v\'-Jf

^^ ■ ■

. __

e-Äi\'

In lucidentissimis semper me hunc diem habiturum
esse puto, giw ad calcem veni, ad quam decurrere omnibus
in hoc studiorum curriculum, ingredientibus in votis est.
Nunc, cum in eo sim , ut studiis academicis colophonem
addam, nan solum ex more solito, verum etiam ex animi
sententia paucis verbis in introitu huius libelU, qui studio-
rum meorum primitias continet, praefari cupio quae in
pectore meo versantur.

Prima igitur vobis valedico et gratias ago, amicissimi,
quorum consuetudo per illud tempus, quo in Academia
nostra versatus sum, iucundissima mihi fuit: valete et
nolite preces meas aspernari, memores ut sitis mecum
peracti temporis meique, qui ipse et semper vestri
meminero, et hoc die praeterita bona grata recordatione
recolo.

Quo animi grati officio perfuncto restât mihi, ut, luhen-
tissime occasione oUata usus, gratum animum testifieer
viris clarissimis quorum egregia institutione in hac Aca-
demia uti mihi contigit. Quorum in primis tu nomina-
tim nuncupandus es, vir eruditissime et henivolentissime,
Francken, qui partes promotor is suscepisti, cuiusque
doctrina atque benivolentia in studiis meis nec non in hoc
lihello scribendo semper mihipraesto fuerunt: tibi persuade,
discipulum tuum meritorum tuorum in se semper grata
recordatione memorem esse futurum.

Item vos, viri eruditissimi van Herwerden,
W ij n n 6, 0 p z 0 0 m e r et Brill (cui iam otio cum dig-
nitate frui licet), quos studiorum meorum moderatores me
habuisse magni facio, accipite méritas meas gratias :
longum tempus, ut adhuc fuistis, Academiae Uli, cui
vires vestras haud parvi pendendas tribuitis, decori sitis !

Bitschelms qui unus optime saeculo nostro de Plauto
meritus est, in prolegomenis Persae (pg. IX) scribit:
»nihil nunc dicam de singular! metrorum varietate,
»quae cum in cantica Plautina plurima cadat, tamen in
»hac fabula haud scio an in insolentiorem licentiam
»vertat: id quod de prima potissimum et paenultima
»scena significavi e. q. s." Lubet statim haec verba
proferre, quoniam mihi persuasum est in Plautinis
fabulis emendandis maiorem metri ordinem in diverbiis
indagandum esse, cum saepius exigua mutatione con-
cinnitas metri restitui possit.

Quamvis textus corruptior esse videatur quam ut
ubique reperiri possit quae re vera poetae manus dederit,
tamen mihi in animo est nonnullos locos ex Plauti Persa
seligere, ut, quod pro viribus meis parvis possim, quan-
tumque id fieri possit, germana forma restituatur.

ex recensione R. versus iambicos, qui monologias Toxili
et Sagaristionis continent: turn metrum mutatur et legimus
versus 13"™—IG""™ metro trochaico: cum hac autem metri
mutatione coniuncta est transitus a monologia ad excla-
mationes quibus alterum ab altero agnosci indicatur.

agitur ? T. Vivitur.
Quamvis facile sit hune versum trochaicum efficere,
tarnen manum abstinendam esse credo: in huiuscemodi
brevibus interrogationibus quae spectant ad salutem dan-
dam reddendamque quiddam mire vividum praebent
cretici. Cf. Gaptivi 832 (Ed. Br.):

Er. o mihi, e. q. s.
Item hoc loco inter duos alius metri versus haec verba
cretico metro scripta sunt.

Cf. Studemundium dé canticis Plautinis, pg. 63, qui
disputât »propium esse cretici (et bacchei) munus , ut a
trochaeo ad iambum transducat". Versum sequentem
igitur cum Bothio iambicum efficiente legamus : i)
18. S. Sati\'sne ergo ex senténtia? T. Si evénient

quae exoptö satis.
lambici continuantur usque ad vs. 25"™: tum trochaicis
excipiuntur, qui versu 43 usque adfmem primae scenae
nonnullis exceptis iambicis cédera debent. Gausam huius
mutationis invenire haud potui.

Verum cum minime mihi persuasum sit scenam hanc,
quemadmodum hodie in libris legitur, integram fabulae
Plautinae scenam esse, plura de metrorum varietate

S. Satin ergo ex sententia? T. Si eveniunt quae exopto satis.
Item A. Spengel: Reformvorscliläge zur Metrik der Lyrischen Vers-
arten bei Plautus cet. von A., Spengel (1882) pg. 385.

2) Stuiemwndim cetera Botliio assentiens^ leetione mtisne opus esse
uegat: itaque satin legit ultima producta.

clisputare raissum facio. Tantum haec addita volo:
26 et 27: Gum eis belligerem, quibus sat esse non

Sententia non sat esse verum par esse postulat: quam-
obrem legatur: quibus par esse non queam.
32 et 34 facile trochaici sic leguntur :

Tantum quid est muta vi, pro quo libri habent quid
nam id est? Gf. Gurcul. 61, 62:

1) Siquem versiculi 97 et 38 (ex rec. R) oifendant, cogitet annon
versus praeeedentes notis vel glossematis perturbari potuerint, eoque
modo legendum sit, omissis hemistiehiis »quid ego faciam" et „cum
eis belligerem" ante «quibus" in priore:

Delsne adverser, quasi Titani quibus sat esse nóu queam ?
In altero (omissis „hoc triduo aut quadriduo"):

2) C. F. W. Müller (Plautinische Prosodie. Berlin. 1869).
pg. 711, sic: Haec dies summa hodiést, mea arnica sitne an non
sit libera.

In Aésculapi fâno: is me excruciât. Pal. Quid est?
Cf. praeterea Mil. 170 (2 : 2 ; 16), Amphitr. 556 (2 : 1 : 6).

Qua confidentia rogare tu a me argentum tantum audes.
Operam dans ut hune versum in eam formam redi-
gerem, quae est versui sequenti, incideram in : Qua
ßducia, quod eo liberiore animo ponere audeo, cum
videam virum haud exigua auctoritate in Plautinis
quaestionibus in idem incidisse. Seyffertius enim (IX
Jahresbericht vom Sophien-Gymnasium in Berlin: Studia
Plautina von Dr. 0. Seyffert 1874) scribit: pg. 5 :
»Plurima vero afferri possunt exempla, ubi librariorum
»vel neglegentia vel fraude idem accidisse constat, ut
»Plautina verba aliis eiusdem fere potestatis vocabuhs
»expulsa sint." Inter haec exempla habet hunc versum,
quem trochaico metro sic cum eo legere non dubito :
Qua fiducia rogare tu a med argentum tantum audes i).

ultima syllaba vocabuli pumice producta. Cf. Lorenz;
Mil. Glor. vs. 700 qui plura huius productionis exempla
affert.

\') R. Qua confidentia rogare argéntum me tantum audes.
■i-gentum me pro ■. tu a me argentum.

S. Quid faciâm? T. Rogan?
Quid significent verba: Sicine hoc te mihi facere, non
intellego. Praeterea non est natura proverbiorum ut
nonnullis verbis additis explicentur. Permulta exempla
afferri possunt quibus efficiatur Plautum quoque ab hac
consuetudine non abhorruisse. Gf. Asin. 79 nudo detra-
here vestimenta me iubes. Men. 248 (2 : 1 :22) In
scirpo nodum quaeris. Most. 4 : 2 : 68 is vel Herculi
conterere quaestum possiet. Poen. 775 (3:5:31) lupo
agnum eripere postulas. Pseud. 1 : 1 : 100: Non pluris
refert quam si imbrem in cribrum ingéras. Pseud.
1 : 3 : 85 : Una opera adhgem canem fugitivam agninis
lactibus cet. — Quamobrem verba qui ipsus sitiat insitiva
esse puto. Natura enim pumicis satis erat cognita spec-
tatoribus. Gf. praeterea Aul. 2:4 : 18 Pumex non
aeque est aridus, atque hie est senex. Pseud. 1 : 1 : 74
Pumiceos oculos habeo: non queo Lacrumam exorare
ut expuant unam modo! — Gum autem haec verba in
textum irrepsissent, verba sequentia (sicine hoc est)
facile fieri potuit ut contracta et eo modo depravata
sint. Versu 19 in memoriam revocato ubi Sag. auxihum
suum pollicetur hisce verbis »imperare oportet", puto
versum 42 aliquam formam habere potuisse huic similem :

Gf. Poen. 511 (3:1:9). Sicine oportet ire amicos
homini amanti operam datum? Merc. 620. (3:4:35)
istucine est operam dare bonum sodalem?

45. Nempe habeo in mundo. Quod attinet. ad signi-
ficationem vocabulorum in mundo, conferantur Asin.
264 (2:1:16) ubi servus quidam dicit: virgae mihi
in mundo sunt; eiusdem fabulae 316 (2 : 2 : 50) malum
in mundo esse. Poen. 782 (3 : 5 : 38) ; id (sc. vae) in
mundo est tuae (sc. aetati). Gas 461 (3:3:3) (homini)
quod amat in mundo (est). — Quomodo autem Toxilus
pecuniae indigens dicere possit: haheo in mundo me
latet, si quidem fides habenda est Festo dicenti: »in
mundo esse dicebant antiqui cum aliquid in promptu
esse volebant intellegi." Levis est mutatio Dousae hohes
legentis (Jani Dousae Plautinarum explanationum hbri

Lectionem Dousae probat P. Langen (Beiträge zur
Kritik und Erklärung des Plautus. Leipzig 1880) pg. 129.
Nihilominus sensus mihi languere videtur. Toxilo nulla
causa est cur credat Sagaristionem conservum tantam
pecuniam habere.

Disputa vit de hoc loco Rostius (opuscula L 277)
in eam partem, ut «in mundo esse" signiflcet idem
quod in dubio pendere, incertum esse; sed nego exem-
pla a viro docto prolata uno fortasse excepto id pro-
bare. Nam ad cetera eius exempla explicatio Festi
perbene adhiberi potest; unus locus dubius est Epid

V : 1 : 12 (v. 618.) (Rost, vitio typogr. habet 1 : 1 : 12,
pg. 279). Epidicus, qui duos senes Apoecidem et
Periphanem loris emplis, capulas in manibus gestantes
urbem pererrantes vidit, ex animi conscientia metuit ne
in carcerem vel in pistrinum coniciatur. Igitur Stratip-
pocli, qui fortunam suam miserantem solari conatur

hisce verbis »Habe honum ani^num" respondet: »Quippe
ego, quoi libertas in mundo sitast." Quorum quae sit
sententia probat versus sequens:

Hoc loco re vera »libertas in mundo sitast\'\'\' significat:
»res libertatis meae est dubia, incerta," vel potius
»nulla omnino spes libertatis mihi est"^). At ea signifi-
catio non nascitur e verbo ipso sed ex modo quo effer-
tur. Ironice dicit, ut iam a Gronovio adnotatum est:
Ironia servilis. Habeo etiam BitscJil.— J. Brite (Anzeige
von P. Langen\'s Beiträgen zur Kritik und Erklärung
des Plautus, in den »Neuen Jahrbüchern" 1881) pg. 50
item legit habeo, sed longe aliter de significatione dis-
putât. »Toxilus," inquit »sexcentos nummos a Saga-
»ristione sibi commodari cupit; quo dicente se Iro esse
»pauperiorem, ab eo petit, ut illud argentum mutuum
»sumat, se ipsum iam expertum, nihil impe tra visse.
»Gum igitur Sagaristio se rem esse tentaturum ostendit,
»fieri posse ut sibi fortuna melius faveat, Toxilus
»pergit: »Nempe habeo in mundo" i. e. ita quidem
»pecunia mihi praesto est, tantum non manu teneo ; ac
»si diceret, Sagaristionem haud dubie argentum confec-
;;turum ipsique cornmodaturum esse. Tum Sagaristio,
»eum admonens, «si id domi esset mihi" inquit, »iam
»pollicerer" i. e. ne nimium confisus sis rem ita fore:
»si domi mihi esset, ut non est, iam tibi pollicerer."

Ut mea quidem opinio fert, nexus multum proficeret
si totum versum 45 delevimus. Hoc meumst ut faciam
sedulo, multo melius versum 44 quam 45 sequitur.
Ergo uno tenore legamus:

51. Vehementer dubitans num ultimi versus huius
scenae integri sint, verba utique cave fuas mi in quae-
stione Sagaristioni, non Toxilo do Gf. Gas. 3:1:16:
Sed tu cave inquisitioni mihi sis. Al. usque adero domi.
Gapt. 250 (2:2:3) Th Edepol tibi ne in quaestione
essemus cautum intellego. Pseud. 663 (2:2:68) Set
vide sis ne in quaestione sis quando arcessam mihi.
Gistell 2 : 3 : 48 : iube domi opperirier, ne in quaestione
mihi sit, si quid eum velim. Semper in aliquem qui
domi suae vel alioqui manere et opperiri debet.

52. Usque ero domi dum excoxero lenoni malum.
Perspicuum est hunc versum in fine depravatum
esse: nonnulla exciderint necesse est, quae sic explere
velim :

60. (1:3: 8). Antefero ceteris lectionem Gamerarii :
His cognomentum erat duris capitonibus.
Rectissime hunc versum explicat Ladewicus (Philologus
17 pg. M) et confert Plaut. Gapt. 1:1:19 sqq.
Et hic quidem herele, nisi qui colaphos perpeti
Potis parasitus frangique aulas in caput,
Vel extra portam Trigeminam ad saccum ilicet.
Item: ÄMonicus (Athenaeus VI : 239 f.): â\'êv
XaXxcdixm <prjatv.

"Ore TOÛ TcapaffCTSCv Tzpùxov ^päadrjv fiera
§iXo^évou, r^ç nTepvoxoTccâoç;, weoç è\'r mv,
■KXriyàç îjitéiLSVov xovduXJœv, xal rpußXcwv,
d(7Twv ve, rà ^éysdoç Toaaûraç, (Sore /i£
êvtoTS ToùXâ^cerrov ôxrw, rpaußara è\'^scv.

Multa iam a viris doctis disputata sunt de versibus
62 sqq (1:2:10). Neque ego puto eos sanos esse,
neque adhuc cuiquam contigisse ut germanam lectionem
restituent. Operae pretium mihi visum est proferre quae
hac de re scripta sunt a Kistio (Specimen iuridicum
inaugurale cet. Daventriae 1836) Pg. 85 (Adnot.) »hoc

\') K. ueque cognomentum is düris fuit capitonibus.
Addit in adnot: Spectare versiculus ad alicuius Capitonis (Fonteii
fortasse) duritiem et in victu continentiam videtur.

His locis addendus: Cure. 396. Lyco (ad Curculionem):
Nam quid id refert mea, An aula quassa cum cinere effossus siet
(sc. tibi oculus.)

dicere videtur Parasitus: »nolo quadruplari, nolo de-
lator esse criminum publicorum (spe quartae partis mulctae,
«quae accusatoribus praemio cedit): non enim mihi
»placent, qui hoc faciunt, nisi reip. causa faciant: (v. e,
sin crimine repetundarum) nam qui id reip. causa magis
»facit quam ob suum ipsius commodum, credere possim
»eum esse civem bonum et fidelem: sed lex ferenda est,
»ut, si quis maleficum accusat, et repertus est calmn-
«niator, aerario cedat dimidium mulctae, quae damnà-
»to irrogata esset; atque hoc quidem in iudiciis publicis.
»De privatis hoc etiam in ea lege adscribitör : Si calum-
»niator alicui manum iniecerit, etc."

Verum est haec satis argute disputata esse,, et, si
ilia loco nostro legerentur, omnia recte se haberent.
Forsitan autem rogaverit aliquis num verisimile sit para-
situm tam exacte disseruisse, et num auctor hic satis
memor fuerit Bonati admonitionis : »disciplina est comi-
»cis, ut stultas sententias, ita etiam vitiosa verba adscri-
»bere ridiculis imperitisque personis" (Donatus ad Ter.
Eunuchum III : 1 : 42).

Praetera Kistius vix nobis persuadere possit vocabulo
quadruplatori eam vim esse quam ei tribuit. Pseudo-
Asconius (ad divin in Gaec. c. 7.) de quadruplatoribus
hoc dicit: »eorum reorum accusatores qui convicti qua-
»drupli damnari soient, velut aleae aut pecuniae gravio-
»ribus usuris feneratae." Idem dicit quidem alteram
quoque explicationem esse, ex qua quadruplatores essent
delatores qui quartam partem rei familiaris damnati
assequerentur. Verum puto talem signifîcationem contra
vocabuli naturam pugnare: tali delatori non nomen

Set ni legirupam damnet, det in puplicum dimidium.
Ego in re tam difficili tamque incerta nihil mutare
audeo et cum codd. lego:

Sed legirupam qui damnet, det in publicum Dimidium.
Sententia haec: Odi eos qui accusando quaestum faciunt:
utinam civitas carte aliquid inde lucraretur. Qui mercedem
accusationis aufert, det dimidiam partem in pubhcum.

Hanc mercedem totam multam damnati fuisse Festus
probare videtur, i. v. quadr. : „Quadruplatores eo
»quaestu se tuebantur, ut eas res persequerentur qua-
»rum ex legibus quadrupli erat actio."

Praesentius remedium contra quadruplatores est quod
altero loco commendat, ut de eadem summa pecuniae
periclitaretur accusator qua reus, accusation! accusatio
opponeretur. 2)

0 Tale nomen in eiusmodi delatores quadrare probant, ni fallor, quae
Fesites de vera significatione huius ipsius vocabuli, quartarius dicit:
„Quartarios adpellabant antiqui muliones mercenarios, quod quartam
partem quaestus capiebant."

