De Seventien Nederlantfche Provintien door den oorlogh van
een gefcheurt fijnde ^ hebben een andere gedaente en twee
deelen gekregen , ten deele door de Unie en verbond van eenige
der felve gemaeckt, doch meeft door d eeuwige Vrede tuffchen de
Catholijcke Majefteyt van Spanje , en de Staten Generael der felve
Geünieerde Nederlanden, te Munfter in \'t jaer 1^48 gefloten : der-
halven hebbe ick dienftigh geacht iri defen grooten Atlas de felve
te volgen, en dit Stuck in twee deelen te fcheyden ^ en het een on-
der den naem van het Konincklijck- het ander onder die van \'t Ver-
eenighde Nederlandt uyt te geven; op dat dit werck met goede
ordre, tot uwer vernoeging ^ foude aen den dagh komen.

E landen, die nu gemccn-
lijck Nederlanden genoemt
worden , fijn x v 11 in getal,
meer om dat men de Prin-
cen daer van fcventhien tyte-
len toegefchreven heeft, als
om eenige andere aenmerc-
kelijcke reden: Want op ge^
meyne vergaderingen , en
al/Ter van \'s Princen wegen
voorgeflagen werdt van eeni-
ge contributien oft laften, en
plegen de landen in fulcken getal nietteverfchijnen, noch
te contribueren. Niet te min Tullen wy in onfe befchryvinge
de gewoonlijcke ordre van de tijtelen volgen,die de Princen
van defe landen plegen te voeren. Daer fijn dan voor eerfl
de Hertoghdommen van Brabant,Limburgh,Lutzenburgh,
en van Gelderlandt. Ten tweeden, de Graeffchappen van
Vlaenderen, Artoys, Henegouwe, HoIlandt,Zeelandt,Zut-
phen, en van Namen. Ten derden, het Marek-graeffchap
van \'c H. Rijck. En ten vierden , de Heerlijckheden van
Vriesland, Mechelen,Uitrecht,Over-yfrel,en van Groenin-
gen. Welcke landen alle onder den naem van Nederlandt
begrepen worden. De Italianen, Spanjaerden, en andere
Wefterfche natiën noemenfe Fiandra,oït Flandres^ncmGnAQ
(door een oneygentlijcke wijfe van fpreken) het deel voor
fijn geheel: om dat de felvige by de Franfchen alfoo gehee-
ten werden, diemeefl met de Vlamingen te doen hadden.
De Oofterlingen daerentegen noemenfe meefl Hollanders,
met den welcken fy flercker koophandel dreven dan met de
andere. Men noemt defe landen oock Neder-Duytflandt,
hoewel fy nóchtans , na de palen en grenfen by de oude ge-
ftelt,niet onder Duytflandt,maer onder Gallia Belgica fijn ge-
rekent geweeft, uytgenomen aileenlijck Vrieslandt, en wey-
nige andere flucken. Doch dit heeft zyn oorfprong, om
dat de Legioenen der Romeynen hier leggende, wierden
gefeydt GermanU Inferiores. Eertijdts fijnfe Belgium ofte
gica gtnoQxni, doch van waer die naem fijnen oorfprong
heeft, is het difpuy t onder den geleerden noch niet geflecht,
füllen het derhalven hier oock voorby gaen.

Dit Nederlandt is bepaelt met de Noordt-zee, met het
Graeffchap vanEmbden, en de riviereEems, het Graef-
fchap Benthem, de landen van Weftphalen, Gulich, en
Cleef, de Bifdommen van Geulen en Trier, hetHertogh-
dom van Lorrayne, en \'t Koningrijck van Vranckrijck. Bin-
nen de felve palen is mede begrepen het Aertsbifdom van
Camerijck, het Bifdom vaqJLuyck, en mogelijck eenige an-
dere flucken, die onder de 17 Landen niet en behooren.
Nae de rekeninge van Guicciardin begrijpt Nederlandt in
\'t ronde omtrent de 1000 Italiaenfche, datisweynigh min
oft meer als 540 Nederlandtfche mijlen. In welcken om-
loop men telt over de 200 bemuurde fleden , die feer mach-
tigh en vermaert fijn. Behalven de fleden, fijnder noch over
de 15 O plaetfen die fladts recht en privilegien hebben j en
voor defe laetfle oorloge, die\'t platte landt feer bedorven
heeft, warender over de 53000 dorpen met kloek-toorens ,
behalven ontallijcke veel gehuchten, heeren-huyfen,floten,
en kafleelen.

De macht van dit Nederlandt is al over veel jaren foo
groot geweefl, dat niet alleen Keyfer Karei de V, (by wiens
tijden de 17 Landen eerft alle onder eenPrince gekomen
fijn) maer al lange voor hem, fijn overgrootvader Hertogh
Karei van Bourgondien, coegenaemt de Stoute, om dat
hyin macht geen Koningen weeck» een Koningrijck daer
af getracht heeft te maecken. Maer om dat yder lande fou-
veiayn was , en befondere rechten, wetten en privilegien
hadde, foo is fulcks achtergebleven. Doch fijn (naefom-
miger gevoelen) diergelijcke voorwendingen de princi-
paelfle oorfaecke geweefl van de langdurige oorloge nader-
handt tufTchen de landen en hare Princen gerefen. Defe
macht, als oock alle de rijckdom, neeringe en welvaert van
de Nederlanden, bcflaet meeft in de fchipvaert en viflche-
ryc, fonder welcke twee onuytputtelijcke mijnen de landen

nauwelijcks en fouden vermogen foo ongelooflijck getal
van volck, als daer in woondt, te onderhouden. De be-
quaeznheydt der havenen maecken principaelijck Hollandt
en Zeelandt uytnemende fchip-rijck, foo dat uyt Hollandt
alleen by willen acht oft negen hondert groote fchepent\'e^
vens t\'feyl gaen, op koopvaerdye Ooflwaerts: behalven die
Weftwaerts op Engelandt, Vranckrijck, Spanjen , Italien ,
de Eylanden, en de kuflen van de Middellandtfche zee, en
beyde de Indien handelen , mede fijnde in merckelijcken
getale. De vifTcherye, en by namen de haring, kabeljau, en
falm-vangfl, wordt hier foo flerck gedreven, datter alleen
ten haring varen etlijcke honderden fchepen, Buyfenge-
naemt. By defe zeevaert geneeren fich niet aileenlijck het
fcheepsvolck, die ongelooflijck veel fijn, en in behendig-
heydt ter zee alle natiën van de wereldt te boven gaen, maer
oock veel fleden en dorpen met wijf en kindt, die fich be-
moeyen met fchepen te timmeren, en alderley gereetfchap
daer toe te maken, met netten breyen, en meer diergelijcke
hand-wercken.Voor een derde mijne van defe landen mach
men wel flellen de kloeckheydt en neerftigheydt der in-
woonderen in het maecken van alderhande manufaduren,
als wolle en linne lakenen, tapifTeryen, fayen, bombefynen,
fufleynen, alderley krameryen, en meer andere dingen hier
te lang om verhalen, die foo ter zee als te lande met groote
menigte vervoert en verhandelt worden.

De locht van defe landen is doorgaenswat grof envoch- Lock,
tigh , voornemelijck in Hollandt, Zeelandt, en Vrieslandt,
nochtans gefondt, en bequaem tot voortteelinge van alder-
ley gedierte en vruchten.

De landouwe is meeflendeel plat, met weynige heuvelen, LandoHwe*
veel min bergen, behalven in Lutzenburgh, Limburgh ,
Namen, en fommige quartieren van Henegouwe, daer ht z
tamelijck bergachtigh,en vol heuvelen is. In een goedt deel
van Brabant, Duytfch-Vlaenderen, Gelderlandt, en Over-
Yflel is \'t zandt-achtigh,maer voorts doorgaens wel gebout,
en feer vruchtbaer van alderhande gewas.In Walfch-Vlaen- jTrucht\'
deren, Artoys, Henegouwe, en Zeelandt wafl overvloedigh baerhejdu
veel fchoone tarwe, die in Gelderlandt mede niet enont-
breeckt. Vi^at de boom-vruchten belangt, daer wafTen over
al veel peeren, appelen, pruymen en kerflen, welcke laec-
fte van Plinius felve geprefen worden. Mocrbefien, perfen,
wal oft oker-noten, hafenoten en mifpelen fijnder over-
vloedigh. In fommige quartieren vallen oock eenige cafla-
nien, en meloenen. Vijgen, granaet-appelcn, oranjen, oly-
ven, en diergelijcke edele vruchten en wafTender wel niet,
van wegen dc koude, maer wordender genoegh uyt Span-
ien en andere landen gebracht. Men vint \'er meefl over al
verfcheyden geflachten van druyven , maer onbequaem om
wijn van te perfTen, evenwel omtrent Loven, in \'t landt van
Namen, en in \'c Hertoghdom van Lutzenburgh, vallen
eenige, doch kleyne en fuure wijnen, door dien de druyve
niet tot behoorlijcke rypigheydt kan komen. Boomen,om
timmer-hout cn brandt-hout af te maken, vindt men hier
veelerley, door de bandt feer hooge, fchoon, en goedt, mee
namen veel linden, welcker kolen bequaem fijn om bus-
kruydt mede te maken. In \'t bofch van Ardennen wafTchen
veel ypen, die men oock op den wegh tuflchen Namen en
Hoey vindt: hier af maeckt men feer fchoone bogen , maer
het lap daer van is vergiftigh, na\'t getuygenifTe vanlulius
C^far, welcke fchrijft dat de Koning Cattivulcus fich fel-
ven met dit vergif om \'t leven gebracht heeft. Voorts heb-
ben fy hier eenen boom,die defe landen fchijnt eygen te we-
fen, in Nederlandtfche tale genaemt Abeelen, en is een
foorte van witte popelier. Defe vindt nien voornemelijck
veel in Brabandt, daer men \'er alderley houtwerck af draeyt,
fonderling binnen BrufTel. Wat aengaet hof- ofte moes-
kruyden, die vallen hier te lande foo goedt en fchoon, jae
mogelijck beter als in Italien, gelijck mede verfcheyde foor-
ten van pompoenen, comcommers, artifocken, cardons,
afperges, en andere hooffche fraeyigheden, daer van \'t zaedc
en de planten wel eer uyt Italien herwaerts overgebracht
fijn, maer de vruchten fijnder althans ten minflen foo goedt
als daer.

f III\' Je tiitegm riiilH\'\' 11 !oas i nnriK aii i .\'\'rt)
Guiu\'l. Jftlacu. . \'

. CiJi/tti/ii £/?- ^nvile^\'w ilh^-ilitrnmim D.D, OnU.r
"inimj-xieriitarum j-\'rovincieinnii, tie pif inlTit
|\':V Jexcnny J^aduvi htinc h^,. Germ. tjjiim lula
\' raliiMJC exfctdjjatant e^njat, tit Uj^uct ly: Uteris,
dtr hi-\'c frmlyip canrc/it.\':

tivitaUimPiumimq- r.atiw:
rm inJtmjulis Pm-tncus i;;i I
Brabaiiäe-- 3 ^ • j /;

LutZi\'imr^i —-

BatdrLt--

^rf^Äc--^^ -75^

iknnmiit-- z^.a^o

}ù!lknâicc--z^ - ^Dt)

Zalan^ia---0 ■ W5

Akrchmat S.Imf^ t

\'E-änsjfihvtii-—It . lût

Grtcnmdic-.1 . «jf;

^ ^ Cinutcf Byi
J^cbdmm <yj;ltcatlû
Vfbes UliSKJcn.

Pn^i o Dafven
Afccs <5 C^cltm.
Cutwhin 4 CU£ftcrs
firtalitia. Sebalden.

overvloedigh veel, behalven buffels. Onder andere fijnder
deoiTen feer groot, voornemelijck in Hollandt en Vries-
landt, foo fwaer, dat men\'er dickwijls vindt die 1400 oft
15*0 0 pond wegen. De Grave van Hoogh-ftraten werd eens
een VrielTchen os vereert binnen Mechelen, welcke woegh
over de 1500 pondt,en werdt derhalven tot een memorie in
\'t inkomen van zijn Paleys nae\'t leven afgefchildert, met
dagh en datum daer by. De fchapen fijn mede heel groot,
cn foo wel\'t fchapen als ofTen-vleefch, goedt van fmaeck.
De peerden feer flerck, fchoon en groot, principalijck in
Vlaenderen, Hollandt, Zeelandt, en Vrieslandt. De wolle
valt \'er gemeynlijck wat grof. Mijnen van goudt en filver
heeft men hier niet, maer wel van yfer, loot, en koper. Pa-
flel oft andere kruyden om te verwen vallender weynigh,
maer overvloedigh meede oft krape, befonder in Zeelandt.

Ewieren. Defe Nederlanden fijn bewatert met veel fchoone rivie-
ren , waer door fy te bequamer gelegentheydt hebben om
met alle de principale landen van Europa te handelen. De
voornaemfle fijn den Rhijn, Mafe , Schelde en de Eems,
die hier al te famen in zee vallen. De Rhijn komt af uyt het
Zwitferfche geberghte, en loopt dwars door Duytslandt,
tot dat hy eyndelijck fijnen naem in de Mafe omtrent Grim-
den verlieft. De Mafe heeft haren oorfpronck uyt den
sergh Vauge, by C^far genoemt Vogefm, op de landpalen
van Langres,niet verre van de bornen oft fonteynen daer de
Seyne en Marne uyt vlieten, en valt tufTchen Gravefande
en den Briel in de Noord-zee. DeSchelde valt uyt Picar-
dien in \'t landt van Vermandois, van een bergh daer oock
de Somme en Sambre uyt Tpruyten, cn verdeelt haer by
Saefcingen, omtrent vier mijlen van Antwerpen,in twee ar-
men oft tacken, met den eenen vloeyt hy in zee tufTchen
Sluys in Vlaenderen , en \'t Zeeufche eylandc van Walche-
ren , verkrijgende tufTchen wegen den naem van de Hondt:
Met den anderen onderfcheydt hy de Zeeufche eylanden in
Beooflen en Beweflen-Scheldt, verliefende fijnen naem
tuflchen Schouwen en Walcheren voornoemt, daer hy fich
vermengt met de zee. De Eems heeft fijn begin in Wefl:-
phalen, omtrent het dorp Wiedenburgh, en valt een wey-
nigh beneden Eraden in de Noord-zee. Defe vier groote,
en (oin foo te fpreken) Koninglijcke rivieren , ontfangen
meeft alle de andere vloeden daer de Nederlanden mede
bewatert fijn, wefende altefamen feer vifch-rijck, gelijck de
by-gelegen zee.

Op de hooge landen is Nederlandt verciert met veel
fchoone en luftige bofTchen. Het naemkondighfte is dat
van Ardennen , noch ter tijdt wel \'t grootfte van heel Gallia^
hoewel nergens na foo groot als voortijdts, door dien daer
af veel landts bebouwt en bewoont is geworden. Daer het
fich huydenfdaegs alderwi/dft uytftreckt en dichtft beplant
is, is van de ftadt Theonville in, Lutzenburgh af, tot om-
trent Luyck, wefende 30 mijlen weeghs,weynigh meer ofte
min. Dit bofch is met ontallijcke veel hooge en dicke boo-
men beplant, die het niet min fchoon en genoechelijck als
nut en profijtelijck maecken. De andere boflTchen gaen wy
kortheydts halven voorby , dan moeten kortelijck aen-
roeren dat van Sonien in Brabant, dicht by BrufTel. Dit
bofch begrijpt in zijn ommeloop meer dan feven mijlen , re
weten 8000 bunder landts, waer van alle jaers af-gehouwen
worden 100bunders, diedenPrince des landts voor defe
beroerten plachten in te brengen omtrent 50000 guldens
\'s jaers. Daer liggen verfcheyden dorpen in en om, met veel
fchoone kloofters en Abdyen. Alle defe boflchagien fijn vol
alderley foorten van wildt, als herten, hinden,dafren, rheen,
wilde verekens, hafen , konynen en diergelijcke. Wolven,
vofTchen en bonfingen en gebreeckender in fommige quar-
tieren niet j maer om defe te wederftaen is \'t landt wel ver-
fien van goede honden, als hafewinden, bracken, fpilioenen,
en diergelijcke.

Jcv^gtUe, Men heeft in Nederlandt oock allerhande gevogelte, als
paeuwen, reygers, fwanen, oyevaers, ganfen , enden, hoen-
deren, foo inlandfche, als Lombaertfche en Calcoetfche,
duyven, fnippen , patrijfen, quackels, en veelderley kleyne
vogelkens, roof-vogels, en daer men mede ter jacht gaet,
als arenden, gieren, valcken, fperwaerts, en allerhande
water-vogelen fijnder met menighte , befonder in Hol-
landt.

fraey, wit, en wel gemaeckt, aerdendein eick landfchap hivoonde-
foo wat na hare gebuuren, als ooftwaerts na den Oofterling, ^^^
zuydwaerts nae den Hooghduytfch , en weftwaerts na den
Fran^oys. Sy fijn dappere krijghsluyden te voet, te peerde,
te water,te lande j fonderlinge kloeck in de zeevaerdt, in de
koophandel feer vernuftigh, en behendighom iets te vin-
den, arbeydtfaem en neerftigh om\'t gene fy gevonden en
geleert hebben in \'t werck te flellen, en door oeffeninge te
verbeteren. By hun is gevonden de konft van \'t Boeckdruc-
ken , de menginge van olye onder de verwen, de glas-fchrij-
verye, en allerhande koleuren op \'t glas te backen , het ma-
ken van tapifleryen van foo veelerley foorten, de faeyen,
ofletten, gefrifeerde lakenen, en meer andere fraeyigheden.
Het weven en bereyden foo van lijnwaet, als veelerley foor-
ten van wolle lakenen , hebben fy aen dees fijde van de ber-
gen aldereerft begonnen. Sy fijn d\'eerfte die de winden ha-
re namen gegeven hebben, welcke noch huyden ten dage
by alle de naden aen defe fijde van de Alpes gebruyckt wor-
den. Sy .fijn de eerfte en voornaemfte weder-oprechters ge-
weeft van de vervallen Mufijcke. De Nederlanden geven
konftige fchilders,figuur-fnijders, bouwmeefters, beeldtfnij- •
ders, en diergelijcke konftenaers. De inwoonders van defe
landen fijn oock van natuuren koel en getempert, voorfich-
tigh, niet ftaetfuchtigh, noch toornigh ofte hoovaerdigh;
maer borgerlijck, mewaerdigh, vriendelijck, openhartigh,
en bly-geeftigh. In haer huys-houdinge fijn de Nederlan-
ders matigh en fpaerfaem. Haren dranck is bier, \'t en fy in
gaft-malen om haer vrienden oft goede bekenden te ontha-
len. Hare huyfen worden fuyver en klaer gehouden, byfon-
der in Tommige fteden van Hollandt. Sy kleeden haer rede-
lijck wel, en lichtveerdiger dan de Hooghduytfchen, vol-
gens der gebuuren nieuwsgierigheydt.

De oude en moederlijcke tale van de Nederlanders (be- Tale,
halven in de WaUche quartieren , als Artoys, Henegouw,
Walfch Brabant, en Walfch-Vlaenderen, daer men gebro-
ken Franfch fpreeckt) is Duy tTch een tale die in oudtheyd,
rijckdom, en volkomentheydt alle andere te boven gaet,
maer hardt en quaedt om leeren voor de uytheemfche na-
tien. Sy daerentegen leeren lichtelijck alderhande vreemde
talen. Men vindt in Hollandt (feght de wijdt-beroemde
Erafmus van Rotterdam, een geboren Hollander) meer
luyden van tamelijcke oft middelbare geleertheydt, als er-
gens anders. Hare Godt-vruchtigheydt blijckt aen foo vele
fchoone kercken, abdyen, kloofters, gafthuyfen, en andere
Godts-huyfen, daer de fteden en dorpen ten platten lande
doorgaens mede verciert fijn, en ongelijck meer geweeft
hebben voor defe lefte beroerten en inlandtfche oorlogen.

Eer wy tot de befchrijvinge van de politijcke regeringc
defer landen komen, dewijle fy door de langdurige inlandt-
fche oorlogen in twee deelen gefpleten fijn, füllen wy eerft,
tot meerder licht, met korte woorden aenwijfen, onder wac •
Princen en Overigheden, en voort in wat ftaet dat fy elcks
byfonder tegenwoordelijck ftaen.

De Koning Philippus van Spanjen, de vierde van dien Velmdm
name, neve van Philips de tweede (eertijdts Heere van alle onder den
de Nederlanden) befitalthans eerft de Hertogdommen van Koning,
Brabant (uytgenomen de fteden\'s Hertogen-bofch, Ber-
gen op Zoom, Breda, Grave, Steenbergen, Eyndhoven,
Maeftricht, (het welck half Luycks is) en Willemftadt, met
de jurifdidien van dien) en Lutzenburgh; in Gelderlandt
de ftadt Gelder, met hare jurifdidie en vryheden, Venio,
Roermonde, Stralep en Stevensweerdt. Daer nae de Graef-
fchappen van Vlaenderen (behalvenSluys, Axele, en Aer-
denburgh, met eenige TchanfTen en fterckten i) Artoys, (be-
halven Atrecht, voor eenige jaren van de Fran§oyTen ver-
overt,) Henegouw, en Namen. Het Marckgraeffchap des
Heyligen Rijcks, daer van Antwerpen de hooft-ftadt is, en
de Heerlijckheydt van Mechelen.

De Vereenighde Nederlanden befitten het Hertoghdom j)e Vme^
Gelderlandt, daer onder oock gerekentis het Graeffchap nighdeNe-
Zutphen. Daer nae de Graeffchappen van Hollandt, toverlanden.
Zeelandt, met de Heerlijckheden van Vrieslandt, Utrecht, *
Over-Yflel, en van Groeningen, en voorts de boven-ge-
nöemde fteden en leden van Brabant en Vlaendercn, daer
de Koning (foo gefeydt is) niet over gebiedt.

De tegenwoordige ftaet van de landen is defe: Het Her-
toghdom Brabant heeft in de oorloge veel geleden , foo van
fijn vyanden ,als van fijn eygen krijghs-volck, die byfonder

vooi- het twaelf-jarige beftandt, den armen huys-Iuyden t«n
platten lande onuytfprekeiijckcn overlaftgedaen hebben.
Dan \'c lande heeft veel goede fteden, daer {y haer toevlucht
hebben gehadt. De ftadt Loven is nu weder in redelijcken
doen. BrufTel heeft fich meeft altijdt wel geneert met het
Hof, en is tegenwoordigh in goeden jftaet. \'sHertogen-
bolTche, hoewel \'t veel aenftooten en belegeringen heeft
geleden, is nochtans in ftate gebleven. Maer Antwerpen,
een ftadt feer wijdt vermaert, en voor weynigh jaren om
haren grooten koophandel van alle naden befocht, heeft al-
dermeeft geleden , is geplondert, veel afgebrand en gefchat
geweeft, en heeft noch een kafteel moeten bouwen, dat fy
dagelijcks te ontfien heeft, foo dat de groote koophandel
meeftendeel aldaer vergaen is. In fomma, Brabant is, ftaen-
de de oorloge, wel van de eene helft van fijn volck en in-
woonders vermindert.

Mechelen, midden in Brabant gelegen, maer nochtans
een fouverayne ftadt en Heerlijckheydt, is tweemael in-
genomen , cn fchandelijck in de grondt geplondert ge-
weeft. Heeft langdurige vrede van noode, om allengskens
wederom te bekomen.

Lutzenburgh is \'t geheelfte gebleven van alle de Neder-
landen , hebbende niet veel meer geleden dan doortochten
van krijgs-volck.

Artoys, Henegouw, metValencijn, Namen,Walfch-
Vlaenderen, (daer by principalijck verftaen worden de drie
fteden, Ryflel, Douay, en Orchies, mitsgaders de ftadt van
Doornijck en het Doornijckfche,) en \'t Bifdom van Came-
rijck ( eerft fijn eygen Biflchoppen toebehoort hebbende,
maer nu mede ftaende onder \'t gebiedt van den Koning)
hebben in \'t beginfel des krijghs hare voornaemfte fteden
belegert, gedwongen, en gerantfoeneert gefien, \'t platte land
bedorven en opgegeten. Doch heeft haer fulcks des te min
gedeert, mitsdien fy in de Franfche oorlogen veel meer ge-
went waren te lijden. Maer nae hunne verfoeninge met
den Koning, hebben fy haer te bedancken van goeden wel-
ftandtenneeringe.

Vlaendercn heeft aldermeeft in defe oorloge geleden , als
dickwils van een oproerige gemeente verheert geweeft, en
alle fijne fteden (uytgenomen Grevelingen, enfommigean-
^^ere kleyne) belegert, gewonnen, vele oock geplondert, ee-
nige met veel groote dorpen en vryheden tot fteen-hoopen
gemaekt, en jammerlijck vernielt gefien hebbende, en daer-
om de meefte helft van fijn inwoonders verloopen,gevlucht,\'
cn al de weer cid t over verfpreydt.

Aengaende de Vereenighde Nederlanden: Gelderlandt,
en \'t Graeffchap Zutphen hebben veel geleden door bele-
geren , innemen, en plonderen van haer befte fteden, en
fijn by de oorloge minft geprofpereert. Dan herfcheppen
tegenwoordigh haren adem.

Limburgh, Valckenburgh , en Dalem met hare appen-
dentien hebben mede veel geleden maer nu onthouden fy
hun redelijck.

Hollandt heeft veel groote verwoeftingen uytgeftaen,
fijnde eenige fijne fteden belegert, gewonnen en verbrandt
geworden, maer is ten leften door de oorloge gekomen tot
binnenlandfche rufte, voorfpoet cn grooten rijckdom, nae
dat het fijne gebuuren tot frontieren gekregen heeft. Bloeyt
nu in koophandel en fchip-vaert verre boven alle andere
landen, befeylende degantfchewereldt,en dagelijcks toene-
mende in mogentheydt en voorfpoet, \'t welck voorneme-
lijck blijckt aen de machtige koopftadt van Amfterdam.

Zeelandt hebbende veel geleden,en fijn voornaemfte fte-
den belegert, en door hongers-noot gedwongen gefien, fijn
dijcken door gefteken, foo dat men met fchuyten daer over
henen voer, en \'t platte landt af-geloopen en bedorven , is
nochtans ten leften uyt die groote ellenden geworftcit, vol-
gens fijn devyfe oft {^iccck-svooityLuBoréremergo,

Is nu door fchipvaert, viftcherye, en landt-neeringe, in ta-
melijcken goeden ftaet.

Vrieflandt heeft meede veel geleden, maer fich in de
oorloge kloeckmoedigh gedragen, en indecontributien
tot de felve wel gequeten, floreert nu meer als oyt te voren.

Utrecht heeft wel feer groote verfmaetheyt en de mee-
fte tegenfpoedt geleden, onder de regeringe van den Her-
Nederlandt.

togh van Alba, oock federt mede in groot gevaer geweeft
door tweedrachtmaer daerom niet gelaten \'t hooft boven
te houden, en in fijn vorige grootheyt en voorfpoet te blij-
ven, foo het tegenwoordigh noch doet.

Over-Yftel en Drente hebben hare principale fteden be- Over-Tfit.
legert en gewonnen gefien , fommige meer dan eens, haer
platte landen af-geloopen en verwoeft, en altijdt veel pe-
rijckelen uytgeftaen, dan zijn nu bevrijdt, door het verove-
ren van de fteden aen die fijde des Rhijns.

Groeningen en de Ommelanden hebben met hare gc- Groenin-
buuren veel geleden. De ftadt is meer dan eens belegert
geweeft en gedwongen. De Ommelanden afgeloopen en
geplondert., Dan hebben federt het beftandt feer toegeno-
men , en zijn nu, gelijck als Over-Yftel, van vyandlijckc
overlaften bevrijdt.

De Vereenighde Nederlanden fijn doorgaens in beteren
ftaet als de andere,meeft door dien fy de open vrye zee heb-
ben , en daer by groote menighte van fchepen, fijnde daer-
en-boven feer volck-rijck, overmits vele uyt de andere Ne-
derlanden haren toevlucht aldaer genomen hebben , op ho-.
pe van neeringe, en foo om de fchipvaert, als daer door den
koophandel te genieten, mits de goede gelegenheyt van de
zee en rivieren.

De politie ofte regeeringe van de feventien Nederlan- ToUtieen
den, wort foo wel in de Provinciën ftaende onder \'t gebied regeeringe
van den Koning, als in de Republijcke van de Vereenighde ^^^dey
landen, tot noch toe feer gedreven op den ouden voet, eer- ^\'
cijdcs gehouden by de Princen van \'tHuys van Bourgon-
dien, weicken voet ofte forme wy eerft uyt Guicciardin kor-
telijck Tullen voordragen, en daer nae oock aenwijfen de
veranderinge die daer in , gedurende dc voorfz beroerten, is
gevallen.

Defe forme dan, wat de namen belangt, en d\'authoriteyc g^^er het
der Officieren, die de felve gebruycken, komt ten naeftcn Bujsvan
by over een met de politie van Polen, fijnde \'t hooghfte ge- f ourgon-.
biedt in alle faken by de Staten van den lande altijdt ge-
weeft, doch wierde op de name van de Prince uyrgevoert,
welckers macht feer bepaelt is binnen het voorfchrift van de
Privilegien en vryheden den landen van oudts her, en buy-
ten aller menfchen gedenckenifle toekomende, welcke daer
op meeft loopen, dat de Prince, foo wanneer hy iet nieuws
wil voorftellen , als, by exempel, den landen af-vorderen
eenige extraordinare fchattinge cn behulp van gelde, ofte
doen publiceren eenige nieuwe wetten oft ordonnantiën
daer iets aen gelegen is, het felve niet cn vermagh te doen,
dan met confent en volkomen bewilliginge van de Staten
der felve landen, de welcke hy te dien eynde moet doen be-
fchrijven , en hare ftemmen af-vragen ten beftemden dage
en plaetfej het welcke, hoedathetgemeynlijcktoegaet;
wy hier nae wijdtloopiger füllen verhalen. De Prince dan
(foo gefeydtis) heeft in alle faecken van importantie het
hooghfte woordt en macht nergens nae. Alle de Hooft-
officieren des landts, en by namen de Gouverneurs, foo
van alle de landen in \'t gemeyn, als van yder befonder, de
Cancelliers, Prefidenten en Raedts-heeren van fijne Ra-
den van Staten, Secreten, en Grooten, mitsgaders van de
Cancelleryen en Hoven Provinciael, de Hoofden en an-
dere Officieren van de Financien, de Reken-meefters, de
Biflchoppen, Abten en anderekerckelijckePrelaten, de
Opper-jaght-meefters, Houtvcfters, Gruyers, en diergelijc-
ke Warandenaers, de Hoogh-Bailliuwen, Ruaerden, Drof-
faerts, en Schouten, en Schepenen, Raden oft Vroedfchap-
pen, en in verfcheyden fteden oock deBurgermeefters:
defe, (fegh ick ) en wat\'er voor Hooft-officieren meer
zijn, worden alle by den Prince beveftight, welck hem toe-
gelaten is geworden, om dat te meer foude fchijnen de
majefteyt by hem te ruften; want defe alle te ftellen was in
fijne macht niet. Hier door was het dat fy fchenen te be-
dienen hare ampten uyt fijnen name, alle wetten, ftatuten,
en rechten gemaeckt, en uytgevoert onder fijnen name.
daer en werdt niet gedaen, wat belangt de hooft-regerin-
ge van de landen, oft fijn naem moeft \'er in erkent zijn.
\'t Is wel waer dat de groot-machtige Princen des Huys van
Ooftenrijck,door dien fy foo veel andere landen en Koning-
rijcken te regeeren hadden, niet cn hebben perfonelijck
in de Nederlanden mogen refideeren, (foo die van Bor-
gondicn hier voormaels plachten) cn daerom genootfaekc
zijn geweeft hare Gouverneurs generael tot de felve regee-

die dan even foo grooten macht en
authoriteyt hadden,als fy felve: maer nochtans en mochten-
der geen Officieren gekoren , noch rechts-vorderinge ge-
pleegt worden , dan op de naem van den Prince alleen. En
dit^nieen ick) fal hier van genoegh zijn.

De Raedt die men gemeenlijck noemt van State, refi-
derende by den Prince, ofte in üjn afwefen by den Gouver-
neur generael van de landen, beftaet uyt een onfeker, en
fomtijdts meerder , fomtijdts minder getal van Raedts-
heeren : onder welcke fijn eenige particuliere Gouverneu-
r ,n des landts, en andere Edel-Iuyden , mitsgaders eeni-
ge Rechcs-geleerden , die van wegen hare ervarentheyt en
kloeckheyt by den Princedaer toe gekoren worden. Defe
hebben een Prefident, en met haer beraedt fich de Prin-
ce ofte Gouverneur over den generalen ftaet des gant-
Ichen Landts. W^ot in defen Raedc is dat men handelt
van vrede en van oorloge: van de advertiffementen oft waer-
fchouwingen die men ontfangt uyt vreemde landen : van
het beftandt en verbondt dat men heeftofte maken fal
met uytheemfche Koningen, Vorften, en Republijcken:
van het aennemen oft af-dancken der kolonellen en kapi-
teynen : van de fortificatiën der fteden en andere plaet-
fen : van Ambaftadeurs te ontfangen en uyt te fendenj en
in fomma van alle gewichtige faken, den wel-ftandt en goe-
de regeeringe der Landen betreffende. Als \'t noodt is wer-
den in defen Raedt oock beroepen de Heeren van der Or-
den des gulden Vlies.

De Secreten Raedt refideert mede neffens den Prince
oft Gouverneur, beftaende uyt lo oft iz Raedts-heeren,
meeft Domoren en Licentiaten in de Rechten, oft oock
fommige Edel-luyden en Ridders j heeft mede een Prefi-
dent , die oock bewaerder is van \'t groote fegel des Princen.
In defen Raedt plachten eertijdts gehandelt te worden alle
de faken des Hofs en der Landen j maer, door den grooten
aenwas en vermeerderinge der felve, niet mach tigh zijnde
die alleen af te doen , heeft hy den Rade van State moeten
inruymen het deel hier voren gefeydt, en voor fich felven
aileenlijck behouden al \'t gene dat aengaet de juftitie ofte
rechts-voorderinge en politie der landen, mitsgaders den
opperften toeficht en kenniffe over alle de Hoven Pro-
vinciael. Het is dan defen Raedt die de macht heeft pri-
vilegien , confenten, gratiën, en pardoenen te verkenen:
wetten, ftatuten, ordonnantiën en placaten te maken, en
van alle gefchillen over de land-fcheydingen, palen en gren-
fen des landts, kenniffe te nemen, en te vonniffen. In het
kort, defe Raedt is als de fterckte, de borftweringe, en het
bo werck van de luftitie.

In de Raedt van Financien refideeren gemeynlijck drie
van de voortreffelijckfte Heeren des landts, die men noemt
Hoofden ofte Superintendenten van de Financien, een
Threforier, en een Ontfanger Generael, en dan noch drie
mannen van State, die men noemt Commifen, met twee
Griffiers, en meer andere dienaers. Defe Raedt heeft de
hooghfte toeficht op de Domaynen en inkomften des Prin-
cen : als oock op de Ontfangers, Rent-meefters, en andere
Officieren die eenige handelinge hebben van des Princen
penningen. Hier maeckt men alle de ordonnantiën ofte
af-fchriften van de betalingen die uyt\'sPrincen naemete
doen ftaen, \'t zy dan van wegen de fortificatiën oft van an-
dere ordinäre onkoften, tot dienft en nut van den lande ge-
daen. Men verhuurter en verpachter, door middel van de
Rent-meefters, en met advijs van de Reken-kamers, des
Princen goederen j en om kort te vallen, defen Raedt is ge-
lijck als de Schat-kamer des Princen, uyt den welcken hy
fich altijdt verfien mach in alle voorvallende nootdruftighe-
den, fóo van oorloge als van vrede.

Alle drie de Raden moeten des Princen Hof volgen,
het zy waer hy oock gaet, gelijck mede gehouden is te
doen de Provooft van den Hove, die, om dat hy een lange
roode doornen roede draeght, tot een teecken van juftitie,
gemeynlijck genoemt wordt de Roode-roede. Defe, be-
halven dat hy het Hof dient, mach oock de plaetfe bewa-
ren van Provooft generael over alle de landen; want hoewel
dat\'er in tijdt van vrede by-nae in een yder landtfchap
foodanige Roode-roeden omrijden, tot ontfagh, en ftraiïe
van de ledige landt-loopers en ftraet-fchendersfoo is het
no^tans alfoo, dat daer fy-lieden de palen van haer \'s landts
vryheyt niet en mogen te buy ten gaen, defe, daer boven.

nae eyfch en gelegentheyt van faken, en volgens de com«
miffie, hem by den Hove gegeven, mach\'t geheele landt
door-reyfen, om foodanigh gefpuys te vangen , te rechte te
ftellen, en nae verdienfte te ftraffen.

Daer fijn behalven de voor-gemelde, noch andere Vor- Eehen-hA-
ftelijcke Raden, die als leden en aenhangfels fijn van den
Raedt van Financien, en genoemt worden de Reken-ka-
mers. Defe waren voor de inlandfche oorlogen vier in ge-
tale. De principaelfte van allen hadde en heeft noch fijn
refidentie te RijlTel in Walfch-Vlaenderen. De tweede te
Bruffel in Brabant. De derde binnen \'s Gravenhage in Hol-
landt : en de vierde jongft ingeftelt tot Aernhem in Gel-
derlandt. In elcke Kamer is gemeynlijck een Prefident met
een feker getal van Auditeurs ofte Reken-meefters , en
meer andere Officieren, en moeten aen de felve alle Rent-
meefters , en Ontfangers, die eenigh bewindt hebben van
des Princen oft gemeynen Lands penningen , rekeninge
doen van haren ontfang en uyt-geven, quitancie van haer
nemen, en daer mede bewijfen wat fy t\'over oft te kort
komen.

Daer heeft nu de lefer alle de Raden en Officieren, die
de Landts- heere placht te gebruycken, tot de generale re-
geringe van de feventien Nederlanden. Nu komen wy
tot de particuliere Regeerders van yder landtfchap in \'t be-
fonder.

Voor eerft dan warender de particuliereGouverneurs van TamcuUere
de landen van Overmafe, begrijpende \'t Hertoghdom Lim-
burgh, Valckenburgh, Dalem, en\'s Hertogen-Rode : van
Gelderlandt en Zutphen: van Vrieslandt, Over-Yffel,en
Groeningen : van Hollandt, Zeelandt, en Uitrecht: van
Vlaenderen , en Artoys: van Rijffel, Doway, en Orchies:
van Doornick, en het Doornickfche : van Henegouwe ,
Lutzenburgh,Namen, en van Mechelen. Defe waren ftadt-
houders van den Prince elck in fijn befonder quartier, cn
hadden aldaer het volle bewindt van alle gemeyne Lands
faken, fonderling wat den oorlogh belangde j maer erken-
den nochtans^ den Gouverneur generael voor haer Over-
hooft, en ftonden onder fijne gehoorfaemheyt. Brabant,
en het Marck-graeffchap van den H. Rijcke, en hadden
geene befondere Gouverneurs, maer wierden aileenlijck
geregeert by den Gouverneur generael, die gemeynlijck
fijn refidentie plach te houden binnen de Princelijcke ftadt
Bruffel.

Daer nae is \'er bynae in ieder befonder landtfchap eenen Gmten
Raedt, die men te Mechelen noemt den Grooten Raed ofte Raedt,
het Parlement ; in Brabant, Gelderlandt, en elders de
Cancellerye; in Hollandt en andere quartieren het Hof
ofte den Raedt Provinciael. Defe Raden beftaen, nae ge-
legentheyt van de plaetfen, uyt 8 , lo, 12,, 16 oft i8 Raeds-
heeren. Domoren, ofte immers Licentiaten in de rech-
ten , en een Cancelier oft Prefident, die de eerfte ftemme
heeft. Voorts fijnder de Advocaten Fifcael en Procureurs
Generael van den Prince, de Greffieren, Secretariffen, en
andere minder Officieren, die meeft elck hare wedden tree-
ken van den felven Prince. Voor defe Hoven worden ge-
hoort alle appellen van vonniffen, gewefen by eenige laeger
vierfchare, onder yder Hof reforteerende. En moeten al-
daer, des verfocht zijnde, verfchijnen en te rechte ftaen,
niet alleen de Officieren en Heeren des Landts j maer fom-
tijdts oock de Prince felfs, oft in fijnen name den Advocaet
Fifcael, en Procureur Generael, fonder dat men hem, on-
recht hebbende, in \'t alderminfte verfchoont. Het Parle-
ment van Mechelen, de Cancelleryen van Brabant, Gelder-
landt, en Vrieflandt, en de Raden Provinciael van Utrecht,
en, Over-Yffel, wijfen altemael diffinitivelijck, foo dat\'er
van hare vonniffen geen appel meer en valt j doch wort daer
in civile faken wel toe-gelaten een fekere maniere van over-
fieninge, oft (foo het dePradifinen noemen) revifievan
den proceffe , tot de welcke gedeputeert worden eenige
Raedts-heeren uyt de andere Hoven Provinciael des lands,
die de ftucken en fchrifturen, ten weder-fijde by-gebracht,
overfien, en dan by overftemming vonniffen, of\'er in het
geftreken vonnis gedoolt is, ofte niet : maer veeltijdts ge-
beurt het, dat die de revifie verfocht heeft, beyde kofteen
moeyte verlieft. Men behelpt fich in defe Hoven Provin-
ciael , en in meeft alle laege vierfcharen des landts, met
het Burgerlijcke recht cn de gcfchreven Wetten der Ro-
meynen j doch alfoo, dat de befondere handt-veftingcn

cti plaecfelijcke coftuymcn van elcke ftadt envryheydtin dagh en plaetfc, wanneet en waet de Gedeputeerde van de
haer volle kracht bbjven, en de privilegienhun vergunt Staten fich moeten laten by-een vinden. Ten beftemden
niet gekrenckt worden. dage en laten alle de Staten , die geroepen zijn, en de ver-
De Prince , oft fijnen Stadt-houder Generael in yder gaderinge by-wefen moeten, niet te verfchijnen , en ko-
Landtfchap, fchickt oock alle jaers fekere Commiftarifen men voor eerft die van Brabant, daer nae die van Vlaen-
naer de voornaemfte fteden des landts , of de felve fteden deren, Artoys, Henegouw, Valencijn, Rijlfel, Douay,
fenden de hare te Hove, omde wet te vermaken, dat is, in en Orchies. Voorts die van Hollandt, Utrecht , Zee-
plaets van de afgaende Burgermeefters en Schepenen nieu- landt, Namen, Doornijck en het Doornijckfche, en eyn-
we te verkiefen , oft, by de fteden aireede verkoren zijn- delijck die van Mechelen. Want foo veel deandere Lan-
de , te beveftigen.. En doen alle Gouverneurs, Cancelliers, den aengaet, als Lutzenburgh, Gelderlandt, Vrieftandt,
Prefidenten , Raedts-heeren, Threforieren, Ontfangers, en Over-Yftel, en Groeningen , dewijle die fekere vryheden
andere Officieren, eedt van getrouwigheyt aen den felven hebben in hare privilegiën begrepen, en oock verdragh
Prince. gemaeckt hebben met den Prince, foo mogenfe niet ge-
In tijdt van vrede placht de Prince geen ordinaris voet- daghvaert worden daer te verfchijnen, \'t en waer dan in
vanordon- volck t^ houden in fijnen dienft: maer altijdt hield hy 5000 heel hooghdringende en extraordinare faecken 5 maerver-
mntie. ^^^ lichte paerden , die men noemde de Benden gaderen elck in haer Landtonder deauthorireyt van hare
van Ordonnantie. Defe waren verdeylt in 14 Compagnien, befondere Gouverneurs uyt des Princen name. DefeSta-
fommigevan yo, anderemaervan 30 ruyters,en comman- ten beftaen uytde Geeftelijckheyt, uytdenAdel, en uyt
deerden over de felve de principaelfte Heeren van den Lan- de Hooft-fteden van ieder Landtfchap. Die van Brabant,
de, als de Prince van Orangien, de Hertoge van Aerfchot, Artoys, Henegouw, Zeelandt, en Namen, fenden Gom-
de Graven van Egmont, Hoorn, Arenberge, Mansfeld, &c. miftarifen voor alle drie defe leden , te weten. Abten voor
die elck haren Lieutenant en andere Officieren hadden, de Geeftelijckheyt Graven , Marquifen, Baender-Hee-
al t\'famen eerlijck geappointeert, en deruytersoock wel ren, en andere groote Meefters voor den Adel,- en een
betaelt. Burgermeefter oft twee met een Penfionaris voor elcke ftadt,
Mmi- Ter zee en wordt mede geen ordinaris fcheeps-armade\' meer oft min, nae dat de fake vereyfcht. Ick fegge dat\'er
rmi van de gehouden 5 mits dien \'t landt altijdt overvloedelijck verfien de Abten verfchynen voor de Geeftelijckheyt , \'t welck
is foo van inlandfche als uytheemfche fchepen, die men in waer is, dewyle fy mede hdtmaten zijn van dat lichaem,
tijdt van noodt by arreft kan doen dienen. Doch heeft de maer in der daedt komenfer om haer eygen belang ; want
Admirael van de Zee noch onder hem eenige fchepen van de andere kerckelijcke perfoonen en hebben noch met haer
oorloge, om fomtijdts eenige kleyne tochten te doen. Dit noch met deStacen Generael niet te doen, dewyle/y, im-
Admiraelfchap is een van de voornaemfte officien des lants, mers ten meeftendeele, ongehouden zijn te verfchynen,
en heeft de Admirael zijn gedeelte in de confifcatien en en vry van alle beden en geldt-feeften. Die van Vlaen-
buy ten van den vyandt gehaelt : en weet wat hy treckt van deren deputeeren alleenlijck fekere Commiftarifen uyt den
ieder laft goedts dat te water, onder \'t vry geley van den name van de vier leden. De Hollanders fenden maer ge-
Prince, naer vyanden Landen gevoert, oft van daer her- deputeerde voor de Ridderfchap en fteden j en wat defe
waefts over gebracht wordt. Hy is Gouverneur en Kapi- befluyten dat wordt van waerde gehouden over het gant-
teyn Generael van der Zee , en alles wat de Zee eenigh- fche Landt. Defe Staten aldus op den Landtdagh verfche-
fins aengaet. Daerom oock defelve ftaet altijdt placht nen zijnde, en vergaderen nietal teffens, maer gemeyn-
bedient te worden by een van de grootfte Heeren des lijck \'t een Landtfchap nae\'tander, in een groote zale van
Landts. des Princen paleys, alwaer , in tegenwoordigheyt van den
Groot\' Van gefchut enalderhande ammunitie van oorloge zijn Gouverneur generael, de Prefident, ofte eenigen Raeds-
meeflervan alle de voomacmfteSteden dcs Landts, maer infonderheyt Heer van State, uyt de naem van de Prince, proponeert
gefMiit. , j-g, frontieren liggen, en de kafteelen, genoegh ver- \'t gene hy eyfcht en verfoeckt,daer toe gebruyckende fchijn-
fien. Doch heeft de Prince, behalvendit, zijn munitie- bare reden en beleefde woorden , om de herten van de ver-
huys binnen Mechelen, van waer men\'tbequam.elijck-kan gaderinge te winnen. De gedeputeerde verfoecken daer
vervoeren, als bynae midden in \'t Landt. Ende te dien op dan tijdt en uyt-ftel om fich te beraden en te antwoor-
eynde ifter een Vorftelijck Officier, genaemt de Groot- den : en, nae fekere ceremonien die men gewoon is te on-
meefter van d\'Artillerye, die de laft en opficht heeft van derhouden, geeft elck lidt befonder, van wegen het Lant-
de felve te doen uyt en in voeren, door fijne Commifen en fchap dat haer gefonden heeft, zijn antwoordt over by ge-
andere dienaers; welcke Staet mede bedient wordt by ie- fchrifte. Waer mede indien de Prince oft Gouverneur niet
mandt van de voornaemfte Heeren des Landts, fijnde van te vrede en is, foo tracht hy zijn fake met redenen te recht-
groote authoritêyt. veerdigen, en haer tot zijn voornemen te bewilligen: Want
Overdejaght, vederfpel, en viflcheryein de Rivieren, volgens hare privilegiën, vermagh de Prince niet haer te
Meyren, en andere foete wateren, heeft de Prince in ieder dwingen, noch iet te doen, dan met reden; derhalven heeft
Landtfchap zijn Isght-meefters, Houtvefters, Gruyers, in dit quartier geen plaetfe (gelijck wel elders doet) dit
Foreftiers, en diergelijcke Officieren, Mannen van qua- tynnnikhwooïót, Sicvo/o^ßcjubeo ^
liteyt, en fommige van de principaelften Adel des Landts.
Want het jagen, vliegen, enviftchen, ftaet een iegelijck
fonder onderfcheyt hier te Lande niet vry, uytgenomen
alleen in Brabant, daer maer vijf boftchen zijn, welcke be-
waert worden voor den Prince, namelijck dat van Sonien,
Zaventerloo, Grooten-hout, Grooten-heyft, en Meer-

dale, mogende voorts alle geboren Brabanders heel\'t landt cc iet toegeftaen en ingewillight hadden , en maer een

over vryelijck jagen en vliegen , mits dat het gefchiede eenige ftadt, als by exempel die van Antwerpen, fich daer

methondten pluym, niet met ftricken oft andere prattijc-\' tegen ftelde , fy geheel de felve inwilginge foude te niet

Wy hebben hier voren een weynigh geroert van de ver- dat de andere Staten daer toe mede een-parighlijck füllen

gaderinge der Staten des Landts, fonder welcker bewilli- verftaen : Ende moeten dien volgens gemeynli jck niet al-

ginge de Prince niet vermagh iet nieuws voor te ftellen: leen de Hoofden van de Gedeputeerde, maer oock hare

dit felve füllen wy hier wat wijdtloopiger voordragen, met leden eendrachtelijck overeen ftemmen in een felvige

de eygen woorden van Lowijs Guicciardin , welcke on- conclufie : foo dat het fomtijdts gebeurt, niettegenftaen-

partydighvaneen vreemde Republijcke fpreeckt, als volgt: de wat vertoogh dat\'er gedaen wordt, door dien de ver-

Wanneer de Prince, oft zijn Stadthouder, begeert te ver- fcheydenheyt en ongelijckheyt van ftemmen fulcks belet,

gaderen de Staten van den Lande, om haer af te vorderen dat de Prince niet krijght van \'t gene hy verfoeckt : de-

\'t zy geldt oft ander behulp j oft oock om iet gewichtigs welcke voor dat mael gedult moet nemen, cn niet meer

voor te dragen, als van nieuwe fchattingen en tollen op daer van fpreken, maer verwachten beter gelegentheyt.

te ftellen , oft nieuwe wetten af te kundigen: foofenthy Dus verre Guicciardin, uyt den weicken wy oock aen-

hérwaert en derwaert fijne brieven, en ftelt een fekeren wyfen Tullen wat verdragh dat \'cr in kerckelijcke faken is

Verdrmh tuflchen den Prince van defe landen , en den Paus van Ro- Vrieflandt, dan Zeelandt, Uitrecht, Vrieflandt,Over-Yffel ^
tuschenden men. Dit verdragh gaet mede feer op den voet van Vranck- en eyndelijck Groeningen en de Ommelanden. Het Prefi-
deFalTvan " ^^^ nominatien ofte benamingen van bequa- dentfchap wort alle weke van landfchap tot landichap ver-
Romen \'^ep ^^^ perfoonen tot de Bifdommen, Abdyen, en andere Pre- ändert. De Prefident doet de prcpofitie, vergadert de opi-
\'tfluckvan laetfchappen beftaen by den Prince, maer de beveftingen nien, en concludeert by de meefte ftemmen , in faken daer
k^rckelijcke by den Paus; De welcke niet vermagh, onder wat pretext de overftemminge plaetfe heeft. Soo veel belangt de fou-
faken. voorwendinge dat\'et zy , eenigen perfoon , het zy verainiteyt ofte hooge Overigheydt van ieder Landtfchap,

klerck ofte leeck, te doen dagh-vaerden buyten de län- die hebben de felve Landen elcks aen haer behouden, (wanc
den : maer wanneer hy iets te vervolgen heeft, foo moet hy het eene is foo fouverain als het andere, ) foo in faken van
Commiffarifen herwaerts over fchicken , om de fake in politie als juftitie, met alle hare privilegien, rechten, vryhc"
gefchille te flechten. De Paus vermagh oock niet eenigh den en koftuymen, en hebben daer toe hare ordinarife Ofïi-
kerckelijck Benificie te confereren , noch eenige bullen eieren en dienaers nae ouder gewoonte, aileenlijck met defe
oft brieven af te vaerdigen, füllen fy anders ftant grijpen, veranderinge, dat de gene die op den naem van den Lands-
oft het moet den Prince oft fijnen Raedt believen. Daer- heere plachten te dienen , nu dienen op den naem van de
en-boven heeft Keyfer Karei de V een feer wel bedach- Staten van iegelijck Landfchap. Soo wel de Heeren Staten
te , voorfichtige, en noodige ordonnantie gemaeckt, feght Generael, als die van ieder landfchap in \'t befonder ( van de
Guicciardijn, namelijck, dat de kerckelijcke perfoonen, van welcke te fijner plaetfe fal gefproken worden) committeren
wat ftaet ofte conditie fy oock zijn, voortaen niet vermogen tot executie van hare genomen refolutien , als oock tot be-
eenige vafte ofte onroerende goederen te aenvaerden , fon- ftieringe van alle voorvallende faken, den welftant der lan-
det uytgedruckt confent en verlof van den Prince : midts- den in \'t generael beroerende, eenige uyt den Edelen en Re-
dien fijne Majefteyt confidereerde, dat de kerckelijcke per- geerders van de fteden, tot Raden, de welcke haer by eede
foonen nimmermeer eenige goederen mogen verkoopen, verbonden zijn. Gelijck fy oock andere hare Gecommit-
maer altijdt wel koopen, en haren ftaet, by maniere van teerde ftellen tot voorderinge, hooringe , en fluytinge van
fpreken, eeuwighdurigh zijnde,, fy met\'er tijdt, door hare des gemeenen lands rekeningen , en andere particuliere fa-
groote middelen en rijckdommen , fouden geraken op te kcn,alles met gehmiteerde oft bepaelde macht en inftrudie.
koopen byna alle de vafte goederen van de landen. De landen van Gelderlandt met\'et Graeffchap Zutphen, Ceuztï\'

Tot noch toe hebben wy gehoort de forme van regerin- Hollandt en V/eft-Vriefland , Zeeland, LTtrecht, Over-
ge in de Nederlanden, gehouden voor de laetfte troubelen: Yffel, Groeningen met de Ommelanden, en de Drente, als Zeelmdt\'
refteert nu dat wy kortelijck overloopen de tegenwoordige oock de fteden en landen in Brabant en Vlaenderen, ftaen- efa
politie, foo in de Pro vinden onder \'t gebiedt van den Ko- de onder \'t gebiedt van de wel-gemelte Heeren Staten Ge-
rling, als in de Vereenighde landen,met de wdcke de groot- nerael, hadden onlangs tot Gouverneur fijn Hooghey t Wil-
machtige Koning van Spaenjen Philips de III, beneffens helm de 11, Prince van Oranjen, Grave van Naffou,
de Eertz-hertogen Albertus en Ifabella, in het trafitaet van Soon van Frederick Henrick; die oock was Generael van \'t
den twaelf-jarigen Treves, openbaerlijckverklaert heeft te leger, ofte Veld-overfte, en Admirael van der zee, van alle
willen handelen als met Vrye Landen, op de welcke fijne de Vereenighde landen in \'t gemeyn. Over Vrieflandt is
Catholijcke Majefteyt cn haeredoorluchtige Hoogheden Stadthouder Grave Wilhelm van Naffou, fonevanGraef
niet en pretenderen: uyt welck verhael de verftandige lefer Erneft Cafimir van Naffou.

by fich felfs wel fal afnemen, wat veranderinge dat\'er geval- De Raedts-heeren van den Raedt van State der Ver- Raedt vm
len is, foo in d\'eene als in d\'andere regeeringe. eenighde Nederlanden, worden by de Heeren Staten Ge-

tndFlmden landen dan ftaende onder de Koning van Spaenjen nerael, op de benaminge van de refpedive Landfchappen ,

ßaer/deon- P^\'^^^P^ IV, was onlangs Gouvemeur Generael fijne gecommitteert,ontfangende hare commifl^ien en inftrudien
I^oorluchtige Hoogheyt den Aertzhertogh Leopoldus van de felve Staten Generael, den welcken fy haer by eede
r.ing, Wilhelmus, foon van den Keyfer Ferdinand de II; en na verbinden gehouw en getrouw te wefen, en fich te füllen
hem Don Joan van Ooftenrijck, foon van de felve Philips reguleren nae de voorfz inftrudien. Oock referveren dc
de I V,"welcke, door fijne voorfichtige dapperheyt,\'t gemel- wei-gedachte Heeren Staten hun felven de vryheyt, van fel-
de ampt loffelijck bekleet. De Raden van State, SecreteH,en ve te mogen doen al \'t gene fy-luyden den Raed voorfz by
van deFinantien, de Reken-kamers tot Rijffel en Bruffel, hare inftrudien belaften, wanneer fy bevinden der landen
de Groote Raed of \'t Parlement van Mechelen, daer het dienft fulcks te vereyffchen; veranderende mede in fulcken
uyterfte appel valt van meeft alle de felve Landen, de Can- gevalle, en verminderende oft vermeerderende de felve in-
celleryen en Hoven Provinciael,de Kapitéynen van de ben- ftruótien, en dieuytleggende, daer fy duyfterlijck fouden
den van ordonnantie, de Admirael van der zee. Groot-mee- mogen fchijnen te fpreken.

fter van d\'artillerye, en alle andere hier voren verhaelde die- De Secreten Raedt en die van de Financien en hebben Ihnforier
naers en Officieren, uytgefondert de particuliere Gouver- in de Vereenighde Landen geen plaetfe ^ maer daer is een
iieurs van yder landfchap, waer in mogelijck eenige veran- Threforier, en een Ontfanger Generael, met eenige Re-
deringc gevallen is, fijn al t\'famen in hare vorige autoriteyt ken-meefters, die \'c bewind en handelinge hebben van alle
en waerde. Maer ftaende d\'inlandfche oorloge, is daer noch de penningen, en middelen, de Generaliteyt aengaende,
een Spaenfchen Raed van Financien opgerecht, die men De Reken-kamers, foo van Gelderlandt als van Hollandt.
noemt el Confijo de U Hazienda, hebbende d\'adminiftratie gaen noch op den ouden Bourgoenfchen voet j maerbc«>
en difpofitie van \'t geld uyt Spaenjen gefonden. Defen Raed neffens die is \'er, in het jaer 15^4 > een nieuwe Reken-ka-
beftaet aileenlijck uyt Spaenjaerts, en heeft in alle faken ver met opgerecht tot Middelburgh in Zeelandt.

het meefte gefegh en authoriteyt. Daer is oock, beneffens Tot de beleydinge van de faken ter zee hebben de Sta- Raden tet
den Raed van State, noch een Spaenfche I$rijghs-raedt, die ten Generael, beneffens den hoogh-gedachten Vorft Wil- Mmirali-
meeft beftaet uyt de Cafteleynen en de Gouverneurs van de helm van Naffou, als Admirael Generael, gecommitteert
voornaemfte fteden en kafteelen. ^ de Raden ter Admiraliteyt, beftaende uyt lekere perfoo-

Megeringin In de Vereenighde Nederlanden beftaet de vergadering nen by de refpedive landen en fteden daer toe genomineert,
van de Staten Generael uyt fulcke, en foo veel Gecommit- welcke volgen de lijften en inftrudien haer by de Staten
teerde, als ieder Landtfchap, foo uyt fijn Ridderfchap en Generael gegeven. De Collegien ofte vergaderingen van
Edelen, als uyt de Magiftraten van de fteden goet vindt van defe Raden fijn vijf in getale, refiderende d\'eene tot Mid-
tijdt tot tijdt te deputeren,welcke niet capitatim, dat is,by foo delburgh, de tweede tot Rotterdam, de derde tot Amfter-
veel hoofden als er ter vergaderinge verfchijnen, maer pro- dam, dc vierde tot Hoorn oft Enchuyfen, en de vijfde tot
\'vincialiter ftemmen, dat is, van wegen en by reprefentatie Harlingen ofte Dockum, by beurte.

van hare refpedive landfchappen j en ftreckt hare commif- De Cancelleryen van Gelderlandt en Vrieflandt, mits- Moven
fie, om op de punten, daer op fy van tijde tot tijde befchre- gaders de Hoven ofte Raden Provinciael van Hollandt, 2\'w?»-
ven en by een geroepen worden , en andere voorvallende Utrecht, en Over-Yffel, gaen al mede noch op den ouden
laken, t\'adviferen en rcfolveren,fulcks fy tot \'s lands dienfte, voet.Maer in plaetfe van den grootenRaed ofte \'t Parlement
welvaren en verfekeringe bevinden te ftrecken. De ordre van Mechelen, is \'er in Hollant, al van het jaer 1582, af,op-
die fy in \'t flemmen houden,is defe : Gelderlant en \'t Graef- gerecht een opperften Raed van juftitie, genoemt den Hoo-
fchap Zutphen gaet voor,daer na volght Hollandt en Weft- gen-Raed, voor den welcken men appelleren magh van dc

vonnifTen by den Hove Provinciael van Hollancit, Zee-
landt, en Wcft-Vrieilandc gewefen j maer van die van den
voorfz. Hoogen-Raedt en valt geen voorder appel, dan
magh van de (elve alleen verfocht worden revifie, en gepro-
poneerc erreuf. In wekken gevalle de Staten van de voor-
ichreve Landen, neffens den felven Raedt, committeeren
cenige Rechts-geleerden, die het getermineerde proces
ex if/dem a&is revideren, en by hare fententie verklaren oft
het erreut heeft oft niet, nae welcke verklaringe een yder
hem moet reguleren , Tonder dat verdèr beklagh plaetfe
heeft, ofte toegelaten werdt. Defen Hoogen-Raedt wordt
mede gcmaeckt by benarninge uyt de voorfz. Landen van
Hollandt, Zeelandt, en Weft-Vrieflandt, en beftaet ge-
meenlijck uyt een Prefidenc, en negen oft tien Raedts-
Heeren.

In \'s Gravenhage is oock opgerecht een Raedt van Bra-
bant, en tot Middelburgh in Zeelandt een Raedt van Vlaen-
deren, over de quartieren, fteden, en dorpen, mitsgaders de
ingefetenen der felvervan de voorfchreve Landen van Bra-
bant en Vlaenderen, ftaende onder \'t gebiedt van de Staten
Gcnerael der Vereenighde.Landen. By welcke Raden ge-
befoigneert wordt even als die van de Cancelcrye in Bra-
bant, en Provincialen Raedt in Vlaenderen, van ouden tij-
den gewoon fijn te doen ^ op dat alfbo een iegelijck by fijn
Recht en privilegiën ordentlijck magh worden geregeert
en gedient.

De regeeringe van de fteden der voorfz Landen wordt
nae hare particuliere Rechten en Privilegien beleydc. In
elcke ftadt is van oudts af een Officier, genaemt Droffaert,
Bailliu, ofte Schout, die by den Staten van ydcr Landtfchap
wordt gecommitteert. Voorts fijnder in de meefte fteden
24, 30, 36, ofte meer van de notabelfte en vermogenfte
Borgers, foo van de oude geflachten, als andere van de eer-
lijckfte, vredelijckfte en bequaemfte perfoonen, die men
noemt Vroedtfchappen oft Raden , en reprefenteeren het
geheele lichaem van elcke ftadt, dienende haer leven lang,
oft foo lange fy borgers en poorters blijven. Bydefe wor-
den alle gewichtige faken, foo wel den Staet van de Landen
rakende, als die van de Steden, geconfulteert en gedelibe-
reert, en fy verkiefen oft nomineeren jaerlijcks uyt haer
Collegie twee, drie, oft vier perfoonen tot Burgermeefters
der felver Steden, en feven oft meer tot Schepenen. Het
ampt van de Burgermeefters ftreckt principalijck tot der
Steden regeeringe , en onderhout van goede politie en
cenigheydt onder de Burgers en Inwoonders. Dat van de
Schepenen tot bedieninge van de juftitie, foo in \'t civil als
in \'t crimineel. By de voorfz. Vroedtfchappen worden mede
gekoren twee oft meer Threforiercn, Fabrijck-meefters,

Wees-Heeren, en meer andere Officieren, weickerdienft
ordinaerlijck is voor een jaer alleen. De Quartieren en dor-
pen ten platten lande worden mede geregeert nae hare par-
ticuliere Rechten en Handt-veften , en hebben hare Re-
genten, foo generael als particulier; te weten, in materie
van Dijckagie en \'t gene daer aen kleeft, Dijck-graven , en
Heymraden j in crimineele faecken Bailliuwen oft Schou- ^
ten en Welboren Mannen j en in Burgerlijcke ofccivile,
hare Ambachts-bewaerders en Schepenen , welcke mede
letten op de politijckcordreenadminiftratie van der Am-
bachten goederen en inkomen. Daer fijn oock veel Dorpen
die hare particuliere Heeren hebben, met autoriteyt van te
exerceeren hooge, middele, en lage jurisdidie, maer ftaen
niet-te-min onder de fouverainiteyt der voorfz. Landen.

Nopende de openbare oeffeninge van de Religie ofte BeVgieder
Godts-dienft in de Vereenighde Nederlanden, die wordt ^ereenh^h-
alommeopeenen eenparigen voet, foo in de Steden als
ten platten Laride , gehouden nae uytwyfen der Reforma-
tie , in de felve Landen over veel jaren aengenomen, op de
BelydenifTc des Geloofs in druck uytgegeven. Die van de
Confeffie van Augsburgh en de Mennoniten houden me-
de wel in eenige van de voornaemfte Steden hare openbare
vergaderingen, tot de welcke men niemandt en verbiedt te
gaen j maer en worden nochtans hare Dienaers oft Predi-
canten niet onderhouden op des gemeynen Landts koften.
Alleen het openbaer exercitie van de RoomfcheCatholijcke
Religie, is alhier, om gewichtige redenen, verboden; al-
foo nochtans, dat nochdeRoomfch-Catholijcke, noch
iemandt anders gedwongen wort de Gereformeerde Religie
aen te nemen ^ maer worden altefamen gehandthaeft en
gemainteneert onder de befcherminge en regeeringe van
de Landen, fonder in de confcientie oft op haer Geloove
onderfocht, ofte meer als de Gereformeerden befwaert te
worden. Ia felve den Geeftelijcken oft Religieufen per-
foonen die te voren geweeft, en in de Landen gebleven
fijn, wordt uyt de Geeftelijcke goederen toegeleydt rede-
lijcke alimentatie en onderhoudt, cick nae fijnen ftaet en
gelegentheyt, \'t zy dan datfe by de Roomfche Catholijcke
religie blijven, ofte fich begeven tot de Gereformeerde
kercke.

De fëventien Nederlanden beginnen nu weder tot haren
ouden welftant en voorfpoet te komen, door de gefegendc
Vrede, die tuflchen den grootmachtigen Koning van Span-
je, Philips de IV, en de doorluchtige Heeren Staten Gene-
rael der Vereenighde landen, in \'t jaer 1^48 , voor eeuwigh
gefloten is : die ick wenfch dat ten weder-fijden onverbre-
kelijck en getrouweiijck onderhouden worde^ op datfe niet,
dan met de werelt, eyndige.

Nder deHertoghdommen in Godefroy zijn af-gekomcn de Princen die Lothrijck een
de Nederlanden , is Brabant lange wijle daer nae geregeert hebben , tot dat Keyfer Hen-
wel hét voornaemfte : maer riek de V , ontrent den jare 11 o<J, het felve landtfchap ge-
alfoo in de tijtelen, die de deelt heeft in Over en Neder-Lothrijck gevende\'t eene
Princen der felver landen al deel, namelijck Over-Lothrijck (het welcke nu ter tijdt het
van Oedts her toegefchreven Hertoghdom van Loraine is) aen Diederick des voornoem-
worden, doorgaens voor gaet den Godefroys na-Neve; en \'t ander, te weten , laegh ofte
de tijtel van Lothrijckj want Neder-Lothrijck (dat nu Brabant is) aen Godevaert met
aldus plegen de oude Princen denBaerde, Grave van Leuven, die wel fchijnt dat van
des huys Bourgondien ende moeders wegc gekomen was van den bloede des voorfz. Ka-
Ooftenrijck te (chrijven.-Phi- reis, Hertoge van Loreyne, uyt den huyfe van Vranckrijck.
lippus, ofteKarolus, by der gratiën Gods, Hertoge van De(e Godevaert dan is de eerlie geweeft onder de Graven
Bourgondien, van Lothrijck, van Brabant, van Limborgh, van Loven, die gevoert heeft den tijtel van Hertogh van
&c. foo en fal het niet buytenpropooft zijn, maer veel eer Brabant, fonder dat hy nochtans dien van Lothrijck daer-
grootelijcks dienen tot onderrechringe van den curieulen om heeft laten varen, en dat overmits hy aen beydeLoth-
en oudtheydt-lievenden Lefer, dat wy met weynigh regels rijcken pretendeerde, hoewel hy het over-deel niet en be-
aen-wijfen, wat van defen Lothrijckfchen tijtel zy , en van fat. Sijne naefaten hebben hem hier inne gevolght, en den
waer hy fijnen oorfprong genomen heeft. tijtel van Hertogen van Lothrijck altijdcgebiuyckt, alfoo

Lothr^cki Lothrijck dan heeft wel den naem eens Hertoghdoms fy het onderdeel, gelijck gefeydt, belaten, het welcke nu
behouden in den lande van Brabant, maer fijnen ftaet gela- "altemael onder den naem van Brabant fchuylt. Want Bra-
ten in Loreyne, een Hertoghdom wel begrepen binnen de bant in oude tijden noch niet bekent en was met dien naem:
palen van Vranckrijck , doch niet ftaende onder de Kroo- want te Gennep in Walfch-Brabant noch ter tijde refideert
ne, maer hebbende fijne befondere fouveraine Vorften. een feecker Leen-hof, dar men noemt het hof van Loth-
\' Lothrijck noemen de Latijnfche fchrijvers ; de rijck, welck nu lelfs in en onder Brabant is begrepen. Dus

Fran9oyfen (foo aireede gefeydt is M^r^jy^f, oft fomtijdts veel hebben wygoet gevonden van defen Lothrijckfchen
Lothier : alle welcke namen af komen en haren oorfprong tijtel te verhalen.

hebben van Lotharis, fone van Keyfer Lotharim ^ wiens De eerfte oorfprong des naems van Brabant is t\'eene- OorfprcKg
grootvader geweeft is Karolus Magnus, Keyfer, en Koning mael duyfter en onfeecker. Sommige brengen hem van
van Vranckrijck. Defe Keyfer Lotharius (gelijck Paulus Brennm af, een vermaert Capiteyn, die den Romeynen in
iEmilius en andere autheuren fchrijven) is uycyver ende- fijnen tijdt foo veel fpels gemaeckt heeft, als byverfchey-
votie Monnick geworden in den jare Sy;?. Docheerhyin denautheuren te lefen is. Andere van Brabant, een ftadt
\\ Kloofter ginck, heeft hy fijn drie fonen de Landen en ( foo fy feggen ) al over lange gedeftrueert. Andere weder-
Heerlijckheden uytgedeelt, en aen Lotharis fijnen jong- omvzn Salvim Erabon, een van de Capiteynen (fchrijveii
ften fone gegeven een deel van het Hertoghdom van Bour- fy) die Julius Ccefar gevolght hebben in fijne Franfe oorlo-
gondien, met het gantfche landt van Auftrafien : het welc- gen. Defe driederley opinien zijn (mijns bedenckens ) al
ke naderhandt naedes felven fijnesfoons , oft (foo andere even verfiert en fabuleus : want de redenen en getuygenif-
willen)na fijnen eygenen name genoemt is geworden Loth- fen , daer fy op gegrondt zijn, en hebben gantfch geen ver-
rijck , oft Lotharine, en by den Latiniften Lotharingia, be- we. Die den name van Brake-Iandt doen fchijnen , komen
grijpende in hem felven het Hertoghdom, dat men noch de waerheyt wat naerder te raken: want in der daedt light \'et-
ter tijdt noemt Loraine, en voorts de landen van Brabant, een goet deel van dit landtfchap brake, dat is , ongebouwt;
Henegouw, Kleve, Gelderlant,en meer andere. Dit Loth- maer\'t is evenwel wat te verre gehaelt, en meer fpitsvin-
rijck is by den voorfz. Hertogh Lotharis en fi/ne nakome- digh , dan waer. Daerom zijnder, die drijven dat de voor-
lingen, gefproten uyt den huyfe van Karolus Magnus-, foo gemelde Godevaert met den Baerde, dit landt nae fijnen
lange befeten, tot dat eyndelijck in den jare Chrifti 9x4, name genoemt heefr, als oft men feggen wilde Baerd-landt;
de Koning van Vranckrijck , genaemt Karei de Simpele, dan dit gaet mede foo vaft als al d\'andere. Veel waerfchijn-
het felve al te flechtelijck wegh fchonck aen Keyfer Hen- lijcker fchrijft Pontus Heuterus , als men immers tot fuicke
riek de L Ettelijcke jaeren daer nae heeft Keyfer Otto den fabulen loopenmoet, dat het foude fijnen naem hebben
11, het landt van Lothrijck te leene gegeven aen Karei van van Bratuffmt, een ftadt wel eertijts gelegen in Beauvois,
Vranckrijck, dien hy focht te vervreemden van de Koning waer van men meynt dat de inwoonderen, nae dat haere
Lotharis fijnen broeder: maer hybefneedc de palen des lants ftadt verdeftrueert was, alhier haer woonplaets genomen
feer nauwe, en gaf een goedt deel van \'t felve aen de Bif- hebben. Ende daer zijn eenige oude handtveften, die defe
fchoppen van Keulen en Luyck. Als nu de voorgemelde opinien fchijnen te beveftigen : doch nadien men uytande-
Koning Lotharis van Vranckrijck quam te fterven , liet hy re handtveften, over fes hondert en meerjaren befchreven,
maer eenen fone nae, genaemt Lodewijck de V, die de dickmaels vint Brachbantenßs Pagm y is voorfeker de oor-
laetfte Koning van Vranckrijck geweeft is uyt de ftamme fprong van dit gedeelte,ten laetften over heel Onder-Loth-
van Karolus Magnus, en maer een jaer geregeert heefr. rijckuytgeftreckt: even als men weet in Gelderlandt, Hol-
Nae fijn doodt quam de voorfz. Karei Hertogh van Lorai- landt, en meer plaetfen gefchiet te zijn. OftditnuBrach-
ne, als wcttelijcke en naefte erfgenaem van de Kroone , om bant niet en kan zijn een bedorven naem van Bratufpant,
debefittingedaervanintenemen, in Vranckrijck : maer laet ick aen het oordeel van den lefer : mijns bedunckens
HugoCapet (van wiens bloede aide naevolgendeKonin- wy mögender naer ftaen, maer aen de waerheydt füllen
gen van Vranckrijck tot noch toe gefproten zijn ) overwon wy niet licht geraken. Wat ons belangt, wy willen ons niep
en ftelde hem gevangen binnen Laon, daer hy in den kerc- vermeten defè foo duyftereen verborgen dingen, als aen
kerfterf. Sijn driefbnenen maeckten\'t mede niet lange: de welcke doch niet veel gelegen is, te verklaren : \'t is ge-
en nae hare doodt is \'er een nieuwe oorloge gerefen om den noegh dat men fegge dat de naem van Brabant en fijnen
ftaet van Lothrijck, tuflbhen de Fran9oyfen en Hoogduy t- Vorftelijcken tijtel redelijck oudt zijn, foo dat Jan Ie Maire
fchen, die ten leften is neder geleyt geworden, door dien in fijne verlichtingen van Gaule getuyght, een geheel oude
Keyfer Henrick dc 1 I, met den vooifz. ftaet beleende Go- en met der handt gefchreven boeck in Brabant gelefen te
defroy van Ardennen , hem gevende de ftadt Valencijn , en hebben, waer in verhaelt ftondt het graf-fchrifc van Karei
fommige andere ftücken, mits dat hy manfchap daer van Martel, vierde Hertoge van Brabant, die de groot-vader
doen moeft aen den H.Rooaifchen Rijcke. Van defen geweeft is van Karolus Magnus, en gebloeyt heeft niet feer
liedsrkndL ^ \' D lange

tier van Gelderlandt: en in \'t weften is het ten deele bepaelt
met de Schelde, die het affondert van Vlaendercn, ten deele
met het Graeffchap van Aelft. Brabandt heeftin delengte,
van Gemblours tot by Geertruydenbergc toe, \'t welck is van
\'t zuyden naer \'tnoorden, twee-en-twintigh mijlen en van
Helmondt tot Bergen-op-Zoom, daer \'t op fijn breedtfteis,
ontrent twintigh. In fijn ommeloop begrijpt het tachtentig
mijlen weynigh meer oft min.

De locht is \'er doorgaens foo gefondt en wel getempert, Locht.
dat als tot meermalen de peft in de nabuerige landen gc-
woedt heeft, Brabandt daer af vry geweeft is. Het aerdcrijck
is \'er vlack en fonder bergen, oock meeftendeel vruchtbaer,
behalven inde Kempen, welck quartier van natuerepn-
Om dit graf^fchtift recht te verftaen, fal men weten dat vruchtbaer is , en niet en draeght dan heyde: maer den ar-
defe Karei Martel, als hem, na \'t overlijden van Hilderijck beydt en neerftigheydt der inwoonders heeft de natuere ten
Koning van Vranckrijck , de felfde kroone geprelenteert deel overwonnen, en\'t landt, door de menighte der beeften
werdt, den Gefancen tot antwoordt gaf, hy hadde liever den die fy daer op-voeden, goedt en vruchtbaer gemaeckt.
Koningen te gebieden,dan felfs Koning te wefen, gelijck hy In Brabandt zijn tamelijck veel ftaende wateren, ofte
dan oock datelijck in des afgeftorvenen Köninck plaetfe meiren,beecken, en rivieren: maer voornemelijck is \'t landt
geftelt-heeft des felfden foon Dagobert, de welcke komende bewatert met de Mafe en Schelde, twee vermaerde en feer
vier jaren daer nae te fterven, en willende Chilperijck (bey- profytelijcke vloeden, en breeder befchreven in dc generale
der Koningen neve) hem (elven opwerpen voor Koning, befchrijvinge van Nederlandt.

heeft Martel hem flagh gelevert en overwonnen , waer over Bolfchen en zijnder oock niet gebreck , onder welcke
hy Gefanten uytfendende, om den overwinner te verbidden, voornemelijck uytmunten dat van Sonien, Zaventerloo ,
heeft hem foo daer door beweeght, dat hy Chilperijck de Groten-hout, Groten-heyft, en Meerdale.
kroon heeft op \'t hooft gefet, die hy doch niet lange en be- De Staten van Brabandt beftaen uyt de Geeftelijckc,Ede-
hielt j maer haeft overdragen moeft aen Pepijn des voor- len, en devicr hoofc-fteden.

noemden Martels fonc, vader van Karolus Magnus, gelijck Men telt \'er fes-en»twintigh bemuurde fteden , te weten , Steden,
men wijcloopiger lefen mach by de befondereHiftori-fchrij- Loven, Bruftel, Antwerpen, en \'s Hertogen-Boftche, de
vers van Brabandt, en meer andere. Doch dat men foude Hooft-fteden: Thienen, Leeuwe, cnNivelle, de kleyne
hier uyt willen betuygen , dat Brabandt ten tijden van Karei Hooft-fteden: en voorts Aerfchot, Bergen-op-Zoom, Me-
Martel een Hertogdom geweeft is, is even waerfchijnelijck, gen, Breda, Dieft, Maeftricht,Steenbergen, Liere, Vilvoor-
als dat het van fijn naem heeft : want alle fchrijvers den, Gemblours, ludoigne, Hanuyt, Landen, Halen, Siche-
van die eeuwe gantfch geengewagh van Brabandt maec- nen. Herentals, Eynd-oven, Helmont, en de Grave. Daer-
ken , ja felfs de voorouders van Godefroy met den Baerde, en-boven zijnder noch negentien plaetfen, die wel niet be-
hebben fich altijdt gefchreven Graven van Loven, niet muercen zijn,• niaernochtansgelijcke privilegiën genieten
Hertogen oft Graven van Brabandt : het welck daer uyt met de beftoten fteden , cn gemeynlijck genoemt worden
fproot, dat fy van het Hertoghdom van Loreine vervallen Vryheden. Defe zijn Oofterwijck, Oorfchot, Turnhout,
zijnde, rontom Loven alleen gefagh hadden. Welcke ftadt Hoogh-ftrate, Duffel, Waelhem, Merchtcn, Affche, Vue-
oock daer na, om dat de Princen daer uytgefproten waren , ren, Duysborg.Over-ifche, Hulpe,Waveren,Breyne, Aleud,
de eerftc hooftftadt van Brabandt is gebleven. Wel is waer. Gennep, Gecle, Arendonck , en Dormal. Dorpen met
dat fy fich van den tijde van Godefroy met den Baert, Her- kloek-torens enProchi-kercken zijnder ontrent feven hon- -
togen hebben gefchreven,maer van Lothrijck,niet van Bra- dert, daer onder eenige feer vermaert en groot, als met na-
bandt. Doch daer na,het Graeffchap van Loven onder den me S. Odenroye, Boxtel, Rofendale , Grimbergen , Gaes-
naem van Brabandt geraeekt wefende , en felfs heel Neder- beke, en meer andere. In Brabandt is oock begrepen de
Lothrijck onder Brabandt, is Brabant een Hertoghdom ge- heerlijckheydt van Ravefteyn, toebehoorende de Hcrto-
worden; en hebben fy, des niet tegenftaende, evenwel den gen van Gulich, Kleef, en Bergh , die wy t\'haerder plaecfè
naem van Lothrijck behouden,als oft fy twee Hertoghdom- kortelijck füllen befchrijven. Het Maick-graeflchap des
men hadden, daer het nochtans het felve was: want waer\'t heyligen Rijcks is mede in der daedt beftoten in Brabandt,
dat fy het hadden gedaen om de pretenfie die fy hadden op maer de Prince voert daer van eenen befonderen tijtel, want
Opper-Lothrijck, fy en fouden den tijtel niet verlaten heb- het oock een landt op fich felven is.

ben, toen fy alleen Graven van Loven waren. De Brabanders zijn van natuere vrolijck en blygecftigh, /«J^fcwir-

Het Hertoghdom van Brabandt is aldus bepaelt. In \'t w^ekken aert fy tot in haren uyterften ouderdom behouden.
noorden fcheydt het de Mafe ten deele van Gelderlandt, ten Brabandt is gedeeelt in vier quartieren, onder de vier
deele van het Graeffchap Hollandt : in \'t zuyden ftoot het Hoóft-fteden Loven , Bruft\'el, Antwerpen , en \'s Harcogen-
aen Henegouwe, Namen, en \'t Bifdom Luyck: in \'t ooftcn boffche, welcke wy hier volgens elck byfoiider befchrijven.

Nder de Brabantfclie
fteden is Leuven , oft
Loven, verre de outfte,
alfbo men van de felvi-
ge al mende vindt over
de feven hondert en
vijftigh jaren. Eenige
meynen datfe geweeft
is de Hooftftadt van de
Lelpaci , andere van de
Gmdü , volckeren by de oude Schrijvers wel
bekent. -

Haren naem brengt de hooghgeleerde en
wijt-beroemde luftus Lipfius af van Lo en Veen.
Lo (fegt hy) is een heuvel oft hoogte, tegen over
een oudt Kafteel, die noch huyden ten dage den
naem van Lo-bergh en Lo-bokh draeght, han-
gende over een luftigh dal aen dè water-vloet, dat
in oude Duytfche tale genoemt wordt Veen, ge-
lijck de Hollanders venen noemen de gronden
daer fy haren turf uyt trecken, en is derhalven
Lo-vén foo veel te feggen als een dal oft lage
plaetfe, liggende onder een hooghte. Het oude
en van over lange vervallen Kafteel, nu terftont
by ons aengewefèn, willen de inwoonders dat ge-
fticht fy by lulius C^far : andere maecken\'t ou-
der, Lipfius jonger, vermoedende dat het eerft
gebout ly by een van de oudeLovenlche Graven,
en dat de felve daer op gewoont en Hof ge-
houden hebben.

De ftadt Loven is gelegen in eenfchooneen
vruchtbare landtdouwe , hebbende foo foeten
en wei-getemperde locht, dat felfs de wijn foo
binnen haer begrijp als daer rontom waft. Sy is
bewatert met het rivierken Dele oft Dyle, en van
binnen meer dan vier Italiaenfche mijlengroot
in \'t ronde : maer diefe van buyten om wylde me-
ten , fouder meer vinden dan fes, \'twelckftijf
foo veel is als twee Nederlantfche mijlen. Om
eygentlijck van defe groote verfeeckert te we-
fen , heeft Hertogh Philips de Stoute , uyt oor-
faecke van feecker weddinge, gevallen tuffchen
den Heere van Bergen op Zoom en drie andere
Brabantfche Baroenen,niet allcenlijck defè,tnaer
oock fommige andere van wegen hare grootheyt
vermaerde Steden doen meten,in den jare 142 j,
en werd als doen bevonden dat Loven , (begrij-
pende binnen den ommeloop van fijn muuren
roeden, elcke roede van veertien voeten ,)
grooter was dan Gent drie roeden , dan Luyck
acht, dan Parijs tien, en dan Geulen achtien.
Loven heeft dubbele veften, en fijn delaetfte
gemaeckt in \'t jaer 1361. Daer liggen veel lufti-
ye beemden , fchoone wijngaerden , en hoven
binnen, oock verfcheyden heuvelkens , en le-
vendige wateren. Al het welcke de voorouders
beweeght heeft defe ftadt te verkiefen tot een
Merlant*

woonplaetfè \\an de Godinnen der geleer theydt ;
en heeft Hertogh lan van Brabant, de vierde van
dien naem, in den jare .142(5 , aldaer opgerecht
een IJniverfiteyt oft hooge Schole in alle facul-
teyten en goede konften , die naderhandt met
meer dan twintigh heerlijcke en wel-begifteCol-
legien verkiert is geworden, uyt de welcke van
tijdt tot tijdt verfcheyden welgeleerde en hoogh-
begaefde mannen fijn voortgekomen, gelijck by
Guicciardin en andere fchrijvers breeder te fien
is. De reden welcke den Hertogh beweeghde om
de Univerfiteyt op te rechten, was,dat de hande-
Hng van wolle, die daer foo groot was, dat haer
met de felvige vier duyfent famiHen bemoeydcn,
feer ten achteren ginck door den inlandtfchen
oorlogh.

Defè ftadt heeft acht poorten : negen plaetfen
oft marcktvelden , en op haer muuren 5:3 torens,
onder welcke een is , dien fy noemen verloren
koft, gemaeckt van witte fteen, en foo hooge,
dat men daer af by klaer weder de ftadt Antwer-
pen , hggende acht groote mijlen van daer, Uch-
telijckiien mach. Daer fijn te Loven 13 bol-
werckén, 14 watermolens, 12 ftraten die de ftadt
overlangs kruyffen, en 140 fijdftraten, id fteene
bruggen, en 4 publijcke fonteynen. Daer fijn
veel fchoone Kercken, Kloofters, en andere
Godshuyfen , en is de hooftkercke gewyd ter
eeren van Sint Pieter; een foo fchoonen ftuck
wercks, dat het geen bouwmeefters fonder ver-
wonderinge aénlchouwen. Onder andere pu-
blijcke gebouwen is het Stadthuys mede fèer
aenfienlijck, en konftigh gemaeckt.

Loven is eertijdts een Graeffchap geweeft,
eenige feggen een Hertoghdom , commanderen-
de over het meerderdeel van Brabant ^ en hoe-
wel fy van hare oude waerdigheydt namaels ver-
vallen is , foo blijft fy nochtans de eerfte hooft-
ftadt van Brabant, onder welcke behooren de
fteden , Thienen , Leeuwe, Gemblours, Dieft ,
Halen, Sichenen , ludoigne, Hannuy t," en Lan-
den , waer van een deel haer appel hebben te
Leuven, en van daer in de Cancelerie een deel
elders; ofte in de voorfeyde Cancelerie fonder
uytftel.

Leuven ontfangt en doet eerft den eedt van
en aen haren Prince den Hertogh van Brabant:
light vier mijlen van Mechelen en van Bruffel.

In het quartier van Leuven leggen twee van
de drie kleyne hoofc-fteden, onder welcke de
eerfte is Thienen, aen het rivierken Neete, drie
mijlen van Leuven, en foo veel van SintTruyen,
in het landt van Luyck.

Thienen is een groote ftadt, in welcke, foo ihienen.
men befchreven vindt, eertijdts groote koop-
handel gedreven is, \'t welcke men daer uyt kan
afnemen^ dat fy driemael vergroot is. Men houd

datfe wel eer geweeft fy de vierde hooftftadt van
* Brabant, en dat namaels \'s Hertogenbofch in
haer plaetfe gekomen, en eerft vergroot is door
den ondergang van defe ftadt : naderhand is fy
van de Franfche en de Luyckfche oorlogen feer
verdeftrueert. Begrijpt nu in haer ommeloop
omtrent een ure gaens, maer is qualijck bewoont,
en fèer vervallen. Heeft twaelf fteene bruggen
over de riviere, drie publijcke fonteynen, fes
binnen, en vier buyten-poorten ^ foo fchoonen
marckt als ergens is, en fes andere marcktvelden:
de kaefen aldaer gemaeckt fijn by de Brabanders
in achting. Daer is een Collegie van Kanoniken,
in de Kercke van S. Germain, eertijdts BifTchop
van Parijs.

Zecmf. Leeuwe, de tweede van de drie kleyne hooft-
fteden van Brabant , hght op de waterbeeck
Gete, omtrent twee mijlen van Thienen, ende
een van S.Truyen, wel eer eenfrontier-plaets
tegens die van Luyck. Doch fijn fterckte op defe
tijdt beftaet meefl daer in , dat het de omliggen-
de landen in het water kan fetten. In defe ftadt
is het groote Prieurfchap van de Auguftijnen.
Daer is oock een Collegie van Kanoniken in de
hooft-kercke van S. Lenardt. Men brout binnen
Leeuwen een feker foorte van bier, dat veel kley-
ne wijntjens in kracht en go^theyt van fmake te
boven gaet , daerom het oock met menighte
wort vervoert. Leeuwen heeft vier groote poor-
ten, een kleyne, negen ftèene bruggen en drie
Marckt-veldeyi.

^erfchot, Onder de fteden in Brabant die met haer om-
liggende landen byfondeïe fübalterne Heeren
hebben, voert Aerfchot den hooghften titel,
light aen het rivierken Demere, drie mijlen van
Leuven, en foo veel van Dieft. Defe ftadt, die
^ te voren een Marck-graeffchap was, heeft Key-

fer Karei de V in \'t jaer 1549 verheven tot de
waerdighey t van een Hertoghdom , meer om de
verdienften der Heeren dien fy toekomt, en de
groote macht die de felve hebben in Henegouw,
als om de waerdye der plaetfe, die nochtans ta-
melijck goedt is, en een feer oude Baronie. Haer
Hertogen fijn gefproten uyt den doorluchtigen
huyfe van Croy , gekomen uyt Vranckrijck,
maer eerftmael afgedaelt van een jonger fone
van Hongaryen. De Hertog van Aerfchot heeft
onder de Edelen de tweede ftem in de Staten van
Brabant.

j^.^ß^ Dieft ligt oock aen de Demere, drie mijlen
van Thienen, placht wel eertijdts een fchoone
ftadt te wefen, en in de neringe van wolle rede-
lijck te floreren, doch is door mutinatien der fol-
daten tot een flechten ftaet gebracht : haer ge-
biedt en vryheyt ftreckt feer verre. Heeft twee
Kanonikale Kercken , de eene van S. Sulpicius ,
de andere van S.Ian, De Baronie van Dieft is feer
oudt, en hare Baroenen fijn al van veel jaren her-

waerts Erf-burghgraven van Antwerpen. Wort
tegenwoordigh befeten by den Prince van Oran-
jen, wiens voorfaten Graven van Naffau de felve
gehadt hebben van de Hertoge van Cleve in
mangehnge van de ftadt Hensbergh.

Gemblours, vijf mijlen van Nivelle en drie Cmhloms,
van Namen , heeft eertijdts den tijtel gehadt
van Graeffchap, maer is naderhandt verandert
in een Abdye, wiens Abt, tot gedachtenifTe
van S.Hubert de eerfte ftichter des kloofters,
noch ter tijdt in de vergaderinge van de Staten
van Brabant de eerfte ftem heeft onder de Ede-
len , maer de laetfte onder de Prelaten, wefèn-
de Heer in \'t geeftelijck en wereldtlijck van \'t
voorfz ftedeken. De Abdye van Gemblours is
groot en machtigh, hebbende onder andere een
vermaerde Biblioteeck , daer veel boecken in
fijn metter hant gefchreven.

ludoigne ligt aen \'t rivierken Gias, vier mijlen hdoi^ne,
van Gemblours , hebbende een oudt Kafteel,
daer men fegt dat de Hertogen van Brabant hare
kinderen plegen te doen opvoeden in hare jonge
jaren.

Hannuyt is een oudt ftedeken, hggende twee Hmp,
mijlen van ludoigne, in een fchoone en vrucht-
bare landtdouwe.

Landen houden fommige voor de outfte ftadt Lmdm.
van gantfch Brabant, het light twee mijlen van
Hannuyt, en foo veel van Thienen. Niet wijdt
van daer is het groote dorp van Hougarden,daer
het befte en voornaemfte bier van Brabant wort
gebrouwen.

Halen hght op de rivier de Gete, is,om dat het
foo na ligntby\'t landt van Luyck, en niet fèer
verre van Gelderlant, in de oude Luyckfche en
Gelderfche oorlogen feer verdorven, en heeft
derhalven veel fchoone privilegiën en vryheden
verkregen van fijne Princen, om fich te mogen
hervatten.

Sichenen, oft (als fommige fchrij ven) Sichem, Sichenen*
gelijck of men fèggen wilde Sieckheym, om dat-
ter wel eer een vermaert fieckhuys geweeft is,
hght op de Demere , een groote mijle van Dieft, -
en komt toe den Prince van Oranjen. Placht wel
eertijdts een redelijck ftedeken te wefen j doch is
nu door de inlandtfche oorloge byna te niet
gegaen.

Wefemale by Roffelaer, twee mijlen van Leu- wtfmAïe,
ven, is een feer edele Baenderheerlijckheyt, toe-
behoorende die van den huyfe Schetz, welcke
daer over fijn Erf-maerfchalcken van Brabant.

Walheym, een goede mijle van Gemblours, is wdhtym, .
een groot dorp gelijck een kleyne ftadt, met een
kafteel, en foo wijdt ftreckende gebiedt, dat het
den tijtel voert van Graeffchap.

Roffelaer, omtrent twee mijlen van Leuven, Rojfdaer.
is een Baronie , wiens Heere Erf-kamerhng
placht te wefen van den Hertogh van Brabant.

Brufl[el heeft Loven in \'t zuyd-ooften, van waer het vier Grenfen,
groote mijlen verfcheyden light. Is een groote ftadt,en met
twee ommeloopen van mueren, die tamelijck wijdt van den >
anderen liggen, omcingelt. TufTchen defe twee mueren
aen d\'ooft-zijde van de ftadt, heeft men \'t Koninglijck Pa- Komnglijek^
leys, niet volkomentlijckvolmaeckt nae het oudt beworp,
maer nochtans groot, wijdt, gerieffelijck, en bequaem voor
het Hof, en feer wel gelegen. Hier by is een fchoone en
wijde warande, rondom bemuert, ftreckende tot de uyter-
fte ftadts-mueren; daer in ftaen fommige huyfen voor den
Landts-heere en voor andere: voorts oock tornoy-plaetfen
open en befloten, kaets-fpelen, en andere Koninglijcke ge-
rieffelijckheden: hoven en dool-hoven,fchoone fonteynen,
en eenen vyver met veel fwanen en overvloedige viffchen.
Daer-en-boven luftige heuvelen en dalen , wijngaerden en
allerley fruyt: lieffelijcke bofchkens en beemden vol van al-
lerhande wildt-gedierte,welck men in veel plaetfen van het
Paleys t\'aller tijdt met groote genoeghte fiet eten, loopen,
en fpelen.

Men fiet \'er voorts veel huyfen en paleyfen van groota
Heeren: veel hoven, boomgaerden,beemden en gebouwde
ackers. De buytenfte muer is gemaeckt in \'t jaer 13^7,
zijnde ontrent 200 fchreden kleynder dan die van Loven ,
foo dat defè twee fteden in groote niet veel en verfchillen,
doch Bruffel is veel volckrijcker en dichter betimmert.

De hooft-kercke van defe ftadt is S. Goedele toege-ey- s. GcedtUi
gent, een dochter van wijlen de godtvruchtige Princen
Graef Wittart en Gravinne Amelberge, gefproten uyt den
doorluchtigen bloede van Carolus Magnus. Defekerckis
alfbo gelegen in \'t hangen van een bergh, dat men van we-
ften komende 45 trappen of daer ontrent moer op gaen,
eer men daer in is, en in \'t ooften en gaet men maer 10 oft
11 trappen af: evenwel leyt fy aen beyde zijden , namelijck
2uyd en noord,de ftrate gelijck,waer uyt men de berghach-
tige gelegenheyt der ftadt kan afmeten. Het Stadthuys van Stadthnfu
Bruffel is een fchoon en heerlijck gebouw, met een hoogen
tooren verkiert. Behalvén \'t voorfz. Hof van de Hertogen, Andere
hebbender meeft alle de principaelfte Heeren des lands ha-
rebyfondere wooningen en paleyfen, als de Prince van
Oranjen, (\'t welk voor eenige jaren,dewijl daer deCardinael
de la Cueva in woonde, afgebrant is,) den Hertogh van
Aerfchot, de Marquis van Bergen, de Graven van Egmont,
Arenberg, en meer andere, die haer veeltijts te Bruflel ont-
houden, \'t zy dan van wegen hare dienften en andere affai-
ren, oft om den Prince, als hy daer is, te verluftigen.

Binnen Bruffel refideeren oock de Raedts-heeren van de
Cancellarye van Brabant, en die van de boven-gefeyde ka-
mer van rekeninge. De Cancellarye beftaet uyt een Can- Camikrji
cellier en veert ien oft meer Raedts-heeren, een Advoca et "van Br^-
Fifcael, een Procureur generael,twee Griffiers,een Audien-
cier, vier ordinaire en negen extraordinarife Secretarifen.
Het Cancellierfchap is een ftaet van grooter waerde en an-
thoriteyti want in faken die de luftitie betreffen , is de Can-
cellier als Gouverneur van Brabant,en Stadthouder van den
Prince. Onder defe Brabantfche Cancellarye reforteerc
oock het Hertoghdom Limburgh met de andere fteden en
leden van over-Mafe, en valt van de vonniffen, in defelve
gewefen, geen voorder appel. Van de Reken-kamer, alfoo Keken-kA-
die hier voren in de generale befchrijvinge breeder befchre- wer,
ven is, füllen wy nu alleenlijck dit feggen, te weten, dat on-
der de felve reforteren en behooren niet alleen \'t Hertogh-
dom van Brabant, maer oock die van Limburg en Lützen-
burg. Daer-en-boven heeft binnen Bruflfel zijn refidentie
het Leenhof van geheel Brabant, onder \'t welcke ftaen alle Leenhof.
de fübalterne ofte onder-leen-bancken,aen \'t felve Hertog-
dom hangende, uytgenomen alleen de bancke van Genape,
gefeyt het Hof van Lothrijck,van wiens vonniffen,in faken
van leene gewefen, geen voorderappel en valt.

RufTelJoo Jaques van Guife
getuyght, heeft fijnen eer-
den oorfprong genomen
van feker kafteel, dat de Se-
nones , volckeren eertijdts
van groot Britannien, in de-
le quartieren. gefticht heb-
ben , om met meerder ge-
inack de landen van Gaule
te mogen afloopen. Doch
waer uyt hy dit felve foude
können waer maken , kan
ick niet vinden, en houde dat het voorfeker een fabeltjen is.

De ftadt light ten deele op en aen \'t geberghte, ten deele
in een dal ofte valleye, en is in der waerheyt een waerdige
woonplaetfe van een grootPorentaet, liggende aen twee zij-
den in een fèer vruchtbare landouwe,op een geheuvelte,het
welcke fich foetjens, en nu wat hooger, dan w eder wat la-
ger, een goet ftuck weeghsuytftreckt, langs de fcboonfte
beemden oft weyden^die men met oogen foude mogen fien,
foo dat \'er noyt lichtelijck iet en heeft ontbroken van \'t ge-
ne foo tot lijftocht van\'tHof,als tot voeyeringe van de peer-
den, en andere laft-beeften noodigh is : al-hoe-wel men
nochtans (foo Guicciardin verhaelt) op een felve tijdt bin-
nen de ftadt gefien heeft, feven gekroonde hoofden, te we-
ten,den Keyfer Karel.de V, den Koning Philips fijnen fone,
Maximiliaen Koning van Bohemen met fijn Gemalinne,de
Koninginne Eleonore van Vranckrijck, en Maria van Hon-
garien,Regente der Nederlanden,met den Koning van Be-
les in Africa, behalven den Hertogh van Savoyen , de Her-
toginne van Loreynen , en veel andere groote Heeren, die
t\'famen in haren gevolge hadden tuffchen de acht en negen
duyfent paerden. De ftadt light, tot haer groot gerief, niet
boven een quartier mijls van\'t groote bofch van Sonien,
waer uyt fy overvloedelijck verfien wordt van hout. Heeft
veel fchoone fonteynen, en boven al een feer gefonde wei-
getemperde locht. Op haer niueren telt fy onder kleyn en
groot 174 torens, welcker fommige van oudtheyt, andere
door d\'oorloge vervallen zijn.

Het rivierken de Sinne vloeyt tot verfcheyden plaetfen
door de ftadt, en is met twaelf fteenen bruggen overleydt.
Daer zijn \\6q fchoone ftraten, feven groote en foo veel
kleyne Marckt-velden/even poorten, feven parochie-kerc-
ken, feven oude, edele, en geprivilegieerde geflachten , en
eyndelijck feven Schepenen. Heeft twee-en-vijftigh am-
bachten, in negen leden verdeelt, de welcke fy gemeyne-
lijck noemen de negen natiën. Onder defe ambachtenis
het harnas-maken \'t alder-aenfienlijckfte, en nuttelijckfte.
Nae de welcke volgen de gene die haer in alderhande ta-
pifTeryegeneeren, die aldaer,tot verwondering, toegemaekt
worden. Men heeft \'er voorts die hccrlijcke,en voor feven-
tigh jaren met foo grooten koften en moeyte, gegravene
vaert,welcke fpruy tende uyt de Sinne, en vijf mijlen weeghs
geloopen hebbende, valt in de Rupel, een riviere die haer
vermengt met de Schelde,-foo dat de fchepen.tot groot pro-
fijt en gemack van de borgerye, können varen van Bruffel
af tot in de open zee. Om dit werck (dat meer dan vier
hondert duyfent kroonen gekoft heeft) te voltrecken, heeft
men moeten flechten eenen grooten bergh, en voorts wel
diep graven door foo grooten ftuck weeghs; op dat ick hier
niet fpreke van de vijf Safl!en oft Sluyfenjdoor de welcke het
water van de vaert gefchut en weder-houden wordt, dat het
fich niet enftorte in d\'oude kille van de riviere daer het uyt
komt: want daer de vaert eerft begint, ftaet het water 42
voet hooger dan daer hy eyndight. Van defe vaert zijn oor-
faeck die van Mechelen, welcke fchenen al te veel tol dien
van Bruflel af te vorderen by Hetfenen, alwaer fy een ket-
ting over de Sinne gefpannen hielden,dat\'er niemant voor-
by mocht.

NederUndt,

bant 5 oniier \'t welcke contribueren en vervat zijn de fteden
van Nivelle en Vilvorden.
Nivd. Nivel, ofte (foo de Walen fpreken) Nivelle, is de derde
kleyne hooft-ftadt\\an Brabandt, en de hooft-ftadt van
Wals-Brabant, alwaer de Princen in oude tijden haer woon-
plaetfe plachten te houden, gelegen vijf mijlen van Bruftel,
een tamelijcke ftercke plaetfe,daer veel fijn doecks gemaekt
wordt, dat fchoonder, en miftchien oock beter is, dan het
Kamerijcx. Paulus ^milius houdt Nivel te wefen een van
de vier fteden die te famen maken het Marckgraeffchap des
H. Rijcx. De omliggende landouwe is feer vruchtbaer en
overvloedigh van allerley lijftocht. De ftadt heeft tegen-
woordigh fes poorten, en over de 50 ftraten, veel fchoone
huyfen, hoven en priëelen, foo datfe voor geene van hare
naefk gebuuren en wijckt. De hooft-kercke is gefticht by
jihdjs. s Geertruyd, en nae haren name genoemt, een groot,
fchoon, en foo van buyten als van binnen heerlijck verkiert
en op-gepronckt vat. In \'t welcke de felve heylige Vrouwe
gefticht heeft die feer edele ordre van loftrouwen ofte Ca-
nonickeften, die tot noch toe onderhouden wort en in fleur
is, beftaende uyt een getal van z^ Religieufen, alle Edel-
vrouwen en dochters van grooten huyfe. Defe hebben tot
haer over-hooft een Abdiffe, die men gemeynlijck noemt
Mevrouwe van Nivel, overmits fy niet alleenlijck in \'t gee-
ftelijck,maer oock in \'t wereltlijck over de felve ftadt en ha-
re vryReyt commandeert. Indefelvekercke van S. Geer-
truyd is oock een Collegie vandertigh Canonicken , die
over handt gekoren worden, dan by den Paus, endanby
Vikordert. Mevrouwe van Nivel.

Vilvorden lightop \'t rivierken Sinne, tufTchen BrufTel en
Mechelen, van elcks drie mijlen verfcheyden, heeft een ta-
melijtk oudtkafteel, daeropveeltijdts gehouden worden
fekere gevangens, van de welcke de Prins alleen met fijnen
Raedt heeft te difponeren en te oordeelen. Op \'t felve ka-
fteel worden oock bewaert de originalen van de privilegiën
den Hertogen van Brabant, by de Paufen, Keyfers, en an-
dere Potentaten verleent, en van de contraden tuftchen
Vueren, l^un en andere Princen gepaifeert.

Vueren leyt aen den ingang van \'t Sonien-bofch, twee
mijlen van Bruftef, en twee van Loven. Is vereert met de
waerdigheyt van een Borgh-graeffchap, en heeft een feer
fchoon kafteel. Daer liggen begraven drie Hertogen van
Brabant, namelijck Antonis, en fijn twee fonen, Jan, ftich-

ter van de hoogeSchoIe van Loven, en Philips, die hem in
het Hertoghdom gefuccedecrt heeft.

Een mij Ie van Vueren, en drie van Bruffel, leydt Duys- Vuyshfirg.
burgh, \'t welckc mede den tijtel heeft van een Borghgraef-
fchap, en is d\'oudtfte vryheyt van Brabant.

Breine, dat den toenaem voert van Aleu (\'t welck is een Prem,
oudt Duytfch woordt, beteeckenende peniioen oft chijns)
omdat\'eteertijdts teleene gegeven was, op conditie van
fekere jaerlijckfche chijns-penningen op te moeten bren-
gen : leydt van Bruffel drie mijlen, recht aen den ingang
van \'t Sonien-bofchj een kleyne maer feer oude vlecke,met
een kafteel daer by, genaemt Breine Ie Chafteau.

Genape light een goede mijle van Nivelle, en heeft een GeMape*
oudt fchoon kafteel, daer de Rechtbanck van \'t Hof van
Lothrijck gehouden wordt, foo wel in civile en criminele
faken, als oock in materie van leenen; maer appelleert aen
de Cancellarye van Brabant, behalven dat in faken van leen
de vonnifTen, hier gevrefen, dififinitijf zijn, cn nergens voor-
der betrocken en mogen worden. Doch vermogen partyen
te kiefen oft fy in dit Hof, ofte in dat van Bruflel begeeren
te procederen. Overmidts de goede locht, luftigheydt der
landouwe, gerieffelijckheyt der jacht, en andere genoegh;;
lijckheden,heeft Lodewijck Dolphijn van Vranckrijck, na-
maels de XI Koning van dien naem, in defe plaetfe fijn
wooninge gehouden met fijn Gemaelinne, die hem daer
oock eenige kinderen baerde, ten tijde dat hy in de quadc
gratie ftondt van fijn vader Koning Karei de V11, en ter
genade van Hertogh Philips de Goedertieren hier te lande
fijn vertreck nam, daer hy wel vijf jaren bleef.

Huckele is een mijl van Bruffel, een vermaerde plaetfe, ^tfchele.
midts dat\'er hier voortijdts de eerftebanck van rechte, en
het oudtfte Hof van Brabandt plagh gehouden te worden,
daer de Hertogh felve het meeftendeel van de tijdt refideer-
de, welck Hof namaels gebracht is in de ftadt van Bruffel;
maer alfoo dat de naem van \'t Hof van Huckele noch duert,
berecht wordende by feven Schepenen.

Gaesbeke, twee mijlen van Bruffel, gelegen in een feer Gmhehe,
fchoon en vruchtbaer landt,is een feer hcerlijcke Baronriye,
onder welcke ftaen feventien dorpen met grooten by vang
en gebiedt.

Gofelis, gelegen drie mijlen van Nivelle,is een feer groot GefeiU*
dorp, gelijck een kleyne ftadt, met een kafteel.

des H. Rijcks, \'t welck, ge-
lijck de geleerde Cornelrus
Grapheus, in fijn leven Se-
cretaris defer ftadt, fchrijft,
ingeftelt is van den Keyfer
luftinianus : maer andere
maken \'t veel ouder.Ioannes
Aventinus , een vermaerd
Hoogdiiytfch Hiftori-fchrijver, vertelt, dat Util, Theodons
des Vorfts van Beyeren Broeder, overmits fijne deughden,
bevel gekregen heeft van Theodorick , eerftc Koning der
Francken, over de landen tuftchen de Scheldende Mafe,den
Rhijn, en de Zee, om aldaer te wederftaen de geweldige
aenvallen der Denemarckers, die ter felver tijdt de zee en
\' \'c landtjammerlijck afliepen en beroofden. Defe Vorft wer-
de geheeten Marckgrave van d\'Antwerpfche marckenoft
palen, die doen ter tijdt waren de uytterfte eynden des
RoomfchenRijcks. leanle Maire bewijft mede, dat dit
Marckgraeffchap ingeftelt is lange voorde tijden luftinia-
nus, en genoemt het Marckgraeffchap des H. Rijcks op de
Schelde, beginnende bynae in \'t midden van de ftadt Va-
lencijn , en ftreckende langs den felven vloedt tot Antwer-
pen toe, en van daer voorts tot de zee. Tot naeder befcheyt
van welck fchrijven noch huydensdaeghs twee dingen bin-
nen Valencijn worden gefien. \'t Een i^ de Keyferlijcke Sa-
Ie, welcke haren Provooft en andere Officieren heeft, die
aldaer recht houden. Het ander,de vryheyt,feer verre in een
deel van der ftadt ftreckende, genaemt dcBanlieue. Defe
vryheyt is foo groot, dat oock de dootflagers van alle landen
daer t\'allen tijden vryelijck mogen blijven en woonen, ge-
lijck in de befchrijvinge van Valencijn breeder verhack is.
Dc voorfeyde Ie Maire vertelt, dat d\'eerfte Marckgrave, die
defen Staet fijnen kinderen erfïelijck heeft achtergelaten,
is geweeft Anfelbertus, een Roomfch Senateur oft Raeds-
heer, nae den weicken Arnout fijn fone in \'t felve bewint is
gekomen. Doch alle defe opinien dienden met meerder
waerfchijnlijckheden beveftight: veel beter (fonder dat ick
het nochtans voor vaft wil houden; fchrijft Paulus ^milius,
een vermaert Hiftori-fchrijver van de faken vanVranckrijk,
dat dit Marckgraeffchap eerft ingeftelt is van Otto de II
van dien name, Keyfer van Duytftandt, die \'t felve ontrent
den jare973 ten houwelijck gegeven heeft met dcKonin-
ginne Gerberte fijn moeye, en moeder van Koning Lotha-
ris van Vranckrijck, en ftonden alstoen daer onder begre-
pen by name de fteden van Nivelle, Loven,BruflH, en Ant-
werpen. Hoe dat \'et zy ofte niet, hier in komen fy wel over
een , dat Antwerpen de hooftftadt van \'t Marckgraeffchap
des H. Rijcks is, alfoo dat al van dien tijdt af de edele heer-
lijckheyt defer voortreffelijcker ftadt bekent en vermaert is.
De voorgenoemde Aventinus en Ie Maire komen oock hier
in over een, dat dit Marckgraeffchap ten laetften gekomen
is op Anchifes, Pepijns des tweeden vader, welcke (foo vo-
ren in de befchrijvinge van Brabant gefeydt wort) deeerfte
Hertogh aldaer geweeft is, van wien namaels d\'andere Her-
togen afgekomen zijn. In welcke opinie men hem wel foo
verre geloof kan geven, dathetPepinus foude befeten heb-
Nederlandt.

benmaer niet fijne voor-vaderen, alfoo hy de eerfte was,
die fijn huys by de Koningen van Vranckrijck in eenige
aenficnlijckheydt gebracht heeft: en dit felve moet oock
verftaen worden, dat Pepinus \'t felve wel befeten heeft als
een gedeelte van Auftrafia, maer niet als Marckgraef des
H. Rijcks : veel minder is het dan te gelooven , dat fy ha-
ren oorfprong hebben van Util, broeder van Theodon
Hertogh in Beyeren. De felve Hertogen worden noch ,
als Marckgraven des H. Rijcks, t\'Antwerpen befonderlijck ,
gehulten be-eedight, blijckende uyt de reciproque, oft
over en weder gaende eeden , by wijlen den grootmachti-
gen Koning van Hifpanien tot fijnder huldinge aen de Ma-
giftraten van Antwerpen, cn by defen wederom aen fijne
Majefteyt gedaen, welcke wy hier van woordt tor woordt
füllen in voegen:

Wy Philips , van Godes genade , Prince van Spaenjen , Eedt des
vanbeydedeSicilien j van Hieruialem, en Eertz-hertoge
van Ooftenrijck, Hertogh van Borgondien en van Brabant,
Grave van Habsborg, van Vlaenderen, en Marckgräve .des
Heyligen Rijcks, &:c. fweeren in onfe aenkomfte en erffe-
nifte , vaft en van weerde te houden de redenen en rechten
derHeyliger kercke der ftadt van Antwerpen, en desH,
Roomfchen Rijcks,cn generalijck alle hare fïatuyten,privi-
legiën, exemptien, en vryheden, mitsgaders alle hare rech-
ten, en ufantien, oude en nieuwe, desgelijcks oock de privi-
legiën by ons tot onferblijderinkomfte,den,Staten vanBra-
bant verleent en verwillight,fonder eenige exceptie. En dat
wy in geener manieren daer tegen füllen doen, ofte doen
doen, noch in \'t geheel, noch ten deel. Maer dat wy al lul-
len doen wat een goed en wettigh Heer fchuldigh is te deen
fijner ftadt van Antwerpen , den Marckgraeffchap des
Heyligen Rijcks van Romen, en den goeden onderlaten en
inwoonderen der felVer. Alfoo helpe ons Godt, en alle fijne
Heyligen.

Wy Burgermeeftercn, Schepenen en Raedt der ftadt Eedtvm
Antwerpen , beloven en fweeren den Doorluchtighften dte v^^n
Prince van Spaenjen , en onfen toe-komenden fekeren en ^^tuerpen
ongetwijfelden Heere, hier tegenwoordigh , als Hertoge
van Brabant,enMarckgrave des H.Roomfchen Rijcks,hem
hulde cn getrouw te wefen, en te doen al wat goede en op-
rechte onderfaten haren waerachtigen en gerechtigen
Prince fchuldigh zijn. Alfoo helpe ons Godt, en alle fijne
Heyligen.

De heerlijcke en wijdt-beroemde ftadt Antwerpen wort
van den geleerden Wereldt-befchrijver Petrus Appianus,en
fommige andere nieuwe Schrijvers gehouden te wefen de
felve, die Ptolemceus Atvatucum noemt. De oorfprong ^^
van haren tegenwoordigen naem is geheel onfeker, gelijck
mede die van meeft alle de fteden defer feventien Neder-
landen, en meer andere quartieren. Sommige fchrijven,
dat ten tijde van lulius Casfar te defer plaetfen op de kant
van de Schelde een borght ofte flot geftaen heeft, daer een
grooten Reus in woonde, met name Druon, oft (foo andere
feggen ) Antigonus, die gewoon was de rechte helft te ne-
men van alle de koopmanfchappen alhier pafferende, en als
hy eenigh bedrogh vont aen den koopman , het goedt alte-
mael verbeurt maeckte, en daer-en-boven den koopman
fijn eene handt dede af-houwen, en werpen in den voorby-
vloeyenden water-ftroom: alfoo dat van defe afgefneden,en Uantwer\'-
in \'t water geworpen handen,de geburen begonnen hebben

den voorfeyden borght Handtwerpen te heeten, welcken der riviere te rekenen, is \'t ontrent feventien mijlen, maer
naem de ftadt behouden heeft, beerende by de Latiniften over landt reyfende, vier mijlen min.

by deFrangoyfen , by de Spanjaerden t\'Antwerpenis noch te fien de geftalteniffe met fekere Ondg

J.mheres, by de Italianen v^^^x^ifr/S, enby deHooghduyt- hare overblijffelen van een oude borght, gelegen op den Bcrgk.
fchen 2(ttfOfff- Totbeveftinge van defes naems oorfprong watervloet aen de kraen , en rontsombefet met een oude
toonen fy met der daet de forme en het overblijffel van de muur van gehouwen fteen , die noch meeftendeel over-
voorfeyde borght gelegen aen de Schelde, en de wapenen eynde ftaet, en in fijn omloop ontrent duyfent fchreden be-
van de\'ftadt, welcke zijn een borght met twee afgehouwen grijpt, hebbende oock rondtom zijn grachten, welcke van
handen. Wijfen voorts by de vierlchare, daer de borght on- twee zijden in de Schelde vallende,onder andere omvangen
trent plagh te komen, het overblijffel van een oudt flot, dat deBorght-kercke, de vierfchaer, en de Steen ofte gemeene
voor eenige jaren afgeworpen is , om andere huyfingen en gevanckeniffe. Defe borght is tot drie verfcheyde reyfen Tfr^w?.
wooningen te maken, op welck flot fy feggen dat defen uytgeleytj en met nieuwe ftadts muuren omvangen, waer
Reus gewoont heeft. En beroepen fich eyntlijck op fom- - van de lefte een feer fterck en heerlijck werck is, gemaeckt
migewonderlijcke gebeenten , en een fpoore van den fel- van witten gehouwen fteen, van uytnemende hooghte en Gefortif-
ven Reufe, foofy voorgeven, die op het Stadthuys bewaert dickte, en voorts met feer breede, en nae advenant hooge
en getoontworden.Daernoch bykomt,datin detweejaer- aerde wallen gefterckt : dele veften zijn beplant met vier
lijckfche proceiTien of ommegangen, van de befnijdeniflfe, oft vijf ryen van lindeboomen , die wonderlijcke luftigheyt
en van onfer vrouwen, van oudts altijdt een feer groot beelt, bybrengen : hebben tien groote en treftelijcke bolwercken,
na de gelijckeniflè van den voorfeyden Reus op een wagen met feven heerlijcke poorten, van welcke de S. Joris poor-
fittende, met paerden voort-getrocken wordt, nae welcke te de voornaemfte is, die oock de Keyfers-poort genoemt
dan eenige andere volgen , die de eene handt afgehouwen wordt, om dat Keyfer Karei de V eerft daer door gegaen
fchijnen te hebben. Al \'t welcke te meer fchijnt verfterckt is. In fomma , fy is tegenwoordigh een van de grootfte en
te worden door fekere Latijnfche veerfen, gefchreven op fchoonfte fteden van Nederlandt, en fonder twijfl\'el een
\'t out privilegie-boeck defer ftadt, welcke, om den kleynen van de fterckfte van gantfch Europa. De ftadt, na defe lefte
fchijn van waerheyt, wy füllen nalaten, en feggen met Guic- vergrootinge, begrijpt, van buy ten te meten, in haren om"
ciardin, dat, om alle defe vonden en gedichtfeien te weder- loop fes duyfent een hondert negen en t\'feventigh paffen,
leggen, het genoegh is te feggen, darmen gantfch geene oft fchreden,welcke maken ontrent vijf ïtaliaenfche mijlen,
oprechte en geloofweerdige gedenckenifTen hier af en vint. Hare lengde, in \'t midden doorgaende, is van achtien hon-
en dat het waerfchijnlijcker is, dat de ^ïlltorffcre I volcke- dert gelijcke paften, en de breede van duyfent en twintigh.
ren uyt Hooghduytflandt, welcke (gelijck Meyer en ande- Maer naderhandt, door de overkomfte des Hertogen van V Kaßed,
re Schrijvers melden) hier te lande ontrent den jare 600, Alba in defe Nederlanden , is aen de zuydzijde van de ftadt
met veel andere natiën van dat groote landtfchap, neder ge- het Kafteel daer by gekomen j een fterckte, nae \'t oordeel
flagen en metter woone gebleven fijn, den oorfprong des van vele die fich des verftaen, overmidts debequamege-
ftadts en naems van Antwerpen gegeven hebben. Andere legenheydt van de riviere, en andere hare eygenfchap-
willen dat defen naem gekomen fy van de eygen plaets by pen , gehouden voor een van de fchoonfte en onverwinne-
de oude kraen , daer gemeenlijck de Schepen aen quamen lijckfte die men met oogen foude mogen a enfchouwen.
en ontladen wierden , die in die tijden Werp , en nae- En hier door is de ftadt ontrent een Italiaenlche mijle ver-
maels met verfachtinge des woorts Werf genoemt is gewor- groot.

den. Maer fommige fcherpfinnige, van de ftadt felve ge- Antwerpen heeft op den oever van de Schelde een fchoo- Gehouwen,
boren, wederleggende met goede redenen alle defe mey- ne, wijde, hoogh-verhevfen, en gecaflTyde plaetfe oft kayc,
ningen, houden dat de naem Antwerpen gekomen fy van gemeenlijck genoemt de Werf, met een fraye en konftige
de twee Duytfche woorden Aen en Werp, welcke tTamen krane daer op, waer mede de aenkomende en af-varende
.^«rw-w\'fr/?. fo.0 veel te feggen is, als Aen-werp, oft in\'t Latijn Schepen hchtelijck geloft en geladen können worden

Want het is blijckelijck en feker, foofyfeggen, dat de eer- welcke , toen de ftadt in haer fieur was, bynae onge-
fte borght, en een deel der ftadt geftelt en gefticht is op den loof^ijcke veel waren. Scribanius feght, dat hy totver-
Aenwas den lande van de vloet toegeworpen. Gelijck in\'t fcheyden reyfen in de riviere gefien heeft over de vijf-en-
jaer 15 60, als men het nieu Stadthuys fondeerde, onder de twintigh hondert foo groote als kleyne en middelbare fchc-
aerde feker dick y ferwerck, en houtwerck gevonden heefi:, peninvoegen dat de gene die jongft aengekomen waren,
tot een merckelijck teken, dat de Schelde eertijdts plagh te fomtijts twee of drie weken lang op ancker moefteti blijven,
koomen ter plaetfe daer nu ter tijdt de marckt ftaet. En eer fy beurt konden krijgen om teloflien. Daer en pafleer-
wataengaet den verfierden Reus, feggen fy, dat dit niet de oock niet eenen dagh, of daer voerender ten min-
anders en is geweeft, dan een Heer uyt Ruflandt, welcke, ften vijf hondert af en aen met allerley waren geladen. En
alhier gekomen xijnde om te woonen, den borgt van Ant- wy hebben verftaen (feght hy wijders) datter meer dan eens
werpen gekoft,oft oock met gewelt gekregen heeftien want vier hondert t\'feffens met een getye zijn aengekomen.
hy een groot en lang man was,gelijck de Noortlanders noch Voegende voorts daer by, dat\'er ten felven tijde nietee-
huydensdaeghs zijn , overmits fijne grootheyt, en de ge- nen daghvoorby ging, oft daer en quamen ten minften
lijckenifïë des naems RuflTen met Reufe , foo hebben de na- twee hondert vrachtwagens aen, geladen met volck be-
komers gelooft dat hy een Reus geweeft is, en op dat fonda- halven noch de Hooghdiiytfche, Oofterfche, Lorreynfche,
ment is voorts al dat verfierde gebouw gegrondeert. en Franfche laftwagens, welcke des weecks wel duyfent in

Antwerpen is gelegen ter rechter zijde van de Schelde getale waren j en de boeren wagens, die met allerley pro-
naer \'t Weften, waer de felve riviere het Hertoghdom Bra- viande in de ftadt quamen, paflerende wekelijcks het getal
bant fcheyt van \'t Graeffchap Vlaenderen , met foo groote van tien duyfent. Binnen de ftadt telt men twee-en-twintig
breete en diepte van water i datter allerley groote Schepen marcktvelden, foo groote als kleene, waer van de meefte
uyt der zee mogen aenkomen, tot aen de kaey, oft kraen is der Heeren plaetfe, oft groote merckt, gelegen voor het
toe, jae foo dicht daer by, dat menfe van de kaey, als \'t hoog Stadthuys ^ maer de fchoonfte, de nieuwe Beurfe, een feer
water is, metter hant kan bereycken j het welcke foo groot treffelijck en heerlijck ftuck wercks, verciert met twee too-
een gerief en bequaemheydt is, als men ergens foude mo- rens, en uurwercken , rontom beflooten met vier poorten,
gen vinden wefende de riviere voor de ftadt meer dan vijf- boven met luftige galderyen oft bedeckte wandelplaetfen,
hondert Antwerpfche ellen wijt, en ontrent twee-en-twin- eertijdts aen alle zijden vol winckels, geftofteert van aller-
tigh diep, befonderlijck met de volle vloet, want dan wordt hande koftelijcke waren. Men telt oock twee-en-Veertigh,
het water gemeenlijck twaelf voeten hooger. Antwerpen foo kercken, kloofters, gaft-huyfen, als andere Godts-huy-
light van Mechelen bynae zuydweftwaerts vier mijlen ver- fen.Welcker aller hooftkercke genoemt wort ons L. Vrou-
fcheyden, van Loven zuyd-ooftwaerts, en van Bruffel zuyd- wen kerck, een groot en koftelijck gebouw, verciert mec
waerts ontrent achtvan Gent tien , van Brugge vijftien, eenen heerlijcken tooren van gehouwen fteenen, vier hon-
van Galis in Vranckrijck drie-en-dertigh, van Londen in derten twintigh Antwerpfche voeten hoogh: defe Kercke
Engelandt ontrent feftigh, van Keulen negen-en-twintigh , wordt bedient van vier-en-twintigh Canoniken,en veel an-
van Franckfort t\'feftigh groote , en van Parijs en Rouanen dere Capellanen , die tot een overhooft hebben, beneftens
by de tïeventigh mijlen. Van de mont der zee, na den loop haren Deken, den eerwaerdigen Biifchop van Antwer-
pen.

p\'Cii. D€ Godtsdienft woit \'er feer ordentlijck en prachtigh Antwerpen heeft van oudts twee vrye en grootelijcx ge- Tfje jmr-

gedaen, door dien de inkomften der kercke feer groot zijn. privilegieerde jaer-marckten , geduurende de welcke het rKunktm.

Andere kercken en Gods-huyfen die hier veel zijn, en in al- een iegelijck vry ftaet in de ftadt te komen,en ten eynde der

Ie feer goede ordre,gaen wy, om niet lang te maken, voorby. felve weder naer huys te treckcn, fonder dat men hem ter

De gantlche ftadt wort gedeelt in vijf Parochie-kercken, en fake van civile fchulden eenige moeyte oft beleefd magh

die wederom in dertien Wijcken, binnen welcke ftaen on- doen, noch op de geheele gins en weder reyfe iets van

trent dertien duyfent vijf hondert huyfen. Behalven defe hem eyffchen. D\'eene wort genoemt de Pincxter-marckt,

borgers huyfen, die door de bant fèer fchoon en bequaem om dat hy veertien dagen voor Pincxter begint. D\'ander

zijn om in te woonen , eenige oock heel groot, en ^ierlijck de Bamis-marckt, en begint den tweeden Sondagh nae

getimmert, zijnder veel publijcke oft gemeenegeftichten Vrouwen Hemel-vaert. Eicken marckt duert fes weken

van uytnemender fchoonhey t, en heerlijckheyt,als de mun- lang, en daer na volgt de betalinge van de Wiflèl-brieven

te, het tapiftiers en filverfmits pant, het vleeshuys, de vifch- en depooften op de felve getrocken, te weten, die van de

marckt, de wage, \'t Hof van Liere , eertijdts den Engel- eerfte marckt tot op den tienden van Ooghftmaent j d\'an-

fchen verleent, maer nu den lefuiten ingeruymt,\'t huys van dere den tienden November : de betalingen va» de koop-

Aken mede befeten by de felve,\'t huys van Portugael,\'t glas- manfchappen gefchicden een maent daer nae. Voorts wor-

huys, \'tHeftènhuys, daer de koopmanfchap te lande uyt dender oock twee paerde-markten jaerlijcks gehouden,met

Hooghduytflandt komende, placht ontladen te worden^ en twee Leer-oft Huydemarckten, die elck twee oft drie dagen

\'t gene alle d\'andere in pracht en aenfienlijckheydt verre te duuren, en van alle kanten befocht plegen te worden , met

boven gaet, is \'t Oofterfch oft vrye Hanze-fteden-huys, grooten toeloop van volck.

ftaende tuflchen twee watervlieten in de nieuwe ftadt. In Van de wijdt-beroemde koophandel defer ftadt, en \'t ge- Koophan"

fomma, daer en fcheen niet anders te gebreken, om de ftadt ne daer aen dependeert, als de lcheeps-vaert,de wiflelbanck,

volkomentlijck te vergieren, alseennieuRaethuysoftPa- de afteurantien, &c. (dewijl het, gelijck Guicciardin be-

leys voor de Magiftraet, welck oock eyndlijck gebout is, foo tuyght, al te fijnen tijde hier feer verloopen was,) füllen wy

uytnemende fchoon en treffelijck als een iegelijck weet, ge- niet breeder fpreken, om dat de felve materie in de befchrij-

koft hebbende, foo Guicciardin verhaelt, meer dan hondert yinge van Amfterdam, welcke ftadt in defen deele die van

duyfent kroonen. In de Spaenfche furie in \'t jaer 15-76, is \'t Antwerpen fchijnt als gefuccedeert te wefen , genoeghfaem

gantfch afgebrant,en korts daernae wederom opgebout. Ca- gehandelt wordt 5 maer willen den lof van Antwerpen be- Wdet

Oppïda cj^uotßeßant oculo me tor va fin\'tßro,

lot nos in\'vidi<£pallida telapetunt.
JLugdunum omnigenum efl, operoßt Lutetia, Roma

Ingens^ res Venetum vafla, ThoLoßi potens :
Omnigen& merces^ artesprißaoj^ue nov^que,
c^orum inßmt diisfingiday curMa mihi.

Dat is:

Soo velefleden trots als my te deßer tijdt
Met een verkeert gelaet enßincker eogh aenßhourven,
Juyßßoo veelpijlenßchiet op my de bleecke nijdt.
Lyons enßoud menßhier niet voller könnenfiouwen ,
Varijs wordt dicht bewoont en booght op fijn gebouwen,
Groot ü de Roomßheßadt, Peneedjens rijck gebiedt
Streckt wijdt en breedt, ick ken \'t: jholouße wort gehouwen
Voor machtigh. Maer wat ü? de Waren (wien V verdriet)
Tie konflen oudt en nieu-, dy d\'andre maer genoten
Tm deele-, zijn in rny geheel en al beßoteh.

rolus Scribanius fchrijft, dat Antwerpen meefl bevolckt en fluyten met de veerfen van lulius Scaliger ;
gefrequenteert is geweeft van het jaer 155«? af, tot 1577

toe, en waren de inwoonders der ftadt alstoen over de hon-
dert duyfent fterck: andere feggen, dat \'er in de jaren i ^45?,

, ,cn 61, over de twee hondert duyfent hoofden , foo
van inwoonders, als vreemdelingen, t\'eender reyfe, getelt
zijn geweeft : het welcke dien niet fal wonder geven, die
overdenckt, hoe veel Hooghduytfchen, Spanjaerderi, Por-
tugefen , Engelfchen , Italianen, Fran^oyfen, en andere na-
tien dat alhier toen ter tijdt woonden en verkeerden. Het
wordt voor de waerheyt verhaelt, dat\'er uyt Spaenjen al-
leen fomtijts wel drie hondert huysgefinnen gewoont heb-
ben, meeftendeel rijck en machtigh,en dat \'er des middaghs
en \'s avondts ordinaerlijck meer dan vijf duyfent perfoonen
plachten ter Beurfe te komen.

Defe ftadt is infonderheyt wel voorfien van allerley eet en
drinck-waren,foo tot nootdruft en onderhoud,als tot pracht
en overdaet. Men heeft \'er grooten overvloet van allerhan-
de wijnen, als Rhijnfche, Franfche, Spaenfche,Canarifche,
Italiaenfche, jae tot de Malvafie van Candien toe.

Antwerpen is van oudts een Rijcks-ftadt, en geniet der-
halven veel heerlijcke privilegiën,gelijck vele andere fteden
in Nederlandt, fonder dat fy nochtans daeromme den Rijc-

keeenigh tribuyt geven, ofte ergens inne gehouden zijn: den Hertoge van Brabant, als Marckgrave des Heyligen

want fy eensdeels met gelde, eensdeels door goede dienften, Rijcks, maer geniet daer beneff\'ens foo veel treffelijcke en

als Antwerpen, eensdeels oock door\'t verloop des tijts haer van oudts verkregene privilegiën, dat fy gelijck een vrye

gantfchelijck van defe dienftbaerheyt en onderdanigheyt fladt en Republijckeis, behoudens altijdt den Landts-hee-

ontflagen hebben. Oock heeft Antwerpen een waerdige re zijn wettelijck recht en opperfte heerfchappye. Het re-

heyt, bynae gelijck de ftadt Bruflièl, in Nederduytfch ge- giment en bewint van de gantfche ftadt en Republijcke Vier Leden.

iiaemtBurg-graeÓchap, en\'m\'W 2L\\(ch. Vißomte : v/deken wordt bedient by de vier Leden der felve, waer van r eerfte 1.

graedt en tijtel in oude tijden gegeven is geweeft aen de Ka- begrijpt den opperften Magiftraet, beftaende uyt Burger-

piteyn oft Overften van de horcht, met fekere vryheden en meefiets. Schepenen, Threiorieren, en Rentmeefters. Het

inkomften van heerlijcke goederen , foo binnen als buyten tweede zijn de Subalterne bancken, die van de oude Bur-

der ftadt, die hy namaels den eenen en den anderen te leen germeefteren en oude Schepenen bedient worden. Het

heeft gegeven, waer door daer een Leenhof is opgerecht, derde wordt genoemt de borgerye oft poorterye, begrij-

ïn\'t welcke noch ter tijdt alle veertien dagen open bancke pende de fes-en-twintigh wijck-meefteren van de borgers

oft vierfchare gehouden wordt door des Leenheeren ftadt- uyt de dertien wijcken der ftadt, met de vier hooft-man-

houder. Des Burghgraefs officie was, bevel en toeficht te nen over de felve geftelt. Het vierde, gemeenlijck gehee-

hebben over de wacht van de Borght en Borgerye,het welc- ten de ambachten, beftaet uyt de vier-en-vijftigh Dekens

ke daer uyt merckelijck blijckt, dat noch op den dagh van oft Over-luyden van de feven-en-twintigh ambachten. De-

heden, als iemandt Borger gemaeckt wordt, men hem in de fe vier leden maken het corpus ofte lichaem der ftadt en

oudts gebruyckelijck,te weten,dat hy den Hertoge van Bra- De opperfte Magiftraet ofte Raedt, die men, ten aenfïen

bant,als Marckgrave des H. Rijcks, fal hou en getrouw zijn, van de afgaende, noemt de nieuwe Heeren, wordt alle jare \'^^opperßi

en de borght, waer by nu verflaen wordt de ftadt van Ant- gewoonlijck gekofen in de May-maent, en dat op defer ma-

werpen en haren byvang, getrouweiijck befchermen en be- niere. De wijckmeefters noemen eerft negen perfoonen,

waren, &c. Defe ftaet is met \'er tijdt gekomen aen den Her- welcke geflen van de Heeren in bedieninge zijnde, worden

togh van Kleve, als Heere van Dieft, en eyndelijck aen den van die noch negen perfoonen genoemt, die zy waerdigh

Prince van Oranjen, by wiflfelinge, die, onder andere fijne en bequaem duncken te wefèn tot fulcken graet. By defe

tijtelen, oock genoemt wordt Erf-burghgrave van Antwer- achtien worden de oude ofte afgaende Heeren gevoeght,

pen, en van Befan^^on in Bourgondien. foo dat\'er in alles fijn fes-en-dertigh perfoonen>om tot nieu-
T^der landt. \' H we

we Regeerders verkofen en aengenomen te mogen worden.
Defer namen worden naer \'t Hof gefonden , daer de verkie-
finge moet gefchieden, en als de Landts-heer oft fijn Stadt-
houder met fijnen Raedt de felve overfien heeft, doethy
voorts de keur j maer en magh over de helft van de voor-
gaende Heeren niet veranderen, noch oock twee broeders
oft neven infetten. De keur gedaen zijnde, fent hy naer de
ftadt twee Commiflärifen, welcke Ridders van \'t gulden
Vlies, oft ten minften Baender-heeren in Brabant moeten
zijn, en met hen den Cancelier van Brabant. Defe drie
t Antwerpen gekomen zijnde, doen den Raedt op \'t Stadt-
huys veriameien, en verklaren, na fekere ceremonien, welc-
ke de nieuwe Heeren oft Schepenen voor dat jaer füllen we-
fen , bedanckende de afgaende voor haer getrouwen dienft.

En defe nieuwe Heeren aldus verkoren fijnde ; hebben
dan volle macht de twee aenkomende Burgermeefters te
kiefen ; welcker een, te weten den Binnen-Burgermeefter,
fy uyt haer eygen getal nemen; den anderen, de Burgermee-
fter van buyten geheeten , kiefenfe uyt \'et getal der oude en
afgaende Heeren, en beftaet alfoo het collegie van de nieu-
we oft regeerende Heeren uyt twee Burgermeefteren, en
achtien Schepenen,onder defe laetfte mede gerekent zijnde
de Binnen-Burgermeefter, die met eenen oock Schepen is.

De voornaemfte en hooghwaerdighfte van de twee, is de
Buyten-Burgermeefter j want fijn officie befonderlijck is
buyten te reyfen, en metten Hove en Staten des landts alle
voorvallende faken te verhandelen. De ander wort de Bin-
nen-Burgermeefter genoemt, aengefien fijn ampt eygent-
lijck is binnen de ftadt te blijven, voor \'t regiment der felve
goede forge te dragen, en foo borgers als vreemdelingen,
gehoor te verleenen, en te rechte te helpen.

De Lands-heere heeft binnen Antwerpen twee ftadthou-
ders fitten, den eenen over criminele,dat is, hals-fakenj den
anderen over civile oft borgerlijcke faken. Welcke twee
officien gemeenlijck gegeven worden voor \'t leven, en gaen
de gene diefe bedienen in waerdigheyt alle d\'andere Magi-
ftraten te boven. De eerfte, die oock hooghft geacht en ge-
fien is, wort in andere plaetfen Schout oft Baillou genaemt,
maer dewijl hy alhier feker rechts-gebiedt heeft over eenige
by-gelegene dorpen , die \'t Marckgraeffchap van Ryen ma-
ken, den Marckgraeffchappe des H. Rijcks toebehoorende,
foo heeft hy oock den tijtel van Marckgrave van Ryen, en
wordt daerom geheeten de Marckgrave. Sijn officie is de
quaetdoenders te doen vangen , juftitie daer over van den
opperften Magiftraet te begeeren, ende gewefenefenten-
tien ter executie te ftellen.

De ftadthouder van civile oft borgerlijcke faken noemt
men gemeenlijck den Amman, en fit ten gefetten dage en
plaetfen ter bancke, daer foodanige faken bepleyt worden.
Sijn officie zijnde, de Heeren te fommeeren ofte manen,om
recht te doen en vonnis te wijfen op koften van ongelijck,
en dan degewefene vonniffen uyt te voeren ria behooren.

De twee Threforieren oft Penning-meefters en de Rent-
meefter der ftadt, worden, ten vernoegen des volcks, t\'elc-
kens voor driejaren gekoren, in manieren als volght : De
Magiftraet in regeeringe wefende, kieft drie perfoonen van
de laetft-afgegane Heeren, en fendt hare namen fchrifte-
lijck over aen de Dekens van de Ambachten , die dan met
de meefte ftemmen een uyt defe drie kiefen tot opperfte
Threforier. Daer nae geven defe Dekens aen den regee-
renden Magiflraten dde mannen over uyt de treffelijckfte
borgers van de ftadt, en drie andere van dedegelijckfte
onder haer ambachten : Uyt de eerfte drie kieft defelve
Magiftraet den tweeden Threforier, en uyt de drie laetfte
den Rentmeefter. Der Threforieren ampt is, des ftadts in-
komften te verfamelen, en daer uyt, met ordre van Burger-
meefters en Schepenen , de gemeene fchuldente betalen.
De Rentmeefter is, om foo te fpreken, als Cafïier, en houd
de boecken en rekeningen; maer magh uyt eygen authori-
teyt aen niemant eenige penningen uyt keeren.

De ftadt heeft oock tweePenfionarifen , zijnde gemeen-
lijck Domoren oft Licentiaten in de rechten. Defe ftaen de
Heeren by met haren raedt, en indiender eenige fware fake
voorvalt, mogen fy haer oock met andere beraden,en alsdan
haer advys den Heeren verklaren. In fomma, fyfollicite-
J^en en beneerftigen de faken van der ftadt, foo binnen als
buyten, maken de fchriftueren, die ten Hove oft elders
over te leveren zijn,en voeren \'t woordt van de Republijckcj

eene van hun beyde komt met den Buyten-Borgemeeftcr
in vergadering van de Stäten van Brabandt.

t\'Antwerpen zijn oock vier Griffiers, welcker voornaem*-
fte officie is,alle fèntentien en andere a^len ofte rechts-han-
delingen tefchryvenen teonderteeckenen } de aenfpraken
en antwoorden van partyen te boeck te ftellen , en de fac-
ken met de overgeleverde ftucken te bewaren.

De Secretarifen , die mede vier in getale zijn , bedienen Secretarie
in \'t afwefen der Penfionarifen byna \'t felve officie. HoudenJ^\'\'*
daer-en-boven den kleynen Segel, maecken de inftrumen-
ten en brieven van verkoopingen en andere voorvf\'aerden
oft contraden, en onderteeckenen de aden van criminele
faken.

De regeerende Magiftraet kieft door hem felven, en fon- Kleeneri
der wete oft confent van den Hove, uyt het getal der Deke-
nen van de ambachten der ftadt, twaelf Raedts-perfoonen ,
die men gemeenlijck noemt den kleenen oft minderen
Raedt. Doch en hebben alle de ambachten defe weerdig-
heyt niet, dat uyt hare Collegien alfulcke Raedtsmannen
genomen worden. Ettelijcke hebbenfe oock maer alle drie
jaren, andere maer alle twee jaren eens. Maer de fchippers,
de kramers oft meerfeniers, en de drooghfcheerders , als de
outfte en voornaemfte , hebben t\'elcken jare doorgaens een
perfoon uyt hare refpe£live ambachten in den voorfz. klee-
nen Raedt. Defe twaelve komen alle maendage by de Hee-
ren van der ftadt feer ftatelijck in den Raedt fitten, om de
requeften der fupplianten, en andere faken,de politie en ge-
meente aengaende, te verhooren, en hare meeninge over de
felve vrymoedelijck uyt te feggen. Indien fy oock ergens
eenigh quaedt gerucht, oft iet anders de gemeyne welvaert
betreffende, vernemen , geven \'t felve den Raedt vlytelijck
en getrouweiijck aen. Maer nochtans in fware en gewighti-
ge faken wordt de grooten of breeden Raedt verfamelt, ge-
lijck hier nae breeder verklaert fal worden.

De felve Magiftraet verkieft oock den Raedt van de Hal- Raedt van
Ie, beftaende uyt twee Dekens, als hoofden, twee Waer- ^^
deyns, enacht Ouder-mans, waer afde twee moeten Sche-
penen geweeft hebben. Voor defe Hèeren komen alle faec-
ken , de wolle en laken-bereydingeeenighfins aengaende,
als van camelotten, fargien oft deeckens, tapifferyen, aluyn ,
weedt oft paftel, mee-krappe, en diergelijcke, in de welcke
fy vonnis wyfen , maer daer van magh men appelleren aen
den opperften Magiftraet.

De welcke mede kieft twee Keur-meefters, daer toe ne- Kern-
mende fuicke perfoonen die eertijdts Schepenen geweeft ff^eeßers,
hebben. Haer officie is forge te dragen en toe te fien,dat het
broodt op fijn behoorlijck gewichte gebacken, de wijnen en
bieren ten betamelijcken prijfe, en het vleefch, de vifch, en
andere eedtwaren verfch en oprecht verkoft mogen wor-
den. Des vrydaeghs,\'t welck de voornaemfte marckt-dagh
is, fteldt de Keur-meefter het gewighte en den prijs van alle
roggen en ander gemeen broodt voor de aenftaende weke,
na het koren van dien dagh geit. En alfoo wordt oock op
wijn en bier een behoorlijcke prijs geftelt, maer op \'t vleefch
en andere eet-waren niet.

By den Magiftraet worden oock gekoren vier Weefmee- Wees-
fters , waer af de twee moeten Schepenen geweeft hebben, meeßers,
om als vooghden en befchermers der Weefen te zijn.

Sy k\'iefenoockvierRechtersmeteen Griffier, om zWcFeys-
krackeelen en vyandtfchap te beftechten, welcke derhalven f^^hrs.
peys-makers geheeten worden. Van defe moeten oock de
twee Schepenen geweeft zijn.

