Hoogleoraar In do Kaculloil der Wis- cn Naluurkundo.
volgens beslujt van dkn senaat deh universiteit,

Aan het einde mijner Academische loopbaan besloot ilc,
op aanraden van mijn hooggeachten Pi\'omoior, Prof. v. Gou-
doever, een verslag te schrijven van de chirurgische Kliniek
gedurende anderhalf jaar, cn ivel van 1 Januari 1878
(of 1 Juli 1879, gedurende welken tijd ik het voorrecht had
als assistent werkzaam te zijn.

Ik neem deze gelegenheid le baat, om mijn hartelijkendank
te betuigen aan alle Professoren en Lectoren der medische
Facullcit voor het uitstekend ondo\'wijs dat ik zoo lang van
hen mogl genieten.

Steeds zal ik U dankbaar blijven, Hooggcl. v. Goudoeveii,
vooi\' uw uitstekend ondcnuijs cn uwe welwillendheid jegens
mtj, waarvan ik zoovele blijken mocht ondervinden.

Nog een woord van dank aan u, Dr. v. d. Meulen voor
uw onderiuijs cn uwe mij betoonde vriendschap.

Bij het samenstellen van een verslag eener Kliniek komt
direct eene moeielijke questie voor, nl. eene goede verdeeling
der ziekten in groepen te maken. De groote moeielijkheid
blijkt voldoende hieruit, dat bijna ieder verslaggever eene
andere verdeeling volgt. De meest wenscbelijke nog kwam
mij voor die van Dr. v. Mosengeil: «Jahresbericht der
Chirurgischen Klinik zu Bonn»; en ofschoon ook deze verre
van volmaakt is, heb ik geen betere kunnen vinden.

Zooals uit do volgende bladzijden zal blijken, werd do
Lister\'sche wondbebandeling tot in de kleinste bijzonderheden
toegejuust, en waren wij evenals eldei-s in de gelegenheid
bet uitstekend succes dezer behandeling le zien. Dal in de
nieestc gevallen bij amputatie en vooral bij knieresectios
genezing per priniani tot stand kwam, mag men wel toe-
schrijven aan de aseptische wondbebandeling, on het is niet
gewaagd tc beweren, dat wanneer eeno ovai\'iotonnegeneest,
zonder dat er ccn droppel wondsccreet ontslaat, de reden
van dit verloop afhankelijk is van de Lister\'sche methode.
De erysipelas, vroeger in de ziekenhuizen inhcemscb, zagen
wij hier bij patiënten, die volgens genoemde methode werden
behandeld, geen enkele maal. In de achttien maanden,
waarover dit verslag zich uitstrekt, kwam zij bij drie

patienten voor, en wel de eerste maal na eene operatie
van fistula ani, vervolgens bij een patiënt met hyperplas-
tische synovitis genu met fistelgangen, eindelijk bij eene
patiente met lupus faciei.

Niet zelden heeft men aan het Lister\'s verband verweten,
dat het aanleiding zou geven tot min of meer ernstige
carbolzuurintoxicatie. Het gevaar dezer intoxicatie is naar
ik meen al zeer gering, daar de donker gekleurde urine,
als voorbode hiervan, eene goede waarschuwing is, om het
eigentlijke Lister\'s carbolverband te verwisselen met een
ander aseptisch verband. Het is ons toch in meerdere ge-
vallen gebleken, dat dan spoedig de urine weer de gewone
kleur aanneemt, en dat dus de into.xicatie is geweken, zoo
men ten minste dit intoxicatie mag noemen, en zoo ja, dan
is het toch zeer onschuldig, daar er verder niet het minste
ziektevei-schijnsel is aan te toonen en de patiënt zich sub-
jectief volkomen gezond gevoelt.

Bij het verrichten van knieresectie werd in den regel de
methode van König gevolgd. Het groote voordeel van deze
methode valt direct in \'t oog, bij het maken van den
grooten lap. Het geheele gewricht ligt geopend voor ons,
en hierdoor alleen is men in staat goed te beoordeelen wat
gedaan moet worden, en kan men zien wat mon doet,
hetwelk tocli de grootste vereiseliten zijn eener operatie.

Dat deze methode een grootere wond geeft, is een zeer
gering nadeel, dat bijna geheel vervalt, daar bij de Lister\'sche
wondbebandeling in dc meeste gevallen genezing per primam
intentionem volgt.

Het geheele a;intal patienten, gedurende de 18 maanden,
waarover dit verslag loopt (1 Januari 1878—1 Juli 1870),
verpleegd, bedroeg 402. Het aantal gevallen in de ziekte-
tabellen opgenoemd, is iets grooter, dit bedraagt namelijk

414, wat daaraan is toe te schrijven, dat bij sommige hjdei\'s
twee van elkander volkomen onafhankelijke ziekten voor-
kwamen.

Aanwezig waren den 1®\'®° Januari 1878 23 mannen en
17 vrouwen, den JuU 1879 10 mannen en 8 vrouwen.

Het aantal operaties was belangrijk. In het jaar 1878
werden niet minder dan 81 operaties verricht; in de eerste

Den Juü waren aanwezig 18 lijders, IG zijn overleden,
er zijn dus 3G8 meestal hei-steld, sommigen slechts meer of
minder verbeterd, ontslagen.

14
35
IG

l
1

1
11

2
2
2
/f

» lateralis
Lithotripsia
Urethroloniia interna
» externa
Hydrocele ojKîratie .
OiKunitie van hygroma pracp

17 (1 overleden)
17(1 overleden)

9
4
1
1
2
2

Q (i overleden
— nn 3 weken)

1
1

4
1
7
3
1
1
1

1
2

Margaretha Acliterberg, oud 32 jaai-, dienstmeid bij een
liovenier, werd den IG\'\'*\'" Maart I87ü in de clümrgische kliniek
o])gcnomen wegens fnictuur van het recliteronderbeeii.
Aanleg lot hereditaire ziekten bestaat volgens de anamnese
niet, behalve dat de moeder is gestorven aan ciircinoma uteri.
Patient ziet er tamelijk goed uit, is van gewonen lichaams-
bouw cn grootte, on was vroeg(M\' steeds gezond geweest.
De menscs zijn op H-jarigen leeftijd begonnen on wai-eii
altijd geregeld.

.\\cht weken vóór hare opname alhier heeft zij het rcchter-
onderbecn gebroken na een val van geringe hoogte; er
word door een chirurg een gipsverband aangelegd, ilat
cenigo dagen voor hare komst in \'t ziekenhuis was afgenomen.
Het bleek toen, dat patiënte onmogelijk kon .sUian, en bij
onderzoek wei\'d gcconsUitcei-d, dat er volstrekt geen vei-ceni-
ging tot stand was gekomen. Er W(n-d op nieuw oen gipsverband
geappliccerd, doch na 8 weken bleek er evenmin genezing
tot stand tc zijn gekomen, als do vorige mojil, zoodat zij
voortdurend to bed moest blijven liggen.

Na eenigen tijd ontstond . bij geringe beweging in \'t
bed fractuur van \'t bovenbeen. I\'>n jaar na de opname
biiLslond fractuur van \'t linkerbovenbeen bij \'t aanlrekk(!n

der kousen. Hierop volgde eene reeks van fracturen, zoowel
bij verleggen als bij andere bewegingen.

De beenen werden nu langzamerhand dikker en korter
en waren zeer pijnlijk bij de geringste beweging; hier en
daar ontstond omschreven zwelling met gevoel van fluctuatie,
\'t welk deed denken aan \'t ophchten van \'t periost door vloeistof.

De vrouw genoot overigens in hare half liggende half
zittende houding eene tamelijk goede gezondheid; eetlust,
defaecatie en urineloozing gingen geregeld.

Het ziekteproces bleef langen tijd beperkt tot. de onderste
extremiteiten, tot den 17\'^®" April 1878, toen patiënte denlinker-
humerus brak, terwijl zij een kopje van het tafeltje naast
het bed wilde nemen. De groote pijnlijkheid, hierna ontstaan,
verminderde aanmerkelijk na het aanleggen van een flanellen
zwachtel van de vingers tot om den schouder met een
schuinschen doek tot rust van het deel. Toen na eenigen
tijd het verband werd vernieuwd, bleek de humerus de con-
sistentie van was te hebben aangenomen, hij was toch ge-
bogen in den vorm van ongeveer een halven cirkel. Den
10^«" Dcc. van hetzelfde jaar ontstond i)lotseling bij geringe
beweging cope dwarse fractuui- van den rechterhumerns. Een
licht gipsverband werd van de vingers tot aan den oksel
aangelegd. Toen dit 7 weken daarna werd afgenomen, dat
met veel pijn vergezeld ging, bleek de rechterhumerus al
spoedig in dezelfde conditie tc zijn als dc linker, want na
eenige dagen had dit been ongeveer dezelfde halfcirkel-
vormige kromming aangenomen.

Om iederen arm werd eenvoudig eene mitella gedaan
tot steun, ter vermindering der pijn. newcgingen waren
nu in alle extremiteiten opgeheven, behalve in geringen
gi-aad met de vingers.

Den 20\'\'«" April 1870 ontstond plotiseling hevige pijn in
de bekkenstrcek, doch door de moeielijke beweging kon het

vermoeden, dat fractuur der bekkenbeenderen was ontstaan,
door het onderzoek niet worden bevestigd. Eindelijk in Juni
weid het duidelijk, dat het proces eveneens was gezeteld
in de beenderen van den thorax. Patiente had hevige pijn
in de boi\'st, het sternum was naar voren gebogen, de
ribben waren week en pijnlijk op \'t aanvoelen; tevens was eene
geringe scoliose ontstaan.

Met het toenemen der misvorming nam ook de pijnlijkheid
toe. Om \'s nachts eenige verlichting cn rust te geven
werd \'s avonds altijd eene injectie van morphine subcutaan
vci-richt. De habitus en de krachten werden dagelijks slechter,
de romp zakte iederen dag meer ineen, de eetlust verdween
geheel, dc defaecatie werd moeilijk, het urineeren bleef
normaal, de respiratie was frequent, terwijl do temperatuur
niet verhoogd was.

Dc urine was van gewoon gele kleur, had eene zure
reactie, bevatte een spoor albumen en eeno groote quantitcit
kalkzouten.

Het linkerbeen was O c.ni. langer dan het rechter,
terwijl (Ie omvang van de linkerdij, gemeten onder den tro-
chanter major, 1.34 en die van do rechter 1.25 meter bedroeg.

Hij do autopsie bleek eerst welko verwoesting het proces
in het skelet had aangericht. De dij- cn bekkenbeendcr(;n
waren voonU gedeformeerd; deze bastonden uit een aan(?en-
schakcling van holten, die met serous vocht gevuld en deels
door dunne bcenpliuitjes, deels door granulatiowccfscl be-
grensd waren. Mcdullair- cn corticaal-substantio waren niet
moor als zoodanig te herkennen.

Karei Sonderman, 5 jaar, werd den 14\'\'®" Dcc. 1877 in do
kliniek opgenomen, wegens vermoeden op airies van het
ciilcaneum, \'tgcen later, nadat een fistel gang was ontsünm,

met de sonde te constateeren was. Eene bekende aanleiding
tot het ontstaan was er niet. Eenige maanden vóór de opname
wa-s het kind moeilijk gaan loopen, dat langzamerhand met
veel pijn gepaard ging. Overigens was de gezondheids-
toestand goed, hoewel het kind tenger gebouwd was.

Den Febr. van het volgende jaar werd partieele resectie
van het calcaneum in chloroformnarkose verriclit met toe-
passing der Lister\'sche wondbehandeling.

Toen het na verloop van eenigen tijd bleek, dat de genezing
niet vorderde, en dat er integendeel meer zwelling was ont-
staan, terwijl men met de sonde in het nog caiieuse been
drong, werd den 30®\'®° Maart op nieuw resectie verricht.

De operatie geschiedde met dezelfde voorzorg als de eerste
keer en op dezelfde wijze, behalve dat de incisie iets grooter
werd gemaakt, om daarna het geheele ciilcjincum, behalve
het periost, met den Volckmann\'schen lepel te verwijderen.
Hoewel vele Lister\'sche verbanden noodig waren eer de holte
was opgevuld, gelukte dit toch eindelijk. Een kleine fistel-
gang met woekerende fungeuse granulaties bleef nog langen
tijd bestiuui, doch ook deze sloot zich na herhaald inspuiten
van tinct. jodii en energisch aanstrijken met de lapispen,
zoodat patiënt eindelijk den 23\'"®" Aug. geheel genezen, zonder
eenigen hinder in \'t loopen, kon vertrekken; alléón was do
geopereerde hiel iets platter dan de andere. Dc temperatuur
was gedurende de cci-ste 8 dagen na de eerste operatie
verhoogd, na de tweede opci-atie bleef zij volkomen normaal.

Johanna II., 13 jajir, werd den April 1878 in de kliniek
opgenomen. Reeds langen tijd was zij [)Oliklinisch behandeld
wegens dolores osteocopi, en eene ulcercerende vlakte op.
het linker onderbeen, ten gevolge van ciirics necrotica der
tibia. De ulcereai-ende vlakte strekte zich ter grootte van
eene kleine handi)alm uit.

Den 30®\'®" April werd de partieele resectie der tibia in
Chloroform- on morphiumnarkoso onder aanwending van den
schlauch verlieht. Hot overtollige granulatieweefsel werd,
deels mot het mes, deels mot don Volckinann\'schon lepel
verwijderd. Het zieke gedeelte der tibia werd eveneens mot
den scherpen lepel en met hamer on beitel vorwijdenl. Voor
het grootste gedeolto word de corticaalsiibstaiitie niet ge-
perforeerd, behalve op 2 omschreven gedeelten, waar dc
morgsubstantio bloot lag. Dc operatie geschiedde ondor de
Lister\'scho voorzorgen, met aanwending van Listor\'s verband.
Mot verband moest om do 2 a 3 dagen worden vernieuwd.
Den 23*"^" Mei was reeds de geheele ontblooto bcenvlakto
met granulaties bedekt, die hier cn daar to verheven en
fungeus waren. Na het flink aanstrijken met de lapispen
kroeg do wond een boter aanzien on werd langzamerhand
kleiner. Hoewel do genezing lang op zich lict wachten,
kwam zij eindelijk tot stund, cn don 1"\'®" Dcc. kon hot incisjo
zonder hclcinnicring in \'t loopcn, worden ontslagen. Zij
moest evenwel, evenals zij dat tijdons haar verblijf hier had
gedaan, steeds jodet, kalic. blijven gebruiken, daar zij andci-s
hoofdpijn cn pijn in do tibia had. Alleen gedurende do 5
corsto dagoii na dc operatie was dc tonipcratuur iets verhoogd.

Kon dergelijk ziektegeval had plaat,^ bij Lcendcrt van
Jloggclcii, 8 jaar oud, die den 9-\'"" .hili 1878 in do kliniek
word opgenomen. Deze patiënt had eveneens supcrficicolo
carios nocrotica aan do linker tibia met fistclgangcn; hier
was ovenwol gc(Mi lues in \'t spel.

Don M\'"\'" .luli werd do operatie op dezelfde wijze als voren
verricht, bohalvo dat dc morgsubstantio nict ontbloot word.

Vele verbanden waren noodig, doch eindelijk was hot
been bedekt, on kon »lo jongen den \'iT"\'«"" Oct. hot ziekenhuis
genezen verlaten. Dc lemi>cratnnr was slechts 3 avonden
iets verhoogd.

Den 29®\'®" Juni 1878 werd Christiaan Lamme in de kliniek
opgenomen. Ofschoon slechts 24 jaar oud zag hij er uit als
iemand van 40 jaar, door zijn zwak voorkomen en het
verlies van het hoofdhaar, ten gevolge van favus in den
kinderlijken leeftijd. Een jaar vóór de opname alhier was het
rechterbeen op het midden der dij, wegens eene kniegewrichts-
ziekte geamputeerd. De reden van zijne komst aUiier was nu
omschreven caries van de fibula, het os cuboideum en een
gedeelte van het calcaneum, sedert eenige weken zonder
bekende aanleiding ontstaan.

Den 9^®" Juli werd in chloroformnarkose met Lister\'sche
voorzorg resectie der zieke beenderen, gedeeltelijk met den
scherpen lepel, gedeeltelijk met hamer\'cn beitel verricht. Met
behulp van den schlauch was de bloeding zeer gering. Ofschoon
de holten zich in \'t begin goed opvulden, volgde toch de
genezing niet, integendeel de aandoening van de beenderen
nam op die plaatsen toe. Er werd daarom, en omdat de alge-
meene toestand slechter werd, reeds den 27«\'®" Aug. ampuüitie
van het onderbeen verricht met den grooten voorlap en behoud
van een gedeelte van \'t periost. De amput^itic werd gedaan
twee handbreedten onder tic knie. Bloedverlies had niet plaats,
de schlauch wius vooiiif aangelegd. Dc arteriac tibiales ant.
en post. werden met aseptischo zijdraden, dc kleinere vaten
met catgut dichtgebonden. Den Sept. werd het verband
voor de tweede maiü vernieuwd en er bleek, na het weg-
nemen der suturen en drainagebuisjes, volkomen hechting te
zijn gevolgd. Den 15\'\'®" Sept. was dc wond volkomen genezen.
Temperatuui-svcrhooging had na geen der beide OjKjraties plaats.

Betje Blaauwendiuad, 13 jaar, werd den li*\'®" Sept. 1878
in de kliniek opgfcnomen, met caries necrotica van den linker
femur, met fistels, contractuur in \'t linkcrkniegewricht, en

cicatrices op Yorscheideno plaatsen van het lichaam na ge-
nezen ulceratios. Op 8 jarigen leeftijd is zij op de linkerknie
gevallen, en pijnlijk geworden mot belemmering in den gang.
Eenigen tijd hierna ontstond oen absces aan de buitenzijde der
knie, dat na eene incisie is genezen. I>ater ontstonden nog
op vei-schillonde plaatsen abscesson die allen genezen zijn,
behalve dio in hot linkerbovenbeen. Uit do wond aan de
binnenzijde der linkerknie zijn 4 beenstukken ontlast, oveneens
oen beensplinter van het ondereind van den fomur. De
contractuur in \'t kniegewricht is langzamerhand ontstaan,
zoodat patiënte nu op de i)unt van den voet loopt.

Mot linkerbeen is in ontwikkeling bij hot rechter ten achter
gebleven; er zijn 2 fistolgangen in het bovenbeen, waarin
nicn met de sonde hot van jieriost ontblooto been voelt.
Overigens is dc gezondheidstoestand goed.

Den 24"""\' SejU. werden in chlorofonnnarkose onder Lister-
schc cautolon do beide fistolgangen door ccno incisic tot op het
heen voreonigd. Er lagen nu 2 stukjes boon van do cortiaud-
substantie los, die mot het pincet werden verwijderd. Ilct
overvloedige granulatioweefsol werd met den schorpcn lepel
afgekrabd cn do wond voreonigd.

Den Oct. was de wond bijna per primani genezen,
vooi7.ichtigheidshalvo werd nog oen Listor\'s verband goappli-
cccrd. Vier dagen hierna werd in chlorofornnuu\'kose het
boen rechtgezet, waaihij een licht kraken wcnl gehooi-d,
daarna ccn gipsverband ovcr hot Listcr\'s verband aangelegd.
Dit moest den 8"\'®" Oct. loeds om de pijidijkheid en do hooge
tempemtuur wonlen afgenomen. Toen het Listor\'s verband
word verwijderd, ontlastte zich voel pus nit do wond aan de dij,
die zich weer geopend had, Den IH®" Oct ontstond ci*
hevige venousc haoniorrhagio vennengd mot pus. Dit hield
eenige dagen aan, het vorband werd iederen tlag vernieuwd,
maar dc toestand wcnl nict beter.

Er was nu weer in den vroegeren fistelgang necrotiscli been
te voelen, terwijl zich op den trochanter major een absces
had ontwiklceld, waaruit bij punctie veel pus vloeide, op
deze plaats was eveneens beennecrose te voelen.

Aan den condylus internus femoris was, na het ontstaan
van een fistelgang, eveneens necrose te constateeren. De fistel-
gangen werden ijverig doorgespoten, doch de algemeene
toestand werd evenals het locale proces iederen dag slechter.
Ilct was duidelijk dat de femur, althans voor het grootste ge-
deelte, necrotiscb was. De temperatuur werd onrustbarend hoog,
\'s avonds en 41\', terwijl de algemeene toestand van dien
aard werd, dat, om het leven te redden, spoedig liooge
amputatie of exarticulatic moost worden gedaan. Don 7 Nov.
werd in chloroformnarkoso onder Lister\'scho voorzorg zoo
hoog mogelijk amputiitie verricht. Nadat hct beon was door-
gezaagd bleken er nog hooger op etterhaai\'den te zijn torwijl
de femur in zijn geheel necrotiscli was. Het nog restecrendc
gedeelte van den femur werd nu uitgeiHild, de etterhaarden
en het acetabulum met den scherpen lepel en met lO\'/o
cblooi7.inkoplos.sing gemnigd, en dc wond verccnigd. Dc
bloeding was met behulp van den schlauch en door compressie
der aorta zeer gering. De art fem. werd met a.septischen
zijdi-aad, de andere vaten met catgut dichtgebonden.

Nadat het Lister\'s verband eenige malen was vernieuwd,
bleek dc wond niet ■a.sc|)ti.sch te zijn, om welke reden een
ander verband werd gebruikt, on toen de suturen waren
weggenomen, week de wond geheel uiteen. Na eeno lange
behandeling werden eindelijk de moeite en het geduld beloond;
de genezing werd echter nog telkens vertraagd door bet ont-
stiuin van grootore en kleinere abcessen aan d(; stomp (die.
tamelijk groot was, daar hct primitieve plan amputatie was ge-
weest). Langzamerhand vulde zich de holte op, de krachten van
j)atiente namen toe, de tcmpei-atuur, die de eerste dagen i>ost

operationem nog hoog was, werd eindelijk normaal, en het
uitzicht gezond. Den 16\'\'®° Febr. 1879 kon zij worden ont-
slagen zeer gezond, zoowel in krachten als in gewicht toe-
genomen.