2) Cf. quae habet Bruns-Zeitschrift far Rechtsgeschichte, vol. XII.
•pg. 137 sqq. Post versus usque ad 69 (1: 3: 10) citatos ita pergit:
//und dann von dem, der publicae rei causa magis id facit, quam
»sui quaesti, zum Beweise verlangt, dass er die Hälfte an den
»Staat abgebe: legirupam qui damnet, det in publicum dimidium.
./Darin liegt dass er nicht etwa vom Staate die Hälfte zur Belohnung
/jbekommt, sondern selber direct das Ganze erhält und davon nur
„anständiger Weise die Hälfte an den Staat abgeben soll."

rendarum coniunctionem, breviorem istum transitum ab
! una ad alteram. Sed magnam aliquam hoc loco corruptio-

quibus indicare conatur quid tandem veht, non credo.
Haud nego nonnumquam talia satis accurate proferri,
cuius rei luculentum exemplum est quae Trin. 217
(1 : 2 : 180) Megaronides dicit, ubi pronuntiat quae lege
constituta velit in homines loquaces et garrientes :
Quod si exquiratur usque ab Stirpe auctoritas
Unde quidque auditum dicant : nisi id adpareat
Famigeratori res sit cum damno et malo:
i Hoc ita si fiat, publico fiat bono;

Pauci sint faxim qui sciant quod nesciunt,
Occlusioremque habeant stultiloquentiam. —
Item autem saepius locos invenimus ubi personae,
quae eiusmodi contemplationibus philosophicis utuntur,
perspicuitate rnullum rehcui faciunt. Gf. e. c. Menaech.
3 : 1 ; 4 : 2 ; Aulul. 3 : 5 ; Trinum. 4 : 3.

O mi Juppiter
Terréstris: te coépulo compellat tuus.
Coepulo coniectura est Guyeti; libri habent: coepu-
lonus. Multa eius modi in o exeuntia vocabula, non
solum ex Plauto, verum etiam ex aliis cum hoc coepulo

\') Haud acumine ingenii carent lectiones quas Ladewicus proponit
Philol. 17: 4 4 sqq.

conferri possunt: congerro, cocio, calcitro, verbero,
capito, manduco, balatro, blatero, debilo, cerdo, erro,
combibo, calo, caupo, edo, comedo, fallo, fullo, gero,
gulo, latro, mando, mango, heluo, sublingio, praedo,
verbero, petro (? Paraeus, Lex. Plaut.), praeco, longurio.
tenebrio, cillo, epulo, morio, esurio, ludio (7 Madv
Liv. VII: 2), ambulo, anteambulo, gerro, subulo, appeto,
agaso, vitupero, litterio, impuro (dub. lect.), labeo
(labio), Fronto, saturio, ardelio: quae magnam partem
mihi suppeditavit promotor clarissimus.

97 (1 :3: 17) Libri habent.
Quasi iuream esse ius decet collyricum.
Pro quibus Ritschelius dedit:

Quasi sisuram esse ius decet collyricum.
Dubito autem num ille vir eruditissimus illa coniec-
tura multum profecerit, et multo potius velim :
Quasi viscidum esse ius decet collyricum.

Quid signiticat ventris focula? Brixius (in adnot. in Gapt.
844): innam iam intus ventris fumant focula\'\'\' (Pers. 1. 1.),
„focula significare videtur »Wâmiemittel", d. i. «fomenta,
nutrimenta (cf. Nonium pg. 10)." Eadem opinione Rostius
esse videtur 1). Haec explicatio mihi placere non potest:

1) Rostius neun Lustspiele des M. A. Plaut us pg. 189 : »Sollst
essen: denn schon dampft zu Hause die Magenkur."

Editor Guijeti diffleultatem déclinât vertens car tous les apprêts
fument déjà sur les réchaux.

nimis artifîciosa est. Gogitari posset de cibo aliquo, si
poeta ex Graeco exempio suo ad verbum yaar-fip trans-
tulisset, cuius cibi saepius apud comieos Graecos mentio
fit, ut Arist. Nubes vs. 409 ömmv yaarépa toïç cuYysvéacv
x.T.X. cf. Equités 1179. Horaero quoque hic cibùs notus est:
vide Od. 18 : 44 yaffrspsi; atd\' acymv xéar ev mpî. x.r.k- et
20 : 25 àç d\'hors yaffTsp\' â.vq p ttoMoç Trupoç aldop.évoto, êfxTzÀscrjv

Una autem res huic explicationi répugnât : recti con-
textus causa nondum de uno genere certo ciborum verba
faciunda erant Toxilo. Puto potius versum Gaptivi-
orum, supra dictum, nobis viam indicare ad hunc ver-
sum emendandum, itaque legendum :

At edés: nam iam intus fervent fumant fócula.
Focula eodem sensu quo Gapt. 844: vasa ad cibos
frigefactos recalefacienda.— Taha asyndeta verborum cog-
natae significationis saepe apud Plautum occurrunt.
Bacch. 246 (2 : 3 : 12). Vivet, valet. 407 (3:3:3) per-
didit, pessumdedii 931 (4 : 9 : 7) cepi expugnavi. Gasin.
2:5:13 orat, obsecrat. Epid. 1 : 2 : 15 defatigor, dif-
feror. Men. 2 : 2 : 67 se adplicant, adglutinant. Mil.
2 : 1 : 59 adhortatur, iuvat. Trin. 285 (2:2:11) tur-
bant, miscent. True. 2 : 1 : 40 Absterret, abigit, et
multa alia.-

108 (1 :3 : 28). libri hunc versum exhibent :
S. Sapis multum ad genium. Tox. set ecquid memi-

Metri indicio aliquo vocabulo hic caremus quod alius
aliter explere eonatus est:

id meministi, here.
Puto autem genium non generali sensu intelligendum
esse, verum Saturionem dicere velle Toxilum multum
sapere ad genium ipsius (Saturionis). Legatur igitur:

122 (1:3:42). Tubürcinari dé suo si quid domist.
Hi versus valde redolent stilum adulterinum: contex-
tum turbant : praeterea versus turpes sunt, imprimis
ista iteratio »si quid domisf" ex versu 120. Boxhorn
eos sie explicat: »Gnonam hanc non satis videntur
»percepisse interprétés. Hoc vult: non bene parasitatur,
ncui argentum est domi. Talis enim cum tuburcinari
»possit de suo, aliis serviliter parasitandi non habet
»necessitatem. Nécessitas et domestica inopia facit para-
»sitos. Quo quis pauperior est eo plerumque melior est
»parasitus" Explicationem Boxhornii multum antefero
versibus librorum, sed dubito num versus satis ad ver-
bum redditi sint. »Talis enim cum tuburcinari possit
de suo" longe aliud quiddam est ac: »Lubido extemplo
est" etc.

Puto hanc particulam multo luculentiorum Plautoque
digniorem arnbobus hisce verbis deletis sie legi:

123. Gynica esse e gente oportet parasitüm probe. \')
Fieri potuit ut »coepere convivium" et ntulurcinari"
hue lapsae adnotationes fuerint versus 112 (1:3:32)
ad verba committere praelium explicanda, ex quibus
inde nescio quis commentator hos duos versus conflavit.

Tarnen fieri quoque potuit ut v, 122 loco suo motus
sit: tum collocandus esse mihi videtur post v. 126 («qui
familiarem suam vitam oblectet modo"), ubi modo reti-
nendum est, pro quo cur cum Guihelmo domi substi-
tuamus nunc nulla causa est, cum id ipsum vocabalum
iam sequatur: qui v. 121 servatum velit, collocet post
versum »tuburcinari —" : meo autem iudicio sine dubio
spurius habendus est : nullo enim loco plane aptus est.

Hue est quom commigravit.
Si lectio vocabuli sicut intégra est, vim causalem
habeat opus est: Eadem vis sicut tribuitur Mil. 966
(4 : 1 : 27) (»Quin tu illam iube aps te abire quo lubet :
sicut soror eius hue gemina venit Ephesum et mater
accersuntque eam"): itemEpid. 272 (2:2:87) (»Nunc
occasiost faciundi, priusquam in urbem advenerit, sicut
eras hic aderit: hodie baud venerit").
Nostro loco autem facile corrumpi potuit ex »sein ut."

Cynicum esse egentem oportet parasitüm probe, (cf Jani Dousae
Plaut. Explan, libri IV. pg. 460.)

De correptione litterae e in vocabulo locaverunt, confer:
Bacch. 928 (4 : 9 ; 4). Et mille numero nâvium decumo
anno post subégerunt.

Most 271 (1 : 4 : 124). Quibus anus domi sünt uxores,
quaé nos dote méruerunt.

Iam faxo hie aderunt. Sed ego horum [nc] nihil scio.
Metro cogente, ni fallor, Ritschelius sic transposuit :

Iam faxo hie aderunt. Set ego nihil horunc scio.
Non ordinem turbatum, verum vocabulum scio cor-
ruptum esse puto: ordine librorum servato legamus : serio.
Iam faxo hie aderunt. Séd ego horum [ne] nihil sério.

174 (2:1:6) cum Bergkio sic legatur :
Ovis si in ludum iret pótuisset fieri ut probe litteras sciret,
qui scribit (commentatio de Plautinis fabulis emen-
dandis, in indice scholarum in universitate litteraria
Fridericiania Halensi etc. 1868—1869) pg. 6: «Ovis
»enim, quod scripsi, manifesto delitescit in libro-
»rum scriptura cuis, quis, cuius, ut reiieienda omnino
ssit Gruteri eoniectura cucus, quam probavit Ritsehelius"

\') Langen pg. 284;: ea debet, „wenn maan uicht vorzieht die Verse
far aachplautinisch zu erklären."

Ovis saepius de homine simplici et fatuo dicitur. Gf.
ßacch. 1121 (5:2:3): Ba. Quid hoc est negoti nam.
amabo, quis ovés hue adegit? Ni. Ovis nos vocant pes-
sumae. (ex rec. Fleckeisenii). Aristoph. nubes vs. 1202 (ex
recensione Dindorfii) : ôvreç Woc, àpiôiibç, ^pößar âUmç, x. r. X

Amas pol misera: id tuus scatet animus.
Ego istuc pelagus tibi sit faciam.
Quos duos versiculos uno comprehensos B sie habet :
Amas pol misera : id tuus scatet animus, ego istuc

Ut sit faciam.
Igitur pelagus et placidum confusa esse videntur. Puto
haec vocabula propter similitudinem litterarum alterum
alterum ex loco suo movisse, et utrumque restituendum
esse :

Amas pol misera : id tuus scatet animus :
Ego istuc placidum tibi pélagus (catal.)
Ut Sit faciam. Lemn. Miser ést qui amat.
Soph. Gerto is quidem nihil est qui nihil amat.
Ei homini quid opus vitast? (catal).
Quod attinet ad verba »pelagus placidum facere"
Gf. Mere. 890 (5:2:49):

Eu. Ego tibi istunc in tranquillo et tuto sistam, ne time.
179 (2 : 1 : 11). Gerto is quidem nihili est qui nil amat,

Pro Gerto legatur immo: Mino is quidern nihilist, qui
nil amat. Gf. Asin: 616 (3:3:26):

187 (2:2:5). R. hos versus sic legit:
T. \'Equidem, si scis tüte, quot hodie habeas digitos

Spengelius (T. Maccius Plautus. Kritik, Prosodie, Metrik)
pg. 38 hos versus tractat et aliam lectionem proponit.
Hactenus Spengelio assentior quod natura vocabuli
equidem repugnet interrogationi: ceterum omnia recte se
habent si plenius interpungimus post manu: huic versui
ex praecedente addendum est do: verba versus sequentis
»ego(n) dem pignus tecum ?" interrogationem cum indig-
natione continent:

Toxilus haec vult: tantum abest ut mihi persuadere
possis te omnia meminisse ut ne pignus dare quidem
tecum in hanc rem velim: tu autem tanta es stoliditate
ut mihi persuasum sit, (et in hanc rem pignus tecum
dare velim) te etiam nescire quot digitos habeas in manu.
Tum Paegnium: si audes, pignus da mecum: vernm
tu perdes.

Dubitari potest num potius cum libris (praeter A)
eo pro ego legendum sit (eo == in eam rem), sed nus-
quam apud Plautum repperi. \')

eâ fide habeant i\'udicem.
Versus obscurissimus. R adnotat: »indicem Pistoris :
quo non tollitur obscuritas sententiae." Versus tam
misere corruptus, ut mihi quidem vix in integrum posse
restitui videatur. Ni egregie fallor haec sententia esse
debet huius versus et praecedentis: scio semper eos,
qui hero suo fidem praestant impudicitiae accusari,
neque eos unquam hero morem gerere posse, quin
perversum (in malam partem) indicium de ea fide fiat.
Sententia, quae in tali fere versu continetur :

197 (2:2: 15). So: Gésso ire ego quo missasum?
Verisimillimum est nonnulla excidisse: germana forma
fuisse potuit:

memini omnia et scio,
Equidem, si scis tute, quot liodie liabeas digitos in manu.
T. Egon dem pignus tecum ? P. Audacter si lubidost perdere.
Goetzius. (Acta Societ. PhiloL Lips. Tom. VI: pg. 235) sic:
Equidem nescis tute quot hodie habeas digitos in manu.
Guy et II s. T. Si quidem scis tute, hodie quot habeas digitos in manu :
Eo dem piguus tecum. P. Audacter, si lubido est perdere.

217 (2:2:35). Libri sic^habent:
So. Eo ego hinc haud longe. Pae. Et quidem ego
haud longe. So. quo ergo, scelus?
Versum vix integrum sic explere velim:

So. \'Eo ego hinc haud longe. Pae. \'Et quidem ego
eo hinc haüd longe. So. Quo ergö, scelus?
Ritschelius paullo aliter legit :

So. \'Eo ego haut longe, Pae. \'Et quidem ego eo haut
longe. So. Quo ergo tu is, scelus ?

220 (2 : 2 : 38). Libri hanc lectionem praebent: .
P. Itanest? S. Itanest? P. Mala\'s. S. Scelestu\'s. P.

Decet me. S. Me quidem haud decet.
Facile intellegitur ultima verba darum sensum non habere,
quam ob rem alius aliam coniucturam dedit; legatur:
P. \'Itanest? S. Itanest? P. Mala\'s. S. Scelestu\'s. P.
Décet me. S. Neque idem me haud decet.
Sic haud multum a librorum scriptura discrepamus. \')

Versus 225, 226 et 227 (2 : 2 : 43—45) Ritschelius inter
continuos trochaicos iambicos fecit. — C. F. W. Müller

S. Me quidem item addecet.
Rostius auctore Oronovio opusc. pg. 264:
P. Itanest? S. Itanest? P. Mala es S. Sceleste. P. Me decet S. Me

S, Me quur haud decet ?
F. Leo (Lectiones Plautinae) altera sedeposito «evimaffirmativam
attribuit aeque atque eidem particulae v. 274. Igitur habet:
P Itanest ? S. Itanest cet.

225. P. \'Ecquid habes? S. Ecquid tü? P. nihil equi-
dem. S. Gédo manum ergo. P. Estne haéc manns ?

eccillam: hue nullam âttuli.
(Vide G. F. W. Muller. Plaut. Pros. pg. 424 et
296.) 1).

Vs. 227 quoque ad trochaicos numéros revocandus
est, verbis prioribus transpositis. Pro: habes nescio quid :
nescio quid hales. Igitur:

gitatrix. S Si\'n te amo.
Eodem modo incipit versus trochaicus Mil. 2 :2 11(165).
Néscio quid male factum [a] nostra hic fâmiliast,

quantum audio: {Lorenz.)
Item Trin : 623 (3 : 1 : 22) {Brix.)
225. Praeterea huius versus fmem corruptum esse
puto, cum verba »? Estne haec manus," nullam senten-
tiam praebeant, verum tale quid scribendum esse;
P\'Ecquid habes ? S. Ecqui\'d tu ? P. Nihil equidém. S.

Gedo manum ergo. P \'Em tibi.
Sophoclidisca poscente ut Paegnium manum sibi osten-
dat, is manum dextram ostendit, laeva, in qua tabellas
tenet quas Toxilus ei Lemniseleni dandas (vs. 195)
dedit, pone tergum habita : quam ob rem Soph, tabellis
nondum visis. eum rogat: ubi illa altera est laeva?

Versum 266 item troehaicum de deccribit, A. Spengel, T. M.
Plautus. Kritik Prosodie Metrik pg. 105.

pravatum, Ritschelius explet, addendo : [Edictumst mihi] ;
sequentes sic exhibet:

Goetsius hoe loeo cogitat de dittographia, etiam propter
verbum edicere, quod umquam adhiberi pro éloqui, vel
edictare negat, qua de re assentitur iaw^ewms (pg. 191).
Goetsius hos versus sic restituere vult:

P, Die ergo. S. At die tü prius.
P. \'Edictumst raagnópere mihi, ne quoiquam hoe

S. at tu hóe face
Arridet quidem mihi haec Goetzii eoniectura, verum
una tantum res hanc ampleeti prohibet: hae eoniectura
admissa amittimus plane illud »par pari respondere",
quod in hac seena tam saepe invenimus, quodque alter
alteri obiieit (vs. 223).

Praeterea puto levius medieamen inveniri posse atque
minimis mutationibus adhibitis bonam senfentiam sic
praeberi :

Pa. Quid est, quod metuas? Soph. \'Idem istuc quod
tu. Pa. [Tü] die ergo [mihi] quid esf\'

Omnés sunt lenae iévifidae.
Nihil prohibet quominus hunc versum aeque ac praece-
dentes in trochaicum metrum conferamus:

Fide data credâmus. P. Novi omnés sunt lenae lévifidae.
De correptione ultimae syllabae vocabuli fide, cf. Mil.
vs. 1357. (4:8:59) ex recensione Lorenzii:

Dicant te mendacem nec verum ésse, fide nulla ésse te,
et adnotationem eiusdem in versum 920 eiusdem
fabulae

Gronovius genitivum tippulae habet, quam formam
item Festus Paulli p. 366 attulit (auctore Ritschelio) ;
qua forma restituta versus trochaicus evadit:

Néque tippulae lévius pondust quam fides lenóniae.
Quod attinet ad significationem tippulae cf. Nonium
p. 180:10. »Tippula: animal levissimum, quod aquas

\') langen-, ut eloquerentur: {loqui mit dem Inhalt der Rede als
obi. jedoch mit Ausschluss der Nebenbedeuting der Mittheilung
findet sich gegen neunzigmal.)

