•-1ÏS,

......^^

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

1910 1017

.1
1

Vcstra vohis, Karaites Carissimi, ddraxisse mihi
oidcrer, hunc libellum si non vohis dedicassem. Acci-
piatis igitur pii animi testimonium ac grati.

Vohis, Viri Clarissimi, Juris Antecessores, yratias
ago magnas pro omnihus, quae vestrac dcheo institutioni;
cui interesse quod licuit, semper mihi gratulahor.

Fturima, Vir Clarissimc Lintelo De Geeu, promotor
aestimatissimc, tihi me dehcre meum esse scntio ex
animo profiteri. Ntcnquam enim in commentaiione hac
conscribenda doctrina tua et hencvolcntia mihi non ad-
fuerunt.

Sit vohis, Viri Fracclari, vita felix ac longaeva in
jurisprudentiae patriaeque decus. Eveniat vohis olim,
quod cvcnit Vheedio, ut memoriam colant omnes,-

Vos denique, commilitones ainici, inter quos fratres ut
haberem in A cademia quatuor mihi contigit, valetc.
Studiorum dulcissimimi fructum percipiatis. Maneat
amicitia, quae hactenus nos tenuit.

§ 1. Quare et quomodo reccnsio instituatiir
§ 2. Testimonia G. Plinii Secundi. . . .

§ A: Testimonia, qiiae Justiniani Digestorum
til. XV dc ccnsibus exslant, — Domitii Ulpiaiü
pg. 9. — Publii Juvcntii Gclsi. pg. 13. — Gaü
Jcons. pg. 14. — Julii Pauli pg. M-
§ 5. Loei ex Godice Tiieodosiano et ex Godice Jüsti-

§ 2. Ulviani loens pg. 27. — Tyrus pg. 27. — Bcry-
lus pg. 20. — Hcliupolis pg. 31. — Laodicia pg. 33. —
Ploloinais pg. 3i. — Emisa pg. 35. — Palmyra pg. 30. —
Gacsareu pg. 38. — Aclia Gapilolina pg. 39. — Scbastc
pg. 40. — Zcrna pg. 42. — Zarinizcgclusa pg. 42. —
Nai)oca pg. 42. — Apiilum pg. 43. — Palavisscnsiiim
vicus |)g. 44. — Apainea Bitliyniae pg. 45. — Siiiope
in Ponlo i)g, 53. — Sclinus sive Trajanopolis pg. 55,
>5 3. Gelsi heus pg. 55. — Piiilippi pg. 55.

Pag.

introïtus.................1

i. veterum augtorum testimonia de jure italico

exponuntur ...............3

... 3
... 3

.§ 5. Pauli locus pg. 59. —• Pacenses pg. 59. — Eme-
retenses pg. 60. — Valentini pg. 61. — Ilicitani vel
Lucentini pg. 62. — Barcenonenses pg. 63. — Lugdunenses
Galli pg 64. — Viennenses pag. 65. — Agrippinenses
pg, 67. — Laodiciae et Beryti solum pg. 69. — Antio-
chenses pg. 71. — Gaesarienses et Capitulenses pg. 73.—
Gassandrenses pg. 74. — Dienses pg. 75. — Stobenses
pg. 75._ — Parium pg. 76. — Antiochia in Pisidia pg. 77, —
Carthago pg. 78. — Utica pg. 81. — Leptis Magna pg. 83,

§ 8. Plinii loci pg. 93. — Goloniae in Hispania, — Acci
sive Accis pg. 94. — Libisosa pg. 94. — Oppida in Illy-
rico, — Assesiates, Fertinates, Curictae pg. 96, — Alulae,
Flânâtes, Lopsi, Varvarini pg. 101,

§ 10. Gassii Dionis loci. — Gallia Togata pg. 105. —
Trajanus non Italiotes pg. 108.

Ea quae ad ipsam juris Italici materiaM\' referenda sunt . 135
§ 1. Variac recentiorum sententiaepanels rcccnsentnr 135

Ad locum scrlpturus de jure, quod civitatibus qulbusdani
in provinciis datum, a Romanis Italicmi vocatum est, ad
materiam aggrcdior, de qua perpauca tantum a veteribus
jurisconsultis aliisquo scriptoribus tradita sunt, sed in qua
tractanda a medio fere saeculo nmlti et docti viri
operam suam collocarunt. Ex quorum antiquioribus nomi-
naudi sunt in primis Sigonius , Gujacius . Gothofredus ,
Schwarzius Primum inter, reccntiores locum oblinet
Savignius®), quem Zumptius®) subsecutus est. Revilloutius\')
quoque et nuperrimo Beaudoïnus eandom rom ox con-
sulto tractaverunt. Data opportunitate brevius vel paulo
fusius sententiam suam dixerunt alii ul Mommsonus
Walterùs Rudorffius Husclikius Marquardlius ").

\') De antiq. jure Civ. Rom. cet. 1.21.— s) Obscrv. X. c. 35.— ») Com-
ment. in C. Thcod. XIII. Tit. Ik — Excrc. Acad. 17S3. — Verm.
Sclir. I. pg. 29 sqq. Qcsch. d. Röm. R. im M. A. Ilcidclb. 1834 Tom. I.
pg. 80 sqq. — ") Zeitsclir. fiirgcsch. Rcchtswiss. XV. 1—18. Comm. Epigr.
pg. 474 sqq. — •) Revue hist, do droit français et étranger I. pg. 241 sqq. —
Nouvelle Rev. hist, de droit fr. et ctr. 1881 pg. 140 sqq. — ») Schr.
dor Röm. Feldm.II. pg.391. — \'»jGesch.dcsRöm.R.S Aun.§319 sqq.—
") Schr. der Rom. Feldm. II. pg. 377 sqq. — Uebcr den Census cet.
Berlin 1847. — \'■\') llandbuch der llöm. Altherth. Tom IV.pg. 303 sqq.

Viri docti recentiores plerique multum ab antiquioribus
dissentiunt, at vel sic tamen non parva dissensio inter
ipsos recentiores remansit. Quae dissensio satis ostendit
quaestionem, quid sit jus Italicum vel quae jura conti-
neat, nondum esse solutam.

Nequaquam opinor me fore qui litem dirimat. Quae
vero hac in re verisimiliora et probabiliora sint investigare,
exponere et judicare mecum constitui, persequens singula,
certe graviora, quae a viris doctis, recentioribus praesertim,
prolata sunt. Quod ut perficiam ita progredi visum est
ut prius

I. Veterum auctorum de jure Italieo testimonia inter-
preter, adhibitis, quantum a me fieri possit, iis, quae haec
possint illustrare, — et deinde

IL aliorum sententiis indicatis, singula cujusque argu-
menta, quaeque singuli singulis opponanl-, ita referam ut
simul quid mihi videatur et quam ob caussam appareat.

Haec testimonia ubi tractaro instituo, duplici officio
fimgcndum est. Auctorum loci historico et critice recen-
sendi et quae referunt grammatica et historica ratione inter-
pretanda sunt.

Locos, antequam interpreter, ita cognitos habere necessc
est, ut et de aetate atque auctoritate auctorum certiores
simus, ot de genuina vel maxime probabili lectione locorum
constet.

Attamen de scriptorum, qui hic in censum veniunt, vita,
scriplis et auctoritate non est cur muUa referam. Qua
enim in universum fide sint et auctoritate, notissimum est,
et praesertim in hac materia, ipsa locorum indole, oni-
neni fidcm sibi vindicant.

Sed ut ad tempora, de quibus referunt, attendendum
est, ita etiam ad ipsorum aetates. E temporibus enim
illis, quantum fieri potest, origines et progressus juris Italici
una cum caussis, ob quas et consilio, quo datum sit,
cognoscenda sunt. Ex aetate autem licet scriptorum
auctoritas non pendeat, major tamen caeterum fide dignis
non injuria tribuitur, quo sint ipsi iis rebus propiores, de
quibus tradunt. Sive iisdem sive aliis fontibus usi sunt,
dummodo ii sint, quibus confidamus, horum testimonia cum
illorum componi fas est. Sin autem ea, quae iisdem no-
minibus alii tradunt, ab aliorum narratis longiori temporis
spatio distent, ne ita componantur testimonia ac si rerumcon-
ditiones nominumque notiones tempore non potuerint mutari.

Quod attinet ad testimoniorum textum, ex levi quadam
voois mutatione non levis saepe totius sententiae mutatio
proficiscitur. Et etiam si non adeo gravis discrepantia ex
variis lectionibus oriatur, aliqua tamen esse solet; et utique
textus est praeferendus, quem ab ipso auctore datum esse
verisimile est. Locorum igitur, ad quos scripturus sum,
facere non possum quin ante omnia textum legendum
exhibeam. Ad quem constituendum non opus videtur ut
omnes^ omnino, quotquot in Godicibus et Editionibus et
apud Interprétés occurrunt, varias lectiones commemorem.
De notabiliori tantum, si qua est, lectionis discrepantia
vel interpretis conjectura, ad suum locum judicabo in notis
nonnullis, textui plerumque recepto additis. Caeterum hac
in re ordinem chronologicum, quo scriptorum alter alterum
secutus sit, non tenendum esse existimavi. Post Geogra-
phum latinum, apud quem prima juris Italici mentio
occurrit, quique aetate quoque cacteros antecedit. Histo-
ricus graecus sequatur; Jurisconsultes romanos deinde
Lapidum inscriptiones excipiant.

Primi loei, quibus juris Italici mentio üt, Plinii sunt
illius, qui eruptione Vesuvii exstinctus est. \')

In Hispania describenda, ad Giteriorem pervenit. Dixit
in quot et quos conventus juridicos divisa sit, qui sint
celeberrimi populorum Tarracone disceptantiuin, et quos
populos Gaesaraugusta recipiat. Sequitur conventus Gar-
thaginiensium.

Carthaginem coiiveniunt populi LXV, excoptis
insulamm incolis; ex colonia Accitaiia Gemelleiises
et Libisosona, cognomine Foroaugustana, quibus
duabus jus Italiae datum, ex colonia Salariense
oppidani Lati veteris Gastuloneiises, qui Caesari
Venales appellantur, Saetabitani, qui Augustuni,
Valerienses.

Gujacius (I.e.) monot ex vet. libris Icgcndum esse Acitania;
ab Acitanis autem Plinium separare Lacctanos, quos alii cum
iis confudorint perporam. — Pro Z(Z&/s050?/aGodicuui etEdd.
pars exliibcnt Lihisoca. Ptoleinaeus locum Atßcinüxa appellat®);
quo eodem nomino etiam Antoninus. Est hodieque hoc loci
pagus nomine Lcbazusa sivo Lczuza. Vulgata lectio rcli-
neatur, nisi quod pro Libisosona scribenduin est Lihisosana;
nomen proprium enim est Lïbisosa Sed gravius scri-
barum mendum toxtui vulgato inhaerct, quod folicissime
sustulit Zumptius Ferri quidem potest conjunctio ct

\') Qui qua fido dignus sit ubi do colouiis agat, vide Zuinptii Comment.
li^P\'gr. pgg. 198 et 199. ^ Ed. Jul. Sillig. 1851. II. 5. ••) C. 1. L.
11. pg. 434. \') L. c. pg. 3G7.

jam statim post Gemellenses, quoniam cum his Libisosa,
ob jus commune, arctius conjuncta est; at ferri nequit
Gemellenses dici ex colonia Accitana convenire, nisi statu-
amus ipsos quoque Accitanos Gemellensium nomine a
colonia nominatos fuisse, nam ex hac colonia non tantum
colonis, Gemellensibus, sed ipsis quoque antiquis Accitanis
conveniendum erat. Quis facile dixerit, ut hic de Libi-
sosana dictum esset, coloniam convenire ? Quid est oppidanos
Lati veteris^ qui Castulonenses sint, convenire ex colonia
Salariensi? Castulonenses non in colonia habitarunt.
Omnia optime procedunt, modo cum Zumptio legatur:
Garthaginem conveniunt populi 65, exceptis insularum
incolis : ex colonia Accitana Gemellense, ex Libisosana
cognomine Foroaugustana, quibus duabus jus Italiae datum,
ex colonia Salariense, oppidani Lati veteris, Castulo-
nenses cet. — Jus Italiae hoc uno loco legitur, alias semper
jus Italicum, semel Italicum jus.

Conventum Scardonitanum petunt Japydes et
Liburnorum civitates XIV. — Jus Italicum habent
eo conventu Alutae, Flânâtes, a quibus sinus
nominatur, Lopsi, Varvarini, immunesque Asse-
siates et ex insulis Fertinates, Gurictae caeiero
per Oram oppida a Nesactio Alvona, Flanoiia, Tarsa-
tica, Senia, Lopsica cet. flumen Taedanum, quo
fmitur Japydia , insulae ejus sinus cum oppidis,
praeter supra significatas, Absyiiium cet.

■ \') Uckcrt Gcogr. Antiq. II. pg. 107. -) Signum intcrpunctionis hic
consulto praefermisi. •\') Ed. Jul. Sillig. 1851.

Quaestio hic oritur, quo usque sequentia ad illud
jus Italicum liaient referenda sint. Solent editores inter
voces Curictae et caetero per oram vel colon vel punctum
interponere, ita ut posterius hoc intelligatur ac si scriptum
sit: caeterum per oram sita sunt oppida cet. Quod omnino
recte faciunt. Nam 1® nisi ita interpungitur, Plinius otiam
flumen Taedanum juris Italici esse dixit; quod eum voluisse
non verisimile est, et 2° si omnia ilia oppida, quao per
cactero inducuntur, juris Italici essent, eadem bis essent
citata. Quo autem iterum Alvona, Flanona, Lopsica, quum
jam antea Alutae, Flânâtes et Lopsi juris Italici esse dicti
sint? Praeterea iusulae, quae fine capitis nominantur,
a supra citatis discernuntur. Locus igitur, quocum nobis
res est, vocibus jus Italicum liabent et Curictae suis quasi
liniiti])us includitur. — In voce immunesque mendum inesse
suspicatus est Zumptius, qui legendum esse conjecit Im-
muncs sunt^). Quao conjectura si probanda sit, quatuor
tantum locorum incolis jus Italicum tributum legitur. Sin
autem lectio vulgata sit retinenda , sequitur Plinii aetate,
certe auctoris quo usus est, immunitatcm a jure Italico
ita sejunctam fuisse, ut qui hoc jus haborent non eo ipso
essent innnunes. Ilaec si legerentur: juris Italici facti
sunt immunes Assesiates, non esset negatum innnunitatem
in jure Italico incsse, sed ita posset intelligi Assesiates,
parte jam hujus juris fruentes, quippe immunes, (quao
inmumitas jus Italicum dici non potuerat) rcliqua quoque
accepisse, quae eo pertineant, itaque juris Italici esse
faclos. At alia dicuntur. Sunt qui statuant Assesiates hic
immunes dici, quo ab aliis Assesiatibus distinguantur. Sed

\') L. c. pg. 480. -) Quam cum Silligio rctiucnt ctiain Edd. Jahn ct Iiittriî.
Walter. 1. c. § 320 n. 111.

nullum indicium est duo genera Assesiatum fuisse; quam-
quam non fuisse scriptorum silentium non arguit. Difficilis
quaestio est utrum vulgata lectio retinenda sit, an vero
Zumptii vel simili conjecturae assentiri oporteat. Merc
literaria criticorum via non posse solvi videtur, quum
Codicum et Edd. non ea sit auctoritas, cui facile cedatur.
Donee aliunde apparuerit, utrum in jure Italico immunitas
sit nec ne, judicio abstineam. Ad hunc igitur locum post
haec revertendum erit. — Pro Varvarini pars Godd.
ct Edd. Varuharini habet. Quoniam Ptolemaeus locum
Ouapovaptav appellat, Vulgaris lectio probanda est.

Ad locum ex Gap. 12 Libri XLVIII ejus Historiae Romanae
in argumento juris Italici Glariss. Mommsenus est, qui
primus provocavit

Narrat Dio quae lites inter Octavianum ab hac, ct con-
sulem Lucium Antonium, Marci fratrem, Marciquo uxorem
Fulviam ab altera parte, ortac sint. Multa Octavianus
sua culpa sibi adversa contraxit. Lucius contra et Fulvia
bonam omnibus spem fecerunt. Qua re motus vetcranos mittit
Caesar-et deinde senatores, qui dc pace agant. Vcrum nihil
effectum est. Iterum igitur ad veteranes se confort Octavianus;
a quibus in Gapitolio congrcgatis et ei ct adversariis dies dici-
tur, quo ad litem judicandam Gabios convenirent Lucius et
Fulvia, quum non adessent, injuriarum damnanlur. Ahhinc
helium paratur. Veterani et qui cum Octaviano faciunt ex
tota, quatenus in eorum potestate erat, Italia et ex ipsa

\') In libro: Scliriftcn Röm. Feldmesser II pg. 191. •) Cf. Appianus
B. C. V.

Roma pecuniam et pretiosa, quae quidom pecunia commu-
tari possent, contrahunt et, ita Dio pergit,

avTÓïg xai ix r-^g raXartag rijg Toydrijg, ij xat ig tov T\'^g
\'Iraliag vofcov, ware utjèéva aXXov iiqoqxxaai rijg èvrav&a ccQ^ijg
arqazivoTag Ivrog zmv ^\'AXnetov xQtfpav, èaeyéyQamo, xal ^qt]-
fiara xai aTQartrnzai ^X&op.

Ibi narratur Nerva, ob senectutem contemptui habitus,
Trajanum, qui tunc Germaniae praefectus erat, arrogasso
et designasse Caesarem. Itaque, quamquam Nervae non-
nulli propinqui erant. Trajanus deinde imperator factus
est. Illo enim publicac saluti affinitatem non anteposuit.
Neque eum deterruit id

OTi ^\'l^rjQ o TQaittvog aïV ovx ^Ixalog ovS" ^IvahojTijg ,
quamquam nullus antea peregrinao originis Ronianorum
imperium obtinuerat. Virtutcm enim cujusque, non patriam
existimari oportcre censebat.

Trajanus igitur, ex Hispaniae Baeticae colonia vel muni-
cipio, Italica prope Sevillam, oriundus, neque \'hah)\';
neque \'haXidjTTj\'; crat.

§.4. Testimonia, quae Justinian. Digestoru.m
Lmuo L Tit. XV de Gensihus cxstant.

Hacc ex jurisconsultoruni scriptis citata ita reccnsobo,
ut ordinom sequar, quo in Digcstis composita sunt. Itaque
|)rimus audiendus est

Do censibus sex libros scripsit. Ex quorum Libro I petita
hacc do jure Italico leguntur:

Sciendum est esse quasdam colonias juris Italici,
ut est in Syria Phoenice splendidissima Tyriorum
colonia, unde mihi origo est, nobilis regionibus,
serie saeculorum antiquissima, armipotens, foederis
quod cum Romanis percussit tenacissima: liuic enim
divus Severus et Imperator noster ob egregiam in
rem publicam imperiumque Romanum insignem
fidem jus Italicum dedit.

1. Sed et Berytensis colonia in eadem provincia
Augusti beneficiis gratiosa et (ut divus Hadrianus

2. Est et Heliupolitana, quae a divo Severe per
belli civilis occasionem Italicae coloniae rem pu-
blicam ac<;epit.

3. Est et Laodicena colonia in Syria Coele, cui
divus Severus jus Italicum ob belli civilis merila
concessit. Ptolemaeensium enim colonia, quae inter
Phoenicen et Palaestinam sita est, nihil praeter
nomen coloniae liabet.

4. Sed et Emisenae civitati Plioenices Imperator
noster jus coloniae dedit jurisque Italici earn fecit.

5. Est et Palmyrena civitas in provincia Phoenice
prope barbaras gentes et nationes collocata.

6. In Palaestina duae fuerunt coloniae, Caesa-
riensis et Aelia Gapitolina, sed neutra jus Italicum
habet.

8. In Dada quoque Zernensiurn coloiiia a divo
ïrajaiio deducta juris Italici est.

9. Zarmizegetusa quoque ejusdem juris est : item
Napocensis colonia et Apulensis et Patavisseusium
vicus, qui a divo Severo jus coloniae impetravit.

Diviis Sevenis et Imperator nostcr. Sunt Edd. quae
conjunctionem ct uncis includunt. Non de uno eodemque
imporatore sermo est, ut patet ex Pauli loco § 4. Septi-
mius Severus igitur jam obicrat; Antoninus sive Garacalla,
dum scribebat Ulpianus, in vivis, dum scribebat Paulus
inter divos erat. Itaque conjunctio non est delenda. —
Oh egregriam in rem puhlicam. Sunt Edd. quao praepo-
sitionem in uncis inclusam referunt. Nemo facile negabit
duo illa adjectiva egregia et insignis, quibus Tyriorum fides
laudatur, insolito quodam modo esse sejuncta, quum no-
tiones rciptihlicae et conjunctiono gwc quam arctissime
copulontur. Vitium in textu tradito inesse vidotur. Ut salis
ccrtum est tam rei puhlicae quam impcrii notiones, casque
ita ut in unam fero coalescant, ex auctoris mente ad
lïomanos respicere, nequo igitur modelani esse adhibendam,
qua (praepositione in ante rem. puhlicam deleta ante
imperium autem inserta) ros publica ad ipsos Tyrios refo-
ratur; ita nominum adjectivorum quin alterutrum ab
aliéna manu inter lincas vel in margine adscriptum et
inde postea a scriba quopiam in textum insertum sit,
dubitari vix potest. Suspicor quum ob cgrcgiam in rem
puhlicam legeretur, scribam, sequcnte voce in et notionum
affinitate abductum , pro scripsisse ; quod

quum animadvertisset aliquis, hunc adposuisse egregiam;
neque tamen expungendum sed, quamquam minus oppor-
tuno loco, servandum esse insignem, inconsultius putasse
tertium quendam. Quidquid autem hujus suspicionis sit,
legendum esse conjicio: ob egregiam (vel ob insignem) in
rem publicam imperiumque Romanum fidem.

§ 1. Augustana colonia Ed. Hal. addit tZecia. Id discriminis
interest, quod, si dicta omittatur, ipse Hadrianus hanc
coloniam Augiistanam dixerit, sin autem addatur, Hadrianus
dixerit eam hoc nomine ab aliis ornatam esse. Omittendum
est, quia in God. non legitur.

§ 6. Duae fuerunt. Hanc lectionem, quam God. habet
quamque pleraeque Edd. retinent, Zumptius sequitur. Si
lectio genuina est, Ulpiani aetate Caesarea et Aelia Gapi-
tolina non erant coloniae. Attamen non additur: neutra
jus Italicum hahuit^ sed communi consensu: neutra habet.
Unde non injuria colligeres aut urbeni, quae non sit colonia,
vel quae non amplius colonia sit, jure Italico potuisse donari,
aut urbem, dum colonia esset, hoc jure donatam, id
potuisse rctinere etiamsi colonia esse desiisset. Fuerintno
duae iliac urbes Ulpiani etiam aetate coloniae nec ne,
postea indicabo. Si etiam tunc erant, lectio Bcckiana
duae sunt probanda est, quam Marquardtius quotiue
tuetur\').

§ 8. In Dacia quoque Zcrnensium. In.Cod. legitur Indicia.
Pro Zcrnoisium Hal. legit Cyrencnsium, et in margiue
Ernensiiim habet. Sed si de Gyrenis sermo est, plane
ignoratur quid sihi velit istud Indicia vel Indicia colonia.
Sub voce Indicia nomen proprium latere non est dubium.
At neque talis ut legitur, neque ulla medicahilis arte ad

Cyrcncnses referri potest. Quid vero si Zernensium leg^tur?
Etiam ita vocabulum Indicia mendo laborat, quod Basilica
tollunt, quum vertant xal iv Jaxi\'a. In Dacia urbs dtspva
quae Romanis Zerna vocanda est, coramemoratur.Lectio
Basil, etiam eo probatur, quod quae in proxime sequentibus,
regionis nomine non addito, nominantur urbes, in Dacia
sitae sunt.

§ 9. Napocensis. Hal. Naconensis, sed de colonia Naco-
nensi nihil notum est. — Patavissensiimi. Hal. Parani-
censiwn, et in margine Patavicnsium, alii paulo aliter;
quae léctiones ex obscuritate vel defectu literarum ortao
videntur. Patavissensiiim legendum est; nam in Basilicis
oppidum llara^rjffivtSv nouiinatur. Conf. Ptolem. 111, 8. In
titulis Potaissa, G. I. L. III. pg. 172.

§ 10. Apamcna. A manu emendatoris ordinarii in God.
légltur colonia Apamena. Historia doceat num ita legen-
dum sit.

Ex ejus Gommentariorum, Epistolarum et Quae.stioimm
libris nonnulli loei in opus Justinianeum translat! sunt,
>nulti autem, iiquo partim longiores, ex libris XXV Di-
gostorum. E quorum Libro postremo haec de juro llalico
traditii sunt:

\') rtolcm. III. 8, 10. — Tsiernentis ttatio C. I. L. III, 1608. Tierna
Tab. renting.

Dubium mihi non est, quin ipse Gajus haec urbium
nomina graece scripserit. Satis multa enim graece dicta in
Digestis obvia sunt, et quid caussae excerptoribus graeca
ponendi, nisi in ipso auctore invenissent? Ex hoc nostro
loco, cum aliis rationibus conjuncto, Clar. Mommsenus
suspicatus est Gajum in Asia (Troade) docuisse Sed ex
nostro certe loco ad ejus sententiam probandam nihil
elicitur. Nam locus non totus graece scriptus est. Plures
\' loci in Digestis ex Gaji libris ad legem Juliam et Papiam
Î citantur, qui omnes latine scripti sunt*).

Ex secundo ejus Libro dc Censibus sumpta sunt, quae
Digestorum 1. c. de jure Italico ita legimtur:®)
! In Lusitania Pacenses, sed et Emeritenscs juris

Italici sunt. Idem jus Valentini ei Licitani haben! :
• Barcenonenses quoque ibidem immunes sunt.

\') Jahrb. d. gem. deutschen R. III pg. 1 sqq. ^ E. g. Dig. XXXI.
55, 56, 58. Ex recognit. Mommscni.

G. Imperator noster Antoninus civitatem Emise-
norum coloniam et juris Italici fecit.

7. Divus Vespasianus Gaesarienses colonos fecit
non acljecto, ut et juris Italici essent, sed tributum
his remisit capitis: sed divus Titus etiam solum
immune factum interpretatus est. similes his Capi-
lulenses esse videntur.

8. In provincia Macedonia Dyrraclieni, Gassan-
drenses , Philippenses, Dienses, Stobenses juris Ita-
lici sunt.

11. Ill Africa Carthago, Utica, Leptis magna a
divis Severo et Antonino juris Italici facliie sunt.

Idan jus. Ante idem Moiiinisenus inserenduni esse clicit
in Tarraconensi. — Licitani vulgo Lucitani. Hal. Luccn-
tini. Cujacius dubitavit an legendum sit lUicitani aut
Acitani \'). fiothofrcdo » ) aliisque placuit Ilicitani. — At
nui sunt Licitani vel Lucitani, quos Paulus dixerit?

Neque horum nominuni, neque nominis oppidi, quod hic
in eensum veniat, aliquam mentionem ut reperiret, quod
sciam, cuiquam contigit. Lacetani^) igitur legendum esse
conjiciemus ? Non id obstat, quod Plinius Lacetanos stipen-
diariorum esse dicit, sed historia nihil suppeditat unde
colligamus hos stipendiarios seriore tempore jure Italico
donatos esse, et veri absimile est ejusmodi gentes quae, ut
videtur, in oppidulis habitabant, quales Ausetani, Jaccetani,
Laletani, Cerretani, Lacetani jure Italico donatas fuisse
i,| _ prae aliis civitatibus, quae, quales Ilici et Lucentum, ad

oram maritimam sitae, mercaturae caussa Romanis magis
cordi erant. Non sine veri specie Gothofredus, quocum
facit Zumptius, legendum esse censet Ilicitani; de quibus
Plinius (paulo antequam de Lucento Latinorum dicit)"
haec habet: colonia immunis Ilici, unde Ilicitanus sinus.
Quamdiu de Licitanis vel Lucitanis non satius constat,
equidem in Gothofredi conjecturam facilius inclinarem,
nisi lectio Flaloand. scrupulum moveret. Attamen quum
I conjectura IHcitani codicis lectioni Licitani propius accé-

dai quam iMccntini, cum Gothofredo faciendum est.
Lectio Licitani vel male audiendo, vel male videndo, faci-
lius ex IHcitani quam ex Lucentini originem ducere potuil;
praecipue quum sonus ille prinms vocalis i in scrihae mente
facile quasi oblitterari potuerit, repetito post cum ter eodem
isto sono vocali. Fortasse praeterea quod modo scriptum
fuerat Lusitania vel Lysitania scrihae menti inhaerens con-
tulit quo facilius in errorem laberetur.

5 ■

I \\

, I

§ 5. Divus Antoninus. Vuig. Divus Severus ct Antoninus.
Ponamus hanc lectionem esse spuriam; unde originem
duxit? E proximo praecedentibus, quibus Severus et An-

I >
» :

: (■

toninus conjunctiin nominantur. Duo hi Tyriis jus Italicum
dederunt, itaque etiam una agentes Antiochenses colonos
facere potuerunt. Si quis objiciat huic sententiae obstare
odium, quo Severus Antiochenses habuerit, qui cum Pescen-
nio Nigro fecissent, non est obliviscendum Imperatoren!
Antiochensibus, interveniente pro iis Caracalla, ita igno-
visse, ut illata damna resarciret Et quo magis sibi faceret
obstrictos novis beneficiis eos ornasse et, suadente Cara-
calla, eos colonos fecisse Severus credi possit. At yulgata
lectio rojicienda est, 1° quod nummorum, qui inventi sunt,
primi non Severi sed Garacallae nomen ferunt ; quod
voces Severus et in Cod. non leguntur.

Liceat meniinisse eorum, quao G. Haonelius uioiict in
praefatione ad suam hujus Codicis editionein. Magnum,
iiiquit, opus et arduum erat ex. ingenti membranarum
acervo, quarum singulae diversi argumenti res continebant ,•
«cntontias, quae aptae essent, c.vccrporo, transscribere,
suo loco collocare, ad temporis rationem ordinäre et novum
quasi corpus ex membris undique collcctis formare. Facilc
eliam inscriptionum et subscriplionum siglis, quorum usus
ffoquens erat, aut alio modo dccipi poterant. Mihi quidom,
\'nspectis legibus, ox cjuibus hausorunt, persuasum o.\'ït

majore fide Theodosiani quam Jiistinlanei codicis compo-
sitores agisse. Rare illi sermonem aut sententiam muta-
verunt, nec aliam ob caussam nisi si verba de medio
sublata id exigebant \'). •

Prior igitur locus" ex Cod. Theod. citawdus in Libri XIV
Tit. 13, qui est de jure Italico urbis Gonstantinopolis, ita
se habet:

Imppp. Valentinianus, Valens et Gratianus A. A. A.
ad Glearchum Pf. U. Gonstantinopolitanae. Italici
juris auxilium arbitra aequitate renovamus. Goncessi
igitur gratia beneficii publicis actibus intimetur et
incisa tabulis débita solemnitate permaneat. — Dat.
Prid. Non. Aug. Hieropoli. Valentiniano et Valente
A. A. GOSS.

Solum Imperat. Valentis nomen majoribus literis exhibet
Gothofredus, Penes hunc enim tunc summa auctoritas
erat. — U. Constant. Recte sentire videtur Gothofredus,
ubi has duas voces cum sequentibus conjungendas esse
dicit. Quo facto, ut monet Ilaenelius, litera U iteranda
est. — Ital. jur. hoc uno loco legitur converse solito
verborum ordine. — Actibus. Dubitat Gothofredus utrum
haec lectio retincnda, an actis vel fastibus legendum sit.
Maenelius, ad XIV 15 : 2 .provocans, probat ac^is. — Coss.
Alii addunt Ann. 3G5, alii 3G8, alii 370, alii 373, Ilaenelius
dubitans adjecit 365, quamquam monet GolhofredusValentem
eo anno non Hieropoli constitisse. Gothofredus praeferl a""\'
\'i 3G8, quo anno probat Imperatorcm Hieropoli fuisse, ibi-

Alterum ex hoc codice locum Libro XVI legimus, Tit. II,
qui est de episcopis, ecclesiis et clericis, L, 45:

lidem A. A. Philippe Pf. P. Illyrici. Omni inno-
vatione cessante, vetustatem et canones pristinos
ecclesiasticos, qui nunc usque lenuerunt, per omnes
Illyrici provincias servari praecipimus. Tum si quid
dubietatis emerserit, id oporteat non absque scien-
tia viri reverendissimi sacrosanctae legis antistitis
urbis Gonstantinopolitanae, quae Romae veteris
praerogativa laetatur, conventui sacerdotali sancto-
que judicio reservari. — Dat. Prid. Id. Jul. Eusta-
tliio et Agricola Goss. (421)

lidem sc. Impp. Honorius et Theodosius. — Laetatur.
Admonitio Const antinopolin Ttomac veteris praerogativa
laetari, quamquam brevier, inexspcctata tamen quodani-
modo occurrit in epistola do rebus ecclcsiasticis. At
significari videtur in dubiis ecclcsiasticis non adeundum
esse religionum antistitem Bomanum, quum Gonstantino-
politanus, ob urbis gravitatem, ejusdem cum illo dignitatis
sit. Haec Gothofredi quoquo sententia fuit. A saccular!,
inquit, urbium dignitate ecclesiarum quoquo auctoritas
Propagata est.

Quae in God. Thcodosiani epistola ad Illyrici praofectum
«iiodo citata do Gonstantinopoli loguntur, in Codice quoque
Justinianoo relata sunt, sod non sine additamonto.

Jam audivinms Ilaenolium de hoc codice judicantom.
Ilaoc ipsius verba addam: Justinianei constitutiones, quas

omni numero absolutas et in ordinem redactas invenissent,
maximam partem misere tractaverunt. Nam praeterquam
quod multas mutilaverunt, mutaverunt, denuo disccrpse-
runt, distribueruntque per diverses titulos, saepe diversas
diversorum Imperatorum diversique temporis in unam con-
flarunt et quidem ita inconsiderate, ut nonnunquam alius
constilutionis inscriptionem, alius subscriptionem adderent \').
Digestorum autem laudibus, quas ipse tribuit Imperator,
non facile quis multum detractum voluerit.

Locus jam ex Godice Just., quem specto, Libri XI Tit.
XXI (XX), de privilegiis urbis Gonstantinopolitanae, ita
legitur:

Impp. Honorius et Theodosius A. A. Philippe
Ff. Illyrici. Urbs Constantinopolitana non solum
juris Italici, sed etiam ipsius Romae veteris prae-
rogativa laetetur. — D. Frid. ld. Jul. Eustathio
!; et Agricola Goss. 421

Ex epistola ad Illyrici praefectum hic ca pars tantum
citatur, quao ad urbis privilégias pertinet. Videmus
autem de Gonstantinopoli plurihus verbis dici quam in
" epistola, ut in God. Theod. citatur. Quaeritur utruui in

Siquidem epistola co consilio scripta fuit ut Philippus de
auctoritate antistitis coetus Gonstantinopolitani certior esset,
commode potuit moneri, non solum brevius urhcm veteris
Iloi}uic privilegio lactari, sed etiam jjlenius urhcm non
solum juris Italici esse, sed ipsius veteris lïomae pracroyativa
laetari. Statuunt tamen plerique, si non oumcs , prae-

\') L. c. pgg. XXXVIII ct XXXIX. Cf. pracf P. Krucpcri ml Cod. JuMin.
pg. XXIII sqq. Ex rcccns. P. Krucgcri.
■■>) Cf. linciielium nd Cod. Tlicod. Lib. XVI, Tit. II. L. 4r>.

Ill- i:

eunte Gothofredo (1. c. pg, 224) verba bic obvia non solum
juris Italici sed etiam a Triboniano ex lege codicis Theod.\'),
quod ad sententiam attinet, deprompta atque bic inserta
esse, Quod nuni revera ita factum sit, affirmare non ausim;
quamquam ex iis, quae de utroque Godice in universum
judical Haenelius potius crederes Justinianeos huic loco
addidisse, quam Theodosianos detraxisse quidquam. Quod-
si Gothofredo hac in re assentiendum sit, vel ita tarnen
constat ex Triboniani scientia, Theodosii aetate id potiiisse
dici: urbs Constantinop. non lantum juris Italici est, sed
etiam ipsius Romae veteris praerogativa laetatur. — Lectio
taetetur (in God. Thcod, laetatur) fortasse a Triboniano pro-
fee ta est.

Duae inscriptiones sunt, quae in argumentum nostrum
allatae fuerunt ; quarum utriusque duo e.\\einplaria apo-
grapba exstant. Horum altera Lipsiana (1""" et II"*") altera
Glusio-Grutcriana (P™ et II""\') nominari possunt *). Utraque
inscriptio, ut refert Lipsius, detecta est extra Viennam, ad
flumcn Viennam \'), qui locus non est illorum Vieunensinm,

\') XIV. 13, Î) Vidc Zcitsclir. für gcschicht. ilcchtswisscnsclian,
Tom. XV (18G0), pg. 1 sqq. Commentât. Zumptii, et ibidem, pg. 304—308,
Commentât. Mommscni. C. I. L. III. I. 4570 4575. ») A. 1). Dirkscn,
Script, llist. Aug. pg. 124.

Justus Lipsius ncqunlis fuit Cnrolo Clusio. Clusius cx Austria pro-
fectus, botaniecs professor Lugdiini-Üalav. obiit 1009. Ipsi Lipsius eV
Clusius lapides postca depcrditos vidcrunt. 111c npograpliuni cdidit in
Appendice ad Smctii Inscript. Antiquas. Clusii chartac poricrunt, sed
l>is usus est cx iisquc nonnulln ad rem nostrnm facientia tradit Clir.
Saxius, in libro, quo dc inscriptionibus agit (1710j. Grutcrus (quem
Saxius iionnunquam ex Clusii scriptis corrigit) inscriptiones, quns Iraclo,
cx Lipsio et cx Clusii schcdis so pctiissc annotat, in C. I. pgg. 541 et 542.

qui a Paulo, § 1, juris Italici esse dicuntur, sed Vin-
dobona, nunc caput Austriae.

Apographum, quod notatu dignius est, Lipsianum I, Sep-
tem versibus constans, quorum vices lineis || notabo, prius
referam, variis lectionibus additis.

T. F. VERECUND [j IMA. EQUES ALAE || I FLA. AUG. BRIT, cv ||
C. R. JUS. II ALIGI AN || XXXX S XIX I S ES PRO || TE PRISGIKÜS
VEX II F INGENUS HERED.

Ma. Alii Mg. Glus-Grut. Mag. — Equcs. Ita etiam
Glus-Grut., sed ex Saxio intelligitur lectionem esse dubiam.
Glus, dederat Eq 111. Lazius Equis. Equilem significari satis
darum est, etiam ex effigie, quae supra in lapide incisa
fuit. Lapidis ruptura ultimae litterae laesae sunt; ita ut
scriptum esse potuerit Equit (i vel um). — Jus Ilalici.
Glus-Grut. et Lazius Jur Italici. — Ises. Ita etiam Glus-
Grut. Ipse Lipsius in margine notât legi posse L. Ses.
Gonjectura Saxii H. S. Est. — Te. Lazius F. Quod Saxius
docet Glusium quoque habuisse; itaque Gruterus Glusii
lectionem Lipsianao praetulit. — F Incenus. Lazius et
Glus-Grut. Icgunt Et Ingénus.

Longum est persequi quae ad banc inscriptionem legen-
dam et interpretandam ingeniöse protulit Zumptius. Judical
i 1 legendum esse fere ita: T. F{\\a\\\\o) Verecundo Jfac(edoni)

Eq\\d{[\\) Alae I\'® Fla{\\ia.e) ^«//(ustae) i?nï(annicae) JIf(il-
liariae) C(ivium) Jî(omanorum) /«^(enuorum) Italic{oruin)
An XXXX S XIX Hie Situs Est. Fratri Priscinus Vav.
Et Ingenuiis Hcred. Postrema verba Zumptius non ex-
plicat Priscinum et Ingenuum intelligit fralres fuisse
Verecundi. Si iitteras Ises vel L. Ses legere liceat

; i

") Prior numerus nclatis est, alter stipendiorum. -) Clar. Mominsen
liaee ita fegit: Proc«;lus?) et Priscinus ^«(illarii) et Ingénus Ilered(t%).

H. S. Est, quae significent hic situs est, praecedenliti non
ita haberi póssunt ut Zumptius proposuit. Levi mutallone
opus est Sed caeteris missis, facere non possum quin
dubitem an illa Jus llalici vel Jur Italici, quae ab autoplis
tradita sunt, non recte legi possint Ing Italic{pvwm)% Si
jam constaret singidos civium Romanorum non potuisse dici
juris Italici, dubitandi locus non esset. Sed id non con-
stat.— Quod attinet ad lectiones acceptas, 1° ipso Zump-
tius fatetur inscriptionem aëre valde mutilatam esse et
literas literis esse implicitas. Itaque lectio Jur non minoris
auctoritatis habenda esse videtur quam altera Jus. 2°. Ob
lectionem autoptarum Jur vel Jus, ea, quae lapis legenda
dédit, his Uteris quam literis Ing similiora fuisse, credere
par est. Literae I et V, ubi conjunctae scribuntur, for-
mam quidem literae N refcrunt; at non patet has Hieras
conjunctas fuisse, ita ut conjunctae IN valuerint; et si
signum N adfuisset, quod typograplio nullam, ut aliac
literae conjunctae, difficultalem peperisset, mirum est, quod

nec Glusius, nec Lipsius hujus signi menUonem facit. Veri
siniiiius igitur in lapide fuisse IV quam N (— I N). Ultima
litera si ab uno S, ab altero R haberi potuit, non
neganda est tertio fortasse aequo jure G potuisse videri;
sed ob sequens Italici vel Ilalici (quod utrumque, ultima
litera i neglecta, Zumptio ItaUc(orum) est) et ob praece-
dens, verisimile IV incisum, hujus vocis postrema litera
potius R quam G habenda est. Quin Mommsenus ex
exemplari ligno olim inciso literas U et R (V et R)
conjunctas refert \'). 3° Dicit Zumptius se pro Jus vel
Jur substituere ex altera inscriptione vocem Ing ; sed
altera ilia inscriptio prorsus alia est, quae cum hac
nihil habet commune, nisi quod et ipsa militis cujusdam
tumulo eadem in regione imposita fuit, et praeterea in
alterius illius inscriptionis utroque exemplari non legitur
Ing sed Lid, pro quo Ing legendum esse non nisi Zumptii
conjectura est, quae mihi ob caussam inferius indicandam
non satis probabilis videtur. 4® Fatetur Zumptius nullum
se posse ostendere titulum, quo Xcg^iim Civium Tlomanorum
Ingenuorum Italicorum. Quo autem jure uegetur quem-
quam potuisse vocari civcm Bonianum juris Italici? 5° Si
re vera Mac non Mag legendum fuit, ita ut JI/ace(?o cogi-
tandus sit, co minus mirum videtur equitem juris Italici
nominari, quo plures civitatos juris Ilalici, teste Paulo
§ 8, in Macedonia fuerunl.

At Glar. Mommsenus, ad duas alias inscriptiones pro-
vocans in eadem regione, in qua ilia, inventas et in
quarum altera post Eq Alae || Panoniohum H\'legilur Tun
ScENi, in altera post Equ || Alae Panno || Sign legitur
Tur Ahti, contendit pro Jur Italici in ea, de qua cginms

inscriptione, legendum esse Tur{ma) Italici. Ex hac sen-
tentia Eques ille noster ex ea turma Alae illius fuit,
cui praeerat Italiens. Alarum enim partes (30 équités)
a nomine ejus, qui praeerat, nominabantur \'). — Haec
conjectura magis quam Zumptiana mihi placet. Si Turina
legitur, omnia in nostra illa inscriptione ad analogiam
harum duarum rite procedunt. Parum absum quin Momm-
seno accedam. Id unum obstat quod Glusio, a quo ipso
inscriptiones etiam illae, quas Mommsenus citat, relatae
sunt, non in mentem venit in hac nostra quoque non
Jiu- legere sed Ttir. Lipsius quoque non litteram T sed I
vidit, et quum religiose tradit Ilalici, nihil tamen monet
de defectu, quo hujus vocis litera prima laborare visa sit.
Unde fa:ctum sit quod Lipsius Jtis (nisi sit vitium typo-
graphicum) Clusius autem et alii Jiim logerint non
persequor. Omnes Iitteras J et U satis distinctas et intégras
vidisse non est cur negemus.

T. fl. nAnSI v II eteh ALAE fel || AUG. huit. || cv g. il.
\'-\'ol ii memon ku. ii atni suo posit.

Plano convenit Clus-Grut. nisi quod pro Fcl versu
secundo habet I Ft.; quae lectio fortasse non ab ipso
Glusio sed ex Grutori emendatione profccta est. Quam
emendationem probant ea, quae simili verborum structura
\'H priore illo epigrannnate leguntur

Apparet hic commemorari T. Flavium quemdam, Barsi....
yctcranum Alac I" Flaviac Atujustac Britannicac MilUariae,
Civcm lîomamm. Dubitari quodammodo possit utrum is
frater, qui fratri, an vero cui frater monumentum

\') Cf. Momniscu. Zschr. cet. pg. 3GG. Iktuuloin. 1. c. pg. 157.
■) Caeterum cf. C. 1. L. 1. c.

posuerit. Sed si frater fuisset, qui posuerit, post verba
Fratri Suo et ante Posit inserendum fuerat nomen fratris
mortui. Itaque post Posit excidisse crederes nomen
illius, a quo monumentum positum sit. — Quo jure
Zumptius pro Lici légat Ingen non video. Literae enim
satis multum differunt. Sit, ut notât Gruterus, ex versu
tertio nonnullas literas excidisse, itaque non absonum
esse credamus versus quoque quarti literam aliquam
periisse, id nihil facit ad conjecturam Ingen probandam,
Potuerit dici Civiuni Romanorum Ingenuorum (quamquam
nusquam occurrit) id non probat hoc loco dictum esse.
Perierit una et altera litera ante Lici; non contendam
supplendum esse Jur Ita. Sed quidni ante Lici syllabam
Fe periisse dicamus? Gonjicio igitur legendum esse:
F. Flavia Barsi.. .0, Vetcrano Alac I"\' Augiistae Britan-
nicae Milliariae Civium Bomanorum (vel Civi Bomano)

legantur cum Mommseno : Licinius memor fratri suo \'), vel :
(in) ?»eMîor(iam) fratri suo.

