wierden. ^^ dapperheydt vaU Pontus Lalain, Heer van

Den tol der lakenen, die uyt Engelandt en Buguicourt.
Calis gevoert worden , is hier geftelt, om haer Wat de riviere aengaet, die Wy gemeenelijck Z). rn^^^
aderen te vullen, en haer fenuwen te verfterc- d\'Aa noemen,\'t en waer men die liever met Lie-
ken, welcke oock middel en oorfaken tot de bardus Alpha, oft met andere Romera wilde
marckt geven. S. Willebrordus is haer goede noemen, hy neemt fijn oorfprong in\'t gebiedt
geley-geeft, en was eertijdts de Peter, niet al- van Atrecht , niet verre van de grenfen van
leenlijck van de Kerck, maer van de geheele \'t Graeffchap van Bolonje, by het dorp Vafur-
ftadt. Men mach hem de Patroon, en Befcher- dal, omtrent feven mijlen van de kerck van
met van Grevelingen noemen, uyt oorfaeck dat S. Omer* Hy ontfangt daer na in fijn boefèrft
hy defe naem verkregen heeft van de Graef, drie kleyne beeckjes,van de welcke d\'een Renty
Vlaenderen, üj V befpoelt.

befpoelt, en, veel trefFelijcke dorpen, en on- gevolght wierdt. Na defè quam Valentin de par
der anderen Valckenbergli, gegroet hebbende, Dieu, Heer de la Motte, een dapper krijghsmanj
neemt fijn loop deur S, Omar, welcke ftadt hy en na hem met gelijcke voortrefFelijckheyt Phi-
in twee deelen fnij dt en deelt fich, eer hy daer lippe de GuernouValyBaron van Ekelsbeke,en federt
uy tgaet, oock in twee deelen,en neemt ftjn loop de foon van defè Philippus, Hubert de Guernouyaly
naer het dorp Econi, twee mijlen van S. Omar, ook Baron van Ekelsbeke. Na defe Hubert heeft
daer hy fijn armen weêr te famen voeght. Maer hier gebiedt gehadt Philippm Triefi, Ridder van
defe vloet,weêr een kleyn eylant gemaeckt heb- S. lacobs ordening, opperfte Schout van Cort-
bende, ontfangt acn d\'Abdy van Rumingen de rijck, een man, die door getrouheyt en ge-
beeck Colme, dié voorby Brouckburgh vloeyt, hoorfaemheydt tot de Koning vermaert is. Op
en dan ten derde mael, en de grootfte fcheyding Philippus is gevolght Don Petrus de Leon, op Pé-
makende , is door fijn verdeeling oorfaeck van »s Perdinandm deSolis, onder wêlcks bèleyt fy,
een eylant, dat vijf dorpen in ftch bevat. Defè in\'tjaer cId lo c xLiv, van de Franfchen bele-
arm , die, federt de lefte fèheyding de flincke gert, en, na dappere tegenftant, op de ip van
fijde kieft, neemt ten deel haer loop naer Calis, lulius, in handen des Konings van Vranckrijck,
en ontfangt onder weegh verfcheyde beecken, Lodewijck de veertiende , quam. In de Paro^ B^seltydc&
ftroomen, en graften, envervoeght ftch ten chie-kerck wordt de beeltenis van de heylige
deel met d\'oude Ha, na dat fy by Grevelingen Maeght Maria, met groote eerbiedighéydt der jZenT
een nieuw eylandt gemaeckt heeft. D\'andere geloovigenjge-eert. Dit beek is,gelijck men va-
arm van defe fcheuring en fcheyding,daer af wy ftelijck gelooft, van \'t hout van een boom, die
gefproken hebben, de rechte fijde kiefènde, be- door wonderdaden vermaert was, gemaeckt.
houdt de naem van Ha, tot aen de groote zee. Men heeft dieshalven van defè fèlve boom op
en by Grevelingen de ftroomende beeck Colme vele plaetfen beelden gemaeckt, en in de kerc-
ontfangen hebbende, gelijck wy gefèghtheb- ken geftelt j en de Goddelijcke goetheydt be-
ben, maeckt een vierde eylant, en ftort fich toont verfèhéyde weldaden aen de gene, die,
eyndelijck te Grevelingen deur een breedé ha- Catholijck gefint fijnde, fich tot dele beelden
ven en deurgang in dc zee : \'t welck veroor- keeren, en de Goddelijcke Moeder om byftant
faecktdat de reê daer niet goet is , en dat de aenbidden. De kerck plagh eerft drie Priefters
groote gelade fchepen in \'t in- en uyt-fèylen t\'onderhouden, maer fy voedt nu acht.
dickwils groot gevaer fouden loopen, om dat de Onder de Grevelingers, die door hun fchrif- Geleerde
golven in de mont van de haven hol gaen,indien ten vermaert fijn, hebben in defè eeuw geweeft
defe vloet niet door d\'aenftuwing van\'t water der lohannes Macarim ^ gemeenéilck l\'Heureux ge-
^ee-vloet opfwol, en foo de wint, naer vereyfch noemt. Canoniek van Arien in Artois, een uy t-
uyt de zee oft uyt het lant blafènde , hier geen ftekendt man in de kennis van de Griekfche en
hulp aen boodt j \'t welck d\'aert en eygenfchap Latijnfche tael. Hy verfleet geheele twintigh
van\'t grootfte deel der havenen van Nederlant jaren in de ftadt, die deKoningin des aerdbo-
is, die om defè oorfaeck TyhaDens genoemt wor- dems genoemt magh worden, en was gedurigh
den. Het geheel begrijp van \'t lant, \'t welck de befich in d\'oude gefèhriften t\'onderfoecken, en
vloet d\'Aa deurloopt, van fijn begin af, tot aen de Biblioteken te deurfnufielen. Hy bracht veel
de groote zee, beflaet niet meer dan vijftien dingen uyt de Griekfche in Latijnfche tael. Hy
Brabantfche mijlen,en veroorfaeckt in foo kleyn wilde echter niet toelaten, dat \'er iets by fijn le-
een begrijp groote nuttigheydt en dienft aen ven van\'t fijne in\'t licht, en voor d\'oogen der
d\'inwoonders. Maer men heeft voor weynigh geleerden fou komen; foo groot was fijn fèdig-
jaren, door \'t bevel van Philippus de vierde, een heyt, die aen alle goedén en geletterden laftigh
nieuwe graft beginnen te graven , die recht van was. Hy ftorf in \'t jaer cId Id c iv, en be-
de ftadt naer de zee gaet. Men heeft oock, tot fprack al fijn boecken en gefèhriften aen de Bi-
befcherming van defè nieuwe haven, op d\'oever blioteek van\'t Collegie der drie talen te Leuven*
daer af verfcheyde fterckten tegen de Franfchen Petrm Lanfelius , Priefter der lefiiiten, feer ge-
opgeworpen , en oock een Schans, die de naem leert inde beyde talen, en in de heylige Vaders,
van Philippus draeght, van de welcke men d\'af- en in d\'Oofterfche fpraken heel ervaren. Hy
treek in defe kaert van Grevelingen kan fien. De heeftin Latijn vertaelt Pachymerus overDiony-
Marckgraef van Fuentes, uyt het geflacht der fius Areopagita, diehy met treffelijke Aenteke-
Gufrnans,Opper-Admirael van Nederlant,heeft ningen verklaert,en te Parijs in folio uytgegeven
onlangs de fbrgh en bevordering van haer ver- heeft. Hy overwoogh een nieuwe druck van de
ftercking op fich genomen. De gene, die te KonincklijckéBybel,naBenedidusAriasMon-
Grevelingen met groote wackerheyt en getrou- tanus , die oock gekomen fou fijn ( én och dat
heyt (die hier de grootfte lof verdient, om \'t ge- fy uy tquam) uyt de Plantijnfche Druckery van
vaer van \'t gebuurfchap , en om de befmetting Balthazar Moretus. Maer hy, onlangs door de
van de Franfche gront, gelijck men fpreken doot wechgeruckt, kon dit heerlijck werck, dat
magh) het gebiedt gehadt hebben, fijn Don lo- foo nut aen de Chriftelijcke Gemeente geweeft
hames Mamiques de Tovare, en Antonius de Brujfet, fbu hebben, niet uytvoeren.
Heer yan Ingelbertytex de ftadt bemuurt was. Maer Petrus Lignem, Rechts-geleerde, heeft Aen-
na dat fy met muren bekleedt was , heeft daer merckingen op het eerfte en tweede boeck, en
d\'eerfte Gouverneur gQWQe{]: de Heer yan Vende^ op het eerfte deel van\'t derde boeck van d\'on-
yiUe, die, in de tijdt van de vermaerde veltflagh derwijfing der Rechten, daer in hy te Leuven
tegen de Vxznfchmy Ym de Heer yan Crejfonniere onderwefeaheeft, gemaeckt.

E fabel van liet wildt
/wijn en d\'ezel, door
de welcke d\'eerfte, de
lefte verachtende, tot
hem feyde , dat fijn
plompigheyt en gro-
vigheyt hem onwaer-
digh maeckte om fich
tegen hem te vergram-
men , en dat hy niet
waerdigh was, dat men de moeyte deê om hem
te ftraffen, kan hier dienftigh aen ons fijn,om te
toonen dat, gelijck de plompheyt van dit lefte
beeft veel voorderlijcker voor hem fèlf was, dan
hem fijn kracht geweeft Ibu hebben, jfbo het
fterck genoegh geweeft had, om fich tegen het
wilt ftvijn te ftellen, oock de fteden , die fonder
tegenweer fijn, niet foo veel voor de ftormen,
elenden en ongevallen, die de belegeringen met
fich flepen, behoeven te vreelèn, dan de plaet-
fèn, die fterck fijn , en groote naem hebben: in
voegen dat men wel fèggen mach,dat de kleyne
fteden in hun fwackheyt geluckigh fijn. Greve-
lingen is hier af een klaer en levendig voorbeelt,
om dit te beveftigen. De Volmachtighden wa-
ren te Munfter befich om van vrede te hande-
len, toen de Konincklijcké Majefteyten , van
de welcke fy afgefbnden waren, niet vereenigen
konden. De Franfchen,om de voorwaerden van
hun fijde beter te maken, bereyden fich tot een
nieuwe tocht in Vlaenderen, in\'t jaer clo lo c
xl iv,met het begin van\'t jaer. De Koning dan,
fiende dat \'er alreê een groot deel van de lenten
(een bequame tijt om tochten te doen, voorna-
melijckin de noorderlij ckfte deelen, en aen de
ftrant van de zee) verloopen was , bracht een
groot leger op de been, dat hy aen fijn oom,de
Hertogh van Orleans, beval, die een deel daer
af aen Mefleray en aenRanfau, en een ander
deel aen Galïïon gaf, en het overige deel voor
fich behield,met het welck hy op de 21 van May
van Perone vertrock. Hy voerde fijn leger her-
w^aerts en derwaerts , om de vyanden, die voor
de ftadt S.Omar vreefden,te misleyden. Hy le-
gerde fich eyndelijk op de 24 dagh van May een
mijl van Galis, daer tijding aen hem gebracht
wierd dat Gaffionop een brugh over de vloet de
Aa getrocken was, en dat Mefleray het kafteel
Bajette ingenomen, en met een fèlve moed de
benden der befèttelingen van de vyanden uyt
S.Folquin en Capelie gedreven had. De Hertog
van Orleans, dit verftaende , trock fonder ver-
toeven , op de volgende dagh, met fijn geheel
leger naer Grevelingen, dat hy belegerde. Soo
haeft als men fich rondom de ftad gelegert had,
wiert terftont de graver te werck geftelt,om fich
te befchanften, enm.en begon de buytenfte wal
op te werpen , die drie mijlen in d\'ommegang
Vlaenderen,

was, fonder dat men ondertuffchen af-liet van
te ftrijden.Wantmen taftte in\'t begin van lunius
de fchans van S. Philippus aen j en Mefleray cn
Gaffion begonnen van wederfij den hun loopgra-
ven te maken. En op dat de krijghs-lieden van
Mefleray,die naeft aen de ftrant waren, van het
uytvallen der vyanden bevrijt fouden fijn, foo
quamen de Hollandfche fchepen, met hoogh fj^n^tß^
water,nader aen de ftrant,en ichoten ontellijke fdepeJ\'
fcheuteninde reduiten en fchanffen der vyan-
den^ in voegen dat Mefleray ondertuffchen mid-
del hadt om fijn befchanfling en loop-graven
wijder uyt te ftrecken , en een battery van
tien f^^are ftucken toe te ftellen, om de vefting
te befèhieten. Bouillon, een treffelijck konfte-
naer van krijghswercken , en Dorigné wierden
aen de fijde der Franfchen gedoodt, die echter ßS^J^
foo goede ft)oet maeckten, dat fy eyndelijck,op mnneft.
de vijftiende van lunius, de fchans van S.Philip-
pus wonnen,fonder de welcke men Grevelingen
noyt had konnen veroveren, vermits defè ve-
fting, aen de ftrant leggende, bequaem fcheen
om byftant aen Grevelingen te fènden \'t welck
oock het gefchrift , in een marmer-fteen ge-
houwen, getuyght: Tot befcherming yan de Godts-
dienfl, tot Vermeerdering der eere yan Philippus de yier-
dcytot uytbreyding yan iachtingyanfijn broeder Ferdi^
nandus, Gouyerneur yan Nederland, top heyefliging yan
defekerheydt en de yoorfpoet yan \'t y ader land, en onder
\'t beleydt en geluck yan de yermaerde Opper-Admirael
loannes de Gufman,Marckgraef yan Fuentes, is defe ye-.
fling en haioen by Greyelingengemaeckt, Defe Schans
wierd echter goet koop, en met weynigh moey-
te overgegeven,fchoonfy meteen brede en die-
pe graft , metftercke bolwercken, cn met fè-
ven fware ftucken gefchuts verfbrgt was,en geen
gebreck van kruyt, loot, oft andere voorraet,
maer overvloet van alles had. Maer de befètte-
lingen , de ftorm der Franfchen niet verwach-
tende,weken by nacht naer Grevelingen, en lie-
ten daer niet meer dan eenkrijghs-knecht, die,
fb haeft als de Franfchen in de Schans quamen,
de mijn aenfteken fou, dié echter, vermits fy al
te haeftigh aengefteken wierd,geen vrucht deê.
en niemandt quetfte , dan een krijghs-knecht.
\'t Gene, dat hen bewoogh foo fchichtelijck de-
fè fchans te verlaten, was dat fy fägen dat de zee,
in de welcke fy hun eenige hoop geftelt hadden,
door d\'Admirael Tromp gefloten was, en ach- ^
ten dieshalven dat het roeckeloosheydt fbu fijn
de Franfèhen tegen te ftaen. De verovering van
defe vefting vermeerderde de moed der Fran-
fchen foo veel, als die van de Spaenfchen daer
door befweeck: foo dat de vyanden en de Fran-
fchen gelijckelijck oordeelden,dat Grevelingen
door dit verlies alreê als gewonnen was. Het Ie- ^^^^ ^^^^^
2er der beleggers was in drie quartieren gedeelt, tieren der
De Hertogh van Orleans,opperfte Velt-overfte ^r^^ßh^n.

Tan \\ gelieele leger,hielt de beyde boorden van de halve maen begraven hadden, pooghden iy
de vloet d\'Aa, tiilrchen Bourburgh en Grevelin- over de graft van \'t bolwerck te geraken, om de
eren,ter plaets, die hch naer Vranekrijk ftreckt, gordijne oft wal aen te taften. Maer de Spaen-
befet. Hy hadt tot Veltmaerfchalcken Farge , Ichen ftelden op de beyde fijden van \'t bolwerk
Magalotte en Fueiliade,over dewelcke,als over- gefchut,om de galderyen der Franfchen om ver-
hooft , bet gebied hadt Rantfou, Stedehouder re te fthieten.De Franfchen in tegendeel maeck-
van de Hertogh.In \'t ander quartier naer Duyn- ten op de kant van de graft een battery, om hun
kercken , tulfchen de duynen , was Overfte de tegenweer onder de voet te werpen,hun battery
Heer Mefleray, onder de Hertogh van Orleans te verdelgen,en hun gefchut vruchteloos te ma-
Groot-meefter van \'t gefchut in dit belegh , by ken. Terwijl fy hier mee befch waren, wierdt
de welck Lambert, Ferte Imbaut, Grancé , en Mangé foodanigh van een koegel getroffen,dat
Hoquincourt Veltmaerfchalcken waren. Gaf- hy ftorf De graften van\'t bolwerck wierden
fion , in \'t midden geftelt, bewaerde het derde eyndelijck op de feventiende van lulius over-
quartier, en had Manicamp en Mangé tot fijn mant, en de Ibelegerden ftelden al hun hoop op
ienft. Twintigh fware ftucken gefchuts, op de de byftant van Piccolomini, die, Ichoon hy met Ticcolomwi

21 van lunius in de aprochen van de Heer Mef. fijn volck niet verre van daer gelegert was, de J«^
leray , op een nieuwe battery oft beuckery ge- vyandt noyt in fijn leger durfde aentaften. Hy jJ^l^
bracht, begonnen de ftadt van naby te befchie- pooghde dit tot verfcneyde reyfen,doch alleen- ßen ^ente
ten, op dat de Franfchen, met hun aprochen be- lijck met het uytfendén van eenige regimenten^
fich fijnde, veylighlijcker aen de graft van de maer dit viel heel averechts uyt.De belegerden,
huy ten-wal, die fteyl opging, komen fouden. fiende dat fy van de fijde der menfchen geen
Gafiion was ondertuffchen ook niet ftihmaer hy, byftant te verwachten hadden, beelden fich in
van begeerte tot eer aengeprickelt, liet niet een dat de tijt, in de welck de fon op haer hooghfte
S^S^r .oogenblick leegh voorbygaen. In tegendeel, hy is, hen gunftigh fou fijn, en verhoopten datfy
\' pooghde gedurighlijck met fijn aprochen de dan ontlet fouden konnen krijgen , vermits het
Voorfte te fijn, en voor Mefleray aen de ftadt te zeewater in die tijt hooger fwelt.Maer de Spaen-
komen. Want daer was tuffchen defè mannen fchen bévonden fich niet geluckiger ter zee,dan
fèkere krijgelheyt, gelijck men dickwijls onder te lant^en beproefden vruchtelooffelijk dit ont-
dappere en kloeckmoedige Velt-oVerften fiet fèt in \'t werck te ftellen, vermits de Hollandfche
fpruy ten: door welcke krijgelheyt van lof en eer vloot de haven foo naeu befet hielt, dat \'er niet
te weegh gebracht fcheen, dat de ftadt eerder een fchuyt deur kon komen. Daer by, de krijgs-
in de macht der Franfchen fbu komen. Dit ge- lieden, door fbo groote naerftigheyt, belofte ,
fchiedde echter met geen kleyn verlies. Want vergelding, en door\'t voorbeek van de Maer-
daer fneuvelden veel brave mannen, en oock Ichalck felf aengemaent, vorderden het werck
Het ivmr verfcheyde lieden van hooge adel. Het water, foodanigh, dat op de zi van lulius, in de apro- \'
Xm\'lfl d^t ni^^ ftilftaet,maer methet vloeyen en ebben chen van Gaffion , de mijn onder \'t bolwerck
v\'oetvmäe van dc zee op en afloopt , gaf den Franfchen vaerdigh was. Mefleray fpoedde oock dapper- Mefleray
z^eopenaf. u^Qeytc, om de graften te dempen, vermits lijckvoort,en kon niet dulden datde fijnen tra-
het al \'t hout en fant, dat van de beleggers daer ger in de aprochen waren. Hy deê dieshalven,
in geworpen wierd , om de graft te vullen, met op de i6 van lulius, (voor de welck de beleger-
fich fleepte. Hier by quam noch een andere fwa- den de dagh van S. lacob, hun Patroon, geviert
righeyt, te weten die van de Sluyfen , door de hadden , gelijck men uyt hun fchieten befpeurt
De sftiyfén ^y^j^kc de belegerden het zee-water nu ophiel- hadt) de mijn aenfteken,die fbo goede wercking
opefj\'ge/et. ^^^^^^^ ^^^ ^^ ^^^ groote ovcrvloet af Heten loo- deê, dat \'er een tamelijckc opening gemaeckt
icn , dat de krijghs-lieden naeuwelijcks op het wierd, daer men ten ftorm op aenviel, en\'t bol-
lout konden ftaen. Om welcke oorfaeck men werck veroverde. De belegerden, overwegende
Hollanders eenige Holländers ontbood, vcrmits deFran- datmen vuurballen in hun ftadt kon werpen, en
entboden, fcheii niet foo ervaren in het af-tappen der wa- de ftadt tot aen de gront flechten, fonder fiilcks
7m ^e \'iej- ^^ vlijt cn nacrftighcydt van te konnen beletten , begonnen toen ernftelijck

dm. defè wierd het water elders geleyt, en de wegh, te bedencken van fich over te geven. Sy fonden
om ten ftorm te gaen , gebaent: in voegen dat dieshalven, op de fès-en-twintighfte van lulius,
op de fèfte van lulius, het Regiment van de lijf- op de dagh, die aen S.Anna gewijtis , twee
wacht in de aprochen van Mefleray over de hooft-lieden aen de Hertogh van Orleans uyt, Overge-
graft geraeckten, en, fchoon fy de halve maen, van de welck fy by d\'overgeving defe voorwaer- *
tuffchen de beyde aprochen gelegen, niet ge- den bedongen j dat de Gouverneur Verdinandus
heel konden veroveren , echter een deel daer af de Solis op de negen-en-twintighfte dagh van de CouvsrMHr
Gaijlonge- innamen. Wijders, Gaffion, van d\'andere fij- maent uyt de ftadt fou trecken, en met vliegen- ^^
r^eekt eerß aenvallcndc, brack, felf de voorfte fijnde , de vaendels , met al de fijnen, en met al fijn
mfcJ\'\'^\'" gewapende macht daer in, en dreef de Co- reystuygh in veyligheyt naer Duynkercken ge-
lonel Antonius Martinius van Napels op de voert fou worden. Dit wierdt oock getrouwe-
vlucht. Gaffion keerde verwinner uyt de ftrijt, lijck nagekomen. In defèr voegen geraeckte
daer in hy met een koegeldeur fijn hoer, fonder Grevelingen in de macht der Franfchen, op dc
hem te quetfèn,gefchoten was. Een fteen, tegen negen-en-twintighfte vän lulius, in \'t jaer van
hem uytgeworpen , had hem echter getroffen, onfè faligheyt cb Id c xhv,
cn in d\'arm gewone. Toen de Franfchen fich in

Na volgën de mindere Steden van Vïaendereü, d\'uytftekenfte
Dorpen , en eenige Schanffen en Kafteelen.

Ndien de veftingen fo door defe aenwas uytgebreyt wierden, Daer fee
veel te hooger t\'achten ghy de kintfche ftaet van defe ftadt, die men tot
lijn,als de gelegenheyt aen de brant van \'t jaer cb cc xi 11 uytbreyden
daer af bequaem en kan. Wy füllen hier in\'t voorbygaen aenmerc-
dienftigh voor de ge- ken dat, in de korte tijt van naeuwelijcks 30 ja-
burige plaetfen is, foo ren,naer de wijfe der Hollantfche lichamen, de-
behoort men oock de fe Hollantfche voortplanting foodanigh toege-
ftadt Damme niet te nomen heeft, dat dé kooplieden van byna alle
verachten, dewijl fy, volcken hun goederen derwaerts voerden. De
om eygentlijk te Ipre- haven was in die tijt een graft, die, met de hant
ken,de haven van de zee,de fleutel van de koop- gemaeckt, en fich wel 1000 fchreden verre naer
ftadt Brugge,de ftapel en leger-plaets van Bac- de groote zee uytftreckende, een veylige ree de
chus , en d\'uytvaert der havenen met recht ge- voor de Franfche en Engellche ichepen was. De
noemt mach wordenjcn haer naèm van de jfchut- graften, daer mee fy omringt was, waren mid-
ting der wateren ontfangen heeft.Dit is een werk delmatig,en fy was ineen enckele wal befloten,
O^fpmng, Van de Hollanders, een volck,dat,in \'t water ge- en hadt drie poorten, daer door men uyt en in
boren,een befondere behendigheyt (gelijk men ging. Maer gelijck dickwijls een felve ding oor-
gelooft ) heeft , om \'t gewelt van de golven te keek van verlcheyde werckingen is, lbo fach
breydelen, en te temmen. Men fond dan, in \'t oock deiè ftadt, die tot vermeerdering en aen-
jaer cb c lxxix , een groot deel defer volcken was van jfèkere volcken diende,een groote fcha-
naer dele plaets, om een groote afgront en wel, de en neêrlaegh van andere volcken in haer ha-
die de zee veroorfaeckt had , te ftoppen. Defe ven. Want toen, in \'tjaer cb cc xi 11, de Fran-
Hollanders by defe wel een hont, die ichricke- fche fcheeps-vloot op de reê aen ancker lagh,
lijck huylde, en ylfelijck tierde, gevonden heb- wiert fy van d\'Engelfche vloot, die de Franfche
bende, fmeten hem in dit gat, en wierpen daer fchepen daer vernam, aengetaft, des vrydaghs
terftont foo veel aerde op, dat fy defe afgrondt voor Pinxter, én men verdelghde meer dan 400
ftopten. Dit is d\'oorfaeck dat defe ftadt, met fchepen,\'t welck d\'onderg-ang van de ftadt was.
een wal omringt, een hond in haer wapen nam, D\'Engelfchen, die tpt byftant van Graef Ferdi-
en ten deel haer naem hier af kreegh,vermitsfy nandus gekomen \\^aren , de fchepen wechge^
gemeenelijck Bonts^-damme genoemt wiert. Dus voert hebb ende, fetten hun krijghs-lieden op
fpreken de laerboecken van Hollandt, die be- \'t lant, om de ftadt,daer de vyant al fijn gereet-
decktelijck het gevoelen van een geleert man fchap van d\'oorlogh te famen gebracht had,aen
verduyfteren j want hy feght,dat het wapen, en te taften. Maer Philippus, Koning van Vranck-
de bouwing van de plaets van een felve volk fijn rijck, terftont hier op toefchiet^de, kreegh na
oorfprong heeft, te weten van d\'Alanen,die, ge- een felle ftrij t d\'overhand,doodde 2000 Van fijn
lijck ieder weet, een hont tot hun wapen ge- vyanden,ving een grootgetal vp hen,en dwong
voert en met de Sweven en d\'andere woefte d\'anderen naer d\'oever van Zeeland,daer tegen
volcken, eertijdts Vlaenderen overrompelt en over,en elders te wijcken^ en, vreefende dat de
befeten hebben. Maer wy füllen dit hier by la- vyanden,in hun wederkeering,al de fchepen,die
ten. Dit is altijt fèker,dat, door verloop van tijt, in de haven waren,pionderen en verdelgen fou-
de zee,door haer raferny over defe plaetfen heen den, deê de fchepen, tegen fijn belofte, aen de
gefpoelt, en als met gewelt befeten heeft j maer vreemde kooplieden gedaen, gelijckelijck met
de Hollanders vonden middel om dit gewelt te de ftadt aenfteken, en tot afch verbranden. De
verdrijven, en, met dijcken van Damme tot aen ftichter van dit fchelmftuck,die fich noch op de
Sluys , de groote zee weer in haer oude leger te verdelging van de ftad beroemde,was fèker man
j agen, en daer binnen te bepalen: dat defè volc- van Oranje, Admirael van de Franfèhe vloot,
ken, om defe lange graft de naem van Didolfen een fnoode zee-roover , die in feker graf-fchrift
oft Dijck-delvers hebben gekregen, en d\'oor- met al fijn verwen levendigh afgemaelt word.
fprong van een volck heeft geweeft , dat federt Wy hebben tot hier toe geen kleyne moeyte ^^^^^
veel eeuwen noch in Vlaenderen bekent wassen gehad, om de ftadt uyt de fieckten, fwackheden
dat fy, niet met de dijck en \'t land vernoeght, en ongelegentheden van haer kintsheyt te tree-
ter plaets, daer de Reye en Lieve te famen ken. Wy fiillen haer nuinhaer jongelingfchap
vloeyen, een ftadt gefticht hebben. doen treden, en grooter krachten doen fchep-

Defe ftadt heeft niet meer daneen kerck, die pen tot aen\'tjaer cb ccc. De burgers begon-
aen de Maeght Maria gewijd is. Sy verkreegh nen dan, in \'t jaer cb cc xxxvi 11, haer wal met
in\'t tweede jaer na haer bouwing bevrijding van een fteene muur te bekleeden, cn huyfèn, winc-
alle fchattingen deur geheel Vlaenderen,en ver- kels en marckten voor de kooplieden op terech-
worf, door de miltdadigheydt der Graven van ten : en de Graven befchoncken haer met nieu-
Vlaenderen,gemeene rechten en vryheden met we hantveften. Sy maeckten een Raet, naer het
d\'andere fteden, vermits defe Vorften fich ver- voorbeelt der gener van Brugge , en regelen en
blijden , dat de palen van hun heerfchappy ordeningen tot de ftraflèn en boeten,en veel an-
Vlaendcren, "j ^

^credingèn, die dienftigh tot de burgerlijcke te verdrucken/ap en voetfel geven, foo hebben
beftiering waren j en deden dit in \'t jaer cb cc oock defe elenden van de ftad in haer jongeling-
xLi opentlijck afkondigen.Sedert defe tijt wier- fchap haer gemoed gewent om alles te verdra-
^en door de aemachtighden van de Graef jaer- gen,€n bequaem gemaeckt om geluck en onge-
lij cks verkoien negen Vaders en Overigheden, luck te können lij den.

die de Raet uy tmaken, en macht hebbenom de De eeuwe, die hier na volght,mach met recht D,rde
kfteraers in ballinglchap te fenden, en deur ge- de mannelijcke ouderdom genoemt Worden,
heel Vlaenderen van alle haven-geit vry lijn. Want ly, niet met d\'omkring van haer muuren
Sy houden in\'t J aer cb cc xl 11 hallen en wiiic- vernoeght,en fo wel in ruymte, als in moed toe-
Icels voor dé waren der vreemde kooplieden, nemenwillende,beflootftchuyt te breyden,door
maeckten in\'t j aer cb cc li i een brugh over de d\'aenwas en vergrooting van haer vaert,en ver--
vloet,en in \'t jaer cb cccc Xvii een andere brug groote lich daer na,door d\'uytlètting van d\'om-
over d\'oude graft. Sy verfterckten de poorten gang van haer veften. Sy had oock een marckt,
met bruggén , ende muren met fterckten en die op fekere dagh in yder week gehouden wiert,
xondeelenj \'t welck in\'t jaer cb cc lxx volmaekt gelijck oock een laermarckt, die men in Mey-
~was. Doch dit alles wierd gedaen op delè voor- maent hielt. Ia men maeckte hier ook een ftapel
waerde, dat al dele wallen en veftingen niet tot van de Franfche wijn, in\'t jaèr cb ccc xxx i, die,
nadeel der Bruggelingen,en niet ftrijdigh tegen met toeftemming van de Vorft Lodewijck, van
dege^oonten van \'t land fouden fijn. Door defe Rochelle en van S. Angel derwaerts gelbnden
middel brachten die van Brugge heel liftelijck, wierd. Men hielt daer oock marckt van haring,
in \'t jaer eb ccc i ii, te weegh , dat defe ftadt butter, en ruet, in vaten befloten.
nimmer de poorten voor hen moght fluyten,en Oudegerftius verhaelt,in lijn laerboèckenvan
datfy haer bruggen niet moght opmaken oft Vlaenderen,in\'t 84 capittel,fekervoortrefFelijc-
onderhouden,dan met beding van die weêr neer ke hantveft,door Philippus van Elfas aen die van
te worpen als \'t hen believen fou ; foo feer Damme toegeftaen 5 d\'inhout daer af is : Graef jj^^^^ß^
hielden defe machtige geburen hen de voet op Philippus gaf d\'eerfle handyefl, door de vpelcke hy de flc\'^
de keel. In \'t j aer cb cc lxv i i i wiert oock het delingen hewijde en ontßoegh yan alle tonne^gelt^deur het
getal der benden van \'t volck bepaelt,en d\'Am- geheelge^efl yan Vlaenderen, en oock yan eenge-^oonte
bachtsliéden in gilden gedeelt. De Gravin Mar- oft helafling , de Harife genoemt, daer afhy hen oock fijn

fareta ftichte en Ichonck aen de ftadt het Gaft- brieyen gaf ^ die te Male gefchreyenßjn in \'tjaer cb c
uys,gelijck Meyer op \'t j aer cb cc Lxxvi 11 ge- lxxx , onder \'t handmerck yan Gerard de Melinsy die hy
tuyght.De vermaertfte en geachtfte burgers be- fijn Schrijyer en Segelbewerder noemde, yan Eußachius
gönnen oock fchuttery en op te rechten, en lich fijn lCamerling,yan Rogier Caftelleyn yan Cortrijck, yan
met de ftale boogh, oft met de handt-boogh te Hendnck de Morfelle, en yeel anderen.
oeffenen, gelijk ick uyt de fpelen van Gent,daer De Franfche Schrijver, met Meyer, op \'t jaer
iy mee onder hun medebroeders by waren,ver- cb ccc lxxxiv,over-een-^ftemmende,feght niet
ftaen heb. Voorts, toen,in \'t jaer cb cc xcvii, buyten reden, dat Damme, de haven en fleutel
de haven door d\'Engellche vloo t,onder het be- van de zee, die ly voor de Bruggelingen ftuyten
leyt van Koning Eduard,befet wierd gehouden, en openen kan, in die tijt een volckrijke ftad, en
om de Vlamingen by te ftaen,lond de Franlch- fèer machtig was,jalbo fterck,dat fy,door Fran-
man (maer niet lbo geluckelijck als te voren ) cilcusAgricola,ColonelderGentenaers,overval-
Karel van Valois derwaerts, om alles te verdel- len, en naeuwelij ks door een befetting van i joo
gen. De vloot begaf lich in volle zee. Karei mannen belchermt, \'t leger van Karei de lèfte ,
quam, en won de ftadt,die heel onvoorlien was. Koning van Vranckrijck, dat in 80000 mannen
in der yl, met voornemen van haer te verfterc- beftont, af keerde,Ichoon hy dagelijcks defe ve-
ken, en de vyant daer buyten te houden. Maer fting beftormde,en lich niet overgaf,dan na een
Robert van Nevers,Eduard Prins van Walles,en belegh van feven weken.Ia ly Ibu lich noch niet
Albertus Hèrtogh van Saxen, dit verftaen heb- overgegeven hebben, Ib men haer, door \'t fluy-
bende , trocken met een uytgelefen bende van ten van de haven,niet van lijftocht,en door het
volck uyt Gent, beftormden de ftadt, wierden ftoppen van de graft niet van loet water, uyt de
handgemeen met de Franfchen , en wonnen de beecke van Male komende, berooft had, en foo
poort en haven, na dat \'er 400 gedoot waren, de ftedelingen niet van Agricola, die de vlucht
Maer Karei, door defe neêrlaegh de moed niet gekolèn had,bedrogen waren; \'t welck hen be-
verlielènde, keerde weêr derwaerts, en, Ichoon woogh ftch in genade van de vyandt over te ge-
Graef Guido deiè vefting van nieus verfterckt ven. Dit was dan de derde elend , die iy van de
had,bracht echter lijn leger daer voor, in\'t jaer Franfchen ontfing. Sy wierd echter niet fboda-
cb ccc , op de 24 van April, en veroverde haer nigh neérgeworpen,oft fy behielt noch het faet
weêr,Ichoon Willem en Robert,Guidoos lonen, en de wortel van haer vermaertheyt en krach-
vruchteloofe tegenftant deden. Hy, defè ftadt ten,te weten,de vaftigheydt van de ftadt, en de
gewonnen heb beende , behiel haer eenige tijt in bequaemheyt van haer marckt.
fijn gehoorfaemheydt. Dit waren de ipelen en Te Damme was geboren lacobus yan Meerland, Geleerde..
oefFeningen van d\'oorlogh in de tijdt van haer een treifelijk Poèet,Orateur en Philofooph. Hy
jongelingfchap, in de welcke de bloedige Mars wort van Varnewijk geprefen.Meyer maekt ook
aen Mercurius autaer groote hinder deê, maer gewach van hem in \'t achtfte fijner jaerboeken ,
echter haer niet geheel omwierp en vermorfel- op \'t jaercbcc vi. Hy was Schrijver teDamme,
de. En gelijck de regen-wolcken van de Lenten daer men fijn beeltenis op \'t Stadhuys,in de klee-
aen de nieuwe fcheuten, fchoon fy die fchijnen ding van een Philofooph,konftig gefneden fiet.

VfeRGHEM is een
groot en ruym dorp,
een mijl van de ftadt
en\'t ambacht van Au-
denburgh, eertijts het
erfdeel van S. Bavo ,
en in hooge achting
om fijn naem van
Graeffchap, die het
van Razo van Gaveren, en van Beatrix
fijn gemalin, in\'tjaer cId cc lxxxii, ten
deel verkregen heeft. Hugo Angianus, van
Sottcngien genoemt, Caftelleyn oft Slot-
voocht van Gent,verkocht,met toeftemming
van fijn gemalin, al t fijne, dat hy in dit felve
dorp had, aen \'t Kloofter van S, Bavo. Men
vint hier af noch de brieven, die in \'t jaer cb
ccc xix gefchreven fijn. In domkring van
Everghem waren eertijdts vele, en fijn noch
heden verfcheyde treffelijcke huyfen der Ede-
lingen. Dit dorp heeft oock een Kafteel, het ^^fi^fi-
welck aen \'t Bifchdom van Gent behoort.
HenrikFrancifcus van derBurg,toen Biffchop
van Gent, heeft dit Kafteel byna van nieuws
weêr op doen bouwen , vermits het door de
elenden van de oorlogh geheel verwoeft was.

luftig en vermakelijk dorp,
in \'t midden van bouwlan-
den,boffchen en beemden,
en twee mijlen van Gent
gelegen, ftont eertijdts on-
der de Heerfchappy van
Borgonje , en ftaet nu onder \'t gebiedt van \'t
geflacht van Trieft , en van Judocus, van
adelijcke ftam, en uyt dit geflacht gefproten,
Raedts-Heer van Gent.Een nieuwe vaert,van
Gent naer Brugge ftreckende, gaet deur defe
Diaets heen , die een groot en treftelijck Slot
leeft, t welck door d\'oom van Judocus ver-
groot, en door Judocus Trieft felf, een man
van d\'oude deucht en oprechtigheyt,onlangs
noch Heer daer af, weêr opgebouwt is, ver-
mits het geheel vervallen was. De Kerck is
aen dc heyhge Martinus gewijd. Het edel-
moedigh geflacht, dat een felve toenaem
voerde, heeft oock de Heerfchappy van defe
plaets befeten; want onfe Hiftorien maken
gewach van VValterus en Thomas ^an Lo-
<vendeghem, die, met d\'andere voornaemfte
van Vlaendcren, Guido, Graef van Vlaende-
ren, van de Koning der Franfchen ontboden,
naer Parijs gevolght fijn , daer fy, met hun
Vorft, en met Robert fijn foon, in de gevan-
genis geworpen wierden. Men leeft op \'t jaer
cId cc iY2inBaldmmiS cnSolimti^"vanLo-
^endeghem: op \'tjaer c I o c c c x l ix van
OUvier,Joannes Qn Gerardm: dc gemalin van

Olivier was Catharina, dc dochter van Gofe--
"wijn \'van der Moere, Men vint oock in dc
jaer-boecken Roeland njan Lo\'vendeghem, en

fonen van Olivier.Roeland,
Ridder fijnde, had tot gemalin Margareta
van Praet. Sijn dochter , d\'outfte van drie,
wiert gehuwt aen Balduinus dc Vos, Ridder;
d\'ander trouwde met Symon d\'Ailly, Eioniel-
les genoemt j maer de derde kreegh ten hu-
welijck Judocus Trieft, van de welck gefpro-
ten fijn Nicolaus Trieft,Chriftophorus,en een
andere Judocus, met Eulardus en Antonius,
treffelijcke en uytmuntende mannen ; wek-
kers fufter Catharina ten huwelijck gegevea
wiert aen Egidius vander Woeftijne, Ridder,
Prefident van Vlaenderen. Men vint van de-
fe ftam noch tot op defe dagh veel mannen,
die niet min door hun deught,dan door hun
geboorte vermaert fijn. Dit dorp begrijpt in
fich negen hondert bunderen landts j cn
d\'Abt van Blandin is de Patroon en Overfte
van de Kerck,diein defe plaets ftaet. De Heer
Judocus Trieft , Ridder van \'t gulde Vlies,
Heer van Lovendeghem, Ruddershove, Me-
relbeke,6^c. is een adclijck man,Raedts-Heer
van Gent,die voornamelijk groote mikdadig-
heyt aen de Kerck van defe Parochy betoonde:
want hy ftichtte daer drie Altaren, wekkers
middelfte, van marmer fijnde, hy met tref-
felijcke fchilderyen ver(jierde, cn de twee an-
deren oock met een gewijdt kleet > en met
fijde voorhangfelen begiftighde.

Inderhovte is een
dorp , in \'t Ambacht van
Audenburgh, een mijl van
Gent,gelegen,daer dc nieu-
we vaert, van Gent naer
Brugge, deur-vloeyt. Dit
dorp heeft een treffelijck
, over omtrent hondert jaren gefticht
Levinus Pottelsbergh,Schatmeefter van
VUenderen,

Keyfer Karei de vijfde, een voortreftelijck
man , en by de felve Vorft aengenaem. Dc
Heerfchappy daer af is nu by \'t geflacht van
Wouters, dat noch elders gelijck recht befit.
De Kerck is aen de heyhge Bavo , Patroon
der Gentenaers, gewijdt. De Biffchop vari
Gent begeeft daer in het ampt van Paftoor,
Dit dorp begrijpt in fich drie hondert bunde-
ren landts, en is vruchtbaer van weyden.

A, iCc^eeCvanJ\'en Qraue. va-n^ \'Kne,rß(ienv ,
iB.Kerc£trati^vergfiem C.3ormnit
X> ■ Caeftßtmius. iE. oj cCe CaeU.

iF ,3ûrc(lt Jàer cün Sriiout wocr/it,
G, tSc(iepett fitijjs,JI-J)eer^e7ts (îuys.

"Wynaerde, onder de
Abdy van Blandin ftaende,
is omtrent een mijl van
Gent.D\'Abt Arfenius heeft
onlangs het Kafteel, door
d\'oorlogh verwoeft, weêr
opgebouwt j en\'tis heden
foo heerlijck, dat het waerdigh is een Vorftc-
iijckc woonplaets te ftjn.Hier heeft gewoont
Ifabella, fufter van Keyfer Karel, gemalin van
Chriftiernus dc tweede, Koning van Dene-
marc ken , derwaerts hacr gemael, van de fij-
nen verdreven, om fijn dwinglandy, oock
de vlucht nam, en d^er Ifabella ftorf, en in
\'t Kloofter van Blandin begraven wiert. Swy-
naerde heeft dickwijls de toevlucht der Ab-
ten van Blandin geweeft, die, van fieckte oft
ouderdom afgemat, van forgen ontlaft wil-
den fijn, en in d\'ccnfaemhcyt hun vermaeck
fcheppen. Het heeft boflchen , ackers, en
vette weyden, die van dè Schelde, de welcke
daer feer krom loopt, befproeyt worden. De
Kerck is aen S. Nicolaes gewijt. D\'Abt van
Blandin ftelt daer in tot Paftoor de gene, die
hy bequaem oordeelt. De grootheyt daer af
ftreckt fich tot negen hondert bunderen lants.

Ndien de Koningen
geen onderdanen had-
den,lbo fbulmn kroon
niet wel beveftight
fijn; én indien \'ergeen
kleyne fteden, vlec-
ken en dorpen waren,
foo fouden de groote
fteden , van hulp en
fteun ontbloot , niet
foo hoogh in top ftaen, en foo heerlijck uyt-
munten. Men moet dan niet foo achteloos we-
fèn, dat men fich vernoeght met te weten hoe-
danigh de groote fteden fijn, fonder in \'t voor-
bygaen t\'onderfoeken,hoedanigh oock de kley-
ne fteden, de vlecken en dorpen fijn , dewijl
d\'eerfte niet fonder de lefte beftaen konnen. Wy
fiillen dan tot Blanckenberge komen , \'t welck,
een kleyn dorp fijnde , van Gramajus Alhimon-
tium genoemt wordt. Maer de felve Schrijver
fegt een weynigh daer na, dat defè plaets naDam-
me van de Hollanders gefticht is, die daer ter
wooning aengelockt wierden door de bequame
reede der fchepen,en door de voorfpoedige zee-
viffchery. Dit dorp wierd mét een wal, en met
fcherpe palen naer de zee, tegen d\'onverwachte
overval der zee-roovers, omringt, en om defe
Oudemm, fcharpe palen eerft Scharp-hout genoemt. Defè
plaets kreegh haer hantveften van de Gravin
Margareta, haer ftatuyten en inftellingen van de
Bruggenaers, in \'tjaer clo ccc xx, en haer
Parochie-kerck van de Biffchop van Transma-
re, die in de naem van de Moeder Maeght ge-
wijdt, en door wonderdaden vermaert is. Ia het
fcheen dat fy haer volkomen wenfoh bereyckt
had, toen de zee, haer geluck en voorfpoet be-
nijdende , en met groot gewelt over de dijcken
heen vloeyende, in \'tjaer cId ccc xxxiv defè
vefting met de kerck foodanigh omkeerde, dat

men geen merckteecken daer af fiet, behalven
dat fomtijts, by groot verloop van de zee, de
putten aen de flrant, die eertijdts met fteen op-
gehaelt waren, te Voorfchijn komen. Na defè Niemie
ondergang kreegh fy van de witte fant-bergh,
op de welck fy gelegen is, een nieuwe naem , en
wierd weder opgebouwt, Cn met een kerck-hof
verforght. Men ftichte ook in\'t jaer do ccc
L V111 een kerck , die op de fondagh voor de
vierdagh van Mattheus d\'Apoftel gewijd wierd.
Sy was echter niet foo geluckigh, dat fy weêr
mét wallen befloten wierdt, hoewel fy d\'eer van
d\'oude fteden niet wil verlaten.

Men ftichtte daer in de tijt van Hertogh Phi- Gafihup.
lippus een Gafthuys ^ en d\'inwoonders, in \'tjaer
cId ccccf xxxni met het recht der burgers
befchoncken, verweerden fich kloeckmoedelijk
tegen lodocus Halewijn , Heer van Uytkercke.
Sy hadden oock hun Gilden en ambachtenen
het fcheen dat hen niets ontbrack, dan de mu-
ren , tot welcks bouwing fy door een walvifèh,
die daer in\'t jaer clo cccc lxxxix gevangert
wierd , genoodight fchenen te worden. Want
men omringde haer in de volgende eeuw met
een muur,maeckte daer in ftraten,en een kerck,
en floot haer met poorten , en bracht haer tot
fulck een ftaet, dat fy niet alleenlij ck by d\'andere
fteden geftelt moght worden, maer dat fy oock
in defè lefte inlantfche oorlogh voor \'t gewelt
van buyten bevrijdt kon fijn.

MichaelGerards ^ een treffelijck Mathem.aticus Gekirde
oft Wis-konftenaer is fijn geboorte aen Blanc-
kenberge verplicht.Iacob Meyer,een fèer getrou
Schrijver der gefchiedeniffen van Vlaenderen,
vernoeghde fich hier met de waerdigheydt van
Paftoor , fchoon hy een grooter eer waerdigh
was, ja, om fijn oprechtigheydt, oordeel en
waerheydt , met de Mijter behoorde vereert
te worden.

Oewel de overlevering, van
hant tot hant overgegeven,
om veel redenen verworpen
wordt, foo magh fy echter
toegelaten worden in de Hi-
ftorie en vertelling der fte-

d\'Ouden,en d\'in^bore Schrijvers flof,traegh en
onachtfaem heb^ben geweeft, om de dingen, die
in hun tijt gefchied fijn, aen te teeckenen. Defe
plaets, indien \'tverhael van \'t volck waerachtigh
is , heeft haer naem gekregen van Thoroaldus,
Koning der Cymbren , feven hondert en meer
jaren voor Chriftus geboorte , gelijck Achilles
Gaffarus in fijn Chronijck by Meyer getuyght.
Gallofl. Buzelinus feght in\'t eerfte fijner laer-
boeken, dat Thorhoumrn oft Thoraltum in wefen ypas,
te weten voor de tijden van Clodov;^us,Koning
van Vranckrijck, en om Jïjngebowsven yoor edely en
om fijn marckt en handeling in hooge achting merdt ge-
houden : dat de Priefter Dommolanus daer quam^ om de
kylige dienft aen S, Bayo, de geeft geyende, te bemjfen»
Vlaenderen,

Eenige feggen y dat ß de naem Dan \'thofch yan TboraltuSy
Koning der Duytfchen^ gekregen heeft jdiCygelijk men fegt,
feyen hendert jaren yoor Chriftus geboorte de fcepter ge^
houden heeft. Seker, de laer-boecken dwalen niet,
als fy feggen,dat defe plaets voor duyfent jaren
een vermaerde koop-plaets heeft geweeft, en
dat\'er eertijdts een marckt was in de ftadt, die
Turaltum genoemt \'Soordt, daer jarelijcks groote koop-
manfchap en handeling gedaen merdt. De Schrijver
van d\'Aldenburghfohe Chronijck, tijdt-genoot
van Karei de Goede, feght, in \'t leven van Bal-
duinusmet de Bijl, dat\'er, onder de vier ver-
maertfte Abdyen van Vlaenderen,een Was,door
Koning Dagobert gefticht, (andere mogen oor-
deelen oft dit de felve is als de Celle van S. Mi-
chael in Torholt,een dorp van Vlaenderen,door
de Priefter Felix in \'t jaer d cc xLi i aen de Ber-
tinenfèn gegeven) van Keyfèr Lodewijck aen
S. Anfcharius , Biffchop van Hamburgh, ge-
fchoncken , die daer eenige tijdt lang gewoont
heeft, gelijck oock fêdert Rembertus, Biffchop
van Bremen, die in de fèlve tijt het fpoor en de

^cgel van Anfcharius nagevolght heeft. De Hi- löaert door \'t Voorbeelt, verdienften, èn woii-
ftorien getuygen oock, dat d\'overblijffelen van derdaden van de heylige Achas, een jongen
de Biffchop\'s. Donaes daer eerft te ruft ge- vanfevenjarèn, die in\'tjaer cId cc xxvande
bracht, en federt van daer naer Brugge gevoert doot wechgeruckt wierd, en die, naer de getuy-
fijn. S. Anfcharius, fèght Mirr^us in ftjn Chro- genis van Cantipratenfis , fijn tijdt-genoot, in
nijck, op \'t jaer dccc xxx i i i, Biftchop van defè plaets géboren was, én die, voor fijn jaren
Bremen en Hamburgh , omtrent in defe tijdt in een mannelijcké forgvuldigheyt betoonende,en
Vlaendercn,tot het kloofter van Thorolt geko- dappere daden uytrechtende,vijf jaren lang het
men, dat van Ludovicus Pius aen hem, tot on- kleet der Francifcaners, dat hy miffchien gefien
derftant van fijn leven, toegeeygent was, vondt hadt, met groote begeerte verfbcht, de fijnen
ter felve plaets de jongeling S. Rembertus, die met een meer dan mannelijcke wijsheyt onder-
hy in\'t kloofter van Thorolt onderwij fen deê, wij fende,berifpendeyen vermanende. Toen hy,
cn die hem, wel onderwefèn fijnde, tot een me- op fijn uytterfte leggende , het H. Sacrament,
degefel, en in \'t Bifchdom tot een navolger ver- dat hy verfbcht, niet verwerven kon, uyt oor-
ftreckte. Wijders, het blijckt klarelijck dat, tot iaeck van fijn jonckheyt, ftorf hy met klagende
aen de tijdt van de Noormannen, defe Abdy in woorden aen Godt: en\'t gene, dat in hem voor
Weft-Vranckrijck, dat nu Vlaenderen genoemt een waer-teecken van heylighey t geacht moght
word,by deeling van erftenis aen Karei de Kale worden, is dat niemant aen fijn graf de hondert
gekomen is: \'t welck oorfaeck was dat Anfcha- negen-en-twintighfte Pfalm geheel kon uytfèg-
rius , door Lodewijck beroepen , verhuyfen gen, gelijck Cantipratenfis belijdt bevonden té
moeft. Niemant kan nu vaftelijck feggen, op hebben, in fijn 28 capittel.

wat plaets het kloofter geftaen heeft: en men , In de Collegiate en Parochiale kerck is een Gebroedtt^,
vindt by de Thorouters geen gedachtenis van gebroederfchap van de heylige maeght Maria, ^

Rembertus, die echter hier geboren en gefpro- in de Hoeck genoemt, in \'t welck eertijdts veel ""uleMlm.
ten was, en oock niet van Anfcharius j vermits namen ingefchreven waren.Daer fijn oock twee
door d\'overvalling en\'tgewelt der woefte volken Gilden, te weten van S. loris, én van S. Seba- G^idm.
alles foo verwoeft is, dat nauwelijcks de namen ftianus,die hier,gelijck anderen in andere plaet-
der plaetfen overgebleven fijn. fen, hun voor-rechten en oeffeningen hebben.

Na \'t vertreck defer woefte volcken kreegh In de Collegiate kerck fijn geftichtfeven Cano-
dit vleck nieuwe krachten door de miltdadig- nicale Prebenden, met fbo veel Capellanyen,
heyt der Vorften want hoewel fy van muren hoewel eenige fchrijven dat hier acht Canonik- Cmmcken,
ontbloot was, foo behield fy echter, in lunius en fchappen gefticht fijn, maer t\'onrecht, gelijck
Marckteii, in luHus, hacr laermarckten , die fèer vermaert uyt het oudtfte régifter, dat het getal der Pre-
waren,om de groote menighte der paerden, die benden begrijpt, aengewefèn wordt door de
daer te koop gebracht wierden. Sy wierd oock nieuwe Prooft van de kerck , Valentinus Clayf^
befchoncken met een Meefterfchap van laken- mannus, een oprecht man, en van voortreffelij-
maken, en met een laken-marckt, door Baldui- ke deueht. \'t Oude boeck der verhandelingen
nus d\'Yfere. \'t Is aenmerckens-waerdigh dat, fchijnt oock aen te wijfen dat feven Capellanen
in de tijt van defe laken-marckt, die acht dagen yder Canoniek in de Goddelijcke dienft gedient
duurde"^, de burgers hun winckels niet mochten hebben, dewijl hy d\'een Petrus, d\'ander Paulus,
openen. De Graef van Eifas befchonck defe de derde lohannes Capellaen, naer de bynamen
plaets met treffelijcke hantveften en vryheden, der Canonicken, noemt. Maer d\'achtfte van
Robert de Vries met een kerck, die aen de hey- hen, die de Prooften bediende, was d\'opperfte,
lige Petrus gewijdt wierd, en Gravin Margareta en wierdt Capellaen van de Prooft genoemt.
met een Gaft-huys. Sy wierdt fonder ling ver-

Brugge gelegen. Het was eertijdts beter om tc Gelegen-
aenfchouwen, toen het door fijn Slot enHeeren-
huys vermaert was, \'t welck, gelijck veel andere
in Vlaenderen , door \'t gewelt van d\'oorlogh
neérgevelt is. Het heeft boulanden en boffchen
in de geburige plaetfèn van Mirecetum , het
grootfte van geheel Vlaenderen, \'t welck fy ge-
meenelijck het BulscampDeït noemen. Dit dorp
heeft met veel andere heerfèhappyen van Vlaen-
deren dit gemeen , dat het eerft befèten wierdt
door een gefiacht, dat de felve naem van Lich-
tervelde voerde, en in \'t welck nu eenige hon-
dert jaren lang, tot aen defe dagh,d\'eer van een
onbefproke deucht, en de roem van de voorou-
ders , met een volkomen en onbewegelijcke
trou tot Godt en fijn Vorften gebleven is. De
Heerfchappy is fêdert van defè over-gegacn
aen geflacht van Halewijn, Nevele , Boetelins,

Efe Oude, die feyde dat hy
hever d\'eerfte van fijn dorp,
dan de lefte van Romen wil-
de fijn, trof defè faeck fèer
wel , vermits \'er dorpen en
vlecken fijn , die ( de wallen

__ _ _ en regenweer uytgefondert)

niet in Ichoonheydt en treftelijckheydt voor de
fteden wijcken. Daer by , het gaet niet met de
hierarchie en heerfchappy der menfchen, gelijk
met die van d\'Engelen , van de welck de lefle
van een hooger heerfchappy, en d\'eerfte van de
volgende en mindere ordeningen is. Seker,
daer is verfchil tuffchen d\'Overigheydt van een
dorp, en de flechtfte ambachts-man van een
ftadt. Wy fiillen dan Lichter velde uytfpreecken
voor een vermaert dorp, dat noch een oude
naem heeft, omtrent vier mijlen van de ftadt

Heeren van Heule, (in \'t welck fy lang geble-
ven is) Claerliout,Haveskercke,enMaulde Hee-
Getrocken rcn van Manfart. Wielandiis fpreeckt van defe
fsyt \'tboeck^, heerfchappy in defèr voegen; Ter Burgh yan Bru^-

nefchrcven, Jorteercn yier principale Banieren hooge lujticiers, te
V wekk yceten, Ghifiele, Maldezhem, Lkhteryelde, en Merkem»

Bertin heeft hier de noeming van
Fellemer is. \'tPafloorfchap, gelijck Rogier, erfgenaem en
Heer Van Lichtervelde, in\'t jaer cId cc lxxv,
in fèkere brief, van defè faeck gefchreven, be-
lijdt ; \'t welck oock by de Bertinianen noch te
vinden is.De tegenwoordige Heer heeft de noe-
ming van \'t Capellaenfèhap tot d\'autaer van de
H. Maeght Maria, en de helft van de was , die
op Lichtmis dagh in defè kerck gemeenelijck
geoffert word ^ gelijck dit onder d\'andere hant-
veflen van defè heerfèhappy getelt word. Defè
heerfèhappy is een Leen , gelijck Wielandus
oock te voren aengewefèn heeft, om dat fy on-
der de Burght van Brugge beflaet.Sy heeft felve
andere leen-goederen onder fich, die tot 72 ge-
telt worden , en onder defe oock de heerfchap.
py van Kools-kamp,die door lacobus van LicL
tervelde gekocht wierdt in\'tjaer clo ccc xc,
gelijck Richardus van der Berfl belijdt, dat hy
aen\'t Hof van Lichtervelde verbonden is,\'t welk
door brieven van d\'eerfle Mey in \'t felve jaer
beveflight wordt. Dit dorp houdt hoogh, mid- Gaeck,
del en laegh gerecht, en Mt feven Schepenen,
aen welcke veroorloft is van alle faken kennis te Sc^epe^ff,,
nemen en t\'oordeelen, die van alle d\'Overighe-
den van defè fladt onderfocht mogen worden,
die men echter niet van elders neemt. Het ftelt
oock een Opper-Schout, die onder fich ftellen
magh een Onder-Schout,Schrijver en Amman,
Toefiender der wegen, beforgers der inkom-
ften , en andere dienaers en ampt-lieden van
\'t Gerecht. De Heer heeft oock vryheyt tot ja-
gen, tot de vakken-vlucht, en tot de viffchery,
aen de welck oock de verbeurten oft geit-boe-
ten behooren. Defè heerfchappy is oock mee
een weeck-marckt verciert.

Et gaet dickwils metde voor-
fpoet, gelijck met de fcha-
kels van een keten, die fich
aen malkander houden , ge-
M lijck het geluck en de voor-
1 fpoet van de ftadt van Giftel-

foo haeft als fy haer naem van Stalle, en oor-
fprong van \'t kafteel hadt, verkreegh fy haer
vryheyt van Karei de Goede, haer hantveften
van Guido Dampierre , haer eer van haer Mee-
fters ^ en haer wallen en af-fluytingen van haer
edelen , in\'tjaer clo cc lxxx. Sy verkreegh
haer tweede verftercking van Lodewijck van
Nevers in\'tjaer clo ccc xxiv, de delving der
graften van haer Raet,in\'tjaer clo ccc xxxiv;
en de burgers begonnen de muren, die te voren
al voorgenomen waren, in\'tjaer clo Io xi te
bouwen: in voegen dat het fchijnt dat fy by
eeuwen toegenomen heeft, en by trappen tot
defe hoogheyt is gekomen, dat fy genoemt
bevrijdt,bewalt, verfterckt, befloten en ten deel
bemuert is. Sy heeft onlangs gevoelt, en gevoelt
noch heden de vruchten van d\'oorlogh. Sy ver-
toont echter noch\'tkafteel, eengedenckteec-
ken van d\'oude voortreffelijckheyt, met de ge-
bouwen , die dagelijcks veel herbouwt worden.
Het heeft meer dan vier hondert jaren in fijn
grootheydt geftaen, en is met graften , en met
een wal omringt, en dieshalven een bequame
en heerlijcke plaets voor haer meefters, die eer-
tijts, onder de voornaemfte van Vlaenderen ge-
rekent , ontfangers van de tol van Brugge wa-
ren , \'t welck hen verplichtte de zee van zee-
roovers fiiyver tc houden. Dit geflacht is noch
in wefen, fchoon de heerfchappy by huwelijc-
ken aen de geflachten van Bethune en Lutzen-
burgh gekomen is. Defe heerfchappy is onlangs,
in \'tjaer clo Io xlv, door de Heer vanBrienne
en Ligny, Antonius van Lutzenburg, en Mar-
gareta van Savoyen, fijn gemalin, verkocht aen
loan Karei Affettati, uyt adclijck geflacht van
Vlaenderen*

Cremone, in welcks nakomelingen en naem hefi
Gebleven is. Antonius verkocht defè heerlijck-
leydt, om fich van de gevangenis te verloften,
daer inhy in\'tjaer clo Io xLiv ingevallen was.
Het Baroenfchapwordin de tafelen van verkoo-
ping genoemt: De Baronny, \'r lant en de heerfchappy
yanGhiflelle. D\'oude Heeren van defe plaets heS^\'
ben vermaert geweeft,en onder d\'andere Bertul-
phus, ftichter van de vadermoort, van de knech-
ten regens Godelieve fijn gemalin , in \'t jaer
clo LXX, bedreven. Maer feker,\'t berou over-,
trof het misdrijf: want fijn leetwefèn daer over
was fbo groot, dat hy, om dit fchelmftuck te
boeten , fich in d\'Abdy van S. Wijnock begaf,
daer hy de kleeding van een Monick aentrock,
en fijn fonden beweende, gelijck fijn gedurigh
vaften, op de kniejen leggen, en andere teecke-
nen van een heylfaem berouw aenwcfèn* De Reekenen
Heeren van defe plaets befitten een drievoudigh
recht, maken een Raet van Schepenen, en heb-
ben \'trecht van de jacht, en een leen-hof. Defè Schutteryen.
plaets heeft drie Schutteryen , die alle brieven
van hun hantveften en inftellingen hebben. liZ\\en.
D\'ambachts-lieden fijn in acht gilden verdeelt,
van de welcke de Sayet-werckers d\'eerfte fijn. Sy
hebben een vafte marckt, die hen van Keyfer
Karei beveftight is, gelijck oock een andere
marckt in November,behalven noch de weeck- ten,
marckt. De kerck der Maeght Maria wierdt, in
\'t jaer clo c xviii, door Biffchop Lamberg
bevolen aen Alardus, toen Prior van S. Andries
by Brugge, daer een uytgefbnden wierd, om de
Goddelijcke dienft op defè plaets te bevorde-
ren : gelijck geweeft heeft Drogo , de Schrijver
van \'t leven van Godelieve , Martelares, en van
de wonderdaden, die fy tot aen haer begraffenis
gedaen heeft. Dit was oorfaeck dat men , met
believen der Graven, en van de Biffchop, en met
de goederen vanBertulphus de vader-moorder,
een Abdy van Maeghden, van Benedidus orde-
ning, daer by oprechtte. Men toont daer noch
een put, welcks water de fiecken, daer af drinc-

kende, fomtijts gefont heeft gemaeckt, en noch lant bleef,alleenlijck defe Heerlijckheyt fou be-
dickwijls een felve kracht betoont. Het Gaft- fitten. Van Gofmus is defe heerfchappy geko-
huys, dat buyten de ftadt ftont, is met believen mén aen fijn foon onlangs Heer en Baron
van de Paus in de ftadt gebracht door de Heer van Giftelle , een man van hooge achting om
lohannes Carolus Affettati, die de gront daer fijn voortreffelijckheyt en deucht. Defe trouW»
toe O-af, en de huyfen op fijn koften ftichtte. de tot gemalin Magdalena de CamargOy de dochter
Ma5 het wierdt federt met dit vleck door het van Lodewijck, Colonel der ruyters , een ftrijdt-
vuur verdelghtj CE men verhoopt dat het allengs baerman. Twee der fonen , uyt dit huwelijck
weéropgerechtfal worden,vermits\'erjarelijck- gefproten, wierden, om dat fy treffelijcke daden
fche inkomften hier toe gefchickt fijn. in Duytflandt bedreven, daer d\'een , te weten

Ick bevindt dat\'er noch eenSieckhuys en een theodoms yan Camargo, Colonel van twee regi-
huys der Melaetfchen heeft geweeft , in \'t lant, menten , en Gabriel, Colonel van een Duytfch
dat daer rontom fèer vruchtbaer is : maer ick regiment was, tot Baronnen van \'t Keyferrijck
heb van d\'oorfpong en \'t begin daer af niets door de Keyfer verklaert. Maer fy, met groote
konnen vernemen. Het blijckt echter dat fy dapperheydt voor de Keyfer en\'t Catholijck
door lohannes van Giftelle, en door fijn voor- geloof ftrijdende, fijn beyde gedoot. Maer hun
ouders,haer oorfprong hebben. Hier is geboren broeder, lohannes Baptifta, Capiteyn van die ruy-
de Monick en Priefter Drogo,die aen Radbodo, tervaen, over de welcke fijn vader een lange tijt
Biffchop vanNoviomenfè, en van Doornick,het geboden heeft,is tegenwoordigh noch in dienft
leven en de doot van Chrifti Martelares Gode- van de Catholijcke Koning, daer in hy groote
lieve gefchreven heeft, de welcke door twee dapperhey t betoont. De Heerlijckheyt van Gi- frje
knechten van Bertulphus van Giftelle verworght ftelle heeft vrye j acht, vrye valcke-vlucht, vif^
wierdt, door \'t gebiet van Bertulphus, gemael fchery en konijnen-vangft deur \'tgeheel Ambacht
van Godelieve j want hy deê dit ten believen van yan Gißelle; \'t welck tien Parochiën in fich be-
fijn moeder, die haers foons wijf laftigh viel, en grijpt, te weten, Giftelle, Seyecote, Moere, Sandey
haer foon fbo aenftoockte , dat hy fijn gemalin Kapelle, "^eftkercke, Roxhem , Ettelghem, Bekem en
deê verworgen, die fchoon, en van d\'edele ftam Sar kern. Het wordt te leen gehouden van de
van Lonford gefproten was,en fich niet met ko- burght .van Brugge, van de welcke by leenrecht
ftelijckheden vercierde, maer de Godtvruchtig- meer dan twee hondert andere leenen gehou-
heyt en liefde tot haer voornaemfte doel hadt. den worden , die in \'t gebiedt van Giftelle, en in
Indien ghy breeder bericht hier af begeert, fbo d\'andere plaetfèn van Vlaenderen gelegen fijn.
befie lohannes Molanus in de geboorte-dagen \'t Eerfte is de ftad van Giif elle felve, met het fel-
der heyligen van Nederlant, op de fefte dagh ve gebiet en gerecht, \'t welck eertijdts de Gra-
van lulius. Surius heeft de Hiftorie van Drogo ven van Vlaenderen daer in gehadt hebben,
meê by fijn wercken ingevoeght. M. Antonius De Heer ftelt daer in de Schout,en d\'andere Be- ^tde c«
Delrio maeckt oock gewach van Drogo, Üb. 6 dienaers van \'t gerecht, die de rechten en hant-
Difquifïdonum Magicarum cap. 2, feót. i, q. 2. veften van de plaets moeten hanthaven en voor- ^ ^

Twee fermonen aen Koning S. Ofwaldus ver- ftaen. Hy ftelt oock , oft fèlf, oft door fijn Ge-
halen oock van Drogo , van Monick te Bergen machtighden , Burgermeefters , Schepenen en
tot Biffchop van Terróuaen gemaeckt. Befie i^^etsheeren, jarelijcks, oft als het noodigh be-
de felve Molanus op de vijfde dagh vanAuguftus, vonden wordt. Defè nemen kennis van de cri-
Defe heerfchappy wierdt, in \'t jaer c I d I d xlv, minde en civile faken, fenden de mifdadigen in Tc!^pe!ßl
van Antonius van Lutzenburgh verkocht aen ballingfèhap,fbowelbuyten\'tgeheelGraeflchap ScLutder
lohannes Kareis yan Affaytatis, D\'oorfaeck hier af van Vlaenderen, als buyten\'t gebiet van Giftel- ^\'J\'lfllht
was dat Antonius, Maerfchalck van \'t Franfche Ie , en verwijfèn in geit-boeten, tot profijt en naten, ujt-
leger fijnde, dat in die tijdt tegen Keyfer Karei voordeel der Heeren van Giftelle , die oock een
oorlogix voerde, van fijn waerdigheydt, door deel der Grut (fèkere tol op \'tbier) hebben,
de fèlve Keyfer, berooft wierdt, om dat hy, welcks ander deel eertijdts de Heer van Grut-
Heer van Giftelle , en onderdaen en Leen-man huyfèn, en nu de Graef van Vlaenderen geniet,
van defè Vorft , de wapenen tegen fijn meefter De Heer van Giftelle heeft oock recht van im-
aengetaft hadt, dewijl Giftelle, in leenfchapvan poft op alle dranck; \'t welck echter van d\'in-
\'t kafteel van Brugge , aen de Graef van Vlaen- woonders voor fekere fbmme geks afgekocht
deren behoorde. Maer toen de voorgenoemde word. En hoewel defe heerlijckheyt in \'t gebied
Antonius in de handen der Keyfèrfchen was ge- van \'t Franconaet is, welcks Overio-heden oock
komen, en in \'t kafteel van Vilvoorden gevan- met de lefte en hooghfte ftraf ftrafen,foo magh
gen wierdt gehouden, bewees de Keyfèr noch echter defè Heer vrplijck fijn recht plegen. Hy
aen hem defe genade, dat hy, fijn heerfchappy heeft oock tol en fchatting in Giftelle, en in fijn
van Giftelle verkoopende, fijn rantfoen daer uyt Ambacht, met het fèlve recht, daer meê het
vergaderen fou. Op defe voorwaerde wierd dan eertijts aen de Graef van Vlaenderen behoorde,
de heerfchappy verkocht aen lohannes Kareis yan Om kort te gaen,hy befit alle rechten en vryhe-
AffaytatiSy van de welck fy aen fijn oudtfte foon, den, die de fèlve Graven eertijdts in defè ftadt
lohannes Francifam, is gekomen. Maer toen defe, en in dit gebiedt gehadt hebben. Eyndelijck hy
fonder kinderen na te laten, in Italien geftorven heeft de voorfitting ( welcke plaets hy fèlf be-
was, quam defe heerfchappy in handen van Cof kleedt, oft door fijn Gemachtighden doet be-
mus yan Affaytatis, jonger broeder, om dat by kleeden ) in \'t aenhooren der rekening van al
eedt bedongen was, dat de gene, die in Neder- d\'inkomften van de felve ftadt.

Yperen, naer\'t welck
men langs een fchoo-
ne wegh , met key-
fteenen gevloert,gaet.
De Kerck van defè
;)laets heeft , onder
laer befondere ver-
cieringen, een treffe-
lijcke toren, over meer dan 400 jaren geflieht,
gelijck \'t opfchrift,aen de top gehecht,aenwijfl.
Defè kerck voert de naem van d\'Aerts-engel
S. Michiel, en flont eertijdts onder \'t Patroon-
fèhap, en de befcherming van de Proofl, en nu
van de Canonicken van S.Martijn t\'Yperen.Het
geflacht der Halewijns heeft voornamelijck fijn
mikdadigheyt aen defè kerck getoont. De Gra-
ven van Vlaenderen hebben eertijdts dit vleck
waerdigh genoegh gekent om dat met een gii-
de,de naem van S. loris voerende, te befchenc-
ken 5 welcke plaets het geflacht van Belle be-
fat , tot erkentenis en vergelding van een dap-
pere daet in fèkere flrijt,gelijk men verhaelt.Dit
gilde heeft fïch met andere gilden verbonden,
die oock met groote vryheden en voorrechten
in Elverdinge , Langemarcke en Stavele opge-
recht fijn, aen de welcke, onder andere dingen ,
veroorloft is,dat fy pijlen, met fcherp beflagen,
uytwerpen mogen.De Heer van defe plaets heeft
daer onlangs noch een Gebroederfchap opge-
recht, onder d\'aenroeping van onfè lieve Vr ou
van Lorette. Dit vleck is rijck van bou-en wey-
landen; en \'t gene, dat haer fbo aengenaem als
bequaem en dienfl:igh maeckt, is de deur-tocht
van de vloet, die, van Yperen komende,haer in
twee deelen fcheyd , en van d\'inwoonders met
fchuttingen en fchut-deuren opgehouden wort,
om \'t gemack , en de dienfl daer af beter te ge-
nieten. De heerfchappy van defè plaets heeft eer-
tijdts in handen van verfcheyde geflachten ge-
weefl,en eerflelij k onder \'t geflacht van de gene,
die voor defe de bynaem van Teflard voerde.
Sy ging van daer over in \'t geflacht Dan Belle,
by\'t welck het fichfo wel bevond,dat het meer
dan 400 jaren in defe flam bleef. Maer toen\'er
mannelijcke erfgenam.en ontbraken , quam het
van defe flam aen \'t geflacht yan Bride, door het
huwlijkvan loLmthe yan Belle, mctRoelandyan Bri-
de, Maer na dat Olivier van Dixmuyden JVilheU
minayan Bride,erfgenaem van defe heerfchappy,
getrout had, geraeckte fy oock uyt het geflacht
yan Dixmuyden aen de flam der Halemjns, door
het lefle huwelij ck van Catharina, OliDiers dochter,
met lohannes yan Halewijn, Heer van Rouffelrie ,

de derde foon van de Heer van Halewijn. De-
fe heerfchappy bleef noch niet in defè flam,
maer verhuyfde oock daer uyt, en quam, door
een tweede huwelijck, in handen van Maximilia-
nus de Witthem, van Borfèle genoemt. Baron van
Bouterfèm,- daer na van de Witthems,aen de Hee-
ren van Bergen op Soom , en van defèn aen
lohannes Francifcus de Cufance,^aron van Beauvois,
diens gemalin Erneflina de Witthem was. Defe lo-
hannes verkocht de voorgenoemde heerfchap-
3y aen Adolf deTrompes,Heer van Weflhove,Ghe-.
uwe, &:c. Soon van lohannes, die Prefident van
de Reken-kamer te Rijffel, en een oprecht man
heeft geweefl ^ na de welck fy noch heden befe-
ten wordt van Johannes Gafper de Trompes, Adolfs
foon , met veel groote rechten en voordeden, yg^rreckem
De Heer van defe plaets word voor d\'outfle on-
der de Vaffalen en onderdanen van \'t ambacht
van Yperen geacht, en heeft door de geheele
Parochy een vrye jacht en vogel-vangfl.Dit vlek
heeft hoogh , middelbaer en laegh recht, een
Schout, fèven Schepenen, en d\'Amman, die de
bedienaer van \'t gerecht is: oock recht der ver-
koopingen op de leengronden j gelijk ook recht
van \'t Fifcus, door lohannes, Hertogh van Bour-
gondie , toegeftaen, en aen Colard yan Haksvijn,
Heer vanBoefingen,om fijn dienften,door Phi-
lippus fijn foon, en in \'t jaer cb cccc xciv,door
flotvonnis van de landtfchappelijcke Raet van
Vlaenderen beveftight. Defe plaets is fèer out,
enherberghde eertijts een machtigh Heer, ge-
lijck Meyers woorden, op \'tjaer van onfè falig-
heyt 804, aenwijfèn,daer hy feght: Soohaeflab de
Vorfl Lydericus de befliering aengenomen had, keerde hy
ßjngedachten tot de fuyyering yan \'t landtfchap , tot de
yeyliging der wegen , en tot d\'uytroeying yan de royeiy,
Hy bedwong met groote dapper heyt Milo en lacobus,twee
broeders, yan Lauwagefproten, Hugo yan Longemarck,
Lando yan Eherdinghsm^ Teflardusyan Boefingen^Bur-
chardyan Machone, Herlpinus, yan Landen gebynaemt,
en feker man yan Steenyoorde, de Stoute gebynaemt, die
yan yele de Oyerflen der rooyersgenoemt wierden,

Defè plaets was oock eertijts met een treffe-
lijck en fterck kafteel verciert, dat op fekere tijt Kaße?^,
een gewapent leger van fes duyfent mannen durf-
de ver wachten, van\'t w^elck fy oock,met de kerk,
verbrant wierd. En hoewel men defe vefting we-
der uyt haer afch en puynhopen opgebout had,
fbo wierd fy echter onlangs,in de beroerten van
Weft-Vlaenderen , van die van Yperen weêr
neêrgeworpen.Doch dit kafteel wort nu door de
voorgenoemde Heer van Boefingen , lohannes
Gafper,dagelijcks,met groote koflen weder op-
gebout.

O VS s el ARE is een feer luftigh
en welbeplant vleck , dewijl het
als \'t middel-punt en \'t hart van
Vlaenderen is want het Ught
niet meer dan drie mijlen van
Yperen, en omtrent vier mijlen
van Cortrijck en Dixmuyden, in een luflige
Vlaenderen,

plaets, en gefbnde lucht. D\'ommegang en wan^
delingen fijn \'er foo veel t\'aengenamer, om dat
fy befèt is met veel groene hoven, boffchen,
beemden,en ackers,die byna alderhande vruch-
ten in groote overvloet voortbrengen. Ver-
fcheyde gefchriften, in de kloofters gevonden,
wijfen aen dat defe plaets feer out moet fijn. -

Karei de Kale noemt haer Rojfar in\'t land der Ue-
napiers. Ludovicus Pius , van het dorp Ipreken-
de, dat Mempifcus genoemt word, feght, in de
machtbrief van\'t gcïchenck, aen \'tEinonenfche
kloofter gedaen: \'Ter plaets, Roßar genoemt. En fe-
ker, defe plaets, eertijts Mempifcus , oft Mena-
pilcus genoemt,uyt oorfaeck van de Menapiers,
oude inwoonders van Vlaenderen, is een vleck,
in\'t midden tuffchen Vlaenderen en de Ner-
Ivlmrchten. viers.Daer is een treffelijcke weeck-marckt,daer
eertijts een groote menighte lijnwaet verkocht
wierd. Sy is , feght Marchantius, niet een yan de
minfle in grootheyt, geflalte, en achting , daer oock op de
laer-marckt, die men in September houd,groot geypin ge-
daen "svord. Dit is oock geen kleyn gemack voor
dit vleck,dat de beek Mandere,die daer by haer
oorfprong heeft, en haer loop deur Ifeghem ,
Engelmunfter en Wacken neemt, fich fbo be-
quamelijck in de rivier de Leye vervoeght, dat
fy door defè middel dienftigh is om de waren en
koopmanfèhappen herwaerts en derwaerts te
voeren. Mapheus fpreeckt in fijn Chronijck,
in \'t 15 boeck, van defe plaets in defèr voegen :
Toen in \'tjaer 957 Arnoldm gefloryen ypas, begroef fijn
foon, Balduinus genoemt, Graef yan Vlaenderen,fijn ya-
der in \'t kloofler yan S. Petrus, en boude en yerflerckte
yeelfleden, gelijck Tperen, Dixmuyden,lVijnox-bergen,
Bourhurgh, Aerdcnburgh, Dnynkercken en Roujjelare.
Meyer verhaelt, op \'t jaer 958 , defe woorden :
Arnulfus, yan ouderdom oy erladen ,flelde fijn foon Bal-
duinus in \'t bemntder faken, en noemde hem Graef yan
Vlaenderen. De Schrijvers getuygen, dat defe een
ernftig,naerftigh en voorfichtighmanheeft ge-
weeft , en dat yan hem Tperen, Veurne, Bergen, Bor-
burgh,Dixmuy den, Aldenburgh , Rodenburgh, Roujfelare,
met veel andere ip\\2iet(Qn,yerbetert,en in beter flaet
gebracht vermits fy door d\'overval der Noor-
mannen verwoeft waren , en dat hy oock de koop-
handel yermeerdert heeft. Uyt defe bygebrachte
gefchriften blijckt klaerlijck , dat dit vleck
Rouffelare out van naem is, en wettenen voor-
rechten der fteden heeft, met het welck,en on-
der welcks gebiet,het Ambacht van Rouftelare,
Clevcn in Langemarck,en het hof tot Ifeghem,
in de gewoone enboven-gewoone fèhattingen,
door de Vorft van Vlaenderen verfocht,\'t hare
opbrengen.Daer is in dit vlek een Pretor oft Bal-
BmgerUjch j|eer, en een Schout, die d\'Onder-

graef van defè plaets vertoont; fèven Schepe-
nen , daer af d\'eerfte Burgermeefter genoemt
wordt, oock een Penfionaris, oft Raetsman,
cn een Schrijver. Defè Overigheydt heeft
macht over alderhande faken van \'t Gerecht,
fbó in criminele , als in civile gedingen. Sy
heeft oock, met tuffchen-koming van de ftem-
ming des Heers,gelij cke macht in d\'inftellingen
van de politie, en burgerlijcke beftiering, en in
de keuren van andere faken, tot het gemeene
nut, fbo wel degene , die de gerechtigheyt, en
de middel van te rechtsvorderen aengaen,als in
andere dingen,na vereyfèh van tijt en faken; en
mogen die verminderen, vermeerderen,en ook
veranderen,metfbdanigeftrafFen,boetenenver-
beurten,als recht en billickheyt vereyffchen.Sy
hebben oock , met toeftemming van de Heer,
recht en macht om jaerlijcks fèven mannen tc

verkiefen, die de rechten en vryheden van het
volck voorftaen en befèhermen, en, m.et macht
van vonnis te ftrijcken, by de gedingen van de
Gemeente fijn. D\'Overigheyt verkieft oock een
Schatmeefter, en noch een ander, die dlnkom-
ften en fchattingen van \'t vleck ontfangt, en
naer \'t bevel van de Raet weêr uyt-telt. De fel-
ve Pretor oft Baljuw,Burgermeefter en Schepe-
nen , als opperfte befchermers van de goederen
der weefèn van dit vleck, ftellen oock vier man-
nen , en een Grefïier oft Schrijver, tot de dee-
ling der erffeniften en fterf-huyfen , die gefa-
mentlijck toeficht over d\'erf-goederen,en over
de deeling onder d\'erfgenamen fbrgh dragen :
van alle welcke dingen de kennis der proceffen,
gelijck oock van alle andere faken , die de bur-
gers van dit vleck aengaen,ter eerfte opficht aen
de felve Raet behoort van welcks vonnis men
fich voort tot d\'opperfte Raet van Vlaenderen
beroepen mach. Defè rechtpleging behoeft niet
alleenlijck in de volle Raet verhandelt te wor-
den maer mach oock door eenige Schepenen,
hier toe volmachtight, worden afgedaen. Daer
fijn noch veel andere giften en voorrechten,met
de welcke defe ftadt van oude tijden af verciert
heeft geweeft. Maer de gene,die heden de heer-
fèhappy daer af befit,is de deurluchtigfte Vorft,
Wolfangus Wilhelmus, Palts-graef aen de Rijn,
Hertogh van de beyde deelen van Beyeren, en
Nieuburgh^en de Vorft van Saxen befat onlangs
defè heerfchappy. Defè beyde Vorften befaten
haer onder de naem , die uyt het geflacht van
Cleef, en uyt d\'erffenis van Philippus, Heer van
Ravefteyn, gefproten is aen de welck fy geko-
men is , met Thoralt , Wijnendael, en Bres-
kins,by nakoming en erffenis van Maria,fijn va-
derlijcke groot-moeder, en dochter van lohan-
nes Digeon , aen Adolf Hertogh van Kleef ge-
huwt, en die defe plaetfen tot een bruydfchat
meêkreegh. Defe Philippus vergierde de veyn-
fters van de Parochy-kerck met trefFelijcke ge-^
fchilderde wapenen van fijn Koninglij cke ftam
van Portugaei, foo van fijns vaders, als van fijns
moeders fijde. Sijn naem is oock fèer vermaert
in de hiftorien van Nederlandt, Vranckrijck en
Italien , fbo om de befcherming der kafteelen
van Sluys en Brugge tegen Keyfer Maximilia-
nuSjVoor de welck hy borgh by de Bruggenaers
gebleven was, en welcké befcherming tot ver-
drucking der Vlamingen gedij de,als om dat hy,
onder Lodewijck de twaelfde , Koning van
Vranckrijck , en fijn volle neef, overfte van dit
machtigh leger geweeft heeft,dat hy naer Griec-
ken voerde , en met het welck hy in \'t eylandt
Lesbos de ftadtMytelene vruchtelooffelijck be-
legerde. Men weet niet fèker wie de ftichter van
de Parochy-kerck te Rouffelare is, die om haer Kenke
trefFelijcke toren in hooge achting is gekomen.
Maerfy heeft oock de verwoefting geleden , en
is in \'tjaer cb cccc lxxvi i i verbrant, en federt,
voornameiijck door de mikdadigheydt van het
volck, weêr opgebout, en voert de naem van de
Aerts-engel Michiel. D\'Abt van Sonnebeke
heeft recht van benaming en verkiefing tot de
ampten van defe kerck. In defe Parochie , tufl
fchen Rouffelare en Hoochlede^is, omtrent het

|aer cb ccc lx,door d\'edele Rogter yan UchteryeU
de gebout een kapelle, ter eeren van \'t heylige
kruys ; en de beneficien en ampten van \'t hey-
ligh kruys, en van S. Georgius worden Ter Bets
genoemt, uyt oorfaeck van feker erfgoet , het
welck daer aen de fijde gelegen is , en dus ge-
noemt wordt. Defe kerck heeft nu een Pa-
floor , en een Onder-Pafloor, Men heeft daer
eertijdts hun wooning fien hebben acht oft ne-
gen Capellanen , elck in fijn ampt, te weten, die
van S. Michiel, S. Catharina, de heylige Drie-
eenigheyt , S. lacob in \'t Gaflhuys van KouC-
felare ter eeren van de Moeder-Maeght,van fint
Georgius, en van \'t heyligh kruys in de voorge-
noemde kapelle, noch van \'t hof van Ifeghem ,
\'t welck niet van fbo groot aenfien was.Defe Ca-
pellanen f()ngen daer dagelijcks de Canonicale
uren. Men vind daer oock Schutters-gilden,uyt
het volck beflaende , die de naem van S. lo-
ris , Sebaflianus en Barbara voeren , en met be-
if()ndere voorrechten befchoncken fijn. Voor
de lefle beroerten was \'er oock een gilde van de
heylige^Maeght, \'t welck noch inv/efen is, maer
het voert een andere naem , te wéten, die van
de Rofè-krans, \'t welck door de Dominicanen
onderhouden word,en in \'t jaer cb b c xxvi11
als van nieus wéér opgerecht is. Sy had eertijts
haer eygen Priefter , en inkomften , die nu aen
\'t Paftoorlijck ampt gehecht fijn.By Rouffelare,
en in de Parochy van Kerfèlaer, aen de Moeder
Maeght gewijd,is oock een kapelleken,onder de
vooghdy van de Heer van Warellus. In Rouffe-
lare heeft oock eertijdts geweeft een Gafthuys
voor de vreemdelingen,dat van gewij de Nonnen
bedient wierd,en nu door d\'inlandfche berperten
omgeworpen is,\'t welck onlangs (fchoon de Bif^
fchop van Brugge daer tegen riep) aen de Eremij-
ten van S. Auguftinus gegeven is,door de Hertog
van Nieuburgh, die ook aen hen verlof gaf van
een kloofter in de ftadt te bouwen , en Scholen
op te rechten, om de jeught in de moederlijcke
en Latijnfche tael en geleertheyt t\'onderwijfên.

Efe plaets wordt van de oude
Vorften , in hun open brieven ,
Hailebeke,en van eenige Schrij-
vers Hallebecke genoemt. Bey-
de noemen fy dcfe plaets fooda-
nigh, uyt oorfaeck van een kley-
ne loopende beeck, Gaverbeeck genoemt, die,
niet verre van de ftadt vloeyende,haer in\'t mid-
den deur-fnijdt, en fich met de Leye vermengt.
Eenige feggen , dat dit water fijn naem gekre-
gen heeft van d\'oude Arenden,die de Romeynen
tot hun ftandaerts in d\'oorlogh gebruyckten, en
dat defè beeck Arents-beeck genoemt wierdt.
Ick wil dit\'gevoelen niet aennemen, oft verwer-
pen, maer daer af fcheyden. Doch dit is fèker,
dat men in veel plaetfèn daer omtrent oude mu-
ren , penningen en opfchriften der Romeynen
gevonden heeft: \'t welck een fèker teken is van
dat fy daer gewoont hebben, Arnoldus Andreas,
een Burgermeefterlijck m_an,bewaert by fich een
oude penning, en verfekert dat \'er in fijn eeuw
in het landt voor de ftadt, Storfteck genoemt,
meer dan looo penningen , in aerde vaten ver-
borgen , gev onden fijn. Werviltius verhaelt in
fijn Spiegel, dat \'er, in t jaer cb cccc xcix, aen
d\'oever van de Leye , omtrent Harlebéke , een

lichaem van fchrickelijcke grootheyt opgedol-
ven is, met een loode plaet, daer in , met Got-
fcheletteren,dittelefenftont:L. Manc. L. F.
èn noch een glafe vies, met penningen vervult,

Defe dingen fijn buyten twijffel fekere teke-
nen van dat de Romeynen hier gewoont heb-
ben. Maer fy geven echter geen verklaring over
d\'oorfprong des naems van defe beeck, en van
dat de ftadt haer naem daer af gekregen heeft.
Wy füllen dan , om wiffer en fekerder hier m te
gaen, ons op de getrouheydt der opfchriften en
macht-brieven beroepen, en de naem van defè
ftadt van Halle af leyden. D\'oude Franfchen,
die omtrent het jaer Chrifti joo de Roomfche
befettingen uyt Nederland verdreven,en Vlaen-
deren veroverden, noemden de plaets, daer de
Vlaenderen.

marckt gehouden wierd, Halle , gelijck Lipfius
[lib. I Virginis Hallenfis) getuyght. Men kan ver-
moeden, dat dit foodanigh een plaets tulfchen
de Schelde en Leye geweeft heeft,j te meer, de-
wijl de heerfèhappy van de voorftadt noch defè
naem behouden heeft. De groote toeloop der
volcken , uyt oorfaeck van defe vermaerde
marckt, bracht te weegh dat de Vorften,die de
menighte beminnen, gelijck de groote viffchen
het groot water, daer hun wooning verkofen.
\'t Is wel waer, dat d\'outfte Foreftiers van Vlaen-
deren hun woonplaets by Rijffel verkofèn heb-
ben, maer de vader van Liedericus de tweede
verkoos fijn wooning te Harlebeke ^ invoegen
dat defè hier door de bynaem van Harlebeke
van fijn geboorte-plaets gekregen heeft. D\'ee- ^^^^ ^^
nige oorfaeck van defè verhuyfing was de be- hep,
quame gelegenheyt van de plaets, als in \'t mid-
den van* \'t Graeffchap , aen de vloet de Leye ,
diens loop hy in fijn tijt begon te verdeden, en
een arm daer af naer Rijffel te leyden. Daer was
oock op d\'oude vloet een out kafteel,oft Graef-
felijck huys,van \'t welck de Caftelleyn van Har-
lebeke noch heden het recht , van in d\'oude
Leye te viffchen, behoud. Wijders, Graef Lie-
dericus , by erffenis van fijn vader tuffchen de
twee vloeden wijd en breet heerfchende,en Ad-
vocaet oft Befchermer der kercken van Doornik
en Camerick , en der Abdyen van Blandin en
Trunchin, en van S. Marten fijnde, vergroot-
te ftjn heerfchappy, door de giften , die Keyfèr
Karei de Groot aen hem fchonck. DeSaxiïchen
hadden fich al overlang in Vlaenderen gewor-
pen , en hun voortgeplante fteden grootelijcks
vermeerdert. Men beval dieshalven aen Liede-
ricus, defe geweften te bewaren,en de zeeftrant
tegen d\'overval te befchermen , gelijck Paulus
Emilius getuyght,die hem om dejfe oorfaeck de
naem van Overfte der zee geeft.Dit gebied was
oock niet kleyn, dewijl de Keyfer, tot erkente-
nis en vergelding van fijn getrouwe dienften en
dapperhéyt , aen hem de heerfchappy van de
iij Bb 1 ftrant.

Urant, enTan\'t Vlaemfche bofch, dat aen de tulphus ongefchent myt de brant bewaert wier-
weMjde van Arduenne paelt , gaf. Seker , de dén.

