AGICOnUM AmCHßONISMIS

ffiQTJIßlTUR QUO 101)0 E TRA6IC0RUM SCRIPTIS
AEQUALIUM GEAEOORUM VITAE TAI PUBLICAE QUAMPRIYATAE
NOTIÏIA ERUI POSSIT.

-ör^Ä^ A.

1

■ .v.-;-*\' \'

m

■■ f

rf ■ .-.ii ■
j.

m

I

WBwmmmB\'^

\'msmmm m - >

.4

I

pï\'lf^fiii

E TRÄGICOROM ÄMCHRONISMIS.

INQTIffiTTÜR QUO MODO E TEAGICOEUM SCEIPTIS
AEQUALIUM CxRAECOEUM VITAE TAM PUBLICAE QUAM PRIVATAE
^fOTITIA ERUI POSSIT.

MGllM ilCHRil».

INQÜIRITUß QÏÏO MODO E ÏEAGICOEÏÏM SCßlPTIS
AEQUALIUM ÖEAEGOEUM VITAE ÏAM PÏÏBIICAE QÏÏAM PEIVATAE
NOÏITIA EEUI POSSIT.

DISSEßTATIO LITÏEEAEIA

QÜAM

ANNUENTE SUMMO NUMINE

M: XJ L D E R,

in pliil. iiat. fac, professoris,

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU

Eï NOTJILISSBIAE FACULTAÏIS PHILOS ÜPHIAE THEORE\'.l\'ICAE
ET IJTÏERARUM HUMANIORÜM DECRETO,

PRO GRADU DOCïORATUS

SUMMlïjQUÜ I^\' PHILOSOPHIAB TIIKORE\'crCAB KT JUTTKKAKUM HUMANIOKUM DISCIPLINA
HONORIBüS AU PIUVILKGTIS,

IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA

kite et leuitiml.; cosseq,üendis

E R U UIT O R U M EXAMINI S ü B MIT T E T

JOHANNES ANDREAS STRICKER,

D O R I) R A C E N ü s.

ad (liem XXIII M. Martii, MDCCCLXXX, hora I.

Amstelodami,
apad Loman, Kiebergee & van Kesteren,
MDCCCLXXX.

isç,"

PARENTIBUS SACRUM.

■ N 6-.

-- " , t \' - A

s

W i- i

. V

............T-^..^,.

\' j\'.v . •i\'Ä\'ij.v-».....

kV\' ^ ^

ƒ

Vir clarissime van Herwerden, carissime Promotor,
cuius doctrina et benevolentia usque ad hunc diem num-
quam non mihi praestó erant, quae ut semper mihi adsint
te enixe rogo,

Opzooraer et Brill, praeceptores doetissimi, a quibus
imprimis didici quid pulclirum, quid verum sit, id tantum
veram humanitatem afferre,

Wijnne et Franoken, viri amplissimi, quorum
scliolis quidem me caruisse doleo, quorum beneficia tarnen,
tam magna quam multa, me accepisse gaudeo,

Viri dilectissimi, vobis omnibus grati animi pauca sed
sincera et pia sufficia.nt vota ut, nostrae Academiae gloriam
aucturi, longa et perpetua. felicitate floreatis.

1

A.. JŒplp\'iï:

kTj;

M

fvîï;^ ..... -

PRAEFATIO.

«Haec conscripta arbitrer a poetis
ut effictos nostros mores in alienis
personis expressamque itnaginem nos-
trae vitae quotidianae videremus."

Cic. Rose. Am. XVI, 47.
oixEÎci nqdy^ar\' elaâyur, olg x^éfisQ-^,
oîç ^vvedfjisv.

Arist. Eau. 959.

Tempora confunduntur a poeta quum homines, facta, in-
stituta, consuetudines memorantur et celebrantur, quum
notiones et sententiae exponuntur, quae cum tempore, quod
révéra poeta operi suo tribuit, discrepant, quam temporum
confusionem Gfraeca voce anachronismum dicimus.

Fabula una Aeschyli excepta, quae Persae inscribitur,

poetae Grraeci in tragoediis nobis servatis aetatem heroicam

describunt. TJnde vero illius aetatis imaginem sibi

informare poterant tragici? Ex Homero sine dubio, cuius

carmina etiam posteriorum fabularum nucleus fuerint.

Multa quoque tragici e poetis cyclicis sumpserunt, qui tamen

i

ab heroicis temporibus eo magis distabant quo Homero
aetate posteriores erant. At ne Homerum quidem tempora
antiquissima descripsisse aliquis merito obiciat ; temporis
enim spatium, in quo res ab Homero relatae gestae sint,
certis terminis circumscribi non posse.

Poeta igitur, oui ea tantum quae bominum sermone posteris
tradita erant, serviebant, cuius ingénie poetico fortasse rari
antiquiores poetae lumen praetulerant, plerumque reddebat
aut quae ipse viderat aut quae eius imaginatio finxerat.
Non tamen desunt unde appareat Homerum nonnumquam
tempora cautius distinxisse quam a poeta illius remotissimi
temporis exspectaremus. Interdum enim heroibus inauditae
corporis vires tribuuntur et, ut eorum incredibilia facta
auditoribus probet, poeta ipse profitetur non facile ab
aequalibus suis {oioi vvv ß^ozoi dßi talia confectum iri.
Eodem pertinet quod ubi poeta ipse loquitur Corintbum
eodem nomine appellat quo eius aetate vocabatur, sed
heroes, poeta antiquiores, antiquius huius urbis nomen
Ephyram usurpant ; eodem quoque modo explicandum est cur
tubae usum et equitandi morem sciens Homerus tamen
numquam heroes tuba canentes aut equo vehentes aut ex
equo pugnantes repraesentet. Quae pauca tamen pro utri-
usque carminis longitudine et argumenti varietate opini-

\') Lehrs, Arint. Stud, Hom. pag. 237, cf. Schol. II. VI, 152, XIII 301.

II. XVIII, 219.
\'■>) Od. V, 871. cf. Schol. Cod. Venet. ad II. XV, 679.

onera Homerum aevum suum plerumque depinxisse evertere
non possunt.

Antiquioribus igitur fontibus deficientibus cum apud G-rae-
cos tum apud nostros Homerus non antiquissimorum tem-
porum sed beroicae tamen aetatis auctor et pictor exis-
timatur.

Multum vero abest ut tragici, licet cultiore aetate florue-
rint, Homerique carmina manibus triverint, exemplum ab
immortali poeta epico editum semper secuti sint, sed modo de
industria, modo se tempora confundere nescientes hac in
re peccare solent.

Saepius enim antiquitatis studio parum dediti tragici
inscii et imprudentes se anachronismo obstringunt. Homeri
carminibus poetae et pliilosophi magnopere quidem delec-
tabantur, sed ut ex iis antiquitatis doctrinam baurirent tragicis
eorumque aequalibus ne in mentem quidem veniebat.

Hinc tragici non considérantes quantilla terrae pars Ho-
mero innotuerit, quamque exiguum illis antiquissimis tem-
poribus inter varios populos commercium fuerit, orbem
terrarum et diverses populos depingebant pro geographiae
et ethnographiae notitia, quam ipsi habebant. Haec eadem
valent de institutis politicis, de deorum cultu et religionis
ritu, de artium omnisque bominum culturae progressibus.
Antiquitatis scientia in id quoque nobis prodestut fabulas
antiquiores ab iis quae recentiore aetate fictae sint, seiungere
possimus.

Dedita opera tempora confudisse existimo poetas quoties-
cumque in tragoediis invenimus quae e poetarum potius
quam e personarum mente dicta sunt, Praeterea pMloso-
phorum posterioris aeyi dogmata et poetarum sententias
celebratas, quae per omnium ora ferebantur et proverbii locum
obtinuerant, dramatis personarum orationi saepe consulto
admiscent tragici. Indoles ingeniumque cum singulorum
heroum tum hominum antiquiorum generis tragicos non-
numquam fefellerunt, eorum cbaracterem saltem non di-
ligenter imitati sunt poetae. Ubi vero notiones ethicae in tra-
goediis pugnant cum beroica aetate, distinguendum est utrum
poeta suo tempori suisque aequalibus convenienter loquatur
an sua ipsius placita auditoribus explanare conetur. Quid
tragici de fato, de vita post mortem et de multis aliis
eius modi generis argumentis senserint, certe operae pretium
est ut viri doüti perscrutentur sed licet tales lucubrationes
accuratiorem ipsorum poetarum nobis afferant notitiam, quae
de gravissimis iis rebus maior pars aequalium cogitaverit
eiusmodi studiis baudquaquam explanantur.

Porro nonnulla instituta politica aut religiosa, nonnum-
quam etiam templa aliave monumenta memorantur, quorum
origo cum fabulae argument© aliquatenus coniungitur, quod
plerumque vaticinio, in fabulae exitu edito, fieri solet. Etiam
baec inter anachronismos compute, nam nemo negabit do-
mesticas populorum narrationes originem suam ducere solere
a locis, monumentis aliisque reliquiis incertae originis. Sic

apud Graeeos mythico tempore posteriora monumenta poetis
novae fabulae argumentum saepenumero dederunt. Hue
quoque pertinet omnibus populis communis mos multa,
quorum origo aut initia ignota sint, ad summam antiqui-
tatem referendi.

Materies, proprie a posteriora aetate aliéna, ita interdum
a poetis tractata et conformata est, ut imaginem quam-
dam esprimerent eorum quae, quo tempore fabula agebatur,
maxime spectatoribus cordi essent aut ut tecte hominem
omnibus notum significarent. Quae temporum translatie
nobis utilissima esset ad tempus, quo fabula docta sit,
constituendum si scrutantes eo possemus pervenire ut certi
aliquid decerni posset et contra huius modi anachronismi
vestigia facilius indagaremus si de anno, quo haec illave
fabula acta sit satis constaret. Hinc viri doctissimi iam
diu in talia inquirere coeperunt, interdum prosperrimo
utentes eventu, saepius in meris coniecturis versantes.

Quorum omnium exemplis allatis me satis plane osten-
dere posse puto quam multa et quanta e tragicis discere
possimus, quae ad ipsorum aetatem pertineant. Interdum,
iustum huic libelle modum facturus, capita rerum tantum
attingam et saepius res paucis absolvam ubi certis argu-
mentis anachronismus demonstrari non potest. Ad hoc
enim opus esset et heroicae et posterioris aetatis subtilis-
sima notitia quam nonnumquam fontibus deficientibus nan-
cisci nemo potest; deinde, quum ipsum temporis spatium

inter ilia antiquissima tempora et tragicorum aetatem nobis
minus cognitum sit, certi fines inter utramque aetatem
raro constitui possunt. Attamen quo magis anachronismos
eruimus eo magis alios, qui non amplius demonstrari
possint, nos latere verisimile esse existimo.

CAPUT L

DE RE MILITARI.

Ut de plurimis moribus institutisque dubitare nobis licet,
utmm heroica aetate in usu fuerint necne, ita omnia certe
quae ad rem militarem pertineant, Homerum copiose trac-
tasse nemo negabit. Quare si tragici operam dedissent ut
remotae antiquitatis colorem tragoediis suis inducerent hoc
profecto in bellis proeliisque describendis non difficile fuis-
set. Mhilomimus consuetudines Homeri bellatoribus pro-
priae raro ab iis memorantur.

In exercitibus apud tragicos occurrunt ÓTiXTtai \'), neXxa-
oTat^), qui yvfxvot aut jv^vfitsg^) quoque dicuntur et
équités Uli sub aliis nominibus apud Homerum pug-
nant, bi prorsus desunt, quod critici Alexandrini iam ob-

>) Phoen. 1096, 1190, Andr. 760, Heracl. 699, 729.

3) Bacoh. 781. — Heracl. 724. — Phoen. 1147, Rhes.31,313.

«) Eur. Suppl. 660, 680.

8

servarunt Inter posterioris aetatis milituin armaturam
memoratur TrgilT}^ 2), saepius Thracia parma®) dicta, cuius
formae descriptionem apud Seholiasten Euripideum
invenies ex Aristotelis OsffffaXcSv noXirsCa depromptam. Prae-
terea milites gestant fisüóyxvXa,ita dicta quia amentum,
Homero quoque ignotum, mediae hastae aptatum erat. Alibi
hastile abiegnum commemoratur, djtfa®) ex qua
arbore bastas fieri solitas ostendit Pollux ; fraxinea contra
bastilia sunt apud Homerum. Clipeus memoratur cum insigni-
bus mobilibus ; equae enim ibi saltant, callide circumactae ver-
ticulis manubrio adbaerentibus. Aeneis tintinnabulis clipeum
audimus terribile clangentem apud Euripidem ®) cui in
tali descriptione praeiverat Aeschylus Aliud posterioris
aetatis inventum sunt xsy %q m fx ar a^^)^ foramina in scu-
torum circumferentia per quae hostium impetus specula-
rentur.

Milites non in tuguriis {xXiüCaig) degunt ante Troiam
sed, ut recentiores, in tabernaculis {axrjvaTç

Sagittarii saepissime memorantur apud Homerum ; ex uno

\') Schol, ad II. XV, 679, Cod. Venet. xélrjxa avro? fxèv oMs (sc.
"OfXijQog^ XQO}fJ,Évov? dè rov? ^Qtaag ov avviartjmv.
Rhes. 305, 487.-8) Alc. 489, Rhes. 311. —
Schol. Vat. ad Rhes. 311. —
5) Heracl. 727. of. Theoph. Hist. Plant. III, 6. V, 5. —
«) Poll. V, 20. - Phoen. 1125 sqq. — Rhes. 384 sq. —
^ Sept. 386. — Phoen. 1386 cf. Schol. h.1.
") Rhes. 45, I, A. 12, Soph. Aiac. init.

tantum loco \'), ubi fortis Diomedes Paridem alloquitur

to\'ióta, XcaßrjvTqQ, xsQui dyXaé, Ttaqd-evoTtÏTta
fieri potest ut explicanda sit contemptus origo in quem
sagittarii posterioribus praesertim temporibus venerunt
imprimis apud Lacedaemonios

Locum quam maxime a fabulae argumento alienum
sed ex bistoria explicandum legimus in Hercule furenti
ubi multis disputatur de sagittariorum praestantia, gra-
visque armaturae incommodis. Quae quum aperte singu-
lari aliquo consilio ab Euripide, sub Ampbitryonis persona,
dicta Yideantur non inepta coniectura est poetam bis
verbis sagittariorum usum aequalibus suis commendare
voluisse, quia in pugna Deliensi Hippocrates, Atbeniensium
dux, levi armatura domum dimissa, a Tbebanis nuper
profligatus erat Fix tamen qui alias ob causas
fabulam commissam credit anno 420, Euripidem b.1.
cives suos adbortatum fuisse putat ut e barbaris re-
gionibus longinquis arcesserent, qui sagittariorum ofiicia

1) II. XI, 385. Obscurum verbum II. IV, 242. tV|Mfi)^oth.l. omitto
quod cum voce 16? cohaerere non credo.

2) Ai. 1120. Pint. Äpophth. Lac. pag. 874; Paus. I, 23. 4.

s) Here. Fur. 188 sqq. Obiter memoro vs. 199 ovzal^sbv contra
Homericum usum dictum de sagittis vulnera infligente. Lehrs. Ar.
Stud. Hom. pag. 78.

Cf. Härtung, Euripides restitutus II, 19 sqq.
s) Thuc. V, 90, 94. Ol. LXXXIX. 1.
«) Fix Chrondlogia fob. Eur. XI.

10

praestarent Simul autem gravis armaturae commodis
obtrectans Lacedaemonios perstringit semper cominus
pugnantes 2).

Militum duces audiunt Xoxayoi^) ant Xo%ays%ai exer-
citusque agmina Xó%oi\'). Apud Homerum, quum aciem
struendi ars paene nulla fuisse videatur, yerhsL tdrrsiv ®)et
rd^ig \') desunt. Tragici heroes contra aciem instruere per-
didicerunt: dextrum et sinistrum cornu distinguunt et
explicant Ut matrum precibus satisfaciat filiorumque cada-
vera Theseus Thebanis eripiat proelium committitur, in qua
pugna ordinata, quam pluribus verbis nuntius exponit
omnia disciplinae bellicae praecepta ita servantur ut potius
Thucydideam vel Xenophonteam proelii descriptionem
legere nobis videamur quam ferox et saevum eert amen
quale Homerus in tali re nobis depingere solet.

Ante proelium hostia mactatur extispicium non ne-
gligitur tessera militibus datur dei alicuius nomen

1) Thuc. VIII, 98. — 2) Cf. Schol.;ad. Ar. Pac. 443.
3) Ant. 141, Troad. 1260, Plioeti. 122, 132. — Phoen. 1093, passim.
5) Sept. 66, 460, Phoen. 742. (Apud. Hom. \'Od. XX, 49 semel hae.
significatione occurit.) — ■\') Sept. 265, Heracl. 676.
7) Phoen. 701. Ehes. 664, Bacch. 303. Rhes. 485, Heracl. 671.
») Eur. Suppl. 704. — Heracl. 801: xard aró^ia èxteLvsiv.
") Eur. Suppl. 650 sqq.

1=) Herc. Fur. 673,\'Suppl. 155, Or. 1636, of. Herodt. IX, 61, Xen. Eep.
Lac. XIII, 8. — Rhes. 30, Andr. 414, Ion. 419, Heracl. 340, 399.

ffvv&ijfia, Rhes. 684; av^^olov, Rhes. 12, 688, Phoen. 1140.
Rhes. 573, cf. Xen. Anab. 1,8.

n

et postquam hostiis perlitatum \') est paean canentibus,
quod Graecum institutum est, tuba signum datur

Nihil horum apud Homerum invenimus et quod ad
tubam saepe Tyrrhenicam dictam, attinet iam scholi-
astae hunc anachronismum notaverunt, quorum verba
citare operae pretium est : fisrà %ù Tçmxà xaî tr]v sîçyf^v
^Ptùfjiaîav ÂlvsCov xaroîxrjcfiv Tvqqijvol xr^v aakniyya ig}svQov
iv zoTç \'ItuXixoTç noXéfioiç o-&sv xaî Tvqqïjvîç li] cfdXmy^
ixXr]&rj. De qua re alter testis est eodem loco ofEXXrjvsg
em Tov Tqooixov TtoXs\'iiov ovx ixQföwo \'cavtrj, "OnTqqog yovv
avTog fièv oîôs rijV ddXmyya (sc. 2 219), ov noisT ôè %Qœ-
fiévovç (JccXmyyi tovç rjçœaç. tt qcô tog âè
a V fi [i, a xwv ToXg ^H Q ax X s îâ a i g rjyaysv sîg^EXXrj-
vaç ZTjV TvQürjvixTjv GaXn lyy a.

In ipso proelio non imperatores sed milites maximi
momenti sunt, si Euripidem audimus, qui disertis verbis
Graecis persuadere conatur ne nimiam victoriae \' gloriam
ducibus solis tribuant posthabitis militibus gregariis \'),
quae sententia révéra parum cum heroica aetate quadrat,
quum unius saepe viri robur victoriam decerneret et in
singulorum certaminibus omnium salus esset posita.

12

Victoria reportata tropaeum erigitur nonnumquam
addita inscriptione spolia templis affixa legimus

Victis belli tributum annuum imponitur aut coguntur
ut liberos suos obsides tradant victoribus

Quum nemo Grraecorum apud Homerum, semel facto belli
initio, Troianis scientibus, urbem intret nec fides publica
bosti data reperiatur, apud Euripidem Polynices interpo-
sita pactione (vfrôffTTovâog) Tbebas venit Orestis vero
verba dicentis numquam se in gratiam rediturum cum
Aegistbo (d(rn:ôvâocai yàç vófioiüiv s%&qav GVf.iߣßXrj

xufjbsv \') formulae apud posteriores auctores usitatae {nóXsiiog,
aGitovôoç) admonent.

Captivum in fabulis tragicorum interficere nefas
habetur. Eurystheus quum in proelio non interfectus sit ab
hostibus „nunc si trucider" inquit „ex Graecorum more
non sine piaculo percussori meo morior; civitas me vivum
dimisit sapienter, numen divinum longe pluris faciens quam
inimicitiam adversus me." Tàlem propemodum orationem a
Plataeensibus habitam legimus apud Thucydidem quam
quidem clementiam ut non semper a Graecis exercitatam esse,
ita tamen antiquissima aetate heroibus ne in mentem quidem
venisse existimo. Quin Agamemnon iuvenem armis abiec-

>) Sept. 276, Phoen. 1251, 1473, Heracl. 786, Ândr. 763, Suppl. 647
2) Eur. El. 7, 1000. ~ s) Ag. 577, Sept. 278, Phoen. 575.
ßhes. 435. — Rhes. 434, cf. Or. 1189. — ") Phoen. 273.
El. 905, cf. Ag. 1208, Ale. 426. — Heracl. 1010 sqq. cf. 966.
=) Thuc. HI, 58.

13

tis vitam deprecantem atrociter hasta transfigit^) et quotiescum-
que heroes Homerici captivis parcunt id faciuntnon misericor-
dia sed lucri studio ducti, sperantes fore ut eos pretio redimant
propiiiqui quod nisi fit servi in remotas terras veneunt

Posterioris aetatis morem ut laudatione funebri
in acie caesi honorentur Euripides heroicae aetati tribuit
in Supplicum fabula, quod Dionysius merito vitupérât,
observans orationes funebres ab heroibus habitas neminem
tradidisse praeter tragicos Athenienses. Quantum vero hoe
loco poeta suum ipsius tempus respiciat ex ipsis lau-
dibus apparet. Non enim iliae sunt laudes fortibus bellatoribus
sed democraticae civitatis sociis dignissimae. Dives Ca-
paneus insolentia carebat, modestus et sobrius ut vir pau-
per, fidelis in amicos, cives et servos. Pauper erat Eteo-
cles sed donis invictum animum gerens. Parthenopoeus
natione Areas sed Argis educatus maxime laudatur quod
in ofiiciis inquilino praestandis nmnquam cessaverit.
ïydeus acer sophista erat non in verbis sed in armis et
multorum strategematum peritus. His aliisque laudibus
Adrastus finem imponit vere Socraticum: „bona educatie",
inquit, „affert pudorem; virtutis exercitatio ignaviam ex-
pellit, fortitudo vero disci potest ; quae quis a puero
didicit servat ad senectutem. Bene igitur instituite libères !

») II. VI, 46. - II. X, 378. XI, 131.

») 11. XXI, 454. XXII, 45. — Dion. Hal. Â. R. V, 17.

5) Ear. Suppl. 857, sqq. — id. 911, sqq.

14

In Iliade exercitus saepius convenit sed ducibus tantum
dicendi fit potestas; apud Euripidem tarnen totus exercitus
Menelao Helenam dat interfieiendam. Hecubae nuntiatur
Grraecorum exercitui visum esses) Polyxenam mactare
quod consilium Ulixes yvwiirp> atqazov xpfjcpóv %s tVjV
xqav-d-eÏGav esse affirmat.

Pugnae navales Homerica aetate prorsus ignotae erant;
nihilominus naves aeneis rostris armatae Troiam cur-
sum dirigunt. Alibi ènmnâsg occurrunt, ligna ex navium
proris utrimque prominentia, quibus impetum aut inferrent
aut illatum defenderent. ïriremibus heroes non utuntur;
Aeschylus igitur inferioris remi et Euripides \') primi trans-
tri mentionem faciunt sui ipsorum temporis navium me-
mores. Artis vocabulum est xoüqsïv TtQvfxvav^ de navi retro
cedente adversa fronte, quod ex pugnae navalis arte de-
promptum esse Scholiasten non fefellit, qui earn dictionem
cum Thucydidea ilia TCQVfxvav xQovea&ai de navibus se
recipientibus comparat. Navium axqa xoQVfißa aut a(pXaata
quidem apud Homerum memorantur, nusquam tamen
aplustrium ornamenta, quae ut iam illo tempore adfuerint
certo non ita artificiosa fuerunt ut aui^ata signa Nereïdum,
dacronis, aut tauri figuras referrent

ij Troad. 780, 901. — Hec. 220. — ^ Hec. 218.— I. A. 1319-

5) I. T. 1350, cf. Schol. ad. Thuc. VII, 34. ènwrCdEs sialrd éréçco-
.\'hsr ryç nçwçaç èSs/oyrcc ivla. Etym. M. pag. 369, 23, pag. 811, 23.

Ö) Ag. 1617. — Ion. 595. — Schol, ad Andr. 1120. — I. A. 239, sqq.

CAPUT II.

DB LÜDIS ET FESTII

Antiquissimis iam temporibus apud Graecos multum
valebant ludi illi et exercitationes, corporis animique for-
titudinem alentes, quibus Graeci gloriantur. Sexcenties
tragici hos ludos memorant et magna inde pars meta-
phorarum quibus utuntur petita est. Iam vero Homerus
ad vivum nobis depinxit tales ludos largiter et splendide
editos ab Achille in defuncti Patroclis honorem. Illi ludi igitur
non ad propositum meum pertinerent nisi persuasum mihi
esset tragicos saepe respexisse ludos Olympiacos aliosque
statis temporibus editos, quorum omnes Graeci participes
esse poterant, quos communes ludos ad historicam aetatem
pertinere nemo negabit. I^onnullos locos collegi qui sen-
tentiam illustrare et tueri possint.

Hippolytus sperat fore ut in Graecorum certami-
nibus primum praemium auferat Hercules furens se in

1) Ale. 1026. - =) Hipp. 1016.

16

Isthmiis vietorem renuntiatum esse credit. Orestem
misere periisse ludis Pythiis falsus nuntius fingit. Musica
quidem Delphis certamina ad remotissima tempora per-
tinere videntur sed ludi equestres demum facti sunt Olym-
piadis XLYII, anno secundo, post debellatos Cirrhaeos
Hoe in ceteroquin splendidissima certaminis descriptione
facile agnoscas poetam Atheniensem, qui civibus suis baud
ingrate aurigam Atheniensem, prudentem et peritum,
facit yictorem Duo Libyes, Barcaei certaminis quoque
participes sunt, quamquam Cyrenaica Barce, cuius urbis
et regionis incolae currus regendi et equitandi peritissimi
fuerunt, multis annis post, teste Herodoto condita est.