Quamvis in hac inscriplione nulla prorsus Juris Italici
mentio facta sit, inde non sequitur in superlore ilia non
esse" factam. Nihil, quod hie in consum veniat, alteri
1 cum altera commune est. In priore ilia leclio Jur Italici

• i

! . .

non sine dubitatione rejici posse videtur. At, Vienna uh\\
lapis repertus est, non fuit juris Italici! Quod sane
non probat virum juris Italici, si quis\'fuerit, non potuisse
mori et sepeliri prope urbem sine jure Italico,

Urbium, quae juris Italici dici vidimus, non est uni-
versa historia tractanda. De singulis ea praesertim dixisse
sufficiet, quae ad hoc jus pertineant aut certe non nihil eo
facere videantur. Neque caeterae, quae juris Italici non
fuisse dicuntur, negligendae sunt. Historia luce sua ea,
quae nostris locis leguntur, illustret. Neque ad verba
tantum attendatur, quibus auctores de singulis tradunt, sed
simul ne luce, si qua inde prodeat, careamus, videndum
est dc universae orationis cohaerentia.

Etiamsi Zumptio non adversemur, docenti Pauli locum,
ubi de jure Italico agatur, primarium esse, tamcn non est
cur In hac disquisitionis parte ordinem Jurisconsultoruni
in Digestis obvium non teneamus. Itaquo qui primis
tractetur est.

Sciendum esse dicit esse qiiasdam colonias juris Italici.
Itaquo jion multae sed quacdam tantum hujus juris fuorunt.
Portasse in verbis id quoque inest, non nisi colonias hoc
jure fuis.sc donalas. Sed etiamsi sententia sit omnes fuisse
colonias, oa lamcn non adeo urgonda videtur, ac si nulla
prorsus alius conditionis civitas ejusdem juris fieri potuerit. —
r^ergit auctor oxemplis afTerendis. Prinmm locum tenet

Non est quod diu innnoremur iis, quibus auctor civi-
^lilcm, undo sibi originem esse quasi gloriatur, cclobrare

non praeterrnisit. Non sine caussa splcndidissima \') lau-
datur. Foederis, qtiod cum Romanis percussit, fuit tena-
cissima. Foedus autem pactum est, quum Pompejus Syriam
subigeret Ut antea Sejeucidae, ita eo tempore Romani
quoque Tyriis, cum multis aliis Syriae civitatibus, permi-
serunt ut suis ipsorum magistratibus, legibus, institutisque
ulerentur Et quum Antonius Syriam Cleopatrae tra-
deret, Tyrum tamen et Sidona excepit; quas sciret a
proavis inde libéras esse Neque Tyrus unquam tem-
porum discriminibus eo illici se passa videtur, ut Roma-
norum imperio adversari conata sit. Quin etiam Partbis totam
Syriam occupantibus, sola Romanis fidem tenuit. Attamen
Augustus, quo tempore Asiam, Bithyniam et Syriam
visitabat ad publicas res ordinandas, et alias quidem civi-
tates beneficiis ornabat, alias autem multabat, ipsi quoque
Tyro, ob tumultus vel factiones pristinam awrow/ttav
ademit. Qua sublata, nummos cudendi jus tamen non
sublatum est; Graeci enim nummi sunt ad annum 185 p.
Chr. N. ®).V.yespasiano Tyrus ad Hierosolyma oppugnanda
machinis bellicis auxilium praebuisse apud .Tozephuui legitur.
Huic igitur divus Severus ct Imperator nostcr oh egregiam
in rtmpuhlicam imperiiimque Romanum insigncm fidem jus
Italicum dedit Etiamsi putemus bis verbis exaggera-

\') Cf. Plin. N. II. V 19. Jozeph. Antiq. Vlll. 2. Contra Ap. 1. 7.
î) A" Gl a. Chr. N. Cf. Marq. 1. c. IV. pp. 23G.

Dio Cass. LIV. 7. 2Vâ(T«ç urbanae contentionos fuisse viclcntur.
6) Impcrii Romani temporibus civitatum libertate orbatarum aliis ut
nummos cudercnt pcrmissum fuit, aliis ncgatuin. Itaque his temporibus
nummi certa indicia liberiatis non suut. Cf. Bcaudoïn. 1. c. pg. 031. n.1.
ct n. 2 ct quos ibi laudat. Antoninum jan» paire vivo impcratoria
dignitatc fuisse, patct cr Dig. 1. 21. 4.

, I ^ -

■ t

1
(

i^.fl

! i ■
t

\'r

tionem non abesse, talia tamen Tyrtmi praestitisse necesse
est, quibus non plane imnierito dici posset egregia et
insigni fide erga Romanos fuisse.. In bello Sept. Severi cum
aemulo Pescennio Nigro ab illius partibus fuit. Tum ab
hostibus multa mala perpessa coloniam accepit. In nummis
a Severo ad Galienum Col. Sept. Tyrus vel Tyro Metrop.
inscriptum est, addito in nonnullis nomine legionis III
• Gallicae Omne autem auTovo^îaç indicium evanuit
Postea civitas quia cum Macronio fecerat, ab Elogabalo
jure coloniae et Metropolis nomine privata est; quos
tamen honores in Sidona translates reddidit Alexander
Severus

Jam quale ^ non quid fuerit jus Italicum ex nostro loco
intelligitur. Egregiao et insignis fidei praemium fuit,
splendidae civitatis dignum. Rem fuisse magni hpnoris et
plurimi faciendam ex eo quoque patel, quod quihitsdain
tantum coloniis Iributa esl.

Sed ct IJcrylcnsis. Duplex conjimctio, nostri loei g 4
quoque et initio Pauli loci obvia, signiücat oralionem ad
aliud ojupdem generis progredi

Eckhcl. III. pg. 387. Vid. dc nuinino (qui ibi Elogabalo (ribuitur)
N. q. nd C. Plinii Sec. V. 19. Ed. Loud. 1S2G.

Zunipt. ad Paidi locum (Pneunscs sed el Emcrilciiscs) intcrpretatur,
•ic si cssct aucloris, qui quod aiitcn practcrmiserat, postea nddit. —
Ncquc no.sler Ulpiani locus ita intcrprctaudus est: non tantum splcn-
didissima Tyrus, sed etiam ea inferior Berytus eet. Nam quamvis ea
»»fcrior, non tamen ejusmodi condilionis Berytus fuit, quao tali modo
cum Tyro componcrctur. Praeterea auetori nostro, dc quibusdam colouiis
(uqas non omnc.s cjusdein splcudoris esse statim res ipsa loquitur) die-

Fuit haec quoque colonia in eadem provincia, Syria
Phoenice, in qua Tyrus, in eademque ora maritima.
Quum Augusti l)enef%ciis^ gratiosa dicatur, intelligimus nec
paucis, nec parvis beneficiis civitatem ab hoc Imperatore
ornatam fuisse. Acuitur sententia his additis: et ut divus
Hadrianus in quadam oratione ait, Augustana colonia. Ex
contextu, quo Ulpianus ejus mentionem facit, non apparet
Hadriani dictum id sibi veile, banc coloniam ab Augusto
esse conditam, sed patet certe coloniam fuisse, quae Augusto
prae aliis cordi esset. A Tryphone quodam, seditioso
contra reges Syriae praedatore, vastata Berytus a Romanis
instaurata est. Ex nummis efficiunt nonnulli a G. Julio
Gaesare eo coloniam deductam esse cui sententiae convenit
quod a Plinio Félix Julia vocatur; quamquam etiam
in Gaesaris memoriam ita vocari potuerit Quum in
nummis et in inscriptione Col. Julia Augusta Félix
Berytus appelletur, non temere statuerimus, nisi ab Augusto
colonia deducta sit®), ab eo auctam fuisse Atque insignem
in modum ab eo esse munitam Strabo docet, qui narrat
M. Agrippam duas legiones ibi collocasse Jus Italicum
ab ipso Augusto accepisse videtur. Id quamvis certo cx

turo quatenus jus Italicum iiabcant, non erat quod aliam alia inferiorem
esse moncret. Et quominus ita intcrprctcmur obstat etiam in nostra
S pron. quae. — Ex copulis, qualcs 1. c. sed et et § 3 Ulpiaui enim,
intelligitur cxcerptorem tcxtum auctoris ad verbum retulissc.

\') Eckhel. III. pag. 31G. -) II. N. V. 17. Cf. quae post haec ad
Laodiciam et ad Carthag. diecntur. \') Cf. Orell. 51i. Eckh. III. 350
sqq. Mionnet. Dcscript. V. 334. Suppl. Vlll. pg. 238. C. I. L.III. IG],
1G5, lOG. \') Ut decent Zumpt.. Marq., alii; see. Euscb. Chrou. ad n"™
14 a, Chr. N. «) Marquardt Antiq. Rom. IV. I. pg. 271 n. 12. Bcaudoin
1. c. pg. G30. Cf. etiam hujus notani tcrtiam ibid. \') Cf. Strabo. Lib.
XVI. pg. 760. Aunot. in Plin. V. 17. Ed. Lond. c. Zumpt. Comm.
Epigr. pgj 379.

Ulpiani textu effici nequeat, verisimillimum tamen est. Quae
enim ceteroquin caussa cur Ulpianus, scribens de coloniis
juris Italici, banc coloniam adeo ab hoc Imperatore ama-
tam celebret? Il-viros quinquennales et decuriones Beryto
fuisse, inscriptiones testes sunt Antequam colonia fieret
civitatem liheram fuisse nummi probant, qui e tempori-
bus BeipuUicae liberae Romanae supersunt. Quamquam
in nullo libera sive aÙTôvo/ioç vocatur, ipsa tamen cudendi
potestas Reipublicae tempore satis certo libertatis indicio
est. Tunc enim non nisi civitatibus liberis nummos cudere
licuit 2).

Ad Orontem non procul ab Apamea sita, Ileliupolis cum
Tyro et Beryto Phoenicae Syriae est\'). A nullo vetcrum
imctorum praetor Ulpianum colonia vocatur. Ilujus con-
ditionis fuisse jam antequam rempiiblicain Italicac cohniac
acciperot, nummi testantur, quibus inde ab Hadriane, et
postea Col. Jul. vel Col. Julia Aug. Felix. Ileliop. vocatur
I^ost beneficia fortasse a Gaesare jam et ab Augusto, deinde
\'"^b Hadriano et Antonino accepta®), Severus cam Iionori-
ficcntissimo habuit, per belli civilis occasioncm. Do quo bcllo
fid Tyrum dixi. — Quae autem est coloniaeItalicac respuhlica?
Fuitiio haec prorsus aliud quid quam jus Ilalicum? An oodcm
cum CO rodit? An eo superior est? An vero inferior? — Prima
sententia rejicienda est, ob totius orationis contcxtuni, in
qua non dissimilia vel diversi generis sod similia vol ejusdem

\') Cf. Inscript. Wnddington n. 1841d. C. I. L. 107, 169, 170.
\') Mnrq. 1. c. IV. pg. 352. Bcaudoïn 1. c. pg. 030 ct quos citM nota 6,
i\'Hn. N. II. V. IS, 80. Cf. Zumpt. I. c. pg. 417. Alarq. IV, pg. 265.
2. Cf. Zumpt. 1. c. pg. 418. Mnrq. 1. o. IV. pg. 272. n. 1 ct quos
In\'idnt. *) Zumpt. I. c.

generis enumeranda sunt, atque ob noxmnSi juris Italici et
coloniae Italicae reipuUicae, quae affinitatem quandam
spirant. — Secundae sententiae, cui favet Marquardtius
usus loquendi obesse videtur. Nomen juris Italici apud
omnes nostros jurisconsultos et apud Plinium recurrit et ab
ipso Ulpiano et a Paulo, in eadem materia tractanda, tam
saepe adhibetur, ut credere par sit hoc nomen ita proprium
esse privilegie, quod spectetur, ut Uipianus, nisi aliud
quid significare voluerit, de Ileliupoli quoque co usurus
fuisset. Satis apparet nostris locis non alias dictiones
elegantiae caussa eodem sensu alias excipere. Praeterea
nomen reipuUicae coloniae Italicae nostro tantum loco
invenitur. Cur hoc inusitatum pro usitato Ulpianus
posuisset, si idem illud spectaret, quod et ab ipso, et ab
aliis jus Italicum vocari solitum est? — Coloniae Italicae
respublica jure Italico non est superior. Quum enim
maxime laudatis plurimique factis civitatibus, ut Tyro et
Bery to, Troadi et Antiochiae jus Italicum datum sit, veri
specie caret plura etiam vel majora Heliupolin accepisse. —
Jam restât quarta sententia 2).

■Quum nomen Italicae coloniae alias non occurrat, ex
ipso nomine eliciendum videtur quae sit. Itaquc, pro
temporibus Iniperatoris Severi, Italica colonia intelligatur
esse colonia, tanquam in Italia sita. Ilcmpuhlicam igilur
Italicae coloniae habere idem est ac habere rompublicnm
municipii Italici. Quodsi statuamus jus Italicum fuisse
jus, quo Italiac municipia gauderent, respublica Italicae
coloniae eadem est ac respublica coloniae, quae juris Italici
est. Quo posito, Heliupolis dicitur rempublicam accepisse
coloniae, quae jus Italicum habeat, ita ut ipsa juris quideni

Italici non sit, sed quod ad jus publicum attinet, ejusdem
sit conditionis cum colouiis juris Italici, ceteris autem
juribus harum coloniarum careat. Quao si recte dicta
sint, sequitur rempublicam coloniarum juris Italici aliqua-
tenus diversam fuisse a republica aliarum coloniarum. Qua
in re fuerit diversa postea investigandum erit.

Ex Syria Phoenice ad Coelen Syriam adscenditur. —
Laodicenos, Gaesaris partibus antea fidelissimos, Antonius
liberos et imnmnes {êXsuâépouç xa} dTshîç yópwv) esse sivit.
Quod tradit Appianus Sui juris illos fuisse usque ad
Septimium Severum nummis etiam et alia inscriptione
quadam probatur. Nummi enim et graeci sunt et inscrip-
tionem gorunt Aaoâixéwv T^i; lepàç xal aurovößoo Et in in-
scriptione ilia Upà xal «VuA«? xat aùrdvopoi: legitur®). Sed
^ S. Severi aetate nummi sunt lalini et inscriptio est:
Gol, Laodiccas Mctropolcos, vel Col. Sever. Metropolis Sept.
Laodic. Nulla abhinc lihcrtatis mentio fit; quam praeterea
constat Severi aotate omnibus fere civitatibus, quae ea
antea usae fuerant, fuisse exstinctam. \') In hello civili ab
ejusdem Nigri, do quo supra dixi, copiis Laodicia fuit

\') IJ. C. V. 7. TAberas civitatcs nou semper fuisse immunes, contra
^Inrq. qui immunilatem docucrat libertale coutincri, probat Walter. 1, c.
pg. \'17G u. 97. Cf. Marq 1. c. IV pg. 230 n. 11. Plerumque in
nummis vocatur loukiwv rùv xa\\ Aaodtxitov. Cf. quos lamlat Bcaud.

c. pg. 028 n. 1. Prius nomen in Cacsaris memoriam sumtum vcl
Jatum esse videtur. •\'\') Älarq. IV pg. 23G n. 2. Bcaudoïn. 1. c. n. 2.

■*) Quod ccrtü signo est Ijaodiciam coloniam factam esse; iinm, quod
\'Ic omnibus civitatibus graccis valet, usus linguae lalinae pro graeca in
nummis cum mutata harum civitatum conditione congruit. Cf. Bcaudoïn.
C- pg. G29 et not. 2, Cf. Bcaudoïn. 1. c. pg. 029.

diruta. A Severo autem redintegrata et ex nomine ejus
Septimia vocata, suae regionis caput exstitit, honore quo
ante Antiocliia fuit, in eam translate\').

Ex Goeles Syriae parte septentrionali ad fines Phoenices
et Palaestinae descenditur. In ora maritima ad fluvium
Belum sita est Ptolemaïs illa, quae quondam Aco vel Ace
nominata, postea per equites Maltensis ordinis inclaruit. —
Quum scriptoris nostri oratio ita pergat: Ptolemaeensium
enim eet., non sine caussa quaeritur quo vinculo causali
liaec inter se cohaereant: Laodicenae coloniae jus Italicum
concessum esse, Ptolemaeenses autem nomine tantum colo-
niae frui. Meminerimus nos excerpta tantum legere ex Ul-
piani scriptis. Jam in libro «uo postquam do Laodicia
dixit, tali fere modo scriptoren! progressum esse, mihi
quidem verisimile videtur: »Caeterum non habeo quod
dicam de civitatibus, quibus D. Severus coloniae Italicao
rempublicam aut jus Italicum tribuerit, Ptolemaeensium
enim colonia, quae ex iis regionibus, dc quibus egi, citari
possit, haec nihil praeter nomen coloniae hahct.^^ Neque
tamen exccrptor Ptolemaïda praetermittore voluit. Et quum
Ipsius auctoris periodo uteretur, factum est ut conjuncti-
onem enim quoque retineret. — Ptolemaïs nihil praeter
nomen coloniae hahet. Itaque coloniae jure caruit? Caruit
Ulpiani aetate. Etenim 1° non nisi, id statuamus, istud
Ulpiani enim explicari potent; nam ejus aetate si civitas
cum jiire coloniae fuisset, non erat quod de ea minus
quam de aliis coloniis, o. g. de Gaesariensi, Aclia Gapitolina
et Sebastena, diceret; 2° nihil praeter nomen habere ex

linguae indole omnia, uno nomine relicto, excludit; 3° cum
jure coloniae si sua aetate Ptolemaïs fuisset, acutissimus juris-
consultus, ne non intelligeretur, pro dicto, in quo ambi-
guitas inesse putari posset, solita dicendi formula usurus
fuisse censendus est. — At de sua aetate scribens, non
negat earn antea jus coloniae hahuisse. Atque colonia
fuit, quam Claudius Caesar deduxit. Plinius testis est\');
testantur etiam multi, qui supersunt nuinmi*); inter quos
qui docent legiones VI, IX, X, XI hic collocatas fuisse.
Quo autem tempore jtis coloniae, nomine relicto, ademtum
Sit ignoratur \').

A fmibus Phoenices et Palaestinae Ulpianus rursum ad
Syriae Phoenices partem orientalem, longe supra Heliupolin,
inimo supra Laodiciam adscondit. Neque tamen perverso
ordine scribit. Antea enim scripsit de coloniis (ab Am/usto
Gt) a Divo Severo juribus donatis et Ptolemaïdis, quasi in
transitu mentionem fecit; nunc aulem tradit quo honore
imperator Emisam in iisdem illis regionibus affecerit.
De qua civitate haec habet Paulus § G: Imperator
noster Antoninus civitatem Emisenorum coloniam et juris
ïtalici fecit. — Quem igilur uterquo Imperatorem nostnnn
^icit, Antoninus est, sive Caracalh Quam alter nomi-
•lal Emiscnam civitatem, oa alteri est civitas Emisenorum;

\') N. II, V. 17. «) Zumpt. 1. c pR. 380.
Jtn vidimus (pg. 29» Tjro Coloninc et Metropoleos et (pg. 31)
Autioehiae Metropoicos honorem ademtum fuisse.

Zumptius et Savignius loco nostro cogitant Elngnbalum. Marquardt,
c. IV pg. 272, quoeum cf. Niebuhr. Vortr. Uber H, Ocsch. III
263). Impcratoris nostri nomine h. 1. Caraeallam significari intelligit.
Cur Paulus non itcrum (ut § 6) Ditum Antoninum dicat, non liquet.

itaque non nimis cum Zumptio id urgendum videtur,
quod coloniae modo nomine incolamm, modo nomine
urbium nominantur, — Duplex munus Garacalla Emisae
tribuit: coloniam fecit sive jus coloniae äedit, atque fecit
juris Italici\'^). Ob arctam apud Ulpianum conjunctionem
verisimile est bina jura eodem tempore esse tributa.
Civitatem quandam, priusquam jure Italico donari possei,
semper antea coloniam faciendam fuisse ex loco nostro non
sequitur. Emisae honoribus novum, addidisse videtur
Elagabalus. In hujus certe nummis non tantum colonia
vocatur, sed etiam Metropolis^), quo nomine saepius non
jUS sed insignis tantum tilulus significatur Elagabalus
autem, antequam Imperator factus est, Emisae in templo
Solis pontificis muuere functus fuerat.

Si proxime praecedentia ita se haberent: »Emisena civitas
colonia jurisque Italici facta est", non sine majore veri
specie quis putarct Palmyrenam quoque dici ejusdem juris
esse. Nunc autem Zumptio, id neganli, non facile ex
ipso lextu probari poterit; quamquam aliquid in textu
inejîse mihi videtur, quod ejus sententiae non faveal.

A nulle velerum scriptorum Palmyra colonia vel juris
Italici vocatur. Antonius legitur équités misisse ad Pal-
myram diripiendam, exigua quidem Palmyrenis vilio vertcns
quod, quum Romanis et Parlliis fmiliiui essenl, i<; éxaTipooç
imâe^lujç £txov¹). Plinii, certe auctoris, quem is sequitur,
aetate Palmyra privata sorte inter duo imperia sunuua,

Romanorum et Parthorum, erat, et prima in discordia
utrinque cura Privata sorte dum gaudebat, nec Parthis,
nec Romanis erat subdita. Neque nisi armipotens utrinque
cura fuisset. Eodem tempore, quo Arabia Petraea in provinciae
formam redacta et Damascus occupata est (a° 106 p. Chr. N.)
ipsa quoque Romanos milites praesidio accepisse videtur
In bello, quod Trajanus contra Parthos gessit, gravi clade
fuit affecta. Hadrianus autem, quem ipsuni Palmyram
visitasse bilinguis inscriptio docet®), novam ruinis urbem
superstruxit "\'). Quam multa debuisse Hadriani successoribus
quoque, rei periti ex ruinis Palmyrenis colligunt®). Jam
GX ipsa rerum indole satis verisimile est Hadrianum in
novam urbem coloniam deduxisse, quo et contra Parthos
earn muniret et incolas Romanis addictos teneret. Non tan-
tum verisimile non est Ulpianum dc Palmyra nihil, voluisso
significare nisi cam in Provincia Phoenice et prope gentes
barbaras sitam esse, sed etiam videtiu\' co spcctare, quod
Romanis civibus aucta fuerit, quum vocabulo, ad civitatum
situm describendum inusitato, de colonis autem deductis
maximo usitato, dicat civitatem esse coUocatam. Sunt quidem
Uiscriptioncs, quibus colonia, nr^rpim)Xu)vsia vocatur ot (rrpa-
rr^ym (Il-viri), tSua {vfSptxb\'i) et àyopaWtiw; couuncmorantur,
serions aovi (circitcr a\' 225—260)®); quum vero ex
•nitiqulorum inscriptionum defoctu non argumontandum sil,
seriores illao suffragari videntur sententiae civitatem jam
\'lotate Ulpiani coloniam fuisse. Probal)ilior haec sententia,
quoniam Palmyra ab Hadriani AntoninoruuKpio tempore,
I^onianis, quos viam inter Palmyram et Bostram pracsidiis

Cf. Marq. ibid. n. 1, 3, fi. <) Stcpli. Byz. pg. 198 Ed. Mcinukii.
\') Cf. quos Inudnt Mnrq. ibid. u. S. «) Mnrq. IV. pg. 25G u. 11.

communivisse satis constat, maximi fuit momenti ad bella con-
tra Parthos gerenda^). Quod si igitur, quamquam obscurior
est, nexus, quo loci nostri 5® cum §° coliaeret, ita acci-
piendus est, ut Palmyra colonia dicatur, simul cum plerisque»
qui Zumptio antecesserunt et cum Marquardtio juris Ita-
lici habenda est. Fortasse haec quoque civitas, ut Tyrus
et Laodicia, jure Italico donata est a Septimio Severo

De Coele Syria et de Syria Phoenice dictum est. Venitur
ad Syriam Palaestinam. Non, ut Justinianus scribit, Ves-
pasianus Caesaream ipsorum Caesarum appellatione nomi-
navit, hoc illi honore impenso eo, quod in ea post Judaicas
victorias inter Imperatores adscriptus esset ; sed Herodes
Magnus, quem Romani (a° 40 a Chr. N.) regem Judaeorum
fecerunt, Turris Stratonis loco novam urbem condidit,
amplam, pulcherrimam, portibus insignem, eique ex nomine,
quod Augustus sibi adsciverat, nomen Caesareao dedit\'\').
Vespasianus eo coloniam deduxit, quod etiam Paulus
testatur, § 7. Apud Plinium colonia i^avw vocatur,
quod omnium coloniarum prima ex Vespasiani nomine
Flavia nominata est. In nummis, qui a Domitiano ad Valerium
sunt plurimi, Colonia Prima Flavia Augusta Caesarea legi-
tur®). Sub Septimio Severo Felix laudatur. Imperatoro
Alexandro Severo Metropolis est Provinciac Syriac Palae-
stinae et F(élix) C(oncordia) Antoniniana deinde appol-
latur, a Garacalla quum aucta sit. Sedes fuit procuratorum.

\') Cf. Marq. 1. c. IV. pg. 256, ct quos citat n. 1.
Î) Marq. 1. c. IV pg. 250.

Joz. Flav. Antiq. XV. 9, 0, 11, ]3. Plin. II. N. V. 14. \'
«) Eckhel. Ill 430. «) Eckhcl. HI. 432.

Per GD circiter annos Palaestinae Metropolis fuit\'). Justi-
nianus de ea refert: Metropolis Caesarea, quae in prima
Palaestina principatum tenet, quam prae ceteris majore
etiam honore perfrui oportebat, propterea quod et quon-
dam proconsul ipsam tenuit et praefectus illi talis magi-
slratus fuit , licet postea ab ampliore dignitate ad minorem
transierit, nimirum quum una prius tota Palaestina esset,
ea deinde in tres divisa partes et neque proconsulatum
refinente sed ad magistratum Iiunc, ut appellant, ordina-
rium delata Quo vero prae ceteris honore Caesarea
quondam usa fuerit, jure Italico caruit.

Antiquam Judaeorum urbcm primariani a Tito dirutam
esse (a° 70 p.G. N ) notum est. Paulalim tamen vires rcfecit*).
Ex nomine hnperatoris Aelii lladriani cum nomine Jovis
Gapilolini conjuncto, a Dione et ab Ulpiano Aelia Gapito-
lina vocatur. Duae hue coloniae deductae fuisse vidcntur,
prior quae, ut Dio tradit , inter caussas seditionis fuit,
^uain conipescuit Iladrianus, altera qiuie, ul Eusebius
refert , bdlo composilo deducta est . Caeterum Aeliae
"lulti nununi ab Iladriano ad [lostilianum supersunt, quorum
inscriptiones et signa coloniam significant. Oh Gonnnodi
beneficia

ill nonnullis nummis Commodiana vocatur\'). Prae-
terea unus nummus est, qui dccrctum dccnrionnm com-
»»omorat 8).

Mnrq. 1. c. IV. pg. 2G2, 20!}. 2G1.. \') Cf. Jozeph. B. Jud H. IB. G
App. XXill : 33. XXV : 1. •■\') I\'raef. Nov. 103. *) Eus. H. E. IV. G.
Hist. Rom. LXI.X. 12. A° 136 p. Chr. N. «) II. E. IV. G. Eckhel.
III. », Cf. iMarq. 1 c. IV pg. 272 u. 5.

Ut ex Gaesareae, ita ex Aeliae quoque nummis patet,
utramque etiam Ulpiani aetate coloniam fuisse. Alia argumenta
accedunt. Etenim hae coloniae si hac aetate exstinctae
fuissent, nulla eas, ubi colonias juris Italici recenset, nomi-
nandi Ulpiano caussa fuerat. Ex Paulo discimus eas tributis
et capitum et soli fuisse immunes; tam nobiles colonias
jam hac\'aetate sublatas fuisse, per se plane veri absi-
mile est. Praeterea Paulus de his tamquam de exstan-
tibus loquitur. Esse videntur, non fuisse, ait

Sed quam ob caussam Ulpianus tam diserte monet,
nec Gaesaream, neque Aeliam jus Italicum habere? Vel
quod ob harum coloniarum nobilitatem facile aliquis pu-
tasset eas quoque hoc jure esse donatas, vel quod talia
ipsis beneficia erant data, quae, nisi distinctio adhiberetur,
jus Italicum existimari possent.

Sebaste eadem est quae, antequam ab Merode Magno
instaurata est, Samaria vocabatur. Ut apud Plinium, ita
apud Ulpianum haec non Palaestinae est, sed regionis
Samariae — Scriptor noster quum dicit: Divus quoque
Severus cet., ita intelligi possit, ac si ab alio quoque vcl
ab aliis antca Sebasten colonia deducta fuerit. Fortasse
ad ea Ulpianus animadvertit, quae Ilerodes Magnus quon-
dam fecerat. Ilic enim narratur sex niillia peregrinorum

\') In tcxtu igitur Ulpiani (vid. supra pg. 12) legendum est § G : duae
sunt coloniae. PalaesUnae nomino variis tcmporibus traelus variao
amplitudinis significatur.

Plinius quoque ct alii eum Ulpiano urbcni Cacsaream Palaestinae
tribuunt. Eam finem vocant hujus partis Syriae. Quod ubi facit Plinius
(IL N. V. M) continuo sequitur : deinde Phoenico, intus autem Sama-
riae oppida; inter quae etiam Sebasten eitat. <) Fl. Joz. de Pello 1. 21.

undique in novam urbem allexisse; quibus agros circa
urbem tribuerit. Nummi sunt multi. Nullus tamen ante
Severum vel nomen vel signum coloniae gerit. Nummis
autem Sept. Severi ejusque successorum vel Kok. leßatmfj
vel Col. L. Sept. Schaste, cum solito signo, inscriptum
legitur \'). Hinc efficiendum esse videtur Severum primwn
ibi coloniam collocasse. Sin autem Ulpianus neque ad
Herodem, neque ad alium quemquam respexerit, istud
quoqiic alio modo explanandum est. In regionibus ncmpe
inter se atfinibus scriptor versatur. Sebaste, quamquam in
Samaria sita est, non procul tamen abest ab urbe Cae-
sarea , de qua modo egit. Faciamns igitur ipsum in libro
suo, ubi de Caesarea et de Aelia dicebat, addidisse a quo
Imperatoro coloniae factae essent et significasse se nunc
dicturum esse quid a Severo quoque in vicina regiono
factum sit. Hac contexta oratione istud quoque non refe-
rendum est ad ea, quae ab aliis, quod ad Sebasten attinet,
facta sint, sed ad imperatores, quorum factis simile quid
Severus quoque in eodem Iractu inslituerit. — Coloniae
deductae id quoque indicio est, quod nummorum pars
literas latinas inscriptas habet. Ex literis Graccis aliorum
patet etiam vetcres incolas in coloniam susceptos fuisse »).
Coloniani fuisso juris Italici neque aliunde, neque ox
Ulpiani contextu intelligitur; proximo enim sequentium in
I^acia quoque cet. conjunctio non ad civitatcs, verum ad
provincias spectat. Dubium vix est quin, Sebaste si juris
Ilalici fuisset, hoc loco legeretur, praesertim quum do du-
ahus, in eadcm illa regione sitis, modo diserte dictum sit
iieutram hujus juris esse. Quod autem excerptor cam non

silentio praetermisit, inde explicandum videtur, quod regionis
erat urbs primaria.

Rege Decebalo mortuo, quocum Trajanus atrocia bella
gesserat, Dacia in formam provinciae redacta est Diu-
turno bello, cum regio viris esset exhausta, is Imperator
ex toto orbe Romano infinitas eo copias hominum trans-
tulit, ad agros et urbes colendas Plures igitur exsti-
terunt coloniae, inter quas Zerna maxime est ignota
Neque tamen ignobilis fuit, quippe quae cum jure Italico
esset.

Erat haec antea sedes regis Decebali, postea sub M. Aurelio
trium Daciarum procuratoris. Ilabebatur in ea concilium
trium Daciarum et colebatur Ara Augusti. In inscriptio-
nibus Col. Zarmiz. Ulpia. Trajana, vel Coloti. Ulp. Traian.
Aug. Dacica Sarmizcgetus legitur *). Itaquo haec quoque
a Tajano condita est. A quo jus Italicum accoperit non
liquet. In inscriptiono anni 239 et in alia Metropolis vo-
catur; sod quando ita vocari cocpta sit ignoratiir. Magis-
tratus semper sunt ll-viri, deinde aediles, quaestores; fré-
quentés etiam docurionum tituli

partem colonorum Galatas ex Tavio fuisse\'). Tertia, serioris
temporis, collegium Asianorum commémorât Aliae tes-
tantur, priusquam colonia facta sit, Napocam mnnicipium
fuisse A coloniae gradu contra in municipium descendit.

Napocensis colonia\' et Apidensis et Patavissensium viens.
Dubium est utruni Apidensis ad antecedens colonia an ad
subsequens vicus referendum sit Sub Trajano locus,
cui antea nomen Ganabae, in vici modum aedificari coeptus
est. Tum praeerant Magistri. Deinde Hadrianus hic castra
condidit legionis XIII In inscriptionibus, quae ab his
Imporatoribus sunt\' ad M. Aurelium \'\'), colonia Apulonsis
vocatur. Quo Imperatore sedes procuratoris fuit, trium
Daciarum parti uni ab ipsa nomino indito. Jugum Roma-
num quam aegro Daci tulerint ex contiuuis rebollionibus
P^tet. Jam Hadrianus parum abfuit a Daciao rclinquendao
consilio «). Imperatore Gomuiodo, Daci denuo rebellave-
runt, sed mox repressi sunt "). Fieri oumino potuit ut
Apuhmi hujus belli calamitatibus delerctur. Attamen
>ion iude ab hoc tempore \'<*) municipium in inscriptionibus
legitur, sed jam antea municipium Aurelium vocatum est\'\').
I"do a. Sept. Severo municipium Septimium Apulcnse
invenitur. Itaque," nisi ab imperatore aliquo ex iis, qui
Sept. Sevcrum proxime secuti sunt, honor coloniac rcsti-

\') C. I. L. III. 8C0. C. I. L. III. 870. ») C. 1. L. III. 8G0, 1100
Cf. Marq. 1, c. IV. pgg. 154, 155. ••) lloilio Carlsburg.
\'■) Zuinpt., Mnrq. intclligunt Apulcnscm coloiiintn.

Cf. Mnrq. 1. c. IV pg. 155 ct locos ab co laud. inpr. C. 1. L. III.
PR- 182 sqq. ï) C. I. L. 111. 980. 1132. «) Eutrop. VIII.6;Spart.c.6.
\') Acl. Lamprid. in vila Conimodi c. 13. Ulconlcndit Zumpt. 1. c. pg. 405.
C. I. L. 111. 980. 1U2. "S) Ibid. n. 97G, Ü85, 1051.

tutus est, Ulpiani aetate Apulum municipium fuit. Restituti
honoris indicium alias quideni nullum est, at non obstat
quod Decio demum (a° 250), ut Daciarum restitutori, a
colonia nova Apulensi inscriptio posita legitur \'). Istud
nova potius significat etiam antea coloniam fuisse. Sed
utrum ad conditionem, quae ante Aurelium, an ad eam,
quae post Severum fuerit, respiciat, definiri nequit. Quum
autem Apulum, quamquam initio in vici modum conditum,
postea non vicus {xwu.^) nominetur, sed aliquamdiu unius
trium Daciarum caput itaque nobilius fuerit, Ulpianus ita
intelligatur ut non Apulensem vicum sed coloniam dicat.
Verisimile igitur, Apulum tempore, quod inter Severum
et Decium intercessit, denuo coloniam factum esse ; quam-
quam Ulpianus fortasse coloniam nominavit quae esset mimi-
cipium. Itaque probabilior sententia oppidum jus Italicum
accepisse, colonia quam municipium quum esset. Sin
autem jam a Trajano vel ab Iladriano hoc jure donatum
est, amisitne quum ad municipii ordinem descendisset?

■ |i quam colonia sit facta, hoc jure donatus sit, o toxtu
I quidem dijudicari non potesl, at absonum videtur vico
! I cuidam Dacorum seditiosorum hoc • Privilegium dari, nisi

. \' »

\' i-\'

i ii
■

Quinque igitur in una Daciarum terra coloniae juris Italici
fuerunt. Neque id mirum est. Permagna enim ex toto
orbc Romano hominum copia ad ejus agros urbesque colendas
traducta fuit, multisque Romanis militibus in iis opus erat.
Et quam plurimum., ad Dacias tenendas, Romanorum
intererat, ut omnia in his regionibus ad sua jura legesque
•instituèrent.

Haec Apamea olim Myrlea Ab ea nomen accepit
unus XII couventuum, in quos Pompejus (a° 05) Bithyniam
divisit Itaque haud ignobiUs fuit, neque vero aùrôvofioç »).
Colonia facta est, sed quis fecerit sub judice lis est. Zum-
ptius docet ab Augnsto coloniam deductam esse*). Provo-
cat ad Strabonis locum infra citatum. At ibi nulla Augusti
montio fit. Negat xMarquardtius Augustum, contendit Cae-
sarem coloniam misisse. His potissimum argumentis nititur:
quod Augustus in xMonumento Ancyrano inter provin-
cias, quae a so deductas colonias acceporint, Bitliyniam
non rccensoat, ct 2° quod, toslo Strabone, jam ante pug-
»am Actiacîim in his rogionibus, in Ponlo, Ileraclea Ro-

\') Solas libcrius in Bitliynin fuisse Chalcedona ct Amitum Mnrq. dicit,
1\'C. IV. pg. 199. Chnlccdonn liberam noniinnt Plinius Gcogr.; Aiuisum
Strnbo ab Augusto liberatam esse trndit; qunni aùrôvonov fuisse Trnjnni
Epistoln (93) docet. Addntur urbs Prusias, quae antea Cios appcllabatur;
•\'c qua Strabo rofcrt Prusicnscs, quod rempublicam ainico animo crga
Romanos gcssisscnt, libcrtatcm consccutos esse {ikuâspt\'aç trw^fwv).
Qoo\'l qunndo factum sit nou addit. Continuo autem addit Apamenses
coloniam Romanam acccpissc, XII. pg. 504; quibus tamen iXtußtplav
"on diserte abnegat. Scd fortasse postea dcmum nacti sunt,
\'/^umpt. 1. 0. pg 378.

I : mus Apameus hujus Imperatoris est, in quo deductor voca-
li tur^). Sed quando juris Italici facta est? At quaeritur num

omnino juris Italici fuerit unquam. Negat Zumptius. Quocum
non facio. Ad ejus sententiam reversurus sum, ubi
totum Pauli quoque locum tractaverimus. Nunc autem dicam
quibus rationibus alteram sententiam sequar. 1° Quam-
quam in excerpto nostro 10" et §"\' 11" a §° 9" sejunctae
ij sunt, appositione ad Faiavissensiiim vicus, ob id ipsum,

\') Sunt iu Bitliynia multac civitatcs, quae vcl Cacsaris, vcl Augusti,
vcl aliorum impcratorum admoucnt, qualcs c ^c. JuliopolU, Agrippenses,
Oemanicopolii (Helgas), 6Vtfttrf(o;)o/M(ßithynum), Cratia FlatiopoHsißQxAxi-
Komo). ») Cf. Cass. Dio LIV. 7. Marq. I. c. IV. pg. 199 n. 5.

Cf. Pnuly II. Enc. in voce. — Quae de tributo Apamensihus, Impe-
ratore Claudio, terrae motu convolsis, in quinquennium rcmisso tradit
Tacitu.s (Ann. XII. 68) non ad Ponticam sed ad Phri/giam Apamcam
Cibotum pertinent. Conf. xMarq. IV. pg. 3Ct n. 2. Alia cxcmpla tributi
remissi vid. apud Marq. V. pg. 179. n. 7, pg. 210.\' n. 3, 4.

et 11 non ita cum praecedentibus cohaerere ut et
Apamea et Sinope et Selinus juris Italici dicantur, tum in
bis vis orationis non ipsis coloniis sed provinciis, in
quibus sitae sunt illae, incumbit. Quid dicatur in
coloniam quandam esse Apameam, in Ponto Sinopen, in
Cilicia Selinuntem? Non in provincianm, verum in colo-
nianm condilione describenda scriptori nostro versandum
est \'). Quodsi igitur vis orationis liib quoque in colonias
convenit, sequitur etiam his §§ nominatas ad praecedens
cjt(sdcm juris est referendas esse. Quando autem hujus
juris factae sint, id latet.

Trajani aetate Apamea peculiari quadam libertate ute-
batur. Ab hoc Imperatore enim G. Plinius Gaecilius
Secundus (a° 111) legatus pro praetore provinciae Ponti
et Bitbyniae consulari potestate in provinciam missus est,
ul formandis istius moribus, Imperaloris loco, moderaretur
et in ea constitueret, quae ad perpetuam hujus provinciae
quietem essent profutura; quoniam multa in ea emendanda
î\'pparuissont. Itaque Plinius e. c. Prusiensiinn reipublicae
inipcndia, r.editus, dchitorcs excussit, quod cx ipso tractatu
^agis ac magis necessarium intelligebat \'). Et voluit
huporator ut rationes in primis rerum piiblicarum excu-
lorenlm-, quum eas vexatas esse salis constaret\'). Quum
fiutem Plinius Apameam veiiisset et cognoscere vellet
Vnllicos dchitorcs et rcditum et hnpcndia, responsum est:
cupore quidem universos ut ab eo rationes coloniae lege-
rentur, nnnqnam tamcn esse lectos ab ««o proconsulum ;

habuisse se privileyium et vctustissimum uiorem, arhilrio
••"«o rempublicam administraro Apamei igitur legato

\') Vcl Ptolcinnïs § 3 notatn est eo modo, quo pro jiexu orationis com-
"\'O\'it\' fieri potuit. ü) l\'lin. Epist. X 28. Ed. .M. Döring =•) Ibid 29. *) Ibid. 50.

nihil negant; modeste tamen monent sibi jus esse rem
publicam arbitrio suo administrandi, semperque a rationum
suarum inspectione se fuisse liberos. Quibus praevertunt
quominus in hujus illiusve rei vituperationem aliquid a
|i\' Plinio moveretur. His per epistolam nuntiatis respondit

Trajanus : Libellus Apameorum, quem epistolae tuae
junxeras, remisit mihi necessitatem perpendendi qualia
essent, propter quae videri voluut eos, qui pro con-
i| \' sulibus hanc provinciam obtinuerunt, abstinuisse inspec-

tatione rationum suarum, cum ipse ut eas inspiceres non
recusaverint. Remuneranda est igitur prohiias eorum, ut
| jam nunc sciant hoc, quod inspecturus es, ex mea volun-

tate, salvis quae habent privilegiis, esse facturum Ex
qua epistola intelligimus 1° coloniis lihellum privilcgiorum
datum fuisse, ad quem, si quando opus esset, provocarent ;
2° Apameos Plinio vera dixisse; alias enim lihellum non
tradidissent, qui ad Imperatorem mitteretur, neque Traja-
nus eorum probitatem remunerandam esse scripsisset;
3° Apameae sua privilégia salva mansisse; 4° Apameis
quaedam fuisse pcciiliaria; quae qitalia essent perpendendi
Impcratori necessitas fuit imposita. Qualia perpendendo
Trajanus ea cognoverit, propter quae Apamci videri vellont
a" proconsulum inspectione rationum suarum liberi fuisse,
non apparet. Summa autem privilcgiorum est, quod secun-
dum vetustissimum morem Apamei arbitrio suo rempu-
blicam administrarent.
j]}.: Fieri omnino potuit ut illud Privilegium, quo provocant,

ab initio ita daretur, ut cum more, (jui iis jam antea
esset, conveniret; sed ex quo tempore Privilegium datum

est, mos nie vetustissimus i. e. administrandi ratio exj^riüi-
legio pependit. Qua autem in re positum erat? Liberta-
temne sibi esse contendunt Apamei eandem, qua exterae
civitates fruebantur? AÖTovoßtav sibi vindicant? Utique con-
cedendum esse videtur, si vox res piihlica latiore sensu
accipiatur, aozovoß(av posse ita describi, ut sit rei piélicac
ex more et arhitrio suo administrandae potestas. Attamen
neque aoTovoixtat;, neque libertatis vocabulum ab Apameis
adhibetur. Neque sine dubio liberi fuerunt, ea sententia
qua exterae civitates liberao {abróvojxoi) vocantur; erant enim
colonia i). — Id igitur solum sibi voluerunt, se esse co?o-
niam et coloniae privilégie repugnare rationes rei puUicae
Icgatis legemlas tradi? Per se ubi spectantur ea, quae
^hcunt, commode ita accipi posse videntur. Quum oppida
Latio donata principio praesidum auctoritate exempta fue-
verisimillimum onmino est colonias civium lioma-
norim hac in re non minus libéras fuisse »). Ilac libertato
Apamei semper usi fuerant; nunquam eorum rationes
cxcussae vel lectae erant; jam mirantur nunc aliler fieri;
»uetuunt ne coloniae dignitati quidquam derogetur. Verum
\'\'uic (juoque sententiae nonnulla obstant. Nam Plinio baud
dubio notum fuit, Apameam coloniam esse ct sibi colonias
auoque adeundi negotium esse impositum; neque defuit
si quando opus esset, ipsius Imperatoris mandatum

\') Bcaudoïnus in co crrnro mihi videtur, quod libertatis notionem ita
\'"fcliigit, ac 81 semper cadcm «t atquo «Arovo/^w cxtcrarum civitatum.

Harq. 1. o. IV pg. 301 n. 1 ; Madvig. Die Verfass. u. Verw. d.
liöm. St. II pg. 99, 100.