Rijk Verhoeven, 45 jaren, polderwerker, werd den 26"\'®"
Oct. 1878 in de kUniek opgenomen. Reeds 6 maanden had
hij pijn in de linker dij, nadat hij langen tijd was bloot-
gesteld geweest aan koude en vocht. Dc pijn was eindelijk
zoo toegenomen dat het loopen onmogelijk was geworden,
liet Unker bovenbeen was over de geheele uitgestrektheid
regelmatig gezwollen, in \'t midden 5 c.m. dikker dan het
rechter, en zeer pijnlijk bij aanraking cn bij de geringste
beweging. In de diepte was fluctuatie te voelen. Patient ge-
voelde zich zeer ziek en zwak en had eene hooge temperatuur:
\'s morgens 38,5, \'s avonds 30® cn 40°. Er was dus reden
genoeg om de vermoedelijke diagnose tc stellen op osteomy-
elitis van den linker femur. Den 20*\'®" Oct. werd met den
asjdrateur op 3 vei\'schillendc plaatsen 00 gr. pus onthust,
twee dagen later nog 210 gram. Den 3\'\'®" Nov. werd, nadat
de geheele dij goed was gereinigd onder Lister\'sche vooiv.orgcn
eene kleine incisie in \'t midden aan de buitenzijde der dij ge-
maakt. Er ontlastte zich 850 gr. sanguinolcntc pus. In de
0|)ening werd conc drainagebuis gelegd. 13ij exploratie met
den vinger in de gemaakte opening kon men den finnur
over eene groote uitgestrektheid palpecrcn, geheel gcisolecrd
van de omliggende wceke deden, doch bedekt met periost.
Toen den G\'\'®" Nov. een nieuw Lister\'s verband werd aan-
gelegd, bleek er veel etter naar beneden gezakt tc zijn, er
werd daarom onder aan de dij eeno contrapunctic gemaakt,
waaruit 500 gr. etlcr werd ontlast; ook in deze opening
werd eene dniinagebuis gelegd.

goed succes bleek vrij spoedig, daar den 12\'^®° Nov. de omvang
der dij weer normaal was en de weeko deelen zich tegen
den fomur hadden aangelegd. De algemeene toestand werd
veel beter, do temp., die gedurende de beide eerste dagen
na de incisie nog verhoogd was, was op den derden dag
normaal en bleef dit gedurende het geheele verdere ziekte-
verloop. Den Dec. was de wond der eerste incisie geheel
gesloten, de tweede was nog 3 c.m. diep, met aan don rand
woekerende granulaties, die na het aanstrijken mot de lapis-
pen verdwenen. Het uitzicht van den patiënt begon langzamer-
hand krachtig on gezond te worden; sterke voeding on
roborantia werden goed verdragen. Eerst leerde pationt
loopen op twee krukken, later zonder hulp, zoodat hij den
24®\'®" Dec. geheel genezen kon vertrekken.

Een dergelijk ziekte-proces en verloop zagen wij bij Alida
V. d. Kaay, een scrophulous kind, van 10 jaar. Vier weken
vóór de opname in dc kliniek (6 Juni 1879) was zij pijnlijk
geworden bovon cn in do rechter knie met bclcinmering in
den gang. Veertien dagen na het ontslaan der ziekte was
hot loopen geheel onmogelijk, geworden, terwijl er tevens
contractuur in hot kniegewricht was ontstaan. Patiënte go-
voelde zich zeer ziek, had steeds verhoogde temperatuur,
(\'s avonds 30°) en was uitoi\'st |)ijnlijk. Er was ccno dilliise
zwelling aan hot onderste dorde gedeolto van, het bovenbeen,
met verweeking aan dc buitenzij, doch bepaalde Iluctnatio
was nict to voelen. Er wci-d een e.vtcnsieverbandjo juingo-
Icgd en plaatselijk ung. hydrargyri, inwendig ol. jee. As.
gegeven. Do contractuur was na 5 dagen opgeheven. Toen
don 9^®" .luni duidelijk Iluctnatio was tc voelen word onnet
den aspiratcur 30 gr. |)ns ontlast. Daar de zwelling evenwol
bleef toenemen/word 3 dagen daarna eeno kleine incisie aan
de buitenzij van het onderbeen gedaan, waardoor veel pus

werd ontlast. Dit geschiedde ook evenals in het vorige geval
onder de Lister\'sche voorzorgen. Hoewel de zwelling bij het
verwisselen van het verband telkens bleek afgenomen te zijn,
bleef de temperatmu\' \'s avonds nog verhoogd. Deze werd
evenwel, na het toedienen van 1,5 sulph. chin, normaal en
bleef dit verder tijdens het geheele verloop. Den Juli had
de afscheiding geheel opgehouden en werd de di-ainagebuis,
die in de gemaakte opening was gelegd, weggenomen. Toen
dit wondje den 8"\'®" Juli geheel was gesloten, werd het
verband voor goed afgenomen.

De kleine patiente gevoelde zich zeer gezond en zag er
veel beter uit, de zwelling was geheel verdwenen. Ilet loopen
was echter nog zeer pijnlijk. Lr bleek nu bij onderzoek een
lichte sereuse synovitis met geringe contractuur van het
kniegewriclit tc zijn. Deze genas tamelijk snel met uug.
hydrargyri en extensieverband, zoodat patiente den 2G Aug.
geheel genezen kon vertrekken.

Albertus KraaienholT, 51 jaar, van goeden lichaamsbouw,
werd den Dec. d878 in de Kliniek opgenomen, wegens
ontsteking in \'t rechter handgewricht.

Reeds sedert 2 jaren bestond er belemmering in dc bewe-
ging van het handgewricht, zonder bekende aanleiding ont-
staan, terwijl de pijn, die vroeger matig was, 4 maanden
vóór de opname alhier zoozeer was toegenomen, dat het
werken geheel gestaakt moest worden; oen maand later
waren er fistels ontstaan.

Actieve bewegingen in \'t liandgowricht waren onmogelijk,
bij passieve bewegingen geeft patiënt teekenen van lievige
pijn en voelt men crepit<itie in \'t gewricht, die ook wordt
waargenomen, wanneer de ulna en radius ten opzichto van
elkaar worden bewogen. Met do sonde wordt in de fistel-
gangen, een aan de mdiaal- en een aan de iilnair/.ijde, caries
dezer beide beenderen geconstateerd. De omtrek van bet
gewricht is zeer gezwollen.

Dat hier slechts twee indicaties waren, of resectie of am-
putatie, is duidelijk. Er werd tot liet ecrete besloten, cn
den JO*\'^" Dec. werd hiertoe in gemengde chloroform- on
morphiumnarkose overgegaan onder de Lister\'.scbe vooraorg.s-
maatregelcn.

Nadat het deel, zoover het hier mogelijk was, bloedledig
was gemaakt, werd de Esmarch\'sche schlauch aangelegd,
waarna eene incisie, ongeveer 7 centimeter lang, aan de
ulnairzijde gemaakt werd tot op het been, en na losmaking
van het periost werd het uiteinde der ulna, ongeveer 4 cen-
timeter lang, met de kettingzaag afgezaagd, twee der zieke
handwortelbeenderen der eerste rij werden mede weggenomen.
Vervolgens werd een longitudinale incisie aan de radiaalzijilo
gemaakt van ongeveer 3 centimeter lang. Het ciU\'paaleinde
der radius werd, ontbloot van zijn periost, gcluxeerd en
afgezaagd, tevens werden de andere handwoi\'telbeendercn
der eerste rij, die gedeeltelijk carieus waren, weggenomen.
Het granulaticwecfsel, vooral in de fistelgangcn, werd met
den scherpen lepel verwijderd.

De gemaakte wonden werden verecnigd door aseptisclic
zijdraadsuturen, aan weerszijde werd eene drainagebuis in-
gebracht, daarna een Lister\'s verband aangelegd, en ten
slotte de schlauch verwijderd.

Den 22\'\'®" Dec. moest voor \'t eerst het verband worden
vernieuwd, en werd do wond met 5% phenyloplossing
doorgespoten, terwijl de suturen- on drainagebuisjes den
20"\'®" Dcc. werden geamoveerd. De temperatuur was alleen
gedurende do 3 eerste dagen na do operatic iets verhoogd
s\'avonds iels boven 38°. Het verband moest nu vervol-
gens iederen dag, of om den anderen dag worden vcnneuw<l,
tot den 13\'\'®" Jan. 1S79. Het uiteinde der ulna is nu geheel
bedekt met granulaticwecfsel en de holten zijn reeds zooda-
nig opgevuld, dat bij inspuiting van vloeistof aan den eenen
kant die niet meer aan dc andere zijde voor den dag komt.

Hetzelfde verband kan nu vervolgens 5, ü a 7 dagen
blijven. Den 3\'\'®" Febr. was voor \'l eer.st eenige actieve
beweging met hand en vingers mogelijk.

en na eene kleine incisie ontlastte zich veel pus, de gemaakte
wonden hadden zich geheel met granulatieweefsel opgevuld,
en in het handgewricht was eenige stevigheid; do bewegin-
gen met de vingers werden langzamerhand beter.

Het Lister\'s verband wordt afgenomen en vervangen door
eene aseptische wassching om bewegingen mogelijk te maken.
Patient komt nu eenmaal por week hier, de bewege-
lijkheid wordt beter, doch door de incisiewond vroeger op
den handrug gemaakt is er nu caries te voelen aan een der
overgebleven handwortelbeenderen. De gezondheidstoestand
blijfl goed, maar do caries, in weerwil van inspuiting van
tinct. jodii in den fistolgang, geneest niet, zoodat later nog
eene operatie noodig zal zijn.

Hescctie van het elleboogsgcwricht werd verricht bij Wil-
hclmina Scldenratli, 3 jaar, van oxciuisiet scrofulousenhabitus.

Het kind word den 7\'^®\'\' Maart 1879 in de Kliniek opge-
nomen, was mager en zeer ten achter gebleven in groei,
had gezwollen halsklieron, dikken buik, dikke bovenlip en
leed afwisselend aan conjunctivitis phlyctaenulosa en coryza.
Dc roden .van hare komst in \'t ziekenhuis was een ware
panarthritis van het linker elleboogsgewricht; allo deolen
van hot gewricht waren aangedaan, zoowel in do diopto als
de wecke deden om het gewricht. De huid was om die
geheele streek deels ulcereerend, deels geexcorieerd en
door de drie fistelgangen werd duidelijk caries geconstateerd
van het onderste gedeelte van den humerus en van het bovenste
gedeelte der ulna. Actieve bewegingen waren geheel on-
mogelijk, passieve gingen gepaard mot hevige pijn. Door
goedo voeding on roborantia werd de algemeene toestand
iets boter en door eeno aseptische wassching on een verband
met ung. c. acid. boric, kreeg de huid in den omtrek van
het gewricht een beter vooi-komen.

Den 29®\'®° Mei werd in chloroformnarkose de resectie volgens
de methode van Hüter met de radiale lengtesnede, na zorg-
vuldige reiniging, verricht. Eene kleine hulpincisie werd nog
aan de binnenzijde gemaakt, de hoofdsnede was ongeveer
7 centimeter lang. Het periost liet gemakkelijk los en de
ki-aakbeenvlakten der 3 beenderen met bet olecranon werden,
na geluxeerd te zijn, afgezaagd.

Het ziekelijk ontaarde weefsel, de synoviaalkapsel, de huid
en het gi-auulatieweefsel werden met den Volckmanu\'scheu
lepel verwijderd. De art. brachialis werd tijdens de operatie
met den vinger gecomprimeerd, twee kleine vaten werden
met catgut dichtgebonden. Eenige af;eptische suturen werden
aangelegd en eene draiuagebuis van de eene naar de andere
zijde ingebracht.

Alles geschiedde onder de Lister\'sche c;\\utelen, eu om
het Listei-\'s verband nog meer stevigheid te geven, werden
houtkrullen, met5®/o phenyloplossing doortrokken, bevestigd
door een zwachtel, om bet vei-band gedaan.

Den 4\'\'®" Juni werden bij bet verwisselen van \'t verband
de suturen en de drainagebuis weggenouien. Het verband
moest in \'t begin om de 3 a 4 dagen, later om de week
worden verwisseld. Oni de bewegelijkheid in het nieuwe
göwricht lo Yei7.ekeren, wenl hct verband in vorschillcndc
standen van deu arm aangelegd, zoodat die dan weer eenigo
dagen sterk was gebogen, dan weer eenige dagen geheel recbt
bleef. Om <lit laatste gemakkelijk te maken, werd nu on ilan
een extensieverband, waarmede patiente kou blijven loopen,
aiuigelegil. Iu \'t laat-st vau Juni werd het verband minder
stijf aangelegd om dagelijks eenige passieve bewegingen iu
\'t gewricht te kunnen doen. Toen langzjunerhand deze
bewegingen gemakkelijker werden, knïrde patiente zelvoactieve
bewegingen maken, <lio, toen in \'t begiu van Augustus hct
Lister\'s verband verwis.seld werd niet eene aseptische wassching,

reeds tamelijk uitgebreid waren. De arm kon namelijk wille-
keurig gestrekt en in een rechten hoek gebogen worden; het
kind was in staat kleine voorwerpen van den grond te nemen
en op de tafel te leggen. De gemaakte incisiewonden waren
langzamerhand genezen; nog lang bleef het woekerende fun-
geuse granulatieweefsel aan de therapie weerstand bieden, doch
eindelijk was alles met epidermis bekleed. De algemeene
toestand nam dagelijks in beterschap toe, zoodat het mci.sje,
bij het vertrek uit het ziekenhuis, zóó in haar voordeel
was veranderd, dat het bijna niet meer te herkennen was.
De temperatuur was aan den avond van den dag na
de operatie 38,2; deze geringe verhooging hield gedurende
10 dagen aan, daarna was zij absoluut normaal.

Hiervan kwamen 7 gevallen in behandeling. Een patiënt was
reeds in 1870 in de kliniek gekomen, de therapie had bestaan
in extensie en alleiding. Niettegenstaande deze behandeling
ontstond er spontane luxatie, waarna de onlstckingsver-
schijnselen allengs verdwenen, zoodat patiënt, een tamelijk
ontwikkelde jongen van 19 jaar, in het l)egin van 1878 kon
vcilrekkcn met eene kleine stolt onder den schoen, waar-
mede hij tamelijk goed kon loopen.

Hct tweede geval betrof oen jongen van 10 jaar, met
verschillende symptomen van scrofulose, verharde lymjih-
klieren in den nek, bij afwisseling otorrlioea en impctigo
in \'t gelaat. Hij was reeds in 1877 in de kliniek opgenomen
wegens eone chronische ontsteking in\'t rechterheupgowricht.
Na langen tijd met extensie, zoo noodig ook met coutr.i-
extensie, alleiding in do heupstreek en roborantia behan«leld
te zijn, kon i)atient den 20»"\'" April 1878 zoo niet geheid
genezen, dan toch verbeterd worden ontslagen.

De bewegingen in \'t heupgewricht waren voor een
gedeelte hersteld, ab- en adductie waren nog iets beperkt;
de sterke lordose was opgeheven, en pijn in de knie had
patient bij \'t loopen niet meer, bovendien was de habitus
veel beter. In September 1879 kwam hij terug, de toe-
stand van \'t gewricht was toen van dien aard dat er
resectie moest worden verricht. Dit geschiedde met gunstig
gevolg. Bijzonderheden hiervan wil ik niet mededeelen, daar
de operatie geschiedde in een tijd, waarover mijn vei-slag
zich niet uitstrekt.

De vierde was een jongen van 8 jaar, zeer mager en
achterlijk gebleven in groei, het linkerheupgewricht was reeds
totaal gedcstniecrd, met listelgangen, waardoor caries, aan
het caput femoris, dat reeds gelaxeerd was, en van \'t aceta-
bulum te voelen was.

Het kind werd kort na de opname door de oudei\'s weg-
gehaald, daar zij geen toestemming gaven tot eene operatic;
resectie, of exarticulatio.

Eveneens word Cornelis v. d. Meent, 8 jaar, te ruggel uuild,
toen met dc ouders over operatic werd gesproken. Dit geval
verschilde in zoovcri-o van het andero, dat cr geen listelgan-
gen noch spontane luxatio was; er was vloeistof in het
gewricht (om dc constant verhoogde temperatuur zeer waar-
schijnlijk pus) en ook alle andere voi\'schijnselcn van coxitis
waren aanwezig.

Ilcrtha Thün, ccn tenger gebouwd kind van 8 jaar word
den I\'cbr. 1879 in dc kliniek opgenomen wegens eene
coxitis sinistra. Dc linkcrhcupstrcek was iets dikker en de
licsplooi iets meer gevuld, dc bilplooi wius korter en stond lager
dan lum de rechterzijde. Dc kleine patlente was niet in sta;it tc
loopen. De ziekte wjis cenigo maanden geleden zonder
bekende juinleiding begonnen. De bewegingen in het
linkerheupgewricht waren allen beperkt, eenige llexie

was onmogelijk zonder dat het bekken zich mede bewoog.
Er was bij ligging op een plat vlak lordose waar te nomen;
die bij geringe flexie in de heup werd opgeheven. Do
bewegingen waren zoor pijnlijk, minder in de heup dan
wel in do linker knie, waaraan overigens niets abnormaals
was waar te nemen. De temperatuur was altijd iets ver-
hoogd, \'s avonds 38,4 enz.

Er werd een extensie verbandje met i kilo gowicht ge-
appliceerd, en eenigen tijd daarna tevens eeno contra-extensie,
omdat hot bekken aan de zieke zijdo lager stond; lang was
dit evenwel niet noodig. Hot kind kroeg zooveel mogelijk
versterkend voedsel. De temperatuur, die gedurende do eersto
5 weken altijd iets was verhoogd, word normaal on bleef
dat voortdurend. Do zwelling aan do buitenzijde der dij
was dan iets moor dan weer iets minder. Toen in \'t begin
van Juni de zwelhng tamelijk sterk was, werd het kind in
chloroformnarkose onderzocht, het bleek toen, dat alle be-
wegingen in \'t heupgewricht vrij waren, behalve do adductio,
die iets was beperkt. Dit onderzoek word den 11»"®" Juli herhaald
en hierbij weder hetzelfde gevonden; ook bleek cr gocn luxatic
to bestaan, .hoewel hot boon schijnbaar was verkort, doordien
hot bekken aan de zieke zijdo was opgetrokken, daar het
extonsiovcrband in don laatsten tijd was weggelaten. Tijdens
dit onderzoek werd evenwel hij flexie ccn crcpitcercnd ge-
ruisch waargenomen in de knie, on het bleek nu na onder-
zoek dat de epiphyso van dc diaphyso van den fenuu\' was af-
gebroken; het ondei-been kon in alle richtingen ten opzichte
van hot bovonbeen worden gebogen, zoodat hot duidelijk
was, dat de continuiteit der epiphyso geheel en al was
verbroken.

Er werd nu con stevig vci-band (gaas gedrenkt met har.s)
van af de teencti tot om het bekken aangelegd, en toen dit
14 dagen daarna werd vernieuwd, bleek er zich cidlus op

de plaats der fractuur gevormd te hebben. Den 23®\'®" Aug.
werd het verband voor goed afgenomen, het been kon in
de knie worden gebogen zonder eenige pijn, er was vol-
komen consolidatie gevolgd.

De bewegingen in \'t heupgewricht waren nu ook niet meer
pijnlijk en de kleine patiento leerde langzamerhand het
been in het bed op te lichten, wat haar vroeger onmogelijk
was. Eenige tijd hierna werd het loopen beproefd, eerst
met twee armkrukken, later mot handstokken, en toen
het kind den IG\'^®" Oct. naar huis ging, was het in staat
geheel zonder pijn en zonder hulp, hoewel zeer langzaam
te loopen.

Klaas de .long, 27 jaar, van een anaemi.scb voorkomen,
maar overigens gezond, word den 15\'\'®" Maart 1879 in de kliniek
opgenomen; hij had do laatste maanden in liggende houding
moeten doorbrengen, kon sedert een jaar moeilijk loopen cn
had altijd pijn in do rechterheup. Hij onderzoek bleek cr
tc zijn ecnc lordose, dio bij llexio ondei- een hoek van l.\'io®
werd opgeheven; llexio, abductie en adduclie in hct heup-
gewricht zijn niet mogelijk, de voet staat iets naar buiten
geroteerd, rechterbil breeder en platter, bilplooi aan »lio
zijde korter cn lager, do liesplooi meer gevuld; bij bewe-
gingen eveneens pijn in do rechter knie. Een extensie-
verband brengt geen verandering in den toestand.

Den 27"\'"" April, toen in de rechter liesplooi twijlcl-
achtigo lluctuatie werd gevoeld, word met een spuitje van
Pravaz ccn weinig |)us ontlast, den volgenden dag mot ccn
aspiratcur 15 gram. Toen patiënt eenigen tijd hierna in
Chloroformnarkose werd onderzocht, bicken de bewegingen
in \'t heuj)gewricht vrij te zijn, doch patiënt gaf bij het ont-
waken hevige teekenen van jiijii bij druk op den trochantcr
major, om welke rcxlen ei- vermoeden op carie.s op die plaat.s
ontstond.

gedaan. Er was echter geen caries te voelen, evenmin aan
de achterzijde van den trochanter, hetwelk te constateeren
was, nadat nog eene incisie tot op het been loodrecht op de
eerste gemaakt was. Met den troicart van Chassaignac in de
gemaakte wond indringende, kwam deze uit in de holte in
de liesplooi, waaruit vroeger de pus was ontlast. Er werd
nu op die plaats eene opening in de huid gemaakt en eene
drainagebuis door de geheele holte gevoerd; de incisiewond
werd gehecht, behalve op de plaats waar de drainagebuis
uitkwam, en de genezing volgde onder de Lister\'sche voor-
zorgsmaatregelen per primam.

Den Juni was alles volkomen genezen. Patiënt leerde
eerst op 2 krukken loopen, later op handstokken, zoodat hij
den 25"\'®" Juli loopende, hoewel moeilijk met behulp van een
stok, kon vertrekken. De toestiind was dus zeer verbeterd,
de zwelling in de rechter heupstreek was geheel verdwenen.

De temperatuur was gedurende de eerste 3 dageu na de
operatie \'s avonds iets verhoogd, latei* was zij steeds normajd.

Johanna Krabbenbosch, 13 jaar, een teer gebouwd kind
werd den 3\'\'®" Mei 1878 iu de kliniek opgenomen, wegens
eeu ontsteking in bet rechterheupgewricht.

Een half jaar voor de opname alhier was patiente zonder
bekende aanleiding, moeielijk gaan loopen. Dit verergerde
zoozeer dat zij gedurende de huitste maand, altijd te bed
moest blijven liggen. Dij ligging op een plat vlak is het
been onder een hoek van 150° gebogen, er was een vrij sterke
lordose, met zwelling van de geheele heupstreek, dcjochter
bil was broeder en platter, dc bilplooi lager en korter,
met schijnbare verlenging van het rechterbeen, afhankelijk
van den lageren stand der itïchter bekkenhelft. Eenige abductie
in \'t heupgewricht, hoewel zeer beperkt, is mogelijk, adductie,
llexie en rotatie zijn niet mogelijk. Pijn vooral in de rechter

knie. Onder aanwending van extensie met contraextensie en
de toediening van roborantia werden de ontstokingsvei\'scbijn-
selen iets minder, vooral verbeterde de lordose. Niettegen-
staande dit was or toch in Aug. spontane luxatie van den fomur
ontstaan; klachten ovor pijn werden niet meer gehoord,
maar de temperatuur bleef altijd nog iets, hoewel weinig
verhoogd. Do algemeene toestand en ook het uitzicht werden
iets beter, het lichaamsgewicht nam iets toe. In Maart 1879
werd het gewicht weer minder, de temperatuur hooger,
zoodat zij s\'avonds steeg tot 39,4; aan de buitenzijde der dij
kwam zwelling en was fluctuatie te voelen, bij aspiratie
werd pus onthist. lilonige dagen hierna brak het absccs
spontaan open en er ontlastte zich veel stinkende pus; pationto
was ook zeer pijnlijk bij druk op hot caput tonioris.