Vlamingen hebben noch kennis van dit bofch, Hoewel de Harlebekers na foo groot een neer-
als fy feggen,dat dc noorde-wind van Ardenne, laegh nauwelijcks weêr adem konden kheppen,
en de zuyde-wind van Vranckrijck blaeft. Dit en volkomentlijck weêr op de been geraken,foo
gefchiedde in\'t jaer 792. Sedert heeft d\'achting bevind men echter dat de Graven niets nagela-
van Harlebeeck toegenomen. De Foreftier van ten hebben,\'t welck tot verciering van defe ftadt
Viaenderen , daer fijn hof houdende, boude in dienftigh was: ja foodanigh,dat in \'t 49 jaer van
defe plaets een kapel, en , in \'t j aer 808 ^eftor- de volgende eeuw Graef Balduinus daer de Col-
ven,wierd daer eerlijck begraven: gelijck oock legiate kerck getimmert heeft. Befie hier af de
Engeiramus fijn foon, en Odoacer fijn neef. En brieven van Philippus,Koning van Vranckrijk,
hoewel Marchantius en anderen verhalen, dat in\'t jaer cb LXiii.gegeven,dewelke beveftigende
hun graf-ftedcn , met wapenen verciert, noch ftichting van d\'Abdy der Canonicken, ter plaets Canmw^
voor\'t Choor van de Collegiate kerck te Harle- die Harlebeeck genoemt word, door Graef Bal-
beeck geilen worden, fbo getuygen echter de duinus, beminner van de gerechtigheyt, en be-
geheugh-fbhriften van de kerck, en van S.Ber- vorderaer van de vrede, door d\'aenporring van
tin, en d\'oude gewoonte van tebegraven,het te- Adelayde, fijn gemalin , Moey van de Koning
gendeel, te weten,dat fy voor de deuren,en, ge- \'t welck door de Biffchoppen der Ner viers,Bal-
li jck de faken nu fijn, in \'t portael van de kerck duinus, Gerardus cn anderen beveftight wierd,
fijn begraven,daer de fteenen,met hun wapenen die de giften en inkomften noch vermeerder-
verciert, voor de lefte brant, noch gefien wier- den. Maer toen de heerfchappy grooter wierd,
den , daer in feven bakken van verfcheyde ko- en de Gravendickwijls hun wooning elders ver-
leuren gemaeckt waren,die de Harlebekers toen kofen,gaven fy \'t hof,dat lange tijt van Adela by
voor hun wapen aengenomen hebben , gelijck de kerck bewoont had geweeft,aen de kerck,en
dat van de Vorften van \'t hof. Men verhack ook verfagen het kafteel met een erffelijk Cafteleyn,
dat Liedericus aen de burgers een voorrecht mee de naem van Onder-graef, Defe waerdig-
gaf, daer door hy hen, gelijck huysgenoten van heyt wierdt aen de heerfchappy van Ronchevai graef.
de Vorft, edel van geboorte verklaerde, en dat gehecht, met dewelcke fy aen de Baronnen van
hy dieshalven begeerde en verkreegh dat,als hy Nevele quam , die , met toeftemming van de
met een leger over de Leye trock , fy te paert Franfche Koning, haer al voor 300 jaren aen de
ibuden ftjn , en de wacht rondom fijn hut hou- Halewijnen te leen gaven , by de welcke fy ge-
den.Sedert de tijt van defe Graven was defe ftad bleven is,tot dat,in \'t jaer cb cccc lxxii, Roe-
rnet goede wetten en voorrechten verfien , en land Ie Febure, Heer van Themfick en Heuft,
befweeck niet voor de groote fteden. Maer de Raet van de Hertogh,haer van Antonius Hale-
Noormannen, alles verdelgende, verwoeften wijn koft. Doch defe befat de heerfchappy hier
oock defè ftadt, met haer Parochy-kerck en af oock niet lang,maer gaf haer over aen Karei
brugh, in \'t jaer 882. Arnulphus , Graef van Carondelet, Heer van Champuans,die in\'t jaer
Vlaenderen, verkreegh met recht de naem van cb cccc xci i bloeyde,en defè naemaen fijnna-
ftichter van defe ftadt, en boude het hof met de komelingen liet. Doch nu befit lohannes San-
kerck weêr op, toen alles verwoeft was. Ick heb dorum , een dapper krijghs-overfte , onder de
uyt Molanus verftaen, dat defè oock de muren naem van gefchenck,dit Onder-graeffchap,met
van de ftadt,tot verftercking van de plaets,weêr het flot,en een derde deel der breucken,en ftelt
op deê bouwen,en\'t lichaem van deheylige Ber- een Schout, oft vermaender van de Raet , en
tulphus derwaerts voeren, tot verciering van de overfte van de gevangeniffen. En gelijck de
kerck: in voegen dat defè ftadt, driehoeckigh Vorft,terwijl hy hier was,jaerlijcks opde maen^-
van geftalte, fterck genoegh tegen \'t gewelt van dagen fèkere inkom^ften, tot noodigh gebruyck
buyten gemaeckt wierd. Hier uyt is gefproten van de koken, ftal, \'t huys en gefin, ontfing, fbo "
dat fèker geflacht tot aen defè tegenwoordige verkeerde hy, elders fijn hof houdende, defè in-
dagh een balck, driehoeckigh gelijck een wal in komften in geit, en ftelde daer over tot ontfan-
fijn fchilden voert , en dat de fteden van Gort- ger een erfFelijck Amman, die toen , en nu met
rijck, en Thielt de fèlve wapenen aengenomen d\'Onder-graef, d\'overften begon te noemen en
hebben,doch met eenige verandering; dewijl fy te geven; welcke gewoonte noch heden duert,
met d\'oude voorrechten en handveftender Har- dat d\'Afgevaerdighden van de Vorft jaerlijcks Anm^tii
lebekers begiftight fij n. Want de Vorften reke- feven Schepenen van de Spijcker verkiefèn. Dit
nen, in d\'oude gefchriften der weêr-opgerechte ampt,om dat het na dat van de ftadt opgerecht
handveften,Harlebeeck voor d\'outfte ftadt van is, word fbmtijts het nieuwe Schepenfchap , en Schepen-
\'t geheel oude Graeffchap van Vlaendèren , dat fbmtijts het Schepenfchap van de Graef ge-
tuffchen de Schelde en deLeye was. De faken ble- noemt, om dat het de faken, die de landen van Sche^^nen,
< ven in defe ftaet tot aen \'t jaer 988,toen de ftad de Graef aengaen, verhandelt,
heymelijck en by nacht,van de Cortrijckers,die Ick heb hier voor iets van de Raet van de ftadt
tegen de Vorft worftelden, ingenomen, en met gefèght,die federt de geheugenis aller menfèhen ^slrnrmee-
het kafleel en kerck verbrant, en geheel tot aen en Schrijvers feer vermaert neeft geweefl , be- fter, eT^
de gront verdelght wierdt. Het verhaelhier af ftaende uyt de Prooft, Burgermeefter en fès
vind men ineen oudt boeck; en defè hiftorie is Schepenen, van de welcken d\'eerfte de voorfit-
noch door een mirakel oft wonderdaet ver- ting in civile en middelmatige faken, en d\'ander
maert; welcke was dat de reliquien van S, Ber- in de criminele gedingen heeft. En fèker , men

mott met vergeten in de rijgli der grootfte ken-
tekenen van haer onverbrekelijcke getrouheyt
tot haer Vorften te ftellen , dat, Ichoon de ge-
ftalte vande Raet byna geheel verandert is in
het grootfte deel der fteden van Vlaendcren ,
fchoon d\'Overften a%elet,€n hun voorrechten
vermindert fijn, uyt oorfaeck van hun afval en
weêripalt, oft om andere oorfaken , d\'eenige
ftadt Harlebeeck , altijdt vaft en onbuygelijck
in haer trou, en dienftwilhgh voor haer Vor-
ften, oock met nadeel van hun ftaet en geluck,
haer oude beftiering behouden en bewaert
heeft. Sy wierdt in de tijt van Robert de Vries
uytgeplondert: maerde Volgende Graven,vry-
heydt en ondafting van fchattingen aen haer
toeftaende, vergolden defe elenden. Sy reed,in
de tijt van Theodoricus en Philippus van Eifas,
ten tweedemael de verwoefting,door een brant,
die by geval ontftaen was. Maer haer ftedelin-
gen , van hem wetten, die ly Keuren noemen ,
verkregen hebbende , geraeckten weer op de
been, door de rechten van \'t wegh-gelt te wa-
ter en te lant, en vande marckten. Wijders,
de Gravin Margareta gaf aen hen , tot ophoo-
ping, een marcktdagh in de weeck, te weten de
iaterdagh , in \'t jaer clo cc Lxv • en de Keyfèr
Balduinus gaf in de felve tijt verfcheyde groo-
te vryheden, rechten en hantveften aen de bur-
gers van Harlebeeck , en wees hen verfcheyde
landen, tot herberging van de plaets, toe ; het
welck oorfaeck is van dat defe ftadt noch heden
de wapenen van Conftantinopolen gebruyckt.
ïck verfwijgh noch de gewoonten en groote
uytfbnderingen der Biervlieters,van Margareta
aen de Harlebekers beveftight. Seker,de faken
der burgers fouden in een goede ftaet fijn, fbo
\'t geval geleert had beftandigh te fijn. Maer
defe ftadt, in beter ftaet geraeckt, wierd, in
de beroerten der Franfchen, fêdert het jaer cb
c c c , in de gemeenfchap van d\'ondergang van
Cortrijck, doch t\'onrecht, bedraeyt j in Voe-
gen,dat ten derde mael de brand daer in quam,
die 6000 huyfèn weghnam , en 1000 laecken-
Werckers naer Poperingen deê vertrecken. Dit
wordt beveftight door de brieven van Hertogh
Philippus, in \'t jaer cb ccc lxxxv gefchreven,
door de welcke hy hen toeliet de laken-han-
deling, die hier te voren gebloeyt had, weêr op
te rechten,de lakenen te mercken, en de markt
weêr in te ftellen. Hy gaf hen oock een laer-
marckt van drie dagen,die op de 21 September
begon , en in de welcke fy groote voorrechten
genoten. Men kan uyt dit alles befpeuren, dat
dit een weynigh voor haer verwoefting heeft
geweeft, toen, in \'t j aer c I 3 ccc lxxxi , defe
bloeyende ftadt tot de deurluchtige vergade-
ring verkofen wierd, in de welcke de Vorft fel-
ve , en d\'opperfte Overigheden der fteden van
Vlaenderen , met d\'Afgevaerdighden der Gen-
tenaers,en de Gefanten van Brabant,Henegou-
wen enLuyk verfchenen,en vrede en eendracht
maeckten , die echter van de Gentenaers, de
handelingen van hun Gefanten verwerpende,
fchichtelijk gebroken wierd,om \'t welk Harle-
beek t\'onrecht de ftrafmoeftdragen:wanttoen
deGentenaers op een felve wijfè,gelijkfy fich te-
gen Hertogh Philippus gekant hadden,fichoofe
weêr tegen Maximilianus opwierpen, verdelgh
den fy door hun ftropen en brant-ftichting de-
fè ftadt fbdanigh,dat \'er niet meer dan drie huy--
fèn overbleven, en dat men, in \'t jaer cb cccc
Lxxvi 11,genootfaeckt was de Raet niet eer,dan
om de twee jaren te vernieuwen,om dat de ftad
de koften van de verkiefing niet kon dragen, en
de plaats byna woeft en eenfaem gelaten was.
Defè gewoonte, ^an om de twee jaren nieuwe
Overigheden te verkiefèn , houdt noch heden
ftant. Defè ftadt is fêdert niet weêr tot verhael
gekomen, en in haer vorige ftaet geraekt; dies
Karei de vijfde, in \'t jaer cb Lo xxx, haer voor-
rechten , die verloren waren , weêr Vernieude.
Hy, op dat de burgers fich in de wapenen fou-
den oeffenen, om , als \'t noot deê, fich te ver-
weeren , vergunde hen driejaren daer na twee
Schutters gilden,die fich met verfcheyde bogen
oeffenden, en beveftighde hun vryheden. Wat
het derde gilt der Buffchieters aengaet,dat wiert
in \'t jaer cb b li i beveftight. Hy voeghde, in
de bevcftiging van defè gunftbewijfing, tot hun
roem defè uy tgedruckte woorden daer noch by,
in \'t jaer cb b xL,dat de burgers vaü defè ftadt,
die door de beroerten geheel tot haer uytterfte
gebracht was,gcen fchult aen de weêrfpalt had-
den,en om defè oorfaeck niet van hun voorrech-
ten verfteken waren. Invoegen dat defè betuy^
gingen van de goetheytvan huti Vorft, by die,
die hy van hun getrouheydt aen hen gaf, ge.^
voeght, hen weêr moed deden fcheppen, om
fich weêr allengs op te rechten,en tot een mid-
delbare ftaet te verheffen : ja foodanigh, dat fy
voor defè lefte beroerten óoo gewapende man^
nen konden uyt-leveren , en dat men daer 16
brouwers, en vijf hondert huyfen, foo in de
ftadt, als in de voorftadt, telde.

Maer fy wiert door de laetfte Nederlandfche
oorlogh, en andere fwarigheden van \'t geval in
de voortgang van haer voorfpoet verhindert,en
ondermijnt.En hoewel fy,in \'tjaer cb b lxxix,
met een wal, graft, en andere tegenweer ver^
fterckt was,om \'t gewelt en \'t ftropen der vyan-
den af te keeren, foo Was fy echter niet bevrijdt
van de elenden , die fich over geheel Vlaende-
ren verfpreydden, te gevoelen. Een fchichtigé
brand , in \'t jaer cb l3 lxx , en een geweldige
overvloeying van de vloet naer \'t noorden, en
verfcheyde andere ongelucken,die fy tien jaren
daer na , en in\'t jacrcb bxci ,encbbxciv
geleden heeft, hebben tot aen defe dagh de te^
kenen van haer wonden in haer gelaten. Het
vuur,d\'aerde,en\'f water was noch niet genoegh
om haer dus qualijck te handelen. De lucht
moeft fich noch oock tegens haer kanten , en
haer verdelgen. Want de peft (daer noch een
dubbelde overvalling der Ooftendenaers by-
quam) woedde daerfbodanigh,dat d\'overgeble-
ven de geheugenis daer af niet lichtelijk verge^
ten füllen: want de burgers wierden gevangen ^
het vee weghgedreven,de goederen geplondert,
en de huyfen en kerken,fonder onderfcheyt van
gewijd oft ongewijd,gemeen oft befonder,ver-
brand , gelijck de puynhoopen noch aendena-^
komelingen klare getuygeniflèn daer afgeven.

Maer laet ons tot de gewijde dienft komen,
die geheel in het deurluchtigh collegie der Ca-
nonicken beftaet. lek noem dit collegie deur-
luchtigh , maer ick moght het met recht Ko-
ninglijck noemen, ten opficht van de ftichting
en oprechting daer af. Want hoewel Graef Bal-
duinus, met fijn gemalin Adela, d\'eerfte ftichter
en begiftiger daer af is, loo kon dele , die een
leen-man en onderworpeling van de Franfche
Koning was,niet,fonder beveftiging van de Ko-
ning, daer in uy trechten. D^innoud der macht-
brieven van Koning Philippus,in\'t jaer cb lxi i i
getekent, is dufdanigh : Graef Balduinus, hey>orde-
raer yan gerechtigheyt en wde , door d\'aenporring yan
ßjn Gemalin, en onfe moey, Adelaidep in tegenypoordig-
heyt yan onfe deurluchtigheyt yerfchenen^ yerjoeckende,
en ernflelijck fmekende, dat ypy, door onfe achtbaerheyt,
fekere Abdy der Canonicken beyefligen Joudenidie hy \'door
\'tyerfoeck en d\'aenmaning yan fijn eer"^ aer dige en god-
yruchtrge Gemalin Adelaide, terplaetSydie Harleheeckge-
noemt "Word,geflieht heeft, en de naem,ter geheugenis yan
onfe Salighmaker,draeght. En een weynigh daer na
yoeght hy \'er hy al de goederen ^ie yry yan \'t Graeffchap
ftjn j en feght noch verder, -^y heyelen als gebieden-
de,en gebieden als beyelende alle \'t gene,dat hier yooryer-
haelt is, en hebben dat met onsfegel beyeflight, te \'^eten
dat,gelijck d^ Abdy yan Aken, door d\'inflelling en milt da-
digheyt^yan Karei de Groot geßicht, yan de heerfchappy
desBijfchopsyan Luyckyryis , en d\'Abdy yan S, Me-
dardus yry yan de Bißchop yan Soijfons , gelijck oock
S. Martinus Abdy yan de Biffchop yan Tours, defe Ab-
dy oock yry yan de Biffchop yan Noyon fal fijn.

Seker,een treffelijk voordeel, en vergelijking
met de heerlijckfte kercken van geheel Chri-
ftenrijck,- en noch grooter voorrecht,datfe van
\'t gebiedt van d\'Ordinarjs oft geeftelijke Rech-
ter bevrijt is , en onder niemant, dan onder de
Paufelijcke ftoel ftaet : maer de grootfte eer-
bewijfing van foo groot een Koning , tot gunft
en believen van ftjn moey,die haer wooning by
de kerck van Harlebeeck verkofèn had. Wat de
bovengenoemde naem van defè Abdy aengaet,
ick weet hier af niets anders, dan dat dit tot een
teken en bewijs van achtbaerheydt verftreckt.
Ick weet alleenlijck dat men, een weynigh daer
na, namelijck in \'t jaer c I d l x x , onder ande-
re dingen van de verkiefing van een Prooft be-
gon te handelen welcke waerdigheyt altijt foo
heerlijck heeft geweeft , dat fy fèdert die tijdt
niet dan van treffelijcke en d\'edelfte mannen
bedient is , met breede rechtfpraeck en macht,
en met de beforging der Prebenden. Dit ampt
wort nu bedient door de Heer van S. Germain,

die door fijn fchriften voor een trefTclijck man
vermaert is. Daer is, behalven de Prooft, noch
een Deken, aen de welck men, in \'t j aer cl o cc
xLvi , twee deelen van\'tPatroonichap van de
kerck van Moelenbeeck toewees j welck ampt
oock van veel geleerde en vermaerde mannen
bedient is. Voorts, defe Collegiate kerck is een
van d\'aenmerckelijckfte : want men bevindt,
dat fy recht over geheele dorpen hebben, en
hun gebiedt fich wijden breed uytfpreyt. Sy
hebben oock een breede en groote rechtftoel
by de kerck, en algemeene dagingen en beroe-
pingen , tot welcke rechtdagh fy al hun onder-
faten , over de Leye in Huift, en aen defè fijde
van de Leye in Gavere, beroepen welcke dagh
fy noemen.

Sy hebben oock een voornaem hof der leen- Hof der
goederen, en hun onderfaten, oft, om hun eyge
woorden te gebruycken , de burgers der Cano-
nicken mogen niet, volgens het vonnis,in \'t jaer
cb ccc ixi 11 daer af gegeven , tot een andere
Rechtftoel beroepen wordem Wijders, het vijf-
tiende deel der goederen van de gene , die fter-
ven , oft die vertrecken , vervalt in de handen
der Heeren van defè plaets. Sy hebben oock een
Groot-Baljuw, een Schout,enAmm.an,dieeer-
tijts by erfrecht in defè ampten quamen. De
drie eerfte Foreftiers van Vlaenderen hebben
in defe kerck, toen een kapelle van\'t hof, de
plaets van hunbegraeffenis verkofèn. Men vibd
daer oock, uyt de krijghshelden , die yan Harle-
beeck gebynaemt waren, de graven van Rogier ,
Willem en Margareta^uy t het geflacht van Mal-
deghem, Arnoldusj Rogier en Olivier uyt dat yan
Hale-^ijnj uyt het geflacht van S-^peyeghem Gerard
en Hendrickj uyt het geflacht van Gißelle Karei,-
en uyt dat yan de Graft Willem , gelijck de laer-
boecken klaerlijck aenwijfèn, fèhoon degraf-
fèhriften door de elenden der oorlogen vergaen
fijn, behalven dit eenige van lacob Halewijn,
Heer van Merckem, &c. Onder-graef van Har-
lebeeck, in\'t jaer cId Id xxiv.

Indien men de tegenwoordige geftalte van de Kerck,
kerck aenfchout, men fal bevinden dat het ge-
welf een wonderlijcke gedaente van d\'outheydt
vertoont,- dat het Choor fèer groot is, tot welks
weêr-oprechting en verciering de Canonicken
groote vlijt doen, die de fing-plaets met d\'op-
fchriften en beelteniffen der drie Foreftiers, en
het middelfte glafè veynfter met cle wapenen
van hun Vorften vercieren. Onder de Vlaem-
fche Schrijvers word getelt Ichannes Harlebecius,
van fijn geboorte-land dus genoemt.

Areghem is aenm.erckelijck om
een fchoone en heerlijcke toren en
kerck. De heerfchappy van dit dorp
I behoort aen de Baron van Engel-
munfter. Die van \'t geflacht de la
Vichte befaten eertijts, door gunft van de gemel-
de Baron, Poï^i;/?^»^, daer een Heeren-huys is, en
Meuypenhoye: maer onlangs heeft de Heer van
Blangerwal,uyt het geflacht ^/^^C/>^^^/ditverkre.

gen. De kerck van Wareghem is aen S. Aman-
dus en S. Blafius gewijd , en het Capittel van
Doornick heeft het Patroonfchap daer over.De
grootheyt en ruymte van dit dorp ftreckt fich
uyt tot vijftien hondert bunderen lants. In Wa-
reghem ftaet een treffelijcke en ruyme kerck, Kerck,.
onlangs gebout door d\'edele Heer de la Vichte,
Heer van Nieuwenhove, ter eeren van S. Mar-
gareta.

E klcynfte vaten heb-
ben dickwijls in fich
het befte enkoftelijk-
fte nat befloten 3 en
de kleyne fteden en
dorpen hebben dick-
wijls de geboorte-
plaetfen der grootfte
mannen, en uytmnn-
tentfte geeften geweeft. Dit heeft voorna-
meiijck plaets in \'t vleck van Thielt, dat van
geen onbekende naem in Viaenderen is.
\\Vant defe plaets, hoewel kleyn, kent geen
ander, dan dc Graef van Viaenderen, voor
haer Heer. Het begrijpt in fijn ommekring
drie hondert bunderen landts 5 cn fijn Paro-
chy ftreckt fich buyten uyt tot twee duyfent
acht hondert bunderen lands. De kerck is
naer de heylige Petrus, Prins der Apoftelen,
genoemt; en de Ganonicken van Harlebeke
hebben de patronagie en voorftant daer af.
Gelegen- Sy is, fcght Marchantius, in \'t midden van
keyt. Vlaenderen gelegen, en als de navel daer af.
De lucht is 3^aer aengenaem en gefont. De
wevery van lijnwaet wierd eertijdts fterck in
defe plaets gepleeght; en gaf groote winft aen
de ftedelingen. Dit ambacht is echter noch
niet geheel vervallen , maer heeft eenighfins
in dit vleck ftant gehouden. Sy beert een
rijck en treftèlijck Gafthuys, en een kloofter
van S. Francifcus ordre voor de vrouwen. De
Recolleden van de felve ordre fijn onlangs
oock in dit vleck ontfangen cn aengenomen.
Sy heeft haer jaermarckt in de maent van
September ; gelijck oock haer wcek-marck-
ten , tot de welcken een groote toeloop der
geburige volcken is. Sy is van Gent fes, van
Brugge oock fes, en van Cortrijck vier mij-
len gelegen. Meyer verhaelt, in fijn negen-
de boeck der Vlaemfche gefchiedeniflen,dat
defe ftadt een der oude wooningen van de
Menapiers is. Sy is oock door Robert de
Vries, ter eeren van dc H. Apoftel Petrus,met
een Parochy-kerck verkiert, en door Willem
de Noorman met de rechten en hantveften
der burgers van Hadebeke begiftight,die ook
de Raet en Keure maeckte , het huys der
leengoederen ftichtte,en het wapen, van die
van Harleb eek genomen , daer toe deê, cn
daer drie fleutels, tot onderfcheyt der twee
plaetfen , byvoeghde. Haer bequame gele-
genheydt in \'t hartje van Vlaenderen, de ge-
fontheyt van haer lucht, en de miltdadigheyt
van haer land, dat daer rontom feer vrucht-
baer is, en den lantheden groote winft aen-
brengt, heeft de voornaemfte oorlaeck van
haer ftichting en opbouwing geweeft. Ick
Vlaenderen,

bevind, feght Gramajus, dat in\'t jaer cId c v
dc Parochy-kerck van de ftadt, die treffelijk
gebout is, door de BifiTchop met het Harle-
beekfche Capittel is befchoncken,en dat men
in \'tjaer cb c lxxi i haer begon te bewallen
en te verftercken,na dat men verlof van graf-
ren te graven, wegen te flechten,en de hal te
bouwen,^ had gekregen. De Gravin lohanna
gaf, in \'t jaer c I d c c x x, aen de ftedelin-
gen verlof en vryheyt van de marckt en koop-
handel, en ftijl en ftapel voor d\'ambachts-he-
den. Het Gafthuys van de ftadt wierd oock,
door gunft van Gravin Margareta begonnen^
en Guido gaf, omtrent het jaer cb cc xciv,
het recht van de marckten 5 \'t welck fy \'t le-
pel-recht der granen noemen. Maer defe ftadt, ^(eêyU^
die door de Franfche oorlogen , in die eeuw, gen.
en in de tijt der nakomelingen ontftaen , tot
verfcheyde malen in d\'afch gebracht,verbrant
en verdelght is, heeft nieuwe ftichters van
noode gehadt. Sy verkreegh dieshalven, door
brieven van \'t jacr cb ccc lix , de vryheydt
van laken-wercken , het zegel-recht, en het
Schepenfchap van de wevery. Lodewijck
van Male gaf, in \'t jaer cb ccc lxv, by von- weèr-op-
nis van Harlebeek, aen haer plaets een fit- huwmg.
recht voor die van Deinfe in de vergaderin-
gen en flot-vonniften, om dat men bevond
dat, in d\'oorlogh van Leftine, de burgers ter-
ftont op die van Cortrijck gevolght waren.
In \'t jaer cb ccc xci 11 befchonck Hertogh
Philippus hen met de vernieuwing van haer
rechten en handveften , die verloren Traren,
en verklaerde door fijn brieven, dat defe ftadt
out en vry, door d\'inwendige beroerten en
oorlogen dickwijls verbrant, en in \'t midden
van Viaenderen gelegen was, en haer gewoo-
ne weekmarckt op donderdagh hield : dat fy,
om haer omkring uyt te breyden , van Gal-
term njan Muüem, Heer van Wille com , fe-
kere gronden , aen de vryheyt van de ftadt
gehecht, had gekocht. Hy begiftighde dies-
lalven haer met een vrye jaermarckt van drie
dagen , die op fondagh na Sacraments-dagh
fou beginnen, naer \'t voorbeelt,en de gelijc-
kenis der feeft-dagen de la Compagne. Defe
ftadt heeft noch een andere marckt, die op
d eerfte donderdagh na S. Matth^eus gehou-
den word. Philippus de Goede, Graef van
Vlaenderen , en Hertogh van Bourgondie ,
heeft door fijn open brieven van\'tjaer clo
cccc xxIx weêr opgerecht de handveften ,
die eertijdts van fijn voorfaten aen de twee
Schutters-gilden, te weten van S. Joris, en van
S. Sebaftiaen , in defe ftadt gegeven waren. Schuu
Defe gilden fijn noch in wefen, met de ka-
mer der Poëeten van de moederlijcke tael,

door de macht en achtbaerheyt der voor-
öaemfte kamer van Gent ingeftelt, gelijck
de brieven vande5? April cb Idxviii melden.
De felve Hertogh veroorlofde oock,met brie-
ven van \'t jaer cb cccc xlvh , aen de ftede-
lingen , dat fy tot hun merck een vlam met
een Bourgons krays aen hun klederen, en op
hun wapenen fouden dragen. Op \'t verfoeck
van Philippus d\'eerfte van Ooftenrijck, door
brieven van\'t jaer cb cccc xciii,is\'t Gafthuys
der arme weduwen in een kloofter der maeg-
den van S. Francifcus derde ordre verandert^
welcks eerfte ftichtfter en moeder Nicole
Trmctf Scoth genqcmt , in \'t feven-en-twintighfte
jaer van haer Abdyfchap geftorven is. Maer
toen het volck groote rijkdom befat, de ftadt
haer halle,winckels en huyfen had, en groote
winft uyt haer marckten trock, en omtrent
^00 huyfen in en by de ftadt bewoont wier-
den, wierd fy, door de beroerten van inland-
fche oorlogen, en door de brant, voorname-
lijck in dc jaren cb lo lxxix, cb b lxxxii,
cId b ixxxv, en ebb xcvii, geheel verdelgt,
en van haer voorfpoet berooft, daer de peft
haer rol oock onder fpeclde : in voegen dat
de ftedehngen nu noch naeuwelijcks adem
konnen fcheppen. Thielt mach fich, onder
haer andere mannen , die door hun geleert-
heyt vermaert fijn, voornamelijck beroemen
op Stephams \'vm Meyer, Dodor der beyde
Rechten in de hooge Schole van Leuven, die
daer, en oock by die van Thielt, eenige ja-
relijckfche giften , die fy beurfen noemen ,
opgerecht heeft, om de jongehngen in hun-
ne ftudien oft leer-oefteningen, en tot andere
godvruchtige wercken te helpen. Men vind
in dc kerck eenige graven van verfcheyde
deurluchtige mannen, gelijck van lohannes
Sfirinh en van fijn foon Alexandery en oock
van Petrus ^van den Heede^ccn treffelijk man.
Daer leght oock fekere Vrou en gehiedfler van
Grutht^fe begraven. Hier waren eertijdts
twee Paftooren , twee Onder-paftooren , cn
andere Prieftcrs. Maer defe beyde Paftoor-
fchappen fijn nu tot een verfmolten 5 en het
volck word nu van een Paftoor, en van fijn
Onder-paftoor, fijn plaets bekleedende, be-
dient. De Recolleden hebben hier oock hun
wooning, die, door de Graef van Gamera-
ge, Heer van TToielt ten Hove, met de gront
tot hun wooning befchoncken fijn, behalven
noch het Gafthuys, en het maeghden-kloo-
fter van S. Francifcus derde ordre.
Geleerde Ick kccr wcdet tot dc geleerde cn vermaer-
de mannen,die in der daet het befte deel van
de ftadt Thielt maken. Gelijck onder ande-
ren VViüem Bernart\'ms, Genees-meefter van
Thielt, die van Marchantius in fijn befchrij-
ving van Thielt geprefen wort, en die te Leu-
ven, gelijck dc felve Marchantius getuyght,

om de ftemmigheyt en ftatigheyt fijner ze-
den en gelaet, Cato gebynaemt wierd. Hy
ftorf te Leuven, in \'t jaer cb b lxxi i ,op dc
15 van May , en wierdt in de kerck van fint
Gecrtruyt, aen d\'autaer, die aen d\'Euaiigelift
Johannis gewijd is, begraven.

Willem Simönms,Go6sgQ\\QQ.ïdc van Thielt,
die de boecken van\'t leven der hcyligen,door
Aloyfus Lipomanus, Biffchop van Verona ,
befchreven, in een kort begrip heeft vervat,
en fijn boek aen Levinus Baes,Abtvan Trun-
chin, opgedragen heeft.

Willem Pantinus van Thielt, Poeet cn Ge-
necs-meeftcr te Brugge , die den nakomehn-
gen breede en wijd-loopigc Commentarien
oft verklaringen over de twee eerfte boecken
van Cornehus Cclfus van de Gences-konft ,
nagelaten heeft. Hy fchreef over de volgen-
de boecken korter Aentekeningen, maer die
echter ter plaets , daer de faeck fulcks ver-
eyfcht, voor volkome verklaringen aengeno-
men mogen worden 5 te Bafel by Oporinus
gedruckt.

ludocm Kaveßeyn, van Thielt, Vlaming,
Prooft van Walcóurt in\'t Bifchdom van Na-
men , Dodor Theologie , en Profeffor in de
hooge Schole te Leuven,befchermer van hacr
hantveften en voorrechten, was in\'t gefpreck
te Worms, in \'t jaer cb b lv 11, met Francif-
cus Sonnius, Bartholomeus Latomus, cn Pe-
trus Canifius,Nederlanders.Hy ftorf in\'t jaer
cb b LXX , op de fevende dagh van Februa-
rius, cn is in\'t groote Gafthuys begraven. Hy
fchreef verantwoordingen der befluy tingen
van\'t Concilie te Trenten,tcgen\'t onderfoek
van Martinus Chemnitius,en andere dingen.

Petrus Pantinus van Thielt, feer geleert in
de Grieckfche en Latijnfche tael, \'tfy in ge-
bonde oft ongebonde redenen, was een toe-
hoorder en reys-broeder van Andreas Schot-
rus in Spanjen , die te Toledo in de Grieck-
fche tael onderwees,en diens nafaetin\'t ampt
hy geworden is. Hy, van Philippus de twee-
de, Koning van Spanjen,met de waerdigheyt
van Deken te S. Goedele binnen Bruffel be-
giftight, keerde met Albertus, de deurluch-
tighfte Vorft van dc Nederlanden, weêr naer
Nederland,en was van fijn geheime Raet.Hy
fchreef van d\'ampten en waerdigheden van
\'t Koninckrijk en Koninklijck huys der Got-
thenj verfcheyde gedichten over de vervoe-
ring van de heylige Leocadia en Eugenius
uyt Ncdedant naer Spanjen , in \'t jaer cb b
ixxxvi I by Plantijo gedruckt. Hy vertael-
de uyt de Grieckfche inde Latijnfche tael dc
Sermonen der vier heylige Vaders , Metho-
dius, Athanafius, Amphilochius, en Chryfo-
ftomus: oock Bafilius,Biffchop van Seleucia,
van \'t leven en de martehng van de heylige
Thecla,met Aentekeningen. Sedert de doot

Van defe Pantinus heefc men tc Lcyden in t
licht gebracht eenige Oratien oft Vcrtoogen
Van Themiilius Euphrada , cn de Spreeck-
Woorden van Michael Apoftólius , naer de
Dverfetting van Pantinus,met Aentekeningen
van defelve. Hy ftotf tc Bruffel, in t jaer cb
b c XI,in\'t fes-en-vijftighfle jaer van fijii ou-
derdom.

Laurentius Dorpetius Van Thiek, Abt van
S. Amand, wierd , om fijn deught en befon-
dere geleertheyt, tot dit ampt verheven, en
ftorfin\'t jaer cId b c xxi,

Martinus Baccim van Thielt, Vlaming,
Licentiaet Van de heylige Godtgcïeertheyt >

Paftoor van Aetó, en federt Schatmeefter van
de kerck t\'Yperen. Hy, daer na Aerts-pricfter
en Officiaél geworden, bracht in \'t hebt de
loffelijke predicatien deur \'t geheelé jaer, met
cen gemeene ftijl gefchreven, in de welcke
men de ^ierlijckheyt van fijn tael, en de ge^
leertheyt van defe man in verfcheyde faken
bcfj^eurt.

Tetrus Simonis van Thielt, en tweede Bif-
fchop van de kerck t\'Yperen. Johannis Da^
vid lefuit heeft fiin gefchriften, geleerdelijck
en van verfcheyde faken gefchreven, by mal-
kander Vergadert, en overgefien,die> by Mo-
retus in folio gedruckt, uytgegeven fijn.

E kleyne ftadt Thielt is fe-
ker aenmerckcns-Waerdig,
niet alleenlijck Voor Vlaen-
deren> maer voor de gehee-
le Chriftcnheyt, om dat fy
in haer gebuurte cen rijcke
heerfchappy cn gebiedt
heeft, tot onderhouding van defe dappere
Ridders van Malta, die \'t gewelt van d\'alge-
meene vyant der Chriftenen keeren en te-
genftaen. Defe plaetfe oft gebiedt wordt
Ruysledc genoemt, \'t welck van Graef Bal-
ciuinus gefticht, en met veel goederen en in-
komften befchoncken wierd: en onder defen
fijn de landen en heerfchappyen van Maelr
jiapele en Au de goet, eertijts van de Heckien
befeten , die, onder de voornaemften van
Cortrijck vermaert , veel Prooften en Bur-
germeefters in hun ftam konnen tellen. Men
leeft dat Robert de Vries Trunchin

acn Balduinus van Gent gefchoncken heeft.
Sy heeft een kerck, aen de heylige Maria ge-
wijd, onder de toeficht van d\'Abt van S. Ber-
tin , die oock de toeficht over twee Capclla-
nycn,daer gefticht, heefc. De weerlijcke heer-
fchappy beftaet onder de Graef van Vlaende-

ren. Sy Word ten deel onder \'t Ambacht van
Audenburgh getelt, cn mach met recht ondet
dc grootfte dorpen van Vlaenderen getelt
worden, dewijl fy in haer omkring 18 o o bum
deren lants begrijpt. Sy heeft eertijts veel Prie-^
fters onderhouden, die tamelijckc inkomften
hadden. Sy heeft nu noch twee Priefters j
behalven de Paftoor. Te Ruyslede fijn gebo-^
ren lohannes Gelrius, die te Brugge de fcho-
le der geleertheyt opende , en een der gener,
die, van dc Laurinen begunftight, de Room-
fche en Grieckfche hiftorie, door de vlijt van
Hubert Goltzius uytgegeven , verklaert heb-
ben: en lohannes Parenacker, die te Leuven >
in \'t collegie van de Lelie , veel jaren lang in
de Phüofophie onderwefen heeft, en federt
tot Profeflor in de Godtgcïeertheyt wierdt
verkofen, eer dat hy Licentiaet was. Hy was
een man van fchoone geftalte, aenlockelijck
van fpraeck, fcherpfinnigh van oordeel, milt-
dadig,en by alle Geleerden in hooge achting
gehouden. Hy verhuyfde uyt dit leven in t umpenf
jaer cb cccc lxxv, op de vierde dagh van Ia- chronk,
nuarius, en leght voor d\'autaer van t heyligh ^^fhkm.
kruys begraven.

Nderde wenfchingen der
gener, die , in een aenge-
name en luftige wooning
dc foetheyt van\'t leven be-
geercn te fmaken, fijn ge-
meenelijck d\'aengename
lantdouweii, en huyfen,op
\'t water gefticht, de voorworpfelen daer af
Dk is \'t gene j \'t welck d\'edeldom, als meeft
naer d\'open lucht verlangende, en begeerigh
om op gemack te leven ^ bewogen heeft de
bequaemheyt defer plaetfen te verkiefen, om
daer haer floten, hoven en lufthuyfen te bou-
wen. Muelebeke is dan om defe oorfaeck be-
Vlaenderen,
mint geweeft van \'t geflacht ^an "Beer, dat al
overlang fijn wooning in defe plaets verkofen
heeft,om dat fy aen de vloet de Dever leght,
die uyt de Mandere ftroomt, dewelcke fich
wijd en lang uyt ftreckt. Haer Heeren voeren
daer de beyde Rechten, en befitten een hof,
dat feker niet te verachten is. Gerard , Bif-
fchop van Doornick, gaf de kerck acn \'t Ca-
pittel van Harlebeke, in \'t jaer cb c lxv. sy
is aen S. Amandgewijt5 en het voorgenoem-
de Capittel heeft de patronagie en toeficht
daer over. In defe kerck fijn twee Priefter-
fchappen, die onder de weerlijkc Heer ftaen,
die recht tot de verkiefing daer af heeft. Maer

d\'een van defe Priefters heeft, met toeftem-
ming van de Heer van Miielebeke , ftch den
dienft van de kerck onderworpen, en dient
tot een helper van de Paftoor. De grootheyt
van \'t dorp ftreckt ftch uyt tot twee duyfent
bunderen lants,binnen welcks omkring oock
andere heerlijckheden fijn. Dc heerfchappy
van defe plaets was in \'t eerft by \'t geflacht,
dat de felve bynaem voerde : gelijck onder
anderen Reyngöms ^van MueUhekey die Gode-
fridus van Bouillon naer de heylige oorlogh
volghde 5 en tot aen \'tjaer cId xcvi geleeft
heeft. Daer na quam defe heerfchappy aén
\'c geflacht van Bethune, en onder anderen aen
VVillemy WcefvanMuelehekey in\'t jaer cIdcc
XXVI11: oock aen \'t geflacht van gelijk
aen Thom^ \'van ZifcdieHeervan defe plaets
was, in t jaer cl3 cc lxxxvi i i : en eyndelijk
aen\'t geflacht äeU Douve , uyt het welck
waren ïohanm , aen Rogier ^uan Hale^vijn

fetrout, cn Cornelia van Veyfi, gemalin van
e KiddeïJohannen de Beer, die de heerlijck-
heyt van defe plaets aen \'t geflacht van Beer
tot aen defe dag overgevoert hebben. Meyer,
in fijn laer-boecken op \'t jaer cId ccc lxxvii,
onder van Male, verhaelt dat het geflacht
"Bonin oock de heerlijckheyt van Muelebeke

befeten heeft, *t welck , gelijck Philippus dc
Goede verfekert, by brieven van de i % Oólo-
ber, in t jaer m cccc liii,tc Rijftel gefchreven,
van de Graef te leeó gehouden wort,uyt oor-
faeck van de heerfchappy van Dendermonde.

der, dus genoemt uyt ooriaeck van de vloet ^^^^
de Mandere, die deur Muelebeke vloeyt. Hy
was een treftelijck Schilder, cn, naer fijn tijt,
een goet Poëet in fijn moederlij cke tael, die
een groot boeck van d\'oude en nieuwe Schil-
ders, door hun achting vermaert, in fijn moe-
derlij cke tael gefchreven , en in \'t licht ge-
bracht heefc5 gelijck oock fijn Uytleggingcn
over de boecken der Veranderingen van de
Poëet Ovidius Nafo,beneffèns noch fijn gul-
de harpe, die van veel deurgefocht en gebla-
dert worden. Te Muelebeke was oock gebo-
ren Adrianus Varens, Prooft van S. Bavo te
Gent, een man,die door fijn voorfichtigheyt,
godtsdienft en geleertheyt in hooge achting
wierd gehouden, en die , jaren in groote
heyhgneyt en godvruchtigheyt overgebracht
hebbende, uyt dit tranen-dal naer de verma-
kelijcke hemel verhuyfde, na dat hy groote
dienften aen de Kerck en het Seminarie oft
Schole van Gent bewefen hadt.

Et gaet ten meeftendeel
met d oude fteden cn vlec-
ken gelijck met d\'andere
oude dingen , die van de
tijt, die alles verflint, dick-
wijls fodanigh verfleten en
verflonden fijn, dat men die
niet meer voor \'t gene , dat fy geweeft heb-
ben, kan kennen. Dit geeft geen kleyne
moeyte om t\'onderfoecken van waer Deyn-
fe haer naem gekregen heeft. Maer dit is fe-
ker , dat defe ftadt eertijdts Donfa genoemt
wierd. D\'oorfprong daer af is echter aen my
onbekent: doch ick geloof, om my in defe
faeck met giftin gen te behelpen , die echter
waerheyt fchijnen , dat fy haer naem van ie-
mant der overften van de woefte volcken,het
fy de Gotthcn oft Wandalen,gekregen heeft,
die daer mift\'chien een kafteel aen de Leye,
tegen t gewelt der Romeynen,gebouten be-
woont hebben. Dit is noch waerfchijnelijc-
ker, om dat Lucius Pxtus,vermaert Veltover-
fte der Romeynen in Nederlandt, een ftadt,
gelijck men feght, over de vloet gefticht, en
die naer fijn naem genoemt heeft. Want het
is feker , dat de Wandalen en Hunnen , na
dat fy de ftadt Gent, in \'t jaer 500, verovert
hadden, de vloet de L.cye met veel floten, op
verfcheyde plaetfen gefticht, befoomt heb-
bcn,en t is gelooflFelijck dat iemand van hun
overften, defe vefting ftichtende,dic naer fijn
naem Donfa genoemt hceft.Dochdit is buy-
ten alle verfchil, gelijck al de Hiftorie-fchrij-
vcrs eendrachtelijck getuygen, dat terftont
na d\'overvaUing der Noormannen , \'t welck
in\'t jaer 880 gebeurde,defe ftadt bekent heeft
geweeft, en een hooft-kerck, deurluchtigh
door hare ftichters,gehad heeft,die fes hondert
jaren re vorcn,met noch twaelf anderen,van
de Graef gefchoncken waren , en die federt
van Graef Balduinus weder ge wonnen wierd.
In de brief van Theodoricus, Graef van Ei-
fas , de voornaemfte bevorderaer van de vry-
heden en hantveften der gener van Deynfe ,
word met uytgedruckte woorden het kafteel
en ftadt Deynle genoemt, daer by gevoeght
wordt dat, om de mifdaden van Bertulphus
van Straten, Prooft van S.Donaes en Ca-
ftelleyn van Petengehem,fijn ftadt van Petcn-
gehem van alle rechten berooft wierd, cn dat
men haer hantveften naer Deynfe voerde 5 in
voegen dat door defe middel Petengchem
een deel van de ftad Deynfe wierd,fchoon fy
vrou en gebiedfter van de vloed en t landt
had geweeft. Gedaen in \'t jaer cb c l11.

Defe brief had fodanige macht, dat federt
die tijt al de voorrechten en vryheden, die ki
d\'omkring van de vryheyt van het kafteel Pe-
tengehem waren , aen \'t gebied, cn aen de
heerfchappy van Deynfe gegeven wierden ^

t welck oorfaeck is, dat tot aen defe tegen-
woordige tijdt defe twee plaetfen niet meer
dan een Schepenfchap , en recht-banck heb-
ben. Ick geloof niet dat ick de ftadt Deyn-
fe ongelijck doen fal , foo ick \'t begin van
haer wederleven van hier begin af tc tellen.
In tegendeel, ick fal ftoutclijck gelooven dat
fytoen het wapen van de dubbelde Arent
aennam , \'t welck het gewoone wapen der
Romeynen is , van \'t welck de Pctegehem-
mers fich herkomftigh achten.

Ick bevind federt, dat, door de toeftem-
ming van de Gravinnen Margareta en Johan-
na,defe ftadt aen de beyde fijden van de vloet
met een muer omringt wierd : daer uyt men
befpeurt dat fy eertijts grooter heeft geweeft,
dan fy nu is. Men bevint oock, uyt de ge-
Farochy^ fchriftcn dcr Doornijckers, dat fy twee Pa-
kmken. fochy-kcrckcn heeft gehad, d\'een naer Gods
Moeder genoemt, en aen de heylige Egidius
gewijd, cn d\'ander aen S. Martinus en Anto-
nius opgedragen. Sy fijn beyde noch in we-
fen 5 doch de lefte ftaet binnen de grenfen
van Pctengehem , en d\'eerfte in de ftadt.
Men fiet dan dat defe ftadt voor het jaer cb
ccc de top van haer glans en heerlij ckheydt
bereyckt heeft.

Want Guido , Graef van Vlaenderen, de
weeckmarckt, die op woensdagh gehouden
word , door fijn gefach en achtbaerheyt be-
veftigende, voeghde daer noch een laermarkt
by, die jaerlijcks op S. Lucas dagh gehouden
fou worden , en die nu tot op de volgende
dagh verfet is. Hy gaf, en beveftighde oock,
op \'t verfoeck van Galterus van Nevele, On-
der-graef van Deynfe,aen defe ftedelingen de
Petengehemfche lacrmarckt van Paeftchen,
die op de naeftvolgende dingsdagh van de
achtfte dagh naer Paeftchen komt 5 en defe
twee laermarckten hebben foodanige voor-
rechten en vryheden,dat men niemant daer in
aentaften, bekommcren,oft arrefterenmach.
\'t Gene,dat ick van d\'Onder-graef van Deyn-
fe, en van het kafteel tc dier plaets gefeght
heb, is foo feker, als\'t onfeker is waer het ka-
fteel heeft geweeft, en waer het Ondergraef-
fchap acbleven is. En gelijck men weet dat
het hoïoft huys van de Vorft hier voortijdts
geftaen heeft, uyt het welck veel leengoede-
ren gefproten fijn, foo is oock niet verborgen
dat het ampt van de Schout federt die tijt aen
de Barony van Nevele is gehecht. Dit ampt
beftaet in de bewarenis der gevangenen , en
van de gevangenis 5 en dc gene , die dit be-
dient, heeft in\'t jaer ccn dagh, van d\'uchtent
tot aen d\'avont, d\'opperfte heerfchappy in de
ftadt, tot geheugenis (gelijck ick geloof) van
\'c oude gebied, dat aen de Graef van Vlaen-
deren toegeftaen is , oft dat hy aen fich ge-
trocken heeft. Defe dagh, van d\'uchtent tot

aen davont,is even de felve, die aen Mariaes
hemelvaert to^efchreven wort. My gedenkt
oock aen\'t erffelijck ampt van d\'Amman ,
( die forgh voor de wees-kinderen draeght,
en bevorderaer van \'t gerecht is) \'t welck
onlangs van Martinus la Faille , Baron van
Nevele, verkregen is: want hoewel het te vo-
ren van de Mayarts en Gents befeten wierd,
foo heeft het echter by oude tijden aen die
van Nevele toebehoort. Ick verfwijgh noch
dat de heerfchappy van defe ftadt aen die
van Nevele fchijnt eygen geweeft te fijn , en
door huwelijcken acn die van Lutfenburgh
gekomen j t welck noch dit voorrecht doet
ftant houden,door welck aen de Raet macht
gegeven wort, dat fy hun burger, van de Ne-
velers gevangen, oft in\'trecht getrocken,
mogen befchermen , en verloffen, cn voor
hun eygen rechtbanck te recht fetten. Daer
fiet ghy \'t gene, \'t welck ick van d\'eerfte ou-
derdom van defe ftadt bygebracht heb.

Indien men de tweede flaet van defe ftadt
onderfoecken wil, foo moet men die van \'t
jaer cb ccc xv i beginnen, in \'t welck fy op-
gehouden heeft cygene en befondere Heeren
te hebben, en den Graven van Vlaenderen
begon onderworpen te worden. Want Rob-
bert van Bethune had defe heerfchappy voor
vijfduyfent Parijfche ponden gekoft van Wa^
leramus van Lutfenburgh, Graef van Ligni y
en van fijn gemahn Guyotta , Caftelleyne
van Rijffel, die defe huwelijcks-gift plechte-
lijck. afftont, in tegenwoordigheyt van d\'Ot
ficiael van de kerck. Hier uyt is defe gewoon-
te gekomen , dat de Vorft, oft felf, oft door
fijn gefanten, jaerlijcks feven mannen, met
een Schatmeefter, tot bevordering en bedie-
ning van \'t gerecht, verkieft. Defe ftadt ver-
kreegh federt oock vryheyt van tollen op dc
Schdde, en van de haven van Sluys, cn in an-
dere plaetfen. Sy verkreeg oock macht van
een houtc brugh over de vloet de Leye te
maken, en een Bellefort tc ftichten. Haer
ambachten verkregen oock treffelijcke hant-
veften , en de laken-makery kreegh groote
voorrechten. Sy verworf oock, door de gunft
der Graven, de tol van \'t water, van dc drank,
en van de marckt, en meer diergelijcke in-
komften, tot onderhouding van de ftadt,
muren, poorten, en van andere wercken. De
wooning hier af fcheen eertijts foo aenlocke-
lijck aen een van haer Graven, om dat fy tuf-
fchen Gent cn Cortrijck, en in \'t midden van
bou- cn weylanden gelegen was, dat hy daer
op de ftroo men de rivier de Leye, en op de
i^rontvcft van het oude kafteel een nieu^r
ftichte, welcks fondamenten men noch er-
gens fiet, en dat noch dc naem van Vorften-
hof behoud, Maer wat raet,? In de hooghfte
veihefting heeft men meeft voor de val tc

vreefen. \\ Geval is oiiftaiitvaftigh. Sy werpt
de gene, die fy tot de hooghfte trap van ge-
luck verheven heeft, plotfcUngs neder. Want
defe ftadt is tot drie verfcheyde tijden van dc
Gentenaers, tegen hun Graef worftelende,
gewonnen en verbrant, voornameiijck in t
jaer cId ccc lxxxi i , toen fy uyt de handen
van dadel, die haer bewaerde , gewrongen
en toen haer poorten en huyfen ver-

woeft , en deftadt felftot de gront toe ver-
delght wierd. Sy flickerde echter niet lang
daer na weêr van aieus, gelijck gloeycnde
kolen, uyt d\'afch opgedolven, en geraeckte
in korte tijt weer foodanigh in ftaet,dat men,
in de tij t van Hertogh Philippus de Goede ,
in de ftadt en in de voor-ftadt drie duyfent
hoofden telde: ja fy konden,onder Karei fijn
foon, 150 uytgelefeneburgers,tot onder-
ftant van d oorlog, uytmaken. Maer fy ver-
loor federt door een brant, in\'tjaer clo cccc
ixxxii ontftaen,weynigh min dan twee hon-
dert laken-winckels , die van defe vlam ver-
delght wierden 5 in voegen dat fy, door dit
ongeval al haer voorrechten en hantveften
verloren hebbende, van noode had dat Ma-
ximiHanus , toen Aerts-Hertogh , en federt
Keyfer, alles vernieude, namelijck haer coftu-
men en gewoonten,haer hantveften en mark-
ten, infonderheyt van vee en graen, de gil-
den der Schutters, en dc kamer der Reden-
rijckers. Hy gaf aen defe ftadt oock een Stads-

voocht, gelijck foodanigh geweeft heeft een
goet bevorderaer van\'t nut der Gemeente de
Heer van Lalain , Ridder van \'t gulde Vlies,
die in S. Auguftinus kloofter, daer ter plaet-
fe , begraven is. Defe ftadt was heerlijck, en
had alreê meer dan drie hondert huyfen , die
bewoont wierden, toen fyin defe beweene-
lijcke fcheuring van Nederland dickwijls in-
genomen , uytgeplondert > verbrant, en tot
aen de gront geflecht is. Sts Priefters bedien-
den in de Parochie-kerck dc heylige dienft.
Sy had altijdt geleerde en welfprekende Pro- klsuZ\'
chiaricn,gelijck onder anderen geweeft heeft
Laurentius Metzius,die van defe plaets tot het
Bifdom van \'s Hertogenbofch beroepen wiert.
Daer was ook een vermaerde fchole, tot oef-
fening in de geleertheyt, daer uyt gefproten
is dat vele, in defe plaets geboren, voortrefte-
lijck en uytftekende fijn geworden : gelijck
lodocus de Hont, Abt van Nizelle. Men
vond daer oock een kloofter, in \'t welck veel
maeghden, die van edele ftam waren, gevoed
wierden,gelijck uyt dc ftam van Horn, Gent,
en andere. De Raet en \'t Gafthuys had
oock geen gebreck van foodanige dingen >
tot dat Mars en Vulcanus,twee uytgelate ver-
delgers , defe voortgang van haer geluck af-
fneden, met foo ftout een beftaen, \'dat dc ge-
ne , die defe elenden overgekomen fijn, w-
tente feggen,dat fy tienmael de brant in de-
fe ftadt gefien cn beweent hebben.

SECHEM is groote-
lijcks vermaert door
het kafteel,marckten,
halle, vermaerde la-
ken~makeryen, door
\'t gerijf van de vloet,
door de naerftigheyt
der ftedelingen, door
de vruchtbaerheyt van
\'t landt, en door haer
ïeen-hof. Sy heeft federt twee hondert jaren
herwaerts eygen geweeft aen het voortreffelijck
geflacht van Stavele , door het huwélijck van
Margareta met Adriaen van Gent , Vilainge-
iioemt,en om de verdienften van Maximilianus,
hun foon, (die, terwijl hy leefde, raet van Staet,
overfte van de fchat van de Catholijke Koning,
enLand-vooght van Walfch-Vlaenderen heeft
geweeft) met d\'eernaem van Graeffchap verkiert.
De tweede Graef hier af heeft onlangs geweeft
ïacobus Philippus, Raet van Staet, Hofmeefter
der Vorften, een man met heldachtige eygen-
fchappen begaeft, en (voor foo veel de gemee-
ne bekommerniffen hem toeHeten)fèer ervaren
in d\'onderfbecking der edele geflachten. De
Heer van defè plaets plagh eertij ts te fitten tufl
fèhen de Baronnen en Genoten van het kafteel
van Cortrijck.Men vind in dit vleck niet alleen-
lijck een Gafthuys, maer oock een kloofter der
Maeghden van de derde regel, welcks gront-
veft door lohannes van Stavele , Heer van Ifè-
ghem, Emelghem,&c. Raet en Kamerling van
Philippus, Hertogh van Bourgondien, in \'t jaer
cb cccc li, geleght is. Men ftet daer oock een
heerlijcke kerck,aen\'t welck eertijts een treffe-
lijck uurwerck was, met veel fraeye gewelffe-
len. Defe plaets is oock in de boecken der Mar-
telaren bekent, om de geboorte en vermaert-
heyt van de heylige Hillo. Na lacobus Philip- b. mik.
pus, Graef van Ifèghem, heeft fijn foon Lamo-
raldus , Gouverneur van Rijïfel, fijns vaders fj^\'Jl^Hy
plaets bekleed. Maer federt en onlangs is dit was uyt
Graeffchap befeten van Lamoraldus foon, Ma-
ximilianus, die , in \'t jaer cb b c xxxvi overle-
den , van fijn broeder Balthafar, een dapper
krij ghs-overfte, gevolght is.

Eker, \'t is my ten hoogh-
ften aengenaem dat ick vry-
heyt heb om de landen naer
hun waerdigheyt te doen
Voortkomen , en dat ick
middel heb om , na de be-
fchrijving van\'t Graeffchap
van Ifèghem , de Baronny
van Heule te voorfchijn te brengen, en te mo-
gen .fèggen,dat fy foo veel te meer te prijfen is,
als haer landen en gebiet fich wijt uytftrecken ,
en tot in de grenfèn van Werwijk ftch uytbrey-
den,uyt oormek van de heerfèhappy van Weflho-
yen.Sj is ook vermaert door de befchermingvan
het kafteel van Cortrijck , en door d\'eernamen
van haer meefters. Daer uyt te voorfchijn fijn
gekomen Walterus yan Heule, van de welck in de
regifters van Harlebeeck, op \'t jaer cb cc xxi ,
en in de regifters van S. Martinus t\'Yperen op
j aer c 13 c c lxx i x gewach gemaeckt wordt:
gelijck oock een andere Vfalterus yan Heule, mifl
fchien de foon van de voorgaende : oock Sy-
mon, in \'t jaer cb cc lxx11, door de Conftanti-
nopolitaenfche tocht vermaert. Defè was d\'eer-
fte die drie goude arenden in fijn wapen voerde.
Men leeft oock in dit geflacht van feker Daniel y
( gelijck Meyer getuyght) die in \'t jaer cb ccc
XX van de Graef tot getuygh over de huwelijck-
fche voorwaerde geftelt wierd, en in \'t jaer cb
ccc XXV Raetsheer van Cortrijck was. Men vind
oock Sigerus en Rogier , deurluchtige Ridders
onder Lodewijck van Male; Margareta, in\'tjaer
cb ccc xcix door \'t huwclijck van Sigerus van
Gent vermaert; lohannes yan Heule, Heer van
Verbois, en Rogier Boetelinus, ftjn broeder , in \'t
jaer cb cccc xxxvii Heer van Heule en Lich-
tervelde , van de welck de Heeren defèr drie
plaetfèn afgedaelt fijn. Heule dan,fijn eerfte en
oude heerlijckheyt vergetende,is federt tot een
Baronny geworden, die , met een fchoon hof
verciert, eyndelijk aen de Liedekercken gekomen
is, van de welcke het heden befeten wort. De
yander Graften hebben oock\'t gebied daer over
gehadt.

En der wonderen van Gods
aenbiddelijcke voorfienig-
heyt is, dathyde fchepfè-
len , die minder fijn dan de
menfch,fb wel als de menfch
felf, met befondere hoeda-
nigheden verforght heeft,
die hen prijswaerdigh in hun
T^t de Ré. geflacht maken. Onder de plaetfèn, in \'t landt
\'vfT g^^^g^^ 7 ^^^ ^^^^ ^^^ d\'andere fteden van
eyflde gè- dcfc fcgcning berooft fijn, is Dadizele van tref-
jchreve» felijckc hoedanigheden in Vlaenderen , niet al-
heckeii, dk jggj^jjci^ ^js een Jej. van \'t Ambacht van

gunftbewijfingen
hebben,en voor foodanigh erkent is door d\'ou-
de gefchriften en hantveften der Vorften. Waer-
om oock niet ? dewijl het eertijdts met wallen
omringt heeft geweeft, een Raethuys gehadt,
met drie poorten gefloten wiert, met een groo^
te menichte van inwoonders bevolckt, en met
veel winckels en herbergen befèt heeft geweeft.
Want dewijl fy aen de groote wegh is gelegen, cekgtr^
twee mijlen en een half van Yperen , en oock
fbo veel van Cortrijck, en op een wegh, die

fich van Weft-Vlaenderen naer Cortrijk, Gent, vaö verfcheyde Parochiën gelegen, cn van die
Antwerpen,Brulfel en Mechelen uytftreckt, foo van Geluwe , Morslede , Becelaer , en van an-
heeft ly nu en eertijdts noch meer , bequame dere Parochiën omringt was j foo wierd echter
plaetfen, niet alleenlijck om de reyfende heden van de kapelle , die daer van \'t begin was , een
te herbergen, maer oock om de pellegrims, die Parochy-kerk gemaeckt, door gunft van de fel-
gekomen fijn om de Moeder Maeght tebefoec- ve Moeder-Maeght j en defe Parochy is in foo
ken , die in defe plaets vermaert is, te verquic- hooge achting , dat geen ander daer omtrent
ken, en huys-vefting te geven. Meenen leght vermaerder is. Indien ghy begeerigh fij t om de
aen de zuydfijde een mijl van defe plaets, die wonderdaden, die op defe plaets gefchied lijn ,
oock met een kafteel verciert,dat denHeer toe- te weten , lbo lees net boeck van Lodewijck
behoort, en niet verre van de kerck is. Haer Hunetterus, in \'t jaer cb b c xix uytgegeven.
heerlijckheydt , die in \'t jaer cb ccc lxiv aen De kerck van Dadizele ftont eertijdts onder de
\'t geflacht van Ralfeghem behoorde, ftrekt lich Bilfchop van Doornick, en wierdt aen dat van
wijt en breet uyt. De Heer van Dadizele is in Yperen overgevoert, toen van Paulus de vierde
waerdigheyt met de Gafteleyn van Cortrijk ge- de nieuwe Bildommen in Nederland ingevoert
lijck. Onfe hiftorién verlwijgen niet de treffelijc- wierden. De kerck was voor delè lefte beroer-
ke en vermaerde mannen , die van dit geflacht ten met alle koftelijck kerck-gewaed verciert.
van Dadizele geweeft hebben^ gelijck onder an- Sy had een Paftoor, met léven Priefters, behal-
deren Dame/ Dan Dadizele,die in \'tjaer cb ccc Lvi ven noch de Kapellaen van \'t hof, en van de
groote dapperheyt in de ftrijt van Poidiers be- Heer, en noch andere geeftelijcken. Sy had,tot
toonde, daer in lohannes. Koning van Vranck- behulp van \'t gefang , twee orgels j en daer wa-
rijck,gevangen wierd: oock op \'t jaer cb ccc xx ren lilvere kandelaren, en vergulde wieroock-
een ander uyt het geflacht van Dadizele, Ru- vaten , kelcken, Ichuttels , vaetjes, lampen en
waert en beftierder van Vlaenderen ^ op \'t jaer beckens, alle van lilver gemaeckt. Daer waren^
cb cccc Lxxvi Johames ipan Dadizele , die Raet in de toren, die in \'t jaer cb cccc Lxvi i begon-
en Kamerling van Karei de Stoute , Hertogh nen wiert te bouwen, en van de welck lohannes
van Bourgondien, en opperfte Schout van Gent van Dadizele, Heer van de plaets,d\'eerfte fteen
was, en t\'Antwerpen gedoot wierd. Delè ftadt lagh, fèftien kloeken, met een uurwerck,- \'t welk
heeft oock een weeckmarckt, die voor d\'eerfte alles door de raferny der krijghsHeden, en door Ondergmi,
mael op woensdagh van de groote weeck, in \'t \'t gewelt der oorlogen neergeworpen is. Eynde-
jaer cb cccc lxi i, gehouden wierd. Sy heeft lijck wierdt oock, in \'tjaer cb b Lxxxi 11, dc
oock een laermarckt , die jaerlijcks genouden kerck door de Schotten aengefteken, en in ko-
word, in de welcke niemant om Ichult aengetaft len gelét, daer in oock de hoecken en geheugh-^
magh worden, \'t en waer men die aen de Vorft fchriften, die foo wel d\'oorfprong, als de won-
Ichuldigh was j gelijck blijckt uyt de hantveft, derdaden van defè kerck begrepen , verbrant
door Philippus de Goede in \'t jaer cb cccc lxii wierden. Wat de heerfchappy van defe plaets
gegeven. In \'t volgende jaer is oock aen alle, aengaet, fy is een oudt en edel leen , dat aen
die naer de marckt komen , vry-geleyde ge- het kafteel van Gortrijck , en aen de Graef van
geven , op het ootmoedigh yer/oeck der goede lieden Vlaenderen behoort, en heeft echter verfchey-
■pan de fladt Dadi^ele, gelijck de handveft van de de leen-goederen onder fich.
Vorft luyd. Gelijk de deught en dapperheyt der Degene, die tegenwoordelijk delèheerfchap-
Heeren , hooge achting en vermaertheyt voor py bent, is de Heer MartinjM de Croix , een man
defe plaets verkregen hebben , fbo is fy noch van voortreffelijck gemoed, die aen de kerck
veel vermaerder geworden door de gunft van van Dadizele groote weldaden gedaenheeft,die
de Moed er-Maeght, die hier, om verfcheyde fich miltdadigh aen de pelgrims, beleeft aen dc
wonderdaden, grootelijcks ge-eert wordt. En reyfigers en vreemdelingen, en gunftigh aen de
hoewel fy eertijts naeuwelijcks het voor-recht armen en geeftelijcken betoont,
van Parochy genoot, en alleenlijck niet verre

Elijk de nieusgierige wande-
laer geen plaets, hoe kleyn
oock, behoort te verwarelo-
fen, en onbefien voorby te
gaen, en gelijck hy, om fijn
wegh te vervorderen, fo wel
deur kleyne dorpen,als deur
groote fteden moet trecken j
fbo moet de lefer ook niet vreemten ongerijmt
achten,dat ick hem uyt de heerlij cke gebouwen
van Dadizele treek,om hem naer Weftoultre te
geleyden,en aen hem te toonen dat defe plaets,
die eertijts onder de heerlijkheyt van Belle ftont,
tegenwoordelijck in \'t gebied van Gaffel is. Sy
heeft in de heerfchappy van Gaflèl een kerck,en
een Heeren-huys,\'t welck, met de heerlijkheyd
daer af, heden befèten wort door de Heer I^ran-
cifcml>an PolinckhoDeyCenadelijkman.DeBilfchop
Drogo gaf eertijts, in\'t jaer cb lxix , d\'autaer
van defe plaets aen de kerck van Terouaen, tot
voorbidding van Robert, Koning van Vranck-
rijck,en van Hendrick fijn foon. Sy wiert oock
met Paufèlijke achtbaerheyt aen de fèlve kerck
toegeeygent, door de brieven van de Paufèn
Galixtus de tweede, Adrianus de vierde, en Ale-
xander de vijfde,onder de naem van Vreflaltare,
\'t welck, gelijck de regifters van Terouaen ons
berichten, na de gemeene Duytfche tael \'t felve
is, als VVeflouItre. De prefèntatie van de kerk be-
hoorde aen een der Canonicken,die in\'t Choor
van Terouaen ter flincke fij de was, endieopge-
leght wiert dagelijcks eenige Pfalmen te lefèn.

Eiijck er niet fchoon-
der en aengenamer
om te fien is, dan dat
veel broeders by mal-
kander Woonen, en
door defe famen Woö-
; betonen, datfy
in der daet redelij cke
menfchen fijn, die
Godt gefchapen heeft j om niet alleen te we-
fen ; foo is het oock een befonder vermaeck
in plaetfen , hoe kleyn fy oock fijn , te woo-
nen , die volck-rijck fijn. D\'inwoonders
van Hafebroeck fmaecken dit geluck in hun
ftadt, die voor een der meeft bevolckte vlec-
ken van Weft-Vlaenderen geacht wort, en
ftadts-rechten en handtveften , en een be-
fondere en èyge rechtbanck heeft. Sy heeft
ïiaer wetten van Philippus van Elfas: haer
jaermarckt, die in lunius gehouden wordt,
en haer weeckmarckt op yder maendagh,van
Philippus 5 Hertogh van Borgonje 5 en haer
naem, gelijck Gramajus feght, van Hafa, een
rijck en machtigh man, en ftichter van dc Pa-
rochy-kerck, gelijck de laerboecken aenwij-
fen. Sy is in een moeraftig landt gelegen. Sy
was eertijdts feer vermaert door de weveryen
van wollen en linnen , en trock groote rijck-
dommen tot fich , (ioor middel van een graft,
die gegraven, en deur t Niepcnfche boTch in
de Leye gebracht wiert. Sy heeft, behalven
al de handtveften der fteden , een Raet van
feven mannen , befondere wetten , en eyge
maten en marckten. Indien fy niét door d in-
landtfche oorlogen veel geleden hadt, foo
mocht men haer met recht by d andere goe-
de fteden gelijcken, uyt oorfaeck van de ver-
gaderingen der Schutters en Redenrijkers, en
om de menighte van t volck, naet hunhant-
werck in gilden gedeelt. De Parochy-kerck,
die een heerlijcke toren heefc, is aen S. Eloy
gewijde. Dc Biftchop van Yperen, die op de
Biftchop van Terrouaen gevolge is, heeft het
recht van patronage oftvoorftant over de Pa-
rochy. Dc Graeuwe fufters van S. Francifcus

derde ordehing hebben hier een klooftertjé
en herbergh, voor twee hondert jaren van
twee Godtvruchtige fufters op defe plaets ge-
fticht. De Heremken van S. Auguftinus or- Aagußi.
dening fijn oock in dk vleck toegelaten,doch
bp fekere wetten en voorwaerden. Hun kloo-
fter wiert gefticht en gefchoncken van dc
Raedt, cn van \'t volck van Hafebroeck 5 en
men rechte by hen op een Schole tot onder-
wijs in de vrye konften, die van Philippus dc
vierde,Catholijcke Koning, beveftight is. In Geleerde
dit vleck isj behalven vele anderen, geboren
Pater Johannes ^eckerius Jefayt, Godtge-
leerde , en feer ervaren in de kerckelijcke hi-
ftorie, en in de rekening der tijden : hy heeft
in de heyhge Schrift te Gracz in Sriermarck,
te Douay,en te Leuven in Nederlandt onder-
wefen. Hier is bock geboren lacobus Qtflrmsf
Natuurkundige en Genees-meefter van Ant-
werpen,die een geleerde brief van de befmet-
tende fieckte,die men t Engelfch fweet noemt^
aen de Genees-meefters van Gent gefchreven
heeft. Defe brief is in \'t licht gekomen in
\'tjaer cId Ipxxix, uyt de druckery van
lohannes Grapheus. lohannes Ie Taeu heeft in
tjaer cId ccc lxiii het Schout-ampt te
Hafebroek bedient,en wort in de regifters det
kerck van Hondeghem oock Gaftelleyn oft
Slotvoocht van \'t Ambacht van Haesbroeck
genoemt. Dit ampt wiert in \'tjaer cl:> cccc
LXXXIII door Theodoricus \'van Courte^vijle
bedient,op de welck gevolgt fijn lacobus ^an
S. Omafyi^icolaUs \'van \'t jaer

gId Idxxxii, lacobm \'van HafebroeckiVieet
van HoR^LuècJCarel de V^raet, lacobus Ff eer
\'van Hondeghem, in\'t jaer cI o Id l xx x, tot
aen clo Id isx xxi i , nae de welck de felve
waerdigheydt bedient heeft,tot aen \'t jaer cl^
ID c X X V115 Egidms \'van Hondeghem, Heer
van Ecckebeke,Catsbergen, èCc. en fijn foon>
l^icolaus van Hondeghem , is hem in dit felve
ampt gevolgt.Dk edel geflacht,dat fijn naem
van dit vleck voert, is tot aen defe tijdt by de
Vlamingen in wefen gebleven.

E ongeftadigheydt is foo na-
tuurlij ck in al\'t gene, dar on-
der de maen is, dat men daer
in niets fiet, \'t welck geftadigh
is. De verandring bekomt fom-
tijts wel aen d\'een , en d\'ander
bevindt fich veeltijts niet beter daer doonDit
doet my twijffelen of het aen de ftadt Merre-
ghem wel vergaen is,dac fy van de heerfchap-
yiaenderm*
py van Caflel,daer onder fy eertijts ftönt, afge^
fcheyden is. Ick weet niet,oftfy iets opbrengt
tot de laften van Vlaenderen. Defe plaets, in
het Latijn Mauronü-mlla, en in \'c Franfch
M^rville genoemt, wort in \'t Nederduytfch
gemeenelijck JSderreghem geheeteiii Sy had
eertijts dc naem van JidenderghemyCn Menre^
ghem. Sommige noemen haer Minder-ftadt,
en andere Mmariacum, gelijk in de Rcysbe-

fchrij ving van Antoninus geftelt is,doch ver-
keerdeiijck. Want d oude fchriften en regi-
fters van Douay verfeeckeren, dat defe plaets
Broylm genoemt wiert, uyt oorfaeck van de
moeraftchen, daer in fy gelegen is. De Abt
Morandus, oft Maurontus, niet min om ftjn
heyiigheydtjdan om fijn edelheydt vermaert,
noemde haer, in\'t jacr Id cc i , naer fijn
naenij in voegen dat fy, die eerft in \'t Franfch
3iorsnd\'üilkiok in t Duytfch Morandghem
genoemt wiert, federt, om de gemackelijc-
heytjde naem van Meerville en ^^oereghemy
en daer na o^erville en oXerreghem kreeg,
gelijck voor my, feght Gramajus, Adrianus
Schrieck aengewefen heeft. Men fiet daer
eocheen kapelle, daer defe heyligh als een
kkyfenaer geieeft heeft, en daer hy Amatus,
Biffchop van SoilTons, die door de Ritmee-
fter Ebroinus uyt fijn fetcl geftoten wiert, ter
herbergh ontfing, en hem,toen hy geftorven
was 5 begroef. Maer toen de Noormannen
deur Viaenderen fworven , fijn de lichamen
van defe beyde naer \'t Kafteel van Douay , in
de kerkvan de heyhge Maegc Maria gevoert,
die Ièdert de naem daer af behouden heeft.
De heerfchappy van dit vleck behoort heden
aen de Canonicken van defe kerck.Men vint
gewach van defe vervoering, op \'t jaer I d c c
3LX xï, by Iperius, in de kronijck van S. Ber-
tinus, met de hant gefchreven , onder d\'Abt
Hilduinus,indefe woorden : \'t lichaem van de
Biffchop S. Amatus wiert uytßjnplaetsJßrolius,
nu Merenvtlla genoemt, naer een vejliger
plaets gevoert 5 uyt vrees voor de Denen , en in
de kerck vm de heylige oMaria te ^ouaj ge-
bracht. Sy noemen defe plaets een vrye ftadt,
om dat fy vryheden, Raet, marckten, recht-
banck, wetten,en een profijtelijcke markt van
lakenen heeft. Sy geniet aen d\'een fijde \'t ge-
mack en gerijf van \'t bofch ^ en aen d\'andere

fijde t gerijf van de Leye. Sy heeft niet verre
van haer een fchoone oytficht naer dc Maeg-
delijcke van Beaupré, van de Cifter-

cienfche ordening , tuftchen dc Gorge en de
Leye.^ Defe Abdy wiert gefticht in \'t Jaer cÏ3
cc XX, in de maent van September, op d\'a-
vont van Paus Sylvefter, door Daniël, Voor-
fpraeck van oAtrecht, Heer van bethune. Dé
Parochy-kerck,aen de heylige Petrus gewijt,
is door de heylige Maurontus gefticht, en
met verfcheyde Weldaden vermeerdert: want
hy gaf al \'t lant van Merreghem,van \'t welck
hy Heer was, tot een gift aen t kloofter, het
welck hy, onder de naem van S. Petrus , ge-
fticht hadtj Welcks kerck heden de Parochy-
kerck is. Maer het klooft^er is verandert in
een vergadering der Canonicken, onder dc
naem van S. Amatus, in de ftadt Douay. De
plaets,op de welcke dit kloofter gefticht was>
in t Franfch Bruel genoemt, was de grondt
en eygendom van defe felve heyligh, in dit
vleck gelegen. Defe kerck heeft eertijts meer
Priefters gehadt, dan fy nu heeft, behalven
dat \'er van d eerfte inftelling Geeftelij eken in
dit kloofter fijn ge weeft, van \'t welck de hey-
lige Amatus Abt Was. De Prooft der Cano-
nicken van Douay noemt de Paftoor tot dc
dienft van defe kerck. De Minderbroeders, capmy-
oockCapucynen genoemt, trocken ook naer
dit vleck, en namen hun wooning ter plactSj»
daer eertijts de monicken , toen ly \'er woon^^
den , een Kapelle, ter eeren van de S. Ama^
tus, gefticht hadden. D\'inkomft van defe ka^-
pelle wort tot nu toe by d\'Overheyt bewaert^^^
Men vint daer oock een oude vergadering der
Nonnen van S. Dominicus: oock een kleyn Nonnen,
gafthuys, gelijck mede een huys voor de me- ^^^
laetfchen. Daer was oock eertijts een kloofter
derHeremiten,niet verre vande ftad5maer men
vint heden nauwelijks eenige tekenen daer a£

O iemant verdoolt is, en gaer-
ne weêr op de rechte we2;h
ware, kan, naer mijn oordeel,
niec beter doen , dan fich tot
d\'ingeborenen van het landt
keeren, dewijl defe, volkome
kennis van de wegen hebbende,ongetwijffèlt
hen weêr op \'t rechte pat fullen helpen. Wy
fullen dan in defe faeck desgelijks doen,en in
\'c onderfoeck van de twijftHing, te Weten,oft
Minariacum eertijdts dit vleck was, \'t Welck
wy nu Merville oft Merreghem noemen , en
of het in defe plaets geftaen heeft,daer nu aen
d\'een fijde van de Leye het Graeffchap van
Stegers is,en aen d\'andere fij de de grenfen van
Artois fijn, aen de brugh van de Leye, die nu
Stegers-brugh genoemt wordt3\\Y/y fullen,fegh

ick j in defe faeck ons op \'t gene béroepeii,
\'t welck Hadrianus Schrieck, Raetsheer van
Yperen, die \'t Schoutfchap van Calfel en Ste-
gers lang bedient heeft,daer af fegt. Jkfervilley ^
ieght hy, dat van vele tonrecht Minor villa Mervilk
geheêten wordt, vviert eerßelijck Morandus gememt,
ftad genoemt,en dit van deheylige Morandus,
die eertijts in defe plaetsjn een hoeck van V Nie-
penfche bofch, \'m alle heyligheydt geieeft heeft,
Maer wy hebben noyt eenigh gewach hooren
maecken, van dat hier eenige overblijffelen en
merckteeckenen van d\'ael-outheytgeweeft heb-

ben. Wat de plaets en brugh van Stcgers aen- stekers-
gaet, alle dingen komen daer foo wel tc fa- hmgh.
men, dat \'er geen reden van twijff"ehng over-
blijft.

blijft. Defe oude Reys-befchrijving,die op de ick fegh Autaer, ©ft, gelijck andere fchtifteil
naem van Antoninus Pius deur de handen hebben,Kerck,dat is, Mocder,oft voornaem^
gaetjvan Caftellum (nu Cajfel) deur een korter fte Parochy, die de vkugelen van haer gebiet
wegh naer Doornick ftreckende, ftek Mina- wijt en breet aen de beyde fijden van de vloet
riacum tuft^chen beyde^ en foo oock als men uytfpreyde. Maer toen,door de aenwas van t
naer Camerijck gaet. Wijders, de breede en getal der geloovigen, defe plaets niet bequaem
rechte wegh, die by outs de fteene wegh , en voor de welftant en faligheydt der fielen
Beyrftra- ^^ch de hejrftrate genoemt werdt,geleyt van fcheen , en toen de Paftoor dit ampt tc la-
^^ Caflel naer Stegers, en , fich daer m drie we- ftigh viel, verhief Johannes, Biftchop der
gen verdeelende,ftrecktfich naer \\Y/^erwijck, Terrouaners, op de bede van Robert, Heer
Doornick,Camerijck, en naer Artoys. Maer van Dendermonde en Bethune, de Capellé
mdien men deur d\'onimepaden der wegen, van Gorgue, die hy van de Parochy van Ste-
en van het bygelege bofch van Caft\'el naer gers ontfioegh, tot d uytfteeckende >Jfaerdig- \'
Merville oft Merreghem gaet, foo fal defe heyt van een Parochy, daer in hy echter be-
legh , naer de voorgenoemde Reys-befchrij- hoorlijcke eerbiedigheyt voor Gods Moeder
ving, met door een korter padt naer Door- bevorderde, en jarelijcks fekere erkentenis
mek, maer door een lange wegh ter rechte voor haer inftelde. Dewijl dan al de ge-
fijde geleydenjin voegen dat men genootfaekt fchriften van die eeuw dele plaets eendrach-
lal fijn, nae een omwegh van ontrent ander- telijck Eterra noemen, foo heb ick eertijdts
halfuur, weêr ter flincke handt naer Stegers wel getwijfFek, of de Graefvan Eterra , (by
te keren. Dat meer is,aen Stegers-brugh,over de Franfchen/^ Comte d\'Eterre) die mede
de Leye gemaeckt, fijn in verfcheyde tijd en onder andere in de heylige tocht van Gode- d\'Eterrs
veel oude fteenen,en veel Roomfche pennin- fridus Bullion genoemt wort, niet van defe ^^ ^^P^d\'
gen uytgegraven. In de tijdt van tien jaren , plaets geweeft heeftrdaer na,oft Minariacum,
die ick hier het Schoutfchap bedient heb,heeft \'t welck van de Romeynen tot een Latijn-
men tweemael tot my gebracht eenige kope- fche uytgang des naems gewrongen en gebo- naems

landt, gelijck Cortrijck, Samenjck en Mem-
rijck genoemt worden, en oft, door verloop
van tijdt, defe naem, mea terra , mijn lant,
niet federt in rne4errayex\\eyx\\dêï\\]Qk.vs\\Eterra
by de Geleerden verandert,en van daer tot het
gemeen volck gekomen is. Ick heb, feg ick,
dit by my felf bedacht, tot dat ick hier af,
ningen, die hy bewaert,en die in \'t voorgaen- oft ten minften in twijffel getrocken wierdt
de jaer clo loc vu i gevonden fijn, en ee- door \'t oude boeck der heyligen van Ter-
nicre bewaeren noch andere penningen. Maer rouaen,daer op de feven-en-twintighfte dagh ^^^
van Merville heb ick niets diergelijck ge- van Mey aengetekent wort : In t landt wan ^terr,.
^/Wm-hoort. Men eelooft dat Minariacum,van dc Etmm, mhet wleck Coword, ter geheugenu
■ Barbaren verdelght, en federt nooit weer op- van S, Vedaßm , die ker d Autaer gewwpdt.
eeboutis Integendeel, de landen wierden en dowerblijfjelen der hejltgen gebracht heeft Sc^
daer nae eedeeltfen een deel daer af quam aen ker,eeii feer uytftekende outheyt,die wy met
Stecrers- en de maet der deeling toont dat dit de beyde armen omhellen moeten. Dit land
lanSt StesersLaleu genoemt wiert. Defe buyten twijffel\'t gene,daer wy

ftreeck van het dal van de Leye begnit fich af fpreken. Defe Etius was feker een dapper ^^^^^^^
hiernaerCaff\'elen Belle te ftreckenjin voegen Veldt-Overfte der Franfchen, die m tjaer
dat men waerfchijnelijck befpeurt, dat defe c c c c l i ii over de Hunnen en Attila getn-
plaets haer naem van d\'eerfte opkhmming umpheert heeft, en , naer de gewoonte, van
aenomen heeft. Dus verre Schrieckius. de Romeynen ontfangen,groote naerftigheyt

"" Daer fiet ghv \'t eene , dat ick feggen kan heeft gedaen in de grenfen van \'t Rijck te
aencraende d^eerfte ouderdom van defe ftadt, verftercken , en miflbhien hier eenige tijdt
diens wecr-opkomft, federt de neeilaeg,door heeft gewoont, met verre van Gaffel, dat hy cafeL
de Noormannen geleden, ick onbefchroom- met befetting verfterckte, en by Armentiers, ^^^^^^^
dehjck toc-fchrijf aen de Heeren van Bethu- dat fijn Voorraets-huys was, en o^ck met
ne, die aen defe beyde oevers van de Leye verre van Doormck,Cameri)ck,en Cortri]ck,
geboden, en tienden, ja dViltaer wan Eterra feer machtige fteden,by die van Atrecht,Ner-
( want dus wordt fy genoemt) aen de Abdy viers, en Moriners, feer ftrijdtbare volcken,
van Scowen gegeven hebben , met toeftem- niet verre van de groote zee, aen d\'oever van
ming van Adam, Biftchop der Terrbuaners: de vermeerderde vloet. Hier uyt is gefpro-
Vlaenderen, Jij Ee -

tenj <iat de geheugenis van foo grooten Heit,
vafter in de geeften der inwoonders, die nae
de neêrlaegn der Hunnen gekomen fijn, ge-
bleven is, dan het droef gedencken vail net
verwoeft Minariacum. Het vlèck Covorde
is nu een plaets binnen de grenfen van de
ftadt. Dit vleck is met een oude Kapelle ver-
ciert , daer echter geen dienft en eer-bewij-
fing aen de heylige Vedaftus gedaen wordt.
Johannes, ^erkin genoemt, gaf defe plaets
tot gebruyck der Broeders van de heylige

En vint landen van (oo béqua-
me gelegenheyt tot tegenweer,
dat de Koningen en Vorften
niet konnen nalaten die te ver-
ftercken , om voordeel en fc-
kerheyt van hun grenfèn daer
af tc trecken. Johannes Jacobus Chifletius,
hier op lettende, betoont heel geleerdelijck
cn wel-fpreeckentlijck, voor in fijn Iccium-
fche haven van Julius Casfar, dat Waetene
een Zee bergh voor de haven van Iccium
heeft geweeft. Hy feght dan : Tuffchen de
heyde havens font de T^e-hergh Iccium aen de-
fe ondiepe , die, naer Ftolem^us verhad,
Iccium acron genoemt vviert, gelegen tegen
over Kent , een l(ee-hergh van Engelandt.
Ick acht dat dit de felve hergh heeft geweeft y
die jy miffchien Vatenum genoemt hebben, om
datjy over d\'Itiaenfhe deur-vvadingen hing,
Guicciardinus heeft aengemerckt, dat hier
veel geheugh teeckenen van d\'ael-outheyt
gevonden fijn. Men gelooft dat hier eertijts
een vuurbaken heeft geftaen, recht tegen
over een ander,die op de berg Duberen gefet
was 5 van de welcke men noch eenige wey-
nige puynhopen fiet. De zee omringde eer-
tijts , als fy op haer hoogfte vloey de, van alle
fijden de berg Vatenum,van de welk men by
klaer en helder weder Engelant gemackelijk
kan fien. D\'inwoonders feggen, dat dit een
^deTZta- voort-geplante ftad der Batavieren is.Eenout
r^ieren. Lof-bcfchtijvcr verhaelt in fijn lof-reden aen
de Keyfer Gonftantius, dat de Batavieren
in \'t jaer nae Chriftus geboorte cc xcvi i ^
van dc Romeynen herwaerts en derwaerts
deur Vranckrij ck verftrooit wierden. Al \'t ge-
ne, onvervvinneltjke Kejfer Conßantim, feght
hy, dat in de landen van Amiens, Beauvais,
Tncaßtne en van Lingonico ongebouvvt en
woef lagh, groeyt en bloeyt weer, door de
ploegh en bouw der Batavieren. Meyer fpreekt
oock van Waetene, in \'t eerfte boeck der
Vlaemfche gefchiedeniften, in defer voegen;
Men fegt dat Waetene,in V gebiedt van Caffel
gelegen, (miffchien in oude tijden Vaganumge-
noemt) een voortgeplante plaets der\'Batavieren

Drie-eenigheydt , tot verlofting der gevan-
genen, in \'tjaer cId cc xxvii i, vermits
hy door de hulp der voorgenoemde broeders
uyt de handen der ongelovigen verloft was:
welcke gift door MaRlia, Caftelleyne van
Yperen en Belle,beveftight wiert. Men vintin
defe ïCerck noch d\'oude graf-ftedeh der Hee-
ren van \'t geflacht van Bailleul, Antoing -, en
T>oulieu, die in hun tijdt hier geheerfchr
hebben.

heeft geweeft > van de welcken een deel, feght
Tacitm, door een mlanlfche beroerte der Catteri
uytgedrêven,d\'uyterfle grenfen van Vranckrijky
die leegh van inwoonders waren, en het Ey^
landt van de Rhijn ingenomen heeft, Wy kon^
nen by itdy tterfte grenfen van Vranckrijck mif-
fchien Vlaenderen verftaen,ten minftenjoo wek
als de plaetfen,naeft aen de Rhijn gelegen,Maer
men weet fekerlijck, dat het Eylandt van de
Rhijn tegenvvoordelijck Hollandt is, Grama-
jus ftemt hierin met Meyer, en voeght\'ef
noch by, dat de Romeynen, dé Batavieren
onder hun macht gedwongen oft gebracht
hebbende, defe voortplanting hier hebben
gevoert, ^t welck, gehjck hy acht, een fekere
gifting en getuygc is. w ant het blijkt klarehjk,
ieght de fdve Schrijver, dat fy,(gewent fijndè
groote dingen aen te vangen , en te hjden ,
en prachtige wercken te bouwen,die,fchoort
fy tiiet tegen de eeuwigheyt beftandigh fijn ,
echter veel eeuwen duren,) defe plaetfen be-
woont hebben , naer\'t vcrhael der Hiftorien,
naer de befchrijving der krijghs-tochten , en
naer dat meii uyt de penningen, in de voor-
gaende eeuw gevonden,befpeurt: ja de gerte>
die de holen en uytgegrave kuylen van de
bergh, op de Welck het kloofter ftaet, de ge-
heyme omkeeren der wegen, en voornarrie-
lijck de puynhopen en fondament van \'t ou-
de Kafteel aenfchouwc,fal geenfins hier acn
twijffelen. Defe bergh, vän de Welck ick
fpreeck, leght op (fuytterfte grenfen van
Caffel 3 ter plaets, die\'naer Corum ftreckt: g^i^gi
hy heeft een hooge top en de riviere Aa heyt.
befpoelt de voet daer af. Philippus, foon des
Konings van Vranckrijck , Graef van Vlaen-
deren, gaf, door brieven, in \'tjaer cl D ccc
XCVII, op de fefte dagh van Oólober ge-
fchreven , aen de Heeren van Waetene ver-
lof en vryheyt van op defe plaets twaelf paer
f^/anen te houden. , Het Kloofter, op defe
bergh ftaeride,erkent voor haer Stichter Ro- \'
bert de Vries, Graef van Vlaenderen , die, in
\'tjaer cl d lxxii, Olfridus, een Godsdien-
ftigh Priefter,met de Canonicken van S. Au-
guftinus Ordening daer in gefet, en de Kerck

van S. Richarius uyt handen van de Priefter
Alfumus ontfangen hebbende , dit gebouw
vergrootte.en tot een Kloofter maeckte.Men
leght dat dele Priefter, de geheugenis van
S, Richardus voorby-gaende , de dienft-be-
wijfing van de heyhge Nicolaes hier poogde
in te voeren 5 maer dat de Menapièrs, ge-
went op fekere dagen jarelijcics derwaerts te
komen , fulcks belet hebben. Men feght dat
d\'eerften van defe Regulieren uyt het Kloo-
fter van de heylige Egidius tcLuyck lijn ont-
boden , en van daer de befcherming , voor-
ftant en aenbidding van hun heyhgh en be-
fchermer mee gevoert hebben : dat Adelaide
moeder van de Vries, aen hen, die door d\'op-
rechtigheyt van hun leven d\'achting van hey-
ligheydt verkregen, Balinberge, aen de\' weft-
fijde van de bergh Caletum (dus fchrijft men
in plaets van Cafletum) op de vloet Pena, ge-
geven heeft. Johannes , Advocaet oft Voor-
fpraeck van Atrecht, en Hermentrudis, fijn
gemalin, door fondedinge Godtvruchtig-
heydt aengedreven, befchoncken dit Kloo-
fter met twee hondert en twintigh bunderen
iandts in Stenis, Petinghem, en in de Ka-
pelle van Erenbold. Giboldus van Vleteren,
Ridder , de voorbeelden der voor-verhael-
den na-volgende, gaf oock aen hen twintigh
bunderen Iandts in Thiggabufcum;en fy kre-
gen van andere noch andere giften.Dit Kloo-
fter heeft treffelijcke gebouwen gehad , cn
was door het heerlijck graf van Theodoricus
van Elfas feer vermaert. Maer de huylèn daer
af, met een deel der inkomften fijn den Je-
fuiten van Engeland,die in Nederlandt, en in
d\'andere geweften van Europa gevlucht fijn,
uyt oorfaeck van de Catholijke Gods-dienft,
toege-eygent. Sy, in defe plaets hun woning
heb^bende, bevorderen foo veel, als hen mo-
gelijck is , de Catholijcke Godts-dienft in
Vlaenderen, en onderwijfen , in verfcheyde
geburige plaetfen van Waetene , de jonck-
leydtinde Chriftelijcke Godts-dienft. Ve-
le , van defe leering ingedroncken, trecken
oock over naer Engelandt, en bevorderen
daer met groote naerftigheyt, naer hun ver-
mogen, de welftant van hun volck 5 eenige
worden door hun martehng bekent, en al
d\'andere fijn bereyt om defe kroon te ver-
werven. Doch de Konincklijcke en Paufe-
lijcke achtbaerheydt heeft echter de groot-
fte inkomften van dit Kloofter te Waetene
aen de tafel van de Biffchop van S. Omar
toegewefen. De gene , die meer befcheydt
hier af begeert, lefe Ruliium , in fijn Gafo-
Heeren. phylacio Belgico. De Heerlijckheyt van defe
plaets heeft federt twee hondert jaren in\'t ge-
ftacht van Eechoute geweeft, van de welcke
Cornelius, Onder-Graef van Rouhers, door
fijn brieven, in September van \'tjaer clo
VUenderen,

cccc XLVIII gegeven, beveftight heeft de
fchuttery der Burgers van S. Sebaftianus, en
verfterckte de hantveft van Hertogh Phihp-
pus, in \'t jaer clo cccc lui gegeven.
Wijders, men bevint, in \'tjaer clo cccc
LXXXI, dat Johannes, Heer van Oigniac
in Artoys, aen fijn foon , Johannes, Heer
van Oigniac, Merkeghem, en eenige andere
plaetfen,overgedragen heeft. Sedert die tijdt
bleef Waetene vereenight aen Oigniac, en is
met defe plaets overgegaen aen \'t deurluch-
tigh geflacht van Merode , en wiert onlangs
belèten van Phihppus, Graef van Middel-
burgh , door de pelgfimagie van Jerufalem
Ridder van \'t heyligh Graf, en, uyt oorfaeck
van fijn gefantfchap aen verfcheyde Vorften,
Hofmeefter der Aerts-Hertogen Albertus en
Ifabella, een voortreffelijck man door fijn
geleertheyt, voorfichtigheydt en deuchden.
Maer toen de eenige loon van delè Philip-
pus , fonder fonen nae te laten , geftorven
was, is defe Heerlij ckheydt,door \'t huwelijck
met d\'oudtfte dochter, aen de Graven van
Ifeghem uyt het geflacht van Gent, overge-
gaen. Voorts, dit vleck is fijn eerfte vry-
making aen Graef Robert, en fijn tweede
aen Philippus verphcht 5 en fijn wetten en
Raedt, en de gedaente van de Gemeente aen
fijn Heeren, die drievoudigh Recht, en ande-
re rechten befitten. Karei de vijfde beveftigh- Mank-
de haer Jaer-marckt, met de marckt, die in
de weeck gehouden wordt. Johannes van
Oigniac deê de drie Schutteryen oft krijghs-
benden oprechten, oft beveftigen. Een ander
van de felve naem beveftighde , in \'t jaer cl3
IO I, de kamers der Redenrijckers , en Her-
togh Philippus de vryheden cn handtveften
van de laken-werckery. Haer gerecht ftreckt
fich breet uyt, en haer gebiedt is aengenaem
door de verfcheydenheyt der bergen, heu-^
veis, ackers, weylanden,boffchen, en vloet,
die in de groote zee loopt; door een over-
dracht,door de welcke de fchepen over de dijk
gehaelt worden, die gemaeckt is om de loop
van de vloet te keeren 5 door de viffchery,
vogel-vangft, en door de jaght. Alle welcke
dingen foo veel te dienftiger voor haer Hee-
ren fijn,als hun heerfchappy fich buyten Wae-
tene uytftreckt, vermits fy oock Heeren van
Merkeghem, Wulverghem, Haveskercke, en
van tAmmanlchap van Noord-vierfchare fijn.