Olympiae spatium aurigis cursu conficiendum stadium vel
sex plethra aequabat, unde curriculum cuiusvis longitudinis
aiddiov \') appellatur et certamen sxnXsê^Qog àyoâv dici
poterat. Quum ad metam pervenissent cursores vel aurigae
flectentes rursum recurrere debebant ad carceres, unde
cursum inierant, quam ob rem âîavXog hic duplex cursus
appellabatur. Hanc tamen consuetudinem non ante 01. XY,
in usum venisse Pausanias nobis auctor est ; quae res tamen
tragicis impedimento non est quominus siveproprio sensu
sive metaphorico huius rei mentionem faciant.

>) Here. Fur. 958 sqq. - Soph. El. 680. — Paus. X. 7. 4.

El. 731 sqq.—KL 702, 727. - <i)Her. IV, 160. —\')Herc.Fur.883.

8) Eur. El. 883, Med 1181. — ») Pans. V, 8. 3.

Eur. El. 825, Soph. El. 681. -- i\') Ag. 444, Here. Fur. 1102,
Hec. 29, Eur. fragm. 435.

17

Ludorum praesides, sortibus ductis, locum aurigis assig-
nantes et victoribus praemia decernentes, §Qa§aTç i) nomi-
nantur eorumque munus ^ça^sia In quinquertio tandem
victum qui excipit s(p£ÔQoç, dicitur.

Polyxenam mactatam Argivi frondibus consternunt, quo
eodem honore favorem suum, qui Olympiae certamina
spectabant, victoribus testari solebant. Scholiastes Euri-
pideus Eratosthenis verba, quae (pvXXo^oXîaç morem ex-
plicant, laudans, ipse addit: xavxa ovv tisqX tovg %qóvov(;
EvqinïSov.

Grraeci, a pueris in palaestris exercitati et virili aetata
corporis exercitationes in gymnasiis non intermittentes, haec
certamina in deliciis habebant. Heroica tamen aetate nondum
yvfxvdma aut TtaXaîffrçaç ®) iam exstitisse puto. Quod igitur
Polynices dicit, lacrimas sibi obortas esse post longum tempus
revisenti tecta et aras deorum yvfivdaiâ ö\', oïmv èvs-
Tqd(fi]v heroica posteriorem aetatem redolet. At nimis his
studiis Euripidis aequales nonnumquam indulgebant, quod
poeta improbat, athletas vehementissime perstringens
graviterque cursores obiurgans Athletarum obesitatem
despicit Euripides, quo indice ventri dediti sunt, in
bello inutiles et honoribus quibus fruuntur, prorsus indigni.

\') Soph. El. 709, cf. Ag. 230, Or. 1650, 1056, Hol. 703.

\'■«) Phoen. 450. — Ai. 610, Phoen. 1095,

•») Schol. ad. Hec. 574. cf. Eur. fragm. 284, vs. 24.

S) Troad. 834, Hel. 308, Hipp. 229. — 0) Eur. El. 528.

ï) Phoeu. 868. - Fragm. 284. — ») Eur. El. 862 sqq.

18

Âdduci vix possum ut eredam, quod veterum quidam \') bla-
terant, poetam, ineunte aetate oraculum quoddam male in-
terpretatum, inter atliletas certavisse. Quantum enim ex-
colendi animi studium corporis curae praeposuerit Antiopae
fragmenta docent

Fuerunt multi Graecis dies festi et memoriales,
quorum celebratio, posteriore aetate orta, tamen a tragicis
memoratur aut cum mytbico argumento coniungitur.

Panathenaeorum, splendidissimi festi, quod gymnico
musicoque certamine celebrabatur, non immemor est chorus
in Heraclidis, qui Minervam cantico supplicans, deam admo-
net bonorum sacrificorumque, pro quibus opem auxilium-
que supplicantibus debeat. Hoe festo peplum Minervae
deferre solebant matronae et virgines nobilissimae in quo
potissimum res, a lovis filia in certamine contra Gigantes
gestas, ipsam autem baud raro currui insidentem, acu pin-
gebant, qua in re se dominas mox adiuturas esse augu-
rantur capitivae si forte Âthenas deducerentur

Eaedem feminae Delum, quae insula neque ad fabulam
neque ad fabulae personae pertinet, insignibus laudibus
extollunt lam vero Athenienses, insula expiata Olym-
piadis LXXXVni anno tertio, sacra Deliaca ludosque

\') Cf. Bios et Aul. Gell. XV, 20. — ) Fragm. 183, sqq.
8) Heracl. 777. — ¹) Hec. 466 sqq. - id. 455 sqq.

19

gymnicos et musicos restituerant Quorum sacrorum
commemoratio iterum, modestius quidem, illata est in
Herculem furentem 2), et disertis verbis in Iphigeniam in
Tauris ubi virgines Graecae, ab hostibus in barbaras
regiones divenditae et patriam desiderant et Deliam
-Dianam, choris, canticis, curruum eertaminibus eelebrari
solitam. \'Delii autem aestate anni 422 ab Atheniensibus
ex sedibus suis eiecti per exiguum tempus patria carue-
runt; aestate enim insequenti Athenienses, Apollinis oraculo
impulsi eos domum redire passi sunt. Ingeniosa igitur
est Hartungi opinio hanc fabulam in scenam commissam
esse hieme inter utramque aestatem interposita, quum poeta
hoe carmine exules in civium suorum benignitatem et
misericordiam commendare videatur.

Fabulas nonnumquam fictas esse ut usuum consuetudi-
numque originem, revera ignotam, illustrarent supra iam
monui, quae res praesertim valet in festorumcommemoratione.
Anthesteriorum festi secundus dies Jïofçapellabatur, quia
in mensa publica singulis convivis vas, quod congium con-
tinebat, apponebatur. Oresti enim, materno sanguine polluto,
Athenienses contagionem veriti, mensam hospitalem
quidem sed solitariam praebuerant. Quam rem sorori suae

20

pluribus verbis narrans \') Orestes addit se audisse Athe-

niensibus suas calamitates festi instituendi causam fuisse et
adbuc morem manere ut congiarium Palladis populus in
honore habeat.

Ludorum, quibus lampades gestantes cursu certabant, in-
stitutie probabiliter in Prometheae trilogiae Aeschyleae fine
memorabatur; taediferorum legum idem poeta mentionem
facit in Agamemnone

„Multum te poetae canent," verba sunt chori Euripides
Alcestem voluntaria morte perituram posteritatis me-
moria consolantis, „lyricis et epicis carminibus tuas laudes ad
astra tollent Spartae quoties Carneus mensis redit, nee
minus Athenis splendidis, beatis." Car ne a tamen demum
inde ab 01. XXYI musicis quoque certaminibus celebrata
fuisse constat.

Helenae comités ei invident, quae postquam domum re-
dierit se choreis mixtura sit in festis Hyacinthi, quem
solemnem sacrorum diem Apollinis iussu terra Laconica
celebrare seiet. Alio huius fabulae loco G-emini, dei ipsi,
sorori suae earn post mortem deam vocatum iri promittunt,
una secum x e n i a ab hominibus accepturam et Helenam ré-
véra Therapnis cultam esse novimus. \') Dioscurorum cultus,

21

cuius nomen ^sviaiióg \') cum Euripidis verbo ^svia congruit,
certe antiquissimae traditioni répugnât, quum Homerus de
Dioscuris inter deos consecratis sileat. Apud Euripidem
vero Dioscuros inter astra relates nautis in fluctibus peri-
clitantibus, maris aestu sedato, salutares ab love deos
factos in coelo degentes audimus Homerus contra eos
mortuos et in Lacedaemonia sepultos esse affirmat
Utramque fabulam, artis criticae magis quam poeseos ratione
adhibita, Euripides memorat \'). Helenae enim de fratribus
Teucrum percontanti bic respondit : „Mortui sunt et non mor-
tui ; duplex enim est fama siquidem aut astris dicunt illatos
esse deosque factos, aut sua sibi manu ob sororem mortem
conscivisse.

Fuerunt apud Graecos collegia, quorum socii singulis
mensibus certa die festa agerent êniurjvca dicta. Nonnum-
quam instituta erant in defuncti cuiusdam honorem ut ab
Epicureis ®), qui vicesimum diem Gamelionis, quo gregis
dux vita excesserat, recordabantur. Talia festa, dis aver-
runcis sacrata, ob caedem Agamemnonis feliciter patratam
a Clytaemnestra, instituta „epularum Agamemnonis"
nomine invenimus apud Sophoclem lam vero Argivo-
rum chronologi Agamemnonis diem funestum Gamelionis ter-

\') Cf. Schol, ad Pind. 01. III, 41. - Hel. 140.
3) El. 994, Or, 1636, Hel. 1504. — ¹) Hel. 1659.
\') I. A. 768, Hel. 1499. - H. III, 244. — ?) Hel. 188 sqq.
De Eixceâiorûr collegio vidç Ath. VII, 298. — ») El. 280 sqq.

22

tium decimum fuisse scriptis mandarunt. Fortasse Sophoclea
aetate Argis revera hic dies, caede regis apud posteros
memoriam adeptus, celebrabatur feste cui nomen ôaîg
^Ayafiénvovoç erat ; nam hune diem apud posteriores proverbio
increbuisse veteres nobis- tradunt.

Post sacra et certamina publica memorata restât mihi
ut pauca de festig privatis addam. Libenter concesserim
non omnia quae hic allaturus sim, poetarum tantum tem-
poribus propria esse, attamen saepissime haec illave de-
scriptio aut nonnulla verba nobis ipsorum potius aetatem
quam remotiorem spectare videntur.

In lone symposion describitur: post coenam minister
ex hydriis aquam manibus convivarum superfundit, tibici-
nes introducuntur, cratera communis miscetur, parvis po-
culis non sufficientibus maiora adferuntur lovi sospitatori
libant Quod revera (TvfiTtÓGiov dicere possimus in Homeri
carminibus non invenimus; Euripidem contra h.1. ima-
ginem vitae quotidianae sui temporis expressisse nemo facile
infitiabitur praesertim, ubi locos posteriorum auctorum
inspexerit, quos ad versus laudatos vir clarissimus van
Herwerden, in editione sua, laudavit.

In lascivis Bacchanalibus virgines stupratae in Diony-

Eustath. Od. pag. 1507. 62. — 2) Ion. 1170—1196.
Cf. Diog. Laert. 103. Plato Symp. pag. 213. Aesch. fr. 52.
De tertia libatione in levis sbspitatoris honorem cf. Ag. 245,
1386 sqq. Eum. 759, Suppl. 27. — \') Ion 550,

23

siis aut Cerealibus feminarum vigiliae {navwxfâeç \'), Hcr-
culis aliorumque comissationis frequens commemoratio
in tragoediis inveniuntnr. Porro memorantur varia
festa sub recentioribus nominibus ut initia (zsXsTrj sacri
chori {d-îa(ïoi omnium civium coetus {TtavrjyvQi\'äeg
fortasse etiam spectacula \') et in festo publico ob felicem
quemcumque eventum coronarum gestatio {Gxe(pavo(poQia ®)
et sacrificatio. Haec omnia non heroum simplices mores
sed potius lautam hilaremque aequalium Atbeniensium
vitam redolent.

Morem coronas e floribus nexas gestandi apud posteriores
Graecos saepissime et ubivis occurrere \'nemo ignorât, cuius
rei tamen Homerus mentionem non facit. Semel apud eum
<TT£(pavog TToXs\'fjboio invenimus de bello undique exorto. Epi-
theton dearum èvarscpavog derivandum est a voce Gtstpccvr]
diademate, quo mundo muliebri ornata etiam nunc Dianae,
Veneris, Cererisque signa exstant. Porro apud Home-
rum (fTefpavrj significat cuiusque rei fastigium vel
circuitum et verba Grecpavóca et GTscpo), circumdare, cingere.

24

plurimis locis occurrunt sed de coronis floreis poeta silet.
Quae omnia valent de Hesiodi quoque carminibus, ne duo-
bus illis locis quidem exceptis ubi Horae et Minerva
Pandorae coronas nectunt eiusque capiti imponunt; Groett-
lingium enim inspiciens, virum doctum multas tamen ob
alias causas, hunc versum expungere, illum posterioris
aetatis auctori tribuere video, quare hi versus sententiam
meam affirmant potius quam infirmant et liberius perhibere
audeo morem coronas gestàndi ad posteriorem aetatem per-
tinentem, Homeri Hesiodique aequalibus aut prorsus ignotum
aut certe non ita in deliciis fuisse ut posteris. Ho-
merus imprimis, qui tanta diligentia omnia, vel minima et
levissima depingit, cur numquam huius rei mentionem
fecisset si tum iam in usu fuisset? nemo quidem negabit
eum sexcenties coronarum memorandarum habuisse oppor-
tunitatem. Quam observationem, quamquam apud neminem
sive veterum sive recentiorum inveni, probare tamen mihi
videtur omnium gentium historia, quae nos doceat florum
cultum et usum semper accrescere una cum luxu efifusiore,
cui sententiae nostra quoque tempora argumente esse
possint.

Tragicos autem hac in re sui temporis mori congruentes
demonstrabimus. Epulis coronae decorae sunt Hercules

>) Hes. Op. 75. — 2) id. Theog. 576.

\') C. Goettlingius : Hesiodi Carmina, pag. 69 et 188 ed. tertia.
♦) Bacch. 377.

25

igitur in comissatione apud Admetum, myrtea corona re-
dimitur \'); lonis convivae coronis ornati genio indulgent
neque in choris serta desunt Grramineis coronis redimiti
Centauri ad Thetidis nuptias veniunt nec minus qui
sacris nuptialibus praesunt et mater filiam suam spon-
sam corona exornat In Bacchi thiasis dei lasciva
turba crines coronis hederaceis vel smilace pulchri-
corymba vel quercus fronde religat Hippolytus
coronam, floribus in Dianae sacro prato decerptis,
huic deae donat \'"). Ion ut dei minister laurea corona re-
dimitus myrteis coronis templi vestibulum exornat
Hostia in sacris, sive homo est sive pecus coronis ornatur
In funeris caeremoniis saepius de coronis myrteis mentio
fit: mortui ipsi\'^) aeque ac arae in domu funesta et, in
mortuorum honorem, eorum tumuli myrteis coronis or-
nantur. Qui laetum nuntium afïerunt, sive oraculum faus-
tum sive victoriam corona enim victorem decet\'^),
coronam gestant.

Nonnumquam Grraecis, civilibus officiis optime perfunc-

>) Ale. 759. — -) Ion. 1160, cf. Eur. El. 496, Cycl. 559, Ai. 1199.
5) Phoen. 787. — I. A. 1058. — id 436. — «) id. 905.
\') Bacch. 177, 341. - «) id. 105. ») id. 703 et passim. Hipp. 73.
I\') Ion. 522. - \'2) id. 103, 1169. — i») I. A. 1080 sqq.
») Troad. 1144, Phoen. 1632. — \'«) Ale. 170 sqq.
\'«) Soph. El. 893, Eur. El. 324, 512, Hel. 1265, Or. 1322.
1\') 0. R. 83, Hipp. 807.

\'8) Ag. 494, Trach. 178, Eur. El. 163, 872, Here. Fur. 781.
19) Eur. El. 8 54, 862; 872, 887, Hec. 600.

26

tis, aurea corona publice praemio donabatur, quam con-
suetudinem respiciens in populi contione nescio quis sur-
gens censet Orestem ut ciyem, qui bene de patria meritus
sit, coronandum esse ; Tiresias se auream coronam e
praeda, propter auxilium Atbeniensibus latum, accepisse
gloriatur et Helena queritur quod ignominia afficiatur
ob quae potius coronam circum caput sibi contingere opor-
teret

Hinc saepe metaphoras tragici deprompserunt : Grloriae
circumlocutione Sophocles usus est, ubi Aiax Telamonis
facta laudat, quorum svxXsiaç (rrs(pavov ille adeptus est
quod Euripides imitatus est Alibi arscpcivoofxa
honorem laboribus nanctum significat interdum eodem
modo famam \'), saepius victoriam adumbrarunt poetae.

\') Or. 924, ef. fragm. 362, vs. 34 sqq. — Phoen. 856.
3) Troad. 937 — Ai. 465.

®) Suppl. 315, fragm. 219. Cf. fr. 218, ubi tamen t^eyavóg pro géqiayog
corrigendum esse olim docuifc Herwerdenus in Exercit. Crit. i\'. 35.
8) Herc. Fur. 355. - \') Troad. 401, I. A. 194
8) Eur. El. 614, Troad. 565, I. A, 1529, Phil. 841.

CAPUT III.

DE ARTIBUS.

Artes homerica aetate non magnopere excultas fuisse
cum ex Homeri carminibus turn e thesauris nuper a
Schliemanno Mycenis repertis apparet. Scio equidem ita
multas quaestiones adhuc obscuras multasque dubitationes
nondum sublatas connexas esse cum his vetustate et
raritate notabilibus reliquiis ut haesitaverim num hoc in
libelle eius rei mihi ratio habenda sit. Yiris tamen
doctissimis \') praeeuntibus thesauros eflfossos ad remotiora tem-
pora, quae Homeri aetas excipit, haud temere refero.

Multae quidem res ad quotidianae vitae usum destinatae
et arte quadam factae describuntur et inveniuntur sed
deerant ista aetate pictorum et sculptorum revera artificum,

\') Cfr. Bulletin de Correspondance Hellénique Avril 1878, pag.
281: »Les découvertes de Mycènes doivent former le premier et le
plus ancien chapitre de l\'histoire des antiquités dans les pays
grecs" — Dûment,

28

non cerdonum, opera qui hoc unum agerent ut sensus
oculosque pulchritudine permulcerent.

Metallorum vero fabrica, cuius mentio apud Homerum
frequentissima, non mediocriter profecisse videtur, quam-
quam Achillis clipeus, cum tot et tam diversi generis
caelaturis ornatus, artificiosior est quam ut credamus poe-
tam umquam tale opus revera vidisse, et palatia ilia auro
argentoque fulgentia potius poeticae imaginationi quam
veritati tribuenda videntur.

Inter Architecturae monumenta apud Grraecos templa
primum locum tenent, antiquissimis temporibus e ligno
facta, quorum ligneorum templorum etiam Euripidea
aetate nonnulla supererant quae lignea aedificia tragici
spectant, ubi spolia in sacris aedibus consecrata et
affix a memorant®). Posterioris aetatis templa, ubicumque
sita, sed semper plerisque spectatorum bene nota, saepius
a tragicis celebrantur, imprimis ab Euripide, Grraecae artis
fautore, quorum monumentorum oblata occasione mentionem
faciemus.

Nec minus aetate heroica ars statuaria in cunabulis
fuit et statuarii sculpendo marmore aut ebore propter
operis difficultatem abstinentes, ligno contenti, prima

n Otfr. Miiller Edb. der Arch. § 52 A. 2.

=) Sept. 278, Eur. El. 6 sq., Troad. 578 sqq. Bacch. 1214.

29

artis specimina dabant, rudia sane neque quae cum posterioris
aetatis arte comparari possint. Polyxena vero, tragicos
si audimus, vestibus scissis pectora sua velut statuae pul-
cberrimae ostendit, quae verba non ita ad virginis formam
quam ad mamillarum marmoreum candorem pertinent,
et Andromedam scopulo alligatam Perseus, e longinquo
per aërem adveniens, ubi conspicit virginis imaginem e
saxo sculptam videre se putat

Euripidei homines ingenio car entes, carnes sine mente,
dicuntur statuae fori®); et teste eodem saepius in ath-
letarum honorem statuae in foris ponuntur *).

Alcesti moribundae maritus promittit se defunctae con-
iugis simulacrum in thalamo collocaturum

In fabula Aeschylea characterem facilem agnitu in typis
imprimunt sculptores

Mortifera vestis Herculis Sophoclei membris inhaeret
tamquam a fabro agglutinata tucina \'). Nempe signa
eburnea deorum saepe aureis vestimentis induta fuisse in
vulgus notum est.

Mulieres Creusae Euripideae comités, Delphicum tem-
plum, quod poeta ipse et plurimi spectatorum viserant,
adeuntes ectypa in utriusque fastigii tympano efficta stupent,
laudant et quinque imagines, diligenter a poeta descriptas,

») Hec. 560. ~ \'2) Eur. fragm. 124. — Eur. El. 388.
<) Eur. fragm. 284 vs. 10. — \') Ale. 348.
Aesck Suppl. 282. — ^ Trach. 768,

30

quas porticus metopicas figuras fuisse credo Talis\'
descriptie spectatoribus artis amantissimi et intelligentes
sine dubio grata fuit, praesertim quum, quod Mus-
gravius probabiliter coniecit, Athenienses ipsi porticu ilia
templum donayissent e praeda, Lacedaemoniis ad Rhium
a Pliormione 01. 87. 4. devictis \'\'¹). Antiquissimis temporibus
metopas apertas, non lapidibus exsculptis clausas, fuisse,
poeta, reddens quod ipse yiderat, non curat. Alteram
eiusdem generis descriptionem apud Euripidem quondam
exstitisse constat e fragmento yalde corrupto

Tametsi non yestes tantum tingebant antiquissimi Grraeci
sed etiam eburneis ornamentis colorem inducebant, tamen
quam proprie picturae arte m dicere possumus, eius ne
yestigium quidem apud Homerum inyenimus. Tragici autem,
multorum egregiorum artificum aequales, quorum operibus,
summa arte factis, quotidie oculos pascebant, non facile
aetatem informabant paene omni arte carentem. Prae
ceteris Euripidem, qui ipse ineunte aetate picturae operam
dedisse dicatur, — nonnullas tabulas a poeta ipso pictas Me-
garis servatas fuisse biographus nobis narrat, — Euripidem

\') Ion. 190 sqq. — ") Cf. id, vs. 1592.
3) Thuc. 11, 84. Diod. Sic. XII, 48.
■•) Eur, fragm, 764 ubi Dindorfium sequentes legimus :
lâov, nçog ai&SQ Ë^a(À.\'M.rjaai xoçaç,
y^anrovs èv àsToîci n^oa^kénwv xvnovç.

S) II. IV, Ul.

SI

dieo, oratione sua saepius pictorem prodere non est quod
miremur, cuius rei exemplum invenimus in fabula, quae
Hecuba inscribitur, ubi miserrima anus Agamemnonem
precibus obsecrat ut sui misereatur et quasi pictor eminus
stans se intueatur^). Eundem pictoris loquendi modum
denuo reperimus in Hippolyti querela „Utinam liceret me
ipsum contemplari ex adversum stantem" Eiusdem
Helenam piget quod non deleta sit tamquam pictura nec
turpiorem formam pro ilia pulcbra acceperit®). „Heu res
humanas" Cassandra apud Aeschylum queritur „prospéras
forsitan cum imagine adumbrata aliquis comparaverit sed
res adversae, ut aqua madefacta spongia picturam, felici-
tatis simulacrum mox deleverint," quam imaginem paene
verbo tenus secutus est Euripides in Pelei fabula.

Perpaucae picturae nobis supersunt eaeque omnes multo
serioris sunt aetatis. Tragicorum temporibus, praesertim
Periclea aetate multi pictores arte insignes templa porti-
cusque operibus suis ornabant. Dolendum est omnes has
tabulas periisse sed multarum descriptionem Pausanias
aliique nobis servarunt nec minus apxid tragicos plurimis
locis designationes invenimus,. quarum tamen maiorem
partem ad vasa picta pertinere credo.

Pythia apud Aeschylum Furias dormientes videns, quae
sint nova ilia monstra dubitat: Gorgonum enim typum

32

formamque iis non esse, nequo Harpyiarum, quas in tabula
picta Phinei dapes rapientes aliquando se videre meminit.

Apud patrem Hippolytus Euripideus purum a concubitu
sese iactat nee nisi fama vel pictura eam rem se novis-
se affirmat\').

Hecuba, quamquam ipsa numquam navem conscenderit
tamen quos labores in tempestate subeant nautae bene
se novisse autumat, non tantum auditu sed etiam picturae
adspectu s).

Antigone de regiae solario inter hostium duces Hippo-
medontem observans exclamat „quam terribilis est ad-
spectu, quam fulget ut astrum, giganti terrigenae in ta-
bulis pictis consimilis"

Iphigeniae tristissimam sortem chorus in Agamemnone
recordatus ante oculos virginem proponit, veste crocea
humi proiecta, unumquemquam sacrificantium ad miseri-
cordiam moventem et formosam ut imaginem pictam

In lone Euripideo Minerva Erechthonium e terra subla-
tum tradidit Cecropis filiabus servandum, sicut ea res
in picturis repraesentari solebat

Artem textrinam silentio praeterire potuissem, quippe
quam Homeri aetate iam satis profecisse appareat ex
Helena heroum certamina telis intexente \'), nisi loci cuius-

>) Elim. 50. — 2) Hipp. 1005. — Troad. 6H2. — Phoen. 127.
Ag. 241. — Ion. 271. — \') II. Ill, 125cf.XX.II, 44 et passim.

33

dam ad argumentum meum pertinentis mihi venisset in
mentem. Lacunar enim tabernaculi ab lone confecti, in quo
amicos suos coena excipiat, stragulis ornat et auleis pa-
rietes vestit, quorum unum Hercules, quamquam lone
minor est, alterum Atheniensis quidam deo dedicaverat.
Euripidem hoc loco pro sua consuetudine artis opera revera
exstantia descripsisse satis constare existimo. Textilia enim
barbarorum, Asianorum opificum, quorum alia venationes
equestres alia pugnam navalem ®), Salaminiam fortasse,
repraesentabant, fabulam spectantibus probabiliter nota erant.

Quae proprie scribendi ars appellatur Homero ignotam
fuisse vix opus est ut moneatur ; signa enim in ligno
scalpendi arti scripturae nomen vindicari non potest. Ni-
hil enim hac in re valent fabulae, a poetis Homero aetate
multo posterioribus, excogitatae et pugnantes cum vera ho-
minum educationis cultusque historia. Sic inter multa
beneficia, quibus secundum Aeschylum Prometheus,
teste Euripide Palamedes homines affecit, etiam „obli-
vionis remedium" scripturae inventio fuit.

Hinc occurrunt apud tragicos plurimae metaphorae ab
arte scribendi petitae et translatae ad ilia antiquissima
tempora. Ubi v.c. Neoptolemus Philoctetae aliquid quam

Ion. 1143—1165. — Ion. 1160 sqq. — ») id. 1159.
Cf. Wolfii Prol. ad Horn. c. XX, XXI. — 5) Pfom. 460.
6) Eur. fragm. 582 cf. Soph, fragm. 379.