«non nando sed gradiendo transeat", et Festum Paulli p.
ï366: Tippula: bestiolae genus sex pedes habentis,
»sed tantae levitatis, ut super aquam currens non deci-
»dat." De longa paenultima »tippula" cf. VaMenum
(Joannis Vahleni in M. Terentii Varronis Saturarum
Menippearum reliquias coniectanea. Lipsiae 1858) pg. 136.

»Fr. VIII in vetustioribus editionibus male habitum
»primus restituit ac numéros agnovit Scaliger in coniec-
staneis p. 139: levis Tippula lymfwn frigidos transit
»lacus. Senarios descripsit: deerat enim ut, quod etiam
»abest a Leidensi: quo addito integer septenarius prodit".
Igitur Varronis versus legatur:

251 sqq (2:3:1 sqq) hoc modo describere velim
love opulento et Incluto Ope gnato supremo (4 bacch.)

Lübens merito [dis] que vitulor, (trim. b. cat).
Quia meo amico amiciter hanc commoditarunt copi-

266. (2:3:12). B. Nam id demum lepidümst, tri-
parcos, vetulos, avidos aridos.
Singulare metrum sine dubio Seyffertium impulitutdederit:

Alius aliud medicamen adhibuit: Ritschl. omisit: ho-
mines ; Guyet: avidos. — Eadem ratione Klotsius Aul.
2:4: 18 ardos coniecit.

Sine dubio simplicissima et vera sanatio Ritschelii est.
Quod attinet ad metrum partis posterioris huius versus,
conferamus Stich. 5:4:8 (ex rec. El.)

P. Hauscio, inquam, ulmitriba tu.
R. ipse in adnotationibus scribit: etiamedicis BG. Puto
in hoc e latere ne. Ita iambico metro sic legendum est:
S. Etiamne dicis ubi\'st venefice? P. Hauscio, inquam,

Saepius illud ne post etiam invenimus apud Plautum
in minacibus interrogationibus. vide Mostell. 925 et 926
(ex rec. Lorenzii)

Poen. 1:3:22 (439 ex rec. Ussingii):
Ag. Quantum Acherunti est mortuorum. Milph. Eti-
amne abis ?

284 (2:4:13) Gum Müllero attingit pro attinet
scribere veHm (pg. 64): praeterea te deleatur;

quid id ad te attingit? i)
Gf Merc. vs. 32: Quae nihil attingunt ad rem, nec
sunt usui.

Sag. Di deae me omnes perdant,
Nisi te hodie, si prehendero, defigam in terram colaphis.
P. Amicus sum: eveniant volo tibi quae optas, atque

Tu me defigas, te cruci ipsum propediem affigent alii.
R. autem hos sic describit:

Sag. Di deâeque me omnes perdant,
Nisi te hódie, si prehéndero, defigam in terram cólaphis.
P. Amicus sum: eveniant volo tibi quae óptas. Sag.

Brix : adnot. in Men, 723. P. ita si sum, numquid id ad te?
Dousa haud multam lucem affert scribens:

Sa: Video ego te: nam intercutitus es. (Plaut, explan pg. 472).
(Sive etiam): impudicatus es.

rum scripturam servans, transpositis autem vs. 293 et 294:
S. Di deaeque me omnes perdant
P. Amicus sum: eveniänt volo tibi quae optas. S.

Nisi te hodie si prehéndero, defigam in terram cólaphis.
P. Tun mé defigas? té cruci ipsum adfigent prope-

Alae nifuntur sc. manibus: sublatis (subductis) brachiis
manus in lateribus sive coxis ponuntur, unde brachia
utrimque tanquam ansae eminent Subnixis recte se habet.

329 sqq. (III: 1 : 1 sqq). Bitschi, sic habet:
Quae rés bene vortat rai ét tibi et ventri meo,
Perénnitatemque ädeo huic perpetuét cibi,
Libri autem praeter Ambros. habent:

Perennitatisque adeo huic perpetuo cibo.
Ambrosianus Ritschelio auctore pro perennitatisque: peren-
nitatsique. Puto in hac scriptura perennitatique latere,
et cetera in libris recte se habere. Scribamus ergo:
Perénnitatique ädeo huic perpetuo cibo.

\') Spengel. (Kritik, pros. metr. pg. 43) adnotat: „Sieht man sich
nun nach den Handschriften um, so ist man erstaunt, eben diese
Ordnung der Verse als die Uberlieferung des Ambrosianus zu finden,
deren Werth man, durch die vulgata irre geführt, verkannte und
unberücksichtigt Hess. Noch ist eine ganz ähnliche Stelle zu verglei-
chen, wo auch bei einer Betheuerung Unterbrechung eintritt. Pseud. 943:
Ita me di ament — S. Ita non facient: etc Auch. Pseud. 37.

Dativus perennitati dependet a bene vortat, et dativus
perpetuo ciho â perennitati Huic hoe loco — mihi. —
Video Geppertium eadem esse sententia quod attinet
ad scripturam, verum explicatio eius quodammodo a
supra proposita differt\'\'^). Bücheler Rhein, mus. 14, 322:

Non égo inimicos ómnis pluris aéstumo.
praesertim cum virgo (vs. 351) item de inimicis
locuta sit: »nam inimici famam non ita, ut natast, ferunt."
Maior contemptio certo cogitari nonpotest in ore parasiti
inimicos suos cum mensa inani comparantis!
Praeterea nunc (v. 354) corruptum. Sententia postulat
unquam, semel aut simile quid.

Verte: ,en voor \'t eeuwige leveu voor ( = van) de eeuwig-
durende kost voor dezen. (= voor mij)."

") Geppert Plautinisehe stadiën pg. 89: «Man wird die Worte
perpetuo cibo kaum für etwas andres halten können , als für eine
Apposition zu dem Vorhergehenden.

Dum dós est, nullum Vitium vitio vórtitur \').
Puto cum Acidalio signum interrogationis non post
nubitur verum post vides esse ponendum. Pro quoius-
modi (quoivismodi G ) scribe : cuicuimodi, quo facto omnia
recte se habent :

394 (3 : 1 : 66) : Dabüntur dotis tibi nide sescenti logei.
Fieri potuit ut hoc loco Homeri poetae in meutem
venerit, quem Aelianus filiae suae carmina Gypria dotem
dedisse docet : Xeyerac âè xâxstvo Ttpoç Touroeç, ort apa.
à-Kopmv èxdoùvac t7]v âoyarépa, eâwxsv ahrfj izpoixa ey_siv rà ëi:rj rà
xÛTtpta. xa: öfiokoysi toüto Hcvôapoç.

Üistinguunter facetiae Atticae a Siculis; Sicuh erant
dicacissimi (cf Gic Ver. IV, 95) sed tamen Atticis inferiores.
Geterum ne videantur inepte hoc loco libri illi arcessiti,
animadvertendum est filiam doctrinam suam prae se ferre
tam sapientibus Ulis monitis ad patrem dictis, quam paulo
post, ubi de urbium salute et prosperitate disputât.
Grediderim poetam Graecum ludibrio habuisse muherem

1) R. habet est ex A.: omnes alii libri: sü. G e p p e r t autem
Plaut St.) 3 pg. 83 moüet A quoque sié habere.

400 (3:2:1). Schmitzius, (de actuum in plau-
tinis fabulis descriptione, dissertatio philol. Bonnae 1852.
pg. 17 et 25) recte vidit actum quartum inde ab hoc
loco incipiendum esse. Ratione habita verborum, quae
ad hanc rem pertinent, Ritschelii \') sic disputât: »Viti-
sosum in hac fabula (Persa) öst quarti actus initium.
»Nam postquam \' III : 3 Toxilus lenoni argentum solvit
»pro arnica sua, iubet eum statim per hortum in suam
»domum transmittere puellam, et cunctantem his ver-
»bis impellit: »dum stas, reditum oportuit", quibus una
»dicere voluisse mihi videtur se eius reditum exspecta-
»turum. Nulla est causa, cur hie Toxilum quoque
»seenam relinquere putemus; immo eum remansisse ex
»verbis IV: 3: 14—21 consequitur; certo enim, si
»abiisset, ipse revisisset, num mandata exsecutus esset
»leno, neque opus habuisset, tot verbis id eum interrogare.
»Est igitur ineipiendus quartus actus inde a III : 2 etc."

\') Ritschelius in novi Musei Rhen, philol. vol. IV: 607. »Im
,/Allgemeinen (denn besondere Fälle können besondere Modificationen
„erheischen) ist ein vernunftiges Princip offenbar dies, dass neue
„Namenüberschriften da gemacht werden, wo neue Personen auf-
».treten, dagegen keine, wo nur welche abtreten, aber zariickblei-
„bende (oder ein zurückbleibender) zu sprechen fortfahren. — Dass
„aber, wo die Personen ganz und gar wechseln, immer, wo sie ganz
„dieselben bleiben, niemals eine neue Scene beginne, sollte man für
„völlig ausgemacht halten."

Si haec scriptura stabilienda est, eiusmodi sententia
sit opus est: »Nihilo magis ego beneficium accipio cur
mihi sit tacendum quam tu." In superiore versu vis
potior est in referundae; habeo linguam ad referundam
tantum gratiam aptam, nemini benignus sum, nisi qui
prius mihi gratum fecit. V. 430 sententia : nisi sine metu
obloquor, deerit mihi unde vivam. Limiers doctiorem quam
clariorem versionem dedit Nihil mutare audeo, etsi, ut
mea quidem fert opinio, sententia multo simplicior Uqui-
diorque foret si libri pro mihi praeberent : ei (sc. linguae).
Tum haec sententia esset: linguam meam servi loco
habeo, ut tu servus es heri tui; ego autem linguae
meae salem non praebeo, nisi mihi serviat, aeque ac
tuus herns tibi salem non praebet nisi hero tuo servias.

441 (3 : 3 : 36) sqq. Metuo ne posteriores versus
huius scenae vehementer turbati sint. Vix expedias
quo modo Toxilus dicere possit »fortasse metuis in
manum concredere". Si Dordalus, etiam post solutam
pecuniam, denuo gravatur dubitatque num pecunia
proba sit, secundum naturam rerum foret ut Toxilus
aut denuo ei convitia ingereret aut tribus verbis ei hanc
sollicitudinem demere conaretur. Puto hunc versum
aUcunde hue migra visse aut a nescio quo fabrefactum
esse ut locum praeberet duobus proximis, 442 et 443

TÂmiers. Les oeuvres de Plaute en latin et en françois, Amsterdam
1719. VII: 352. «Je vis au même prix que toi, c\'est à dire, de même
que tu sers ton maître pour vivre, je sers aussi tous ceux qui veulent
ym\'emploier, et ma langue se prête ou à la ilaterie ou aux injures,
selon le profit qui m\'en peut revenir".

qui verisimiliter dittographiam continent versuum 435 et
436: (item Groetz l.l.) lam BitscM. in editione sua (pag.
61) »aut sic vel similiter restituendi, aut de multo
gravioribus turbis cogitandum." Praeterea mihi non patet
quae causa sit cur omnia tam occulte fiant opus sit :
sed despero quoddam medicamen afferre. Versibus 440
et 441 SchenU. alium locum dedit.\'). De iWo angipor to

1) H. S chenk 1 Plautinische Studien. Wien. 1881.—pg. 681 sqq.
versum 440 quoque inter spurlos habet. Tum »coneredere alqd. alcui.
heisst lemandem eine Sache anvertrauen, die man zur Zeit wieder
in unveränderten Gestalt zurück erhält , kann also von dem Verhält-
nisse des Gläubigers zum Schuldner nicht gesagt werden: in manum
aber ist hier nicht eine blosse Verstärkung des Ausdruckes (sonst
müsste es wohl in manus heissen), sondern bedeutet wörtlich die
Manus, unter der man in republikanischer zeit die rechtliche Gewalt
des paterfamilias über die in seiner potestas stehenden freigeborenen
Frauen verstand. (Cf. Liv: 34: 3 : 11, 7: 11)." Igitur hos versus ad
scaenam pertinere vult, in qua Toxilus parasito persuadet, ut filiam
sibi utendam det. Postremo illam scaenam sie disponit et explet :

»Bemerkung des Toxilus, wie : diesem also wollen wir deine Tochter
»zum Scheine verkaufen, und ihm sie wieder abnehmen ; Alles wird
„aufs Beste gelingen, da der Leno hier noch fremd ist gestanden
«•haben muss.\'"

et horto item mentio fit vs 678 quo loco Sagaristio
clam se domum Toxili conferre iubetur, ibique multo
melius in rem quadrant: hoc loco nihil ad rem pertinent.

486. RitscJielius testatur nonnullas litteras a se inventas
esse post vs. 485, quas interpretatus est: «obsecro".\')
Tum dicit „Deperditi versus exitum ut obsecro illud
»habeam, proxima Dordali verba me movent : nam
»nullo dum verbo, liberam esse, significavit." Rectissime !
Ut Dordalus dicere possit: vi ad forum" etc. nonnulla prae-
cedere debent, quibus Dordalus eam liberam esse asseveret,
Toxilus autem nondum quietus denuo eum aliquid roget.

489 (4:3:18) Inde ab hoc loco in versuum descrip-
tione valde discrepare incipiunt A. et B. Bitschi, inusi-
tatiorem metrorum varietatem ex A sequi non dubitavit
(vide adnot eius pg. 69). Müller ad vs. 495 libros
metro carere disputât 2). Liceat mihi prodere quae conatus
sum ad maiorem metrorum ordinem restituendum :

G e p p e r t (PI. Stud. 2: 82) ibi fuisse putat: poliaä, unde liunc
versum scribit:

") Müller Plaut, pros. pg. 211: „Anap. sind auch die vorherge-
henden und folgenden Verse bis auf 495, der in der Uberlieferung
gar kein Metrum hat, sondern lückenhaft ist, wie auch die Con-
struction zeigt", u. s. w.

quod nolls, volam.
D. \'Abi, ne iura: satis credo. T. Ubi nunc tüa
libértast? D. Apud te. T. Ain
\'Apud me est? D. Aio inquam: apud te est, inquani.

T. \'Ita me di ament, üt ob istam rem \')
Tibi multa instant ä me bona; namque ést res quae-

T. Immo ad te ädtinent ®).
\'Et tua refért. Nam e Persia ädlatae mihi sunt istaèc
\'A meo domino. D. Quando? T. Hau dudum. D. Quid
istaec narrant? T. Pércunctare.
\'Ex ipsis. Ipsaé tibi narräbunt. D. Gedo sané mihi.

\') Hiatur post inquam. Tibi mwlta instant a me bona transposni;
libri habent: Tibi muUa bona instant a me-, namque scripsi pro quo
libri habent: nam. Hiatur post narrabo. ") Inserui: Bordale.
5) ut me facturum scias scripsi, pro quo libri ut me scias essefacturum.
f,) Eas tabellas tene pellege transposui: libri: tabellas tene has pellege.
Quid haec ad me pro hae quid ad me. «a\'Ä« scripsi Ritscheüo WLCiatt.

Nequîquam tibi Fortüna faculam lucrifîca adlucére volt :
ibique adnotat: »iambicum convertere in trochaicum
nescii." Verum doctissimus vir ipse nobiscum commu-
nicat A. habere nequequam.

Tum onmes libri habent lucrificam pro lucrißca. Hac
leetione admissa omnia optime se habent, neque quid-
quam mutandurn:

Néque quam tibi Fortüna faculam lücrificam adlucére volt.
Neque coniungendum est cum seis e versu praecedente:
quam lucrißcam .... volt est quaestio indirecta.

1) Hauä ego muttiam es. coaiectura mea scripsi , pro quo libri
habent: hauä verbum faciam.

Verte: »noch hoe een winstgevenden fakkel de fortuin voor u
wenseht te ontsteken.

534. (4:3:65). Librorum scriptura Quid metuis?
metuo hercle vero mutata, R. sic:

Post 537 (4 : 3 : 68). R. putat versiculum intercidisse,
quo referretur in proximo facerem, velut talem:

Perspicuum autem est posteriorem partem 537 cor-
ruptam esse: neque enim facio ex A, neque refero ex
reliquis libris hic satis placet.

Seyffert St. Plaut. pg. 18: ,/Iiiterpunctio, non omnium librorum
scriptura etiam Nonii testimonio confirmata mutanda est Pers 534.
Conicientem (Ritschelium) „hercle vero" fugit neque umquam a Plauto
aut Terentio in responsis nudum hercle vero usurpari, sed semper
couiuuctum cum aliqua vocula, ut: ego h. v., iia h. v., metuo h. v.

Parva autem mutatione adhibita nullo additamento
opus esse credo. Itaque duos versus uno tenore sie
legamus:

T. Mêa quidem nihil istuc refert: tui égi lucri gratia,
\'Ut tibi recte cónciliandi primo facerem copiam.

ubi libri habent: nisi qui aspeci (B), aspexi (reliqui).
Idem fere Luchsius Herm. 13:499: nisi quia specie
quidem cet.

559 et 560 (4:4:10 et 11), Ritschl. hos versus sic
ex reliquiis in A concinnavit:

\'Ubi aderunt, rebüs servandis céntuplex murüs parumst.
Geppertius autem (2 : 86) dicit : »fmem versus fuisse
„murosateritsimplici iam Studemund vidit". Hanc scrip-
turam amplexus non dubito versum 559 sic explere,
collatis 553, 554 et 560 :

\') Bergkii commentatio de Plaut, fab. emendandis (in Indice
Scholarum in Universitate Halensi e. q. s. 1858 p. VII.