Er word nu besloten tot resectie van hot heupgewricht. Dezo
werd den 25"\'™ Maart 1879 verriebt in chlorolorm-en morphium-
narkoso. Eene incisie word gedaan een weinig boogvormig
in do richting van het colluni; het curiouse caput, dat zei»r
verkleind was, word niet de kettingzaag weggenomen, on do
cariousc plaatsen op den rand van het acetabulum met don
Volckmann\'schon lo()cl uitgekrabd. Dc oudo fistelgang, <lio
nu in de gemaakte wond uitkwam, woixl eveneens uitgekrabd
011 doorgospoten mot oono 10 oplossing van chloorzink.
Bloeding was or bijna nict. Eeno grooto drainagebuis wenl door
den Hstclgang, ccnc kleinere tot in het acetabulum govooiil.
De incisie word vcrecnigd mot O aseptische sutui-en. Alles gc»-
schioddconder do Lister\'scho voorzorgsmaatregelen; een Listor\'s
verband en eon oxtcnsieverbandjo word aangelegd. Nadat het
verband cenigo malen was vernieuwd, moest 1 April om do
beginnendo phonylzuui-intoxicatic een ander aseptisch ver-
band, waarin het phenylzuur vervangen was door benzoëzuur.
worden gebruikt. Tegelijk worden nu do suluren weggeno-
men ; voor oen godoelto was or hechting, terwijl in de diepte

granulatieweefsel te zien was. Het verband moest in \'t begin
iederen dag, later om de 3 ä 4 dagen, worden vernieuwd,
en den Aijril kon de groote fistelgang niet meer worden
doorgespoten. De holten vulden zich goed met granulatie-
weefsel; hoewel langzaam waren die dan toch eindelijk ge-
vuld , terwijl dikwijls de overvloedige woekerende granulaties
met lapis moesten worden aangestreken. De temperatuur,
die vóór de operatie reeds vrij hoog was, klom weer iets
tijdens de plienylzuurintoxicatie. Dit veranderde evenwel
spoedig na de appUcatie van het benzoëzuurverband. Het
uitzicht werd nu beter, patiente nam toe in lichaamsgewicht,
het Lister\'s verband werd, toen de holten geheel gevuld
waren, verwisseld met een eenvoudig wattenverband. Alleen
bleven nog een paar kleine fistelgangcn over, die evenwel
zich ook langzamerhand na het inspuiten van tinct. jodii
sloten. In \'t midden van Juni werd de temperatuur, vóór
dien tijd -nog altijd iets verhoogd, noi inaal; patiente nam in
krachten toe, en in \'t begin van Aug. kon zij met ccn ver-
hoogden schoen met behulp van krukken loopen. Dit werd
zoo goed verdragen, dat zij spoedig na eenige oefening de
krukken kon missen, cn bij onderzoek bleek nu, dat erzieh
een nieuw gewricht had gevormd, waarin zonder pijn alle
bewegingen vrij goed mogelijk waren.

Het aantal •ontstekingen van verschillenden aard in \'t knie-
gewricht was vrij groot. De .sereuse synovitides weitlen
behandeld in acute gevallen met ung. liydrargyri, in chro-
nische met tinct. jodii, ung. do jodoformo, enz.

Dikwijls waren wij in <le gelegenheid het goede resultajit
van het ung. hyflrargyri, in vi ij ruime mate toegediend, tc zien.
Hij de hyperpla.stische ontstekingsvormen met contractuur.

werd de contractuur door langzame extensie en daarna een
gipsverband, of door brisement forcé in chloroformnarkose en
direct daarna een gipsverband, opgeheven. Twee gevallen van
haemarthron genazen vrij spoedig door het ung. hydr. ver-
eenigd met een compressiefverband. Bij twee patiënten,
waarvan de eerste eene hyperplastische, de andere eene sereuse
ontsteking had, werd, nadat vele middelen beproefd waren,
het catapla.sma van Trousseau aangewend. Tweo kilogram
brood, zonder korst, in stukken gebroken, worden gedurende
een kwartier in \'t water geweckt en daarna in een coleerlap
uitgewrongen. Gedurende 3 uren wordt de massa in een
warm waterbad geplaatst, en vervolgens gekneed met ciun-
pherspiritus tot het de consistentie van plum-pudding hecll
gekregen. De geheele massa wordt nu in een gazen doek
gedaan, en nadat de oppervlakte bevochtigd is met een
mengsel van alkohol, belladonna, opium en kamfer, op
het zieke gewricht gelegd on bevestigd met tvn zwachtel
cn hierom guttapcrcha-papicr om het uitdroogen te voor-
komen. Doch wij zagen cr niet hct geringste .succes van.
Er ontstond Integendeel in beido gevallen oen hevig jeukend
V(;siculo-papilleus exanthecm, dat de aanwending voorlangen
tijd onmogelijk zou hebben gemaakt. Bij een dezcrblecf, nadat
eindelijk de ontsteking in do eigenlijke gcwrichLsholto wa.s
geweken, vocht over in de bursa achter het lig. pracpalcl-
lare. Dit vocht verdween na lange rust en door compiussic met
ccn elastieken zwachlel.

Hermanns Hipko, 12 jaar, was reinls lang voor den tijd,
waarop dit vci-slag begint, in behandeling wegens eene hyper-
plastische synovitis van de rechterknie. Patient kwam nu
en dan eenigo dagen in \'t ziekenlniis om een nieuw gips-
verband om de knie, waarmede hij zcer goed zonder pijn
kon loopen. Toen hij den 17^«" Mei weer kwam, bleek cr bij

het afnemen van \'t verband, eene ulceratie te zijn in de knie-
holte; er werd eene aseptische wassching gegeven, doch de
genezing volgde niet. Na eenigen tijd bleek deze nlceratie
de uitgang te zijn van een vrij diepen fistelgang, die waar-
schijnlijk leidde naar den condylus internus femoris, want
deze was verdikt en zeer pijnlijk, zelfs bij zeer Uchte per-
cussie. Met de sonde was dit evenwel niet te constateeren.

Den 24®\'®" Juni ontstond erysipelas om de wond, die zich
den volgenden dag reeds tot op de helft der dij, naar bene-
den tot de kuit had uitgestrekt met eene booge temperatuur,
s\'avonds 39® en 40°. Onderhuidsche injecties van 2 %
phenyloplossing werden op de grenzen van het gezonde gedeelte
gedurende 3 dagen gedaan, doch het ziekteproces breidde
zich over de geheele extremiteit uit, totdat op den 9\'^®" dag
na het begin de temperatuur normaal werd en de
infdtratie verdween, terwijl de jongen den volgenden dag
zich weer gezond gevoelde. De fistelgang bleef bestaan.
Eindelijk werd met den troicart van Chtussaiguac eene contra-
punctie gemaakt, zoodat er goed gedraineerd kon worden,
doch alles te vergeefs. Er werd nu tot de resectie beslo-
ten. Vóór de operatie werd den 11\'\'®" Sopt. de fistelgang
met den scherpen lepel uitgekrabd en doorgespoten met 5 7«
phenylzuur en 10% chloorainkoplossing, waarna een Lister\'s
verband werd aangelegd, om eene aseptische wond te krijgen.
Nadat het verband eenige malen was vernieuwd, was de fistel-
gang veel kleiner geworden, de pijnlijkheid minder. Er werd
nu op dezelfde wijze voortgegaan tot eindelijk in Jan. 1879, de
listelgang geheel was genezen en er volstrekt geen pijnlijk-
heid meer was. Een gipsverband werd nu aangelegd van
den malleolus tot op de helft der dij, waarmede patient
zeer goed zonder pijn kon loopen. Dat er aan resectie niet
meer werd gedacht is zeer natuurlijk.

Bij 4 patienten werd amputatie verricht, waarvan 3 eene
hyperplastische ontsteking met osteitis en één eene purulente
panarthritis hadden.

Arie van Zoest, 30 jaar, was 8 jaren geledei) gevallen op
het ijs, door een stoot tegen de rechterknie, die daarna
zeer pijnlijk bleef. Vier weken na het ongeval is de knie dik
geworden. In spijt van alle mogelijke middelen, door ver-
schillende medici aangewend gedurende 7 jaren, is de knie
niet tot de norm teruggekeerd. Nu eens was \'tiets beter,
zoodat patient, doch altijd met pijn, kon loopen, dan weer
was \'t slechter, totdat hij eindelijk hier in de kUniek weid
opgenomen. Het bleek nu, dat hij eene hyperplastische syno-
vitis der rechterknie had met osteitis van het onderste ge-
deelte van den femur, daar deze tot ongeveer 4 c.m. boven
het gewricht verdikt en zeer pijnlijk was. De gewone mid-
delen, bleven ook hier zonder elTect. Er werd nu een gips-
verband om de knie gelegd, waarmede patient in staat was
te loopen. Hij ging dan ook naar huis, om van tijd tot tijd
terug te komen, ter vernieuwing van \'t verband. Nadat dit
eenige keeren was gebeurd, was hij zelfs niet meer in staat
met het gipsvci-band tc loopen, om de ondragelijke pijn.

Dagelijks waren morphiuminjccties noodig; niettegenstaande
dit was de knie bij de geringste beweging zeer pijnlijk,
zoodat patient dringend verlangde door amputatie hiervan
verlost te worden.

Aan dit vci-zock werd den 22»\'®" .fan. 1878 voldaan, en
wel door ainpuUitio femoris, omdat bij resectie waar.schijnlijk
te veel van het been had moeten worden weggenomen om een
goed resultaat te verwachten. De amputatie met cirkelsnede
in 3 tempo\'s weid verricht op het midden der dij in
chlorofonnnarkose. In spijt van den schlauch was cr toch
vrij hevige veneuse bloeding. Dc art. femoralis werd dicht-
gebonden met aseptischen zijdi-aad, de kleinere takken en de

venae met catgut. De wond met 8 suturen voreonigd, twee
di-ainagebuisjes. De operatie gescliieddo onder de Lister\'scho
cautolen, een Lister\'s verband werd aangelegd.

Bij vernieuwing van het verband don 29®\'®" Jan. bleek er
na het wegnemen dor suturen en drainagebuisjes, bijna prima
reunio tot stand to zijn gekomen.

Den 1®\'®" Febr. werd het Listor\'s verband verwisseld met
een gewoon watten verband, omdat het geheel genezen
scheen, doch den volgenden dag vloeide uit den eenen wond-
hoek een weinig pus. Er word nu weer eene drainagebuis
in do opening gobracht. Dozo afscheiding duurde nict lang,
zoodat pationt eenige dagen daarna geheel was genezen. Do
temperatuur was zoowel vóór als na de operatie normaal,
uitgezonderd gedurende 3 avonden toen zij gestegen was
tot ruim 38®.

liet tweede geval van amput^ltio betrof II. v. d. IIcuvcl,
42 jaar, die don 11\'\'®" iMaart 1878 in de kliniek werd opge-
nomen niet eene hyperplastische synovitis van de rechterknie
gedeeltelijk reeds in ettoring overgegaan, mot sublu.\\atio
van \'t onderbeen. Do oorzjuik word toegeschreven aan het
breken van hout op do knie, 8 miuuiden geleden, wajirna
patient voel pijn had gekregen, cn ccno belemmering in
\'tloopen, dio langzamerhand is toegenomen.

Patient hoestte en gaf sputa globosa op; bij porcussio
van de longen werd duidelijk ccnc cavcrne geconstateerd.

Om de verhoogde tempci-atuur en het bij den dag afnemen
der ki-achteji, als gevolg van den pyaeniischcn toestand, werd,
hoewel met weinig hoop op succes, den 19\'®" Maart do
amputiitie der dij in chlorofonnnarkose door do cirkolsncde
in 3 tompo\'s verricht. Door hot gebruik van den schlauch was
het bloedverlies onbeteekenend. De art. fem. werd met Jisop-
tischen zijdraiKl, de andere vaten worden met aitgut dicht
gebonden, do wond voreonigd met aseptische zijdraadsuturcn.

De operatie geschiedde onder Lister\'sche cautelen, Lister\'s
verband; \'s avonds ontstaat plotsehng collapsus, patient wordt
comateus, eenige uren daarna treedt de dood in. Bij de
autopsie bleek, dat het kniegewricht geheel was gedestrucerd,
en dat er vorschcideno vomicae in de longen waren. De
omniddelijkc ooi-zaak van den dood bleek niet duidelijk.

Jan Both, 57 jaar, lijdende aan eene hyperplastischosyno-
vitis der rechterknie met osteitis van hct onderste gedeelte van
den femur en het bovenste gedeelte der tibia, en een symp-
tomatische oedematcuse infiltratie van hct onderbeen, werd
den Febr. 1870 opgenomen. HccdsÜ jaren geleden zonder
bekende aanleiding ontstaan, was de kwaal in weerwil van
alle therapie steeds in hevigheid toegenomen, zoodat patient
bij opname slochts met moeite op twee krukken zich kon
bewegen.

Het elTect der behandeling was hier, dat de zwelling in
het onderbeen door do verhoogde ligging van dat deel ver-
dween, doch dc ontsteking in de knie dezelfde bleef.

Dc amputatie ge.schied(le den Mei op dezelfde wijzo
als de vorigen. Nadat eenige malen het verhand was ver-
nieuwd bleek de wond niet meer luscptisch te zijn; den 21"\'®" Mei
werd daarom een gewoon wattcnvcrband gcappliceerd. Hoe-
wel de genezing niet i)cr i)rimam tot stiuul kwam, kon patient
toch den 21*\'®" Juni geheel genezen vertrekken. Dc avond-
temperatuur was slechts eenmaal 38®, anders noiinanl.

Dc vierde patient, die wegens kniegcwrichtsontsteking
werd geamputeerd, was T. Hagenbeek, 30 jaren oud. Hoods
3 jaren geleden was dc ontsteking zonder bekende aanleiding
onlsüuin, tloch volgens de anamnese schijnen hoofdzakelijk do
omkIccHlselen van hct gewricht aangedaan te zijn. linker
knie is enorm verdikt met twee listclgangen, waaruit zeer

veel stinkende pus vloeit; deze fistelgangen dringen niet in
de diepte. Op 3 plaatsen, waar fluctuatie werd gevoeld, werd
nu geincideerd en eene groote massa pus ontlast, drainage-
buizen werden door de gangen gebracht, zoodat alles goed
kon worden gedraineerd. Patient ziet er zeer zwak en mager uit,
heeft geen eetlust en steeds verhoogde temperatuur (\'s avonds
39° k 40°). Ofschoon de prognosis niet zeer gunstig was
werd de amputatio femoris den 21®\'®" Juni 1879 op dezelfde
wijze als in de vorige gevallen verricht.

Nadat de suturen waren weggenomen, en het verband
eenige malen was vernieuwd, was de vereeniging der wond
den G\'\'®" Juli tot stand gekomen. Een klein absces onder het
lidteeken hield de volkomen genezing nog eenigen tijd legen,
doch nadat de holte nu en dan met tinct. jodii was inge-
spoten , kon patient den 28®\'®" Juli geheel genezen, ook wal
den algemeenen toestand aangaat, veilrckken. Direct na de
operatie was de temperatuur gedaald, zoodat zij reeds den
4den (Jag post operationem normaal was.

Resectiü genu werd viermjuil verricht, allen bij patienten
met hyperplaslische synovitis, en wiuir de osteitis, voor zoo-
ver die gediagnosticeerd kon worden, zich niot verder uit-
strekte dan in de ki-aakbeeneinden.

1. Ernest van Luyn, 14 j;uir, werd den ö*^*"" Febr. 1879
in <lc kliniek opgijnomen mot ccno liyperpluHtisclic synovitis

der rechterknie, en osteitis van den condylus internus
femoris. De patella was mot de huid vergroeid.

Reeds 5 jaren geleden was j)alient hier gedurendol7»
verpleegd; bij aspiratie was toen pus ontlast.

De hevige verschijnselen zijn daarna geweken, cn patient
kreeg het gebruik van het lid, hoewel niet volkomen, terug.
Dit bleef zoo, tot dezen winter na een val op de knie de
pijnlijkheid weer zoo hevig werd, dat het loopen onmogelijk

werd. Den 20®\'®° Febr. werd resectie der knie, volgens de
methode van König in chloroform- on morphiumnarkoso
verricht. Bij opening van \'tgowricht ontlastte zich aan de
binnenzij veel otter, de kapsel en do bandon waren zeer verdikt
door de fungouso granulaties. Dozo massa werd vcrwijdeixl
met den Volckmann\'schon lepel, en do eveneens zeer verdikte
ligg. cruciata afgeknipt. Bloeding was zoor gering. Van den
femur werden juist de halve condyli, van de tibia do kraak-
beenvlakto afgezaagd. Eeno groote drainagebuis weixl van
den eenen hoek tot don anderen ingelegd; 3 dikke aseptische
suturen werden aangelegd in het weefsel onmiddelijk op do
beenderen gelegen, om dezo zooveel mogelijk tovoroenigen,
de uitwendige wond werd met 17 sutui^en gesloten.

De operatie geschiodde onder de Lister\'scho vooi-zorgen en
een groot Lister\'s verband werd stevig aangelegd; bovendien
word nu het boen geplaatst in eeno ijzcrdraadspalk van Bonnet.
Don volgenden dag moest het verband vernieuwd worden
om hot doorgekomen bloed. Don Maart word voor de
2® maal hot verband vernieuwd om do suturen on drainage-
buis weg te nemen; cr was prima reunio.

Don li«*®" Maart word het vorband weer vernieuwd, or
was gcon afscheiding, alleen was op een klein plaatsje in
\'t lidteeken woekerend granulatiowcofscl.

Den April werd het I.ister\'s verband vei-vanRcn door
ccn gewoon wattenverband. Dc wond was geheel genezen.
Tweo dagen daarna werd een gipsverband van af de Icenen
tot om hot bokken luingclcgd.

Den 20"\'®" April loopt patient met twee krukken zonder
l)ijn, welko krukken hij langzamerhand leert vervangen door
ccn haiulstok. Toen den 18\'\'\'"" Juni hot gipsvorband was
afgenomen, bleok or beenigc veivcniging tc zijn gevolgd.
Patient kroeg toon tot steun eon klein gipsverband om do
knie, »lat later werd vervangen door oen kniobeugel. Dc

2. Hendrikus Boerakker, 29jaar; werd den Febr. 1879
in de kliniek opgenomen, lijdende aan eene hyperplastische
synovitis der rechterknie en osteitis van den condylus internus
femoris. De kwaal dateert reeds van 1874, doch geene therapie
was in staat geweest het proces te genezen. Den 20®\'®" Maart
werd de resectie in chloroform- en morphiumnarkose vol-
gens de methode van König verricht. Veel sero-purulent vocht
ontlastte zich na het openen van \'t gewricht. De kapsel en alle
banden vormden te zamen eene dikke vormlooze massa, die
deels met den scherpen lepel, deels met de schaar en het
mes werd geamoveerd. Met granulatieweefsel in den reces-
sus onder den m. quadriceps werd eveneens verwijderd.
De condylus internus femoris was hier en daar zwart ge-
kleurd; op de zaagvlakten, juist boven de condyli was het
been gezond. Toen van de tibia juist de kraakbeenvlakte
was afgezaagd, bleek het been aan de binnenzijde ziek te
zijn, dit carieuse been werd met den scherpen lepel uitge-
krabd. Daar de kraakbeen vlakte der patella gedestrueerd
was, werd deze .geheel weggenomen. Om nu den femur met
de tibia te vereenigen werden 3 platina suturen door de
beeneinden gelegd, bij de toi-sic braken twee, die nu door
dikke a.septische zijdraadsuturen werden vervangen.

Dooi- het geheele gewricht werd eene groote drainagebuis
gelegd. De operatie geschiudde onder de Lister\'sche ciuitclcn,
een Lister\'s verband werd aangelegd.

Tijdens de narkose collabeerde patient, de ademhaling
had opgehouden, de pols was niet te voelen, doch door kunst-
matige ademhaling en inductiestrooin keerden beiden terug.
Hoewel de pöls zeer klein bleef, nadat de operatie reeds
was afgeloopcn, kwam patient toch volkomen tot bewustzijn;

hij gebruikte bouillon en wijn, dat evenwel weer werd uit-
gebraakt. Hij col labeerde opnieuw en 2 uren post opera-
tionem stierf bij.

De dood moet worden toegeschreven eensdeels aan den
langen duur der operatie, anderdeels waarschijnlijk aan
chloroformintoxicatie.

3. Evert Koenen, 18 jaar, goed gebouwd, gezond doch
zeer bleek, had eene hyperplastische synovitis van de linker
knie met subluxatie van het onderbeen naar buiten, en lichte
contractuur, waarvoor hij den 3*^®" Maart 1879 alhier werd
opgenomen. Reeds 3 jaren lang waren alle middelen hi
\'twerk gesteld om genezing te verkrijgen, doch te vergeefs.
Dc luxatie was nu voor 4 maanden ontstaiin, sedert welken
tijd patient niet meer had kunnen loopen. Den April
werd de resectie, eveneens volgens König in chloroform-
cn morphiumnarkose verricht. De art. femor. werd met den
vinger gedrukt, bloeding had bijna niet plaats, eenigo kleine
vaatjes werden dicht gebonden.

Alle deelcn van \'t gewricht waren verwoest, uit ver-
scheidene kleine holten vloeide pus. Al het ziekelijke granu-
latieweefscl in \'t gewricht cn in den rcce.ssus onder den
m. quadriceps werd met den scherpen lepel cn dc schaar verwij-
derd. Dc condyli interni van fenun- cn tibia waren carieus, do
kraakbecnvlakten, ook van de patella, geheel gcdcstruecrd.
Dc femur werd boven do condyli afgezjuigd, van do tibia
iets meer dan do kraakbcenvlakto,-do patella werd afgekrabd.
De zaagvlaktc van den femur was gezond, dio der tibia niet,
twee carieuso plaatsen moesten met den lejjcl uitgekrabd
worden. Aan dc buitenzijde van \'t gewricht was nog ccn
groote holle iets naar beneden, gevuld met pus, deze werd
eveneens gereinigd. Dc becnuilcindcn werden nu verccnigd
door 3 platinasuturen en 3 dikko aseptische zijdraadsuturen

door de weeke deelen, die de beenderen onmiddelijk bedek-
ten; de uitwendige wond werd gesloten met 12 suturen.

Twee drainagebuizen, één door het geheele gewricht en
een in de vroegere abscesholte aan de binnenzij. Alles ge-
schiedde onder de Lister\'sche cautelen, met aanwending
van een Lister\'s verband, terwijl het been om het te doen
rusten in eene draadspalk van Bonnet werd gelegd. Den
12\'\'®" April werd het verband verwisseld, de suturen en
drainagebuizen werden weggenomen, en het bleek nu dat de
wond was genezen, behalve aan de binnenzij waar de wond-
randen iets uiteenweken. Toen het verband den 8®"=" Mei werd
vernieuwd was de wond geheel genezen, alleen was de
plaats, waar vroeger de drainagebuis uitkwam, niet met
epidermis bedekt. Den 23®\'®" Mei werd het verband afgeno-
men, de wond was volmaakt genezen, en een gipsverband werd
van de teenen tot om het bekken aangelegd, nadat de knie
goed met watten was voorzien, waarna patient zeer goed
zonder pijn kon loopen. Dit groote verband werd den
jsten jyjj vervangen door een klein, terwijl later een knie-
beugeltje voldoenden steun gaf. Dc temperatuur, die voor dc
opemtie\'\'s avonds iets was verhoogd, ruim 38°, daalde na de
operatie, zoo dat zij den derden avond 38 was, en ver-
volgens altijd normaal bleef.