Marq. I. c. IV pg. 301 n, 2. .Madvig. ibidem pgg. 101, 102, 103.
^ïocck. Ilöiu. üesch. 1 2. pgg. 229, 235. A Trajaui ct Hadriani actafc
colouiarum et municipiorum überlas ct in ipsa Italia et in I\'rovinciis
"nminuta esse videtur. Mnrq. 1. c, pgg. 72,358. Mndv. 1. c. pgg. 97,108.

ostendendi facultas. Quid igitur, si Apamei id solum
voluerunt, se coloniam esse, Plinio caussae fuit Apame-
orum libellum cum epistola ad Imperatorem mittendi?
Ecquae, si nihil aliud significassent, Imperatori necessitas
fuisset imposita perpendendi, ut rescribit, gualia essent
ea, ad quae provocassent? Privilegiis caeterum incolumibus,
ex sola Imperatoris voluntate lectio fit, Peculiare igitur,
quod ad res suas administrandas attinet, Privilegium Apa-
meis fuit, Singularem quandam libertatem eos sibi vindi-
care in aperto est. Quam iis fuisse eo minus miramur,
quod de colonia Patris in Achaïa sic legimus apud Pausaniam :

xac è\'âwxe (itv èksuôéputç \'Ayattöv pôvotç roiç llarpeöacv ecvar è\'âmxe
ôè xac [^ç] rà äkXa yépa acpîatv, onoaa tocç ànocxocç vißstv oi Fwfiacot

voiitXouatv 1). Tradit igitur Pausanias Augustum Achaeorum
solis Patrarum civibus, praeter caetera, quotquot Romani
colonis tribueresoleant, munus dedisse ut essent liberi. Gon-
tendit Beaudoïnus Pausaniae hanc dicendi rationem non esse
accuratam; quum libertas {èXeu^Bpîa) non sit Privilegium m
universum coloniis datum. Ob id ipsum, quod libertas non
in universum coloniis data est, Pausaniae narratio mihi
accurata videtur; dicit enim Achaeorum soZw Patrarum ci-
vibus libertatis munus datum esse. Et quum dicat Achaeorum
solis Patrensibus, fortasse simul significat in aliis quoque pro-
vinciis civitates fuisso, quibus idem vel simile libertatis Privi-
legium concessum esset, Addit Beaudoïnus Pausaniam baud
dubio libertatis nomine significare jus habendi senatum et
magistratus, quales re vera habent omnes coloniae. Quod
Pausanias mea sententia non significat. Id enim vix dubitare
possum quin pertineat ad caetera, quotquot Romani colonis

trihuere soient; ab his autem diserte disLinguitur munus
(T-e\'yoaç) hbertatis. — Fortasse, ita Beaudoïnus pergit, Pau-
sanias intelligit immunitatem vel ipsum jus Italicum, quod
habent quaedam coloniae privilegio donatae Num Pa-
trensibus jus Italicum fuerit, non judico. Apamei autem
Trajani aetate nondum juris Italici esse censendi sunt.
Nimis enim mirum, si essent, quod neque ab ipsis, neque
a Plinio, neque ab Imperatore hujus juris solito nomine
mentio fit. Praeterea ipsum Privilegium et legato et Im-
peratori ab usu remotius visum esse sentires quam quod
jus Italicum, his certe satis notum, existimari possit. Itaque
postea demum hoc jus accepisse videntur. Haud scio an fuerit
ipse Trajanus, qui eorum probitatem co remunerandam
esse duxerit. — De immunitate igitur Apameorum Privile-
gium intelligendum est? Quum privilegii mentio fiat in
rebus fiscalibus, ea, quae dc re puUica arbitrio suo
administranda responderunt, ad debitores, reditum, im-
pendia, quae legatus cognoscere voluit, referri possent, ita
ut res publica strictiore sensu accipiatur. Nonne praeterea
immunitas quasi gradus aliquis est Hbertatis? Eoque
facilius Hbertatis et immunitatis notiones potucrunt commu-
tari, quod non solum extorae civitates, foedere aÙTiivofioi,
sed etiam quae sine foedere \'eXsôr^epac erant, jubebantur
esse immunes, ita ut utraque notio arctissime conjuncta
sit î). Neque ulluni fere immunitate gratins Privilegium
quodque hbertatis speciem magis referrel coloniis potuit
concedi. Atque Iliensibus secundum Strabonem praetor

\') Ibid. \') A scholiasta in Cic. orat. pro Scnuro civitatibus «/ijofwrfwrnj
alicubi Uberae oppouuntur. Cic. pro Balbo 9. 21, contumcliosum est
cot. Vid. ad Laodiciam pg. 33 n. 1. Conf. Marq. 1. c. IV pg. 349 n.2;
3.\'30 u. 2; 351. n. 2, 3) Do q„ibu3 vide infra pg 5G n. 4.

agros, êksoi\'^tpta et äksnoopyriaia, secundum Gallistratum ple-
nissima immunitas et libertas quoque a tutela data est.
Quo probabile fit iXsußspi\'aq vocabulo nonnunquam ininmni-
tatem significari. At Apameorum ipsa verba rem picblicam
administrare, — rem puhlicam arUtrio suo administrarc,
nonne latius patent quam quae ad solam immunitatem
restringantur, vel ad solum fiscum referantur? — Rationum
quidem excussio ansam dedit ad Privilegium de republica
administranda provocandi; inde tamen non sequitur ea
sententia de republica dictum esse, ut vel solus vel in
primis fisctis cogitandus sit. Nullam caussam video cur rem
pid)licam administrare bic tam arcto sensu interpretemur.
Privilegium et antiquissimus mos non dicuntur fuisse fisei
administrandi major quaedam libertas, sed arhitrio suo i. e.
plena libertate administrandi rem puUieam, quo praeter
fiscum quam plurima pertinent. Atque si quibus fiscum
suum arbitrio suo administrare licuit, non esse videtur cur
non iisdem illis simul omnes res suas publicas administrandi
potestas fuerit. Rei publicae ex arbitrio suo administrandae
potestas non in majore quadam fisci administrandi liber-
tate consistit; haec autem major quaedam libertas ex illo
arbitrio suo administrandi privilegio pendet ac sequitur. —
Qui vero sunt magistratus, a quibus ad Privilegium pro-
vocatur? Suntne homines Romani, an origine Apamei?
Dubia res est. Quem enim vetustissimum commémorant,
vel intelligi potest mos, qui ex privilegio quasi emanavit,
vel cui Privilegium quasi insertum fuit. Recte Privilegium
prius nominant; vindicatio enim in eo posita est. Ideoquo
mos, quamquam post Privilegium citatur, nihilo minus eo
antiquior haberi potest. Et re vera antiquior habendus
esse videtur. Moris enim, si plane ex privilegio pendet,
commemoratio nullam orationi vim addit; Privilegium autem.

; t .

\'Hi

quod votustissimo civitatis niori innititur, eo religiosius
tractatum iri non temere potuit exspectari. — Apamea
igitur colonia erat, ut ita dicam, sui juris, attamen colonia
Jam utrum peculiare illud, quod Heliupoli concessum est
idem fuerit atque Apameae Privilegium et Patrensium
èXeuâepca, necne defmire vix ausim^). Post liaec dicam
quae suspicor.

Antonini Pii aetate Sinopen, Ponto*) detractam, Gala-
tiae additam fuisse, Ptolemaeus auctor est Nisi in
errore fuit Geographus, credamus Ulpiani aetate Ponto
eam fuisso redditam. Milesiorum ®) quondam splendida
colonia, postea regum Ponti sedes fuit. Quam quum L.
Lucullus (a° 70 a. Glir. N.) Mithridati eripuisset. Graeci
incolae co facinus celebraverunt, quod novam inde aeram
incipiebant. Anno 45 a. Chr. N., duobus annis post Phar-
nacem subjectum, Caesar Sinopen coloniam deduxit;
quem plurimi nummi ad Gallieni aetatem deductorem
laudant \'). A deducta colonia quoque Sinopensibus aera
fuit; qua ad Elagabali aetatoni plerumque usi videntur;
sed ab hoc Imperatoro in nummis repertis sola prior illa

No quis dient, si Apamea iXeóf^epa fuissct, vi.\\ crcdibilo vidcri
cjusmodi rem Icgatum latuissc, ct quid igitur cum adiisso talcm
civitatem; teuendum est etiam Prusicnsium civitatem (de qua vid. supra
pg. 45 n. 3) quam Plinius visitavit, liberam fuisse ot, libcrarum inprimis
civitatum caussa, a Trajano ct ab Iladriano correclores {ôiopiiwTÙç) iu
provincias missos esse; quibus quum curaiores (Xoj\'trrrai} succcs-
sissent, civitatibus libertas exstincta est, Cf. Marq. 1. c. IV. pg. 358,
Beaudoïn. 1. c. pg. G2G.

legitur. Cujus rei caussam fuisse suspicatur Zumptius,
quod colonia emortua Graeci aeram antiquam praetulerint
Ulpianus quidem de civitate cui, colonia emortua, coloniae
honor cum jure Italico remanserit, scribere potuit: ejusdem
juris est et Sinopensis; nummi autem hujus civitatis quum
vel ab Imperatore Maximino literas latinas habeant, post
Elagabalum priorem aeram, ob aliam potius caussam quam
ob coloniam emortuam, inveniri solam suspicareris. Neque
esse videtur cur putemus Luculli, quam Caesaris facinus,
Graecis, coloniae honore ornatis, gratioris fuisse memoriae.
Suspicor Sinopenses, Elagabali circiter tempore juris Italici
factos esse, ideoque maluisse annos ab eo inde tempore
computare, quo imperii Romani esse coeperunt. — De
interiore rerum publicarum Sinopensium conditione nihil
fere constat. Refert Strabo: colonia deducta partem urbis
et agrorum Romanorum fuisse Cujus bifidae conditionis
testes sunt etiam nummi, partim coloniae, partim graecae
civitatis Graecis quoque nummis coloniae auctorem
celebrantibus, Graecos homines jure coloniae donalos fuisse
inlelligitur. Fortasse statuendum est nobilissimae et regiae
urbis civibus per Lucullum licuisse suis legibus uti,
eosqye banc libertatem sibi vindicasse, quo tempore colonia
accepta est. Ex pacto igitur quodam, veteres incolae et
coloni suam partem urbis et regionis tenuerunt, ut ita,
aliquatenus sejuncti et sua quique procurantes, placide et
amice inter se viverent. Quum autem, crescente per
totam regionem Romanorum potentia atque auctoritate,
Sinopenses paulatim magis magisque inslitutis Romanis
assuefacti essent eorumque administrandi rationem seque-

\') Zumpt. 1, c. p. 317. 11. 1.
XII. pg 546. i«) Cf. Zumpt. 1. c. pgg. 3] 6, 3] 7.

rentur, fortasse, pristinis suis moribus jam nunc satis
desuetis, jus Italicum datum est, quo separatio illa plane
tolleretur et omnia Romana fierent \'). Qua vero via eo
processum et quo tempore eo perventum sit; quare
Sinopen juris Italici fuisse existimem ad Apameam dixi. —
Addam scriptorem nostrum §" 10" et §° 11" non uti con-
junctione item, qua §" usus est. Etenim §° 9® conjunctio
item praecedentibus adjungit colonias ejusdem provinciae;
at § 10 et § 11 ad aliarum provincias progrediuntur.

Urbs inde alterum nomen accepit, quod Trajfinus ibi diem
obiit Unius Ulpiani testimonio nititur coloniam eamque
juris Italici fuisse. Cujus auctoritas non labefactatur aliorunl
silentio.

Macedonia ab Aemilio Paulo subacta (a° KkS a. G.N.) in
quattuor partes divisa est Quarum quamquam civitates
neque connubio neque commercio inter so uterentur et tribu-
tum Romanis solverent, Macedones tarnen omnes liberi rcnun-
tiati sunt, qui suis legibus et sub suis magistratibus annuls
viverent Postea, Macedonia a Q. Gaecilio Metello (a° 14G)
in formam provinciae redacta, pars saltem civitatum über-
täte non privata est — Pliilippi Maccdoniao Primae, quae

\') Cf. quae dc Emporiis in Ilisp. Tarracou. tradunt Liv. XXXIV. 9 ct
Strabo III pg. ICO.
5) Dio Cass. LXVIII 33. ») Liv. XLV.29. Marq. 1. c. IV.pg. 100.
Cacs. B.C. III. 3t. Pars provinciae, quae libera appcllatur. Strabo
VII pg. 320. Nonnulli Maccdoniam supcriorem postea liberam nomina-
vcrunt. Cf. Marq. IV. pg. 103 n. 4.

multi sunt, neque inscriptio ulla hanc coloniam juris Ita-
lici fuisse indicio est 2), Ex scriptoribus autem, praeter
Paulum Jurisconsultum, qui in provincia Macedonia Phi-
i lippenses quoque hujus juris esse testatur, 1. c. § 8, Lucas

Evangelista Gelso suffragari censendus est. Gapite enim XVI:
12. Act. App. Philippi vocantur, non 5J -pwryj, sed npwrr]
[j fiepido^ Maxedovto\'; TcuXeg xoXtuvta. Quae quidem verba optime

Urbs et antiquitus nobilis, neque ignobilis posteriore
tempore; quamquam a Troja Homerica longo diversa. Quae

\') riinius tarnen, antiquiores gcograplios sccutus, eam inter Thraciac
urbes colloeat. IV. 18. ■) Dio Cass. LI. 4. ») Cf. quos laudat Marq.
I. c. IV. pg 163 n. 8.

Cf. Meyer. Coram, in Act. App. Caput rcgionis, in qua Philippi,
erat Amphipolis, Liv. XLV. 29. — Totius Maccdoniac caput Thessalo-
nica fuit. Marq. 1. e. IV. pg. 163 n. 2 et 3. Postea Dyrrachium caput
cxstitit. Marq. 1. c. pg. 164.

L. c. pgg. 377. 378.
\') Hodie Existamboul; cf. Schliemanni Ilios, Stadt und Land der

dicta est, accensebantur Octavianus muitos eorum, qui
a partibus Antonii fuerant, colonos eo deduxit^). At ne

antea ex Antigoni nomine \'AvTtyóvsta Tpmàç nominata erat,
Alexandre Magno, qui eam multis beneficiis affecerat,
mortuo, Lysimacbo praecipue cordi fuit una cum Ilio, ab
eoque \'AÀs^dvâpsta Tpwàç nomen accepit Postea Augusta

Troas, Antigonia dicta, nunc Alexandria, colonia Romana. Ita
Pliuius N. H. V. 33. Antiquiorem geograplmm sncutus nunc scribit,
ac si etiam sua aetate Alexandria dicta sit. Cf. Liv. XXXV. 42 et
XXXVII. 9, 37. Strabo. XIII. initio. Ptolem. V: 2. — Ab hac Troade,
quae XXX fere stadiis ad austrum versus, ab autiquae Trojac loco
condita est (Strabo 1. c. pg. 593) probe distinguatur Ilium, quod (hodie
Ilissarlik) a Plinio 1. c. immune vocatur. Secundum Straboncm antiqua
Troja in ejus vieinia fuit. Vicus quum esset cum cxiguo ct vili templo
Miucrvae, Alexander Magnus locum invisit multisquc beneficiis afTccit.
Alexandro mortuo, Lysimachus urbcm curac habuit, sed quum primum
Romani, ad bcllum eum Antiocho gcrcudum, in Asiam venireut,
xojfiÔKoXcç .aliqua erat. Dciu autcm ad multo meliorem conditionem
evccta a Fimbria, in bcllo Mithridatico quacstorc quodam pcrfido,
miscrrirae vexata est. Sulla tum multis donis Iliensibus animos rcfccit.
Multo tamcn magis Caesar iis favit, Alcxandrum imitatus. Agrum
(X^ipav) iis tribuit et libertatem {iXewl^eptav) et publicarum operarum
immunitatem {àXetToopyjjaiav) iis servavit; quae privilégia etiam nunc
(ita Strabo) permanent. L. c pg. 595. Ad quem hujus auctoris locum
Cftsaubonus adnotat: nou primus J. Caesar Iliensibus aut agrum dedit, aut
libertatem. Jam enim multo ante a Romariis iderant llienses eonsccuti,
quando pax facta est inter Antiochum et Romanos, ut Livius XXXVIII.
39. narrat, ubi ait: addita Iliensibus fuisse Rhcthcam et Qcrgithum; a
quo tempore cessasse non videntur Romani in decoranda ea urbc, ut cx
C. Tacito, Suctonio (Claud. XXV), Plinio ct aliis apparet, donee ple-
nissimam immunitatem consecuti sunt, quam ait Callistratus Ictus, Dig.
Lib. XXVIL Tit. I. L. 17. Iliensibus, inquit, ct propter inclytam
nobilitatcm civitatis ct propter conjunctioncm originis Romanae, jam
autiquitus et Scnatusconsultis ct constitutionibus prineipum plenissima
immunitas tributa est, ut etiam tutelac cxcusationcm habcant. — Atque
haec non ad Augustae Troadis cives, sed cum Casaubono, Schlicmanno,
Marquardtio, Bcaudoïno ad llienses referenda sunt, qui a Strabone,
Plinio ct Livio discrtissime distinguuntur. Zumptius ea, quae dc Cac-
saris erga llienses munificentia Strabo tradit, in Augustam Troada

Troas, vel Col. Alex. Aug Troas vocatur. Strabo de hac
urbe multus est. Ubi scribit : nunc autem etiam coloniam
Romanorum accepit, xat £<ttc tüv èkXoyi\'nwv xóXewv, significat
urbem a Romanis inter maxime honoratas habitam esse.
Nummi, qui, ex Reipublicae Rom. temporibus, graecis
inscriptionibus et ab Augusto ad Saloninam Auguslam*)
latinis supersunt, de hujus civitatis jure Italico nihil probant.
Sed et Paulus, §° 9®, testatur eam hujus juris fuisse. Colo-
niam ab Augusto deductam, civitatemque ab eodem jure
Italico donatam esse verisimile est. Il-viris utebatur
In inscriptionibus Decurionum, Aedilium et Praefectorum
mentio fit

Caesarem et Pompejum, Dyrrachium gravi dado afllictum
: fuisse videtur Post pugnam Actiacam, Augustum Italos,

transtulit, 1. c. pg. 378. Addatn Strabonem suae aetatis Ilium, (quod
primo xm[ir], dein m\'di<;, postea xwiionoXt<: fuit)\'vicum (xtbfiTjv) vocarc.
Scd ct alii viei, ut dc. Patavisscusium vico vidimus (pg. 44), maguis
bcneficiis donati sunt. Dc numrais Iliensium vide Eckhel. II. pg. 483 sqq.
Mionnct. Dcscript. II. pg. 657 sqq.

\') Indicia auTovojiica<;. Eckhel II. 479. Mionn. II. 639. Supp. V. pg.
508 sqq. \') Eckhel. II. 481. Mionn. 1. c. =■) Zumpt. 1. c. pg. 378.
Marq. 1. c. IV. pg. 189. ") C. I. L. III. 380, 384, 389 (Wadd. 1734),
392, 6061 (Wadd. 1740). «) Ad fam. XIV. 1. Cf. supra ad Philippos
pg. J5 sq. «) Marq. 1. c. IV pg. 163 n. 4. <) Caes. B. C. 111.

inesse putaverint, nomen Dyrraehium substituerunt
Tandem haec urbs, Imperatore Diocletiano, caput Epiri
Novae facta est"), sed jam antea jure Italico ornata, ut
etiam Paulus, §" 8®, commémorât, ubi Dyrrhachenos hujus
juris esse ait. Quod autem is dicit Dyrrachenos, Gajus
Dyrrachiwn, Gajus Philippenses, Celsus coloniam Philip-
pensem, denuo sit indicio non esse argumentandum ex
discrimine nominum civitatum et incolarum. Ex nummis
intelligitur Il-viros et Il-viros quinquennales Dyrrachio prae-
fuisse

Cur Gajus tribus his urbibus alias non addidit? Fortasse
ad rem, de qua dicebat, illustrandam, ex hac illa provincia
uno alteroque exemplo uti satis duxit. Suspicor has tres
urbes esse copulatas, utpote eodem circiter tempore ab
eodem Principe jure Italico donatas. Ex singularum his-
toria saltem verisimillimum est, communem praecipuum
fautorem eas habuisse Augustum.

Universa provincia Lusilania, cui legatus Augusti pro
praetore cum legato ct cum procuratore praeerat®), secun-
dum Plinium®) divisa fuit in conventus tres: Emerilonsem,
Pacensem, Scalabitanum. In ejus populis coloniae erant
V, municipium Civ. Rom. I, Lati antiqui III, stipendiaria
XXXVI. — Paccnsis civitas, antca Pax Julia vocata \'\'), deinde
nomen Pacis Augustae nacta est ®). Sunt ejus pauci nummi.

\') Cass. Dio. LI. 4. Plin. III. 2G, Mela II. 3; sed of. C. L L. III. pg. 117.
«) Marq. 1. c. IV pg. 1G4. \') Zumpt. 1. c. pg. 37G. ■•) Ilodio Boja.
Marq. 1. c. IV. pg. 106. «) II. N. IV. 35. \') Plolem. II. 5. Ila^touHca.
Noil addit eam coloniam esse. ") Strabo 111. pg. 151. Ua^aoyouaTa.

in quorum nullo eólonia vocatur; Strabo autem eam colo-
niam fuisse testis est. Inscriptiones Decuriones commémo-
rant, Il-viros, Aediles, Flamines Divorum et Augustales

Ab Emeretensi colonia conventus nomen habet. Ipsa
nomen accepit a veteranis militibus, quos Augustus eo
deduci jussit®). Augustae Emeritae nomine etiam in num-
mis insignitur Ex uno nummorum, quum inter duo
signa militaria et aquilam habeat: Leg. V et X, colligitur
veteranes ex bis legionibus fuisse deductos. In pluribus
nummis Publius Carisius nominatur, Augusti legatus, a quo,
Principe aegrotante, bellum administratum est; unde Vail-
lantius conjecit, quod Zumptius probat , Emeritam fuisse
sedem legati pro praetore. Quae sententia eo quoque con-
firmatur, quod jam sub primis Imperatoribus, ut Tarracone
annuum concilium provinciae Tarraconensis et Corduhae
concilium prov. Baeticae, ita Emeritae concilium habebatur
prov. Lusitaniae Caput igitur Lusitaniae tune fuit.
Addam quae ita a Strabone traduntur: Turditani et in
primis qui ad Baetin habitant prorsus ad Romanorum
vivendi rationem translati sunt, neque suae ipsorum dia-
lecti adhuc memores. Plerique Latini facti sunt et colonos
Romanos acceperunt, ita ut parum absit quin omnes
Romani sint. Et quae nunc conditae sunt urbes, Paxau-
gusta in Celticis, et in-ïurdulis Augusta Emcrita et, quae
Celtiberis adjacèt, Caesaraugusta et aliae nonnullae coloniae

-) Ilodie Mérida. — Dc conjunctionc sei et, qua Paulus hie usus est,
vidc supra pg. 29 u. 4.
3) Cass. Dio, nil pg. 514. ••) C. 1. L. II. pg. C2 sqq.
L. c. pé- 309 «) Marq. 1. c. IV. pg. 107

probant quantopere, ut dixi, rerum publicarum facies
mutata sit Alias haec scribit: nunc, quum provin-
ciarum aliae populo et Senatui, aliae Imperator! Romanorum
assignatae sunt, Baetica populo attributa est et mittitur
praetor in eam cum questore et legato. Reliqua Gaesaris
est; a quo duo legati mittuntur, praetorius et consularis;
quorum praetorius, secum habens legatum, jus dicit Lusi-
taniis, Baeticae adjacentibus et Durium flumen hujusque
ostia attingentibus. Nam sic nunc illam regionem proprie
nominant. Ibi autem est Augusta Emerita. Reliqua, id
est major pars Iberiae, legato consular! paret, qui exer-
citum habet memorabilem, trium circiter cohortium et tres
legates Id, quod in hoc contextu Geographus solius
Emcritac mentionem facit, satis ostendit urbem in sua regione
inter caeteras fuisse claram Quaeque de tota ejus
regione a Strabone traduntur ejusmodi sunt, ut nihil mirum
videatur si incolae ejusdem omnino juris cum Italiae ipsius
incolis participes facti sint.

Do colonia Valontia ad flumon Turium , quae ab
altera in Gallia distinguatur, nihil fere notum est. His-
paniae Citerions est, cui Augusti aetate, in Septem con-
vcntus divisao, inter CCXCIll civitatum CLXXIX oppida,
XII coloniae fuerunt, XIII oppida civium Romanorum,
XVIII Latinorum voterum, foederatorum I et stipondiaria
ultra CXXX«). Haec colonia a D. Junio Bruto (a° 138

Ilodic Valencia. \') Plin. N. II. III. 4. «) Ilodio Quadalayar.
•>) Plin. N. II. III. 5. Zumpt. 1. c. pg. 370. «) Cf. Marq. 1. c.
IV. pg. 104 n. 2.

a Chr. N.) condita, a Gn. Pompejo deleta est\'). In inscrip-
tione dici videtur Colonia Julia Italica Valentia Multa
mala per Pompejum perpessam urbem a Gaesare vel ab
Augusto in pristinam conditionem redactam esse et hono-
ribus auctam credibile est. Non ita procul ab ipsa aberant
1; colonia immunis Ilici, Latinorum Lucentum, Saguntuni

Eos, quos Paulus spectat, cum FaZew^wis ejusdem regionis
esse et ex eo intelligitur, quod una nominantur, et ex
proxime sequentibus : Barcenonenses quoque ibidem immunes
sunt. Gum Valentinis et Barcenonensibus Ilicitani et
Lucentini oram maritimam orientalem Hispaniae citerions
incolebant

Si Ilicitani Sunt, quos Paulus voluit, post Plinii, vel
i; auctoris, quem sequitur, aetatem, juris Italici facti sunt.

Quoquo enim modo iste locus legatur, ipse Geographus
immunitatem a jure Italico distinguit. Etiam in populis
Hispaniae recensendis discrimen non neglexit; solis enim
coloniis Accitanae et Libisosanao commémorât jus Italiae
datum esse. Ilicitanis ordinem Decurionum fuisso et
Il-viros inscriptiones docent

\') Liv. LV. Ep. Pompeji ad Senat, in Sali, reliquiia.
\';!\' =) Zumpt. 1. c. pg. 312, cf. C. I. L. IL pg. 501 sqq. Vid supra

Latinorwn esse dicitur. Num aliquando coloniam civium
Romanorum acceperit non liquet. At Romanos negotiatores
paulatim plures eo eoncessisse verisimillimum est. Itaque,
ut coloniam non acceperit, ne improbetur ideo sententia
eam jus Italicum obtinuisse. Quamquam ad banc senten-
tiam fulciendam argumenta desunt. Inscriptiones Augu-
stales commémorant \').

Etiamsi negari non possit Ilicitanorum conditionem, quippe
immunium, juri Italico propiorem esse conditione oppidi
Latinomm ; non sequitur tamen, ex immunitate facilius
quam ex Latinitate ad jus Italicum potuisse perveniri. Ad
. hoe jüs quasi gradatim civitates esse evectas nusquam legitur.

In ora colonia Barcino cognomine Faventia In inscrip-
tione Col. F(aventia) t7"(ulia) J.(ugsta) P(ia) Barcin. est.
Ordinem Decurionum habuit, Il-viros, Aediles, Quinquen-
nales, Flamines Romae Divorum et Augustorum

Si oumis cognitio juris Italici ex hoe uno Pauli loco
acqiiirenda esset, ideo quod per conjunctionem quoque
Barcenonences arctius cum praecedentibus copulantur, incer-
tum esset an, no semper eadem dicendi formula utatur,
immunes sunt eodem sensu scriptor Aixer\'d quo juris Italici
sunt. Neque tamen esset verisimile; nam saepius eadem
illa jtiris Italici sunt repetit Et quoniam ex Plinio et
ex jurisconsultis inter se collatis, illo multas urbes immunes
commémorante, his autem cum illo paucas tantum juris
Italici citantibus, satis constat alias dici immunes, alias

juris Italici, Paulus has ab illis probe distinxisse censendus
est. Nihilo minus Barcenonenses immunes arete cum prae-
cedentibus conjungit. Itaque jus Italicum cogitans simul
immunitatem cogitasse apparet; quo affinitas quaedam
proditur. Qua autem in re utriusque privilegii civitates
sibi affines sint, conjicere licet ex titulo de Censibus.

Lugdunum nomen dedit Galliae Lugdunensi. Tres Gal-
liae ab Augusto inLXIV^) civitates distributae sunt;
quarum caput factum est Lugdunum, eo in loco situm
ubi tres provinciae sibi sunt confines. Sedes fuit concilii
Galliarum et procuratoris a censibus accipiendis Praeter
Narbonem, ceteras urbes copia hominum superabat; et
tamquam emporio eo utebantur èt monetam ibi tam auream
quam argenteam cudebant praefecti Romanorum. Templum,
ab omnibus Gallis Gaesari Augusto decretum, ante urbem
constitutum erat ad concursum fluviorum. Ara erat digna
quae memoretur, cum inscriptiono gentium numero LX (IV).
Ab hac urbe Agrippa quattuor vias per diversas Galliae
partes duxit; itaque eam, quae quasi medium hujus terrae
tenebat, omnibus partibus propiorem fecit®). Coloniam
a° 43 a. G. N. accepit, militibus eo deductis a M. Lepido
et L. Munatio Planco, quorum illi, Planco sublato, omnis
rei honor contigit

Cicero, quamquam scribit in fooderibus Barbarorum ex
Gallia exceptum esse, no quis eorum a Romanis civis
recipiatur, simul tamen docet etiam ex Gallia Barbarorum
quaedam cum Romanis foedera exstaro Et Tacitus

\') Tac. Anil. III. 4-1. ■) Marq. 1. c. IV pgg. 110 sqq. 118, lIO^u. 8. 9.
Strabo. IV pgg. 192, 208. *) Cass. Dio XLVI. 50. \') Pro\' Balbo

tradit primores Galliae, quae Comata appellatur, foedera
et civitatem Romanam pridem assecutos esse\'). A Plinio
in Gallia lïberi vocantur Secusiani, in quorum agro colonia
Lugdunum est Quam coloniam ab Imperatore Claudio,
qui Lugduni natus est, bonorifice esse habitam inscripti-
ones Colon. Copiac Claud. Aug. Lug. testantur®). Atque
Imperator ipse testis est Lugdunenses jam sua aetate juris
bonorum participes esse; in oratione enim, quam pro
jure bonorum Gallis dando, in Senatu habuit, exLugduno,
inquit, habere nos nostri ordinis viros non poenitet
Gravissimam cladem, quam Lugdunenses postea ex incendio
passi sunt, quum tot pulcherrima opera, quae singula
illustrare urbes singulas possent, una nox sterneret®),
Nero quadragies sestertio solatus est, ut amissa urbi repo-
nerent; quam pecuniam Lugdunenses ante obtulerant,
turbidis casibus Ut in aliis Galliae civitatibus, hic
quoque Il-viros fuisse Zumptius docet Juris Italici Lug-
dunenses facti sunt fortasse a Claudio.

Ex oratione, cujus modo meminimus, praeter Lugdu-
nenses senatores etiam alios fuisse ex Galliis apparet, neque
ex Galliis solis. Ti(berius) Caesar, ita Claudius, onmeni
Hörem ubique coloniarum ac municipiorum, bonorum sci-
licet virorum et locupletium, in hac curia esse voluit.
Praeter Italicos senatores, provinciales connnemorat. Lug-

\') Anu. XI. 23. 2) Piin. N. II. IV. 32. ») Zumpt. 1. c. pg. 371.
Cf. Claudii Orat apuci Bruns. Fontes Jur. Rom. Aut. Ed. IV. pg. löG.
ef. Tac. Ann. XI. 23-26. Scnec. Ep. 91. «) Tae. Ann. XVI. 13.

■) L. c. pg. 189. ") Ex monumcnto nonnulla lue perieruut. Quae
dc Tibcrio dicuntur, cadcm de Augusto dicta videntur.

dunenses viros indicat, ut digito demonslret solum ipsum
ultra fmes provinciae Narbonensis jam senatores mittere.
De ipsa autem Narbonensi secundum Tacitum dixit: Num
poenitet Balbes ex Hispania nec minus insignes viros e
Gallia Narbonensi transivisse ? Atque in oratione ex Allo-
brogibus, quorum Metropolis Vienna fuit, non poenitendum
senatorem nominat, Persicum, quem nobilissimum virum et
amicum suum dicit. Quin Viennam ipsam ita laudat: Orna-
tissima ecce colonia valentissimaque Viennensium, quam
longo jam teinpore senatores huic curiae confert! Ex qua
colonia inter paucos equestris ordinis ornamentum L. Vesti-
num familiarissime diligo et hodieque in rebus meis detineo

Provincia Narbonensis, Gallicarum regionum prima a
Romanis continuis bellis subacta, nomen accepit a colonia

jure Latii donata Ab Augusto colonias militum in
hanc provinciam deductas esse ct ipse\'testatur in Monu-
mento Ancyrano, et traditum est a Dione \'\'). Itaque nisi
a Gaesare jam, de quo bene meruerat Vienna, quum
principes Allobrogum fidem ita tenerent, ut hoc oppido,
fido \'equitatus receptaculo uteretur®), colonia facta sit,
ab Augusto eam coloniam accepisse, verisimillima sententia
est. Quae etiam eo confirmatur, quod, voteri inter Lugdu-
nenses et Viennenses discordia a Galba accensa, quum in
magno Viennenses discrimine versarentur, Valentem animos
militum eo duxisse apud Tacitum legimus, ut vctiistas

!};, \') Tac. XI. 23-25. 3) Bruns 1. c. Cf. quos laud. Marq. 1. c. pg. III n. 1.

Plin. II. N. III. 5. \') Marq. 1. c. pgg. 112, 113. Cass, DioLI\'V.23.
«) Caes. B. G. VII. 9.

dignitasque coloniae valeret Atque in nummis Colonia
Julia Vienna vocatur De ejus jure Italico aliunde nihil
notum est. Magistratus iiabuit Il-viros et Il-viros aerarios,
qui Zumptio communiter IV-viri dicti videntur

Bellis a Gaesare, Augusto, Druso, Domitio Aheno-
barbo (ab a° 55 a. Ghr. N. ad. a"«" 2 p. Ghr. N.) fcliciter
gestis, Germania ab Rheno ad Albim subacta est. Initio
procuratori trium Galliarum paruit, sed post Varum pro-
fligatum et Germanicum revocatum, ntraque Germania
suos consulares legates Augusti pro praetoribus accepit.
Tum Inferioris finis ad Orienten! Rhenus erat

Quae postea colonia Agrippinensis, ea antea oppidum
Ubiorum dicebatur. Ubii enim olim superius ad Rhenum
habitantes ab Agrippa in fidem recepti et in regiono infe-
riore collocati sunt, ut arcerent non ut custodircntur;
quorum in oppidum, in quo genita erat, Agrippina Impe-
ratoris Glaudii uxor, quo vim suam sociis quoquo natio-
nibus ostentaret, vetcranos coloniamquo deduci impe-
travit; cui nomen inditum ex vocabulo ipsius. Postquam
Romana colonia esse meruerunt, ipsi quoque Ubii, fidi
ante socii, malucrunt Agrippinenses vocari, origine tamen
non erubescentes Inter bella Vitellii et Vespasiani, Gallis
et Batavis una deficientibus, parum abfuit quin Givilis et
Classicus opulentia auctuquo gentibus transrhenanis invisam
coloniam diripiendam exercitibus suis permittercnt, at tutius
arbitrati sunt a concilio Agrippincnsium postulare: muros

\') Tftc. Hist. I. G5 Eckh. I pg. 71. h. c pg. 371. ■•) Cf. Marq.
1. c. IV pg. 120 sqq. ») Strabo. IV. pg. 191. Tac Aim. XII. 27,
Germ. 28.

coloniao, niiinimenta servitii, detralierent, Romanos omnes
in fmibus suis trucidarent, bona interfectorum in medium
cederent. Ad quae Agrippinenses: muros civitatis, con-
gregantibus se cum maxime Romanorum exercitibus, augere
nobis quam diruere tutius est; si qui ex Italia aut provinciis
alienigenae in fmibus nostris fuerant, eos bellum absumpsit
vel in suas quisque sedes refugere ; deductis olim et nobis-
cum per connubium sociatis, quique rnox provenere, haec
patria est, nec vos adeo iniquos existimamus ut interfici
a nobis parentes, fratres, liberos nostros velitis Geterum
verba dederunt; itaque periculo exemti sunt, Gerealemox
auxilium ferente Ex response non tantum intelligimus
alienigenas ex Italia et provinciis in hac colonia commo-
ratos fuisse, c. g. mercaturae caussa, et Ubios cum deduc-
tis colonis matrimonia contraxisse sed, nisi omnino falsa
Agrippinenses locuti sunt (quae loqui nequaquam ipsis
usui fuisset, quum vera rerum conditio Givili et Glassico
I satis nota fuerit) suis Ubii magistratibus utebantur et

certe partem ex viris Ubîis constabat. Ubii enim sunt
qui respondent; Germanos se profitentur, loquuntur ut
qui sui juris sunt.

Quando et a quo jus Italicum acceperint, ignoratur.
Nummi et inscriptiones, quae sunt nonnullae "), ad ea,
quae ex Tacito retulimus, nihil novi addunt. Ul Lugduni
ita in lioc oppido ara fuit Augusto dicata

\') Tac. Hist. IV. 04, 05. Ibid. 79. Cf. Zuinpt. 1. c. pg. 385.
Zurapt. ibid, ct Marq. 1. c. IV. pg. 121 n. 4. \') A" 9 p. dir. N.
Nou fuissc pcculiarcm Ubiis, cx co colligit Marq., quod teste\'Tacito
(Ann. I. 39, 57) juvcnis Chcruscus aliquando muucrc saeerdotis functus est.

Iis, quae de his coloniis ante \') scripsi, nonnulla addenda
sunt. Docet enim Paulus utriusque solum quoque juris
Italici esse; quo singulare aliquid significatur. Gothofrcdus
quidem existimat Paulum ■Kepiaaoloys.Xv, itaque supervacuas
esse voces d solum carum; nam qui colonias juris Italici
esse dicat, eum eo ipso et solum immune dicere 2). Sed
jurisconsultum nepctraoXoyca voluisse uti, quae lucis omnino
nihil, dubitationis non parum afferret, non est aequa
sententia. Sin autem ipse Paulus ita dilucide scripserit,
ut supervacua addiderit sine lectoris periculo, ambiguitas
tamen vel obscuritas, quae in brevissimo excerpto orere-
tur, excerptores deterrere debuit, quo minus ea non
praeciderent. Nemo enim, qui sine praeoccupata opinione
coloniam juris Italici factam esse leget et solum ejus, quin
solum ab ipsa colonia secerni vel distingui intelligat. Quid
igitur hoc loco significat solum? Et quid hoc solum esse jtiris
Italici? — Solum aut ipsarum coloniarum locus est cum
suis agris, aut territorium cum pagis et vicis, ad has
colonias pertinentibus. Hoc solum juris Italici dicitur, vel
quod tributo erat immune, vel quod cx jure Quiritium
j)oterat teiieri. — Facianms solum h. 1. dici de ipsarum
coloniarum loco cum agris. Duae, quae hic nominantur
coloniae, quarum altera in hello civili hone mcruerit,
altera Augusti beneficiis gratiosa fuerit, non miraronmr
si prae aliis insigni beneficio fuissent donatao; sod vix
crcdibile videtur has solas 00 donatas fuisso jirao cactcris
omnibus, ita ut vel nobilissimas Tyriorum, Lugdunensium,
Viennensium, Agrippincnsium colonias superarent. An

statuendum esse putemus solum etiam aliis quidem quibus-
dam juris Italici fuisse, sed non nisi de duabus bis
Paulum habuisse compertum, vel excerptores de his solis
ex ejus libro addidisse? Quum vero animadvertimus ab
JJlpiano et Berytum et Laodiciam cum caeteris omnibus
l;i \' • sine ullo discrimine, eodem loco poni, id potius statu-

endum esse equidem sentio, bis coloniis jus Italicum prorsus
idem fuisse ac caeteris, neque ullum iis privum Privilegium
continuisse. Verum aliam etiam ob caussam solum h. 1.
de coloniarum loco cum agris accipi non posse videtur.
Nam colonia, quae certe per deductionem condita est, non
est sine agris assignatis. Nisi civitati solum nomen coloniae
est, ipsi agri assignait ad coloniam ita pertinent, ut sine
his colonia non sit condita. Benjtum per deductionem
conditam esse constat Itaque ejus solum ab ejus agris
diversum est. Quod si de Beryto valet, valeat item de
Laodicia necesse est ex verborum cohaerentia. Laodiciam
non constat non esse per deductionem conditam. Quum
autem haec nominetur Metropolis, non sine caussa credas
pagos et vicos ad ejus ditionem pertinuisse. Hujus igitur
solum si non de fundo vel de territorio strictiore sensu 3),
sed de tractu quodam coloniae sxd)dito intelligendum est,
fas est Beryti quoque solum eadcm sententia interpretari.
ItaqUe solum h. 1. idem significare existimo, quod ct alibi
saepius ") ot in Glaudii, quam citavimus, oratione
KÜ Neque huic interpretationi obstat quod ipso Paulus §» 7«

\') Cf. pg. 30, \') Dig. L. XVI. 211. Cic. Agr. II. 29. s) Dig. L.
XVI. 239 § 8. Cic. Phil. II. 40; Cf. Madvig. 1. c. pg. 100. E.g. ubi
dicitur solum "patriae, solum natale, hoc omne solum, iu quo ortus cs.
^^ Cic. Leg. II. 2. Vide supra pg. 05.

uti solent. Saepius enim verba significationes quodammodo
variant pro vario contextu. In Pauli §" 7® autem solum
non ejus significationis esse, cujus §° 3® intelligendum esse
interpretatus sum, ex hoe liquet quod Gapitulenses, quum
ejus soli sive tractus essent, cui praeerat Caesarea, dici
non potuissent Caesariensibus similes videri. Laodiciam et
Berytum earumque solum comparare licebit cum Nemauso
pagisque huic parentibus. Etenim Strabonis aetate hi pagi,
numero XXIV, cum sua urbe ejusdem juris, Latii, parti-
cipes erant \'). Similiter Laodiciae et Beryti solum ejus-
dem cum oppido suo primario juris, Italici, fuisse intcl-
ligatur.

Antiocliia Syriae caput fuit, donee (a° 64 a C. N.) a
Pompejo cum tota regione Romanorum facta est. Oricutis
autem civitates quantopere Hbertatis fuerint studiosao,
nemo nescit. Itaque Pompejus, quique eum proxime secuti
sunt, facerc non potuerunt quin Syriae subactae civitatibus,
Seleuciae, Apameae, Laodiciae, multis aliis, in primis
Antiochiae concederent ut sub suis magistratibus ct suis

\') Gcogrnplius, ubi dicit (IV. 18G, 187) Ncniausum *ar« r« Trw-^frMiv
Nnrboiicm multum supcmrc, non contcndit coloniam, quod nd rem
suam publicam altincat, minus liberam sed cam muUo minus lalae ditionis
fuisse. Nemausi libcrlns a prncfcclorum potcstatc cx eo repctitur, quod
qui acdilitatc et quaestura fungcbantur llomani (eivcs Rom.) erant. Cf.
pg. 49 n. 2.

legibus viverent, jus dicerenl, ipsi reditus administrarent
Caesar, quum (a° 47) per Syriam Pharnacem peteret,
Antiochiam, Gabalam, Laodiciam ad mare, Ptolemaïda
variis privilegiis ornavit Syriae, ut postea provincia
Imperatoris facta est, Antiochia iterum caput fuit, ac sedes
consularium legatorum, et quae jam Strabonis aetate fuerat
civitas Seleuciae tantum et Alexandriae magnitudine cedens,
divitiis, copia incolarum et auctoritate admodum florere
perrexit. Imperator Hadrianus eam odio habuisse legitur
qui, ne tam multarum civitatum Metropolis diceretur, voluit
Syriam a Phoenice separarê ; quod tamen non is sed
Severus demum (circiter a° 194 p. C. N.) perfecisse videtur ;
cujus odium civitas sibi contraxerat, quod steterat a
Nigro. Gravem ideo sortem passa, ab ipso Severo, inter-
cedente Caracalla, in integrum restituta est®). Caracalla
autem civitatem, nunc Syriae Codes sive\' Majoris caput,
ubi saepius commorari placebat, et" aliis beneficiis ornavit
et coloniam fecit, salvis trihutis. Jam ipse Pompejus Syriam
stipendiariam fecerat Et Ulpiani aetate in Syriis a qua-
tuordecim annis masculi, a duodecim feminae, usque ad
iji, sexagesimum quintum annum, tributo capitis obligabantur \'\').

Quo vero tempore Antiochia, initio aMvonui; ®), quam etiam
Plinius liheram vocat tributaria facta sit ignoratur. Ex
Paulo autem discimus Antiochensibus, jam antequam coloni
facti sint, tributa fuisse imposita Sed colonos faclos
lihcros, aÙTovô/iouç, mansisse nullum indicium est. Nec
quidquam impedit quominus legem, quam huic civitati datam

pg. 239 u. 2. Spart. Iladr. 14. ■<) Marq. 1. c. IV. pg. 205 n. 4, ct pg. 200.
\')Spart. Caracalla 1. «) Vcllejus II. 37. Dig. L. XV. 3. «) Marq. I.e.
pg. 230 n. 2. ») riin. N. II. V. 18. \'") De tributis variis temporibus
liberis civitatibus impositis vid. Marq. 1. c. IV pg. 357 ctpg. 358 u. 1 et 2.

commémorât Papinianus, datam esse intelligamiis post
acceptum coloniae honorem Antiochia igitur colonia
facta tributaria mansit. Ex quo intelligitur alias esse colo-
nias factas suivis tributis, alias tributis remissis. Hac
igitur parte Antiochenses immunibus fuerunt inferiores.

Pari modo, quo antea inter Valentinos Ilicitanosque
et Lugdunenses Viennensesque, qui utrique juris Italici
dicti sunt, de Barcinonensibus a Paulo interpositum est:
hos quoque esse immunes; ita hic contra inter Tyrios et
Emisenos, itidem juris Italici, Antiochenses referuntur
coloni esse facti non immunes sive salvis tributis; qui con-
textus orationis iterum eo ducit ut immunitatem sive trîbu-
torum remissionem jure Italico contineri credamus

Ante vidimus quae de his Ulpianus tradit Jam con-
sideranda sunt, quae plura refert Paulus.