T. \'Ex tuo inquam usüst : erne hanc.
Pro quidem lege equidem propter vitiosam dactyli di-
visionem: ea mutatio alibi ab aliis facta est.

608 sqq. (4 : 4 : 56 sqq). Non omnino cum Bitseheiii
distributione consentiens proxima sie distributa et intel-
lecta velim.

Tum vs 610. Tox. clara voce ad Sagaristionem: con-
cede istuc : iam ego illam adducam. Toxilus Sagaristionem
paullum decedere iubet, quasi sie leno liberius cum vir-
gine conloqui posset: ob eandem causam ipse virginem
ad lenonem ducet (ne quid interea Sagaristio et virgo
inter se componere possint): cm Sagaristio respondet:
Age ut rem esse in nostram putas. Sequatur 609

\') In Oratione laiina hxibenda « P. H. Cunz. d. IIm. Augudi
in Vniversitate Fridericiana Balis pg. 6, orator scriptura Cod. Ambros.
prolata, haec addit: „verum quod Ritschelius Bothio duce contra
,/omninm librorum auctoritatem verba traiecit, parum est verisimile.
„In promtn est facillima medicina:

\'übi ea abernnt, centümplex murus rébus servandis parumst.
vPronomen ea quum nnmerorum legi haudqnaquam adversetur,
,/equidem servandum censeo." Ego ea amovi. Videtur per vitium
typographicum Cunz habere: aberunt pro aderunl
R. 609 et 610 inverse ordine dedit.

Virgo ad Sagaristionem : Fac dum .... taceas. Virgo aut
Sagar. : curabo ut voles

Vs 609 denuo pressa voce dictus est. Inde a versu
611, omnia clara voce dicuntur. Sequere me (Toxilus ad
virginem) adduco hanc etc. (ad lenonem). Virgine allata
Toxilus ad Sagaristionem (pseudo-hospitem suum) redit,
quo facto leno ab eo petit ut sibi virginem interroganti
adsit: Toxilo neganti dicentique se hospiti operam dare
debere Sagaristio veniam dat ut ad lenonem se conférât,
a quo dimissus lenoni operam suam pollicetur.

632 sqq. (4:4:80 sqq). T. Haéc erit tibi faüsta
meretrix : nâtast in calido loco,
\'Ubi rerum omnium bonarum cöpiast, sciti\'ssume
Tactust leno, qui rogarat, übi nata esset, diceret.
Lépide liisit.

Vs 634 mirifice interpolator em olet, qui versum faceret
quo referretur scitissime. Multo melius versu isto lan-
guidissimo deleto sic legemus:

Tantum haec verba A profert. Ineertissima quidem res est talem
versum explere : uihilosecius id egi ut scriberem quae me iudice
connexus desiderat :

V. Fac, dum huic operam dó, tu interibi taceas. Curabo ut voles.
Quod attinet ad voc. interibi, rationem habui animadversionis Rit-
schelii ad Glossarium Plautinum i. v. interibi (R. opuscula Vol 11.
pg. 266) : „interibi e Persa excerptum vix posse dubitari videtur quin
„aliquo loco interciderit inter v. 588 et 677 huius fabulae; quando
„parum credibile est spectare illud, versuum ordine prorsus iuverso
„vel neglecto ad I: 3: 88 (165)."
Potestne fieri ut hie locus ille »aliquis locus" fuerit?

648 (4:4: 96) D. Quoius modi is in populo habitus
est? Vi. Nemo quisquam acceptior.
Metro indicante hic versus integer non est. Legatur:
D. Quóiusmodi is in pópulost habitus ? Vi. Némo quis-
quam aceéptior.

Weidnerius: »Quoiusmodi is domi in populo". Nee
hoe necessarium nee quod Bitschelius dedit, qui post is
inseruit: die.

662 (4:4: 100) Lectio Saraceni et Acidalii hsiec est:
Sas. Faciam ita ut te veile video: ut emas, habe

Lege: Faciam ita ut te vélle video: habe tibi centüm minis,
omissis verbis «ut emas" ut iam Bothius vidit, quae
verba prorsus abundant.

672 (4:4:121) in fine: Abeo atque argentum adfero.
Lego cum Acidalio: ecfero, ut in versu spurio 4 : 4 : 116.

683 (4:6:1) Probati hic argenti sunt sexaginta minae.
Legendum puto: Probati argenti hic siint sexaginta

nisi cum A legere malueris: Probae hic argenti cet.
700 (4:6: 18). Qui versus in antiquioribus non

Si Lambino fides habenda eaque scriptura stabilienda
est, personae utique mutentur et sic legatur:

Toxilus enim in hac scena nil festinat: rogat (vs. 693)
Sagaristionem: »Quid tam properas?" Deinde colloquium
prolatat (697) : »Atque edepol tu me nunc commonuisti
haut male" cet. Lenonis autem est post emptionem
factam nihil amplius habere quod scire cupiat, quam
ob rem »Quid" inqüit; »attinet nos scire?" Verum Saga-
ristio qui amplius lenonem ludibrio habere cupit nil
curat lenonis verba, illamque nominum Seriem proferre
incipit. Ritschelius autem testatur se longe alium versum

Hunc versum lacunosum magis sententiae quam litteris
satisfaciens, sie explevit:

Do. Quod ést tibi nomen ? Sa. Nómen quor tu quaeritas ?
nec quisquam, opinor, secundum" has reliquias verborum
locum restituet. Quapropter nunc quidem praestat Lamhi-
num sequi, cuius testimonium de »vetere codice" non parvi
faciendum est, ut apparet in var. lect. ad IV: 4 : 70.

Servolae est ex coniectura Ritschelii: ipse aütem adno-
tat : dubitanter. Haec dubitatio rectissima est, neque
hanc coniecturam defendere ausim. Libri (praeter A)
habent servii. A meliorem viam nobis indicat; legitur
enim ibi immo .... ulo. — immo facillime corrumpi potuit
ex NiMio: praeterea conicio ante excidisse seci; igitur :
nimio sedulo. Illud sedulo facile ex ceteris libris elabi
potuit propter sedulo ex versu praecedente. Itaque sic
hos versus legamus:

740. (4:9:3). Allitterationis recuperandae causa
ScJioellius hoe loco reponere vult : »Ei, P ér ssime per sum
dedit", quod vocabulum scriptura est codicis C (Truc.
1:1 : 15). Vide ScJioellü Analectsi Plautina Lipsiae (1877).
pg. 45. — Operae pretium est animadvertere
quoque hoe loco allitterationem restituisse, alio autem
modo. Voluit: Pessa »ut Sassina, Sarsina, Assum, Arsum."

778. (5:2:1) sqq. D. Qui sünt, qui erunt quiqué
fuerunt, quiqué futuri sunt pósthac.

Puto alacritatem initii scaenae huius multum augeri,
si duos versus (778 et 779) delemus, qui ex Bacehidi-
bus 1087 el 1089 hue translati esse mihi videntur \\).
Tum statim scaena incipit: Perii, interii cet. —lisdem
verbis Euclio senex (Aul. 4:9:1) in scaenam procedit
postquam thesaurum suum interceptum esse animadver-
tit. Praeterea hanc scenam uno tenore usque ad 796
trocbaicos legi velim. Vs 780—785 Beisius trochaicos
descripsit 785—788 et 790—796 item Bitschelius. 789
el 790 item O. Seijffert®) (Quaestionum metricarum
particula : de bacchiacorum versuum usu Plautino. Dissert,
inaug. Berolini 1864), metro bacchiaco repudiato legem
probans »ut tetrameter bacch. ac. unum minimum
»purum bacchium (a quo tamen solutiones non omnino
»alienae sunt) continere debeat" vide pg. 15 et 18. —
Spengelius eos anapaesticos descripsit.

Dordalo reputanti aerumnas sibi inlatas et cum exse-
cratione homines nominanti qui illarum sint auctores
verisimillimum est non solum Persae et omnium Persarum,
verum imprimis istius virginis in mentem venisse :
quamobrem coniicio versum in fine mutilum a nescio
quo commentatore vocabulo personas expletum esse,
veram autem scripturam hanc fuisse :

797 sqq. (5:2:19 qq) : Ut versuum horum initia
cum libris conspirent aliquot verba omittenda sunt, quae
uncinis inclusi:

liber ta, haéc scivisti \')
\'Et me cela[vi]sti. Lem. Stultitiast, quoi bene esse

[caput] ne ardescat.
Do. Lüdos [me] facitis [intellego]. To. Vin cinaedum
novum tibi dari, Paégnium?
Sequuntur versus bacchiaci tres:

Pa. Decét me facétum esse, et hünc inridére eet.
quorum in primo sóles pro una syllaba est; nam si
hoe in iambieis admittitur ut iamhieum sit pro thesi aut
arsi iambi, multo magis in bacchiaeis: versus autem
item metro eretieo legi potest.

852 — ad fmem. (5 : 2:70 — fmem). Hos sex
versus R. trochaieos praeter 854 et 855 deseripsit. Hi
quoque, ni fallor, sie trochaiei restituendi sunt:

fateor, manus vobi\'s dano. \')
Alter versus troehaieus evadit furca pro furcis seri-
benti : praeterea deleatur intro, quod hoe loco aUenum est :

\') Saiis iam item versum trochaienm incipit Gapt. v : 1: 8 et 9
(93.\') et 936j; dom (libri do) pro qua forma item dato satisfaceret,
saepissime apud Plautum iuvenitur; ego inserui.
-) Cnm singulari furca ef : Gas. 2 : 6 : 37, 2:8:2.

Antequam in fine huius dissertationis iudicium meum
de Plauti Persae origine paueis absolvam lubet hac in
particula deinceps res tractare, quae in fabula nostra
gestae sunt, hoc consilio praesertim ut indagetur, quae me
indice pugnent contra fabulae oeconomiam.

Legenti relegentique Plauti Persam statim in oculos
cadit Persam quodammodo ab omnibus ceteris poetae
nostri fabulis differre, idque quod attinet ad argumen-
tum. »Argumentum fabulae est exile, anïationis ser-
vilis" sunt verba prima Gamerarii argumenti. Re vera
est fabula servilis, in qua fere semper non nisi servos
in scaena videmus. In ceteris Plauti fabulis res aguntur
aut ab hominibus liberis aut ab hominibus liberis una
cum servis: hac in fabula soh servi telam texunt et
usque ad finem deducunt. Tantum filia parasiti excipi
posset; ea autem persona non est agens aut moliens
aliquid, sed se aliis praebens : partes eius patibilem
naturam habent, nihilque ei faciendum est nisi ad rogata
sic respondere quasi ex longe remota terra advenerit.

In ceteris Plauti fabalis hoc aliter sese habet. In
Amphitruone omnia fiunt, etiam nox prolatatur, ut deus
voti sui compos fiat. In Asinaria id agitur ut argen-
tum pro arnica liberanda eruatur Argyrippo (adulescenti)

quod dein a pâtre ipso volente atque iubente aufertur,
qui autem pro ilia liberalitate praemium suum pactus
est. In Aulularia nobis proponitur imago sordidae
parsimoniae atque avaritiae in Euclione sene (viro libero),
quibuscum cohaeret matrimonium quod fit inter
Euclionis filiam et Lyconidem (adulescentem). In elegan-
tissima fabula, quae Captivi inscribitur animus noster
vincitur admirabili servi fide in herum suum, quae
fides multum confert ad agnitionem eius: servus enim
non est, sed filius eius cuius in domum, bello captus,
venerat: omnes fere personae viri liberi sunt iique primi
ordinis. Iter Curculionis in fabula, cui eius nomen indi-
tum est, in Gariam hoc consilio suscipitur ut pecunia
petatur Phaedromo (adulescenti) : pecuniam quidem
mutuam non accipit, militi autem lusu annulum suffu-
ratus satis habet ad impetrandum quod petitur: postea
miles cognoscit eam quam deperibat, sororem ipsius
esse. In Gasina quidem duo conservi unam conservam
expetunt, tamen non sibi ipsis: alter patri, alter filio
(viris hberis) operam dat; ut ne hic quidem ama-
tionem servilem argumentum fabulae huius esse dicere
possimus : exitus enim est ut filius Gasinam civem cog-
nitam domum ducat. In Cistellaria ante oculos nobis
proponitur àvayv(upc(7[i(k Selenii \') quae virgo libera esse
perspicitur et deinde nubit Alcesimarcho (adulescenti).
In Epidico omnis lapis movetur ut requiratur argentum
Stratippocli (adulescenti).

1) Scribens Selenium secutus sum Studemundium (in Indice Schol,
in Univ. litt. Gryphiswaldensi. 1871—1872).

In Bacchidibus (quo nomine duae sorores indicantur)
proponuntur nobis doli a Ghrysalo servo parati ad
auxilium ferendum Mnesilocho adulescenti, etiam post-
quam is, haud recte de actis amici sui edoctus, eumque
rivalem ducens, (quippe qui sororem alteram amaret)
plaustrum perculerat: novi doli instituuntur qui iterum
bonum eventum habent. — Omnes perturbationes quae
in scaenam prodeunt in Mostellaria id spectant ut pe-
cunia Philolachi (adulescenti) suppeditetur in sumptus
quos ille in re amatoria fecit. — In festivissima de-
scriptione confusionis quae ex mirifica similitudine duorum
fralrum (virorum liberorum) oritur, totus fere actus circa
fratres hos (quibus nomen Menaechmt) movetur. — In
Milite glorioso militi ludi fmnt ut amica, invita ab illo
arrepta, abducatur ad amantem Pleusiclem (adulescentem).
In Mercatore nobis contentio depingitur patris et fllii
(virorum liberorum) de ancillula a filio peregre adducta,
donee tandem pater filio cedit. — In Pseudulo callide
militi amica surripitur Gallidori (adulescentis) causa. —
In Poenulo summa rei est dvayvcopcffßöt;, dum dolus qui
ad lenonem bolo tangendum paratur e re est Agoras-
toclis (adulescentis). — Piscator qui in Budente vidulum
in reti cepit, ingenuitatem virginis ante surreptae in
lucem profert, quae postea nubit Pleusidippo amatori
(adulescenti).— Luculenter Plautus in Sticho depingit
coniugalem fidem firmam sororum duarum, quae con-
stant! fide reditum virorum suorum, qui ad mercaturam
faciendam diu peregrinabantur, exspectabant; reditu
eorum, re bene gesta opibus auctorum, dignam remune-
rationem obtinent.— Ut in Sticho coningalem fidem, sic

in Trinummo fidem inter amicos depictam habemus,
quorum alter magnis opibus praeditus, alter pauperior
est: tandem filius divitioris filiam pauperioris in matri-
monium ducit (omnes fere personae viri liberi sunt).—
In Truculento tres iuvenes (omnes liberos) invenimus,
qui omnes a meretrice quadam omnibus fallaciis in
amorem sui pelliciuntur, quosque quam maxime potest
compilât.

Nusquam ergo servi locum primum expient: sunt
sane plerumque dolorum auctores, verum berorum vel
filiorum herilium causa: servi quidem sunt qui agant,
verum res eorum non agitur. In Persa autem servi
agunt et servorum res agitur.

Toxilus in scaenam prodit verba faciens de difflculta-
tibus quae ei superandae sunt qui egens ingressus est
amoris in vias, quae consideratio sex versus explet. Satis
brevis est versu quinto transitus ab illa communi con-
sideratione ad se ipsum: nam postquam dixit : »mam cum

»ita fio miser quaerundo argento mutuo." Ergo intelle-
gendum est Toxilum ipsum egentem amoris in vias
ingressum esse, itaque eum miserum fieri quaerendo
argento mutuo. Nonnulla ioca ex comparatione amoris
cum feris bestiis orta nequaquam hoc loco ahena fuissent.

Versu 70 Sagaristio in scaenam prodit nonnulla de
officiis servi boni frugique proferens: Sagaristio servus
amicus est Toxili, alii autem hero serviens. Duo servi
inter se conspiciunt, salutant et rogant quid agant.

Toxilus (18) respondet se safe ex sententia vivere,
dummodo voti sui compos fiat. Statim Sagaristio »nimis
stulte" inquit, «amicis utere."

Sagaristio autem nihil adhuc seit de Toxih optatis : quomodo
igitur fieri potuit ut iam sciât se auxilio ferendo esse
amico? Prius ei sciscitandum erat quae esset natura
Toxili optatorum, quam operam suam polliceri posset,
lusta ratio, ni fallor, tale supplementum exigit : Sag.
»id age ut omnia impedimenta industria tua superes:
tum ex sententia vives". Dein Tox, talia respondere
posset: »ipse me ex vinclis necessitatis expedire nequeo:
omnem salutem spemque meam in amieis posui: qui
nisi subveniant, perii," Gommodissime ad haeC\' verba
Sagaristionis pertinerent »nimis stulte amicis utere".
Verba quae Tox (20) facit »mihi quidem tu iam eras
mortuus, quia te non visitavi" simul excusationem con-
tinent cur nondum ab hoc amico auxilium sibi necessa-
rium petiverit,

Sagaristio autem ei causam absentiae explicat: pro
nescio quo delicto plus annum ei in pistrino vivendum
fuit, quibus narratis Toxilus eum rogat: » satin tu usque
valuisti?" Primo obtutu rogare possis num haec verba
iterationem vs 17 contineant: sed omnia se recte habent;
ubi primum alter alteram vidit rogant illa usu et more
recepta »ut vales", »quid agitur"? Postquam vero Saga-
ristio res a se gestas edidit, se cupidum esse dicit cog-
noscendi quid Toxilus per omne hoc tempus egerit,

Toxilus Sagaristionem certiorem facit se in Veneris
proelio saucium factum esse et huic deae imparem ve-
hementer amare, eumque qui ilium monuerat ut tergo

et lateribus suis consuleret, invitât ut secum in domo
heri vivat: se liberam vitam agere quod herus peregre
sit, eumque bene accepturum esse. Subito autem transit
ad ea quae tantum cordolium ei movent, nam »haec
dies summa hodiest, mea mi amica sitne libera, an
sempiternam servitutem serviat" (34, 35) Glare sane
nobis non explicatur a Plauto quae adhuc condicio
Lemniseienis 2) fuerit neque quam condicionem in po-
sterum nanctura sit, verum quoad possit hoc intelligen-
dum est ex versibus 836 et 837: »nam herele absque
me Foret et meo praesidio, hic faceret te prostibilem
propediem."