Anna van Duuren 19 jaar, was van baar vroegste jeugd
af, nu en dan iu \'t ziekenhuis behandeld wegens scrofulose,
vooral om de nlcereercnde klieren in den hals, wiuirvan nu
nog verscheidene cicatrices zijn te zien. Twee jaren geleden
was er caries aan het os cuboideum en op eene omscllreven
plaats aan de tibia van het rechter been ontsUian. Nadat
het os cuboideum was geamoveerd, bleef dc fistelgang, zoowel
als de caries aan de tibia bestaan. Eenigen tijd hierna ontstond

spontaan eene ontsteking in de linker knie, die aan alle
therapie weeretand bood. De kwaal wei-d steeds erger,
de ontsteking was eene granuleuse hyperplastische met caries
van de patella, waarheen een fistelgang voerde, eenige weken
vóór de opname ontstaan. De uiteinden van femur en tibia
waren verdikt en waren, evenals de geheele knie, zeer pijnlijk
bij aanraking, zoodat eindelijk patiente zich onmogelijk kon
bewegen.

Nadat ook de phenylzuurinjecties te vergeefs waren
beproefd, werd den 24«\'™ Alei 1879 de resectie in chloroform-
en morphiumnarkose verricht. Dc methode van Syme werd
hier toegepast om het gedeelte huid, waarin dc fistelgang
was, mede weg te nemen. De synoviailkapsel en alle banden
waren één dikke geleiachtige massa; dit weefsel werd zooveel
mogelijk, evenals de woekering in don recessus van den ni.
quadriceps, met den scherpen lepel en do krommo^schaar ver-
wijderd. Dc carieuse patella werd geheel uitgepcld en dckrank-
becnvlakten van femur en tibia alleen afgezaagd, daai\'dc been-
substantie vci-der gezond scheen. De beenderen werden ver-
ecnigd door óóne platinasutuur en de uitwendige wond door
zijdraadsuturen. Eene groote drainagobuis werd door het
geheele gewricht geleid. Dlocding was er bijna niet, de art.
lemoralis werd met clcn vinger tijdens de ojicratic gecompri-
meerd. Alles geschiedde onder de Lister\'sche cautelen,
met Lister\'s verband. Het geheele been werd daarop in
eene draadspalk van Ikjnnet gelegd.

Den 1"°" .luni werd bij het verwisselen van \'t verband en
na het wegnemen der suturen cn drainagebuis dc wond
vcreenigd gevonden. Nadat het verband nog cenigo malen
was vernieuwd, bleek het proces in do knie niet lot stilstinul te
zijn gekomen, er bleven altijd nog een paar ondiepe fistel-
gangcn in het likteeken en jutient moest steeds morphium-
• injecties hebben tegen do ondragelijke pijn. Deze pijn

werd ook niet minder, nadat een gipsverband in choro-
formnarkose was aangelegd, om welke reden dit na eenige
weken weer werd afgenomen.

Patiente leed zeer veel, werd bij den dag magerder, de eetlust
ging verloren en de temperatuur bleef even als voor de
operatie steeds verhoogd. Om dus een zekeren dood to voor-
komen werd besloten tot de amputatie dor dij, welke operatie
met den besten uitslag werd bekroond, daar de genezing bijna
geheel door prima intentio volgde.

Twee patienten met sereuse synovitis van het voetgewricht
genazen na eene vrij langdurige behandeling.

Bij Jacoba v. d. Heuvel, O jaar oud, word een operatief
ingrijpen noodzakelijk. Zij lood aan cone granuleuse hyper-
plastische .synovitis in het tibio-tarsaal gewricht, die 2 jaren
geleden, toen de voet in een klomp naar buiten omzwikte,
was ontstiuin. Nadat hier na lange hohandeling oen gips-
verband om den voet was gelegd, waarmede pationto lioi),
bleek bij afname dat do buurt van den malleolus e.\\ternus
ulcereerdo. Bij beweging was de voet zeer pijnlijk en hot
bleek nu met do sonde, dat or caries was Juin het calca-
noum, don astragalus on aan het ondereinde dcr tibia en
(ibula. Daar de algemeene toestand slechter wci\'d, do huid
in den omtrek van hot gowricht door de voortdurende
ottering steeds meer werd verwoest, de temperatuur steeds
was verhoogd (s\'av. ruim 39°), en er geen eetlust w;is, word
be.sloten tot de exarticulatie van den voet. Dit word den 21*\'®"
Febr. 1878 in chloioformnarkoso volgens do methode van
Symo mot dp wijziging van Roux verricht. In spijt van de
schlauch was do bloeding nog al hevig. Do lap werd door
12 a.septische zijdraadsuturcn vcrecnigd, twee drainagebuizen,

een in elke wondhoek, geplaatst. Er werd ondèr de Lis-
ter\'sche cautelen geopereerd en een Lister\'s verband aan-
gelegd. De temperatuur was aan den avond van den dag
der operatie 40°, doch vervolgens werd zij steeds lager,
tot den Maart, toen zij volkomen normaal was en

dit bleef tot het einde toe. lederen dag moest het verband
worden vernieuwd tot den 25®"° Febr., de suturen cn drai-
nagebuisjes werden toen weggenomen. Er was neiging tot
uiteenwijking, die, toen zij later toenam, zooveel mogelijk
verhinderd werd door het aanleggen van met tinct. benzoes
bestreken kleefpleisterstroken onder het Lister\'s verband.
Nadat 3 malen eene incisie op vei-schillcndc plaatsen noodig
was geweest om de ontstiuie absccssen to ledigen, werd
eindelijk den 18\'\'®" April het Lister\'s verband vervangen
door een gewoon salicylwattenverband.

Op 3 verschillende plaatsen waren nu nog j^vockcrendo
fungcuse gmnulaticma-ssa\'s, do lap had een vcneuse kleur
aangenomen, zoodat het zich lict a;mzien dat de genezing
nog lang zou duren. Langzamerhand kwam zij toch tot
stand, vei-schillendc wasschingen en energisch aanstrijken met
de lai)isi)cn, was alles wat gedaan kon worden. Dcalgemeeno
toestand wcnl ondci* een ki-achtig dieet en het gebruik van
roborantia ook beter, zoodat patiento eindelijk don IH\'^Nov.
genezen en zeer vei-sterkt met een doelmatig gcmaakten
schoen, wiuirmede zij zeer goed kon loopen, vertrok.

Dc tweede voctopcratie word verricht bij Marrclje Ogó,
üO jiuu\' oud, sedert jaren lijdende aan podarthrocaco sini.stni
met caries aan het adcaneum, die te constateemi was door
den listelgang, waaruit steeds pus vloeide.

Nadat reeds se«lort langen tijd alle middelen waren toe-
gcpa.st om genezing ic verkrijgen, werd eindelijk, toon tie
temperatuur s\'avonds tot 39° en 40° .steeg, besloten den

^lei \'1878 de exarticulatie (methode Syme) in chloroform-
narkose te doen. üe art. femoralis werd tijdens de operatie
met den vinger gecomprimeerd. Er bleek volkomen ankylose
te zijn in het tibiotarsaalgewricht, zoodat de exarticulatie
werd gedaan in de gewTichtslijn tusschen calcaneum en talus,
os cuboideum en os scaphoideum, verder werd de operatie
op de gewone wijze verricht. De lap werd bevestigd met
14 suturen en in iederen wondhoek een drainagebuisje gelegd.
De operatie geschiedde onder de Lister\'sche voorzorg, met
aanwending van een Lister\'s verband. Ofchoon het verband
iederen dag werd vernieuwd, was den G^®" Mei de stank zoo
hevig, dat er verder van een aseptisch verloop geen sprake
kon zijn, om die reden werd een gewoon wattenverband
aangelegd.

Den 10\'\'®" Mei had de lap geheel losgelaten, zoodat de wond
geheel uit de diepte moest genezen. Den 30®\'®" Mei was
zij zoover genezen, dat er ten minste geen neiging meer
bestond tot loslating. De volkomen genezing liet evenwel j|

zeer lang op zich wachten, door het hardnekkig blijven
bestaan van fistelgangen. Eindelijk kon patiente toch den
7\'\'®" Dec. \'met een doelmatigen schoen genezen vertrekken.

Elisabeth Vei-seveld, 28 jaar, werd den\'15\'\'®" Dcc. 1877
in de kliniek opgenomen, lijdende aan eene granuleuse hyi)er-
plastische .synovitis van hct voetgewricht, die zonder bekende
aanleiding was ontstaan. Rust noch andere middelen, zoo-
wel inwendige als uitwendige, konden verhinderen dat er
successievelijk 4 fistelgangen ontstonden, die met elkaar
communiceerden, en waardoor men met do .sonde op den
carieusen talus voelde. Verder leed patiente aan lupus
exloliati\\-us faciei met klierzwelling aau den hals, en hoewel

zij zich overigens niet ziek gevoelde, was de temperatuur
geregeld verhoogd. Eindelijk werd den 8®\'™ Mei 1878 de
exarticulatio pedis volgens de methode van PirogoiT in chlo-
roform- en morphiumnarkose onder de Lister\'sche cautelen
uitgevoerd. De art. fem. werd tijdens de operatie met den
vinger gecomprimeerd. Van de tibia en fibula werden alleen
de kraakbeenvlakten weggenomen, doch daar er op de zaag-
vlakte der tibia eene carieuse plaats was, moest deze met tien
scherpen lepel uitgekrabd worden, even als de oude fistel-
gangen, die verder doorgespoten werden, behalve met 5
phenyloplossing, met 10 % chlooivJnkoplossing. De lap werd
gehecht en in de fistelgangen werden draincerbuizen gepkuitst.
Toen den 17\'\'®" Mei de suturen werden geamoveerd, was het
grootste gedeelte gehecht. Nadat het verband dikwijls was
vernieuwd, werd in .luli een gewoon wattenverband aange-
legd, omdat er nu en dan eene punctie noodig was om do
zich vormende ab.sce.s.sen to ontledigen, en do fistelgangen toch
hardnekkig bleven bestaan. Geduld en tijd overwonnen ook
hier; de fistelgangen sloten zich eindelijk, zoodat patiente
don 8"\'®" Jan. 1870 het ziekonhuis genezen kon verlaten.

liet aantal contusies en distorsies was betrekkelijk gering.
Do meesten\'kwanien voor aan do voeten en in de hou))-
streek.

Hot geringe aantal ligt wol hieraan dat deze ziektetoe-
standen, waar zij aan de bovenste extremiteiten voorkomen,
poliklinisch kunnen worden behandeld, liet aantal was
evenwel groot genoeg om de uitstekende werking te zien
van het ung. hydrargyri, nl. in acute gevallen. Sechts zeer
zeldzaam zagen wij hiervan eenig nadeelig gevolg in den
vorm van stomatitis mercurialis, die evenwol spoedig ver-
dween, na verandering van therapie on na hot toedienen
van eene mondspoeling met chlor.us kalicus.

Eon enkel geval van zwaro contusio van dc linker heup-
streek wil ik iets nauwkeuriger mededeelen.

M. Kerkhof, 31 jaar oud, werd den ITJ®" Jan. 1S70 in
de kliniek opgenomen wegens hevige contusio, met bloed-
sugillatie ovor eene grooto uitgc.strektheid, en oen vrij
belangi-ijk hacmatoom op den trochanter major. Do theraj)io
bestond ook hjpr in do aanwending van ung. hyclrargyri; de
hevigste verschijnselen — pijn en zwolling — verdwenen
spoedig, liet haematoom echter nam niet in grootte af,

en het was te voorzien dat het langen tijd zou duren vóór
die belangrijke hoeveelheid uitgestort bloed zou zijn geab-
sorbeerd , of dat er langdurige ettering zou ontstaan.

Eene week na de opname werd op de plaats van het hae-
matoom onder aseptische voorzorgsmaatregelen conc incisie
gedaan, ruim genoeg om eene vrij groote hoeveelheid don-
kerrood gekleurd gecoaguleord bloed uit te drukken. De
holte werd daarop uitgespoten met een 5 7o phenyloplossing
en eene drainagebuis in do opening gebracht; een Lister\'s
verband, dat tamelijk stijf werd aangelegd, belette zoowel
de decompositie als eene vernieuwde uittreding van bloed.
Nadat het verband eenige koeren was vernieuwd, kon jialient
den 2\'\'®" Febr. genezen worden ontslagen. Dc temperatuur
overschreed nimmer dc norma.

Het aantal luxaties bedroeg vijf, cón van de clavicula cn
vier van don humerus.

Dc luxatio claviculae was aan het acromiaal-cindo, dat
dui<lclijk, hoewel weinig boven do omliggende deelen uit.stak,
zoodal dc benaming subluxatio hier meer toepa-s.sclijk was.
Het ongeval was ontslaan door een val van een ladder. Dc
repositie ging zcer gemakkelijk on met een doelmatig aan-
gelegd, gewijzigd Desiudt\'s verband, dat eenigo malen moest
vernieuwd worden, bleef de clavicula 0|) luuu\' plaat.s.

Do luxaties van den opperarm waren allen naar voren cn
naar beneden, dezo waren allen ontstaan door hct vallen op
den arm; do ropositio gelukte zonder veel moeite, ócmnaal
zelfs zeer gemakkelijk, \'t zij volgens dc methode van Coopcr,
of volgens de (gewijzigde) methode van Mothc. Kene inwik-
kcling van do vingcï-s of met s|)ica humeri en mitella hield
den arm goed op zijne plaats.

Na acht dagen werden bewegingen in ééne richting, nl.
naar voor en binnen, toegestaan; eenige dagen later konden
langzamerhand alle bewegingen verricht worden.

Twaalf patienten werden met eenvoudige beenbreuk
behandeld; waarvan één met 2 oppervlakkige wondjes was
gecompliceerd. Dit was eene fractuur van den arm bij eene
vrouw van 51 jaar. Zij had na een val, 5 centimeter boven
het handgewricht, i-adlus en ulna gebroken, 3 dagen vóór
de opname in \'t ziekenhuis. Er was crepitatie der beide
beenderen te voelen en eenige difformiteit te zien. Omdat
de fractuur\' gecompliceerd was met 2 kleine oppervlakkige
wonden, werd den 2^\'-\'° Nov., den dag der opname, een Listei\'\'s
verband stevig tot boven den elleboog aangelegd, nadat de
wondjes met 5 7o phenyloplos.sing gereinigd waren. 9 Nov.
werd een nieuw maar klein Lister\'s verband aangelegd eu
daarover een gipsverband tot boven den elleboog. Toen den
Ißden Nov. het verband werd afgenomen, waren de wondjes
genezen cn werd alleen een gipsverband geappliceerd, dat
den Dec. werd verwijderd. De genezing was met eene
geringe difformiteit tot stand gekomen.

Fracturen van het collum femoris kwamen vijfmaal voor,
meestal bij menschen van hoogen leeftijd, de jongste was
53 jaar.

De behandeling bestond in absolute rust door een c.vtensie-
verband, .slechts bij twee met volkomen succes, bij denkeen
met zeer geringe verkorting, bij den anderen met eene
verkorting vai) 5 centimeter, die gemakkelijk door een ver-
hoogden schoen werd opgeheven.

Een man, 69 jaar oud, met fractuur van de crista ilei na een
val van eene ladder, genas na eenigen tijd door absolute rust.

van 5 jaar, werd behandeld met een gipsverband van de
teenen tot aan het bekken. Na vijf weken was er volkomen
genezing zonder merkbare verkorting.

Een geval van dwarse fractuur van de patella, waaronder
Lister\'sche vooi-zorgsmaatregelen eene beensutuur werd aan-
gelegd, wil ik niet in bijzonderheden mededeelen, daar dit
reeds is geschied door Dr. v. d. Meulen hi het «Nederlandsch
tijdschrift voor Geneeskunst.»

Nog twee fracturen van \'t onderbeen kwamen voor, bij
vrouwen van (37 en 08 jaar. Bij de eerste was het eene
dwai\'se fractuur der tibia, bij dc andere eene scheeve frac-
tuiu\' van do fibula en den malleolus intornus van het rechterbeen
door indirect geweld ontsUuin. Beiden genazen, na gedurende
0 weken een gipsvei\'baiid gehad te hebben, van de teenen
tot boven de knie, de laatste met eene geringe dilTormitcil.

Ilct aantal verwondingen aan hand en vingei-s bedroeg 9;
bij enkele gevallen was het noodig een vinger of gedeelten
van vingei-s weg te nemen, bij andeivn was ccn aseptisch
verband voldoende om dc genezing tot stiuul te brengen.
• In ccn paar gevallen was eene grootere operatic noodig.

Evert Burgers, l i-jjwr oud, had de hand verwond met het
afschieten van een pistool; do duim en de wijsvinger der linker-
hand waren met do hand nog slechts verecnigd door een pees,
zoodat deze werden doorgeknipt; de derde vinger en gedeel-
telijk de beenderen der middenhand waren verbrijzeld.

Het gewonde gedeelte der hand werd met eene ovalair-
snede geamputeerd, zoodat do beide laatste \\ingers met een
gedeelte van den carpus overbleven. De genezing volgde onder
de Lister\'scho cautolen tamelijk spoedig.

Een man met verbrijzeling der 4 vingers cn het en 5\'^®
os metacarpi door een kamrad, werd ook geopereerd met
de ovalairsnede, zóó dat hij den duim en gedeeltelijk do
motacarpaalbeenderen behield. Hoewol de genezing onder
de Lister\'scho voorzorgen niet voorspoedig ging, is zij toch
eindelijk tot stand gekomen.

Een man had zich met een scheermes bij poging tot
zelfmoord de trachea doorgesneden. Do trachcaalwond word
voreonigd mot catgut, de uitwendige wond met zijdi-aad-
suturon gehecht. Do genezing ging tamelijk voorspoedig.
De patient word evenwel krankzinnig, zoodat hij, wat do
verwonding aanga{it bijna genezen, naar hot krankzinnigen-
gesticht moest worden overgebracht, waar hij spoedig is
overleden.

Eon geval van haemorrhagio uit de artcria radialis kwam
voor, tengevolge van ccnc wond, 8 dagen vóór do opname in
\'t ziekenhuis ontstiuin, door hot inslaan van eon ruit. Diroct na
hot ongeval was door oen chirurg do wond dichtgenaaid on con
verband aangelegd, waardoor do bloofling, die vrij hevig
was, voor het oogenblik stond. Den volgemlcn dag cchtcr
ontstond weer ccnc hevige bloeding, die zich nog cenigo
malen herhaalde, zoodat patient eindelijk besloot in\'t zieken-
huis to komen. Do wond, dio or vuil uitzag, word gerei-
nigd met ö 7o phenyloplossing cn 10 "/o ehlooivJnk. Een
bloedvat was nict to vinden cn cr had tijdens deze bewol-
king ook geen bloeding plaats; een goed comprimocrond
Listcr\'s verband werd daai\'op aangelegd, In don loop van
don dag had driemaal bloeding plaats, die telkens weer stond
als de arm in don elleboog in eon scherpen hoek gebogen

werd. Toen den volgenden dag het verband vernieuwd werd,
werden na dilatatie der wond weer pogingen aangewend om
het bloedvat op te zoeken; eene spuitende arterie, waarschijn-
lijk een tak van den arcus palmaris, werd nu dichtgebonden.
Na dezen tijd herhaalde zich de bloeding niet weer, cn lang-
zamerhand genas de lijder.

Hendrik v. Betuw, 27 jaar, werd den Aug. 1878
in \'t ziekenhuis opgenomen met eene gecompliceerde com-
muniticve fractuur van het bovenste derde gedeelte van
den linker humerus. Bij hct besturen van een wagen was
hij er afgevallen en het wiel was hem over den ai\'m gegaan.
Dc wond ^was omstreeks zoo groot als een halve gulden,
«loch vrij diep; in de diepte waren beensplinters te voelen
die evenwel vjust zaten. Dc wond werd gereinigd met 5 7o
phenylzuuroplossing en cenc drainagebuis in de wond gedaan,
dc arm uitgerekt om dc bccncinden zooveel mogelijk to
reponceren door aan de hand con extensicverband van 3 kilo
cn om den schouder een zwachtel aan tc brengen, die boven-
aan de krib werd bevestigd om de extensie aan den voorarm
to compcnsccren.

Den 8®""" Aug. werd het verband vernieuwd, omdat patient
klaagde over i>ijn; in den omtrek der wond was mi ccn witte
verkleuring te zien.

Nadat het Lister\'s verband eenige malen was vernieuwd
en cr duidelijk huidgangreen was ontstaan, werd den 14"\'\'"
Aug. het Lister\'s verband vervangen door een antiseptische
wassching, omdat de afscheiding zoo hevig was dat het ver-
band iedci-en dag moest worden vernieuwd. Dc huid ulcercerde
nu hier en daar, waardoor meerdere listclgangen ontstonden.

Langzamerhand werd patient pyaemisch, magei-, verloor
zijn eetlust, terwijl er volstrekt geen consolidatie was. Er
werd nube.slolcn de listelgangen met den Volkmaim\'schen lepel

uit te krabben, de wonden verder te reinigen met 5 %
phenyl- en 10 Vo chloorzinkoplossing, en een verband onder
Lister\'sche cautelen aan te leggen, vereenigd met extensie-
verband. Dit geschiedde in chloroformnarkose.

Nadat het verband verscheidene malen was vernieuwd, werd
den 7"\'™ September het extensieverband afgenomen en in
plaats hiervan eene mitella aangelegd, om patiënt het opzitten
mogelijk te maken. Van nu af aan ging hij spoedig in
krachten vooruit, terwijl de wond zich langzamerhand opvulde
met granulatieweefsel. Een phenylzuur exantheem ontwik-
kelde zich, om welke reden het Lister\'sverband werd ver-
vangen door een verband van salicylwatten.

Den li"\'®" Oct. kon door eene kleine incisie te maken een
necrotisch beenstuk 5 centimeter lang gemakkelijk geëxtra-
heerd worden. Patient nam nu dagelijks toe in krachten,
terwijl de bewegingen van den arm door ijverige oefening en
electriciteit verbeterden, hoewel die altijd be[)erkt bleven.

Een man\', die zich moedwillig op de rails had geworj)en,
was zoodanig verminkt, dat hij eenige uren na zijne komst
in \'t ziekenhuis "stierf.

Het rechter been was tot aan de heup en het linker tot
aau de knie afgescheurd, bovendien waren er\'nog vrij hevige
verwondingen aan \'t gezicht.

Gerard Mulder, 51 jaar, spoorwegwachtcr, werd den 31®""°
Maart 1878 in \'tziekenhuis opgenomen meteen verbrijzelden
rechterarm. Het ongeluk was geschied door dat iiatieiit
was gestruikeld en er toen een waggon over zijn arm was
gegaim. De verbrijzeling reikte tot op de helft van den
bovenarm, zoodat de amputatie nog juist kon worden gedaan;
■ direct werd dan ook hiertoe in chloroformnarkose overgegaan

(cirkelsnede). Door het aanwenden van den schlauch van
Esmarch had er geen bloeding plaats. De art. brachialis
werd dichtgebonden met aseptischen zijdraad, de kleinere
bloedvaten met catgut. De wond werd met 10 aseptische
zijdraadsuturen verecnigd, in iederen hoek een drainage-
buisje ; alles onder Lister\'sche voorzorgsmaatregelen, Lister\'s-
verband. Den April werd het verband vernieuwd,

omdat de temperatuur den vorigen avond tot 40° was ge-
stegen, terwijl de drainagebuisjes en de wond met 5 Vo
phenyloplossing werden doorgespoten.