In defe lefte oorlogen tuffchen de Fran- Door de
fchen en Spaenfchen, hebben de Franfchen,
om hun legers veylighlijcker in Vlaenderen ^^^^^
te voeren , Waetene, als feer dienftigh hier
toe, ingenomen, en met wallen omringt. Sy
wierpen van alle fijden oock veel reduyten
op, en maeckten op de by-gelege heuvel een
ftercke vefting,met breede en hooge wallen,
met diepe graften,met vijf punten , en met

fco veel lioornwerckeii, en andere wallen, Maer defe volckeren, namelijck de Fran-

deen aen d\'ander, en noemden defe vefting fchen, niet gefint fijnde foo haeft dit landt

Gafton, naer de naem van d\'onverwinnelijk- te verlaten , verfterckten oock Lincke , cn

fte Hertogh van Orleans, eenige Broeder van openden door defe middel voor fich de wegh

Ludovicus de dcrtiende.Koningvan Vranck- naer Brouckburgh, Grevelingen, Mardijck,

rijck. Wy hebben,tot voldoening van de Ie- en Duynkercken , gelijck men in dit by-ge-

fcr 3 de grontftagh van defe vefting hier by voeght tafeltje hchtehjck kan fien.
gevoeght.

l ver din ge, een mijl
van Yperen gelegen,
magh. fich op fijn ou-
derdom in Viaenderen
beroemen. WantMeyer
maeckt gewach daer af
in\'t jaer d ccc iv^daer
hy van Laudo van El-
verdingem fpreeckt,
beneffens van Teflar-
dus van Boefingen, en Vgo van Longamarck,
€n van veel andere machtige mannen, die van
eenige overflen der roovers genoemt worden.
Men kan met goede reden giffen , dat defè de
heerfchappy van defe plaets befeten heeft. De
heerfchappy van dit vleck is over twee eeuwen en
meer^jcn oock lang daer na befeten geweefl door
de wettige nakomelingen van een der Graven
van Vlaenderen , onder de welcke voorname-
iijck uytgemunt heeft, omtrent in \'tjaer cl d Id
xliv, Lodemjck van Vlaenderen, Heer van Praet
en Woeflijne, Ridder van\'t giilde Vlies, en door
fijn uytgegeven fchriften vermaert. Maer de
felve heerfchappy, federt aen de Graven van
Vlaenderen vervallen, is onlangs by verpanding
geraeckt in handen van de Heer Adriaen Gander
Burght, een man van uytftekent vernuft, en uyt-
muntende deucht, die tegen over de kerck, by
de groene hoven en boomgaerden, achter het

oude Heeren-huys , ïuflige en vermakelijcke
huyfen geflicht heeft. De kerck,die in dit vleck Kenh,
flaet, is aen de heylige Petrus, Prins der Apo-
flelen,gewijdt en deProoflvan Vormefeele
fielt de Pafloor daer in. Men heeft hier oock
een Schuttery, naer S. loris genoemt, opge^
recht, die van Keyfer Karei de vijfde met groo-
te voor-rechten befchoncken is. De Proofl van
Vormefeele, en de Ridders van Malta befitten
oock in defe Parochie hun rechten, die Gravin
Margareta aen hen gegeven heeft. Men fiet
noch heden de merck-teeckenen van een oudt
kafleel, heden \'tHof van de Vorfl genoemt,
met een dubbelde graft, en met een water om-
ringt j daer uyt men vermoeden, ja, gelijck
Gramajus fèght, bewijfèn kan , dat defe plaets
eertijdts van de Vorfl bewoont wierd. De Heer
van defè plaets geniet vele en verfcheyde voor-
rechten en vryheden , en befit fijn leen van de
Reken-kamer van Vlaenderen. De vryheden Fryhdml
en voor-rechten daer af worden in \'t breede
verhaelt in de lijfl der leen-goederen van de fel-
ve heerlij ckheyt, in\'tjaer clo lo xlv, door
Heer Lodewijck van Vlaenderen, te voren ge-
noemt, uytgegeven, daer in, onder andere vry-
heden , getelt worden de vrye maling , vogel-
acht en viffchery door \'t geheel geweft van de
leerfchappy.

E Heerlijckheydt van Roes-
brugge,gelijck men uyt d\'ou-
de gefchriften kan bevinden,
fchijnt eenerffelijck deel van
de broeder des Graefs van
Vlaenderen geweeft te heb-
ben. Sy heeft veel leen-goe-
d^n,\'^ïe\'^der haer ftaen, en ftaet felve onder
\'t Leen-hof van het Konincklijck kafteel van
Veurne, Het voornaemfte deel van haer landt
leght op een uytfteeckende bergh,met het huys
van de Heer, dat gemeenelijck het Hof van
Roesbrugge genoemt wordt , en met water
omrincTt is, naer \'t welck men met een brugh
opgaet. Dit vleck, in de Parochie vanHaringhe,
in \'t Ambacht van Veurne gelegen , heeft voor
fich vier-en-dertigh maten en een half,en leght
op de rechte wegh,langs de welckmen van Ype-
ren naer Duynkercken gaet, recht in \'t midden
tuffchen defe twee fteden, en vier mijlen van
yder af, twee mijlen van Poperingen, twee mij-
len en een half van Winoxbergen , een mijl van
Hondifte,drie vanVeurne,en vier van Dixmude.
Sy leght aen een vloet, die dienftigh ter fèheep-
vaert is,en d\'Yfere genoemt word, die byna al de
voorgenoemde plaetfen befproeyt , en door
middel van de fluyfèn van Nieuwendam in de
haven van Nieupoort in zee vloeyt. Men fiet
op defe bergh noch een oud gebouw, in \'t welck
eertijts de Heer woonde, en toen veel heerlijc-
ker cn bequamer was, dan het nu is. Defe plaets
wordt heden gebruyckt, om recht in de felve
Vlaenderen,

Heerlijckheydt te fpreken. Aen de bergh ftaet
een kleyne kerck oft kapelle, in \'t welck de Heer
een Gapellanie , ten dienft van \'t kafteel, opge-
recht heeft. Niet verre van daer is een plaets
voor de boogh-fchutters, die daer liun oefie-
ning eens in de weeck doen. Men fiet daer oock Marck£.
een marckt, met fteen gevloert, op de welck in
fèkere dagh van de weeck alderhande waren te
koop gebracht worden. Daer rontom ftaen veel
huyfèn, waer in verfcheyde ambachts-lieden en
andere van hooger ftaet woonen, die ten mee-
ftendeel van de Heer verhuert worden, en van
dewelcke fy jarelijcks huys-huur betalen moe-
ten. De kapelle van \'t kafteel wordt bedient
door fèker geeftelijck Priefter , die van d\'Abt
van S. Auguftinus byTerruaen derwaerts gefon-
den wordt, en gehouden is op alle fondagen,
dingsdagen , donderdagen en faterdagen de
heylige dienft te doen. Men doet daer oock op
de vrydagh van yder weeck de fèlve Godde-
lijcke dienft, op de koften van de Graef van
Vlaenderen, om dat de Heer aen defè weeck-
marckt plaets heeft gegeven uyt welcke weeck-
marckt de Graef jarelijcks verlcheyde rechten
en inkomften ontfangt. De voornoemde Abt
is oock gehouden jarelijcks op de dagh voor
Chriftus geboorte, en op de vierdagh felf, door
de fijnen te vervorderen,dat in dit fèlve kerckje
de dagh- en nacht-dienft met kerckelijcke ge-
fangen, volgens de gewoonte, volbracht word.
Soo dickwils oock als \'t den Heer, oft fijn Rech-
ter , naer de Godtsdienft luyfterende, belieft

O O (van Vredius Lo, en van
Malebrancus,in fijn tafel der
Moriners, Greflo genoemt)
naer de getuygenis van Gra-
majus (diens befchrijving ick
hier voornamelijck fal vol-
^ gen, dewijl ick geen beter en

fekerder van defe plaets heb konnen vinden )
met Ecloa, Calloa en andere diergelijcke plaet-
fen,fchijnt,gelijck Marchantius fèght, naer veler
gevoelen te aerden naer een voortfètting, over-
blijfièl en getuygenis van een Latijnfèhe naem.
Daer by, d Arent, die fy byna alleen van al de
Vlaemfche fteden in haer wapen voert, fchijnt
oock eenigh bewijs van de Roomfche outheydt
te geven. Eenige echter, defe faeck van noch
verder ophalende, achten dat de naem van defè
plaets haer oorfpronck heeft van het Duytfche
Lo, \'t welck een hooger plaets aenwijft, die haer
kruyn uyt de poelen oft vloeden uytfteeckt.
Maer men befpeurt niets foodanigh in dit onfe
Waeromkan Loo, ten minfic nu niet J dewijl defe plaets van
Loo defè weyden, beemden en boulanden omringt is, en
"""Tlmde ^^^ ^^ breede ftroom , Iperlee genoemt, gele-
foeien heb- gen is, dic van daer naer Nieupoort,Dixmuden,
hen, dnviji Yeumc CU Dinoclefia vloeyende, de naem van

R Ü B ^ B k V € B.,

fijn oöeiing aen d\'Autaer te doen , foo moet de dert en vijf-en-veertigli leenen, die van defe
Priefler hem in de hant geven een witte was- heerfchappy te leen gehouden worden , van de
kaers, met een filvere penning, om de gefeyde welcke oock eenige van groot belang fijn , ge-
offering te doen. De Heer heeft , tot defe dien- lijck het Schat-meeflerfchap van\'t Ambacht van
fien aen\'t fèlve kloofter gefchoncken het vierde Veurne en Bergen. Defe Heer heeft oock de
deel van de tiende in de Parochie van Proven- tweede plaets van gebiedt over de vloet dlfere,
ce : oock een bequame plaets tot de wooning en over d\'andere vloeden en beecken, die in \'t
van de Capellacn-priefter,die oock een herbergh gebiedt van Veurne in d\'ïfere vloeyen, behal-
voor de Pelgrims behoort te verftrecken, hoe- ven noch andere trefFelijcke rechten, landen en
wel dit in defè tijt, doch feer qualijck, niet waer- goederen, die hy befit, en in \'t boeck der leen-
genomen woiMt; behalven noch andere jare- goederen van defe Heerfèhappy in\'t lange ge-
lijckfche inkomften in de Parochiën van Harin- telt worden. Defe Heerlijckheyt heeft eertijdts Hm
ghe , Stavele en Beveren, De Graef van Vlaen- toebehoort aen V/il/m yan Bethune , en Elifabeth
deren betaelt noch jarelijcks omtrent acht-en- yan Roeshrugge , die in \'t jaer cId xi^hier het\'
veertigh Parijfche ponden van d\'inkomft van de kloofter van S. ViÄor gefticht hebben, en in \'t
marckt voor defe Miffe , die op alle vrydagen welck Elifabeth, weduwe geworden fijnde, fich
gedaen wordt. Defè Capellaen heeft het recht oock vertrocken heeft. Maer fy is fèdert aen de
van fchool te houden in de Parochie van Harin- Hertogen van Kleef gekomen, en wierdt in \'t
gen, en in defe heerfchappy, met uytfluy ting jaer clo l3 i doox Philippus yan Kleef
van alle andere,uyt oorfaeck van fijn geeftelijck van Nevers, aen Engelbertm fijn broeder ver-
ampt. De felve Heer is oock gehouden een kocht,met toeftemming van Iohannes,Hertogh
dochter in\'t kloofter van S.Vidor, dat hy daer van Kleef, en broeder van defe beyde. In dit
gefticht heeft, te voeden. De voornoemde Hee- geflacht is defe Heerlijckheyt gebleven tot aen
ren hebben eertijts in dit kloofter , in \'t midden \'c jaer clo I^ Lxxix , in \'t welck fy door Lode-
Inkomßen y^n\'t Choor,heerlijcke graven gehad. De felve mjck yanGön^aga,Hertogh. van Nevers,en Graef
Zand!fel- Heerlijckheyt heeft verfcheyde groote en jare- van Rethel, en door Henriette yan Kleef verkocht
•ve Heer. lijckfciie inkomften van koren , haver, kapoe- wierdt aen Gafparm yan Schombergh, Graef van
nen, hoenders , en diergelijcke andere dingen, Nantheul, Krijghs-Colonel der Duytfèhen in
foo in Roesbrugge felve, als in de Parochiën van Vranckrijck,die haer defgelijcks verkocht heeft
Haringhe, Houtkercke, Provence en Beveren: aen Otho, Heer van Plothe,Colonel van een Re-
oock de viffchery in de vloet d\'ïfere, en de vo- giment Duytfche te paerde, in welck deurluch-
gelery aen d\'oevers van de fèlve beeck, en foo tigh geflacht der Saxifèhen het gebleven is tot
verre, als fy des winters overvloeyt j gelijck aen\'tjaer cId Id c xLiv,in\'t welk het befèten
oock het vaer-gelt,en de tiende aen d\'ooft-fijde word van de doorluchtige Wolffangm, Heer van
van de Parochie van Haringen, welcks derde Plothe, oock Baron van Engelmunfter in Vlaen-
deel hy eertijdts aen\'t Paftoorfchap van defe deren, en Heer van veel plaetfèn in Saxen,
plaets gegeven heeft. Wijders, daer fijn hon-

Loo behoudt. Wijders, fy hadt eertijts een ha-
ven byLombarfide, welck geweft noch de naem derMori-*
behoud. Sy bracht eertijts een voortplanting in
de geburige landen, daer noch heden een dorp Zor\'^sigh
van de bergh en van de kerck van Loo ovèrigh heefige-
is, dat des te vermaerder is, om dat daer heel
finakelijcke kafèn gemaeckt, en van daer overal getuyght?
gefonden worden, die foo goet en fmakelijck
fijn, dat fy voor die van Parma niet behoeven
te wijeken. Men kan hier uyt, gelijck oock uyt
de drie konincklijcké heirwegen,befpeuren, hoe
heerlijck en vermaert defè plaets eertijts geweeft
heeft. Een van defe drie wegen, heel breet en
recht fijnde, ftreckt fich naer Minariacum, die
noch fijn naem behoud : de tweede naer Calis,
naer de haven van Iccium, en naer de zee; welc-
ke wegh al overlang door de Graven van Vlaen-
deren , gelijck de regifters van \'t kloofter mel-
den, geftopt is: en de derde naer Gent, die in
de Hiftorien dickwils genoemt wordt. Men fal
lichtelijck konnen verftaen en oordeelen van
hoe groote achting en vermaertheyt defè ftadt
voor drie hondert jaren geweeft heeft, foo men J^i^rl
uyt de regifters van \'t kloofter, dat hier gefticht
is, verftaen heeft, dat fy eertijts de naem van
Graeffchap heeft gevoert, en de voornaemfte

Reclit-pïaets, toUiuys, ftapel, marckt, Wooning
der Geeftelij ken van\'t kloofter van S. Petrus was,
en \'t recht van \'t fwaert, van dc munt, en andere
konincklijcke rechten gehad heeft: gelijck oock
\'t kafteel, en \'tgene daer aen behoort, de voor-
ftad, de Slotvooghdy oft Onder-graeffchap van
deftad,Schepenen,algemeeneWaerheyt,deBan,
deYf et,de muren,\'tGerecht,de handeling,deBan
van \'t broot, en van de wijn, de marckt, de ge-
meenfchap, d\'eeuwige Raet, de bedienaers van
de Graef, de bevelen, \'t kafteel en \'t huys van de
Graef, de burgers, onder \'t gebiedt van Atrecht
gelegen. Het gefchrift van Philippus, Graef
van Vlaenderen en van Vermandois, wij ft aen
met klare en uytgedruckte woorden, dat fy een
Raet, en groote vryheden gehadt heeft. Philip-
pus, de foon van Robert de Vries, gaf, in \'tjaer
cId xcii i, het Graeffchap en de tol van de
ftadt, en al \'t weerlij ck recht, dat hy daer ha\'dt,
uytgefbndert het fwaert, en de munt, aen \'t kloo-
fter der Canonicken. Befie \'t gene, \'t welck
Meyer hier af fèght in het derde fijner laer-
boecken.

In \'t felve jaer c 13 xciii gaf Philippus, Graef
van Loo, fijn Graeffchap aen \'t kloofter van de
heylige Petrus, \'t welck daer nieuwelijcks opge-
recht was. Want Thomas, Priefter van Loo,
een man van groote Godvruchtigheyt en Gods-
dienft, veranderde, omtrent het jaer cId l, fijn
kerck in een kloofter van Regulier-Canonicken,
gelijk fy die noemen.Het fchijnt dat in die eeuw
dat deel van de ftadt, dat nu voornameiijck aen
de Graef van Vlaenderen behoort, noch niet
bewoont was,\'t en fy men liever wilde gelooven
dat de geheele ftadt eertijts aen de Canonicken
behoorde,en dat fèdert,uyt oorfaeck van d\'oor-
logen , oft om eenige andere redenen , dit deel
fèdert weêr aen de Graven gekeert is. Wat defè
tijt aengaet, \'t is feker dat ten deel de Graef, en
ten deel dAbt, die oock de mijter voert, over
de ftadt gebieden, fchoon de Graef, door de be-
fttting van de geheele heerfèhappy , de mach-
tighftei^. Defè beyde hebben hun Baljuw , en
ftellen jarelijcks hun Burgermeefter, en Schepe-
nen, de Graef vijf, en dAbt vier , die , fich te
famen voegende,aen d\'inwoonders van de bey-
de heerlijckheden recht en gerechtigheyt toe
dienen, fchoon in\'tjaer cl d ccc xxxii (ge-
lijck de brieven van Graef Lodewijk getuygen,
door de welcke aen die van Loo de voor-rech-
ten en hantveften der Veurners meê-gedeelt
worden) niet meer dan feven Raets-heeren,met
de Burgemeefter waren, die j arelij ks door d\'Af-
gevaerdighden des Graefs van Vlaenderen ver-
kofen wierden ^ van wekkers vonnis men fich
beriep, en noch beroept op \'t gerecht,en de be-
rading van Veurne : ^t wekk vaft-geftek wierdt
door een flot-vonnis cn verdrach, in \'tjaer clo
cccc XXIX gemaeckt. Het kafteel van de Graef
heeft, gelijck het fchijnt, geftaen aen de noort-
fijde, buyten de muren , en in \'t gebiedt van de
ftadt, daer de plaets noch de naem van Gra-
ven-dal behouden heeft. D\'erffelijcke waerdig-
heyt van Cafteleyn fchijnt nu ten deel in \'t Se-
nefchaelfchap van \'t geflacht van Polinckhove
overgegaen te fijn , dat veel leen-goederen en
Vlaender tn.

ampten, ja de geheele heerfchappy van eea
dagh in\'t jaer (in de welck de laer-marckt ge- i\'^rmarh
houden wordt ) verkregen heeft. Defe laer-
marckt , van de welcke ick fpreeck , koomt op
d\'achtfte dagh van Odober, en heeft in \'t jaer
cId cccc xLvi vryheyt voor drie dagen, en
in \'t jaer cIdcccc l vryheyt voor vier dagen
verkregen. Men houd noch,behalven defe laer-
marckt , een marckt op donderdagh in yder ir^^ck^
weeck , tot de welcke van alle oudtheyt af een
groote toevloeying van alle waren quam. Men
vindt daer fteene poorten aen al de vier deelen
des hemels; en de ftadt wierdt van bruggen,
graften , water, en op verfcheyde plaetfen met
muur omringt. Maer de gedurige oorlogen heb- .
ben te weegh gebracht,dat fy fich niet weêr op--
heffen kan, en dat fy in haer puynhoopen ver-
plet leght. De Vorfi:,haer weêr-opbouwing be-
vorderen willende,gaf,in \'t jaer clD c ccc xliv,
aen haer verlof en vryheyt van laken te v/erken,
en in\'tjaer clo lo xxx vergunning van fayen
te weven. Hybeveftighde in\'tjaer clo cccc x
twee gilden, yder van tachtigh mannen,die fich
met befbndere bogen oeffenden. Hy voeghde
in \'t jaer clo lo lxvi het derde gilt van fèftigh
buffchieters daer noch by. Sy wierden oock,
een weynigh na\'tjaer clo lo opentlijck ver-
eert en befchoncken met drie kamers van Re-
den-rijckers, gelijck de kamers van Gent en
Yperen: in voegen dat het fcheen dat defe ftad
toen groote vordering gedaen had, dewijl voor
defè lefte beroerten de ftad van binnen met meer
dan drie hondert fchoone gebouwen verciert
was. Het Stadt-huys,in\'tjaer clo lo lxvi fbo- Stadthuys.
danigh,gelijck men \'t noch fiet,opgerecht,ftaet
noch heden. Maer d\'andere gebouwen fijn , in
\'tjaer clo lo lxxviii , clo lo lxxxi, clo lo
lxxxi i i, door \'t vuur en ftael verdelght,en uyt-
geroeyt, de ftadt, in \'t jaer cl o I o lxxx , were-
loos gemaeckt,en de muren neergeworpen. Het
getal van \'t volck was tamelijck groot: maer de
ftedelingen, meer dan twintigh malen door d\'o-
vcrvalling der vyanden en krijghs-lieden over-
rompelt , fijn alle wech-gevloden, en beginnen
nu noch geen adem te fèheppen.

Maer laet ons nu,gelijk d\'ordening vereyfèht, CeeßeUjche
tot de Geeftelijcke faken keeren, die eertijdts
fchijnen uyt d\'erfgoederen van de heylige Ade-
lardus , die wijt en breet in Menapifèum ge-
heerfèht heeft, aen d\'Abdy van Corbey geko-
men te fijn,die haer mannen, oft, gelijck fy feg-
5en,bewoonders van S.Petrus gehad heeft j wel-
cers Befcherming Philippus, Graef van Viaende-
ren, de tweede van geboorte, by deeling tot fijn
erffenis kreegh , en in\'tjaer clo xciii aen\'t
kloofter der Regulier-Canonicken van Loo ge-
geven heeft: Mir^eus verhaelt het gefèhriftdaer
af, in fijn Aentekeningen der kercken, cap. 114.
Willem van Yperen, Philippus foon , befchonck
dit felve kloofler in \'tjaer clo c xviii:Mir.ïus
verhaelt het gefchrift daer af, cap. 130. Karei
de Goede beveftighde d\'inkomften daer af, in \'t
jaer clo c xxiii , gelijck men fien kan by de
felve Mir^us, cap. 134. Philippus van Elfas be-
fchonck oock het felve kloofter, in ^t jaer clo c
LXVI,en clo c lxvi i, van\'t welk Mir^us c. 162,

^t gefchrift by-brengt. Dit kloofter is een over- caners , die, gelijck ick bevmd, onder de naem p.-
voering en voortplanting der Aroafienfers by dic van herbergh der Graeawe fufters, met aenroe- ^^^^^^
van AiW jen Thomas, Abt van kloofterlijcke ping van S.Catharina,m\'tjaer cId cccc xcii,^,,
Godtsdienft, van daer komende, leyde in\'tjaer begonnen wierd, met hulp van Adriaeti de Vo- metgrcou
ciD L het fondament hier af, over \'t welkfedert gel, Canoniek van Veurne 3 hun kerck wierdt
twee-en-dertigh Prooften,gelijck ly nu Ipreken, weynigh jaren daer na , met toeftemming van ^eift kJt
geweeft fijn, die met de tekenen en voor-rech- de Prelaet,en onder fekere voorwaerden,gewijd, ^^^
tender Abten verciert , en dickwijls van de Wijders, daer is noch een ander oudt Gafthuys
Roomfche Paufen met de naem van Abten ge- van de ftadt,over \'t welck de Schepenen de toe- nard»s, em
noemtfijn. Wy fullen alleenlijck hier de namen ficlit hebben, fchoon, in\'tjaer cId cc xxvi,
der vermaertfte Prooften verhalen,en voor eerft Adam , Biftchop van Terrouaen , dit aen de dedemk.
Ifaac, in\'t jaer cld c vi, om dat hy de beve- Prooft Engerramus, fijn nafaet, beval, by brie-
fting der Vorften en Pau£m verkregen heeft j venvan\'t jaer clo ccc xi 11, belijdende dat hy
daer na Gerard, die in \'tjaer clo c xcix een een Capellanie in defe Herberge oft Gafthuys,^
andere hantveft van Biflchop lohannes ver- gefticht had. Degene, die eertijdts hun woo-
kreegh Walterus, die, in \'t jaer clo c lxxi i, ning hier in hadden , waren Regulier-broeders
de kerck van Vinckem van de Biftchop ont- en fufters, die de fiecken en vreemdelingen be-
fing ; Stephanus, die omtrent in het jaer clo dienden.Tothiertoe Gramajus eygen woorden,
ccccxc de nieuwe ftaep-plaetfè ftichtte 5 Pe- Loo heeft oock verfcheyde geleerde mannen Geleerds

trus Stulti, die in de hooge Schole de lauwer voortgebracht ; gelijck onder andere lacohm ^.........

van \'t Canonijcke Recht verkreegh Karei de Butfwim, en Claijjbnim , die van Paulus Leopar-
Wage-maecker, die \'t gebouw van \'t Réfugié dus Mcokon, en een feer geleert man genoemt
t\'Yperen ftichtte Martinus de Roye, die\'t huys wordt. Hy was een Rechtsgeleerde, en in hoo-
van d\'Abt gefticht heeft j lohannes Snepgat,die ge achting en vermaertheyt, om fijn ervarent-
de kapelle\'in \'t voorgenoemde huys gebouwt heyt in veel konften. Rolandm en ArnoJdm Segers-
heeft, en het kloofter, en de kerck , met vuur caplius, feer geleerde broeders, en Karok^ Claiffo-
verbrant. weêr met muren begon tè herbou- nim , d\'eerfte een Burgermeefterlijck man te
wen; Remigius de Saman, die in\'tjaer cïo loc Veurne, en d\'andere Burgermeefterlijcke man-
viïi de Kerck en Biblioteek,in \'tjaer clo lo c nen te Bergen, fijn oock hun oorfprong en ge-
IX de flaep-plaetfe en d\'omring , en fèdert het bootte aen Loo verplicht. Valerius Andreas
huys van d\'Abt gefticht heeft, die de Canonic- fpreeckt van d\'eerfte Claiftbnius in defèr voe-
ken, in de tucht van fijn ordening onderwefèn, gen : lacokts Nicolam, Vlaming van Loo , van
als van een ballingfchap heeft weêr-roepen, en Terrouaen gefproten, was feer ervaren in de
groote forghvuldigheydt voor de geeftelijcke, Griekfche en Latijnfche tael. Hyfèhreef negen
weereltlijcke en befondere ftaet betoont heeft, boeken MifcellanearumEpiphyllidum, Hy wasSecre-
ïck fal met weynigh woorden hier noch byvoe- taris oft Geheymfèhrijver in fijn geboort-plaets
gen dat de foon, de neef, en de twee na-neeven Loo,en fèer gemeenfaem met Paulus Leopardus,
der Graven van Vlaenderen in defè kerck hun een man,die in deGriekfche tael fèer geleert was|
begraef-plaets gekofèn hebben, en dat men van welcks doot hy beweent, lib.8 Epiphyll. cap.23.
hier verfèheyde mannen tot de beftiering van In de ftadt Loo was oock geboren Georgius Hark-
eenige kloofters ontboden heeft; gelijck drie houtius, een man van oude edeldom, een treffe-
voor \'t kloofler van Sonnebeeck , twee voor lijck Genees-meefter, behuwde foon van Cor-
\'tklooftervanVormefeele,en oock foo veel voor nelius Baesdorpius , Opper-Medicijn van de
, dat van Waetene. Daer is noch een kloofter Keyfer, en een uytfteeckend man,
fie vmdn voor dc dochtcts, van d\'ordening der Francif-

Efè ftadt is gelegen vier mijlen
van Gent, in een luftige en ver-
makelijke plaets,en is fèer volck-
rijck. Sy wierd op een erbarme-
lijcke wijfè uytgeplondert en ver-
brant in \'tjaer do cccc lii,
onder Philippus de Goede, van Stampanus, en
van de Baftart van Bourgonje, gelijck Meyer on-
der de fèlve Vorft verhaelt.Sy wierd oock in de-
fè lefte beroerten geheel overhoop geworpen,
maer begint nu weêr adem te fcheppen. Men fiet
in defe plaets een trefFelijck Heeren-huys van de
^chthanc- Graef van Egmont. Men vind daer ook verfèhey-
de Rechtbancken,die ingeftek fijn, om recht te
fpreken. D\'eerfte Rechtbanck is die van de ftad,
die met d\'Amman fèven Schepenen heeft,van de
welke d\'eerfte de hoedanigheyt van Burgermee-
fter aenneemt,en \'t hooge, middele en laege ge-
recht geniet. De tweede Rechtbanck wordt het
Eygendom genoemt, die oock fèven Schepenen

heeft, welckers gebied fich uytftreckt tot aen de
Parochiën , die gemeenelijck genoemt worden
Sottegem buyten met Wijnhi^, Ertypetcghemßtrijpen,
S. Gaugerici Oudenhoye, GodtDerdighem, en Grooten-
berge. De derde Rechtbanck wordt genoemt het
Lant Dan Sottegem,evi begrijpt in fich het dorp van
Veltficke , in \'t welck twee Rechtbancken geftelt
fijn, van de welcke \'t een beftaet uyt foodanige
mannen,die Poort-Schepenen,tn \'t ander uyt fboda-
nige,die Lant-Schepenen genoemt worden. D\'op-
per-Schout yan Sottegemheefi deyoorfitting yan \'tge-
heel gebied,oyer SMarienOudenhoye,Migeibekeyen Borß.

In de kerk van Sottegem is begraven Lamoral-
dus,Graef yan Egmont, een bloeyend en voorfpoe-
digh helt, meer door fijn edelheyt, konincklijc-
ké geftalte , welfprekentheytj en door fijn ver-
winningen, op de Franfèhen verkregen, en eyn-
delijck door fijn Lant^vooghdy en beftiering
van Vlaenderen, dan door d uytgang van fijn
leven, gelijck Marchantius fèght.

foo is \'t ook geeïi min-
der geluck Voor de
landen in handen der
groote Vorften te ge-
raken. De heerfchap-
py van Gaveren, het
derde onder de kleyne lantlchappen van Aelft,
cn gemeenelijck kt lant yan Gageren genoemt,
kan de waerhey t hier af getüygen: want dit lant,
dat dickwils vaii d\'een in d\'ander hant gekomén
is, ^n van meefters verwiflèlt heeft, die machti-
ger waren dan haer oude Heeren, hoewel die
oock in edelheyt uytftaketi, heeft de naem van
Vorftendom verkregen,de welck Lodewijck van
Egmont nu by fijn andere eernamen ingevoegt
heeft. Haer Parochie is aen de Schelde gele-
gen, Sy heeft een oudt kafteel,dat door de neer-
laegh der Gentenaers, onder Philippus de Goe-
de , feer vermaert is , van de welcke Meyer in \'t
breede fpreekt. De heerfchappy van defe plaets
is meer jaren, dan d\'ouderdom van Neftor uyt-
maken , in \'t deurluchtigh geflacht van de felve
naem gebleven, in \'t welck men overal en deur-
gaensleeftvan éQRafonesipanGaDerenym2innmvzn
uytfteeckende deucht, en door hun verdienften
aen de gemeente vermaert. Maer fy is fèdert
aen \'t geflacht \'ï>an LaDal, uyt de ftam van Mont-
morancy gefproten,overgegaen,door \'t huwelijck
van fèkere BeatrixyCmige dochter en erfgenaem
van Ra jon yan Gay ere, die haer aen fijn eerfte ge-
malin geteelt hadt. Doch defè heerlijckheydt,
veeljarenlangdoor die van \'t geflacht yanLa^
yal befèten geweeft hebbende, wierd daèr na, in
\'tjaer cId lo xv, door Guido, Graef yan Lay al,
met veel andere landen, verkocht aen lacoh yan
Lutzenburgh,Heer van Frennes ^ tot welcks gunft^
in\'tjaer cïó ïo xix, Gaveren door Kèyffet
Karei d\'eernaem van Graeffchap ontfing. Maer
Philippus de tweede , fbon van Keyfèr Karei,
vereerde dit Graeffchap met d\'eernaem van
Prinsdom, ter gunft, en ten believen van lohan--
nes, Graef yan Egmont, die Frandfcayan Lutzenburgh
d\'oudfte fiifter van de Heer van Frennes, erfge-
naem van Gaveren, ten huwelijk genomen had,
en daer door Heer van defe plaets geworden
was. Defè lohannes hadt tot foon LamoraldtiSj
Graef yan Egmont, van de welck onfe Hiftorien
overal gewach makem Defè Lamoraldus hadtj
behalven veel andere kinderen, die, fbndèr erf-
genaem na te laten,ftorven, tot foon Karei, oock
Graef van Egmont, en Prins van Gavere ,• en
van defe Karè! is gefprotên Lodewijck van
Egmont , die tegenwoordelijck dit Prinsdom
met al de hantveften en voorrechten befit.

De kerck van Gaveren is, onder de naem Van
S.Amand, aen Godt gewijdt. D\'Abt van S. Am-
bertus te Camerijck verkieft de Paftoor tot defè
kerck. In fbodanigh een ftaet ftonden onlangs
de faken.

Het kafteel van defe plaets wierdt in \'t jaer
CÏD cccc lii vande Gentenaers ingenomen,
die fich hier verfterckten. Maer Philippus de
Goede, hen in\'tjaer clo cccc lui in defe
plaets belegerende,verfloegh hen geheel,gelijck
Meyer, in \'t leven van defè Vorft, breedelijck
verhaelt.

ludoèm gemeenelijck deVroye genoemt,
Dodor der Rechten, was te Gavere geboren.
Hadrianus Hamerotius fchrijft in fijn voorreden
op fijn Grieckfche Letter-konft, dat hy defè lu-
docus La2tus,tot fijnLeer-meefter en vrient ge-
hadt heeft. Erafinus heeft hem oock in hooge
achting, gelijck men fien kan in fijn vijfde brief
van \'t drie-en-twintighfte boeck. Hy wierdt tot
Profeffor der wetten verkofên, in \'tjaer da
Id xxiv, enftorf in\'tjaer cId loixxi.

RDERSHEMis lange jaren het
eygen erf-deel des geflachts van
Ilytterfwane geweeft. Maer een
vrouw van dit geflacht bracht
defe heerlijkheyt tot een bruyt-
fchat aen \'t geflacht van Cot-
treau. Karei yan Cottreau verkocht defe heer-
fchappy aen de Heer van Hardifem,Gouverneur
van Dendermonde, die haer niet lang daer na
aen Antonius yan Taxis by koop overgaf, Defe gaf
haer,oock onder de naem van kooping, in han-
den van de deur luchtige Heer, Gafparus de Baldes,
Ridder van S, lacobs ordening , Raet in de

Krijghs-raèt van de Catholijcke SKoning, en
Gouverneur van \'t kafteel te Gent. Maer defè
verandering was oorfaeck van haer geluck.
Want Albertus, onlangs Hertogh van Ooften-^
rijck,en Graef^Van Vlaenderen,heeft defe heer^
lijckheydt tot een Baronny gemaeckt, tot ver-
gelding van de dienften, door de voorgenoem-
de Gafparus de Baldes aen de gemeente bewe-
fèn. Eenige regifters van Robert van Bethune^
Heer van Dendermonde,in \'tjaer cI o cc xxvi i
gefchreven, fchijnen aen te wijfèn,dat het oude
en eerfte geftacht fijn naem naêr defe plaets
gevoert heeft.

Efe ftadt, hoewel fy veel na- genftreefde, en fulcks pooghde te beletten. Sy
men heeft, behoudt echter hadden te voren,te weten omtrent in \'t jaer c 1 o
haer oude naem van Ninive, ccc xli 11, fekere graft, tot nadeel van d\'Abdy
die ly met de groote ftad der van S. Cornelius gemaeckt 5 maer fy wierden
Affyriers gemeen heeft. In door de Raet des Graefs van Vlaenderen ge-
d\'oude boecken van \'t kloo- dwongen defe graft weêr met aerde vol te maken.
_ _ fter van S. Gornelius, met de Dele ftadt is gelegen in een fchoone vlackte
hant gefchreven, wordt fy onveranderlijck Ni- naer \'t noorden, doch echter een weynigh da-
nive genoemt,gelijck oock by Vredius, in \'t ge- lende, als men haer met een rechte lijn ter fijde
fchrift van Vlaenderen, dat, met ludith, tot een van de kerck neemt j en als men haer naer \'t ou-
bruy tfchat aen Balduinus d\'Yfère gegeven wierd. de kafteel meet, fbo ftreckt de lanckheyt van de
Dit wordt oock onwederj|)rekelijck beveftight ftadt lich byna geheel naer \'t zuydt-ooft. Sy is
door het openbare en oude fègel van defe ftadt, byna van alle hjden met een wal, en met graf-
op \'t welck defe woorden gefneden fijn : VilU Ni- ten omringt, en in \'t midden van vruchtbare
nmnjis contra-figillum , dat is, het tegen-fegel yan de ackers,en vette weyden gelegen. Sekere beeck,
fiadtNinive. \'t Oude regifter der Leen-goederen van Outre komende, en deur Herlinck-hove
noemt delè plaets Nieneven, Marchantius Ni- vloeyende , verdeelt fich aen de Gorneli-Cy-
novia, Meyer Ninova, en \'t gemeene volck van priaenfche Abdy in twee deelen, van de welcke
Vlaenderen nu Ninive, en dan Ninove, byna als ^t een in de ftadt ftroomt,en, daer deur vloeyen-
oft men de hoef van Ninive feyde j \'t welck met de,Bevere genoemt wordt, en twee fteene brugr
het fegel van de ftadt o ver-een-koomt. De Wa- gen op haer rugh torft, en in \'t uy tgaen van de
len noemen defè vefting Jslinof. D\'oorfproncke- ftadt een olie-meulen omdraeyt, en fich daer
lijckheydt van defè naem is onfèecker, fchoon na in de Dender vermengt: en \'t ander deel van
Gramajus veel gillingen daer op maeckt. buyten aen de veften van de ftadt fpoelende.

De ftadtheeft haer begin van \'t kafteel,gelijck ontlaft fich oock in de Dender,die, Geertsbergh
gemeenelijck gebeurt j en d\'inwoonders heb- deur-gefheden hebbende, haer loop naer Nini-
ben hun oorfprong van de Gotthen , die, om ve neemt, en eer fy daer in-koomt, haer armen
\'t gewelt der Wandelen te weder-ftaen , de uytfpreydt, om haer te beter t\'omhelfen. Het
welcke Gent befaten, d\'oevers der vloeden en een deel, recht in de ftadt ftroomende , doet
beecken met befettingen, de befèttingen met tweè meulens malen,en ftroomt onder een ftee-
kafteelen, en de kafteelen met opgeiioopte aer- ne brugge deur, en, een omkeer gedaen heb-
de verfterckten j \'t welck omtrent in \'tjaer cccc bende, vloeyt ter ftadt uyt. D\'andere arm van
xc gebeurde. Dit kafteel wierdt dickwijls door de Dender, die van cen ftuys weêr-houden en
de Barbaren gewonnen en weér-gewonnen,ver- tuftchen dijcken geprangt wordt, tot gerijf der
woeft en weêr opgebout; in voegen dat men, molens, op dat fy d\'andere molen niet van\'t wa-
door de verdelging vantwee torens, haer met ter, dat tot malen nootfaeckelijck is, berooven
een muur en fteene bolwerck begon te beklee- fou, verdeelt fich weêr in twee deelen,die beyde
den, te weten, in de tijt van d\'oorlogen, die tuf- in de ftadt vloeyen, en beyde met een fteene
fchen de Vorften van Vlaenderen en Leuven, brugh verciert fijn. De derde en grootfte
voor vijf hondert jaren, gevoert wierden. An- arm vloeyt onder de Brabantfche poort deur
dere voegen hier by dat, toen door de Fran- naer Merbeeke , van Vredius Menebecchi ge-^
fchen vrede tuffchen de beyde Vorften gemaekt noemt, en, onderweegh fich om-kronckelende,
was,in \'t jaer c Id c xci v, aen de Niniviten ver- ontfangt weêr twee van haer deelen, en, door
oorloft wierd de wal, die de vlackte tegen over defè middel grooter geworden, befpoelt Pame-.
\'t kafteel omringde, weêr op te maken, tot be- Ie, Okeghem, Liedekercke , Leurbas-Dender,
vrij ding en fèkerheydt der inwoonders. Defè Alphem, en Arenbodeghem, en neemt dus haer
wal wierd gemaeckt ter plaets, daer men noch loop naer Aelft.

heden de grenfen van d\'oude ftadt, en de blije- Het is niet foodanigh met defe ftadt Ninive, T^^onen.
ken der muren en graften fiet. Want de buy- gelijck met die^van de welcke de heylige Schrift
tenwal wierd in de tijt van Hendrick van Vlaen- fpreeckt. Want in plaets dat gene hondert
deren gemaeckt, in welcke tijt oock aen hen de poorten had,foo heeft d\'onfe niet meer dan vier,
voorrechten en hantveften der andere fteden namelijck de kloofter-poort | de koe-poort oft
toegeftaen fijn, en fy, die te voren alleenlijck de Mederwijckfche-poort, in de welcke de gevan-
rechten der fteden fchenen te genieten,Burgers genisis; de Brabantfche-poort én de poort
genoemt wierden. Seker,d\'Abtvan goede Hoop van Geertsberge. Defe poorten fchijnen meer
noemt haer de ftadt Ninive, gelijck het by-ge- tot verciering, dan tot nootfaeckelijckheydt te
lege dorp Herlinckhove, ter plaets, daer hy de ftrecken, want hoewel fy gefloten konnen wor-
wonderdaden van S. Amand verhaelt, die in \'t den, fbo blijven fy echter altijt open-ftaen. Dit
jaer cId c vu gebeurt fijn.D\'Abdy vanS.Cor- is oorfaeck dat men defe ftadt uyt boertery
nelius bleef echter door defè omkring der mu- d\'oudfte, ftoutfte en wijfte noemt: d\'oudfte, om
ren buyten gefloten, die door de burgers in dat fy Ninive , gelijck een andere ftadt der

men haer de ftoütfte, om dat fy de vyandt met Parochie-kerck van Niriove is aeii de heylicfe

ópen poorten verwacht^ cn de wijfte, om dat de maeght Maria gewijdt. De Paftoor daer
kameren en vergaderingen der burgers geen fot een Monick, uyt het geburige kloofter van de
hebben,- en om dat de vilichen, die daer niet Premonftratenfche ordenino- (reriomen. Defe
veel komen, de vifch-maixkt niet vuyl maken, kerck was eertijts buyten de Tnuren ^ en daer in
Maer laet ons het jock verlaten, en tot ernftige waren twee Canonicken, mannen van vermaer-
dingen voortgaen. Men magh by de vier voor- de gedachtenis, te weten, Balduinus Wala , en
genoemde poorten noch een vijfde voegen 5 te Ojotus, in de tijdt, in de welck het kloofter van
weten die van \'t kafteel, die noch, met een deel Ninive gefticht wierdt: want de derde Preben-
vandewal, overgebleven is : want het fchijnt de ftont toen open, vermits hun derde mede-
dat dit kafteel oft Slot , gelijck een kleyne genoot, Alondus genoemt, geftorven was De
ftadt 5 metwallen en met een graft omringt ge- Heer Geraerd, foon van Amelricus de jono-e
weeft is 5 van \'t welck men ecmer nu niets, dan Stichter van \'t kloofter van Ninive poocrl^de
eenige puynhoopen, fiet. Wijders, dit kafteel by defe een vierde Canoniek te voeo-en^tot
was eertijts als het Capitolium van Ninive, en welcks Prebende hy de tiende van Herlinckiiove
is nu noch met de naem het hooft van veel leen- toewees , en voor eeuwigh aelmoelfen en hant-
goederen , onder de welcke getelt worden Her- reyckingen aen de kerck van Ninive gaf. Wij-
linckhove, de Tempel van Mars , Vendeville, ders, Balduinus Wala, van lijn joncklieydt af
Moude , Windijck aen de Dender, eertijts Rid- met de Heeren van Ninive verkeert hebbende,
ders-hove, de Meyery van Herlinckhove , de bracht foo veel by hen te wecgh, dat de kapelle
Meyery van Denders-liautem,van Helderghem, van \'t kafteel gebouwt wierdt. £en-en-twintigh
en van veel andere goederen, op verfcheyde bunderen Iandts by Eychem wierden tot op-
plaetfèn gelegen. rechting van delè Prebende gegeven. Geraerd,

De ftadt Ninive was eertijdts van het Graef- hier boven genoemt, de woorden van defe man
fchap van Vlaenderen afgefcheyden , en ftont gehoorfamende, vond geraden , ha dat hy delè
niet onder dit gebiedt ^ maer was, gelijck een laeck rijpelijckoverwogen had, de broeders van
vrye ftad, niemants heerfchappy onderworpen, de Premonftratenfche Ordening t\'ontbieden.
Daer quamen federt eenige, die ficïi Advocaten Men Ibndt dieshalven een gefantfchap aen de
en voorftanders van defe ftadt noemden. D\'eer- kerck te Parck. DAbt van de felve kerck, Sy-
fte, van de welck men eenigh gewach kan vin- mon genoemt, vervoeghde lich derwaerts j en
den, was Amelricus Major, Conneftabel. Defè in \'t jaer cId c xxxvii wierden feven Broe-
hadt een fbon , oock Amelricus genoemt, die ders van de felve kerck , op S. Martinus dagh
Geraerd teelde,de welck oock Conneftabel was. aen-komende, vriendelij ck ontfangen, en men
Defè was de ftichter van \'t kloofter van S. Cor- gaf al \'t gene, dat tot de kerck behoorde , in
nelius, aen de muren van Ninive gelegen. hun handen. De Conneftabel Geraerd gaf noch

De Heeren van Ninive hebben groote rech- aen defe broeders feven bunderen lants by Ru-
ten , en ontfangen veel inkomften , foo uyt het brok,en fchonck oock aen hen de vijfde fchoof^
hof der leen-goederen , \'t welck de naem van \'t die fy in dc Parochie van Herlinckhoven Ibuden
kafteel voert, als uyt de tollen en fchatringen,en verkrijgen. Toen defe twee Canonicken het ie-
uyt andere goederen. De ftadt Ninive heefc ven van de Premonftratenlche Ordening om-
rV. twee Bedienaers van \'t gerecht,die eertijts Hoe- hellden, gaven Geraerd , en fijn gemalin , Gifla
venaers, ennuBaljuwen genoemt worden, te genoemt, dochter van Engelbert van Peten-
weten, d\'een voor de criminele, en d\'ander voor ghem , Stichters van de beyde vergaderingen,
de civile faken. D\'eerfte word fomtijts in d\'oude foo weerlijk als regulier, d\'inkomften defèr twee
boecken Hoogb-Baljuyp, en fomtijdts oock ene- Canonicken tot vermeerdering van de giften
kelijck Baljuw genoemt. D\'ander word in d\'ey-. der Regulieren. Dus,bleef en blijft noch heden
gen tael Poort-Baljim geheeten. Men vindt delè Parochie-kerck j fchoon verfcheydcn van
veel adelijcke mannen, die \'t ampt van Hoogh- dack, en die echter aen de beforging van een
Baljuw bedient hebben. Prelaet vertrout is. In defe kerck wierden leven

De Graefvan Vlaenderen , als Heer Van Ni- Priefters gefchickt, om fbo veel Canonieke ge-
nive, ftelt hier de Bedienaers van \'t gerecht, te beden te lingen.Hun plaets en ampt heeft echter
weten, de twee Baljuwen, de criminele en civile. opengeftaen federt de lefte verwoefting van dc
Hv ftelt hier oock, door fijn Gemachtighden, ftadt,totaen\'t jaer cId Id c xxxvii, in welcke
een Overigheyts ampt van twee jaren,te weten, tijt de Premonftratenlche Moniken uyt lietnae-
een Burcrermeefter , met fes Schepenen, én een fte kloofter in defe Parochie-kerck de Goddelij-
Schatmeefter, om recht te fpreken. Daer wa- ke dienft waer-namen^ en de jarelijkfcheinkom-,
ren in\'tjaer clo cccc lvi negen Schepenen, ften quamen ten deel in handen der gener, die
en oock foo veel Befworenen ; \'t wekk aenwijft hier de dienft verforghden, en wierden ten deel
dat defe ftadt in die eeuw volckrij cker was. De tot de weêr-op-bouwing van de kerck, en tot
gefworen Paftoor van de ftadt verkoos eertijts d\'andere nootfakelijckheden gebruykt. De Pre-
de Burgermeefter, en met hem de tweede Sche- laet van Niniye,met d\'Overigheyt van defe ftad,
pen n^t welck de Paftoor dan uytging^ende is de verkiefer tot defe ampten; en voor defe
Burgermeefter en tweede Schepen verkofen de word de rekening van d\'ontfangft en bediening
derde die, met de twee voorgaende , de vierde der goederen, die tot de genoemde ampten be-
verkofen, enfoo vervolgens. liooren, gedaen. In\'paer cId cc xxi i be^

Wat de Geeftelijcke ftaet aengaet, d\'eenige gon men d\'oude Parochie-kerk van Ninive nieu-
Vlaendcmu Üj Gg ^ ^^elif-\'-

welijcks van de gront afweer op te bouwen jên do cc lxViii van Nicolaüs de tweede, Bif-
d\'eerfte fteen daer af wierd in de maent van lu- fchop van Camerijck, gemaeckt fijn ^ en dies-
ïiiusgekght, door Broeder Andreas , Paftoor halven fchijnt het dat men de ftichting van dit
van defe kerck, en vrou Agnes van Grimbergen. Gafthuys aen defe tijdt toeeygenen moet. De
Maer de voorgenoemde broeder Andreas , na gene, die dit Gafthuys eerft bewoonden, waren
verloop van vijfjaren, met Meefter Egidius, en eenige maeghden uyt het Gafthuys Van Aude-
met de gene, die met het kruys geteeckent Wa- naerde, naer wekkers voorfchriften dit gefticht\'
ren, naer lerufaiem getrocken, ftorf te Brundu- was. D\'oude inftellingen lieten eertijts aen hun
fie, in de kerck vanfijn Ordening: in voegen dat toe twee weereltlijcke dienaers,tot hulp van hun
Sigerus van Aelft, fijn navolger, dit gebou, dat Jfwaerfte dienft en arbeyt, te hebben. Men be-
koftelij ck en heerlijck, en door de giften der ge- vindt uyt de felve infettingen, dat dit Gafthuys
ioovigen gebout wierd, in de tijt van dertigh ja- eertijts rijcke inkomften hadt maer door de
ren volkomentlijck en loffeli jck opmaeckte. Het ramp der tijden, endoor d\'overvloeying van
Choor van de voorgenoemde Parochie-kerck is \'t water fijn vele van haer goederen vergaen.
omtrent in\'t jaer clo Id xxx vernieut en ver- De ftedelingen van Ninive hebben dit voof- Va^mk.
groot,met noch een ommegang om het Choor, recht, dat men daer geen graen, uyt het landt
in \'t welck de hooge Autaer is, tot het welck het in de ftadt gevoert, verkoopen magh, voor dat
kloofter van Ninive de gront gaf, \'t welck federt j(y fekere maet, \'t welck men lepel-recht noemt,
van de laft, om het Choor fonderhouden^ ont- ontfangen hebben. lohannes van Liedekerken,
flagen is. Ridder, en Heer van den Eygene, begiftighde,

Ninive heeft geen kloofter voor de mannen, onder andere , hen eertijts , te weten in \'t jaer
dand\'Abdy vanS.Cornelius en S.Cyprianus.Hier clo cc xcv, met een gift van 42 bunderen
is echter opgerecht een Oude-mannen-huys 5 lants van Hey, moerafch, en beemden in Eecke-
dat Nazareth genoemt word, naer \'t voorbeelt ren by Antwerpen. Maer men weet heden niet
van \'t Gafthuys t\'Yperen , oock Nazareth ge- waer defe gift is 5 en dieshalven konnen fy geen
noemt, door Antonius de Vlaminck,Canoniek, genot daer afhebben.

Officiaél, Aerts-diaken, en federt Deken van de BovCn defè genoemde gewijde plaetfèn wa-
Hooft-kerck tYperen,foon van Antonius de Vla- ren \'er noch veel kapellen, gelijck de kapelle in
minck, en Barbara Switten, gefticht, om feven \'t kafteel, S. loris kapelle in de ftadt, de ka-
oude mannen te voeden. De gebouwen daer af pelle der Melaetfchen in de voor-ftadt, en de
fijn heerlijck; en het is, om fich te voeden, in vierde in de hoeve van Rideve, oft Ryhove.
\'t begin van fijn ftichting met een tamelijcke De kafteel-kapelle,die,met het kafteel fèlve,ge-
gift befèhoncken. De Stichter fèlve van dit voor- lijck lot heeft gehadt, is haer oorfprong aen de
genoemde huys heeft, in \'tjaer clo lo lxxvi, Heeren van Ninive verplicht. De beneficie van
de regelen daer af gemaeckt. Antonius Perenot, \'t heyligh Kruys is daer in opgerecht door Ge-
Cardinael van Granvelle,en Aerts-Biftchop van rard. Heer van Grimbergen en Ninive, in \'t jaer
Mechelen, heeft de ftichting daer af in\'t felve onfer verloffing clo cc xxmi , eh is verplicht
jaer beveflight. Seker Priefter heeft het ge- op alle Sondagen en Feeft-dagen, op alle Vi-
biedt over defè oude mannen, die oock Schat- gilien en vrydagen , en in \'t midden van de
meefter der goederen en inkomften van \'t Huys vaften en d\'Advent, Mifte te doen. Defè ka^
van Nazareth is, doch echter vafte borgh daer pelle, die licht weêr opgebouwt is, wordt van de
voor moet ftellen. De Paftoor van Ninive , de gene, die de wegh van \'t lijden aen-neemen,
voornaemfte meefter van de tafel der armen, veel op vrydagen befbcht.

van bedaeghde ouderdom, en de naefte van De kapelle van S. loris is gefticht ter plaets, Kapelitvan
\\ bloet, ftelt d\'Overfte van dit Oude-maiinen- die Kaerlfchoot genoemt wordt, en dit op de
huys, die Vlaminck genoemt wordt, in de ftadt koften van feker fchatting, tap^accp genoemt,
Ninive woont, en geen aelmoeften van \'t huys die hier van de bier-tappers betaelt wordt,
van Nazareth behoeft. Michael Malenus, Abt Maer de wint, door toovery verweckt, gelijck
van Ninive, als Patroon van de kerck te Ninive, eenige feggen, heeft defe kapelle omgeworpen 5
heeft aen d\'Overfte van \'t Nazareenfche Ou- en fy is federt foo verwoeft, dat men niets , dan
de-mannen-huys , in \'t jaer clo lo lxxvi, een deel van de muur, daer af fiet. De Capel-
toegelaten een ftoel in \'t Choor van de Paro- lanie, in de felve kapelle opgerecht,behoort aen
chie-kerck te hebben. \'tPatroonfchapdes Abts vanNinive. Men vind

Daer was eertijdts in de ftadt Ninive een Be- van de kapelleder Melaetfchen niets overge-
gijnhof voor de vrouwen, \'t welck de naem van bleven, dan de gront, die tot onderhouding der
de brugh daer by , de Begijnen Brugge genoemt, Melaetfchen , foo \'er eenige waren, dienen fou.
en de naem van de Gapellanie , klaer genoegh De kapelle van Rideve, oft Ryhove, in \'tjaer Kapeikvan
ijfen: maer het is, nu omtrent ccLja- cIoccli door de Ridder Egidius van Rideve

ren geleden , in een kloofter van vrouwen van in de hoeve van Rideve oft Ryhove gefticht, en

S. Francifcus derde regel verandert. de Gapellanie, daer in opgerecht, en die aen

Men vindt daer oock een Gafthuys, oft her- \'t Patroonfchap van d\'Abt van Ninive behoott,

bergh, voornameiijck hier toe gefticht, dat wierd bevefticht door Nicolaus, Biffchop van

d\'armen en krancken, die van de weerelt ver- Camerijpk en d\'edelen van Ryhove hebben

worpen ^\'n, hier, gelijck Chriftus leden,onder- hun naem van defe ftreeck-landts in \'t gebiedt

infettingen van het felve Gafthuys, die in \'t jaer De ftadt Ninive heeft geen lant buyten, dat

önder haer gebiedt ftaer, behalx^en \'t latit onder drinch > ïn plaets J>an dc Tygris^ de Dender, diè^ dóór dè
de ftadt gelegen , op \'t welck eenige hoeven en nieu\'Vpe hy-^kcomfi yan een beeck onder de ftadt fittUen^
boere wooningen gefticht lijn. Sy heeft échter de, \'t kafteelen zie muren yan de fladt befpoek Hy
eenige dorpen, van de welcke fy onderftant opende, eérft te\'s Hertogenbofch, daer na te
treckt, en eenige andere, die by lecn-recht, en Wynocks^bergen, en te Comihes de fchole der
by rekening van \'t hof der leen-goederen onder geleertheyt, en onderwees véle, die door huil
haer ftaen. Het lant, onder de ftadt gelegen, is fchriften vermaert geworden^ fen tot de trappen
in verfcheyde wijeken gedeelt, onder de welcke van eer en geleertlbeydt opgeftegen fijn. Hy
getelt wordt Nederwijck, die tot aen de ftadt fchreef veel Commentarien , oft verhandelin-
koomt Riedeve, oft Riedehove ^ oft Ryhove ^ gen van de Letter-konft , onder de welcke dè
Baeckbergem, Schoore en Puybroeck. Beginfelen,de Grammatica oft Letter-konft,de

De ftadt Ninive, die onder geen andere ftade famen-voeging, de maet-klanck, van de figuren
oft gemeente ftaet, oock niet onder Aelft, heeft en gelijckeniften, de konft van brieven te fchrij-^
haer eyge en befbndere Burger-rechten, diefy ven, en de fpelling getelt worden. DeLandt-
Coftumen cn gewoonten noemen , en die door fchappelijcke Raet van Mechelen, tit. de Scho-
Philippus de tweede vermeerdert en beveftight lis, c. 3, beval dat men in de Scholen alleenlijck
wierden. Defe gewoonten fijn ten meeftendeel d\'eenige Letter-konft van lohannes Defpaute-
fbijdigh met die van andere plaetfen, en voor^ rius van Ninive, in \'t kort vervat, de jonckheyt
namelijck in defe twee faken. De gehuwde ver- voorleefen fbu. Hy is te Comines in Vlaende-
krijght door het huwelijck met degene, aen de ren begraven, omtrent het jaer cId Id xi v,
welck hy fich huwt, d\'eygendom van de helft gelijck Hadrianus Herquetius getuyght.
der goederen, foo men voor de trouw geen an- De tweede verciering van Ninive is Adrianii^s
dere huwelijckfche voorwaerden gemaekt heeft. Dorpius, Prieur van de Carthufèrs t\'Enghien, oft
Ten tweeden , de goederen der kinderen , die eerHerine, een deurluchtigh man, Vilitator oft
fonder erfgenamen fterven,komenaend\'ouders, Befichtiger van\'t Lantfchap, èn door fijn ande-
en niet aen de broeders. Indien iemandt, uyt re waerdigheden vermaert. Antonius en lohannes
oorfaeck van eenigh misdrijf, oft om eenige de Vlamingen ^^^lven oock vercieringen van defe
fchult gerechtelijck te Ninive aengetaft en vaft plaets. Oock heeft fy groote glans ontfan-
gehouden wordt, fbo kan hy fich door geen ci- gen van veel Abten van S. Cornelius kloofter,
viliteyt van daer ontflaen. Daer fijn , behalven die hun oorfprong en afkoomft uyt defè ftadt
defè, noch vele andere dingen, die wy, als on- hadden gelijck oock van Gerard de tweede, de
noodigh, voorbygaen. fèvende Abt van S. Adrianus kloofter te Geerts-

Ick fal nu de vermaerde mannen, die defe berge. Hier komen noch by Robert Guens,
plaets voortgebracht heeft, vertoonen. Al de Prooft van Thorout , Petrus Rocquet Aerts-
leerlingen van de Latijnfche tael fijn te hoogh Priefter, Petrus Van Snick, Canoniek van Ype-
en dier aen lohannes Dejpautenus, onwederfpreke- ren, en andere.

lijck de voornaemfte der Grammatici oft Letter- Ninive begon, na veel elenden van oorlogen
konftenaers, en de Prifcianus van Nederlandt, en brant, geluckelijck weer te bloeyen,toen het,
verplicht, om hem niet d\'eerfte te flellen. Sijn in\'tjaer clo lo c 111 , door de brant byna
woorden van fijn Vader-lant, uyt fijn brief aen geheel verdelght wierd. D\'Overigheydt beval
Badus tretrocken, luyden dus: Hoe\'Wel mijn Vader- om defe oorfaeck dat men, om voortaen brant
lant nien, dan de naem, met de ftadt Niniye in Aprien te fchuwen, de daken van ftroo afnemen , en de
e:emeen heeft, foo is het echter niet te yerachten : -want huyfen met leyen oft tichelen decken fou.
%et heeft onder de fteden yan Vlaenderen gebloeyt. Eet

Ö^SISE, over de Schelde in
Brachbantum, twee mijlen
van Audenaerde, en vier van
Geertsberge gelegen ^ heeft
bofchachtige bergen tot ge-
buren, in wekkers aenfchou-
\' wing d\'ogen des fomers een
\' wonderlij^ck vermaeck fchep-
pen. Sy wordt in d\'eygen tael Ronfe, van de
Franfchen Renejfe, oft Renaj, en van de Latijnen
Rotornacum, en by verkorting oock in Vredius
Rotnacum genoemt. Maer Baldericus , lib. i
Chronici Camerac. cap./j, noemt haer Rot-^
nafce Villa Brabantenfe. Guido yan Dampierre kocht
defe ftadt (van welcke koop Meyêr in \'t tiende
fijner laer-boecken, op \'tjaer clo cc lxxx
gedenckt) van Rejmoldus ^ Abt van S. Cornelius
Indenfis, van S. Benedidus ordening in\'t Bifch-
dom Van Keulen. Defè Guido gaf haer over
aen fijn fbon Guido yan Ryckeburgh, van de welck
fy fèdert aen andere gekomen is, en van defè
eyndelijck aen de Perenotten, onder de welcke fy,
byonfèr vaderen gedachtenis, befèten is geweefl
vanVrederick Perenot, Bourgonjer,Overfte van de
Konincklijcke fèhatkift van Nederlant, en daer
nae Graef van S.Amour. Maer ly is heden een
eygendom van de Graef van Naffou, die hier
fbodanigh een flot gebouwt heeft, dat men on-
befèhroomdelijck voor het heerlijckfte van ge-
heel Nederlandt achten magh, en van \'t welck
wy \'t afbeeldfèl geVen. Sy wierdt, in \'t jaer clo
cccc lxxviii, jammerlijckverbrant door de
Doornickfche befetting van Franfchen, hoewel
de Gentenaers haer pooghden te befchermen.
Sy wierdt onder andere verciert van Hermes
Wingius,Dodor in de beyde Rechten teLeuven,

enRaets-IieeriüclegelieymeRaetaesKonings, ordeningen geftelt is oock d\'eerfte ftem in dé
gelijck Marchantius inde befchrijving van defe Capitulare fitting, en andere rechten en tref-
plaets verhaelt. Sy heeft eertijts, door de groo- felijcke voor-deelen. ^
te winft van \'t lakenwercken , en van d\'andere Niet verre van Ronfe is fekere bergh , die
ambachten, foo hooge achting, enfoogroote Scharpen-berghgenoemt word , tulfchen\'twe-
rijckdom verkregen, dat ly in d\'algemeene ften en noorden,en boven de geheele buurt daer
fchatting van Vlaenderen voor al de fteden, be- rontom het hooft opheffende , niet foo luftigh
halven drie, die als drie moeders van Vlaende- en vermakelijck door \'t geboomte , en door de
ren fijn , geftelt wordt. loannes d\'eerfte , Her- fonteyn, als gedenckwaerdigh door de kapelle ^^^ ^^^^^ ^^
togh van Brabant vergunt in de brieven van ,van de maeght Maria. Aen d\'afgang van de
\'tjaer cl d\'cc lxiii , door de welcke hy \'t In- bergh, ter fijde , daer \'t heerlijck kafteel door
denfche kloofter van S. Cornelius by Keulen Graef lan van Naffou gebouwt is, wordt een
begiftight,«^^^ dc Lakenmrckersyan Ronje hunplaet- beeltenis van defè Heyligh , oock van de verft-
fen in de Halle l>an LetiDen fouden hebben, en dat fy in gelegen volcken befbcht, daer, gelijck het oude
dde marckten Dan fijn lant fonder fchatting en belafling gerucht feyt, veel mirakelen gefchieden, en veel
fouden fijn, Mir^us verhack defe macht-brief in fieckten genefen worden. Defe beeltenis, van
fijn Nederlantfche begiftigingen cap. 120. Ge- hout gemaeckt, was in\'tjaer cId Id c xxxix
lijcke brieven van vryheyt hebben aen die van in \'t loof van een oude Eyck, als in een neft be-
Ronlè oock gegeven Karei, Hertogh van Gel- ftoten en bedeckt: en \'t gene , dat grooter ver-
der en Gulick , in \'t jaer cId I d xxxi i i 5 en, wondering baerde, is dat de tack, die dit beek
ouder dan defe , Florentius, Graef van Hollant j deckte, veel fchooner en groener dan d\'andere
oock Frederick en Georgius, Biffchoppen van fcheen. Door d\'ouderdom , oft, gelijck vele
ITytrecht, in \'t jaer cI o ï o l i. ^^gg^\'^ 5 de boofè menfchen, is defè tack bedor-

D\'eerfte kerck van Ronfè was die van S. Pe- ven. Maer men heeft onlangs een beftandiger
trus , van dé welcke de Collegiate kerck van wooning voor defe Maeght gefticht, voorname-
S. Hermes de dochter is, die echter de moeder lijck door de hulp van Erneftina,Vorflinipan Lignes,
verre voorby getreden is, uyt oorfaeck van de w eduwe van Graef lan van Nalfou,en van eeni-
rijcke giften, daer mee fy door de vermaerde ge Canonicken en inwoonders van Ronfè, die
Vorften , Karei de Groot, en fijn fbon Lode- onderftant hier aen gedaen hebben. Antonius
wijckde Godtvruchtige, beveftight wierdt. Se- Triefl , Bilfchop van Gent, heeft, op S. Lucas
dert is hier de derde Parochie-kerck van S.Mar- dagh van\'t voorgenoemde jaer,de tichel-kerck,
tinus bygekomen, gelijck oock de gene, die aen dicht aen delè Eyck ftaende, aen de H. Maeght
S.Petrus gewijt, vermits een alleen niet genoegh Maria, en aen de heylige Rochus gewijdt. De
was, uyt oorfaeck van de menighte des volcks. plaets heeft de naem van de witte tack gehou-
Sy fijn alle op een kerck-hof gelegen , en ftaen den, en wordt gemeenlijck Onfe Heye Vrou te ^it-
in \'t gebiet, oft in de vryheyt van de Prooft van ten-tack genoemt.

Ronfe. Wijders, in dé Collegiate kerck fijn op- Men kan uyt Mira:us, en andere Schrijvers,
gerecht feftien Prebenden, en een daer af aen maer voornamelijck uyt Molanus, op de acht-
het Dekenfchap gevoeght,en d\'ander gefchickt en-twintighfte dagh van Auguftus , in \'tjaer
tot onderhouding van de Sang-meeft-er, en van c xxxi i, bevinden, hoe de heylige overblijffe-
de Choor-fangers. Daer lijn oock vier-en-twin- len van S. Hermes , Cornelius en Cyprianus,
tigh Capellanicn, van de welcke de Schat-mee- Martelaren, aen defè kerck gekomen fijn.
fter van de fèlve kerck altijt een befit. De waer- In \'t jaer cId cc lxxx in December ver^
digheydt van de Prooft is hier groot: want hy kocht Raynardus, Abt van S. Cornelius Indcn^
heeft het hooge , middelmatige en laege ge- fis, aen Guido , Graef van Vlaenderen, Ronfe,
recht (gelijk d\'inftellingen Ipreken) inde gehee- dat te voren tot het Brabantfch gerecht he-
le vrydom van de kerck van Ronfè, van haer hoorde , Horenbeke^an S. Cornelius, Brakele,
kerck-hof en kloofter, naer dat haer grenlèn Acrinie , Woudeke, en Elfèle namelijck fijn
fich uytftrecken ^ oock alle recht-pleging over deel van de ftadt Ronlè, \'t welck Kêyfèr Lode-
fijn weereltlijke onderfaten,en verfcheyde jare- wijck, fbon van Keylèr Lotharius, aen d\'Inden-
lijckfche inkomften. Hy heeft een marckt-dagh fen gegeven had. Want de Canonicken behiel-
op Saterdagh, gelijck de weeck-marckt in de den voor fich het andere deel, dat door Keyfer
\'ftadt op woensdagh gefet is. Hy beforght de Otho aen de vergadering der Canonicken van
gedingen en pleyten door lijn leen-mannen, en Ronfe gegeven was.

heeft een Recht-ftoel by de kerck , en recht De reliquien oft overblijffelen van S. Celefti-
van verfcheyde kerckelijcke ampten te hege- nus fijn van Lodewijck, Lotharius fbon , oock
, ven , maer voornamelijck behoort aen hem de naer Ronfe gebracht: doch fbmmige twijffelen
verkiefing der Parochie-kercken van S. Petrus welcke S. Celeftinus het is, \'t welck wy voorby-
en Martinus van Ronfe , en van Kerckem ge- gaen. Maer Mirxus feght in fijn Almanach op
lijck oock de Scholen van de kerck te Ronfè, en de 17 van Mey : S, Cekftimtste Ronfe in Vlaenderen
twee Cuftodien oft bewareniffen der kercken yermaert, dcc, Oock fijn hier de reliquien van
van S. Petrus, en S. Martinus,met de Capellanie S. Cornelius en S, Cyprianus, als ick boven ge-
aen d\'Autaer van de heylige Maria, in de \'ge- feyt heb ^ waer van de laetfte , gelijck Pontius
noemde kerck van S. Petrus. Hy heeft oock alle fijn Diaken feght, d\'eerße T^as, die in Afrika met
onderwerpingen van de kerck te Ronfè, en fijn bloedt de Prieflerlijckekroonengey erft heeft.
d\'eerfte plaets in\'t Choor, lbo hy in de gewijde

Et vleck S. Nicolaes Pa-
rochy yYm\'t gemeen ene-
kelijkS. Nicolaes gehee-
ten , is aenmerckens-
waerdighom deovex\'-
vloet van haer volck ,
om haer laer-marckt
op de dagh van defe
Heyligh , die haer Pa-
troon en befchermer
is,en om de weeck-marckt, die alle donderdagen
gehouden wort. De groothey t van haer omkring
ftreckt fich tot 4000 maten lants uyt. Sy heeft
onder de plaetfèn in\'t lant van Waes eenigvoor-
rechtj en hier is het Land-huys van Waes,en de
gewoone vergadering der Raets-heeren. De
Graven van Vlaenderen, als Heeren van Waes,
deden gemeenelijck in defè plaets d\'eed van ge-
trouheyt aen defe heerfchappy, en wierden hier
ingewijd. D\'Aerts-Hertogh fhilippus deé hier de
eed, in\'t jaer cb cccc xcvii, op de fevende van
lunius, gelijck de regifters , en \'t glas, van defe
Vorfl in de kerck gegeven , aenwijfen. Defge-
lijcks deden oock Karei de Strijtbare, en Phi-
lippus de Goede, hj n vader.

De Raets-heeren komen hier alle drie maen-
den eens by malkander, om recht te fpreken:
maer anders,als de nootfiilcksvereyfèht,verga-
deren hier de Leen-mannen van de Graef,voor-
namelijck om recht van criminele faken te fpre-
ken. De vryheyt van de marckt wierdt in \'t jaer
clo bxiïi,door Keyfèr Maximilianus,aen defè
:)laets gegeven. De laermarckt, die op S.Nico-
aes dagh, in December, gehouden wordt,heeft
oock haer handveften. en vryheydt van de felve
Maximilianus. Sy houden noch jaerlijks een an-

E M s c H E light aen d\'oever van
de Schelde, en in een fèhoon en
vruchtbaer land , dat voor geen
ander in aengenaemheyt wijckt.
Sy was eertijts d\'ey gendom van
de heylige Maeght Amelberga,
die hier begraven, en federt, te weten in\'t jaer
870, naer \'tBlandijnfèhe kloofter gevoert is,ge-
lijck Mirasus in fijn laer-boecken van Neder-
land aengetekent heeft. In w^elck jaer Karei de
Kale , by machtbrieven , in\'t Konincklijck hof
gefchreven, aen de Blandinienfen in\'t dorp van
Waes, gelijck hy \'t noemt, de ftadt geeft, die
Temfeca genoemt word , met een wel-ver^ierde
kerck , ter eeren van S Maria en van S. Petrus
gewijdt , daer S. Amelberga , defe heerlijcke
Maeght, uyt dewerelt verhuyfde, Dekerck,die
de heylige Maeght Maria toegefchreven word,
heeft tot haer Patroon en voorftaender d\'Abt
van S. Petrusj en haer begrip flreckt fich tot vier
duyfènt gemeten lants uyt. Men fiet in dit vleck
cen trefFelijck kafteel,en heerlijck Heeren-huys,
van\'t welck onlangs befitter en Heer was den
Heer Alexander yan BourncnyiHe, Ridder van\'t gul-
Vlaenderen.

dere marckt,op donderdagh na de vierdagh vaö
S. Egidius,die van Koning Philippus de tweede,
in \'t jaer cb b lxxvi i i , aen hen toegeftaen is.
Keyfèr Karei de vijfde gaf aen dit vleck vryheyt
van twee gilden van Schutteryen op te recliten,
die beyde aen S. Sebaftianus gewijd fijn,ennoch
heden bloeyen: \'t een, tot onderfcheyt het oude
genoemt, verkreegh fijn vryheyt in\'t jaer cb b
XXV i ,en \'t ander, dat gelij cke voorrechten heeft,
in\'t jaer cb b xxvi i. Hier is oock een kamer der
Redenrijckers, die op de 10 van Februarius, in\'t
jaercb b xxxvi,opgerecht wierd. De kerck,op
S.Benedidus dagh,in\'t jaer cb cccxLviii,van
de blixem. getroffen, verbrande geheel tot afcJi,
en wierd, in \'tjaer cb cccc lxii, raet de toren,
die de hooghfte in \'t geheele land van Waes is,
in defe geftalte, daer in men haer nu fiet, weêr
volbout,en in\'t jaer clo b c xxx overal met ftee-
ne bogen gemaeckt. De fèlve toren heeft veel
kloeken, en een uurwerck. De geheele plaets,
daer de marckt gehouden word,en de byleggen-
de ftraten behooren aen de kerck, die daer jaer-
lijcks groote winft af krijght. Behalven de Pa-
ftoor worden hier twee andere Priefters, uyt de
opgerechte Priefterfchappen,onderhouden.In\'t
jaer cb cc lxv 11 wiert hier een Gapellanie,onder
de naem van de Moeder-Maeght,door Hendrik
Parge en de fijnen opgerecht.De tweede Gapel-
lanie van S. Nicolaes wierd door Paulus Vaent-
ken, en de derde, aen S. Germanus gewijd, in \'t
jaer cb ccc lx , door \'t geflacht van Gaenbeke
opgerecht. Hier fijn oock veel geeftelijcke Broe-
derfchappen. De Biffchop van Doornick rech-
te daer op d\'ordre van lefiis naem, in \'t jaer clo
lo xxxv i. Oock is \'er de Broederfèhap van de
Roofèkrans van Maria, en van de Scapularis.

de Vlies, Hertogh van Bournonville, Graef van
Henniac en Lietard , Onder-graef van Barlin ,
Baron van Ranchi,Curie en Dyon. Het geflacht
dat de naem van Temfèhe gevoert heeft, was
eertijts voor eender edelften geacht j en men
bevind dat lohannes, de foon van luanusvan
Themfeka,by \'t verdrag heeft geweeft, dat tuf.
fèhen de Vrou van Avefbete, en d\'Abt van Bo-
delo gemaeckt wierdt. De regifters van Blan-
din melden,dat de heerfchappy van defè plaets
eertijdts toebehoort heeft aen \'t geflachtvan
Gent, en dat Alexander de Villain yan Gent, Heer
van S. lans-Steen, wel eer befitter daer af heeft
geweeft, van de welck het aen Martinus de Vil-
lain yan Géwf,Baron van Raffengien,gekomen is,
vande welck fy, met het kafleel van Arques, en
andere rechten en leenen , in \'t jaer clo cccc
L V 11 r, overgefèhreven wierdt aen d\'Abt van
Blandin, van de welcke fy federt aen meer ge-
flachten overgegaen is , gelijck oock aen dat
van Traßniac , dat in Henegouwen fèer edel is.
Hier is oock een kloofter voor de Maeghden van
S. Dominicus ordre.

Vpelmonde is een ver-
maert vleck in het land van
Waes, en van oude naem ,
aen de mont van de Rupel
gelegen , die in de Schelde
Ih\'oomt. Sy heeft een kerck,
die aen de Moeder-maeghfc
gewij d is, en van de welcke
de Biffchop van Gent Patroon is. De weerlij cke
heerfchappy van defe plaets is in \'t befit des
Graefs van Vlaenderen, die hier een feer treffe-
lijck en out kafteel heeft,in de welckegevange-
niffen fijn, die groote fchrickin de misdadigen
ontfteken,even gelijck de Vorft van Brabant in
het kafteel van Vilvoorden, voornamelijck ge-
fchickt om d\'adel, die tegen de Vorft oft Ge-
meente, oft ergens anders in gefbndight heeft,
te pijnigen. Meyer , in fijn negende deel der
Vlaemfche gefchiedeniffen,maeckt gewach van
Rupelmonde, onder Balduinus d\'Yfere, in defè
woorden: Helt, Trunchin en Rupelmonde, hyDele
Door het kafleel der Pleumoßers geacht, ßjn alle hupen
typijjfel oude plaetfen, fchoon fy, hy mijn ypeten, ipan nie-
mant, Door de predikers yan onfe Godtsdienfl, getelt ßjn;
\'t -welck gebeurt is door\'t gebreck der Schrijyers, en door
de elend der tijden, door de ypekke oyeralyeelgefchriften
yerloren en ondergegaen ßjn. Rupelmonde heeft
haer naem van de beeck de Rupel, hier boven
genoemt, die, gelijck Marchantius fèght, haer
golven, door de Nethe en Deele vermeerdert,
uyt Brabant tegen d\'overgelege dijck krachte-
lijck uytblaeft , en fich in de Schelde ftort ter
plaets, daer dit vleck leght. D\'oude regifters en
gefchriften van Vlaenderen toonen dat dit heer-
iijck en fterck kafteel door Margareta de twee-
de gefticht is, gelijck de felve Marchantius ge-
voelt, fchoon fy veel ouder is : en was,, gelijck
ick gefeght heb, een vermaerde bewaer-plaets
voor de jonge wulpen, op dat fy niet ongenees-
lijck fouden worden,en een gevangenis voor de
Grooten,die van Majefteyt-iEhending verdacht
waren. Veel mannen,deurluchtigh van geboor-
te, fijn hier in gedoot, ja oock in \'t heymelijck,
en in de fèhuyl-hoecken van defè gevangenis ,
als fy minft hier op verdacht waren. Marchan-
tius doolt hier, foo hy by het opgerecht kafteel
feggen wil,dat\'et eerflvan Margareta gebout is.

Margareta heeft haer opgerecht,datis weêr op-
gebout. Oudegerftius fpreecktvandefèweêrop-
bouwingjin\'t 113 hooftdeel fijner Chronijcken.

Lodewijck van Nevers, feghtMeyer,op\'tjaer
cId ccc xxx, gaf aen de Rupelmonders een marckt-dagh
in de ypeeck. Oudegerftius verhaelt oock iets hier
af,in\'t 148 hooft-deel fij ner Chronijcken,in de-
fè woorden : Hy yergunde aen die yan Rupelmonde
een marckt-dagh in de ypeeck,door ßjn brieyen yan \'tjaer
cb ccc xxx. Rupelmonde was in defè lefte jaren
voor eenige tijt onder de macht der Verbonde
Staten,maer geraeckte,in\'t jaer cb b lxxxi i i,
weêr onder\'t gebiedt van de Catholijcke Ko-
ning , door de dapperheydt van Alexander Far-
nefe,Hertogh van Parma enPlaifance, en Land-
vooght van Nederland, \'t Gene, \'t welck tot de
grootfte lof van dit vleck behoort bygebracht
te worden, is dat Gerardus Mercator,een feer ver-
maert Wis-konftenaer, en Werelt-befchrijver, Mercator.
en de Ptolemeus van onfe eeuw, op de fevende
van Maert, in \'t jaer cb b xii, te Rupelmonde ,
van ouders uyt het lant van Gulick, geboren is.
Hy bracht door fijn ongemeene neerftigheyt te
weegh , dat hy met recht de voornaemfte der
Landbefchrijvers van onfe eeuw genoemt mach
worden.Hy had boven dat een fbnderlinge ken-
nis en ervarentheyt van te fchilderen,uytfnijden,
en fchrijven.Hy fchreef een tijtrekening van het
begin des werelts tot aen \'t jaer cb b lxvi i i ,
uyt d\'Eclipfèn oft verduyfteringen, &c. de her-
mony oft eenftemmigheyt der Euangeliften,te-
gen Carolus Molinseus; de konft van brieven te
fchrijven; en van \'t gebruyck van d\'Aftronomi-
fèhe ring. Hy verbeterde de landbefèhrij vende
tafelen van Ptolemeus. Hy bracht oock in\'t licht
de hemelfche en aerdfcheGlobe,en de befchrij-
ving van de geheele werelt, die hy Atlas noem-
de. Hy fette daer voor een boeck van de fchep-
ping en bouwing des werelts, &c. Hy ftorf te
Duysburg in\'t lant van Kleef,in\'t j aer cb b xc i v.
Hy liet een foon na , Bartholomxus genoemt,
ftjn vader niet ongelijck, en oock prijswaerdigh
om fijn geleertheyt in de Werelt-befchrijving,
gelijck Marchantius in de befchrijving van de
felve plaets fchijnt aen te wijfen. Philippus van
Eifas maeckt gewach van de oude tol by Rupel-
monde,in\'t gefchrift van het jaer clo c lxxi.

Oker en is een der grootfte
dorpen van geheel Vlaenderen.
Want het begrijpt in fich twee
duyfènt en tachtentigh bunde-
> ren lands,en is door fijn weeck-
marckt feer vermaert. De Graef
van Vlaenderen is heden Heer van defè plaets,
de Biffchop van Gent Patroon van de kerck,en
de heylige Laurentius Befchermer daer af. De
heerfchappy van defe plaets was eertijts in \'t ge-
flacht, dat gelijcke naem voerde; en men leeft,
op \'tjaer cb c Lxiv,dat Walterus yan Lokeren,met
d\'anderen , by Philippus van Eifas , Graef van
Vlaenderen,geweeft heeft,&c. De vloet Durme
fhijd Lokeren in twee deelen,en is fèer bequaem
tot de fcheepvaert,behalven dat in de heete fo-
mer fche dagen fijn graft niet wel fbo diep is, als
fy behoort. Dit dorp is omtrent twee mijlen van
Dendermonde , en drie van Gent. De weeck-
marckt,die daer gehouden word,is,door de toe-
vloeying der buyten-lieden, niet min vermaert,
dan die van S. I^\'icolaes. Men verkoopt hier een
groote menichte van vlas , dat in de geburi-
ge en verre-gelege plaetfen gevoert word. De
Schouten van Lokeren waren eertijts erffelijck,
en uyt een edel en vermaert geflacht, uyt het
welck noch onlangs de Heer van Laerne ge-
weeft heeft.

Ewijl wy op foo
fchoon een wegh ge-
raeckt fijn, foo fullen
Vy met een tamelijc-
ke fprong overgaen
in het vleck Neo-
clejla, gemeenelijck
Nieukerke genoemt,
tegenwoordigh een
heerlijckheydt van Graef Lodewijck van Eg-
mont. Sy hadt voor de Verwoefting van het
Jaer c 13 I d l x x x 11 een kerck, en toren,
die heerlijck gebout ^as, en het voorrecht
van een weeckmarckt, die op een heerlijcke
plaets gehouden wiert: fy was beftraet, hadt
yerfcheyden buurten, en was met verfcheyde
handtwercken verfien.Sy hadt oock een Hof
van feven Schepenen,daer de Rechtbanck en
wetten in begrepen waren. Sy hadt haer eyge
wetten, eyge fegel tot de gefchriften,en eyge
maet tot degranen,drie gilden van Schutters,
die naer de doel, en foo wel met de kopere ,
als met d yfere boog, fchoten. Sy hadt oock
twee kamers van Poeeten oft Redenrij ckers,
die groote krijgelheydt betoonen. D\'eerfte,
door de brieven van \'t jaer c ló I d x ïi v 111
opgerecht, beftont in hondert broeders 5 en
de lefte , voor het jaer clo cccc xxxiiii
vermaert, en, naér de wijfe der andere, met
voorrechten verfien, waren,in \'t jaer cb cccc
IIII , te Gent bekent, onder de Sin-fpreuc-
ken van Goet verjlant, "en Blydegeefl. Maer
Nieukercke wiert voornameiijck verkiert
door d opening van de Schole der geleert-
heydt van de Grieckfche en Latijnfche tael,
op de koften der inwoonders toegeftelt, en
■ foo vtuchtbaer van geleerde mannen,dat vele
van d\'inwoonders , door defe middel in ge-
leertheydt toenemende, tot de voornaemfte
ampten van de gemeente beroepen fijn 5 ge-
Verrnder- lijck ondcr andcreti Tetrm Tmfpil, én taco-
de man- y^ Vermaerde Prcfidentèn van de

Raet van Vlaenderen j lacobm Hejfelm, eer-
fte\'Raets-heer,en Vice-prefes,alle van verfche

geheugenis. De vermaertheyt van t yolck
was niet minder, om dachting van de la-
ken werckery, tot welcks verkboping fy niet ^^ke^ ^
alleenlijck tYperen, en te Gent, maer oock
t Antwerpen,en in verder plaetfèn hun hallen
oft winckels hadden. Sy hadden hier toe hun
voorrechten en handtveften, van Karei de
Strijtbare, Maxemilianus en Philippus gege-
Ven,en hebben onlangs,door een befluyt van
de vier-en-twintighftc May,in t jaer clo lo
L VII i,Tretten en infettingen tot ditgemerck
verkregen. Maer dit alles Viert door de vlam
van een inlantfche oorlogh verflonden^ en dè
Nieukerckers fouden geheel verdelgt fijn
worden , foo fy, tegen \'t geval worftelende ,
geen grooter moet hadden gehadt, dan hun
elenden waren. Want in \'t jaer cb b c vi 11
wierdt de grontveft van een nieu hof ofthallé
geleght,ende toren uyt de puynhoopen weêr
opgebout, de drie Choren van de Parochy-^
kerck,en het kruys werck ter fijde weêr opge-
recht. Sy begaven fich oock weêr tot de we-
very, niet van lakenen, maer van bayen,doof ,
de welcke fy groote lof by de vreemdelingen 1
verkrijgen. Dmwoonders trachten oock naer
vernieu wing en vermeerdering vail hun hant-
veften, die door defe brant verloren fijn , eil
borden hier in onderfteunt van Karcl,onlangs
Gtaef van Egmont, dié, onder anderen, defe
heerlijckheydt uyt het huys vanLutfenburgh
ge-erft heeft, aen \'t welck het overgedragen
was in\'t jaer cb bin Aoötlacobm van Lut^
Heer van Fiennes en Armentiers,cn
RiddeTf van\'t gulde Vlies, vermits Jfahella dè
la \'DóuWe, erfgenaem van Meulebeke en
Nieukercke, en (georgius van Scotis, Ridder,
haer gemael,hier van afftonden. Hetgeflacht>
dat de bynacm van defe plaets Verkregen hadt,
heeft oock eertijts feer vermaert geweeft on-
der de geflachten van Viaenderen. D\'Abt van
S. Iohannes,eertijts op de bergh by de Mori-
ners, en nu t\'Yperen fijn wooning houdende,
heeft hier \'t recht van dc Paftoor in te fetten«
De kerck is aen de Maeght Maria gewijdt.

iieylicre Donaes te Brugge gedaen > van Ber- voorgenoemde Wakerus. Sedert dele tijdt
culpliiis erfdeel gewach makende, \\ welck wiert dit vleck , gelijck veel andere, geheel
door de Graef binnen de palen van de kerck het Ambacht en \'t recht van Bergen onder-
te Hontfchoten aengewefen wort, geeft gron- worpen 5 en dit is d\'oorfaeck dat men onder
dehjck tc kennen^dat de kerck toen treffelijk de regifters van \'t kloofter van de Drie-eenig-
was, cn dat haer heerfchappy fich wijt uyt- heyt verfcheyde giften en gefchenkén vindr,
fpreyde. Wijders, Willem , Heer van Hont- die van lohanna en Margareta, Gravinnen,
fchoten , om de deurluchtigheyt van fijn ge- aen t kloofter van Clarus,toen Vivarium ge-
/ ftacht in Viaenderen uytfteeckende , op lijn noemt, gedaen fijn,gelijck de brieven van de
eyge koften, in \'t jaer cb xc , de heylige oor- jaren cb cc xliii , xlv ^ lxii, en elders ver-
logh onder Graef Robert gevolght hebbende, melden,die buyten twijftel de Gravinnen niet
wijft ons aen dat de heerfchappy,van de welc- gedaen fouden hebben, foo fy hier geen ge-
ke defe vermaerde man de naem vocrdcitoen bied hadden gehadt, en te meer, dewijl geen
aireede vermaert was. Dit fal noch klaerelijc- gewach van de Heeren van defe plaets ge-
ker blijcken uyt Galterus, Schilt-knaep van maeckt wort, gelijck nochtans gemcènelijck
Hontfchoten, die, met toeftemming van fij n gebeurt. Voorts, Iperius verhaelt, in fijn Kro-
gemalin Adelide, en foon lohannes, het kloo- nijck, een weynigh nae\'t jaer cb ccc , dat
fter der Drie-eenigheyt, en van Chriftus ge- feker Galterus de ftadt Hontfchoten heeft ge-
vangenen (\'t welck van fijn Vader Galterus kocht,en,die tot een heerlij ckheyt opgerecht
gefticht was, die,in \'t jaer cb cc iv overieden, hebbende,de naem van defe plaets tot een by-
in defe plaets begraven light. Mir^us verhaelt naem van fijngeftacht aen fijn nakomelingen
Galterus brief,in not. Ecclef. Belgii,cap. 15)4) nagelaten heeft. Defe plaets verkreegh federt
befchenckende, en \'t landt van Vivarium naem en achting, voornameiijck door haer
tot een gefchenck daer aen voegende, dit in hantWercken,dewijl fy in \'t jaer cb ccc xxiu ^^^^
\\ jaer cb cc xx befegelde,op welck fegel aen het voorrecht van de lakenwerkery verkreeg^
d een fijde de beeltenis van een paert, en op dat in tjaer cb ccc lxxi i i door Graef Lo^
d\'andere fijde gefchreven ftont Èecretum Gal- dewij ck beveftight wiert,met verlof en macht
teri, feker een wonderlijck opfchrift. Men van hun lakenen en fayen aen d\'een fijde van
moet voor geen wonder achten,dat defe heer- hun leden, met hun eyge loode fegelsi,en aen
lij ckheyt toen alreê in hooge achting was, ver- d\'andere fij de met het wapen van Vlaenderen
mits fy bequamelijck gelegen was, breede temercken,in\'t welck van de Raet behoorlijk
heerfchappy hadt, en,doorde weldaet van de ke ordening wiert geftelt, in foodanige wijfe, ^omech-
natuur,met andere voordelen en nuttigheden dat de Balju w,met negen Schepenen,die jare- \'
verfien was. En feker,om\'t gerijf van de vloet lijks vernieuwt worden,fes Schatters en waer-
Colme, die de wegh naer de befte fteden van deer ders verkoos, die , fonder eenige rechts-
Vlaenderen baent, voorby tc gaen, dewijl fy vordering,de faken,die hun amptaengingen>
dit gerijf met d\'andere fteden gemeen heeft, vonniften, en boete op het misdrijf ftelden,
foo fal ick alleenlijck feggen , dat fy by fich Sy verkofen oock gelijck getal van packers,
een poel heeft, over welcks voornaemfte deel en meê foo veel fchatters en ontfangers van
fy de vleugelen van haer geeftelijck en weer- de jaerlij ckfche inkomften, en hoornen der
lijck gebiedt uytfpreyt, en door dewelcke fy armen 5 cn d eerften hadden, met raet van dc
oock van t gerijf der fee niet afgefloten is.Sy Voornaemften, volle macht van alle infettin-
heeft oock rontom haer veel boomen,en lan- gen, boeten , en opftellingen , die de taken-
den,die foo wel tot de ploegh,als tot weyden werckery aengaen, te macken, en af te kon-
dienftigh fijn. Men magh oock wel feggen digen. Dit alles wiert toegeftaen ter gunft
dat defe Heerlijckheydt in oude tijden eenige van Walterus van Hontfchooten, een edel
eer boven d\'andere dorpen gehadt heeft, te Ridder, diens foon, Theodoricus, dë natu^
weten, de tolbanck, \'t recht van de viftchery, relijcke dochter des Graefs van Male getrout
de wevery, en een Rechtbanck, gelijck men hebbende, groot voordeel aen fijn eygen, én
befpeuren kan uyt de regifters van de kerck aen de gemeene faken deê : maer voorname-
re Brugge,die haer heerfchappy aen de beyde lijck lohannes van Horii,erfgenaem en Heetj
fijden van de vloet heeft, fchoon haer Paro- die in\'tjaer cId cccc xxx (in welcke tijdt
chy en beforging der armen fich niet foo wijdt Hertogh Philippus, in \'t belegh van Com-
uytftreckt.Maerfy verloor alle defevoorrech- piegne , noodigh geldt behoefde) voor \'t op-
ten en hantveften, door dc faótie en famen- ichieten van vier duyfent guldcn,en oock ten
fpanning der Ifengrinen , die door \'t gevley opficht van de dienften, aen de Hertogh felf,
van \'t Hof, oock d\'aenhang der Nigerkenbe federt fijn kintfche jaren gedaen , de macht
en Blavotinen genoemt fijn, onder \'t beleydt van dc volle heerfchappy,en van \'t fwaert ver-
van hun Overfte, en gelij ckelijck met die kreegh) in voegen,dat defe ftad,van de Recht-
banck

banck van Bergen afgeruckc/poediglijck be- hoüden. Men heefc cian, tot dk öogemerck>
gon toe te nemen, gehjk ik nu vertoonen fal. geftelt (behalven fes Curateurs eli bedienaers
De Parochykerck,aende heyHge Vedaftus van de ftadt, de Recht-ftóel, gevangeniften,
gewijdt, (die, gehjck men bevint, federt het en al \'t gene , \\ weïck tot d armen dienftigh
jaer cb c xxi al twee Paftoren heeft gehadt, is) dertien Ontfangers der aelmoeften vari
\'cn een hooge toren , die rnen verre fien Ican > buyten, van de welcke elck dlle \\veken fijn
vertoont) begon toen al cierlijck te worden 5 wijck eens deur-gaet,d aelmbeftbn ontfangt,
want fy wierdt met een verfcheyde ordening en uytdeelt. Seker, een heylfaem gevonden
Van Capellen omringt, en in \'t jaer c I d c c c c middel, dat oock, \'t welck hét Voornaemfte
rxvr, op de vierde November, door lacobus, is, goet gevólgh heeft.