34

diligentissime commendat, addit „tuque ista acito et
menti tuae inscribito" similiterque Prometheus, Chore
lus errores narraturus, praecipit ut quae dixerit memori-
bus animi tabulis inscribat

Eadem translatione usi sunt tragicae personae ubi è^aXsC-
xpaGd^aij quod proprie de tabula cerea dicitur, t^yo imXaâ^stxS-cci
usurpant, velut Hecuba quum queritur se sua mala ex
mente delere non posse Alibi idem verbum usurpatum
reperimus ubi agitur de deorum honoribus perituris aut
de familiae interitu Deorum metus ut semper sibi im-
maneat nec umquam extabescat chorus Aeschyleus \') optât,
quo loco verbum èxraxfjvak legimus, quod verbum et ipsum
tabulam ceream in memoriam revocat.

Nonnumquam epistolae aliave scripta ad dramatis
progressus et exitum conducunt. Agamemnon v. c. Euripideua
postquam ad uxorem suam litteras dédit filiamque
Achilli nupturam arcessivit, alteram scribit epistolam, quae
priorem irritam faceret

In Iphigenia Taurica recitata epistola Orestes sororem
suam agnoscit \'■\'). Palamedem, cuius tristissima sors tribus
tragicis fabulae argumentum dédit, subditicia epistola, quam
Ulixes scripsisset, proditum esse veteres tradunt^").

Phil. 1325. — -) Prom. 789. Si plura vis eiusdem generis
inspice Cho. 450, Aesch. Suppl. 179, 991. Soph, fragm. 535.

Trach. 683. — \') Hee. 590. — ^ Sept. 15. - «) Cho. 503,1. T. 698.
7) Prom. 535. — «) I. A. 99, cf. 112. — I. T. 727, sqq. et passim,
berviua ad Aen. II, 80, Philostratua Her. X, 8, 12.

35

Phaedra, postquam gulam laqueo fregit, tabellam manu
tenens conspicitur, falsas in privignixm criminationes con-
tinentem

Apud posteriores usu receptum erat ut oracula petentea,
ne dei responsorum obliviscerentur, statim haec litteris
mandarent. Non aliter Hercules Sophocleus discedens uxori
suae relinquit tabellas, quibus oraculum, multis annis ante
editum, inscriptum fuit Euripides etiam oracula m e m-
branis atramento inscripta memorat

Praeter haec omnia tragici, temporum rationes parum
curantes, commémorant opera veterum in quibus deorum
facta conscripta sunt tabulas aeneas et libres ; quin
libres ab Orpheo relictos elogium a poeta confectum et
in sepulcro incisum \'\'), inscriptiones in tropaeis in cli-
peis \\ foederis tandem conditiones in tripode

Aliud ex alio peccato consequitur: epistolae et pugilla-
res, duplicatae aut multiplices line circumligatae anulo
signatorio clauduntur. lam Plinium ") non latuit Home-
rum de anulo signatorio silere et addit Ulixem dono

i) Hipp. 856 sqq, cf. 1311. — Trach. 47, 76, 156.
\') Eur. fragm. 629 âicpd^éqab ^sXay\'yqa<psZg. — *) Hipp. 451.
8) Aesch. Suppl. 946 sq. — Hipp. 954. — Troad. 1180.
8) Phoen. 575. Ag. 577. — ») Sept. 434, 647.

Eur. Suppl. 1202. — I. T. 727 et passim.
\'2) Hipp. 86, I. A. 35 sqq. cf. 110.

Hipp. 864, I. A. 155. Aesch. Supp, 947.
Plin. Nat. Hist. XXXIIl, 1. 4.

36

accepta muiiera in area abscondere eamque artificioso
nodo, quem Circe ei monstrasset, occludere, quod non
facturum eum fuisse asseverat, si anuli signatorii usus iam
tum vulgatus fuisset, quae eadem observatie necessario
pertinet ad domus obsignatas apud poetas tragicos.

Non levem autem thesaurus à Schliemannio repertus créât
difficultatem: si enim viri doctissimi, quorum sententiam
supra laudavi, rem acu tetigerunt et pretiosa illa revera
ad tempora antehomerica pertinent, Plinius errat, nam
complures anuli signatorii, quorum figuras xylographicas in
Schliemannii libro invenire potes \'\'), Mycenis reperti sunt.
Forsitan hac in re cautius sit om ne indicium cohibere,
quia adhuc sub indice lis est.

\') Od. VIII, 443. — Enr. fragm. 781 vs. 10, Here. fur. 53,
Adesp. fjagm. 458. — •\'\') pag. 27.

Scliliemanii Mylcenae pag. 257, 403, 409.

CAPUT lY.

DE ETHNOGRAPHIA ET GEOGRAPHIA.

Antiquissimis temporibus Graeci, imprimis continentem
habitantes, perraro ipsi peregrinantes, nondum, ut nonnullis
saeculis post, nautae periti et minus frequentati ab ex-
teris, parvum terrae angulum tantum cognoverunt eorum-
que totius orbis terrarum cognitio exigua nec accurata
erat eorum quae norant scientia.

Quare omni paene commeatu destitutis communibusque
commodis carentibus unius gentis notio nomenque iis deerat.

Hellas principio fortasse tantum Thessaliae urbem sig-
nificabat Homeri autem aetate secundum Aristarchum
Thessaliam, secundum recentiores interprétés Thessaliae
meridianam partem inter Asopum et Enipeum, cuius re-
gionis cum Phthia coniunctae rex Peleus erat. Hellenes

1) Strabo IX, 5. 6. pag. 431 sq. — 2) Lehrs^m«. Ätad irom.pag.233.
3) Vide apud E. E. Seiler Homerus und die Homeriden i. v. \'EXXag,

38

apud Homerum \'), omnibus aliis exceptis, Achillei tantum
milites audiunt. Paullatim nomen latius serpebat per mediam
Grraeciam et post bellum Persicum demum toti Graeciae
una cum Peloponneso boe nomen inditum est. Hellenes
igitur Graeci se ipsos appellabant, omnes gentes septen-
trionales, peregrinis nationibus mixtas, segregantes et con-
tumeliose semigraecos vel potius semibarbaros (fxi^o^aQ-
^dçovç ) vocantes.

Qui ipsi nomine Hellenum gloriabantur exteras na-
tiones barbaros dicebant, quam vocem Homerus ignorât,
nisi quod adiectivo ^aç^açô(pa}voi, i. e. Graece non lo-
quentes, Cares semel, sine ullo opprobrio, notantur in ea
Iliadis parte, quae ceteris carminis libris aliquanto recentior
esse videtur ; a quo loco tamen ilia contemptionis notio ducenda
est. At eo clarius discrimen inter Hellenes et barbaros fit
quo magis, dignitatis praestantiaeque prae ceteris populis,
imprimis Orientalibus, conscientia accrescente, Graecae
gentis propria indoles apparebat. Graeci igitur non
tantum peregrina lingua utentes, sed omnes exteras et
minus cultas nationes, una pertica tractantes barbaros
vocare solebant.

Homerus neque Graecos neque Troianos potiores babet ;
eandem indolem et religionem, easdem virtutes et fere

l) II. II, 684. — 2) Phoen. 138.

3) II. 11, 867. Lehrs 1.1. 233. Herodotus (II, 158) nobis narrat
Aegyptios quoque omnes a,liam linguam loquentes barbaros vocasse.

39

eosdem mores utrique genti ita tribuit ut non tantum
barbariae nomen sed etiam notio ei desit. Quo modo demum
multo post bellum Troianum quin etiam post Home-
rum — Hellenum nomen vigere inceperit, docet Thu-
cydides \'), simul recte animadverten« quamdiu nomen
Hellenum non cunctam Graeciam amplexum sit, notionem
oppositam barbarorum manifesto defuisse.

Haec omnia nihil pensi habent tragici; longum tamen
est nec satis utile sexcentos locos ubi Grraecia, ÇElXàg.,
^EXXrjvîç "EXXr^ig ma) Grraeci Ç\'EXXrjveç) vel

barbari occurrunt enumerare. Nonnulli igitur loei, qui
veram sententiam tragicorum aequalium adumbrant, suffi-
ciant ad illustranda quae exposui.

Myrmidonum manus pars tantum est universi Grraeco-
rum exercitus Graecia magna praedicatur a mulieribus
Corinthiis E qua Graeca civitate oriundus sit Orestem
Iphigenia percontatur ; Graecorum coetus ipsa desiderat ;
eamque Graecanice, i. e. ut quaevis femina origine et na-
tura Graeca fecisset, ipsum interrogasse de laboribus ad
Ilium toleratis et de Graecorum reditu, Orestes miratur
Delphici ludi Graeciae sunt nobilissimum ornamentum \');
spolia diis, qui per Graeciam coluntur, dedicantur s), et

1) Thuc. I, 3. § 3, 4. — 2) I. A. 1852.
3) Med. 440. — I. T. 495. — 6) id. 1096. — 6) id. 660,
7) Soph, El. 68?. — 8) Ag. 578,

40

paean ordiri inter sacra draecum est institutum i).
Grraecae iuventutis Atridae imperium tenent ; Graecia
Agamemnonem sibi imperatorem eligit^), itaque totius
terrae Graecae dux est et eunctorum Graecorum {IlavtX-
Xijvcov rex audit. Helena totam Graeciam perdidit s),
pro tota Graecia igitur poenas dabit^).

Diserimen inter Graecos et barbares ») cum ad linguam et
eonsuetudines tum ad mores et indolem pertinet. lam vero
tragicorum morem populos exteros tales quales ipsorum
temporibus erant describendi et barbarorum Asianorum,
imprimis Persarum, mores Troianis tribuendi observemus.

Magno cum contemptu Tecmessa et Ompbale bar-
barae dicuntur et Paris iuvenis barbarus designatur
Argivorum rex praeconem vitupérât qui, quum ipse bar-
barus sit, nimis Graecis illudit Idem rex licet Danaidum
catervam primum conspiciens propter vestimentorum spe-
ciem barbaras esse credat, tamen ex ritu supplicum ramos

1) Sept. 269. — 2) Ag. 109. — 3) Eur El. 1082. — 4) Or. 574.

6) I. A. 414, Troad. 413, cf. Soph. El. 484,1. T. 17. Homeri versus,
quo hoc verbum occurrit II. II, 530 iam ab Aristarcho expungitur.

6) Or. 131. — 7) id. 1134.

8) Aeschylus saepe sermonis sublimitate novis verbis res notas
significams obscuro verbo xa^pdv et xûqpavog interdum pro §âç^ccçoç
utitur (Suppl. 118, 914, Ag. 1061.) quod verbum veteres fortasse
loci supra laudati memores a voce Kccq dérivant: 00 sxovxsç Kaçoç

9) Ai. 1263. — 10) Trach. 252. - H) Hel. 666. — 12) Suppl. 914.

41

gestand! Grraecas esse concludit i). Ratione inversa
Coprei, atrocissimi praeconis, legimus ornatum quidem
Graecum esse sed facta barbara^).

Graecorum libertatis amor et virtus bellica, Persis de-
victis, ad immodicam sui aestimationem nonnumquam in-
clinans, poetis interdum audaciores sententias dictavit. Bar-
bari homines nullius pretii sunt servile genus nec quod
liberis Graecis comparari possis Apud barbares enim —
Persarum morem poetam spectare liquet — omnes praeter
unum sc. regem, servi sunt Praeterea ignavi sunt et in
pugna Graecorum basta inferiores itaque Graecos barbaris
imperare convenit, non autem barbaros Graecis ; isti enim
servi. Graeci vero liberi nati sunt \'\'). Ergo numquam bar-
barorum genus Graecis fiet amicum

Porro Graecis persuasum erat extra Graeciam ius, leges,
verae gloriae decus non reperiri. lason beneficia sua erga
Medeam enumerans bisce fere verbis earn afFatur : „pri-
mum Graecam terram pro barbaro solo inhabitas, ius nosti,
legibus uti assuevisti, non amplius ad violentiae arbitrium
vivis. Nunc tuam calliditatem omnes Graeci noverunt
inter quos gloriam adepta es; si vero in ultimis terrae
finibus habitares, nullus de te esset sermo" lus colere.

Î) Suppl. 234. sq. — 2) leracl 130 sqq. — 3) I A. 371.
4) Or. 1115. — 5) Hel. 276. - o) Or. 1-185.

T) L A. 1400 sq, Audr. 665, Eur. fragm. 717, cf. Aristoteles
(Polit. I, 2, § 5, Vn, 6.) qui Asiaticis barbaris consilium tribuit,
abnegat fortitudinem. — Hec. 1200. — 9) Med. 536 sqq.

42

legibus oboedire honestissima sunt officia; qui contra ius
non observât Grraecorum communem legem violât sed
praeceptum vere Graecum est, ne quis se legibus superi-
or em esse existimet^).

Graecorum est cognatos semper bonorare 3), toti contra
barbarico generi turpissimus incestus exprobatur

Libertate erga bospites Grraeci barbaris antecellunt.
„Nemo" Menelaus dicit „tam barbarus qui meo nomine
audito cibum mihi daturus non sit." Apud Thraces for-
tasse fas esse hospitem interficere, Graecis vero hoc
turpe haberi Agamemnon Euripideus affirmat

Magna cum ingenuitate saepissime exteri se ipsos bar-
baros esse praedicant et magis etiam ex poetae persona
et recentiorum Graecorum sententia loquuntur ipsi se mo-
ribus ingenioque minus valere confitentes. Phoenissarum,
ut paucis exemplis defungar, chorus Polynicis verba pru-
denter dicta iudicat quamvis ipsae non sint in Graecia
educatae Theas, quamquam ipse barbarus, ubi audivit ex
Iphigenia Orestem matrem suam interfecisse „ne inter barba-
ros quidem" inquit „quisquam tale facinus ausus fuisset"

1) Or. 494 sq.

2) Or. 487 cf. Thucd. I, 84 dfxa&éarsqov twv vófiwp rij? vtieq-
o\\piag nahdevófj,Ëvoi. — 3) Or. 486. — ijAndr. 170 sqq. — 5) Hel. 501.

6) Hec. 1247 sqq.

7) Pers. 187, 255, 337, 423, 434. Rhes. 404. 832. 1. T. 1170. 1422.
Troad. 477, 766, 973, 991, 1021, 1276. Phoen. 497, 1301, et passim.

8) Phoen. 497 sq. - 9) I. T. 1174,

43

Eodem modo universa lingua Grraeca barbaricae oppo-
nitur. Danaides se peregrina, Aegyptia, lingua uti dicunt i);
ita lingua Phoenissarum et Phrygis canticum barbara di-
cuntur Nuntius quidam, magica carmina non recte
capiens, barbara vocat quamvis ipse sit barbarus; Cas-
sandra contra autumat se Graece loqui, quare non difficile
esse arbitratur clioro oracula sua recte interpretari ;
Eteocles tandem magna cum pietate precatur ne hostes
Thebas, urbem Grraece loquentem, funditus perdant

lam videamus quo modo singularum Grraecarum urbium
et populorum exterorum mentionem facientes tragici sua
ipsorum tempora, non heroum aetatem, attendant.

A t h e n a e apud Homerum perraro memorantur: numquam
in Iliade et tribus tantum Odysseae locis ; praeterea duces
Atheniensium in Grraecorum exercitu, neque bello insignes
neque fortitudinem praestantes, numquam nisi obiter in
heroum enumerationibus et proeliis memorantur \'), quare
non dubitandum est quin Athenae Sophoclis aetate „urbs
praepotens, si qua alia Graeciae omnium nobilissima ci-
vitas" Homeri aetate parvi momenti fuerint. Nihilo-

1) Suppl. 118. — Phoen. 801, 679. — Or. 1386.— ) Ag. 1254.

5) Sept. 73.

6) Od. III, 307, VII, 80 et Suninum axQoy \'JS-r]vscov III, 278.
Non ratio hic habenda est locorum qui certo ad posteriorem aetatem
pertinent: II. II, 546 sqq. in navium euumeratione; Od. XI, 323,
in necyomanteae extrema parte. - II. IV 328, XIII, 196, 689, XV, 337,

8) O. C. 734. — 9) id. 108.

44

minus inter omnes urbes, memoratas et celebratas a poetis
tragicis, Atbenae primum locum tenent. JSTec mirum, in
ilia enim urbe festa celebrabantur Dionysi, in cuius ho-
norem ludi scenici edebantur, et maior spectatorum pars,
Athenienses ipsi, laudibus illis, urbi impertitis, maximo opere
delectabantur. Tum spectatorum animi gaudio et superbia
perfundebantur quum eorum honestissima origo celebraretur
et ipsi vocarentur Erechthidae Cecropidae Cranai filii
quum dulcissimis blanditiis eorum virtutes efFerrentur:
dementia et pietas \'), iustitia et legesAthenae ipsae
audiunt libera terra\'\'\'), divinitus aedificatae inclytae
opimae o), fortunatae \'"), beatae ut recte Sophocles Atti-
cam Athenasque „maximis laudibus celebratam terram"
dicat 12).

Haec omnia spectatorum gratia dicta sunt, et facile
est intellectu, quantopere civium animos movere et
mulcere debuerint illae fabulae initio editae pro Athena-
rum civitatis salute preces is), aut Apollinis promissa

1) Ai. 202.861, Ant. 982, Eur. Supp]. 387, 681, Ion. 1056 Med. 824.Hipp.
151, Herc. fur. 151,1166,1095 et passim. — 2) Phoen. 8ó5, Ion. 137,296.

3) Eum 1011, Aesch. fi-gm. 373. Cranai monumentum Athenis erat
Paus. I, 31. 3. — é) O. C. 237

5) Eur. Heracl. 329 sqq. O. C. 9i3 sqq. cf. Thucd. II, 40.

6)Heracl. 62,198 et passim.—7)Hipp. 974, vide Schoi. h.l. Soph.EI.707
8) Ai. 861, Soph. fragm. 634. Heracl. 38, Ion. 30, 252, Hipp. 423,-

760, 1094, 1459. Eur. fragm. 225. — 9) Alc. 452,1. T. 1130, Troad. 800.
10) 0. C. 282 cf. Herodt VHI, 111, I. T. 1088. — H) Alc. 452,
12) O. C. 720. — rJ) Eur Suppl. 4,

45

se Palladis urbem et populum aucturum aut Minervae
praedicatio tempus insequens maiorem bonorem Athenien-
sibus allaturum esse Audite porro huius deae depre-
cationem ne Furiae Atticam terram laedant, neque iratae
Sterilitäten! agris immittant deinde Furias vaticinantes
agrorum ubertatem, pecudum fecunditatem, divitias ex
metallis natas, concordiam inter cives, victoriam, pacem
et postremo earum preces et vota in toto dramatis exitu,
quae promissa et vaticinia omnia fideliter servata et rata
facta iam videbant spectatores.

Minerva urbem, a nomine suo appellatam s), cuius domina
et custos est amat, tuetur, honorât, unde Athenae
sacrae sanctae divinae religiossimae dicuntur.

Hanc deam maxime Athenis cultam fuisse perpetuo au-
dimus. NîxifAd-âva, addito interdum Hohàç,^ Minerva subinde
audit apud tragicos 12) eoque nomine in Acropoli signum
ligneum ei dicatum fuisse novimus.

Sunium Promontorium superantes Athenarum arcem et
Athenae Promachi ingentem statuam videre potera,nt
vectores nautaeque redeuntes et laeto animo deam et urbem
salutare solebant

Parthenon disertis verbis non memoratur sed tabernaculi

1) Eum. 667. — 2) id. 853. — 3) id. 800, 830. — 4j id. 938 sqq cf. 947 sqq.
0) 0. C. 107 sq. Ion. 9. — 6) Heracl. 772. — T) Ai. 1221.
S) Eur. El. 1320. — 9) Ion. 184. - lo) Q, C. 260,1004. -- n) Phil. 134,

12) Ion. Iù29 cf. Phoen. 1372, Praller Gr. MytM. I, 171.

13) Eur. Ei. 1254. - W) Ai. 1220.

46

ab lone aedificati, forma et niensura \') eadem fuit ac Mi-
nervae templi in arce, ut Partbenonis, illius decoris inter
Atheniensium deorum aulas, pulchre columnis ornatas 2)^
spectatoribus in mentem veniret. Praeterea Palladis si-
mulacra talia describuntur qualia Atbenis, ab artificibus
confecta et ornata, omnibus nota erant, conspicua bastili
et scuto \'\') aureo, draconibus "\') et gorgoneo capite
Apud Homerum Grorgonis quidem caput, monstrum terro-
rem incutiens, occurrit sed nondum insigne Minervae est.

Antiquissimum urbis templum, iam ab Homero memo-
ratum Erecbtbeum fuit, quod a Persis eversum non
statim sed in Peloponnesiaco demum bello restitutum fuit.
In hoc templo prima oliva ostendebatur, quam, ceteris in-
cendio deletis, Zevg fiôçioç servasse credebatur ad quam rem
Sophocles alludit in dulcissimo carmine, in quo Atticam civita-
tem olivis abundantem, verum etiam a diis custoditam, summis
laudibus effort. In iis quoque fabulis Euripideis, quae pro-
babiliter Peloponnesiaci belli aetate doctae sunt, itaque
incidunt in templi restituti tempora, olivae in arce vi-
rentia folia numquam amittentis, quum ex immortali oliva
orta sit, saepius facit mentionem Euripides, ut sic tem-

1) Ion li28. cf. Etym. M. et Hesych. i. v. èy.c(r6fins&oi. 2) id. 184 sqq.

3) id. 9. — 4) Phoen. 1372. - ") Eur. El. 1254 sqq.

6) Ion. 989 sqq. 996, Hel. 1316, fragm. 353. — 7j Od. VH, 80.

8) O. C. 695 cf. Herodt. VHI, 55; Paus. I, 26. 6, 27. 2.

9) Ion 1433 sqq, 1479 sqq, fragm. 362 vs. 46, Troad. 801 sqq.

■ 4?

plum, mox novo splendore restitutum, significet. Nee
minus huius aedificationis spectatores admonere videntur
haec Creüsae verba : „repubescit Erechtheus et terrigena
„domus non amplius in tenebris versatur sed soils faces
„rursus intuetur." Una cum Euripidis Erechthei fabula
sine dubio multa ad architectonicam et ad Erechtheum
pertinentia perierunt.

Peloponnesus non ante Heraclidarum reditum a
Dorica gente habitatam fuisse constat, quem reditum
spectat Sophocles cuius anachronismi iam ab Eustathio
accusatus est. Quid enim? Teucer coram Agamemnone
Aiacis facta enumerans dicit eum solum cum uno Hec-
tore pugnam conseruisse, sortitum, non furtim iniecta
inter alias sortes humidae telluris gleba, sed quae prima
e casside facile exitura erat. Si Apollodorumaudimus
in Peloponnesi divisione Cresphontes ut pingue Messeniae
solum sibi obtingeret, fraudem commiserat: glebam enim
lapilli loco, in situlam aqua repletam coniecit, ne sua sors
prima secundave prodiret. Talis igitur fraudis in sortitione
ilia, ab Homero nobis narrata, Agamemnonem tecte
Teucer insimulat.

Octogesimo demum anno post Troiam eversam Dorica
gens in Peloponnesum migrarat ; temporis tamen ordi-
nem non servantes Sophocles „magnam Doricam Pelopis

1) Ion M65. — 2) Ai. 1285. — 3) Eustath. pag. 361, 26.
Apollod. II, 8. 4. - 5) 11. IX, 171 sqq. - 6) Tbucyd. I, 12,

msulam" \'\') vel „ Argos Doricum" et Euripides „Dorlcam
terram" Peloponnesum nuncupant. Lacedaemoniae, cuius
soli et finium descriptie quaedam nobis partim servata
est \'\'), praecipua quidem urbs fuit Sparta, sed quia nulla
fabula, ex iis saltern quae supersunt, ibi agitur, non ita
frequens huius urbis eiusque partium fit mentio. Minerva
huius quoque civitatis dea fuit tutelaris et in templo aerato
in arce, Euripideis temporibus imprimis Pausaniae exitu
famosa, maxime colebatur, unde deae cognomen fuit C h a 1-
ci 0 e c 0 s sive, ut dicere placuit poetis, xaXmnvXoç i. e.
aeneis portis munita.

Leucippi filiae \') Spartae divinis honoribus fruebantur
iisque templum dedicatum erat, quarum sacra sacerdotes
virginales curabant, Leucippidae et ipsae nominatae

Castor et Pollux mortui Eurotae gymnasia reliquisse
dicuntur "), quorum geminorum statuae dedicatae fuerunt
in Jçôfio^) sive "ÎTcnoâqôno^^ qui teste Pausania ad Euro-
tam fuit.

Etsi recentiorum Spartanorum — quandoquidem Dores
eraut — naturae et moribus nihil commune erat eum
indole ingenioque illorum autiquiorum heroum et Sparta-
norum, qui ab Achaica Stirpe originem duxerant, tragici

1) 0. G. (595. — 2J id. 1301. - 3) Hec. 450, Troad 234, cf. Hec. 934.

4 Eur. fragm. 1068. — 5) Hel. 228, 245.

6) Troad. 1113, cf. Paus. UI, 17. 3.

1) Preller Mytlwl II, pag. 98, Paus. III, 16. 1.

ö) Hel. 146G. — 9) Hel 208. — W) Paus. IH, 14. 7.

49

tamen cum singulorum heroum tum totius Spartanae gen-
tis mores ut pessimos describunt, Praesertim autem Euri-
pides, odio summo in eos imbutus, semper, etiam operis lege
non poscente, maledico dente eos carpsit, quin Mene-
laum tam nigris coloribus in Orestae fabula depinxit ut
Aristoteles hoc sine necessitate factum ei obiciat. Addere
possis durum et torvum Menelai charactera in Sophocleo
Aiace quocum Aiacis ipsius et Teucri personas, quas
poeta tanta benevolentia prosequitur, comparare operae pre-
tium est. „Cui timor simul adest et pudor hunc salvum esse
scito" sunt Menelai verba e Spartanorum institutis de-
prompta, qui, civitatem imprimis metu contineri existimantes,
Timoris aedem iuxta triclinium Ephororum consecraverant
Spartani bellicosi sunt sed inculti, ita ut si belli gloria et
proelia iis deessent in ceteris forent inferiores Locum ubi
acerrime Spartae incolas infamat et conculcat Euripides
legimus in Andromachae fabula Poetam si audimus,
dicuntur omnibus hominibus inimicissimi, quorum mentes
dolis mendaciisque oppletae omnia mala machinantur et —
Atheniensem patriae hostibus invidentem audite! — immerito
in Grraecia florent. Poeta odio suo non temperans etiram
acerbissimam effundens „Quid sceleris" ita pergit „vobis non
inest, nenne plurimae caedes, nonne turpi lucro dediti estis?
nonne alia in lingua prompta habetis alia clausa in pectore ?