Den O\'\'®» April werden bij \'t vernieuwen van \'t verband
5 suturen weggenomen, de andere 5 en de drainagebuisjes
den 8®\'®" April. Er was volkomen vereeniging tot stand
gekomen, doch op eene omschreven plaats was lluctuatiete
voelen ,• nadat hier eene kleine incisie was gedaan, vloeide cr
veel pus uit. Toen het verband den li*\'®" April vernieuwd
werd, vloeide weer veel reukeloozc etter uit do absccsholtc.
Nadat het verband nu nog eenige keeren was vernieuwd,
had zich de abcesholtc gesloten. Daar de wond reeds vol-
maakt was genezen, kon patiënt 10 April het ziekenhuis
verlaten. Vóór den O\'\'®" April was do temperatuur \'s avonds
iels verhoogd, na dien tijd was zij volkomen normaal.

liet derde geval betrof Jan van Es, conducteur, 24 jaar oud,
wiens linkerbeen was verbrijzeld, door het overrijden door
een waggon. IMoeding had niet plaats, de arteries waren
getorqueerd. Den 13\'\'®" Aug. 1878 werd hij in \'t zickcidniis
opgenomen, en 10 uren na het ongeval werd de amputatie in
chloroformnarkose onder de Lister\'sche voorzorgsmaatregelen
verricht. D(5 amputatie kon nog juist met den grooten voorlap
onder de knie worden gedaan, hoewel die iels was geinlil-
Ircci-d. Bloeding had bijna niet plaats door het aanwenden van
den schlauch. De arteries werden dichtgebonden met catgut.

Hoewel de genezing tamelijk gunstig verliep, werd zij toch
eenigzins tegengehouden doordien de rand der tibia de huid
doorboorde. Na het afstooten van een klein stukje necrotisch
been genas deze huidwond spoedig. Patient kon den Oct.
geheel hersteld met een kunstbeen het ziekenhuis verlaten.
Alleen gedurende de eerste 7 dagen na de operatie was de
temperatuur verhoogd, zij overschreed evenwel nooit 39®.

De vierde was Hendrik van Doi-sten, 24 jaar, spoorweg-
ambtenaar, wiens rechter onderbeen eveneens door eon wag-
gon was verbrijzeld. Terstond na de opname (13 Dec. 1878)
werd de amputatio transcondyloidea verricht in chloroform-
en morphium-narkoso, onder Listor\'sche voorzorgsmaatre-
gelen. De groote voorlap was nog iets geiuliltreerd, de art.
poplitea werd met aseptischen zijdraad, do andero arteries en
de vena met catgut dichtgebonden.

De Esmarch\'sche schlauch werd aangewend, bloeding was
onbeteekenend. Toen den 22®\'®" Dec. do suturen worden
weggenomen, was er voor \'tgrootste gedeelte prima reunio
tot stand gekomen, op den grens van don voorlap was oen
klein stukje huid in gangreen vervallen. Dit stootte spoedig
af, en daai-na ging do genezing zeer voorspoedig, zoodat
patient den o"^®" Jan. 1879 kon vertrokken. Do temperatuur
\'s avonds, oen dag na do operatie 38.3, don volgenden avond
38, na dien tijd altijd geheel normaal.

Den 3*^®" April 1879 werd binnen gobracht Hendrik Poppos,
50 jaar, wijnkoopersknecht. Eon zwaar vat was gokantcjd
cn op zijn rechterbeen gevallen, met dat gevolg dat or oono
gecompliceerde <communitief fractuur van tibia cn fibula was
ontsüian. Tien centimeters bovon het voetgewricht was eene
kleine wond, wiuiruit gemakkelijk ecnigo beensplinters worden
verwijderd; de voet was sterk buitenwaarts gedraaid.

De wond werd onder de spray doorgespoten met 5 7„
phenyl- en 10 7o choorzink-oplossing en daarna, nadat aan
den voet een goede stand gegeven was, een stevig Lister\'s
verband aangelegd. Bovendien werd tot meerdere stevigheid
het been in de draadspalk van Bonnet gelegd. Toen den
volgenden dag eene haemorrhagie ontstond, werd het verband
afgenomen, en er vertoonde zich aan den buiten malleolus
een Iluctueerend gezwel, waaruit bij punctie een vrij groote
hoeveelheid gecoaguleerd en vloeibaar donker bloed vloeide.
De bloeding stond nu geheel, en een nieuw Lister\'s verband
werd aangelegd. Het verband werd den O\'"*\'" cn S®\'®" April
vernieuwd, den Api-il werd patient comateus, nu en
dan delireerend, ei- ontstond hevige diai-rhoe en verhoogde
temperatuur.

Hoewel bij vernieuwing van \'t verband den lO\'\'®" April
geen foetor was waar tc nemen, was er blijkbnar toch reeds
een hevige graad van pyaemie ontstaan, die den IS\'\'*\'" April
met een doodelijken alloop eindigde. Do autopsie toonde
hoogen graad van pyaemie aan.

iVls voorbeeld van beteren alloop, waar eveneons de con-
servatieve chirurgie gevolgd werd, diene het volgende:

Hendrika Pcy, 3 jaar, werd 1 Mei 1870 in het ziekenhuis
opgenomen, wegens eeno ernstige verwonding van den voet,
veroorzaakt door overrijding door den tram. Een voorloopig
verband tegen de bloeding was door een chirurg aangelegd.
Toen de kleine patiente\'savonds in\'t ziekenhuis kwam, werd
in chloroformnarkose het verband afgenomen. Een gescheurde
wond liep langs de commissuur der teenen eu ondermijnde
de voetzool. Verder was er eeue ge.scheurde wond o[) den
voctrng, ongeveer vau <le buitenzijde van het c*iput astragali
schuins biiuieuwaarts verlooponde, naar de articulatio niet;i-
tai-so-tarsea [)rima (uit deze wond hadden volgens bet ver-

haal van den vader beentjes naar buiten gestoken, die door
den chirurg waren gereponeerd). De weeke deelen van den
vijfden teen op den eersten phalanx waren bijna geheel afge-
scheurd. De wond en de verdere omgeving werden zorgvuldig
gereinigd met 5 % phenyloplossing en herhaaldelijk daar-
mede doorgespotcn. Hierdoor bleek, dat er communicatie
bestond tusschen de wond aan de voetzool en die op den
voetrug. In iedere wond werd een drainagebuisje geplaatst.
Slechts ééne sutuur werd aangelegd om de weeke deelen van
den kleinen teen op hun plaats te bevestigen. Alles geschiedde
onder aseptische voorzorgsmaatregelen met een Lister\'s ver-
band, dat zeer weinig drukkend werd aangelegd. Nadat het
verband eenige malen was vernieuwd, werd den G*\'®" Alei een
ander aseptisch verband, namelijk dezelfde verbandstof doch
in plaats van met phenylzuur, met bcnzoëzuur, om de begin-
nende phenylzuurintoxicatie, kenbaar aan de donker gekleurde
urine, tegen to gaan. De groote teen en de eerste phalanx van
den kleinen teen waren gangreneus. Het gangreen strekte zich
onder aan den voet naar rechts uit. De wond werd met 10 %
chooiTiink-oplossing doorgespotcn. Het verband werd eerst
iederen dag, later om den anderen dag vernieuwd, terwijl
nu de geheele groote teen en de eersto phalanx van den kleine
waren afgestooten; een stukje necrotiscli been, do kop van
het os metatarsi primum, werd gecxtraheerd. Langzamerhand
begon de wond goed te granulecren, do woiulcn sloten zich
en den 1®\'®" .Juli kon patient genezen vertrekken, zonder
dat in \'t loopen de minste belemmering was waar te nemen.
Dc temperatuur was den G®", 7®" en .Mei 40°en30°,.na
dien tijd was zij \'savonds 38, tot den SS"*\'®" Mei, na welken
dag zij steeds normaal was.

Nog verdient vermeld te worden hct verloop van eene pene-
treerende gewrichtswond. .Johannes van Mourik werd den

25sten April 1879 in \'t ziekenhuis opgenomen, wegens eene
Avoncl, (lie hij zich bij het hout hakken met een bijl had
toegebracht, 24 uren geleden.

Patient had pijn in de knie, het wondje was klein en vol
gecoaguleerd bloed, dat zorgxiildig met den sclierpen lepel
wei\'d verwijderd. De wond werd gereinigd met 10 % (ïhloor-
zink- en 5 7o phenyl-oplossing; twee spuitende vaatjes werden
met catgut dicht gebonden. Dc wond werd daarop gesloten
met 3 aseptische zijdrajidsuturcn. Alles geschiedde onder
aseptische voorzorgsmaatregelen. Lister\'s verband. Den
29®\'™ April werden bij het vernieuwen van \'t verband de
suturen weggenomen, de wond was bijna genezen, de rechter
knie (de verwonde) was evenwel iets dikker dan de andere
en een weinig vloeistof in \'t gewricht te voelen.

3 Mei werd het Lister\'s verband vervangen «loor een
gewoon compre-ssief verband voor de sereuse synovitis. Deze
genas spoedig, zoodat patient 14 Mei genezen kon vertrekken.

Het aantiil verwondingen door verbranding bedroeg 5,
waarvan 4 door i)etroleum en 1 dóór kokend water. Een der
patiënten, een machinist, stierf eenige uren na de opname. De
verbranding was hier zeer uitgcbi-eid over aangezicht, handen,
armen, rug, i-echterzijde, voeten en dijen. De 4 anderen
werden allen behandeld op dezelfde wijze met goed succes,
namelijk een verband van watten gedrenkt in phenylolic (1:10),
dat telkens met i)henylolic werd bevochtigd en om dc 7 dagen
wei\'d vernieuwd. Bij een van dezen, wa;u\' eene uitgebreide
verbranding op den rug was, werd nadat de wond goed
grannleerend was geworden, de genezing versneld door het
planten van 14 stukjes huid, waarvan slechts 2 verloi-en gingen.

Onder de huidziekten wil ik in de eerste plaats spreken
over lupus. Hiervan kwamen 14 gevallen voor, allen op
verschillende gedeelten van het aangezicht, cn het moest
aan do punt van den neus.

Allen werden met goed succes behandeld, uitgezonderd
twee lijders, bij wie het proces te uitgebreid en do\'consti-
tutie to slcclit was.

De behandeling bestond in het afkrabben van hot ziekelijk
weefsel met den Volkmaim\'schen lepel.

Hot Was dikwijls verrassend hoe een geheel mismaakt go-
zicht, na eeno soms langdurige behandeling, nog dragelijk
werd. Om do groote pijnlijkheid werd de operatic altijd
verricht üi chloroform-, of in chloroform- cii niorphium-
narko.so. Dc bloeding stond in den regel na aanwending der
lapispen. In één enkel geval van lupus in den inwendigen
neus word gebruik gemaakt van den thermocimtcre. Dc
nabehandeling bestond bij allen in hot aanstrijken met de
lapispen; dc korst hierdoor ontstaan, word gewoonlijk na
3 a 4 dagen veji\'wijderd, om do wondvlakto op nieuw to
kunnen toucheeren, zoolang tot er volkomen cicatrisatie ge-
volgd was. Hoewel door deze behandeling niet altijd reci-
dieve kon worden voorkomen, waren de resultaten over

\'t algemeen voldoende. Een bezwaar is de vrij groote pijnlijk-
heid na de behandeling, deze werd zooveel mogelijk opgeheven
door eene onderhuidsche injectie van 0,020 morphine. In een
enkel geval van zeer uitgebreiden lupus maakten wij bij
de nabehandehng gebruik van natriuni-aethylaat. ^Yij deden
dit om de bewering te toetsen dat de cauterisatie door dit
middel geen pijn zou veroorzaken. Het bleek ons echter dat
deze bewering ongegrond is en dat de apphcatie uiterst pijn-
lijk is. Wel greep de cauterisatie diep in en - was zij in
zooverre voldoende, doch patiënt klaagde nog langen tijd
na de behandeling over zoo hevige pijn, dat wij op hain-
eigen vei-zock genoodzaakt waren weer tot het aanwenden
der lapispen over tc gaan.

In eenige gevallen, waar in den omtrek der gedestrueerde
plaatsen het weefsel hyperaemisch was, als begin van zieke-
lijke ontaarding, werd de «stichelmcthode» toegepast, en
wel in dier voege, dat of met de punt van ccn bistouri
een groot aantal kleine prikjes werden gegeven, of dat het
weefsel in eene massa kleine vierkante blokjes werd gesne-
den door zich loodrecht kruisende oppervlakkige incisies.
De resultaten hiervan waren gunstig.

Een geval van zeer uit^^^cbreiilen lupus iu \'t aangezicht,
of liever de gevolgen daarvan, wil ik om de belangrijkheid
der operatie uitvoeriger mededeelen.

Arie Levering, 21 jaar, ziet er wat lichaamsbouw aan-
gaat tamelijk goed uit; het aangezicht evenwel is door lupus
belangrijk misvormd. Het kraakboenige gedeelte vau den
neus is geheel verdwenen, er is een belangrijk ectropion
vau dc bovenlip door reti-actie van weefsel, de te lange
onderlip hangt naar beneden.

Om deze belangrijke dillormiteit ten minste voor een
gedeelte op te hellen, wordt in chloroformnarkose de
rhinoplastiek verricht, IG Mei 1878. De huidlap wordt uit

het voorhoofd een weinig schuins naar rechts genomen; de
grenzen er van waren vooraf door een stuk kleefpleister (de
vorm van den toekomstigen neus) naauwkeurig bepaald. Het
midden van den lap wordt tot op het voorhoofdsbeen afgeprepa-
reerd, zoodat het voorhoofdsbeen ten koste van den nieuwen
neus van een stuk periost wordt ontbloot. Deze lap wordt
naar beneden omgedraaid, waardoor dus noodzakelijk een
kleine «Wulst» links ontstaat. Daar de ossa nasalia mot de
daarover liggende huid niet door het proces waren aangetast,
moet van dat gedeelte en verder naar beneden, waar dc lap
moest worden bevestigd, eene wondvlakte gemaakt worden.
Dc randen van den lap, die de neusgaten moeten vormen, worden
een weinig naar binnen omgedraaid cn mot paardcnhaar-
suturcn (vier aan iedere zijde van \'t septum) omgezoomd;
het andere gedeelte van don lap wordt bevestigd met fijne
aseptische zijdraadsuturen. De voorhoofdswond wordt zooveel
mogelijk gesloten met dikke zijdraadsuturen, een gedeelte
van beenvHcs\' ontbloot been blijlt evenwel onbedekt.

In ieder neusgat wordt nu een caoutchoukbuisjo bevestigd.
Om de groote spanning moeten den volgeenden dag allo
.suturen in \'t voorhoofd en eenigo van den neus woi\'dcn ver-
wijderd. Het gevoel in den nieuwen neus is goed, een
prikkel wordt op de j)laats zelve en op dia plaats van \'t
voorhoofd, waar dat gedeelte van den lap zich vroeger bevond,
gevoeld. Den 21®\'®" kunnen dc la^ltstc suturen worden weg-
genomen; de linkei-zijde is geheel per primam gehecht, \'t sep-
tum eveneens; aan de rechteiv.ijde is eenige uiteenwijking.
Deze wordt tegengegaan door aan wcci-szijden een lapje mot
collodion te leggen, van de neusvleugels tot op de wangen.

Na eenige dagen worden deze bevestigingsmiddelen weg-
genomen; het resultaat is zeer bevredigend, behalve dat de
neu.sgatcn stcrko neiging toonen om dicht te groeien, daar
de paardenhaai-suturen te spoedig waren losgegaan. Lang-

zamerhand geneest de voorhoofdswond, zoodat or niets dan
een tamelijk breed oioatrix overblijft.

Den Oct. wordt overgegaan tot het tweede gedeelte
der operatic, namelijk het oxcideoron der «Wulst». Toi-zelfder
tijd wordt do korte naar boven aan de bovenkaak vergroeide
lip, losgemaakt en iets verlengd iloor het uitsnijden van een
koepelvormig stukje, daarna worden dc wondvlakten vcrecnigd.
De veel to lange naar beneden hangende onderlip wordt
verbeterd door hot wegnomen van oen V vormig stuk.

Den Oct., na het wegnomen der suturen, blijkt alles
genezen te zijn; eenigen tijd daarna govoolt patiënt zich veel
verbeterd, daar hij in staat is nu zijn mond te sluiten, wat
vroeger onmogelijk was.

8 Nov. vcrlaiit hij het ziekenhuis met oen dragelijk gozicht,
zoodat hij in staat is zijne bezigheden buiton huis te vorrichten,
zomlor zooals vroeger, afschuw op to wokken.

4 patiënten worden behandeld wegens scabics; ook hier
Zxigcn wij ovenals bij volo poliklinische [)atientcn het uit-
stekend succes van de bals. peruvian. In dio gevallen, waar
do ziekte nog gocn grooto uitgebreidheid had gekregen, was
het voldoende het medicament aan to wonden alléén oj) do
c.xti-emiteiten. Dc hoeveelheid van hot middol dio noodig is,
is niet groot; 3, 4 a 5 dagen , ééns por dag goed ingesmeerd
en daarna een bad, waren in den regel voldoende. Dc se-
cundaire exanthomcn genazen dan gewoonlijk van zelve.

I3ij enkelo andere huidziekten als montagra, papilleuso
cn s(puuncus0 cxanthomiui bewees de bals. poruv. soms goede
diensten. Van de andere huidziekten wil ik nict spieken,
gonoog zij hot, dat allo mogelijke wasschingen, zalven en
inwendige middelen, als jod. kalic., acid. arscc., enz. worden
toegepast, on dat in alle gevallen genezing volgde.

Chronische beenzweren vertoonden zich in deze ander-
half jaar weinig in de kliniek. In zooverre gelukkig doordien
hare weerspannigheid tegen alle mogelijke therapie genoeg
bekend is. Alle gewone middelen werden hier ook weer
toegepast: wasschingen met acid. salicyl., acid. boric. sulph.
zinci, aq. phagad., enz.; van de zalven ung. flavum en anderen,
doch allen met weinig of geen succes. Bij vei-scheidencn
hebben wij onder de aseptische voorzorgsmaatregelen den
bodem der zweer met den Volkmann\'schcn lepel uitgekrabd,
alles goed gereinigd en daarna een Lister\'s verband aange-
legd, doch ook deze behandeling had dikwijls niet het minste
succes.

De groene spararlraj) heeft in sommige gevallen haar ouden
roem gehandhaafd. In die gevallen, waar de bodem der
zweer zuiver was, is de genezing zeer versneld door het
planten van. stukjes huid cn hadden wij hiermee soms vol-
komen succes. Nadat de bodem dei- zweer goed was ge-
reinigd, en met droog pluksel een weinig geprikkeld, doch
zoo weinig, dat er geen bloeding volgde en de pluksel-
draden met een gebogen pincet waren verwijderd, werden
stukjes huid ter lengte van \'/, c.m. aan de buigzijde van den
bovenarm geknipt. Deze stukjes nu werden op den geprc-
pereerden bodem gelegd, ieder stukje bedekt door een met
phenylolic doortrokken stukje vloeipapier. Hierover wor-
den dc klcefpleisterstroken ter bevestiging gelegd, oj) dezo
stroken nog een Oj) dezelfde wijze als voi-en genoemd, stukje
vloeipapier, vervblgens een droog compres, en dit alles be-
vestigd met een zwachtel. Nadat dit verband 24 a 48 uren
onaangeroerd was blijven liggen, wai\'cn meestal dc stukjes
op den bodem bevestigd. Rij wegname van de kleefpleister-

stroken bleven de stukjes vloeipapier hieraan hechten, terwijl
het getransplanteerde stukje huid op hare plaats bleef liggen.
Langzamerhand vonnde zich nu nieuw epithelium om het
getransplanteerde stukje, zoodat ieder stukje huid een groei-
kern was.

Dat deze behandeling niet altijd tot een goed resultaat
leidt, zagen wij bij Alida Vernooy. Zij leed sedert jaren
aan eene beenzweer, die bijna den geheelen omtrek vau het
been innam. Hier werden 15 stukjes huid geplant, waarvan
na 4 dagen 3 bleken verloi\'on te zijn gegaan. De overge-
blevenen namen langzamerhand in omvang toe, alles scheen
goed te gaan, doch het was slechts schijn; na verloop vau
eenigen tijd vervielen de geplante gedeelten ook weer in
ulceratio. Er was geen genezing mogelijk, de amiMitatie
werd, als ultimum refugium, voorgesteld, doch zij stemde
hierin niet toe; zoodat zij eindelijk ongenczen moest ver-
trekken. I^itor kwam patiënt terug met dringend verzoek
om geamputeerd te worden, hetwelk dan ook met goed
gevolg is verricht.

Dij een ander waren wij gelukkiger, hier volgde genezing,
nadat oj) de zweer aan het i-echterbeen 10, op die van
het linker 15 stukjes waren getransplanteerd, slechts 3 van
de 25 waren verloren gegaan. In andere haidnekkige ge-
vallen trachten wij genezing te verkrijgen door stukjes huid
tc idanten onder een Lister\'s verband na de wond eei-st
aseptisch gemaakt te hebben, doch telkens gingen de huid-
stukjes na 3 of 4 dagen verloren.

Van twee patienten met chronische beenzweren die bijna
den geheelen omtrek van \'t been iimamen, wil ik kortelijk
de geschiedenis mededeelen.

opgenomen wegens eene chronische zweer aan het Unker
onderbeen. De zweer was annulair, met vuilen bodem, met
veel stinkende afscheiding en was vooml in den laatsten tijd
zeer pijnlijk geweest, zoodat patient dan ook niet meer in staat
was zijne gewone bezigheden te verrichten. De man zag er
zeer anacmisch en slecht gevoed uit, doch genoot overigens
eene redelijke gezondheid, hoewel de zweer (ofschoon niet
in dien omvang) reeds 30 jaren had bestaan.

Het linker onderbeen was dikker dan het rechter door
chronische oedemateuse infiltratie. Albumen was niet in de
urine aanwezig.

Dat hier geen genezing mogelijk was, bleek duidelijk ge-
noeg. Patient had vooral in do hmtstc maanden door aan-
houdende pijn, cn door de sinds langen tijd stinkende af-
scheiding een ondragelijk leven. Toen hem dan ook de
amputatie, als eenige genezing, werd voorgeslagen, stemde
hij gereedelijk toe; trouwens met dit idee was hij hier ge-
komen. Den 21®\'®° Dec. werd in gemengde chloroform- en
morphiumnarkose dc amputatie van hct onderbeen verricht,
volgens de methode van von Langenbcck (grooto voorlap
met gedeeltelijk behoud van periost). Om den patient zoo
weinig mogelijk bloed te doen verlieren werd van den
schlauch gebruik gemaakt. Er had dan ook slechts ecnc ge-
ringe vencusc bloeding tijdens de opei atie [)liuit.s. Dc artcriao
tibiales werden dichtgebonden met zijdraad, de kleinere
takken met catgut. Om de drukking der huid tegen den
scherpen rand der tibia weg te nemen, werd deze schuins
afgezaagd. De wond, die uitstekend sloot, werd vereenigd
met 15 aseptische suturen, \'en in \'t midden werd cenc
drainagebuis bevestigd. Alles geschiedde onder ascptische
vooi-zorgsmaatrcgclen; een Lister\'s verband werd aangelegd.
Het wondvcrloop beantwoordde hier niet geheel aan de ver-
wachting, daar hct spoedig bleek, nadat het verband eenige

malen was vernieuwd, dat er lucht aan het secreet was.
Den 23®\'®° Dec. werden reeds alle suturen op twee na weg-
genomen, dio den 27®\'®" Dec. verwijderd werden, om de
oodemateusc zwelling, waardoor zij do huid hadden inge-
suoden. Hoewel in \'t vervolg slechts oen gewoon watten-
verband werd gebruikt, ging de genezing toch tamelijk voor-
spoedig, zoodat do man 10 Febr. 1879 volmaakt genezen
en duidelijk toegenomen in krachten kon vertrokken. De
temperatuurlijst hierbij te voegen is onnoodig. Slechts écn
avond steeg do temperatuur tot 38,8, anders bedroeg zij
altijd ruim 37".