Biftchop van Gulick,medeftemmer van Hen- De wereltlijcke beftiering befwijckt niet mre/t^
l\'ick van Lottheringen, Biftchop van Ter- voor de gcëftelijcke Ordening. De Heer, lïM^ ^^^
rouaen, gewijd, gelijck het opfchrift getuygt, drievoudiglb recht houdende , had een Hof,
dat men t)eneden aen de toren fiet, en de gra- met dubbelde graften omringt, van \'t welck
ven der Heeren,voornamelijk van èe boven- men noch hét fondaïïient,en de graften by dé
genoemde Walterus,en Theodoricus, van de Marckt fiet,gelijck oock de ftraet van \'tHöf,
welcke d\'eerfte in \'t hooge Choor, en de lefte èn d\'een der gtaftén bchout noch de riaem
in de kapelle van de Moeder Maeght hgt, ge- van de wal. De Heer van defe pketS ftelt haer
heel met kopere platen bekleet,daer vier leèu- fijn beiiéven de Raedt voor t wee jaren, en
wen aen de hoeck ftaen, die yder de wapenen Vérkieft een eeuVige Sghout, die hy töt fijn
van t geflacht vertoonen. Maer dit alles wiert Stedehouder hèèft, welck ampt nu Vail
in\'t jaer cb ccc lxxxi i i dooreen brant ver- Ferdinandus de Warigni bedient wort. De
delghc> Meii toefde echter niet lang met de gene, die fy d\'eerfte Schepen noemen, heeft
hant aen \'t weêr öpmaken van dit gebou te de voorfitting in defe vergadering. Sy heb-
ftaen. Want men begon in \'t jaer cb ccc ben by fich twee Greftiers oft Schrijvers,
LXXXVI de toren,in\'t jaer cb ccc Lxtxix het d\'een voor \'t Gerecht, en \'t ander voor de
feng-choor,en eyndehjck in \'t jaer cb Id c iv Weefen. Sy hebben een heerlijck Stadthuys^
het hooge Choor weêr op te bouwen, van het in \'t jaer c lo 15 l V11 in foodanigh een ge-
welck de toren met een treffelijck uurwerck ftalte, gelijck wy \'t noch heden fien konnen>
en fpeelwerck,en \'t Choor met veel licht ver- opgerecht.

ciert is. \'t Oude Kerck-hof van defe ftadt be- Nu is er noch ovërigh,dat wy de ftaet van Voorfpep,

greep eertijdts in fich de marckt, maer over het bloejende Hontfchoten , teii top van

anderhalve eeuw is dit deel tot het gemeen haer geluck verhèvén,aenfchouwen en over-

gebruyck bequaem gemaeckt,en \'t ander naer wegen. Defe plaets heeft over-al door haer

° d\'ooftfijdc gefchickt, en met ftenen in d\'om- weveryen van ftoffen,die men fajen en fajet-

megang opgehaelt>op de koften van de Prie- ten noemt, vermaert geweeft, en foo gröot

ftér> en van een Burger van Hontfchoten, A- een menighte van huyfen iii fich bëfloten,dat

mandus benoemt, in\'t Velck op de felve tijdt naen verhack, dat dOor eén bfant, by onfer
_ ö. . . , , I Tr- j--------weten

een Capelle opgerecht wiert door de Bardö- Vaderen geheugenis öütftaéh, te wet<

lofien, gelijck ick vermoed, die hun wapenen t jaer c Id To lxxvi, in èèn \'eenige wijck

en namen, in \'t jaercb cccc lxxii, in\'t voor- de weftfijdefeshondeïthuyfen,methetgroot-

Caflhuys; Men moet oock het Gafthuys der oudé Maer in ^t jaer clo lo lxxxii wiertfy van een
mannen en vrouwen niet met fwijgen voor- brant, door de Franfchen ontfteecken , aen-
by-gaen, over \'t welck een man, en een vrou getaft, die feventien ftraten bedorf,oncler dé
de toeficht heeft, en in het welck de gene, welcke voornamLelij ck drie waren , die meer
die door ouderdom oft armoede geen mid- huyfen in fich begrepen , dan dé bovenge-
delen tot onderhouding van t leven hebben, noemde ftraet naer de Weft-fijde. Hoé groot
van huyfing, vuur, huys-gewaet, fpijs en de menighte van \\ volck heeft geweeft, dat
kleeding verforght worden. De Baljuw en fich met allerhande ainbachten , maer voor-
schepenen betoonen een fonderlinge vlijt en namelijck met de wevery,en \'t gèrie,datdaef
naerftigheyt in de kinderen en behoeftige té aen behoort, geneerde,kan men hier uyt be-
helpen , èn van de ledigheydt cn bedel-fack fpeuren, dat men bevint dat, in de peft yan
tot d\'arbeyt en Vinft te voegen.XVant de be- t jaer c I o I d x l v,omtrent dertien hondert
hoeftigen hebben geen verlof van té gaen gulden uyt de genieéne fchatkift bóven de
bedelen, maer Worden , door hun jaren oft gewoonte âen de kofteti van de begtaviiigéri
krachten bequaem fijnde, tot wercken en befteedt fijn. Maer in \'t jaer cb B lxxvi i î
arbeyden gedwongen. Wat de gene,die men wierden foo veel duyfenden van menfchen
onbequaem acht,aengaec,die worden onder- door defe befmetting weghgeruckt, dat het
Vkenderen^ nj Ii kerck-

kerckhof, hoewel groot fijnde,te kleyn was,
om al de dooden te bevatten , fonder dat \'er
echter nauwelijcks iemant van de buyten-
handelaers achterbleef.
Geleerde Wy füllen nu tôt de vermaerde mannen ,
mamen. jj^ geboorte aen defe plaets verplicht
fijn, komen : gelijck voor eerft lacobus Na-
varchus, Dodor en Jefuit, die d\'Afiaenfche
Brief van de feden in de Godts-dienft der
oofterfche volcken in t licht heeft gebracht.
Johannes Nevius , in Erafmus tijdt een feer
vermaert Profeftbr te Leuven 5 en de Heer
Leo Outers, Canoniek van de hooft-kerck
te Luyck, en Prooft van S. Paulus ter felve
plaets. Te Hontfchoten was oock geboren
Pafcafius Souterus, Schoolmeefter t Yperen,
die in \'t jaer c l O I o xx i v t\'Antwerpen ver-
fcheyde dingen van de Letter-konft uyt-gaf.
Minder- De Minderbroeders, gemeenelijck Recolle-
broeders. genoemt, fijn oock voor weynigh jaren

te Hontfchoten gekomen, en hebben in de
Parochy-kerck het gefelfchap cn dc vergade-
ring van de Rofekrans op-gerecht, gelijck in
\'t Kloofter van de heylighfte Drie-eenigheydt
t gefelfchap van de Verlofting der gevange-
nen op-gerecht is. De Carmeliteii hebben
daer oöck hun ftoel geftelt, en fijn van de
Paus, verre boven d andere, met veel gunft-
bewijfingen en voor-ïechtèn befchoncken,
gelijck onlangs aengewefen heeft de nieuwe
Paftoor van defe plaets, een geleert man,
Johannes de Ridder genoemt. De Minder-
broeders fijn hier ontfangen in t jaer cId
Id c x x vi, op dc twee-en-twintighfte De-
cember, op het verfoeck van \'t volck j en fy
verkregen in de felve tijdt brieven van toela-
ting van d\'Overigheydt, en begonnen wey^
nigh jaren daer nae , te weten in \'t jaer c I ^
Id c xxx, op de vierde van Mey, het fonda-
ment van hun Kloofter te-leggen.

Ck geloof dat ick den lefer
geen kleyne dienft fal doen,
foo ick hem uyt het midden
van al defe ambachts-lieden
van Hontfchoten recht naer
\'t Kafteel van Pamele geleyde,
om daer dat heerlij eken Konincklijck gebou
t aenfchouwen , dat foo veel te heerlijcker is
door de treffelijcke hoedanigheden van haer
Heeren, als \'t vleck, van\'t welcke wy nu ter-
ftont gefproken hebben, door de menighte
van haer hantwercks-lieden vermaert heeft
geweeft. Men vertoont voor eerft een Leen-
boeck van de Baronny van Pamele , in Ket
jaer cb lo cxxix aen Willem Mey naertz
gegeven,eerfte Prefident van \'t hoge en wet-
tigh Hof in Vlaenderen, onder de deurluch-
tigfte Vorften Albertus en Ifabella,Graven van
Vlaenderen, door de Ridder Willem wan
Locquengien, Joncker van Audenaerde,Baen-
der-neer van Vlaenderen, Heer en Baron van
Pamele, Heer van t gebiedt tulfchen Marek,
en de Rhofne. Dit Leen-gefchrift begrijpt
voornamelijck de rechten van defe Heer-
fchappy van Pamele, daer af ick de voor-
naemfte kortelijck aenwijfen fal. De Baron
woont in \'t out Kafteel van Audenaerde. De-
fe Baronny, die fich nu over de Parochyen
van Edelaer, Leupeghem, Volkeghem, Nee-
reen ame, Weldere, Rift, Koe-kamere en Elft
uytftreckt, was echter eertijcte grooter. Sy
gebruyckt echter alle rechtspleging. Sy heeft
de vrye jacht van alderhande wildt , de vo-
gel-jacht 5 en vilfchery , van Canafle tot aen

Gaveren. Sy heeft de toeficht over de Schcl-
de,om te beletten, dat iemant met onbehoo-
relijck gereetfchap in \'t geweft van de gehee-
le Baronny vilfchen foude. De Baron ftelt in
de ftadt Audenaerde, binnen de palen van
de Heerfchappy van Pamele, en daer buyten,
door fijn achtbaerheyt,en door een gefchrift,
met fijn fegel befegelt, de groote Pretor oft
Opper-Schout. Wat d\'Onder-Pretor oft
Onder-Schout, de deur-wacrders,en d\'andere
bedienaers van \'tGerecht aengaet, hy ver-
kieft die naer fijn believen, tot voorftant-der
rechten van de felve Heerhjckheyt, en om
die by de Burgermeefters en Schepenen van
Audenaerde te bevorderen, gelijck eertijdts
voor de Befworenen v an de Heer van Pamele
plagh te gefchieden, te weten voor \'t ver-
drach van \'t jaer clo I o x ci 11. Sy ver-
handelen in \'t Kafteel, en in \'t Hof, daer toe
opgerecht, dc faken der leen-goederen , en
brengen de gevangenen naer de gevangenis
t Kafted. D\'armen worden in de Pa-

rochy-kerck van Pamele gefpijft, daer fy in
benden verdeek worden. De Baron heeft
verfcheyde voor-rechten en hahdtveften , dc
chijns, en de tol op de Schelde5 en defe voor-
rechten worden alle, elck in \'t befonder , in
\'tvoorgenoemde boeck, verhaelt. d\'Ove-
righeydt van Audenaerde heeft geen recht
van eenigh onderfoeck in \'t Kafteel , oft
binnen de graften en hoven van \'t Kafteel te
doen. De Heer felf, en fijn gefin fijn vry van
alle Steedtfche tollen en fchattingen, ge-
lijck oock dc Cafteleyn. Jae al fijn magen

m bloet-verwanten genieten oock defe voor-
rechten > en fijn vry van verbinteniffen en
vonniifen van de Raedt t Audenaerde , foo
Wel civile , als criminele : ii1 voegen dat al
hun gedingen terftont voor \'t Hof van Vlaen-
deren gebracht moeten worden. Defe Heer
verkieft oock door fijn achtbaerheyt, en al-
leen in de Parochy-kerck van Pamele de
Kerck-meefters, de toefienders der armen,
de Diaken, de Onder-Diaken, en d\'andere
bedienaers van de Goddehjcke dienft j behal-
ven dat men in die handelingen,tot dc welc-
ke eertijdts de Befworenen geroepen wierden,
nu twee Raets-Heeren van Audenaerde ont-
biedt , en dit in \'t Kafteel felve, oft op een
andere plaets, daer r den Heer bcheft, die
noch andere rechten heeft, de welcke door
\'t verdrach van\'t jaer cId Id xcivhiet af^
leen^oe- gcfchaft fijn, Hy heeft oock veel en ver-
fcheyde leen-goederen, en onderfaten,die aen
de Baronny van Pamele verplicht fijn, Hy
heeft noch mindere Overigheden, die macht
hebben om met geit-boete te ftraffen,en noch
een grooter Hor der leen-goederen. Hy is
oock, uyt oorfaeck van fijn Baronny, Voor-
fpraeck oft befchei\'mervanEynham, en heefc
defe eernaem met d\'Abt van ditKloofter,en be-
fit noch veel andere rechten. De gronden en
inkomften van de Barpnnyfijnin verfcheyde
Parochyen gelegen, gelijck het Bofch van
Edelare,niet verre vande ftadt,enfeer verma-
kelijck, voornameiijck in de fomer. Onder de
leen~goederen,en verfcheyde Heerfchappyen>
die onder defe Baronny ftaen, wort getelt het
Lcen-goet van Hilletou Trou d\'Antoing van
\'t geflacht van Melun, aen \'t welck vele an-
dere Leen-goederen, met andere Rechten
van minder belang verbonden fijn : t Hofen
de heerfchappy van Avelghem , onlangs in
t geflacht van de Baron de la Chaux, met de
Heerfchappyen en Parochyen van Waer-
maerde, Ooteghem, en Heeftert, die fich
oock totaen andere Parochiën uytftreckf.de
Heerfchappy vanRoucourt in \'t geflacht van
Melun : Seignoeul in Henegouwen, van het
geflacht delaCroix, NieuwerborchinLierda

Van S. Matia, van \'t geflacht de la Jauche, m
der Graven vanMaftaing : Ommeleda , feker
heerlijckheyt in Beveren,en Gheyts by Roes-
brugge, des Barons van Tournebus en Praet,
en van Jacobus Thefars,geWoone Edelmannen
van de kamer des Konings van Vrankrijk: van
Grametz,van \'t geflacht de laWoeftijne,en be-
fonderlijck van Johannes, Heer van Grametz>
een van d\'oude Leen-goederen van Vlaende-
ren , van \'t Keyfer-rijck af-getrocken , en aen
Henegouwen gehecht, tuftchen Doornick,
Lutofi,Condé,en Vicma,die fich uytftreckt in
de Parochyen van Grametz , Maude, Piaulx^
Thieulem,eri aen de by-leggende Parochyen,
onder de welcke noch andere van minder
belang fijn : Vollandre in de Parochy van
Wevelghem, onlangs van t geflacht van Bar-
laymont, met verfcheyde rechten verfterckt:
Oigmont in Henegouwen, van \'t geflacht
van Marnix, in de Parochy van Vleyne:
Maldreghem by Audenaerde, van \'t geflacht
van Wijngaerden : Nokercn, van d afkomft
van Gras,uyt het gefin van de Vichte,dat vele
rechten en handtveften heeft : het Patroon-;
fchap van Pitthem, onlangs van \'t geflacht
van Claefhout,en geeft,met dit recht,een Pa-
ftoor aen de Bifl\'chop,en verforgt in d andere
ampten van defe Kerck,die opgerecht fijn,ofc
noch opgerecht fullen worden,en heeft noch
andere rechten: \'t Leengoet, gemeenelijck
het Audenaerfche genoemt, \'t welck fich van
Cruyshoute tot aenPeteghem by Donfa uyt-
ftreckt. Twee derde deelen der twee Leen-
goederen in Volkeghem, van het geflacht
van Ketulle, en van de Heer van Ryhove :
t ander derde deel van \'t felve geflacht, en
fonderling onlangs van Henrick van Ketulle,
die, Adrianus foon fijnde , Heer van Noort-
fache heeft geweeft. Hier onder ftaen noch
veel andere Leen-rechten ^ die behoort heb-
ben , oft noch behooren ondcr d\'edelingen
van Voocht, S. Genoys, Yedeghem in Boft,
Carondelet, Efpinoy, Onder-Paftooren van
Audenaerden , onder d\'Abdy van Maegh-
den-dal, en meer andere befondere.

Ichte wordt ten deel ondcr
\'t Ambacht van Audenaerde,
en ten deel onder dat van
Cortrijck getelt. In t geflacht,
dat defe naem voert, fijn
eeuwige Maerfchalcken van
Vlaenderen geweeft, uyt oorfaeck van de
Heerfchappy van de felve plaets, die fich
aen verfcheyde Parochyen uytftreckt, ge-
lijck Wareghem, Aufeghem, Caftrc, Tic-
ghem, Ingodeghem , Goteghem , cn an-
deren. Men bevint uyt geloofwaerdige ge- Heeretf.
fchriften dat , in t jaer clo lxxx , defe
Parochy en Heerlijckheydt aen Adelide \'van
der Vïchten toe-behoort heeft) in welcks ftam
en wapenen (vermits haer nakomeUngen de
naem behielden) fy gebleven is tot aen \'tjaer
clo loxciv, in \'t welck het verkocht

wierdt van de Ridder Philipp\'pf^^an der Vich- mercken, dat defe tijrel vail eygehdom des

ten, D(;ich Francifia j lijn oudtfte dochter, Maerfohalcks van Vlaenderen aen defe Heer-

(en niet Magdalenay^dijck Efpinoy fchrijft) fchappy aerigehecht is, tot welcke inlicht

•aen de Ridder Rapmelv^n denBofche ge- men jarelijcks aen hem verphcht isjtot erken-

huwt , heeft defe Heerfchappy , nae vei- tenis van de fchatting over de goederen van

loop van de tijdt, door de wetten geftelt, by de Vorft by Brugge, tien Parijfche ponden,

■recht van weêr-aentafting , weer aenfieh en over de goederen van de felve Vorft

getrocken, en befit die nu , onder de naem by Veurne fes Parijfche ponden , en tien

len van Yperen , derwaerts
men langs een fteene we gh,
bequaem tot de koophandel,

fevoert wordt. Het is een
eerlijck en luftigh ftedeken
van Vlaenderen, \'t welck van d\'een fijde van de
Leye,en van d\'andere fijde door de beeckDou-
vie omringt wordt. Meyer noemt dele plaets in
fijn klaegh-dichten Warneßomm, en in fijn laer-
boecken deurgaens Gramajus noemt

haer Warneflodmum , uyt een gefchrift van Ic-
ker Schrijver, op \'t jaer cb c xxvr, cb c xxxv,
en cb c Lxxvi I, bygebracht. Hy feght oock dat
hy van d\'oorfprong van defe naem niets gevon-
den heeft,dat gedenckwaerdigh is, behalven dit
van Polydorus , die verfekert,dat d\'oude Engel-
fchen by Dunum een ftadt verftaen. Eenige
willen , dat defe ftadt hier af de naem heeft ge-
kregen , dat d\'oude Vorften van Vlaenderen
hier hun jaegh-gereetfchap en jacht-tuygh ge-
hadt hebben. Waerneftelt den hont, Maer naer
\'tgevoelen van lacobusIsialehrancus,MuityCenge-
leert man, en naer \'t gevoelen van eenige ande-
re,foo heeft echter defe plaets haer naem van fe-
ker Tr^w^^^w^/^ gekregen, die, gelijck Buzelinus
in \'t eerfte fijner laer-boecken van Walfch-
Vlaenderen verhaelt, een Vorft der Moriners,
een grootmoedigh man, en om fijn macht ver^
fchrickelijck was, en die,onder Keyier Commo-
dus van de Nerviers, tegen Sorricm en Wertem,
Duytfche Velt-overften, te hulp geroepen, om
dat hy van een Rom.eynlche vader gefproten
was, en by de Moriners en Rutenen, en andere
groote volcken het ampt van Schat-meefter be-
diende, een leger, dat machtigh van mannen en
w^apenen was,toerufte,en,over de vloet de Leyè,
Vlaenderen.

en deur de landen, die nu onder Walfch-Vlaen-
deren fijn, getrocken, by Doornick verflagen
wierd. Maer hoewel, naer de ftaet der dingen
van d\'eerfte outheyt de ftad Warnefton behoort
te fijn, en hoewéljUaer \'t verhael der laer-boec-
ken van Vlaenderen, defè ftadt, van tegenweer
ontbloot,in\'tjaer cb c xxv ii, door Willem van
Yperen ingenomen is en dat daer in geweeft
heeft Bertulphus, toen Cancelier van Vlaende-
ren,de voornaemfte oorfaeck van de moort,aen
Karei de Goede gepleeght, fbo fal ick echter,
fèghtde fèlve Gramajus,de beveftiging der wet-
ten , en de gift der rechten aen de burgers niet
van hooger ophalen, dan fèdert het jaer cb cc
xc, toen dit van Philippus,Koningvan Vranck-
rijck,hier,gelijck oock in veel arldere fteden vaft
Vlaenderen gedaen is. Wijders,Robert van Be--
thune had het oude kafteel, met nieuwe huyfèn
verciert,in \'tjaer cb ccc xxtot fijn wooning be- E.wden.
quaem gemaeckt. Maer d\'elenden , die fy in \'t
jaerciD lo lxxx ontfing, door de benden der
Franfchen en Engelfchen,die van de Wefterfche
Vlamingen te hulp geroepen waren, verfcheur-
den haer feer wreedelijck,en ftelden haer in een
erbarmelijcke ftaet. Want fy wierd,door \'t bevel
van den Heer van Montigny,op \'t verfoeck van
Willem Ponfèus, hier overfte van de befètting ,
ten vuur veroordeelt. Robert van Vlaendéren,
hier boven gedacht,had oock begonnen eenigh
deel van de ftadt m.et een wal te befluyten het
welck volbracht wierdt door V^/illem van Bar ,
toen Heer van de ftadt, van de welck noch he-
den een ftraet, en een der poorten de naem van
Bar behouden heeft. Ick heb gefeght,dathy een \'
deel van de ftadt begon te befluyten, om datfy,
gelijck een eyland,met een enge hals aen \'t land
gehecht, door de vloet de Leye , en de beeck
DouviC,die fich aen defe fijde van \'t kafteelont-^
laft, als met een bequame graft omringt, en van

^ïè fijie genoegh verfterckt fcheen.De poorten^
■en de muren, gelijck men die noch heden (iet,
wierdenin \'t jaer cïo b lxxxix weêr opgerecht,
voornamelijk om \'t ftroopen der Ooftendenaers
te beletten. Seker , het fchijnt met Waeften
gegaen te fijn gelijck het gemeenelijck met de
-palmboom gaet, die , hoe hy meer verdruckt
word , hoe hy fich te ftij ver opheft. Want fy is
door de geleden elenden niet foo feer verdrukt,
als j(y dickwijls den ftedelingen ftoffe en moed
gegeven heeft, om de wapenen aen te taften,
en fich te verftercken. D\'Ooikndenaers over-
vielen,in\'t jaer cblo xci,defe plaets opd\'avont,
doodden eenigen, namen meer gevangen , en
pionderden alles uyt.De ftedelingen namen hier
uyt oorfaeck om federt verfcheyde veftingen op
de wegen,en rondom de ftadt op tewerpen.De-
fe lèlve ftadt wierdt oock in \'t jaer cb b lxxix
door de vyanden overweldight,en de goederen
der ftedelingen ten roof gegeven, ja foodanigh,
dat men oock de gewijde plaetfen, en \'t kafteel
niet verichoonde. Dit gaf weêr gelegentheyt aen
defe heden,die qualijck ledigh konnen fijn, om
de gemeene gebouwen, het Stadt-huys, en de
Halle weêr op te bouwen. De brant van \'t jaer
cb b XXVI i,by geval en met groot gewelt in al-
le huyfen,met onvergoedelijcke fchade der ou-
de gefchriften en regifters woedende , diende
anders niet,dan om hun geeft tot het uytvoeren
van nieuwe wercken op te wecken. Want fy be-
floten , een weynigh daer na, de dijck en wegh,
die, als gefeght is, twee mijlen verre naer Ype-
ren ftreckt,en heden geheel beftraet is,door een
bequamer vond te banen. Een andere brant van
\'t jaer cb cccc lxxxvi i i, deê ook veel fchade in
de groote ftraet en de huyfèn, die op de marckt
ftonden, ter fèlve tijt als de toren, door de wint
neergeworpen, weêr opgerecht was.

Men bevint dat defè fladt vogr eenige eeuwen
Heeren,die naer defè plaets genoemt waren,ge-
hadt heeft, van welcks geflacht was J/aräus yan
VFarnefton, op \'t jaer cb c xxvi i van Meyer ge-
mael van Agantfude genoemt, die Ie nicht van
Bertulphus Cancelier was,na de welk fy gemee-
ne befitters met Perone heeft gehadt, gelijck
klaerlijck blijckt uyt de flichting yan d\'Abdy
der Regulier-Canonicken\', die in \'t jaer c I d c
XXVI beveftight wierd door Adelide, Vrou van
Perone en Waeften , daer haer neef Odo by
was. Men bevint oock dat in \'t j aer cb c xxxv i
Theodoricus, Heer van Waeften , tot dit felve
ooghmerck brieven heeft gefègelt j en dat Ro-
bert van Bethune, Advocaet van Atrecht,en van
Waeften , met fijn^gemalin Adela , in\'tjaer
1177, \'t fèlve door fijnbl^evenbevefticht. Men
kan hier uyt giffen, dat de Heeren van Bethune
fèdert de heerfchappy van Waeften van de Pe-
roners hebben verkregen,en dat die daer na,met
die van Bethune,aen de Graven van Vlaenderen
is gekomen.Efpinoy fèght in\'t eerfte boek fijner
outheden , dat de heerfchappy van Waeften
door Margareta, Gravin van Vlaenderen, met
groote rechten,aen Balduinus van Henegouwen,
van haer maegfchap fijnde,gefchoncken is in\'t
jaer cb cc lxx j en dat de felve Balduinus, Heer
van Beaumont,haer aen Guido, Graef van Vlaen-
deren, verkocht. Wy fiillen dat voor het gene,
\'t welck het is,Iatenjmaer dit is buyten verfchilj

dat defè ftadt, onder anderen, aén Robert van
Vlaenderen is toègewefèn j dat fy ièdert aen de
erfgenamen en Heeren van Bar is overgegaen,
van de welcke fy by huwelijks-gift is gekomen
aen de Heeren van S. Paul, uyt het geflacht vao
Lutfènburgh,by recht van verpandingjendatf^^
by huwelijcks-gift is geraeckt in handen van de
Naftaufche Vorften, en onlangs befèten heeft
geweeft door Graef ïan van Naftou , Krijghs-
overfte inNederlant,eenman,die door fijn dap-
perheyt,en door de roem van de krijghshandel
vermaert was. \'t Gebiet van de heerfchappy van
Waeften ftreckt fich breet in deftad,en over het
land uyt, befit drievoudige rechtspleging, heeft
recht van de grootfte j acht,en ontfangt het vaer-
gelt, en de tol van de dranck. De verkiefing van
de Raet, die jaerlijcks gedaen word,eertijts om-
trent d\'eerfte dagh van November, en nu op de
eerfte van May , beftaet geheel aen de Heer ^ tc
weten, een Raet van fèven Schepenen ^ want de
Raetslieden,die in gelijk getal fijn, word en door Ran.
de Schepenen uyt het gem.eene volk daer by ge-
voeght. Defè beyde leden van d\'Overigheydt
hebbend Advocaet tot een Prefident ^ dieniet
alleen met de naem, ir.aer ook met de daet een
voorftander van de Gemeente is ^ en dickwijls
voorfpraeckis voor de befchuldighden tegen dc
Schout, die op misdrijf aendringt,en boete ver-
fbeckt. Hieronymus Hicx, eenfeer trefFelijck
man,heeft defe waerdigheyt tot verfcheyde ma~
len met groote lof en naerftigheyt bedient.Het
volk,dat groot gerij f van de vlo et de Leye heeft,
die langs hun fladt heen vloeyt , geneert fich
voornameiijck met de viffchery , en met de la-
ken-werckery , van welcke beyde fy fchrif-
telijck verlof van hun Heeren hebben, \'t welck
door de Graven beveftight is. De marckten,die
men op woensdagh en vrydag houd,worden om
defè oorfaeck van vele befbcht. Hun laermarkt,
die op de fèfte dagh van Auguftus gehouden
word,plagh oock groote toevloeying te hebben.
Hier plagh oock de ftapel der granen te fijnten
defe ftad had noch vele andere treftèlijcke voor-
rechten en hantveften,die door de elend der tij-
den verdelght fijn. De ftedelingen trecken ook
groot voordeel van datfy veel fchepen van Gent,
en van andere plaetfen van Neder-Vlaenderen
herwaerts ontbieden, die hier hun waren ver-
koopen, en weder andere koopen. De Parochy-
kerck, aen Petrus en Paulus gewijd,is dicht aen
d\'Abdy van Meflinia , aen de welcke fy in\'t jaer
cb LXVI door de Gravin Adela gevoeght wierd,
en heeft veel kapellen van \'t felve recht, maer
echter nu min dan eertijts. Men toont hier het
graf van de Graven van Vlaenderen, namelijck
van de fbon , neef en broeder van Robert van
Vlaenderen , van marmer en glat koper heer-
lijck gebouwt, door lohanna , weduwe van Ar-
turus, dochter van de Hertogh van Bretagne,en
Douagiere en huys-houfter van Waeften, Maer
d\'onfuyvere handen der boofè menfchen kon-
nen de geeften en graven oock niet fparen , die
^èlf by de woefte volcken heyligh fijn. Het ge-
biet van de Parochy ftrektfich rontom wijt uyt,
te weten,over meer dan 3000 menfchen en over
d omkring van drie kapellen, als Rabbeca,Ham
en lovian , daer in oock begrepen is \'t gaflhuys
van S. Egidius, voor meer dan 200 jaren gebout.

Ewijl wy van burgers
tot hovelingen fijn ge-
worden 3 en dewijl de
hoven der Heeren in
\'t velt niet min verma-
kelij k fijn, dan prach-
telijk gebout. Wel ge-
legen, en van hun be-
fitters bemint, foo ful-
len wy oock befichtigen het Heeren-huys en
Hof van Nieuwenhove, in de vermaerde Pa-
rochy van Steenwercke gelegen, fchoon het
onder \'t gebiedt van Waefien ftaet. Dit Hof,
van\'t welck wy\'t afbeeldfel hier vertoonen,is
heerlijck en cierlijck gebouwt, en wort he-
den befeten van d\'edele Heer, Heer Nicolaes
de VVulfy Schiltknaep. Dit geflacht is ièet
oud , en in de boecken en gefchriften al over
eenige hondert jaren voor vermaert en deur-
luchtigh gehouden. En feker, ick geloof dat
ick dit gellacht ongelijck aendoen fou, foo
ick\'t gene,\'t welck ick van fijn lofverftaen heb,
niet tot de verheerlijcking daer afin t licht
bracht. lohannes de VFufwoïd onder lohan-
na vän Conftantinopolen voor groot Preteur
oft Opper-Schout van de ftad en \'t Ambacht
van Yperen, en van de plaetfen van Aert-
rijcke, Rollegem en Stadereke, met d\'aenkle-
ven daer af, gedacht. Johannen Lupm oft de
\'PVulf Wordt oock genoemt groot Preteuf
oft Opper-Schout der felveplaetfcn,óp \'tjaer
clo cc x x: v, in de hantveft van de felve Vor-
ftin , die feker handtveft, van de felve aen
die Van Yperen gegeven , in fich begrijpt 5
gelijck de regifters van Yperen, en befonder-
Iijck het boeck der hantveften aenwijfen. An-
dreas du Chefnc gedenckt oock aeri defe faek
in fijn Hiftorie van d\'af-komft des gefiachts
van Gent, en der Graven van Guifnes. Mar-
gareta , gemalin van Johannes de Wulf, die
groote weldaden aen\'t Kloofter vanS* Martinus
gedaen heeft, en op de 17 Van Februatius, in
t jaer cb clx vi 11 geftorven is,wort oock ge-
melt in de regifters van \'t felve Kloofter, het
welck nu aen S. Martinus Canonicken t Ype-
ren behoort.ïn de felve regifters,en ontrent in
de felve tijt word oock gedacht aen de wel-
doenfter van dit Kloofter, oAdelifay de doch-
ter van de Wulf: oock aen Engel-
bertus de Wulfy die veel Weldaden aeri t Kloo-
fter bewees 5 en op\'tjaer clo cc lxxix
aen feker Margareta, gemalin van Jordanus
de Wulf, die oock groote dienften aen dit
Kloofter gedaen heeft. Wijders, in de regifters
der weeskinderen van Yperen word verhaelt
van Erancifcus de Wulfy die drie fonen had,
Vrancifcus, Michael en Paulus, Uyt Michael
fijn gefproten Francifcus3 en een tweede Mi-

jaer clo ccc lxxxv. M^tï jacohm van Rocke-
Edelman, had ontrent het jaer c l o cccc
\'xx tot gemdliiiQiM^argareta de KP^//^Floren-
tius van der Haer meld oock , in fijn eerfte
boeck van dc Cafteleyns van Rijftel, op
\'tjaer cId cccc lxxxxiii, Johannes
de Wulf Voorts, Emmanuel Sueyro fpreekt
heerlijck vaneen edel geflacht in Brabant, dat
defelve naem voert, op\'tjaer cl D ccc lxxi,
onder Lodewijck van Male. Wijders,
nes de Wulf ^ die (atharina Spipers, Vrou de
la Plancque en du Rutoire ; tot gemalin had ,
kreeg van haer drie fonen, Francifcm , Johan-
nes en V Villem^ en een dochter, Wïlhelma ,
ofc Wiüemina genoemt. Francifcus wierdt
Heer van Renegelft, en had eerft tot gemalin
Chrïflma de 3rme, by de welcke hy vijf kin-
deren kreegh. Sijn tweede gemalin was ge-
noemt (kleide van Hondecoutre.vm adelijck
geflacht gefproten, en die verfcheyde Heer-
lijckheden befat, gelijck die van Dranoultre,
Ermengeheym, en Oofterwijck, en weduwe
van Jacobm van T)ixmu^den was. Voorts, de
regifters van den feer edelen Karei van Hon-
deghem , Heer van Catsberge , melden dat
dele Francifcus, in \'t jaer clo cccc xxi ,
onder d\'edelen van\'t Ambacht van Belle was,
met Philippus van Borgonje,die, om de doot
van fijn Vader Johannes te wreken, toen naer
Vranckrijck was vertrocken. Van defe Fran-
cifcus is gefproten Henrick, die in \'t jaer c Id
cccc lxvii tot gemalin trouwde Catha-
rina van Tyixmu^den, die met haer gemael
in de Kerck van S. Jacob t\'Yperenïb^ravcn
is. Van de felve Francifcus is oock gelproten
lacohm, en oock lohannes, in die tijdt Preteur
oft Schout van Dendermonde, en eyndelijck
oock Wtlhelma oft VVtllemina de PVulf.dk
aen Roelant de Vtcoj , Heer van Oofthove,
gehuwt wiert. Wi}ders,Henrick had tot foon
Colardm de Wulf, Heer de la Plancque en
Cabotferie , en was beforger van \'t Gafthuys
van Belle t Yperen , omtrent het jaer cId Id
v i , met VVulfard van Lichtervelde, \'Heer
van Wulverghem, en eerfte Raets-Heer yan
Yperen, in\'t jaer cId Id iv. Hy trouwde
tot fijn gemahn Catharina van Houplines,
Jacobs dochter, in\'t jaer clo Id X111,en
ftorf in \'tjaer cId Id xli , toen fijn ge-
t\'Yperen een graf-fteê heeft. Colardus fufteti
Maria de Vvulf genoemt, was Abdis der
fteedtfche Nonnen in de Stadt Yperen,
omtrent het jaer cId Idxvii. Judo-
cus, Heer van Cabotferie , (hoewel ick
tot noch toe geen feecker bericht van defe
faeck heb ) was de foon van defelve Colar-
dus. Sijn eerfte gemalin was Margareta
Lanfaemydochtcïyanjudocm en Margareta
van der ^Burch ; en fijn tweede gemalin was
C:^Varïa van JrCanneron : hun kinderen wa-
ren Judocus en Johanna. Colardus andere
foon, en Broeder van Judocus, Nicolaes ge-
noemt , was Heer van Meriflinde, welcke
plaets het hooge Recht geniet, onder \'t leen-
ichap van de Minariafche Brugh. Hy troudc
tot gemahn Catharina , dochter van Petrus
Immolotius, Heer van Legere en Cruyftrate.
De (bon van defe, oock Nicolaes de Wulf
genoemt, Heer van Nieuwenhove, Boyke,
6Cc. troude met Chriflina \'Tack , en had tot
Sufters Qatharinade Wulf aen Jacobus,Heer
van Hondeghem, gehuwtj en Anna, die, on-
der de naem van Abdis, de beftiering over
de Nonnen van een nieu kloofter by S. Wij-
nocksbergen had; en eyndelijkMaria,gehuwt
aen Johannes de la Tour, de foon van Philip-
pus, Heer vanBryaerde , en van Lodewijck-
je van Cornhuyfe. Voorts, de foon van defe
Nicolaes, \'Francifcus de Wulf, was oock
Heer van Nieuwenhove, Boyke, en nam
tot gemalin Barbara de la Tour,Vctms doch-
ter. Judoca, fijnfufter, had tot gemael Johan-
nes Zannekin: maer Maria was oock Abdis
der Nonnen in \'t nieuwe Kloofter by Bergen.
Defe Nicolaes had noch cen foon, Nicolaes
de VVulf geheeten , die , hoewel ongehuwt,
noch heden de Heerlijckheyt van Nieuwen-
hove, Boyke, &:c. befit: een man , die door
d\'oprechtigheyt van fijn gemoet , door fijn
voorfichtigheyt, en door fijn andere deuch-
den , die tot fijn grootfte verciering dienen,
vermaert is. Maer fijn Broeder, Robert de
Wulf, onlangs een dapper overfte der voet-
knechten in t leger van de Catholijcke
Koning, is gehuwt aen Ifabella Helena Ie
Franfoys ; en fijn fufter Magdalena aen Pe-
tms Philippus Ie Franfoys, Heer van Wy<^es.

oock de namen daer af te verviftelen. Dit is
oorfaeck dat het gene, t welck wy tegen-
woordelij ckPö^mV?^^\' noemen,van d\'Ouden
Fupurnïngahejm genoemt wiert. Karei de
Groot beveftight de gift van de hoeve Pupu-
ringahem aen t kloofter van S. Bertinus. Vre-
dius en Malebrancus fpreken oock daer af,
als van een heerlijcke ftadt, tegenwoorde-
hjck in Neder-Vlaenderen gelegen. Sy was
eertijdts meer dan nu vermaert door de we-
very der Iakenen,foo fijn als grof, en door dc
bayen. Sy heeft oock groote overvloet van
Hoppe, die in Bier gekoockt wort, en hier
iïi foo groot een overvloet waft, dat het niet
alleenlijck deur geheel Nederland,maer oock
in Engelandt gevoert wort. De ftraten en
huyfen fijn daer aenfchouwens-waerdigb, ge-
lijck oock het Gafthuys. Defe plaets heeft
oock een Jaer-marckt, die in April komt.
Maer defe ftadt, in \'t jaer cId ïd lxiii
door een droevigh ongeval van \'t vuur aen-
getaft , verbrande byna geheel in de tijdt van
twee uren, toen fy, \'t welck wonderlijck is,
vijftigh jaren te voren , op de felve dagh van
t jaer gelijck ongeval verdragen hadt, uytge-
fondert de Kercken. In defe ftadt fijn drie
Parochy-Kercken, die groote verwondering
in d\'aenfchouwers ontfteken , van de welcke
d eerfte , aen S. Bertinus gewijd, onder het
Patroonfchap van de Abt van S. Bertinus
ftaet. Men fiet by defe Kerck het huys van
de Prooft van Poperinge, die altijdt uyt de
Monicken van \'t Bertijnfche Kloofter geno-
men wort, en die hier, met een oft twee Mo-
nicken , gemeenelijck fijn wooning heeft.
Het fpeelwerck, dat in defe,en in de twee an-
dere Kercken gefien wort, is feer aengenaem,
en verheughchet gehoor door een heftelijcke
over-een-ftcmming: ja fommige van de kloe-
ken fijn foo groot, als de grootfte in geheel
Vlaenderen. Behalven de vergaderingen der
Redenrijkers,en Dichters in hun moederlijke
tael, fijn er in defe ftadt drie gilden, te weten
cen van de handt-bufte , onder de naem van
S. Andries, een van de kruys-boge, onder de
naem van S. Joris,cn een van de handt-boge,
onder ds naem van S. Sebaftiaen.die alle hun
vryheden en handveften van lum Vorften van
VUenderen.

Vlaenderen hebben gekregen. In defe Kerck
is oock het Gild Van \'t eerwaerdig Sacrament,
eerftelijck opgerecht door Gilebertus van
Rupele , Konincklijcké Ontfanger oft Schat-
meefter in Vlaenderen, door Ghriftianus
Lauwijck, en door Petrus Malleblijde. Dit
gildt betaelt jaerlijcks aen de Paftoor achtien
Vlaemfche ponden , en aen de Onder-Pa-
ftoor dertien van de felve ponden. Daer is
oock een Kapelle,in de welcke jarelijcks voor
de fielen der overlede ftichters fes Mififen ge-
daen worden.Men fingt in defe Kapelle oock
dagelijcks de Canonijcke uren,en men feght
dat fy eertijdts twaelf Priefters gehadt heeft.
Men fiet op de hooghfte Autaer een trefFe-
lijck beek van Chriftus, de roeden lijdende,
door Everard van Sint Omar gefchildert. De
andere Kerck is aen de heylige Maegt,Godts
Moeder, gewijdt, van de welcke, gelijck
oock van de volgende, Meyer, in fijn laer-
boecken,op t jaer clo cc xc,dus fpreeckt:
^oen tè Popringe het volk met deTarochj aen-
wies, m de Kerck van de heylige Bertinm
niet groot genoech was, wier den noch twee
Parochj\'Kercken daer hj gevoeght, £ een van
de heylige Maria, en d\'ander van S. Jan de
Dooper, door J^icolam de vierde, enjacobpis,
Bijfchoppen der Terrouaners,en door GalteruSy
oAht van S. Bertinus. Defe Kercken fijn buy-
tcn twijftd op de koften van\'t felve volck
gefticht. In de Kcrck van de heyhge Maria
is onlangs ingeftelt het gebroederfchap van
de heylige Rofekrans.

De derde Kerck is aen de heylige Joh an-
nes dc Dooper gewijdt, en ftaet ondctt Pa-
troonfchap van de felve Abt van S. Bertinus.
Binnen de palen van defe Parochy, aen de
wegh van Yperen, die met fteenen beftraet,
en gcrieffelijck voor de reyfigers is, fiet men
een Kapelle opgerecht, ter eeren van de hey-
lige Maria Magdalena, met daengehechte
beneficie,daer jarelijcks, op de feeftdagh van
defe heylige, de dienft gedaen wort. In defe
Kerck is te fien de vermaerde beeltenis van
de Carmelitifche Scapularis, die in de jare-
lijckfche ommegangen,met groote aendacht
van het toevloejende volck, ge-ecrt wort.
Omtrent tien jaren geleden fijn oock te Po- teff.
pcringc ontfangen de Min der-broeders, die
iy Recolleden noemen, en dic, van alle fij-
den d\'aelmoeffen der Geloovigen en Godt-
vruchtigen vergadert hebbende , nu befich
fi.jn met hun Kloofter en Kerck te ftichten.
Men vint in defe ftadt oock Nonnen, die, Gr^eume
naer haer kleeding, graeuwe Sufters genoemt ^^^^^^^^
worden , en de regel van de heylige Francif-
cus onderhouden. Sy beforgen de fiecken ,

gelijck oock doen de fwarte Sufters, onder daer de Burgers,die heerlijck gexkleet>en tref-
de reselenvan de heylige Auguftinus leven- felijck ge wapent waren, en die , buyten de
de, door de welcke \'t Gafthuys van Pope- ftadt in benden verdeelt, aen de Vorftin,daer
fiH^y- rinae oock bedient wort. Poperinge kent deur treckende , groote eer bewefen, en haer
tegenwoordelijck, cn heeft alreê veel eeuwen met foo groote pracht ontfingen, dat ick ia
lans voor haer Heer gekent d\'Abt van S.Ber- de groote fteden geen grooter eerbewijfing
tinus,volgens de Godtvruchtige gift en milt- gcften heb ; foo groot was toen \'t hart en d\'e-
dadigheydt van Walterus, Graef van Arck, delmoedigheydt der Poperingers,
die van Meyer, in fijn ïaer-boecken , op het Defe ftedelingen hebben niet min blijcken Geleerde
jaer l3 c lxvi i i , cn van Marchantius in van hun gaeuw vernuft, dan van hun edel-
fijn befchrijving van Vlaenderen , en oock moedigheydt gegeven : want van defe ftadt
van I^ocrius in hjn Kronijck gedacht wort. fijn feer geleerde Schrijvers voortgekomen5
D\'Abt van S. Bertinus ftelt te Poperinge gelijk voor eerft (^Andreas Eligm Baccherim,
jarelijcks d\'Overigheyt, die macht heeft om P. I. V. D. en Advocaet in \'t hof van Vlaen-
alle Rechten te vonniffen. Defe Overigheyt deren, federt Voorfitter oft Anteceffor in de
beftaet in de Schout, d\'Amman , twee Bur- Schole van Bourges. Hy heeft, om te be-
germeefters, en tien Schepencn,daer men foo twift-redenenjtwee hondert en negen Thefes
veel bedienaers van \'t Gerecht > als men wil, oft fet-regels voorgeftelt, en fchriftelijck na->
by-ncemt. Defe, dus geftelt fijnde, en dc be- gelaten, van de welcken de naem is; Ra-
fworenen verkiefen j arelij cks twaelf mannen, tiones deJure,perfonis ^ rehm extra contraBum
die Raedts-Hecren fijn, om de gemeente te acquirendü, Hy deê dit drucken, in\'tjaer
beftieren. Men verkieft, behalven defe, cIoIdlx, te Bourges by lohannes Game-
noch andere voorname mannen, tot een ge- rius, en heeft die opgedragen aen dq voor-~
tal van vier-en-twintigh. De voorgenoemde trefFelijcke Heer Michael Hofpitalius, Can-
Abt, en fijn vergadering heeft macht van de celier van Vranckrijck, die hy in de Schole
Penfionaris: en de Grcfhcr, en andere ampt- van Bourges, de welcke in hooge achting
lieden van de felve ftadt te ftellen : gelijck wierdt gehouden toen Hofpitalius Curateur
oock van jarelijcks de kofters der drie Pa- oft toefiender daer af was, met groote naer-
fochieo, de beftierders der armen, dover- ftigheydt in fijn jonckheydt in de wetten on-
ften der Gafthuyfen, de toefienders van Mag- derwefen had. Hy ftorf te Bourges in Berry,
daknaes Kapelle, de Schatmeefters en Over- daer hy cen Franfche vrou getrout hadt, on-
luyden van \'t Gildt, dat ter eeren van \'t hey- trcnt in \'t jacr cl3 Id lx11, toen in de felve
ligh Sacrament ingeftelt is, en de Gildemee- hooge Schole Jacobus Cujacius, Hugo Dö-
fters der andere gilden , in de voorgenoemde nelius, en Antonius Contius, feer vermaerde
Parochyen opgerecht, tc verkiefen. Hy ftelt Rechtsgeleerden deur geheel Europa, fijn
daer oock al d\'andere ampdiedcn, cn de be- amptgenoten waren,
forgers der armen eii melaetfchen , doch nae Jacobm Majus, een trefFelijck Poëet, ge-
dat hy eerft de Burgemeefters en Raedt daer lijck Harduinus getuyght. Hy fchreef eenige
op gehoort heeft; in voegen dat aen de voor- dingen, die by de wercken van Jacobus Slu-
genoemde Abt, en aen fijn vergadering, oft perius ingevoeght fijn.
felf 5 oft door anderen, die hier toe gemach- Ludovicm Makeblydim, Priefter der Je-
cight fijn , toe-komt met de Overigheyt over fuiten, oeffende fich voornameiijck in Godt-
de rekeningen van d\'ontfangft en uytgift te vruchtige en aendachtige wercken te fchrij-
fitten, voor foo veel de Gafthuyfen, Gilden, ven. De dingen, die op fijn naem uytgaen,
goederen der Parochyen , en d\'andere din- fijn defe : De vertroofting der fiecken: Schat
gcn,hier boven genoemt, aengaen, Hy heeft der gebeden : tien OefFeningen der heylige
noch veel andere groote en uytfteeckende gebeden; noch acht andere Oeffeningen van
Rechten , en onder defen de macht van , tot een felve inhout: Schat van de Chriftelijcke
het gemeene nut, de pohtie en burgerlijcke Leer, oft Catechifmus van Mechelen ; en de
beftiering van de ftadt te regelen , en d\'orde- Bergh der geeftelijcke vermakingen, aen de
ning in d\'andere dingen , tot de gemeene Raedt cn\'t volck van Poperingen. Alle defe
welftant der Burgers ftreckende, te ftellen. wer eken fijn in fijn moederlij cke tael in\'t licht
De voorgenoemde Abt heeft oock, uyt oor- gekomen.

faeck van fijn heerfchappy, een Leen-hof Fetrm Oudegeerflim, Rechtsgeleerde van
in defe ftadt. De deurluchtighfte Vorftin, Ryffel, niaer yan gefproten, die,

Ifabella Clara Eugenia, dochter van Spanjen, door groote liefde tot fijn vaderlandt, en
en weduwe van Albertus,Aerts-Hertogh van door een lofFelijcke naerftigheydt, d\'eerfte
Ooftenrijck, trock deur defe ftadt, toen fy nae Meyer,de Schrijver der laerboecken van
haer reys van Caifel naer Yperen nam. Ick, Viaenderen, de laerboecken van Vlaenderen
feght Sanderus ,in haer geyolgh fijnde, fagh in de Franfche tael fchreef, tot aen de doodt

Van Karei de Stoute by Naacy , die by Plan- mei, in ï jaer clo lo xii té Lèuveh meè
tijn gedruckt fijn. lohannes DnViö , Dodor in de heylige

Van Poperingen was oock herkomftigh Godgeleertheydt,verkofen. hidien ghy meet
Broeder loannes de Bafehaert^yzn d\'ordening befcheydt van hem begeert, foo beiie d\'Aca-^
der heilige Maeght Maria van de bergh Car^ demifche tafelen van Valerius Andreas^

Ndieii, feght Sanderus, eehi- Defe vlecke,eei1 der oudtfte van Vlaende-
ge ftadt by de Moriners en ren, en die, gelijck Gramajus feght, in de
Meiiapiers tot een oude greïis- Hiftorien bekent was, eer men van Brugge,
pael aen de Nerviers en hun Gent, en van Yperen wift te fpreken, heeft
geburen gedient heeft, foo haer Burger-recht niet van de Koningen oft
moet die Werwijck ftjn. De Graven ontfangen 5 maer behout \'t felve van
laerboecken van S. Bertinus, ouder dan Ne- haer voor-ouders, dat getrouwelijck van hant
ftors jaren, verhalen dat Viroviacum, in de tot handt overgelevert is. Sy was dicht be-
Reys-befc brij ving van Antoninus, de felvé woon t, te weten in negen wij eken, en in
plaets is,die nu van de Vlamingen VVerwijek hooge achting gehouden, gelijck de gene ,
genoemt wordt.en Paulm Diaconusy die afgefondert (en niet anders, gelijck eer-
veel ouder dan defe, en dc geiie, die van on- tijdts) heerlijcke giften aen \'t vaderlandt, oft
fe faken gefchreven hebben , gelijck Merca- voor de Vorft opbracht.Ick acht dat fy nooit
tor, Marchantius, en Petrtis Divs.m, niet in wallen befloten is geweeft 5 maer men be-
min naerftigh dan de twee voorgaenden , vindt dat fy met een enckele graft was om-
gaen echter haer outheyt niet verre genoegh ringt.Men ftet noch in de neêrgeftorte fteen-
foecken. Doch wy fullen nochtans onfe voe- hoopen de blijcken van het Vorftelijk huys,
ten in\'t fpoorder eeirft-genoemden vaftfet- dat dickwijls de herbergh der Graven heeft
ten, eii d\'oude glans en heerlij ckheydt daer geweeft, en heerlijck gebouwt was^ Men
af op de tijden van Julius,en van de Romey- ftet oock d\'overblij ffelen van \'t Stadthuys, de
nen veften , van de welcke defe ftadt niet halle, de marckt, en de gemeene plaetfen, die
heeft konnen, foo het fchijnt, vervallen, uyt van Mars, een wreede beul der grootfte Ste-
oorfaeck van haer breede en konincklijcfa den, en die alles verdelght, verwoeft en ge-
Vegh, omkeer van de Leye , en van de be- fchonden fijn gelaten, op dat de nakomc-
quaemheydt en aengenaemheydt van haer lingèn nooit de geheugenis van fijn wreet-
gelegenheydté Dit is foo veel te geloofte- heyt en dwinglandy vergeten fouden.
lijckcr, om dat fy, toen in \'t midden der Mo- Men fiec in \'t midden van de ftadt een
hners , Nerviers, en Menapiers, en nu in heedijck gebouw, \'t welck door fijn geftalte
\'t midden van Yperen, Ryftei,Cortrijck, en en vermaertheydt fijn outheydt te kennen
Doornick gelegen , dooi: de gene , die aen geeft, nu de Kerck van S. Marten , en eer- ^^ ^^^^^
nlalkanderVerbonden waren , verheven , en tijdts de tempel van d\'afgod Mars, welcks <vanS:
door hun Wapenen befchermt kon Worden , bceltenis,ftaende,en half gewapent en \'t fcha- c^urten.
en al d\'anderen oock weer met haer wapenen melijckdeel uytfteeckende, (\'t welck aen vele
befchermen kon : in voegen dat het fchijnt heeft doen vermoeden,dat dit niet de beelte-
dat defe plaets niet vruchtelooflelijck VVer- nis van Mars, maer van Priapus heeft ge-
Wijck, byna VVeerwijck, genoemt is 5 de- weeft) van vele geloofwaerdige lieden gefien
^^ijl fy door haer natuerlijcke fterckte een is, gelijck fy felve belijden 5 \'t welck onge-
herbergh,öft gewapende Wijck voor haer twijfteltvanonfe voor-ouders tot een gcheug-
vrienden, oft tegen haer vyanden , kon fijn. teken van d\'ael-outheydt overgelaten is. hi
Ick heb c^efecrht, datfy het midden, en als \'t jaer clo lo xiv wierdt een penning van
\'t hart der machtighfte fteden is, fy heeft dies- Julius gevonden , en niet lang daer nae vele
halven oock deelgenoot van\'t geluck van anderen van d\'Antoninen, die door de Raedt
yder ftadt in \'t befonder geweeft. Sy is dan aen Georgius yan Halewijn, Heer van Co-<
oock foo veel te prijfelijcker onder haer, om mines,gefchoncken wierden.Velegiflèn oock
dat fy een bequame en gemackelijcke wegh dat de wegh , gemeenelijck Staiis-wcgh ge-
voor de koopmanfchap hadt: hoewel fyhe- noemt, fijn benaming van Conftantijn de
denmeervermaert is door de gedurige her- Groot heeft behouden. Maer dit is buyten
berging en deurtochten van de krijgslieden, verfchil, dat, toen de Franfchen Vlaenderen
dan^van de kooplieden ; in voegen dat fy befateil, cn daer machngh waren, fy defe
fich niet uyt het flijck van haer elenden en plaets, als een der voornaemfte , het vleck
armoede opheffen kan. van Werwijck genoemt hebben^ \'t welck

oock dickwijis^gelijck ickbefpeur,in de regi-
fters vanDoornick en Atrecht genoemt wort.
Men befpeurt eyndeUjk oock,aat d\'oude om-
keer van de ftad de gene was,langs de welcke
deGecftelijckheyt jarelijks d\'ommegang doet
op de dagh van Mariaes Hemelvaert, in de
welcke een bedt, dat miraculen doet, ge-
jLlknden. Jragcn wort. Ick bevind dat, nae de tijt der
Noormannen, defe ftadt een groote neêrlacg
ontfangen heeft door de Gravin Richildc,die
haer omtrent in \'t jaer cId lx x deê vcrwoe-
ften. De tweede ellende overviel haer door
het vuur, dat in \'tjaer do c vi by geval
d overhandt kreegh , en twee duyfent huy-
fen verflont. De derde ellende quam in\'t jaer
lxxxii van de naefte eeuw, in \'t welck de-
fe ftadt, die toen groot, en vol rijckdom-
men was, gehjck Froiftard getuyght, van
de Franfchen, die altijdt laftigh aen Neder-
landt ftjn geweeft, uytgeplondert cn verbrant
wiert, oft die, naer \'t verhael van anderen,
2.2.6*0 winckels in kolen fetten. In de vierde
ellende van \'t jaer cIo cccc lx, op de ne-
gentiende dagh van Auguftus , vergingen by
ongeluck in een nacht meer dan duyfent huy-
fen j en dc ftedehngen ontboden, niet lang
daer nae, eenige peft-bcforgers , om de ge-
ne, die van defe fteckte geraeckt waren, te
bedienen, Maer defe boofe menfchen voed-
den ondertuftchen de peft, en ontftaken een
vergiftige quacl in plaets van hulp-midde-
len , en gaven de doot in plaets van \'t leven ,
fchoon fy felve niet ongcftraft bleven. De
vijfde ellende quam omtrent veertig jaren daer
na,die defe ftad foo groote af-breuckaendec,
dat het verlies op eenige hondert huyfen ge-
fchat wiert. De fefte en grootfte ellende van
alle gebeurde onlangs,en in de vier naeft-vol-
gende jaren van \'t jaer clo Id lxx vi i i, in
de welcke,door deraferny der krijghs-lieden,
meer dan twee duyfent huyfen tot aen de
gront verdelght fijn, met foo groote fchade
en verlies, dat ick niet weet oft eenige ftadt
van Vlacndercn grooter ongeluck beproeft
heeft.

Guido gaf aen haer in Auguftus een Jaer-
marckt van vier dagen, die van Karei de vijf-
de vry verklaert wiert, en gehouden wort op
d\'eerfte Saterdagh nae Mariaes Hemelvaert,
en dit voornamehjck om de vermaerde we-
Laken- y^j-y ^ die hict tcr placts is, en eertijdts foo
werc ery, winft gaf, datct mccr dan duyfcnt

winckels van wolle-wevers getelt wierden,
niet alleenlijck in\'tjaer cId ccc lvii, en
daer te voren , maer oock federt, en in \'t jaer
cId lo xvii , toen Keyfer Karei de vijfde
voor-rechten acn de vier nieuwe foorten van
weveryen gaf. Wat meer ? op vrydagh , fa-
terdagh en maendagh, de marckt-dagen van
yder weeck , quam foo groot een menighttf

van vreemdelingen, uyt oorfaeck van de
marckt,over-hoop derwaerts aen-vloejen,dat
de wagens, met graen geladen , in de ftraten
hun vracht moeften verkoopen , termits de
marckt, fchoon groot fijnde, foo groot een
overvloet van waren niet bevatten kon. Ick
fwijgh noch van d\'Yperfche Hallen 3 want in
Diaets dat d\'andere fteden aen een genoech
lebben, foo had Wer wijck drie van noodenj
foo verre overtrofdefe ftad d\'anderen in over-
vloet van lakens, die men daer bracht. Maer
gelijck het geval niet altijdt lacht,foo fijn de-
le ramp-fpoedige ftedelingen , nae foo veel
verlies, genootfaeckt fich geluckigh t\'achten,
als fy hun koft met bedt-teeck te riiaken
konnen winnen.

De Kerck, naer S» Magdalena genoemt,en Mag^
die men in \'t jaer clo c e xi v begon te ftich- ^^^^^^^^^
ten, van \'t geldt, \'t welck daer toe van dc la- \'
ken-werckers op-gebracht wiert , is nooit tot
een Parochy op-gerecht: want het Aerts-Bit
fchoppelijck regifter van de Kerck te Ter-
róuaen kent niet meer dan een eenige Pa-
rochy-Kerck, aen de Moeder-Maeght,en aen
de heylige Medardus gewijdt,die na de brant
van \'t jaer cId ccc lxxxii tweemael foo
groot gemaeckt wiert, door de voorgaende
miltdadigheyt der Burgers, en de by-gaendc
gefchenken van de Graefjin voegen dat fy on-
der de heerlij ckfte Kercken van geheel Vlaen-
deren te tellen fou fijn,foo fy niet van de han-
den der rovers befmet, en> met een aerde wal
befchanft , en als tot een hol gemaeckt, door
de vluchtehngen in brant gefteken was. Maer
nae \'t een-en-tachtighfte jaer van dc voor-
gaende eeuw wiert het groote koor met een
marmere affchutfel, en heerlijcke verciering,
afgefcheyden.Sy was verkiert van weêrfijden
met vier Kapellen. De toren, die hoogh
uyt-ftack, kon men eenige duyfent fchreden
verre fien. Het hooge Choor is met vele
fchoone graven verkiert, in \'t welcke veel
tteftelijcke Ridders begraven fijn. Men vint
noch een graf-fteê Van fv/art marmer in de
Kapelle van de heyhge Margareta, onder de
^jrelcke Hecior van <sMtrabelle ^ een dapper
heldt, begraven leght, en noch een ander
acn d\'andere fijde van Helias van Fontanis,
Ridder van gelijcke adel 5 en het derde en le-
fte met dit op-fchrift : Hic jacet Maria de
Lichtervelde, uxor Rogerii de Giflelles, Do-
mini Viroviacenßs, de Rumbeke, Obiit
clo ccc. Dat is: Hier leght Marta van Ltch-
tervelde, gemalin van Rogier van Giftelle,
Heer van VVerVvtjck, en van Rumbeke, Sy
hrf in \'t jaer c I ó c c c. Dit was voor de lefte
Dcroeiten. Men fiet noch eenige fpeuren en -
overblijffelen van éen oude KerGk,die eertijts
aen Mars gewijdt heeft geweeft, en federt,
door d\'Apoftelen en Euangcliften van onfe

Godtsdienft in defe geweften, in S. Martens
Kerck verandert is. Men heeft daer oock cen
Kloofter van Francifcaenfche vrouwen van de
derde ordening, tot vertroofting der Burgers:
oock een Kloofter der Reguliers, die dé fiec-
ken bedienen , t welck niet rijcke giften be-
fchoncken is. Men vint daer meê een Ael-
moeffeniers-huys, voor een groot getal van
Burgers, van welcks inkomft de genè, die
door ouderdom machteloos, oft door fieck-
te kranckfinnighfijn geworden, gevoed en
onderhouden borden. Men weet niet ey-
gentlij ck Wanneer defe huyfen begiftight fijn,
vermits de lefte brant de regifters verftonden
heeft 5 maer dit is echter feker, dat fy over de
twee eeuwen geftaen hebbeïi. Ick faldan,tot
befluyt, hier by-voegen een getal van drie
vermaerde mannen , die in dele plaets gebo-
ren , en elders bekent fijn : namelijckJohan-
nes Panefm Ridder,en edelman van de Graef
van Male: Willem Laptdanus, Monick van
Wynox-bergen, Philofooph, en Godt-geleer-
de , door fijn gefchriften vermaert : en eyn-
delijck Martijn Caftelleyn , de foon van
een arme timmerman, maer met een rijck
vernuft begaeft, en die, by ongeval, federt
fijn oüderdom van drie jaren blint geworden,
foo deur-drihgent en wacker van geeft was ^
dat hy,fonder eenigh onder wij fer te gebruyc-
ken, door fijn eyge handeling foo konftigh
een drajer wiert, dat men in Nederlandt ^ ja
in geheel Europa fijns gelijck niet vond; in
voegen dat hy niet alleenlijck boute orgelen,
pijpen en fluyteil maeckte, maer felf het
werck-tuygh,daer toe nodig fijnde,bedacht,
en veel ongelooffelijcke wercken bedreef,dic
ick nooit gelooven fou,fegt Sanderus,foo ick
die niet van oogh getuygen verftaen had. Hy
was by de\' Prins van Oranje in hooge ach-
ting,en ftorft\'Antwerpen.Werwijck legt van
Meeftene omtrent tWee mijlen, van Meenen
een,van Comines een half,van Waeften een>

en van Cortrijck , Rijftel en Yperen niet
meer dan drie mijlen : in voegen dat fy,
door haer bequame gelegenheydt > met reclït
de geburige fteden tot fich lockt, om met
haer te handelen. Wat de Heerfchappy van
Wet wijck aengaet, van de welcke wy boven
gefproken hebben , ick fal , tot overvloet
hier noch by-voegen, dat fy eertijdts aen
\'t geflacht van behoort hee&.Dit wort

onder anderen van Gramajus getuyght, die,
fol. i 5 , onder de handtveften van Cortrijck
dus feght: Het vonnis, hj hemïddeltng m i Beeren,
jaer cld ccc \'lit gegeven, heeft uj>tgê/j?ro-
ken,dat hj deur \'t Amhacht, en te VVervvijck,
in de heerfchappy van Willem van Nevele
plaets fou hebben. Men bevint oock uyt de re-
gifters van \\ Leen-hof te Brugge, è.2it Ludo-
vicus van Lichtervelde getrouwt heeft Jo--
hanna, de dochter van Roelant van Nevele >
Heer van Wervii en Rumbeke, uyt de welck
de Ridder Rogier gefproten is.Maer Marga-
rtta, T^ouvv van Lichtervelde,\'wïtït in\'t jaer
cId cccxlvi aen de Ridder Hugo van
Halevvijn gehuwt: doch haer fufter Maria,
Vrouvv Van VVer^ii, en Rumbeke, trouwdè
aen Rogier van Giflelle, de tweede foon van
de Heer van Giftelle, die in Vranckrijck,met
Guido, Graef van Vlaenderen,gevangen was,
LTyt dit huwelijck wiert geboren Mar^areta^
Vrouw van Wervii, gemahn "voivij^annes
Dantoing, Heer van Brifoeul, die in \'t jacr
c 13 cccc ftorf,en te Doornick by de ïvlin-
der-broeders begraven is. Defe Heerfchappy
is echter by verkooping geraeckt uyt dit ge-
flacht aen de Graef van Vlaenderen , die dit
Weêr, by onfer Vaderen geheugenis, aen de
Baron van Heule verkocht heeftjcn de Heer-
fchappy daer af is nu in handen van de foon
des fèlve Barons, Ferdinandus (georgius vart
Lidekercke, Graef van Moufctoen, een dapper
Ritmèefter van de Catholijcke Koninj

Id e k e r c k e is nu ccu cygcu-
dom van\'t geflacht van Hennin
Lietard, in \'t welck de Graef
van Boftu dat befit > onder dc
tijtel van Baron , gelijck ick
meen. Het heeft een oudt Ka-
fteel aen d\'oever van de Dender. Het had eer-
tijdts oock een Kloofter, dat elders gevoert
is. Defe Hceflijckheyt is een der deurluch-
tighften en oudtften van Viaenderen, én is
lan^e tijdt in \'t geflacht, dat de naem hier af
voedde,gebleven,èn eyndelijck door middel
van een dochter, die erfgenaem daer af was,
aeti \'t geflacht van Gavere gekomen. Maer

Alicia, dochter van Philippus van Gavere ,
Heer van Lidekercke , en van Breda, bracht
federt defe Heerlijckheydt aen Gerard, Heer
van Raffengien en van Eens in Henegouwen^
omtrent in \'tjaer nae Chriftus geboorte clo
ccc II. Maer fy geraeckte federt by ande-
re huwelijcken weêr aen \'t geflacht van Ga-
vere j en Margareta van Gavere, dochter
van oArnold van Gavere en Margareta van
Bouïerfem,hïgichx. daer nä, by huwelijcks-gift^,
defe Heerfchappy, met die van Raflengien
en anderen , in handen wm Johannes Vilatns
van Gent, Vry-Heer Van S. Jans fteen,Advo-
caet van Teemfche, Heer van Huyfte, ëCc.

U L L E M behoorde eertijts aeil
\'t gedacht de CahèütdUy een ou-
de ftam, die door haer daden
in Viaeilderen vetmaert is. De-
fe plaets heeft noch onlangs in
t befit van Judocm de Gahelliau
geweeft.Daer was eertijdts oock een geflacht
van Müllem , \'t welck in adelijckheyt onder
de Vlaemft:he adel uyt-muntte. De gene,die
meer befcheyt hier af begeert, befie Efpihoy,
in \'t eerfte boeck fijner Outheden. De Kerck,
aen S. Hilarius gewijdt, behoort ondpr \'t Pa-
troonfchap van t Doornickfche Capittel

De Heerlij ckheydt van Jl^f^//» is tegen-
woordigh in \'t bellt van d\'edele Heéï johan-
nes Ie Poyvre, óotk Heer van andere plaet-
fen , en nu, gelijck meermaels in andere tij-
den, Burgermeefter van Audénaerde,die däer
hoogh, middelmatigh cn laegh Gerecht, ge^
lijck fy t noemen, voert, en die van niemant
te leen heeft:, oft daer in aen iemant onder-
worpen is. Voorts, het geflacht van Pojvre,
behalven andere deurluchtige ftammen , is
by huwelijcken oock gevoeght aen de ge-
flachten van Bdrhaifi, Steelant eH Corenhuyfh

Ck fal my niet verlet^
ten met te verhalen wat
de bewegende oorfa-
ken fijn, door de welc-
ke d\'Edeldom van Ita-
lien de fieden, en die
van Vrankrijck en Ne-
derlant de landen be-
mintjcn d\'eerfle de va-
fle veilingen, en d\'an-
der de ruym.e lucht tot wooning heeft verkofèn;
maer ick fal alleenlijck, als in\'t voorby gaen,
feggen, dat d\'Edelen, wiens flaet en oefièning
geheel in Mars en d\'oorlogh befiaet, \'tampt
daer af beter op de jacht, en in d\'oorlogh tegen
de beeflen in \'t velt, dan in de fieden leert, daer
men Ech alleenlijck inde koophandeloefFent.
Daer by, dewijl hun grootmoedigh hart niet
lichtelijck onder de wetten van d\'Overigheydt
is te buygen, fbo willen fy liever d\'eerflen in
\'t dorp, dan de tweeden in de fladt fijn. Dit is
\'t gene , \'t welck ons , eer wy weer tot de groote
fteden komen , verplicht noch een weynigh in
de Heerlijckheyt van Steenvoorde ftille te flaen.
Indien wy d\'oude tafel van Vlaenderen , door
Vredius gemaeckt, aenfchouwen, wy füllen be-
Naem, vindcn dat hy haer Stenasforda noemt. Maer fy
word van Malebrancus, in de gefchiedeniffen
der Teruaners, Stenas^ord genoemt. Maer het
gemeen, dat verre de meefte hoop uytmaeckt,
noemt haer gemeenelijk Steenyoorde, Sy maeckt
de tweede Recht-plaets van \'t gebiet van Kaffel,
aen d\'ooft-fijde van de fèlve ftadt, die defè vol-
gende dorpen onder haer gebiedt heeft: Gods-
yelde, Wïne^eele, Boefcepe, een deel van Weßoultre,
met de Kerck, die in \'t felve gebiedt ftaet, en
oock een deel van Eecke ^ want het ander deel
daer af behoort aen die van Belle. Wy fiillen
van defè Recht-banck hier na breeder fpreken.
Steenvoorde dan is een vermaert Vleck in \'t ge-
biedt van Kaffel, en een Heerlijckheyt, van de
welcke tegenwoordelijck Heer is Euflache Pan-
takon de la Viefyille, een feer edel Ridder. Sy
heeft een fterck Slot, dat van alle fijden met
water omringt is, en nu van de fèlve Heer met
Pwor- groote koften weêr opgebout wordt. Binnen
fchap. d\'ommekring van Steenvoorde is een Prioor-
fchap , \'t welck nu befèten wordt van Broeder
Claudius Robertus, Monick van d\'ordening der
Liefde van S. Maria, met de tijtel van S. Lau-
rentius , in de Parochie van Steenvoorde. Het
recht van Patronaetfchap behoort aen de Gene-
rael van defè ordening, die gemeenelijck te Pa-
K^feiu. njs woont. Wat de Kapelle van\'t felve Prioor-
fchap aengaet, fy wierd eertijts gebouwt op de
koften van de Monicken, en heeft tot noch toe
geen fèkere bekende Stichter. Defe ordening
ftaet onder de regel van S. Auguftinus. Men
fiet aen \'t eynde van de Parochie noch een an-
dere Kapelle , aen S. Bartholomeus gewijdt,
die den Ridders van Malta toebehoort, en daer
alle weken eens de Goddelijcke dienfl gedaen
Stockte, wordt. De Parochie-kerck van Steenvoorde ,
aen de heylige Petrus , Prins der Apoftelen,
Vlaenderen,

gewijdt, heeft tot Patroon en Voorftander dc
Biffchop van Yperen , in de welcke al van oude
tijden een gebroederfchap van Redenrijckers,
onder de naem van de felve Heyligh, ingeftelt
is I en oock een Gilt, aen de heylige Sebaftiaen
gewijdt. Te Steenvoorde is oock een Gafthuys, Gafihnjs,
dat van geeftelijcke Nonnen bedient wordt, en
door de Heeren van Steenvoorde gefticht is.
Dit vleck is gelegen aen de groote en breede
wegh, die van Kaffel naer Yperen geleydt j en is
van Kaffel een,en vanYperen omtrent vier mij-
len. Men fiet daer in een groote en lange rijgh
en koppeling van heerlijcke huyfèn. Sy heeft mech
een werck-marckt, die groote vryheyt geniet, fn^rchi-
ja foodanigh, als gemeenelijck de jaermarckten
hebben. Defè weeck-marckt,die voornamelijck
tot dienft en voordeel van de Heer ftreckt, ge-
lijck wy vervolgens toonen fiillen, wordt op fa-
terdagh gehouden doch indien defè dagh de
vierdagh van eenigh Heyligh was, fbo word de
marckt op de voorgaende, oft op een ander
dagh , die niet geviert wordt, gehouden. Defe
vryheyt brengt te weegh, dat een groote me^
Qighte volcks van alle fijden derwaerts koomt,
en dat men daer alderhande waren te koop
brengt. Men verkoopt daer oock alderhande
beeften, maer voornamelijck varekens, die daer
in overvloet te koop gebracht worden. Men
voert oock de geheele weeck deur groote over-
vloet van butter en kaes van hier naer Douay,
met groote winft der gener, die defè koopman-
fchap oeffenen. Defe koophandel is noch te
vorderlijcker voor hen , om dat defè waren feer
noodfakelijck in defe ftadt fijn , die gemeene-
lijck gebreck daer af heeft, uyt oorfaeck van dc
menighte der Studenten en leerlingen , die
daer gevonden worden. Men plagh oock een
groote menighte van defè waren naer Winox-
bergen en Duynkercken te voeren, om de vloot
des Konings te verfbrgen , en oock naer Sint
Omer,en elders. De Heer van defè plaets treckt Wecken
groote winft van defe vrye marckt,uyt oorfaeck
van de tollen en chijnfèn, die daer betaelt wor-
den,gelijck het recht van de Waegh,op \'t welck
de wolle, butter, kaes , en andere diergelijcke
fware waren gewogen worden. Hy ontfangt
oock het recht van de kleyne Waegh , op de
welcke \'t garen , cn andere diergelijcke dingen
gewogen worden : oock het recht van ftalling,
om de kramen en ftallingen,die daer alle markt-
dagen opgerecht worden: \'t recht van d\'elle
der lakenen, en van \'t lijnwact 5 en \'t recht der
maten van de granen, en van al \'t gene, dat ge^
faeyt wordt,gelijck van haver,boonen,crweten,
en andere foodanige dingen. De Heer heeft,
boven dit alles , noch recht over de beefte-
marckt, die voor d\'inlantfèhe beroerten van
Nederlant fbo groot een inkomft voortbracht,
dat in de regifters van de felve Heer van Steen-
voorde vermeit word, dat in een faterdagh twee
hondert en vijftigh often, en duyfent fchapen
verkocht fijn 5 en dat drie broeders , Vleefch-
houwers fijnde , in de fèlve dagh negen-en-ne^
gentigh fchapen geflaght hebben: in voegen
iij M m dat

dat liet volck van vier mijlen verre daer rontom
komt, om vleefch tc koopen. De Heer heeft
oock op dc felve marckt recht van voor ieder
ftal eenige tongen van olfen en koejen te ne-
men , gelijck oock eenige afgefnede deelen der
fchapen, als voeten, en andere diergelijcke din-
gen ; behalven noch een jaerlij ckfche fbmme
gelts, volgens \'t verdrach , te voren met de
Vleefch-houwers gemaeckt. De Soon volght
niet op de Vader in defe flallingen 5 maer als
d\'een doot is, fbo verkoopt de Heer de ftalling
aen een ander , en ontfangt eens \'t gene , daer
voor fy verkocht is, behalven noch \'t gene, dat
jarelijcks daer voor aen hem betaelt wordt, en
d\'andere rechten , te voren verhaelt. Hy heeft,
dat meer is , oock recht van \'t vee te befichti-
gen. Hy ontfangt twee ftiiyvers van ieder pont
Vlaemfch, van de roerende goederen, die daer
verkocht worden , fbo wel volgens de hantveft
van de felve marckt 5 als volgens de gewoonte,
die voor een wet geacht word, en in \'t Ambacht
van Kaftel aengenomen is. Wijders , onder de
Rechéanck, konincklijckc Recht-plaetfèn van dit gebiedt,
die een hooger recht erkennen, is (gelijck wy te
voren aengeroert hebben) een der voornaemften
de Rechtbanck van Steenvoorde , dus naer de
vermaertfte plaets genoemt,die,behalven \'t ge-
ne dat fy in de Parochie van Steenvoorde heeft,
ftch noch over defè volgende dorpen uytfj^reyd,
gelijck over Winefèle , Godsvelt, Boefcepe,
WeftoultrCjPantgatgenoemt,Cappel en Eecke.
Uyt alle defè dorpen wordt gemaeckt d\'Overig-
heyt van Schepenen, met de Schout, en Gref-
fier , welcks ampt is t\'onderfbecken de wettige
befitting der erfdeelen , oft behoorlijcke over-
dracht der vafte goederen, die in \'t Gebied van
de felve Recht-banck verkocht worden. Maer
d\'andere gedingen,die \'t Gerecht aengaen,wor-
den in \'t Leenhof van Kaftel verhandelt, om
dat defè Recht-bancken, onder anderen ftaen-
de , geen andere oft grooter macht van recht te
plegen hebben. Boven defè amptlieden, die ick
alreê genoemt heb , is hier noch d\'Amman,
die van de Heer geftelt is , oft erfFelijck in
defè ftoel komt. Hy doet onderfoeck op de
)erfbonelijcke gedingen en handelingen. Hy
leeft oock\'t recht van d\'af kondigingen aen de
deuren der kercken te doen, de wegen te be-
fichtigen, en andere ampten te plegen, die, vol-
gens de coftumen en gewoonten van \'t gebiedt
van Kaffel, aen diergelijcke amptlieden opge-
dragen worden. Dit Ammanfchap wordt Van
de Koning te leen gehouden , en op een min-
dere wijfè van de Heer van Steenvoorde, onder
het kafteel van Kaftel. De felve Heer heeft oock
eenigh recht over de wijn en \'t bier, dat door
de voorgenoemde Recht-banck gebruykt word.
Dit is een Leen van de felve Heer, en word ech-
ter op een minder wijfè van de Heerlijckheydt
van Moerbeecke gehouden. Onder d\'andere
mjnder leenen, die onder defe Leen beftaen, is
oock de Heerlijckheyt van Weft-over,in\'t dorp
van Eecke, een Leen van groote naem, en die
minder gerecht voert. De Heer van Steen-
voorde heeft oock recht van hoogh , middel-
matigh en laegh gerecht. Het geweft van
\'t hoogh gerecht befluyt in fich het Kerck-hof
van de Parochie-kerck, en ftreckt fich uyt tot
vier hondert en vijftigh maten lants, behalven
de voorgenoemde Kerck,en is een Leen,die on-
der de Biftchop van Brugge, als Prooft van Sint
Donaes, en eeuwigh Kancelier van Vlaende-
ren , beftaet. \'t Overige deel van \'t vleck is een
Leen en heerfchappy van \'t minder gerecht,
dat van de Koning gehouden wordt, uyt oor-
faeck van fijn kafteel van Kaffel, met de fèlve
voorrechten en hantveften, die door de coftu-
men en gewoonten van \'t felve gebiedt aen ge-
lijcke heerfchappyen toegelaten worden. Wat
de bediening en beftiering van \\ burgerlij ck
gerecht aengaet , de Heer van Steenvoorde
heeft een Overigheydt van fèven Schepenen,
een Schout, en een Griffier oft Schrijver, die
hy naer fijn believen ftelt: gelijck oock d\'ande-
re Bedienaers van \'t Gerecht, overften der we-
gen , befbrgers der inkomften, en toefienders
over de maten en gewichten, naer vereyfèh van
dit volckrijck vleck. Wat het crimineel gerecht
aengaet, dat wordt bedient door Leenmannen
en verplichtelingcn van de fèlve Heer, welcks
getal groot is, en die oock in \'t minder recht
fitten. De voornaemften hier af fijn Ouden-
hove, Winefèle, Catsbergh, Montigni in Tey-
deghem , Crayenburgh , &c. Wijders, defè
heerfchappy wierd eertijts befèten van een ade-
lijck geflacht, dat gelijcke naem voerde, ge-
lijck men uyt de laerooecken van Viaenderen
befpeuren kan. De lefèr, nieuwsgierigh fijnde
om \'t gevoigh en d\'ordening der Heeren van
defe Heerlijckheydt te weten, befie Sanderus
in fijn tweede deel van Eandm llluftrata.

Et gaét dickwijls met
de fteden en gewe-
ften gelijck met de
ftralen van de zon,
die (oo veel t\'aenge-
namer blincken, als
fy nader aen defe

nen \'t begrip hier af fien in defe ftickerendc
Stadt Rij ft el, die, onder de fteden van Vlaen-
deren, het landt cn de tale der Franfchen na-
derende , oock de fchoonheydt, geeftigheyt
en wackerheyt van dit minnelijcke volck be-
gint te gevoelen. Rijftel dan , van de Latij-
nen JnJuk , en van de Franfchen tlße ge-
noemt, (welcke twee namen een betekenis,
elck in fijn tael, hebben) heeft, gelijck vele
willen, haer naem hier af, van dat defe Stadt
eertijts, gelijck een eylandt, in\'t midden der
poelen gelegen was , die door verloop van
tijdendrooghgeworden, en door de geduri-
ge arbeyt der ftedelingen als opgevult en op-
gehooght fijn. Anderen halen d\'oorfpronck
van defe naem van veel kleyne eylanden, die
eertijts in \'t water, \'t welck de Stadt omring-
de , uytftaken. Dc muuren van de Stadt, ter
3laets,daer het kafteel is,worden van een feer
deyne beeck befproeyt, die te Lens haer be-
ßin nemende, naer \'t noorden vloeyt, en aen
t dorp Duftelmond fich in de Leye ontlaft.
Dcfe Stadt leght van Meen ene drie, en van
Doornick en Yperen vijf mijlen. Balduinus
de Gebaerde, Graef van Vlaenderen, fticht-
te Rijftel, in\'t jaer cb vi 15 aen welcks foon,
Balduinus.de Godvruchtige genoemt,de by-
naem van Rijfteler wierd gegeven , om dat
hy in defe Stad geboren was. Defe Rijfl^eler,
groote genegen theyt tot fijn geboorte-plaets
betoonende, deê veel moeyte in die te ver-
gieren. Ick fal d\'andere weldaden en gunft-
bewij fingen van defe man aen defe Stadt
voorbygaen, en alleenlijck feggen dathy,
in \'tjaer cb vi , de muuren van de Stadt,
defe heerlijcke kerck , en \'t kloofter van de
heylige Petrus gefticht heeft. Maer hy, niet
vernoeght met foo wel in doode en onbeziel-
de fteenen gearbeydt te hebben , deê noch
grooter vlijt voorde levendige fteenen,en be-
giftighde dit kloofter met groote inkomften,
Kanonic\' ^^^ onderhoudt der Kanonicken, over de
ée», t welcken hy wilde dat men de Bifixhoppen

van Terrouan cn Camerijck ftellen fou.
^looßcrs, Haer kloofters fijn, een der Francifcanen,
twee der Dominicanen, een voor de man-
nen , en een voor de vrouwen , en daer by
d\'Abdye van Loza oft Laudis, van Bernar-
Vlaendererié

dyner monicken, in \'tjaer clo c lï i > en dat
van Marckette voorde vrouwen van de felve
regel, door Johanna van Conftantinopolen
gefticht. Defe Stadt heeft oock een Jaer-
marckt, die in de maent van Auguftus ge-
houden Wordt. Men hielt hier , in\'t jaer
cb cccc XXXI11 , een heerlijcke vergade-
ring , in de welcke Renatus van Anjou,
Vorft van Lottheringen en Bar, die de tijtel
van Koning van beyde de Sicihen gebruyck-
te , en Karei , Hertogh van Bourbon >
met de Cancelier van Vranckrijck, by Phi-
lippus de Goede quamen , en \'t gebiedt van
CafiTel voor altijdt aen Philippus overgaven >
om Renatus van fijn gevangenis los te koo-
pen , cn fijn fonen van de gijfteling t\'ont-
ilaen. Johannes Sylvius , en andere ver-
maerde mannen , jaergelt van d\'Overigheyt
hebbende , rechten hier oock , met groote
vrucht, een School opj, om de jonckheyt in SchsoL
de Grieckfche en Latijnfche letteren t\'onder-
wijfcn.

Men toont noch te Rijftel, behalven het
ftercke kafteel, eenige overblijffelen van een Kaßeek
out (lot, \'t welck fy gemeenelijck de Buck
noemen, eertijts de wooning der Overften
en voornaemften, die van de Koningen van
Vranckrijck tot de vooghdy van Vlaenderen
gefonden wierden , en die men in \'t eerft
Houtvcfters noemde, die eyndelijck uyt foo
nederigh een ftaet tot d\'opperfte waerdighe^
den verheven fijn.

Defe Stadt wierd crbarmclijck uytgeplon- Ekndtn^
dert en verbrant in d\'oorlogh , die Ferdinan-^
dus, Graef van Vlaenderen , tegen de Ko-
ning van Vranckrijck ,Philippus de tweede,
en tegen fijn foon Lodewijck, vader van de
heylige Lodewijck,voerde. Maer fy, federt al-
lengs weêr opgebouwt, wierd weêr gewon-
nen,cn leed groote afbreuck in defe fchricke-
Hjke oorlogen,die foo fchadelijck voor Vlaen-
deren waren , tuflchen Koningh Philippus
de vierde, en Graef Guido van Dampierre.

Maer fy is heden een fchoone en machti- stad$hf
ge Stadt, dicht van huyfen, en rijck van bur-
gers , cn heeft veel Edeldom in fich befloten.
Daer is een groot getal van kooplieden , die
met alderhande waren handelen; veel vernuf-
tige e^ neerftige ambachts-lieden in alderhan-
de wevery en,maer voornamelijck in\'t maken
van fayen, grofgrainen en camelotten , naer
het voorbeelt der Oofterfche landen. In voe-
gen dat men,foo men Antwerpen en Amfter-
dam uytfondert, defe plaets de voornaemfte
koopftadt van Nederlandt noemen mach ,
infonderheyt in \'t gene > dat de koophandel
cn ambachten aengaet.

Te Rijffel fijn geboren Gualterus, Biffchop
van Maguelone, een geleert man, en door
fijn gefchriften vermaert 5 en Alanus Godts-
geleerde, van hooge achting in de Philofo-
phie en Poëfie , die tot fijn groote lof veel
dingen in \'t hebt gebracht heeft: oock Gual-
terusvan Caftillon , een treffelijck Godts-
geleerde en Philofooph,en een foetvloeyende
Poëet j en Alexander Blancus,Heer van Meur-
chin , een wel belefcn man , en groot onder-
foecker der outheden : en noch veel ande-
ren te lang om te noemen , die alle betoont
hebben dat Rijffel een fchoone bloem-hof,
en een tweede Parnaffus is, in de welcke de
negen Sufters tot vermaeck haer wooning
genomen hebben.

Reken-kA- Jn defe Stadt is oock een Reken-kamer ,
die van Bruffel gelij ck,behalvendat de macht
van die van Rijffel grooter is , meerfchat-
ten verhandelt, en grooter voor-rechten en
handveften heeft : want fy heeft onder fich
veel meer landfchappen, namelijck geheel
Vlaenderen, Artois, Henegouwen , Valen-
chien, Doornick, \'t gebiedt van Doornick,
en de Heerlijckheyt van Mechelen,dieallc de
reeckening van hunontfangften uytgift aen
defe kamer moeten doen. Franche-Gomté,
oft t vrye Graeffchap van Bourgondie,ftond
eertijdts oock onder defe kamer. Maer men
beeft federt, om de verre-gelegenheydt van
de plaets ^ een befondere vergadering en ka-

mer tot defe faeck opgerecht. D\'eerfte inftel-
ler van defe Overigheydt te Rijffel is Philip-
pus van Bourgondie, de Stoute gebynaemt,
die oock begeerde dat by hen de macht fou
fijn, om de klachten van fijn onderfaten te
hooren, en recht aen hen te doen , en oock
om de rekening van fijn inkomften op te
nemen. Maer Hartogh lohannes, fijn foon,
bevindende dat defe Raet foo veel faken niet
verrichten kon,oft willende (\'t welck ick eer
geloof) defe waerdigheydt aen veel plaetfen
meêdeelen, verdeelde de macht daer af, en
beftelde dat het recht van de gedingen on-
der fijn onderfaten te vonniffen, by deLand-
fchappelijcke Raet van Gent, hier voor van
ons befchreven , fou fijn. Maer hy liet aen
die van Rijffel de macht van toeficht over het
erfdeel, en over d\'inkomften van de Vorft te
nemen , reeckening daer af t eyffchen , en
\'t gene , dat hier aen kleefde, te bevorderen.
De kamer van defe waerdigheydt beftaet he-
den in een eenige Prefident oft Voorfitter ,
vier Reken-meefters, vijf Toehoorders, drie
Schrijvers, en eenige mindere dienaers. In
defe kamer worden al de gefchriften der
voor-rechten, die van de Vorften aen \\ land
gegeven fijn, bewaert. t Ambacht van Rijf-
fel, dat fich wijt uytftreckt, ftaet onder defe
Stadt: kort, defe plaets is de koopftadt van
geheel Walfch-Vlaenderen.

in Julius Cefars Com-
mentarien kan be-
fpeuren , was eertijdts
een byfondere Repu-
blijck oft Gemeente,
die men de Catvati-
kers noemde 5 maer
miffchien ( als de Ge-
leertlle mannen meenen ) is defe naem niet
wel gefchreven 5 want men vintfe nergens
meer in de gemelde Commentarien , dan
door het dolen van eenige Schrijvers. Sy was
eygentlijck een grens-plaetsen ftadt der Ner-
viers , de dapperften onder de Belgifche, en
defe onder de Gaulifche volckeren, na \'t feg-
gen en d\'ondervinding van de gemelde luhus
Cefar.

Het is nu een groote en feer ftercke ftadt,
Gelege?^^ Omringt met vele andere heerlijcke fteden ,
als Rijftel, Doornick,Valenchien, Kamerijck,
Atrecht, en Bethune : geen van de felve is
meer dan feven mijlen van haer af gelegen ,
en eenige fijn veel naerder. Sy is met Rijftel
cn Orchies een befonder Lantfchap; doch
ftaet in faken van Appel oft beroep onder
Grenfen. den Raet van Vlaenderen 5 aen welck landt
fy paelt in \'t noorden , in t ooften aen Hene-
gouwen , in \'t zuyden aen Cambrefis, en in
\'t weften aen Artoys.

De fcheep-dragende riviere de Scarpe
vloeyt door t midden defer ftadt, deelt haer
in twee deelen, doorwatert haer met vele
graften , en loopt by Doornick in de Schel-
de , waer door fy bequame gelegentheydt
geeft, om met Gent, Antwerpen, ja vreem-
de volckeren , te handelen , en de koopman-
fchappen te vervoeren.

t Gene gemeenlijck d\'outfte en befte fte-
den, door de boosheydt der tijden en de ver-
nielende oorlogh, overkomt en bederft, heeft
oock dcfe iladt getroffen: want wy lefen, dat
de Hartogen Adalbald en Erckenald, vader
en oom van S. Morant, omtrent het jaer
Chrifti fes hondert vijftigh , het Kafteel van
Douay herbouwt hebben, en aen de voet
van \'t felve de kerck van de heylige Maria
gefticht,waer van de Kapel der felve Maeght,
achter \'t koor van S. Amatus, alleen overigh
camnic- is. Dc Parochic-kcrck van de heyhge Petrus,
nu de Collegiale kerck der Canonicken, is
oock feer oudt, gelijck het gebouw, infon-
derheydt het achter-deel, genoeghfaem te
kennen geeft 3 doch wy konnen de tijdt van
hare ftichting niet weten.

Omtrent het jaer dccc fijn de Geefte-
lijcke lieden van Broyle oft Merville, terwijl
VUenderen,

de Noormannen oft Deenen \'t landt vcrwoé-
ften , met d\'overblijffelen van S. Amatus in
defe ftadt gekomen, en daer hun wooning
geveft, waer uyt het ander edel Collegie oft
vergadering der Canonicken , dat wy noch
in S. Amatus kerck fien, gefproten is. De
Parochie-kerck van S. Albinus is voor vijf ^
hondert jaren gebouwt, fy was eertijdts buy-
ten de muren en had haer byfondere heer ;
doch is nu binnen , en met de ftadt vereent.
Daer na , in \'t jaer clo cc xxv, als foo wey-
nigh Parochiën niet genoegh waren om de
menighte des volcks , fijn hier , met toeftaen
der Canonicken van S. Pieter, de kercken
van S. Jacob , der heylighfte Maeght, en Nieum
S. Nicolaes, tot Parochiën gemaeckt, waer
van de lefte binnen , cn d\'ander twee buyten
fouden geweeft fijn , foo men niet die groote
ftreeck landts eerft met een licht opgewor-
pen dijckje aen de ftadt gevoegt hadt j doch
federt is haren geheelen omring met een die-
pe dubble graft, nieuwe wercken, en andere
verfterckingen, dan men in de vorige tijden
plach te maken, beveftight.

Hier woonen oock de Broeders der Drie-
cenigheydt. Dominicanen, cn Minder-broe-Jjftt^r
ders. Oock is \'er d\'Abdy der Ciftercienfen, de man-
die fich noemen des Fr és oft vande beemden, ^^^^
om datfe, meer dan drie hondert jaren in de
voorftadt gewoont hebbende, binnen de mu-
ren een feer fchoone beemt tot hun woonfteê
verkregen.

In de laetfte eeuwen is hier een Abdy van ^^
Dochters onder S. Auguftijns ordre , die te
voren in \'t dorp Sin woonden, gefticht: en
onlangs op nieuw d\'Abdy der vrede van de
heylighfte Maeght, die van d\'ordre van S. Be-
nedidus fijn. Daer nae d\'arme Clariften , de
Annonciaten, de Dominicanen, de onge-
fchoeyde Carmeliten, de Brigittinen, alle
vrou-perfoonen, behalven twee oude kloo-
fters der fufteren van S. Francifcus ordre,
S. Thomas cn S. Iiüianus genoemt.