1) Arist. Poet. XV § 5. XXV § 17. - 2) Ai. 1047 sqq. — 3) id. 1079.
4) Cf. Plut. Cieom. 9. ~ Andr. 726. — 6) id. 445 sqq.

4

50

t

Pereatis!" Idem avaritiae opprobrium in Lacedaemonios
iactum reperimus in Pace Aristopbanea, quae eodem
fere tempore acta est, et de duplici eorum ingenio ad ver-
bum paene cum Aristophane convenit Herodotus Quod
ad caedes illas plurimas attinet, non facile decerni potest,
utrum temere hoc iecerit poeta an atrocis cuiusdam facti
memor. Barnesius ad crudele Plataearum excidium verba
rettulit alii contra ad Taenarium scelus, quo parricidio
Athenienses hoc tempore Lacedaemonios se obstrinxisse
perhibebant 4) aut ad aliam Helotum caedem Alibi
quoque apud Euripidem Laconum crudelitatem et morum
vafritiam vituperatam invenimus ®).

Interdum etiam feminas Laconicas ludibrio habet poeta
ubi dicit castas Spartae non facile inveniri posse puellas,
quae nudis femoribus et tunicis laxatis cum iuvenibus
certent in curriculis et palaestris \'\'), quod convicium baud
sane opportune iterant Troianae mulieres, narrantes se
in terribili Troiae extrema nocte lectum festinanter reliquisse
simplici tantum veste indutas, Doricae more puellae

Nulla res est e qua sententiam, tragicos suae ipsorum
aetatis imaginem in fabulis reddidisse, melius iudicare possis
quam e diversa ratione, qua pro temporum discrimine

1) Arist. Pac. 624. — 2) Herdt. IX, 54 cf. Arist. Ach.307sqq. Pac. 1067.
y) Tlmc. III, 68. — 4) Tliucd. I, 128, Arist. Acharn. 509 sqq.
TUucd. IV, 80. — 6) Eur. Suppl. 187. — 7) Andr. 598. — 8) Hec. 933,

51

tnentio ab iis inicitur de Spartanis. Quaecumque enim
mutatio in Atheniensium cum Lacedaemoniis, sive inimicitia
sive amicitia facta est, eadem in tragoediis ut par est, palam
fit et manifesta. Aeschylus, marathonius miles, eo tempore
vixit quo cuncta Gfraecia, Persarum minacem et imminentem
dominationem excutiens, coniunctis omnium opibus viribusque,
barbaris restiterunt, unde totam G-raeciam sibi patriam,
cunctos Graecos socios existimavit. Itaque simultatis ini-
micitiarumque nulla apud hunc inreniuntur vestigia. Mi-
nervae igitur vaticinium facile cuivis intellectu est, quum
bellum intestinum abominans praedicit: „mox erit bellum
externum in quo magnum gloriae studium excitabitur"
Hostibus tamen profligatis paullatim discordia et invidia
per Graeciam gliscentibus, lones magis magisque a Doribus
abalienati sunt. Hinc Sophocles fabularum suarum argu-
menta e multarum Graecarum urbium historia mythica
petere desiit, sed toto animo et summo studio ad Atticas
fabulas, quibus veterum Atheniensium gloriam celebraret,
operam suam impendit poeta, qui, tametsi civium suorum
partibus nusquam non favet, perraro tamen Atheniensium
in hostes invehitur. Euripides vero iam a puero odio in
Spartanos imbutus quaecumque datur Lacedaemoniorum
lacerandorum occasio cupidius arripere solet.

Homero disertis verbis Argos et Mycenas distin-

1) Eum. 864 sqq.

52

guente Aeschylus hanc urbem in nulla fabula commémorât
eiusque Oresteae pars maior Argis geritur. Sophocles yero in
Electra Homerum sequitur ; paedagogus enim Argivam plani-
tiem, quae a Mycenarum collibus longe patet, Orestae ostendit,
sed Mycenas eum advenisse docet Attamen non tantum in
fabulis a Strabone laudatis, quem utriusque urbis confusie
non fefelîit sed in plerisque tragoediis Euripideis, nomina
Argos et Mycenae eandem urbem significant. Innumera-
biles quidem locos ad rem notam illustrandam non collegi,
sufficere ratus si ex illis dignissimos qui inspicerentur no-
tarem®). Mycenis solo aequatis ab Argivis\'\'), 01. LXXVIII. 1,
earumque agro cum yictorum terris coniuncto, ea no-
minum confusie spectatores non oflPendebat. Euripidem
ipsum has ruinas spectatum ivisse persuasmn habeo et
quantum moles illic exstructae, vetustissimorum temporum
reliquiae, poetam commoverint frequentissima earum com-
memoratio docet Uno loco ®) illarum parietinarum ar-

1) E1. 9 cf. 161, 423.

2) Strabo XVIII, 3T7 dia t:i]v èyyvnjra rag dvo TToXstg cog fitay
ol TQaytxol avvMvvfA.cog n^oaayoqevovaiv, EvQinldrjg êè xccl èv r<a
avT(S (T^dfiaTi TOTS fj,èy Mvxi^vag xa^cöv rorè (f "Aqyog fijv avrijy
nóhy, y.ad-dneq èv ^Itpiysvsia xai \'ü^sczrj.

3) Or, 98 cf. 101, 1246 cf. 1247; id. 1464 cf. 1470. Heracl. 85 cf,
98; id. 134 cf. 136; id. 298 cf. 299. Phoen. 608 cf. 613.

i) Diod. Sic. XI, 65 cf. Paus..VII, 25. 6.

5) Enr. El. 1158, I. A. 151, 534, 1501, Troad. 1088, I. T. 845
cf. Cycl. 239. Ilerc. Fur. 998.

6) Hero. Fur. 944.

53

chitectonicam rationem paucis quidem verbis, quae tamen
oculatum testem produnt, désignât ubi Hercules minatur
se moenia ilia „régula et caelis aptata" eversurum esse.
Quamquam in antiquissimis fabulis Cyclopes, antra habi-
tantes, cultu longissime absunt omnique arte carent, Euri-
pides tamen Mycenarum moenia Cyclopia vocavit, quod
nomen suo arbitratu primus finxisse aut certe vulgasse
videtur Euripides, quem posteriores secuti sunt. Quae appel-
latio quum praeterea semel in Sophocleo quodam frag-
mente reperiatur, non inepta est sententia paucis annis
maiorem poetam a minore aequali hoc nomen mutuatum
esse.

Argis, in urbe antiquitus lunoni carissima, celeberri-
mum erat huius deae templum, quod a Polyclito, Sophoclis
Euripidisque aequali, opere praestantissimo ornatum, heroica
\' aetate iam exstitisse non est verisimile. Saepius tamen
tragici templi, omnibus Grraecis noti, mentionem faciunt s) :
quin Aeschylus iam lo huius delubri aedituam fuisse finxit
Eodem modo Forum Lycaeum cum Apollinis Lycaei
templo 5) Argis fuisse memoratur.

Argivorum terrae varia nomina tragici indiderunt, par-
tim antiquissimis temporibus prorsus ignota, partim ab

1) Apollod. II, 1. 3. Strab. VIII, pag. 373. Paus. II, 25. 8.

2) Soph, fragm. 222. — 3) Soph. El. 7, I. A. 739, Paus. II, 27. 1.
4) Suppl, 291. - 5) Soph. El. 6, 645, 1839, Paus, II, 19. 3,

54

Homerico usu abhorrentia. Argos enim Pelasgicum, quod
nomen apud Homerum Thessaliam aut tantum adiacientem
Peneo flumini planitiem significat, apud tragicos, praeeunte
Aeschylo, recentiorem fabulam seeutos, quae Pelasgum
regem Argivis praefecerat, terram Argolicam désignât
cuius nomen Argolis 2) quoque frustra apud Homerum
quaeritur. Euripidem porro primum et solum Cyclopeam ter-
ram 3 ), Argos nominasse facile ex iis quae modo dixi apparet.

Tragici, quum Tb eb as quoque describant quales ipsi
viderant, tamen non ita nos olfendunt, multa in hac urbe
priscae antiquitatis monumenta commémorantes ut Zethi
Amphionis septem Niobes filiarum sepulcra, moenia
miro modo ab Amphione exstructa Tiresiae auguracu-
lum ®), Semeles bustum quia huius antiquissimae urbis his-
toria ad vetustissima tempora pertinet, teste Homero,
apud quem heroes iam occurrunt, quorum sepulcra et opera
modo laudavi. In urbis septem portarum enumeratione
Euripides cum Aeschylo fere congruit 1®) ; illas portas vero

1) Aesch. Suppl. 253. Or. 692, 960. I. A. 1498, Here. Fur. 464.
Heracl. 316. — 2) Here. Fur. 1017.

3) Or. 965, Here. Fur. 15, I. A. 265, 1498.

4) Phoen. 145, Paus. IX, 17. 4. — 5) Sept. 528, Eur. Suppl. 663.

6) Phoen. 159. — 7) id. 114, 824.

8) Bacch. 347, Phoen. 840, Ant. 999 cf. Paus. IX, 16. 1.

9) Bacch. 6 cf. Paus. IX, 12. 3, 16. 4.

10) Eur. Phoen. 1104, 1109, 1119, 1129 cf. Aesch. Sept. 460, 377,
570, 423; Krenaeam portam, (Phoen. 1123) Aeschylus tantum Bore-
alem (Sept. 527) nominat; portam vero Hypsistam neuter poeta,
nescio quare, nominatim affert. cf. Phoen. 1134, Sept. 631.

§5

antiquitus eadem nomina habuisse, quae postea, tam tragico-
rum quam Pausaniae i) aetate, in usu fuerint non mihi
verisimile fit, praesertim quum porta Ogygia ab
Aeschylo Oncaea dicta, nomen suum ducat a templo
suburbane, Minervae Oncaeae dedicate, quod deae cogno-
men Homero prorsus ignotum erat. Similiter neque Diana
Euclia ) neque Apollo Lyncaeus 5) apud Homerum audiunt,
quae numina, sub cognominibus laudatis, historica aetate The-
bis templa habebant. Ismeni ®) delubrum posterioris originis
fuisse constat quia in eo ex igne divinatio exercitabatur, quae
ut mox demonstrabimus \'\') Homeri aetate nondum innotuerat.

Neque Thessalus populus, quem inter Grraecos Troiam
oppugnantes Neptunus numerat neque Thessalia, regionis
nomen, apud Homerum occurrunt. Aleuam demum, qui ex
Herculis stirpe fuisse dicitur, Thessaiiam in quatuor partes
sive tetrachias divisisse veteres tradunt Nihilominus
in Alcestide, in qua fabula Hercules ipse partes agit,
Admetus tetrachiae iam rex est Etiam Pharsalus sub
Achillis dominatione fuit in qua regione Thetideum
fuisse Strabo docet ; tota enim ilia Thessaliae pars, teste
Herodoto Thetidi consecrata erat, in quo Thetidis sa-

1) Paus.lX. 8 sqq. — 2) Phoen. 1113. — 3) Sept. 483 cf. 501, 460

i) 0. R. 161 cf. Paus. IX, 17. 1.

5) O. R. 204, 919, Sept. 145, Soph. El. 645. — b) O. R. 21.

1) Cap. VI. — 8) Troad. 30, 241 cf. Rhes. 699. I. A.

9) Harp. i. v. rsrQUQX^a, Schol, ad Pind. Pyth 10. 8.

lu) Alc. 1154. — 11) I. A. 812, Andr. 16.

12) Strabo IX, pag. 431. — 13) Herodt, VU, 191.

56

cello igitur Buripidea Andromache supplex consedit. Dolosi
Thessalorum mores apud posteros ita famosi erant ut to Qsa-
aalov GÓ(piGfxa Graecis in proverbio esset, cuius rei
nonnulla exempla in Scboliis 1.1. inspicere licet.

Ampliorem totius orbis terrarum cognitionem ubicum-
que apud tragicos quam apud Homerum invenimus. He-
rodotus 2), deridens et corrigens tabulas geograpbicas antea
perverse confectas, inter primos fuisse videtur, qui remoti-
ores terrarum fines cognoverunt, et melius terrarum partes,
Eur op am et A si am distinxerunt. Non amplius Oceanimi,
orbem terrarum circumfluentem, sed terrae babitatae Mlum
et Pbasin fines posuit Herodotus, cuius recentiori senten-
tiae Menelaus assentiri videtur, perbibens ultra Mli
flumen et Phasin Andromachen pelli oportere, qua formula
extremos orbis terrarum terminos dénotât, qui alibi
Ponto Euxino et Oceano Atlantico designantur. In
hymno in Apollinis honorem facto, quem multo post
Homerum scriptum esse constat, primum Europa, regi-
onis nomen, occurrit, quo nomine tamen Graecia tantum
Septentrionalis significatur. Asia autem ilia prata parva
Lydiae pars, posteriore tempore nomen suum Asiae indi-
derant. Itaque apud tragicos lo vagans Euxinum fretum

1) Phoen. 1407. — 2) Herodt. IV, 42, 45. — 3) Andr. 651.
4) Hipp. 3, 1054, Here Fur. 234. — 5) Hymn. Ap. 251, 291.
6) II. II, 461.

57

traiecit postquam in Asiaticum solum ex Europa venerat i).
Graeci, Troia expugnata, in Europam redierunt et Asiam
relinquens captivarum chorus, Graecis servitum matribus
ut eat, Europam se adire queritur Asiae Europaeque
fines Paridi luno promisit si ceteris deabus ipsam ante-
tulisset 4).

Phrygiam, Mysiam, totamque Lydiam ad Asiam perti-
nere docet Aeschylus ; remotiores quoque regiones Cili-
ciam et Pamphiliam Supplicum chorus lo pervagatam esse
novit 6); Dionysi per Persidem, Bactrianam, Mediam,
Arabiam felicem itinerum in Bacchis fit mentio

„ü^omades Scythas, in curribus habitantes", memo-
rant et Herodotus et Aeschylus De horum ferrifodi-
nis aliquoties sermo est apud tragicos. ^o) Thracum,
cuius gentis Homerus aliquam saltern notitiam habuit,
vinolentiam, apud posteriores famosam, castigat Rhesi auc-
tor. Bacchi oraculum in Thracia magna auctoritate
fuisse apparet cum ex Herodoto tum e tragicis. i^) In
Rheso autem Thracia terra argentifera et auro dives mons
Pangaeus ita insignibus laudibus a poeta celebrantur, ut

I) I. T. 396 of. 135, 180. Prom. 735. — 2) Andr. 801.

3) Hec. 482, cf. Eur. El. 315. — 4) Troad, 927, cf. Ion 1356.

5) Aesch. Suppl. 547. — 6) id. 551. — 7) Bacch. 15 sqq. cf. 64.

8) Herodt. IV, 19. — o) Prom. 709, cf. Hesiod. fragm. 189.

10) Prom. 2. 301, 714. Sept. 817.

II) Rhes. 405, nqonivsiv, 438 dfivani^Es et passim. —12) Herodt .VII, 111.

13) Hec. 1267, Rhes. 972, — 14} id. 970. — is) id. 922.

58

tam frequentem commemorationem locorum, Strymoni et
Pangaeo monti adiacentium, non sine causa factam esse
credamus. Athenienses enim, testante Thucydide anno
467 Thasiis victis, ad Strymonen decem millia colonorum
miserant terrasque auriferas occupaverant. Post hunc
igitur annum Ehesi fabula, de qua quando in scenam
commissa sit non constat, docta esse videtur.

Quum Europae partes vergentes ad occidentem Homero
prorsus ignotae essent, inter illas fabulosas regiones Italiae
nomen frustra nos quaerere par est. Attamen frumentum
Italicum ante omnia Sophocles laudavisse in fabula Tri-
ptolemo Plinius auctor est. Nobilem Italiae terram
Bacchus colere ab eodem poeta dicitur, duas fortasse
ob causas, cum quia vini erat feracissima, ut Scholiastes
explicat, tum quia, Atheniensium colonia nuper Thurios
deducta, huius terrae commemoratio grata erat fabulae
spectatoribus. Troiades captivas eandem ob causam in
Italiam se abductum iri sperantes finxisse videtur Euri-
pides®). Apud Grraecos Homero recentiores, itaque apud tragi-
cos, nomen Italia inferiorem huius terrae partem vel Magnam
Gfraeciam, a Graecis colonis cultam, significat. Inter reli-
quas Italiae gentes, apud tragicos memoratas, occurrunt

1) Thuc. I, 100, cf. IV, 102.

2) Soph, fragm. 529. Plin. H. N. XVIII, 12. 1. — 3) Ant. 1119.
i) Thuc. Vll, 33, — 5) Troad. 220 sqq.

59

Tyrrheni, tubae inventores habitantes ad mare Tyr-

rhenum 2) 5 Y e n e t i, nobilissimos equos alentes • L i-

gures, quibus Hercules bellum intulitubi magae

Circes patria est

2ixsXoi in extrema Odysseae parte saepius et semel

^ixuvirj occurrit, sed nulle loco huius populi vel terrae

fines describuntur. His verbis Siculos et Siciliam

Homerum prudentem et scientem indicasse non dignam

fide sententiam existimo. Quo mode enim Homerus meris

in fabulis versans, ubi de occidente agit, certam huius

insulae notitiam habere potuit? Sicanos et Siculos, quos

nonnulli \') eosdem fuisse putant, Thucydides distinguit :

illos enim natione Hiberos, qui in Siciliam migrantes

nomen suum insulae dederint, hos Italicam gentem fuisse

perhibet, quae, freto traiecto, fere trecentis annis ante

Graecorum in Siciliam adventum, denuo nomen insulae

mutaverit Niebuhr Siculorum originem in Epiro quae-

rendam esse putat quod si verum est Homerum huius

terrae incolas voluisse non inepta coniectura est. Quod ad

Sicaniam apud Homerum commemoratam attinet, hoc modo

rem explicaverim : fortasse ad poetae aures incertus de

hac terra rumor pervenerat, cui ipse fidem habere vix

1) Med. 1342, 1359 cf. pag. 2. — 2) Sopb. fragm. 527.
3) Hipp. 230, 1131. — i) Aesch. fragm. 196, Soph, fragm. 527.
5) Troad. 437. - 6) Od. XXIV, 307.

Wachsmuth Hist. Bom. pag. 75. - 8) Thucd. VI, 2,
9) Mus. Blun. I, pag. 255.

60

poterat, quare in narratiuncula tantum, ab Ulixe mendaciter
conficta, huius terrae mentionem fecit. TJtut est, tra-
gicorum personae Siciliam e regione Libyci litoris sitam
eiusque montes et flumina bene noverant. Ex Aetnae ar-
dentis descriptione quam Aeschylus in Promethea fabula
intercalavit, efficimus hanc tragoediam post 01. LXXV, 2,
conscriptam esse, quo anno eruptione Aetnaeorum ignium
terras finitimas vastatas esse veteres tradiderunt.

Nonnumquam ubi Sicilia apud tragicos memoratur, fabulae
argumentum cum rebus eo tempore gestis, quo fabula ipsa docta
est, conspirât. Troiades, verbi causa, patriam suam relictu-
rae, ut in Siciliam abstrahantur cupiunt quam tum in diti-
onem se redacturos esse sperabant fabulae spectatores
Similiter Atheniensibus, Siculam expeditionem parantibus,
gratificaturus Euripides in Electra Dioscuros in scenam prode-
untes finxit pollicentes se in Siculum mare profecturos esse
ad naves Atbeniensium servandas simulque violati iuris
iurandi poenas a scelestis exacturos e quibus verbis
satis plane apparet fabulam paullo ante cladem actam esse.
Nam si vera esset sententia, quam Härtung nescio quibus
argutiis tueri C0natur,j:90s^ Siculam calamitatem fabulam doc-
tam esse, Dei scilicet nimis sero proficiscentes non spectatoribus
spem ostendissent, sed risum iis vel potius iram movissent.

1) Troad. 221. — 2) id. 228. —3) Prom. 351—337. — 4) Troad. 221-

5) Teste Aeliano Var. Hist. H, 8 Troadum fabula 01. XCI. 1. docta est.

6) Eur. El. 1347.

61

Postremo nonnulla de Africa videamus. Aegyptus in
Odyssea interdum memoratur sed praeter Phari insulam et
Thebas, centum portis munitas, nil nisi nomen occurrit.
Nee mirum, exigua enim tam longinquae terrae ea aetate
notitia erat, quia âoXixyv ódóv aQyaXsrjv ts iter in
Aegyptum heroes existimabant. Magnum autem Nili
flumen eodem nomine ac ipsam regionem bi vocabant. Quam
bene contra noverunt tragicorum personae illam Aegyp-
tum, Syriae vicinam "), ubi sitae sunt Ammonis sedes,
aqua pluvia destitutae Quam bene noverunt flumen,
quod non amplius Aegyptus sed Nilus vocatur. Infra ca-
taractam, ubi de montibus Nilus laticem suum demittit
in terram triquetrem Niloticam in ipso Nili ostio
Canopus urbs Aegypti extrema sita est, nee procul
ab illa Memphis Eecentiorum de Mli agros inun-
dantis coniecturae conspirant cum tragicorum doctrina per-
hibentium ex Aethiopiae montibus solutas nives augere Nili
aquas. \'\') Qua in re Anaxagoram poetas seeutos esse tradit
Diodorus Seneca autem eadem affirmans addit Aescby-
lum, Sophoclem, Euripidem haec tradidisse Ex Aeschyleo
tamen quodam fragmento lo) iam ante Anaxagoram banc
opinionem pervulgatam fuisse apparet, quum eodem anno

1) Od. IV, 483 et passim. — 2) Aesch. Suppl. 6.

3) Alc. 116, Eur. El. 734. — Prom. 811 sqq.

Ô) Prom. 846 sqq. — 6) Aesch. Suppl. 311.

7) Hel. init. Eur. fragm. 230. — 8) Diod. Sic. I, 38.

a) Seu. Natur. Quaest. IV, 2. 16, — lO) Aesch. fragm. 304.

m

quo Ânaxagoram Athenas adiisse veteres tradunt, Aeschylus
obierit. Pauca, quae tragici de Aegyptiorum moribus tra-
dunt, congruunt cum Herodoto. Dum viri intus sedent
telam texentes, uxores in publicum prodeunt procuraturae
quae ad victum pertineant Mos ex hordeo coctum vi-
num bibendi tam apud Aeschylum quam apud Herodo-
tum commemoratur.

Carthago condita plerumque creditur medio seculo
nono. Triptolemum tamen Carthaginem pervenientem facit
Sophocles ; urbem autem a Phoenicia originem ducere
et Siciliae regionem ei esse oppositam iam Troades Euri-
pideae noverant Rationem vero qua Carthaginienses vic-
timas sepeliebant aut potius comburebant, Euripides ad
Tauros, hospites immolâtes in foveam igne repletam de-
icientes, transferre videtur quod Diodorus recte per-
spicit. Non tamen Hartungo assentior perhibenti Euripidem
in Phoenissis feminas Carthagine missas in scenam indux-
isse ut sic ad iungendam cum hoc populo amicitiam cives
suos hortaretur, quum communes Poeni cum Atheniensibus
hostes haberent Syracusanos. Uno tantum loco fretus mi-
ram sententiam defendere conatur : chorus se fausto Ze-
phyro Ionium mare, quod (quoque) Siciliam circumfluit,

1) 0. C. 837, cf. Herodt. H, 35. — ") Aescli. Suppl. 952 sqq,

Herodt. Il, 77. — Soph, fragm. 536. — Troad. 221.
6) I. T. 626. - T) Diod. Sic. XX, 14. — «) Hart. iSwr. Best. II, m.

63

navigantem Thebas advenisse narrat i). Itaque non ex
oriente sed ex occidente mulieres profectas esse Hartungus
contendit. Yirum doctum, ut saepius in sue ceteroquin egregio
opere, ex lioc loco plura elicere quam re vera poeta de-
derit, unusquisque, cui non sit praeiudicata opinio, facile
concedet ! Ubi enim legimus eas per totum iter favonio idoneo
usas esse? Nonne Zephyrus commodus est ventus Corin-
thiacum sinum intrantibus et Creusin, ad Tbespiarum et
Thebarum portum, cursum dirigentibus ? Tyrium mare et
urbem in insula sitam se reliquisse chorus canit, quae
verba solum Tyrum non Carthaginem, in paeninsula sitam,
spectare possunt. Communes esse amicorum dolores, commu-
nes etiam, si quid passura sit haec terra, affirmant quia
Cadmi Thebarum conditoris patriam habitent. Pietatis
enim vinculum plerumque diu exstitisse inter colonias et
urbes unde originem duxerunt Graecorum historia omnium
temporum docet.

Navigatie cum mercium mutatione coniuncta iam
dudum apud populos Orientales, praesertim apud Phoenices
florebat, quum Graeci, quibus certae sedes nondum essent,
navigationi operam dare ne cogitarent quidem. Insulanos
postea primes navigatores et proinde primes mercatores

1) Phoen. 202 sqq. — id. 242.

3) Lemaii et Taphii tantum apud Homerum exiguam mari exer«
cent mercatai\'am.

64

fuisse facile intelligitur. Amplae tamen mercaturae indicia
multa apud tragicos sese oiferunt. Ita frequentissimae impri-
mis sunt metaphorae e re navali petitae, ut statim sentias
fabulam in scenam productam apud populum navigationi
maritimae intentum. Multus est Sophocles in Atbeniensium
navigationis laudibus ; Neptunus igitur deus marinus
apud eos in honore est Praeterea multa memorantur
a tragicis, quae antiquissimis temporibus exstitisse non in-
fitias ire conabor, sed hac quoque in re recentiora usur-
pantur artis vocabula, quae frustra apud Homerum quae-
reres. Plura navium genera, quorum nomina saltem re-
centioris aetatis sunt, in tragoediis occurrunt, ut navis ac-
tuaria quinquaginta remorum (Tvsvvrjxóvtoqog, s), et naves
onerariae, quae fune trahuntur {oXxdôsç aliaeque quae
axccroi appellantur, porro scaphulae, quae resti nexae e
maiore navigio ducuntur (sçpolxîâeg deinde ßdqiäsg \')
quo nomine proprie naves Aegyptiacae, saepe tamen quae-
vis navis barbara significatur. Idem valet de plurimis
navium partibus, quas tamen ut levioris momentl si-
lentio praeterimus. Obiter tantum moneo Homerum

1) 0. C. 711 sqq. cf. Med. 830. — 2) O. C. 1072\' sqq.
3) Hel. 1412, 1531, I. T. 1124. — Cycl. 505.
5) Hec. 446, Or. 342, Troad. 1100.