Noch kieft de voqrfchreven Magiftraet alle jsiren twee Aelmejfe-
Aelmoeffeniers, om \'t getal van viere te ververfchen, die ge-
woonlijck dit officie bedienen, die genomen worden uyt de
rijckfte en degelijckfte borgers van de ftadt. Defe halen da-
gelijcks de aelmoeffen om in de kercken , en andere plaet-
fen , befonderlijck op hooge Feeftdagen j en al wat haer om
Godts wille gegeven wordt, \'t welck meer dan hondert duy-
fent guldens jaerlijcks plagh te bedragen, \'t felve deelen fy ,
nae haregewoonlijcke ordinantie , en na haer goedtdunc-
ken en confcientie, uyt aen de arme menfchen, gafthuyfen,
en andere Godtshuyfen der ftadt : doende voorwaer veel
heylige wercken van barmhertigheydt; en verfchietende
meeftendeels een goede fomme van penningen van den
haren , om niemandt gebreck te laten lyden. Daer-en-bo-
ven onderhouden de felve Aelmoeilèniers tot een feke-
ren ouderdom toe, een groot getal arme kinderen , welcke

fy verfcheyden ambachten en oeffeningen doen leeren, en lieden niet en valt te feggen. Daer toe en wordt oock nie-
op het eynde loflijck en eerlijck iiytgeven, oft anders te mant genomen, hy en is boven de twintigh en beneden de
rechre helpen. tfeftigh jaren oudt. Haer principaelfte officie is nu ter tijde
Wyders worden by den felven Magiftraet gekoren, tele- goede wacht tè houden aen de veften, poorten, en andere
kens voor twee aenftaende jaren, uyt elck van de dertien plaetfen der ftadt, foo wanneerder buyten eenigh gerucht is
Wycken der ftadt twee Capiteynen, die aldaer Wyck-mee- van vyanden, oft binnen eenigh quaet vermoeden van muy-
fters heetenien behalven de felve noch vier Hooft-mannen, terye, oploop, oft andere ongefchicktheydt.
die de Wyck-meefters, daer het noodt is, behulpigh zijn,en Aengaende de bedieninge der juftitie, die wordt te Ant- Stjlvan
hare fakén in den Raedt verdedigen; makende te famen(foo werpen in defer manieren onderhouden. Voor den opper- F^cedtren*
geleydt is) het derde Lidt van de ftadt. En heeft elck Capi- ften Magiftraet oft Schepenen komen ter eerfter inftantie
teyn onder hem fijne hondert mannen. en defe weder hare alle civile en Criminele faecken, behalven alleen die gene,
tiende mannen oft Corporaels. Haer officie is goede reke- welcke bepleyt worden voor den Raedt van der Hallen. De
ninge te houden van de weerbare mannen die fy in hare vonniftèn crimineel,ofte den lijve aengaende,by den voorfz.
quartieren hebben, en die,als het de noodt vereyfcht,te ver- Magiftraet gewefen, zijn diffinitijf, en valt op de felve geen
gadeten en te fanien te brengen. reformatie oft appel: maer de civile, al is \'t datfe, de aenleg-
Eyndelijck maeckt defelve opperfte Magiftraet alle jare ger borge ftellende. haeft ter executie geftelt worden , mo-
de vier-en-vijftigh Dekens van de feven-en-twintigh am- gen nochtans in de Cancelrye van Brabandt ter reformatie
bachten der ftadt,wefende \'t vierde en lefte Lidt van den ge- gebracht worden.

heelen Staet,en defe worden aldus verkoren. De gilde-broe- In criminele faken procedeert de voorfz. Magiftraet al- Jn ermine-
ders van elck Ambacht in \'t befonder vergaderen op een be- dus. De Marckgrave en mach fonder des Binnen-Burger- lefakp*
ftemde plaetfe, kiefen daer fes van de voornaemfte en be- meefters verlof geen burger doen vangen , \'t en ware dat hy
quaemfte uyt den hoop, en geven die fchriftefijck over aen hem op het feyt met \'er verfcher daedt bevonde : en hem al
den Magiftraet, die daer uyt dan, na fijn beliefte, twee tot wettelijck gevangen hebbende, moet hem binnen drie da-
Dekens maeckt, en defe nemen noch twee andere uyt den gen ten langhften voor den Magiftraet brengen , die alsdan
felven ambachte tot haer hulpeen byftandt,die Oudermans hem voor eerft doet uytblafen en verkondigen met den
genoemt worden, en oock den eedt van getrouwigheydt hoorn in de oude Borght,op dat het elck een kennelijck zy.
doen in des Burgermeefters handen, en dienen foo wel de Dit gedaen zijnde, komt de Magiftraet by een in de Vier-
eene als de andere voor den tijdt van een jaer. Haer officie is fchare, een plaetfe ftaende onder den blaeuwen hemel, met
mede te verfchijnen in de vergaderinge, als men op \'t Stadt- open deuren, ten eynde een iegelijck magh hooren, en fien
huys den grooten oft breeden Pvaedt houd,om met de ande- wat \'er gedaen wordt, en daer fpreeckt de Marckgrave, oft
re drie Leden te helpen raden en beftuyten. Maer in \'t be- fijnen ftadthouder, den gevangenen aen, in tegenwoordig-
fonder, beforgen fy met malkanderen, dat de gene die in ee- heydt des volcks , hem eyftxhende den hals, oft ander ftraf-
nig ambacht wil komen,fijn behoorlijcke proeve doe^dat \'er finge, nae de verdienften der faken. De mifdadige daer-en-
goede vrede en eendracht onder de Gilde-broeders ge- tegen heeft de macht te nemen alfulcken Advocaet als \'t
houden werde, en dat alle oneenigheden met minne ver- hem belieft, en fich in aller voegen te verantwoorden en te
dragen en gefleten werden, &c. ^De ambachten (foo gefeydt verweeren, al en had hy fchoon oock geen geldt om den fel-
is ) zijn in getale feven-en-twintigh maer onder elck van ven te betalen; want daer zijn fekere Advocaten van ftadts
die worden verfcheyden mindere ambachten begrepen.Het wegen ten felven eynde geordineert. Is \'t nu fake dat de mif-
oudtfte en voortreflè:lijckfte van allen is dat van de fchip- daet kleen ofte licht is,foo wordt de aengeklaeghde terftont
pers i maer het rijckfte is dat van de Meerfe, waer onder be- ontftagen, doch op cautie en met belofte van t\'elckens, des
grepen zijn alle koopluyden, konftenaers,en ambachts-luy- ver maent zijnde, te rechte te ftaen. Maer is de fake fwaer,
den, die goude, filvere, zijde, en wolle lakenen, oft ander foo eyfcht de Marckgrave den gevangenen ter pijnbanck,en
doeck met er elle uytfnyden, en allerhande waren met het de Schepenen fulcks geconfenteert hebbende, moet daer
kleene gewichte en mate verkoopen. na de borgerye oock daer inne bewilligen , en dan wordt hy
De ftadt van Antwerpen plaght gemeenlijck in haren eerft ontpoortert, dat is,van fijn burgerfchapafgefet. Maer
dienft te houden feven Doloren oft Medicijn-meefters, de Marckgrave en magh hem niet doen pynigen, dan in te-
waer van de twee laetfte gehouden waren twee oft driemael genwoordigheydt van ten minften twee Schepenen, noch
ter weke in de Gafthuyfen te gaen , om de arme krancke oock niet langer dan \'t hen goedt dunckt. Als nu de mifdadi-
menfchen aldaer te befoecken en cureeren. Daer waren ge\'t feyt bekent, foo wordt hy terftondt uyt de gevangeniffe
oock feven gefworen en gegageerde Chirurgijns, mede tot gebrocht op een fekere oude brugge, om hem fijne beken-
de felve vifitatie en eure verplicht.Item gefworen en geloon- teniffe voor \'t volck te doen bevelfigen,\'c welck gedaen heb-
de landtmeter, timmerlieden, metfelaers, ftote-makers, en bende, wordt hy \'s anderendaegs, oft als \'t den Heeren beft
meer andere ambachts-luyden, midtsgaders fekere ftadts gelegen is, wederom ter Vierfchare gebracht. Daer leeft
Vroevrouwen, tot behulp der arme kraem-vrouwen geordi- dan een van de Secretarifen met luyder ftemmen de voorfz.
jjeert. bekentenifle; en de Wethouders, de faecke wel onderfocht
Daer zijn in de ftadt fes gilden ofte gebroederfchappen hcbbende,wijfen vonnis,\'t welck de Burgermeefter met luy-
van wapenen, elck beftaende uyt twee hondert mannen , der ftemmen uytfpreeckt, en uytgefproken zijnde, doet het
welcke daer toe by de hooft-lieden van yder gilde gekoren de Marckgrave, tot des Landtsheeren koften, executeren,
worden, en gekoren zijnde, fonder wettelijcke oorfake, niet Aengaende civile oft burgerlijcke faeck en, niemandt en h cmie
en mogen weygeren te gehoorfamen. Van defe fes broeder- magh, noch borger» noch vreemdeling, binnen Antwer-
fchappen ofte fch utteryen zijnder twee van de voet-boge, pen huys houdende en vafte wooninge hebbende, arreftee-
twee van de handt-boge, een van de handt-bufi^e, en een ren oft gevangen doen fetten, veel min fijne goederen be-
van \'t ftachfwaert metbey de handen; doch is die van de ou- ftaen , hy en zy eerft en al voren voor rechte ontboden, en
de voet-boge de voornaemfte, welcker gildebroeders, foo ordentlijck overwonnen,in defer manieren. Men doet door
wel in defe als in andere Brabandtfche fteden, hareHerto- een Stadts-bode oft ander ftadts-dienaer fijn fchuldenaer
gen wel eer gedient hebben voor lijf-fchutten en archiers , dagen voor Schepenen, en daer wordt de aenfpraecke mon-
foo wanneer dat den Hertoge wilde van Antwerpen naer delinge oft by gefchrifte, nae gelegentheydt der fake, door
Bruffel reyfen, dan vergefelfchapten hem de Schutters van een Advocaet oft Procureur gedaen. Indien nu de aenlegger
den voet-boge aldaer tot de naefte ftadt, namelijck Meche- gefchrift oft openbaer bewijs heeft tot lafte van den fchul-
ien, en die van Mechelen voorts naer Bruftel. Overmidts denaer, foo wordt defe haeft gedoemt oft verwefen tot beta-
vvelcke dienften fy van hare landtsheeren veel gratiën en linge van de geeyfchte fchult, en gedoemt zijnde, geeft men
Privilegien verkregen hebben. Eick gilde kieft felve twee hem een korten termijn om te betalen : niet betalende, fee
Dekens tot hooft-lieden met hare ftadthouders,die dan van men hem twee oft drie Kluy vers oft \'s Heeren-dienaers in
de Magiftraet beveftight worden,en daer- en-boven hebben- fijne goederen,ten eynde die nergens vervoert oft verdragen
fe elck een Edelman van der ftadt tot een Overdeken en en worden. Dit aldus acht of tien dagen geduurt hebbende,
Befchermheer. Alle de gildebroeders zijn ingeboren hor- en hy geen middel vindende om te betalen, fent de Amman
gers van Antwerpen, oft immers feer weynigh vreemdelin- eenKlerck uyt om fijne haeflijcke goederen te befchrijven 5
gen i en altemael van goeder qualiteyt, alfoo dat \'er op haer- welcke opgefchreven zijnde, binnen weynig dagen daer nae
Nederlandt. I open-

openbaerlijck vérkoft worden op des fchuldenaers ofte ver-
weerders koften j en indienfê niet genoeghfaemen zijn om
de fchultte betalen, foo worden fijne onroerlijcke goederen
terftondt mede verkoft en die noch niet genoegh zijnde,
mach men hem lijfiijck oft in perfoone gevangen doen fet-
ten , als \'t volkomentlijck blijckt dat hy anders geen middel
en heeft om te betalen.

Een vreemdeling, die geen vafte wooninge oft huysve-
ftinge in de ftadt en houd, magh t\'allen ftonden by dage en
^by nachte ovet al gevangen worden,behalven in kercken en
kloofters, die altijd^c vry zijn geweeft. Maer drie dagen gefe-
ten hebbende, moet hy rechtelijck aengefproken worden,
oft anders wordt terftont uyt de hechtenilTe ontflagen. Aen-
gefproken zijnde, magh hy volftaen met borge te ftellen, en
fulcks gedaen hebbende, los en vry gaen, en fijne fake ver-
volgen voor de Magiftraet.

Een borger oft ingcfeten van Antwerpen en magh fijn
mede-borger oft mede-ingefeten buyten de felve ftadt niet
doen vangen nocht te rechte beroepen, noch fijn goederen
doen beflaen, ten zy dat de felve gefailleert ofte voorvluch-
tigh is geworden.

Indien een borger oft vreemdeling binnen Antwerpen
failleert, foo neemt fijn huyfvrouwe haer houwelijcks goet
voor uyt, oft haer kinderen trecken \'t in haer ftede, en na de
felve komt de Landtsheere oft de ftadt. \'t Gene dat \'er dan
overfchiet komt den crediteuren toe, elck na behoorlijcker
portie. Indien oock een crediteur met den gefailleerden
niet en wilt verdragen, foo en magh men hem daer toe niet
dwingen, maer de gefailleerde moet hem te vrede ftellen,
oft ten minften met \'er tijdt fuffifante borge.

Een vader en magh fijn baftaert-fone niet legitimeren oft
wettigh maken,fonder des Landtsheeren authoriteyt. Maec
gelegitimeert zijnde, mägh de baftaert fijne goederen by te-
ftamente beletten den genen die \'t hem belieft, ofte geen te-
ftament makende, foo verfterven fijne goederen op fijn nae-
fte vrienden. Daer-en-tegen niet; gelegitimeert zijnde, en
vermagh hy geen teftament te maken , maer fijn goederen
worden geappliceert tot profijt van den Landtsheer. Hy cn
komt oock, al fchoon wettigh gemaeckt zijnde, in fijns va-
ders goedt niet beneffens andere echte kinderen, maer be-
hout aileenlijck \'t gene dat hem de vader uytdruckelijck by
teftamente nalaet. Hy en magh oock, na de wetten van den
lande, geen Magiftraet oft officie van ftate bedienen. Maer
een baftaert van moeders wegen gewonnen, terwijle fy on-
gebonden was, by een vry en geen geeftelijck perfoon, heeft
fijn deel in fijn moeders goederen, foo wel als fijne echte
broeders en fufters.

De liggende oft onroerlijcke goederen en mogen t\'Ant-
werpen niet verkoft, verfet, oft eenighfins veralieneert wor-
den , ten zy door middel van Schepenen-brieven. Maer
roerlijcke en haeflijcke goederen, gelijck koopmanfchap-
pen, obligatien, en diergelijcke, mogen om des geriefs
wille in allerley manieren vorkoft, verfet, en verhandelt
worden , \'t zy door openbare oft eygene handtfchrif-
ten.

ergens elders binnen de Nederlanden : want in andere fte-
den en landen is de vrouwe, fy zy dan edel oft onedel, ver-
bonden in des mans fchulden, en wederom de man in die
van de vrouwe: maer in defe ftadt, indien de vrouwe felver
geen koopmanfchap oft handel en doet, (\'t welck hier veel
gefchiet) foo en is fy in des mans fchulden niet gehouden»
maer de man moet der vrouwe fchulden betalen, \'t zy dan
vooj. oft na het houwelijck gemaeckt. Doch en mach de
vrouwe haer fonder des mans weten en toelating niet ver-
binden , \'t en zy datfe vrye koopmanfchap doet en open-
baren winckel houdt. Is \'t oock dat fy haer verbinden wil
voor den man felve, oft voor iemandt anders, foo moet fy
een Momboor oft gekoren Vooght nemen voor den Ge-
rechte.

Een borger, die fijn huysvrouwe ergens buyten \'t gebied
van Antwerpen trouwt, en *t houwelijck volbrengt, fonder
oörlof van de Burgermeefter, verlieftdadelijckfijnpoor-
terfchap ofte burgerye, alwaer\'t oock dat hy \'s anderdaeghs
in de ftadt quam woonen. Van gelijcke verlieft oock zijn
poorterfchap een borger die met wijf en kinderen fes we-
ken lang, fonder des Burgermeefters weten, buyten \'t ge-
biedt van Antwerpen blijft: maer een ongetrout gefelle
mach fonder oorlof buyten \'s lands zijn, foo lange als \'t hem
belieft. Item een burger die met wijfen kinderen ftede-
vaft buyten de ftadt gaet woonen, verlieft mede fijn bur-
gers recht, t en zy dat hy fich verklare burger van buy-
ten. Want hier zijn tweederley burgers, te weten van bin-
nen en van buyten , hebbende beyde gelijcke privile-
giën. Die hem felven buyten burger verklaert, by foo
verre hy niet en woont buyten het quartier van Antwer-
pen , ofte het Marckgraeffchap des H. Rijcks, is verbon-
den alle jare fijn hoogh-tijdt te komen houden binnen de
ftadt, en t\'elckens een Keyfers gulden te betalen ten be-
hoeve van de gemeene fake. \'t Welck doende, behoudt hy
fijne vryheden en privilegiën ongefchendt, fonder iet te
verbeuren.

Een burger, oft oock een Brabander, die t\'Antwerpen
meer dan een jaer gewoont heeft, (andere vreemdelingen
fijn hier af vry ) indien hy vertreckt om in een ander ftadt
van Brabant te gaen woonen, betaelt aen\'tgemeyn vijf
ten hondert van alle fijne onroeriijcke goederen. Maer is \'c
dathy buyten Brabant gaet woonen , foo betaelt hy noch
eens foo veel.\'t En zy dan dat hy gae woonen in eenige ftadt
van Brabant, ofte daer buyten, die midts privilegie alhier
verkregen, van fulcken fubjedie vry zy , gelijck Liere, Ber-
gen op Zoom, Breda, Middelburgh in Zeelandt, en meer
andere fteden.

Vele andere privilegiën, en befondere coftuymen meer,
heeft defe voortreffelijcke en wijdt-vermaerde ftadt, die wy
kortheyts halven füllen voorby-gaen.

De ftadt Antwerpen is oock de hooft-ftadt van het derde Hoofi-ßadt
quartier van Brabant > foo wy elders gefeydt hebben, en re- \'van V III
forceren oft ftaen overfulcks onder haer gebiedt de fteden
van Liere, en Herentals, met hare dorpen en platte lan-
den. Welcke in alle beden en fchattingen, die de Sta- ^^
ten van Brabant haren Landts-heer inwilligen, fich ge-

meynlijck gedragen aen \'t gene dat Antwerpen met de an- Ryhoven, Famars, en Henderfon, hebben haer wel ge- Kietgt-

dere drie hooftfteden des landts befluyt. Bergen op den queten in de fterckten te bewaren, onlangs buyten de ftadt wonnen.

Zoom, Breda, en Steenbergen, die mede onder\'t vieren- gemaeckt, die dicht by de vyandts fchanffen lagen. Spi-

deel van Antwerpen behooren, ftaen nu onder \'t gebiet van nola fiencle dat hy niet vorderde, en verftaende dat Prins

de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden. Maurits , en Mansfeit quamen om de ftadt te ontfetten ,

Bergen , dat men, tot onderfcheyt van verfcheyde andere brack haeftigh fijn leger op, en trock naer Antwerpen den

fteden, die mede den felven naem dragen, nae \'t rivierken derden Oótober} een gedenckwaerdigen dagh voor de Vcr-

daer op \'t gelegen is, gemeynlijck toenaemt op Zoom , is eenighde Nederlanden , om dat Leyden op den felven^ock

een tamelijck oude Baronie, welcke Keyfer Karei de vijfde ontfet is door den watervloedt.

in het jaer iy33 verheven heeft tot een Marckgraeffchap Sommige jaren daernae, als de Sereniflïma Infante Ifa-

ofte Marquifaet. Defe ftadt is gelegen in het weftelijckfte bella, Santvliedt, gelegen midden tuftchen Antwerpen en gefowfi-

quartier van Brabant, fes mijlen van, Antwerpen , en acht Bergen op Zoom, hadde doen verftercken, en op de ftroom

van Middelburgh in Zeelant, en foo nae by de zee, datfe van de Schelde verfcheyde fchanften doen maecken, welc-

met recht mach getelt worden onder de Zee-fteden , heb- ke gereetfchap fchenen te wefen om Bergen te belegeren ,

bende daer beneftens een feer goede haven. Sy plach eer- hebben de Vereenighde Staten nae het overgaen van Grol

tijdts meer befocht te worden by de handelaers en koopluy- in \'t jaer i ózq geraet-ftaeght, hoe fy, dies noot zijnde, de

den, om hare grootelijcks geprivilegieerde jaerr-marckten, felve belegeringe alder-bequaemft mochten beletten j waer

maer fulcks is namaels door de nagebuerfchap van Antwer- toe fy niet beter hebben bedocht, als de drie moraften, die

pen feer verloopen. Nu ter tijdt is fy een van de befte en tuftbhen Bergen op Zoom en Steenbergen liggen, met een Forten

fterckfte frontier-fteden der Vereenighde Nederlanden, graft by-een te voegen, opdeo penfte plaetfen drie forten

liggende altijdt volgarnifoenfoote voetalste paerde, by te maecken,\'en de Sluys by Steenbergen te verftercken, gj^^^yJJ!,

De ftadt Bergen op Zoom leydt tuftchen Brabant,Vlaen- het rivierken de Vliet, om dataendenoord-zydedeftadt
deren, Hollant, en Zeelant, waer uyt men afmeten kan Bergen op Zoom niet foude konnen belegert worden, oft
hoe veel den Koning van Spaenjen, en den Staten der Ver- het landt van Tertholen geftroopt, want de zuyd-zyde was
eenighde Nederlanden daer aen gelegen is : wantalftede met fchanften en bolwercken genoegh verfterckt.Ditwerclc
Staten hebben, gelijck alftè nu doen , maecktfe niet alleen is begonnen in lunio 1628 : de eerfte fchanftegemaeckt
den koophandel van Hollant, en ?]eelant vry, maer oock in de Santftraet, groot in den omloop 180 roeden j de twee-
Brabant onvry, door\'t uytloopen van de foldaten die bin- de van de felfde groote , byna midden tuftchen bey de an-
nen defelve in garnifoen liggen j waerfe onder den Koning, dere op de fandige heuvelen j de derde begrijpt 22,0 roeden,
fy foude de koopmanfchap en fcheepvaert tuftchen Hollant en is tot meerder fterckte verfien met een hoorenwerck en
cn Zeelant onvry maken en beletten. De haven deelt de halve mane. Om dat dc vyandt dit werck niet foude belet-
ftadt in de zuyt en noort zyde, en loopt verre met een ten , is Pinfen, Gouverneur van Rees, daer met een deel*
hooft buyten de ftadt. Hierom fijnder twee fterckten op volck gefonden : in Odober is het heele werck volmaeckt,
gemaeckt tot verfeeckeringe der fchip-vaert in tijde van be- en heeft de Prince van Oranjen de fchanften haren naem
legeringe : de eene is groot, met graften, bolwercken , en gegeven; de eerfte Moermont, ter liefde van de Heer van
borftweringe verfien, en heet de Zuyd-fchans, de andere Moermont, die van de Staten van Zeelant tot dit werck ge-
ley t recht daer tegen over,en wort daerom de Noord-fchans fonden was; de tweede Pinfen, tot gedachtenifte van den
genoemt, maer is foo groot niet. De ftadt is niet ongelijck Gouverneur Pinfen, om dat hy den vyandt belet hadde dit
een fchiltpad, wiens grootfte deelde buyck is, hetminfte werck te verftooren j de derde de Rovere, nae den naem
de hals en het hooft. Behalven de bolwercken aen de wal- van de Bailjou van Dordrecht, die mede van de Staten van
Icn, heeftfe noch bedeckte wegen en hoornwercken, foo Hollant, om dit werck te beneerftigen, gefonden was.
datter niet van de vernuftige Ingenieurs vergeten is, dat tot Steenbergen is oock met nieuwe fortificatiën feer ver- ^teenhet-\'
befcherminge der ftadt dient. Daer is noch in de laetfte be- fterckt, foo datfe nu een lange belegeringe kan uytftaen.
legeringe een nieuwe en korter haven gemaeckt, van de Sy light aen de zee, van Tertholen 2 5-44 roeden , van Bre-
ftadt in de Zuyd-fchans, om een uytgang en ingang te heb- da 842,1, ontrent twee mijlen van Bergen op Zoom. Heeft
ben , foo verre de oude haven ingenomen wierde. Sy heeft eertijts een feer machtige ftadt geweeft, en een vermaerde
fchoone huyfen, breede ftraten en marckten, te weten, de welbefochte haven gehadt, maer de oorlogen en tempee-
groote, vifch, en kooren-marckt. Een fraey gewelfde kerck. ften der zee hebben \'t feer verdorven en tot een ellendigen
Het Paleys van de Marquis is mede heerlijck. Het kloofter ftaet gebracht. Staet tegenwoordigh onder de Vereenighde
van de rijcke nonnen is verandert in het Gaft-huys, want Nederlanden , en is verknocht aen de Baronie van Dieft,
dat buyten de ftadt was, is door den oorlogh verwoeft. toebehoorende overfulcks den Prince van Oranjen : op het
In \'t beginfel van de Nederlantfche oorloge heeftfe onder rivierken light een fchans met vijf punten, gelijck alles in
den Koning van Spaenjen geftaen, en was byna verraft van defe Kaert te fien is.

de Zeeuwen, die by dc zuydmeuleri op de muuren geklom- Alhoewel dat Hooghftrate geen bemuurde ftadt en is, Hoogh-

men waren. Nae dat de Pacificatie van Gent gebroken was, nochtans, dewijle zijn Heere mede den tijtel voert van een

heeft het Duyts garnifoen, dat de Koning daer binnen had- Grave, fullen wy \'t felve hier zijn plaetfe geven. De hoogh-

de, de ftadt aen de Vereenighde Staten gelevert. Toen de gemeke Keyfer Karei de V heeft defe plaetfe, liggende fes

Prince van Parma Antwerpen verovert hadde, hebbende mijlen van Antwerpen, en foo veel van Bergen, tot een

Staten der Vereenighde Nederlanden, Elifabeth Konin- Graeffchap verheven ; en zijn hare Graven gefproten uyc

ginne van Engelantom hulpe verfocht, die Robert Dud- het oudt en doorluchtigh huys van Lalaing, die haer woo-

ley Grave van Leicefter tot Gouverneur generael van de ninge plachten te houden op een fterck en groot kafteel,

felve gefonden heeft : defe heeft den Engelfchen Ridder gelegen aen het rivierken Mercke, ontrent een derdendeel

Philips Sidney, fone van de Vice-roy van lerlant, Gouver- mijls van de plaetfe felfs.

neur te Bergen geftelt, en nae defen Guiljam Drutasus, die Op de felve Mercke is oock gelegen Breda, een goede Ma*

in\'t jaer 1588 de felve kloeckelijck met Morgan befchermt cnluftige ftadt, in welcke, onder andere fchoone gebou-

heeft, en den Prince van Parma de belegeringe doen op- wen, te fien is het heerlijcke paleys der Baroenen oft Hee-

breecken. Hier nae heeftfe de vyantdickmaelsgefocht te ren van de plaetfe, gefproten uyt den ouden en Keyferlijc-

verraftl:hen, foo datfe fomwijl in groot gevaer geweeft is j ken huyfe van Naftbu. Dit paleys is eerft gefondeert gewor-

maer door Godes genade,forge der Gouverneurs,en kloeck- den by Graef Henrick van Naffou, Oom van Willem van

moedigheyc der burgeren tot noch toe onverwonnen ge- Naffou, Prince van Oranjen j het heeft dobbele graften vol

In \'t jaer léiz den 18 lulii heeft de Marquis Spinola de trockenware, foude wel een van de fchoonfteHeeren huy-

^Ive belegert, als Don Louys de Valafco, Generael van de fen zij n van gantfch Nederlant. De ftadt en kafteel is in \'c

jaer iyf?o van de Staten der Vereenighde Nederlanden
met een turffchip verraft, en ingenomen, en verfterckt met

oorfaeck dat de Marquis Spinoia geen gewelt op de felve
gedaen, maer nae laRghduurige belegeringe met honger
heeft moeten overwinnen in \'t jaer 161^. Doch is van zijn
Hoogheyt den Prince van Oranjen in weynigh maenden
met gewelt weder gewonnen in \'t jaer 1637. Haer Baronie
is feer vvijtftreckende, en van grooten inkomen, (Ijnde aen
de felve annex en verknocht de heerlijckheyt van Steen-
bergen, Rofendael, en Oofterhour.
jrjtr\'ii. Liereiseengoetengenoeghlijckftedeken, liggende op

■deriviereNethe, tweegrooremijlen van Antwerpen, en
ontrent foo verre van Mechelen. Is fterck van wegen fijne
gelegenheyt, maer noch ftercker gemaeckt door menfchen
handen. De inwoonders fijn goedertieren, beleefde, en
vriendelijcke luyden. Alhier plachten eertijdts Bilfchop-
pen te wefen, welcke daerna hare woonplaets tot Luyck
genomen hebben.
jjenntah. Herentals light vier kleyne mijlen van Liere aen de voor-
noemde watervloet Nethe, en is meeft altijt met fterck gar-
nifoen befet. Is in \'t jaer iiïz van Hertogh Henrick ge-
bouwt. Geneert fich met wolle.
lamhom. Turnhout, fes mijlen van Antwerpen gelegen, is een
fchoone vlecke , welcke voor ettelijcke jaren toegekomen
heeft de Koninginne van Hongarien , Gouvernante gene-
rael van de Nederlanden , en dat by gifte van de Keyfer ha-
ren broeder, voor haer leven lang. Deshalven fy de felve
plaetfe grootelijcks heeft vermeerdert en gebetert, want
het een feer bequaem en luftigh oort is tot der jaght, heb-
bende oock een redelijck fraey kafteel tot een vertreck. In
de hooft-kercke, gewyt ter eere van S. Pieter, is een Col-
legie van Canoniken, die feer rijck en wel begift fijn. Men
plach binnen Turnhout veel lakenen te maecken , maer de
plaetfe is, ftaende de troubelen, feer gedeclineert.

Dufiel is gelegen op den watervloedt Nethe tuffchen
Lier en Mechelen, een Baronie van groot inkomen en ju-
rifdidie, die in drie Heerlijckheden oft banckeh van rechte
gedeelt is, hebbende elck onder fich verfcheyden laetbanc-
ken , oft lager viei;/charen. D een is genaemt de Vooghdye
van Duffel, waer onder begrepen wort het gehucht van It-
terbeke, ftreckende tot na by de ftadt van Liere. D ander
heet \'t lant van Duffel in Duffel, en dit is eygentlijck de Ba-

ronnie, waer onder gelegen is het dorp van S. Katelijn-wa-
ver, ftreckende tot by de ftadt van Mechelen. Defe twee
heerlijckheden zijn gelegen op deen zijde van de Nethe.
De derde , op d\'ander zijde des felfden vloedts, wort gehee-
ten het lant van Mechelen tot Duffel. De inwoonders van
Duffel, die de lantwinninge niet en oeffenden, plachten
haer te geneeren met lakenen , fargien , ofte dekens , en an-
der wollewerck, welck in verfcheyden landen en fteden met
groote menighte verkoft wert : maer de plaetfe is door de
inlantfche oorlogen van de legers en krijghstochren, foo
van de een als van de ander zijde, gantfchelijck afgebroken
en verweeft.

Gelijcke fortuyne heeft mede geloopen die eertijdts goe-
de en wei-bewoonde vlecke van Waelhem, liggende op
den felven vloedt Nethe, een mijl van Mechelen, en drie
van Antwerpen, doch is door het twaelf-jarigebeftantal-
lengskens wat bekomen, en weder betimmert geworden.

Rofendael, twee mijlen van Bergen op Zoom, en vier van Rofendael
Breda, is een feer fchoon dorp, aen een fchiprijck water
gelegen, toebehoorende den Prince van Oranjen. Dit is
veeltijdts de plaetfe alwaer de Gecommitteerde van\'s Ko-
nings wegen , en der Vereenighde Landen plachten te fa-
men te komen , op de handelinge van de wiffelinge der we-
der-zijts gevangenen, en andere voorvallende dingen.

Lillo, gelegen aen de Schelde drie mijlen van Antwer- LiïM
pen, pleegh een goede en fchoone heerlijckheyt te wefen ;
maer is in de laetfte oorloge gemaeckt tot een groot, fterck,
en genoeghfaem onwinnelijck Fort, ftaende onder\'tge-
biedt van de Vereenighde Nederlanden.

Cantecroy , een goede mijle van Antwerpen, fs een Camesroy^
fchoon en fterck kafteel, onder het welcke ftaen acht om-
liggende dorpen , waer over het van Koning Philips dc
tweede opgerecht is tot een Graeffchap , en heeft eertijdts
toegekomen den Cardinael van Granvelle.

Rümpft een groote mijle van Mechelen op den water- Rf^f^ß*
ftroom Rupel, daer van het fijn naem fchijnt te krijgen.
Item Bierbeke, Kranendonck, Kuyck, Boutershem, lauce,
en Sombreff, fijn altefamen goede Baender-heerlijckheden,
van welcke wy, kortheyts halven , geen breeder befchrij-
vinge en ftellen.

Ls de Prince van Oran-
jen in het jaer 1627
Grol verovert hadde ,
en van Zutphen, door
Aernhem,in den Haegh
gekomen was, begon hy
acht te nemen op het
gene de Spaenfche aen
de Schelde maeckten:
defe rivier ontfpringt in
Vermandoys, en loopt door Camerijcknaer Va-
lencijn, daer hy bevaren kan worden, voorts,
vermengt en vermeerdert met de Scarpe, neemt
fijnen loop noordwaerts naer Doornick, Aude-
naerde, en Gent, daerfe met de Leye , Lieve, en
andere wateren vergroot wordt, en met de Denre
en Rupel te Dermonde en Rupelmonde met foo
veel rivieren verrijckt, neemt hy fijnen wegh
recht naer de heerlijcke ftadt Antwerpen,- en
wordt niet verre van daer met twee ftercke Hol-
landtfche fchanffen, als met floten benauwt, waer
van het een Lillo genoemt, leyt op den Brabant-
fchen kant, had eertijdts een haven, die verfant
is, waer door het ftercker is : het ander leydt op
den Vlaemfchen kant, en heet Liefkens-hoeck.
Tot hier toe ftroomt de Schelde onverdeelt, die
korts daer na tufTchen Santvliet een Brabants, en
Saftingen een Vlaemfch dorp,fichfcheyt, en met
den eenen arm of kreeck fijnen naem behou-
dende, ontfangt fèven mijlen van Antwerpen
dicht by Bergen-op-Zoom, het rivierken Zoom,
en voortloopende deelt Zeelant in\'t gene Bewe-
fter-Schelt heet, (daer het eylandt Walcheren in
is met fijn fteden Middelburg, VHftingen, Ter-
veer , noord- en zuyd- Bevelandt,) en Beoofter-
Schelt, dat begrijpt het landt van Schouwen, daer
Zieric-zee in leyt, en andere kleyne ftedekens.
Aen de flincker zijde is een anderen arm, de Hon-
te genaemt, eertijdts van Keyfer Otto gegraven:
dele gracht was in \'t beginfel enge , gelijck ge-
noeghfaem uyt oude befcheyden blijckt, maer
met\'er tijt islè door den vloet der zee wijt en
breet geworden. Sy fcheyt Bevelant, wiens hooft-
ftadt ter Goes is, als mede Walcheren, van
Vlaenderen. Aen de rechter zijde niet verre on-
der Bergen-op-Zoom, is noch de arm Vosmeer,
die aen de rechterhandt voorby hetZeeuwfche
eylandt Terthoolen, in welck een ftadt van de
felve naem is, loopt, en valt in \'t Flackee , daer
veel eylanden leggen onder \'t gebiedt van de Sta-
ten van Hollandt, en in vorige tijden toebehoo-
rende de Heeren van Voorne en van Putte. Het
is waerfchijnlijck, dat defe heele ftreeck , van
Vlaenderen af tot deHolIandtfche eylanden over
Maes toe, vaft landt geweeft is, door dien de
ftranden van beyde oevers haer gelijck en even
hoogh vertoonen, als men de zee, die daer tuf-
fchen loopt, niet aenfiet, en om dat niemandt
tscderkndt.

van de Roomfche Schrijvers daer eenige eylan-
den ftellen. Wat groote veranderinge de lange
tijdt mede brengt, leeren wy uyt het gene ons
oft onfe ouders mach heugen, uyt welcke wy we-
ten , dat \'er veel landt door den watervloedt ver-
droncken is, veel gejfcheurt dat vaft aen malkan-
deren was, dat op fommige plaetfen nieuw landt
gekomen, of het oudt weder gekeert is, door het
flijck dat de rivieren weghgenomen hadd n , en
de vloet weder gebracht, als oock door hulpe en
vernuft der menfchen, die door fekere inftru-
menten het flijck ophouden , het water toefluy-
ten en malen, daer in de Hollanders de kloeckfte
boven alle volcken zijn. Niet alleen de eeuwen
veranderen diergelijcke geftaltenilfe, maer oock
de jaren, maenden, dagen, nae dat de rivieren
hun nuherwaerts , nu derwaerts draeyen, en na
dat de ftroom, door de windt gedreven, bedeckt
dat uy tftack, oft ontbloot dat bedeckt was. Be-
halven defe eylanden zijnder noch veel kleyne,
veel ondiepten, veel die men qualijck eenigen
naem kan geven, en nu den eenen, dan wederom
den anderen toebehooren, nae dat \'er de zee aen
ofte af fpoelt j welcke veranderingen de Schelde
tot Gent toe onderworpen is. Men bevint dat de
Hooghduytfchen alle eylanden eertijdts Zeelan-
den noemden. Na dat \'er veel onder een regee-
ringe zijn gekomen , is , dat elck te voren eygen
hadde , gemeen geworden en als onder een
lichaem ^ befonder nae dat de Graven van Hol-
landt , de Vlamingen uyt Walcheren en de naeft-
leggende plaetfen, diefe geeygent hadden, ver-
dreven hebben, en defe landen met befondere
rechten en tijtel van Graeflchap befeten. In \'t
beginfel van de oorlogh tegen Duc d\'Albaheeft
een deel van Zeelant hem met Hollant gevoelt,
waer van Vliifmgen de eerfte was, welcke andere
vrywilhgh gevolght zijn, en Middelburgh ge-
dwongen door honger, \'t Is een kloeck volck ter
zee, en meer als andere van de Spanjaerden ge-
vreeft om haer ftrijtbaerheydt, tot dat onder den
Commandeur Requefens Ziericzee aen den Ko-
ning quam, welck de gemeene fake grootelijcks
benauwde , en tot het uyterfte foude gebracht
hebben, \'t en waer der Spanjaerden onverdrage-
lijcke moedtwil heel Nederlandt genootfaeckt
hadde, t\'famenderhandt met de wapenen haer in
de uyterfte palen van Nederlandt te jagen. Van
die tijdt is Zeelandt in een vaft en ongeftoort be-
fit gebleven, en haer macht vermeerdert, nae dat
Antwerpen, van Parma genomen, met de vry-
heydt der zeevaert den koophandel verloren
heeft. In\'t jadr i<5qo had^e Fredericus Spinola,
metdegaleyen uytltahen gebracht, Ichade ge-
daen en vreefe gemaeckt^tot dat diergelijcke,(tot
die tijdt op de Nederlandtfche zee niet bekent)
en andere oorlogh-fchepen met ftercken windt
gedreven, die van Spinola (onbequaem by hard

^\'cêr op de Noord-zee te gebruycken) verwon-
nen. Korts daer na is Sluys verovert, met al de
reftercnde galeyen 3 gelijck oock Ifendijck: foo
dat die ftreeck van Viaenderen een boiwerck
voor Zeelandt is , welck niet te vreefen en Had-
dien dan die van Huift, doch weynigh, om dat het
geen haven oft fchepen heeft: maer is nu t\'eene-
mael van die vrees verloft, alfoo niet alleen Huift,
\'t Sas van Gent, en andere fchanlfen daer omtrent
gelegen, door fijn Hoogheydt den Prince van
Orangien, zijn ingenomen. Hier nae hadden
fommige overloopers aengegeven,dat men zuyd-
Bevelandt konde vermeefteren, en de ftadt Ter-
Goes met de naefte plaetfen onder water letten,
met het openen van de fluyfe by Irfick , en door-
graven van het gene in den wegh was, en behou-
den een deel van het eylandt by de Hont gelegen,
bewaert door de dijcken in tijde van peys ge-
maeckt tegen de vloet,die nu in tijdt van oorlogh
tot belcherminge foude dienen. Men wachte ee-
nige jaren, tot datTer-Goes ontbloot was van
garnifoen, de Prince met het leger befich Grol te
verftercken, en de raedtilagh der Spanjaerden,
van de fpions uytgebracht, door de lange tijdt
vergeten : Soo heeft men dan tot Antwerpen
vijftigh foo fchuyten als pleyten by een gebracht,
waer van een deel gevaren is achter Lillo , door
een kreeck die met ftruycken en fpruyten van\'t
natte landt bedeckt is, een deel op wagens ge-
voert , t\'lamen befet met twee duyfent foldaten, -
die door het verdroncken lant tuflchen de Schel-
de en de Hont in Zuyd-Bevelant quamen, waer-
nemende den tijdt datter weynigh volck was,
mits dat de inwoonders meeft naer de Goeffche
merckt waren. Maer de zee, eerder allfe gehoopt
hadden afloopende, hadde de aenkomende van
de dijck van Zuyd-Bevelandt foo verre gefchey-
den , datfê van wegen het flijck qualijck te voet,
noch met fchuyten te landt konden raken: tra-
den evenwel uyt de fchuyten en quamen aen,^
maer weynigh foldaten uyt de ftadt gefonden,\'
buyten den dijck haer vertoonende , en op den
dijck eenige kermis-vaendelen ftellende, hebben
met defen bedrieglijeken fchijn de Spaenfchen
verfchrickt. Daer en tufTchen quam het volck
van alle kanten in der haeft by een, foo wel de
Catholijcken, die daer veel zijn , als van andere
gefintheden, om t\'famenderhandt het hare te
befchutten. Als de Spaenfche defe gefien had-
den, zij nfe t\'fcheep gegaen, en wachten by het
eylandeken Rilandt den vloet om de fchepen van
den gront te krijgen, voeren foo door de Schel-
de aen een kleyn eylandeken, alleen bequaem om
weynigh vee te weyden, ontrent daer d^ Schelde
en de Hont van malkanderen fcheyden. Dit ey-
landt heet Hooger-werf, aen wiens rechter zijde
een arm van de Schelde loopt, diefe Agger , en
aen d\'ander zijde een diefe Cromvliet noemen.
Hier hebbenfè den vierden vanOoft-maent i6i8
een fchans begonnen te maken , en korts nader
den Agger een redout, om vryer over en weder
te varen, beginfelen om Lillo te benauwen: maer

is van de Staten verovert, en alfoo haer voorne-
men daer mede gebroken. Een Zeeuws fchip, dat
daer op de wacht lagh , dede kleyne fchade aen
de overvarende , door dienfe alle plat op den
buyck lagen, nam alleen vier fchuyten leegh van
volck , vol yferwercks. De andere fchepen uyt
Zeelant gefonden , wierden van \'t grof gefchut,
welck op den Brabantfchen kant en in \'t eylande-
ken was, te rugge gedreven. Maer die by Bergen-
op-Zoom de wacht moeften houden, hadden
geen noot. Tot Santvliet is oock een groote en
ftercke fch an ffe , met feven bolwercken, geleght
aen den ouden dijck, die het vaft landt van \'t wa-
ter fcheyt, met meer andere op den wegh naer
Antwerpen, eensdeels om \'t gene gefeyt is, eens-
deels om het loopen uyt Bergen-op-Zoom te be-
letten, en daer gereedt te maken, dat foude mo-
gen dienen tot de belegeringe der felve ftadt, foo
verre die by der handt genomen wierde: Tot
dien. eynde is \'er een graft begonnen van de
Kruys-fchanffe , niet verre van Antwerpen gele-
gen, naer Stabroeck, en voorts naer Santvliet, om
de viélalie en amonitie fonder gevaer en met
kleyne koften over te voeren. Maer defe wercken
fijn verftoort, eensdeels door ongeluck, en eens-
deels door quade aenflagen van de Spaenfchen.
Want den 2 Odob. heeft in Santvhet een onvoor-
fienigen brant al de hutten, en dat vier konde vat-
ten , vernielt. Beneden Lillo hebben de ftercke
vloeden binnen dijcks veel fchorren en gorffen
van een geruckt, van welck de naefte Blaugaren
heet,waer van een nieuwen dijck naer Lillo loopt.
Op defen dijck, en tufTchen verfcheyden armen
van de Schelde, hebben de Vereenighde Staten
veel fchanffen geleyt. Welck de Spaenfche na-
volgende hebben tegen over Santvliet, aen het
Stoofgat, oock een Fort gemaeckt: Maer dit, en
andere Spaenfche wercken,als oock de oude dijck
daer men naer Stabroeck gaet, hebben groote
fchade geleden van de hooge vloeden. De Prince
van Oranjen, verftaende wat\'er omging, gebood
dat men \'t grootfte eylandt tufTchen \'t Stoofgat
en Blaugaren , op de rivier gelegen, foude met
een royale fchanue van vier bolwercken verfterc-
ken, en in de graften twee ravelijns maken, de ri-
vier wat nader leyden, omdeplaets te verkley-
nen, die de foldaten met een dijck fouden om-
ringen. Welck gefchiet is, niet tegenftaende dat
die van Santvhet met fchieten en uytvallen fulcks
trachten te beletten. In\'t jaer 1631 heeft Graef
Willem van NafTou de Kruys-en S.Jacobs fchanf^
fen verovert , en den Couwenfteynfchen dijck
door gefteken, waer mede Auftruweel, Wilmers-
donck, en Orderen onder het water ftaen, welck
tot aen de muuren van de ftadt Antwerpen vloey t,
dicht by de Roey en Slijck-poort,waer mede alle
de nieuwe Spaenfche fchanften in dat quartier tc
niet oft onnut zijn, hoewelfe die van Santvliet
noch fterck befet houden. Is mede oorfaeck dat
de Vereenighde Staten fommige van hare Forten
gedemanteleert hebben, om datfe nu tegen den
vyandt niet noodigh zijn.

de voornaemfte, maer
oock de eenige ftadt
hares Hertogndoms ,
het welcke fy oock ha-
ren naem geeft maer
van waer fy dien fèlfs
gekregen heeft, is on-
leker.

tot den jare 1172 toe, gevoert den naem van
Graven j maer zijn alsdoen vereert met den tijtel
van Hertogen by Keyfer Frederick de Eerfte,
toegenaemt Barbarolfa. Als daer na, in den jare
1291, de laetfte befondere Hertogh van Lim-
burgh , genaemt Hendrick, defèr werelt overle-
den was, fonder mannelijck oir,is hem in dit Her-
toghdom gefuccedeert Hertogh lan de Eerfte
van Brabant, de welcke , hoewel hy \'t felve te
voren gekoft hadde, heeft hy \'t doen noch met
den fwaerde moeten winnen op den Grave van
Gelderlandt, die het ingenomen hadde, en t\'on-
recht befatj van die tijdt afishet aendenhuy-
ie van Brabant gebleven.

Van de oude Princen van Limburgh, gefpro-
ten uyt den huyfè van Lothrijck oft Lorraine, is
voortgekomen de eerfte Koning van Portugael,
gelijk men lulcks lefen mach by de hiftoryichrij-
ver Carribayus, in fijn leven-en-dertighfte boeck
aen het tweede capittel.
StadtLim\' De ftadt Limburgh is gelegen aen \'t rivierken
hm^* Wefet, drie mijlen van Aken, en vier groote mij-
len van Luyck. Sy is kleyn, maer \'t gene aen de
grootte ontbreekt, dat voldoet de fterckte j want
fy heeft een goet kafteel , gefondeert op een
fteenrotz, met diepe graften rontom, foo dat
men \'t leer qualijck bekhmmen kan om te be-
ftormen. Daer-en-boven ftaet dicht by de ftadt
het kafteel van Henden, zijnde immer foo fterck
als dat van Limburgh , en mede gefticht op een
levendige fteenrotze, om de welcke uyt te hollen
en beauaem te maken, het fchijnt dat de natuur
en de konft te famen geloopen, en malkanderen

geholpen hebben i ioo dat alleen fes foldaten,
wel van alles verfien wefende, machtigh zijn het
kafteel ( al waer het oock tegen een geheel leger)
te belchermen. Omtrent een halr mijl van de
ftadt heeft men een myne ofte groeve van dien
graeuwen fteen, die veel eer metael fchijnt te
wefen als eenige andere materie. Plinius noemt
hem lapidem ^\'ofum, dat is, koperfteen, en Cad-
miam. Van defe fteen, oft liever minerale aerde
met koper gemengt, maeckt men het lattoen,
het welcke wy door een oneygentlijcke wijfe van
Nederlands\'.

fpreken metael noemen, en is die ftoffe daer men
de kandelaers en meer andere huysraet hier te
lande van maeckt. De felve fteen ofte aerde is
oock goet tot verfcheyden werckingen in de me-
dici jne, met name tot quade oogen, gelijck Pli-
nius en Galenus in haer fchriften verklaren.

Valckenburgh is een tamelijcke goede ftadt,
gelegen drie groote mijlen van Aken , en twee \'
kleyne van Maeftricht. Haer gebiedt ftreckt
over een goet deel dorpen, en een fchoone ftreek
landts. Hertogh lan de Derde van Brabant is de
eerfte geweeft, die de Heerlijckheydt van Valc-
kenburgh met de wapenen verovert heeft op
Reynout Heere der felver plaetfe, die Maeftricht
en d\'omleggende landen fonder oorfake laftigh
viel en befchadighde.

Dalem is een kleyn ftedeken met een kafteel D^km.
van kleynder waerde , leggende drie groote mij-
len van Aken,en twee van Luyck: heeft den ty tel
eens Graeffchaps; engebied over fommige Dor-
pen aen gene zijde van de Mafe. Hendrick de
Tweede,Hertogh van Brabant,heeft het tot fijne
Heerlijckheden toegedaen.

\'t Vierde lidt van de landen vart over-Mafe is.
\'s Hertogen-Rode, by de Franfchen Rhode Ie
Duc genaemt, een oudt kleyn ftedeken, met een
oudt kafteel, gelegen omtrent een mijl van Valc-
kenburgh.

Onder de felve landen wordt mede gerekent iC^^rp^jï»\'
het groote dorp ofte vleck van Karpen, leggen-
de tuffchen \'t Hertoghdom van Gulick, en \'t Bis-
dom van Keulen. Defè plaetfe is foo groot als
een tamelijck ftedeken, hebbende een collegiale
oft Canonicale kerck, en een vrye jaermarckt,
vermaert door den grooten toevoer van allerley
waeren, en toeloop van volck. Daer-en-boven
is \'er een fterck kafteel, dat fijn eygen Gouver-
neur heeft, en altijdt wel befet is met guarnilben.

De Staten , foo wel van \'t Hertoghdom van
Limburgh, als van andere leden en fteden van
over-Mafe, beftaen uyt Prelaten, Edelen, en
hooge Rechterftoelen ofte bancken van luftitie.
Van de vonnifTen daer te lande voor lager vier-
fchare gewefèn, gaen de appellen aen de Cancel-
larye van Brabant.

Niet alleen de Brabanders, maer oock de in- ^rhile^m,
gefêtenen van de boven-gefchreven landen en
Staten van over-Mafe , der Cancellarye van Bra-^
bant onderworpen, hebben veel fchoone, heer-^
lijcke, en feer profijtelijcke privilegiën. En voor
eerft heeft Hertogh Jan de Derde, in \'t jaer 1345?,
verworven van Keyfer Karei de Vierde, dat geen
Brabander oft inboorHng van de voorgemelte
andere landen en mach gearrefteert, noch fijne

.......^^ j.j^^of^edefer ^^^^ J^Moine y, ji .. ^^ - ^ //O V/jjd«\'\'\'\'- a\'--««,?

goederen aengehouden, ofte oock ter eerfter in-
itantie aengelproken, en voor rechte betogen
worden , in eenige ftadt ofte plaetfe van den
Roomfchen Rijcke. Daer na hebben fy van hare
eygene Princen verkregen , dat de felve Princen
den kerckelijcken ftaet, foo veel het tij delijcke
aengaet, niet en mogen verrijcken met eenige
vafte goederen in Brabant, fonder confent van
de hooftftadt des quartiers , daer in alfulcke goe-
deren zijn gelegen. Dat de Prince geenerley
fchattingen, tributen oft tollen en mach inftel-
len, noch iets dat van gewichte fy veranderen
oft vernieuwen , dan met confent van de Staten
des landts. Dat de Prince niet vermach eenigen
flaet oft officie in de voorfz. landen te laten be-
dienen by vreemdehngen : doch defe regel lijdt
eenige uytnemingen ; want in de Cancellarye
mach hy twee uytlanders nemen tot Raedtshee-
ren , mits datfe zijn van de Nederduytfche tale;
en iemant die een Heerlijckheyt ofte Baronye in
Brabant heeft, al en is hy felve geen Brabander,
mach nochtans wel gekoren worden tot Cancel-
iier. Dat alle de onderfaten des Hertoghs van
Brabant vryelijck mogen difjjoneren van hare
goederen, foo leenen als andere , en die niet al-
eenlijck verkoopen , maer oock by teftamen-
te wegh maken, fonder nae \'t confent van den
Prince ofte iemant anders te wachten. Dat de
Staten van Brabant niet en mogen befchreven
worden by den Prince, veel min vergaderen, en
iets delibereren ofte befluyten buyten de palen
van Brabant. En eyndelijck, by aldien de Prince
t\'onrecht en met gewelt de voorfz. gratiën en
privilegiën foude willen cafferen, affcnaifen, en
te niet maken, dat alsdan de Brabanders , na alle
behoorlijcke proteftatien en jüftificatien, vry,
los , en ontflagen zijn van den eed van getrou-
wigheydt en manfchap die fy hem gedaen heb-
ben, en alfoo vry geworden zijnde, fbodanige
^artyen mogen aengaen en ver kielen als\'t haer
gelieft.

Hoewel Maeftricht niet ftaet onder eenige
van de vier hooftfteden van Brabant, nochtans is
het onder \'t Hertoghdom. En nadien wy^t niet
hebben befchreven by de deelen van Brabant,
alfoo het niet vervat is in eenige van die kaerten,
vermits het foo verre door \'t Bifdom Luyck daer
afgefcheyden is, heeft ons goet gedacht, hier te
verhalen foo vele de kortheyt ons toelaet. Mae-

ftricht is een fchoone, groote, oude, en welgele-
gene ftadt, die haren naem heeft van de Mafe,
de welcke haer byna midden doorfnijdt, en met
een fchoone fteenen brugge overleyt is. In defe
ftadt zijn twee Collegiale ofte Canonicale kerc-
ken, in welcker eene, genaemt Sint Servaes, de
Hertogh van Brabant altijdt Canoniek is. Daer
is oock het heerlijcke huys en commanderye van
Bilfen , toekomende de Ridderfchap van der
Duytlchen orden, in het welcke men een Koning f
met fijn hofgefin en gevolgh bequamelijck foude
konnen logeeren. De ftadt van Maeftricht heeft
twee Heeren, en komt voor d\'een helft toe den
Hertogh van Brabant, voor d\'ander, denBif-
fchop van Luyck. Om nu de onderfaten van den
eenen en anderen defer Princen te onderkennen ,
volght men van oudts af defe ordre : Trouwt
iemant een vrouwe van des eenen oft anderen
Princes jurifdidie , foo ftaen de kinderen die hy
daer by wint, onder den felven Prince, wiens ge-
bied hare moeder onderworpen is. En de vreem-
delingen die tot Maeftricht komen woonen,
moeten terftont verklaren, onder welck van bey-
den dat fy begeeren te ftaen. Des niet te min
heeft de Hertogh van Brabant de fouverainiteyt
van de geheele ftadt j want hy alleen daer geit
doet flaen op fijnen naem en wapenen,geeft oock
alleen, alshyeerftmaelfijninkomftedoet, par-
doen en rappel van banne, aen fulcke perfoonen
die om hare mifdaden uyt der ftadt fijn verdre-
ven j en gebruyckt meer andere teeckenenvan
opperfte hoogheyt.

Tan, heeft de burgerye,inetdeHooghduytfche
fbldaten,den Gouverneur gevangen,en de Spaen-
fche vaendelen over de Mafè te Wijck doen ver-
trecken : Maer gemerckt de %anjaerden ter- Gtpimdttu
ftont van alle kanten in aentocht waren, hebben
fy de ftadt niet konnen befchermen j foo dat de
Spaenfche de fèlve ingenomen, en deerlijck ge-
plondert hebben. In\'t jaer 1579 isfè van Alexan-
der Farnefius Prince van Parma hardt belegert , Gewennen
en nae veel ftormen vechtender handt ingeno-
men den 29 lunii, wanneer veel burgeren en fol-
daten doodtgebleven zijn. In\'t jaer 1632 heb-
ben de Heeren Staten der Vereenighde Nedex- van dc
landen de felve belegert, onder\'t beleyt van Fre-
drick Hendrick Prince van Oranje , en in de
maent Auguftus met accoort ingenomen.

It Hertogdom ontleent
fijnen naem van de
hooftftadt, de welcke
van waer fy den haren
treckt, wy hier nae ful-
len aenwijfen.

Degrenfen fijn in\'t
noorden het Bifdom
Luyck en\'t Graeffchap
Namen: in het zuyden
het Hertoghdom Lorraine: in \'t ooften de rivie-
rede Mofel met het Aertsbifdom Trier; en in\'t
weften ten deel de felve Mofel, ten deel\'t bofch
van Ardennen.
LandsaeYu Dit lant is berghachtigh en vol boftchen, be-
grijpende in hem felfs het meefte deel van het
voorfz bofch van Ardennen,waer door oock het
gantfche Hertoghdom in twee quartieren ge-
Deeiinge. deelt wort. Het ccnc deel heetFameone, en is
vruchtbaer van koren en alderley lijftocht, heb-
bende oock eenige mijnen, en meerderley foor-
ten van levendige fteen, en gevende foo wat wij-
nen. Het andere noemt men Ardenne, \'t welck
eer onvruchtbaer gefèydt mach worden dan an-
ders , als niet gevende dan een weynigh rogge,
met wat erten , boonen, en diergelijcke. Doch
defe onvruchtbaerheydt heeft de natuere willen
vergelden met een groote overvloedigheydt van
mdu velerhande wilt, dat in Nederlandt mogelijck
fijns gelijck niet en heeft in goetheyt;als herten,
hinden , deynen oft wilde geyten, hafen en ko-
Cevogeite. nijnen: en van verfcheyden gevogelte, dat men
in anderelanden qualijck vindt. Onder andere
fijnder feecker vogelkens,die fy in haer tale noe-
mcnCaurettes, den quartels byna gelijck, maer
gefpickelt van veéren , roodt van oogen en voe-
ten , wit van vleefch, en van foo goeden fmaeck
als men jfoude kunnen wenlchen.
A^w«. Door dit Hertoghdom vloeyen verfcheyde ri-
vieren , waer van de Mofel de principaelfte is,
die, na een lange loop van veel mijlen weeghs,
hare wateren eyndli jck recht by Covelents, een
ftadt in \'t Aertsbifdom van Trier, vermengt met
den Rhijn.

Croete. Dit lant begrijpt ontrent 70 mijlen in\'t rondt,
en heeft twintigh bemuerde fteden, namelijck
Steden. Lutzenburg, dat de hooftftadt is, Arlun, Rode-
machere, Theonville, anderfins Dietenhove,
Gravenmachere, Koninghsmachere, Dierich,
Vireton, Echternach, Vianden, oft Viandalen,
Baftonac,Mommedy,Nieu-kafteel,Damvilliers,
Marveil, Roche in Ardenne , Durby, Sint Vyt,
Marche,en Salme. Daer fijn behalven defe noch
verfcheyde andere goede plaetfen, die eertijdts
fteden geweeft fijn, maer namaels door de Fran-
fche oorloge,oft by verdrach van vrede,hare mu-
ren verloren hebben • als met name Ivois,Chiny,
Craeffchaf\' en laFerte. Oock fijnder veel fchoone floten ge-
f*"\' lijck kleyne ftedekens, als met name dat van
Nederlandt*

S. lan, liggende twee mijlen van Lutzenburgh;
en dat van Manderfcheyt, ontrent acht, welcke
beyde den titel voeren van Graeffchappen. En
dan telt men elf hondert negen-en-feitigh dor- Dorden. \'
pen, waer onder veel feer fchoon en groot fijn,
als Rochette, Avio , S. Hubert, en meer andere.
In dit Hertogdom fijn feven Graeffchappen,ver-
fcheyde Baronien, en veel andere Heerlijckhe-
den. Soo dat geen lantfchap en is in alle de Ne-
derlanden,dat, naadvenant van fijn groote, foo
veel Edeldoms uytlevert als dat van Lutzenburg.
En leyden defe Edelluyden, elck na fijn ftaet,een rnwoo»d^
hooffch en heerlijck leven, zijnde oprecht
deuchtfaem, geftadigh, en haren lantsheere feer
getrouw. Hare oefFeningen fijn de wapenen of
de jaght. Sy gaen heufchelijck en vriendelijck
met malkanderen om , de een den anderen op
hare Sloten en Kafteelen dickmaels beföecken-
de, en groote vrymoedighey t over en weder ge-
bruyckende. Vermaeghfchappen fich gemeyn-
lijck met haer gebueren , meer fiende op de qua-,
liteyt en deught der perfoonen,dan op den rijck-
dom. Die onder haerluyden iets bedrijft dat fij-
ne achtbaerheyt oft reputatie te na gaet,wort by
hun foo af-fchuwelijck, dat hy fich niet meer en
derflaten vinden in eenigh goet en eerlijckgefèl-
fèhap j wort oock niet gevordert tot eenige fta-
ten ofte officien, noch voor rechte,oft daer buy-
ten, meer gelooft. Als fy onder malkanderen
eenigen twift oft gefchil hebben , foo ftellen en
gedragen fy \'t fdve terftont aen eenige feghsby-
den van haren ftaet, die \'tmet vrientfchap ter
neder leggen , fonder dat fy veel Advocaten oft
Procureurs daer over moeyen. In fbmma , fy
brengen haer leven geluckighlijck en met vro-
lijckheytoverj dan bjn wat te veel genegen tot
den wijn , cn gebruycken fulcken autoriteyt en
ftrengigheyt tegen haer Onderfaten, datfyde
felve genoegh traóteeren als flaven/oo dat de ar-
me boeren hare kinderen niet en mogen hefte-
den , ofte uythijlicken, noch iets bedrijven daer
eenige macht aen hangt, fonder voorgaende
verlof en confent van hare Heeren, welcke ia
defen deele fich niet en fchicken nae de vry-
heyt die alle andere Nederlanders genieten,maer
nae de oude wijfè der Belgen, waer van lulius
Ca?far in fijne Commentarien overvloedelijck
fpreeckt.

De ftadt en ftaet van Lutzenburgh, eerft een f^anGraef-
Graeffchap geweeft hebbende, is tot een Her-/^H
toghdom gemaeckt, foo eenige feggen, by Wen-
ceflaus Koning van Romen en Bohemen^de Ne- ""
derlandtfche Chronijcken willen , dat het ge-
fchiet is by Keyfer Karei de vierde,in \'t jaer 1346,
welcke opinie als de waerachtighfte by alle nu
ter tijdt wort aengenomen. Andere by den Key-
fer Hendrick de fevende, gefproten uyt den huy-
fe van Lutzenburg, en Grave van \'t felve lant, in
het jaer onfes Heeren 130p. De Staten defes

Hertoghdoms beftaen in drie leden, namelijck Duytfch: daer en tegen die van Ivois, Mom-
Prelaten, Edelen, en Steden. medy, Marveil, en Damvilliers gebruycken dc

De ftadt Lutzenburgh, die (gelijck airede ge- Franlche tale , en daerom moeten de Rechters
feydtis) het gantfche Hertoghdom den naem en andere Officieren beyde de talen kunnen ver-
geeft , ontleent den haren, na dat eenige feg- ftaen en fpreecken. De appellen van defen Rade
gen willen , hoewel gebrokener wijfe, van den gaen aen \'t Parlement van Mechelen, en worden
vloet Alifuncia, in gemeyne tale genoemt de El- aldaer de Hooghduy tfche fchriftueren getrou-
ze,welcke door de ftadt henen vloeyt,en \'t berg- welijck overgefet in het Franfch. Behalven het
achtige deel der felve fcheyt van het neder-deel Hof Provinciael, is mede aldaer der Burgeren
gelegen in een valleye : uyt defe luydenhaer Richt-kamer , beftaende in een Richter , enfe-
fchrijven foude Lutzenburgh foo veel gefeyt fijn ven Schepenen, welcke niet, gelijck op veel
als Eltzenburg. Maer andere brengen den naem andere plaetfen in defe landen,alle jaers af-gaen,
af van hethalf Latijnfche woonLuds-hurgum^dzt maer blijven daer in foo lang als het haer luft.
foo veel te feggen is als een Burg des lichts. Defè Arlun , van wiens name wy korts te voren ge- ^r/^»,
geven tot reden van haer feggen, dat nadien de fproocken hebben, is gelegen op de kruyn van
Inwoonders van defe quartieren hier voortijdts een bergh , vier mijlen van Lutzenburgh, en fes
Vonderlijck feer genegen zijn geweeft tot den vanMommedy. Placht een fraye ftadt te wefèn,
dienft der Afgoden , het daer uyt is af te nemen, maer is deur de Franfche oorlogen fèer vervallen,
xlat fy hare fteden en andere principale plaetfen De forme van regering is byna even alleens als te
genoemt hebben na de felve hare Goden , en in- Luxenburg. Fonteyn-water, niet tegenftaende
fonderheyt na de dwaelfterren ofte Planeten, en fy boven op den bergh liggen, iffer foo veel dat
foude alfoo de ftadt Lutzenburgh een Burgh des fy\'er mede belaft zijn.

Lichts geheeten fijn,na de Sonne,die als de fon- Rodemachereligtdrie mijlen van Lutzenburg, R^dema-
teyne des lichts is. Gelijck Arlun, een ftadt in dit een goet kleyn ftedeken , met een fterck kafteel.
/elfde Hertoghdom,foo veel foude betekenen als Theonville, in Duytfch Dietenhoven, y^n jheonviilcé
Ara Lun<&y dat is, den Autaer der Mane : en Ivois, wiens name wy mede hier voren gefproken heb-
als men de o voor de u fet, verandert in lovis, het ben, is feer bequamelijck gelegen aen de flincker ,
welck dan even foo veel is als de ftadt ofte tem- kant van de Mofel, vier mijlen van Lutzenburg,
pel vanlupiter. Dit beveftigen fy noch daer me- en foo veel van Metz in Lorraine. Heeft een
de, dat men in dit felve Hertogdom vint de ftadt fchoone brugge over de riviere, en is een goede,
Mars, toegenaemt in Famenne, het groote dorp ftercke, en wel beforgde ftadt. Regino noemtfe
Mercuri, en (dat noch het meefte van allen is)de in \'t Latijn Theolonis Villam, en fèght dat Karolus
ftadt Theonville, die fy meynen dat haren naem Magnus daer ontrent veeltijdts plach te jagen. Is
heeft van alle de Goden. De verftandige lefer gelegen in een feer bequame landouwe, die niet
mach uyt defe twee opinien kiefèn die hem beft bergachtighis. Van nature iffe niet, maer door
fchijnt met de waerheyt over een te komen. Wy menfchelijcke handen feer fterck , foo dat de in-
gaen voort, en feggen dat Lutzenburgh is een woonderen van Lutzenburg het voor onwinbaer
welgelegene, groote,ftercke,en redelijck fchoon fchijnen te houden 3 nochtans is\'t van de Fran-
betimmerde ftadt, hoewel datter door de lang- çoifen in den jare 1(^43 gewonnen,
duerige Franfche oorlogen veel huyfen vervallen Diekirch, gelegen aen het rivierken Sure, vijf p^v^^^k
fijn,die de inwoonders van armoede niet en heb- mijlen van Lutzenburg, is eerft bemiiert van lan
ben wederom kunnen opbouwen, maer te£fens van Lutzenburgh, Köninck van Bohemen, en
moeten verlaten; heeft vijf poorten,daer men in Graef van Lutzenburgh j van gelegenheydt is
en uyt gaet, alfbo de twee andere,door vrefe van het feer vermakelij ck.

een onvoorfienlijcke aenval der vyanden,geftopt Epternach^het welcke fy Echternach noemen,
fijn. Waer de ftadt tegens den bergh opklimt, is een ftedeken gelegen op de riviere de Saur,
hebben fy geenfonteynen : doch in plaets van ontrent vijf mijlen van Lutzenburg. Defe plaets
dien beforght fich een iegelijck met een groote heeft Karei Martel aen Willebrordus gefchonc-
regeback, om het water in te vangen. De hooft- ken , die daer een kloofter heeft gebouwt, het
kercke is gewijt ter eere van S. Niclaes ; en dan welcke hedenfdaeghs noch daer fijnde,defe ftadt
iffer noch een fchoon kloofter van de Minne- veel aenfienlijcker maeckt. Sy is gelegen op een
broeders orden,dat men fèght gefondeert te we- feer plaifierige plaets,byna rontom in bofcagien.
fenby\'tleven van S.François. In dit Convent Binnen de mueren, die in het ront loopen, ftaen
light begraven lan van Lutzenburgh , Koning ontrent drie hondert huyfen. Het opperfte ge-
van Bohemen, fone van Keyfer Hendrick de fach is hierby de Geeftelijckheydt.
V11, en vader van Keyfer Karei de IV, over- Vianden,oft (lbo andere fchrijven) Viandalen, ^^^^^^
ledenin\'t jaer 1348. In de ftadt van Lutzenburg lightop een kleyn rivierken, genaemt de Our ,
Het Hof. refideert oock het Hof oft Raet Provinciael van feven mijlen van de hooftftadt des lants,en is een
dit Lantfchap,beftaende uyt een Prefident en fe- Graeffchap , toebehoorende den Vorftelijcken
ker getal van Raedtsheeren, Secretarifen, Grif- huyfe van Naffau^light tuffchen bergen enrotfen
fiers,en andere mindere Officieren. Voor dit Hof in, en heeft binnen fijn muren niet meer dan on-
pleyt men in \'t Hooghduytfch oft Françoys, nae trent twee hondert huyfen, en twee poorten,
dat dan de partyen uyt het Duy tfche oft Walfche Baftonach light by \'t bofch van Ardennen,drie ß^ßomch.
quartier defes landtfchapsgeboorcn fijn; want mijlen van Nieu-kafteel,en acht van Lutzenburg,
in de fteden van Lutzenburgh, Arlun, Rodema- een goet kleyn ftedeken,doch feer wel bewoontj
chere, Theonville,en meer andere fpreeckt men men noemt het gemeynlijck Parijs in Ardennen,

U3\'t oorfiikc van de groote marckt van beeften en
koren die men daer lioud, op de welcke het gant-
fche lant fijn waren te koop brengt, tot groot ge-
rijf en proHjt van de plaetfe. Tuflchen defe ftadt,
Arlon , en S. Hubert, liggen fommige dorpen in
het voorfchreven bofch, daer ick niet en weet
door wat middel ingeflopen is die feldfame ma-
niere van de vrouwen in Spaenjen, die,wanneer fy
de doode lichamen van haer mannen vergeld-
Ichappen naer het graf, lbo huylen , roepen, en
Ichreeuwen langs der ftraten , ja fmijten en tree-
ken lich\'t hayr uyt den hoofde, en krabben haer
aenficht open met de nagelen, niet anders dan
oft fy dul en uy tfinnigh waren j een zede die eer
den Heydenen , als den Chriftenen betaemt.

Vierton, gelegen ontrent les mijlen van Lut-
zenburg, is in begrijp niet feer groot, doch rede-
lijck fterck, door dien der inwoonderen kloeck-
heyt mede voor een muer verftreckt.

Montmedy light op een hoogen bergh , onder
aen den weicken vloey t de watervloedt Chiers,
ontrent negen mijlen van Lutzenburgh, en vier
van Damvilhers, is een goede en leer ftercke
ftadt, foo dat fy fchier voor onwinbaer wort ge-
houden ; dit heeft fy eensdeels door natuer,eens-
deels door menfchen handen j want Karei de V,
merckende de gelegenheyt van defe plaets,
heeftfe tegens der Franfchen inloop in Lutzen-
burgh feer verfterckt.

Nieu-Kafteel in Ardennen, liggende vijf mij-
len van Ivois, en negen van Lutzenburgh,is een
kleyn ftedeken , maer nu niet foo fterck als wel
eertijdts j men meynt dathetin voortijden Ne-
gen Kafteel geheeten heeft, om dat de muren
met negen ftercke toorens verfien waren.

Damvilliers Hght twaelf mijlen van Lutzen-
burgh , en vier van Verdun in Lorraine, is ge-
legen rontfom in moeralfigh landt, foo dat men
daer naulijcks kan aenkomen. Is eerft bemuert
geworden in\'t jaer ij26 van Karei de V, inde
Franlche oorlogen, en met een fterck Kafteel
ver9iert,fo dat men het nu voor onwinbaer houd.

Marveil behoort voor de eene helft den Her-
togh van Lutzenburgh toe , voor de andere die
van Lorraine, en wordt daer om genoemt Ti//^
commune , dat is, de gemeyne ftadt. Light aen
de Chiers, twaelf mijlen van Lutzenburgh.

La Roche in Ardenne Hght twaelf mijlen van
Lutzenburgh , en heeft foo luftige landouwen
om fich, dat dickmaels de Graven, en nader-
hant de Hertogen van Lutzenburgh haer woon-
plaetfen voor een tijdt lang hier verkoren. Wea-
ceftaus mede Koning van Bohemen, verkoopen-
de Lutzenburgh aen Antoni Hertogh van Bra-
bant , midts hy fijn fufter Elifabeth trouwen
foude, behielt defe plaets voor fich.

S. Vyt is middelmaetighmaer een fchoon en
lufti^h ftedeken, liggende twaelfmijlen van de
hoottftadt des landts, foo genoemt om dat de
hooftkercke ter eere van S.Vyt gewijt is. Is rede-
lijck fterck, te meer door dat het een fchoon ka-
fteel heeft, en de inwoonders felfs, boven andere

Lutzenburgers ^ voor dapper gehouden wor-
den. Behoort toe den dooriuchtigen Huyiè van

Twee mijlen verder vanLutzenburg dan S.Vyt
light Salme, een rijcke en wel bevolckte ftadt,
die mede den ty tel heeft van een Graeflchap.

Marche, ofte (lbo andere feggen) Mars m Fa- Marckt,
menne , een oude en tamelijck goede ftadt, hght
mede veertien mijlen van Lutzenburgh, iN gele-
gen is een leer playfierige landouwe, foo dat de
inwoonders die durven vergelij eken met die van
Florence in Italien.

Durby is een feer wel gelegen ftedeken, twaelf
mijlen van Lutzenburgh, dragende den naem
van een Graeffchap. Heeft binnen fijn muren
een Kafteel, liggende op een rots, en veel fchoo-
ne huyfen.

Biedburg leydt op de frontieren van Trier, Bkäbmi,
ontrent negen mijlen van Lutzenburgh , en vier
van Trier, in een fchoone landouwe doch de
inwoonderen fijn gantfch niet minnelijck.

Greven-macheren is gelegen aen de Moefel,
placht wel eertijdts een fchoone ftadt te wefen,
doch light nu heel vernielt, nae dat het van den
Marck-^grave van Brandenburgh in\'t jaer ijj2
verwoeft wierdt. Het leydt op een playfante
berghachtige plaets, daer by wijlen in heete fo-
mers veel wijn groeyt.

Konincks-macheren Hght mede aen de Moe-
fel, ontrent drie mijlen van Lutzenburgh. Is wel
een ftedeken, het welcke niet veel befonders is ,
maer de landouwe rontfom is feer luftigh.

Van de Kafteelen en voornaemfte dorpen Konwckt-
des landts van Lutzenburgh , en fullen wy, kort-
heyts halven , alhier niet fpreken, maer alleen
overloopen de drie voorgenoemde, hoewel nu
ontmuerde Steden, onder welcke voor eerft is
Ivois, liggende 12 mijlen van Lutzenburgh, en
vier van Montmedy,eertijdts een goede en fterc-
ke ftadt , maer van de Fran^oylen ingenomen
in \'t jaer ijj2, en daer na weder gegeven aen
Koning Philips de tweede van Spaenjen, door
den pays tuflchen hem enVranckrijck gemaeckt,
midts conditie dat men hare mueren afbreken
en flechten foude,als die van Terwanen jgenoegh
tot een wederwrake van de felve plaetfe , fonder
dat menfe immermeer foude mogen hermaken.

Chiny, mede liggende 12 mijlen van Lützen-
burg , is oock ontmuert geworden door de oor-
loge, dan word allengskens gerepareert: draeght
(hoewel den Hertoge toekomende) den tytel vaa
Graeffchap, en heeft jurifdi<5lie over fommige
andere fteden, dorpen, en landen j foo dat in dc
mandaten, van wegen den hove Provinciael de-
fes Hertoghdoms uy tgaende, de tytel van Grave
van Chiny altijdt gevoeght wort by dien van
Hertoge van Lutzenburgh.

Elf mijlen van Lutzenburgh op de Chiers Lê Tm,
light la Ferte, wei-eer een goede ftadt, en fich
noch foo redelijck ophoudende, alhoewel fon-
der mueren, gelijck mede haer kafteel ten dee-
le vervallen leyt.

Et Graeffchap Namen,
oft, foo het de inwoon-
ders felfs noemen, Na-
mur , het welck Juftus
Liplius meent den rech-
ten naem te wefen , die
defe plaets daerom niet
Namurcum i maer Narnu^
rum in fijne fchriften
noemt, heeft fijn naem
ontleent van fijn hooftftadt, oft de hooftftadt
van het landt, want het even onfeker is: en leght
tuftchen Brabant, Henegouw, Lutzenburgh,
en het Bifdom van Luyck : een landeken kleyn
van begrijp , en eng van palen, maer vol allerley
luftigheyt en gerief Het volck is\'er feer menig-
vuldigh, goet, getrouw, en behendightotalle
dingen. Den Edeldom dapper in de krijghs-
handel, en in alle vrome edele daden. De lucht
gefont en wel getempert. Door \'t landt loopen
veel watervloeden en beeken, onder andere de
Mafe en de Sambre; de welcke niet alleen feer ge-
rieflijck zijn om allerley goederen uyt en in te
voeren, van\'teen landt in\'tander, maer geven
oock veelderley goede viftchen.

Daer zijn oock veel boffchen vol van allerhan-
de wildtvang, onder de welcke voornamentlijc-
ken uy tmunt dat van Marlaigne. Het landt in de
laeghte is uytnemende vruchtbaer van tarwe en
andere greynen. De bergen , die hier veel zijn,
ftaen met feer profijtelijke hout-waifen beplant,
en worden met veel ichoone jfpringende fon-
teyn-aderen befproeyt : gelijck ly dan oock van
binnen doorwanen zijn met mynen van yfèr en
loot, en veel groeven oft kuyien hebben vol van
allerley fchoone en harde fteenen om te bou-
wen , als met namen fekere 9ierlijcke fwarte mar-
morfteenen, en oock andere die root zijn , met
wit gemengt, treckende feer nae den jafpis. Men
vindt \'er oock die van verwe tuftchen graeuw en
blaeuw zijn, mede met wit doorregen , en dan
noch overvloedigh veel flechte, bequaem om
kalck af te branden. Oock heeft men hier federt
eenige jaren herwaerts verfcheyde mynen van
Steenhêie». fteenkolen gevonden , die in Henegouw , maer
voornamentlijck in het landt van Luyck, over-
vloedelijck uyt der aerde gegraven worden. In
\'t landt van Namen wordt oock veel goede fal-
peter gemaeckt, en andere diergelijcke dingen
ter oorlogen dienende j foo dat de inwoonders
met alle defe vruchten en mynen, haer feer wel
geneeren en rijckworden, behalven dat dege-
duurige berghwercken haer aftrecken van de Ie-
digheyt, een vyandin van alle deught. En voor-
waer defe boftchen, bergen, en wilde rotfen,met
foo velerley mynen en fteeqgroeven doorwaf-
fen, boven dat ly het geheele lant groote fterck-
te toebrengen , geven den Namuroyfen meer
inkomens en profijts, dan de beft-gebouwde en
Nederlandt.

vruchtbaerfte velden van andere landen haren
inwoonderen fouden konnen befchaften. GeHjck
ly oock in der waerheyt feer fubtijl en fcherpfin-
nigh zijn , en oock koft noch moeyte Iparen om
defe mynen overvloedelijck te ontdecken, als
zijnde haren voornaemften rijckdom , die haer,
menfchelijcker wijfe te fpreken, nimmermeer
kan begeven. Want fy hebben foo fchoonen be-
quaemheyt en gerief van water en hout, om het
yfer te fiiy veren, te weecken, te fmelten, en van
de een plaetfe tot d\'andere te vervoeren, dat fy
altijdt al foeckende vinden, en nimmermeer op
en houden van arbeyden, flaen, gieten , fme-
den, en raftineeren, in foo vele forneyfen , en
onder foo veel vlammen, roock , en fprancke-
len, dat het eygentlijck fchijnt, dat men daer ko-
mende, komt in de gloeyende winckelen en fmif.
fen van Vulcanus.

Men telt in \'t Graeflchap van Namen , behal- Steden.
ven de hooftftadt, drie bell oten fteden, nament-
lijck, Bovines, Charlemont, en Valencourt, met
hondert twee-en-tachtentigh dorpen, en veel
rijcke Abdyen. De Staten des landts beftaen uyt Stmcn.
de Geeftelijckheyt, uyt den Edeldom, en uyt de
Magiftraten der fteden.

De oorfprong van de naem der ftadt Namen
wordt by velen heel duyfter en onfeker gehou-
den. Maer de hooghgeleerde Juftus Lipfius ftelt
voor vaft, dat hy gemaeckt zy uyt de twee duyt-
fche woordekens Na en Muur , om dat het een N^.em,
muur ofte ftadt is, gelegen na by de Mafe. An-
dere meenen dat de felve ftadt van de Romeynen
opgebouwt zijnde , als een onverwinnelijcke
fterckte, namaels by den Fran^oyfen genoemt
zy geworden Neufmuur, dat is Nieuwe-Muur,
welck woordt allengskens in Namur, foo fy noch
by den Walen heet , en by den Duytfchen in
Namen verandert is. Defè twee naemfporingen
hebben voorwaer meerder fchijn van waerheyt,
als die oude-wijffche fabel, met de welcke ver-
fiert wordt , dat op de top des bergs, daer nu
het kafteel van Namen ftaet, een beeldt foude
geftaen hebben van eenen Afgod geheeten Nan,
het welcke daer antwoort gegeven, en byftant
foude gedaen hebben aen den genen die hem
daerom baden. Maer gemerckt dat door de
komfte onfes Salighmakers lefu Chrifti ( gelijck
alle waerfeggeryen een eynde namen, en de ant-
woorden van de valfche Goden haer geloové
verloren) defen Afgodt oock ophielt te antwoor-
den , en verftomde, foo fouden de lieden tegen
malkanderen gefeyt hebben, Nan muet, Nan is
ftom , en daer aflbude de ftadt haren naem ge-
kregen hebben. Dit zijn al Euangelien van de
fpinrock, en daerom de fèlve latende voor \'t gene
dat fy zijn, feggen wy, dat de ftadt Namen gele-
gen is tuffchen twee bergen , op de flincker zijde
van den waterkant van de Mafe, met welcke vloet
de Sambre, een fchoone riviere, die mede door

Poluage, worden noch op den dagh van heden
gefien de overblijffelen van de oude ftadt Ckw-
mont, ofte Geytenbergh, welcke door de inlant-
fche oorlogen van de Luyckenaers is en blijft
verwoeft.

Bovines leyt op de Oincker zijde van de Mafe, T>Gvines,
vier mijlen van Namen , een kleyne , rnaer oude
ftadt, die eertijdts wel betimmert en bewoont is
geweeft, maer door oorloge dickwils verwoeft en
bedorven geworden.

Charlemont is mede een kleyne, maer won- ctó-
derlijcke ftercke ftadt, gelegen drie mijlen van
Marienborgh, en feven van Namen,op een berg,
aen de flincker kant van de Mafe. Sy heeft ha-
ren naem van Keyfer Karei de Vijfde , die defe
Sterckteinhet jaer 1555, tot een frontiere heeft
doen maken tegen Marienborgh , als doen inge-
houden by de Fran^oyfèn.

Seven mijlen van Namen leght Walcourt,ofte wakmn,
Valencourt, een fraey ftedeken, met een vrucht-
bare en luftige landouwe omringt.

Op de Mafe, naer Bovines toe , is gelegen Da-
ve , een fraey dorp met een fterck kafteel en
groote heerlijckheydt, den naem dragende van
een Burgh-graeffchap ofte Vicomté. En zijn,
onder de dorpen van Namen, noch meer andere
plaetfen waerdigh genoemt te worden , foo om
lare goedtheyt, als luftigheydt en fchoonheydt j
als het dorp van Floren , gelegen vier mijlen van
Namen, Vafcie niet meer dan drie, enSanfon
twee.

Omtrent den jare 1200 is de ftadt van Namen Namen
een Marckgraeffchap geweeft,befeten by PhiHps ^^^^^
van Vlaenderen, broeder van Grave Boudewijn, grmfßaf.
naemaels Keyfer van Conftantinopolen 5 daer na
is het by verfcheyden gelegentheden een Graef-
fchap geworden, en ten laetften by koope geko-
men in de macht van Hertogh Philips de Goe-
dertieren , van wiens Huys het naemaels by hou-
welijck verftorven is op de Princen van Ooften-
rijck , die het noch tegenwoordigh befitten.

de iladt îs vlietende , hare wateren aen den uyt-
gang der felve vermengt. Luyck en BrufTel leg-
gen van Namen elcks tien mijlen, en Leuven
acht. De ftadt is feer goet en fchoon, hebbende
een fterck Kafteel. Daer leggen feven kluyfen oft
heremitagien rontom , van geeftelijcke en godt-
vruchtige mannen bewoont. Sy heeft van oudts
den tijtel en waerdigheydt van een Graeffchap ,
met een groot en wijt-ilreckende gebiedt. Daer
refideert oock de koninglijcke Raedt, beftaende
uyt een Prefident en ettelijcke Raets-perfoonen,
van wiens vonniffen men mach appelleren aen
den grooten Raedt van Mechelen. En voor ee-
nige jaren is defe ftadt onder andere mede ver-
heven tot een Bifdom , haer hooftkercke gewijd
zijnde ter eeren van S. Albijn.De inwoonders van
Namen zijn ftrijdtbaer en vroom ter oorlogen ,
haren Landts-heere feer toegedaen en getrouw ;
fpreken de Franfche tale, maer wat bedorven
en vervalfchtj zijn beleeft, en in fommige handt-
.wercken feer konftigh , hoewel hier anders niet
veel kooplieden ofte ambachtslieden zijn maer
wel Edeldoms genoegh, en onder die verfchey-
den geflachten, die haer houden voor feer oudt,
en van edelen bloede gelproten.

In \'t lant van Namen , omtrent drie mijlen van
de ftadt, en twee van Hoey, een ftedeken be-
hoorende onder \'t Bifdom van Luyck, ftaet het
dorp van Audenne , daer de oude Proofdye van
edele Canonikeffen is , gefticht over meer dan
negen hondert jaren van Begge , dochter des
ouden Pepijns , en huysvrouwe van Anchifes,
den welcken Dagobert Koning van Vranckrijck
het Hertoghdom van Brabant gegeven heeft,
uyt welck houwelijck gefproten zijn de andere
Pepijns, Karei Martel,en Karei de Groote. Defe
Ordre van geeftelijcke edelvrouwen is bynae ge-
lijck die van Nivelle, hier voren befchreven. En
vindt men noch een ander Convent der felve,
twee mijlen van Namen op de Sambre, in het
dorp genaemt Mouftier.
Tulfehen Namen en Dinant, op den bergh

Haine, en het oude Duyt-
fchc woort Gouw , welck be-
tekent een landt ofte landt-
fchap. Het was eertijdtsge-
naemt Neder-Picardien, cn
daer te voren ( foo eenige
feggen ) Sa/tus Carbonarius,
dat is , het kool-bofch, om
dat het voor een goedt deel
beplant was met een feker
wijdtftreckend woud, in welck menighte van kolen gebrant
wierden, gelijck noch fulcks gefchiet in \'t groote bofch van
Mormaut, gelegen in dit Graeffchap, \'t welckc fommige
houden een deel te wefen van \'t oude bofch, Süva Carbona-
riahy den Romeynen genoemt.

Het Graeffchap Henegouw paelt in \'t noorden aen Bra-
bant en Vlaenderen ; in \'t zuyden aen Champagnen en Pi-
cardien j in \'t ooften eensdeels aen \'t Graeffchap Namen,
eensdeels aen \'t Bifdom Luyckj en in \'t weften aen de Schel-
de en Wals-Vlaenderen.

De Prince van die Landen was Graef S. Vincent, toege-
Trhcen en Madelgaer, fijn gemalin S. Waltruid, welcke hare

woonplaets binnen Bergen, en het opperfte gebiedt in de
landen daer rondom hadde, in den jare 6^1. Maer dit alles
is vry onfeker; want niemant kan bewijfen, dat Raginerus
de eerfte, wiens huysvrouw Albrada heete,uyt dit geflachte
voortgekomen is : defe Raginerus liet drie fonen nae , Gijf-
bert Hertogh in Lotharingen,Raginerum Longicollum oft
Lang-hals > Prince van Bergen in Henegouw, en Lambert
\\ Grave van Loven. Van defe Raginerus konnen de Graven

van Henegouw haer af-komft tellen, welcke geleeft heeft
in den jare 5*40, doch het Graeffchap heeft niet lange aen
het mannelijck oir van Raginerus gebleven $ want toen de
IV Ragineer van dien name, fonder dat daer iemant van an-
dere naem tulfchen is geweeft, geftorven was,is fijn dochter
Richild in fijn plaets gekomen, welcke eerft getrouwt fijn-
de aen Graef Herman, uyt wien fy geen kinderen en wan,
naderhandt nam Balduwijn Grave van Vlaenderen, den VI
van dien name ; by weicken fy twee kinderen kreegh , waer
van de oudtfte Arnold Grave van Vlaenderen en Hene-
gouw foude geweeft hebben, by aldien niet Robert de
Vries, Baldawijns des VI broeder, hem om- en felfs Vlaen-
deren onder fich gebracht hadde, waer door gebeurde, dat
Balduwijn de tweede-geborene alleen Henegouw van fijn
moeders wegen befat. Doch ten laetften is dit Huys van
Henec^ouw weer aen hare erve gebracht door \'t houwelijck
van Margriet van Eifas, Gravinnf van Vlaenderen, en Bal-
duin de Groothertige, Grave van Henegouw. Naderhandt
is het weder van Vlaenderen gefcheyden, door de twift ge-
refen tuftchen de kinderen van Margriet van Conftantino-
polen, Gravinne der felver landen, welcke uyt verfcheyde
mans kinderen hebbende , den jongften focht haren erfge-
name te maken: doch in defe tijden wil ick niet treden, al-
foo de felve genoegh bekent zijn j des gae ick in mijn be-
fchrijvinge voort.

\'t Heeft een foete locht, en is met verfcheyde rivieren
la>ids mt. bewatert,als de Schelde, Sambre,en Denre, hebbende daer
benefFens veel ftaende wateren en fonteynen, als oock veel
luftige boffchagien,onder andere die van Mormaut en Sint
Amand. Beemden en weyden fijnder feer veel, en goedt

voor allerley beeften, maer voornemelijck is de grondt feer
vruchtbaer van koren en tarwe. Men vint \'er, op verfchey-
den plaetfen, mijnen van goedt yfer, loot, fchoone fteenen,
feer bequaem tot metfeleryen, en onder andere oock toets-
ftcen. Daer wordt veel glas gefmolten, veel levende kalck
(Tegraven , als oock menighte van fteen-kolen, maer foo
Soedt niet als die van Luyck. , , t>

in Henegouw fijn 24befloten fteden, namelijck Bergen,
de hooft-ftadc van \'t landt, Aeth, Valencijn (\'t welcke voor
NederUndt.

een ftadt en heerlijckheyt op hem felven gehouden wordt)
Quenoy, Condé, Landrecy, Avennes, Chimay, Marien-
borgh, Philippe-ville, Beaumont, Maubeuge, Bavais, Bins,
Reus, Soigny, Breyne Ie Comté-, Engen oft Engien, Halle,
Leftine, Chevre, S. Geleyn, en Leuze. Voorts meer dan ,
negen hondert en vijftigh dorpen ; Robertus Cenalis telt
twaelf hondert die toorens en kloeken hebben, met noch
veel kafteelen en Heeren huyfen, onder welcke veel treffe-
lijcke en fchoone vleck en zijn, als Pequicourt, Fontaine,
Lalaing, Montigny, Antoin,Bye, Brifeul,Ligne, Boflu, Bar-
lemont ,Glayon, Trafegjnye, Ecochinne, Trelon, Solre Ie
Chafteau, Barbanzon, Aimeries, en meer andere.

Henegouw heeft veel hooge en weerdige ftaten, te we- Sme^,
ten, een Hertoghdom, drie Prinsfchappen, twee Marqui-
faets,tien Graeffchappen, twaelf Pairien oft Genootfchap-
pen, twee-en^twintigh Baronnyen,fcs-en-twintigh Abdyen,
een Maerfchalck,een Senefchal,een Opper-houtvefter, een
Kamerhng,en meer ander Officieren,welcke ampten meeft
alle befterven op de principaelfte Heeren des landts. De
Staten beftaen in vijf leden, te weten,de twaelf Genoten,de
Prelaten, den Edeldom, de vier ordinäre Hooft-officiers,en
de Steden. Dit kleyne maer feer edele en bloeyende lande-
ken en houden de Graven van niemant te leen dan vanGod
en de Sonne, daerom \'t oock dickmaels genoemt wordt;
Pays de Henaut, tenu de Buu ér du Soleil.

De ftadt Berge n, by de Walen genaemt Jktons^ en tot on- Pefg^t
derfcheyt van andere gelijcknamige fteden toegenaemt
Hainau/t, ofte in Henegouw, heeft haren naem van de heu-
vel daer op fy gelegen is. Hier hebben gewoont S.Walbert,
S. Berthilde, S. Waltruyt, S. Vincent, S. Amand, en meer
andere Heyligen, foo wegen hare deught en godtvruchtig-
heyt, als geflachte, hooge afkomfte, en groote heerlijckhe-
den feer vermaert. Sy leydt van Engen ofte Engien vijf mij- Gelegen*
len, cn van Bruflfel tien, aen een vlietend water genaemt
Trulle, fijnen oorfprong nemende uyt verfcheyden fontey«
nen, niet verre van \'t dorp Marpen,en van Bergen komende
valt in de Hayne : is een ftercke ftadt, diemen feghtdat
rondom in \'t water gefet kan worden,en daerenboven noch
befloten is met ftercke muuren, en drie wijde diepe graften.
Heeft van binnen een oudt kafteel, niet alleen fchoomen
groot, maer oock met fraye gebouwen en huyfen verkiert.
Daer fijn oock verfcheyde luftige fonteynen.Onder andere
g^eftelijcke perfoonen is \'er \'t edele Capittel en Orden van
de Canonikeflen,gefticht by S. Waltruyd.Defe hebben een
fchoone kercke. In haer Orden mogen niet komen dan
dochters van groote Heerenen Edellieden,en fijn des voor- truyV
middaegsin\'twitgekleetalsgeeftelijckeperfonen, namid-
daeghs als wereltlijcke loftrouwen,foo dat fy mogen houwe-
lijcken,&c. De Abdiflen van dit Convent plegen Vrouwen
te wefen, foo wel in \'t wereltlijck als geeftelijck, niet alleen
van de ftadt Bergen,maer oock van Framerie,Cheni, en an-
dere plaetfen inHenegouw,als mede vanHermesjGcniftre,
Herentals, Breyne Aleud, en meer andere plaetfen in Bra-
bant. Maer tfedert de tijden van Graef Boudewijn van He-
negouw, die defe macht ontfing van de Keyfer, fijn de Gra-
ven gebleven wereldlijcke Abten, Guardia;ien, Rechters,
befchermers, en voorftanders der kercke van S. Waltruyt,
en der perfoonen en goederen van \'t Convent,houdende in
haer plaetfen een Abdifl"e,als overfte van \'t collegie, die noch
fulcken authoritêyt heeft, dat fy den aenkomenden Grave
van Henegou felve ontfangt,en ftelt in \'t befit van \'t Graef-
fchap, de Abdye, en andere goederen, die hy van defe
kercke te leen houdt. Gelijck de Grave daer-en-tegen haer
by eede belooft alle privilegiën, vryheden, rechten, en ko-
ftuymen des Convents van S. Waltruyd voor te ftaen en te -
befchermen. Binnen Bergen refideert de Raedt Provin- ^^JJi^/\'
ciael van Henegouw,tot den weicken alle de appellen gaen
van \'t geheele lant,uytgefondert die van de ftadt en heerlijk-
heyt vaii Valencijn. De vonniflTen van de voorfz Raedt fijn
definitijf,en valt van de felve geen voorder appel. Men doet
daer goet en kort recht,en mach \'er geen eyndlijck oordeel

merckt, uytkomende met een lage ftreecke van gehouwen
fteen konfligh bearbeyt, ^met veelvenfteren en portalen
vereert, begrijpt in een lichaem en uyt eender handt aen
de eene fijde S. Peters kercke, aen de ander fijde een fèer
fchoon en hoogh-verheven uurwerck ; waer onder binnens
de eerfte ftemme ria Bergen in de vergaderinge der Staten: dacks is de kooren-marckt, feer ruym en breet, en daer bo-
light op den Dender vyf mylen van Bergen,drie van Grand- ven de wolle-marckt, de fcherm-fchole, en krijghs-banc.
mond in Vlaenderen, \'t Is een redelijcke groote ftadt met Oock is \'er een befondere plaets daer men laken verkoopt,
een kafteel, w^elck is het appannaige van de eerfte foon van met veel fchoone en wijde vertreck-plaetfen voor de Hee-
de Graven van Henegouw, en wordt genoemt \'t Graef- ren der ftadt, het gevangen-huys, en meer andere wooniri-
fchap van Burban; en plegen alhier de Graven ordinarife gen.Soo dat dit eene Paleys byna alles begrijpt dat tot dienft
garnifoenen te houden tegen de Vlamingen. Hier worden van een ftadt van noode is.Het wert eerft gefticht by Graef
veel fijne hnne-lakenen gemaeckt, en naer Vranckrijck, Willem van Henegouw, van Hollandt, van Zeelandt, en
Spanjen, en Duytftandt vervoert, oock blaeuwe lynwaten Heere van Vrieflandt, toegenaemt de Goede. Andere pa-
voor de landen van Luyek, Limburgh, Maeftricht, en de leyfen gaen wy voorby . Binnen Valencijn wordt foo goede
nabuurige quartieren,en in de dorpen onder Aeth forteren- ordre gehouden in \'t ftuck van de burgerlijcke regeeringe,
de, vele wolle lakenen, die binnen de ftadt Aeth gebracht, dat veel vreemdelingen,en met name die van Nurenbergh
geverruwt en voort verhandelt worden. Aeth heeft fijnen wel eer daer henen gefonden hebben,om van de politie der
byfonderen Gouverneur en rechtbanck, waer onder fortee- ftadt onderricht te wefen ; waer uyt fy oock eenige wetten
ren 120 foo dorpen, als oock eenige kleyne ftedekens,ftrec- ontleent hebben, die fy noch gebruycken in haer welge-
kende haer jurisdidie tot voor de poorten van Doornick,en fchickte Republijcke. De gemeene burgers van Valencijn
van daer tot in Vlaenderen. geneeren haer meeft met koopmanfchap en hand-werken.

Waer van Valencijn haer naem heeft, difputeeren noch De voornaemfte ambachten zijn lakenen te maken, mits-
de geleerde, nae dien gants geene oude fchrijvers gewagh gaders ofl^etten, fijn lijnwaet gelijck Camerijcks-doeck,fatij-
daer van inaken j de waerfchijnlijckfte opinie der fchryvers nen, taffetaf, cangeant, en byna alderley kramerye en noot-
is, dat het komt van Keyfer Valens, die gekomen zijnde in fakelijcke dingen voor de gemeente. Valencijn heeft van
dit gewefte, en bevindende de landouwe foo fchoon en over lange jaren den ftapel van alle Franfche wijnen, die in Stapel mn
vruchtbaer, de locht gefondt, en de plaetfe wel gelegen, al- de Nederlanden over landt gebracht worden ; maeckt een Franfche
daer een wyle gebleven is , en,ontrent een oudt kafteel dat Heerlijckheyt op fich felfs, ( hoewel de Prince geenen be-
daer ftondt, defe ftadt getimmert heeft, die na fijnen name fonderen tijtel daer af voert) eri heeft van over veel hondert
beerende Valentiana, als de ftadt van Valens; en op dat fy jaren fïjne eygene wetten en koftüymen , feer verfchillendc
mocht bevolckt worden, gaf haer onder andere een vry- van die van Henegouw. Welcke wetten oock gebruyckei^
heydt, als Romulus den inwoonderen van fijn nieuw-ge- de fteden Bouchain, Quenoy, en Condé,., met noch 132,
bouwde Romen, namelijck, dat die daer in quamen timme- dorpen,reforterende onder \'t kafteleynfchap van Valencijn,
ren en woonen, niet mochten gemoeyt worden om civile cn in kas van appell niet ftaende onderden Raedt Provin-
noch criminele faken. Welcke vryheydt noch tegenwoor- ciael van Bergen,maer onder het hooghfte Hofvan Meche-
digh duurt, en genoemt woordt Banlieue; maer is foo gema- len. De Staten defer Heerlijekheydt beftaen uyt Prelaten,
tight, dat foo iemandt te grof toegegaen heeft met fchuldt Edelen, en Burgers,
te maken, oft eenen moetwilligen doodtftagh gedaen, kan Bouchain van Pepinus gebouwt, ter gedachtenis van de Bomham*
fy hem niet helpen, maer wordt na verdienft geftraft. Va- nederlage der Franfchen, is gelegen op de flincke-fijde van
lencijn light op de Schelde, feven mylen van Bergen,en foo de Schelde,tufrchen Valencijn en Kamerijck, van elcks vier
^^veelvanRijflfel, in een luftige delhnge. Aen de zijde van mijlen verfcheyden, een ftercke plaetfe, verften meteen
Porte Cardon vliet het rivierken Rouelle, en brengen bey- vaft en byna onwinbaer kafteel. Sy is de hooft-ftadt des
de foo veel waters by, dat behalven Verfcheyden ftercke en Graeffchaps van Ooftervant, het welcke als erfgoedt plach

Het ftercke maer kleyne ftedeken Quenoy, drie mijlen Qlü^\'^\'
van Valencijn, plach hier voormaels te wefen d\'oude woon-
ftadt en morgen-gave der Gravinnen van Henegouw; is
heuvelkens, oock wijde cn diepe graften, met ftercke bol- mede bekent door de half-zijde ftoffen, die fy femofet noe-
Ondt ka- wercken en muuren. Men fiet \'er noch tuflTchen de Door- men, en daer gemaeckt worden.

nijckfche en Douayfche poorte de overblyffelen van het Twee mijlen van Valencijn, op de Schelde, is het luftige Condé,
voorfz. out kafteel, befloten tuffchen de Schelde en de bol- ftedeken Condé, toekomende den doorluchtigen Huyfe
Kachen. wcrcken der ftadt. Detwee voornaemfte kercken zijn die vanLalain.

van onfer Lieve Vrouwe, en S. lans. De eerfte is gefticht by Landrecy light op de Sambre, drie mijten van Quenoy, Landreep
Gravinne Richilde, nae de oude maniere, met veel marme- en fes van Valcncijn,een kleyn fterck ftedeken,wel eer toe-
ren en Porphir-fteene colomnen, welcke drie wonderlijcke gekomen hebbende den Hertogh van Aerfchot, maer na-,
welffels en bogen maken, onder en boven feer breet om te maels by hem tegen den Keyfer vermangelt: is bekent door
wandelen, en luftigh om fien. De andere is een nieuwer ge- de groote belegering die het uyt-geftaen heeft in het jaer
bouw , maer uytnemende cierlijck, gefticht by Pepijn Ka- 15 43 > wanneer \'t Carolus belegerde, alfoo het eerft door de
reis des Grooten vader, oft (foo andere feggen ) lang te vo- Franfchen ingenomen was.

renby Koning Diederick van Vranckfijck. Behalven de- De fterke frontier-ftadt Avennes is gebouwt aen de Hc-
fe twee zijndernoch veel andere fraye kercken en Godts- pre, vier mijlen van Lndrecy,en vier van Maubeugejismp-
huyfen, onder welke dat van de Minnebroeders het fchoon- de verfien met den tijtel van een Graeffchap.
fte en grootfte is, daer veel Graven van Henegouw en Hee- Chimay is een fraey ftedeken, heeft den tijtel van Prins- ChinMj.
ren van Valencijn begraven liggen. Onder andere voorna- fchap, toebehoorende den Hertogh van Aerfchot, die al-
me geiHchten ftaet \'er op fekeren hoeck, niet wijdt van de daer een heerlijck Paleys heeft. Het leyt in een bofbh, op
\'s Graven Schelde, een groot oudt palcys,nu geheeten des Graven fa- de Blanche, fes mijlen van Avennes.

Ie, eerft gebouwt oft immers hermaeckt en vermeerdert Korts nae dat Marten van Roftem dien vermaerden tocht Marien"

door Graef Boudewijn dén Timmerman; dit Paleys met gedaen hadde door Brabant cn Lutzenburg in \'tjacr i 54Z, honrgh,
fijnen omvang, al is \'t befloten in de ftadt, nochtans worcjt heeft Vrouw Marie, Koninginne weduwe van Hongarien,
het gehouden voor het landt van Henegouw, en befonder en Regente van de Nede,rlanden,door bevel van de^Keyfcr
dat deel naeft de Schelde, met de tien bruggen daer over, haren broeder, doen bouwen en jriac haren name genoemt

velien, dan in tegenwoordigheyt van den Hoogh-Baillieu welcke altefamén betimmert zijn met verfcheyden fraye

van Henegouw, die des Princen Stadthouder is,foo in civile huyfen> daer gemeynelijck in woonen foo wel de ontfangers

als criminele faken. Bergen is van Keyfer Karei de Groote van de fale,als die van \'t Graeffchap Henegouw. Het Racd-

alleen c^emaeckt tot een hooft-ftadt vanHenegouw, huys, dat boven allé wereldlijcke gebouwen van Valencijn

. ^ t /- 1 ______F:______________r.____TU^n« n.,,^.- ,-J«

Twxe mylen van Bins, en drie van Bergen leyt Reux, ^^^^
een oude fraye ftadt, die\'t gebiedt heeft over veef dorpen,
en is van Karei de V tot een Graeffchap verheven, toebe-
hoorende die van den huyfe van Croy.
miippe\' X iüiiyuyicn in c jaer 15) 4 ue iiaac iviarienoourgn, Soigni drie mylen van Bins, en drie van Bergen , op de

\'door onachtfaemheyt van \'t garnifoen, ingenomen hadden, Seine, daer men houdt dat het fijn naem af heeft, is een
wierd Philippcville , tot een frontier-ftadt, daer tegen ge- kleyn, maer fraey en tamelijck rijck ftedeken , hebbende
bouwt, en na den Koning Philippus foo genoemt, light een heerlijck Collegie van Canoniken, genaemt de Hee-
anderhalf mylc van Marienbourgh. ren van S. Vincent, die \'t bewint hebben over de Stadt en

Beaumont heeft fijn naem van den fchoonen bergh daer al haer gebiedt. Van Soigny komen infonderheyt veel goe-
\'t op gebouwt is, liggende van Chimay en Bins elck vier de fangers oft Muficijns.

mylen, en van Bergen feven. Het is een fraey ftedeken, Breine Ie Comté is drie mylen van Halle en vier van Ber- Brei»e \'e
toebehoorende den Hertogh van Aerfchot, die onder an- gen, een foo oude ftadt, datmenfe houdt gebouwt te fijn, Comé,
dere fijne ty telen hem fchrijft Grave van Beaumont. Het en den naem te hebben van den hoogh-vermaerden Bren-
plach als erfdeel toe te komen den tweeden fone des Gra- nus, verwoefter van Romen, daer Titus Livius af fchrijft
ven van Henegouw. in fijn vijfde boeck; fy wort toegenaemt Ie Comté, tot on-

Op de Sambre vier mylen van Bergen leyt Mabeuge , in derfcheyt van een kleyne, maer oude vlecke in Brabant ge-
welcke een Convent is van de edele Orden der Canoni- naemt Breine Aleu, aen den ingang van \'t Sonien-bofch ,
keiTen , gelijck te Nivel en Bergen, welck Convent, met drie mylen van Bruflel, met een kafteel daer by, genaemt
de fchoone kercke daer by, S. Aldegonde deedftichten, Breine Ie Chafteau.

van de welcke het nader-handt fijnen naem gekregen Engen, dat de Walen noemen Engien, leydt vier mylen jEme»,
heeft. DeAbdiflfe heeft, foo wel in\'t wereltlijck als in\'t van Aeth, vijf van Bergen, en foo veel van BrufTel; een
geeftelijck, de heerfchappye over defe ftadt en haren by- kleyn ftedeken, daer menighte van veelderley fchoone ta-
vang, met privilegie van te mogen flaen fekere looden pen- piflferyen gemaeckt worden. Heeft noch onlangs toegeko-
ningskens , daer van de twaelve doen een Brabantfchen hal- men den ■ Koning Henrick de Groote van Vranckrijck;
venftuyver. maer is uyt fijnen name verkocht met feventien dorpen on-

Bavais, vijf mylen van Bergen, wort geheeten Bavais der de Baronie reflbrteerendejaen de Grave van Arenberg,
Wallonne , tot onderfcheyt van Bavais Picarde in Vranck- die fich op \'t Palevs onthoud.

rijck ; het is nu een kleyn ftedeken, maer dat het in oude Halle, by de Walen genoemt Noßre Dame d\'Haulx, is
tyden wat befonders geweeft^moet hebben, bewyfen ver- gelegen aen \'t voorfz. warerken Seine, het welcke daer door
fcheyden overblijffelen van treffelijcke wercken daer bin- loopt, drie mylen van Bruffel, op de uyterfte palen van Bra-
nen en ontrent. Onder andere een fteene Columne op de bant en Henegouw : heeft een oude kercke, gewijt ter ec-
marckt, onder welcke men feght, dat beginnen alle de ge- ren van onfe Lieve Vrouwe, daer men feyt dat veel miracu-
ftrate wegen ofte caflijen, die van daer af plegen te loopen len gefchiedt fijn, daerom fy oock veel verfoecks heeft, niet
naer vetfcheyden quartieren van Vranckrijck, en van de alleenlijck van defe Landen, maer oock uyt Vranckrijck en
Fran^oyfen , nae fekere hare Koninginne, genoemt wor- andere plaetfen; defe fijn befchreven door twee Nederlant-
den les chemins de Brunehault, Defe wegen (foo Karolus fche lichten luftus Lipfius, en Erycius Puteanus.
Bovillus fchrijft) hebben dit befonders, datfe hooger fijn Leffine, daer veel lijnwaedts gemaeckt wort, leydt vier
dan aen wederfijde het landt is,datfe regel-recht loopen naer mylen van Engen, en fes van Bergen , aen de watervloedt
de voornaemfte fteden van Vranckrijck,en datfe met fekere Denre, op de frontieren van Vlaenderen,waerom die plaets
kleyne keykens geftraet fijn, die men nochtans nergèns daer dickmaels oorfaeck geweeft is van groote oneenigheyt tuf-
ontrent vindt, foo dat men meynen foude, oft datfe van het fchen beyde de landen, alfoo de Vlamingen de felve ónder
aerdtrijck moeten opgeworpen fijn, oft uyt den hemel ge- de Graeflijckheyt van Vlaenderen meynden te trecken,
regent, oft anderfins aldaer gebracht. Dit Bavais is niet het Het kleyne maer luftige ftedeken Chevre, \'t welck den Chevn,
oude vermaerde Belgium, gelijck wy elders bewefen heb- tytel heeft van Graeffchap, en toebehoort den Hertoge van
ben : die meer daer af begeert te wxten, lefe Guicciardin. Aerfchot, leydt op den Hunel, een myle van Aeth, en vijf
Bins, De ftadt Bins , by de Walen genaemt Bmche , op den arm van Bergen.

van de Haine, drie mylen van Bergen, heeft eertijdts toe- S. Geleyn heeft fijnen naem van de Abdye aldaer , wiens Sint Af-
gekomen Vrouw Marie van Hongarien, dewelcke het felve Abt by out recht Heer is in\'t geeftelijck en wereldtlijck
van de Keyfer haren broeder verkregen hadde, voorden van de ftadt, en is dit de voornaemfte Abdye van Hene-
tijdt dat fy leefde, dc welcke daerom de felve plaets feer gouw. De ftadt is kleyn, light twee mylen van Bergen, en
hadde vernieuv/t, en met fchoone huyfen en koftelijcke de Haine loopt daer door, waer van Henegouw den naem
hoven heerlijck verkiert, hebbende daer dichte by doen heeft.

bouwen het hofFelijck Paleys, kafteelwijs gemaeckt, dat nae Leuze, een redelijck fraey ftedeken, vijf mylen van Va- Leuze.

haer geheeten wierdt Mariemont. Alwaer onder andere te lencijn , wierdt voor eenige jaren bykans af-gebrant, maer

fien was een uytnemende konftelijcke Ceres, 18 voeten naderhant luftigh opgebouwt en gerepareert.

lang, in eenen hof liggende. De Bergh ParnafTus gemaeckt Behalvp defe befloten fteden van Henegouw , is daer

van peerlemoer, met de fonteyne in Helicon, en de negen noch het traye ftedeken Fontaine l\'Evefque, op de uyterfte Fontaine

Sang-goddinnen van wit marmer daer op. Noch een por- palen van dit Graeffchap, en \\ Bifdom Luyck, ontrent een i\'Evefqut.

phyrfteene water-back; een bancket-tafelken wel van duy- kleyne myle van de Sambre, en twee van Bins. Maer alfbo

fent ftucken in-gevoeght, in het welck de ftadt Bins nae de Grave van Henegouw, en de Biftchop van Lüyck, over

\'c leven af-gebeeldt was met naturele koleuren: verfchey de Heerlijckheyt van dit ftedeken twiftighfijn, wort het

den filvere af-gegoten kruydekens en bloemkens, die door onder geen van beyde gerekent.

den windt verwaeyden; eenen gemaeckten hemel, waer De dorpen en kafteelen in dit landt, vereert met den ty-
uyt het donderde, blixemde, en regende ; en fekere fon- tel van Graeffchappen en Baronnien, fijn :

teynen fpringende uyt konftigh gemaeckte roofeiij daer Lalain, een fraey dorp met een kafteel, groot en wijt van Ldm,
korael-tacken uyt fchenen te groeyen: maer alles heeft de byvang, gelegen op de Scarpe, twee mylen van Douay, en
Koning van Vranckrijck Henrick de 11, nae dat hy in den vijf van Valencijn : is een Graeflchap, wiens Graven oock
jare Bins ingenomen hadde , uyt befondere wraeck- plegen te wefen Graven van Hooghftraten in Brabant,

gierigheyt tegen de voorfz. Regente, om de groote brant- Montigny in\'t Graeffchap van Ooftervant, ontrent twee
ftichtingen die fy hadde doen aenrechten in Picardien, en mylen van Douay, by de Abdye van Marchenes, is een Ba-
meeftendeel om het af-branden van fijn ^heerlijck paleys ronnye, eertijdts toebehoorende den Heere Florentvan
Folie nbraye, t\'allen kanten doen in brant fteken en vernie- Mommorency, Ridder van \'t gulden Vlies, broeder van den
len, felfs de ftadt niet verfchoonende, foo dat het meeften- onthalfden Grave van Hoorn , die in \'t eerfte van de voor-
deel van haer Borgers fich naer Bergen begaven. Nu ter lede troublen door de Hertoginne van Parma naer Spaenjen
tijdt is fy weder in redelijcken ftaet, en Mariemont allengs- gefonden fijnde, om den Koning te informeeren van den
kens wederom gerepareert by de Aertz-hertogen Albertus ftaet defer Landen, aldaer in de gevangenifte geftorven is.

Antoing, op de Schelde, een myle van Doornick, is een
luftigh dorp, met een fchoon kafleel, foo oudt dat men
\'t feyt het werck te wefen van Marcus Antonius, Triumvir
van Romen, die met lulius C^efar in Vranckrijck geweeft
heeft. De Princen van Efpinoy plegen daer gemeynlijck
hof te houden.

Ligne, een fraey dorp met een kafteel, voor de troublen
een Graeffchap ; is nu tot een Prinfdom verheven, en light
een myle van Chevre, en twee van Aeth.

Bofïu , een fchoon dorp , met foo treffelijcken, hoewel
onvolmaeckt, kafteel, als met een in alle de Nederlanden;
is mede een Graeffchap, liggende derdehalf mijl van Ber-
gen, en vier van Valencijn. Het voorfz. kafteel, waer van
alleenlijck het vierdepart voltoyt is , heeft groot inkomen,
en van binnen een wijdt vierkant pleyn met het beginfel
van een galderye, waer onder een bequame ftallinge is,voor
drie hondert oft meer paerden. De galderye kan men met
breede trappen oprijden, drie of vier neftens malkanderen.
Op de felve refpondeeren de deuren van verfcheyde kame-
ren, bequaem om groote Heeren te logeeren, en elck op
\'t koftelijckft toegemaeckt. Beneden \'t kafteel is een uytne-
mende fchoone kruydt-hof, waer in een feer konftigh fon-
teyn-huysken ftaet, verkiert met drie fonteynen , en over-
welft met drie deelen dés werelds. Europa, Afia, en Africa,
waer in men fien kan de hanteringe van meeft at de inwoon-
ders van yder deel, mitsgaders veel konftige berghwercken
en gedierten. Boven dit huysken is een kamerken met
fchelpen verwelft, eenige perionagien af-beeldende. Ende
beneftèns den hoft\'een wateringe, enviffcherye. De Grave
lohan de Henin Lietart, Vader van Grave Maximiliaen
(die namaels gevangen wiert inden fcheep-ftrijdtop de
Zuyder-zee) heeft dit werck begonnen, en dus verre ge-
bracht ; maer na fijn doot en iffer niet veel meer aen gevor-
dert. Als Keyfer Karei de V defen timmer quam befichti-
gen, vereerde hy de felve met een Hercules van twaelf voe-
ten hooge, waer mede die van Parijs hem vereert hadden
in\'r jaer 1539\'

Barlemont, twee mylen van Landrecy, en foo veel van
Avennes, gelegen op de Sambre , is een groot dorp met
een kafteel, by Koning Philippus de 11 tot een Graeffchap
gemaeckt.

Ontrent een half myle van Avennes leyt Glayon, een
fraey dorp met een fterck kafteel, en voert den tijtel van
Baronnye.

Trafegnie, twee mijlen van Bins, is een feer fraey kafteel,
met een fchoon dorp, vermaert door de oudtheyt van \'t ge-
flacht fijner Baronnen, die defe Heerlijckheyt befeten heb-
ben over de fes hondert jaren.

Solre Ie Chafteau is ontrent twee mylen van Avennes,
en \'t voornaemfte en treftelijckfte dorp van geheel Hene-
gouw , hebbende een feer oudt en geweldigh fterck ka-
fteel.

Ontrent een kleyne mijl van Beaumont is Barbanzon,ge-
Icgen by een groot bofch van ypen-boomen, een rijck dorp
met een kafteel en Baronnye , toekomende den voorfz
Grave van Areni berge.

Aimeries, op de Sambre by Barlemont, en ontrent an-
derhalf mijl van Mabeuge,is een groot dorp met een fchoon
kafteel, en feer oude Heerlijckheyt.

Staet te mercken dat in Henegouw oock gelegen fijn de
fteden van Tovin en Covines; maer aengefien datfe beyde
den Biffchop van Luyck toehooren, worden hier alleenlijck
aengeroert, gelijck mede Valencourt, een ftadt binnen de
palen van Henegouw, refforterende onder het Graeffchap
Namen, alwaer fy befchreven wort.

In Henegouw is veel Edeldoms. Vele begeven haer in
den oorloge, fommige tot ftudeeren, andere tot landtbou-
winge, en feer vele tot koopmanfchappen. Het gemeyne
volck geneert fich met handt-wercken, daer infy kloeck
fijn. Het is door de handt beleeft volck, maer \'t graeu iflfer
hatigh, nydigh, en arghliftigh. Men fpreeckt \'er meeften-
deel Fran^oys , doch fèer grof en verdorven; in de fteden
en quartieren palende aen Brabant en Vlaenderen, foo wel
VlaemfchalsWalfch.

Et Graef/chap Artois is
mede een van de x v11
Nederlanden , wiens
hooft-ftadt is Atrecht,
bewoont van de Atreha-
teSi volckeren daer C^e-
far van fchrijft,die, nae
dat hy de felve verwon-
nen hadt, heeft haer
Koning gemaeckt Co-
mium,die hem getrouwlijk tn kloeckelijk in den
tocht naer Britannien geholpen had ^ om welck
noch meer te loonen,heeft de ftadt vry gemaekt,
en haer vorige wetten en rechten laten gebruyc-
ken , en de Morinen onder haer gebiedt geftelt.
Het is waerfchijnlijck,dat,na de doot van Koning
Comius, die van Atrecht met d\'andere Belgen
eerft onder deRomeynen,daerna onder deFranc-
ken geftaen hebben , tot dat Ragnacarius oft
Cannacarius,Prince van Atrecht en den Vlaem-
fchen ftreeck, met fijn broeders, van Clodoveus
Koning van Vranckrijck,is omgebracht.Dat Ar-
vuenderen toisonder Vlaenderen eertijdts begrepen was,
een Graef- ^ijjckt klacrlijck uyt d\'oude hiftorien , en dat
Karei de Caluwe het felve, met de hooft-ftadt
Atrecht, met fijn dochter ludith ten houwelijck
gegeven heeft aen Balduwijn, eerften Grave van
VlaenderenjWelkeBalduwijnde Caluwe Atrecht
Atrecht de i^^t hooft van \'t Vlaemfchc Prinfdom gemaeckt
jiooftjladt. heeft, dat foo lang indeftamderVlaemfche
Princen gebleven is, tot dat lohan van Atrecht
door Balduwijn de Godvruchtigevan al fijn goe-
deren berooft,enuytheel Vlaenderen verdreven
is,gelijck Meyerus getuygt. Dit befit van Artois
en Vlaenderen tTamen, heeft foo lang gedaert,
tot de tijdt van Philips van Elfafz,die dat deel van
Weft-Vlaenderen,daer Artois in begrepen is,ten
houwelij k gaf met fij n nichte Ifabella,aen Philips,
fone van Louys de VIÏ Koning van Vranckrijck.
Waer uyt groote twift en een vijf jarige oorlogh
ontftaen is; want de Vlamingen qualijck te Vre-
den waren,dat de Prince het lant gedeylt hadde,
fonder bewilginge van de Staten en de gemeente.
Ten laetften,nae dat de vrede gemaeckt was tuf-
fchen Philips Auguft, en Balduwijn Grave van
Vlaenderen en Artois,is Artois,door d\'uytfpraek
van goede mannen , Lodewijck fone van Philips
toegewefen, die met teftament fijn foon Robert
erfgenaem van Artois gemaeckt heefteen Lode-
wijck de Heylige heeft Artois tot een Graeffchap
verheven, en aen den felven Robert fijn broeder
gegevenin\'t jaer 12x4 , die het felfde fijn fone
Robert nagelaten heeft.Defe heeft fijn fone Phi-
lips overleeft, en is geftorven, achterlatende een
eenige dochter Mathildis, tuiïchen wekkeen
Robert fone van Philips gefchil gerefen is om de
Graeflijckheydt Artois: het vonnis is gewefen in
\'t Hof van Parijs voor Mathildis,die nu doot was,
tegen haer broeders fone Robert, die nochtans
naerder was,door het recht van appennagê,waer
door de mans voorde vrouwen gaen^en oock van
natuuren , waer door de neven voor de moeyen
gcprefereert worden: maer om dat Robert frch
Nederlandt,

met valfcheen verfierde befcheeden in dit pro-
ces beholpen hadde,istweeróael tot voordeel van
de moeye vonnisgeftreken. Sommige meynen Aen\'thup
nochtans,dat dit vonnis meer uyt gonft gewefen
is,als uyt haet vande valfcheyt,om dat Mathildis^\'"\'
haer outfte? dochter lohanna verlooft hadde aen
Philips de Lange,fone des Konings.Lïy t dit hou-
welijck is lohanna geboren , die getrouwt is met
Odo Hertogh van Burgundien , en naegelaten
heeft Philips,Hertogh en Grave van Burgundien
en Artois ; wiens erfgenaem was Philips de I I,die
fonder kinderen geftorven is, naulijcks houbaer.
Hier mede is het Hertogdom Burgundien geko- ^ejdeam
men aen lan Koning van Vranckrijck , die foon
was van lohanna, flifter van Odo Hertogh van
Burgundien : maer het Graeffchap van Bur-
gundien en Artois is gekomen op \\ geflacht
der Princen van Vlaenderen, door hetmaegh-
fchap van houwelijks wegen van Philips de Lan-
ge , wiens dochter Margarita troude met Lode-
wijck van Nevers, Grave van Vlaenderen. Uyt
dit houwelijck is gekomen Lodewijck van Male,
die Vlaenderen en Artois geerft heeft, en een
eenige dochter Margriet nagelaten,die beyde de-
fe Graeffchappen ten houwelijck gebracht heeft
aen Philips van Valois,genoemt de Stoute, foon
van lan Koning van Vranckrijck: hier van is Ar-
tois gekomen op ïan; op Philips de Goede j op
Hertogh Karei de Stoute van Burgundien; en op
fijn dochter Maria,die dat,nevens andere landen,
ten houwelijck gebrocht heeft aen den Aertz-
hertogh Maximiliaen van Ooftenrijck. Als Aen\'thufs
voorfz Karei de Stoute in den flagh by Nancy Ooßemijck.
gebleven was, is Lodewijck de XI Koning van
Vranckrijk in Artois gevallen,cn heeft den naem
van AmbatesmW^n uytroeyen,noemende\'t landt
Francefia. Maer Keyfer Maximiliaen heeft die
Graeffchap weder gewonnen,en fijn foon Philips,
Koning van Spanje , niet meer andere Neder-
landtfche Hertoghdommen en Graeffchappen,
achtergelaten.

Artois is ten noorden bepaelt met de water-p^/f».
vloedt Leye en de nieuwe graft,die het fcheyden
van Vlaems-Vlaenderen -, ten zuyden en ten
weften grenft het aen Picardien ; en ten ooften
aen Wals-Vlaenderen.

Is een fchoon en goet Landtfchap, hebbende landsaert
foete locht,een vette vruchtbare gront, de welke
voortbrengt allerley nootdruft tot des menfchen
onderhoudinge, behalven wijn, welck gebreck
nochtans meer veroorfaeckt wort door de on-
achtfaemheyt der inwoonderen, als door de na-
tuere des lants. Boven al geeft het overvloedigh
veel fchoone tarwe,daer het veel van fijn nabue-
ren mede fpijft, en met name die van Duytfch-
Vlaenderen en Brabant.

In het Graeffchap van Artois fijn negen CafTel-
ryen , met verfcheyden Abdyen en andere kloo-
fteren. Men telt \'er twaelf befloten fteden,te we-
ten,Atrecht,S.Omer,Bethune, Arien, Bapaume, Stede»,
HefdinfortjRenty, (dat beter een flot oft kafteel
dan een ftadt mach genoemt worden) S.Pol,Per-
ne^ Lillers, Baffee , en Lens. Behalven defe fiet

O O» S.Sauveur ^ . ^ ^UnvilL; JBujfïy ^ \'S- .-«^Ä^wr/ Encre ^.uUa^ Sch^"^^ . \' e^f , cr iCj^\'^TeZ!^ O. O

men daer noch de verwoefte plaetfen van de greep al het lant gelegen tuffchen de Schelde en
fchoone en ftercke afgeworpene fteden Hefdin Somme, was Atrecht de hooftftadt des gant-
en Terouane. Voorts fijnder 854 dorpen,van de fchen Graeffchaps, het welcke toen ter tijdt be-
welcke fommige door de Franfche oorlogen feer greep defe fèven voornaemfte fteden , Atrecht,
verlaten en verwoeft fijn. GentjBrugge,Ypre, S.Omer, Rijffel,en Douay :

De Staten van Artois beftaen in vier leden, te maer Artois van Vlaenderen afgefcheyden , en
weten , de Prelaten , de Capittelen en kercken, tot een befonder Graeffchap geworden fijnde, IS Refl derdie
<len Edeldom, en de Steden. fy gebleven de hooftftad van Artois,en refideert

De ftadt van Atrecht, in \'t Latijn geheeten aldaer overfulcks de Raedt Provinciael v2Ln êiit vmciaciT
Atrehatm, in \'t Fran^oys Arras, is al in Caefars tij- Graeffchap, van wiens vonniffen men voorts ap-
den geweeft, en tot noch toe gebleven de hooft- pelleren mach aen den grooten Raedt oft Parle-
ftadt der volckeren die hy in fijne Commentarien ment van Mechelen.

Atrehates noemt, en nu ter tijdt genoemt worden Sommige,onder welcke is de Werelt-befchrij-
die van Artois.Want dit Graeffchap begrijpt,in- ver Abrahamus Ortelius , meynen , daer nu de s. Gmeu
dien niet geheel, immers \'t meefte deel van het ftadt S. Omer ftaet, dat daer voortijdts gelegen
lant,eertijts by de voorfz volckeren bewoont,Sy geweeft fy de haven,die ïulius Csefar Portus Icdus
is gelegen ontrent een booghfchoot weeghs van noemt, en dat foo wel om den ouden naem, met
de riviere Scarpe,fès mijlen van Douay,acht van welcke fy eertijts genoemt wierdt Sithiu, gelijck
Dourlens, vijf van Kamerijck, en 14 kleyne van oft men feyde Sinus om de gelegenheyt van
Amiens. Het is een fèer groote ftadt,maer wordt de plaetfe felfs, de welcke laege fijnde, alhoewel
in tween gefcheyden met eenen befbnderen nu eenighfins met hooghte befloten, genoegh
muur. Het een deel heet la Cité^oït de Borght,en betoont,dat de zee daer tot anderen tijden heeft
behoort den Biffchop toe^het anderoft de kunnen fpelen. Wat hier van te gelooven fy,mo-
fladt,en flaet onder den Lantsheer. De borght is gen de geleerde onder malkanderen difputee-
ieer kleyn, maer fchoon, vaft, en fterck van bol- ren wy feggen met Guicciardin , dat defe ftadt
wercken en fchanffen.In dit deel ftaet de koftelij- haren naem heeft van een heyligh man, geboren
Vofnkrck, i^g overfchoone Domkercke van onfer Vrou- van Conftantz,en in fijnen tijt Biffchop van Ter-
Lihrje. WC, met cen fccrfrayeLibrycvanmenigerley wanen, door wiens vermaerdeheyligheytAl-
boeken met de hant gefchreven, en meeftendeel droald , een feer rijck en Godtvreefènd Heere >
in de Godtheyt. De eerfte Biffchop van defè ker- beweeght fijnde, heeft hem gegeven een kafteel
ke wasS.Vaft,oftVedaftus,ingefteltin \'t jaeron- genaemt daer een kloofter te ftichten:

fes Heeren 531. Doch dit Bifdom is namaels tot het welcke de heylige man gedaen heeft, en al-
Kamrijch ^^^ gemaekt,en langen tijt een gebleven met dat daer doen maken die koftelijcke kercke, na hem
van Kamerijck, tot dat eyndelijck Paus Urbanus genoemt S. Omer,die in\'t jaer 15 jp verheven is
de IIom die van Kamerijck (die den Keyfer tot een Bisdom.Defe kercke met het kloofter ge-
Henrick de IV tegen hem bygeftaen hadden) te maeckt fijnde,is de heylige man daer in vertroc-
ftraffen , de Biffchoplijcke weerdigheyt op nieus ken, ©m fijn leven voorts over te brengenden fijn
herftelde binnen de ftadt van Atrecht,in het jaer ter felver plaetfè by hem komen woonen veel
lopj. De Biffchop is geeftelijckenwereltlijck deughdelijckemannen,onder andere fijnlandts-
Heere van de voorfchreve Borght,maer kent al- manS.Bertin. En door de godtvruchtige werken
tijdt den Grave voor Overfte;wantby den felven van defe luyden, maervoornemelijck door den
wort hy genoemt, en van den Paus beveftight in naem van S. Omers fuy ver leven , is \'er fulcken
lijnen ftaet: hy hadde jaerlijcks inkomende, ten menighte van volck te defèr plaetfè met \'er woon
tijde van Guicciardin , vijf ofte fes duyfent kroo- gekomen , dat \'er eyndelijck een ftadt gebouwt
nen, nae dat de jaren vruchtbaer van koren wa- werdt, die tot gedachteniffe defes heyligenBif^
ren. De ftadt,oft fbo de Walen fpreken,/^ Vilie^ is fchops den naem kreeg van S. Omer. Hy over-
foo grooten fterck van gelegenheyt, van muu- leedt in\'t jaer onfes Heeren en drie jaer nae
ren, veften, bolwercken, en wijde, diepe,hoewei hem de voornoemde S.Bertin,die deAbdye,noch jhd^e.
waterloofe,graften, dat men die houdt voor on- huydensdaeghs fijnen name voerende, gefticht
winbaer. De ftraten fijnder fchoon,en de marckt heeft, waer af de kercke feer heerlijck getimmert
uytnemende groot en ruym. In dit deel leydt de is,gelijck oock het kloofter,en fbo rijckelijck be-
Abdye van S.Vaft,derijckfte,fbo men meynt,van gift,dat \'er weynigh Abdyen in Vlaenderen rijc-
gantfch Nederlant ,• want de Abt had al voor de ker oft fchoonder fijn. De ftadt van S. Omer is
troublen jaerlijcks inkomende meer dan 20000 gelegen op de riviere Aa , oft Ha, gelijcke verre
ducaten. De huyfèn van de ftadt fijn wonder be- van Arien en Ardres, te weten, vier mijlen. Sy is
quaem gemaeckt, met feer wijde en konfteiijck een fèer ftercke frontier-ftadt tegen Vranckrijk,
geplaveyde kelders onder de aerde, in de welcke wel betimmert, en met veel fchoone gebouwen
by tijdt van oorloge, en als\'t noot doet, de bur- van huyfen verkiert, onder welke is de heerlijcke
gers met hare huysgefinnen haer vertreck ne- wooninge des voorfz Abts. De Caffelrye van
men, om befchermt te fijn van \'t grof gefchut S.Omer heeft gebiet over veel dorpen, en eenen
der vyanden. grooten byvang van landt.

Handeitng. De ftadt is feer volck-rijck en wel bewoont. By S. Omer is een feer fchoon en groot meir , ^^^^
Men maeckt daer infonderheyt feer veel fayen , vol levende ofte fpringende wateren, die aldaer
die wel bekent en gefbcht fijn in verfcheyden vergaderen,en loopen voortsin de Ha. In dit lac
quartieren van Europa. Toen Vlaenderen eerft- fijn veel ftucken landts gelijck eylandekens, en
mael tot een Graeffchap gemaeckt werdt,en be- beemden vol gras en kleyne boomkens,de welc-
ke op

ke op liet water herwaerts en derwaerts drijven ,
foo dat men een koorde vafl makende aen een
van de boomkens, het fluck landts trecken kan
daer men wil, en fijn defe drijvende eylandekens
wel fbo groot, dat \'er een goedt deel koeyen en
fchapen op kan gaen weyden.Onder de felve ver-
trecken ontallijck veel viffchen, fbo wel fomers
als \'s winters , om bevrijdt te fijn van de groote
koude en hitte: cn flaen ontrent dit lac verfchey-
den huyfèn ofte wooningen, onder andere een
groote en uytnemende fchoone Abdye,genoemt
Clermaretz, van S. Bernards orden, de welcke
(foo men feydt) hy felve geflicht heeft.

Ontrent vij f mijlen van Arien en derdehalf van
Lillers,leyt de fraey e en flerckefladt van Bethu-
ne Jn de welcke groote menighte van feer goede
en vermaerde kafe gemaeckt wordt^ en van daer
voort gefonden in andere omliggende landen:
de felve is als een koren-fchuere van de naeft-
liggende fleden.

Defe was eertijts een vermaerde ftadt,en heer-
lijckheyt op fijn felven,eerfe onder \'t Graeffchap
van Artois begrepen was,en wierd met een eygen
tijtel\'t Advocaetfchap van Bethune genoemt,en
haer Princen, Advocaten,dat is, Voorfpraken en
befchermers van haer lant.Het fchijnt datfe haer
wooninge gehadt hebben op \'t oude flot, dat
noch in de Stadt is, en daer nu ter tijdt de Gou-
verneur van de Koning fijn refidentie heeft j foo
dat door defè occafie hier veel huyfen gemaeckt
fijn, en fy ten laetften een ftadt-geworden is, die
in het jaer 1137 af-brande. Uyt de hiftorien
blijckt,dat de authoriteyt van de Advocaten oft
Heeren van Bethune groot geweeft is by de Ne-
derlandfche Princen, wiens kloecke daden over
500 jaren mede by de fchrijvers verhaelt worden.
Want Robert,Advocaet van Bethune,is in \'t jaer
109Ó met Robert de II, Solymus genoemt,Grave
van Vlaenderen,gereyft,om het heylige lant van
Paleftinete helpen winnen. In\'t jaer ii64iseen
ander Advocaet van Bethune, oock Robert ge-
naemt,met Philips van ElfaZjom de felve oorfake
in Afien gereyft,en voor de ftadt Ptolemaida met
Philips gebleven. Wilhem van Bethune heeft
Graef Baldewijn , die daer nae den toenaem van
Conftantinopolen voerde, in d\'oorloge tegen de
Françoyfèn geholpen , in \'t jaer 1198. De felve
Wilhem, de Roffe genaemt, en fijn broeder Bar-
tholom^eus, hebben den felven Balduwijn verge-
felfchapt in den tocht naer Paleftine , in \'t jaer
I i03.Robert,fbon van Wilhem,heeft onder Fer-
dinand van Portugael,Grave van Vlaenderen, in
de oorloge tegen Vranckrijck, veel groote offi-
cien bedient, en is tweemael in Engelant gefon-
den, om een verbondt tegen Vranckrijck te ma-
ken. Hier door de fbon van Lodewijck, Koning
van Vranckrijck, verftoort, heeft Bethune inge-
nomen,en nader-hant aen Mathilde,weduwe van
Wilhem,en moeder van Robert,weder gegeven,
op conditie,dat defe Heerlijckheyt foude bewaert
worden voor Daniel, Roberts fbonen Robert
daer van verfteken fijn,die in den flagh van Bovi-
nes gebleven is : en Daniel heeft den Koning van
Vranckrijck eedt van getrouwigheyt gedaen,en
gedient.Robert (foon van Daniel fo men meynt)
met fijn broeder Wilhem, hebben onder andere
Nederlandt.

tegens de ketters van Statin geoorloght,in \'t jaer
welcke hy Mathilde gekregen heeft,die
daer na de gemalinne was van Guido Dampierre,
Grave van Vlaenderen,ontrent het jaer 1245,en
defe twee Heerlijckheden ten houwelijck bracht.
Van defe is geboren Robert, Grave van Vlaen-
deren, die , na fijns moeders Heerlijckheyt, den
toenaem van Bethune hadde.

Het fchijnt dat Bethune korts daer nae onder
Vranckrijck gekomen is. Want men leeft,dat die
van Bethune haer aldereerft over-gegeven heb-
ben aen den Koning van Vranckrijck,Philips de
Schoone genaemt, als hy tegen Guido Dampier-
re in Vlaenderen quam in \'t jaer 1297.En behal-
ven RijfTel en Douay, is Bethune in de vrede be-
floten , in\'t jaer i^ió y en aen Vranckrijck voor
altijdt gegeven. In de oorloge tuflchen Philips
de Valois, en Eduard Koning van Engelandt, is
Bethune van de Vlamingen belegert. Ten laet-
ften, nae verfcheyden nederlaegen en viélorien ,
van d\'een en d\'ander fijde, is defe heerlijckheyt,
van de Graven vanVlaenderen,aen haer maegh-
fchap de Graven van Namen opgedragen , van As» die
welcke het meer als 100 jaren befeten is,na datfe
het fèlve vermangelt hadden met de ftadt Sluys
in Vlaenderen,(welck Graefjan van Namen ge-
geven had aen Margarita van Male, in\'t jaer
13Ó j) tot dat Philips de Goede , Hertogh van
Burgundien,wederom d\'oude poffeffie bekomen
heeft, wiens fbon Karei de Stoute fich Heer van
Bethunen fchreef,oock in \'t leven van fijnVader.

Oft Bethune de Graven van Artois,door eenigh Onder
befonder recht,toekomt,is onfeker. Sy is de der-
de ftadt van Artois.De Republijck en \'t heele ge- /adtl\'^ ^
biedt wordt geregeert,eensdeels van de Gouver-
neur des Konings van Spaenjen, eensdeels van
de Magiftraet.

Arien,by de Walen Ä genoemt,is gelegen op jrieiu
den watervloet Leye,die daer midden door loopt
twee mijlen van Terouanen. Het is een goede en
ftercke ftadt met een feer oudt kafteel, en wel
dicht betimmert. Hieronymus Buflidius Prooft
tot Arien , is d\'eerfte ftichter oft fondateur ge-
weeft van\'t Collegie der drie talen tot Leuven ,
waer in geleert worden de Hebreeufche, Griecx-
fche en Latijnfche talen.

Ontrent fes mijlen van Atrecht light E^pm^ Bapaum.
me, een kleyn ftedeken, maer feer fterck, en dat
van wegen fij ne gelegenheyt; want daer ontrent
drie mijlen in \'t ronde gantfch geen vlietende wa-
ter en is,waer door men het feer fwaerlijck foude
können belegeren. Heeft oock een fèer fterck ka-
fteel , en gebiedt over een groote ftreeck landts.

Renty is maer een kafteel met een fchoon dorp, ^entj.
gelegen op een vlietend waterken,vijf mijlen van
Montreuil, en vijf van Hefdinfort. De plaetfe is
wonderlijck fterck,en verkiert met den tijtel van
een Marckgraeffchap,toebehoorende den door-
luchtigen Huyfe van Crouy.

Om nieuw Hefdin te befchrijven, dat de Her- Nieuw
togh van Savoyen,toen ter tijdt Gouverneur van f^^fdin,
de Nederlanden , den naem heeft gegeven vaa
Hefdinfort, foo moet alvoren wat gefèyt worden
van oudt Hefdin,uyt wiens ondergang het nieuw,
in maniere van fpreken, is op-gekomen. Oudt Oudt
Hefdin dan was gelegen op den watervloet Canche,

vier mijlen van S. Pol J een fraye ftadt met een maerde landt-befchrijver Ptolem^eus genoemt

fterckkafteeljhebbende een groot landt-begrijp wort Tamana.DcCe ftad was gelegen aen den oor-

en het gebiet over feer veel dorpen. Maer hoewel fprong van de watervloet Leye,die dicht aen ha-

defe ftadt van wegen hare fterkte,voortijts pleeg re vervallen muuren loopt, ontrent drie mijlen

te wefen de woonftede der Graven van Vlaende- van S.Omer,en vijf van Ardres.Sy was fbo fterck,

ren en Artois, fbo en heeft fy nochtans met het datfe voor onwinnelijck gehouden wierdt, maer

kafteel niet fterckgenoeghgeweeft om te weder- niet te-min, nae lange belegeringe en wonder*

ft-aen de vreefTelijcke beftormingen,diehuydens- lijcke beftorminge, is fy, van des voorfchreve

daeghsingebruyckfljn, en is overfulcks in de Keyfers krijghs-volck, de Françoyfèn in\'t jaer

oorlogen tuffchen Vranckrijck en Bourgondien 155 3, afgenomen, en korts daer na te gronde af-

tot verfcheyden reyfèn nu van d\'een en dan van geworpen en verwoeft. Wel is waer datfe alfoo

d\'andere fijde ingenomen.Onder andere heeftfe gedeftrueert fijnde de Françoyfèn naemaels, by

de voorfchreve Hertoge van Savoyen , als Op- traâ:aet van vrede , is weder gegeven , maer dat

per-veldtheer van des Keyfèrs leger, den Fran- gefchiede met befpreck,datfe niet meer befloten

çoyfen tot hare groote fchade metgeweldten oft bemuurtfbude mogen worden. Haer Bisdom

vechtender-hantin\'t jaer IJ J3 afgenomen,waer (\'twelck geduurt had van\'t jaer 531 af) werdt

van wy ergens dit jaer-dicht gelefen hebben : toen in tween gedeelt, en d\'een helft des inko-

ReX Y hl nonproperat rebVs sYCCYrrerefefslSj mens \'t nieuw in-geftelde Bisdom van Beunen

toe-gevoeght voor de Françoyfèn, d\'ander helft
de twee Bisdommen van Ypren en S.Omer, voor
de Vlamingen en Walen.