De Academie , Univerfiteyt oft hooge
Schole is door Philips de tweedc,Koning
Spanje,en Prins der Nederlanden,gefticht,het
welck Paus Paulus de vierde, die de felve met
groote gunften en vryheden befchonck , be-
veftighde. De gemelde Koning gaf oock het
grootfte deel van fijn hof tot een Koninglijck
Collegie, dat door d\'LTniverfiteyt en weerelt-
lijcke Profeftbren beftiert wort. Men beriep haun
hier , met het aenbieden van groote jaergel- ^^fdom^
den, van Leuven cn elders, de geleertfte man-
nen in alle wetenfchappen, waer toe Fran-
cifcus Richardot, Bififchop van Atrecht, on-
der welcke defe ftadt in \'t geeftelijck ftaet,

verordent was, die hier in \'t openbaer Colle- met het omleggende landt, dat feer wel be-
gie , dewijl hy een feer geleert en welfpre- plant is j en twee vrye Jaermarckten in \'t be-
kend man was, felf d\'eerfte leften in Odober gin van Auguftus en 06tober.
van\'tjaer clo Io lxii deê. De verfcheyde ambachten, daer de hm-Hant-

D\'Academie dus ingevoert ftjnde,quamen gers van Douay hunnen rijckdom meê ge-
hier noch verfcheyde ordren hunne wooning wonnen hebben, bloeyen nu niet als eertijdts.
planten 5 en eerftelijck de Jefuitifche vaderen. De wevery van wolle lakenen, en van ftoften^
aen wien \'t Collegie van Anchin , daerfe alle die men fayetten en bouratten noemt, wort
konften en de Godtgeleertheydt in \'t open- hier nu niet foo veel als te voren gedaen,hoe-
baer leeren , en federt het Collegie van Mar- wel fy noch hare gilden hebben. In \'t jaer
chienne, gegeven wierdt : fy hebben oock do ccc lv, als loannes. Koning van Vranck-
\'t gebiedt over het Seminarium oft Plantery njclc, in Wals-Vlaenderen quam, hebben
der Schotten van S. Andries. Sedert fijn hier die van Douay hem vier fchoone ftucken la-
de Capucynen gekomen, en d\'Engelfche Be- kens, die daer gemaeckt waren , gefchonc-
nedidinen, door Philips de Cavercl, Abt van ken > tot een teeken , dat het een van hare
^^Ten^^ S. Vaeft t\'Atrecht, gefticht, die oock eenige voornaemfte neeringen was. Ick bevind
^^ ^ \' geeftelijcke lieden , foo Profeftbren als toe- oock,dat de gemelde Koning door fijne brie-
hoorders , verordent heeft, om, nevens d\'En- ven aen Willem Harnie (die hy verftaen had,
gelfchen der felve ordre, het Collegie van dat door Ractsbefluyt, om\'t vervalfchen van
S. Vaeft te gebieden en te beftieren. l3aer na \'t lakenweven , ceuwigh uyt de ftadt geban-
hebben d\'ongefchoeyde Carmeliten , d\'En- nen was,) verboden heeft ooit weder daer in
gelfche Recolleden van S. Francifcus, de te komen. Sedert eenige jaren heeft men
Minimen , en d\'Auguftinen plaetfe verkre- hier beginnen te maken het konftige fijne
gen 5 \'t welck de Carthufers, de Brigittinen linnen , dat men in \'t gemeen Kamerijcks-
cn andere , oock begeeren. \'tIs feker oock doeck noemt, het welck de Stadt en inwoon-
geen wonder, dat al de gemelde ordren hier ders tot eer en voordeel dient.
Menigh\' trachten te woonen : want onder duyfent Hier is de ftapel van granen , welcke vry- Koopman-
toehoorders alleen in de Philofophie (foo veel heydt fy door hare Princen verworven heb-
omtrent plach\'er gemeenlijck voor de laetfte ben5 waer doorfe alle dagen, op fekere uren,
Franfche oorlogh te fijn) kon yder ordre fich haer koren ter marckt mogen brengen 5 jae
bequamelijck van geleerde, deuchdelijcke alle uydanders is verboden, datfe , fonder
en Godtvruchtige jonge lieden voorfien 5 in wil en weten van die van Douay, geen ko-
voegen , dat men met recht mach feggen, ren , in vijf mijlen rontom de Stadt, mogen
dat defe Academie is een facycry oft voort- koopen en verhandelen. Dit is oorfaeck, dat
planting van allerley Monicken en goede de voornaemfte koorcn-koopers hier komen
Predikers, waer toe fy oock meeft, door de woonen, om hunne middelen te vermeer-
Koning , opgericht is 5 op dat men nimmer deren : want fy konnen , door de bequaem-
geen gebreck van treft^elijcke Godtgeleerden heydt der riviere, hunne goederen door ge-
en Paftoren fouw hebben, die fich tegen de heel Vlaenderen, Brabant en Hollandt ver-
nieuwe leeringen,welcke in die tijdt vele Ne- fenden.

derlanders aennamen, fouden ftellen. Ten De Stadt heeft alle weeck twee marckt-
en semU felycn cyndc fijn hier meer dan twaelf Semi- dagen , te weten, op donderdagh cn fater-
nanen. ^f^ voortplantingcn , (die noch t\'clc- dagh.

kens vermeerderen) foo door de Koning, als Douay heeft eenige groote en heerlijcke Geleerde
eenige Biftchoppen, Abten, en andere kerc- mannen voortgebracht, als Kohertpts Gagui-
kelijcke en weereltlijcke lieden , opgerecht, ntis, algemeen Opperfte van d\'Ordening der
\'t welck niet alleen heerlijcke gebouwen fijn, broeders van de verlofiing der heyhgfte Drie-

macroock met rijcke renten en inkomften vuldigheydt,een feer geleert Man,en met foo

voorfien, waer in d\'arme Studenten gevoedt, groote welfpreeckentheydt begaeft, dat, foo

en in allerley wetenfchappen onderwefcn Jcmant anders van fijn eeuw welfprccckent-

Defc ftadt is oock, om dat fy fich altijdt leerden feyden dat defe (^agumifeerde, Hy

getrou aen hare Princen gehouden heeft,met verkreegh groote lof in \'t befchrij ven der hi-

verfcheyde andere voorrechten en vryheden ftorie van Vranckrijck. In defe Stadt is oock

begunftight, als daer is, de vrye verkiefing geboren Ntcolam Bremms, een feer geleert

van de Magiftraten , die door het volck ge- Man , en fchrijver van eenige nutte en dien-

At men van de palm-
boom, cederboom, en
van defè kleyne bloem,
die men onfterffelijck
noemt, feght, mach
men oock van defe ftad
Doornick feggen, foo
men haer tegenwoor-
dige ftaet by haer
groote outheyt verge-
lijckt; want fy , en haer geheel gebiedt op de
kant van Walfch-Vlaenderen , en aen de gren-
fen van Henegouwen gelegen,fchijnt fbo varfch
en nieu , als oft fy maer weynige hondert jaren
Oudtheyt. oudt was, fchoon fy fbo oudt is,dat men fchrijft
dat fy fès hondert en veertigh jaren voor de ge-
boorte van onfè Salighmaker gefticht heeft ge-
weeft. Dit is oorfaeck dat \'er fbo veel te fèggen
valt, om de ware oorfyrong van haer naem re
vinden, dat ick niets feker daer afkan feggen,
uyt oorfaeck van de fporelofè gevoelens van
verfcheyde Schrijvers over defe faeck. Eenige
willen , dat fy van fèker krijghsknecht van Tul-
lus Hoftilius, de derde Koning der Romeynen,
gefticht 5 en naer fijn naem Hofiilia genoemt is:
maer dat fy fêdert verwoeft, en daer naer weêr
opgebouwt, ter gedachtenis van de goddin Mi-
nerva , met een bedorven en verminckt woort,
I^eryia genoemt begon te worden j en dat fy
fêdert, in d\'eerfte tijden der Neronen, weêr van
feker krijghs-opperfte, Torno gebynaemt, ver-
nieut wierdt, en eyndelijck , naer de naem van
haer Vernieuwer, Tornacum, oft Voornick is ge-
noemt. Anderen in tegendeel verhalen voor
gewis, datfy, inde tijden van lulius Cefar, Ncr-
yia genoemt wierd , en de Hooftftadt der Ner-
viers was, volcken, die voor de wreedften onder
de Gaulers wierden gehouden, en die, aen de
vloet Sabin met Cefar felf hant-gemeen gewor-
den , met groot gevaer der Romeynen , en met
verlies van de hare foo ftantvaftelijck ftreden,
dat fy, toen fy fich aen Cefar overgaven, feyden
dat fy van fes hondert Raetsheeren tot op drie,
en van feftigh duyfent mannen tot op vijf hon-
dert , die wapenen konden dragen, gebracht
waren. Wijders, Petrus Appianus fèght,dat de-
fe ftadt de felve is , die van Ptolemeus Baganum
genoemt word. Maer fy mogen daer af fooda-
nigh , als fy willen , fèhrijven en fpreken; dit is
altijdt feker , dat men van d\'oude namen der
:»laetfen van dit lant niets , dat fèker ©ft waer is,
)ybrengen kan: en dit niet alleenlijck door ge-
breck der fchriftcn, maer oock door de veel-
voudige veranderingen aller dingen, die voor-
namelijck hier uyt gefproten fijn,dat defe plaet-
fèn niet alleenlijck bloot ftonden voor d\'over-
vloejingen der wateren , maer oock voor d\'oor-
logen en overvloejingen der onbefiiyfde volken,
namelijck der Hunnen, Wandalen, Denen,Got-
then , Noormannen en Duytfchen , die dick-
wils defè plaetfen erbarmelijk hebben verwoeft,
en gedwongen d\'uytterfte noot te lijden. Nie-
mant moet dieshalven vreemt vinden , dat men
hier doorgaens in fbo dick een duyfternis blijft
Vlaenderen.

fteken. Maer men moet fich aen \'t gene, dae
klaer, en by der hant is, houden , en dufdanige
dingen niet al te nieusgieriglijck onderfoecken.

Defe ftadt is gelegen in een fèer bequame Gekgen-
:)laets op de Schelde, die fachtelijck deur defè
uftige ftad ftroomt. Sy leght omtrent vier mij-
len van Orchies, en acht mijlen van Douay. Sy
is een fèer fchoone, groote, rijcke en machtige
ftadt, en tegen d\'invallen der vyanden groo-
telijcks verfïerckt. Sy heeft een heerlijck en
fterck kafteel,en groote en gemackelijcke huy-
fèn. De Kercken, Kloofters, en diergelijcke
andere gebouwen fijn wonderlijck fchoon. De Hwßk^ck,
voornaemfte Kerck, die fy de Cathedrale noe-
men , aen de heylige Maeght Maria gewijd, is
van Chilpericus, Koning van Vranckrijck, ge-
fticht , en met groote inkomften begiftight.
Keyfèr Karei de vijfde verkoos defè onder alle
die van Nederlant, om daer, in \'tjaer clo Id
XXXI, d\'algemeene vergadering der Ridders
van \'tgulde Vlies te houden. hi defè ftad bloeyt
oock de koopmanfchap , en d\'ambachten, en
voornamelijck de weveryen van lijnwaet en
fäjen : in voegen dat men twee-en fèventigh
vergaderingen oft gilden van ambachten vindt,
\'t Gene, \'t welck tot groote eer van dit volck ^aff\'^^^
ftreckt, is dat fy , fonder fich weêrfpaltigh te
toonen, fich al vroegh, namelijck in \'t jaer twee
hondert negentigh tot het Chriftelijck geloof
bekeerden , infbnderheyt door de vlijt en aen-
maningen van Plato en Chryfolius, die daer, in
Diocletianus tijt, met de martelkroon gekroont
fijn. Defe ftadt heeft een Bifchdom, dat fich
wijt en breet uytftreckr, en door fijn ouderdom
fbo eerwaerdigh is, dat het fich beroemt dat
d\'eerfte Biffchop, Eleutherius genoemt , van
Paus Felix de derde , omtrent cccc xciv ja-
ren na Ghriftiis geboorte, verkofen is. Ick weet
niet hoe dit by gekomen is , dat defè Kerck fê-
dert fes hondert jaren lang en meer onder de
kerck van Noyon in Picardien heeft geftaen :
maer men verfekert dat, op \'t ernftigh verfoeck
van de heylige Bernardus, Paus Eugenius de
derde het Biflchoppelijck recht weêr aen defè
ftadt gaf j en Aiifelmus, Prelaet van de heylige
Vincentius te Laudun in Picardien, aen de fte-
delingen tot Biffchop fchonck.

Defè ftad (om niet al te lang in haer aeloudt- ^^\'»p\'»-
heden verwart te blijven) wierd meer dan eens
uytgeplondert en verwoeft door d\'oorlogen, die
tegen de Franfchen, Engelfchen en Vlamingen
gevoert fijn. Want hoewel fy eygentlijck aen
Vlaen deren behoort, fbo hebben echter haer
ftedelingen, fèer begeerigh naer haer vryheyt,
byna altijt, doch met hun groote fchade en ver-
lies , gepooght het juck af te fchudden, en neu-
trael te blijven, fonder meer tot d\'een , dan tot
d\'ander genegen te fijn : \'t welck oorfaeck ge-
weefl heeft dat fy op verfcheyde tij den,van elck
van defe volcken in\'t befonder, die ick genoemt
heb , ondergebracht en wreedelijck mishandelt
fijn. Ferdinandus, Graef van Vlaenderen , ver-
overde defè ftadt weêr in d\'oorlogh , die hy te-
gen de Franfchen, onder Koning Philippus de
iij P P . tweede.

tweede, voerde , en voeglidc haer weêr aen fijn
Graeffchap van Viaenderen. Maer fy wierdt
fèdert wéér van de Franfchen gewonnen, en ee-
nige tijt van hen ingehouden. De Koning van
Vranckrijck, Karei de fefle , gaf, in \'tjaer cIj
cccc XX, aen defe fladt het wapen, dat fy
noch heden in haer fchilt voert, namelijckeen
kafleel, op de wijfè van een toren , met drie le-
liën daer op. Ondertuffchen is veel tijts verloo-
pen, in de welck fy verfcheyde voorvallen deel-
achtigh heeft geweefl, daer af \'t verhael van
elck in \'t befonder te laftigh fbu fijn. Maer fy
wierdt eyndelijck, in\'t jaer clo lo xiii, van
Hendrick, Koning van Engelant, belegert, met
foo groot een heir , dat, toen hy haer alreê met
gefchut van alle fijden aengetaft had,de ftedelin-
gen, d\'uyterfte noot van d\'oorlogh niet beproe-
ven willende, na kleyne tegenweer , fich en hun
ftadt overgaven, met behouden lijf en goet, en
met betaling van hondert duyfènt ducaten , om
niet geplondert te worden. D\'Engelfchen dan,
de ftadt met een ftercke befetting verforght
hebbende, bouden het fierek kafteel, dat men
daer fiet. Maer dewijl fy bevonden dat defè
ftadt, als te verre van hun heerfchappy gelegen,
hen tot een fware laft, en groote koften fbu
ftjn, fbo gaven fy, in\'tjaer clo lo xviii,haer
aen de Franfchen over, met de welcken fy vre-
de maeckten, en ontfingen een groote fomme
geks daer voor. Maer Keyfèr Karei de vijfde,
drie jaren daer na Hendrick van Naffou, met
een leger derwaerts gefonden hebbende, dwong
en verwon hen met gewelt en wapenen , en
voeghde hen weêr aen Vlaenderen, doch foo-
danigh , dat fy een afgefcheyden lidt bleef, en
\'tgebiedt van Doornick genoemt wierdt, en
over d\'omleggende landen en dorpen de heer-
fchappy behieldt. De Staten van dit Lantfchap
beftaen in drie leden, namelijck in Geeftelijck-
heyt, Edelen, en vier hooge lufticiers. Hier
door is eindelijk te weegh gebracht dat in \'tjaer
c IO IO X LIX te Doornick, gelijck overal deur
geheel Nederlandt, de Prins Philippus voor
toekomende Heer van \'t landt ontfangen en in-
gewijt is, na dat men onderling d\'eed gedaen en
ontfangen hadt, van de welcke ick de woorden
hier onder aenvoegen fal. De Prins deê dan
eerft d\'eedt aen de ftadt in defèr voegen:

Ick Philippus , door Godts genade Prince
van Spanjen , van de beyde äcilien , leru-
falem, &c. Aerts-hertogh van Ooftenrijck,

Hertogh van Bourgonje, &c. Graef van Habs-
burgh en Vlaenderen , &c. Heer van de ftadt,
en van\'t Landtfchap van Doornick, beloof en
fweer, dat ick in mijn koomft en erffenis in dit
Lantfchap den inwoonders van de ftadt Door-
nick een goede en gerechtige Heer fal fijn, en
dat ick wel en getrouwelijck onderhouden en
doen onderhouden M alle hun voorrechten,
hantveften, wetten , vryheden , gewoonten en
rechten, die aen hen gelaten fijn , en die fy be-
houden , toen fy in de macht van mijn eer-
waerdighfte en deurluchtighfte Vader gebracht
wierden, en die fèdert aen hengegeven fijn,
voor\'fbo veel als die in hun wettige befitting
fijn j en dat ick alles fal doen , \'t welck van een
Opperfte en getrou Heer, Graef van Vlaende-
ren , Heer van de ftadt, en van \'t Landtfèhap
Doornick behoort gedaen te worden. Soo help
my Godt en al fijn Heyligen.

De Beftierders en Overften van de ftadt, met
algemeene toeftemming van\'t volck in de ftadt,
en in \'t gebiedt van Doornick, deden plichte-
lijck d\'eedt aen de Prins, in defè woorden :

Wy , de Prevooften, Befworenen, Schepe- en van d o-
nen, Raden en Ampdieden, ftedelingen en in-
woonders van de ftadt Doornick, beloven en
fweeren, fbo wel in onfè naem, als voor en in de
naem van de geheele gemeente van defè ftadt,
aen de deurluchtighfte Prince, onfè toekomen-
de Rechter, en Opperfte Heer, Philippus,Prince
van Spanjen, van de beyde Sicilien , van lerufa-
lem, &c. Aerts-hertogh van Ooftenrijck, Her-
togh van Bourgonje , &c. Graef van Habs-
burgh, Vlaenderen , &c. Heer van Doornick,
en van \'t gebiedt van Doornick, &c. hier te-
genwoordigh , en aen fijn nakomelingen, na
\'t overlijden van ftjn Keyfèrlijcke Majefteyt,
onfè Opperfte Heer, en naturelijcke Prins, die
Godt in lang leven en voorfpoet wil bewaren,
dat wy aen hem goede en getrouwe onderfaten
fiillen ftjn; dat wy fijn fchade en nadeel fullen
fchuwen, wech doen en fchutten , en fijn voor-
deel bevoorderen ,• en dat wy fiillen bewaren, en
helpen bewaren fijn erfdeel, fijn Heerlijckheyt,
en de grenfèn van \'t lant van Doornick, en \'t ge-
bied daer af, naer onfè macht en vermogen ^ en
dat wy alles füllen doen, \'t welck goede onder-
laten aen hun Rechter , Opperfte Heer , en
naturelijcke Prins gehouden fijn te doen. Soo
wil Godt en al fijn Heyligen ons helpen.

Rmentiers , naeft
aen Arquingehem, en
drie mijlen van Riji:
fel , is alleenlijck van
aerde wallen, enfmalle
graften befloten. De
vloet de Leye, daer ook
bequaem om groote
diepen te voeren ,
vloeit fèer bequamelijk
door defè ftadt. Ick heb van d\'oorfprong niets,
dat fèker is, konnen vernemen, \'t Gene dat van
eenigen gefèght word, die \'t gevoelen van \'t ge-
meen volgen, namelijck van Melufinaeswoo-
ning , en van dat de heerfèhappy van haer aen
de Lutfènburgers overgevoert is , luyd al te fa-
belachrigh. \'t Is fèker dat, lang te voren, eer
de Lutfènburgers, over de Fiennis gebiedende,
de befitting en heerfèhappy van deiè ftadt aen
ftch trocken, fèker edel geflacht, \'t welck defè
plaets in \'t befit had, de naem van Armentiers
gevoert heeft, en dat d\'overfte daer af eertijts
altijt over de huysgenoten van de Graef van
Vlaenderen, onder de naem van Grootmeefter,
geboden heeft.

In\'tjaer 1329 na Chriftus geboorte werd de-
fè plaets met een kleyoe wal en graft omringt,
en met vier poorten afgefloten, van de welcken
noch heden eenige blijcken overigh fijn. D\'on-
verwinnelijckfte Keyfer Karei de vijfde gaf in\'t
jaer 1509 de ftedelingen verlof van hun palen
uyt te fetten, en de wallen en graften van groo-
teromkringte maken. Dit werck was echter
niet eer volmaeckt, dan in \'tjaer i j8o. Defè
ftadt was eertijts met een kafteel verfterckt, in
de welcke fèker man, door fijn ftam , en door
d\'oorlogh vermaert, het gebied had, onder de
naem van Burgh-voocht, die, van twaelf Geno-
ten geholpen, de gedingen vonnifte, \'t misdrijf
der befchuldighden overwoogh, en de misdadi-
gen ftrafte. Men fiet nu ter plaets , daer dit
kafteel geftaen heeft, de poort, deur de welc-
ke de Leye heenvloeyt. Voorts, Armentiers
heeft veel fraje huyfen, en is rijck van volck. Sy
fijn niet feer met kloofters belaft; want men
vond daer geen ander voor de mannen, dan dat
van de Capucijnen.

Doch in\'t jaer , op \'t eynde, begon men
de grontveft van \'t huys der lefuiten te ftichten.
De Graeuwe fufters van de heylige Francifcus
hebben hier al overlang hun wooning gehad.
Het gebou defer Nonnen is heerlijck en gemac-
kelijck, en heeft, door haer ftrenge tucht, hoo-
ge achting verkregen.

Niet verre hier af is een gafthuys; en men
fiet aen de Leye noch een ander. Het Stadt-
huys is een der fèhoonfte gebouwen, die men
fiet, en heeft een treffelijck uurwerck op haer
fpitfe toren. De wevery brengt den ftedelingen
groote winft toe ; en men kan niet feggen hoe
groot een overvloet van ftoffen , diefyStamet-
ten noemen , daer gemaeckt worden. De ftof-
fen , uyt vierderleye verwen beftaende, waren
eertijdts in hooger achring , toen fy in groote
Vlaenderen,

overvloet van Italien, oft van Conftantinopolen
quamen. De vlöet de Leye, bequaem om de
waren uyt en in te voeren , geeft den ftedelin-
gen goede gelegentheyt om rijck te worden,-
gelijk oock de groote menighte\'der handelaers.
De burgers hebben twee jaermarckten , om al-
lerhande waren te koop te ftellen ^ d\'eerfte hier teZ \'
af word op de negende dagh van Mey, .en de
lefte op d\'achriende van lulius gehouden.

Het heedijck Gebroederfchap van \'t heyligh Cehocder-
kruys had eerrijts het gebied over defe plaets. ^^^^
1 heobald van Lutfènburgh , Heer van Armen-
ders en Fienne, die, na dat fijn gemalin geftor-
ven was , fich uyt godsdienftigheyt in \'t Moo-^
fter van de Ciftertienfche ordening begaf, is de
ftichter daer af, daerhy jarelijcks, tot o effe-
ning van de Godsdienft, een groote menighte
van deurluchtige mannen in\'t gewijd gebou ver-
gaderde : want dit Gebroederfchap ftont voor-
namelijck open voor de mannen, die van af-
komft oft waerdigheyt vermaert waren. DeVor-
ften, Biffchoppen en Abten deden dieshalven Geh
met groote begeerte en verlangen in dit Gebroe-
derfchap infchrijven , en verfchenen op een ge-
fette dagh, om\'t kruys te eeren, en vergader-
den in groote menighte volgens\'t voorfchrift der
wetten. Drie van fijne navolgers in defc heer-
fchappy , fijn foon , fijn nae neef, en de foon
van dele, alle lacobus genoemt, hebben , d\'een
na d\'ander, hem in fijn godvruchdgheydt na-
gevolght. De weduw van de lefte, Helena van
Croy genoemt, betoonde groote miltdadigheyt
aen de kerck van defc ftadt, in de welck het lig-
haem van haer gemael ter aerde befteed was:
want fy , om hem in de hooghfte graet te ee-
ren , befchonck hem met een koüelijck ge-
denck-teeken, datfe by \'t graf ftelde, vercierde
veel altaren, rechtte koftelijcke en konftelijc-
ke tapijten voor hem op , en ontftack voor
hem veel waskaerfcn, om grooter eerbiedighey t
van \'t volck tot hem te verwecken.

Henricm Vicm, by de Henegouwers van edele bekerde
ftam geboren , en begaeft met groote kennis en /«f^«.
wetenfchappen,foo van de Goddelijcke faken,als
van de beyde Rechten, heeft tot geen kleyne
verciering aen Armentiers geweeft. Wanthy
hier een tijt lang geleeft, en in eenfaemheyt fijn
tijt tot boecken te fchrijven befteed hebbende,
wierd van de doot wechgeruckt.

Francifcus Mofchus ontftack , door fijn ge-
leertheyt in vele dingen, en door fijn groote
kennis der talen, een heldere glans aen die van
Armentiers, terwijl hy by hen het Paftoorfchap
bediende. Hy was feer vermaert om fijn groo-
te geleertheyt in de Rechten, en diepe kennis in
de heylige Schrift. Hy had goedt verftandt,
om foo wel Grieckfche als Latijnfche verffen te
maken , fprack met groote bewegelijckheyt op
de preeckftoel, en was aengenaem van feden.
De verfcheyde wercken, die hy, fco in verfl[èn ,
als in ongebonde redenen uytgegeven heeft,
fijn noch heden in de handen der geleerde man-
nen. Ick acht dat men onder de gene , die uyt
defè ftadt in \'t leven fijn gekomen, en aen hun

vaderlant door hun geboorte, en d\'andere ge- moeyte veroverden, en, groote roof verkregen
wellen des weerelts door hun geleertheyt tot hebbende, de huyfen in brant ftaecken. Eeni-
verciering geflreckt hebben , oock defe twee gen willen leggen dat, in\'tjaer 1477 , Lode-
behoort te tellen : namelijck, Philippus Montanus, wijck, Koning van Vranckrijck, tot Armentiers
die de lauwerkrans van de Godtgeleertheyt ver- is getrocken , en dat hy , broot en boter tot fich
kregen, en voor die van Armentiers inkomflen , doen brengen hebbende, om fich een weynigh
om te Douay te fludeeren, en fich in de goede t\'ontnuchteren , in het deel van de fladt, datfy
konflen t\'oeffenen,voor eeuwighingeflelt heeft j de Brugh van Vlaenderen noemen, beval dat
en d\'ander Chriflophorus Montanus, fijn neef, die men de huyfèn in brant fbu fleken 5 in voegen
te Weenen in Ooflenrijck Kanonick van S. Ste- dat de geheele fladt in kolen geraeckte.
phanns kerck heeft geweefl, en van de Keyfer Maer fy heeft door d\'onvoorfichtigheyt van ^^
Ferdinand tot overfte fijner aelmoeffen, en tot haer burgers geen minder fchade geleden, dan
Leermeefter van fijn foon Rudolf, noch jong door \'t openbaer gewelt der vyanden : want in\'t ^
ftjnde, geftelt wierd. jaer 1420 wierden al de huyfen, die in die tijt

Defe ftadt is oock van de befmettelijcke fieck- met ftroo bedeckt waren, door een brant, by
te des oorloghs , die fbo dickwijls het groot- ongeval ontftaen, in kolen gefèt. Wijders, in\'t
fte deel der fteden van Vlaenderen verdelght jaer 1467 verbrande oock een groot deel der
heeft, aengetaft: want fy heeftin verfèheyde tij- huyfen. Maer de jaren van 1518 en 15 89 wier-
den haer deel daer af gekregen. Zie hier dan de den fèer bekent door de brant,in defe plaets ont-
overlaft, die fy door de brant der oorlogen ge- ftaen. Want toen wierden, door het vuer, by
leden heeft. Terwijl Lodewijck van Nevers, geval gerefèn , niet alleenlijck al de huyfèn ver-
Graef van Vlaenderen, leefde , die in\'tjaer brant, maer eenige huyfèn, goddelijck bewaert,
1339 fwarelijck met oorlogh door de Vlamin- gevoelden oock eenige befondere weldaden. Se-
gen gedrnclsLt wierd, hielden die van Genua, ker burger in die ti j t, bemerckende dat fijn huys rr^Wfr^».
inbefolding der Franfchen fijnde , Armentiers menfchelijcker wijfe niet van de vlam befchut
voorde Graef befèt, endeden gedurige uyt- kon werden, ontftack een gewijde waskaers, en
vallen op de Vlamingen. De Vlamingen, dit die brandende in huys latende, trock in der yl
fwarelijck verdragen konnende, en de Graef van met fijn gemalin naer S. lacob in Galiffe, met
Sarisbery, met die van Yperen, en die van het defè vafte inbeelding dat fy, in hun weêrkeering,
Vrye fich op wegh begeven hebbende, om naer hun huys van \'t vuer ongefchonden fouden vin-
Doornick te trecken, werd ernftelijck van hen den, gelijck gebeurt is, fbo men fèght. Maer
gebeden , dat hy onderweegh die van Genua Nicolaus Forcivillius , op een andere tijdt ften-
uyt Armentiers verdrijven fbu. De Graef van de dat de brant aen fijn huys begon te komen ,
Sarisbery voldeê hun wenfch j en hoewel die had dat naeuwelijcks ten dienft en behoef der
van Genua, met d\'inwoonders van Armentiers, armen overgegeven, toen hy fagh dat de brant,
in\'t begin fich kloeckmoedelijck verweerden , door goddelijcke macht, fich elders heen wen-
foo wierd echter defe ftadt gewonnen , en de de. Maer alle vromen hebben gcoordeelt dat
befettelingen in de vlucht gedreven. De ftadt, defe ftadt geen minder fchade en verlies gele-
uytgeplondert fijnde , wierd in brant gefteken. den heeft, toen, in\'t jaer 1^66, eenigh fhoot
Toen Lodewijck van Male, Graef van Vlaen- gefpuys, van elders gekomen, en door rafèr-
deren, en de Koning van Vranckrijck, Karei de ny met flocken en fteenen gewapent,hier groo-
fefte , tegen de weêrfpannige Vlamingen, in \'t te baldadigheyt aen de geeftelijcke flaet deden,
jaer i382,in d\'oorlogh trocken,en de Franfchen Armentiers is een weynigh min dan duyfènt
het heel geweft van de vloet de Leye uytplon- fchreden van Houpplines, twee mijlen van Rijfl
derden, moeft Armentiers oock veel fchade, fèl, drie van Doornick , en aen de rechte fijde
in dit algemeen ongeluck , lijden. Wijders, van de Leye gelegen: heeft oock een oudt ka-
toen de Dolfijn van Vranckrijk al de laft en woe- fteel, nevens vruchtbare weylanden, uyt oor-
de van d\'oorlogh in defè geweften gevoert had , faeck van de riviere. Haer kaes word hoogh
fond hy een groote menighte van Picardiers in geprefèn. Vele geneeren fich hier met de
Walfch-Vlaenderen, die Armentiers met groote wevery.

Et bekomt den klei-
nen wel, dat fy heul
aen de Grooten foec-
ken, en fich by hen
vervoegen. De gene
die \'t vuur en de zon
nadert , wordt van
\'t eerfte verwarmt,
en door de lefte Ver-
licht. Soodanig gaet het met de kleyne ftadt
Orchies, die foo veel te bekender is, om. dat
fy tuftchen Rijftel en Douay leght, en gemee-
nehjck met haer genoemt, en door haeV ge-
felfchap vermaert wordt. Sy heeft wallen en
graften ; en vermaerde weveryen van alder-
hande ftoffen , gelijck fayen , en fijde floer-
fchen,met een byfondere konft gemaekt j en
andere ambachten , die groot gewin inbren-
gen. Sy heeft oock een jaermarckt , die in
September gehouden wordt. Sy leght van
Rijftel vijf, en van Douay drie mijlen, en is
nu met cen heerlijcke muur beftoten. Sy heeft
een eenige parochy-kerck, heerlijck gebout,
en die veel menfchen kan bevatten, en met
behoorlijcke versiering gefticht. Men vind
hier geen Geeftelijcken ,dan de Kapucijnen.
Wijders, de wooning, onlangs voor hen be-
reyd, de heerlijcke marckt, en het Stadt-huys
dienen grootelijcks tot versiering van defe
Kaßeel, ftadt. Het kafteel, op een heuvel van aerde
gelegen , is niet met muuren omringt , en
heeft niets, dat aenmerckens-waerdig is, dan
fijn oudheydt, en is alleenlijck in eenige ach-
ting om dat de Baljuw daer fijn plaets heeft,
en om dat daer de recht-banck des Graefs
van Vlaenderen is, van de welck de Baljuw
Prefident is. Het Gaft-huys, dat feer kleyn ,
en geheel woeft en verlaten is, wierd door Jo-
hannes Bocgn^us gefticht. De voorfteden
fijn in menichte der huyfen met de ftadt ge-
lijck , oft overtreffen haer. Ter plaets, daer
men naer Rijftel gaet , is een heerlijck cn
dienftigh kloofter voor de Francifcane doch-
ters, die, naer hun kleeding, Graeuwe fufters

genoemt Worden, By de poort,deur de welkè
men naer Douay en Marchienne gaet,fict men
cen kapelle , aen de heylige Moeder-maeght
gewijt,die van de gene,die dc koorts hebben,
veel befocht word, om daer door hun gebe-
den byftant, tot wechneming van hun heek-
te , te verkrijgen. Men fiet daer oock aen dè
flincke fijde een huys voor de melaetfchen,
\'t welck met rijcke inkomften begiftight is.
Aen de weg, langs de welck men naer Door-
nick gaet, een weynigh ter fijden af, aen dé
rechte fijde, ftaet een Sieck-huys, dat naer
een meulen, niet verre van daer, Theon-mo-
len genoemt is, gelijck men gelooft, om dat
defe meulen eertijdts aen Theon toebehoort
heeft. Dit Sieckhuys is groot, heerlijck, en
met veel wooningen , water , hoven, en in-
komften verkiert. Een graft , van water
overvloeyende , omringt het grootfte deel
daer af. Het ambacht van de wevery bloey--
de eertijdts in defe ftadt. Maer vermits de
voor-rechten en handtveften daer af aen an-
deren gegeven fijn , foo is dit ambacht daer
verdwenen, al federt het jaer cb ccc xlix \\
in voegen dat de ftedelingen genootfaeckt
waren andere ftoffen te maken , en handve-
ften en vryheden daer af te verfoecken , die
aen defe ftedelingen oock vergunt wierden ,
gelijck Karei, Koning van Vranckrijck , de
lefte van die naem , en van de welck de ftadt
dit gunft-bewijs ontfing, door fijn macht-
brief verklaert. Eenige anderen verkregen
oock vryheydt en voor-rechten van andere
wolle ftoftcn, die fy fayen noemen , te ma-
ken , gelijck oock van andere wercken , van
fijde en garen te famen , en andere gebloem-
de ftoffen. Dit wierd aen hen gegeven door
Keyfer Karei de vijfde, in\'t jaer cb b xxix.
Tegenwoordelijck worden daer meeft foo-
danige ftoffen, die fy trijpen noemen , ge-
maeckt. Naer defe ftadt is tweemael des jaers,
als de jaermarckten gehouden worden , een
groote toevloeying van menfchen ^ om hun
koopmanfchap te doen.

Et is dickwijls met de landt-
fteden , gelijck met de licha-
men , diens fchoonheydt foo
natuerlij ck is, dat fy door de
uytmuntenfte versieringen,
die men vinden kan, eer ont-
siert dan gesiert worden. Soodanigh is de ge-
legentheyt van de ftadt Comines, die , hoe-
wel van muuren ontbloot en berooft , niet
min aengenaem om t aenfchouwen is. En
VUenderen,
fchoon dit al een gebreck aen defe ftadt was,
foo fchijnt het echter volkomentlijck vergoed
te fijn door d\'oprechting van een kafteel, dat
in \'t jaer cb ccc lxxxv door haer Heer, Jo-
hannes genoemt, gefticht is, foo wel tot ver-
Siering,als tot befchutting van de ftad,die feer
vermaert is door de toevloeying van de Leye,
door \'t kloofter der Kanonicken , naer de
Moeder-maeght genoemt, door de wevery
der wolle ftoffen, en door \'t maken van ko-

ftelijcke hoeden , gelijck oock door haer
jaermarckt, die in Odober gehouden word.
Sy heeft oock een treffelijcke Bibliotheek
oft Boeckery , die door Georgius van Hale-
wijn, een doorluchtigh Baljuw van Comines
cnHalewijn, en van Def. Erafmus, en Lode-
wijck Vives geprefen , opgerecht is. En ge-
lijck er erffclijcke gebreken in de geflachten
fijnjfoo fijn \'er oock oorfpronckelijcke deuch-
den , die d\'ouders aen hun kinderen meê dee-
len. Want ßjn fonen , Francifcus en Johan-
nes , twee volle broeders , fijn hem oock in
de neyging tot de konften cn geleertheyt ge-
volght. Francifcus was Heer van S wevegem ,
cn Johannes Heer van Voxfria, die beyde feer
loffelijck groote ampten bedient hebben.
Francifcus ftorf in \'t ampt van Schout te
Kortrijck, en Johannes was een vermaert en
gelcert Burgermeefter t Yperen , cn feer er-
varen in de handel van dc faken van Vlaen-
deren. Ick durf niet feggen, en noch veel
min verfekeren of defe ftadt, (die in Duy ts-
Vlaenderen begrepen is , in het betalen der
algemeene fchattingen en tollen van Vlaen-
deren, die van de fteden aen defe fijde van de
Leye betaelt worden, ) die men in \'t Latijn
Comium noemt, de felve is, van de welck
men Comium,Koning van Atrecht, en van t
geweft daer rontom, ftichter maeckt, onder
de macht en \'t verlof van lulius Casfar. Maer
dit is feker, en \'t welck oock tot haer groot-
fte eer ftreckt , dat fy \'t vaderlandt, cn by
moederlijcke erffenis de heerlij ckheydt van
Karei van Croy is, Prins van Chimay , niet
/uM^e wondedijck om de fcherpfinnigheyt van
fijn vernuft, geleertheyt en welfprekcntheyt,
dan fijn vader Philippus, Hartogh van Aer-
fchot , die door fijn deurluchtig geftacht tot
hooge adel is verheven,door \'t geval tot hoo-
ge macht is geftegen, van fijn natuur fcherp-
finnig is, door fijn geleertheydt goet oordeel
heeft bekomen, door fijn hooge ouderdom
in \'t beleyt der grootfte faken is gerdeckt, cn
door fijn vriendelij ckheydt yders gunft heeft
verkregen. Defe ftadt krijgt oock groote eer,
om dat fy binnen haer voortgebracht heeft
de Ridder Philippus, van \'t geftacht van Co-
mines , Heer van Argenton in Vranckrijck,
en van het kafteel Rufchure , die een groo-
ter lof-reden vereyfcht , dan ick hem hier
kan geven, fonder de betamehjckheyt te buy-
ten te gaen. Hy fchreef in dc Franfche tael
de hiftorie van fijn tijdt, die van Sieydanus
in \'t Latijn vertaelt is, en van luftus Lipfius
hoogh geprefen word.

Ick koom weêr tot het kafteel, dat daer
by gelegen , grootelijcks tot versiering en
verheerlijcking van de ftadt ftreckt, en dat
voor geen ander wijckt , foo men op de

de rechte fijde van de Leye, en in een vlacke
en vermakelijcke plaets. \'t Is van binnen vier-
kant , en fchijnt van buyten van verfcheyde
rontheydt, en byna een dubbelt kruys. \'t Is
oock naer de vier geweften des weerelts,
met vier groote en ronde torens, in een
fchoone ordening, befet. De vier fij den van
defe torens fijn met kleynder torens, die
daer onder fchijnen te fchuylen ,en die oock
ront fijn, befoomt. Daer binnen fijn oock
veel hoven , kamers, en falen, en oock een
groote kerck. Het is oock foo wel verkiert,
dat daer alles van koftelij cke fchilderyen ftic-
kert j in voegen dat men, fchoon de tapijten
wechgenomen fijn , de muuren noch met
trefFelijcke fchilderyen befet fiet, die , door
hun verfcheyde verwen, veel vermakelijcke
fabelen en hiftorien vertoonen. De muuren,
van buyten gepleyftert, fijn feer fterck , en
naeuwelijcks te befchadigen , fchoon men
met gefchut, vuur en ftael daer op woed. De
borftweeringen der muuren fijn rondom be-
deckt , en befchutten de fchiltwachten 5 in
voegen dat men veylighlijck , cn met groot
gemack op d\'aenkomende vyandt fchieten
kan. Dit kafteel maeckte in de lefte beroer-
ten van Nederlandt, de dreygingen cn \'t ge-
welt der vyanden, die het belegert hadden ,
vruchteloos , en fteunde altijdt op fijn eyge
kracht, fonder fich voor iemant bloot te ge-
ven. Hier rondom leggen veel luftige en groo-
te hoven , en aengename beemden j in voe-
gen dat het fchijnt dat defe plaets by de fo-
mer een tweede Tempe is. lohannes, Heer
van Comines, ftichtte dit kafteel in\'t jaer na
Chriftus geboorte cb ccc lxxxiv.

^ Ndien d\'eer van een lichaem
in de kloeckheyt van \'t hooft
beftaet, als de plaets fijnde, in
de welcke al de beftiering der
gevoelijcke machten vol-
bracht wort, en door \'t welck,
by de menfchen , de fchoonfte werckingen
van de ziel bedacht worden 5 foo hebben wy

niets, om \'t welck wy de ftadt Lannoy meer
konnen prijfen , dan om haer heerlijck ka- xaficcL
fteel, dat, als \'t hooft des hchaems van de
ftadt , de wooning en de bynaem van dit
deurluchtigh geflacht heeft geweeft, dat al-
le de versieringen van hoogheyd heeft geno-
ten, die een Vorft, onder een Koning fijn-
de , genieten kan : want defe ftam is dick-
wijls

Vijls nytgebloncken door de heerlijcke glans
van \'c gulde Vhes , door de vooghdy over
\'t Koningrijck van Napels, en door het Vor-
ftendom van Sulmo,Ovidius geboorte-plaets.
Defe ftadt is al overlang met muuren en graf-
ten gefloten, en by huwelijck in handen van
het geflacht van Naftbu gekomen. Sy leght
twee mijlen van Rijftel, en drie van Door-
nick. Sy, byna vierkant van geftalte fijnde,
is met een muur en graft omringt, en leght
in een vlacke plaets. Sy is niet feer groot van
omkring. Men fiet daer geen treffelijcke huy-
fen , en d\'inwoonders fijn geen rijcke lieden.
Hier worden echter in groote overvloet ver-
fcheyde foorten van trijpen geweven.De fte-
delingen maken oock eenige ftoffen , byna
als die van fijde, die fomtijts effen en glat, en
fomtijdts met verfcheyde bloemen onder-
fcheyden fijn : maer fy hebben geen glans,
en fijn niet foo dier als de gene, die van fijde
gemaeckt fijn, dewijl daer toe niets anders,
dan garen en wolle gebruyckt word. Sy heb-
ben oock twee vrye jaermarckten, in de welc-
ken alle waren te koop gebracht worden.De
ftadt heeft een kleyn kloofter van kruys-dra-
gers. Sy ontfangt dieshalven haer voornaem-
fte versiering van \'t kafteel, en door de tref-
felijcke daden en dapperheydt van foo veel
Helden, aen de welcken fy haer naem meê-

fedeelt heeft. Dit kafteel is byna midden in
efe ftadt,en binnen de muuren,aen de zuyd-
fijde, begrepen. Wat de eeftalte en fterckte
daer af aengaet, \'t is treffelijck, op een be-
quame plaets gelegen , omtrent vierkant, en
heeft vier torens, die op de hoecken ftaen.
De muuren fijn dick cn fterck. De kamers
cn falen fijn daer in groote overvloet, en feer
verfcheyden. De graft, daer rondom ftrec-
kende , is groot, en overvloedig van water.
Daer is oock een neer-hof, ter plaets, daer
de toegang naer de ftadt open is. Het is oock
met veel gebouwen ver§iert, en voorname-
lijck met een kapelle, daer eertijts vijf oft fes
Prieftcrs dagelijcks de goddelijcke dienft vol-
brachten; kort,het is met veel water omringt,
en dieshalven een veilige cn aengename woon-
plaets voor d\'edele heden. Jan van Lannoy,
die, een Ridder van \'t gulde Vlies fijnde,Stadt-
houder over Walfch-Vlaenderen heeft ge-
weeft, en in\'t jaer M cccc xcii geftorven is,om-
ringde de ftadt met een muur, enmet graften,
en boude de kerk en\'ckafteel, gelijk fijn graf-
fchrift , in Franfche tael gemaeckt, aenwijft.

\'t Is ongelooffelijk hoe veel mannen,die door
hun dapperhéyt,voorfichtige heerfchappy, en
veel andere deughden vermaert geweeft heb-
ben,dit geflacht,dat de naem vanLanoy voert,
voortgebracht heeft: ja men kan byna geen
ander ftam te voorfchijn brengen , die opeen
grooter getal van Vlies-Helden roemen kan.

Defe ftadt ging federt over van \'t geflacht
van Lannoy aen dat van Egmont,door \'t hu-
welijck van Francifca van Lannoy , na-nicht
van Willebertus yan Lannoy, Heer van Wil-
lerval, en Tronchin,dochter van Hugo van
Lannoy, Heer van Roulencourt en Lannoy,
die aen Maximihanus van Egmont,Graef van
Buren , ten huwelijck befteed wierdt. Defe
plaets geraeckte federt uyt het geflacht van
Egmont aen dat van NafiTou, toen Anna van
Egmont, van de voorgenoemde Maximiha-
nus en Francifca voortgcbracht,by huwelijck
in handen van Willem van NafiTou,Prins van
Oranje, quam. Maer toen onlangs Philippus
van Naft\'ou , van Willem en Anna voortge-
bracht , aen de welck al de moederlijcke erf-
feniften , met het Prinfdom van Oranje , en
veel van fijns vaders heerfchappyen toebe-
hoorden , fonder kinderen geftorven was >
quam defe heerfchappy aen de Graef van
Middelburgh, een ftadt in Vlaenderen.

Francifcus Raphelengiusyte Lannoy gebo-
ren,leerde te Parijs de Griekfche en Latijnfche
tael,en hy,noch feer jong fijnde,leerde die aen
anderen te Cantelburg in Engelandt,en, in \'t
jaer cb b lxv , t\'Antwerpen Margareta, de
dochter van Ghriftophoms Plantijn getrout
hebbende, wierdt meê deel-genoot van fijn
Druckery. Hy was een man, in de Hebreeu-
fche, Chaldeeufche, Arabifche,Grieckfche en
Latijnfche dingen feer ervaren, rijp van oor-
deel, fchrander van vernuft,wiens geleertheyt
en welfprekcntheyt hem ten oogen uytblonk*
Hy verkreegh, met Benedidus Arias Monta-
nus,Guido Fabricilis, en Andreas Mafius,een
deurluchtige en onfterffelijcke lof, door het
drucken van de Koninglijcke Bybel op fijns
fchoon-vaders Druckery. De doot, die defe
man gefpaert fou hebben , foo fy maer een
weynigh kennis van de wetenfchappen hadt
gehad, ruckte hem Van \'t aerdtrijck, en voer-
de hem op ten hemel in\'t jaer clo lo xcvii,
terwijl hy te Leyden Profeftbr van de He-
breeufche Tael was.

De ftadt Baftee leght aen de grenfen Van
Artoys, en is met wallen en graften
omringt. Sy is om haer outheydt en
wolb-wevery in hooge achting, cn behoort
aen de Graef van Harle ^ van \'t geflacht van
VUenderen,

Stavele. Sy leght vier mijlen van de ftadt
Rijftel, en drie van Stegers. Vele dragen
roemop haer hooge ouderdom. Sommige
feggen dat fy in de tijdt van Plinius Secun-
dus , die de hiftorie der natuerlij cke dingen

heeft gefchreven , geweeft heeft, en dat de
Baflen,in Secunda Belgica verhaelt, haer be-
woont hebben. Ick lal tegenwoordigh niet
navorflchen,of fy in foo hoog een ouderdom
van defe ftadt de waerheydt gefeght hebben.
Maer dit is feker, dat fy oudt, ja feer oudt is.
Men kan oock met recht t wij tfelen of dit uyt
Plinius verftaen kan worden : want indien
men Phnius hiftorie op defe plaets wel on-
derfoeckt, foo fal men bevinden dat hy niet
de Baften , maer de Haften, en fomtijdts de
Vaften onder de Belgen telt. In tegendeel,
\'t werck van de felve Schrijver, te Venetien
gedruckt, feght Baften 5 en dieshalven feght
Meyer : Ick acht dat "Baffeja van de "Baßen,
door Plinius in dit ge weß geplaetfl, gebleven
is, Daer is niet aen gelegen, dat men in veel
boecken en affchriften V^en gefchreven vindt,
Abrahamus Ortelius Ichijnt met defe uyt-
legging over een te ftemmen. Maer men
vind echter in Ptolemeus op defe plaets geen
gewach van Baften, Vaften, oft Haften. Ick
acht dieshalven, dat men van defe faeck niets
dat feker is ftellen kan. Voorts, defe ftadt
Baftee is met graften, die overvloet van wa-
ter hebben, en met aerde wallen befloten. Sy
vertoont echter noch een deel van de muur,
met de welckcfy eertijdts verfterckt was, eer
men, in de tijdt van Keyfer Karei de vijfde,

oft eygentlijcker in die van Maximilianus,
Roomfch Koning, aen de ftedehngen be-
val dat fy die neêrwerpen fouden. Defe ftadc
heeft in fich niet, dat aenmerckens-waerdigh
dan het kloofter der Francifcane Non-
dat tamelijck heerlijck is 5 en \'t Gaft- cafi^

huys, daer aen gevoeght, en oock de Kerck,
die van uytmuntende hooghte is. Al de fte-
delingen geneeren fich met het wercken van
laken en lijnwaet. Men maeckte hier eertijts
groote overvloet van grof laken , omrijck-
dom tc vergaderen ; en dit ambacht had fijn
ey^en Overigheydt, die naerftelijck befagh
of er oock bedroch in defe waren gepleeght
was, en die , haer goet gekeurt hebbende ,
\'t wapen van de ftadt daer op fette. Baftee
heeft jarelijcks cen jaermarckt van drie da-
gen , die op S. L-ucas avondt, op \'t geluy van \'
de kloek, begint. Sy heeft oock in ieder
weeck cen gefette dagh tot de vrye verkoo-
ping en inkooping van alderhande waren.
Johannes, Kafteleyn van Rijftel, groef dies-
halven , met groote moeyte , een graft , tot
aen het treffelijck dorp van Deulle , in de
Proosdye der Berclaulers van Benedidus
Ordening 5 op dat de waren te beter af en
aengevoert fouden worden , tot groot gerijf
der iledeUngen.

pijlworp van de rivie-
re de Scarpe, die wy
hier voor befchreven
hebben. Sy is gelegen
van Douay fes kleyne
mijlen, van Dourlens
acht, van Kamerijck
negen, en van Amdens veertien. Defe ftadt,
die groot in \'t begrijp is, wort in twee deelen
gedeelt, van de welcken een la Cité, en
\'t ander la Ville genoemt, en in \'t midden met
een muur afgefcheyden wordt. Doch defe
muur is federt, met rijpe berading, en tot
grooter verfekering van de beyde deelen,
neergeworpen, fonder evenwel eenige ver-
wifteling in de jurisdidie oft in de recht-ple-
ging te maken. La Cité is niet feer groot en
ruym, maer fchoon en luftigh, en met veel
krijghs-wercken verfien. Men fiet daer de
heerlijcke Cathedrale Kerck, aen de heylige
Maeght gewijd, daer een treffelijcke Bibho-
theeck van Godts-geleerde boecken, met
de hant gefchreven, te vinden is. D\'eerfte
Frèlaten. pj^glaet van dcfc Kerck was de heylige Ve-
daftus, door de heylige Remigius, Aercs-Bif-
fchop van Reyms, in \'t jaer Id xxxi , in-
geftelt; maer het Bifchdom van Atrecht is fe-
dert met dat van Kamerijck vereenight, en
defe twee Bifdommen tot een gemaeckt: in
voegen dat defe Stadt defe uytfteeckende
waerdigheydt een wijl tijdts heeft moeten
derven. Maer dewijl federt de Kamerijckers
fich onder de heerfchappy van Keyfer Hen-
rick de vierde, die een afvalhge van de
Roomfche Kerck was, begeven hadden, foo
herftelde Urbanus de tweede, om dit mif-
drijf ten deel te ftraffen, de Stadt Atrecht
weêr in haer voorgaende waerdigheydt, en
gaf, omtrent het jaer clo xcv, aen haer
tot Biffchop Lambertus, Aerts-diaken van
Tervenne. Sy heeft onlangs tot Biftchop
gehadt Antonius Perenot, federt Cardinael
van Granvelle, een man van de hooghfte
waerdigheydt by Keyfer Karei de vijfde, en
federt in geen minder achting by koning
Philippus, voor foo veel de Nederlandtfche
faken aengingen , en om fijn deughden, en
andere wondedijcke eygenfchappen over de
geheele werelt vermaert. Defe,het Bifchdom
af-fcggende, maeckte plaets voor Francif-
cus Richardot van Borgonje, een geleert en
eerwaerdigh Biftchop , die defe waerdigheyt
met groote lof bedient heeft: welcks neef,
Johannes Richardot, Heer van Barlun,
Raedt van Staet, en geheyme Raedt by de
Koning; een man van wonderlijcke geleert-
Artojs,

heydt en voorfichtigheydt, ongemeene er-
varentheydt , en van groote Icherpfinnig-
heydt in \'t uytvoeren der burgerlijcke faken.
Toen Richardot geftorven was, is Willem
Moulartius , om fijn wonderlijcke deugden ,
en groote oprechtigheydt tot defe trap ge-
klommen. Hy is met alleenlijck Biffchop ,
maer oock geeftelijck cn wereldijck Heer enVerL
van de ftadt, aen de welcke hy niet min ^^f
rechten en wetten , dan Overigheden , toe-
fchickt. Hy kent nochtans boven hem de
Graef van Artoys, van de welck hy verkofen,
en van de Paus beveftight wort. Dit Bifdom
heeft jarelijcks tot inkomft vier, vijf oft fes
duyfent kroonen , naer \'t overvloedigh oft
fchaers gewas van \'t graen. In defe voorge-
noemde Kerck van onfe Lieve-Vrouw wort
met groote ecrbe wij fing, in een wonderlijc-
ke fchat van gefteenten bewonden, cn als
in een heerlijcke kas befioten, feker ft ach
van Manna, dat de gedaente van wolle
heeft, \'t welck, gelijck de heylige Hierony-
mus in fijn brieven verhaelt, by fijn tijdt in
dit geweft geregent is. Dit Manna wort met
groote pracht en ftatigheyt in\'t openbaer aen
\'t volck vertoont, infonderheyt als na een
lange drooghte de dorftige ackers regen en
laerfenis vereyffchen. In de Stadt Atrecht,
in een kerck, tot defen eynde op de kleyne
marckt gefticht, wort, gelijck feker heyligh
Palladium , Godts-dienftelijck bewaert Ic-
ker kaers , die , gelijck men vertelt, eertijds jaers.
wonderlijck van de hemel gevallen is. Maer
laet ons nu tot la Viüe, dat is, tot het ander Villc.
deel van Atrecht keeren , daer wy eerft een
befondere groote en ruyme ftadt füllen vin-
den , die foo van gelegenheyt, als door men-
fchen handen , te weten van muuren , bol-
wercken, breede en diepe grachten, hoewel
fy geen water hebben, foo verfien en fterck
is, dat men gelooft dat fy niet, dan door een
lang belegh, gebroken en overweldight kon-
nen worden. Sy heeft breede ftraten, en een
ruyme en fchoone marckt. Sy befluyt oock
in fich defe groote en rijcke Abdy van de jbdyva»
heylige Vedaftus , die indien ick my niet
bedriege , in geheel Nederlandt geen rijcker
boven fich kent: want haer jarelijckfche
inkomft beloopt omtrent twintigh duyfent
kroonen. De dcurluchtige Heer,Rogier van
Montmorancy, broeder van de Graef van
Hoorn, heeft Prelaet van defe rijcke Abdy
geweeft 5 in welcks plaets federt geftelt wiert
Johannes Saracenus, burger van Atrecht, een
eerwaerdigh en deurluchtigh Prelaet, om
fijn wonderlijcke eygenfchappen in hooge
achting. De Stadt Atrecht heeft noch ver-
fcheyde andere heerlijcke kercken en kapel-

len , en heel gemackelij cke huyfen voor de
burgers, die feer diepe gevloerde kelders heb-
ben, diergelijck fy feggen,met voordacht foo
diep,breet en roym in d\'aerde lijn gedolven,
opdat fy,als de noot in tijd van oorlog fulcks
vereyfcht, met hun geheel gefin daer in fou-
den woonen, en, van t gefchut der vyanden
vry fijnde, lievet kloeckmoedelijck alle uyt-
terften verdragen, dan fich over te geven.
In defe Stadt was geboren de ftrijdtbaerfie
dc man- en dapperftc Comius, van de welck Casfar,
in fijn Commentarien , foo hoogh roemt >
oock de groote Francifcus Balduinus, uyt-
muntend Rechts-geleerde , en fchrijver van
veel boecken in de beyde Rechten. Onder
de deurluchtige mannen van Atrecht worden
getelt Chriftophorus van Aflbnville, Heer
van Altoville, Raetsheer van Staet, en ge-
heyme Raedt, een uytmuntend geleert man,
en door de lange oefFening feer ervaren in
alle dingen 5 jae foodanigh , dat hy, in defe
beroerten en inlantfche oorlogen , dickwijls
groote dienft aen fijn Koning heeft gedaen,
en volftandelijck by hem is gebleven, gelijck
uyt verfcheyde Hiftorién bhjckt: Nicolaes
Bornius, een man van groote geleertheydt,
cn niet alleenlijck een uytmuntend Redenaer
en Poëet, maer oock een treffelijck en fta-
tigh Hiftory-fchrijver: Carolus Clufius, een
man, in de beyde talen geleert, en uytfteec-
kent in de kennis der planten cn kruyden ,
die\'t reyfen by fijn geleertheyd had gevoegt,
en verfcheyde geweften des werelts befien,
daer hy niet alleenlijck de dingen, maer
oock daert en hoedanigheydt des hemels, en

des Iandts, in \'t welck fy voortkomen , on- ^
derfocht, en federt volmaecktelijck daer af
gefchreven heeft; gelijck fulcks fijn treffe-
lijcke gefchriften , alreê aen den dagh geko-
men , getuygen: en eyndelijck Francifcus
Monceus, Heer van Floreval, een feer ge-
leert man, en door fijn fchriften vermaert.
In defe Stadt heeft de Provinciale oft Landt-
fchappelijcke Raet van Artoys haer fetel,
van welcks vonniffen men fich op de Raet
van Mechelen beroepen magh. Atrecht is
rijck van burgers en inwoonders, en voorna-
melijck van koopheden, en ambachts-heden, ^nwoon-^
die verfcheyde hantwcrken doen. Men maekt
hier groote overvloet van fayen, die byna
deur geheel Europa bekent fijn , en verhan-
delt worden. Atrecht was, in de tijdt van
Julius C^far, de hooft-ftadt van een groote
ftreeck Iandts: Jae oock in de tijdt van Key-
fer Karei de Kale , en koning van Vranck-
rijck , en in eenige volgende eeuwen heeft
geheel Viaenderen haer voor de hooftftadt
gekent. Maer toen federt Artoys van Viaen-
deren afgefcheurt,en tot een befonder Graef-
fchap geftek wiert, is fy alleenlijck de hooft-
ftad van\'t nieuwe Graeffchap gebleven;welc-
ke tijtel fy noch heden behoud, cn veel leen-
goederen onder fich heeft. Defe ftadt wiert
op dc 14 Junius, in t jaer clo I o c xl ^
van de Franfchen belegert, en op de i o Au- Vm de

fuftus van t felve jaer tot overgeving ge-
wongen, fchoon Ferdinandus ^
Infant, broeder van de Koning van Spanje,
haer pooghde t ontfetten.

E Koningh van
Vranckrijck , in \'t
voorgaende jaer Hef-
din geluckelijck ge-
wonnen hebbende,
deê Atrecht op de
dertiende van lu-
nius , in \'t jaer nae
Chriftus geboorte
cb bc XL, aentaften 5 tot welck voornemen
hy een leger van vijf-en-twintigh duyfendt
voet-knechten, en van acht duyfent ruyters
vergadert, en daer over Chaftillon en Mille-
ray tot Veldovcrften geftelt had. Sy, voor de
ftadt gekomen , begonnen op de felve dach
de wallen van buyten om \'t leger op te ma-
ken, en brachten daer door te weegh, dat de
Graefvan Ifenbrugh, Gouverneur fijnde, en
naer fijn ftadt toefchietende, daer niet in kon
komen. Want hy hadt Bethune, Arien , en
Bapaume befichtight, en met krijghsvolck
verfterckt, om dat oogenfchijnelijckeen van
defe fteden eer met beleg gedreight wierden.
D\'opperfte macht en gebiedt quam dieshal-
ven aen Eugenius Buel, een Yrfche Colonel,
die, fijn macht gebruyckende, de begonnen
wercken der Franfchen pooghde te breken ,
en daer door fijn oude dapperheydt, en fijn
ervarentheyt in de krijgskonft betoonde. Hy
fond, op de 15 van Junius, drie hondert van
de kloeckfte ruyters van de befetting uyt,
aen de welcken hy beval de twee regimen-
ten, die by \'t quartier van d overfte Rantfou
de wacht hadden, aen te taften. Sy fouden
defe regimenten geheel op de vlucht gedre-
ven hebben , foo Chaftillon en de Chaune,
Ritmeefters , niet met een verftercking van
een treffelijcke bende ruyters tot hun by-
ftant gekomen waren. De belegerde dan, in
de vlucht gedreven, vloden fpoedigh weêr
naer de ftadt, en lieten veel van de hunnen
achter. De plaets was van foo groot belang,
dat men , om byftant te doen , niets onver-
focht lier. Lamboy, fijn benden tot op twee
mijlen na aen de Franfchen gevoert hebben-
de, beproefde dit op de 14 van Junius, want
twee duyftnit voet-knechten, en fes-tien ben-
den deden een heftige ftorm op \'t leger, en
wierden echrer afgeftagen , met verlies van
vijf hondert mannen van de fijnen , daer in
tegendeel de Franfchen niet meer dan 146"
Artoj.s.

verloren, onder de welcken de Marckgraef
van Breauté een was. De Cardinael InSnt,
dit verftaende, vergaderde in der haeft een
groote macht in Viaenderen, en, fich met derftm
Phihppus de Sylva, en Andreas Cantelmo, groot k-
Spaenfche krijghs-overften, vervoegende,
quam met een leger van dertig duyfent man^
nen in \'t velt, over \'t welck hy felf het beleyt
had. Sijn eerfte poging was den vyanden de
wegh tot toevoer ar te fnijden.Maer de Fran-
fchen, met hun begonnen werck befich , be-
gaven fich echtetjop de vierde van Julius,tot i^^^der^
de vervordering der aprochen oft nadernif-
fen, niet tegenftaende d\'uytval der beleger-
de , die door de Baron Vigean, Colonel van
\'t Navarrifche regiment, kloeckmoedelijck
te rug gedreven wierden. Op de vi van Ju-
lius pooghde Lamboy weêr de ftadt t ontfet- ontfet
ten, indien dit voor een poging en aenval ge- beproeft.
acht mach worden , dat hy met looo voet-
knechten en 8 O O ruiters voor de wallen quam,
en een kleine fchermutfing gedaen hebbende,
weêr te rug trock,om dat hy de wal al te fterk
ten ftorm achte. En feker, de graften waren
11 voeten breet, en i o voeten diep, fchoon om-
de geheele omkring van \'t leger ten minften ßhmf
vijf mijlen groot was. D\'aerde, uyt de graft

fedolven,was tot een befchanlfing,die tame-
jck hoogh en breet was , opgeworpen , en
men had reduyten en vertreck-plaetfen over-
al, daer \'t nootfaeckelijck was, gemaeckt, die
met graften van 18 voeten breet , en twaelf
voeten diep verfterckt waren. De Cardinael
Infant, fiende dat het leger dus onverwinne-
lijck was, wift geen andere raet , dan door
\'t affnijden van de lijftocht het leger te doen
opbreken. Hy brack dieshalven met fijn le-
ger op, en legerde fich tulfchen Atrecht, en
de ftadt Dourlans. Hy deelde fijn leger in g^y^ß\'h
drie deelen, van de welcken t eerfte deel de by Dour^
toevoer fou aentaften, het tweede de voor-
komende vyanden aenvallen , en het derde
deel alle vlijt doen , om byftant in de ftadt
te krijgen. Hy trock van daer met fijn ben-
den naer het ftedeken Avefnes 5 en ontbood,
om hen in een lichaem te vergaderen, eerfte-
hjck Hertogh Karei, de Graven van Beek,
Fuefendagne en Bucquoy. Een convoy van
roo karren, dat van de Franlchen afgefon-
den was, geraeckte in handen der vyanden;
\'t welck groote dierte van lijftocht in \'t leger

IrOy^wjfJarrte et Jîi^etie.

D\' A U R A s>

ajxyutée MIOC \'Jrcfiies
J^OVY5 XIII ROY TRX^-CHniTlBîf,

tes armes âeJa
J^^wet^-nte-ntr etr Gt9rieiye-meTvb-
Conduites et- Commandées
^ar tJte0yir&itrs tes KAaréchaux

CHAVKZS,T>X Chastii^I^O:^-,

XT Dl, Z A- MIZZZRAYZi
a ces lîtus\'îres Qe.ne^aux et a-la^
iMein&ire des fte^cles ^

I ^ N B Iv JL X V

Co-f^acre Lz^ IPre-fe/de Descr-^tiorL.

ƒ . J^of l-e d

^ . J?orte di- £/unlmtint-

j , Terte ie. U CiU
^ Tarte- ii JU^ten-
5 . ^eru SK MceUs
S . iBorte de :Xiem.>itU

y . .j^rgche- ih JlKÎe- C-. .iltufir^

8 .^j^roche. Us G^v

de, ChiHtne e^tr C/i^JUn
a ■ fdwxhstw^ de. S\'\', ficelas
]o . Atta^ de 1:tatt£y
// VdL^ dc \'Blan^y

]Z ■ ^BTt dztmuré -m^arfiictr

. Couftehois
J^ \'\'VdL^ d\'Autoy

.y^nrt dc \'Kamfui.
j6 . Ihrtr de Trafka.
jy - \'Kedeute de-\'^rvins

, \'KedMTkrhtr
jg . \'^ert de. \'^ourdcnné
za • ^edoutte/ de
ZJ - ^ed- det Su^es
zz . Le \'^crt du,\'Vidame
zj . Tledeai^. de a}fim£t:

. Quart. de Jigi^t\'&iief£f M,4uxer.

zS ■\'^ort ^ GràHcé
zy. \'Redeut. de- Tîe^is
z8 .\'Red.de, Gardes

der Franfchen veroorfaeckte. De Koning,
een nieuwe toevoer gereet makende , verga-
derde een leger van iiooo voetknechten ,
^ dat hy by Corbie hadt > om tot geleyde te
verftrecken.Maer hier quam noch een krijgs-
^r^siyh hftby,die niet verlwegen moet worden.Men
fond drie hondert karren, met lege vaten ge-
laden , die van de Spanjaerden , met hun
voornaemfte benden,drie mijlen van Corbie,
aengetaft wierden. De wagenaers, de vyan-
den fiende, weecken te rug, en keerden we-
der naer de ftadt, daer fy fonder fchade by-
quamen , vermits het Konincklijck leger tot
hun ontfet hen te gemoet trocL Maer de wa-
re toevoer, in 6oo karren beftaende , onder
\'t beleyt van S. Preuil een andere wegh inge-
flagen, wierdt ondertuftchen drie mijlen van
de ftadt aen Milleray gelevert. Toen dit
gedaen was, had men noch dit te doen, na-
rereem- mehjck dit leger van Corbie, over \'t welck
gwg der Hailler t gebied had , by \'t leger dat voorde
fl-^Ji; voegen , op dat dit daer door

nieuwe krachten fcheppen fouw. Milleray
trock dan uyt fijn leger,om Hailler t ontfan-
gen. De vyanden, wetende dat een deel van
het heir uyt het leger getrocken was , waen-
den toen beter gelegentheydt, om dat te be-
j)e ftormen, te hebben. Sy beftormden dieshal-
fchanf ven dc befchanfting, overrompelden met ge-
\'kprmt ^^^^ ^^ fchans van Rantfou j en men begon
\' een heftigh gevecht , in \'t welq^ Chaftillon
twee paerden onder hem verloor. Maer Mil-
leray keerde fpoedighlijck weerom, en met
hem de Hertogen van Anguien , Nemours ,
Mercure,Beaufort, en Cinqmars konincklijc-
^chen^\' Schilt\'knecht,door de welcken de Spaen-
mjcken. fchcn weêr afgedreven wierden, met verHes
van loo dooden, en 300 gevangenen; hoe-
wel dat er van de Franfchen naeuwelijcks 300
gebleven waren. Op de van Juhus wierd
in de aprochen van Chaune en Chaftillon
Mijn aen- ^^^^ Mijne acngcftckcn, door de welcke men
gejleken. ccn halvc macii dcc fpringen cn veroverde.
In de felve tijt wierd in de aprochen van Mil-
leray een Mijn onder een halve maen aenge-
fteken , die foo groote vrucht deê , dat men
twee regimenten in defe halve maen plaetfte,
daer de vyanden geen groote tegenftant op
deden. De belegerden, fiende datmen op de-
fe halve maen een derde batery voor \'t ge-
fchut maeckte, om van daer de gordynen te
befchieten, om te veilighlijcker de galderyen
over de gracht te brengen, befioten alle po-
gingen te doen, om dit werck te verftooren.
Sy deden dieshalven , op de 3 o van Juhus,
een uytval op de Switfers , en op \'t regiment
Vpval. ^^^ Grancé , die toen in defe halve maen de
wacht hadde. Sy dreven hen in \'t eerft ach-
te rwaerts en doodden 40 van hen. Maer de

Franfchen, weêr moed en krachten fchep-
pende , maeckten dat d uytvallers niet lang
op defe winft roemden. Want\'t gevecht
wierd hervat, voornamelijck van de ge willi-
gen 5 en d\'overfte van defe uytval, wierd van
Delmonte, met een hellebaert, die hy hem
uyt fijn handen gewrongen hadt, gedoodt j
\\ welck fijn krijgslieden foo verfchnckte,dat
fy de rug keerden, en, van de Franfchen ver-
volght, niet alle weêr in de ftadt quamen.
Weynigh dagen hier na geraeckte de galde-
ry over de gracht ; cn men ftack een Mijn
aen onder het bolwerck, dat foodanigh om- ^^^^
geworpen wierd, dat \'er met eenen een ftuck v bolwerk
gefchuts in de graft wierdt geworpen 5 en de aengefie-
beleggers befetten defe plaets met nieuwe
wacht. De belegerden dan , fiende dat alles
tot de ftorm bereyt was, en dat hun onder-
gang onfchuwelijck was, verfochten in ge-
fpreck te komen, om van overeevins; te han-

delen. Dit wierd toegeitaen 5 en men maeck- overge^
te beftant tot aen de volgende dagh. De Car- ving.
dinael Infant, dit verftaen hebbende , ftelde ^^^^
fijn leger in ftach-ordening voor d\'oogen der dinael
belegerden, op dat fy moed fouden fchep-
pen, oft om felf een ftorm op \'t leger der ^Jpf^^i^
Franfchen te doen , terwijl de vyanden de ßachor-\'
ftadt beftormden. Maer hy, fiende dat Hail- dening,
Ier hem te gemoet trock , met een leger van
vijftien duyfent mannen, om hem t\'ontfan-
gen, foo vond hy (te meer om dat hy van
d\'uytgang van de ftrijt onfeker was) ongera-
den,om de vyant, van een wal befchut, in de-
fer voegen aen te taften. Hy weeck dieshal-
ven te ru2 5 fonder twijfel met proote droef- .,

ftadt, tot welcks befchutting en verlofting
hy byna al \'t krijgsvolck van Spanjen en Ne-
derlant vergadert had. De belegerden, fien-
de dat de Cardinael niets kon uytrechten, en
vertrocken was, fonden negen van de voor-
naemfte burgers uyt, en ontfingen weêr foo
veel gijftelaers. De Graef van Megre, en de
Hooftman der wachters trock daer na uyt de
ftadt , en men fprack van de voorwaerden
van d\'overgeving , die op de negende van
Auguftus, in \'tjaer clo Io c xl , befloten en
gefegelt wierden. De krijgsheden van de be-
fetting trocken op de felve dach daer uyt,
fterck vijftien hondert voet-knechten , en
omtrent vijf hondert ruyters. De Hertogh
van Chaune, overfte van \'t landfchap, trock
d\'eerfte daer in, met fes regimenten : en men
ftelde S. Preuil tot Gouverneur over defe
ftadt, die een rampfaligh eynde nam 5 want ^ord
hy wierd daer na onthoofr,fonder op fijn uyt-
terfte iets van fijn gewoone grootmoedigheyt\'\'\'\'\'\'\'\'\'\'
te veriiefen.

Efe Stadt heeft haer
naem van de heyhge
Audomarus, te Con-
ftants in Duyts-landt
geboren, en Biffchop
van Terrouaen, aen
de welck, als van be-
kende heyligheyt,Al-
droaldits, een mach-
tigh en Godtvruchtigh man/t Kafteel Sithiu
gegeven heefc, om een Kloofter te ftichten.
Defe heyhge man bracht dit werck niet al-
leenlijck ten eynde,maer voeghde daer oock
een Kerck by,die federt door lijn naem heer-
lijck en vermaert geworden is. Hy, lich om-
trent het jaerlo c lx daer geheel met er
woon begeven hebbende , wierdt federt van
eenige heylige en Godtvruchtige mannen
gevolght, en onder defen fijn mede-burger
de heyhge Bertinus; door wekkers Godt-
vruchtige wercken, en openbare heyhgheydt
des levens te weegh gebracht is, dat de men-
fchen in groote menighte derwaerts heen ge-
vloden fijn , en dat defe plaets eyndelijck in
een Stadt verandert is, die van defe heylige
man, in *t jaer lo c xcv geftorven,de naem
Kloofler Omer gekregen heeft. Drie jaren daer

nae ftorf oock de heylige Bertinus, de ftich-
ter van\'t Kloofter,dat naer fijn naem genoemt
is, en \'t welck, gelijck men fien kan, met een
heerlijcke Kerck, en met treffelijcke gebou-
wen verciert is,en foo rijcke inkomften heeft,
dat het met recht onder de fchoonfte en rij le-
fte Abdyen van geheel Nederlant getelt wort.
mfdorn. Dk Kloofter is federt tot de Bilfchoppelijcke
waerdigheyt verheven. Het heeft altijdt Ab-
ten gehad, die door hun deucht en waerdig-
Gekgen- heyt uytftaken.Dcfe Stadt leght aen de gren-
fen van Vranckrijck, aen de vloet Aa, vier
mijlen van Arien , en oock foo veel van Ar-
dres. Sy is foo vaft en fterk,als men wenfchen
kan , en cierlijck door d openbare en befon-
dere gebouwen,onder de welcke voorname-
lijck uytmunt het heerlijck Hofen Paleys
van de voorgenoemde Abdy. Sy is tamelijck
rijck van inwoonders,door haer Ambacht en
Heerfchappy over d omleggende landen en
dorpen vermaert.

defe Stadt door den brant byna geheel ver- Brmh
dorven ; en, als fy nu weder opgebouwt was,
in \'t jaer twee-en-vij ftigh der gemelde eeuwe,
door een andere brant, by verliiym uyt dAb-
dye gekomen , omtrent half vernielt, met de
Kercken van S. Denijs, S. Jan, en S. Martijn.

Eenige Schrijvers, onder welcke Ortelius Iccim
is,meenen dat Iccms Portm op de felve plaets, Portm,
daer defe Stadt leght, geweeft is; niet alleen
om den ouden naem Sithiu, als oft men fey-
dcSmmlttiy gelijck fy feggen ; maer oock
om de gelegenheyt defer Stadt, die, hoewelfe
laegh is, ten deel van hooge landen omringt
wort 5 waer uyt fy befluyten, dat de zee eer-
tijdts daer tegen gevloeyt heeft.

Defe Stadt wiert onlangs door de Franfche Belegert
belegert,die,met groot verlies van dooden en

fe vangenen , door de deurluchtighfte Gar-
inael Ferdinandus van Ooftenrijck , Infant
van Spanjen,en voornamelijck door \'t beleyt
van Graef Piccolomini, gedwongen wier den
het belegh te verlaten.

By de Stadt S. Omer is een groote, luftige
en gedenckwaerdige Poel, die uyt de gedu-
rige toevloejing der wateren ontftaet, en fich
eyndelijk in de vloet Aa loft.In defe poel fiet
men eenige kleyne eylanden, die groen fijn,
goede weyden gelij eken, en \'t hooft opfteec-
ken,op de welcke gras waft,cn die met kley-
ne boomen beplant fijn. Sy drijven oock in
fulcker voegen, dat, als men een tou aen een
boom bint, defe geheele klomp Iandts foo
verre , als men begeert, kan trecken. Defe
ftucken fijn niet foo kleyn , oft men kan op
eenige daer af koejen en andere beeftcnin
\'t gras, dat daer op waft, weyden : Seker een
faeck, niet min waer dan wonderlijck ï Sy
dienen tot weyde aen de beeften, die haer
rugh betreden, en onder tot een befchutting
en toevlucht van een ontellijck getal van vil-
fchen , die fich daer foo wel by winter als by
fomer onthouden, en gelijckelijck voor de
hitte en koude befchut worden. Aen defe
felve poel is onder andere gebouwen gelegen
een edele en feer groote Abdy, die fy gemee-
nelijck Clermarets noemen, naer d\'Ordening derma-
van de heyhge Bernardus , van de welcke fy rets.
oock, gelijck men feght, gefticht is.

noemt) handelen,ful- beecken van Turne en Canche ftichte, die,
len wy eerft een Wey- overvloet van water hebbende , de beemden
nig van \'t oude Hef- en hoven, in de vlackte gelegen , mildelijck
dm fpreken , van het befproejen. Defe Stadt wort van de noort-fij-
welck niet onbequa- de, daer fy haer uyt-ficht naer Atrecht heeft,
melijck gefeght wort, dat het \'t nieu voortge- met een bergh en bofch bedeckt, en heeft op
bracht heeft, t Oude Hefdin was gelegen aen d afgang een Kerck, die aen S. Lucas gewijt
de vloet Canche, vier mijlen van S. Pauljeen is. Noch lager is de voor-ftadt, die met een
trelFelijcke Stadt, met een fterck Kafteel ver- fmalle dijck aen de ftadt gehecht is.De ftede-
fterckt,en aenlienelijck om haer groot gebied lingen konnen,aIs het hen beheft, het geheele
over d omleggende dorpen en landen , en landt onder water fetten, met behulp\\an de
eyndelijck de wooning en zetel der Vorften fluyfen,door de welcke fy het water in fijn loop
van Vlaenderen en Artoys. Maer dewijl defe beletten.Aen de zuydt-lijde naer Vranckrijck
Stadt niet naer de tegenwoordige wijfe vaft rijft het landtfchap allengs op, tegen een by-
en fterck was, foo heeft fy federt veel jaren gelege bergh,hoe welhet van d\'afvallende wa-
afgenomen,en gedurighlijcktot een roof aen teren , en door d uyt-geholde dalen, eenige
de gene geweeft, die meefter in \'t veldt was. ongelijckheydt vertoont. Maer defe heuvels
Haer kafteel wkïdt wel tamelijck fterck ge- leggen foo verre van de Stadt, dat men van
acht, maer echter te fwack bevonden, om de daer de vefting niet met grof gefchut befcha-
flagen der hedendaeghfche ftormen af tekee- digen kan. Aen dooft-lijde, en aen d\'eerfte
ren : in voegen dat fy in de lefte oorlogen mijl-fteen,eyndight de hcuvel,door de welck
nu aen d een, en dan aen d andere fijde ge- de rivier gedeelt wort. Men fiet aen de weft-
weeft heeft. Dit kafteel wiert dieshalven, in fijde een groote en ruy me vlackte , langs de
tjaer clo lo lii i,van de Keyferfchen, on- welcke de rivieren , hun water te famen ge-
der \'t beleyt des Hertoghs van Savoyen , ge- mengt hebbende,fachtehjck vloejen. \'t Land
wonnen, met groot verlies der Franfchen,die, is heel luftigh en vermakelijck,de wegen met
behalven eenige andere deurluchtige mannen, boomen befet, en voornamelijck met olm-
hier oock verloren de grootmoedige Her- boomen, in een cierelijcke ordening,die door
togh, Horatius Farnefe, behuwde foon van de beeck befproeyt worden. De Stad is aen-
Koning Henrik. De Keyfer beval,dat men dit genaem om t aenfchouwen, en in t midden
Kafteel, en oock de Stadt felve, fou verwoe- der hoven, boomen en wateren gefticht, Sy
ften , om uyt de afch daer af, gelijck hy in is met fes bolwercken oft rondeelen ver- sun^u,
\\ volgende jaer deê , dit nieu Hefdin-fert te fterckt, die alle met een fteene muur, tot fa-
ftichtenjdaer toe hy een bequame en wekge- men-houding van d\'aerde,op-gehaek fijn,be-
lege plaets verkoos, te weten, aen de voorge- halven een,dat echter niet fwacker is, vermits
noemde rivier Canche, en een kleyne mijl het, van aerde gemaeckt,mct groote palen en
naerder aen Vranckrijck, dan d\'oude en ver- fware bakken verfterckt is. Al \'t overigh ftaet
woefte Stadt, vier mijlen van Monftruel, en in een goede ftant. \'t Gene,dat tot tegenweer
vijf van S. Paul. Dit nieu Hefdin wort noch gemaeckt is, leght niet te verre van ekkan-
van een andere ftroom befpoelt, die, by het der, want hoewel de rondeelen ongelijck fijn,
dorp Blangis fijn oorfprong nemende, ge- foo fijn fy echter heel groot en vaft. Sy heeft
meenelijck Blangis genoemt wordt, en fijn oock treffelijke borftweringen,en fware ftuc-
water met de Canche vermengt: in voegen ken grof gefchut op verfchey den van de ron-
dat dit Hefdin-fert heel vaft en fterck is, en deelen ftaen. De graften,op haer fmalfte ge- cr^ß^K
voor een van de veyligfte en fterckfte plaet- meten,fijn hondert en twintig voeten breet,en
fen van Nederlandt wort gehouden, en met op d\'andere plaetfen boven de hondert en vijf-
het oude Hefdin, dat verwoeft is, gelijck ick tigh voerenden meer dan vijf en-twintigh voe-
gefegt heb,een felve heerfchappy,felve hant- ten diep:fy hebben oock geen gebrek van wa-
veften, en vryheden geniet,en daer by noch ter. Ses halve manen, met aerde en paelwerck
nieuwe weldaden en gefchencken van de verfterckt, befchutten de gordijnen. Daer is
Vorft ontfangt, meer en meer toe-neemt, en oock een dubbek werck ter plaets, daer men
tot een goede en wel-bevolckte Stadt wordt, aenkonien, en de Stadt beftormen moet. De
Jae fy, haer eygen naem afleggende,heeft de vleugels cn bakken, van de welcke dit werck
naem van\'t oude Hefdin tot fich getrocken, gemaeckt is, fijn met fcharpe en drie-pun-
en wort alleenlijck Hefdin genoemt. tige yfere pennen beflagen.

E Koning van Vrank-
rijck, voor-genomen
hebbende defe Stade
te belegeren, verga-
derde een leger van
vijf-en-twin tigh duy-
fent voet-knechten,
en feven duyfent ruy-
ters , daer hy dertigh
ftucken gefchuts byvoeghde. Hy verforghde
oock,dat \'er niets tot de toe-vocr,en tot d\'an-
dere nootwendige dingen gebreken fou. Hy
ftelde tot Veld-overfte over dit leger Charles
delà Porte, Marckgraefvan Meilleray,Groot-
meefter van\'t gefchut, Sufters-foon van de
Cardinael de Richeheu.Al de benden quamen
naer Dourlens deur Abbeville by malkander,
op de feftiende van May, in\'t jaer cId Io c
xxxix,en wierden twee dagen daer na tot op
een half mijl aen de Stadt Hefdin gevoert,
daer aen yder regiment fijn plaets toegewefen
wiert.Het leger trock in defe ordening voort.
De benden van de vreemde ruytery, onder
\'t beleyt van Gaftion, hadden de voor-tocht.
De regementen te voet volgden daer achter.
Dat van Piedmond had dc voor-tocht, en
d\'andere volghden in ordening. Het rege-
ment van Champagne had d\'achter-tocht, en
floot de flagh ordening. Het gefchut en de
voor-raet was in \'t midden van \'t leger. De
Franfche ruytery was de lefte van allen in
\'t voort trecken. De Hefdiners,fiende dat de
vyanden op hen aen-quamen, ftaken de voor-
ftadt in brant. De Franfchen waren die dag,
en de volgende befich met de befchanfiTmg
en wallen van hun leger te maken, van de
beeck Ternois tot aen de Canche toe. Des
fondaeghs,op de ii van May, begonmen de
befchanflmg naer binnen te maken, en d ap-
prochen van twee fijden aen te vangen:te we-
ten, dat van Piedmont, en van Champagne.
Coaflin en Gaffion, beydeLeger-meefters,
hadden \'t gebied over dat van Piedmont, en
Lambert en Fregeliere,beyde Groot-meeftcrs
van \'t gefchut, over dat van Champagne.
Men maeckte terftont twee ronduytcn , om
defe loop-graven te befchermen , en om niet
al te bloot voor de uyt-vallen der belegerden
te ftaen. Men begon drie dagen daer na een
battery voor \'t gefchut te maken. De bele-
gerden, pogende dit werck te fteuren,fchoo-
oArtojs,

ten gedurigh by dag en nacht. Men vorderde
echter daer meê foodanigh,dat men op de i/
van May in d\'approche van t regiment van
Champagne,en in de volgende dag in de loop-
graven van dat van Piedmont met het gefchut
begon te fpelen. Op yder Battery ftonden ne-
gen ftucken.Men begon in de felve tijdt met Grand-
granaten te fchieten,wekkers middellijn vijf-
tien duymen , cn de langte anderhalf voet
hoogh was. Want men maeckt die niet meer
ront, maer lanckwerpigh : Seker een gewel-
dige vond in d\'oorlogh, foo het foo groote
fchade aenbracht, als vrees veroorfaeckt. Sy
doen echter groote fchade , en , de huyfen
treffende, dringen deur daken en folders
heen , met een fchrickelijck gedruys, en wer-
pen , door de kracht van \'t buffekruyt, al het
gene om verre,dat fy ontmoeten. De Koning ds\'ko^
en Richcheu,van S. Germain getrocken,qua-
men op de 3 o van Mey c\'Ab^beville, maer^^^^^^^^
langs verfcheyde wegen , om de groote me-
nignte van hun gefelfchap. Men beftormde
twee punten , die naer Vranckrijck gelegen
fijn^ want men kon by de derde niet komen,
uyt oorfaeck van de moeraftige gront. De verpre-
Spaenfche pooghden verftercking daer in te king af-
brengen, maer vergeefs 5 het welcke den
vaendrigh , een dapper man , oock qualijck
bequam : want hy pooghde alleen deur te
breken , en , gevangen fijnde, feyde , dat hy
door begeerte van eer , en om fijn gehoor-
faemheyten dapperheyt te betuygen,dit aen-
gevangen had. Men bevond echter, dat hy
brieven , met onbekende tekenen, meê-ge-
bracht had. De Franfchen , om de beleger-
den alle hoop van ontfet te benemen, ver-
branden de houte brugh, die over de Ternois
lagh, en van hen befchermt wiert, en over-
weldighden een ronduyt, die daer op-gewor-
pen was. De Koning quam op de derde van
Junius in\'t leger,en befichtighde op die dagh
de buyten-veften van \'t felve. In de vol-
gende nacht wierdt een halve maen van dc
ftadt met gewelt ingenomen. Maer eer ick Befchrij.
voort-ga,foo faft (gelijck ick vertrou) den Ic- ving Van
fer niet onaengenaem fijn, dat ick hier een
befchrijving van \'t leger, van de wallen en \'\'
veftingen maeck. Naer de fijde van Atrecht
was een bergh en bofch. De Groot-meefter
deê dit bofch veertigh roeden verre, elcke
roede van tien voeten , af-houwen ^ om de

wegh af te fnijden, in welcks begin de vijf- krijgen. Ja daer was foo groot een overvloet
hoeckige fchans van Aiguebere was. Aen van alle dingen, dat het leger een groote en
d\'andere fijde van \'t bofch was de fchans van ruyme ftadt geleeck, en dat men te Parijs
Valmont, in vier halve manen beftaende. felf niet.s veyhghhjker en gemackelijcker be-
Men fagh noch verder3op een uytfteeckende komen kon. Op d\'achtfte van Junius wiert De ml
plaets, de fchans van Gaffion. By de beeck aen \'t Marijnfche regiment.dat toen de wacht ^
Ternois lagh de fchans van Caftelnau, in fes had, bevolen de graft in te nemen, op dat de ^^^ \'
halve Forten beftaende; en een weynigh daer gravers een mijn onder de halve maen fou-
boven een treffelijcke ronduyt van hondert den maken, \'t welck met groote dapperheyt
en vijftigh voeten groot. Daer was, naer de volbracht wiert; ja foodamgh,dat men oock
fijde van de wegh,een battery van twaelf ftuc- de wal veroverde , vermits Monteclare, Gaf-
ken.De fchans van Coaflin lag op de top van fionenBartet kloeckmoedighlijck ftreden.
een bergh, en beftont in vier halve rondee- Want de vyanden, niets foodanigh vrefende,
len , die , met de fchans van Gaffion, boven vermits fyde plaets ontoeganckelijck hielden,
d\'andere uytftack, van wegen de gelegen- waren eerft over de dapperheydt, oft eer
heyt, en om d\'uytficht over de wegen. Men ftoutheydt en roeckeloosheyt der Franfchen
maeckte oock een ronduyt in een fteyle verwondert, en, federt van fchrick, als van
plaets, ter fijden van de rivier Ganche. Alle de blixem, getroffen, kofen de vlucht. Hun
welcke wercken drie hondert voeten van de fpits-broeders quamen hier op toe-loopen ,
befchanffmg des legers af waren, en uyt oor- die, terwijl fy tot byftant quamen, fich oock
faeck van het donderen des gefchuts niet te bereydden om een uytval op t gefchut te
naken. De graften waren boven achtien, en doen. Maer Bartet, hun voornemen befpeu-
onder feven voeten breet, en ne2;en voeten rende,ruckte een bende van fèftigh mannen
diep. Van d\'aerde,die men uyt de^graft dolf, by malkander , onder de welcke een Lieute-
macckte men de borftweering,door de welc- nant en een Serjant was, en weêrftont, met
Verdee- ke de foldaten befchut wierden. De Switfers defe hand vol volcks, d\'uytvallers foo kloeck-
üng der leger-plaets aen de beyde fijden moedelijck, dat veel van hen, om fich felven

re^em - ^^^^ ^^ Temois.De benden van de lijf-wacht te bergen, in de graft fpiïngende, verdronc-
waren de naefte aen \'t Konincklijck quartier. ken, en \'t hooft onderhaelden. Niemant van
Hier achter volghde \'t regement van Pied- de Franfchen wierdt in defe uytval gedoodt.
mont,tuffchen\'t welck en\'t regiment, Ma- Bartet kreegh echter een fwaere wonde in
rine genoemt, een groote ruymte bleef hg, fijn fchouder, daer door hy echter meer eer
gen. Die van Bordonné,Turenne,Valmont, verkreegh,dan bloet verloor. De Franfchen,
en Mondcjus volghden in ordening, achter foo heerlijck een werck uytgevoert hebben-
de welcke Brcfe en Caftelnau hun plaets de, maeckten een battery van fes ftucken
hadden. Aen d\'andere fijde befette\'t regi- opdefejpunt, en begonnen van daer op de
ment van Champagne d oever van de vloet, toren, Ie Befroj genoemt, te fchieten, dic^Jluden.
daer de Schotten na-volghden. Daer dichte door fijn hooghte tot een doel aen \'t gefchut
by was het regiment van Meilleray, en wat verftreckende , in korte tijdt neergeworpen
verder de regimenten van de Colonellen wiert. Toen de toren gevallen was, hoorde Toren
Bellebrune , Beliefont, en Courtemer. De men een groot gekrijt der Burgers, die, om omgewor
regimenten van Bretanje , Epagny, Ville- de neêrftorting van foo heerlijck een werck,
quier en van la Noy hadden hun leger-plaets bedroeft waren. Men bracht op de negende
acn d over-fijde , naer de fchans van Aigue- van Junius de galderyen tot aen \'t rondeel, cdde-
bere. De ruytery van Gaffion had de wacht welcks graft vij^en-dertigh voeten wijdt, en nen.
buyten de wallen, tegen over de wacht der in \'t midden vijftien voeten breet, en daer by
lijf-benden, en van Brefe. D\'overige ruytery Vol water was.Eer al defe wercken volmaeckt
had haer leger-plaets aen \'t oude Hefdin, en waren, gingen de gravers op een bies-brugh
in d\'omleggende dorpen. Het quartier van over de graft, van de welcke drie gedoodt
de Groot-meefter van \'t gefchut was by de • wierden;\'t welck het werck tot aen de 11 van
Ternois. Fregehere had fijn verblijf in een Junius deê ftaken. Meilleray, Groot-meefter
huys , niet verre aen defe fijde van de rivier, van \'t gefchut, befichtighde byna alle dagen
Coaflin had fijn wijck niet verre van des Ko- tweemael de wercken,bracht het meefte deel
nings leger-plaets. Gaftion was by fijn ruy- van de nacht fonder flapen over op de wallen,
tery, en Lambert by \'t regiment van Cham- en in de loop-graven,om aen de krijgs-lieden
panje. De Soetelaers hadden hun hutten op- een voorbeelt van lijdfaemheydt en kloeck-
gerecht tuffchen een rijgh van boomen, van moedigheyd te tonen;en t welck ook groote
Meillerays quartier, tot aen \'t Marijnfche re- moetin de foldaten ontftack.Coafiinen Gaf-
giment. Men kon daer Hchtelijck alle waren fion,Leger-meefters, deden beyde defgelijcks
bekomen, en alle fpijs en dranck voor geldt in d\'aproche van \\ Piedmontifche regimenr.