G) Herc. fur. 631, 1424, Hel. 200 cf. Schol. Ar. Vesp. 268: êtpokxls
xvQLiüg Xéysxai, Xéfx^og, fiux^d vavs, v<f\' éré^ag jxeyaXi^g é?.~
w(iéprj. — \'i\') Aesch. Suppl. 816, I. A. 297.

65

numquam, frequentissime tragicos mentionem fecisse de
pausario aut tibicine qui celeûsmate remiges incitât

Antiquissimi negotiatores non pecunia sed mercium com-
pensatione emere et vendere solebant, aut pro mercibus
aurum argentumve solventes haec, numis signatis
carentes, pendebant. Primum numorum Atticorum signum
bovem fuisse Plutarchus narrat, cuius rei fortasse
memor Aeschyleus custos iocans bovem linguam suam
comprimere dicit ; mercede enim corruptum secreta efifutire
dedecet In Corinthiis numis, Polluce auctore Pegasi
imago expressa erat, quare nâiXoi dicebantur, ut Attici numi,
Minervae imagine insignes, Tcaqd-évoi vel xó^at vocabantur.
Utrique rei facete libidinosus Sciron alludit, ubi de caris
Corinthiis meretricibus disputât, Numorum cusorum et
signatorum mentio fit, quoties numi adulterini memorantur.
Sic senem, qui Orestem olim matri subduxerat, in domum
redeunte oculos defigentem Agamemnonis filius rogat: „quid
me intueris tamquam argenti signum contemplans" ®) ?
quod ii facere solent qui dubitant an numi boni non sint.
Numi adulterini Graece xCßär]Xoi dicuntur vel naQdxonoi s),
quibus verbis tragici saepius metaphorice utuntur.

1) I. T, 1125 sqq. 1405, Hel. 1576 cf. 1565, Eur. El, 435.

2) Flut. Thes. 25. — 3; Ag. 36. — 4) Pollux IX, 75

5) Eur, fragm. 676. — Eur, El. 558. — T) Med. 516, Hipp. 616.
8) Prom. 581, Bacch. 33, Hipp. 238, cf. Ag. 780, Phoen. 805.

66

Palamedes acribendi arte inventa docuit emptionis legem
eonscribere, quae mendaeia et lites praeverteret Sunt
qui putent — sed, quantum equidem iudicare possum,
nulla coacti necessitate, — Orestae verba Tvdvt\' dvsaxsvd-
üfied-a „penitus eversi sumus" pecuniae negotium
spectare, quia proprie hoc verbum dicatur de argentariis
fore eedentibus.

Amplioris mercaturae et longiorum itinerum indicia
reperimus quoties tragicae personae fructus, animalia,
officinae opera, quae tam singulis Grraeciae regionibus quam
remotioribus terris propria sunt, noverunt iisque utuntur.
Equi Yenetorum ®) Aetnaei muli canes Laconici sa-
gacissimi, Indorum, qui Aethiopibus vicini sunt, cameli
instrati laudantur. E Thessalia galeros et arma, ut
hastilia arcessunt et cultros qui maioris formae
sint quam Dorici ^o). Syrium malabathrum et thus n), Sar-
dium electrum Indicum aurum Thracicum argentum
e Pangaeo monte efFossum, glaesum e Padi vicinia^®)
iis nota sunt. E Thracia exportatur vinum Byblinum vel
Thracicum quod in quodam Euripidis fragmente

1) Eur. fragm. 582, vs. 8 sqq. — 2) Eur. El. 602,
3) Hipp. 231, 1131. — 4; 0. C. 312. - 6) Ai. 8.
6) Aesch. Suppl. 284 sqq. — T) 0. C. 314. — 8) Hipp. 221.
9) Eur. El. 836. — W) id. 819. — Ag. 1312, Bacch. 144.
12) Ant. 1037 sqq. — 13) Rhes. 955. — ") Rhes. 971.
15) Hipp. 737. iG) Ion. 1195. — ") Bekker Anecd. 1187,

fi7

tîiracico verbo ^sldç nominatur. In Philoctetae fabula i)
insula Peparethus sine causa memoratur, Athenienslbus
tamen bene nota, quippe quae vinum egregium tulerit,
quod Demostbenis aetate usque ad Pontum exportaba-
tur. Prumentum Italicum et silpbium Libycum a
Sophocle laudantur.

Exterorum populorum mores accurate descripti
recentiora, non heroica, tempora spectant. Mores Orienta-
les, qui cum Asiae coloniarum commercio tum etiam
bellis Persicis Grraecis innotuerant, plerumque a tragicis
damnantur. Specula et unguenta barbari Orientales curant ;
braccis induti sunt ; evfidçiâaç, calceamenti genus,
gestant viri\'\'), feminae sandalia auro distincta eorum
vestes floribus ornatae et aurea ornamenta luxuriam testan-
tur Plumatili flabello matronae sibi ventulum facere eunu-
chum iubent^®). Consanguines nuptiis inter se iungi soient

Rex omnium imperio suo subiectorum dominus est
unde ortus est adorandi mos, quem G-raeci libertatis
amantes semper horrebant; ne servum quidem dominum
suum adorare decet cuius tamen honoris quod cupida
sit, Helenae Hecuba indignabunda conviciatur.

1) Phil. 548. — 2) Adv. Lacrit. pag. 935, 7. cf. Plin. IV, 12, 23.
3) Soph. fragm. 529. — *) Soph. fragm. 945. — 5) Or. 1111.
6) Cjcl. 182. — V) Or. 1370 cf. Pers. 660. — «) Or. 1470.
9) I. A. 74, Troad 991. - i") Or. 1426. cf. 1528, — U) Andr. 174.
12) Hel. 276. — 13) Or. 1507 sq. — w) Troad. 1021.

68

Signa ignibus data (jtvQaoC) Homerus in bello iam novit,
sed morem famam alicuius rei gestae per ignes pervagandi, si
umquam apud Grraecos in usu fuit a Persis didicerunt ; cuius
rei peregrinam et proinde recentiorem originem Aeschylus
ipse aperit voce Persica {äyyaQog) utens. Eodem modo
Persarum nuntios Persico nomine {naQaodyyrii;) interdum
tragici significarunt

Quamquam Homerus Phrygiam et Troadem semper
diligenter distinguit tragici utramque regionem confunden-
tes Troianos plerumque Phryges appellant. Sexcenta licet
huius rei e quavis fabula exempla proferre, perpauca
tamen sufficiant: Ilium Phrygia urbs % Hector et
Paris Phryges dicuntur.

Praeterea tragicos Phrygibus aut Troianis mores, insti-
tuta, vitia attribuisse, quorum Homero recentiores Graeci
Persas insimulare soliti essent, e locis supra laudatis
luce clarius apparet. Quibus addere possis totam Orestae
fabulae scenam ubi sub ridicula Phrygis eunuchi per-
sona Persarum ignaviam \') et improbitatem poeta per-
strinxit.

Causa contemptionis, quae in tragoediis Phrygis nomini
adhaeret, partim in alio anachronismo quaerenda est;

1) Ag. 282. — 2) Soph, fragm. 459, Eur. fragm. 687.

3) Or. 1383. — 4) id. 1480.

5) I. A. 71, 92, 1284, 1475, 1511 cf. Hec. 4, 492, 776, 827, 1111,
1141, Eur. El. 681, 917. Troad. 64. — 6) Or. 1528. — 7) id. 1351.

8) id. 1447.

69

Athenis enim multi servi degebant e Phrygia allati, homines
ita nequam ut illud Orestae dictum àsl xaxoî (Dqvyeg i)
proverbii colorem habeat, quocum concinit sententia, quam
Suidas affert (PçtîJ àvi\'iq rcXriyelg dfisCvtav xal âiaxovédrsqog.
Quam ob rem se neque Lydum neque Phrygem, non servum
empticium, esse Admeti pater, filii convicia aegre ferens,
dicit 2). Eodem pertinet quod contumeliose Teucer Aga-
memnonis avum Phrygem fuisse exprobat eiusque matrem
Cressam ; Cretenses enim apud posteriores Graecos infamia
flagrabant.

1) Or. 1M8. — 2) Alc. 675. — 3) Ai. 1292, 1295.

CAPUT V.

DE REBUS PUBLICIS.

Ex utroque Homeri carmine discimus illis temporibus
imperium semper penes reges fuisse, quorum potestatem,
nobilium consilio quidem temperatam, in populum nullis
finibus circumscriptam sed non duram fuisse constat.

Populus interdum in concionem convocabatur non vero
ut rogarentur sententiam, latisque suffragiis rem proposi-
tem probarent aut antiquarent, sed ut audirent, quae reges
cum principibus plerumque iam antea in consilio decrevis-
sent 2), quae décréta laeto aut adverso clamore probare
aut increpare licebat^).

Apud tragicos illi âiotqsfpésg ßaaiXf^eg, illi noißsvsg Xawv
aut violenti fiunt tyranni ut Lycus et Theoclymenus,
quibus tamen populus iure suo fretus adversatur, aut

1) II. I, 54, II, 87, VII, 345. Or. II, 6. III, 127. VIII, 5. XXIV, 420.

2) Cf. Arist. Eth. III, 5, 41. Schol. II. IX, 17.

3) II. II, 334, 394, Od. lU, 150.

71

cum populo regnum participant ut reges Âttici, imprimis
autem Theseus, quem domesticae Atticorum fabulae i) de-
mocratiae faciunt conditorem.

Apud Homerum sceptrum insigne est regum, nec mi-
nus Tatum, praeconum, iudicum ; apud tragicos vero solis
regibus proprium est. Similiter thronus, apud Homerum
nihil nisi artisellium cum adiecto scabello, numquam, ni fallor,
solis regibus attribuitur; apud tragicos semper ad regiam
tantum dignitatem pertinet, et eum sceptro aut impe-
rio^) saepius coniungitur,

Regnum heroica aetate hereditarium est; nihilominus
Creon, cui tamen iure hereditario regia potestas erat, in
illa dominationis apologia — quae rhetorum dicendi genus,
quantumvis rarum sit apud Sophoclem, redolet — docet
quem civitas summae rerum praefecerit ei cives parere
oportere regnumque sine populi consensu non solere
aucupari sed populi favore et opibus obtineri audimus.

Reges saepe tyranni audiunt, quod nomen neque apud
Homerum neque apud alium antiquiorum poetarum Grae-
corum memoratur. Hippiam sophisten sequentes non

1) Plut. Thes. 21, 33. Paus. I, 3, 3.

2) O. C. 425, 448, 354, 1293, 1354.

3) O. E. 237, 399, O. C. 1380. Ant. 166, 173. — *) Ant. 666.

5) O. E. 541.

6) Vid. Schol. Argum. O. E. otjjs nore tovcTs tov opóf^aros ek
\'EXXtjyccg xard tovg "Aq^i^oxov j^QÓvovg, xaS-dneQ \'Inmccg
O aocfKtv^g (pt]<n, quoeum congruit Schol. Prom. 224.

72

ante Archilochum hoc nomen in usum venisse credimus.
Thebis Oedipus, Athenis Demophon tyranni fuisse dicun-
tur sed hie non tyrannidem se obtinere, sicut apud barbaros
autumat. Plerumque tyranni a regibus non discrepant 2),
interdum tamen a poetis liberae civitatis sociis male tractantur.
Aeschylus, qui diem viderat quo urbs servile iugum deie-
cerat, idem Marathonius miles, qui pro cara patriae liber-
tate pugnaverat, tyrannidem detestatur et mortem domina-
tione tolerabiliorem putat Euripides vehementius exclamat:
„pereant omnes qui tyrannidi faveant et paucorum in
civitate imperio ; libertas enim maximi pretii est
Dominare non aequum est neque sine lege tyrannum esse
oportebat, qui solus sui pares regnare velit. Hoc petere
stultitia est®)!" Tyranni, quem insolentia gignit ®), sors
tristissima tamen est: multitudini placere oportet\'\'), sem-
per in invidiam venit ®), regnat in terroribus versans
semper insidiae ab iis, qui regnum occupare cupiunt ei
struuntur ; tyrannis enim iniustitia splendida est ").

Nunc ad populum eiusque iura redimus, quae fere nulla

1) Suppl. 423.

2) Phoen. 40. Trach. 316, Ai. 749. Hipp. 363; xQcctog rvqawixöv
regia potestas 0. C. 373; tv^awLg regia dignitas 0. C. 419. tvqccv-
ysvsiv regem esse 0. C. 448; xvqavvmov ^mfxa regia aula. Phoen.
1331, Eur. fragm. 605. — 3) Ag. 1365. — 4) Eur. fragm. 227.

6) Eur. fragm. 172. — 6) 0. C. 873. — 7) Eur. fragm. 171.

8) 0. R- 382. — 9) id. 585, cf. I. A. 17.

W) Herc. Fur. 65, Eur. fragm. 846. — H) Phoen. 549.

73

sunt apud Homerum dum apud tragicos de variis rebus popu-
lus suffragium fert sublatis manibus, %siçotovî(^ de
bello de caede perpetrata aliove crimine publico,
eique ius est vitae atque necis

Pelasgorum rex apud Aescbylum ipse Danaidum
causam decernere non audet, sed populo convocato civibus
suis (to xoivov \'\'■) persuadet ut benevoli supplices bospitio
excipiant et populus suffragiis latis unanime decrevit ut
ne invitae puellae Aegypti filiis traderentur.

Eodem modo Agamemnoni domum reverso in animo est
rerum perturbationi, longa sua absentia in civitate ortae,
mederi, populo in concionem convocato factaque omnibus
potestate dicendi 9).

Veram democratiae imaginem Theseus, vel potius Euri-
pides expressit in illo sermonum certamine cum Theba-
norum praecone, qui monarchiae oratione sua patrocinatur.
„Athenis", rex ait, „tyrannum frustra quaesiveris, non regi-
tur urbs ab uno viro, sed est libera civitas, populus im-
perat successione per vices annua" — scil. per archontes,
qui demum post a. 683 singulis annis creabantur, aliosque
magistratus — „non divitibus plurimum tribuens sed aequo
iure fruuntur cives tenuiores". Qualis rerum status est

1) Aesch. Suppl. 604, 621. Or. 1025. — 2) Eur. Suppl. 481.
3) Or. 756 et passim. —4) id. 766. — 5) id. 758. — Suppl. 516.

7) id. 518.

8) id. 601; dfjf^ov if>7jy>c(ffiara, 643: xprjqiov rld-sa&ai, et passim.

9) Ag. 845 sqq. — lo) Eur. Suppl. 403 sqq.

74

Aristide posterior. „Sunt leges" ita rex pergit „omnibus com-
munes per quas infimi cives, modo iustam causam tueantur,
potentissimos vincere possunt. Libertas illa unicuique concedit
ut consilium reipublicae utile in medium proférât; eadem
audaciorum civium vitas ab anxii tyranni crudelitate,
puellarum pudicitiam ab eius libidine, divitias ab eius
avaritia defendit". Poetam tamen non latuisse democratiae
pericula apparet e praecone respondente saepe homi-
nes, privati lucri studiosos, populum vanis sermonibus
ad mala consilia impellere, ipsos novis artibus poenam
effugientes: rusticos, pauperes, imperitos reipublicae com-
moda respicere non posse, prae laboribus enim tempus iis
deesse; saepe igitur improbissimo cuique aurem praebere
cum magno praestantiorum civium damno : populum
porro magna cum levitate de bello suffragium ferre solere,
quod si non faceret numquam Grraeciam cupiditate belli
furentem fuisse perituram neque umquam Grraecos, spretis
pacis commodis, improba bella suscepturos fuisse ut viros
urbesque inferiores in servitutem redigerent.

Egregie alibi poeta multitudinis in comitiis iras turbasque
adumbrat : populus ira incensus non facile sedatur, sed
qui populo ubi opus est cedere temporaque observare
didicit, ubi resedit animorum furor facile quid velit im-
petrat

1) Or, 696 sqq.

75

Euripides Argivorum populum (IxxAryrov o^Xov ®) de
Clytaemnestrae percussoribus facit iudicantem. Quo loco
nuntius quidam tam vividis coloribus simulque tam accurate
ac diligenter disceptationes foreuses depingit ut in mediis
Atheniensium comitiis versari nobismet ipsi videamur.
Praeco formula usitata rogat quis dicendi petat potestatem ;
surgunt oratores : primus Talthybius, potentium vilis
adulator, post hunc Diomedes, rex iustus et clemens, tum
vir quidam — cuius nomen reticens nuntius procul dubio
hominem de plebe significat — vir procaci lingua, audax,
fraude et artibus civitatem adeptus, facundus oratione sed
male animatus tandem surgit homo forma non con-
spicuus sed fortis, urbis forique rarus frequentator, colo-
nus unus ex iis, per quos civitas salva est, disertus et
integer, qui, domesticas virtutes et coniugii sanctitatem defen-
dens, non tantum absolvendum esse Orestem censet sed
etiam coronandum. Omnium postremus. prodit reus ipse,
ut revera in iudiciis fieri solebat, causamque suam dicit.
Populus vero factiosis et ambitiosis oratoribus aures prae-
bens boni illius civis consilia negligit.

Quantae auctoritatis pessimi isti oratores et demagogi

1) Or. 646 sqq. — id. 612 cf. 949.

Cf. Dem. Cor. 70 rîç àyoqsvsip fiovXsrai,.
*) His verbis adductus poetam demagogi Cleophoutis effigiem ex-
pressisse Philochorus nescio quo loco suspicatus est. Vide Schol,
ad Or. 760 et 891.

76

Euripidea aetate fuerint e poetae frequentissimis seriis-
que praeceptis discere possumus. „Odi homines improbos,
qui iniusta facinora componentes commentis exornant" Ion
e poetae mente dicit Non convenit pulcbre dicere in
rebus non honestis ; facta enim bominum plus valere
oportet quam linguam Etiam planius illos rabulas
spectant baece poetae dicta : qui inter doctos nullius
sunt pretii saepe apud infimam plebem aptiores sunt
ad loquendum : perniciosus est civis, qui facundia pollens
male animatus est Acerrime Hecuba non tantum in
Ulixem {ärjfioxocQiatrjv Aasqriddrjv qui semper apud tra-
gicos vafros demagogos repraesentat, invebitur sed in
totum invisum genus eorum, qui contionabundi populäres
honores consectantur, qui amicos laedere nihil curant, modo
suadere possint, quod multitudini gratum sit. Animus ge-
nerosus contra lege stabilior est; illum nemo sermone de-
pravare potest, hanc rhetor omnia turbans saepe evertit

Hie rabularum grex a comitiis arceri nequit in civitate
ubi floret loquendi libertas, quae est omnis libertatis
principium et fons Ion igitur sperat fore ut ex Attica
muliere se natum esse appareat, ut sibi ius sit libere lo-
quendi, quo iure careat quicumque peregrinus in alienam

\') Ion 831, cf. Med. 577. — =) Phoen. 528.
») Hec. 1187 cf. Hipp. 486 sqq. Troad 966 sqq.

Hipp. 988 sq. — «) Bacch. 271 cf. fragm. 660 vs. 5 sq.
Hec. 254 sqq. cf. Schol. — \') Hec. 134. ~ Eur. fragm. 600.
9) Hipp. 423.

77

civitatem habitatum concesserit Eodem iure nec
servi fruuntur nee exules, quod iis est maximum
malum

Quanti momenti fuerit in Atheniensium vita iurisdictio
considérantes non mirabimur tot voces et formulas a tra-
gicis e consuetudine fori petitas esse.

Causam suam in iudicio agere cuique ^civi licebat sed
inquilino et servo hoc ins negatum erat; patronum [ttqo-
Gxavrpi) igitur ille aliquem e civibus sibi adoptare debebat
servo vero dominus patronus aderat Cuius rei rationem
habet Tiresias afiirmans se liberum non Creontis servum
esse, quare nolle se tamquam Creontis patroni clientem
recenseri in tabulis publicis. Item Agamemnon Teucro,
quum e matre captiva natus esset, civitatis ins abnegat
eumque iubet alium ingenuum arcessere, qui causam pro ipso
dicat Eodem pertinet Sophoclis pulchra metaphora „deo
patrono uti"

Heroica aetate homicida, avÔQa xataxxâg, exulatum
abire solebat, quod potius more quam lege factum esse credo.
Theseus contra Herculem liberis interfectis iubet Thebas
relinquere ex lege, cuius legis mentionem facit Demos-

1) Ion. 671. — Phoen. 393. — id. 391.

Suid. i. v. yefisiv nqoatdrrjv, Hesych. i. v. nQoardrt]v.
S) Demosth. c Callicl. § 31, c. Nicostr. § 21. — 0. R. 411.

Ai. 1260. — 0. K. 882, cf. Aesch. Suppl. 726.
") Herc. Fur. 1322 cf, Hipp. 27, Med. 796.

78

thenes^): vóv alóvva ircdxovöÏM yóv<>} sv Tiaiv sÎQï]iJt£VOiç
Xçôvoiç ànsl^Êîv zaxztjv ôâov xaî tfsvysiv, quam legem
dneviavTf^aiv Plato vocat, Eidem legi parentes Theseus
Pallantidis occisis, et Orestes priusquam de materna caede
purgari potuit, annuum exilium subierunt.

Servo interfecto Athenis domino interfectorem yQCKffj
vßqecog persequendi lege facultas erat eodem iure, quo pro-
pinqui percussorem persequi licebat, de qua re apudAnti-
phontem oratorem legimus®): >j iprjcpog ïöov ôvvazai to)
âovXov drroxtsivavTi xal r^j sXsvâ-eQov. Quam ob rem Hecuba
Euripidea, in Agamemnonis servitutem redacta, hunc regem
obsecrans ut de filii sui percussore poenas sumat, bis verbis
utitur: „apud vos, 0 rex, et liberis et servis aequa de caede
lex constituta est" Servo a domino male habito ad aras
deorum confugere licuisse docet Supplicum chorus. \') Athenis
autem praesertim Thesei aedem asylum fugitivis praebuisse
veteres testantur.

Ad aliud iuris institutum fortasse respicitur his verbis
Alcestidis satis obscuris: „mori me oportet, quod malum
me non in crastinum neque in tertium mensis diem sed
statim invadet". ®) Artaudius in huius fabulae editione

\') Dem. c. Aristocr. § 72. — 2) Leg. IX, 868 cf. XI, 866 cf. Xen.
Mem. I, 3, 13, Suid. i. v. èviavria (pvyBbv. — Hipp. 37.
4) Or. 1645. — Antiph. de caede Herod. 48. — ®) Hec. 291.

7) Eur. Suppl. 268.

8) Plut. Thes. 36. Arist. Eq. 1312 cf. Becker CJiar. (1878)
III, 65 sqq. — ») Alc. 320.

79

suspicatur Athenis usitatum fuisse capitis damnatis trium
dierum dilationem concedere ante supplicium. Quod parum
credibile mihi videtur ; nusquam enim morem fuisse legimus
ut mortis damnati ipso mensis initio poenam subirent.
Quum vero constet debitoribus pecuniam mutuam sumptam
aut usuras débitas primo mensis die fuisse persolvendas :
fieri potest ut ei, qui solvendo non esset, a creditore aliquot
dierum prorogatio permittenda fuerit, quacum sententia
optime hic locus quadraret. Alcestis enim, quum praestituta
die se pro marito diem obituram promiserit, Morti vitam
debet, severe creditori, qui nullam patitur dilationem.

Praeter haec pauca innumerabiles locos in tragoediis
reperias ubi verba iudicialia leguntur, quae, in oratorum
scriptis perfrequentia, frustra apud Homerum quaesiveris.
Ex ingenti locorum numero unum exempli gratia promam.
In Eumenidum fabula, ubi cives Attici primam causam
de caede cognoscunt (vs. 681), Areopagus instituitur, qua-
re curiosa iudicii descriptio, quamquam recentiorum rerum
imaginem ad vivum expressit poeta, offensioni non est.
Orestes, reus (vnódixog 260) de caede, patriam, genus,
casus profiteri debet (437); testes sibi comparat, qui iurati
(485) dicunt testimonia. Apollo testis simul {jiaQTvqst 567)
prodit et patronus {ùvvôixeî 549), Minerva litem contes-
tatur {eîmysi 580); accusatori {âtaxovTi 583), ut fieri solebat
dicendi fit potestas, reus interrogatur, defenditur ab Apolline
causidico (dvvóixo) 731). Post altercationes cives iurati (680)

so

sulFragia ferunt; nonnulli iudicum, quibus hoc mandatum
est, calculos ex urnis excutiunt et numerant (742); vincit
Orestes quidem {vixa 741), crimine absolutus (ix^svycov 752),
quum par sit in utraque urna calculorum numerus (754);
sed tamen ea ipsa de causa accusator non vincitur (795).

CAPUT VI.

DE TRAGICIS RERUM GESTARITM AUCTORIBUS.

Säepius in tragoediis inveninxus, quae in diversam sen-
tentiam intelligi et explicari possint, quae tum ad fabu-
lam ipsam pertinent tum sensum occultiorem continent,
quum rerum publicarum conditionem poetae ipsius aetatis
spectent. Cuius rei apud Euripidem, quippe qui omnium
tragicorum maxime subieetivam scribendi rationem inierit,
sexcenta proferre licet exempla. Tangens enim quaecum-
que ad rempublicam pertinent, nunc democraticae factionis
assectator et fautor est, modo egregii viri consilia commendat,
modo populi duces, privatis suis commodis tantum servientes,
eorumque dolos ut caveant spectatores monet. Foedera
cum aliis civitatibus ut ineant cives suadet; patriae suae
amantissimus patriae amorem apud alios et odium in Athe-
narum bestes, praesertim in Spartanos, acrius suscitât
neque consopire sinit. Aeschylus et Sophocles quoque inter-
dum sua tempora praeteritis immiscentes niodum tamen

82

non excedunt neque certos fines operis lege constitutes prae-
tergrediuntur. Nemo dubitat quin Aeschylus Eumemidum
fabula composita veterem Areopagi auctoritatem, democratico
rerum novarum studio labefactam, defendere conatus sit,
cuius dramatis tamen omnes personae vita quotidiana
superiores sunt, sublimitatis et grandiloquentiae non expertes
licet rebus recentioribus alludant. Tempora vero Euri-
pidea agitata et turbata, quum partium studium prohiberet
quominus Athenienses animo et sermoni moderarentur,
poetam quoque perducebant ut saepius et planius a fabulis
ad facta se converteret.

