□ i

/ \'\'1 • i\' (• 9/,

d

Th. J. W. EXLER.

DE BEHANDELING

Genezing van Breuken

DOOR. ALCOHOLINJKCTIES.

i

..V ,

y y y

=v <

f It tj - .

> V

.-a.

"..•i - k"

. V

■■■ - - ■ - : ■■\'■■i. iri\'

\' " A

N

■ i -
t-.j.

y:.-:\'^iir^■ : y \' yy: :. ^\'y/^y-ïM

- /

-vs,-:

m

t> • ; " - .. : ■

de

BEHANDELING EN GENEZING VAN BEEÜKEN

DOOR ALCOHOLINJECTIES.

Stoomdruk van J. VAN BOEKHOVEN — Utrecht.

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

1900 2389

DE

BEHANDELING EN GENEZIN& VAN BREUKEN

DOOß ALCOHOLINJECTIES.

PROEFSCHRIFT

ter verkrijging van den graad van

DOCTOR IN DE GENEESKUNDE,

AAN DE JliJKS-yNIVERSITEIT TE pTRECHT ,
na machtiging van den rector-magnificus

M^ H. J. HAMAKER,

Hoogleeraar in de Faculteit der Rechtsgeleerdheid,
volgens besluit van den senaat der universiteit,

en op vooküeacht der

geneeskundige faculteit

TE VERDEPIGEN

op Vrijdag den Juli 1884, des namiddags te 6 uren,

THEODOßüS JOHANNES WILHELMUS EILEE,

geboren te SCHIEDAM.

UïllECHT. — J. VAN BOEKHOVEN.
1884.

loóa :

lx. ■ \' - ■ . ■- "" \'

m

j^y^} m

» fîs^tt-..

MIJNE jVlOEDEI^
EN AAN DE NAGEDACHTENIS

MIJNS yADERS,

■î^.:"- r.

•r"

R

EERSTE HOOFDSTUK.

Onder de lichaamsgebreken, die menigvuldig voor-
komen, mogen de breuken voorzeker gerekend wor-
den. Volgens Malgaigne komt op 3 i mannen van
20-jarigen leeftijd één breuklijder voor. Wernher stelt
het getal voor Frankrijk en Wurtemberg, i op 42
.mannen en i op 68 mannen en vrouwen.

Breuken, vooral groote, zijn door storing der
digestie, meermalen niet zonder invloed op den
algemeenen toestand; vermagering, ook hypochon-
drie, kan er het gevolg van zijn. Volgens Malgaigne
is de sterfte bij breuklijders, die door ontsteking,
inklemming, enz. niet medegerekend, grooter dan bij
hen, die geen breuk hebben. Dit zou vooral het

1) Prof. König, Leln-buch der Spec. Chir. a*« Aufl. Band 2. Th. i.

geval zijn bij kinderen tusschen i en 14 jaar, bij
vrouwen na 50 jaar en mannen na 70 jaar.\'\')

Doch niet alleen, doordat de breuken zoo dikwijls
aangetroffen worden, en om den last en de pijn, die
zij veroorzaken, maar vooral om het levensgevaar,
waaraan bij uitkomen en inklemmen van de breuk,
de breuklijders zijn blootgesteld, hebben de geneeskun-
digen ten allen tijde getracht dit gebrek te verhelpen.

Door druk met den duim is de breuk gemakkelijk
in te houden; dezen druk heeft men door banden
en windsels willen nadoen, tot door Petrus Camper
(geb. te Leiden 1722, gest. te \'s Hage 1789) het
eerst de veerende breukband is aangegeven, die,
hoe nuttig ook en hoezeer op verschillende manieren
gewijzigd, toch nog niet tot die volkomenheid is
gebracht, dat hij in alle gevallen voldoen kan.

Wel is meermalen door den druk van den band,
waar hij bij jonge kinderen reeds vroeg gedragen
wordt, genezing van de breuk tot stand gekomen;
bij volwassenen echter is dit eene zeldzaamheid en
dient hij slechts den ingewanden het uittreden door
de breukpoort te beletten.

1) Prof. Benno Schmidt, Die TJnterleibsbrüche. Handb. der Spec.
Chir. v. Pitha 11. Billroth.

3

Vroeg reeds heeft men getracht breuken radikaal
te genezen, en om dat met het minste gevaar en
den besten uitslag te verkrijgen, zijn zeer verschil-
lende operatie-methoden uitgedacht.

Celsus (I ste eeuw v. C.) geeft reeds verschillende
methoden aan om navelbreuken te genezen. Nadat
de ingewanden teruggebracht waren, vatte hij het
gezwel tusschen twee staafjes, welker uiteinden hij
stevig samenbond, zoodat de deelen daarboven
afstierven. Of hij haalde door de basis van het
gezwel twee draden, waarmee hij het naarboven
gelegen gedeelte afsnoerde; of hij bond een draad
om het gezwel en bracht het daarboven gelegene
door cauterisatie met medicamenten tot afsterving.
Bij lies- en zakbreuken trachtte hij vooral door uit
de gerekte huid een gedeelte weg te nemen, door het
meer spannen van de huid de ingewanden in te
houden.

Heliodorus (iste eeuw n. C.) tordeerde den breuk-
zak, na blootleggen en isoleeren er van, en sneed
hem zoo hoog mogelijk af Dit gebeurde alleen bij

Celsus Medicinac Libri Octo, Liber Vil. Ex recensione.
Leonardi Targae L. B. 1785 Cap. 14, 17 en 19, pag. 377^392.
Haeser, Geschichte der Medicin. Bd. I. p. 507.

lang bestaan hebbende breuken, omdat men toen
slechts bij deze het aanwezig zijn van een breukzak
aannam.

Guy de Chauliac, Lanfranc, Maget, Gauthier
wendden, om acuut ontstane breuken tot genezing te
brengen, cauterisatie aan van de huid boven den
breukzakhals tot op den breukzak doordringende,
zoodat deze in suppuratie en tot schrompeling kwam.

Monro (iScie eeuw) bracht het causticum direct op
de binnenvlakte van den breukzak en cauteriseerde
tevens de breukpoort.

Het onderbinden van den breukzak werd reeds
in de 7de eeuw door Paul van Aegina^), in de 11 de
eeuw door Abulkasem, en in de 15de door Roger van
Parma gedaan, die daarbij ook de zaadstreng meebon-
den; terwijl Alex. Benedictus (1525), Ambroise Paré
ook in de i6de eeuw en later Frans Rousset den
mnic. sperm. buiten de onderbinding lieten.

Hoewel dit door Petit en anderen als moeielijk

\') Prof. Dr. Benno Schmidt, Die Unterleibsbrüche enz. p. 98.

Schmucker, Chir. Erfahrungen II. 249.
•\'j Langenbeck, Abhandlung v. d. leisten, u. Schenkelbrüche
?2i. p. 113.

5

en gevaarlijk beschouwd was, werd het toch door
Schmucker en Langenbeck gunstig beoordeeld, en
niet zeer gevaarlijk genoemd. De breukzak werd
daarbij rondom vrijgemaakt, bij onbewegelijke breuk
werd de zak geopend, anders niet, na terugbrengen
van den breuk-inhoud werd de breukzakhals onder-
bonden , de breukzak afgesneden en de stomp in het
lieskanaal gebracht.

Door Fabricius ab Aquapendente (1537) werd met
den „koningsnaad", zoo genoemd, omdat door het
sparen van den testikel voor den koning manbare
onderdanen bewaard bleven, de randen van de breuk-
poort met den breukzak vereenigd en het overige ge-
deelte van den breukzak afgesneden; zoo ook werd
gedaan door Sharp, Le Blanc en anderen, met of
zonder vereeniging van den afgesneden breukzak,
terwijl de draad bleef liggen tot er ettering kwam.
James Wood heeft dit in den laatsten tijd weer
opgevat en daartoe den metaalnaad gebruikt.