Quoniam hue loci res nos adduxit in animo est mihi
nonnulla proferre, quae Ladewicus de vs 34, 35 aliisque
difficultatibus disseruit in Philologo XVll pg. 474 sqq.
Ladewicus in primis priorem partem Persae lacunosam
esse iudicat, negatque patere quae ratio Toxilo cum
lenone intercedat cum non intellegatur 1°. cur Tox-
ilus tanto opere lenoni iratus sit eumque ulcisci velit ;
2°. qua re adductus pollicitus esset se die constituto
pecuniam pro amica soluturum esse, cum nusquam
rivalis mentio fiat ; 3°. qua ratione, si Toxilus pro-
missis non staret, Lemniseienis sempiternam servitutem
serviret cogeretur, cum nihil impediret quominus postea
redimeretur ; 4°. denique nonnullis verbis indicari videri
inter lenonem et Toxilum agi de versura facienda, quae

\') In versibus memorandis secutus sum editionem Ritschelianam.
De scriptura Lemniseienis pro quo libri habent Lemniselene vide
R praefat. pg. X.

ratio in fabula, quae eius nunc foïma est, bene peracta
non sit. Non mihi hae difficultates tarn leves videntur
quam GoeUio : putat ille sententia verbi » credere"
(= crediteeren) bene intellecta, omnes difficultates dif-
fluere (de illa sententia cf. pg. 67 huius libelH) : cau-
sam Tosiii irae esse quod leno amicam nisi praesenti
pecunia sibi vendere nollet : praeterea, quod attinet ad
vs. 34 non nimis severa trutina ponderanda neque
unumquodque verbum statera auraria examinandum
esse, quae amator sollicitus in maius aucta dixerit. —
Cur autem Toxilus sollicitus est? Suspiceris lenonem ei,
ut statim suam venderet, rivalem ostentasse qui mox
venturus esset eamque abducturus ; sed hac indicatione
omnino caremus : non solum miles in scaenam non
prodit, verum ne uno quidem verbo cuiusquam militis
mentio fit. Sagaristioni utique rem exphcare Toxilus
debuit. Altera coniectura est verique ut mea quidem
fert opinio simihor (coli. vs. 336 et 837) haec: Lem-
niselenis est puella adhuc intacta, cui autem mox, nisi
redimatur, corpore quaestus faciendus sit. Sed ne haec
quidem sententia in fabulam nostram qualis nunc est
quadrat : nam nego moris Plautini esse ut tales puellae
a servis petantur : haec ratio non cadit nisi in personas
libéras. — Praeterea est res quaedam nondum dicta quae
luce necessaria carere videatur, et in qua diificultas
obiiciatur me iudice non minoris quam ceterae pendenda.

\') Dittographiën im Plautüstexte nebst, methodischen Folgerungen.
Eine kritische Untersuchung von Georg Goetz. In actis Societ
Philol. Lips. Tom. VI. pg. 998 sqq.

Num secundum naturam humanam fit ut servus om-
nibus viribus id agat, ut servus alius vel serva alia
redimatur, simul non cogitans eadem pecunia fortasse
ipsum se redimi posse? Quo illud ciceronianum referre
possis »quasi ullo modo fieri possit, ut quisquam plus
»alterum diligat quam se." Libertas enim servo
summum bonum est, neque facile cuiquam persuadeas
servum amicam pluris ducere quam libertatem.

Denique Toxilus preces profert ut Sagaristio sibi
argentum mutuum det: postquam hic affirmavit se
nihil habere quod det, eum denuo rogat ut alicunde
mutuum petat; dicit se ipsum iam expertum esse, nihil
autem impetravisse ; Sagaristio se pro virili parte id
effecturum pollicetur.

Versus qui adhuc leguntur (inde a 47) in prima
scena, satis turbati sunt: Neque quae RitscJielius duce
BotMo, neque quae Ladewicus (pg. 472) coniecerunt
satis fluentem et darum dialogum praebent. Verum
assentior Ladewico dicenti pg. 476 »etiam plures lacu-
nas in priore parte fabulae statuere nos cogunt verba
Sagaristionis vs. 767: »cedo parem quem pepigi cum
in fabula, qua forma eam nunc legimus, Sagaristio
nihil pepigerit." Goetzius®) hanc sententiam refutare

2) Res eodem modo se habet recepta lectione Lipsiensis et F.
Lambini: „cedo partem quam pepigi," vel quam Bothius dedit-

Goetz. 1. I. pg. 300: //Richtig ist dass von jener Abmachung
,/nirgens die Rede ist: es war dies aber auch gar nicht so unum-

conatur, sed dubito an minus recte. Equidem opinor talem
pactionem vix omitti posse. Toxilus amicum remune-
rari cupiens in potatione dicit: »Tu Sagaristio, accumbe
in summo." Sagaristione autem respondente: »Ego nil
moror (sc. in summo accumbere), cedo parem quem
pepigi", spectatores nonnulla audiverint de aliqua pac-
tione opus est, aut in illa occasione poeta spectatores
hac de re certiores facere debuit : neque quicquam pro-
hibere puto quominus poeta hanc pactionem in eadem
hac posteriore parte scenae primae posuerit.

Postremo versus ultimus huius scenae duae res
obstant, quominus germanum poetae stilum repraesentet :
»Usque ero domi, dum excoxero lenoni malam rem

1°. Haec verba plane se segregant a convenientia
consensuque sententiarum. In praeeuntibus enim Toxi-
lus cum Sagaristione omnia communicavit : se amicam
habere, sed non pecuniam : sibi non contigisse ut mutuam
pecuniam acciperet. Tum Sagaristionem rogavit ut is
sua causa mutuam exoraret. Nusquam autem unum
verbum de lenone fecit : nec se a lenone amare ei narra-
vit, nec lenonem sibi credere nolle: credamusne nunc
Toxilum postquam amicum suum ablegavit, ei, qui in
eo est ut abeat haec verba postrema acclamasse ? Credo

ogänglich nothwendig. Aussserdem aber wäre in den ersten Akten
»nicht einmal eine passende Stelle für eine dahinzielende Bemerkung
„aufzutreiben. Der einzig mögliche Platz wäre eben die fünfte Scene
„des vierten Aktes, die sich unmittelbar an die Ausführung der Lis
»anschliesst."

Verba huius versus et vs. 47 plane inter se pug-
nant. Sagaristio operam suam pollicitus est (44)
hisce verbis: »Quaeram equidem si quis credat:" tum
Toxilus (47): »Quaero tamen ego item sedulo" Perspi-
cuum est Toxilum dicere se longius in conatu perrectu-
rum esse ut ipse alicunde argentum mutuum sumat,
cum ultimo verso dicat: »Usque ero domi" cet.-, altera
quidem harum sententiarum contextum orationis con-
turbare videtur.

1: 2 (53 sqq.) Saturio parasitus quidam in scae-
nam prodit narratque spectatoribus se quaestum pa-
rasiticum iam a maioribus suis cultum obtinere et
magna cura colere, et pergit nonnulla de illo quaestu
proferre, Eadem fere ratione Peniculus in Menaechmis
(I: 1) prodit et verba facit de quaestu suo: item Gela-
simus in Sticho (1: 3) et, quamvis paucissimus verbis
parasitus in Bacchiddhus (IV: 1). De parte huius scaenae
in qua de fastidio verba facit, quod sibi quadruplatores
movent, vide priorem partem huius libelli pag. 9

1:3 (81 sqq.) Ab altera scenae parte Toxilus pro-
greditur gaudio elatus, disserens se iam omnem rem

1) De fama qua quadruplatores fruebantur conferre possis : Cic. in
Q. Caec. div. 7: 24 : „quadruplatores, quos non sine causa coutemp-
„sit semper et pro nihilo putavit," item quae Cic. disputât pro Rose.
Amer. Cap. 20. — Sycophantam apud Graecos festive Demosthenes
depingit xax \'ApcaToyscrovoç pag. 786

mvenisse ut sua pecunia eo ipso die leno illam (Toxili
amicam) libertam faceret. Obiter dicamus Toxilum hoe
loco ipsum pronuntiare se omnem rem invenisse: ne
muttit quidem de Sagaristione, quem adiutorem able-
gavit, quemque tam magnis precibus oravit, ut sibi
argentum mutuum quaereret: tantum auxilio Saturionis
sibi opus esse confîtetur. Postea ad hanc rem redibimus.

Iam statim parasitum conspicit, tamen quasi eum non
animadvertat, domura relinquens servos cenam parare
iubet. Tandem inter se salutant, multisque verbis ultro
citroque factis de ciborum et potionum suavitate gulaeque
oblectamentis, Toxilus parasitum rogat memineritne se
orare, ut sibi argentum mutuum daret. Saturio se memi-
nisse quidem affirmai, verum negat se habere quod det,
quo facto Toxilus »iam nolo argentum", Num consen-
taneum est Toxilum haec verba dicere? Qua forma ad
nos fabula pervenit Toxilus dicere non potest se satis
habere si parasiti fîlia tantum sibi utenda detur:
praeterea ei pecunia opus est. Nam prius lenoni pecu-
niam solvit pro Lemniselene liberanda quam a Sagaristione
quicquam accepit: neque nunc iam seit Sagaristionem
postea pecuniam sibi volenti allaturum esse: Sagaris-
tioni quoque aceidere posset, ut re infecta rediret.

Toxilus autem (128) parasitum certiorem facit filia
eius sibi opus esse ad rem, quam in animo habeat, per-
flciendam. Nonnullis versibus post, postquam Toxilus
parasite minatus est eum non prius eibum gustaturum
esse, quam se hoe facturum esse affirmaverit, Toxilo
assentitur, promittitque se omnia, quae Toxilus velit
facturum esse. In promtu est cuivis hos versus legenti

fieri non posse ut hanc partem fabulae integram habeamus ;
si ea quae legimus recta sunt, dubitari non potest, quin plura
exciderint. Quam vis magna sit edacitas atque voracitas
parasiti, vix nobis persuademus parasitüm nihil amplius
scientem nisi fore ut filia sua venderetur, huic venditioni
tam temere assensurum fuisse. Procul dubio necesse est
meliorem explicationem Toxili consihorum praeiisse.
Saturio ne satis quidem audiverat ut filiam suam bene
instrueret ad partes suas bene agendas. Hisce verbis
meis fidem addunt quae Ladewicus et Goetsius de hoc
loco disputaverunt, quorum uterque eadem fere censet
Iam RitscJielius in adnotatione »post hunc versum (136)
quaedam interciderint oportet"; aut hoc loco aut hic
viciniae sine dubio lacuna quaedam statuenda est. —
Redeamus nunc ad versum 131, eumque paullo accu-
ratius tractemus. Priusquam parasito narravit se filiam

Ladewicus 1.1. pg. 476 scribit: //Lückenhaft muss ferner die
//Scene 1: 3 sein, wo die Aufschlüsse, die Toxilus dem Parasiten
//über seinen Plan giebt, weder den Saturio, noch die Zuschauer
//befriedigen können, ja, wo das in v. 148 — 153 ausgesprochene
//Verlangen desToxilus dem Saturio völlig unverständlich sein muss." —
//Item Goetzius 1.1. pg. 300. »Richtig ist von sämmtlichen Behaup-
»/tungen Ladewigs in Betreff der Lücken im Persa nur die Eine, dass
»die Aufschlüsse die Toxilus dem Saturio in der dritten Scene des
«ersten Aktes gibt, weder diesen noch die Zuschauer befriedigen
//können. Der Parasit soll seine Tochter zu der beabsichtigten
//Prellerei hergeben: wie konnte nun Tox. sogar die nöthigen Anord-
«nungen von ihm fordern, ohne ihn vorher in den Zweck der Intrigue
»einzuweihen? Einen passenderen Platz für diesse Lücke habe ich
//aber nicht auffinden können, als nach v. 136, wo bereits Ritsehl
«-eine solche statuirt hat/\'

eius vendere veile lenoni, eum rogat»Hic leno neque
te novit neque gnatam tuam?"

Quid hoc refert? Obdh nphq Atóvoaovl Quid interest
utrum leno Saturionem noverit necne? Non enim
Saturio, (in nostra quidem fabula) venditor virginis est,
verum Sagaristio. Saturio autem non prius ante oculos
lenonis versatur, quam filiam suam adloquitur (4:9:2)
(739), ut eam recuperet. Num illo loco leno Saturionem
non noverit opus est ? Equidem nego : neque quicquam
est cur ibi agnitio rei gerendae noceat. Puto contra
scenam illam multum festivitate profecturam fuisse si
Saturio lenoni ignotus non fuisset, leno autem intel-
lexisset se virginem liberam, civis Attici füiam emisse:
sic fortasse aliquatenus celeritatem quoque explicare
possis, qua leno videt ibi se deceptum esse (de quibus
vide pg. 75 sqq). Nusquam autem legimus Sagaristionem
a Toxilo rogari, num leno eum noverit, quod tamen
optime concineret cum oeconomia fabulae nostrae : quippe
cui partes Persae agendae, niultaque verba cum lenone
facienda de pretio et venditione sint. Neque in transitu
Toxilus hac de re Saturionem interrogat, verum diserte:
nam, postquam Saturio ad interrogata respondit: »me
ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum", Toxilus
;;si itast" inquit »hoc tu mihi reperire argentum potes." —
Quid multa ? Etiamsi leno Saturionem optime nosset
rei gerendae nihil officeret.

Tandem, ut supra iam dictum est, Saturio assentitur
et pollicetur se omnia ex Toxili mandatis perfecturum
esse, quo facto discedunt.

II: 1 (168) et 2 (183 qq). Duae hae priores scenae
actus secundi descriptionem continent quo modo Sopho-
cHdisca a Lemniselene ad Toxilum, Paegnium autem
a Toxilo ad Lemniselenem mittantur, praeterea concur-
sum nuntiorum. In has exiguas res, quae dialogum
fere sine arg\'umento et sententia efficiunt, non minus
octogintaduo versus (168—250) impenduntur, qui fabulae
agendae tenorem interrumpentes, eventum morantur.
Eodem fere modo nuntii dimittuntur. Quas ad res
dimittantur nobiscum non communicatur, verum conii-
cere possumus illi ad Toxilum, huic ad Lemniselenem
epistulas amatorias afferendas esse, In utraque scena
is qui mandat timet ne nuntius non meminerit quae
iussus est, unde altercatio oritur. Vs. 200 Paegnium
Sophoclidiscam, 201 Sophoclidisca Paegnium conspicit
saluteque in vicem dicta inter se colloqui incipiunt:
primo uterque negat se dicere velle quid missio velit
neque quo mittantur. Maledictis atque iurgiis inter se
certant, donee tandem v. 247 Sophochdisea »Toxilo"
inquit »has fero tabellas tuo ero", et Paegnium : »At ego
»ad Lemniselenem tuam eram hanc obsignatam abietem."
Diligentissime perpendenti bar um scenarum momenta
mihi non contigit ut quicquam invenerim quod ullam
vim ad fabulae nostrae propositum habeat. Sunt scenae
inanes, etsi non nego saepius aliquid ioeosum diei. Videa-
mus igitur num in ceteris talibus servorum eonloquiis
tam plane argumento et sententia eareamus.

In scena secunda actus secundi Asinariae, praesertim
priore parte, abundanti facetiis scurrilibus, nequaquam ta-
men argumentum desideramus: ibi enim dolus inter Leo-

nidam et Libanum texitur, quomodo. ilie ex Leonida
Saurea futurus, et pecuniam a mercatore pro asinis sit
accepturus.

In Gasina (I: 1) colloquium habent duo servi Ghalinus
et Olympio, quo colloquio partim iam argumentum
fabulae cognoscimus : audimus enim duos servos conser-
vam expetere uxorem, quorum alter a sene, alter a
Alio herili allegatus est.

Item colloquium in Epidico inter Thesprionem et
Epidicum nos in fabulam ipsam introducit (I: 1): cog-
noscimus fihum herilem peregrinantem rediisse et secum
adduxisse captivam adulescentulam, quam de praeda
mercatus sit, quam ad rem pecuniam Thebis ab danista
foenore sumpserit: Epidici esse ut hanc pecuniam alicunde
eruat, eumque audimus querentem quod omnes dolos
ante structos ad senem bolo tangendum frustra fuerint.

Initium Mostellariae quoque colloquium habet inter
duos servos Grumionem et Tranionem, verum aeque
atque in Epidico, eo ipso in fabulae propositum intro-
ducimur. Audimus alterum alteri obicere quod rem
familiarem heri absentis perdat, eiusque filium corrum-
pat; sic notitiam assequimur vitae et morum filii herilis
quae magni momenti sunt ad ipsam fabulam.

Scena tertia actus secundi Militis gloriosi festivam
argumentationem continet qua Palaestrio Sceledro per-
suadeat eum, cum dixisset se Philocomasium vidisse
osculantem cum nescio quo adulescente, hoc videre non
potuisse, ita ut denique confiteatur se, etsi viderit,
tamen non vidisse, sibique sine dubio caliginem ob
oculos obstitisse. Eodem spectant duae scenae sequentes.