Iam plurimis locis, occasione data, historiae ratione
adhibita temporum translationem indicavi. Non pauca
mihi restarent nisi mihi visum esset hanc meae inquisi-
tionis partem in angustum concludere. Desudaverunt enim
iam multi viri docti in indagando ex ipsis fabularum ar-
gumentis, quo tempore singulae, de quibus id aliunde
non constat, in scenam commissae sint. Saeculo proximo
Gain in Actis Academiae Inscriptionum huius rei initium
fecerunt, quorum princeps fuit Lebeau jeune Recen-
tiorum primus fuit Augustus Boeckhius, qui in

Mémoires de l\'Académie des inscriptions et belles lettres
t. XXXV, pag. 432: Lebeau jeune: Sur les allusions faites à des cir-
constances historiques far les tragiques grecs cf. Sal lier, ibid. t. VI,
pag. 385, Hardi on t. Vllî, pag. 288, L. Racine t. VHI, pag.
288, X, 311.

opere doctissimo Graecae tragoediae Princiimm^ num ea,
quae supersunt, genuina omnia sint cet. (1808) enumerat
multa in spectatorum, multa in partium favorem dicta,
multa e temporis historia illustranda, unde suspicari liceat,
quibus temporibus quaedam fabulae doctae sint. (Cf. impri-
mis Cap. XIV, XV.). Huius exemplmn secutum esse
Suevernium apparet ex opusculis eius in Actis Acad.
Berol. (1824, 1825) Ueber einige historische und politische
Anspielungen in der alten Tragoedie., et Ueber den histo-
rischen Charakter des Drama. ISTec vero praetereundus est
Adolfii Schoelii liber Sophocles.^ sein Lehen und
Wirken (1842), qui vir doctus eandem rationem, qua
alii in Euripide usi fuerant, Sophocli quoque adhibuit,
unde sagacius quam verius multa huic poetae tribuit
de quibus vix unquam cogitavit. J. A. Hartungus
scripsit Euripidem restitutum, praeclarum opus. Do-
lendum tamen est quod miro modo vir doctissimus
ingeniossimis inventis alia admodum temeraria, ne
ridicula dicam, ita immiscuit, ut potius ingenii lusus quam
seria studia dixeris. Zirndorfer us (1839) et Tb.
Fixius (1843) scripserunt Chronologiam Euripidis fahu-
larum^ ab audacibus coniecturis plerumque abstinentes.
In egregio opusculo suo H. We il ius De tragoediarum
eum rebus puhlicis coniunctione (1844) multa ab aliis proposita
mira arte refutavit aut novis argumentis et rationibus
confirmavit. Fera omnium horum sententias et coniecturas,

84

in libro copioso/ a nullo non lecto, Études sur les tragi-
ques Grecs\'\'\'\' (cinquième édition 1873) M. Patinus collegit.
Quibus viris addere possis permultos, qui singulas tragoe-
dias tractaverunt; vis enim dici potest quot viri docti, ab
scboliastis, illis minutarum rerum studiosis, usque ad ho-
diernos praestantissimos viros, operam dederint ut, tragoe-
dias perscrutantes, poetarum allusiones sive indicia de rebus
sua aetate gestis invenirent, et inventa profecto laborem
non fefellerunt. Divite messe facta fuerunt qui, re-
pertis non contenti, semper novi quid excogitare studerent.
In nulla non triumvirorum tragoedia, in singulis cuiusvis
fabulae personis, vel minima similitude cum tragicorum
aequalibus et civitatis statu sufficiebat ut totam fabulam per
allegoriam interpretarentur obscurorumquippeinvestigatores.
Quod novum interpretandi genus vires ceteroquin sagacis-
simos ad ridiculas ineptias depulit, quarum nonnullas,
animi tantum causa, referre volo, quippe quas redarguere
vix operae pretium foret.

Passovius, ut ab hoc ordiar, Aeschyli Prometheum hoc
mode explanavit. lupiter scilicet cum alios demagogos tum
Periclem significat; Mercurius sycophantarum gregem;
Prometheus ipse Areopagum, homines a love op-
pressi Athenienses. Huic splendidae explicationi perin-
commode accidit quod Pericles decimo demum anno post
Prometheum actum ad rempublicam administrandam acces-

85

sit. Fabulam enim Aeschylus conscripsit, quod Aetneae
ardentis descriptio testatur \'), paullo post 01. LXXV, 2.

Sophocleus Philoctetes, quinam Grraecorum ad Troiam
mortem occubuerint, diligenter inquirit. Nemo non pul-
cherrimum locum, ad aninios tum spectatorum tum lectorum
permoYendos aptissimum, admiratur. Neoptolemus autem,
bellum semper optimos quosque perimere sed mails parcere
afiirmans, multorum heroum flebilem sortem narrat. Cuius
loci venustatem et simplicitaten male tractans Schoellius
in Nestore Antiphontem oratorem, in Antilocho Phryni-
chum, in Thersite Cleophontem populi ducem agnoscit. Qui
credat Sophoclem eiusmodi argutiis praestantissimum opus
foedasse, eum parum huius poetae poeseos ingenio imbutum
esse existimo. In Antigonae fabula — quae heroina, Hae-
moni sponsa, Aspasiam a Pericle amatam significat! —
celebrantur hominis Ingenium et varia inventa (■so {iri%av(sv
ts%vaç quae perpauca verba acumini Schoellii sufiiciunt
ut statim intelligat hoc loco poetam Melissum physicum
et Artemonem machinatorem bellicorum tormentorum spec-
tavisse : illum enim Samiis, hunc Atheniensibus artis suae
auxilium praestitisse quo tempore fabula conscripta sit.

Quid argumenti Peliadarum, cuius tragoediae Euri-
pideae nonnulla fragmenta exstant, fuerit unusquisque

1) Prom. 365 sqq, — Phil. 410 sqq.
Antg. 362.

86

ex ipso titulo facile intelligit. Âttamen non ita facile excogi-
tabis buins fabulae explieationem, quam nobis Hartungus
gratificatur. Yiro docto ut aurem praebeas, lector benevole,
quaeso. Olympiade LXXX. 3. Atheniensium iuventute partim
in Aegyptum profecta partim in oppugnanda Aegina occu-
pata sperabant Corinthii se, incursione subita in Megaridem
facta, aut Aeginetas obsidione liberaturos aut Athenienses
oppressuros esse. Quae res ut aliter atque illi speraverant
caderet senum Atheniensium virtute factum est, qui duce
Myronida, Corinthios profligaverunt. luvenes igitur
quodam modo e senibus facti erant iuvenile
facinus edendo Atheniensibus ii, qui absente inventute
hostes propulerant. Nunc arrige aures! Paullo post 01.
LXXXI. 1. Peliadas impetrato choro docuit Euripides
„quae fabula in conatu restituendae seniiuven-
tutis fere tota versabatur". Talem historiae et
fabulae cognationem ipsi Euripidi, si forte revixerit, nec-
opinatam fore credo et forsitan poeta acerrimo indagatori
obiciat senes illos Athenienses integros e pugna, miserum
Peliam contra frustatim ex aëno prodiisse. At plura
nobis aiïeruntur. „Eodem anno quo primum in certamen
„Euripides, non celato nomine, descendit Aeschylum e vita
„decessisse proditum est memoriae. Quam ob rem hereditas

Thuc. I, 105, 106. — 2) Teste Euripidis biogropho Ed. Dind.
vs. 35 sqq.

87

„quasi S-qóvov Tçaycpâixov deorum ipsorum voluntate a sene
„ad iuvenem transferri videbatur neque dubito quin suam
„quoque causam Euripides respexerit senis decrepiti in
„iuvenem mutandi conatum repraesentando \')." Quod
detestabile omen profecto fuisset si Euripides primum
suum certamen comparasset cum Peliadarum conatu
misere ad irritum redacto. Num talis interpretatie viro,
sana mente praedito, digna est? Fortasse non amplius
tragoedias legimus sed aenigmata, quae nos admoneant
ludi, qui pueris est in deliciis, quum iactabundus unus alteri
dicit: video, video, quae tu non vides.

Uno tantum exemple illustrare volo quam multis con-
iecturis, ingeniosis quidem sed incertis et dubiis, una tantum
tragoedia materiem praebuerit. De anno quo Andromache
in scenam producta sit non satis constat sed e flagranti
odio, quo poeta Spartanos prosequitur apparet fabulam ante
pacem, Nicia auctore restitutam (421), actamesse. Numeri
enim huius fabulae, medium tenentes inter antiquam Euripidis
severitatem et recentiorem negligentiam, hanc tragoediam
belli Peloponnesiaci renovati tempori assignare recusant.
Locum, quo vehementissime poeta Lacedaemonios sugillat,

1) Härtung Eur. Best. I, 59, 60. — Qaomodo numerorum confor-
matio ad singularum fabularum actionis tempas definiendum utilis
esse possit docet Fixius Chron fab. Eur. pag. VIII.

iam supra tractavi et ostendi quam variis modis viri
docti crimen crudelitatis Lacedaemoniis a poeta illatum ad
ea, quae nobis ab historicis tradita sunt, referre conati sint.
Zirndorferus tempus, quo fabula composita sit, satis certo
nobis se probare posse existimat: Lacedaemonii enim 01.
LXXXIX. 1., induciis annuls cum Atheniensibus initis,
nihilominus in Chersoneso Thracica, duce Brasida, multas
civitates Atheniensiimi socias ut deficerent incitaverunt.
Hinc in fabula, paullo post édita, eorum perfidiam, vafritiam,
lucri cupiditatem insectatur poeta. Samuel Petitus®),
Boeckhio assentiente, docet Menelai verba se Spartam
abire ut adversus urbem quandam vicinam, quae amicitiam
pristinam dissolvisset, bellum paret, non fictum bellum sig-
nificase sed referenda esse ad Lacedaemoniorum in Argivos
incursionem, quum Argivi Troezenios iniuria affecissent.
Quae opinio si vera est huius fabulae in scenam commissio
01. XO, 2., itaque quinque annis post tempus a Pixio
constitutum, ponenda est. Utramque sententiam eodem iure
impugnari et defendi posse credo. Chori illud „numquam
duplex imperium praestare unius viri imperio" \') Mciae
et Cleonis aemula studia aut aliam partium de dominatu
contentionem spectare Pixius perhibet. Saepius hac in

1) Vide pag. 50. — 1.1. pag. 45. — Misc. Ill, 16. ~ 1.1. XV.
0 Andr. 733. — «) Thuc. V, 58 sqq., VI, 7, cf. Diod. Sic. XII, 78.
Andr. 471. sq.

fabula mos plures uxores habendi arguitur: „Tales nuptias
ne apud nos introducas" Hermione dicit „neque enim
honestum unum virum duarum feminarum habenas tenere.
Quicumque rebus suis domesticis prospicit una uxore con-
tentus sit"! \') Alibi eandem sententiam chorus profitetur:
„numquam duplices lectos laudabo neque e diver sis matri-
bus liberos, unde lites tristesque calamitates familiis nascun-
tur." Hardionus®) haec verba quandam Periclis le-
gem spectare putat, qua spuriis iura quaedam constituta
sint. Mira et temeraria coniectura L. Racinius^) versus
laudatos sic explicat: multis hominibus et bello et pesti-
lentia absumtis nescio quo auctore legem quandam latam
esse credit, qua caveretur ut ius duas uxores habendi
Atheniensibus concessum foret, quo civium numerus, cala-
mitatibus diminutus, denuo accresceret. Tragoedia igitur
sua Euripidem huic legi obstrepere Racinius censet.

Nunc videamus quasnam partes clari poetarum aequales,
in administratione reipublicae florentes, in fabulis egerint,
vel potius quantas partes viris doctis iis tribuendas esse
visum sit. Quamquam sexcenta eiusmodi proferre licet una
Alcibiadis persona ad hanc rem illustrandam sufïiciat.

Boeckhio si fidem habentes Euripidis Supplicum fabulam

1) Andr. 177 sqq. — Id. 465.

3) Mémoires de l\'Acd. des Belles Lettres t. VIII pag. 264.
*) id. t. X pag. 311, sqq. — ®) 1.1. pag. 188.

90

Ol. LXXXIX, 4, vel tempori proximo tribuimus et obser-
vantes, quoties in hac eadem tragoedia iuvenes apud civi-
tatem auctoritate multum valere dicantur, facile credimus
non omnia quidem, attamen multa Alcibiadem spectare, quum
constet Alcibiadem hoc tempore iuvenem rempublicam ca-
pessivisse. Difficultas vero magna nos tenet. luvenes enim
modo dicuntur gloriae honorisque avidi omnia perturbantes,
cives corrumpentes, lucri studio dediti, non considérantes
an populus aliquid detrimenti capiat, ad iniusta bella cives
excitare ; modo Spartam Athenis non parem esse audimus,
Athenas contra belli laborem sustenturas fore, quippe
quae iuveni utantur rectore valido, quali duce carentes
multas iam civitates periissent. At in una eademque fabula
Euripidem Alcibiadem simul laudavisse et exagitavisse nullo
pacto credere possum. Ultimos versus, quos attuli, quibus
Euripides afflictos cives recreare iisque animos addere vide-
tur, Alcibiadem spectare et poetae veram sententiam con-
tinere crediderim, partim quia fere ad verbum quadrant
in rerum statum et conditionem in qua Athenienses, quo
tempore fabula commissa videtur, versabantur, partim quia
Euripides, quanto favore Alcibiadem amplexus esset, car-
mine ad illius victoriam equestrem celebrandam composito,
nuper ostenderat.

\') Boeckh. 1.1. cf. Lebeau 1.1. pag. 447.
2) Suppl. 160, 232_ sqq., 509. — s) id. 188 sqq.

2è (fasiaofzm w Kketviov nccl x.r.L vide ad Plut. Alc. 11.

91

In aliis quoque tragoediis Alcibiadem ipsum sub bac
illave dramatis persona in scenam introductum esse viri
docti perbibent. Hartungus Helenam Euripideam cum Al-
cibiade confert : utrique mira formae praestantia erat ;
uterque tum patriae tum suae patriae inimicis perniciem
parabant; infamia atque invidia uterque insons flagrabat
et patria exul potestate carebat criminum purgandorum.
Helenae fabula igitur Hartungo conscripta esse videtur ut
revocaretur Alcibiades eique diluendorum criminum copia
fieret. Cui sententiae tamen ipse Hartungus contradicit.
Coniecit enim Helenam, Andromedam, Electram ad ean-
dam didascaliam pertinere, sed miro modo addit bas feminas
praestantes, virorum fortium virtute et inopinato adventu
a malis et contumeliis liberatas, Atbeniensium conditionem
significare, quippe qui post cladem Siciliensem desiderio
flagrassent egregii viri, qui eorum rem perditam restitueret.
Equidem neque video neque intelligo quomodo eadem Hele-
nae persona simul Alcibiadem, populi ducem exulantem, si-
mul populum desperantem, mox sospitatum, representare possit.

Hartungo libenter adstipulamur simillimam esse causam
Polynicis, in Euripidis Pboenissis, et Alcibiadis. Societate
cum hostibus iuncta ingens patriae bellum uterque conflavit,
uterque regnandi cupiditate et reditus desiderio flagrat.
Attamen idcirco non affirmare ausim sub Polynice Alci-
biadis personam latere. Quid enim? Polynicem concede

1) 1.1. II, 408.

92

exilium suum ita queri ut recentiorem Atheniensem lo-
quentem audire crederemus; Alcibiadem quoque cum
militibus suis de iniuria accepta conquestum esse, Thucy-
dide auctore, noyimus. Sed quisnam exul, occasione data,
tales querimonias non fudisset ? Quod Polynices queribundus
non alio modo rem considérât quam poetae aequalis fecisset,
omnino cum Euripidis consuetudine et arte conyenit. Tristis
deinde finis Polynicis satis nos monet ne, rebus quibusdam
fortuitis inducti, poetam yirum sibi deyinctum Alcibiadem
in scenam introducere voluisse putemus, cui certe melio-
rem quam Polynicis sortem, immatura morte perempti,
exoptaverit. Benloewius perMbet Aiacis Sophoclei alteram
partem, Alcibiade patria carente, conscriptam esse ut Sala-
minii, mortem sui ducis lugentes, Atheniensium maestitiam
illustrissimi exulis causa exprimèrent. ISTeque mihi Schoel-
lius aliique, Alcibiadem in Philocteta reperire existimantes,
sententiam suam probaverunt. Fabula quidem Sophoclea
01. XLII, 3, acta est paullo postquam Alcibiades restitutus,
victoria apud Cyzicum reportata, de patria sua optime me-
ritus erat, sed praeter hanc fortuitam similitudinem nullum
vestigium in Sophoclea fabula reperimus cur credamus
poetam sub eadem persona Philoctetae mala et Alcibiadis
restitutionem repraesentare voluisse. Adversus Schoellium

Vide pag. 17. - ») Thuc. VIII, 8.
De Sophodeae dictionis proprietate cet. pag. 70.

93

aliosque talium argutiarum indagatores nimis urgeri nequit
hoe argumentum, Sophoclis poeseos Ingenium simplex,
altum, magnificum ahhoruisse a multis artibus, quibus
Euripides usus sit, ut auditorum animos sibi devineiat.

Aliud exemplum proferam, quod nobis imprimis ostendere
potest quam lubrica et dubia sit rerum tam absconditarum
indagatio. Similitudinem inter Oedipum Eegem et Peri-
clem permulti \') animadverterunt. Quo se commendet habet
revera Hermann! sententia. Ob scelus enim suum Oedipus,
ob scelus illud Cylonium, a maioribus suis perpetratum,
Pericles diis inrisi sunt eorumque cives morbo pestifero
vexantur. Oedipus et Pericles sapientiae laude florentes,
populis suis opitulantes, oraculorum et rerum divinarum
erant contemptores. Accedit quod superstitiosi Athenienses
Alcmeonidarum crimen, oblivione prope iam oblitteratum, a
Lacedaemoniis nuper denuo Pericli exprobatum, rumina-
bantur ipso tempore, quo fabula fortasse acta est, de quo
tempore tamen nihil certi constat. Quam utriusque viri
similitudinem Schoellius fulcire et augere conatur criminatio-
ne allata, qua, teste Plutarcho, in Periclem eius adver-
sarii usi sunt : patrem cum filii Xanthippi uxore rem ha-

Lebeau jeune Mém de VAcad. XXXV.
\') C. F. Hermann Quaestiones Oedipodeae-, Bode Histoire de la
poesie Grecque pg. 400; Schoel 1.1. pag. 169; Lachmann in
Niehbiirù Mus. Ehen. pg. 303. — Plut, Pericl. 13, 36.

94

buisse. Sehoellio igitur non minus quam Hermanno per-
suasum est sub Oedipi persona Periclem delitescere. Quae
consensio tamen non impedit quominus in hac disquisitione
in diversas partes abeant; Hermannus enim ad Periclem
vituperandum et criminandum, Schoellius ad eundem virum
laudandum et commendandum fabulam conscriptam esse
putat. Si Hermanno fidem habeas illud „superbia gignit
tyrannum", illa dira imprecatio „si quis dictis aut factis
impius ineedit deos non colens eum malum fatum corri-
piat" ad populi ducem, ad Anaxagorae diseipulum refe-
renda esse existimes et totam fabulam fictam, ne Athenien-
ses Periclis consilia sequentes culpae, qua ipse premere-
tur, contagione inficerentur. Quam prorsus aliter de eadem
tragoedia censet Schoellius ! Sopbocleae solitae ironiae
rationem habendam esse: vana ista crimina, quibus Oedi-
pum Thebani insumulent, integrum et culpa vacuum esse
Oedipum : Periclem igitur non minus iniquo modo ab Atheni-
ensibus exagitatum esse. Quod ad Schoellii sententiam attinet
Oedipi indolem virum doctum non recte perspexisse nemo
negabit. Neque parricidium inconsulte perpetratum, neque
incestum ab imprudenti commissum Oedipo vitio vertit poeta,
sed TO fiTj xaT dvS-Qwrrov çpçovsiv Oedipum sontem et coecum
reddit et perdit. Hermannus autem 01. LXXXYII, 3. fabulam
actam esse docet, sed parum credibile existimo opus tam

0. R. 873. — 2) id. 883.

95

elaboratum, tam ad digitum factum, conscriptum, doctum,
actum esse intra unius anni spatium, quod tamen credamus
necesse est, si tragoedia acta est post morbum exortum
et ante Periclis mortem. Post Periclis obitum non facile
memoriam talis yiri poeta comis et humanus splendida
foedasset tragoedia, quae ita potius carmen probrosum
fuisset. Schoellius porro parum sibi constare videtur. Cavea-
mus ne in labyrinthum duci patiamur ! Oedipum enim irae
indulgentem, ad suspiciones proclivem, veram Atheniensium
vitiorum imaginem reddere iudicat. Num eadem persona
et rei insontis et iniusti accusatoris partes egisse nobis
credenda est?

Non tantum quae ad singulas res gestas singulasque
personas pertinent, sed totius politicae rationis Athenien-
sium imaginem in plurimis tragoediis reperimus. Athenae
semper asylum fuerunt miseris et infirmis et semper baec
civitas ope destitutes in causa iusta iuvare parata fuit
quam clementiam eorum adversarii audaciam, cum publica
prudentia parum congruentem ipsi Athenienses gene-
rosam et sibi utilem virtutem esse credebant. Adversa-
riorum sententiam respicere videtur praeco Thebanus apud
Euripidem Theseum de supplicum septem filiorum sepul-
tura obiurgans hisce verbis „Multa curiose agere soletis tu

1) Eur. Suppl. 329.

Cf. Isocr. Paneg.; Suidas i. v. "Aê-qvcdcav ävaßovUa,

96

et tua civitas" et planius Aethra, filium adhortans ut mor-
tuis et miseris mulieribus opem ferat, dicit „deridetur tua
patria tamquam imprudens, sed torvum adspicit derisores
suos, nam in laboribus crescit" Item vir pessimus
Copreus patrocinium, ab Heraclidis rogatum, Demophonti
et Âtticam inhabitantibus dissuadet ne, quum possint po-
tentiores amicos sibi adiungere, more suo imbelles assu-
mant Haec dementia an calliditas politica in pluri-
mis fabulis repraesentatur et commendatur. Heraclidae
tutelam, Septem illi exsequias, Medea perfugium, Orestes
absolutionem, Oedipus quietem Atlienis reperiunt.

Etiam quinam Atheniensium civitatis socii et hostes
fuerint tragoediae nos docent. Foedus initum inter Athenien-
ses et Argivos 01. LXXX, 3 Aeschylus in Orestea
celebravit. Orestes ipse Argivus fidem et aeternam Argi-
vorum amicitiam Minervae, Atheniensium deae tutelari,
cuius auxilium implorât, pollicetur quae promissa pro
cliente suo ab Apolline repetita iure iurando Orestes
confirmât \'\'). In Oedipo Colonaeo quoque Argivorum rex
amicitiam et societatem afPert, inimicitiae contra inter
Thebanos et Athenienses fabulae argumenti efiiciunt par-
tem aliasque futuras Oedipus vaticinatur Nemo, his
fabulis lectis, dubitat quin ad respublicas spectent et quid

») Eur. Suppl. 576. — id. 321 sqq. — ") Heracl. 176 sqq.
Diod. Sic. XI, 80. — 5) Eum. 289. — id. 669.
id. 762. — 8) O. C. 605.

97

poeta sibi proposuerit inter omnes constat : de ipso tamen tem-
pore, quo fabulae actae sint, viri docti litigant. Oedipum Colo-
naeum, ut exemplum afferam, Reisigius 01. LXXXYII anno
2 vel 3, Lachmanno Scboellioque adstipulantibus, Boe-
ckbius contra Suèverniusque 01. LXXXIX exeunti vel
ineunti XC assignarunt. Supplices in cognominis fabulae
argumente Gfraeco legimus actas esse 01. XC, 3, quum Argivi
et Lacedaemonii, legatis missis, de foedere agerent ; Boeck-
liius tamen et Zirndorferus 01. LXXXIX, 4, eandem
fabulam tribuunt, quo tempore Athenienses cum Argivis
foedus pacti sunt \'). Alii, locorum indiciis expositis argu-
mentisque allatis, alias proposuerunt sententias Heracli-
darmn fabulam 01. XC fictam esse post foedum ruptum e
conviciis in Argivos iactis suspicatur Boeckhius ; Fixius
autem finem fabulae respiciens, ubi aliquam Lacedaemo-
niorum inruptionem Eurystheus periturus praedicit, Hera-
clidas circa 01. LXXXIV scriptos esse censet.

Itaque etiam hac in re, quum poeta omnem dubitationem
tollat quorsum fabula pertineat, ariolari tantum nobis licet
de tempore definiendo, nisi ubi veteres ipsi certi aliquid
memoriae tradiderunt.

1) Reisigius: Enarmtio Oedip. Colon. — 1.1, pag. 313.
3) Boeckhius: Prooem. ind. lectt. Beról. aest. 1826.
Act. Acad. Beról. 1828, pag. 15.

Graec. tmg. Princ. pag, 187 sqq. — 1.1. pag. 49 sqq.
^J Thucd. V, 46. — 8) Vide apud Fix. 1.1. pag. IX.
9) 1.1. pag. 190\'sq. — i") 1.1. pag. VIII.

CAPUT VII.

DE RELIGHONE.

Perpauca admoniturus sum de religionis cultusque deorum
statu apud tragicos, prisci et ingenui antiquioris aevi
mores indolemque neglegentes.