Door het laten vergroeien van deelen van de
omgeving met de breukpoort (Dzondi, Rothmund),
of door instulpen van den breukzak, naar Petit,
Stevens, Hanckroth, of door het inbrengen van
vreemde hchamen in den geopenden breukzak,

6

werden niet veel gunstige resultaten verkregen

Na het bekend worden van de Listersche wond-
behandeling werd de antisepsis bij de breukoperatie
het eerst door Steele^) toegepast, die de breuk-
pooit wond maakte en door catgutdraden vereenigde,
doch den breukzak niet verplaatste. Annandale
onderbond den breukzak zoo hoog mogelijk, Nuss-
baum sneed ook den breukzak weg en bracht de
stomp in de buikholte. Door Czerny Risel en
Schede tot verdere volkomenheid gebracht, zijn
meerdere gevallen, door verschillende Chirurgen ver-
schillend behandeld, beschreven, als van Ludwig
Mayer Dr. I. Pauly«), Prof. Socin®), Prof van
Iterson Hofmokl , Dittel, Englisch , waarvan

\') Danzel, Herniologische Studien 1863. p. 137.
-) Med. Brit. Journal 1874, 7.

Edinburgh Med. Journal, 1876. June 1877.
Wiener Med. Woch. 1877, n". 21 en 24.
=) Deutsche Med. Woch. 1877, n". 38 en 39.
Centralb]. für Chir. 1877, 44-
Centralbl. für Chir. n^. 35, 1877.
8) dito. 1878, n". 13.
0) Archiv, f. kHn. Chir. B. 24, heft 3.

1") Graftdijk, Verslag der Chir. Klin. 1879/80. Leiden 1882.
Dr. J. Englisch, Wiener Klinik, heft 3. Marz 1878.

7

alleen één van Ludwig" Mayer doodelijk afliep en de
resultaten der overigen over het algemeen gunstig
waren.

Vele methoden zijn er ook om zonder open wond de
breuken tot genezing te brengen; als de acupunctuur
van Bonnet, die geknopte naalden door den met de
huidplooi opgeheven breukzak stak en liggen liet.

May er had op die wijze van 7 gevallen 6 gene-
zingen , Finck had evenzoo genezingen, doch ook
gevallen met doodelijken afloop, waarom Plachetsky
en Mayer de naald voor en achter den breukzak
brachten, waarna wel geen enkel patiënt het leven
verloor, doch ook niet een van de breuk genezen
werd.

Subcutane scarificaties werden door Velpeau en
Guerin gedaan tot adhaesive ontsteking optrad en
hoewel daarna ook genezing verkregen werd, is
deze handelwijze spoedig in onbruik geraakt.

Mösner en Rothmund brachten den breukzak in
ontsteking door een vreemd lichaam er in te voeren,
in den vorm van een door een canule bedekte naald,
die na repositie van de breuk in en door de huid en
den voor- en achterwand van het lieskanaal gestoken
werd. Wel waren er . op die wijze breuklijders ge-

nezen, doch stierven er ool< vele, zooals aangegeven
wordt, doordat de breukzak doorstoken werd

Gerdy voerde in 1833 de invaginatiemethode uit,
die tot 1850 vele modificaties had, als van Wützer,
Rothmund en Valette, doch alleen succes had, door-
dat de breukzak oblitereerde. Behalve dat zij gevaar
opleverde, hielp zij ook niet op den duur, zooals
Schuh het eerst opmerkte, die waarnam dat de in-
gestulpte scrotaalhuid langzamerhand naar beneden
zakte en de breukpoort niet meer afsloot, zoodat
het uittreden van ingewanden niet meer belet was.

Belmas bracht subcutaan een met lucht gevuld
goudvlieszakje zoo hoog mogelijk in den breukzak,
in de meening dat de ontstekingsproducten er mee
zouden vergroeien en zoo de breukpoort afsluiten.

Velpeau, Jobert en anderen trachtten de.breuk tot
genezing te brengen door Tinctura Jodii in* den
breukzak in te spuiten, de resultaten waren echter
onzeker. Schwalbe beproefde het door alcohol in
te spuiten, waarover uitvoeriger gesproken zal worden.

\') Benno Schmidt, enz.

TWEEDE HOOFDSTUK.

Dr. C. Schwalbe, vroeger arts te Weinheim , nu
arts te Magdeburg, die reeds door subcutane injec-
ties van alcohol in den omtrek van struma, varices
en lipomen genezing had verkregen, pubhceerde
in het Deutsche Med. Wochenschrift van 22 Sept.
1876 en 10 Nov. 1877 eenige gevallen, waarin hij
door subcutane injecties van alcohol rondom de breuk-
poort volkomen genezing van de breuk verkregen had.

Luton in Rheims spoot een verzadigde oplossing
van keukenzout in en Heaton (the Cure of Rupture
bij G. Heaton, 1877, Boston) gebruikte daartoe extrac-
tum alcoholicum Quercus albae.

I) Virchow\'s, Archiv B. LIV, 1871, B. LV, 1872, B. LXXVI,
1879, B. LXXXV, 1881.

Cure radicale d\'une hernie congénitale par les injections
sous-cutanées d\'eau salée. Bull. gén. de thérap médic. et chir.
1877. Tome XCIII, p. 530.

lO

Behalve meerdere mededeelmgen van Schwalbe
en anderen in verschillende Duitsche medische tijd-
schriften verscheen in de Wiener Klinik Marz 1878
een uitvoerig opstel van Englisch, die de methode
van Schwalbe had toegepast, en een mededeeling
van denzelfde in de zitting van de K. K. Geselschaft
der Aerzte in Wien omtrent 40 gevallen van breuken
met alcohol-injecties behandeld en met vrij goede
resultaten.

Behalve te Groningen, waar Prof Ranke naar zijne
opgave op het Chirurgen Congres te Berlijn in 1882
reeds 100 gevallen behandeld had, waarvan Visser
in 1879 er reeds 28 had meegedeeld, en Dr. I. E.
van der Meulen, Lector aan de Rijks-Universiteit
te Utrecht, die ongeveer 50 gevallen bijna allen met

\') Schwalbe, Die Radicalheilung der Hernien, Einige Mittheil.,
Corresp. Bl. d. allg. ärztl. Ver. v- Thüringen 1879, n". 7.
Tagebl. der 54 Versamml. d. Naturf. u. Aerzte in Salzburg 1881.
Verhandl. Deutsches Geselsch. für Chir. 1882.

2) Prof. Weinlecher, Sitz. d. K. K. Gesellsch. d. Aezte zu Wien
24 Febr. 1879.

Dr. Vogel j Centralbl. f. Chir. 1879, n". 9.

3) Abhandl. der Deutsche Geselsch. f. Chir. 1882, S, 15.
Visser, Over het nut der alcoholinjectie bij breuken. Groningen.

11

succes behandelde, vond de alcohohnjectie bij breuken
geen algemeenen ingang in ons land; zooals blijkt
uit het verslag van de vergadering van de Maat-
schappij ter bevordering der Geneeskunst gehouden
te Zwolle 1881.

Het was de genees- heel en verloskundige H. van
der Lee te Woerden, die, na het lezen van Schwalbe\'s
mededeelingen, in Juh 1879, voor het eerst een breuk-
lijder door alcoholinspuiting behandelde en, aange-
moedigd. door het gunstig verloop, in weerwil van
de bestrijding van vele Collega\'s het bij meerdere
patienten toepaste, met dat gevolg, dat van alle
kanten breuklijders tot hem kwamen en een ruim
materiaal voor het nagaan van deze behandeling aan-
wezig was, terwijl van allen nauwkeurig aanteekening
gehouden werd.