Item facile iiidicari potest quo pertineat inscçôâcov quod
legimus in eadem fabula (III : 2) continens colloquium
inter Palaestrionem et Lurcionem i). Sceledrus Nestoris
annos in cella heri sui bibit, quo facto ebrius in mediis
cellae laboribus obdormivit. Bonus eius subpromus
Lurcio, qui nunc Sceledri vice ad Palaestrionem venit,
tandem confitetur se Sceledro probe auxiliatum esse,
nunc autem a Philocomasio alio missum esse. Palaestrio
ipse hanc missionem versibus (3 : 2 : 54 sqq.) 867 (ex
rec. Brixii) sqq. explicat: »Modo intellexi, quam rem
»mulier gesserit: Quia Sceledrus dormit, hunc subcusto-
xdem suom foras ablegavit, dum ab se hue transiret."
Praeterea Periplecomeno tempus dandum erat ut mulieres
(quae iam postera scena prodeunt) ad partes suas agendas
bene instrueret.

De scena secunda actus quinti Stichi, colloquio inter duos
servos Sagarinum et Stichum vide pag. 77.— Ergo
videmus in ceteris Plauti fabulis quaecumque eiusmodi
colloquia servorum incidunt, plerumque ea proposito

2) 0. ßibbeck Alazon: Bin Beitrag zur antiken Ethologie und
zur Kenntniss der Griechisch-E,ömischen Komödie, u. s. w. pg, 71:
»Ganz episodisch ist das lüstige Gespräch zwischen Palaestrio und
Lurcio (III: 2). Es hat zunächst den Zweck dem Periplecomenus
Zeit zu lassen zur Anwerbung, Ausstaffirung und Unterweisung der
beiden Frauenzimmer, mit denen er bereits in der folgenden Scene
auf dem Plan erscheint. Untergeordnet ist das Motiv, durch welches
Palaestrio selbst v. 864 f. die Entsendung des Unterhüters durch
Philocomasium erklärt, dass diese nämlich unbemerkt ihre Wohnung,
in die sie seit v. 539 definitiv zurükgekehrt zu denken ist, verlassen
und zum Nachbarn hinübergehn könne.

conducere et quodammodo ad nodum solvendum per-
tinere.— Vide praeterea indicium Ladeioici de his
duabus Persae scenis\'). Eadem fere dicta velim de scena
4®- huius actus: eiusdemmodi inane colloquium, eiusdem-
modi argument! penuria.—

II : 3. Gaudio exsultans Sagaristio spectatoribus se in
conspectum dans omnibus diis gratias agit et laetatur
tanquam summum bonum assecutus sit. Gansa autem
huius laetitiae in fabula nostra non tantopere se in
auras attollit, verum magis per humum repit: tantum
pecuniam adeptus est, quam amico suo Toxilo det.
Insolitam amicitiam fidemque inter servos!

11:4(272). Sagaristioni in scena versanti obviam it
Paegnium, qui ei roganti, ubi Toxilus, herus eius sit,
respondere non vult, quo facto alter alteri convitia ingerit.
De hac scena vide quae supra dicta sunt in II: 1 et 2.—

II : 5 (302). Toxilus Sophoclidiscam, quae ei nuntium
Lemniselenis attulit, iisdem fere verbis dimittit quibus
1 : 3 : 85 (165) se puerum suum Paegnium dimissurum
esse dixit: ei mandat ut illam bonum animum habere
iubeat, cum iam paratum sit unde argentum sit futurum :
qua dimissa Sagaristionem conspicit et colloquium eorum
incipit.. Quamvis iocosissime haec scena scripta Plau-
toque dignissima sit, tamen in nostro contextu aliud
quiddam exspectaveramus. Postquam enim ipse dixit

Ladewicus 1.1.. pg. 476 appellat II : 1 et2 „in ihrer jetzigea
Gestalt unglücklichen Scenen."

(1:3:1): sOranem rem inveni, ut sua sibi pecunia
hodie illam facial leno libertam suam"; ad Saturionem
(1: 3 : 47) : »iam nolo argentum", et (II ; 5 : 1) ad Sopho-
clidiscam: »Paratum iam esse dicito unde argentum sit
futurum", consentaneum erat eum nunc, simulac Sagari-
stionem conspiciat, gaudio repletum, hoc item cum Saga-
ristione communicare. Contra videmus Toxilum se gerere
quasi ipse adhuc nihil invenerit, et humillime rogare
11:5:9 (310). »Ecquid, quod manda vi tibi, est nunc
speculae in te?" — Festivissimis versibus Toxilus certior
fit Sagaristionem pecuniam nanctum esse: illum enim
a domino Eretriam missum boves mercatum, nunc
autem domum Toxili pro Eretria habere: tandem Toxi-
lus Sagaristioni narrat se mox omne argentum redditu-
rum esse: nam se ipsum iam omnia comparavisse, quo
pacto argentum auferret a lenone, mulier libera fleret,
leno ipse nitro argentum daret.

111:1. (329). Saturio cum filia sua in scenam pro-
diens affirmat se hodie eam specie venditurum esse:
se omnia consilia cum ea communicavisse et ea causa
sie (ornatu Persico) eam exornavisse. Virgo primo vehe-
menter huic consiho répugnât, in primis metuens ne
hac venditione, si percrebuerit res gesta et in maius
aucta sit, existimationem plane amittat: »inimici enim
«famam non ita, ut natast ferunt." Pater autem ad
patriam potestatem provocans, asseverat se id suo arbi-
tratu facturum neque se ad eius voluntatem conforma-
turum esse: quo facto tandem roganti »futura\'s dicto
oboediens an non patri," virgo »futura" respondet.

Hanc scenam inter optimas partes totius-fabulae nostrae
ponere non dubito: neque aliorum laude caret.
Ladewicus (11. pag. 472) in dubium vocat num lectio
v. III: 1 : 21 (349) sqq. sana et salva sit:

V. Non sum neque me esse arbitror, 349.
Quom parva natu recte praecipio patri: 350.
Nam inimici famam non ita ut natast ferunt. 351.
Sat. Ferant eantque in maximam malam crucem. 352.
Non ego omnis inimicitias pluris aestumo, 353.
Quam mensa inanis nunc si adponatur mihi, 354.
V. Pater, hominum immortalis est infamia: 355,
Etiam tum vivit, quom esse credas mortuam. 356,
Ladewicus causam esse negat, cur virgo hoc loco denuo
verba faciat de infamia: putat autem omnem difi&cul-
tatem e medio sublatum iri v. 355 et 356 post 350
positis.

Equidem huic sententiae assentiri non possum. Puto
1° hos versus minus alacritatis habituros si post v. 354:

1) Conferatur quae dicit H. P. de Limiers L 1. pg. 957 uRieu
«n\'est plus beau ni mieux ménagé que ce Dialogue, oii l\'on voit un
«Père, avide des bons morceaux, sacrifier sa propre Eille à cet appétit
»desordonné, et une Pille, modeste et retenue, faire à son Père les
»plus sages remontrances."

Similia in editione : M. Acc. Plauti comoediae ex recognitione
Guffeti Audini. Opera et studip M. de Marolles etc. Lut. Parisi-
orum 1658 (tomus IV. pg. 309) legimus : j,cette Scène est fort jolie,
//Ct pleine de bonnes choses, où le poète introduit un parasite,
„qui s\'efforce de persuader sa fille de se laisser vendre pour gagner
,/quelque bon repas etc."

Quid ? metuis ne te vendam ? V. Non metuo pater :
2° causam afferri non posse cur quicquam mutari
oporteat. Non recte enim Ladewicus disputât dicens vir-
ginem denuo de infamia verba facere. Non de infamia
omnino, verum de immortalitate infamiae hoc loco agit.
Quod si probe tenetur, omnia optime sese habent, neque
quicquam mutandum. Virgo enim haec vult: »Non
possum quin tibi repugnem et recte praecipiam, neque
a id faciens perverse ago : nam inimici nostri rem
»non ferunt, ut re vera est, verum in maius ple-
»rumque augent." Id autem se nihil morari pater
affirmat v. 351 sqq. Postremo virgo, tamquam
concédât rumores ipsos etiam in maius auetos, si
modo in breve tempus viverent, non nimis graves
fuisse futuros, patrem admonet immortalitatis infamiae:
talium rumorum, qui existimationem alicuius immi-
nuant, semper aliquid in memoria hominum relinqui.
Pater, eum haec negare nequeat, aliam viam ingreditur,
et dicit:

III : 2 et III : 3. Dordalo domo sua excedenti non-
nullaque de pecunia, quam hodie fore ut aeeipiat sperat,
loeuto Toxilus item domo sua excedens obviam venit
eique multa convitia ingerit: ille autem huic parem
gratiam refert neque minores eontumelias dicit. Quo
facto Toxilus lenoni solvit pro amica liberanda pecuniam,
quam a Sagaristione aeeeperat.

indicatis (vide pg. 52 sqq) : hoe loco imam rem paulo
altius repetamus. Ladewieus 11. negat perspicuam esse
rationem, quae Toxilo cum lenone intercedat. Goetsius
1.1. obscuritatem sublatam esse putat si modo conceda-
mus vocabulo »credere" hoc loco significationem tribu-
endam esse quam habet nostrum er editeer en i. e. »fide
data et accepta debitum non exigere ; fîdem habere pro-
mittenti se soluturum." Sine dubio haec significatio hoc
loco recipienda est, neque Ladewicus id negare videtur.
Gf. adnotationem eius pg. 476. — Ne vel sic quidem res
perspicuitate abundare videtur. Qua forma fabulam
nostram nunc habemus, Lemniseienis nondum manumissa
est, neque iam Toxilus eam possidet. Attendamus autem
hos vs:

424 D. Quin tu mi argentum reddis? nilne te pudet?
Hi versus nos in eam opinionem adducunt ut putemus
lenonem aut Lemniselenem pecunia non praesentaria
vendidisse Toxilo, iurato se hanc die constituto soluturum
esse, aut lenonem in nescio quam rem Toxilo argentum
mutuum dedisse, quae tamen utraque opinio fabulae
nostrae répugnât.

Ubi primum leno argentum accepit, Toxilus eum
mulierem per hortum dam ad se ducere iubet. De
vitiis partis posterions huius scenae (III : 3), vide
partem priorem huius libelh. — Frustra praeterea
quaeritur cur omnia adeo in occulto fiant. Licebat sane

Dordalo suam vendere et manumittere; neque alii eam,
iam liberam sibi vindieare poterant. Quare nihil erat
secreto opus.

IV : 1. Toxilus in scenam prodit fiduciam suam elo-
quens omnem rem, quod eam facete et callide exorsus
sit, bene proventuram esse. Sagaristionem foras evocat,
qui virginem ornatam et tabellas, quas Toxilus ipse
consignavit, secum ducat.

IV : 2. Sagaristio foras exit cum virgine, Toxilum
rogans ecquid lepide et graphice exornati sint. Ipse a
Toxilo rogatus num partes suas bene noverint respondet
se et virginem melius quam omnes comicos et tragicos
meditatos esse. Quo facto Toxilus eum monet id acce-
dendi tempus futurum esse, cum se cum lenone collo-
quentem viderit.

IV : 3. Dordalüs et Toxilus. — Dordalus gaudio
elatus quod ancilla vendita est, Toxilum num iam Lem-
niselenis libera sit rogantem, certiorem facit se eam
iam manu emisisse. Toxilus hanc ob rem se gratis-
simum erga lenonem simulans, dicit se eum praemio

Ritschelius de coniectura hunc versum dedit :
[Eefer], quas tu attulisti mi usque e Persia.

remuneraturum: sibi enim litteras e Persia allatas esse,
quas ut leno legat se in rem eius ei suadere. Igitur
leno epistulam a Timarchide, hero, ad Toxilum missam,
legit. Post consuetam salutationem ei mandat ut pere-
grinum (Sagaristionem ornatu Persico) qui hasce htteras
attulerit, comiter excipiat hospitiumque praebeat et id
agat, ut mulier libera, quam is simul secum e Persia
captivam adduxerit, vaeneat emptoris periculo.

Toxilus autem dolose lenonem inpellere conatur ut
illam emat: qui primo gravatus postremo dicit se »mer-
cimonium videre modo" veile. Eodem ipso tempore
Sagaristio et virgo adveniunt, et venimus ad eam scenam

IV : 4 , in qua venditio fit. Est ea elaboratissima, sale
facetiisque abundans, neque minus quam III : 1 inter
optimas partes fabulae nostrae habenda Sagaristio
virgini urbem ostendit, quae rogata quid de omnibus
rebus quas videat iudicet, semper festivissima responsa
dat. Tum Toxilus et leno parvo intervallo consilia

1) Iterum operae pretium est adnotare quae de hae scena Limiers
et Guyet i editor sentiunt. H. P. de Limiers 1, 1. pg. 359. „11
„(Dordalus) lui fait plusieurs questions sur la naissance et sur son
„pays, dont l\'adroite femelle se tire habilement et sans faire aucun
„mensonge: en quoi l\'adresse de Plante est admirable, de l\'avoir faire
„parler si finement, qu\'on ne pût rien avoir à reprocher à cette
„fille, ni à celui qui la vendait, quand on viendrait à découvrir la
,/fourbe". Alter 1.1. pg. 310. »Cette scène qui fait jouer lesperson-
„nages déguisés pour tromper Dordale, afin de tirer de sa bourse
„l\'argent qu\'il avait reçu pour rafFranchissement d\'une fille que Toxile
»aimait, est à mon avis la plus agréable et la plus ingénieuse de
„toutes les scènes de cette comédie."

conferunt; ille huic magis magisque suadet ut virginem
emat neve hoe fortunae munusculum repudiet. V. 576
propius accedunt, nonnullisque interrogalionibus respon-
sisque ultro citroque datis con venit, antequam de ven-
ditione agatur, ut leno virginem interroget de nomine,
patria, parentibus cet. Festivissime semper ad interrogata
respondet re vera nullum mendacium dicens, sed vere
nihil dicens; ceterum verba sic facit, ut lenonem ad se
\'emendam instiget, qui ex sua redemptione magnum
brevi lucrum sit facturus. Tandem sexaginta argenti
minis emptio fit, quo facto leno abit ut argentum adferat.

Una quidem res tribus verbis tangenda est. Sub-
absurdum est lenoni qui ex rei natura non nimiam
fiduciam hominum habeat, admirationem motam non
esse, quod ille Persa et illa Persis qui recta ex Persia
advenerunt, optime Latine loquuntur.

IV: 5 (673). Toxilus virgini gratias quam maximas
agit quod tam bonam operam dedit, Sagaristionem autem
monet ne, pecuniam secum auferens, protinam domum
abeat, verum ut per angiportum se per hortum in domum
Toxili recipiat.

Quod attinet ad responsum a virgine Toxilo datum,
gratias agenti, liceat mihi denuo hastam a Goetsio
amentatam torquere, cum plane eadem sim sententia

Goetzius 1. 1. pg. 301. „Eine weitere Ungereimtheit enthält
«die fünfte scene. Toxilus dankt dem Mädchen mit folgenden Worten :
Edepol dedisti virgo, operam adiutabilem.
Probam et sapientem et sobriam.

IV : 6. (683). Leno domo redit et debitum solvit
Sagaristioni iamiam abituro: rogatus aùtem a Toxilo
quid tam properet, respondet sibi negotium esse: epi-
stulas enim sibi mandatas esse quas reddat, praeterea
se audi visse fratrem suum in hac urbe servire, quam
ob rem operam dare velit ut eum requirat et redimat.
Toxilo in mentem venit se saepius quendam Sagaristio-
nis persimilem vidisse, itaque scire cupit quod nomen
Sagaristioni sit. Responsum eius conglutinatum est ex
multis novatis et multifariam compositis nominibus quae
festive rem, uti gesta est, describunt: quo facto Saga-
ristio abit.

IV : 7. (711). Tum Toxilus denuo de opera sua ad
tam lucrificabïlem emptionem in lenonem gloriatur: hic
autem nequaquam quieto animo est, et indicat eum
qui illam virginem vendiderit multo meliore condicione
esse quam se, qui. emerit. Toxilum simulantem quasi
operae impensae se poeniteat, quoniam eam in irritum
cecidisse intellegat, consolatur affirmans eum utique pro
vero amico se gessisse bonamque operam amico dedisse.

„Charakter, der uns ein höheres Interesse einzufiössen vermag. Wie
«eindringlich weiss sie den Vater zu bitten, von seinem Vorhaben
nabzustehen, indem sie ihm das Schimpfliche der Sache in mehrfachen
„ Variationen darlegt. Zwar muss sie sich schliesslich der Vaterlichen
„Autorität fügen: werden wir nur aber glauben dass sie nach der
,Verkaufsscene auf einmal eine andere geworden sei, dass sie aus
«der Noth eine Tugend gemacht und dem Toxilus, aus dessen Mund
„sie jedes Lob zurückweisen musste in der bei Dankesbezeugungen
„üblichen verbindlichen Phrase erwidert habe:.

Quo facto leno denuo domum redit ut nonnulla intus
praecipiat, quae dudum praecipere oblitus sit, virgine
apud Toxilum relicta.

Haud parvam admirationem movet quod leno, qui
modo metum suum indicaverit, ne quis veniret virginem
in libertatem vindicatum (716: Qui ego nunc scio an
iam adseratur haec manu?), nunc eam Toxilo in custo-
diam tradat. lure rogare possis quaenam causa sit, cur
illam non statim secum domum ducat ibique diligenter
servet : quod sine dubio melius in mores lenonis quadraret.
Postquam leno abiit Toxilus Saturionem evocat his verbis :

(730. accessit e solo Ambrosiano Ritschelio auctore).
Iam primo aspectu intellegimus fieri non posse quin hi
versus mendosissimi sint. Nam simulac Saturionem
foras evocavit v. 725, et hic praesens adest dicens
»numquid moror", statim eum denuo e conspectu abire
iubet. Verum quod etiam multo magis offendit est
quod scena proxima percipitur Sagaristionem eo ipso
tempore turbam facere, quo Toxilum abiisse videt. Is
enim post gratias a lenone actas »num" inquit »quip-
»piam aliut me vis?" ad quae leno »ut bene sit tibi"
respondet. Tum Toxilus vs. 736 et 737 proloquens

abit. Quo facto videmus Saturionem in scenam pro-
deuntem verbis: »Nisi ego illunc" eel Nihilominus scena
nostra (vs. 728) legimus Saturioni turn turbam esse
faciendam, cum Toxilum cum lenone colloqui viderit.
Quo nihil repugnantius inveniri posse nemo est quin
videat.