Wy moeten oock niet met fmjgên vöor-
bygaen Lambert en Fregèliere, met Rafly ,
Capiteyn in\'tregement van Champagne,éen
man^door fijn voorfichtigheyt en dapperheyt
in d\'oorlogh vermaert; oock niet de Ridder
Valiere , die alle in \'t bemachtigen van de
fladt onfterftelijcke eer verkregen hebben»
Ondertuflchen quam de tijding van Picco-
lominis verwinning op Fequiere in \'t leger,
\'t \\Y^elck om defe oorfaeck verfterckt "wierd:
want de vyanden,doordefe fcge opgeblafen ,
ft:henen beter gemoet, om de ftorm, tot ont-
fist van de ftadt, te wagen , voornamelijck
toen de benden van Piccolomini fich met het
heyr van de Cardinael Infant vervoeght had-
den : hoewel de krachten van \'t Franfche leger
foo groot waren, dat fy de gene, die op hen
aenquamen, met weynigh moeytcn konden
tegenftaen. Maer dewijl de plaets van groot
belang, en \'t beleg alreê foo veel gevordert
was, foo betoonde de Velt-overfte fich daer
in foo veel te meer ervaren in \'t ftuck van
d\'oorlogh,als hy naerftigh, vlijtigh en verftan-
digh in de nieuwe krijghs-wercken was. De
Verjlerc- wallen, graftcn enfchanflen wierden dies-
V/f^T"" overal verfterckt,en de borftweeringen

hooger en breeder opgehaelt. Men deê oock
groote vlijt om de bateryen te verftercken.
De fchans van Coafiin , die feer fterck, en
buyten de wallen van \'t leger gefticht was,
wiert oock met een dubbelde wal aen d\'om-
kring van \'t leger gevoeght, \'t welck binnen
drie dagen begonnen en volmaeckt was. No-
yere was getuygh van de naerftigheyt, die
hierin aenge went wiert, die door de fware
laft der faecken van de Staet, die hy op fijn
fchouders hadt, niet belet wiert in \'t leger te
verfchijnen , om getrouwe bootfchap van de
geheele ftaet van \'t leger aen de Koning te
doen. Maer de belegerden,van \'t ontfet geen
befcheyt hebbende , en, door het ophouden
van \'t fchieten ,befpeurcnde dat alles veyhg en
Vytvd. ftil in \'t leger was, deden een uytval met het
kriecken van de dagh, op de dertiende van
Junius. Het regementvan Caftelnau, dat
iVack was,en meeft in nieukrijghs-volck be-
ftont,had toen de wacht. De vyanden,allengs
uytfivuypende , verworghden de fchiltwacht,
die in ftaep geraeckt was j en, van daer in de
wallen vallende , dooden vele , die fy niet op
hun hoede vonden, en die, te veel aen de
flacp toegevende, een eeuwige nacht,om uyt
tc ftapen , kregen. Want daer wierden twee
Capiieynen, fes Sarjanten, en feftigh Solda-
ten gedoot. Defe neêrlaegh fou grooter ge-
weeft hebben, foo de Colonel, met fijn Capi-
teynen,\'t gewelt der vyanden niet afgedreven
hadt. Men begon , om gelijcke overval te
fchiiwen,\'s anderendaeghs affnijdingen ront-
om de hutten der foldaten, en aen de loop-
Artoys,

gtavéndef appiochen oft nadernifTen tema-
ken. Deveertieiide junius wiert in dapproche

van Piedmont een mijn aengeftèken j \'t welck
een opening van ontrent feftigh voeten maek-
te. De belegerden deden een uytval in de vol-
gende dagh, maet vruchteloos. Op de felve
dagh befichtighde des Konings broeder , de
Hertogh van Orleans, het leger3 want de Ko^
ning hieldt fich te Abbeville. Maer op dat
Piccolomini, van \'t belegh van Pontmoulfon
verdreven, niet tot byftant van de Cardinael
Infant fou komen, om de plaets tontfetten,
foo begon men op dc feftiende Junius d\'om-
fchanfting, die naer de fijde van Vranck-
rijck verwaerlooft was, op te maecken , en
was op de xxi 11 van Junius tot aen de mid-
del hoogh opgehaelt. Defe nieuwe befchanft iBèflhrif^
fing begon aen de Canche, daer fy eerft ge- \'^Jcnilmt
laten was. Men voeghde aen beyde een ge^ befchmf
heele fchans, aen de deurgang Van de vloet, fi^g-
naer d ooftfijde. Defe lijn wiert van de vloet
afgeleydt deur de moerafichen naer de naefte
bergh, die naer Vranckrijck ftreckt* Op yder
ftreeck van fes hondert voeten was een punt
van negentigh voeten, en op yder tvaelf
hondert voeten was een reduyt gemaeckt >
van hondert en vijftigh voeten groot» Dies-
halven , d\'omkring van de geheele befchanf-
fing beftont omtrent in twaelf duyfent voe-
ten. De fchans van Auxerre, die aen t ander
uytterfte deel was, hadt in fijn ommekring
twee duyfent en vier hondert voeten , en was
bequaem om over de twee duyfent foldaten
te befluyten. Van defe fchans, tot aen een an-
der, die de naem van Vidal voerde, was oock
een wal, die aen een bergh naer de weftfijde
eyndighde 5 en defe fchans van Vidal, op de
bergh gemaeckt, was hondert en vijf-en-twin-
tigh voeten groot. Daer nae volghde de re-
duyt Van de ftadt, met het fort van de ftadt,
en \'t fort van Bordonné. Ick fal my niet ver-
letten met de befchrijving van de diepte dcr
graften, en fterckte van dc wal 5 vermits hier
voornamelijck t\'aenmerckcn is,hoedanig een
ordening de Koning ftelde, en hoe wel hy al-
les fchickte, om \'t gewelt der vyanden af tc
drijven. Want hy lelf hadt eerft aen yder re-
gement fijn quartier toegewefen, de ruytery
hun plaets gegeven , en \'t getal van \'t gefchut
aen yder fchans voorgefchrcven. Eyndelijck,
hy verforghde foo wel in alle dingen , dat hy
niets van al \'t gene verfuymde , \'t welck een
groot veltoverfte kon doen en bevelen tot een
volmaeckte befchutting van een leger, en
tot vordering van \'t veroveren van een plaets.
In de volgende nacht deden de vyanden een ^^
uytval op de twee approchen, D\'overfte van f^y^^^i
hen,van Amiens genoemt, wiert met een hel-
lebaert deurfteecken en gedoot. Sy keerden
dieshalven weerom, cn vloden naer de ftadt,

iiij C 3 fon-

fonder\'t gefchut, datfy meenden te verna- gers,de Koning gefien hcbbcnde/chenen ver-
gelen , aen te roeren. Twee dagen daer nae blijdt over dc verandering van hun ftaet, om
wiert de Mijn in de Piedmontifche approchen dat fy een goedertieren Vorft gevonden had-
aengefteecken. Een Soldaet, een weynigh den>dewijl fy federt tachtigh jaren,inde welc-
te fpade wijckende , wiertin domgeworpe ke fy in de macht der Spanjaerden gekomen
aerde bedolven , en (^\'t welck wonderlijck waren, hun Koning niet eens hadden gefien.
is ) wroete foodanigh met fijn handen cn \'t Was wonder om te fien, hoe deerlijck de
voeten , dat hy , twee dagen en een nacht in wallen gefchonden waren, infonderheydt op
dk graf geweeft hebbende , het hooft, ge- de naderniften der vyanden, dewijl er vijf
lijck een worm, daer deur haelde. \'t Gerucht openingen, alle bequaem tot de ftorm, getelt
van dit belegh was foo groot, dat d\'inwoon- wierden. Het ronaeel was wel hondert voe-
ders der omleggende landen in groote me- ten verre deerlijck gebroken, en byna tot aen
nichte derwaerts quamen. De Gefant van de de gront geflecht. De vleugels en gordijnen
Paus, en de Biftchop van Beauvais quamen waren niet veel beter geftélt.In t midden van
oock derwaerts 3 en noe wel fy , volgens de de ftadt was byna niet een huys van \'t fchie-
voorrechten van hun ampt, \\ gevaer moch- ten ongefchonden gebleven.Het Kloofter der
ten fchuwen/oo wilden ly echter niets voor- Jefuiten was geheel gebroken;en de woning
bygaen, fonder dar te befichtigen: in\'t welck van de Francifcanen alleen was niet befcha-
hun edelmoedigheydt te meer uytmunte, om dight. Men vondt,behalven een groote over- j^at men
\'dat veel geburige edelingen, door blodigheyt vloet van andere krijghs-rufting, vijf-eiweer- in de ftad
ingenomen, t huys bleven, uyt vrees van ge- tigh ftucken gefchuts, op wagenen gelegen,
vaer te loopen, en foo bequaem geweeft fou- in de ftadt,en onder defe vele van koper gego-
den hebben , om de getijden der anderen te ten , door t bevel van Keyfer Karei de vijme.
leefen, als d\'anderen om \'t fwaert te dragen. Men vont daer echter niet meer dan vier va-
De Gefant van Venetien wilde defe eer meê ten met bus-kruyt ; \'t welck, gelijck men
deelachtigh fijn , en wiert van de Grootmee- feyde,d\'eenige oorfaeck van de haeftige over-
fter foo wel in fijn hut onthaelt, als miftl:hien geving was. Maer daer was overvloet van
te Parijs in fijn herbergh.Hy toonde aen hem lijftocht, van graen, meel, wijn, bier, gefoute
al de wercken , en bracht hem tot aen de vleefch,en erten voor vele maenden. Voorts,»
ftadts-graft. Mayola , Stedehouder van de in dit belegh fchijnt aenmerckens-waerdigh
lijfwacnt des Gardinaels van Richelieu, van dat Hefdin en Salce, beyde van Keyfer Karei
Abbeville toegeloopen, kon in de felve dagh, in een felve tijdt op d\'uytterfte grenfen van
die hy voorgenomen hadt, niet weerkeeren : fijn verft-gelege landen gefticht, in een fel-
want hy , deur de fchouder gefchoten , viel ve maent verovert fijn. Defe ftadt is heel ver-
neêr voor Meilleray, die met hem fprack. De ftandelijck in een bequame plaets, tot de
Cardinael vereerde d\'uytvaert met fij n tegen- ftichting van een grensplaets verkofen, en de
woordigheydt. Byna gelijck lot trof oock konft heeft niets van\'t gene verfuymt, dat
Fregehere, die van een koegel, tuftchen de men tot een volkome verftercking begeercn
fchanskorven deur geraeckt, getrofl^en wiert. kan. Sy had een ftercke en welgeoefende
Seker een weynigh te haeftigh. Want twee befetting, en geen gebreck van lijftocht, oft
uren daer nae quam een tromftager, die den ander oorloghs-tuygh ; alleen gebrack hen
vyanden aenfeggen fou, om van de voorwaer- bus-kruyt,als ick terftont gefeyt heb. Van buy-
den der overgeving te fpreken. Men maekte ten waren twee groote legers der vyanden ,
dieshalven beftant, en verdroegen eyndelijck in welcks geficht, jae in tegenwoorigheydt
in de voorwaerden. D overgeving gefchiede van de Cardinael Infant, dc ftadt gewonnen
op de dertichfte van Junius, op welcke dagh wiert, nae dat men noch geen fes weken daer
de befetting des uchtens te negen uren uyt- Voor gelegen hadt; tc wken, van de vijf-en-
getrocken is, met hun wapenen, paerden, en twintighfte May tot aen de negen-en-twin-
al hun bagagie oft reys-tuygh, met vhegen- tighfte Junius. Maer de Chriftelijckfte Ko-
vaendels, en ftaende trommels. Men telde ning, om te toonen dat dit belegh wardij ck
over de dertien hondert gewapende krijghs- Konincklijck was, wilde deur d opening van
lieden,behalven noch vijf h^ondert gequetften, de veften daer binnen treden. Hy, over-de
die op wagenen gefet wierden. Een groote graft, op een biesbrugh, gegaen , kefjrde
menichte van vrouwen trocken oock ter ftadt fich,in \'t intreden, naer de Grootmeefteï van
uyt. De Koning fprack met de Stadtsvoocht \'t gefchut, en bedanckte hem beleefdclijck,
in \'t uyttrecken, en prees hem om fijn dap- om de vlijt en naerftigheydt die hy betoont
perheyt. De Franfche krijghs-lieden trocken hadt; en befchonck hem,om fich weldadish Meilleray
ondertuftchen m de ftadt,eerft de benden van in de heerlijcke daden te toonen, cnfijn ver-
de lijfwacht, en daer nae de Switfers, tot een dienften te eeren, met de waerdigheydt van ftT

Ndien de goede Aerts- tets van Almcricus, koning van Jeirufalcm,
vader Ifaac , toen hy voor twee van fijn fonen ten huwelijck ver-
fijn jongfte foon Ia- focht,fchoon hier niets op volgde. Hyfneu-
cob fegende , en do- velde in defe heylige tocht, en hadt gelijck
vervloet van koren lot als de Graef Philippus, Want hy wiert by
voor \'t eerfte lidt van Ptolemaïs gedoodt. Villem van Bethune
fijn fegening maekte, was, in tjaer clo c xcvi 11 , een medege-
foo nae aen de weft noot van Graef Balduinus,die federt de naem
en noortfijdehadt ge- van Conftantinopolitanus voerde, in d oor-
weeft , als hy verre daer af was, foO fou ick logh tegen de Franfchen: op welcke oorlogh
geloven, dat hy \'t landt van Bethune voor dc de vrede van Perone volgde, door de welcke
gront van t eerfte deel van fijn fegening toe- gemaeckt wierd dat, behalven d andere din-
gewefen hadt j want dit gcWcft is foo vrucht- gen,Gorgue,en alt gene/t welck d\'Advocaet
baer en overvloedigh van koren, dat men van Bethune acn defe fijde van dc nieuwe
Bethune de koren-fchuur van geheel Artoys graft befat, aen Balduinus weer toegewefen
noemt. Defe vruchtbaerheydt van landt fou worden. De felve Willem, le Roux^ dat is
rnaeckte defe ftadt eertijts heel vermaert on- de Rode , gebynaemt, verfelde, met fijn broe-
der d\'Atrebaten, oft wefterfche Vlamingen, der Bartholomeus , in V jaer do cc i ii, de
Want eer fy, met d\'andere heerlijckheden felve Balduinus in fijn Oofterfche tocht. Ro-
en geburige landtfchappen in\'t Graeflchap bert, dc foon van de bovengenoemde Willem,
1 Artoys ingelijft wierdt, hadt fy haer be- voerde heel trefFelijck het beleydt van d\'oor-

fondere Heer, onder de naem van Advocaet; logh tegen Vranckrijck, onder Ferdinandus
welcke ftaet, gelijck eenige verklaren , foo van Portegael, Graef van Vlaenderen; cn hy,
veel te feggen is, als getrou en oprecht be- door fijn voortrefFelijcke voorfichtigheydt en
fchermer van de Gemeente, en hooft van fijn welfprekentheydt vermaert, wiert naer En-
leengoederen en heerlijckheden. Dit is noch gelandt gefonden , om verbont te maecken.
waerfchijnelijcker, om dat het Kafteel , dat Hy, in de veltflagh van Damme verwonnen,
noch in de ftadt gefien wordt, en dat, hoewel vlood naer Nieupoort, welcke Raedt dc be-
feer out fijnde , cchter foo fterck is, dat hec waring van de ftadt aen hem, met veertigh
noch verdient een befetting en Caftelleyn van ruyters , opdroegh. Hy wiert federt van de
wegen de Koning tc hebben,de woning en ver- Graef voor uyt naer Sandwijck in Engelandt
blijf defer Advocaten fchijnt geweeft tc fijn , gefonden , om daer een nieu verbont te ma-
eii dat om defe oorfaeck de volcken (^dewijl ken. Lodewijck, foon des Konings van
de leden altijdt gaerne met hun hooft ver- Vranckrijck, om defe ovcrlaft vergrämt, ver-
voeght fijn) daer huyfen gefticht hebben ; in overde Bethune , en herftelde daer nae defe
voeden dat fy, niet tegenftaende een groote ftad aen Machtilde,tocn weduw van Willem,
brant in\'t jaer clo cxxxvii , echtereen en moeder van Robert; doch op defevoor-
groote en machtige ftadt geworden is. waerde , dat defe heerfchappy voor Daniel,

De Hiifoiïen getuygen dat, over fcs-hon- Roberts foon, tot aen fijn mannelijcke jaren
dert en vijftigh "jaren , de macht defer Ad- bewaert fou werden. Robert, de Vader, van
vocaten in groot aenfien en achting by de defe heerfchappy berooft, wierd in de ftrijdt
Graven van Viaenderen was; en dat fy , door van Bovine gevangen; en Daniel wiertin
hun treffelijcke daden, en getrouwe dienften \'t befit geftclt,enhiel fich getrou aen de Fran-
ia foo hoogh een gunft geraeckt waren. Want fchen, die hy byftandt bewees. Men feght
men leeft dat Robert, Advocaet van Bethune, dat Robert, de foon van Daniel, gelijck men
in \'t jaer cl O x c v i , Robert de tweede, van vermoedt, met fijn broeder Willem, in \'t jaer
Jerufalem gebynaemt, Graef van Vlaenderen, clo cc xxx iii , beneffens anderen , een
inde heylige tocht van Jerufalem weer te ver- tocht tegen de Stratingifche ketters aenge-
overen verfek , en in doprechtiiig van veel vangen heeft,welck volck in die tijd den Bre-
burgerlijcke wetten en bevelen een van fijn mers toegefchreven wiert. Defe WiUem, een
geheyme Raden geweeft heeft.Een ander Ro- treffelijck en dapper Ridder, ftorf op de vier-
bert,miffchienna-ncefvan d\'eerfte, verfelde, en-twintighfte van Auguftus, in\'tjaer clo
in \'t jaer clo c lx 1111, Phihppus van Eifas cc xli 11 , tot groote dtoefheydt van fijn
in het felve Afia,cn hadt foo groot vermogen gemalinTfabelIa,erfgenaem van Roesbrugge.
op fijn geeft, dat hy de felve Graef, door de Sijn foon, ep lel ve naem voerende, ws de
belorte\'van de heerfchappy van Bethune be- gene, die in\'t jaer clo cc lxxi, de heylige
wog;cn/oo verrebracht,dat hy de twee doch- Nonnen van de verwinnins te Roesbrug, m

\'t landt van Veurne, inftelde. Maer Robert,
Advocaet van Bethune, kreegh van Ifabella ,
Vrou van Dendermonde, een dochter, Ma-
thilde genoemt, (eenige noemen haer vader
Daniel, fommige Fougardus, en andere Fo-
cardus) die aen Guido Dampierre, Graef van
Vlaen deren, ten huwelijck befteedt wiert, en
haer vaderlijcke en moederlijcke heerlijck-
heden tot een huwelij cks-gift meebracht, en
de rijckdommen van Vlaenderen grotelijcks
vermeerde 5 \'t welck omtrent in\'t jaer do
cc XLV gebeurde. Uyt dit huwelijck fproot
Robert, Graef van Vlaenderen, van Bethune
genoemt, naer de naem van fijns moeders
ftadt, daer hy geboren was.

Men bevint dat een weynigh hier nae Be-
thune in de macht cn heerfchappy der Fran-
fchen gekomen is,cn dat de Bethuners d\'eer-
fte waren,dic fich aen Phihppus de Schoone,
konihg van Vranckrijck, overgaven,toen hy.

in tjaer do cc xc vi i ^tegen CJuido van
Dampierre de wapenen aentafte en optrock 5
en dat by \'t vredeverdragh, in \'t jaer c I o c c c
xvx gemaeckt, Bethune, Rijftel en Douay
voor eeuwigh onder de heerfchappy var>
Vranckrijck fouden ftaen 5 en dat,terwijl Phi-
lippus van Valois, koning van Vranckrijck,
cn Eduardt, koning van Engelandt, tegen
malkander oorloghden, Bethune van de Vla-
mingen belegert wiert, gelijck de brieven
melden. De bynaem van Bethune is in eenige
deurluchtige geflachten gebleyen,gelijck hier
uyt blijckt, dat lohannes van Lutfenburgh
(andere noemen hem Lodewijck) lohann^
van Bethune, dochter van Robert van Bare^,
van Bethune genoemt, Graef van Marie en
SoifiTonSjcrftelijcke Onder-gravin van Mcaux,
feer rijck fijnde, tot gemahn getrout heeft,
Defe lohanna was volle nicht van defe An-
tonius van Bethune, die Sylvaneótum kloek-

moedelijck tegen Ioanna,een Franfche doch-
ter, befchermt heeft; en, in fijn kafteel Au-
chelle, van de Graef van Vindoricus gevan-
gen , door de raferny van t gemeene volck
gedoot is. Doch defe heerfchappy,in de twijf-
relachtige veranderingen van d oorlogh, en
der ver\\vinningen,door de Graven van Vlaen-
deren acn de Heeren van Namen, van hun
maeghfchap fijnde, overgedragen , is meer
dan hondert jaren van defe Heeren befeten ,
nae dat fy defe heerfchappy met die van Sluys,
een zee-ftadt van Vlaenderen, (die lohannes
van Namen in \'t jaer clo ccclxv aen Mar-
gareta van Male overgaf) verwiftelt hadden :
jae fy befaten die foo lang, tot dat Philippus
de Goede, Hertogh van Borgonje, met een
nieuw recht de voorgaende befitting weêr
aentafte 5 in voegen dat fijn foon Karei de
Stoute fich , by fijns vaders leven , Heer van
Bethune deê noemen.

Men weet niet feker, of de Graven van
Artoys wettelijck de befitting van defe Heer-
lijckheydt aen fich getrocken hebben. Sy is
echter federt aen \'t hchaem van Artoys, en
niet aen dat van Vlaenderen,ingelijft,om datfy
aen defe fijde van de vloet de Lcye,dic Vlaen-
deren van Artoys fcheyt, gelegen is. Sy befit merdig^
nu de derde plaets ondcr de fteden van Ar- heydt.
toys,dat is,de naefte acn Atrecht en S.Omar.
De geheele Gemeente, en \'t gebiedt van Be-
thune wordt ten deel van de Konincklijcke
Gouverneur, en ten deel van de Burgerlijc-
ke Overigheydt beftiert. Sy is boven maten
bloejende in alle koopmanfchappen , in de
handeling van koren, en in de verfchey den-
heydt der andere dingen, die tot het men-
fchelijck leven nootfakelijck fijn, en daer in
cn uyt gevoert worden, \'t Gene, \'t welck
tot defe faeck veel helpt, is (behalven dc be-
quame gelegenheyt van de plaets, die, van

i fteden van Artoys, en van de
vruchtbaerfte landen omringt , dicht aen
Vlaenderen gelegen is) de fcheepvaert van de
vloet Lavula,ofc ia Vietta^als of men feyde,het
leven5(gelijck Frederick Jamotius iiytlegt) die,
door de toevloejing van veel beken en ftro-
men gefwollen , drie mijien van de ftadt in
dc Vlaemfche Leye vloeyt, en groot gerijf
aen de Bethimers geeft. De geheele me-
nighte der Burgers is begrepen in twee Pa-
rochyen , behalven de Preje(5tinen, het deel
der voor-fteden. Hier lijn twee groote Kerc-
ken , ^ie van S. Bartholomeus, met een Col-
legie van Canonicken verheerhjckt, en die
van S. Vaeft, over eenige jaren uyt de voor-
ftadt in de ftadt gebracht.

Maer ons Itaet hier geenfins met fwijgen
voor-by te gaen defe gebroederfchap der Be-
derfch^p, thuners, die fy, ten deel uyt genegentheydt,
en ten deel om de ftichter, de Caritate van
S. Eloy noemen, die milfchien de loffelijck-
fte van geheel Europa en dc heylfaemfte
voor de Gemeente is. Sy wort in de Grieck-
fche tael niet oneygentlijck necrophoria oft
fterf-huys ^ van \'t uytdragen der lij eken , ge-
noemt. Dit brengt te weegh dat hier niemant,
van hoedanigh een ftaet hy oock is,d eer van
begraving derft. De Stichter,oft eer aenrader
van defe ordening was, gelijck men feght, de
heylige Ejoy, defe oude Apoftel der Vlamin-
gen , die in \'t jaer clo c Lxxxviii,in een
Jèlve oogcnblick, aen twee fmeden, d eene te

Bethune, en d\'ander te Beuvriac , meer dan
duyfent fchreden van malkander gelegen,ver-
fchcen^onder de gedaente van een dopde, die,
gelijck men feght, hen vermaende defe was-
kaers te maken , die deur geheel Nederlandt
vermaert is,en noch gefieUjCn in de gemeene
ommegangen en beêvaerden omgedragen ,
en in de heylige dienft ontfteecken wort,fon-
der dat\'er eenigh gedeelt aen vermindert. Ro-

fön, Prior van de heylige Petrus in de voor-
adt van Bcthune,een man van uytmuntende
heyligheyt des levens, defe faeck naerftiglijck
onderfocht hebbende, Was de aenrader van
dat dit gebroederfchap,gelijck feker Collegie
oft vergadering van herae en meêdogen , en
als een voefterhng van de Chriftelijcke God-
vruchtigheyt tegen de dooden, opgerecht en
ingeftelt wiert. Tot welcks wettelijke en bur-
gerlijcke beftiering jarelijcks een-en-twintigh
mannen, uyt de eerlijckfte ftaet der Burgers ,
verkofen worden,die met gemeene ftem men
een Prooft, en vier mannen kiefen,dic fy Ma-
jcurs oft Oudermannen noemen, en die d\'O-
verften fijn, en door hun achtbaerheydt d\'an-
deren dwingen hen in de binne-kamers der
huyfen te volgen, daer de lij eken uytgehaek,
en met de baer ten grave gedragen worden,
van hoedanige fieckte fy oock geftorven fijn,
jae oock alwaer \'t de peft , foo fy in dit ge-
broederfchap ingefchreven fijn. Doch yder
heeft fijn wijck, in de welck hy voor de bc-
graeffcnilfen der dooden forgen moet.

RIEN, vaîi de Franfchen
oAire genoemt, is gelegen
op de riviere de Leye > die
door de Stadt loopt, en
niet wijder dan omtrent
twee mijlen van Terróuaen.
t Is een fraye en ftercke
Stadt, niet alleen om haet oudt kafteel, maet
oock om haer andere gebouwen. Hoe defe

Stadt in t jaer duyfent fes hondert een-eii-
veertigh van de Franfchen belegert en ge-
bronnen is, fullen wy terftont, nae \'t verhael
Van \'t belegh van Terróuaen, Vertoonen en
befchrij ven. Maer onlangs daer nae,in\'t felve
jaer, is fy van de Spaenfchen, die de verlatene
Wercken der Franfchen tot groot voordeel
dienden, ^rederom verovert.

E Keyfer, die in Neder-
landt overwintert was,om
de neêrlaegh, onlangs in
t belegh van Mets geleden,
te wreken, befloot Te-
rouenne, de hooftftadt der
Moriners, toverweldigen.
Gelegen- Sy leght een weynigh beneden d oorlprong
heydL van de vloet de Leye, die haer voor-ftadt
befpoelt, fes mijlen van S. Omer, gelijck
in \'t ingewant van Vlaenderen en Artoys
(welcke landtfchappen altijdt leen-goederen
van de Kroon van Vranckrijck hebben ge-
weeft) gefticht, en tegen \'t gewelt der Engel-
fchen , die toen de zee-haven van Kalis in-
sterckte. hielden,gebouwt. Sy is niet alleenlijck fterck
van gelegenheyt, maer oock door konft 5 en
wierdt met een ftercke befetting yan d\'onfe
befet gehouden, die , gedurige uytvallen van
alle fijden op de geburige volcken doende,
groote fchade deden , \'t welck foo groot een
haet tegen defe ftedelingen veroorfaeckte,
dat de geburen , foo hen gelegentheyt voor-
quam, ongetwijff^elt alle middelen fouden
aenwenden , om defe ftadt in hun macht te
brengen , en door defe middel t gevaer van
d oonogh verder van hun hals te drijven. De
Keyfer, vertrouwende dieshalven dathy geen
krijghs-heden om gewelt te doen, en geen
gravers om te graven gebrek fou hebben,ving
dit belegh aen. Hy gaf eerft het beleyt hier
af aen Antony van Croy , Graef van Reux,
die in defe tijdt ftorf. In fijn plaets wiert ge-
ftek Pontus de Lalain van Binicour, een man
door fijn geboorte, en trelFelijcke krijghs-da-
Belegert. den Vermaert, die met het leger, op \'t eynde
van April, derwaerts gefonden wiert. Johan-
nes Lefley had het gebiedt in de ftadt, met
eenige licht-gewapende ruyters en ftedehn-
gen , met de welcke hy geen groote tegen-
weer kon doen; vant de voorgaende Stadcs-
voochden hadden door hun onachtfaemheyt
byna al \'t gene verwaedooft , dat tot tegen-
weer van een vefting, van groot belang fijn-
de , nootfakelijck was. Joan de Toutteville
van Villebon, die een weynigh te voren het

gebied in de ftad had gehad, en toen met be-
vel naer Normandien gefonden was, wiert,
om fijn onachtfaemheyt in defe faeck,van al-
le gelaftert. Hier quam noch by dat, dewijl
de Franfchen fich lichtelijck, door een inge-
boren verfekertheydt, naer d uytvoering van
eenige geluckige daden, geruft en veyligh
achten , de Koning van Vranckrijck de Key-
fer begon te verachten, \'t Hof weêrgalmde
oock van bruyloften,nacht-fpeelen en fteeck-
fpeelen, door de welcke de bruyloft van
Diana, des Konings dochter , en van Hora-
tius Farnefe geviert wierden. Men kon den
onfen niet doen gelooven,dat alt gewelt Van
d oorlogh tegen Terouenne, de fterckfte ve-
fting op de grenfen van geheel Nederlandt,
gekeert wierdt 5 omdat, gelijck ff meen-
den , de faken van de Keyler in een quade
ftaet ftondenen hy felf fieck was. Daer
noch byquam, dat men in defe tijdt de ty-
ding van fijn doodt bracht, Dieshalven,
toen de bootfchap van \'t belegh van defe
ftadt in de fpelen en vermakingen van defe
bruyloft gebracht wiert, foo fond de Koning
terftont derwaerts Andreas Montalamberc
Delfé Panvilliers, een krijghs-overfte van ßl^J^^
uytmuntende dapperheyt, en in d\'oorlogh,
onlangs in Schodant gevoert, vermaert ge-
worden. By hem wiert gevoeght Franfoys
van Montmorancy, de foon van Annas van
Montmorancy , met het opperfte gebiedt,
Maer defe fedige jongeling wilde die macht
niet gebruycken , foo lang als Deffé leefde,
die hy niet alleenlijck als Veldt-overfte,maer,
om d achting van fijn deucht, met alle eer-
biedigheydt , cn gehoorfaemheydt , ge-
lijck lijn vader, eerde. Delfé hadt een wey-
nigh te voren, eer hy uyt Poidiers ontbo-
den wierdt, in een lange fieckte gelegen.
Hy feyde dieshalven , toen hy op defe tocht
trock, dat hy fich verblijde van dat hy
uyt een ongeacht bedt tot een heerlijcker
geroepen wiert, in \'t welck hy fich niet neêr-
ftrecken, maer fterven fou. De gene,die hem
verfcldcn, waren Karei de Hallewijn van Pien-
ne, Baudiné, Antony Chafteigner de Roche-

pozay,Blandy, Ferriere, uyt het edel geflacht
der Onder-Graven van Bourdeilles in Peri-
gord, en andere voorname mannen. Defe ge-
raeckten geluckelijck in de vefliing; t welck
noch meer d\'onachtfaemheyt en verfekering
der hovelingen vermeerde. Maer de beleg-
gers, hier door te meer aengeprickelt, deden
hun uyterfl:e beft om de vefting te veroveren,
eer\'t oncfet quam. Men arbeyd^ noytmet
grooter yver van weêrfijden, maW met on-
gelijcke uytgang. Want de byftant der be-
legerden was verre van de hant; en de beleg-
gers hadden alles in overvloet vaerdigh , en
wierden, vermits het belegh op hun grenfen
was, dagelijcks met nieuw krijghs-voTck, en
met toevoer, en andere dingen, tot d\'oorlogh
nootfaekelijck , verfterckt. Toen de wallen
gemaeckt, en de ftucken op de bateryen ge-
bracht waren , wiert de ftadt van alle fijden
befchoten. De moet der vyanden wierd
door de groote menighte der vrouwen cn
kinderen aengeprickek, die uyt de gebu-
rige dorpen daer rontom, als tot een ge-
wenfcht fchoufpel, gekomen waren, en door
hun fchampere gedichten, en gefangen,door
baldadigheyt tot lafter van de Franfche naem
gemaeckt, de moet der hunnen grootelijcks
Wrmeerden. De belegerden leden ondertuf-
fchen groote fchade, door \'t groot gewelt van
\'t geftadigh fchieten. De Grille, een dapper
krijgsoverfte, met hondert Garabijnfche ruy-
ters tot byftant gefonden, brack deur \'t leger,
en wiert van de ftedchngen ontfangen, die
hier op terftont een uytval deden > en de vy- jye
anden tot in hun leger dreven. Men verfuym- gerden>
de ondertuftchen geen tijdt in t weer-opma- ^^^^^^^
ken van de neergeftorte veften; \'t welck de
belegerden, die door het waken by nacht, en
door de gedurige ftrijden vermoeyt waren,
geheel atmatte. Men hadt alree een opening
van meer dan fèftigh treden gemaeckt, en de Brefegt:
wegh voor de beftormers gebaent. D onfen, macck.
die voor d\'opening de wacht hadden, wier-
den ondertuftchen van de bergh, die aen
d andere fijde over de ftadt hangt, door het
gedurigh fchieten der ftangen van achter ge-
plaeght. D\'aenval wiert dieshalven met alle
gewelt gedaen : men ftreed van weerfijdea
met groote dapperheyt en hardneckigheytj
en hoorde van alle fijden niets andets, dan
gedruys en geroep, en t gerammel der wa-
penen. De vlammen der konftvuren flicker-
den overal; en men fagh het bloet op d aerde
vloejen. De ftorm, die tot drie malen van
de vyanden vernieut wierd, duurde geheele
tien uren lang, \'t welck felden in eenige be-

legering gebeurt is. De vyant was ^hter
eyndelijck genootfaeckt te wijeken. D over-
ften, die van onfe fijde gedoot wierden, fijn
Defte felf, Pienne, Baudiné 5 Rochepozay ,
Blandy, Ferriere, en veel andere edelen. Men
fond weer tot byftant Sebaftiaen van Lut-
fenburgh, MatckgraefvanBaugy, Broeder
van Marrigues, en met hem Grille, Brouilly,
en de Heer van S. Romain, krijghs-overften,
met 3 co uytgelefe voetknechten, die tegen
danck van de vyanden in de ftadt quamen.
Defe byftant gaf groote verftercking aen
Montmorancy, die , toen Delfé gedoot was,
de heerfchappy aengenomen had, en fich tot
tegenweer bereyde. Maer de vyanden, die al-
reê in de graft onder de muur , en van d on-
fen veyligh waren, overal de torens en bol-
wercken neêrgeworpen hebbende,maeckten
mijnen in de wal, en, het bulfekruyt aenge-
fteken hebbende,wierpen eenmuur,die over-
gebleven was 5 met groote neêrlaeg van onfe
foldaten, om verre. De puyn, naer buyten
vallende, vervulde byna de graft, en baende
de wegh voor de ruytery, om in te breken.
Toen 4\'opening allengs grooter geworden,
de graft^ gevuk was, en het getal der vyan-
den daklij cks aen wies, en dat van d onfen,
door de dooden, gewonden, waken, en ge-
durige arbeydt, verminderde, jae fodanigh,
dat\'ergeenhope in de dapperheyt der krijgs-
heden overigh was, begon Montmorancy,
volgens de raet der krijghs-overften, op de
twinrighfte Junius van overgeving te hande-
len , fonder echter beftant te maken. Dit
was oorfaeck dat, terwijl men om dc voor-
waerden twifte, de Duytfchen en Nederlan-
ders een ftorm op de ftadt, die van alle fijden
open was, deden, en, d onfen lichtelijck ver-
dreven hebbende, oft om dat fy op de fekere
overgeving fteunden , oft om dat fy niet
machtigh waren t gewelt tegen te ftaen , in
de ftadt braken, daer fy overal groote moort
bedreven. De foldaet, met een los-gelaten
raferny, verfchoonde ouderdom , geflacht
noch ftaet. De gene , die in de handen der
Spanjaerden vielen , wierden genadelijckft
gehandelt, als of fy uyt dc wreetheyt der an-
deren oorfaeck namen om donfen wel te
handelen; vermits fy noch niet vergeten had-
den , hoedanige heusheyt Guife , in t voor-
gaende jaer, in \'t onfet van Mets,aen hen be-
wefen had. Montmorancy wierd gevangen.

d\'Ouarcy kon hem nauwelijcks van 1: gevaer, cevajige-
dat hy in defe fmaec uytftaen moft, befchut-
ten. Beneffens hen wierden oock gevangen
Baugy , Dampierre , la Loffe, Baudiment,
Do Baillet,de Heer van S. Romain, alle voor-
name mannen ; gelijck oock Grille , Brouilly
en S. Romain krijghs-overften. Men verloor
oock veel gefchut, en voornamelijck twee
flangen , die de naem van twee fteden , twee
Duytfche mijlen van daer gelegen, gekregen
hadden, om dat fy tot aen defe fteden kon-
den fchieten. Adrianius fchrijft,dat \'er in dit
belegh hondert en vijftigh duyfent fchoten
van de vyanden op defe ftadt gedaen fijn;
feker, een ongeloolfelijck getal. Maer de ge-
ne, die in dit belegh geweeft hebben, tellen
omtrent twee-en-veertigh duyfent fcheuten;
en my gedenckt dat Montmorancy, een op-
recht en geen ver>3^aent man , oock dit getal
genoemt heeft. De Keyfer, die te Brulfel
was, ontfing met groote blijdfchap de tijding
der verovering van Terouenne. Men ontftack
deur geheel Nederlandt veel vreughde-vu-
ren , de kloeken in de kercken wierden ge-
luyt, cn het gefchut geloft. De ftadt felve
wierd federt, door des Keyfers bevel, geheel
verwoeft, en tot aen de gront geflecht, met grom ge^
foo groot een blijdfchap der omleggende
volcken, die yverigh hier toe hielpen, dat\'er
binnen weynigh dagen nauwelijcks eenige
blijcken daer af overigh waren; foo diep was
de haet, om de gelede ovcrlaft, in \'t gemoedt
der gebuuren ingewortek. Defe felve ftadt
was eertijts van Keyfer Maximihaen , en van
Henrick d\'achtfte, Koning van Engelant,
voor veerrigh jaren, in de maent Auguftus,
onder Lodewijck de twaelfde, gewonnen , re voren.
en door de brant en verwoefting tot een er- \'^^^^^efi.
barmelijcke ftaet gebracht; jae foodanigh,
dat er niets anders,dan d\'achtbaerheyt van de
Bilfchoplijke ftoel gelaten was.Maer fy wiert
federt weêr opgebouwt, en,naer de gelegent-
heydt van de tegenwoordige ftormrufting,
foodanig verfterkt met wallen en rondeelen,
datfy tot aen die tijd veel ftormen der vyan-
den afgeftaen en vruchteloos gemaeckt had:
in voegen, dat Franfoys d eerfte gemeenlijck
olach te feggen,dat hy fijn hooft op twee oor-
CLiflens, aen yder oor een, rufte, en daer mee
Terouenne in Nederlant, en de wateren van
Tarbelle, oft Bajonne op de grenfen van Gaf-
conje, beyde ftercke fteden, aenwees.

RIE N is eefi Stade
van \'t Graeffchap Ar-
toys , op de grenfen
van Vlaenderen, aen
de Leye,die daer mid-
den door loopt. De
fteden daer rondom
gelegen fijn Teruane,
Bethune , S. Omar,
Bapaume, Hefdin, het flot Renty, en andere
.vermaerde plaetfen in Nederland. De ftadt is
feer fterck , door haer gebouwen aenfchou-
Vcns-waerdigh , cn met een out kafteel ver-
fterckt : ja foodanigh , dat fy warelijck voor
de poort cn ingang van Vlaenderen t achten
is. Sy is door haer bolwercken byna onver-
winnelijck, vaft van gelegentheyt, en in een
moeraftig landt gelegen 5 in voegen dat men
niet, dan op een wegh, daer aen komen kan.
Sy leght twee mijlen van Teruane. De Ko-
ning van Vranckrijck , in d\'oorlogh tegen
de Koning van Spanjen voortvarende , en
eenige plaetfen op dc grenfen den Spanjaert
afgenomen hebbende, wilde in fijn ver win-
ningen voortgaen. Hy vergaderde dieshal-
ven een groot leger van ruyters en voet-
knechten , by Hefdin , onder \'t beleydt van
de Maerfchaick de Heer van Milieray,Groot-
mecfter.van \'t gefchut, en algemeen Lieute-
nant van \'t leger in Vlaenderen onder de Ko-
ning, die al \'t krijghs-volck naer Folfine, by
Teruane , voerde ; te weten in \'t jaer cb
b c XLI. De Graef van Guiche vervoeghde
fich , met fijn benden , by hem. Sy, gelijc-
kelijck naer Teruane getrocken , en het ka-
fteel Reckinge , dat anderhalf mijl van Sint
Omar, en aen dc Ley-ftroom gelesen is, ver-
overt hebbende , voerden hun leger naer
Arien. De Gouverneur van defe ftadt was
Bernoutus, in \'t lof van d\'oorlog vermaert,
die over een befetting van twee duyfendt
krijgsknechten , onder twintigh vaendelen,
uyt Spanjaerden, Itahanen en Walen beftaen-
de , gebood. Na dat men de gelegentheydt,
en de bequaemheyt cn onbequaemheyt van
alle plaetfen befichtight hadt, wierd aen\'t re-
giment van Picardyen bevolen , naer het
Vlaemfche kafteel, tegen over de ftadt gele-
gen, om haer te befchermen, te trecken. De
Artoys»

ftedchngen, te fwacktot de befcherming vail
het kafteel, en van de ftadt fijnde, verlieten
het kafteel, metverKes van eenige weynigen.
Terfelve tijt quam hier by d\'overfte Gaftion,
die krijgs volck en verftercking van Atrecht
bracht, gelijck oock fwaer gefchut tot het
belegh. Men verdeelde \'t leger in drie quar-
tieren. Het eerfte quartier was voor de Maer-
fchaick , met feven regimenten voetknech-^
ten , vijf regimenten Hcht-gewapende ruyte-^
ry, en drie benden van uytgelefen folda-
ten. Het tweede quartier was voor dé
Graef van Guiche, met fes regimenten voet-
knechten , acht regimenten licht-gewapen-
de ruyterye, en drie benden van uytgelefen
krijgsknechten. Het derde quartier was voor
de Heer van la Ferte Seneterre, met vijf regi-
menten voetknechten , twee regimenten
licht-gewapende ruytery , en \'t regiment van
de Cardinael de Richelieu , dat van vyer-
roers was. In \'t begin van \'tbeleg quam de
Heer Johannes Pontius, met noch feftich an-
deren , ten deel Ingenieurs , en ten deel buf*
fchieters,in de ftad over de graften,daer fy met
balcken en andere middelen over geraeckten*
Terwijl dit gedaen wierd, veynfden de bele-
gerden dat fy elders een uytval wilden doen, naden in
en hielden door hun getrommel de beleggers
in alarm. Toen defekrijghs-hft een gelucki- ^^^^ ^^^
ge uytgang genomen had, betuygden de be-
legerden hun blyfchap met ontfteke vuuten.
Sommige ruyters van Lillers, eenigh gewelt
op de voeder-haelders der Franfchen gedaen
hebbende, voerden veel paerden wech; maer
Gaffion, hen vervolgende , ontjoegh hen de
roof, en verlofte de gene, die fy wechgevoert
hadden. Hy, uyt de gevangenen de ftaet van
Lillers verftaen hebbende,nam noch een deel
volck by hem, en veroverde Lillers met ge-
welt , en bracht een befetting van drie hon-
dert mannen daer binnen. Ondertuffchen
was de heele omkring van de befchanfting,
door de bevordering van twee Abten , Me-
david en Drovet, volmaeckt. Het leger fchiep
groote vreucht om d\'overvloet van toevoer,
die Villequier, de Graef van Charofte, en de
Marck-graef van Gefures aengebracht hadt j
en om de byftant van twee duyfent ruyters,
vier duyfent voetknechten , en elf ftucken

l-il. Q^ruer dcMot^urleCrcmd.
\\Maistre,otLsontCattwés iesRejmi
I* «is Jej G-ardes, les puisses, Cham;
y £eiyne, h Marina, hiMetJertù^e-^mt
^ChcLStecuu Ci^etnatit,\'Veruais,Smà
" AmneCtl\'m^uefaletMiuwiche /
mont, tes S-ens-dormes deMcm^ur
le Cardiuil,UiMetteri^e, Coa3lm,&l
jlimi, dhanrichemont avec les S-as)
d&s de Monsieur de Îo-Metteri^e .
■ Fare de LareiUerm deMon-f \\
sieur te Grand maistre.
! C^TiUagedeZmréreûuJmtles\'Vu\'ers)^

F. Q^rbisr de^ns \'^Je laTert \'ee
au-sont Cannés lesHeaitnenls de
Sefmetere,Cam^y,Se1ï^mt, Ohteri
etlrlctadois, le Regiment dela-CUtue!
re, m\'ee lesfu-ziSiers deMons T le

IH. Quartter de Monsieur te Comte^
de Quiche, aujant Ccan^és lesRe^
ments idicardie,TTafare,S-emiiii
reiVciüenwnt,3re3e,3retiagne,
VesftatCan^iiuifart de T\'hume,
itûRegimentde Greder Suisse^

B-acie û-Medoute du-net^ tpsse,
es Gens-darmes deManstettr le
Comte de GuicheiTresmeetLt^f
embottri!, tes Chevaux- Lejers de.
M\'>^U%ntte de
ment, Lenencourt, lu Tertéelni
itwlt^JSomunùut, i^itin^fli esi
eheUe, et JVotc^e.
I.Farc de VArtiMerie de Main
sieur te Comte de G-tache.

lart de iRretayne-
Ij. Redoute du-Ne^ Fossé.
M. l\'art de Flandre.
N. Redoute de ^rattcée .

Moi^ieur de la. M.\'Ueri^e .
3 . Met Ritrjuet i\'mtdes Generiiels\\
ArttUe.jf .

C . Dor£ Lamire al^.vaer d\'Viiers |

tewaert werder-. ■
H. Redeut 2\',TtI,amlTre.
E. Aid^ van SfAr.drtes alt^aer i
geguejhe leggen
F-Het Quarclar vanü\'otU-. de UFertée, | ■
alivaergelogeertjj/n Regimenten |
vanSeiinetere, CamzViheUe/ont. Oh;
tere ende a.\'Yrjc1ie, mtsgaders tRe;
gtmentynnClavtere. 7net de^^^rrocrs
van m^t-ICeer den C^-dviaet.
&. Redu)\'t yan Le Tarteé ■
H. SetQuartter jwï m^nMeer denGra.; ^
^vatiGniche edsi\'Oii.f pelageertJ^\'nJaRe^

reyaUeimmtJirczêSretii^neiDesfiat
leggzndemtforti\'OsiVlacnierer^esule^
hetSn t^eiJchcHi^mat!: dichclytMediyi
i\'aadejueu:i.e&ri^t.\'3étCrj\'as-:\'clckyt
Mai^: den Grachs\'a^L G^acl^e^rsJÏ\'-.^ cnde,.

denvoorja \'. Graef. \'VC^ttimetar, Le:
noneourt, laFertésJ.-nhault^Iie.vmoiu
^kttingif,L \'cfchelle.,endelfata£he,
J.Set^ar^tv.vL Monj\'de tray^l
G-mches ArUÜerve . i

^ .JJe Schans vaa 3retaipne.
|X. Redt^t van de tueuive Gmeht.
M. Fort vod Vtaendren.
Jir. Rediiyt van S-rancee .
O. Sehif -iri^ge oi\'er de ZyS,

R. Redt^ti\'an de Sch^-irugge^
(jj Redi^t de Jlifiere ly^S ■
R.j££roeltc yan den. Overjlett.Gei
nerat J^^eUen^\'e ,
S. Apprache vaa.den. Graef vatt
GuMe.

Ewijl de bergen dit
voordeel boven de
dalen hebben , dat
fy niec alleenlijck de
eerften van de ftralen
der Zon gegroet wor-
den, als fy boven on-
fe horifon komt rij-
fen , maer oock een
fuyverder en gefonder lucht ontfangen ; foo
hebben de menfchen hen in de verkiefing
van hun wooningen, byna altijt boven de da-
len geftelt, en voornameiijck defe fuyvere
zielen, die by hun leven de hemel foo na, als
hen mogelijck was, wilden komen, om daer,
door hun godvruchtige gedachten , een ge-
heel hemelfch leven te leyden. Dit heeft ee-
nige doen gelooven (gelijck ick oock in ee-
nige oude geloofwaerdige fchriften gefchre-
ven vind ) dat defe ftadt haer naem niet ge-
kregen heeft, om dat fy op een bergh, of eer
op een heuvel gefticht is , maer oock van
d\'eerbiedigheydt en eerbewijfing van eenige
heylige menfchen, die fich in defe ongebaen-
de en eenfame plaets begeven , en daer een
eenfaem leven geleyt hebben,en eyndelijk fa-
hch geftorven fijn; gelijck, om uyt veel eeni-
ge weynigen by te brengen, de heyhge Wal-
bertus , de heylige vrouw Berthilde , de hey-
lige\'Wakriiit,ftichtfter van de kerck en t col-
legie van Bergen ; de heylige Vincentius, de
heylige Amandus, en veel andere menfchen,
niet min edel door hun deughden en heylig-
heydt, dan door hun treftelijcke afkomft en
geftacht. Defe geluckige, en warelijck gulde
eeuw had haer loop omtrent in \'t jaer fes hon-
dert nae Chriftus geboorte , en iseenige tijdt
deurgevloten , niet alleenlijck in dit geweft
van Nederlandt, maer deur de geheele Chri-
ftelijcke werelt.

De beeck Trouille, die,uyt veel beeckjens
herkomftigh, haer voornaemfte oorfprong
aen het dorp Marpen heeft, vlóeyt deur de-
le ftadt. Defe beeck ftroomt omtrent drie
mijlen verre naer \'t weften, en vloeyt federt,
in d uytgang van defe ftadt, in de beeck Hai-
ne. Bergen leyt niet meer van Enghien dan
vijf mijlen, en tien van Bruflel: een ftadt die
van gelegentheyt en door konft fterck is, de-
wijl fy rontom onder gefet,en met water om-
ringt kan worden, en boven haer ftercke ge-
legentheyt, niet alleenlijck met een ftercke
muur, maer oock met een drie-dubbelde
graft, enmet een heel oud kafteel verfterckt
is. Sy is groot en ruym , ^isrhjck met veel
treffelijcke gemeene en befondere huyfen
verkiert, en vermakelijck door d\'overvloet
van fonteynen , die feer heftelijck water op-
geven. Sy beftuy tin fich groote rijckdom-
men , en vloeyt over van alderhande waren ,
en verfcheyde hand-wercken , maer voorna-
meiijck van faey-werckers. De Konincklijc-
ke Raet , op de welck \'t geheel Graeffchap
van Henegouwen fich beroept, behalven Va-
lenchien, heeft fijn zetel te Bergen. Defe
Raet vonnift diftinitive oft fluytehjck, cnfijn
vonniflen lijden geen hooger beroep, noch
naer Mechelen , noch elders. Eri dewijl hun
rechtsvorderingen hier naeckt en klaer fijn,
en fy hun burgerlijcke , foo oude als nieuwe
wetten , gebruycken, foo word daer voor ie-
der , fonder omwegen en uytftellen , naer
recht en bilhckheydt, het vonnis gefproken.
Hier word oock geen eyndelij ck vonnis ge-
fproocken , \'t en zy d\'opperfte Baljuw van \'t
lant van Henegouwen daer by is , die in de
civile en capitale faken tot een Stedehouder
van de Prins verftreckt.

Men fiet oock in defe ftad dit edel en heer- Kanoneß-
lijck collegie der Kanoneffen , \'t welck in dit-^^\'
geheele geweft foo vermaert is, eerft gefticht
cn ingeftelt van de doorluchtige en heylige
vrou , Waltrude, Hartogin van Lotteringen,
welck Hartoghdom toen Henegouwen, Bra-
bant, Camerijck, Hasbania, en Arduenne in
fich begrepen , en fich tot aen de Rhijn felfs
uytbreydde. Wy fullen foo kort, als \'t moge-
lijck is, cen weynigh van defe vergadering
fpreken , op dat eenige andere dingen , die
hier toe behooren , te beter bekent worden.
Ick fegh dan dat defe heldin van haer gemael,
Madelgarius genoemt, een Prins van Yrland
fijnde, die om de heyhgheydt van fijn leven
federt Vincentius genoemt is, veel kinderen
ontfangen hebbende, en fiende dat fy alle het
heyhgh leven omhelfden , fich oock aen de
goddelijcke dienft overgaf, en, ter eeren van
Godt, en van d\'Apoftelen Petrus en Paulus,
eerft een kapelle , met een huys op de voor-
genoemde bergh, die toen een heyhge ende
eenfame plaets was, ftichte, by d\'oude toren,
eertijts van Julius Casfar gebout, en tot aen
de tijt van Hartogh Philippus de Goede ge-
meenelijck la l^our d\'Embron, oft toren van
Embron genoemt: dat fy dit huys, federt de
kluis van de heyhge Waltrude geheeten, van
\'t welck naeuwelijcks eenige merck-tekenen
overgebleven fijn,bewoont heeft: dat fy fe-
dert , door de raet van de heylige Guillein ,
en oock van de heylige Audebert , niet ver-
re van daer woonende, een heerlijcke kerck
heeft gefticht, en daer defe vermaerde orde-
ning der Kanoneffen ingeftek, om de Gods-
dienft te bevorderen, en de getij den, gemee-
nelijck de kanonijcke uuren genoemt, te le-
fen. Seker, een adelijcke ordening , dewijl

men daer in alleenlijck de dochters der Hee- en tot geheugenis van ioo heerlijck een Pdch-
ren en voorname mannen ontfangt, die met ting, foo ^root een macht en uy tilekentheyt,
een eerlijcke inkomft van t collegie felf on- datfy, als er een nieuwe Graef van Henegou-
derhouden wordenden ieder in een befonder wen komt , hem met groote ftaetlijckheyt
huys,doch echter na aen de kerck , woonen. ontfangt, en hem in de befitting van het
Sy doen \'s morgens hun dienft met groote Graeffchap , en van d\'Abtelijcke waerdig-
aendacht in\'t wit,en nemen des namiddaegs heyt, cn van d\'andere goederen , die tot het
heur burgerlijcke kleding, oft, gelijck fy fpre- collegie behooren, ftelt. Hy in tegendeel ver-
ken, beur weerlij cke kleding aen. Sy hebben bind fich met eed tot d onderhouding van al-
oock verlof van te trouwen, als \'t hen belieft, Ie handveften , vryheden , ontftagingen, - -
even gelijk de Nonnen van Nivelle. De hey- woonten en befittingen van de kerck en
hge w altrude voeghde hier oock eenige Ka- kloofter der heylige Waltrude : fchoon by
nonicken by, maer byna nergens andersom , verloop van tijt, en door d ongelegentheden
dan om de faken van dit collegie te bevorde- der eeuwen veel treffelijcke leden van dit
ren. Sy ftelde een Abdis over dit collegie, dat lichaem afgefnedenfijn.
fy met een treffelijcke heerfchappy , en met In de kerck van dcfc Nonnen is een kon-
weerlijck en geeftelijcke recht, en met bree- ftelijck Graf, op\'t welck een gefnede beeldt
de macht uyt haer erfgoet befchonck, ja foo- van een doode en alreê verrottende menfch
danigh , dat dit collegie in Henegouwen be- leght, in foodanigh een geftalte, dathy oock
fat defe ftadt Bergen, Framerie, en Cheny 5 tot braken en fpuwen verwecken kan , ge-
in Brabant, Hermes, Ganiftre, Herentals, lijck d\'ervarentheydt met \'er daet betoont
Breine Aleud, en eenige andere plaetfen. Sy heeft; foo wel vertoont de konft de fchric-
ftelde oock in, dat de Kanoneffen voortaen kelijckheyt van defe ftaet.

heur Abdiffen fouden verkiefen. Sy maeck- Keyfer Karei de Groot ftelde niet alleen- ^o^ft\'
te tot erfgenaem en Princes van Lotteringen lijck Bergen tot de hooft-ftadt van\'t Graef-
haer nicht,de heylige Aye,die de gift, aen het fchap van Henegouwen , maer befchonck
collegie gedaen, niet alleenlijck beveftighde, dcfc ftadt oock met de befondere waerdig-
maer noch andere van \'t hare daer by voegh- heyt van een afgefcheyde Graeffchap , voor-
de , als Mafieres en Breine Ie Conté. Sy namelijck tot de geheugenis en eer van foo
ftelde oock veel Kapellanen in de kerck veel heyhge mannen : in voegen dat fy een
van de heyhge Waltrude ; want fy begon tijt lang haer befondere Heeren heeft gehad,
voortaen dus genoemt te worden. Maer fe- die fich Graven van Bergen noemden. Maer
dert is, by verloop van tijt, te weegh gebracht fy, defe naem achterlatende , hebben cynde-
dat defe Abtelijcke waerdigheyt, fom foo te lijck die van Henegouwen weêr aengeno-
fpreken) en \'t recht van \'t Roomfche Rijck men , die (naer de Schrijvers van dat landt )
daer over, by erffenis aen Balduinus, Graef uyt het deurluchtighfte bloet van de voorge-
van Henegouwen, gekomen is: federt welc- noemde Karei de Groot, maer van vrouwe-
ke tijt de Graven, fijn navolgers, tot aen de- lijcke ftam, gefproten fijn.
fe dach weerlijcke Prelaten, Voorftanders, De Lefer,begeerig fijndeom te wetenhoe
Bewaerders, Rechters, Bcfchermers en Be- defe ftad,door een krijghs-hft van Graef Lo-
fchuttersvan de voorgenoemde kerck van dewijckvanNafirou,in\'tjaerclo b lxxii,in-
de heylige Waltrude fijn , namelijck van de genomen, en in\'t felve jaer weêr van de Har-
perfonen, die daer in woonen, en van de goe- togh van Alba gewonnen is, lefe het fefte en
deren , die aen \'t collegie nagelaten fijn, die fevende boeck van Hoofts Nederlandfche hi-
fy tot aen defe tijdt, fonder eenige verhinde- ftorien, t vierde boeck van Meteren, t een-
ring , genoten hebben , en welcks beftiering en-twintighfte boeck van Thuanus, en \'t der-
fy aen een Abdis, die hun plaets befit, beve- de boeck der Nederlandtfche Hiftorien oft
ien. Defe Abdis heeft, volgens de wetten, gefchiedeniffen van loannes Meurfius.

AlenchieI^ iieeft,
naer \'t gevoeleti van la^
cobus van Guifè, haer
oorfprong en naem
van leker kafteel, eer-
tijts van de vermaert-
fte en deurluchtighfte
Brennus gefticht, om
Bavo, Koning der Bel-
gen, in lijn groote ftad
Bavacum, vijf mijlen van hier gelegen, te bele-
geren. lohannes Lemarius acht het genoegh
d\'oorlprong van luliiis Cefars tijdt, en van fijn
koomfte in \'t Franfche landt af te leyden , en
maeckt in \'t voorbygaen gewach van fèker Ger-
mana,liifter van defelve Cefar,gelijk hy daer by
voeght \'y welcke vrou in defè plaets vertrocken
was. Seker , vertellingen, van de welcke by de
Roomfche Schrijvers , oft in de geflacht-regi-
fters van\'t Keylèrlijk huys geen fpeur oft merck
te vinden is, en dieshalven niet alleenlijck los en
onfèker, maer oock, om warelijck te fpreken,
geheel beufèlachtigh. Maer de gemelde laco-
bus de Guijfe feght in de voortgang van fijn re- -
denering iets, dat beter met de waerheyt over-
een-komt, namelijck,dat de Keyler Valentinia-
nus, in defe plaets gebracht,en in d\'aengenaem-
hey t en vruchtbaerheyt der landen, en in de ge-
matichtheyt des luchts groot vermaeck fchep-
pende, hier voor een wijl tijts fijn verblijf nam,
en hier dele ftadt omtrent fèker kafteel flichtte,
die hy naer fijn naem Valentiniana genoemt, en
met veel vryheden en" voor-rechten befchonc-
Toevluck: j^en heeft, en voornameiijck met het recht Dan
Toeiplucht, daer niet alleenlijck de gene , die diep
in fchulden ftaken, maer de dootflagers fèlve
oock veylighlijck heen-vloden : even gelijck
wy lefen dat Romulus te Romen, dat toen eerft
gefticht was, gedaen heeft, om defe ftadt met
Burgers en inwoonders te vervullen : delè vry-
heden fijn federt,door wetten en infèttingen,ge-
matight en bepaelt. \'t Voor-recht, van \'t welck
wy handelen, en dat fich over een groot deel
Bmlk», van defe ftadt verfpreyd, en gemeenlijck Ie Ban-
lieu genoemt wordt, is noch in gebruyck ; maer
echter foo gematight en geregelt, dat de gene,
die fchandelijck de goederen van anderen ver-
quift en bankeroet fpeelt, oft moedwillighlijck
een dootflagh bedrijft, geen voordeel hier af
heeft, maer naer fijn misdrijf geftraft wordt.
Men maeckt dieshalven hier onderfcheyt tufl
fchen een eerlijcke en fchandelijcke dootflagh ;
en in de vorige eeuwen wierdt met een duel oft
lijf-gevecht tuffchen de partyen, op de marckt
vande ftad,beflecht,oft de misdaet voor eerlijk
oft fchandelijck gehouden moeft worden. Dit
gebruyck hadt plaets tot aen de tijdt van Phi-
lippus de Goede, die naer lijn gewoone goeder-
tierentheyt defe faeck, recht ftrijdigh tegen de
Chriftelijcke Godsdienft, loffelijck afgefchaft
heeft. Maer om weêr tot ons voorftel, en tot
de benaming van defè ftadt te keeren , (bo moet
men weten, dat Sigebert, in fijn Chronijcken,
defe ftadt Valentiniana noemt, als hy verhaelt
H.mgow^pcn^

dat hier, door Keylèr ferel de Groote,in \'tjaer
Chrifti DCC LXxi^ een Concilie gehouden is.
Delè edele ftadt is gelegen in een luftigh dal aen Gelegen^
de vloet de Schelde, die byna in \'t midden daer
deur vloeyt, en, gelijckelijck m.et de Ronelle,
een andere kleyne beeck , aeri de Cardoonfche
poort in de ftadt komende, foo groot een over-
vloet van water meebrengt , dat fy boven veel ^
kleyne en vafte eylanden , byna onder alle ftra-
ten en huyfèn deurvloeyt, en niet alleen tot het
befonder gebruyck der Burgers , maer oock in
\'t algemeen tot verftercking vah de ftadt ièer
dienftigh is : in voegen dat men deur de geheele
ftadt fterckten kan maken, en het fterckfte en
befte deel van de ftadt onder water fetten. Sy
gaet aen d\'andere fijde opwaerts,enkrijght daer
de gedaente van een heuvel heeft diepe en
breede graften, en is met vafte wallen en muren
verfterckt. Dieshalven de gene, die dit alles wel SterckJpeft.
befiet, fal bevinden dat delè ftadt niet, dan met
een dubbelt leger,en dus oock niet/onder groo-
te fwarigheyt, belegert kan worden, ja datfy
voor de vyant van buyten byna on ver winnelijck
is. D\'uytgang heeft dit oock dickwils , als fy
van haer vyanden omringt wierdt, beveftight.
Men fiet noch tuffchen de poorten van Door-
nick en van Douay eenige overblijffelen van
een oudt kafteel, namelijck een rondeel, en Oudt ka*
muren, tuffchen de Schelde en de binnewallen
van de ftad befloten. Valenchien leght omtrent
op een gelijcke ruymte van feven mijlen van
Bergen,Rij nel, en Doornick. Seker, een groote
en luftige ftadt, en verciert met veel prachtige
en koftelijcke huyfèn , onder de welcke veel feer
oudt van gebou fijn. Sy heeft oock een gemeen jvapenhnjF.
wapen-huys, dat boven al d\'andere gebouwen
aenfchouwens-waerdigh is. Haer voornaemfte
Kerck is aen de heylige Maeght Maria ^ewijdtj Kercken.
en wordt van d\'inwoonders Noflre Dame la grande
genoemt, door \'t bevel van Richilde , eertijdts
Gravin van Henegouwen , gefticht. Dit werck
heeft niets van de nieuwe bouwkunft,maer is op
d\'oude wijfe heel konftelijck gebout, in \'t welck
verfcheyde fchoone pijlers fijn , ten deel van
marmer, en ten deel van porfiji fteen, die in een
driedubbelde ordening ondericheyden worden,
wonderlijcke bogen maken, en boven en bene-
den groote ruymte aen de wandelaers geven
\'t welck aengenaem en vermakelijck om t\'aen-
fèhouwen is. De tweede van de hooft-kercken
is aen de heylige lohannes gewijdt : een werck
veel nieuwer dan \'t voorgaende,als \'t gene, \'t welk
eertijts by geval verbrant is , gefticht, gelijck
men fèght, van Pipinus, vader van Karei dé
Groot, oft, gelijck andere willen, lang te voren
van TheodoruSj Koning van Vranckrijck, toen
miffchien heerlijcker dan federt, maer echter
nu oock befiens-waerdigh. Daèr fijn oock noch Kloofiers.
andere kercken , en voornameiijck drie Kloo-
fters der biddende Orderen, en in defe de groo^
te en fchoone kerck van de heylige FrancilcuSj
die met de heerlijcke graven van eenige Vor-^
ften van Henegouwen en Valenchien , en met
geleerde graf-fchriften verciert is* De Domini-^

caneii vertoonen oock de grafftede van Johan-
nes van Avenne , de neef van Balduinus , Key-
^nierege- fer van Conftantinopolcn. Daer fijn oock noch
andere Klooflers , Gafthuyfen , en andere dier-
gelijcke plaetfen, die tot de Godsdienft en God-
vruchtigheyt gewijt fijn, en groote in-komften
hebben. Daer is een heerlijck Collegie, in veel
geleerde mannen beftaende , in de welck de
jonckheyt in de Grieckfche en Latijnfche lette-
ren onderwefen wordt, en heylige en eerlijcke
onderwijfingen ontfangt : oock een huys voor
d\'arme kinderen , foo jongens als meysjes , die
meshujs. yggj meefters en meefterften in verlcheyde
, ambachten onderwefen worden j en dit alles
met fbo goede tucht, en naeukeurige wetten,
dat hier door de heusheyt en grootheyt van de-
fe Gemeente op veelderhande wijien uytfchijnt.
Onder de gemeene en meeft vermaerde gebou-
wen munt uyt, in fekere hoeck naer de Scheide,
een feer groot en oudt Hof, \'t welck federt ee-
nige tijdt \'sGrayen^hof, gemeenelijck laSaledu
Comte , genoemt wordt, en eertijts de naem van
\'s Keyjers hof voerde, daer de Graven van Hene-
gouwen , oock Heeren van Valenchien fijnde,
door de heerlijckheyt vande plaets, en gefbnt-
heyt van de lucht aengelcckt, eertijdts dickwils
hun verblijf namen, en byna geftadelijck woon-
den. Dit Hof wierd gebouwt, oft eer weêr op-
gemaeckt ( want ick bevindt dat het ouder is)
van Graef Balduinus, namelijck dejfe, die , om
dat hy veel gebouwen nieuwelijcks gefticht, oft
ten minften verbetert en weêr op-gemaeckt
heeft, de bynaem van de Bouwer heeft gekregen,
die oock de vader van de voorgenoemde Key-
fer van Conftantinopolen , en ftichter van dit
Kloofter der Kanonicken heeft geweeft , dat fy
gemeenelijck noemen de noflre Dame de la Sale du
Comte. Hier ftaet waer te nemen dat dit Paleis
oft Hof, en al \'t gene, dat in fijn omkring beflo-
ten is , fchoon binnen de muren van de ftadt ge-
legen , en de Parochy van de heylige lohannes
onderworpen, onder \'t gebiedt van Henegou-
wen wordt gerekent, welcks heerfchappy fich
oock over dit deel van deSchelde,dat aen \'tHof
fpoelt, en over de tien bruggen, die over de
Schelde leggen, uytbreydt. Op defè bruggen
ftaen eenige groote en bequame huyfèn, die ten
meeftendeel van de huysgenoten van dit Hof,
en van de gemeene Ontfangers, en andere voor-
name bedienaers van Henegouwen bewoont
worden, die alle , niet anders dan de Vorften
van Henegouwen en Valenchien fèlver , van
alle burgerlijcke fchattingen en tollen vry fijn.
Defe fèlve voor-rechten fijn oock gegeven
aen de fès Pairen oft Genoten van de ftadt, en
aen de twaelf Pairen van \'t Graeffchap gelijck
oock aen de Ridders van \'t gulde Vlies. Men
vindt in delè ftadt oock veel andere heerlijcke
gebouwen van befbndere edel-lieden. Maer
\'t gene, dat al d\'andere, fbo gemeene als befbn-
dere , wercken overtreft , is dit heerlijck en
prachtigh Hof , dat gemeenelijck de Halle
genoemt wordt , op de voornaemfte marckt
van de ftadt gefticht, welcks voor-geevel van
gehouwen fteen opgehaelt, en met veel vein-
fkrs en groote deuren verciert is, en fbo groot

een glans afgeeft,dat het d\'oogen der gener, die
op de marckt fijn , in verwondering tot fich
treckt. De fchoonheyt hier af neemt noch toe
door de byvoeging van S. Pieters Kerck , van
een felve werck en hant gemaeckt, en van dit
uytmuntende uurwerck, dat, in de hooghte ge- rurwerck^
ftelt, oock van de gene , die verre fijn, gefien
kauworden, en niet alleenlijck d\'uren , maer
oock de loop van de maen , en der andere pla-
neten , oock de maenden , en de vier getijden
van \'tjaer , en andere diergelijcke uytftekent-
heden aenwijft. By dit uurwerck is de koren- Koret^-
marckt, groot en ruym, daer in men voorde
ftormen en \'t quaet weêr befchut is. Daer bo-
ven wordt de wolle verkocht. Daer achter is de
fchermfchool, en oock defè plaets, die eygent-
lij ck tot de verkooping der lakenen gefchickt is.
Hier fijn oock de kamers voor d\'Overigheyt van
de ftadt, die groot en ruym fijn, en oock een
gemeene gevangenis : in voegen dat dit eenigh
gebouw , van bequame grootheyt fijnde, byna
al de leden, tot gemeen gebruyck van de ftadt
nootfakelijck , omhelft. Seker, een werck , dat
niet alleen prachtigh en heerlijck, maer oock
wel en bequamelijck afgedeelt is, eerftelijck ge-
fticht door Willem,de Goede gebynaemt,Graef
van Henegouwen, Hollant en Zeelant,Heer van
Vrieflant, een fèer goed Vorft, en naeukeurigh
onderhouder van alle deuchden , en voorname-
iijck van de gerechtigheydt. Dit heerlijck en
O ver trefFelijck gebouw is echter niets anders^
dan de fchaduw van de heerlijckheydt en voor-
treffelijckheydt der Burgerlijcke beftiering van Burgerlijcke
defe ftadt, die in civile en criminele, en in alle
andere dingen hier in fbo goede ordening on-
derhouden wordt,dat de vreemden en uydandi-
gen dickwils voorbeelden hier af vooi- fich ge-
nomen hebben, om die in d\'oprechting van de
ftaet in hun vaderlant te volgen. Gelijck onder
anderen de Neurenbergers , die , toen fy byna
aen alle fteden fèkere mannen uytgefbnden had-
den , om, naer \'t voorbeelt der oude Romey-
\'twelck van alle wijfè lieden behoort ge-

volght te worden , de goede en lofFelijcke wet-
ten der anderen tot hun gebruyck over te bren-
gen , hier foodanige gewoonten en wetten von-
den , dat fy veel daer af met groote begeerten
aennamen 5 die tot noch in defe uytmuntende
en welgeregelde Gemeente onderhouden wor-
den. Ick bevind dat d\'opperfte Overigheydts
ampten van Valenchien eertijts voor \'t geheel
leven langgegeven wierden.Maer defe gewoon-
te , door de welcke de baldadigheydt der men-
fchen te fèer geftijft wierd, is verandert in \'tjaer
cId ccc ii, door lohannes, Graef van Hene-
gouwen , van Avenne gebynaemt, die invoerde
dat men jaerlijcks de Raet veranderen fou , ge-
lijck noch heden in gebruyck is. D\'opperfte
Overigheydt beftaet hier in een Prevooft , en
twaelf Schepenen, die uyt de voornaemfte Bur-
gers van de ftadt verkofen worden, en verfchey-
de bedienaers by fich hebben. By defe koomt
noch een andere Raet, die fy gemeenelijck de
particuliere, oft befondere noemen, die uyt andere
vijf-en-twintigh Burgers van eerlijcke ftaet be-
ftaet. Defe Raet verhandelt, op \'t verfbeck van

d\'opperfte Overigheyt, de faken, die tot de ftaet
van de ftadt behooren , en dickwils vermeer-
dert wordt met een feker getal van Burgers, die
hier by geroepen worden, op dat men grooter
overvloet van Raden fbu hebben , en naer ver-
eyfèh der faken, die verhandelt fullen worden.
Defe ftadt heeft noch een gewoonte en hant-
veft,al overlang in gebruyck, in faken van groot
belang, en die \'t gemeene nut betreffen, met
het luyden van de groote kloek d\'algemeene
Raet van de ftadt, die \'t geheel lichaem van
\'t volck vertoont, te bcA\'oepen , geheelijck vol-
gens de gewoonte der Romeynen , dié oock
Comitia fua centuriata beriepen. In defè vergade-
ring ftaet aen ieder Burger vry, fèhoon hy on-
be-ampt is, ( \'t welck echter nergens in geheel
Nederlant gebruyckt wordt) op de dingen, die
in de naem van d\'Overigheyt, en van de parti-
culiere Raet, door de gewoone Penfionaris van
de gemeente, voorgéftelt worden, fijn gevoelen
te feggen. Defè vergadering kan oock niet ge-
houden worden , dan in tegenwoordigheyt van
ten minften hondert Burgers, fonder dat eenigh
vreemdeling daer in toegelaten wordt. Onder
defe opperfte Raet ftaen noch verfcheyde min-
dere Overigheden, om de faken van minder be-
lang te beflechten.

Te Valenchien is, onder andere Heeren,oock
geboren Keyfèr Hendrick, de fèvende van die
naem , die oock Graef, oft Hertogh van Lut-
zenburgh was; gelijk oock Maria,d\'eenige doch-
ter van Karei de Stoute, Hertogh van Bour-
gonje, die in de ftrijt van Nancy gedoot,en defè
eenige dochter tot Vorftin der Nederlanden
naliet: hoewel iemant feght dat fy te Bruffel ge-
boren is. Defe ftadt heeft oock veel deurluch-
tige mannen, die in geleertheyt uytgemunt heb-
ben , te voorfèhijn gebracht: gelijck voorna-
meiijck de vermaerde Hiftoriefchrijver, lohan-
nes Froiffard , die in \'t begin van fijn werck ter-
ftont Valenchien voor fijn geboorte-ftadt er-
kent : lohannes Molinettus , een feer geleert
Kanonick, en uytmuntende Poëet • en eynde-
lijck Simon Marmionus , een geleert man , en
trefFelijck fchilder. Valenchien heeft oock een
groot getal van Edeldom ; maer de Burgers ge-
neren fich ten meeftendeel met de koophandel,
en met d\'ambachten: welcke beyde neeringen
fy foo yverigh en naerftigh oefiènen, dat fy
groote winft daer meê doen , en veel menfchen
van flechte en arme ftaet daer door in \'t werck
houden en voeden. Want men vindt hier veel
gilden en vergaderingen van Ambachts-lieden,
die groot van getal, en rijck van middelen fijn.
Onder defen munten voornameiijck de gene
uyt, die offerten wercken, en dit dunne lijnwaet,
\'twelck wy gemeenlijck Kamerijcks-doeck noe-
men : oock lakenwerckers , en de gene , die ka-
melotten,en Mocajarren,en alderhande ftoffen,
tot het menfchelijck gebruyck noodigh,maken.

Defè ftadt ftreckt haer heerfchappy over
\'t omleggende landt, onder de tijtel van Am-
bacht ,\'wijt en breet uyt, en heeft trefFelijcke
hantveften en, onder anderen, de ftapel van de
Franfche wijnen,- een feer oudt recht, en in veel
dingen nut voor de gemeente, die oock eertijts

goude en filvere munt, met haer tij telen cn wa-
penen gemunt, geflagen heeft. Dit gek wierdt
moederlijcke munt genoemt, en wordt noch
van de Burgers getoont. Defè Heerfchappy be-
ftaet in drie Staten, in Prelaten, Edelen, en
Overigheden.

Maer laet ons hier een weynigh van d\'op- Voortgang
komft en voortgang van defe ftadt fpreken, en \'^Ta^
befien hoe fy een afgefcheyde heerfchappy is
gebleven, en hoe fy, met d\'andere Lantfchap-
pen van ons Nederlant, gelijck aen \'t huys van
Ooftenrijck is gekomen. ïck bevind dat, na dat
de Keyfèr Lotharius het Roomfche Keyfer-
rijck in drie deelen gedeelt, en aen ieder van
fijn fonen een deel daer af toegewefèn had, fijn
navolgers , door hun eyge Ichult verüappende,
onder andere blijcken van hun flaeuhartigheyt,
en meer door nootfakelijckheyt bewogen , dan
gewilligh,deLantfchappen, die hun voorouders
eertijts aen hovelingen en dienaers gegeven had-
den, alleenlijck om die te beftieren, allengs lie-
ten vervreemden, en aen de beftierders daer af
by leening gegeven en toegeftaen hebben. Lot-
theringen, veel uytfteeckende fteden hebbende,
hadt, onder anderen oock veel van foodanige
beftierders,die in\'t Latijn Comités, a comitandoy dat
is Graven, van verfellen, genoemt wierden; om oorfprong
dat fy,.geheym-genoten der Vorften fijnde, hen Graven^
gedurighlijck verfelden. Dit is , gelijck het
fchijnt, d\'oorfprong van fbo veel Graven, als
wy over de geheele aerdtbodem verfpreyd fien.
Want dit ampt is eyndelijck, ten deel door ge-
welt, ten deel door gunft en weldaet,en ten deel
door bekooping en gcfchencken, naer de ftaet
der tijden en menfchen, en onder fchijnvan
leen-goederen,en andere verfcheyde deckman-
tels , in eygendom verkeert, en van tij delijck in
erffelijck verandert. Dit is niet alleenlijck in de
Lantfchappen, die aen de noortfijde van d\'Al-
pen gelegen fijn, gebeurt, maer oock in Italien
felve, door een fèlve flaeuhartigheydt der Key-
fers en Paufèn. Valenchien heeft oock, gelijck
ick befchreven vind, haer Graef gekregen. Ick
fal alle twijffelachtige en verwarde dingen voor-
bygaen, en alleenlijck feggen,dat men leeft dat,
in\'t jaer na Chriftus geboorte dcccc lxxiii,
fèker Reginerius, Longicollis oft Langhals geby-
naemt, Graef van Henegouwen, met fijn broe-
der Lambertus, in die tijdt Graef van Leuven,
defe ftadt van d\'eygen Graef kocht, en haer
eenige tijdt lang befat, tegen Godefridus , Her-
togh van Lottheringen, die,onder fchijn van de
naefte erfgenaem des verkopers, de kooper daer
af pooghde te berooven. Defe twee broeders
kochten dieshalven oock alleeyfèh en rechten
van defè Godefridus, en maeckten door defè
middel fich vredige befitters en Graven van Va-
lenchien, Lambertus ftorf fonder Idnderen na
te laten. Richilde, dochter van Graef Regine-
rius, bleef dieshalven eenige erfgenaem van de-
fe heerfchappy, en troude federt aen Balduinus,
Graef van Vlaenderen. Na verloop van eenige
tijden refen verfcheyde oorlogen over defè
heerfchappy , die van de Schrijvers met fbo
groot een verfcheydenheydt der gevoelens ver-
haelt worden, dat ick, om in defè woefte zee

van itrij Jige vertellingen niet te verfeylen, met
voordacht aflaet van eenigh verder gewach
hier in te maken, \'t !s my meer dan genoech,
dat uyt het gene , \'t welck ick tot hier toe ver-
haelt heb, klaerlijck blijckt 5 dat Valenchien,
federt eenige eeuwen herwaerts^ een belbndere
en eygen heerfchappy heeft gemaeckt, en dat
haer wetten , en die van Henegouwen heel ver-
fcheyden fijn geweefl j gelijck fy die noch he-
den onderhoud , met de fleden, die onder haer
gebiedt ftaen, namelijck Bouchain , Quefnoy,
Condé, en cxxxi i doi\'pen j welcks inwoon-
ders fich niet op de Raet van Bergen , maer
voort op de groote Raet van Mechelen beroe-
:)en. Sy kennen in de Geeftelijcke ftaet voor
,iun Opperfte, d\'Aertsbiftchop van Kamerijck,
in wiens naem d\'Aerts-diaken hier fijn plaets
heeft. Defè Heerfchappy is eerft aen de Gra-
ven van Henegouwen gekomen, daer na aen de
Hertogh van Bourgonje, en eyndelijck aen het
huys van Ooftenrijck,met gelijck recht als d\'an-
dere Landtfchappen van Nederlant. Dit fy ge-
noegh van defe edele ftadt , fchoon wy veel
meer aenirierckens-waerdige dingen daer af
konnen bybrengen. Doch de gene, die bege-
righ is om meer hier af te weten , lefè lohannes
Vivianus, cen getrou en geleert Burger van de-
fè ftadt, die een kleyne nandeling hier af ge-
fchreven heeft. By Valenchien , niet meer dan
een mijl van de ftadt, is dit heerlijck en rijck
Viconienfche Kloofter , dat , onder andere
voortreffelijckheden, een heerUjcke Biblioteek
heeft, die met groote overvloet van alderhan-
de boecken verfien is.

Tuffchen Valenchien en Kamerijk,by \'t ver-
maerde dorp Happe, leght een kleyn dorpje,
gemeenelijck Aymms k fee genoemt , daer in
groote overvloet defè heerlijcke witte fteen
uytgedolven wordt, van de welck Leo Baptifta
Albertus Florentinus fbo hoogh roemt in fijn
boecken van de boukunft, en die gemeenelijck,
om de nagelegentheydt van de plaets , Avenni-
fche fteen genoemt wordt, die byna fbo wit is,
als marmer, en met groot gemack gehouwen
wordt : want hy wijckt lichtelijck voor\'t ftael,
en laet fich wel fnijden en ingraven , fonder
eenigh gevaer van barften oft uytfpatten. De
beelthouwers gebruycken die dieshalven onbe-
fchroomdelijck tot verfcheyde wercken. Maer
dewijl defè fben van natuur fwack is, en de
ftrengheden van de lucht, te weten, de vorft,
regen, \'t foute water, en oock de wint niet ver-
dragen kan 5 fbo hebben defe Heden een middel

gevonden,om die hard en beftandigh te maken>
op dat defe morwigheydt geen ongemack en
fèhade veroorfaken fbu. Want fy beftrijcken en
deur-drincken die met veel olie , vernis , en an^
dere diergelijcke dingen , met de welcke fy
eyndelijck een harde en onverwinnelijcke korft
daer op maken.

Bouchain is een ftadt aen de flincke oever ^i^ohdn.
van de Schelde , in \'t midden tuffchen Valen-
chien en Kamerijck, namelijck vier mijlen van
beyde afgelegen, tamelijck fterck, en noch veel
ftercker door een bygavoeght kafteel, en daer-
om gedenckwaerdigh, om dat fy eertijdts ge-
fticht is vanPepijn, ter gedachtenis van de groo-
te verwinning, die hy in defe landen tegen Dide-
riek,Vorft der Franfchen, had; als oock om dat
fy \'t hooft van \'t Graeffèhap van Ooftervant is,
\'t welck dus naer d\'Oftrogotthen genoemt is,
die , na lang verblijf in dit geweft , eyndelijck
dit deel voor \'t hunne ontfingen, daer in fy,vol-
gens \'t verdrach , fich vertrocken. Dit Graef-
fchap wierd eertijdts aen d\'eerft-geboren fbon
der Graven van Henegouwen gegeven.

Quefnoy leght drie mijlen van Valenchien,en Qa^noy,
is een ftedeken dat tamelijk fterck, en om ande-
re dingen gedenkwaerdigh is. Want hier worden
de half-fijde ftofFen,die men gemeenlijck femo-
fètten noemt, gemaeckt, en oock groote over-
vloet van lijnwaet,ja foodanigh,dat fy tamelijck
in koopmanfchappen bloeyt. Sy was eertijdts
de fètel en bruytfchat der Gravinnen van Hene-
gouwen. Maer na dat fy in \'t gebiedt der Her-
togen van Bourgonje geraeckt is, is Binche in
haer plaets geftelt.

Condé, aen de rechte oever van de Schelde,
Ieght twee mijlen van Valenchien , een tame-
lijck ftedeken , en door een kleyn kafteel ver-
maert. Dit ftedeken was eertijts meer dan de
helft onder de heerfchappy van de deurluchti-
ge Rocchendorf, die, om eenige vyantfchap te-
gen de Vorft, eerft in Turckyen trock, en, iè-
dert van daer weêr in Vranckrijck gekeert,daer
met een eerlijcke inkomft onderhouden wierdt.
Hy, niet ruften konnende, trock van daer naer
de Roomfche Koning, om tegen de Turcken
foorlogen , en fneuvelde eyndelijck in Onge-
ren. Sijn goederen wierden ondertuffchen ver-
kocht. D\'andere helft van defe ftadt behoor-
de aen de Hertogh van Montpenfier, die, te
S. Quintijn gevangen, defè ftadt, met die van
Leufè, verkocht, om fijn rantfoen te beter by
malkander te krijgen.

Elijck de kleynfte vogelen
dickwijls en gemeenelijck
de helderfte ftemmen heb-
ben , foo doen oock dick-
wijls de kleynfte fteden
meeft van haer fpreecken.
Men kan onder defen tel-
len de ftadt Landrecy, die , op de beeck de
Sambre gelegen,en niet meer dan drie mijlen
van Quefnoyjcn fes van Valenchien/oo fterk
en vaft is , dat fy, hoewel kleyn , het leger
van Keyfer Karei de vijfde,die haer fterck be-
legert hadt, met hulpe van de Franfchen ,

die haer toen in hadden , Weerftóndt , en
in \'tjaer cb b xliii aen defe groote Vorft ^l^py\'^.
betoonde dat fy, gelijck de bye, een fcherpe kgert.
angel had; in voegen dat dele Keyfer het be-
legh moeft verlaten , \'t wclck haer in hooge
achting bracht. De Koning van Vranckrijck
gaf haer, volgens de voorwaerden van de vre-
de , in \'t volgende jaer gemaeckt, weêr over
aen de deurluchtighfte Hartogh van Aer-
fchot, aen de welck fy by erftelijck recht be-
hoorde. Maer Keyfer Karei de vijfde deê wif-
fehng hier in met de Hertogh, op vorderlijc-
ke en gerechtige voorwaerden.

Efe ftadt is acn de Heperftroom fchappy des Hertoghs van Aerfchot, die, ge-
gelegen , vier mijlen van Lan- lijcke vergelding daer voor ontfangen heb-
drecy , en oock foo veel van bende, haer tegen de Catholijcke Koning
Maubeuge.Seker,ecn goede en verwiftelt heeft, vermits fy , op de grenfen
ftercke ftadt, en in hooge ach- van Vranckrijck gelegen , een machtiger
ting om de Graeftelijcke waer- Vorft behoefde, om haer te verfekeren tegen
Graef. digheyt. Sy was oock onlangs onder de heer- t gewelt der vyanden.

Himay hght in een bofch, aen
de kleyne beeck Blanche , en
fes mijlen van Avennes. Jaco-
bus Leftabasus noemt haer Va-
ne ville. Haer huyfen fijn ta-
melijck fchoon en heerlijck 5
en fy heeft een Vorftelijck huys, dat door de
hoven, en door het doolhof feer aengenaem
is. Dit ftedeken is tamelijck fterck, groot en
^ierlijck, en heeft de waerdigheydt van Vor-
ftendom 3 welcke tijtel de Hartogh van Aer-
fchot onder fijn andere tijtelen voert. Syis
in defe lefte oorlogen tegen de Franfchen al
terbarmelijck geftraft, cn dickwijls verwoeft,
maer echter weêr opgebout en vernieut: in
voegen dat fy nu fchoonder dan te voren, eit
beter tegen d^aenvallen der vyanden ver-
forght is. De Hartogh van Aerfchot fter-
vende, liet haer by erftenis aen fijn deurluch^
tichfte foon, Hartogh Karei, die oock, fonder
wettige erfgenaem na te laten,geftoryen is.Dit
Vorftendom quam dieshalven aen de fufter
van defe Karei, met de Graef van Arenbergh
gehuwt: in voegen dat fy nu van \'t geflacht
van Arenbergh befeten wort.

Ndien de kinderen de grond-
I ^^^ yefl; yan hun roem op de hoog-
heyt van hun ouders veften,en
indien de wercken naer d ach-
ting van de geen, die hen ge-
maeckt hecft,gefchat worden,
foo mach Marieburgh oock groote roem op
haer ftich tft er, als haer ware moeder fijnde,
dragen. Want Maria,Koningin van Ongeren,
heeft aen defe ftadt de naem van Marieburgh
gegeven. Sy deê defe ftadt,door\'t gebied van
Keyfer Karei de vijfde ftichten, Weynigh tijts
na dat de Heer van Longeval,enMarten van
Rofrem,het Franfche leger by fich hebbende,
in \'t jaer cb b xlii, uyt Brabant naer Lutfen-
Gelegen- burg trockcn.Sy legt tuffchen twee beken,te
Ijeyd. weten tuffchen de Blanche , daer fy omtrent
cen boogh-fcheut-weegs af is, en tuffchen de
tTenegouwen.

Nere oft Noire, die omtrent een half mijl
van defe ftadt haer loop heeft. Sy is gelegen
drie mijlen van Chimay, en tien van Bergenj
een feer ftercke ftadt,foo van gelegenheyt,als
door kunft,meteen ftercke muur,en vier bol-
wercken oft rondeelen omringt,die haer vier-
kant, en byna onverwinnelijck maken. Meil
moet dit echter dus verftaen , foo fy met ge-
noechfame befetting befet is, fóo men daer
goede wacht in houd, en foo \'t niet met haer
gaet, gelijck eertijts in \'t jaer cb b lxv, toen
fy, door enckeleverwaerlofing der befettelin-
gen , (fchoon men \'t verraet van de Gouver-
neur verantwoorden wil)fchandelijk verloren
wierd, tot groote fchade van heel Nederland.
Sy bleef federt in de macht der Franfchen,
die haer,by voorwaerden van vrede, in\'t jaer
cId Io 1-ix gemaeckt, weder overgaven.

hiliP P e-v il l e heeft haer
naem van Koning Philippus
gekregen eeii fladt , tuf-
fchen Charlemont (daer af
fy een mijl gelegen is ) en
Marieburgh, (anderhalf mijl
daer af) in\'tjaer clo lo lv

e a v m o n t leght vier mijlen van en luftigh, en kent voor haer Heer de Hertogh

Et ftedeken Mabeuge leght vier
mijlen van Bergen. De vloet
Sambre befpoelt defè ftadt, die
om defe oorfaeck tamelijk in ne-
ring en koopmanfchap bloeyt.
Hier is alle faterdagen een groo-
te marckt van wolle garen, daer in groote han-
deling gedaen word, vermits daer fajen en femi-
offettéli af gemaeckt worden. Defe ftadt heeft
oock een vari defe heerlijckfte en edelftè verga-
Kancncjfen. deringen en Kloofters van Kanóneften , name-
lijck, gelijck die van Bergen, en Nivelle, welcks
befchrijving wy te voren gedaen hebben. Defè
vergadering van Mabeuge is opgerecht en inge-
ftelt van de heylige Vrou Aldegunde , die defè

heylige Kerck, fèdert naer haer haëm genoemt,
gefticht heeft. By defè Kanoneffen is oock het
opperfte récht over de ftad,en over \'t omleggen-
de lant: invoegen dat fy gelijckelijck het bur-
ger-recht en hals-recht bedienen. Sy hebben
oock defè hantvéft, van jarelijcks een geftelde
en fèkere menighte van mijten (dus noemeri
fy een fèer kleyne penning, van loot geflagen,
daer dc beeltenis van defe heylige vrou opftaet)
te flaen, van de welcke de twaelf een Vlaem-
fche groote oft acht penningen uytmaken. Defè
munt heeft gang deur geheel Henegouwen, tot
aen Bruftel toe, ja foodanigh, dat niemant die
durft weygeren.

lobeecke ( feght Meyer, in
fijn negende boeck der Vlaem-
fche gefchiedeniffen,) en Lefine,
eertijts aenflaenderen,en aen \'tgebiedt
■pan Oudenaerden toegeeygent f merdt
als in \'t midden geftelt^en typifl-landen
genoemt, en onder de Vorftelijcke Raet aftelt ^ uyt cor-
[aeck yan de tmftom defe plaetfen tuffchen deGrayen
yan Vlaenderen en Henegouypen. Marchantius (in
Flandriafualib. i, fol 104,) fpreeckt hier af in
defer voegen: De -^pettelij cke kamer, yande-^elcke
hier naer fpreken fullen, heeft de yoorfating oyer de
Leenhoyenyan de Graef, en oyer al d\'andere yergade-
rirtgen der Leengoederen. Dit is oorfaeck dat al de Leen-
goederen , yan \'t lichaem yan Vlaenderen af gefneden ^ en
tot een gift aen de bekenden-, oft aen \'t gefm yan de Vorft
toegeftaen j hun giften en hefittingen fonder eenige tuf
fchen-middel yan defe kamer erkennen ^ gelijck daer fijn
Duynkercken, Greyelingen, Broeckhwgh, Wijnendael,
Ronfe, en Pamele ; aen ypelcke lefte eertijts yerbonden
Lef ine , met het kafteel Flobeecke ^ die fyde t^ift^
landen noemen, om de tmft 5 die daer oyer tuffchen de
Vlamingen en Henegou-^pers ge-^eeft heeft.