Toen nu Prof. van Goudoever onder de onderwerpen
voor een dissertatie ook de alcoholinjecties bij breu-
ken aangaf, koos ik dit onderwerp. Gaarna had ik
proeven bij dieren genomen, maar m^oest daarvan
afzien bij gebrek aan voldoend materiaal. Ik had
namelijk dieren met een breuk noodig, die al zeer
moeilijk te krijgen zijn, en dan zouden deze dieren
met een band hebben moeten\' rondloopen, wat ook

I 2

aan groote bezwaren onderhevig zou zijn geweest.
Over alcoholinjecties op andere plaatsen, en de ver-
schijnselen daardoor teweeggebracht, wil ik later nog
met een enkel woord spreken.

Dewijl het aantal breuklijders, die zich op de
Acad. polikliniek en kliniek vertoonden, niet groot
was, en de patienten, na een band ontvangen te
hebben, bijna altijd wegbleven, was de heer van
der Lee zoo vriendelijk mij omtrent en bij de behan-
deling zooveel mogelijk in te lichten en de inspui-
tingen ook door mij te laten uitvoeren.

Terwijl ik reeds eenigen tijd daarmee bezig was,
werd van der Lee, zoo verdienstelijk op dit gebied,
plotseling uit het leven weggerukt; hoewel ik nu
zijne aanwijzingen omtrent vele patienten moest
missen, meende ik toch het onderwerp te moeten
voortzetten, omdat de boeken, waarin de patienten
opgeschreven waren, te mijner beschikking bleven,
en Dr. de Feyfer die de behandeling der breuk-
lijders voortzette, mij welwillend toestond van de nog
loopende patienten de gewenschte aanteekeningen
te maken.

Zoo er leemten zijn in de opgaven, omtrent grootte
van breukopening, enz. bij een uitgebreide poliklini-

13

sehe behandeling- niet te vermijden, en waarin oni
bovenvermelde reden niet was te voorzien, beletten
die echter niet om de behandeling en de resul-
taten van de alcohol-injectie te kunnen nagaan.
Dewijl de rangschikking in tabellen een veel duidelijker
overzicht geeft dan de plaatsing in den loop van
het boek, heb ik dien vorm gekozen, hoewel meer
tijdroovend en minder dankbaar. De vermelde ge-
vallen betreffen slechts de navel-, Hes- en dijbreuken ,
en zijn geplaatst naar den datum van eerste inspuiting.

Daar er eenig verschil is in de wijze van injici-
eeren bij de verschillende medici, zoo zal ik in \'t
kort dat verschil aangeven.

Schwalbe spuit 2 tot 4 maal rond de breukpoort
in, zonder den breukzak te treffen, met een Pravaz
spuitje, telkens i ccm. alcohol van 20 tot 70^1,, legt
een hechtpleisterverband aan en herhaalt gedurende
4—14 dagen dagelijks deze operatie, laat daarop
het verband 8—14 dagen rustig liggen, injicieert
weer eenige dagen, laat den patiënt dan weer
8—^14 dagen zonder behandeling, en herhaalt dit
tot de breukpoort gesloten is. Dit wat de

\') Schwalbe, Die Radicalheilung der Unterleibsbrüche 1884.

H

navelbreuken aangaat; bij lies en dijbreuken wordt
in plaats van door hechtpleisters de breuk door een
band ingehouden, de inspuitingen hebben echter op
dezelfde wijze plaats, doch worden ook patienten om
de drie of meer dagen en dan telkens één spuitje
ingespoten. Heaton en zijn opvolger Warren voeren
na eerst de ingewanden in de buikholte teruggebracht
te hebben, de naald door de uitwendige liesopening
tot de buikopening van het heskanaal of anders
tusschen breukzak en lieskanaal, en besproeit onder
langzaam terugtrekken van de naald het geheele
lieskanaal tot aan de uitwendige opening, met het
alcoh. extract van Quercus alba, en trekt dan de
naald er uit. De naald heeft aan de punt twee
zijdehngsche openingen. Warren heeft de naald
spiraalvormig gemaakt en van breede punt voor-
zien, om het insteken van het peritoneum te voor-
komen en eenige verschillende oplossingen van het
extractum Quercus albae aangegeven , doch is dikwijls
absces vorming na de injectie daarmee waarge-
nomen.

\') Warren, Hernia strangulated and reducible, London 1880.
id. A pratical treatise on hernia Boston, London 1882.

i6

druppels, bij groote en oude breuken 25 tot 30
druppels per inspuiting.

Door hen worden in \'t geheel slechts eenige injec-
ties gedaan; de patiënt moet daarbij ongeveer een
week blijven liggen, kan na de tweede week pas aan
zijn werk beginnen, en wanneer na 2 tot 6 maanden
het verband verwijderd was, was de breuk genezen.
Dr. Weir wenschte als Schwalbe meerdere injec-
ties te maken. De resultaten wisselde bij de ameri-
kaansche Chirurgen af van 3o7o tot 83 V 0 genezm-
gen. Englisch spoot i — 1V2 gram alcohol van
70—90V0 m den breukzak, hij nam de punt van de
naald korter dan gewoonlijk, wat ook Ranke in
Groningen doet, die echter de patienten niet in lig-
gende maar in half zittende houding inspuit.

\') The medical Record. Nov. 1882. New-York Surgic Society,

DERDE HOOFDSTUK.

De behandeling van de hierachter vermelde ge-
vallen geschiedde op de volgende wijze:

De breuklijder, voorzien van een goeden breukband,
zet zich, de breukstreek ruim ontbloot op den rand
van den stoel, de beenen uiteen en gestrekt, met
de schouders tegen de leuning van den stoel.

Zoo er na het wegnemen van de pelotte ingewan-
den uit zijn gekomen, worden zij teruggebracht en
brengt men bij uitwendige liesbreuk den vinger langs
de zaadstreng in \'t breukkanaal, den breukzak voor
zich uitduwende. Nu wordt met de andere hand de
naald, met de opening naar beneden, op de hoogte
van den vingertop, of even boven de plaats waar deze
zich bevindt, door huid, onderhuidscelweefsel, breuk-
poort en breukzak naar en op den vingertop gestoken,

dan de naald zeer weinig teruggehaald, en de vinger

3

met de ingestulpte scrotaalhuid een weinig terugge-
trokken , daarop de naald wat vooruitgeschoven,
en de inhoud van het injectiespuitje langzaam gele-
digd , de naald teruggenomen en onmiddelijk de pop
op de breukopening gebracht. Komt er bij het uit-
halen van de naald eenig donker bloed te voorschijn,
dan veegt men het af en wordt door de pelotte
dadelijk compressie uitgeoefend, zoodat, hoewel het
bloeden nog al een enkele keer voorkomt, er nooit
eenig nadeel van gezien is.

Men brengt ook wel den vinger onmiddelijk in de
breukpoort en voert de naald langs den nagel in
breukkanaal of breukzak, de volairvlakte van den
vinger gekeerd naar de zijde waar men groote
bloedvaten verwacht, bij inwendige liesbreuk de
volairvlakte naar buiten, bij- uitwendige liesbreuk
nabij buikopening de volairvlakte mediaanwaarts, bij
dijbreuken naar de bloedvaten gekeerd dus buiten-
waarts.

Bij navelbreuken steekt men de naald meer scheef
door onderhuidscelweefsel en breukpoort op den vinger,
om niet in de buikholte te komen. Evenzoo waar
door een hiaat van den buikwand, zooals bij oudere
personen meermalen voorkomt, de ingewanden naar

19

buiten komen, brengt men de naald bijna evenwijdig
aan de huid door de breukpoort.