Do groote gangraeneuse zweer omgaf bijna do geheele
cii-cumfcrcntio van hot rcchtcr onderbeen. Do zwoor had
18 jaren bostium, langen tijd was zij poliklinisch behandeld
met vci-schillcndo wasschingen. Dikwijls was haar als ecnigo
genezing de amputatio voorgespiegeld, als zijnde hot eenige
middel om van de stinkende atmosphoor, dio haar altijd
omgaf, on van do ondragelijke pijnen dag en nacht, verlost
to worden. Zij had altijd geweigerd tot zij eindelijk er toe
besloot, en mot dat doel in \'1 ziekenhuis kwam. Do vrouw
had ccn zooi- zwak voorkomen, in de uiino was duidelijk
albumen aan te toonen, hoewol in geringe hoeveelheid. De
ampulatie word don 4"\'®" April 1878 in gemengde chloroform-
cn morphiunniarkosc verriebt. Do mclbodo van von I.angon-
bcck werd, evenals in hot vorige geval, ook hier toegepast.
Nog juist kon do amputatie onder do knie verriebt worden,
hoewel do lap oedomatous goinfiltrccrd was, door do onmid-
dellijke nabijheid dor zwoer. Ook hier werd van den schlauch
gebruik gemaakt, on do grooto arteries mot zijdraad, dc
kleinere mot catgut dichtgebonden. Eerst acht dagen na do
oi)eratie moest het vorband worden vernieuwd on wel

om de suturen en drainagebuis weg te nemen. In tegen-
stelling van het vorige geval was hier de Lister\'sche behan-
deling volkomen gelukt en was er volkomen primäre unio tot
stand gekomen. Veertien dagen later was de vrouw volkomen
genezen en leerde na eenige oefening gemakkelijk met een
kniestelt loopen. Bij haar vertrek was het voorkomen veel
krachtiger^ en de albumen was uit de urine verdwenen.
Niet de geringste temperatuursverhooging had plaats.

Het aantal lijders, die hulp zochten wegens pseudoplas-
niata op verschillende plaatsen van \'tlichaam, bedroeg 28.
Acht van deze werden niet geopereerd. Tot deze laatste
rubriek behooren.

1. Een man van 59 jaar, met een omschreven tumor in
de linkerlies, die hem pijn veroorzaakte vooral bij \'t loopen.
De tumor, ter grootte van een duivenei, ligt bewegelijk
onder de art. cruralis, en strekt zich uit tot in de bekken-
holte. Van welken aard do tumor was, kon niet worden
uitgemaakt. Rij aspiratie kwam niets voor den dag, maar
na aanwending van ung. <le jodoformo werd de omvang iets
kleiner, de pijn minder, om welke redenen patiënt wilde
vertrekken, zeggende lui geen pijn meer bij \'t loopen te
hebben.

2. Rij eene vrouw van 58 jaar, met scirrhus der beide
mammao on inliltratie van den gcheelen omtrok, was het
proces te uitgebreid voor operatic.

3. Een jongen van 15 jaar had oen tumor in de buik-
holte, ter linkei-zijde van den umbilicus ter grootte van eene
hand. Na het toedienen van laxantia werd de tumor
kleiner en minder pijnlijk, zoodat er wel eenige grond be-
stond te vermoeden, dat het niets anders was dan opge-

hoopte faeces, hoewel volgens zeggen van patiënt de tumor
reeds 2 jaren had bestaan. Daar hij echter 3 dagen na de
opname zonder toestemming is vertrokken, kon de diagnose
niet zeker worden gesteld.

Een vrouw van 70 jaar, die reeds vienna^al in den tijd
van 8 jaren was geopereerd wegens een tumor in de linker-
borst, had voor de vijfde maal recidive gekregen. Een tumor
was nu te voelen op de plaats waar vroeger de mamma was,
zich uitstrekkende tot in den oksel, en geheel vergroeid
met het omliggende weefsel en met de ribben. Overigens
was zij gezond. De tumor was waarschijnlijk, even als
vroeger een fibroma. Operatie was niet meer mogelijk.

5. Een man van 4G jaar liet zich in de kliniek opnemen
met een fibroma in het palatum molle, ter grootte van een
duivenei, dat hem het slikken bijna onmogelijk maakte. Als
gevolg daarvan had hij in den laatsten tijd ook weinig
voedsel kunnen gebruiken en was daardoor zeer vermagerd.
Met den vinger kon men achter den tumor komen, zoodat
die niet tVas vergroeid met den achterwand van den i)harynx.
Patiënt wilde zich niet aan de operatic onderwerpen, en is
daarom vertrokken.

0. Eene vrouw met .scirrhus van de linkerboi-st en alge-
meene carcinoso der beenderen, kon natuurlijk niet worden
gcoi)crcerd.

8. Een dergelijk geval kwam voor bij ccn jongen van
19 jaar, hier nam het sarcoom bijna de geheele linkerbil
in, ook hier was als gevolg van drukking oj) de vaten
oedeem met erytheem van het linkerbeen.

Van de andere gevallen, voor een operatief ingrijpen geschikt,
wil ik kortelijk de geschiedenis mededeelen.

i. Vrouw van Velden, 41 jaar, werd den 21®\'®° Dec. 1877
in de kliniek opgenomen, wegens eon ulcereerend carcinoom
aan de rechter boi-stklier met verharding der klieren in de
rechtor okselholte. Twee jaren geleden was eeno kleine hard-
heid ontstaan na oen stoot op de borst, terwijl 10maanden
vóór de opname de tumor was opengebroken. Pationto scheen
overigens gezond en had 3 maanden geleden nog oen
gezond kind gebaard, dat zij met de gezonde borst zoogde.
De borstklier was geheel on al gcinduroerd en door een
streng verbonden mot de verharde okselklicron; in do huid
langs de randen der boi-stklior waren nog harde knobbeltjes
te voelen.

Onder Listor\'sche voorzorgsmaatregelen werd den o\'\'®" Jan.
1878 do anipuüitio mammao cn do verwijdering der verharde
okselkliorcn in chlorofornmai\'koso verriebt. Do tumor moest
tan do fascia van den m. poot. niaj. worden afgepeld, terwijl do
verhardingen, die hier en daar nog aanwezig waren, zooveel
mogelijk werden weggenomen. Dloeding was zeer gering,
5 kleine arteries werden met aitgut dichtgebonden. On»
do wondranden goed to voroenigen worden 20 aseptische
zijdi-aadsuturcn jumgclegd, in het midden gelukte de ver-
ceniging niet geheel. Hoewel do wond 3\'/, decimotcr lang
was, ging do genezing tamelijk vooi-spocdig. Den 11\'\'®" Jan.
werden do suturen weggenomen, terwijl het diiiinagobuisjo,
dat in don bock der wond in den oksel was gelegd, reeds
2 dagen vroeger was weggenomen.

Nadat het Listor\'s verband eenige malen wius vernieuwd,
word don 20\'"®" Jan. ccn gewoon verband van salicylwatten
luingelcgd. Voor eon groot gedeelte was prima reunio tot
stand gekomen, en het gedeelte in \'t midden was oono goed
granuleerendo wondvlakto geworden. Den 5\'\'®" 1\'ebr.

werden hierop 8 stuivjes huid getransplanteerd. Twee
dagen daarna had zich erysipelas op de rechter thorax-
helft ontwikkeld. De conjunctiva was geel en den volgenden
dag had zich de icterus reeds over het geheele lichaam uit-
gestrekt, terwijl de lever zich tot op ongeveer 3 vingers breed
onder den ribbenboog uitstrekte. Patiente werd zeer kort-
ademig, de longen gaven bij percussie een matten toon. De
temperatuur was gedurende de twee laatste dagen \'s morgens
ruim 38°, s\'avonds 39,5, terwijl die vroeger niet was ver-
hoogd, behalve gedurende een paar dagen na de operatie,
s\'avonds ruim 38°. De urine bevat galkleurstof en veel
albumen. Den Febr. stierf patiente. De autopsie toonde
algemeene carcinose aan.

2. Aalbert Vlastuin, 15 jaar, werd in Febr. 1878 opge-
nomen om een recidiveerend libroom in den pharynx van de
basis cranii uitgaande. In het vorige jaar was hier het fibroom
met bet mes geamoveerd, terwijl nu den 5\'\'®" Maart 1878
de exstirpatie werd verricht met de galvanokaustische lis,
die door het rechter neusgat werd ingebracht. Den tumor
in zijn geheel weg te nemen bleek evenwel onmogelijk te
zijn, dtiar hij met een broeden steel achter in de keelholte
aan de basis ci-anii was gehecht. Reeds was\'dezelfde operatie
den 20"®" Juni op nieuw noodig, en als nabehandeling werd
gebruik gemaakt van den thermocautère van Paquelin. Om
de onaangename gevolgen van het loopen van bloed iu de
trachea kon patient bij al deze operaties niet worden ge-
chloroformiseerd. Eindelijk verlangde bij naar buis te ver-
trekken, waar^hij ongeveer een halfjaar later stierf.

3 en 4. Twee patienten met epithelioom van dc onder-
lip konden beide, daar de uitgebreidheid der woekering niet
groot was, eenvoudig door de V-snede worden geopereerd.

De eene was een man van 53 jaar, die na 5 dagen genezen
kon vertrekken; de andere, een man van G9 jaar, had 6 dagen
voor de volkomen genezing noodig.

Belangrijker waren twee andere gevallen van carcinoma
ad labium inferius, daar hier, om de uitgebreidheid van
\'t proces, meer gecompliceerde operaties,noodig waren, nl.
de cheiloplastiek volgens de methode van von Langenbeck.

5. Brunink v. d. Weert, G8 jaar, kreeg 1\'/, jaar voor de
opname alhier klootjes aan de onderlip, die langzamerhand
overgingen in een gezwel, zoo dat nu de tumor een vrij
groote uitgebreidheid had aangenomen, en bijna de geheele
onderlip innam. Een vierde gedeelte der lip is nog vrij,
doch links strekt de tumor zich uit tot aan de commissuur.
Aan den hals lichte klier/.welling, overigens ziet patient er
goed uit.

Don 14\'\'®" Maart 1878 werd de operatie verricht, de
bloedende arteries werden getorqueerd.

üm de wondranden tc vereenigen werden 15 zijdraadsuturen,
deels diepe, deels oppervlakkige aangelegd. Toen den 17»\'®"
Rhiart 10 suturen en den daarop volgenden dag de anilere
suturen werden weggenomen, was het grootste gedeelte per
primam genezen. De lap was nog tamelijk sterk gezwollen
en het eITect der operatie scheen niet te voldoen. Lang-
zamerhand werd evenwel de diflormitcit minder, zoodat
patient reeds den 29\'"®» Maart kon worden ontslagen. Tem-
peratuui-sverhooging had in \'t geheel niet plaats gehad.

G. Evert Bi-andt, G2 jaar, werd den 5\'\'®" Kebr. 1879 in
de kliniek opgenomen. liet epithelioom strekte zich bijna
over de geheele onderlip uit, overigens was de man gezond;
de halsklieren waren niet gezwollen.

verricht; de art. maxillaris externa werd gedrukt, tien
spuitende vaatjes werden met catgut dicht gebonden. De
lap werd bevestigd met 12 knoopsuturen. Daar er tamelijk
veel zwelhng was, werden de suturen den 8®\'®" Febr. weg-
genomen, uitgezonderd die, welke het dichtst bij den rand
was, en deze kon den 11\'^®° Febr. worden geamoveerd.
De hechting was volkomen. Langzamerhand nam de nieuwe
hp den normalen vorm aan, zoodat patiënt den 24"\'®" Febr.
naar huis kon gaan. Toen hij zich den 10\'\'®° blaart weder
vertoonde, was de zoom der lip ook bijna geheel genezen.
Op den avond van den dag der Operatie was de tempera-
turn- 38,3, in het verder verloop had geen verhooging meer
plaats.

7. Een man van 55 jaar met een cornu cutancum aan
de onderlip kon op eene eenvoudige wijze worden geope-
reerd, nh amotie van het gezwel met de kromme schaar.
Toen 5 dagen daarna de 3 suturen waren weggenomen, was
de man genezen.

8. Den M\'\'®" Oct. 1878 werd in de kliniek opgenomen
Gerrit Lusink, oud 58 jaar, met een uitgebreid epithelioom
in den rechter mondhoek, zich uitstrekkende tot in dc
wang, dat langzamerhand dien omvang had aangenomen.
Patiënt was overigens gezond. Den 17\'\'®" Oct. werd de
operatie in de gemengde chloroform- on morphiumnarkose
verricht.

Als voorzorgsmaatregelen tegen de bloeding werden volgens
de gewijzigde Esmarch\'schc methode op regelmatige afstim-
den om den geheelen tumor heen zijden draden gebonden
om de arteries dicht te drukken. Toen de tumor werd
uitgesneden, was echter de bloeding nog vrij hevig, ver-
scheidene arteries moesten met catgut worden dichtgebonden.

Om de wondranden met 19 knoopsuturen te kunnen ver-
eenigen moest de huid van de boven- en benedenkaak woi-den
losgemaakt on nog eeno kleine ontspanningsincisie gedaan
worden op den rand der onderkaak.

Toen den Oct. vijf der oppervlakkige suturen werden
weggenomen, was er geen neiging tot uitcenwijking, doch
bij hot wegnemen van ü diepe, tweo dagen latei-, was er
eenige uiteen wij king. Tweo dagen daarna werden nog 3 diepe
suturen verwijderd, en om do verdere neiging tot uitcen-
wijking togen te gaan, tor vervanging hiervan, gaas gedrenkt
met collodion opgelegd. Den 25"»\'®" Oct. worden de andere
suturen weggenomen en ovcr dc gohoele uitgestrektheid der
wond gaas, gedrenkt in collodion, als plakmiddel gelegd. In
\'t midden der wond was nu eene goede voroeniging, tor
weci-szijden dezor brug eeno kleine oiiening, waarvan de
eeno, het meest naar don mond gelegene mot óéno sutuur
word gesloten cn ook, toen dezo 3 dagen dajirna wcnl ver-
wijderd , gesloten bleef. Den 22"\'®" Nov. vertrok patiënt mot
ccno kleine lipvormigo fistel in de wang, dio gemakkelijk
na eenigen tijd zou kunnen gesloten worden. Daar pationt
nict terugkwam, is zij mogelijk spontaan genezen.

9. Den 28. Febr. 1878 werd in chloroformnarkoso eon
lipoom op de linkerzijde van den rug gooxstirpcord bij een
jongen van 2 jiuir. Bloeding had bijna niet plaats, mot 4
aseptische suturen word do wond vcrecnigd cn in \'t midden
ccn drainagebuisje geplaatst.

Do operatie geschiedde onder de Listor\'sche vooiv.orgsinaat-
regelon, Listcr\'s verband. Don 5\'\'®" blaart werden bij \'t ver-
nieuwen van \'t verband dc suturen en het drainagebuisje
weggenomen, terwijl don 9^^®" iNhiart het verband voor
goed kon worden verwijderd en patiënt genezen kon worden
ontslagen.

10. Eene vrouw van 36 jaar, met een lipoom ter grootte
eener vuist boven het Hnker lig. Poupartii werd den Jan.
1879 in chloroform- en morphiumnarkose geopereerd, even-
eens onder Lister\'sche vooi-zorgen.

De lengte der wond bedroeg hier ongeveer 12 c.M. Den
23®\'®" Jan. konden de suturen, 10 in aantal, worden wegge-
nomen. Er was prima reunio. Den 28®\'®" Jan. kon patient
genezen vertrekken.

11. Een derde patient, een man van 59 jaar, met een
lipoma pendulum ter grootte van eene vuist, vlak boven den
anus, werd^ eveneens van het hem zeer lastige gezwel verlost.
Om de plaats kon hier de wondbehandeling volgens Lister
niet worden gevolgd. De genezing ging hier dan ook niet
zoo voorspoedig, daar zij door granulatie uit de diepte tot
stand moest komen. Temi)eratuursverhooging had niet plaats,
evenmin als bij het eerste dezer 3 gevallen van lipoom,
alléén in het tweede geval was gedurende de twee eerste
dagen na ,de operatie de temperatuur iets verhoogd, name-
lijk \'s avonds 38.4.

12. Dij een boer van 54 j{uu-, werden 2 atheromen in den
nek ieder ter grootte van een duivenei \\veggenomen, Dc
genezing ging vooi-spoedig, ofschoon niet per primam.

13. 11. Zonuenstein, 65 jaar werd opgenomen wegens een
tumor aan den linkerhoek der onderkaak. Een jaar geleden
was patient geopereerd van ciu\'cinoma labii. Ilet gezwQl is
hard, weinig bewegelijk, ofschoon de huid er goed over ver-
schuifbaar is.\' Patient ziet er overigens tiunelijk gezond uit;
enkele halsklieren zijn gezwollen.

Ofschoon de prognose ongunstig was, werd den 27®\'®" Juni
het gezwel in chloroformnarkose, voor zoover het mogelijk

was, weggenomen; want spoedig bleek al het weefsel in
den omtrek te zijn aangedaan. De wond werd gehecht en
genas tamelijk voorspoedig, zoodat patient 3 .Tuh, tijdelijk
schijnbaar genezen, van hier vertrok.

14. Willem v. d. Ben, CG jaar, had een papilloma ter
gi\'ootte van een gulden op den rug der linkerhand, dat reeds
1 y, jaar had bestaan. Den 20«\'®" Sept. 1878 werd dit gezwel,
na het deel met de schlauch bloedeloos gemaakt tc hebben,
weggenomen. Het gezwel drong juist tot op de iascia door
en kon zeer gemakkelijk hiermede worden uitgepcld. Nahet
afnemen van de schlauch moesten 10 kleine arteries met
catgut worden dicht gebonden. Suturen konden niet worden
aangelegd. De operatie geschiedde onder de Lister\'sche vooi-
zorgsmaatregelen, Lister\'s verband.

Nadat het verband twecnraal was vernieuwd, werd den
C®" Oct. een gewoon wattenverband aangelegd, daar hot
wondsecreet toch niet aseptisch was. De genezing, die nog al
langzaam ging, werd eenigzins bevorderd door tnuisplantatio
van C stukjes huid, die volkomen gelukte, zoodat patient
eindelijk den 14\'\'®" Dec. geheel genezen kon worden ontslagen.
De temperatuur wa.s nimmer verhoogd.

15. Een epithelioma ter grootte van een ticnstuivei-stuk
aan de rechterzijde van den neus kwam voor bij .Johannes Tutink,
C9 jaar. Dit werd in zijn geheel evenals het vorige wegge-
nomen, met dit onder.sclieid dat hier om do j)laats dc Lister\'.scho
methode niet kon worden toegepast. Dc bloeding stond na
aanwending van ijs en stypti-sche watten. De genezing, hoewel
zij lang duui-de, kwam toch eindelijk tot stand. Tempcra-
tuursverhooging had niet plaats.

IG. Een tweede geval van amputatio mannnae had beter
i\'csulüiat dan het vroeger genoemde.

Wijntje Lagerweij, 48 jaar, werd den 24®\'®" Oct. 1878 in
de kliniek opgenomen wegens een sarcoom in de rechter
boi-stklier met verharding der klieren in den oksel aan de-
zelfde zijde. Langzamerhand, in verloop van 2 jaren, was
dit zonder bekende aanleiding ontstaan. De vrouw was,
hoew^el mager, gezond.

Den 2G®\'®" Oct. werd de operatie in chloroformnarkose
verricht, de tumor was gemakkelijk in zijn geheel uit te
nemen, hoewel het noodig was eenig spiervleesch van den
m. peet. maj., waarmede de tumor over eene kleine uitge-
strektheid was vergroeid, mede weg te nemen.

De lengte der wond was 10 c.m., de vereeniging geschiedde
met 15 aseptische suturen, nadat boven en beneden van de
wond de huid van de onderliggende deelen was losgemaakt
met behulp van nog eene kleine ontspanningincisic.

Dc operatie geschiedde onder do Lister\'scho voorzorgs-
maatregelen, Lister\'s verband. Toen den S\'\'®" Nov. de su-
turen werden weggenomen, was de wond voor een groot
gedeelte per primam genezen, terwijl in \'t midden de wond-
randen iets waren uiteengeweken. Een klein gedeelte huid
boven de ontspanningsincisie verviel in gangreen, overigens
ging de genezing goed. Den 23®\'®" Nov. werd voor goed
het Lister\'s verband met een gewoon wattcnvcrband ver-
wisseld en kon patiënte vci-dcr poliklinisch behandeld wor-
den, zoodat, hoewel langzaam, dc genezing eindelijk tot stand
kwam. Dc temperatuur was gedurende de eenste tien dagen
\'s avonds iets boven 38°.

17. n. v. d. W. werd den 5\'\'®" Febr. 1879 in de kliniek
opgenomen wegens epithelioma van de glans penis.

Den G^®" Febr. werd amputatie van den jienis in chloro-
form- en morphiumnarkose met het mes verricht. Niet min-
der dan tien spuitende vaten werden met catgut dichtgebonden.

De urethi-a werd over eene kleine uitgestrektheid geïsoleerd
en met 7 knoopsuturen gehecht aan de huid van den penis.
Den 11\'\'®" Febr. werden do suturen weggenomen. Het
urineeren gaat gemakkelijk, zonder pijn.

18 Febr. Het blijkt dat alléén aan de beneden linkerzijde
vereeniging der urethra met de huid is tot stand gekomen.
Do genezing gaat langzamerhand vooruit; den 24®\'®"*Febi-.
kon patiënt hersteld vertrekken.

18. Een nouspolyp werd den 25®\'®" Febr. 1879 met de
pol)\'ptang weggenomen; patiente was ocne boerenmeid van
20 jaar.

19. Jan Verhoeven 54 jaar, met aichektischen habitus
word in dc kliniek opgenomen, wegens een dillims sarcoom
aan do binnenzijde dor rechter dij, dat in don laat.sten tijd
zeer in omvang was toegenomen. Pationt had twee jaren
geleden voor \'t oorst oen knobbel aan do dij bemerkt. De
tumor strekt zich nit van het niidden dor dij tot hot knie-
gowricht. Hoewel de prognose, wat aangaat do kans op
recidive, vrij ongunstig word gestold, word toch op herhaald
verzoek van den lijder tot de operatie overgegaan.

Don 29\'^\'°" Maart 1879 word do oxstirpatio in chloroform-
nai\'koso verricht. Hierbij bleek, dat dc tumor grooter was
dan uitwciulig hot geval scheen to zijn. Overal drong hij
tusschcn do spicrvozolen in, zoodat volkomen oxstirpatio
niet mogelijk was. De operatie had plaats mot gebruik.van
dc schlauch ondor de Lister\'scho cautclcn. Do wond word
gesloten mot 12 aseptische sutunm, in do wond 2 drainage-
buisjes. 5 April vorband vernieuwd, 7 suturen en de drai-
nagobuisjes weggenomen. Den IH®" Aj^ril worden do andere
sutui-en weggenomen, de wond was bijna genezen, doch
aan weei-szijden van hot liktooken was reeds recidive lo
voelen. Toen den 15\'\'®" April het verband kon worden

weggelaten, was buiten verwachting de wond volmaakt ge-
nezen, doch over de geheele uitgestrektheid was recidive.
Temperatuursverhooging had niet plaats. Een half jaar na
vertrek van hier is patiënt gestorven.