Vespasianus Gaesarienses colonos fecit, non adjecto ut ct
juris Italici essent. Ex his verbis colligitur civitati, ubi
colonia declararetur, simul constitutum fuisse cujus juris,
cujus immunitatis, cujus privilegii esset. Quum autem
Vespasianus in libello, quem dari, ut videtur¹), moris erat,
Gaesariensibus, quibus trihutum capitis remisit, non adjecerit
ut et juris Italici essent; cur Paulus non, ut ante, 5%
simpliciter scripsit Imperatorem eos colonos fccisse capitis
trihuto remisso? Difficillimum est investigatu quae caussa

An putemus Imperatorem dubitasse quid iis tribueret?
\' \' Fieri potuit ut nonnulli essent in errore, ac si Gaesarienses

jus Italicum accepissent. Fortasse Pauli haec sententia fuit,
j : ■ . non rairum futurum fuisse si Vespasianus, quamvis cetero-

immune factum interpretatus est. Itaque Titus Gaesarienses
juris Italici fecit? Non fecisse censendus est. Paulus non
aït, Ulpianus negat. Nisi Ulpianus prohiberet, ex Pauli\'
verbis efiici posset jus Italicum ex duabus his immunita-
tibus constare. Nunc autem, nisi plane diversum ab his
immunitatibus existimandum est, etiam alia eo pertinere
apparent.

Paulum de Gapitidensium conditione non certum habuisse
patet. Dicit enim eos Caesariensibus similes videri. \' Scivit
baud dubio illos quoque esse colonos. Dubitasse eum an
juris Italici essent non est verisimile. Hacsit igitur an ut
Gaesarienses, ita Gapitulenses tributis et capitis et soli
non essent immune.s.

De Dyrrhachenis et Phil ip pon sibus, quorum
Paulus §° 8® meminit, vide supra pg. 58 sqq. et pg. 55 sqq.

eadem provincia, colonia Julia Augusta vocatur i). Eodem
tempore, post pugnam Actiacam, quo Phiüppi, quibus
nomen Augusta Julia, et Dyrrhachium, ab Augusto colonia
facta esse creditor. Quando juris Italici facta sit ignoratur

Diensis colonia, quam una cum procul ab ea sita Bullidensi
ad Aoum commémorât Plinius, in Macedoniae regione Pieria
fuit. In nummorum nonnullis, qui a Trajano sunt ad Salo-
ninam Augustam, Col. Jul. Dicnsium, vel Col. Jul. Aug.
Diensis vocatur Signa militaria in nummis non inveni-
untur. Ex quo suspicatur Zumptius Italicos maxime homines
ibi collocatos fuisse

Post Pellam coloniam Plinius nominal oppidum Stobos
civium Romanorum In ea Macedoniae parte, quae
Pelagonia dicta est, situm erat Nummi supei-sunt a
Vespasiano ad Elagabalum, in quibus municipium vocatur\').
Quoniam nulli post Elagabalum Stobensium nummi inventi
sunt, atque omnes civitates, quae ab Ulpiano- et Paulo
nominantur, coloniac dicuntur, ita ut jurisconsultis haec
sententia fuisse videatur, nullam civitatem juro Italico
donatam esso, nisi quae coloniac jure uteretur, Zumptius
sententiam probabilem putavit, quam signiticaverat, non
autem probaverat Savignius ®), Stobos, jure nummorum
cudendorum sublato, ab ipso Elagabalo coloniam et juris
Italici factos esse. Quod autem objecerat Savignius, Paulum

additurum fuisse si Elagabalus fecisset, quum ceteris civi-
tatibus, recens jure donatis, nomina Imperatorum Severi,
Antonini, Elagabali apponat, non tanti est; nam, ut
contra monet Zumptius, ad Laodiciam, quam Ulpianus
tradit a Severo esse donatam, Paulus Imperatoris nomen
praetermisit. Sed nulla idonea caussa allata est, cur
oppidum Civium Romanorum, municipium, nisi colonia
facta, jure Italico non potuerit ornari. Breve etiam
tempus, per quod Imperator fuit Elagabalus, quod affert
Savignius, Zumptii sententiae certe non favet. Nulla prae-
terea ex civitatibus jure Italico donatis, nummis bunc
honorem célébrât. Quare non temere credi possit jam ante
Elagabalum Stobos inter civitates juris Italici relatos esse.

Parium colonia, quam Homerus Adrastiam appellavit.
Ita Plinius Strabo autem narrat Adrastiam fuisse inter
Priapum et Parium. ejusque tenipli destructi omnem appa-
ratum et lapides Parium esse traducta, et in hac urbe
aram exstructam esse mirae magnitudinis et pulchritudinis
Satis, igitur nobilis urbs fuit, quae urbibus àyopài; dutHv
habentibus adscribatur Colonia a C. J. Caesare eo
deducta esse creditur. Est enim inscriptio Colonia Julia
Pariana \'\'), in nummis ante Iladrianum (7(olonia) G(emella)
J(ulia) P(ariana) legitur et nummorum unus cum in-
scriptione Q. Lucreti. L. Ponti Il-vir. Buda. Pa. Caesaris
caput refert Gemella vocatur a duabus legionibus ibi

collocatis, quas IP™ et VII"" fuisse probabile est ex numeris
Galleni nummo inpressis Ex cognomine Had (rianae)
colligunt coloniam ab Hadriano auctam esse; cui titulus
quoque positus est Imp. Caesari Trajano Hadriano Aug.
Jovi Olympia Conditori Col. 2) Coloniam, quae fortasse
ab Hadriano ipsum jus Italicum accepit, Il-viris quinquen-
nalibus, Decurionibus et Principe usam fuisse nummi docent =•).

Hanc Antiochiam, a Seleuco Nicanore conditam, Pisidae,
Tauri montes incolentes, sibi vindicarunt. Romani autem
a regibus eam liberaverunt, quo tempore caetera Asia,
quae est intra Taurum, Eumeni tradita est ■•). Strabonis
aetate Amyntae illius erat, cujus regni pleraeque regiones
(ao 25 a. C. N.) in formam provinciae Galatiae redactao
sunt, et Antiochia ad Pisidiam vocabatur, ut quae in
Phrygia sita esset, qua Pisidiae confmis est®). Sed Pauli
aetate, quum dicat Antiochenses in Pisidia, eam paraisse
eredam praesidi, qui Pisidiae praeerat®). Quin ante multo
huic regioni annumerata esse videtur. Jam enim Lucas
ovangclista, ut post eum Ptolemaeus, Antiochiam Pw/nîme
nominat et Plinius eam Pisidarum esse dicit, verticem
insidentium \'\'). Colonis ab Augusto primis, iisque ut
videtur ex legione V acceptis, colonia Caesarea nomina-
batur. In nunnuis ab Augusto ad Claudium Gothicum
Col. Caes. legitur. Il-viros el Dccuriones habuit

Perversis magnam partem iis, quae in primis C. Grac-
chus (a° 122 a. C.N.) lege Rubria perlata ad Garthagi-
nem deletam per colonos reflciendam conatus erat ii tamen
qui spe agrorum excitati fuerant, non multo post, coloni
in Africam deducti sunt ^ ). Itaque veteris urbis agri, jam
demensi, sex millibus civium Romanorum viritim assignati,
coloniam acceperunt Octoginta circiter annis post, aut
paulo ante Caesaris caedem, qui ibidem novae coloniae
condendae consilium ceperat aut, quod verisimilius est,
paulo post ejus necem, tria millia ex plebe delecta in
Africam deducta sunt Quae colonia quum a Lepido
I male habita sed ab Augusto (a» 29) novis colonis munita

philosophorum officinas, cuncta denique vol linguarum gym-
nasia vel morum haberet, atque caput provinciae exsisteret,
civitas ab omni parte nobihs, prorsus Romana, una Roma
U inferior

\') O. 1. L. I. pg. 90 sqq. ct VIII pg. 133 sqq. Marq. 1. c. IV pag. 3] 5 sq.
Zumpt. 1. c. pg. 217 sqq. RudorlT. in : Zcitschr. f. gcscb. Rcchtswis-
scnscli. Tom. X. C. I. L. I. pg. 97, Mommscnus contcndit cx lego
Rubria colonorum agrum Africanum fuisse cx jure Quiritium; postea
demum jurisconsultes invenissc civibus Romanis agros ita dari posse,
ut eorum esset cx jure percgrino. Secus scntidbat Rudorffius, qui do
dominio provinciali cogitavit. Cf. etiam Bcaudoïn. 1. c pg. 193 n. 2.
*) Strabo, xvii, pg. 833. Suet. Caes. 12. Plut. Cacs. 57. Cass. Dio
if] XLIIl. 50, lii, 43. App. Pun. 130. \') Cass. Dio lii. 43. App. 1. c.

cam Plinius, N. II. V. 3, dieit magnae in vcstigiis Carthaginis. Quam vis
diris precibus Scipio locum dcvovcrit, colonia tamen veteris urbis\'solum
quoque occupavit. C. I. L VIII. 1. c.

Nullus ejus nummus Augusti nomen habet. In iis autem,
qui exstant, numero pauci et sub Augusto et Tiberio cusi,
G. I. G. legitur. Dubitat quidem quodammodo Marquard-
tius \') an hae literae non legendae sint Colonia Julia
Carthago; sed vix aliter explanari possunt. Quum in
nummis multarum civitatum, quibus et Gaesarem et Augus-
tum favisse satis constet, utriusque nomina conjungantur
ut Jul. Aug. aut Aug. Jul. legatur; nomen J%d., ubi
solum invenitur in nummis civitatum, quibus uterque
fautor fuit, vel ad Gaesarem, tanquam primarium coloniae
auctorem, referendum est, vel eo datum esse consilio
videtur ut utrumque ex gente Julia Imperatorem com-
muniter laudet. Ut enim Zills in Mauretania, teste Plinio
Augusti colonia, non Augusta, nec Jtdia Augusta, sed
Julia Constantia, ita et Augusti colonia Eahha in eadem
terra Jtdia Campestris nominata est. Neque vero liquet
Gaesari cum his civitatibus ullam rem fuisse. Itaque
nomina, nisi hanc unam celebrent, Gaesaris memoriam
complecti crediderim. Quas autem a Gaesare inchoatas
et ab Augusto conditas jure dixerimus, coloniae Lucus
Fcroniac, Sucssa Aurunca, Colonia Egucstris, Colonia Salo-
nitana, saepe etiam Bcrytus, solo nomine J^tZ/ac appellantur
Quin etiam Corinthus, cujus coloniae, eodem tempore
iisdemque rerum discriminibus atque Garthaginiensis, Gaesar
apparationes fecit, quamque post ejus cacdem demum
conditam esse dubitare vix possis, antiquioribus nummis
Laus Jîdia celebratur et post Vespasianum demum Col.
Jul. Flavia Aug. Cor. dicitur Juliac igitur nomen ad Gar-

\') L. c. pg. 317 u. 7. ■) Cf. Zuinpt. 1. c. pgg. 353, 354, 3G6, 3G8 ,
377. riiilippi. N. 11. V. 1. Zumpt. 1. c. pgg. 347, 371. 373,
370. «) Cf. ibid. pg. 377.

thaginem quoque optime convenit. Ut Garthaginis ita qua-
rundam aliarum Africae civitatum nummi sunt, in quibus
unus Sufes vel duo nominantur Sed praeter Garthaginem
et civitatem Avittensem Bibbam , quae eadem habenda esse
videtur atque quae sub Diocletiano commemoratur colonia
Abitensis, harum civitatum nullam neque inter colonias rela-
tam legimus, quae Plinii aetate in Africa erant et postea factae
sunt , neque inter oppida libera, quae ex numero XXX-
a Plinio nominatim afferuntur Liheris Africae civi-
tatibus sufetes fuisse historia docet. Atque ubi coloniae
Garthaginis sufetes commemorantur, iique punicis nomini-
bus, intelligimus ejus magistratus si non omnes, partim
certe viros fuisse Punicos. Duo ejus sunt nummi, quibus,
sub Gaesaris et Augusti capitibus sibi applicatis, inscriptio
est: Aristo Mutimlal Ricoce, dum aversae partes templi
efïigiem repraesentant, cui Veneris circumscriptum est, cujus-
que ad calcem Kar legitur^). Fortasse significatur templum

3) N, H. V. 4. Vid. Muellcri Num. de l\'anc. Afrique II pg. 149.
Carthaginem cx Veneris nomine cognomen accepisse, ut vulgo dicant,
Wilmannus aït (C. 1. L. Vlll pg. 133) sibi non probari. Nummum igitur,
qucnr ferunt esse cum inscriptionc Col. Kar. Fen. {Zumpt. 1. e. pg. 380)
spurium habere videtur vel ad Carthaginem Ilisp. referre. — Coloniam ab
ea quoque dca, cx qua gens Julia oriunda credebatur, cognomen habuisse
nummi certc supra laudati non probant. Vocabulum enim FenerU non
est neeesse enm ipsins urbis nomine conjungatnr, sed potest commode
referri ad templum. — Constat Carthaginem à Graecho Junoniam esse
dictam, eique postea etiam deam praesidem fuisse Junonem. Unde dcae
nomen Poena. Quam aliquando a Venere supcratam esse verisimile
non est. Augustinus enim tcstatur, quam Junonem vocent Romani,
eam Poenos voearc Aslarlen; quam Junonem Fictricem, candem inscrip-
tiones Junonem Coelestem laudant; et quae de eidtu Coelesiis, Coelesiis
Virginis, Firginalis numini» sive Vraniae, primariae Carthagiulensium
deae, comperimus ex Ilcrodiano, Apulejo, Tertulliano, Augustino,

ab Aristone quodam aedificatum esse Mutumbale et Rlcoce
Sufetibus. Vel, nisi quis tria magistratuum nomina intelli-
gere mailt , ita fortasse interpretari possis, Aristone et
Mutumbale, Ricocae filio Sufetibus, i. e. Il-viris, templum
exstructum esse. Quidquid vero est hujus rei et temporis,
quo hi nummi cusi sint, docemur Garthaginiensibus inter
magistratus fuisse Poenos. Qua igitur in re cum Ubiis
et cum Apameis comparari posse videntur Impera-
torem Severum, qui in Africa administranda nonnulla
niutavit , non miramur eodem circiter tempore quo
patriam suam, Leptim, jure Italico donaret, pari honore
eam civitatem affecisse, quae indole nunc prorsus Ro-
mana, iterum Africae caput exstitisset.

Post bellum tertium Punicum fmitum, septem ex Afri-
cae civitatibus ad mare sitis, quod cum Romanis fecerant,
liherac renuntiatae sunt et, si non omnes, pars tamen
agris auctae; inter quas prima nominatur Utica Mox
mercatura cum Romanis floruit. Una fuit trium urbim

Salvinno, aliis, satis docent banc deam nou Veueri ct, quam Cicero
spcetat (Nat. Dcor. Til. 23), Syrorum et Tyriorum Astartao rcspouderc,
rerum Junouein esse Romanorum et Astartcu Poeuoruin. — Itaque num-
morum inscriptiones cum Wilmaniio cxistimcmus templum restitutum
eckbrare. \') Apud Livium XXXIV. Gl. Tyrus quidam nomine Aristo occurit.

\') Vid. supra pg. G7 sq. et pg. 45 sqq. — In nota ad Plin. V. 3.
(Kd, Lond. 182G) laudatur nunmius argenteus duo capita cxliibens, quo-
rum alterum alteri applicatum est, cum inscriptione hinc //o(nor), illinc
rir(tus) et infra Kaleni; quam voeem aescio num rccto interpretcntur
A\'(arthago) .i(frieae) Z(ibera) £\'^dicto) iVi;cronis) /(mperatoris). In alio
nummo legitur Hippo Ne Libera, ubi Ne significarc intelligunt Neronis
Edicto. — Fieri utiquc potuit ut hao coloniae aliquando libertate {iXto^spt\'a)
donareutur. Marq. 1. c. IV pg. 310 sqq.

in quibus conventus juridici habebantur, et diu etiam
caput provinciae, donec ab aemula Garthagine superata
est Plinius eam civiim Bomanonm vocat. Ab Augusto
enim, ut Dio tradit, jus civitatis accepit In honorem
autem G. Julii Gaesaris, cui Uticenses pro quibusdam in
se collatis beneficiis amicissimi fuerunt, Municipium
nominatum est Julium Uticenses ab Hadriano jus
coloniae petivisse, narrat Aulus Gellius, Etenim refert
lïadrianum in oratione, quam de Italicensibus, unde ipse
ortus fuit, in Senatu habuerit mirari se ostendisse, quod
et Italicenses et quaedam item alia municipia antiqua, in
quibus Uticenses nominal, quum suis moribus legibusque
uti possent, in jus coloniarum mutari gestiverint; Prae-
nestinos contra maximo opere a Tiberio Imperatore petivisse
orasseque ut ex colonia in municipii statuin redigerentur ;
idque eos obtinuisse De probabili Zumptii sententia Uti-
censes coloniam fieri gestiverunt, quod multis, quae in
Africa condebantur, coloniis inferiores esse (aut videri)
nollent Nam, quod idem ille Gellius addit coloni-
arum conditio, quamvis sit magis obnoxia et minus libera,
potior tamen et praestabilior existimatur, propter ampli-
tudinem majestatemque populi Romani, cujus istae colo-
niae quasi effigies parvae simulacraque quaedam esse
videntur, et simul quia obscura obliterataque sunt muni-
cipioruni jura, quibus uti jam per innolitiam non queimt.
Quum in nummo Musei Lugdunensis-Batavorum legatur

\') Caes. 13. C. II. 30. Ibid. I. 31. Ilirt. B. A. 87, 88.
\'-) Plin. N. n. V. 3. Cass. Dio. XLIX. 10.

Caes. B. C. 1. c Cf. Marq. 1. c. IV. pag. 310 n. 9. In nummis sub
Tiberio cusis M(uuicipiura) Mun(itum ?) Juluum) Uticc vocatur> Marq.
1. c. IV. pg. 317. n. 2. C. I. L. VIII. pg. 149. Noot. Alt. XVI. 13.
Zumpi. 1. c pag. 421. •) L. c in faie.

I:
i :

Col. Jul. A el. Iladr. Aug. Utile. \'), dabitaiidiim non est,
quin Hadrianus Uticensium voluntati satisfecerit. Itaque
iis, immunitate a Severo addita, consummata juris Italici
conditio exstitisse videtur Zumptio Cujus igitur, si recte
intelligo, haec sententia est, municipio civium Romanorum,
quum colonia facta esset, leges moresque municipii man-
sisse, minus obnoxios et magis liberos. At ex Praenesti-
norum exemplo et ex ipsa Hadriani miratione, quae etiam
Uticam spectabat, satis patet municipia ubi coloniae fierent,
mores suos legesque non retinuisse. Ex Caesariensium
autem exemplo et Capitulensium nupcrrime ndimus coloniam
non esse juris Italici, etiamsi immunitate tributorum et
soli et capitis donaretur. — Uticae Il-viros fuisse nummi
testantur

Inter septem urbes, de quibus ad Uticam dixi, com-
memoratur etiam Lcptis minor, in ea provinciae parte,
quao postea Byzacium nominata est. Haec autem Leptis, quao
libera quidem facta est ct immiinis , non autem colonia
fuit, nusquam legitur fuisso juris Italici. Ab ea distin-
guenda est altera Leptis, cognomine »jio^rjw, in Tripolitana
regione, ad maro inter Syrtes *\'); quad cum niultis aliis
locis libertatem nacta videtur quo tempore provinciae res
jam satis ordinatae erant et compositao. Ita o. g. Clypea,
quamquam tertio bollo Punico partium Carthaginicnsium
fuerat \'), a Plinio qui VI colonias®), XV oppida civium

Rom., I oppidum immune, I oppidum stipendiarium in
Africa esse commémorât, inter XXX oppida libera recen-
setur \'). Et Leptis magna ab eo post Oeensem civitatem
inter oppida refertur, de quibus ceteroquin nihil addit.
I\' rios Leptitanos, quorum leges cultusque pleraque Sidonica

erant, tempore belli Jugurthini liberos fuisse Sallustius
tradit 2). Tiberii aetate nondum coloniam fuisse ex eo
colligitur, quod hujus aetatis nummis inscriptiones sunt
graecae^). Sub initia Imperatoris Vespasiani populus Oeensis,
multitudine Leptitanis quum esset inferior, discordiis ortis,
Garamantas, indomitam gentem, in hos excivit. A quibus
quum Leptitani premerentur, Romanorum interventu (a° 70)
liberati sunt et discordiae cum Oeensibus a legato Impera-
toris compositae. Quae Tacitus narrat nullo tamen
indicio addito quod Leptim coloniam esse testetur. Fieri
autem potuit ut brevi post hune Romanorum interventum,
eodom circiter tempore quo Oeam, coloni eo deducerentur.
Quae enim Zumptius eo probare studet, quod, teste Ael.
Spartiano ipse Alex. Severus, qui Lepti natus erat, punice
magis quam latine disertus esset et sororem, quum illa
vix latine loquente multum erubesceret, in patriam redire
praecipêret, haec non satis firma videntur. Nam etiamsi
Leptis jam coloniam accepisset, familia tamen cujus

\') L. c. V, 3, coll. V. 4. Marq. 1. c. pag. 317 n! 10 ct quem laudat
Muellerum II. pg. 35. n. G5. ct pgg. 155, 150. B. Jug. 77, 78.

\') Zumpt. 1. c. pg. 425. Nummi, quibus inscriptiones latinae sunt C.V.
1. L. vel Col(onia) Vic(trix) Jul(ia) Lcp{tis), quique ab Eekhelio, Zamplio,
aliis ad Leptim M. rcfcrcbautur, aliis visi sunt ad Celsam Lepidam in
Ilispania pertinere; Mueller. II. pag. 15. Conf. Marq. IV. pg. 318. n.^ll.

*) Hist. IV. 50; cf. Plin. H. N. V. 5. — Oca colonia facta est sub
Iladriano vel Antoniuo Pio. Cf. Zumpt. 1. c. pgg. 425, 42G.
\') In vita Severi I ct 15; cf. Zumpt. 1. c. pgg. 425 sqq.

perita fuit. Pleraque hac in re non tantum ex numero
colonorum et dignitate pendent, sed ex familiarum maxime
conditione, quibuscum consuetudo et amicitia potissimum
erat. x\\tque revera jam a Trajano coloniam accepit, Ulpiam
Trajanam; cujus commemorantur Il-viri et Aediles. A
divis Severo et Antonino juris Italici facta multis donis
splendidisque monumentis ornata est

Discrimen est in numero civitatum, quas uterque juris
Italici esse refert. A Paulo 26 civitates nominantur,
quarum 20 Ulpianus silentio praetermittit, hic autem 18
commémorât, inter quas 12 de quibus silet ille; ita ut
sex tantum habeant communes.

Qua de re haec Zumptio sententia est, PawZitm voluissc
omncs civitates juris Italici nominare, quae quidem sua essent
aetate ab JJlpiano autem, qui alio consilio ac Paulus
scripserit, nequaquam ld actum esse ut omnes afferret,
quas suo tempore juris Italici esse scirct, sed quasdam, dc
quibus in libris legissct. Itaque probare conatur 12 illas,
quae ab Ulpiano, non autem a Paulo proponantur, illius
aetate non ampl\'ius juris Italici fuisse.

Ulpiani loei §° 3» ct §° 6« cum Pauli loei initio cl f
5" collatis, illico patet neutrum solos colonias nominasse,

\') L. c. 478. Judicat Gothofredus Paulum rem iiarrationemque suam
de colouiis juris Italici altius repetiisse; Ulpianum vero sui tantum tem-
poris et aelatis obscrvantinm consignasse, qui ajat in Palaestina duas
fuissn colonias, sed neutram jus Italicum habere; nempe quod lindrianus
procul dubio Cacsarcae ct Aeliae Cajiitolinac jus Italicum dctraxcrit, et
Severus quoque, ctsi Palaestinae jura plurima fuiidaverit, attamen jus
Italicum non restituent. L. c pg. 221.

quae jure Italico uterentur. Sed Paulum omnes voluisse
nominare, quae sua aetate hujus juris essent, mihi qui-
dem non ita manifestum est. Video eum colonias com-
memorare ex universe orbe Romano ; at ne verbo quidem
significare sibi propositum esse congerere juris Italici omnes.
Atque ubi dicit in Asia duas esse juris Italici, utique
significat non plus duas in hac provincia esse, itaque se
ex Asia omnes afferre; et concedamus conjunctionem sed
et, qua loci initio utitur, probare omnes esse nominatas,
quae ex Lusitania citari possint tamen non sequitur
scriptorem ex omnibus provinciis consummandam civitatum
juris Italici enumerationem sibi propositam habuisse. Etiam
si statuamus Paulum ex provinciis, quas commémorât,
omnes colonias juris Italici et voluisse nominare et nomi-
nasse revera, nondum probatum erit nullam aliam esse
provinciam silentio praetermissam, ex qua ejusdem generis
coloniae afferri potuissent. In iis etiam quas nominal pro-
vinciis, accidere potuit ut una alteraque colonia fugeret
eum lateretve. Fortasse nisi nobiliores recenserc noluit.
Similiter ubi dicit Ulpianus in Palaestina duas esse, sed
neutram jus Italicum habere, nemo inde colligat eum
provincias omnes voluisse nominare, quae coloniis juris
Italici carerent. Neque conjunctio sed et, qua is §° 1"
utitur, arguit omnes ex Syria Phoenice colonias juris Italici
allatas esse et scriptorem ex caeteris provinciis omnes
nominare voluisse. Ipse Zumptius rem, quam apud Paulum,
nullo dubitante, in Asia manijcstam vocat, inccrtam sod
tamen probabilem dicit in Africa, Pisidia, Macedonia,
Germania inferiore et Lusitania, et fatetur vere incertam
esse in Valentinis et Illicitanis, in dudbus Galliae civitatibus

Neque Ulpianus significat se omnes jurisi talici enumera-
turum esse. Neque ab altera parte profitetur non omnes,
sed ex quibusdam, quas esse aït, nonnullas tantum a se
nominatum iri. Nullum in ejus loco indicium est, ex quo
efficias non quae sua aetate essent, sed partim e libris
petita eum referre. Non aliter ac Paulus loquitur; ubique
ita, ut nemo non sentiat sermonem esse do rebus, quao
sint etiam nunc. Fieri omjiino potuit ut in libris do
censibus scribendis quodammodo alio consilio uteretur ac
ille, utque sui utorque consilii indole ad illas potissimum
provincias et colonias nominandas duceretur, quas nominal;
at quo jure quis sumpserit Ulpianum e libris petita, nunc
autem partim obsoleta reforro, eodein alius quis forte dicat
a Paulo de Valentinis et Ilicitanis jam exstincta e libris
tradita esse

Ab excerptoribus partim ox Ulpiani, partim ex Pauli
textu praetermissas esse colonias quasdam, quao utriquo
essent communes, veri absimile est. Quam agendi rationem
si secuti fuissent, plures vcl ox Ulpiani vol ox Pauli
loco colonias potuerant omittoro. Quid practerea opus
fuit ad Pbilippos, quos Paulus quoque nominal, Gelsi,
et ad Berytum, quam Ulpianus et Paulus commémorant, et
ad Dyrrachium et Troda, quas Paulus habet, Gaji quoquo
testimonium afferro? Itaque tenendum videtur colonias,
quas ipsi Ulpianus ot Paulus in commontariis nominas-
sent, nulla consulto omissa, excerptis contineri.

Ad Zumptii argumenta redeundum est. Nonne satis
constat quinque illas Dacicas colonias, do quibus Ulpianus

\') L. c pgg. 478, 479. §o C wqw fuerunt scd sunt Icgcndiiin esse,
vide supra pg. 40 n. 1. \') Cf. supra pgg. 61 sqq.

meminit, ejus aetate jam exstinctas fuisse? Quoci ut
ij; probet, Zumptius sic argumentatur : Apulensis, quam vocat

parum videtur simile veri, caeteras Daciae colonias man-
sisse intégras, praesertim cum et eum, qui Elagabalo suc-
j cessit, Alexandrum Severum audiamus cum barbaris, ipsi

Italiae imminentibus, vehementissime pugnasse et mire sic
\'l; ■ accidat ut Dacicarum coloniarum, quae Septimium Severum

celebrarunt, nullus titulus notus sit aut Elagabalo aut iis,
Ï! qui proxime successerunt, Imperatoribus positus. Quare hoc

statui poterit, non sine justa quadam caussa Daciae\'colonias
a Paulo, quamvis omnes juris Italici civitates enumerare
I:\' vellet, esse praetermissas Ipse autem Zumptius fatetur,

difficile esse haec vestigia persequi, propter auctorum
inopiam. Praeterea Daciae coloniae, etiamsi non ab omni
parte integrae manserint, non tamen adeo a barbaris
vexatae fuisse videntur ac vir doctissimus suspicatus est.
I Non solum nusquam leguntur coloniae illae jam periisse,

contra Zarmizegethusam scimus a° 239 p. G. N., post
mortem Alexandri Scveri quarto, metropolin vocari
Itaque satis intégra mansit. Et quum ipsum Apulum
(mitto quod colonia nonnumquam municipium vocatur) a°
250 novae coloniae Apulensis nomine Decio titulum posuissc
legatur, sententiae, qua nomen istud novae ad antiquiorem
conditionem, oblivioni fere traditam referatur, oh ipsam
rerum indolem praeferenda videtur interpretatio, qua ad
recentiorem statum, eumque hoc tempore redintegratum
respicit »). Ipsius quidem Ulpiani aetate ob fidem vir-

!i ;
it .

jr^:

tutemque Zarmizegethusa metropólis, Apulum ex municipio
denuo colonia et cum his Zerna, Napoca et Patavissensium
vicus juris Italici fieri potuerunt. Gui sententiae quum
historia non obstet neque ceteroquin ulla sit caussa,
ob quam Ulpianus putetur §§\'® 8® et 9^ non referre
quae sua ipsius aetate essent, a Zumptii sententia pro-
hibeor. Gur non Paulus quoque Dacicarum coloniarum
mentionem fecerit, id latet. Ulpianus Pacenses, Emere-
tenses, alios non commémorât. Quatenus hoe ab utraque
parte silentium ex consilio pependerit, dijudicari non potest.

Videndum est de caeteris septem coloniis, quae ab Ulpiano,
non autem a Paulo afïeruntur. Gontendit Zumptius do jure
Italico, quo usae fuerint Apamea, Sinope et Selinus nul-
lam prorsus ab Ulpiano fieri mentionem\'). Quas ob caussas
mihi secus videatur, ante ad Apameam disputavi Jam
id unum addam, rei non satis congruerc videri, si quis
dixerit sciendum esse esse quasdam colonias juris Italici, in
serie, quae istiusmodi coloniarum exompla exhibitura sit,
inter duodeviginti non minus quam septem collocari,
quae hujus juris ne fuerint quidem, additis quinquo, quae
olim fuerint nec sint amplius. Mihi quidem Ulpianus non
plus quam quatuor vel quinquo colonias nominare videtur,
quae juris Italici non fuerint. Ftolcmacensiiim colonia
enim, cujus opportunitato data meminit \'), nihil praeter
nomen coloniao habuit. Palmijrcna civitas utrum juris
Italici fuerit necne, adhuc sub judice lis est Et quo-
modo a Paulo Init. Barcenoncnscs immunes, §° Antio-
chenses coloni salvis tributis ct §° 7" Caesaricnses, quiquo
bis similes vidobantur, Capitulcnscs, tributis immunes intor-
soruntur, ita ab Ulpiano f 2* Ilcliupolitana colonia, cui

erat Italicae coloniae respublica, et §° 6® Caesarea cum
Aelia Capitolina adduntur, utpote coloniis juris Italici affines.

Itaque et Ulpianus et Paulus afferunt exempla. Ille
ab initio satis dare significat se exempla allaturum esse.
Neutri omnes juris Italici civitates nominandi consilium
fuit. Alter a patria sua orsus omnia ex Oriente petit,
alter ex toto orbe Romano. Alter plura historica addit;
alter plura habet geographica.

cui antea nomen Lygos Constantinus Magnus ex quo
Romam odio habitam reliquit et, quo orientalibus imperii
finibus proprius praesidium adcsset, eo sedem suam tran-
stulit, antiquam urbem, quam ex nomine suo appellavit,
Romae aequalem reddere omni studio nisus est. Lege in
t id lata urbs Bomae novae sive secundae nomen accepit,

atque in dies amplitudine crescens et auctoritate mox
Roma yetere non fuit inferior. A nonnullis quidem
> di:ucxca ttjÇ \'ev haXca Pwjirjç, Roma autcm illius Mr^rpônoÀiç

vocata est; quao vero non ita dicuntur ac si solita sig-
, nificationo colonia osset ox Roma deducta, verum eadom

sent minora; namque coloniae Romae erant subjectae,
Gonstantinopolin autem Imperator voluit Romae prorsus
fore parem et aequalem \'). Quo accedit ut coloniarum,
cujusmodi olim fuissent, nullus hac tempestate usus amplius
esset »). Satis certum est urbem ab ipso Gonstantino jure
Italico donatam esse. Quod quum se renovarc dicant
Imperatores in epistola ad Glearchum, virum urbis salutis
studiosissimum aliquando ademtim fuisse intelligitur.
Non autem jam prius datum, sublatum fuisse ab Alexandro
Severo, qui, quod cum Pescennio fecerat, Byzantium
evertit et Perinthiis adjudicavit, Gothofredus probat, ipse
Procopium esse judicans, qui fecerit. Is enim, quocum
Valenti per aliquot annos de imperio dimicandum fuit,
urbis senatui acerbissima tributa indixisse narratur
Quod Imperatores urbi jus Italicum se renovarc tantum-
modo dicunt, ne miremur ac si qui id ademerit Procopius
ne caeteris quidem novae Romae privilegiis, quae in primis
Gonstantinus dederat multa, pepercisso censendus sit;
quare lîomac pracrogativam simul restitutam exspectarenms.
Nam haud dubio etiam Procopius noluit urbem Roma
caeterum fore inferiorem; sed pecunia quum ad bellum
gercndum opus esset, Gonstantinopolitanis id solum detra-
xisse cum vcrisimillimum est, quod tributum iis indici
vetaret. Valens igitur, quem civibus tributorum onera
non auxisso sod innninuisse Ammianus Marcellinus testa-
tur cum Valentiniano et Gratiano urbi jus Italicum
renovavit. Arbitra acquitatc renovarc se Imperatores pro-
fitentur; quod utrum significet cam Gonstantinopolis oc2»t-
tatcm cum Roma, quam graece Wrr^ra dixeris, renova-
tionem postulare, an vcro potius, omni cum Roma

comparatione relicta, id solum pronuntiet aequum esse
urbi adempta restitui, non definio.

m
11

Multa testimonia exstant urbem ipsius Gonstantini et
sequentium Imperatorum aetate eodem honore in Oriente
fuisse, quo Roma in Occidente erat Quod idem ab
Imperatoribus significatur in epistola ad praefectum Illyrici,
ubi dicunt urbem Romae veteris praerogativa laetari. Et
etiamsi statuendum sit in hujus epistolae parte, ut in
Godice Justinianeo legitur, Tribonianum, suis verbis usum,
disposita liberius contraxisse, intelligimus tamen Gonstan-
tinopolin Theodosii aetate vere ac jure dici potuisse non
solum juris Italici, sed etiam ipsius Romae veteris praero-
gativam habere In textu Triboniani praerogativa juris
Italici et ipsius Romae Veteris praerogativa quodammodo
sibi opponuntur, utpote quorum altera, alterius ratione,
est minus aliquid, altera vero res major, sed utraque res
suis limitibus absoluta. Gerte quod attinet ad formam,
apud Tribonianum non ex parte ad totum, sed ex minore
ad majus adscenditur. Juris autem Italici praerogativa
et ipsius Romae veteris praerogativa eo modo componuntur,
ut sentiamus jus Italicum non tantum aliquid esse magni
faciendum, sed ad ipsius Romae conditionem proximtim
accedere. Quae si longius inter se distarent, non erant
hoc modo componenda. Quis putet jurisconsultum ubi
Imperatores faciat loquentes, non hac sententia scripsisse:
Gonstantinopolis non tantum Romae proxima sed ei, juribus
et beneficiis, plane est aequalis, altera Roma quum sit et
ipsius Romae praerogativa laetetur? Itaque secundum
Tribonianum, juris Italici praerogativa Romae ipsius pro-

\') Quae vid. apud Gothofr. 1. c. Cf. Madvig. 1. c.\'pg. 95.
Vid. supra pg. 20 sq.

xima est, et sola Romae praerogativa juri Italico antecellit.
Cujus autem jus vel cujus juris praerogativa ad praero-
gativam ipsius Romae propius accessisse censeri possit,
quam ipsius Italiae? Privilegium igitur juris Italici, quod
Constantinopoli aliisque civitatibus extra Italiam sitis adscri-
bitur, hoc certe tempore idem est atque earum civitatum
Privilegium, quae in ipsa Italia sitae sunt.

Et Accitana et Lihisosana colonia, quas commémorât
Plinius, ejusdem Hispaniae citerions sive Tarraconensis
sunt, cujus Valentini et Ilicitani, (Lucentini, Licitani),
quos juris Italici, et Barcenonenses, quos immunes esse
ex Paulo audivimus \').

Jus Italiae, quod Plinius duabus illis datum esse tradit,
ab eo, quod alias et apud ipsum Plinium jus Italicum
vocatur, non differt. Sed idcirco significaro idem jus
Italiae et jus Italicum, quod ad utrumque immunitas
pertinuerit, cquidem non facile dixerim »). Quae quidem
jura si diversa fuissent, mire acciderit quod, praeter hoc
uno Plinii loco, nusquam omnino apud scriptores latinos ulla
juris Italiae mentio fit. Praeterea quamquam concedendum
est, si consuetudo loqucndi ita tulisset, jus Italiae ct jus
Italicum diversa esse potuisse; quum usus hac in rc nihil
doceat, ad grammaticam quoque utriusque nominis inter-
pretationem non injuria attendcre nobis videnuir. Quid
vero grammatice jus Italicum est, nisi jus quod (((ua
tandem sententia in colonias confcrtur) Italiae est?

De cognominis Geniellae origine viri docli non plane
consentiuntIn nummis ex Augusti, Tiberii, Galigulae
aetatibus legitur C. I. G A., vel plenius Col. Jul Gem.
Acci, vel brevius Col. Acci; quocum conveniunt duae
inscriptiones Col. Jul. G. Accis et Col. Jul. jGem.
Accitana Coloniam a Gaesare deductam esse sumi
solet. Quum maxime verisimile sit Plinium coloniarum
recensionem Augusti secutum esse , Accitanis vel a
Gaesare vel ab ipso Augusto jus Italiae datum esse proba-
bilis est sententia.

riaec nimium ignota est. Est una inscriptio, in qua
{■ Colonia Lïbisosanorum Ex cognomine Foroaugustana

onum, quae, utpotc cx duabus Icgionibus numero non absolufis com-
positac, geminae vcl gemellae nominabantur. Sexta legio, cognomine
gemina, cum Caosare in Gallia fuit (Ilirt. B. A. cap. Xll) ibique postea
locum tenuit. (Tac. Ilist. V. 10). Nummi Accitani quum habcant nomina
Icgionum III et VI, Zumptius cognomen impositum esse docct pcoptcr
duarum Icgionum vctcranos cactcris incolis additos. Cf. supra.pg. 70.

-) Orcll. /057. 3) C. I. L. II. 458. ••) Zumpt. 1. c. pg. 107. Mnrq.
1. c. IV pg. 104. \'-) Vid. supra pg. 5.

quod Zumptius monet, merito poterit dubitari an per
longum illud temporis spatium, quod inter Plinium et
Paulum interjectum est, jura Hispaniae provinciae mutata
sint, velut Barcenonenses, quos Paulus immunes esse aït,
Plinii Silentium coarguit illa aetate nondum fuisse immu-
nes Duabus illis, siquidem minus ante Pauli aetatem
coloniae omnino interierint, fieri potuit ut jus Italiae
exstingueretur. Jura enim sive beneficia, a Romanis data,
ab ipsis potuisse exstingui et per se satis certum est, et
ex disertis Ulpiani et Appiani testimoniis inlelligitur. Nam
alter libro III de censibus §° ita scribit: quamquam in
quibusdam beneficia immunitatis personis data cmn per-
sona exstinguantur, tamen generaliter locis aut civitatibus
immunitas sic data videtur, ut ad posteros transmittatur
Alter: âcâuxrc tf\'ij ßouXij ràç Totdrrâs (qualcs sunt inmmnitas,
libertas, aliae) âajpeàç, ds} Tzpo^rtf^sttra xopcaç ^<re(Ti9ai <h

Coloniae autem Accitana et Libisosana fuerunt civium
Romanorum. Ubi enim colonias scribit Plinius, semper
colonias civium Romanorum significat *).

Vespasianus universae Hispaniae jus Latii tribuit Ex
quo tamen non sequitur ut quas in Hispania nominant
Plinius et Paulus coloniae factae sint juris Latii. Oppidis
enim, quae ante decretum civium Ronianorum essent,
liane conditionem sustulisse Imperatorem valde est vcri
absimile.

Oppida juris Latii facta esse juris Italici, fortasse unum
Lucentum exemplum est

\') L. c. pg. 480. 3) Dig. L. XV. 4 § 3. llisp. 44. Cf.IIl. 3 ct 4
ubi coloniae oppidis Latinis opponuntur; Bcaudoïn. 1. c. pg. 150.
N. II. 111. 5 Vide supra pg. 02 sq.

De his in Illyrico primum videndum est, Dubitatur
enim Assesiatesne ab ipso Plinio dicti sint esse juris Italici,
Quos si hujus juris esse non dixerit, Fertinates quoque
et Gurictas non dixit.

Absone Zumptio videntur illi immunes vocari et iidem^wris
Italici; quoniam hoe jus immunitatem contineat Ideoque
vir doctissimus textum Plinianum traditum corrigit. Ex quo
i textu intelligeres jus Italicum ab immunitate ita esse

diversum, ut qui hoc jus habeant in provincia, tum stipen-
diariae, tum peculiar! privilegio immunes esse possint.
At vero id ipsum num jus Italicum sit ejusmodi, quo dato
ut immunes tributis solutae, ita civitates tributariae non
immunes potuerint permanere, ad ea pertinet quae inves-
tiganda sunt. — Ponamus autem, quod revera statuendum
esse videtur, jus Italicum Ulpiani e. g. et Pauli aetate
immunitatem continuisse itaque tributa hoe jure dato esse
sublata. Quincuplex igitur quaestio oritur: num in hoe
jure immunitas infuerit jam Flinii aetate, — sitne immu-
nitas^ ad tributum capitis referenda, jus Italicum ad tri-
butum soli, — fueritne, quam hic spectat Plinius, immu-
nitas eadem atque illa, quae alias hoe vocabulo significatur,
an vero cum Gothofredo statuendum sit Assesiates inso-
lentiore sensu immunes dici, — possiritne cum Waltero
duo Assesiatum genera distingui, — num Zumptii con-
jecturae assentiendum sit.

Plinius, ubi jus Italicum dicit, idem significat ac Paulus.
Hic enim §° 7® refert Vespasianum, cujus aequalis fuit
Plinius, Gaesarienses colonos fecisse non adjecto ut et\'juris

Italici essent. Hac autem §° Paulum prorsus eadem sen-
tentia , qua caeteris jus Italicum dixisse quis negabit?
Jurisconsulti pro temporibus in jure Italico nibil mutant.
Itaque Vespasiani et Plinii aetate jus Italicum idem fuit,
quod e. g. Severi et Antonini fuisse legimus, eademque
continuit \').

Non est immunitas de trlbuto capitis, jus SMiava Italicum
de tributo soli interpretandum. Etenim ne nunc-contendam
jus Italicum continuisse etiam immunitatem tributi capitis ;
at ab ipso Plinio-in Gallia et in Hispania, ubi trihutum
capitis non pensitabatur, civitates immunes commemorantur^
Non aio vectigal illud certum, stipendiarium , quod
bis provinciis esset impositum, ex solo agrorum pro-
ven tu fuisse Petitum; neque nego, quo vectigal ex iis
solveretur, alia quoque incolarum bona censu fuisse aesti-
mata, sed quod in aliis, orientalibus maxime provinciis
separatum vel juxta trihutum soli, commemoratur trihutum
capitis id certe bis non separatum fuit, quantum quidem
ex scriptorum hac in re silentio judicare licet. Neque ubi
civitates, nulla definitione addita, immunes vocantur, aliter
ita dici et intelligi posse vidoitur, quam ut a cuncto tri-
buto liberae sint. Livius ubi narrat senatinn populumque
Romanum, rege Gentio subacto (a° 1G7 a. G. N.), Illyrios
jussisse esse liberos {iXsuc^épouç) et nonnullas in Illyrico
(Dalmatia) civitates gentesque non solmn libéras sed etiam
innnunes esse factas, caeteris Illyriis vectigali dimidio ejus,
quod régi pependissent, imposito *) ; quis dubitat quin,
quae immunes renunciarcntur, ab onmi tributo sive ab
omni tributorüm gencre, undecunque antea petito, solutac

\') Cf. Zumpt. 1. c. pg. 488. \') Cic. iu Vcrr. III. 0. Liv. XLIII. 2.
Vid. supra pg. 73 sq. Marq. 1. c. V pgg. 189 sqq. \') Liv.-XLV. 26.

fuerint? Similiter apud Plinium in Gallia, Hispania et Illy-
rico immunem esse significat immunitatem tributi provin-
cialis cuncti, quotquot sunt quae hujus caeterum partes
discerni possint. Atque Illyrico non tributa sed tributum
impositum fuisse legimus apud Appianum Quodsi Plinio
haec sententia fuisset, Assesiates, tributo capitis quum
essent immunes, juris etiam Itahci eoque tributo soli im-
munes factos esse, immunitatis notio diserte fuerat re-
stringenda.