De diepte, waarop men de naald invoert, hangt
geheel af van de dikte der huid.

Tot injectievloeistof dient de spiritus rectificatissimus
van de Nederlandsche Pharmacopaea (30 graden
oude pharm. vochtweger) ± 90 7o ? liefst voor het
gebruik gefiltreerd om alle mogelijke vreemde stoffen
weg te nemen.

Als spuitje gebruikt men het best dat van Luer
met I ccm. inhoud, waarvan de aanzetstukken niet
door lak maar door schroefgangen aan het glazen
buisje verbonden zijn. De alcohol toch lost het lak
op en zoo wordt het spuitje lek, terwijl door het ver-
dampen van den alcohol, die afdruipt, bij menigeen pijn
veroorzaakt wordt. Het gebeurt wel, dat de zuiger
na eenig gebruik niet sluit of zich niet laat bewegen,
doordat de olie, waarmee hij bevochtigd is en die
hem langs de wanden van het glas doet glijden , door
den alcohol is opgelost. . Door den zuiger met car-
bololie te bevochtigen wordt dit gebrek dadelijk
verholpen.

Het is te verkiezen, dat de naald stevig en iets
langer dan gewoonlijk zij, omdat men dikwijls anders

20

niet diep genoeg kan komen; de lengte van" de
naald met de punt zij minstens 4 cm., terwijl de punt
zelf korter is (2V2 mm.), bij de gewone naalden is zij
± 5 mm. Dit dient om het vocht meer nauwkeurig
op de plaats te brengen, waar men het hebben wil,
en het dus niet te zeer in het onderhuidscelweefsel
te laten komen, en ook omdat de punt dan minder
gevaar van afbreken heeft.

Men injicieert liefst twee keer per week, telkens
één spuitje (bij jonge kinderen V2 tot spuitje),
doch meestal geschiedde het eens per week, omdat
van de patienten, die hunne gewone bezigheden blijven
verrichten, velen, die van verre kwamen, een kostbare
reis maakten; en zij als de reactie na 3 dagen niet
voorbij was, niet ingespoten werden en dus eene ver-
geefsche reis zouden gemaakt hebben.

Was de breukpoort veel kleiner geworden, zoodat
de breuk niet meer kon uitkomen, dan had de
inspuiting om de 14 dagen plaats; en was de ope-
ning van de breukpoort zoo goed als normaal,
dan behoefden de patienten zich slechts om de maand of
om de zes weken te vertoonen, terwijl zij dan alleen
bij zwaar werk hun band omdeden. Daarna waren
zij altijd zonder band en konden zij ruim drie maanden

2 I

wegblijven, en als die tijd voor hen voorbij was,
zonder dat zij hinder van de breuk hadden gehad of
zonder dat de breukpoort grooter was geworden,
werden zij als hersteld opgeschreven, met verzoek
zich een paar keer in \'t jaar te vertoonen, waaraan
de meesten voldeden. lederen keer wanneer zij kwa-
men, moesten zij hun band meebrengen, om dien,
zoo injectie noodig was., om te doen.

Behalve in de hierboven beschreven halfzittende
houding kan men de patienten, ook op canapé of
gemakkelijken stoel liggende inspuiten, doch kan de
alcohol dan eerder in de bnikholte komen. De
vrees van Schwalbe, dat door het geraken van alcohol
in de buikholte peritonitis zou ontstaan, is overdreven,
daar de geringe hoeveelheid alcohol, die gebruikt
wordt en waarvan een groot gedeelte reeds in den
breukzak en omgevend weefsel plaats vindt en de
aseptische werking van den alcohol die vrees niet
rechtvaardigt en ook geen enkel geval daartoe reden
heeft gegeven.

Omtrent het insteken van de naald in de huid,
wordt ook aangegeven, dat men eerst een huidplooi
vat en daarin de naald steekt, of dat men huid en
breukzak tezamen opvat; daar men echter reeds beide

22

handen gebruikt is dit veel moeielijker, voor den
patiënt lastiger en tevens overbodig. Wel is het
noodig, waar men zooals Schwalbe meer in \'t onder-
huidscelweefsel en alleen in den omtrek van de
breukpoort spuiten wil.

Om een minuut na het insteken van de naald te
wachten, om te zien of er bloed doorkomt, uit vrees
een groot vat aangestoken te hebben, en dan de
naald dadelijk uit te halen en op een andere plaats
in te steken, is wanneer men zijne voorzorgen neemt
een noodeloos rekken van deze operatie. Onder de
meer dan duizend door mij geziene en gedane inspui-
tingen, is geen ander bloed voor den dag gekomen,
dan het op pag. i8. genoemde, met het daar
gemelde gevolg.

Wat de verschijnselen bij en na de injectie aan-
gaat, heeft men: de pijn, veroorzaakt ten i®\'® door de
steek van de naald, die is over \'t algemeen gering,
afhankelijk daarvan of veel of weinig sensibele zenu-
wen getroffen zijn, of de gevoeligheid van het
individu groot of klein is en van de meerdere of
mindere scherpte en dikte van de naald. Ten de
pijn veroorzaakt door rekking van het weefsel door
de ingespoten vloeistof; zij is bij langzaam inspuiten.

23

bij de ruimte in breukzak en breukkanaal en bij de
snelle diffusie van den alcohol niet groot. Ten de
pijn door de directe werking van den alcohol zelf,
die prikkelend, water onttrekkend, samentrekkend
werkt, en bij verschillende individus zeer uiteenloo-
pend is. Terwijl enkele geen pijn voelen, is die bij
velen zeer hevig, bij kinderen en wel bij jongens
over \'t algemeen het meest, bij vrouwen het minst,
natuurlijk afhankelijk van de prikkelbaarheid van het
individu, zoodat zelfs bij enkele mannen hersen-
anaemie en flauwte het gevolg er van is. Na eenige
minuten is de hevigheid der pijn voorbij en kunnen
de patienten zich aankleeden en weggaan; zij be-
houden nog eenige uren een brandend gevoel en
hebben een paar dagen lang gevoeligheid bij
druk.

Ongeveer 24 uren daarna is er een zwelling te
voelen op de plaats van injectie, die zich meest
week aanvoelt. Na wat grooter te zijn geworden,
neemt die weer af, en\' op den 3den of 4den dag is
de zwelling verdwenen.

Bij sommigen is de zwelling zeer groot en dikwijls
na 8 dagen nog niet verdwenen, bij anderen daar-
entegen is in \'t geheel geen zwelling te bespeuren,

24

ofschoon toch ook schrompeling van breukzak en
breukpoort tot stand komt.

Het komt wel voor, dat de funiculus spermaticus
aangestoken is en zwelling er van optreedt, ook wel
zonder aansteken er van als de alcohol te sterk er
in diffundeert. Zoo de zwelling ernstig is laat men
de injectie eenige keeren na waarna zij spoedig ver-
dwijnt. .

Behalve de uitstralende pijnen naar buikholte,
lendenstreek, renes en testes geeft de ontsteking-
achtige zwelling en de zwelling van den funic.
spermat. aan de patienten menigmaal het gevoel
alsof de breuk steeds uit is, waarover zij ook
wel klagen. De zwelling door de injectie opgewekt,
wordt dikwijls beenhard; doch daar zij meestal aan
de voorzijde van de breukpoort zit, is zij zonder
hinder voor de zaadstreng, die aan den achterkant
gelegen is, en zoo sluit ook de zwelling de breuk-
poort.