Leffine is een ftadt, oft van Vlaenderen, oft
van Henegouwen, oft geenderley , van Engien
omtrenf vier, van Bergen fès , en van Athum
Henegowwen.

twee mijlen gelegen. Sy wordt van de Dender-
ftroom befpoelt. Daer plaght eertijdts groote
overvloet van lijnwaet in defe ftadt geweven te
worden. Sy heeft oock te voorfèhijn gebracht
lulianus Aurelianm , een man, die door fijn ge- ceieerdé
leertheydt en fchriften vermaert is. Sijn drie mannem
boecken van de bynamen der Goden, by Opo-
rinus in\'t jaercio lo xLiii gedruckt, fijn klare
en deurluchtige getuygen van fijn vernuft. Hy
maeckte oock verklaringen over d\'eerfte en
tweede Satyra Van Horatius t\'Antwerpen , in
\'tjaer clo lo lxix, by Antonius Goynus uyt-
gegeven. Egidius yan Leßine voerde oock fijn by-
naem van defe ftadt •, een Godtgeleerde van
d\'ordening der Preeck-heeren, die over\'t eerfte
en tweede boek der Spreuken gefchreven heeft 1
oock van de woeker, en Bloemen der gevallen :
verfcheyde God-geleerde verfèhillen,van d\'een-a
dracht der tijden , van de Meet-kunft, van de
ftaert-ftarren,en van andere dmgèn,die, gelijck
lohannes Bunderius getuyght, te Valenchien
en Doornick by de Francifcaners ^ te Bruffel in
\'t Gathuyfers Kloofter, en by Valerius Andreas
gelefen worden. Daer heeft om defè ftadt en
Flobeecke,gelijck hier voor aengewefèri is,dick-
wij Is twift tuffchen dé Graven van Vlaenderen

enHenegomvengeweeftjOmwien ly toegerekent \'t bofch van LelTine onder de heerlijckheyt vaii
fou worden , en oock onder de Heeren van Ou- Flobeecke beftaet, en Flobeecke felf onder de
denaerdcn,eerri jts befitters hier af, van de welc- Graef : in Voegen dat men , als \'er verfchil ont-
ke delè heerlijckheydt by leen-recht gehoudèn ftaen is, terftont fijn toevlucht tot het Hof van
wierd. Meyer en Oudegerftius verhalen eenige Mechelen moet nemen. Want de Koning is
van de£» twiften, d\'eerfte onder Guido, in \'t jaer fèlf, fonder iemandt anders, Heer van Flobeec-
CÏ3 cc lxxx, ïn dit felve jaer, feght hy, rees een ke , gelijck oock van de ftadt Leffine, die eer-
tr^ijffeiing en miß om Flobeecke en Le/sine-, om te -^eten tijts ftadts-wetten heeft gehadt, in eenige din-
^fi [f onder \'t gebiedt "pan Vlaenderen ^ oft yan Hmegou^ gen van de gene onderfcheyden , die onlangs in
mnkhcrden, op \'tyerfoeck ipan Arnulfus-pan Oude- \'t jaer clo lo c xxi 11 in \'t licht fijn gekomen,
naerdenybefater Dan defe plaetfen, \'t Verfchil merd door die ick by de deurluchtige man , niet alleen van
Bellings Cifomanus j een Vlaemfch Ridder ^ ingefleh geboorte, maer oock door fijn deucht, Francif\'
D\'tijtJpraeckypaSy datMere^ Pamele^\'t Nocrifche bofch, cus de Cotrel, Kanonick te Gent in de voor-
Valtine, Flobeecke , Leßine en Maude , met d"aenhang- naemfte Kerck, geften heb. By \'t kafteel van
felen onder de leen-goederen der Gräben yan Vlaenderen \'t Leflinifche bofch, die fy Leftriverie noemen^
fouden flaen; en de Heer yan Oudenaerden f9;oer man- en die eertijts een vrye eygendom van \'t kafteel
fchap hier af aen Graef Guido fTpren^op de Sondagh yan van Aelft was,, ftet men nu, tot aenprickeling
Letare, De fèlve Schrijver fpreeckt daer af een van de Godtvruchtigheyt, de geheymenis van
weynigh laeger, op \'t jaer c Id cc lxxxi, in de- des Heeren lijden, by ordening en deelen op-
ièr voegen; In \'t felyejaer, in de maent yan Meerty gerecht. Voorts, de heerfchappy van \'t Bofch, ^gg^^n.
-^ierd -^eer onderfoeck op Leßine en Flobeecke gedaen^ en van \'t kafteel van Lefïine wordt nu befeten
door Robert yan Neyers, foon yan de Vorfl , en Willem door d\'edele ftam yan Cotrel, en was eertijdts in
\'van Mortaigne. D\'uyt\'fpraeck "waSydat defe beyde Heer- \'t befit van de ftam van des Pre^, in de welcke de
iijckbeden kenen yan \'t Graeffch^f yan Vlaenderen Kidd&x Gerardus Defpre^, Heer van\'t Lefïinifche
•snaren, in de heerfchappy yan de Heer yan Oudenaei\'den bofch in \'t jaer clo ccc xlii geftorven, en
gelegen. Dit fijn de woorden van Meyer. Maer by fijn fbon Egidius begraven is. Men vindt
de voorgenoemde Oudegerftius fpreeckt breder oock Egidius Dejpres^^ Ridder,Heer van Leffchen-
van defe faeck, onder de felve Vorft. bofch, Leftriverie, en du Tiers, van Quieuraing

Het kafteel van Flobeecke,dat eertijts vaft en in Henegouwen, Defè trouwde de dochter van
fterck was, is door \'t gewelt der oorlogen en Gerardus y Licet yan L^y^rmnV, en ftorf in\'tjaer
tijden neergeworpen, en voornameiijck om cId ccc lxxiii , en wierd in Bafieu by Quieu-
defè reden niet weer opgebouwt, op dat fy niet, raing begraven. Willem Deßre^, Ridder, heeft
gelijck te voren, d\'oorfaeck van twift- en verfchil twee gemalinnen gehadt: d\'eerfte was de doch^
Ibu ftjn , die eenige fwarigheden tuftchen de ter van de Heer yan Romont, en d\'ander van de
beyde Lantfchappen fouden ontfteeken. Meyer Heer yanLalaing. Hy ftorf in \'t jaer clo cccc
gedenckt oock aen de groote elende , die den xxi 11, en leght, met fijn gemalinnen in de fclve
Lefïiners, in \'t jaer clo ccc 11, onder de Graef kerck begraven, in een marmer graf, dat drie
Guido , overquam 5 want hy fpreeckt dus in \'t voeten hoogh boven d\'aerde opgetrocken is.
tiende fijner laer-boecken : In \'t eynde yan de Willem hadt twee fonen , Walterus en Simon,
maent Meert merdt de fladt Leßine met groote macht Van Simon fijn de gene gefpröten,die hun woo-
yan menfchen, en krijghs-ycercken heflormt, ja fooda- ning te Valenchien, en te Bergen in Henegou-
nighy dat fy, tegen \'t geyoelen yan alle yyanden, door de wen geftelt hebben. Walterus kinderen waren
Vlamingen genomen merd^die de Duytfche krijghs-lieden, Theodoricus, die fonder kinderen ftorf; Petro^
in foldy yan de Henegowwers fijnde, met hun ypapenen nella, aen Hendrick Ie Poiyre gehuwt en Willem
daer uyt lieten yertrecken, na dat yeelyan hengequetfl Defpreii^, anders van Quienvraing,Heer van Lef-
tn gedoot yparen. Sy ^ar\'en feer flrijSare mannen , en fcnbos en Leftriverie. Defè troude cf^

befchermden de fladt feer dapper lij ck , die ß echter ge- Voorde , in\'tjaer clo cccc lx. Hy hadt een
dyi}mgen "Sparen oyer te geyen^ yermitsfygeen byflant Dan eenige foon, die , de krijghs-handel verlatende,
de Henegouyper kregen. De geheele fladt ypierdt ten roof fich in d\'ordening der Preeck-heeren begaf. Hy
gegeyen^en daer na yerbrant 5 de poorten, torens en muren ftorf in \'t j aer c ï o c c c c x c i, en fij n gemalin
fcü neerger%^orpen en yenpceß, dat de Vlamingen in yerfe- Beatrix in \'t jaer c I o lo i v; en fy wierden by
kering wen yan yoortaen geene fchade daer af font- \'t Leffinifche bofch begraven. Maer hun doch^
fangen. In \'t jaer cId cc xxxii verhuyfde het ter lohanna trouwde met N. yan Cotrel van Door-
Kloofter vande Ciftertienfche ordening, ge- nick, van de welcken gefproten is lacobus van
meenelijck Maeghden-dale genoemt, uyt het lant Cotrel, Heer van \'t Lefïinifche bofch. De fufter
van Flobeecke, naer Oudenaerden, daer het van lohanna, Chriftina genoemt, trouwde aen
noch fijn oude naem behoudt. Boven \'t gene, Egidius yan Heetyelee, en van defcn fproot de ge-
dat wy nu van de heerfchappy defcr beyde malin van Balduinus de Neye in Waes, in Latijn
plaetfen bygebracht hebben, moet aengemerkt de Nepotiani genoemt.
worden, dat de heerlijckheydt van de ftadt en

Wy füllen de Befclirijvingen der Kleyne Steden van Hene-
gouwen 5 welckers Aftekeningen wy niet hebben
konnen bekomen, hier byvoegen.

AVAIS leght vijf mijlen
van Bergen , en wort Balais
Walcme, tot onderfcheyt Van
Bayais Picarde, geheeten. Het
is nu een kleyn ftedeken;
doch fommige Schrijvers
van dit lant, en andere die
hen volgen, meenen dat het eertijts een fèer
groote en machtige ftadt geweeft is, van Bavo
den Troyaen gefticht, en van hem Belgium, daer
Gallia Belgica de naem af heeft, geheeten. Sy voe-
gen hier by, dat defe ftadt oft dit landt het felve
is, daer Cefar in fijn Commentarien af fchrijft,
dat een deel van fijn krijghsvolck in winterleger
Jaghjcn dat de Belhyaci oft Beawvoißnsmach-
tigh volck, daer omtrent woonden. Maer wy fül-
len hare redenen, die fomtijts onder eickander
verfchillen , ent\'eenemaelonfèker fijn , voorby-
gaen. Men heeft hier eertijts vele medalien der
oude Romeynen gevonden , \'t welck een bewijs
is, dat dit weleer een treffelijcke ftadt was. Het
is in de Franfèhe oorlogen verfcheyde mael ver-
brant en verwoeft.

ÏNCHE is op een arm van de riviere
Haine, en drie mijlen van Bergen, gelegen.
Het is een oude en eertijts welbewoonde en
Volckrijcke ftadt j maer door den oorlogh lbo
verdruckt, dat het meefte deel der inwoonders
naer Bergen vertrock. Voor hondert jaren Was
het een eygendom van Vrou Maria , Koningin
van Hongaryen^en door Keyfer Karei de vijfde,
haren broeder, als fy Gouvernante der Neder-
landen was, voor haer leven gefchoncken. Sy
had het oock vermaeckt, en met fchoone huyfen
en heerlijcke hoven vernieuwt en verciert. Het
is een aengename plaets voor Vorften en Hee-
ren , om de foete lucht, goede jaght, en ander
adelijck vermaeck. De gemelde Keyfer Karei
en fijn foon Philips fijn hier in \'t jaer cl d Id
XLIX, als de landen de foon aennamen, en als
toekomende Lants Heer eedt deden, gekomen;
en werden in dit ftedeken met byna ongeloof-
lijcke pracht, en heerlijcken toeftel van fteeck-
fpelen, en andere treffelijcke vertooningen van
vermaeck, eenige dagen durende, ontfangen en
vereert. Maervijf jaren daer na, integendeel,
als de Koning van Vranckrijck daer fegerijck en
overwinnende van de belegeringen van Marien-
burgh en Dinant, voorby trock, heeft hy defe
ftadt oock lichtelijck ingenomen- en, om de by-
fondere haet tegen de Koningin Maria , (dewijl
fy groote verwoefting en brantftichting in Pi-
cardien had laten doen , en infonderheyt fijn
heerlijck paleys Folembray doen verbranden)
alle hare gebouwen , die fy met groote koft en
konft gemaeckt had, ja de geheele ftadt,uyt we-
• Fermeß» derwraeck in d\'affche geleyt. De byfondere huy-
Henegouyoen,

fèn fijn federt \\v^eder herbouwt, en in haet vorige
ftaet geftelt Door de fèlve gramfchap en begeer-
te tot Wreken deê de gemelde Koning oock het
fraye paleys,op de wijfè van een kafteel gebouwt,
en Mariemont genaemt, in brant fteken, \'t welck
de voorfèyde VroU Maria met groote koften
had doen maken,en met aengename tuynen ver-
ciert. Hier uyt leert men , hoe gevaerlijck het is
groote Vorften te tergen , en hoe waerachtigh
het gemeene fèggen is ;

Onder de künftige wercken, die de Franfchen Kf^f^ßige
te Binche vernielden, was een Ceres , i8 voeten
lang, die in een hof lagh; en de bergh Parnas van
parlemoer, met de fonteyn Helicon, daer de ne-
gen Mufen oft Kunftgodinnen van wit marmer
op gefèten waren. Oock een water back van por-
phyrfteen , in een jaer naeulijcks gemaeckt: ne-
vens een bancket-tafelken van meer dan duyfent
ftucken ingevoeght, waer in defe ftadt met na-
tuerlijcke verwen nae \'t leven afgebeelt was. Men
fach hier oock filvere gegotekruyden en bloe-
men , kunftigh gemaeckt, die door de wint ver-
waeyden j en vele vreemde planten en marmere
pilaren, waer door defe ftadt vermaert was.

REVX is een oude ftadt, eertijts Rethia^ Rem.
van de Ruthenen diefè gebouwt hebben,
genaemt. Sy leght twee mijlen van Bin-
che, en drie van Bergen. Het is een fraey en ver-
makelijck ftedeken ; heeft gebiedt over eenigh
lant en fommige dorpen j en is door Keyfèr Ka^
rel de vijfde tot een Graeffchap gemaeckt. Hier
is een kloofter der Premonftrèyténjen een fraeye
kapel, ter eeren de heylighfte Maeght Maria
gewijdt, daer, gelijck men fèyt, vele mirakelen
gefchiet fijn , waer door fy van vele Paufen en
Vorften rijckelijck begaeft en verciert is. Het Ondeïiee\'
heeft wei-eer toebehoort aen Adriaen van
Crouy, een treflijck man in \'t bedienen van de
Staet, en dapper in de wapenen^ foo dat hy,door
fijn deugden, en dienften aen de Keyfer gedaen,
hem fèer aengenaem was , en heerlijck be-
fchoncken en verheven wierd. Hy overleed in \'t
jaer clol^ liii, fijnde Gouverneur van ge-
heel Vlaenderen en Artoys , en Generael van \'t
krijghsvolck voor Terouane. Sijn foon , oock
een goet krijghsman , is hem in \'t befit van fijne
Heerlijckheden gevolght,- welcke fijn broeder
Euftachius, Gouverneur van S.Omar, tot een
navolger had.

OIGNY leght by het fi-ayebofch Soigny,
\'t welck naer Breine le Comte ftreckt : het is
omtrent drie mijlen van Binche, en foo vele

van Bergen,op een waterken, genaemt de Sinne,
daer het fijn naem af heeft, gelegen, \'t Is een
kleyn ftedeken , maer fraey, en tamelijck rijck.
Hier is een heerlijck Collegie van Canonicken,
die men Heeren van S. Vincent noemt, welcke
gebiedt over de ftadt en \'t omleggende lant heb-
ben. Defe ftadt geeft vele goede A4ufijck-fm gers,
metuytnemende fraye ftemmen j Weickede Ko-
ning in \'t gemeen rij ckelijck verforght, en met
jaergelden begunftiglit.

REINE LE COMTE is drie mijlen
|van Halle en vier van Bergen: dit is een feer
oude ftadt,want fy is gebouwt en heeft haer
naem, nae \'t gemeen gevoelen, van den feer ver-
maerden Brennos , de verwoefter van Romen,
van welcke Guicciardinus in de befchrijving van
Brabant breeder fpreeckt. Men ftet hier noch
een feer ouden toren,die,foo men feyt, een over-
blijffèl is van de voorfèyde Brennus.

NGHIEN is viermijlen van Athen vijf
1 van Bergen: een redelijck kleyn ftedeken,
\'\'daer groote menighte van vele fchoone ta-
pifferyen gemaeckt worden. Hier wierd eertijts
de Conftapel van Vranckrijck, Hertogh Annas
de Mommotency/, gevangen ftjnde, bewaert.
Den Hertogh van Vendofme plagh Heer defèr
ftadt te ftjn: in welcke lulianus Hafarttó; een
Vrouwen-broeder, geboren is j een eerw^^digh
man, om fijne deught en geleertheyt: hy heeft
vele boecken gefchreven, gelijck blijckt uyt de
Bibliotheeck van Gefnerus 5 en is in lijn kloofter
in\'t jaer clo lo xxv overleden.

ALLE "Wort oock Noflre Dame d\'Baidx
genoemt j het is op de voorfeyde water-
vloet Senne,die daer deur loopt,gebouwt,-
en leght drie mijlen van Bruffel, op d\'uyterfte
^alen van Brabandten Henegouwen. Sy heeft
. laer naem van een Halle, oft gemeene marckt en
verkoop-plaetfè, daer men de waren en koop-
manfchappen in fekerheyt voor ongeftuymigh
weder en andere ongevallen bewaert 5 want die
plagh men voor vele jaren Hallen te noemen; ge-
lijck nu noch in de woorden Vleefch-hal, Saey-hal,
en diergelijcke, te befpeuren is. In voegen dat
Halle niets anders te Leuven was, dan een plaetfe
tot de koophandel van lakenen , wolle , en dier-
gelijcke waren, gefchicktj doch Arachne is daer
in Pallas verandert, dat is, de lakenhandel in de
letter-kunften en wetenfchappen, dewijl de ge»
melde Halle tot een Academie gemaeckt is. Wy
füllen van de gelegenheyt en kafteel van dit fte-
deken weynigh, doch van hare kerck en kapel,
meerder fpreken.

Haer omleggende lant is vruchtbaer van gra-
nen en goede weylanden, die van de gemelde ri^
viere Zenne befproeyt worden, welcke van daer,
met andere rivieren vergroot fijnde, naer Bruf-
fel vloeyt, en fèheepdragend is.

In de ftadt is een kerck,aen de heylige Maeght
Maria gewijdt, en vermaert om de miraculen oft
wonderen, die, gelijck Lipfius en andere fchrij-
ven, hier gefchiet fijn. Soo dat hier veel volcks,

niet alleen uyt de Nederlandenmaer oock uyt
Vranckrijck en andere geweften , toevloeyt.
Defè kerck is by de Marckt, en fraey gebouwt:
als men eerft in de felve komt, fiet men ter Uinc-
ke handt een kapel en een autner , en daer op
het beek van de heylige Maeght. De kapel is
niet groot, en verrijckt met de giften en vercie-
ringen der gene , die hier hunne beloften opge-
ofFert hebben en noch jaerlijcks van alle fijden
op den eerften Sondagh in September (welcke
dagh byfonderlijck geviert wort) herwaerts ko-
men. Men heeft hier eertij ts een Sodalitey t oft
Broederfchap opgerechtvan \'t welcke de regi-
fters der namen nu noch bewaert worden : on-
der de fèlve fijn verfèheyde groote Princen en
Princeffen , als Keyjèr Maximiliaen d\'eerfte, met fijn
Gemalin en kinderen: Henrick d\'acht fte,Koning Dan En-
gelant, metfjnOemalin en kinderen,een vrient van de
fèlve Keyfer: den Hertogh Dan Brabant, Lotteringen
en IJmburgh, met fijn Gemalin en kinderen : den Hertogh
yan Gelderlant en Gulick , en meer andere. Oock
fijn hier twaelf, fbo fteden als vlecken,die nu ten
deel in Halle woonen , dat is , datfè eerft uyt de
hare hier eenige burgers en inwoonders gefon-
den hebben. De Geeftelijcken en Magifhaten
van defè plaetfe gingen hen te gemoet,ontfingen
hen heerlijck, en geleyden hen naer de kerck en
het beelt. Sy vereerden hen oock met wijn, fpij-
fè,en allerley beleeftheden. De Gefbndene offer-
den hare gaven yder voor fijn ftadt oft vleck aen
de heylige Maeght, \'t welcke waren twaelf roe-
kenen fèkere fomme geks, tot onderhout van
den dienft. Sy verfèlden d\'openbare procefïien,
als men het beelt door de ftadt oft de voorfte-
den omdroegh^ ja fèlf droegen fy by beurten
\'t beelt op hare fèhouderen , en, van een devote
jaloufy^ geraeckt, wenfchten en verlangden nae
dien aengenamen laft. De fteden fijn, Ath, Door-
nick, Brujjèl, Valencijn^Condé, en Namen ^ de vlecken
fi\\n,Lembeeck, §}i^ijurane,Crifpijn, Breine, Bufigni,en
SanBes, als Lipfius in \'t vier-en-dartighftehooft-
ftuck van fijn Heylige Maeght van Halle ge-
tuyght. Het tafereel, dat van albafter en op
den autaer heerlijck verciert is, heeft loan Arti-
fte gemaeckt. Het beek fèlf is niet groot, om-
trent twee voeten hoogh, en geheel van fuyver
hout. Lipfius feyt in \'t fefte cap. van \'t voorfèy-
de werck,dat het van de peft.nocht door \'t vuer,
nochtdoor eenigh oorlogs-geweltkan gefchon-
den wordenen hy geeft daer een voorbeelt en
gedenckteecken af Men bewaert in fekere houte
kiften, feyt hy, omtrent hondert yfere oft fteene
koegels in de kerck, van welckefommige dertig,
veertigh, ja feftigh ponden fwaer fijn.

Het beelt ftaet in \'t midden op den autaer, ge-
heel met fuyver gout omtrocken en heeft het
kindeken op haer arm, en in d\'ander hant een
vergulde lely. De borft is verciert met fes groo-
te en fuy vere paerlen , en in \'t midden der felve
een grooten Carbunckel,die fommige, om fijn ver-
we , oock een rubijn noemen; maer qp het hooft
is een kroon van fijn goud. Behalven \'t voorfèy-
de fijn hier op de fèlve autaer (op dat wy oock
van de giften en cieraden defèr kapelle fpreken )
d\'af beeldingen der typaelf Apoftelen van filver ge-
maeckt.

maeckt, gelijck die nu nocli te fien fijn. Aen de
beyde fijden van den autaer fijn t-^ee Engelen, van
de feiveflofFe , die kandelaren in hare handen
hebben, en eerbewijs aen de heylighfle Maeght
toonen. Boven defe beelden ftaen twee krijghs-
lieden , een te voet, en een te paert, oock van
iilver. Twee andere fijn \'erin de voorfèyde ge-
daente als gewapende mannen, eertijts van fijn
gout geweeft,van welcke de voetknecht een bijl,
en de ruyter een lancie in de hant had. Alle de
voorfèyde koftelijckheden fijn,door de heerlijc-
ke miltheyt van Hertogh Philips de Gcede, nevens
een fchoone goude lamp, aen defè kapel vereert,
in wekkers plaetfè men daer na een filver-ver-
gulde gegeven heeft, dewijl d\'andere diende om
de gemeene noot te hulp te komen. Oock fach
men hier een beelt van middelbare grootte, half
van filver, een gift van fijn gemalin. De gemel-
de Hertogh Philips heeft mede een glafe ven-
fter, met verfcheyde beelden verciert, aen defe
kapel gefchoncken. Noch is \'er een fchildery,
daer in men de felve Hertogh op fijn knien voor
de heylige Maeght fiet onder \'t welcke eeni-
ge rijmen in de Franfche tael , enhetjaertal
cId cccc lv te lefen fijn. Sijn fbon Hertogh
Karei de Stoute heeft \'er een fiheren yalck gegeven.
Keyfèr Maxumliaen d\'eerfte is aen de rechte fijde
van de kapel knielende afgebeelt, en met een
krijghsgevvaet verciert. Hertogh Alhert t>an Saxen
fiet men oock op fijne knien, en van \'t hooft tot
de voeten gewapent,welcke in de Nederlantfèhe
oorlogen de fèlve Maximiliaen, en fijn foon Phi-
lips , te hulp quam , en goeden dienft deê. Men
befpeurt genoeghfaem aen fijn gelaet, dat hy
een treflijck en fèer doorluchtigh man was. Een
derde afbeelding fchijnt een weynigh beneden
de vorige te fijn,oock geknielt: men gelooft,uyt
de bygevoeghde wapenen, dat hy uyt het edel
geflacht van Melun gefproten is , en dat hy mif^
ïchien Robert de Melun , die omtrent de felve tijt
heerlijck bloeyde, vertoont. De giften van Key-
fèr Maximiliaen fijn,een yergulde kelck enfchotel,wa.et
op de wapenen van \'t Huys van Ooftenrijck, met
den Aerts-Hertoghs hoet, gefneden fijn^ uyt het
welcke men befpeurt, dat hy die in \'t eerft, als hy
alleen Aerts-Hertogh was, gefchoncken heeft.
Oock fiet men hier een fthere heelt van de felve
Maximiliaen, omtrent twee voeten hoogh , met
een mijter op \'t hooft, een kruys in de hant, en
in d\'ander een fwaert, met twee filvere hangen-
defteutelen. Men feght, en de fleutels fchijnen
hettebeveftigen, dat die van Bruftel, die men
de vrede toegeftaen had,het felve tot een bewijs
van onderwerping gegeven hebben. Oock is
hier een roofeboom, met verfcheyde tacken en
bloemen, van fijn gout, mede omtrent twee voe-
ten hoogh; welcke de Paus gewijdt en aen Maxi-
miliaen gefchoncken heeft , die de felve aen
de heylige Maeght te Halle vereerde. Keyfer
Karei de Vijfde gaf hier een filvere beelt van een
gewapent man , met gebogen knien, ootmoe-
digh gelaet, en de handen na den hemel gehe-
ven. Daer na een groote vergulde fchael, op
d\'oude wijfe gemaeckt: en daerenboven een flu-
weelenrock, met gout doorwrocht, en met de

Keyfèrlijcke wapenen , en die van \'t Huys van
Ooftenrijck, verciert. Aerts-Hertogh Albertus Aerts-her-
ipanOoßemijck heeft hier een treffelijcke filvere fog^Mer-
lamp, van groot gewicht en kunftigh gemaeckt,
gefchoncken j en daer by een gift, om \'t licht
t\'onderhouden , dat daer altijt voor\'t gewijde
beelt moet branden. Ifabella Clara Eugenia , fijn ßjn Gema-
gemalin, offerde een rock , met gout en filver
doorweven.Behalven al de voorfèyde rijckdom-
men is\'er ook een filvere lamp,daer de naem van
Paus lulius de tweede in Latijn op gefneden is. Taus Th-
DcFuggers hebben hier mede een filvere beelt
van een knielend man gegeven. In \'t kort, ick
heb \'er twintigh filvere lampen , tot een heyligh
gebruyck verordent, getelt. Oock fiet men hier
veel ftocken , krucken , maften en luycken van
fchepen, verfcheyden afbeeldingen van men-
fchen en wonderdaden, banden, en kleyne beel-
den van was en hout. De ßlyere Pen van de ver- -/. Lip-
maerde Lipfius , aen filvere ketenen vafl
maeckt, kan men hier mede aen de flincker fijde
befien, boven welcke een tafel hangt, miet eeni-
ge Latijnfche vaerfèn, van welcke de fin is :

Ick offer u, ó heylighfte Maeght! defe Pen,
d\'uytdruckfler yan mijn Derftant , dat dcor de hooge
ruymte des hemels, en door de diepten der aerde en der
^eey geyJogen heeft, Sy heeft altijts de -wetenfchap, ycor-
ßchtigkyt,en -wijsheyt bearbcyt^ en de Stantvafligheyt
bejchreyen en den dagh doen fien : de Burgerlijcke,
Krijghskunftige en Staetfaken fijn door haer yer-
klaert, Sy heeft uioe grootheyt, o Romen, ten toon
gefielt-, en yele boecken der oude eewwen oyerloopen^ en hel-
derer doen blincken. Vies -wijdt Lipfius u, 6 fuy verfte
Moeder, met recht defe Pen "want alle mijne JchnJten
fijn begonnen en geeyndight met de Godtlijcke gimfl. Ach
dat mijn geefl gedurigh ontßekenypierd door u-^e "voon^
deren 3 en dat ghy (in plaetfe yan de \'vlugge Faem , die de
Pen heeft geh aert) O waerdfte Vrou/ een eeimigh leyen
en gedurige blij fchap bereyt maeckte aen uypen Lipfius.

Aen de rechter fijde van den autaer, in de Anders
hooghte,hangen vijf vaendelen, die op Hertogh
Chriftiaen van Brunfwijck gewonnen fijn,- daer
nevens twee Latijnfche veerfèn, waer in het
jaertal vervat is, ter gedachtenis te fien fijn.

Buyten de kapel in de kerck vertoont fich een
grooten ftandaert, in \'t welck een Bourgoens
kruys is j een gift van den Graef van Buquoy.
Oock fiet men, onder meer andere dingen , die
aen\'t gewelf van de kerck gehecht fijn,een fpies,
die foo dick is, als d\'arm van eenfwaerHjvigh
man; doch is evenwel met een pijl,van een hant- ^
hoge gefchoten , deurboort; welcke tot een ge-
heugenis van fulck een wonder bewaert wort.

In dit fkdeken is in \'tjaer cIdcccciv Her- vaii
togh Philips van Bourgondien, de Stoute geby- ^^ ^^
naemt, foon van loan , en broeder van Karei de
vijfde, Koningen van Vranckrijck, geftorven ♦
welcke, door fijn huwelijck met Margareta van
Male , de Nederlanden aen \'t Huys van Bour-
gondien bracht. Sijningewant is hierin de kerck
der heylige Maeght, en het hart te S. Denijs in
Vranckrijck , by d\'ovedede Koningen, begra-
ven,maer \'t lichaem is gebalfemt met koninglijc-
ke pracht te Digeon, de voornaemfte ftadt van
\'t Hertoghdom Bourgondien , ter aerde ge-
bracht :

bracht: daer de gemelde vrou Margareta, fijne
nagelaten weduwe, alle haefelijcke goederen des
Hertoghs, om de menighte der fchulden, verliet
en overgaf; \'t welck op een befondere wijfe , in
de tegenwoordigheyt van \'t Hof,en al het volck,
gefchiede : want fy leyde haer mans beurs, riem
en fleutelen op het graf. Waer uyt blijckt, dat
de Vorften in die tijdt de Gerechtigheyt meer
eerden en onderhielden , dan nu het gemeyne
volck.

H E V R E is een mijle van Ath, en vijf
van Bergen,op \'t waterken Hunel gelegen:
liet is een kleyn, maer vermakelijck ftede-
ken j van \'t welck Willem van Crouy, daer wy op
een ander plaetïê meer van gefproken hebben,
fijnen tijtel nam. Daer nae heeft het toebehoort
aen Willem van Crouy , Marquis van Renty, en
neve van de gemelde Crouy, Heer van Chevre.

Ath leght twee mijlen van Lefiine, en
vier van Bergen, en wort bewatert door
de vloet Denre:dit is oock een kleynjmaer
fterck, fchoon en rijck ftedeken j daer , onder
Neering. andere waren, fèer veel lijnwaet gemaeckt wort;
\'t welck hier oock in groote menigte, om dat \'er
de ftapel van de felve koopmanfchap is, van
d\'omleggende dorpen gebracht wort; waer door
men \'t felve Aths lijnwaet noemt. Men gelooft,
dat \'er jaerlijcks wel voor twee hondert duyfènt
kroonen door in en uytlantfèhe kooplieden ver-
handelt word. Te Ath is geboren loannes Taifne-
rius, der beyde Rechten Dodor, een treffelijck
Poeet, en feer goet Mathematicus , die een kun-
ftigh werck in de laetftgenoemde wetenfchap
gefchreven heeft.

lANT GVISLEIN heeft fijn naem
van d\'Abdye die in dit ftedeken is, welckers
Abt, door een out recht, geeftelijck en wee-
reltlijck gebiedt over \'t fèlve heeft. Dit is de
BnAhdye. voomaejjifte Abdy in Henegouwen. De ftadt is

kleyn: fy leght twee mijlen van Bergen ; en de
watervloet Haine, daer \'t geheele lant van He-
negouwen de naem af heeft, loopt \'er deur, en
bevochtight haer op een aengename wijlè.

E V Z E is vijf mijlen van Valencijn; een iefiz.e.
redelijck fraey ftedeken , hoewel het voor
■\'vele jaren byna geheel afgebrant is ; doch
federt weder herbouwt. Het was weleer \'t erf-
goeten de heerlijckheyt van Geeraert van Roufl Oude Hee\'
fillion, een feer vermaert man door de hiftorien ;
en is daer na aen \'t Huys van Bourbon in Vrank-
rijck, dat nu de Kroon van\'t felve Rijck befit,
gekomen j foo dat het de Hertogh van Mont-
penfier toebehoorde. Daer na is het in de macht
van Florens van Mommorency, Heer van Mon-
tigny in Ooftervant, geweeft; na wiens doot het
in handen van de Graef van Hooghftraten
quam.

FONTAINE L\'EVESQVE is een
fraey ftedeken, op d\'uyterfte palen van He-
negouwen en van Luyck,omtrent een kley-
ne mijle van den watervloet Sambre , en twee
mijlen van Binche, gelegen. Het heeft oock by-
fondere Heeren gehadt, die uyt het doorluch-
tigh geflacht van Hennin Lietaert, daer uyt de
Graef van Boffu fijn oorfprong had, gefproten
waren. Daer na is het aen een dochter , die met
lacob van Crouy,Heer van Sempy,troude,geko-
men j van wie het de Heer van Argence , door
fijn huysvrou, een nicht van de voorfèyde doch-
ter, geerft heeft. Maer dewijl de Graef van He-
negouwen en de Biffchop van Luyck, om het
gebiedt defer plaetfe in twift fijn,plagh men niet
leker te weten, onder welck van beyde defè ftadt
behoort.

Behalven de voorfèyde fteden fijn in dit
Graeffèhap van Henegouwen vele Dorpen, Ka-
fteelen,en treffelijcke Heerlijckheden, van welc-
ke verfcheyde aenfienlijcke edele geflachten
haren oorfprong en naem hebben.

Ewijl meri in(ie men-
fchen/en in de dieren
eerften befonderlijck
aeïi \'t geficht befpeurt
dat fy oudt werden ,
vermits defe fin, als de
tederfte fijnde, eerft
verflijtj foo kan men
oock van d outheydt
der fteden oordeelen by de groote duyfter-
niften , die wy in t onderfoeck van door-
ïprong van hun Hamen, en van hun ftichters
vinden. Gelijck onder anderen dit oock aen
defe ftadt gebeurt, fchoon degeloofwaerdig-
ften, oft uyt hun eygen harftenen, oft omdat
iy \'t dus gelefen hebben , defe naem pogen
af te leyden van feker afgod , die op de top
van de bergh, daer nu het kafteel is, onder
de naem van Nanus eertijts ge-eert wierd, en
aen de gene , die hem fmeeckten, groote
hulp en raet gaf. Maer dewijl na de Ticomft
Van Jefus Chriftus op aerde, defe afgod met
al d\'andere afgodifche, tovenaerfche cn boo-
fegeeften, ftomwierdt, en voortaen geen
antwoort gaf, foo verfekeren fy aen fich fel-
ven, dat defe ftadt, beneden aen defe bergh
gefticht , van dit kint , en ftommc Nanus,
een naem, uyt de Franfche tael herkomftigh,
JSlamur , Namen, en miftchien daerom van
d\'Italianen JSlamurra genoemt is. Andere
willen datfy, gelijck een onverwinnelijcke
rots, van de Romeynen gefticht, en jSfowm-
mumm genoemt is 5 van \'t welck fèdert
murum gemaeckt is. De groote Juftus Lip-
fius wil liever, naer d\'oude regifters, Namu-
rum fchrijven, dan Iflammcum, en brengt
d\'oorfprong daer af in\'t licht , als van
muur herkomftigh.

Defe ftadt is gelegen tuftchen twee ber-
gen , aen de flincke oever van de Maes en
van de Sambre, die daer deurvloeyt, en in de
Maes ftroomt. Sy leght acht mijlen van Leu-
ven, en tien van Luyck en Bruflrel5 een fchoo-
ne , groote en ^ierlijcke ftadt, en door een
fterck kafteel vermaert. Men tek rondom het
kafteel feven onderfcheydelijckeêcnfaemhe-
den , die men kluyfen noemt, daer in oock
foo veel godvruchtige en godsdienftige man-
nen woonen.

In defe ftadt heeft de Provinciale Raet fijn
fetel, van de welck men fich op de groote
Raet van Mechelen beroepen mach. Haer
voornaemfte kerck is aen de heylige Albinus
gewijd, cn onlangs tot een Bifdom opge-
recht.

D\'inwoonders fijn feer ftrijdbaer, cn tot
huri Vorften genegen, Sy gebruycken de

Fralijfche tael. De blirgers fijn feer naerftigh imoon^
in eenige konften , hoewel daer weynigh
koop4ieden cn ambachtsdiedeil gevonden

Men vind daer veel Edeldóm, en daer in Edeldom.
ftammen, die een wonderhjcke outheyt ver-
toonen , ja bock van Vorftelijcke ftam, hoe-
wel fommige onwettigh fijn.

Tuffchen Namen en Hoey,drie mijlen van
Namen , en twee van Floey, aen de Maes,
in \'t landt van Namen , fiet men Andenna,
feker een goet en groot dorp , daer de fetel
van een feer out collegie ( gemeenlijck Pro os- rroosdye.
dy genoemt) der Kanoneften is, alreê over dé
negen hondert jaren gefticht, door de heyli-
ge Begga, dochter van d\'eerfte Pipinus en "
fijn gemalin Anchifa , die van Dagobert ^
Koning der Franfchen,met het Hartoghdom
van Brabant befchoncken wierden. Van dit
huwelijck komen al d\'andere Pipincn, Karei
Martel , en Karei de Groote. Dit collegie is
feer edel 5 en d\'inftellingen daer af komen
byna overeen met het collegie van Nivelle,
gefticht,gelijk ick gefeght heb,van de heylige
Geertruyde, volle fufter van defe heyhge Beg-
ga , die , gelijck ick geloof, malkander door
onderlinge voorbeelden aengeprickelt heb-
ben. \'t Ander kloofter der edele Kanoneffen,
met dat van Andenne gelijck , ftaet aen de
vloet de Sambre, by \'t dorp, t Welck fy ge--
meenelijck Monftier noemen , twee mijlen
van Namen. Defe twee kloofters, die goe-
de voorbeelden aen alle gevèn, reycken da-
gelijcks oock veel aelmoeffen uyt , en be-
toonen andere wercken van liefde en godt-
vruchtigheydt.

Men fiet noch tuffchen defe felve ftadt
Namen, en Dinant, op de bergh, die fy ge-
meenelijck Polvag noemen, {óictc muuren
en puyn-hopen van d\'oude ftadt Cbevremonty chevn^
dat is , Gejïenhergh , die doot d\'inlandfche
oorlogen tegen de Luyckenaers verwoeft, en
noch niet weêr opgebouwt is.

Dave leght op de vloet de Maes, ter plaets,
daer men naer BoVines toégaet, niet meer
dan een mijl van Namen 5 een dorp van
groot belang , met een goet en fterck ka-
fteel , en door haer breet en groot gebiedt in
hooge achting, ja foodanig, dat ly de tijtel
van Onder-Graeffchap voert. Wijders, fijn
in de lijft der dorpen verfcheyde plaetfen, niet
min treflFelijckom hun grootheyt,als om hun
vermakelijckheydt 5 gelijck het luftigh dorp
FloreUy vier mijlen van Namen, oock Pafeja^
drie 5 en Samfon , tWee mijlen Van de felve
ftadt , een plaets aen de Maes^

de fabelen van de beufel-
achtige goddin Diana feg-
gen , wacrachtigh was, foo
fou de ftadt Dinant , foo
wel als die van Ephefen,
ftoffe om fich te beroe-
men hebben, van dat fy de plaets van een
tempel heeft geweeft , in de welcke onfe af-
godifche voor-vaders autaren voor haer op-
gerecht, en Priefters en offeringen voor haer
ingeftelt hebben: ja fy fou noch dit voordeel
hebben , dat fy haer naem van haer heeft ge-
kregen. Sy leght aen de rechte fijde van de
éeyF.^\' Maes, en niet meer dan een vierendeel mijl
van Bovines,aen d\'andere fijde van die rivier.
Sy is van Luyck meer dan twaelf mijlen af-
gelegen. Defe ftadt heeft eertijts een groote
naem gehad, en in koopmanfchap gebloeytj
maer fy is dickwijls door d\'oorlogen, endoor
d\'andere menfchclijcke ongevallen verwoeft.
. Sy wierd onder anderen door\'t bevel van Ka-

^f^oej. ^ pi^j-j-Qg]^ y^j^ Bourgondien, geruineert j
en , \'t hooft weêr boven gehaelt, en tame-
lijck bebout fijnde , wièrt belegert door eeil
groot heir van Hendrick de tweede, Koning
van Vranckrijck, die, ver winner van Marie-
burgh weêr keerende, haer by overgeving
ontfing. Maer de baldadigheyt der Duytfche
krijghs-heden bracht te weegh datfy t\'on-
recht uytgeplondert wiert. Het kafteel, van
alle fijden met gefchut befchoten, weêrftont
kloeckmoedelijck d\'eerfte ftormen ; maejt
toen men met het fchieten geftadelijk voort-
voer, gaven de befettehngen, door de Duyt-»
fche krijghs-lieden aengeport , fich aen de
Franfchen over, die het kafteel, op een hoo-
ge rots gelegen , verwoeften. De ftadt word
heden weêr vernieuwt, en het kafteel allengs KaßeeU
weêr opgebout. \'t Land, rondom de ftadt ge-
legen , is goet, en feer rijck van aderen, daer
fwart marmer, yfer, koper, en andere ftee-
nen , voor d\'ambachts-lieden uytgedolven
worden : \'t welck groote rijckdom aen de
burgers geeft, die daer meê over al, ja tot in
Engeland, handelen. Te Dinant was geboren
Hendrick Deverus , een treffelijck Rechts- celeerdt
geleerde, en door fijn fchriften vermaert.

Allocvria, gemeenelijck
Walcourt genoemt,legt feven
mijlen van Namen, en is een
goede ftadt, in \'t midden van
veel heerlijcke en vruchtbare
ackers gelegen.

O VINIA c V M, gemeenelijck Bovines,
Ijleght aen de flincke oever van de Maes,
"^"^cn niet meer dan vieï mijlen van Na-

men: een feer oud ftedeken, eertijts rijck van
huyfen en inwoonders, maer dickwijls door
d oorlogen uytgeplondert en verwoeft , en
voornameiijck in\'t jaer clolb liv , tocnfy
van Hendrick de tweede,Koning van Vranck-
rijck , met een groot heir belegert, over-
weldight , en op een erbarmelijcke wijfe ge-
handelt wiert. Sy wierd echter door de vre-
de verbetert, en allengs weêr bewoont.

tenis daeraf is, foodanigh is oock de ftaet van
\'t geheel lichaem, waer aen het hart leven geeft.
Het gaet met de regelen van de Politie oft Bur-
gerlijcke beftiering op een folve wijfè : want foo-
danigh als de fteden fijn, in de welcke het op-
perfte ampt der overigheyt fijn fetel heefr, foo-
danigh is oock de beftiering en regeering der
andere fteden, die de fèden van hun hooftftadt
aenneemen.

Men kan dan lichtelijck van de goede politie
en burgerlijcke beftiering van al de Brabantfohe
fteden oordeelen, by die van Mechelen, die,
fchoon fy de hooftfladt niet genoemt magh
worden, echter het hart daer af is foo wel om
haer gelegenheyt, als om \'t ampt van haer Ove-
righeyt, dewijl fy de fètel van de groote en Ko-
nincklijcke Raet van\'t geheel Lantfohap is. Wy
bevinden, door \'t onderfoecken van d\'oude en
nieuwe Schrijvers, dat defè ftadt, die fèer oudt
en vermaert is, noch haer oude naem behouden
heeft. Hoewel Abrahamus Ortelius in fij n Reys-
co jprmg. i^Qg^i^ verhaelt, dat eertijts aen de kapel Dan de hey-
lige Romoldm, midypeegs tuffchen Anfwerpen en Brufjely
fekere herbergh gefiaen heeft, daer de reifende lieden hun
yertr eek namenden fich yeryarfchtenjhy feker Machiel,die,
hier door oDeral yermaert en bekent fijnde, federt naem
aen defe plaets gegeten heeft ^ en dat hier uyt defe fladt
haer naem heeft gekregen,

Maer lohannes Bochius fchrijft, in fijn ver-
telling van \'t Vorftendom van Nederlandt, in
defcr voegen : Men befpeurt haer outheyt ( te
^eten die van Mechelen ) uyt d\'oorfprong, in
\'t leven van de heylige Rumoldus, Apoftel van
defe ftadt, by Surius, in \'t fevende boeck, met
defè woorden : D\'inypoonders noemen de plaets Mach-
linia , om Malina en Ledo, die op fekere tijden, naer
d\'oyer-een-koming Van de gehoornde maen , nu het
Dlocyen^en dan het ebben Dan de � maken^ en niet Der-
der, dan tot aen d\'engte Dan defe plaets, hun "winfl oft
yerlies uytbreyden. Dus verre Bochius uyt Surius.

De Isenamingen van Ledo en Malina wor-
den oock gelefèn by de heylige Auguftinus,
in \'t eerfte boeck der Wonderen van de Schrift,
daer dus ftaet; Defe yloejing gefchied typeemael des
daeghs yan tijdt tot tijdt, in yier-en-tmntigh uren , en
-wordt om d\'andere ypeeck door de Verandering yan Ledo
en Malina yerfelt.Maer Ledo heeft fes uren om te yloeyen,
en oock foo yeel om te ebben. Malina bruyfcht omtrent
yijf uren lang, en heeft feyen uren tot ontdecking yan-
de flrant. Dus verre Auguftinus.

Defè oorfpronckelijckheden worden van an-
deren noch anders afgeleydt; maer wy laten
\'t oordeel hier af aen ieder vry. Want wy ley-
den niemant tot d\'enge bant der fyllaben, oft in
Mfchelen,

overvloet van alle andere dingen, die tot het
menfohelijck leven nootfakelijck fijn. Sy wordt
in \'t midden deurgefheden en deurftroomt van
de Deelftroom, die, van felf breedt fijnde, door Dedpocrn,
het vloejen van de zee, meer dan een mijl bo-
ven Mechelen ftreckende, op een wonderlijcke
wijfe vergroot; ja foodanigh, datfy in veel tac-
ken , en als graften gedeelt wordt, in de ftadt
veel bruggen op haer rugh draeght, en veel ey-
landen daer in maeckt, tot groot gerief der fte-
delingen , die door defo middel groote dienft
van haer water ontfangen. Hier uyt rijfèn dick-
wils defe vragen, oft de vloet, door foo veel
bochten en omkeeren, fich naer de ftadt heeft
gevoeght ? dan oft de ftadt van haer eerfte be-
^ ^in .fich naer de bequaemheydt van de vloet
leeft gefohickt ? Dit verfoiiil wordt, ten min-
ften naer de getuygenis der oogen , foo uytge-
fproken en afgenandelt, dat men gelooft dat
de menfchen door hun vernuft en vlijt,en voor-
nameiijck door de bouw-kunft , de natuur felve
eenighfins overwonnen, en tot hun eyge nut
en dienft dus verforght hebben. Men fou defè
ftadt niet t\'onrecht het hart oft de navel van
Brabant noemen, dewijl fy tuffchen Leuven,
Bruffel en Antwerpen, fbo veel treffelijcke fte-
den , gelijck befloten is, en van alle vier mijlen
afleght: en de gene , die defe drie-hoeck van
fteden aenfchout, fal bevinden dat fy als \'t mid-
delpunt van een volmaeckte drie-hoeck is.

Gelijck het hart, boven fijn algemeene ge-
meenfchap met al d\'andere deelen van \'t lic-
haem, noch fijn kleyne afgefoheyden wijck
heeft, tot fijn befondere huyshouding ; fbo
heeft defe ftadt oock haer befonder Hof, en
haer befondere wetten, en heerfchappy, die van ff^*/«« e«
geheel Brabant afgefcheyden is. Dit is oorfaeck
dat de vrouwen van defè ftadt, fwanger fijnde,
en op iiaer uytterfte gaende , uyt Mechelen, in
eenige andere ftadt, die dieper in Brabant gele-
gen is,trecken,om daer haer kinderen te baren,
op dat die daer door oock deel aen de vryheden
van Brabant fouden hebben. Defo ftadt is niet
alleenlijck heerlijck van fich felf door de fchoo-
ne en treffelijcke huyfèn, fbo van \'t gemeen , als
der befondere lieden; maer fy is oock fterck s^mJ^e.
door veftingen cn krijghs-wercken, en noch te
meer, om dat fy, als \'t de noot vereyfèht, door
\'t openen der fluyfèn , het water wijt en breet,
gelijck een poel, over \'t omleggende landt kan
doen vloejen, en door defo middel de vyant af
fluyten.

Defe ftadt wordt gedeelt in feven Parochiën,
die door de koftelijcke kercken vermaert fijn. Kbojim.\'

Maer de gene , die boven al d\'anderen in konft, keert wierdt. Men vondt onder anderen, in eetl
heerlijckheyt en gebouw uytmunt, is de kerck, half ingeftorte bierkelder, een man , die half
die aen S. Romoldus oft Rombout gewijdt, en bedolven was, en daer drie dagen in gelegen
over eenige jaren tot een Aertsbifthdom verhe- hadt. Hy,uyt de puynhoopen getrocken,en als
ven is, die een groote cn feer hooge toren heeft, een doode uyt het graf gehaelt, Vraeghde aen
van welcke men de omleggende fteden en aen- d\'omftaenders, oft de hemel niet op d\'aerde was
gename landen bequamelijck hen kan. In defè gevallen , en oft de werelt noch eenige geftalte
toren hangt een treffelijck fpeelwerck van kloc- hadt behouden ? D\'ongelooffelijcke fchade, die
ken, die een aengename toon in \'t voorlpel der Mechelen toen door defe ftagh des hemels gek-
uren geven. den heeft, moet haer ongeluck toegeeygent

Maer dewijl de tijdt en plaets ons niet toelaet worden: maer men moet aen haer eer en roem
al d\'andere Kercken cn Kloofters deur te loo- toefthrijven, dat iy federt in dit deel niet alleen
pen, hoewel veel daer af wel waerdigh fijn dat wéér opgebouwt, maer oock in vele plaetfen
men die belichtight, uyt oorfaeck van hun uyt- heerlijcker verciert is.

muntende heerlijckheyt; fbo lullen wy alleen- Wat de Burgerlijcke ftaet aengaet, men telt
lijck van dit vermaerde Collegie van Pitfèn- hier fèventien gilden van ambachts-lieden, die,
burgh fpreken,als \'t gene, \'t welck de Vader van als men van eenige gewichtige faeck raetplegen
alle is, en daer in de Ridders van de Duytfche fal, ten Raet gefonden worden, van de welcke
ordening hun wooning hebben. Dele ftadt, die echter fes in macht en gunft veel vermogen:
geheel met rofèn befaeyt fcheen, gevoelde eyn- defè fijn de Bäckers, Viflchers, Verwers, Leir-
delijck, op de fèvende dagh van Auguftus, in touwers , Brouwers , en Vleefch-houwers: fbo
\'tjaer cl o Id xl v 11, de fteking van hun door- datuyt defe jarelijcks de befondere Raetsheeren
nen, die fbo veel te felder was, als \'t geval, door verkofèn worden. D\'opperfte Overigheydt be-
\'t welck \'t ongeluck quam, ongemeen was. Na ftaet dan uyt twaelf mannen, fès van de voor-
dat de lucht haer helder en vrolijck aengeficht naemften, en fes van \'t gemeen volck.
onder een fwarte winkbraeu,en gerimpelt voor- Maer onder al d\'andere Gilden fteeckt voor- Leirm-
hooft verborgen had , rees \'er een fbo fchricke- namelijck uyt dat van de Leirtouwers, \'t welck
lijck onweer, dat de groote toren, niet verre het grootfte en van meefle belang is: want dit
van de Santpoort ftaende, daer de grootfte me- gilt vervat in fich byna een vierde deel der fte-
nighte van buffekruyt bewaert wordt, dooreen delingen , die hun befondere en afgefcheyde
blixemftagh niet alleenlijck aen brant geraeck- wöoningen hebben, die groot en ruym, en met
te, maer oock geheel tot aen de grontveft op- verfcheyde water-graften van loopend water,
borfte en weghfprong j in voegen dat men geen met kuylen en graften, en met alderhande ge-
fpeur oft blijck van \'t voorgaende werck kon reetfchap , dat hier toe noodigh is, verforght
vinden. Ia dat noch wonderlijker is,defè fchich- fijn. Defè Gildebroeders hebben veel groote
tige en onverwachte brant maeckte niet alleen- hantveften en vryheden , en , onder anderen,
lijck de ftadts-graft, die vol water, diep en fèer de vrye macht van de jacht cn vogel-vangft,
breet is, op defè plaets droogh, maer oock fbo niet anders dan d\'Edelmannen en voorname
heet, dat de viffchen, ten deel gekoockt, en ten lieden.

deel gebraden , overal verfpreydt lagen. De \'t Voornaemfte lof van \'t laken-wercken
brant, hier mee geen cyndc nemende, wierp (\'t welck niet tot nadeel der andere Nederlan-
oock de ftadts muren om, en ftortte de wanden ders gefèght fy) wordt voornamelijck, gelijck
en daken der byftaende huyfèn neder: in voe- wy uyt naeukeurigh onderfoeck verftaen heb-
gen dat \'er binnen de ruymte van meer dan drie ben, den Mechelers toegeeygent; want dit am-
hondert fchreden niet een huys ftaende bleef, bacht wierdt by outs hier, fonder vergelijcking.
Wijders , het vuur (als of al de Rafernyen uyt- meer en beter geoeffent : vermits men bevindt
gebroken waren ) deê defè fteenen en ftucken dat in haer gebiedt over de drie duyfènt en twee
houts in de lucht vliegen , en befchadighde niet hondert getouwen geweeft hebben. Men leeft ^^o^^edey
alleenlijck de ftadt,maer oock de geburige voor- oock dat defè wevers, op hun menighte fteu-
ftadt, in de welcke, foo wel als in de ftadt felve, nende, foo baldadigh wierden, dat fy in alle
defe ftucken neervielen , met foo fchrickelijck boosheyt en ontucht uytfpatEende,fchichtelijck
een gedruys en gedonder, oft fy alles vermorf. de wapenen aentaften,en d\'andere burgers over-
felen fouden, daer fy aencjuamen, en dat de he- vielen. Maer fy, in defè oploop de fwackfte fijn-
mei fich met d\'aerde wilde vermengen. Iade de, verloren veel vande hunnen, en moeften
verwoefting was foo groot, dat de gene , die met recht de fchult van hun roekeloosheyt en
\'t niet gefien heeft, naeuwelijcks gelooven kan. verwaentheyt betalen. De Raet, hier meê niet
Hier quam noch by de gröote neêrlaegh van vernoeght, beroofde de ftichters der beroerten
meer dan twee hondert menfchen, en wel drie- van hun hantveften en vryheden: fêdert welcke
mael meer gequetften , gelijck wy van geloof- tijdt fy in getal, en in achting vermindert fijn,
waerdige burgers verftaen hebben, \'t Gewelt fchoon tot aen defe dagh het gilt der wevers
van de blixem en donder was foo groot, dat dit groot is , en voor \'t eerfte der anderen gehou-
fchrickelijck gedruys t\'Antwerpen en te Bruffel den wordt. Gelijck defe ftadtrijck vankonfte-
gehoort wierdt, daer vele geloofden,dat \'er een lijcke wevers is, foo heeft fy oock overvloet van
aerdbeving in \'t omliggende lant gefchiedt was. verwers. Ick twijffel oft men elders oockkope-
De ftedelingen felve meenden alle , dat de he- re ftucken , kloeken en andere kopere vaten
mei nederftortte, ende geheele werelt omge- giet , die met meer kuaft en beliendêlijcker

gegoten worden. Men vintft hier oock meC-«
ièers van alderhande fchepen , die daer ge-

fekere plaetlèn geeylcht worden, vry fijii : téii
tweeden, dat hun vafte en onroerende goede-
ren , in welck deel van Nederlandt fy oock ge-
De Vorft houdt in defe ftadt, tot alderhande vonden worden, vry fi jn van alle fchattingen en
voorvallen, -een welverforght Wapen-huys, dat hooftgelden, die de Staten van \'t landt aen dê
met kopere en yfere ftucken, met krijghstuygh, Vorft toeftaen , tot het welck echter alle ande-
en oorloghs-gereetfchap, namelijck, met fche- re inwoonders van Nederlandt verplicht fijn :
pen, ponten,wagenen, en met voorraet en reys- welcke hantveften fy, door hun dienften , vlijt
tuygh tot het leger foo vol gepropt is, en daer én wackerheyt, van Karei de Stoute, de lefte
in foo groot een getal van wercklieden arhey- uyt het gefladat van Bourgonje, Heer der Ne-
den, dat d\'aenfchouwers in verwondering als derlanden , verdient en verkregen hebben,
opgetogen ftaen. Want dewijl fy altijdt in d\'oorlogen , met groo-
Mechelen heeft uyt haer fchoot , tot een te moed en dapperheyt , byftant aen hem ge-
éeuwige gedachtenis der menfchen 3 voortge- daen hadden, fbo plagh hy naeuwelijcks fich
hmcht lohannes Gocchim, en lohannes Armdineus, meer op iemant anders te betrouwen ^ oft aen
twee trefFelijcke Schrijvers : oóck Nicaßm Vor- iemant meer toe t\'eygenen. Hy ftelde om defê Kontr^ch
delus, die, fchoon hy om de driejaren van lijn oorfaeck daer oock, in \'tjaer cId cccc Lxxi 11,
ouderdom fijn geficht verloor ^ echter in de gé- defe groote en opperfte Raet, gemeenelijck dè
leertheydt fbo toenam , en fbo groote vruchten Konincklijcke Raet genoemt. Defe Raet, van
deê, dat hy door dé bélijdehis der beyde Rech- de welck hy fèlf Vorft was , beftaet in vijf-en-
en door de waerdigheydt van Do(5lor ge- dertigh mannen, namelijck in een Kancelier, en

bloeyt en vermaert geweeft heeft en dieshal- noch een ander hooft van de Raet, twee Pre^

ven van Trithemius onder de wonderen van dé fidenten oft Voorfitters, vier Ridders, fès Mee-

natuur getelt word: fijn fchriften,door dè druck fters der verfbeck-fchriften , acht kerckelijcke

in\'t licht gebracht ^ fijn noch voorhanden , en Raets-heeren , en in twaelf weereltlijcke Ra-

fullen eeuwighlijck duren : hy ftorf in \'t jaér den, ten deel Dodoren , én ten deel Licentia-

CÏD cccc XCII. Hier is oock geboren (gelijck ten. Defe Raet yerfelde in \'t eerft de Vorft

hy fèlfs in fijn Oratie aen de Raet van Mechelen overal, waer hy oock was, en in \'t afwTfèn van

opentlijck belijdt,) Chriflophorm LongoHus, eén de Vorft hadt de Kancelier de voorfitting. Dc

man, in geheel Europa bekènt,fbo om fijn won- gedingen wierden van allé recht-ftoelen van

Mechelen is oock gefproten Remhertm DodonMis, groote heerfchappy van Spanjen, en van d\'aen-
\'een uytmuntend Genees-meefter, en ervaren gehechte Koninckrijcken ge-erft hebbende ^
Mathematicus , die vele en groote wercken, nootfakelijck derwaerts moeft trecken, ftelde
by afgebroke tijden gemaekt, gefchreven heeft, defé Raet fèlf, doch door fijn bevel, in \'tjaer
Wy willen Hever , om kort te fijn , de menighte cId lo 111, fijn wooning in defe ftadt, byna
der andere geleerde en deurluchtige mannen, in\'t midden van Nederlandt gelegen, en daer
die eenige lof van wetenfchap toegeeygendt toe fèer bequaem fijnde. De geftalte, achtbaer-
wordt 5 geheel verftvijgen, dan fchaerflelijck heyt en macht, en \'tgetal der Raets-heeren
daer af fpreken. Wijders, te Mechelen is fbo wierdt echter te voren verandert. Want men
groot een getal van edele geflachten, als in ee- maeckte dat defè Raet toen in een Préfident,
Aert en fe- ^ige andere ftadt van geheel Nederlandt. De fèftien Raets-heeren , twee Grefliers, acht Se-
Ißlr w Burgers van Mechelen fijn in \'t algemeen fèer cretariften, en in een menighte van andere die-
heufch en beleeft, als de gene , die , boven hun naers beftont j welcke gedaénté fy tot noch
ingeboren aert, noch met de moelek van hun behouden heeft. Niet alleen de Burgers van
moeder de geeftigheyt van \'t Hof, dat eertijdts Mechèlen, maér oock de Vlamingen , Arthoi-
daer gehouden wierd , en noch tegenwoordigh fers, Hollanders, Middelburgers, Namers, Lut-
blijft, ingefogen hebben. zénburgers, Valenchieniiers, en eyndelijck de

Defè heerlijcke ftadt was de voedfter en op- gene, die de twift-landen tuflchen Vlaenderen
brengfter van Philippus d\'eerfte , en Karei de en Henegouwen (0111 welks heerfchappy en ge-
vijfde j eén uytmuntend Keyfer , en oock van biedt de Vlamingen en Henegouwers hardnee-
Pliilipptls de tweede, om dat toen het Hof ge- kighlijck twiften ) bewoonen, mogen van hun
meenelijck daer fijn verblijf hadt. Wijders, eygen récht fich op defe groote Raet beroe-
toen Keyfer Karei de vijfde de forgh en toe- pen. Ia de Weft-Vriefèn, en dien van Vtrecht
ficht van dit groot Lantfchap aen fijnmoeye, hebben federt weynigh jaren defè Raet oock
Mar^rata }^iar^arita yan Ooßenrijck y voor foo lang als fy aengenomen, als tot overfiender der civile fa-
leefde, gegeven hadt, verkoos fy haer wooning ken, die fy te voren gewefen hebben. De ge-
in de ftadt Mechelen, daer fy oock in \'t jaer dingen der Ridders van \'t gulde Vlies worden
clo lo XXX ftorf. oock terftont voor defè Raet gebracht. De

Onder veel hantveften en voorrechten, met Rechter vonnift alle twiften en verfchillen, foo
de welcke de Mechelers eertijdts van hun Vorft wel civil als crimineel, fonder eenigh hooger
befchoncken fijn , muntten voornameiijck defe beroep ; doch het Hof van Bruffel behoud ech-
twee uyt: ten eerften , dat fy door geheel Ne- ter fijn voorrechten en macht in d\'overfiening
dcriant van alle tollen j die op alle marckten in der gedingen. Men pleyt in defe hooge Raet,

tot gemack en gerijf der vreemdelingen, ge-
m.eenelijck in de Franlche tael, om dat die ge-
meender is, dan de Nederlantlche. Seker, een
loïFelijcke en trefFelijcke gewoonte.

Niet verre van de fladt Meclielen, en by de
poort van de lieyliae Catharine , op dé wegh
naer Antwerpen, is een feer groote, ruyme en
gedenckwaerdige plaets, op de welcke eertijdts
een Klooftér.gefticht was, byna als een kafleel,
met muren wijt en breet befloten , en met een
heerlijcke kerck,aen de heylige Alexius, overfle
van die ordening, gewijdt, en meteen groote
menighte van gemackelijcke huyfen voorfien.
Dit kloofter is echter in defè lefte oorlogen tot
aen de gront geflecht, om dat het te na aen de
ftadt ftont. In dit Kloofter woonden geftade-
lijck meer dan vijftien hondert, ja oock fom-
tijts wel fèftien hondert gewijde Maeghden en
Nonnen, alle vande felve belijdenis , die, met
eerlijcke oeffeningen beefich, en ftch voorbeel-
den van eeii goet leven betoonende, onder de
beftiering van vier Vrouwen en Overften, uyt
haer eygCn vergadering verkofèn, ficïi in de
Godsdienft en heylige dingen oeffenden. Sy had-
den niet alleenlijck macht en verlof van oVeral
te gaen, en haer eygen faken te verrichten,
maer oock om fich daer uyt te begeven, en te
huwen. Dieshalven , indien fy berouw van hun
voorgaende raet kregen , oft van haer ouders
weêrroepen wierden , oft fbo eenige andere ge-
legentheydt Voor haer verfcheen, fbo mochten
fy vrymoedelijck, en fonder eenig;e fchroom,
daer uyt gaen.

Mechelen heeft oock fware ongemacken van
d\'inlandfche oorlogen gevoelt, door de welcke
de Lantfchappen van Nederlandt veel geleden
hebben. Want dewijl het leger van de Prins
van Oranje defè ftadt, van de ftedelingen ont-
fangen , oft door krijghs-lift, ingekregen hadt,
foo wierdt fy, door de Hertogh van Alba, van

\'" \'O\'\' l[

i lil

11 li:-;
flfii.;:]: , : i

- lp!

iiii\'^iy?

"iiil
Jim.

il: :|i

! 1\'

3 \'\'

(f,

Iii\' ■

Bergen in Henegouwen verwinner weêrkeercrr-
de, aen de foldaten, eerft aen de Spanjaerden,
eil daer na aen de Duytfchen en Franfchen ten
roof en plondering gegeven, in\'t jaer clo
lxxii, op d\'eei\'fte van Od:ober.

Wy fiillen d\'oudtfte dingen van Mechelen nu
verlaten,èn alleenlijck fèggen,dat defe ftadt eer-
tijdts ftont onder het gebiet van het deurluch-
tige geflacht van Bartholt, en datfy, toen\'er
wettige erfgenamen gebraken , na verfcheyde
twiften en oorlogen, in \'t midden gedeelt wierd,
waer van d\'een helft aen de Biffchop van Luyk,
en d\'ander helft aen de Graef van Gelderlandt
quam. Defèn, haer eenige tijdt lang befèten
hebbende, verkochten haer eyndelijck in\'tjaer
cl3 ccc XXXIII, gelijck Meyer fèght, met al
\'t recht en d\'eyich , die fy daer op hadden , aen
Lodewijck van Nevers, Graef van Vlaenderen,
voor de waerde van drie hondert duyfent kroo-
nen , oft daer omtrent. Hier uyt refèn federt
fware verfehiilen en oorlogen, vermits Lode-
wijck de Hertogh van Brabant niet als Opper-
vorft van dit Leen wilde erkennen , fchoon hy,
gelijck men fèyde , van de voorgaende Heeren
voor foodanigh gekent en gehouden was. Men
maeckte eyndelijck, na verfcheyde twiften, een
huwelijck tuffchen Lodewijck van Male, fbon
van de Graef van Vlaenderen, en Margareta,
de tweede dochter van lohannes de derde, Her-
togh van Brabant. Hoewel door defè middel
d\'oorlogen niet geheel ophielden, fbo wierdt
echter door dit huwelijck te weegh gebracht,
dat de heerfchappy van Brabant met die van
Vlaenderen fich vereenighde en verfterckte.
Maer Hertogh Philippus de Goede , Vader
van Hertogh Karei de Stoute, fcheyde fêdert
Mechelen af, en wilde dat fy een heerfchappy,
van d\'anderen afgefcheyden, fbu fijn; gelijck fy
tot aen defè dagh geluckelijck gebleven is, met
een heerfchappy en gebiedt van groot belang.

t ij;

H ■■ ■ \'

I i ,

1 ij* •

il hi^

t f. 1
II!

llH

i: f; "
i- i\'

i \\

i ; li^

J |: ;
i

« 1

5 \'

D E R M O N T 3 naer
fl t gemeen gevoelen
der menfchen van dat
land, heeft dien naem
van de mondt van de
Roer-ftroom, die aen
defe Stadt haer water
in de Maes loft. Want
defe naem beftaet uyt
Mond, dat is, ingang,en ilo^r/ekere ftroom,
van de welcke Roermont gemaeckt wordt 5
gelijck men dir oock in andere fteden van
Nederlandt befpeurt. Sy is, eerft een dorp
fijnde, door Graef Otto, toegenaemt Krom-
voet, tot een ftadt gemaeckt, en met veften
en muren voorfien. Defe Stadt leght van
Venlo drie mijlen,en is gepropt van inwoon-
ders , machtigh van rijckdom , cierlijck
van gebouwen , en fterck van gelegenheydt
en wallen. Haer Hooft-kerck , aen den hey-
ligen Geeft gewijdt, is in \'t jaer duyfent vijf
hondert negen-en-vij ftigh door de Room-
fche Paus tot de BifTchoppelijcke waerdig-
heyt verheven, en VVilhelmm Lindanus oft
njander Linden,ccn geleert man,en een Schrij-
ver van vele boecken, haren eerften Biffchop
geworden. In defe Stadt is oock een groot
en rijck Kloofter der Carthufers/t welck van
Graef Geeraert de derde, gelijck oock het
Francifcaner oft Minder-broeders Kloofter,
gefticht is. De landen van Roermont, die
fich wijt en breet uytfpreyden,fijn feer vrucht-
baer tot alderhande vruchten, foo van de
gene, die uyt d\'aerde fpruyten , als die aen
boomen wafïfen. Dieshalven,als de gelegent-
heyt fich dus aenbiedt, foo heeft men daer
jarelijcks de toe-vloejing der legers, die daer
dickwils vergaderen, en een tijd lans blijven.

Te Roermont fijn geboren Bartholomeus,
Prieur van \'t Bethlehemitifche Kloofter, en
Schrijver van verfcheyde werckenj Vionjfm
Riehelim, Monick van \'t felve Kloofter, een
geleert en eerwaerdigh Prelaet, die, tot fijn
groote lof, veel fchriften gemeen gemaeckt.
heeft; en Theodorus Graminem , een trefiFe-
lijck Profeffor der Mathematifche konften.

Maer\'t fal defe ftadt een eeuwige eer -s^t-
oodsikcn y du Gerardus loannes Voßius nyt
haer fijn geflacht en oorfprong hceftj hoewel
hy , door d elenden der Nedcrlandtfche oor-
logen,in \'t jaer c I d I o lxxvi i te Heydel-
bergh geboren is, en in\'t jaer c 13 I d c xlix
den 17 Maert t Amfterdam overleden.Even-
wel wordt hy van fommige Ruremondanus,
dat isy\'van Roermondygenoemt, Een man,foo
uytmuntend in alle deelen van de geleertheyt

we, maer al de volgende tot cen cieraet en
wonder verftrecken lal.De waerheyt van mijn
feggen, dat ver beneden de verdienften van
foo een grooten uytftekendLicht is,kan men
in de menighte fij ner uytgegeve boecken be-
fpeuren. En wat fal men noch fien, als t eeni-
ger tijdt foo een onwaerdeerlijcke fchat van
trefFelijcke fchriften, als er noch ongedruckt
fijn, ten beften van de Ghrifte werelt en alle
Geleerden, aen den dagh fal komen ? Maer
ick fou eer bergen Verfetten, eer ick dien on-
vermoeyden yver en feltfame neerftigheyt,
die fonder weerga was,die hooge en diepe ge-
leertheyt, beleeftheyt en foetigheyt van feden,
die ongemeene vredeHeventheyt, oprechtig-
heyt, meedooghfaemheyt, verachting van de
weerelt, gunft tot den armen , trooft en raet
voor een yder, en boven al fijne ongeveynfde
Godtvruchtigheyt,die Koningin aller deugh-
den , naer waerdy fou befchrijven. Ick wijfe
derhal ven den lefer tot fijne fchriften en fijn
leven, die onfeylbare getuygen van fijn ge-
leertheyt en deughden fijn. \'t Is oock geen
werck van weynigh plaets, als defe, maer van
geheele boecken.

Roermont is de tweede onder de hooftfte-
den van Gelderlandt, en het hooft van het hejdt.""
tweede vierde-deel, onder t welck defe vol-
gende fteden en landen begrepen fijn : na-
melijck, Venlo, Gelder, Stralen 5 Wachten-
donck en Erckelens, alle bemaurde Steden;
drie vlecken , die gelijck klsyne fteden fijn,
te weten, Montfoort, Echc cn Isfieuwer-ftad,
die een groote mijl van malkander leggen.
De Heerfchappyen en F-echtbancken fijn
voor eerft die vao de vijf boveo-genoemdc
Steden, met de Recht-plaetfen vanKeffel,
Midier en Krieckenbeeck.

In tjaer duyfent vijf hondert drie-en-veer-
tigh heeft Keyfer Karei dc vijfde, als hy Due- dmKeyfet
ren met gewek vermeeftert had, defe ftadt

Sy heeft oock, in \'t begin der Nedcrlandt-
fche oorlogen, d\'elenden der felve geproeft;
want ais,in \'tjaer cl d 13 lxxii. Bergen
in Henegouw door Graef Lodewijck van
Naftou verrafcht, en weder van den Hertogh
Al va belegert was,is Prins Willem van Oranje
met een fterck leger, tot ontfet van Bergen,
uyt Duytflandt,gekomen^ en over den Rhijn
en Maes gefet fijnde, quam by Roermont,
wiens inwoonders hy beval, datfe eetwaren in
\'t leger fouden brengen 5 die van binnen wey-
gerden dit verfoeck, dies hy de ftadt met ge-

fers, twee oude Priefters , Paulus van Wael-
wijck, Kapellaen des Biftbhops, in \'t kloofter
ombrachtên 5 daer nae in de Kerck noch een
Diaken, en Reynier Linter, een Minder-
broeder , voor de ciborie oft Mis-broot-kas.
Doch fy is daer na weder onder de macht des
Konings gekomen.

De Graefvan Hohenloo heeft haer,in\'t jaer
clolo Lxxviii, getracht te vermeefte-
ren. Doch Polwyler,met vijf vaendelen voet-
volck, beft;hermde haer foo wel, dat Hohen-
loo,geen genoeghfame byftant,foo hy klaegh-
de, uyt Gelderlant krijgende, niets had kon-
nen doen,dan de ftadt met fes oft feven block-
huyfen te benaeuwen. \'t Scheen evenwel dat
hy haer daer mee gedwongen fouhebben,foo
Don loan niet tot hare hulpe den Heer van
Hierges, en den Kolonel Mondragon, met
"de spaen- ccti goct gctal wel-geocfFende foldaten,gefon-
fihen^^^ Hohenloo genootfaeckt

was van de ftadt aft en over de Mafe met fijn
volck te wij eken; foo datfe hier door t eene-
mael ontfet was.

Hoogheyt Frederick Henrick, Prins van O-
ranje, eer hy na Maeftricht trock , (dat hy in
\'t felve jaer belegerde en overwon, als wy el-
ders verhalen) defe ftadt, Venlo en Stralen ,
in weynigh dagen ingenomen, en met volck ne»,
befet. Doch de Cardmael Ferdinand van Oo-
ftenrijck,hifant van Spanje,heeft defe fteden,
in \'t jaer cb b c xxxvii, terwijl Oranje voor
Breda lagh, weder verovert, gelijck wy in de 7iael jveder
befchrijving van Venlo oock aenroeren. \'^crovm.

felijck andere willen , Caftellum, een groot caßtiimn,
orp, op de top van een bergh gefticht, dat
fijn eygen Heer heeft. Defe plaets was , foo
wy Hubertus Thomas gelooven,een ftadt van
groot belang en hooge naem, en de felve ,
die van Ptolemeus Caflellum , de hooftftadt
der Menapiers,genoemt wort. Wy fien dies-
halven dat, by vedoop van tijdt, defe onge-
ftadige en vlottende dingen des werelts afne-
men en aengroeyen j en worden daer door
vermaent onfe herten en oogen tot het he-
melfche, dat nimmer vergaet, op te heffen.

Et gaet dick-w^ijls met
de fteden gelijck met
de dochters, die bey-
de fomtijts grooter en
beter dan haer moe-
ders worden. Dit is
de roem, die wy aen
Venlo willen geven,
boven de ftadt Roer-
mond , van de welcke fy d\'eerfte der fteden
is, die onder haer heerfchappy ftaen.

De faeck felve fchijnt te fpreken, dat defe
plaets haer naem van Veenen en Loo heeft,
\\ welck niets anders dan lage en veenige
Wey landen aenwijft. Sy ontfing eerft ftadts-
rechten in \'t jaer cIdcccxliii , van Kej-
naldm, eerfte Hertogh van Gelderlandt, ge-
lijck in fijn leven en daden op het voorge-
noemde jaer verhaelt wort.

Defe ftadt, omtrent drie mijlen van Roer-
mont,leght aen d\'oever van de Maes-ftroom,
en is feer vermaert en volckrijck door dehan-
dehng van \'t koren, en door de menighte der
fcheeps-heden. Want hier is de toevloejing
der Brabanders en Hollanders, en der andere
geburige volcken , die in groote menighte
derwaerts komen, tot de koopmanfchap der
waren, die by de Luyckenaers uyt de holen ,
door een wonderlijcke wercking van de na-
tuur, gedolven worden, als fteenen, koper,en
fteenkolen. Defe ftadt dwong Margareta,
de Moey e van Keyfer Karel,terwijl fy in d\'on-
mondigheyt van haer Neef de faken van Ne-
derland bcftierde,het belegh te verlaten.Kcy-
fer Karei felf, die met foo veel lauweren om-
vlochten vas,in \'tjaer clo lo xl 111, met
een machtigh heyr aenkomende,was genoot-
faeckt vrede met haer te maken, en d\'andere-
fteden van Gelderlant oock in ruft te laten, ja
fy bedong fulcke voorwaerden, die eer van
de verwinners,dan van de verwonnenen aen-
gegaen worden.

Wat haer geleerde mannen aengaet, fy is
voornamelijk vermaert door haren Hubertus
GoltXjus, diens gedenck-teeckenen van fijn
kloeck vernuft, en voornameiijck de dingen,
die hy uyt d\'oude penningen, tot verhchting
van de Romeynfche Hiftorie, met groote
vlijdt opgedolven heeft, van alle menfchen
met dk lof, en met defe getuygenis aengeno-
men fijn, dat hy al d andere , die federt des-
gelijcks gepooght hebben , verre overtroff^en
heeft.Hy leefde gemeenfamelijck met ikf^r-
cm Qn Guido Laurinus y twee Broeders, die
door hun edelheyt en geleertheydt vermaert
waren, en door wekkers behulp en aenma-
ming hy oock deur Itahen , Vranckrijck en
Duytflant getrocken is, om d ael-oude din-
gen op te foecken. Maer hy, in Nederiandt
weérgekeert, bracht op hun koften defe ver-
maerde dingen, over de welcke wy heden
verwondert fijn, in \'t licht. Sijn vader, Lut-
ger genoemt, was een Hovenier, \'t welck
oorfaeck is, dat hy fich oock Hovenier van
Venlo noemt.

In de laetfte Nederlandfche oorlogen heeft
defe Stadt oock haer deel gehadt 5 want in
\'t jaer duyfent vijf hondert fes-en-tachtigh is
fy door den Prins van Parma belegert. Daer Door
in lagen tot befetting omtrent feven hondert
foldaten van den Overften Schenck, die felf
groote vlijt deê, en een ftouten aenflagh met
hondert paerden voornam , om in de Stadt,
tot hare befcherming, te komen, te meer,de-
wijl fijn huys-vrou en huysgefin daer binnen
was 5 doch vergeefs : want meeft alle pafl[a-
gien te wel befet waren, om door te komen,
hoewel hy by nacht alree tot voor \'t loge-
ment van Parma ingedrongen,en veel volcks
gedoodt had : maer fijne vyanden quamen
met den dageraet foo fterck op hem aen, dat
hy met verhes van omtrent veertigh paerden
moeft afwijcken. Voor defe Stadt in de Male
hght een eylandeken , dat d\'inwoonders ge-
fterckt hadden, dit liet Parma innemen^ waer
door de borgers de moet verloren, (hoewel
fy voor dappere oorlogs-lieden vermaert fijn,)
en de Stadt met verdragh overgaven.

T\\vee jaren hier na is defe ftadt byna half ongevak
afgebrant, als men eenige granaten oft vuur-
ballen, die tot het belegh van Wachtendonk
bereyt waren,op een banckct,dat den jongen
Hertog van Cleve gegeven wiert, beproefde.

Als de borgers van Venlo eenigen tijdt Be hefit^
grooten moetwil en overlaft van hare befet- »yt-
ting geleden hadden, hebben fy, haren Gou-
verneur Benting uyt de Stadt fijnde, met de
Duytfchen de Itahanen uytgedreven, en daer
na oock de Duytfchen. Sy deden hier over
hun ontfchuldiging aen Parma,en feyden,dat
fy felf de ftadt voor den Koning van Spanje
getrouwelijck fouden bewaren.Doch namaels
vond den Aerts-Hertogh Albertus middel,
om weder eenigh krijghs-volck in de ftadt
te krijgen, en me alfoo voor hem te verfe-
keren.

Int jaer cIdId c xxxvi i,toen de Prins
van Oranje de Stadt Breda belegert had, en
toen\'er geen hoop van ontfet was, trock de
deurluchtighfte Ferdinandus, Cardinael In-
fant, naer Venlo, en bracht defe Stadt op de ^llff^
15 van Auguftus in fijn gewelt, gelijck oock fant ver-
de Stadt Roermont, die beyde in \'t jaer oven,
cIdIo cxxxn voor de vereenighde Staten,
onder\'t beleyt van de Prins van Oranje , in-,
genomen waren,

Achtêndonc k,een kleyn
ftedeken van Gelderlandt, aen
de Niers gelegen , leght omtrent
twee mijlen van Gelder, hi^ jaer
Melegert.clo Id lXXXVIII fond de Hertogh van
Parma de Graef van Mansfeit met een leger
uyt, om defe Stadt te belegeren. De Graef,
ftjn leger voor de felve gebrächt hebbende,
donderde geweldighHjck op defe vefting met
fijn grof gefchut, dat hy op t\\^ec hooge bat-
teryen geftelt had, van de Welcke hy de da-
ken der huyfen om verre fchoot. Hy fond
oock vuurballen in de ftadt, die de ftedelin-
gen foo groote fchade aendeden, dat fy, ver^
mits de huyfen afgebtant %\'aren, fich in ver-
borgen holen moeften verfchuylen. De bele-
gerden wecrftonden het gewelt met groote
moet en dapperheyt 5 en onder vele anderen
wiert ook de Heer van Rembergh getroffen.
De befettehngen , alle in de krijgh ervaren,
fcrachten een getal van vier hondert uyt, eii
ftonden onder de vaendelen van de Gouver-
neur Chircourt, Knoop, Kitlis en Schenck,
en veertig ruyters van de cornet van Schenk.

Defe verdroegen het belegh drie maenden
lang, en verloren dè Capiteyn Jongbloeti
Maer Ghitcourt, van een dwafè fchrick in-
genomei^i, oft door fijn broeder omgefet, die
aen Parmaès fijde diende, bègon ontijdigh-
lijck v^n ovérgeving te ipreken^ en veynfdéi
om fijn voornemen lichtelijcker deur te drij-
ven by d\'andere Overften, dat er Weynigh
Voor-raet van buftekruyt as. Dieshalven >
hoewel de Graef van Sölms en Schenck met
byftant aenquamèn,foo gaf hy echter,fchoori
de Burgers daer liiet toe gefint %^aten, de ^aéndl
Stadt op billijcke voorwaerden aen Maris- spaef^^
feit over. Maer hy, wroeging van fijn bedrijf
hebbende, en vreefende dat ny rekening aen
de verbonde Staten fou moeten doen, trock
naer Lotteringèn, en mén gaf fijn Capiteyiï-
fchap aen eén ander.

In \'tjaer cló c, in de maent van Ja- P^or de
tluatius,verrafchte Lodewijck van Naftou de
Stad Wachtendonck. De tijdt fcheen tot defe
aenflag niet feer bequaém;en de ruytery kon
qualijck voort > uyt oorfaeck van de dicke
fneeut maér dewij Ier gevaer in t vertoeven

was, foo moeft men met de faeck voortgaen.
Sy quamen by nacht aen de graft, daer t ge-
ne , \'t welck hen alle meeft verfchrickt had,
tot hun groot voordeel diende. Want de fte-
dehngen, verre van de befettingen der verbon-
de Staten gelegen,hadden verwaerlooft het ys
in de graften aen ftucken te ftaen. Vele van de
krijghs-heden , daer over gaende , ftaken de
wacht de keel af, en, de poorten Van binnen
opengebroken hebbende , lieten \'t geheele
leger in. GeIeyn,d\'Overfte van de Stadt,niet
meer dan tachtigh foldaten by hem hebben-
de , vloot naer \'t Kafteel. Maer Naft^ou font
terftont een deel volcks in de geburige plaet-
fen uyt, om ladders, tot beftorming van t ka-
fteel, te halen. Geleyn , dit liende, gaf fich
over.ln de felve nacht,als de ftadt ingenomen
wierdt, hoorde men een groot gedruys van
mufquetten 5 en men bevont federt dat Lo-
dewijck de Villars, met feventien vaende-
len Spanjaerden, een aenval op Venlo had
gedaen : maer d uytgang was ongeluckigh.
Sijn volck wierd afgedreven 5 en hy was ge-
nootfaeckt te vertrecken. De Soldaten kre-
gen te Wachtendonck rijcke buyt : vermits
de boeren, uyt vrees voor de Spanjaerden ,
die aen t muyten geraeckt waren, om dat fy
geen betaling kregen, en dieshalven buyten
de fteden gehouden wierden , al hun goede-
ren in de Stadt gebracht hadden. Nalfou,
befetting in defe plaets gelaten hebbende,
keerde niet lang daer na weerom, met een
fterck convoy, om al\'t gene , dat ten oor-
logh nootfakelijck is ^ in defe plaets te bren-
gen , die aen alle fijden van Spaenfche be-
fettingen omringt, en wel feven mijlen van
der Staten volck afgelegen was.

In t jaer c 1010 c 111 geraeckte Graef
Henrick van den Bergh met lift daer binnen,
jchen met ^qq^ behulp van een viffcher, die twaelf Sol-
krijgs-lijl ^^^^^^ onder bundelen van ftroo verborgen
had. De vilfcher met fijn fchuyt aen de brug

van t Kafteel gekomen,verfocht van de fcbik-
wacht dat hy,fijn hant uytftekende, de fchuyt
nader aen de wal fou trecken. De Soldaet, al
te gedienftigh in een werck, in \'t welck de
wantrou en ondienftigheyt dickwils beter en
nutter fijn, dan de heusheyt en \'t betrouwen,
had niet foo haeft de handt uytgefteken , ofc
hy wiert in \'t water getrocken, en onderge-
dompelt. De gene, die onder \'t ftroo verbor-
gen lagen , quamen toen opfpringen, en be-
machtighden \'t Kafteel, en vingen de Gou-
verneur Ryhoven. De Stedelingen, niets an- ^
ders doen fconnende,verfterckten fich met een
wonderlijke wackerheyt tegen t Kafteel.Wij-
ders , twee Ritmeefters, Kloet en Quaet,
hier omtrent omrijdende, en \'t gedruys hoo-
rende , begaven fich in de Stadt, en, van el-
ders byftant ontboden hebbende, omring-
den t Kafteelj diens befettehngen,door gebrek
van lijf-tocht geparft , fich op de fefte dagh
overgaven.

In t j aer clo 10 c v gaf de Marck- Tioo? sp~
Graef Spinola aen de Graef van Bucquoy n&/aes be^
bevel om Wachtendonck te belegeren , die, ^^^
een leger van vijf duyfent voetknechten, en
duyfent ruyters by fich hebbende, de ftadt
met foo groote gefwintheyt beftoot, dat men
de belegerde geen tijdt gaf,om fich met buy-
ten-wercken te verftercken. De beleggers
hadden oock groote hulp van de Somerfchc
drooghte,jae foodanigh, dat fy deur de graft,
die leegh van water was, tot aen de wallen
konden komen. Want het water verhindert \'
in andere tijden grootelijcks het belegh , om
d enge gelegenheydt van de plaets. Dieshal-
ven , toen Bucquoy over de graft geraeckt
was, cn de wallen onder-groeß begoniien de
herten der belegerden te verftaeuwen,fchoon
fy fich beroemt hadden,dat fy grooter dingen
uytrecKten fouden. De Stadt dan wiert over-
gegeven op d\'acht-en-twintighfte van Odo- engewon^
ber, op eerlijcke voorwaerden, naer t ge- nen^
bruyck van d\'oorlogh.

Elder, dat\'et water
van de Niersftroom
in liaer graften ont-
fangt, is in veel enger
wallen , dan Venlo >
befloten. Defe Stadt
heeft een out Kafteel,
eertijdts de wooning
der Stedehouders van

Gelderiandt, dat, gelijck oock de ftadt,
door d\'omleggende moeralfchen feer fterck
is. Sy heeft onder andere tekenen en blijc-
ken van haer outheydt, die haer prijffelijck
maken, oock dit , dat het geheele Her-
toghdom haer naem draeght. \' Sy leght om-
trent twee mijlen van Stralen. Hertogh Rey-
nout de tweede heeft hier een Kloofter voor
de Vrouwen-broeders, die men oock Car-
meliten noemt, gefticht. Hier is geboren
Gerhardm Matham, die, door fijn leffen
van de Philofophy in de deurluchtige fchole
van den Bergh te Keulen , groote lof voor
hem verdient en verkregen heeft. Sijn pen
heeft niet minder, dan üjn tong uytgemunt.
Want hy fchreef geleerde Verklaringen op
d algemeene Reden-konft van Ariftoteles,
cn op fijn eerfte boeck van de hemel. Hy
fchreef oock Aenmerckingen op de Sendt-
brief van den heyligen Apoftel Paulus aen de
Romeynen. Men acht dat defe ftadt oock
de geboorte-plaets van Willem Vêldim oft
\'van de Velde heeft geweeft,doorfijn gefchrif-
ten al over lang vermaert 5 fchoon Trithe-
mius feght,dat hy te Venlo geboren is. Hier
was oock \'gthoïen Johannes Ser\'vilius ^ ge-
meenelijck de Knaep genoemt,die t Antwer-
pen heeft gebloeyt, en gemeenfaem met de
Ridder Ladiftaus Urfulus was, die omtrent in
tjaer clo lo xlv driemael t\'Antwerpen
Burgermeefter heeft geweeft. Defe Johannes
gaf in defe tijdt veel wercken uyt, en niet al-
leenlijck fijn Didionarium Triglotton 3 maer
oock drie boecken van de heeiiijcke daden,
in d\'oorlogh en vrede gedaen , naer t voor-
beelt van Valerius Maximus: oock de famen-
fweering en t verraet van de Franfchen op
Antwerpen, onder \'t beleyt van Marten \'van
Roffem en noch andere dingen. De dorpen
oJldekerckNieukercken en S. "Thomas worden
onder de heerfchappy Van Gelder getelt.

In t jaer duyfent vijf hondert lèven-en-
tachtigh is defe ftadt met krijghs-lift door
Hautepen, onder t gebiedt van Parma, voor

den Koning van Spanje ingenomen. Seker
Schots-man , Paton genaemt, had laft om
de ftadt, in t afwelèn van den Overften
Schenck, te bewaren 5 maer bracht felf dc
Spaenfchen in de Stadt, uyt wraeck van s^e-
Jede fmaet, dewijl Schenck hem gedreyght
had, dat hy Stuart in fijn plaets wiide ftellen:
andere feggen, dat hy hem een vuyft-ilagh
had gegeven. Dit gefchiede op defe wijle :
Paton wapende al fijn krijghs vo lek ,en feyde,
dat hem fulcks van Schenck bevolen was,
die den volgenden nacht met fijn ruyters ko-
men fou, om een aenfiagh uyt te voeren t
dit wiert hchtelijck gelooft,dewijl hy wel ge-
woon was fomtijds de foldaten op \'t onvoor«
fienfte te verfamelen en te gebruycken. Als
men nu des nachts den Overften Schenck
verwachte, bracht den liftigen Paton de
Spaenfchen, onder \'t beleyt van Hautepen,
in de ftadt. De borgers, die dit niet haeft ge-
noegh gewaer wierden, deden tc vergeefs
wederftant; vele van hen vluchten op \'t ftoc,
die daer na met los-geldt ontquamen. Hier
verloor Schenck vele fchoone paerden, wa-
penen , en andere koftelijckheden.

In \'t jaer duyfent fes hondert vijf, terwijl
de Graef van Bucquoy Wachtendonck bele-
gert had, als hier voor in de befchrijving van
die ftadt verhaelt is, maeckte Prins Maurits Vrucke*
een aenftagh op defe ftadt, om Wachten- ,
donck daer mede t ontfetten , met drie duy- ^^^ *
fent foldaten, en vele ruyters, die des nachts
voor de poort quamen: maer fy hoorden foo
veel gerucht in de ftad,dat fy meenden,dat\'er
meer dan de ge woonelijcke befetting in was^
evenwel pooghden fy met petarden iet uyt te
rechten, doch die deden geen behoorlijcke
wercking, waer over de geheele ftadt in de
wapenen quam, en den aenftagh mis-luckte.
Hier bleef doodt den jongen Pleftis Mornay, modt
een jong edelman van groote hope, en foon
van een feer wijs en geleert vader, den Heer ^^^^^^
Philips van Mornay, Heer van Pleftis, een
vermaert Raets-Heer in Vranckrijck,en Gou-
verneur van Saumur.

Sedert heeft men verfcheyde mael ge-
pooght defe ftadt te vermeefteren ; maer
om dat fy feer fterck is, met veel krijghs-
volck befct,en niet wel te belegeren,uyt oor-
faeck van de moeraftige landeryen die haer
omringen, is fy federt gebleven in de macht
en t gebiedt van fijn Majefteyt den Koning
van Spanje.

gedacht wort. Defe Stadt is oock in achting ftadt legt anderhalfmijle van Wachtendonck.

die eertijts Herculis Caflra, o(t Hercu- Andere trecken defe naem van Arckel, tuf-

ftroomen , docli quaiijck. Andere geleyden welck oorfaeck is, dat d\'inwoonders Voot--

defe naem af van de maeght Erka. Doch wy namelijck tot de landtboii genegen ftjn. Het

fullen dit daer by laten , en feggen, dat defe Hertoghdom van Guiick omringt defe ftadt

ftadt vijf uren gaeiis van Roermond is, en Erckelens, die echter onder de heerfchappy

in een vruchtbaer landt leght, dat overvloet van Gelderlandt behoort,
van koren , en alderhande gewas geeft 5 het

Gelderlandt j onder het Quartier van Roermond gelegen,
hier by gevoeght, fonder d\'Afbeelding daer af te vertop-
nen , vermits wy die niet bekomen konden.

lEUWERSTA D,hoewel in \'t
land van\'t Guhckfche Hertog-
dom gelegen, behoort-echter
aen \'t Hertogdom van Gelder-
landt. Sy leght vier uren gaeiis
van Roermont, tuftchen Su-
fteren en Sittart, en is geheel van muren en
alle tegenweer ontbloot.

7 C h t is oock een oude ftad,maerdoor
de ellende der tijden en oorlogen byna
heel verwoeft. Sy heeft een heerlijck
bofch 3 Echterwald genoemt, niet verre van
daer gelegen.

jEmVfeBiflchop van Luyk,en Broeder
van Otho de derde, Graef van Gel-
derlandt, was d\'eerfte, die omtrent
het jaer clo cc li \'t kafteel, dat te Mont-
foort is, ftichten deê : maer het wiert eynde-
lijck, in t jaer cId cc lxvii tot fijn vol-
maecktheyt gebracht 5 en men voerde der-
waerts de puynhopen van de vefting Wijck,
die,in d\'oorlogh tegen de Brabanders byMae-
ftricht verwoeft,van de felve Henrick totaen
de gront geflecht wa«.

Et doYp ICëJfelismch heden vcrmäert,
en leght van Roermont omtrent cen
mijl weeghs. Het heeft oock een ka-
fteel, dat feer fterck is. Defe plaets heeft eer-
tijdts , gelijck Hubertus Thomas fchrijft,
een vermaerde ftadt oft vleck geweeft, ge-
lijck men hier uyt befpeurt, dat Ptolemasus
haer CaßsUum , oft Burght der Q:M^er?apiers
noemt. Sy leght heden aen de Maes; en het
fchijnt dat Ammianus haer voor een ftad ge-
kent heeft, als hy feght xjutianm 3 ßjn krijgs-
lieden weerhouden hebbende , herejdeßch om
de Stadt Caßellum ydie van de Maesßroom^ be-
■fpoeltvvort, iomringen. De Tijdt, die alles
verandert en vernielt, heeft defe plaets oock
in cen geringer ftaet gebracht. Defe heer-
fchappy wordt heden genoemt het ^rofl\'*
ampt van KeJpL

OD i l ie h b e ïi g h oft 5. Tietershergh
leght een uure gaens boven Roer-
mont,aen de Roer.Men vint hier noch
overblij ffelen van de wooning der heylige
mannen Wiero, Plechelmus en Otherus, che
hier d eerfte het Chriftelijck geloof gepre-
dickt en geleert hebben.

E Staten Generael
der Vereenigde Ne-
derlanden Rebben,
in \'t jaer duyfent fes
honderdt twee-en-
dertigh , onder het
voorfichtigh en wijs
beleyt van Frederick
Henrick, Prince van
Oranje5 Opper-velt-heer over hare legers te
water en te lande, in korten tijdt de fteden
Venlo 5 Ruermonde en Stralen verovert j
doch\'t ongeluck (dat altijdt de legers verfel-
fchapt) trof hen foodanigh, dat defe winft
met het verHes van Graer Erneft Cafimier,
Gouverneur van Vrieflandt, befuert wiert:
feker een beklaeghlijcke doot voordeVer-
eenighde Landen 5 want vele oordeelden dat
fy meer verloren dan gewonnen hadden. Sijn
Hoogheyt de Prins van Oranje , hoewel de
onverwachte doodt fijns Neefs hem ter herte
ging, trock evenwel, door fijn aengebooren
yver en onvermoeyde neerftigheydt gedre-
ven , voor de ftercke Stadt Maeftricht, die
^ hy rontom beftoot, deelde fijn leger daer
\' voor in vier quartieren, en deê de Stadt dap-
perlij ck aentaften, om die in korten tijdt te
winnen. De Spaenfchen ondertuftchen ver-
gaderden een groote macht, onder \'t beleyt
van den Marquis de Santa Croce, die fich
daer mede by \'t leger van Sijn Hoogheydt
vervoegde , doch attendeerde weynigh. De
doorluchtighfte hifante Ifabella Clara Euge-
nia, Dochter van Philips de tweede Koning
van Hifpanien , fiende dat Santa Croce met
fijn volck te fwack was, om der Staten leger
op te flaen, fchreef aen de Keyferlijcke Ma-
jefteyt om hulp 5 die terftont den Graef van
Papenheym met eenige duyfent mannen af-
fond 5 welcke Graef verfcheyde kloeck-
moedige aenvallen op \'t leger deê; maer wiert
met verhes van meer dan duyfent vijf hon-
dert mannen, tot fijn groot herten-leet, te
rug gedreven. De belegerde, fiende dat al engewon-
hun hoop ten eynde, en geen ontfet te ver- ^^^\'
wachten was,hebben haer den twee-en-twin-
tighften Auguftus overgegeven, nae dat fy
een kort, doch hart en ftreng beleg uytge-
ftaen hadden 3 en de Staten hebben aldus de
ftercke Stadt Maeftricht en de Maes-ftroom
in hun macht gekregen.