By Teruanen,Arien, en S. Omer, is een groot
Canael, dat de Walen noemen La Foffe neuye, dat ^^
is,de nieuwe graft. Dit Canael fchrij ven fbmmi- meJ

Na het voorfchreve innemen beval de Key- ge dat gemaekt foude wefen met menfchen han-
fer, dat men de ftadt en fterckte van Hefdin te den,ten tijde van GraefBoudewijn,toe-genaemt
gronde af-werpen fbude, om daer by te ftichten de Goedertieren, om daer door te beletten den
het nieuw Hefdinfort, dat in \'t volgende jaer ge- inval der vyanden. Andere willen, dat het ge-
daen werdt. Defe plaetfe is wonderlijck wel gele- maeckt fy om te dienen tot een uyterfte pael en
gen op den felven vloet Canche, een kleyne mijl landtfcheydinge tufïchen Artois en Vlaenderen:
voorder naer Vranckrijck, ter plaetfe daer noch Wat\'er van fy ofte niet, het is in der daedt een
een ander rivierken genaemt Blangis,in de voor- feer lange,maer enge graft,vol waters, en gelijck
fchreve Canche valt, foo dat dit Hefdinfort van een arm van der zee, daer het nochtans tegen-
wegen defe gelegentheydt en door menfchen woordelijck meer dan acht mijlen af leydt.Doch
hant-werck wort gehouden voor de feekerfte en wil men feggen dat de zee eertijdts tot daer toe
fterckfte frontier-ftadt van heel Nederlandt j en gefpoelt heeft,overmits men in \'t Canael tot ver-
aengefienfy van den Vorft de privilegiën en an- fcheyden reyfen gevonden heeft ftucken van
dere voordeden van\'t oude en afgeworpen Hefl anckers en ander fcheeps-gereetfchap. De Te-
din heeft verkregen, is fy met der tijdt wel be- ruaners ofte Mo/w/,worden by de oude fchrijvers
woont geworden,en heeft den naem van Hefdin- genoemt de uy terfie volckeren , gelijck te fien is
fort laten vaeren,aennemendefïmpelijckdie van uyt èit veersken van den Poèet Virgilius in fijn
Hefdin , en wort geregeert by haren befonderen achtfte boeck van iÈneas :
Gouverneur. Doch is in \'t jaer i (^39, onder Lo- Fxtremique hominum Morini, Rhenufque hkornis,
wijs de X HI Koning van Vranckrijck, door Dat is :

Ontrent fès mij len van Sint Omer,en acht van Moeringers^ en de Rhijn in hoornen tmegefpleten,
Atrecht is gelegen S. Pol, welck al over lang ver- Onder de dorpen van Artois fijn oock fommi-
eert was met den tijtel van Graeffchap, en een ge fèer voorname vlecken, die hare vrye jaer-
feer wijdt-ftreckend gebiet heeft. Over defe ftadt marckten en andere voordeden hebben, als A-
pretenderen,foo wel die van Vranckrijck,als die Vennes Ie Comte, gelegen vier mijlen van A-
van Bourgondien , het recht van fouverainiteyt trecht, Afchicourt maer een half mijlken van de
ofte opper-hoogheyt, doch fijn die van Bour- felve ftadt, S. Venant een fraey dorp, twee mij-
gondien by provifie in \'t befit der felve. len van Arien. Couriers, Blangis, Ligny, Auchy

Perne , een fraeye plaetfe, behoorende onder en Pas, al t\'famen welbekende en vermaerde
\'t Graeffchap van S. Pol, leydt vijf mijlen van vlecken, gelegen op de uyterfte palen van
de felve ftadt verfcheyden. Vranckrijck.

Tuffchen Arien en Bethune, en van elcks drie Die van Artois fijn eertijds wel rijck en mach-
mijlen verfcheyden, is gelegen Lillers,een tame- tigh in koopmanfchappen geweeft , maer door
iijck ftedeken. de vele en langdurige oorlogen tegen Vranck-

La Baffee leydt omtrent twee mijlen en een rijck byna verarmt, en gedwongen den krijgh te
halve van Lens. volgen, waer toe fy feer bequaem fijn, foo te

Dit laetfte is een kleyn ftedeken, maer groot voetalstepaerde, haren Landts-heer wonder
van byvang en gebiedt, liggende ontrent vier getrouw, en der Françoyfèn doodt-vyanden.
mijlen van Atrecht. Sy fpreken de Franfche fprake, maer feer plomp

Nu füllen wy, volgens onfè belofte, een wey- en onaerdighlijck , uytgenomen die van den
nigh fpreken van de oude verwoefte ftadt van Adel en fbmmige andere treffelijcke luyden, die
Teruanen, welcke voortijdts de hooft-ftadt ge- hare moederlijcke tale verbeteren,
weeft is van de volckeren Morini, en van de ver-

lijk Paulus iEmilius en andere Hiftory-fchrijvers vertellen,)
is van Koning Carel, toegenaemt de Caluwe, de eerfte
Grave gemaeckt van dit landtfchap , en dat uyt oorfake als
volght. De Koning, die daer na mede Keyfer van Romen
wierd, hadde by hem t\'huys ontboden fijn dochter Judith,
weduwe des overledenen Konings Edolf van Engelandt.
Boudewijn, alhoewel hy des Konings vaflael was, noch-
tans met liefde bevangen, en ontfteken zijnde op de uytge-
lefene fchoonheyt van Judith, heeft haer tufichenv/ege n
op zee ontfchaeckr,niet fonder haer eygen wille 5 alfoo men
voor vaft houd, dat fy felve kennis gehadt heeft van het gene
Boudewijn in den zin hadde ; en met hem gevoert naer
Vlaenderen. Dit fpeet Carel feer, die daerom een machtige
heyrkracht vergaderde, van meeninge zijnde, Boudewijn
gantfchelijck onder te brengen, en een quade doot te doen
fterven : maer naemaels verbeden zijnde van fijn eygen
dochter, en beweeght door het tufichen-fpreken van den
Paus en andere Potentaten , heeft hy Boudewijn niet alleen
de mifdaedt vergeven, maer oock aengenomen tot fijnen
behouden fone j en in plaetfe van Foreftier, vereert met den Gr^i\'^»\'
tijtel van Grave van Vlaenderen, welck hy hem met fijn
dochter ten houwelijck gaf, voor hem en fijn nakomers ten
eeuwigen dage, ftellende \'t felve te leene onder de Kroon
van Vranckrijck ; \'t welck gefchiede in den jare 877, foo
eenige, en foo andere willen feggen, 855. Dan ftaet te
mercken, dat de navolgende Graven van Vlaenderen, too
door de wel by hun verdiende miltheydt der Keyfer en, als
by houwelijck, en anderfins, liaren ftaet naderhandt ver-
betert en vermeerdert hebben. Van defe Boudewijn en lu-
dith,en dienvolgens van den doorluchtigen bloede van Ca-
rolus Magnus, zijn gefproten alle de navolgende Graven
van Vlaenderen, tot op denhuydigen dagh : en hebben
oock het felve Graeffchap te leene gehouden, ten deele van
de Roomfche Keyfers, maer verre voor \'t meeftendeel van
de Franfche Kroone ; tot \'er tijdt toe dat Keyfer Karei de
Vijfde, als hy de Koning van Vranckrijck Françoys den
Eerften, in \'t jaer 15 i f voor Pavyen gevangen hadde, hem,
onder andere articulen des verdraghs tuflchen hun beyden
gemaeckt, de fouverainiteyt oft opper-hoogheyt van Vlaen-
deren dede renuncieren. De felve Keyfer houd men dat dit
Graeffchap mede ontflagen heeft van alle onderdanigheyt
en gebiedt des Roomfchen Rijcks.

Vlaenderen, als het eerft tot een Graeffchap gemaeckt q^^
wierd, was veel grooter dan \'t nu wel is ; want Karei de Ka- J^g^n
luwe gaf met de voorgenoemde ludith fijn dochter ten hou-
welijck, al het landt tuffchen de Somme, Schelde, en de
zee : binnen welcke palen het gewis en feker is, dat pock
behooren de Graeffchappen van Beunen, Calis, Terua-
nen, Artois , en S. Pol. Die derhalven oock befeten zijn ge-
weeft onder den naem van Vlaenderen, by de nakomelin-
gen van Graef Boudev/ijn met den yferen arm, meer dan
hondert jaren lang. Maer namaels, in den jare j heefr
de gierigheyt der Françoyfèn, Beunen, Calis, en Teruanen
daer af gefneden. Oock is Artois den Koning van Vranck-
rijck PhilippusAuguftus, in\'t jaer ii7p,ten houwelijck ge-
geven met de nicht van Philips van Elfacen Grave van
Vlaenderen j en heeft, in \\ jaer , de Koning S. Louys
het felve landt van Artois tot een nieuw Graeffchap ge^
maeckt, en fijnen broeder te leen gegeven, van den welc-
ken, ofte fijn nakomers, het wel weder gekomen is op de
Graven van Vlaenderen, en Princen van de refterende Ne-
derlanden,gelijk in de befchrijvinge des felven Graeffchaps
breeder gefeyt wordt, maer evenwel afgefondert gebleven
van Vlaenderen. Welck landtfchap van die tijdt af tot fijn
palen behouden heeft, in \'t ooften Brabant j in \'t zuyden faUn,
Henegouwe ; in \'t weften Artois ; en in \'t noorden die zee,
die wy gemeenlijcken de Noorrzee, en de Latiniften M^re
Germanicum, dat is, de Duytfche zeç, noemen ; \'^zijnde op
fijn langfte een-en-dertigh Nederlandcfche m.ijlen,en twin-.
tigh breer.

N de Nederlanden zijn fe-
ven Graeffchappen , \' van
welcke Vlaenderen het voor-
naemfte plagh te wefen. De
oorfprong van defen naem is
foo duyfter en onfeker, dat
liever dan de lefer met al te
lang verhael over den fel-
ven verdrietigh te vallen, wy
hem fenden willen (foo hy
immers daer toe beluft is )
tot Guicciardin. Doch indien \'t waerachtigh is, dat Jaco-
bus Marchantius ( felve een Vlaming,en naufiende Befchry-
ver fîjns Vaderlandts ) feght, namelijck, dat het gene wy nu
ter tydt Vlaenderen en Artois noemen, hier voortijdts be-
woont is geweeft niet alleen by de volckeren , die de oude
Autheuren heeten Nerviosy Gordunos^ Atrehatos-, Tleumo-
ßos, en Morinos, maer oock by de Menapos j en dat daer
beneffens ( nae \\ getuygeniffe van de oude Vlaemfche Jaer-
boecken, bewaert in de Boeck-kamer des kloofters van
Oudenburgh) het hooge en bofchachtige deel des landts,na
de naem det Menapii, Menepifcus ; daer-en-tegen het lage
deel, om dat het fich naer de zeekant ftreckt, en het over-
vloeyen des Oceaens onderworpen is, in de oude landts
tale Flandren geheeten heeft ; foo is de rechte oorfprong
des naems gevonden, en behoeft: fich niemant meer het
hooft daer over te breken ; want hoewel bv lanckheydt van
tijde, aen d\'een zijde het meeftendeel van de Boifchagien
en wilderniften uytgehouwen, en aen d\'ander zijde de zee
met groote gravingen , fware dijcken, en andere wercken
alfoo gedwongen is, dat het landt nu fchier overal gebouwt
wordt, en van fchadelijcke tempeeften des Oceaens ge-
noeghfaem bevrijdt en verfekert is : foo blijckt nochtans
klaerlijck, dat het in voorlede tijden foodanigen inunda-
tien onderhavigh is geweeftjen dat.niet alleen uyt verfchey-
den overblijffels, en gedenckteekenen der zee, foo nu en
dan te voorfchijn gekomen : maer oock uyt defe hoogh-
dringende en vafte bewijs-redenen ; namentlijck, dat men
in Vlaenderen, tot den jare 1540 toe,in \'t verfetten oft ver-
koopen van landt en fant, altijdt in de voorwaerden ftelde
defe oft diergelijcke woorden : Indien binnen tien jaren de
z.ee fulcken ßuck landts overliep, foo en fal defe koop oft con\'
trah van geener tv aerde zijn, &c. Hier komt noch by, dat
de Latijnfche Schrijvers van Carolus Magnus tijden, en
korts daer na , dit landtfchap afdeelen in Flandriam Nemoro-
fam, dat is bofchachtigh Flaenderen, en Flandriam JEßm-
rianty dat foo veel te feggen is, als vol meiren en ftaende
wateren. Soo dat defe naem Flaendren, den voorfz naem
Menepifcus verduyftertheeft, enden gantfchen lande ge-
meen is geworden : gelijck dan oock, mogelijck om gelijc-
ke oorfake, meeft alle de Nederlanden\', doch infonderheyt
de gene die naeft aen de zee leggen, den felven naern ge-
kregen hebben, en by de Wefterlingen, namelijck Italia-
nen, Spanjaerden, en Françoyfèn, als noch behouden.

De allereerfte Heere van naem en tijtel in Vlaenderen,
daer de oude Schrijvers, na den ondergang van de Room-
fche Monarchie, gewach af maken, is geweeftLiderick
van Haerlebeke ; den welcken, om fijne vromigheydt en
getrouwe dienften, Carolus Magnus de landen van Vlaen-
deren te leen heeft gegeven, in\'t jaer onfes Heeren
Maer toen ter tijdt was het felve landt noch vol boffchen
en moeraflchen, foo dat de voorfz Liderick, in boerte en
jock, hem felven noemde Foreftier ofte Wout-meefter van
Vlaenderen : welcken tijtel fijn fone Engarran, en na hem
Odoaker, oft ( foo andere fchrijven ) Audaker, fijns foons
fone, mede gevoert hebben ; jae voor een tijdt lang oock
Boudewijn des voorfz Audakers fone, die, het fy dan uyt
oorfake van fijn fterckte en vromigheyt,oft om dat hy meeft
den tijdt gewapent en in \'t harnas was, toegenaemt is ge-
worden de yfere, oft met den yferen arm. Maer defe ( ge-
Nederlandt.

De lucht is in Vlaenderen doorgaens goet j maer infon-
derheydt zuydwaerts. De landouwe meeft eften en plat,
over al redelijck vruchtbaer vankooren en boom-vruchten,
doch met name naer den zee-kant, en naer Vranckrijck.
Geeft veel goede offen en paerden; góeden kaes en boter,
en overvloedigh veel houts. De inwoonders des landts zijn
d;Oor den bant beleeft, hofFelijck, en wel gefchickt, foo in
vrede als in oorloge: daer-en-boven oock groote kooplie-
den , en niet min konftige als arbcytfame wercklieden, ma-
kende menighte van linnen, en wollen lakenen, tapiffe-
rve, fufteynen, grofgreynen, en feer veel andere koopmans
waeren van allen prijfe , foorte, en ftofFe. Spreken overal,
be halven in Walfch-Vlaenderen, de Nederduytfche fprake;
en plegen, oock door de gelegenheydt van de zee en hare
havens, wijt en zijd te handelen j dan federt de laetfte in-
landtfche oorloge is haer neeringe feer verfwackt.

Hier voortijdts placht Vlaenderen afgedeelt te wefen in
clrie deelen,waer van (foo aireede gefeyt is) verre hetmecfte
•en voornaemfte deel was, het gene de Graven te leen plach-
ten te houden van de Kroon van Vranckrijk,daer na \'t gene
iy te leen hielden van den H.Rijcke, en ten derden, het
gene men noemde eygen Vlaender en, ofte de H eerlij ck-
heydt. Dit laerfte deel en hielden fy van niemant te leen,
maer waren van \'t felve fouveraine en abfolute Heeren, fon-
der iemant boven haer te erkennen,anders dan Godt en het
fwaert. Daerom fy in hare tytelen oock plachten te fchrij-
ven,N.N. by der gratie Godts, Grave en Heere van Vlaen-
deren, &:c. Defe afdeelinge, hoewel fy door \'t voorfz ver-
dragh,tuirchen Keyfer Karei de Vijfde en Koning Francoys
de Eerfte van Vranckrijck gemaeckt, foo nauwe niet meer
onderhouden en wordt, füllen wy nochtans, om der goeder
ordre wille, in defe onfe befchrijvinge volgen; maer al vo-
ren noch feggen, dat de voornaemlle rivieren, daer mede
dit hcerlijcke landtfchap bewatert is, zijn de Schelde, de
Leye, en de Dender. Onder de boffchen, die al tamelijck
veel in getale zijn, munten uyt, dat van Niepen , en \'t gene
fy noemen het Nonnen-bofch. Bergen en zijnder niet, dan
wel fommige fchoone en luftige heuvelkens, befonder in \'t
Walfch quartier.

Voorts zijnder in geheelVlaenderen een-en-dertigh Ho-
ven oft hooge bancken van Rechte, in \'t Latijn genoemt
Fora, oft Conventm juridict, en in \'t Vlaemfch Caffelryen,
voor de welcke het geheele Graeffchap te rechte ftaet, wel
vcrftaende elck inwoonder voor fijn befondere CafTelrye.
Wat nu aengaet degetituleerde Heeren des felven landts,
daer zijn in alles vijf Burgh-graeffchappen, namentlijck
Gent, Ypre, Veurne, Winoxberge, en Haerlebeke. Drie
Prinsdommen, Steenhuyfen, Gavere, en E{pinoy. Vier
Hooft-banieren van de Beer, welcke zijn de wapenen en
banieren van de vier befondere Baronyen en oude geflach-
ten des landts, te weten\', Pamelß, Ciioin, Heyne, en Boe-
lare. lacob de Meyer Vlaemfch Kronijck-fchrijver fpreeckt
van noch achtien Baender-heerlijckheden,maer die en zijn
niet van het oude herkomen ; want\'er, noch niet feer lan-
ge geleden, in Vlaenderen anders geen Baroen ofr Baen-
derheerc en was, als de Grave felfs. Dit Graeffchap placht
oock te hebben zijn twaelf Genoten, na de wijfe van Vrank- Gemttn.
rijck; en hadden de Graven, in oude tijden, onder haer
defe navolgende Officieren, te weten, een Conftapel, twee
Maerfchalcken, een Opper-jager, een Cancellier, een Ka-
merling, vier Ontfangers, en meer andere dienaers, die, ter
faken van defe hare ampten en waerdigheden, al te famen
moeften Heerlijckheden hebben in \'t felve landt: gelijck
dit befcheydelijck blijckt uyt een feer oude fchilderye in het
Preeckheerenkloofterte Gent, al van des eerften Graefs
Boudewijns tijden af bewaert, met dit opfchrift: Inßhutio
Comitatm FlandrU more ^iritium, dat is, Inftellinge des
Graeffchaps Vlaenderen na de wijfe der Romeynen.

De Staten van Duytfch-Vlaenderen beftaen wel ( foo Stmn.
Guicciardin getuyght, uyt Prelaten, Edelen, Steden, en
Caffelryen : maer de drie Hooftfteden des landts , name-
lijck Gent, Brugge, en Ypren, mitsgaders het Vrye, die
te famen maken de vier leden van Vlaenderen, hebben al-
leen volle macht en autoriteyt, om in gemeene landts-faken
te refolveren en beiluyten, fonderling als \'er gehandelt wort
van eenige fchattinge en tribuyten op te brengen, foldaten
aen te nemen , en diergelijcke , waer inne de mindere fte-
den en quartieren (al hebben fy anders elck hare befondere «
Magiftraten, wetten en privilegiën) de refolutie van de
voorfz vier leden moeten volgen, en ftaen oock onder de
felve in dien deele de fteden, en quartieren, foo van Keyfer-
rijcks, als van eygen Vlaenderen, gelijck wy te fijner plaetfe
nader füllen verklaren.

In gantfch Vlaenderen zijn, na het ftellen van Guicciar- SteM?i,
din, acht-en-twintigh fteden, daer onder rekenende Door-
nijck, Aerdenburgh, Deynfe, en Lannoy; daer-en-boven
meer dan dertigh onbeflote vlecken, de welcke, aengefien Vkchin.
fy eertijdts muuren en veften gehadt hadden, en noch in
fijnen tijdt ten deele fèer rijck en wel bewoont waren, even
alfulcke privilegiën en vryheden genoten, als de bemuurde
ftejdeü. \'t Getal der dorpen wasteen ter tijdt 11^4 met
klock-toorens, behalven ontallijcke veel floten, Heeren
huyfen, en gehuchten onder welcke dorpen vele foo \'Dorpen,
groot, rijck, en wel bewoont waren, als eenige andere in
gantfch l^uropa maer door de oorloge zijnder veel verval-
len, en jammerlijck verweeft. Daer waren oock voor dc
felve oorloge acht-en-veertigh Abdyen , foo van mannen
als vrouwen, en dan noch veel Prioryen, en andere kloo\'
fteren, het gantfche Graeffchap door ; foo dat de Span-
jaerden, die met Koning Philips in \'t landt quamen, haer
verwonderden over de groote menighte van ftedeii, dor-
pen , Abdyen, kloofteren, en andere geftichten, feggende, Ahdjtn,
dat gantfch Vlaenderen maer een eenige ftadt en was.

Dat deel van Vlaenderen, welck de Graven te leen hiel-
den van Vranckrijck, wordt weder gedeelt in Duytfch en
Walfch-Vlaenderen, na de tale die in elck gefproken wordtj
want dat het Walfch quartier nu fijne befondere Staten
heeft, en met het Duytfche niet contribueert, heeft een
ander infien en oorfaeck, gelijck wy te fijner plaetsbrcc-
der verhalen.

Hanc Clarindam veter es dixere coloni.
Gor dunt, fopdique truces coluere Sicamhri.
Mercurio Cd/ar, Chrißo facravit Amandm,

Dat is:

V W^ii Clarin^a dat dees Stadt in oude tyden

Genoemt wert by het volck aldaergeßagen neêr^

Gorduners ende voorts Sicambers,fel in Vßryden,

Die hehbenß bewoont. Van lulim wel eer

Wertß geheylight aen Mercurim vol liße?i:

Maer S. Amand rvas d\'eerfl diefe gemaeckt heeft chrißen.

Lacms- ofte Duytfch- welcke hoe grooten gerief, en overvloet van lijf-tocht, en
Vlaenderen, paelt in het andere nootdruftigheden, fy door alle dele wateren ont-
noordenaen de groote zee, fangt, men qualijck foude können gelooven. Sy heeft
in\'tzuyden aen den vloedt Antwerpen in\'t noordt-ooften, Mechelen in \'t ooften,
Leye, in\'t ooften aen de BrufTelin\'t zuyd-ooften , endcMiddelburghinZeelantin
Schelde, en KeyferJijck \'t noord-wefteq, alle vier gelijcke verre van haer veifchey-
Vlaenderen, en in \'t weften den, te weten tien mijlen. Is feer fterck en fchoon, gaen-
aen Artois. de in grootheyt te boven , ofte immers gelijck zijnde de al-
Delandtdouweis\'ervoor lergrootfte fteden van Europa j want de ommeloop der
een groot deel mager ende laetft-gemaeckte ftadtsmuuren.van binnen te meten,houdt
fantachtigh, weynigh terwe 45^40 Roomfche oft Antwerpfche voeten, bedragende
voortbrengende, maer wel wat meer dan feven,maer van buyten te meten meer dan i o
genoegh rogge, haver, boonen, erten, vitfen, boeckweyt, Italiaenfche, dat is over de drie Vlaemfche oft hierlandt-
vlas, ende kennip; oock veelerley goede aertvruchtcn en- fche mijlenwelck getal van voeten noch meerder beven-
de fruyten. den is in de metingegedaen in \'t jaer 13^7; want doen
In dit quartier zijn feventien bemuurde fteden, name- bleeck het dat Gent groot was 5 <^8 8 roeden, van veertien
lijckjGent, Brugge, Ypre, Cortrijck, Audenaerde met voeten de roede, \'t welck bedraeght yi^jz voeten, dat
Pamele, Nieupoort, Veurne, Winox-berge, Sluys, Dam- weynigh min is als acht Italiaenfche mijlen. In voegen dat
me, Biervliet ( nu een fteenhoop geworden) Dixmuyde , Gent vergeleecken wordt by Milanen; maer is nergens na
CafTel, Duynkercke, Grevelinge, Bourborgh, en Huift. foo rijck van volck, als hebbende veel ledige ende onbe-
Gent, nae het gevoelen van meeft alle de Schryvers, en timmerde plaetfen, nochtans, indien men der Ouden ge-
oock het gemeene feggen, is van Cajus lulius C^farge- tuygenifTe gehoor geven wil, men fal bevinden, datfein
fticht 3 en leght, onder andere, de geleerde Francifcus Pe- voortijden voor Milanen ofte andere fteden niet behoefde
trarcha, fchry vende aen den Cardinael Colonna : Ganda- te wijeken. Ick wil overflaen , daer men nochtans de groo-
\'vum quoque lulio conditore fuprhum vidi, dat is : Oock te menighte des volcks cenighfins uyt oordeelen kan , dat
hebb\' ick Gent gefien.het welcke fich roemt van Julius Cïe- onder het gebiedt van Graef Lodewijck van Male, foo
far geftichtte wefen. Jacob de Meyer in het eerfte boeck buyten als binnen Gent, inden tijt van tien maenden over
fijner Chronijcke van Vlaenderen, roert onder andere defe de duyfent en vier hondert private nederlagen zijn gedaen j
veerskens aen: " " " - - - -

maer alleen hier verhalen dat Frofiardus fcydt, waer in ick
hem nochtans ten vollen geen geloof en geef, dat op de
felve tijden binnen de ftadt getelt wierden 80 duyfent
mans-perfoonen, bequaem om wapenen te dragen , gaen-
de van de vijftien jaren tót de feftigh toe. Haer groote kan
daer uyt lichtelijck afgenomen worden , dat een revfer
gaende van de Muyde-poorte, tot deKeyfer-poorte,\'die
hem naer Bruft^elleydt, een ure tijdts onderwcegh is. De
timmer en \\ gebou, foo van kercken, als van gemeyne en
befondere huyfen , is te Gent doorgaens feer hoftelijck en
cierlijck. Binnen de ftadts-muuren zijn zé bewoonde ey-
landekens , door middel van water-vloeden en grafren
gemaeckt. Men telt \'er ^00 ftraten, en 5)8 groote bruggen,
daer de geladen fchepen gemackelijckonder door-varen,
Eenige makenfe ouder, en feggen datfe CiEfaralleenlijck en dan noch z2 die kleynder zijn. Daer zijn fes water-mo-
gefterckt heeft, maerriiet eerftmaelgefticht. Datfe nae- \'lens, enoverde loowindt-molens. Kercken , fookleyne
maels Gent genoemt is geworden , acht men gekomen te als groote, Kloofteren, Gaft-huyfen, en ander Godts-huy-
2ijn van de Wandalen ofte Wenden, diefe fouden vermee- fen, zijnderin alles , waer onder feven , anderefeggen
ftert hebben. Andere feggen, dat in feecker oudt Kafteel, acht Parochie-kercken , en vijf rijcke machtige Abdyen
daer ontrent, eertijdts gevonden is eenen fteen met dit op- zijn. De Hooft-kercke placht eertijdts genoemt te worden
fchrift C. A N T. waer by fommige verftaen Cajus Anti- S, Jans : Maer nae dat Keyfer Karei de V, tot dwang van
ftius, fommige Cajus Antonius, en dat van dit felfdeop- de inwoonders, ende fijns felfs verfekeringe, ter plaetfe
fchrift het Kafteel gekregen heeft den naem van Cant, die daer d\'Abdye van S. Baefs plagh te ftaen, in \'t jaer 15-40 het
naemaels in Gant ofte Gent foude verandert wefen ^ het Kafteel getimmert heeft, dat men noch huyden ten dage
welcke foo heel vreemt niet en is, nadien men in oude ge- daer fiet, foo is de voorfz. Hoofc-Kercke den Abt van
fchreven boecken dickmael de letter G voor C fal vinden, S. Baefs voornoemt ingeruymt, en genoemt geworden
voornemelijck in de naem van Cajus, welcken fy doen S. Baefs : jae de Abdyefelve is eerft geworden tot een Ca-
Gajus noemden. Watter van fy oft niet,defe heerlijcke ftadt nonifye, daer na tot een Proosdye, en eyndelijck, ten ver-
light in een goede, luftige ende vruchtbare landouwe, on- foecke van Köninck Philips de II, verheven tot de Bii^
trent vier mijlen van de zee , op drie water-vloeden, te we- fchoplijcke waerdigheydt. In de kercke van S. Jan, ofte
ten, de Schelde, die daer aen komt uyt Henegouwe, de (foo men die nu ter tijdt nóemt) S. Baef, is de hoogh-ge-
Leye uyt Artois, endede Lieve uyt de haven van Sluys. melte Keyfer Karei gedoopt, geboren zijnde binnen de
Behalven defe is\'er noch de Moere, komende uyt de vier ftadtvanGent, op den 25 Februarii in\'tjaer i yoo. On-
Ambachten, ende meer andere levende wateren, die hier derde Abdyen is de voornaemfte die van S. Pieter, gele-
en daer niet verre van de ftadt haren oorfprong nemen, en gen op Blandijns, en heeft machtigh veel goets jaerlijcks
door de felve, f»o van nature, als door toedoen van men- inkomen, en niet alleen geeftelijcke, maer oock wereldt-
fchenhanden, geftadigh vlieten, en van daer voorts langs lijcke jurifdiftie over verfcheyden dorpen en vlecken. Het
eenige groote graften gebracht worden in de nieuwe vaert, getal van de kloofters is defe voorleden jaren binnen Gent
tot groot gerief. Defe nieuwe vaert is met \'s Konings bewil- feer vermeerdert : want niet alleen en hebben de jefuiten
liginge voor ettelijcke jaren gegraven, ende met groote daer een Collegie opgerecht; maer oock veel Abdyen en
moeyten, arbeyt, en onkoften, gebracht wel vier groote andere kloofters, die fich buyten de ftadt plegen te houden,
mijlen verre tot in de Zeeufche zee , aen den mondt ge- hebben haer refidentie binnen de felve genomen. Wat be-
naemt het Sas, foo dat nu ter tijdt de middelbare fchepen langt de wereltlijcke publijcke geftichten , men fiet te Gent
door defe vaert uy ter zee können varen tot aen de ftadt. De voor eerft het Princen-Hof, in het welcke getelt worden
NederUndt. Y drie

drie hondert kamers. Daer nae twee heerlijcke Schutters
hoven, en het fchoone model van hetSchepen-huys, het
welcke, indien \'r voltoyt ware, niet en foude zijn te verbe-
teren. Voorts is \'er het Belfort, daer vier toornen op ftaen,
en een kloeke in hangt genaemt den Roelaiit, die iiooo
pontwecght, en feer verre gehoort wordt. Oock ftaet\'er
een groote koper-vergulden draeck op , die gekomen is uyt
Conftantinopelen, ten tijde dat Graef Boudewyn de acht-
fte van Vlaenderen de felve ftadt won, en aldaer gekroont
wiert Keyfer van Griecken, \'t welck gefchiede in \'t jaer on-
fes Heeren 1204. \'Binnen Gent zijn 15 Marckt-velden,
onder de welcke het grootfte genoemt wordt de Vrydaghs-
marckt, welckers gelijcke in groote en proportie in Europa
qualijck te vinden is. In het midden van defe marckt heeft
de Sereniffime Aertz-Hertoginne Ifabella Clara Eugenia
van Spaenjen, Sic. laten oprechten een groot vergulden
fteenen beeldt, ter eere van haer groot-vader Keyfer Karei
de vyfde.

Gent is een Borchgraeffchap, het eerfte lidt ende de
Hoofc-ftadt van gantfch Vlaenderen , hebbende overfulcks
het voorfitten bovenalle andere fteden des felven Graef-
fchaps. Hare ftem enrefolutie, in gemeene landts faken,
moeten volgen \'t landt van Aelft, dat van Waes, de vier
Ambachten, de fteden van Cortrijcke, Oudenaerde, Den-
dermonde, Biervliet, GeersbergeenNinoven. Te Gent
heeft fijn refidentie het Hof Provinciael, ofte de Raedt van
Vlaenderen, beftaende uyt een Prefident, twaelf Raedts-
heeren,en andere officieren. Voor defen Raed komen deap-
peilen van gantfch Vlaenderen, en mach men van de von-
niffen in de felve gewefen vorder appelleren aen den groo-
ten Raedt ofte Parlement van Mechelen. Te Gent is oock
de wettige kamer, ofte het Leen-hof van Vlaenderen, daer
hoogh en laegh recht gepleeght wordt in faken van leene ,
en worden daer toe oock fomwijlen gebruyckt de Raedts-
heeren van den Hove Provinciael. Te Gent worden mede,
tot een heerlijcke hofiijckheyt, altijdt opgevoedt fommige
Leeuwen, Beiren, Lochfen , en andere vreemde dieren.
De Gentenaers zijn beleefde, vriendelijcke, treffelijcke en
ftrijdtbareluyden; maer hebben by velen den naem van
hooghroemende, en feer oproerige, gelijck uyt de Vlaem-
fche hiftorie genoegh bekent is, ende voornementlijckde
rebellie van Arteveld, en naderhand van Heynfius, hooft
van\'t Schippers gilde : gaen veel omme met koopman-
fchappen, en zijn in verfcheyden konften en ambachten
wel ervaren. Daer zijn in de ftadt 5 z Gilden,en boven dien
het ambacht van de Wevers, begrijpende 27 orden, en
maken een van de drie Staten der ftadt. Binnen Gent wordt
degewoonlijcke juftitie bedient, door feer eerweerdige
Edelluyden, en eenen Graefiijcken Officier, die fy noemen
den Hoog-bailjouw van Gent. De edelfte en outfte huyfen
ofte geflachten van Gent,zijn die van Bets, Borluyt, Serfan-
ders. Rijm, Damman ,Grutere, Utenhove, Vaernewijck,
Hembife , Caudenhove, Cauwerburgh , van der Camere,
Trieft, van denEeckhoute, Baenft, Kethulle, enStee-
lant. Hier mede willen wy de befchry vinge der voor-treffe-
lijcker ftadt van Gent befluyten met den hoogh-geleerden
Erafmus van Rotterdam , in eenen brief die hy gefchreven
heeft aen Karei van Utenhove, borger der felver ftadt: dat-
ter foo verre als \'t Chriftenrijck ftreckt, geen ftadt gevon-
den en wordt,die met defe te vergelijcken fy, het fy dan dat
men aenfie de grootte en macht der felve, (m die tijden,)
ofte de politie, en den aerdt des volcks.

Of de ftadt van Brugge haren name heeft van wegen de
groote menighte, foo van fteenen, als houten bruggen daer
fy mede verciert is, oft van een brugge alleen, genoemt
Brugftock, eertijdts ontrent de felve gelegen , tuffchen
Oudenborg en Rodenborg(dat nu Aerdenborg heet)
daer van mogen die onder malkanderen difputeren, die den
tijdt en luft daer toe hebben. Wy füllen alleenlijck feggen,
datdeoudcfte plaetfe van Brugge is de Borght, waer van
dc fondamenten geleydt zijn in\'tjaer 8(^5, ten tijde van
Boudewijn met den yferen arm , en \'t geheele werck door
fijnen fone voltoyt. Van defe Borght fiet men noch de for-
me en eenige overblyffelen ontrent S. Donaes, hetftadt-
huys, en \'t Huys van den Vryen. Lange daer na,te weten in
denjare 1270 , heeft Margriete van Conftantinopolen ge-
doogt , dat men de ftadt verfterckt heeft met graften, van
Danckers brugge af. Ende Philips de Schoone, Koning

van Vranckrijck,heeftfe met ftercke wallen en poorten ver-
fien , alfoo datfe by fijnen tyde van gelijcker groote gewor-
den is met Bruffel. Eyndelijck is fy gereftaureert geworden
door Louys van Male, Grave van Vlaenderen, Brugge ftel-
lende (ioo hy feyde ) op twee goude pilaren, te weten, de
inlandtfche neeringe, en uytlandtfche koophandel. Sy
leydc in een fchoon effen pleyn, drie mylen van de zee.
Heeft van nacuure geen water-vloet , maer wel een feer Gelegen-
groore graft ofte vaert, met menfchen handen gemaeckt.
Defe deelt fich met veel vaerbare ftroomen door de ftadt,de
welcke uytloopende vergaderen by malkanderen , en vlie-
ten naer Damme,Sluys,en van daer voorts in de zee. Brug-
ge heeft Gent zuyt-ooftwaerts , Cortrijck zuydwaerts,
Veurne zuyd-weftwaerts.en Middelburg in Zeelant noord-
ooftwaerts, alle ontrent acht mylen van haer verfcheyden.
Is nu noch een feer fchoone en groote ftadt, die weleer
oock uytnemende machtigh en volckrijck geweeft heeft,
jae de principaelfte koop-ftadt van de gantfche Nederlan-
den; en dat tot den jare iji6 toe, wanneerde vreemde
koop-luyden naer Antwerpen vertrocken, (foo te fijner
plaetfe breeder verhaelt fal worden ) en defe ftadt, niet fon-
der der felver groote fchade, verlieten , die noch ongelijck
meer befchadight is geworden door de laetft voorleden in-
landtfche oorloge, diefeby-nae in den gront geruineert
en bedorven heeft. Men fal bevinden in oude tijden, wan-
neer de koop-handel noch by die van Brugge was, datde
felve ftadt met feventien publijcke huyfen van verfcheyde
natiën verfien geweeft is: Onder de welcke, de Engelfche,
Schotfche, Franfche, Caftiliaenfche ,\'PortugaeIfche , Ar-
ragonfche, Navarfche, Catalonifche, Bifcayfche, der Han-
ze fteden, Venetiaenfche, Genouefche, en Milaenfche
huyfen de voornaemfte geweeft hebben. Alle welcke natiën
voor verfcheyde tapifferyen,die by die van Brugge gemaekt
wierden, allerhande waren binnen Brugge brochten. Soo
dat voorfeker is, dat over de i yo jaren de felve ftadt, meeft
van alle de Nederlanden in koophandel floreerde. Ende
hier uyt is gefproten, dat alle defer landen inwoonderen,
nadien de uytheemfche met de-Vlamingen meeft handel-
den , Vlamingen wierden genoemt. Haren ommeloop be- Grcott.
grijpt 16600 Roomfche voeten, bedragende ontrent vier
Italiaenfche mylen en een vierdedeel; maer van buyten te
meten,is fy ontrent fes gelijcke mijlen groot in \'t ronde.Dc
huyfen,lbo tot den Godts-dienft als tot der menfchen woo-
ninge dienende, zijn te Brugge door den bandt veel heer-
lijcker en koftelijcker dan in eenige ftadt des landts. De
ftraten zijnder breet en recht, onder andere de fes, welckc
van de groote marckt beginnen te loopen, elck tot een van
de fes voornaemfte ftadts poorten, \'t welck feer gerieffelijck
is , en luftigh om fien. Men telt \'er over de 60 kercken foo ^erckin.
kleyne als groote. De Hooft-kercke is gewydt ter eere en
gedachteniff\'e van S. Donaes, verciert met een heerlijck
Collegie van Canonicken, die, voor defen cen Prooft tot
haer Overhooft gehad hebbende, ten verfoecke van den
grootmachtigen Koning Philips de II van Spaenjen, ver- jBirdcm.
eert zijn geworden met cen Biffchop.

De ftadt Brugge wordt gedeelt in fes deelen, en negen
Parochiën, daer onder begrijpende die van\'tH. Kruys en
S. Catharine, welcke buyten de poort leggen, maer heb-
ben haer deel oock in de ftadt. Op cen eenige plaetfe van
defe ftadt, namelijck op de Borght, oft (om beter te feggen) Borck,
het Kafteel, wordt juflitie gedaen van wegen fes verfcheyde
Overigheden, te weten de Magiftraet van Brugge, het
Vrfe, het Leenhof, de Proosdy e van S. Donaes, de Heer-
lijckheyd van Ziffeele, en de Heerlijckheydt van de Man-
daeghfche. Onder andere merckelijcke dingen wordt te
Brugge gefien het Water-huys, ftaende by de ftadts-muu- jj^^fg^y ^
ren tuffchen de Sme-poort ende Boeverye-poort. In dit ^ \'
huys ftaet een wiel vol eemers, en andere bequame gereet-
fchappen : een peerdt draeyt dit om, en fchept dagelijcks
uyt een groote cifterne, een grooten hoop waters in een
groot vat, van waer het voorts loopt in een looden buys,
en fich de gantfche ftadt door onder d\'aerde met veel ar-
men en tacken verfpreydt, tot groote verwonderinge cn
luft des aenfchouwers. Daer is oock te fien , in het Schut-
ters-hof van de handt-bcge, een feer groote tafel, gemaeckt
van de graedt van een walvifch; en een huys, daer van bin-
nen het yferwerck al verguldt is, en meer andere fraeyig-
heden. De Bruggelingen fijn van natuure feer vriendelijck,

beleeft, gefpraeckfaem, en wel geproportioneert van lijve, halle, een treffelijck en fèer oudt gebouwjwant in defe fladt
Geneeren haer nu ter tijd meeft met fufteynen,fayetten,lin- worden veel goede lakenen,faeyen/aeyjetten en diergelijke
nen en wolle lakenen,tapifferyen en diergelijke waren te ma- wercken gemaeckt, \'t welcke redelijcke neeringe veroor-
ken. De vrouwsperfbonen fijnder foo fchoon, Heffelijck, fo- faeckt onder de Borgerye.Men feydt gemeynlijck dat Ypere
ber en matigh als in eenige ftadt van de Nederlanden. De de grondt van loot heeft,overmits de feer groote menighte
ftadt wordt feer wel en ordentelijck geregeert, hebben veel van loode onderaerdfche goten, die men daer de gantfche
Trrvilegien. heerlijcke privilegiën en vryheden, en onder andere heeft ftadt door vindt, om het vloedt-water bykans door alle huy-
Hertogh lan van Bourgoignen, Grave van Vlaenderen, in fen en plaetfen bequamelijck te leyden.Defe ftadt heeft een
het jaer 140 5 , de Bruggelingen vry gemaeckt van alle con- Borgh-graeffchap, en is de derde hooftftadt, mitfgaders het
fifcatien van goederen , \'t fy wat, en tegen wien dat fy oock derde lidt van Vlaenderen, onder haer gebiedt hebbende ^^^^^^^
fouden mogen mifdaen hebben, den perfoon des Princen feven Caffelryen, waer onder de Cafi\'elfche aileene wel 24
felve niet uytgenomen. Inde ftadt van Brugge plach hem vierfcharen, ofte bancken van rechte heeft. Daerisbin-
meeftendeel te onthouden de OpperbailjuW van Vlaende- nen Yperen, boven de gewoonlijcke Magiftraet, een befon-
ren, de welcke bykans even fulcken officie heeft als de Droft der vierfchare, die men noemt de Zale van Yperen. De
van Brabant 5 maer is van veel grooter aenfien, en geniet Yperlingen fijn goede, beleefde, en vreedfame luyden, er.
oock meerder profijten. Brugge is (foowy elders gefeydt is\'t landt rontsom de ftadt leggende het befte en vrucht-
hebben) de hooft-ftadt van het tweede lidt van Vlaende- baerfte van geheel Duytfch-Vlaenderen. Onder\'t lidt van
ren, en heeft derhalven naeft Gent het voorfitten boven al- Yperen contribueren in gemeene landts onkoften , de
Steden on- ^^ Vlaemfche fteden. Onder haer contribueren in gemeene voorfz Caffelrye van Raffel, die van Belle , de Amb achten
d» Brffg\' landts laften, de fteden ende quartieren van Nieupoort, van Yperen, Meeffene, RouiTelare, Poperingen, &c.
le. Sluys, Damme, Oudenburgh , Ardenburg, Veurne, Wi- Het Vrye heeft defen naem gekregen, om dat het van de Het Vrye.

noxberge, Duynkercke, Grevelingen, Bourbourgh, Blanc- onderdanigheydt van Brugge vry en ontflagen is gewor-
kenberge, Torout, Dixmuyde, Ghiftele , Middelburgh den, en maeckt ( foo wyftracks breeder verklaren füllen)
en Loo. Tot een befluy t moeten wy dit noch feggen, dat, het vierde Udt van Vlaenderen. Is eerft ingeftelt uvt oorfa-
behalven ontallijcke veel geleerde en vermaerde mannen, ke en om redenen hier nae volgende. Gent, Brugge cn
in de ftadt van Brugge in \'t jaer 1478 geboren is de Aertz- Yperen, plegen eertijdts te reprefenreren, en verftrecken
hertogh Philips van Ooftenrijck, Prince van \'t meeftendeel den gantfchen ftaet van Duytfch-Vlaenderen , en wat by de
defer Nederlanden, fone des Roomfchen Konings en nae- Gedeputeerde van die drie fteden gerefolveert en befloten
maels Keyfers Maximiliani, en Vader van Keyfer Karei wierdt, dat moeften al d\'ander fteden en quartieren volgen:
de V, welcke Aertz-Hertogh naderhandt gehouwelijckt maer alfo de ftadt van Brugge, foo door de wijdftreckende
met Vrou loanna , dochter der Catholijcke Koningen heerfchappye die fy hadde van buyten, als oock om haer
van Spaenjen, foo veel Koningrijcken, in de oude en nieu- overgroote mogentheydt van binnen , foo hooveerdigh was
we wereldt, aen defe Nederlanden gehecht heeft: en mo- gewórden, datfe in faken van ftate haer niet alleenlijck te-
gen derhalven de Nederlanden wel genoemt worden het gen Gent, Yperen, en andere fteden, maer oock tegen
voornaemfte fondament , daer de groote mogentheydt haer eygen landts-heeren hoogmcedelijck ftelde, over-
van den doorluchtigen Huyfe van Ooftenrijck opgebout midts de groote en fonderlinge privilegiën, daer fy boven
is. Mede wordt defe ftadt toegefchreven dat in het jaer alle andere Vlaemfche fteden mede begaeft was; foo is\'t op
1450 , aldaer aldereerft van Philippus de Goede ingeftelt een tijdt gefchiedt, dat de dorpen daer onder liggende, die
is geweeft de ordre der Ridderen van „het Gulden Vlies, feer veel in getale en machtigh waren, de ftadt met lijftocht
beftaende in 3 i Ridders, als uyt den brief van Philippuste en met geldt te hulpe quamen , met alfulcken conditie en
mercken ftaet, welcke wy hier by fouden fetten, indien befpreck, als datfe van doen voort niet en wilden gehou-
wy het niet naelieten om kortheydts wille. den wefen te rechte te ftaen onder de wet van de ftadt,maer

y De ftadt van Ypre ontleent hareiï naem van het water- alleen onder den Caftelleyn, toen ter tijdt van des Graven

ken Ypre, \'t welck \'er door-vliet. Sy wierdt eerft gefticht wege refiderende op de Borcht van Brugge. Dit verworven,
( foo Chriftianus Mafl^eus fchryft m \'t i ^ boeck fijner Chro- en naderhandt foo in getalle als in aenfienlijckheydt van
nijcke van Camerijck ) by Graef Boudewijn, toegenaemt Hoofden feer toegenomen hebbende, hebben fy ootmoe-
de longe, ontrent het jaer 9^0 j light negen mijlen van delijck verfocht, en oock verkregen, van Graef Philips,toe-
Brugge, en derthien van Gent, fijnde ftercker van wegen genaemt vanElfaten, (niet regenftaende die van Brugge
genheyt. ^arr gelegenheyd, mits datfe qualijck te beleggen is, als van daer feer heftigh tegen waren)te mogen een heerlijckheydt
, " veften oft ander gemaeckte wercken. Is een fchoone en ta- en gerechte op haer felven hebben. En ftelden voorts mec
melijcke rijcke ftadt,wel behuyft en betimmert, dan de huy- bewilginge van den felven Grave, ( die niet fchoonder en
fen hebbender meeft al houte gevels, \'t welck een ooffaeck focht als de Bruggelingen haer veeren te korten, en hare
is datfe van buyten weinig aenfiens hebben. De ftadt in het ftoutigheydt te minderen)een edeleiï en treffelijcken wet in Sckpenett
jare 1173 binnen de muuren gemeten fijnde, wierdt bevon- van z6 Schepenen, die , gekoren uyt den Edeldom, dien e» qe-
Crme ^^^ geometrifche roeden groot te wefen in \'t ronde,be- ftaet haer leven lang bedienden. Uyt defe wierden alle jaer
floten met negen poorten. Heeft tot het jaer 13 8 3 toe in fijn drie Burgermeefters gekoren,en dan noch een vierde uyt de
meefte fleur geweeft, wanneer fy genootfaeckt fijn gewor- gemeente des felven landts gebiedt, die daerenboven oock
den, om dat\'die van Gent met de Engelfche t\'famen fpan- haren befonderen Bailjou hadden; en was eerft gefeydt
den, hare buyten-fteden af te werpen, op dat de felvige dat fy al te famen moeften woonen binnen Brugge, en haer
den vyandt niet tot voordeel fouden ftrecken. Doch de vierfchare houden op den Borght aldaer, doch mogen nu
krijgh geeyndight wefende, dachten fy de felvige wederom ter tijdt woonen daer \'t haer belieft, mits dat het fy binnen
op te richten, indien het haer niet belet waer geweeft door des landts gebiedt. De Cafteleyn wierdt verkoren tot Pre-
Hertogh Philips de Stoute , Grave van Vlaenderen. Defe fident van den voorfchreven Raedt, en geduerde defe rege-
. wetende dat \'t gemeene volck binnen Yperen fe er oproerig ringe in fulcker wijfe, tot dat de Gravinne loanna, Graef
was, en dat de muytenatie meeft uyt de voorfteden Begon, Boudewijns dochter, die men toenaemt van Conftantino-,
heeft die uyt de voorfteden in nabuurige en minder be- polen , om dat hy de felve ftadt , en\'t Keyfer-rijck van
woonde fteeden verdeelt. Waer mede hy de Magiftraten Griecken-landt geconquefteert heeft, tot dat (feg ick) de
binnen Yperen uyt de vreefe geholpen heeft, \'dat fy niet Gravinne loanna in \'t jaer 1224 > l^^t felve heerlijcke Prefi-
weder, gelijck anno 1313 gefchiedt was, uyt de venfteren dentfchap kocht van Heer lohan van Neelle, dien het toe-
fouden geworpen worden, en de andere mindere fteden gevallen was, en die van den Vryen ftelde in volkomener
eenighfins met wolle-neering verfiem De kercken, kloo- vryheydt, hun gevende het befit en bewindt van de gant-
fters en andere publijcke gebouwen fijnder fchoon en heer- fche heeriijckheydt van buyten,en latende voor de ftadt van
Bifdom lijc\'^\' wefende de hooft-kercke gefticht ter eere van S. Mar- Brugge alleen de bedieninge van de faken van binnen. Die
ten. Koning Philips de 11 van Spaenjen heeft van de Paus van \'t Vrye nu dus groot van machte , en noch grooter van
Paulus de vierde verkregen, dat defe kercke onder meer moede geworden fijnde, en hebben niet opgehouden, voor
andere verheven is tot een Bifdom. Yperen heeft een foo dat fy, niet regenftaende alle de groote moeyte en fparte-
ruymen en overfchoonen Heeren-plaetfe, als eenige ftadt linge die de drie Hooft-fteden haer aendeden, eyndelijck
van de Nederlanden, en ftaet op de felve plaetfe de laken- in het jaer 145 é, van Hertogh Philips de Goede van Bour-

gondicn, Brabant, Sic. verkregen hebben den naetn en
vveerdigheydt des vierden Udts van Vlaenderen; maer moe-
ten in tijden van oorloge de baniere van Brugge volgen:
gelijck lacob de Meyer het felve breeder verklaert, in het
Refort. - feftiende boeck van fijn Vlaemfche Chronijcke. Haer ge-
biedt en heerfchappye ftreckt wel feven mijlen rondom
Brugge, over feer veel dorpen en leenen, dan moeten, ge- \'
lijck oock die van Brugge felfs, komen appelleren aen den
Provincialen Raedt te Gent. Onder haer contribueren, in
gemeene landts faken, 3 5 Ambachts Heerlijckheden, met
haer appendenten en contribuanten , en >0 dorpen. Dc
appendenten en contribuanten fijn 19 do rpen, yder fijnen
evgen Heer onderdanigh. De ballingen van Brugge en an-
dere fteden, mogen vryelijck woonen in de jurifdidie van
den Vryen, en mogen die van den Vryen nergens gevan-
gen gehouden worden; het en fy datfe eerft rechtelijck
overwonnen en gecondemneert fijn. Daer hebben wy nu
de befchrijvinge van drie hooft-fteden , en vier leden van
Duytfch-Vlaenderen, onder welcke (foo gefeydt is) in ge-
meene landts faken, oock reforteren en contribueren die
van Keyfer-rijcks, en eygen Vlaenderen: laet ons nu voort-
varen tot de andere fteden des felven quartiers , en voor
eerft befchryven de vier Zee-havenen, daer van de drie be-
grepen fijn in\'t getal der befloten fteden, de vierde onder
de open vlecken.

Drie mijlen van Brugge, en vijf van Middelburgh in
Zeelandt, leydt de zee-ftadt Sluys, die eertijdts Lammens-
\'vliedt is genaemt geweeft, doch daer nae Sluys geheeten,
om dat aldaer een fluys gelegen was om het water te ftut-
ten. Den eerften naem bevindt men noch in fwang geweeft
te hebben tot het jaer 1331. Sy heeft eerft de Graef van
Namen toegekomen, de welcke de felve plaets tot erfdeel
gekregen hadde, door Guido van Namen, fone van Guido
Grave van Vlaenderen. Naderhandt heeft PhiHps de Stou-
te defe plaets weder onder Vlaenderen gebracht, aen Wil-
helm Grave van Vlaenderen, daer voor leverende Bethune.
Defe ftadt is, door twift en oneenigheydt der borgerye,
haer macht, die fy in ouden tijden pleegh te hebben, quijt
geworden korts voor de lefte inlandtfche oorloge , den
Bruggelingen, by koope tegen den Koning gedaen, toege-
vallen en onderdaen geworden, welcke Bruggelingen de
felve oock begonnen op re bouwen, en te willen vorderen,
als hebbende een van de fchoonfte en fekerfte havenen van
gantfch Europa, in de welcke wel 500 fcheepen bequame-
lijck konden liggen, door welcke gelegenheydt bevindt
men de felvige eertijdts redelijck gefloreert te hebben;
welck hier uyt mede blijckt, dat de hiftorien betuygen in
het jaer 1468, indemaendt Odober, aldaer hondert en
vijftigh fchepen, met verfcheyde waren geladen, aengeko-
men te fijn,en wefende daer beneffens een ftercke ftadt met
dubbelde wallen, die genoeghfaem onwinbaer gemaeckt
konde worden. Nu ter tijdt ftaetfe onder \'t gebiedt en ge-
hoorfaemheydtvande Staten Generael der Vereenighde
Nederlanden,de welcke in de quartieren daer ontrent oock
befitten Axel^ , TerNeufe, Ardenborgh, Yfendijke, en
meer ftercke plaetfen. Leydt meeft vol garnifoen, en wordt
allengskens betimmert en verbetert j hebbende als noch
haer oudt kafteel, dat eertijdts vaft aen de ftadt was, maer
door af brekinge van een deel huyfen , daer van afgefchey-
den is geworden.

Recht tegen over Sluys is het eylandeken van Cadfant,
met een dorp mede alfoo genaemt. Dit eylandt is voortijdts
veel grooter geweeft, met een ftadt en veel fchoone rijcke
dorpen daer op;maer de Zee heeft\'er by langheydt van tijde
meer als de helft af vernieldr.

Ooftende light twee mijlen van Oudenborgh, en wat
meer dan vier van Brugge. Heeft noyt geen ftadtsmuuren
gehadt, maer is voor de laetfte beroerten, en noch een tijdt
lang ftaende de felve, foo in groote en getal van huyfen, als
menighte van inwoonders, een redelijcke ftadt gelijck ge-
weeft, meteen tamelijckegoede haven, dan ten laetften
door een meer dan driejarig belegh, en eyndelijcke verove-
ringe , genoegh tot een mols-hooop geworden, en geheel
vernielt. Watter,ftaende de voorfz belegeringe,voor en te-
gen de felve gedaen is , hoe veel duyfent menfchen datter
aen weder zyde gebleven zijn, en wat des meer mach be-
treffen , en is ons voornemen niet alhier te befchrijven, de-
wyle doch\'t felve niet alleen is buyten onfe materie, maer

oock foo ruchtbaer, en felfs tot aen de uyterfte palen des
Werelts verbreyt geworden,dat men daer op wel mach paf-
fen met een kleyne veranderinge van woorden de naevol-
gende veerfen van der Latijnfcher Poëten Prince Virgi-
liusj in het fevende boeck van -®neas:

^antaper oßenda regnis ejfufa Philippt
Ternpeßas ierit campos, (luibus aóifn uterque
Belgiens Hijpanujque animis concurrerit orbis,
Audiit, &ß c[uem tellus extrema refufi
Suhmovet Oceano-, érß quem extentaplagarum
^uatuor in medio dirimitplaga Solis iniqui.

Op V veldt geflort zy, daer Ooßend\' op heeft geftaen,
Bn met hoe arren moet de Spanjaert volpra£itjcken,

Bn \'t Nederlandtfche bloedt malkand\'ren vielen aen :
Heeft mogen hooren felfs die \'s werelts veerfte wijcken

jffond\'ren van den noyt gerußen Oceaen.
Heeft mogen hooren felfs die Titans heete ßralen
Staegh braden, en wijt zijn gefcheyden van ons\'\' palen.

Nieupoort een fraey, fterck, en goedt ftedeken, is ge-
legen een halve mijle van de zee, twee mijlen van Veurne, Nieitpmt.
en wat meer dan drie van Ooftende. Heeft een redelijck
fterck kafteel, met een goede Ty-haven, en is (na fommi-
ge fchrijven) vereert met den tytel van Borgh-graeffchap.
Was eertijdts Zand-hooft geheeten, maer in\'t jaer 1385
tot een ftadt geworden zijnde, en met poorten beflooten,
kreegh den naem die \'t nu noch voert: korts daer aen is dc
felvige ftadt door de Engelfche en die van Gent heelendal
verbrant, doch uyt fijne affche fchoonder dan te vooren
verreferi. Daer ftaenbehalven de hooft-kercke, twee ta-
melijcke goede kloofters binnen ; en ontrent anderhalf
mijle daer buyten, op den wech naer Duynkercke, light
de heerlijcke en machtige Abdye van S. Bernardus orden,
die tóen gemeynlijck noemt Ten Duynen, hebbende voor
de beroerte gehadt een feer rijcke en vermaerde Libryc-
De inwoonders plachten haer meeft te geneeren in vifl^che-
rye, waer toe aldaer alle behoeftigheden, als netten en an-
dere dingen, gemaeckt worden. Omtrent een kleyn half
mijle van defe fladt, en vier van Ooftende, tuflTchen Weft-
eynde enWillekenskercke,is die vermaerde flach gefchiedt
tuflTchen den Aertz-Hertogh Albertus, en de Staten der
Vereeenigde Nederlanden,onder het beleyt van GraefMau-
ritz van Naffou, den eerften lulii 1600, alwaer de Staten
de victorie hadden, en neffens veel groote Heeren, Don
Francifco de Mendoza , Admirant van Aragon, gevangen
Wierde, als breeder in de hiftorien is re lefen.

Duynkercken leeft men gefticht te zijn van Graef Bou-
dewijn toe-genaemt de longe,omtrent het jaer 966. Heeft
den naem van de kercken, die fich den Schippers boven de
Duynen in zee vertoonen, en voornemelijck eene, die een
hoogen tooren heeft, van den welcken men by Sonne-
fchijn en klaer weder, de blinckende bergen fien mach nef-
fens Doeveren in Engelandt. In de felve Kercke is oock
aenfchouwens waerdigh het hooge outaer,van verfcheyden
Marmor-fteen en Albafter feer konftigh gewrocht, die bo-
ven de ZOOG guldens gekoft heeft. Duynkercken leyt op
d\'een zyde drie mijlen van Grevelingen, en fes van Cales
in Vranckrijck, op d\'ander zyde vyf mijlen van Nieupoort,
en twaelf van Brugge. Is gedurende de oorlogen een recht
roof-neft,en ftrenge geeffel voor de zee-luyden van de Ver-
eenigde Nederlanden geweeft, die daerom gedurigh hare
oorloghs-fchepen voor de haven hadden liggen, en hare
fchepen , foo koop-vaerders als vifl\'chers, en andere de zee
paflTerende , deden convoyeren, van welcke gelegenheydt
wy een byfondere kaerte en befchrijvinge hier ingevoeghc
hebben. Defe ftadt, als mede Grevelinge en Brouckburgh,
komen toe den Huyfe van Vendofme, welck fijnen oor-
fprong neemt uyt het geflacht van Bourbon.

Biervliet was eertijdts een goede ftadt,gelegen in een ey-
landt , omtrent vyf mylen van Sluys, daer is nu ter tijdt BiiTvliet.
maer een Fort van de Vereenigde Nederlanden.In defe ver-
valle ftadt is anno 1397 geftorven eenen Willem Beuke-
fens, de welcke allereerft gevonden heeft de maniere van
den haring te kaken, te zouten, en in tonnen te bedaren,
gelijck nu noch \'t gebrüyck is.

De ftadt Winox-berge \'wordt alfoo genoemt na een leden van Vlaenderen, en het vijfde is betaelt eenfdeels van
ichoone Abdye, gefticht op eenen hoogen bergh ter eere Walfch-Vlaenderen, eenfdeels van den Landts-heer felve.
vanS WmockEngels-man, daer te lande geftorven, by .De ftadt werdtgefticht op S. Willebrorts dorp, in\'tiaer
GraetBoudewijnmetdenBaerde, oft (foo andere fchrij- ikJo, by Graef Diederick toe-genaemt van Elfacen. Sy
ven) Boudewijn van Rijflèl: fy was eerrijdts geheten Groen- pleegh mede toe te komen de voorfz Koningen van Navar-
berge, en is omtrent voor anderhalf hondert jaer bemuurt re, gelijck oock Duynkercke, en meer andere heerlijckhe-
geworden, liggende anderhalf mijl van Duynkercke, en den daer omtrent: is de uyterfte bemuurde plaets die Vlaen^
feven van Ypre. Heeft een riviere, die fy ophouden oft deren heeft op de frontieren van Vranckrijck: men heeft
lollen kan, met een waterleydinge op de merckt uytfprin- haren naem fien vermeerderen in den jare 1558, wanneer
gende. Haer Caftblrye begrijpt 31 dorpen, alle gelegen in de Graef van Egmont, die naderhandt onthooft is, den
een feer vruchtbare landsdouwe. De Prelaet van de voorfz Franfchen Maerfchalck Thermus, daer omtrent, in een
Abdye beflaet de tweede plaetfe onder de VlaemfcheAbten. groote flagh overwon.Maer is in \'t jaer i <544, nae een ftren-
Daer is oock een vrouwen Abdye,met een Predick-heeren- ge, doch korte belegering, weder gebracht aen de Kroon
kloofter. Defe ftad is in den jare 15 5 8 van de Franfche af- van Vranckrijck, daer \'t eertijdts aen behoort heeft,
gebrandt, doch korts daer nae weder opgebouwt, en in Caifel, in oude tyden Caflelkm ofte Cajleturn gcnotmi, C4eL
Vlaenderen bekent door het Burgh-graeffchap, en jaerlijck- light op een hoogen vruchtbaren bergh, vier mijlen van
fe merckt. Winoxberge , en foo verre van Teruanen. Is een redelijck

Een mijl van Brugge en twee van Sluys, light Damme, ftedeken, dat noch eenige overblijffelen heeft van fijn ou-
door welcke ftadt (foo gefeydt is) de oude gracht van Brug- de waerdigheydt, en met name twee Coüegien van Cano-
ge naer de zee loopt.Men houdt datfe begonnen is gefticht niken. De Caftelrye van Cafiel is van groote inkomften,
te worden in \'t jaer 1175 , en dat by defe gelegentheydt. onder haer hebbende 51 dorpen. In defe contreye worden
Daer was door het fware opwater, een gat in den dijck by in eenen poel gevonden drie drijvende eylandekens,vrucht-
den Dam ingebroken, alfoo dat de ftadt van Brugge rond- baer, en daer beeften op weyden, is oock van S. Omar, en
om in \'t water ftont. Defe inbreucke en konde men met Arien vier mijlen. In \'t jaer i ^44 is \'t door de Fran^oyfen
geen materialen van hout, aerde, oft fteenen, ftoppen, gewonnen -

want het al viel oft in een grondelofe diepte gevallen hadde. Cortrijck is feer bequaemelijck gelegen op den water- Conrijcki
Maer Graef Floris van HoIlandt,die by Philips van Elfaten, vloedt Leye, van Rijifel, Doornick, Ypre en Oudenaerde
Grave van Vlaenderen, gevangen gefeten hadde, heeft, uyt even verre verfcheyden,te weren y mijlen. De voorfz vloedt
kracht van de Vrede-handel tuilchen hem en Graef Philips loopter midden deur, tot groot gerief van de laken-berey-
gemaeckt, verfcheyden ervarene werck-mannen over-ge- ders en verwers. De ftadt houd men voor een van dc oudfle
fonden, om den voorfz dijck te repareren. Defe komende van Vlaenderen, en hght (fo Becanus^etuyght) in \'t quar-
by den Dam, vonden onder den gebroken dijck een hondt tier dat eertijdts bewoondt hebben de Centrones, volckeren
liggen baften en huylen, die fes dagen en nachten lang een ftaende onder de vryheyt en befcherminge van de NerviL
afgrijfTelijck geluyt maeckte, fonder dat de arbeyders wif- Sy is wel betimmert met veel fchoone huyfen, oock rede-
ften wat het mochte beduyden. Immers wierpen in \'t leften lijck fterck en fraey, hebbende een feer oudt KafteelDoch
den huylenden hondt in \'t gat, en daer metter haeft een een grooten naem heeft fy verkregen door der Franfchen
groote menighte van aerde boven op, foo dat fy grondt kre- nederlaegh,aldaer gefchiet in het jaer 13 o2,waer meeft alle
gen, en \'t gat geraeckte te ftoppen. Graef Philips, fiende de Franfche Adel dood bleef, vechtende tegens Guido van
dat veel arbeydts-luyden daer fich bleven onthouden, gaf, Namen, en de Vlamingen. Hare Cafi!elrye begrijpt
den genen die daer blijven wilden, al het landt dat fy van dorpen, onder welcke het vermaertfte is Ingelmunfter,een
der zee in winnen en bedijcken konden, van den Dam tot Baronie, en Ifegem, by mans gedencken verheven tot een
Ardenburgh toe, ten eeuwigen dage te befitten, en boven Graeffchap, daer grooten handel van lijnwaet gedreven
dien noch veel groote privilegiën. Waéromme datter veel wordt.

Hollanders en Zeeuw en gebleven zijn, en hebbender met- Op de Schelde, vijf mijlen van Gent, en feven van
ter tijdt een ftadt gemaeckt,die fy nae den hondt by haer in Doornick, leydt de ftercke, en neeringachtige ftadt van
\'t gat geworpen noemden Honts-dam. Dit heeft wel eer een Audenaerde, die men houdt alfoo genaemt te zijn van de
\' goede plaetfe geweeft, maer is nu ter tijdt in feer foberen Oude Narven ofte Men maeckt hier onder ande-

ftaet, ftaende mee ft endeels onder\'t bedwang van Brugge, re feer groote menighte van tapifTerye van allerley fborten
Dixmuyde, een goedt en fraey ftedeken, light van Ou- en prijfen , maer boven al veel lijnwaets. In de CafTelrye
Dixmay- ^ienburgh, van Nieupoort, en van Roufiïelaer bynae even van Audenaerde telt men 5 5 dorpen,en light tegen over dc

verre, te weten driemylen, op den ftroom deniferge- ftadt, aen d\'ander zyde van de Schelde, het ftedeken Pa- Pamelc.
naemt,welcke uyt de bergh by Gaffel fijn oorfprong neemt, mele, met een fchoone fteenen brugge aen Audenaerde
De Vlamingen feggen dat hier omtrent gemaeckr wordt de gelijck als vaft. Dit Pamele is een van de vier Baronnien
leckerfte boter van alle de Nederlanden. van de Beer, toebehoorende fijnen eygen Heere.

Drie mylen van Dixmuyden, en vier van Duynkercke, Deynfe (dat Guicciardin onder de fteden rekent) is een
rettrne. light het ftedeken Veurne, \'t welck den tytel heeft van een fraeye, oude, en ftercke plaetfe, 3 mijlen van Gent, en 5 van
Borgh-graeffchap. Werdt in \'t jaer 135*0 door bevel van Cortrijck, op den watervloedt Leye, tegen over het fchoo-
Graef PhiHps de Stoute bemuurt, en fijn grachten gewijt. ne dorp Petegem, heeft eerft fijne muuren verboren in de-
Heeft drie Parochie-kercken , van de welcke die van fe inlandtfche oorloge, die de Nederlanders tegens den
S. Walburgh de principaelfte is, bedeckt met loot. De Koning van Spanjen hebben aengenomen. ^ d hw

CafTelrye van Veurne heeft onder haer yi dorpen, en on- Ardenborgh, van te vooren Rodenborgh genaemt, ( dat ^^-S\'
der de felve de voorfz Abdye Ten Duyne, oft (foo andere de felve Guicciardin mede telt onder de befloten fteden)
fchrijven) Van Duyne, met noch een vrouwen Abdye tot light een mijl van Sluys, en drie van Brugge, tegenwoor-
Roesbrug, onder de welcke ftaen acht rijcke dorpen, heb- delijck ftaende onder het gebiedt van de Vereenighde Ne-
bende ieder hare befondere vierfchaer en jurifdidie. derlanden, die het wonderlijck hebben doen ftercken, en

Bourborgh wordt by andere Brouckborgh geheeten van geftadigh met goedt guarnifoen befet houden.
lourborgh. wegen het vruchtbare brouckachtigh landt, daer\'r mede Middelborgh is gefticht (foo Olivier vander mrcke Mid^i-
omcingelt en in gelegen is, een fchoon en fterck ftedeken, fchrijfi:) in het jaer 144^, door Heer Pieter Blandelijn, horgh, ^
eertijdts toebehoort hebbende de Koningen van Navarre, Threforier van de Ordre des Gulden Vlies, een rijck en
liggende omtrent een mijle van Grevehngen, vierdehalf machtigh man. Het light een mijl van Damme, en ander-
n Duvnkercke, en even foo verre van Winoxbergh. Werdt half van Brugge, heeft eertijdts befloten geweefl, ioo t aen
\'t laer i ^44>na een korte belegering, door de Fran9oyfen fommige overblijffels wel blijckt: want \'t heett noch tegen-
insenomen. woordigh veften en grachten. Doch is m de inlandtfche

^ , Tuffchen Calis en Duynkercke, drie mijlen van elcke oorloge, tuflbhen de Vlamingen en Hertogh Maximiliaen

pl^^tCcvctkhtydcn, light de ftadt Grevelinge, niet feer van Ooftenrijck , naemaels Roomfch Keyfer , in den
wijdt van de zee, op den watervloedt Ha, een van de fterck- jare 1488 daer van ontbloot, door die van Brugge, die de
fte plaetfen van geheel Nederlandt, hebbende vijf bolwerc- felvige plaets in namen en pionderden.

ken, waer van de vier gemaeckt zijn tot kofte van de vier Een kleyn mijlken van Oudenborgh, en twee van Brug- GhjieU.

ge leydt Ghiftele , een fraye plaetfe, daer veel lakenen en met laegh water, en wanneer de fchepen uyt de ftadt ko-
fayen gemaeckt worden j daer-en-boven is een trelfelijc- men om daer in te feylen, loopen op het flagh van de wal
ke Baronnie; want de huyfen van Ghiftele en van Hale- tot binnen de pund van Vuyl-baert, en houden als dan de
wijn, zijn de oudfte geflachten van Vlaenderen. , palen, de welcke beooften de fchans ftaen , in het laeghfte

Honfcote heeft als in eenen driehoeck, WinoxbergCs fort, fijnde van hout, ftaende aen \'t water, alwaer de Geul
Veurne, en Loo, liggende van elcks verfcheyden omtrent is j die nochtans met fpring-ftroom droogh valt, foo dat
twee mijlen. Is een rijcke en fchoone vlecke, daer groote men van Vuyl-baert tot aen de duynen kan gaen drooghs
menighte van fayen gemaeckt wordt > de welcke feer ver- voet; waerommedegroote fchepen daer niet over konnen
maerr zijn,en aen alle kanten gefonden worden.Heeft voor als met fpring-ftroom , gefijckfe oock niet uyt de haven
de troubelen getelt omtrent de twintigh duyfent inwoon- van Duynkercke en konnen doen, midts de felve haven
ders, hun meeft,al geneerende met de voorfz fayetterye. inede droogh valt.

Poperinge leydt twee mijlen van Ypre, entwee van Ontrent Maerdijck, groot Sinten in kleyn Caflel, bin- Fc(rr
Caifel, is een fraye ,Moch niet feer groote vlecke, met een nen de voorfz banck, is \'t tien vadem diep met laegh wa- Maerdijck.
wonder fchoone kercke, en plachtjaerlijcks te leveren een ter, de gront isheelweeck, fulcks dat der Staten jachten
groote menighte van bayen tot voeyeringe , oock grooten aldaer met groot perijckel op de wacht moeten leggen, of-
handel te hebhsn van hoppe. te hunne anckers moeten gefchoeyt fijn.

Twee mijlen van\' Poperinge en drie van Yperen is Belle, Als men van beweften binnen de Braecke wil feylen, tuf-
een groote luftige vlecke, daer veel lakenen gemaeckt wor- fchen Vuyl-baert en de Braecke deur, foo moet men de ^
den. Onder de Caflelrye van Belle zijn begrepen thien hooghfte witte duyn, fijnde een blinckert, ten aenfien de ^
dorpen, behalven de vier die fy de Hoecken noemen. andere bewaCfen fijn, recht brengen in den grooten toorn

Omtrent tM^ee mijlen van Ypre, en foo verre van Belle, van Duynkercke, de welcke als dan ooft ten zuyden van u
leght MeeflTene, een fraye plaetfe met een rijcke Abdye; is, ende houden den felven alfoo ftaende, tot dat ghy van \'t
van Vrouwen, wiens Abdiffe is Vrouwe van Meeflene, foo Scheurtjen, daer men recfit op aen loopt, gelight zijt, ofte
wel in\'t Geeftelijcke als in\'twereldlijck. dat ghy Soutcote, fijnde het tweede toorentjen beooften

Meenen light op den watervloed Leye , twee mijlen van Duynkercke, \'t welck wat veer om fien is, fiet ftaen in den
Kortrijck, en drie van Rijflel, een redelijcke goede ftadt, hoogen fwarten duyn, ooft ten noorden, en ooft-noord-
met graften, en een val-brugge tegen den aenftoot der vy- ooft van u, en houdt het foo ftaende, tot dat ghy ten anc-
anden. Geduerende de inlandtfche oorloogen , begon ker begeert te komen; op welck merck ghy fult hebben tien
men Meenen tot een ftadt te maken,en geweldigh te fterc- en elf vadem, met laegh water; en komende tot dat Wi-
ken. Men maeckt \'er veel lakenen,en brouwt *er fekere bie- nox-bergen in de molens beooften Duynkercke ftaet, foo
ren die vermaert fijn voor de befte van Vlaenderen. hebt ghy aldaer de befte reede: doch nimmermeer moet

Roeflelaer light van Kortrijck vierdehalf mijle, en vijf- hettoorentjen van Soutcote gebracht worden heel van den
dehalf van Dixmuyde , een groote fchoone vlecke, toeko- hoogen duyn ; want men als dan de Braecke te nae foude
mende den Hertogh van Kleve, foo mede doet de oude wefen, die foo ftey lis dat men hem qualijck mach aen-loo-
vryheydt Torout, en \'t vermaerde dorp Wynendale, met den. Vorders alomme binnen de Braecke is goede ancker-
meer andere goederen, die op hem verftorven fijn, als erf- gront, cn men mach foo naer de wal loopen als men goet
genaem van den eertijdts doorluchtigen Heere Philips van vint, droog en vlack op.

Haerlebeke, liggende op de Leye, een mijle van Kort- men aengaen weft ten zuyden en weft-zuydt-weft, op de
rijck, is een feer fraye en luftige plaetfe, van de oudfte in felve mercken van Soutcote, en komende foo verre dat

men het houten Fort,ftaende aen \'t water binnen \'t Scheurt-
jen , krijght aen kleyn Sinten, foo is men de drooghte van
de Braecke gepafleert, al waer men fijn courfe als dan over
cen ebbe moet fetten weft-noordt-weft, waer mede men
geen quaet mach doen. Doch geficht wefende, kan men dc
voorfz mercken van den witten blinckert in den tooren van
Dus verre van Vlaems-Vlacnderen. En hoewel wy Duynkercken gebruycken , en komen dat men S. loris
Duynkercken hier voren befchreven hebben,heeft ons,om krijght in de wefterfche duynen, de welcke beooften Greve-
de vermaertheyt van fijne roveryen, nier te min goet ge- linge leggen, foo is men vry van alle bancken en drooghten.
dacht dit noch hier by te voegen, van de gelegenheydt der Al dit voorfz refereert hem tot laegh water, overmidts
bancken, en het leggen der Oorloghfchepen der Veree- het felfde foo noodigh met hoogh water niet en is: want
nighde Neder-landen voor defe plaets in tijde van Oor- wanneer de Ebbe verloopenis, en de vloet maer eerft be-
logh. * gint te gaen, foo mach men met dertien voet al de bancken

^^ de Brake, een groote half mijl van de ftrandt, de Om beooften uyt de Braecke te feyIen,moct men weder- « «
welcke is op het Ooft-ende de Wefterfche Cattay , omme nemen de flagh van de wal, en loopen tuflchen de ttyUr
oft het hooft in den tooren van Duynkercke, ofte oock Cams en de voet-ftrandt op acht ofte feven vadem waters, Braec\\,
Winocx-berge midts in de molens, diep negen voet en men moet fich wel wachten van Broer-fant, dan alfoo
met laegh water, en voorts de geheele Banck feven en fes de kaert foo wijt om ooft niet en ftreckt, fal fulcks konnen Sroerfhê»
voet,behalvendatterop\'twefteyndenietmeer enis alsvijf gefien worden uyt de voorgaende kaerten : Maer willende
vdet. feylen over het oofteynde van de Braecke foo moet men

Een kleyn half mijl beweften Duynkercke leydt een verwachten met een fchip dat veertien voet diep gaet, een
banck, genaemt Vuyl-baert, de welckc ontrent een quar- voor-vloedt, \'t welck als dan daer over mach, wel verftaen-
tier mijl weft-waert droogh valt ontrent acht voet boven de dat men de weft-Cattey ofte Winoxbergen in de molens
Avater: waer van weft-waert uyt ftreckt de Splinter byna tot moet houden ; en alfoo kan men geen quaedt doen, en bc-
Grevelinge, komende met de ftaert ontrent de ftaert van hoeven oock geen andere bancken te fchouwen.
Bree-banck: Doch leyt daer een weynigh van, op welcke Buyten de Braecke leyt Bree-banck: waer tuflTchen blijft Brtehanckg
Splinter blijft vier, vijf, en fes vadem water, fijnde oneffen, vijftien ofte feftien vadem water, doch niet feer wijt ; cn als
doch wel verftaende, komende tot op een weynig beweften men daer tuflTchen laveert, foo moet men gedencken Brce-
Maer-dijck, en is niet meer als drie vadem, en als men met banck niet nader te komen als acht vadem, mits de groote
laegh water daer over wil feylen, moet men groot Sinten fteylte: waer van men fich tegen de Braecke oock moet
houden in kleyn Cafl^el, ofte kleyn Sinten in Winoxber- wachten, op de felve banck en blijft niet meer op het weft-
gen, en ooftelijcker en foude men daer niet over mogen, eynde als vijf ofte fes voet waters;macr om ooft is \'er ontrent
Binnen de voorfz banck Vuyl-baert, voor \'t Fort dat daer negen voet.

recht tegen over leydt,is het Scheurtjen,alwaer de fchepen, Buyten Bree-banck is \'tRatteel , dat mede meeft in i^atteei
alflTe uyt de ftadt feylen, inloopen, en komen onder \'t Fort eenen doen is, behalven dat het aen de weft in de Geul
ten ancker, op vierdehalf vaedem, en oock op drie vadem vlack is.

Dijch Buyten \'t Ratteel leydt de Di)ck, de welcke fich langer
naer \'t weften ftreckt als eenige van de bancken , en komt
tor S.Joris, en de ftaert der felver heel voorby Grevelin-
ge op het drooghfte fijnde; op de weft-hoeck blijft niet
meer als vijf ofte fes voet, en is doorgaens wel foo droogh
als \'t Ratteel; doch blijft in de Geul mede wel feftien vadem
Waters, en is aen de binnen-kant fteyl, gelijck de andere
bancken.

De Ruttings is een groote vlackte, daer ontrent blijft
vier ofte vijf vadem waters: Maer buyten denDijck in de
Geul blijft wel twintigh vadem.

De Polders, als namentlijck de buytenfte,ftreckt noordt-
weft ten weften, en noordt-weft van Duynkercke ende
noordt-noordt-ooft van Calis Kliff, op de felve blijft on-
trent negen voet water.

DeMane zuydt-ooft maeckt binnen de bancken door-
gaens een voor-vloet, en de Maiie zuydt-weft een voor-eb-
be , met welcke voor-vloedt en voor-ebbe, men noch met
een redelijck diep-gaende fchip, al de bancken, uytgefon-
dert Vuyl-baert, over mach, gelijck gefeydt is; maer werdt
nimmer met een voor-ebbe gedaen, als men de vloet ver-
beyden kan.

De Mane zuydt, en zuydt ten ooften, oft noordt, en
noordt ten weften maeckt op de bancken en tot Duyn-
kercke in de haven, en voorts daer ontrent, het hooghfte
water.

Vallen der Binnen de Braecke voor Maerdijck, Grevelinge en Ca-
f roemen, jj^ ^ y^i,- vloedt ooft-noordt-ooft, en de ebbe weft-zuydt-
weft, ende geen van beyden is foo haeft in\'t water, ofte
breecktt\'evens deur. Doch de voor-vloet valt tuffchen de
andere Bancken, leggende buyten de Braecke ooft-zuydt-
ooft in, naer de wal, en de voor-ebbe weft-noordt-weft uyt;
maer duurt niet langh ofte breeckt deur op fijn kracht, en
valt als dan noordt-ooft in, en zuydt-ooft uyt, gelijck de
bancken oock ftrecken, en is buyten de Polders van gelijc-
ken alfoo.

Er Staten oorlog-fchepen leggen ordinaris, in tijde
van oorlogh, als \'er geen fchepen in \'t Scheurtjen on-
der \'t Fort en fijn,altefamen binnen de Braecke voor Duyn-
kercken , ftellende des nachts op de wacht een jaght beoo-
ften en een jaght beweften de haven,nae gelegenheydt des
wints, voor \'t uytkomen van eenige lichte fchepen , die an-
ders dicht onder de wal lichtelijk fouden konnen uytloopen,
fonder van de fchepen,die op de ree leggen,gefien te worden»
Worden mede geleydt twee oft drie fchepen, en foo veel
jaghten, ontrent GreveUngen, verfpreyt tot Waldamme ,

tot Verhinderinge van de lorren-draeyers, die van beweften
Duynkercken in willen : Gelijckmedeeenfchip ofte jaght
de wacht houdt voor Nieupoort, om het inkomen van be-
ooften te beletten. ^

Soo wanneer als\'er drie fchepen onder \'tFort in het
Scheurtjen komen te leggen, worden voor Maer-dijc\'k foo
vele ofte meer van der Staten daertc^en gefonden, om hun
het uytloopen naer de weft te beletten: Waer toe gemeen-
lijck een jaght ofte twee binnen de Splinter worden geleydt, ^
om datfe by nacht niet en fouden by de wal uyt pafleeren,
fonder gefien te worden.Gelijck mede wordt geleyt een jaght
tuflchen VuyPbaert en de Brake, op dat de Duynkerckers T^Iff^\'\'
met een ooftelijcke windt met hoogh water,niet en fouden
over de Splinter dwers in zee fteken, dat by niemant an-
ders en foude konnen gefien werden.

Als \'er een meerder getal van de Duynkerckers in het
Scheurtjen komen te leggen , wordt de felve maniere van
befettinge gevolght: Eyndelijck,foo fy met al hunne macht
onder \'t Fort fijn gekomen, wordt de Hooft-wacht,de welc-
ke van te voren in de Brake was gelegen, voor Maerdijk
gehouden met alle de fchepen, uytgefondert datter een
kleyn getal van fchepen blijven leggen, om het uytkomen
by nachte aen de ooftkant van \'t Scheurtjen te beletten ,
oock of\'er noch eenige binnen Duynkercken gereet moch-
ten wefen, de felve mede te refifteren.

Der Staten fchepen, leggende voor Maerdijck, worden,
nae goet-vinden van de Commandeur , verfpreyt byna
tot Grevelingen, ten eynde , indien de Duynkerckers by Verfprejt.
nachte quamen weft-waert uyt te loopen, der Staten fche-
pen op de feynen en teeckens van de jachten, daer toe ge-
ordineert , in tijdts mogen vaerdich wefen; op dat de Duyn-
kerckers de bovenfte pafleerende, gelijck met den doncker
lichtelijck kan gefchieden, van de benedenfte fouden mo-
gen gemoet worden.

De Duynkerckers, leggende met een groot getal onder
\'t Fort, houden gemeenlijck wacht met Chaloupen, doch Dttynkerc^
niet altijdt; maer leydt ordinaris een Dreumelaer ofte een ^^^
pot ,gemonteert met fes fwareftucken, beweften alle de
fchepen in \'t Scheurtjen.

En om met veyligheydt hare fchepen uyt de ftadt in het
Scheurtjen onder \'t Fort te brengen, worden t\'elcken op de
ftrant tuflchen \'t Fort, en de ftadt twee Batteryen gemaeckt,
een van twee, en een van drie ftucken Canons, behalvén
datter noch twee halve Canons leggen op het oofterfche
Hooft ofte Cattey, en de Dreumelaer voorfchreven komt
mede leggen aen deooft-kantvan\'tScheurtjen, konnen-
de te famen de Brake befchieten.

Et tweede deel van Vlaenderen
dat eertijds onder de Kroon van
Vranckrijck geftaen heeft, en\' van
de felfde te leen gehouden wierdt,
is gemeynlijck geheeten Walfch-
Vlaenderen, uyt oorfake dat de in-
woonders de Walfche fprake ge-
bruycken , die al van Menen af op-
waerts begint. Dit quartier {hoe-
wel eenige anders meynen)heeft van eerften af een lichaem
gemaeckt met Vlaenderen, en den Graven altijdts gehoor-
faemt,felfs wel hondert jaren na dat Artoys van Vlaenderen
afgefcheyden is geweeft.Maer in \'tjaer 1505 is \'t gebeurt,dat
wefende Graef Guye,toegenaemt Dampier, met Robrecht
fijnoudtfte fone, namaels Grave, toegenaemt van Bethu-
nen , en veel andere Edelen gevangen van Koning Philips
de vierde van Vranckrijck, en geranfoent voor 40000 pon-
den Tournoys, na dat die fomme al opgebracht was, de
voorfz Koning nochtans hem daer mede niet en^vernoegh-
de, maer moeften hem jaerlijcks beloven te betalen noch
2,0000 gelijcke ponden, daer voor fy hem de fteden en
Caflelryen van Rijffel, Douay en Orchies verbonden en te
pande ftelden. Doch fijn de felve fteden , en leden namaels
in den Jare ^ by hötiwelijcke wederom met haer oude
liederlandt.

lichaem vereenight , en dat foo vaftelijck, datfe niet meer
daer van en mochten gefcheyden worden, \'t en ware by
gebreke van mannelijckoir. Welcke conditie in het jaer
1420 tuffchen Koning Karei de VI van Vranckrijck, en
Hertogh Philips van Bourgondien, Brabant, &c. toege-
naemt de Goede,fbo verre is uytgebreyt,dat in de felfde quar-
tieren oock de Vrouwsperfonen fuccedeeren mogen, uyt-
gefondert die komen van over dwars. Het welcke van dien
tijdt af niet gefchiedt wefende, fijn de Graven van Vlaen-
deren tot noch toe oock Heeren gebleven van de voorfz.
fteden. Maer dewijle die, ftaende den tijdt van de voorfz.
verpandinge , genoeghfaem tot een befonder landt gewor-
den waren, hebben haren Gouverneur en Jurisdidie apart i
en contribuerende onder haer eygen Staten , hebbenfe
oock na de voorfz weder-inlyvinge de felfde maniere van
regeeringe blyven houden, en met Vlaems-Vlaenderen
(behalven datfe beyde onder eenen Heer ftonden) niet veel
anders gemeen gehadt, dan datfe in kas van appellen ge-
ftaen hebben, en noch ftaen onder den Hove Provinciael
te Gent, waer tegens die van Vlaems-Vlaenderen weder-
om ftaen onder de Reken-kamer van Rijffel.

Wals-Vlaenderen ftoot in het noorden aen Vlaems-
Vlaenderen , in \'t zuyden aen \'t Bifdom van Camerijck, in
\'t ooften heeft het de Schelde, en in \'t weften fcheyt het de

Leye van Artois. Is wel een kleyn , maer feer goet, fchoon
en vruchtbaer landt, befonder van terwe,en grasrijcke wey-
den , hebbende boven de drie voorgenoemde fteden, die
wy terftont füllen befchrijven, noch fommige andere goe-
de plaetfen , van de welcke mede wat breeder gefproken fal
worden. De Staten van Wals-Vlaenderen beftaen in drie
Hoofden, die men noemt hooge lufticiers.
Rijjfel. jg Neder-duytfchen verdorventlijck Rijftel

noemen, in plaetfe van Ifle, oftlfel, wordt by de Fran-
çoyfèn en haer inwoonders eygentlijck Lille geheeten, dat
foo veel is te feggen als eylandt. De Latiniften, haer daer
involgende, noemenfe J;^///?. Welcke beyde namen men
daer nyt houd gefproten te wefen, datfe voortijdts gelijck
een eylandt gelegen heeft, in \'r midden van verfcheyde
broecken en ftaende wateren, die met langheyt van tijden
door der menfchen behendigheyt uytgedrooght, en met
aerde gevult zijn. Andere feggen dat fy den naem gekregen
heeft van veel eylandekens, voormaels daer ontrent gele-
gen ; en mogelijck hebbenfe beyde gelijck. Langs de ftadts-
veften van Rijffel, op de fijde van het kafteel, loopt een
waterken, welck fijnen oorfprong neemt by Lens in Artois,
en valt by het dorp van Deulemont in de Leye.Rijfiel leydt
drie mylen van Meenen, vijf van Doornijck, en wat ver-
der van Ypre. Is gefticht van Boudewijn met den Baerde,
Grave van Vlaenderen, in het jaer duyfent en feven. Daer
na heeft fijn fone, Boudewijn, toe-genaemt de Goedertier-
ne, oft anders oock Boudewijn van Rijffel, defe ftadt, als
fijn eygen Vaderlant en geboort-ftede, feer bemint,gevoor-
dert, vermeerdert, en onder andere weldaden met veften
en muuren doen befluyten in \'tjaer \\o66. Daer toe oock de
heerlijcke kercke, en het overfchoone Convent van S.Pie-
ter, doen opbouwen, het felfde begiftende met groote
renten, om de Kanonicken, die hy hier inftelde, te on-
derhouden. Binnen Rijffel ftaet een fraey kafteel,daer men
noch het oude overblijffel van het kafteel Ie Bucq fiet,
welck de eerfte wooninge is geweeft van de Foreftiers, al-
daer tot bewaringe van Vlaenderen door den Koning van
Vranckrijck geftelt. Al van veel jaren herwaerts is dit een
fchoone, rijcke, en wei-bewoonde ftadt, die veel Adels
heeft, en met name veel koop-luyden, die grooten han-
del doen, daer en boven veel fraye konftenaers, die groote
menighte van veelderley koopmans waren maecken, maer
befonderlijck fayen, half offerten, en grofgreynen op de
~ Turckfche wijfe ; foo dat defe ftadt naeft Antwerpen wordt
gehouden voor de befte koopftadt van de Nederlanden
ReUn- ftaende onder het gebiedt van den Koning. Te Rijffel refi-
\\amer, deert de Rekenkamer van Vlaenderen, aen de welcke moe-
ten rekenfchap geven niet alleen de Rent-meefters,en ont-
fangers van het felve Graeffchap , maer oock die van Ar-
tois , Henegomv , Valencijn, Doornick en het Doornick-
fi:he. Namen, en de Heerlijckheyt van Mechelen. De
Raedt van defe Reken-kamer is alder-eerft ingeftelt door
. Hertogh Philips van Bourgoignen toegenaemt de Stoute ,
tot een rechtftoel om de klachten des volcks te hooren, en
goet recht te doen, en rnet eenen op te nemen de rekenin-
gen van des Landts-heeren erfgoederen en domeynen.
Maer fijn fone Hertogh lan, fiende dat de voorfz Raedt foo
veel faecken teffens niet en mocht uytrechten, heeft den
felven in tween gedeylt, en \'t Hof Provinciael van Vlaen-
deren ingeftelt binnen Gent. In de Reken-kamer van Rijf-
fel worden oock bewaert de regifteren, en originalen van
de privilegiën den lande door fijne Graven verleent. Rijffel
heeft groot gefagh, en heerfchappye over verfcheyden Caf-
felryen , en veel fchoone dorpen, wefende ( op dat wy het
kort maken ) de Hooftftadt van gantfch Wals-Vlaenderen,
binnen de welcke by onfen tijden de lefuiten een Collegie
gebouwt hebben,dat men houd voor het fchoonfte van alle
de Nederlanden.
Douay. De ftadt van Douay willen fommige feggen , dat gelegen
fy in de quartieren eertijdts bewoont by de volckeren Catua-
ciy van de welcke lulius C^far gewach maeckt in\'t eerfte
boeck fijner Commentarien. De watervloet Scarpe loopter
tot verfchevden plaetfen door, en boven dien fijnder veel
fchoone fonteynen. Het is een goede , tamelijck groote,
en ftercke ftadt , wel betimmert met fraye maer oude huy-
fen. Heeft veel kercken en kloofters, onder andere die van
onfe Vrouwe, gefticht ( foomen feght ) by Arcanaldus Con-
fUbel van Vranckrijck , ontrent hetjaer onfes Heeren

ken die Canonicale collegien hebben, te weten S. Pieters,
en Si Ayme , ofte Amatus. Te Douay is de ftapel van aller- St.tpel van
ley granen, die aldaer van verfcheyden omliggende quar-
tieren overvloedelijck aen-komen, waer door grooten han-
del valt. De Caffelrye van Douay begrijpt veel goede dor-
pen, en ftreckt haer over veel omliggende platte landen.
Om defe ftadt te vergieren en verbeteren, heeft Koning
Philips de tweede van Spaenjen,met confent van den Paus,
aldaer opgerecht een Vniverfiteyt oft Hooge Schoole, ge-
lijck die van Loven. Defe Vniverfiteyt wordt feer befocht, Academie*
door dien de ftudenten aldaer goede gelegentheyt hebben
om met eenen de Franfche tale te leeren, die in defe Ne-
derlanden foo dienftelijck en hooghnoodigh is. Men doet
hier leffen in alle faculteyten en goede konften.De lefuiten
hebbender groot aenfien; en fy is met veel vryheden en pri-
vilegiën-begaeft.

Drie mijlen van Douay", en vijf van Rijfi^el leydt Orchies,
een fray en luftigh ftedeken, daer fayen en veel andere dier-
gelijcke ftoffen met groote menighte gemaeckt worden. En
dit fijn de drie Hooftfteden van Wals-Vlaenderen, welc-
ker hooge Officieren, en andere gedeputeerde, maken de
Staten des felven landts. In het welcke mede gelegen zijn
defe naevolgende goede plaetfen.

Lannoy, daer veel trypen gemaeckt worden, en waer
van de naem voert het oude doorluchtige huys van Lannoy,
uyt het welcke gefproten was Charles de Lannoy, Onder-
Koning by Keyfer Kareis tijden van \'t Rijck van Napels, en
Prince aldaer van Sulmona, welck Prinfdom fijn nakomers
noch ter tijt befitten. De ftercke plaetfe van Lannoy komt
toe den Prince van Oraenjen,als erfgenaem van den Huyfe
van Buer en.

Efpinoy, dat een feer fchoon en vermaert dorp is tuflTchen Efpinoy,
Rijflel en Douay, voert den naem van een Prinsfchap , en
hoort toe den doorluchtigen Huyfe van Melun.

Armentiers is een machtige, rijcke, en wei-bewoonde ^rwr«-
vlecke, heeft privilegiën als een bemuurde ftadt, en levert tiers,
jaerlijcks uyt, by tijdt van vrede, meer dan i^oo lakenen,
voornemelijck van die foorte die men gemeynlijck noemt
van vier koleuren, feer geacht en gefocht felfs tot in Con-
ftantinopolen toe. Defe plaetfe leydt drie mijlen van Rijfl
fel,\'en fbo veel van Belle.

Tuflichen Armentiers en Steegers is gelegen een feer _
fchoon landeken, vruchtbaer van granen, ooft, en andere
eetwaren, genoemt het landt van Love. Dit landeken
heeft vier dorpen, waer af Leventis het hooft is, een wel
bevrijde vlecke gelijck een ftadt, met een Proosdye die vry
is van alle tribuyten,die men den Landts-heere moet geven.
Defe Heerlijckheyt heeft eertijdts den Paus van Roomen
toegekomen, hem gegeven wefende by een van de Graven
van Vlaenderen ^ maer is namaels, fonder dat men weet
om wat oorfake, weder gekeert aen de felfde Graven.

De ftadt Doornick,en\'t landt byden Nederduytfchen
genaemt het Doornickfche ,hy den Walen Tournefis ,
worden van Guicciardin mede befchreven onder Wals- Doornickß,
Vlaenderen, alhoewel hy felf bekent, dat fy een lidt op haer
felven alleen fijn , en hare befondere Gedeputeerde op alle
Landts-dagen , en Vergaderingen van de Staten Generael
fenden: doende felfs de Landtsheeren in \'t befonder aen
een Provooft, Gefworenen, Schepenen, Raden en officie-
ren der ftadt, en defe weder aen hem eedt, die alle Princen
en hare onderfaten malkanderen wederfijds gewoon zijn
te doen. Wy füllen Guicciardin, om der ordre wille, hier in
volgen, en feggen voor eerft dat de ftadt Doornick gelegen Defladt
is op de grenfen van Henegouw en Wals-Vlaenderen, aen Doormcks
de waterftroom van de Schelde, die daer bykans\' midden
door loopt. Douay light acht mijlen van daer, en Orchies
maer vier. Het is een treffelijcke, groote, machtige en
ftercke ftadt, maer niet feer gefchickt van ftraten oft huy-
fen. De inwoonders dryvender grooten handel met ver-
fcheyden foorten van faeyen, en andere krameryen, die al-
daer overvloedigh gemaeckt worden. Sy plegen in ouden

tijden feer goet Franfch te wefen, en dat overmits de groo- het jaer onfes Heeren 4^4. Wel is waer dat/è daer nae meer
te vryheyt die fy in Vranckrijck genoten , dat fy allerley dan ^^oo jaren lang onderdaen is geweeft den Bifdomme
koopmanfchap uyt en in voerden fonder tol ofte chijns te van Noyon in Picardye ; maer Eugenius de derde, Paus van
geven, gerievende alfoo de Nederlanders met de Franfche Rome , heeft, ten verfoecke van Bernardus, het Bifdom
waren, die men hy haer foo goeden koop kreegh, als in alhier weder mgefteltiii\'t jaer ii4<^> tot Biffchop kiefendc
Vranckrijck. Dit maeckte datter die van Parijs, Lyoris, eenen Anfelmus, die te vooren Abt was van S. Vincent te
Rouane, Rochelle, en m.eer andere haer packhuyfen had- Laon. Op de voorfz kercke ftaen vijf groote vierkante toor-
den, daer men alle gerief in vondt, en dat die van Door- nen, meeft uyt eenderhant gewrocht, oock zijn de muu-
nick, in \'t jaer 1187 vry willichlijck van Vlaenderen afwijc- ren van der ftadt rontom foo vol toorens, dat men \'er in al-
kende,haer begaven onder de gehoorfaemheyt van Koning les telt negen-en-negentigh, uyt welck getal fommige wil-
Oyjdsr Philips de eerfte van Vranckrijck. Gelijck fy mede in \'t jaer len af brengen den naem van de ftadt, die in \'t Walfch is
VYmhnck: 14^7 aen Koning Louys de elfde, foo hy binnen de ftadt Tournay, en daer voor ftellende het woordeken cent (hon-
quam, een gouden Lelye prefenteerden, en een ieder bor- dert) foo veel beduydet als Cent tours rtay, hondert toornen
ger fulcken Lelye in \'t hart te dragen betuyghden. Nader- en heb ick niet: want het ifler quanfuys een min. Maer dit
handt, te weten in \'t jaer 1513 , heeft Koning Henrick de meyn ick zijn praetjens voor de vaeck.
Qn^er achtfte van Engelandt, de ftadt op verfcheyden plaetfen - In het landt van Tournefis op de Schelde light Mortai- Mormgm.
BngeUndt. alfoo befchoten en beftormt, dat de borgers, vreefende gne, eertijdts een vermaerde en trefFelijcke ftadt, maer
voor haer uyterfte verderf, fich, behoudens lijf en goedt, door de Franfche oorlogen tegen Vlaenderen feer verdor-
fonder grooten wederftandt over-gaven, en werdt de ftadt ven en tot een dorp geworden, met een fterck flot tot zij-
van d\'Engelfchen niet aileenlijck met goede garnifoenen, ner befcherminge. Welck flot Karei de V, de ftadt Door-
maer oock met een fterck Slot (dat fy nieu lieten bouwen, nick ingenomen hebbende, heeft doen afwerpen, alfoo dat
en nu ter tijdt noch in wefen is) wel befet; maer naemaels Mortaigne nu niet anders en is als een enckel dorp, liggen-
(lende dat (y haer te verre gelegen was, en te koftelijck viel de drie mijlen van Doornick, en toebehoorende zijnen be-
om houden , hebben fyfe voor. een groote fomme pen- fonderen Heere.

ningen overgelaten aen de Fran^oyfen, diefe befeten heb- In het felve Doornickfche landt, ontrent vier mijlen van S, Ammd.
Aen de ben tot den jare 15 21 toe, als wanneerfe Keyfer Karei de de ftadt, is mede gelegen de fchoone vlecke van S. Amand,
Tranfen vijfde,door \'t beleyt van Graef Hendrick van Naflbu, by ap- hebbende poorten, veften en graften gelijck een ftadt, en
verkoft\' poindement heeft ingenomen , en \'t afgedwaelde lidtmaet daer beneffens een van de njckde Abdyen van Vlaenderen,
Van Key(tr^ vi\'ederom met fijn vorige Vlaemfche lichaem vereenight; wekkers Abt is Heere van de felve plaetfe en van haren by-

^ ^^^ gefeydt is) dat fy eenen befonderen ftaet vang, foo wel in \'t wereldlijck als in \'t geeftelijck.
^Staet," maeckt 3 welcke beftaet uyt drie leden, te weten, de Geefte- Defe twee deelcn,tc weten het Vlaems en Walfch-Vlaen- pnaem en
lijckheyt, den Edeldom,en de vier hooge Richters. Van de deren, zijn verre het meefte deel des geheelen Graeffchaps, WalsFlaeiu
Ondtheyt. ou^heyt en naem defer ftadt zijn verfcheyden gevoelens, en plegen de Graven te leen te houden van de Koningen derenJeeKen
maer geheel onfeker, en fwaer om bewijfen. Dit houd men van Vranckrijck,en deden haer manfchap op defe wijfe.De van^rankc
voor ongetwijffelt , datfe geweeft is de hooft-ftadt der Koning van Vranckrijck voude de handen des Graven (die*"\'^^^
ftraffe en ftrijtbare Nervien, van de welcke men lefen mach met d\'een knye op de aerde lagh) met de fijne toe, en nae
by lulius Csefar , in fijn tweede en vijfde boeck van de dat hy den eedt van gctrouwigheyt gedaen hadde^dede hem
Franfche oorloge. Sy heeft veel kercken, die men meeft opftaen, en gaf hem ziji} wange te kuflen; en gingen de
alle met eenige trappen op gaet, maer zijn doncker, en Graven van Vlaenderen in edel&ydt van geflachte, in out-
niet al te fchoon. De Opper-kercke is gefticht ter eeren de heyt van ftate, in heerlijckheyt en autoriteyt alle andere
Maget Maria, door Chilperick Koning van Vranckrijck\', Princen van Vranckrijck te boven, ja ontfagen haernicc
en rijckelijck met veel renten begift.Defc kercke is een out te dragen voor Graven, aleer fy den eedt van getrouwigheyc
JSffdm* Bifdom, wiens eerfte Biflchopis geweeft Elcutherius, in gedaen hadden, en voornementlijck binnen Gent.

Leye van Artois. Is wel een kleyn , maer feer goet > fchoon
en vruchtbaer landt, befonder van terwe,en grasrijcke wey-
den, hebbende boven de drie voorgenoemde fteden, die
wy terftont füllen befchrijven, noch fommige andere goe-
de plaetfen , van de welcke mede wat breeder gefproken fal
worden. De Staten van Wals-Vlacnderen beftaen in drie
Hoofden, die men noemt hooge lufticiers.
K\'tjß, Neder-duytfchen verdorventlijck Rijflel

noemen, in plaetfe van Ifle, oft Ifel, wordt by de Fran-
9oyfen en haer inwoonders eygentlijck Lille geheeten, dat
(oo veel is te feggen als eylandt. De Latiniften, haer daer
in volgende, noemenfe Infuh. Welcke beyde namen men
daer uyt houd gefproten te wefen, datfe voortijdts gelijck
een eylandt gelegen heeft, in \'t midden van verfcheyde
broecken en ftaende wateren, die met langheyt van tijden
door der menfchen behendigheyt uytgedrooght, en met
aerde gevult zijn. Andere feggen dat fy den naem gekregen
heeft van veel eylandekens, voormaels daer ontrent gele-
gen ; en mogelijck hebbenfe beyde gelijck. Langs de ftadts-
veften van Rijffel, op de fijde van het kafteel, loopt een
waterken, welck fijnen oorfprong neemt by Lens in Artois,
en valt by het dorp van Deulemont in de Leye.Rijflel leydt
drie mylen van Meenen, vijf van Doornijck, en wat ver-
der van Ypre. Is gefticht van Boudewijn met den Baerde,
Grave van Vlaenderen, in het jaer duyfent en feven. Daer
na heeft fijn fone, Boudewijn, toe-genaemt de Goedertier-
ne, oft anders oock Boudewijn van Rijflel, defe ftadt, als
fijn eygen Vaderlant en geboort-ftede, feer bemint,gevoor-
dert, vermeerdert, en onder andere weldaden met veften
en muuren doen befluyten in \'t jaer \\o66. Daer toe oock de
heerlijcke kercke, en het overfchoone Convent van S.Pie-
ter, doen opbouwen, het felfde begiftende met groote
renten, om de Kanonicken, die hy hier inftelde, te on-
derhouden. Binnen Rijflel ftaet een fraey kafteel,daer men
noch het oude overblijffel van het kafteel Ie Bucq fiet,
welck de eerfte wóoninge is geweeft van de Foreftiers, al-
daer tot bewaringe van Vlaenderen door den Koning van
Vranckrijck geftelt. Al van veel jaren herwaerts is dit een
fchoone, rijcke, en wei-bewoonde ftadt, die veel Adels
heeft, en met name veel koop-luyden, die grooten han-
del doen, daer en boven veel fraye konftenaers, die groote
menighte van veelderley koopmans waren maecken , maer
befonderlijck fayen, half ofletten, en grofgreynen op de
~ Turckfche wijfe ; foo dat defe ftadt naeft Antwerpen wordt
gehouden voor de befte koopftadt van de Nederlanden
Rehn- ftaende onder het gebiedt van den Koning. Te RijflTel refi-
\\(tmer. deert de Rekenkamer van Vlaenderen, aen de welcke moe-
ten rekenfchap geven niet alleen de Rent-meefters,en ont-
fangers van het felve Graeffchap , maer oock die van Ar-
tois , Henegouw , Valencijn, Doornick en het Doornick-
fche, Namen, en de Heerlijckheyt van Mechelen. De
Raedt van defe Reken-kamer is alder-eerft ingeftelt door
Hertogh Philips van Bourgoignen toegenaemt de Stoute ,
tot een rechtftoel om de klachten des volcks te hooren, en
goet recht te doen, en met eenen op te nemen de rekenin-
gen van des Landts-heeren erfgoederen en domeynen.
Maer fijn fone Hertogh lan, fiende dat de voorfz Raedt foo
veel faecken teffens niet en mocht uytrechten, heeft den
felven in tween gedeylt, en \'t Hof Provinciael van Vlaen-
deren ingeftelt binnen Gent. In de Reken-kamer van Rijf-
fel worden oock bewaert de regifteren, en originalen van
de privilegien den lande door fijne Graven verleent. Rijfl!el
heeft groot gefagh, en heerfchappye over verfcheyden Caf-
felryen, en veel fchoone dorpen, wefende (op dat wy het
kort maken) de Hooftftadt van gantfch Wals-Vlaenderen,
binnen de welcke by onfen tijden de lefuiten een Collegie
gebouwt hebben,dat men houd voor het fchoonfte van alle
de Nederlanden.
Domj, De ftadt van Douay willen fommige feggen , dat gelegen
fy in de quartieren eertijdts bewoont by de volckeren Catua-
ci, van de welcke lulius C^far gewach maeckt in \'t eerfte
boeck fijner Commentarien. De watervloet Scarpe loopter
tot verfcheyden plaetfen door, en boven dien fijnder veel
fchoone fonteynen. Het is een goede , tamelijck groote,
en ftercke ftadt, wel betimmert met fraye maer oude huy-
fen. Heeft veel kercken en kloofters, onder andere die van
onfe Vrouwe, gefticht (foomen feght) by Arcanaldus Con-
lUbel van Vranckrijck , ontrent het jaer onfes Heeren

5oo,ten tijde van Koning Clovis, Daer fijn oock twee kerc-
ken die Canonicale collegien hebben, te weten S. Pieters,
en S. Ayme, ofte Amatus. Te Douay is de ftapel van aller- St.ipel van
ley granen, die aldaer van verfcheyden omliggende quar- granen,
tieren overvloedelijck aen-komen, waer door grooten han-
del valt. De Caflèlrye van Douay begrijpt veel goede dor-
pen, en ftreckt haer over veel omliggende platte landen.
Om defe ftadt te vergieren en verbeteren, heeft Koning
Philips de tweede van Spaenjen,met confent van den Paus,
aldaer opgerecht een Vniverfiteyt oft Hooge Schoole, ge-
lijck die van Loven. Defe Vniverfiteyt wordt feer befocht, Academie,
door dien de ftudenten aldaer goede gelegentheyt hebben
om met eenen de Franfche tale te leeren, die in defe Ne-
derlanden foo dienftelijck en hooghnoodigh is. Men doet
hier lefl^en in alle faculteyten en goede konften.De lefuiten
hebbender groot aenfien j en fy is met veel vryheden en pri-
vilegien-begaeft.

Drie mijlen van Douay , en vijf van Rijffel leydt Orchies, q^c^cs
een fray en luftigh ftedeken, daer fayen en veel andere dier-
gelijcke ftofïen met groote menighte gemaeckt worden. En
dit fijn de drie Hooftfteden van Wals-Vlaenderen, welc-
ker hooge Officieren , en andere gedeputeerde, maken de
Staten des felven landts. In het welcke mede gelegen zijn
defe naevolgende goede plaetfen.

Lannoy, daer veel trypen gemaeckt worden, en waer Lanmy»
van de naem voert het oude doorluchtige huys van Lannoy,
uyt het welcke gefproten was Charles de Lannoy, Onder-
Koning by Keyfer Kareis tijden van \'t Rijck van Napels, en
Prince aldaer van Sulmona, welck Prinfdom fijn nakomers
noch ter tijt befitten. De ftercke plaetfe van Lannoy komt
toe den Prince van Oraenjen,als erfgenaeni van den Huyfe
van Bueren.

Efpinoy, dat een feer fchoon en vermaert dorp is tuflTchen Efpmoy,
Rijflel en Douay, voert den naem van een Prinsfchap , en
hoort toe den doorluchtigen Huyfe van Melun.

Armentiers is een machtige, rijcke, en wei-bewoonde ^rwf«^
vlecke, heeft privilegien als een bemuurde ftadt, en levert tiers,
jacrlijcks uyt, by tijdt van vrede, meer dan 2 500 lakenen,
voornemelijck van die foorte die men gemeynlijck noemt
van vier koleuren , feer geacht en gefocht felfs tot in Con-
ftantinopolen toe. Defe plaetfe leydt drie mijlen van Rijf-
fel/en foo veel van Belle.

Tuffchen Armentiers en Steegers is gelegen een feer
fchoon landeken, vruchtbaer van granen, ooft, en andere
eetwaren, genoemt het landt van Love. Dit landeken
heeft vier dorpen, waer af Leventis het hooft is, een wel
bevrijde vlecke gelijck een ftadt, met een Proosdye die vry
is van alle tribuyten,die men den Landts-heere moet geven.
Defe Heerlijckheyt heeft eertijdts den Paus van Roomen
toegekomen, hem gegeven wefende by een van de Graven
van Vlaenderen j maer is namaels, fonder dat men weet
om wat oorfake, weder gekeert aen de felfde Graven,

De ftadt Doornick,en \'t landt by den Nederduytfchen
genaemt het Doornickfche, by den Walen Tmrnefis , ^^^
worden van Guicciardin mede befchreven onder Wals- Daormkß.
Vlaenderen, alhoewel hy felf bekent, dat fy een lidt op haer
felven alleen fijn , en hare befondere Gedeputeerde op alle
Landts-dagen , cn Vergaderingen van de Staten Generael
fenden: doende felfs de Landtsheeren in \'t befonder aen
een Provooft, Gefworenen, Schepenen, Raden en officie-
ren der ftadt, en defe weder aen hem eedt, die alle Princen
en hare onderfaten malkanderen wederfijds gewoon zijn
te doen. Wy füllen Guicciardin, om der ordre wille, hier in
volgen, en feggen voor eerft dat de ftadt Doornick gelegen
is op de grenfen van Henegouw en Wals-Vlaendcven, aen Docrmcks
de waterftroom van de Schelde, die daer bykans midden
door loopt. Douay light acht mijlen van daer, en Orchies
maer vier. Het is een treffelijcke, groote, machtige en
ftercke ftadt, maer niet feer gefchickt van ftraten oft huy-
fen. De inwoonders dryvender grooten handel met ver-
fcheyden foorten van faeyen, en andere krameryen, die al-
daer overvloedigh gemaeckt worden. Sy plegen in\'ouden

tijden feer goet Franfch te wefen, en dat overmits de groo- hetjaer onfes Heeren 4^4. Wel is waer datfè daer nae meer
te vryheyt die fy in Vranckrijck genoten > dat fy allerley dan <>00 jaren lang onderdaen is geweeft den Bifdomme
koopmanfchap nyt en in voerden fonder tol ofte chijns te van Noyon in Picardye ; maer Engenius de derde. Paus van
geven, gerievende alfoo de Nederlanders met de Franfche Rome, heeft, ten verfoecke van Bernardus, het Bifdom
waren, die men hy haer foo goeden koop kreegh, als in alhier wedenngeftelt in\'tjaer 1146, tot Biftchop kiefendc
Vranckrijck. Dit maeckte datter die van Parijs, Lyohs, eenen Anfelmus, die te vooren Abt was van S. Vincent te
Rouanc, Rochelle, en meer andere haer packhuyfen had- Laon. Op de voorfz kercke ftaen vijf groote vierkante toor-
den, daer men alle gerief in vondt, en dat die van Door- nen, meeft uyt eenderhant gewrocht, oock zijn de muu-
nick, in\'tjaer 1187 vrywillichlijck van Vlaenderen afwijc- ren van der ftadt rontom foo vol toorens, dat men\'er in al-
kende,haer begaven onder de gehoorfaemheyt van Koning les telt negen-en-negentigh, uyt welck getal fommige wil-
Ofidir Philips de eerfte van Vranckrijck. Gelijck fy mede in \'t jaer len af brengen den naem van de ftadt, die in \'t Walfch is
Fraftk^tjck\' 14^7 aen Koning Louys de elfde, foo hy binnen de ftadt Tournay ^ en daer voor ftellende het woordeken tf-»/( hon-
quam, een gouden Lelye prefenteerden, en een ieder hor- dert ) foo veel beduydet als Cent tours n\'ay, hondert toornen
ger fulcken Lelye in \'t hart te dragen betuyghden. Nader- en heb ick niet : want het ifler quanfuys een min. Maer dit
handt, te weten in \'tjaer 1515 , heeft Koning Henrick de meyn ick zijn praetjens voor de vaeck.

achtfte van Engelandt, de ftadt op verfcheyden plaetfen - In het landt van Tournefis op de Schelde light Mortai- Mmaignt,
tnaeUnàt. alfoo befchoten en beftormt, dat de borgers, vreefende gne, eertijdts een vermaerde en treftelijcke ftadt, maer.
voor haer uyterfte verderf, fich, behoudens lijf en goedt, door de Franfche oorlogen tegen Vlaenderen feer verdor-
fonder grooten wederftandt over-gaven , en werdt de ftadt ven en tot een dorp geworden, met een fterck flot tot zij-
van d\'Engelfchen niet alleenlijck met goede garnifoenen, ner befcherminge. Welck flot Karei de V, de ftadt Door-
maer oock met een fterck Slot ( dat fy nieu lieten bouwen, nick ingenomen hebbende, heeft doen afwerpen, alfoo dat
en nu ter tijdt noch in wefen is ) wel befet ; maer naemaels Mortaigne nu niet anders en is als een enckel dorp, liggen-
fiende dat fy haer te verre gelegen was, en te koftelijck viel de drie mijlen van Doornick, en toebehoorende zijnen be-
om houden , hebben fyfe voor, een groote fomme pen- fonderen Heere.

ningen overgelaten aen de Françoyfèn, diefe befeten heb- In het felve Doornickfche landt, ontrent vier mijlen van S, AmmL
jien de ben tot denjare 15 z i toe, als wanneerfe Keyfer Karei de de ftadt, is mede gelegen de fchoone vlecke van S. Amand,
franje» vijfde,door\'t beleyt van Graef Hendrick van Naflbu, by ap- hebbende poorten, veften en graften gelijck een ftadt, en
verkop\' poinótement heeft ingenomen, en \'t afgedwaelde lidtmaet daer beneftens een van de rijck{le Abdyen van Vlaenderen,
r e. wederom met fijn vorige Vlaemfche lichaem vereenight i welckers Abt is Heere van de felve plaetfe en van haren by-
nmen"^^\' ^^^^ ^ ^^^ gefeydt is ) dat fy eenen befonderen ftaet vang, foo wel in \'t wereldlijck als in \'t geedelijck.
"" \' maeckt, welcke beflaet uyt drie leden, te weten, de Geefte- Defe twee deelcn,tc weten het Vlaems enWalfch-Vlaen- riaem en

lijckheyt, den Edeldom,en de vier hooge Richters. Van dc deren, zijn verre het meefte deel des geheelen Graeffchaps, WaUVïae»-

Oudtheyt. oufheyt en naem defer ftadt zijn verfcheyden gevoelens, en plegen de Graven te leen te houden van de Koningen derenJeenen

maer geheel onfeker, en fwaer om bewijfen. Dit houd men van Vranckrijck,en deden haer manfchap op defe wijfe.De

voor ongetwijffelt , datfe geweeft is de hooft-ftadt der Koning van Vranckrijck voude de handen des Graven (die*"\'^^^

ft raffe en ftrijtbare Nervien, van de welcke men lefen mach met d\'een knye op de aerde lagh) met de fijne toe, en nae

by lulius C^far , in fijn tweede en vijfde boeck van de dathy den eedt van getrouwigheyt gedaen hadde,dede hem

Franfche oorloge. Sy heeft veel kercken, die men meeft opftaen, en gaf hem zijQ wange te kuflen; en gingen de

alle met eenige trappen op gaet, maer zijn doncker, en Graven van Vlaenderen in cdclheydt van geflachte, in out-

niet al te fchoon. De Opper-kercke is gefticht ter eeren de heyt van ftate, in heerlijckheyt en autoriteyt alle andere

Mager Maria, door Chilperick Koning van Vranckrijck\', Princen van Vranckrijck te boven, ja ontfagen haer niet

en rijckelijck met veel renten begift.Defc kercke is een out te dragen voor Graven, aleer fy den eedt van getrouwigheyt

Bifdm* Bifdom, wiens eerfte Biflfchop is geweeft Eleutherius, in gedaen hadden, en voornementlijck binnen Gent.

At deel Vlaenderen,
dat men Rijcks noemt,
om dat de Graven het
plegen te leen te hou-
den van het H. Room-
iche Rijck , is een kleyn
landeken tufTchen de
Schelde en Dendre op
de frontieren van Bra-
bant. Men noemt het
nu ter tijdt meeft het landt van Aelft, nemende
een deel voor \'t geheel; want anders begrijpt het,
boven \'t Graeffchap van Aelft , oock de vier
Ambachten, het landt van Waes, en fommige
dorpen over de Schelde.

Aelft, de Hooft-ftadt niet alleen van haer be-
fonder Graeffchap, maer van geheel Keyjfèrrijcks
Vlaenderen, is een goede en leer ftercke ftadt,
gelegen op den watervloedt Denre , twee mijlen
van Dendermonde, vijf van Gent, vier van Bruf-
fel, en fes van Mechelen. De principaelfte nee-
ringe van haer borgers beftaet in de hoppe,die in
dit landeken overvloedelijck waft. Sy is vereert
met den tijtel van Borghgraeflchap, en placht
wel eer Munt te flaen, maer dat recht heeft Graef
Guye van daer overgedragen tot Gent. Heeft
een canonicale kercke , gefticht ter eere van
S. Gaugericus , met twee mannen kloofters, en
een vrouwen kloofter. Men leeft dat de Graef-
lijckheydt des landts van Aelft haren oorfprong
gehadt heeft uyt de Graven van Nieu-kafteel, in
\'t jaer ^48 tot Gent gebout vanKeylèr Otto de
eerfte, als het Braecklandt (want alfoo wierdt
dit landeken in die tijdt genoemt) gedeftineert
wert tot onderhoudt van des Keyfers garnifoen
op \'t voorfz Kafteel, ende uytgegeven tot een
Graeffchap. Een der fel ver Graven, ten wijve ge-
nomen hebbende de dochter van Graef Dierick
van Vlaenderen, won\'er by een eenigen foon,
mede Dierick geheeten. De welcke te overlijden
komende fonder wettige kinderen , in het jaer
II74, foo heeft Philips van Elfacen, Gravevan
Vlaenderen, middel daer door gekregen om te
worden Grave van Aelft, ende na die tijdt is\'t
fèlve Graeffchap noyt van Vlaenderen afgefon-
dert geweeft.Sijnde,door even de felfde oorfake,
de Grave van Vlaenderen genoemt geworden
Prince des H.Roomfchen Rijcks, een van de vier
krijghs-graten , ende Befchermer des Bifdoms
vanKamerijck. Onder Aelft leggen 170 dorpen,
foo dat defes ftadts gebiedt en palen ftrecken
tot aen de muuren van Gent, tot voor de poor-
ten van Audenaerde, en op een mijle weeghs
nae tot die van Dendermonde.

is begrepen de ftadt van Ninove, ofte Nieu-ho- Nt^cvf.
ve , liggende twee mijlen van daer, en hebbende
haer belbnder recht en jurifdidie.

In het landt datmennoemt de vier Ambach-
ten, liggen vier fteden , een bemuurt, en drie fon-
der muuren oft veften,onder de welcke voor eerft
is Huift, een redelijck goede ftadt, liggende vier H»//?.
mijlen van Rupelmonde , en met den tijtel van
Borghgraeffchap verciert,

Axele, mede een tamelijck ftedeken , maer Me,
niet rondom bemuurt, light anderhalf mijl van
Huift, en vier van Gent, ftaende onder het ge-
biedt van de Staten Generael der Vereenighde
Nederlanden.

Bochoute en Affenede fijn het derde en vier- ^ochouie ,
de van de voorfz. ftedekens, liggende elck twee
mijlen van Axele. Defe vier Ambachten hebben \'
onder haer 30 dorpen : Huift twaelf, Axele en
Affenede elck Teven, en Bochoute vier.

Het landeken dat men noemt van Waes, be-
grijpt lèventhien dorpen, waer van het voor-
naemfte is dat van S. Nicolaes.

Boven dien Tijnder in \'t landt van Aelft noch
twee Prinffchappen, en verTcheyden Baronien.
De Prinffchappen Tijn Steen-huyfe, dat een fraey Steenhuyfi
dorp is, hebbende fijnen Heere : en de groote
vlecke van Gavere, met een goedt en fterck ka-
fteel , waer af de Grave van Egmont fijnen eer-
ften tijtel plach te nemen, hem ichrijvende Prin-
ce van Gavere. Baronyen fijn Liedekercke, Sot-
tegem, en meer andere.

De ceremonien, die men in oude tijden plach Ceremomen
te gebruycken, als de Grave van Vlaenderen den
Keyfer manfchap dede , fijn gedenekens-weer-
digh, en gingen toe als volght. De Keyfer in fij- »^^«/^W
nen throon fittende, met fijn KeyTerlijck ge^"^"^^"\'
waet, en de Vorften des Rijcks daer rondom
ftaende, quam fich de Grave, met een groote
ileep van fijn eygen Edel-mannen , voor fijn Ma-
jefteyt vertoonen metten blooten hoofde onge-
gort, en viel met de eene knye ter aerden. Aldus
knielende feyde tot hem een van des Keyfèrs
Raedtsheeren , ghy komt hier als een vafTael en
onderdaen Vorft van den Heyligen Rijcke, ter
Taecke van den Staet en heerlijckheyt van Aelft,
van \'t lant van Waes en Over-Tchelde, van de
vier Ambachten, en voorts van al het gene dat
ghy hebt en te leen houdt van het KeyTer-rijck,
en belooft hou en trou te wefen de Keyferlijcker
Majefteyt, en die getrouwelijck te dienen totter
doot toe tegen alle vyanden. Waer op de Graef
voor antwoort gaf, jae ,• en opftaende kufte den
Keyfer aen \'t voorhooft, die hem dan op-fchreef
en rekende onder de Vorften des Rijcks.

Et gene dat gefeydt wordt
het Eygen ofte Domaine van
Vlaenderen , begrijpt de fte-
den van Dendermonde en
Geertsberge, met de vlecke
van Bornhem, en verfchey-
den dorpen. Waerom dat dit
quartier den naem voert van Eygen, hebben wy
hier voren verklaert, te weten, om dat het de
Vlaemfche Graven van niemandt te leen hou-
den : maer hoe fulcks by gekomen fy , is velen
milTchien niet bekent, en füllen het derhalven
hier kortelijck aenwijfen. Dierick , Grave van
Vlaenderen , hadde den Hertogh van Brabant
groote aftiftentie gedaen tegen de Grimbergers ,
en werdt daer door van hem befchoncken met
defen ftaet, die te voren onder Brabant behoor-
de. \'t Is wel waer, dat hy namaels door houwe-
lijck in Vranckrijck overgebracht , en aldaer
verkocht is geworden aen Koning Philips, toe-
genaemt van Valoys maer die, om te vorderen
fèker houwelijck, heeft hem in \'t jaer 1347 weder

fegeven aen Louys van Male, Grave van Vlaen-
eren , en federt is hy altijdt gehecht gebleven
aen het felve Graeffchap.

Denremonde, dat men kortheydts halven Der-
monde noemt, heeft fijn naem van den vloet
Denre oft Dender, aen wiens mondt het gelegen
is, juy ft daer die in de Schelde valt. Is een goede,
ftercke, en nae advenant oock rijcke ftadt, ver-
fcheyden fes groote mijlen van Antwerpen,- en
van Gent, Mechelen en Bruffel elck vijf. Daer is
binnen een fchoon collegie van Canonicken, en
het eenige mannen kloofter in Vlaendercn van
der Brigittenorden.

Geertsberge ^ van de Fran^oyfen met een ge- Gemshe>
broken woordt Granmont geheeten, is gelegen op
de Denre, drie mijlen van Audenaerde, en vijf
van Denremonde j een kleyn, maer fèer fraey ea
vermakelijck ftedeken, gefticht by Graef Boude-
wijn van Vlaenderen , toegenaemt van Bergen,
in\'t jaer onfes Heeren 10(58.

Bornhem is een fraey dorp, met een fchoon
kafteel, en veel gehuchten, die het onderdanigh
fijn ; worden t\'famen genoemt het landt van
Bornhem.

Rupelmonde heeft den naem van den water- HHfeim^
vloedt Rupel, die hier in de Schelde loopt, en is
gelegen aen de flincker fijde des felven, drie mij-
len van Antwerpen. Dit Rupelmonde is een out
kafteel,op het welcke,van des Landts-heeren we^
ge , bewaert worden de Originalen van de privi-
legien des Graeffchaps van Vlaenderen, en fom-
tijdts oock eenige gevangenen , daer de Landts-
heer alleen vandifponeert. Behalven dit Kafteel
is hier oock een groot en fchoon dorp, in het
welcke geboren is Gerardus Mercator, een voor-
treffelijk Wereld-befchrij ver. Geheel Rijcks- ea
Eygen-Vlaenderen, heeft feer goedt en vrucht-
baer landt, en brengt onder andere voort over-
vloedigh veel goede krappe , oft verwers meede.

Tot befluyt van de befchrijvinge van Vlaen-
deren, feggen wy, dat het (eer Holland tot fijnen
tegenwoordigen ftand gekomen was) gehouden
werd voor het machtighfte Graeffchap van heel
Chriftenrijck , gelijck Vranckrijck voor I^et
machtighfte Koningrijck , Milanen voor het:
machtighfte Hertoghdom, en Vrieflandt { een
van de 17 Nederlanden ) voor de grootfte en
machtighfte Heerlijckheydt,

Ot hier toe hebben
wy Vlaenderen in het
generael, en in fijne
groote deelen ver-
toont en befchreven:
nu füllen wy voort-
gaen met de mindere
deelen , als Bifdom-
men,Caiïelryen, Lan-
deryen, Heerlijckhe-
den , en diergelijcke , om alfoo een byfondere
kenniffe van dit grootfte en voornaemfte Graef-
fchap der geheele weerêlt te geven , tot meer-
der vernoeging van den naeuwkeurigen Lefer.

Philippus de Goede, Hertogh van Borgon-
je, Vorft der Nederlanden , onder veel be-
radingen , die hy in fijn geeft ontwierp, om de
waerdigheyt van fijn heerfchappy in defe ge-
weften te verheffen, had voorgenomen, vol-
gens het gene , dat wy daer af verftaen heb-
ben, dat, dewijl \'erde Biffchop van Atrecht al-
leen in foo veel landtfchappen was, die onder
fijn gehoorfaemheyt ftonden , en dewijl alle
d\'andere plaetfen onder \'t gebied van uitheem-
fche Bifchdommen waren , hy van de Paus
nieuwe Bifichoppen voor fijn lantfchappen fbu-
de verfoecken. Maer vermits Philippus defe faeck
niet had können volbrengen, en fijn foon Karei
door d\'oorlogen daer in verhindert was , foo
heeft Keyfer Karei defen raet van fijn groot-
moeders grootvader dickwils overwogen,om dat
hy oordeelde dat defe faeck feer nut voor de
waerdigheydt van fijn heerfchappy foude fijn.
Doch dewijl hy oock door d\'oorlogen geen ge-
legentheyt daer toe vondt, en door d\'achtbaer-
heyt, nu van de Cardinael Erard van der Marek,
en dan van Georgius van Ooftenrijck , fijn va-
derlijcke oom , beyde Bifïchoppen van Luyck,
daer in belet wierdt, foo heeft hy mede , eer hy
de heerfchappy overgaf, fulcks niet können vol-
brengen. Sijn foon Philippus overwoogh daer
na dit felfde voornemen. Hy beval dieshalven
defè faeck aen fijn Gefant, die hy te Romen by
Paus Paulus de Vierde had , en fond oock uyt
Nederlantderwaerts Francifcus Sonnius, Theo-
logant van Leuven,en Canoniek van Uytrecht,
die den Gefant hier in helpen foude. Toen den
Paus dit voorgehouden was, ftelde hy feven
Cardioalen tot onderfoeck van dit voorftel, die,
alles overwogen hebbende , tot uytfpraeck ga-
ven, dat defe deeling geoorloft was, foo om re-
denen, in de befchreven Rechten begrepen, als
om dat dit deel van Duytslandt met ketteryen
befmet was. Dat het oock dienftigh was in de
heerfchappyen der drie Aertsbifchdommen , en
der dertien Bifchdommen, een andere fchicking
te maken , en iets te veranderen foo veel de
grenfen van Atrecht en Doornick aenging: om
Nederlandt,

dat in defè geweften foo groot een verfcheyden-
heyt van heerfchappy en talen was, dat men
d\'inwoonders daer af niet buyten hun landt-
fchappen te recht kon roepen ; en dat fy, daer
geroepen fijnde, van hun Biffchoppen niet, dan
door een taelman , verftaen konden worden.
Dat het getal der landtfchappen en fteden, ea
de menighte der geleerde lieden daer foo groot
was,dat defe faeck feer nut foude fijn tot de wel-
ftant van de Kerck in\'t algemeen , en van de
menfchen in \'t befonder die daer woonden.
Om welcke redenen Paus Paulus de Vierde iljn
opene brieven aen de Koning, en aen de Ne-
derlanden fond, daer in de voornaemfte en al-
ree gefeyde beweeghredenen van defe inftel-
ling begrepen waren.

In defèr voegen dan wierd, beneffens d\'ande-
re nieuwe Bifichoppen in Nederlandt, oock te
Ghent in de kerck van S. Bavo, die te voren aen
loannes den Dooper gewijdt, en de hooftkerck
van die ftadt was , een nieu Bifchdom opge-
recht, en met de goederen van Bavoos kloofter,
welcks Monicken om andere oorfaken te voren
Canonicken in de felfde kerck gemaeckt wa-
ren, begiftight.

Het Bifchdom van Ghent wierdt verdeelt in Verdeeling
een Aerts-priefterfchap van de felfde ftadt, cn
in feven Buyten-dekenfchappen. Onder d\'Aerts- Ghenu
priefter van de ftadt wierden tien Parochyen
geftelt. D\'eerfte in de Cathedrale kerck van
S. Bavo, de tweede in de Collegiale kerck van
S. Pharahild, de derde in die van S.Iacob Ma-
jor, de vierde in die van S. Nicolaes; de vijfde
in de kerck van de heylige Maeght Maria, op
den bergh Blandin de fefte in die van S. Mi-
chiel d\'Aerts-engel;de fevendein die van S Mar-
tinus in Ackerghem ; d\'achtfte in de kerck van
onfen Salighmaecker j de negende te Ghent-
brugge, daer de Biffchop van Ghent recht van
Patronaetfchap , en de Baron van Rode de
weereltlijcke heerfchappy heeft; de kerck is aen
d\'Apoftelen Simon en ludas gewijd i de tiende is
t\'Ooft-ackere , dewelck een kerck heeft, aen
S. Amand gewijd, van de welcke het recht van
patronaetfchap, en oock de wereltlijcke heer-
fchappy aen de Biffchop van Ghent behoort.

Doch de Buyten-dekenfchappen fijn die van
Everghem, Waes, Huift, Dendermonde, Aude^ ll\'Jy^
naerde, Deynfe en Tielt.

Belfele.
Burcht.
Beveren.
Baftle.
Crubeke.\'
Dackenani,
Exaerde.
Aefdonck,
Elverzele.
Kem feke.
Lokeren.

Nieuburg. Maer de
kerck is nu yerwoeß,
Beerlaer.
Wtberghe.
Overmeere.
Kalckene.

Saeftinghe van S.
Laurens, daer af
het patroonfchap
aen de Biffchop
van Gent behoort.

Beveren.
Heyne.
Heurne.
Singem.
Afperen.
Eecke.
Gavere.
Müllem.
Auweghem.
Huyfle.
Leda.

Ruyflede.
Kneffelaere.
Bellem.
Vind.
Aerfele.
Grammene.
Denterghem.
Oeffelghem.
S. Bavoos hoeve.
Roosbeke.

Merendre.
Vorfelaere.
S. Mariaes Leerne.
Baerle.
Afne.
Laethem.
Zeeverghem.
Nafareth.
Aftene.
Machelen.
Duerle.
Peeteghem.

D\'eerfle BifTchop van Gent heefc geweeft Cor-
nelius JanfeniuSj te Huift, een ftadt in Vlaenderen,
geboren. Hy heeft te Leuven,in\'t Collegie van
Caßrum , de Philofophie, en daerna in\'t groot
Collegie der Theologanten , de Theologie ge-
leert. Daer na bediende hy\'t ampt van Lefer
in Tongerlo, een Abdy van de Premonftraten-
fche order in Brabant , omtrent veertien jaren
lang : en hy heeft oock byna foo lange tijt
Paftoor van S. Martens kerck te Kortrijck ge-
weeft. Hy , weer naer Leuven gekeert, wierdt
met de Doótorale lauwer vereert, en met het
Dekenfchap van S. ïacob begiftight. Hy wierdt
van Philippus de Tweede naer Trenten gefon-
den en, eyndelijck weer in fijn vaderlantge-
keert , d\'eerfte Biftchop van Ghent verkofen ,
en , van hooge ouderdom gedruckt, ftorf in
die ftadt in \'t jaer i j/d.

ISlz de doot van lanfenius wierdt van Koning
Philippus tot Biftchop verkofen loannes Func-
cius, Prefident van de Nederlantfche Raet in
Spanjen: maer hy ftorf eer hy beveftigt was. En
nahem Mattheus Ruckebufch , Deken van de
hooftkerck van Kamerijck, en Vicarius gene-
rael van d Aertsbiftchop Barlaymont , de
welcke, in de tijt dat de ftat Kamerijck van de
vyanden ingenomen wierdt, te Bergen in Hene-
gouwen , op de 19 van April, in \'t jaer i j8<5,
uyt dit naer een beter leven verhuyfde.

Wilhelmus Damaß Lindanus, te Dordrecht in
Hollant uyt een edel geflacht gefproten , te
voren d\'eerfte Biftchop van de kerck te Roer-
mondt, was de tweede Biftchop van Ghent. Hy,
noch jongeling fijnde, had verfcheyde hooge
Scholen in de Chriftenheyt befocht : en begaf
fich met foo groote y ver en ernft tot d\'oeftening
van de heylige Schrift, dat hy een treffelijck
ProfelTor daer af wierdt in d\'Academie van Dil-
lingenin Duytflant. Hy, van daer weer naer
Leuven gekeert , wierdt met de lauwer be-
fchoncken, en d\'eerfte te Roermondtin Gelder-
lant tot Biftchop geftelt. Maer hy cjuam niet in
de befitting , dan in \'t fèvende jaer na fijn ver-
kiefing , uyt oorfaeck van de groote beroerte
der tijden , en ving aen de fware en gevarelijcke
laft van de Geeftelijcken te reformeren. Hy ,
weder balling geworden , terwijl de krijgslieden
alles roofden en uytplonderden , trock , terwijl
hy van fijn fchapen gefcheyden was, naer Ro-
men in\'t jaer ij78,en noch eens in\'t jaer 1584,
van daer hy in\'t jaen 5 88 weerkeerde 5 nahet
welcke hy tot Biftchop van Ghent gevordert
wierd. Doch hy , naeuwelijcks in fijn ampt ge-
treden , ftorf, nadathy over de feftigh jaren
oudt was.

Petrus Damantius f van Mechelen , Dodorder
\' beyde Rechten, volle broeder van Nikolaes Da-
mantius, Doólor der beyde Rechten, en eertijts
Cancellier van Brabant, heeft federt het Bifch-
dom met grote lof bedient. Hy was een oprecht
en openhartigh man , en hadt, eer hy Biftchop
wierd , Prooft geweeft van S. Salvators kerck
t\'Uytrecht; en was oock door fijn waerdigheyt
van Deken in de kerck te Ghent vermaert. Hy
ftorf in \'tjaer Chrifti i(5op.

ftam der Mafien gefproten , Was eerft Deken
van Antwerpen , daer na Aelmoeftenier der
deurluchtigfte Aertshartogen van Ooftenrijck ,
Albertus en Ifabella , Vorften van Nederlant
federt BifTchop van Yperen j en wierdt eynde-
lijck tot de hoogfte trap Van S. Bavoos kerck
verheven. Hy was een man, met treftelijcke
gaven des geefts en des lichaems begaeft, en
ftorfin\'tjaerChrifti tón.

Htnricus Francifcus ipan der Burgh, Licentiaet der
beyde Rechten te Leuven , te Ghent geboren , Frar.afctu
en in de Parochykerck van S. Nikolaes ge^
doopt, was een foon van Jan van der Burgh, \' \'
Prefident van de Secreten Raet in Nederlandt,
na dat hy verfcheyde andere treffelijcke ampteft
inde Gemeente hadt bedient. Defe HenricUis
was eerft Deken van de Hooftkerck te Meche-
len, en Vicarius generael van \'t felfde Bifch-
dom^ en wierdt daer na tot hetBifchdom vati
Ghent verheven, welck ampt hy met groote lof
van voorfichtigheyt en godtvruchtigheyt be-
dient heefc.Hy heeft een Synodüs in fijn Bifdom
gehouden , en in druck uytgegeven ; en wierdt
eyndelijck tot de ftoel van Kamerijck beroepen.

lacobUS Boonen y Licentiaet der beyde Rechten ^^^^^
van Leuven , droegh weynigh jaren , doch met
groote lof, de Bifkhoplijcke mijter van Ghent.
Hy fforfin \'t twee-en-tachtighile jaer fijns ou-
derdoms, den 30 Junius, 165 j.

Antonius Trieß , Graef van Everghem , Men- viL"
doncque en Sprendocque, wereltlijck Heer der
heerlijckheyt van S.Bavo, uyt oorfaeck van
fijn Bifchdom, en van meer Parochyen en ande-
re plaetfen, onder\'t gebiedt der vereenighde
Landtfchappen gelegen , is gefproten uyt hec
Edel geflacht der Trieften te Ghent j want hy
was de foon van Philippus Trieft , Ridder van
d\'Order, en Heer van Auweghem , Broeder van
ïodocus, Baron van Auweghem. Hy was eerfl
Kanonick van de Cathedrale kerck te Ghent,en
wierdt daerna van d\'Aertshartogh Albertus,
en van fijn gemalin Ifabella, aengenomen tot
de kapelle van \'t Hof te Bruffel , als befon-
der Capellaen. Sedert wierdt hy Aertsdiaken
van de felfde cathedrale kerck gemaeckt en
daer na, op de noeming der felfder Aertsharto-
gen , tot het Dekenfchap der cathedrale kerck
vanS. Donaes te_Brugge gevordert; en eyn-
delijck, in \'t jaer 1617^ tot BifTchop van Brugge
verkofen, daer hy in \'t felfde jaer in fijn ampt
tradt, en op de tweede dagh van Julius door
Matthias Hovius, Aertsbiftchop van Mechelen,
inde felfde kerck gewijt wierd. Sedert is hy ,
in \'t jaer i6io, van de felfde Aertshartogen toÊ
Biftchop van Ghent , welck ampt toen open
ftondt, gefchickt, in \'t welck hy, na de Paufè-
lijcke beveftiging, plechtelijckontfangen werde
in\'t jaer i6ii , op de fevende van April : in
welck jaer men verhaelt dathy tot uytvoerder
van het Teftament des Hartogs Albertus wierdt
verkofen, en oock van d\'Aertshartogin Ifa-
bella, die in\'t jaer 1(^33, op d\'eerfte van No-
vember, geftorven is. Hy wierdt oock, veel
. jaren te voren , te weten in\'t jaer 1617 , inde
maent van November, van d\'Aertshartogen tot
Gefant aen Henricus,Hartogh van Lotteringen,

gefonden, om de vordering van\'t huwelijck tuf
khcn Hartogh Karel, en Nicole, des fèifs ge-
malin , en óm andere faken van grootbelang.
Hy was in fonderlinge gunfl: by Ifabella , Infante
van Spanjen , en Vorftin van de Nederlanden,
die hem, om fijn getrouwe dienften^in de fwaer-
fle faken van de Gemeente lange tijdt betoont,
inde Raet der Staten van Nederlandt aengeno-
men had.

Carolus y>an den Bofch, op d\'een-en- twintighfte
van Maert 1597 te BrulTel geboren , wierdt te
Namen en te Roermondt opgevoedt, onder de
tucht en onderwijfing van fijn vader François
van den Bofch, terwijl hy te Namen Prefident
van de Raedt, en te Roermont Cancellier van
Gelderlant was.Hy,in \'t gefelfchap van fijn moe-

derlijcke oom , Philippus Maes , een vermaert
man,die van de Vorften Albertus en Ifabella tot
Agent aen d\'Apoftolifche Stoel gefonden was,
naer Romen getrocken , befteede daer veel ja-
ren in de ftudie; en, weer in Nederlant gekeert,
wierdt, in\'t jaer 1621, te Leuven Licentiaet der
beyde Rechten gemaeckt 5 federt Kapellaen
van\'t Hof, Kanonick van Ghent, en van Ber-
den ; en namaels tot Deecken der Cathedrale
cerck van S. Donaes te Brugge verkofèn in \'t
jaer 1^30, de vijfde van Junius. Daer na, na-
melijck opde vijfde van Junius, i6ji, wierdt
hy tot Biflchop van Brugge ingewijdt; en eyn-
delijck tot het Bifchdom van Ghent verkofen ,
van\'t welck hy de befitting aengenomen heeft
op d\'achtfte Junius, 1660,

E CafTelrye van d\'ou-
de Burght van Ghent
heeft haer oorfprong
van d\'oude Burght, oft
van \'t oud Kafteel van
Ghent,gelijck de naem
felf aen wij fl. \\Xyt de
yer-^oefle Burgt ran Gent,
feght Gramajus, isnoch
orertgh een eygendom t>an
fes-en-Deertigh dorpen, die^ in ipier leden gedeelt, en tSï^ee
recht bancken onder-^^orpen fijnde , de Cajjeirye ipan
Audenhurgh te Ghent genoemt-gorden. De welcke,
gelijck de felfde Schrijver feght, na dat d\'oude
Burght verdelght, oft van S. Bavoos Monicken
ingenomen was, naer\'sGravenfleen vervoert
fijn. Voorts, de Burght van Ghent was ter felf-
de plaets gelegen, daer eertijts het kloofler,
aen S. Bavo gewijd , heeft geftaen en dieshal-
ven wordt het dickwils met de naem van Ghent
genoemt, als oft die eygen daer aen was. Dus
was het in d\'opene brieven van Karei de Kale,
in\'t jaer 865 gegeven , genoemt j gelijck oock
in die van Otto, van \'t jaer en van Karolus
jMagnus, in\'t jaer 794, en van anderen desge-
lijcks. Het kloofier, Ghent genoemt, \'t vpekk ter eeren
yan 5. Pieter, de Pms der Apoflelen, gehouypt is, daer
oock het lichaem Van Chriflus heerlijcke Martelaer (te
weten Bavo) rufl. De Chronijck van S. Bavo
feght oock, op\'t jaer 8z8 , dat d\'overblijffelen
van S. Marcellinus, en van S. Pieter gebracht
fij n in H kloofter Van Ghent, H -^elck gelegen is in \'t dal
yan de Leye, in de plaets, Ghent genaemt ydaer de yloet de
Schelde fich met degefeyde Dloet de Leye Dereenight, Wat
het kafleel van Ghent, oft oude Burght aengaet,
de Graef van Vlaenderen befït daer af de heer-
fchappy, federt het jaer 1174> en federt de doot
van Theodoricus, Vorfl van Aelfl:, daergefa-
mentlijck de leengoederen en dorpen van de
Ghencfche Audenburghfche Cafïelrye onder
begrepen fijn ,• in voegen dat de felfde Graef op
vierderhande wij fen de heerfchappy van de
ftadt Ghent,en\'t bygelegen lant, befit.Want na
dat de nieuvv^e Burght den Keyfer afgenomen
was, kreegh de Graef oock het befit van d\'aen-
hang der Ambachten , op\'t jaer 1120. Doch
hy befat het geweft van \'t dorp der Menapiers
naer Drongene,^ls Graef en Advocaet. Dieshal-
ven feght de Graef.by gefchrift van\'t jaer 1087,
te Drongene gegeven ; Dat hy aen hem aVt gene
Jchenckt, het ivekk fijn yoorfaten in oude tijden Dan
het Graefjchap en Adrocaetjchap ingehouden hadden.
Eyndelijck ^ hy geboodt van oude tijden af over
Blandine , en over de plaetfen , daer omtrent
gelegen , onder de tijtel van \'t Vorftendom van
Nededandt,

Harlebeke, om \'t welck hy , tot aen de tijdt van
Karei de Vijfde, d\'eedt van getrouwigheytaen
de Koning van Vranckrijck dede, en\'om d\'an-
dere befittingen aen den Keyfer.