Geen enkele maal heb ik gangreen van de huid
aangetroffen; doch er wordt vermeld dat het dan
voorkomt, wanneer de naald te diep op den vinger
gestoken is en de alcohol de ingestulpte huid van
het scrotum getroffen heeft.

25

Dat de pijn zoo hevig is, dat chloroformiseeren
noodig is, zooals Schwalbe aangeeft, heb ik bij geen
der patienten opgemerkt; wel is bij velen de eerste
maal de vrees groot, maar de pijn is niet zoodanig
dat zij daarom wenschten de behandeling te staken.

Het gevaar voor inklemming, door het nauwer
worden van de breukpoort, kan door het steeds
dragen van een goeden breukband voorkomen worden.

VIERDE HOOFDSTUK.

Opdat een breuk radikaal genezen zij, is het
noodig dat de breukzak gesloten is en gesloten blijft
en dat door de breukpoort slechts de normaal passee-
rende organen kunnen doorgaan.

De breukzak kan gesloten worden, behalve door
de physiologische sluiting bij kinderen;

door een adhaesieve ontsteking in en om den
breukzakhals en schrompeling er van;

door vetwoekering rondom den breukzak;
door een lipoom in den breukzakhals en daarmee
secundair vergroeid,

en door operatief ingrijpen als door toesnoering
van den breukzakhals door draad of naald.

Evenzoo kan de opening van de breukpoort ver-
kleind worden, waanneer de weefsels rondom de
breukpoort niet meer door den breukinhoud uitgerekt
worden en zij hunne elasticiteit behouden hebben,

27

door ontsteking van de breukpoort met granu-
latie-vorming en litte eken weefsel;

door ontsteking van het omliggend bindweefsel,
met opvolgende schrompeling;

door het dichtnaaien van de wanden in het breuk-
kanaal ;

door het opvullen van de breukpoort door een
lipoom of een of andere kunstmatige afsluiting, door
invaginatoria, geschrompelden breukzak enz.

Door de alcohol-injectie wenschen v;ij nu een ont-
steking op te wekken en daardoor den breukzak te
oblitereeren en de breukpoort te vernauwen.

De injectie veroorzaakt een acute of subacute ont-
steking, een plastische infiltratie, die later in ge-
indureerd litteeken weefsel kan overgaan. Door de
herhaalde injecties krijgt men een chronisch proces
met exaccerbaties en een van de uitgangen daarvan
is een adhaesieve ontsteking, nieuw gevormd vaathou-
dend bindweefsel, dat zich later samentrekt en door
zijn schrompeling breukzak en breukpoort sluit. Dat
de alcohol dat te weeg kan brengen, daarvan spreekt
Luton in zijn Matière médicale als hij zegt: Son
action (de l\'alcool) sur les tissus est d\'ancienne date,
à un certain degré de concentration il coagule et

28

précipite les sérosités et les mucus, il opère une
coarctation des parenchymes. Injecté dans les cavités
séreuses après évacuation ou non de la matière de
répanchement, il en modifie énergiquement la sur-
face au point d\'en déterminer l\'adhérence, ou tout
au moins d\'empêcher le retour de l\'exsudation.
Pour l\'administrer en injections souscutanées on
donnera en général la préférence à l\'alcool de
90° degrés.

A un degré inferieur le hquide tend à se diffuser
et ses effets locaux s\'amoindrissent en proportion.
Koehler in zijn Grundriss der Materia Medica p. 322
zegt : Die Erzeugung adhaesiver Entzündung durch
Injektion von Alkohol in die Scheidenhaut des Hodens
zur Radikalkur der Hydrocele, war ein früher mehr
als gegenwartig geübtes Verfahren.

Schwalbe vond bij de sectie eener vrouw, wier
kropgezwel hij voor twee jaren met injecties van
20 "\'/n tot 30 7o alcohol behandeld had, dat op de
plaats der injecties zich een fibreus-weefsel gevormd
had, wat zich makroskopisch en mikroskopisch liet
aantoonen en dat het gezwel verkleind had.

\') Schwalbe Radicalheilung der Unterleibsbrüche 1884.

29

Hij heeft ook door injecties van alcohol, wanneer
die lang genoeg voortgezet werden, op verschillende
plaatsen onder de huid bij konijnen steeds de vorming
van vaste fibreuse m.embranen verkregen, terwijl
Hiller door injectie van 50 7o alcohol in de long
van gezonde honden, na verloop van eenige weken
de long cirrhotisch had gemaakt.

Daar alcohol ook desinfecteerend werkt, is etter-
vorming zeer zeldzaam. Billroth in zijn Coccobac-
teria septica vermeldt een geval, waarin na 2 injecties
van alcohol in een struma een etterig absces ontstond
en de lijder den 5den dag daarna stierf Het abces
dat dadelijk geopend werd, was vol groote meso-
en diptobacteriën. Daar Billroth bij anderen met
alcoholinjectie geen infectie kreeg, durft hij den
alcohol er niet van te beschuldigen en gelooft hij, dat
toevallige infectie heeft plaats gevonden. Het \'is dus
raadzaam steeds te zorgen, dat men zuiveren alcohol
gebruikt.

Schwalbe zegt omtrent het voorkomen van ettering
bij alcoholinspuiting „Das Eintreten der Eiterung wird
begünstigt durch nicht gut desinficirte Spritze, durch
hohen Concentrationsgrad der Alkohollösung, also
besonders durch absoluten Alkohol, durch schnelles

30

forcirtes Einspritzen, durch zu grosse Mengen des
Alkohols und durch zu häufige und schnelle Wieder-
holung der Einspritzung. Ich habe bei meinen sub-
cutanen Bruchinjectionen nur zweimal Eiterung beo-
bachtet; beide Male hatte ich dieselbe absichtlich
herbei gefuhrt." Waar hij dit deed, omdat subcutane
suppuratie niet gevaarlijk is, meende hij daardoor
spoediger genezing aan te brengen, doch hoewel de
afloop gunstig was, kwam de genezing er niet eerder
om. Het litteekenweefsel, na een acute ontsteking
ontstaan, biedt ook niet zooveel weerstand aan den
druk of aan de rekking waaraan het is blootgesteld,
als een dat na een chronische ontsteking ontstaan is,
waaraan ook het meerder voorkomen van recidief,
na eene sluiting door de radicaal operatie, wordt
toegeschreven.

VIJFDE HOOFDSTUK.

Elk der gevallen in de tabellen vermeld afzonder-
lijk te bespreken, zou door het groote aantal te
veel ruimte inbeslag nemen; ook leert een blik er op
ons genoeg al wat er van gezegd kan worden.
Wat gebleken heeft invloed op de genezing te heb-
ben , zal ik in \'t kort vermelden. Bij kinderen bestaat
er reeds een physiologische neiging tot sluiting van
den open gebleven proc. vagin. peritonei en bij hen
dus spoedig genezing van de aangeboren of jong
verkregen breuken, ook reageeren zij meer op
prikkels. Jonge , krachtige, goedgevoede personen
met normale spanning van de huid, genezen veel
eerder dan oude, atrophische of ziekelijke lieden met
slappe huid of personen met sterke vetvorming.

Waar een zeer wijde breukpoort is en de breuk
tevens jaren lang uit is geweest, zal natuurlijk de
sluiting niet zoo spoedig tot stand komen als bij

32

nauwe breukpoort en beginnende breuk, terwijl een
vetophooping in de buurt van de breukpoort, b.v.
in de fossa ovalis, gunstig tot sluiting werkt, omdat
door den alochol, volgens Haase en Schwalbe, lipo-
men tot zeer harde klompen samenschrompelen en
zoo de breukpoort afsluiten.