De Spaenfche , dien dit verlies dapper
fmartte, hebben alle vlijt en neerftigheydt
aengewent, om den ouderlingen handel der
Vereenighde Nederlanden met de naburige
Luyckenaren langs de Mafe foo verre te be-
letten, datfe die niet konden doen, dan, als
voor henen, over haren bodem, oft een
plaets met haer krijghs-volck befet: om dit v mkk
uyt te wercken, hebben fy feeckeren Waert, het bau-
tufiTchen Roermond en Mafeyck in de Mafe
gelegen, befien, en tot hun voornemen be- i\'eroor-
quaem gevonden 5 dien fy S. Stevens Waert fieckt.
noemden , gelijck die by defen naem noch
heden bekent is. Op defe gemelde Waert
had Graef Hendrick van den Bergh, eertijts
Generael over het leger des Konings van
Spanjen, een groot huys oft heerlij ckheydt,
welck nu in\'t Fort S. Stevens-waert begrepen
is. Men feyt dat hy (tot verfekering van fijn
huys, oft tot nadeel der Spaenfchen, die hy
met fijnGeneraelfchap verlaten had,) aen de
Heeren Staten , en fijn Hoogheydt de Prins
van Oranje, dickmael verfocht heeft, dat fy
defen Waert, eer de Spaenfchen daer toe
verftonden , fouden fterck maecken en wel
befetten 5 want hem de nuttigheyt en gele-
gentheydt defer faeck bekent was. Of dit
vaft gaet; en, indien \'t foo is, waerom de
Heeren Staten Graef Hendricks verfoeck
niet toegeftaen hebben , is my onbe wuft.
Doch dit is feker, dat in \'t jaer duyfent fes
hondert drie-en-dertigh, terwijl fijn Hoog-
heyt Rijnberck belegert had, de Marquis

d\'Aytona (een van de Gouverneurs, die, by
af-lijvigheydt der doorluchtighfte Infante,
de Nededandcn , tot naerder ordre des Ko-
nings 5 fouden regeeren) begonnen heeft de
gemelde Waert langhs de oude Maes met

een retrenchement te verftercken, t lelve
met acht redouten verfekert; cn,om de voor-
genome wercken onverhindert te voltrec-
ken, aen d\'overftjde van d\'oude Maes drie
halve manen met een redout doen maecken:
als dit volmaeckt was , heeft de Marquis ,
voortvarende met het fortificeren van de
Waert, aen de riviere de Maes een Royaele
Schans met fes punten doen leggen, die hy
2(dem, \'t Fort S, Stevens-waert noemde , liet daer
gedaente, fchip-btuggc ovct dc tivicr ftaen, en^om
enjkrck- ^^ bcvrijdcn , wiert \'er een ftercke halve
maen op d\'overfijde van de Macs geley dt.
Oock gaf de Marquis ordre, tot groot na-
deel der inwoonders van Maeftricht, en al
de gene die haer koopmanfchap langs de
Maes vervoeren, dat men de felve rivier, aen
\'t eynde van de Waert, foude toepalen. Hy
had, tot befcherming van d\'arbeyders , vier
leger-plaetfen oft quartieren op de gemelde
Waert; en liet, nae \'t maecken van \'t groote
Fort, om alles te beter te verfekeren , noch
vier forten, elck met vier punten, (gelijck in
d\'afteyckening der felve kan gefien worden)
omtrent het groote leggen ; die alle met een
fterck guarnifoen;,in tijde van oorlogh, befet
waren ; foo dat in die tijdt de koophandel
der Vereenighde Landen,door \'t verftercken
van defe Waert/eer bekommert wiert: doch
defe en andere nevelen des Oorloghs fijn nu
met de felve, door t fchijnen der lieve Vrede,
(die \'k wenfch dat niet dan met de wereldt
eyndigh) verdwenen.

A m e r y c k, gelijck
Joannes Lemarius, en
met hem fommige
nieuwe Schrij vers ver-
halen, is gefticht van
Cambrus , Koning
der Cimbren en Tun-
gren , van de welck
fy oock de naem
voert. Maer Paulus EmiHus en eenige andere
vtrfekeren,dat Camerijck de felve ftadt is,die
van Caefar, in fijn Commentarien, Samaro-
brina genoemt wordt, daer hy een deel van
fijn heir in winterlegering had,en d\'algemee-
ne vergadering der Franfchen gehouden
heeft. Anderen in tegendeel pogen te toonen
dat Samarobrina de plaets is, die heden Sint
Quintijn genoemt wordt , een ftadt van
Vranckrijck, die byoude tijden oAugufiaVe-
romandmrum geheeten was, als onder de Vc-
romanduifche volken van Picardyen gelegen.

Defe ftadt van de Latijnen heden Camera-
mm genoemt , is gefticht aen de vloet de
Schelde, die byna in\'t midden daer deur-
vloeyt. Sy leght niet meer dan feven mijlen
van Valenchien, en is een groote, luftige en
ftercke ftadt, en in hooge naem en achting
om haer fchoon en fterck kafteel,dat van Key-
fer Karei de vijfde gefticht is. Een onbeken-
de Schrijver van de hiftorie van Vranckrijck
fchrijft van defe ftadt in defer voegen : Ca-
merijck is een groote ftadt, ten deel in een
vlackte, en ten deel op de hooghte gelegen,
fonder eenige gelijckenis van rondeelen,wal-
len oft vefting naer de hedendaeghfche wijfe.
{Soodanig was fy toen,maer is nu geheel in een
andereflaet.) Ter placts, daer fy naer Vranck-
rijck, en naer \'t ooft ftreckt, vertoont fy fich
in een fchoone cn vruchtbare vlackte , van
800, oft 1000 fchreden groot: doch fooda-
nigh, dat fy fich naer de ftadt met een langfa-
me afgang uytftreckt,fonder van eenige fcha-
duw 5 \'t fy van boomen oft van iets anders,
belemmert tc worden. Naer \'t weften is een
groote voorftadt in een lage plaetsj en aen de
vloet fijn veel fchoone hoven en beemden,die
groote ver(jiering aen de ftadt geven. Aen dc
Uiyd-fijdc liet men, behalven een afgaende
vlackte,veel ackers,die met een vermakelijc-
ke affcheyding van heuvels en dalen gefchil-
dert fijn. Aen de noort-fijde is een heuvel>die
over de ftadt hangt.

De huyfen, in defe ftadt gefticht, fijn ten
deel naer d\'oude wijfe, en vertoonen ten deel
een nieuwigheydt, die met onfe eeuw over^

een-komt. Doch fy, foodanigh als fy is, befit
noch heden groote naem en achtbaerheydt
door de gedenck-graven der overlede Bif-
fchoppen , op een lange rijgh gefticht; en
door haer heerlijck uur\\y/erck, dat byna fijns
gelijck niet heeft. Wijders, men toont hier
oock een fchildery van d\'EuangeUft Lucas,
een werck van gtoote konft, in \'t ^elck Ma-
ria haer nicht Ëfifabeth in \'t geberghte bc-
foeckt. Behalven dc hooft-kerck fijn \'er noch
negen Parochiën, drie Abdyen,en vier man-
nen-kloofters, onder de Weickede Jefuiten, Kenken
die hier de hooge School befitten, onderwij- ^^
fen en leeren. Daer fijn oock drie Kloofters ^
van vrouwen , en veel Gaft-huyfen enCods-
huyfen , en onder defen dat van S. Lazarus,
dat vermaert cn rijck is, gefticht cn gefchickt
om d\'ingeborenen van Camerijck, die met
melaetsheyt befmet fijn, te voeden en onder-
houden. Ick fal by defe geeftelijcke oock de
weerlijcke gebouwen tellenj namelijk,\'t Hof
van de Aertsbiftchop; het Stadthuys, \'t welck
van buyten de wapenen aller gekore Vorften,
foo geeftelijcke als weerhjcke, in fteen gehou-
wen , vertoont, in \'t midden van dc welcke de
beeltenis van Keyfer Karei de vijfde, met het
goude Vlies,ftaetj oock het konftig uurwerkj
verfcheyde bruggen , en marckten , daer op
alles te koop gebracht wordt, die echter de
gene , die derwaerts komen , niet lang op-
houden. Een van defe marckten is feer groot
en ruym , cn is van d\'een fijde met bygelege
en hooge heuvelen befet, aaer groene en lu-
ftige boomen opftaen. Acn d\'andere fijde fiet
men met verwondering een kerck , met een
wonderlijcke fcherpe toren , en heerlijcke
huyfen. De ftadt is rijck en machtigh , en
volgepropt van kooplieden cn ambachts- lie-
den, die alderhande waren maken, maer voor-
namelijck feer fijn en dun hjnwaet, dat men
na haer Camerijcks-doeck noemt. Hier wor-
den jaerlijcks ten minften feftigh duyfent ftuc-
ken van dit fijn cn dun lijnwaet gemaeckt,
waer af ieder ftuck op omtrent veertigh gul-^
den gefchat word : in voegen dat defe reke-
ning tot op vier-en-twintigh hondert duyfent
gulden oploopt.

De ftadt Camerijck heefteen feer out Bif- ..
dom 5 t welck, gelijck ick bevind , federt de
tijden der Wandalen heeft geweeft, en toen
van Diogenes de Martelaer bedient wierd,
een Prelaet, die met alle deuchden verkiert
was. Daerna, namelijk in \'t jaer d xcv,wierd
dit Bifdom befeten van de heyhge Gaugeri-
cus> een groot eit eerwaerdigh Biftchop, de

vijfde van ordening, foo mijngeheugefiis my
niet bedrieght, die van- eenige andere voor-
treffelijcke mannen in foo hoog een trap van
waerdigheyt gevolght is-, gelijck onder ande-
ren van Petrus Ahacenfis, een feer geleert
Prelaet, die om fijn wonderlijcke deughden
te Parijs eerfi: Cancelier van die kerck ge-
maeckt is, daer na tot het Bifdom van defe
fiiadt verheven wierd, en federt tot de waer-
digheyt van Cardinael opklom. Hy fhorfeyn-
delijck in \'t jaer clo cccc xvi ^ na dat hy ee-
nige nutte fchriftcn in de Godgeleertheyt, en
in de Mathematica oft Wiskonfi; uytgegeven
hadt. Defe Aertsbilfchoppen fijn gelijcke-
iijck geefiielijcke en weerlijcke Heeren van
de fi:adt en heerfchappy van Camerijck 5 in
voegen dat fy in d opfchriften gewoonelijck
fchrijven : Aertstifjchoppen en Hertogen "van
Camerijck , Vorßen "van \'t hejligê Roomfche
Rtjck , en Graven van Camhreßs,

Defe fi:adt heeft d\'eerfi:e van al de fteden
van Walfch-Ncderland geweeft, die in\'t jaer
445 van Clodius Capillatus,oft de Gehairde,
Vorft der Franfchen , met het leger, dat hy
derwaerts voerde, ingenomen is. De Denen,
overal op roof loopende , verbrandden haer
federt, met de kerck, en met het kloofter van
de heyhge Gaugericus. Sy, weêr opgebouwt
fijnde,wierd aen \'t Graeffchap van Henegou-
wen gevoeght. Maer fy wierd federt door de
DuytTche Keyfers hier weder afgefneden,met
haer geheel gebiedt, en met de heerfchappy
van Cambrefis. Sy wierd oock overweldight
door de dappere Balduinus Pius, Graef van
Vlaenderen, in d\'oorlogh, die hy en Gode-
fridus, Hertogh van Lotheringen, tegen Key-
fer Hendrick de derde voerden ; cn wierd,
toen de vrede gemaeckt was, aen de Keyfer
weêr gelevert. Maer fy wierd eyndelijck van
Keyfer Hendrick de vijfde, tot een erffclijcke
befcherming toege-eygent aen Robert van
Jerufalem, Graef van Vlaenderen, Vorft van
Aelft, eerfte befchermer van defe ftadt. Key-
fer Frederick,d\'eerfte van dien naem, maeck-
te federt, in de tijt van Theodorus van Eifas,
dat is, omtrent in\'t jaer clo c lxiv, dit tot een
eyge waerdigheyt aen de Graven van Vlaen-
deren. Doch niet tegenftaende dit alles, foo
hebben de Franfchen, ick weet niet met wat
recht en heerfchappy over defen Staet, haer
gedurighlijck voor fich behouden , dick-
wijls ingenomen, cn veel malen kloeckmoe-
delijck befchermt : voornamelijck toen Phi-
lippus de fefte Koning van Vranckrijck was,
in wiens tijdt Camerijck van twee machtige
legers gedruckt wiert, \'t een van Keyfer Lo-
dewijck van Beyeren, en \'t ander van Eduard

de derde, Koning van Engeland, die, hoewel
fy fich aen malkander tegen de Franfchen
verbonden hadden , ethter Camerijck niet
konden veroveren. Defe oorlogen tuflchen
de Keyferfchen en Franfchen duerden eenige
eeuwen lang met verfcheyde uytkomftenvan
wederfijden. Wijders, toen Maximihanus,
Koning van Romen, en Lodewijck d\'elfdc , ƒ
Koning van Vranckrijck, in verfchil waren, f
en heftige oorlogen tegen malkander voer-
den , verdreven de burgers van Camerijck,
van de Franfchen qualijck gehandelt, de be-
fettehngen van dc Koning van Vranckrijck
uyt hun ftadt, en namen dc Keyferfche in. Dit
voorbeelt wierd van dien van Bouchain na-
gevolghtj gelijck oock in de felve tijt van die
van Qncfnoy,en aridere geburige plaetfen,die
overal groote blijcken van hun dapperheydt
toonden , en hun fteden äen de Keyfer over-
gaven. De Camcrijckers,fchoon onder de be-
fcherming der Vlamingen ftaende , leefden
echter naer hun wetten en hantveften, en le-
den geen ongemack door d\'oorlogen tuf«
fchen de Borgonjers en Franfchen , maer
wierden eer van beyde befocht, cn beleefde-
lijckcn vriendelijk gehandelt: in voegen dat
dickwijls tuffchen defe twee volcken in defe
ftadt van vrede gehandelt, en oock verdrach
gefloten wierd; voornamelijck de gene, die
in \'t jaer cId Id vi ii j» tot nadeel der Vene-
tianen wierd gemaeckt, en oock d\'andere,
die in \'t jaer c IO 13 x x I x tot fchade der Flo-
rentijnen wierd befloten. Maer Keyfer Karei
de vijfde , voor de raden van eenige Fran-
fchen , die by hem verdacht waren, bevrecft,
tradt, foo haeft de Franfchen uyt Landrecy
getrocken waren, datfy in\'t jaer cb b xli 11
ingenomen hadden, met een deel van fijn le-
ger in de ftadt Camerijck , cn deê, om haer
veyligh tegen \'t gewelt der vyanden te maec-
ken , en de heerfchappy van Nederlandt te
beveftigen , het ftercke en byna on winbaer
kafteel bouwen, fonder de ftadt anderfins
acn te roeren, oft de voorgaende ftaet van
de ftadt iets te veranderen. Dit belette ech-
ter niet dat Hendrick, Koning van Vranck-
rijck , in \'t jaer clo Io l i i i naer defe ftadt
trock, en, fiende dat hy haer niet door fach-
te middelen aen fijn fijde kon locken , den
Camerijckers voor fijn vyanden verklaerde,
doch fonder eenige verdere verandering, oft
fchade van de ftadt. Sy is echter in defe le-
fte inlandfche oorlogen door de Hertogh van
Alen^on ingenomen. Maer de Graef van
Fuentes,haer federt in de naem van de Catho-
lijcke Koning belegerende, dwong haer dat
fy fich aen hem moeft overgeven.

Naem.\' ^^^^^^^^^^ IT Y c K is een feer fchop van defe fl:adt,oock de Stichter daer af

edele ftadt, en wiert heeft geweeft, en dewijl het te voren niets an-
eertijdts Legia ge- ders was dan een dorp, dat hy t de naem van
noemt, om dat fy Legia gaf 5 gelijck Richardus Vaffenburgiusj
een geheel legioen en Johannes Placcntinus getuygen.
van Roomfe krijghs- Haer Bifchdom krijght een groote glans
lieden gedoodt had, door de heerlijcke tijtel van Vorftendom van
gelijk Bartholomasus \'t heylige Roomfche Rijck , en overtreft in
Honorius getuyght, menigh^ce van volck het meeftendeel der fte-
als hy feght: ViBus ^ a c^fa flat legtone lo- den van Neder-Duytftandt.
cus. Casfar fpreeckt oock van dek ftadt, Haer gelegenheydt is feer wonderlijck,na- Gelegefi-
in fijn Commentarien, als hy feght, dat d\'ou- mehjck in een vermakelijck dal,tuflchen ber-
de Eburonen, onder hun Vorften, Cativul- gen , die met vrucht-dragende boomen be-
cus en Ambiorix, Quintus Teturius Sabinus, laden fijn, en tulfchen heuvelen, die met
en Lucius Aurunculeus Cotta, fijn Stede- wijngaerden aen de Maes-ftroom befet fijn. De
houders, met een legioen en vijf benden van Maes fcheyt, door een dubbelde hoorn, defe
Roomfche krijghs-heden te Varuca gedoot ftadt van malkander, en deelt haer in veel
hadden. Hubertus Thomas van Luyck, een kleyne bewoonde Eylanden, en rooft, treckt
feer geleert man, en in fijn leven Hiftory- en verheught de oogen der gener, die haer
fchrijver van dit landt, en om fijn uytmun- aenfchouwen. Sy wort, behalven de Maes
tende deughden een der grootfte geheym-ge- en Legia, hier voor genoemt, oock befpoek
noten van Frederick,Keur-Vorft van \'t Rijck, van drie andere Beeckjes, d\'Ute,Vefe en Am-
en Palts-Gracf aen de Rhijn, leyt de naem af bluar, die, haer oorfprong in \'t Bofch van
van t gedoode legioen der Roomfche krijgs- Ardenne hebbende, hier in de Maes vloejen,
lieden. Andere feggen , dat fy haer naem en veel goede viffchen uytgeven: maer voor-
van de Beeck Legia genomen heeft, die, namelijck de Beeck Ute,die verfcheyde foor-
by het dorp Ans, drie mijlen van daer, haer ten van viflchen voortbrengt, en infonder-
begin nemende, in de ftadt vloeyt, en fich heydt leckere en foete viffchen, Utinen ge-
daer met de Maes vermengt. Defe Stadt noemt. Ick verfwijgh noch veel andere vif-
wort heden Luyck, en in Latijn Leodium ge- fchen van de befte flagh, die in defe wateren
noemt. Juftus Lipfius en eenige anderen gevonden worden. De heylige Monulphus,
noemen haer fomtijdts Leodicum 5 en men gelijck in fijn leven gelefen wort, op fekere
kan defe felve naem oock in \'t leven van Ka- tijdt defe ftadt van de naefte bergh aenfchou-
rel de Groot, en van Lodewijck fijn foon wende, en door haer fchoonheyt verrückt,
üutheydt. befpeuren. Doch dit fy foo \'t is, men be- fegende haer, in \'tjaer lxxvi i , en , weêr
merckt dat defe ftadt feer oudt is, niet alleen- by fijn mede-gefellen gekeert, feyde dat de
hjck uyt de bequame gelegenheydt, maer befte en grootfte Godt defe plaets tot wel-
oock uyt de half verwoefte muren op ver- ftant en behoudenis der geloovigen gekofen
fcheyde plaetfen, en uyt d\'andere diergelijc- hadt, en dat fy door de verdienften van een
ke aenmerckens-waerdige geheugh-teecke- fijn dienaer feer deurluchtigh, en met de ver-
nen, die men buyten en binnen fiet. Sy ge- maertfte Steden gelijck worden fou ^ en hy,
bruyckt in haer gewichtige faken , en in de terftont af-tredende , wijde de Kerck aen de
gene , die van groot belang fijn , een feer heyligen Cofmas en Damianus. De waerheyt
out fegel, met dit opfchrift 5 Legia Romana van defe prophecy en voorfegging is federt
Eccleß& mica fllta: dat is, Luyck, d\'eenige genoech bekent geworden in dc heylige
dochter van de Roomfche ICerck, daer uyt Lambertus, en in \'t gene, dat namaels ge-
men verfcheyde bewijs-redenen kan trecken, fchiet is.

om de waerdigheydt en outheyt van de ftadt In defe ftadt, die wel een aerdfch Paradijs Fontey^
te toonen. genoemt magh worden , fijn foo groot een

suchter Hubertus Thomas geeft aen haer de voor- getal van alderhande goede wateren,en fprin-
^^^ genoemde Ambiorix\'tot Stichter, die om gende fonteynen, dat yder burger geen een,
fijn ondanckbare meyneedigheyt van Julius maer fomtijdts wel twee oft drie in fijn huys
C^farter doot toe vervolght wiert. Eenigen beeft. De ftadt is feer groot en ruym, jae
pogen aen te wijfen, dat defe Ambiorix niet foodanigh, dat Philippus de Comines haer
de Stichter, maer alleenlijck de verbeteraer in grootheydt met Rouane gelijck maeckt,
van defe ftadt heeft geweeft, en feggen, dat fchoon fy warelijck veel grooter is.Sy begrijpt
de ftadt feer out is, en van de Griecken haer in fich veel heerlijcke gebouwen, van won-
oorfptong heeft. Vele verfekeren,dat de hey- derlijcke fchoonheyt, en van gewafiTe fteen
lige Hubertus uyt Aquitanien d\'eerfte Bif- opgehaelt. Onder de welcke d\'eerfte plaets

»3t. Devant le^prc Sninct : U/j. Fue des aveugles de

Forthelemy . S. Thomas .

FuedeU^MereFten. Stt^le.

i33. iHôrs Che/leatt.. i^é- Aux^Fr^Äeurs.

-tsy. Fue de tafintaine . Xj-Çi. Du.^ot d\'or.

»3g. \'HCatle des drafrpiers . \'J.>es Fr jcheurs.
13Û. \'Fue de la, jra^ _pauiüi viet^ier-rue ■

33y. Fourreau, rue . igS. S .Allert

i^S.\'-Vefittit S.\'ïhom.ts ■ J>a Itpeur .

het welck eertijdts Petrarcha veroorfaeckte
te feggen 5 Vidi LeodÄum, infignem Clero lo-
cum y dat is, Ick heb Luyck, een trejfelijcke
plaets voor de Geefielijckheyt, gefien.

Nae dat wy de Collegien der eerwaerdige
Canonicken, Parochyen, Abdyen, Kloofters
en Gafthuyfen van defe groote Stadt getelt
hebben, foo fullen wy, gelijck ick meen, niet
buyten ons fpoor loopen, als wy eenige Bif-
fchoppen , die op fekere tijden daer in \'t ge-
biedt gehadt hebben , in \'t kort aenwijfen.
De heylige Bift\'chop Maternus, difcipel oft ^
leerling van de heylige Apoftel Petrus, die
in\'t jaer nae Chriftus geboorte 13 o te Keulen
geftorven is, befit d\'eerfte plaets.
De heyHge Navitus,in \'t jaer 131 tot Biftchop
verkofen, had de heerfchappy omtrent fè-
ftigh jaren, en ftorf in \'tjaer 1^0.
S. Marcellus.

in\'t jaer 308.
Servatius verHet de Stadt Tongeren, cn,naer
Maeftricht getrocken, bleef daer foo lang
als hy leefde, tot in \'t jaer 3 8 8,na de welck
de Stoelleeg ftont,om de verwoefting der
Hunnen en Wandalen,omtrent 108 jaren.
S. Agricolas volghde op S. Servatius,omtrent

in \'t jaer 490, en ftorf in t jaer 5 o 3.
S. Urficinus, in \'t jaer 5 04 verkofen, ontftiep

in tjaer 505.
S. Defignatus, ftorf in \'t jaer 508.
S. Refignatus, overleed in \'t jaer 511.
S. Sepultius, ftorf in \'t jaer 51
S. Quirellus, ontfliep in \'t jaer 5z i.
S. Eucherus, ftorf in \'t jaer 5
S. Falconus, overleed in \'t jaer 5 31.
S. Eucharius,ftorf in \'t jaer 538.
S. Domitianus, ontfliep in\'tjaer 570.
S. Manulphus, ftorf in \'t jaer
S. Gondulphus, overleed in \'t jaer 61 j.
S. Perpetuus, ftorf in \'t jaer ^ 31.
S. Ebregifeus.

ftorfin\'t jaer 6^37.
S. Amandus, Abfconditus oft de Geheyme ge-
bynaemt, in\'tjaer ^41, ftorf in\'t jaer
S. Remaclus, die, na dat de Stoel negen jaren
lang leegh geftaen had, geftorven is in
tjaer 6^5 3.

S. Theodardus Martelaer, ftorf in \'t jaer 5.
S. Lambertus Martelaer, ftorf in \'t jaer 696.

heeft verkregen het Paleys oft Hof van de
deurluchtighfte Biflchop,door de grootmoe-
dige en uytfteeckende Cardinael van de hey-
lige Roomfche Kerck, Erardus van der Mark,
van de gront begonnen. De huyfen der bur-
gers fijn fchoon en gemackelij ck. Maer wat
de Goddelijcke dienft aengaet, in geheel
Duytflandt is geen Stadt, die by Luyck gele-
ken kan worden, foo men op de \'menigte der
gewijde gebouwen,en kloofters,en op andere
diergelijcke plaetfen fiet,oftfoomen de glans
en heerlijckheyt, oft eyndelijck de groote
rijckdom aenfchouwt. Defe ftadt heeft acht
treffelijcke Collegien vanCanonicken,onder
de welcke de Kerck van de heylige Lamber-
tus, Patroon en befchermer derBurgers,heer-.
lijck uytfchittert. Dit Collegie is,gehjck men
feght, van de heylige Hubertus, met beHeven
van d opperfte Paus, ingeftelt, met foo groot
een inkomft begiftight, en met foo groote
macht en achtbaerheyt vereert, dat het na de
Biftchop , in de bediening van \'t Bifchdom,
meeft vermag. Niemant wort in dit vermaert
Collegie ontfangen,foo hy niet van Adelijck
geflacht, oft ten minften niet met de tijtel
van Do6tor oft Licentiaet, gelijck fy feggen,
verheerlijckt is. Sy, ingenomen fijnde,mo-
gen, als \'t hen beheft, van hun voornemen af-
ilaen,en huys-vrouwen trouwen,ten fy datfy
tot de heylige dienft gewijdt fijn. Men fiet in
defe eerwaerdige Kerck veel heylige overblijf-
felen,die met een wonderhjke glans van gout
en gefteenten ftickeren. Onder ^deren een
ruyter-beelt yan de heylige Georgius, van
levens grootte,en van fuyver gout gemaeckt,
\'t welck van Karei de Stoute,Hertog van Bor-
gonje , tot een teken van berouw , en als tot
cen boete, aen fich felf opgeleyt, (om dat hy
defe ftadt, met gewelt overwonnen,wredelijk
cn al tonbarmhertighlijck gehandelt had)eer-
tij dts aen defe Kerck gefchoncken is. Defe
ftadt heeft: vier groote Abdyen voor de man-
nen, van de welcke die van de heyhge Lau-
rentius de voornaemfte is, en in de Voorftadt
ftaet : gelijck oock die van S. Jacob , bey-
de van de Benedidijnfche ordening, beyde
heerlijck, en beyde met heerlijcke Bibliothe-
ken verciert. Sy heeft noch drie Abdyen van
Vrouwen3en Kloofters voorde vier biddende
ordren, van de welcke eenige fijn, die twee
kloofters hebben: namelijck de broeders van
de heyHge Francifcus, van de welcke t een
der Obiervanten, en\'t ander der Conven-
tualcn is. Sy heeft oock twee-en-dertigh Pa-
rochiën , onder de welcke die van de Moe-
der Godts, van S. Johannes de Dooper, en
eyndehjck van de heylige Servaes uytmun-
ten. Kort,fy heeft binnen en buyten meer an-
dere Kloofters en Gaft-huyfen, die rijck van
inkomften fijnj invoegen dat men met kley-
ne moeyten hondert Kercken kan teUen:

S. Hubertus ftelde fijn ftoel ce Luyck j vervoerde ftilijcke geleerde mannen, en andere lieden, die
heerlijck het lighaem van fijh voorfaec > en door de krijgs-handel vermaert fijn, en die ick
bou\'s^de de Cathedrale Kerck. Hy ftorf in \'t uyt fediglieyc niet durf noemen, op dat het niet
jaer na Chriftus geboorte clo cc xxvii,op fou fchijnen dat ick in de fonde van vleyery Ver-
de derde dagh van November. Hy wiert eerft vieh

in de Ipelonck van de hcyli2;e Petrus, die hy Luyck is een Keyferlijcke ftadt, in de welcke
m in de Kerck gemaeckt had , begraven, de Keyfèr echter geen recht heeft, dan dat de|
en federt, onder de Bilfchop X^f alcanms, in\'t ftedelingen hem, als hy tegen de Turckeji ten
jaer clD ccc XVIr, in fèkere Abdy, naer fijn oorlogh fal treckén, eenige wynige krijgs-lie-
naem genoemt 5 vervoert, en ruft in defe Ab- den, oft eer geldt tot betalingh vanhunfoldy,
dy, die van de felve Walcanus met inkom- moeten befchicken j en ftaet voorts, fbo wel in\'c
ften befchoncken is. Defè Abdy, gelijck men burgerlijck , als in\'t geeftelijck , onder de heer-
gemeenelijck fèght , is d\'eenige toevlucht fchappy van haer Billchop. Sy heeft echter defe t^oorrech-
oft hulp-middel der g-ner , die, van dolle voor-rechten en hantveften, datfy, gelijck een
honden gebeten, de felve doihgheydt vreef- vrye Gemeente , van haer Burgermeefters ,
den. "^ant men maeckt daer een kleyne won- Raedts-Heeren , en andere Overigheden in de
de in de huytvan de gene, die gebeten fijn, ftadt belcefdehjck, geruftelijck, enin eendracht
cn doet een kleyn ftuckje van de Stole des beftiert wort. Defe ftadt heeft drie gewoone
BiiFchops in defe wond, en fend in defèr voe- Rechters, te weten d\'Officiale Heer, die d op-
gen dc gene , die gebeten fijn, wegh , die perfte van allen is j ten tweeden , veertien Byfit-
daer na genefen fijn. ters oft Raets-Heereii, die fy gemeenelijck Sehe-

Wat dunckt u , gunftige Lefèr ? is in defè penen noemen j en ten derden , de gefwoore
befchrijving niet een heyligh en edel gevolgh Meefters, die echter hun bepaelt recht in eenige
der heylige en edele Bifïchoppen ? Magh deiè dingen, enin fekere faken hebben. IndcKerc-
ftadt niet met recht de naem van edel en hey- kelijcke faken gaen d\'appellatien en hooger bcroe-
ligh voor fich behouden ? Sien wy niet heden pingen eerft naer Ceulen, en van daer naerRo-
in veel Collegien van hun Canonicken voor- men; maer inde burgerlijcke faken naer Spiers,
treffelijcke lieden, en Cardinalen, mannen van en naer de Keyferlijcke kamer, die daer is , foo
uytfteeckende geleertheyt ? Wat meer ? Niemant \\ proces de gefette fomme geldts niet te boven
fal, foo ick meen , het qualijck nemen, foo gaet. Daer iijn noch, gelijck wy terftont gefeght
men defè edele en heylige ftadt voortaen een- hebben, twee-en-dertigh gilden ; en men ver-
drachtelijck de bron en fonteyn der wijsheyt kieft uyt defe twee-en-dertigh een gelijck getal
enheyhgheyt noemt. Maer wy hebben tot hier van mannen, die jaerlijcks, op S. jacobs-dagh,
toe genoech van de geeftelijcke faken gefproken i naer \'t gemeene huys van de ftadt, oft naer \'t Hof
laet ons nu tot de wereltlijcke oft burgerlijcke gebracht worden, cn daer foo lang blijven, tot
ftaet voortgaen. dat fy met gemeene ftemmen twee Burgermee-

Defe ftadt heeft twee-en-dertigh gilden oft fters verkofen hebben. Als defe verkiefing gedaen
ambachten, die groot vermogen inde beftie- is, fbo wort fy uyt het Stadt-huys openthjck voor
ring van de Gemeente hebben, ja foodanigh, \'t volck afgelefèn. De verkofe Burgermeefters
dat men fonder hun toeftemming geen gebodt worden dan met groote pracht, heerlijckheyt en\'
oft wet af-koiidigen, en geen gemeene Raedt toejuyghing, en met trompetten en fchalmeyen
nemen ma^h. De Burgers fijn fèer vernuftigh verfeit, naer de gene, die hen verkofèn hebben,
en behendigh, vaerdigh en bereyt om alles aen gebracht, in welckers handen fy de gewoone eedt
te vangen, fterck, en dappere mannen in den doen. D\'afgaende Burgermeefters brengen in de
oorlogh. volgende dag, met groote ftatelijckheydt, eeni-

Sy heeft oock geen gebreck van deurluch- ge filvere oft goude ileutels aen de Burgermee-
tige mannen. Notgerus, Francifcus en Stepha- fters, die nieuwelijcks verkofen fijn, om met dit
nus, alle Bifïchoppen van hun vaderlijcke ftadt, gebruyck aen te wijfèn, dat fy niet in de huyfèn
fiillen hier in mijn getuygen fijn. Ick fal by defe van eenigh Burger mogen ingaen , om hoeda-
drie, noch drie andere voegen, namehjck, A- nigh eenmisdaet het oock is, lbo fy defe fleutel
delmannus, Egbertus en Lambertus , drie Bif- niet by hen hebben. Defe Overigheden van de /
fchoppen, drie warelijck geleerde, en warelijck ftadt, oft Burgermeefters, dus verkofen fijn-
eerwaerdige Schrijvers van veel treffelijcke Boe c- de, hebben veel dienaers, en onder defen vier,
ken. Seker, wy fouden de deucht felve onge- die boven d\'anderen uyileken , en in\'t root
lijck aen-doen , fbo wy hier Henrick Bemus geklcet fijn : en indien iemant van defe dienaers
voorby-gingen, een hoogh-geleertman, Raedts- fterft, foo hebben fy recht om een ander in fijn
Heer van de fiadt, en een wel-fpreeckent Re- plaets te kiefen. De Raet van de ftadt beftaet uyt
denaer van fijn tijdt :gehjck oock Balduinus Vaus, twee Burgermeefters , vier byfittende Raedts-
een vermaert Rechts-geleerde, en Gilbertus van Heeren, voor yder jaer, van vier mannen, uyt
Limburgh, een uytmuntende Geneesmeefter, de vier gilden, genomen, van de welcke elck
die met groote lof eenige Biffchoppen gedient fijn ordening behout by alle welcke twee Gefwo-
heeft. In defe ftadt bloejen noch heden veel tref- ren, en twee Gildemeefters gevoeght worden ^

die alle, met de Burgermeefters , en met de
Raeds-Heeren, een getal van hondert en vier
menfchen uyt-brengcn, cn de macht, gebiedt en
achtbaerheydt van de geheele ftadt vertoonen.
Daer fijn oock twee-en-twintigh mannen , ge-
meenelijck Commiflariflen genoemt, die, om tot
defè ftaet te geraecken, uyt een eerlijck en onbe-
fproke geflacht gefproten moeten fijn. Defe
worden van de Parochyen, in de welcke fy woo-
nen , oft oock fomtijdts van de Vorft, verkofen,
cn ftraffen de fchuldigen met de doot oft baUing-
fchap, fonder dat men fich op hooger recht be-
roepen magh. Men verkieft fèecker man, die op
S. Magdalenaes avont, als het fpade is, deur de ge-
heele Itadt loopt, en de Burgers tegen \'s ander-
daeghs voor het middagh-mael noodight, om op
het Stadthuys te komen. Als dan de Burgers in
groot getal vergadert fijn, fbo bedancken de Bur-
germeefters , met hun koftelijckfte kleeding ver-
ciert , de Burgers van hun verkieftng tot het Ove-
righeyts ampt, en vermanen hen, door een kort
vertoogh, datfy jarelijcks altijdt vrome en oprech-
te mannen tot de waerdigheyt van\'t Burgermee-
fterfchap fullen verheffen, en ftellen om defè faeck
een heerlijcke ommegang in, naer d\'Abdy van
de heylige Maeght Maria, gemeenelijck Ie Val
des Efcoliers genoemt 5 daer al de Geeftelijckheyt,
en de twee-en-dertigh gilden fich by-voegen, van
de welcke yder fijn befondere heylige dienft laet
. doen. Oock fijn hier noch vier benden van Bur-
gers , die naer de houte vogel fchieten; van de welc-
ke twee boogh en pijl gebruycken ; maer d\'andere
twee dragen mufquetten. Defè vier ichutteryen
ftaen altijdt in alle dingen bereyt. De Burgermee-
fters hebben oock tien mannen, tot hun lijf-
wachters, defè worden alleenlijck gebruyckt om
de vryheyt van hun Overigheden te befchermen,
enfijn altijt aen hen getrouw, en willen liever
fterven, dan hun Burgermeefters in eenigh ge-
vaer verlaten. Eyndelijck, defè ftadt heeft foo
vrome, dappere en kloeckmoedige Vorften en
Krijghs-Ovetften voort-gebracht, dat hun faém
en gerucht by na over de geheele werelt gevlogen

is. Men fiet tot bewijs hier af, noch heden gelijcke
helden in dc Keyferlijcke legers , daer fy trefFelijc-
ke daden uytwercken.

Sy bloeyde eertijds meer, dan in onfè eeuw, cn ^/j?,
had foo groot cen toeloop van menfchen, die daer
quamen , om alle eerlijcke en vrye konften te
leeren, dat men bevind (gelijck Hubertus Tho-
mas getuyght ) dat hier in een felve tijdt hun
woning gehadt en in de konften geftudeert heb-
ben negen ionen der Koningen , vier-en-twin-
tigh Hertoghs ionen, negen cn-twintigh fonen ■ /
van Graven , en veel meer fonen van Vor-
ften en Heeren. Defe fonen van fod^groote Vor-
ften, indien niet alle, gelijck veel verfèkeren,
ten minften het grootfte deel, waren Canonicken
van dit heerlijck Collegie, aen de heylige Lam-
bertus geweydt , daer uyt men befpeurt in hoe
hoogh cen achting\' de Geeftelijcke ftaet was.
Maer fy wiert federt geheel verwoeft door de De- EUndefr.
nen en Noormannen, en noch voor twee eeu-
wen , te weten in\'tjaer clo cccc lxviii, door
Hertogh Karei van Borgonje, die, fèer onver-
duldelijck verdragende dat de Luyckenaers hun
Biffchoppen altijdt dus onwaerdighlijck handel-
den, en verfcheyde andere dingen naer hun fin
aenvingen, met groote gramfchap op hen ont-
fteecken wierdt, hun ftadt belegerde, verwon,
en heel verwoefte, en tot aen de gront flechte,
uytgefondert de Kercken , die hy verfchooiide.
Sy is echter met er tijt, endoor een lange vrede
niet alleenlijck weêr opgebouwt, maer oock ver-
groot , en in een béter ftaet herftelt, dan fy in
eenige eeuwen te voren geweeft hadt. Men fiet
noch heden , tot geheugenis van foo fchricke-
lijck een verderf, fekere fteene tafel, buyten
S. Martens poort, naer de zuydt-fijde , aen een
hooge toren, de toren van Mouchon genoemt,
gehecht, daer in Franfche rijmen gedacht wort,
hoe de ftadt weer opgerecht wiert van haer dertien
Pachtenaers , (dus luyt het opfchrift) van de
welcken de Deken Hinsberlaus Samrollius \'t hooft

E Steden, wiens ge-
durigheydt die van
de menfchen over-
treft 3 konnen, hoe
gedurig hun fchoon-
leydt is, niet ver-
mijden in de gemee-
ne ongevallen van
d ouderdom te ver-
vallen 5 van \'t welck de ftadt Hoey oft Huy
ccn levendigh voorbeelt is. Wantfy, diein
haer voorgaende jaren de naem van fchoon
en cierlijck drocgh , heeft door d elenden en
rampen des tijdts defe aengename naem ver-
loren. Defe Stadt was eertijdts door haer
outheydt en waerdigheyd een der voornaem-
fte fteden onder de Condrufters, (de Con-
drufters ftjn volcken derBelgen,onderd\'Ebu-
jronen , die nu Luyckenaers genoemt wor-
den, Segners en Treviren, van de welcken
fy verplichtehngen waren, geburen van de
JMaes-ftroom, en van \'t Ardenner-bofch) van
aengename en heerlijcke gelegenheydt, in
een groen en vruchtbaer dal, tuftchen de
hooge bergen der Condruftcrs, en aen d\'oe-
ver van de Maes-ftroom. Sy was in oude tij-
den feer vermaert, groot en machtigh, en
wiert, gelijck wy terftont feyden, naer \'t ge-
voelen van eenige, wel-gemaeckt en ^icr-
lijck genoemt. Maer fy , federt dickwijls
van d\'ongeftuymige volcken verwoeft, heeft
gelijckelijck veel van haer waerdigheydt en
naem verloeren. De Schrijvers vertellen
d\'oorfprong van defe ftadt verfcheydelijck.
Claudius Champerus fchrijft, in fijn eerfte
boeck van de oorfprong der fteden , d\'oor-
fprong van defe ftadt toe , volgens \'t verhael
van Lucius van Tungeren, aen de Velt-
overfte der Hunnen, Cambrus genoemt,die,
door de bequaemheydt van de plaets bewo-
gen , defe ftadt aen de famen-vloejing van
de Maes ftichte en verfterckte , en haer Hoy
noemde, die nu Huy genoemt wort. Maer
Johannes Marius verfekert, dat een man in
t landt der Condrufiers,door fijn hooge edel-
heydt vermaert, in \'t vijftiende jaer voor
Chriftus falige geboorte, Hoys genoemt,
d\'eerfte fteen van defe ftadt geleyt, en naer
fijn naem Hoy genoemt heeft. Doch men
acht in \'t gemeen , dat fy haer naem van de
vloet gekregen heeft, die van de geburige
heuvels by het dorp Havelainge af vloeyt.
Welcke beeck, gelijck een machtige ftroom,
langs de landen en dorpen der Condrufiers
vloejende, door de regen, en door het fneeu-
watcr fchichtighlijck grooter wort, en met
foo groot een gewelt overvloeyt, foodanigh
met een verfchrickelijck gedruys fchijnt te
>3roeden , dat fy , om haer gewelt, de naem
van verwoct van d\'inwoonders heeft ontfan-
gen , en wort eyndelijck van de Maes inge-
fwolgen , die door de ftadt Huy vloeyt, en
haer byna in twee gelijcke deelen deurfnijd ,
by defe fchoone en wonderlijcke fteene brug,
die defe deelen aen malkander voeght. De
ftedehngen , en geburige volckeren trecken
groot gerijf en winft van defe ftroom, om
dat fy feer dienftigh is tot veel graen-molens,
en papier-molens te doen draeyen , tot de
fmeden, tot gedraeyde wercken, en tot
de verwers, die hier groote winft af krij-
gen. Want dufdanige ambachts-lieden heb-
ben in groot getal hun winckels in de ftadt,
en in t omleggende landt. Defe beeck heeft
oock overvloet van wel-fmakende viffchen,en
voornamelijck van truyten, kreeft,grondchn-
gen,en andere diergelijcke viftchen. Men be-
fpeurt een wonderlijcke outheydt van defe
ftadt, die met heerlijcke huyfen der burgers
verciert, en door geheugh-teeckenen , die
haer outheyt getuygen , vermaert is. Defe
ftadt is door feer edele en deurluchtige lieden
bewoont, die daer heerlijcke en groote huy-
fen voor fich hebben doen bouwen, en die
oock fchoone gebouwen in \'t veldt, en in
t geheele landt der Condrufiers hebben, en
aengename hoeven, goede tuynen, wijn-
gaerden , boomgaerden, ackers, die wel van
de fon befchenen worden, en feer vrucht-
baer fijn , befitten. Men vind in defe plaets
vele en verfcheyde foorten van gemeene
handt wercken, onder de welcken de laec-
ken-^jTcrckers , en de genen , die \'t yfer uyt
het ingcwant van d\'aerde op-delvcn,de voor-
naemfte plaets verkregen hebben. Want de
natuur, gunftigh aen dien van Huy, hen met
een vriendelij ck gelaet aenfiende , heeft hen
niet alleenlijck verforght met vele yfer-mij-
nen, uyt de welcke fy jarelijcks groote winft
trecken,maer oock met groote ruyme landen
verfien, die overvloedige vruchten, en aenge-
me wijnen,naer dcbcquaemheyt van\'t weder,
cn van de plaets, tot groote winft van d\'ey-
gcnaers, voortbrengen : in voegen dat het
gemeen ten meeftendeel fijn lijftocht voor
fich felf, en voor de fijnen , uyt het bouwen
der wijngaerden treckt. Want hier waft
groote overvloet van wijn, die foo goet cn
voortreffelijck is, dat de waerden defc wijn,
in plaets van Franfche wijn , ten deel acn
hun gaften voorfetten , cn ten deel naer ver-
re-gelege landen , gelijck te fcheep langs de
Maes naer Luyck, en met karren naer andere
geweften fenden.Hebt ghy vermaeck in bloe-
men , beemden en weyden, ghy vind hier
een groote en ruyme vlackte, die alle defe
dingen in overvloet voortbrengt, in de welc-
ke , tot vermaeck der oogen, wel-riccken-

dc kroyden, en bloemen, die een aengenamc
reuck af-geven , en weyden, die over-al met
gras befec lijn, te vinden üjn. Indien ghy
vermaeck in de jacht en in devogelery hebt,
hier lijn bofchachtige bergen, heuvelen , da-
len, boomgaerden , die van wilde bcellen en
vogekn krielen. Indien ghy lufl: om te vilTen
hebt, de beeck van Havelainge , die fchuy-
ten dragen kan , is hier omtrent. Ghy hebt
daer oock de vifch-rijcke Maes , die aller-
ley fchepen draeght, en den viffcher üjn
vernoegen geeft. Hier is oock een heerlijcke
Kerck, aen de heylige Maeght Maria gewijt,
en door een groot Collegie van Kanonicken
vermaert, in de welcke eenige Bilfchoppen
en Stichters van de Luyckfche Kerck heer-
lijck begraven lijn. Men vind hier een deur-
luchtigh gebroederfchap van Kanonicken ,
dat altijdt met veel groote en heerlijcke man-
nen verciert heeft geweeft, die niet min
door d oprechtigheydt van hun feden , dan
door hun hooge geleertheydt vermaert, en
groote liefhebbers en onderfoeckers der ou-
de dingen fijn geweeft. Men vind niet al-
leenlijck veel parochiën in defe ftadt, maer
Klooßers. oock verfchcyde kloofters voor mannen en
vrouwen 5 en voor eerft heeft de vergadering
der Kruys-dragers naer de zuyt-fijde, by de
muren, een Kloofter op de bergh, bequaem
van gelegenheydt, en heerlijck gebouwt.
Defe bergh wort om de helderheydt van de
lucht, niet fonder reden klaer oft luchtigh
genoemt, foo om dat hy het eerfte en voor-
naemfte huys van de klaerfte en deurluch-
tighfte ordening draeght, als om dat hy een
fachte en gefonde lucht geniet. Defe plaets,
veel ellendige tijden,en fwarigheden der oor-
logen uytgeftaen hebbende,ja foodanigh,dat
fy van de inwoonders leegh en woeft gelaten
wiert, is eyndelijck, in \'t jaer onfer faligheydt
cId cc xxxiii,onder Eppanus,de 57 Bif-
fchop van Luyck , in haer vorige glans her-
ftelt, met nieuwe cn heerlijcke gebouwen
vernieuwt, en grootelijcks vergroot en ver-
meerdert. D\'andere Kloofters van de ftadt
Huy fijndat van de Minder-broeders, dat
van de Nonnen van S. Aldegunde, die aen
Godt gewijt fijn , der witte maeghden , van
S. Quirinus, en van S. Vidor,buyten de mu-
ren, door Nortgerus,de feftiende Bilfchop van
Luyck , opgerecht, die een Godtvruchtigh
opbouwer van veel heyhge plaetfen is ge-
weeft. In \'t landt, niet verre van de Stadt
gelegen , worden oock veel kloofters gevon-
den , die met groote inkomften befchonc-
ken fijn. Gelijck onder anderen een kloofter
van de nieuwe Kerck, \'t welck van de Ka-
nonicken van S. Augiiftiiiüs ordening (die fy
Regulieren noemen) bewoont wort, en ge-
flieht is van Oberttis, dc xy Bilfchop van
Luyck, met de tijtel van des Heeren grafj en
onder Alexander de Biftchop van Luyck,
van de foec-vloeyen de Bernardus, Abt van

Clareval, (die,in defe tijt van Luyck weêrkee-
rende, hier heerhjck ontfangen en gehuys-veft
is) om fijn uytmuntentheyd,het nieuwe Kloo-
fter gebynaemt, welcke naem het noch heden
behout. Daer is noch een ander kloofter
van de felve ordening,Flonis gcnoemt,aen de
kant van de Maes, en aen d\'ingang van de
Hasbanifche bergen, in een luftige plaets ge-
fticht , maer echter kleynder dan het voor-
genoemde. Daer fijn noch drie andere Non-
ne-kloofters van d\'ordening der Ciftercien-
fen: \'t een , het Vrouwen-dal genoemt, is
feer rijck 5 het tweede voert de naem van
Godts vrede 5 en het derde, van de felve or-
dening fijnde, voert de naem van de Son,
en is van alle fijden met bolfchen omringt.
Wijders, op de bergh, die hoogh is, en als
over de ftadt hangt, is \'t Konincklijck Ka-
fteel, daer de Vorft van Luyck fomtijdts fijn
Hof hout,\'t welck de deurluchtige Erardus
van der Marck, Cardinael, en Bilfchop van
Luyck, van ouderdom geheel vervallende,
van de grontveft geheel weêr opgebouwt, en
met torens en rondeelen verfterckt heeft: in
voegen dat het onder de heerlij kfte wercken,
die hy in groot getal nagelaten heeft, getelt
wort. Sy noemen dit kafteel VVel-gemaeckt^
in de welcke een put van ongelooffelijcke
hooghte en diepte is. Hier is oock een kaets-
baen, in de welcke d\'edelen, en d\'andere
hovelingen fich verluftigen in met de bal te
fpelen, om de geeft te verquicken, en door
d\'oelFening de naturelijke warmte te verwec-
ken , en daer door de flaeuwe honger aen te
prickelen. In dit kafteel fijn noch andere
plaetfen , aengenaem en vermakelijck om
t aenfchouwen, door de deurluchtigfte Vorft
van Groesbeeck^die een onfterfFelijck geheu-
genis waerdigh is,vergroot en vernieut. Wij-
ders , in de ftadt is noch een ander heerlijck
werck j te weten, een Brugh, van vierkante Brugge.
en gehouwe fteen, met veel bogen , die op
ftercke pylaers fteunen. Defe brugh voeght
aen malkander de beyde oevers van de Maes,
en een deel van de kleyne ftadt, die over de
rivier is, aen de groote ftadt. Op defe brugh
is een gefonde lucht, en men kan van daer
rontom naer veel plaetfen van de ftadt, en
daer rontom fien3 in voegen dat de vreemde-
hngen, die uyt Vranckrijck, Nederlandt, oft
uyt andere geweften te Huy komen , begee-
rig fijn om drie aenfchouwens-waerdige din-
gen te fienj namelijck, de groote Kerck,daer
een treffelijcke Godts-dienft gedaen wort 3
het Kafteel, in een feer luftige plaets gelegen 3
en defe wonderlijcke Brugh, van \'t welck dit
Franfch Spreeck-woort gekomen is: Noßre
\'Dame, le Font, le Qjafleau , font a Huy
troïs heauxjoyaux 3 dat is :

Elijck Go(its aënbid-
delijcke voorfienig-
heyc d\'ongevoelijcke
en onbefielde fchep-
felen foo wel, als de
gevoelde en belielde,
naer fijn bekeven met
naturelijcke en oock
verkrege volmaeckt-
heden begiftight en mee-gedeelt heeft 5 foo
is \'t oock waer, dat hy , naer de bewegingen
van fijn Goddehjcke en onveranderlijcke
wikeenige van defe fchepfelen tot heerlijcker
wercken en befigheden, dan d anderen , ge-
fchickt hebbende,die begaeft en mee-gedeelt
heeft met hoedanigheden, foo wel van fulcke,
die door konft verkregen fijn, als van fooda-
nige , die door de wonderhjcke werckin-
gen van de Natuur in dier voegen ingeboren
lijn, als fy die ten dienft van defe verkrij ge-
lijcke eygenfchappen beft heeft geacht. Wy
befpeuren dit, onder alle andere dingen , in
de plaetfen en landen, die van de Vorften en
Koningen verkofen fijn, foo tot verftercking
en befcherming van hun Heerfchappy,alstot
de bequaemheyt van hun fetels,en vermaeck
van een luftige wooning. Wy fien dit,onder
al defe landen, klarelijck en befonderlijck
aen defe Stadt,die van Keyfer Karei de Groot
verkofen wiert, om die in Vranckrijck en
Duytftandt, in \'t weft en noorden, de plaets
te doen houden , die Romen eertijdts in Ita-
lien over t zuyd en ooft en alle landen hiek.

Ake Njoft Aqmsgranum, milfchien beter
jlqmsgrani genoemt, is, foo wy Munfterus
gelooven,gefticht, en heeft fijn naem verkre-
gen van Granus,broeder van de Keyfer Nero.
Maer ick bevind niet dat Nero een broeder
heeft gehadt, die dus genoemt was. Paulus
Emilius verhaelt dat feker Grahus, een van
defe oude edelen, feker Hof, van hem in defe
plaets gefticht, daer eertijdts ontfprongen,
en noch vloeyen defe treftclijcke bronnen
van warme wateren , met fijn naem verheer-
hjckt en verciert heeft. Andere willen, dat
dk de ftadt is, die van Ptolemeus Vetera
genoemt wort, in qua legio trigefima Vtpia,
dcc. dat is: in V ^uvelck het dertighfle legioen
Vlpiay &:c. Luytprandus feght Grani pa-
latium, en Rheginus (^quis palatium, D m-
woonders , en met hen de Duytfchen cn
Neêrlanders, noemen defe ftadt gemeene-
lijck Aken , een naem die van d\'Italianen in
Acquet, en van de Franfchen , met verkor-
ting van \'t woort Eaux^ Aix genoemt wort,
met by voeging van de bynaeni la Chapelle,
tot onderfcheyt van een andere ftadt, oock

aAix genoemt, daer de fetel van de hooge
Raed van \'t Narbonifche landtfchap (gemee-
lijck P^r/^;^^;^^ genoemt) gehouden wort,
en die de Latijnen oAquas Sextias noemen ,
uyt oorfaeck van de warme en gefonde wa-
teren , en van Sextius haer ftichter. Doch Gelegen^
wy fullen dit, hoedanigh het oOck is, daer hejdt.
laten , en alleenlijck feggen , dat defe onfe
ftadt Aquisgranum , on: Aken , feer bequa-
melijck tuft\'chen de Hertoghdommen van
Brabant, Limburgh , Gulick, en t Bifch-
dom van Luyck gelegen is , vier groote mij-
len van Maeftricht en Duren, drie mijlen
van Limburgh, en fes van Luyck. Attila,
koning der Hunnen, heeft haer verwoeft,
en tot de gront geftecht, in een felve tijdt,
in de welck Keulen, en foo veel andere Ste-
den verwoeft wierden. Munfterus verhaelt
wel dat fy verwoeft en verdelght is, maer hy
feght niet wanneer, endoor wie. Andere,
foo groot een outheydt verwerpende , verfe-
keren dat fy van Karei de Groot gefticht is^
Maer hoewel het niet waerfchijnelijck fchijnt
dat in fulck een plaets van bequame gelegen-
heydt, en met foo veel bekende en krachtige
wateren voorfien , te voren niet ten minften
eenige grontveften van een ftadt geleght
lijn geweeft, foo bevind ick echter niet, dat
de burgers felver aen haer een ander oor-
fprong toewijfen dan van defe Keyfer, die, xard de
gelijck fy leggen, vermaeck in de luftigheyt Groote,
van de plaets , en in d aengenaemheydt des
luchts fcheppende , d\'eerfte de ftadt ftichte ,
en met verfcheyde gewijde en ongewijdege-
bouwen,en voornamelijk met defe heerlijcke
kerck, acn de heyhghfte Salighmaker, en de
heyhge Moeder-Maeght gewijdt, verciert
heeftjin welcke kerck noch veifcheyde over*
blijffelen getoont worden , die van defe felve
Keyfer, ten deel door fijn achtbaerheydt en
gebiedt, en ten deel met fware koften, die hy
daer toe deê, in defe ftadt gebracht fijn.
\'t Was hem niet genoech dat hy haer gefticht
hadt, maer hy vercierde cn verheerlijckte
haer noch op alderhande wij fen, die hy kon.
Hy beval, onder andere dingen, gelijck
Beatus Rhenanus, beneffens eenige andere ^^^^ ^
Schrijvers getuyght, dat fy voortaen aen ^ \'
defe fijde van d\'Alpen de voornaemfte Stoel
en Setel van \'t heyhge Roomfche Rijck, en
van Vranckrijck fou fijn ; en dat daer in de
Koning van Romen van de hant des Aerts-
Bilfchops van Keulen, onder welcks Bifch-^
dom hy haerftelde, d\'yfere kroon, gelijck
fy die noemen , ontfangen fou 5 gelijck hy
de filvere kroon te Milanen, en de goude
kroon* te Romen van de Paus felf wilde ont^

5 7 .Ifas .

jS, Ur^r die Schme.
■jp.iÜepiüti. ^

. Clarlßsn.

Jejuiier JZiüjßer,

4 2, S, \'Kirch,

4 j - ^ucnct -
. \'^Iciierii-uirck..

gg. 1>ie \'X.rcm .

gy, I^M^erMarch.
ƒ <9. \'Re%en Bntt.

so DerCBßUf^ari.

.Anden. -
^z.At^dte Sanckoid.

gg. oi deft .

gg ,S. Atberiz ■

sS.\'Wtt^iirtz^on^art.
5-]. The Gi^orn .
, Zeäetuhruder oder
Ofden
gg.S.LenJjart-

60. C/^uci»^ iKL^ef.

61. Lathen Thaum.: ■wehrher
A?j£g8, durch jLw^itts
de Gmtip ah^eßh^e^.

. CoUer^^.
z. S.TetersStt-^.
j. B. MheHStr/^.
\'Scrt^cherterStrt^.

S- S.Ja^oIrsStr^.

6. MermeL Stf^.
y. -Xanis ,
3. Achter Sitaß.
9. TounJtSiri^.

jüJettStns^.
ii-iBetdelStr^.

iz. Scheiß Siri^,
lg. G-en^

ig., i^Ofttmatt Sü"/^.
i^.S.\'dtl^cfunde Stn^,
, i xff. XUin. Colht- SlTi^.
\'f i-j- Gi*^ CoUerSlraß,
I 18, -Jiameh. G-ctß,
i xg\'StemS^en.

: ZO, Aojiert
zi.EßehG-^.
zz.l^hisr
z^.-Vi^er G-^.

zy-Aotle

:iff.Velß Gt^,
30 G^en..

2Z.^£iockerttet.

£Me ScioteßeitL.
gg.. S-Johaits laJi.

fangen. Van welcke faeck , beneffens eeni-
ge andere bewijs-redenen , noch eenige La-
tijnfche verfTen ovcrigh fijn, die voor de ga-
lery van feker Raetsheerlijck huys ftaen.

Behalven foo vele en foo treffelijcke voor-
rechten 5 die defe felve Keyfer aen defe fladt
toegeflaen heefc, foo plagh hy oock gemee-
nelijck 5 als hy niet in oorlogen belemmert
was 5 fijn vertreck daer in te nemen , en daer
een groot deel van fijn leven te verfl ij ten ,
daer hy oock florf, in t jaer nae onfes Sahgh-
makers geboorte ïd ccc xiv, en is begra-
ven in de kerck van de heylige Mocder-
Maeght, toen hy twee-en-feventigh jaren ge-
leeft , feven-en veertigh jaren geheerfcht, en
eyndelijck xiv jaren het Keyfer-rijck befeten
had. Op fijn graf, dat van marmer was,wiert
dit opfchrift, fonder eenige andere pracht,
gefneden : Caroli Magni, Chrtfiianiftmi Ro-
mmomm Imperatorü , corpus hoe condkum
efi fipulchro 5 dat is: V Lighaem njan Karei
de Groot, de Chrifielijckfle I^^eyfer der Romey-
nen, leght in dtt graf hegraven. Een weynigh
na \'t overlijden van delè groote Keyfer, wiert
fijn foon, Ludovicus Pius , hier ingewijd, en
met de Keyferlijcke kroon verciert. \'t Welck
oock van d\'andere Keyfers waergenomen is,
tot aen Karei dc vijfde, die, toen hy in Span-
jen was, tot Keyfer verkofen wiert, in \'t jaer
cl3 10 XIX, in de maent JuHus; en hy wiert
in het naeft-komende jaer, in de maent van
06tober, plechtelij ck in defe fbadt gekroont,
daer oock Ferdinandus, fijn broeder, in
t jaer c131 o xxxi tot Koning van Romen
gekroont wiert, die federt, in fijns broeders
llede,tot defe wacrdigheydtisverheven.Maer
dewijl wy aen defe plaets gekomen fijn , en
de gelegenheyd felve ons nodight, foo fchijnt
het niec dat wy van ons voorgenome fpoor
fullen af-dwalen , foo wy (d\'oorfprong der
oude en eerfle Keyfers, van Julius gefproten,
voorby-gaende, als by yder wel bekent fijn-
de) kortelijck verhalen door welcke middel
en oorfaeck het recht van de Roomfche Key-
fer te kiefen eerft aen de Duytfchen gekomen
is. Wy fullen oock iets van de Keur-vorften,
en van hun ampten handelen , gelijck oock
van d\'ordening en gewoonten,die gemeene-
der Key- ijj^k in de vcrkiefing der Keyfers gebruyckt
worden. Ick fegh dan dat, om de bloohar-
tigheydt, cn om de rampen der Roomfche
Keyfers, die toen te Conftantinopolen woon-
den , en om de dapperheydt der Franfche
Koningen , en om hun verdienften aen de
Kerck, Leo de derde. Paus van Romen, Ka-
rel de Groote , in \'t jaer nae Chriftus\' ge-
boorte , 13 ccc, tot Keyfer verklaerde,
doch met geen andere macht, dan gelijck
hooft van \'t Roomfche volck, en met ge-
meene toeftemming daer af 5 om dat de We-
iferfche landen, fonder befetting fijnde.

een befondere Vorft fchenen van noode te
hebben. Defe macht bleef eenige tijdt by
de nakomelingen van Keyfer Karei de Groot,
die d\'een nae d\'ander van de Paufen daer in
beveftight wierden. Maer toen defe ftam
gebreck van mannelijcke afkomft hadt,foois
\'t gebeurt dat,in\'t jacr clo i t. Paus Gregorius
de vijfde, in \'t landt van Saxen geboren, en
van fijn ballingfchap verloft door Otho de
derde,een Keyfer uyt het huys van Saxen,fon-
der iemants tuffchen-fpreken, en met een be-
fonder bevel, om aen de Keyfer fijn danck-
baerheydt, en aen fijn Vaderlandt fijn hefde
en trouw te betoonen, aen het Duytfche
volck de macht van Keyfers te verkiefen eii
te hulden gaf, op de felve wijfe , die noch he-
den in gebruyck is. Doch hy,om eenigh voor-
recht voor de Paufen te bewaren , geboodt
evenwel de Keyfers,die verkofen wierden,dat
fy de tijtel en \'t opfchrift van Keyfer oft Au-
guftus niet fouden voeren, voor datfy de Key-
ferlijcke kroon van de Paus ontfangen had-
den. Hier uyt fpruyt de gewoonte van naer
Romen te trecken, en daer de kroon van de
Paus t ontfangcn,en,eer fy dit gedaen hebben,
geen andere tijtel,dan van Roomfche Koning,
oft van Cxfar, aen te nemen. Het getal der
Keur-vorften is fes, namelijck drie kerckelijc-
ke,en drie wereltlijcke. De kerckelijcken fijn
d\'Aerts-biffchoppen van Ments, Trier en
Keulen: de wereltlijcke, de Hertogh vaa
Saxen,de Marck-graef van Brandenburgh, en
de Palts-graef aen dc Rhijn. Indien dek on-
ecnigh fijn, en gelijcke ftemmen uytmaken,
foo beflecht de Koning van Bohemen dit
verfchil, met byvoeging van fijn ftem. De
- kerckelijcke Keur-Vorften hebben de waer-
digheydt der Canceliers van \'t heylige Rijck,
te weten, de Keur-Vorft van Ments deur
Duytflandt, die van Trier deur Vranckrijck,
en die van Keulen deur Itahen. De Koning
van Bohemen is Schencker van de Keyfer 5
de Hertogh van Saxen draeght het fweert,
en wort Aerts-Maerfchalck genoemt: de
Marck-graef van Brandenburgh is des Key-
fers Kamerling, en de Palts-Graef is fijn
Hof-meefter. Als de Keyfer fich opentlijck
ten toon ftelt, en in fijn Keyferlijcke waer-
digheydt gefeten is, foo fit tegen hem over
d\'Aerts-biftchop van Trier, aen fijn rechte
hant die van Me,nts, en aen de flincke fijde
d\'Aerts-biffchop van Keulen. Aen de rechte
fijde , by de Keur-Vorft van Ments, fit dc
Koning van Bohemen , en beneden defe de
Palts-Graef. De Hertogh van Saxen fit ter
flincke hant aen de Keur-Vorft van Keulen ,
en heeft de Brandenburger aen fijn fijde. In-
dien men openbare gebeden , en plechtelijc-
ke ommegangen doen fal, foo gaet d\'Aerts-
Biffchop van Trier voor de Keyfer , die de
Keur-Vorften van Ments en Keulen aen fijn-
twee

twee fijden heefc. Van achter volght de Ko-
ning van Bohemen, en nae hem d\'andere
Keur-Vorften, elck in fijn ordeningi, Defe
wecten fijn in\'t jaer cId cec lvi vernieut
en beveftight door Karei de vierde, die nieu-
we wetten daer by voeghde, en mét fijn ge-
fchrift 5 die fy de goude BuUe noemen , be-
krachcighde. D\'ordening, die van dc Keur-
Vorften , in dc verkiefing van een Keyfer ge-
houden wort,is gemeenelijck dufdanig. Het
ampt van d\'Acrts-BifiTchop van Ments is,vol-
gens de wet van Keyfer Karei de vierde, foo
haeft als hy fekere tijding van\'t overlijden
des Keyfers gekregen heeft, den andere Keur-
Vorften aen te feggen,dat fy op fekere dagh,
dat is gemeenelijck binnen drie maenden, te
Franckfort, een treft^elijcke Stadt van Duyts-
kndt,oft felf fullen verfchijnen.oft hun afge-
vaerdighden met volle macht derwaerts fen-
den.Doch indien door d\'onachtfaemheyt van
de gemelde Aerts-Biftohop , defe aenfëgging
verluymt wiert, foo moeten echter de Keur-
Vorften binnen defe geftelde tijdt verfchij-
nen : en de gene, die dk verfuymt, is van fijn
ftem-recht in defe verkiefing vetfteken. Sy,
binnen Franckfort komende,mogen niet meer
dan twee hondeft paerden, en daer onder niet
meer dan vijftigh gewapende mannen, mee-
brengen. D\'Overigheden vah de ftadt moeteil
den Keur-Vorften getrou fijn,en geen vreem-
den , behalven de hüys-gènoten en vrièndcn
der Keur-Vorften,in de ftadt laten komen,foo
lang de verkiefing duert. De Keur-Vorften
komen gemeenelijck te famen in de Kerck
van de heylige Bartholomeus, daer eerft dé
Goddelijcke faeck afgedaen , en de gunft en
genade tui de heylige Geeft aengeroepen
wort. Daer nae fweeiren fy allc,in \'t welck de
Biftchop van Ments hen voor-gaet, dat fy in
defe handehng niets uyt gunft,om vergelding,
verdrach oft beloften fullen doen 5 maer dat
fy oprechtelij ck in alle dingen op de betamen
lijckheydt,en op het gemeene nutfullén fien.
Als dk volbracht is, gaeii fy tot de faeck fel-
JX ^^ ^^^^^\' plaets, voöi:

Maer indien fy mét défe verkiefing tot over
dertigh dagen marren, foo wort hen niet toe-
gedient dan broot en ¥ater. Dë Vorft, door
t meerder getal van ftemmen verkofen,is en
Wort voor Keyfet gehouden, niet anders, dan
oft hy mét gemeene ftemmen verkofen was.
Doch indien \'t gebeurde dat de drie ftemmen
een, en d\'andere drie een ander ftemden, foo
fcheyt de Koning van Bohemen in fulck een
eevalgelijck wy gefeght hebbeii,dk verfchil,
foor de byvoeging van fijn ftem. De gene ,
die diis tot Keyfer verkofen is^moet voor alle
dingen met eedt de voor-techten en handt-
veften der Keur-Vorften be-eedigen. Hy be-
veftight dat Franckfort de ftoel van de ver-
kiefing, en Aken die van de hulding is,en be-

looft dat hy met de eerfte gelegentheydt dèi"^
waerts fal trecken, om de kroon t\'ontfangen*
Wy fullen oock in \'t voorby-gaen aenmerc-*
ken,dat de fonen derI^eur-vorften,Vän hun tee-
re jaren af de Latijnfche, Itafiaenfche en Scla-
vonifche talen moeten leeren. Maer laet ons nu
tot de hulding komen. De Keyfer^begeerigh
om tot foo groot een waerdigheyd te k^omén,
ftelt aen de Keur-Vorften een gefette dagh,op
de welcke fy alle t\'Aken te famen komen.Dc
Keur-Vorften, al te voren in de ftadt geko-
men , treden de Keyfer, op de geftelde dagh
derwaerts komende, buyten de poort te ge-
moet,en,naby hem gekomen,treden van hun
laerden, en ontfangen hemmet een ftaté-
ijck en out gebruyclc, om hem t\'eeren^en dé
Keur-Vorft van Ments doet de reden, in hun
aller naem. De Keyfer antwoort hier op gun-
ftelijck door fijn Redenaer. Sy trecken^dus
gefamentlijck met groote pracht naerde ftad,
en, fich in de Hooft-kerck van dc heylige
Maecht begevende, ftorten daer in hun ge-
beden 5 en trecken Van daer naer \'t Hof. Sy
keeren in de volgende dagh ^eêr naer de
Kerck, in welcks midden een groote kopere
kroon, met gout verguit, hangt. De Keyfet ^^^kroo-
bu^ht fich daer onder neder op d\'aerde, en ^rJJJ^^
blijft dus geknielt leggen, tot dat van dé Keur- \'vmde
Vorft van Keulen fekere gebeden verhaelt J^^yfir.
worden. Als die gedaen fijn,wort hy,dus oot-
moedelijck neêr-gebogen, van de Keur-Vor-
ften van Ments en Trier opgerecht, en naer
de hooge Autaer geleyt. Hy valt hier weêr
neder ter aerde, en wert, nae de volbrenging
van eenige ceremonien en plechtelijckhedén,
eyndelijck naer de troon gebracht. Alir hy
daer fit, begint d\'Aerts-Blftbhop Van Keulen
de Mi/Fe • en , fich naer de Keyfer keerende,
vraeght hem i oft hy het Catholijck Geloof
befchermen fal? oft hy de Kerck fal voorftaen?
oft hy de Gerechtigheyt fal bedienen ? oft hy
het Keyfer-rijk weêr fal op-rechtcn ? en ofthy
aen de Roomfche Paus behorelijcke eer fal
bewijfen ? De Keyfer, dit belooft hebbende^
wort weet haer d\'Autaer geleyt, om \'t gene ,
dat hy belooft heeft, met eedt te beveiligen.
Als hy dit gedaen heefc, keerc hy weder naer
fijn troon. Nae dat\'er noch verfcheyde an-
dere ceremonien oft kerck-feden volbracht
fijn,wort hy van de Biffchop van Keulen met
gewijde olie op fijn borft, op fijn hooft, aen
fijn armen,en iii de handen gcfalft. De Keur-
Vorften van Ments en Trier geleyden hem ,
dus gcfalft fijnde, naer \'t Sacrarium oft Hey-
lighdom , en, daer de versiering van Diaken
aengenomen hebbende, keert weêr naer fijn
Stoel Na verfcheyde andere ceremonien en
plcchtelijckheden reyckt de Keur-Vorft van
Keulen hem, in fijn ftoel fittende > een bloot
fi^aert toe , en beveelt de Chriftelijcke Ge-
meente aen hem, en,nae dat het fwaert weêr
in de fcheê gefteJcen is, fteeckt hem een ring

aen de vinger. Hy werpt hem daer nae de
KeyferHicke krijghs-mantel op de fchouders,
en geeft hem de Scepter en Globe, daer meê
fy de heele aertbodem uytbeelden,in de hant.
In defe felve tijdt fetten alle drie d\'Aerts-Bif-
fchoppen de kroon op fijn hooft, en geley-
den hem weêr naer d\'Autaer,en, daer de hey-
lige hoilie genomen hebbende,fweert weder,
dat hy\'t gene,\'t welk aen een goet Vorft beta-
melijck is,doen fal. Als dit gedaen is,wort hy,
meer verheven fijnde, in eeri andere marmere
troon geftelt, daer hy eyndelijck eenige Rid-
ders maeckt. D\'Aerts-Biflchop van Ments
bidt dan Godt voor fijn behoudenis en wel-
ftant, en beveelt fich felf, en fi^jn mede-ge-
nooten aen hem. Sy keeren daer na weêr ge-
famentlijck naer t Hof,daer in cen en de felve
kamer, maer aen verfcheyde tafels,de Keyfer
en Keur-Vorften blijdelijck hun maeltijt hou-
den. De Keyfer nodight in de volgende dagh
de Keur-Vorften ten avontmael. Op de der-
de dagh gaen fy weêr naer de Kerck. Als dc
Mifte gedaen is,vertoont de Priefter,d\'Overfte
van defe faek,acn hen eenige gewijde reliquien
oft overblij ffelen , en onder anderen de felve
windfels, in de welcke eertijdts, gelijck men
feght, de Verloftèr en Herfteller van \'t men-
fchelijk geflacht gewonden heeft geweeft.Na
dat defe Godts-dienft volbracht is,betuygt de
Biftchop vanMents in t openbaer,dat de ver-
kiefing , en al d andere handelingen door de
Roomfche Paus beveftight worden 5 en feght
aen de verkofen Keyfer, dat hy voortaen de
by-naming van C^far oft Keyfer en Koning
van Romen gebruycken fal. Byna op gelijc-
ke wijfe en middel, doch met weynigh ver-
andering, worden gemeenelijck te Rheyms,
d\'edelfte ftadt van \'t Belgifch Vranckrijck, in
\'t by-wefen der Pairen oft Genoten van \'t Ko-
ninckrijck,de Koningen van Vranckrijck ge-
falft,maer met veel grooter pracht en prael.

Maer ick keer tot Aken, t we lek,\'gelijck
ick beken, cen goede ftadt is, die een gema-
tighde en gefonde lucht geniet, en van eeri

vruchtbaer landt omringt is;maer ick onrkeii
volftandelijck , dat fy in gebouwen en rijck-
heydc van volck met het groot gerucht, dat
daer van loopt, over een komt,

Sy heeft van binnen en buytên eenige heer- ^^^^^
lijcke baden, oft warme watereli, die met een
naturelijcke warmte uyt het ingcwant van
d\'aerde op-wellen, en voor verfcheyde fieck-
ten, maer voornamelijck voor de verlam-
ming , en tot de verdrijving van \'t water tuf-
fchen vleefch en vel dienftigh fijn , en in te-
gendeel fchadelijck voor d\'uytdrogenden, en
voor alderhande koortfen cn hittige fieckten;
Sy verwecken niet alleenlijck in de gene, die
fich daer meê waftchen , de honger, en hel-
pen wonderlijck tot de tering, maer hebben
m fich oock een befondere foetigheyt: waer
op eertijdts eenige Latijnfche veerfen ge-
maeckt fijn, die wy dus vertaelt hebben:

li njloet, noch kracht noch deught: ghj hebt
^fio verplicht)
Dat ick aen u vereer den brant van mijne pij^
lm*,

Aken is een vrye Keyferlijcke ftadt, cn ^^^
cen van de gene, die alleenlijck een middel-
matige fchatting aen de Keyfer betalen, cn
voorts al \'t ander vry en fonder fchatting
doen,en naer hun eyge wetten Ie ven. Wijders,
fy is onder de befcherming des Hertoghs van
Kleef, haer naefte gebuur, en eeuwige bont^
genoot«

S T V W Bolwercken van de Stadt Gulick, foo die gefortificeerc is.
X Y Z. Bolwercken van\'t kafteel. C D F Hoornwercken,
A B E G H L P Ravelijns. M N Tenailles.

i>«f \'Hoornmrcken en Eavelijm met fitfpelen getekent ^mjfen aen hoe men de Stadt mderjïns foude konmn
- fortificeren , mghnemende fimmige andere vm de hoven aengewefene werckm.

n li c k is een oude, en
de voornaemfte Stadt
in\'t Hertoghdom 5 dat
de felve naem heeft,van
de Franfchen hdicrs, en
van de Duytfchen Gu~
lich genoemt: oft fy van
lulius C^elars quartie-
ring, oft van lulia A-
grippina de naem heeft,
laten wy yder fijn gevoelen vry: \'t is altijt fe-
ker, datfè oud is en vande Romeynen afkomftig.
hidien de Roomfche Antiquiteyten oft outhe-
den , die , als Hartogh Wilhelm hier een kafteel
bouwde, iiytgegraven wierden , noch overigh
en te vinden waren , fy fouden voorfeker den
hefhebbers groot licht in de outheyt geven.
Antoninus gedenckt daer van in fijn Reysboeck.
Sy leght in een goet en gefont landt, aen de ri-
viere de Roer , vier mijlen van Aken, feven van
Maeftricht V twee van Duren, en fes van Ceulen.
Is nu ter tijdt heerlijck en fterck gefortificeert,
en heeft een treffelijck kafteel. Buyten de ftadt
hebben de Vorften van Gulick een Cathuyfer
kloofter gebouwt, en met goet inkomen verften.

Syisde hooftfladt en voornaemfte, als ge-
feyt is, van \'t Hertoghdom Gulick , en ftont,
met het Hertoghdom Berge en de Heerlijkheyt
van Ravensburgh , onder eenen heer, genoemt
Hertogh Willem, wiens dochter en erfgenaem
Maria troude met loan , Hertogh van Cleve,
Grave van der Marek, en Heer van Ravefteyn,
loon van Hertogh loan vanCleef, waer door
alle de genoemde landen onder eenen Vorft ge-
komen fijn op voorwaerden, datfè altijdt onaf-
fcheydelijck by eickander fouden blijven, om
hare vyanden te beter te wederftaen. Uyt dit
huwélijck is gefproten Hertogh loan Willem ,
• die , met Maria van Ooftenrijck, dochter van
Ferdinand naemaels Keyfer,getrout, twee fbnen
en vier dochteren gewonnen heeft, te weten,
Karei Frederick, die fonder kinderen fturf, en
loan Willem , die in \'t jaer m d c ix oock fon-
der lijfs-erven overleden is, waer door de man-
lij cke linie van dit geflacht ten eynde was, en de
kinderen, van de dochters geboren , defe lan-
den als erfgoet verfochten : want van de vier
dochters was Maria Helionora d\'outfte , die,
door haer vaders ordre, met Albert Frederick,
Hertogh van Pruyffen,in d\'echt verfaemde, met
voorwaerde, dat lbo haer vader en moeder fon-
der mannelijcke lijfs-erven overleden, fy en haer
kinderen alle de gefeyde landen erven, doch
d\'ander fiifters met een fomme geks affetten
fouden, fonder de landen te fcheyden : van dit
Echtgenootfchap fijn geen fonen , maer vier
dochters gekomen , waer van d\'outfte, Anna
genoemt, met loan Sigifmond , Keurvorftvan
Brandenburgh , getrout is; en hier uyt fpruyt
de pretenfie en \'t recht der Vorften van Bran-
denburgh op defe landen. De tweede dochter
van d\'oude Hertogh loan Willem , fufter van
de laetft overleden Hertogh en gemelde Maria
Helionora, was Anna Magdalena, dieaenPhj-
lips Lodewijck , Paltsgraef van Nieuburgh, ge-
trout is, en Wolfgang Wilhelm voortgebracht
heeft, die van fijn moeders wegen defè ftadt en
de gemelde landen voor hem eylcht,om dat haer
outfte fufter Maria Helionora voor haren broe-
der Hertogh loan Willem overleden was. Dc
derde dochter Magdalena was aen den Hertogh
loan van Zweybruggen ten huwélijck befteet,
die oock fbnen had : en de vierde en laetfte Sy-
billa had fich in d\'Echt begeven m.et Karei van
Ooftenrijck , Marquis van Burgou. De ge-
melde Vorften,benevens denKeurvorft en Her-
togh van Saxen , den Hertogh van Nevers , de
foon van den Hertogh van Bouillon als Grave
vander Marck, meenden recht en eygendom
aen defe landen te hebben, waer door haer
velefwarigheden fijn overkomen, te lang om
hier te verhalen: doch wy fullen die van defe
ftadt alleen , dewijl wy die hier vertoonen, kor-
telijck aenroeren.

De Vorften van Brandenburgh en Nieu-
burgh maeckten , onlangs na Hertogh Wil- tuffche» dc
lems doodt, door tuffchenfpreken van andere
Princen, een verdragh, waer by fy beloofden,
dat fich een yder , ten befte der landen, van alle
daedijckheyt en gewelt onthouden fou, en t\'fa-
men in vrede fijn, tot dat hunne faken afgedaen,
en gemiddelt oft gewefen waren. Doch terwijl
men hier mede befich was , heeft den Droffaert
Neftelraet fich meefter van defè ftadt gemaeckt,
de burgery ontwapent, en verklaert dat hy die
voor den Keyfer begeerde te houden , en ver-
maende hen als Rijcks-verwanten tot gehoor-
faemheyt , volgens de Keyferlijcke bevelen.
Onlangs daer na is den Aertshertogh Leopol-
dus , Biffchop van Straesburgh en Paftau, uyt
des Keyfers laft in defe ftadt gekomen, om al-
daer fijne ordre uyt te voeren. Hy liet terftont
allerley krijghsgereetfchap in de ftadt brengen,
om die, fbo\'t fcheen, voorden Keyfer te be-
waren. De Vorften waren hier door misnoeght,
verfochten hulp aen Hendrick de vierde, Ko- ^^
ning van Vranckrijck, en de Staten der veree-
nighde Nederlanden, die hen de felve beloof-
den. Ondertuffchen verfterckte fich Leopol-
dus met veel volck , gelijck oock de Vorften de-
den. Maer de doodt van de gemelde Koning
onverwacht hier tuffchen komende, verachter-
de eenighfins de faken der Vorften. Eyndelijck
verfochten fy, nae \'t vertreck van dAerts-Her-
togh Leopoldus, dat Prins Maurits, Velt-overfte
der vereenighde Staten, felf in perfoon , uyt
haren naem, de ftadt fbu beleger en,gelijck oock
gefchiede j welck belegh en innemen wy, byna
op \'t eynde van het Tooneel der vereenighde
Nederlantfche fteden,vertoonen en befchrijven.
Daer na is \'er eenigh nieu gefchil tuffchen de
Vorften gerefen , waer door de Gouverneur
Pythaen de Hertogh van Nieuburgh niet in \'t
kafteel defer ftadt wilde ontfangen. Eyndelijck Graef Hen-
heeft GraefHenrick van den Bergh, in\'t jaer
m d c xxi , defe ftadt, door laft van dAerts-
Hertogen, naer een lang belegh , ingenomen
en behouden.

INGEN wierdt van Kobben op de wal gekomen, hem met
den Marquis Spino- fchreyende oogen biddende/oo vele onnofel
la, in \'t jaer cId Id c bloet te willen veifchoonenien alfoo de Com-
v, na dat hy Olden- mandeur daer op antwoorde, dat hy gere-
zeel in twee dagen folveert was fijn eer te betrachten , heeft
had ingenomen, be- Speenhovius welexprelfelijck geprotefteert,
legert 5 want defe dat al het onnofel bloet, dat door fijn ftijffin-
plaets gaf hem ce- nigheyt vergoten fou worden, op hem en op
nigh nadencken en fijne kinderen foude komen , en is daer op
ongeruftheyt 5 oock was hare gelegenheydt van den wal getreden. Die van binnen, aen- oncenig-
hem wel bekent: dies hy befloot fijn geluck merckende eyndelijck haer kleyn getal van heyt,
te vervolgen, en defe ftadt in der haeft met volck, en d\'onruft der borgerye, drie hondert
gewelt aen te taften. Daer lagen in de ftadt welgewapende mannen fterck, waer van ce-
oft kafteel omtrent vijf hondert mannen, over nige opentlijck het guarnifoen dreyghden,en
de welcke commandeerde Capiteyn Marten feyden : wilt ghy niet accorderen, foo willen

Kobbe , Aelbrecht van Ytterfum Droftaert wy ons meefter van een bolwerck maken, en
^ßf/i^ der ftadtjcn vijf Capiteynen; als lan de Wit- felfs accoort verfoeken^ want ghy weet dat er
te, lan Ruyfch, lan van Dyck , Ernft MeUin- maer een Conftabel in de ftadt is,en die heeft
ga, Nicolaes Audart, en den Luytenant Wil- noch maer een handt; oock weynigh voor-
lem van hitema, alle kloecke Capiteynen en raet van loot, want men fchiet reets met tin^
Officieren geacht. Spinola fond op den acht- nen kogelen:men verneemt noch geen ontfet,
ften Augufti hondert vijftigh ruyters om het en wy hebben geen kennis of Prins Maurits
vee voor de ftadt wegh te halen 5 en den ne- uyt Vlaenderen is oft niet. Dus tegen elckan-
genden noch omtrent twee duyfent paerden, deren fijnde , en van geen ontfet hoorende,
om die te berennen en te befetten. Den tien- hebben gerefolveert om de ftadt over te ge-
fcntmrt, ^^^^ den Marquis, met fijn gantfche leger ven,doende tot dien eynde de trommel ftaenj

van Oldenzecl gevolght,en den felven avond en fijn met den Marquis geaccordeert, op de overgt-
aen vier plaetfen begonnen te approcheeren^ felve conditie, als die van Oldenzeel. Sy troc-
waer tegens die van binnen , met hunne ken op den 18 Augufti cb b c v uyt de ftad.
kleyne befetting oft guarnifoen, genoech te Den Commandeur Marten Kobbe, met
doen hadden, hare wallen en borftweeringen den Droft Aelbrecht van Ytterfum,en de an-
bequaem te maken,om haer gefchut te plan- dere Capiteynen , uyt Lingen gekomen fijn-
tenten oock om met roers en mufquetten de de,wierden alle gevangen geftelt, omhethac-
approchen te beletten. Die van buyten heb- ftig overgeven van de ftad te verantwoorden,
ben den twaelfden vier bateryen geftelt, om Den Marquis, de ftadt in handen hebben- spu^
enheftho- breffe te fchieten, en noch eenige ftucken de, heeft de contrefcharpen en eenige halve mU ver^
hier en daer geplant, om de defcntien te be- manen laten op-maken, om in tijdt van noot
letten , dagelijcks fchietende, tot datfe de daer twee oft drie duyfent mannen in guar-
punten van twee bolwercken affchoten : en nifoen te konnen leggen: liet voorts de Kerc-
fijn ten Icften met hare approchen foo verre ken repareren , en alles herftellen nae de ge-
gekomen , daer toe de ondiepte der graften woonten der Roomfche Gods-dienft. Dus is
lun oock diende,datfe op een\'morgen vroeg, defe ftadt aen den Koning van Spanjen ge-
omtrent tuffchen twee en drie uren , in \'t ar- komen , tot datfe voor eenige jaren , nevens
gefchoten bolwerck befich waren. meer andere plaetfen, wiert gedemanteleert,

Als de faken nu in defen ftaet ft-onden,is de oft hare wallen en fterckten afgebroken, en gZTclt.
Predicant loannes Speenhoven, met de gant- neutrael oft gcenerley gemaeckt.
fche Kercken-raedt, by den Commandeur

Erwijl de twee machtighfte Koningen van Europa noch
in hevigen oorlogh lijn, is het onfeker,welcke Steden d ee-
ne oft de ander verkrijgen oft behouden fal. Hier over heb
ick getwijfeit, oft ick behoorde het Roninglijck Neder-
lant in byfondere Stucken , gelijck het jegenwoordigh
door de wapenen van een verfcheurt is, te verdeelen. Ver-
fcheyde redenen hebben my wél daer toe bewogen j
maer de felve, die my eerft in twijfel brachten, fijn oor-
faeck geweeft > dat ick het naegelaten heb. Want wat is \'er ongeftadiger dan
Mars oft \'r oorloghs-lot, dat in weynigh tijts , en door geringe toevallen,
nae fijn gewoonte^ d\'eene geeft, dat hy d\'andere neemt Hoe fchielijck ver-
anderen fomtijts geheele Rij eken 5 en hoe haeft krijgen de rechten , die men
met bloet befchrijft, een andere gedaente ? In voegen , dat ick vertoef, tot
dat d\'aengename Sonne der Vrede , die met fijn helder-blinckende ftralen de
nevelen en duyfterniffen der droeve ongelucken des bloedigen oorloghs ver-
drijft , doorgebroken is ; de ruyfchende ftormwinden van \'t geklanck der wa-
penen bedaert fijn ; en dat fy , door een vaftgefteld verdragh, befloten heb-
ben , wat yder der twee Heerfchappyen toebehooren fal. Ick heb dan raetfa-
mer geacht de vrede te verwachten , dan m.y in het midden der ongeftadige
oorlogen te begeven , en \'t lot der overwinning te volgen : oft, { op dat ick
duydelijcker fpreke ) ick heb het Kpninglijck Nederlant in twee deelen, als
het Spaenfche en Franfche, voor dat fy fcheyden , niet willen onderfcheyden;
het foude onnodig, ja belachelijck fijn, indien men fulcks dede, en naderhandt
een yder, \'t zy by accoord,\'t zy by toeval, tot fijn vorige befit quame. Hebbe
derhalven alleen de gelegenthedender plaetfen,fonder my aen\'t oorlogs-rechc
te binden, gevolght. Achtende evenwel noodigh, dat al \'t gene de Koning van
Vranckrijck,door het geluckig gevolg fijner wapenen,in\'t voorfeyde Roning-
lijck Nederlant verkregen heeft,kortelijck hier onder aen te wijfen^tot\'t welc-
ke men lichtelijck iets byvoegen oft daer van afnemen kan , nae dat het heer-
fchend\' Geval, nu d\'een dan d\'ander gunftigh, fal gebieden. Eenige Steden fijn,
door \'t veranderen van meefter, oock van gedaente verandert;maer ick heb de
nieuwe aftekeningen der felve noch niet konnen bekomen. Doch als dat ge-
fchiet, fal ick die,en al t gene dat ick van de beyde Nederlanden meer verkrij-
ge,geheel verbeteren 5 en, tot volmaking van dit werck, u in een ftuck by fon-
der mede deylen: en alfoo altijt trachten, gunftige Lefer, indien ick u niet vol-
komen en in alle deelen vernoegen kan, dat ten minften mijne neerftigheyt en
yver,om het befte en cierlijckfte aen de weerelt te vertoonen, u aengenaem fyl

Euven. pl.
Bruflel. pl. »
\'t Hof van Brabant, pl.
Antwerpen, pl.
Het Stadthuys van
Antwerpen,
\'t Oofters-Huys.

De Gront van \'t Antwerps kafteel.
\'t Kafteel van Antwerpen, pl.
Thienen. pl.
Lier. pl.

in t dorp Egle aen de MoefeL
Theonville. ? .
Damvillers. jP \'
t Belegh van Theonville. pl.
-- Damvillers. pl.

GEnt. pl.
Brugge, pl.
Yperen. pl en pr.
Ooftende, en haer belegering, pl.
Cortrijck. pl.
t Kafteel van Cortrijck. pl.
Wacken. pl
Meenen. pl
CafleL pl
Veurne. pl. en pr.
Aelft. pl.
Geerts-berge. pr.

Belle, pl en pr.
Wynox-bergen. pl
t Kloofter te Wynox-bergen. pl
Audenaerde. pl. en pr.
Dendermonde. pl en pr.
Brouckburgh. pl en pr.
Duynkercken. pl

\'t Belegh van Duynkercken. pl
Het Fort Mardijck. pl
Nieuport. pl en pr.
Dixmude. pl en pr.
Grevelingen. pl en pr.
\'t Belegh van Grevelingen. pl
Damme. pl
Plaflchendale. pl
Evergem.
Lovendegem. ^^
Vinderhoute. ^
Swynaerde.
Blanckenbergh. pl]
Thorout. pr. i
Lichtervelde. pl i
Ghiftelle. pl j
Boefingen. pr.
RoufiTelare. pl.
Harlebeke. pl \'
Wareghem. pr.
Thielt. pl
Muelebeke. .pr
Deynfe. pl
Ruyslede. pl.
Ifegem. pl ]
Heule. pr. i
Dadizele. pr.
Weftoultre. pl
Hafebrouck. pl
Merreghem. pr.
Stegers. pl en pr.
Waetene. pr.

S. Nieolaes. pl
Lokeren. pi.
Rupelmonde. pr.
Temfche. pr.
Nieukercke. pl
Hontfchote. pr.
Vichte. pl.

\'t Kafteel van Pamele. pl
Warnefton. pl
Nieuwenhove. pr.,
Poperinge. pr.
Werwijck. pl
Lidekercke. pr.
Müllem, pl
Steenvoorde, pl
Rylfel pl
Douay. pl
Doornick. pl
Armentiers, pl en pr.
Orchies.

t Belegh van Hefdin. pl
Bethune. pr.
Arien, pl
Terouenne. pl
\'t Belegh van Arien, pl

Landrecy.
Avennes. i
Chimay. ^ \'
Marieburgh.
Philippe-ville, pl
Beaumont, pl
LefGna, de ftadt. pr.
I Kafteel en Flobeecke. pr.

J\'f^emael niet dan V Koermondfche Qmy-
tier in Gelderlant onder de Koning flaet,
laet ick de Steden van V felve hier finder
tjtel volgen,

ROermont. pl
Venlo. pl
Wachtendonck. pl
Gelder, pl.
Stralen, pl
Erckelens. pl
S. Stevens-waert. pl.

En de ipoïgende plaetfen, die, buyten Nederlant gelegen,
om de naehyheyt l>an \'tfebe hier bygeyoegk \'^Porden;
hoepelfy de Koning yan Spanje, cfh de Vereenighde
Staten niet toebehooren i

t 1
	r- ,
; f	1 .h
	1« :

11

\'d «	; 1

■ i\' ! 1 ■





	\'■•■..oa.--






......ii^w;

■ \' îi,-\'



	■Ph



s::- i.,"
	9
	\' G"