Wy hebben in defer voegen de gelegenheyt stichter.
van d\'Oude Burght,oft van \'t Kafteel van Ghent,
daer de Caffelrye d\'oorfprong van haer gebiedt
af heeft, gevonden : maer niet van haer begin
, of Stichter. Doch indien wy onfe hiftorien ge-
looven, foo fullen wy belijden dat defe Burgt of
van Cefargebout is, of van hem de naem heeft
verkregen. Meyerus, is fijn vijfde deel der De-
caden van de Vlaemfche faken , fegt dat de
naem van Ghent in oude gefchriften gevonden
wordt. En dieshalven noemt Petrarcha,een Ita-
liaenfch Schrijver , in fijn brief aen deKardi-
nael Columna , Ghent yer\'90acnt op haer [lichter Cefar,
Defe roem is oock niet ongegront : want men
vindt dagelijcks in\'t landt, dat eertijts onder
\'t kafteel van Ghent behoorde,veel geheugteec-
kenen van de Roomfche aeloutheyt. Maer, ge-
lijck wy alreé gefegt hebben,defe Cafïelrye wiert
vervoert van de burgt Ghent naer \'s Graven-
fteen, een burgt,van Boudewijn Yferen-arm ge-
bout,by \'t welck,of liever binnen weicks begrip,
men op de koften der inwoonders van dit lant
een treffelijck en ^ierelijck huys heeft gebout,
daer in eenige Edelen, en hooghgeachte lieden,
in de fèlfde CafTelrye leengoederen befittende ,
recht fpreecken, en de Rechtbanck van Auden-
burg gehouden wordt: en veel van hen befitten
oock heerlijckheden in de felfde Cafïelrye. Het
Schouts-ampt is de voornaemfte waerdigheytin
dit geweft van defe ftadt. Gramajus hepft niet
qualijck de dorpen in\'t algemeen onderfcheyden
in Hof- en Leengoederen. Het Hofis opgerecht
door Margareta van Konftantinopelen, voor de
dorpen, die geen ander Heer erkennen dan de
Graef,en ditin twee rechtbancken,de weftelijcke
bySledinge, en d\'ooftelijcke by DefTeldonck.
Maer wat de Leengoederen aengaet, fy fijn als
afgetrocken van de gemeene en nutte heerfchap-
py der Graven van Vlaenderen, door de miltda-
digheden der felfde Vorftin , tot gunft der
Heeren van de geeftelijcke en wereltlijcke orde-
ning , om aen yder daer af de wereltlijcke heer-
fchappy te geven. En gelijck de geeftelijcke
Prelaten , voornamentlijck die van S. Bavo en
Blandin , de plaetfen van hun gebied vry
gekregen hebben, fonder de Graef onderwor-
pen te fijn ; foo ontfangen de wereltlijcke Hee-
ren hun erffenis te leen van \'t kafteel Auden-
hurgh,en fijn van outs de Heeren van de Burght
onderworpen. Doch gelijck het tot gemeene ^
onderftant en behulp dienftigh is, op \'t welck

de voorname leden van de CafTelrye acht ne-
men , foo hebben fy hier toe een Rechtplaers,
daer fy aile weken vergaderen, een Treibrier,
die altijt blijft, en twee Rechtsgeleerden , met
een Schrijver. Voorts, defe geheele Cafïelrye
worde gemeenelijck in vier Baljuwfchappen ge-
deelt, namelijck, in dat van Audenhurgh, van
S. Pieter, S.;Bavo, en van Nevele. De dorpen,
daer in gelegen , fijn rijck van inwoonders , en
overvloedigh van vruchten.

In de befchrijving van defè CafTelrye foude
nu voor af behooren te gaen die van de fladt
Ghent felve j maer dewijl wy hier voren by de
eerfle Kaert van Vlaems-Vlaenderen brcedt
genoegh daer van gefproken hebben, fullen wy
die nu voorbygaen die meer daer van begeert
te weten, befieons groot Tooneel der Steden
van Nederlant by d\'afbeelding van defe treffe-
lijcke fladt. Nu komen wy tot de vermaerde
\'dorpen en heerlijckheden,- eneerflby
Porp?« ^ jelteren , een dorp van wonderlijcke groot-
deZ \' ^ey^ > ^^^ tot twee duyfent bunderen lants
uytftreckt, vier mylen van de fladt Ghent, be-
ftaende in faeylandt en bofichen. Defe heer-
lijckheyt behoorde aen de deurluchtige Baron-
nen van Praeten Woeflyne in Vlaenderen. In
defe felfde plaets , en daer omtrent, leght d\'a-
delijcke vooghdy van Woeßyne, daer af het pa-
troonfchap der kerck aen d\'Abt van S, Marten
te Doornick behoort. Maer de deurluchtige
Baron van Tornebu Norman befït de weerelt-
lijcke heerfchappy van de plaets.

Afsnede, een dorp, omtrent een mijle van de
fladt Ghent, tufTchen de Schelde en Leye ge-
legen. Het heeft aen d\'een fijde berghachtige
boffchen, en aen d\'andere fijde weyden , aen de
rivier de Leye gelegen , die in de Somer won-
derlijck aengenaem fijn. D\'Abt van Blandin is
de wereltlijcke Heer van defè plaets, en befit
oock het patroonfchap van de kerck. In dit ge-
wefl leght de heerlijckheyt van Idc^alic, het ge-
flacht van Blafere toebehoorende.

BaerkyCen dorp in \'t gebiedt van Nevele gele-
gen, niet verre van Drongene, heeft boulanden
en weylanden, die, inde Winter door\'t water
van de Leye bedeckt, in de Somer feer aenge-
naem voedfel aen \'t vee geven. D\'Abt van Blan-
din heeft de weereltlijcke heerfchappy van de
plaets , en befit oock het patroonfchap van
de kerck. Men foude \'t een buert mogen noe-
men , want het beflaet alleenlijck 66 bunderen
lants, en heeft fèer weynigh inwoonders.

Backen^ in \'t gebiedt van Nevele gelegen, niet
verre van Deynfe , aen de rivier de Leye , van
weicks water het oock voorfpoedighlijck be-

Ghent. Niet verre van hier is de brugh van Re-
keïghem , daer eertijts een flrijtis gelevert, in
welcke de Gekaproende van Ghent de Gravers
van Brugge, (namen der partyfchappen, ) met
een groote nederlage verfloegen. Het geflacht
van S^erclaes befit de weereltlijcke heerfchappy.

Bellem is een dorp, omtrent drie mijlen van
de ftadt gelegen , begrijpende tnegentigh bun-
deren lants. Het heeft boffchen en bouwlanden,
en behoort aen \'t geflacht van Rymien.

Dronghene: daer is niets aengeijamer aen de
Leye, dan Drongene, het heeft feer vruchtbare
beemden, die voornamelijck bec^uaem fijn om
oflen te weyden , en is een mijl van Ghent gele-
gen. De voornaemfle Heer van defe plaets is
uyt het geflacht der Cotrellen. Toen in\'t jaer
1131 Drongene van de Ghentenaers door de
brant verdelght, en de geeftelijcke tucht daer
niet weynigh vervallen was , ftelde Joannes van
Aelft, feven jaren daer na , hier lieden van d\'or-
dre der Regulieren , die na de voorfchrifren van
S. Norbertus fouden leven en dit tegen wil en
danck van de felfde Geeftelijcken, vermits Paus
Eugenius defe ordre beveftighde. Sedert begon
Drongene als een begraefplaets der Graven van
Aelft, en der edelen van Ghent te worden. Defe
heerlijckheyt, gelijck veel anderen in Vlaen-
deren , was eerft in \'t geflacht dat de felfde by-
naem voerde: en onder Dirck van Eifas wordt
Iwan van Drongene gevonden. Sy heeft oock
geweeft in \'t geflacht van Aelft en Cortrijck,
daer na van Halewijn , en federt van Lannoy,
en eyndelijck in dat van Cotreile , gelijck ick
gefeghtheb. Het ftreckt fich fèer wijt uyt, na-
melijcktot i6oo bunderen lants.

leght omtrent vijfhondert fchre-
den van Ghent, en is het eygendom des Abts
van Blandin. Sijn grootheyt beftaet in elf hon-
dert bunderen lants. Aen de Schelde heeft het
weyden , en aen d\'andere fijde dor landt. Hier is
een trefïelijcke burght, fèer heerlijck gebouwt,
den Baron van Rode toebehoorende.

Deffeldonck, van dit geweft voornamelijck ko-
men de vette Ghentfche kalven,die door geheel
Nederlandt vermaert fijn. Dit dorp is omtrent
een mijl van Ghent gelegen en de Graef van
Vlaenderen is Heer daer af. Het begrijpt om-
trent 3 jo bunderen lants, en 100 huysgefinnen.

5. Denys, een dorp, aen d\'een fijde bofch-ach-
tigh, en niet fèer vruchtbaer van gront, dewijl
daer veel heyde is. Maer aen d\'andere fijde, te
weten,naer de Leye,die daer langs heen vloeyt,
fijn weylanden. Het is van oudts een eygendom
des Abts van Blandin.

Duerle, een dorp, omtrent twee mijlen van de
ftadt Ghent gelegen , heeft aea d\'een fijde de
rivier de Leye, en de Baron van Nevele tot fijn
Heer. De Graef van Vlaenderen heeft hier
oock groote heerfchappy. Hier is een Schout,
en Schepenen, onder de tijtel van Schoutfchap
van Duerle. De heerlijckheyt, de naem van
\'s Graven-Ha^elaere voerende , ftreckt fich uyt in
Tuerle, Eecke, Ss^pynaerde, en ]^a%,aretk

Eecke, een dorp, twee mijlen van Ghent, om-
trent halfwege tuflfchen defe ftadt en Aude-
naerde. Het werd aen d\'een fijde van de Schel-
de befpoelt, daer vruchtbare weyden, en beter
dan aen de Leye fijn.

Elperghem, een mijl van de ftadt gelegen , is het
grootfte dorp van de CafTelrye van Audenburg,
het patrimonie-goet van S. Bavo genoemt, en
door de tijtel van Graeffchap vermaert. In
d\'omkring van Everghem hebben eertijdtsge-<
weeft, en fijn noch heden veel trefTelijckege-
bouwen van Adelijcke perfoonen. Daer is oock
een kafteel, \'t welck aen \'t Bifchdom van Ghent

behoort. Henricus Francifcus van der Burgh, bofichen en een bygelegen rivier , en beemden,
toen Biffchop van Ghent , heeft dat onlangs die in de Somer feer aengenaem fijn.
byna van nieus weder opgebouwt, vermits het Somerghem, een dorp, drie mijlen van de fladt
door de ramp der oorlogen nedergeworpen Ghent, en byna geheel op de hooghte gelegen,-
was. Het landt daer omtrent is overal niet even rijck van weyden, bofichen en beemden, en
vruchtbaer, doch echter bequaem tot verfchey- vruchtbaer van koren en andere vruchten, \'t Is
de vruchten. Daer fijn boffchen en weyden. aenmerckenswaerdigh om fijn grootheyt.
D\'inwoonders fijn groot in getal, en dapper, Skydingen, omtrent twee mijlen van Ghent,
gelijck deurgaens in dit geheel geweft van heeft een kerck, aen de heerlijcke martelaer
Vlaenderen, die, als fy niet metde landtbouw S. loris gewijdt. Het landt is vet, en vrucht-
beefigh fijn, t\'huys iets anders doen, en voorna- baer van alderhande vruchten, en voorname-
melijck fich met lijnwaet te weven geneeren ^ üjck van feer goede tarwe. Het behoorde eer-
\'t welck hun groote winft toebrengt. tijts onder d\'Abdy van S. Bavo , maer is nu voor
Knejfelaere is een feer groot dorp; wanthet een gedeelte het eygendom van de Biffchop
begrijpt twaelf hondert en vijftigh bunderen van Ghent; want het ander deel behoort on-
lants, en leght vier mijlen van de ftadt Ghent, der \'t gebiedt des Graefs van Vlaenderen, uyt
omtrent halfwege tuffchen defe ftadt en Brugge, oorfaeck van \'t Hof, door Margareta van Kon-
Loyendeghem, een aengenaem dorp, daer hou- ftantinopolen daer opgerecht, het welck fijn
lant, weylant en boffchen fijn, twee mijlen van Schout en Schepenen heeft, en een deel van \'t
de ftadt Ghent gelegen, eertijts onder\'t huys landt in Lovendeghem en Waerfchot beflaet.
van Bourgonjen, maer nu aen \'t geflacht van De Magiftraet van dit hof wordt jarelijcks door
Trieft. De nieuwe vaert van Ghent naer Brug- de Schout van de Cafïelrye van Audenhurgh,
ge loopt daer deur. Hier is een treffelijck huys, in de naem van de Graef, geftelt.
en heerlijck kafteel. Waerfchot is een dorp, drie mijlen van Gent
Mariekercke, een dorp, een half mijl van Ghent gelegen. Het behoort ten deel onder \'t hof van
gelegen, heeft veel vlacke velden , en wordt aen Sleydingen , dat door Margareta, Gravin van
d\'een fijde van de Leye befproeyt , die van Vlaenderen , opgerecht is. Het heeft verfchey-
Drongene komt, en aen d\'andere fijde van de de boffchen, en vruchtbare ackers, en de rivier
Lieve. De nieuwe vaert, die van Ghent naer de Lieve, langs de welcke het fijn waren naer
Brugge loopt, fnijd dat in \'t midden deur. Men Ghent en elders voert. Het heeft fijn eyge recht
feght dat het voor veel eeuwen van d\'Engel- en vryheyt, engeenbefonderHeer. Het wierdt,
fchen is gebout,toen fy Ghent belegert hadden, in \'t jaer i404,0nmiddelijck onder de Graef van
hoewel het ten deel onder\'t gebiedt Vlaenderen geftelt door Simon Uytenhoven,\'
van Cortrijck, en ten deel onder\'t gebiedt van een vermaert geflacht onder de Ghentenaers.
Audenaerden behoort,wort echter onder \'t Ka- Zm\'f^aerde leght een mijl van de ftadt Ghent.
(leleynfchap van Audenhurgh gerekent. De Defe Heerlijckheyt behoort onder d\'Abdy van
Biffchop van Ghent heeft het patroonfchap van Blandin. D\'Abt Arfenius heeft onlangs het ka-
de kerck,- en de wereltlijcke heerfchappy be- fteel,doord\'oorlogen nedergeworpen,weder op-
hoort aen\'t geflacht der Damantien. Dit is een gebouwt,en foo heerlijck gemaekt,dat het waer-
der grootfte dorpen van geheel, Vlaenderen, digh is om van een Vorft bewoont te worden,
doch onvruchtbaer van gront, en overal bofch- Hier woonde Ifabelle , de fufter van Keyfer Ka-
achtigh. Het begrijpt 3080 bunderen lants. rel,gemalin van Chrifliernus de 11, Koning van
Daer na volght Ä\'eve/e, een Baronny en vleck, Denemarcken,die derwaerts oock fijn toevlucht
met een feer treffelijck kafteel verfien,fèer groot nam, na dat hy, om fijn wreetheyt, van de fij-
van landt, dat fich over 12 dorpen uytftreckt, nen verdreven was. Hier fijn boffchen,bouwlan-
met groot gebied. Hier fijn laer- en weeck- den en vette beemden, die van de Schelde be-
marckten, Ambachten en Gilden , voor twee fproeyt worden, de welcke daer op een wonder-
eeuwen opgerecht 3 oock een kloofter van Fran- lijcke wijfe fich in veel bochten en drayen keert,
cifcaner Maeghden , en een Gafthuys, over 140 D\'andere dorpen van de Cafïelrye Auden-
jaren gefticht. De dorpen , die onder \'t gebiedt burg fijn Hansbeeke , Huefdene , Landeghem ,
van Nevele ftaen, fijn defe : Pouffe/e, Botenhulle, Lathem, Loo Chrifti, Loo ten Halle, S. Marie
Landeghem, aen d\'een fijde van de rivier, en aen Leerne , S. Martens-Leerne, Mendonck , Mey-
d\'andere fijdeFwcA?, Ueyghem , Zekeren, Baerle, ghem,Merendre,Ooftacker,Ooftwinckel,Poef-
Vorfelaer, Bachten , en de beyde Leernes, met het fele, Ronfele, Saffelare, Severghem, Vorfelare,
kafteel OydoncL Vrfele, Vind , Vinderhoute, Wondelghem,

voor de brant, door de Ghentenaers, in \'t jaer Dit fy nu genoegh tot de befchrijving van dc

1491 , daer ingefteken. Het leght binnen de Cafïelrye Audenhurgh, \'C welck in outheyt en

grenfen van Marie Leerne,in \'t gebiedt van Ne- waerdigheyt alle d\'anderen in\'t Graeffchap van

vele, heeft vier feer groote torens, en is van alle Vlaenderen overtreft. Het heeft

fijden met breede en diepe grachten omringt.Ia tijts dit voorrecht gehadt, dat, als de Ghen-

men fou durven feggen,dat \'er nauwelijcks in ge- tenaers ten oorlogh trocken , het vaendel vaa

heel Vlaenderen eenigh heerlijcker gebouw is, Audenhurgh naeft aen dat van de Ghentenaers,

\'t welck rontom oock fijn vermaeck en aenge- en van de heerlijckheyt van Bornhem was; ge-

naemheyt heeft, hoven en boomgaerden, met lijck men in de Regifters van \'t hof te Ghent, op

Et gebied , of de Caffelrye
I van Audenaerde, daer eeni-
i gen , op bondige redenen
^ fteunende, geacht hebben
dat het Hof der oude Ne-,
derlanders en Nerviers ge-
weeft heeft, was eertijts in
twee deelen , te weten, hoog en laeg, gedeelt,
de welcken beyde van Opper-toefienders wier-
den beheerfcht , in \'t gemeen Hoochpointers ge-
noemt, om datfy d\'opperfte jfchatters waren,
die de laften over de dorpen verdeelden, en
aen de welcken de verdeeling der mindere Ove-
righeden belaft was. D\'Opperkaffelrye begreep
drie Opperfchatters, of Hoochpointers ,name-
lijck de Heeren van Peteghem, Ayelghem en Hems-
rode: de Nederkaffelrye vier Heeren,naemelijck
ipanKruyshauthem, Beyne, Huyjfeny JfpeneuSm-
\'ghem , van de wekkende twee lefte, te famen
gevoegt fijnde , niet meer dan een Hoochpoin-
ter uytmaecken. Defe twee heerfchappyen
wierden federt tot een lighaem en vergadering
gebracht, de welcke uyt de feven voorgenoem-
de Hoochpointers, een Threforyer , en een
Schrijver beftaen. Hun gebied en macht is even
foodanig,aIs die van de Hoochpointers en Sche-
penen van de Caffelrye van Kortrijck. Alleen-
lijck verfchillen fy hierin, dat die van Kortrijck
ten langften om de twee jaren door de gemach-
tigden van de Koning verandert worden, en die
van Audenaerde erffelijck fijn, en altijt blijven.
Voorts, dele Caffelrye, de welcke fich in eea
lange ftreeck langs de flincke oever van de
Schelde uytftreckt, heeft veel adelijcke geflach-
ten, deurluchtige Heeren, treffelijcke kafteelen,
goede landen,en uy tfteeckende wey den/t welck
alles haer aenmerckelijck maeckt, en befit oock
een gedeelte van \'t oude dorp Kortrijck. Dit
wordt getuygt door de plaetfen, aen \'t kloo-
fter van Gent gefchoncken , de welcke eertijts
in \'t gefeyde dorp waren gelegen , maer nu in
dit gebiedt leggen, gelijck Gramajus in fijn be-
fchrijving der faken van Kortrijck verhaelt.
Doch fijn boeck van Vlaenderen telt defè plaet-
fen van de beyde Kafteleynfchappen;

Heeftert.
Beveren.
Caftre.
Mouden.
Müllem.
Autryve.
Wareghem.
Auweghem, Afpere
en Singhem, met
2 8 bun-

2 8 bunderen lants,
om \'c welck eer-
tijts gefchil was
met d\'inwoonders
van Ermelgheni.

Doch onder d\'andere Heerlijckheden van de-
fe Caflelrye, de welcken uyt fich felven geen
dorp of parochy uytmaken, is geen van de min-
ften de Heerlijckheyt ipan Aishoye^ de welcke lan-
ge tijt aen \'t geflacht ipan Galeere heeft be-
hoort, en van daer overgegaen is aen de Heeren
yan Rochefort; en eyndelijck is fy , door \'t huwe-
lijck van Catharmay>an Rochefort met de Ridder
Arnulphus yan Steenhuyfen , Heer van Sweve-
ghem, gekomen aen Margareta, de dochter van
de felfde Arnulphus, die haer, toteenhuwe-
lijcksgi ft toegebracht heeft haer gemaelGerar-
dusD^cornais, Heer van Morcourt op de Som-
me, en van Berchem by Audenaerde. Van
defen is fy gekomen op \'t geflacht van Maflawg,
\'t welck haer noch heden befit.

De Heerlijkheyt yan Hemsrode kgt oock bin-
nen de grenfen van defe Caffelrye j gelijck oock
de vermaerde Heerlijckheyt iPan Landeghem; des-
gelijcks de delaUarcke, Nu is\'er

noch overig, dat wy iets van de befondere plaet-
fen van defe Caflelrye feggen. Daer in wy die
ordening , de welcke de Natuur aen hen
gegeven heeft, füllen volgen, en van die dor-
pen beginnen , de welcken fich eerfl aen de ge-
nen die van Gent komen , voorby het kafleel
van Gavere, vertoonen. Defe fijn Afpere en Sm-
ghem: hannes Richardot, Prefident van de Secrete
,Raet, befit heden defe Heerlijckheden , die on-
langs van de Vorft aen hem gegeven fijn. Niet
verre van Afpere en Singhem legt Aldenghem,
gemenelijck Au^s^eghem genoemt, \'t welck aen \'t
edel geflacht van Twj^behoort, en de naem
van fijn outheyt voert > een feer treffelijcke
Heerlijckheyt, en onlangs met de tytel van Ba-
ronny vereert. Het begrijpt in fijn omkring
omtrent driehondert vijf-en-feventig bunde-
ren lants. Als men veerder gaet, koomtmen
aen Kruysholtem, dus genoemt van\'t heylfaem
Kruys , dat daer eertijts aengebeden wierdt.
Defe Heerlijckheyt behoort aen \'t geflacht)?^«
Maflaing^ en is onlangs verfien meteen treffe-
lijck kafleel, door Karei de laujfe, yan Maßaing
gebynaemt, gebouwt. Dit dorp ftreckt fich wijt
en breet uyt j want het begrijpt feftien hondert
en vijftig bunderen lants. Hier fijn oock heu-
velen, en aengenaeme valeyen. Als men op
de heuvels ftaet, heeft men een verre uytficht
over de landen , die in \'t midden van Vlaen-
deren gelegen fijn.

Beyeren is een dorp, naeft aen de ftadt Aude-
naerde, aen de noordfyde , gelegen. De Heer
yan Nieumnhoye befit heden de heerlijckheyt
van defe plaets. In dit dorp legt de heerlijck-
heyt "Van Brw^aer^dÏQ groote inkomften heeft,en
met een feer heerlijck kafteel verkiert is, het
welck de woonplaets is van \'t geflacht Vander
Meere genoemt.

Huyffe begrijpt in fijn omkring duy/ènt bud-
deren lants : een dorp, dat d\'anderen, in \'t felf-
de geweft gelegen, in grootheyt verre over-
treft.

Lede is een dorp, niet feer aenfienelijck om
fijn grootheyt : want het begrijpt niet meer
dan hondert feftig bunderen lants. Het werelt-
lijck recht van defe plaets behoort aen \'t gc^
üacht der Deynarts,

Wanneghem fchijnt iets Wandalifch te beteeke-
nen. De wereltlijcke heerfchappy behoort oock
aen \'t geflacht der Deynaerts. Het dorp begrijpt
driehondert vijf-en-vijftigh bunderen lants.

Huerne : het geflacht yan Maßaing befit hier
de wereltlijcke heerfchappy; en\'t Kapittel vaa
Doornick het patroonfchap van de kerck, die
aen S. Amand gewijdt is. Het begrijpt niet
meer dan twee hondert bunderen lants in fijn
omring.

Oycke is een dorp, een mijl van Audenaerde
gelegen. Dit heeft d\'eygendom geweeft van \'c
geflachtBaronage. Het dorp begrijpt 450
bunderen lants, en is nu in\'t befit van Frederick
yan Marfelaer, een treffelijck man.

Heyne y een heerlijckheyt eertijts aen \'t ge-
flacht yan Landas behoorende,maer federt aen de
ftam yan Boncourt en yan Maßaing i niet alleen-
lijck feer vermaert door de tijtel van Baronny,
maer oock van\'t Patriciaetfchap van Vlaende-
ren,die fy Beren noemen. Sy was onlangs in \'t ge-
flacht yan Langlee, uyt het welck Philippus, een
voornaem Schout der Ghentenaers,is gefproten,
weicks dochter, aen de Graef van Hooghftraten
gehuwt fijnde, defè heerfchappy by huwelijcks^-
recht aen de Lalainen heeft overgebracht. Het
dorp begrijpt vijfhondert bunderen lants, is
fèer vermakelijck, en heeft goede weyden aen
de Schelde.

l^okeren , defè heerlijckheyt behoorde eertijts
aen de ftam van la Vichte, en is van daer overge-
gaen aen \'t geflacht, yanGras genoemt. De
Ridder loannesyan Gras befit het heden by huwe-
lijcks-recht. Het begrijpt vier hondert bunde-
ren lants. Dit dorp heeft een kafteel, dat eer-
tijts verwoeft was, maer nu weer heerlijcker
opgebouwtis.

Worteghemïs eeödorp, iti\'tgebied van Aude-
naerde gelegen , tamelijck groot; want het be-
grijpt acht hondert bunderen lants. De Raets-
heer onlangs overleden, heeft, by ver-

Mooreghem is het felfde als Ifelmooreghem. Gra-
ftiajus noemt dat een kolonie der Moren , doch
fonder gront,dewijl dat volck Vlaenderen nooit
gefien heeft. De heerfchappy hier af heeft ge-
weeft in \'t geflacht VanBeurne^ doch Karei van
Spiere, Threforier van \'t lant, befit federt korte
tijt de heerfchappy daer af. Men fiet hier een
kerck en toren, van vafte gebacke fteen ge-
maeckt , die getuygenis van een wonderlijcke
outheyt geeft : en dieshalven achten veel dat
hier eer tij ts het leger der Moren heeft geweeft,
en dat de plaets daer af dé daem heeft verkre-
gen. Maer ick foude liever gelooven dat het
eenigh geheughteecken der Gotthen is.

Muliemhccft aen \'c geflacht yantahelliau be-
hoort,dat feer out, en door fijn daden in Vlaen-
deren vermaert is.

Ekeghem heeft de naem van Elze, dochter van
Ghifelbertus, Hartogh van Lotteringen. De
heerfchappy van de plaets behoort nu aen het
gedacht yan Aubremont, Binnen de grenfen der
Parochy van Elfeghem leght de heerlijckheyt
van Scalde, die door de Baron van Angelmon-
fter by leenrecht befeten wordt. Het is feer lu-
ftig en vermaeckelijck, foo in dit dorp felf, als in
de plaetfen daer rontom; in voegen dat d\'oude
Vorften van Neder-Lotteringen , door de ver-
maekelijckheyt van de plaets aengelockt, hier
eertijts hun wooning hebben geveft, om fich
geduriglijck inde vogelvangft en jacht t\'oeffe-
nen. Voorts, in dit dorp legt oock d\'oude heer-
lijckheyt i^oc^kf».

Ghyfelhrechteghem is een kleyn dorp, \'t welck in
fijn geheele omkring niet meer dan vijftigh
bun deren lants begri j pt.

Warmaen behoorde eertijts aen \'t geflacht
der Gruthufers. Daer fijn twee jaermarckten ,
doch die weynigh toeloop hebben.

Anjagkm is een erfgoet van \'t kloofter van
Blandin. De heerlijckheyt van Hemsrode,
dewelcke onlangs aen het geflacht yan Manke
yan Lummene behoorde, en nu aen \'t geflacht
van 5. Genors , leght binnen de grenfèn van defe
Parochy.

Mouwe word alleenlijck ten deel onder het
gebied van Audenaerde gereekent. Het is een
eygendom van \'t geflacht van Baronage, Hier is
een Paleys, dat ^ierlijck en aengenaem is.

Avelghem heeft een kafteel, dat in veel dingen
voortreffelijck is. De Geeftelijcken van \'t kloo-
fter te Blandin befitten het te leen , met
groote heerfchappy. Het behoort aen de Ba-
ron de la Chaux, oft aen fijn erfgenamen.

Nafareth, een feer groot dorp in Vlaenderen ,
in drie Caffelryen gelegen, namelijck in dat van
Audenhurgh, Audenaerde, en Kortrijck.

Bojfuyt behoort voor fijn minftedeel aen Au-
denaerde, maer het grootfte deel onder \'t ge-
biedt van Doornick.

Aultriipejoh Haulte Rm,wort dus genoemt,om
dat d\'oevers van de Schelde daer feer hoogh
fijn, \'t welck veroorfaeckt dat daer feer weynigh
beemden fijn. De heerfchappy daer af behoor-
de aen \'t oud geflacht yan Brakle en Tangry, wek-
ker voorouderis feer miltdadigh aen de Geefte-
lijcken yan Elfeghem hebben geweeft. Hier is
een huys, daer de Heeren hun wooning hebben,
\'t welck aen de Schelde legt, niet foo feer om
fijn ^ierlijckheyt, als om fijn bequame gelegen-
heyt aenmerckelijck, het welck met weynigh
moeyten tegen alle aenvallen der vyanden ver-
fterckt kan worden. Het heeft in defe lefte be-
roerten groot ongemack en hinder aen dege-
nen gegeven, tegen de welcken het fich vyant

toonde. Want het was nu in de macht van d\'een,
en dan van d\'ander, en neyghde fich nu her-
waerts, en dan derwaerts, naer de loop van \'t
geval, en d\'uy tgangen des oorlogs.

Caeftre: het geflacht van JVaudnpont, \'t welck,
gelijck blijckt,de naem van S.Waltrudes-brugh
draeght, en fijn oorfpronck uyt een edele Stam
in Henegouwen heeft, befit in defe plaets feer
groote erfgoederen,

Vichte wordt ten deel onder defe Caffelrye, en
ten deel onder die van Cortrijck gerekent.
Voorts , de tijtel van Eygen Marfchalck van
Vlaenderen is aen defe heerlijckheyt gevoeght,
ten opficht van de welcke men oock, tot erken-
tenis van fchatting, jaerlijcks aen hem fchul-
digh is, op de goederen van de Vorft tien Pa-
rijflche ponden by Brugge , en fes Parijffche
ponden tien ftuyvers op de goederen van de
felfde Vorft by Veurne.

Peteghem leght een mijl van Audenaerde : hoe-
wel het hier left gedacht wordt, foo fchijnt het
echter in edelheyten voortreflfelijckheyt d\'an-
dere dorpen t\'overtreffen, alwaer \'t flechts hier-
om, dat verfcheyde Schrijvers verhalen,dat het
een oude wooning der Koningen heeft geweeft.
Het dorp is in foodanigh een plaets gelegen, dat"
de Natuur geen aengenaemer vertoonen kan :
want het leght niet verre van de Schelde, en
heeft by fich feer aengenaeme beemden , en
over de rivier het geficht van verfcheyde ber-
gen , met boflchen befet. Defe heerlijckheyt
heeft een der voornaemfte van Vlaenderen ge-
weeft , en wierd omtrent het jaer 1030 door de
Graef verciert met een kafteel,om de bequaem-
heyt van de jacht, \'t welck in de tijden des oor-
loghs verwoeft wierd; en by d artijckelen van
de vrede , die op d\'oorlogh volghde, wierdt
bedongen dat het niet weder opgebouwt fbudc
worden. Doch het wierdt federt, te weten in\'t
jaeriiSd, door toelating van Koning Philip-
pus , weder opgemaeckt. Men fiet noch heden
groote blijcken van \'t oud kafteel, oft liever het
geheel kafteel fèlf, foo \'t niet verwarelooft word.
Dit dorp is tamelijck groot want het begrijpt
negen hondert bunderen lants. Men fiet oock
in \'t felfde dorp het Paleys van \'t geflacht der
Serfanders, \'t welck fomtijts van die ftam be-
woont is.

Men bemerckt dat, terftont na \'t vertreck der
Noormannen, Pamele, onder de tijtel van Caf-^tZ^.
felry, en Audenaerde , onder de benaming van
Graef, verfcheyde Heeren hebben gehadt. Men
bevind dat Hildulphus, Kafteleyn van Pamele, en
to^e fijn gemalin , in\'t jaer 920, miltdadigh te-
gen de Geeftelijcken van Laube fijn geweeft.
Ebroin, in de jaerboecken van Vranckrijck He-
ribrandt genoemt, een vermaert Graef, foon
van Graef Bavo, kintskint van Barmius van An-
falonien , kintskintskint vanNumericus , Graef
van Narbonne , en van Ermengards fufter ge-
boren , de welcke overgrootmoeder van Boni-
facius de Groote, Vorft van Padua , heeft ge-
weeft , inde tijt van Lodewijck , onlangs Ko-
ning van Vranckrijck, ( feght het Walciodoren-
fche Affchrift) heeft onder anderen Audenaer-
de befeten maer hy voegt \'er niet by, of hy van

iijn voorouders dat hadt ontfangen.dan of hy \'t
iTiCt fijn gemalin Hlberta, dochter van Wede-
rick, en van £va, Graef en Gravin van Florine,
hadt gekregen. Sijn foon Gerard , Graef van Al-
denaerde, is hem gevolgt, weicks ftam, gelijck
de felfde Schrijver feght, fich by de Vlamingen
uytgebreydt heeft. Dit affchrifc, \'t welck voor
eenige eeuwen getrouweiijck uytgefchreven is,
fegt hier niets meer. Defe Gerard, broeder van
Graef Elbert, die d\'oprechter der Walciodo-
renfen heeft geweeft, leefde in \'t jaer des Heren
.92z. Defe, tegen de Koning van Vranckrijck
vergrämt, uyt oorfaeck van \'t verlies, \'t welck
hy by S. Quintyn ontfangen had van Radul-
:)hus, Graef van Kamerijck, door des Konings
crijgsvolck geholpen, trouwde een vrouw, ver-
maeghfchapt aen liaginerius, Graef van Long-
col , daer door hy vader, van veel kinderen
wierdt. Fulbert, een van fijn nae-neeven, troude
Hafuyge van Namen , daer door hy vader van
de heylige Arnulphus, Biftchop van Soiffons ,
is geworden. Daer was oock feeker Hugo van
Audenaerde , die, d\'erfgenaem van Pamcle ge-
trout hebbende, wijt en breet aen weêrfijden
van de rivier geheerfcht, en de burght van Au-
denaerde veel verheerlijckt heeft. Dit alles, uyt
de regifters van Walciodore , der Florinen, en
Laubiers getrocken , geeft groot licht aen
d\'oude Hiftorie , gelijck yder aenmercken kan.
Maer indien , fal iemant feggen , Hugo foo wel
tePamele als t\'Audenaerde machtigh heeft ge-
weeft , hoe heeft dan de Graef toegang tot fijn
heerfchappy gekregen ? dit kon niet door een
middel of wegh weien. Het was een gefchenck,
€D dieshalven heeft hy mifichien die aen fich
getrocken. Sy was hem dienftigh , en dies-
halven heeft hy haer veellicht tot fich geto-
gen. Of, indien wy de Rechten aenmercken ,
onder de kercken, door de Biftchop van Door-
nick, in \'tjaer 1030 gewijdt, heeft hy , de voor-
rechten voor fich behoudende , de Baron van
Pamele (want hy voerde toen defe tytel) op fe-
kere voorwaerde met de heerfchappy van Au-
denaerde vereenight. En hy , vermaeck fchep-
pendein d\'aengenaemheyt van de plaets, inde
toevloeying van d\'Adel daer rontom,en in \'t ge-
mack van de rivier; en foo \'er eenige beroerte in
\'t opperdeel van Vlaenderen ontftondt, in dé
veyligheyt, na dat hy \'t kafteel Eynham in een
kloofler verandert, enPeteghem tot vermaeck
van de jacht bewaert had, befleede alle fijn vlijt
in Audenaerde te vergieren. En men fal bevin-
den , dat \'er niemant der Graven heeft geweeft,
die defe Konincklijcke ftadt, dickwijls fijn woo-
ning, en altijt de wooning van d\'Adel, niet heeft
met eenigh treffelijck gefchenck, of heerlijck
werck verheerlijckt. Boudewijn de Gebaerde
hield hier, drie jaren na de gift , van hem te
Doornick gedaen, dat is in \'t jaer 1030, een ver-
maerde vergadering, tot bevordering van de
vrede, daer hy Biftchop Hugo by ontbood,
met de Vlaemfche Adel, en de lighamen van
eenige Heyligen bybracht, namelijck van Ge-
rulphus, aen de welcke, als een Vlaming fijnde,
d\'eerfte eer wierdt bev/efen , van Wandregifilus,
en van anderen. Uyt het welck te beraercken
- Nederlandt»,
-E N A E R D È. 30,/

Sijn fbon, dragende de bynaem van Rijftel,
waer hy geboren was, fich tegen de Keyfer ver-
ftercken willende,verfterckte onder anderen de-
fe vaftigheyt van de Schelde, in\'tjaer 1053 , en
bouwde noch een ander, of een burght,\'t welck,
gelijck ick acht,het begin van de ftadt heeft ge-
WTeft: en ick twijffel geenfins waer die geftaen
heeft,dewijl Meyerus verhaelt dat in\'tjaer 1110
de L. Vrouwe-kerck in de Nieuwe burght ge-
bouwt is. Hy noemt die de Nieuwe burght, tot
onderfcheyt van d\'oude burght, in de tijt der
Gotten begonnen , de welcke door de Baron-
nen van Pamele, Heeren van Audenaerde , be-
woont wierd . De felfde Graef heefc in de
groote vergadering, in \'t jaer 10Ö3 gehouden,
daer in de Gefanten van Hollant de Weduw van
Floris d\'Eerfte ten huwelijck aen Robert fijn
foon, haer kinderen in fijn vooghdy,en de rege-
ring van Hollant aenboden, Audenaerde voor-
namelijck geëert, daer hy onlangs fijn Paleys
hadt opgerecht,en oock een fteen,op de welcke
men d\'eed van onderdanigheyt aen hem Con iwe-
ren, daer op hy wilde dat fijn foon d\'eerfte d\'eed
foude doen, over \'t befitten van d\'eylanden van
Zeelandt, het Graeffchap van Aelft, en de vier
Ambachten. Defe fteen was in een open plaets,
by een pylaer,met een fteene kruys ver^iert^niet
verre van de marckt, tegen over het Paleys,
dat \'er noch de naem af behoudt, en het breede
Hof der leengoederen genoemt wordt. Doch
dewijl de Graef eenigfins in defe burgt de fetel
van lijn heerfchappy veftte, en achtte dat het
bygelegen kafteel Eynham , in\'tjaer 1034 ver-
woeft, hem niet tot nut kon wefen , fbo heeft
hy de fteenen naer Audenaerden gevoert, en
aen S. Benedidus kloofter toegevoegt, dat in \'t
jaer 1074 gebouwt wierdt, met de felfde vry-
heyt , gelijck hy \'t van Härmen , Graef van den
Bergh, ontfangen hadr. De foon van Boude-
wijn van Rijffel, toegenaemt van Bergen , niet
minder tot defe plaets genegen, bouwde, gelijck
men fegt, twee torens aen de rivier, en bracht
hier oock de munt j \'t welck veroorfaeckt dat
men fomtijts , in de regifters der giften van
Eynham , gewach vindt gemaeckt van de munt
van Audenaerde. De volgende Graven Robert,
buyten met d\'oorlogh van \'t heylige Lant,
oft binnen met inlantfche beroerten belem-
mert , hebben geen tijt overigh gehadt, om op
de versiering van Audenaerde te dencken. Ick
vind echter dat onder Robert deVader een brug
over de rivier is gelegt en onder Robert de
Soon, in \'tjaer 1110, de L. Vrouwe-kerck in d&
nieuwe burgt door de Vorften is gebouwt, en
van Odo, Biifchop van Kamerijck, gewijd, daer
de gront toegaven Machteld , dochter vaa

Lebertus, en Sigillinde fijn gemalin, in de der-
de Indiaie. Daer uyt men fekerlijck kan befluy-
ten , dat de Pameiers oock Graeffelijck Recht

in de nieuwe burgt hebben befeten,- en dat an-
deren , dieonbeamptwaren, hier befittingen
hebben gehadt. Wat Machteld aengaet , de
dochter van Arnulphus, Advocaet van Eyn-

liam , fy troude aen Gerardus, Heer van Aude-
burgh , Kamerling van de Graef, en baerde
Boudewijn, op \'t kerckhof des kloofters van Au-
deburg. Wjjders,de felfde dementia (de welcke,
aen Graef Robert gehuwt, een weynigh te vo-
ren^ gelijck ick gefegt heb,de ftat verkiert had,)
overviel in \'t volgende jaer van 1119 , na de
doodt van haer foon, onbarmhartelijck Aude-
naerde , om Willem van Yperen, met haer ver-
maeghfchapt fijnde, tot de Graeffelijcke waer-
digheyt te verheffen, verbrande de fladt, en
doodde eenige burgers , daer oock , gelijck men
leeft,de Schout Iderus opdenegen en-twintigh-
fte van November gedoot wierdt. Dit onge-
luck quam niet alleen, maer wierdt, in\'t jaer
1127, van een ander gevolgt. Want Baudewijn
van Bergen,na de doodt van Karei de Negende,
Vlaenderen, \'t welck de Koning hem gewcy-
gert hadt, met de wapenen aentaftende , ver-
brande Audenaerde uyt gramfchap , daerinde
voornaemfte kerck ( fegt Meyerus uyt Floria-
cenfis) vele, gelijck men feght, verbrant wier-
den. \'t Was niet mogelijck onder de heerfchap-
py van Diederick van Eifas na foo veel qualen
weder adem te fcheppen ; en Philippus , de
foon van Diederick, met erbarmenis bewogen ,
deé alles, dat hem mogelijck was,om defè ftadt,
een der treffelijckften van fijn Graeffchap, tot
fijn vorige glans te brengen. Hy ontftoeg dies-
halven de burgers van dienftbaerheyt, in\'t jaer
ii72ien veroorlofde in\'t jaer 1189 aen hen,dat
fy de felfde wetten, privilegiën en inftellingen
fouden genieten, de welcke de Ghentenaers
toen genoten. Dit veroorfaeckte dat men de
ftadt grooter maeckte, dan fy te voren had ge-
weeft , dat men haer met torens, en meteen
brug vergierde, en dat men daer een ftadthuys
en ftraten maeckte, gelijck men fulcks , foo veel
I de brug aengaet, uyt eenige verfTen in\'t Auden-
burgfch regifter, en, foo veel de muren aen-
gaet, uyt fèkervers in\'t regifter vanEynham
5efpeurt,

De macht van Gislibert, foon van Heer Ar-
nold de Derde, en van Maria, was ten hoogh-
ften dienftigh tot de vergrooting van defè ftadt,
die weder nieuwe adem fchepte. Want defe,
fich Vorft noemende , gelijck hy oock by Gui-
fsanus en anderen genoemt wordt, had de heer-
fchappy over Lefïine, Floheke, en over de lan-
den tuffchen de Marke en Rofne gelegenjen ge-
mael fijnde van Richilde van Mortaigne , een
dochter van Everard , en Richilde , die een
dochter uyt Henegouwen was, betoonde fich
feer miltdadigh tegen d\'inwoonders vaa Eyn-
ham in\'t jaer 1186,1191, en 1199,- enwasge-
mael van de dochter van Rogier, en van Aley-
da van Namen, de vader van Arnulphus van
Audenaerde, dewelcke in\'t jaer 122J aen fijn
fladt Pamele de felfde Vryheyt gaf, die Graef Philippus
. aen de fladt Audenaerde had gegeven i op dat fy, in een
felfde Schepenfchap fijnde, de felfde rechten fouden genie-
ten en onderhouden, en een Jelfde Sfeldaet van vryheyt
. befitten.

Guicciardin, en Efpinoy fijn , geen gewach van
\'t Marckgraeffchap wordt gemaeckt, \'t welck
echter een vermaerde en oude heerfchappy
heeft geweeft. Dit Marckgraeffchap is eertijts
gekocht door Gérard de la Temerie van h\'an^ois
Cruypennincky en Catharine fijn gemaelin , om daer
door Willem van Rcchem in \'t befit der fèlve te ftel-
len , gelijck blijckt uyt de regifters , die voor de
Schout en voor de Leenmannen van de Steen
van Audenaerde vertoont fijn, tot de welcke de
voorgefeyde Heerlijckheyt, of \'t Marckgraef-
fchap behoort. De befitting van defe heerlijck-
heyt wierd aengenomen op de vierde dagh van
Februarii, in \'t jaer 1422 , gelijck de regifters
aenwijfen , die van deiè faeck by de Heer van
Müllem te vinden fijn. Sedert die tijdt fchijnt
defe tijtel verwarelooft geweeft te hebben door
d\'erfgenamen en nafaten van de felfde Gualter,
die tot gemalin nam CatharinaVan Gramme^,daer
by hy twee fbonen teelde, van den welcken
d\'oudfte, oock Gualter genoemt, Slotvooght van
\'t kafteel van Audenaerde heeft geweeft, daer
in hy van Maximilianus en Philippus van Oo-
ftenrijck was geftelt, gelijck oock uyt de fchrif-
ten van \'t jaer 1484 , noch by de felfde Heer van
Müllem beruftende, blijckt. Defè had tot ge-
malin Margareta, uyt het geflacht van Lumey,
van Marek gebynaemt. De tweede foon was
Richard, Schiltknaep , Heer van Boulance , di«
fonder kinderen na te laeten fterf. Doch Gualter
kreegh een foon , looft genoemt, Schiltknaep,
Heer van Kerckhove,Boulance,&c. defè trou-
de Barber Stommelins , uyt welck huwelijck een
dochter overbleef, florentia genoemt,die de laet-
fte de naem en wapenen van d\'edele ftam
Rechem heeft gevoert : fy troude aen Philippus,
Baftaert van Lalain, Ridder, Heer de la Mouil-
lerie, Mafle, en door middel van fijn gemalin,
van Kerckhove, Boulance, 8cc. Defe was , ter-
wijl hy bloeyde , voor Keyfer Karei de Vijfde
Gefant in Vranckrijck , en Huysbeforger van de
Hertogin van Savoyen,die voor de Keyfer Gou-
vernante van Nederlandt was. Sy kregen veel
kinderen, van de welcke d\'een^ Ifabella genoemt,
erfgenaem van\'t felfde Marckgraeffchap was,
dewijl fy alle d\'andere kinderen , en haer moe-
der overleefde : fy troude met Lodemjck Ie Pov^
vre , Schiltknaep , Heer van Hoiffye} uyt welck
huwelijck veel kinderen fproten. Wat defè ftam
des Poyvres aengaet, fy heeft haer oorfprong uyt
Vranckrijck, van de welcke eenigen a over vier
eeuwen te Valenchien fijn gekomen : en loan*
nes de Poyvre, Schiltknaep, Heer van Helles, nam
fijn wooning t\'Audenaerde, wekkers nakome-
lingen hun verblijf in de felfde ftadt, en daer
rontom hebben gehouden. Defe ftam heeft
groote eer en outheyt verkregen , gelijck uyt
verfcheyde geheughfchriften in de ftadt Valen-
chien , als oock uyt hun graven en graffchriften
blijckt. Hier uyt fijn mede veel Ridders gefjjro-
ten, oock Schouten van Valenchien, en van Au-
denaerde, en dickwils Burgermeefters. Sy heb-
ben oock treffelijcke huwelijcken gedaen met
de deurluchtige geflachten delà Croix, Marchi-
pont, Solemmes gefeght d\'Aubenchœul ,Wadnpont ge-
fegt Van Cordes, Daßignies, Vefprets gefeght de Cipli,

Genly, Gnhert, Gjmrouh\'ey Ligmeres, Louchier, Bar^
gies Beau fremc^y de Ie Walle, Chaftekt, Ranlm, Spal-
mire. Baron de Boulpignies y Huerne y Bette, Lalaing, la
Mouitlerie, Serlin, Bla/cre, CabeHiau, Gruttere, en an-
dere treffelijcke Edelen in Vlaenderen.

In de tijdt van Arnulphus de Vierde, Bere
van Vlaenderen, Heer van Pamele, en van de
landen tuffchen Marck en Rofne gelegen, wierd
deheerlijckheydt van Pamele met de tijtel van
Baronny befchoncken , en hy felf tot d\'eerfle
Bere van Vlaenderen geflelt,- van welcke faeck,
gelijck oock van \'t kafteel van Audenaerde, en
van Pamele , hy d\'eedt aen de Graef dede. De
>efeyde Arnulphus heeft aen de ftadt van Pame-
e de felfde vryheden gefchoncken , die de
Graef, in\'t jaer 1225, aen Audenaerde gegeven
hadc; Arnulphus Van Audenaerde y ftaet in feke re
machtbrief, hy de tegenwoordige Baron beru-
ftende , heeft aen de ftadt en fiedelingen Van Pamele
foo groot en fodanigh een vryheyt toegeflaen , als Philip-
pus y eertijts Graef van Vlaenderen, aen de ftadt en fte-
delingen \'z>an Audenaerde toegeflaen heeft. .

Het boeck van de leengoederen der Baron-
ny van Pamele, op\'t jaer lóii vertoont aen
Wilhelmus Meynaerts, Schout van\'t hooge
Hof in Vlaenderen, onder de deurluchtighfte
Vorft en Vorftin , Albertus en Ifabelle, Graef
en Gravin van Vlaenderen, door Wilhelmus Van
Locquengien, Ridder, Edelman van Audenaer-
de, Beer van Vlaenderen , Heer en Baron van
Pamele, en Heer van de heerfchappy tuffchen
Marck en Rofne , begrijpt de voornaemfte
rechten van de felfde heerfchappy, die ick hier
in \'t kort verhalen fal : De Baron bewoont het
oudt kafteel van Audenaerde; en de Baronnye,
die fich nu uytftreckt over de Parochyen van
Edelaer , Leupeghem , Volckeghem, Neere-
name, Weldere, Rift, Koekamere,en Elft, heeft
eertijts grooter geweeft. Hy heeft alderhande
uytfpraeck, en uytvoering van recht, de vrye
jacht op alderhande wilde beeften , op vogel-
vangft, enviffchery, van Canafle af tot aen
Gavere. Hy heeft de toeficht over de rivier de
Schelde, foo wijdt als de geheele Baronny fich
uytftreckt, om toe te fien.dat niemant met on-
behorelijck gereetfchap foude viffchen. Hy ftelt
in de ftadt Audenaerde, binnen de grenfen der
heerfchappy van Pamele, een Opperfchout en
Onderfchout, lijfknechten , en andere dierge-
lijcke bedienaers van\'t Gerecht, naer dat het
hem belieft,en doet buyten desgelijcks door fijn
achtbaerheyt, en door fijn opene brieven , met
fijn fegel befegelt, om de rechten van de felfde
heerfchappy te bewaren , en voor de Burger-
meefter en Schepenen van Audenaerde te doen
bevorderen, gelijck eertijts gedaen wierd voor
de Befworenen van de Heer van Pamele , voor
\'t verdrach van\'t jaer 1J93. Defen, hun fit-
jlaets in \'t kafteel hebbende, verhandelen in \'t
aof, dat daer gebouwt is, de faken, die de Leen-
goederen aengaen , en brengen de gevangenen
naer de gevangenis van \'t kafteel. D\'armen
worden gevoed van de penningen , die in de
Parochykerck van Pamele vergadert worden.
De Baron heeft verfcheyde privilegiën , cynfen
en tollen op de Schelde, die yder in \'t befonder

t voorgedachte boeck opgetelt worden. Da
Magiftraet van Audenaerde neemt geen kennis
van eenige faeck in \'t kafteel, binnen de grach-
ten , en binnen de hoven van \'t kafteel. De
Heer felf en fijn gefin fijn vry van de cynfen en
tollen der ftadt , gelijck oock de Kafte-
leyn. D\'ouders en magen fijn mede vry van
alle daghvaerding en vonnis van de Raedt van
Audenaerde, foo in\'t gene, dat de goederen,
als \'t lijf aengaet ; in voegen dat men van eerften
af hen voor \'t Eïof van Vlaenderen moet dagh-
vaerden. De Heer ftelt oock , uyt fijn eyge
macht, en alleen, in de Parochykerck van Pa-
mele de Kerckmeefters, deBedienaers der ar-
men, de Diaken, d\'Onderdiaken, de Kofter,
en andere dienaers van de Goddelijcke dienft :
uytgefondert dat in de handelingen, tot de
welcken eertijts de Befworenen geroepen wier-
den , nu twee Raetsheeren van Audenaerde
geroepen moeten worden, en dit in\'t Kafteel
fèlf, oft in eenige andere plaets, naer believen
van de Heer. Hy heeft noch andere rechten ,
die door \'t verdrach van \'t jaer 1J94 niet afge-
fchaft fijn; oock veel en verfcheyde manfchap-
pen, en erkentenififen , die fijn Baronny onder-
Worpen fijn. Hy heeft mede minder Overig-
heden , met macht van te ftraffen, en \'t Hof der
Leengoederen,\'t wèlck van meer belang dan de-
fè dingen is. Hy is oock, ten opficht van fijn Ba-
ronny, Advocaet van Eynham, en befit, onder
die tijtel, veel rechten met d\'Abt van dat kloo-
fter. Daer fijn verfcheyde eyge gronden van
defe Baronny in verfcheyde parochyen,als oock
\'t bofch van Edelaer, dicht by de ftadt, en in
defomer feer vermakelijck.Onder de verfcheyde
leengoederen en heerfchappyen, die onder defè
Baronny behooren,telt men het leen van Hillet,
of trou d^Antoing, \'t welck onlangs onder \'t ge-
flacht van Melun behoorde, aen \'t welck veel
andere leengoederen , met andere rechten van
minder belang, behooren. Het hof en de heer-
lijckheyt van Avelghem, de welcke onlangs
was in \'t geflacht des Barons de Chaux , met de
heerlijckheden en parochyen van Waermaerde,
Ooteghem , en Heeftert, die fich oock tot aen
andere parochyen uytftreckt. De Heerlijckheyt
van Roucourt behoort onder \'t geflacht van
Melun, Seignœul in Henegouwen onder \'t ge-
flacht delà Croix, Nieuwerborgh in S.Maria
Leerde onder \'t geflacht de la Iauce,en der Gra-
ven van Maftaing. Ommelede,een heerlijckheyt
in Beveren, en Gheyts by RoefTelaer, toebehoo-
rende Jakob Thefars, Baron van Tournebus en
Praet, enordinaris Edelman van de Kamer des
Konings van Vranckrijck. Van Grametz , be-
hoorende onder \'t geflacht de la Woeftyne,en by
namen aen Joannes, Heer van Grametz,een vaa
d\'oudeleenen van Vlaenderen, van\'tKeyfer-
rijck in Henegouwen gefloten, tuffchen Door-
nick , Lutofe, Condé en Ticme, \'t welck fich
uytftreckt over de Parochyen van Grametz,
Maude, Piaulx , Thieulem, en d\'omgelege
plaetfen , onder de welcke anderen van minder
belang fijn. Vollandre in de Parochy van We-
velghem, onlangs toebehoorende het geflacht
van ßarlaymont, met verfcheyde recht verfien.

Oigmont in Henegouw, befeten van \'t gedacht
van MarniXjin de Parochy van Uleyne. Maldri-
ghem by Audenaerde, aen \'t geflacht van Wijn-
gaerden behoorende. Nokeren, een heerlijck-
heyt van \'t geflacht van Gras, uyt de ftam van
Vichte , \'t welck veel rechten en voordeden
heeft. Het Patroonfchap van Pitthem , onlangs
onder het geflacht van Claeshoute , by welck
recht fy de Paftoor aen den Biftchop voor-
draegtjen verforgt voorts d\'andere ampten in die
kerck,die geftelt (ijn,en noch geftelt lullen wor-
den : en heeft noch andere rechten, als het leen,
het welck gemcnelijck het Audenaerfche word ge-
noemt , dat van Cruyshautem tot aen Pete-
ghem by Deynfe ftreckt: twee derdedeelen varl
de twee Leenen in Volckeghem , behoorende
aen \'t geflacht van Ketulle, en aen de Heer van
Ryhove; het ander derde behoort aen de felfde
ftam, en by namen onlangs aen Hendrick van
Ketulle , die , Adriaens foon fijnde. Heer van
Noortfache heeft geweeft. Daer fijn noch veel
anderen, die daer onder behooren , of toebe-
hoort hebben aen Heeren van de geflachten
Voocht, S. Cenoys, Yedeghem in boft, Caron-
delet, Efpinoy, de Paftoren van Audenaerde, en
aen de geeftelijcke maeghden vand\'Abdyedu
Val, en aen verfcheyden anderen.

re nieuwe Bisdommen
inde Nederlanden op-
gerecht doorPaulus de
Vierde, Paus van Ro-
men, in \'tjaer 1559,en
ledert onderfcheyde-
lijcker door Pius de
Vierde van die naem,
in \'t jaer 1^61, op \'t verfbeck en aenhouden
van Philippus de Tweede, Koning van Spanjen,
en van dlndien , en Heer van Nederlant. Het
is,gelijck Gramajus aengeteekent heeft,vier-en-
vijttig duyfent Italiaenfche fchreden groot in de
langte,en vijf-en-twintigh duyfent in de breette,
en begrijpt in fijn omkring veertien fteden, en
hondert fes-en-dartig dorpen , onder de welc-
ken feventien fijn, die ftadts privilegiën hebben.
De Biffchoppelijcke fetel te Brugge wierd geftelt
in de kerck van S. Donaes, die te voren een
Citeèrm» Collegiale kerck had geweeft. Dit Bisdom wierd
verforgt en begiftight met de goederen der
Prooftdye van de felfde kerck, en met de goe-
\' deren der Bertinifche Abdy, in de ftadt Brugge
en daer omtrent gelegen ; gelijck oock van de
Tholanifche Abdy, van d\'Order der Ciftercien-
fèn : doch echter ibnder\'t kloofter te vernie-
tigen, maer met belafting van eenige geeftelijc-
ken te voeden. Welcke laft d\'eerwaerdige Heer
Denys Chriftoftel, met believen van fijn Kapit-
tel, en met toeftemming van d\'Apoftolifche
Stoel,op fich heeft genomen, en fich felf tot het
betalen van een jarelijckfche fomme van pen-
ningen verplicht. Maer federt heeft d\'eer-
waerdige Heer Bernhardus Campmans , die
d\'eerfte fijn Abdy van Dune te Brugge gebracht
heeft, in \'t jaer i<5z8, defe laft op fich geno-
men , na dat de Thofanifche Abdy, een af-
fetfel van \'t kloofter van Dune, met d\'Abdy
van Dune was vereenigt. Men voeghde oock
aen dit Bisdom, uyt kracht van des felfs op-
rechting , een Canonicklchap , en prebende
van haer kerck, met de tijtel van eeuwig en erf-
felijck Cancelier van Vlaenderen, \'t welck eer-
tijts de Prooft van S. Donaes befat, met groote
macht deur geheel Vlaenderen , de welcke
noch in verfcheyde plaetfen, met feer breede
Rechtfpreeking, blijft, voornamelijck in de
wefterlijcke grenfen van Vlaenderen , als te
Brugge , Ballieul, Veurne, Hondfchote, S. Wi-
noxbergen , en eyndelijck in de ftadt Ryffel; in
welcke plaetfen hy fijn Schouten, Schepenen,
oft Raetslieden heeft, die gemenelijck Rede-
naers genoemt worden. Welcke Recht-lpree-
kingen onmiddelijck van de hooge Raet van
Vlaenderen, in faken van aenklachte en be-
NederlanP.

fwaerniften afhangen, en gemeenlijck de naem
van het Proofljche yan S. Donaes in Brugge voeren.
Hy heeft macht van\'t gene te bevelen,dattotde
poiicie behoort, foo veel fijn onderfaeten aen-
gaet , die fy Prooßlaeten noemen. Daer is noch
een andere Rechtbanck inde ftadt Brugge,
en in de geburige plaetfen, die fy het Canmfchs
noemen, daer vier Kanonicken van de Cathe-
drale kerck , yder op fijn beurt, alle vryda-
gen, met hun Choorkleet gekleed, in burger-
lijcke faken recht jfpreeken, en macht hebben
om \'t onderlbeck der lijfs-faken van grooter
belang aen een ander te bevelen. Doch in bur-
gerlijcke faken kan men fich van dele voorge-
noemde Kanonicken op \'t Kapittel, en van daer
op de Raet van Vlaenderen beroepen. Sy heb-
ben oock macht om order in de Polityke faken
te ftellen, foo veel hun onderfaten aengaet,
die fy Kanonicklaten noemen 5 fchoon geen ande-
re Geeftelijcken in Nederlant dusdanigh een
voorrecht in eenige plaetfen hebben. De plaets
daer defè Rechtbanck gehouden word, is by
\'t Hof van den Biffchop , en tegen over de
Kerck, daer oock de gevangeniften fijn. Sy ge-
bruycken een gemeene Schout, Schrijver, en
dienaers , die van de Prooft, nu Biftchop,
genoemt moeten worden, en d\'eedt, foo veel
de Rechtbanck der Kanonicken aengaet, in \'t
Kapittel doen.

Dit Bisdom wordt verdeelt in acht Deken- Verdeoïtiïg
fchappen, die defe volgende fijn: \'fc^a^eT

Thoralt.
Suevefelle.
Winghene,
Poucques.
Ruddervoorde,
Waerdamme.
Ooftcamp.
Lichtervelde.
S. Joris ten Diftele.

, Het Seminarium des Bisdoms van Brugge
heeft een groot en bequaem huys , by S. Wal-
\'tBisdom burgs kercke, onder de tweede Biftchop van
vanBrfig\' Brugge, Remigius Driutius genoemt, opgerecht.
D\'eerfte gifte en oprechting is genomen uyt de
goederen der Refedionaliften (gelijck fy die
noemen) van de Cathedrale kerck te Brugge,
daer noch tien Cappelaenfchappen van eenige
kercken, foo buyten als binnen de wallen van
Brugge gelegen, bygevoegt fijn. In dit Queeck-
fchool wierden eerft: de genen aengenomen,
die alleenlijck in de menfchelijcke wetenfchap-
pen ftudeerden , en geen anderen, tot aen
\'t jaer I , in \'t welck het, door Karei de Ro-
doan, Biftchop van Brugge, gemaeckt wierd tot
een queeckfchool der gener, die (ich tot de
ftudie der Theologie begaven. Men ftelde dies-
halven daer twee Profeftoren van S. Dominicus
Ordening , die in \'t huys van dit Queeckfchool
dagelijcks twee leften, in fekere gefteldeuren,
fouden doen. Hier wierden bygevoegt de by-
fondere oefteningen der repetitien, der gevallen
van de Confcientie , gelijck men\'t noemt, de
lefing en onderfoeck\'van de heylige Schrift, die
fèer nut voor de Studenten fijn, de welcke,
fèderthet jaer 1617 , gehouden liQeft Chriftiaen
yan den Berghe, hooft van defe Queeckfchool,
en Kanonick in de Cathedrale kerck, een man
door fijn geleertheyt en deugt vermaert. Defe
faeck,die alle lof en gunft waerdigh is,duurde tot
aen \'t jaer 1031 , in\'t v^elck Seryaes §}mnckerus,
goet gevonden heeft, om oorfaecken die my
onbekent fijn , de voortgang daer af te ftuyten,
en d\'overfte van de Queecldchool, met fijn
leerlingen, door een openbaer gefchrift, el-
ders te verfenden. Doch de gemelde Overfte
van \'t Seminarie oft Q^eeck-fchool ftelde ftch,
door middel van recht, daer tegen , foo in fijn
eygen naem, als in die van alle fijn leerlingen 5
en hy wierd door een vonnis van de Raet van
Vlaenderen, met alle de fynen , verdedight
welck vonnis door de hooge Raet van Meche-
len , voor de welcke men dit geding beroepen
hadt , in \'t jaer 1635 beveftight wierd. De
vergadering van alle de giften in dit Queeck-
fchool , die fy beurften noemen, wierd bevolen
aen de Biffchop van Brugge, en aen de Toefien-
ders van \'t felfde QueecJk-fchool, die fy ver-
fbrgers noemen , volgens het algemeen beftuyc
van \'t Concilie van Trei^t^J^ > uytgefondert
drie , welckers verfameling aen de magen der
Stichters gebleven is. Karei de Rodoan y Biftchop
van Brugge , een feer oprecht man, heeft hier
twee beurffen opgerecht , en Matthias Lam^
hrecht oock twee; doch met defè voorwaerde,
dat de genen , die van hun maeghfchap waren ,
oock in een andere plaets fouden mogen ftu-
deeren, en echter defe miltheyt genieten. De
godtvruchtige oprechtinge , door Joannes Al-
by , Biffchop van Cuba , gedaen, heeft tot
noch toe het loon der Profeftoren verfchaft: en
hoewel de felfde Alby, onder d\'andere leffen
die daer gedaen worden , een ingeftelt had om
de menfchelijcke wetenfchappen te verklaren
foo hebben echter de Dominicanen, met rijpe
berading, defè beyde leffen, daer de voefter-
lingen van dit Queekfchool fich byvoeghden,
in oeffeningen van deTheologie verandert.Defc
Queeck-fchool heeft oock een heerlijcke Bi-
blioteeck , met een groot getal van alderhande
treffelijcke boecken verfien.

D\'eerfte, die in de Biffchoppelijcke ftoel van
Brugge geftelt wierd , was Petrus Curtius , van f^^^Sjs
een eerlijck geftacht van Brugge gefproten ,
Dodor der H. Theologie , en Profefi[br in
d\'Academie van Leuven, daer hy oock de Rhe-
torica had geleert, en mede Plebaen en Pa-
ftoor van S. Pieter was.Hy de Biffchoppelijcke
Stoel van Brugge vijfjaren lang bekleet heb-
bende , verhuyfde naer een beter leven, in \'c

Na Curtius volgde Remigius Driutius, te Vol- Remi^us
kerinchove, een dorp in \'t gebiedt van Kaffel,

geï>oren , Dodor der beyde Rechten , te voren
AfTelTor in de Raet van Mechelen, Meefter
der requeften , en Proofl van de collegiale
kerck der L.Vrouwe re BiUgge.en van Philippus
de Tweede verkoren rot BifT^hop van Leeu-
waerdeU; daer hy nooit gefèten heefc. Doch hy
wierd in \'tjaer i tot de kerck van Brugge be-
roepen,en van Pius deVijfde beveftight^en heeft
in \'t jaer 1571 een Bifkhoppelijck Synodus ge-
houden. Na dat hy vier-en-twintigh jaren en fes
inaenden met fonderlinge lof dele Biffchoppe-
lijcke waerdigheyt bedient had , wierd hy in \'t
jaer 1594 naer \'t onflerffelijck leven der faligen
gevoert.

De derde Biffchop van Brugge was Matthias
Lambrechts y uyt het dorp van S. Laurens, het
welck een deel van \'t gebiedt van Maldeghem
is, gefproten, Licentiaet der heylige Theologie
te Leuven : een man , om met weynigh woor-
den fijn heerlijck lof uyt te drucken , die in
vernuft, godvruchtigheyt, en geleertheyt met
recht by de voornaemften der Geleerden van
fijn tijt vergeleken mach worden ; eerfl Kano-
nick gradual en Penitentiarius van Brugge , fe-
dert Aertspriefter , en Aertsdiaken , en eyn-
delijck wierd hy , in \'t jaer 1 , tot Biflchop
gewijdt , welck ampt hy omtrent fes jaren
heeft bekleedt en flurf in\'t jaer 1602.

Op Matthias volghde Karolus Philippus de Ro-
doan, van Berleghem , Licentiaet der beyde
Rechten te Leuven, een treffelijck man , en
van groote oprechtigheyt : eerfl Canoniek der
Cathedrale kerck van Verdun, federt Deken
der kercke te Ghent , en Biffchop van de
kerck te Middelburgh in Zeelandt: hy was oock
Abt van de Commendarie t\'Eynham; en eynde-
lijck Bifïcliop van Brugge. Hy , in de bediening
van defè Kerck een fonderling lof verkregen
hebbende, flurf t\'Eynham in \'t jaer 1616.

Op Karei de Rodoan volghde Antonius wan
Tri&fl , uyt d\'oude en edele ffam der Trieften by
de Ghentenaers gefproten. Hy was d\'eerfte der
Billchoppen van Brugge , die, door Matthias
van den Hove , Aertsbiffchop van Mechelen ,
de Biffchoppelijcke myter in fijn Biffchoppe-
lijcke kerck opgefet wierdt: want de voorgaen-
de Bifïchoppen hebben hun falving in andere
^laetfèn ontfangen , uyt oorfaeck van d\'onge-
egentlieden der oorlogen.

Toen Antonius van Trieft tot de Biffchop-
pelijcke rny ter van Ghent beroepen was, volgh-
de Dionyfius Chrifloffeis , t\'Antwerpen geboren.
Theologant van Leuven een man, met tref-
felijcke gaven des gemoets begaeft. Hy was
eerft Beneficier in de hooftkerck t\'Antwerpen ;
federt door de ooeming van d\'Academie,Cano-
nick en Plebaen van S. Pieters Kerck te Turnr
hout-^fiy dit ampt fes maenden bedient heb-
bende , troek in \'t gulde jaer 1600 naer Romen,
daer hy eenige tijdt Kapellaen en Schrijver van
de Kardinael Robertus Beliarminus heeft ge-
weeft,by de welcke,te Capua Aertsbiffchop fijn-
de, hy gewoont heeft,en door de miltdadigheyt
van de Paus een Canonicale prebende , en
Scholafterie in de hooftkerck te Brugge ont-
fing. En hy van daer weer tot de fijnen gekeert,
- Nederlant.

wierdt in \'t Provinciael Synodus, door MatthiV
van den Hove beroepen , van de Vaders tot
Secretarius van\'tfeifde Synodus verkoren; en
na dat het voleyndight was, is hy van de fèlf-
de Vaders oock naer Romen gefonden , om
de beveftigïng van dit Synodus van de Paus te
halen ; de welcke hy oock van Paulus de Vijfde
verkreegh, die in fijn open brieven geyach
maeckt van Chriitoffel ; en de Kardinael Hiero-
nymus Pamphylius prijft oock de naerftigheyt
die ChriftoÖèl in defè faeck betoont heeft. Hy
dan , voor de tweedemael weer uyt Romen
gekeert, wierdt geftelt tot eerfte Prefident en
Profeffor van de Queeckfchool te Brugge, van
de voorgaende Bifichoppen opgerecht , en
àoox Karei de Rodoan herftelt. Terwijl hy in dit
ampt fijn plicht fèer wel betrachtte , volghde
hy Antonius van Trieft, te Brugge tot Biflchop
verkofen , in de waerdigheyt van Deken, en
was oock eenige tij tAff efïor in de vergaderingen
der Staten van Vlaenderen. Hy, van Deken
tot Biffchop gemaeckt, wierdt vierighlijck van
het volck en van de ftadt bemindt ; enfterfin
\'tjaer 1629.

Na Dionyfius Chrifloffeis wierdt in defe Bif-
fchoppelijcke Stoel geftelt Servatius ^inckerus, keZs,fê-
te Eiagge geboren , Licentiaet der H. Theolo- vende Bif
gie , eerft Canoniek en Aertspriefter , daer na
Deken van de hooftkerck , en eenige jaren
lang AiÏefïor in de Vergaderingen der Staeten
van Vlaenderen, daer hy fijn behendigheyt
in \'t uytvoeren van groote faken betoonde , ge-
lijck oock in verfcheyde beefigheden en be-
kommernifïen van groot belang, die de Re-
gulier-monicken betroffen.

Nicolaus de Houdion, oock Giberctes genoemt, te ^^^^^
Bruffel geboren, te voren Canoniek, Officiael, dton,achtß$
Deken , en eyndelijck Prooft der hooftkerck Btjfchop.
van S. Bavo te Ghent geweeft hebbende, wierdt
tot Biffchop van Brugge gewijdt den 16 Janua-
rius , i<542. Hy fterf re Leuven, toen hy van de
Spa-wateren weerkeerde, de 14 van September,
1^49; en maeckte fijn Kerck tot erfgenaem
van fijn goederen, en rechtte in de fladt Brugge
de Bergh der barmhartigheyt op.

Karei wan den Bojfche is te Bruffel geboren op Kareirm
de 21 van Maert i J97 , te Namen en te Roer-
mondt opgevoedt, onder de toeficht van fijn
Vader François van den Bofïche, een treffe-
lijck man, die te Namen Prefident van de Raet,
en te Roermondt Cancelier van Gelderlant heeft
geweeft. Hy , naer Romen getrocken , in het
gefelfchap van de treffelijcke Heer Philippus
Maes , fijn Moeders broeder, die van Albertus
en ïfabelle tot hun Agent by de Paus verkoren
was , heeft daer vee jaren lang gefludeert,-
en, weer in Nederlandt gekeert, wierdt in \'tjaer

gemaeckt, daer na Kapelaen van \'t Hof, Cano-
niek te Ghent en te Bergen ; eyndelijck op de
vijfde van Junius, 1630 , tot Deken van S. Do-
naes Biffchoppelijcke kerck teBrugge beroepen.
Sedert wierdt hy tot Biffchop van Brugge inge-
wijdt op de vijfde van Junius , 1651 ; en daèr
nae tot Biifchop van Ghent beroepen, weicks
befittins hy aeqnam op d\'achtfte lunius, 1Ó60.
^ ^ Dd 8 HET

Et gebied van \'t Vrye , heel leven lang behielden , \'t en waer by ver^
het welck het vierde andering van Vorft, oft dat ly van valsheyt
lidt van Vlaenderen overtuyght waren. Uyt dit getal worden al-
maeckt,behoorde eer- leenlijck drie Borgemeefters jaerlijcks verkofen,
tijts acn deheerfchap- d\'een van d\'ooftfijde , d\'ander van de noord-
py van Brugge , en was fijde, ende de derde van de weft-fijde, vol-
byna de geheele Kal^ gens het bevel van Lodewijck van Creify , in\'t
felrye van defe ftadt, jaer 1330 j \'t welck in\'t begin van September,
gelijck wy te voren ge- door de Gemachtighden van de Vorft, gedaen
leght hebben in de wort, terftont na de verandering van dOve-
belchrijving van Vlaems-Vlaenderen,daer wy de righeytvan Brugge. Men, voeght hier noch
oorfaecken en middelen van hare vryheyt in \'t een vierde by uyt de Vrylatënen , ( die niet van
kort toonden ,• doch nu füllen wy een breeder \'t getal der Schepenen fijn) de welcke deBor-
verhael, nevens de kaert van dit lant, tot vol- gemeefter van de Gemeente wort genoemt, en
doening van den naeuw-keurigen, hier by voe- in waerdigheyt uytfteeckt, gelijck een Tribun
gen ; want tegenwoordigh is het, federt de tijt of Oppermeefter van \'t volck^ Meyerus, in\'t
van Lodewijck van Male , oft een weynigh te negende fijner jaer-boecken\'^^op \'t jaer 1267,
vooren , dat is over ontrent twee hondert en maeckt gewach van een andere form van regee-
vijftigh jaren, geheel van de ftadt Brugge afge- ring , door Margareta van Konftantinopelen
fneden , en, tegen wil van de lelfde ftadt ,in vry- aen d\'inwoonders van \'t Vrye gegeven , in defe
heytherftelt, daer af het noch de naem be- woorden: De Vorftin Margareta heeft in het
houdt. Dieshalven lijn\'er fomtijdts groote be- landt ontrent Brugge, het Vrye genoemt, drie
roerten in \'t gebiedt van Brugge geweeft, voor- Rechtbancken opgericht, te Brugge , Roden-
namentlijck onder Philippus de Goede. burgh , en Aldenburgh , en d\'ordening der

De lucht van \'t geweft is feer gematight, doch vonniffen , en \'t onderwijs van procederen, aen
niet feer vruchtbaer van tarwe ; maer hier waft hen gegeven. Maer dele inftelling duerde niet
overvloet van rogge , haver,boonen , erweten, langer dan twee jaren. Voorts, loanna van
wieken , boeckweyt, en eyndelijck vlas en hen- Conftantinopelen kocht het Vrye van loannes,
nep, en oock verfcheyde fborten van feer tref- Kafteleyn van Brugge , Heer van Neelle in
felijcke vruchten. Vranckrijck, die in de koopbrieven, in \'t jaer

\'t Vrye allengs tot een groot lichaem gewor- 1224 te Melun gemaeckt, bekent, dat hy aen
den, heeft Philippus van Eifas , d\'eygenLant- loanna erftelijck verkoft, en opgedragen heefc
heer, op \'t verfbeck van de Kafteleyn van Brug- het Kaiteleynfchap van Brugge, en alles, dat hy
ge, een rechts-ordening en wetten voorgefchre- daer af te leen hield , en dat de prijs daer af aen
ven, door een Curehref j dat is, open brieven der hem betaelt is, de welcke was drie-en-twintigh
verkore wetten, van Lodewijck van Nevers, die duyfent vyf hondert vijf-en-veertigh ponden,
oock van Crefty genoemt word , en van Philip- fes ftuyvers acht penningen, Paryfche munt,
pus de Stoute beveftight, en naer defeden van De getuygen , die over defe koop ftonden , wa-
die tijden gefchickt ,• daer in befloten is, dat de ren Lodewijck d\'Achtfte, Koning van Vranck-
gene, die lagen befteeckt, en fijn huys oft hof rijck, Philippus fijn broeder, Graef van Bolonje,
daer toe leent, aen doodtflagh fchuldigh ge- Garinus, Biffchop van Senlis, Kancelier, Mat-
acht fal worden ; en dat de gene , die daer toe theus van Montmorancy , Conneftabel, en an-
geholpen heeft, (behoudens\'t leven en fijn Ie- dere Grooten.

den) de wil van de Vorften Kafteleyn onder- Dit lant, het Vrye genoemt, is feer groot, Cmtheju
worpen fal fijn. Een dief wort daer in oock ver- vruchtbaer en wel gelegen , door de befproqring
oordeelt tot wedergeving van de waerde der ge- van verfcheyde wateren, d\'Yfere, Le^e, en an-
ftole goederen , en tot een boete van drie Pa- dere beeken , en oock van de groote zee. De
ryfche ponden. Hy moet oock twee borgen 35 Ambachts-heerlijckheden begrijpen 90 dor-
ftcllen , die fich yder voor defe fbmme verbin- pen , die alle te famen de vonnilien van een ee-
den, op dat hy \'t voortaen niet meer fal doen. nige rechtbanck van \'j: Vrye, in de ftadt Brugge
De boeten , die hier af^ quamen, behoorden ^opgerecht door Lodewijck van Creffy in\'t jaer
gelijckelijckaen de Graef, en aen deKafteleyn. 1323, onderworpen fijn. D\'appendenten en
De goederen van een onhouwbare maeght fiil- Contribuanten beftaen in 29 dorpen. Onder
len bewaert worden , foo iemant haer, buyten de fubfidiarien fijn aenmerckelijck de Prooftdye
weten van haer erfgenamen , ten houwelijck van S. Donaes, een waerdige befitting voor een
heeft verfocht. De breucken en boeten der Vorft, de Baronnyen en Heerlijckheden van
mannen, die eenige misdaet bedreven hebben, Winendale , Prat, Maldeghem, en Guife met
füllen niet tot lafte vand\'onfchuldige gemalin- Uytkercke en Hardoge, Lichtervelde , Mei-
nen en kinderen komen. De felfde Philippus kem , en anderen. In defe onderhoorige dor-
rechtte hier een Overigheyt van feven-en- pen fijn meer dan hondert Heerlijckheden , die
twintigh Schepenen op , die het ampt hun ge- daer aen fijn gevoeght, fbo veel het parochy-

fchaj) aengaet, maer in jiirisdidie daer af ge- mercken, hoe volckrijck dit geheel geweft, en
fcheyden. Lodewijck van Crefty iieeft inge^ voornamelijck het wefter-deel van\'t Vrye, eer-
ftelt, dat de ballingen van Brugge, envand\'an- tijts geweeft heeft, te weten toen de wolle-
dere fteden veylighlijck in \'t Vrye fouden mogen wevery in Vlaenderen bloeyde. De -wefterfche in-
blijven : in tegendeel, Joan d\'Onverfaeghde ver- monders wan "t Vrye, feght hy , wan de -welcken
leende, dat de Vrylatenen nergens gevangen ge- -wy gefproken hebben, -worden door de rvloet dTfere , die
houden fouden worden, \'ten waer fy eerft te te Nieupoort in sieeiijloeytj-pan de Veurners afgefcheyden,
recht geroepen, en overwonnen waren, \'t welck en fijn ontrent in defe ijlecken en dorpen begrepen: Alden-
van fijn vader afgefchaft was; en hy verkocht burgh , Ooftende, (-welcke fwee onder de fteden getelt
oock aen d\'Overigheyt van \'t Vrye het griftier- -worden,) Ghiftelle, Ouklare, Bredene, Moerey Seyekote ,
fchap van de recht-banck, dat is, de macht van Guife, \'t -welck een Baron heeft, Slype, Weftende, Wil-^
dit ampt aen de gene, die men wilde,te geven,en rafs-ïde, Lombards-Ide, \'t -welck eertijts een ftadt heeft
dit voor de fomme van feven duyfent Franfche ge-weeft, en nu byna niets is-, Schore, ZantVoorde, Leffin--
kroonen. Maer Philippus de Goede, fijn foon, ge, Sterie, S. Kruys^fande, Leke, Keyhem,Vlarelde,Colo-
beval dat het Vrye, als een vierde lidt, by de me,daer \'v kafteel Heye is,Mannekens-ver e,Ber fte,Zarne,
drie anderen gevoeght fou worden, foo om in de Werckene, Woemene, Klerchem, Eeffene, daer de ftadt
gemeene vergaderingen d\'Edelen, die gemeene- Dixmuyde is ter plaets daer de rivieren dTfere en de
hjck het hot volghden, en daer d\'Overheyts- Zarne te famen komen. Hier ftaet aen te mercken, dat defe
ampten bedienden, op fijn hant te hebben, ylecken en dorpen toen, uyt oorfaeck van de\'wolle--wevery,
als o.m de macht der ftedehngen van> Brugge te veelmeer in\'woonders hebben gehadt, danfy heden hebben,
breken , vermits het te voren onder de drie de-wijl defe-weyery wan daer werd-wenen is. De felfde
fteden behoorde , daer onder d\'anderen, die de Schrijver fchrijft terftont daer na,op \'t jaer 1384,
Duytfche tael fpraken, gereeckent wierden. Hy onder Margareta, dochter van Lodewijck, in
verleende hen oock een krijghs-banier, en het defer voegen : Door \'t aenhoudendverfoeck der Brugge-
fegel , niet anders, dan aen d\'andere leden, naers , dat d\'in-woonders van\'t Vrye-voortaen niet meer
en dit in \'t jaer 1437 j tegen wil en danck van de in hun dorpen de -wolle\'-wevery fouden doen ; hebben
Bruggenaers , die daerom vergramden : maer fy felf eyndelijck meer fchade dan de dorpen geleden.
defe fpijtbarflefedert uyt tegen Maria,Philippus Oock met recht; want de welvaert der fteden
foons dochter, naemaels aen Maximiliaen ge- fpruytgemeenelijckuyt de bloeyende ftaet der
huwt, als een gefwel; even gelijck de water- dorpen, die daer rontom gelegen fijn. Defelf-
goten, die, lang ver ftopt oft opgehouden ftj ode, de Schrijver feght oock, op\'tjaer 1414, on-
modderigh water uytwerpen: en de ftedelingen der Joannes van Borgonje : De Hartogh bevrijdt
hielden niet op in hun oproer, voor dat fy ver- dln-woonders wan \'t Vrye wan alle ftraffe der werbeurt^
wor ven hadden, dat het Vrye van \'t voor-recht makingen van goederen, behalven in misdrijf wan wer-
des vierden lidts berooft wierd. Doch Keyfer raet, tegen Hem, oft fijn Gemalin, oft tegen fijn -wettige
Karei de Vijfde gaf hen dit voor-recht weder, Kinderen,oft fijn Kancelier. Gegeven te Ghent, op d\'eerfte
en beveftighde hen daer in door cen onverbre- yan OBober. En wederom onder Karei van Bor-
kelijcke wet. Maer gelijck het geheel geweft van gonje, op \'t jaer 14Ó8, de mildadigheyt der
het Vrye noch heden het landt is, rontom Brug- inwoonders van \'t Vrye verhalende , feght hy:
ge gelegen, \'t welck eertijts de ftadt van Brugge Hartogh Karei houdt nu Paefchen te Brugge, en doet, en
onderworpen heeft geweeft, fbo is \'er oock een ontfangt d\'eedt. wan getrouyvheyt op de negentiende wan
"gemeene Schout, foo van !t Vrye,als van de ftadt April, in \'t hof der Vrylatenen. Zy hebben aen hem ge^
Brugge, die fomtijts oock Kafteleyn van Brugge geven weertigh marck ongemunt filver. Een groote me-
. wort geheeten; hoewel \'t gefach ende macht nighte wan ballingen keeren, door een fonderling genade-
der Kafteleynen eertijts grooter en breeder was, he\'wijs, "Weêr in hun Vaderlandt, die om eenige beroerte
dan heden \'t vermogen der gener is, die het oft oploop gebannen -waren. Doch met hoe groote
Schoutfchap van Brugge en van \'t Vrye befitten. pogingen en gewelt de Bruggenaers meermaels
Dat \'er eertij ts een andere form van regeering getracht hebben defe heerfchappy van \'t Vrye
by d\'inwoonders van \'t Vrye heeft geweeft, kan hun macht t\'onderwerpen, gelijcK fy te voren
men, gelijck het fchijnt, uyt die dingen bemerc- geweeft had, en te maken dat men \'t niet voor
ken, de welcken van Meyerus, op het jaer 1330, een vierde lidt van Vlaenderen fbude tellen,wort
onder Lodewijck van Nevers, verhaelt worden, in alle hiftorien van Vlaenderen, en in \'t breede
als hy van die dingen in defer voegen fchrijft: by Meyerus gelefen, en oockklarelijck genoegh
ïnt felfde jaer heeft de Vorft Lode-wijck iin-woonders van uyt het weynige verftaen , \'t welck Marchantius
hetVrye in drie deelen gedeelt,innoordelijcke,-weftelijcke en vande beroerten, onder Philippus de Goede
oofterl^cke, ftellende over yder wan hen een Recht-hanck, ontftaen, verhaelt: In\'t jaer i43<5, fèght hy,
met dartien Schepenen,die hy -wilde dat alleenlijck voor een braken de Gentenaers, gefamentlijck met de Bruggenaers,
jaer fouden fijn. Want fy fijn nu eeuwigh,en behoo- de ruft wan den Staet, d\'eerften om dat fy J-warel^ck
ren alle tot een Recht-banck , die te Brugge is: verdroegen dat men hen, wan Kalis -wederkeerende, een
doch m.en behoudt echter noch de namen defer niem kleet ypeygerde, geleek men gewendt -was aen de
Recht-bancken; en uyt de geheele Overigheyt genen te geven, die Van d\'oorlogh -weerkeerden, en dat
worden altijdt eenigen gemachtight, met hun d\'Overigheyt, yergramtfijnde, hen met de ftropdreyghde.
Burgermeefter, die befbnderlijcker de faken Doch de leften,om fich aen de Slujfenaers te weecken, di$
defer befondere geweften beforgen. Voorts , hen de poorten hadden gefloten, toen ft de ^ee~kufl tegen
men kan uyt de woorden van de felfde Schrijver, d\'Engelfchen hadden "willen verdedigen, en hen een oproe-^
\' op \'t jaer 13 83 , onder Lodewijck van Male, be- righ Vokk hadden genoemt; en om te beletten dat de Vry-
Nederlandt. D d

latenen het Vierde Mt yan Vlaenderen y gelijck Philippus gegeven, in\'t jaer 1235, in Mey-maent. Ja
heyai , fouden uytmaecken maer dat jy hun onder-- dé deurluchtighfte Graef Thomas, en Gravin
danen en onderhorigen fouden hlijyen. Doch fy fouden dit Joanna , hebben d\'inwoonders van \'t Vrye ont-
lefte, op de begeerte Van hun Vorfl, door d\'oyerreeding flagen van de gelt-fchatting , die de Graven ge-
der Ghentenaers y toegeflaèn hebben, foo lacob Mejje- went waren daer jaerlijcks, onder de naem van
maker niet het gemeen yolck y dat y gelijck een poel y yan Balfaert y t\'eylfchen : gelijck de brieven getuy-
fichfelfftilis y opgerooyt en tegengehouden had. Burgers gen , die in de maent van lanuarius in het
yan Brugge , feyde hy, ick ben Verwondert wan dat ghy jaer 1240 gefchreven fijn , in tegenwoordigheyt
foo yeelnaer de raden der Ghentenaers , en naer \'t gebiedt van Arnold , Kafteleyn van Audenaerde, Raftus
yan de Vorft luyftert y ddt ghy het landt yan de ftadt y de van Gavere, Willem van Bethune, Heer van
lanthuurders van de Lantheeren , d\'onderdanen yan hun Muelcbeke,Gillis van Bralen^on, Boudewijn van
Meefters y en eyndelijck het lichaem Van\'t hart -wilt af- Bailleul, en van Gillis, Kanonick van Brugge.
fcheyden. Weet ghy niet, dat ghy door defe middelyan een Het gene , \'t welck de voorgenoemde Graef en
Gemeente fweey van gehuren Vyanden, yan vrienden Gravin bewoogh om dit recht, \'twelck fy in
mededingers maeckt, en dat ghy beroerten, in plaets Van dele heerfchappy hadden , over te geven , was
ruft , fult hebben ? Dieshalven, indien ghy -wijs fijt, foo dat d\'armen alleen van de voorgedachte fchat-
fcheurt niet het gene yan malkander, \'t -welck de natuur ting gedruckt wierden, en om dat de Propheet
yan \'t begin af te famengeVoeght, en de ge-woonte beften- feght, De Heer eyfcht wan de menfch dat hy recht doe ,
digh gemaeckt heeft: berooft niet de boom van fijn fchors, en barmhartigheyt bemin. De felfde Schrijver maekt
noch de moeder van haer kinderen. In defer yoegen yer- oock te voren gewach van \'t felfde Vrye, onder
meerderde hy in \'t graeww de hartneckigheyt yan tegen te Philippus van Ellas ., in defe woorden : Hy heeft
ftaen; en "was foo yeelfaengenamer hy de menighte, om oock aen de Burgers der Caffelrye wan Brugge , dat is ,
dat hy -weljprekende -was, en fich dus opentlijck deelgenoot aen d\'in\'Woonders Van \'t Vrye , (want byna \'t geheel
yan misdrijf y oft yan de roem, had gemaeckt. Petrus landt van den Vrye was eertijts de Caflelrye
van Oudegerft gedenckt in lijn Hiftorien, die van Brugge) d\'uyt^raeck der wonniffen bevolen, dat
hyin de Franfche tael heeft gefchreven, aen fy tuffchen de pleyters wonnis fouden fpreken. Hydeê
eenigen der voor-rechten, die verfcheyde Vor- defe vergunning by gelchrift ftellen, die Keuren
ften van Vlaenderen aen d\'inwoonders van het wierden genoemt, en daer in verfcheyde dingen
Vrye toegeftaen hebben. \'Ick fal eenigen uyt de begrepen fijn. Doch dit is boven d\'anderen aen-
gelchriften van defe Schrijver, die nietonge- merckens-waerdigh,dat geen Burger van\'t Vrye
loofwaerdigh is, hier bybrengen. Hy , van het van fijns moeders fijde baftaert is de woorden
gene Iprekende, dat onder de Graef Ferdinandus van dit voor-recht luyden als volght: Al \'tgene,
en Joanna gebeurt is, feght: fy vergunden oock dat een wroww wan -wegen haer ouders kan erven ,
goedertiereotlijck dit aen d\'inwoonders van het kan oock haer foon eryen. AVtgene, dat een menfch
Vrye , dat niemant van hun Burgermeefters uyt aen fijn baftaert-foon, fonder woor-waerde, geeft, dat
het Burgermeefterfchap verdreven, oft veran- kan, na de doot van de felfde foon, aen d\'ouders yan
dert mocht worden, \'t en waer miftchien een des foons moeder komen. Maer indien de yader eenige
van defe beyde gevallen voorviel: namelijck, oft woor-waerde by defe gift heeft gegeven , foo moet, na de
de plechtelijcke eerfte intree van de Vorft in de doodt van de voorgenoemde foon , de voorwaerde onder-^
ftadt, oft als iemant van hen door de wet van houden "worden. Hier uyt blijckt,, dat een inwoon-
valsheyt overtuyght was\'t welck fy door de der van \'t Vrye fijn baftaert-lbon erfgenaem
volgende woorden beveftight hebben: Vfy erken- van alle fijn goederen mach maken , oft fonder,
nen dat -wy de Schepenen yan \'t ampt te Brugge niet mo- oft met voorwaerde, oft op alderhande wijfe.
\' gen yerftooten,\'t en-waer ft yyolgens de-wet, yan Valsheyt Indien iemant een rabawwt meer dan een nacht geher-
overtuyght -waren, behalven dan, als \'er een nieu-w Heer herght heeft, en defe \'s uchtens niet vertrecken -wil, foo
in \'t landt komty die hen fal mogen yerftooten en werfetten. mach de meefter wan \'t huys, fonder eenige rechtsVorde-
Men vint hier af oock gefchrift, geteeckent in ring , hem in \'t -water ^werpen. Desgeltjcks Van dievery,
de ftadt Male , op de derde van November, de gene, die gegrepen is, fal aen hem, die hy \'t fijne
in \'t jaer 1200. Sy hebben oock alle d\'inwoon- ontftolen heeft, de -waerde dergeftolegoederen woldoen,
ders van \'t Vrye , foo lang fy in dit landt fou- en aen de Graef en Kafteleyn drie ponden betalen en
den woonen , ontflagen van de dienft , die twee bekende borgen ftellen, yderyoor drie ponden, dat
fy in hun eygen tael het befte Hooft noemen, en hy \'t woortaen niet meer fal doen. Doch indien hy federt
van de Franlchengeheeten wort, ypeêrdaer toe wervalt, en de horgen hem niet konnen
en hier toe twee open brieven te S. Mattheus leveren yfoo fullenfy f-weeren, datft^ hem niet konnen krij-
aen hen verleent. Doch federt de Gravin we- gen. En foo naderhant de gene, die wan dievery aen-
duwe geworden was , heeft fy , onder veel geklaeghtis, werfchijnt, foo fal hy fich fuyveren door het
voor-rechten, aen de Nederlanders verleent, oordeel Van koudt-water alleenlijck in fijn lichaem. Het
om hen vafter aen fich te verbinden, oock dit fchijnt dat dit lefte artijckel den inwoonders van
voor-recht aen d\'inwoonders van \'t Vrye ver- het Vrye vryheyt geeft van te ftelen , fonder
gunt, dat men voortaen fich aen \'t woort der geftraft te worden.

Burgermeefters oft Schepenen , als feer feker De Caflelrye van Brugge behoorde eertijts
fijnde, foude houden, en niet het believen der aen een befonder Heer, onder de tijtel van
ampt-lieden, die fy geftelt had, volgen, foo Kafteleyn van Brugge , die de voorgenoem-
ftechts de Burgermeefters felven van de waer- de Keuren en voor-rechten gunftelijck van de
heyt der faeck volkomelijck onderricht waren, voorgedachte Graef Philippus verkreegh. Doch
Het gefchrift van dit voor-recht wierd te Male ick acht echter dat defe rechten nu a�chaft,

De ielfde schrijver prijft deièRcpublijckj om
haer Policie ea Overigheyt, onder Guido en
Maigarita van Konllaotinopolen , in defer voe-
gen : Ve Vryelingen, in de fiadt Brugge febe -svoonende,
ruertoonenons een andere forme ^anregering: -^ant daer
in ßjn dVyerigheyts-ampten ^oor altijt, en dromerighe-
den yvorden met foo groote \'voorßchtigheyt \'verkoren,
dat\'er geen landtfchap is , \'ts^elck opnchtelïjcker en lof-
feiijcker bedient ypordt dan dit landt i)an den Vrye, daer
men een Raet -van weergadeloofe achthaerheyt en heer-
lijckheydt fiet, bequaem jfegh ick, niet aileenlijck om de-
je hun jurisdiäis te beflieren, maer oock het grootfte en
rijckfte Koninckrijck dat \'er is.

Een weynigh daer na , onder de {èlfde Guido,
voeght de felfde Schrijver dit volgende daer
by : de voorgenoemde Graef Guido heeft tuf-
fchen de Bruggenaers en inwoonders van het
Vrye , foo veel de Borghftorm, dat is, de Recht-
banckder voorkomende pleyten , defe ordere
geftek , d at, foo daer eenigh geding tuft\'chen
twee inwoonders van\'t Vrye rijft, de rechts-
vordering oock voor de Rechters van \'t Vrye
gebracht fal worden. Maer indien iy beyde bur-
gers fijn , foo fal het geding door de Schepe-
nen van Brugge gevonnift worden. Indien fy
beyde vreemdelingen fijn , dat is, noch uyt de
ftadt Brugge, noch uyt het Vrye gefproten, foo
füllen de Bruggenaers onderfoeck op dit geding
doen j en desgelijcks, foo d\'een een vreemde-
ling was, en d\'ander in \'t getal der burgers ge-
telt wiert. Doch indien d\'een een vreemdeling
was , en d\'ander een inwoonder van \'t Vrye , en
de derde een burger genoemt wierdt, en d\'in-
woonder van het Vrye het geding aengeheven
heeft, foo lal dusdanigh vonnis aen de Recht-
banckvan\'t Vrye behooren: maer indien de
burger het geding heeft aengevangen, foo fal
d\'uytfpraeck daer af aen de ftad behooren: eyn-
delijck , indien de faeck twijffelachtigh is, foo
fal de Baljuw felf onderfoeck daer op doen , op
dat door defe middel de genen, die pleyten,,
voor hun wettige Rechters fouden verfchijnen.
Gelijck breeder blijckt uyt de gefchriften van
\'t jaer 1289. \'t Welck , gelijck men gelooft,
noch gebruyckt wordt, als diergelijcke faken
voorvallen ^ dewijl de beyde volcken , gelijck
billijckis, feer hartneckigh fijn in hunne Privi-
legien voor te ftaen, om de welcke te verkenen
de Vorften heden feer koel fijn.

De feifde Schrijver gedenckt weder aen d\'in-
woonders van\'t Vrye, onder Lodewijck van
Creffy , m.et defe volgende woorden; hy ftilde
de twift , die tuffchen de Bruggenaers, en d\'in-
woonders van \'t Vrye gerefen was om de laken-
wevery , en ordonneerde dat men voortaen la-
kenen in \'t landt van den Vrye foude mogen ma-
ken , daer toe hy fijn gefchrift gaf, geteeckent
in\'t jaer 13x2. Hy beval oock dat de Recht-
banck van\'t Vrye voor eeuwigh binnen Brugge
gehouden foude worden, gelijck uyt de brieven

Onder Philippus de Stoute , en Margarita
fijn Gemalin, dochter van Lodewijck van Male,
feght de felve Schrijver, dat fy de voorrechten,
gewoonten en gebruycken van \'t Viye beve-
Nederlant.

ftighden, die fy voor de lefte beroerten befaten,
doch echter op defe voorwaerde , dat fy die be-
hoorlijck fouden gebruycken. Sy hebben dies-
halven oock aen hen verleent brieven van het
jaer 1380 , met by voeging van anderen , in het
jaer 1389 en 1390 geteeckent, tot beveftiging
van het verdrach , onlangs gemaeckt tuffchen
d\'inwoonders van \'t Vrye, en de Sluyfenaers , in
de dingen, die dc Keure aengaen , namelijck,
dVofl-keureen Zuydt-keure van \'t jaer 139p , de
welcke de Sluyfenaers, om hun ftadt te ver-
grooten, binnen hun wallen hadden genomen,.
Eyndelijck, de arbitrale fententie, van de feifde
Hertogh Philippus voort-gekomen,verbetert de
verkeerde gewoonte der inwoonders van \'t Vrye
van de toegeving der wetten in eenige gevallen,
daer in hy verforght, hoedanigh fy fich voort-
aen , als diergelijcke faken voorquamen, moe-
ften dragen. Dus verre Oudegerft.

De Raet der inwoonders van \'t Viye heeft fijn Reek-hup
fetel in de burght van Brugge , die eertijdts een
kafteel heeft geweeft, daer in voor \'t geheel
landtfchap gevonnift wordt, en daer oock de
gefchriften van \'t Gemeen bewaert worden. In
dit huys fïet men een houte beeldt van Keyfer
Karei de Vijfde, foo konftelijck gemaeckt, dat
men feggen kan , dat \'er in geheel Europa geen
beter te vinden is. Men fiet \'er oock het laetfte
oordeel, door de hant van de Schilder Pourbus
vertoont, die Apelles achting en pinceel waer-
digh is. Eyndelijck, men fiet \'er noch eenige an-
dere wercken, die van hout feer wonderlijck
gemaeckt fijn. Daer is oock een eyge Kapelle,
in de welcke een Priefter voor de Raet dage-
lij cks de Miffe celebreert. Buyten dit hof, aen
d\'ingang , fïet men noch eenige vergulde en ko-
ftelijcke beelden van eenige heydenfche Go-
den , die met verborge betekeniffen de ftaet en
goederen van\'t landt van den Vrye^ aenwijfen.
De Sael, in de welcke de gedingen bepleyt wor-
den, is fèer heerlïjck, en verkiert met een ko-
ftelijcke fchoorfteen, beneden van proef-fteen
gemaeckt, in \'t midden van marmer, daer op
Ae hi/^oriV Sufanna wordt vertoont, hoe fy
van d\'oude boeven aengefocht, en voor de
Rechters gebracht wordt en hoe d\'oude boe-
ven gevangen , en eyndelijck gedoodt worden;
en daer boven op ftaet het beelt van Keyfèr Ka-
rel, van\'t welcke wy gefproken hebben. Wy-
ders fïet men hier (\'t welck oock niet min ver-
wonderens-waerdigh is) een groote en breede
Lantkaert van defe geheele heerfchappy, door
de handt van de voorgenoemde Pourbus meet-
konftelijck gefchildert. Aen d\'ooft-fijde is het
huys van de Griffier van \'t Vrye, dat aen dit
hof raeckt, en onlangs vergroot is, daer defè
Griffier , door de gunft van de Regeerders, fijn
wooning heeft. Daer fijn deurluchtige mannen,
en van edele.geflachten gefproten, die niet
aileenlijck de waerdigheydt van Schepen, maer
oock van Raetsheer van\'t Vrye bedientheb-
ben^:^ en onder defen , in \'t jaer 1469, Wil-^
lern rvan Stayele, Burghgraef van Veurne; op de
welcke in\'t volgende jaer gevolght is lodocus ipan
Lalaing , Heer van Montigny , federt Ridder
van \'t gulde Vlies, foon van Symon ^an Lalaing,

t)ock Ridder vän^t gulde Vlies. In\'t jaer 1480
Daniel-van de Praet, Kamerling en Raetsheer van
d\'Aerts-hertoghMaximilianus. In\'t jaer 1J19
Lodeypyck wan Vlaenderen, Heer van Praet, en van
de heerlijckheydt van Woeftyne, Ridder van
\'c gulde Vlies. In\'tjaer 1540 Philippus iOngnies^
Heer van de felfde plaets. In \'t jaer i j jo Antonius
de Saquefpee, Heer van Dixmuyden. In \'t jaer
1561 Karei wan S. Omer, de Moerhu genoemt,
Heer van Dranoultre. Defe waerdigheydt èfi
ampten fijn oock bedient van voortreffelijcke
mannen uyt de geflachten wan Liedekercke, Ghi-
ftelle , Hale-wjm, Klaerhout , Bailleveul, Doux-lieu,
Pouques, Heule, Lichlemeld-e, wander Gracht, wander
Vichte, Metteneye, wan Boonen, Maldeghem, wan
Zelege , Wytenholpe , en andere geflachten , die in
Vlaenderen vermaert fijn^welckers gevolgh men
fien kan in de lijfl: der Overigheden van \'t Vrye,
die wy hier , om kort te fijn, voorbygaen.

Ick ga nu voort tot het noemen der plaetfen,
die Keyfer Karei, in \'t jaer ï 517 > na een alge-
meene overfiening van Vlaenderen, verklaert
heeft onder \'t gebiedt van \'t Vrye te behooren,
en die in \'t boeck van de keuren en wetten niet
by namen uytgedruckt worden.

\'t Ambacht en de Parochy wan HouthaVe,
\'t Ambacht en de Parochy wan Mewwmunfter,
\'t Ambacht en de Parochy wan Vlieffeghem,
\'t Ambacht en de Parochy wan Klemskercke,
\'t Ambacht en de Parochy yan Bredenehouck,
H Ambacht Wan Oudenborgh,
In de Parochy yan Oudenborgh,
In de Parochy wan Ettelghem ,

\'t KamerUncks Ambacht.
Dit heeft de naem van de Kamerling der
Vorften ; en men gelooft dat dit eertijts in het
geheel h^t gebiedt van de felfde Kamerling
leeft geweeft; onder de welcken Conon ge-
weeft is , die fich miltdadigh aen S.Pieters kloo-
fter t\'Oudenborgh heeft betoont, gelijck elders
breeder gefeght fal wordtin.

Ambacht en de Parochy Van Boyenkercke,
H Ambacht en de Parochy yan Koukelaere,
V Ambacht en de Parochy yan Techteghem,
\'t Ambacht en de Parochy yan Xemeghem,
\'t Ambacht en de Parochy yan Aertrijcke.

Ambacht en de Parochy wan Zerkeyghem.
\'t Ambacht yan labbeke.
labbeke, Staelhille.

\'t Ambacht en de Parochy yan Snelleghem^
Ambacht en de Parochy yan Zedelghem ,
^t Ambacht en de Parochy yan Loppem,
\'t Ambacht en de Parochy yan Varfenare,
\'t Ambacht yan Straten in S.Andries Parochy.
Hier ftaet aen te mercken, dat veel van defe
Ambachten eertijts hun eyge Heeren en Mee-
fters hebben gehadt ,• maer dat eenigen , door
d\'oorlogen tegen de Graven, en anderen door
aiidere middelen aen de Vorft fijn geraeckt, en

\'t Ambacht yan Maldeghem.
Maldeghem, Ayeghem, S.Laurens.
\'t Nieuwe in Beerem, \'t Walfche in Beernem.
\'t Ambacht Buuskins, Jongers Ambacht in Ooft-
kamp.

VeLaeten, gelijck men die hier in\'t gemeen
noemt, van de Heerlijckheyt van Erckeghem. ^
VeLaeten van de Heerlijckheydt van Rode,
Nieuwenhove genaemt.

De Heerlijckheydt van Koolbrouck, genoemt
Geersbrouck in Ruddervoorde.
De Laeten van Kneffelare.
De Laeten van den Delen in Ruddervoorde.

In \'t Ambacht en de Parochy rvan Z.uyenkerckè.
In \'t Ambacht Dan Uytkercke, en de Parochy
yan Wendmen, in de Parochy van Uy tkercke.
In \'t Ambacht en de Parochy yan Vlieffeghem.
In \'t Ambacht en de Parochy yan Kiemskerchi
In \'t Ambacht en de Parochy yan labbekcjin de
Parochy rpan StaelhiUe in Oudenburg , in de Pa-
rochy yan Ettelghm, Zerkeghem.

In \'t Ambacht van Ghiftelle in de Parochy
yan Oudenburg. Ghiftelle buyten \'t Schepenfchap
De Heerlijckheyt yan Lichtervelde, en \'t Hof yan in Roxem.
Koolskamp, de Parochy en Heerlijckheyt yan LichtemU In \'t Amhsicht Scheerypautermans in de Parochy
de, Koolskamp onder Lichtervelde. yan SaMyoorde. Aldaer in de Parochy van S. Ca-

De Heerlijckheyt van Viven. De Heerlijck- In de Parochy yan Snellegheerskercke ;

De Heerlijckheyt yan Onkde in Beveren. In \'t Ambacht en de Parochy yan Vlaertsloo i

De Heerlijckheyt van Merkem.
De Heerlijckheyt en Laten yan Oorskamp.
Oorskamp, Ruddervoorde, Waerdamme on-
der Oorskamp, Bevere onder Oorskamp, Win-
gere onder Oorskamp.
Zueye^ele.

De Parochy van Thoraut, Werkene, Corte- yan Middelkercke , genoemt Vranx Ambacht^
marck,Handlame. De Heerlijckheyt van Ogier- De Kanonicak Heerlijckheyt in \'t Ambacht van
lande , de Heerlijckheyt van Peerboom, de Heer- Aerdenburgh.
Hjckheyt yan Gheyts, de heerlijckheyt van Hage- In \'t Ambacht yan Moerkercke,
brouckjdeheerlijckheytvan Wycnuyfe, Noort- \'t Ambacht yan Ooflkerck , namelijck Oojlkerck,
overe, de Heerlijckheydt van Viverlchen , de Lapfchuère > en S. Catelyne buyten \'t huys, ïVeJi-\'
Heerlijckheyt van Paulchen , de Heerljckheyt kappclle.

vanKrincghe, de Heerlijckheyt vanMarcho- \'t Ambacht yan Dud^eele ^ namelijck, DudT^ek^
ve, \'t Hof van Ruddervoorde in Zuevezele , de Koolkercke, en Ramskappelle.
Heerlijckheyt van Heetwale. \'tAmbachtyanLijfe^ege. Heys in Lijfewege.

De Heerlijckheyt yan Guyfen. Zevecote , Zande \'t Ambacht yan Zmenkercke, namehjek Zu-ü^en"
met Kouckelaere, Middelkercke. In de Parochy kmke, en S. Pieters op den Dijck.
vanlabbeke. In de Parochy van StaelliiJle, in de t Am£>acf}t ym XJypAcrxr^i^, ïP^mUcfnen cn vlieffe-^
Parochy van Houthave met Roxem. ghtm.

De Heerlijckheyt fvanZi^ek. Oedelhêm , S. Ba- De Kanonicak Heerljckheyt in Houthaye, Bredene^
vo , en S. Salvator, S. Cruys, Affenbrouck, Seersvautermans j \'t Ambacht in Zanfyoorde.
S.Catharine tenfuyden. Oudenhmgh mKlemskercke. Middelkercke in het

De Jladt en Heerlijckheyt ^an Middelburgh met Heyle. Kamerlings Ambacht. Zarren, Eejjene, Aertrjcke,
De ftadt van Middelburgh met Heyle. Bekeghem y S.Michiels.

In de Parochy van S. Kruys. In de Parochy Caprick. \'t Ambacht, de Heerl^ckhe\\^t, en\'tHöfyan
van S. Maria in Aerdenburgh. Eecloo. De ftadt yan Eecloo. Adeghem met Eecloo,

Inde Parochy van S.Bavo. In de Parochy dependerendevan S.Laurens. Oofi-eecloóyondet
van Moerkerke. \'t Hof vafn Eecloo.

De Prooflelijcke Heerlijckheyt yan S. Donaes. Lembeke, okAyefchoot. Ayefchoot\'m de Parochy

Van S.Kruys buyten Brugge, \'t Ambacht van yan Lembeke.
Ooftburghin de Parochy van S. Bavo. \'tAm- De Heerljckheyt en\'tparck yan Male. Sluys, de
bacht van Aerdenburgh in S.Maria Benoorden. Parochy yan Wulpen y eer het van de zee over-^

In de Parochy van Nieu-^kercke. Ooftkercke. ftortwas.
\'t Ambacht in de Parochy van S. Catelyne buy- Daer hebt gy de lijft der ft eden,parochyen, en
ten Damme. Lapfchuere. ^er verfcheyde heerlijckheden daer in, de welc-

IndeVürochy vsinOoJlkerckeyênKoolkercke. In ken door de lefte opfchrijving van Vlaenderen
de Parochy van Waelskappelle. onder \'t gebied van \'t Vrye fijn geftelt. Maer de^

In \'t Ambacht en de Parochy van Uoerskercke, wijl wy tot hier toe in verfcheyde plaetfen, doch
In \'t Ambacht en de Parochy ^an Dud^ele, in aileenlijck ter loop, gewach hebben gemaeckt
de ParochyRamskappells, van de opfchrij ving van Vlaenderen, die alge-^

rnecn is, cn noch ftant houdt, die van de Vla-
mingen Transport wort genoemt 5 foo moet men
weien , dat ly door de authoritêyt van Keyfer
Karei de Vyfde herhaelt en verandert wiertdoor
de gene die hy gemachtight had, en door de
gemachtighden der vier Leden, die geheele
twee jaren met dat werck beejfigh waren^ en dat
fy in\'t jaer 1J17, van de felfde Vorft is beve-
„ftight, en naer Ryftel gefonden , om in de Re^
gilters der rekeningen van Viaenderen inge-
voeght te worden. Want die opfchrijving, door
de Commiftariffen van Joan d\'Onvertfaeglide en
der drie Leden van Viaenderen, in de tijdt van
een maent, t\'Oudenburgh, in \'t jaer 1408, ver-
nieuwt, feght Marchantius, was feer ongelijck
en verwart geworden , vermits daer ondertuf-
fchen veel plaetfen door d\'overftorting der oor-
logen en zee kleynder geworden, en oock
door \'t aennemen en afnemen van de koophan-
del vermeerdert oft vermindert waren. Het
gebruyck en de gewoonte van dit tranlport ver-
oorfaeckt (èker gemack in \'t invorderen van de
fchatting , die van \'t Hof geeyfcht, en van de
Staten toegeftaen fijn: in voegen dat yder ftadt,
kaftelrye, dorp,en heerlijckheyt daer , als in een
fpiegel, aenfchouwt hoe veel elck hooft voor
hooft daer toe opbrengen moet. Defe gemee-
ne fchatting of tranfport heeft haer begin geno-
men onder Robert van Bethune. Want toen
de Vlamingen, om Philippus, Koning van
Vranckrijck, te verfbenen, en om de felfde
Robert in\'t jaer 130j vaneen ongerechte ge-
vangenis te verloften, twintigh duyfènt kroo-
nen Tournois jaerlijcks aen de Franfchen be-
looft hadden, ( daer toe de fteden Ryflel,
Douay en Orchies, met hun aenhoorige lan-
den tot onderpant gegeven waren) betaelden
fy de helft van de fbmme met Franfch geit, en
d\'ander helft, die van de jaerlijckfche inkomft
was vergadert, die fy op de fteden en dorpen
geftelt hadden, namelijck jaerlijcks tien duy-
fent , gaven fy aen den Koning, tot afloffing
van de voorgenoemde onderpanden, om die
weder in hun handen te krijgen, Maer men
feght dat Robert, bedrogen door de belofte
van Marigny, van de welcke Koning Philip-
pus gemeneiijck fijn faken deê verrichten, (de-
wijl dusdanige menfchen dickwijls rijckelijck
in \'t belooven fijn ) in \'t jaer 1311 de macht van
dit onderpandt vry te koopen afftond; en dathy
\'t eygendom aen den Koning overdroegh, om
\'t welck de Koning de tien duyfènt kroonen jaer-
lijckfche rente weer aen Robert leverde. Daer af
defè fchatting van geheel Vlaenderen de naem
van transport heeft verkregen. Ontrent in defer
voegen fchrijft Marchantius.

De ftadt Damme heeft de naem verkregen
van de dijck, die daer geleght is om d\'overloop
der wateren te beletten. Dit is een werck der
Hollanders, die, als in \'t water geboren, meer
naerftigheyt betoonen, gelijck men gelooft,
om \'t gewelt van de golven te breydelen, en te
bedwingen , gelijck te voren in de befchrijving
van Vlaems-Vlaenderen ge%ht is.

In\'tjaer 1138 hebben de ftedeiingen DammiC
met een fteene wal beginnen t\'omringen, de

kooplieden de ftraeten met koftelijcke huyfen
te vercieren, en de Graef liaer met hun privile-
giën te befchencken.De form van de Raet is nae
de geftalte van die van Brugge opgerecht, d in-
ftellingen der boeten en breucken , en dierge-
lijcke andere keuren,fijn in \'t jaer 1241 afgekon-
dight. Sedert die tijdt wordt daer jaerlijcks,
door de Gefbndenen van de Graef, de Raec ver-
nieuwt met negen perfoonen te verkielèn, d.e
macht hebben om de lafteraers te ftraffcn , en
die geheel Viaenderen deur vry van tollen fijn»
Defe ftadt wort heden onder de fterckfte veftin-
gen van Nederlant getelt, en is van de Marquis
Spinola met nieuwe wercken verfterckt.

Ooftende leght oock in \'t gebiedt van\'t Vrye, Ooßende.
aen de zee. \'t Was eertijdts een wooning der vil-
fchers, ten meeftendeel fonder muuren , felf
in \'t jaer i > maer fes jaren daer na wierd fy
met wallen omringt. Sy heeft een haven , daer
in de fchepen , felfs by \'t laegfte water , konnen
varen. In \'t jaer duyfènt vier hondert vier qua-
men hier acht groote walviftchen aendrijven,
yder vier-en-feventigh voeten lang. Hier wierd
oock, in\'t jaer 1426, een zee-vereken gevan-
gen, \'t welck het lant-vercken gelijckt, behal-
ven, dat het veel grooter dan \'t ander was. Doch
in\'tjaer 1600, toen d\'Aertshertogh Albertus de
heerfchappy had, wierdt defe fladt door de
Vlamingen rondtom met fchanften beftoten, om
d\'invallen van de krijghslieden der Hollanders
te beletten. Dit kon echter geenfins het ftroo-
pen van \'t oorloghsvolck verhinderen, hoewel
defe vefting met feventien fchanffen omringt
was, onder de weicken die van S. Catharina, IJa^
hella, Albertus, en Klara waren. De Vlamingen
parften dieshalvenheftighlijcker aen, dat men
defe ftadt met belegering overweldigen foude. Sy
wierdt dan op de vijfde van Julius belegert: het
begin van \'t belegh was fchrickelijck en gewel-
digh, en de geheele belegering deur bloedigh,
ja fèdert menfchen geheugenis heeft \'er geen
harder noch wreeder geweefl; in voegen dat in
de tijt van dit geheel beleg van wederfijden hon-
dert en tien duyfentmenfchen omgekomen fijn.
Men vondt in de kleederen van feker Spaens
krijghs-overfte oft Commiftaris, feker fchrijf-
tafeltjen , in de weicken het getal der dooden
naeuwkeurighlijckaengeteeckent waren ^ want
daer bleven negen Velt-marfchalcken, vyftien
Colonellen , negen-en-twintigh Legermeefters,
vyf hondert vyf-en-feftigh Capiteynen , drie
hondert twee-en-twintigh Vaendragers , elf
hondert en fèftien Luytenanten, fes duyfent fè-
ven hondert en elf Sergeanten, negen duyfent
een hondert en fes-en-fèftigh Corporaeis fes
hondert Ritmeefters, vier-en>-vyftigh duyfènt
fes hondert drie-en-feftigh gemeene foldaten en
gravers , fes hondert en elf bootsgefellen, hon-
dert en negentien vrouwen en jongers : het
ïeheel getal was twee-en-fèventigh duyfènt een
londert en fes-en-twintigh menfchen. Tuf^
fchen Opftende en Nieuwpoort gefchiede oock\'
die gedenckwaerdige ftagh van den Aerts-har-
togh Albertus van Ooftenrijck, tegen Prins
Maurits, in de welcke van wederfijden feven
duyfent te voet, en duyfent te paert gedooc

wierdeii, en de verwinning by Prins Manrits door welcker goetvinding Jfy oock cèh Gouver-

biéef. Francifcus de Mendola , Admirael van neur heeft ontfangen, aen de welck de hoogh-

Arragon, wierd gevangen, en beneffens hem ile forgh van de fladt vertrouwt is. In de felfde

veel andere krijghs-overflen : de Prins kreeg van fladt is een Collegie, het welck recht aen het

de Spaenfchen hondert en vyf vaendelen, die, in Vrye fpreeckt, beflaende uyt een Bailjuw, Bur-

den Haegh opgehangen , aen de nakomelingen germeeflcr, feven Schepenen , een Penfionaris,

De Heeren Staten befitten heden in dit ge- Niet verre van hier leght het eylant Cadfant, v%Wi

wefl van Vlaenderen eenige fleden, en flercke \'t welck een dorp van de felfde naem, veel buur-

veflingen. En voor eerfl Sluys , by Sigebert ten , havens en veflingen heeft, die in defe lefle

CiaufuU genoemt , gelijck Lipfius aenwijfl. oorlogen gemaeckt fijn. Voorts, dit is een

Dit is een zee-fladt, vyf mijlen van Middel- kleyn geweft, dat feer goede tarwe geeft, en

burgh in Zeelant, en drie mijlen van Brugge, vruchtbaer van andere vruchten is. Ooftwaerts

eertijdts ruym en weeldrigh , en van groote van dit eylant af, fiet men een kleyn Gebiedt,

naem, terwijl de koophandel daer bloeyde. g^mendijck het Lam wan Breskens genoemt, met

Maer d\'overlaften , die de ftedelingen den Oo- een dorp van de felfde naem , en ter JSHeuyoer ha-

flerlingen aendeden , van de welcken, in \'t jaer yen; en noch een ander, gemeenelijck, het Lant

143(5, veertigh in de raferny derBurgers fneuvel- yan derGroede geheeten,met een dorp van de fèlf-

den , en infonderheyt hun verfchillen met de de naem. Niet verre van daer fiet men Nieu-w-

Bruggelingen, hebben defe plaets geheel on^ kercken. Noormans kapeïle, Schoondijck, en S. Chri-

dergedruckt : en noch meeft van allen hun floffel. Maer Wulpen is naeft aen de Noordzee ,

vyantfchappen , om loannes van Namen, Heer en leght tegen over Vliflingen j een fladt in

van de plaets , tegen de felfde Bruggelingen aen- Zeelandt. Behalven defe plaetfen fijn \'er noch

genomen , van de welcken fy de grootfte ne- verfcheyde andere veflingen op de grenfen van

derlaegh heeft geleden want fy wierdt over- Cadfant, en tuffchen Aerdenburgh en Yfen-

weldight,uytgeplundert,en op een elendige wij- dijck , die in defè lefle oorlogen ten deel door

fe door de brandt bedorven, \'t Welck oorfaeck de Hollanders , en ten deel van de Spanjaer-

• verkocht wierdt. Het kafteel, aen de fijde van TerMuyden is een vleck, naeft aen Sluys ge- Ter Mf^jS

de ftadt gelegen , is feer treffelijck gebouwt, en legen , door Graef Lodewijck. van Crefty met

Was eertijdts door middel van de huyfen, di:e fe- een marckt van vifch en peck begiftight: heden

dert van de Bruggelingen met voordacht neder- een feer ftecht dorp , \'t welck, hoewel het fom-

geworpen wierden , aen de ftadt gevoeght. tijdts groote rijckdom van de viffcherye heefc

Defè ftadt heeft verfcheyde gevallen in defe in- verkregen, echter noyt haer voorrechten, en

landtfche oorlogen beproeft : want fy , vol- de vruchten daer af volkomelijck heefc konnen

ftandigh in \'t verbondt blijvende, wierdt in\'t genieten , uyt oorfaeck van de macht fijner ge-

naeuw belegert, fwaerlijck beftormt, met mij- Oofiburgh , een feer oude koopftadt van Vlaen- Oe^ht^t

nen ondergraven , en met duyfent fcheuten deren, heeft eertijdts de naem gekregen van

van grof gefchut gebeuckt; \'t welck de befètte- de gelegenheyt van haer kafteel. Defè ftadt

lingen kloeckmoedighlijck uytftonden, tot dat Was groot, en bloeyde in rijckdom ; maer, van

fy , gantfch uytgeput van lijftocht, en van de Hunnen, Wandalen, en eyndelijck van de

d\'andere dingen, die ten oorlogh dienftigh fijci, Noormannen verwoeft, heeft haer glans geheel

gebreck hebbende, gedwongen wierdén fien vcxiv/xeu. sy «« f^er h^quamelijck in\'t

op fèkere voorwaerden, die fy door hun dap- midden van een vruchtbaer landt, dat van d\'op-

perheyt bedongen, aen den vyant over te ge- eii afloopehde golven omringt is. D\'inwoon-

Sedert die tijdt bleef de ftadt ónder des ders fijn fihdelijck, en de lantlieden wel in hun

Konings gebiedt, tot aen\'tjaer 1604, in het fchick. Voorts, het Ambacht van Ooftburgh,

welck Maurits, Prins van Oranje, haer bele- dat fèer vruchtbaer is, heefteen vaert, die in

gerde, en door gebreck van lijftocht, in de de Noortzee vloeyt, en veel eylanden , daer af

derde maent van de belegering, tot overge- een om de fchoone dijck, Schoondijck is ge^

ving dwong. Defe ftadt leght aen\'t uyterfte naemt 5 een ander van oevers en water-grach-

van haer haven, heeft de geifalte van een halve ten deurgefnederi, om haer nieuwe haven ver^

maen, en is feer fterck door de gelegenheyt maert, en voortreffelijck om haer kercken, die

van de plaets, en veel krijghs-wercken , die naer de Moerlanden genoemt fijn, en voorna-

\' heden in de gewoonte fijn. Sy is feer groot, melijck Breskensfant, dat aen de bootsgefellen

kring maer is in vele plaetfen leeg van huyfen , Aerdenburgh , een oude ftadt, was eertijdts,
in voegen dat fy velden, om koeyen te weyden, toen Brugge noch ongebouwt was, de koop-
in fich heeft. De regeering van de ftadt is by ftadt van de geheele Vlaemfche kuft. Heden
d\'Opper-bailjuw, en twee Burgemeefters (van is\'t een kleyne ftadt, die weynigh van aenfien is.
de welcken d\'een de Burgemeefter der Schepe- Daer is een kerck , aen de maegt Maria gewijd,
nen , die feven in \'tgetal fijn, word genaemt) eertijdts de fchoonfte en koftelijckfle van ge-
en een Grillier. Defe Overigheyt verandert hier heel Vlaenderen, van de welcke heden alleen-
jaerlijcks in de maent van September, door de lijck de muuren en marmere pylaeren, en twee
ordre der Hooghmogende Staeten Generael, torens overigh fijn. Sy quam onder de heer-
Nederlant, Dd ièhappy

fchappy der verbonde Staten van Nederlandt,
in \'t jaer 1604, in de Mey-maent, van de welcke
fy grootelijcks verfterckt is: en is een mijl van
Sluys gelegen.

Middelburgh, naby aen Aerdenburgh gelegen,
is niet verder dan derde-half mijl van Brugge.
Sy wierdt in de felfde tijdt door Prins Maurits
gewonnen, met het kafteel, dat Iwack is. De-
le ftadc is aileenlijck met wallen, en met een
gracht omringt, en van weynigh belang. Sy
leght echter in een vermaeckelijcke plaets,
rontom in een vruchtbaer landt, dat voor de
toevoer op de Leye feer wel gelegen is. Oecke
heeft rechten , wetten , een Raedt en vryheyt
van een ftadt. Naer de fijde van de Noort-zee
leggen de dorpen Rams-kapelle, Bejß, Weftkapelh
en Knockem.

rfendijck. Tfendjck is een groote en ftercke vefting,
aendehoeck van twee dij eken, die aen mal-
kander komen, gelegen , en aileenlijck met
een arm der zee van Biervliet afgefcheyden,
Zeelandt recht tegen fich over hebbende. Prins
Maurits belegerde in \'t jaer 1Ó04 defe plaets foo
hardt, dat hy haer in de tijdt van acht dagen
dwong fich over te geven , fchoon fy fes hon-
dert mannen tot haer befètting in had, en van ,
alle oorloghs-rufting, voornamelijck van grof
gefchut, wel voorfien was. Sy wiert federt van
de Staten vergroot, foo dat fy nu gelijck een
ftadt is , en met foo veel en foo groote wercken
verfterckt, dat fy geenfins voor de vyant be-
hoeft te vreefèn. Sy heefteen bequame haven,
die diep is , en veel fchepen bevatten kan j in
voegen dat fy fèer wel tot de koophandel gele-
gen is, en miffchien noch eens tot een koop-
ftadt foude können worden. In dit geweft fijn
noch veel andere veftingen, ten deel den Span-
jaerden ontnomen , en ten deel van de Hollan-
ders gebouwt.
mippyne, Philippym leght tegen over Axel, aen de
bocht van de dijck, die\'t vafte laridt belchut,
en is feer fterck van gelegenheyt en krijghs-
wercken. Patiëntie leght tuffchen Philippyne
enYfendijck, fchuyns over Biervliedt, aen het
vafte] landt. De fchanlïen S. Philippe en S. Ca-
telijne leggen aen den dijck, die tuflchen Sluys
en Yfèndijck is, de welcken Prins Maurits, in\'t
jaer 1604 , toen hy\'t belegh van Sluys aenving,,
byna fonder moeyte won, vermits de Spaen-
fchen van felf de vlucht kofen , uyt oorfaeck van
de fchrick in de nacht.
Biaficken- Blanckenbergh is een zee-vleck yan dit geweft,,
ler^h. vermaert door fijn vifïcheiy, en door fijn treffe-
lijcke vefting. By dit vleck leght het huys en
Heerlijckheyt van Uytkercken, en een weynig
verder S. lans kerck op denDijck , en tuffchen
de felve twee oevers, naer Brugge ftreckende,
fijn d\'Ambachten van S. Demetrius kerck oft
Meetkercke, en vanS. Severinus kerck oft Sunkercke
genoemt, langs de welcken men deur het dorp
van S. Pieters op den Dijck naer Brugge gaet.
Vcrpe» van Aen d\'ander lij de van d\'oever leght Lißespege J
■het Vrye. ^^ Jqqj. jg Tofaenfche Abdye vermaert.

onder het patroonfchap van S. Donaes te Brug-
ge. By deiè plaets was eertijdts een groote
toeloop van menfchen naer S. Leonaerd , door
mirakelen vermaert, ja foo , dat oock de poort
van Brugge , gemenelijck de Spejpoorte geheeten ,
daer deur men naer Dudzeele gaet, S. Leonards
poort wiert genoemt. Men fiet hier oock een
fèer heerlijck Slot, eertijdts van de Schotten
gebouwt. Aen dit dorp Dudzeele paelt een an-
der , Ooftkercke genoemt, het Ambacht van Ooft-
kercke toebehoorende.

Nader aen Brugge volght Koolkercke, aen het
Ambacht van Dudzeele behoorende.

Aen d\'ander fijde van Blanckenburgh, naer
Ooftende , leght het dorp Wendunen, daer Men^
munfter aenpaelt.

\'t Ambacht yan Bredene, naerder aen Ooftende,
heeft fijn naem van de breede fantbergen ver-
kregen.

Santyoorde is een deel.der Parochy van Ou-
denburgh , onder \'t patroonfchap van de fèlfde
Abt ftaende, ontrent een half mijl van defè
ftadt aen de noordfijde. tilemskercke, ofteKle-
menskerck, is een Ambacht op fich felf.

In \'s Kamerlings Ambacht leght het dorp
Weftende, in \'t welck de heerlijckheyt van Weft-
enden-hove is , met verfcheyde rechten en
voordeden van de viffchery, jacht, vrye brugh
over de beeck Vlaerfele, en diergelijcken, die
andere leenen van minder belang onder fich
hebben. Maer \'t eygendom van de felfde Heer-
lijckheyt behoort onder\'t Kafteel en de Heer-
lijckheyt van Ghiftelle, en is de voornaemfte
Leen van al de gene die daer onder behooren.

Vlißeghem heeft fijn naem van een colonie der
Zeelanders. Defè plaets heeft eertijdts by de
genen , die naby , en verre afgelegen fijn, ora
de vangft der konynen , een groote naem ge^^
kregen.

Houthaye wort van Gramayus haven van hout
genoemt ,• en hy fèght dat het om defè oorfaeck
van oudts vermaert heeft geweeft,

Staelhille^, een dorp, dat bekent is om een
kleyrf^kloofter van S. Francifcus derde regel,
voor twee eeuwen daer gebouwt, én over on-
trent vyftigh jaren naer Brugge gevoert, heeft
fijn naem verkregen van een ftaele fnuyt eens
Blefants. De vaert, die van Brugge naer Ooften-
de ftreckt, fnijd defe plaets in twee deelen.

Mariekercke by Ooftende leght in\'t Ambacht.
Serypoutermans. ^

In \'t felfde Ambacht is noch een ander kerck,
S. Katelijnen genoemt. /

Mannekensyeer, van Gramajus, in fijn fchriften;
Trajeßum yiruli genoemt, behoort aen \'t Kamer-
lings Ambacht.

Willemskercke, dit dorp behoort oock aen \'t Ka-
merlings Ambacht.

Wilrayenfyde, anders Walravensfijde, in de pa-
rochy van Willemskercke gelegen, behoort aen
\'t Kamerlings Ambacht.

Steene y dit dorp behoort oock aen\'s Kamer-
lings Ambacht.

Alle defe plaetfen leggen naer de Noortzee
gekeert. Maer zuydewaerts, en over de beeck
Yperlee, fiet men verfcheyde anderen , die ;

niet

Ida der Longoharden, gemeenelijck Lomhaerthjde,
is tegenwoordigh een ftecht dorpje , maer eer-
tijts een vermaerde ftadt, om haer trefielijcke
haven, en om haer bequaemhey t tot de koop-
handel ter zee. Sy heeft , gelijck Gramajus
feght, haer naem van de Longobarden, die
met andere woefte volcken in Vlaenderen inge-
borften fij n^ontrent het jaer onfèrSaligheyt 500.
D\'inwoonders noemen haer Lombardfijde en ick
heb fomtijts oock geacht dat het als de ftjde der
Longobarden was gefeght, tot dat ick volkome
bericht van de beteeckenis \\2LüTde in fijn eygen
tael kreegh ^ \'t welck, hoewel yder acht dat het
beteeckent een boerèhe famenhoping van zee-
hutten ter viftchery, gelijck te fien is duyfent
fchredenvan Nieupoort, ontrent Ooft-Duyn-
kercken , foo oordeel ick echter dat het afge-
leyd wort van Tdei, \'t welck ledigh beteeckent,
en dat het de plaetfen aenwijft , naer de ftrant
gelegen, die tamelijck diep , en tot d\'inkomft
der Ichepen bequaem gemaeckt fijn; gelijck
noch heden het volck van Nieupoort de mont
van de zee ontrent de haven, nieuw Tde noemen,
om dat de wegh, aen de zee-lieden bekent,
geen deurwading heeft, en fonder fteenklippige
oevers, en blinde bancken is, met een woort,
\'t welck niet met het geen ongelijck is, dat by
de Spanjaerts bekent is, die een diepe plaets aen
de ftrant lias noemen, \'t Geen eertijdts defè
ftadt vermaert heeft gemaeckt , was de be-
quaemheyt van de bygelegen zee , de bygele-
genheyt van de haven , en de wackere naerftig-
heyt van haer Heeren. Maer iy is federt verval-
len door de verwijdering der Heeren , en door
hun onachtfaemheyt, door \'t gewelt van de ge-
burige zee, en door de verduyfterde veyligheyt
van de haven. Want door de ftorm , die in het
jaer 11op d\'avont van de geboorte-dagh van
S. Jan de Dooper, rees , fwolgh de zee defè
ftadt in, met het geburigh gewe/l aen de ftrant;
en ontrent na verloop van een eeuw wierp du
zee, door de winden gedreven, Mek een groote
menighte van fant op tegen Lombartfijde, dat
byna de geheele haven daer door geftopt wierd}
en de Vorft, die de heerlijckheyt van de ftadt
gekocht had , met veel andere faken beefigh
fijnde , kon niet foo nauwkeurighlijck op yder
ding in \'t byfonder mercken.\' Defe ongelucken
waren oorfaeck van de val der ftadt,doch echter
niet foodanigh , of men had noch de koop-
handel , en de jaer-marckten, die in \'t voor-
jaer gehouden wierden, konnen behouden, foo
men , na dat de zee weder in haer plaets ge-
weecken was , de haven weer opgemaeckt had.
Maer men bouwde ondertufTchen een nieuwe
ftadt daer by , Nieupoort genoemt, aen de
welcke fy oock haer haven verkocht ^ en haer
jaer-marckten, die door de tijdt feer vervallen
waren , overdroegh, en, naer fchijn, haer ge-
luck overleverde. Men vint noch van defe faeck
open brieven van de Graef, om d\'oneenigheden,
daer uyt ontftaen , te ftillen. Men moet echter
niet achten, dat defe ftadt fchielijck van \'t geval.

als haer een wreede ftiefmoeder fijnde, onder-
gedruckt is, dewijl, in\'t jaer 1309 , in de con-
tribxiden der fteden van Viaenderen, Longo-
barder ïde , oft, gelijck men daer leeft, Lom-
bardye , byna foo veel als Nieupoort, en in de
volgende eeuw , dat is in \'t jaer 1408 ^ even veel
opgebracht heeft. Men leeft oock dat Graef
Guido, in \'t jaer 1274 j ^^ ^^^ ^^^ ^^ dranck,
die fy Grute noemen, aen haer gegeven heeft ,•
en dat Graef Lodewijck in\'t jaer 1330, haer
privilegiën heeft vernieuwt, naer\'t voorbeelt
der Veurners. Maer haer grootfte ondergang
is hier uyt gefproten , dat de ftadt Nieupoort,
met wallen befloten fijnde, meer begunftight
wierd by de Graef, die in\'t jaer 1413 de heer-
fchappy van defe geburige ftadt verkocht j. ert
in \'t volgende jaer wierd befloten, dat d\'ingecor-
por eerde Burgers van de ftadt (dit fijn d\'eyge
woorden ) hun recht van de Raedt van Nieu-.
poort fouden moeten ontfangen \'t welck noch
heden onderhouden wort, hoewel \'er een be-
fonder Baljuw tot defe Recht-banck is, maer
die echter het vonnis uytfpreeckt, naer dat liet
de Schepenen van Nieupoort gevelt hebben.
In voegen dat defè ftadt, die eertijts heerlijck
was, heden als in haer puynhoopen begraven
blijft, en een gelijcke nootfchicking lijdt als
de groote fteden Babylon, Athenen en Car-
thago , aen de weicken tot lof verftreckt dat fy,
oock met verlies van liun naem, daer ontrent
hebben konnen weder gebouwt worden.

Moerkercke\'j de heerlijckheyt van defe plaets,
de welcke feer lang in d\'edele en oude ftam van
die naem geweeft heeft, is by huwelijck aen de
Heeren van Praet geraeckt.

Cokelaer, een dorp, \'t welck, niet tegenftaende
de rampen der tijden , noch een vermaerde
)laets is, en by foodanige, die ftadts-rechten
lebben, vergeleken mach worden. Hier is een
kafteel, maer dat eertijts heeriijcker heeft ge-
weeft, gelijck oock een kerck. Dit was \'t eygen-
dom des geftachts van Montmorancy, van het
welck het aen de Meroden, en van de Meroden
aen \'t geflacht van Ghent, en aen de Graef van
Ifeghem , die nu de heerfchappy daer af heeft,
is gekomen.

Aertr^cke: men kan in de regifters en tafe en
der Gemeente van Brugge de heerlijcke tijtelen
van het geflacht fien, dat naer defe plaets ge-
noemt is.

Attila, Koning der Hunnen, die Oudenburgh
verwoeft heeft j en dit niet te onrecht: want
in d\'oude fchriften van \'t kloofter fOudenburgh
wort het Attilaghem genoemt. En defe tyran
kon fijn heyr tegen Oudenburgh in geen be-
quamer plaets legeren, dan daer men nu dit
dorp fiet.

Wajfenaer is een Ambacht en Parochy uyt
ftch felve. In dit dorp leght een treffelijck huys,
den Heer van Provene, uyt het geflacht van
Ghiftele, toebehoorende.

Snelleghem is felf een Ambacht.
• Loppen. De Heer van Ethevele in\'t gebiedt
van Rijffel heeft hier een heerlijck kafteel, dat
hy bewoont. Het leght een groote mijl van
Brugge af, aen de wegh, langs de welck men
naer Tielt, Roufelare, en Kortrijck gaet. Men
fiet in dit dorp oock het heerlijck gebouw van
Loo , dat feer cierlijck gebouwt is, en de Heer
van Maelftaple toebehoort.

Ooftkamp. Men leeft in de fchriften van Diede-
rick van Eifas , geteeckent in \'t jaer 115 2 , t\'Af-
ftighem , getuyge Arnold Van Ooflkamp, metFreoId
yan Cneßar, en andere voorname mannen. Het
kafteel van Gruthuyfe vertoont nóch in dit dorp
gedenckwaerdige merckteeckenen van fijn oude
glans.

Zedelghem. De heerfchappy van defe plaets
heeft eertijts in \'t geflacht van Haveskercke ge-
weeft.

Vlaert^ele, anders Vlaertflo I is een Ambacht,
feght Gramajus, dat vijf dorpen begrijpt, en
in de felve de goederen van \'t kloofter te Blan-
dine, en eertijts der Hofpitaliers^ van de pel-
grims, om äe bygelege Abdy van Werkene, van
de Ciffercienfcne ordening. In \'t jaer 1352 ge-
beurde in defè parochy een wonderlijck ding,
dat de krachten der natuur overtrof: namelijck,
dat de dye van een man , die wreet tegen fijn
gemalin was, door de vloeck van fijn vrouw,
die in barens-noodt was , fwanger wierd in
voegen dat, na verloop van negen maenden ,
daer een levendigh kint, een knechtje fijnde,
uytgefheden wierd, \'t welck in de doop, naer
fijn vader, Apollonius (anderen feggen Leo )
genoemt is. Voorts, in de grenfèn van defè
parochy leght de heerlijckheyt en \'t kafteel van
Ter Heyden, \'t welck den Baron van Pamele toe-
behoort. De felfde heerlijckheyt ftreckt fich
uyt over de parochy van Bovekercke, en is met
verfcheyde rechten en privilegiën verfien ,• en
fy is in \'t befit van \'t kafteel van Middelburgh in
Vlaenderen. Hier toe behooren noch anderen
van minder belang, en veel leenen , onder de
welcke men \'t Ammanfchap van \'t Ambacht van
Vlaerfloo telt, dat fich uytftreckt over de pa-
rochyen van Vlaerftoo, Beeft, Keyghem, Leke,
Schore, en Capelle Noort-overe. Het hof van
Vlaerflo, gemeenelijck flaerflo hof genoemt, is
oock een leengoet van dit kafteel; en tot dit

hof behoort een groot getal van leengoede-
ren , behalven d\'eyge gronden, meulens , en
andere voordeden, die aen \'t voorgenoemde
kafteel behooren.

Aldenburgh, een fèer oude plaets in Vlaende- Ouden-
ren , heeft eertijts een feer bloeyende ftadt ge-
weeft, en door d\'inval van verfcheyde vyanden
fware rampen geleden , daer door fy feer veel
van haer oude glans en heerlijckheyt verloren
heeft. Defe ftadt wijft haer ouderdom aen, fèlfs
door de naem. Zy was ouder dan Brugge,
machtiger dan Yperen, en gelijck met Ghent-
burgh, foo in de naem, als m de tijdt. Ja men
kan vermoeden, als men in \'t oudt Regifter leeft,
dat Aldenburgh van de Romeynen bewoont is
geweeft , dewijl men in d\'overblijffèlen der mu-
ren aerde vaten heeft gevonden , met medalien,
en kleyne fchuttels, in gout beflagen, gelijck
d\'Autheur van d\'Oudenburghfche Chronijck ge-
tuyght dat hy gefien heeft. Men feght dat defè
ftadt feer fterck heeft geweeft, met een fèer
dicke muur befloten, die van fwarte en harde
fteenen was, en elders aen de noord-fijde van
vierkante en groote fteenen, die by oudts met
yfèr en loot in malkander gegoten waren. En
men moet niet verfwijgen dat onlè Chronijck,
met die van Bertin over-een-ftemmende, verfe-
kert, dat by oude tijden Aldenburgh de koopftadt yan
Vlaenderen heeft ge-weeft,en de hooft-ftadt van \'t ge-
wefl, aen de zee gelegen, daer d\'oude Hout-
vefters van Vlaenderen hun hof hebben gehadt,
en by namen Liderick ; gelijck noch heden de
benaming van de fluys, Lirinx fluys genoemt,
fchijnt te getuygen. Meyerus leght, dat hier an-
deren gewoont hebben. Defè ftadt ftreckte fich
toen feer wijdt naer de zee, en naer de\'moe-
raftchen uyt. Maer na dat fy ten derdemael ver-
woeft was, heeft fy een kleyne omtreck , met
haer ftaet over-een-komende , aengenomen, en
fich met d\'aenfpoeling van d\'Yperlee, en met
haer jaer-marckt des winters, te weten, in Ja-
nuarius en Februarius, vernoeght. Invoegen
dat fy eertijts fchijnt vijfhoeckigh geweeft te
hebben , hoewel fy heden ront van geftalte is.
Hier is een kloofter, \'t wdck van \'t begin fijner
ftichting de naem van Abdy heeft gevoert. De
Monicken van Cluny hadden hier eerft hun
wooning , tot dat d\'AbtOlivier , in\'t jaer ijoj
bloeyende, goet gevonden heeft de .vereeniging
van Bursfeld t\'omhelfen.