Bij de tabellen vindt men onder den afloop drie
verschillende aanwijzingen; die waarbij „hersteld"
staat; die de op p. 20 geschetste behandeling geheel
ondergingen; die met een ? aangegeven, zijn die welke
voor het einde van de behandeling wegbleven, en
die ik als ongenezen hier aanneem, ofschoon bij
eenigen de laatste datums der inspuiting voor de
genezing pleiten; de derde groep, waarbij den afloop
niet ingevuld is, wordt gevormd door hen, die bij
den plotselijken dood van van der Lee nog in be-
handeling waren. Zij die niet meer terugkwamen zijn
als ongenezen hier aangenomen en de andere,
waarvan ik toevallig toen iets aangeteekend had,
of die ik bij Dr. de Feijfer heb kunnen nagaan,
zijn als verbeterd of ongenezen aangemerkt. Van
„hersteld" kan bij hen geen sprake zijn, want hoewel
de breukpoort bij sommige geheel gesloten is, is
de tijd na het sluiten er van te kort om eenige

33

zekerheid van een duurzame sluiting te hebben.

Vermeld zijn niet, diegene die na i Januari 1884
in behandeling kwamen, en zij, die na i of 2
inspuitingen wegbleven, omdat van hen omtrent het
nut der alcoholinjecties niet is op te maken.

Verdeelen wij de patienten in vrouwen en mannen
(waaronder de 6 kinderen, waarvan het geslacht
niet aangeteekend was en uit de naam niet was
te besluiten) en naar de breuken in navel-, dij en
liesbreuken, dan vinden wij met:

Navelbreuken:

vrouwen hersteld 3, (N°. 434, 570, 572), één
weggebleven, (N°. 233), een nog in behandeling

(N". 334);

kindje hersteld i (N°. 122) met 5 inspuitingen.

De inspuitingen bij de herstelde vrouwen waren
II, 3 en 8; bij N". 233, 7 en bij N". 334 28 in-
spuitingen.

Dijbreuken:

vrouwen, hersteld 24 {/\\.d) , verbeterd 4 , ongene-
zen 9 {ld), totaal 37

\') d aantal personen met dubbele-, dij- of liesbreuk.

3

34

mannen, hersteld 15, verbeterd 4 {id), ongenezen
10, totaal 29 {ld)]

totaal hersteld 39 {^d), verbeterd 8 {id), onge-
nezen 19, totaal behandeld 66 {6d).

De herstelde vrouwen waren N°. 3, 4, ii-, 23,
54, ()2d, 94, 106, ITO, III, 126, 149, 183, i86d,
189, 195, 203, 214, 3280^, 338, 444, 500, 507,

514^;

de herstelde mannen zijn N". 38, 43, 84, 180,
209, 212,.280, 329, 369, 391, 393, 400, 404,
438 en 458;

de verbeterde vrouwen N°. 504, 508, 566« en 5915 „1

de verbeterde mannen N". 270, 392, 520^/en 576;
de ongenezen vrouwen N". 51, 59, 104, i6gd,
324, 408, 409, 525 en 565.

de ongenezen mannen N". 161, 283, 330, 332,
45O\' 503, 513- 530, 543 en 592. j

liesbreuken:

vrouwen hersteld 22 {2d), verbeterd i, onge-
nezen 13 {^d), totaal 35 {^d)]

mannen hersteld 291 {6jd), verbeterd 41 (15^/),
ongenezen 165 {62d), totaal 497 (144^/);

totaal hersteld 312 {6gd) verbeterd 41 {i^d) onge-
nezen 178 {p^d) totaal behandeld 532 (149«^);

i

35

de herstelde vrouwen zijn N°. 2, 7, 22, 26, 36,
Tid, 75, 159, 278, 309, 416, 428, 431, 440, 448,

451 - 452, 476, 524, 571. 587-

de verbeterde vrouw N^. 5 2;

de ongenezen vrouwen N°. 48, 86, 129, 292, 405,
411, 466, 475, 502, 505, 509, 515, 562;

de overige nommers zijn mannen met liesbreuken.
Alzoo zijn van de 6 personen met navelbreuken
66% 7o hersteld;

van de 66 met dijbreuken 39 hersteld 6o7oj en
verbeterd 8 dus i27o;

van de 532 met liesbreuken 312 hersteld 59% en
verbeterd 42 dus 8% of ten opzichte van het aantal
breuken zijn;

van de 72 dijbreuken 43 hersteld 5 9V2 % en verbe
terd 9 dus en 20 of 28% als ongenezen

aangenomen;

van de 681 liesbreuken 381 hersteld 56^0 en ver-
beterd 57 dus 8%% en 243 of 35%% als onge-
nezen gerekend.

Wat de 22 recidiven aangaat, die zijn alle hersteld,
op 4 na, die nog in behandeling waren.

Het aantal injecties wisselt zeer af, het hoogste
getal bereikt het bij hen die niet genezen zijn, 75

36

inspuitingen bij 52 en is ook de duur der be-

handeling bij hen het langst, tot 2V2 jaar. Genezen
zijn er na 3 injecties en na slechts 14 dagen in
behandeling te zijn geweest.

Bij kinderen is de genezing het spoedigst, gemid-
deld 8 injecties (3inj. N". 241, 2 2inj. bij N". 99), voor de
volwassenen is het moeilijk een bepaald gemiddelde
wat duur van behandeling en aantal injecties betreft
aan te geven.

Zien wij dus dat het getal van hen, die door de
alcohol-inspuiting genezen en verbeterd zijn, bijna
70% van de behandelden bedraagt, nemen wij in
aanmerking dat allen die voor het einde der behande-
ling wegbleven als ongenezen aangenomen zijn, en
de ongunstige verhouding, waarin het meerendeel der
patienten verkeerde, door den verren afstand, waarop
zij woonden die hen wegens de onkosten, ongunstig
weder, geringe ongesteldheden of anderszinds dikwijls
weerhield te komen en ook inspuitingen twee keer
in de week onmogelijk maakten, dan mogen wij met
recht verwachten, wanneer in iedere gemeente behan-
deling van breuklijders door alcohol-injecties plaats
vindt, wat voor de patienten gemakkelijker is, en

37

voor de controle meer zekerheid geeft, de verhou-
ding van het aantal herstelden tot dat der behan-
delden nog gunstiger kan worden.

Dat deze methode niet tot kleine breuken behoeft
beperkt te blijven, zooals Dummreicher en Maas
willen, bewijst het aantal genezen scrotaal-breuken,
waaronder er waren, met een band niet in te
houden waren.

Hierbij kan ik ook melding maken van 2 gevallen
van rechter scrotaalbreuk van kinderhoofdgrootte
waarbij de liesring vier vingers doorliet, die bij Dr.
de Feijfer nog in behandeling zijn. Door een breuk-
band waren de ingewanden onmogelijk in te houden.
De patienten moesten in bed blijven, dagelijks
werd op drie plaatsen rond de breukpoort een
geheel spuitje ingespoten, nadat de breuk ingebracht
was en door de hand ingehouden werd. Na 2 a 3
weken waren de lijders in staat de breuk door een
breukband in te houden en konden zij verder
ambulant behandeld worden.

Daar, zooals op pag. 6 vermeld is, de resultaten
van de antiseptische radicaaloperatie over het geheel
nog al gunstig zijn, evenals die van de alcoholinjecties,

zoo kan het voorkomen, dat men niet weet aan
welke de voorkeur te geven. Bij geincarcereerde
breuken kan alleen sprake zijn van de radicaal-
operatie , evenals bij kleine bewegelijke breuken
slechts de alcoholinjectie verdient toegepast te worden.