20. Eindelijk verdient nog vermeld te worden de ge-
schiedenis van Johanna van Emden. Zij werd den 10^®° ]\\Iei
1879 in de kliniek opgenomen, met alle symptomen van
een ovarium-tumor aan de rechter zijde. Zij zag er zeer
mager, bleek en anaemisch uit, en had steeds verhoogde
temperatuur, \'smorgens ruim 38°, \'savonds afwisselend39°
en 40°. Bij drukking op den buik was zij pijnlijk, hoogst-
waarschijnlijk\'tengevolge eener subacute peritonitis. Twee jaren
geleden had zij pijn in de rechtei-zijde gekregen en daarna
was de buik langzamerhand dik geworden, zoodat die lui
den omvang bad van dien eener gravida in de laatste maand.
Vroeger waren de menses, hoewel spaarzaam, geregeld, na
het ontstaan van de pijn was dat proces ongeregeld geworden,
nu eens om de maand dan weer om de twee maanden; een
jaar vóór\' de opname alhier heefl zij Tl weken zonder
ophouden, hoewel niet hevig, gevloeid.

Den Mei 1879 werd in chloroform- en morphium-
narkose de ovariotomie verricht. Vooraf was dc tcmperatinu-
der operatiekamer tot op 21,1° C. gebracht, en de atmospheer
bezwangerd met waterdamp. Eene incisie van ongeveer
8 c.m. werd in de linea alba gedaiui, te beginnen 4 c.m.
onder den navel. Bloeding ontstond bierbij niel en sj)oedig
kwam de blauwachtig gekleurde tumor aan \'t licht.

Door hel insteken van den troicart ontlastte zich ongeveer
een paar liter van een chocolaad-bruin gekleurd colloidvocht;
toen daarna de cyste-wand weid aangetrokken, bleken er
verscheidene adhae.sies te zijn. Telkens werden daarom cat-
gutdraden gebonden, vervolgens afgeknipt, zoodat de bloeding

uiterst gering was. Om te zorgen dat het bloed zoo weinig
mogelijk in de buikholte drong, werden rondom de gemaakte
wond drooge compressen van Lister\'s gaas bevestigd. Nadat
nu door den troicart op een paar andere plaatsen vocht van
hetzelfde soort was ontlast, was het noodig om de buik-
incisie tot den navel te verlengen, om de vele adhaesies los
te kunnen maken.

Het bleek dat aan de achtei-zijde de tumor geheel los was,
daar hij nu gemakkelijk in zijn geheel naar buiten kwam,
zonder dat de intestina uit de wond prolabcerdcn. Het
cystoom, gedeeltelijk vast, gedeeltelijk nog met vloeistof ge-
vuld, had een langen dunnen steel, die met tweeasepti.sche
zijden ligaturen gemakkelijk kon worden omsnoei-d, zonder
dat er uit de stomp, na het afknipi)en, bloeding ontstond.
Sponsen, uitgewiisschcn in 57» phenyloplossing, werden nu
afwisselend in dc buikholte gedaan, en ei\' weer uitgenomen,
zoolang tot ze geheel vrij van bloed weer te voorschijn kwamen.
Dc buikwond werd gesloten met aseptische zijdraadsutu-
ren, waarvan dc meesten ook door het peritoneum gingen.
De operatie geschiedde onder do Lister\'sche voorzoi\'gsmaat-
regelen, Lister\'s verband. Gedurende een paai- dagen na do
operatie ondervond patiënte de onaangename gevolgen der
narkose door veel te bnd<en. De urine word de eerste dagen
driemaal daags met den catheter ontlast. De temperatuur werd
direct na de operatie lager, zoodat die \'savonds nooit hooger
was dan 38,3°.

Toen den 27"\'®° Mei hot verband vcrnicuwtl moe.st worden
om de suturen weg te nemen, was er geheele prima reunio
tot stand gekomen; alleen was over eene kleine uitgestrekt-
heid het niveiui van den eenen wondrand iets hooger dan
van den anderen, zoodat daar de epidermis nog niet geheel
intact was. Geen druppel pus was in \'t verband te zien.
Voor de zekerheid werd een nieuw Lister\'s verband aange-

legd, dat den S\'\'®" Juni met een gewoon drukverband ver-
vangen werd tot steun.

Den 8®\'®° Juni kon patiente worden ontslagen, de tempe-
ratuur was toen \'s avonds nog iets verhoogd, 38,2°. Het uit-
zicht was in dien tijd zeer verbeterd, de krachten waren
toegenomen en de pijnlijkheid hi den buik was geheel ver-
dwenen.

Eenigen tijd na haar vertrek van hier hoorden wij, dat
zij volmaakt gezond was, zeer toenam in lichaamsgewricht
en dat de menstruatie was teruggekeerd.

Onder de aangeboren gebroken k\\ramen het meest in
aantal voor kinderen met labium leporinum, die alle acht,
behalve één, zijn geopereerd.

Dit één was oen kind van 10 dagen oud, waar de
hazenlip gecompliccord was mot splijting van het palatum
durum. Ilct kind zag er zeer slecht uit en leed tevens aan"
hevigon dai-mcatiirrh, zoodat aan opereeren vooreei-st niet
kon worden gedacht; eenigen tijd, nadat het vertrokken
was, vernamen wij dat het bezweken was.

\'1. Een meisje van 11 jaar met cone eenvoudige si)leet van
do bovenlip, zonder afwijking in stand van het os inter-
maxillare.

Zij word don lO\'*®" April geopereerd in chloroformnarkoso.
Tor wccrszydon van dc spleet werden wondranden gemaakt
door twee eenigzins concaaf loopendo incisies, en deze werden
vereonigd door 4 diei)e en 3 oppervlakkige zijdraad knooi>
sutuixMi. Toen den 18*\'®" Aiiril de laatste suturen werden
verwijderd, block het, dat er volkomen hochting was gevolgd;
tot steun werd nog eon lapje met collodion op do lip gelegd.
Den 20»\'®" April vertrok zij genezen.

2. Bij een kind van 3 maanden moest hot eenigzins
vooruitstekende os intermaxillare worden teruggebogen,
overigens was de operatie gelijk aan do vorige; do suturen
werden 4 dagen na de operatie weggenomen.

3. Een kind van 10 weken werd geopereerd, als voren,
hier was tevens fissuur van \'t palatum durun,

4. Dezelfde operatie geschiedde bij een kind van 1 y^ jaar,
waar eveneens behalve de spleet in de bovenlip, fissuur van
\'t palatum duKum was.

5. Een kind van 4 maandèn. Hier was de zaak nog
meer gecompliceerd, daar behalve de fissura palati het os
intermaxillare als een snuit vooruitstak.

De huid, van bet os intermaxillare afgeprepareerd, werd,
nadat dit beentje was afgeknipt, gebruikt om het septum
nasi te vormen, door het uiteinde met een catgut sutuur
te vereenigen aan het slijmvlies van het os vomer. Omdat
de spleet in de bovenlip zeer wijd was, moest, volgens de
methode van Dieffenbach, ter weei-szijdcn der neusvleugels
eene incisie worden gemaakt om de lipbelften, na de wond
gemaakt te bebben, te kunnen vereenigen. De operatie ge-
schiedde den 10\'\'®" Oct., den 13\'\'<^" werden de suturen op
ééne na en deze den volgenden dag verwijderd. Niettegen-
staande gaas gedrenkt met collodion op de lip werd gelegd,
kon de üiteenwijking toch niet worden voorkomen, cn boe-
wel de misvorming wel iets was verbeterd, moest het kind
toch later nog eens worden geopereerd.

0. Een kind van 11 maanden met eene eenvoudige spleet,
docb vrij breede en zeer korte lip, wei-d geopereerd volgens
de methode van Malgaigne, nl. met behoud van een gedeelte
van den eenen wondmnd, om dat te bevestigen onder aau
de andere liphelft, om zooveel mogelijk de keep tegen te
gaan. Nadat bet kind reeds was genezen viel het met de j

7. De laatste was eene eenvoudige spleet met ecnigzins
vooruitsteken van het os intermaxillare, dat evenwel gemak-
kelijk terug te drukken was.

De genezing volgde veel langzamer dan bij de vorige ge-
vallen , daar zij vertraagd werd door een hevigen neuscatarrh.

Van abnormen stand van den voet kwamen 3 patiënten met
pes equino-varus en één met pes varus in behandeling. Bij
twee dezer werd de tendo Achillis subcutaan doorgesneden,
en om den voet een llanelzwachtel gewonden; deze werd
na vier dagen verwisseld met een gipsverband, om den voet
zoo niet in geheel normalen stand dan toch ongeveer in
een rechten hoek to zetten. Dit verband werd na 8 dagen
vei-wisseld met ccn nieuw gipsvci-band, dat den voet in hak-
voetssland dwoUg. Een dezer patiënten, ccn meisje van 8
jaar, kon na het tweede gipsverband volmaakt goed loopen;
bij den anderen een jongen van 5 jaar was ccn dochnatigc
schoen noodig, waarmede hij\'goed liep.

Bij ccn jongen van 17 jaar was het noodig, behalve (le
Icndo Achillis, ook dc pees van den m. Ilcxor hallucis longus
tc klieven. Den volgenden dag reeds werd hiei\' een gips-
verband aangelegd, waarbij dc voet zonder moeite in bijna nor-
malen stand kon worden gebracht, en nadat dit verband eenige
keercn vernieuwd was, kreeg patiënt een doelmatigen schoen,
waarmede hij zeer goed kon loopen, terwijl dc dilïojiniteit
bijna niet meer was tc zien.

Onder do aangeboren gebreken kwam nog voor ccn jongen
van V jaar met een sterken graad van phimosis. llij was door
dc ouders hier gebracht, omdat zij meenden dat het kind
ccn blaassteen had. Na herhaald onderzoek bleek dit niet
het geval te zijn, hetwelk werd bevestigd toen, na de phimosis-
opcratic (volgens Roser) de jongen geen urinc-bczwaren
(rrcquenten j)ijnlijk urineercn) meer had. Hoewel dc genezing
door de hevige oedematcuse zwelling lang op zich liet wach-
ten, kon de jongen toch eindelijk genezen verli\'ckken.

Nog werd hier gebracht een zuigeling van het mannelijk
geslacht, 2 dagen oud, met bericht, dat het kind nog
niet had gewaterd. j\\Iet eene dunne sonde was het niet moge-
lijk verder dan een paar millimeters in de urethra te dringen.
Eene uitgezette blaas was niet te constateeren. Bij defaecatie
kwam er urine uit het rectum, zoodat het waarschijnlijk
was, dat er eene fistula vesico-rectaHs bestond, met atresia
uretin-ae. Het kind werd door de ouders weggehaald en stierf
reeds den volgenden dag, zoodat tot mijne spijt de sectie niet
kon worden verricht.

Een man met een 6"" teen, waarop veel callusmassa
was, die hem bij \'t loopen zeer hhiderde, werd op zijn
vei-zoek hiervan verlost door exarticulatie van dien teen. Dc
genezing volgde onder Lister\'sche vooraorgen per primam.

Nog verdient vermeld te worden een geval van epispadie
met ectopic van de blaas, bij een jongen van IG jaar. De
difibrmiteit van het genitaal ajiparaat bij epispadie was hier
in alle opzichten aanwezig; overigens zag de jongen er goed
gevoed en Hink ontwikkeld uit en was gezoiul.

De corpora cavernosa liggen naast elkaar met eene duidelijke
slijmvliesgleuf (rudimentaire urethra) tusschen beide. De
penis met de glans was kort en breed, bij erectie neemt hij
aanmerkelijk in volumen toe; het praeputium met het frenu-
lum hangt als een breede plooi onder aan\'den i)enis; boven
den penis ziet men den trechter, die zeer groot is daar de
voorste blaaswand geheel ontbreekt, zoodat de achterwand
der blajis prolabeert als eene roode bij aanraking zeer pijidijkc
massa ter grootte van 5 c.m. breed cn 4 c.m. hoog. Hierop
zijn twee kleine sleufjes te zien, waarin de .sonde gemakkelijk
indringt en wa^lruit telkens de urine droj)pelsgewijze afvloeit
(de uitmondingen der ureteren). Aan de bovengrens van den
buik kan men den rudimentairen navel erkennen. In het scro-
tum, dat zeer breed is, zijn de testes te voelen, de dijen staan

ver van elkander door de onvolkomen voroeniging der sym-
physis pubis, waardoor patient een waggelenden gang heeft.

Den 16\'\'®° Maart 1878 word het eerste gedeelte der operatie
(n.1. vorming der glans) volgens de methode van Thiersch
in chloroformnarkose verricht. Voor de suturen om de urethra
to vormen werd catgut gebruikt; om vorder do corpora caver-
nosa bij elkaar te Ijrongen, 3 omwonden en 2 zijdraadknoop-
suturen. Do glans was nu tiunelijk wel gevormd; bougie n" 13
ghig gemakkelijk door hot gemaakte kanaal. Dit was evenwel
van niet langen duur; toen de suturen na cenigo dagen wer-
den verwijderd, bestond er neiging tot uitcenwijking, die nict
door klocfpleisterstroken kon worden verhinderd, doch integen-
deel toenam, zoodat niet lang post operationem de toestand
wocr dezelfde was.

Dit weefsel was, na het mislukken der operatic, natuurlijk
langen tijd niet geschikt om . op nieuw cone behandeling als
bovengenoemde te ondorgjuu», on or word daarom besloten
tot het sluiten van don buikwand ovor tc gaan. Dit word
don 25\'*®" Mei 1878 in chloroformnarkoso verriebt, vol-
gens do eenigzins gewijzigde methode van Thiersch. Twee
grooto huidlappcn woi\'dcn lor weerszijden van het defect in
den buikwand losgemaakt, waai van do rcchtsche werd omge-
klapt, en do linkscho ter bedekking van dozen diende door
verschuiving. Do dofccton in do buikhuid, hiordooi-ontstaan,
werden door voroeniging der wondranden met eon groot aantal
suturen cn oono kleine ontspanningsincisie Uunolijk wol opge-
heven. Tweo (lagen daarna had do bedekkingslap ocne ver-
dachte kleur, en toen den 3\'\'\'" Juni allo suturen werden weg-
genomen, was reeds den volgenden dag het grootste gedeelte
van dien lap afgestooton, bohalvo het onderste gedeelte, waar
hij nu bij don ingang van don trcchtor met don onderliggende
was vcrecnigd. Do neiging van den ondci-stcn lap om los te
laten werd met alle mogelijke mechanische middelen, com-

pressie, enz,, bestreden. Nadat na langen tijd cicatricatie
was gevolgd, was de operatie in zooverre gelukt, dat een
groot gedeelte der opening was gesloten, echter niet geheel,
daar de onderlap, door het afsterven van den bovenste, veel was
verkleind door cicatricatie, ook was aan de bovenzijde een
kleine fistelgang overgebleven, waardoor men dus weer met
de sonde in de gemaakte blaasruimte kon dringen. Na
langen tijd gelukte het evenwel dezen fistelgang te sluiten,
Temperatuursverhooging had niet plaats.

Nadat patiënt eenigen tijd naar huis was gegaan, werd hij
den 1®\'®° Oct. weer opgenomen om den 28®\'®" Nov. op nieuw
eene operatie, namelijk het vormen der glans, te ondergaan.
De operatie werd verricht in chloroform- en mor[)hiumnarkose.
Bloeding had niet plaats, daar vooraf de schlauch was aan-
gelegd. Tot vorming der urethra werden 3 c^tgutsuturen
aangelegd, en voor de glans 3 omwonden en 4 oppervlak-
kige fijne knoopsuturen. Na het afnemen van de schlauch
stond de geringe bloeding na applicatie van ijs.

Den \'2^®" Dec. werden eene omwonden cn twee knoopsu-
tuien weggenomen. Toen den 4\'\'\'" Dcc, de andere suturen
waren weggenomen, bleek de vereeniging tot stand te zijn
gekomen. Tot steun werden nu nog kleefpleistei-stroken aan-
gelegd, doch spoedig bleek dat niet meer noodig te zijn.
De in de glans gevormde uiethra liet bougie n". 10 door.
De temperatuur was gedurende dc eei\'ste 3 dagen post 0])e-
rationem verhoogd, den tweeden dag \'s avonds zelfs 40",
doch in het verdere verloop altijd normaal.

Den 24"\'®" Dec. werd patiënt ontslagen, om misschien
later terug^te komen. Ofschoon niet genezen, had hij toch
minder pijn, daar de achterste blaaswand voor het grootste
gedeelte was bedekt, en dus niet meer kon wrijven tegen
de kleeding, dat altijd veel pijn veroorz^lakte.

1. Vrouw Zonneveld, 54 jaar, werd den Jan. 1878
in de kliniek opgenomen wegens hernia cruralis incarcerata
dexti-a. Gedurende 5 jaren heeft zij een breukband gedragen,
zonder eenigen hinder, tot twee dagen vóór de opname alhier
de breuk onder den band uitkwam en er vei-scbijnselen van
beklemming ontstonden, bestaande in belemmeixle dofaecatie,
hevige braking (naar faecale stoflen riekende), vergezeld
van buikpijn. Een ijsblaas werd in de liesstreek geapplieeerd,
en na een lavement volgden eenigo faeces. Niettegenstaande
onderhuidsche inspuiting van morphine, gelukte het niet dc
breuk te reponceren.

Den 10\'\'®" Jan. werd in chloroformnarkose dc herniotomie
onder dc Lister\'scho voorzorgen verricht; de hyperacmische
darndis werd gemakkelijk na verwijding der breukpoort inge-
bracht. Een stuk omentum werd, nadat een catgutdraad
was omgesnoerd, afgeknipt en de bi\'cukzak eveneens met
catgutdraad als een tabakzak dicht genaaid. De wond werd
gesloten met 4 ascptische suturen, en in den wondhoek wei\'d
eeno drainagebuis geplaatst. Eenige uren post operationem
gevoelde patiente zich reeds beter, het eten had goed gc-

smaakt en de braking had opgehouden. Den volgenden dag
werd het verband vernieuwd, de wond zag er goed uit, doch
patiente klaagde over buikpijn. Er werd opnieuw een clysma
toegediend, \'s avonds volgde er ontlastmg van normale con-
sistentie. Toen het verband den 14^®° Jan. vernieuwd werd,
werden de suturen en drainagebuis weggenomen. Twee dagen
hierna werd het Lister\'s verband vervangen door een gewoon
wattenverband, de wond was geheel genezen. Patiente kreeg
verlof om op te zitten. Den 1®\'®° Febr. werd zij volmaakt
gezond ontslagen. Aan den avond van den operatiedag
bedroeg de temperatuur 38,1°, verder was zij steeds normaal.

2. Een dergelijk verloop zagen wij bij ^laria v. Beek.
Zij werd den S\'\'®" Nov. 1878 opgenomen wegens hernia
incarcerata cmralis sinistra.

Vijf dagen vóór de opname kreeg patiente hevige pijn in
den buik, met belemmerde defaecatie en braking van naar
faeces riekende stoffen. Tevens bemerkte zij een bultje in
de licsstreek, dat zij vroeger nooit had gezien. Zij was
bij hare komst hier, vijf dagen na het ontstaan der incar-
ceratieverschijnselcn, comateus en zag er zeer ziekelijk uit.
Toen na het inspuiten van morphine de taxis mislukte, werd
onmiddellijk tot de herniotomie in chloroformnarkose met
inachtneming der Lister\'sche voorzorgen overgegaan. Na
het openen van den breukzak lag eene kleine darmlis van
eenigzins verdachte kleur en een stuk omentum bloot. Dc
breukpoort werd iets verwijd en het omentum zoo dicht
mogelijk aan de breukpoort door 3 catgutdraden in 3 ge-
deelten afgebonden en afgeknipt. De breukzak werd wcei\'
als in \'t vorige geval dicht genaaid. De wond werd gesloten
met 5 aseptische suturen en een Lister\'s verband ajuigelegd.

Aan den avond van den volgenden dag kreeg patiente
hevige diarrhoe, die spoedig na inwendig gebruik van opium

stond. Patiente gevoelde zich beter; de diarrhoe keerde
evenwel nu en dan temg. Den lO\'®" Nov. werden bij het
vernieuwen van \'tverband de suturen weggenomen; do
wond was per primam genezen.

Een week hierna kreeg patiente vergunning op to zitten met
eene gewone spica coxae. Do temperatuur, dio in de eerste
dagen matig was verhoogd, daalde spoedig tot de norma.

3. VVilholmina van Stoijn werd den 3\'\'®\'\' Dec. 1878 wegens
incarceratievei-schijnselen in de kliniek opgenomen. Reeds
eenigen tijd was zij poliklinisch behandeld wegens oen bultje
in de lies, dat haar pijn veroorzaakte, volgens haar zeggen
ontstaan na het opbeuren van eene kuip. Daar dit cci^st
voor eeno verharde klier werd gehouden, kreeg zij uitwendig
ung. hydrargyri. Toen na verloop van eenigen tijd do pijn
heviger werd, het bultje grooter was geworden en er tevens
buikpijn was ontstaan, kwam hot vermoeden op, dat cr
hernia adiposa bestond. Dit word bevestigd, toen hierna
nog mi.ssclijkhoid, een gevoel van zwaarte in den buik,
moeielijko ontlasting en gebrek aan eetlust ontstonden.

De opei\'atio wcicl nu don 4\'\'®" Dec. evenals bij do vorige
patienten verricht; cr bleek nu werkelijk con vet klom] )jo cn
een gedeelte omontum uitgezakt to zijn. llchalvo do breukzak
werd nu ook de bi-cukpoort met ascpti.schen zijdraad dicht-
genaaid. Bij het verwisselen van het verband den 8"\'®" Dcc.
werden do suturen op ééno na weggenomen en 2 dagen hierna
do laatste. Er kwam ccn weinig sereus vocht uit do wond,
dio op eeno zeer kleine oi)ening na geheel was genezen. De
temperatuur bleef nog tiunclijk lang \'s avonds iets ver-
hoogd, doch don 3*\'®" Jan. 1879 kon pationt geheel genezen
vertrokken.

Als gevolg van het nict opereeren van hernia incai-cerata
kwamen twee gevallen voor.