Fieri potuit ut vs. 727 et 728 hoc loco perverse
repetiti sint ex scena secunda actus quarti (467 et 468),
ubi optime ad sententiam conveniunt: neque autem sic
res satis perspicua est. (Gf. Ladewiaim et Goetzium.)

Etsi hunc locum inter controversias enumeravi, fieri
quoque potest ut versus perturbati sint, quamobrem
vide num haec placeant. M quod legimus v. 727 post
conspectu tantum coniectura est Acidalii neque in libris
legitur: igitur deleatur et, et interpungatur post con-
spectu, (non post tace): tace coniungatur cum versu
proximo, quo facto plenius post conloqui interpungatur.
Praeterea 729 et 730 inverso ordine scribantur, ita ut
totus locus hie sie legatur:

T. Age illiic abscede próeul e conspectu. Tace
Ubi cum lenone mé videbis eónloqui.
Tunc, quando abiero.. .. Sat. Quin taces ? scio

IV : 8. (731). Non possum quin de hac scena sub-
seribam iudicio Goetzii qui 1. 1. pg. 301 haec fere
habet. »Praeterea vs. 731 sqq. tantopere centonis aspec-

tum praebent ut iis quoque suspicio universa confir-
metur." Quo nihil verius! Vs. 731 et 732, ubi leno in
scenam rediens verba facit ad Toxilum de squalore
aedium suarum et supellectilis, nostro loco nihil ad rem
pertinent. Veruntamen cuivis perspicuum est hos ver-
sus quodammodo explicare cur leno secesserit et optime
convenire cum 722 (»attat oblitus sum intus dudum
edicere quae volui edicta"). Aut utroque loco (722 et
731) aut neutro aliquid omittendum. Quod si servantur
versus, interponatur aliquid necesse est, et plura qui-
dem quam quae nunc adsunt : haec enim ita levia sunt
ut discessum lenonis non satis explicent. Ego inclino
in hanc partem ut putem denuo magnas perturbationes
atque lacunas esse indicandas. — Vs. 733 et 734 Toxilus
denuo lenonem admonet se tam bene de eo meritum
esse, atque denuo leno ei gratias agit: (de tritis istis
verbis , »bonam vitam," vel »multa bona facere" cf. Gas.
2:8:32, Poen. 5 : 4 : 46, Gas. 4:4:17)^). Versus
Ultimi prior pars usitata est formula abire volentis,
posterior salvere iubentis.

Toxilus omen verborum lenonis »ut bene sit tibi"
accipiens et pronuntians se cum lenonis liberta iam
inclinaturum esse abit.

IV : 9 (738). Argumentum huius scenae est adventus
Saturionis, qui filiam suam secum abducere vult. Leno
intellegit se deceptum esse dolis Toxili et Persae atque a

Te quóque etiam ipsum ut lamenteris. Dord. óccidi.
Primo iam aspectu intellegimus hanc scenam integram
non esse, nee quae a Plauto originem accipere tali quidem
forma potuerit. Non amplius est quam adumbratio
scenae quae procul dubio longe alia fuit. — Quanta enim
festinatio est qua omnia in hac scena fiunt! Saturio in
scenam prodit: virgo nihil nisi »Salve multum" inquit
»mi pater," ad quam salutationem pater tantum re-
spondet: »salve mea gnata;" nunc iam leno omnia animo
percepit et desperans exclamai »Ei Persa me pessum-
dedit." Virgine praeterea addente »Pater hic meust,"
statim bis verbis fidem habet et prorsus sibi persuasum
habet haec omnia vera esse, et iam exclamat !! perii
oppido !" Si hoc revera Plautinum esset, ingenium Plauti
hoc loco haud valde niteret. Quo modo fieri possit ut
post mutuam salutationem tantum factam inter patrem
et filiam, leno, qui saepius fiduciam sui Toxili pronun-
tiavit saepiusque ei gratias egit, nunc statim intellegat

atque pro explorato habeat se deceptum esse et omnem
rem gestam nihil nisi meras fallacias fuisse. Longe aliud
quiddam in tali re a spectatoribus expectatur. — Animo
iam vident quomodo leno ira incitatus obtinere conetur
quod ius suum esse putat, negans Saturionem et virginem
verum loqui, Saturio autem minis atque vi filiam suam
abripiat, dum uterque silvam convitiorum atque exsecra-
tionum in caput inimici effundat. Quid multa? Argu-
mentum ipsum huius scenae poetae nostro valde idoneam
facultatem praebebat ad plurimas facetias salesque adhi-
benda. — Scilicet neque modum interpolationis aut omis-
sionis terminare neque disertis verbis statuere quae
Plautus revera dederit, quisquam possit: verum scenam
germanam ac nativam nescio quo consilio valde contractam
atque misere mulcatam esse, statuere non dubito.

Leno postquam intellexit se deceptum esse a Saturione in
ius ambulare iubetur. Difiicilia intellectu mihi esse viden-
tur verba lenonis (v. 747). »Nonne antestaris?" Nam
serio haec verba dicere non poterat, cum praeter leno-
nem et Sagaristionem nemo nisi virgo in scena esset:
praeterea si quis affuisset, verisimillimum est eum non pro
lenone apud praetorem locuturum fuisse: iocose contra
haec verba dicta esse condicio ipsa lenonis minime ad-
mittit. Tantum restât ut contineant genus aliquod repre-
hensionis sub forma interrogationis, quasi dicat: »non
me rite in ius vocare potes."

V : 1 (753). Argumentum paenultimae huius scenae
est initium potationis, quae scena proxima continuatur;
magna huic scenae similitude est cum SticM V : 4

quacum hanc conferri operae pretium est. Adnoto infra
quae de loco Sticlii disputa vit Teuffélius : (Studien und
Charakteristiken) pg. 277 sqq. quae, dignissima quae
legantur praesertim ideo adnoto, quod nescio an ad
nostrum quoque Persae locum aliquatenus referenda
sint \').

Toxilus prodit in scenam gaudio elatus quod omnia
tam bene cesserint, et ipse inimicum tam probe ultus
sit. Quamobrem adiutores remunerari cupiens, nonnulla
parari iubet ad eos convivio excipiendos, quo facto con-
vivium haberi coepit.

Animadversione atque admiratione dignum est para-
situm nostrum convivam huius convivii non videri,
quippe cuius opera in primis res bene gesta sit; neque
ultimus ordine habendus erat eorum »quorum (sunt

\') «Ein heiteres Mahl mit Gesang bildete ohne Zweifel die Schlass-
/i-scene in dem Menandrischen Stücke, das dem Stiehus zu Grunde
(/liegt, nur aber so, dass die Theilnehmer daran die heimgekehrten
(.Ehemänner und ihre Frauen selbst waren, welche auf diese Weise
»ihre Freude über ihre glückliche Heimkehr nach langer Abwesenhei t
„und über das frohe Wiedersehen der trotz Anfechtung treu geblie-
«benen Gattinnen an den Tag legten. Auf ein solches Mahl weisen
,die fortwährenden Vorbereitungen hin: dabei sei schliesslich auch
,/der Parasiet gewesen, der doch keinen andern Zweck haben könne,
,Auch Antipho sei wahrscheinlich gepaart gewesen und zwar mit
f/ciner Flötenspielerin, die er IV : 1 von Pamphilus erbittet. Plautus
„wollte Gesang und Tanz am Ende belassen, mochte aber andrer seits
»nicht allzusehr gegen die Römischen Begriffe Verstössen, und Frei ge-
r/borne singend und tanzend einführen. Deswegen setzte er ein
»Sklavengelag an Stelle des Herrengelages. Viele feine Tischreden
«mussten dabei in Wegfall kommen; daher das unbefriedigende und
„unharmonische in der Komposition."

verba Toxili 760) opera haec mihi facilia factu facta
»sunt quae volui ecfieri" quos hancobrem »omnis hilaros
»lubentis laetificantis faciam ut fiant." — Opiparae
coenae ipsius spes voracem ilium hominem moverat ut
filiam suam mutuam daret: cur nunc praemio tanti
empto careat? Neque eum pudebat cibum e manibus
servi accipere, ut perspicue vidimus scena tertia actus
primi, ubi Toxilum mendici loco reliquias flagitabat.
Versus huius scenae potissimum offendunt:

Hic versus multis displicuit: praesertim plurale paces
valde offendit ; licet aha pluralia collata sint (Cf, Loren-
sium adnot. in Most, 2:1:1 = 334), plurale spaces parum
placet, non quia pluralis non exstet (cf. Neue L 421),
sed plural em sententia non admittit: qui enim trium-
phans et tripudians e bello redit non j^aces confecit.
Langenius 1.1. pag. 106 monet Plautum nusquam alibi
habere pacem perficere, sed facere, semel tantum com-
ponere (Mere. 953).

Admirationem quandam movent ista Toxili dicta:
participes (757 et 758), omnes (760), quorum opera,
cum eorum, qui Toxilo opem tulerunt, unus tantum
Sagaristio in scena sit.

\') Langenio aliqua dabitatio orta esse videtur de integritate initii
huius scenae. Scribit enim: „doch möchte ich bemerlcen, dass sich
»inhaltlich der erste Vers mit dem zweiten volstandig deckt: hostibus
«victis = re bene gesta, civibus salvis = integro exercitu et prae-
«sidiis, re placida pacibus perfectis = bello extincto."

V. 769. »Meum natalem agitemus amoenum" cet. inte-
grum puto: sententia illius natalis, ni fallor, hoc loco
est : dies insignis laetitia, dies qui novae vitae initium est.
(auctore Gasauhono : »natales antiqui omnes vocarunt dies,
propter aliquam laetitiam insignem, sibi solemnes.")—
Nisi verba quae (769) sequuntur : »date aquam manibus:
ponite mensam" dittographiam contineant v. 759, intel-
legenda sunt de potatione, quae post propriam cenam
haberi solebat; sed vix recte primum, quia formula xarà
/jcpàç Sâûjp est initium epularum, porro quod ad com-
potationem mensae non ponuntur sed removentur, et
negari non potest cenam admodum brevem fuisse. —

V:2 (778). Gonvivium superiore scena coeptum hac
continuatur. Interea clara voce eiulans leno prodit,
miserrimum se hominem esse praedicans, seque dolis
Toxili plane periisse : omnes insidiatores suos communiter
ac Toxilum separatim detestatus atque exsecratus,
imimicos suos hilare epulantes conspicit: vix oculis suis
fidem habens admirationem sic eloquitur: »Set quid
»ego aspicio? Hoc vide: quae haec fabulast? pol hic
»quidem potant: adgredibor." Dictum factum: leno
accedit et potantes alloquitur. Inde ab hoc loco usque
ad finem nihil fere habemus nisi coacervationem ioco-
rum et dicteriorum a convivis in Toxilum contortorum.

Tenorem huius scenae attente considerantibus facile
nobis apparebit non esse eius argumentum unum et
recte conclusum, desiderari quam vulgo unitatem dicunt.
Leno postquam appropinquavit et convivas aliocutus est
(789), ab his per ludibrium adire iubetur eique locus

ad mensam offertur: truculenter autem is hospites monet
ne se uno digito attingant, nisi ad terram adfligi
cupiant. Porro illos obiurgare incipientem de fraude
facta admonent Toxilus et Lemniseienis ut iurgia auferat :
melius esse quam turbam facere eum praeverti bonis
rebus quibus uti ei liceat. (v. 797, 799, 800.)

Verba Dordali v. 798 »At bona liberta, haec scivisti
et me celavisti?\'\' Ladewicum movent ut denuo de lacunis
cogitet. Putat Plautum cum spectatoribus plura de
litterarum consuetudine inter Toxilum et Lemnisele-
nem communicasse quam nos in male mulcatis scenis
II : .1 et 2 percipimus. Sine ulla dubitatione autem
Goetzio haec refutanti assentior

Ne Lemniseienis quidem verba (799, 800) animum
lenonis nostri sedare potuerunt, neque iram compri-
merepotest: quo fit ut Toxilus Paegnium dicendo îQuin
delude ut soles" (804) lenonem ludibrio habere iubeat
Ille optime officio suo fungitur (805—817), donee Toxilo
satis esse videtur, quamobrem Paegnium desinere iubet
V. 818: »Iam iam, Paegnium, da pausam." — Gum au-
tem leno nondum linguam suam comprimere possit et
denuo convivis minetur, Paegnium iterum eum ludos

1) Goetzius 1.1. 299 et 300 „Lücke(n) jedoch in denselben anzu-
„nehmen, dazu sehe ich keinen genügenden Grund. Iiis war ja doch
„für Dordalus eine nahe liegende Vermuthung, dass die Lemniseienis
«die er fröhlich in der Gesellschaft seiner Feinde fand, gleichfalls in
„die Intrigue eingeweiht gewesen sei. Dies brauchte trotzdem aber
«nicht der Fall zu sein und ist auch keineswegs der Fall, wie sich
»namentlich aus dem Auftrage ergibt, den Toxilus durch Sophoclidisca
»au seine geliebte bestellen lässt."

facere incipit, cui non adversatur Toxilus (819 sqq).
Tandem Sagaristio se rixae interponit, qdem, lenoni
minantem se, nisi taceat, denuo Persam adducturum esse,
ille statim agnoscit, dicens: »Taceo hercle, atque tu
Persa\'s qui me usque admutilavisti ad cutem."

Hucusque (832) omnia recte procedunt verbis apte inter
se cohaerentibus : convivae, structores insidiarum intelle-
guut lenonem omnia iam comperisse : ipsi voti damnati
sunt: leno praeterea ludibrio habitus est et plagas acce-
pit (805, 810), quamobrem optime hoc loco aditus
quidam ad fmem (e. c. reconciliatio concordiae inter
lenonem et ceteros) fabulae nostrae colophonem adderet.

Item satis placeret si statim post v. 832 legeremus
finem fabulae nostrae comprehensum v. 852 — 857.
Quae autem legimus v, 833—851 non solum superva-
canea esse, verum multum offendere mihi videntur : haud
dubium mihi quidem est quin aut hoc loco de conta-
minatione cogitandum sit, aut haec sint addita ut fabula,
qua forma nunc eam habemus, satis brevis, paullum
extenderetur.

Singula membra huis partis paullo accuratius exqui-
ramus: v. 833 T. »Agite hunc sultisludificemus"
quasi nunc demum ludificandi initium fiat! lam din
contra convivae lenonem ludibrio habent. V. 804 iam
Toxilus tale praeceptum dederat (»quin delude ut soles"),
quod nequaquam neglectum erat.

Turn sequitur altercatio Toxili et Lemniselenis, quae
praecepto Toxili obloquens »non par esse dicit se lu-

dificare ilium."Toxilus autem obedientiam poscit,
condicionem patroni et liberti, quae inter se sit, osten-
tans, donee Lemniselenis eonfitetur benefaeta Toxili
exigere ut imperio eius pareat. Quo faeto Toxilus rursus
praeceptum repetit (843) »Graphiee hune nunc volo
ludifleari." Nunc Lemn. operam suam pollicetur hisce
verbis: »Meo ego id in loco curabo." Quibus verbis
auditis non possumus quin exspectemus Lemniselenem
probe amicis suis auxilium esse laturam, et pro virili
parte lenonem ludificaturam esse. Nihilo secius primo
ludificandi partes eoneedit Sagaristioni et Paegnio (qui
iam diu idem feeerant) : quae tandem est ista ludifieatio
quam in suo loco eurabit? Nihil nisi quod pro ludi-
brio lenonem ad cenam invitât, aeque atque iam prius
790 sqq. factum erat : »Intro i patrone, amabo, ad
cenam",

Stultissima porro mihi verba lenonis esse videntur
v. 844: „Gerto illi homines mihi nescio quid eonsulunt
»maU quod faeiant :" leno cui vehementia ingesta con-
vitia sunt, qui plagas est perpessus, qui Toxilum impe-
rantem audiverat ut ipse ludibrio haberetur, ac senserat
ceteros haec iussa perbene exsecutos esse: ille idem vir
nunc tandem maxima simplicitate dicit se putare homi-
nes illos nescio quid mali in se consulere !

V. 845. Sag. »Heus vos. Tox. Quid ais? Sag.
Hieinest leno qui hie mercatur libéras" cet. Haec
verba alicuius sunt qui aut nunc demum in scenam
prodit, aut adhuc ludificationis expers nunc primum

eius partem suseipit: verba alicuius qui, .ut Sagaristio
nostro loco, iam diu operam suam in ludis faciendis cum
ceteris consociavit, esse non possunt.

V. 846 leno denuo colaphum accipit et v. 848 ictum
pedis, aeque atque ei ictum infringi vidimus v. 809 et
810. — Paegnio (v. 848) iterum se in altercationem
Tosili et Dordali insinuanti atque aspere in lenonem
invehenti (quo modo agi item v, 794 vidimus), hic
eadem ista despicientia singulari respondet, (,,loquere
tu etiam frustum pueri?") qua v. 795 (»Quid ais, crux,
stimulorum tritor ?").

Postremo conferantur verba Lemniseienis (849 sqq.)
ad lenonem, et responsa eius cum v. 798, ubi leno
illam adloquitur »bona liberta" (ut hic illa lenonem
jjpatrone!").

Item v. 851 ,,Quian te voco, ut tibi bene sit?" cum
v. 799 »Stultitiast, quoi bene esse liceat, eum praevorti
litibus."—

Vix credere possum, nisi forte saeculorum pulvere
coopertae tabulae alicunde in lucem proferantur, fore
ut cuiquam contingat ut omnes supra collectas difî&cul-
tates ac repugnantias solvat. Quasi sponte sua nos
adducunt ad quaestionem : »num Plautina est Persa :"
»unde illae difficultates?"