Wanneer bij groote, bewegelijke doch in \'t geheel
niet door een band in te houden breuken, de patienten
4 a 6 weken in huis kunnen blijven en dagelijks
bezocht kunnen worden, dan is wellicht de radicaal-
operatie te verkiezen, want hoewel de patienten ook
nog wel eenigen tijd den breukband moeten dragen,
is de duur der behandeling toch korter dan bij de
alcoholinjecties; doch bij de nog bestaande vrees
van breuklijders voor een operatie, bij de veel
voorkomende sociale bezwaren en het ongevaarlijke
der alcoholinjecties, hebben deze toch ook in al die
gevallen recht van bestaan, waar niet speciaal de
radicaal-operatie geïndiceerd is of verlangd wordt.

TABELLEN.

-h.

VERKORTIl^GEN.

r.s.b. rechterscrotaalbreuk.
r.l.b. „ liesbreuk,
r.d.b. „ dijbreuk.
1.1.r.s.b. linksliesrechtsscrotaalbreuk.
r.l.l.s.b. rechtslieslinksscrotaalbreuk.
d.l.s.b. dubbele, aan een zijde lies-
breuk, aan andere zijde scro-
taalbreuk.

l.s.b. linkerscrotaalbreuk.
l.l.b. „ liesbreuk,
l.d.b. „ dijbreuk,

d.l.b. dubbele liesbreuk,

d.d.b. dubbele dijbreuk,

d.lab.b. dubbele labiaalbreuk,

r.lab.b. rechts „

l.lab.b. links ,,

v. ving. vinger. op. opening (van de breukpoort).

geb. sedert geboorte. d. dagen. w. weken. m. maanden. j. jaar,
of als er niets bijstaat, ook jaar.

April—Juni wek. beduidt dat in de maanden April, Mei, Juni patient wekelijks
ingespoten is.

de tusschen haakjes vermelde datum bijv. N°. 2 (Maaii 7) duidt aan dat patient
toen niet meer ingespoten is.

Nommer.

Geslacht.

Ouderdom.

Soort der Breuk.

Bestaan.

Begin van
Inspuiting.

Aantal
Inspuitingen.

Afloop.

00

00 ö r^
■ "tc

05 MCD

K bS O

. œ

5 "

I

ÜT ^
• p

e: b

CD i

S CO B

2. ■ V

s. S > !

GO

H 00

2., co\'

- r^oQ

2 bc
■ c«

CD

. ü ff " bO
) t sr 00 CO

W. Du—z

Goudk.
P. Dr.

Vr.P-weert

Maria P-ls
A. V. T—1

J. V. T—1

Vr. V-steeg

Oudsh—

Steven P.
A. K—1

Dec. \'79

1 Feb. \'8C
Feb. \'80

Feb. \'80

7Mrt.\'80
Maart\'80

Maart \'80

April \'80

April \'80

Mei \'80
12 Mei\'80

6, 13,19.19 Sept.—12 Febr.
6 inj. Maart 12, 17. April
4, 13, 17, 20.

Dec. 18. Jan. 13, 23, 29. Febr.
1, 8, 22, 29. Maart—April
wek. Mei 2,9, 16, 30. Juni
6, 13, 20, 27, Juli 4,11,18,

24. 31. Aug. 5, 12, 26, 30.
Sept. 6,13,19—9 Jan. 4 inj.

1881 Jan. 9. Febr. 12. Maart

I. Mei 13, 22, 29. Juni 5,

19. Juli 4, 17. Aug. 21.
Sept. 11, 18. (Dec. 4).

Febr.—April wek. Mei 2,9,16.
Juni 13. Juli 4, 31.Aug.Sept.

Febr. 28. Maart 6,14, 27. April

3, 10,15. Mei 3,10,18. Juni
6, 14, 22. Juli 10, 20, 30.
Aug. 10, 20, 30. Sept. 17.

Febr. 22, 29. Maart 7,14, 21,
April 4, 7, 11, 18. Mei 2,9,
16, 23,30. Juni 13, 27. Juli

4, 7, 18. Aug. 15, 21, 30.

laart-Mei wek. Juni 13, 20,!
27. .Juli 4,11,18. Aug. 7,16,

25. Sept. 1,18 en nog 6 inj.

Maart 7,14, 21, 27,31. April 4,

II,18,25. Mei 2, 9,17. Juni
27. Juli 11 en nog 11 keer

1881 Sept. 25. Okt. 2.

Maart 31. April 4, 8, 13, 15,

20, 25, 30. Mei 1,9,14,19:

26. Juni 7, 15, 21, 29. Juli
8, 25. Aug. 10, 25.

April 4, 7,14, 21,29. Mei 5,14,
19, 26. Juni 2, 16, 23, 30
Juli 7, 14, 29. Aug. 7, 20,
28 nog 6 inj.

April tot Sept. wek. 26. Okt.
—19 Dec. 11 inj. na 19
Dec. 8 inj.

Mei—Juni.

Mei—Aug. wek. 15. Sept.—19
Dec. 4. na 19 Dec. 16.

35

Verg—

P. Bl—k
J. Bus—

J. V. Ben
L. V. cl. B—1

J. de Wi.

Vr. Dra—
Verb—

M. V. T—1

V. Kla—
J. Pr

Jan V. Zan-
Jr.

J. V. Z. Sen.

Mei 12, 17, 20, 26. Juni 3, 9
15, 21, 30. Juli 7, 14, 21

29. Aug. 10,19. Sept. 5,26

Mei—Sept. wek. daarna nog
8 tot 19 Dec. 1880.

Mei 26, 80. Juni-Aug. wek
Sept. 7, 18 en 4 inj. tot
19 Dec. en nog 10 inj.

Mei 30. Juni—Aug. wek. Sept,
19 tot 19 Dec. 1880 15 inj.

Juni 7, 9, 13, 21, 27, 30. JuIj
4, 7, 11, 18,23,30. Aug. 5,
12, 30. Sept. 10 en nog 8
inj. tot 19 Dec. 1880.

23 inj. 19 Dec. 1880.
1881 Jan. 5, 12,19,26. Maart
17, 29. April 19. Mei 16.
21. Juli 3.

Juni 12, 15,23,30. Juli 7,14.
21, 29. Aug. 4, 11, 18, 25.
Sept. 2,9,18. (1881 Mei 23),

Juni 15, 21, 26. Juli 3,14, 28,
Aug. 1, 8, 15, 22, 29. Sept,
11, 18, 20 inj. tot 19 Dec.
1880. Dec. 27.
1881 Febr. 12, 27. Maart 6.
20. April 13. Mei 22.

13 Juni 4-1\'= keer. 20, 23, 27.

30. Juli 4, 11, 18, 25, 30.
inj. tot 19 Dec. 1880.

Juni 30. Juli- Sept.
(19 Dec.)

Juli—Aug. wek. Sept. 1, 5,18,
20inj.19Dec.1880. Dec. 26.
1881 Jan. 2, 9.

Juli 4,11,18, 25. Aug. 1,8,15.
22, 29. Sept. 5, 13, 18, 28.

Juli 11, 18, 25. Aug. 1,8,15,
22, 29. Sept. 5, 13, 18, 28.
20 inj. op 19 Dec. 1880.
(1881 Mei 23).

3 maanden

daarna
rechts weer
uit, hoewel
veel verbe-
terd.

46

47

Naam.
Vr. Bred.

J. V. d. V—t

de V.

Slikm.

Miltb.
G. de B.

Houk.

H. Spijk.

B. Spijk.

Blom

Verh—f
G. V. Ko.

Mr. Bont.

a ijD

dj ü
>

fl \'3

Maart\'81
Maart\'81

Maart \'81

Maart \'81

Maart\'81
Maart \'81

Aprir81

Aprii\'81
Aprir81

April\'81

April\'Sl
April\'81

April\'Sl

Dagen van Inspuiting.