Thoraut, indien het gene waer is, \'t welck het
gemeen volck daer af feght, heeft over meer
dan feven hondert jaren voor Chriftus geboorte
fijn naem gekregen van feker Thorald, Koning
der Cimbrcn. De jaer-boecken van Vlaende-
ren preken daer af, als van een koop-ftadt, voor
duyfent jaren vermaert, en om de jaer-marckt,
die in de ftadt Thor out gehouden -wierd,daer men jarelijcks
een groote marckt hield. Defe ftadt had eertijts een \'
Abdy, de welcke by deeiing van erffenis, gelijck
men fchrijft, aen Karei de Kale gekomen is.
Doch niemant kan lichtelijck feggen, waer dit
kloofter geftaen heeft, \'t welck door d\'invallen
der woefte volcken fware elenden geleden heeft.
Maer na hun vertreck heeft de ftadt, door de
weldadigheyt van haer Vorften nieuwe krach-
ten

ten gekregen. Want onder d\'oude plaetfen j die
van wallen ontbloot waren , is iy d\'eerfte ge-
weeft , die begiftight wierd met een jaer-marckt
in de maenden van Junius en Julius, en met een
feer vermaerde paerde-marckt over vier hon-
dert jaren. Sy verkreegh oock, onder Boude-
wijn d\'Yfere, de koophandel der wolle lakenen,
en was vermaert om haer vryheyt en wetten, die
fy van Diederick van Ellas ontfing , gelijck oock
om haer Collegiale kerck, door Robert de Vries
aen de Prins der Apoftelen gewijdt, en om haer
gaft-huys, door de Gravin Margarita opgerecht.
By Thoraut is de heerlijckheyt van Wynendak,
onder de Vlamingen leer vermaert, en des lèlfs
kafteel j oft liever Thoraut is in \'t gebiedt van
Wynendale felve gelegen. Dit kafteel is van
Robert de Vries gebouwt, tot de jacht der wilde
Iwijnen , die fich in \'t groote bofch daer by ont-
hielden • van Boudewijn met hetBijltje bewoont,-
van Guido de Dampierre verkiert, en eynde-
lijck van Graef Jan van Namen verkregen , die
het aen fijn erfgenamen naliet. Doch het is
federt weer met het Graefichap vereenight, en
daer na tot een bruy tfchat gegeven aen de doch-
ter des Hartoghs van Borgonje, aen de Vorft
van Kleef gehuwt, en heerlijck door Philippus
van Ravefteyn gegiert. Het geheel gebiedt van
Wynendale , met dit kafteel was onlangs in
het befit des Hartoghs van Saxen , en heeft nu
tot fijn Heer de deurluchtighfte Vorft Wolf-
gang Wilhelmus , Hartogh van Nieuburgh. On-
der defe heerlijckheyt behooren ontrent vier
hondert leenen , onder de welcken eenige heer-
lijckheden van vermaerde naem fijn , gelijck
het Marck-Graeffchap en hof van Rouflèlare,
\'t hof in Ifeghem, de heerlijckheyt van He veren
by Rouftelare,Marckhove, Eedwalle,Ogierlande,
Hagebroeck, Wychuyfe, &c. onder de welcken,
gelijck oock onder andere leenen , noch eenige
andere leenen behooren. D\'eygendom van dele
ïront beftaet voornamelijck in het voorgemek
cafteel, en \'t boich van Wynendale, in de fteden
Thoraut, en Rouftelare, in de groote Reclit-
banck van Wynendael, in de Recht-bancken
desAmbachts van Kortemarcke , Paufchen en
Viverfchen, Kleven in Langemarcke, en Kefel-
bergh. De Recht-banck van Wynendael be-
ftaet uyt een Schout, een Burgermeefter, en
twaelf Schepenen, met een Secretaris. Maer
d\'andere Recht - bancken hebben yder hun
Schout, Burgermeefter , fes Schepenen, en een
Schrijver. Hier is niet een Recht-banck, oft fy
heeft haer hoogh^ middel en laegh recht.

Lickeryeide, een oudt en vermaert dorjp, on-
trent vier mijlen van Brugge , was eertijts aen-
fienelijck door het hof fijner Heeren, en het
kafteel, dat, beneßcns veel anderen in Vlaende-
ren, door de rafèrny des oorloghs neergeworpen
is. Hier fijn boffchen en bouwlanden, dicht aen
de grootfte heyde van geheel Vlaenderen , die
fy het Bulscampyelt noemen. Defe heerlij ckheyt is
een leen, die onder de burght of het kafteel van
Brugge behoort, en andere leenen onder fich
Nederlandt.

heefc, die tot twee-en-feventigh getelt worden,
onder de welcken de heerlijckheyt van Kools-
kamp fèlve is. Hier is een hoogh, middel en laegh
gerecht, gelijck men dat noemt. Sy (lelt feven
Schepenen, aen de welcken veroorloft is vad
alle faken kennis te nemen , en t\'oordeelen, van
de welcken foodanige Overigheyt van gelijcke
macht oordeelen mach : en defe Schepenen
moeten uyt de felfde plaets genomen worden.
Sy ftelt een Schout, die onder fich mach ftellen
een Onder-fchout, Schrijver en Amman, Roo-
roede, Belbrgers van de lijftocht, en eyndelijck
andere bedienaers van \'t Gerecht,en amptlieden.
De Heer van defè plaets heeft oock de vrye
jacht, vogelvangft, en viffchery. De fifcus be-
hoort oock aen hem. Defe heerlijckheyt is mede
met een weeck-marckt verkiert.

Z\'9Peyefek eenigen achten dat defe plaets de
naem van de Sweven heeft. Dit is een aenge-
naemdorp, en op een heuvel gelegen , daer af
het een ruyme uytficht rontom heeft. Onder de
Vlamingen heeft eertijts een vermaert geflacht
van defe bynaem geweeft.

Koolskamp ; Karei de Kale noemt haer in fijn
open brief Colofcamp , en feght, dat fy in \'t lant
der Menapiers gelegen is, \'t welck fy nu Mem-
pifcum noemen. Hier in de kerck fijn twee graf-
fteden van Ridders van \'t geflacht der Lichter-
velden.

Ghyt^: dit dorp ftreckt fich ten deel uyt in de
Kaflèlrye van Yperen , en is aen \'t felve een ge-
deelte van haer fchatting verplicht.

fter der Societeyt Jefiis,een man van fonderlinge
oprechtigheyt, en van fèer uytfteeckende ge-
leertheyt, en wetenfchap, een treffelijck Poëet,
eluckigh boven anderen in klaeghdichten te

maken. De heerfchappy van defe plaets behoor-
de onlangs aen de Halewijns, nuaendeMero-
den, en aen de Graef van Thiane, doorhuwe-
lijcks-recht.

Maldeghem is een vermaerde vleck in \'t gebiedt
van \'t Vrye, en om veel dingen te prijfèn, doch
niet om de heyde , die het heeft, gelijck een
onvruchtbaer landt, dat gemeenelijck het Mal-
deghemyelt wort genoemt. Men fiet hier nu oock
een heerlijck huys, en een treffelijck kafteel,
\'t welck van de nieuwe Heer oft Baron van Mal-
deghem , lacoh rvan Noyelk, Marck-graef van
Lisburgh, en Graef van Croyx, gebouwt, oft
herbouwt is, namelijck in die plaets, daer \'t oudt
kafteel en de wooning der oude Heeren van
Maldeghem waren. Hier hebben Heeren ge-
weeft , in hun tijdt feer vermaert, en machtigh
in rijckdommen en achtbaerheyt onder de Vla-
Defe heerlijckheydt is op verfcheyde
Dd iz tijden

tijden aen verfcheyde gedachten gekomen 5 en
voor eenige jaren by huwelijck aen de Ham van
Noyelie.

Niet verre van Maldeghcm aen de heyde het
men het dorp en de kerck van Papinglo y een
oude Prooftdye van d\'Abdy van S. Bavo , en nu
het eygendom des Biffchops van Ghent.Ec/öa,dat
fijn naem van een eeken-bofch verkregen heeft,
is een plaets, die feer vermaert is, om het fijn
lijnwaet , dat daer gemaeckt wort, om haer
groote koophandel, om de gematightheyt van
de lucht, om de vruchtbaerheyt van de gront,
om haer breede wegh en herbergen voor de
genen, die naer Brugge , Antwerpen en Ghent.
trecken , om haer grootheyt ^ gelijck oock om
haer vryheyt, ftadts-rechten, en Raedt, die
uyt negen Schepenen, en een Burgermeefter
beftaet , in\'tjaer 1304 door hun Vorft Guido
opgerecht; en om haer marckt , die groote
toeloop heeft.

Kaprijcke was eertijts een fchoon en volckrijck
vleck in \'t Vrye van Brugge, behoudende de
naem en privilegiën van een ftadt , met een
weeck-marckt, en oock een jaer-marckt. Hier
waren eertijts een groot getal van wolle-wevers
en volders. En Daniël Allaert, Heer van Kaprijcke,
maeckt, in de deeling van fekere goederen, die
hem toebehoorden, aen fijn kinderen, gewach
van feker recht, \'t welck hy over de felfde werc-
ken befat, en noemt dit vleck een parochy , en
vrye heerlijckheyt van Kaprijcke, \'t welck hy
echter belijdt te leen te befitten van deBurght
van Ghent. Aen \'t zuyden van Kaprijcke leght
het dorp Lemkke., De heerlijckheyt van HaDe-
fchoot is hier in \'t befit van \'t geftacht van Eau-
foele. Het dorp behoort onmiddelijck aen de
Graef. Het paelt aen Kaprijcke , en ten deel aen
Ecloo. Het is ten deel bofch-achtigh, en ftreckt
fich noord ewaerts uyt aen de heyde vanOoft-
eecloo. Het geftacht van Lembeke heeft de
heerlijckheyt van defe plaets befeten.

S. Godelielpe is een dorp , ontrent een half mijl
van Gliiftelie, en heeft de naem van een Santin,
de gemalin van Bertulfus, Heer van Ghiftelle,
oft van een kloofter van Nonnen, aen haer ge-
wijde naem geheylight.

Ghiftelle heeft haer naem van een geftel, oft
winckel. Haer oorfprong is gefproten van een
kafteel, haer vryheyt van Karei de Goede, haer
voor-rechten van Guido de Dampierre, haer
glans van haer Heeren , haer eerfte wal van
d\'Edelen, in \'t jaer 1280 , haer tweede verfterc-
king van Lodewijck van Nevers, in \'t jaer 1324,
d\'uytfteeckentheyt van haer grachten van de
Raedt, in\'t jaer 1434, de bouwing van haer
muren , en \'t begin daer af van haer burgers,
in\'t jaer ijn : in voegen dat het fchijnt dat
dele plaets met d\'eeuwen toegenomen, en in
yder eeuw een trap van heerlijckheyt opgeklom-
men heeft; genoemt, geprivilegieert, bewalt,
verfterckt, beftoten , en ten deel bemuurt. Sy
heeft onlangs de vruchten der burgerlijcke oor-
logen gevoelt, en gevoelt die noch,dewijl fy van
fèer veel defèr dingen ontbloot is, en heeft van
haer oude glans niet anders te vertoonen , dan
een kafteel, met eenige huyfen, die dagelijcks
veel gebouwt worden , fchoon ly over vier eeu-
wen groot en ruym v/as, en geen grachten noch
wal behoefde , maer een bequame en heerlijcke
fètel van haer Heeren was, die daer drieder-
hande recht plegen , en een Raedt van Sche-
penen maken , de vrye jacht, en een leen~hof
lebben. De heerlijckheyt van Ghiftelle heeft
de vrye jaght, vogelvangft, viftchery , en ko-
nijnevanglt deur\'t geheel Ambacht ^an Ghiftelle y
\'t welck tien parochyen begrijpt, namelijck, Ghi-
ftelle , Zeyecote , Moere, Sande, Kapelle, Weft-kercke,
Roxhem, Ettelghem, Bekem, en Zarkem. Het is een
leen van de Burght van Brugge , en heeft felve
heerfchappy over meer dan twee hondert an-
dere leenen, foo in \'t lant van Ghiftelle,als in an-
dere plaetfen deur Vlaenderen gelegen. D\'eerfte
is Ghiftelle felve , met die jurisdid:ie en gerech-
tigheyt, die eertijts de Graven van Vlaenderen
daer in gehadt hebben. De Heer ftelt daer in de
Schout, en d\'andere dienaers van \'t Gerecht,
die de rechten van de plaets, en de privilegien
voorftaen. Hy verkieit oock , oft felf, oft door
fijn Gemachtighden, Burgermeefters, Schepe-
nen, en Raedts-heeren, en dit jarelijcks, oft als
het noodigh is. Defe doen onderfbeck op de
criminele en civile faken , verdrijven de fchul-
digen in ballingfchap , foo buyten Ghiftelle, als
buyten het geheel Graeffchap van Viaenderen ,
en leggen geltboeten op, tot profijt der Heeren
van Ghiftelle. De Heer heeft oock een deel van
de Grute , ( dit is fekere fchattinge op \'t bier; )
\'tander gedeelte behoorde eertijts aen de Heer
van Grutliuyfe, en is nu in handen van de Graef
van Vlaenderen. Hy heeft oock het recht van
fchatting op alle dranck, \'t welck echter door
d\'inwoonders, met een jarelijckfche erkentenis,
afgekocht wort. En hoewel \'er in \'t gebiedt van
het Vrye een plaets geftelt is , daer in de fchul-
digen met de doot geftraft worden , foo mach
echter de Heer fijn recht ongemoeyt plegen,
Hy heeft oock een tol-huys in Ghiftelle , en in
fijn Ambacht, gelijck eertijts, toen het aen de
Graef van Vlaenderen behoorde, en eyndelijck
alle de rechten en privilegien, die de felfde Vor-
ften eertijts in de ftadt, en in \'t landt gehadt
hebben. Hy heeft, oft felf, oft door fijn ge-
machtighden, de voorfitting in \'t aenhooren van
de reeckening aller inkomften van de ftadt, met
volle macht daer over. Het behoort heden aen
het geflacht van Affaytat, van Kremona gefpvo-
ten. Het tweede leen, dat van defe heerlijckheyt
afhangt, is \'t kafteel van Ghiftelle, met eenige
rechten deur de ftadt, en des fèlfs gebiedt, ge-
lijck de goederen der baftaerden, de vérbeurt-
making der leengoederen , die onder \'t voorna-
me leen van Ghiftelle behooren.Het derde is het
Ampt van Schout van Ghiftelle,foo veel de ftadt
en\'t Ambacht aengaet, uyt welcke kracht hy
een Amptman in Ghifteüe verordent, en een an-
der in \'t landt, die de partyen daeght om voor
de Recht-banck van \'t Vrye te verfchijnen. Het
vierde is het leen-in de parochy van Zande , ge-
meenelijck Ruyjfande genoemt. Het vijfde is de
viftchery in de parochy van Mannekens-yeere in
\'s Kamerlings Ambacht.

fi:Irayt, daer deur varende, vijfParijfclie ftuyvers
t\'ontfangen, tot aen half Maert.

Nu volgen de plaetfen in \'t gebiedt der voor-
ftadt van BruggCj die \'t Vrye onderworpen fijn;
cn voor eerft vertoont fich

Siècle j het welck eertijts groote heerfchappy
voerde , en Heeren van de felfde bynaem hadt,
die de vleugelen van hun vermogen over veel
dorpen van\'t Vrye , ja tot aen de ftadt Brugge
toe, uytfpreyden ; gelijck noch heden de genen
doen, die in hun plaets fijn gekomen.

Mak is een oudt en fterck kafteel, fbo door
de wooning en \'t vermaeck , als oock om de ge-
boorte van eenige Vorften van Vlaenderen ver-
maert y federt , met Si^ele, van Philippus de
Tweede tot een edele Baronny opgerecht, ge-
lijck het gefchrift getuyght, dat op de tweede
van Junius,in \'t jaer 1560, te Toledo gegeven is.
De felfde Vorfl heeft daer na oock toegeftaen,
dat defe Baronny het felfde wapen foude voeren,
dat aen \'t geflacht van Lopesgallo behoorde.
Boudewijn, Graef van Vlaenderen en Henegou-
wen , die, gelijck men acht, te Brugge geboren
is, heeft in dit kafteel gewoont, en in de kapel-
Ie van Male , gelijck hy fèght, op \'t jaer 1218
verfcheyde brieven uytgegeven. Hier heeft oock
gewoont Craef Guido de Dampierre ; en Lode-
wijck van Nevers, vader van die Lodewijck, die
van defe fijn geboorteplaetsl^^wM^/e gebynaemt
is. Ter fijden fiet men het dorp Ajfenhrouck, eer-
tijts Afthurgh , gelijck Jacobus Cruquius wil. De
Heer van defe plaets heeft recht om de Paftoor,
Kappelaen, en de Kofter te noemen, en, behal-
ven veel andere rechten, de vrye maling, vif^
fchery en vogelvangft.

Noch voorder ( om niet van \'t kafteel Rahou-
ypehurgh te fpreken) is het dorp Odeghem, om ver-
fcheyde faken vermaert. Hrer is oock, in \'t ge-
ficht van de ftadt, een treffelijcke heerlijckheyt,
overlang met de tijtel van Baronnye befchonc-
ken, die,met de heerlijckheyt van Guifè en meer
heerlijckheden, aen \'t edel geftacht der Klaer-
houten is gekomen. Indien men des felh groot-
heyt aenmerckt, men fal bevinden dat haer
jurisdidie fich over vijftien dorpen uytftreckt j
indien haer uytfteeckentheyt, fy heeft over al
de vrye jacht, viftchery en vogelvangft, gelijck
oock een treffelijck hof der leengoederen, Raed-

huys, en jaermarckts-rechten , met recht van
toevlucht voor de gene die mj\'fdaen hebben.

Aen d\'andere fijde van de ftadt Brugge by de
voorftadt fijn de kercken van S.Bavo,S.Michiel,
en daer onder het kafteel lilleghem, dat, gelijck
eenigen achten, haer naem van Attila , Koning
der Hunnen, heeft. Doch het kafteel, dat men
heden daer fiet, is over meer dan vier hondert
jaren begonnen te bouwen van feker Kanonick
van S. Donaes, Pinnocq gebynaemt, Heer van
Tilleghem, en S. Joris, Sy is groot, en bequaem
om aen een Vorft tot wooning te verftrecken ,
in een fèer aengenam.e plaets, ontrent een half
mijl van de ftadt, gelegen. Hier by is een bofch,
en een fchaduwrijcke menighte van boomen,die
in de fomer feer vermakelijck fijn. Sy heeft
hoogh, middel, en laegh recht, gelijck fy \'t noe-
men : heeft oock een Schout, Burgermeefter,
met feven Schepenen , en een Schrijver, en an-
dere dienaers van \'t Gerecht. Van de verkochte
leenen is men de tiende,en van andere goederen
de vijftiende penning aen den Heer fchuldigh.
Defe heerlijckheyt ftreckt fich uyt tot op on-
trent duyfènt bunderen lants, Sy heeft de vrye
jacht, vogelvangft en viftchery , en is oock vry
van de bier-tol, Gruu genoemt, die men gewent^
is te Ghent oft te Brugge te betalen. Sy heefc
mede onder andere rechten een vrye marckt,
daer in foo veel winckels oft kramen opgerecht
mogen worden, als\'t den Heer gelieft.

Als men veerder naer Yperlee voortgaet,
komt men in de treffelijcke Abdy van S. Andries j
en dicht daer aen m de heerlijckheyt van der Straten,
daer uyt het geflacht wan der Straten gefproten
is, \'t welck eertijts fèer machtigh en rijck in
Vlaenderen heeft geweeft, gelijck men uyt het
gene, dat in de tijdt van Karei de Goede gebeurt
is, kan bemercken.

Ontrent de voorftadt van Brugge fijn noch
andere treffelijcke huyfen van Adelijcke geflach-
ten, die ick hier ter loop noemen fal. Vooreerft
Strazeele in de parochy van S. Gilles; het huys
van de Heer van Bloemendale,dat fèer koftelijck
en cierelijck gebouwt is. Voorts, het gebouw
des Heers van Noordvelde, uyt het geflacht van
Velar. Eyndelijck het heerlijck gebouw van het
geflacht van Bertolff, onder de felfde voorftadt
ffelesen.

Et Bifchdom van Ype-
ren is door Paulus de
Vierde ingefteldt, op
\'t verfoeck van Philip-
pus de Tweede, Ko-
ning van Span jen, en
Graef van Vlaenderen,
in de felfde tijdt daer
in d\'andere Bifchdom-
men van Vlaenderen,
ja van geheel Nederlant, ingeftelt wierden, te
weten, in \'t jaer 1559, en oock om de felfde oor-
faken ^ enfedertis \'t beveftight van Pius de Vier-
de , nalaet van Paulus de Vierde , door eenige
wetten, in\'t jaer 1565 j ende Biffchoppelijc-
ke ftoel wiert t\'Yperen opgerecht in S. Martens
kerck, die te voren aen de Regulier-Kanonic-
ken van S. Auguftinus ordening hadt geweeft.
Het Bifchdom , daer af de grenfen door Paulus
de Vierde geftelt waren , en \'t welck door Pius
in acht Dekenfchappen verdeeldt was., van
\'t welck yder Dekenfchap in fijn eyge parochyen
onderfcheyden wiert door Martinus Rythovius,
eerfte Biflchop van Yperen, in een Synode,
\'t welck hy, gelijck hy feght, tot verbetering
der fèden , en tot weering der misbruycken, in
\'t jaer 1577, gehouden heeft. De Dekenfchap-
pen waren , en fijn noch dat van Bergen, Kaf^
fèl, Veurne, Belle, Waeften, Poperingen, Dix-
muyden, en Nieupoort, behalven een Aerts-
priefter , in de Biftchoppelijcke kerck gefteldt,
die de toeficht over de beftierders van de paro-
chy-kercken, en van Godts Woordt, en van de
Sacramenten in de ftadt Yperen heeft, en on-
der de welck de parochy-kercken van S. Marten
tYperen , S.Pieter , S.Iacob, S.Nicolaes, S.Ma-
ria van Briele , en S lan by Yperen ftaen.
Onder\'t Dekenfchap Dan Bergen fijn defe Parochy kercken*
Arembouts Kerck , Killem ,
S.Pieter van Bergen, LefFringhouck,
Bambeke, Ooftkappelle,

Belle,
Borre,
Dranoultre,
S. lans kapelle ,
Lokeren,
Nieukercke ,
Pradelle,
Steenwercke,

Boefinge,
Dickebufche,
Kemmele,
Leghem ,
Morflede,
Pafchendale,
Waeften,
Wulveghem,
Zantvoorde,

Beveren ,
Crombeke,
Govaersvelde,
Houtkercke,
Ooftvletere,
S. lans Poperingen,
Provene,
Stavele,
Watuwe,
Weftvletere,

Hondeghem ,
Noortpeene,
Oxelaere,
Rubrouck,
S. Silvefters Capelle,
Terdeghem,
Wenemar kapelle.
Zermezeele.

Dadizeele,
Gheluwe,
Langemarck,
Meeffene,
Neerwaeften,
Wormizeele,
Wytsgate,
Zillebeke,
Zonnebeke.

skapelle,
Wynezeele,
Zuytpeéne,
S. Marie van Caffel.
Hafebrouck ,

Onder het Dekenfchap Dan Veurne,

Adinckercke, Alveringhem,

Avenkapelle, Bulscamp,

Coxide, Effrieds kapelle ,
S. Walburgs Veurne. S. Denys Veurne ,
S.Nicolaes Veurne , Ghyverinckhove ,

Hogeftade, Houthem,

Ifemberge, Loo,

Leyflèle, O eren ,

Polinchove, S. Richer,

Steenkercke, Winckhem,

Wulpen, Wulveringhem.
Onder het Dekenfchap Dan Belle,

de Kanonifyen, Prebenden, en waerdigheden,
met hun voorwaerden en uyt-ftreckingen , eiï
Kappelaenlchappen , en andere ampten in te
letten , vaert hy voort met dus te Ijireken : Wy
vernietigen en Ichaffen af in\'t geheel het kloo-
fter van SkMarten, en de voorname prooftdyen
van daer af, en van de kercke van Veurne, die
eertijts tot \'et Bifchdom van Terrouaen behoor-
den , en het Dekenfchap, miftchien het grootfte

Het ampt van defe Dekenen is, dat yder in van alle , en de waerdigheydt van Penitencier,
fijnwijck, metBiftchoppelijckeautoriteyttoe- Sanger, Schoolhouder, Schatbewaerder, en al-
fte, dat de geeftelijcken, tot de Godtsdienft be- Ie d\'andere groote waerdigheden na deBifchop;
roepen, hun leven en feden foodanig aenftellen, gelijck oock de vijf Kanonifyen, en de vijf Pre-
dat men niets in hen kan bemercken, dan een benden, behalven veel anderen van de kerck
voorbeeldt van deftigheyt : oock acht te heb- van Terrouaen, van de Koning Philippus hier
ben, dat de Paftoren, in de bediening van hun voor genoemt, die, onder andere dingen, door
plicht, in de predicatie van Godts Woordt, en de voorwaerden van de Vrede nagelatenfijn,&c.
in d\'adminiftratie der Sacramenten,behoorelijc- Daer na draeght de Paus aen de BifTchoppelijc-
ke oprechtigheyt, eerbaerheydt en eerbiedig- ke kerck van Yperen op , uyt <ie vernietighde
heydt betoonen; hen oock, als\'t noodigh is, kerck van Terrouaen tien Kanonifyen , enPre-
vcrmanen , beftrafFen, befoecken, vertrooften, benden , en acht Kappelaen-fchappen van de
met goede raet te hulp komen, en de plicht van kerck van Veurne, oock tien Kanonifyen en
een ware Harder aen hen te plegen. Voorts, Prebenden, van de weicken d\'een feden aen het
d\'oorfaeck , om de welcke dit Bifchdom inge- gebouw van de kerck vereenight is ; en , na dat
ftelt wiert, was defe , die de Paus felfs in fijn hy fes mindere waerdigheden in de felfde kerck,
Bulle of macht-brief bygebracht heeft, welcke en een Dekenfchap ingeftelt heeft, recht hy op
dus luydt: Wy, onlangs aenmerckende, dat de voor altijt twaelf andere Kanonifyen , en twaelf
kerck van Terrouaen door fekere middel, die andere Prebenden , voor twaelf andere Kano-
aen ons vertoont wiert, van de trooft van fijnen nicken van de felfde kerck , en hy vereenight
Harder ontbloot, en dat haer Biftchoppelijcke en verbindt een Kanonify , en een Prebende,
floel, met alle des felfs rechten en waerdighe- uyt de tien Kanonifyen en Prebenden, die van
den van de Biftchoppelijcke kerck verlaten was, de kerck te Terrouaen nae de kerck van Yperen
om dat in d\'artikelen van Vrede, tuftchen de vervoert fijn, aen de Biffchoppelijcke tafel, om
voorgenoemde Philippus, en de Koning van welcke oorfaeck de Biftchop een perfoon van
Vranckrijck hooghioft. geheugenis, met con- \'t Capittel moet fijn , enftem, autoriteyt, en
fent van de gefeyde Stoel, befloten is, dat de uytfteeckentheyt in\'t Capittel boven de Deken
ftad Terrouaen, toen tot aen de gront verwoeft, en andere waerdigheden, Kanonifyen en Pre-
niet weer opgebouwt foude worden; maer dat benden hebben, die daer fijn. Daer na wijfl
desfelfs kerck en Bifchdom , en de middelen en hy inkomften aen de Biffchoppelijcke tafel toe,
inkomften daer af in twee deelen gedeelt fouden namelijck de goederen van drie uyt vijf vernie-
worden, van de weicken \'t een deel aen Vranck- tighde Kanonifyen en Prebenden van de kerck
rijck, en \'t ander aen Nederlandt foude behoo- te Terrouae^n, en het recht van de Prebende,
ren; hebben het Bifchdom van Terrouaen gant- van Rijffel genoemt, \'t welck eertijdts aen de
fchelijck vernietight en afgefchaft, en alle de Biftchop van Terrouaen, noch in wefen fijnde,
goederen in \'t gemeen, en yder daer af in \'t be- behoorde, en desgelijcks alle de goederen, fon-
fonder , die in\'t voorgenoemde Bilchdom gele- der eenige uytfbndering, van de vernietighde
gen fijn, in twee deelen gedeelt, vandewelc- Prooftdye der kerck van Veurne, en foo veel
ke \'t een deel aen Vranckrijck, en \'t ander aen uyt de goederen en eygendommen van \'t kloo-
Nederlant fal komen , volgens de voorwaerden fter, oft van de Prooftdy van S.Marten. Hy
van Vrede, tuftchen hen gemaeckt. Wyders geeft aen yder der twaelf voorgenoemde Kano-
hebben wy dit gedeelte van\'t Bifchdom Terrou- nifyen, en de twaelf Prebenden, fbo veel goe-
aen, in Nederlandt gelegen , met fijn goede- deren uyt d\'overige inkomften vanS. Martens
ren, cynfen , leenen, tienden en andere inkom- kloofter, als noodigh was tot gelijckmaking van
ften, daer in begrepen , die, nae de gemeene d\'inkomften der andere Kanonifyen en Preben-
fchatting , jaerlijcks tot de waerde van twee den van de kerck t\'Yperen. Wat de gift der
duyfent goude ducaten van de Kamer opklim- waerdigheden aengaet , die beneden de Bif.
men, weer in twee andere Bifchdommen ge- fchoppelijcke ftaet fijn, hy geeft aen\'t Deken-
deelt en gefcheyden , een voor dat van Yperen, fchap de helft der inkomften van \'t Dekenfchap
en \'t ander deel voor \'t Bifchdom van S. Omer, der kerck te Terrouaen, en de Prebende en het
cn voor hun Biftchoppelijcke kercken en tafe- huys, \'t welck de Deken van\'S. Marten hadt be-
ien j welcke deelen en Bifchdommen dus weder feten^ en geeft foo aen hem, als aen d\'Aerts-
verdeelt, wy yder voor fijn Bifchdom en deel Diaken van Vlaenderen, d\'een helft der goede-
voor eeuwigh hebben toegevoeght. Maer als de ren en inkomften der andere twee Canonifyen
Paus begint aen de Biffchop van Yperen fijn in- en Prebenden van de kerck van Terrouaen , die
komften en wooning,en andere rechten en privi- vernietight fijn, en d\'andere helft aen d\'Aerts-
legien, toe te voegen, en in de kerck van Yperen priefter, Penitencier , Sanger, Schoolhouder

en Threlbrier. Hy geeft oock aen de Bilfcliop nomen moeten worden , en alle d\'eerften na de
van Yperen het huys van \'t kloofter , of van,de Biflchop tot de negen vacante Kanonifyen, met
Prooftdy van S.Marten, met des felfs hoven en hun Prebenden, geraken, volgens de ordre,
andere toebehooren , die daer omtrent lijn, tot in de voorverhaelde defignatie uytdruckelijck
fijn wooninge en oock de huyfen , die de Bif- waergenomen. Wat de forme en ordre aengaet,
fchop van Terrouaen eertijts in de felfde kerck, nae de welcke de Kanomfyen van Terrouaen
ftadt en Bisdom van Yperen befeten hadtj nae begeven moeten worden, de Paus voegt daer
dat hem by deeling toevallen fal. Door defè by : En op dat mengrooter neerftigheyt fbu-
Bulle of macht-brief worden oock veel treffe- de toonen, om mannen te verkrijgen , die door
lijcke privilegien, rechten, en befonder vermo- hun geleertheyt en oprechtigheyt dienftigh fijn
gen aen de Biffchop van Yperen verleent. Wy- tot d\'opbouwing van Godts kerck , foo lullen
ders, wy geven en verkenen voor eeuwigh dat voor defè eerfte mael de negen Kanonifyen , en
de collatie , provifie, prefentatie, verkiefmg, in- negen Prebenden door de Biffchop alleen bege-
ftelling, beveftiging, en andere difpofitie, welc- ven worden j en daer na, als fy vacantfiillen we-
ke die oock fy, van alk en yder der Prieurfchap- fen,foo fiillen fy begeven worden door de verkie-
pen , waerdigheden , en perfonaten , ( uytge- fing van de Biffchop , en van d\'andere voorge-
Ibndert degenen, die hier na genoemt fijn, die noemde waerdigheden, die overigh fijn : ende
aen fekere perfoonen behooren ) Kanonifyen, ftemvan de Biffchop fal in defe verkiefing niet
Prebenden, Adminiftratien, Ofïicien, en kercke- meer vermogen dan van yder der gener , die de
lijcke beneficien niet of fonder laft , feculiere of waerdigheden befitten, \'t en waer het getal der
van de voorfeyde en andere reguliere ordenin- ftemmen van weder-fijden gelijck was ; want
gen, die aen de Abten vän \'t kloofter van S.Mar- in fulck geval fal hy, met voor de tweedemael te
ten behoorden , of van de kerck van Veurne, ftemmen, een fcheyding onder hen maeken.
voortaen gedifj)oneert füllen worden door de Bif^ Daer na vertoont de Paus uytdruckelijcker de
fchop van Yperen, en door fijn nafaten, of door dienften , de welcken de voornoemde Kanonic-
een andere, of door anderen in hun naem. ken van Terrouaen verplicht fijn aen hun Bif^

Voorts , tot grooter versiering van de kerck fchop, en aen de kerck van Yperen te bewijfen,
t\'Yperen , en op dat de Biffchop fijn plicht be- als hy fèght: Dat een uyt de voorgenoemde ne-
hoorelijck foude können uytvoeren in de kerc- gen Kanonicken , Magifter of Licentiaet in de
kelijcke Ampten , foo heeft de Paus negen Ka- Theologie fijnde, en d\'ander, Dodor of Licen-
nonifyen , uyt de kerck van Terrouaen naer tiaet in de Decreten wefènde , beyde bedaeght
Yperen vervoert, op fekere voorwaerden, laften van jaren , macht füllen hebben, uyt oorfaeck
en voorrechten voor eeuwigh daer aen gehecht, van hun Prebenden , om over al het Bifchdom
op deiè volgende wijfe : en op dat de Biffchop van Yperen te befichtigen, foo dickwils fy door
van Yperen altijt fijn kerk verfien foude hebben de Biffchop daer toe verfocht füllen worden en
met geleerde mannen, bequaem om recht te d\'andere voorgenoemde graduale Kanonicken
fpreken , en tot d\'andere kerckelijcke bedienin- füllen verplicht fijn hen t\'aififteren , als men hen
gen,bevelen wy oock voor eeuwig, dat de negen daer toe verfoeckt.Wat d\'andere voorgenoemde
Kanonifyen en Prebenden, die uyt de kerck oude Kanonicken aengaet, daer füllen twee ge-
van Terrouaen naer die van Yperen fijn ver- gradueert fijn inde TTheologie, en eenin\'t Ka-
voert , verkent en toegewefètf^fiillen fijn aen nonijck recht, met d\'Aerts-Diaken , die tot on-
drie Licentiaten in de Theologie, en aen drie derfbeck der gener füllen wefèn, de welcken fich
Doctoren of Licentiaten in de Decreten, en aen füllen vertoonen om tot de heylige Ordeningen
drie Edelen van dit Bifchdom , die ten minften gevordert, en tot de befbrging der fielen toe-
gepromoveert fijn met eenige graden van Li- gelaten te worden; fonder iemant aen te ne-
centiature in \'t Recht, oft in de Theologie in ee- men, met welcke autoriteyt hy oock verfien is,
nige vermaerde hooge School, in de welcke die niet bequaem is, en die niet met eedt he-
men alk de wetenfchappen naer de voorge- looftperfbnelijck fijn ampt waer te nemen, &c.
noemde ordre leert. En een weynigh laeger: Uyt alk dit voorgaende blijckt klaerlijck dat,
en dat fy alk, en yder van hen, uyt oorfaeck gelijck de Prebenden van Terrouaen,aen fekere
van hun Prebenden, verplicht fijn raet te geven, gegradueerde verkent, meer arbey t en aenge-
en hun vlijt te hefteden in de faken van de kerck hechte laften hebben boven alle d\'anderen , het
en religie, en in andere fwarigheden, die by ge- oock redelijck is dat fy eenige eer en uytfteec-
legentheyt füllen voorkomen, foo al te famen, kentheydt boven d\'anderen genieten, \'t Welck
als yder in \'t befonder, foo dickwils als fy door Paus Pius de Vierde met goede reden aenge-
hun Biffchop daer toe verfocht füllen fijn. Daer merckt heeft, als hy , volgens het goetvinden
door de Paus ook de fes waerdigheden, die min- van deftige mannen, geboden heeft, dat in de
der fijn, dan die van Biffchop en Deken, refer- kerck van Yperen, gelijck in d\'andere Bifch-
veertenaftringeert,alshy feght,dat hy dooreen dommen van Nederlandt, nieuwelijcks opge-
eeuwigh gebodt dus ordonneert : dat d\'Aerts- recht, d\'opgeftelde waerdigheden , met de felf-
Diaken, (foo \'er geen Prebende aen fijn Aerts- de Bifchdomnien niet gegeven mogen worden,
Diakenfchap gevoeght is) d\'Aerts-priefter, de dan aen iemant der gener, die een defer negen
Penitencier, de Sanger, deScholafter, en de Prebenden befit. Welcke inftelling\'van de
Threforier, die hier voor genoemt fijn, en de Paus onverbrekelijck onderhouden is van het
voorgenoemde negen waerdigheden bedienen, jaer i J59 , oft daer omtrent, tot aen defe tijdt.
op de noeming van de Biffchop van Yperen ge- Daer fiet ghy d\'oprechting en forme van de Bif-
fchop-

IcIioppeÜjcke kerck van Yperen , uyt een deur-
luchtägh Collegie van dartigh Kanonicken be-
ftaende , te weten, negen van Terrouaen, twaelf
van S. Marten , en negen van Veurne , die , in
drie leden onderfcheyden, tegenwoordighlijck
feer ongelijcke inkomften hebben, Wat de Ka-
nomlyeu van S. Marten aengaet, daer ftjn fes,
die aengehechte Paftoorfchappen hebben j en
een cf twee fijn verplicht openbare leften in de
Theologie te doen. Defe kerck heeft oock haer
Kappelanen , Sängers, Vicarifen, Mufijckmée-
fter, Mufikanten , en andere gehabitueerden
van\'t koor, gelijck men hen gemeneiijck noemt.
En men vindt in dit Collegie nu noch foo wel
als in oude tijden , niet weynigh mannen , die
door hun godtvruchtigheyt, wijsheyt, geleert-
heyt en edelheydt vermaert ftjn.

JeHcht! Qaeeckfcholen voor de jeught fouden oprech-
ten , gelijck\'er oock in Nederlandt, door de
naerftiglieydt en milrdadigheydt der Biftchop-
pen en der andere Prelaten, opgerecht fijn ; foo
heeft oock de Biftchop van Yperen ( behalven
de gene , die in d\'Academie van Douay door de
Biftchop Antonius gefticht is) een in de ftadt
Yperen fèlve opgerecht, daer een feker getal
van jongelingen niet alleenlijck opgevoedt, god-
vruchtighlijck onderwefen , en in de goede
konften onderrecht wordt; maer , voorder ge-
raeckt fijnde, oock in \'t fingen , in de kercke-
lijcke Calender , en in de andere heylige oef-
feningen wordt geoeffent, ja felf in de Theo-
logie tot welck eynde men daer twee Jeliiyten,
Priefters, en Profefforen der Theologie heeft
gefielt, behalven een andere Kanonick in de
Biftchoppelijcke kerck , die dé naem van Lefer
draeght, en met een Prebende ledorale , ge-
lijck fy\'t noemen , begiftight; die oock, vol-
gens fijn ampt, verplicht is de heylige Schrift
uyt te leggen, en de Geeftelijcken, voorname-
lijck van defe kerck, en alle anderen, in de God-
delijcke Schriften t\'onderwijfen. Defe Queek-
fchool heeft haer verforgers , den weicken het
toekomt de beurften , daer in gefticht, oft de
jarelijckfche onderftant der ftudien te confere-
ren. Daer is oock een Prefident, dien het toe-
komt de huys-faken te beforgen, op de feden
en tucht van \'t Collegie toe te fien, en jarelijcks
de rekening van d\'ontfangft en uytgift te ma-
ken , met de Threforier van \'t Seminarium,
die geftelt is om de goederen daer af t\'ontfan-
gen. Defe Queeckichool heeft oock een be-
quaem huys , dicht aen de publijcke fcholen der
Jefuiten gelegen. Men doet hier dagelijcks lef-
fen over de H. Schrift, men difputeert hier dick-
wils , en doet onderfoeck en proeven van godt-
vruchtige Predicatien , en andere ordinäre oef-
feningen van de Theologie. Drie Biffchoppen
van Yperen fijn de voornaemfte weldoenders
daer af, namelijck Martinus Rythovius, Pieter
Symons , en Joan Viffcher , onder de weicken
Pieter,"rijcker dan d\'anderen, uytfteeckt, welcks
miltdadigheyt aen de Queeckfchool van Yperen
fbo groot was, dat hy , haer tot fijn erfgenaem
Nederlant.

geftelt hebbende , (\'t welck d\'andere twee oock
deden, doch die waren niet foo rijck,) jarelijcks
meer dan vijftien hondert gulden daer aen na-
liet. De fèlfde BifTchop was oock feer mildadigh
tegen de kerck, en het Collegie daer af,- op dat
het hier voor fijn fiel foude bidden , en , gelijck
Tertullianus fpreeckt, ondertuffchen verkoeling
voor hem verfoecken, en deel in d\'eerfte ver-
rij fènis , en jaerlijcks op de dagh van fijn over-
lijden öfteren.

D\'eerfte, die in de Biftchoppelijcke Stoel van Manims
Yperen gefeten heeft , was Martinus Balduini ^ßel!}^*
Rjthoyiuè, van Rythoyen^ een dorp in Brabandt, fchopvam
fijn geboorte-plaets, dus genoemt. Hy oeftende
fichin fijn jeucht te Leuven in de Philofophie,
daer in hy eenigh ampt verkreegh. Van daer
wiert hy naer Dillingen in Duytslant, tot d\'Aca^
demie, nieuwelijcks daer opgerecht, beroepen,
in de welcke hy eenige jaren lang de heylige
Schrift verklaerde : en, weer te Leuven gekeert, .
wiert tot Deken van S. Pieters, en tot Kancelier
van d\'Academie geftelt. Terwijl Antonius, Kar^
dinael van Granvelle, Aertsbiftchop van Meche-
len , afweefigh was , hadt hy met groote lof de
voorfitting van \'t eerfte Provinciael Synodus van
Mechelen, in \'t jaer 1570, en ordonneerde daer,
volgens fijn voorfichtigheyt, veel dingen , die
gedenckwaerdigh fijn. Toen hy van Philippus
de Tweede, Koning van Spanjen, tot eerfte Bif*
fchop van Yperen geftelt was, hadt hy mede fijn
fitplaets in \'t Concilie van Trenten, in het jaer
ijóz gehouden. Hy was mee by \'t gefpreck te
Worms, in \'t jaer i J57: maer in \'t jaer drie
dagen voor Pingfter, hield hy een Biftchoppe-
lijck Synodus t\'Yperen , \'t welck hy in\'t licht
gaf Hy ftorf te S. Omer in \'t jaer 1583.

Pieter SjmonSjCen Vlaming, van Thielt, Theo- FieterSf
logant van Leuven , volghde op Rythovius
in \'t ampt en waerdigheydt van BifTchop. Hy va» Tpertn*
wiert van Cornelius lanfènius, eerfte Biftchop
van Ghent,beroepen,om in de kerck van Ghent
Kanonick, en Penitencier, en eyndelijck Aerts-
Priefter te fijn. Van hier trock hy naer Kame-
rijck , en Douay , daer hy in d\'Academie bleef^
tot dat de ftadt Kortrijck aen de Koning her-
ftelt wierdt, daer hy net Paftoorfchap aennam,
dat hy vijf jaren bediende, na de weicken hy de
tweede Biftchop van Yperen wiert gemaeckt.
Hy ftorf in\'t jaer 1605.

Karolus Mafius, van BrufTel, broeder van En- ^r^yoim
gelbert Mafius , Prefident van den Secreten Maßus,
Raet, een treftelijck man , Licentiaet der bey- ^j»
de Rechten, Aelmoeftenier van Albertus en Ifa- Tpercn,
bella, Deken der kercke van Antwerpen, ont-
fing te Bruffel, in \'t jaer 1607, op de geboorte-
dagh van loannes de Dooper, de Biffchoppelijc-
ke mijter, na \'t overlijden van Pieter Symons :
en wiert federt tot het Biftchoppelijck ampt van
Ghent gevordert.

loannes Vijfcherus y Theologant van Douay, te loames
Wynoxbergen geboren, was eerft Paftoor en
Deken van Dixmuyden , daer na van S. Marten fZ/v^
t\'Yperen: een man, om fijn welfpreeckentheyt y^re»*
vermaert, \'t welck hem voornamelijck tot het
hooghfte ampt van Biffchop in de kerck t\'Ype-
ren verhief in \'t jaer 1611, op de fefte van Fe-

bruarius. Hy ftorf op de 16 van Majus in \'t jaer
i(5i 3 5 en maeekte de Qpeekfchool van Yperen
by teilament tot fijn erfgenaem.

Antonius de Hennin y uyt het edel geflacht der
Henninen gefproten , was veel jaren lang Paro-
chiaen van S.Nicolaes kerck in de fl:adt Yperen,
en daerna in ordre de vijfde Biflchop van de
Jfèlfde fètei. Onder weicks voorname lof dit ge-
rekent moet worden, dat hy in d\'Academie van
Douay een groot Seminarium van Theologan-
ten heeft gefl:icht, gemeenelijck de Hennin ge-
noemt. Hy fl:urf op d\'eerfl:e van December, in
\'tjaerióid. - ,

Georgius Chamherlainj te Ghent, de voornaemfl:e
fl:adt van Vlaenderengeboren , was de foon
van een Engelsman. Hy heeft daer in de Bif^
fchoppelijcke kerck Kanonick, Aerts-diaken, en
Deken geweefl: en wiert federt Biflchop van
Yperen , welck ampt hy eenige jaren met lof
bediende. Hy florf op de negentiende van
December, in\'tjaer 1Ó34.

Na Chamberlain wiert van fijn Catholijcke
Majefi:eyt tot Biflchop van Yperen genoemt Cor-
nelius lanfenius, in \'t jaer 1585 te Leerdam in Hol-
lant geboren. Hy heeft tc Leuven in \'t Collegie
van Falco de Philofophie geleerdt, en wijerdt in
d\'Academifche promotie der vrye konften bo-
ven de anderen geftelt en , fich federt uyt alle
fijn vermogen tot d\'oeffening der Theologie be-
gevende , ontfing, nadat hy met groote toe-
juyghing derfludenten d\'andere tytelen in die
faculteyt ontfangen hadt, in de felfde Univer-
fiteyt de Dodorale lauwer. Sedert hadt hy
daer in \'tHollantfch Collegie , \'t welck de naem
van S. Pulcheria voert,de toeficht over de feden
en tucht, daer in hy fich flreng betoondeen
was Koningklijck Profeflbr der heylige Schrift
in de publijcke School. Hy wierdt oock van de
felfde Univerfiteyt naer Spanjen gefonden, daer
by voorfpoedigh de faken van defe Academie

loannes Bouckaert,v2inBaiggQj\\Y2L$te YOvenDc- loanBcm\'
ken van de Collegiale keick van S. Maria te
Kortrijck , en, dit ampt verlatende, \\Yicvdt va»Yperen.
hy Paffoor van Sclierpenheuvel gemaeckt, om
fich te beter tot de beforging der fielen te bege-
ven. Tot welcken eynde hy daer een Congre-
gatie van \'t Oratorium oprechte , naer \'t yoor-
Tchrift van \'t Roomfche van S. Philippus Nerius.
Hy wiert tot Biffchop van Yperen verkofèn na
de doot van Cornelius Janfenius, die. op de feffè
van May , 1638 , geftorven is.

Lodew^ck de Croy, ioon van Claudius, Graef van
Rosux, van de felfde Katholijcke Koning tot de fend^Btf-
Bifl[choppelijcke Myter beroepen , florf in het
jaer 1647, e^r hy in de befitting quam.

Marius Amhrofius Capello , van Antwerpen gebo- Marim
ren, Dod:or der Theologie van dOrdere der
Preeckheeren, wiert van de Koning tot de fèlfde t^Bif
Biifchoppelijcke ftaet beroepen maer hy, door Jchop,
d\'oorlogen belet, heeft nooyt het befit daer af
gehadt. Sedert wiert hy Biflchop van Antwer-
pen gemaeckt.

loannes Francifcus de Robles, foon van Graef loan roames
van Hanapes , Baron van Billy , was eerft Apo-
ftolifch Protonotarius, Kanonick van Kij^d, elfde Bif
Prooft van de Hoofc-kerck te Kamerijck , cnf^\'?"^^
daer navanS.Pieters Collegiale kerck te Leuven,
en onder de fèlfde naem Kancelier van d\'Acade-
mie: namaels Kapellaen van des Konings kapel-
Ie in Nederlandt , Groot-Aelmoeffenier van
d\'Aerts-hertogh Leopoldus Wilhelm, Stadthou-
dervan Nederlant, in weicks tegenwoordigheyt
hy te Bruffel, in de kapelle van \'t Hof, tot Bif^
fchop van Yperen gewijdt wierdt in \'t jaer 1654 ,
pp d elfde van Od:ober, namelijck van Francif^
cus van Ghent, Biffchop van Doornick; Karo-
lus van den Boflche , Biffchop van Brugge en
Jacob de laTorre, Aerts-Bifl^chop van Ephefen.

Er ick de befchrijving
van de plaetfen der
Kaffelrye van Yperen
(de welcke d\'uytfte-
kenfte, en als d\'eerfte
plaets is onder de fe-
ven Kalfelryen van
Weft-Vlaenderen) be-
gin , foo fal \'t niet on-
dienftigh fijn de be-
fondere plaetfen van defe Kaffelrye op te tellen,
Plaetfe» volgens de lefte opfclirijving van dit Landt-
Se/r . f^hap,in\'tjaer 1517, te Dendermonde gedaen;
ajjerje: ^^ ^elcke defe navolgende fijn :

Het Kapittel van Ryffel in Kemmel, Wyt-
fchate , Hallebaft, de ftadt Meffrne. De kamer
van Meffine met Hooflande , Dulfemont, Wor-
mefele, Dickebufch , daer Haerlants Laten een
groot morafch is , vander Hagen. Ermentiers.
Stade , Ferlingien. Morslede , Hooghlede.
Gheyts. Ledeghem , Rolleghem, Houckene
cnRumbeke. Nieuwkercke. Yper-Ambacht.
De ftadt van Rollar , Rouffelaer Ambacht,
\'t Hof t\'Yfeghem. Kleven in Langemarck ,
De Laeten des Heers van Kaeftre. En hoewel
alle defe plaetfen niet onmiddelijck de jurisdi-
«aie van de Kaffelrye onderworpen fijn, foo
worden fy echter alle in dit boeck van de op-
fclirijving getelt, om dat fy\', als\'er gemeene
onderftant verfbcht wordt, gewent fijn met
defe Kaffelrye hun deel op te brengen. Defe
Kaffelrye wort geregeert, en de Rechtipraeck
daer in gepleeght in de naem des Graefs van
Vlaenderen , door een Schout , die altijdt
blijft, op welcks vermaning de Raet van \'t ge-
weft recht fpreeckt, namentlijck door een Bur-
gemeefter, en negen Raets-heeren, die jaer-
lijcks door de Gemachtighden van de felfde
Vorft vernieuwt worden. De Kafteleyn oft
Burglvgraef van Yperen had eertijdts recht
om drie uyt de negen te noemen , gelijck eeni-
ge fchrijven , en by name Marchantius en Gra-
majus. Doch in faecken van grooter belang,
en in die dingen , de welcke de gemeene fub-
Nederlandt.

fidien en fchattingen aengaen , is niet aileenlijck
de raet der vafallen , maer oock hun ftemmen
noodigh. Defe vafallen fijn fekere Edelman- en fijn Vkp-
nen, die Heerlijckheden in de felfde Kaffelrye
befitten , gelijck voornamentlijck de Heer van
Becelare, van Boefingen, van Stade-, van Roos-
beke, van Koxie , van BifTchote, van Zonne-
beke , van Vellenaere , van Santvoorde , van
Wormifèle, van Rumbeke, van Hollebeke, van
Bufche , van Gruterzale, van Morflede , van
Paefchendale, en eenige anderen, aen de welc^
ken gefonden word, om de fchatting te heb^
ben. Defe worden gemeenlijck door de Ma-
giftraet van de Kaffelrye t\'Yperen in \'t Raedt-
huys beroepen , daer fy de laken van de Ge^
meente overwegen , en beftuyt daer op nemen,
oft alle gelijck, oft eenigen uyt hen, naer dat de
faeck fchijnt te vereyfchen, oft naer dat de
Magiftraet van de felfde Kaffelrye dat nut oor-»
deelt. De gene, die geroepen fijn, ontfan-
gen oock hun eer-giften uyt de gemeene fchat-
kift van de felfde Kaflelrye.

De gewoone fit-plaets van defe jurisdic^tie isffetHcf
in dat huys, \'t welck fy gemenelijck het Hof van \'^^j^J
de Kaffelrye noemen, op de marckt van Yperen
ftaende j welck gebouw feer heerlijck gemaeckt
fijnde, de gedaenten der feven planeten ver-
toont , die feer kunftelijck oft van harde fteen
gefheden, oft van pleylterwerck gebacken fijn.
In dit hof worden de gemeene regifters en boec-
ken van de Kaffelrye bewaert. Daer is noch
^ een ander Hof, dat ouder is, in de jarisdiótie
van de Kaffelrye gelegen , niet verre van de
kerck der Dominikanen. Dit was eertijdts de
wooning van eenige Vorften van Vlaenderen,
gelijck uyt Meyers jaer-boecken, en uyt eeni-
ge andere fchrij vers blijckt. Dit wort de Sale BeSde ƒ
genoemt, welcker opper-recht fich uytftreckt
over de geheele Kaffelrye, en over des felfs
dorpen , onder de naem van de Graef; fy heeft
oock vryheyt van de vogelvangft , beneffens
eenige andere voorrechten. Het is tegenwoor-
digh de wooning van de Schout der Kaffelrye,
die fich daer, met verlof van de Graef, ont-
houdt : want dit huys is den Vorft eygen, en
wort van de Vorftelijcke inkomft onderhouden.
De misdadigen worden daer in ondervraeght
want de gevangenis van de Kaffelrye is daer bin-
nen , gelijck oock de wapenplaets, ten dienft
van \'t felfde geweft, als ^e faeck fulcks vereyfcht.
Dit gebouw leght in een aengenaeme plaets, en
is in \'t ronde met breede grachten omringt.

Het Burgh-graeffchap van Yperen is \'t eerfte
Leen, die tot defe Sale behoort. ^

Icaen 5 en de wedi is dus verre met fteenen be-
leyd. De kerck iieeit een toren , die feer cierr
lijck, en voor vier eeuwen gebouwt is, gelijck
het gefchrift:, op de top daer af gehouwen ,
aenwijft. Het Gilt, dat de naem van S. Joris
draeght, wierr hier eertijdts vrygemaeckt door
de Graef van Vlaenderen , in \'t geflacht van
Belle, om fckeré treffelijcke daet, in eenigh ge-
vecht betoont. Het heeft oock gemeenfchap
met die Gilden , de welcken met groote privile-
giën opgerecht fijn inElverdingenjLangemarck
en Staevele , aen de welcken onder andere din-
gen toegelaten is dat fy met pylen, die aen het
eynde met fcherp yfer beflagen fijn, mogen
fcliieten. Dit dorp heeft bouwlanden en wey-
landen , en wort gedeelt door de rivier, die van
Yperen komt, en door fekere faffen en tranf-
porten , gelijck fy \'t noemen , hier opgehouden
v/ord. De heerlijckheyt van defè plaets heeft
eertijdts in verfcheyde geflachten geweeft, en
voor eerft aen de genen, die de bynaem van
defe plaets voerden , van de welcken fy aen het
geflacht van Belle overgegaen is van defèn aen
de Heeren ^an Bride, en by gebreck van manne-
lijcke erfgenamen aen \'t geflacht van Dixmuy-
den , en aen de Heeren van Halewijn by huwe-
lijck 5 en van daer, door de Witthems aen de
Heeren van Bergen op den Zoom j en van delen
aen Ctifance, Baron van Beaiivois , die haer
verkoft aen de Ridder Adolf de Trompes. En de
Heer van defe plaets wordt onder de outfte va-
fallen van de Kaffelrye getelt. Hy heeft de vrye
jacht en vogelvangft deur de geheele parochy
en voert hoogh, middel en laegh gerecht. Hier
is een Schout, fèven Schepenen, en een Am-
man , die de bedienaer van \'t gerecht is. Hy
heeft oock de rechten der verkoopingen in de
allodiale oft oncynsbare goederen, en het recht
van de fifcus, door loan, Hertogh van Borgonje,
verleent. Defe plaets was eertijts oock met een
treffelijck en fterck kafteel verciert, \'t welck
van fes duyfent gewapende mannen belegert,
en verbrant wierdt, gelijck oock de kerck. Sy
is oock onlangs, geduerende de lefte beroerten
in Wefl-Vlaenderen , door de ftedelingen van
Yperen neergeworpen ^ maer wort nu dage-
lijcks , met groote koften, door de Heer van de
plaets, weer opgebouwt.

In de parochy van Briele , tuffchen de wegh
van Boefingen en Elver dingen, een half mijl van
de ftadt , leght de Heerlijckheyt Tirlinckhoye,
rijck van beemden en weyden, wel beplant
met ypen, eycken , en populier-boomen , en
aengenaem om haere boomgaerden en tuynen.
Sy is tegenwoordigh in \'t beflt van de Heer Phi-
lippus Albertus van ^uaetjonck, die defè plaets van
hja vader , Bernardus , Ridder van d\'Or-
dre , by erf-recht ontfangen heeft. Nae dat het
oudt kafteel in d\'eerfte beroerten van Vlaen-
deren verbrant was, heeft defe daer, op een
hooger, en miffchien gefonder plaets, niet ver-
re van daer in een eylant, een heerlijck gebouw
opgerecht, dat van drie lijden met water om-
ringt wordt. Defe Heerlijckheyt is veel eeuwen
lang gebleven in dat geflacht, \'t welck hooger
fachten is om fijn oudtheyt, dan om fijn lan-

Briele. S.Marie kerck,in de voorftadt gebouwt,
is door \'t bevel van eenigen verwoeft, om dat fy,
tegen over de muuren ftaende , aen de ftadt
hinderlijck fcheen te wefen. Het landt is
vruchtbaer in weyden en granen. Maer het is
de laften van, de \'Kaffelrye onderworpen, hoe-
wel een deel van de parochy daer af vry is , en
onder het Schepenfchap van Yperen, gelijck
men\'t noemt, ftaet.

5. lans Parocfy, eertijdts aen de noordfijde van
de ftadt gelegen , in de voorftadt, en de contri-
butien der Kaffelrye van Yperen onderworpen,
wekkers kerck in d\'oude grachten van Yperen
heeft geweeft , en aen \'t kloofter der Karme-
liten heeft gepaelt, daer af de Religieufen by
d\'inwoonders van Yperen , tot aen defen dagh,
S. lans broeders worden genoemt. Defè kerck is,
door de rampen der Nedeiiandtfche oorlogen ,
tot aen de gront verwoeft, foo dat\'er nauwe-
lijcks eenigh merckteecken van de plaets over-
gebleven is.

S. lacobs Parochy heeft oock een acker buyten
de ftadt, die de Kaiïelrye onderworpen is,
fchoon de kerck in de wallen befloten is. Sy
heeft oock vruchtbaere weyden aen de wegh,
langs de welcke men van Zinnebeke naer de
ftadt gaet, en naer de fijde van de oude grach-
ten der ftadt fiet men eenige olie-meulens , van
daer men een ope uytficht naer de ftadt heeft.

Becelaere, oft Becelaer, is een dorp, ontrent
twee mijlen van Yperen gelegen , aen de wegh,
die van defè ftadt naer Kortrijck ftreckt, ten
meeftendeel in \'t bofch, en in berghachtigb
faeylandt gelegen , daer men oock dalen fiet,
die des fbraers feer aengenaem fijn. De ver-
maerde Heer Fran^oys van der Woeflyne, Ridder,
is heden de befitter van defe plaets , en is oock
Heer van Flechmel, Pottrie, Lueghens, Ca-
ridon, Maete , en van andere plaetfèn. Hier is
een treffelijcke kerck, met een uytftekende
toren. Voorts wat de weereltlijcke Heerlijck-
heyt van defe plaets aengaet, men fal nauwe-
lijcks in\'t gebied van Yperen een vinden , die
beter is : want in de geheele omkring van het
dorp, die defe heedijckheyt bevat, is geen an-
der Heer , onder wat tijtel het oock fy , uytge-
fondert een kleyne ftreeck, die de Sale, gelijck
men feght, en de Kaffelrye van Yperen beflaet,
Defe Heerlijckheyt heeft twee Hoven der leen-
goederen, het eerfte noemen fy \'tHoJ der groote
Vierfchare, het ander \'t Hof der Ooft-Vierfchare. Sy
voert hoogh, middel en laegh recht : en ont-
fangt de boeten tot feftigh Parijfche ponden ,
met alle jurifdidie. Sy heeft een Schout, en
feven Schepenen , en andere bedienaers van het
Gerecht ; en oock verfcheyde en rijcke jaer-
lijckfche inkomften. Sy houd haer recht onmid-
delijckteleen van de Graef van Vlaenderen,
onder fijn Hof oft Sale van Yperen. Oock ftaen
onder haer andere leen-goederen en heerlijck-
heden , byna van gelijck vermogen , als Schier-
velde y Langen, Navegeer y Heffele, en anderen.
Sy gebruyckt oock het zegel tot de gedingen,
tot de befittinge der goederen, en eyndelijck

txn alle andere faecken, die de pleyt-banck aenwijft Hb. 4. Flandr. Ocddem. in\'t gcA^cht van
aengaen, welck zegel out en bekent is; be- Maldeghem heeft geweeft. Men kan uyt het
halven noch andere rechten, en privilegien gene, \'t welckMeyergedenckt in lijn twaelfde
van de Heer. Voorts, de grootfte verciering jaer boeck, onder Lodewyck van Ne vers, op
van defe plaets is het hofvan de Heer , dat voor het jaer 1345, bemercken, dat eertijdts in dit
een Graef waerdigh is. dorp oock de wolle-Wevery gebloeyt heeft.

Gheluipelt is een dorp , op de hooghte gele- Bixfchote, een dorp ontrent twee uren vati
;n, ontrent twee mijlen van de ftadt. Hier Yperen , aen de wegh, die naer Dixmuyden
fijn bofTchen, heyde , enbouwlanden. De ftreckt, heeft veel weyden en bouwlanden , en
Heerlijckheyt van defe plaets behoort aen \'t ge- is vruchtbaer in geplante boomen. In de win-^
flacht van Toock. ter fijn de weyden met water bedeckt, daer

Hoochlede fchijnt de naem te hebben van fijn men over al een groot getal van wilde eenden
gelegenheyt, als oft men feyde Hooge gelegen: fiet, die feer foet van fmaeck fijn : voorts >
want defe plaets, in de hooghte gelegen , heeft binnen de grenfen der parochy Dan Bixfchote,
aen alle fijden een feer breede uytficht. Dit dorp fcheyd fich de Baronie Dan Coucy , onlangs in het
beftaet meeftendeel in bouwlanden. befit der Klaerhouten, en nu onder de heer-

Houckene, een dorp, leght ontrent drie mijlen fchappy des Marckgraefs van Lisborgh.
van Yperen. Morslede leght ontrent drie mijlen van de ftadt

Rumbeke: de Baron van Uedem , uyt het ge- Yperen, en oock foo veel van Kortrijck, op
flacht Dan Thiennes, heeft hier een treffelijck en een hooge plaets, van daer het een ruyme uyt-
welgebouwt huys. ficht over \'t omgelege landt heeft. De Heer

Wormefele is een dorp, een half mijl van de van defe plaets, die uyt de ftam Defpieres is ^
ftadt gelegen , aen weêr-fijden van een wegh, heeft daer een hof. Voorts, in dit dorp leght
die met ftraet-fteen beftraet is , langs de welcke de heerlijckheyt Dan Watermeulen , die eertijdts
men naer Waeflene , Quercy, en Ryffel gaet. aen \'t geflacht van Hoymil toebehoort heeft, en
Het is verfien van weyden en bouwlanden, heeft nu aen dat van Vicq toekomt. Defè heerlijck-
oock boffchen en boomen , en is in de fomer heyt heeft noch andere leengoederen , die hier
feer aengenaera. De heerfchappy behoort aen onder behooren, en hooge, middel en laege ju-
de Doorluchtige Heer Lode-^yck Lopesgallo, Ba- risdidie , gelijck fy \'t noemen, nevens fèven
ron van Male , die het van fijn vader en groot- Schepenen,en andere bedienaers van \'t Gerecht,
vader ge-erft heeft, en daer oock een feer be- Paefchendale, een dorp, in de hooghte gele-
quaem hof befit, en hooge , middele en lae- gen, is bofch-achtigh, en heeft bouwlandt. Hier
-re jurisdidie voert. Hier fijn fèven Schepe- is een kerck, aen S. Omer gewijdt. Wat de
len, en andere bedienaers van\'t Gerecht, met heerlijckheyt van de plaets aengaet, fy heeft
een Schout. Hy heeft oock de vrye vogel- hngc tijdt in\'t gcHacht, Donder Gracht genaemt,
vangft en jacht. Men fiet\'er oock vyvers , geweeft.

vifch-rijcke wateren, voornamelijck ontrent Rolleghem is geen Parochy , maer een heer-
het hofvan de Heer, en\'t kloofter. Hier fijn lijckheyt, in verfcheyde parochyen gelegen, -
oock boomgaerden , en vruchtdragende boo- met een kapelle, daer fomtijdts de Godtsdienfi
men , en tuynen, die door de natuur en kunft gedaen wordt; en nu onder de heerfchappy van
verciert fijn. de Heer van Morflede, met verfcheyde rechten.

Langemarcke is een fèer groot dorp in \'t ge- Een oudt en edel geflacht heeft de naem van de-
biedt van Yperen, en byna het grootfte van fè plaets gedragen.

geheel Vlaenderen; want het begrijpt in fich Zonnebeke word in d\'oude fchriften Sinnebeke en
meer dan vier duyfènt bunderen landts, en Sinnebecke genoemt. Dit is een dorp, ontrent twee
wordt in verfcheyde landtftreken gedeelt : be- mijlen van Yperen, dat bouw-landen, boffchen,
halven de parochy-kerck fijn\'er noch vier an- weyden en vyvers heeft. Hier is een kloofter van
dere gewijde gebouwen, als op de vier hoecken Regulier-Kanonicken van S. Auguftinus Ordre,
van \'t dorp gefticht, gelijckelijck ontrent een De Heer van de plaets, uyt het edel en vermaert
halfmijlvan malkander gelegen, \'t Eerfte on- geflacht van Fbock gefproten, heeft hier by
der hen voert de naem van 5. Marie ter Poele, van net kloofter een gemackelijck huys, benefiPens
de welcke de heerlijckheyt aen Chriftiaen Boudins de heerfchappy, met veel rechten en privi-
behoort. Het tweede is van S. lulianus, eer- legien.

tijdts een gafthuys onder de Hartogh van Kleef. Hollebeke is een dorp, tamelijck groot ^ ruym
Het derde is van S. Eloy, onder de heerfchap- een mijl van Yperen gelegen, tuffchen boflTchen
py des Marck-graefs van Lisborgh ; en het vier- en heyden, en geluckigh van fpring-bronnen.
de , \'t welck eertijdts een Abdye was, ter eeren Defe heerlijckheyt van Hollebeke , in d\'eedt der
van S. Pieters banden, die op d\'eerfte van Au- Graven van Vlaenderen onder de Sale van Ype-
guftusgeviert wordt, behoorende onder de ren geftelt, dewelcke fich met voor treffelijcke
Abdy vanCorbie in Vranckrijck , behoort nu rechten over de parochyen van Santvoorde,
aen d\'Abt van Anchin : het leght in een groot Houthem en Zillebeke uytftreckt, is aen de feer
bofch van de Koning, het BufchwanOuthulß ge- oude Brabandtfche ftam de Glymes gekomen,
noemt, daer niets is dan een boeren-huys. Hier was oock een oudt en heerlijck hof,de woo-

De Heerlijckheyt Dan Kleef is oock in dit felfde ning der Heeren, \'t welck, door de rampen der
dorp, die men gemenelijck het Kleefjfche Lange- oorlogen neder geworpen, nu door Wynand de
marcke noemt; de welcke, gelijck Gramajus Glymes ^ feer heerlijck in een aengename plaets ,
ISlederlandt. D d lö met

met bofTcherSj tuyneti,boomgaerden,en weyden
omringt, niet alleenelijck vernieuwt, maer uyt
de gront opgebouwt is.

Voorby Hollebeke , ontrent twee mijlen van
Yperen , is de parochy van Houthem, in een vet
landt, aen de wegh die van Com.ines recht naer
Yperen ftreckt.De wereltlijcke heerfchappy van
de plaets, uyt oorfaeck van de heerlijckheyt
van Comines, behoort aen de Prins van Chi-
may, gefproten uyt de geflachten van Ligny, de
Croy, en van Egmont..

Neer\'^aeflen, een dorp , aen de Leye gelegen,
twee mijlen van Yperen, van de Franfchen Bas-
yparneflon genoemt , is rijck van weyden en
bouwlanden.Des jfbmers is\'t een feer aengename
plaets , voornamelijck langs defe beeck, die
iachtelijck vloeyt, en feer Tiiyver water heeft.
De heerfchappy van defe plaets is in \'t dorp de la
Bufche gelegen ; van \'t welck oock een oudt ge-
flacht genoemt heeft geweeft. Doch de heer-
lijckheyt , die defe naem voert, is nu in \'t ge-
üacht de Maf iet, dat feer edel en oudt is. Sy
behoort onder de heerlijckheyt raan OofthoDe, by
Nipkercke en voert hooge, middel, en laege
jurisdidie. Hier is een banck van leven Sche-
penen j en oock de vogelvangft en jacht.

Comines ten deel behoort oock onder de contri-
butien van de Kaflelrye , maer heden is \'er , foo
het fchijnt, eenige twift tuflchen defe Kaflelrye
en die van Rijffel over de grenfen, de welcke ick
de Rechters wil laten beflechten , die over defè
faeck geftelt fijn.

De heerlijckheyt des Kapittels -van Rjjel in Kemmele
is oockfubfidiaer, en contribueert in de Kaffel-
rye van Yperen , gelijck het boeck der contri-
butien aenwijft.

Wytfchaete is een groot dorp , op de hooghte
gelegen , ontrent een mtjl van de ftadt Yperen ,
aen de wegh naer Waeflen, en heeft hier en
daer heuvels, gelijck oock boffchen en bouw-
landen , en is des fbmers feer geneughlijck, om
d\'uytfïcht over d\'omleggende plaetfen.

Nieukercke is een dorp, ten deel onder defe
Kaflelrye , en ten deel onder \'t gebiedt van het
Vrye gelegen , by Roefelare , in \'t Bisdom van
Brugge, gemeenelijck Oofl-Nieukercke genoemt.
Voor drie hondert jaren was hier niets anders,
dan een kleyne kapelle , onder de parochy van
Roefelare. Maer ly heeft,om de groote menigh-
te van \'t volck, dat daer dagelijcks meer en meer
toenam , de tijtel en\'t voor-recht van parochy
verkregen ; en de kerck, die men daer gebouwt
heeft, is voornamelijck van \'t geit gefticht, dat
daer van d\'inwoonders opgehaelt wierd.

Het dorp Staden leght ontrent drie mijlen van
Yperen, aen de wegh, die naer Thoraut en
Brugge ftreckt ,• ten deel op een bergh , cn ten
deel in de vlackten , en op d\'afgang. Hier fijn
voornamelijck bouwlanden , en groene beem-
den. In dit dorp leght de heerlij ckhey t van Vel-
lenaer, heden befeten door een Heer uyt de
ftam r^an Lichteryelde , die onder defe tijtel een
erfvaffael der Kaffelrye van Yperen is; welcke
heerlijckheyt fich oock in Hoochlede uytftreckt.

De Heer van de plaets heeft een Schout, Am-
man , Schepenen , ftrafboeten, en andere rech-
ten. Hy heeft onder fich acht-en-twintigh an-
dere leenen, in Hoochlede, Staden, Klerckem, Eeffene,
Zarne, Woemene, en andere plaetfen gelegen. De
Marckgraef van Lisburgh heeft hier een fèer
treffelijck en aengenaem Hof, \'t welck aen de
gene , die daer in woonen , alderhande ge-
mack geeft, en in een vermakelijcke plaets ge-
legen is, met een bofch daer by , en andere boo-
men , op een rijgh ftaende. De heerlijckheyt
van defe plaets heeft van oudts in een geflacht
van die naem geweeft.

Roosbeke. Defe plaets is feer vermaert, uyt oor-
faeck van d\'eer , die men daer aen de Moeder-
maeght bewijft. De heerfchappy van\'t dorp is
nu aen \'t geflacht der Noyellen gekomen.

Zillebeke is een half mijl van de ftadt Yperen,
een geneughlijck dorp, dat verfcheyde boflchen
heeft, oock bouwlanden , en een groote vyver,
de welcke , gelijck die van Dickebufche, door
een vloet in de fladts-grachten vloeyt, en van
daer door loode buyfen, onder d\'aerde geleyt,
den inwoonders een gefont water verfchaft. Defe
plaets is prijfèns-waerdigh om haer oudtheyt.
De Heer van Honfchote , uyt het geflacht de
Cerf en Mafïiet gefproten, heeft hier een treffe-
lijck huys, \'t welck Petrus de Cerf voor weynigh
jaren oft vernieuwt heeft, oft begonnen heeft
te vernieuwen. De heerlijckheyt van defe plaets
is een leen van de Sale van Yperen.

SantlPoórde, een dorp, op een hooge plaets,
en aen heyde gelegen, heeft bouwlanden en
boffchen. De kerck voert de naem van S. Bar-
telmeus. In defè plaets fijn verfcheyde heer-
lijckheden , als onderhoorigh onder de Ko-
nincklijcke Sale van Yperen, van Comines, van
Hollebeke, en \'t Hoofdiof in Werwijck. Voorts,
de voornaemfte heerlijckheyt van \'t dorp be-
hoorde onlangs onder \'t geflacht de la Vichte, nu
deVelaercy \'t welck daer een gemackelijck en cier-
lijck hof heeft.

Het rvkck \'van Roefelare in de heemden is dus ge-
noemt om de feer vermakelijcke beemden, daer
het midden in gelegen is,als in\'t hart van Vlaen-
deren , drie mijlen van Yperen, ontrent vier van
Kortrijck, en Dixmuyden, in een gefonde plaets
en lucht. Het heeft in fijn omkring groene ho-
ven , boffchen, beemden, en ackers, die vrucht-
baer van byna alderhande vruchten fijn. Ver-
fcheyde geheughfchriften der kloofters geven
te kennen , dat defè plaets feer oudt is. Hier is
een weeck-marckt, in de welcke eertijdts een
groot getal van lijnwaet te koop gebracht wierd.
Want door de beeck Mandere, die daer by haer
oorfprong heeft, en die , deur Ifèghem, Ingeln
munfter, en Wackene vloeyende , in de Leye
ftroomt) können oock de waeren op de Leye
vervoert worden. Dit is een vleck van fèer oude
naem, en heeft ftadts-rechten, met het welck,
en onder welcks heerfchappy \'t Ambacht van
Roefelare , Cleven in Langemarcke , en \'t Hof
tot Ifèghem de gewoone en bovengewoone con-
tributien , door de Graef van Vlaenderen ver-
Ibcht, opbrengen. Hier is oock een Schout,
die de Heer van de plaets vertoont, en een

Schout, die de Burgh-graef vertoont, en feven
Schepenen , van de welcken d\'eerfte Bufger-
meefter wort genoemt, oock een Penftonaris, en
Schrijver. Defe overigheyt heeft authoriteyt
over alle faecken, foo wel die \'t lijf, als die de
goederen aengaen. De doorlachtighfte Vorft
Wolfgangus Wilhelmus, Palts-graef aen den
Rhijn, Hartogh van Opper en Neder-Beyeren,
en vanNieuwburgh, heiit tegenwoordigh defe
heerfchappy.

Dickehujch is een feer groot en oudt dorp, met
veel vermakelijcke boomgaerden befet, en
voornamelijck rijck van bouwlanden. Daer is
oock een groote poel, ontrent een mijl van
Yperen gelegen, daer, door middel van een
beeck, het water uy tvalt, en door loode huyfen,
onder d\'aerdegeleyt, deur de fèlfde ftadt ver-
fpreyt wordt. In het fèlfde dorp leght de heer-
lijckheyt van Halkhaft, raet een cierlijck huys,
nu door de Heeren van \'t geftacht van Wouters
befeten, de welcke fich oock over Vlamertinge,
daer by gelegen , uytftreckt, en hoogh , mid-
del en laeg recht voert, gelijck men het noemt.
Daer lijn fèven Schepenen , met de Schout, en
andere bedienaers van \'t Gerecht.

Crommenhelß in Vlamertingen contribueert oock
tot de gemeene belaftingen der Kaffelrye van
Yperen. Het was onlangs, en isnoch in\'t be-
fit van\'t edel en oudt geflacht Vap Ketulle.

De Heerlijckheyt Van Leger, hoewel fy fich over
de parochy van Vlamertingen uytftreckt, foo
maeckt echter d\'opfchrijving van Vlaenderen
haer de contributie der Kaflèlrye van Yperen
onderworpen. Sy is een leen van de Heer van
Vlamertingen , en met verfcheyde rechten ver-
fien , gelijck uyt haer Catalogus blijckt. Den
Heer, die haer heden befit, is Petrus Immelot,
oock Heer van Bampoele, en nu oock van Vla-
mertingen.

Gramayus verhaelt verfcheyde namen van
Meßene. Volgens een fchrift van Robbert de
Vries noemt hy het yilU Mißnis ; volgens Meye-
rus , Mejdna i volgens Marchandus , Meejjèna
volgens Olivier van der Marck Mefihina^ Maer
de gene, die hem het Martelaers-boeck van Ter-
roüaen geeft, ftaet hem beft aen, daer het, by
gelegentheyt van dat\'er gewach gemaeckt word
van de Martelaer Sydronius, die naer defe
plaets gebracht is, U^eniacum wordt geheeten.

D\'oorfprong van de naem fpruyt uyt de jaer-
marckten , nieÈ foo fèer Oilï hun vermaertheyt,
als om hun oudheyt geprefen , de welcke men
ftelt onder de vier voornaemfte van Champagne
in Vranckrijck. Want wy noemen die Mijen ,
met een woort van de Romeynen ondeent, om
dat men waren uyt het geheele Rijck derwaerts
te koop fond, en noch fend. Eer de ftadt oft
het kloofter gebouwt was, hebben defè jaer^
marckten, van de welcken ick nu fpreeck, in \'t
Sartaenfe foreefl ( want dus wierdt het genoemt)
geweeft , achter het nieuwe kafteel van de
Graef, de welcke fonder twijffel by de dijck ,
en \'t landt van Slotlandt gelegen was,vyf hondert
fchreden van \'t kloofter. Wy vinden geen hoo-
ger begin van de ftadt, en van haer vryheyt en
wetten, dan van Boudewijn van Rijffel, en geen
andere grenfèn, dan de genen , die haer door
Paus Alexander gegeven wierden. Want alle
de ruymte , die daer in befloten is , wordt
Stadt genoemtv, en gehoorfaemt de Raedt die
daer binnen is. De heerfchappy daer af, en van
een weynigh landts, door de Gravin Adela ge-
geven, behoort aen d\'Abdis van defè plaets, de
welcke, volgens de gewoonte der inwoonders
van Yperen, en \'t bevel van Graef Guido , de
Gemeente en\'tRecht bedient, door een Op-
per-Bailjuw, Onder-Bailjuw, en Schout, die al-
tij dt blijven , door feven Schepenen , die jaer-
lijcks afgaen, enopS. Michieis dagh verkofen
worden. De burgers deden eertijdts foo groote
winft met de wevery der wolle lakenen , dat fy
in de fubfidien van \'t Lantfchap, en in \'t op-
brengen der fchattingen , fbmtijdts foo veel op-
brachten , als die van Veurne : ja de jaer-
marckt, die op de veertiende van Odober ge-
houden wierdt, was foo vol van vreemde koop-
lieden , dat men leeft dat in \'t jaer i ji8 de ont-
fangft van de fchatting van een jaermarckt een
fomme van fes hondert fes-en-veertigh gulden
bedroegh , fchoon men daer niet meer dan een
oortje van yder laken vorderde, dat te koop
gebracht wierdt. Maer defe lakenwevers, naer
Engelandt en elders vertrocken , hebben defe
plaets als treuriger, en fonder handel gekten.
Ja de weeckmarckten, die men op vrydagh en
faterdagh houdt, worden oock weynigh be-
focht, uyt oorfaeck van de marckt van Yperen,
dat daer foo naby gelegen is.

Ortrijck heeft, naer yders
gevoelen, d\'eerfte plaets on-
der alle d\'andere fteden van
Vlaenderen , uytgefondert
de vier voornaemfte fteden,
die men de vier Leden
noemt , foo om haer uyt-
ft-recking , (want het heeft feven-en-feftigh dor-
den onder ftch in Walich-Vlaenderen,) als om
laer bequame gelegenheyt, op de beyde oevers
van de rivieren de Leye,en de Mandere,die haer
groot voordeel toebrengen j en om haer waer-
digheyt , vryheyt, achtbaerheyt en tij telen, en
om haer oudtheyt. Meyerus , Iperius volgende,
B. Rhenanusfich op de getrouwheyt der laer-
boecken beroepende,en Molanus, c^jfj.p. militu fa-
cr<c, daer hy van Pipinus de Tweede fpreeckt,
verhalen eenparighlijck , dat de S-^peVen , mokken
rvan Vlaenderen, en de Menapiers, van de Noormannen,te
Kortrijck overwinterende , byna geheel ^verdelght fijn,
gelijck in de Hiflorien \'van Vranckrijck Verhaeldt ftaet*
Daer uyt men verftaenkan,dat defè woefte volc-
ken, daer overwinterende, de plaets, oft fterck
fijnde, ingenomen, oft ingenomen hebbende,
verfterckt hebben en dat, toen fy vertrocken
waren, Boudewijn de Jonge , oft Gebaerde, ge-
lijck Oudegerft wil, oft Arnulphus , die beyde
Graven geweeft fijn , \'t kafteel van Kortrijck,
gelijckfekeris, weder opgebouwt hebben, en
dat fy door Boudewijn van Conftantinopelen
met een Collegie van twaelf Kanonicken is ver-
kiert : hoewel Meyer fchijnt te kennen te geven
dat het kafteel verwoeft was, toen men het Ka-
pittel oprechte, en feghtj dat ter plaets, daer \'t oudt
kafteel hadgeftaen , de kerck gehouypt ypierd. Het re-
gifter van \'t Kapittel toont genoegh fijn plaets
en grootheydt 3 gelijck oock het vonnis, op
d\'acht-en-twintighfte van May-maent, 1451, te
Doornijck uytgefproken , van de welcken het
lefte verhaelt, dat Joannes van Ifeghem, voor
twintigh jaren overleden , voor fich verkregen
had een huys in de ftadt Kortrijck, ter plaets, te
voren Ouden Kafteel genoemt, die rmonferVrouypen-
j^r^^f geheeten wort. En het eerfte, namelijck
het regifter van \'t Kapittel, verhaelt dat, in het
jaer 1398, dc Hartogh van Borgonje een water-
meulen had, en wij ft huyfen verre voorby de
marckt aen , die alle eenige ftuyvers betael-
den , uyt oorfaeck van gront-pacht, de welcke
de Graven by overdracht aen de kerck hadden
gemaeckt. Voorts, dat \'er van d\'oude bouwing
niets overigh is, dan een poort, nu de poort der
Kanonicken , en eertijts de Burght-poort ge-
noemt , en groote ftucken van muren, die dick-
wijls den gravers voorkomen , en lbo vaft aen
malkander gehecht fijn , dat fy nauwelijcks met

handen van malkander gebroken konnen wor-
den. D\'eygendom \'van de gront in \'t geheel wierd
in \'t jaer 1411 aen de Kanonicken gegeven,
toen loannes van Borgonje die afflond, voor
het welck de Kanonicken weder gaven acht
hondert maten fachte haver, die fy Hüwfi noe-
men, de welcken hen eertijts van Gravin Joanna
naegelaten waren. Doch wat het Kanael aen-
gaet , fy hebben dat van d\'eerfte ftichting af
befeten , en dieshalven beweeren fy dat het
recht over de grachten , en over de poort van
het kafleel aen hen behoort, om \'t welck fy
eenige tijdt tegen de Raedt hebben gepleyt ;
en \'t vonnis daer af wierd in \'t jaer 1358 uytge-
fproken. Dit kafteel verftreckte eertijts voor
de wooning der Graven, die , het voornaemfte
deel daer af tot de gewijde dienft gefchickt heb-
bende , en ondertufïchen vermaeck in Kort-
rijck fcheppende , daer hun Graejfelijck huys heb-
ben gehad. Wijders , dit voorgenoem.t kafted
heeft haer Pairs, dat is, haer vafifallen , en een
treffelijck Hof der leengoederen > oock een Kafte/eyn,
oft Burght-vooght, die eertijts erffelijck was:
in voegen dat fy heden met recht onder de befte
fteden van \'t Graeffchap getelt wort. Sy leght
in\'t zuyderlijck-deel van Duytfch-Vlaenderen , Sefchi}-
naer de fijde van Walfch-Vlaenderen, aen dc\'^\'Y
noord-fijde van geftalte als een ovael, en aen
de zuyd-fijde eenighfins bergh-achtigh. Sy wort
aen d\'ander fijde van het kafteel befproeyt van
de rivier de Leye , die fich daer in twee grach-
ten verdeelt, van de welcken d\'een deur de ftadt
vloeyt, en d\'ander rontom de wallen ftroomt,
en dit met foo groote bequaemhey t, dat de fche-
pen met ftaende maften deur de ftadt konnen
varen. Defe rivier, aen d\'uytgang van de ftadt
weer te famen komende, loopt deur de voor-
fteden heen.

Het kafteel, aen de weft- fijde gelegen , is Kajicd,
vierkant van geftalte, heeft fèer diepe grachten,
en twee uytgangen, en tien toorens van ge-
houwe fteen , die foo hoogh fijn, dat fy de he-
mel fchijnen te dreygen. De ftadt van binnen
is verfien met grachten , met een wal, en met
een muur van gebacke fteen, gefamentlijck met
fèven-en-twintigh toorens, en twee aerdé bol-
wercken , bequaem om alle aenvallen af te wee-
ren. Sy heeft vijf poorten, die op even foo veel
ruyme ftraten uytkomen , de wekken alle naer
de n^arckt, die feer fchoon gehouden worf,
ftrecken. Aen de noord- en ooft-fijde leggen Voorjiedsn.
twee voorfteden , die in grootheyt en fterckte
de ftadt gelijck fijn, en beyde twee ftercke poor-
ten hebben. De voorftadt over de Leye is met
een aerde wal , en vijf punten, ea met een
gracht, daer overvloedigh water in is, verfien.

D\'andet, over de beeck gelegen, is door de Grammene, ( \'t en fy dat dit miffchien onder
vloet gedeelt,, en heeft niet meer dan drie ge- Tielt wort geteeckent ) Machelen , Olfène, Pe-
lijcke punten, een aerde wal, en een gracht, teghem ^ Zulte > en andere heerlijckheden, en
die haer befluyt. Defe beyde voorlieden heb- leenen, hierin gelegen, van de welcken hier
ben van naby hun uytficht over feer aengename na gefproken fal worden. Oteghem, Eeftert.
beemden, dieindefbmer dienen om lijnwaet Meenen, onder\'t welck men telt Biffeghem j
te bleecken. Emelghem , Guleghem, de Baronny van Heule^

Ick heb> fèght Gramajus, in mijn befchrijving Gheluwe» Desgelijcks Dadizele, fladtsgerech-
Kortrijck aengeweièn waer\'toudt kafteel tighedenhebbende ; Lendele,- Ifeghem^ door
. van Kortrijck heeft geftaen, en in welcke gren- de tijtel van Graeffchap vermaert Morfele,We-
fen fy befloten was, en van wat vermogen haer velghem , door d\'Abdy der Monicken van de
Burgh-graven hebben geweeft. Ick fal hier al- Cifïercienfche Ordening beroemt,
leenlijck by voegen de groote menighte der leen- Eyndelijck de dartien Parochyen , de welcke
goederen, die daer onder behooren, en de vier fijn Dottingnies, Coyghem , Pont Defpiere ,
fteden , die \'er gemeenelijck eerder onder getelt Moufcron, Herfeaux, Lungue, Reckem, Lauwe j
worden, dan in volle jurisdidie daer onder fijn, Aelbeke, Rodelghem , Bellighem > Marcke,
beneffens veel dorpen , die deurgaens op de vijf en Kortrijck.

Vooghdyen, oft Roeden,gelijck fy fjireken, toe- Harlekke noemen d\'oude Vorften in hunne
gepaft worden, namelijck van Harlebeke,Thielt, fdviften Hallebeke, en andere Hallebecca, heydt HMk^
Deynfe , Menen , en de dartien Parochyen, die naer de beeck , daer uyt de rivier van Gaure-
wy naer ordere befchrijven fullen. Voorts, ge- beke fpruyt, en die by de ftadt, de welcke fy
lijck yder van defe vooghdyen, ja yder heerlijck- in twee deelen fnijd, in de Leye ftroomt. D\'oude
Ma^Jïra- heyt fijn Raedtsheeren, Baljuwen en Officieren Houtvefters van Vlaenderen hadden wel de fetel
heeft, foo is \'er infbnderheyt een generael Col- van hun hof te Rijffel verkofen maer de vader
legie in de ftadt, uyt vier Hooft-fun3ers beftaen- van Liederick de Tweede vervoerde fijn woe-
de , die van de hooftfchatting de naem hebben ning naer Harlebeke , daer af hy, nae fijn ge-
verkregen , en uyt fèven Schepenen, voor de boorte-plaets , de bynaem van Harlebeke heeft
welcken de klachten en gedingen der onderda- verkregen. Daer was niet meer dan een eenige
nen van de geheele Kaffelry, aengaende de fub- oorfaeck defer verplaetfing van wooning, name-
fidiare collatien, en andere diergelijcke laften, lijck de gelegenheyt van de plaets, in \'t midden
gebracht worden. En men verkieft gewoone- van fijn Graeffchap, aen de rivier de Leye, de
lijck jarelijcks , tot het Schepenfchap van dit welck in fijn tijdt dit eylandt begon te maken,
Collegie, Schouten, Raedtsheeren, oft Secre- vermits hy de rivier in twee verdeelde. Het
tariffen der heerlijckheden, oft der fteden, oft kafteel, of het GraeflFelijck huys, lagh oock op
andere mannen , die in wijsheyt uytfteecken ,• d\'oude oever -, daer af noch heden de Kafteleyn
doch tot het Hooftpmâerjchap deurgaens Edel- van Harlebeke het recht van te viffchen in d\'ou-
lieden , Leen-mannen oft Vaffallen, oft Pairs de Leye heeft. De Vorften teeckenen altijdt
van \'t kafteel van Kortrijck. Ick heb noch niet aen in d\'oude regifters der vernieuwde privile-
konnen verftaen wanneer defè forme van regee- gien, dat Harlebeke d\'oudtfte ftadt van \'t geheel
ring ingevoert is ; maer ick vermoed aileenlijck Graeffchap van Vlaenderen is, namelijck, van
dat, toen de macht der Pairs van \'t kafteel, het oudt Vlaenderen, tuffchen de Schelde en
foo veel de goederen van de Kaffelrye vernie- Leye gelegen. De Raedt van de ftadt, die van
tight oft afgefchaft was, in plaets van defen, alle geheugenis , foo van menfchen, als van
die van d\'een op d\'ander erfden, defe anderen, gefchriften , feer vermaert heeft geweeft, be-
die flechs een jaer dienen, ingevoert fijn. Daer ftaet uyt een Schout, een Burgermeefter^ en fes
Tajrw, fijn twaelf Payries van de ftadt en Kaffelry van Schepenen ; van de welcken de Schout de voor-
Kortrijck j van de welcken d\'eerfte is de Graef fitting heeft in de kamer der burgerlijcke faken ^
van Vlaenderen felf, volgens \'t recht van fijn en der dingen, die de vredemakingen aengaen ;
kafteel te Kortrijck. Daer na volgen Meenen, maer de Burgermeefter in de faken, die\'t lijf
Warwijck, Ifeghem, Gracht, Thombes, Coy- betreffen. En hoewel wy bemercken, dat byna
ghem, Dadizele, Huele, Roosbeke, de heer- geheel Vlaenderen van regeering is verandert,
lijckheyt d\'Eftampes,F/n, des Mans genoemt, en dat de Schouten afgefet fijn, en d\'autoriteyt
Sfede», oft de Grute van \'t Hof te Thielt. Maer de fteden vermindert is, uyt oorfaeck van hun wederfpan-
viecken, oft vlcckcn, dc wclckc de Kaflelrye van Kort- nigheden, oft om andere faken, foo heeft echter
rijck nubehelft, fijn Harlebeke, onder\'t welck Harlebeke alleen feer getrouw en genegen tot
eenige dorpen fijn, oft eenige buurten, minder haer Vorft geweeft, en de forme van haer oude
dan dorpen, als,Bavinckhove,Bevere,Deerlijck, regeering behouden, felf met verliep van haer
Deffelgem,Ingelmunfter,Huift, Keurne,Moude, middelen.

Sweveghem, Vichte, S. Eloys Vive, Wareghem. Vooreerft dan ftaet t\'aeniïiercken,dat een mijl
riek, onder \'t welck fijn Arfeele, S. Baefs Vive, in \'t ronde van defe ftadt alle de lantlieden ge-
Denterghem , Cani^rhem, Eeghem, Gotthem, houden fijn op de meulen van de Vorft te ma*
\' Merkeghem,Mulebeke, Oeffelghem, Pitthem, len,- dat\'er in verfcheyde dorpen veel ackers
Poucques, Roesbeke , Ruyslede, Wacken, Wil- en landen fijn, die aen de jarelijckfche koren-
beke, Winghene, Wouterghem, Swevezeele, air van de Vorft behooren, de welcke om defe
en Catthem. oorfaeck, met hun goederen, die geen befonder

Dejnfe, onder \'t welck getelt worden Aftene, Heer onderworpen lijn, hun Recht-banck in de
Nederlant, D d i/ ftadt

ftadt hebben, daer fy, in de tijdt der Vorften
van Borgonje, met ftatuten en coftumen was
begaeft, fomtijdts het Schepenlchap van de
Graef genoemt, en fomtijts het nieuw Schepen-
lchap , daer in jarelijcks de Raedt verandert
wierd door de gemachtighden van de Vorft, en
welcks getal in een Burgermeefter en lès Sche-
penen beftont. Sy hebben oock van oudts her
een erffelijck Threlbrier en Amman gehad, van
de welcke het lefte ampt feer lange tijdt aen
de Burgh-graven van Harlebeke heeft geweeft,
en het voorfte eerft aen \'t geflacht van Walle,fe-
dert aen dat van Mortave, en onlangs aen Joan-
nes Jacquelot, Groot-Bailjuw van Harlebeke.

Voor eerft dan is in \'t begrip van de ftadt Har-
lebeke de heerlijckheyt van H^//^, naer de plaets
dus genoemt, daer men eertijts de jaer-marckt
hield , de welcke een Schepenfchap en twaelf
heerlijckheden heeft, gelijck oock een kapelle,
en Raedt-huys, en de fondamenten van een
kafteel, door d\'oorlogen van Ghent onder Lo-
de wij ck van Male verdelght.

Oyer-acker is een leen, gelijck\'t voorgaende,
uyt een Raedt en fèven fubalternen beftaende.
De groote ftucken fteen, onlangs diep onder
d\'aerde wech gegraven , wijfen aen dat daer een
kafteel heeft geweeft, dat van oude tijden , ge-
lijck men vermoed , onder \'t geflacht van Witer-
ßpaene heeft geftaen.

De Vemtiaenjche heerlijckheyt des Raedts , en de
vier kampen der leengoederen, befeten door
lacohus Schaeck, Gefant der Bruggenaers by de
Venetianen; de welck ick vind dat in\'t jaer 1442,
door een Edelman van de fèlfde naem , en van
het fèlfde geflacht, aen Gerard van Ghiftelle
overgedragen is, in welcks ftam het gebleven
is , en aen de Heeren van Bevere en Deffelghem
d\'eer-tijtel heeft gegeven tot aen\'t jaer 14^1.
Men flet dat in dit geweft feer veel plaetfen tot
Jieuvels opgehooght, en met grachten vol wa-
ter , dat men daer geleyd heefi, oft dat daer
geregent is, verfterckt fijn een fèer feker be-
wijs van dat daer ontrent eenigh Edelmans huys

Terleecke, het welck men nu met een fachtet
naem Deerlijcke noemt, was in \'t eerft een heer-
lijckheyt van die plaets, de welck aen een ge-
flacht van de felfde naem behoorde, en een leen,
\'t kafteel van Kortrijck onderworpen.

Francx is oock een heerlijckheyt, twaelf man-
nen , en feven Schepenen begrijperide ; eynde-
lijck Winghen en Buffelt, over acht leenen heer-
fchende.

Nu volgen aen de grenfen der Vooghdye van
Oudenaerde, (van \'t welck fy oock een ge-
deelte fijn,) Vichte, \'t welck de bynaem van een
fèer edel geflacht is.

Oeteghem, vermaert om fijn Raedt-huys ] en
om K-ous^^erhurgh, een leen van \'t gafthuys van
Kortrijck, door Philippus de Stoute, Hartogh
van Borgonjen, gegeven. Gelijck oock Heeflert,
in hooge achting om de heerlijckheyt des Ba-
rons van Huele, uyt de Liedekercken gefpro-
ten en Dienftyelt, door de heerlijckheyt der
Dananten bekent. Desgelijcks Denys-kapelle,
voortreffelijck door de heerlijckheydt van Sla-

Moude, gemeenelijckMown^égenoemt) leght
niet verre van defe parochyen , die in \'t landt
van Oudenaerde en daer ontrent verfpreyt fijn;
een heerlijckheyt der Edelen \'van Baronaige , met
een cierlijck Raedt-huys,marckt,en jaer-marckt,
op de wijfè der fteden, verkiert.

Doch binnewaerts in de middellanden fiet
men het dorp Syoeyeghem, dat fonder twijffel fijn
naem van de wooning der Swevers verkregen
heeft. Hier is een kerck, met de naem van
Sweveghem , gefchoncken aen de Kanonicken
van Harlebeke, door Graef Boudewijn, die hun
ftichter had geweeft. Hier is oock een kafteel ,
met breede jurisdictie , en een hof der leengoe-s
deren, eertijdts aen \'t geflacht der Haleyoijns, en
nu aen de GrihoDallen behoorende.

Deffelghem en Beyeren fijn dorpen , die aen mal-
kander leggen, en beyde \'t eygendom der Abdy
van Blandin.

Deerlijcke, naeft aen Harlebeke, en ontrent een
mijl daer af, leght aen de wegh van Oudenaerde.
Dit is een feer oudt dorp. Hier fijn twee Vijven,
een van S. Eloy, van Malebrancus JCafleelyive ge-
noemt , en \'t ander van S. BaDo ; beyde aen de
rivier de Leye , beyde aengenaem , met wate-
ren befproeyt, en des fbmers feer groen van
weyden. Wat S. Eloys DiDe aengaet, het geflacht
wander Heede heeft federt twee hondert jaren
en meer des felfs Burgh-graeffchap en de heer-
lijckheydt befèten. Voorts, dit Burgh-graef-
fchap , door de Heeren van dit geflacht ver-
kocht , is eyndelijck weder daer aen gekeert.
Het is een leen van het kafteel van Ingelmun-
fter, en heeft hoogh , middel en laegh ge-
recht, een Schout, leven Schepenen , tolrecht,
de vrye viffchery op de rivier de Leye, met veel
andere voor-rechten, en jarelijckfche inkom-
ften, die de parochyen, daer ontrent gelegen,
verfchaffen. Daer fij n noch andere minder lee-
nen, die aen dit leen behooren.

Niet verre van de kapelle van Marie ten Dak
naer \'t zuyden leght Wareghem, een dorp, door
fijn fcherpe tooren, en heerlijcke kerck ver-
maert. De heerlijckheyt van defe plaets behoort
aen de Baron van Ingelmunfter, daer, door de
gunft van de gefeyde Baron, eertijts de Heeren
van \'t geflacht de la Vichte, Poteghem, met een
Raedt-huys versiert, en Niewsvenhoye befeten heb-
ben. Nu behoort het aen de Heer*van Blanger-
val, uyt h.GtgeÜ3.chtduChaßel.
V Aen d\'overfijde van de Leye , aen \'t uyterfte,
fijn defè vermaerde heerlijckheden: Oyghen, de
welcke van niemant afhangt; Kuerne, een dorp,
ontrent eeq half mijl van Kortrijck, in een aen-
gename plaets gelegen , en aen de Leye, die oft
daer aen vloeyt, oft daer deurfnijd , is by Ko-
nincklijcke vergunning een eygendom des ge-
Ü^Lchtsyan Tollenaer, by de Vlamingen een edele
en oude ftam. In de parochy van Kuerne is noch
een andere heerlijckheyt, Nieu\'9Penhuyfe genoemt,
dat om haer Schepenfchap,en negen leenen ver-
maert is.

Nu is \'er noch ïngelmunfler, een Baronny, de
welcke om haer oudtheyt, heerlijcke tijtel, aen-
gename

parochy van Tielt veel huyfen en (loten van
Edelen geweeft maer fy fijn alle,door de ralèrny
van de Ghentenaers, onder Lodewijck van Male,
toe aen de gront verdelghr.

In Tielt leght oock een heerlijckheydt van Refirtvm
oude naem , yan der Merfch genoemt, de welcke
onder Tielt ten Hove behoort. Tielt ten HoVe
is een Adelijck en oudt leen, onder de befcher-
ming van de Vorft geftelt, eertijts befeten van
de ftam van Gruthuyfen. De Heeren van Gave^
ren , oft van Egmont, hebben defe plaets oock
in hun befit gehadt en federt is ly , by over-
gang in een andere ftam, gekomen aenMto,
Graef van Gamerage, een loon van Joannes
Richardot, een vermaert Prefident. De heer-
lijckheyt van K/^^rtef is oock onder Tielt ten
Hove begrepen, in d\'eedt en gehoorlaemheyt
des Graefs van Vlaenderen , en wort door het
kafteel van Kortrijck befeten.

Dit gedeelte van de Kaffelrye van Kortrijck,
\'t welck het Reffort van Tielt wort genoemt,
heeft van de Recht-banck van Harlebeke een
andere Bailjuw ontfangen , na dat de ftadt van
Tielt felve door de Graven met de privilegien
van Harlebeke is befchoncken en het begrijpt
de dorpen, die hier volgen :

Ruyjlede, daer een wooning der Ridders van
Malta is, door Graef Boudewijn met inkomften
aen hen gegeven. Defe plaets begrijpt de heer-
lijckheden Maelftapele en Audegoet.

Wacken is een aengenaem vleck, en door de
menighte der inwoonders vermaert, en door
de rivier de Mandere, in de Leye vallende, en
die grooter makende , befproeyt. Daer fijn
beemden, boffchen en boomgaerden, aenge-
naem om t\'aenfchouwen , en vruchtbare ackers,
die alderhande vrucht dragen. Hier is oock een
heerlijck kafteel en huys , een weeck-marckt
op dingsdagh, daer een groote toevloeying van
volck naer toe komt van Tielt, Ifeghem, Kort-
rijck , Ingelmunfter, en van d\'omleggende ge-
weften. Het is drie mijlen van .Kortrijck, en on-
trent vijf van Ghent. De heerlijckheyt van defe
plaets, gelijck oock van byna alle anderen in
Vlaenderen, is van verfcheyde geftachten be-
feten geweeft, en behoort nu aen d\'afkomelin-i
gen van \'t Huys van Borgonje.

Muelebde ftreckt fich wijdt uyt aen de beeck
de Devere, die uyt de rivier de Mandere gehaelc
is. Het heeft lange tijdt Heeren gehadt uyt het
geftacht de Beer, die hoogh en laegh recht voe-
ren, en een treffelijck huys befitten.

Pitthem, een dorp, door fijn oudtheyt edel,
en niet min om fijn gewijde als ongewijde tij te-
len vermaert. Want de Klaerhouten, van een
edel geftacht fijnde, hebben daer de waerdig-
heyt van Baronnen, en feer groote privilegien
befeten. Sedert is \'t aen de ftam der Noyellen
gekomen,die \'t noch heden in hun befit hebben.

S-^eye^ele heeft fonder twijffel de naem van de
Sweven behouden , de weicken d\'oude inwoon-
ders van Vlaenderen hebben geweeft , en door
de raferny der Noormannen byna verdelght
wierden, uyt oorfaeck van een neêrlaegh , die
fy elders van defe Sweven hadden geleden. Dit
is een vermaert dorp in \'t gebiedt van Kort-

gename gelegenheyt, en treffelijcke daden, ver-
dient onder de heerlijckheden van een groote
naem getelt te worden. Want indien men op de
hoedanigheyt van \'t landt merckt, het heeft
bouwlanden en weylanden, het vermaeck van
een aengenaem bofch, en hetgerijf van de rivier
Mandere, die fich in de Leye itort, endoor
defe in de Schelde, en met de Schelde in de
^groote zeevloeyt, \'t welck feer dienftigh voor
defe plaets is. Wat haer ftant aengaet, ly leght
byna in \'t midden van Vlaenderen , in een vafte
en welgelege plaets. Het gebiedt van haer Ba-
ronnen ftreckt fich uyt over drie-en-twintigh
dorpen, met hoogh recht, middel recht, en
laegh recht. Hier is oock vrye jaght, vogel-
vangft , en viftchery , die hier niet vergeefs ge-
pleeght wort; beneffens veel andere groote pri-
vilegien. Indien men het kafteel aenlchouwt,
het is van een breede en diepe gracht omringt,
en foo vaft van gebouw van buyten, dat het t\'al-
len tijden een vyandelijck heyr heeft durven
verwachten , en meer dan eens verachten, en de
beftormingen en \'t gelchut afweeren : ja noch
heden is het van binnen met alle nodige krijghs-
rufting verfien, en onlangs van fiilck een ftercke
befetting verforght, dat het alle de pogingen
der gener, die het wilden beftormen, foude heb-
ben konnen tegenftaen. Hier binnen is oock een
tapijtfale,een kapefte, torens, en voorraetkamers
in \'t vierkant foo wel gefchickt, dat ly aen de
grootfte van alle Vorften voor een herbergh
kan verftrecken , gelijck oock Ibmtijts gelchiet
is. Defe dingen fijn leer heerlijck, en echter
het minfte deel van d\'aeloudtheden , en nauwe-
lijcks de fchaduw van \'t lof, daer af de Hiftory-
fchrijvers, endememorien van hun regifters
gewach maken. Tegenwoordigh is het in \'t be-
fit van de ftam van Edeiheer ^an Plotho.

Helt, een vleck van bekende naem in Viaen-
deren , heeft voor fijn tijdelijcke Heer de Vorft
van \'t lantfchap felf. Voorts, het vleck felve
heeft in haer ommetreck drie hondert bunde-
ren lants ,• en daer buyten ftreckt de parochy
fich uyt tot op acht-en-twintigh hondert bun-
deren lants. Het leght byna in\'t midden van
Vlaenderen , en is voornamelijck gefont van
lucht. Het heeft een jaer-marckt in September,
en oock een weeck-marckt, naer de welcke een
groote toeloop der inwoonders is, die daer on-
trent woonen. Het leght fes mijlen van Ghent,
en oock lbo veel van Brugge, en vier mijlen
van Kortrijck. Voorts, op \'t uyterfte, binnen
de grenspalen , en buyten de ftadt, gelijck oock
in de befondere dorpen, fijn veel verlcheyde
heerlijckheden, gelijck de heerlijckheyt van
het Tieltlche Hof, gemeenlijck T/elt ten Holpe
genoemt, een leen van\'t kafteel te Kortrijck.
Hier fijn oock de heerlijckheden van Tommeen
Haghe, eertijts de Heeren van Poucques toe-
behoorende j maer nu by koop aen de Graef
van Wacken gekomen: Willekom , eertijts aen
het geflacht van Hoftade, en nu by erffenis van
moederlijcke ftam aen \'t gefi^ichtyan Brakle : Elß
en Lembeke, eertijts aen de ftam Van den Heede,_
nu by erffenis aen V/illem Wits, Prefident in de
Raedt van Vlaenderen. ,Eertijts hebben in de
Nederlant.

rijck , en heeft eertijts de felfde Heeren gehadt, onlangs de fijden van \'t koor door de Baroü by
als Winghene, dat daer by gelegen is. gebouwt fijn. En d\'eerfte plaets behoudt noch

Winghene is een feer groot dorp, hoewel overal heden de naem van Kerckyelt, Hier heeft eertijts
niet even vruchtbaer van gront; oock vermaert een fterck kafteel geweeft , gelijck uyt de Hifto-
door de tijtel van Baronny , de welcke het ge- rien van Vlaenderen blijckt.
flacht van EaDeskercke nuhtfii. Defe heerlijck- Ars^^/^ is een dorp , opeen hooge en aenge-
heyt, die van Tielt ten Hove afhangt, voert name plaets gelegen , en heeft dieshalven een
driederhande Gerecht, behalven dat het noch vermakelijcke uytflcht over de geburige ge-
verlcheyde jarelijckfche cynfen , en rechten van weften. Dit is een eygendom der Abdy van Bo-
inkomften heeft. delon, door de Heeren van Gruthuyfen tot een

Binnen de grenfen van Winghene leght een gift daer aen gegeven , die echter het ander
heerlijckheyt van bekende naem , gemeenelijck deel van de heerlijckheyt voor fich behieldeUj
rvan toehoorde genoemt. Dit is een leen, dat aen en dat aen de Graef van Egmont hadden ver- .
het kafteel van Kortrijck, onder de Roede van bonden. Maer de Prefident Richardot heeft dat
Tielt, behoort. Sy is heden in\'t befit van de onlangs weer aen fleh gebracht^ en aen fijn
Edele Heer Petrus Adornius , die hier fijn Hof foon, de Baron van Lembeke , gegeven. Dit
en Recht-banck heeft, welcks gebiedt fich tot dorp begrijpt in fich negen hondert bunderen
twee duylènt bunderen lants uytifreckt. lants.

Noch leght binnen de grenspalen der parochy Gotthem behoudt ick weet niet wat Gotfch in
van Winghene, en daer buyten, de heerlijck- fijn naem. Adolf van Pamele , Heer van Got-
heyt en \'t leen van Bulskamp ^ gemeenelijck Wil- them, fèght dat de Gotten, ontrent het jaer 484
denburgh genoemt, de welcke, onder de Roede hier een kafteel gebouwt hebben tegen de Wan-
van Tielt, van \'t kafteel, oft van\'t leen-hof dalen, die Ghent befaten. Dit dorp begrijpt
van Kortrijck afhangt, en federt twee hondert vier hondert bunderen lants.
jaren en meer door de edele ftam der Wjtfen be- Oefelghem maeckt drie hondert bunderen lants
ièten is geweeft. Sy leght aen de grootfte heyde uyt : het was by oudts een heerlijckheyt der
van Vlaenderen, die Bulskampyelt wort genoemt, Gruters en behoort nu aen de Lanckhalfen.
en heeft rontom fich boflchen en vijvers , feer Roosbeecke, een dorp by Tielt aen de Mandere,
bequaem om karpers te voeden. De plaets is begrijpt negen hondert bunderen lants.
aengenaem om haer eeniaemheyt, en hoewel fy Wouterghem. De Graef van Vlaenderen befit
onvruchtbaer is, foo foude fy echter vruchtbaer de weereltlijcke heerfchappy. Het dorp ftreckt
gemaeckt können worden , indien \'er onver- fich in \'t geheel uyt tot op drie hondert en veer-
moeyde arbeyt, die alles verwint, en menfche- tigh bunderen lants. Hier in leght de heerlijck-
lijcke naerftigheyt aen befteét wierd. De voor- heyt oft \'t hof van Rijckhaghen, \'t welck een leen
genoemde heerlijckheyt voert driederhande Ge- van het kafteel van Nivelle is.
recht. Wilsbeecke is een aengenaem dorp , niet verre

Eedeghem heeft federt twee hondert jaren en van de Leye gelegen,onder de weereltlijke heer-
meer in \'t adelijck geflacht yan Grifferre geweeft, fchappy des Barons van Ingelmunfter. Het be-
\'t welck by d\'inwoonders van Kortrijck in hooge grijpt vier hondert bunderen lants. Men fiet
achting wierd gehouden. Het was voor d\'oor- daer een heerlijck gebouw, dat de Heer de U
logen met een treffelijck Hof verkiert, \'t welck Douyie toebehoort.

onlangs door de Heer van de plaets vernieuwt is. S. Baefs Tm is een ander dorp als S. Eloys
Caneghem heeft in \'t dorp Menape gelegen. Vive. Het leght oock aen de Leye , in een
Het ftreckt fich uyt tot fes hondert bunderen plaets, die des fbmers fèer aengenaem is. Het
lants. is vijf hondert bunderen lants groot, en ftaet

Pouquesj een heerlijckheyt, door de tijtel van oock onder de heerfchappy des Barons van In-
Baronny vermaert en \'t welck eertijts aen een gelmunfter.

feer edel geflacht de bynaem heeft gegeven. Markeghem is een dorp , by Wacken gelegen ,
Hier worden onder \'t gemeen twee dingen waer- oock prijflTelijck om d\'aengenaemheyt van fijn
genomen, \'t een foo veel de kerck, en \'t ander plaets. Het is heden in \'t befit van de foon des
lbo veel de Gemeente aengaet. Want dewijl dit Barons de ïumoigne. Hier leght de heerlijckheyt
dorp , dat fich wijdt uytftreckt, van een beeck de la Boye, onder welcke naem een oudt geflacht
omringt is, en de wegen eertijts daer gemeene- by de Vlamingen heeft gebloeyt.
lijck feer moeyelïjck waren, foo wierd, gelijck Vejnfe : defe ftadt wierd eertijdts Donfa ge-
men fèght, aen de Heer , die een Officier van noemt, fonder dat men tot noch toe weet waer-
het Graeffelijck gefin was, macht gegeven om om. Sy wort in d\'open-brieven van Graef Die- .
de landen overal deur te fnijden , om een rechte derick van Eifas ( de voornaemfte bevorderaer
wegh naer Ghent, Brugge en Kortrijck te ma- der vryheden vanDeynfe,immers naer fbmmiger
ken : daer af noch heden defè wegen de naem oordeel) met onderfcheyde woorden het kafteel
van Poucques behouden. Desgelijcks, toen d\'in- en ftadt Donfa genoemt j daer bygevoeght wort
woonders befloten hadden in \'t midden van het dat, om d\'ondienften van Bertulphus van Stra-
dorp een parochy-keiick te bouwen, foo wier- ten, Prooft van S. Donaes, en Kafteleyn van
den, gelijck men feght, de fteenen en kalck Petengehem, fijn ftadt van Petengehem van
by nacht mirakuleufelijck in die plaets gebracht, alle eer ontbloot, en des fèlfs privilegien naer
daer fy federt, op de Goddelijcke aenwijfing ge- Donfa vervoert fouden worden; in voegen dat fy
ruft, de kerck hebben gebouwt, by de welcke voortaen een gedeelte van Donja foude fijn , die

eertijts over de rivier , en over\'t landt geboden
bad : gegeven in\'t jaer iiji. En federt dele
tijdt is al \'t gene , dat in de vryheyt van \'t kafteel
van Petengehem had geweeft, onder de heer-
fchappy van Donfa gekomen ; en tot aen defen
hedigen dagh is\'er noch een Schepenfchap en
Recht-banck van de beyde plaetfen. In het
jaer 13ló heeft het opgehouden fijn eygen
Heeren te hebben , en is begonnen de Graven
van Vlaenderen onderworpen te worden. Want
Robert van Bethune had dit gekocht voor vijf
duyfent Parijfche ponden van Waleram van
Luxemburgh, Graef van Ligny , en van fijn
gemalin Guyotte , Kafteleyne van Rijffel, die
voor d\'Officier van de kerck plechtelijck haer
huwelijcks inkomfte afftont. En federt is door
de gewoonte beveftight,dat daer jarelijcks, door
de Gemachtighden van de Vorft, fèven mannen
met een Threforier wierden verkofen , tot be-
diening der rechtsfaken. Het was eertijts een
treffelijck dorp , daer in ten minften drie hon-
dert huyfens waren , toen het in defe bedroefde
fcheuring van Nederlant verfcheyde malen in-
genomen , uytgeplondert, verbrandt, en eyn-
delijck byna tot aen de gront verwoefl wierd,
fonder dat het federt weer het hooft heeft kön-
nen oprechten, fchoon het grootmoedighlijck
tegen de tegenfpoeden beftaen heeft, en beftaet
het gemeen en eygen goet in fijn vorige glans
te herifellen. In \'t jaer heeft Philippus de
Vierde, Koning van Spanjen, dat gefchoncken
aen de groote Helt, Didacus de Mexia, om fijn
treffelijcke daden , aen de Gemeente betoont,
en tot een Marckgraeffchap verheven. Doch
heden ftaet het onder de Baron van Duffele, uyt
het geflacht der Meroden, die het by kooprecht
befit.

Tot het refort, oft, gelijck wy nu fpreken,
tot de Roede van Deynfe behooren fes dorpen ,
die by oude tijden onder het kafteel van Pe-
tenghem ftonden , behalven Grammene, over
de Leye gelegen. Deynfe had eertijts over vier
eeuwen eenige dorpen onder fich , aen de flinc-
keroevervan de rivier gelegen, diehedenfeer
aenfienelijck fijn. Maer ick weet niet door welck
geval oft wapenlot aen\'t Recht van Tielt ge-
kommen , van welcks Hof noch heden de ge-
flachten van Beer hun heerlijckheyt en Ade-
lijck huys van Grammene te leen fchijnen te
hebben.

De gene , die van Ghent komen, ontmoe-
ten voor eerft Jßene, dat weyden en afvloeyin-
gen van waterbeecken heeft,en niet fonder bofch
oft heyde is.

Walkbeke, een heerlijckheyt by Aftene ge-
legen, was onlangs in\'t befit van de Heer van
Drongene, uyt het geflacht van Cottrelle , aen
de welck het by huwelijcks-recht gekomen was.
Daer is een aenfienelijck huys, en aengename
boomgaerden. Aen de noord-fijde van defè
plaets vloeyt de Leye. Daer voorby fijn byge-
legen weyden en het vermaerde kafteel Oydonck,
aen de Baron van Nivelle toebehoorende.

Peteghem Bußen , van de Bailjuw fijn Raedt
ontfangende, ftreckt fich wijdt en breedt in
vruchtbare landen uyt, daer de Geeftelijcken

van Dronghene groote goederen befitten, doof
Graef Philippus van Ellas aen hen gefchoncken.
Dit dorp begrijpt drie hondert bunderen lants,
de welcke , volgens de gewoonlijcke maet van
Vlaenderen , negen hondert maten uytbren-
gen en yder maet maeckt drie lijnen , en yder
lijn hondert roeden, en yder roede veertien
voeten. In defe plaets fijn bequame herbergen
voor de gene, die van Kortrijck naer Ghent
reyfèn , in welcke fy , die op de wegh vermoeyt
fijn, fich konnen verquicken.

Machelen , foo veel het geeftelijcke aengaet,
behoort onder de Hofpitaliers van Oudenaerde.
Maer onlangs heeft fy, foo veel het werelrlijck
betreft, den Middelburghfche Baron vanFrent-
ziac, uyt het geflacht der Meroden, erkent, van
welcke ftam het aen die van Vilane van Ghent
overgegaen is.

Oljene, een dorp, vier mijlen van de ftadt
Ghent gelegen, heeft een kafteel, en verfcheyde
hoven, en plaetfen, die tot de jaght feer be-
quaem fijn en is fèdert lange tijdt als een vry
allodiael goet, door de Lanckhalfen, van Ade-
lijcke ftam in Vlaenderen, befeten.

Zulu heeft een kafteel , en daer voor feer
uytgelefèn tuynen. Het dorp begrijpt fes hon-
dert bunderen lants,

Grammene : de Baron van Poucques befit de
tijdelijcke heerfchappy van defe plaets.De groot-
heyt van \'t dorp ftreckt fich uyt tot op twee
hondert en vijftigh bunderen. Hier in is het leen
van \'t geflacht van Grutere, gemeenelijck het Bof
ter Wiericx genoemt \'t welck de Heer van Gram-
mene plach te befitten. Maer nu is het in \'t befit
van de Heer van Lendele, uyt het geflacht de
Beer.

De fcheydpael, daer de inwoonders twee talen
gebruycken,van de Leye deurgefneden,die daer
in \'t midden deurvloey t onder een houte brugh,
daer de voerlieden gemeenelijck met hun kar-
ren overtrecken , die met waeren beladen fijn,
(\'t welck Meenen by de Vlamingen, en by de Meen^y
Latijnen »^re is genoemt,) fchijnen aen defe
plaets de naem te hebben medegedeelt. De
Leye, in een ruymer gracht hooger vloeyende,
befpoelt de beyde fijden van de ftadt, en iijn
water is fonderling bequaem om goet bier te
brouwen, \'t Welck de gene beproeven, die,
aen defe oever woonende, en water uyt defè
beeck puttende, een dranck brouwen, de welcke
geheel een andere fmaeck heeft dan \'t gene dat
in de ftadt gebrouwen wort. En hier uyt fpruyt
de voornaemfte rijckdom der inwoonders, de-
wijl dit bier in geheel Vlaenderen, Artoys en
Henegouwen van de dronckaerts begeert wort j
ende Vorften, als wyfè huys-vaders, aen yder
van hun leden de voordeelen en winften mede-
deelen willende, hebben den Menenaers defè
handel beveftight, en in \'t jaer ijpo , en daer
na,aen hen vryheyt gegeven van hun bier overal
te voeren , fonder eenigh molengelt van \'t gene
dat fy uytvoeren, te geven, \'t welck echter d\'an-
dere fteden van het bier betalen moeten.

Het landt wijckt oock geenfins in vruchtbaer-
heyt voor de nuttigheyt van de rivier , en is in
hooge achting om de mefting der kapoenen.

Morfele is een groote mijl van Kortrijck. Het
heeft vlacke en aengename velden oock een
\'i Kapoen ontfangt \'er w, en ghy de kracht yan "^graen^ feer oudt kafteel, dat nu half verwoeft leght, en
Bequaem om drinckluft en om honger te yerfaên. eertijts de wooning van\'t geflacht yander Grachten

De wevery, en voornamelijck de ftapel van heeft geweeft.
garen geeft hier oock groote winft. Maer dewijl Guleghem.

defè ftadt, met dartien omleggende dorpen een Emdghem : de Graef van Ifeghem , uyt het
Roede van Kortrijck maeckt, en daer in, en geftacht van Ghent gefproten, belic de heer-
benefFens contribueert, foo fal het dienftigh fijn fchappy van delè plaets.

Het voornaemfte daer af is Ifeghem, vermaert rochyen , fich wijdt en breedt tuftchen de Leye
om fijn kafteel, marckten, hallen, lakenwevery, en Schelde uytftreckende , omhelft voor eerft
bequaemheyt van de rivier, naerftigheyt der het landt, onder de voorftadt van de parochy
inwoonders , vruchtbaerheyt van landt, en oock van Kortrijck gelegen,\'t welck met de Groenen-
om fijn leenhof. En de Heer van defe plaets daelfche Abdy en erffenis der Ciftercienfche or-
plagh eertijts fijn fitting te hebben onder de dening,en met verfcheyden erfgronden en heer-
Baronnen en Pairs des kafteels van Kortrijck. lijckheden verkiert is.Hier ftaet aen te mercken.
De kerck is oock cierlijck , door een koor dat de jacht en vogelvangft aen de groote Stede-
vermaert, en door een portael dat overwelft is. houder van de Vorft , en aen de Schout en Ka-
De Heer van dit Graeffchap is uyt het geflacht fteleyn van Kortrijck behoort,
van Villane van Ghent. Aen d\'oevers van de Leye, een groot ftuck

Na Ifèghem volght Heule , door de tijtel van weeghs uyt naer Halewijn, fiet men Marcke, fèer
Baronny vermaert, de welcke met haer landen ^vermaert om fijn Abdy van de Ciftercienfche
en gebiedt fich tot binnen de palen van de ftadt ordere, gefticht in \'t jaer 1138 , door Joanna
Warwijck uytftreckt, uyroorlaeck van de heer- en Agnes, dochters van Wouter van Roden-
fchappy van Wefthoyen. Het is oock door het burgh,- maer in\'t jaer iiSj naer de voorftadt
Pairfcliap van \'t kafteel van Kortrijck, en door van Kortrijck gevoert.

de tij telen van Heeren vermaert geweeft. Doch Lau^e y aen de Leye, nauwelijcks een mijl
defe Baronny, met een treffelijck ftot verkiert, van Kortrijck gelegen. Defe heerlijckheyt be-
is eyndelijck aen de Liedekercken gekomen, van hoorde eertijdts aen\'t geflacht van de felfde
de weicken fy heden befeten wort. naem; en is van defe Lauwen aen de Ghiftellen,

Dadiz^ele is een feer vermaerde plaets deur ge- van defen aen de Halewijns , en eyndelijck van
heel Vlaenderen , in de Kaffelry van Kortrijck, de.Halewijns aen de Croys gekomen,
en heeft, door de privilegien der Graven\', en - Rolleghem en Recken waren onlangs oock in de
door de benaming der oude open-brieven ftadts heerfchappy der Halewijns,die voor eenigen tijt
gerechtigheden verkregen. Sy heeft eertijdts met groote glans geheerfcht hebben: maer nu
oock met wallen omringt geweeft , en haer behooren fy aen de cf^

Raedt-huys , en drie poorten gehadt, daer fy Innewaerts in de middellanden leght Aelbeecke ,
mee gefloten wierd: oock een groote menighte een heerlijckhey t der Vlienderheecken.
van inwoonders, en veel winckels , daer in am- Voorts fiet men in dit geweft Mofcron, met fijn .
bachten gedaen wierden , en herbergen. Want kafteel, en beemden , en kerck, in de tijdt van
dewijl fy dardehalf mijl van Yperen, en oock oorlogh met krijghs-befetting verfien, en tame^
fbo veel van Kortrijck, aen de breede wegh is lijck fterck. By oudts was\'er een feer fterck
gelegen , die weftwaerts naer Kortrijck, Ghent, kafteel,, in \'t midden van een bofch , dat noch
Antwerpen , Bruffel en Mechelen ftreckt, foo heden Bois de la Chaftelenie genoemt wort, vier-
heeft fy nu noch, en eertijts meer, verfcheyde kant van geftalte, met dubbelde grachten, en
plaetfen, die bequaem fijn om reyfigers, van de meteen boiwerck, dat over de boftchen ge-
wegh vermoeyt fijnde, t\'ontfangen. Naer de boodt. Daer was oock een kapelle, (die in het
zuyd-fijde leght fy op een mijl na aen Meenen. nieuwe kafteel gebracht is) van de welcke men
Sy heeft oock een kafteel, het welcke aen de noch heden de fondamenten én puynhoopen
Heer van de plaets behoort , niet verre van de fiet. Defe plaets behoort heden aen\'t geflacht
kerck gelegen. Haer gebiedt ftreckt fich wijdt van Liedekercken.

en breedt uyt en haer heerfchappy was in het Niet verre van Mofcron leght Eerfeaux \\ eer-
jaer i3(54indeftam derRaffeghems. De Heer tijtseen overoude befitting van\'t geflacht van
van Dadizele is oock een Pair van \'t kafteel van Kortrijck, met een groote menighte van leenen.
Kortrijck. Doch wat de heerlijckheyt van de Defe befitting , aen de Bernaiges geraeckt, is
plaets aengaet, fy is een oudt en edel leen, dat heden , door het huwelijck van Margareta ^an
van \'t kafteel van Kortrijck , en onder de Graef Bernaige , in \'t befit van Frederick yan Marfelaer, f
van Viaenderen behoort, en felve verfcheyde Ridder, en Burgermeefter van Bruffel, een man
leenen en vaftaelfchappen onder fich heeft. van grooten Adel en geleertheyt. Daer fijn oock
Lendelede is een heerlijckheyt, die aen\'t ge- eenige befondere Heeren, die hier hun heer-

fchappyen hebben, gelijck van Mofcron, Lefpi-
nette , Oatrepre , Biandin, Buylè, en anderen.

Naer de Schelde leght Spirc , een Baronny
fijnde, de welcke van \'t geflacht van Ogny be-
feten wort.

Beïleghem vertoont noch heden de puynhoopen
van een oudt kafl:eel. Hier is een heerlijck huys,
en een oude kerck van S. Amand. Deiè heer-
fchappy behoorde eertijts aen de Kofters, en fe-
dert eenige jaren aen de Hartogen.

Cqyghem is een heerlijckheyt, door \'t edel ge-
flacht d\'Efclaihes befeten. Sy behoorde te voren
aen de Hoornen, van afkomfl yan Gaesbeke, die
onder defe tijtel Pairs van \'tkafleel van Kort-
rijck waren. Sy behoorde eertijts aen de Kort-

rijckers, die, het wapen van hun afkomfl be-
houdende , defè bynaem van hun heerlijckheyt
aengenomen, en onder de Pairen van de ftadt
Kortrijck vermaert geweeft hebben. Sy is , be-
halven de voornaemfte heerfchapy, die groote
inkomften heeft, met veel boomgaerden ver-
kiert , en heeft het recht van Patroonfchap over
S. Bartholomeus kerck, en\'t gebiedt over acht-
en-dartigh leenen. De Baron van Pecques, en de
Heer van Scardauwe hebben hier oock hun lant-
huyfen. Dit fijn de dartien Parochyen, die geen
ftadt onderworpen fijn 5 hoewel men mach ge-
looven , dat fy eertijts onder Warwijck hebben
geweeft, voornamelijck om dat de Heer van
Warwijck onder de Pairen van \'t kafteel van-
Kortrijck wort getelt,

Efe Kaffelrye, oft dit
gebiedt en Ambacht
van KafTel flreckt fich
in de langte uyt van
Stegers, tot aen Wate-
ne, en begrijpt in fich
een der befte landen
oft deelen van Vlaen-
deren. Het geheele lant
is aengenaem, en open,
met veel heuvels, en met verfcheyde dalen, daer
water in ftaet. Hier fijn oock , meer dan in ee-
nige andere geweften van Vlaenderen, veel fte-
den en kafteelen, en dit Ambacht is om fijn
wooning en menighte der Edellieden vermaert.
Meyerus jfpreeckt \'er dus af: Haergrmfcn ( ver-
fta die van \'t oudt kafteel der Moriners, \'t welck
Kaffel is ) ftreckenfich -^ijdt en hreet uyt, en haer juris-
diBiehegryptweelulecken en dorpen in fich. HeP geheel
lant is feer vruchtbaer wan tar^e, paerden, heeften en
wee.\' Hier is oock groote oyeriploet wan wlas; en men
wind \'er oyeral boffchen en boomgaerden, met aengename
heecken en ftroomen, yermaekeljcke beemden, en yol yan
yerfchejde foorten yan boomyruchten. Ia dit geweft is
foo fchoon en aengenaem , dat de genen die \'er
op mercken, bekennen dat het alle de geneugh-
ten van Tempe , de welluft van Theffalien,
overtreft. Het yolck is beleeft en gedienftigh, fchoon,
ßndelijck, godmoruchtigh, rjck, dapper, kloeckmoedigh
woor \'t waderlant,Jpaerfaem, woorfienigh, forghyuldigh,
naerftigh m fchrander. Dus l{)reeckt \'er Meyer af.
Deiè heerfchappy heeft eertijts grooter geweeft.
Men gelooft oock, fèght de felfde Schrijver, dat on-
der het gebiedt wan de Kafteleyns het geheel ^ee-ge^eft
heeft geypeeft ,te mten, Borborgh , Bergen, Vuynkercken,
met d\'oude hayenMardijck, die werloopen is, daer niet
werre af de nieuwe hayens wan Duynkercken en Greye-
Verdeeling. lingen te woorfchjnfijn gekomen. Maer nu is dit ge-
heel geweft ( behalven de fteden en heerlijck-
heden) gedeelt in acht Rechtbancken, gemee-
nelijck genoemt, die, fchoon eenige
Heeren van de plaetfen daer in begrepen fijn,
echter geen volkome recht hebben, \'t welck aen
de Vorft behoort. Defe Rechtbancken hebben
in de civile faken yder hun Schepenen maer
in faken, die\'t lijf aengaen, ftaen fy onder het
Leen-hof van \'t kafteel. Het boeck der bevoor-
rechte fteden, door de Vorft van Vlaenderen
goetgekeurt, handelt bredelijck van defe faeck,
en van d\'andere jurisdidie, en breede macht
van\'t felfde hof van Kaftel, welcke deurgaens
Ovcrlghep. van edele perfoonen bedient wort. Voorts, vol-
gens d\'inftelling der Vorften Albertus en Ifabel-
le , in\'t jaer 1610 gedaen , is dit by de Kaffe-
lers een gewoonte geworden, dat jarelijcks, eer
d Overigbeyt vernieuwt \\i^prdt, door die Ove-
righeyt, de welcke nu het officie bedient, vier-
en-twintigh mannen worden opgeftelt , name-
lijck veertien Edelen , en tien anderen van eer-
lij cke en vrygebore ftaet, uyt alle de welcken
de Vorft felve twaelf verkieft , te weten , fèven
van d\'Adel, en vijf van de gemeene ftaet, de
welcken hy tot Rechters van \'t kafteel, en van
\'t gebiedt van Kaffel ftelt daer benefièns een
hoogh Officier , oock van de Vorft geftelt, al-
tijdt uyt die plaetfen , die hoogh gerecht voe-
ren ; gelijck daer fijn Moerbeecke, Thienes,
Steegers, Boefeghem , Watene, Nieuwerleet,
Ochtizele , en Haveskercke. De gene, die met
defe oude tijtel versiert worden, fijn de Baljuw,
d\'Edele vaffallen , en de leen-mannen van het
kafteel, en van \'t Hof van Kaffel.

Gelijck veel fteden, kafteelen , en andere
vermaerde plaetfèn van Vlaenderen, eertijdts
mannen van hooge achtbaerheydt, en van de
voornaemften by de Vorften tot hun Kafteley-
nen hebben gehadt, van de welcken fbmmigen
in eenige plaetfèn erffelijck en eeuwigh fijn ge-
weeft foo heeft \'er Kaffel oock gehadt, die niet
aileenlijck over de ftadt, maer over de geheele
heerfchappy het gebiedt hadden,te weten, in de
naem van de Vorft. Guido van Dampierre,
Graef van Vlaenderen , heeft defe Kaffelrye
grootelijcks vermeerdert, toen hy , in het jaer
iz86, dit geheel geweft van de Kaffelrye van
S. Omer, \'t welck in de grenfèn van Vlaenderen
begrepen was, en onder de Graven van Vlaen-
deren behoorde , van de vermaerde Ridder
Wouter van S.Omer, Heer van Moerbeecke,
kocht ; want door defè middel quamen by dit
gebiedt van Kaffel de Rechtbancken, gemene-
lijck Vierfcharen gtnoemt Steenvoorde, Aes-
broeck, Stapels , Ruyfchuere, Broxele, van Se-
gers-kapelle, Merreghem, met eenige vrye allo-
dien in Blaringhem, daer Heer Wouter het der-
dedeelder boeten, en eenige andere voorvallige
inkomften genoot. De Graef ftelde de jare-
lijckfche verfèkering der prijs van defe koop op
de tol van Kaffel: in voegen dat, foo de bedon-
ge fbmme niet betaelt wierdt, hy d\'andere goe-
deren van fijn Graeffchap tot defè betaling ver-
plichtte.

De plaetfen, die \'t Regiftta* van \'t lantfchap, Onderhoo-
in\'t jaer i j r/,onder de Vorft Karei, in de ftadt
Dendermonde vernieuwt, in \'t algemeen onder
de Kaflelrye van Kaffel telt, fijn defe volgende:

De Laeten wan de Graef in Hiller^aertskappel{e, ge-
meenelijck Siheft er kapelle.

de felfde Parochy \'van S. Mariekapelle. De Laeten ^an De Laeten yan \'t geflacht yan Waterleet in Stegers, en
de Graef, en de Laeten ^anS. Pieter. iPanTar^elande.

De Laeten des Heeren uan Caeftre. HaVeskercke, Moerheeke, \'t Aenkleyen in Moerbeecke.

Oxelare,Rjffele: Zuytpeene. De Laten n:jan de Graef. Thiennes , Steenbeecke , \'t aenkleyen in Steenbeecke,
De Laeten ^an de Prooft te Brugge. Boefeghem met Wydebrouck, Blarighem, de Laeten

De Laeten \'van de Graef in Peene: de Laeten uan des Heers yan Creyecceur, de Laeten yan Oudefort in -
\'t geflacht-van Hale\'^^n in Peene) en Ochti^eele benoor- Blarighem. Linde.

De Laeten yan de Proofl yan Watene : de Laeten noemt. Sart in de Parochy yan Merreghem, Robertme^in
rvan d\'Abdis in Borburgh , en S.Wael in Ochti^ele. de felfde Parochy. Dus verre het Cynsboeck.

Ochti^ele. De Laeten des Heers yan Peene, deLae- Kaffei light op een hooge bergh van Weft^ De^adi
ten des geflachts yan Zuytpeene. Vlaenderen : fy is de hooft-ftadt vaneen feer

Wenemaerskapelle, nu Blaeukapelle, de Laeten yan aengenaem en vruchtbaer geweft. Indien men
de Graef, de Laeten -van de Proofl te Watene. op haer ftant merckt, men (al oordeelen dat het

Zernii^ele, de Laeten yan de Graef y en der Prooft- Tempe genoemt wierden, en om hun vermaeck
dye yan Brugge. feer vermaert waren, \'t Oudt kafteel, op de felf-

Hardefort. Steenyoorde, de Laeten yan Riyelde, Ha- de bergh geplaetft, was eertijts de voornaemfte
rinchoye , Bkelsbeecke, en der Laurentien. vefting , en \\ boiwerck van Vlaenderen , infon-

Steenyoorde. De Laeten des Heers yan Steenyoorde, derhey t tegen Vranckrijck, en andere vyanden
yan\'tgeflacht eertijts yan den Brijckegenoemt, met de van \'t Lantfchap. De burgers van Kafïel heb-
Heerlijckheyt \'van d\'Abdy ^an Meßine , die eertijdts ge- ben hier af noch hun naem behouden , en wor-
meenelijck metHaesbroecky HondeghemyenWaelskapelle den in \'t Nederlandtfch Vooryechtersgenoemt\',

want fy hebben dickwils de voorfte benden van
Vlaenderen geleydt, en de Koning van Vranck-
rijck met fijn heir verflagen,als fy d\'eerften \'t ge-
welt der Franfchen tegenftonden. Sy foude fon-
Ha^ebroeck met de Laeten des Heers ^an Waelskapeh der twijffel een fèer groote en machtige ftadt
ky in de felfde Parochy de Laeten uan d\'Abt ^van S.Ber- fijn geworden, foo iy niet dickwils groote en
tin. Desgelijcks de Laeten\'van\'tgeflacht de la Tour des fware rampen van oorlogh en brandt hadt ge-
Heers uan Briaerde. \'t Aenkleyen ^an Haesbroeck. leden. Ia in onfè eeuw , op S. Hieronymus
Hondeghem. De Laten yan de Graef in Waelskapelle, dagh , in \'t jaer 1^31, is een groot deel daer af^
de Laeten \'van het geflacht \'van S. Omer des Heers ^an door een brandt, by geval ontftaen , verbrant^
Waelskapelle , de Laeten des Heers \'van Caeflre en Doch defe ftadt rijft weer grooter en fchoonder
Coornhuyfe. uyt haer afch. Wat haer kafteel aengaet, het

Ebbleghem, Zerkele „ Staple, Bayinchoye, van Male- is oft van de Romeynen gebouwt, oft daer te
brancus in de kaert van \'t lant der Terrouaeners voren door de Moriniers of Terrouaeners fèl-
Bayingahoya genaemt. ven, om hun grenfèn te befchermen, en van

Leder^ele de Laeten ^an de Graef. De Laeten \'van de Romeynen ingenomen, en met hun befèttin-
\'tgeflacht eertijts ^oan Ongnies, de Laeten der Prooßdye gen verfterckt, voornamelijck van lulius Cxfar,
yan S. Omer, Bonigain, Moerkinne , en Nieu-^verleedt. die , de Nederlandtfche voJckeren overwonnen
Volkerinckhoye, de Laeten yan de Graef, de Laeten hebbende , door defe middel de Moriniers, hier
yan de Proofl yan Watene. woonende, in plicht kon houden.

Rubroeck, de Laeten de Graef, de Laeten ^van De eerfte Rechtbanck oft Vierfchaer,het on- lußjm^
de Prooft yan Brugge, de Laeten ^an de Prooft -van der fcheyt des naems van de ftadt nemende, be-
Watene. De Schutters ^van S.Omer, de Laeten des Heers helft dertien Parochyen, die men eygentlijck
njan Peene. De Laeten \'van\'t gepchty eertijts ^van Kaffel Ambacht noemt. Van de weicken d\'eerfte,
Pauline geheeten, in Rubroeck. een halve dagh-reylè van de ftadt, op de top van

Zegerskapelle y Bolle^ele y de Laeten ^an de Graefy een bergh gelegen, wort genoemt, daer

de Laeten uande Prooft yan Brugge. \' men noch heden de fondamenten van een oudt

Watene , Wulyerdinge, Markinghem, de Laeten yan tin, of eerder des Graeffchaps van Arke, aen de
geflacht dat eertyts de naem ^an Ongnies yoerde. voorgenoemde Geeftelijcken van Bertin toehe-

Terdeghem, de Laeten yan Montigny, noch yan\'tge- hoorende. Defè Heerlijckheyt behoort ten deel
flacht eertijts yan Oyerbeke geheeten, en yan Hoye. onder \'t Leenhof van Kaftel ,, ten deel onder de
Vleteren, de Laeten yan S. lan, eertijts aen de mue- Heer van Moerbeecke. Naeft aen Oxelare h Ma-
ren yan Terrouaen. riekapel, en Silyefterskapel, eertijts Weinaertskappet
Stra:^eele, Borre, Pradellen, Noordtberkiny deLae- genoemt, die nu ten deel aen de Graef, ten
ten des Heers yan Berkin, de Laeten yan Pleßiet, de Lae- deel aen \'t geflacht van Hoorn eygen fijn, dat
ten yan Koudefchuere, de Laeten \'van OudenhoVe, de oock in dit geweft rijck en machtigh is.
Laeten eertijts-van Heßor zander Schage. De Depen^ Niet verre van hier fiet men Terdeghem,
dentie inde felfde Parochy , de Laeten \'van Droogenhau- \'t welck eertijdts, gelijck Gramayus feght, in de
tey de Laeten ^an Malleghem y in d\'oude fchatting Sa- heerfchappy der Heeren van Belle was. Maer ^
lomons Laeten genoemt. nu behoort het aen de Hannerons, die\'t van
Zuydberkin Stegers, de Laeten yan de Heer yan Ste- \'t leenhof te Kaftel in leen befitten. D\'eyge be-
gers. fitting van defè Heerlijckheydt van Terdeghem
Nederlant. / D d ^o beftaet

beftaet in hondert en veertien maten landts; Zerme^eele was eertijdts een waerdigheydt van
weicks macht en achtbaerheydt niet alleenlijck de kerck te Terrouaen, en nu van des lelfs na-
binnen de palen van defe parochy beftoten volgers.

blijft maer, fich voorby Steenvoorde uytftrec- Peene is een oudeHeerlijckheyt van \'t geflacht
kende,oocktot in de parochy van Winezele uyt^ der Halewyns , de welcke met de tijtel van
breydt, gelijck mede tot in\'t dorp van Noort- Marck-graeffchap vereert is, omdat de Hee-
berckin 5 drie mijlen van Terdeghem. Hier was rendaer af, door de Koningen van Vranck-
eertijts een kafteel, en daer by een vyver met rijck, tot de waerdigheydt van Marckgraven en
een watermeulen, die in \'t begin van de vijftien- Hertogen verheven lijn. Hier is een kafteel, het
de eeuw door d\'oorlogen verwoeft fijn. Doch welcke fterck en welgebouwt is, doch op d\'ou-
de gene, die daer heden Heer af is, heeft \'er de wijle^ en de plaets is bequaem genoegh tot de
echter een hof by de kerck doen maken, dat fèer jacht, en tot de vogelvangft.
^ierlijcken tot gemack gebouwt is. Binnen de Zuydt-peem , dus genoemt tot onderfcheydt
grenlèn der parochy van Terdeghem is oock de van het ander dorp , \'t welck noordewaerts van
Heerlijckheyt van Moerbeecke , aen\'t geflacht dit afgelegen is , wierdt eertijdts befeten door
vanimmelot behoorenden fy was onlangs in het een geflacht van de felfde naem , \'t welck fijn
beflt van de Ridder G^or^?«^ ïmmelot, en is een oorfprong uyt de Kafteleynen van S. Omer
leen van het hof en van\'t kafteel van Kaffel. hadt, van de welcken het by huwelijck aen Ja-
Daer is een Schout, met vijf Schepenen, een cobus van Maffiet, Heer de la Bafche, geko-
Schrijver, en een dienaer, die het recht bedie- men is.

nen. De gront van de voornaemfte Heerlijck- Wenemaerskapelk is een dorp , het welck fijn
heyt ftreckt fich uyt, gelijck men feght, tot naem heeft van een deurlucjitigh man, die de
drie hondert maeten lants, en heeft andere lee- ftichter daer af heeft gewèeft, gelijck Grama-
nen van minder belang onder fleh, en noch jus wil.

twee Heerlijckheden , van de welcken d\'eerfte Gjuadeftrate fchijnt de naem te hebben van de
wan der Schagen, en d\'ander wan Montigny wordt moeyelijckheyt der wegen , die daer in de win-
genoemt, die in eygendom de Heer van Terde- ter byna onbegancklijck fijn. Daer heeft eertijts
ghem toebehooren , en alle op verfcheyde wij- een geflacht geweeft, \'t welck van defe plaets,
lèn onder de Heer van Moerbeecke flaen , en ofvan defe Heerlijckheyt, de bynaem heeft ge-
jarelijcks hun laften betalen j en als daer in iets dragen.

aen een ander verkocht wordt, foo moet men GodeVaertsVek wordt by verkorting GodtsVeb
het recht, dat daer toe ftaet, betalen. genoemt. Men fiet hier \'t kafteel des Heeren

Ick kome nu tot een dorp, in\'t Latijn vanJVames, d\'Afïignies genoemt, die ten deel

Rentica genoemt, een mijl van KaflTel, aen de Heer van defe plaets is. Men acht dat dit dorp
wegh van Brouckburgh. Men fiet hier een tref- de naem heeft van feker Godoald, Velt-overfte
felijcklant, dat aengenaem om t\'aenfchouwen der Katten, die hier een veltflaghgelevert heeft,
is, en vruchtbaere ackers , en alle de milde ga- waerom fy \'t GodoaldsDelt noemen,
ven van de Natuur. Dit dorp ftaet nu onder veel Eeke : dit dorp behoort ten deel onder KaflTel,
kleyne Meefters, en onder anderen onder de en ten deel aen Belle.