Heroicae aetatis simplicitas deos mortalibus similes fingens
homines a religiosis subtilitatibus et obscuris caerimoniis
prohibebat, quare nulla arcana et mysteria apud Ho-
merum memorantur, quae, me iudice, tantum inveniri pos-
sunt apud populum eruditum et excultum, quum ingenio
prompti et subtiliores homines, non amplius contenti plebis
superstitione, ad altiora tendunt et religionis symbola expla-
nandi praecepta anquirunt. Sacerdotes porro in civitate, in
qua ordinem quemdam faciunt et auctoritate apud multitudi-
nem multum valere conantur, gravitatem suam servare et
augere student arcana religione, cuius veram significationem
paucis tantum initiatis aperiunt. Itaque cum in Oriente
tum in Aegypto, ubi sacerdotum ordo maximi momenti

99

erat, fons et origo multorum arcanorum nobis quaerenda
est; cui sententiae assentiri yidetur, Herodoto praeeunte,
Euripides, quum Baccbarum chorus Bromium flagitat ut
se in Aegyptum ducat, „illic enim Bacchis fas est orgia
celebrare". \') Non miramur igitur apud Homerum nulla
vestigia sacrorum et caerimoniarum, quibus adesse pau-
cis tantum liceat, inveniri neque locorum mentionem
quae calcare sit nefas. Apud posteriores scriptores et tragicos
frequentier est horum omnium commemoratio. Colonis
Furiis sacer locus, prope Thebas in montibus Bacchi
sacellum, et locus lovis fulmine percussus inveniuntur,
quae loca omnia inaccessa dicuntur. Inter caerimonias autem,
quae ritu arcano celebrababantur, sunt omnia sacrificia
lustralia. Dianae igitur signum una cum captivis se lus-
traturam et expiaturam esse simulans Iphigenia, omnibus
profanis remotis, mare adit ; Aiaci quoque solitudine opus est
et eius uxor comitesque solum eum abire patiuntur ut,
lavacris lustralibus adhibitis, Minervae iram effugeret.
Eodem modo Oedipi morti nemo adest, quia mors se Eume-
nidibus devoventis facinorum, inconsulte perpetratorum,
expiatio est.

His caerimoniis maioris momenti sunt arcana, quae non
ad hunc illumve privatim pertinent, sed quorum, plurimi
fiunt participes. Duplex talium sacrorum genus distinguimus:

1) Baccb. 403 sqq. — «) 0. 0. 37, 126, et passim.

3) Phoan. 1752 Cf. 0. C. 675.

100

unum, quum spiritu divino tacti, lymphati furerent et
baccharentur, alterum, quum peculiari ritu initiati arca-
nis interessent. Quod deorum, hls in mysteriis cele-
bratorum, nomina apud antiquiores poetas aut prorsus
absunt, ut Bromius, laccbus, Baccbus, Core alii, aut obi-
ter tantum memorantur, ut Dionysus et Demeter, beroica
aetate posteriorem esse buius ritus originem probat.

Omnium notissima sunt Sacra Eleusinia in Cereris
eiusque filiae Proserpinae templo. \') Quorum origo, quantum-
vis antiqua fuerit, tamen non verisimile est omnes borum
ritus totumque modum, quo celebrabantur, per tot saecula
eosdem fuisse. Quaecumque tragici de mysteriis tradiderunt,
apud priscae aetatis scriptores frustra quaesita, apud tragi-
corum aequales omnia reperimus, unde baud dubitanter
affirmem bac quoque in re tragicos sua tempora secutos
esse, non investigantes numquid inter antiquiores et recen-
tiores ritus interfuerit. Mysteria vicesimo mensis die, quo
laccbum solemn! pompa Athenienses Eleusina ducerent,
celebrata fuisse audimus. Initiatis {roTg [Jisfivr]fj(,svoig) prioris
ordinis, multis laboribus perfunctis, tandem sanctissima et
augustissima oculis usurpare licebat. Hinc castus Hippolytus,
initiatus iam ante, profectus esse dicitur ut v i s e r e t vene-
randa mysteria (sç otpiv xaï relrj dsfivtSv (JbvcftrjQiwv. Post

1) Eur. Suppl. 30. — -) Ion 1076.

Hipp. 25 Cf. Plato Symp. 209. t« reÄea xal ènomixd.

101

mortem in Oreo initiati summae beatitudinis participes
fore putabantur, quare Sophocles ter beatos praedicat,
qui, his initiis conspectis, ad inferos descendant, quibus
solis ibi vivere liceat i) ; Hercules igitur, postquam Cerberum
inlucem eduxit, mystarum sacra se in Oreo vidisse affirmat.

Initiatis silentium servare iussis pauca, quae ad mysteria
attinent, divulgata sunt. Nihilominus interdum vestigia non-
nulla TOV fivütixov loyov in tragoediis deprehendimus. Ubi
lacchus „astrorum chori dux {nv^nvrnvran) loqdf dfUQWv)
invocatur Scholiastes mystarum sermonem delitescere
docet ; astra igitur taedas ardentes, quae in pervigiliis
Eleusiniorum sacrorum iactabantur, significant. Caerimoniis
perfuncti initiati felices se praedicabant, eqivyov xaxóv,
svQov äfjbsivov canentes, cui formulae Baccharum Chorus
alludere videtur: „beatus ille qui maris fluctus effugit et
attigit portum; beatus etiam qui labores superavit." \')
In eadem fabula ®) Tiresias demonstrat, cur Ceres et Se-
meies filius hominibus âvo xà nqma sint, et ita hoc facit
ut conicere non absurdum sit hoc loco mysticae doctrinae
partem nobis expositam esse.

Mysteria ne enuntiarent initiatis praeceptum erat, cui
fivdTixf^ auùTt^ in formula tà Salla ffiyœ fortasse
alluditur ; Eumolpidarum enim antistitum aurea clavis

1) Soph. fragm. 719. — Herc. Fur. 613, cf. Schol. Arist. Ran. 158.
3) Ant. 1147. — *) Dem. Cor. § 259. — Bacch. 902 sqq.
6) ld. 274. - n Ag. 36, I. T. 36.

102

mystis taciturnitatem imponebat. Interdum vero poetas
mystarum sermone in scena uses esse id, quod de Aeschylo
narratur, prodere videtur. Hic enim mysteriis initiatus
quibusdam fabulis, quae aetatem non tulerunt, talia dicitur
intexuisse ut sacrilegii accusatus vix fratris Aminiae gratia
sit absolutus.

Levissima tantum indicia Dionysi protervi cultus
semel apud Homerum invenimus. Apud tragicos vero,
in eiusdem dei honorem tragoedias edentes, praecipuum
locum Bacchum tenere non miramur. Quin tota divina,
quae Bacchae inscribitur, Euripidis tragoedia, e multis una
quae maxime olim auditorum hodieque lectorum animos
moveat, in Bacchi cultu versatur. Coetum bacchantium,
pellibus indutum, hedera redimitum, thyrsum iactantem
videmus, furorem bacchicum exardescere, vaccas vitulos-
que manibus discerpi, multaque alia miracula accidere
audimus. Quo plures orbis terrarum regiones pernotuerant
eo longius Bacchum peregrinantem fabulae fingunt et quo
magis eius cultus cum Orientalibus orgiis coniungitur eo
lasciviora eins festa, eoque frequentior comitum numerus.
Apud Homerum deus, nutricibus tantum comitantibus.

\') O. C. 1051.

Eustratius ad Arist. Eth. Nicom. III. 1. To^oriâaç, \'IsQsiaç^
2iav(pov et \'IcpiyêvEiav bas fabulas fuisse tradit.
») Ael. Var. hist. V, 19. — 11; VI, 130.

103

in Thraciam veniens contumeliose fugatur; deum trium-
phantem, mysteria et orgia celebrantem, fere omnem orbem
terrarum cognitum, a Lydia et Phrygia proficientem, Per-
sidem, Bactrianam, Mediam, Arabiam, loniam pervagan-
tem, a magno Maenadum strepenti et clamoso thiaso sti-
patum apud tragicos invenimus. Apud Homerum Diony-
sus quidem invenitur, sed nullo cognomine praeditus, nec
usquam templum ei dedicatum, nec cultus ei tributus
memoratur. Dionysi, cuius cognomen Bacchus apud nullum
scriptorem ante Herodotum legimus, orgiorum originem
in Thracia, Lydia et Phrygia quaerendam esse inter omnes
constat Aetatem tamen, qua Bacchanalia in Grraeciam
pervaserint et ilia antiquiora mysteria Eleusinia nonnulla
ex hoc cultu assumpserint ita ut Cereris et Bacchi religio
coniuncta sit, nescimus, sed post heroicam aetatem hoc
factum esse satis liquet.

Arete cum Bacchi orgiis cohaerebat poesis et doctrina
ilia, quae fabuloso Orpheo tribui solebat, quare Dionysi
mysteria Orpheus invenisse traditur et Dionysi orgia
O r p h i c a et ipsa vocabantur Licet Orpheum num-
quam exstitisse iam Aristoteles doceat^), plurima tamen
scripta ei antiquitus tribuebantur quorum auctores fuerunt

1) Bacch. 16 sqq. =) Cf. Preller, Gr. Myihl ed. 3. pg. 546.
3) Apollod. I. 3. 2. — Diod. Ill, 64.
6) Vide apud Cic. K D. I, 38, 107.

104

Pyttagoraei, qui, post Sybarîm deletam ex Magna
Graecia a plebe pulsi, ad Orphicorum disciplinam se appli-
caverant Turn mos invaluit libres divinationes et
incantationes continentes colligendi et Orpheo tribuendi,
quorum librorum copia iam Platoni ridendi praebebat mate-
riam. Euripides quoque Orphicos vel potius Pythagoraeos
parvi facere et despicere videtur; Theseus enim filio suo
conticia ingerens, quem novercae corruptorem pietatis
simulatorem credat, dicit : „iam gloriare, iam inanimis cibis
te alens alios ludificare, Orpheumque magistrum, vanam-
que eius doctrinam (ttoXXwv y^afifidvcov xanvovç) colens
bacchare"! Quibus verbis Euripidem Pythagoraeos spec-
tasse iam monuit Scholiastes Magicam porro artem et
divinationem cum Orphicis turn Pythagoraeis pro-
priam fuisse constat. Hinc intelligimus et in Alcestidis
fabula chori querelam, se nullum remedium contra Neces-
sitatem invenisse in tabulis, quas Orpheus conscripserit et
satyrorum chori iactantiam, se Orphei incantationem valde
bonam scire, cuius ope fiat ut sua sponte torris oculum Cyclo-
pis in cendat, et Theseum filium suum incantatorem praesti-

1) Muller Gr. Ut. I, 424 sqq. — 2) piat, Eep. II, pg. 364.
3) Hipp. 952.

"\') Schol, ènel ydq evSo^og rjv o Jlv&ayóqag, rj&ij xal nok^oi

dipv^mv dneixovto\' drdyeo dè rovg tisqI avrov ydq alvi^a-

gd-ai ^ovxexm 6 EvQiTiió\'ijg\' rotovrog &é èaxiv dei xd i^^wtxd n^óg-
(ona sladymv. — Lobeck, Aglaophamus I, 242. — ®) Cic. Div. I, 3.
O Alc. 966 sqq. — Cycl. 646.

105

giatoremque contumeliose vocantem OrpMcos et Py-
thagoraeos carne et caede animalium abstinuisse Euripi-
des ostendit cum in Hippolyti persona tum in fragmento
quodam ubi accuratius illorum mores describit

Quomodo OrpMcorum aliorumque diyinatio in con-
temptum renerit huius artis progressus docent. Apud Ho-
merum fjidvtsig, quippe qui divinitus furant, maximo ho-
nore fruuntur. Nee mirum est, quum rerum futurarum
caliginem dissipare hominibus viderentur divino spiritu afflati,
nullaque re nisi avium volatu adiuti. Posteri vero humana
divinis miscentes ipsi modum excogitabant, quo zà iv
yovvam -d-eàv xsîfxsva sçiscitarentur vulgoque interpretaren-
tur, quo tamen factum est ut avaris vatibus via fraudis
patefacta sit et proinde omnia in dubium vocarent im-
periti.

Apud Homerum nulla certa vestigia exstant, quae nobis
persuadere possint extispicium et divinationem ex igne
iam in usu tunc fuisse. Scio quidem Scholiastas docere:
isQstg, ot àid (TrrXdyx\'^\'^^\'^\' fxccvTsvófisvoi et ^voaxóoi, ot ôià
Twv sm&vfiicofisvwv fiavzsvófisvoi^ sed argumentis, e poeta
ipso petitis, interpretationem fulcire nequeunt. Rem mag-
nam vel periculosam suscepturi saepe heroes sacra faciunt
ut deorum favorem sibi concilient sed numquam ut rei

») Hipp. 1038. - id. 952. - ») Eur. Fragm. 475.

106

eventum ariolentur, neque secundo sacrificio eos inci-
tâtes vel infausto absterritos esse legimus. Adstipulamur
igitur Lobeckio de Leode, -^voo\'xó^j, inter procos ab Ulixe
interfecto, affirmant! : „nullam rerum futurarum scientiam
habuisse valentissimum argumentum est, quod neque suam
neque amicorum sortem non mode praevidit sed ne ex-
plorare quidem per exta conatus est" \'). Mhilominus in
tragoediis utriusque divinationis genus invenimus, quod
homines a Prometheo didicisse fingit Aeschylus et
Theseus inter bona, quae dei hominibus largiti sunt,
enumerat quod ignota et minus perspicua praedici possent.
Ita in rebus adversis imprimis ante proelium initum
vates hostiarum exta inspicit vel fiammas in ara con-
g^|it. Minutius mala omina cum in extispicio tum in
divinatione ex igne describuntur : iecinoris caput quod
intestinis deest, hepatis faucium et bilis receptaculi inso-
litus situs Eurystheo mala portendunt ; ®) similiter Tiresias
tristia quaedam inde praesagit quod flamma non promicet,
adeps liquefactus cum cinere misceatur, fumet, dispergatur
et fel dissipetur. Alia alibi invenies.

Haruspices et sortilegi apud recentiores lucri studio
saepe dediti, facile ad credendum impulsae multitudini maria
et montes pollicentes, auctoritate sua abutebantur et simu-

\') Lobeck, Aglaoph. 268. cf. Nägelsbach, Hom. Theol. Y, 19.

2) Prom. 493 sqq. — 3) Eur. Suppl. 311. — I. T. 16.

5) Heracl. 340, 399, 673; Eur. Suppl. 155 sqq. — «) Eur. El. 826.

\'\') Ant. 1005. — 8) Phoen. 1255, Soph, fragm. 462 c, Ag. 140.

107

latam sapientiam ad finem politieum, sua ipsorum commoda
spectantes, adhibebant. Inde quisquis erat paullo perspica-
cior ac prudentior nullam istis ariolis fidem babebat et
mox ipsum quoque vulgus magnis exspectationibus falsum,
fatidicorum oraculis coepit diffidere. Talis suspicionis
vestigia in tragoediis quoque videmus. Totum genus va-
tum ambitiosum malum, pecuniae avidum, mercedem
captans esse audimus : quare vates pauca vera inter multa
falsa dicunt. Tiresias ariolus ipse stultum esse profitetur
qui divinandi arte utatur ; falsa enim saepius praedicunt
vates deorum iura violantes, quum eos misereat consulentium ;
Apollinem igitur solum oportebat oracula canere quippe
qui neminem timeat. Vebementissime vero perstringun-
tur fatidici in Helena Euripidea: nibil sinceri est in ignis
flamma, quid ergo vates consulimus ? dis sacrificantes
hona ah iis petere oportet — Socraticam disciplinam bis in
verbis animadverte! — et vaticinia omittere. Vana sunt
ilia inventa et nemo sibi divitias collegit sinelabore. Pru-
dentia enim bonumque consilium optimus vates est. Cui
sententiae cborus, poetae vicarius, respondet „idem ego
quoque sentio de vatibus." Propter baec convicia vatibus
facta, utramque Ipbigeniam scriptam esse post cladem in
Sicilia acceptam Fixius putat. Hoc enim hominum genus
oracula colligentes, ut Thucydides narrat, ab ineunte

\') I. A. 520. — Ant. 1055. — Bacch. 257. — I. A. 956.
») Phoen. 954 sqq. — Hel. 746 sqq. — ?) Thucyd. H, 21 cf. 54.

108

bello Peloponnesiaco falsam spem plebi credulae ostenderant;
sed postquam Sicula calamitate populi spes ad irritum re-
dacta. erat vehementer Athenienses vanis ariolis irasceban-
tur. Quae opinio si vera est acerbissime credulitatem
Atheniensium poeta Ms verbis reprehendit: haec una res
acriter pungit, si quis, quamvis ipse consilii non sit expers,
vatum monitis obtemperans periit.

Quod ad recentiorem morem attinet veterum oraculorum
ante bellum colligendorum de hoc quoque in tragoediis fit
mentio: bello enim ab Adrasto Thebis illato vates oracula
déclamant et Theseus Heraclidas bello iuvaturus om-
nibus oraculorum vatibus congregatis explorât publica
quaeque et arcana vetera oracula, in quibus Atticae salus
portendatur et victoria.

1) Thucd. VIII, 1. - 2) I. T. 573. — ») Eur. Suppl. 229 sqq.
*) Heracl. 403. sqq.

CAPUT Vin.

DE NOTIONIBUS ETHICIS.

Temporibus mutatis pbilosopbia, cum quae initiorum
causarumque cuiusque rei cognitioni operam dat, tum quae
de bominum yita et moribus disputât, immutata est. Qua
in re tragici, non tantum ut delectent sed etiam spectato-
ribus ut prosint nitentes, posteriorum disciplinam secuti
sunt.

Tragoedias igitur lectitantes nobilia quaedam dicta iam
olim ab aliis sapientibus, poetis, pbilosopbis édita identidem
invenimus, quae praecepta tragici, quum ipsi divite vena
pollerent, ita admirabantur ut in omnium memoria ea
manere volnerint. Praeterea verba sententiasque, quae in
omnium ore sint, semel iterumque audire auditoribus semper
gratum esse poetae oratoresque omnium aetatum intellexe-
runt, quapropter egregiis dictis aliorum sermones et poë-
mata sua exornare solent. Tragici vero buic mori indul-
gentes saepenumero bominum, qui multo post Homerum

110

floruerunt, memoriam rénovantes hoc quoque modo recen-
tioris aetatis colorem fabulis suis inducebant.

Non semper autem furtim aliorum sententias in fabulas
transférant sed saepius se proverbia vel dicta ab aliis
sumpta laudare profitentur, et praesertim, quum drama-
tis personae se perantiquam sententiam afferre
dicunt, fabulae argumente recentioris poetae persona prodit.
Quid enim revera de talium dictorum vetustate nobis cre-
dendum sit satis dare apparet miris vel, ut verius dicam,
ineptis grandaevi Amphitryonis Euripidei verbis: „vetus
est quaedam" inquit „apud Thebanos fama olim huius
urbis dominum fuisse Lycum quem da m." Mox tamen
eiusdem Lyci filius in flore aetatis in scenam prodit ; cuius
pater ergo Amphitryonis aequalis fuit. Illud yéqmv Xóyog
igitur, inepte dictum quod ad fabulam ipsam attinet, sela
scriptoris et spectatorum tempora respicit.

Multo plura autem proverbia aliorumque claras senten-
tias in tragicorum fabulis latere quam hodie viri docti eruere
possint facile est ad demonstrandum. „Hostium dona emo-
lumentum non afferunt" Medea exclamat, quam sen-
tentiam proverbii locum obtinuisse neme contenderet nisi
Sophocles eidem sententiae allatae addidisset haec verba
proverbio increbuisse. Idem valet ubi semel apud Aeschylum

») Ag. 264, O. C. 139, Eur. fragm. 223, 664.

2) Cho. 313, Ag. 750, Phoen. 438, Eur. fragm. 25, 344, 511.

3) Herc. Fur. 26. - ") Med. 618. — Ai. 664. — 6) Ag. 1668.

Ill

et bis apud Euripidem eandem sententiam „spem exules
alere", iisdem paene verbis enuntiatam, invenimus, cui sen-
tentiae Euripidea locaste addit „ut dici solet." „Omnia
necessitati parere" in Helenae fabula legimus, qualis
sententia licet cuivis in mentem venire possit, Euripidem
tamen nescio cuius antiquioris poetae vocem respicere
existimo ob baec verba sententiae praemissa: „dictum non
est meum sed cuiusdam sapientis." Simonideum fortasse
versum dvdyxrj cTovâè â-sol fidxovtai imitatus est.

Unicuique eorum, qui vulgo septem sapientes appel-
lantur, sententiam quamdam peculiarem in ore fuisse, quae
singulorum sapientiae quasi fundamentum fuerit, veteres
tradunt. Bianti vulgo attribuitur illud firjâèv ayav, de
cuius tamen vero auctore dubitatur. \'\') Pbaedrae autem
nutrix, ut saepe Euripideae personae mediocritatem et mo-
destiam praedicant, illud „ne quid nimis" laudat. Aliud
eiusdem sapientis ösT cptlsTv wg [xiatjaovrag xaî [xiaecv cog
(piXr[GovTag Aristoteles nobis servavit, quod praeceptum,
si Diogenem Laertem \') audimus. Bias illustrare solebat
additis verbis ol ydQ nXsiGxoi xaxoC. Utramque autem sen-
tentiam suam facit Aiax Sopbocleus. Cbilonis senten-
tiam notissimam syyva -TcdQu S\'axa in Delpbico templo

Phoen. 396, El. 852. - 2) Hei. 514.

3) Sim. fragm. 5 vs. 21. ed Bergk., cf. Soph, fragm. 234. b.

Anthol. n, 48= ^xriSsv ciyav rcov énrà aotpmy ó ao(p(óratog slnsv.

6) Hipp. 265. — ß) Ârist Khet. 2, 13. — Diog. Laert. I, 87, 6.

8) Ai. 678.

112

inscriptam fuisse Euripidis fragmentum nos docet. Aliud
eiusdem Chilonis affert Stobaeus fi-q èrti^fiei dâvvuTa
quam proverbio consimilem sententiam apud tragicos re-
perimus in quibusdam locutionibus, ut dävvätcov içàv aut
dôvvava quae Zenobius Suidasque in proverbiorum

numero habent. Nescio cuius sapientis sententia dQxrj
dvôqa âeuwaiv adumbrata invenitur apud Sophoclem,
ubi Scholiastes alios hanc sententiam Chiloni alios Bianti
attribuere docet. Pittaci dictum tjjV xa&\' éavxov sluws
Aeschyleum chorum respicere Scholiasten non fefellit.
„Sapiens" ita enim Oceanidae canunt, „vere sapiens fuit,
is qui primus docuit longe praestare uxorem paris con-
ditionis ducere." Nulla tamen veterum sententia apud tra-
gicos toties repetitur quoties illud Solonis neminem ante
mortem beatum esse. Aliud Solonis apud Diogenem
Laertem legitur : dqis nqdStov (xa^oov äq^sad^ai^ quorum
verborum memor Creon Sophocleus filio suo praecipit
neminem bonum civem nec magistratum esse posse nisi
qui alieno imperio parere didicerit. Quo eodem loco verbo
tenus (alibique panels mutatis, invenimus tertium Solo-
nis dictum : dQ%(Sv dxovs xai dCxaia xaâoxa.

1) Eur. fragm. 915. — Stob. Flor. Ill, 79.

3) Ant. 82, Hel. 811, Heracl. 318. — Ant. 177. — ^J Prom. 887.

8) Ag. 923 sq., Trach. init. 0. R. 1528 sq., Soph, fragm. 572 cf. 583.

Diog. Laert. I, 2. 12. — «) Ant. 667 cf. 669.
®) Ant. 63 cf. Ai 668. Schol. ad. Cho. 75 affert doH^s &eanoruv
Kxovs xai Sixttia xaifixcc. — Solon, fragm. 30 ed. Bergk.

113

Theognidis auctoritatem multum apud posteros valuisse
e plurimis tragoediarum locis apparet. Dictum eius „ne-
minem sine deorum numine Ibeatum aut miserum esse",
matronarum chorus in Heraclidis profitetur. Agamem-
nonis regiae custos Aeschyleus semet ipsum ad silentium
compellit his verbis : ßovg sm yXmatSfj iiéyag ßsßrjx&v, quod
eodem redit ac xlfjg ènl yXwaaji^ de quo supra iam
egimus, quam bovis imaginem, quum in Theognidis
quoque reliquiis occurrat, primum usurpasse Pythagoram
Philostratus pro nobis respondeat. Similiter apud omnes
pervulgatum erat canticum quod, quum Harmoniae nuptiis
interessent, Musae et Gratiae, Theognide auctore, \') ceci-
nere ; cuius carminis verba quod pulchrum idem dulce esse
ita vere ö-raecum animum et ingenium spirant ut, ab Euri-
pide in Baccbis ®) repetita, ingenti cum plausu accepta fuisse
existimem. Eiusdem poetae vocem Sophocleus Haemon
refert: „qui solus sapere sibi videtur" inquit „revera
sapientia caret". Totam ille suam orationem Haemon
ornare videtur locis communibus, quales cuique iuveni Athe-
niensi, qui in scholis poetis operam dedisset, innotuerant.
Hesiodeis enim verbis consimile sonat quod dicit
„unumquemque a bene consulentibus discere oportere".

») Theogn. 165. — Heracl. 608. — 3) Ag. 36. — ") v. pag. 65.

Theogn. 815. — s) Vide vit. Apoll. VI,11, 3. — \'•) Theogn. 15 sqq.
8) Bacch. 881, 901. — ») Theogn. 221. — ">) Ant. 707.
Hesiod. Op. 293. - Ant. 722.

8

114

Aesopi \') denique fabulam audire nobis videmur, ubi eun-
dem iuyenem dicentem facit poeta eas arbores, quae tempestati
cédant, servari, quae contra procellae resistere conentur
stirpitus interire.

Quum sponsus sponsave ante nuptias obiissent, „Plutonis"
vel „Proserpinae domus", thalamus dictus est a Sappho et
Simonide, quod imitatus est Sophocles in Antigone sua,
aliamque Simonideam sententiam in eadem fabula suam facit
lepidus ille nuntius : „vitam sine gaudio nullius esse pretii".\'\')

Athenis nemo philosophiam docuit ante Anasagoram
Clazomenium, quo Euripides magistro usus esse traditur.
Illius doctrina, alte in cordatiorum hominum pectora de-
scendens, antiquae religionis tenacibus non\' huic tantum sed
etiam moribus funesta visa est, quare praeclarus philoso-
phus, impietatis accusatus, vix Periclis auctoritate neci
ereptus est. Ut igitur carum magistrum a talibus accusa-
tionibus defenderet discipulum eius placita fabulis suis
intexuisse, quin etiam totam fabulam scripsisse, qua Anaxa-
gorae disciplinam cum auditoribus communicaret, veteres
tradunt. Menalippe Sapiens, hanc enim fabulam volo,

1) xdXccfio!, xccl â^vg, Babrius 36. — Ânt. 7l2.
ä) Sappho Epigr. 119 ed. Bergk. 1866. — Sim. fr. 124. vs. 4 ibidem,
5) Ant. 804. — 8) Sim. fragm. 71. ibidem - Ant. 1165.
8) Suid. i. v. Evqinl&i]g\' snl r^aymäLav â\'stqânt], rov \'Ava^ayôçav
iâiàv vnoaxâv xhvâvvovg, di\'anEQ slmj^s dóyfiara.