1. Minne de Vries, 52 jaar oud, werd in de kliniek opgeno-
men wegens eene fistula stercoralis in de linkerliesstreek. Onge-
veer G jaren geleden had patiënt eene breuk gekregen (volgens
de beschrijving eene linkerliesbreuk), die slechts nu en dan
uitging en dan door patiënt zelf gemakkelijk werd gereponeerd,
tot hem dit in Mei 1878 niet gelukte. Er ontstonden nu beklem-
mingsverschijnselen, bestaande in braken en belemmerde defae-
catie. Den te hulp geroepen medicus gelukte het na herhaalde
pogingen evenmin de taxis te doen. Nadat deze toestand twee
dagen had geduurd, ging de breuk na plaatselijke applicatie van
warme melk juist in op het oogenblik, waarop men tot de
herniotomie zou overgaan. Patiënt bleef zich evenwel ziekelijk
gevoelen, het braken had opgehouden, doch de ontlasting
volgde eerst den 12\'\'®" dag na het gebeurde. Dc linker liesstreek
bleef pijnlijk en rood; na verloop van eenigen tijd ontstond
er diffu.se zwelling. Nadat gedurende eeiuge weken warme
pa[)pen waren geappliceci\'d, brak de zwelling door. Eene
massa pus ontlastte zich en nadat dit acht dagen had geduurd,
ook faecale stoflen. Deze afscheiding was afwisselend meer
of minder, soms zelfs scheen zich de opening geheel te zullen
sluiten, docb die hoop werd telkens verijdeld. Eindelijk be-
sloot hij den 8"®" Oct. 1878 in de kliniek te komen. Het weef-
sel rondom de wond, die ongeveer 4 c.in.\'lang was, met leelijk
granuleerendc randen, was sterk geinfiltrecrd. Onoi)hou(lelijk
kwamen pus en faecale stofïen uit de oiiening. Dodefaecatic
langs den gewonen weg was geregeld, maar altijd was kunst-
hulp noodig; de scybala, die ontlast werden, waren wel niet
groot, maar toch van normale consistentie. Nadat lui, na
aanwending van coniprcs.sic op de woud, deze zich niet sloot,
werd dén Oct. in chloroformuarko.se de operatie volgens
Roser verricht, n.1. de methode van door verschuiving van
een huidlap den gang, die naar het darmkanaal voort,
langer cn daardoor do condities lot sluiling beter to maken.

Er bleek nu, tegen onze verwacbting, geen spoor aan-
wezig te zijn, en na berbaald ondei-zoek gelukte het niet het
toevoerende intestinumgedeelte te vinden ; altijd weer ging
de onderzoekende vinger of bougie in ééne richting naar
boven. Er bleef nu niets over, als de opening inde diepte
met catgutsuturen, de verschoven huidlap met zijdraad-
suturen te hechten. Spoedig bleek het dat de operatie
mislukt was, en hoeveel kunstmiddelen ook werden aan-
gewend, wij konden niet beletten dat ile toestand weer werd
als vóór de operatie. Dezelfde operatie werd den 13\'\'™ Febr.
van het volgende jaar herhaald, doch helaas met weinig meer
succes. Ilct onderzoek in narkosc leverde even weinig op;
watei\' in het rectum ingespoten, kwam altijd voor den djig
uit het naar boven gelegen deel van hct intcstimim cn het
gelukte nu evenmin het toevoerende gedeelte tc vinden. Er
werd over de laparotomie gesproken, doch patient stemde
hierin niet toe, zoodat hij ongenezcn moest vertrekken.

Hendrik dc Gooier. 45 jaar, werd 7 April in dc kliniek
opgenomen wegens een absccs in de linkerlies. Patient was
gedurende den laat.sten winter altijd onwel geweest, nu cn dan
braken gepaard met buikpijn. Na langen tijd deze vei-schijn-
selcn gehad te hebben, bemerkte hij 14 dagen vóór dc
opname alhier voor \'t eei>st cenc dikte in ilc linkcrlics,
terwijl de buikpijn cn het braken toen zeer hevig waren.

Do hulp van een medicus werd ingeroepen; dc/.e repo-
neerdo de dikte (welke een breuk bleek te zijn) en gaf
patient ecu breukband. Heeds don volgenden dag was do
breuk onder den band uitgegleden. Onder lievige pijn wcnlcn
nu vergeefschc pogingen tot repositie aangewend. Vier dagen
hierna nam patient den breukband af cn legde cenc pap in
de linkerlies. De pijn bleef evenwel aanhouden, en nu cn
dan ook bi-aakte patient. Toen hij hier kwam, had hij eene

belangrijke zwelling in de linkerlies, er was duidelijk fluc-
tuatie te voelen, en na eene incisie vloeide er vrij veel faecaal
stinkende etter uit. In den nacht hierop braakte patient
en had tweemaal copieuse ontlasting, terwijl den hierop
volgenden dag een ascaris uit de wond te voorschijn kwam,
kruipende uit eene nauwe opening in de diepte der wond.
Op de beide volgende dagen kwamen op dezelfde wijze nog
twee ascarides te voorschijn, waarvan de een in partu was.
Patient gevoelde zich na het openen van het abces veel beter,
zijn eetlust was goed, hij had geen pijn meer, terwijl de
temperatuur van \'t begin tot het einde normaal bleef. Lang-
zamerhand vulde zich de holte met granulatieweefsel op
en den 12\'\'®" Mei werd de man geheel genezen ontslagen.
Voorzichtigheidshalve werd hem een doelmatige breukband
gegeven.

Het getal patienten met strictura urethrae bedroeg M.
Bij 10 zetelde het proces iu de pars membranacca, bij één
in de pars cavernosa.

Meest bij allen had het gebrek reeds aanleiding gegeven
tot catarrh van de blaas, bij sommigen waren reeds urine-
fistels en urine-infiltratie aanwezig.

De ernstige verschijnselen der urine-infiltratie weken in
den regel zeor spoedig na het maken van ruime incisies om
zooveel mogelijk gelegenheid lot afvloeiing van den stinkenden
etter en lot verwijdering van het gangraeueuse weefsel lo
geven. Bij óón dier i)alienten had evenwel de urine-infil-
tratie tot zoo hevige verschijnselen aanleiding gegeven, dat
hij spoedig na opname in de kliniek overleed; de ongunstige
uitkomst mag tevens voor een groot gedeelte worden toe-
geschreven aan eene ernstige complicatie, nl. phthisis |)ul-
mouuni.

Een tweede met uitgebreide infiltratio urinae genas geheel,
doch nadat wij eenigen tijd vruchteloos hadden beproefd eene
filiforme bougie iu te brengen om daarna ook de strictuur
op te heffen, vertrok i)atient zondei- loeslennning, zoodal
hij vooi- een gedeelte ongenezen wegging. De overige O
patiënten met strictura uietln-ae konden genezen worden

ontslagen. Bij 3 werd langzame dilatatie met bougies, bij
5 interne en bij 1 externe uretbi\'otomie gedaan.

In den regel werd de incisie aan den achterwand der urethra
gemaakt, en wel op twee plaatsen, door de snijstaaf bij het
terugtrekken van het mesje iets van stand te doen veranderen.
De pijnlijkheid was matig, de bloeding zoo gering dat er in
geen geval middelen noodig waren tot stelping. Do reactie
was meestal onbeteekenend. Den derden dag na de operatic
werd gewoonlijk bougie n°. 20 ingebracht, in een enkel geval
een looden, als de knopvormigo elastische weigerde, liet
gelukte gewoonlijk successievelijk een hooger nommer in to
brengen.

Externe iirethrolomie. Jan Fi\'oderiks, 05 jaar, polder-
werker, kwam den IG\'"®" Sept. 1878 in do kliniek mot stric-
tuur van de uretha in de pai-s membnuiacca en hovigen
blaasaitarrh. Do man zag er zeer cachectisch uit, gevoelde
zich zoor ziek en had altijd [«jn in dc blaasstreek, terwijl
hem de urine voortdurend afdruppelde. Vroeger was hij
altijd gezond geweest, bohalvo dat hij 30 jaren geleden
blcnnoVrhoca urethrae had gohad.

Hot was ons nict mogelijk ccno l\'ililbrmo bougie door to
voeren, ofschoon allo bekende hulpmiddelen hioi\'bij woi-dcn
aangewend. Diuir pationt dagelijks in ki-achten afnam, werd
eindelijk besloten tot de oxtorno urethr\'otomio, die (hui ook
10 Oct. in gemengde chloroform- on morphiumnarkoso werd
verricht. Bij de operatie bleek het kanaal uiterst nauw te
zijn, wat do mislukte pogingen genoog verklaarde. Bloeding
had or bijna niet plaats. Na het doorsnijden dor strictuur,
werd de looden bougie n". 23 gemakkelijk in dc blaas ge-
bracht. D/) nabehandeling bestond in het dagelijks door-
spuiten der blaas met oen cathcter a doublé courant.

Reeds den 19\'\'®" Oct. werd do meeste urine langs don ge-
wonen weg ontlast, alléén kwamen er tijdens het urineeren

nog droppels idt de wond. Nu en dan werd eene bougie,
dan eens eene looden, dan weer eene elastische, ingebracht
om recidieve te voorkomen. De blaascatarrh genas eveneens
langzamerhand, totdat patient eindelijk den IG"\'®" Dec. ge-
nezen en zeer in krachten toegenomen kon vertrekken.

llij de ulcera mollia aan de genitalia zagen wij dikwijls uit-
stekend elTect van de jodoform, als zoodanig of als zalf. — De
acute epididymitides weken gewoonlijk voor aanwending van
ung. hydrarg., en rust. — Patiënten met blaascatai rh wci-dcn
gedeeltelijk behandeld met inwendige middelen, gedeeltelijk
werd eene plaatselijke behandeling toegei)ast, nl. (loorsi)uiton
der blaas met eene oplossing van chloras kalicus met ccn
catheter a double courant.

Een prolapsus vaginae bij eene vrouw van iO jaar had tot
onaangename vci-scbijnselen aanleiding gegeven.

Vier jaren geleden was na een i)artus dc prolapsus ont-
staan, tot ophcfling hiervan was door den bcliandelen-
<len medicus een hysteropboor gcapplicceid. De vrouw
vertoonde zich na dien tijd nooit meer bij den medicus,
totdat zij nu voor ecu half jaar hevige pijn bij beweging
in den buik en profuse afscheiding in dc vagina kreeg.

Hij on(lei7,ock bleek ons, dat hct pessarium tot die vcr-
.schynselen aanleiding had gegeven. Ilct vreemde lichaam
met de vingers le amovccrcn was onmogelijk, daar woeke-
rend granulaticweefscl in dc vensters van het instrument
was ingedrongen. Ilct pessarium met oene bccntang tc ver-
kleinen en bij de gedeelten te verwijderen ging zcci- ge-
makkelijk. De ulccratió en i)rofuse afscheiding genazen mi
zcer snel, waarna patiento met een nieuW pessiirium kon
vertrekken.

Met minder goed succes werd eene vrouw met prolapsus
uteri behandeld. Reeds vóór vele jaren was het gebrek
na een partus ontstaan en het weefsel was door een groot
ulcus zoo gedegenereerd, dat de afzonderlijke deelen zooals
het ostium uteri niet te onderscheiden waren. Na herhaalde
mislukte pogingen tot repositie werd besloten den tumor weg te
nemen. Bij het afprepareeren der zwerende oppervlakte bleek
evenwel spoedig, dat een groot gedeelte der blaas mede was
geprolabeerd, kenbaar aan het afvloeien van urine uit eene
kleine opening tijdens de operatie ontstaan. Nadat nu eenig
weefsel was weggenomen en de massa alzoo ten minste
verkleind was, gelukte het het gezwel te reponeeren. De
toestand was echter niet verbeterd, daar de vrouw nu in
plaats van de verzakking eene blaasfistel had gekregen, die
althans in den eersten tijd niet kon worden geopereerd, daar
het weefsel in te slechte condities verkeerde om met hoop
0[) succes te kunnen opereeren.

De calculus urethrae kwam voor bij een jongen van O
jaar, Dc kleine patient had sedert 3 dagen moeielijke urine-
loozing , gepaard met hevige j)ijn, terwijl er vóór dien tijd
nooit de minste hindernis had bestaan. -Bij onderzoek met
de steensonde word dan ook een calculus ter hoogte van
de pars membranacea urethrae geconstateerd.

Alle pogingen met verschillende instrumenten om den steen,
die duidelijk ook met de vingci-s was te voelen, tc extra-
heeren, mislukten; alleen was de steen iets dichter bij den
uitgang gekomen. IIet gelukte evenwel met een dunnen
ela.stischen catheter voorbij den steen te komen om de zeer
uitgezette blaas te ontledigen. Den volgenden dag werd
in chloroformnarkose eene kleine incisie tot op den steen

gemaakt, waarna deze, ter grootte van eeu koffijboon, voor
den dag kwam. De slijmvlieswond werd met catgut, de
uitwendige wond met zijdraadsuturen geliecht. Eenige dagen
lang werd de urine tweemaal per dag met den catlieter
ontlast. De wond genas spoedig.

Een der kinderen met blaassteen werd niet geopereerd
daar bet te spoedig door de oudei-s werd weggehaald. Bij
twee patienten, waarvan een kind, werd lithotripsie verricht;
het laatste kreeg recidieve. Do sectio alta werd bij 3 patienten
gedaan.

Daar 2 dezei\' gevallen reeds uitvoerig door den Heer
MijnlielT in zijne dissertatie zijn medegedeeld, rest mij alleen
nog te vermelden het geval, dat geopei-eerd is na het
schrijven van genoemde dissertatie.

.lohaunes Groenewoud, ruim twee jaren oud, werd den
8"\'®" .Mei 1879 op dezelfde wijze gcopercei\'d als door den
Heer MijnlielT beschreven is, met dit onderscheid dat de
Lister\'sche wondbehandeling werd toegepast, met het aan-
leggen van blaassuturen. Hot succes was buiten verwachting,
want reeds deu IS\'\'®" Mei kon do kleine patiënt genezen
worden ontslagen. Dc wond is geheel per primam inteu-
lionem genezen. Don achtsten dag kwauj er een droppel
uiine uit de plaats, waar de draincerbuis had gelegen,
daarna volstrekt niets meer.

Xog werd de sectio latcralis verricht bij August Scheller,
\\\\ jaar oud. Hij had reeds gedurende O jaren ui-inebezwa-
ren. De pijn, die vroeger niel zeer hevig was, was in de
laatste maanden zeer toegenomen, ook werd dikwijls bloe-
dige urine ontlast; nu cn <lau hield do straal plotseling op,
die bij verandeiing van sUuid weer begon. Do operatie
werd den 5\'\'®" .\\pril 1879 in chlorotbnnnarkosc verricht. De
bloeding was zeer gering. De steen die 14,2 gram woog
had een zuiveren moerbeziënvonn. Na de operatie urineei de

patient uit de wond, tot hij den 10^®° April voor \'teerst
weer, nadat do blaas met een catheter door de urethra was
doorgespoeld, op de gewone wijze urineerde. Nog eenigon
tijd kwam de urine tijdens de akte van \'t urineeren droppels-
gewijze uit de wond. Langzamerhand sloot deze zich, zoo-
dat patient den 26®\'®" April genezen kon vertrekken. De
temporatuur was gedui\'onde de eei-ste 8 dagen na de ope-
ratie verhoogd, \'s avonds ruim 38°, na dien tijd was zij
normaal.

De patiënten met syphilis werden in den regel behandeld met
onderhuidsche injecties van sublimaatoplossing, zooals .het
hier sinds geruimen tijd gebruikelijk is.

Veel uit te weiden over deze wijze van behandeling is
onnoodig, daar reeds vroeger ecnc dissertjitie van den Heer
Sluijterman over dit onderwerp in \'t licht is gegeven.

Genoeg zij \'t te vermelden dat de resultaten uitmuntend
bleven, cn dat we nooit eenige nadeelig gevolg zagen, in den
vorm van abscessen of gangreen ten gevolge tier injecties.
Zoo er al in enkele gevallen eene lichte mercuriaal-stomatitis
ontstond, was eene mondspoeling met chloras kalicus vol-
doende tleze weer op te hellen.

Dat het nadeel van cenc kwikbchandeling als deze, niet
groot kan zijn, is duidelijk, daar dc totaal ciuantitcit subli-
maat slechts is 0,240 gram. ledei\'cn tlag óéne injectie van
0,008 sublimaat, gedurende 30 achtereenvolgende dagen,
was in don regel voldoende genezing te geven; slechts
in (5ón enkel geval van acute syphilitische iritis werden
gctlurentlc de ecr.ste dagtm 2 injecties gedaan.

Bij recidieveerende lues was jodetum kalicum, i,5 gram
daags, gewoonlijk voldoende, om de vei-scbijnsclen na korten
tijd te doen verdwijnen.

Äfaria de J., met «plaques muqueuses» in cavo oris, pha-
ryngitis levior, roseola maculosa ad pectus, condylomata
lata ad labia majora ct ad perineum, adenitis universalis,
werd in de chirurgische kliniek opgenomen en op de gewone
manier met injecties van sublimaat behandeld. Patiente
was tevens in de laatste maand der zwangerschap, om welke
reden zij na den 20®\'°" dag, dus nadat zij 20 injecties had
gehad, naar de kraamzaal moesf worden overgebracht, of-
schoon nog niet geheel dan toch bijna genezen.

De partus verliep normaal, het kind was klein, doch
vertoonde geene verschijnselen van syphilis. Eenige weken
na de geboorte is het echter aan atropine gestorven.

Hendrika\' L., eveneens gravida, werd in de chirurgische
kliniek opgenomen wegens rhagades ad commissuras oris,
plaques mufjucuses in cavo pharyngis, roseola maculosa
per totum fere corpus, tubercula lata ad labia majora, in-
duratio sypliilitiai glandularum in utroque inguine. Nadat
zij 35 sublimaatinjecties had gehad, kon zij volkomen ge-
nezen naar de veiloskundige kliniek worden geëvacueerd.
De partils verliep noiinaal, het kind Bcheen gezond, doch
is een half jaar na de geboorte aan syphilis ten gronde
gegaan.

Korten tijd na de baring kregen deze beide patienten
parametritis, welke ziekte, na toediening van een gnim
jod. kalic. per dag, zeer spoedig weck.

Ondei\' de ziekten der bloedvaten kwam in de eerste plaats
voor een aneurysma van de arteria brachialis bij eene boeren-
meid van 21 jaar, die overigons volmaakt gezond was.
Alleen wil ik vermelden, dat het aneurysma volkomen is
genezen door hot to vullen met catgut. Nadere bijzonder-
heden hierover zijn onnoodig te vermelden, daar dit geval
spoedig zal worden goi)ubliceerd door l)i\\ v. d. Meulon.

Ilct tweede vernieldingswaardige geval in dezo i\'ubriok
betreft een abnormale uitzetting der linker vena saphena
magiui. Ongeveer op do helft van \'t onderbeen was een
convoluut van vcnao, waarin men zeer duidelijk i)hleboIitcn
kon voelen.

Bij klopping op do vena in do liosstrock zict men do trillin-
gen zich voortplanten over de geheele uitgc.strektheid der
vena, tot in het venen-convoluut op hot midden van \'t on-
derbeen. Daar patient, een man van 25 jaren, om dit gebrek
voor <len militairen dienst word afgekeurd, verzocht hij
dringend, zoo mogelijk, van deze kwaal verlost to worden.

Don 7 Maart 1878 werd de 0])cr.ilie volgons do methode
van Max Schede, onder Lister\'scho cautclcn verricht. Boven
hot convoluut zijn drio sterke catgutdraden onder de vona
doorgebracht cn dichtgebonden op een rolletje Lister\'s gaas,

10 Maart. De draden worden weggenomen. Het convoluut
en verdere uitzetting der vena zijn niet meer te zien. Voor
de zekerheid is nog een comprimeerend Lister\'s verband
geappliceerd. Nog ^en tijd lang hield patient rust en werd
eindelijk den 8®\'®° April geheel genezen ontslageu.

Patienten met hygroma praepatellare werden op de vol-
gende wijze geopereerd. Onder de Lister\'sche cautelen werd
in het fluctucerende gezwel ceno kleine incisie gedaan, om
het vocht af te laten vloeien. De holte werd daarna door-
gespoten met 5% phenyloplossing en iu de opening een
di-ainagcbuisje gedaan. Een tiunelijk stijf aangelegd Lister\'s
verband sloot volkotnen de lucht af. Na ongeveer 8 of 9
(lagen was er volkomen genezing gevolgd. Wannoer hct
gebrek nog slechts korten tijd had bestaan, was flinke inwi ij-
ving van tinctui a jodii meermalen voldoende. Dit geschiedde
bij de poliklinische patiënten. Van jodiuminspuitingcn zagen
wij weinig nut.

Te dezer plaatse willen wij nog met enkele woorden van dc
hydrocele meldhig maken. Enkele patiënten werden op de
polikliniek behandeld, wanneer zij in do statl woonden cn
tehuis behoorlijk rust konden houden.

Ilct aantal lijders met hydrocele op dc kliniek behandeld
bedroeg 5; vier van deze gevallen waren gecompliceerd met
hernia. In al deze gevallen bestond de behandeling even als
bij de poliklinische i)atientcn, in het doen van eene punctie
met den ti-oicart om het vocht weg tc nomen, met daarop
volgende injectie van O tot 8 gram tinct jodii. De pijnlijk-

heid was bij sommigen vrij hevig, bij anderen zeer gering,
algemeene reactie w^as er weinig of geheel niet.

Het absorbeeren van het product der ontstekmg, volgende
op de jodium-iujectie, duurde in de meeste gevallen vrij lang,
zoodat wij sedert lang de Volkmann\'sche methode om hydrocele
te opereeren, zouden hebben toegepast, indien de Lister\'sche
wondbehandeling op die plaats mogelijk was.

Do vooruitgang dor gonoeskundigo wotonscliap on liot
(ioordringon van haro rosultaton tot hot volk zullen de phy-
sische kracht der mcnschen vorhoogon.

Onjuist is do moening, dat het ontstaan van acute
nright\'scho nierziekten bij scai\'Iatina zyne oor/aak in minder
goede verpleging heeft.

De methode van Valsaiva ter behandeling van inwendige
aneurysmatii verdient afkeuring.

De auscultatie van den oesophagus mag niet verwaarloosd
worden bij gewichtige ziekten van hals- en borstorganen.

Bij gewrichtsziekten met fistelgangen, waar resectie is
geindiceerd, make men eei-st de fistelgangen aseptisch.

Dc amputatie-methode van Gritti is boven de exarticulatio
van het onderbeen te verkiezen.

De uitspraak van Volkmann: «Die therapie des Lupus
ist dennoch eine ausschlieslich locale", is tc exclusief.

Bij retentio urinae, tengevolge van strictura urethrae, is
als palliatief middel de adspircerende punctie boven de sym-
physis pubis boven elke andere methode te verkiezen.

De agglutinaticve methode van D\'". Löwenberg bij het
verwijderen van vreemde lichamen uit hct oor heelt groote
waarde.

Ter genezing van varices is het opwekken van ontsteking
van hct in den omtrek gelegene weefsel aan tc bevelen.

Bij fractura colli femoris api)licccrc men een gipsverband
van <le teenen tot om het bekken.

Dc excisie van het ulcus durum is geindicecrd, als de
plaats het toehuit en cr nog geen andere vei-schijnselcn van
syphilis zijn.

De baarmoeder wordt uitsluitend door de elasticiteit der
scheede in hare normale ligging gehouden.

Bij sectio caesarea volgens de methode van Joh®. Müller
doe men vooraf punctie van den uterus.

Bij catarrhus vaginae moet het tamponeeren der .scheede
boven het aanwenden van injecties worden verkozen.

Ten onrechte beweert Schroeder, dat bij nakomend hoofd
de forceps nooit geindiceerd is.

Het zorgen voor sanitair toezicht op de prostitutie be-
hoort tot de plichten van den staat.

Bij medisch forensische beoordeeling van verwondingen
moet rekening worden gehouden met de aangewende be-

Het tot stand komen van cataracta diabetica wordt het
best verklaard door de inwerking van de chemisch veran-
derde mediën, die de lens omgeven.

S\' /■ S^rlu - J»- fi 4 « — V	:

lir\'-. ■	•
W 1 . "
B	•
li\'.
li :: - ...