Gothofredo visi sunt Assesiates insolentiore forte sententia
dici immunes, ut conventus immunes fuerint, qui nempe
conventui non responderent Provocat ad Plinii locum:
hujus conventus (Astigitanae) sunt reliquae coloniae immu-
nes ä). Hae autem coloniae non conventus sive conventu
immunes esse dicuntur. Scripsit enim Geographus in IV
juridicis conventibus Hispaniae Baeticae colonias esse novem ;
harum quinqtie nominavit: Corduham, coloniam Patriciae
cognomine, in conventu Cordubensi, Hispalim coloniam,
cognomine Romulensem, Astam, quao Regia dicitur et
Asidonem, quae Gaesariana, Uispalcnsis conventus, Asti-
gitanam coloniam, cognomine Augustam Firmam, in con-
ventu Astigitano; jam dicit hujus conventus reliquas esse
colonias immunes et appellat quatuor, quae numero novenario
adhuc deerant: Tuccos, quae cognominatur Augusta Ge-
mella, Ituccos, quae Virtus Julia, Attubos, quae Claritas
Julia, Ursonem, quae Genua Urbanorum. \' Itaque Plinium
non alia sententia dixisse crediderim, nisi has quatuor
colonias ad conventum Astigitanum pertinere easque esse
immunes, nullis caeteroquin vel in hoe vel in alio conventu
mununibus. Vox igitur immunis hoc quoque loco usitatae

significalionis est. Neque quantum scio Plinius usquam
hac voce alia significatione utitur. Ideoque non esse cum
Gothofredo faciendum existimo. Objici tamen possit eo
ipso, quod Plinius Assesiates juris Italici esse dicit, statim
intelligi insolentiore quadani sententia eos immunes vocari.
Haec autem sententia si Plinio fuisset, nonne ei, quo
intelligeretur, addendum fuerat qua in re immunes essent ?

Duone igitur Assesiatum genera statuenda sunt? Qui
illa cogitares ? Ita ut habeantur duorum oppidorum ejus-
dem nominis incolae, simili modo diversi, quo e. g. fuerunt
quondam Palai-Tyri et Neo-Tyri cives? An cogitemus
ejusdem oppidi incolas, privilegio distinctes, eoque fere
modo una viventes, quo Romanos et antiques Sinopenses
in eodem oppido una habitasse ante conjecimus? Si duo
incolarum genera idem oppidum tenuisse putentur, sun tue
altera pars coloni Romani? Quidquid est responsorum,
quae ad istiusmodi aenigmata dari possunt ; si, quod nequa-
quam negaverim, jus Italicum inmmnitatem complexum
sit et, quod addubitare liceat, Assesiatum fuerint duo
genera, Plinius, quum dicit: Assesiates (ii, qui) immunes
{sunt), sunt juris Italici, negari non polest duriore brevi-
loquentia usus esse. Dicendum enim fuerat ita fere: jus
Italicum habent Alutae, alii et Assesiates (vel As.sesiates ii)
qui jam ante hoc jus datum immunes erant. Praeterea
parum concinnum videtur Assesiates, qui juris Italici sint,
quo ab aliis Assesiatibus distinguantur, nomine distingui
de ipsius hujus juris paiHe deprompto. Dubitari vix posse
videtur quin Plinius si revera Assesiates fuerunt, a quibus
alii, iique juris Italici, distinguendi erant, a situ locorum
vel ab alia conditione distinctionem petivisset.

Quibus perpensis Zumptii sententiae, ut legatur: immunes
sunt Assesiates ct ex insulis Fertinates et Gurictae, ceden-

Fertinates, quos Plinius Curictis praeponit, Mommseno
componendi videntur cum Furfinio sive Fulfinio, oppido
quod, teste Ptolemaeo, praeter Curicmn in Gurictarum
insula fuit; itaque apud Plinium fortasse Ferfinates sive
Fulfinates legendum esse existimat. Verisimilius mihi
videtur a Plinio Fertinatum nomine non aliam civitatem
in Curictis, sed aliam insulam sive civitatem in alia insula
significari; scribit enim ex insulis Fertinates et Gurictae;
I praeterea ad has, ut supra significatas respiciens, deinde

tarum insula spectasset, banc forte Curictis postpositurus
fuisset, quum Curici sive Gurictarum civitas in hac insula
! nobilissima fuisse videatur.

et Curictae cum Assesiatibus immunes tantummodo dicuntur.
Immunes Curictas jam Plinii aetate municipium civium
Rom. fuisse vel coloniam veri non est absimile. Quibus
si, quod conjicere liceat, ob fidem et bene de Romanis

mérita in bellis Illyricis immunitas data est, eandem ob
caussam vicinis Fertinatibus datam esse suspicor et Assesiatibus.

Alvona et Flanona in regione Histriae finitima, Lopsica
et Varmria ad superioris provinciae Illyrici, i. e. ad
Liburniae oram maritimam, itaque omnes non ita procnl
a fmibus Italiae sitae sunt. Gum Assesiatibus, Fertinatibus
et Gurictis Scardonitani conventus fuerunt; quo perlinuerunt
Liburniae oppida et populi omnes. Ipsa autem Scardona,
ubi Tiberio imperante Liburniae civitates statuam dedica-
runt cuique easdem postea praetorium refecisse legimus
quantum quidem liquet, non est colonia facta, sed
municipium, cognomine Flavium II- (IV?) viris usum
et Aedilibus*). Praeter Jaderam, cui Imp. Gaesar, Divi
filius, Augustus parens coloniae murum et turres dedit®),
nulla in hoc conventu a Plinio colonia commemoratur.
Neque aliunde compertum habeo ullam fuisse. Nec quidquam
de Flanouae, Lopsicae, Varuariae conditionibus notum est.
Solam Alvonam scimus aliquando municipium esse factum,
cujus cives, Il-viris et Aedilibus usos, Glaudiao tribui
adscriptos fuisse ox multis titulis colligitur®). Tragurium
in Liburnia civium Romanorum fuisse Plinius refert et
Divum Glaudium vetoranos Sicum misisso, qua cum re
bono conveniunt nmlti, qui in uberrima Scardonae regiono
inventi sunt, veteranorum tituli, suspicionem movontes ab
his aliquando agros esse acceptos\'\').

Zumptius omnes, quas Plinius in hac rogione juris Italici
esse dicit, percgrinac conditionis fuisse judical, hoc argu-
monlo, quod, quum Plinius Alvonam, Flanonam ot Lopsi-

\') C. I. L. III. 2808. >) Ibid. \') Ibid. pg. 3G5. *) Ibid. 2085.
") Zumpt. 1. c. pg. 372. «) C. I. L. Ill pg. 390. Ibidem.

cam appellet oppida, nomine peregrinorum usitato, atque in
eodem conventu Tragurium ab eo civium Romanorum
dicatur, eae civitates iique populi, quibus nihil additur,
ideo peregrinae conditionis esse appareant. Quo accedat
ut per se parum probabile sit Liburnorum populos Plinii
aetate civitate donates fuisse ; pugnasse enim eos cum
Augusto acerrime, et Garnorum gentem inalpinam Antonini
Pii demum aetate ad Latinitatem esse admissam
Augustum quidem legimus (a° 34° a. G. N.) Liburnorum
naves abstuhsse, propterea quod mare latrociniisinfestarent\');
quamquam jam aliquot annis ante confugerant ad Romanos
et Gaesaris auxilium contra Dalmatas aliosque Illyrios
implorarant. Liburnos autem non legimus arma contra
Augustum tulisse, quo tempore Pannoniorum Palmata-
rumque seditionem per Tiberium et Germanicum vix
compescuit. Et Carnorum illam gentem, a Romanis
Illyrico attrlbutam, cum quibus ut cum aliis inalpinis
Augusto grave negotium fuit, ut rursus ad tributa intermissa
pendenda adigerentur®), non ante Antoninum Pium ad
Latinitatem esse admissam, quid obstat quin ex Liburnis
populis. quidam jam Plinii aetate civitate donati essent?
Garni enim a Liburnis et remoti sunt satis et diversi.
Verum pugnaverint una cum Pannoniis Dahnatisque Liburni
quoque contra Romanos. Vcl sic tamen nonnulla eorum
oppida non peregrinae conditionis fuisse judicanda sunt.
Etenim 1° illam Illyricam oram, quae partis est, quam
Dalmatiam vocabant, jam ante postremum bellum exortum
Romani incohierunt permulti. Ad quod helium gerendum
priusquam Romanae legiones adessent, non tantum
vexillariorum magnum numerum caesum esse narrat Vellejus,

sed etiam alios cives Romanos oppresses et trucidatos
negotiatores Totam fere hanc oram Romanos ita tenu-
isse, ut Italicam potius quam peregrinam dixisses, ex Dione
intelligitur. Dux enim Dalmata ßato, exercitu ad Salonam
adducto, ioca omnia maritima usque ad Apolloniam vas-
tavit Quae si non Romanorum fuissent, non fuerant
vastanda. Praeterea, quod Zumptius monet, Salonae jam
dictatoris Gaesaris tempore plurimi cives Romani fuerunt
fortissimi fidelissimique, ut dicit Hirtius , qui maximo
cum animo M. Octavium Pompeianum, illas regiones occu-
paturum, repulerant, ita ut Salona tanquam potissima
Romanorum sedes in Augusti bellis Dalmaticis comme-
niorctur apud Appianum Atque in eadcm illa Dal-
matia, quae certe non minus acriter quam Liburnia cum
Augusto pugnaverat, praetor Salonam Plinio coloniae sunt
Narona et Eindaums; et apud Fannonios, etsi in Romanos
quam infestissimos se praestiterant, Almona ct Lisica;
quas ipso Zumptius eodem circiter tempore quo Salona
ab ipso Augusto conditas esse judical Quodsi, ne do
Pannonia dicam, Balmatiac ora adeo fuit Romana, Lihur-
niac minus otiam peregrinam fuisse crederes. Namquo
Romanis ex quo tempore iis primum cum populis Dalma-
tiae res fuit et magis etiam postquam indomitam illorum
indolem oxperti sunt, cordi esse debuit ut totam Illyrici
oram, Liburniae in primis, quae Italiam propior est,
obsessam tenorent. — Atcpio 2° in ipsa Lihiirnia colonia
Jadcra Augustum habuit parentcm. Quae quum ab eo
condita sit, quid bellum impedimento fuisse censendum
est, quo minus conderentur plures? Glaudius vetoranos

pore Liburni aram condiderint, quam Augusto dicatam
habuerunt, in civitate fortasse Scardona; satis probasse
mibi videor argumenta partim esse tenuiora, quibus Zump-
tius probare studuerit oppida, quae Plinius in Illyrico juris
Italici dicat, fuisse peregrinae conditionis. — Quod autem
Geograplius, quem in nulla provincia, praeter Hispaniam,
quidquam de juribus coloniarum videmus addentem, nul-
lius praeter Jaderam et Sicum (?) coloniae neque ullius juxta
Sicum (?) et Tragurium municipii in Liburnia mentionem
facit, potest ex eo explicari, quod scriptorem antiquiorem
secutus sit; ad civitates, a quo nominatas celebriores
tantum, notaverit pauca, aliunde sibi nota. Sed potuit
etiam Plinius, vel auctor quem sequebatur, in ea sententia
esse, satis jam per se intelligi, si quae loca dicantur
\' juris .Balici, ea vel colonias esse, vel oppida civium

oppida recenseat sed eo praecipue quod oppida pere-
grinae conditionis commemorans ipse contextu indicat se
hujus conditionis oppida nominare. Itaque ex ipsa quoque
ejus scribendi ratione potius concludendum est nostro loco

Si qua conjectura uti licet, loca Liburniae, quae jus
Italicum habere dicuntur, ante bellum postremum Dalma-
ticum aut coloniae fuerunt aut oppida civium Eomanorum
bisque bello fmito, ob amicitiam Romanis per seditiones
servatam, jus Italicum concessum est pari modo, quo
ante vidimus septem Africae civitates privilegiis fuisse
donatas.

Una tantum inscriptio est, quae in censum veniat
Plura ne contenderim quam lectionem, qua Verecundus
ille eques civis Bomanus juris Italici fuerit, veri similiorem
esse Zumptii conjectura. Alque etiamsi de hac lectione
decedendum sit, quaestio tamen manet nonnc fuerint re
vera, certe potuerint esse singuli cives Romani variis locis,
juris Italici dicendi. Viri e. g. ex coloniis juris Italici,
in aliis regionibus castra sequentes, quis miretur si civcs
Romani juris Italici dicantur?

Quae de hac regione ita scribit Dio: \'cç röv rf^ç \'haXtaç
vó/jLov ifftyiYpa^o, ab Appiano ila traduntur: rijv KeXuxijv
T^f £VT(>ç\'\'AXns(ov \'edóxei (Cacsari ct Antonio) aÙTÔvofiov\'ayîevat

\') Vide supra pg. 21 sqq. 3) App. B. C. V. 3. Vocem aÖTJw/ioc li. 1-
iutclliguiil do \'t<rovo(i(a cum Italia; iicquc aliter cxplaaari posse videtur.
Lib. V. 22 Octavianus dicitur iu fraudem Antouii Galliam \'tXtu^tpoHv.

Haec Walterus, Mommsenus, Marquardtius alii interpretanlur
de provinciae forma ab Octaviano et Antonio sublata, ita
ut haec Gallia, ejusdem juris cum Italia facta, in posterum
hujus pars haberetur Non ab omni parte hac in re
Mommsenus cum caeteris consentit. Dubitat enim an pro-
vinciae forma non tam plane sublata sit, ut regioni in
posterum praeses quoque praeesse desierit; et quod Dio
TOV r^ç \'haXtaç vößov vocat, idem esse cense t • atque jus
Italicum apud scriptores latinos. Secunda demum, inquit,
provinciarum divisione post pugnam ad Philippos (a° U 712)
instituta , Galliae Cisalpinae, id quod jam Caesari consilium
fuisse videtur, jus Italicum datum est, ut immunis esset
tributo soli et militia, atque officio militum recipiendorum,
quod provinciis impositum erat *). Quo probet in jure
Italico inesse immunitatem et tributi et militiae, adjicit
tradere Dionem Antoninianos Galliae Togatae tributum
imposuisse et milites ex ea delegisse; hanc autem inju-
riam conditioni repugnare, qua, ut narrat Appianus, in
conventu Teani habito a ducibus constitutum erat ut neuter
imperatorum posthac in Italia delectum militum institueret.
Itaque Dionem intcrpretatur, quasi is dixerit: quamquam
Gallia Togata juris Italici facta erat, tamen ei tributum
est impositum et inde milites delecti sunt.

ik ■

"t\'\' r

Quod Antoninianos dicit, lapsus calami est. Ex tota
enim apud Dionem contoxtu manifestum est sermonem
esse de modo, quo qui ah Octaviani partibus erant bellum
pararcnt. Gaeterum Dio minime narrat Octavianum Galliae
Togatae tributum, quod dicere soient, multo minus tributum
soli imposuisse, neque eum milites inde simili modo delegisse,

\') Cf. Mommscu Röm. Feldmesser 11 pg. 191. Walter. Gesch. des
Rom. Reehta I pgg. 359 ,391 sqq. Marq.L. c. IVpg. IIG. a)L. c. pg. 191.

quo tirones ex provinciis deligebantur. Quomodo pecuniae
et milites ex Gallia veneriut non diserte exponit.

Nemo tamen facile dubitabit quin pecuniae illae non
venerint, incolis sua sponte afferentibus, at ab Octaviano
pari modo ac reliqua Italia coactis. Sed de tributo, quod
vulgo dicitur, Galliae huic non magis quam de tah tributo
Italiae imperato quidquam legitur. Et milites, etsi per
Octaviani ministros vi quadam nummorum vel minarum
adacti venerint, nihil tamen impedit quominus credamus
voluntariorum specie venisse. Voluntariis enim omnibus
Italiae civibus castra sequi licebat \'). Delectum, qui proprie
dicitur, Octavianus non habuit. Nihilo minus pactum
Teanense non servavit

Dio, ut conditionem describat, in quam Gallia Togata
conversa erat, verbis utitur quibus conditio significatur
universe cum omnibus iis congruens, quae jure ipsius
Italiae continentur. Locutio ad jus Italiae adscrïbi nus-
quam illa quidem apud Latinos occurrit; ne tamen ideo
dubitetur quin commode dici potuerit. Atque ob ipsa

\') Ex cadcni igitur regione, in qua ipso milites ali noluerat, Oeta-
vianus militum praesidiis se munivit. Et licet non totidcm verbis expri-
mat, satis tarnen Dio signifleat Oalliam illam pari injuria, qua cactcram
Italiam esse aiTcctam. Quae tradit non eo Icndunt ut indicct Galliam
Togatam juxta Italiam (quasi ab ca separata esset) vcxatam fuisse, sed
ut intelligatur liane, quae et ipsa ()} xa}) nupcr adscripta esset, una
cum caetera Italia pceunias praebuisse et milites. — Pacto Teanensi
quum id quoque constitutum esset: Alpes iis, qui a Caesare in Ilispa-
niam missi sunt, pateant ncquc Asinius Pollio eos amplius prohibcat;
post lites cum Antonio in bellum conversas, Octaviano cx Hispania sex
Icgiones ndductae sunt. App. 1. c. V. 2t. Una cum his Icgionibus
milites cx Gallia Togata venisse videntur.

Dionis verba vix dubium esse posse videtur quin et ipsi
Romani jus Italiae sive jus Italicum id nominaverint, quod
omnia complecteretur jura quibus cives Italiae fruerentur.
i Diligentissimum bistoricum non certe aut audivisse aut

Italicum sive jus Italiae nominabant, ei ob mentem fuisset,
alia, non dubia vel ancipiti dicendi formula, sed perspicua
fuerat utendum, ne lectores in errorem induceret. Quare
mihi quidem, hac in re viro Glarissimo Mommseno
i; assentiendum esse videtur. Id unum addam graecam illam

Plinio et Jurisconsultis non erat cur dicerent Galliam
Togatam juris Italici esse. Quid enim dixissent Italiam
hoc jure frui?

Trajanus non Italiôtes.
Restât alter Dionis locus. — Ut nomina Ißrjp et
ita his opposita \'haXbç et \'iTaXtéTrjç non ad dignitatem spec-
tant, sed ad patriam vel originem. \'haXàç et \'haXtéTT)<:
nomina sunt adeo affinia, ut hoc pro illo utantur; quam-
quam plerumque poetae\').

At ex nostro Dionis loco intelligimus Trajani aetate id
interfuisse inter Italum et Italiotam, quod hic illo quodam-
modo esset inferior. Nisi enim discrimen fuisset, quae
caussa Dioni cur statueret?

Jam quaestio non est qui variis temporibus commode
Italiotae vocati sint, sed quis homo hoc loco cogitandus
sit Italiota ab Italo diversus.

Italum esse eum, qui e parentibus civibus Romanis in
Italia natus sit, quis neget?

Negatne ubi dicit scriptor Trajanum non fuisse/^aîwfaw,
eum originem duxisse ex Graecis in Italiam advenis?
Incolae regionis, quae Magna Graecia appellabatur, quam-
quam antiquitus \'IraXtibrat dicti tuerunt, horum tamen
posteri jam dudum \'haXot facti erant. Idem valet in illo-
rum populorum posteros, qui ante bellum sociale communi
lialiconm nomine comprehendebantur.

An igitur Italiota est, qui extra Italiam e civibus Romanis
natus est? Ne talem quidem Dio ob oculos habet. Trajanum
enim, qui e civibus Romanis in Hispania natus est, non
esse Italiotam dicit.

Reliquum est ut do sententia Dionis Italiota potuerit nomi-
nari aliquis alia ex caussa. Sed qua conjectura hanc asscque-
mur? Ex tribus eligendum videtur. Italiota aut is est, qui civis
Romanus est ex palria juris Italici\'), aut cujus parentes
juris Itahci sunt, aut qui ipso hoc jure donatus est.
Singulos homines e civitatibus, quao juris Italici non erant,
aliquando juris Italici factos esse non apparet. Potuerintne

\') Ita Savignius quoquo in inscriptione, de qua vide supra pgg. 21
sqq., G. R. jur Ilaliei autca inlerpretabatur e colonia civium Jiomanorum
juris lialici, vel civis Romanus e colonia juris Ilalici\', sed postea senten-
iam mutavit, Zumptii dissertatione de inscriptiouibus lecta.

fieri, tum demum poterit dijudicari, quum ipsam juris
Italici naturam cognoverimus. Si ii, qui e patria juris
Italici originem ducebant, ideo Italiotae nominarentur,
Trajanus certe ab hac parte Italiota non fuit; nam ejus
patria Italica hujus juris non erat.

Interpretatione locorum ad finem adducta, in juris
Italici indolem ita inquirere pergam, ut aliorum, recenti-
orum maxime, exponam sententias et dijudicern.

Andiendi sunt igitur viri docti, reccntiores in primis,
non parum saepius inter se dissentientes. Pauci quae ros
sit vinculum indicant, quo ea, quae ad jus Italicum
pertineant, conlineantur. Itaque singulorum sententias
breviter dijudicandas existimo atque videndum occurrautne
alia argumenta ad banc illamve sententiam aut probandam
aut refellendam.

Sunt autem quaedam, quae ad formam magis et exteriora
rei quam ad ipsam materiam juris Italici pertinent. De
his quae quidem gravior dici mereatur dissensio vix ulla
est, inter eos eerie scriptores, qui multum do Sigonio
discrepantem Savignium ad noslram aelatem subseculi
sunt. Neque tamen liaec mihi praetermiltenda videntur.

Tamquam de re adeo nota loquuntur, ut ne cogitarint
quidera aliquando fore, qui eam ignorarent.

Vitio dederat Savignius Sigonio quod nominis similitudine
se duci passus fuisset Savignio autem Zumptius similia
j! fere objectât, eum, in nonnullis certe iisque gravissimis

Nomina enim, ut Cicero aït, sunt tamquam rerum notae.
At vero saepe, antequam ipsam rem cognitam habeamus,
non ii sumus, qui judicemus, quatenus nomen aptum sit
L. vel rei indoli conveniat. Eidem nomini praeterea si minus

ab Italia profectum vel ex Italia communicatum, boc nomine
I significari existimemus? Quidni etiam jus quoddam, quod

sive ab omni, sive ab aliqua parte eaque praecipua, aliis
cum Italia commune sit? Quodsi postrema sententia tene-
atur; quaestio oritur de rerum hue pertinentium numero
de singularumque natura. Itaque. nominis lumen non est
istiusmodi, ut metuendum non sit ne is, qui solam ejus
lucem sequatur, non abducatur in errorem. Alia igitur
investiganda sunt indicia, e quibus cognoscantur quae ad
jus Italicum referri debeant.

Si Sigonium audiamus quique eum secuti sunt, Rosinum,
Ortolanum, alios, ante bella Punica, post Italiae populos

ll\'ä\'

S-î

subactos, jus quoddam Italicum exstltit ; quamquam , no
injuria fiat, tenendum est ipsum Sigonium aliosque ab
hoe jure distinguere illud, de quo legnnus apud scriptores
qui sub Imperatoribus fuerunt. Prius illud jus Italicum
non sine caussa Niebubrius dixit esse merum recentiorum
commentum. Nomen est, a Sigonio profectum, quod accepe-
runt alii, quo populorum Italicorum conditionem, qualem sibi
informabant, brovi indicarent. Intelligebant enim hos populos
victos, primis temporibus singulari quodam ot communi
vinculo, ex dominorum legibus conjunctos fuisse. Omnia
illis propria, quibus a Romanis et a Latinis distingue-
bantur, uno juris Italici nomine comprehendi posse
putabant. Plura igitur eo referebant, partim illa conjec-
turis petita, partim falsa, quippe disertis auctorum testi-
moniis repugriantia \'),

Gotliofredus Gard. Norisius^), Spanhemius % alii originem
quaerunt juris Italici ex tempore , quod bellum sociale secu-
tum est. Romani, inquiunt, Italis tune civitatem dederunt;
indo jus Italicum exstitit, — Italia ad civitatem admissa,
jus Italicum natum est. At nulla his temporibus apud scrip-
tores montio fit juris Italici. Ullam coloniam ante Caesarem
dictatoren! jus Italicum habuisso non loginius. Praeterea
si, quod onmes fere viri docti ct antoa tenuerunt et tenont
hodio, imumnitas tributorum quovis tempore ad jus Italicum
pertinuit, civitatibus extraneis hoe jus dari non potuit
priusquam, Italia tributis soluta, provinciarum conditiones
in re censuali ab ipsius Italiae conditionibus oxstiterant
diversao®).

\') Cf. Rcvillout. 1. 0. torn 1 (1855) pg. 348 sqq. s) Comm. in Cod.
Thcod. Lib. XIII Tit. XIV. •■•) Epoch. Syro-Maccd. Diss. IV. ^)Orb.
Rom. Excrc. II pg. 20. \') Cf. Rcvillout. 1. c. pgg. 354 ct 355.

Recentiores plerique sententiam jam a Gujacio prolatam
tuentur, juris Italici auctorem esse Augustum. Zumptio
quin ad hunc Imperatorem origo referenda sit non videtur
posse esse dubium\'). Augustum fuisse, monet Revillou-
tius, qui ab Italicis provinciarum conditiones penitus red-
diderit distinctas, quique provinciis omnia onera imposuerit.
Inde, inquit, separatio absoluta; provinciae stipendiariae
manebant, dum Italia, omnibus tributis capitis et soli
exempta, dominationis privilegiis gaudebat, Romae quo-
dam modo aequalis. Separatio autem et exclusio Romano
ingcnio, quod Impcratorum temporibus nihil separatum
clausumve esse volebat, alieniores erant, quam quae diu
sine moderatione permanerent. Ipse Augustus nonnullas
provinciarum colonias liberare secum constituit. Tum
juris Italici notio, quod extra Italiam dari posset, nata
est »).

His vero non adstipulantur Savignius, Walterus, alii
G. J. Gaesarem auctorem esse existimantes. Zumptii
sententiam quaesitiorem improbans, pro sua Walterus
provocat ad legem Juliam municipalem (a\' 45 a G. N.)
qua lege municipia, coloniae et praefecturae civium Roma-
norum in Italia a provincialibus distinguuntur®). Haec
autem distinctio nonne potius quam indicium juris tunc
dati, conditio dicenda est, qua remota oppidis provinciali-
bus jus Italicum dari non potuerit,\' imo no cogitari
quidem? Sed hujus instiluti cogitatio utrum in Augusli
an in Gaesaris mente orla sit, tanli non est. Nonnullis
locis datum fuit jus Italicum ante Vespasiani aetatem; et,

institutum judicettir. Quocum bene convenit id, quod in
historia Augusti Dio verbis utitur rdv haXtaç vó^ov

Sunt quibus, etsi nomen nondum legitur, initia tamen
juris Italici repetenda videantur ex agris, qui Garthaginis
deletae sex millibus civium Romanorum virilim assignati
sunt\').

Plurima liac in re inccrta sunt aut valde dubia. Ut
quae fuerit civitas prima jure Italico donala non constat,
ita dc plerisque non est traditum a quo Imperatore hujus
juris sint factae. In multis, in Bicitanis (Luccntinis) ,
Viennae^), in colonia Agrippiiia , Zcrnac^), Zarmisc-
gcthusac^), Napocae\'\'), in oppidis Illyrici^), Selini^),
Antiochiac in Pisidia originem privilegii conjectura
defmiro vix ausim. Quaedam, quas fuisse nonnulli exis-
limant, fortasse nunquam juris Italici fuerunt, e.g. Pal-
«j//m ") et Sidon Aliae tunc demum acceperunt quum ali-
qiianidiu coloniae fuissent, ut Lugdunum(?) , Carthago^*),
Utica^^), Apamca Bithyniae^°). Aliae quo tempore colo-
niae, eodem juris Italici fiunt, e. g. Emisa^\'\'), Laodicia
Dc aliis dubius sum, acceperinlne Privilegium una cum
jure coloniae, an vero post, ut do Tyro^^),

Bcryiho"), PJnlippis"), Dyrrhachio"). Aliarum denique
coloniarum, quas juris Italici fuisse legimus, vcl ipsae

\') Vid. supra pg. 78 n. 3; cf. Mnrq. IV. pg. 3C5. =\')pg.f)2. pg. 05
l)g. 07. \') pg. 42. «) Ibid, f) Ibid. «) pgg. 00 sqq. ") pg. 65
>") pg. 77. ") pg. 30. ") Cf. Bcaudoïn. 1. o. pg. 032 n. 3. \'=•) pg. 04
") pg. 78. \'») pg. 81. 1«) pg. 45. \'?) pg. 35.) >«) pg. 33. \'») pg. 50
pg 27. »•) pg. 29. pg. 55. »J) pg. 58.

Sunt qui statuant primum G. J. Caesarem colonias
Accitanam®), Libisosanam Valentinorum jure Italico
ornasse. Quibus si non Caesar, Augustus habeatur auctor.
Hunc Pacensibus®), Eineretensibus Philippensibus
Cassandrensibus^^), Dyrrhacheniset Trois\'^) auctorem
fuisse satis est verisimile, Fortasse ab eodem Berythus \'5)
quoque et post bellum Dalmaticum fmitum Illyrici oppida
■ donata sunt\'®).

Imperatoris Claudii circiter aetate Lugdunenses, Vien-
nenses et Agrippinenses juris Italici facti videntur i\'^).

Zarmizegethusae, Zernae, Napocae Trajanum hoc jus
impertisse eodem tempore quo coloniae factae sint, veri
non est absimile 1®). Eundem Imperatorem Apameao in
Bithynia, quo jam antea colonia deducta erat, dédisse
conjecerim

esse videtur^®). Ab ipso Severo, sub quo Palmyra titulum
habet -metropolis, quique Heliupoli Italicac coloniae rem-
publicam dedit juris Italici honor decretus est ut patriae
suae Lepti Magnao "), ita Carthagini "), Uticae »»), Tyro"),
et Laodiciac 2c), fortasse etiam Patavissonsium vico ") ct
I Palmyrae

\') pg. 83. =) pg. 43. =>) pg. 75. ") pg. 31. pg. 36. ») pg. 94.
7) Ibid. «) pg. 61. ») pg. 59. \'«jpg.60. ")pg.55. \'=)pg.74. \'=\')f)g.58.
H) pg. 56. pg. 29, pg. 96. \'7) pgg. 64 sqq. \'«) pg. 42.

pg. 45: 30) pg. 43. pgg. 31 ct 36. pg. 83. pg. 78.
=\') pg. 81, pg. 27. pg. 33. 2Î) pg. 44. ") pg. 36. m) pg. 35.

Postremum hujus juris dati exemplum est Constanli-
nopolis, cui Imperator Valens renovavit^).

Gaussae, ob quas concessum sit jus Italicum, ne sem-
per et ubique eaedem habeantur.

Dubitari vix potest, quin Constantinopoli datum sit
renovatunique, ne non omnia honorifica in hanc civitatem
collata eique propria viderentur.

Ut alia saepe beneficia de Romanis bene meritis imper-
tiebantur, ita jus quoque, de quo agitur, tanquam prae-
mium virtutis. Tyro ob insignem fidem erga Romanos
conceditur; item HeliupoU ob mérita in bello cum Pes-
cennio; Laodicia etiam per belli occasionem rempublicam
accipit Italicae coloniae. V-ix dubium quin parem ob
caussam Lugdunenscs, Viennenses, Agrippinenses ad eun-
dem honorem evccti sint.

Fuerunt plurima, quao juris Italici sunt facta, oppida
ad Mare Internum sita, vicinos habentia Latinos ct
colonias aut municipia civium Romanorum. Ad occiden-
tem in Hispaniae ora, qua spectat ad Italiam, juxta
alias colonias habcs Valcntinos, Ilicitanos (Lucentinos) ;
ad oricntan praetor alia oppida civium Romanorum,
Illyrici oppida juris Italici oram, quao Italiae opposita
est, muniebant; ad meridiem cvixnl Cartîuigo, Utica,Lcptis
Magna, quao Africae colonias iuteriores quasi tegebant;
in Asia denique ad mare Sinopc, Troas, Sclinus, Antiochia,
Laodicia, Bcrytlius, Tyrus. Erant hae onmes civitates,
quibuscum Romani mercaturam facicbant, amplis et numitis
si non oumcs, opportunis tamen porlll}us instructae. Loci
igitur in primis apti, quo, si quando opus cssct, naves

appelle ren tu r, quibus exercitus in provincias trajicerent.
Hic porro praeter colonos, multi alii cives Romani vive-
bant, negotiandi caussa, vel agros colentes. Non exigua
pars civitates erant magnae et celebriores, quales Tyrus,
Troas, Carthago, Utica. In omnibus permulta, in qui-
busdam, ut Carthagine et Uticae, omnia propemodum
Il Romana. Aliae ut Sinope positione atque opibus valde

idoneae ad nationes vicinas bellicosiores compescendas.
Omnes denique ejusmodi, unde mores cultusque Romanus
in regiones interiores facile propagarentur. Quid mirum
igitur talibus civitatibus, quum maturuissent, multum
honoris Romanos concessisse? — Quod ad oppida attinet,
in interioribus partihus Europae et Asiae posita, multa
eorum, quae de maritimis dixi, in haec quoque quadrant,
I et quae de bis monenda videntur, partim in illa referri

poterunt. öaWia Tomato, quo tempore Italiae est adscripta,
parum aberat quin prorsus esset Romana. Et hac Gallia
Lîigdunenshim et Vicnnensîum celeberrimae civitates, per
multos, qui inde a C. J. Caesare in iis versabantur, Roma-
nos, cultu ac humanitatc Romana non erant inferiores\').
\' ■ Quae "quantopere Claudii aetate Romanae factae essent,

ex Imperatoris oratione supra laudata intelligore licet
Imo Strabonis aetate pridem primores Galliae Comatae
civitatem assecuti erant. Civitas igitur ubi data sit et
ipso honor senatorius concessus, ibidem jus Italicum
impertitum iri, nemo mirabitur, Liigdtmmscs, Viennenses,
neque minus Agrippinenses, fidi Romani socii, do bis
bene meruerunt. Quam fidem Agrippinensium maxime
^ < Vespasianus cxpertus est. Ut in Europa opulcnta JJbiorum

momenti erant. Has igitur civitates sui studiosas habere,
eorum plurimum intererat. Cui rei jus Italicum inservisse
facile quemque daturum esse existimo, qui consentiat hoc
jus, ubi datum esset, non tantum colonis Eomanis conti-
gisse, verum otiam veteribus oppidorum incolis, qui ante
peregrini fuerant. Quam quidem sententiam paulo infra
probare conabor.

Quamquam non omnes civitates juris Italici siye mari-
timae, sive interiores inter majores ac celebriores referri
possunt. Velut in Dada praeter Zarmizegctlmsam fuerunt
quatuor, inter quas vel vicus. Sed hic erant, ut viden-
tur, omnes Romani.

Quod in Macedonia non pauca invents oppida juris
Italici, ox eo explicari potest, quod in hac provincia
multi in Italia omeritorum caussa agris suis spoliati con-
sederant.

Quaerentibus cujus conditionis fuerint civitates, prius-
quam jure Italico donatao essent, alii alitor respondent.
Zumptius enim oppida lllyrica conditionis fuisse judical
pcrcgrinac \'). Quod quam ob caussam mihi sccus videatur,
supra oxpositum est Ubi in eo versamur ut cx scrip-
torum testimoniis indolem juris Italici eruamus, non oportet
sano scriptorem ad indolem istam, tamquam jam nota sit,
interpretari; at si manifestum fiat jus Italicum esse ejus-
modi, quod oppidis percgrinac conditionis dari non potuerit,
minime obstabit Plinius, nequo peregrina fuisse dicens
oppida illa lllyrica, et facile pansurus nos hunc suum

locum ad analogiam caeterorum explicare, praesertim quum
alia accédant, quae Illyrica ilia non fuisse peregrina con-
firment.

De aliorum sententia oppida illa Illyrici Latina fuerunt.
Cujus generis civitates jure Italico potuisse donari, non
nego. Sed re vera factum esse, nullum exemplum exstat,
nisi forte Lucentum

Non semel Zumptius perhibet in hac sententia fuisse
jurisconsultos, nullam potuisse civitatem esse juris Italici
nisi quae eadem jure coloniae uteretur 3). Quae num iis
fuerit sententia non disputabo; constat eos solas fere
colonias nominare. Coloniis igitur hoc jus datum fuisso
abunde liquet. Aliis vero non potuisse dari, mihi quidem
ox scriptoribus non apparuit. Non compertum habeo utrum
coloniae fuerint Illyrica illa oppida, necne. Sed pendot
tota haec quaestio ex ipsius juris Italici natura. Quam
quum e collatis testimoniis cognoverimus, tum donmm
res potorit dijudicari. Ut historica via quaestionem tollat
Savignius Uticam monot ille quidem fortasse, similius veri
Stdbos jure Italico donates esse, municipia quum essont*),
sed omnino fieri potuit ut prius in conditionem colonianm
transferrentur. Verum quidquid his contigit, non idco
negandum est municipia potuisse juris Italici fieri. Etonim
hoc tantum quaeritur sintno juris esse Italici ot esse mu-
nicipium inter se pugnantia. — Una urbs Constantinopolis
est, quam satis constat non fuisso coloniam, cui tamcn
jus Italicum datum est et renovatum. Quae civitas quin,
etiamsi non rite Impcratorum decreto juris Italici fiicta
fuisset, ipsis tamen hujus juris privilegiis non caruissct, quis

\') Cf. Brfaud. pgg. 150 n. 1, 621. pg. 62 sq. ct pg. 95.
I L. c. pgg. 481, 490, 491. *) Verm. Sehr. I pgg. 52, 53.

facile dubitabit? Faciamus igitur decreto nullum ei nmnus
aut datum fuisse aut restitutum, quod alioquin defuisset.
Quo igitur consilio decretum est? Vel ut ex hoc quoque
titulo urbi privilégia sua constarent, vel ut intelligeretur
quam arcto vinculo cum Italia esset conjuncta, vel ut
hoc nomine, quamquam re vera inani honore ornaretur.
Haec autem postrema sententia rejicienda est. Quid enim
Constantinopolitana civitas, quae Romae aequalis haberi
gestiebat, inani titulo ab Italia depromto, gloriaretur?
Nomen juris Italici Constantinopoli datum aliud quid sig-
nificare quam idem nomen quondam aliis tributum, non
est cur statuamus. Contra, aliud quid si hoc nomen huic
urbi indicaret, potius crederem ejus auctoritatem postu-
lasse ut rei novae nomen imponeretur novum. Dedigna-
batur, ut Zumptius non sine caussa judical, Constantinopolis
nomen coloniac, quo minorem se esso vetcre Roma\'signi-
ficaret, cui ex omni parte vellet aequa videri Sin
autem sperneret nomen coloniac, nonne, si jus Italicum
tale quid fuisset, quod cum conditionibus coloniarum tan-
tum potuisset copulari, etiam ejusmodi titulum fuissct
dcdignata? Non erat colonia, nequo facta est, quum
isto jure donabatur. Hoc certc exomplum est, etiam aliis
praetor coloniis jus Italicum dari potuissc.

Sed paucis perscquendum videtur, oppida, quau ex His-
pania Tarraconensi Plinius, ex variis regionibus juriscon-
sulti commémorant, qua conditione usa sint, sive ut alii
statuunt, eodem tempore quo coloniac et juris Italici
erant, sive ut alii contendunt, antequam coloniae et
juris Italici fieront. Quaeritur igitur invenianturne coloniac
focderatae et coloniac libcrac, an vero haec contradictio

sit, ut ajunt, in adjecto. Et de coloniis juris Italici vi-
dendum est, utrum jam ante hoc jus acceptum nonnullae
fuerint immunes necne.

Ulpianus Tyriorum eoloniam dicit ille quidem (oedus
pepigisse cum Romanis. Sed qui eum ita interpretetur,
ut si coloniam civium Romanorum cum Romanis foederatam
voluisset, simul intelligat hanc coloniam ab eo dici serie
saecidorum antiquissimam ; itaque praedicationem, qua
patriam suam efferat, non ad expressam coloniae notionem,
sed ad civitatis notionem ipsi ante mentem obversantem,
esse referendam. Antequam colonia civium Rom. exsis-
teret, Tyriorum civitas cum Romanis foederata fuit. Foe-
deratis civitatibus sua erat aÖTovoßca et manebat, etsi ipsius
foederis terminis circumscripta\'). Suis legibus, institutis,
magistratibus utebantur. In provinciarum coloniis autem
eadem erat regiminis forma, quae in coloniis ipsius Italiae.

Liheris quoque civitatibus suis legibus uti licuit, sed ex
solo Romanorum permissu, quatenus et quamdiu senatui
placeret \'). At fueruntne coloniae liherae? Ejusmodi fuisse
docet Marquardtius®); cujus sententiam impugnat Beau-
doïnus. Notiones, hic inquit, coloniae et lihcrtatis inter
se pugnant ; altera ab altera excluditur \'\'). Conceden-
dum omnino est civitates eas, quae colonias acceperunt,
quarumque auTovoßca commemoratur ®), aùrovônouç fuisse
antequam coloniae fierent et coloniis factis aoTovoiiiav
evanuisse. Neque negandum est omnes colonias posse
quodammodo dici esse libéras. Quae vero non impediunt

donatas fuisse Fatetur ipse Beaudoïnus aùTovo/ncav vel
majorem esse vel minorem Semper a Romanis cerlis
terminis descripta, non omnibus est eadem. Praeterea
quid cogit iÀ£u>9spcav ubique eandem putare atque aÖTOvoficav ?
Et easdem illas, quas Marquardtius colonias libéras citât,
Patras et Apameam Bithjniae, non aeque facile atque
alias demonstrari posse libéras non fuisse, coloniae quum
essent, ipse Beaudoïnus minime negat®). Neque docuit
Marquardtius eadem plane sententia eas fuisse libéras,
qua essent, quae vocabantur aÙTÔvo/iot. Ut Tyro antequam
colonia et juris Italici fieret aùTovo[i(a fuit, ita Apameac
coloniao, antequam jus Italicum acceperit, peculiaro
quoddam libertatis Privilegium non posse abjudicari exis-
timo

Coloniis non unius generis tributa indicta erant; non-
nullis tamen vol in aliquot annos , vol in perpetuum
romittelîantur. Quibus in perpetuum remittuntur, eao
vocantur immunes. Quales fuerunt colonia Barcenoncn-
sium¹^), Tueei, Bîicci, Attuhi, Urso, Ilici, Caesaraugusta\'\'),
Asscsiaies ®). Ut non unius generis tributa, ita variao
immunitates. Ideo votores immunitates dicit Suetonius"),
et antea Gallistratum audivinms cum do plaiissima immu-
nitate loquorotur Vospasianum vidimus Gaesariensibus
trihutum capitis rcmisisso ot a Tito borum solum quo(iuo
innnune factum esse; quibus similes videri Gapitulonses.
Quod ad coloniarum solum attinet, sunt agri colonici
ejusdem juris {atque in Balia), ubi nullus agor tributarius
est, et agri colonici qui sunt immunes, alii qui sunt
stipendiarii ").

Do coloniarum, quae juris Italici fuerunt, conditionibus
antequam hujus juris factae sunt, parum constat. Nonnullae
eodem tempore quo condebantur hoc jure donatao videntur,
ut Emisa Aliis ut Antiocliiae jam ante jus Italicum
acceptum honor metropolis fuit^). Fuerintne praeter
Apameam aliae prius cum libertate peculiari non liquet.
Barcenonenses, quos immunes fuisse docet Paulus, non
dicit habuisse jus Italicum. Laodicia per Antonium libera
fuit et tributis immunis, sed tunc nondum colonia erat;
quam coloniam factam liberam mansisse et immunem,
quamvis verisimile sit, non tamen est sine controversia.
Si Ilicitani sint, de quibus Paulus loquitur, eos ante
immunes fuisse quam juris Italici facti sint, Plinius testis
est;.sin autem Lucentani dicantur, qui apud Plinium cum
jure Latii sunt, bos coloniam esse factos civium Roma-
norum non constat. Leptis minor, quao juris Italici non fuit,
libertatem habuit atque immunitatem; Leptis \\cro magna
non apparet fuisse immunis ante jus Italicum acceptum.

Quatenus jus Italicum civitatibus impertiebalur? An ita
dabatur ut sola colonia, cives Romani deducti, eo fru-
crentur, an vero ita, ut veteres quoquo incolae, peregrini,
participes redderentur ejusdem juris? ,Opinor etiam vctores
incolae. Cujus rei haec mihi sunt argumenta:

1. Incolas, qui ante essent peregrini, in oppidis, quao
coloniam civium Romanorum acccpissent, etiam ipsos cives
esse factos Romanos, et una cum colonis, origine civibus,
jus Italicum accepisse, nihil in se magis mirum videtur,

quam quod in municipiis extra Italiam incolae, qui ante
fuerant peregrini, cives Romani renuntiabantur.

2. Nisi praeter colonos Romanos caeteri quoque incolae
oppidi, quod a colonis colonia appcllabatur, ejusdem juris
facti essent, non satis commode dici posset: Pacenses,
Emeretenses, Philippenses, alii juris Italici facti sunt,
neque Emisenae civitati, Tyriorum civitati jus Italicum
datum est, neque Troas, Berythus, Carthago, et quae
plura civitatum nomina leguntur, juris Italici sunt. Namquc
omnibus his nominibus non tantum ii, qui coloniam proprio
dictam. constituunt, sed omnes incolae, totac civitates,
cuncti, qui ad oppida illa pertinent, comprehenduntur.

3. Quarundam earumque maxime illustrium civitatum
iiistoria sententiam confirmât, üocet Ulpianus Tyriorum
coloniam, quo nomine ipsam Tyriorum urbem significare
apparet\'), ob insignem fidem juris Italici factam esse. At
non soli Romani hanc fidem praestiterant. Ipsi Tyrii
foederis tenacissimos se praebuerant. Iii igitur sunt, qui
remunerabantur. Tyriorum civitas, ut Paulus loquitur,
juris italici facta est. — In bello cum Pescennio Nigro
lleliupolitani et Laodiceni a Severo steterant. Non autem ut
facile intelligitur, homines tantum Romani, verum etiam caeteri
incolae. Iiis igitur munus tribucndum erat. — Uticae , quam
Plinius civium Romanorum dicit, Augustum civitatem douasse
legimus. Itaque Uticenscs cives Romani erant, antequam
ab Hadriano jus coloniae acceperunt. Quo jure accepto
haud dubio nequaquam desiorunt cives esse Romanos.
Qui tandem esse desivissent oppido ab Imperatore Severo
juris Italici facto? — linperante Claudio Lugdunenscs,
qui ab ipso hoc Imperatore jus Italicum acccpisse videntur

et Viennenses, quorum civitatem verisimile est, colonis ab
Augusto deductis, coloniam factam esse, jam pridem civitatis
Romanae et bonorum participes erant. Qui certe, si
Glaudii aetate nondum juris Italici fuerint, hoc jure accepto,
civitatem et honores non amiserunt. — Ob ea, quae de
Agrippinensibus Ubiis praedicat Tacitus, vix dubium est
quin civitatem Romanam adepti essent. Etenim cum Roma-
nis matrimonia contraxerant et ipsi Agrippinae magi-
stratibus fungebantur. — Ita ad Garthaginem quoque inter
sufetes nomina Punica vidimus. Quibus igitur exemplis
patet veteres incolas cives fuisse Romanos sive jam antea
factos, sive eodem tempore quo juris fieront Italici.