Kanonicken van S. Pieter teKafïel, onder de IVeftoutre behoort oock ten deel onder \'t ge-
Heer en van \'t gebiedt van Angefte, ja oock on- biedt van Kaffel, en ten deel onder Belle. Hier is
der de Graeven van Ameke. loannes Laurentius, een treffelijck huys, \'t welck, gelijck oock de
Heer van Palfart, heeft in defe plaets een tref- Heerlijckheyt, in\'t befit is van\'t geflacht-jj^»
felijck huys. Polinckhoye.

\' Hardifort ; dit dorp heeft eertijts fijn naem Wine^ßele is een groot en aengenaem dorp, en
ontleent van de vefting van Palts-Graef Hardui- feer bequaem tot de jacht 3 want hier fijn ope
nus, in de tijdt van Prins Karei. Hier is een velden, heuvels en dalen. Wat de Heerlijck-
vruchtbare gront; en men fiet \'er noch heden heydt aengaet, fy is heden in \'t befit des ge-
de wooning en Heerlijckheydt van Lacquoj, aen flachts van Ayeroult, wekkers verdienften tot de
\'t geflacht van Briarde toebehoorende. Gemeente van Vlaenderen groot, en heerlijck

Gramayus feght, dat Oude^eele fijn naem heeft fijn. Dit geflacht is deurluchtigh om fijn tref-
van d\'oude Saliers en Semiers, fonder dat men felijcke huwelijcken met andere geflachten, on-
weet wat hem daer toe bewogen heeft. De ge- der de wekken het huwelijck, eertijts met de
feyde plaets van Oudezeele heeft een geflacht dochter des Hertoghs van Bretagne aengegaen,.
van de felfde bynaem gehadt, van \'t welck het uytfteeckt\'t welck oorfaeck is van dat het wa-
aen de ftam van Plateel is overgegaen, en van pen des geflachts van Ayeroult oock met het wa-.
defe aen de Briarden , die defe plaets aen de Wil- pen van Bretagne in Vranckrijck verkiert is. Bin-
helmitifche Monicken hebben verkocht, die het nen de palen der Parochy van Winezeek leght
weder, een weynigh voor de lefte beroerten, de Heerlijckheydt van Koornhujfe , de welcke
aen Egidius Van Kortewyle, Gouverneur van Nieu- Schout, en Schepenen heeft, en hoogh en laegh
poort, verkochten,- en vermits fijn dochterFr^»- recht voert, en nu in \'t befit is van \'t geflacht
dsca, aen Claudius d\'Aufque ten huwelijck wiert ge- van de felfde naem van Koornhujfe, \'t welck niet
geven, foo is het eyndelijck aen Joannes, Glau- verre van daer in Oudezeele een heerlijck ge-
diusfbon, een dapper man, gekomen. d\'Ab- bouw heeft.

dis van Bkndecqiïes heeft het Patroonfchap Boefcepe is een dorp ^ in d\'afgang der bergen,
over de kerck van Oudezeele. op een fèer vermakelijcke plaets , gelegen.

feven mannen, een befondere v/et, een eyge
maet en marckt; oock Schutters en Rederije-
kers. Het volck is \'er naer fijn ambachten ver-
deelt. Indien het niet door d\'inlandtfche oor-
logen verwoeft was , foo foude het met recht by
de befte fteden vergeleken konnen worden.

AenHazebroeck leght het bofch van Niepen, Poßh .
het grootfte van geheel Vlaenderen , en oock
fèer aengenaem. Hier fijn de beeken Niepe en
Borre, die vifchrijck fijn, en in de Leye vallende,
des felfs ftroom vergrooten. Hier fijn rontom
beemden en ackers , bequaem om vogelen te
vangen. Doch het bofch is feer dienftigh tot de
jacht. Hier is een heerlijck, groot en fterck
kafteel, daer een Konincklijck Threforier fijn
wooning heeft. Dit kafteel heeft groote inkom-
ften , en is eertijts bewoont, en met gebouwen
verkiert door Robert van KafiTel, door Mathilde,
weduw van Philippus van Eifas , en Ifabella, we-
duw van Philippus de Goede,- en door d\'eerfte is
het van buyten met een gracht omgraven , en
met een toren,die feer oud is, verkiert, en de na-
komelingen hebben d\'anderen doen ftichten, die
rontom \'t kafteel fijn. Het uurwerck, dat hier
is , daer in de kloek het jaer aenwijft , moet aen
lolente van Vlaenderen, Gravin van Barre, toe-
gefchreven worden. De Kafteleyn, oft Gouver-
neur over defe plaets, wort van de Vorft geftelt,
die oock Groot-jager van het geheel geweft is;
en, uyt de naem van de Graef, by d\'o vergeving
der rekeningen is, en by opperrecht het Ontfan-
gerfchap van \'t geheel bofch heeft, daer vijf
dependentien fijn , namelijck , Motte , met een
kafteel verfien, Niepe , daer een kerck voor de
heremyten is j Pradelles, Borre, en Merreghem.
Veel Grooten , foo van Nederlant, als van Bor-
gonje, hebben, uyt de naem van de Graef, het
gebiedt over het kafteel, en over \'t bofch van
Niepen gehadt.

Pradelles, het geflacht van de fèlfde naem heeft
eertijts defè Heerlijckheydt befeten gelijck in
de regifters der kamer van Rijffel te fien is. Maer
heden befit het de Heer van Syoylande, uyt het
geflacht van Ghiftelle.

Borre: \'tblijckt dat het edel geflacht, \'t welck
eertijts de naem daer af droegh , van defè felfde
ftam was, die \'er noch heden is.

Vleteren is verkiert met een kafteel, oock de
heerlijckheydt van\'t geflacht van Vignacourt:
doch men acht dat het geflacht van du Boys,
oft yan Houte, dit fterck kafteel, dat men nu hier
fiet, gebouwt heeft. Dit dorp heeft bouwlan-
den en weylanden, die ten meeftendeel aen de
Heer van de plaets behooren, felf by de Kats-
bergh, daer fonteynen fijn, gelegen. Het leght
drie mijlen van Kaftel, vier van Yperen, twee
van Hazehroeck , en ook foo veel van Belle.

Zuydtberkin is een dorp, daer een adelijck huys
is , aen de Pliflis toebehoorende, en op ver-
fcheyde plaetfen d\'eyge gronden der Griboval-
len, de welcken echter onlangs, met de Baron-
ny van Haveskercke, aen \'t Graeffchap van Mz-
nariacum, gemeenlijck Stegers genoemt, fijn ge-
komen. Onlangs heeft daer een geflacht ge-
bloeyt, dat, naer dit dorp, de naem van Berkirt
heeft gevdért.

Vkteren is een dorp , dat cock ten deel onder
\'t gebiedt van Belle behoort, en nu van \\ feer
edel geflacht der Vignacourten befeten wordt.
De tweede Rechtbanck oft Vierfchaer, naer
Vmfchm, \'j-oofj-en ftreckende, begrijpt SuenDoorde, een
edele Heerlijckheyt, die een ftadt gelijckt; de
welcke onlangs aen \'t geflacht van Belle behoor-
de , en nu van\'t adelijck geflacht van ViesDÜle
befeten wordt. Binnen des felfs omkring is een
Prieurfchap , oft liever een dependentie van een
Commanderye der Ridders van Malta, onder
de benaming van S. Laurens, en een gafthuys,
\'t welck door Nonnen bedient wordt.

Binnen de grenfèn van Steenvoorde leght
d\'edele en oude Heerlijckheyt des geflachts van
Courte-^yk , gemeenelijck Oudenhoven genoemt.
Deiè Heerlijckheyt leght een quartier mijls van
de kerck te Steenvoorde, en ftreckt fich breet
uyt deur de Parochyen van Steenvoorde, Wa-
tene , en Godsvelde , naby aen de breede wegh,
die van Poperingen naer S. Omer en Yperen
ftreckt, niet verre van\'t bofch van Beauvoorde.
De voornaemfte befitting van defe Heerlijck-
heyt beftaet in hondert en vijftigh maeten lants,
de welcke beemden , weyden, bouwlandenen
bofièhen begrijpt, en veel leenen en vaffael-
fchappen heeft. Voorts, binnen de palen van
\'t felfde Steenvoorde leght de Heerlijckheydt
van Eekebeke, die aen het geflacht van Honde-
ghem behoort , de welcke te leen gehouden
wordt van de Graef van Vlaenderen, onder fijn
leen-hof te Belle. Sy heeft vijf Schepenen,
en , gelijck men het noemt, hoogli , middel en
laegh gerecht, met jarelijckfche inkomften.
Derderter- Onder de derde Vierfchaer van Kaffels ge-
bied leght Hondeghem, in \'t Latijn Canis Villa, en in
\'t Eranïch Chienville-y \'t welck eertijdts de Heer-
lijckheyt van een geflacht, van Kaffel genoemt,
heeft geweeft. Hier fijn vruchtbare bouwlan-
den , en aengename weyden. De heerfchappy
van defe plaets was eerft in \'t geflacht van de
felfde naem van Hondeghem, federt in \'t ge-
flacht van Yperen, daer af fy ten deel aen dat
vanS. Aldegonde overgegaen is, en van daer
by huwelijcks-recht aen de Rentys, van de welc-
ken Philppus van Orofco , Ridder, Opperfchout
van Bergen, die onlangs ten deel gekocht heeft,
en nu befit.

In Hondeghem leght de Heerljckheyt Van Briar-
de, de welcke nu behoort aen \'t geflacht de la
Tour. Onder defe derde Vierfchaer behoort
oock Walskapelle, daer een adelijck huys is, het
welck den Heer van Eechoute , van \'t geflacht de
la Bourre, toebehoort.

Defe derde Vierfchaer van \'t gebied van Kaf-
fèl begrijpt oock de Ha^ebroeckfche woorßadt, van
Hagebroeck , een voornaem vleck , dus genoemt.
Ha2^ebroeck is een (choon en volckrijck vleck in
Weft-Vlaenderen, en heeft ftadts vryheden en
gerechtigheden , met een eyge en befondere
jurisdidie. Het leght in een moeraffige plaets, en
is om fijnwevery van wolle en linnen fèer ver-
maert. Hettrock eertijts groot gewin van de
bequaemheyt van fijn beek, die door het bofch
van Niepen naer de Leye ftreckt. Behalven alle
d\'andere ftadts-rechten heeft het een Raet van
Nederlandt.

Noordt-herkin is miffchien het felfde, dat in de
regifters van Terrouaen Oudt-berkin genoemt
wordt.

Dit fijn de Vierfcharen , van de welcken ee-
nigen onmiddelijck de fouvereyné jurisdidie
des Graefs van Vlaenderen erkennen, en an-
deren gehoorfamen hun Heeren van de plaets,
die vaflallen van de Vorft fijn. Doch de groot-
ften onder hen fijn de lufticiers, en d\'eerfte
Vaftallen van de Vorft, namelijck , de Graef,
eertijdts Heer van Stegers , die oock Baron
van Haveskercke is; een ander Heer van Wa-
tene ; oock de Graef van Moerbeecke , nu
Marck-graef : de Heer van Ochtizeele , nu
Heer van Staple , uyt het geflacht van Mafliet;
eyndelijck de Heer van Thienen. D\'anderen
behooren aen de Valvaflins, die alle , in faken
van reformatie der civile en leen-rechten , on-
der \'t Leen-hof van Kaffel behooren. Nu is \'er
noch overigh , dat wy oock iets van d\'andere
plaetfen , in defe Kanelrye gelegen, te voor-
fchij n brengen 5 en voor eerft vertoont fich

Aen de weft-fijde van \'t bofch Niepen fiet men
Moerbeeke, een heerlijckheyt, om haer gewijde en
ongewijde tytelen vermaert, en met gebouwen
en veftingen , als oock met een heerlijck en
cierlijck kafteel verfien , by dit kafteel fijn ver-
fcheyde tuynen, boomgaerden en andere ver-
makelij ckheden en ver9ierfelen van de plaets ,•
en heeft fijn privilegiën, en \'t Hof fijner Hee-
ren , die van een adelijcke ftam gefproten, en
oock feer vermaert fijn , om dat fy by Poidiers
loannes , Koning van Vranckrijck, in de ftrijt,
daer in d\'Engelkhen verwinners wierden , ge-
vangen namen. Het is een oudt erfgoet van
\'t deurluchtigh geflacht van S.Omer, en is door
Philippus de Tweede tot een Graeffchap, en
door Philippus de Vierde tot een Marck-graef-
fchap opgerecht ,• gelijck het oock by erfrecht
van dit geflacht van S. Omer aen dat van Mont-
morancy overgegaen is. Het landt heeft over-
vloet van alderhande vruchten , maer voorna-
melijck van karffen. Men vindt hier oock feer
hooghgeachte landen , ja foo , dat de room
van de Moerbeecklche melck, gelijck fy \'t noe-
men , die aen de mondt feer fmakelijck is, in
vaten befloten , en niet alleenlijck naer de ge-
burige landtfchappen , maer oock naer Spanjen
felf ^ gevoert wordt. Eenige achten , dat dit
dorp de naem van de Moriniers heeft, name-
lijck Moerbeecke\'; als Morinenbeeckey en niet fon-
der oorfaeck, dewijl de plaetfen , daer nu Ter-
rouaen , Arien, Bologne oft de fcheepshaven
Gejjbriacum, Iccius haven oft Galis, S. Omer, Ar-
dres,Grevelingen,\'t Kafteel der Moriniers,dat is
Kaffel, en andere diergelijcken hier omtrent,
eerti dts in de macht der Moriniers hebben ge-
weeft.

Haveskercke, van Marchantius een Baronny,
in de Heerlijckheyt van Kaffel, genoemt, is een
dorp, aen de Leye gelegen, \'twelck aenge-
naem en vermaert is.

Ick lldk Mauronti-Ville in \'t gebied van Kaffel,
om dat het eertijdts daer onder getelt wierdt:
maer, nu daer afgefcheurt fijnde, fonder dat
men weet of het tot voordeel van defè plaets is,
brengt het fijn eyge fchattingen tot de laften
van Vlaenderen op.Men noemt het gemeenlijck
Merreghem , in\'tFranfch Mervilleeertijdts wiert
het oock Menderghem en Menreghem geheeten. Defè
plaets wordt oock een vleck, met ftadts-rechten
verfien , genoemt, om dat fy vryheyt, en Raet,
jaermarckten, marckten , wetten, en een groo-^
te lakenhandel heeft, \'t welck groote winft aen
d\'inwoonders geeft. Aen d\'een fijde fijn bof^
fchen j en aen d\'ander is de Leye, de welcke
groot gerijf aen de ftedelingen toebrenght.
Niet verre van daer is d\'Abdy van Beauprc,
daer Nonnen van de Ciftercienfche Ordre woo-
nen , tuffchen de rivieren de Gorge en de Leye.
S. Mauront heeft de Parochykerck van S. Pie-
ter gefticht, en met verfcheyde giften befchonc--
ken : want hy gaf al\'t gene, dat aen \'t landt
van Merville behoorde , daer hy Heer af was,
tot een gift aen \'t kloofter, \'t welck hy gebouwt,
en aen S. Pieter gewijdt heeft, weicks kerck
heden een Parochykerck is. Doch het kloo-
fter is verandert in een Collegie der Kanonicken
van S. Amand , in de ftadt Douay.

StraT^eele : dit dorp hadt onlangs tot Heer Lo-
dewijck Boddens j maer nuis\'t in\'t befit van
fij n loon Koenraedt, Burgermeefter van Brug-
ge. Onder de Vlaemingen heeft oock eertijdts
een adelijck geflacht geweeft , dat nae defè
plaets genoemt wierdt.

Thienes is een dorp, naer de Leye, en een
halve dagh reyfens van \'t Nieperbofch gelegen,
en oock een lieerlijckheyt, van bekende naem,
weicks heerfchappy oock eertijdts onder \'t ge-
flacht van Arien heeft geweeft, \'t welck uyt het
geflacht van Comines is gekomen.

Steenbeecke , een edele en oude Heerlijckheyt
by Kaffel , heeft een kafteel , dat onlangs
aen de Marck-graef wan Bonnivet, uyt de ftam
van Cordes en Crevecoeur gefproten , toebe-
hoorde; en , fich verre uytftreckende, aen-
genaem van gelegenheydt, en groot van ju-
risdictie is. Defè Heerlijckheydt is nu in\'t be-
fit des Graefs van Rexem , uyt het geflacht ij^zm
Linden. Het kafteel wordt bewoont van de Heer-
van Zypjlande , uyt de ftam der Ghißellen, by de
welcke aengename plantagien van boomen en
tuynen fijn, niet verre van de kerck afgele-
gen , die een toren heeft, de welcke met loot
gedeckt is. Dit dorp heeft open velden en
bouwlanden , in \'t welck oock de Heerlijckheyt
van Groenendale en Berkin is , die fich tot aen
Thienes uytftreckt, en tegenwoordigh aen de
ftam van Breemeerfch behoort. Wy bemercken
uyt verfcheyde gefchriften der Vorften en kloo-
fters , dat \'er een feer oudt en edel geflacht van
defe plaets heeft geweeft : en voornamelijck
hier uyt, dat in \'t jaer 1170 Symon Van Steen--
beecke de brieven van Philippus van Eifas fegelde.

Boeßnghem is een erffenis en eygendom van
Sinte Pieters Abdy op de bergh Blandin te
Ghent, van Arnultus, Marck-graef van Vlaen-
deren , met Banne en Kambe gefchoncken oft
herftelt. Dit is een dorp, op een mijl na aen
Arien, dat vlacke en afgaende velden heeft, de

welcke een ruyme en aengename uytficht over Schepenen , oock een Schout, en andere die^
Artoys veroorfaecken. Maer \'t is genoegh van naers van \'t Gerecht heefc gefteldt. Aen de felf-
eenige heerlijckheden , als buyten ordening, de Heer behoort oock de heerlijckheydt van
gel|)roken , hoewel hun gelegentheyt ons daer Balcjues, in\'t felfde dorp gelegen. Niet verre
toe vermaende. Ick keer dieshalven weer tot de van daer , aen de felfde gracht, en aen de rivier
Vierfcharen van Kalïel. Leye , liet men het dorp de Wintere.

Stapele dan , \'t welck , gelijck Gramajus feght, Zegerskapelle maeckt de levende Vierfchaer. SeverJè
de geheugenis van de llapeling der waren D\'achtrte Vierfchaer, gemeenelijck de
fchijntte vertoonen, maeckt de vierde Vier- yierfchare genoemt, begrijpt de dorpen Rï^^wd,
Ichaer van dit gebiedt. Denys de Maffiet, Broxele , Volckerinckhoye, en Lederzak,
Ridder, een treffelijck man, heeft onlangs de- Bolle^ele is een dorp, om fijn jaermarckten,
fe plaets , en die van Bavinckhove, by fijn ty- die jarelijcks in de maent Julius gehouden wor-
tel gevoeght. Wat de Heerlijckheydt van defe den, feer vermaert. Eenige jaren geleden vont
plaets aengaet, ly heeft in een geflacht, dat de lèker landtman , in dit dorp , in \'t landt graven-
lèlfde naem voerde, geweefl:. de , een groot wit aerde vat, met een enge

Bayinckhoye heeft, gelijck Gramajus meent, hals, daer twee duyfent penningen in beflcten
de naem van haer oude belitter. Het heeft eer- waren, met de beeltenis en \'t oplchrift van de
tijdts, gelijck Efpinoygetuyght, de Heerlijck- lefl:e Keyfer, die in Vranckrijck hadt geweeft^
heydtvaneen geflacht geweefl:, dat de felfde en van Lollianus verwonnen en gedoodt was.
naem voerde , en is lèdert aen \'t geflacht van Blareghem : het Collegie der Kanonicken van
Briarde gekomen. Voorts (laet aen te mercken Terrouaen , ten deel naer de kerck van Yperen
dat de Koning van Vranckrijck, in \'t jaer 1071, vervoert, heeft in dit dorp jarelijckfche inkom-
hier voornamelijck lijn leger , en verblijf hadt ften en tienden.

geveft, toen hy van Robert de Vries verwon- Ouben/ort is een adelijck huys der Vignacour-
nen wierdt. \' ten , en by namen van den Heer de Fonteyne.

Rtiyfchuere, gemeenelijck genoemt, Adrianus Schrieck , Raetsheer van Yperen^Het Graefs

maeckt alleen de vyfde Vierfchaer, en was on- heeft aengemerckt, dat Uinariacum niet dat
langs vermaert door de heerfchappy en kafteel i? , \'t welck heden Merville wordt genoemt j
des geftachts van Moerbeecke , nu door die van maer dat het in die plaets heeft geweeft , daer
Montmorancy. Niet verre van hier is een Abdy nu, aen d\'een lijde van de Leye, het Graef-
van Nonnen , van de Ciftercienlche Ordening, fchap van Stegersis, en van d\'andere fijde de
die men ïVoeftyne noemt , onder Clare Marii- grenlen van Atrecht , aen de brugh van de
que behoorende. Voorts, Adolf van Pamele, Leye, die nu Stegersbrugh genoemt wordt. Wat
in fijn geflacht-reeckening der Graven van de plaets en brugh van Stegers aengaet, afte
Viaenderen , de welcke in gefchrift, niet in dingen komen\'er lbo wel mee overeen, dat\'er
druckis, leyditRuyfchuere, sib Rutfchuere, enee- geen reden van te twijffelen is. Maer dewijl alle
nige diergelijcke anderen af van de Ruthenen, de gelchriften van die tijdt het eenparighlijck
van de welcke men niet twijffelt dat ly by oudts Etera noemen , beteeckent dan niet HinarU"
aen de zeekuft van Vlaenderen gewoont heb- cum, \'t welck van de Romeynen tot een La-
ben. Hier is een fterck en machtigh kafteel, tij niche terminarié gewrongen is , fonder twijf-
eertijdts tegen de Franfchen verfterckt. fel in \'t Nederlandtlch Mijn-r^cky dat is,mijn Ko-

De fefte Vierfchaer beftaet uyt delè volgen- ninckrijck, oft landt ? gelijck oock Kortrijck,
de dorpen : voor eeï^iZerkle , een dorp, in de Camrijck , Werurijck : maer by verloop van tijdt is
regifters van Terrouaen Sarcits genoemt: dit was dit woordt verandert in een Latijnlch woort by
eertijdts een waerdigheydt van de Biftchop,- de geleetdeyn2^eme\\\\\\cky\\nMeamterramy Mijn lant,
en de kerck behoort aen de prefentatie des per- dzex m Me-terram, en eyndelijck Et^rr^w, oft
foons van de plaets. ^terre j en dus is het onder \'t gemeen volck ge-

Ehbelghem , een Heerlijckheydt en leen , de komen. Het kafteel is gebouwt van des lelfs
welcke federt twee hondert jaren en meer van Heeren op de hooghte van de Leye , doch niet
dit kafteel , of van het Hof van Kaftel depen- in die plaets, daer het tegenwoordige kafteel
deert. Sy wierdt befeten van d\'oude en deur- gefien wordt; maer in een andere by de ftadt,
luchtige ftam van Steenbeecke , met meer andere daer dickwils fondamenten van gebouwen op-
befittingen en heerlijckheden in de felfde Kaf- gedolven worden. Hoewel het waerfchijne-
felrye, en daer bygelegen, gelijck Pradelles, de lijck is , en van wel hondert gillingen heve^

heerlijckheydt en kafteel van Pane, Nielles in ftight wort, dat \'er, behalven het kafteel, oock

- Linden heeft fijn naem van Tile , gelijck oock foo hebben echter de rampen der oorlogen, die

in de regifters van Terrouaen, en in andere dit geweft van de Leye dickwils gcplaeght heb-

open brieven blijckt. Dit is een dorp, aen de ben,te weeghgebracht,dat men\'er geen gewagh

nieuwe gracht gelegen. De heerfchappy daer van vint voor \'t jaer "1383, in \'t welck EteiTa, otc

af was eertijdts in een geflacht, dat de felfde Eiterre , foo groot als t was, door dhngel-

naem voerde , gelijck aen veel plaetfen van fchen geheel afgebrandt wierdt. Ja men is ge-

cn lacPhrecht, en een Overigheydt met feven rijck tegen \'t Huys van Borgonje, tot aen de
® grone

(Tront vcrdelcrlit door de Terrouaeners , fonder
dat fy federt weer opgebouwt wierdt vermits
des felfs Heeren fich liever naer d\'innerlijcke
deelen wilden vertrecken , en hun vermaeck
fcheptenin\'t gerijf van een bloeyende fladt,
dien van Eterre oft Eiterre niet ongelijck. Men
bouwde dieshalven dit heerlijck en fterck ka-
fteel , op een hooghte aen de rivier, en ver-
fbrghde dat met een pleyn, met torens, ka-
mers en falen. En in \'t jaer lóii wierdt Eterre
oft Eiterre tot een Graeffchap opgerecht om
de verdienften van Nicolaes Van Montmorancy^ Heer
van Vendegies, Raetsheer in de Raet van Sta-
ten , en Threforier der Schatkiften van d\'Aerts-
hertogen, Vorften van Nederlandt.

Clanis Marifcus y gemeenelijck Clairmaret^, oït
Clommeres genoemt , is een oudt en vermaert
kloofter der Ciftercienfche Ordre. Hoewerer
om de gelegenheydt van defe plaets ( name-
lijck of Ty onder Vlaenderen , of onder Artoys
behoort) noch eenigh verfchil is onder de Sta-
ten der beyde Provinciën , fonder dat het von-
nis daer af uytgefproken is, foo wordt fy ech-
ter van Jacobus Marchantius, in fijn befchrij-
ving van Vlaenderen, en in eenige andere plaet-
fen , onder de Kaftelrye van Kaftel geftelt. Dit
kloofter heeft de naem verkregen van de mei-
ren oft moeraffchen,daer af\'t van alle fijden om-
• ringt is. Voorts men ftet in \'t felfde kloofter een
feer treffelijcke kerck, vier hondert voeten lang,
en onder \'t verwulffel, dat van gehouwe fteen
is, acht hondert voeten hoogh, met drie rij-
gen van glaefe venfters , hondert en feventigh
venfters, en twintigh altaren verkiert ^ ja foo,
dat men nauwelijcks ergens eenigh diergelijc-
ke fal vinden : men fiet hier een heerlijcke ba-
nier van Stephanus, Koning van Engelandt:
oock is \'er een fraeye eetfael en ftaepplaets.

Joannes Jacobus Chiffletius toont feer cier-
lijck en geleerdelijck, dat Watene het voorge-
berghte van Iccius haven heeft geweeft, in fijn
Iccius haven van lulius C^efar. Guicciardin heeft
aengeteeckeht, dat daer veel geheughteeckenen
van d\'aeloudtheyt uytgedolven worden^ en men
gelooft dat daer een baecktoren heeft geweeft,
tegen over een ander , op de bergh van Doeve-
ren gefteldt j van het welck men noch heden
eenige kleyne overblijffelen vindt. De bergh
Watene wierdt aen alle fijden van d\'oude vloet
der zee omringt, en men kan van daer by helder
weer Engelandt klaer fien. Grammajus ftemt
met Meyerus overeen , en voeght \'er by^ dat de
Roipeynen , de Batavieren in hun macht ge-
bracht, of weder onderworpen gemaeckt j^^b-

bende, defe Kolonie hier hebben gebracht;
\'t welck, gelijck hy vermoedt, geen ydele gif-
fing , oft los geloof is. Want de Romeynen,
feght hy , waren gewent groote dingen te ma-
ken en te lijden , die voor lange tijdt, ja mif^
fchien eeuwigh fouden blijven. En het blijckt
klarelijck, dat fy in defe plaetfen hebben ge-
woont , als men op de Hiftorien merckt, oft op
d\'aftreck der groote wegen, oft op de pennin-
gen , die men inde voorgaende eeuw heeft ge-
vonden. En de gene, die fijn oogen laet gaen
o^i d\'onder-aerdtichc holen en gewelffelen van

defe bergh , op de welcke dit kloofter gefticht
is, de verborge wegen, en d\'aenfienelijcke puyn-
hoopen en fondamenten van \'t oudt kafteel, fal
geenfms daer aen twijffelen. Dele bergh, daer
af ickgelproken heb , is aen d\'uyterfte grenfen
van Kaffel, naer de noordfijde: hy is feeriiooghj
en de beeck Enula vloeyt langs de voet heen,
in de welcke de Heeren van Watene twaelf paer
Swanen houden , gelijck fulcks, ia \'t jaer 1397,
aen hen vergunt is door Philippus , de foon des
Konings van Vranckrijck , Graef van Vlaende-
ren , die op de fefte van October fijn open brie-
ven hier toe heeft gegeven. Doch het kloofter
erkent voor fijn ftichter Robert de Vries, Graef
van Vlaenderen. Herwas eertijts feer heerlijck
gebouwt, en met het graf van Diederick van
Eifas vereelt. Des felfs wooningen, met een
groot deel der inkomften fijn aen de Jefuyten,
om hun Godtsdienft uyt Engelandt vluchtende,
en fich in Nederlant en in andere geweften van
Europa vertreckende , gegeven. Defe Jefiiyten,
die in defe plaets woonen, bevorderen fbo veel,
als hen mogelijck is, de welftant van de Catho-
lijcke kerck in Vlaenderen , daer fy in verfchey-
de plaetfen van Watene de jeught in de Chrifte-
lijcke leering onderwijlen. De f leerlij ckheydt
van defe plaets heeft federt twee hondert jaren
behoort aen \'t geflacht van Eeckhoute. Maer
federt dat Watene met de flam van Oigny ver-
voeght is geweeft, is het daer mede overgegaen
aen \'t doorluchtigh geflacht van Merode, en
onlangs was fy in de befitting van Philippus,
Graef van Middelburgh, door fijn pelgrimagie
naer Jerufalem Ridder van \'t Heylig Graf gewor-
den,- en vermits fijn eenige fbon geftorven is,
fonder kinderen na te laten,fbo is defe heerlijck-
heyt , door \'t huwelijck van fijn oudtfte doch-
ter , aen de Graven van Ifeghem ,,uyt de ftam
van Ghent gefproten, overgegaen. Voorts,
d\'eerfte vryheydt van dit vleck is van Graef Ro-
bert,en de tweede van Philippus voortgekomen.
De wetten , de Raet en de forme van regering is
van haer Heeren gekomen, die driederhande
recht,\' en noch andere rechten genieten. Key-
fer Karei deVijfde heeft de jaermarckten en
weeckmarckt beveftight. loannes van Oigny
heeft goetgekeurt, dat men daer drie benden
van fchutters oft oprechten, oft beveftigen fou-
de. Een ander van de felfde naem heeft in\'t jaer
ijoi de kamers der Redenrijckers beveftight;
en Hertogh Philips heeft de willekeuren en vry-
heden van de wolle-wevery bekrachtight. Defe
jurisdidieftreckt fich wijt uyt, en\'t geweft is
feer aengenaem , uyt oorfaeck van de verande-
ring der bergen , heuvels, ackers, beemden,
boffchen , en rivier, die naer de groote zee
ftreckt, en de fluys, die dienfligh is om de fche-
pen over den dijck te fetten, met het opftoppen
van de vloet. Hier komt noch by de viffery , vo-
gelvangft en jacht. Alle welcke dingen de Hee-
ren van defe plaets foo veel t\'overvloediger heb-
ben , als hun heerfchappy fich wijder buyten
Watene uytftreckt, uyt oorfaeck der heerlijck-
heden van Merckeghem, Wulverghem, Haves-
kercke , en \'t Ammanfchap van Noortvierfchare»

E u R N E is een trefFe-
lijcke en oude ftadt, in
Weft-vIaenderen gele-
gen, en heeft haer ver-
makelijckheden, voor-
namelijck tuiïchen de
zuydfijde en weftlijde,
daer beemden fijn, ge-
lijck oock een bofch.
Doch des winters kan
men fwarelijck daer by komen,- ende lucht is
daer oock wat ruw. Sy lagh eertijts aen de zee ;
cn derhalven befit de Burghgraef van Veurne
oock d\'eerfte plaets onder de Kafteleynen van
Vlaenderen, die aen de ftrant gelegen fijn. Niet
verre van hier is een, ftaende water, in \'t gemeen
Groou moere geheeten, een droef overblijffel van
de verdreven Oceaen. Defè moere, aengenamer
van landt, dan van lucht, geeft groot gerijfaen
de ftadt, en verfchaft haer een watergracht, die
dwers daer deur loopt, en niet verre van de ftadt
in de rivier ftroomt, de welcke van d\'een fijde
naer Nieupoort,en van d\'ander naer Duynkerc-
ken ftreckt. De Burghgraef befit hier de tweede
waerdigheyt na de Vorft, en gebied foo wel in
oorlogh, als in vrede , over de geheele Kaffelry.
De Heeren van Liedekercken en Stavelen heb-
ben defe Kaftelrye befèten,- en heden is fy in
\'tgebiedt van die van Hoorne. Hertogh loan-
nes ftelde, in \'t jaer 1410 , negentien altijt-blij-
vende Raetsheeren, met twee Burgermeefters,
maer die jarelijcks fouden veranderen. Doch
defe forme van regeering wierd federt, door een
befluyt van \'t jaer 1481 verandert, volgens het
welck vaftgeftelt wierd dat de Raetsheeren oock
naer goetvinding fouden veranderen, oft blij-
ven. Doch hoewel dit in fekere tijden overge-
treden is,foo moet men echter gelooven,dat het
ftant gehouden heeft tot aen de vereeniging,
van dewelcke wy hier na fullen fpreked. Daer
na volght het ampt en de waerdigheyt van Bail-
juw , diens heerfchappy fich oock nu foo wel
over de ftadt, als over \'t landt uytftreckt. Men
vind dat hy Jn \'t jaer i35>i , in de handelingen
van d\'eendracht, door de Gefanten der Fran-
fchen met recht Groot-bailjuw word genoemt,
behalven dewelck noch een Haven-bailjuw is,
volgens de gewoonte , die elders aengenomen
is. Defen Haven-bailjuw wierdt eertijts van de
Graef, maer nu van de gefeyde Groot-bailjuw
geftelt. By oude tijden waren \'er twaelf Raets-
heeren , met foo veel befworenen uyt het ge-
meen volck. Graef Lodewijck, defe afgefchaft
hebbende , bracht hun getal weer tot negen.
Maer door eenige beroerte is defe forme van
Nederlandt-,

Raet Verandert, en tot fes Raetsperfoonen ge-
bracht. Sedert drie hondert jaren hadden twee
Burgermeefters de heerfchappy over alles; van
de welcke d\'een Burgermeefter van de Gemeen-
te, end\'ander van de Wet genoemt wierd; de
welcke beyde jarelijcks door de Raet verkofen
wierden,gelijck het gefchrift van Hertogh loan-
nes, in \'t jaer 1411 gefchreven, te kennen geeft.
Defe forme van regeering duerde tot aen \'t jaer
1583 , dat is, tot aen\'t eerfte jaer van dat de
Prins van Parma defe ftadt weder onder des
Konings gehoorfaemheyt bracht , toen men
van de vereeniging van de Kaffelrye met de
ftadt begon te handelen, en in de drie volgende
jaren, na de welcke men een Raet van twintigh
mannen, foo van de burgers, als uyt het landt,
onder malkander gemengt, met twee Burger-
meefters, verkoos.

De Kaflelrye van Veurne wordt de bloem en
\'t niervet van Vlaenderen genoemt: en indien
het geheel Landtfchap in vruchtbaerheyt der
weyden, en in d\'andere goederen van de natuur
daer mee gelijck was, foo foude Vlaenderen al-
leen , felf nae \'t oordeel van Keyfer Karei de
Vijfde, by de grootfte geweften vah de weerelt,
en by de fchatten van Indien geleken konnen
werden. Men fal, van dit Lantfchap in \'t alge-
meen fprekende, met waerheytfeggen, daf: \'er
niets groender is, dan dit geweft. Dewijl de
weyden daer de meefte nuttigheyt en winft ge-
ven, foo word het weynigh tot koren oft ander
gewas gebouwt, hoewel het landt oock in veel
plaetfen niet onvruchtbaer, en tot defäying on-
bequaem is. Doch men fal nauwelijcks ergens
eenigh geweft vinden, dat weeldiger ingras is.
De landen der befondere lieden fijn oock, vol-
gens de gewoonte van \'t lant, overal met grach-
ten , en met veel boomen , op de kanten ftaen-
de, omringt. Wat des felfs Overigheden en po-
lityke regeering aengaet, Gramajus heeft iets
daer af aengeroert, (gelijck oock wy) in de be-
fchrijving van de ftadt: en hy acht met recht
defè fèlfde Kaffelrye de voornaemfte van \'t ge-
heel Wals-Vlaenderen , dat is, van \'t geheel
Vlaenderen , (uytgefondert het Keyferiijck
Vlaenderen) over de Schelde gelegen, \'t fy om
fijn groote uytftrecking , die twee-en-veertigh
dorpen begrijpt, en daer in alles neerftighlijck
gebout wort; \'t fy om de heerlijckheyt en rijck-
dom fijner inwoonders, (want in de cijns van
Vlaenderen brachten de Veurners foo veel op,
als de kortrijckers, om welcke oorfaeck fy oock
voor andere Kaffelryen geftelt werden ; doch
defe cijns vereyfchtheden eenige verandering,)
\'t fy oock om haer bequaeme gelegenheyt; want

bant, oft onder \'t gebiedt van Mechelen , en in
Verfen gefchreven de wederlegging van Paufin
loanna, oock van\'t lof van de H. Maget, en
van haer rechten en privilegien ,• oock van de
verdienften der goede wercken, van \'t Vage-
vuur, en van de traditien. Doch meer hier af
op fijn plaets. Voorts , dewijl by oude tijden ,
d\'inwoonders van defe Kaftelrye , gelijck oock
van andere plaetfen, foodanigh aen de Vorft
verbonden waren, dat fijn wil byna hun wet was,
fbo fijn allengskens eenige plaetfen tot een gift
aen de kloofters , en eenigen aen fijn leenman-
nen gefchoncken , en oock eenigen van de ge-
meene dienftbaerheytuytgefbndert en vry ge-
maeckt^en hebben begonnen, onder de Graven,
hun Heeren oft fijn Stadthouders t\'erkennen ,
en van hem recht te eyffchen, en gerechtigheyt
te vorderen. En op dat dit gevoeghelijcker fou-
de gefchieden, fbo hebben de Graven Thomas
en loanna , na d\'affcheyding der jurisdiétie
van devrye Vaffalen, en van de Graef, in het
jaer 1240 gewilt , dat defè hun dorpen , en
der felfder inwoonders , van dienftbaerheyt be-
vrijt, wetten en een Raet fouden hebben , voor-
fchrijvende hen tot dien eynde ftatuten , die
Keuren genoemt fijn,niet van Cura, kforging, maer
van de verkiefing der boeten. Sy ftelden oock
voor hen Schepenen,die fy Keuriers, fèdert Keur-
heeren noemden, hoewel fy nu Lanthouders fijn ge-
noemt, voornamelijck de Burgermeefters, als
meefters der burgerlijcke faken. Graef Lode^

Ilen berge.
Wulverghem.
Houthem.
Bulskamp.
Adinckercke.
Bewefterpoort.
S. Walburgs raet
Koxye.
Lenfele.

Wulpen met de Prochie "van Boytshoecke, Beooflcr-\'
poort met \'s Heer Willems-kapelle¹
Onder de Zuydyierfchare.

Haringen.

Provene.

Stavele.

Crombeke.

Weftvleteren.

Ooftvleteren.

Zeninge.

Beveren.

Ghiverinkhove.

Hoogeftade.

Polinckhove.

Loo.

Kafekinkercke.

Stuvekinskerckc.

Valkeravenkinder-

kercke.
Rellemskapelle

Alveringhem, met
de Heerlijckheyt
van S. Omer, die
fich oock uyt-
ftreckt tot in dc
Parochyen van
Lampernefte, Po-
linckhove, S. Ry«.
chiers of Rijckes,
en de ftadt van
Loo.

fy wordt van (i\'Oceaen befproeyt, en heeft de gen,bevelende oock in\'t jaer i^i\'^yKe ksPrancqS,
toevloeying van eenige rivieren. Sy heeft oock, Vafalleries demeureroknt francs ^ quiäes de tous
behalven de kiooflers van Everfam en Roes- coußs, frais, dons, chelpanchées, ^ d\'autre chofe tou-
brugge , in haer omkring gehadt d\'Abdy van chant la Keuredat is, dat die Van \'t Vrye, en Vaffa-
Dune, de welcke, om fekere redenen onlangs lerienyrv fouden hlijy en , en ontflagen van alle koßen,
naer Brugge gevoert fijnde , (gelijck oock het laßen, gefchencken , middelen, en andere dingen , de Keur
klooder Roesbrugge naer Yperen) met recht Dieshal ven,in d\'andere verfoecken der

eenige voetftappen van fich,en een gedeelte van Vorften fijn, in\'t gebiedt van Veurne, achtPa-
haer geeftelijck gefin daer gelaten heeft. De rochyen vry , met hundependentien ,diefy af-
Kafteirye van Veurne heeft veel mannen, in gefnede leden noemen, en fubfidiaer fijn, en
deught én geleertheyt uytfteeckende , voort- niet minder betalen dan een vierde-part der
gebracht , en onder anderen Adrianus Gander fchattingen, die de Kaftelry moet opbrengen
Burgh , Rechtsgeleerde t\'Uytrecht , en federt en yder heeft fijn Rechtbanck.
Prefident van Viaenderen , met twee fbonen De Katholijcke Koning is heden Heer van vc Heer-
ve.rheerlijckt, loannes, Prefident in den Raet van de Kaftelrye van Veurne, als eyge Graef van
Mechelen, en federt Prefident in de geheyme Vlaenderen, en Souverain Heer van de ftadt
Raetj enLambertus, Deken van S. Marie t\'Uy- en Kaftelrye van Veurne , de welcke twee-en-^
trecht. Uyt defe Kaftelrye is oock gefproten veertigh Parochyen begrijpt, die in acht-en-
loannesde Wilde, Rechtsgeleerde, Raetsheer des dartig Ammanfchappen verdeelt worden, be-
Raets van Veurne : Carolus Rotcafius, loannes Bou- halven d\'acht Parochyen van de felfde Kaffel-
dinius^ en, fbo men de ftadt daer by voeght, Pe- rye , de welcke , met hun andere aenhangfe-
trus Mattardus,QQn Poëet, van de Premonftraten- len , tacken en heerfchappyen, en met d\' andere
fche Ordere j Petrus Wagenerus van de felfde Or- heerlijckheden van minder naem, die als aen de
dere, vermaert om dat hy onlangs het leven van Vaffallen van defe Kaftelrye behooren , met de
S.Norbertus uytgegeven heeft; PaulusLeopar- felfde Kaffelrye contribueren, en de gemeene
dus j een feer geleert Letterkundiger ,• loannes de fubfidien betalen. Voorts,defe plaets,in de fèlfde
la Salie, Theologant en Poeetj defè heeft Pa- Ammanfchappen , wordt door defe volgende
ftoor geweeft te Tieldonck, een vleck in Bra- Parochyen verdeelt:

Koppernolle in de Parochy van S.IantePo-
peringen , de heerlijckheyt der Templiefs, de
heerlijckheyt van Diephefele des kloofters van
Everfame in Krombeecke , desgelijcks de vrye
Allodie, eertijts van Mevrouw van Ronny in
Krombeecke. De Heerlijckheyt van Kouthoe-
ve. \'t Vrylaetfchap in Reningen, en \'t Hoflandt
in de felve plaets.

De Raet van defè Caffelrye wordt jarelijcks
door de Gedeputeerden van de Graef vernieut,-
en men fielt twee Burgermeefters, en twintigh
Schepenen , by de wekken d\'adminiflratie der
wetten, en rechten is, in alle de grenfen van de-
fe jurifdidie , foo in criminele , als in civile fae-
ken. By de felfde is oock de macht van keuren
te maken, fbo wel voor de voorverhaelde ju-
rifdiótie, als voor de poiicie, onder behorelijcke
boeten en penen,die fy mogen veranderen, ver-
meerderen, verminderen, naer vereyfch van de
faeck,en naer hun believen. By de felfde Magi-
ftraet is oock de macht van de Raetsheeren,
Schrij vers,klercken,deurwaerders van de kamer,
boden, en anderen,welckers raedt en dienften fy
gebruyckt, te verkie/èn, by te nemen , en weder
af te fètten. Sy mogen oock hun getal ver-
meerderen en verminderen, naer dat fy \'t voor
hun Gemeente noodigh achten, en oock hun
loon en vergelding verhoogen en veriaegen :
behalven noch veel andere en aenmerckelijcke
rechten van de felfde overigheyt, die in \'t keur-
boek der koflumen breeder verhaelt worden.De
voorfeyde Burgermeefters doen hier oock ja-
relijcks reketiing van de fladt en Caffelrye van
Veurne voor de voorgenoemde Gedeputeerden
vande Graef, alsfy de Magiftraet vernieuwen.
Onder de Rechtbancken der vrye Parothyen
vertoont fich voor eerfl

^am, \'t welck , gelijck Gramajus gelooft, de
naem van de Hollanders heeft. Dit is een der
grootfte dorpen in geheel Vlaenderen , en ick
weetniet of\'erin d\'ommekring van dit Lant-
fchap een grooter is. Hier fijn, boven d\'andere
voordeelen van de Natuur , feer aengename
plantagien van ypenboomen, die in dit geheel
geweft, ja tot in Artois toe, tot verfcheyde ge-
bruycken gefocht worden, maer echter nergens
beter, dan in dit landt waifen. Hier is een
Rechtbanck en Hof, \'t welck fijn privilegiën en
rechten heeft: en defe Heerlijckheyt hadt eer-
tijts de felfde Heeren , als die van Dixmuyden,-
doch voor en nae hen heefc fy in verfcheyde
geflachten geweefl, en onlangs in \'t geflacht de
JSIeder/ant*

la Vkfi>il!e, van \'t welck het ten deel by huwelijck
aen \'t geflacht. van Ideghem is geraeckt. De
Heeren van defe plaets genieten het opperfle
Recht, hebben de vogelvangft, jacht, en fwa^
nen , en andere diergelijcke rechten, die aen de
Souveraine Heeren, onder een Vorfl: fl:aende,
behooren. Daer waeren oock eertijts getelden
onder de vier fcheydsmannen der gevechten en
lijfgevechten van \'c gebied van Gaffel, gemeen-
lijck Krijgwaenders genoemt. En miflchien heefc
noch heden de Heer van Watou, uyt oorfaeck
van dit ampt, de rechte en vrye wegh tot in
Cafl^el, \'t fy hy te voet of te paert derwaerts wil
reyfen. De geen, die onlangs defe plaets, onder
de tijtel van Graef, befeten heeft, is d\'Edele
Heer loannes van Ideghem, van deurluchtige flam
gefproten , Ridder van S. lacobs Order, Baron
van Busbeecke, Heer van Wafe, Bofl:, Meere ,
Belle, Kortewijle, en in andere plaetfèn, de
welck oock defe plaets met een feer heerlijck en
Vorfl:elijck gebouw verkiert heeft. Defe Heer-
lijckheyt wierdt tot de tytel van Graeffchap
verheven ondet Karei, onlangs Graef van Ide-
ghem, vader van loannes Van Id(^em, een man van
uytfleekende dapperheyt en voortreffelijcke
verdienften,aen de Gemeente van Yperen voor-
namelijck bewefen. In Watou leght oock de
Heerlijckheyt Van Dove, Hier is oock een oude en
rijcke Domaine,die naer \'t geflacht van Korteyoy-
Ie is genoemt,of liever van de welcke dit geflacht
fijn naem heeft verkregen, met groote inkom-^
fien en rechten , die nu van de Graef van Wa-
tou befeten worden. Hier was eertijts een treffe-
lijck gebouw, met een breede gracht omringt,
by\'t welck men onlangs eenige eycke-boomen
heeft gefien, die foo dick en groot waren, dac
men geen diergelijcken in geheel Vlaenderen
vindt. Men heeft van hier een aengenaeme uyt-
ficht naer de bergen , naer d\'oude Oromanfa-
ken , naer de bergen der Katten , en naer
\'tkafl:eel der Moriners.

Elverdingen, een mijl van Yperen gelegen, is
een oudt dorp in Vlaenderen ; want Meyerus
gedenckt daer aen in fijn jaerboecken , op\'c
jaer 804 : Laudo yan Elverdingen, met Teflardt
van Boefingen, Hugo van Longemarck, en an-
dere machtige mannen, de welcken van eenigen
tot hoofden vanroovers gefl:elt worden, \'t Is
niet onwaerfchynelijck,dat defe de heerfchappy
van de plaets befeten heeft. Doch over twee
hondert jaren en meer, en lang daer nae , heefc
defè Heerlijckheyt behoort aen de naturelijcke
kinderen des Graefs van Vlaenderen, onder de
welcken in\'t jaer i J44 uytgeblonken heeft Lode^
•wijck yan Vlaenderen , Heer van Praet, en Woe-
flyne. Ridder van \'t Gulde vlies, en in gedruckte
fchriften vermaert. Voorts,de felfde Heerfchap-
py is federt weer aen de Graven van Vlaende-
ren vervallen ; maer echter onlangs tot een on-
derpant gekomen aen de Heer Adriaen yander

Burgt, De Proofl: van Wormefele befit in defe pa-
rochy oock fijn recht, desgelijcks de Ridders
van Malta , door de gifte van de Gravin Geer-
truyd :en men fiet hier d\'overblijffelen van een
oudt kafl:eel, dat men heden het Princen-Hof
noemt, met een dubbelde gracht, en met water

omringt; daer uyt men vermoeden kan dat defe
plaets eertijts van de Vorft bewoont wierdt. De
Heer van de felve geniet noch verfcheyde
vryheden en privilegienjCn houdt die te leen van
\'t Hof van Vlaenderen.

Niet verre van hier, te weten ooftwaerts, legt
ten deel het dorp Boefingen en Noortfchoten , van
Gravin Adela aen d\'Abdy van Meefene toege-
wefèn, daer feer aengename weylanden,en vette
bouwlanden fijn. In het felfde geweft fiet men
het dorp Zuvtfchoten, \'t welck zuydtwaerts van
Noortfchoten afgelegen is,met fijn bouwlanden
en weylanden, die in vruchtbaerheyt niet voor
\'tender wijeken. De felfde Gravin Adela , ge-
malin van Boudewijn van Rylfel, heeft dit dorp
oock aen d\'Abdy van Meefene toegevoegt. Re-
ningelß heeft in de befitting van \'t geflacht van
Kortemjk geweeft, en onlangs in de heerfchappy
der Longel(>alkn,v2Ln de welcken het aen de Buttelers
gekomen is. Hoe groot de jurifdidie van defè
Heerlijckheyt heeft geweeft, blijckt ten min-
ften hier uyt, datfy, behalven de.Raedt van\'t
dorp 5 twee andere Rechtbancken van \'t kafteel
begrijpt, die men hooger en laeger noemt, en
daer beneffens de Heerlijckheyt de la Clyte, die
van geen minder belang is, de welcke, behal-
ven dat fy alle recht geniet, noch hondert en
twintigh leenen heeft, die onder haer behooren.

Woeflene is een dorp, een half mijl voorby El-
verdingen , tuflchen bouwlanden en boffchen
gelegen, en heeft nu een felfde Heer, als Elver-
dingen. Defe fijn de fes van d\'acht Paro-
chyen , die in vryheyt fijn geftelt. Voorts, men
voegt hier by eenige heerlijckheden, die oock
fekere befondere vryheyt genieten , namelijck
van \'t Kappittel van Ryffel in Kaeskerkc, en in
de buurt van de nieuwe kapelle , een parochy,
onlangs aen \'t geflacht van Montmorancy toe-
behoorende : gelijck oock onlangs van S.Omers
kerck in Alverghem, van Caffel in Weft-Vlete-
ren; Eifendam in Ooft-Vleteren, aen d\'Abdy van
Meefene; Kromheecke onlangs aen \'t geflacht vän
Hoorn van Gaesbeecke; Smjnlandt aen de Baron
van Ingelmunfter; Coppernolle, onlangs aen de Ba-
ron van Croifilles; en eyndelijck Reningen aen \'t
geflacht van Ifeghem van Ghent, en in \'t felfde
doxpUoflandtyonhugs aenOdavianus de Klerck,
Schout van Nieupoort, toebehoorende; gelijck
oock de Heerlijckheden der Templiers in Weft-
Vleteren , en Everfame in het voorgenoemde
Krombeecke.

Lokeren is een Heerlijckheyt van een geflacht
dat eertijts de fèlfde naem voerde. Dele erffe-
nis is namaels geraeckt aen \'t geflacht van Be-
thune , van \'t welck het aen de Hondt-Schoten ,
en eyndelijck aen de Hoornen gekomen is, be-
halven ter plaets, daer fich de jurisdidie der
Heerlijckheyt van Canighem uytftreckt, met
het adelijck huys des Heers van Waterleet by
Merville. Dit is een feer groot dorp, en heeft
bergen , daer boffchen opftaen, en open vel-
den , die in de fomer wonderlijck aengenaera
fijn.

Vlamertinge, een mijl van Yperen gelegen ,
aen een wegh , met ftraetfteenen beleyd , langs
de welcke men naer Poperingen, en naer meer

andere fteden gaet. Hetis aengenaem en volck-
rijck , en heeft veel weyden en faeylanden. Ick
gae nu voort tot d\'andere dorpen van defe Kaf-
lelrye, die tot de Rechtbancken, gemeenlijck
de Vierfcharen genoemt, van de welcken hier voor
gedacht is, behooren.

Onder de gene, die de zuyderlijcke vier-
fchaer erkennen,fijn Beooft er-poort tn Be\'^efter-poort.
Daer na volgt Ooflduynkercke y om dat het aen
d\'ooftfyde der ftadt Duynkercken gelegen is.
Men fiet in dit dorp het heerlijck gebouw van
de Heer Dan Crequy , \'t welck groote cierelijckhey t
MQxtooni.Oyenkercke wordt van eenigen Adinkercke
genoemt.

S. Walburgs grens, by Veurne gelegen , in de
welcke een leen is , gemeenlijck den Tourreul ge-
noemt,onderde burgt van Veurne behoorende,
onlangs van M^?/« befèten.

Houthem is een dorp , dat naem verkregen
heeft van de Blavotien, door de Vorftin Mar-
gareta belegert.

Tfenberg word van Meyerus, in fekere gedich-
ten, Mowi J/ßiw genoemt. Het is feer oudt. In
defe plaets heeft een kamer der Redenrijckers
in de Nederlantfche tael geweeft,de welcke daer
noch is.

Bulskamp wordt van Gramajus Bulficampus ge-»
heeten. Het is vermaert geworden door de
ftrijt, tuffchen d\'Ifengrins en de boeren , eertijts
hier gelevert.

Wuheringhem wordt van de felfde Gramajus
Wolfarts wooning genoemt, en is om fijn aen-
gename gelegenheyt niet te verachten. Hier
toe behooren oock eenige dorpen, die hun nae-
men van kercken gekregen hebben. Kajekins^
kercke; SteDinskercke, de welcke ick een felfde
plaets achte te fijn als Steenkercke, In dit felfde
geweft is folckeraDekinskercke, en Rellemskapelle, de
welcke een felfde is als Ramskapelle.

S. Katelijne kapelle is gelegen in de Heerlijck«.
heyt van Berkele , die aen de Kanonicken van
S. Pieter te Caffel behoort.

Boytshoucke is aen S. Omer gewijdt. Men ge-
looft dat fy eertijts de vloejing enebbing van
de zee, die dus verre inquam, onderworpen
heeft geweeft. En dieshalven willen eenigen, dat
fy Boytshoucke genoemt is, als een hoeck voor
de kleyne fchuy ten of booten. Wy konnen niet
meer van defe kleyne plaetfen bybrengen.

S. loris kerck befit het recht van een feer oude
Parochy, fchoon het grootfte en voornaemfte
deel daer af, naer \'t noorden ftreckende, heden
Nieulandt wordt genoemt, uyt oorfaeck van een
groot gedeelte van \'t felfde landt, dat van de
de zee ingefwolgen wierd , en nu door dijcken
en dammen tegen des felfs overvloejing befchut

De Iieeriijckheyt van defe plaets behoort
aen d\'Abdis, die over de Benediktijnfche Non-
nen by Broeckburg gebied, de welcke hier , be-
halven de rijcke inkomften , die fy jarelijcks
ontfangt, een Overigheyt tot de bediening der
civile faken ftelt, vermits de criminele faken aen
de Rechtbanck van Veurne behooren.

S. Richiers is een aengenaem dorp in dit ge-
weft, en heeft de naem van de Patroon van de
kerck. Maer het Paftoorfchap is met het kloo-
fter van Everfaeme vereenigt, en de Prooft daer
af noemt iemant van de ftjnen tot de bediening
van de/è plaets. De jaermarckten, die nu in het
dorp Loo gehouden worden , hebben, gelijck
men gelooft.oock eertijts hier geweeft. N.Zan-
neka, een man, van edel geflacht gefproten,
heefc te S. Richiers een treftèlijck huys, \'t welck
hy rontom met een bogaertvan eyckenboomen
omringt heeft, die aengenaem om t\'aenfchou-
wen fijn.

^ Lamperneffe heefc defe Griekfche naem a-^^utt^^
\'t welck een heerlijck en vruchtbaer eylant
beteeckent, gekregen , om dat defè plaets tegen
de golven van de zee verfekert wierdt gelijck
Gramajus feght. Joames NLakhramus acht datfy
in d\'open brief van Koning Dagobert Lampas,
dat is, een fackel, genoemt wordt. Sy overtreft
alle de dorpen van defè Kaftelrye, en by ge-
volgh van geheel Vlaenderen. Sy is feer rijck
van weyden , en vermaert door d\'overvloet van
fayfanten, ganfèn , fwanen , en wilde eendtvo-
gels, die uyt de noortfche landen derwaerts ko-
men vliegen.

Reningen: defe Heerlijckheyt is heden in \'t be-
fit van \'t geflacht van Vilane te Ghent.

Aherghem^vm d\'Ouden Adelfiingahmgenoemt,
is een plaets, die vermaert is om de grootheyt
van haer kerck, en om haer Heerfchappy, die
onlangs aen de Canonicken van S. Omer be-
hoorde , en om de geboorte van Jacobus Mar-
chantius de Vader , die met fijn geleerde Com-
mentarien Vlaenderen heeft verheerlijckt en
oock de foon, die door fijn kennis in de Rech-
ten, en om fijn welfpreeckentheyt, in \'t ampt
van Raetsheer van Brabant feer geacht heeft
geweeft. De Kanonicken van S. Omer, die de-
fe heerfchappy befaten, hebben haer voor eeni-
ge jaren verkocht; en fy ftreckte fich oock over
fbmmige geburige plaetfèn uyt. Men fiet niet
verre van mer de heerlijcke woning van de voor-
name Heer Franciscus vanWijckhuys; enoock een
treffelijck geboa van de Heer van Beauvoorde.

BeVeren is een dorp van uytfteekende aenge-
naemheyt, en heeft aen fijn eene fijde, die naer
\'t zuyden flreckt, vermakelijcke weyden. Men
fiet daer oock een kafteel, van fèer heerlijck ge-
bouw, en daerby een plantagie van boomen, die
feer vermakelijck om te fien f]jn,enfoodanigh in
ordere gefchickt, dat \'er in geheel Vlaenderen
geen diergelijck is. \'t Kafteel is met grachten
omringt^en daer by fijn tuy nen en boomgaerden,
en eyndelijck alles, dat d\'oogen en geefï verma-

ken kan. Hier is oock een korenfchuur, die lil \'Ê
geheel lantfchapfijns gelijck niet in grootheyt
heeft.

Geverinckhove , van Gramajus GeVeridcuria ge-
noemt , heeft eertijts een vermaert geflacht van
de felfde naem voortgebracht.

Stavele was eertijts d\'erffenis en wooning van
een beroemt geflacht, uyt de Hartogen van
Bretanje gefproten , dat by huwelijcken hec
Burghgraeffchap van Veurne , en de Heerlijck-
heden van Merville en Haveskercke verkregen
heefr, van de welcken het aen de Hoornen is ge-
komen , en heden befeten wordt van de deur-
luchtige Heer Lamorael van Hoorn,Burghgraef
van Veurne , die daer een treffelijck gebouw
heeft, en die, behalven d\'oude rechten, de welc-
ken hy daer beftt, onlangs noch anderen van
de Koning van Spanjen by verpanding verkre-
gen heeft, gelijck in Krombeecke en Beveren.

De Prooftdye van Everfame is een kloofter
van Regulier-Kanonicken van S. Auguftijns Or-
dening , van gelegenheyt een der fchoonfte en
aengenaemfte die men in geheel Vlaenderen
fiet. Het is binnen de grenfen van Stavele be-
ftoten, en heeft omtrent fich veel weyden, en is
byna van alle fijden metbeecken, tuynen, en
plantagien omringt , die wonderlijck aenge-
naem, en in ordere gefchickt fijn; daer ick de
boftchen en kreupel-boflchen byvoege.

Krombeecke heeft geen gebreck van hee^lijck-
hede^,die aen de Burghgraven van Veurne be-
hooren. De Prelaten van Everfame befitten hier
oock groote rechten.

Hooghßade is een waerdigheyt van de kerck
t\'Everfame, hebbende een Paftoorfchap, aen
\'tfèlfde kloofter ingelijft. Dit dorp beftaet ten
meeftendeel in bouwlanden, en fchijnt, als men
op d\'omleggende landen fiet, fijn naem van fijn
hooge fhant te hebben.

Haringen begrijpt in fijn parochy een wijck,
die gemeenlijck Ro^s^rugg^ wordt genoemt , die
om haer aengename wooning en menighte van
volck vermaert is. Sy wordt deurgefneden van
een kleyne beeck , die haer oorfprong heeft uyc
de rivieren , langs de fchuynten der bergen af-
vallende. En hier fijn oock beemden, die om
hun aengenaemheyt en voortreffelijkheyt uyt-
munten. De heerlijckheyt van defe plaets heefc
eertijts geweeft in \'t geflacht van Bethune , van
de welcken het aen de Kafteleynen van Rijffel,
en van daer aen \'t geflacht yan Huchin overge-
gaen is. Sedert is het geweeft in \'t befit der 6)m*
rets; en behoort nu aen de deurluchtige Heer
Wolfang, Edelman van Plothe,Yan Saxifche afkomft>
die daer groote rechten en privilegien befit.

Weft.Vleteren fijn verfcheyde Heerlijckheden, ,
die fich oock tot in andere dorpen uytftrecken.
Het behoorde eertijts aen\'t geflacht van Oi-
gnies, en nu aen de ftam des Graefs van Ife-
ghem , van de welck daer noch een heerlijck
huys gefien wordt. Berkin behoort aen \'t Ka-
pittel van Caftei j Swylandt aen de Baron van
Ingelmunfter; Koppernolle behoorde onlangs
aen de Baron van CroifiHes, en nu aen de voor-
noemde Graef van Ifeghem : de Tempelen van

de Ridders van Malta , ofd\'erfdeelen , worden
nu van d\'erfgenaenien der Tempeliers befeten.

IVeß.Vkteren is een dorp, aen de beemden van
Everfame gelegen. Hier fijn weylanden en
faeylanden, en aen de weftfijde is \'t oock bofch-
achtigh, en met boomen befet.

Loo is een vleck, van beemden,weyden,en van
bouwlanden omringt j aen een breede beeck,
yperlee genoemt, gelegen, die naer Nieupoort,
Dixmuyden,Veurne,en Duynkercken loopende,
de naem van Loo behoudt; jae oock eertijts een
haven heeft gehadt by Lombaertfijde, daer
noch een hoeck is die de naem draegt. Sy heeft
voortijts oock een kolonie in de geburige lan-
den gebracht, daer noch heden het dorp en de
kerck van Loo overgebleven is, genoegh be-
kent om dekafen,die daer gemaeckt worden, en
in hooge achting en naem fijn, uyt oorfaeck
van hun goede fmaeck, daer in fy geenfins voor
de Parmefaenfche kaefen wijeken.Men kan hier
uyt giffing maken van d\'oude achting van de-
fe plaets, als oock om de drie brede heyrbanen,
van de weicken d\'een ,, feer breet en recht fijn-
de, naer Merreghem ftreckt, die noch heden
de naem daer af behoudt : d\'ander naer Kalis
oft Iccius haven, en naer de zee , overlang van
de Graven van Vlaenderen weghgenomen oft
geftopt. De derde ftreckt naer Ghent, en wordt
dickwijls in de Hiftorien genoemt. Doch hoe
vermaert dit vleck voor drie hondert jaren

heeft geweeft, fal de geen erkennen , die aen-
merckt, dat het de tijcel van Graeffchap, een
voornaem Advokaetichap, een Tol, winckels,
Wiftelbanck, Cenfure, Afrechting, inwoonders
van S. Pieter, het recht van \'t fwaeit, de munt,
en andere groote voorrechten heeft gehadt:ge-
lijck ook een kafteel met fijn wercken,een voor-
ftadt, een Kafteleyn of Burggraef van de ftadt,
Schepenen , een Generale waerheyt, ban , wet-
ten , muren, Gerechts-oeffening , een marckt,
ban van brooten wijn, een Stadthuys, Gemeen-
fchap, een eeuwige Raet, dienaers van de Graef,
keuren, en kafteel en huys van de Graef, Burgh-
tenaers, een relbrt onder Atrecht, en een Raedt
met groote vryheyt heeft gehadt. Philippus,
de foon van Robert de Vries, hadt in \'t jaer
iop3 het Graeffchap , en deTolvan de ftadt,
en alle fijn wereltlijck recht, dathy daer had ,
behalven het fwaert en de munt, aen \'t Collegie
der Canonicken gegeven. Philippus, Graef van
Loo, heeft fijn Graeffchap aen\'t kloofter van
S.Pieter,nieuwelijcks daer opgerecht, gefchonc-
ken. Maer nu regeeren over de ftadt ten deel de
Vorft, en ten deel d\'Abt, die, Prooft fijnde, met
een myter verkiert is , hoewel de Vorft daer de
grootfte heerfchappy heeft. Yder van hen heefc
fijn Baljuw, en fteh jaerelijcks fijn Burgermee-
fter en Schepenen , d\'Abt vier, en de Vorft
vijf, die gefamentlijck aen d\'inwoonders van de
beyde heerfchappyen recht en gerechtigheyt
bei\'enen.

En fal eenighfins het gene doen,
dat men verplicht is, foo men dit
geheel geweft der Caftelrye van
Belle met d\'aengename velden
van Theftalien , die eertijts de
vermakelijckfte van geheel Grie-
med^rng\' i^Qjj geweeft hebben, vergelijckt. Men fal daer
\' in boftchen vinden , die niet voor de vermaerde
boftchen van Emonien fullen wijeken ; oock
kreupelboftchen, fonteynen, en beeken, groene
beemden, en landen tot alle vruchten bequaem,
bergen met groen gras bedeckt, nietfïeylen
afgebroken , maer die men van alle fijden kan
beklimmen , en die om hun vruchtbaerheyt te
prijfen fijn : eyndelijck, daer men alle d\'andere
vercieringen van de natuer kan aenfchouwen.
Salvianus heeft eertijdts van Aquitanie gefchre-
- \' ven , dat daer het geheel Landtfchap met mjngaerden
yemcngt ypas, oft yan heemden hloeyde, oft met home-
landen yerciert, oft met yruchthoomen en boffchen beplant,
oft yan fonteynen befproeyt, oft door beeken yerdeelt, oft
mt koorn-airengekruynt "^as. Men kan dit met geen
minder reden van \'t Gebiedt van Belle feggen,
daer , gelijck de voorgedachte Schrijver van
Aquitanie fpreeckt, de befitters en Heeren van
dat landt waerlijck niet foo feer een deel van dit
land,als wel degedaente van\'t Paradijs fchijnen
te befitten,foo de langdurige elenden der oorlo-
gen hen niet foo feer trofienj en foo fy,benefFens

d\'andere Provincien,van de fware laft van fchat-
tingen gedruckt, niet vergeefs, en foo veel ja-
ren lang naer vrede hadden gefucht. Dit landt
is niet alleenlijck vruchtbaer van gront, maer in
fijn geheele omkeer, en in alle fijn dorpen aen-
genaem , luftigh en geneughelijck om t\'aen-
fchouwen,- \'t welck fomtijts boven de vrucht-
baerheyt geftelt wordt. Voorts , defe Kaftel- nrdeding.
rye, oft dit gebiedt, dat foo vruchtbaer van
gront, en aengenaem voor \'t oogh is, wordt on-
der fekere Rechtbancken oft vierfcharen, Paro-
chyen en reftorten vertoont. Onder de gene die
volgen, fijn de drieeerfte,eygendommen vande ,
Graef, te weten, het Ambacht yan Belle, in de Paro-
chy van Belle,buyten de ftadt gelegen.In de Pa-
chy van S.Ians kapelle,in \'t refort dat aen de Graef
behoort. In de Parochy van Bertene, met de ge-
nen , die \'er aen behooren , als Meteren en Meris, "
D\'anderen fijn de goederen van befbndereHee-
ren, namelijck het refort en de heerfchappy van
de Prooft van S. Donaes te Brugge , Isieukercke,
Steen-^ercke, met fijn toebehooren; Nipkercke wet
fijn dependentien; Dranoultre, Eecke, Caeflre , het
reftort en de Heerlijckheyt der Commanderye yan
de Ridders yan Malta ^ eertijts der Templiers;
Wefloutre,het gebiedt yan Vlerinckhoye, Eerten,eyn-^
delijck het reffort en de heerfchappy yanAn^
geft in Arneke,

Vati Belle hebben gehadt, men moet voor eerfl
weten , dat Guido van Namen die befeten heeft
foo lang hy leefde, als een gift van fijn vader,
Graef van Vlaenderen, te weten, in\'t jaer 1287»
Doch toen defe fonder kinderen nae te laten
florf, is defe Heerlijckheyt weer aen \'t Graef-
fchap van Vlaenderen gekomen. Gelijck oock
te voren Margareta van Konftanümpekn de felfde
Heerfchappy hadt gegeven aen loannes, haer
neef van wegen Jan Dan Dampierre, in betaling
van twee duyfènt Parijfche ponden, hem jare-
lijcks tot fijns moeders erfdeel toegewefèn,
maer van fijn Oom Guido weer afgekocht. En
het blijckt dat de fladt en \'t gewefl: van Belle
van niemant anders befèten is geweeft , als
van een feer oudt geflacht van Belle , al over-
lang uytgeftorven , ten minften foo veel d\'eerft-
geborenen van defe ftam aengaet. Veel oude
bewijfèn verfekeren, dat defe Bellers, hun ge-
fchriften dus onderteeckent hebben , de Bellea,
dat is, Dan Belle, en over defe plaetfen hebben ge-
heerfcht. Immers, fy hebben de goederenen
tienden,in d\'alodien, of Landen Dan Belle gelegen,
aen de kloofters van fBertene en Klairmarets
gegeven. Indien wy , feght Gramayus , dit niet
feggen,foo fie ick niet hoe men eenige jurifdidie
aen defè Kaffelrye, die fich tuffchen Kaffel en
Yperen wanvoeghelijck uytftreckt, en fich fon-
der ordere en bequaemheyt aen de beyde dor-
den voeght , gevonden en toegewefen foude
lebben,- temeer, om dat defè Kaflelrye fèlve
eertijts een leen der Heerlijckheyt van Moer-
beecke heeft geweeft, en by verwiffeling, tufl
fchen Wouter de ReDcnges \\2in Moerbeecke, en
Graef Guido aengegaen , aen de Graven van
Vlaenderen overgegaen is. Doch hoe Guido
van Dampierre, Graef van Vlaenderen, uyt het
geflacht van Bourbon ge/proten,Heer van Belle
is geworden , verhaelt Oudegerft in fijn Annal.
cap. 117. Voorts, in \'t Ambacht Dan Belle , onder
de Parochy van Belle,fijn verfcheyde Heerlijck-
heden, van adelijcke perfoonen , en anderen be-
feten : onder welcke Heerlijckheden my bekent
fijn Bellekin , Bagedooren, WalhoDe, oock de Heer-
lijckheyt en \'t landt van mpe, de welcke eertijts
aen een geflacht van de felfde naem heeft ge-
weeft , en van dat aen de ftam van Dan Boute is
geraeckt , en van defe by erffenis aen de ge--
flachten DanKortemjIe, tnBulteel Defe laetfte
Heerlijckheyt befit fouverain oft opper-recht,
en is een half mijl van Bellegelegen. Heden is
de befitterdaer af Michael Stephanus Bulteel, een
foon van Michiel, Burgermeefter van Yperen,
een man van fonderlinge deucht, wijsheyt en
geleertheyt. Hy is een vaflael van \'t Hof van
Belle, als de Graef van Vlaenderen toebehoren-
de, en heeft verfcheyde leenen , die van hem
dependeren. Doch hoe groot de jurifdidie en
autoriteyt der O verigheyt van de ftadt en Kaf-
felrye van Belle is, kan men fien in \'t keurboeck
der Koftumen, in\'t jaer 1(^31, door de Koning,
als Graef van Vlaenderen, beveftight.

De Schryvers verhalen eenparighlijck, dat
Belliolum, Belle, oft, gelijck d\'Ouden feyden ,
Belgiokm, van de Belgen is gebouwt, die daer
Koloniers fijn geweeft, en fich daer na Mori-
Nderlandt,

niers hebben genoemt dat het Van de Noor-
mannen is verwoeft, Van Arnulfus, Marckgraef
van Vlaenderen , vernieüt, en onder Robert de
Vr ies met Wallen omringt, en de gedaente van
een ftadt heeft gekregen , gelijck de groote
broeken der muren, en de plaets van \'t kafteel,
aen allen bekent , daer af de Kaflelrye haer
waerdigheyt heeft, getuygen. Defe plaets heeft
verfèheyde rampen des oorloghs geleden,name-
lijck van d\'Engelfchen, Franfchen en Ypenaers,
en is verfcheyde malen met vuur verbrant.
Keyfer Karei heeft haer vryheden en ftadts-
rechten vernieut, gelijck oock haer Raet, en
haer een forme van regering voorgefchreven.
Voorts , de erffelijcke waerdigheyt van Kafte-
leyn heeft eertijts in verfcheyde cn deurluch-
tige geflachten geweeft , gelijck onlangs in \'t
geflacht van Liedekercke, en aen de Baron van
Heule. Het gemeen volck geneert fich met de
wevery en verwery van wolle-lakenen en hoe-
wel het onlangs door foo fwaer een laft van
elenden gedruckt heeft geweeft, foo betoont
het fich echter foo edelmoedigh, dat het fijn
fchade en verlies weer poogt te boven te ko-
men. In defè ftadt bloeyc voornamelijck de
marckt van gaeren, \'t welck , feer wit gebleeckt
fijnde, in groote overvloet naer Engelaut, en
naer andere Lantfchappen des weerelts , met
i^roote winft der inwoonders, gevoert wordt.

Tuffchen Kaffel en Belle is een dorp, dat niet
onvermaert is, \'t welck van Caflrim,éu is een le-
gerplaets der fbldaten, de naem van Caeflre heeft
verkregen , gelijck Gramayus feght. In defe
parochy heeft d\'Order van S, lan van lerufa-
lem, nu Ridders van Malta genoemt, een huys,
en verfcheyde landen. Men fiet daer oock een
kapelle van de felfde Ordere, daer in de Priefter
de Godtsdienft waerneemt. Voorts, dit dorp
ftreckt fich wijt uyt, en , feer volckrijck fijnde,
wordt voornamclijck om fijn weyden geprefen.
De Baron Dan Vcklem, uyt het geflacht van
nes , die oock Heer van Rumbeeke by Roefèlaer
is, heeft het befit van defe plaets.

Bertene is het aaefte dorp aen \'t voorgenoem-
de , \'t welck oock aen \'t geflacht Dan Thiennes be-
hoort. Hier rontom fiet men aengename ber-
gen, die niet fteyl noch onvruchtbaer fijn.

Eecke is een dorp , ten deel onder het gebiedt
van Belle , en ten deel onder dat van Kaftel
ftaende. Het was eertijts verciert met een heer-
lijck kafteel, en is om fijn jaght en viflchery
aengenaem. Het heeft te voren in \'t befit van
het geflacht van Belle geweeft. Dit dorp Eecke
heeft fijn naem van fekere holle boom, in de
welcke d\'Abt S. Volmar verborgen heeft ge-
weeft , die daer oock, als patroon van de kerck,
aendachtelijck geèert wordt. Ia d\'inwoonders
meenen noch de plaets, daer defe eecke-boom
eertijts geftaen heeft, te können toonen.

Meteren heeft van een andere fijde fijn uyt-
ficht naer Belle.Dit dorp wordt in d\'oude fchrif-
ten dickwils Meternis genoemt.

Mens wordt in de Regifters van Terrouaen
Merens,oït Mernes, en van Gramayus Marifcum
genoemt. Hetheefteertijts de Graef alleen er-
kent tot dat \'er, door de miltdadighey t van de

der, felf in andere landen , geboren fijn, vry fijn dere rechten , fijn aen de Heer van de plaets
van de hooftfchatting , die men aen de Vorft overgegaen. Voorts, defe heerfchappy was eer-
fchuldigh is. Niemant magh oock fijn bur- tijts een leen , dat onmiddelijck van \'t Graef-
gerrecht overgeven, oft tot het recht van een fchap, en van het Hof van Vlaenderen afquam*
ander ftadt oft Heer over te gaen, \'tenfyhy Maer onlangs is fy, op\'tverfoeck van Philip-
eerft de tiende van alle fijn goederen betaelt pusde Vicc], Kanonick, en Sanger inde Ca-
heeft. ^ thedrale kerck van Yperen , en Heer van defe

Nu volght het vermaerde vleck Nieukercke, plaets, onder \'t Hof van Belle geraeckt, om
\'t welck heden een heerlijckheyt van de Graef welcke reden de Heer van defe heerlijckheyt een
van Egmont is. Voor fijn verwoefting, in \'t jaer Vaftael van Belle is, en alderhande Rechtsple-
1581 gefchied , was het verciert met een kerck, ging befit, en oock een Leenhof, en een Schout
en toren, die koftelijck gebouwt was, meteen ftelt, en Subftituten, en dienaers. Hier is een
weekmarckt, die groote privilegien genoot, met Rechtbanck van feven Schepenen, welckers au-
een vleefch-hal, met een halle, met ftraten , en toriteyt fich oock uytftreckt in Formelle, Steen^
veelderhande hantwercken , met een Hof van ypercke en Belle. Binnen d\'omkring van de felfde
feven Schepenen, en een Rechtbanck en wetten parochy leght de heerfchappy van Ooßhove en
verfien. De wetten fijn gefterckt met een zegel Warnawe, de welcke nu drie hondert jaren lang
in de gedingen, en met een eygen maet van vervolgens In\'t gedacht de Vicq van Rikajfes heefc
graen. Hier fijn drie gilden van Schutters, die geweeft. Wat de heerlijckheyt van Oofthove
met het roer, en met de kopere en ftale boogh aengaet, even te voren genoemt, hier onder be-
fchieten. Dit volck heeft oock in groote naem hooren eenige andere heerlijckheden en leenen,
geweeft, om de vermaertheyt van fijn laken- en voornamelijck de heerlijckheyt in

wevery. Maer dit alles is door de brant der bur- Neder\'9paeßen. Onder de heerlijckheyt van Ooft-
gerlijcke oorlogen verteert,- en fy felven fou- hove behoort oock de heerfchappy ipanBertolf^
den geheel ondergegaen hebben , foo hun moed in de parochy van Belle gelegen. In de felfde
nietgrooter dan hun ramp had geweeft, en fbo parochy leght oock de heerfchappy deGaleye;
fy niet tegen hun ongeval geworftelt hadden, en noch een andere , die men het Buyfche Goet
Doch in \'tjaer i(5o8 heeft men de fondamenten noemt, gelijck oock de heerfchappy de Proye^
van een nieu Hof oft Halle geleyt, en de toren Onder Oofthove behoort oock de heerlijck-
begonnen uyt fijn puynhoopen weder op te heyt yan BoyA^« in Steenwercke ,• en eyndelijck
bouwen , en in de parochy-kerck drie kooren, noch een ander , die men Savelput noemt, in dc
met een kruyswerck, weder op te rechten. Men parochy yan Nieukercke; behalven andere leenen,
heeft oock weder herftelt de wevery van wolle- tienden en cijnfen, aen de felfde heerlijckheyt
laekenen, doch van lichter ftoffe, die men Bayen toegevoeght.

noemc , en het heeft op nieu eenige naem en Niet verre van Nipkercke fiet men een dorp,
achting by de vreemdelingen verkregen. Ia de tamelijck vermaert, \'t welck, uyt oorfaeck van
burgers hebben oock hun privilegien, door defe feker gebouw, dac vaa fteen gemaeckt is, Steen^
rampfalige brant verboren , weder opgefbcht, wd^ wort genoemt. Dit was onlangs een heer-
en gepooght die te vermeerderen, doch onder lijckheyt van Robert d\'Eßourniel, die, Baron van
\'t beleyd van Karei,onlangs Graefvan Egmont, Souterftede fijnde , dat daer naby gelegen is,
die , onder andere dingen , oock defè heerlijck- uyt oorfaeck van defè tijtel Erfmaerfchalck van
heyt uyt het geflacht van Lutfenburgh geerft Vlaenderen was. Defè , van afkomft, door fijn
heefc. deughc, en achting vermaert, befat groot recht.

Op de grenfen van Nieukercke leght een en veel inkomften in defe plaetfen.
dorp van groote vermaertheyt, en byna van ge- Vleninckhoye was onlangs in \'t befit van Karei
lijcke naem, Nipkercke genoemt. Dit dorp, en van Klaerhout, die oock Heer van Hardoye, en
defe heerfchappy yan Nipkercke was voor \'t jaer van andere plaetfen heeft geweeft , en is nu aen
1241 het patrimonie-goet der Graven van fijn erfgenamen gekomen. Een deel van dit
Vlaenderen, door Margareta, Gravin van \'t felf-" lant, \'t welck geen parochy kerck heeft, ftreckt
de Vlaenderen en van Henegouwen, voor fich, fich uyt ten deel naer Boefcepe,en ten deel naer
en voor haer wooning verkofen; tot dat in het Weftoutre, parochyen, die daer by gelegen fijn;
felfde jaer Margareta felve daer mede het oude S. lans Kapelle leght een half mijl van Belle,
Prioorfchap der Benedidinen begiftighde , aen in vlackten en is in de Somer feer aengenaem,
\'t welck fy oock alderhande jurisdidie,en groo- daer door men van Lokeren naer Meteren gaet.
te privilegien gaf, die fy felve en haer Voorfaten Dranoultre is een dorp, een mijl van Belle ge-
hadden befeten, dat ftellende onder de macht legen, in een foo vermakelijcke plaets, dat men
van de Paus alleen, en van d\'Abt van \'t grootfte geen aengenamer wenfchen kan. Het heeft fijn
kloofter van Tours, foo veel het geeftelijcke vermaertbeydt voornamelijck van de Heeren
aengaet,en onderwerpendedefe plaets haer fau- van S. Omers geflacht, die \'t feer langen tijdt
vegarde alleen, foo veel het weereltlijcke be- hebben befeten.

E Kaffelrye van Ber-
gen heeft een vrucht-
baer landt voor \'t vee,
en voor butter en kaes,
daer in het nauwelijcks
voor Hollandt wijckt.
Hier is oock overvloet
van aert-gewas, en van
boomvruchten_,fbo van
appelen , als andere
vruchten, en oock van hout, tot het gebruyck
dienftigh. Sy heeft groot gerijf van de fcheep-
vaert, de welcke haer groote winft toebrengt,
langs de rivieren de Colme, Peene, Leedere, en
oock van de groote zee. Voorts, alle d\'afleyding
der wateren, die fy gracht noemen, wort in
drie waterloopen verdeelt, namelijck in oofter-
lijcke, wefterlijcke en zuyderlijcke. Dit wort
dus genoemt van de vier voorname monden,
om dus te fpreken, die de golven van d\'Oceaen
infwelgen. Sy hadden eertijts drie ftuyfèn, van
de weicken de weftelijcke door\'t gewelt van de
zee gebroken is, toen de Duynkerckers in het
jaer 1579 opening aen de golven van d\'Oceaen
gaven. En over dit werck ftjn mannen geftelt,
. die men Water-Graven, en Dijckgraven,en drie
anderen , de weicken van defè dependeren, van
de Groot-Bailjuw, van de Burgh-graef, en van
de Raedt van Bergen, die op donderdagh in
de Paefchweeck de reeckening doen hooren,
daer de voorname leden van yder Watergracht
by ontboden en toegelaten worden, de weicken
jfijn Prelaten, Edelen, Gem.eenten, oft oock
onbeampte lieden, die landen en gronden in de
grenfen van defe watergrachten hebben. Voorts,
VMing dit geheel gebiedt begrijpt drie-en-dartigh dor-
jH^Kaf. ^^^ ^ de wekken, volgens d\'ordere derVeur-
ners, verdeelt ftjn in lès-en-twintigh dorpen,
de Keur onderworpen, en in feven anderen ,
die fy vaffallagien , dat is heerlijckheden , noe-
men , de weicken , hun eygen wetten gebruyc-
kende , en hun Heeren gehoörfamende, alleen-
lijck in de laften der publijcke opheven fubfi-
diaer aen Bergen fijn. Defè vaftaelfchappen fijn
de Prooftdye van Brugge, Pitgam, Houtkercke,
Ekelsbeecke , Ledringhem , Honfchote, Zuyt-
fchoten , met eenige andere heerlijckheden, de
weicken ick in de dorpen, daer in fy gelegen
fijn, aenteeckenen fal. EnickfH de dorpen,
op dat niemant met recht foude klagen dat hy
achter een ander geftelt is, hier na op d\'order
van \'t A B C befchrijven. Het fal echter eerft de
Nederlandt.

moeyte waerdigh fijn, alle de plaetfen die in
het cynsboeck van Vlaenderen onder \'t gebiedt
van Bergen getelt worden, hier op te noemen,
en eenige dingen te feggen, die tot d\'autoriteyt
en jurisdidie van de ftadt,en van des felfs Kaffel-
rye behooren. Defè plaetfen dan , volgens d\'or-
dere, die het cynsboeck houdt, fijn

colaes kapelle,
Waerhem,
Hoymile,
Weftkapple,
Bambeecke,
Herzeele,
Wormhout,
Quaet-Yperen,
Socx,
Crochte,

By defè plaetfen worden noch eenige Prooft-
dyen getek , te weten, de Prooftdye van S, Do-
naes in\'t Ammanfchap van Hontfchote , de
Prooftdye in Waerhemperfèele , Vinckhoeck,
Biffefèele , de Prooftdye van Teteghem , de
Prooftdye van Ghivelde, de Prooftdye van Lo-
keren in Looberghe , met de Prooftdye van
S. Donaes in de felfde plaets.

By de Nederlanders ( gelijck oock by de Kajïeieyfts
Franfchen en Hooghduytfchen) hebben eertijts
veel van de treffelijckfte fteden hun Kafteleynen
gehadt, die heden van de Franfchen Vicomtes,
en van de Nederlanders Burgh-grayen worden ge-
noemt. Defèn hadden , als Onder-graven , oft
als Stedehouders der Graven, het gebiedt over
de fteden en vlecken , en over d\'openbare gc-
vangeniffen , en oock hun Recht-bancken, om
vonniftèn te geven. Sy hadden oock liun eygen
tollen, en bedienden andere hooge en eerlijcke
ofticien in \'t afwefèn van de Vorft. Doch Floris
ruander,Haer, een fchrander en geleert man, heeft
breeder hier af gehandeltin fijn boeck van de
Kafteleyns van Rijffel. Soodanigh hebben,
feght Mirseus in fijn notitie der kercken , ia
Brabant geweeft de Kafteleynen van Bruffel,
Antwerpen, Heldome, Fure, Gennape en Grim-
bergen: in Vlaenderen, de Kafteleynen van \'
Ghent, Brugge, Yperen, Doornick, Rijffel,

Douay, Armentiers, Belle, Broeckburgh, Kort- van de vaffaeifchappen , fy heeft gewoonelijek
rijck, Dixmuyden, Veurne, Wynoxbergen, haer plaetfe in\'t itadt-huys , op de top van de
Aelil, Oudenburgh, Harlebeke, Nieupoort,\' bergh, die van de borgen haer naem heeft ver-
Orchies, Roafelare, en anderen. In Artoys de kregen. De forme van de Raedt is byna de felf-
Kafteleynen van Atrecht , S. Omer, Arien, de, als die van Veurne, en lieeft oock by oudts
Lens, Bapaulme, en Hefdin. In Henegouwen de foodanigh geweeft , dat is, na dat de wetten en
Kafteleynen van Bergen, en Valencien. In Gel- rechten van de ftadt , in\'t jaer 1297, door
derlant, die van Nieumeegen: in Hollant die van Guido beveftight waren. Hier worden jaer-
Leyden, Heufden, en Geertruydenbergh. Inliet lijcks feventien Schepenen verkolen, meteen
Sticht vanUytrecht, de Kafteleynen van Uy- Burgermeefter, fes uyt de burgers, en d\'ande-
trecht, en van Montfoort. Desgelijcks de Kafte- ren van buyten de ftadt. De Bailjuw is de felfde,
leynen van Limburgh, Zeelant, Kamerijck, als te Veurne,behalven dat de gemeene vooghdy
Terrouaen , Lingen, Montjoye, en anderen, van \'t Bailjuwfchap en Burgli-graeffchap dele
Van defe Kafteleynen en oock van d\'Advocaten waerdigheyt fchijnt te vergrooten. Voorts, wat
oft Voorftanders der Nederlantfche kercken, het flechte volck van Bergen aengaet, het ge-
hebben veel edele en oude geflachten in Neder- neert ftch voornamelijck met de handel ter zee ,
landt hun oorlprong gehadt. en met de waren , die in overvloet van \'t landt

.g^«- heeft defe naem van fekere groene\'bergh, eer- en andere waeren, een vrye jaer-marckt van
tijts buyten de ftadt gelegen , maer nu al over negen dagen vereert, die ontrent S. Lucas dagh
hondert en vijftigh jaren in de ftadt befloten, gehouden wort. Doch behalven defe hebben
op de welcke d\'Abdy van S. Benedi6l:us ge- fy, in verfcheyde andere tijden, vier andere
bouwt, en aen S, Wynock, een Engelsman, ge- marckten , die veel befbcht worden, fchoon fy
wijdt wierd. Dit is een mannen-kloofter , eerft niet de felfde voor-rechten hebben , namelijck
uyt Wormhout, en daer na uyt de kerck van in\'t midden van Auguftus, op de derde van
S. Marten derwaerts gebracht door Boudewijn November, acht dagen voor Paeftchen , en de
toegenaemt Schoone baert, met veel inkomften derde dagh na Palmiondagh.
en heerlijckheden befchoncken 3 welcks Prelaet Nu volgen de dorpen van de Kaffelrye van
de tweede plaets onder d\'Abten van Vlaenderen Bergen, naer d\'ordere van \'t ABC gefchickt.
beflt. Immers , defè bergh , van de welcke wy Aernouts-kapelle is een dorp, daer gefamentlijck
fpreken , vertoont met een geftcht, om fbo te bouwlanden en weyden fijn, ontrent een mijl
feggen, een aengename vertooning aen d\'oo- van de ftadt Bergen gelegen,
gen , namelijck veel beemden en faeylanden , Arenhmdskapelle is een vleck, dat ten deel uyt
en oock de zee, die dickwijls tegen de fchepen weyden , en ten deel uyt bouwlanden beftaet,
raeft , en de geburige poelen. Want defè plaets een half mijl van de ftadt Bergen,
leght niet veerder dan een mijl van de zee af, B^^^w^^^cAe begrijpt in fijn grenfen een edel Hof,
en noch minder van feker Moere, en een groote gemeenelijck Ingelshof genoemt , over eenige
mijl van de boffchen. Defe ftadt heeft van haer tijdt aen de Heeren van Nieuwerleet behooren-
begin felve veel ongemacken en rampen ge- de, en onlangs, by huwelijcks-verbont aen de
leden. Burgh-vooght van S. Omer , Heer van Souatré,

De Graef van Vlaenderen is Heer van defe een man , door fijn voorfichtigheyt en edelheyt
ftadt, ten deel om fijn rechten, ten deel om van geflacht vermaert. En over meer dan hon-
fijn Opper-advocaetfchap , en der kloofters van dert jaren, by huwelijck aen de Moerbeecken
Wormhout en van Bergen , aen de welcke Ro- toebehoorende, is het van de kerck te Drinck-
bert van Kaffel, uyt oorfaeck van defe ftadt, ham aen die van S. Omer overgegaen.
-en Kaftelrye, en om\'de geburige plaetfen, man- Bierne ^ Karei de Goede gat twee deelen der
fchap heeft moeten fweeren,- en federt heeft tienden van Bierne aen deMonickenvanWy-
fijn dochter Jolante , aen de Heer van Bar ge- noxbergen, in\'t jaer 1121 ; van\'t welck Mirxus
trouwt, fich eenigh recht op defe beyde toege- d\'open-brief verhaelt. In defe parochy fiet men
eygent, maer vergeefs 5 vermits Lodewijck van een treffeHjck gebouw des Heers yan Bayelaer.
Male door fijn vonnis, inde maent Auguftus, Broeckercke is een kexck , ineen moerafch ge-
in\'t jaer 1350 gegeven , verklaerde, dat Robert bouwt, gelijck Gramajus fèght.
geen recht van eygendom, maer van onderpant BiJJe^eeie is een dorp , over de Peene \'gelegen,
had gehadt; in voegen dat dit lidt weer aen met Lokrghem, en andere kleyne dorpen. De
het lichaem van Vlaenderen gevoeght, federt heerlijckheyt van de plaets behoort aen de kerck
daer niet afgefcheyden heefc geweeft. Hier op van S. Donaes, volgens de gifte , van Graef
dan is de waerdigheydt van Burgh-graef ge- Karei gedaen. Men gelooft dat defè plaets eer-
volght, de welcke van de ftam van Stavele aen tijts een Graeffchap heeft geweeft doch heden
die van Hoorn, en van die aen Remigius van heeft fy een Burgh-graef, daer af de waerdig-
Hallut, in\'t jaer 1567, en van daer by koop heyt onder\'t geflacht van Voftius behoort,
aen de Longinen is gekomen, en nu aen de Koudekercke is een dorp ^ in\'t midden tuffchen
deurluchtige Heer , Philippus Orofius, Ridder, Duynkercken en Bergen gelegen,
behoort. Hy ontfangt , behalven andere in- Krochte,

komften, het derde deel der boeten , en heeft Socx ( eenigen noemen \'t Cochie) is een buurt,
heerfchappy over veel leenen. Wat het leenhof een half mijl van de ftadt Bergen gelegen, en
van de Graef aengaet, en oock fijn Recht-banck heeft bergen en dalen,eii vruchtbare faeylanden.

Melsheecke is een vleck , ontrent twee mijlen
van Bergen gelegen, en heeft de tijtel van Ba-
ronny. De bouwlanden fijn vruchtbaer j en daer
is een treffelijck kafleel, met een weeck-marckt,
die op dingsdagh gehouden wort, en andere
eygendommen van fteden. De heerlijckheydt
behoorde eertijdts aen het geflacht van Ghi-
ftelle , van\'t welck die aen de Ridder Valenten
de Pardieu gekomen is. Voorts, de Heer van
Ekelsbeecke wort onder de vaffallen der Kaffel-
rye van Bergen getelt.

Houtkercke : de Heer van defe plaets is een
vaffael van defe Kaffelrye. Dit vleck , fèght
Gramajus, wordt dus genoemt, niet om fijn
hooghte , maer om \'t oudt houte gebouw van
de kerck, door S. Amand gewijdt. Sy hadt
eertijts een jaer-marckt op de feeftdagh van Ma-
riaes hemelvaert , met vrye koophandel. Sy
wort befeten door de ftam van Hoorn , met de
\'heerlijcke tijtel van Graef, opgerecht door Key-
fèr Karei, om^e groote verdienften van de
felfde flam- aen \'t Gemeene befte bewefèn , en
geniet groote jurisdidie.

Ghieyelde, Mgidii Campus, dat is. Gillis Velt, gelijck
Gramajus dat noemt. Het heeft befonderlijck
een Amman, die Stedehouder van de Vorfl,
en bedienaer van \'t Gerecht is.

Ledringhem is een vaffaelfchap, en leght aen de
weft-fijde van Bambeecke, tuffchen de rivier
Peene , en des felfs affètfel de Ledere, aen veel
dorpen , fèdert fijn oorfprong, fijn naem mede-
deelende. Dit is een dorp, door fijn Burgh-
graeffchap vermaert.

Leffrinckhoecke is een dorp, dat ten meeftendeel
in bouwlanden beftaet, en fèer weynigh weylan-
den heeft.

Èhxeele heefc een jaer-marckt verkregen , tot
geheugenis der elenden, die fy van de Franfchen
geleden heeft,- en defe jaer-marckt is van Keyfer
Karei beveftight. Gramajus feght, datfyhaer
naem heeft van de wooning der Kanonicken ,
haer Heeren, en van de Biffchop , die eertijts
het gebiedt over Terrouaen had.

Ooftkappelis bekent om fijn kafteel, dat op een
feldfame wijfe gebouwt is, en om de heerfchappy
der Heeren van Ricourt. In\'t jaer ijoi gaf
d\'Aertshartogh Philippus de jurisdidie daer af
aen Denys van Moerbeecke, fijn Raedtsheer
en Kamerling. Dit dorp beftaet ten meeftendeel
in bouwlanden, en leght ontrent dardehalf mijl
van de fladt Bergen.

Pitgam is een vaffaelfchap. Defe heerlijckheyt,
aen de beeck de Kolme gelegen , behoorde on-
langs aen de Heer de Werp , die Gouverneur van
Maeflricht voor de Koning heeft geweefl. Hier
was een kafteel, dat door d\'oüderdom en oor-
logen nedergeflort is. Binnen de grenfen van
defè parochy is noch een andere heerfchappy
van Helfelt, onlangs in \'t geflacht van Boddens

Quaet-Tperen is een dorp, dat in dit geheel ge-
weft wel bekent is.
Rexpoele.
Nederlant\'

Spijckere leght over de Kolme , naer de zee,
en naer Duynkercken. Dit was eertijts een lant-
huys, dat de naem van hoeve had , en dus ge-
noemt was. Hier rontom fijn verfcheyde dor-
den , die hun namen van de gewijde plaetfèn
lebben.

Groot Sinten en Kleyn Sinten, Gramajus noemt
het SanBum majus ac minus, en feght, dat het eer-
tijts feer vermaert heeft geweefl; om d\'eerbiedig-
heyt van \'t heyligh hout des kruys, en dat het
veeltijts van de Pelgrims wierd befocht. En dies-
halven verhaelt hy , dat, om de vermaertheyt
van de geburige fl:adt, de haven Mardijck , en
om dat het lant dickwijls befocht wierd, het ge-
bouw der kercken met de menighte volcks heefc
moeten over-ecn-komen. |

Tetighem is een plaets , die eertijts genoemt is/
niet van de geburige Thetys, maer van een
krijghsknecht, Theodoor genoemt, gelijck
Gramajus feght.

VxemGramajus noemt het Eudoos wooning.
Dit is een dorp , aen een poel gelegen, die aen
d\'andere fijde aen het dorp Houthem , in \'t ge-
biedt van Veurne gelegen , reyckt. Defe poel
heeft fijn oorfprong uyt de fl:room van de zee,
en wort Moere genoemt, in groote en kleyne
onderfcheyden, en die feven mijlen in fijn om-
kring heeft, feer rijck van viffchen maer die,
gelijck Marchantius feght, een grondige finaeck
hebben. Dit water is be varelij ck , ja dickwijls
by fl:orm gevaerlijck. Defè Moer is onlangs, met
beheven der Vorften , door Wenceflaus Cober-
gius, een wacker man, droogh gemaeckt, doch
met fware kofl:en. Van defè, en van andere
mindere Moeren fijn fonder twijffel in dit geweft
de volcken Moriniers genoemt. Het dorp be-
ftaet ten meeftendeel in beemden en weylanden,
en leght ontrent een mijl van Wynoxbergen.

JVaerhem is een dorp, aen een beeckje, uyt de
Moere ftroomende, by Hontïchoten gelegen.

Weftkappel : de Heer van Ricourt en Valba-
con, uyt de ftam van Flamine , heeft hier een
heerlijck Huys. Maer d\'Aertshartogh Philippus
heeft in \'t jaer ijoz, de jurisdidie van defè
heerlijckheyt , die nu aen de Ricourten be-
hoort , aen Denys van Moerbeecke, fijn Raedts-
heer en Kamerling, gegeven. Men fiet hier in de
kerck glafe venfters , die foodanigh met ge-
fchildert werck verkiert fijn, dat men nauwe-
lijcks in geheel Nederlant diergelijcke fiet. Sy
hebben alreê hondert jaren geduert. De kerck
van defè plaets is in defè lefte oorlogen van Ne-
derlant onbefchadight gebleven , en dit door
middel van \'t kafteel, dat nae aen de kerck ftaet,
en de felfde befchermc.

Wormhout is een groot, oudt en vermaert vleck
van de Kaffelrye van Bergen, met ftadts-rech-
ten verfien. Het heeft eygen wetten , en een
eygen Recht-banck, en fijn jaer-marckt, die
in de Pingfter-dagen gehouden wort, fchoon
fy heden afgefchaft is, Haer Heer, ja Graef, is
d\'Abt van Wynoxberge : want men verhaelt
dat, door de miltdadigheyt der eerfte Graven

van Vlaenderen , en door de verdienften van
S^Wynox, { die hier d\'eerfte celle voor fich, en
voor ftjn medegenoten een kloofter,door S.Ber-
tinus raedt, gebouwt heeft,) defè plaets tot een
Graeffchap verheven is.

Zuytkote: de Heer van defe plaets is een vaftael
van defe Kaffelrye. Hier was eertijts een ver-
maerde haven, die ftadts privilegien genoot.
Sy is , federt haer eerfte bouwing , een leen van
het kafteel van S. Omer. Het dorp leght twee
mijlen van Wynoxbergen, en feer nae aen de
flrant, en heeft ten meeftendeel bouwlanden.

Hontfchote is van bequame gelegenheyt, groot
van jurisdidie , en, door de miltheyt der nature
met veel andere nuttigheden verfien. Ick ver-
fwijgh het gerijf van de rivier Kolme , die het
met d\'andere fteden gemeen heeft, daer door
het een open wegh te water naer de befte fteden
van Vlaenderen heeft. Niet verre hier af is de
groote Moere, van de welcke een groot deel
laer tijdelijcke ên geeftelijcke jurisdiótie onder-
worpen is, door \'t welck het de vryheyt van
het gebruyck der zee heeft. Het heeft by fich
boftchen, weyden, en bouwlanden. Uyt de re-
gifters der kercke van Brugge (die een heer-
fchappy heeft de welcke door de rivier afge-
fcheyden is , maer echter gemeen , foo veel de
:)arochy , en de beforging der armen aengaet,)
can men bemercken , dat defe plaets by oudts
eenige eer boven de dorpen heeft gehadt, na-
melijck, de tol, \'c recht van de viftchery, de
lakenhandeling, en de Recht-banck. Maerfy
fchijnt van alle defe privilegien vervallen in de
fadie der Ifengrinen , die , toen het gevley toe-
nam , oock Nigerkenben fijn genoemt, toen
Wouter hun Overfte was, gelijck oock van de
Blavotiners, en van de Veurneurs tegen de Ber-
gers. Sedert die tijdt wierd dit vleck , gelijck
d\'anderen , gantfchelijck de Kaftelry en Recht-
banck van Bergen onderworpen. En hier uyt
fpruyt het dat men in de regifters van \'t
der Triniteyten verfcheyde giften vint, door de
Gravinnen Joanna en Margareta aen\'t kloofter
van Claro Vivario gedaen, gelijck het toen ge-
noemt wierd in de brieven van de jaren 1143 ,

45, , en elders , de weicken fonder twijffel de
Gravinnen niet gedaen fouden hebben , foo fy
geen gebiedt daer over hadden gehad, dewijl\'er
(gelijck gemeenelijck gebeurt) geen gewach
van de Heeren van defe plaets wort gemaeckt.
Voorts , Iperius , in fijn Kronijck, een weynigh
na \'t jaer 1300, verhaelt, dat fèker Wouter het
vleck van Hontfchote heeft gekocht, en tot een
heerlijckheyt opgerecht, en dat de nakomelin-
gen de naem van het felve tot een ftam-naem
hebben verandert. Defe plaets begon eyndelijck
naem te krijgen in\'t jaer 1313 , voornamelijck
door haer hantwercken , dewijl fy een privilegie
van de wollewevery verkreegh,die in\'t jaer 1373
beveftight wierd door Graef Lodewijck, die aen
hen verlof gaf van de lakenen of faeyen met hun
eygen merck te looden , doch aen d\'een fijde
want aen d\'andere fijde wierd het wapen van
Vlaenderen geftelt, en dit door d\'ordere van
de Raedt, en van de Policie : want de Bailjuw,
met negen Schepenen , die voor een jaer ver-
kofen wierden, ftelden fès fchatters en waerdeer-
ders der faeyen , die fonder andere rechtsvorde-
ringjvölgens hun ftijl, de faken beftechten,en de
genen , die verbeurt hadden, boeten opleyden.
Sy ftelden oock even fbo veelpackers, en een
gelijck getal van toefienders over de lijftocht >
en over d\'armen, en gaf oock verlof aen de
voorfeyde Aenfienlijckén van de Raedt de fta-
tuyten van yder hantwerck, des felfs breucken en
ordinantiën te vinden, en uyt te fpreken.

De Heer van Hontfèhoten befit drievoudigli
recht. Hy had een Hof met dubbelt water om-
ringt, van \'t welck men noch de fondamenten
en grachten by de marckt fiet. De ftraet van het
Ho? behoudt noch de naem van de grachten,
en d\'ander van de wal. Hy maeckt oock, naer
fijn beheven, een Raedt van twee jaren, ver-
kiefende een altijtblijvende Schout, die een On-
derfchout onder fich heeft. De gene , die in het
Collegie voorfit, wort eerfte Schepen genoemt.
Hier lijn oock twee Schrijvers , een voor de
Recht-banck, en een ander voor de Weefen en
fy hebben een treffelijck Hof, in \'t jaer i jj7 op-
gerecht.

E Kaffelrye vanBroek-
burgh dingt om de
vruchtbaerheydt met
alle andere Kaffelryen
van dit Landtfchap.
Sy heeft d\'Overigheyt
met de ftadt Broeck-
burgh gemeen. De
^laetfèn , die het cyns-
boeck van Vlaenderen
haer toe-eygent, fijn vooreerft op de Keure,

De Heerlijckheyt en jurisdidie van Zinne-
ghem, in de welcke begrepen wort het diftrid
van Kappelbroeck, van Watene , van Marke-
ghem, van Millain, en de Heeren van Hoftande.

De heerlijckheydt des Abts van Hafnon, in ren , gemeenelijck van Bethune genoemt, twee
de Parochy van S. Pietersbroeck, met Kappel- fbnen naliet, Lodewijck van Nevers , die federt
broeck contribuerende. Graef van Vlaenderen was , en Robert de jon-

De heerlijckheyt van Holcke, en \'t diftrid ger broeder, die men van Kaffel noemde , viel,
in Kappelbroeck , Markeghem , en Bullezeele, by deeling van erienis , onder anderen aen Ro-
welck lefte aen de Prooft van Watene toebe- bert toe , Broeckburgh met de Kaffelrye, Duyn-
hoort. \' kercken, en Waeften , onder de Vaffallagie van

De heerlijckheyt van den Gheere in Marke- een leen. Defe Robert, van Vlaenderen ge-
ghem, behoorde in die tijdt, toen de cynsge- bynaemt, hadt oock een foon, Robert ge-
maeckt wierdt, aen de Heer van Maftaing. noemt, die fich van Bare gebynaemt heeft.
De heerlijckheydt van Hoflande in Millain weicks dochter, loanna genoemt, aen Lode-
behoorde in die tijdt aen Claudius de la Vief- wijck van Luxenburgh , Graef van Sint Paul,
ville. Conneftable van Vranckrijck , ten huwelijck

De heerlijckheyt van Ravesberge in de paro- wiert gegeven , door de welcke defè rijcke erf-
chy van Millain. fenis , onvoordacht van het Graeffchap van

De heerlijckheyt van Ravesberge in\'t Am- Vlaenderen eertijdts afgefneden , tot deBour-
manfchap van Kalfvlecke, binnen de limiten bons van Vendofine overgegaen is, en heden
der Parochy van Kappelbroeck. door de Koning van Vranckrijck befèten wort.

De lieerÉjckheyt van Ravesberge in\'t Am- De burgers van Broeckburgh fijn vroom, en
manfchap van Gheersmaervelt, in de Parochy van Oude oprechtigheyt , in hun kleeding en
Van Boberghe , Erighem, en Markeghem. maeltijden befadight , en in d\'andere dingen
De Laeten des Heers van Ravesberge in min ovèrdadigh. De fladt is nu treffelijck ver-
Markeghem , contribueerende methet voorge- fien tegen d\'aenloopen der Franfchen , en der
noemde Ammanfchap van Gheersmaervelt. andere vyanden , en met een flercke befètting
De heerlijckheydt van Sburchgravenbroeck verfbrght. Sy heeft twee poorten, d\'een naer
in Millain en Markeghem, toebehoorende aen \'t zuyden , en d\'ander, die fy de waterpoort
\'t kloofter van S. Marie by Broeckburgh , nu noemen, en naer\'t noorden lagh, wierdt on-
binnen de fladt. der Keyfer Karei de Vijfde geflopt. Hier fijn

De heerlijckheyt en Rechtbanck van Plant- twee marcktdagen in de weeck, op dingsdagh
gate in Büllezeek , toebehoorende aen\'tkloo- en vrydagh. En op vrydagh en faterdagh
fier van S. Maria te Broeckhurgh. wort Ifteröock vierfchaer gehouden. Men heeft

De heèrlijckheydt en Rechtbanck van der hier twee jaermarckten , d\'een op de geboorte-
Broeck in Millain, Markeghem en Looberge, dagh van Sjan de Dooper,en d\'ander op Kruys-
toebehoorende aen\'tklöoïler van S. Marie in verheffings-iagh, opwekke dagh oock, met
Broeckburgh. openbare gebeden, het mirakel ge-eert wordt.

De heerlijckheyt en jurisdidie van Kappel- \'t welck in\'tjaer 1383 in de Parochykerck ge-
broeck , toebehoorende aen de Kanonicken beurt is. Daer is een rivier, die de fladt in twee\'
van Arien, die wan thimen genoemt wordt. deelen fnijdt, en naer Bergen en S.Omer vloeyt.

De heerlijckheyt van Ravesberghe , éewelc- Daer is noch een andere gegrave vaert, de welc-
ke fich deur vier Ammanfchappen uytftreckt, ke federt tien jaren tot de fcheepsvaert be-
onder de Parochyen van Markeghem , Millain, (^uaem is gemaeckt, en in de rivier A vloeyt,
Kappelbroeck , Erighem en Looberghe.. In de- van de welcke de helft, of de gracht, naer de
fer voegen heeft het voorgenoemde Cynsboeck grens van Vlaenderen flreckende,aen de Kaffel-
van Vlaendéren de Kaffelry e van Broeckburgh rye van Broeckburgh behoort. In de fladt fijn
verdeelt, in \'t jaer 1517 op de 19 van Novem- oock Gilden , aen S. loris, S.Barber, èn S.Seba-
ber, door Tacob Halewijn , en anderen, door ftiaen gewijdt.

de Graef hier toe gemachtight. Wat de regering Broeckburgh heeft oock, gelijck veel andere
van defe Kaffelrye aengaet, fy is geregeert, in oude fteden van Vlaenderen, eertijts fijn Kafle-
de naem van de Vorfl, door de Heer »G^^j^r^, leynen gehadt, de welcke, na de Vorft, de
uyt de ftam van Thiennen, van \'t jaer ijp tot voornaemfte Amptlieden van \'t Gerecht waren,
aen IJ72, op de welcke gevolght is lacob Salet, en als Stedehouders van de Vorft, en oock
een Borgonjer, een edelmoedigh man, en den krijghs-overften 5 welck ampt eerft voor eenige
Koning feer getrouw. ^ voor iemandts leven lang, gegeven

De ftadt Broeckburgh,feer vermaert om haer wierdt; maer federt begon het in veel plaetfen
outheyt, privilegien, en treftelijcke daden, die aen d\'erfgenamen over te gaen, en erffelijck te
fy gedaen en geleden heeft, voert de naem van worden. Defe waerdigheydt was eertijdts in de
een broeck-achtigh en moeraftigh lant, en leght ftam van Broecburgh, federt aen de Graven van
echter in een plaets, die in de Somer feer ver- Gisnes , uyt het geflacht van Ghent.
makelijck is, en in een vlackte, de welcke van Het eerfte dorp van defe Kaftelrye, als men
alle fijden de vruchtbaerfte ackers van geheel van Grevelingen komt, en dat met verre van
Vlaenderen heeft, die tot alk gefaeyfel dien- daer leght, is S.loris. Men feght dat defe kerck

ftighfijn, en nochtans niet geheel van bergen, van d\'Engelfchen is gebouwt, een volck, altijt

by Watene gelegen, is ontbloot. Het Patri- feer yverigh en heerlijck in kercken en Godts-

behoorde eertijdts aen de Graven van Vlaende- Men fiet daer oock Kraey^^ck, een dorp van
ren. Maer toen Robert, Graefvan Vlaende- dit gebiedt, in het v/dek de Hetx Eugenius Mac-

Loon is oock een parochy van dit gebiedt en
hier in leght de heerlijckheydt van Planques, de
welcke van de Koning van Vranckrijck te leen
gehouden wordt, onder het Hof van Broeck-
burgh.

S. Pietershroeck, in \'t welck , aen de rivier d\'A,
d\'edele en oude flam r^an Wees ( die haer oor-
fprong heeft uyt de Heeren van Gisnes, daer
af het oock de naem r^an Gisnes voert) een treffe-
lijck huys befit. Men fiet oock in dit geweff,
te weten, in de parochy van S. Nicolaes , naer
de fijde, daer fy haer uytficht naer de Kaffelrye
van Broeckburgh heeft,namelijck naer die lijde,
die aen defe fijde van de rivier d\'A gelegen is,
een heerlijck huys, Broeck genoemt, \'t welck ee-
nige andere leenen heeft, die daer van depen-
deren , en onlangs van Willem Page befeten wierd.

Looberge y geh jck het in het cynsboeck van
Vlaenderen aengeteeckent wordt, behoort aen
defe KalTelrye, foo veel de heerfchappy yan der
Broeck aengaet. En de heerfchappy, die van Ma-
rie kloofter in Broeckburgh, eertijdts buyten
de fladt fijnde , befeten wordt, ftreckt fich
oock tot in Marckeghem en Millai» uyt. Doch de
kerck ftaet onder de heerfchappy van S.Donaes,
in \'t gebiedt van Bergen j en oock het huys des
Heers van Boddengien , \'t welck met weyden en
\' boomen befèt is, die door kunft en van natuur
aengenaem fijn,gemeenelijk het Hof yan Rofendale
genoemt. lacobvan Immeloot, Raetsheer van
Yperen , heeft hier oock een vry allodiael goet,
,en een treffelijck huys, met een gracht omringt.

Drinckham is een vermaert dorp , en by oude
tijden heeft\'er een geflacht van defe naem in
Vlaenderen gebloeyt. In\'t jaer 1171 teecken-
de Wilhelmus de Drinckham de brieven van Boude-
•^ijn y Cafldeyn yan Broburgh. Sedert wierdt, na
verloop van veel jaren, de heerlijckheydt van
defe plaets, door Lodewijck Graef van Vlaende-
ren , tot een deel der erffenis gegeven aen de
baftaert-fbon van defè Vorft, van welcke ftam
het aen \'t geflacht van Ghiftelle is gekomen. En
onlangs wierd het befeten van Nicolaes Cuperiusydie
daer oock een treffelijck huys hadt. Dit dorp
leght aen de wegh , langs de welck men van
Broeckburgh naer \'t kafteel der Moriners gaet.
Men fiet hier oock een treffelijck gebouw, ja een
der heerlijckften , die de Kaffelrye van Broeck-
burgh heeft, \'t welck de fetel en wooning van
de Heer is.

Holcke is het derde vaffaelfchap der Kaffelrye
van Broeckburgh , is oock met de tijtel van
Graeffchap verkiert, en een feer oude plaets.

Kapellebroeck is het tweede\'vaffaelfchap der
Kaffelrye. De heerfchappy van defè plaets wierd
door Philippus van Eifas, Graef van Vlaenderen,
aen de Kanonicken van Arien gegeven, die het
oock noch befitten , met allerhande rechtsple-
ging. En in delè plaets hebben fy verfcheyde
gronden en cynfen, en oock d\'overvaert van
Waetene. Onder de fèlfde contribueert oock de
heerfchappy yan Gheer, aen de Baron van Ekels-
beecke toebehoorende , met d\'overvaert van
Linck.

Rayesberge is het eerfte vaffaelfchap van de
Kaffelrye, en is oock een Baronny, aen de Baron
de Bovignies toebehoorende, welcks jurisdidie
fich uytftreckt aen de parochyen van Markeghem,
Kapellebroecky Millainy en elders.

Sinneghem is de plaets, daer af het oudt en edel
geflacht yan Sinneghem, \'t welck noch in wefèn is,
fijn bynaem heeft verkregen 5 welcks Heer,
fchoon hy de vierde vaffael van defè Kaffelrye is,
echter niet het hooghfte recht befit. Defè heer-
lijckheyt behoort nu aen de Graef van Reux,
en ftreckt fich uyt tot in de parochyen van MiU
lain y Kapellebroecky en anderen. De heerfèhappy,
gemeenelijck de Menprawwen genoemt, die aen
d\'Abdy van Broeckburgh behoort, betaelt dc
cyns beneffens defe heerlijckheyt, gelijck oock
BurchgrayenbroecL

Erighem en Millain> In \'t eerfte leght het leen yan
Nieulandt, onder de protedie van \'t Hof van
Broeckburgh , in d\'eygen tael het Gh)felhuys ge-
noemt ,i aen de Hartbgh van Havrec toebe-
hoorende. In \'t lefte heeft de Heer van Bellien-
court, uyt het geflacht van Sinneghem gefpro-
ten , een treffelijck gebouw. Daer fiet ghy het
gene, \'t welck ick van dit geweft heb können
vernemen,

Lhoewel wy hier voor
de Kaert van Rijcks-
en Eygen-VIaend9ren,
met een kleyne be-
fchrij ving , vertoont
hebben j foo heeft ons
evenwel goet gedacht,
( dewijl wy federt vele
befonderheden , tot
dit werck dienfligh,be-
komen hebben ,) een wijtloopiger en perfeóler
aenwijfing van alle de fleden en voornaemfle
plaetfen defer deelen van Vlaenderen hier by te
voegen : op dat den goetwilligen Lefer tot een
volkomener kennis van dit heerlijckfle Graef-
fchapfoude komen i en wy daer door fijn ver-
noeging, na ons vermogen, betrachten.
Ik dne dee- Vlaenderen was eertijts, uyt oorfaeck van fijn
VUeTderen, heerfchappy,gedeelt in dit deel,\'t welck der Fran-
het Fran- \' fthcn was , in Keyferlyck, \'t welck onder de macht
fche.Eygen, j^eyfèrs ilont, en eyndelijck in Eyge Vlaende^
ren, \'t welck geen ander, dan de Graef van Vlaen-
deren, erkende. Dat deel, \'t welck onder\'t op-
perfle gebiedt der Franfchen flont, wort gedeelt
in Duyts-Vlaenderen, dat eygentlijck Vlaende-
ren wort genoemt, en in Wals-Vlaenderen, door
de rivier deLeye,en de verandering van fpraeck
onderfcheyden , en de naem van Graeffchap
voerende. Het Eygen-Vlaenderen deê den eedc,
" nocht aen de Koning van Vranckrijck, nocht
aen de Keyfer, maer aen de Graef van Vlaen-
deren , en begrijpt in fich Dendermonde, Geers-
herge, Bornhem, met hun toebehoorige landen.
Maer het Vlaenderen omhelfl in fich

d\'inwoonders van Aelfl, van Waes, met de vier
Ambachten, en de landen, over de Schelde
rnmm gelegen , die men gemeenlijck de Heerfchappy
Ueerfchap\' noemt, ioo om dat fy eertijdts onderfcheyde
pygemmt. Heeren gehoorfaemden, gelijck het landt van
Waes de Hollanders, het landt van Aelfl befon-
derlijck fijn Graven , en de vier Ambachten de
Biffchop van Uy trecht, foo \'t gene waer is, het
welck de regiflersvan ditBifchdom inhouden j
als om dat de Graef van Vlaenderen daer fou-
vereyne en volle macht over alles hadt : het
welck oorfaeck was dat Lodewijck van Male fich
fchreef Graef en Heer van Vlaenderen. Het
wordt Keyferlijck genoemt, om dat het eertijts

de fouvereyne macht der Keyfers erkende. Het
y^yn landtfchap , in de rivieren de Schel-
Crenfe^. de en Dender befloten , en aen \'t Hertoghdom
van Brabandt palende. Het wierdt voortijdts
Bracantim geheeten, van \'t kafleel Bracantum,
door Graef Boudewijn de Godtvruchtige ver-
woefl. Heden wort\'et genoemt het Graeffchap
Nederlant,

van Aelfl, naer de fladt Aelft, die de hooftftadt
van defe heerfchappy is, die in \'t Latijn Aloßum,
en in\'t Nederlants wordt geheeten, niif^
fchien om dat fy in Ooft-Vlaenderen, als Al-oofl,
gelegen is. Men feght, dat Fy van ^le Gotten is
gefticht, voornamelijck in die plaets, daer nu
de bergh van playfancie is, achter de kerck en
\'t gafthuys , namelijck in \'tjaer 48p , in die tijt,
in de welck de Wandalen, Gotten , Duytfchen,
en d\'andere woefte volcken door hun roveryen
de landen, tot aen dePyreneen, Oceaen, en
Rhijn , gelijck een hollende rivier , overge-
ftroomt hebben. Eenigen achten,dat dit Graef-
fchap afgeleydt is van de Graven van \'t Niew^e-^
kafteel te Ghent , \'t welck door Keyfer Otho
d\'Eerfte in het jaer 948 gebouwt fijnde, fè-
dert van Ghent gebynaemt wierdt. Want men
-eygende aen Othoos officieren van dit kafteel
het landt Brachantia toe, \'t welck federt Aelfl
is genoemt, en oock de vier Ambachten, op
dat fy de befettelingen van fbldye en lijftocht
fouden verforgen j welcke autoriteyt de Gra-
ven yan Aelft, door behulp der Keyfers , in ,
heerfchappy hebben verandert. Aelft is ver9ierc Jf/ßf"
met een Burgh-graeffchap , met de rivier de
Dender, en eertijdts met de winckels, tot de
munt gefchickt, die federt door Graef Guido
naer Ghent fijn gevoert. Sy heeft oock een ver-
xnacfA^ niarcJct van hoppe , en daer worden
künftige tapyten gewerckt. Men houdt hier
in Odober een jaermarckt,- en hier is oock het
Collegie der Kanonicken van S. Gaugericus,
uyt Halteren , een dorp daer by gelegen, her-
waerts gebracht. Hier fijn oock de mannekloo-
fters van S. Wftlem , en der Karmeiiten, en
dicht daer by is de vrouwen Abdy van S. Ber-
nardte Roflene, in\'t jaer 1228 gebouwt. De
burgers gemeten hier de fèlfde privilegien, als
de vier Leden, en vermogen in een ander landt
te gaen woonen, fonder tienden van hun goe-
deren te betalen. Defe ftadt, in \'t jaer 1453
door de Ghentenaers belegert, die tegen hun
Vorft opgeftaen waren , heeft het belegh
kloeckmoedighlijck uytgeftaen door welcke
daet fy fich van de neêrlaegh, die fy te voren
in\'t jaer 1380 van de felfde Ghentenaers geleden
hadt , treffelijck heeft gewroken. Sy wierdc
in \'tjaer 1483 door de deurluchtige vergadering
der Gefanten van Maximiliaen van Ooflenrijck,
Roomfch Koning, en der Gefanten van Ne-
derlant, befocht, daer Margaretafijn dochter
aen Karei d\'Achtfte, Koning van Vranckrijck,
wierdt verlooft, en gefonden, niet foo feer mec
believen van de vader, als van de Ghentenaers.
Aelft leght vijf mijlen van Ghent, vier van Bruf^

fel 5 en fes van Mechelen. Het landt van Aelfl: Defe vier Ambachten fijn , wan Bulß , wan Axel,
is feer vruchtbaer van \'t befte graen , voorna- wan Ajfenedc , en wan Boeckhaute , by hun namen
melijck van rogge. Het is gelegen tuftchen de bekent. Huift heeft twaelf dorpen , Axel tien,
rivieren de Schelde , en de Dender, gelijck een Aftenede oock foo veel, en Boeckhaute vier. De
ander Mefopotamien , oft geweft tuftchen rivie- naem van Arnbach Ipruyt uyt de woorden Ampt,
ren , en ftreckt fich ooftwaerts tot aen de poor- by verkorting \'t welck een gemeen ampt oft
ten van Ghent, Oudenaerde , en Dendermon- bediening beteeckent, en acht, dat is , ick houde
de, en langs de rechte fijde van de Schelde in acht of achting; in voegen dat Ambacht be-
tot aen de bergh der Drie-eenheydt, by Door- teeckent een vrywillige vergadering, die waer-
nick gelegen , en verfpreydt naer Brabandt fijn digh is gehoorfaemt te worden, en oock de ge-
heerfchappy uyt tot over de vijf hondert fchre- ne , die in foodanigh een vergadering genomen
den. Hier is een Opperfchout, van de Vorft is, \'t fy op \'tlant, of in de ftadt j in voegen dat
gefteldt, die vijf Baljuwen onder fich heeft, het aen yder ongeoorloft is buyten\'t recht van
gelijck Prefidenten van de gemeene handelin- defe Gilden eenige konften en handtwercken
gen, in de ftadt Aelft fijn fitplaets hebbende, te plegen. In defer voegen fpreeckt Julius Cx-
Menfèght,dat\'er honderten twee dorpen in lig- far : Onder de Gaulen is een andere foort wan ruy-
gen, onder de weicken getelt worden. Steen- ters, die geen andere gmfl en macht erkent, dan dat
huyfen , aen \'t geflacht van Gruthuyfen behoo- fy yeel ambachten en onderhoorigen onder fich heeft,
rende , een Vorftendom, meer door de tij- Voorts, het landt der vier Ambachten, het
tel, en door de toevlucht der ballingen, dan welck, gelijck ick gefeght heb , over de der-
door fijn rijckdom , vermaert j Liedekercke , be- tigh dorpen begrijpt, is in hooge achting om
kent om het oude kafteel des geflachts van Hen- fijn vette en fchoone tarwe , om fijn vette wey-
nart, aen de Dender gelegen j Lombeecke , om den , om fijn beecken , die in de zee ftroomen,
fijn Burgh-graeffchap in achting 5 Reffeghem , en om d\'aenfpoeling van de zee , om fijn poel, op
Majfeme, Herpe, Wiefe, Denijs-Boekele, en BundeU fijn ftuys, gemeenelijck het Sas genoemt, en
ghem. In dit getal der dorpen, die wy terftont om fijn Abdyen t\'Ooft-eckeloo, en Dorifele.
genoemt hebben , fijn defe vijf voornaeme Onder defe dorpen wordt Hontenefte getelt.
Baronnyen begrepen , namelijck, wan Rode, Het Ambacht vanHulft is het eerfte van de vier.
die feventien dorpen inftuyt; wan Boulare, die De ftadt roemt op haer Burgh-graeffchap , en
feftien dorpen heeft wan Gavere , die elf dor- op haer uytwateringen in de geburige zee. Sy
pen befit j wan Zotteghem , die tien , en yan Scho-^ is vermaert om het belegh van d\'Aerts-hertogh
Uffe, die feven dorpen heeft. In de kerck van Albertus, van de welcke fy overweldight, en uyt
Zotteghem leydt begraven Graef Lamoral van de handen van de vereenighde Staten geruckt
Egmond , voorfpoediger om fijn edelheydt, is, die haer echter , in\'t jaer 1Ó4J, onder het
Konincklijcke gedaente, verwinningen op de beleydt van Frederick Hetirick , Prins van
Franfchen verkregen, en om fijn Stadthouder- Oranje, met geen minder kloeckmoedigheydt,
fchap van Vlaenderen, dan om d\'uytgang van hoewel fpade in \'t jaer , weder gewonnen , en
fijn leven. aen de vereenighde Nederlanden gehecht héb-

In dit Graeffchap is begrepen Nienove, in het ben, daer in fy federt die tijdt gebleven is. Sy
Cynsboeck van Vlaenderen MeneVen, gemee- roemt oock op de geboorte van Cornelius lan^
nelijck MenhoVen genoemt. Dit is een kleyn fenius , der Theologie Doótor te Leuven, en
vleck , twee mijlen van Aelft gelegen, en aen- eerfte Biffchop van Ghent. Sy leght vijf mijlen
merckelijck om dat het in jurisdictie daer van van Dendermonde, en feven mijlen van Ghent 5
afgefcheyden is. Het is in hooge achting,om dat en is de hooft-ftadt van \'t landt van Waes, dat
het van de Dender befpoelt wordt, om d\'Abdy feer vruchtbaer is.

van S. Cornelius, van d\'Ordre der Premonftra- Axel, in \'t felfde landt van Waes gelegen , het Axel.
tenfen, gebouwt in\'t jaer 1137 5 door de Con- hooft van een der vier Ambachten , gelijck
neftabel Gerard , een fèer aenfienelijck man; men\'t noemt, legjit anderhalf mijl van Huift,
om fijn jaermarckt, die in September wordt en ruym vier mijlen van Ghent. Ditiseenmid-
gehouden , en om fijn kafteel, in de tijdt van delmatige ftadt, die in de voorgaende eeuwen
Lodewijck van Male , door de Ghentenaers groote veranderingen uytgeftaen heeft, uyt
verdelght. Het was eertijdts een eygendom van oorfaeck van de naburigheydt der Ghente-
Hendrick van Vlaenderen , die het met de naers, de welcke defe plaets, te voren fonder
wapenen gewonnen hadt j maer behoort nu aen wallen fijnde, fterck gemaeckt hebben. Maer
de ftam van Egmond, met fijn landt, dat feer fy wierdt door de krijghslieden van Philippus,
kleyn van begrijp is, en daer Tempelmarfe in die toen tegen de Ghentenaers ftreden , ge-
leght. Het is vermaert door de Schrijver Joan- wonnen , uytgeplondert , en verbrandt, om
nes Defpauterius, de Prifcianus van Vlaenderen, datfe befchuldight wiert dat fy heymelijck lijf-
en de voorganger van de Letter-kunftenaers. tocht en onderftant naer Ghent had gefonden.

Behalven het Graeffchap van Aelft voeght Doch fy wierdt federt, op de koften van d\'in^
men noch by het Keyferlijck Vlaenderen defe woonders en bywoonders, weer opgebouwt,
vier landen , of eerder een landt, in vier gewe- en eenighfins met wallen befloten 3 in voegen
ften gedeelt, diemen gemeenelijck de Vier Am- dat fy meer bevrijdt was voor een fchielijcke
bachten noemt en het landt van Waes , met eenige overvalling, dan voor een belegh der vyanden.
dorpen en ackers, over de Schelde gelegen, ge- Prins Maurits van Oranje, noch naeuwelijcks
meenelijck het landt van Over-Schelde genoemU de jaren vaneen jongeling bereyckt hebbende,

ITs verre hebben wy van dat deel van
Vlaenderen gehandelt, \'t welck aen de
Keyfers van het heyligh Rijck d\'eedt van
De Spanjaerden hadden daer vier Vaendelen in getrouwheyt plagh te doen.Doch in de Kaert te
tot befetting. De fchrick was grooter , dan de voren vertoont,ftet men oock \'t eygenVlaende-
moort. De veftingen, daer ontrent gelegen, ren, \'t welck aen de Graef van Vlaenderen alleen
wierden met de felfde aen val gewonnen. Men d\'eedt van getrouwhey dt deê. Tot dit gedeelte mlnd:.
ftack oock de dijcken deur, en liet het zeewa- behooren Dendermonde, Geersberge, en Born-
ter wijt en breet over \'t landt loopen, om de hem.

ftadt te verièkeren. Sedert wiert defe plaets, foo Wat JD^wöf^möw^/^ aengaet, het vertoont aen
nut voor de vereenighde Nederlanden, met wal- d\'een fijde leer aengename landen en rivieren,
len en bolwercken verfterckt ^ in voegen datfy en van d\'andere fijde feer vruchtbare faeylan-
nu machtigh fchijnt om een fwaer belegh uyt te den. Het light op de grenfèn van Brabandt en
flaen. In defè voorgaende jaren fijn eenige Vlaenderen, in het zuyderlijck geweft van de
bouwlanden, die willens door de Hollanders Schelde, op de gront van\'t Keylérrijck , oft op
ondergefet waren , weer droogh gemaeckt, in- de Roomfche gront, gelijck Dinther fpreecktj
fonderheyt door het beleyt van de Heer Peron, \'t welck de, gelegenheydt oock toont, en alle
Gouverneur van de ftadt, die de vinder en be- Schrijvers belijden; in fulck een bequame plaets,
ley der van d\'aenftagh hadt geweeft , toen de dat men naeuwelijcks een beter fbude konnen
ftadt gewonnen wierdt. bedencken : wanthetis van de voortreffelijck-

Terneufe is meer dan een gemeene vefting, en fte en edelfte fteden van Nederlandt omringt,
heeft van oudts haer Baljuw , Schepenen, en Het leght fes mijlen van Antwerpen, en Meche-
andere bedienaers van\'t Gerecht gehadt, en is len, minder dan vijf van Ghent , Bruffel en
eerft van de vereenighde Staten van Nederlandt Huift, en eyndelijck fchaers twee mijlen van
verfterckt geworden, en met befètting tegen Aelft: naer alle welcke plaetfèn men niet alleen-
de Spaenfchen verfien. Sy is fèer fterck van na- lijck te landt bequamelijck kan komen,- maer
tuur en gelegenheydt j want fy leght byna in de waren worden oock te water herwaerts en
het midden van een landt, \'t welck yder twaelf derwaerts gevoert. Dit is geen leen van \'t Rijck,
uren van \'t zeewater overloopen wordt; in voe- maer vry eygen gront, gelijck uyt de verdeeling
gen dat men feer fwarelijck daer by kan komen, van Vlaenderen blijckt: en dewijl dit, gelijck
Rupelmonde leght oöck in \'t landt van Waes, en ick gefeght heb, gedeelt is in Graeffelijck, Key-
heeft haer naem van de beeck Rupel, die daer ferlijck , en Eygen , en nadien Dendermonde
recht over haer water in de Schelde lo/l. Sy onder het Eygen Vlaenderen getelt wordt, foo
leght aen de ftincke oever van de Schelde, te- blijcRt uyt dc naem felve, dat defè ftadt geen
gen over de mondt van de Rupel. Hier is een hooger Heer erkent, en datfy, voor foo veel
feer oudt kafteel; van\'t welck in de jaerboecken fy een Graeffchap is , geen eedt aen de Koning
van Vlaenderen dickwils gewach wordt ge- van Vranckrijck behoeft te doen , noch aen
maeckt. By dit kafteel is een treffelijck dorp, de Keyfer, als Keyferlijck. Het blijckt datfy
tamelijck groot,\'t welck de geboorte-plaets van noyt onder Vranckrijck heeft geweeft - en in-
Gerardus Mercator, een feer vermaert Werelt- dien fy aen de Keyfer verplicht was, foo fou \'er
befchrijver, heeft geweeft. dit derde lidt van de deeling niet behoeven, om

In dit geweft is oock de vefting, gemeene- dat fy onder de Keyferlijcke fteden, niet onder

lijck Veer genoemt, aen de ftincke oever van d\'Eygen,getelt foude worden. En om defe naem
de Schelde , daer de vrye overvaert van de van Eygen voorby te gaen, hoewel\'er verfchey-
Schelde naer Antwerpen is. D\'oorfaken van het de twiften hebben geweeft, om dat, ten opficht
bouwen defèr vefting , die door Arenbergh ge- van de Keyferlijcke landen, d\'eedt niet gedaen
fticht is, fijn defe : in\'tjaer 1592, op d\'ach- wierdt, foo heefc\'er echter noyt eenigh ver-
tiende van Januarius , wierdc defe plaets, \'t Veer fchil om d\'opperfte heerfchappy in Dender-
genoemt, van feker foldaec, in Lillo en Lief- monde geweeft. Men moecnochcans gelooven,
kenshoeck in befecting fijnde , ingenomen, en dat defe heerlijckheydt, fchoon fy niet vande
de foldaet, die daer binnen was, gedoodt, en Keyfer befeten wierdt, echter Keyferlijck heefc
al \'c gene, dat daer in gevoert was uyt het ka- geweeft j en eertijdts , door een gefchenck van
fteel van Antwerpen, uyt oorfaeck van de re- de Keyfer, een vrye heerfchappy is gemaeckt.
bellige foldaten, wierdt daer geplondert , en Doch\'t is onfeker wanneer fyuytde protedie
onder anderedingenwas\'er oock een kiftje vol van\'t Keyferrijck is geraeckt. Seker boeck van
paerelen , dat mee genomen wierdt. In \'t vol- Vlaenderen , met de hant gefchreven, noemt
^ Tende jaer overrompelden de Hollattdtfche Dendermonde een vrye heerlijckheydt, enre-
^■ghslieden , in een roeyfchuyt fijnde, by fort , dat onder Vlaenderen behoort ^ doch
nacht d\'uytlegger des Konings, by\'t Veer op feght echtä dat het geen leen van Vlaende-
de Schelde leggende, en, de roof daer uytne- ren is,

GeershergeyY^n de Franfchen, doch op een ver-
dorve wijfe , Grandmont genoemt, leght op de
felfde Dender, en van Oudenaerde niet meer
dan drie, en van Dendermonde vijf mijlen.
Defe plaets is wel kleyn, maer echter feer ver-
makelijck. Men feght dat fy gebouwt is van
Boudewijn van Bergen, Graef van Vlaenderen,
in\'tjaer 1068, in welcke tijdt ly, gelijck men

ièght, een treffelijcke verwinning behaelde op
feker deurluchtigh Heer,Gerardus genoemt,van
de welck defe nieuwe fladt de naem van Gerards-
bergh,oft Geersbergh,verkregen foude hebben.
Marcus Nmams, een man , in geleertheyt uyt-
fleeckende , en een Schrijver van veel boecken,
is in defe plaets geboren.

E heerlijckheydt van
Dendermonde heeft
aen d\'ooflfi j de Brabant,
daer het oock door de
Schelde van de heer-
fchappy van Bornhem
afgefcheyden wordt ;
gelijck noordewaerts
door de rivier de Dur-
mevan\'t lant van Waes,-
aen de weflfijde paelt dit gebiedt aen de Kaf^
fèlrye van Ghent,\'en daer na aen\'t landt van
Aelfl, dat oock des felfs zuytdfijde befluyt. De
Schelde loopt midden daer aeur ^ en de Dender,
daer af de fladt de naem heeft, deur het Graef-
fchap van Aelfl afflroomende, befproeyt oock
een deel van dit geweft : \'t welck, behalven het
groot gerijf, oock de landen feer vruchtbaer
maeckt. In dit landt groeyen alderhande koo-
ren-vruchten : het heeft oock hennip, over-
vloet van vlas , meer dan eenigh geweft van
Vlaenderen, ja van geheel Nederlant, \'t welck
de kooplieden uyt de bygelege en afgelege
plaetfen alle weecken komen koopen. De
3eemden worden hier befproeyt, en flaen fèer
^ierlijck van \\ groen gras. Daer fijn niet veel,
noch groote boffchen ; en echter brengt men
daer hout in overvloet uyt Brabandt, dat daer
aen paelt. Sy heeft in \'t geheel feftien dorpen,
van de welcke de volgende aen defe fijde van de
Schelde gelegen fijn: Opypjjck, Wettere, Schelle-
helle, Denderbelle , S. Gillis met Smveke, Bajerode ,
en Lebbeke : maer aen d\'overkant, naer de fijde
van Vlaenderen , leggen , Zele, Hamme, \\Xjt-
hergen , ÖDermeere, Berlaere , Kalckene , Laerne,
Grimherge , en Moerfeke. Uyt defe alle worden
niet meer dan acht getelt, die Rechtbancken
van de Vorft en van de Heer van Dendermon-
de fijn , felfs oock als mende genen daer by telt,
die eenige jaren lang by verpanding te leen befe-
ten worden, de weicken defe fijn .. iele , Bam-
me , Wettere, Op-^ijck, en Lebbeke Denderbelle met
S.Qillis en Sweke, Grimherge , Berlaere, en Baferode.
D\'andere plaetfen worden by erfrecht door. de
vaffallen van de Heer befeten.

De dorpen in dit geweft gehoorfamcn on-
middelijck de Heer van Dendermonde j doch
twee heerfchappyen worden te leen gehouden.

heeft d\'eerfte plaets om ftjn grootheydt;
want het begrijpt vijf-en-twintigh hondert bun-
deren landts, en overtreft d\'anderen verre in

vruchtbaerheydt, rijckdom, en in andere din-
gen. Ja hier is oock fbo groot een getal van in-
woonders , dat het by veel fteden , die niet de
minftenlijn, vergeleken kan worden. Noor-
dewaerts wordt het van de Dunne, en ten zuy-
den van de Schelde, maer niet foo lang, be-
fproeyt.Daer fijn feer aengename beemden,maer
hier geen. Hier waft, behalven d\'andere vruch-
ten, een groote menighte vlas, dat daer het ge-
heel jaer deur verhandelt wort. Doch de groot-
fte verkooping is op de jaermarckt, die jaer-
lijcks op S. Michiels dagh gehouden wordt.

Nu volght Bamme, een treffelijck dorp, op de ^^^^
grenspael van de heerlijckheydt, aen de Dur-
me. De Heer van defe plaéts heeft, behalven
de ftelling van een Majeur,Schepenen,en ande-
re ampten, het recht van de jaght en vogel-
vangft j het hoogh Recht, de relief der leenen,
het recht der tienden, in de verkoopingen het
befte ftuck,en de boeten die boven de drie pon-
den fijn, met de heerfchappy over de vaftal-
len , en andere hooge voorrechten, heeft de
Vorft voor fich behouden. In de kerck van Sint
Pieter fiet men een menfchelijck been , eer-
tijdts in de rivier de Durme gevonden, \'t welck
klaerblijckelijck de dgieis, fbo lang, dat, als
men het met d\'anderen vergelijckt,het meer dan
tweemael fbo groot is : want het begrijpt in de
langte vier voeten en anderhalf duym , en in
fijndickte, ter plaets daer het dunft is, dertien
duymen in \'t ront.

Aen de grenfen van dit dorp is een buurt, de
welcke , naer haer kerck, S. Anna is genoemt,
welcks inwoonders onder de Hammers worden
getelt. Sy gelioorfamen een felfde Heer, en ie-
mant van hen is altijdt onder de Schepenen van
dat dorp.

Wetterekght ontrent in het midden tuffchen
Ghent en Dendermonde, opeen bergh, daer
af het een feer aengename uytficht rontom fich
heeft ja het ftreckt fich breet uyt in \'t landt
van Ghent, en over de rivier, daer het Eert-
bure omhelft, en tot aen Lokeren, een dorp
in \'t lant van Waes, uytloopt. Men fiet hier hec .
oudt adelïjck hnys Van der Mofl, byde Vlamin-
gen en des felfs geburen wel bekent, \'t welck
van \'t oudt geftacht Vander Mofl de naem heeft.
Gelijck Hamme door de Durme welvarendis,
foo heeft Wettere veel gerijf van de Schelde,- en
de grootheyt van dit dorp ftreckt fich uyt tot
over achtien hondert bunderen lants.

Opmjck^. Nli volght Op-svijckj \'t welck gemeenelijck voor
de derde plaets getelt wort. Hier komen de
grenfen van Brabant, en van defe heerfchappy
te famen, ter plaets, die den Merckenfchen kauter,
dat is, de vlackte van Merchten, genoemt wort.
Niet verre van hier is Lehheke ,•
Gelijck oock Belle aen de Dender, daer af fy ge-
meenelijck genoemt wort. Men fiet
hier de muren van een oudt kafleel, aend\'oever
van de rivier, de welcke , gelijck d\'inwoonders
fèggen,veel eeuwen lang verwoefl gelegen heeft.
Wat dit kafleel aengaet, het is een heerlijckheyt
en leen , die van de Heef van Dendermonde
gehouden wort. En dieshalven vermach de be-
fitter daer af een Majeur te flellen, de welck met
de Leen-mannen erft en onterft, foo veel het
gene aengaet, \'t welck onder de gefeyde Heer
ftaet. Defè plaets behoorde eertijts aen de flam
yanMaJJemej en federt aen de Vyterfaaenen; maer
nu wort fy van de Xedeghems befeten.