Maart 20. Apr.1,7. Mei 1,15,
22, 29. Juni 5,11,19. Aug
7,14, 22. Sept.18, 23. Okt. 9
1882 Jan. 15. Febr. 12, 27.Mrt,
12. Ap. 2. Mei 14. Juni 4,19

Maart 20, 27. Apr. 3, 10, 17
Mei 1, 8, 15, 29. Juni 27
Juli 10, 27. Sept. 18. Okt

2, 22. Dec. 4, 18.
1882 Jan. 15. Febr. 19.

Maart 12. Apr. 1, 6,13,17, 24
Mei 8, 22, 29. Juni 5, 19
27. Juli 10, 24. Aug. 7, 24
Sept. 18. Okt. 16.

Maart 6, 13, 21. Apr. 3, 10

17, 24. Mei 1, 8,15, 22, 29
Juni 5, 11. 19, 27. Juli 10

Maart 14, 17, 30. Apr. 13.

Maart 6, 10, 13, 25. Apr. 24.
Mei 1, 8, 15, 22, 29. Juni
5, 11, 19, 27. Juli 3,10, 24.
Aug. 7, 21. Sept. 18. Okt. 2.
Nov. 4, 12.

Apr. 15, 20, 27. Mei 1,11,17,
22, 29. Juni 5, 11,17. Juli

3, 27. Aug. 21, 28. Sept. 4,

18, 25. Okt. 9,16, 30. Nov.
27. Dec. 11.

1882 Jan. 8, 15, 29. Febr. 5,
12, 27. Maart 12. Apr. %
Mei 21. Sept. 30.

Apr. 20, 27. Mei 1,11,17,22,
29. Juni 5, 11, 19, 27. Juli
11, 20, 31. Aug. 13, 28.

Apr. 2, 13, 27. Mei 1, 11,17,
22, 29. Juni 5, 11, 19, 27.
Juli 12, 20. Aug. 3,13. Sept.
22. Okt. 28.

Apj . 13, 20, 27. Mei 11, 27.

Apr. 27. Mei 15. Juni 10,24.
Aug. 24. Sept. 18. Okt. 9.

Ap. 10,20,27. Mei 8,15,22,29.
Juni 5,10,27. Juli 80. Aug. 7.

48

49

50

P. Don.

C. Verh.

Meijer.

J. Pl-p

C. Vers—

Wed. Verh

J. Spr.

M. d. Jo.
M. Oost.

J. v. d. Bs.

22

12

20

62

20

13

11

Juli 20,31. Aug. 7, 13, 21, 28,
Sept. 4, 11, 15, 25. Okt. 9.
Nov. 12, 27.
1882 Jan. 8, 29. Febr. 4, 13.
21. Apr. 5, 12, 19. Mei 2,
(Nov. 1882.)

Jiih 24, 31. Aug. 7, 21, 28,
Sept. 1, 4. Okt. 9, 30. Nov,
9, 16.
1882 Maart 22.

Juli 18, 24,31. Aug. 7,13, 21,
28 Sept. 4, 11, 25. Okt. 2,
9, 16, 29. Nov. 5, 11, 21.

1882 Jan. 7, 26. Apr. 15.

Juli—Okt. wek. Nov. 12, 27
Dec.—Febr. 1882 wek. Mrt,
5, 19, 26. Apr.—Juni wek
Juli 2, 30. Aug. 13, 28. Sept
10,24. Okt. 8, 27. Nov. 11,
29. Dec. 10, 17.

1883 Jan. 8. Febr. 11, 25.

Juli 20, 27. Aug. 7, 10, 16,
24. Sept. 1, 7, 22, 28. Okt.
5, 18,30. Nov. 9,11, 23,30.
1882 Jan. 4,11. Apr. 6. Mei 9.

Juli 16, 20,27. Aug. 3,13, 21
28. Sept. 25, 30. Dec. 11, 21
1882 Jan. 4. Febr. 14.

Juli 31. Aug.—April 1882 wek.
Mei 7, 14, 21. Juni 4, 11,
18, 25. Juli 29, 30. Aug. 6.

hersteld

7

Aug. 13, 21, 28. Sept. 4, li,
18, 25. Okt. 2, 9, 16, 25.
Nov. 12, 20. Dec 14.

1882 Jan. 1, 8, 15. Febr. 5,
27. Maart 12. Apr. 2, 9,16.
Mei 7, 14, 21, 29. Juni 18,
25. Juli 9, 23,30. Sept. 10.
Okt. 1, 8, 15. Nov. 5, 26.
Dec. 10, 17.

1883 Jan. 13. Maart 4. Apr. 1.
Aug. 12, 27. Sept. 2, 9,15.
Okt. 14, 30.

hersteld Aug. 7, 13. Sept. 11,18. Okt.

2, 16, 30. Nov. 12, 27.
Maart 5, 19.

51

fl bc

Dagen van Inspuiting.

ra M

C. V. Vegt—

Hoogerw.
C. Verst.

H. Lamf.
Meulm.

Aug. 10, 24. Sept. 7, 14, 23.
Okt. 5. Nov. 9,12, 23. Dee.
4, 11, 25.

1882 Febr. 1, 15,22. Mrt. 17.
Apr. 2,9. Mei 3,9,18. Juni
14, 21, 29. Sept. 3,13. Okt.

4, 18. Nov. 22. Dec. 12, 27.

1883 Jan. 3, 10, 23. Febr. 24.
Apr. 18, 28. Juni 23. Juli

17. Sept. 19. Okt. 31. Nov.
14. Dec. 2.

1884 Febr. 6.

Aug. 10, 16, 19, 24. Sept. 1,

5, 9. Okt. 8, 15, 22, 29
Nov. 5, 11, 20,26. Dec. 31.

Aug. 16, 24. Sept. 4, 7, 14,
22, 28. Okt. 7, 19. Nov. 2,
16. Dec. 5.
1882 Jan. 4, 14. Maart 15.

Aug. 21, 28. Sept. 4, 18, 28.

Okt. 9, 22. Nov. 6,20. Dec. 4.
1882 Jan. 8, 22, 29. Fobr. 5,
9, 27. Maart 5,19, 27. Apr.
2, 30. Mei 21. Juni 2. Aug.
28. (Sept. 9.)

Aug. 24. Sopt. 1, 7, 14, 21,
28. Okt. 5, 19, 26. Nov. 2,
9, 16, 23, 30. Dec. 7.
1882 Jan. 4, 25.

Aug. 1, 3, 28. Sept. 1. Okt
9, 20.

Aug. 7, 16, 24. Sept. 1,7, 14,
24, 30. Okt. O. Nov. 1, 16.
Dec. 2, 12, 28.
1882 Jan. 4, 21. Febr. 10.

Aug. 28. Sept. 7, 14, 18, 25
Okt. 2, 9, 16, 22, 30. Nov

6, 12, 24. Dec. 4, 12.

Sept. 4, 11, 18, 25. Okt. 2, 9,
16, 22, 30. Nov. 6, 12, 27.
Dec. 4, 11, 18.
1882 Jaji. 14. Febr. 5,12, 19,
27. Maart 5, 12, 19. April
2, 9, 13. Mei 7, 21. Juni

18. (Juli.)

52

00

■Ti ■ " I

ÜT 00 \'

- ts :

ts "
^ .

• P 00-

00 00

O to to

00 S

t

C 00(
p ■ ,

Ö

p

aq
- cd

s

pop.

<!
p

p

gfLto

CD V co

^ O

- <

I to \'l
OT I

■ a

re

cd 9

03

to cd

co CD . »t» i=r

B

2 \'

cd ra go

= 2 S

M. Kru.
K. Blok

F. de Vos

S. Fok