4. Quartum argumentum sequi videtur ex nomine juris
coloniae. Emiscnae civitati Ulpianus aït jus coloniae et jus
Italicum datum esse, quam eandem sententiam apud Paulum
sie legimus : Imperator civitatem Emisenorum coloniam et juris
Italici fecit. Patavissensium vicits, ut docet ille, a Severo
jus coloniae impetravit. Ipsis colonis, civibus Romanis,
jus coloniae datum esse, quid significat? Omnia contra
bene procedunt, si ipsi antiquae civitati sive ipsis veteribus
incolis hoc jus tributum intelligamus. Sic enim tamquam
in numerum colonorum Romanorum suscepti et cives Ro-
mani facti sunt. Et revera ut Glaudium legimus Augustac
Treveroriim, quum coloniam conderot, veteres adscripsisso
incolas, ita notum est ab eodem hoc Imperatore Caesarcam
in Africa, ab Hadriano Italicam in Hispania, Narhonam,
Nemausum, plures in Gallia, et ab aliis Imperatoribus maximo
post Marcum Aurolium multas passim colonias esse factas,
non deductis civibus Romanis, sed peregrinorum civitatibus
jure coloniae ornatis\'). In ejusmodi igitur coloniis, ubi

pauciores forte, forte etiam plures Romani homines ver-
sabantur, jam ante Caraeallam ipsi veleres incolae ex
peregrinorum numero ad civitatem Romanam evecti sunt.
Quos et ipsos in suis civitatibus muneribus functos esse,
sed jam ex more Romanorum, ipsa res loquitur. Etiam
inter colonias juris Italici plus una est, non deductione
condita. In quarum numero cum Emiscna civitate et Pata-
vissensium vico fuisse videntur Tyrns et Laodicia\') et fuit
sine dubio ütica, quam Il-viros habuisse constat*).

Imperatorem Caraeallam omnibus ingenuis per totum
orbem Romanum civitatem dedisse, notissimum est.

Fateor me non videre cur unus aliquis homo ex colonia
hujus juris non et ipso hujus juris esse dicatur. Incolae
enim ejusmodi coloniae cuncti erant cives Romani juris
Italici. Quidni igitur eorum unus, quem quam tandem
ob caussam copiosius praedicarent, civis Romanos juris
Italici nominaretur? Sin autem ad id attenditur num
singuli homines in civitatibus, quae juris Italici non crant,
hoc jure prao caeteris incolis donari potuerint ; rem respon-
deo pondère ex juris indole. Non constat quare Trajanus
non Italiota dicendus sit Sin apparcat jus Italicum esse
ejusmodi, quod singulis hominibus tribui non potuerit,
Italiota esse illo negatur, quia patria jure Italico carobat.
Si quidem hac in ro quidquam a priori, ut dicitur, sontiro
licet, 00 minus vori absimilo videtur singulos intordum
juris Italici factos fuisse, quod immunitatis quoquo Privi-
legium singulis hominibus in oppidis civium Rom. con-
cossum fuit^).

Quae quum dico, ne Sigonii sententiae aceedere exisli-
mer. De qua paragrapho separata agere liceat.

Ipsius viri verbis sententiam proponam. Eorum, inquit,
qui jura a populo Romano victore eodem ac libero ac-
ceperunt, quatuor, si diligenter attendimus, quasi gradus
fuerunt : unus civium Bom., alter Latinorum, tertius Ba-
licorum, provincialium quartus; ex quibus, ut jure Latii
civitas Romana, sic Italico Latinitas et Italicum provinciali
honestius et commodius fuit \'). Itaque qui juris Italici
erant, post cives Rom. et Latinos, inter bos et peregrinos
locum medium obtinuisse censebat. Juris Italici reipublicae
Romanae tempore intelligebat esse eos in Italia populos,
qui cum Romanis foederibus conjungerentur. Ex iis, quae
ante docuit, neminem esse putat, quin intelligat populum
Rom. cum populis Italicis ita societatcm iniisse, ut alios
deditione, alios sponsione, quosdam pactione, omnes demum
foedere aliquo in amicitiam acceperit; foedera tamen alia
aliis aequiora pro meritis eorum et senatus populique Rom.
liberalitate concessa esse. Quibus autem, ita pergit, legi-
bus pax cuique data sit, silentibus in tanta re priscis
annalibus,\' non est cur veliementius a nobis sit hoc
tempore postulandum. Ex his ergo foederibus jus unum
manasse intelligo, quod, quia plerique Itahci in eo con-
venerunt, jus est Balicum appellatum; Latinitate qui-
dem deterius, provinciae vero Galliae jure commodius\').
Augustus inde cum vectigalia omnia provinciarum sustulis-
set, tributa ordinaria instituit, alia in agros, alia in

caput. Itaque censum in toto imperii Rom. orbe indixit,
ut capitum, fortunarumque summam, quae in imperio
esset, cognosceret. Gum autem provincias alias tributo
in caput, alias tributo in solum onerasset, Italiam immu-
nem utriusque reliquit; idque J^aZiae dictum\'). Sigonio
igitur post Augustum jus Italicum immunitatc tributorum
et capitis et soli continetur. Et quamquam ad id, quod
in solis provinciis apud veteres hujus juris mentio fit,
initio parum attendisse videtur, colonias tamen in provinciis
non neglexit. Quo sententiam probet de immunitatc, Pauli
locum, a §"3" ad 8""", affert et Plinii locum priorem.
Cujus Plinii loci hic probandi vim quum non percipiam
nisi prius constet immunitatem eam, qua Italia frueretur,
jus Italicum nominatam fuisse; Pauli tamen locum, si per
se consideratur, non omni vi probandi carero intelligo.
Etenim quae Paulus de Caesariensibus refert, Sigonius ita
accepisse videtur tanquam si scriptum esset: Vespasianus
Caesarionses colonos fecit, non adjecto ut et juris Italici
essent, sed tributum capitis bis remisit, sed D. Titus
adjecit, quod pater non adjecerat; nam etiam solum
immune factum interpretatus est, itaquo juris Italici eos
fecit. At fugit ita Sigonium, quod, teste Ulpiano\'), nec
Caesariensis colonia, neque Aelia Capitolina hoc jure usa
est. Ouodsi hanc suam sententiam non probavit, intel-
ligimus tamen ea, quae de Italicis, medium inter Latinos
et peregrinos locum obtinentibus, antea protulit, de ipsius
Italiae incolis esse dicta et de temporibus rcipublicae
liberae. Non docuit Sigonius post Augustum in Italia
fuisse homines, qui, juris Italici quum essent, Latinis
inferiores haberentur; neque docuit ante Augustum colonias

juris Italici fuisse. Quae do quatuor quasi gradibus sentit,
haec in universum, nec temporum distincta ratione habita,
dicta sunt; quaeque de Italicis sive de iis, qui in Italia
fuerint juris Italici, proposuerit, ad reipublicae liberae tem-
pora pertinere contexta oratio testatur.

Savignius in primis fuit, qui Sigonli de quatuor gradibus
sententiam tentavit Multus est in ea impugnanda, ut
probet jure Italico non, uti Civitate et Latinitate, perso-
narum conditionem designari at civitatum, neque in orbe
Romano plures inveniri incolarum ordines quam civium
Bomanorum, Latinorum, peregrinorum.

Savignio Sigonius analogia tantum nominum civiumBom.ei
Latinorum adsuam^tms Italici notionem ductus esse videtur.
Id patet Sigonium non usum esse nomine ex historia petito,
ubi jus Italicum commemoret, quod inter populos ItaUcos
viguerit. Uno quodam vinculo omnes Italicos foederatos
fuisse conjunctos ot ejusmodi vinculum, quo foedorati
tenerenlur omnes, etiam ii, qui deincops foederatis accé-
deront, commode, si fors ita tulissot,/us potuisse
vocari nemo negabit. Probavit autem nullus ejusmodi
vinculum hoc nomine re vera nominatum fuisso. Ipso
Sigonius hoc nomen Italicis condicionibus indidit. Sed
non minus constat duas apud eum juris Italici notiones
esse distinguondas, alteram quam ipso condicionibus impo-
suerit, alteram do historia dopromptam, quae sola nobis
in censum venit. Itaque quum coloniis apud Sigonium
juris Italici esse nihil aliud designet nisi cadem immunitate
frui qua Italia, mihi viderer non injuria totam de
tertio illo gradu quaestionem omittere, nisi alii obstarent.
Sunt enim qui eorum, quae Sigonius docuerat, vcstigiis

insistentes, perhibuerint jus Italicum coloniis tributum,
condicionem ipsorum colonorum significare, velut si sepa-
ratam in imperio civium ordinem constituissent. Ab bis
provocatur ad locum Asconii, qui Giceronis orationem in
Pisonem commentatus est, et ad lapidum inscriptiones

Asconii locus, ex Hotomanni vulgo recepta editione,
ita se habet: duo porro genera earum coloniarum, quae
a populo Rom. deductae sunt, fuerunt. Erant enim aliae,
quibus ji^s Italiac dabatur, aliae item quae Latinorum
essent.

Ad quem locum ita argumentantur, hoe textu jus
Italicum et jus Latii duo jura apparere inter se compo-
nenda, quippe alterum alteri afiine. \'Quodsi coloniae
Latinorum sine dubio ejusmodi hominum sint, qui suis
vivant condicionibus, sequatur esse necesse ut singularis
quoque et separata condicio fuerit, qua essent coloni in
coloniis ^\'um Italici. Eodem igitur modo quo, quum oppida
civitate Rom. aut jure Latii donata legantur, ipsi incolae
judicandi sint bis juribus ornati, sic ubi coloniis jus
Italicum tribuatur, ipsos colonos hujus juris esse censendos.
Latinorum nomine condicionem hominum sive ordinem
indicari; colonias igitur Latinorum illius ordinis hominum
colonias esse. Itaque coloniarum alterius generis homines
ordinem efficere jure Italico donatorum.

ßrevi referam argumenta, quibus Savignius, quique cum
sequitur Beaudoïnus banc sententiam redarguunt

Asconii locus, ut Ilotomannus dedit, jam co suspici-
onem niovet corruptionis, quod nohilissimum coloniarum
genus, quod Asconius non potuit non cognovisso, civium

Romanorutn, alto silentio esset praetermissum. Re vera in
quatuor, qui supersunt, codicibus manu scriptis et in anti-
quissimis editionibus, Asconii textus deficit. Nam post
vocem fuerunt continuo legitur itaque aliae Latinorum
essent, ita ut nulla juris Italici mentio flat. Loco autem
mutilo ut subveniret, Hotomannum non esse secutum
codicem manus criptum, ipsius ad locum nota testatur,
qua scribit: voces jus Italiae dabatur in manu scripto
deerant. Itaque quum praeter Latinos nisi civium Eom.
coloniae nusquam-inveniantur, quarum in copia nonnullae
tantum sunt juris Italici, Asconii textus ita emendandus
est, ut vel cum Aldina Ed.\') coloniae civium Eom., vel
cum recentioribus Quiritium coloniae legatur. Sunt
coloniarum civium Rom. quaedam juris Italici, pleraeque
non juris Italici; quarum aliquot immunitate quadam vel
immunitatibus donatae, pleraeque tributis obstrictae. Qui
ergo species, quae ad genus coloniarum civium Rom.
pertinet, generis locum juxta genus Latinorum obtineat?
Et qui coloni ex colonia civium Rom. juris Italici ordinem
sive gradum juxta cives Romanos constituant?

•Frustra quoque, quo jus Italicum probent separatum
effecisse civium ordinem, lapidum inscriptiones allegant.
Etenim etiam si in priore illa inscriptione eques illo
fuerit civis Eomanus juris Italici, et unus aliquis \'haXcdj-r^i;
dici potuerit ea sententia ac si civis -Eomanus juris Italici
dicatur\'\'), quid est, quod inde sequatur, quo ^fcuits civium
Rom. juris Italici juxta genus civium Rom. collocari possit?
Sunt enim cives Romani juris Italici et ipsi cives Romani.
Ubi colonia civium Rom. vocetur jtiris Italici, ipsos colonos

hujus juris esse, qui uegetur i)? Et si forte hic illic
singuli quidam homines, cives Romani sivenati, sive facti,
privilegio quodam, immunitate, vel jure Italico, fuerint
donati, locum insigniorem illum quidem inter suos cives
eo obtinuerunt, at sunt cives Eomani, neque hac in re
alius ordinis quam caeteri.

Sententiae, qua Italici, qui dicantur juris Italici, tertium
quendam gradum constituisse censentur, plura praeterea
obstant.

Fuerunt omnino, qui vocarentur Italici; quod contra
Savignium, quasi is id negasset, contendit in primis Dureau
de la Malle\'). At qui sunt isti Italici? A Livio et a
Cicerone juxta Latinos commemorantur sodi; quos si quis
Italicos vel cum Cicerone Italos nominare velit, nemo
adversatur Horum autem nomen ad ea tempora per-
tinet, quae bello sociali antecesserunt, quibus nulla est
juris Itahci mentio. Itali, qui his tcmporibus a civibus
Romanis et a Latinis sejunguntur, populi sunt ii in ipsa
Italia diversi, qui communi nomino comprehenduntur
socionm. Jus vero Italicum postea demum et extra Italiam
occurrit. Populis Italiae, ante bellum sociale Romanorum
sociis, quorum singulis sua jura erant, commune quod-
dam jus fuisse, quo contineren tur, quodque I<o/ict<m dice-
retur, nusquam legimus. Jam cum Sigonio inter eos,
qui variis tcmporibus a Romanis jura acceperunt, socii
et Latini separatim nominari possunt; quamquam Latini
auto bellum sociale non alio vinculo quam societatis cum
Romanis conjuncti fuerunt. Quin Gajus docet ipsos

Latinos ante bellum sociale proprios populos propriasqiie
civitates habuisse et fuisse numero peregrinorum. Ante
illud bellum igitur Romanis duo tantum ordines incolarum
fuerunt, civium Eomanorum et peregrinorum; quorum in
numerum ipsi quoque Latini et socii referendi sunt. Sed
post bellum sociale, legibus Julia et Plautia Papiria
(ais 90 et 89) omnibus Italiae populis civitas data est,
ita ut etiam tunc nisi cives Romani non essent et pere-
grini, parte eorum, qui antea peregrini fuerant, nunc in
civium numerum recepta. Quo autem facilius Transpadani
in primis aliique peregrini ad civitatem eveherentur, con-
dicio quaedam politica inter cives et peregrines media
legibus creata est, quam Latinitatem vocarunt. Haque
abhinc tres ordines exstiterunt: civium Romanorum, Lati-
norum sive Latio donatorum, et peregrinorum tum com-
mercio tum connubio cum civibus Rom. carentium.

His igitur, quibus jus Italicum commemoratur, tem-
poribus nunquam plus quam hi tres ordine^ nominantur.
Ulpianus et Gajus tres tantum distiuguunt\'). Quibuscum
consentiunt historici Nusquam ordinis Itaticorum sive
eorum, qui juris Italici essent meminerunt. Neque, ut
monet Savignius, in jurisconsultorum scriptis ulli, praeter
tribus illis ordinibus, locus dari potest

Porro Garacallae constitutione a° circiter 215® p. G. N.
data"*), non solum civitates, quao antoa accoperant jus
Italicum, id retinuerunt, sed si minps aliis quoque qui-
busdam, at certe Gonstantinopoli\'•) tributum est.

JRomana inferius fuisset, quibus tandem unquam nisi 2;ere-
grinis potuisset concedi? Quis Latinus jure vel privilegio
sua ipsius condicione humiliore et quis civis Romanus jure,
quod adeo Latino esset inferius, ornandus fuisset? Peix-
grinos aliquando jus Italicum accepisse non patet. Ullis
unquam contigisse nisi prius ad civitatem provectis valde
est veri absimile. Solis coloniis civium Rom. quibusdam,
uni alterique fortasse municipio et Gonstantinopoli datum
esse legimus. Itaque qui juris Italici erant non ordinem
juxta ordines incolarum vel civium constituerunt, sed
species tantum fuerunt generis, quod civcs Eomani vocatur,
eaque species nisi in provinciis non obvia.

Sigonii sententia a Savignio refutata, qui novam pro-
tulit, plures viri docti in rem denuo inquisiverunt. Quos
non omnes ubique cum eo facere videmus.

Prorsus singularis autem opinio SchuUsio fuit \'). Jam
Sullani molitum esse contcndit omnium, qui Italiam babi-
tarent, divisionem in tres classes; quam inslituisse deinde
Augustum et consummasse Tiberium. Solis divitïbus, qui
primi ordinis essent, civitatem propriam fuisse; seaindum
ordinem homines mediae condicionis continuisse, nomine Lati-
norum Junianorum; ad tertium pertinuisse omnes inopes,
qui dediticii essent. Ilanc ejusmodi divisionem Italiae
constilulam Imperatorum gratia nonnullis quoquo provin-
ciarum oppidis contigisse, ut hac in re Italiae essent

similia. Quam quidem similitudinem fuisse jus Italicum.
Hanc sententiam refellere Savignius dedignatus est, Ipsam
se refellere dicit Beaudoïnus. Re vera omnino nullus est
inter textus de jure Italico, qui ejusmodi incolarum dis-
criminis in oppidis juris Italici aliquam moveat suspici-
onem, ac non alia omnia doceat. Et quod ad ipsam
Italiam attinet, huic sententiae omnes antiquorum juris-
consultorum distinctiones adversantur.

Positum esse existimat ^au^grmwsjus Italicum in libertate
res suas per magistratus administrandi, in immunitate
tributorum capitis et soli, atque in jure agros habendi
ex jure Quiritium.

Jus dominii quiritarii negatum est a Zwuptio. Qui
docet jus Italicum constare ex immunitatibus capitis
et soli et ex majore quadam quam in reliquis provinci-
arum civitatibus, magistratuum decurionumque potestate,
ut liberam a proconsulibus aut propraetoribus rempubli-
cam ex arbitrio suo gererent.

Marqiiardtius, contra Zumptium contendens jus dominii
quiritarii utique ad jus Italicum pertinuisse, cum Savignio
sentit, praeterquam quod cum Zumptio majorem quandam
magistratuum libertatem intelligit.

Libertatem quandam in jure Italico inesse negant Wol-
tems, lievilloutius et Beaudoïnus.

Bevïlloutius, cum Norisio consentions, nihil praeter
immunitatem tributorum et ex jure quiritium agros tenendi
facultatem juri Italico vindicat.

Huic proximae sunt Waltcri, BeaudoM, Madvigii^) sen-
tentiae, qui praeter jus quiritarium et immunitates capitis

Mommsmus praeter immunitatem soli, immunitates
nominat praebendi milites et legiones recipiendi.

Quod sciam, recentiorum nullus cum Harduïno con-
sentit, qui jus Italicum idem esse docuit atque vêtus
Latium; nec quisquam cum Ctijacio, de cujus sententia
nihil praeter facultatem ex jure Quiritium agros habendi
ad jus Italicum pertinuit.

Quamquam non dicit gravissimam juris Italici partem
esse ïibertatem, tamen hanc Savignius primo commémorât \').
Itaque ab ipsius sententia orsus, de hac primum agam.

Lihcrtatis nomine intelligit rcmpuUicam, quam dicunt
municipalcm. In provinciis sola oppida juris Italici iisdem
magistratibus, quibus municipia Italiae, usa esse judicat,
itaque eadem atque haec imagine Hbertatis. Ubi, inquit,
in inscriptionibus oppidi provincialis magistratus Italici,
quales sunt Il-viri, inveniuntur, id mihi certo juris Italici
indicio est \').

Huic sententiae et argumentis, quibus fulcitur, obstant
multa. Profecto non est nogandum civitatibus juris Italici
municipalcm reipublicae administrandae rationem fuisse;
sed Iiis solis eam fuisse, ita ut indicium sit juris Italici,
haec sententia est improbanda. Dcficiunt argumenta,
quibus cam his solis vindicare Savignius conatus est.

Neque omnia satisfacere mihi videntur, quibus rationem his
tribuit municipalem; quamquam non injuria tribuit.

Quo deraonstret — ab hac enim sententiae parte diju-
dicanda incipiam — civitatibus juris Italici cum magistra-
tibus municipalibus libertatem sive libertatis imaginern
quandam fuisse, vir summus cum alia affert, tum
in primis stantis, erecta manu, Sileni vel Marsyae figu-
ram, quam habent duodecim civitatum nummi, quamque
Servius duobus locis interpretatus est signum fuisse liber-
tatis. Quos locos, quum etiam alii in hac materia alle-
gent, de industria considerandos esse censeo.

Gommentatoris in Vergilium loci leguntur ad Aen.
III. 20 et IV. 58. — Priore loco Aeneas narrat se ad Thra-
cum littus appulsum sacra tulisse divis, auspicibus coep-
torum operum. Ad quae commentator: Jovi, qui arcis
deus est; Apollini propter auguria; Libero caussa libertatis.
Paucis interpositis ita ad Liberum revertitur: quod autem
de Libero diximus, haec caussa est ut signum sit liberae
civitatis; nam apud majores aut stipendiariae erant, aut
foederatae, aut liberae. Sed in liberis civitatibus simula-
crum Marsyae erat, qui in tutela Liberi patris est. —
Altero loco Dido narratur oves mactasse legiferae Gereri,
Phoeboque, Patriquc Lyaeo. Monet Servius: qui (Lyaeus)
ut supra diximus, apte urbibus libertatis est deus; undo
etiam Marsyas, ejus minister, est in civitatibus, in foro
positus, libertatis indicium, qui erecta mann testatur nihil
urbi deesse.

Qui Savignius in eam sententiam ductus est, qua stan-
tem Silenum indicium esse judicaret reipublicae munici-
palis in oppidis juris Italici? Quum duodecim civitatuni
nummi stantem Silenum habeant; quarum undecim colo-
niae, unum municipium; earumque quinque\') jure Italico
usas esse constet, reliquas quoque autumat fortasse ejus-
dem juris fuisse, certe non fuisse eas probari non posse,
atque conjunctionem quandam illius symboli esse cum jure
Italico non posse negari Rempublicam municipalem
aït re vera imaginem quandam libertatis referre; quibus
alia accedere, quae arguant oppidis juris Italici banc fuisse
rempublicam. Silenus iste, ita Savignius et, quem addere
liceat. Eckbelius secum ratiocinati esse videntur, signum
est libertatis; quinquo civitatibus, quae juris Italici fuisse
apud scriptoros leguntur quarumque in nummis Silenus
est, et septem reliquis, quae fortasse ejusdem juris
fuerunt, non erat aÙTovo/it\'a, utpote quae essent coloniac.
Jam vero quae libertas potuit bis esse propria? Ea, ita
Eckbelius, quae praecipue ««mwnjïafc contineturMavult
Savignius eam referre ad rcnqnihlicam.

Silaii, qui apud mytbologos Baccbi nutricius est, nul-
lam facit mentionem. Sed fidem babeamus iis, qui docent
in numniis Marsyam, Baccbi ministrum, oundem esse ac
Silenum, sive borum alterum pro altoro poni

Do Sileno sive Marsya stantis liabitu aut in nummis inciso,
aut in foris posito, in toxtu Sorvii mentio non fit. Sunt

Ipse Liber sive Lyaeus et Marsyas sive Silenus indicia
libertatis sive liberarum civitatum signa esse dicuntur.

Non docet Servius omnihus liberis civitatibus Marsyam sive
Silenum libertatis signum fuisse; non negat alias libéras
alia habuisse symbola libertatis. Plures fortasse, quam
de quibus notum est, civitates liberae Marsyam sive Sile-
num libertatis signum habuerunt. Notabile autem est et
memoratu dignum, quod hoc simulacrum in civitatum
ipsius Italiae nummis non invenimus. Ubique constans igitur
reipublicae miinicipalis indicium non esse videtur. Quam-
quam id non impedit quominus fuerit in provinciis.

Servium non ipsius Italiae civitates ob oculos habuisse
sed provinciales et exteras ex eo intelligitur, quod, si
earum nomine, quas liheras commémorât, Italicas signifi-
casset, vix dubium est quin has primo loco posuisset.
Praeterea liheras dicens si voluisset intelligi Italicas, mag-
nam exterarum copiam neglexisset. Eas, quas scimus
in exteris fuisse, quum justo ordine recenseat, has, neque
alias, recensere voluisse judicandus est. Stipendiarias enim,
Romanis subjectas, civitates sequuntur/öCfZere cum Roma-
nis conjunctae; quas quum excipiant libcrac, has satis
apparet esso cas, quae a Romanis victoribus ihó&epat
renunciarentur.

Civitates Servius appellat, non autem colonias. Colonias
dicere non potuit aut stipendiarias esse, aut foederatas
aut libéras. Attamen quum civitatcs appellat, necesse
non est colonias excludere judicetur, quatenus notiones,
quas profert, ad bas quoque conveniant. Coloniae, quao non

erant immunes, sunt stipendiariae illae quidem dicendae, et
colonias fuisse, quae liherae dicerentur, mox eonsulto pro-
bare eonabor, sed foederatae coloniae non fuerunt, neque
esse potuerunt. Potuit sane civitas, prius Joederata, pos-
tea in coloniam redigi, vel coloniae jure donari; cujus rei
exemplo sit Tyrus, sed non potuit ita fieri nisi aùrovofita,
quae proprie dicatur, sublata. Foederata quae fuerat
civitas colonia facta desinit esse proprio foederata, quum
abliinc quasi pars sit corporis Romani. Liheras civitates
ut a foederatis discornit, Servius minime negat has quoque
intra termines foederis, et ex ipso foedere liheras fuisse,
sed libéras eas fuisse significat alia quadam libeptate quam
foederatas Foederatae referendae sunt inter civitates
aÙTovô/iooç-, quarum civitatum populorumquo pars altera
non fuit foederibus cum Romanis conjuncta. Hujus autem
partis Servius non meminit, quoniam cum ea majoribus
nihil erat commune »).

Foederatae igitur erant aoróvofto:, liberae autem èXsôâepat
quarum permultae simul factae sunt immunes. Neque

quae (licit Servius ita explicanda videntur ac si voluisset
in nullius foederatae civitatis foro (et nummis) Marsyam

fuisse positum; qui erecta manu testaretur urbi nihil
deesse. Si modo civitas aÙTÔvofiaç hoc simulacro uti voluit,
quid ab usu eam prohibuisset ?

Inter liheras civitates, quas Servius dicit, referri non
possunt stipendiariae eae, quibus beneficia quaedam, ut
jus cudendi, tribuebantur\'); nam unum alterumve beneficium

non satis commode lihertas vocatur. Et ne gravissimum
quidem, quod stipendiariis concedi potuerat, immunitatis
beneficium, ipsa libertas est. Ipsa usitata dicendi forma
iXeußspac xai äreXec\'\';, Uberae et ivimiines, immunitas a liber-
tate distinguitur. Non negat Servius inter civitates, quae
in regionibus subactis sive Uberae sive Uberae et immunes
esse a Romanis jubebantur, et quas liheras a foederatis
sejungit, etiam eas eolonias referri licere, quas non in-
juria libéras et immunes esse dixerimus, sed colonias
immunitate tantum donatas eo referre non licet. Id enim
si liceret, Servius libéras dixisset nimis relaxata sententia,
neque eam debuerat significare libertatem, qua Marsyas
erecta manu nihil urbi deesse testetur. Civitatibus et
coloniis immunibus deerant multa. Liberis autem et
immunibus civitatibus, praesertim si id, quod multis
contigit\'), ut suis uterentur judiciis concederetur, tam
non multum aut nihil ad priorem condicioncm deerat,
ut carum in primis, quae aÖTÖvo/wi non fuissent, et magis-
tratus non difficulter perhiberent et facile putarent cives
reipublicae, cujus forma tantum paulum osset mutata,
ipsam auTovoßtav concessam csso Modo Sorvii testimo-
nium in re adoo simplici et vulgari, quam neminem crodores
potuisse ignoraro, fido dignum sit et Marsyam eundem
atque Silenum et signum Hbertatis esse viri docti recte
interprotentur, Silenus ille .in duodeciin coloniarum num-
mis indicio est bas colonias fuisse liheras. Etenim si
liheris civitatibus Silenus symbolum est, non esse videtur
cur non cum Eckhelio, Savignio, aliis Servil textus ita ad
colonias quoque referantur, ut in harum nummis obvius
Silenus signum habeatur ejusdem Hbertatis. Atque si.

vel misso Sileno, poterit indicari nonnullas colonias fuisse
libéras et eas, quarum in nummis Silenus reperiatur, si
minus sine dubio omnes, at certe omnes veri similiter
colonias libéras esse habendas, eo firmius stabit sententia
Silenum in coloniis liberis et in liberis civitatibus libertatis
signum esse. Quodsi colonias libéras referre licebit inter
libéras civitates, quas dicit Servius, nisi solas eas at certe
eas in primis intelligamus oportebit, quae coloniae factae
eadem libertate et immunitate perfruerentur, quibus antea
usae essent, aut hac libertate et immunitate donarentur,
si bis antea caruissent. Gujusmodi coloniae non injuria
liberis civitatibus poterunt a nobis annumerari, sive de
coloniis cogitavit Servius, sive minus. Sed libertatem esse
rempublicam municipalem, id ex Servii et nummorum
indiciis conjunctis effici nequit.

Jam priusquam caetera Savignii argumenta persequor,
paulum quasi de via decedere liceat, nec tamen a pro-
posito aberrare. Sunt enim qui contendant, nullas colo-
nias fuisse libéras, sed fuisse duodecim illas aùrovô/iouç sive
ileu&ipaç antcaquam coloniae fierent, atque Silenum eo
ipso, quod in coloniarum nummis occurrat, non esse
signum libertatis. De singulis igitur bis civitatibus quae
hanc in rem nota sunt, paucis exponam.

Tyrus, quam cum Romanis focdcratam, itaque abróvonov
fuisse Ulpianus docet, quamque, ubi Antonii aetate a ji^ro-
avis èhùûepa vocetur \'), etiam tune auTóvoiwv fuisse intelli-
gimus, ab Augusto quum, ut tradit Dio , roùç Tupt\'ooç
Toù<; T£ Icâwi/tooç êâovÀwtraTO, aut aÙTOvofita privata Cst, aut
êXsuâep^a orbata, in quam illa jam esset conversa. At
tamen iXeo&sp^a quin postea aut pro sublata aoTovo/ita concedi

aut pro ikso&spta ademta restitui potuerit, non potest jure
dubitari. Atque Tyrum re vera antequam colonia fieret èXeu-
^épav fuisso 00 probabilius est, quod et nummorum inscriptiones
sunt graecae et in bis ipsa appellatur Upà, aauXoç et iirjTpói:oXt<; \').

Laodicenis, quibus inde a Severi aetate coloniae honor
est, quique aÙTûvo^oc praedicantur inscriptionibus, Anto-
nium legimus permisisse ut una cum Tarsensibus essent
ihu&£poc et ÙTsXetç yópcov A Sept. Sovero Laodicia facta
est Metropolis \').

Troas, Parium et Berghes nusquam, ni fallor, at>rJvo/io<
fuisse illae quidem leguntur, sed antequam in nummis
coloniae laudantur, quin temporibus, quae sunt Augusto
superiora, graecis inscriptionibus usao sunt, satis certis
auTovo/ilaç indicüs Praeterea sunt dignissimao, quao in
claris illis urbibus numorentur, quibus Romanos jus integrum,
lihcrtatemque cum immunitate rcddidissc Seneca testatur

Haec quidem de quinque illis, quas inter duodecim
Silenum gerentes colonias fuisse scinius juris Italici.

E septem reliquis digna est quae prima nominotur
Damascus. Hujus olim aÙTovônoo rex Nabalaeus Aretas,
a® circiter 02 a G. N., foedus cum Romanis popigit.
Ante Augustum Romanorum facta ot Syriao assignala,
Alex. Severi aetate in nummis (7oZ(onia) Damas{ccno.)
7lfc<(ropolis) praedicatur

Sidona fuisse aMvoßov nummi testantur \'\') et Flavins
Josephus Eodem, ut mihi videtur, tempore quo Tyro Au-

gustus ei libertatem (auzovoßcav aut êXsu^spcav) ademit
In nummis aetatis Elagabali legitur CoZ(onia) Aureï{m) Pia
Metr(opolis) Sidon

Antiqua civitas Sichern, quae a Vespasiano, colonis in
ea juxta veteres incolas Samaritanos collocatis, Flavia
Neapolis nominata est, in nummis post Imperatorem Phi-
lippum demum colonia vocatur

Quae medio fere saeculo tertio post G. N. Arabiae
septentrionalis caput fuit Bostra, quaeque ab Ammiano
inter ingéniés civitates refertur, antequam a S. Severo
-óXi^ (colonia) facta est, jam a Trajano nomine Oppidi Novi
Trajani accepto, çpoùptov fuit vêtus, muro cinctum a
regibus Arabiis Quod regibus suis aùrôvojiov fuisse

nemo mirabitur. Quum autem in nummo aetatis Garacal-
j! lae inscriptio sit graeca, mihi quidem veri non absimile

etiam antea disputatum est \'\'), solis Patrensibus Imperator,
praeter alia munera, quotquot Romani colonis tribucre
soient, iÀeuâeptav dcdit. Docet qui id refert Pausanias dona
sive munera quotquot aliis coloniis alia tribuerentur, haec
praeter plurimi faciendam iXeoi^epcav \'omnia in Patrenses
esse collata. Fuit huic coloniae cum jure nummos cudendi

\') Dio Cass. LIV 7. î) Bcaud. pg. GH n. G. 7. Cf. Zumpt. 1. c.
pgg. 397, 43G. Vid. quos laudat Bcaud. pg. G-il n. 1. 2. Dc civitatibus
aliTovô/iotç in hac Syriac parte (quae Judaeorum fuit) vid. Marqrl.c.IV
pg. 237 in notis. ■•) XIV 8. •) Zumpt. 1. c. pp. 431. Marq. 1. c. IV
pg. 275. i) Cf quos citat Bcaud. pg. 039 n. 1. 2. <) Supra pg. 50.

jus recipiendorum exsidum i). Et libenter equidem ei
assentiar, qui putaverit inter zà äXXayipa, quibus Augustus
eam ornaverit, intelligendam esse etiam immunitatem
Patras igitur sentio Graecia subacta èXsujdépaç fuisse et
are-ier<r, atque eadem haec privilégia retinuisse, quum factae
essent colonia.

Deultum in Thracia, quod Plinius dicit nunc Develtum
vocari veteranorum coloniam accepit fortasse a Vespa-
siano Notum est ut in Macedonia , ita etiam in
Thracia , multis civitatibus libertatem esse concessam.
Quarum in immero credibile est fuisse cum Deulto etiam

Municipium Coele. Quod aliquando in eoloniam esse
convei\'sum non liquet, hi nummis ouuiibus municiinum
legilur.

Jam nulla esl inter has duodecim civitates, cujus in
nummis, certe nonnullis, Silenus non inveniatur. Sed
nusquam prius occurrit quam coloniae et municipium
factae sunt \'\').

Diccnmsne igitur stantem Silenum in muuuuis oppi-
ilomm civium Romanorum reperiri; quorum quidem partem,
sed diu antequam coloniac aut municipium fierent, fuisse
aÙTovûiwu^-, aÙTuvo/icav autcui ad coudicioucm coloniarum cl
municipiorum non convenire; Silenum ergo indicium lihcr-
tatis non e.sse; quam conclusionem eo esso ccrliorcm,
quod hoe symbolum in nullo nummo civitatum, quae
liborae et immunes vocari soleant, inveniatur; ideoque

\') Eckhcl. IV pg. 497. Mnrq. 1. c. IV pg. 353 n. 1; cf. C. 1. L. Ill
pg. 498. ») Vid. supra pg. 33 n. 1. •\') N. H, IV. 45. •) Zumpt.
pg. 390, Marq. 1. c. IV pg 159, Ikaud. pg. 040. \') Liv. XLV. 29.
«) Marq. 1. c. IV pg. 158.

\') Vid. Ucaud. pg. 028 sqq. qui\'locos aiTert, ubi nummi rcpuriaulur.
") Quod contcndit lluautl. I. c. pg. G24 sqq.

Duodecim civitatum non tantum Tyrum, Laodiciam,
Troada, Parium et Bery tum, antequam coloniae factae
sint, apTovôfiovç fuisse crediderim, sed fuisse omnes. Satis
certa res esse videtur in Sidone, Bamasco, Patris,
Bostra, veri simillima in Deidto et Coele, neque esse
videtur cur negemus in Neapoli. Num igitur harum civi-
tatum nummi, quibus Silenus est, ad ea tempora refe-
rendi sunt, quum nondum coloniae factae abrovoßta gau-
debant illae? Minime. Qui enim civitates, situ locorum,
moribus, imperils, religionibus tam diversas, quales e. g.
Damascum et Patras, eodem hoc Sileni simulacro tamquam
av7ovoß{a(; signo usas esse, poterit intelligi, nisi imperii,
quod in omnes valuerit, communi quodam vinculo essent
conjunctae? Intelligi res non posse mibi videtur, nisi
signum ad ea referatur tempora, quibus in bas civitates,
sive colonias factas, sive nondum factas, sua jam signa
intulisset auctoritas Romana. Praeterea nummi cum Sileno
omnes sunt ex iis temporibus, quum eorum civitates jam
exstiterant coloniae; atque coloniae vocabulum saepius in-
cisum est. Romanos, regionibus subactis, in universum
civitatibus avrovößoc^ permisisse ut pristina aörovoßca, nullis
in rebus mutata ea ac deminuta, uterentur, veri quam
maxime est absimile. Sed a veri specie id quoque ab-
horret, cos omnium civitatum antea aoTovößmv statim
sustulisse libertatem omnem, neque saltcm, non violentia
sed prudentia usos, abrovoßiaz quandam speciem iis fecisse
reliquam. Noluerunt profecto conversionem ex pristina con-
dicione in novam graviorem fore et nimis invisam. Ab
altera quidem parte incutiendum subactis erat Romanos
esse dominos terrarum, ab altera autem Romae interoral

comiter eos habere neque a se abalienare. Atque constat
Romanos in regionibus subactis non paucis permisisse civi-
tatibus ut liberae essent vel liberae et immunes. In
quibus non infimas fuisse eas, quae antea et aoTÓvoiio:
et [iTjTpoizóXetq fuissent, non temere statui videtur. Sunt re
vera et inter eas, quas juris Italici factas esse novimus, et
inter reliquas ex duodecim Silenum gerentibus aliquot,
quarum abzovofiia successisse iXEvOeptav crediderim. Quod ut
veri similiter Tyro, Sidoni et Damasco, certo Patris contigit,
quin contigerit et idem nobilissimis Laodiccnortm, Emise-
norum, Troadum, Berytensium et Pamnon»» civitatibus et
Bostrac ne dubitemus ipsa res suadere videtur, quum constet
in Syria et in Asia pernmltis iXeoûepCav et àréXttav concessas
esse. Nec quidquam impedit ne minus notis Thraciae civitati-
bus Bculto et Coelac et Syriae Neapoli contigisse credamus.

Ad coloniarum autem et municipiorum condiciones non
convenit iXevôspta, quao ox abrovofita roliqua facta est?
Nullane fides Sorvio habeatur?

Non id urgeo cum non loqui do coloniis, neque do
stante Silono, neque de Sileno in nummis, sed dc Marsya
in foris posito. At sua Servio hac in re stabit auc-
toritas, modo probari possit, misso Silono, colonias imssc,
quae dicerentur liberae. Ejusmodi enim coloniae dicondao
erunt eodem libertatis symbolo esse usao, quo uterontur
civitates, quao sine foedcrc liberae (ct immunes) vocari so-
ient, aut eodem, quod habuissent ot ipsao, quum non-
dum coloniae factae essent iXtùftspM. Omnis igitur quaestio
luie redit fuerintne coloniae liberae oa sententia, qua Graeco
cas iXsu}^épaç dixorimus \'). Quas fuisse, nihil cum Mar-
quardtio dubito.

Etenim sunt vel stipendiariae civitates, quibus libertatis
quaedam privilégia sive libertatis cujusdam munera con-
cessa fuisse legimus Quid igitur miremur colonias inve-
niri, quibus eadem atque ampliora libertatis munera tributa
essent? — Civitatum porro, quae antequam coloniae factae
sunt, libertate fruebantur, exempla sunt iao^zm , quam
simul immunem fuisse constat, Philippi ®), Dyrrachium \'\'),
Antiochia^), ütica^), Leptis Magna\'\'), quae an simul
immunes fuerint possit fortasse dubitari. Jam bis et ejus-
modi civitatibus, coloniis factis, privilegiorum quidquam
detractum esse ita ut coloni, cives Romani, peregrinis
vel semetipsis, qui modo erant peregrini, inferiores essent,
eo minus est credibile, quod eaedem hae civitates, colo-
niae juris Italici factae, honoribus potius et privilegiis
augebantur — Praeterea in coloniis, quas juris Italici
factas esse legimus, nescio eone tempore quo hujus juris
essent, an jam antea, attamen in coloniis ipsos veteres incolas
fuisse in magistratu, apud Apamenos obscurius, apud
TJbios^\'^) clarius, apud Carf/jaf/m/cwses perspicue vidimus.
Quod quam ad rem commodius conveniat non video quam
ad èkevt^epiav reipublicae. — Accedit quod coloniae fuisse
leguntur cum libera republica. Augustus enim Achae-
orum solift Patrensibus, quos juris Italici aliquando factos

vocabulum miuus Invisuni esse debuit, quod Romani ct auToyußt\'av ct
êhoOeptav eodm liberlalis vocabulo noininabant,
\') Marq. 1. c. IV pg. 355. n. 1. ■) Supra pg. 33. 3)Pg. 55. *) Pg. 58.

Pg. 71. Pg. 81. 0 Pg- 83. «) Liberias et immunitas saepissime
iiominautur conjunctim. Neque tamen ubique fuerunt conjunctae. Sunt
enim coloniac immunes, quae non eaedem etiam liberae dicuntur. Simi-
liter fortasse fuerunt aliae liberae non autem immunes. Cf. supra pg. 33
n. 1. Immunitatcm fuisse in jure Italico postmodum probandum crit.
Quae si infuit, co quodam modo est similius veri libertatem quoque eo
pertinuisy, \') Supra pg. 45. \'") Pg. G7. ") Pg. 78.

esse non legimus, \'e:; zà dUa yépa etiam ihuûepi\'av tribuit \').
Et Apammi, qui juris Italici facti sunt, cx privilegio et
vetustissimo more, arhitrio suo rempublicam administrabant

Omnes igitur bas colonias non injuria libéras dici equi-
dem crediderim. Non dico omnes libéras fuisse, antequam
coloniae fierent; sed ut civitas, Romanorum auctoritate
libera {.ikeùi^epa), potuit colonia facta manere ihù^spa, ita
ei, quae antea non libera fuisset, colonia quum conde-
retur potuit êXeuâepca tribui. Itaque Servio sua maneat auc-
toritas, vel etiamsi quis putet ex ejus mente civitatibus
liberis libéras colonias esse annumerandas. Quum ex
aùzovoiita victoris auctorltatc iXeo^epta exstiterit et civitates
éÀeô\'^epaç, colouias factas, suam retinuisse satis

sit certum, quum praeterea duodecim illae, quibus Silenus
tribuitur, et quarum pars juris Italici fuit, omncs antea
fuerint aùzovà/wt et earum, quas juris Italici fuisse apud
scriptores legimus, magna pars vel aùzôi/it/ioç vel éXeô>7spa
fuisse probari possit, non ita quidem tuto statuerimus,
omnes, quae Silenum habeant, juris esse Italici, sed haec
satis probata sententia esse videtur, omnibus coloniis juris
Italici in republica iXsu^eptav fuisse, quam aut ex priorc
condiciono retinuissent, aut quam accepissent, quum colo-
niae vel coloniac juris Italici renunciarentur. Itaque antca-
quam probatum sit inter colonias fuisse colonias libéras,
ne liceat Servii testimonium cum Savignio ita ad colonias
referre ac si sine controvcrsia etiam-de coloniis dixis.scl
illc; at sententia probata etiam libéras colouias fuisse,
quarum in numero fuisse colonias juris Italici, nobis
licebit, etiamsi de bis ne cogitaverit quidem ipse Servius,
cas in numero collocare earum civitatum, quibus, licet

1 Si-
non omnes hoc symbolo usae sint, Silenus tamen sive
Marsyas signum libertatis esse potuerit.

Libertas igitur coloniis juris Italici omnino fuit. Cujus
accuratius defmiendae priusquam periculum facio, ne nun-
quam eo reversurus videar, de reliquis argumentis viden-
dum est, quibus Savignius probare studuit coloniis juris
Italici libertatem fuisse, quae in una municipali republica
• . consistât.

Affert igitur Ulpiani 2»™, ubi Heliupolitana colonia
Italicae coloniae rempiihlicam accepisse legitur. Italicae
coloniae rempublicam aecipere idem significare autumat quod
fieri juris Italici ; ex nomine illo variato intelligi Heliupoli
ejusmodi rempublicam contigisse, qualis omnibus Italicis
coloniis esset; itaque jus Italicum ipsam illam liberam
municipalem rempublicam fuisse, in qua ipsi cives Il-viros
aliosque magistratus crearent \'). — Heliupolin juris Italici
factam esse non. probatur; ponilur tantum Italicae coloniae
rempublicam accipere ct juris Italici fieri eodem redire
Cui sententiae cur non accederem, ante scripsi Italicae
coloniae rempublicam propriam fuisse municipalem minime
nego. Sed rempublicam municipalem non esse ex jure
Italico repetendam mox indicabitur.