5. Gillis. Nader aen de fladt is het dorp, \\ welck S. Gil-
lis wort genoemt , doch eertijdts Smveke, en
S-^celPike.

Aen d\'andere fijde over de Schelde, niet verre
van Dendermonde, leght Grimbergen, \'twelck
de naem van d\'onbebouwde bergen heeft: want
Grim beteeckent in d\'oude tael nors , fluurs,
en onbefchaeft. En feker, dit dorp heeft eenige
onbebouwde bergen ,• maer de vruchtbaerheyt
van d\'andere plaetfen , die van de Schelde be-
fproeyt worden, vergoeden rijckelijck dit ge-
breck van defè gront.

^er/M Berlaere is niet ongelijck met Grimbergen,
voor foo veel het ongebouwt is , maer nergens
na in overvloet van vruchten daer by te gelijc-
ken. Defè plaets is van nature feer fterck: want
behalven dat fy aen verfcheyde fijden , voorna-
melijck naer \'c zuyden , van de bergen befchut
wort, foo heeft fy noch van ter hjdc, voren
en achteren de Schelde , weicks aenfpoelingen
tuffchen de dijck aen d\'inwoonders behooren,
gelijck dc Vorfl onlangs gevonnifl heeft. Maer
de genen , die nu buyten de dijck fijn, en die
de Schelde voortaen daer aenfpoelen fal, hebben
fy by koop van Karei i>an Steelandt, Threforier
der Aertshartogen, onder hen gebracht. D\'an-
dere hjde is een lange ftreeck heen met moeraf-
fchen befet, in de welcken een plaets is, her-
waerts en derwaerts verfpreyt, wonderbarelijck
van natuur, en dieshalven gedenckwaerdigh,
\' fchoon fy van weynigh anderen, als van de ge-
nen , die daer ontrent woonen, bekent is. De
natuur daer af is dufdanigh, dat, hoewel dit
geheel moerafch jarelijcks met water rontom
wort bedeckt, defe plaets echter, fchoon fy
even laegh is, echter nimmer onderloopt, maer
altijdt uytfteeckt, en nooit by menfchen ge-
heugenis ondergeloopen heeft geweefl, maer al-
tijdt boven alle golven , hoe hoogh fy oock ge-
vloeyt hebben , uytgefleecken heeft, en voorts
vruchtbaer en gefont is: \'t fy de fpons-achtige
holligheyt van\'d\'aerde dit veroorfaeckt, \'t fy
d\'overvloet van de lichte ftoffe dat doet drij ven,
of het fy eenige verborge reden d\'oorfaeck daer
af is. In \'t felfde dorp, naer \'t geweft dat aen
de bergen leght, aen de zuyd-fïjde van de kerck,
^ NederlandP.

fiet men groote poelen , die niet alleenlijck om
hun fchuynte, en om de menighte van verfchey-
de viffchen verwonderlijck fijn , maer oock om
dat in de fbmer, als het water hier en daer laeuw
is, het de gene , die \'er ingetreden waren, de
leden foo kout als ys deé worden ,• \'t is onfeker
oft eenige verborge bron dit veroorfaeckt, dan
oft het uyt eenige onbekende kracht der nature
fpruy t.

Nu is \'er noch Baferode overigh : want defè Bafirode.
naem verfpreyt fich wijder, dan de Heer van
Dendermonde middelijck oft onmiddelijck be-
fit , dewijl fy verfcheyde plaetfèn aen d\'oever
van de Schelde bevat, die aen malkander raec-
ken , en de welcke , tot onderfcheyding, noch
andere namen hebben namelijck Baferode Vlaf
fenhroeck , S. Vrfmars Baferode , S. Amants Baferode,
en S. Marie , oft Mariekercke Baferode. \'t Is onfe-
ker , doch echter waerfchijnelijck, dat alle defe
plaetfèn onder d\'eenige benaming van Baferode
begrepen hebben geweeft, en dat fy, toen men,
tot gerijf van \'t volck, verfcheyde kercken heeft
gebouwt,hun naem van de benaming der kercke
hebben verkregen. Sy heeft haer Recht-banck,
en flaet onder de Heer van Dendermonde, die
daer de Majeur , en fèven Schepenen fielt. De
Baferoders noemen defe Recht-banck
yierfchaer, tot onderfcheyding van hun Recht-
banck, die men de binnen yierfchaer noemt, D\'oude
geheughfchriften geven haer de naem van Ko-
nincklijcke vierfchaer, om dat fy onmiddelijck den
Koning, Heer van Dendermonde fijnde, onder-
worpen was.

Wat S. Vrfmars Baferode aengaet, na dat fy
lange tijdt gefamentlijck met de heerfchappy
van Moerfeke befeten heeft geweefl, foo heeft
fy oock eyndelijck de tijtel van heerlijckheyt
aengenomen, en is tot een ander geflacht over-
gegaen.

\'Mariekercke Baferode, buyten de grenfen der
heerfchappy van Dendermonde gelegen , wort
onder\'t gebiedt van Bornhem getelt. Doch dat
de Heer van Dendermonde meer recht over
S. Amands Baferode heeft, blijckt niet alleenlijck
hier uyt, dat hy hier het derde-deel der boeten,
en \'t befte ftuck huysraet heeft, \'t welck fy alle
fchuldigh fijn, behalven de burgers van Aelfl
en Geersberge , maer oock hier uyt, dat eertijts
Robert, d\'oudtfle fbon van Guido, Graef van
Vlaenderen, als Heer van Dendermonde, met
d\'Abt van 5. Amand, en Leonius, Heer "van A,
Ridder, oock Heeren fijnde, aen d\'inwoonders
van dit dorp boeten en flraffen voorfchreef.
Defe Heer voert alderhande recht, civijl en
crimineel, en heeft alle rechtspleegiqg, die aen
fbo danige Heeren toebehoort, de wefcke hoogh
gerecht voeren. Hy ontfangt, onder andere din-
gen, het derde-deel der boeten, en het befte
ftuck huysraet van alle d\'inwoonders, uytgefon-
dert van de burgers van Aelfl,en van Geersberge,-
het ander derde-deel behoort aen de Heer van
Dendermonde, gelijck ick alreê gefeght heb.
De Heer van Grimbergen is het derde Hooft.
D\'inwoonders van defe plaets fijn vry van tollen
en impofitien, en oock van d\'oorlogh; doch tot
erkentenis van defe vryheyt fijn fy aen de Hee-

ren van Dendermonde en Grimbergen verbon- Aelft, in \'t jaer 1138 gebouwt. Voorts, de na- .

den jarelijcks op een dagh vijf-en-twintigh man- komelingen hebben de plaets, die de weduw

nentefenden, om de grachten van de ftadt te voor haer kloofter verkofen had, verandert,

graven ; gelijck oock aen d\'Antwerpenaers, om voornamelijck om defe reden , om dat de ftan-

d\'oude gracht van defe ftadt, de Burchtgrack ge- gen alle de plaetfen daer rontom foo bekropen ,

noemt, te graven en om defe oorfaeck fijn dat d\'altaren felven van dit quaet niet veyligh

fy vry van de tol, daer de burgers van Dender- waren. De Prooft, die iy van d\'Abt van Dron-

monde en Grimbergen , en daer d\'onderfaten gene ontfangen , bedient noch het Paftoors- .

van\'t Marckgraeffchap van Antwerpen die vry- ampt in Sescamp , op dat de geheughnis van

heydt genieten, uytgefondert de burgers van d\'eerfte infetting niet geheel vernietight foude

muhrngk Meuhurgh is eerder een buurt in de voorftadt, Over meer dan twee hondert jaren behoorde

dan een dorp; want hier fijn geen Schepenen , een derde-deel van Schellebelle , met Eertbrugge

noch vierfchaer. Sy wort dieshalven onder de (\'t welck feker gewefl van dit dorp is, oock

ftadt getelt, en geniet de felfde privilegiën. Dit met fijn privilegiën en vryheden verkiert) on-

moeraffchen , (de welcken , naer de naem van Over de Schelde vertoont fich voor eerft Moer- Mcerfekf.^
een oude kapelle, daer af men nu niets toont feke, nauwelijcks een mijl van de ftadt, en foo
dan de plaets , Odulphs Moeren worden ge- gelegen, dat het fijn grootfte deel aen d\'over-
noemt,) en de twee rivieren de Schelde en Den- loping der wateren verplicht is. De.Schelde ver-
der gelegen. Hier was, niet alleen in oude tijden, fterckt defe plaets een lange ftreeck heen , van
maer noch in de lefte oorlogen, een kafteel, dat de welcke men hier oock een oude gracht fiet,
echter verwoeft is. die, door dijcken de rivier buyten fluytende ,
Derpente De dorpen, die door d\'onderfaten van de een nutte viffchery verfchaft. Niet verre van
kenbefetm. Heer by erfrecht tcIccn befeten worden, heb- d\'oever fiet men de puynhoopen van een oudt .
ben yder hun Recht-banck oft vierfchaer, daer gebouw , fonder dat rpen weet wat het, oft
de Heeren , door hun Schouten, Majeurs , en wanneer het geweeft heeft. D\'inwoonders ach-
Schepenen, die fy naer hun lufl verkiefen en ten, dat het een kafteel heeft geweeft, gelijck\'er
affetten , civijl en crimineel recht voeren. Sy veel daer ontrent aen d\'oevers der rivieren fijn.
hebben verfcheyde onderhorigen ; oock de vrye Ick heb verftaen dat het d\'oude wooning der
viffchery, vogelvangft, jaght, en fwane vlucht, Heeren van Moerfeke geweeft heeft. Hier is een
daer by van geit-renten,en het befte ftuck huys- dubbelde banck van Schepenen , van de welcke
raet (fy feggen, cateyl) van de genen die in defè d\'eerfte, met de Schout, de faken der ackers
plaetfèn fterven, \'t fy dat fy ingeboornen, inko- en bouwlieden, en van \'t geheel dorp beforgen;
melingen , oft vreemdelingen fijn , foo fy niet, en d\'ander met de Schout die dingen , de welc-
uyt oorfaeck van hun geboorte , oft by gefchrift ken tot de moeraffchen en beemden behooren.
het burger-recht van Dendermonde hebben Op de grenfen van defe heerlijckheyt is een ver-
verkregen. Sy hebben oock verfcheyde voor- maerde reede voor de fchepen, ter plaets, die
deelen, als de landen van befitter veranderen, drie Goten genoemt wort. Onder de veertigh .
\'t fy by koop , oft by wiffeling, 9ft by verfter- leenen , die door de weldaet van defe heerlijck-
ving , foo \'t leen-goederen fijn : daer beneffens heyt befèten worden, is de Heer van S. Urfmars
de confifcatie, de goederen der baftaerden, en Bafèrode fijn leen verplicht aen de Dijckgraef
daer by die fonder fèker befitter oft nagelaten , van Moerfeke , uyt oorfaeck van fijn heer-
oft op d\'oevers geworpen fijn ; en oock het fchappy, die van Moerfèke dependeert. Ick acht
recht van arrefteeren, te vangen, en los te laten, dat fy van \'t begin af aen Moerfèke gevoeght
Welcke dingen , byna aen allen gemeen fijnde, heeft geweeft, om datfy een leen daer af is,
ick hier eens voor oogen ftel, om de lefer niet en dat men , oft by erfdeeling, oft anders, haer
met herhalen te vermoeyen, en te doen walgen: daer af gefneden heeft. Wat Baferode aengaet,
de gemelde dorpen fijn, aen defe fijde van de fy leght aen de Schelde, ontrent een mijl van
Schelde, Schellebelle 5 aen d\'overfijde , Moerfeke, de ftadt Dendermonde, en heeft een vermaerde
Wytberge, Overmeere, Kalckene, en Laere, reede voor de fchepen,die dagelijks met het gety
Schellebelle wQrt dus genoemt, als oft men Schel- van en naer Antwerpen komen.De Schelde heeft,
de-belle ky de-, in\'t Latijn B^//^ ad Scaldim, aen door fijn op-en afvloeyen , dit landt foodanigh
weicks dijck fy gelegen is; tot onderfcheyding ontbloot, dat fy in de tijdt van een jaer byna
van een ander Belle, \'t welck om de felfde reden een ongelooffelijcke grootheyt van landt inge-
Denderbelle wort genoemt. Hier was eertijts een fwolgen heeft, \'t welck , aen d\'overdijcken van
treffelijck HeerenJiuys aen de Schelde gelegen, Moerfeke aengefpoelt, dit dorp met veel bun-
\'t welck, in de lefte oorlogen verwoeft fijnde, deren landts heeft vergroot. Hier is een kerck,
van nieuws en grooter weer opgebouwt wort. aen S. Urfmar gewijdt, feer geneughlijck aen de
Hier is oock een groote plaets, die om haer rivier gelegen.

jaer-marckt feer vermaert is, en voornamelijck Moerfeke begrijpt, behalven Baferode, noch

om de paerde-marckt. In dit dorp , ter plaets, een andere heerfchappy, die men Caftelle noemt,

die Tuffchenbeecke genoemt wort, is een Nonne- weicks tijtel, gefamentlijck met die van Moer-

kloofter, met een Prooftdye der Premonftra- feke, de Heeren van oude tijden hebben ge-

biedt van Aelft, door de weduw van Swaen van Nu volgen twee andere dorpen, Ujtbergen en U^/^^r^;».

Oy>emeere, van de weicken het eerfte de naem bepleyt wierd , uyt te fpreken ; en dit noemend
heeft van de bergen,oft liever heuveiSjdiebyB^r- fy , gelijck ick gefeght heb, naer \'t Hooft te
laere fijn , als of men buyten de hergen feyde. Maer gaen , en een hooft-vonnis. Defè gewoonte van
het lefte heeft de naem van de gelegenheyt over hooft-vonnis heeft geduert tot aen de lefte be-
de poel, oft Moere, die t\'lTytbergen is, daer uyt roerten in Nederlant, federt de weicken fy ver-
oock de naem van een ftraet gefproten is , de dwenen is. Dat \'er defèn geweeft hebben, en
Moerftraet genoemt. Het eerfte dorp leght aen dat het gene , \'t welck ick van het hooft-vonnis
de Schelde, die, jarelijcks de beemden onder- gefèght heb, in \'t gebruyck heeft geweeft, (fèlfs
fèttende, een groote vruchtbaerheyt van gras voor de tijdt van Robert d\'Advocaet, dat is
en vee veroorfaeckt. \'t Ander dorp is nae daer ontrent het jaer iioo,-) blijckt genoegh uyt
by. De Heer ftelt de tijtel van\'t eerfte voor, fijn verdrach, met het Kapittel van Kamerijck
uyt oorfaeck van des felfs oudtheyt ,• maer hy gemaeckt, daer in defe woorden fijn: En men
heeft fijn Hof in Övermeere, \'t welck behalven moet ypeten, dat de gefeyde Schepenen Van Odenghem, van
d\'oudtheyt van \'t gebouw, de grootheyt van de -^egen het onderfoeck der queflien wan erffenis, en van het
plaets, en het gerijf van dé hoeve, noch feer befte fluck, naer de Schepenen wan\'t landt Van Dender-
vermakelijck is om fijn waranden,boomgaerden, monde moeten gaen, naer de yoelcken fy tot noch toe ge-
entuynen. gaen fijn : maer y^at het onderfoeck der andere klachten ,

Dicht hier aen leght Kalckene, even verre van en mifdaden aengaet, Jy fullen naer de Schepenen Van
Ghent en Dendermonde gelegen, welcks uy- Dendermonde gaen, oft ergens auders beneden de heer-
\'terfte grenfèn een lange ftreeck heen van de fchappy Van Dendermonde, naer dat de kerck Van Ka-
Schelde befproeyt worden , uyt de welcke men mer^ck nut fal oordeelen. Sy fchijnen dieshalven
in \'t jaer 1540 een bevarelijcke beeck , mdt een eerder geweeft te hebben, dan de feven mannen
bequame reede, gegraven heeft. Hier heeft, ge- van \'t landt van Waes, die, gelijck blijckt, eerft
lijck d\'inwoonders vertellen, eertijts een vefting in \'t jaer 1241, door Joanna, Gravin van Vlaen-
geftaen , in die wijck, die Rot genoemt wort, deren , en Thomas van Savoyen , haer gemael,
een bequame plaets, aen de Schelde gelegen; ingeftelt fijn: want men bevind, dat fy hun fa-
en tot bewijs hier af vint meri op verfcheyde menkomft en fitting in\'t kafteel, oft in\'t huys
plaetfèn verfcheyde fondamenten, die noch da- van Dendermonde hebben gehadt: \'t welck kla-

felijcksuytgedolven worden. Wijders, hier heb- relijck blijckt uyt d\'overdracht van Robert,
en oock by oudts veel heerlijcke huyfen ge- Guidoos eerfte foon , met de Kanonicken van
weeft, en onder defe twee voorname, in de Dendermonde, over de breucken en boeten in
wijeken van Ravefchoot en Gavere; en de Gra- Moorfèle , Wiefè en Gheverghem , daer men
ven van Vlaenderen felven hebben daer oock defè woorden vint: In alle de mifdaden en overtre-*
een jaght-huys gehadt maer hier heeft het oudt dingen, in de voorgefe^^deplaetfen voorkomende, over de
geflacht van Kalckene fijn wooning gehouden, landen en toehehoorten der gefeyde Kanonicken, in de -^pelc-
Aen \'t uyterfte der heerfchappy van Dender- ken de Heer van Dendermonde deel heeft, moeten de ge-
■ monde is een plaets Laerne genoemt, aen de feyde Schepenen oordeelen naer de yi>et, en naer dinfettin-
grenfen der Kaffelrye van Ghent, en des ge- gen der mannen Van de Heer Van Dendermonde, en tot
- biedts van Oudenburgh, die oock door dc xxVior h,.nkomenteronderjoeck, foo\'t noodigh is. Maerind\'an^
de Schelde groote welvaert geniet. Hier is een dere dingen, in de-geleken de Heer yan Dendermondê
^ oudt kafteel, aen \'t welck de jaer-boecken ver- geen deelheeft, aen de Hooft-Schepenen des landts van
fcheydelijck gedencken. Dendermonde, dat naer ^t huys yan Dendermonde tot

Behalven de Majeurs en Schepenen der gefèy- onderfoeck komen, en Vm de felfden naer hun w en
de plaetfèn, die oft middelijck oft onmiddelijck infettingen oordeelen. Daer in oock dit aen te merc-
de Heer van Dendermonde gehoorfamen, fijn \'er ken ftaet, dat fy een wet en infèttingen hebben
noch in\'t geheel feven mannen, die over de gehadt, die byna geheel verloren fijn.
\' voorgaende dorpen, en over al \'t landt van Den- Maer op dat de lefer, .ajs ineen fchildery , de
dermonde gebieden, de weicken, uyt de dor- rij ckdommen en grootheyt van Dendermonde,
pen van de Heer van Dendermonde verkofèn, en van haer landt aenfchouw, foo dunckt my
fnhZ^^\' Hooft-Schepenen worden genoemt. Enfyheb- dathetdienftighfalfijn,datickhierbyvoeghde
ben nu, gelijck dè Schepenen van een ftadt, maet van\'t vruchtbaer landt van yder dorp, ge-
een Penfionaris, een Threforier , en Secretaris, lijck in \'t jaer 15 jz is gefchiet, en daer by uyt
Het ampt defer mannen is de Heden van dit ge- de cyns oft transport van Vlaenderen, gelijck fy
biedt, en de privilegien in\'t algemeen en in het het noemen, hoe veel defe heerlijckheydt op-
befonder voor te ftaen, voor de munt te fbrgen, brengt tot de gemeene fchattingen van Vlaen-
met believen van de Vorft fchattingen op te deren. Wat de ftadt aengaet, defe betaelt van
leggen, de verdeelingen aen yder dorp te fen- hondert Vlaemfche ponden , die geheel Vlaen-
den, en hier af jarelijcks voor de gemachtigh- deren opbrengt, tien fchellingen, datis, van yy\'mm
den van de Vorft reeckening te doen. Wijders, twee hondert ponden, een pont. Maer het landt
indien \'er in burgerlijcke faken eenige twijfteling betaelt negen-en-twintigh fchellingen, en, vol-
oftftrijdigheytdeSchepenendergefeydeRecht- gens defe reeckening, op duyfent ^Haemfche
bancken in\'t oordeelen ophield, foo wierd fy ponden, veertien pondenen tien fchellingen;
gemeenelijck aen defèn overgebracht; opdat Defe verdeeling, die van de gefeyde Hooft-
fy, hun meening daer af gefeght hebbende, Schepenen naer yder befondere plaets gefonden
hen fouden bevelen het vonnis, in de naem der wort, gefchiet in defer voegen:,
Schepenen voor de Recht-banck, daer de fkck Zek begrijpt 1^03 bunderen, drie vierendeel,

en vier-en-twintigh roeden 5 en betaelt twee nieuwe verdeeling fal behoeven. Sy noemetl
ponden en een fchelling. defe cyns een transpórt, om dat de Vlamingenj

Hammé begrijpt 1439 bunderen lants, drie- aen Koning Philippus de Schoone belooft heb-
vierendeel, en ii roeden j en betaelt een pont en bende te betalen twintigh duyfent ponden Tour-
feven fcheilingen. fche munt ( Meyer feght dertigh duyfent) om

Opweck begrijpt 1113 bunderen, een vieren- Robert van Bethune uyt een ongerechtige ge-
deel , en jó roeden ,• en betaelt een pont en vangenis vry te koopen , en felve de fleden van
acht fcheilingen. Rijflel , Douay , en Orchies verpant, en de

Upberge en Ovemeere 983 bunderen , drie vie- helft van de voornoemde fomme gereet betaelt
rendeel , en 46 roeden ^ en betaelt achtien hebbende , het overige , naer de middelen van
fcheilingen. yder befondere fladt en dorp op de Koning

Berlaere begrijpt 934 bunderen, drie vieren- tranfporteerden : welcke fomme echter Robert,
deel,enic<5 roeden; en betaelt fefl:ien fchel- door de valfche beloften der vyanden bewo-
lingen. gen , tot fich heeft getrocken , aen de Koning

S. Gillis, Belle, en .Sw^Ae begrijpen 601 bunde- het onderpant latende , en de macht van vry
ren, en een vierendeel; en betalen gefamentlijck te koopen affeggende. Maer de beyde volc-
een pont. ken moeften dit gefchil met de Franfchen ten

Wettere met LichterVelde begrijpt 1x73 bun- duerflie betalen; en daer wierd nooit vafte vre-
deren. de gemaeckt, tot dat Lodewijck van Male , by

Schellehelle met Wanfele 570 bunderen , een vie- recht van moederlijcke erffenis, de genoemde
rendeel, en 64 roeden; en betalen gefament- fleden weder in fijn befitting kreegh.
iijck met Wettere twee ponden en twee fchel- Behalven de plaetfen , van de welcken wy ge-
hngen. fproken hebben, worden in \'t gebiedt van Den-

Laerne begrijpt 940 bunderen; en betaelt met dermonde noch drie anderen getelt, de welcken
Lichtervelde vijftien fcheilingen. niet even op de fèlfde wijfè, als de voorgenoem-

Kalckene begrijpt 1071 bunderen; en betaelt den, onder defè heerfchappy flaen, dewijl fy,
een pont en twee fcheilingen. al overlang onder het kerckelijck recht geraeckt

Grimbergen begrijpt 545 bunderen, en een half, fijnde , als doot en verfliorven werden geacht,
en hondert roeden ; en betaelt twaelf fchel- Men houdt hen echter te leen van \'t hof van
lingen. defè heerlijckheyt, en hoewel fy niet met d\'an-

Moerfekehtgn]pt bunderen en een half, dere plaetfen in de cyns van Vlaenderen contri-
cn hondert roeden ; en betaelt negen fchel- bueren , foo betalen fy evenwel hun lafl:en met
lingen. ~ defè fladt, en dit volgens fekere proportie. Defe

Baferode en Vlajfenbroeck begrijpen bunde- plaetfèn fijn Appels, Odenghem en Eeghen , alle aen
ren, en feftien roeden; en betalen feftien fchel- malkander tuflchen de Dender en Schelde ge-
lingen, legen.

Lebbeke begrijpt 951 bunderen, een vieren- at Appels aengaet, het heefc defe naem van
deel, en roeden; en betaelt een pont en S. Apollonia, die in onfe tad (gelijckoock Apol-
vier fcheilingen. ^ lonius) wort genoemt, tot weicks geheugh-

Het geheel begrip van defe verdeeling be- nis hier jarelijcks een vermaerde beêvaert is,
> gelijck ick te voren gefeght heb, veer- om dat men vaflelijck gelooft dat fy de tantpijn
tien Vlaemfche ponden , en tien fcheilingen op verdrijft. Dit geheel dorp, behahen de erffenis des
yder duyfènt Vlaemfche ponden. Het geheel Heers ^an Dendermonde, en de dienaers, die hy daer
landt is groot dertien duyfent een hondert drie- had, wierd door Margareta, lonckvrouw Van Dender-
en-tnegentigh bunderen, drie vierendeel en acht monde, die de moeders fufter was van Robert
roeden. van Bethune, en Heer van Dendermonde, aen

De voorfèyde verdeeling is onder KeyfèrKa- de Abdy van Swiveke , van de Cifl:ercienfche
rel de Vijfde in defèr voegen befielt. Te voren ordening , gefchoncken, met alle de jurisdidie,
was wel dufdanige befchrijving van de cyns ge- foo crimineel, als civijl; welcke fchencking fy
daen,onder Robert van Bethune,en lang daer na deê bevefl;igen, op dat fy fl:ant grijpen foude.
onder Joannes van Borgonje , te Aerdenburgh; Op de grenfen van dit dorp is een overvaert
maer dewijl\'er in de tijdt van hondert jaren over de Schelde, die van de Kanonicken van
en langer groote verandering in dit landt was Dendermonde, onder de befcherming van de
voorgevallen, en eenige plaetfen door d\'oorlogh Vorfl, befeten wort. Voorts, de Vorfl: heefc
ofc overvloeying vermindere, en anderen in te- gevonnifl:, dat d\'aenfpoelingen van landen aen
gendeel vermeerdert waren, en defe reeckening d\'inwoonders foude behooren, onder feker jare-
om defe oorfaeck ongelijck was geworden, en lijckfche cyns, niet alleenlijck aen defe fijde
tot dit werck een nieuwe waerdeering behoefde, van de rivier , maer oock aen d\'overfijde , ter
foo fondt Keyfer Karei Willem de Wael , Ridder, plaets, die het Eylandt genoem.t wort, \'t welck
Heer van Hansbeecke en Axpoele; Petrus van den de Schelde , een nieuwe gracht foeckende, van
Houte, en Adrianus Rokeghem, naer Dendermonde, het overige van \'t dorp afgefneden heeft,
die met foo groote naerfl:igheyt, als hen moge- Volght Odenghem , het welck men nu ge-
lijck was, aen yder het fijn toedeelende, een meenelijck , en Auyoeghem noemt. Dit
nieuwe cyns van Vlaenderen maeckten , de is ten deel vry goet van de kerck van Kamerijck,
welcke noch in \'t gebrüyck is, en fijn fal, tot en ten deel een leen van het Hof. Voor foo veel
datier, om de gefeyde oorfaecken, weer een het vry goet is,wierd het van Gerard de Tweede,

de drie-en-ckrtighfte Biffchop van Kamerijck , gendom fijnde, \'t welck oock de Kanonicken
aen die kerck gegeven. Wat het overig leen van van Dendermonde van d\'oude Prebenden, ge-
\'t Hof van Dendermonde aengaet, de Kanonic- lijck men hen noemt, befitten, door de milt-
ken hebben dat met geit gekocht, dewijl fy te dadigheyt der gefeyde Heeren Ringot en Adel-
voren aen Elifabeth van Blauwere, gemalin van wide. Het begrijpt twee derde-deelen van het
Reginald Boccaert, toebehoorde. Voorts dit dorp; en fy hebben hier een Majeur, en feven
leen is een heerfchappy , die omtrent feftigh Schepenen , van de welcken drie uyt Wiefe
clientelen, en noch daer boven vier-en-dertigh worden gekofen, en d\'anderen uyt dit dorp.
homagien begrijpt, maer die niet onder \'t oor- Defèn plegen recht, föo crimineel, als civijl, in
deel der vierfchaer van defe heerfchapy ftaen. de plaetfen, de welcken de Kanonicken, als hurt
Sy fijn in verfcheyde dorpen verfpreyt, gelijck Heeren, onderworpen fijn. Doch de Schout
in Mefpeiarcy Meukercke, Everghem, en Leeuwe in van Dendermonde voert de criminele vonniffen
\'t gebiedt van Aelft. uyt. Hun vryheydt ftreckt fich foo wijt uyt, als
Ee^hcyte, Bchdwcn Appels en Oudeghem, van de welcken het gebiedt defer Kanonicken fich uy tbreyt, de
ick gefproken heb,wort oock Eghene onder Den- welcken oock die inwoonders van Wiefe, die
dermonde getelt,\'t welck door de miltdadigheyt onder de Kanonicken fijn, genieten, \'t Overige
van des felfs Heeren al overlang aen d\'Abdy van wordt onder Aelft getelt.
Afflighem is g;efchoncken. En hier is een leen, Voorts, Gheverghem, aen Moorfèle gelegen,
die door de gift des Heers van Dendermonde is oock een vry eygendom , in \'t welck defè Ka-
befeten werdt. Sy heeft haer Rechtbanck , oft nonicken alleen recht hebben, door de miltda-
Vierfchaer j maer foo veel het geeftelijck aen- digheyt van de gefeyde Ringot en Adelwide.
gaet, werdt fy onder Wichele , een dorp on- Na dat defe gefeyde Kanonicken defe drie
der\'t gebiedt van Aelft ftaende, getelt. vrye eygendommen , gelijck ick gefeght heb.
Nu fij n\'er noch overigh Weje, Moorfele, en Ghe- alreé 153 jaren vry befèten hadden, heeft eyn-
Verghem welcke plaetfen ten deel onder\'t ge- delijck Robert,Guidoos oudtfte foon, hun recht
flacht van Dendermonde fij n,en nu ook, voor loo een weynigh ingetrocken, gelijck blijckt uyt het
veel fy des felfs Kanonicken toebehooren,onder verdrach, \'t welck van dele faeck by gelehrifk
de heerfchappy van Dendermonde getelt wor- overigh is, en noch gebruyckt wort, daer af
den,en gewoonelijck, gelijck d\'anderen, naer de Lindanusoock in defè plaets de woorden by-
gefeyde feven mannen,oftHooft-fchepenen van brengt op \'t jaer 1164, in de maent lulius, kort
^t landt om recht gaen , gelijck uyt verfcheyde na Maria Magdalene feeftdagh. De Biffchop
vonniffen , noch in wefen fijnde, blijckt. Hier van Kamerijck beveftighde oock dit verdrach
ftaet aen te mercken, dat fy tuffchen Dender- op\'t verfoeck van Robert, en van de Kanonic-
monde en Aelft, over de Dender, liggen. ken , gelijck oock Philippus de Tweede vaa
Wat Wiefe aengaet, het wordt in d\'oude open Ooftenrijck; by namen dit artij ckel van de be-
brievcn genoemt. Het is ten deel vry vryding van d\'oorlogh, en van de ruytery. Doch
goet, \'t welck de Kanonicken van Dendermon- op dat fijn Macht-brief namaels niemant foude
de , door de gift van Ringot en Adelwide, Hee-, bedriegen , fbo heb ick goet gevonden hier de
ren van defe ftadt, befitten; en dit begrijpt een dohng t\'ontdecken , de welcke ingekropen i»
derde-deel van \'t dorp, en is van tollen, impo- door de fchult der gener, die aen de Koning
fitien, en diergelijcke andere laften vry. Het het verfoeck gedaen hebben. Want hoewel de
contribueert echter tot betaling der befetting Kanonicken, door de miltdadigheyt van Remi-
van de ftadt Dendermonde. Het overige van gius, oft van Ringot de Kale , hadden verkre-
\'t dorp is een leen, die onder \'t Graeffchap Aelft gen, gelijck ick nier voor vermaent heb, en
behoort, en ftondt onlangs onder het edel ge- gelijck uyt de Macht-brief van de Biffchop
flacht van Yedeghem ; maer federt hebben, Odardus klaer genoech blijckt, foo maken fy
met toeftemming van de Paus, loannes van echter uyt onkunde Graef Robert d\'auteur vaa
Yedeghem , Heer van Wiefe, en defe Kanonic- defè gift. Doch conform het lefte artijckel vaa
ken een wifïeling gedaen; in voegen dat dit vry dit gefèyde verdrach, fijn feven-en-twintigh in-
goet, en defe leen nu te famen gevoeght fijn, woonders van defe dorpen,met het Kapittel vaa
oft moeten worden. Kamerijck, beneffens eenige anderen , voor de

Nu volght Uoorfele, ten deel onder het ge- Raet van Dendermonde verfchenen.
biedt van Aelft ftaende, en ten deel een vry ey-

Ornhem, een treffelijcke heer-
fchappy, met de tijtel van Graef-
fchap ver9ierc, is een der heer-
lijckheden van Vlaenderen, die
men Kaffelryen noemt; en met
.—V— defè naem is\'\'t bekent in \'t boeck
derPlaccaten oft Ediden, daer in de cyns van
NederUndU

Vlaenderen geftelt is op dc 14 van April, m het
jaer 1517, daer affy tot aen defe hedige dagh de
felfde autoriteyt en privilegiën heeft, die aea
d\'andere Kaffelryen van Vlaenderen toegeftaea
fijn. En dit is afgekondight by vonnis van de
Konincklijcke Raedt van Mechelen , op de
IJ vanlulius, in\'t jaer 1(^33 , tegen d\'inwoon-

ders van \'t dorp Hinghene, de weicken poogh-
den fich daer af te ontlaften. Bornhem dan is
die heerfchappy, de welcke, gelijck Dender-
monde , en Geersberge, in de verdeeling van
Vlaenderen het derde lidt uytmaeckt, en die,
gelijck men acht, haer eygen recht heeft, oft,
gelijck Meyerus feght, dat Jy gronden Van feer goet
recht befit, die aen niemant verbonden fijn. \'t Welck
men, fbo veel Bornhem aengaet, van d\'oude
Heeren, de Graven van Vlaenderen, verftaen
moet, de wekken daerom noch aen de Keyfer,
noch aen de Koning van Vranckrijck , ver-
plicht waren. Doch heden is\'t anders met des
felfs Heeren: want na dat het eens aen de Gra-
ven van Vlaenderen is gekomen, fbo is het niet
daer af geruckt, dan op defe voorwaerde, dat
het onder hun protedie befeten foude worden.
Aen d\'ooftfijde heeft het tot grenfen \'t riviertje
de Rupel, die dat byna tot een eylandt maeckt,
(dit fijn, feght Lindanus, de rivier Nethe en
Dile, die , in de plaets te famen gekomen, de
welcke gemeenelijck Tongsken wordt genoemt,
defe naem aennemen, miftchien van de bochten
en kronckelen, naer de wijfe der rupfen. Want
de Rupel is een weynigh gefwollen, en heeft in
een korte plaets veel bochten en keeren, en de
Vlaemingen noemen de rupfen, die op gelijcke
wijfe kruypen, oock Rw^e^j, of naer\'t zuy-
den heeft het tot grenspalen de heerlijckheden
vanPuers en Oppuers,in\'tHertoghdom van Bra-
bant gelegen, en het dorp S. Amand, met fekere
beeck,Konincksbeecke genoemt.Aen de noort-
fijde wort het van de Schelde befloten, gelijck
oock aen de weftfijde, en van het dorp Sint
Amand. Het begrijpt in de palen van fijn heer-
fchappy Bom/^m, Hinghene, Haesdmck, Wintam,
Eycke^ Lujpeghem, en S. Marie Baferode, Marie-kercke

genoemt: want wat de heerlijckheyt van Opdorp
aengaet, hoewel het een lidt van de fèlfde Kaf-
felrye is, foo is het echter door fijn ftant en ge-
legenhey t daer van afgefcheyden, en paelt aen
de landen van Maldere, Buggenhout, en S.Amand. In
dit gebiedt fijn vier parochykercken, te Bornhem, f^ejcü"
die aen S. Ludger gewijdtis te Marie-kercke, die
de naem van de Moeder-maeght heeft, on- -
der \'t patroonfchap van S.Jacobs kapittel te Leu-
ven 5 te Hingene, welcks wereltlijcke heerfchappy
nu behoort onder de Baron van Hoboke,uythet
geflacht van Schets, en het patroonfchap van de
kerck, door de tijtel van d\'eerfte Martelaer
S. Steven bekent, onder d\'Aertsbiffchop van
Mechelen gelijck Haesdonck onder d\'Abt van
Afflighem. Dit fijn de parochykercken. D\'an-
dere twee, namelijck Opdofp en Eycke, worden
door Kapellanen bedient.

In defe heerlijckheyt fijn oock vier Recht- VierfchA\'
bancken , oft Vierfcharen opgerecht, die al-
Verbände rechtfpraeck hebben ; namelijck, in
Bornhem , Hinghene, Marie-kercke en Opdorp ,• onder
de wekken de vierfchaer van Bornhem d\'eerfte
plaets befit, daer Opper-bedienaer van \'t Ge-
recht fich oock Schout noemt, en, de Raet
van Bornhem by fich genomen hebbende, naer
d\'oude rekening van Vlaenderen, de laften , foo
gewoon, als ongewoon,verdeelt, gelijck d\'inle-
geringen der krijghslieden , en andere dingen ,
die gemeenelijck in defe heerfchappy voorko-
men. Binnen ae grenfen van \'t vleck Bornhem is
\'t Prieurfchap van S.Benedidus Ordening , met
de Parochykerck vereenight, \'t welck, eertijts
door d\'oude Heeren van Bornhem opgerecht^
eerft een Abdy van Regulier-Kanonicken heeft
geweeft, de wekken , door d\'oorlogen , én a^
dere ongelegentheden der tij den,byna gedemp

en ondergegaen lijnde , begeert hebben fich
met het kloolter van Afflighem te vereenigen;
en in defer voegen wiert de voorgenoemde Ab-
dy in een Prieurfchap van S. Benedidus Orde-
ning verandert, daer in ly tot aen defe hedige
dagh gebleven is. Men feght dat Wenemar Ka-
fteieyn van Ghent, en flichter van defe Abdy,
daer in begraven is,- en oock dat (doch het
fteuntop geen goedt fondament, fchoon Lin-
danus het verlekert ) dit fijn graf heeft ge-
weeft, het welck men voor de beeltftormery van
\'t jaer i jóó by een kelder, aen de noortfijde van
de kcrck , fagh , gelijck Lindanus verhaelt uyt
de gefchriften van Gaiflard ; die mede acht dat
Felkard , Kafteleyn van Ghent, grootvader
van Wenemar, de ftichter van defe Abdy heeft
geweeft. Men fiet daer noch een ander graf van
het felfde geflacht, en een oudt heelt, met een
borftharnas, helm enfchilt gewapent, ( op het
welck, naer de wijfe der Kafteleynen van dit
geflacht, het wapen ftaet) en met een fwaert
in de handt, \'t welck met de punt om hoogh ge-
heven is. Men leeft noch heden op een fteen
dit opfchrift, Sïgcrus CafleUanus, dat is, Siger de
Kafleieyn. Niemant^ twijffelt dat hy Kafteleyn
van Ghent geweeft heeft, foo om dat defe heer-
fchappy eertijts in\'t geflacht van Ghent was,
als oock om dat de Kafteleynen van Ghent
gewoonelijck dus fchreven. Voorts , hoewel
het fchijnt dat het recht van de Paftoren te noe-
men , loo in Bornhem , als te Hinghene en
Haesdonck, aen defe Prieur , en aen defe Gee-
ftelijcken toekomt, foo fiet men echter dat ly
van de befitting van dit recht vervaUen fijn , foo
veel Hinghene en Haesdonck aengaet , daer fy
niets hebben,behalvend\'offerhanden op defeeft
dagen, die aen de Prieur van Bornhem komen.

Aen d\'oever van d\'oude Schelde, die hier
\'fJGficci. plagh voorby te loopen , fiet men een oudt
en fterck kafteel, met een toren, m\'t midden
van \'t Hof ftaende, het welcke , fonder twij ffei
op d\'oever van de rivier gefticht, om de plaets
te befchutten, wy met recht een feer oudt werck
achten, dewijl d\'andere dingen, daer by ftaen-
de, nieuwer fijn. Uyt fekere Macht-brief van
\'t jaer 1223 blijckt oock,dat de Heer van Born-
hem een watermeulen deê bouwen, ter plaets,
die gemeenelijck Kortlanden genoemt wierdt,
\'t welck anderfins niet gefchiet kan wefen, foo
de rivier niet daer voorby geloopen was , van de
welck noch het overblijflèl d\'oude Schelde wort
genoemt, die fich een groote mijl uytftreckt,
en, onder de heerfchappy van de Baron ge-
ftelt , een rijcke vilTchery , en vangft van een-
den geeft.

Guido , Graef van Vlaenderen, gaf eertijts
aen d\'inwoonders van Bornhem een privilegie,

het welck Lindanus, uyt de regifters van\'t ge-
flacht van Kolome , nu Bornhem befitten^e,
in \'t licht gebracht heeft.

Ick Ibude oock d\'aeloutheyt ongelijck aen-
doen , foo ick hier niet de wetten en vryheydt
vertoonde, die Hugo van Ghent, Kafteleyn
van Ghent, aen d\'inwoonders van Marie-kercke
gaf, de welcke defe fijn:

heyt, faligheyt tot in eeuypigheyt. Deyptjl het leVen wm
de menjch broojch is, en fijn geheugenis lichtelijck kan
mijjen, en de dingen , die in de yperelt gebeuren, haeji
uyt de finnen der menjchen werd-^ijnen, foo is nootfake-
lyck dat de faken, die tot kennis dernakomelingen moe-
ten komen, met groote naerftigheydt fchriftelijck geftelt
-gorden. En dieshahen ick Hugo Kafteleyn wan Ghent,
en m^n gemalin Oda, en mijn oudtfte foon Hugo , ma-
kenbekent aen alle , foo tegensfoordigen, als toekomen-
den, die dit tegenypoordigh gefchrift fullen fien, dat -^cy
het vleck wan S.Marie Baferode in Vryheyt ftellen op defe
wolgende ypijfe:

Dat de genen, die in dit wrye wleck ypoonen, de maet
wan wijftigh woeten breet, en hondert woeten lang ful-
len hebben , en dat yder maet jarelijcks typee Vlaemfche
fchellingen, en tspee kapoenen aen ons, en aen onfe na-
komelingen, fullen betalen.

Wy hebben oock aen hen vergunt,dat fy typintigh bunde-
ren weenlandt fullen hebben , tot hun brandt, in defer
woegen , dat fy wan vijftigh ypagens, door typee paer-
den getrocken , gehouden fullen fijn t^ee Vlaemfche fchel-
lingen aen ons te betalen en indien iemandt meer ypage-
nenontfangt, foo fal hy meer geven, enfoohy minont-
fangt, minder betalen.

Maer indien men bevindt, dat iemandt meer turf tot
overtolligheydt aen fich getrocken heeft, foo falhy tot een
boete wan wijfVlaemfée fchellingen Verypefen yporden;
en indien hy die aen een ander wer kocht heeft, foo falhy
twintigh fchellingen wan de voorgenoemde munt aen ons
fchuldigh fijn.

Indien oock iemant wan de burgers oock foo verre quam
te misdoen , dat hy niet woor de Rechters en Schepenen
dorfte verfchijnen, foo falhy tien ponden Vlaemfche munt
aen ons betalen, en daerenboven een jaer lang buyten de
wryheyt van dit wleck blijven , en niet ypeder daer in mo-
gen keer en, dan met believen Van de Kafteleyn, en van
de Schepenen.

Indien eenigh burger eens anders burgers bloet flort,foo
fal hy gehouden fijn drie Vlaemfche ponden aen ons te be--
talen.

Indien iemant een ander geflagen heeft, fonder bloet tc
laten, foo fal hy twintigh Vlaemfche fchellingen, en wijf
fchellingen voor fcheldt-ypoorden, aen ons betalen.

Indien oock iemant wan buyten, Volgens het VoorVer-
haelde, een burger, binnen de wryheyt Van dit vrye wleck
aengetaft heeft, foo falhy met een dubbelde flraffe ge-
ftraft worden.

Wy ordonneren oock , dat een burger Van dit gefeyde
vleck niet gehouden is noch de Kafteleyn, noch fijn nako-
melingen by te flaen, dan in \'t eyge landt, en daer men
Duyts Jpreeckt.

Maer indien de Kafteleyn, of fijn nafaet in een gemeen
heyr gevangen wierdt, foo moeten de burgers in de Raet
der Schepenen, tot fijn VerloJ^ing de helpende handt, en
tot de kr^ghs-ordening Van fijn eerflgeboren foon, en tot
het huwelijck Van fijn eerflgeboren dochter, aen hem uyt-
reycken.

En indien \'t gebeurde, dat iemant wan buym i^H^-
feyde vleck quam, om daer te woonen, fio fi^ ^^ ^^^^^^
een jaer felf daer in komen, en het fijne mee brengen, en
voortaen aen niemant gehouden fijn te recht tejtaen

En indien iemant der burgers, \'tfy man of wijf, bin^
nen defe wryheyt overlijdt, foo fal
buyten komende, niet vermogen de handt aen fijn huys te
flaen, \'t enfy hy in de felfde wryheyt woont, en t en y dit

Wy ordonneren oock, foo Deel de toi aengaet, dat, foo Wychman, een van defe eerfte Graven, gc-
iemant Dan hupen een paert \'verkoopt, of koopt hinnen leeft heeft in het jaer 9Ó1 , en Lutgaerde , de
de palen-van de-vryheydt, de yerkooper en de kooperyder dochter van Arnulfus, Graef oft Marckgraef
tme penningen fullen geven-, m dat, foo iemant-van buy- van Vlaenderen , tot gemalin heeft gehadt.
ten eenig beeft -verkoopt, oft dat koopt, dat boven de Veel achten dat defe Wychman uyt eed adclijck
tien fcheilingen -^paerdigh is , de kooper tSfeepenningen fal geftacht der Saxen,Bilingen genoemt, gelproten
geven, en de ^erkooper een. Maer geen burger fal eenige was. Na Wychman volgden andere Graven,
tol betalen, die binnen de omkring der rvryhejdt wande met gelijcke machten heerfchappy , tot datde
nieu-9Pe ftadt gekocht of u er kocht fal hebben. Vorften van Vlaenderen den Keylèrs dit kafteel

Wyders , de dienaers wan de Kafteleyn, in de wrye afnamen , en de Graven andere Burghtvoogh-
ftadt -^oonende, fullen wan de Vryheyt der woorgenoem- den, met de tijtel van Kafteleynen , daer in ge-
de ftadt berooft soorden. ftelt hebbende, vertrocken fich in \'t gebiedt

Wy ordonneren oock, tot -^pelftant wan de wrede, dat, van Aelft. D\'eerfte van de Kafteleynen was
als de Kafteleyn om eens anders fmaet tien ponden ont- Lambertus , die dit ampt met dit voorrecht
fangt, degene, die \'t ongelijck geleden heeft, Vijftigh fchel- ontfing , dat het by erfrecht op fijn nakomelin-
ängen daer affalontfangen-, en dat, als de Kafteleyn drie gen foude komen \'t welck hy van Boudewijn
ponden ontfangt, aen de verongelijckte-vijftienfcheilingen de Gebaerde , Graef van Vlaenderen , ver-
betaelt fullen mrden 5 en dat, als de Kafteleyn typintigh kreegh, die, voornamelijck met Lamberts hulp,
fcheilingen ontfangt, wijf fcheilingen Vlaemfche munt aen in \'r jaer 1007 , het nieuwe kafteel Keyfer Hen-
dewerongel^ckte falyi^ordengegeven. tl^ck de Tweede afgewonnen hadt. Doch of

Maer indien het gebeurt dat iemant wan buyten dit d\'oude Graven van Ghent dit gebiedt van Born-
wryewleck komt bers^oonen, foo fal hyaende Kafteleyn hem , met des felfs andere heerfchappyen , die
tf^ee fcheilingen , aen fijn Officier wier penningen, en \'aen hier voor genoemt fij n, befeten hebben, blijckt
yder Schepen t^ee penningen,allesVlaemfche munt,betalen. tot noch toe niet, gelijck oock niet door fekere
Indien een werongelijckt burger Verfuymt te klagen, foo ty telen , of andere autentijcke fchriften, of defè
falhy \'tfelfde lijden als degene die verongelijckt heeft. Lambert uyt de ftam van die Graven heeft ge-
Veburgers van difVryewleck fijn gehouden de cyns op weeft, hoewel eenigen fulcks verfekeren. Doch
5. Andries dagh te betalen i en indien fy op die dagh niet dit is waerfchijnelijck , dat, beneffens het ka-
hetaelt fullen hebben, foo fullen fy die met een boete wan fteel van Ghent, een deel van \'t landt van Waes,
typee Vlaemfche fcheilingen betalen. en de vier Ambachten, oock het kafteel van

En indien eenig burger ergens yaftgehouden ypordt, Bornhem aen defè Lambert gegeven wierdt.
\'t fy met recht oft onrecht, foo fijn fijne mede-burgers ge~ Want Wenemar de vierde Kafteleyn van Ghent,
houden hem Vry te maken op foodanige woorsaaerde, dat, de ftichter van d\'Abdy der Regulier-Kanonic-
foo hy met recht Vaftgehouden yoierdt, fy hem, waftge- ken van Bornhem , wilde dat defè Kanonicken
houden fijnde, op fijn koften moeten wrjmaken maer in- twee wereltlijcke Priefters fouden ftellen, d\'een
dien fonrecht, foo fal hy op de koften wan de vrye ftadt in Haesdonck, en d\'ander in Bornhem, gelijck,
ypeêr roepen yoorden. feght hy, fij n groot-vader Volckard, Lamberts

Voorts ftaet aen te mercken, dat "ppfhet gene, V ypeki foon, als men acht, en nakomer in de Kaffelrye
niet in dit tegenypoordigh gefchrift begrepen is, aen \'t oor- van Ghent, bevolen hadt.
deel Van de Schepenen laten, om dat te beflecken. Van defe Lambert dan, in \'t jaer 1007 tot

Enopdat dit gefchrift vaft en bondigh foude blijven, en Kafteleyn van Ghent geftelt, wordt de rijgh
niet oDertreden yoorden, foo hebben ypy dat door onfe eedt der Heeren van Bornhem afgeley t, van \'t welck
bekrachtight, met ons ^egeldaer aen te hangen. Gedaen men nafien kan Andreas du Chefne, een Franfch-
in\'t jaer onjes Heer en , in de maent Maert. man, te Tours geboren , die van de ftam van
Hier is een toevlucht-plaets, daer de fchuldi- Ghent een boeck, met fonderlinge naerftigheyt
gen dagelijcks heen vluchten, om d\'onverbre- toegeftelt, uytgegeven heeft,
kelijcke vryheyt van de plaets. Voorts, Margareta Paleologe, Marckgravin van

De Hiftorie-fchrijvers,van Vlaenderen fchrij- Montferrat, en Hertogin van Mantua , in \'t jaer
ven oock eendrachtighlijck, dat Keyfer Otto, 1^67 geftorven , onder de levendigen eenige
de grenfen van\'t Rijck tegen de Franfchen ver- deehng gedaen hebbende, hadt de heerfchap-
ftercken willende, te Ghent, aen d\'oever van de pyvan Bornhem nagelaten aen haer dochter,
Leye , een kafteel deê bouwen, dat fy, tot on- J/abella Gonfaga, welcke faeck door haer foon, de
derfcheyt van \'t oude kafteel van Ghent, of van Hertogh van Nevers, in \'tjaer 1569, goet-ge-
hetgene, dat te voren van Boudewijn d\'Yfere keurt wiertjin voegen dat Ifabella in de befitting
gebouwt was, het nieuwe kafteel genoemt heb- van de felfde heerfchappy tradt, en haer befat
ben. De vooghdy van dit kafteel werdt aen totin\'t jaer 1582.Sy was gemalin van de Marck-
voorname mannen bevolen, de welcken Gra- grachanPefcaire, endelVafto , Lindanus lioemt
ven fijn genoemt , onder welcker macht en hem Alfonfiis. Haer oudtfte fbon, Alfonfus Felix
recht de vier Ambachten, met hun fteden ge- DaValos de Aquio, oock Marckgraef van Pefcaire en
ftelt wierden, namelijck, Aftènede, Boeckhout, delVafto, fijn vaderlijcke goederen ervende, ver-
Axel en Huift, daer het landt van Waes, en kocht defe heerfchappy aen de UeevPctrusKolo- -
\'t gebiedt van Aelft bygevoeght wierdt, voor- me , Superintendent der Rekeningen van de
namelijck, op dat de befèttelingen van daer hun krijghsheiren des Konings van Spanjen in Ne-
lijftocht fbuden konnen hebben. Het begin van derlandt, Heer van Bobadille: defe hadt tot fija
defe faeck, gelijck fy gefchiet is, te verhalen , is gemalin loanna l\'Efcuyer, Roberts dochter,Burgh-
geen kleyne arbeydt. En echter blijckt, dat gravin van DoullensfYrou van Breftel, Tene, Alefnes,

Semix , cn Morienßnt, by de welcke hy veel kin-
deren kreegh. Hy beichonck liet gebiedt van
Bornheai met veel weldaden , en bouwde be-
fonderlijck op de fondamenten van d\'oude
fluys, tegen over Teemièhe, een nieuwe flays,
daer alleenlijck met verlof van de Heer , en
anders niet, de fchepen konden deurvaren;
welcke laeck groot gerijf en voordeel toe-
brengt , loo aen \'t kalieel van Bornhem, als
acn cVandere Linden , aen d\'oude Schelde gele-
gen. Defe, in\'tjaer ló\'ii overleden, liet tot
fïjn erfgenaem een jonger foon na , Don Alexan-
der Kolome genoemt, die oock in\'t jaer lóij
fiorf, fonder kinderen na te laten. Petrus Kolome,
een man van uytfteeckende deucht en moet,was
de navolger in dele heerlijckheydt en Baronny.

Wat Opdorp aengaet, van \'t welck wy te voren
gelproken hebben, dit is een dorp, oft liever een
buurt, als een flip van \'t Dendermondifch Viaen-
deren, van daer het, naer de ftjde van S. Amand
en Baferode , fijn uytficht naer de dorpen van
Brabant, Maldere , Hippelo , en Buggenhout,
heeft. De genen , die in Opdorp geboren wor-
den , oft fterven , werden in de kerck van Mal-
dere gedoopt en begraven , dewelcke hun pa-
rochie is: in voegen dat d\'inwoonders van Op-
dorp by hun Vlamingen , en na hun doot Bra-
banders genoemt worden. Defè inwoonders ge-
nieten oock bevryding van alle gemeene koften,
en fchattingen , die de perfoonen , goederen ,
oft beeften der inwoonders aengaen ; en dit by
recht van een fèer oude befitting , en gefchrift,
\'t welck de Graef van Vlaenderen , als een oude
privilegie, aen de Heer van Grimbergen, en aen
fijn erfgenamen , in\'tjaer 1258 toegeftaen en
gefchoncken heeft, lek fal het gefchrift hier by-
voegen : Guido , Graef yan Viaenderen , aen alle de
genen, die dit tegenwoordigh gefchrifi fullenßen,faligheyt.
Dat alle en yder yan d^onfen -weten , dat aen onfe ge-
liefde engetroum Wilhelmus yan Grimbergen, Heer yan
Ajche, en aen fijn erfgenamen na hem, om fijn getrouwe
äenßen , die hy dich^ijls aen ons bemfen heeft , tot yer-
meerdering wan \'f leen, \'f yoelck hy yan ons houdt, gege-
yen hebben al \'t geen , dat -^y hy Hupdorpe hebben , foo
oyer de menfchen , alsoyerde laeten, renten, tienden,
oft eenige andere dingen, met alle hoogh en laegh recht,
om dat yry wan ons, en yan onfe erfgenamen, Grayen
yan Vlaenderen , woor eeumgh te houden, en te befitten.

Tot Weichs getuygenïs wy dit tegenwoordigh gefchrift mét
ons f egel hebben doen fegelen. Gegeyen te Waeßene, in het
jaer onfes Heeren i2)-8 , op donderdagh na Pingßer,
in May~maent, Dieshalven , door defe privilegie,
en door de gelegenheyt van de plaets, als in het
midden tuftchen Vlaenderen en Brabant, heb-
ben d\'Opdorpers tot noch toe fich van de laften
en fchattingen der Pachters befchermt. Opdorp
heefc oock altijdt geweeft , en wort gehouden
een veylige toevlucht voor de genen, die by
eenigh ongeval iets mifdreven, oft door fchul-
den gedruckt werden. Hier is mede een ver-
maerde jaer-marckt, daer in , op de negen-en-
twintighfte Junius, alderhande waeren , en een
groote menighte van paerden, van alle fijden
in alle vryheyt, te koop gebracht worden. Defe
heeriijckheyt van Opdorp heeft feker kafteel,
gelijck een Heeren-huys , van de Marfèlaren ge-
fticht , en oock een kapel. In het felfde dorp
van Maldere is noch een ander kafteel, oock van
water en een dubbelde gracht, en van een wal
omringt, het Hof wan Marfelaer genoemt; \'tfy
defè plaets de naem van d\'adelijcke ftam , oft de
ftam fèlve de naem van de plaets ontleent heeft.
Immers , dit geweft en hof^heeft over meer dan
drie hondert jaren met defè naem bekent, en
in d\'oude boecken van die eeuwen vermaert ge-
weeft ; en de Marfelaren, met de Grimbergen
vermaeghfchapt, hebben oock foo veel eeuwen
defe heerlijckheyt van Opdorp, en de beyde
kafteelen befèten. Maer gelijck de woefte tijden
van de voorgaende eeuw tegen veel befittingen
en geflachten gewoedt hebben , fbo wierd oock
het een der beyde voorgenoemde hoven van
Marfèlaer in Maldere te koop geveylt, en van
Marchantius, Raedts-heer van Brabant, gekocht
en befeten. Wat de heerlijckheyt van Opdorp
aengaet, de welcke de Liesvelden by wettige
koop verkregen hadden, fy is weder by nieuw
verdrach geraeckt in haer oudt geftacht, door
d\'edele en geleerde Heer Frederick yan Marfelaer ,
Ridder, Heer van Perck, Elewijt, S. Hubert,
Herfeaux,Oycke,Loppem, en Neder-Ockerfèle,
in de fèvende graet een nae-neef van de Ridder
Gerard wan Marfelaer, die tot gemalin heeft ge-
hadt Elifabeth, een dochter van Willem van
Grimbergen, Heer van Afche.

Et landt van Geersberge beftaet
in vijf-en-veertigh dorpen , de
9 weicken alle,geli|k de ftadt,onder
§ Rijcks-Vlaenderen behooren, en
§ van Keyferlijcke gr^nt ftjn , en
eertijts, gelijck het overige ge-
weft van \'t Graeffchap Aelft, onder de naem
van Brachanten , Bracbaten, Burbanten, Brachhanten
en Brachbancijen begrepen. Welcke lefte naem ,
gelijck men leeft , is te vinden in het leven
Nederlandt.

van S. Levinus, (een Apoftel, niet min van dit
gebiedt, dan van de Ghentenaers,) door een
Monick van Geersberge over meer dan twee
hondert jaren gefchreven, daer in dit volgen-
de ftaet : S. Lieyen, in Brachhencifia , dat is, de
heerfchappy yan Aelft, (van de welcke het landt
van Geersberge niet het geringfte deel is ) getre-
den , was ten hooghften wenfondert oyer het feer aen-
genaem, ruym, en gants yermaeckel^ck landt, dat door
Godts goedertierenheyt wan melck en honigh oyeryloeyt,

gelijck oock yan yeeldcrhande aen-ger^as, hoom-yrucken,
en yan d oycryioet Dan alle goederen , daer d\'inypoonders
in licbameipjcke geftalte uytftaecken, hejadigk in hm klee-
ding en fpraeck yparen , fich in km tael en Jeden deftigh
betoondeny en in grootmoedigheyt uythloncken, fijnde treffe-
lijcke krijghslieden , tot de Konincklijcke krijghs-ordening,
en tot alle oeffeningen \'beqiiaem , en "Waerdigh om in defe
eetm te leyen.

Brachatim, ofc Brachantum, in \'t kndt van Aelft
gelegen ( daer af het Hartoglidom van Brabant
fijn naem verkregen heeft, gelijck d\'Aenteeckc-
niiigcn van Petrus Louwy op Molanum aen-
wijien) fchijnt Brakel, een dorp van dit gebiedt,
te fijn, Want de Schrijvers noemen S. Lietbert,
Biffchop van Kamerijck, in Brakelgehoxm, een
Brabantyn, oft Brabander. Meyerus, op het
jaer 1077, fpreeckt in defer voegen : Lietbert,
Biff:hop -van Karaepjck, is geftorven , en om fijn Godt-
yruchtighe^^t met de hemel befchoncken. Men feght dat hy
een Vlaming yan geboorte yoas , om dat hy yan d\'edele
ftam yan Brachattm was , en om dat Brachatum , oft
Brachantum, Brakel, in \'t landt yan Aelft is. Hy is de
ftichter yan \'t kloofter yan \'t heyligh Graf te Kamerijck :
heeft oock het kloofter Van d\'Apof^el S. Andries yoU
houypt, en te S. Auberts, en op de bergh yan S. Eloy
Regulier Monicken ingeftelt.

Boelare is een vermaerde Baronny van \'t Key-
ferlijck Vlaenderen , en ftreckt, volgens een
oude verdeeling , haer heerfchappy uyt over
twaelf dorpen , Over- en Neder-Boelare, Onkerfeele,
iVaerbeecke, Goefferdinghem, Nieuypenhove, Afpelare,
Nederhajjelt, Tedeghem, Deftinghen, Vluffeghem , tu.
Smerebbe, De genen, die het cyns-boeck meer
telt, fijn niet eygentlijck van defè Baronny,
maer behooren aen de Baron, onder een andere
tijtel, oft fijn leenen, die onder hem ftaen. De
geheele Baronny is vruchtbaer van gront, aen-
genaem van lucht, en rijck van vette koren-
ackers en weylanden. Sy wort van de rivier de
Dender bèfproeyt, is cierlijck van boffchen ,
en vol gepropt van inwoonders, die onder \'t be-
leydt van hun Heeren verfcheyde proeven van
getrouwheydt tot de Godtsdienft en tot hun
Vorft hebben betoont. De macht der Heeren
heeft altijdt fouverayn geweeft ; en Marchantius
verhaelt dat fy, uyt kracht van hun heerfchappy,
gemeenelijck de vooghden en opfienders van de
jonge Graven van Vlaenderen hebben geweeft,
die,door d\'ontijdige doot van hun ouders,weefèn
v/arcn geworden, én , om hun jeught, onbe-
cjuaem tot de bediening van de heerfchappy
waren. Sy fijn Heeren van de rivier de Dender,
voor fbo veel die niet deur Geersberge vloeyt,
en van het landt dat daer aen paelt ,• om welcke
oorfaeck , en om meer andere dingen , foo veel
hartneckige twiften van alle tijden tuffchen de
Heeren van Boelare en Geersberge fijn ontftaen,
die fomtijts tot vuur en ßvaert uy tgeborften fijn.
De Heeren van Boelare dragen in d\'oorlogh het
vierde vaendel der Beeren van Vlaenderen,
daerom fy krijghs-tribuns van vele worden ge-
noemt , en oock Baverones , die men Barones , in
de Vlaemfche tael Baenderheeren, by de Schrijvers
vint genoemt. Procopius fèght, dat defe van de
Romeynen Bandophores wierden genoemt en
dieshalven was het gebiedt van de Banderus, oft

fijn Baronny verplicht dat väendel te volgen j
\'t welck de Beleyd er van de bende bevolen had.
Boelare heeft in verfcheyde geflachten geweefl: j
en in \'t begin onder die ft-am , welcke de by-
naem van Boelare droegh. Aen Nicolaes van
Boelare, Ridder, gemael van Ida de Rceulx, broe-
ders dochter van Boudewijn de Stoute , die fon-
der mannelijcke erve na te laten ftorf: io voe-
gen dat door Alceide van Boelare , ftichtfter
van d\'Abdy van Beaupré, Boelare aen een ander
geflacht quam, dewijl fy driemael gehuwt heeft
geweeft , namelijck aen deurluchtige mannen
uyt de ftammen van Trafegnies, Gavere, en Wauryn.
Doch defe Baronny is langft van alle gebleven
in \'t geflacht wan Liedekercke, oft van Gavere, dat
deurluchtigh en vermaert was , van \'t welcke fy
aen de Reynghaertsvlieten overgegaen is , van de
Reynghaertsvlieten aen de Bochouten, Ridders van
Brabant, en Burgh-graven van Bruffel. Van
Maria Bochout, Vrouw van Boelare, is het felve
geraeckt aen de Naffouwers, nakomelingen van
Keyfèr Adolf van Naftbu. Eyndelijck heeft Phi-
lippus Wilhelmus van Naffou , Prins van Oran-
jen , Boelare verkocht aen Francifcus Bernardi-
nus de Caßine.

Doch om van de twaelf dorpen van defe Ba- Dorpenva-i
ronny iets te fèggen : Boelare befit hier d\'eerfte
plaets, namelijck dat, het welck Over-Boelare ge-
noemt v/ort, tuffchen Geersberge en Leffmes
gelegen, met vette weylanden verfien, en door
de naem van S, Aldegonde, onder het Patroon-
fchap der Abdye van\'t heyligh Graf, bekent.
Neder-Boelare geniet defe befbndere eer van haer
Heeren , dat fy daer hun wooning houden , en
een koftelijck Hof hebben, het welck , na de
verw^oefting van \'t oudt kafteel, Francifcus Ber-
nardinus de Caßine weder opgebouwt, en mec
water omringt heeft, \'t welck de Dender, die \'er
voorby loopt, daer in ftort. Hier aen leght
een tuyn, die feer treffelijck toegeftelt is, ja
foo, dat men fèggen foude dat het een werck
van Dedalus vernuft is. Gelijck Goefferdighem aen
Overboelare leght, foo leght Onkerfeele aen Ne-
der-Boelare. Hier is een treffelijck Slot, weicks
Opper-Bailjuw en Schepenen boven Geersberge
poogen te fijn. Aen de wegh naer Bruffel leggen
Nieuypenhove en Waerheecke,2Lcl\\tev Raeffale. \'t Eerfte
heeft, naer de fijde van Santbergen, een bofch ,
eertijts Angerelk genoemt,van d\'Eeckhouten,Hee-
ren van Angerelle, die in de voorgaende eeuwen
het gebiedt over dit bofch hebben gehadt. \'Ne-
derhaffelt is vermaert om\'t recht van .fijn toe-
vlucht. Vluffeghem en Smerebbe fijn dorpen van
bekende naem, daer, op de beyde plaetfen,
d\'Opper-Schout van Boelare een Onder-fchout
ffelt. Afpelare, op de wegh van Aelft gelegen,
is een vleck, dac fbo wel in fchoonheyt, als
in menighte van inwoonders, d\'andere dorpen
overtreft. Tedeghem is feer aengenaem door de
voorby-ftrooming van de rivier, als door fijn
vette weyden, en om de bygelegenheyt van
Beaupré en Raeffale, aen de wegh van Nienove
en ftreckt fich tot over de twee duyfènt fchre-
den in een byna vlack landt uyt. Het brengt
koren voort, dat om fijn goetheyt en overvloet
boven d\'anderen uytfteeckt ; en om defe oor-
faeck

de höoftplaets
aem van deerfte
flam der btifltters , daer men een gadhuys voor
leemnvan Lact ODS nu vao de dorpen , die aen de Ba- de fiecke armen fiet, \'t welck in \'t jaer 1420 van
d^icBa- j-onny eygen fijn, tot anderen overgaen, de de Heer van Schoriffe gebouwt, en met veel
welcken van het cyns-boeck by Boelare getelt goederen befchoncken , en van de Biffchop van
worden , en leenen van de Baron fijn , en weder Kamerijck beveflight is , over \'t welck eertijts
hun Heeren, vaiTaelen van de Baron fijnde, vier, nufeven Nonnen van de Ciftercienfche
gehoorfamen. Defe fijn Santbergen , Oultre, Pa- ordening het gebiedt hebben , onder de toe-
rick, Uphajfelt , Oomherghe, en S. Lienens B/cbe. ficht , en andrere Vorftelijcke wetten van de
Santbergen, in een ièer aengename plaets aen de Groot-Bailjuw, en van de Schepenen , de welc-
Dender gelegen , heeft een kafteel, met water ken vermogen een Toefiender te ftellen over de
omringt, behalven fijn weyden , boffchen, wa- Nonnen, die d\'inkomften qualijck beftieren.
randen , en vruchtbare ackers. Het behoort nu Te Schoriffe was geboren Matheus, Kanonick
aen de Heeren van Lalaing, en eertijdts aen de van S. Martensbergh , federt, namelijck in het
Heeren yander Ja , Ou/tre, Liedekercke , Enghien , jaer i ipo , de vijfde Abt van Nienovc, Preeck-
en te voren aen lieden van deurluchtige naem. heer , en een geleert geeftelijck perfoon , ge-
Oultre heeft oock aen de geflachten o^^w^^^r en lijck het regifter der Abten van Nienove ver-
Ew^fczgeweeft, en heeft een Schout, Onder- haelt.

Schout, Majeur, en Schepenen. Ifphajfelt, eer- Materen, van \'t welck eertijts Vrouw geweeft
tijts in Latijn Haflutum genoemt, is een groot heeft de feer heylige maeght Amelberge.
vleck, d\'adelijcke ftam yan Haffeit toebehooren- D\'andere dorpen fijn Seghelfem, S.Cornelis Hooren-
de, een bynaem , onder d\'Adel van de ftadt beke yRöosheecke,BlaesboeckIe, enWeldene. Het cyns-
Geersberge bekent. Dit vléck heeft onder fich boeck van Vlaenderen telt even foo veel, maer
Mounenbroeck , eertijts Moorenhroeck, met een Ma- laet echter Weldene achter, en ftelt Marie-Hooren^
jeur en Schepenen, \'t welck uyt het geflacht kA^in de plaets, en het dorp Weldene onder de
yan Walle overlang in dat van Steenlant, en eynde- dorpen van verfcheyde vaifaelen. \'t Is beter dat
lijck in \'t geflacht du Faing, Baron van Jamoigne, men d\'optelling van de Baron gelooft, de welcke
verhuyft is. men eertijts gevonden heeft in de regifters van

Oomberghe is een eygendom van d\'adelijcke Petrus, Graef van Aelft, oft in de belbndere
ftam der Dammannen , Burgermeefters van optelling van\'t leen-hof der heerlijckheyt vaa
Ghent, in de gefchriften van Meyer, Marchan- Marie-Horenbeke, daer door de Heer van Scho-
tius, Guicciardyn, en andere Hiflory-fchrijvers riffe erkent,dat hy defe heerlijckheyt afgefchey-
bekent. Parick, oft Parikle begrijpt in fijn om- den van Schoriffe te leen van de Vorft van Aelft
treek verfcheyde heerlijckheden, als Hombroeck. befit. Defe dorpen hebben noch meer andere
In Parikle is noch een andere heerlijckheyt, heerlijckheden , gelijck te Roosbeecke, eertijts de
rime^genoemt, met een Bailjuw en Schepenen, heerlijckheyt der JLumnieniers ,• te Schoriffe, Rjfl^
eertijts onder het geflacht yan Lemrghem be- een eygendom der Quefhoyen,-te M^f^r^w de be-
hoorende. fittingen van de Prieurinne van \'t gafthuys t\'Ou-

S. Lieyens Efihe wort oock te leen van Boelare denaerde, hebbende een Majeur, en Schepenen,
befeten , en is vermaert door de marteling van over de goederen recht fprekende. In verichey-
S.Levinus, Aertsbiffchop van Schotlant,Apoftel de plaetfèn hebben de dorpen van de Baronny
der Ghentenaers en inwoonders van Aelft. Tuf^ recht om met de doodt te ftraffen, Seghelfem ,
fchen Nederboelare en Yedeghem aen de Den- Lobj, Blaesboeckle, Roosbeecke, die fijn van Veltjeke;
der leght het dorp Schendelheke, niet minder dan Schoriffe, Materen, maer defe van Aelft.
Boelare, maer echter eygen aen de Heer van Behalven de Baronnyen van Boelare en Schoriffe ^nden
Boelare, die het te leen van de Graef van Aelft fijn\'er noch fes-en-dertigh dorpen tot onder-
befit. ftant van de ftadt, onder de welcken Steenhuy-

D\'andereonderhoorige Baronny, die onder fen, eertijts een Vorftendom van\'tfeermach-
Geersberge getelt wort, is Schornacum, in het tigh geüacht yan Gruthuyfen, en Haffeit ter Vryen,
Frans Efcornaix, in \'t Nederlants Schoriffe,eet ft aen vry fijn van alle cyns en jurisdidie des Graefs
het geflacht van de felfde bynaem, en daer na van Vlaenderen , en van Aelft Elft, Edelare,
aen de Princen van Gavere toebehoorende, aen Leupeghem, Volckeghem, Etichoye, Meldene, en Meu-
de welcken Schoriffe, om hun dapperhey t, en kercke, eygendommen van de Baron van Pamele ;
daer by om de glans van hun Edeldom, de waer- ^arefmont , Orroir en Sulfeke behooren aen de
digheyt van Baronnye verplicht is, die fy, in Vorft van Ligne Marcke enKerckem uyt het ge-
het jaet 1378 van Lodewijck van Male, Graef flacht van Limmene aen dat van Adorne over ge-
van Vlaenderen, f Oudenaerde ontfing. Want bracht; Amongies en Roofenaken aen de Princea
de felve Lodewijck vond in dit jaer dienftigh, van Montmorancy; Uarie-Lierde een oudt Graef-
behalven de Ridderlijcke halsbant, oock de fchap, m Hemebeerdighem, daer een treffelijck
tijtel van Baron aen Arnulfus van Gavere, Heer kafteel is, met een kerck, door de naem en
van Schoriffe en van Croißlles, op te dragen, om mirakelen van des Heeren Voorloper vermaert,
fijn dapperheyt, diehy f Oudenaerde tegen de om welcke oorfaeck het van een groote me-

Ghentenaers had betoont. Schoriffe behoort nighte van menfchen befichtight wort. Defe

De hQerli\'jckhQY^^^^WedergraetjohContrecueury mda^att,
heeft eertijts eenige dependentie gehadt met de
ftadt Nienove, uyt oorfaeck van \'t leen, dat •
Dender-Windeke had, een der m.achtighfte dor-
E. pen in\'t gebiedt van Aelft, en in\'t landt van
wedergraet. Sy begrijpt defe dorpen, Dender-
E ftadt Nienove heeft geen landt, over Windeke , Alodium oft Neyghen , Apeltere
hetwelckfy eenige jurisdidie heeft, be- metEychem en Pollare. De Ridder Ofto van
halven over \'t gene, dat onder de ftadt Wedergraet heeft eertijts defè heerlijckheyt be-
gelegen is, daer op eenige hoeven en boere feten , die wei-eer de naem van Wedergraet
wooningen gebouwt ftjn. Het heeft echter eeni- fchijnt verkregen te hebben van een kafteel,
ge dorpen onder ftch, van de weicken fommigen Wedergraet genoemt, het welck op een heuvel
by leen-recht aen haer verbonden fijn. Het aen de Dender by Apeltere gebouwt wierd, maer
landt onder de ftadt gelegen,is in verfcheyde ge- nu geheel woeft leght.

weften gedeelt, onder de weicken Nederwijck, Niet verre van Nienove, aen d\'ooft-fijde ,
dicht aen de ftadt leggende , getelt wort, Rie- leght een ander dorp, Okeghem genoemt, \'t welck Okeghew,
deve , oft Riedehove , oft Ryhove , Baecker- in\'t jaer 1399 aen de heerfchappy van Nienove
gem. Schoor e, en Puybroeck. behoorde , aen de welcke de Majeur van \'t dorp

Het eerfte dorp, \'t welck, uyt oorfaeck van noch eenige dienftbaerheyt verplicht is , als hy
ftjnStadts-Schoutfchap, oft Meyery , byleen- de mifdadigen naer de ftrafplaets voert. Voorts,
recht onder de ftadt Nienove behoort, is Her- de Heer van Nienove begeeft het gefeyde ampt
linckhove, naer\'t weften dicht onder de wallen van Nienove. Dit dorp is feer kleyn, aen dc
van Nienove gelegen. Baptifta Gramajus heeft Dender gelegen, en vruchtbaer van hoppe. Het
de naem van defe plaets afgeleyd van feker Her- heeft tot noch toe het eygendom van de Graef
hngus, een der Krijghs-overften van de Gotten ,• geweeft in \'t gebiedt van Aelft. Binnen de gren-
en miftchien niet qualijck, foo men vaft ftelt fèn van het dorp Okeghem leght de heerlijcke
dat Nienove van de Gotten gebouwt is. Het is heyt van Idevoede.

verplicht, neffens de ftadt Nienove, onderftant Ronfe is een vleck in Brachbant over de Schel- Ronfi,
te doen in de belaftingen der krijghslieden te de gelegen, twee mijlen van Oudenaerde,en vier
verdragen, en niets anders. Het heeft een felfde van Geersberge. Hier by fijn bofch-achtige ber-
Heer en Schout in de faken , die \'t lijf aengaen, gen , in welcker aenfèhouwing d\'oogen ^des fb-
als Nienove. mers groot vermaeck fcheppen. Defe plaets wort

Riddersholpen wort onder Nienove getelt, uyt in \'t Nederlantfch Ronfe genoemt, in \'c Franfch
oorfaeck van fijn leen-tijtel, en verplichting van Reneffe, en van de LaüjnQu Rotornacum, en by

LAND

beyde heerlijckheden behooren nu aen dc Graef fubfidie. Het leght binnen de grenfen der héér-
vanMaftaigne, en eertijts aen de Heeren van lijckheyt van Vellike, om fijn Roomlche ael-
Mafmine , uyt welcke ftam Robert, Ridder van oudtheyt vermaert, en om d\'oude penningen
het Guide\'Vlies , een groot yveraer was voor de die daer gevonden fijn.
Kathufers ten Boffche by Hemcheerdighemj in S. Mar- Onder de lèlfde tij cel wort gctck Tempel-fnars , Ten^psi-
tem Lierde , welcl^ dorp, met Munninx-Swalme een m \'t geweft van Rijftel, tuflchen Sikie en Rijflel;
der gener is,die men eygentlijck\'^ Gr^l^ew noemt, daer men , onder de tijtel van leèn-rechc, by-
en met Geersberge contribueert. voeght Vendoville , oft rzWora^w-T///^. De Heer

Laet ons nu d overige dorpen van dit gebiedt van Ligniac is befuter van Tempel-mars. De
optellen gelijck Njsboeckie, \'t welck aen \'t ge- voorgenoemde plaetfèn, te weten, Teinpel-mars
flacht van Borlut behoort, dat in hooge achting en Vendoville,brengen in de fubfidien een derde
te Ghent is. op , en Riddershoven een vier-en-twintighfte,

en Moijr^^^cA^ fijn vlecken van\'t geflacht gelijck d\'oude keuren der Nienovers , in de
van Egmont het eerfle is vermaert om ftjn Vlaemfche tael gefchreven, aenwijfen.
oudtkafteel, en voortreffelick recht van toe- Deheerlijckheyt van J^ofi^/^W, de welcke defè
vlucht, en oock om fijn jaer-marckt, die in dorpen begrijpt, Hauthem , Nunckerxken oft
September, drie dagen na S. Michiel, gehouden Kesken , en Vleckgem , leght in\'t gebiedt van "
wort, en om ftjn kloofter van Graeuwe Sufters Aelft. Sy behoorde eertijdts aen de Baronnen
van S. Francifcus ordening. Dicht hier aen leght van Rotzelaer , in Brabant, foo dat miftchien
Raefpale, een aengenaem en groot bofch, welcks defe heerfchappy daer af de naem heeft, dewijl
fonteyn , die fèer fuyver is , van Daniel Heinfius binnen des felfs palen geen plaets is , die Rotze-
geprefen wort, Carmine Elegiaco, lih. j, eleg. 7. laer wort genoemt. Defè heerfchappy is federt

Wy flillen de rey der heerlijckheden van dit gekomen aen de Hartogen van Brabant , en
gebiedt fluyten met Hundelghem , \'t welck met wierd door Hartogh Joannes verkocht aen Hen-
Bmneghem iets van de tael der Hunnen fchijnt derick, foon van Guido de Dampierre, Graef
te houden. Het behoort aen\'t oudt en edel ge- vanLoo,oockHeer van Nienove, in\'t jaer 1331:
flacht der Rymiers, \'t welck, gelijck men feght, en vermits hy fturf fonder kinderen na te laten,
uyt Saxen is gefproten oock fèght men , dat foo wierd defe heerfchappy , met noch een an-
Boudewijn Rijm eerft van daer is gekomen , na dere erffenis van hem , een eygendom van het
dat dit geflacht, van Karei de Groote verwon- Graeflchap van Vlaenderen. Sedert die tijdt
nen, herwaerts en derwaerts is verftroyt, om hebben de Bailjuwen van Ninive oock d\'admi-
weêrfpannigheyt voor te komen. "" \' \' \' \' \'

verkorting Rotnacum. Dit is een eygendom van
de Graef van Naffou, die daer een Heeren-huys
gebouwt heeft, ick durf feggen het heedijckfte
van geheel Nederlant. Het heeft eertijts groo-
te achting verkr^en, en oock groote rijckdom,
door de winfl van \'t lakenwercken,en van ande-
re hantwercken, fbo dat het in de generale cijns
van Vlaenderen , in de contributie alle d\'andere
fleden van Vlaenderen overtrof, behalven de
diie voornaemfle. Tuffchen Ronfè en Lefïï-
nes licht het bofch Podsbergen , dat groot en
vermaert is. Sy heeft oock hooge achting en
toeloop verkregen door de kerck en\'t collegie
der Kanonicken, met hun Proofl van S. Her-
mes de Martelaer, die om de befwering derboo-
fe geeften vermaert was.

Flobeecke en Lefïines wier den oock eertijdts
aen \'t lant van Vlaenderen en Oudenaerde toe-

gevoeght, en fijn, om de gedurige verfchillen
daer over tuffchen de Vorflen van Vlaenderen
en Henegouwen, ( als in \'t midden en tuffchen
beyde gelaten , ) twifl-landen genoemt , en
aen de hooge Raet toegevoeght. Lefïines, \'t fy
het aen Vlaenderen, oft aen Henegouwen, otc
aen geen van beyde toebehoort, is een fladt,
ontrent vier mijlen van Engien, fes van Bergen,
en twee van Ath gelegen, deur welcke de Den-
der vloeyt. Voorts, \'t kafleel van Flobeecke ,
dat eertijts flerck en machtigh was, maer door
de rampen der oorlogen en tijden nedergewor-
pen is, wordt voornamelijck om defè oorfaeck
niet weer opgebouwtopdat fy, gelijck fy eer-
tijts oorfaeck tot twifl en tweedracht gaf, mif-
fchien nu oock niet gelijcke fwarigheden tuf^
fchen de beyde Provinciën veroorfaken foude, •

Efe Heerfchappy ftrekt
hchuyt van d\'een oe-
ver der Schelde, die nu
oock Keyfèrlijk Vlaen-
deren genoemt wordt,
naer Brabant en Hene-
gouwen,en van Ghent,
Oudenaerde en Den-
dermonde van d\'ooft-
fijde af langs de rechte
oever van de rivier weftwaerts tot aen den berg
der Drie-eenighey t by Doornick, en leght, als
een ander Melbpotamien, oft tulfchen-vloedigh
geweft, tuflchen de Schelde en Dender, en
ftreckt haer gebiedt oock uyt over de Dender
tot over de vyf hondert fchreden in Brabandt.
Dit landt is hoogh van bergen, aengenaem van
dalen, van bronnen befproeyt , vruchtbaer
van fmakelijck koren, en voornamentlijck van
rogge , fonder echter gebreck van ander fborten
te hebben, oock niet van hoppe , die men
infonderheydt tot bier-brouwen gebruyckt, en
die in overvloedt by de hooft-ftadt van dit ge-
biedt waft j om wekkers voorname marckt de-
fe plaets oock veel befocht wordt. Het heeft
eertijdts fijn eygen Graven gehadt, en tot een
leen der Vlamingen befeten geweeft, ten deel
door de gunft van de kerck van Kamerijck, ten
deel des Hertoghs van Lotteringen, en ten deel
onmiddelijck door de gunif van\'tKeyfèrrijck.
Dieshalven wierden, by gelegentheyt van dit
Graeffchap, de Graven van Vlaenderen Vor-
ften van \'t heyligh Rijck genoemt, en waren
in \'t getal der vier Krijghs-graven van \'t Rijck ,
en van de Keyfers tot eeuwige voorftanders der
kerck van Kamerijck geftelt. Eenige achten,
dat dit Graeffchap fijn oorfprong heeft uyt de
Graven van de nieuwe burght te Ghent, (want
dus wierden fy genoemt,) door Keyfer Otto
d\'Eerfte, in die ftadt gebouwt, in \'t jaer 948 ,
en beheerfcht door een vermaert geflacht uyt
Duytslandt, dat federt de naem van Ghent
aengenomen en behouden heeft. Want aen de
befettelingen van het kafteel, door Otto ge-
bouwt , wiert het landt Brachantia , federt van
Aelft genoemt, toegevoeght, met de vier Am-
bachten,- op datfy de foldy en lijftocht, die
den befettehngen noodigh was, fouden opbren-
gen ,- welcke authoriteyt fy , federt Graven van
Aelfl genoemt, door de gunft der Keyfers, in
heerfchappy hebben verandert. Immers, de
jaerboeccen van Vlaenderen maken gewach
van Wichman, Graef van de nieuwe burght te
Ghendt, de welcke, Keyfer Otto tegenftre-
Yende , in \'t jaer 9Ó7 door Mifach een Slavo-
redoodt wierdt j en oock van Diederick,

Graef van Aelft, wekkers foons foon Diede-
rick, van Ghent gebynaemt, gelijck Sigebert

verhaelt, in\'t jaer 1018 heen getrocken is om
fïch aen de Vriefen te wreken, die fijn vadêr
gedoot hadden. Men feght dat defè heerfchap-
py hondert en twee-en-fèventigh dorpen on-
der fïch heeft, de wekken, feght Marchan-
tius , daer aen toegefchreven worden, eerder
naer de gemeene rekening, dan naer het cyns-
boeck van Vlaenderen. Sy heeft een Opper-
schout , van de Vorft geftelt, die vyf andere
mannen tot fijn byfitters heeft, deur dit landt
over vyf heerlijckheden geftelt, om fbrge voor
de gemeente te dragen , en die , als het noodigh
is , in de ftadt Aelft te famen komen. Veel
doorluchtige mannen, en uyt de treffelijckfte
geflachten gefproten, en naeuwelijcks geen an-
deren , hebben defe ampten bedient. En voor-
namelijck hebben veel uyt de ftam van Mont-
morancy in defe waerdigheyt uytgebloncken ,
gelijck oock uyt de ftam van Villainvan Ghent.
Onlangs wierdt dit ampt bedient door Claudius,
Graef van Roeux, uyt het geflacht der Croyen,
die voor geen der Grooten van Nederlandt
weeck. De Schout van Aelfthadt oock eertijdts
jurifdidie overLeffines en Flobeecke, welcke
twee plaetfen nu nocht onder de Henegouwers,
nocht onder de Vlamingen ftaen. Hy ontfangt
echter om defe oorfaeck een jaerlijcks loon ,
het welck in de Konincklijcke rekening komt,
om dat fy (gelijck eenigen willen) eertijdts
onder \'t leen-hof van Aelft ftonden : hoewel
de Heer van Oudenaerde oock in fèkere tijde
Heer van defe plaetfèn heeft geweeft, en de
leenen felver onder de Baronny van Oudenaer-
de behoorden. Men telt de vyf heerlijckhe-
den in defe ordening : Rode, Gawere, Sotte^
ghem,Boelare,Qxx Schorijfe j behalven eenige andere
dorpen, en parochyen, die men dmrfée Prochien
noemt, en van de wekken als kleyne KaflTel-
ryen van de beyde fteden Aelft en Geersberge
gemaeckt worden. D\'Aelftenaers verfekeren
oock dat Bornhem, en \'t aenleggende landt-
fchapje, als dat van S. Amand, en anderen ,
nu daer af gefcheurt, eertijdts onder defè di-
verfche Parochiën hebben behoort. Efpinoy
telt alle de Schouten op een ry ; en de gene ,
die hun namen begeeren te weten, befie wat hy
daer af gefchreven heeft.

De plaetfen, onder het gebiedt van Aelft
ftaende, worden door de lefte Graef van Vlaen-
deren dus opgetelt:
Aelft, en Geersberge,hooftfteden van \'t Key^

landt , gemeene-
lijck den Teerlinck.
Lanfcautere,
Baleghem,
Morfèle ,
Oofterzeele,

Hemelverdighem,
Leeuwerghem,
LiefFeringhe,
S. Martens Liere,
Muenicx Zwalmen,
Poilare , onder de
Baronny van We-
dergraet,
Denderwindeke on- Viane,
der de Baronny Weidene, onder\'t ge-
van Wedergraet, biedt van Schorif-
Nederbrakele, fe te tellen,

Nu is \'er noch overigh, dat wy iets van yder
in\'t bylbnder, oft van\'t meefte deel daer af,
oft ten minften van de voornaemfte heerfchap-
pyen, te voorfchijn brengen.

Onder de heerfchappyen, in \'t gebiedt van
Aelft gelegen, vertoont fich voor eerft het landt
yan Rode, het welck, fbo E/pinoy meent, een\'ti^^\'t van
oude Baronny van Vlaenderen is , gelijck
hier niet onder de hy dat met de | brieven der Vorften verfe-
cyns getelt, hoe- kert. In dit landt van Rode komt eerft, vel-
wel het afgefchey- gens de ordening, in de cyns van Vlaende-
den van Schorifte, ren gehouden , het dorp Schelderode, dus
eertijdts van de genoemt, om dat het aen de rivier de Schelde
Graef van Aelft te gelegen is.

leen wiert gehou- In\'t landt van Aelft leght oock de vermaerde
den door de Heer heerfchappy van Oyenherge,

De heerfchappy van Poppenrode is oock in het
gebiedt van Aelft gelegen, en behoort onder
desfêlfs Leenhof. Inde fèlfde jurifdidie leg-
gen noch verfcheyde andere heerlijckheden,
van alle de welcken de macht en laften befbn-
Raffeghem en Borft- Orroir, derlij ck ingefchreven fijn in de regifters der

Boft , Bambrugge , oft Nys bouckle

Zonneghem ende Elft,

Cotthem, Hofflade,

Scheerskamp, - Hallertkerckem,

Denderhoutem, Herzeele,

Herpe, Ympe,

Ermbodeshem, Wel- Leeuwe,

leyderghem, en ter Lombeecke ,

Alphene, S. Lievens hauten,

Grondeghem en Ot- Meerelbeke,

Melle. Francifcus de Rodrigues Debora heeft hier
de wereltlijcke heerfchappy, uyt oorfaeck van
fijn heerlijckheyt van Rode. De Parochy
ftreckt fich uyt over de Schelde, en is in een
feer aengename plaets gelegen. In het dorp fel-
ve fijn verfcheyde fchoone gebouwen van ver-
fcheyde Heeren. Men fiet hier oock , byde
koren-meulen, een water-meulen op de rivier,
die geel en root koper flaet, het welck fèlfaem
Oordeghem enSmet- in geheel Vlaenderen is. Hier fijn noch eenige
telede, overblijffelen van het hof, dat heden aen de

AppeltrenenEychem Vlaenderen, die, door bevel van de Graef, in
onder de Baronny het kafteel van Rupelmonde onthooft wierdt.
van Wedergraet, Men feght dat\'er een wegh onder de aerde is
Maftene van den We- Dickele, van dit hof af, tot aen \'t bygelegen kafteel van

Morfele, oft anders Eenam en Neder- van Wetteren gelegen.
Manfele, Eenam, Münte is een dorp, ontrent twee mijlen van

\'t GRAEFSCHAP

Berleghem, Baveghem,

Melfène, Lettelhautem,

Ghyfele, Vlierfeele.

\'t läHnt wan Sotteghem.
Zotteghem, Grootenberge, Waf-

Eerteghem, fenhove en Leene,

Strype, S.Marien Oudenhove,

S. Goris Oudenhove, Borft, Migelbeke,
Grootverdeghern, Vellèke.

\'t Lant wan Gayere.
Gavere, Paulathem,

Semmerfake, Mariel^them ,

Vurfte, Meyleghem,

Walïene, Ermelghem,

Bayeghem, Nederzwalmen.

Dickeiverme,

\'t Lant wan Boulaere.

Waerbeecke en Nieu- Uphalfelt,

wenhove, Oomberglie ^

Vloefeghem, S. Lievens Elche.

Smeribbe,

\'t Landt wan Schorijfe.

SchorilTe,
Materen,
Zeghelfem,
S. Marien Horen-

beecke,
S. Cornelis Horen-

beecke,
Roosbeecke,
S. Blaes Boude,
Weidene, een dorp,

Diyerfche Prochien,
Ayeghem en Vlac- Woubrechteghem,
kem, Amognies,

In Baleghem leght het Hof, en de heerlijck-
heyt wan Bottele. In dit felfde dorp fiet men
oock het vermakelijck bofch des Marckgraefs
van Lede, uyt het geflacht der Bettiers,in
een hooge en open plaets gelegen; defgelijcks
het heerlijck gebouw van de fèlfde Heer, het
welck eertijdts prachtigh heeft geweefl, ge-
meenlijck EeJJèghem genoemt, noch in achting,
al waer \'t om fijn puynhoopen.

Baveghem is een dorp , by de genen gelegen,
wekkers weereklijcke heerfchappy en patroon-
fchap van de kerck aen de Biffchop van Ghent
behoort.

Morfele. Hier fiet men het bofch van de
Heer van Waffenhout, in de hooghte geflelt.

Oofiersieeki de weereltlijcke heerfchappy\' be-
hoort aen de Baron van Rode, maer het pa-
troonfchap van de kerck aen de Prelaet van
Eynham.

Berleghem is nu een eygendom van \'t geflacht
van Rode. Melfene, en Lettelhoutem»

De tweede heerlijckheyt onder het Graef-
•f z:^«^jfèhap van Aelfl wordt genoemt het Landt van
Sotteghm. ^Qff^gij^y^ ^ van de hooftplaets van dit gebiedt,

\'t welck een treffelijck vleck is, vol van volck ,•
hoewel het op verfcheyde plaetfen fwaerlijck
van de brandt en van d\'oorlogh getroffen is.
Hier is een treffelijck kafleel, onlangs de woo-
ning van eenige Graven van Egmont. Defè
plaets voert heden het felfde wapen, als het
geflacht van Enghien, hoewel fy eertijdts een
ander heeft gehadt. Dit vleck leght vier mij-
len van de fladt Ghendt, in een aengename
plaets, en is fèer vokkrijck. Het wiert feer
deerlijck uytgeplonderten verbrandt in\'t jaer
1452, onder Philippus de Goede, van Stam-
3anus\', en van de baflaert van Borgonje; ge-
ijckMeyer, onder de fèlfde Vorfl, verhaelt.
Het is in de lefle oorlogen oock gantfchelijck
nedergevelt, en begint nu weder adem te fchep-
pen. Men fiet daer in een heerlijck Hof van de
Graef van Egmont. Hier fijn oock verfcheyde
vierfcharen opgerecht, om recht te fpreken.
D\'eerfle is van het vleck, \'twelck, beneffens
d\'Amman, feven Schepenen heeft, daer af de
eerfle Burgermeefler is genoemt; daer hooge,
middel en lage recht-fpraeck wordt gepleeght.
De tweede vierfchaer wordt het Eygendom ge-
noemt, en heeft feven Schepenen, en hun ju-
rifdidie fi:reckt fich uyt tot aen de parochyen,
Sotteghem buyten met iVijnhuyfe , Eertweteghem , Stre-
pen , S. Goris Oudenhoven, Godtverdeghem, en Groo-
tenberghe. Eyndefijck, de derde is genoemt het
Lardt wan Sotteghem, en behelfl het dorp van
Veltj^ele , daer in twee vierfcharen fijn , een van
de genen , die poortfchepenen , en \'t ander van de
genen, die Landtfchepenen worden genoemt.
Doch d\'Opperfchout van Sotteghem heeft het
opper-gebiedt over de geheele jurifdiótie^ S.Ma-
rie Oudenhove, Migelheecke, en Bor(i*

Geiteghem, Strijpe , S. Goris Oudenhove,
Grootverdeghem , Grootenberghe , Waffen-
hove, Leene, Borfl, Migelbeke.

Marien Oudenhove. De Graef van Egmont befit
d\'opperfte heerlijckheyt van dit dorp , de welc-
ke onder \'t landt van Sotteghem behoort. In het
felfde dorp leght oock de heerfchappy wan Si-
laers, met een bequaem kafleel, en wordt voor
een onder de vyf voorname Leenen van \'t landt
van Sotteghem getelt. Niet verre van dit
kafleel wan Silaers vloeyt fèkere beeck, die haer
oorfj-irong uyt Overbrakel heeft; welck dorp ,
bergh-achtigh fijnde, veel bronnen heeft, daer
de gefeyde beeck uytvloeyt. In dit dorp , by
het genoemde kafleel, begint defè beeck de
naem van Swalme te hebben , en dus naer Mue-
nicx Swalme toevloeyende , valt eyndelijck met
een fnelk loop in de Schelde , by Alderheyligen
Swalm. Van dit kafleel af tot aen de Schelde
fiet men op de voorgenoemde beeck fes water-
meulens, in eenigen van de welcken men on-
langs oock papier heeft beginnen te maken. In
Marien Oudenhove fijn verfcheyde heuvèkn cn
aengename fonteynen. Defe plaets leght va^
Ghent vyf, van Aelfl vier, en van Nienove drie
mijlen, en oock foo veel van Oudenaerde, en
van Geersberge ander-half mijl.

Velt^ike. Alle de Hiflorie-fchrijvers, die van
Vlaenderen hebben gefchreven, fijn hier in
eenflemmigh, dat defè plaets de naem heeft
van Ciceroos leger, als of men feyde \'t Velt ( het
welck leger beteeckent) van Cic. dat is, van Ci-
cero. Het fchijnt, feght Marchantius, in fijn
befchrijving van Aelfl, dat Veltcike, volgens
de naem , gelegenheyt, en reys, die van Ce-
far befchreven is, Ciceroos velt oft leger be-
teeckent : want by de Vlamingen is feer gemeen
met affnijding van de letteren de namen te ver-
korten. Voorts, het is klaerblijckelijck dat
Quintus Cicero , Julius Cefars Stedehouder by
de Nerviers heeft geweefl, niet min dan dat de
gelegenheyt van Veltcike fèer bequaem tot lege-
ring is, om d\'overvloet van de fonteynen,
weyden en ackers , en om het gerief van \'thout.
Gramajus is van het fèlfde gevoelen, gelijck
oock Marcus Warnewijck, in fijnNederlandt-
fche Aeloutheden , de wekken fchrijven dat\'er
dagelijcks uyt dit, en uyt het geburighlant veel
geheughteeckenen van de Roomfche aelouthe-
den uy tgedolven worden.

Het derde van defe geweften, onder Aelfl^^
behoorende , is \'t landt van Gavere, het welck Gavere,
de tij tel van Vorflendom heeft, die de Graef
van Egmont by fijn andere tijtels voeght. De
Parochy leght aen de Schelde, gelijck oock het
oudt kafleel, door de nederlaegh der Ghen-
tenaers , onder Philippus de Goede, vermaert.
De heerfchappy van de plaets heeft meer jaren
in \'t edel geflacht van de felfde naem geweefl,
dan d\'oude Neflor beleeft heeft. Eyndelijck is
fy aen de flam de Laval, van Montmorancy ge-
fproten , gekomen, namelijck door fijn hou-
welijck met Beatrix van Gavere. Na dat fy veel
jaren lang in de flam der Lavallen had geweefl,
heeft Guido de Laval haer, met veel andere lan-
den , verkocht aen Jacob van Luxemburgh,

Heervan Frennes, in\'tjaer IJl tot welckers weylanden, en korenlanden , die tot heuvels
eere Keyfer Karei de Vyfde defe plaets met de rijlèn.

tijtel van Graeffchap heeft verheerlijckt, in het D\'andere dorpen lijn Ermbodeghem , Wel-
jaer 1519. Doch door Philippus de Tweede leyderghem , Otterghem, ter Alfene, Gronde-
verkreeghfydetijtelvan Vorftendom, ter^eere ghem , Ghyfeghem , Hofihde , Hardeghem,
van Graef lan van Egmont, die met Francifca Halterkerckem, Hilleghem, Leeuwe, Meere,
van Luxemburg, oudtfte fufter van de Heer van Melpelare , Morfele anders Meufele, Amog-
Frennes, erfgenaem van Gavere, door het hou- nies, Rofenake , Ornie, Appeltrem , Eychem ,
welijck was verbonden. Dickele , Elft, Smettelede, Ockeghem , Wou-

Zemmerzake, Vufte, Waftene, Bayeghem, brechteghem , Nedereenam, Neyghene, Gri-
Pauwelslathem , Marielathem , Meyleghem, meghem , en oock

Nederzwalmen, hebben niets befonders, dat HardeJJem yhetv/ekkhngQ tijdt\'teygendom
lèhrijvens-waerdighis. van\'t geftacht Uyterzwane heeft geweeft, en

Onder het vierde geweft van\'t Graeffchap federt by houwelijck in de ftam wan Cottreau is
AdH wort het landt wan Boulaere getdt/m\'t wdck gekomen,- en befit nu, door de weldaet van
defevolgende dorpen lijn: d\'Aerts-hertogh Albertus, de tijtel van Ba-

Onckerzele, Overboelare , de Ainge , Ye- ronny.
ghem , Waertbeecke , Nieuwenhove , Vloe- Lede, een Baronny, door Albertus de Godt-
feghem , Smenbbe , Parick oft Parikle. vruchtige, Vorft der Nederlanden, opgerecht,

Schendelbeecke is een dorp, dat wel niet onder is nu met de tijtel van Marck-graef vereert door
Boelare, maer echter onder de Heer van Boe- Philippus de Vierde, Koning van Spanjen, om
lare , behoort tot een leen van de Graef van de verdienften en dapperheyt van de Marck-
Aelft. graef van Lede , uyt het Bettifch geftacht. Dit

Outre: het edel geflacht , gelijck Efpi- Lemberghe. De heerfchappy van defe plaets

noy getuyght, wiert in \'t eerft dus genoemt, het behoort aen de Baron van Rodes.
welck door fijn verfcheyde befittingen in Bra- Lombeecke heeft een Burgh-graef, gelijck
bandt en Vlaenderen feer rijck heeft geweeft. Marchantius getuyght, en wordt van Efpinoy
Wat de heerfchappy yan Aa aengaet, fy leght oock een Burgh-graeffchap genoemt. Het h
by Bruffel, in \'t vleck van Anderlecht, \'t welck lange tijdt befeten geweeft door \'t geflacht vari
oock van de felfde ftam befeten wierd, benef- Gavere ; en Margareta yan Gavere, Arnulphus
fens veel rechten in de ftadt Bruffel felve, en het dochter, heeft het, met de heerfchappy van
geheel gebiedt van Gaesbeecke. Liedekercke, en anderen , by houwelijck toe-

Uphaßelt. Hier was eertijdts een treffelijck gebracht aen loannes de Vilain van Ghent, van
kaikel, maer dat door de ramp der oorlogen welck geftacht van Ghent de voorgenoemde
geheel verw^oeft is. heerlijckheyt oock afgeraeckt is door \'t hou-

S. LieVensEfche. Hier wierdt Levinus , d\'Apo- welijck van een dochter, die erfgenaem was.
ftel der Ghentenaers, gedoot, en federt in Hol- Liedekercke, een oude en vermaerde heerlijck-
them begraven. Defè plaets is aengenaem, en heyt, behoort nu aen het geflacht, Hennin Lie^
van fonteynen befproeyt : ja by traditie der tard genoemt, in\'t welck de Graef van Boffu
ouden wort verfekert, dat in de tijdt van Le- die onder de tijtel van Baron beftt. Hier is een
vinus hier wonderbaerlijck ter plaets , daer oudt kafteel, aen d\'oever van de Dender gele-
hy fijn ftock gefet hadt, een fonteyn ontfpron- gen 3 en hier was eertijdts een kloofter, welcker

Zegelfem , S. Marie Horenbeecke, S. Cor- Meerlebeecke. Defe heerlijckheyt behoort aen

Boukle. Maßme, een dorp van vermaerde naem , be-
Dus verre hebben wy van de dorpen, en wijc- hoort nu aen de Heeren van het geflacht van

ken gefproken , die onder de vyf geweften van Ghendt, en by name aen de Graefvan Ifeghem,

het landt van Aelft, gemeenlijck yjf Roeden die mede onder defe ftam behoort. Hier was

yan het landt Van Aelfl genoemt, behooren. Wy eertijdts een doorluchtigh hof, van \'t welck men

en hen in die ordening verhandelen , gelijck fy Weflrem : dit is een eygendom van \'t geftacht

in het cyns-boeck van Vlaenderen opgetelt van Ghent, aen de breede wegh, ontrent even

Raffeghem. Defe plaets, die de tijtel van Ba- gelijck deurgaens d\'andere plaetfen van Aelft.

ronny voert, is heden in\'t befit van\'t doorluch- S. Denys Boekle, anders Nyshoekle , heeft de

tigh geftacht van Vilaine van Ghent,als hun erf- naem van de patroon van de kerck, gelijck ge-

fenis en eygendom. Borftbeecke. Boft be- meenlijck andere plaetfen, door de namen der

hoort nu aen \'t geftacht van Ydeghem. Bam- Heyligen bekent. Dit is nu een eygendom van

brugge , Sonneghem , Cotthem, Scheerskamp, \'t geflacht van Borlut, en behoorde eertijdts

Herpe is een dorp , aen de breede wegh, die Oordeghem, een aengenaem dorp, en in een

naer Ghent ftreckt, gelegen. Hier fijn goede hooge plaets gelegen, over lange een ey-

Wychelm. De Advocaten van Wychelen waren
eertijdts uyt het geflacht van Uyterzwane, in
vrede en oorlogh vermaert,

Wiefe is een eygendom des geflachts van Ide-
ghem. Het wiert eertijdts ^mjt^ genoemt, en
is in de brieven van Robert vanBethune, op
het jaer 1164, onder de naem van Wi€nfe bekent.

Edelaer: dit dorp is met recht by yder in hooge
achting, uyt oorlaeck van een kapelle, aen de
Allerheylighfte Maeght gewijdt, om fekere kerl-
feboom, die daer fl:aet, gemeenelijck Onfe lieve
Vrouwe Van Kerjfelaer genoemt. Het leght ontrent
een half mijl van Oudenaerde, en heeft een
bofch , dat leer aengenaem is, in \'t gebuurfchap
des Barons van Pamele, op de top van een berg,
daer het van de fl:edelingen geflen kan worden.

Eynham : defe plaets is om fljn oudtheyt en
waerdigheyt aenmerckelijck, en aen de Schelde
by Oudenaerde gelegen. Eynham was eertijdts
eenfl:adt, en feer vafl: kafleel, en de voor-
name wooning vati\'t Koninckrijck van Lotha-
ricus, oft van de Provintie van Brabandt. En
niet verre van \'t kloofter Eyname fljn noch ee-
nige puynhoopen overigh, en een hoeck muers
van de oude kapelle , die men gemeenlijck Lo-
thrijcks kapelle noemt, gelijck de plaets felve
Lothr^ck, dat is , het Rijck van Lotharius; ick
acht van het kafteel, oft van\'t hof, door Lo-
tharius daer gefticht : welcke faeck in fommige
het vermoeden beveftight , niet dat Eynham
een Hartoghdom heeft geweeft, \'t welck ner-
gens blijckt, maer dat defe plaets boven ande-
deren van de Vorften is bemint, en eertijdts de
voornaemfte fetel van \'t gebiedt van Lothe-
ringen was , en dat dieshalven de naem van
Eynham voor de geheele heerfchappy wort ge-
ftelt. Eename leght ontrent een mijl van de
ftadt Oudenaerde, en heeft aen d\'oo^- ^n fqyd-
fljdefèer aengename boflfchen en bergen , naer
\'t weft en noorden de rivier , en beemden, die
om hun aengenaemheyt feer vermakelijck fijn.
Hier gebreecken oock geen fonteynen , noch
vruchtbare bouwlanden. De parochy-kerck is
aen S, Laurens gewijdt , op wekkers feeft-
dagh hier oock jaermarckt gehouden wordt.
Dele plaets heeft mede door d\'oorlogen ver-
fcheyde rampen en elenden geleden.

Steenhuyfen heeft de tijtel van Vorftendom, het
welck eertijdts aen \'t geflacht van Gruthuyfen
behoorde , en by houwelijck overgegaen is
aen de ftam de la Baulme der Graven van
S. Amour. \'Het is een toevlucht der ballingen
en mildadigen, en met veel rechten en privile-
giën begiftight.

Bemelveerdighem, Gelijck veel plaetlèn van het
gebiedt van Aelft eertijdts door hun adelijcke
geflachten hebben gebloeyt, foo heeft aen de-
le plaets oock geen adel ontbroken.

Hundelghem : de heerlijckheyt van dele plaets
heeft lange tijdt in \'t geflacht van Rijm ge-
weefl:.

Leeuwerghem , Helene , Leupeghem, Lief-
feringhe , Moerbeecke , en S. Marie Lierde.

S. Martens Lierde, Muenincxzwalmen, Over-
of Op-brakele, Sententelins , Volkeghem, Wel-
dene , Voorde , Wileghem , Denderwindeke ,
Salardighem , Meldene , Quaremont, Marcke,
Nieuwkercke , Zulleke , Etichove , en Pollaer."

Viane: Efpinoy noemt dele plaets niet alleen-
lijck een Baronny , maer oock een Graeffchap ,
en feght dat het uyt oude brieven bewefen kan
worden.

Brakele, gemeenelijck \'Neder Brakele. Men wil
dat van defe plaets BraQhmtum , en van Bra-
chantum Brabant genoemt is.

Y de vier Ambachten
wordt niets anders ver-
ftaen, dan dit gehc-^i
geweft, het welck eer-
tijts onder de Biffchop
van Uy trecht heeft ge-
weeft , en in \'t geheel
dartigh dorpen in
Vlaenderen begrijpt.
Dit landt wordt in vier
geweften, oft Ambachten gedeelt , aen de vier
, looftplaetfen , oft fteden, van de welcken twee
met wallen beftoten fijn, als Huift en Ax 1 , en
twee fonder wallen, te weten, Bockhoute en Af-
fenede, behoorende. Het landt van de vier Am-
bachten is feer vruchtbaer van de befte en wit-
fte tarwe , heeft veel weylanden, en water-
grachten, aenvloeying vande zee, een bin-
nen-zee , en een fluys, het Sas genoemt. Ick
fal met het voornaemfte defer vier Ambachten
beginnen.

\'tAmhacht Het Ambacht van Huift verdient de eerfte
iwpj^gj-g cnder alle, om de vruchtbaerheyt van
lijn grondt, ( want het landt is feer mildt en
vruchtbaer van fchoone tarwe,) en om de groo-
te uytftrecking van fijn begrijp doch het lijdt
fomtijdts ongelooffelijcke fchade door \'t gewelt
van d\'inbreeckende zee. Het befte deel daer af
leght heden onder water , door d\'inftortinge
\'van\'t jaer ijoö, en 1570, en in andere tijden,
en fal miffchien in tijdt van vrede weder droogh
gemaeckt konnen worden. Wy fullen echter
verhalen wat dorpen daer in fijn, ende groote
befittingen die de kloofters daer hebben. Voor
eerft hebben de Cambronfche Geeftelijcken
in Henegouwen een Prieurfchap in Stoppeldijck,
en een rechtbanck in Ahsdad, voornamelijck
door de mildtdadigheyt der Kafteleynen van
Ghent. Die van Dune hebben een Monnicks-
hof, gemenelijck Hö/ ten Sande genoemt,
in Houteneffe, het welck fich wijdt uytftreckt;
want het begrijpt 3500 maeten landts on-
der de heerfchappy van de Graef van Vlaen-
deren ; en fbo veel de kerck aengaet, onder het
patroonfchap des Heers van Heule , die de tijtel
van S. Marten heeft. Sy hebben by Offenejfe
oock vette ackers, en weylanden, gefchonc-
ken door de Graven van Vlaenderen, die hun
Heeren fijn, fchoon de Heer van Heule het pa-
troonfchap van de kerck befit De Baudeleurs,
die naer Ghent verhuyft fijn , hebben een Gaft-
huys in Wendelzee, tienden in Pauyueh-polder,
die hondert maten landts begrijpt, en een kerck
aen S. Gerulf gewijdt , en tot patroon d\'Abt
van Drongene : een kapelle in Lanswede, aen
Nederlant,

S. Maria gewijdt, en eertijdts door mirakelen
vermaert, tot welckers eere de Biffchop van
Uytrecht, in \'tjaer 1495 een jaerlijckfche om-
megang oft biddagh inftelde. De Doefters,
gemeenelijck Ter-Doefl ^hehhenhj Klinge eéd
doofter van de Ciftercienfche Ordening by
Brugge, nu met het Bifdom vereenight. De
Drongenaers by Heyndijck, daer het dorp acht-
tien hondert maeten begrijpt, en een kerck
heeft, aen S. Catharina gewijdt, van de welcke
d\'Abt van Drongene patroon is, onder de heer-
fchappy van de Graef van Vlaenderen. Het
huys der Ridders van Malta by Groude. Het Ka-
pittel van Kortrijck by Vranxdal, het welck fijn
. leerfchappy wijdt uytftreckt. Hier ftaet aen
te mercken, dat Joannes , fbon van Graef Gaido
van Vlaenderen , Heer van Namen, weder
droogh gemaeckt heeft de Polder, gemeene-
lijck de Polder yan Namen genoemt, met vyftien
hondert bunderen landts, daer by gelegen,
die eertijdts van de zee ingefwolgen waren; en
dat aen dit Ambacht leggen , oft eerder daer
in beftoten fijn, de fèer treftelijcke heerlijckhe-
den van Maelfiede, en S. lans Steen, van de welc-
ken het eerfte overlang aen het Huys van w«-
der Gracht, en het lefte over vijf-hondert jaren
herwaerts aen de Burgh-graven van Ghent heeft
geweeft, en tot op heden in de felfde ftam ,
van Ghent genoemt, is gebleven, ftaende onder
de Graef van Yfeghem, uyt dat geftacht, en nu
onder fijn broeder Willem, met de tijtel van
Baron, en Heer van Weldere. Het begrijpt
drie duyfènt maten landts, daer af de zee ee-
nigh gedeelte ingefwolgen heeft. Hier fijn jaer-
marc&en, en een treftelijcke paerde-marckt,
privilegien , en vrye heerfchappy, oock een
tiende, de welcke in \'t jaer i i6i aen de Baude-
loers toegevoeght en beveftight is. Het oudt
geflacht der Maelfleden heeft eertijdts machtigh .
in dit geweft geweeft. Wulfard, Heer van
Maelftede, en Gerard fijn foon , hebben in \'t jaer
1248 d\'eedt van getrouwigheyt gedaen aen Mar-
garita, Gravin van Vlaenderen. In\'tjaer 1280
befat loannes van Maelftede,volgens een byfbn-
der recht, alle de meulens, en waranden in het
landt van Huift, gelij ck men in de regifters van
Rupelmonde leeft.

Axel, van Malebrancus, Axla, en van Vre- Axel
dius Axela genoemt, daer door, gelijck oock
door Huift, Malebrancus de breede wegh van
Ordborgh tot aen Antwerpen leyd. Dit heeft
de tweede plaets onder de Ambachten van
Vlaenderen , en was eertijdts de hooftplaets
van een vruchtbaer landt, aen Vlaenderen vaft
fijnde. Maer nu is het geheel van de zee, oft

van de armen der zee befloten ; \'t welck men
echter, feght Gramajus,\'tfy men op d\'oude,
oft hedendaeghfche gelegenthey t van Axel fiet,
behoorlijck en gevoegelijcker verfl:aen moet.
Want hoewel de Moer naer \'t noord-ooften aen
het Ambacht van Axel raeckt, foo is fy echter
verre van de fladt af, daer de landen van de
dorpen Beooftenyliedt, in \'t welck een kerck is,
aen S. Marten gewijdt, en daer de Heer van
Hetik en Zuydtdorp het patroonfchap heeft, tuf^
fchen leggen. En hoewel de zee , het grootfle
deel van Wefldorg , en van de heerfchappy
van Steelandt ingefwolgen hebbende , haer pa-

len wijder uytgellreckt fchijnt te hebben, noc
tans, na dat, in \'t jaer 813 na Chriflus ge-
boorte , de Heer Gobert, niet vernoeght met
drie-en-dertigh dorpen de Bertiniaenfche Gee-
flelijcken verrijckt te hebben, oock het kloofter
van onfè Salighmaecker gewijdt heeft, foo
moet men niet achten dat de ftadt in defèr voe-
gen eenigh verlies heeft geleden, om dat fy,
langhs een rechte vaert naer de haven, die,
om fijn bochtige geftalte. Ter Neus genoemt
wordt, haer goederen en fchepen naer de zee
voert, volgens de privilegien van Graef Gui-
do. De Abdy , die van de vlackte , met hagen
befet, de naem verkregen heeft , en gemee-
nelijck Ter Bagen genoemt wordt, heeft in het
jaer 1230 haer begin genomen onder de tij-
tel van \'t Huys der Blijdtfchap. En men be-
vindt dat lutte wan Bryen de Monicken , om
het gewelt van de zee, en om, de vrees van
het gevaer, fèkere grondt binnen de palen der
parochy van Meckelbeke aengeboden heeft ,
om daer een kloofter te bouwenen dat fy,
op \'t aenftaen van de Vorftin Margareta, die
de gift vergrootte, in\'t jaer 1278 weder naer
hun eerfte wooning in de voorftadt van Axel fijn
gekeert, en daer gebleven , tot dat fy, door
de verflindende oorlogen , felder dan de groot-
fte zee-buyen , naer Ghendt gevlucht, en daer
een kloofter gebouwt hebben. De jaer-marck-
ten , door Keyfer Karei de Vyfde beveftight ,
wierden eertijdts verciert met een merckelijc-
ke toevloet van zee-waren ,• in voegen dat een
groote menighte van viftchen gemeenelijck
Axele wierdt genoemt, Behalven de voorge-
noemde dorpen (om van Ertingen onder het
water bedolven, en Urendijck, binnen Wil-
lemskenckc , mede onder de golven verborgen,
te fwijgen ) begrijpt dit Ambacht noch NoUne ,
het vaderlandt van Pieter van Houte, Admi-
rael onder Philippus de Stoute: oock And^ck en
Saemjlack y van de Salm , gelijck blijckt, dus
genoemt, aenmerckelijck om fijn oudt kafteel
onder Hartogh Philippus , in\'tjaer 14J2 , het
welcke in de lefte oorlogen veelgeleden heeft,
en om de commanderye der Ridders van Malta,
eertijdts der Tempeliers, de welcke in \'t jaer
1282 eenPrieur heeft gehadt. Want men be-
vindt dat Geerard van Maelflede , Ridder, fe-
kere befittingen, aen de Tempel-heeren ge-
geven heeft, om de kerck van Saemjlack te
bouwen. Defe heerfchappy \'was eertijdts in
een oude en edele ftam van de fèlfde naem,
en is aen het geftacht van den Schoutete over-
gegaen, Axel heeft oock , in\'t jaer 1452, de
rampen van de burgerlijcke oorlogen gele-
den , toen het, van de Ghentenaers verfterckt
fijnde, door de krijghslieden van Philippus de
Goede , Ghent belegert hebbende , uytge-
:)londert en verbrandt wierdt, om dat men
iet befchuldighde,dat het den Ghentenaers , in
hun noot, heymelijck onderftant hadt ge-
daen. Maer het wierdt federt op de koflen
der inwoonders en bywoonders weder opge-
bouwt ; en in defe lefte oorlogen met wallen
enbefettingen foo verfien, dat het machtigh
is om de pogingen van groote legers tegen
te ftaen. Het was eertijdts de bynaem , en
ten deel het krijghs-eygendom van een door-
luchtige ftam, die overlang overgegaen is tot
het geflacht van wander Grack , welcke ftam
het patroonfchap van de kerck , en Liedekerc-
ke befat. Het is veel jaren lang de befit-
ting van de ftam van Ghiftelle geweeft, en is
eyndelijck, by verraffching , aen de vereenigh-
de Staten der vrye Nederlanden overgegaen ,
die het feer fterck hebben gemaeckt, en noch
heden befitten.,

AJfenede wordt van Malebrancus in de kaert jjfg„gjg
Bafnethe , en van Vredius , in fijn gefchre- Ambacht.
ve Kronijck van S. Bavo , Afnetha genoemt.
Dit Graeffchap , namelijck van de Burght
van Ghent, welckers eerffe Graef Wichman
in het jaer 949 van Otho geftelt wierdt, hadt
onder fich vier fteden , met hun appenden-
tien , Affenede, Boekhout, Axel, en Huift,
met het geheele landt van Waes, gelijck de
Kronijck fèght. Defè fteden worden gemee-
nelijck de vier Ambachten genoemt, die on-
der het Bifdom van Uytrecht waren , tot aen
hetjaer 1559, in het wefcke fy te famen, door
de vermeerdering der Bil^ommen van Neder-
landt, onder de Biftchop van Ghent geftelt
wierden. Affenede is het hooft van de fe-
ven dorpen , en in feer hooge achting, om een
oudt kafteel , en om een ander treffelijck
gebouw , het welck daer gebouwt is door An-
dreas Andrew , Ridder , en Threforier van de
Keyfer, en dat in die tijdt gekoft heeft ne-
gentigh duyfent gulden , hoewel de opper-
baes, niet meer dan drie ftuyvers, jae noch
minder, des daeghs verdiende. Hier is een be-
quame vaert, die van hier naer Philippyne ,
en van daer naer het Sas van Ghent ftreckt.
Niet verre van hier leggen oock de lan-
den, die van de zee ingefwolgen fijn ; doch
echter ten deel, onder het beleydt der door-
luchtighfte Vorften van Nederlanjt, Alber-
tus en Ifabella, weder droogh gemaeckt, en
tegen het gewelt van de zee befchut fijn,
en dieshalven oock hun namen voeren. Sy
heeft ftadts privilegien, en heeft door haer
weeck-marckt, en jaer-marckt, en oock door
haer woüewevery, en handel ter zee gebloeyt.
Sy heeft oock een Gafthuys gehadt. Haer
kerck wierdt gebouwt in het jaer 114z, on-
der de tijtel van het heyligh Kruys. De dor-
pen, diefy behelft, leggen aen weder-fijden
van de nieuwe vaert van Ghent, tuffchen de
rivieren, die uyt het bofch van Waerfcho-

ten en Axel naer fekere poel vloeyen , ge-
meenelijck het Moemater genoemt. Onder
defe dorpen vertoont fich eerft iVachtbeecke,
een aengenaem en volckrijck dorp , en by
de kerck, aen S. Catharina, maeght en mar-
telares , gewijdt, gelijck een ftadt met een
treftelijcke ry van huyfen befet, daer de voor-
naemfte inwoonders van het Ambacht Afte-
11 ede gemeenelijck hun wooning hadden. De
Graef van Yièghem heeft het patroonfchap van
de kerck, en de Graef van Vlaenderen befit de
weereltlijcke heerfchappy van defè plaets, ge-
lijck oock van \\ geheel Ambacht.

Eertyelde is een bofch-achtigh en bouwlan-
digh dorp , van het welcke de Burgh-graef van
Ghent ten deel de weereltlijcke heerfchappy
heeft. Hy heeft oock het patroonfchap van
de kerck, die met de tijtel van de H. Maget
Maria verheerlijckt is. De plaets begrijpt vijf-
tien hondert maten landts. Binnen d\'omkring
van defèParochye is een kapelle,gemeenlijck de
Stoupe genoemt, aen de felfde Maeght gewijdt.

KlujJe : defe plaets is des fomers fèer aenge-
naem, en van een beeck en nutte gracht be-
fproeyt , die in de rivier van \'t Sas , by Langen-
brugh vloeyt, langs de welcke men veel hout
naer Ghent voert. De weereldtlijcke heer-
fchappy behoort ten deel aen de Graef van
Vlaenderen , ten deel aen d\'Abt van Eynham
by Oudenaerde , die daer de Schout en Ove-
righeyt ftelt. De felfde Abt heeft oock het pa-
troonfchap van de kerck , die onder de naem
van de Maget Maria bekent is.

Winckele leght van de fiiyd-ftjde aen het
dorp Wachtbeecke, en raeckt van de noordt-
fijde aen de gracht, die naer het Sas van Ghent
ftreckt. Sy heefc aen de ooftfijde een andere
rivier , die de beemden van Moerbeecke deur-
fnijdt, van de weft-fij de de landen van Zel-
faten; en de Graef van Vlaenderen tot haer
Heer. Van de kerck, het H. kruys genoemt,
heeft het patroonfchap de Heer van Yfeghem ,
uyt het geftacht van Ghendt gefproten.

Zeljaten heeft vette bouwlanden. Men heeft
hier, in de lefte oorlogen, tot bevrijding
.der grenfen , verfcheyde fchanften en reduy-
ten geleyt, die met des Konincks foldaten be-
fet fijn. Desfêlfs kerck is aen de maget en mar-
telares S.Catharina gewijdt,onder het patroon-
fchap van de Graefvan Yfeghem , en onder de
heerfchappy van de Graef van Vlaenderen.

Bocholt y gemenelijck Boekhout genoemt, by
Malebrancus Bocholt, by Vredius Bocholtum , oft
oock Bochauta, gelijck \'t gefchrift van S. Ba voos
kloofkr fchrij ft, heefc tot haer burger gehadt
loannes Siftdevindius, monick van Dune, by
de fijnen , dicht by \'t graf van Thomas, Abt
van Dune, begraven , \'van de welck Meyer, in
fijn jaerboecken , op\'tjaer 1312 fpreeckt. Hy
was een Theologant van Parijs, om fijn geleert-
heyt vermaert. Sy was eertijts verfien met een
Raedthuys, wetten , vryheden , haven, marck-
ten , en Raedt, gelijck een ftadt. Sy heeft de
naem verkregen vaneen boecke-bofch,en heeft
die aen \'c lande mede gedeelt, \'c welck fich in de
langce uytftreckt, en wonderlijck grooter ge-
Nederlandt,

worden is, vermits de zee eenige dorpen inge-
fwolgen heeft. Het ftreckt fich aen ci\'eene fij-
de uyt tot aen de Schans, Philippyne genoemt,
en aen d\'andere fijde tot aen een buert, die
Peerboom genoemt wort, en voorts tot aen hef
bofch vanWaerfchoten. In dit geweft is een
deJVaterdijck genaemt,diedat,beneftens ee-
nige dorpen daer ontrent, en polders, tegen hec
gewelt vande golven befchut; en flont eertijts
onder \'t beleyt van de Ridder Hieronymus Lau-
rinus, Threforier van de Konincklijcke fchat-
ten in Nederlandt, en over meer dan hondert
jaren Raedts-heer enHofmeefter van Köninck
Philippus, die defè heerfchappy aen hem over-
gaf: want defe niet vernoeght met de dorpen
tegen de watervloeden verfekert te hebben ,
verkreegh oock by koop de polders van \'t Am-
bacht van Yfèndijck , tegen over het dorp van
S. lan ter herimitagie , S. loris polder , tulfchen
de haven van Boeckhout, en de wefterlijcke
deelen, en oock Biervliet, namelijck van de
Baenften, te weten, van Guido, Raedtsheer, en
Requeftmeefter,en vanPaulus,eertijts PrefidenC
van de Raedt, en anderen van anderen : alle
welcke landen hy van \'t gewelt der golven be-
vrijde ,en tot fayen en weyden bequaem maeck-
te : daer in hy fèer voorfpoedigh was, tot dat,
in \'t jaer 1570, met fware fchade, de zee , over
de dijcken heen loopende, een groot deel defer
droogh gemaeckte landen weer infwolgh , tot
welcker drooghmaking men toen weer alle vlijt
befteede , gelijck Gramajus in die tijdt fchreef.
Boekhout hadt tot fijn weereltlijck Heer de
Graef van Vlaenderen en van de kerck, naer
het H. Kruys genoemt, heeft de Baron van
Nevele het patronaetfchap. Onder het Am-
bacht van Boekhout fijn voor eerft

Baffevelde,een dorp, vier mijlen van Ghent ge-^
legen,daer boffchen en bouwlanden fijn,\'t welk,
gelijck Gramajus feght, oock op fijn mannen-
gafthuys van de Ciftercienfe ordening roemt.
Het hadt eertijdts een geftacht, dat des felfs
bynaem voerde, onder \'t welck oock Diederijcl^
van BajfeVelde wort gedacht, die met andere ede-
len van Vlaenderen, Philippus van Eifas, Graef
van Vlaenderen , naer d\'oorlogh van \'t Heyligh
landt gevolgt heeft. Het dorp Baftevelde heeft
nu tot wereltlijcke Heer de Graef van Vlaende-
ren, en van de kerck, S. Maria genoemt, heeft
de Biftchop van Ghent het patronaetfchap. De
grootheyt van \'t dorp ftreckt fich uyt tot vyf
duyfent maten lants, daer onder veel boftchen,
en eenige onvruchtbare geweften fijn.

Hier onder behoort oockOoß-eeklo, een dorp,
met boftchen beplant, en daer heyde is, daer
eertijdts oock een Abdye van Ciftercienfe non-
nen was , die nu te Ghent fijn. Defè Abdye was
feer oudt, ja foo , dat men geen fèkere kennis
van haer eerfte inftelling heeft. De Graef van
Vlaenderen befit de heerfchappy van Oofieekelo.
Het dorp begrijpt negen hondert bunderen
lants, gelijck men\'tnoemt; doch daer onder
is feer weynigh dat tot vruchten bequaem is ,
ten fy het met veel arbeyts bebouwt wordt. De
kerck voert de naem van \'t H. Kruys, en de Bif^
fchop van Ghent befit het patronaetfchap.

Et edelde gedeelte van
Vlaenderen (\'t fy men
het liever een heer-
fchappy wil noemen) is
het landt van Waes,
aen de noord-fijde van
het felfde lantfchap ge-
legen. Het wort geheel
befloten van de rivie-
ren de Scheldende Dur-
mè, en van defi:adt Hulfl:. Haer naem fchijnt
gefproten van Wafe, \'t welck in de Duytfche
tael kley oft flijck beteeckent: want het is ten
meeflendeel gantfch kley-achtigh^, en tegen
d\'overvloeying van de zee en rivieren met dijc-
ken verfien. SchrieckjBecanus, Emmanuel Suey-
ro, en anderen die na hen gevolght fijn, flellen
in defe en in de geburige plaetfen de genen, die
van Julius Cefar , in fijn vierde en vijfde boeck
van de Franfche oorlogh , Levaci genoemt wor-
den , de welcken met de Pleumofiers, Grudiers,
en Gonduniers onder de vaffaelen der Nerviers
waren ; en fy leyden de naem af van Leeg en
ïVackj anderen van Leege-ypake, miffchien Leege
Waes, met onfe W in een V te veranderen, vol-
gens een gewoonte, die by de Latijnen en Fran-
fchen gemeen is 5 in voegen dat wy noch heden
de felfde naem van Vafii oft Wahi, Waes be-
mercken , met de filb Lee wech te nemen , de
welcke feer gemeen by de Vlamingen is. Doch
dit fy foo\'t is, het fou overtolligh fijn uyt de
Oudtheyt. Hiftorien te willen toonen, dat dit gedeelte van
Vlaenderen onder anderen fèer oudt, en mee
van d\'eerften gebouwt en bewoont is, dewijl des
felfs gelegenheyt fulcks genoegh aenwijft. Want
het wort byna geheel door de vermaerde rivier
de Schelde omringt, en heeft tot geburen eeni-
ge machtige en oude fteden, en oock kafteelen ,•
gelijck Ghent, Antwerpen , Dendermonde ,
Huift , Axel, het kafteel van Rupelmonde, Be-
veren , Saftingen , welck lefte geheel van de
golven ingefwolgen is. Dewijl dan gemeenelijck
d\'eerfte bewooningen der plaetfen uyt het gerijf
der rivieren , en uyt de befcherming der omleg-
^ gende kafteelen fpruy ten, ja dewijl veel kafteelen
d\'oorfprong van hun fteden hebben geweeft,
gelijck uyt d\'oude namen van het kafteel van
Ghent, van Antwerpen , en diergelijcke ande-
ren blijckt; foo kan men niet twijftelen , oftdif
landt, fbo oudt als defè oude fteden en kafteelen,
van alle oudthey t herwaerts fèer bewoont heeft
Aertvan gewceft. Haer inwoonders fijn, boven d\'andere
dinwoon- Vlamingen , naerftigh en kloeck , vriendelijck
en beleeft, van d\'oude oprechtigheyt, en naerfH-
ge betrachters van \\ oudt geloof; yverigh in het
boere-werck , fchrander in de koophandel, en
hun Vorften getrouw; hoewel fy, meer dan
d\'anderen , fèer fware laften des oorloghs gele-
den hebben , vermits de foldaten gedurighlijck
in d\'ingewanden van hun landt fijn geweeft. Het
was eertijts een oorloghs-befitting der Graven jjetren.
van Hollant, namelijck door de gift der Keyfers.
Want Vlaenderen wort federt eenige eeuwen
herwaerts gedeelt in Graeffchap, Heerfchappy,
en Eygendom. Het Graeffchap wort door de
Schelde van de Heerfchappy afgefcheyden, en
het felfde Graeffchap is het Koninckrijck on-
derworpen , en de Heerfchappy ftaet onder het
Keyferrijck. Doch de vier Ambachten , het lant
van Waes, en het landt, dat de bynaem van
Overfchelde draeght, met een deel van \'t landt
van Dendermonde, fchoon aen defe fijde van
de Schelde gelegen, behooren onder de Heer-
fchappy , en ftaen van oudts onder het Keyfer-
rijck. Doch de Graef van Hollant heeft byna
dit alles feer lange tijdt befeten onder de pro-
teélie der Graven van Vlaenderen,gelijck Meyer
aenwijft. Lodewijck, Koning van Duytslant ,
noemt dit landt het Foreft Waes , in de gift, die
hy aen Graef Diederick doet, in \'t jaer 8<58 ,
aen \'t welck, in \'t felfde jaer , Aubertus Mirasus
gedenckt in fijn jaer-boecken van Nederlant,
en hy verhaelt des^fèlfs macht-brief, (hoewel die
niet fèker genoegh by hem is) in \'t xxi 11 Ka-
pittel van \'t boeck der Godtvruchtige gefchenc-
cen. Voorts, Janus Douza, in fijn vijfdeder
jaer-boecken van Hollant , vermoed dat defè
Graef Diederick, die dus van Lodewijck, Ko-
ning van Duytslant, befchoncken wierd, groot-
vader heeft geweeft van Diederick d\'Eerfte,
Graef van Hollant, en vader van Gerolf, die
vader geweeft fbude hebben van de felfde Die-
derick d\'Eerfte. En het fchijnt dat men dit uyt
Rhegino kan bemercken , de welcke fchrijft dat
in\'t jaer 885 Gerolf en Gardolf, Graven der
Vriefen, van Godefrid, Koning der Noorman-
nen, tot Gefanten aen de Keyfer wierden gefon-
den ; en dat Hartogh Eberhard door Walgarius,
oft Walger de Vries, Gerolfs fbon, op de jaght in
hetjaer 898 verradelijck wierd gedoot. De fèlfde
Douza acht oock, dat defe de felfde is, als. Wal-
ger , de broeder van Diederick d\'Eerfle, Graef
van Hollant. Wat Diederick aengaet, de vader
van Gerolf, hy was, foo ick niet in mijn meening
bedrogen ben , Kamerling van Lodewijck Bal-
bus, oft de Stamelaer, foon van Karei de Kale;
en de feftde Balbus maeckte hem by Teftament
het Graeffchap van Autun , in \'t jaer 879, ge-
lijck by Aimonius, Hb. 5, cap. 39, gelefen wort.
Ontrent in defer voegen fchrijft Mir^us in fijn
aenteeckeningen op de felfde macht-brief. Doch
Arnulfus de Groot, Graef van Vlaenderen , in
hetjaer 937 5 fekere macht-brief, daer in hy
verfcheyde landen aen de Geeftelijcken van
Biandin geeft, die onder Tranfmar , Biftchop
van Noyon en Doornick, ftonden, fpreeckt dus :

Oock in het dorp Waes, over de rivier de Schel-
de, de hofileê, Temfeke genoemt, in de welcke
lange tijdt het lichaem van de heylige maeght
Amelberge geruft heeft, Scc. Maer hoe het lant
van Waes , onder de Hollanders ftaende , weer
aen de Vlamingen is gekomen , dit verhaelt
Meyerus, in \'t vijfde fijner jaer-boecken, onder
Diederick van Elfas, op .\'t jaer iidS. Floris,
feght hy , Graef van Hollant, die, gelijck wy
getoont hebben , gevangen te Brugge wierd be-
waert, heeft men van fijn gevangenis ontflagen,
en tuflchen hem en de Graef van Vlaenderen
wierd vrede gemaeckt, op defe voorwaerde,
dat de gijftelaers , die de Vlaming had, van
d\'eylanden tuffchen de Schelde en Edinfee te
Brugge fouden blijven, foo lang den Vlaming
foude believen. Dat nergens eenige ftrijt oft lijf-
gevecht fbude gefchieden om de gefeyde eylan-
den, dan in de ftadt Brugge. Dat de Graven
alle d\'inkomften , winningen en goederen , en
alles , dat in de felfde eylanden tot de Vorfte-
lijcke fchatkift behoorde, onder malkander fbu-
den deelen. Dat de ballingen en dootftagers van
Hollant geen toevlucht en vryheyt in Vlaende-
ren fouden hebben. Dat geen van de beyde
Graven in de gefeyde eylanden eenige veftingen
fbude bouwen. Indien de Graef van Hollant
defe voorwaerden van vrede overtradt, fbo fal
hy alle de landen, die hy onder de protedie van
de Vlaming befit, overgeven , tot dat het on-
gelijck en de fchade vergoed is. Deigelijcks,
indien eenigh Vlaemfch koopman in Hollant af-
gefet wort, foo fal de ftadt, of\'t lant, daer in
hy afgefet is , de fchade vergoeden op \'t feggen
van fes mannen. De Vlaemfche koophedenïil-
len in geheel Hollant vry van tollen fijn. Indien
hen iets onder de deckmantel van tol oft fchat-
ting afgenomen wort, fbo fal de Graef van Hol-
landt gehouden fijn dat weder te geven. De
Vlaemfche kooplieden, deur Hollandt reyfende,
fullen ftch van alle fchulden, die van hen ge-
eyfcht worden, met d\'eedt alleen konnen fuy-
veren , om niet in hun reys verlet te worden.
Indien eenigh koopman, ftjn eedt gedaen heb-
bende , echter verlet en opgehouden wort, foo
fal de Graef van Hollandt fijn fchade en koften
betalen. Gedaen te Brugge, in de Prooftdye van
S. Donaes, op de derde dagh na de Sondagh van
Reminifcere in \'t jaer 1157. Dus wort de tijdt in de
regifters aengewefen. Maer dewijl Floris defè vre-
de niet onderhielt, foo benam hem, niet lang daer
na, Philippus al \'t gene, dat hy in de gefeyde ey-
landen had. Hy benam hem oock het landt van
Waes, \'t welck de Graven van Hollandt befaten
onder de proteótie der Graven van Vlaenderen.
Hy eygende fich dit alles toe, en voeghde het
by de heerfchappy van Vlaenderen.

De felfde Schrijver verhaelt oock , in het
tiende fijner jaer-boecken, onder Guido van
Dampierre, dat in \'t jaer 1280 Keyfer Rudolfus
by Keyferlijck vonnis verklaerde, dat d\'inwoon-
ders van Aelft, het landt van Waes, de vier
Ambachten , en d\'eylanden van Zeelandt weer
tot de Keyferlijcke fchatkift vervallen waren,
om dat Guido niet in tijts d\'eedt daer af gedaen
had, dat de Keyfer alle defe landen aen Joannes
Neder/ank.

van Avefiies, Graef van Henegouwen, fchonck,
hoewel Guido , in \'t jaer 1262 , in fijns moeders
naem d\'eedt daer af had gedaen in de ftadt
Ghent,volgens de woorden van Keyfèr Richard;
dat Guido, dit bemerckende, en fich ten hoogh-
ften verongelijckt achtende , fich daer af op de
Paus beriep; en dat hy , vermits Keyfer Rudol-
phus eenige jaren daer na ftorf, aen Keyfèr Al-
bertus,Rudolphus vonnis wederroepende,d\'eedt
van getrouwheyt t\'Aken deê. Dus verre Meyer.
Voorts , dat dit landt van Waes oock lange
tijdt onder de Graven van Aelft, uyt het ge^
flacht van Ghent gefproten, geweeft heeft, kan
men fien by Andreas du Chefne, in fijn vierde
boeck van \'t felfde geflacht. Defè heerfchappy
heeft veel elenden en rampen geleden , fbo in Rawpe»,
defè lefte oorlogen , als in die van de voor-
gaende eeuwen. Doch defe nederlaegh is aen-
merckelijck , de welcke in \'t jaer 1452 het landt
van Waes toeviel onder Philippus van Borgonje*
Want hoewel de voorgenoemde Vorft op de
16 van Junius, in\'t felfde jaer, geluckighlijck
by Wafèele, een dorp in \'t landt van Waes,
Ba^eele genoemt, tegen de Ghentenaers hadt
-gefireden , fbo verloor hy echter in defè ftrijdt
fijn fbon, Cornelisgenoemt, een deurlcuhtigh
Vorft, en van alle d\'Adel bemint, gelijck Meyer
verhaelt, en verbrande voor eerft Waesmonfter,
daer een groot deel der Ghentenaers gevlucht
was, die de genen, de welcken de vaendelen
van de Vorft volghden, Pikarden noemden,
en, om \'t verlies van fijn foon ten hooghften
bedroeft, en tot wraeck aengeport, trock op
de 20 van Junius in \'t landt van Waes, in \'t ge-
fèlfchap van Venenfis en Alnetanus , Procu-
reur van Hollandt, met drie duyfent Hollan-
ders , daer af het grootfte getal boogh-fchutters
was, en verbrande byna, fonder eenige barm-
hertigheyt, alle de dorpen en veftingen , en
foude die d\'inwoonders , tot een toe, verdelght
hebben , fbo niet een groote menighte van on-
gewapende en fiiiekende boeren blootsvoets
toegeloopen waren, en met luyde ftem vergiffe-
nis en barmhertigheyt van hem verfbcht had- ■
den : in voegen dat de Hartogh, door hun ge-
beden bewogen , beval dat men ophouden fbu-
de van brandt te ftichten. Te Moerbeecke wier-
den veel van weêrfijden gedoodt, maer veel
meer van de Ghentenaers en het geheel dorp
verbrant. Twee duyfent mannen fneuvelden by
Engerre. Tornacenfis verhaelt, dat in defe tocht
meer dan vier duyfent dorplieden bleven dat
Philippus een geheele weeck met defe faeck be-
figh was, en dat hy t\'elckens des avonts, met
d\'ondergang van de fon, naer \'t kafteel van Ru-
pelm.onde, dat fterck en vaft was, fich vertrock,
en fijn heyr in \'t velt liet. En een weynigh daer
na feght de felfde Schrijver : de ramp en elen-
de , die toen Ooft-Vlaenderen geleden heefc,
fbude niemant konnen uytdrucken. Doch even-
wel wierd dit geweft niet geheel verdelght, maer
heeft allengs weer fijn vorige glans gekregen ,
gelijckoock het landt van Waes, dat vet van
gront is, doch ergens onvruchtbaer en mager ,
\'t welck echter door de naerftigheyt en onver-
moeyde arbeyt van d\'inwoonders wonderlijck

verbetert wort. De voornaemfte inkomft be-
ftaet in vlas, en aen de zeekant en moeren in
fèer goede tarwe 3 gelijck deurgaens in de vier
Ambachten groey t. Het vlas geeft groote winft
aen dit geweft , daer toe byna de geheele weeck
deur in de dorpen weeck-marckten worden ge-
houden nu in \'t een, dan in \'t ander dorp : want
op woenfdagh is de marckt te Lokeren, op don-
der dagh te S. Nicolaes,dacr na tc Temlche,in de
volgende dagh, te weten op faterdagh, te Steec-
kene, op dingsdagh te Beveren , cn dan vervol-
gens te Rupelmonde, en in andere plaetlèn, daer
defe weeck-marckt gehouden wort. Veel hebben
oock tot een gewoonte dat fy,die,om hun koop-
handel te doen,heden in d\'een plaets fijn geweefl,
morgen om de felfde faeck in een ander verfchij-
nen,daer uyt d\'onderhnge v/inft der inwoonders
van dit geweft fpruyt,\'t welck ook hier uyt groo-
te winft en gemack treckt, dat \'er verfcheyde ri-
vieren deurloopen, voornamelijck de Durme, en
Jiivieretj. de Schelde.De Durme is een rivier,die by \'t dorp
Winckele haer oorfprong heeft,en fich by Tem-
fche in de Schelde ondait, door de welcke dit
landt niet minder belproeyt wort, dan door de
Schelde felve. Sy heeft oock een moer, oft poel.