Porro integritatem Persae non semper sine aliqua
dubitatione fuisse effici licet ex verbis Bitschelii, initio
praefationis in Persam: »nam Plautina tam est (Persa)
quam potest." Cur enim id tanta adseveratione adfirmat ?
Quamvis Ritschelius fabulae nostrae laudem tribuat\'),
tamen quae addit non paullum m. i. illam sententiam
infringunt.

R. opusc. II: 749: ,Das Stück hat im ganzen einen sehrnatur-
„lichen gleichmäszigen Muss, entbehrt aber im einzelnen des geis-
„treichen Dialogs, der kunstvollen Gruppirung und der feinen Gha-
,/rakteristik, die uns in andern Stücken des Plautus anzieht. Es ist
„einfach und gewandt, auch einige Scenen, wie die 4e des 4en Acts
„und die Schluszscene, für nicht gar zu feine Gaumen amüsant genug;
„der Auftritt zwischen den beiden Dienstboten aber, der ohne allen
»Zusammenhang mit der Eabel bleibt, durch seine witzlose Gemein-
„heit nur für das gröbste Publicum berechnet."

Nihilominus puto ex ipsis istis difficultatibus ac repug-
nantiis exitum quendam reperiri, quo admisse origo
certe earum rerum aliquatenus me iudice explicetur.

Omnia enim supra exposita colligenti apparet Persam
non esse unam in se perfectam ac bene conclusam fa-
bulam. Gomoedia nostra diversa complecti videtur neque
satis in uno argumente versari. Duae telae ante oculos
spectatorum texuntur: altera ut amatori (Toxilo) pecunia
suppeditetur, qua amatam suam liberet : ad quod efficien-
dum servus quidam (Sagaristio, amicus eius) pecuniam
ab alio sibi datam ei largitur; altei\'a ut virgine libera,
parasiti filia, in speciem vendita lenoni argentum aufe-
ratur. Quorum argumentorum utrumque tanta cum
ubertate tractatur, ac si duabus fabulis diversis materiam
praebere debeat: nihilominus videmus argumentum alte-
rum nulli alii rei inservire nisi ut Sagaristioni (servo
qui amicum adiuverat), qui non postulaverat ut pecunia
sibi redderetur, immo qui Toxilo argentum suppedita-
verat priusquam is dixerat se statim reddere posse,
pecunia reddatur. Praeterea ex II : 3 concludendum esse
videtur Sagaristionem maius quiddam petiisse, quam ut
tantum amicum iuvaret, verum ipsum quoque aliquam
voluptatem vel commodum assequi conari, quamobrem
dominum avarum decipere cupiat. Gf. in primis v. 265
et 266. (2 : 3 : 14 et 15). Pars fabulae nostrae plurima

ioca summamque hilaritatem exhibens, venditio virginis,
quae copiose et abundanter usque ad finem deducitur,
non satis spectat ad id, quod est caput rei, ad Lemni-
selenem liberandam. Praeterquam in ils quae Toxilus
dicit v. 323 (2: 5 : 23 sqq):

Nam iam omneis sycophantias instruxi et comparavi,
Quo pacto ab lenone auferam hoc argentum,
nusquam diserte pronuntiatur illam venditionem, quae
cum apparatibus dimidiam fere partem fabulae nostrae
complet, tantummodo eo consilio fieri, ut Sagaristioni
pecunia reddatur. Immo, simulac pecuniam a lenone ^
adepti sunt, Toxilus etiam metuit ne Sagaristio cum
pecunia aufugiat: cur hie metus, si eo ipso consilio
omnis lapis motus esset, ut Sagaristioni pecunia redderetur?

Non minus quam ilia »unitatis" penuria offendit
quod tota fere nostra fabula servum liberi hominis
speciem prae se ferentem videmus. Toxilus sermone
non servis, sed liberis nato utitur : ipse servus alium
servi loeo habet: etiam parasitum habet, cui opiparas
epulas pollicetur, si sibi volenti officia praestiterit:
amat a lenone, et amatam suam pecunia libérât: quae
omnia in ceteris Plauti fabulis a personis liberis fieri
videmus. Nam iocularis est ilia poetae excusatio Gas.
prol. 67—74, de quo prologo praeterea eonferatur
JDziaWko.

Carolus Dziatko de prologis Plautinis et Terentianis quaes-
tiones selectae pg. 39 scribit; „ex ipsius prologi indiciis Ritschelius

Golliganius praeterea locos ubi vestigia hominis liberi
maxime perspiciuntur: cum prologus, tum alii versus, ut:

indicant argumentum esse fabulae ut serw caMsa pecunia
pro amica liberanda exquiratur. Idem in ceteris fabulis
hominis lïberi cmsa fieri, satis expositum esse puto initio
capitis II huius libelli.

v. 43. »Hoc meumst ut faciam sedulo," Officium apud
servum tantum valere pro conservo, procul dubio dif-
ficilius explicatu est, quam si pro hero vel pro filio herili
fieret.

v, 85 (1:3:5) sqq. Toxilus domo exiens iussa dat
conservis suis, quae vulgo a domino servis suis dari
audimus. Praeterea tota hac scena Toxili sermo sie
nobis ad aures accidit, tamquam si colloquium inter
hominem liberum et parasitum haberetur: heri vel filii
heriles, non servi parasitis cibum praebent.

v, 247 (2 : 2 : 65). Sophoclidisca ad Paegnium: «Toxilo
has fero tabellas tuo ero."

»perdiligenti argumentatione Parerg. p. 180. sqq. fabulam illam cum
»nostro prologo a. 600 p. u. e. aut paulo post in scaena datam, tunc
„autem primum clarioribus poetis omnibus iam mortuis aliquem domi-
,num gregis veterem fabulam pro nova agere eonatum esse ostendit,"

v. 251 (2:3:1) sqq. De gaudio, quo Sagaristio elatus
est quod argentum invenerit, quod conservo mutuum
det, eadem dicta volo quae ad v. 46,

v. 400 (3 : 2 : 1). Dord. »Quidnam esse acturum dicam
hunc vicinum meum?" Num homo liber de servo quodam
diceret: meus vicinus?

v. 501 (4:3:32) sqq. Sonus et forma epistolae magis
decent patrem ad filium, quam dominum ad servum
scribentem.

v. 710. Toxilus ad Sagaristionem (Pseudo-Persam) pro-
ficisci parantem : »Gras ires potius, hodie hic cenares."
Hic quoque versus multo melius in sermonem hominis
liberi adversus peregrinum quam servi quadraret.
(Sagaristio enim hoc loco coram lenone liberi peregrini
partes agit).

V : 2. Tota hac scena Toxilus magis suae dignitati
congruum habere videtur, si alios ad lenonem ludibrio
habendum impellat, quam si ipse id faciat.

Quibus omnibus rebus adducimur ut, quamvis sit res
incerta, tamen coniectura periclitemur ; suspicamur
igitur ex duabus fabulis unam esse conflatam, cui titu-
lus Persae inditus sit. Alterius duarum illarum fabu-
larum titulus Fersa fuisse potest, ex qua in primis actus
IV et V fabulae nostrae hausti sint: alterius Boaria
(vel tale quid), vel ex nomine servi qui pecuniam prae-
buerit : Sagaristio.

Argumentum Persae huiuscemodi : Virgo. libera in
breve tempus a pâtre commodata venumdatur : qua
pecunia accepta amator (verisimiliter, ex more solito
Plauti, homo liber) amicam suam a lenone redirait
(igitur post virginem venditam): in altera servus pecuniam,
ab hero sibi creditam, ut Eretriae boves mercaretur,
furatus, filium herilem (cui semper apud Plautum servum
favere videmus) adiuvit ut voti compos fieret.

Quod dixi Toxilum in fabula, unde nostra originem
cepit, hominem liberum fuisse, id constare puto. Su-
spicari porro in promtu est, eum filium herilem fuisse,
cuius pater in Asia stipendia fecerit: neque multum a
consuetudine abhorret eum aeque atque omnes Alios
heriles servum habuisse, qui sibi fidelissimus operam
dederit ad pecuniam pro amica liberanda alicunde
eruendarn.

Sed quaeri potest utrum Plautus ipse ex duabus fabuhs
suam componens effecerit, ut Persa non satis in uno
argumento versetur, itaque ipse auctor sit vitiorum, an
alius fortasse ex duabus Plauti fabulis Persam compo-
suerit: quorum neutrum firmis argumentis comprobari
posse puto: ac dubito utram illarum suspitionum alteri
praeferam.

Plautum tamen ipsum auctorem esse huius composi-
tionis hanc ob rem verisimilius esse videtur, quod , ni
omnia me fallunt, tota fabula stilus Plautinus agno-
scitur. Infinitus est locorum numerus ubi verba et
dicendi modus cum aliis ex caeteris Plauti fabulis con-
ferri possint. Praeterea insunt scenae, quae lepore ac
salibus Plauto dignissimae sunt: epistula ficta tara

Plautina est quam potest. Veruntamen non est Plau-
tinum perpetuum illud discidium, quod inter singulas
dramatis partes pbservatur, nec Plautina arte dignum
quod servi dominorum mores et linguam prae se ferunt.

Itaque quaerenti quomodo tam sui dissimilis poeta
exsistere potuerit, se offert suspitio (sive hypothesin
magis placet dicere) qua haec fabula ex duabus ab ipso
conflata sit, quam fateor incertam, sed qua admissa
multarum controversiarum supra collectarum origo expli-
catur: velut quomodo fieri possit ut Toxilus dicat sibi
pecunia non amplius opus esse, cum in nostra qui-
dem fabula révéra pecunia indigeat: cf. v. 126
(1:3:47); deinde origo scenarum a servis actarum
paene omni argumento carentium (cf. II : 2 et 4) : item
scenae IV : 8, quae non cohaeret cum reliquis et IV : 9,
ubi res maximi momenti duobus verbis conficitur;
poeta cui manus non sunt adstrictae exemphs suis, qui
materiam suam libere elaborat, aut qui unum tantum
exemplum sequitur, talia non proferet ; sint in his quae-
dam quae veloci poetae calamo aut librariorum errori
debeantur, pleraque tamen alius generis sunt : etsi diffi-
cillimum est subtiliter definire quae illi fabulae origini,
quae vitiosae scripturae, quae veloci poetae calamo (ad
quam rem statim redibo) tribuenda sint.

Quae autem causa poetae fuisse potuit cur hominem
liberum, qui in fabula erat, quae pro exemplo fuit, pro
servo expulerit? Id tantum commodum oriri potuit,
quod sermo humilis atque omnino mores servorum
sine ullo temperamen to possunt repraesentari, item
servi in scena sine ulla oflfensione saltantes produci,

quod ab hominibus hberis in scena Romana factum
esse non videtur. (Gf. quae de ea re disputavit Teuffe-
ïius, Studiën und CharaJcteristihen pg. 277 sqq, citatus
in hoe libello pg. 77).

Illud tantum commodom poetae oriri potuit, quamob-
rem eum eiusmodi consihum spectasse puto.

Facile perspicitur fabulam nostram infimae plebeculae
comparatam esse : id propositum negari non potest poe-
tam attigisse, et eo quo vellet pervenisse, ut risum
moveret spectatoribus suis dicacitate vernili.

Geterum non negandum videtur fabulam nostram
neglegentius et festinantius compositam esse, et inde
factum esse ut quaedam incauto comico exciderint, quae
saepe in comoediis usuveniunt, nee tamen in hac apta
erant. Hue referendi breviores transitus ut 1 : 1 : 6 et
7 ubi Toxilus de amore loquitur : quod Sagaristio, etsi
adhuc nihil de Toxili optatis scit, dicit Toxilo »amicis
stulte uteris" (v. 19) : porro non satis explicata condicio
Lemniselenis: dubia ratio inter lenonem et Toxilum:
quod Toxilus alt ero versu dicit: »Quaero tamen ego
item sedulo" (47), altero autem »usque adero domi"
(52): quod Toxilus Sagaristioni dicit »(tabulas) quas tu
attulisti mihi ab hero meo usque e Persia" v. 461
(4 : 1 : 9) : quod idem in fine (834) (5 : 2 : 53) dicit se
Lemniselenem emisse, cet.

Etsi saepius ioca atque maledicta ex trivio arrepta
aures nostras offendunt, non dicere possumus ea a
ceteris Plauti fabulis abesse : sed in ceteris scenae ser-
vorum non adeo argumento inanes insunt, ut supra
demonstrare conati sumus. Gf. pg. 60 sqq.

Subtilis personarum morum descriptio tali fabula aliéna
est, atque materia nimis per humum repit, quam ut
ahcubi excelsiorem animum in ulla persona quaeramus.

Virgo tamen proprios sibi mores habet; sapientiam
intempestivam atque praeposteram prae se fert, quae,
sciens omnia in speciem fieri, tam serio patrem admo-
neat. In oculos incurrit eam esse personam Atticam :
sapientiam, intempestivam praesertim, prae se ferre non
erat matronarum aut puellarum Romanarum ; sed ludi-
brio habere sapientiam de schola, philosophiamque
irridere iam inde ab Aristophane Atticis comicis fami-
liare. Philosophos a comicis Atticis ludibrio habitos
esse satis constat: procul dubio in fabula, unde nostra
originem accepit, haec res multo melius elaborata fuit.
In minoribus quoque rebus vestigia originis Atticae non
desunt, ut nomina duorum saltatorum lonicorum Hegeae
et Diodori 824 et 826 : (5 : 2 : 43 et 45) : mira ista dos,
quam parasitus filiae suae dare promittit: distinctio
ista Siculorum et Atticorum logorum 395 (3 : 1 : 67).—

Haec habui quae dicerem de Plauti Persa: nequa-
quam contendo omnia, quae de re tam difficili dici
possint, a me prolata esse, neque sperare possum fore
ut omnia haec viris doctis probentur: si modo nonnulla
invenientur in hoe conamine meo, quae approbationem
virorum doctorum nanciscantur, haud suscepti laboris
pigebit.

Lacuna, quam Fleckeisenus statuit in plauti Pseitdolo
1:3: 24 explenda est »Sardu\'s".

Quid antepones Veneri tu ientaculi?
{Nonius p. 126. 10: lentare..... Plautus Gurculione
Quid antepones Veneri ientaculi?

Nam ingenio quoque, sicut in agro, quamquam alia
diu serantur atque elaborentur, gratiora tamen quae sua
sponte nascuntur. {alia om. Godd. M apud Baehrens).
Malim :

Nam [in] ingenio quoque, sicut in agro, quamquam
quae diu seruntur atque elaborantur [grata], gratiora
tamen quae sua sponte nascuntur.

Gaesar de bell. Gall. II: 17 : 4:
teneris arboribus incisis atque intlexis crebrisque in
latitudinem ramis enatis et rubis sentibusque interiectis
effecerunt cet.
Deleatur : crebrisque.

•/ÄTtTttas dcvYjdsi^. ältb d\'ecäara ^susv spa^s.
xac <JeV«ir dß^cxuTrsXXov ó ds y^dóva tuttts ßSTmitm.

Deleantur verba äno —äßiptxünsXkov, quorum priora male
repetita videntur e v. 20. Gf. v. 74. Pro ó dk scriben-
dum: 3)d£.
Igitur:

pro quo item satisfaceret: xdnnsaev idvme&cq quod habent
pars librorum et yp. Schol,

SkoiO^ óVr£? ^v o? äyplan; itsdac^
êsdsfisvov Ttódaq ß slaß" A-kö ts fóvou xré.

SffTt^ Ttaffütv ßSV dvTsdpOJV , &(7T si (ppovütv
s\'npacraov, ou^ &v iyiyvöß-qv xaxóg;

odTtt; TzaOtbv ßsv dvTtdpiuv, o? xst fpovtSv
ënpaaaov, oy^\' iyiyvößfjv xax6q\\

xsivotç o r6p.^0(; /j.rj tuxoÙit\' â aoç ^apûç. ( = nisi parti-
cipes fiant.)

Tf\'ç do(xb<; ^ Tf\'vsç vàaot
râv^ o.c}(;j.àv ^élsoç xaxou
fovsrAs; 7C(Sç êii-rjeraro xré.

Tf\'ç Oufj.bç ^ zlveç vôaoc
râvâ\' àâXtav ^éXsc xaxœ
^ovscXe; tz<Sç èixrjaaro xré.

xac\' vcv Ttupà xsavTëç sùûbç iv ^pa)[si
j^aXxâï fiéycaTov ffôifia âscXacaç mroâoS
^époumv xré.

xat vtv -aupd xéavrsç sbdhç èv ^pa^si
yalxiS fiéytffTov ffdifia dscXrjv vûv a-Koêov
ipépouinv xré.

xal äfia iXXmsç aipîaiv slvai roûro r^ç xaââprrstoç ^v Tzpâzspôv ßoc
dsdifjluirat éç àvslâvTSÇ ràç d-}jxa<^ — bpOmq ivößC(7av Ttoirjffai xt é,
Malim : xa) âpa êXXmsç afîaiv stvat toûto rrj<; xaââpfrsiuç ^v,
ojç TTpÔTSpôv ,aoi dsâ-jXiuTae àveXavreç, xré.

Nihil est cur cum Groteo (hist, of Gr, IV :31) suspi-
cemur Thucydidem in errore versari, dum Plataearum
cum Athenis foederis initia ad annum 519 referai.

Minus recte Droysen (Kritik der Geschichte des Alex,
des Gr.) pg. 94; »die Soldaten der Phalanx waren
»schwer bewaffnet im Griechischen Sinne, gerüstet mit
»Helm, Harnisch und einem Schilde, der den Ganzen
»Leib deckte."




	-


if.,^": ..«Ivfr".	■i


à-i-	If \'