Pauli §° 3® Laodicia et Berytus juris Italici esse dicuntur
et solum earum. Quod judice Savignio indicio est in jure
Italico aliquid fuisse, quod non adeo ad solum sed ad
rempublicam pertineret Quod si ad rempublicam per-
Ij tinuit, docetne banc municipalem fuisse? At denuo non

\') L, c. pg. 42 et 70. \') Fatetur Savignius se non ncgare ut aliis
colQniis jsola immunitas data sit, sic aliis solam rempublicanl muniei-
palem concedi potuisse/ quorum privilegiorum neutrum solum esse jus
Italicum/ Supm pg. 31 sqq. Verni. Schr. 1. pg. 12.

atque ubi tributa soli commemorantur. Cur mihi praefe-
renda videretur sententia, qua vocabulo soli intelligeretur
territorium indicari, ante expositum est

Post Savignii commentationem editam docuerat Walterus
omnium coloniarum in provinciis rempublicam fuisse ean-
dem, quam civitatum in Italia cum Il-viris vel IV-viris,
caeteris magistratibus, institutisque municipalibus 2). Sed
sententiam suam defendere conatus est Savignius et pro-
bare solis coloniis juris Italici banc rempublicam in pro-
vinciis fuisse propriam. Praeter ea, quae de Heliupoli
tradita sunt, in defensione reposuit ex non paucis civita-
tibus inscriptiones esse illas quidem inventas, quae Il-viros et
IV-viros commémorent, sed credibile esse omnes has civi-
tates juris Italici fuisse, seque probasse alibi®) magistratus,
H-viris similes, defuisse Galliarum civitatibus.

Ut ostendat Galliis, neque Galliis tantum, defuisse qui
proprie dicantur magistratus, ad tria testimonia provocat
inferiorum temporum; ex quibus conclusiones ad praeteri-
torum temporum condiciones retrahit.

Primum testimonium est Honorii constitutio, anni circiter
409 p. G. N. Ad quam sic ratiocinatur : in Gallia
igitur moris erat, ut is, qui primus sive principalis inter
decuriones esset, curiam rcgeret, principalem locum et
gubernacula urbium administraret, ncve decederet nisi
quindecennio munere functus. Principali dccedente si is,
qui secundum ab eo locum assecutus erat, muneri
suscipicndo esset impar, sine ordinis praejudicio curia

\') Supra pg. 09 sq. Savign. 1. c. pg. 75; cf Walter. Qescli. des
Rom. R. Ed. 3. Tom. 1 pgg. 477 sqq.

In opère: Gescli. d. Riim. R. in M. A. torn. I §§ 20, 21.
f) Cod. Thcod. XII. I. 171.

quem vellet principalem eligeret. Jam ubi principales
sunt, ibi magistratibus locus non est. Principalis non est
magistratus; nam- si magistratus esset, non opus fuerat
dici principalem a curia esse eligendum. Praeterea, si
quis in curia ad secundum locum evectus erat, sine elec-
tione, suo jure, ad munus principalis accedebat, quo per
totam vitam fungeretur

Secundum testimonium ex Honorii constitutione a\' 418
petituni est; qua praecipitur ut quotannis judices provin-
ciarum, honorati, curiales et possessores ex Gallicis pro-
vinciis in urbem Arelatensium conveniant. — Honorati,
ita Savignius, non sunt magistratus, sed provinciarum
Judices, muneribus perfuncti. Nulla hic magistratuum
rnentio est; qui si fuissent, profecto non essent silentio
praetermissi

Provocat etiam ad tempora, quae post Romanum im-
perium occidentale collapsum subsecuta sunt; quibus sae-
pius defensorum, nunquam Il-virum mentionem fieri

Ad haec omnia si fusius responderem, viderer ferc
scrinia compilasse Revilloutii Neque opus est. Savig-
nium hac in re errasse satis hodie inter omnes constat.
Paûca igitur hic summatim monuisse sufficiot. Ex iis,
quae per temporum discrimina postea et tandem exstitc-

Sftv. 1. c. pgg. 83 sqq. Contcudit Rcvilloiitius si cx hoc Ilonorii
lege intelligendam sit Galliae nagiitratus non fuisse, hos Lugduncnsibus
quoque et Viennensibus, qui erant jurU Italici, esse abncgandos. Ncs-
citur autem an hoc tempore jub Italicum his exstinctum fuerit. Ex
inferioribus non est tuta ad autiquiorcs condicioncs, sed ne cx antiqui-
oribus quidem tuta ad inferiores conclusio.

runt, rerum condicionibus, non est ad ea, quae antea
fuerint aut non fuerint, tuta conclusio. Praeterea Princi-
pales non excludunt Magistratus ; Magistratus fuerunt
praeter Honoratos 2) ; cum Defensoribus Magistratus com-
memorantur 3). Sine dubio Galliae, aliisque provinciis,
ut vel ipsi Italiae, Germanis dominantibus municipalis
civitatum ratio attenuata, fracta, tandem collapsa est
sed ut Theodorici edictum ostendit cum Defensoribus
Magistratus in Italia fuisse ita ipse Savignius docet
post Visigothorum incursiones Magistratus inveniri in His-
spania et in Gallia meridionali Itaque vestigia muni-
cipalis rationis in Gallia diu permanserunt. Ex Honorii
aetate, quum Hispania et Britannia, quas Magistratus
babuisse constat ejusdem cujus Gallia praefccturae erant,
satis multa sunt in Gallia Magistratuum exempla

\') Cod. Thcod. Vll. 9. 1. 2; XI. 30. 1. 19; coll. Xll. 1. 1. 127.
Aiitiochcnscs (Pauli 5«) nou sunt juris Italici facti, sed coloni salcis
tributis; nihilo minus his ll-viri fuerunt. Vid. Cod. Thcod. XII. 1. 1.159.

-) Magistratus enim muncre suo ad curialcs pertinent. •\') Cod. Theod.
XII. 1. 117. Apud ll-viros sive dcfcnsorcs.

Cod. Thcod. VII. 12. 8; XII. 13. 1, 2; XII. 19. 1.
») 51, 52, 53. ") L. e. pgg. 300 sqq.

\') In Hispania, quod ad haco infcriora tempora pertinet, vid. Cod. Theod.
XII. 1. 151; Acta Concilii Elibcritani (Al 305 p. C. N.) C. 50, ct
supcriorum temporum caussa, vid. Eckhcl. 1). N. IV. 474, AcsSalpcn-
sanum ct Acs Malacitanum (cf. Mommsen. in opere Abh. d. 1\'liil. llist.
Classe d. Kön. Siichs. Ges. d. Wissensch. Tom III. 1857 pg. 301 sqq.;
Walter. I. c. § 317, Madv. 1. c. pag. 100) ct quae gravis testis est
cx Cacsaris aclatc. Lex Coloniac Genctivae Juliae sive Ursonensis. In
Britannia vid. Thcod. XI. 7. 1. 2. ") Cilat ipse Savignius (1. c. pg. 85)
Burdigalam, ubi cousul fucrit Ausonius (cujus vid. Clar. Urb. Xlll),
cousulcs cx oppidis Remis ct Lemuno (Poitiers) ct Il-virum civitatis
Scquanorum; quorum tamen docunïcntis non sine veri specie rcluetatur.
At nuilto plures civitates nominari possunt (Rcvill. 1. c. pg. 305 ; cf. IIou-

Quos ei fuisse superioribus quoque temporibus inscrip-
tiones testantur et nummi Denique, ut cum Zumptio
dicam, unas juris Italici colonias Magistratibus, reliquas
Decurionïbus usas fuisse nemo credet, qui in plurimis co-
loniis extra Italiam sitis, inscriptionum ope Il-viros cog-
nosci considerabit Ut prius, ita et postea fuerunt
Il-viri in Hispania , Dacia , Illyrico , Macedonia ,
GraeciaAfrica , Asia®), omnique in Oriente\'").

Oppidis igitur juris Italici respublica municipalis omnino
fuit, sed non fuit bis solis et ex jure Italico, sed ex jure
sive condicione coloniae vel municipii. Respublica muni-
cipalis si juris Italici esset indicio, recte cum Bcaudoïno
colonias civium Romanorum fere omnes bujus esse juris
diceres.

Jam Zumptius de libertate ex jure Italico audiendus est.
Non, inquit, dubitari a quoquam debuit, quin libertas,
qualiscunque fuit, ad jus Italicum efficiendum utique
necessaria esset"). Neque, quod jure monuisse videtur,

doy. Le droit municipal Romain, pg. 347 sqq.). Neque harum Magi-
stratus reliquiae habendi sunt vetcris auetoritatis, qua Métropoles
gavisae essent; nam Petrogoricum (P(5rigucu.\\) e. g. regionis caput non fuit.

•■•) Pacenscs (pg. GO), llicitanl (pg. 62). Barccnoncnees (pg. G3) ; cf.
paginae 157 n. 7. ••) Zarmizegetusa (pag. 42). ») Curietac (pg. 100),
Scardona (pg. 101), Alvoua (ibid). ") Philippi (pag. 56), Dyrrachium
(pg. 59;. lu Dacia, Illyrico et Macedonia, cf Cod. Thcod. XH. 1. 1. 39
et 1. 177. Revill. 1. c. pg. 361 sqq. 0 Zumpt. 1. c. pg. 190.

«) Carthago (pg. 81), Utica (pg. 83), Leptis Magna (pg. 85), cf.
Cod. Thcod. XIL. 1. 11. 1, 2, 21, 29, 84; Appulci Apol. pg. 271, Acta
concilii (a\' 411) Cathag. I o. 5. Troas (pg. 58). Parium\'(pg. 77),
cf. Cod. Thcod. XI. 30. 19. \'") Berytus (pg. 31), Palmyra (pg. 37). c^f.
Cod. Tlicod. VII. 9. 2. ") L. c. pg. 485.

poterat ea libertas esse in jure dicimdo, siquidem apud
Plinium civitates juris Italici, nullo a reliquis significato
discrimine, videmus in conventus juridicos contribui.
Relinquitur igitur ut libertas juris Italici sita fuerit in ipsa
reipublicae administratione ; in qua re magistratus et de-
curiones civitatum majorem baberent potestatem, quam
reliquarum civitatum magistratus, ut Hberam a propraeto-
ribus rempublicam ex suo arbitrio gererent. Nimirum
boe erat magnum Italiae et provinciarum discrimen; illa
nullum praesidem habebat civitatesque suo jure in rebus
municipalibus utebantur; bae autem bis in rebus paulo
gravioribus praesidum judicio parebant \'). Ad quam sen-
tentiam firmandam praeter Silenum duo argumenta profert,
ex Ulpiani §° 2" et ex Ulpiani §° G» Paulique 7" petita.
Quo probet deinde illam libertatem in primis contineri
rationibus reipublicae constituendis et exigendis provocat
ad ea, quae apud Plinium leguntur do Apamea*).

\') L. c. pg. 480. Viil. supra pg. 45 sqq. Immcrito Bcaudoïnus Zuinp-
tium obscuritalis accusal. Bcaudoïno omnis libertatis notio, quae non
plane cum autouomia conveniat, nimis iuvisa videtur.

Vid. supra pg. 138 sqq. Quas unas Silcuo, ad jus Italicum relato, op-
poui possc existimat diflleultatcs Zumptius ita tollere studuit: jam cum
llispaniearum coloniarum ultra Tiberium, Gallicarum et Daoicarum nulli
omnino rcperiantur nummi, nee magis Dyrrhaehcnae ct Uliccnsis ct
Stobensis ulli, Carthaginicnsis pauci ct incerti, fit, ut sex supersint,
EmUeiia, Cassandrensis, Philippensis, Diensit, ÄHtiochena, Leptitana, in
quibus idem signum esse velis. Nee vero neccssc erat libertatem in
nummis significari, in quibus cum ipsum coloniae nomen non raro
omissum esse viderimus, quid mircmur aut vetustfltis cgregium aliquod
facinus, aut auctoris memoriam, aut dei alicujus sacra praclata esse
libertatis signo? Nee quod praeter colonias juris Italici aliac eoloniao
eodem signo utuntur, quae sunt lioslra, Damascus, Deteltus, Neapolis

Quod ad Ulpiani G"" Paulique attinet, negant,
ita Zumptius, jurisconsulti Gaesaream et Aeliam Gapitolinam
juris Italici fuisse, docet autem Paulus eas omni immuni-
tate fuisse praeditas, itaque, quoniam jus Italicum praeter
immunitatem sola libertate conficiebatur, sequitur ut et
coloniae duae illae jure Italico caruerint, quod libertate care-
bant, et libertas in jure Italico fuerit\'). Haec ubi dicit, pol-
licetur se mox esse demonstraturum jus Italicum solis his
duabus partibus, immunitate et libertate, confectum fuisse.
Indicare equidem conabor solum coloniarum juris Italici
potuisse teneri ex jure Quiritium. Ponamus autem id falso
contendi. At Gaesarienses et Gapitulenses, tributis capi-
tis et soli immunes facti, re vera omni immunitate fuerunt
praediti? Plmissima illa immunitas, quam dicit Gallistra-
tus alia quoque privilégia continuit. Hac plenissima
Ilienses fruebantur, nec tamen erant juris Italici. Quidni
igitur dicamus alia privilégia, äksnovpyriirfav, inmiunitatem
tutelae, omnia denique, quibus praeter immunitatem
tributorum capitis et soli utebantur Ilienses et praeterea
alia Gaesareae et Aeliae defuisse, quo minus juris Italici
essent? Quo igitur jure disseritur quasi sola esse potue-
rit libertas, qua carcntes juris Italici non fuerint? Itaque
nisi certe prius constat, nihil praeter immunitatem ct

Samariae, Patrae, Sidon, — hoc igitur ncquaquam adversatur uostrac
rationi. Quidni enim uterentur una parte juris Italici, cujus altera
parte cum carcrent juris Italici dici non poterant. Veluti Tairas liber-
tate ab Augusto, qui coloniam condidit, donatas esse supra docuimus
(1. c. pgg. 485, 486). Coueedit tamen neeessitaten nullam inesse in
hoe argumento; potuisse enim illam qninquc coloniarum libertatem
accedere ad jus Italicum, quod habcrcnt, non co eontineri; alic^uid tamen
ei tribui posse judieat cum ct rcliqna, quae dixerit ct illud, quod paullo
post cx Plinio sit allaturus, adjungantur. (ibidem).

Pluris autem facienda sunt quae vir doctissimus ad
Ulpiani sic annotat: quod. Ulpianus ait esse Heliu-

polin, quae Italicae coloniae rempuhlicam acceperit, aperte
ostendit Italicarum coloniarum i. e. earum, quae Italico
jure uterentur, proprium aliquod fuisse jus in republica
regenda; nam cum vox reipuhlicae ipsa ad magistratus et
genus regendi pertinet, tum Heliupolis jure Italico caruit i).
Itaque quamquam judical Privilegium reipublicae coloniae
Italicae a privilegio coloniae juris Italici esse diversum ,
rempuhlicam lamen coloniae juris Italici cum republica,
quae coloniae Italicae erat, convenire intelligit. Quae
quidem sententia omni dubio careret, modo posset indi-
cari rempublicam coloniae, quae in provincia rempublicam
coloniac Italicae accepisse dicatur, et rempublicam colo-
niae juris Italici, utramquo omni ratione respondero rebus
publicis coloniarum vol civitatum in ipsa Italia. Sed
etiamsi nemo id ostenderit, vol sic tamen haec Zumptii
sententia mihi esse videtur maxime probabilis et prope-
modum certa. Hoc enim constat Hcliupoli, cui, utpote
coloniac, dudum respublica fuerat municipalis, quum rem-
puhlicam acciperet coloniac Italicae, jus quoddam additum
esse vol inditum civitatis administrandae, quo alias colo-
nias superaret. Jam ut hoc, quod Heliupoli ita proprium
contigit, respublica vocatur Italicae coloniac, nullam hujus-
modi coloniae notionem informare posse milii videor, quae
ipsa simplicitato se connnendans, majorem habeat veri
similitudinem quam qua sit ejusmodi colonia, quales in
ipsa Italia erant. Quum praeterea ipso Ulpiani contextu

similitudinem quandam sive convenientiam aliquam coloniae
Italicae cum eolonia juris Italici designari continuo veri
sit simile, atque res publica coloniae/urw Z^aï/ci, nisi qua-
dam ex parte fuerit superior, reipublicae coloniae, quae
Italica vocatur, certe aequalis aestimanda sit huic Zumptii
argumento ita assentiendum esse existimo, ut coloniis juris
Italici eandem illam reipublicae administrationem, sive
eandem illam in republica libertatem, propriam fuisse
crediderim, quae ipsius Italiae civitatibus esset. Accedit
igitur hoc Zumptii argumentum iis, quibus antea coloniis
juris Italici êAeuâep^av vindicare conatus sum.

Jam id, quod coloniac Italicae et coloniae juris Italici
prae caeteris coloniis in rejniblica proprium fuit et com-
mune, paulo defmitius describi posse videtur quam si
dixerimus tantum harum civitatum magistratus et decu-
riones majorem habuisse potestatem, ut liberam a pro-
consulibus et propraetoribus rempublicam ex suo arbitrio
gererent. Nam si quidem ante recte probarim, in coloniis
juris Italici non solos colonos sed etiam vetcres incolas
cives fuisse Romanos munerumque participes , intelligo
in colonia hujus juris facta omnibus ingenuis, juribus
coloniae et civitatis donatis, praeter alia privilégia tribu-
tum fuisse ut eodem modo, quo civcs coloniarum in ipsa
Italia, ita libère rempublicam administrarent, ut non tan-
tum ii, qui proprio coloni dicuntur, ipsi crearent
magistratus verum etiam veleres incolae, cives Homani facti,
magistratus crearent atque crearentur.

Haec igitur administrandi ratio coloniis in provinciis
tum quae Italicae, tum qaao juris Italici vocantur, pro-

pria fuit et communis. Alia vero jura, quibus coloniae
juris Italici fruebantur, deerant Italicis in provinciis.
Apamenis suo àrhitrio administrandi libertatem et Patren-
sibus suam èXsui^spîav aliis nominibus eam coloniae Italicae
rempublicam fuisse, quae Heliupolitanis fuerit, mihi quidem
sententia simplex videtur et vera.

Quaeritur num oppida juris Italici ipso hoc jure immu-
nia fuerint. Quod si statuendum est, quaeritur quatenus
immunia.

Earum civitatum, quae juris Italici factae sunt, partem
constat, antequam coloniae fierent et postquam factae essent,
fuisso iXsu\'9cpa<: ; neque est cur dubitemus quin reliquis
quoque, nisi et ipsae cam jam ante habuissent, cadem
libertas data sit, quum coloniae vol coloniae juris Italici
ronuntiarentur. Civitatum autom, quas Romani victoros
éXtu>9£pa<; csso jussorunt, si minus plerasquo at certe quam
plurimas scimus casdem fuisse immunes. Ex quo ijon
injuria hac opinione videmur praooccupari civitatibus juris
Italici factis non defuisse eam immunitatem, quao quam
saepissimo cum ossot conjuncta. Atque veri similior

hacc opinio eo videtur, quod magna pars civitatum juris Italici
caruni fuit regionum, ubi permultas libéras fuisse constat\')
aut libéras variis additis privilegiis aut ubi praeter
civitates libéras multao eoloniao el oppida Latina®), multi
denique Romani*) fuorunt, ot quarum plerisque urbibus

\') Ut ill Mnccdonia {vid. supra pg. 55), Gallia (pg. 05), Africa (pgg.
80, 81). =) Ut iu Syria (pgg. 71, 72;. Ut iu Gallia (pg. 00).
\') Ut in Dacia (pg. 42), in Gallia Togata ct in Africa (pg. 78 sqq).

claris jus integrum libertatemque cum immunitate Romam
reddidisse testatur Seneca

• Primo quidem ad id attendimus, quod in Digestis loci
de jure Italico componuntur in titulo de censibiis; qui
loci partim ex ülpiani et Pauli libris de censibus petiti
sunt.

Ex titulo enim in Digestis illico apparet necessitudiuem
esse quandam juris Italici cum censu. Notum est Paulum
de censibus duos libros scripsisse; qui quum deperditi sint
neque ullus, praeter unum de jure Italico ex libro secundo,
locus ex iis in Digestis laudetur, ignoratur quo contextu
rerum census rationem exposuerit. Sed ob ipsam rerum
naturam dubitari vix potest, quin eae §§, quarum summa
nobis est servata, simili cum proxime cingentibus cohae-
rentia fuerint positae, qua ab Ulpiano perscripta fuisse
appareant ea, quae ex hujus libro primo de censibus sum-
matim tradita sunt. Sex libris Ulpianus materiam tracta-
vit; in qua exponenda quo ordine progressus sit loci satis
ostendunt, qui ex quinque horum librorum in Digestis
leguntur. Non tantum ipsa ea, quae Dig. L. 15. 1. e
libro primo afferuntur, sed series quoque rerum, quas
seqtientibus libris disputatas fuisse intelligimus, docent hoc
libro primo actum esse praesertim de locis; neque modo
de iis, quae tributis essent immunia, sed universe de locis
tributo obstrictis. Ex bis autem sciendum esse monet
scriptor quaedam esse exempta ; cujus generis commemo-
rantur separatim coloniae juris Italici, interjectis tamen
nonnullis de aliis coloniis in iisdem regionibus, Loca se-
quuntur personae cum suis rebus Sin autem coloniae

\') Vid. ^g. 147. Libro secundo actum est praccipuc de tributo
capitis et de quibusdam, qui vel aetate vel alia de caussa (Dig. 1. 9, 12)

juris Italici in numero fuissent tribiitariarum, neque quo-
dam modo certe tributo immunes, quid, ubi de censu agitur,
opus erat monere ut sciatur eas esse juris Italici? Si
quae erant juris Italici non essent immunes, nihil erat
cur hoc loco tam distincte esse juris Italici declararentur.

Immunes eas fuisse intelligitur ex ipso quoque contextu
universo, praesertim loci Pauliani.

Etenim praeter colonias juris Italici nonnullas alias in
iisdem regionibus, in quibus illae sitae erant, commémo-
rât\' Paulus, quas aut dicit fuisse immunes, aut quarum
incolae coloni facti sunt salvis tributis, aut quibus tributa
remissa fuisse dicuntur. Quibus praestare eas, quae juris
Italici sint, ex Ulpiano maxime manifestum est. Quid
autem Paulus inter colouias juris Italici de aliis quoque,
immunibus et non immunibus, mentionem facit, nisi talem
habeat necessitudinem immunitas cum jure Italico, qua
ad hoc jus pertiueat? Gontextus igitur eas, quao juris
Italici fierent, eo ipso docet fieri immunes. — Sod non
argumentandum videtur ex sola ea contextus parte, quae
initio loci Pauliani legilur. Ubi, postquam dictum est
Valonlinos et Ilicitanos (Lucontanos) jus Italicum habere,
sequitur: Barcenononscs quoque ibidem immunes sunt. Est
omnino Gothofredo\') concedendum, si Paulus scripsisset:

hoc tributo essent immunes, atque de rebus immunibus. Po.stqunm
libro tertio (Dig. L. 15 ; 4) mnxime do forma ccnsuali in agris, vincis,
pascuis, nliis hujusmodi in censum defcrondis dictum est, libro i7»ar/o
do ceusibus exigcndis (Dig. XLI. 1. 34), quinto de pocnis ccusus dc-
fraudati disseritur (Dig (XLIV. 7. 20). K libro lezlo nullus locus Digcstis
insertus est. Nisi jam libro tertio etiam de vitiis priorum censuum
actum fuit, de his fortasse libro texlo juriseonsultus disscruit. Ad
haco vitia pertinet locus cx Ulpiani libr. XXVIll ad Sabinum, qui
legitur Dig. L. 15. 2. \') L. e. pg. 221.

Barcenonenses vero eet., tum colonias immunes et colonias
juris Italici ita esse distinctas, ut immunitas a jure Italico
sejungatur. Ipsa autem verba, quem ad modum leguntur,
nisi cum Gothofredo ratio habeatur sequentium, non
ostendunt coloniam esse juris Italici et esse immunem a
censu, quod ad rem tributariam censualemque attineat,
fuisse idem. Immunitatem vero ut sine controversia in-
telligeretur ad jus Italicum pertinere, dicendum fuerat:
immunes qiwque sive etiam immunes ibidem sunt Barceno-
nenses. Nunc autem sic potuit Cujacius interpretari:
praeter Valentinos et alios, qui sunt juris Italici, Barce-
nonenses quoque privilegio quodam utuntur, sunt enim
immunes. At ne censear negare sententiam cam, quam
cum Gothofredo plerique explicent, illaesa grammatica
iisdem bis verbis, quae nunc leguntur, a Paulo dari po-
tuisse. Atque quin in hac ipse sententia fuerit re vera
non dubito. Nam hic quoque non ad gramimticam ver-
borum, sed, ut ita dicam, potius ad materialem rerum
cohaerentiam attendendum est. Quid enim, nisi immu-
Î nes fuerint civitates juris Italici, juxta bas in ejusdem

orationis progressu de immunibus mentio fiat?
i Neque minus consideranda sunt, quae de singulis qui-

Inter beneficia Augusti, quibus Berytensis colonia gra-
tiosa fuit, immunitatem quoque fuisse, illam quidem ostendi
nequit, sed veri simillimum est. Immunitas enim benefi-
cium erat, quod plurimi civitates facerent. Itaque coloniae,
quae ut Augustana vocaretur digna erat, defuisse eam vix
credi potest. — De duabus in Palaestina coloniis Ulpianus
meminit. Quid de his amplius scripserit, ignoratur. \' Scrip-
sit autem neutram jus Italicum habere. Ecquid miri erat
in hac earum condicione? An vero insigniores erant

quam quae non existimarentur esse juris Italici? Ipsi
excerptores ex Paulo ad quaestionem respondent. Hic
enim, cui Caesariensium similes fuisse videntur Capitu-
lenses, Caesaream tradit a Vespasiano, qui eam coloniam
fecit, ea esse habitam dignitate, cui trihutum capitis re-
mitteret, tantique a Tito factam ut ipsi etiam solum esse
immune decerneret. Magnis igitur beneficiis utraque civitas
affecta est; neque tamen juris Italici fuerunt. Quum autem
ob privilégia concessa facillime possent existimari esse
hujus juris, idcirco Ulpianus judicandus est addidisse neu-
tram jus Italicum habere \'). Itaque duae illae immunitates
ad hoc jus pertinuerunt. Quod idem patet quum unum
Pauluni audimus. Hujus enim oratio ita procedit: Anto-
ninus civitatem Emisenorum coloniam fecit et juris Italici
i. e. coloniam fecit adjecto ut et juris Italici esset; Vespa-
sianus Caesareenses colonos fecit non adjecto ut et juris
Italici essent i. e. colonos sed non simul juris Italici fecit ;
aliquid tamen iis Vespasianus concessit, immunitatem dedit
trihnti ca2ntis-y cui deinde Titus immunitatem soli adjecit.
Num haec ita interpretabimur jus Italicum non esse illud
quidem impertitum, sed alia beneficia, ab hoc juro plane
diversa? Quae si est sententia, non intolligitur quid sibi
velint illa non adjecto cet; haec enim adscribere prorsus
erat supervacaneum et ab hoc loco alienum; non inter
colonias juris Italici sod inter immunes Caesareenses et
Gapitulensos noniinari oportuit. Restât igitur ut duae
illao immunitates juris Italici quasi partes fuerint.

Hue locus Frontini\') memorabilis addendus est, quem
ita legimus: prima enim condicio possidendi haec est ac

\') Vid. supra pgg. 40 et 74. Scripsit tempore Domitiani; cf.
Bruns. Font. jur. Rom. ant. Ed. IV pg. 331.

per Italiam, ubi nullus ager est tributarius, sed aut colo-
nicus, aut municipalis, aut alicujus castelli, aut concilia-
buli, aut saltus privati; at si ad provincias respiciamus,
habent agros colonicos ejusdem juris, habent et colonicos
qui sunt immunes, habent et colonicos stipendiarios ; ha-
bent autem provinciae et municipales agros aut civitatum
peregrinarum In provinciis igitur praeter agros civita-
tum peregrinarum, quae sui juris sunt, caeterarum civi-
tatum agri ahi sunt municipales, alii colonicl stipcyidiarii,
alii colonici immunes, alii colonici ejusdem juris atque
agri per Italiam. Qui immunes vocanlur stipendiariis sunt
oppositi. Ab immunibus sive non stipendiariis secernuntur
in provinciis agri, qui sunt non tributarii ut in Italia.
Quid autem interest inter immunem esse et esse non tribu-
tarium? Quod ad ipsum tributum attinet, nullum esse
statuendum videtur discrimen; vocabula certe tributum et
Stipendium alias promiscue usurpantur. Attamen non tri-
butarios Frontinus ab distinguit; quod ex ratione

sive condiciono possidendi fieri opinor. Agri colonici, qui sunt
in provinciis ejusdem juris, cujus agri per Italiam, eadem illa
prima, qua Italici, possidendi condiciono tenebantur. Praetor
agros colonicos stipendiarios et agros colonicos immunes, in
provinciis nulli noti sunt, in quos quadret illud agros esse
colonicos ejusdem juris, nisi agri coloniarum, quao dicuntur
juris Italici. Has igitur respexit Fronlinus. Harum igitur
agros docet fuisse non tributarios sive slipendiis tributisvo
immunes. De tributo capitis neque ait neque negat quidquam;
agit tantum de agris

\') Cf. Agg. Urbic. pg. 62 1. 19. ») Quo vindicct juri Italico immu-
nitates tributorum turn capitis turn soli, Savignius nd totam interioreni
rei censualis rationem provocat. (Verm. Schr. Tom. 1 pag. 43 n.). Hoc

Jam pauca de tributis disserenda videntur, in iis praeci-
pue provinciis, ubi oppida juris Italici fuisse legimus. Sed
solas eas attingam condiciones, quae liberae Romanorum
reipublicae et Imperatorum ante Diocletianum temporibus
fuisse apparent.

Libera igitur republica in provincias universe valent,
quae sic scribit Cicero: inter Sicilian! caeterasque provincias
in agrorum vectigaliuni ratione hoc interest, quod caeteris
aut impositum vectigal est certum, quod stipendiarium
dicitur, ut Hispanis et plerisque Poenorum, quasi victoriao
praemium ac poena belli, aut censoria locatio constituta
est, ut Asiae lego Sempronia \'). Non negat orator Sici-
liae, quae ita erat decumana, ut cujusque anni messis,
sive uberior erat sive tenuior, solas decumas tribueret,
neque caeteris, quibus in agrorum ratione cerium vecligal
impositum erat et quod Romanis quoque anno ejusdem
pretii esset, aliud praeter hoc soli tributum indictum fuisse.
Atque satis constat ut postea, sic et ipsius Ciceronis aetate
et antea, si minus omnibus at certe plerisque provinciis
etiam alia incubuisse tributa. Quao quidem, quamquam non
in omnibus provinciis id legitur, possunt tamen nomine
tributi capitis comprehendi *). Quod autem dicit plerisque
Poenorum, caussa est quod ox Africao agris publicis per
publicanos decumae veniebant®), quum praeterea, quariuu

au lern nrgumcnto supcrscdcara. llci oensunlis indoli iioa rupugnarc
video- civitatibus quibusdam immunitatem conccdi; sed debuisse cam
quibusdam, iisquo juris Italici, conccdi non video, nisi prius constat,
id quod est demonstrandum, has civitatcs ejusdem fuisse juris cujus Italiam.

\') Verr. III. 6. Ilccte Ilusclikius 1. c. pg. 182 monet iributum
capitis modo latins patere, modo minus. Sed non ubique facile est
dijudicatu qua sententia dictum sit. Mnrq. 1. c. V. pg. 190 n. 6

ante memini, septem ibidem civitates erant libertate et,
quod probabile est, omnes immunitate donatae Agri, quos
j; dicit censoria locatione locari, non certum vectigal prae-

et praescripto modo, frugibus et aliis hujusmodi, sive
pecunia, sive partim frugibus partim pecunia penderentur.

Postquam Augustus per census, dimensiones, aestima-
tiones accuratius quam antea fieri potuerat, provinciarum
tributa et stipendia ordinäre est aggressus, sub Imperato-
ribus aequiora in universum, quamquam interdum his illis
erant graviora, constituta sunt. Summa autem ac finis
harum rerum usque ad Imp. Diocletianum provincialibus
eodem, quo reipublicae temporibus rediit. Quae fuerint
his temporibus tributorum onera exemplo sint ea, quae
apud Dionom Britannorum Bunduïca, Neronis aequalis,
sic.loquitur, ut suos in Romanos incitet: nonno plerisque
i| et maximis facultatibus prorsus privat! sumus, reliquarum

autem tributa pendimus? nonne praetor alia omnia, quae
tribuimus, el agros, quos illis colimus, ipsorum quoquo
corporum annuum tributum ferimus \'•). Etiam nunc non
ex omnibus provinciis certum agrorum vectigal venisso
Hyginus®) docet. Is enim ut dicit agros voctigalos multas
habere constitutiones, in quibusdam provinciis frdctus

partem praestare certam, alios quintas, alios septimas, alios
pecuniam, et hoc per soli aestimationem, ita ut his agris vecti-
gal sit ad modum ubertatis per singula jugera constitutum\'),
simul significat alias provincias fuisse, quae quum frugum
partes praestiterint pro majore vel minore singulis annis
uberfate, incertum tributum agrorum solverent.

Sed jam de singularum, quas supra dixi, provinciarum
tributis pauca dissertiirus exordium capiam ab ea provin-
cia, in qua duo tributorum genera a Paulo discerni vidi-
mus, a Syria. Etonim Syriao pars erat Palaeslina, cujus
Gaesareensibus Vespasianus irihuhcm capitis remisit, solum
autom immune interpretatus est Titus.

Tributum capitis cum aliis tributis Juilacos ut vicinos
pensitasse jam Antiocho Magno ex iis liquet, quae tradit
Flavius Josephus. Nam ab hoc rege filiao Ptolemaeo in
matrimonium datae, Coole Syria cum Phoenico, Judaea
et Samaria dotis nomine concossis, divisa sunt inter
utrumque regem vectigalia et suae quisquo patriae optimales
TTpoçTSTay/iévov xs^dXatov colloctum rogibus popoiidorunl.
Senatui (yspouala) autom Judaeorum, pontificibus, scribis
sanctuarii et cantatoribus (UpoiJ\'dXTatç) ea, quao ùitip njç
xa^aXf^ç TtXoùffiv, ob fidoiu a Judacis sibi servatam, ab
Antiocho aliquot ante mensibus cum caeteris vectigalibus
erant remissa *). Quorum caeterorum vectigalium quin
princops fuerit tributum soli non est quod dubitemus®).

\') Pg. 205. Non dicit per cujutquf mmia acstiinnlioncni. Certn parte
ccnsu ad modum ubertatis constituta, ngcr deinecps nisi ccrta pecunia
esset imposita, fruges quotannis ad id prctii debebat, quo pars certn
aestimnta esset. Ubi ceria pars frugum per soli aestimationem constituta
erat, hujus pretium cum rcliquo tributo imposito cerium vectigal
efficiebat.

bis, eumque omnibus, quod Pompejo restitissent, ç>o>oi/r^v
amfiórmv fuisse indicium, quam aliis fmitimis populis
Appianus tradit \').

Qui ita pergit earc $s xaï Sópoit; xal Kû.cçcv è-njatoq {6 tpôpoç
TÛv awiiârujv) ixaroffri) roù ufjL-j/xaroç éxâaro} "). Non igitur do
tributo generatim loquitur, sed de tributo corporuni. Itaque
census {un-^ixd) non est de iis tantum intelligendus, qui
agros possidebant, sed etiam de alia bona possidentibus,
sive ditiores erant, sive pauperiores. Unicuique Syrorum
inde a Pompejo ultra Appiani aetatem bujusmodi fuit
tributum capitis impositum, ut centesimam quotannis par-
tem tribueret pretii, quo ex censu res ejus aestimatae
essent. Quod idem in Cilices valet stipendiaries, quorum
iTttxscpaXai\'wv graviorum meminit Cicero ad Atticum Syro-
rum igitur et Cilicum et, quod est veri simile, Judaeorum
et Phoenicum, qui provinciae Syriae partes erant,
capitis, nisi id ipsum fuit, quod alio nomine vocari queat
tributum rerum mobilium sive moventium, hoc tributum

I Tijç àXXrjç izepcouat\'aç. lUpioixtaç est Musgravii conjectura. Si rrsptouataç

n. 276) sententia est, Judaeorum capitibus majus esse impositum tribu-
\' tum quam caeteris eorum bonis, agris, aliis. Sin autem legitur cum

et Cilicibus, qui ab Appiano in codcm contcxtu commemorantur. Hoc
tributum capitis Judaeis diversum fuit a didrachmo, oujus memjnerunt
Suet. in Domit. 12 Jos. Antiq. 7. 6. 6, Cass. Dio LXVl. 7 et Matth.
Evang. 17. Cf. Huschk. 1. c. pg. 135 in nota; Marq. 1. e. V. pg. 195
n. 5. =) De reb. Syr. 50, cf Veil. II. 37. V. 16.

certe complexum esse apparet. Quarum etiam rerum tribu-
tum Syris Judaeisque fuisse indicium ex eo quoque patet,
quod Augusto auctore\'). Quirinius, praeses Syriae, censor
fuit omnkwi famltatwn; a quo descriptio facta est etiam
in Judaea , quae tunc cum Syris conjuncta erat \'). Tributa
autem capitum apud Syros Ulpianus quoque sie commé-
morât : aetatem in censendo significare necesse est, quia
quibusdam aetas tribuit ne tributo onerentur, veluti in
Syriis a quatuordecim annis masculi, a duodecim feminae
usque ad sexagesimum^ quintum annum tributo capitis
obligantur; aetas autem spectatur censendi tempore \').
Quas aetates ita constituendi caussa siquidem cum Mar-
quardtio ex eo repetenda est, quod quum ea quisque
esset, sibi victum posset comparare, tributum capitis
apud Syros id simul continuit, quod pridem x^\'P"^«^\'"»
Graeci, Romani autem postea lustralcm collationcm appel-
larunt. Atque hoc tributum opificioruvi, quae cmn rebus
iis comparandis quam artissime cohaerent, quum praeterea
ct ipsa opificum instrumenta ad res pertineant, hoc,
inquam, tributum cum tributo moventium , si minus in
omnibus provinciis, in Graecis maxime civitatibus, quasi
unum fuisse cum tributo capitis oo est similius veri,
quod t\'jTtxt^\'üacov aliquando [vocatum est Etiam

\') Cui , ut narrat Dio Cass. Lll. 28, Mccacnas suascrat utpcnsioncni
imperarct do omnibus iis, quao aliquem possessor! quaestum ferrent,
veetigaliaquo imponerct omnibus subdifis. Quum enim nova imperii
constitutio ad omnium utilitalem esset, justum esse et aequum nemincm
neque privatum hominem neque populum immunitatem habere.

\') Flav. Jos. XVIII. i. Dig. L. 15. 3. In censibus etiam alibi
rationem esse habitam arlal\'u, vide Marq. l. e. V pg. 212. n. 1.

videtur, quum scrlbat Antiochenses colonos esse factos salvis
trihutis. Teste Tacito provinciae Syria atque Judaea, cui,
ut dixi, gravior erat <pôpoç tSiv awfidTwv, Tiberio Imperatore
fessae oneribus deminutionem tributi oraverunt \').

Singulis, quae nominari possunt, Syriae partibus et
Antiochis et Romanis dominis communia eademque tribu-
torum genera fuisse videntur.

Diruta a Scipione Carthagine civitatibusque deletis, quae
ejus sociae fuerant, caeteris Afris in ordinanda provincia
tributum injunctum est et in agros {èm rif y^) et in corpora,
àvàp\\ xaï yovatxc ôixotux; \' ). De quibus tribuUs haec scribit
Tertullianus, ipse Afer, agros tributo onustos viliores,
hominum capita stipendie censa ignobiliora esse, nam has
notas esse caplivitatis Omnibus Afris tributum in
capita impositum fuisse videtur. Sed quaenam eo perli-
nuerint quasi partes»), fueritne pauperioribus idem
quod ditioribus, et quanto simul tributo agri fuerint one-
rati, ea ignorantur. Satis tamen constat Romanos non
eos fuisse, qui Africae civitates clementer tractarent. Vix
dubito quin si <pópo(; im rof\'ç awiiaat hic cxistimandus sit
mera capitatio, caetorum fuerit tam grandis ut facile tributa
et rerum et opificiorum aequiparaverit. Ne vero, quamvis
severi essent in omnes, crudeliores tamen viderentur
et iniquiores in pauperes prae divitibus illis, qui non

Suspicatur Bcaudoïnus mcram fuisse, ut postea nominata est, capi-
tationem, pg. COl. Cui fundamento hacc conjcctura nitatur nou addit.
Scd ne oriatur cx eo, quod non tantum viris, sed etiam fcminis is
^pópoz iujunctus fuit. Idem, ut docet Ulpianus, in Syria factum est;
ubi capitationem vidimus etiam rerum mobilium tributum continuisse,
et veri sipilitcr tributum opificiornm. \') Non par tributum, sed tribu-
tum paritcr {0ßo(tü<;) viro ct feminae impositum scribit Appianus.

ayris illi quidem sed aliis bonis fortunisque pollerent,
et in Africa et in Gilicia, Judaea reliquaque Syria
Romanos capitis tributum non omnibus par sed uniuscujus-
que rerum habita ratione constituisse equidem intelligere
malim

Apud solos Britannos et Cilices, indomitas gentes,
apud Syros Judaeosqiie, invisas et, ut aït Cicero, nationes
servituti natas, et in Afris, odio babitis trïbxdum capitis
separate nominatur.

Sin autem quis quaereret num in bis populis tributum
soli uni agros possidentes pensitarint, tributum capitis
autem soli ii, qui nullos agros possiderent, sed in agris
censendis ita sit actum ut non tantum ipsorum agrorum
verum etiam reliquarum possessoris facultatum ratio babe-
retur, negandum esse censereni. Nullum enim indicium
est tributa isto modo fuisse comparala; atque tributorum
soli rationes, possessoribus hereditate aliove modo mutatis,
ita nimium crebris nmtaliotiibus laborassent; porro teste
Dione agrorum possessores in Britannia praeterquam caeteris
tributis tributo quoque capitum, qualecunque ibi erat,
tenebantur

Lusitauiam adimus et Hispaniam, quarum similem
habuisse rationem tributorum Galliam et Gcrmaniam
nemo facile negabit.

A Caesare Augusto aliquando T. Glodius Proculus le-
gatus missus est pro censore ad Lusitanos Quorum

\') Scveritas S. 1\'. Q. H. probe distiiigueiuin est ab avaritia ao crutie-
litate, qna Propraetorcs saepe in provinciales saeviernnt; qua de rc cf.
Unschkius 1. e. pgg. 179 sqq. «) Dio Cass. LXIl. 3. Vid. etiam Taeit.
Agr. 13. 19. Cf. Iluschk. 1. c. pg. 20 n. 55 et. pg. 180.
■\') Marq. 1. e. V pg. 209 n. 0.

soli tributarii, ut in compluribus provinciis tributarium
I solum per universitatem populis est definitum, exemplum

laudat Frontinus \'). Plinius in his XXXVI civitates sti-
pendiarias commémorât.

In Hispania Tarraconensi Geographus GXXXV, in His-
pania Baetica GXX stipendiarias esse tradit. E Cicerone
jam vidimus Hispanis in agrorwn ratione vectigal certum
stipendiarium fuisse impositum. Vetat autem nihil ne iis
licuisse credamus certum hoc vectigal partim pecunia per-
solvere et praeter hoc Hispanos plura debuisse. Atque
ad annum 170 a. C. N. Livius narrat impetrasse a Senatu
Hispanos ne frumenti aestimationem magistratus Romanus
haberet, neve cogeret vicesimas vendere Hispanos quanti
ipse vellet, et ne praefecti in oppida sua ad pecunias
cogendas imponerenturEx quo liquet tunc et vicessi-
mas et pecunias iis indictas fuisse. Et ipsis postea tribu-
tum agrorum infuisse in stipendie, nisi solum id fuerit,
ex eo intelhgo, quod eorum quoque agros diniensi sunt
Qua dimensione opus non erat, \'nisi tributum soli consti-
tueretur. Sin autem his stipendium certo agrorum vecti-
gali constiterit et pecuniis imperatis, in his tamen pecuniis
fuisse quod dici possit tributum capitis certe non patet.
Galliis Caesar devictis tributi nomine annuum imperavit
! sestertium quadrigenties Ut Bhjricum vectigal, ita

\') Ue ngr. qunlit. pg. •!• (Ed. Bliimc, Lnchmaun, IludorlT. Vol. 1).
3) XLIll. 2. •■•) Froutin. ibid.; cf. Marq. 1. c V pg. 210 n. l.
*j Eutr. VI 17. Suet. Caes. 25. ») Liv. XLV. 26, 29.

rum condicionibus constitutum \'). Ex Galliis, Germania
inferiore, Macedonia, Dada, Ponto et Bithynia ab Impe-
ratoribus census esse actos constat Qui census in bis
omnibus tum agrorum tum reliquarum rerum aestimationem
indicare videntur. E quibus tandem vectigalibus etiam
aliunde pelitis stipendium provinciale collatum fuerit et
collectum, si non semper, plerumque tamen ex iis
provenit, quae solum ferebat. Nam in provinciis, ita
Agennius Urbicus, omnes etiam privati agri tributa atque
vectigalia persolvunt Etiam privati, quod dicit, id est
non solum agri illi publici stipendiariis dati assignait nec ii
qui sunt populi Romani, quos censorcs locare sole-
bant, sed etiam agri illi privati vectigalesque sive quaes-
torii, qui a quaestoribus vendebantur, bac lege posita ut
dominium penes populum Romanum esset. Omnium igitur
provinciarum, sive decumanae, sive stipendiariae, tributa-
riao, vectigales \'•) nominantur, civitatibus, ex quarum
agrorum proventu vel omne tributum pensitabatur vel
stipendii pars, tributum soli impositum fuit.

Bads assidue rebellantibus gravius tributum injunctum
fuisse veri simillinmm est Pontnm quoque et Bithyniam
àr.oTt\'ii-qmv subüsse salis constat "). Sed parum constat do
tributorum generibus, quae forsitan in bis provinciis possint
discerni.

Huschkio id esse concedendum censeo duobus tributorum
generibus, capitis soli, totum tributorum caput absolvi.
Sed fuisse ea, bis certo nominibus, a Romanis omnibus
provinciis ab initio imposita contendi noquit, neque isto

\') Mnrq. 1. o. V. pg. 21ß n. Mnrq. 1. c. V. pg. 209. Pg. l.
Quornin trinm vocnbtilormn usns est iiou rnro proniiscnus.
Mnrq. V. pp. 207 n. .1. •"\') Ibid. pR. 212 n. 1.

modo tandem fuisse universe constituta. Sed tamen
quaecunque possunt tributa internosci, ad borum alteru-
trum referri possunt. Tributa enim, quae hic illic fuerunt
pascuorum, silvarum, similiumsoli sunt, et quae in
his illis re£iionibus conferebantur coriis, bobus, melle aliis
hujusmodi aut quatenus ex agris proveniunt ad tributum
soli, aut quatenus sunt res mobiles ad tributum capitis
referantur.