115

de rerum origine disserens autumat non suum hune ser-
monem esse sed matris praeeepta, quorum yerborum
verum sensum iam Diodorus intellesit. Quam brevissime
potero necessitudinem inter quasdam sententias Euripideas
et Anaxagorae dogmata demonstrare conabor.

Philosophus ille statuit homines animaliaque omnia
maribus originem suam debere, quum feminae tantum
receptacula essent, in quibus foetus deponeretur et alere-
tur. Aether ergo et Terra, quae creationis duo principia
sunt, connubio quodam coniunguntur, quare Aetherem deo-
rum bominumque genitorem Euripides vocat, Terram autem
coelestibus imbribus imbutam, omnium rerum matrem.
Qua eadem doctrina, ut matricidium excuset, utitur Ores-
tes seque patris ultorem profitetur: „hic enim" ait „me
genuit, mater autem me peperit, tamquam ager semen ab alio
accipiens; sine pâtre filius numquam nasci potest". Quam
eandem ob causam nescio quis filius in fabulae incertae quo-
dam fragmente se maiorem reverentiam et pietatem patri
quam matri debere affirmat.®) Si forte quis obiciat praeter Eu-
ripidem alios quoque, qui Anaxagorae auditores non fuerint,
saepius tamen matrem agrum \') vel paternum sulmm ®)
appellasse, is velim, reputato huiuscemodi vocabula nibij

!) Eur. fragm. 488. — Diod. Sic. I, 11.

3) Aristot. de Arnim, gen. IV, 1. — Eur. fragm. 836.

5) Or. 552. — «) Eur. fragm. 1048. — ?) Sept. 754, 0, C. 1257, 1485.

8) 0. K. 1211. Ant. 569.

116

eontinere nisi metaphoras e re ipsa ita profluentes ut apud
omnes omnium aetatum populos recurrant, Euripidem Yero
solum docere hanc ob rem matrem patri postponendam esse.

Nullam rem interire posse sed omnia eo reditura esse
unde orta sint Anasagoras iam docuerat: corpus igitur
nostrum terreno principio oriundum in terram, animam ex
aethere natam in aetherem reversuram esse. Eadem docent
cum extremi versus fragmenti supra laudati tum quae in
Orestae loco depravato leguntur, tum quae alibi huius rei
exempla exstant. Qua cum sententia Anaxagorea illa de
animorum immortalitate cohaeret: mortem separationem
aëreae animae et terreni corporis esse. Similiter apud Euripi-
dem legimus animam (row), postquam in immortalem aethe-
rem resoluta sit, non ut ante vivere, sensum {yv(óp,iiv) tamen
immortalem servare. Saepius vero Euripides propter
alterius vitae ignorantiam huius vitae tenaces homines esse
docet. Etsi Homerus heroes sues in Orcum descendentes
tristi umbrarum sorti obviam euntes facit, apud Euripidem

1) Plut, de placit. phil. pag. 855, D. — Eur. fragm. 836.
\'■>) Eur. fragm. 836.

*) Or. 1086 ubi Weilii lectionem sequentes legimus:
(Àt] awficc [A,ov âé^aixo xâ^m^uo]/ nêâov
(ifj ^ctf^n^oç aid-rjç nfevfia xrL
Eur. Suppl. 532. sqq.
®) Cf, Wyttenbachii Disput, de immort, animi, Opuse. H, pag. 526, sqq.
Arist. de anim. I, 2. § 9 sq., Plut. plac. phil. pag. 898. D. 910 A.
\') Hipi). 194, Eur. fragm. 813 vs. 9 sqq. cf. fragm. 830.

117

tamen etiam heroum nutrices „tales nugas" denegant, fabulis
se temere duci profitentes.

Postquam Herodotus Thucydidesque in historia conscri-
benda arti criticae viam patefecerant, fabulas a veritate
seeernentes, Euripides eorum aequalis eandem viam, quan-
tumvis alienam a vera poesi, ingressus est. Cuius rei exem-
plum esto Helena, quae in cognomini fabula miraculorum
plena, originem suam ex ovo, quod Leda pepererit, narrans
cautius addit: si vera saltem est haec narratio. 2) De eadem
re mulierculae ad telam disserentes, non credunt Ledam
Helenam cygno peperisse, sed a fictis poematis tales fabulas
originem ducere existimant. Mercurius in lone fabula
Erechtheum terrigenam vocat; Xuthus tamen, vel potius
poeta, critici partes agens, solum liberos gignere negat.
Eo usque ingenio suo indulget Euripides ut in Bacchis
Tiresias, etymologiae magistellus factus, fabulam de Baccho,
in lovis femore incluso, e verborum lusu ortam esse con-
tendat: „lupiter" enim inquit „abrupta parte quadam
aetheris hunc transformavit in Bacchum, quem post rixas
obsidem (dfa\'j^or) tradidit lunoni; postea vero ipsum in
lovis femore (/Wiy^\'f^) enutritum homines, fabula fi.cta,
dixerunt. Cunctae fere Euripidis tragoediae omnia, quae-

1) Hipp. 199. — ") Hei. 21. — I. A. 795. ~ Ion. 20.
«) id. 542. — Bacch. 292.

118

cumque sv nohaTm (pdfiaig feruntur, in dubium vocandi
studium spirant; fabulas enimvero in scenam producit,
sed ita tractat Euripides ut, quod de sole, cursum suum
mutanti, dicit, in quavis Euripidea fabula valeat,
Xs\'ysrai^ lùv âè nCattv
(Sfiixqàv Ttaq\' sfioiy £%st.

Euripides magistrum, qui deum unum, purum, aeternum
esse statuerat, secutus vana esse credit, quaecumque poetae
de diis commenti sint. 2) Quid vero de summi dei natura
statuendum sit, utrum sit naturae nécessitas {dvdyxrj (pvasooç)
an hominum mens (vovç ßqoTdov) ipse dubitat. s) Plerumque
quid revera de summo deo opinetur de industria premit
silentio; lovem enim vel divinum numen saepius affatur
hisce non ita verecundis verbis additis „quicumque tandem
es". Quae verba prorsus inepta sunt quum Hercules de
love querens esclamat: ■\'\') „lupiter, quicumque est ille lupi-
ter, me genuit", aut quum idem Hercules, licet ipse spu-
rius love natus sit, affirmat ®) se non adduci posse ut credat deos
illegitima probare connubia. Menalippe quoque, in cogno-
minis fabulae initie, dubitationis suae causam aflPert : „lovem
enim" inquit „tantum fände audivi". \') Quammultum hac
quoque in re inter se distent Homeri ingenui heroes et tragi-

1) E1. 705. — 2) Herc. Fur. 1346 cf. 1315 sq. — Troad. 885.
Baccli. 894, Or. 418, Troad. 885,1. A. 1033.—«) Herc. Fur. 1263-
id. 1341 cf. Ion. 442. —\') Eur. fragm. 483. cf. Plut. Mor. pag. 756, c.

119

eorum personae nobis denique exemplum est Bellerophontes,
qui apud Homerum quidem, d^emv teqaedm 7Ti^i\'j(Xag, tot
splendida facta praestitit, apud Euripidem vero quae olim
crediderat hisce verbis infitias it : „numquis putat deos
in coelo esse ? non sunt, non sunt nisi si quis stultus
obsoletis fabulis confidat, sed videte ipsi, ne meis verbis
freti iudicaveritis" !

Falsa igitur est opinio deos rebus" humanis providere,
nam fortuna omnia mortalia gubernat. ®) Secundum fabulas
dii, sanctitate carentes, iustitia homines non superant
et turpia et stulta committunt ut Apollo, qui sicut malus
homo, vetera iurgia recordatus, sapientiae gloria indignus
est, saepe enim stulta consulentibus suadet, saepe inepta
eius oraculum vaticinatur. ®)

Ut singulis heroibus peculiarem indolem, ab Homero
traditam, servarent tragici minime curabant. Theseum, qui
apud Homerum non nisi duobus locis subditiciis invenitur,
philosophantem, liberae civitatis praesidem, Gwoixiapbov con-
ditorem omittamus, sed dolemus quod fortis Menelaus in
pravissimum tyrannum, ignavum et crudelem, quod multa
perpessus Ulixes in dolosum rabulam et demagogum abierit.

1) Eur. fragm. 288. — =) Or. 1179. — 3) Hec. 488 sqq.

Eur. Suppl. 310 sqq., Herc. Fur. 347. — ») Eur. fragm. 294 vs 7.
«) Andr. 1161 sqq. — El. 1246. — 8) id. 971.
«) H. I, 265, Od. XI, 635.

120

Helena porro tragica non est Veneris victima, quam
poenitentia et pudor vexant, sed adultéra, quae etiam
veterascens artes suas non dedidicit. Orestes autem, cuius
matricidium ne Agamemnon quidem redivivus probare potu-
isset, 2) quamvis deus ipse eum ad facinus perpetrandum
excitaverit, angore conscientiae alucinationibusque cruciatur.

Non tantum paucorum heroum indoles atque natura
aliter atque antiquissimae traditiones finxerant a tragicis
repraesentantur, sed omnes tragicae personae, prisci aevi
ingenio carentes, recentiorum hominum facta et verba, virtu-
tes et vitia adaequare soient. Fortitudinem enim, quae apud
Homerum animis insita atque innata videtur, disci et
doceri posse Adrastus Euripideus affirmat. Heroes illi
qui toties genere gloriantur, longam maiorum Seriem iac-
tantes, non facile cum Hecuba Euripidea fecissent edu-
cationem nobilibus parentibus praestare praedicante, nec
Agamemnon! "\'\') adstipulati essent, qui senem servitorem
laudat et fortunatum esse dicit quod inglorius sit et
ignobilis. Habendi cupiditatis heroes Homericos, velut
pueros, non pudet, numquam non inhiantes divitiis opi-
busque, quas vanas esse, parum stabiles, tragici heroes
didicerunt. Hanc ob rem modestiam et mediocritatem
summum locum tenere Medeae nutrix, multis aliis tragicis

1) Or, 128 sqq. cf. id. 1012, 1113, Troad. 1107 et passim.

5) Or. 288. — ä) Eur. Suppl. 913. — Hec. 599. — ») I. A. 17.

«) Eur. El. 941 sqq.

121

personis adstipulantibus, profitetur. \') Etiam inter labores
et dolores beroes bomerici vitae voluptatibus et gaudiis
fruuntur, tragici contra rerum bumanarum conditionem
aegre ferentes saepius queruntur de infelici mortalium
sorte et de fortunae inconstantia. Animi perturbationibus
simplices apud Homerum beroes non temperantes, ira
incensi vel calamitate aflflicti, lacrimas non retinent. Aga-
memnonem autem Euripideum lacrimas profundere pudet
ne mollis videatur ; Menelaus quoque memor fortasse
proverbii aîsl âaQiâccxQvsg dvégsç ia^XoC^) ,,amnt quidem"
inquit „decere fortem virum in rebus adversis lacrimis
indulgere, sed ad muliebrem morem se convertere non
vult. Dolorem igitur virtute superare, etiam in maximo
luctu, beroes Euripidei philosophantes, exemple ab Anaxa-
gora sumpto, didicerunt. Magistri enim laudes, aequo animo
unici filii immaturam mortem ferentis, etiam in fabulis suis
Euripides celebravit. \')

1) Med. 122 sqq.

Multos huius modi locos collegit v. cl. Herwerdenus cum ad
Ion. 381 et 969, in editione sua, tum ad O. R. 977, quibus addere
possis, si tanti est. Here. Fur. 101 sqq. — s) I. A. 448.

Hoe proverbium incertae originis affertur a Zenob. I, 14 et a
Schol, ad II. XIX, 5, his verbis praemissis : irdvxag rovg ^^mag
dnkóri]Tog /«(>«■»\' dysi, "Ayafj.é^vova, Ilurqoxlov, \'Oâvdaêa, Jgs\' ov
xai rtjp na^a^olrjv rïjg xijçag sla^sv; quae ultima verba explicanda
sunt es Od. VHI, 523. — «) Hel. 950. — o) id. 991, cf. Med. 928. -
7) Alc. 903, cf. Cic. Tusc. Quaest. III, 14, ubi similis sententia ab
Euripide in persona Thesei relata invenitur.

122

Quam vero prorsus mutatam feminarum conditionem
tragicorum aetate videmus! Yirgines et matronas, quales
Nausicaa et Arete apud Homerum, tam dignitate quam
libertate fruentes, frustra in tragoediis quaerimus. In
gynaeceis inclusae et custoditae domi manere soient
easque in vulgus prodire dedecet. Mulieres vires ne
adspiciant more vetitum est; etiam in summo periculo
virginem viri, qui forsitan salutem afPerre ei possit, genua
amplecti parum decet. ISTullo fere numero sunt mulier-
culae, quibus „silentium decus est", quo „dicto decantato"
maritum se ad silentium compulisse Tecmessa Sophoclea
queritur. s) Macaria vero Euripidea eandem sententiam
„mulieres silentium decere" ultro profitetur. Liborius
tamen loqui licet feminis dotatis. Virgines enim in
tragoediis non amplius dltpsoißoiai sunt, sed, ut apud
recentiores, cpsQvijv afferunt, et uxores, dote fretae, saepius
maritorum dominae factae, quominus mariti divortium cum
sibi faciant impediunt. Quod Euripides feminas toties
reprebendit multasque pravas repraesentat ad sui temporis
mores respiciens id facit. Kon enim edit genus ipsum, non est
{iiaoyvvog, quod ex multis locis, ubi de feminarum natura

Phoen. 89, I. A. 738.
=) Phoen. 1275, 1636, ^1740, Or. 108, Andr. 876, Heracl. 477
Ant. 578, Trach. 542. — Hec. 974. - ") I. A. 994. — Ai. 293
6) Eur. Heracl. 476. — Andr. 153.
I. A. 47, 611, 637, 728, Ion. 298, Or. 1662, Aesch. Suppl. 336,
979, 957. Med. 231. - Eur. fragm. 772. — Eur. fragm. 504.

135

dîgmorem sententiam fert, satis clare apparet, sed earum,
quae tum Athenis viveTbant, mores plerumque corruptissimi
eins indignationem moverant.

Non tantum quaecumque dicunt Euripideae personae
sed etiam disputandi modus parum cum prisca illa facundia
congruit. Nec mirum! Euripides enim fabulas conscripsit
civibus suis, qui, cum comitia et iudicia tum rhetorum et
sophistarum scholas frequentare soliti, etiam in pulpito
eloquentiam magni aestimabant et admirabantur, Hinc
intelligi possunt illae digressiones, saepe prorsus a fabulae
argumente alienae, illi dialogi disceptationibus forensibus
consimiles, illa tortuosa philosophemata quae Euripides,
ipse Prodici et Protagorae, clarorum sophistarum, auditor
in nulla non tragoedia, dramatis personarum, sive reges
sive servi sunt, orationi immixuit. Protagoram primum
elocutum esse tvsqI navtdg rtqâyixmog âvo Xôyovç sîvai dv-
Tixeipsvovg dXlrjXoiç Diogenes Laertes auctor est, quam
sententiam suam facit Euripides, sub Amphionis persona
afïirmans:

ix Ttavtog dv %ig TtQayfiarog ÔMcïcôv Xóycov
dyàva âV, si Xsyeiv el\'rj Goffóg.

Qua dicendi ratione in tragoediis suis uberius usus est
Euripides, cuius in fabulis personae disceptationes venan-
tes, argutiis gaudentes quamvis rem modo defendunt,

\') Diog. Laert. IX, 51. — ) Eur. fragm. 189.

124

modo vehementius insectantur." Disserendi ars, si Hecu-
bam in fabula cognomini audimus, prae ceteris excoli-
tur ut discat aliis persuadere et simul consequi quae
quis vellit." Attamen ne sopbistarum nimia auctoritas
nec prava interdum eloquentia civium mores corrum-
pant saepius monet poeta: iniusta enim causa (o aóixog
Xóyog) ea est, quae sopbistarum medicamentis eget
neque pulchre dicere convenit in rebus non bonestis;
quisquis enim improbus est sed callidum in dicendo se
praestat gravis poenae obnoxius est.

Iam ad finem pervenit nostra disquisitio cuius summa
haec est. Aeschylus, ipse fortis bellator, antiques deos
colens, quamquam in rebus minoris momenti ab Homeri
aetate abhorret, tragoedias conscripsit revera heroicum
ingenium spirantes. Similiter Sophocles, plerumque heroum
dignitate servata, in levioribus tantum saeculi sui mores et
consuetudines expressit. Euripides contra in omnibus par-
tibus ab antiquitate abhorrens, eruditis pro bellatoribus,
philosophis pro heroibus in scenam introductis, recentiorum
hominum vitae effigiem adumbravit.

Quaerendum tandem mihi visum est num tot anachronismi.

1) Hec. 815. — Phoen. 471. id. 526, cf. fragm. 255.
Med. 580.

125

quot ostendere conatus sum, tragicorum fabulas maculaverint.
Subridemus enim quotiescumque in bodiernis dramatis his-
toricis non tantum in personarum verbis sed etiam in
scenae parietum pictura vel in bistrionum ornatu aliquid
observamus, quod cum fabulae argumenti tempore discre-
pare videatur.

Magnum tamen quod intercedit discrimen inter doctrinam
illorum veterum scriptorum et nostrorum bominum prae-
terire non oportet. Aliud illi moliebantur, aliud bodierni
sibi proponunt; ad bistoriae enim fidem scripta dramata
subtilis artium iudex poscit, et non nisi bistoria accu-
rate perquisita et cognita auctor opus suum aggreditur.
Itaque quod attinet ad tragicos Grraecos, bac in re toties
conniveamus quoties temporum confusio operi non nocet.
Ubi tamen, ut saepius apud Euripidem, digressiones istae
prorsus a fabulae argumente alienae occurrunt ut tempora
sua bonoret, auditorumque animos tali auxilio sibi devin-
ciat poeta, ubi volens et sciens divino spiritu inflatus,
utilia venustis praeponens, cedit pbilosopbo frigida argu-
mentatione disputanti, tum haec minus probantes tragi-
cam artem imminutam ad comicam musam accedere existi-
mamus.

Sed ne putes, lector benevole, me, velut alteram
Homeromastiga, in levioribus divinos poetas castigare
voluisse, obtrectationis tantum gratia, libenter in libelli
mei fine confiteor tragicos Grraecos non omnibus qui-

126

dem sed multis in partibus recentiorum poetarum ma-
gistros non solum fuisse sed etiam semper mansuros
esse.

Scientes enim ne solem quidem maculis carere num ideo
minus aprieabimur?

THESES.

I.

Soph. Oed. Col. 1121 sqq.

imcnafxai yccQ T^vds trjv eg rdais fjboi
TSQipiv na^ aXXov fJbridsvdg Tc£(paaiuvrjv
[crt) yaQ viv i^sOooGag, ovx aXXog ^qotwv^

1129. £X<B ydq d\'/oa Sid a^ xovx ccXXov §qoT(iov.

Versus supervacuus deleatur.

n.

Soph. Trach. 434 sq.

dv&QooTTog, CO dsdTTOiVy dnoatrjtco\' to yaQ
V 0 cov V11 Xt] qsTv dv^Qog ovyji, aoocpQovog.

Verba fortasse sana erunt si legitur:

....... . to ydq

XrjQstv voaovvrog dvdqdg ovxi (!cog)Qovog

128

III.

Eur. Hec. 458 sqq.

sv&a TtQcoTÓyovóg tè gjoTvi^
êdffva teqovg dvéaxs
TtTÓq&ovg Aa%oï ^ ila
(aêivog dyaXfia Jiag.

Pro <f>iXa lege qsila.

IV.

Eur. Hec. 846 sqq.

êeivóv ye, d-vrpoïg oog anavxa ffvf.imTVfi,
xal" rag dvdyxag oi v 6 fio i dmqitïav,
(fïXovg TiS^évtsg %ovg te TioXsfjucozd\'Vovg,
ê%d^Qovg Ts Tovg nqlv evixeveïg TioiovpLsvoi.

Tvóvoi magis quam vónoi cum loei sententia congruit.

V.

Thuc. II, 84. 2.

Kdi trjv smxsiQTjiïiv sqt^ éawo^ ts svójj,i^sv sivcci, [Ótvó-
\'Vav^ovXr]Tai].

Grlossema delevi.

YI.

Herodt. I. 117.

(O ^(xgiXev, sTtsks TiaqsXa^ov To naidiov, è^ovXsvov
dxoTtsMV oxcog (ToC ts 7Toi)jG(o xavd vdov xai syca nqdg cTè
ytvó[isvog dvai^aqTrjtog firjts ^vyatqi tfj Grj fxrjzs
avT(p Gol slïjv uvS^svT\'qg.

Pro avrcf? (rot lege: sfismvc^j.

129
VIL

Xenoph. Anab. I, 7. 18.

Kvçoç 2ilaiov xaXsaag xóv \'ÄfißqaxmTrjV fiâvriv i\'âcoxsv

ccvto ôccqsixovç tqloxlxôovç, otl v ó {i s v o ç £î7v£v xt xi]

Lege: d\'voijbévb^.

vni.

Id. L 8. 14.

TO â\' "EXXrjVixôv sxi iv tavToj fxsvov avvsTaTXSto ex Toor
STl riQQùiôvTCûv.

Pro sTi, lege: äsC.

IX.

Id. Hell. V, 1. 36.

èx TfjÇ s TT ^AvxaXxidov slçtjvrjç xaXovfxsvrjg.

Delendum xaXovfiévrjg aut, quod malim, stv in dix mu-
tandum, est.

X.

Id. Y, 3. 17.

Ó7VÓXS yÙQ è^ioisv ^ did cpiXCav ôid dv/yévsiav xcôv
(fvydâuiv sâîâadxe avadCxid xs avxcov xaxccoxevd\'Çeiv xal
slç Tdmxrjâsia ixavàv ôidôvai, onóaoiyvixvd\'Qsdd\'ai s&ëXoisv
xal oTxXa ô\' èxTroQi^etv arraffo Tovxoig èxéXsvav.

Lege:

eîg xdmxrjâsia txavov âiââvat* óïtódoh âè yvfivd^ecr^ai
êx^t\'Xoitv xal ônXa èxTCOçi^siv drcaGi xovxoig èxsXsvsv.

130
XI.

II. IV, 242, XIV, 479.

Vox iófxwQog, quum voois etymologia sensusque con-
textus vaniloqui iactatoris significationem postulet,
vulgo perverse vertitur: qui sagittis pugnat.

XII.

Hor. Carm. I, 12, 36.

Romulum post hos prius an quietem
Pompili regnum memorem, an superbos
Tarquinii fasces dubito an Catonis
Nobile letum.
Non letum sed lustrum poetam scripsisse, Catonem
Censoren! respicientem, conicio.

XIIL

luv. Ill, 215 sqq.

Ardet adhuc, et iam accurrit, qui m armor a donet.
Conférât impensas; hic nuda et Candida signa.
Hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycleti.
Legatur :

..........qui munera donet.

Conférât impensas; hic aera et Candida signa, cet.

131

XIV.

Plaut. Trin. 259.

Quamquam illud est dulce, esse et bibere, a mor amari

[dat tamen

Satis quod sit aegre.
Lege: am are amari, cet.

XV.

Cic. Verr. IV. 4. 7.

Verres quod ubique erit pulcberrimum auferet? nihil
habere cuiquam praeterea licebit?

Lege : praeter eum.

XVI.

Id. 16. 36.

Domus plena signorum pulcherrimorum [iam ante
praeturam].

Delenda sunt quae uncinis inclusi.

XVII.

Caes. Bell. Gall. I. 31.

Locutus est Divitiacus Aeduus.....Ariovistum

autem hominem esse barbarum, iracundum, temerarium,
non posse se eius imperia diutius sustinere.

Inserui se.

132

xvm.

Göttling (Staatsverf. pag. 340) exist\'mans a cer-\'oribus
provocationem ad populum fuisse errat.

XIX.

Gellius, XIV, 7, Varronis verba laudans scripsit: „Pri-
mum ibi ponit qui fuerint, per quos more maiorum eena-
tus haberi soleret, eosque nominat: dictatores, consules,
praetores, tribunos plebi, interregem praefectum urbi :
neque alii praeter hos ius fuisse dixit facere senatus
consultum."

Iniuria omisit: magistros equitum.

XX.

Xenophon schreef partijdige, onvolledige annalen geen
geschiedenis.

XXI.

De overlevering stelt keizer Titus beter voor dan hy
in waarheid geweest is.

Het is niet onwaarschijnlijk dat by de Christenen de
oorzaak van die voorstelling moet gezocht worden.

XXII.

Eigenbelang, meer dan geloofsyver, drong Gustaaf Adolf
om deel te nemen aan den dertigjarigen oorlog.

133

XXIII.

Geen van de vele argumenten, waarmede men de be-
wering, dat aan de Staten-Generaal de souvereiniteit over
de zeven gewesten competeerde, heeft trachten te staven,
blijkt geldig te zijn.

XXIV.

Het restaureeren — niet het onderhouden — van his-
torische monumenten is af te keuren.

XXV.

Het schoone in de beeldende kunsten wordt uitsluitend
door vorm en kleur bepaald.

XXVI.

Het ware zeer te wenschen dat aan de lagere dassen
der Gymnasia meer, aan de hoogere minder lesuren
gegeven werden dan volgens het leerplan bepaald is.

INDEX.

Praefatio. ,
Caput I,

II.

III.

IV.
V.

VI.

„ VIL
„ VIII.
Epilogus.
Theses .

De Re Militari......

De Ludis et Festis ....

De Artibus.......

De Ethnographia et Greographia
De Rebus Publicis ....
De Tragicis Rerum Grestarum Aug
teribus.........

De Religione......

De Notionibus Ethicis . . .

.-S"\' "

iKtrm

4 i - f

^

m

e:

h \' ,

iir

w»

I- > •

1,