Asiam Romani primo immunem esse siverunt. Tum
exortis Romae turbatoribus (Gracchis) tributum ei indic-
ium est non pro censu, verum imperata est quotannis
certa pars frugum cujusque anni Stipendium autem
quod ei belli tempore imposuisse legimus Metellum in
capita singula servorum ac liberorum id ad tempus
fuisse videtur. Sed praeter decumas ab hac provincia, quoad
decumana dicebatur, scriptura exacta est et porto\'rium

Jam quatenus immunes fuerunt civitates juris Italici?
Immunitatem enim iis fuisse conccssam supra satis indi-
casse mihi videor et ostendisse harum civitatum
non tantum colonos verum etiam veteres incolas cives
fuisse Romanos Quid sequitur nisi has civitates
eorundem onerum habuisse immunitatem et tamdiu, quo-
rum et quamdiu baberet ipsa Italia atque rursus iisdem
quibus illam obstrictas fuisse?

Vicesima igitur Jiereditatum, quam Augustus civibus
Romanis imperavit \'\'), neque eam tantum incolcntibus
Italiam sed omnibus , quamque ut pondèrent Garacalla
provincias civitate donavit , — vectigali rerum venalium

Cic de imp. Cii. Pomp. 6: 14. \') Pgg 1G4 sqq.
") Pgg, 124 sqq. Dio Cass. LV. 25; cf. Marq. I.e. V. pgg.258 sqq.
P]in..Pancg. 37. 38, 39. ") Dio Cass. LXXVH. 9.

sive centesima (postea ducenteshna) auciionum quamdiu
fuit \'), — quinquagesima (deinde vicesima quinta) servorum
venaliim — inimerïbiis patrimoniorum sxYQpossessionum —
his et quae plura civibus Romanis imposita fuerint, ne
cives quidem oppidorum juris Ralici vacui fuisse sunt judi-
candi. Sed ex quo tempore Paullus omni gaza Macedonum
potitus fmem attulit tributorum ipsi Romani antiquo
tributo, secundum legem Serv. Tullii ex censu constituto,
liberati sunt®). Nulla igitur iis, qui postea in provinciis
cives effecti sunt, cum hoc tributo res fuit. Sed qui in
provinciis immunes erant aut civcs oppidorum juris Italici,
ea fruebantur immunitate, qua a stipendiis tributisque,
quibus caeterarum suae provinciae civitatum incolae tene-
rentur, prorsus liberi sint facti.

Vidimus quaedam onera, ut vectigal rerum venalium,
civibus Romanis ad tempus tantum imposita fuisse, et
nonnullas provinciarum civitates oneribus ita esse lovatas
ut tributa in aliquot annos remitterentur, quin inter eas
fuisso quae immunitate uterontur perpétua. At Imperator
Diocletianus et in provinciis omnom immunitatem sustulit,
et ipsi etiam Italiae gravia onera imponero instituit. Novam
pensionibus legem induxit; quam, etsi illorum tomporum
modostia tolorabilom nominal, tamen non diflitetur Auro-
lius Victor®) in pcrniciom proccssisse. Quao veteros ad-
versus victos jure belli fecerant, Galorius adversus Romanos
Romanisquo subjectos facere ausus est. Quum statuisset

\') Sustulit Cnligula, Tnc. Ann. I, 78, II, 42; Suct. Aug. 49, Cnl.
10; Dio Cass. LX. 25, LVIIL 10, LIX. 9; Dig. L. 16. 17. 1.

ïac. Ann. XIII, 31; Dio Cass. LV. 31. \') Dig. L. 4.\'1. 18 § 1.
*) Cic. (IcOff. II. 22. \') Savign. Verin. Sehr. II pg. 151 sqq.; Ilusehk.
1. 0. pgg. 70. sqq.; Marq. 1. c. V. pgg. 157 sqq.; Waller. 1. c. I § 325
n. 44. <•■) Dc Caes. 39, 31.

censibus institutis orbem terrae devorare, ad hanc usque
prosiluit insaniam, ut ab hac captivitate ne populum
quidem Romanum fieri vellet immunem. Ordinabantur jam
censitores, qui Romam missi describerent plebem\'). Sed
de bis non opus est pluribus Constantinojwlis enim
juris Italici facta baud dubie hac in re ejusdem condici-
onis erat cujus ipsa Roma. Hoc unum addam, vocabula
in Pauliana §° 7® non esse ab excerptoribus, sed ab ipso
Paulo profecta. Nullum est interpolationis vel mutatiouis
indicium. Quod si vocabula illa tributum capitis et tribu-
tum soli hic excerptorum sint, tamen, ne perversa hi
voluisse putentur, non sunt ea sententia accipienda, qua
eorum aetate dicebantur, sed ea, quam iis ante Paulum
et usque ad Diocletianum fuisse exempla satis docent e
Dione Cassio et ex Appiano supra allata

Tandem non esse supersedendum videtur quaestionibus
aliquot, quas posuit Zumptius. In quibus disputandis nisi
ea tempora non considerabo, quae Diocletiano antecesserunt.

Fueruntne cives, qui e civitate juris Ilalici in aliam,
quae hujus juris non esset, habitalum migrassent, hic
quoque immunes tributo capitis ? Ail Zumptius. Exemplum,
inquit, afferre nequeo sed similitudinem aliquam comme-

\' {ffuvTcXecç) Bive domini possessionum, qui jugaliona sive capitatione terrena

i \' • pensitandum erat fl»r«»t/w/rfl/ff, quod etiam vocatur fl«r»flrye«/ij«e

conferebant capitis. Vid. Sav. ibid. II pgg. 07 sqq.; Marq. I.e. V.
dgg. 217 sqq. Walter I. c. I. § 400. Vid supra pgg. 170 sqq.

inorabo. Nam lliensibus, qui erant ex colonia juris Italici,
cum aliam oninem immunitatem fuisse constat, tum banc
ut tutelae excusationem haberent, scilicet eorum pupillo-
rum , qui Ilienses non essent. Haec immunitas vel exigua
admodum vel nulla erat, nisi retineretur etiam cum
Ilienses inter alienos cives considèrent. Similiter igitur
jus Italicum civitatis hoc tribuebat ut si qui singuli in
alia civitate habitarent, tributum tamen capitis non solve-
rent\'). In hac autem quaestione non opus est diu com-
morari. Nam cives civitatis juris Italici erant cives Romani,
ideoquo tributo capitis, captivitatis nota, immunes

line, qui e civitate sine jure Italico habitatum so con-
ferrent in coloniam juris Italici, eo sibi immunitatem
tributi capitis occupare poterant? Non ita; migrando enim
non fiebant cives Romani. Quod si ita esset, ante
Caracallam penes ipsos provinciales fuisset migrando sibi
civitatem tribuere. Non pauci et ditiores et pauperiores ox
civitatibus Africao iis, ubi tributis tum capitis tum soti
tenebantur, in alia illa Africao oppida, privilegiis donata,
se contulissent. Unde praetor damnum lisco Romano
ortum, invisa atque arcenda potius incommoda, pauperi-
orum praecipuo adventu, civitatibus privilegiis ornatis
ovenissent. Fieri tamen potuit ut Caecilius quidam
Optatus, honestae missionis vir, nequo indignus qui
inscriptione celebraretur, Imperatoris gratia inter immunes
alicubi adlegeretur \'). Potuerunt enim etiam singuli homines
immunitate donari \'\').

\') L. c. pg. 483. Ilienses ixutem non apparent juris Italici fuisse;
vid. supra pg. 67. Vid. supra pg. 124 sqq. et pg. 174 n. 3. Zuinpt.
1. 0. pg. 384.

eratne immunis tributo soli, sive hujus civitatis erat sive
> : alienae ? Zumptius id, quod Paulus Laodiciam et Berytum

■ : ut fuerint aliae, quarum solo, quum juris Italici essent, im-
; munitas inhaereret, aliae autem, quarum solum proprietate
V illa inhaerenti careret, in illis statuit quemvis possessorem, in

■ his civem tantum vacuum fuisse tributo soli Gur solum
i hoc loco mihi videretur non agros significare sed territorium
\\ cum pagis et vicis ante scriptum est Gaeterum mea

quidem sententia non dubitandum est quin , unde tandem
i advena esset, unusquisque civis Romanus in qualibet

civitate juris Italici agrum suum coluerit tributo soli im-
munem, quippe quem baberet dominio quiritario. Sin autem
5 quis, qui civis Romanus non erat neque igitur dominus

esse poterat ex jure Quiritium, aliunde advenisset in civi-
tateque juris Italici agrum, pascua, silvas sibi comparasset,
; in hune quoque quadrare mihi videtur illud: is, qui agrum

qua ager est; agri enim tributum eam civitatem debet
: ^ levare in cujus territorio possidetur Praeterea etiam

ideo est veri dissimile eos, qui cives Romani non essent,
immunitate esse usos agrorum, quod immunitate posita
i inhaerenti solo nimis allicerentur ditiores cx civitatibus

dubitabit, si civis coloniae juris Italici vel immunis civita-
^ tis in aliéna civitate comparasset agros, quin tributum ex

iis solvere debuerit, aut ingens erat illa immunitas et u
solo prorsus disjuncta. \').

Accedo ad eam, quam in primis Savignius partem esse
perhibet gravissimam juris Italici.

Onmes, inquit, res mobiles nulla excepta poterant ex
jure Quiritium teneri, agrorum autem ii tantum, qui in
Italia, non qui in provinciis siti erant. Civitatum tamcn
juris Italici agri prae caeteris privilegio utebantur, quo in
singulorum civium dominio esse possent, itaque recipcrent
nexum, mancipationem, usucapionem, in jure cessionem.
Quod harum civitatum proprium est. Nullis, ne liberis
quidem civitatibus, Privilegium istud cum his commune
fuit

Quod de liberis civitatibus dicit Savignius, no Romanis
quidem in aljTovôiiotç agros ex jure Quiritium possidendi
fiicultatem fuisso nequaquam est mirum Non enim ad
solum provinciale portinobant bae liberae civitates®), neque
erant agri populi Romani. Suis ipsarum vivobant legibus;
quaproptor etiam agros ct ab indigenis ct a Romanis
secundum leges patrias teneri omnino fas oral. Erant
agri privati ex jure percgrino ¹), Sed in civitatibus
êasuâé/mc<;, ubi nou oumos civitate Romana donali erant,
non raro tamen plures paucioresvo habitabant cives Ro-
mani, his potestatem ex jure Quiritium agros ibidem
habendi necessario defuisse, non video qui probari possit.

Quao voro ila de dominio docuerat Savignius, minime
placuerunt Zumptio. Hoc jus universum, sic is scribit.

non dissimulât Savignius se ullo veterum auctorum testi-
monio demonstrare non posse, sed singillatim eas res,
quibus jurisconsulti praedia Italica a provincialibus differre
praecipiunt, persequens, quod illorum proprium esse
invenit, ad civitates juris Italici transfert, ne hac quidem
in ratiocinatione ullo ductus testimonio, sed similitudine
I I motus et nomine. Quare omnis haec quae putatur esse

juris Italici pars, conjectura videtur uti \').
j i Et fatetur re vera ipse Savignius suam hac de re sen-

Italicum demonstrat, non autem provincialem esse rem
mancipi, neque hac in re agros civitatum juris Italici
ejusdem cujus illum esse condicionis. Usucapionem docet
I i valere tantum in agros Italicos, additque id est in eos,

non docet quo jure agros civitatum juris Italici ad Italiam
référât. Lege Julia dc fundo dotali prohibitum fuisse
i scribit maritum quo minus fundum dotalem Italicum alie-

ex jure Quiritium teneri Ex cxceptione tandem annali
1 Italici contractus nihil ipse concedit posse depromi ad

\') L. C. pg. 487 sq. s) Gaius IL 63; Cod. Just. V. 13. 1 § 15.
Justinianus hanc legem etiam in provinciis valere jussit.

De qua exeeptione niniis obscura vid. Cod. Just. "VII. 31. 1 J 1,
ct VII, 40. 1; Walter. 1. c. § 602; Rudorff. Feldmcsser II pg. 375.

agros provinciales neque usucapi, nec constare ante Justi-
nianuin marito non licuisse fundum dotalem provincialem
alienare \')? Magnum ostendit esse discrimen inter solum
Italicum et solum provinciale, hujus enim non ut illius
privates homines dominos esse potuisse ex jure Quiritium.
Discriminis autem satis multa sunt testimonia ac certa.
Etenim saepius solum provinciale et solum Italicum sibi
oppouuntur, sive defmitis verbis, sive ita ut utriusque coni-
paratio e contextu appareat Non raro etiam agri, praedia
in Italia ab iis, quae provinciae habent, sejunguntur»).

Solum Italiae in dominio Quiritium esse potuit, provin-
ciale autem non potuit, ne ab eo quidem tempore, quo
Garacalla provincias omnes civitate donavit. Sed tamen
fuerunt in provinciis agri excepti; quod est probandum.—
Universe solum provinciale non fuisse provincialium, sed
populi Romani vel Gaesaris dominium satis liquet. Pos-
sessionem tantum illi habebant, possidelant quasi fructus
tollendi caussa, idquc condiciono praestandi tributi Non
igitur in legitimis actionibus agrum siium vocare audcbant,
sed veniendum erat ad décréta aut intcrdicta propraetoris,
qui finiendis controversiis auctoritatem suum intorponcbat

Mancipationem solum provinciale non recipiebat. Res
enim mancipi sunt praedia in Italico solo\'^), solum pro-
vinciale est nec mancipi \'\'). Jura igitur, si quae in eo
constituenda sunt, pactionibus id cffici potest et stipulati-
onibus ®). Quarum rerum cum jurisconsultis agrimenso-
res testes sunt.

\') Giiius, ibid. -) E. g. Ulp. Eragin. 19. 1; Gaii 11 7 ct 27; Cod.
Just. II. 8 ct VII. 13. •••) Gaii II. 31; Columella III. 3.

Gains II. 7; Erontin. 1. c. pg. 30; Ag. Urbic. 1. c. pg. 03.
\') Fcstus, in vocc posscssionis; Gaius IV. 139. •■\') Ulp. Fragm. 19.1;
Gaius 1. 120. \') Gaius II 31, ") Gaius, ibid. «) Front, ct Urbic. I.e.

Neque usucapionis capax erat solum provinciale \'). Quam
demum Justinianus nomine, ut loquitur, et substantia
sublatis eandem esse voluit et in Italia et in omni terra,
quae sub suo imperio esset

Vindicatione etiam ex jure Quiritium agri provinciales
carebant. Controversiis motis fines vindicabantur ex aequo \').
Vetustate possessionis se, non jure, misericordia senatus,
non agri condicione defendebant provinciales; nam agrum
publicum esse fatentur, se moveri possessionibus, amicis-
simis sedibus ac diis penatibus negant oportere

In provincial! solo placet plerisque solum réligiostm non
fieri Neque hoc solum dedicabatur. Nam quod nulla lex
dedicationis reperiebatur, quum solum peregrinae civitatis
capax non esset dedicationis, quae ex jure Romano fiebat,
Plinius Secundus religionis sollicitudine movebatur quin
aedem matris Deum in alium locum transferret. At Tra-
janus rescripsit sine religionis sollicitudine id ei licere, si
loci positio videretur desiderare Simili modo, permissu
principis, solo dedicatio evenisse videtur, quoties arae in
provinciis Augusto ponerentur Neque dignum habeba-
tur provinciale solum, quo aiujuria caperentur, nisi prius
populi factum, ita ut pars Italiae haberi posset

Ex bis igitur omnibus satis manifestum est Italico solum
provinciale inferius habitum esseneque récépissé domi-
nium quiritarium.

\') Gaius 11. 4G. -) Cod. Just. VII. 31. 1. Institut. II. G-.
3) Trout., Ag. Urbic. 11. cc. ") Cic. dc lego agr. II 22. 79.
\') Gaius II. 7. ") Plin. Ep. X. 59. \'<) Vidc supra pgg. 64, 68.
8) Liv. XXI. 1; Tac. Ann. 111. 59 Dio Cass. XLI. 43 Scrv. ad
Acn. 11. 178.

ductuiii esse nomine juris Italici, quo praedia civitatum
juris Italici praedia esse intelligeret Italica. Nequaquam
autem certam Zumptius recte dicit esse banc ratiocinatio-
nem, quod jus Quiritium valuerit in praediis Italicis, ideo
valuisse idem in civitatibus jure Italico donatis. Quid
enim? Civitatem Romanam nos scire per multas provincias
ita esse propagatam, ut jus bonorum petendorum non
adderetur; item Latinitatem ab iis, a quibus nomen ac-
ceperit, ad alios translatam vim suam mutasse. Quod
idem in jure Italico accidisse non esse cur negemus \').
Tum demum, ut. mihi quidem videtur, ad ipsum nomen
juris Italici tutius neque injuria provocari licebit, quum
provincias quoquo satis coiistabit continuissc solum quod ,
jus Quiritium quum haberet, soU Italici loco esset.

At sunt, qui statuant omnia valere illa sane in roliquam
provinciam, non autem in colonias; harum enim solum
propterea quod sint coloniae non pertinere ad provinciam,
sed quasi ad Italiam, ita ut dominii ox juro Quiritium
capax sit. Quam sententiam exposuorunt Mommsenus -)
ot Marquardtius. Docet enim hic agros colonicos per as-
signationcm herodium esse factos colonorum, itaquo potuisso
mancipatione et in juro cossiono alienari, emi, testamonto
horeditati obveniro, in dotom dari, fuisse de vectigalibus
oxemptos, sed consul censondo =•). Verum scntiendum esse
videtur cum Waltero, qui, quum ante eadem in sententia
fuisset, postea mutavit censuitque esse colonis agrorum
assignatorum dominium abjudicandum Quem ut se-
quar non id me movet, quod solum provinciale tale
dominium non reciperot. Id enim licot universe constet,

ipsa nunc quaestio est nullaene coloniae condicionibus soli
provincialis solutae fuerint. Quod ita potuisse se habere,
nemo negabit. Tradit enim Hyginus in assignationibus
divi Augusti diversas habere condiciones fimdos exceptas;
exceptes esse fundos bene meritorum, ut in totum privati
juris essent, nec ullam coloniae munificentiam deberent et
essent in solo populi Romani Quodsi fundi ex principis
decreto isto modo privati juris esse potuerunt, quidni
etiam totae coloniae esse potuerint, quae essent in solo
populi Romani? Simul autem ex Hygino intelligimus,
colonias, quibus e fundis non exccptis munificentia illa
deberetur, non fuisse in solo populi Romani. Talis enim
esse condicionis fundi tantum excepti praedicantur; quod
sane opus non erat si ipsae coloniae, quarum ad solum
pertinerent, eodem uterentur beneficio. — Argumenta porro,
quae alterius sententiae gratia afferuntur, non satis firma
sunt. Leges enim agrariae, quao ante bellum sociale
compositum latae sunt, nihil praebent argumenti, quod
doceat per solas, quae auguriis captis fiebant, limitationem,
assignationem et dationem coloniis vel colonis, civibus
Romanis, facultatem esse datam, qua agros ipsius Italiae
tenerent ex jure Quiritium. Immo vero, ut indicat Beau-
doinus prima lego agraria Semproniania (ao 133 a. C. N.)
Gracchus agros non solum ita inopilîus tribuit, ut cuique
tributum imponeretur\'), sed ut ne vendere quidem agros
acceptos iis liceret*). Quae condiciones, quamquam dein-
ceps aliis legibus agrariis sublalae sunt, tamen satis osten-
dunt ne in ipsa quidem Italia coloniis i^cr ritus dominium
evenisse. Provocat porro Marquardtius ad legem anni 111

\') Ed. 1. pg. 197; cf. ibidem II pgg. 387 sqq. -) L. c. pgg. 185,186.
3) Plut. Gracch. 9. ■•) App. B. C. I 27.

(a. G. N.); qua lege profecto negari non potest dominos
esse effectos ex jure Quiritium eos, qui ante tantummodo
possessores fuissent. Sed haec lex ad unam Italiam re-
spexit. Quum ferretur jam in eo erant res publicae in
Italia, ut vix alio modo possent agri civibus Romanis
assignari, quam quo essent in dominio quiritario; non
igitur limitatio ritusque id efïecerunt, sed publicus rerum
status. Assignationes etiam legis Thoriae ostendere
docet Walterus solum provinciale una assignatione non
esse factum rem quiritariam 2). Praeterea si omnes coloniae
in provinciis in solo populi Romani fuissent, earumque
agri jure Quiritium praediti, admodum mirum videtur
quod nec alias nec in Digestis Godiceve (quamquam inter
se diflerre solum provinciale et Italicum saepius statuunt)
ulla fit mentio vcl ullum indicium est colonias communibus
legibus soli provincialis solutas fuisse. Tandem ita si res
sese habuisset, omnes agri colonici tributis provincialibus
immunes fuissent, neque ulli tributarii. Qui ergo Antio-
chenses coloni fieri possint salvis tributis? Quid sibi velit
coloniis tributa remissa esse? Atque fuerunt, Frontino, et
Agennio Urbico auctoribus, praeter alios agri quoque co-
lonici stipendiarii. An statuendum est colonias in solo illas
quidem populi Romani fuisse, sed tamen plerasque cum
caeteris provincialibus stipendiarias? In Augusti assigna-
tionibus in solo populi Romani esse, me judice, ita est
interprctandum ut idem valeat atque omnibus tributis esse
immunem. Fundi enim excepti quum dicantur esse in totum
juris privati, neque ullam dcbcre munificentiam coloniac el
esse in solo populi Romani, non video quid postremum
hoc sibi velit nisi ita esse juris privati, ut non tantum

nihil in ipsius coloniae fiscum tribuendum sit, sed no in
aerarium quidem publicum Romanum. Quae si sententia
est, ubi fundi nominantur, idem significari necesse erit,
quum de universis coloniis locutio illa, sive alia illi con-
gruens, adhibetur. Itaque si coloniae ob id ipsum quod
essent coloniae in solo fuissent populi Bomani, provincia-
libus tributis immunes fuerunt omnes.

Sed nihil haec impediunt quo minus inter colonias
fuerint quaedam, quae in solo essent populi Romani,
quarumque igitur agri dominium quiritarium reciperent.

Videndum est de rationibus, quibus Zumptius civitatibus
juris Italici solum Italicum fuisse negat.

Ac primum quidem adversus Savignium id producit,
quod jnrisconsultorum, quamvis saepe de iis, quae prae-
diorum Italicorum propria sint, disputent, nemo tamen
umquam adjiciat eadem ad civitates juris Italici pertinere \').
Fatendum utique est nullam civitatum juris Italici, ubi de
solo memoretur provinciali, fieri mentionem neque ab
aliis jurisconsultis, qui discrimen inter solum Italicum et
provinciale tetigorunt, neque in reliquis superstitibus scriptis
ipsorum Ulpiani et Pauli, e quorum libris de censibus
plura de coloniis juris Italici in Digosta collata sunt. Sed
numquid constat, quum vel diserte vol tacite solum
Italicum et provinciale inter se comparent, jurisconsultos
solum Italicum ea dicero significatione, qua solum tantum
Italiae intelligant, non autem una comprehendant solum
quod in provinciis Italicum sit. Quodsi statuimus soli
Italici vocabulo simul ad provincias respici, mirum non
videbitur si non adjecerint illi in disputationibus suis ea,
quae solum spectont Italicum in Italia, eadem pertinere

ad solum Italicum in provinciis. In Digestis porro memi-
nerimus excerpta nos legere ex iis, quae de jure Italico
scripta fuerunt. Justinianeorum non intererat addere
quibus privilegiis hujus juris civitates quondam usae
fuissent. Non amplius enim eorum aetate vigebant \').
Neque tamen rem silentio praeterire voluerunt. Sed satis
duxerunt, quantum a se fieri posset, ex jurisconsultorum
scriptis nomina commémorasse civitatum, quarum ad
historiam id pertineret, quod aliquando cum honore fuissent
juris Italici. Quin satis notum esse ponunt quid sit jus
Italicum. Praeterea jurisconsultorum silentium Frontini
auctoritatem non labefactat. Condicione enim exposita
qua in Italia agri possidebantur, docet is in provinciis
agros colonicos partim ejusdem juris fuisse, cujus agros
per Italiam. Quos igitur potuisse teneri ex jure Quiritium
quis dubitet?

Alterum autem argumentum, quod Zumptius opponit,
est quod pcrcgrinac civitates, veluti Illyricae illae, cum
jure Italico inveniantur. Quid, inquit, his proderat agri
jus Quiritium, quo propter peregrinitatem uti non possent \')?
In plerisque coloniis non onmes incolae, scd soli coloni
civcs Romani erant; in civitafihus aiitem juris Italici,
mea quidem sententia, omnes, etiam ii qui ante peregrini
fuerant, civitate utebantur. Faciamus autcm oppida
peregrina, quorum incolae manerent peregrini, juris Italici
fuisso nonnulla. Quid obstat, quo minus horum agri ex
jure Quiritium haberentur? Zumptii sententia, ut recto
dicit Rudorffius, opinione claudicat istiusmodi oppidorum
agros nisi a pcrcgrinis non potuisse acquiri. At eodem

\') Cod. Just. VII. 25. 1. Instit. II. 1. 40.
L. c. pg. 489. Zumptius colonias Accitauam ct Libisosanam non
(ut intcllcxit Rudorff. Feldmesser II pg. 370) inter pcrcginas recensct.

Romae consilia tendebant, ut peregrinorum agri a Eomanis
oecuparentur Itaque etiamsi in civitatibus juris Italici
non omnes incolae cives Romani fuissent, bis tamen civi-
tatibus civium Romanorum caussa in jure Italico potes-
tatem ex jure Quiritium agros possidendi tribui potuisse
non posse negari videtur Et cur lllyrica illa oppida
mihi non fuisse viderentur peregrinae condicionis ante
scriptum est

Explicaturi igitur quam ob rem in civitatibus juris Italici
solum quasi Italicum fuisse arbitremur, primum quidem
dicimus in ipsa hac sententia nihil inesse, quod merito
offendat. A priori, ut ajunt, fere crederes Romanis
rationem quampiam fuisse quaerendam, qua, si justas ob
caussas ita videretur, civium provincialium condicio, non
uno nomine Italicis inferior, his aequalis redderetur ac
similis. Quod utique fieri non potuit, nisi ipsum solum
fieret Italicum. Romanos autem noluisse ullos cives in
provinciis umquam ab omni parte pares fore Italis
vix credibile videtur. — Solum vidimus provinciale ex Impe-
ratoris decreto potuisse dcdicari, atque sacrum rcddi adeo
ut vel matris deum aedes reciperet, quo ex regionibus
circumjectis cultores colligerentur. Ad auspicia belli tempore
capienda legimus terrenum quoddam in provinciis lamquam
Italiae partem factum esse. — Fuerunt in provinciis fumli

\') Rudorff. ibid. Quae ipse Zumptius sentit esse oppida peregrina
juri» Italici? Sunt oppida in provineiis, quorum ineolae omnes peregrini
sunt, immunia et in suis rationibus constituendis ab auctoritate propraetoris
liberiora. Si nihil accedit, ne dicam cura Bcaudoino istiuamodi oppida
potius inter civitatcs libéras et immunes referenda esse, quam juris Ilalici
dicen^a; prope tamen ad libéras et immunes acccdunt; quibuscum in hoc
tantum differunt quod infcriora sunt, quippe minus libera.

cxcepti, quos pnnceps aut sibi reservabat aut dabat araicis ,
quique essent in solo populi Romani. Omne solum provin-
ciale dominium populi Romani erat vel Gaesaris. Attamen
in provinciis solum populi Romani erat singulari significati-
one in quo erant fundi excepti. Quae quum ita sint, eo
minus offendat si Imperatoris decreto colonia quaedam,
quae quasi e pluribus fundis constat, toto esse renuntiaretur
in solo populi Romani. Ejusmodi solum colonicum, quum
exercitus iter ita ferret, aptissimum erat ad auspicia
capienda idoneumque in quo aedes deorum construeren-
tur\'). Itaque vel religionum caussa in provinciis colonias
esse necesse fuit, quibus solum esset Italicum.

Bene meritorum fundi in solo populi Romani essent. Ob
egregia mérita civitatibus jus Italicum concessum est.
Quas civitates ita jure Italico donatas esse, ut agri tene-
rentur cx jure Quiritium, nihil mirum est, cum praeser-
tim omnes earum iugenui essent cives Romani. Quo
enim majore honore, quique animos Romanis magis
addictos tencret, ct quo facilius simul mores cultusque
Romanus propagarentur, eae civitates aßici potuerunt
quam eo, quo et civitate et ipsa agrorum possidendorum
ratione Italiam ipsam adaequarent? Ante Garacallam in
jure Italico etiam civitatem esse datam statuendum est;
postea vero in provinciis cives vix ullo, praetor immuni-
tatem, qua tributis tantum solvebantur, insigniore bcne-
ficio ornari potucrunt, nisi co quod solum rcdderctur
Italicum. Hie autom remunorandi modus Romanis neque
ingratis ot sua dilatandi tenacibus dignissinms videtur.

Saepius etiam solum Italicum factum mera aestimandum
est compensatio bonorum amissorum. Nimia injuria alTecti

ignominiosiusque habiti essent cives Romafii hac compen-
satione non data. Adeo aequa videtur ut abesse non
potuerit. Augustus quum Italiam coloniis suis frequentaret,
quos veteres possessores expulses in transmarinis coloniis
collocavit, eos, domicilii sede satis punitos, noluit ipso
jure imminuere; quare quum iis relinqueret quam in Italia
habuerant immunitatem et libertatem, extiterunl illae colo-
niae juris Italici Dyrrhachena, Gassandrensis, Philippensis,
Diensis, StobensisNe autem bi sedibus pulsi ipso jure
imminuerentur, recte dicere mihi videtur Rudorffius idem
in novo quoque domicilio jus tribuendum fuisse, quo, quod
ad agros attineat, usi fuissent in Italia; cui juri Quiritium
sólam possessionem provincialem non fuisse parem Ro-
mani autem, ita vir doctissimus pergit, populos quos
sedibus amovebant, meliore potius quam qua ante fuissent
condicione esse voluerunt. Ita Latini e vicinia incommoda
amandati, ut ad Alpes Latium proferretur, in patria sede
numero fuerant peregrinorum; in Gallia vero Gisalpina iis,
tamquam praemium deportationis, commercium datum
Qst; quin etiam capaces esse facti videntur hereditatum
Romanarum.

Zumptius, ubi nullum esse judicat veterunî auctorum
testimonium, quo civitatibus juris Italici solum Italicum
factum fuisse demonstretur, unus tamen, inquit, est locus,
qui recto fortasse alicui videatur a Gothofredo relatus esse
in Gomm. ad Thood. God. XIV. 13, Sozomoni Hist. Eccl.
VII, 9 de dignitate urbis Gonstantinopolis. Sed, pergit
Zumptius, primum Gonstantinopoli constat plus tributum
esse quam praeter Romam omnibus civitatibus et Italicis
ot provincialibus; deinde de solo ojusque aliquo privilegio

nihil legitur. \') Nihil de solo dicere Sozomenum concedo.
Verum nonne nimis mirum videtur ac vix credibile, multis
illis iisque nobilioribus viris, qui cum Imperatore Gon-
stantinopolin commigrassent, potestatem defuisse agros
suos habendi ex jure Quiritium? Gives enim Romani
Quirites esse non desierunt, neque leges suas juraque
missa fecerunt. Itaque lex lata sit vel constitutio édita
ab Imperatore necesse est, qua in hoc solo, caeterum
provinciali, agri more antiquo acquirerentur. Quem ad
finem quid esse factum censebimus potius quam jus
Italicum esse datum. Praeterea ad ipsius Romae prae-
rogativam nihil potuit propius accedcre quam condi-
ciones ex jure civili in ipsa Italia. Tribonianus autem
quum sive suis sive Impcratorum antejustinianeorum verbis
usus Gonstantinopolin dicit non solum jus Italicum habere
sed etiam ipsius Romae praerogativa laetari, jus Italicum
proximum esse significat praerogativae ipsius Romae
Itaque qui jure utitur Italico cum in reliquis rebus tum
in agris ejusdem condicionis est, cujus civitates ipsius
Italiae.

Tcxtui quidom, quem Gaii II, 27 ita dedit Huschkius:
(solu)m vero provincia(le) (quod) jus Quiritium (h)a(bet,
soli Italici loco est, proin)de mancipa(ri quoquo potest),
nulla habeatur fides®), Neque enim leguntur nisi: aliter
enim votori lingua a mancipa *).

Jam dedi Zumptio neque Gaium neque quempiam
jurisconsultorum civitatibus juris Italici solum Italicum
adjudicaro; sed ut sentiam nomine soli Italici, praetor

\') L- c. pg. 487 in notn. f) Vid. supra pg. 92 sq. =•) Iluschkii ju-
rispr. antejust. pg. 218. Ed. 111. ••) Gai iiistitut. tdid. Krucger ct
Studcmund.

solum Italiae, solum quoque comprehendi, quod in
provinciis Italicum sive, ut loquitur Frontinus, solum
populi Romani factum sit, eo et iis ducor, quae modo
dicta sunt, et Frontini Agenniique Urbici testimoniis, jam
ante disputatis. Tradunt enim agrimensores in provinciis
praeter agros colonicos immunes et agros colonicos stipen-
diarios, colonicos fuisse ejusdem juris, cujus agri sint per
Italiam. Agris autem ejusdem juris, cujus ^Jcr itoZmwi agri
sunt, quid in provinciis deest, quo minus sint Italici?
Justo ordine dignitatis agri colonici in provincis ab agri-
mensoribus congeruntur: sunt enim alii ejusdem juris ac
sunt agri per Italiam, alii immunes, alii stipendiarii. Qui
immunitate utuntur sola hac in re cum agris ejusdem
juris, cujus agri sunt per Italiam, congruunt; M autem
et immunitate stipendiariis praestant et nexu, possessione
ad usucapionem et ad interdicta, mancipatione legitima,
vindicatione ex jure Quiritium, quibus sfïjp^^itïeam carent^).
Ubinam vero agri ejusdem juris, quod per Italiam agris
est, ab agris immunibus distincti, in provinciis invenientur
nisi in civitatibus juris Italici? Agri enim stipendiarii,
qui a privatis possidentur, stipendiarii sunt. Arva sunt
publica. Omnes etiam privati agri tributa atque vectigalia
persolvunt.2).

Confirmari haec omnia docet Rudortlius lege annalis
exceptionis contractus Italici. De quo jure quidquid tenen-
dum est, in lege unica de exeeptione tollonda Justinianus
sic loquitur: in nostris temporibus saepius super hujusmodi
calculo a judicibus variatum est, unde nec facile suum
effectum in litigiis ostendere hujusmodi exceptio * valui t\').

\') Front. II. 3—15.; Ag. Urbic. pg. 02 Edit. 1. ») Front, pg. 4
Schol. ibid.: Rudorff. 1. c, pgg. 374 sqq. Cod. Just. VII. 40.

Ex ipsa Italia, his temporibus Ostrogothis subjecta, quum
credibile non sit provocatum et quidem saejijijfs provocatum
fuisse, restât ut ea, de quibus Imperator queritur, ad
Gonstantinopolin referantur caeterasque civitates, quae in
Oriente juris Itahci erant

Superioribus igitur argumentis satis, me quidem judice,
solo Italico probato, ahquid etiam ex nomine juris Italici
petere licebit. Non equidem miror quosdam ipso nomine
ad praeoccupandam sententiam captos fuisse. Nonne gravius
est re vera nomen quam quo significetur aliquid, quod
inferius sit jure in Italia valenti ? Et nomen juris et
nomen Italici ejusmodi est, quod cogitalionem rei quam
maximam excitet. Atque quum per Imperatorem Italia
civibus exteris jtis concedit, quod a suo nomine nominetur,
hoc jus jure Italiae esse deterius ac non plane ei simile
equidem credere vix ausim.

Sunt praeter ea, do quibus haclenus dixi, res quaedam,
minoris iliac quidem ponderis, sed tamen a nonuullis ad
jus Italicum relatae.

Judicat enim Huschkius agros oppidorum juris Italici,
utpolo qui eodem loco haborenlur quo Italia, cultum
habuisse vinelorum olivetorumque; nam nisi Italiae haec
sercre nusquam licuisse, indo a postremis eerie tempori-
bus reipublicae hberae. Quod ut probet testes edit Gicoro-
nem, Golumellam, décréta Imperatorum. Savignius autem
ejus sententiam non suscepit. El sane Columella non
negat in agris quoque provincialibus nobiliores illas arbores
coli licuisse. Hoc unum dicit solani rem traduces serendi

omnem impensam terreni pretio suo liberate, si modo
non provincialis sed Italiens ager sit. Jam ineptnm
esset agro provinciali Italicum hic opponf, nisi ille quoque
traduces aluisset. Cicero tantum Transalpinas gentes
nominat, quas oleam et vitem serere Romani non siverunt,
quo nimirum sua ipsorum oliveta vineaeque pluris essent^).\'
Ex Imperatorum autem edictis intelligitur vineta colere
alias provincias nunc vetitas fuisse, postea vero ju^sas
easdem et aliis, quibus antea cultu illo intcrdictum
esse videatur, post tamquam Privilegium concessum esse
Atque si, quem ad modum opinetur Huschkius, res se
habuisset, non intelligimus qui Domitianus, quum\'nimio
vinearum studio negligerentur arva, frumenti vero esset
inopia, edixerit ut in provinciis vineta succiderentur,
relicta ubi plurimum dimidia parte. Nihilo minus non
tam abjicienda Savignio erat Huscbkii sententia. Posito
enim in oppidis juris Italici solum esse tamquam Italicum
consequens est ut ista quoque in ro Italiam assecutum
sit, etiamsi forto in provinciis cultus ille aliquamdiu
reprimeretur.

Eodomque modo judicandum esse videtur de usu fodina-
rum in Hispania"), si forte oppidis juris Italici bujus
provinciae quaedam fuerint, valueritque scilicet idem in
Hispania, quod in Suporioro Italia, r^o metalla exorcerontur.

Tutores curatoresque notum est variis ex caussis excu-
sari, plerumque propter liberos. Nam si tres liberos quis
superstites Romae habebat, vel in Italia quatuor, vol in

1) 3. 3; cf. 2. 2 J 25; 3. 2; 5. 5 15, 16. Dc Ilcp. III. 9; cf.
I\'lin. N. II. XIV. 1,3; 15, 2. Suet. Domit. 7; Pliilostr. Apol.
0. 17; i<lcm in vitis soph. pg. 521. ■•) Philostr. 6.17; Eutrop. 9. 11;
Vopisc. Prob. 18; Aur. Victor de Caesar. 37; 37. Suet. Domit. 7.
«) Plin. N. II. III. 4 ct 25: cf. Revill. 1. c. pg. 371.

provinciis quinque , a tutela aut cura excusabatur, exemplo
caeterorum munerum»)- Quaeritur igitur quo numero
cives civitatum juris Italici excusarentur. Primum quidem
fatendum est quaestionem spinosam esse, ideoque posse
in utramque partem disputari. Quod enim ratio excusa-
tionum ex eo esset repetenda, quod Romae res ad viven-
dum necessariae pluris constarent quam in Italia, in
Italia autem quam in provinciis, est ubi id valeat. Romae
nihil vile erat, in provinciis vero non minoris vivebatur
quam in Italia. Sed quum in provinciis propter majorem
paucitatem civium majus esset periculum ne pupilli desere-
rentur, banc fuisse caussam existimo cur numerus libero-
rum augeretur, qui in provinciis excusaret. Jam in
civitatibus juris Italici omnes erant cives; non injuria
igitur eos hac in re Italiae exaequaveris. Tutela porro
curaque non ad munera publica pertinuerunt patrimonii,
in quibus sumptus postulatur, verum ad munera personalia,
quae labore cum sollicitudine animi exsistunt. Neque
intempestive animos nostros Walterus advertit ad legem
Juliam ct Papiam; ad quam legem scribens quum Gaius
jus Italicum commemoret, non esse dissimile veric onjunc-
tionis fuisse aliquid hujus legis cum jure Italico ). Ilac
autom lego et in Italia et in provinciis excusationos con-
stitutao sunt nmnerum publicorum pro numero liberorum
variae. Sed quod Savignius ccnset verba fragmentorum
Vaticanorum §191 „civibus quidom Romanis earum tutela-
rum, quae Romae sunt injunctao, trium filiorum ; earum
voro quae in nmnicipiis Italicis injunguntur, quatuor numero
iiberorum" ita osso consulto scripta, quo coloniae juris

Italici provinciales excluderentiir , id nescio an cuiquam
jure acutius quam verius videri possit.

De lege autem Furia non habeo quid dicam. Valuit, ita
Gaius, tantum in Italia. Valuisse etiam in civitatibus
juris Italici e ratione legis non posse demonstrari videtur;
quod tamen ut credamus analogiam nos cogéré arbitrer.

Tandem sunt qui statuant militum quoque praebendorum
jus Italicum immunitatem dedisse®). Quibuscum non est
sentiendum. Tametsi enim Herodianus nobis auctor est
Augustum rerum potitum cives armis exuisse in mercena-
riisque militibus posuisse custodiam imperii ac Dio
Maecenatis consilium refert, quo Augusto suaserat, ut e
civibus, e foederatis et subditis milites alerentur, qui
semper in armis essent bellicasque artes assiduo exercerent®),
numquam tamen vel ab Augusto vel ab alio Imperatore
lex sancta est, qua quis jure in delectu militum excusaret.
Immo Augustum legimus equitem Romanum, quod duobus
tiliis adolescentibus caussa detrectandi sacramenti pollices
amputasset, ipsum bonaque subjecisse bastae®). Eumque,
qui delectu per bellum indicio, filium debilitasset, ut
inhabilis mihtiae esset, deportari jussit TrajanusVolun-
tariis civibus Romanis nomina dare licuisse nemo dubitat.

Imperatore Domitiano in cohortibus Italicis civium Ro-
manorum voluntariorum etiam peregrini stipendia mere-
bant®). Praetorianique Heliupolitani, Carthaginienses,"
Zarmizegethusenses , de quibus, ut centurio Philippensis
quidam Domitiani tempore fuit in cohorte XIII urbana

>) L. c. pg. 70. Î) III. 122. a) Momms. Feldmesser II pg. 191.
II. 11. Lll. 27. «) Suet. Aug. 21; cf. Tib. 8. Dig. XLIX.
16. 4 § 12. «) Marq. 1. c. V pg. 453 n. 5. Ibid. pg. 463 n. 7.
\'») Ibid. pg. 468 a. 8.

commemoratur, hi nisi fuerint voluntarii, belli caussa ad
saga ire debuerunt. In jure certe Italico vacatio militiae
inesse non potuit, quum ne ipsi quidem Itali huic
muneri lege excusarent.

Itaque argumento juris explanato, quantum faccre potui,
rem liceat in pauca conferre.

Ad legem igitur Italiae adscriptae civitates juris Ilalici
ejusdem erant condicionis cujus Italia, id est, immunitate
utebantur tributorum, re municipali quam caeteri provin-
ciales liberiore similique Italicis municipiis, et solo Italico.
Atque si quae reliquae res erant, quibus provinciis Italia
praeslabat, earum participes, ut verbo dicam, quasi
simulacra erant ipsius Italiae.

Walter (Gescliiclito des Röin. Rechts 11 blz. 318
n. 41), 3 Autl.) dwaalt, waar hij meent, dat Gajus\'
voorstelling van de lex Voconia niet juist is.

De artt. 608, 66Ü en 670 B. W. behooren in het
stelsel onzer wet niet te huis onder de verbintenissen.

Art. 828 B. W. versta men aldus: Do vruchtge-
bruiker mag allo zakelijke rechtsvorderingen uitoefenen,
voor zoover ze zijn genot betreHen.

De geoorloofde erfstelling over de hand vervalt,
wanneer de bezwaarde geen erfgenaam wordt.

liet »onherroepelijk gemachtigd" van art. 122311. W.
moet geacht worden zich uit te strekken tot levering
van hot verkochte verbonden goed.

Ook* in zaken van Koophandel geldt het gewoonte-
recht niet, dan voor zoover de wet cr naar verwijst.

Surseance van betaling vervalt niet door don dood
van dengene, aan wien ze is toegestaan.

Do Nederlandschc rechter is bevoegd recht to sproken
in vorderingen van vreemdelingen tegen hier le lande
slechts verblijvende vreemdelingen.

De rechter is niet bevoogd te onderzoeken of de
inhoud eener wel in overeenstemming is met do Grondwet.

De verklaring van \'een candidaat voor het lidmaat-
schap der Staten-Generaal van ter verkrijging of tot
afschaffing van eene wet te willen meewerken laat hem,
wanneer hij gekozen is, volle vrijheid den eed van
art. 83 der Grondwet af , te leggen en voorts getrouw
te blijven aan art. 82 der Grondwet.

De zoogenaamde motiön van orde, waarbij de Staten-
Generaal bun gevoelen omtrent de Regeering of eenige
Regeeringsdaad te kennen geven, zijn ongrondwettig.

Ten onrechte meenen sommigen, dat tengevolge van
het plebiscitum Atinium de tribuni plebis slechts uit de
Senatoren mochten gekozen worden.

Mommsen\'s oordeel (Rom. Gesch. III ])lz. G19, G Aufl.)
over Cicero als Staatsman wordt niet door de geschie-
denis gerechtvaardigd.

Het bepaalde in art. 27 van de Wet van 3 Maart
1881, S. 35, is niet goed te keuren.

De overtuiging van de Oostenrijksche Regeering (zie
de particuliere correspondentie uit Weenen in de N.
Rott. Courant van 23 Febr. 1.1.), dat ten gevolge van
de voordeelige saldo\'s op de handelsbalansen de ma-
terieele welvaart van haar volk zal toenemen, rust op
oeconomische dwalingen.

il !

Pg-	1
n	23
	27
	AS
yt	Gi
n	81
n	12i
	12i
	171