Het landt van Waes begrijpt heden defè vol-
gende dorpen : S. Nicolaes, Lokeren, TVaesmmfter,
Stekene, S. Giiiis, Bafeele , Moerbeecke, Meukercke,
Vrafene, Sinay , Belfeele , S. Pauwels , Melfene, TieU
roode , Beherfele , Kemfeke, Dackenam, en Haejdonck.
Al \'t welck de Keure van Waes genoemt wort. Sy
heeft geen befondere Heeren, dan de Graef van
Vlaenderen en ftaet oock niet onder de juris-
didie van eenige ftadt. Onder het landt van
Waes worden oock defè volgende dorpen en
heerlijckheden begrepen,namelijck, het landt Van
Beveren, begrijpende het dorp Beveren, Verrehroeck,
Kieldrecht, en een gedeelte in Haefdonck, en in
eenige andere parochyen. Het landt van Waes
befley t oock in fich Temfche, Exaerde, K.rpybeecke,
Swijndrecht, en Burght. En hoewel de Heer van
Beveren , en d\'andere Heeren, door hun Schou-
ten , vaffaelen en andere bedienaers van \'t Ge-
recht , yder in fijn heerlijckheyt, het recht be-
dienen, föo wel in\'t crimineel, als in\'t civijl,
foo ftaen fy echter , in de politijke regeering, en
in de verdeeling der laften en fubfidien , die van
de Vorft geeyfcht worden , onder d\'Opper-
Schout, en onder d\'andere Schepenen van dit
gebiedt, als in des felfs kreyts en circkel begre-
pen. Rupelmonde erkent het gebiedt van fijn Vorft
alleen. Het cyns-boeck van Vlaenderen accor-
deert met defè verdeeling, het welck eenige
heerfchappyen aen eenige dorpen knoopt j ge-
lijck Kauweburch,Pumbeecke,Paddefchoot,m Aerfchoot.
Het feght oock dat, als geheel Vlaenderen hon-
dert Vlaemfche ponden betaelt, d\'inwoonders
van \'t landt van Waes twee ponden, achtien
fchellingen en twee grooten opbrengen. By ver-
gunning van Keyfer Karei de Vijfde is oock , in
liet jaer 1531 , aendesfèlfs inwoonders toege-
ftaen by fijdlijn t\'erven van vaderlijcke en moe-
derlij cke oomen en moejen , fchoon de ge-
woonte van \'t lant de voorfèyde erffeniffen , die
van ter fijden quamen, uytfloot. Dit gebiedt is
een gedeelte van dat Vlaenderen, het welck de

Schrijvers Keyfèrlijck noemen ; en hoewel het^
gelijck wy te voren gefien hebben, ia verfchey-
de tijden , en onder verfcheyde tijtelen van dc
Graven van Hollandt befeten wierd, foo hielden
fy \'t echter onder d\'eedt en protedie der Gra-
ven van Vlaenderen. Des felfs eerfte aflcheuring
van dit Graeffchap is gefchiet in\'t jaer 1062,
toen Boudewijn de Godtvruchtige , Graef van
Vlaenderen, het landt van Waes , beneffens
eenige andere heerfchappyen , aen Robert de
Vries , fijn tweede foon, met Geertruyd, doch-
ter van Graef Floris van Hollandt trouwende,
tot een huwelijcks-gift gaf Dit lant wierd echter
in\'t jaer 1070 aen\'t Graeffchap van Vlaende-
ren herftelt 5 doch keerde federt weder aen de
Hollanders. Maer toen , in \'t jaer i i6j , Graef
Floris van Hollandt , met fijn bontgenoten in
Vlaenderen , tot aen Armentiers ingeborften
was , wierd \'er , onder \'t beleyd van Philippus ,
foon van Diederick van Eifas, die om fijn hooge
ouderdom niet feer bequaem fcheen om faken
uyt te voeren , een heftige veltflagh gelevert,
daer in Graef Floris gevangen, en tot in het
jaer 11(57 te Brugge in bewarenis gehouden,
daer in \'t felfde jaer vrede tuffchen de Vorften
gemaeckt wierd , op defe voorwaerde, dat, fbo
Floris het verdragh niet onderhield, hy alles
foude verliefen \'t welck hy onder de protedie
des Graefs van Vlaenderen befat. Doch toen
Floris het verdragh overtradt, benam Philippus
hem het landt van Waes, dat hy aen \'t Graef-
fchap van Vlaenderen voeghde hoewel veel
jaren daer na de Graven van Hollandt niet op-
hielden van eenigh recht op dit landt t\'eyftchen,
tot dat Graef Willem van Hollandt, in de vrede
tuffchen hem en Graef Lodewijck van Nevers
gemaeckt, dat onwederroepelijck afftont in het
jaer 1323. De Vorften van Vlaenderen hebben
dit landt met veel privilegiën verkiert; en na dat irmlegk»^
het lange tijdt naer onfetee wetten, en naer het
believen van des felfs gebieders beftiert was, fbo
hebben Thomas van Savoyen en Joanna van
Conftantinopelen, Graef en Gravin van Vlaen-
deren, in \'t jaer 1241, feker voorfchrift van wet-
ten voorgefchreven, die voor eeuwigh onder-
houden fouden worden, \'t welck in \'t Latijnfch
gefchrift Chore, en in \'t Nederlantfch i^e Keure Van
Waes wort genoemt. Hier in wierd voor Opper-
Overigheyt van dit lantfchap geflelt een Opper-
schout , en feven Schepenen, de welcken daer
in de voornaemften worden genoemt, en die,
eens verkofèn fijnde, hun geheel leven lang dit
ampt behouden, tot de welcken de mindere
Overigheden , oft Onder-Schepenen der Pa-
rochyen , in twijffelachtige gefcEillen, en in an-
dere politijkc faken, fich keeren,en van de welc-
ken men oock tot de voorname Schepenen ap-
pelleert. Dit Collegie beftaet ten meeftendeel
uyt Adelijcke en voor treffelijcke mannen. Defe
inftelling wierd beveftight door Guido en Ro-
bert, Graven van Vlaenderen , in\'t jaer 1277,
en oock vermeerdert.. Dit Collegie der Sche-
penen fprack hun vonnis uyt, volgens defe privi-
egien, by arreft , foo dat \'er van hun fententie
geen hooger beroep was, en niet buyten hun
gebiedt overfien kon worden : in welcke ge-
woonte

woonte fy gebleven fijn tot in het jaer 1452.
Maer toen, in die tijden, de Ghentenaers Be-
gen Philippus de Goede de wapenen aenge-
nomen hadden, en van d\'inwoonders in het
landt van Waes geholpen wierden , die voor-
raet van lijftocht en andere dingen aen hen ver-
fchafcen , deê Philippus , onder\'t beleydt van
fijn foon Karei, Graef van Charolois, een in-
val in \'t lant van Waes, en, daer na tot vier duy-
fent huyfen verbrandt hebbende, bracht hen
weer in gehoorfaemheyt. Doch fy, te Lokeren
by de Vorft vergiffenis verkregen hebbende,
wierden weer in hun oude wetten en privilegien
herftelt,uytgefbndert echter, gelijck de macht-
brief van de Vorft fpreeckt, dat de Burgermee-
fters, of voorname Schepenen, en de leen-man-
nen van \'t hooge Hof d\'appellatien der fententien
onderworpen lullen fijn,en dat men hun vonnif-
.fèn fal mogen nafien en verbeteren , foo dick-
wijls de pleyters hun gefchillen voor ons bren-
gen , te weten , voor de Raetsheeren van ons
Hof, in Vlaenderen geflelt, aen de welcken wy
oock belaften dusdanige gefchillen te beflech-
ten ; hoewel inde brieven , aen Graef Thomas
gegeven, geen gewach wordt gemaeckt van de
voorfèyde overfiening en verbetering , en geen
der voorgenoemde Opper-burgermeelteren,
volgens d\'inhoiit defer brieven, uyt het landt
van Waes gevoert mach worden. Voorts, dit
Collegie, daer in van oude tij den veel vermaer-
de mannen en Ridders fijn geweeft, komt ge-
woonelijck, volgens de regel van hun inftel-
ling , alle twee maenden eens by malkander in
de parochy van S. Nicolaes , die in dit geweft
d\'eerfte plaets heeft, en daer het Hof van \'t ge-
heel landt van Waes is, tot beflechting van alle
twiften en gefchillen, lbo dickwils als de ftant
van de Gemeente fulcks vereyfcht. Voorts, tot
aen \'t jaer 1518 ftondt op de marckt van S. Ni-
colaes een Lindeboom , onder de welck de
Schepenen , op \'t vermaen van d\'Opperfchout,
de civile gefchillen volkomentlijck, en in d\'ope
lucht beflechtten , volgens d\'eenvoudigheydt
van die eeuw , en het kleyn getal der gefchil-
len. Onder de felfde Lindeboom deden oock
eertijdts de Graven van Vlaenderen d\'eedt, foo
veel dit Gebiedt aengaet, gelijck oock onder-
hng d\'amptlieden en overigheden van \'t felfde
geweft. Dit wierdt by namen gedaen van Phi-
lippus de Goede , Karei de Strijdtbare , en Phi-
hppus de Schoone, daer af noch blijcken fijn.
Het crimineel gerecht van dit landt wordt be-
dient van fbodaqigen , die in d\'oprechting der
politie van W^aes gemeendïjck\'s Gr ar en Mannen
yan den Boye yan Waes worden genoemt, de welc-
ken eenige leenen , onder \'t Hof van Waes be-
hoorende , in dit Gebiedt befitten. Uyt defèn,
welckergetal groot is, ftelt men jarelijcks een
Collegie van fèven mannen , die op \'t verfoeck
van d\'Opperfchout de criminele faken verhan-
Hodmïi- delen, en te S.Nicolaes uytvoeren. Wat de hoe-
he;^t van daniglicyt van de gront aengaet, fy is middel-
matigh vruchtbaer, en wordt, daer fy minft
vruchtbaer is, door de naerfligheyt en wacker-
heydt van d\'inwoonders, gelijck ick hiervoor
gefèght heb , verbetert, die in ervarentheydt
"Nederlandt.

van \'t boerewerck voor geen andere inwoonders
van Vlaenderen befwijcken. Hun voornaemlte
gewin beftaet in vlas, dat hierin overvloet walt,
en nergens beter, en over al in groote menighte
verkocht wordt. Ja het is byna d\'eenige vrucht
van dit landt, foo men het koren , en de rog-
ge uytfbndert, die hier en daer waffen. Sy fijn
van oude tijden afin de wapenen geoeffent, ge-
lijck hun geburen de Brabanders en Zeelan-
ders , tegen de welcken fy fomtijdts geoorloght
hebben. Hun krijghs-oraening beftont onlangs
in negen duyfent gewapende mannen, behalven
noch duyfent anderen , met lange vuerroers ge-
wapent, die fy Voluntarilèn noemen, de welc-
ken , fchoon fy met eedt verplicht fijn, echter
geen foldy ontfangen , dan als fy al werckende
op de dijcken , en aen andere grenfen van het
lant, waken : tot welcke faeck fy altijdt bereyt
moeten fijn, gelijck de genen die in de min-
fte voorval gebruyckt worden. Van de marck- Marckteft,
ten van Waes hebben wy te voren iets gefjpro-
ken doch ick voege hier daer by, dat de voor-
naemfte te S. Nicolaes is , ja miffchien geen
vermaerder in geheel Nederlant, die op \'t lant
gehouden wordt. Sy wordt befocht van de buy-
ten-kooplieden, die daer in groote menighte
van alle fijden, en uyt de geburige geweften
komen , voornamelijck om de handel van vlas
en koren. Defe parochy leght in \'t midden van
\'t landt, en in foodanigh een plaets, dat ieder
lichtelijck daer by kan komen en is talrijck
van inwoonders. Onder de parochyen van het
landt van Waes fijn de voornaemften Lokeren,
en Waesmunfter, aen de rivier de Durme gele-
gen , Temfche aen de Schelde, Beveren en
Steeckene, van de welcken wy terftont in \'t be-
fonder fullen fpreken. In \'t landt van Waes fiet
men oock veel treffelijcke gebouwen van ade-
lijcke mannen , behalven de kafteelen van Ru-
pelmonde en Beveren, en\'t heerlijck kafteel van
Temfche; in Bafeele dat van de Baron van Wif^
fekercke,en des Heers van Logenhage; in Tem-
fche het Hof van Kouderburgh; by S. Nicolaes
het huys van de Heer van Paddefchoot, en des
Heers van Walburgh ; by Exaerde het Hof van
de Heer 3 in Moerbeecke het huys van Wulps-
donck ; in Waesmunfter het Hof van Pontera-
ve; in Beveren het huys van Sifele, en het huys
van Welle, \'t welck nu bewoont wordt door
de Heer loannes del Plane , Schout van Beve-
ren ; in Tielroode het Hof van Appelsvoordej
te S. Pauwels het huys van Voorde ; in Kemfè-
ke het huys van Voorhaute ; te S. Gillis het
huys van Klufe ; en in Burght het Hof van de
Heer. Voor de burgerlij cke oorlogen van Ne-
derlant fagh men oock in dit geweft het kloofter
van Bodeio,van de Ciftercienfche ordening,in de
parochie van Sinay; maer dewijl \'t,door de ramp
der tijden , in dele plaets verdelght wiert, foo is
het te Ghent weder opgebouwt. Eertijdts wier-
den de regifters en gefchriften van \'t landt van
Waes daer in bewaert, en d\'Abt was de bewaer«
der daer af, gelijck oock van hun privilegien.

S. Nicolaes. Sy heeft een jaermarckt op Sint
Nicolaes dagh, behalven noch haer weeck-
marckt, die op ieder donderdagh gehouden""
wordt. Haer heerfchappy ftrecxkt fich tot vier
duyfent maten landts uyt. Sy befit d\'eerfte
plaets onder de landen van Waes, en daer is het
Raethuys van dat lant, en de gewoone vergade-
ring der Raetsheeren. De Graven van Vlaen-
deren, Heeren van Waes fijnde , wierden eer-
tijdts hier be-eedight, en ingewijdt. d\'Aerts-
hertogh Philippus heeft dit hier gedaen in het
jaer 1497> op de 7 van Junius , gelijck de re-
gifters te kennen geven , en oock het glas, van
defè Vorft aen de kerck gefchoncken. Karei de
Strijtbare, en Philippus fijn Vader,hebben des-
gelijcks gedaen. De Raets-heeren vergaderen
hier alle drie maenden , om recht te fpreecken,
en op andere rijden, als de noodt fulcks ver-
eyfcht. Hier verfamelen oock de leen-mannen,
\'s Graben mannen genoemt, voornamelijck om
criminele faken te vonniffen. Sy hebben de pri-
vilegie en vryheydt van hun weeckmarckt van
Keyfer Maximilianus, die in\'t jaer 1513 defè
plaets daer mee befchonck. De jaermarckt, die
op S. Nicolaes dagh in December gehouden
wordt, heeft haer vryheydt van de feifde Maxi-
miliaen.

iVaesmmfler is een vermaert dorp, voorna-
melijck om de wooning der Edellieden. Het
wordt van de rivier de Durme befproeyt, en
heeft oock aengename en vette weyden, doch
aen de noordtfijde onvruchtbare en fandige
plaetfen, die tot heuvelen rijfèn. De Graef van
Vlaenderen heeft de wereltlijcke heerfchappy
van de plaets. By de kerck fiet men een rijgh
van huyfen,onder de welcken veel fèer groot en
treffelijck fijn. Eenigen noemen niet t\'onrecht
defe plaets het Hof van Waes. Men fiet hier
oock een kloofter van Nonnen, van d\'Ordere
der Regulier Kanonicken , van S. Vistors ver-
gadering , onder de regel van S. Auguftinus,.
\'t welck , om defè lefte beroerten, eenige tijdt
te Dendermonde heeft geweeft.

Voorts, in dit dorp van Waesmunfter leght
de heerlijckheyt van PonteralPe en Rye, die fèer
oudt is , en onder het leen-hof van Waes be-
hoort. Defe heerlijckheydt heeft het vifch-
recht in de Durme, van \'t dorp Lokeren, tot
aen Temfche.

Waesheyeren is een dorp, dat om fijn groot-
heydt en jurisdid:ie aenmerckelijck is, en heeft
dicht by fich \'t kafteel van de heerlijckheydt,
die boven anderen in \'t landt van Waes uyt-
fteeckt, De heerfchappy van defè plaets, die
heerlijck en machtigh is, heeft eertijdts in ver-
fcheyde eflachten geweeft, en is fèer lange
tijdt in \'t geflacht van Dixmuyden gebleven.
De Baron van Auweghem , uyt de ftam der
Trieften gefproten, heeft ooc\'k een heerlijck
huys in Beveren, in een aengename plaets ge-
legen.

Temfche is een vleck, aen de kant van de Schel-
de gelegen , dat in heerlijckheyt en aengena-
me uytficht voor geen andere plaets wijckt. De
deurluchtige Heer Alexander Dan Bournonlpille ^
Ridder van \'t gulde Vlies, Hertogh van Bour-

nonville, Graef van Hennin-Lietard, Burgh-
graef van Barlin, Baron van Ranchy , &c.oock
Heer van defe plaets, heeft hier een heerlijck
en voortreffelijck Hof.

Sinay y in welcks begrijp eertijdts d\'Abdy van
Bodelo was , is een feer groot dorp, want het
begrijpt vier duyfent maten lants.

Stekene, een vleck, was eertijdts volckrijck,
en met een treffelijcke rijgh van huyfèn ver^
^iert, de gedaente van een ftadt vertoonende.
De Graef van Vlaenderen befit de wereltlijcke
heerfchappy van defe plaets. Sy heeft een
weeckmarckt, die door de groote toeloop eer-
tijdts feer vermaert was, gelijck de jaerboec-
ken fchrij ven , die oock van d\'oude gunft der
Graven tot defe plaets getuygen. Hier is een
gracht, die naer Huift en Ghent ftreckt, feer
gerijffelijck voor de fchepen en waren, de welc-
ke door de gunft der inwoonders nu groote
vordering verkregen heeft. {

Aesdonck oft Haesdonck is een dorp,aen de rech-
te wegh naer Antwerpen gelegen. De Hertogh
van Aerfchot eygent fich daer in een deel van
de heerlijckheydt toe , uyt oorfaeck van de
heerlijckheydt van Beveren, die fich dus wijt
uytftreckt. Doch het gene , \'t welck het Hof
van Haesdonck genoemt wordt , ftaet onder
de Vorft, en onder de jurisdictie der Overig-
heydt van \'t landt van Waes, daer het, met
Zotteghem , de cijns betaelt. Het dorp flreckt
fich tot achtien hondert maten lants uyt. |

Burght is een dorp , op een hooge en aenge-
name plaets aen de Schelde gelegen, van daer
men , langs de rivier, in een halfuur t\'Antwer- ^
pen vaert. Defè plaets ftreckt fich niet boven
de fes hondert maten landts uyt. Buyten dit
dorp, naer Antwerpen toe, op de dijck, als
aen d\'elleboogh van \'t lant van Waes, is het ver-
maerde hooft van d\'overvaert over de Schelde,
tegen over Antwerpen , gemeenelijck het Veer
genoemt , van Vaeren afgeleydt. Want defe
plaets is met een vefting, en met befetting ver-
fterckt , en de wegh van Burght tot hier toe
met ftraetfteenen beleydt, feer bequaem om
de waren naer en van Antwerpen te voeren.
Onder de jurisdidie van Borght fiet men feker
flot , Kraeyenhof genoemt, aen de heerlijck-
heydt behoorende. Hier is een dubbelde ge-
vangenis , van crimineel en civijl, dat is, van
faken, die het lijf, en die alleende goederen
aengaen.

Rupelmonde is een vermaert vleck, van fèer
oude naem in \'t landt van Waes , aen de mondt
van de Rupel gelegen , die fich in de Schelde
vermengt. De wereltlijcke heerfchappy van de
plaets behoort aen de Graef van Vlaenderen,
die hier een heerlijck en feer oudt kafteel heeft,
en daer in fchrickelijcke gevangeniffen voor de
misdadigen, (gelijck de Hertogh van Brabandt
in \'t kafteel van Vilvorden,") voornamelijck om
d\'Adel, tegen de Vorft oft Gemeente gefbn-
dight hebbende , te ftraffen.

Rupelmonde heeft haev naem van de rivier de
Rupel, hier voor gedacht, die , door het wa-
ter van de Nethe en Dyle in Brabandt grooter
geworden, haer golven krachtelijck tegen de

dijck van Rupelmonde , daer over gelegen,
uytlpuwt, en m de Schelde ftort. Haer kafteel,
van \'t welck ick hier voor geljiroken heb , is
fterck en ontfaghelijk, van Margareta gebouwt,
(""doch het is veel ouder) gelijck uyt d\'oude re-
gifters der Vorften van Vlaenderen blijckt;
\'t welck eertijdts ( gelijck ick oock te voren
gefeght heb) een vermaerde gevangenis voor
de deurbrengende jongelingen heeft geweeft,
op dat ly niet ongeneeftelijck fouden worden
gelijck oock voor de Grooten, die verdacht
waren van iets tegen de Vorft aengevangen te
hebben. Veel, van treffelijcke ftam gefpro-
ten, fijn in defe plaets heymelijck, en in de
binnenite deelen van defe gevangenis gedoodt,
fchoon fy niets dusdanigh verwachten. Rupel-
monde was in de voorgaende eeuw eenige tijdt
lang onder de heerfchappy der vereenigde Sta-
ten, maer wierdt, in het jaer 1583 , door de
dapperheydt van Alexander Prins van Parma,
Gouverneur van Nederlandt , weer onder de
macht des Konings van Spanjen gebracht.

Bafeele, in een hooge en aengename plaets ge-
legen , heeft een treft\'elijck Hof, en aen de zuyt-
fijde de Schelde, die van hier met groot ont-
fach naer Antwerpen ftroomt. De Graef van
Vlaenderen is de wereltlijcke Heer daer af Het
begrijpt in fljn grootheydt vier duyfent maten
landts.

Lokeren is een der grootfte dorpen van ge-
heel Vlaenderen; want het begrijpt acht-en-
twintigh hondert bunderen lants, gelijck men
\'t noemt, en heeft een treffelijcke weeckmarckt.
Het heeft nu de Graef van Vlaenderen tot fijn
Heer, en de Biffchop van Ghent tot patroon
van de kerck. De rivier de Durme,feer bequaem
tot de fcheepvaert, behalven dat fy in de fomer-
fche drooge dagen wat t\'ondièp is , loopt deur
Lokeren heen,dattwee mijlen vanDendermon-
de, en drie van Ghent afgelegen is. De weeck-
marckt is hier niet minder, dan tot S. Nicolaes,
en door de toevloeying der vreemdelingen ver-
maert. Hier wordt oock een groote menighte
van vlas verkocht, dat in de geburige en verre-
gelege geweften gevoert wordt.

Exaerde, een heerfchappy van bekende naem,
en groote macht, behoort nu aen Philippus
Lanckhals, een man, die door fijn voorfich-
tigheydt en deuchden bekent en vermaert is.

Belfele wordt in de macht-brief van Doornick
Belle-cellegenoemt, en is een dorp, byna in
\'t midden van \'t landt van Waes gelegen. Des
fèlfs grootheyt ftreckt fich uyt tot drie duyfent
maten lants, en kent geen andere Heer, dan de
Graef van Vlaenderen. Doch de heerlijckheyt
van Padde-fchoot ftreckt fich tot in defe plaets
uyt, gelijck oock in Waesmunfter, en S.Nico-
laes; de welcke nu te leen,en onder de protedie
van de Heer van Beveren befeten wordt door
\'t geflacht de Hertoge, en die hoogh, middel en
laegh gerecht voert, en de vrye jacht, en an-
dere uytfteeckentheden heeft. Binnen de gren-
fen van defe parochye leght oock de heerfchap-
py van Voorde.

Kemfeke: dit dorp begrijpt twee duyfent ma-
ten lants. De Graef van Vlaenderen befit des
felfs wereltlij cke heerfchappy.

Tielroode is een dorp, dat met fljn een eynde
aen de Schelde raeckt, en beflaet in fljn groot-
heyt duyfent maten landts. De heerfchappy
daer af behoort aen de Graef van Vlaenderen.

Dackenam is niet groot, maer vruchtbaer , en
wordt overal van de rivier de Durme befproeyt.
Het heeft tot fijn wereltlijcke Heer de Graef
van Vlaenderen, legt dicht aen Loockeren , be-
grijpt negen hondert maten lants, en beftaet ten
meeftendeel in weylanden.

Moerbeecke, in welck dorp de kerck van Ghent
vele goederen befit, is grooter dan de dorpen
daer omtrent gelegen : want het begrijpt twee-
en-twintigh hondert bunderen lants, en beftaet
oock ten meeftendeel in weylanden. Het is een
heerlijckheydt, die de Graef van Vlaenderen
toebehoort, en vermaert om haer Hof, dat on-
der de Biffchop van Ghent ftaet.

Meukercke. De Graef van Vlaenderen heeft
hier de wereltlijcke heerfchappy. Het dorp
ftreckt fich uyt tot feftien hondert maten lants.

Melfene is een dorp , ten meeftendeel in wey-
landen beftaende. De Graef van Vlaenderen
befit hier de wereltlijcke heerfchappy.

Beherfele erkent tot fijn Heer de fèlfde Graef
van Vlaenderen, en begrijpt 1000 maten lants.

Kruybeecke, aen d\'oever van de Schelde in een
hooge plaets gelegen, heeft een ruyme uytficht
over Brabant. De wereldijcke heerfchappy be-
hoort aen de Graef van Vlaenderen. Het be-
grijpt twee-en-twintigh hondert maten lants.

S. Gillis, een dorp van hooge achting in het
lant van Waes, voert fijn naem van S.Giflis, aen
de welck de kerck gewijdt js. De Graef van
Vlaenderen is Heer hier af, gelijck oock van
byna alle d\'andere plaetfen in \'t landt van Waes.
Des felfs grootheyt ftreckt fich uyt tot twee-en-
dertigh hondert maten lants.Dit is een vermaer-
de plaets in\'t lant van Waes, de welcke door
veel adel van \'t felfde lant bewoont wordt.

Kieldrecht. Niet verre van hier light Kalloo,
daer een Paftoorfchap is, met rijcke inkomfteri
begiftight en oock het lant, den Do^/genoemt,
over eenigen tijt uyt het water droogh gemaekt,
en feer vruchtbaer, aen de Schelde gelegen,
daer men rontom op de dijcken veel veftingen
fiet, die van de Koningfchen tegen de Staten,
en van de Staten tegen de Koningfchen ge-
bouwt , en met krijghs-befètdng verfien fijn.
Defe plaetfen,aen \'t lant van Waes gelegen, mo-
gen voor een deel van dit gebied getelt worden.

Swijndrecht. De v/ereltlijcke heerfchappy hier\'
af behoorde over eenige jaren aen loannes wan
Boye, Raets-heer van Antwerpen, die de fèlf-
de by verpanding befat. Maer dewijl dit gele
weer opgebracht is, foo is defe heerlijckheyt,
met die van Burcht, weder aen de Staten van
Vlaenderen gekeert. Des felfs grootheydt be^
flaet vier duyient maten landts.

Verrebroeckkght by d\'inwijcken van\'t water.
De heerlijckheydt behoort aen de Graef van
Vlaenderen.

UfTchen Armentiers, en Stegers,
\'t welck Minariacum is , gelijck
wy elders aengewefen hebben,
in de reys van Antoninus bekent,
is een aengenaem geweft, dat
feer vruchtbaer van alderhande
dingen, en voornamelijck van tarwe en andere
aert-vruchten is, gemeenelijck het landt van
La/euë genoemt, daer in vier dorpen fijn, van de
welcken La Ventie het hooft is , \'t welck de felfde
rechten en privilegien heeft als verfcheyde fte-
den , met muren en wallen befloten. Het is
oock vermaert om fijn Prooftdy e, en vry van
alle gewoone fubfidien, die gemeenelijck aen
de Vorft betaelt worden. Dit lantlchapje was
eertijts , men weet niet door welcke Graef van
Vlaenderen aen de Roomfche Paus gefchonc-
ken : doch het is fèdert, \'t is onbekent hoe, weer

ónder des Konings heerfchappy geraeckt. D\'Abt
van S. Vaefè in Atrecht befit daer in groote rech-
ten en goederen. Het wort niet voor een ge-
deelte van Artoys, nocht van Vlaenderen ge-
houden , maer beftaet op fich felve , als een
middelplaetfe, tuffchen beyde gelaten. Het leght
echter van alle fijden m.eer aen en in Vlaende-
ren ^ en heeft aen de noord-fijde de rivier de
Leye, en de Duytfche Vlamingen ^ naer het
ooften en zuyden Walfch-Vlaenderen naer het
weften de ftadt en parochy van Gorge, doch,
buyten dit gebiedt gelegen. Het ftaet onder de
jurisdidie van Atrecht, niet onder de Raedt
van Vlaenderen, die te Ghent opgerecht is. Wy
hebben \'t om deiè oorfaeck by onfe befchrijving
van Vlaenderen gevoeght, om dat het daer
naby gelegen is.

E Heerlijckheyt van de
ftadt en de vryheyt van
Mechelen heeft eertijts
toebehoort den door-
luchtigen huy fe derBer-
tholdtSjWaer van ly,by
gebreecke van wette-
lijcke erfgenamen, nae
veel oorlogen en on-
eenigheden, gekomen
is voor d\'een helft aen den Biffchop van Luyck,
en voor d\'ander aen den Hertogh van Gelre,die-
fe, lange tijdt t\'famen gehouden en befeten heb-
bende,eyndelijck in het jaer 1333,^0 lacob Me-
yer verhaelt, verkocht en opgedragen hebben
aen Lodewijck van Nevers,Grave van Vlaende-
ren. Waer door wederom veel twiften en oorlo-
gen fijn gerefen,overmits de felve Grave die niet
en wilde bekennen te wefen een leen van Bra-
bant,noch den Hertoge manfchap daer van ple-
gen,gelijck andere(foo men feydejvoorhem ge-
daen hadden.Maer ten langen leften wert \'er een
houwelijck gemaeckt tuflchen Lodewijck van
Male,des voorfchreven Lodewijcks fone,enMar-
griete Hertogh lans dochter van Brabant, waer
door de landen van Brabant en Vlaenderen,vre-
delijck met malkanderen vereenight fljn gewor-
den. Doch namaels heeft Hertogh Philips van
Burgondien,toegenaemt de Goedertieren, over-
groot-vader van Koning Philips de eerfte van
Spanjen, den ftaet van Mechelen wederom afge-
fcheyden van Brabant, willende dat hy gant-
fchelijck een Heerlijckheydt op fich felven
wefen foude, alhoewel hy gelegen is in het
midden en als in het herte van Brabant: gelijck
dan defè fijnen wille tot op den dagh yan he-
den toe vaft blijft, en Mechelen een befondere
Heerfchappye maeckt, waer van de Koning van
Spanjen noch een befbnderen tijtel voert.En hier-
om is\'t Ook,dat vele vrouwen, omtrent haren tijt
van baren, uyt Mechelen vertrecken , en in Bra-
bant haer kinderbedde gaen houden,om dat ha-
re kinderen de privilegien der Brabanders fou-
den mogen genieten.

Wat aengaet de jurifdidie ofte het rechts-ge-
_ biedt defer Heerlijckheyt,die ftreckt niet verder
Heerlijck\' ^jan over de ftadt van Mechelen en haer vryheyt,
dtäie!\'\'\'\'\'\' te weten, de naevolgende dorpen en hunne ge-
huchten,als Hever,Muyfen,Hombeke,Leeft, en
Heffene,met de Buytenien van Neckerfpel,Nieu-
lant,en fommige andere met hare toebehoorteti,
de welke altefamen ftaen onder het Schependom
der ftadt Mechelen. \'t Is wel waer dat het groota
en fchoone dorp van Heyft, gelegen op eenen
hoogen heuvel,twee mijlen vanMechelen,en on-
der hem hebbende feven gehuchten,die te famen
een goede Heerlijckheyt maken, mede gebruykt
de coftumen der felver ftadt, en begrepen is bin-
nen de palen van hare jurifdidie: maer het felve
en ftaet foo immediatefijck niet onder \'t voor-
fchreven Schependom,maer heeft fijnen Schout
en feven Schepenen op fich felven; van wekker
Nderlandt,

vonnifle men\'nochtans aendievanMcchelen ver-
mach te appelleren. Gelijck dan die van Heyft
oock met deftadt contribueren in alle hunne be-
den , blijckende by fèker vrywilligh accoort tuf^
fchen hun gepaffeert den loMartii 15J2, behal-
ven alleenlijk dat fy geen accijs betalen.De refte
van \'t lant van Mechelen en heeft met de ftad niet
gemeyns, maer wort van Brabant gehouden , en
by befondere Officieren bedient. Daer en tegen
fijnder vijf dorpen gelegen ifi Brabant, waer van
de twee, naemelijck Doorne by Antwerpen , en
Haecht, beyde by hooft-advyfe en by appellatie
voor Schepenen van Mechelen komen : wel ver-
ftaende dat fy keure hebben hunne appellen te
verheffen voor de voornoemde Schepenen,oft in
deCancelkryevan Brabant. De andere drie,na-
melijkWefj5elaer,Boortmeerbeke,en Hombeke,
komen voor Schepenen van Mechelen,alleenlijk
om leeringe oft hooft-advijs,maer hunne appel-
len en verheffenfe nergens als in Brabant. Alles -
achtervolgende feker Goncordaet tuffchen die
van Brabant en de ftadt van Mechelen gemaeckt
denachtften Novembris i J33.

De ftadt Mechelen,een van de outfte en voor- Veßadt
naemfte fteden der Nederlanden, heeft haren
naem gekregen,foo de gekerdeWerelt-befchrij-
ver Abrahamus Ortelius verhaelt, van eenenMic-
hiel, oft (nadeBrabantfche uytfprake) Machiel,
die ter plaetfe daer eertijts S. Rombouts Kapelle
plach te ftaen , namelijck midden wege tuflchen
Antwerpen en Bruffel,herberg hielt voorde rey-
fende man.Tot defe uytfpanninge fijn alknskens
meer huyfèn by-gekomen, en is de plaetfe eerft
tot een dorpken,en naderhant,by lanckheytvan
tijde,tot fbo heerlijcken ftadt geworden als men
tegenwoordelijckfien mach.Sy is wonderlijk wel
gelegen van wegen de locht, en alle goede men-
fchelijcke gerieflijckheden, in \'t herte van Bra-
bant, tuffchen Leuven , Bruffel, en Antwerpen,
welcke drie fteden van haer by-naeft gelijke ver-
re,te weten vierBrabantfche mijlen,verfcheyden
fijn.De watervloet Dele,van hem felven tamelijk
groot fijnde,en door de zee-vloet(welke men tot
een mijl boven Mechelen toe gewaer wort) ver-
meerdert , loopt \'er midden door, en-deelt fich
voor in veel armen oft vlieten, die n]èt een groot
getal van bruggen overkyt fijn,makiqnde binnen
de ftad verfcheyden eylandekéns met Veel fchoo-
ne gebouwen van huyfen en kercken betimmert.
Al het welcke fbo luftigh is om fiep, en daer-en-
boven foo gerieflijck en bequaem, dat men te
rechte mach twijffelen ofde riviere met aldus veel
vlieten en verfcheyden loopen fich gefchickt
heeft na de ftadt,dan of defe van\'t beginfel afge-
ftelt en gemaeckt is na den loop der riviere : de
welke,behalven \'t gene boven verhaelt is,de ftad
oock feer verfterckt, als waer door men de felve
meeftendeels kan bewateren.Mechelen is gedeelt Farecym.
in feven Parochiën, elck hebbende een heerlijke
en wel gebouwde kercke: onder welcke uy tmunt
de hooftkercke,een uytnement fchoon gefticht,
gewijt ter eeren van S.Ron bout,en met een dic-

ken hoogen, en treffelijcken, alhoewel noch on- Hertoge Philips van Ooffenrijck, naemaels Ko«
volmaeckten toren , van waer men verfcheyden ning van Spanjen, de eerfte dies naems,en Karei
omliggende ffeden befchouwen kan,verciert.De fijn fone , naderhandt Keyfer van Roomen ; de
felfdekerkeis,by Koning Philips de II van Span- welcke de ftadt Mechelen gegeven heeft aen
jen,gemaekt toteen Dom-kerk,en de ftadt Mec- Vrou Margriete fijn moeye, regente der Neder-
helen verheven tot een Aertz-bifdom, onder landen, haer leven lang te befitten : gelijck fy
het welck alle de Biftchoppen van Brabant en dan ftede-vaft hier gewoont heeft, en eyndelijck
Vlaenderen ftaen, hebbende de eerfte Aertz- oock geftorven is in\'tjaer 1J30.
Biffchop geweeft de Cardinael van Granvelle. Onder veel andere,heeft Mechelen twee voor- TriviUgie,

Te Mechelen fijn oock kloofters enconventeii nemefirhoone privilegien. Het eene, dat hare
bykans van alle Ordenen, onder de welke placht borgers vry fijn de gantfche Nederlanden door,
uyt te munten dat van de MinnebroederSjgehou- van alle tollen die herwaerts en derwaerts gege-
den voor het grootfte,fchoonfte,envolmaeckfte ven worden op koopmanfchappen en andere
(foo veel die Orden aengaet) van alle de Neder- goederen. Het andere, dat hare roerlijcke goe-
landen.Defgelijcks was der Clariften kloofter al- deren , foo in Brabant als elders in de Nederlan-
hier foo groot en fchoon als eenig andere van de den,los en vry fijn van alle beden en fchattingen,
felve orden.Binnen Mechelen fijn ook veel heer- die andere landen den Prince moeten geven.De-
li jcke paleyfen en befondere huyfingen, met fe twee privilegien hebben fy verkregen van Ka-
fchooneen luftige hoven,en met name het Huys rel, toegenaemt de Stoute, den leften Hertogh
van Pitzenborg,een wooningevan de Edele Hee- van Burgundien, overmits den getrouwen dienft
ren des Duytfchen Ordens,die oock in verfchey- hem perfbonlijck bewefen in verfcheyden oorlo-
den ander plaetfèn van de Nederlanden hare con- gen en andere gelegentheden,derhalven hy oock
venten en groote jaerlijkfche inkomften hebben, de Mechelaers boven alle fijne onderlaten he-
inde ftadt van Mechelen fijn 17 Ambachten , minde en vertroude.
die alle in den Raet komen , alffer iet fonderlings De felve Hertogh Karei heeft in hetjaer 1473 , j^^rUmta,
en gewichtighs verhandelt wort.De (5 voornaem- te Mechelen oock ingeftelt den grooten Vorfte-
fte van defe fijn die van de backers,vifchkoopers, lijken Raet van de Nederlanden, toen ter tijt be-
verwers,huydevetters,brouwers,en vleefch-hou- ftaende uyt 34 perfoonen, waer van hy felve het
wers, de welcke van fulcker waerde en achtbaer- Hooft was,en naeft hem fijn Cancellier.Deande-
heyt fijn, dat uyt elck van de fèlve een Schepen re waren twee Prefidenten, vier Ridders, fes Re-
bekoren wort,beftaende\'tSchependomvan Mec- queftmeefters, acht Geeftelijcke Raedtsheeren ,
lelen uyt fes Edelmannen , en fes ambachts-luy- en twaelf wereltlijcke Dodoren oft Licentiaten
den,en hare Staten uyt de Magiftraet en gemeyn- in de Rechten. Maer de voorgemelde Koning
te. Maer boven al is het huyde-vetters Ambacht Philips de eerfte van Spanjen , den fèlven Raedt
wel het treffelijckfte en voornaemfte, als welcke beveftigende,in het jaer i J03,heeft deordre,heC
byna begrijpt het eene vierendeel van de ftadt: getal en d\'autoriteyt van dien wat verandert, foo
hebbende de Gildebroeders een groote ruymte dat hy nu beftaet uyt eenen Prefident, 16 Raets^
op haer felven alleen, feer gerieffelijck, met vele heeren, 2 Griffieren, 8 Secretarifen, en andere
water-vlieten,werk-huyfen,en andere noodelijke mindere Officieren. En behooren tot den felven
gereetfchappen verfien , en daer beneffens be- de appellatien van de Heerlijckheyt van Meche-
gaeft fijnde met veie fchoone en heerlijcke privi- len, van de Graeffchappen van Vlaenderen, Ar-
legienjonder andere,dat fy alsEdelluyden mogen tois,Namen,hetHertoghdom Lutzenburgh,Va-
jagen en vliegen naer allerley wilt en gevogelte, lencijn , en fommige andere kleyne fteden gele-
Het ambacht van de laken-bereyders, wolle-we- gen op de frontieren van Vlaenderen en Hene-
vers,en diergelijcke,plach te Mechelen mede fèer gouwen,en gemeenlijk geheeten de twift-fteden,
vermaert te wefen; en hoewel het naemaels door door dien \'er tuftchen de Vlamingen en de Hene-
dertelheydt en moetwille feer vervallen is, foo gouwers getwift wort om de jurifdidie van dien.
wort het nochtans oock nu tegenwoordelijk het Daer en boven komen de faeken van de Ridders
groote ambacht geheeten.Maer eertijts,als men des Gulden-vlies ter eerfter inftantie voor defen
te Mechelen de befte en fijnfte lakenen maeckte Raedt. En wort in den felven gewefen diffinitive-
van alle de Nederlanden,warender over de 3000 li ck,en fonder voordcr appel, fbo in borgerlijke
winckels van defen handel. Daer worden oock als in criminele faken,behoudens alleenlijk de re-
noch veel goede en uytnemende linnen-lakenen vifie, welck toegaet in manieren hier voren in de
gemaeckt, en men heeft \'er veel fchoone verwe- generale befchrijving der Nederlanden verhaelt.
ryen.ïnsgelijcks giet men\'er veel gefchuts,en dat Dicht aen de ftadt van Mechelen, ter fijde van
foo konfteiijck en wel als ergens ter wereldt. En S. Katharijnen poorte, op den wegh naer Ant-
Awumtie\' wort binnen defe ftadt bewaert al het grof ge- werpen , plach voor de lefte troubelen te wefèn,
fchut, en ander amunitie van oorloge des Prin- maer is geduurende de felve gedeftrueert, een
cen, in een feer groot en ruym wapen-huys, te weerdigh en treffelijck Begijnhoff,gelijck een ka-
dien eynde gemaeckt. fideel rondom in fijn muuren ftaende, en met een

Mechelen heeft wel foo veel Edeldoms als eeni- fchoone kerck verkiert,die gewijt was ter eere van
ge ftadt van de Nederlanden, en fijn de Meche- S. Alexius, patroon der felver orden.- In dit kloo-
laers feer vriendelijcke en beleefde luyden, heb- fter bevonden fich meer dan i joo Begyntjens,al
bende, behalven haren eygen aerdt, een fekere van eender profelfte, die fich met eerlijcke oeffe-
hoflijckefedigheyt, diefy fchijnen behouden te ningenengoedeexempelenenceremonien weer-
hebbenvan \'tHof, welckhier langen tijdt fijn delijck onderhielden , ftaende onder\'t regiment
refidentie gehadt heeft, fijnde in defe ftadt, ge- en gebiet van viere uyt haer eygen getal verko-
duurende hare jonckheydt, opgevoedt de Eerts- ren\'vrouwen.

Eheel Gelderlandt is in door Frederick Henrick, Prins van Oranje, was
vier Tetrarchien oft ingenomen , en den Veltmaerfchalck Graef Er-
Vorftelijcke Quartie- neft Cafimir van Naflou, daer voor van een
ren afgefondert, te we- kogel gedoot. Niet wijt van de Roer fiet men
ten , in dat van Nieu- den bergh van S. Odilia oft van S. Petrus, daer
megen , Roermond , men de woonplaetfen toont van d\'eerwaerde
Zutphen, en Arnhem, mannen Wiro, Plechelmus en Otherus, die eerft
dus genoemt na hare het H. Euangelium aen defe volckeren verkon-
vier hooftfteden : drie dight hebben. Dele ftadt heeft haren naem van
der felve, namentlijck, hare gelegenheyt, want fy leght aen de mont
\'t eerfte en de twee laetfte , fullen hier na volgen van de Roer, die fich hier, als boven aengeroert
in de befchrijving der Vereenighde Nederlan- is, met de Maes vermengt. Men vint in Duyts-
den, dewijl fy tot die Republijck behooren. Dit lant en Nederlandt verfcheyde andere plaetfen,
deel alleen ftaet onder de Catholijcke Majefteyt wekker namen om de felve reden op foodanige
van Spanje, en erkent hem voor haren Opper- wijfe eyndigen, als Angermond , Dortmond,
heer: derhalven hebben wy dienftigh geoor- Dendermond,Tramond,Rupelmond, Egmond,
deelt, \'t felve vierendeel hier plaets te geven. &c. De Koning als Opperheer, geniet jaerlijcks
Dit Quartier van Roermonde begrijpt de fte- groote inkomften van den tol, die men , te wa-
den Roermond, Venlo, Gelder, Stralen, Wach- ter reyfende, hier betaelt. Sy is als de wegh
tendonck, enErckelens; de vrye plaetfen ofte naer Luyck en Namen, ja felf naer Vranck-
vlecken Montfort, Echt, en Nieuftadt 5 \'t ge- rijck ; want fy leght byna aen \'t uyterfte eyndt
biedt der gemelde fteden en de Ampten van van Gelderlandt ten ooften. De hooftkerck,
Kefïel, Middelaer, en Krieckenbeeck; de min- oft Bifïchoppelijcken ftoel, is aen den H. Geeft
dere Ampten van Vierfen, Horft, Lenth, Well, gewijdt. Behalven d\'andere kloofters is \'er een
Afferden , Blyenbeeck, Walbeeck, Aerlen, Gri- voor de Karthufèrs, \'t welck groote eer ontfan-
benforft, Blitterswijck,Myrloo, Elmpt, Steffens- gen heeft van twee uytftekende perfoonen in
weert, Hillenrade, Swalmen, Aftel, en Geifteren. Èiaer tijdt, en feer vermaert door hare fchriften,
\'t Aertrijck van dit geweft is laegh en moeraf^ te weten , Bartholomms Carthußanusy ofte Rurmm-
figh; doch evenwel vruchtbaer , verfchaffende iams, en Henricus Richelius , van welcke Trithe-
alle dingen tot onderhout van\'t menfchelijck iniusin\'tbreedegewaghmaeckt.
leven noodigh. Onder de fteden en vooghdyen van dit deel

Roermond,de tweede hooftftadt van Gelder- ontmoet men eerft Venlo , ontrent drie mijlen
landt, en de voornaemfte van dit gantfche ge- van Roermond op de Maes gelegen , vermaert
deelte, aen welcke fy haer naem verleent, is een om fijnen handel in tarwe, en de menighte der
vermakelijcke en rijcke plaets, met fchoone ge- aenkomende fchepen die hier langs varen. De
bouwen , foo gem.eene als befondere, verciert: Brabanders, Hollanders, en andere naburen ,
fy leght op de Maes, die hier twee mindere ri- komen hier om te handelen met d\'inwoonders,
vieren, te weten, de Swalme en de Roer , in ha- infonderheyt om de ftéenwercken, koper, aerd,

ren fchoot ontfangt. Philips de Tweede, koning en fmits-kolen, die in\'t landt van Luyck en

van Spanje , heeft in defe ftadt, in \'t jaer 1559, daer ontrent uyt d\'aerde worden gegraven. Als
een Bisdom opgerecht, dat een kleen gebiedt ^efe ftadt noch hare befondere Hertogen , uyt
heeft: d\'eerfte Biffchop was Guilielmus Lindanus, het Huys van Egmont, toebehoorde, weder-
een fèer geleert man, en namaels Biffchop te ftont fy in\'t jaer ijii een belegering van Mar-
Gent. Hier refideert oock het Leenhof eri de garita van Ooftenrijck , moeye van Keyfer Ka-
Rekenkamer, de Stadthouder van de Koning, tel de Vijfde , die de Nederlanden voor defen
de Cancelier, en Raetsheeren, aen welcke d\'ap- haren Neve , toen noch feer jong , beftierde:
pellatien gedaen worden. Defe ftadt heeft vele hiel, in \'t jaer 1543 > ^^^^ poorten voor den
fwarigheden uytgeftaen, door \'t vuur, en den hooghgemelden Keyfer felf, met foo vele lau-
oorlogh: fy is verfcheyde malen gewonnen en bieren van overwinningen gekroont, gefloten,
verloren, gevoelende \'t vermogen der overwin- hoewel hy met een groot leger was genadert,
naers: eyndelijck is fy , door de Cardinael In- tot datfe een vrede voor haer en d\'andere ge-
fant, in\'t jaer 1637weder onder de gehoor- buerfteden, op feer goedevoorwaerden, had
faemheyt van fijn broeder,de Koning van Span- verworven: foo dat de burgers niette vergeefs

jen, gebracht, na dat fy te voren in \'t jaer 1Ó32-, geroemt worden voor dappere mannen in den
Nederlandt, Ee 1 oorlogh.

jaer 1(532 wierd den van dit geweeft gerekent.
fy van Frederick Henrick, Prins van Oranje, de gemelde fteden van dit Quartier begeert te
voor de Vereenighde Staten ingenomen; maer weten , kan hare breedere belchrijvingen, ne-
is daer na , door de gemelde Cardinael Infant, vens hare afbeeldingen , beften in ons Tooneel
weder onder de Koning van Spanje gebracht, der Steden van de Nederlanden, in dat deel
Defe ftadt is moedigh op\'t verftant en de fchrif- \'t welck met den naem van \\ Konincklijcke
ten van haren \'mgthoxen Buhertus Goltzjus y die wordt onderfcheyden.

uyt de duyftere penningen veel lichts , tot ken- Onder de dorp-ampten van dit Quartier is Kefi,
nis der gefchiedeniften van d\'oude Romeynen oock die van Keftel begrepen : het is nu een
dienftigh, heeft weten te trecken. Doch nooit fchoon dorp , met een fterck kafteel, ontrent
is \'er beroemder man geboren, dan de hoogh- een mijl van Roermond gelegen : \'t was eertijts
gcleQïde Brjcius Puteams y oÜq van Putten , voorb een vleck, oft een kleyne ftadt,\'t welck uyt Pto-
eenige jaren Profeftor , Raetsheer en Hiftory- lemeus blijckt, die het een kafteel en vleck der
fchrijver van fijn Majefteyt van Spanje te Leu- Menapiers noemt. Defe plaets leght op de
ven, wiens onuytiprekelijcke welfprekentheyt Maes, \'t welck Ammianus Ichijnt toe te ftaen ,
en diepfinnige boecken al de werelt doen ver- als hy \'t een vleck noemt, en feght, ah Julianus de
wonderen. foldaten by fich gehouden hady maeckte hy fich gereet, om

Gelder. Gelder , aen \'t rivierken de Niers gelegen, het kafteel en yleck, waer de Mafe ipoorby ftroomt, met
heeft grooter naem doch kleynder begrijp dan legerwallen te befluyten. Het ^^OïtuM het Droft-ampt
Venlo : fy heeft een feer out kafteel, de woon- yan Keftel geheeten.

plaets van de Gouverneurs defèr ftadt, \'t welck In \'t opperfte deel van defe Tetrarchie oft
lbo wel als de moeraftchen, die hier rontom fijn, vierendeel is een fèer vermakelijck bofch, dat
defe ftadt feer fterck maken. Behalven verfèhey- men het Echterwald noemt. Sommige ftellen
de teeckenen van hare outhey t, is fy oock aen- \'t felve onder het Quartier van Arnhem , maer «^^id.
merckelijck, om dat, fbo men gelooft,\'t gehee- met misverftant,foo andere gevoelen. Het heeft
Ie Vorftendom Gelderlandt fijn naem van haer fijn naem van \'t kafteel en voornaem dorp
heeft ontfangen. Echt, \'t welck onder het Droft-ampt van Mont- Mmfrt,

Stuietf. NaGelder volgt het ftedeken Stralen,\'t welck fort behoort. Henrick, Biftchop van Luyck,
groote luyfter verkreegh van loannes yan Stralen, broeder van Otto de Derde , Graef van Gelder,
waer van Trithemius een breet verhael doet heeft ontrent het jaer 1251 , het kafteel van
onder andere perfoonen , vermaert door hunne Montfort beginnen te bouwen; maer \'t wierdt
deughden en wetenfchappen. Sy is oock ver- in \'t jaer 12Ó7 volmaeckt van de verwoefte
eert met de naem van Vooghdyfchap , doch fteenhoopen van \'t Fort oft kafteel Vic, \'t welck
heeft geen andere plaetfen onder haer gebiedt, de felve Henrick had doen afwerpen in den oor-
Niet wijt van hier fiet men het dorp, \'t Sant ge- logh tegen de Brabanders,
naemt; miftchien het felve waer van Antoni- In dit geweft fijn oock de Ampten Kriecken-
nus in fijn Reysboeck fpreeckt, dat hySablones beeck en Middelaer. Sommige meenen , dat
oft Sahulones ïn\'thmjn noemt, gelijck eenige Middelaer de felve is die Antoninus in fijn
giflTen. • Reysboeck Mededacum noemt 5 de klanck van

wachten- Anderhalve mijl van daer fiet men Wachten- \'t woort en de gelegenheyt der plaetfè, m.aken
donck, donck, dus genaemt na een adelijck geftacht, dit niet on waerfchijnlijck,- hoewel dat andere,
oock op de Niers, en twee mijlen van Gelder ge- waer onder Cluverius getelt wort, feggen, dat
legen. Het Droft-ampt van Wachtendonck het Sualem, een dorp in Gelderlandt, foude we-
wordt onder de fteden getelt. fen : doch defe Schrijvers konnen geen feker

Ereketens. Naeft acn de vorige leght Erckelens, wiens bewijs bybrengen. In \'t kort, hier fijn noch
gebiedt de Vooghdye van Erckelens wordt ge- eenige andere plaetfen , die haer eygen Heeren
leeten. Eenige meenen dat hier de legerplaets hebben, welcke ten deel aen de rechte , ten deel
van Hercules was, foo vermaert onder den naem aen de ftincker fijde van de Mafe leggen. Oock
van Herculis Caftra by Ammianus Marcellinus, was hier een feer fterck kafteel, Puderoyen ge-
en anderen: hoewel fommige van de ftadt Are- naemt, waer van de Hiftorien gewagh maken.

Ndei\' de wonderlijcke
en miraculeufe \\rerc-
ken der Ouden , ple-
gen gemeenlijck feer
verheven te worden de
bergh Athos van Xer-
xes vaerbaer gemaekt;
de enghte tuffchen
Morea en Achaja, Ijih-
mus Peloponnejiacus genaemt, van verfchey-
den aengevangen te doorgraven, maer nim-
mermeer volvoert; de Alpen doorfneden van
Annibal met afijn; de Lucrinermeir in elf jaren
tijdes gedrooght door drie duyfent mannen ;
de lufthof van Lucullus, in de wdcke , door
het doorgraven van een bergh , de zee wierdt
ingelaten. In dit ons Nederlant hebben de
Romeynen eertijdts feer vreemdeen groote
grafcen en canalen gegraven. Siet de graft van
Drufus Germanicus, die den Rhijn met den
Yfel vereenighde, tien mijlen in de lengte, van
het dorp Yfeloorc af tot Doesburgh toe. Aen-
merckt dien anderen , die Corbulon dede gra-
ven tuffchen den Rhijn en de Mafe, foo Taci-
tus getLiyghc in het tweede boeck van fijn An-
nales , twee-en-twintigh mijlen in de lengte,
om te vermijden de onfekere plaetfen der zee.
De graft ofte vaert van Claudius Civilis is
oock vermaert, in de welcke hy den Rhijn
leyde, (op dat hy in fulcker manieren mochte
hebben dubbele wallen ofte dubbele graften
tegens Vranckrijck , van waer hy vreefde de
macht en de wapenen der Romeynen) te we-
ten , de Wael. Diergelijck een fake heeft oock
onderffaen in onfe tijdt de Aertz-Hertoginne
Ifabella, de welcke een vaert ofc graft heeft
begonnen te graven , door een langen ftreeck
landts, om den Rhijn met de Mafe te vereeni-
gen , en dat op die plaetfe daer de Rhijn noch
in fijn geheel is , tufiTchen de fteden Venlo en
Rhijnberck, door \'t over-quartier van Gelder,
en \'t gebiet van \'t Stift Keulen, wel verft:aende,
\'t neemt fijn beginfel van de ftadt Rhijnberk,
en loopt met eenige keeren naer de ftadt Gel-
der , en van daer hem wederom herwaerts en
derwaerts drayende,gaet tot neven de muuren
van Venlo inde Maefe , hebbende aen de
noordtzijde van de Rhijn, Burick,omtrent an-
derhalf mijle van daer , Alpen een mijle , en
Zonsbeeck oock een mijle.Aen de zuyd-zijde,
op een half mijle daer van , leydt Stralen ,
\\Y\'\'achtendonck twee mijlen, Meurs twee mij-
len, Orfoy een mijle.

Sy was oock van meeninge, foo de faeck Redenen
haer hadde geluckc, defe felve graft te Icyden
van de Mafe in den Demer, en van daer in de
Schelde ; op dat het yfer , hout, en andere
waeren , die uyt Duycslant komen , en anders
den Rhijn afgevoert worden in Hollandt, met
groot naedeel van de Vereenighde landen,
recht toe recht aen in Brabant fouden mo-
gen gebracht worden. Defe graft foude oock
dienen om te beletten hec uytloopen der ruy-
teren van de Vereenighde Nederlanden op
de frontieren van haer landt, cn op dat men
niet meer tot een roof en liet de landen van
Gulick en andere , op die zijde van den Rhijn
gelegen. De tocht van de Graef van Man sveldt
door Brabant, ten deele oorfaeck van het op-
breken van\'t fwaerbekgh voor Bergen-op-
Zoom , en diergelijcke raedtflagen by de
Franfchen en Engelfchen uytgeworpen , had-
den haer gewaerfchouwt eaals vermaent om
het vreemde fecours voor de Vereenighde
landen , in foodanige gelegentheyt, te lande
den wegh op te delven. Maer, dat het water
van de Rhijn , gelijck oock de geruchten lie-
pen , boven Schenckefchans, konde geleyt
worden in de Mafe, en door dien middel die
rivieren , in de welcke hy hem daer na ver-
deelt, als de Wael en Yfel, welcke zijn de
voornaemfte krachten van de Vereenighde
Landen) fouden droogh loopen , is foo onmo-
gelijck door de ongekgenheyt en hoogte des
landts, dat fy om defe graft te vullen , hebben
moeten ontkenen het water van het rivierken
de Nierfe, dat daer dwars door loopt; ea
voorts by een halen en trecken , wat meer
vochtigheyt fy daer omtrent hebben konnen
vinden, cn dat felvige met drie lluyfen (op dat
\'het water niet weder wegh liepe , en de graft
droogh Wierde) moeten ophouden.

Dit groote werck begonnen deSpanjaerden
den 11 September, in \'t jaer 16% 6, en de graft
Wierde gemaeckt van veertien voeten breedt,
oock foo veel diep , en tien uren lang : en, tot
defenfie en bewaring des felfs en der werckluy-
den , veertien kleyne Schanffen , behalven
noch alle de redouten en kleyne wercken. De
Graef van \'s Heeren-Bergh. was de eerfte van
alk, die (in naem van de Koning van Span-
jen en de Aertz-FIertoginne Ifabella , als oock
van de Marquis Spinola ) de fchop in de
handt nam en fpitte tot drie reyfen , maken-
de alfoo een beginfel; nae hem volghde de
Graef van Ifenburgh , en de reftc van de

Defe Grift wierd genaemt Eugeniana, om
dat fy onder de regeeringe van Ifabella Clara
Eugenia begonnen was. En op dat dit groot
werck van den Hemel begenadight mochte
worden, wierd de felve oock geheeten de Grift
van Sint Maria.

De Staten van de Vereenighde landen en de
Prince van Oranjen , overdenckende dat hare
voornaemfte forge en naerftigheyt behoorde
te zijn , die begonnen werck te verhinderen,
en , waer \'r mogelijck, gantfch onder te hou-
den, deden vergaderen, in de maent van lunius
in \\ volgende jaer, onder het beleyt van Sta-
kenbroeck, dichte by Nimmegen, eenige cor-
netten ruyters , en vier hondert oft meer vuur-
roers , gehght uyt de frontier-fteden , als Arn-
hem, Doesburgh , Zutphen, Deventer, Swol,
Grave , Heufden , Geertruydenbergh en Ber-
gen-op-Zoom. Alle defe wel voorfien van
lijftocht voor eenige dagen , en vier kleyne
ftücxkens gefchut, quamen in grooter fnel-
heydt op de plaetfe daer men aen defe grift
groef, en namen met den tweeden aenval de
grootfte Schanfle, in de felve doodende veer-
tigh mannen , en hondert foldaten gevangen
nemende , brekende en vernielende hier en
daer de fluyfen en water-molens, om verre
werpende de dijcken , verbrandende alle het
hout, ftaken, fchoppen, en ander gereedfchap
diefe daer vonden, weghvoerende het metalen
gefchut datfe van den Graef van Mansvelt
hadden genomen , ja oock eenige Schansjens
en redouten geflecht hebbende,keerden weder
te huys, wel te vreden wefende, datfe aen ha-
ren vyant gewefen hadden , dat dit werck ter
ongeluckiger ure begonnen was. Nochtans,
om dit ongeluck in het begin , en lieten de
Spanjaerden niet voort te varen , maer hebben
met meerder couragie haer werck vermaeckt,
en het getal van de gravers tot drie duyfent
vermeerdert. Waerom de Staten Generael der
Vereenighde Nederlanden gepubliceert heb-
-grift.

ben een Placaet in het Hertoghdom van Gel-
der, dreygende met fware ftfraffe , alle die gene
die hielpen aen \'t felve wer^k, en overgevende
alle de werckers tot difcre^ie van de foldaten :
Sy , van defe dreygementen niet veel wercks.
makende, gingen even gapper voort met het
gene dat fy begonnen hadden. Op het eynde
van de maent lunius, quamen daer de Aertz-
Hertpginne Ifabelkjde Cardinael de la Queva,
en de Marquis Spinola, om de plaetfe te be-
fichtigen, vergefelfchapt met dertigh cornet-
ten ruyters en twee hondert vuurroers. In de
maent van Auguftus heeft Capiteyn Wolff,
vergadert hebbende van hier en van daer duy-
fent vuurroers, een aenflagh op het Fort royal
gemaeckt, het felve genomen , alle die haer
niet wilden overgeven gedoodt, het vuur in de
hutten van de gravers geworpen, veertigh
gevangenen en twee ftucken gefchuts wegh
gevoert, en keerde weder in triomfe voor de
tweede reyfe. Maer nae datfe voor een wey- en ander-
nigh tijdts het werck hadden geftaeckt,begon-
nen fy het wederom te hervatten tuftcheii
Berck en Gelder, in de maent van lanuarius
I 8 j en was de graft aireede gebracht in fulc-
ken ftaet, dat het fcheen datfe eenigh profijt
en voordeel foude aenbrengen : Waerom de-
fen arbeyt voorde derdemael wierd verhin-
dert, door den inval der Staten ruyteren.

Van toen voortaen , voornamentlijck nae
het veroveren van Wefel en Burick aen d\'an-
der zijde van de Rhijn, zijnde de felve grift ge-
opent voor het uytloopen van onfe foldaten ,
Wierde het werck t eenemael verlaten , en die
groote concepten zijn verdwenen als een
roock.

En of fchoon defe vaert tot fulcken volko- Biijftfie-^
mentheyt gebracht ware geweeft, dat men ten
minften , door behulp van de fluyfen, de goe-
deren van den Rhijn in de Mafe , en foo voort
in den Demer hadde konnen voeren, foo fou-
de fulcks nu voor haer onnut zijn , door het
veroveren der ftadt Rhijnberck.

Amerijck leyt tuffchen
de Seine en de Rhijn, in
Gallia Belgica , een fladt
met wallen en een ka-
fleel foo verfterckt, dat
menfe houdt voor een
van de principaelfte der
felver Provincie. Eerfê
tot defè heerlijckheydt
gekomen is , heeftfè
groote fwarigheden uytgeftaen. De oorfaecke
is, om dat de vermaerde en treffelijcke Neder-
landen van over veel eeuwen altijdt hoogh ge-
acht zijn i foo dat veel Princen , Koningen, en
volckeren getracht hebben de felve onder haer
sZlro^i gebiedt te brengen. Men meent dat het der Ou-
na ts Ca~ dcn Samarohvina is , daer Csefar placht te leggen
menjck.i de macht van \'t Roomfch leger, om als in een
ftercke en fekere plaetfe te bewaren de gyfelaers
der fteden, publijc ce befcheeden, kooren, en an-
dere faken daer hem veel aen gelegen was.Goro-
pius Becanus, in fijn aerdige vonden, die hy uyt-
leyt in fijn boecken Originum, dat is, van de oor-
fprongen, is, nae fijn gewoonte, tegen \'t gemeen
gevoelen van die feggen, dat Camerijck is de
ftadt die Caefar en de oude Schrijvers Samarobri-
na hee ten , gemerckt Bellovacum oft Beauvais,
driemael verder daer van leyt als 20000 tre-
den. Tot noch toe worden van Beauvois tot
Ambianum oft Amiens 25000 treden gerekent,
dat is foo veel als C^far geteeckent heeft, fbo
dat ick niet twijfele (feyt Becanus) oftAmiens
is Samarobnna Ambianorum, Die van contrarie opi-
nie zijn, verdedigen haer met de authoriteyt van
Hubertus Leodius, een goet fchrijver, die aldus
feydt : Om dat ick hoor dat \'er fommige twijfe-
len, en meenen dat Samarohrina niet en is die Key-
ferlijcke en luftige ftadt Camerijck, feggeick dat
fulcke grootelijcks dwalen,en dat het geen ander
ftadt is. En hoewel Ptolemseus Samarohrina een
ftadt der Ambianorum ftelt, daer uyt volght niet,
dat Samarohrina het Ambianum felfs is : want de
volckeren van Amiens mogen toen noch andere
fteden gehadt hebben, daer Ptolemaeus niet van
vermaent : en Amiens was in die tijdt foo groot
niet, als\'t nu is, gelijck de oude muuren te ken-
nen geven. De felve Ptolem^us heet de ftadt
Rheims een ftadt der Durocotorum, en Ufaromagum
een ftadt der Beauvaifins, al is \'t dat in die tijdt
Rheims en Beauvais de hooftfteden van die volc-
keren warcn.SueJfones oft Soifons, is oock de naem
van een volck en ftadt. Bratufpantium was een
ftadt van de Beauvaifins : daerom arbeydenfe te
vergeefs, die van Samarohrina Amiens maecken.

Als Caefar te Samarohrina, dat is, foo men \'t nu
heet, te Camerijck was, en verwittight dat het
leger-quartier van Cicero in N^rW, dat is , in
Wals-Vlaenderen, bevochten wiert,heeft hy ter-
ftont aen M.Craffus in Bellovacos, oft in \'t lant van
Nederlanä.

Beauvais een bode gefonden, wiens winter-quar-
tier 2JOOO treden van hem was. Hier moet men
bemercken , dat de ftadt Beauvais wat verder van
Camerijck leydt, doch dat het winter-quartier
van Craffus niet geweeft is in de ftadt Beauvais,
maer ten deel in haer frontieren^foo dat defe ver-
fcheydenheyt van de mijlen onfe opinie niet te-
gen is. Hy heeft oock eenen anderen bode ge-
fonden aen C. Fabius, in het lant van de ./£ffuen,
dat hy een regiment in de frontieren der Jmba-
tum, ofte die van Atrecht, foude brengen, waer
langs hy C^far moeft komen. De jEffui waren die
ontrent Aets woonen, Welcke de Hoogduytfche
noemen. Fabius bleef niet lange onder we-
ge, maer qüam Csefar met een regiment, foo hem
bevolen was, in\'t gemoet, \'twelck nootfakeHjck
doen moeten , die van de jEjfuis oft Aetz naer A-
trecht willen gaen. Hy had oock aen Labienus
gefchreven, dat hy in de fronderen van Wals-
Vlaenderen foude komen, fbo verre het fèlve
konde gefchieden met profijt van het gemeyne
beft. Marcus CrafTus heeft hy te Camerijck
tot Gouverneur geftelt. Nae dat hy Cicero ver-
loft hadde, heeft hy die regimenten ontrent Ca-
merijck gehouden , want hy konde geen bequa-
mer plaetfe hebben. Niemant moet meenen, dat
Camerijck een nieuwe ftadt is, oft binnen wey-
nigh jaren tot fulcken heerHjckheyt gekomen;
want het is dat edele Samarohrina , waer van Cice-
ro vermaent, als hy aldus aen Trebatius fchrijft:
Een t\'famenfpreeckinge van ons fal van meerder
waerde wefen, als alle die van Samarohrina. Den
naem felfs beneemt alle twijfelinge.DeFranfchen
heeten Camerijck , Cambray de Italianen Samhe-
rey merckt hoe lichtelijck dat men hier van Sa-
marohrina kan maecken. Want maeckt men van
Amiens Ambianum, van Beauvais Bellovacum ^ waer-
om foude men van Samberey niet Samarohrina
konnen maecken ?

Camerijck light 7 mijlen van Valencijn, aen Bm gei».
de Schelde,die midden door de ftadt loopt. Sy is
verciert met fchoone gebouwen , foo publijcke
als particuliere, heerlijcke kercken en kloofte-
ren, waer onder de voornaemfte is, de hooft-
kercke van de- H. Maget Maria, daer de Aertz-
biffchop fijn palleys naeft heeft, wiens gebiedt
foo in \'t wereltlijck als in \'t geeftelijck verre
ftreckt. Het is een rijcke ftadt, vol koopmans
en ambachts-Heden. Daer worden alle jaer ten
minften 60000 ftucken fijn lijnen doeck gewe- iJiZnJ
ven , dat men gemeenlijck Camerijcx-doeck
noemt, waer van elck ftuck gefchat wordt op 40
guldens,foo dat de heele fomme beloopt 2400000
guldens.

Onder Camerijck is een Caftellanie met een Cmhnfis.
grooten ftreeck, gemeenlijck Cambrefis, in het
Latijn Camcrafium geheeten, daer veel dorpen en
voorname vlecken in liggen , onder andere, fes
mijlen van de ftadt, dat beroemde kafteel, daer

de vrede balloten is tuffchen de Chrifteiijcke
Princen Heorick de lï. Koning van Vranckrijck,
en Philips de II, Koning van Spanjen,den 3 April
15 J9. In dit kafteel is geboren Michael Efnseus ,
Heer van Beteacoert, een goedt edelman en wel
geleert, principaeiin de poèfy, dat is, konft van
veers-dichten,

Camerijck is een oudt Bifdom; want men vint
in de hiftorien , dat in de tijden der Wenden hier
Biffchop geweeft is de deughtfame en godvruch-
tige martelaer Diogenes, Daer nae in \'t jaer jp j
de H. Gaugericus , en nae hem veel andere lof-
waerdige matinen, onder welcke is geweeft de

geleerde Petrus Aliacenfis , die om fijne groote
geleertheydt eerft geworden is CancelHer der
Vniverfiteyt van Parijs, Treforier van de H.Ca-
peile , Groot Aelmoeffenier van Vranckrijck ,
daer eae Biffchop van Camerijck, en Cardinael :
hy is geftorven in Augufto in\'t jaer 142 j. Als de
nieuwe Bifdommen in Nederlant, ter begeerte
van Philips de 11, Koning van Spanjen, van Paus
Paulus de IV opgerecht wierden, is Camerijck
tot een Aertzbiidom verheven , en de eerfte
Aertzbiffchop geweeft Ludovicus Barlamon-
tiusj de tweede, loannes Sarracenus, Abt van
S. Vedaft binnen Atrecht; de derde, Guihelmus
de Bergis, te voren Biffchop van Antwerpen; de
vierde, Francifcus Richardot, te voren Biffchop
van Atrecht-, de vijfde, Francifcus Buifferet, te
voren Biffchop van Namen; de fefte, Henricus
Francifcus vander Burght, die hier Aertz-bif^
fchop geworden is in \'t jaer 161 ó , en tevoren
Biffchop van Gent was. Na hem was hier Aertz-
Biffchop Jofèph de Bregagne, die, na dat hy met
grooten yver in de vrede te Munfter gearbeyt
had , overleden is. Gafpar Nemius, een fèer ge-
leert man, en te voren Biffchop van Antwer-
pen, is onlangs met d\'Aertz-Biffchoplijcke waer-
digheyt verheerlijckt. Onder dit Aertzbifdom
ftaen de Bifdommen Doornick, Atrecht, Sint
Omer,en Namen. Haren tijtel is defe: Aerts-Bifl
fchop en Hertogh van Camerijck,Prince van het
heylige Roomfche Rijck, Grave van Cambrefis.

Dit is de eerfte ftadt geweeft van Qdlia Belgica,
welcke in\'t jaer44j Clodius Capillatus, Prince
der Franfchen, ingenomen heeft, lange nae dat
de Denen de felve met de kercke en het kloofter
van S. Gaugeric berooft hadden. Naderhantiffe
weder opgeKomen, en onder het Graeffchap He-
negou gerekent, van welck fy daer nae ontnomen
is met de caftellanie van Cambrefis, en van de
Keyfersonder de vrye Rijcx-fteden geftelt. Syis
oock gewonnen van den manhaftigen Balduwijn
de Godtvruchtige, Grave van Vlaenderen, in de
oorloge die hy en Godefrid, Hertogh van Lor-

reynen, voerden tegen Keyfer Henrick de III:
maer als de vrede gemaeckt was, iffe de Keyfer

riek de V daer van erf befcherm-heer gemaeckt Craefvm
Robert vanlerufalem, Grave van Vlaenderen en
Prince van Aelft, die eerft befchermer van defè fiherm-
heerlijckheyt geweeft is j welcken tijtel Keyfèr
FrederkJk de I daer nae in eygendom gegeven
heeft cS%raven van Vlaenderen,ten tijde Theo-
dori van Elfas, ontrent het jaer 1164. Al dit niet
tegenftaende, hebben de Franfchen altijdt ge-
meent , datfe daer recht op hadden, diefè oock
dickmaels ingenomen en manlijck befchermt
hebben, principael ten tijde van Koning Phihps
de VI, als Camerijck met twee fterc.celegers
omringt was, te weten , van Keyfer Lodewijck
van Beyeren, en Eduard de 111, Koning van En-
gelandt, de welcke tegen Vranckrijck een ver-
jont gemaeckt hadden, doch Camerijck niet
konden winnen. Defe oorloge tufTchen de Key-
fers en Koningen van Vranckrijck , heeft lange
tij t geduurt, in welcke nu defè nu die de overhant
hadden. Als Keyfer Maximihaen de I met Lo-
dowijck de XI, Koning van Vranckrijck, hardt
oorloghde, hebben de burgers van Camerijck
het Franfche guarnifoen, waer van fy qualijck
gehandelt wierden,uyt-gedreven,en des Keyfers
foldaten ingenomen , \'t welck die van Bouchain
oock gedaen hebben. Op de felve tijt heeft de
Keyfèr hem dapper gehouden,en de ftadt Quer-
ci, met andere naburige plaetfen, den Fran^oy-
fen genomen. Hoewel die van Camerijck onder
de befcherminge van Vlaenderen ftonden, heb-
benfe nochtans altijt hare oude wetten en privi-
legien gehouden, en hadden geen fchade oft on-
gemack van wegen de oorlogen tuffchen de
Franfchen en Burgoignons; maer handelden met
beyde partyen vriendelijck en beleefdelijck, fbo
dat in defe ftadt dickwils gehandelt is van vrede ;
namentlijck, van die gemaeckt is in\'t jaer ijo8
tot der Venetianen, en I jz(5,tot der Florentinen
fchade. Daer nae is Keyfer Karei de V, niet be-
trouwende de Franfchen, die in \'t jaer i^S ^^e
Landreci vergadert waren en raedt hielden,
terftont na haer vertreck met een goet deel
van fljn leger binnen Camerijck gekomen, en Kajlcei ge-
heeft daer een fterck kafteel doen bouwen, om
de ftadt en de Nederlanden tegen fijn vyanden

beter te bevrijden, latende de ffadt ongequetft,
en in haer vorige ftand. Hier na iffe in de Neder-
lantfche oorloge van de Hertogh van Alen^on
ingenomen maer korts daer nae , van de Grave
van Fuentes belegert, weder onder de Koning
van Spanjen gekomen.

N de algemeene be-
fchrijvinge der Neder-
landen hebbe ick de-
felve gedeelt in Ko-
ningfe en Vrye , de
eerile fijn tien, die nu
noch den Koningk
van Spanjen erken-
nen voor haren Heere,-
defe fijnde maer fee-
ven in getal, overtreffen niet te min verre de
overige tien in rijckdommen, macht, gelegen-
heyt , koophandel en fcheepvaert j ende wer-
den meeftendeel de Vereenighde , ten opfichte
van het onderlinge aengegaene verhoudt, ge-
noemt, doch fomtijts oock de Vrye Nederlan-
den geheeten, om dat fy haere oude voorrech-
ten , tegen de onderdruckers derfelver , ruflich
verdedight hebbende, ten laetflen, naer een
langduurigen oorlogh van tachtigh jaeren , een
volkomene vryheyt lofFelijck, uyt den mond
fèlf van die gene, die uyt haere oude Heeren
gefproten , fich toefchreef de heerfchappye
derfèlver, hebben verkregen. Deefè fijn het
Hartoghdom Gelderlandt, vervattende mede
het Graeffchap Zutphen ,• Hollandt en Zee-
landt , voor defèn Graeffchappen ; Uytrecht,
Vrieflandt, Overyfïel, en Groeningen met de
Ommelanden, Heerlijckheden. Watoorfaeken
de inwoonders defèr landen bewogen hebben
om haeren ouden Heere te verlaten, als me-
de de verfcheyde en wonderlijcke voorval-
len , vindt men ten oovervloedt van uytheem-
fche ende ingeboorene pennen befchreven ,•
waerom ick onnoodigh geacht hebbe defelve
alhier optehaelen. Doch eer ickmy begeve
tot het befchrij ven der felver landen in het by-
fbnder, heeft het my goedt gedacht te verhalen
by wat gelegentheyt, en op wat voorwaerden
defe fèven Landen, een verhoudt aengegaen
hebben tot algemeene befcherminge , het
welcke haer becjuaem gemaeckt heeft, van niet
• alleen den machtighflen Heere des Ghriflen-
rijcks te wederflaen,maer oock tegen den felven
aenvechtende oorlogh te voeren , ende fijne
Staeten wijdt en fij dts met haere krijgsmachten
te befloocken, en overal af breuck te doen.

Oorfdechen Naer dat de Nederlantfche geweften , Lut-
rlr- zenburgh alleen uytgefondert, in het jaer i57<5
totGendteen verbont, tot gemeene befcher-
minge tegen de Spanjaerts, aengegaen hadden,
en het felve korts daer aen tot Brufïel meteen
algemeenen eedt van alle de Staeten der landt-
fchappen beveftight was j fcheen het oft men
ten laetften eens een uytkomfte fbude fien van
alle de ellenden ende oorlogen , de landen fè-
dert eenige jaeren overgekomen, te meer, ter-
Vcreenighde Merl

wijleden Koning felve, de tijdt toegevende,
de voorwaerden des verbonts toeftemde , en
Don Joan van Ooftenrijck, fijnen natuerlijckea
Broeder, herwaerts aenfondt, tot fijnen alge-
meenen Steedehouder, met uytterlijcken laft:
om felf liet Gentfche verbont te doen onder-
houden ; die oock ten eerftenmet de Staeten
overkomen fijnde , en tot Stadthouder aen-
genomen , het Spaenfch krijghsvolck uyt de
Steeden en Sterckten, en voorts uyt het geheele
landt dede vertrecken. Maer korts daer aen
bleeck dat Philips alleen toegegeven hadde,
om tijdt ende gelegentheyt te verbeyden , om
het aengegaene verbont te doen aen duygen
vallen : want naer het gelucken des aenftaghs\'
van Don Joan op Namen , en het aenfbecken
der fèlve op de Duytfche krijghsknechten,fagh-
men klaerlijck wat hy in fijn Tchilt voerde. On-
dertufïchen wierdt de Prince van Oranje, met
groote gunfte des volcks, verkooren tot Ru-
waerdt van Brabant j \'t welck eenige van den
grootften Adel onder de Nederlanders euvel
opnamen, als oft al het gefach hem alleen ftont
toe te vloeyen \'t welck de eerfle beginfelen van
fcheuringe veroorfaeckte : men fèght niettemin
gefamentlijck Don loan den oorlogh aen maer
ondertuflchen begonden de voornaemfte der
Nederlanders oneenigh te werden, uyt yver
en fucht tot eer-ampten, elck den ander noo-
ger gefagh benijdende. Waer op de Staet in het
jaer 1578 weder verviel in een ellendigen en bij-i
fter verwarden toeftandt, terwijl een yder van
de Grooten de genoegfaem openftaende regee-
ringe fich fbcht aem^ te matigen, en dat door
verfcheyde wegen 5 felf ontfaegen haer niet
eenigen onder haer de wetten en de Vorfte-
lijcke regeeringe opentlijck ende volmondigh
uyt te prijfen ter wijle men vaft befich was de
felve met kracht van wapenen te wederftaen j
meenende op die wijfè fich de wegh tot groot-
heyt te baenen j andere , fich behelpende met
den dommen yver der gemeente, fochten de
regeringe tot haer te trecken onder de naem
van de uytftekenfte des volcks: ondertuffchea
oock vertrouwden de Roomsgefinden , en die
vande hervormde Godsdienft elckanderen foo
weynigh, ende vervielen in foodanige ouder-
lingen haet, dat men althans fach dat fy de wa-
penen , onlangs tot gemeene befcherminge te-
gen de Spanjaerden aengenomen, nu tot elckan-
ders onderganck gebruyckten. Defe erbarme-
lijcke toeftant der faecken, benevens het fpade
bybrengen van heel-middelen, ende voorne-
mentlijck de ftaetfucht der Grooten , belettede
op dat pas, dat de vryheyt, die de Nederlanden
met het Gentfche verbont fcheenen meefter
geworden te fijn, haer als een damp en fcha-

duwe weder ontflipte. Daer mede grootelijcks
toe hielp de Prince van Parma , dien de Lant-
vooghdy nae het overlijden van Don loan aen-
hevolen was, die foo wel op Staetkunde als den
oorlogh afgericht , door ftraffen en verge-
ven naer de gelegentheyt des tijdts, de gene-
genthey t der gemeente tot fich trock, ende in
\'t heymelijck voedde de oneenigheden die ai-
reede onder de Nederlanders in fwang gingen.
Daer tegens ftondt de Prince van Oranje aen
de andere fyde oock nietftil, maer ftelde alle
konften in\'t werck , die een Staetkundige kan
bybrengen , tot het heelen vande voorfeyde
quaden , wetende feer behendighlijck den aen-
gevangenen vredehandel tot Keulen om ver-
re te ftooten ; terwijl het Parma eensdeels door
fchrick fijner wapenen, ten anderen door fijne
aenmaningen geluckte de geweften van Arthois
en Henegouwen, benevens de fteden Douay,
Ryffel, \'en Orchies in Wals-Vlaenderen gele-
gen , van het aengegaene verbont te doen af-
wijcken, en alfoo de gront te leggen tot het
fcheuren van \'t fèlve : het welcke door onvoor-
fichtigheyi fcheen te fullen gefchieden , terwijle
alle gemoederen naer de acngebodene vree-
de verlangdenende fulcks aengemerckt door
den Prince van Oranje, wift hy fbo veel te
wege te brengen , dat de Staeten van Gelder-
landt , Hollandt, Zeelandt, Uytrecht, en de
Vriefche Ommelanden tuflchen d\'Eems en de
Lauwers , tot Uytrecht te famen quamen, en
iich op de volgende voorwaerden naerder aen
elckanderen verknochten , onder verklarin-
ye van geenfins het Gentfche verbont te wil-
, en kreucken , maer \'t felve eer ftercken , en
dat fy fich van het heylige Roomfche Rijck niet
en wilden fcheyden:
Voorwaer- ^^^^^ eerften, dat die VoorfchreVen Provinciën fich
den van de metten anderen Verbinden, confedereren ende vereenigen
fclTvfne- \' gelijck fy hun Verbinden, confedereren en Vfreeni-
mging, gen midts-defen ten eeuwigen dage by den anderen te ble-
ven , in alle forme en manieren als oft fy-luyden maer een
Provintie waren, fonder dat de felve hun feeniger tyde
van den anderen fullen fcheyden, laten fcheyden oft fepa-
reren by Teßamente, Codicille, Donatie, Ceße, Wiffdinge,
Verkoopinge, Traßaten wan Peys, wan Huwelijck , noch
om geen andere oorfaecken hoe dattet gebeuren foude
mogen, onvermindert nochtans een yegelijcke Provintie
ende die particuliere Steden, Ledenen Ingefetenen wan
dien, haer-luyder fpeciale ende particuliere Privilegien,
Vryheden , Exemptien, Rechten, Statuten, Loffel^cke
ende wel her-gebrachte Coftumen , Vfantien, ende allen
anderen haer-luyder gerechtigheden, waer inne fy-luy-
den den anderen niet alleen geen prejudicie, hinder, ofte
letfel doen Julien, maer fullen den anderen daer inne met
alle behoorlijcke en mogelijcke middelen, ja met lij fen goet
(is \'t noot) helpen handthouden, ftijven ende ftercken , be-
fchutten ende oock befchermen tegens allen ende een yege-
lijeken wie ende hoedanich die foude mogen wefen, die hun
daer i%ne eenigh datelijcke in-breke foude willen doen:
Wel-verftaende, dat die queftie die eenige wan de woor-
fchreven Provintien, Leden ofte Steden wan defe Vnie
wefende, metten anderen hebben oftenmaels foude mogen
hrï}gen, nopende haer-luyder particuliere ende Jpeciale
Privilegien, Vryheden, Exemptien , Rechten , Statuten,
loffel^cke ende weihergebrachte Coftumen, Vfantien , ende

andere haer-lieder gerechtigheden, dat defelve by ordinaris
luftitie. Arbiters, of minnelijcke Accoort beflecht fullen
worden , fonder dat de andere Landen ofte Provintien,
Steden ofte Leden wan dien (fo lange fich beyde partyen
\'t Recht fubmitteren) hun des fidlen hebben te bemoeyen ,
ten ware hun geliefde te intercederen tot Accoort.

11. Item, dat die woorfchreven Provintien, in confor-
miteyt ende tot woltreckinge Van de woorfchreven eenig-
heytende Verbant, gehouden fullenwejen malkanderen
met lijf, goet ende bloet by te ftaen, tegens alle fortfen
ende geweiden die hun iemandt foude mogen aendoen ,
uy t ende onder \'t dexel van den naem Van de Koninck-
lijcke Majefteyt, oft wan fijnen \'t wegen , het ware ter
caufè wan \'f Traäaet wan de Peys tot Gent gemaeckt,
wan datfy die wapenen tegen Don Johan d\'Auftrie
aen~genomen,den Ert^-Hertoge Matthias tot Gouverneur
ontfangen hebben, met alle \'t gene datter aenkleeft, wan
dependeert ofte uytgeVolght is, ofte uyt Volgen fal mogen,
alwaert oock onder coleur alleene van de Cathol^cke
Roomfche Religie, met wapenen te willen reftablifferen,
reftaureren oft invoeren, oft oock wan eenige nieuwighe-
den ofte alteratien die binnen eenige wan de woorfchreven
Provinciën , Steden, ofte Leden wan dien federt den jare
15 jB gebeurt fijn, oft oock ter caufè wan defer tegen-
woordiger Vnie en confederatie, ofte andere diergelijcke
oorfaecken, ende dit foo wel in gevalle men die woorfchre-
ven fortfen ende geselden fouden willen gebruycken op een
wan de woorfchreven Provinciën, Staten, Steden ofte Le-
den wan dien alleen, als op allen in \'t generael.

IIL Dat die woorfchreven Provinciën oock gehouden
fullen wefen in gelijcke manier e malkanderen te affifteren
ende helpen defenderen tegens alle Vytheemfche endeln-
heemjche Heeren, Furften ofte Princen, Landen, Provin-
ciën, Steden ofte Leden wan dien , die hun in generael
ofte particulier eenige fortfen, geweiden ofte ongeluck fou-
den willen aendoen , ofte oorloge tnaecken : Behoudelijk
dat die afßftentie by de Generaliteyt wan defe Vnie gede-
cerneert fal worden met kenniffe ende na gelegentheyt van"
der fake.

\' IV. Item, ende omme die woorfchreven Provinciën,
Steden ende Leden Van dien beter tegens alle macht te mo-
gen werjekeren, dat die Frontier-Steden ende oock andere
daer men des van mode winden fal, \'t fy van wat Pro-
vinciën die fijn, by advijs ende ter ordonnantie Van defe
Geünieerde Provinciën füllen waft gemaeckt ende ge^
fterckt worden , tot koßen van de Steden ende Pro^
vinden daer inne die gelegen fijn, midts hebbende daer
toe aßftentie wande Gener aliteyt Voor d\'een helft: Be-
houdelijck dat foo werre by de woorfchreven Provinciën
raetfaem bevonden wordt, eenige nieuwe Forten ofte
Sterckten in eenige van de woorfchreven Provinciën, in \'t
generael gedragen fullen worden.

V. Ende omme te werfien tot die koften die men Van
noode hebben fal {in gevalle als boven) tot defenfie van
de voorfchreven Provinciën, is overkomen dat in alle die
woorfchreven Geünieerde Provinciën eenpaerlijck ende op
eenen woet,tot gemeene defenfie der felver Provinciën, op-
geftelt, geheven en openbaerl^ck den meeft daer woor bie-
dende , van drie Maenden tot drie Maenden, ofte eenige
andere bequame t^den , Verpacht ófte gecolleêleert fullen
worden al-omme binnen die woorfchreven Geünieerde
Provinciën, Steden ende Leden Van dien,feeckere Impoften
op alderhande Wijnen, binnen ende buyten gebrouwen
Bieren, op \'tgemael van Kooren ende Gr aen, op \'t Sout,
Gouden, Silveren, Z^den ende Wolle-Lakenen , opde
Hoorn-Beeften ende be^aeyde Landen, op de Beeften die

geflacht wden , Peerden, Offen die werkofi ofte wer- accorderen en konden , fal \'t gefchil gerefereert ende ge--
mangelt yoorden, op de goeden ter Wage komende, ende fuhmitteen -voerden hy provifie aen de Heeren Stadthou-
alfulcke andere alfinen naermaels hy gemeyn adlpijs ende ders van de voorfchreven Geünieerde Provintien nu ter
confent goet winden fal, ende dat achtervolgende deOr- tijdt ypefende, die\'t voorfchreven gefchil tuffchen par-
donnantie diemen daer op concipieren ende maken fal, thijen fullen wergelijcken oft daer wan uytfpreecken^ftdcx
datmen oock hier toe imployeren fal de in-komen Van de alsfy-kyden bevinden fullen inder hillijckheyt te behooren.
Domeynen yan de Konincklijcke Majefleyt,die laflen daer Wel werflaende, indien de felve Heeren Stadt-houders
op flaende afgetogen. daer inne niet en foude konnen werdragen, fullen tot hen-

VI. Welcke middelen by gemeen advijfe werhooght luyden nemen ende wer kiefen alfulcke onpartijdige Affef
ende werleegt füllen mrden na dat die noot ende gelegent- feurs ofte AdjonBen , als hen luyden goet duncken f al,
heyt Van der faecke wer eyffchenfal, ende alleenl^ck wer- ende fullen part hy en gehouden ypefen na te komen \'t gene by
flreckt tot die gemeene defenfie ende tot \'tgene die Gene- de woorfchreven Heeren Stadt-houders, in manieren als
raliteyt gehouden fal wefen te dragen , fonder dat defelve boven, uytgefproocken fal wefèn.
middelen tot eenige andere faecken fullen mogen worden X. Dat geen Van defe woorfchreven Provintien, Ste^
gekeert. den ofte Landen Van dien, eenige confederatien ofte wer-

V ï I. Dat die woorfchreven Frontier-Steden, ende honden met eenige Nabuer-Heeren ofte Landen fullen
oock andere als die noot wer eyffchen fal, fallen tijden ge- mogen maecken, fonder confent van de Geünieerde Pro^
houden fullen wefen t^ ontfangen alfulcke Guarnifoenen yintien ende Bont-genooten.

als die fèlve Geünieerde Provinciën goet winden, ende hen\' XI. Des is overkomen dat foo verre eenige Nabuer--
luyden by advijs van de Gouverneur Van de Provincie Furflen, Heeren, Landen ofte Steden, fich met defe voor--
daer > Guarnifoen geleyt fal worden, ordonneren füllen , fchreven Provintien begeerden te Vhieren, ende hun in defe
fonder dat fy des fullen mogen weygeren: Welver ftaende, confederatie te begeven, datfy daer toe by gemeen advijs
dat die woorfchreven Guarnifoenen by de woorfchreven ende confent Van defe Provintien ontfangen fullen mogen
Geünieerde Provinciën betaelt fullen worden van haer worden.

luyder foldije , ende dat die Capiteynen ende Soldaten ,ho- XII. Dat die voorfchreven Provintien gehouden ful^
yen den gener alen Eedt particulierlijck die Stadt ofte Ste- len fijn ^ fich metten anderen te co-nformeren in \'t fluck
de ende Provincie daer inne die geleydt fullen worden, Vander Münte , te weten , in den cours yan den Gelde ,
Eedt doen fullen , ende dat \'t felve te dien eynde in haer- naer uytwyfen fuicke Ordonnantie als men daer op met-
lieder Artijckel-brief geftelt Jal worden, datmen oock al- ten alder eerften maecken fal, dewekke d\'een fonder d\'an-
fuicke ordre ftellen ende difcipline onder den Soldaten hou- der niet en fal mogen Veranderen,
den fal, dat die Borgers ende Inwoonders wan de Steden XIII. Ende foo veel \'tpoint Vande Religie aengaet,
ende platten Landen, foo wel Geeftelijck als Wereltlijck , fullen hen die van Hollant ende Zeelant dragen na haer-
daerby boven die redenen niet befwaert worden, noch lieder goetduncken , endede andere Provintien Van defer
eenige oVerlaß lijden fullen, ende en fullen die woorfchre- Vniefullen hun mogen reguleren na inhout Van de Reli-
yen Guarnifoenen wan geenen Excijs ofte Impoft meerder gions Vrede by den Eert^Hertoge Matthias, Gouverneur
exempt wefen , als die Borgers ende Inwoonders van de ende Capiteyn Generael van defe Landen, met die van
plaetfe daer die geleyt fullen worden, mits dat oock den fijnen Rade by advijs Van de Generale Staten aireede ge-
felven Borgers ende Inwoonders by de Generaliteyt lo- concipieert, ofte daer inne generalijck ofte particulierlijck
gijs-gelt werftreckt fal worden, gelijck tot noch toe in Hol- ordre ftellen alsfy tot ruft ende welvaert yan de Provin-
landt gebruyckt is. tien , Steden ende particuliere Leden yan dien , ende con-

VIII. Ende ten eynde men fallen t\'^den fal mogen fervatie van eenyegelijck , Geeftelijck , ende Wereltlijck,
geaffifteert wefen wan de Inwoonders wan den Landen, fijn goet ende gerechtigheyt dienelijck vinden fullen , fonder
fullen de Ingefetenen wan elcke wan defe Geünieerde Pro- dat hen hier inne hy eenige andere Provintien eenigh
yincien , Steden ende platten Landen binnen den tydt van hinder oft belet gedaen fal mogen worden , mits dat een
een Maent na date van defen, ten langften gemonftert yeder particulier in fijn Religie vry fal mogen blijven, en
ende opgefchreVen worden, te weteny die gene die fijn tuf- dat men niemant ter caufe van de Religiefal mogen ach-
fchen achtien ende feftich jaren,om die hoofden ende \'t getal terhalen ofte onderfoecken, volgende die Voorfchreyen Pa-
wan die geweten fijnde, daer na ter eerfter tfamenkomfte cificatie tot Gent gemaeckt.

yan defe Bont-genooten Vorder geordonneert te .worden, XIV. Item , falmen alle ConVentualen ende die
als tot die meefte befcherminge ende verfeeckertheyt Van Van de Geeftelijckheyt, Volgendede Pacificatie, laten
defe Geünieerde Landen bevondenfal worden te dienen. volgen hun goeden die fy in eenige yan defe Geünieerde

IX. Item, falmen geen Accoort yan Beflant ofte Provintien reciproquelijck hebben leggende, midts dat in-
Pays maecken, noch Oorloge aenveerden, noch eenige lm- dien eenige Geeftelijcke perfoonen uytten Provintien die
poften of Contributie inftellen , die Gener aliteyt wan defen geduyrende de oorloge tujjchen die Landen Van Hollandt
rrjerbande aengaende, dan met gemeen advijs ende confent ende Zeelandt, tegens die Spangiaerden , ftonden onder
wande woorjchreVen Provintien, maer in andere faecken \'t gebiedt Van de felve Spangiaerden, hen begeven hadden
\'t beleyt wan defer confederatie ende \'t gene daer yan de- uyt hunne Kloo fter en oft Collegien, onder \'t gebiedt van
pendeert ende uyt wolgen fal aengaende , falmen hem re- die Van Hollandt ofte Zeelandt, datmen die by hun Con-
guleren na "t gene geadvifeert ende gejlooten fal worden by Venten, ofte Collegien foo doen verfien van behoorlijcke
meefte ftemmen yan de Provintien in defen Verbonde be- Alimentatie ende onderhout hun leven geduyrende, als
grepen y die gecolligeertfullen worden fulcx alsmen tot noch oock gedaen fal worden diegene, die uyt Hollandt ende
toe inde Gener aliteyt van de Staten heefi gebruyckt, ende Zeelandt in eenige Van den anderen Provinciën van defe
dit by proVifie tot dat anders fal worden geordonneert by Vnie Vertoogen ende hun onthoudende fijn.

gemeen advijs wan de Bondt-genooten , behoudelijck dat XV. Dat mede den genen die in eenige Kloo fleren
oft gebeurden dat die Provintien in faken wan Beflant, ofte Geeflelijcke Collegien van defe Geünieerde Landen fijn
Paysy Oorloge y ofte Contributie met den anderen niet ofte gewceft hebben, ende die felve uyt faecken Van die
Vereenighde Nederl. b Religie

Religie ofte andere redelycke oorfaecken hegeeren te wer- in manieren -voorf^. gedelihereert ende gerefoheert te wor-
laten, ofte werkten hebben , uyt den Inkomfl Van haren den , alwaer \'f oock dat eenige niet en compareerden , in
Conventen ofte Coilegien haer leven lang geduyrende be- wekken gevalle fullen de andere , die werfch^nen fullen
hoorl^cke Alimentatie fal worden werftr eckt na gelegent- evenwel mogen procederen tot fluytinge Van\'t gene fybe-
heyt van de goederen : Wel werflaende, dat die naer date vinden fullen tot het gemeene befte wan de Geünieerde
van defèn hun in eenige kloofteren fullen hegeven, ende de Landen ende Provintien te dienen , ende fal \'t gene alfoo
felve wederom Verlaten , geen Alimentatie ver ftreckt fal befloten is, onderhouden worden oock by degenen die niet
worden, maer Julien tot haren behoeve naer hen mogen ne- gecompareert fullen wefen, ten ware die faecken feer wich-
men \'t gene fy daer inne gebracht hebben. Dat oock die ge- tich waren, ende eenkh wertreck mochten lijden , in welc-
ne , die jegenwoordelijcken in die Conventen ofte Coilegien ken gevalle men den genen die niet gecompareert en fullen
fijn, ofte komen fullen,vryheydt ende liberteyt van Religie, fijn, and^rmael befchreven fal omme te compareren op
ende oock Van kleeren ende habijt hebben füllen- Behoude- feecker e andere dage, op \'t werbeuren wan haer lieder
lij eken dat fy luy den den Overßen Van den Conventen in flemme Voor die rey fe, ende w es als dan by degenen die
allen anderen faecken onder danigh fullen fijn. prejent fijn gefloten wort, fal bondich en wan weerde fijn,

XVI. Ende oft gebeurden ( dat Godt werhoeden niet tegenftaende de ahfentie wan eenige wan de andere
moet) dat tuffchen die voorfchreven Provinciën eenigh on- Provintien, behoudelijck dat die niet gelegen en fal fijn te
verftant, twift ofte tweedracht geviele,daer inne fy luy den compareren, haerlieder opinie fchriftelijck over fullen mo~
den anderen niet en konde Verftaen,dat het felve {Joo verre gen fenden , omme daer op in \'t colleäeren wander ftem-
het eenige Van de Provinciën in \'t particulier aengaet) men fulcken regart genomen te worden als \'t behoort,
terneder geleyt ende beflecht fal worden by de anderen XX. Item, ten eynde woorj^. fullen allen ende een
Provinciën, of den genen diefy daer toe deputeren Julien, yeder wan de woorfchreven Bontgenoten gehouden fijn alle
Ende foo verre die faeckealle die Provinciën in\'t generael faecken die hen opkommen ende woorvallen, ende daer
aengaet yhy de Heeren Stadt-houders van de Provinciën in aen fy hen fullen laten duncken \'f gemeen wel ofqualijck-
manieren als boven in \'t negende Artijckel verhaelt,de wek- waren wan de[e Geünieerde Landen ende Bondtgenoten
ke gehouden fullen fijnparthyen recht te doen, ofte te Ver- gelegen te fijn, den genen die tot die befchrijvinge geau-
gelijcken binnen een maent (ofte korter, fo verre den noot thorifeert fullen fijn over te Jchrijven , omme by den felven
vander faecke fulcx uyt eyjcht) naer interpellatie ofte ver- daer op de andere Provintien bejchreven te worden, in
foeck by d\'een oft d\'ander part hye daer toe gedaen,ende wes manieren woorj^.

by de voorfchreven andere Provinciën ofte haer-luyden XXI. Ende foo werre eenige donckerheyt ofte twijf-
Gedeputeerden ofte die voorfchreven Heeren Stadt-houders, fellachtigheyt in defen bevonden worden, daer uyt eenige
alfoo uytgejproocken wort, fal na gelaten ende achter- queftien ofte dijputen mochte werrijfenjal de interpretatie
Volght worden,fonder dat daer Van wijder beroep ofte an- wan dien ftaen in \'t feggen Van defe Bondt-genoten, die
der provifie van rechten ft ß Van appel,reliefrevifte, nul- daer op by gemeen advijs ende confent ordonneren fullen ,
liteyt,ofte eenige andere querekn,hoedanigh die Jouden mo- fulcks fy bevinden fullen te behooren. Ende foo werre Jy
gen wefen, werfocht ofte gebruyckt fullen mogen worden. luyden daer inne niet en konden accorderen, fullen haer re-

XVII. Dat die voorfchreve Provinciën, Steden cours nemen tot die Heeren Stadt-houders Van de Pro-
ende Leden van dien,hunw achten Julien van Uytheemjche vintien, indeforme boven verhaelt.

Eurften, Heeren, Landen ofte Steden eenige occafie te XXII. Infgelijcks, Joo werre bevonden wort wan
geven van oorlogen , ende Jukx cm alle alfulcke occafien noode te fijn de Articulen Van defe Vnie, Confederatie ofte
te vermijden, fullen die woorfchreven Provinciën, Steden Verbondt in eenige Poinßen of Articulen te wermeerderen
ende Leden Van dien gehouden wefen, foo wel den Vyt- ofte wer anderen , fal \'tfelve oock gedaen worden byge^
heemfchen als Ingefetenen Van de voorfchreven Provinciën meen advijs ende conjent Van de woorf^. Bondtgenoten,
t\'adminiftreren goet recht ende luftitie : Ende foo verre ende anders niet.

yemandt wan hen daer wan in gebreken blijft, fullen die X X II L Alle welcke PoinElen ende Articulen , ende
andere Bontgenooten die handt houden by alle behoorlijcke een yeder Van dien byfonder die voorj^i- Geünieerde Pro-
wegen ende middelen dat Jukx gedaen fal worden , ende vintien belooft hebben, ende beloven mits defen na te gaen
dat alle abuyfen, daer door fulcx belet en de luftitie door ende te achtervolgen , doen naegacn ende achtervolgen^
werachtert foude mogen worden , gecorrigeert en gerefor- Jonder daer jegens te doen, doen doen, noch gedogen gedaen
meert Julien worden , als na rechten ende vermogens een te worden, direßelijck , ofte indireBelijck in eenige wijfe
yeder fijn Privilegien, loffelijcke ende wel her-gebrachte ofte manieren : Ende foo wem yct^es hy yemandt ter
Coftumen. contrarie gedaen ofte geattentecrt fal worden, \'t felve

XVIII. Item, en fal d\'eene wande Geünieerde werklarenjy luyden van nu als dan nul, egeen ende van
Provintien, Steden, ofte Leden wan dien tot lafte ende onweerden, daer onder Jy werhinden haer-lieder ende alle
prejuditie wan de ander, ende Jonder gemeen conjent geen de Ingefèten Van haer luy der rejpeßive Provintien, Ste-
Impoften, Convoy-gelden, noch andere diergelijcke laften den ende Leden Van dien,perfoonen ende goederen, omme
mogen op ßellen, noch eenige Van deje Bondtgenooten hoo- defelve, in gevalle Van contraVentie voor \'t onderhout
ger mogen befwaren, dan hun eygen Ingefetenen. Van defe, met \'t gene daer Van dependeert, gedrrefteert,

XIX. Item, omme tegens alle op-komende faecken gehouden, ende bekommert mogen worden fallen plaetfen,
ende fwaricheden te verfien , fullen die Bondtgenooten ge- ende by allen Heeren Rechteren ende Gerechten daer men
houden wejen , op het bejchreven wan dengenen die daer die fal konnen ofte mogen bekomen : Ende vertyen te dien
toe geautorifeert fullen fijn, binnen Vytrecht te compareren, eynde van allen exceptien , gratiën, Privilegien, releva-
tot fulcken dage als aengefchrevenfal wefen, omme op de menten, ende generalijck van alle anderen Benefieten Van
woorf^. faecken ende fwaricheden diemen inde Brieven Rechten, die hmluyden eenighfins ter contrarie Van defen
wan befchrijvinge fal exprimeren, foo werre des mogelijck Jouden mogen dienen, ende byfonder den rechten feggende ,
is, ende die faecke niet feer eet en dient gehouden te wefen , \'generale rcnimciatie , geen plaets te hebben , daer en fy
hy gemeen advijs ende confent, ofteby demeefteftemmen eerft fpeciaele voorgegaen,

XX ÏV. Ends m meerder yaßigheyt, Julien die wel uytdruckelijck by het voorfchreven verbonf,

Heeren Stadt-Houderen Vande yoorßhreven Provintien ofte wel by byfondere_ toelleiiiminge van de

die nu fijn , ofte namaels komen fullen , midtfgaders alle Provinciën aen defelve waren gedefereert. Selfs

die Magißraten ende Hooft-Oßiciers Vanygelijck Pro- in de Algemeyne Vergaderinge heeft geene der

Vintie, Stadt ofte Leden Van dien defe Vnie , Confedera- Provinciën eenigh recht oft macht op de flem-

tie , eruie een yeder Artijckel Van dien in H byfonder, by me van een andere^maer wert alleen oplicht ge-

Eede moeten belooven naer te fullen gaen ende onderhou- nomen opde meefle flemmen. Voorts oocic,

XXV. Infgelycks fullen de felve by den Eede moe- befloten werdt, flaet het niettemin noch de
ten belooven te onderhouden alle Schutteryen , Broeder- Staeten vande byfbndere Provinciën vry , yeder
fchappen ende Coilegien die in eenige Steden ofte Vlecken in de fijne,van de felve fäecken te ftatueren naer
Van de Vnie fijn. haer welgevallen. Waer uyt oock fpruyt, dat

XXVI. Ende fullen hier Van gemaeck worden elck van de Vereenighde Provinciën aen haer
BrieVenin behoorl^cke forme, die by de Heeren Stadt-hou- behouden hebben, de macht van in \'t befonder,
ders ende die voornaemfte Leden, Steden van de Provin- oock fbnder kenniffe en voorweten der andere,
tien daer toe fpecialijck by de anderegerequireert ende met vreemde Koningen en Potentaten hande-
Verfocht fijnde, bengelt ende by haer-luyder rejpeßive Hngen aen te gaen, als defelve maer niet fijn
Secretarifenonderteeckentfullen worden. flreckende tot naedeel van het onderling aen-

ftlgt\'Sde Provinciën te famen verbonden, tot gemeene De faecken het algemeene Verbondt aen- J^^Stme»
Opper- befcherminge, fonder nochtans aengegaen te gaende, werden befliert by de Gedeputeerde

^erjc ap- j^gj^j^g^ ^ eenige gemeenfchap van opperheer- der Provinciën , dewelcke te famen vergadert
fchappye ofte Souveraineteyt, dewelcke niet en fïjnde, genaemt werden de Staten Generael der
beftaet by de Gedeputeerden van de gefament- Vereenighde Nederlanden , ende geeert met
lijcke Provinciën ter Generaliteyt,die gemeene- de tijtel van Doorluchtige , Hooge ende Mo-
lijck de Staeten Generael genoemt werden, gende doch niet met foodanige macht, ofte
maer by de Staeten van elcke Provincie in \'t fy konnen niet verder ofte meerder befluyten,
byfonder : fulcks dat door het voorbefchrevene als de laft, die elck van fij ne Heeren Principalen
ver bont niet en is opgerecht, eene gefamentlijke heeft ontfangen, is medebrengende ende fijn
Republijcke ofte Opper-regeringe der voorley- gehouden, foo daer eenige faecken van gewicht
de Provinciën j maer alleen geftelt voorwaer- komen voor te vallen, elck de Staten van fijne
den , op welcke fèeven Vrye , ende van elck- Provincie haer gevoelen te vragen, ende haere
ander geenfints dependerende Republijcken, laft af te wachten. Den oorlogh , als fijnde een
fich aen eickander gevlecht hebben, tot gemee- fake raeckende het algemeene Verbondt, wert
ne befcherminge, onvermindert nochtans ye- op haeren naem gevcert,ende de krijghsfaecken
ders Lantfchap, Steden, Leden ende ingefete- by haer beftiert, ende aen haer den eedt van
nen, voorrechten, vryheden, rechten, ende het krijghsvolck gedaen ^ ende, om in weyniah
loffelijcke gewoonten ( gelijck de woorden van woorden alles te vervatten , alle faecken het ge-
\'t verbondt luyden,) daer onder de Opper-re- meene Verbondt raeckende , werden van haer
geeringe wel uytdruckelijck begrepen werdt. beftiert, ende anders oock geene, ten fy defelve
Even gelijck in oude tyden de Grieckfche Stee- wel uytdruckelijck door byfondere toefiemmin-
den, elck Souverain fijnde , fich te famen tegen ge der Provinciën aen haer geftelt fijn. Voorts
het gewelt der Perfianen verbonden hadden^ en- hooren ende beantwoorden iy de Geianten van
de tot beftieringe van de faecken het algemeene de vremde Princen ende die van de gefamenr-
verbondt rakende , ingeftelt de algemeene ver- lijcke Provinciën aen vremde Potentaten, wer-
gadering diemen de Amphiótyones noemde, den gefonden opde naeme van de Staten Ge-
daer de Heer de Groot, in fijne verantwoordin- nerael j en doorgaens aen Koningen en Princen
ge ende elders, de vergaderinge der Staeten Ge- ofte Staetfche regeeringen in haere naem ge-
nerael feer eygentlijck by vergelijckt. Ende tot fchreven j \'t welck de oorfaecke is dat veele
op defen huydigen dagh fijn de Switfèrfche Gan- ITytheemfche niet alleen, maer fèlfs oock het
tons mede door een vaft verbondt aen elckan- gemeene volck deler Provinciën , tot noch, den
deren gehecht; maer hebben niettemin elck van rechten toeftandt der regeeringe niet kundigh,
haer fijne Souveraineteyt behouden, fonder de- gemeent hebben, ende noch meenen , dat de
fèlve aen de andere , met haer verbondene Gan- Vereenighde Provinciën van de Staten Generael
tons, mede te deylen. Sulcksdat, gelijck ick fouverainelijck geregeert wierden, het welck
reets gefeyt hebbe , de Hoogheyt ende Souve- wy boven aengewefen hebben een grove mis-
raineteyt ten vollen beftaet by de Staeten vande ftagh te fijn : terwijle alle de faecken , wekkers
refpedive Provinciën; uyt weicks kracht defel- beftier door het Verbondt uytdruckelijck , ofte
ve, elck in haer Provincie over alle faecken, hoe door byfondere toeftemminge der Provinciën
groot van gewicht defelve fbude mogen fijn, aen de Staten Generael niet geftelt fijn,ftaen ter
by hun felven refolveren, difponeren ende de- beftieringe der Staten van de refpedive Provin-
creteren, ofte daer in doen ende laten\'t gene cien, elck in fijn diftrid daerenboven hebben
fy voor den dienft van haer Provinde goedtvin- de Wetten en Placcaten by de Staten Generael
den; oock Wetten en Plackaeten maecken op verftaen , in de refj^edive Provinciën geen
defèlve, fbnder de GeneraHteyt in defèn eenigh- kracht, ten voor foo veel als het de refpedi-
fins teerkennen,-ten fy het faecken waren, die ve Staten der fHver Provinciën elck in fijn

Lantfchap goet vint, dat die van waerden füllen
fijn; ende fy plegen van alle tijden te dier oor-
faecke aen de Staten vande byfondere landen
gefonden te werden , by maniere van verfoeck,
\'jeenfms van gebodt, omde felve in haer ge-
biedt te doen verkondigen. Het getal der Ge-
machtighden , om in dele hoogh-aenfienelijcke
Vergaderinge te verfchijnen , is wel onbepaelt,
doch daer wert niet by yder der Gemachtigh-
de , maer by elcks Provincie geftemt. Welcke
alle, alhoewel ly in rijckdommen , fterckte ende
waerdigheyt feer ongelijck fijn, en tot de laften
der Algemeenheyt de eene ongelijck meer ,
als de andere toebrengt , in defe Vergade-
ringe evenveel rechts loo wel in het ftemmen ,
als anders fijn hebbende. De Voorfittende
Heer in defe Vergaderinge wert weeckelijcks
verandert, fijnde fulcks dat de Provinciën, door
hare Gemachtighden uytgebeelt, eickanderen
in het voorfitten volgen. De voorfittende Heer
de ftemmen vergadert ende kortelijckherhaelt
hebbende , befluyt naer de meerderheyt der fel-
ver ; ten fy het de refpeótive Gemachtighde
goet dachte, ter oorfaecke van het gewicht der
verhandelde faecke, ofte om andere redenen,
eerftmael noch, vopr het befluyten, de refpedi-
ve Staten der Landen haere Principalen te con-
fiileren. Het beflotene daerop by den Griffier
in fchrift gebracht fijnde, werdt van den Voor-
fittenden Heer , en lager by den Griffier onder-
teeckent.

Vergadem- feyde Vergaderinge te verhandelen, van föo
grooten gewicht ofte luyfter fij n,dat geoordeelt
wert by de refpeélive Staten der Provinciën,
dat de gewoonelijcke Gemachtighden, verfchij-
nende ter gefeyde Vergaderinge , niet genoegh
waren , om de felve , ter oorfaecke van haer ge-
wicht ofte luyfter, af te handelen, foo wert naer
byfbndere toeftemminge vande refj^edive Ver-
eenighde Provinciën te famen geroepen de
Groote Vergaderinge. Tot de welcke de Staten
van yder der Provinciën , naer dat fy in haere
byfondere Vergaderingen de faecken, van welc-
ken in de gemelte Groote Vergaderinge ge-
handelt fal werden, onderfocht hebben fen-
den een aenfienlijck getal Gemachtighden, met
behoorlijcken en feeckeren laft voorfien. Doch
alhoewel defe doorluchtige Vergaderinge in der
daet van ongelijck meerder aenfien en macht is,
als de gewoonelijcke der Staten Generael, ter-
wijle fy te dier tijdt alles,dat by de gemelte Sta-
ten Generael gewoon is te gefchieden,afhandelt;
fbo ftaen nochtans alle de faecken niet t\'eene-
mael alleen tot haere beftieringe; maer de Ge-
machtighde der refpedive Provinciën,uyt welc-
ke defe Vergaderinge beftaet, fijn dickmaels en
meeften tijdt genootfaeckt te fchrijven, oft wel
felf in perfoon te gaen halen by de Heeren Sta-
ten van de refpeótive Provinciën haere Princi-
palen , laft en bevel waer naer fy haer hebben te
richten. Wat aengaet het voorfitten , werdt in
defe groote Vergaderinge de fèlven voet gehou-
den, als by de Heeren Staten Generael gemeen-
lij ck gebruyckt werdt.

die dingen te beftieren , welcker forge alsnu dc
Staten Generael aenbevoolen is; maer alfbo ,
ten tijde van den Grave van Leycefter, ver-
fcheyde Nederlandtfclie Raedsheeren met den
felven heulden; vergaderden de Generale Staten
foo dickmaels dat fy ten laetften kregen de
fchijn van een geduerigh Amptgenootichap ,
onttreckende aldus wel,tot merckelijcke behou-
deniftè der vryheyt, den Raedt van Staten die
opperbeftieringe ; maer oock tot groote fcha-
de der machtighfte Provinciën; want defelve
hadden in den Raedt van Staten eenigermaten
naer gelang der middelen die fy opbrachten,
meerder ofte minder ftemmen ; daer in de Sta-
ten Generael, het feggen van een der fwackfte
foo veel geit als van heel Hollandt, \'t welck
nochtans alleen in de ooiioghslaften acht-en-
vijftigh ten hondert betaelt. Niet tegenftaende
is de Raedt van Staten in wefèn gebleven , om
in de veelvoudigheyt der voorvallende faecken,
de Staten Generael tot behulp te verftrecken;
want defelve werden even by den Raedt van
Staten befliert, te weten alle faecken van oorlo-
ge , en raeckende \'t volck van oorloge in dienft
van de Landen wefende, ( doch fijnde van min-
der gewicht; dewijle de grootere by de Staten
Generael, op advijs van den Raedt van Staten,
werden afgedaen;) voorts oock de faecken raec-
kende de tributen, de veroverde fteden , lan-
den en veftingen, en diergelijcken. En van aller
defer toeftant doen fy van tijdt tot tijdt bericht
aen de gewoonelijcke Gemachtighde ter Gene-
raliteyt. Voorts befbrght de Raedt van Staten
mede, dat de algemeene middelen, tot befcher-
minge der landen , eenpaerlijck over de fèlve en
de geaftocieerde leden en landen van dien , als
mede over de quartieren gehoorende, onder
de Generaliteyt toegeftaen , wel ende eenpaer-
lijck werden geheven; daerenboven is de Raedt
van Staten gehouden over te leveren aen de
Algemeene, en oock de Staten van yder Provin-
cie , een juyfte ftaet van drie maenden tot drie
maenden van alle laften van oorloge , ende van
het inkomen ende aenleggen der toegeftaene
middelen , ende voorts alles naer te komen het
welck haere inftrudie, diens-aengaende ge-
maeckt , medebrengt. Defen Raedt beftaet uyt
Gemachtighde der Provincien,te weten uyt twee
van wegen Gelderlant,drie van wegen Hollandt,
twee uyt Zeelandt, twee uyt Frieflandt,ende uyt
de drie overigc,Uytrecht,Overyftel,Groeningen
ende Ommelanden, yder een. Defè Heeren fit-
ten by beurten voor, ende ftemmen hooft voor
hooft, niet by Provinciën; beftuytende by meer-
derheyt der ièlver.Bo ven de gewoonelijcke faec-
ken haer raeckende,werden haere fbrge, by fon-
derlinge laft der Staeten Generael,by wijlen eeni-
ge andere aenbevoolen; ende het gebeurt fom-
tijts dat van de gewoonlijcke, haer eenige voor-
komen van fodanigen gewichte,dat fy in de felve
niet konnen befluyten , fbnder defelve alvorens
aende Staeten Generael gebracht te hebben,
ende alsdan werdt het Decreet door byfondere
laft der felver gemaeckt. Den Raedt is gewoon
dagelijcks te vergaderen, ende fbmtijts oock
wei nevens dc V^ergaderinge der Staeten Gene-
rael.

fael. Als den Raedt op gewoonelijclce wijfe ten koophandel die in defè Provintien gedreven
vergaedert, komen mede m de fèlve deReec- wert, en de menighte van goederen die dage-
ken-meefler , ende de Ontfanger generael, die lijcks van alle landen inkomen en uytgevoert
niet tegenftaende beyde maer radende , ende werden. Van den ontfang en uytgift van defe
geen befluytende ftemmen hebben. De Reec- en andere gelden , moeren de Afgefondene van
ken-meefter houdt reeckeninge van alle het defe genootfehappen , alle drie maenden reke-
gelt, ende koften de Algemeynheyt raeckende: ninge doen aen de Gemachtighde van de Alge-
Den Ontfanger ontfangt het geldt des Alge- meene Staten.

meynheyts, ende keert het felve, op laft van de De Kamer van Rekeninge der Generaliteyt Kamer
Algemeyne Staeten, ofte de gemelde Raedt beftaet uyt fèven Heeren, van de fèven Provin-
van Staeten , weder uyt fijnde van alles gehou- tien gefteltdefèn is aenbevolen, het inkomen, ut^pT^^^"
den te doen oprechte rekeninge. en de fchatten, nevens het geit van befondere

Tot ontlaftinge mede van de Algemeene perfoonen de Algemeenheyt op fret of intereft
Staeten , fijnder eenige Gemachtighde die op- gegeven, en (alleen uytgenomen het gene komt
ficht hebben over faecken de Zeen betrefï\'ende, uyt de jaerlijckfe quote der Provintien) het uyt-
en terwijlen de felve, om dit haer ampt te bedie- geven der felve op laft van de Staten Generael.
nen , gevoeghlijcker haere vergaderplaetfèn Ten tijden van Maximiliaen del, en Karei de
inde zeehavenen als elders behooren te hebben; Vijfde, Roomfche Keyfers , fijn eerft Landt-
foo heeftmen goet gevonden in plaetfè van een, vooghden in Nederlandt geftelt, fbo algemee-
verfcheyde Vergaderingen te maecken , die ne die geheel Nederlandt, als befbndere,die een,
haer fitplaetfe en byeenkomfte fouden houden ofte wel twee, drie oft vier byeengelegene Pro-
in die Provintien , welcke aen de Zee gelegen vintien beftierden ; alleenlijck om dat defelve
waren. Te weten in Hollandt drie; een tot Am- Keyfers, om faeken van fèer grooten gewichte,
ftierdam , een tot Rotterdam, en het derde tot en fware oorlogen , genootfaeckt waren buyten
Hoorn, ofte tot Enckhuyfen,by driejarige beur- de Nederlanden fich te onthouden en voorts
ten. Een in Zeelandt tot Middelburgh , en een naer defè tijden is het fclve in gewoonte geble-
in Vrieslandt tot Harlingen. Elcke van defe ven, alhoewel den Prince fich in de Nederlan-
Vergaderingen beftaet uyt feven Heeren, de- den fèlfs in perfbon bevond. In het beginfel van
"welcke gekoren fijnde uyt de Leden van ieder den borgerlijcken oorlogh , wierdt Hollandt,
Lantfchap , haere laft en beftellinge krijgen van Zeelandt en Uytrecht, beftierd door Willem
de Algemeene Staten, en aen de felve haeren Prince van Oranje, die het bewindt der Rech-
eedt doen; van defe feven , fijn altijdt vier uyt ten en wapenen in de felve Provintien aenbe-
die Provintie , in de welcke de Vergaderinge volen was: welcke macht hy tot fijn doot toe
haer fitplaetfe is houdende, de overige drie wer- onder de Staten oock befèten heeft, met o ver-
den haer uyt de andere Provintien bygevoeght. groot gefach; en is hem naer fijne doot in de
Eick Genootfchap heeft fijnen Geheymfchrij- fèlve waerdigheyt gevolght Maurits fijnen fbo-
ver, en Voorfpraeck van de fchatkift. Haer ne, defen Frederick Hendrick, en op de felve is
ampt is de Zeen te bevrijden, en fchoon te hou- gevolght Willem de Tweede. Het ampt des
den van roovers, door middel van haere krijgs- Landtvooghds , ofte Stedehouders is feer aen-
vlooten, die fy ten dien eynde uytruften, en fienelijck , dewijle hem defe volgende teecke-
wapenen; oock de ftroomen der Provintien met nen van een Oppermacht toegevoeght werden ;
oorloghsfchepen, die men Uytleggers noemt, te weten, dat hy vergiffenifTe van halsfaecken
te doen bewaken; en aen der kooplieden en kon verleenen ; ten tweeden, dat hy in de Hoo-
andere fchepen, oorloghsfchepen van geley tot ge Rechtbancken der Provintien voorfat,- dat
haerder verfekertheyt te vergunnen : welcke hy de Regeerders der Steden, ofte naer fijn wel-
faecken fy alle gewoon fijn te befbrgen als een gevallen onbepaeh , ofte uyt een feker hem
Souveraine byeenkomfte , fbnder aenfpraeck voorgeftelt getal, gewoon was te verkiefen^
van iemant; ten fy het van feer groot gewichte macht hadde daerenboven Gefanten in fijne
ware , en de Staet oorlogh ter zee voert; want eygene faecken aen Uytheemfche Princen ofte
alsdan komen de Afgefondenen uyt alle defe Staetfche regeringen te fenden ; en foo daer ee-
Vergaderingen in \'s Gravenhage te famen, om nige , ofte algemeene, ofte befondere gefchillen
aldaer met de Algemeyne Staten, over het be- tuffchen eenige Provintien , ofte tuftchen eeni-
vrijden der Zee, te beraetflagen. Voorders heb- ger Leden der Provintien, ofte oock tuftchen
ben fy een befbndere Schatkift; daer voor eerft de Staten en eenige der onderdanen gerefen
die gelden ingebracht werden , die de kooplie- mochte fijn , was den Stadthouder als fcheyts-
den voor de befcherminge haerer fchepen en man,om defelve gefchillen wegh te nemen.Naer
koopmanfchappen gehouden fijn te betalen; dat nu in het jaer lójo, Willemde II overleden
ende gewoonlijck Convojge/den genaemt werden s was , hebben de Staten van Hollandt en Weft-
qock die, welcke gemeenelijck betaelt werden Vrieslandt,gelijck mede die van Uytrecht, gee-

in de havenen, van de inkomende en uytgaende nen anderen in fijne plaetfe aengenomen ; en

goederen, geme^enlijck gefeyt Hayengelden; daer- fijn alfoo de voorfchrevene teeckenen yan over-

cnboven oock de tollen, die gefet fijn op de Wa- groot gefach , dewelcke uyt de gemelte Staten

ren en koopmanfchappen, die naer vyanden haeren oorfprong genomen hebben, weder tTa-

landen vervoert werden , die men noemt Licent- men gekomen met de macht van de felve Sta-

geldm. Welcke te faemen jaerlijcks tot een on- ten. Vrieslandt, Groeningen en Omlanden , er-

gelooflijcke fomme oploopen, door den groo- kennen voor haren Stadthouder den Prince Wil-
Vmnighdc Neder L ^ ^^^

lern Frederick van NalTau ; Zeelandt en Over- VooiTitter , feven Raedsheercn, een Voor-
YlTel den Prince Willem Hendrick van Oranje. l]3raeck van de Schadtkift , een Superintendent
Opper-veh\' Het Opper-veldtlieerfcliap , ende Admirael- van de leenen, een Algemeyn beforger, en den
fchap ter zee , is van het begin af dat de Staeten Greffier.

de Landen beftiert hebben, bedient geweeft by Het Landtfchap Drenthe be/it het recht van Het i^ndt-
de Princen van Oranje ; ende is een ampt t\'ee- een byfbnderen Stadthouder te mogen kiefen, ßapDren-
nemael van het Stadthouderfchap verfchey- cn draegt in de laften der Algemeynheyt ne-\' \'
den i dewijle den Opper-veldtheer over het vens de andere Provinciën , heeft daer en boo-
krijgsvolck van alle de feven Provinciën gefa- ven een Hooge Rechtbanck,van waer geen ver-
mentlijck gebood , ende in eenige van de lèlve der beroep vergunt werdt, en Gemachtighde.
maer Stadthouder was naer dat hy tot die gefteldt over de Schatkift en de Juftitie maer
waerdicheyt van de een ofte d\'andere der Pro- heeft fijne Gemachtighde tot heden in de ver-
vincien geroepen was. Naer de doodt van den gaderinge der Algemeyne Staeten noch noyt \'
Prince Willem de II, voorgevallen in het jaer gehadt, uyt oorlaecke dat het van den begiri-
idjo, hebben de Staeten der Provinciën geen ne niet mede in \'t verbondt begrepen is ge-
Algemeyne Veldtheer in fijne plaetfe gekoren, weeft, waerom het oock vervolgens altijdt van

Het gebiedt van de vereenighde Provintien , de nabuerige landen verfcheyden is gebleven,
ftreckt fich aen alle kanten buyten de palen van Daer en boven fijnder noch verfcheyde Stee- Steedenep
ighdePro\' ^Q feven Vrye Provinciën; maer de Steeden den op vreemden boodem gelegen, die door TJ
meten, huyten dcfelve leggende, die naer het gemaeck- kracht van wapenen onder het gebiedt der ^enT^\'
te verbondt , door middel van wapenen onder Vereenighde Provinciën gebracht hjn; in deß
de gehoorfaemheyt der Staeten gebracht fijn, blijven aen de Heeren het gebiedt , tollen,
werden onder het verbont niet gerekent, maer rechtspleginge, en voorrechten in haer geheel
even, gelijck by de Romeynen de onderge- maer de Staeten houden defelve met haer
brachte volckeren, by de Staeten gehouden. In krijgsvolck beiet: foodanige fijn in Ooft-Vries-
inMant. het naebuerige Brabandt, het welck ftaet ouder landt Emden,- en op den Rijcksboodem Em-
den Köninck van Hifpanjen , befitten de Stae- riek en Rees, in het Hartoghdom Gleef, Wefel
ten \'s Hertogenboftche met haere Meyerye , en Orfoy; en Rhijnberck in het Stift Cölln,
uytmakende een van de vier deelen van dat Buyten defe ftreckt het gebiedt der Veree-o<>/?-«9
aenfienelijcke Hartoghdom ; daerenboven noch nighde Provinciën felfs tot in de Indien, daer
Breda , Bergen-op-Zoom , Maeftricht, de Gra- ly verfcheyde Rijcken en Landen onder haer
ve, Steenbergen , Eyndhoven, Helmondt, en hebben gebracht; want toen de Köninck van
ten platten lande een overgroot getal dorpen. Hi(panjen,Heer fijnde van beyde de Indien, aen
Dele Steeden , fijnde door de wapenen den Ko- de Nederlanders, ftaende onder het gebiedt
ninck ontrocken , en onder het gebiedt der van hare Hooge Moogende , de vaert en koop-
Staeten gebracht, hebbeneenigen tijt verfocht handel op fijne Rijcken van Spanjen hadde
tot de Opper-regeeringe en maetfchappye toe- verbooden, hebben eenige Hollandtfche Koop- OoJI-lndi"
gelaten te werden, \'t welck haer geweygert is, lieden voorgenomen , om winft te foecken ,
eensdeels om dat men haer tegen haere danck, fcheepen naer de. Ooft-Indien uytteruften; het
met ongelooflij cke koften , door gewelt van welck haer verfcheyde malen wel geluckt fijnde,
wapenen , heeft moeten onderbrengen ; ander- verweckte de luft van vele anderen, om op de
deels oock om haer onmacht om in de laften Oofterlche Indien te handelen; fiilcks dat nu
tot de algemeyne befcherminge naer behooren verfcheyde Maetfchappyen onder byfondere
te dragen; als oock om de eendrachticheyts Kooplieden opgericht,haere fcheepen derwaerts
wille, die qualijck ftant houden kan, daer men fonden, door wekker naer-yver de prijfen der
te veele ftemmen toelaet. Zy hebben in \'s Gra- Indiaenlche koopmanfchappen tot fchade des
venhage niettemin eene byfondere hooge handels reefen , en in tegendeel van de onfè
Rechtbanck, genaemt de Raedt van Brabant, feer verflapten, behalven dat fy van malkan-
aen de welcke het uytterfte beroep is. Defè be- deren gefcheyden , en fwack fijnde, fich tegen
ftaet uyt fèven Raedsheeren , een Greffier, de macht des Konings van Hifpanjen qualijck
Voorfpraeck der fchadtkift, en een Algemeyn konden befchermen ; waer door de Staeten van
beforger; en oordeelt niet alleen van faecken de vereenighde Provinciën bewogen fijn ge-
tot haer door beroep toegekomen, maer al de weeft, om uyt die verfcheyde lichamen , eene
Brabantfche leenen werden voor haer ver- Maatfchappye op te rechten , welcke het alleen
hedt, en de gefchillen de felve raeckende af- toegelaten foude fijn, op de Indien tehande-
gedaen. len, en oorlogh te voeren; en van die tijt af

In Vlaenderen befitten de Vereenighde Pro- is de gefeyde Maetfchappye aengefien geweeft,
vincien bynaer het geheele landt van Waes, als een feer aenfienlijck deel van de Vereenigh-.
het eylandt van Cadfand, Sluys en Huift, fte- den, terwijle fy onder d\'autoriteyt van de Alge-
den , en daerenbooven veele Vryheden, Sterck- meyne Staeten niet alleen ongelooflijcke rijck-
ten, en een groot getal dorpen; defe hebben dommen\'s jaerlijcks in de vereenichde Pro-
even" als die van Brabant een Hooge Recht- vinden brengen , maer oock met haere wa-
j genaemt de Raedt van Vlaenderen , die penen den Köninck van Spanjen en fijn on-
oock oordeelt over gefchillen door beroep voor derdanen grooten afbreuck en fchaden aenge-
haer gekomen , als mede die het ftuck van de daen heeft. In defe Maatfchappye was het in
Leenen fijn raeckende. Dit beftaet uyt eenen het begin yder geoorlooft een fèkere fomme

van penningen in teieggen; om alfoo (yder op de felve wijfe in\'t Vaderlandt beftiert, als
naer proportie van liet ingeleyde) deel aen de die van Ooft-Indien , behalven dat in de Op-
winften te hebben defe noemdemen Partici- perfte byeenkomfte van de negentien Bewint-
panten, en die gene die over de duyfent ponden hebberen , altijts Gemachtighde van de Staeten
Vlaems, ofte wel in Weft-Vrieflant over de Generael voorfitten, ten opfichte dat de Alge-
drie duyfent guldens ingeleyt hadden, wierden meynheyt een feer aenfienlijcke Ibmme van pen-
Hooftparticipanten geheeten. Uyt defe laetfte ningen , tot het oprichten van defe Maetfchap-
alleen op haere benoeir^inge werden uyt een drie- pye ingeleyt heeft. Defe was voor defe feer
dubbel getal elders door de Staeten des Lant- machtigh , en befat bynaer gantfch Brafilien ,
fchaps,ofte wel door de Magiftraet der ftadt,ge^ \'t welck door verraderye der inwoonderen , en
koren de Bewinthebbers, fijnde die gene welcke quaede beftieringe verloren fijnde , ftreckt haer
de faecken der Maetfchappyemetieer grote,en gebied alleen uyt over eenige fterckten en han-
bynaer onbepaelde macht, beftieren. Defe Be- delplaetfen op de kufte van Guinea in Africa,
■ "winthebberen hebben haere vergaderplaetfèn , waer de hooft-en woonplaets des Gouverneurs ,
diemen Kameren noemt,op plaetfèn gelegen en genaemt \'t Kafteel de Mina, gelegen is; en eeni-
bequaemterZeevaert, in welcke een feker getal ge Colonien in Nieu-Nederlandt, mitsgaders
van Bewinthebberen de faecken der Maetfchap- eenige weynige der Weft-Indifche eylanden.
pye waernemen. De Kamer tot Amfterdam De middelen en inkomften der Algeir^eyn- Middelen
wert door twintigh, de Kamer van Zeelandt heyt beftaen in verfcheyde laften , fbo de Pro-
doortwaelf, dieaendeMaes, endeWeft-Vrie- vincien , als de inwoonderen opgeleyt enrelfji^hds
fche, elck door veertien Bewinthebberen be- eerftelijck brengen de Provinciën jaerlijx elck ^\'\'«^w«»*
ftiert. Maer als het gevalt, dat de nootfakelijck- hsLcre quote op, die naer de nootwendicheyt,
heyt,ofte het gewicht der faecken buyten de ge- en gelegentheyt der faacken vande Algemeyn-
Woonte het komt te vereyfchen, fenden de Ka- heyt, vermeerdert en vermindert wert en ter-
meren hare Gemachtighden tot een buyten- wijle het tegen de reden foude ftrij den , datde
gewoonelijcke en Opper-byeenkomfte, om de- fwackfte in macht en rijckdom onder de Provin-
felve faecken alsdan gefamentlijck af te han- cien , gehouden fbuden fijn fbo veel tot het dra-
delen ; ende defe vergaderinge wert genaemt gen der algemeyne laften op te brengen , als dc
de vergaderinge van de Seventiene; om dat de- rijker en machtiger ,■ foo brengt Hollant, die de
felve beftaet uyt feventien Bewinthebberen, andere in rijckdom fèer verre overtreft, wanneer
waer van acht komen van de Kamer tot Am- fy alle te famen hondert guldens fullen opbren-
fterdam, vier van Middelburgh, en een ofte gen, alleen fèven-en-vijftich guldens in Fries-
twee uyt elck van de andere Kameren. En dit lant elf; Zeelandt negen,- het welcke te famen
is de regeeringe der Maetfchappye in het Va- opgerekent feven-en-fèventich uytmaeckt : de
derlandt. In indien heeft den Gouverneur Ge- overige drie-en-twintich,wert by de overige vier
nerael fijne woonplaets in Batavia , Colonieder Provinciën toegebracht uyt de tribuyten , im-
Nederlanders, en hooftftadt van het Nederlants poften,ende diergelijcke. Daerenboven komt\'er
gebied in Indien,-gebruyckende aldaer bynaer de een aenfienelijcke fomme gelts, uyt delaften
fèlvemacht,diein\'tVeieenichtNederlandt den op de koopmanfchappen, dewelcke in tijden
Stadthouder en Kapiteyn Generael pleegh toe van oorlogh naer vyants bodem gevoert wer-
te komen ,• en wert van drie jaren tot drie jaeren den : tot invoeren van defe laften , diemen ge-
verandert; daerenbooven fijn aldaer twee Op- meynelijck L/c^wf^?? noemt, fijn in alle fteden en
per-Raeden ; in welker eene alle de faken , die havenen der Vereenichde Provinciën, perfbo-
oorlogh , vrede, verbinteniffe en de koopman- nen toe geftelt, die Licentmeefters en Cher-
fchap betreften , in tegenwoordigheyt van den chers geheeten werden, die nevens het voorfey-
Gouverneur Generael verhandelt werden; den de invorderen oock opficht hebben, dat geen
andere is den Raedt van Juftitie, in welcke de wapenen ofte andere waren van contrebande
twiften en dingtalen der burgeren gehoort, en uytgevoert werden; daerenboven was, in tijc
geoordeelt werden. Maer in yder Landtfchap, van oorloge, geen gering onderftant het ge-
efte eylandt, onder de gehoorfaemheyt ftaende deelte van de buyt, by byfondere perfoonen op
van defe Maetfchappye, fijn gelijck als twee den vyant gehaelt,welck fy aende Staet moeften
Opper-Magiftraten, een over de^orloghsfaken, betalen. Als mede de jaerlijckfe contributien ,
de andere over de koopmanfchappen het ge- die de dorpen op de frontieren gelegen moeften
faghhebbende; en defe laetfte werden opfien- opbrengen , tot den ontfang van de welcken
ders toegevoegt, die op alles wat \'er gehandelt in de frontierfteden Ontfangers en Comptoiren
wert gade flaen, en \'t felve aengeteeckent heb- geftelt waren. De paspoorten ofte vrygeley-
bende, alle drie maenden den Gouverneur Ge- brieven brachten oock groot geit in, door de

nerael, en den Raedt overfchrijven; uyt welcke nootfakelijckheyt van de koopmanfchap, defe
alle door de Raden beforgt werdt, dat in een pleeghmen voor dertigh guldens te vergunnen ,
gefchrift de gantfche Staet der Maetfchappye aen lieden die uyt de Konings landen, en we-
in Indien geftelt wert, en in Nederlant aen de der derwaerts uyt het gebied der Vereenichde
Bewinthebberen overgefonden; op dat fyvan reyfen wilden, tot gerief van hare byfondere
tijt tot tijt van de toeftant der faecken van de faecken ; mits dat defèlve geen burgerlijcke
Maetfchappye volkomene onderrichtinge fou- ofte krijgsdienften waren bekledende, en alleen
mß\'Jndl. den konnen hebben. , voor de tijt van fes maenden. Daer benevens
fck Cm^ Dq Weft-Indifche Maetfchappye werdt even quam oock het geldt, het welck de Bontgenoo-

ten , te weten, de Koningen van Vranckrijck en
Engelandt, \'s jaerlijcks , lbo lang den oorlogh
> . met den Koning van Spanje duerde, te be-
talen verbonden waren. De overheerde en de
vyant afgenomene Steden, betalen mede aen de
Algemeynheyt een groote fomme geks, voort-
komende uyt de lallen aldaer op wijn, bier,
ibut, huyfmgen , gronden , en landen geftelt.
Boven het voorfeyde heeft de Algemeynheyt
groot geit op fret tegen vier ten hondert in\'t
jaer van bylondere perlbonen, ingefetenen van
de Provintien , die oock de fchuldtbrieven ten
laften van de felve , met opgelt malkanderen af-
koopen , om de verfekertheyt van haere hooft-
fomme. En by aldien de noot het vereyfchte ,
Ibude de Algemeynheyt op defelve voorwaerde,
in fèer weynigh dagen met een ongelooflijck
gek geholpen konnen werden. Alle defe gel-
den, uytgenomen die uyt de jaerlijckfche quote
der Provintien herkomen , werden aengeleyt
en beftiert door de Kamer van Rekeninge der
GeneraHteyt, van de welcke wy hier vooren ge-
Iproken hebben.
Laßen en De nu verhaelde fïjnde inkomften die van
f^poien. [jyyj-gfj ^ recht aen de GeneraHteyt komen
tot onderftant van de algemeyne laften; maer
daerenboven fijn d\'er verfcheyde en veelvou-
dige , die in elcke Provintie, tot voordeel der
felver , ontfangen werden 5 defè fijn van twee
fborten : de gewoonelijcke , die \'t allen tijde be-
taelt werden 3 en de ongewoonlijcke , die by tij-
den van noodt opgeftelt werden de buytenge-
woonlijcke fijn defe: het Hooftgelt, \'t welck maer
eens gevordert is, om de klachten der burgeren:
het fchoorfteen-gelt, als de befitters van huyfen oft
in fteden , oft op het landt gelegen , voor yder
fchoorfteen uyt het dack flaende iets moeten
opbrengen : de Tweehondertßepenning, welcke yder
van alle fijne goederen, door de Magiftraet der
fteden gefchat, betalen moet : doch van defe
fljn heden geen in gebruyck. De gewoonlijcke
fijn veelderley ; de impofl yan de huyßn, gewoon-
lijck genoemt de acht fte penning : het knechts, en
meyden geit, fchuyten en wagengeit, morgengelden, yan de
yerkofte yafte goederen; yan de Collateraleßucceffien, yan
^t kleyn en groot fegel i yan de ongefondeerde proceffen ,
den impofl yan het ^ut, hier, wijn , hrandewyn en aßjn
excijs j impofl op oly, en traen , hoter, granen, frupen,
hoornbeeflen, heeflen, haring, foute yis, falm, fleur,kaerf-
fin, turf, kooien , hout, taback ,feep, piek , teer, groye
waren , loodt, fteenen, laeckenen, en meerandere; die
men genootfaeckt is geweeft op te ftellen, tot
onderftant van foo fwaere en langduerige oor-
logen , die de Staet gevoert heeft j en van de

ingefetenen der landen gewillighlijck en ge-
mackelijck gedragen werden , ter oorfaecke van
de welvaert m neringen en koopmanfchappen ,
vryheydt der confciennen , en Hefde van de
diergekofte Vryheydt, en Vrede; dewelcke bly-
vende door Godes genadigen fegen , de boven-
ftaende, en waerlijck fwaere laften, door goede
voorlicht van de Overheden der Provinciën,
van tijt tot tijt, tot ontlaftinge van haere goede
Gemeente , liillen werden vermindert; gelijck
alreedts de Ed. Gr. Mog. Heeren Staeten vaa
Hollandt de impoften van olye, traen, haring
en foute vifch hebben afgedaen.

De fterckte en kracht der Vereenighde sterckuen
Landtfchappen beftaet eerftelijck in de gele- machtder
genheyt , fijnde omringht en genoeghlkm JJ^/!«\'
omwalt, met groote rivieren , en wateren; ten dm,
anderen , in de onwinnelijcke fte,den en fterck-
ten, die haer als bolwercken omringen, van
wekker eenige fèlfs op den Rijcksbodem leg-
gende , den Staet voor alle gewelt van die kant
befchutten. Ten derden , een welgeoeffende
krijgsm.acht te lande , die uyt ingeboornen,
Hooghduytfche, Franfè , Engelfche, en Schot-
ten beftaende, en verdeelt fijnde onder cOmpa-
gnien , en regimenten , door langduerige oeffe-
ninge vermaert, en van de vyanden gevreeft
werdt. Daerenboven houden defe Landen een
voortreffelijcke fcheepsvloot, met geoeffende
matrofen, en foldaten, en alderhande krijgsge-
reetfchap wel voorfien.

In de Vereenighde Nederlanden wert in het cMUnß,
openbaer geoefïent die Godsdienft, die men
gemeenlijck de Gereformeerde no.emt 5 fbo
dat niemant tot eenige publijcke dienft van dea
Staet gevordert wert, als die de felve omhelftj
Doch evenwel gefchiet hier geen gewelt aen het
geweten, en niemant behoeft fich van ander
gevoelen te veynfèn als hy in der daet is; voor-
naementlijck in Hollandt , daer niet alleen dc
Roomsgehnden, en andere van verfcheydene
gevoelen toegelaten werden, en of in \'t open-
baer, ofte in burgers huyfèn vergaderplaetfen te
hebben om haere Godtsdienft te oeffenen; maer
oock met malkanderen dagelijcks omgaen, en
verkeeren, met de fèlve vriendelijckheyt, als ofc
fy te famen geloofsgenoten waren. Tot Amller-
dam hebben de Joden oock haere Synagogen,
om op haere wijfe de Godtsdienft te oeffenen.

En dit is foo veel de Algemeynheyt, en de
Vereenighde Landen tc famen aengaet wy fül-
len vorder ons begeven tot de befchrijvinge
der Provintien, defelve naer haere ordre vol-
gende.

nijck-rchrijver van Zeelant,
feght dat het landtfchap nu
ter tijdt Gelderlandt oft Gel-
re genaemt, eertijdts Pon-
this geheeten heeft, en van
Keyfer Karei, toegenaemt de
Caluwe, eerft tot een Heer-
Heerlijckc \'^fiS^Vl lijckheyt gemaeckt is, in den

geweeft eenen Wichard van
Pont, die met fijn broeder
Leopoldus gefticht heeft het kafteel Ponte-Gelre, dat nu is
de ftadt van Gelre, die het geheele landtfchap den naem
geeft : den welcken nochtans andere Schrijvers willen af-
brengen van Gelduba, een ftadt wei-eer (nae\'t getuygenifte
van Cornelius Tacitus) gelegen aen den Rhijn 5 maer nu ter
tijdt foo geheel vergaen, dat \'er geen gedachtenijfTe meer af
en is. Sommige vertellen, dat by des voorfz, Keyfers tijden,
een feker groot, wreedt, en venijnigh beeft in dit landt fou-
de gefchuylt hebben, onder een fekeren boom, dac noch
menfchen noch vee en verfchoondcj maer alles verflondt
wat hem ontmoete, foo dat dq inwoonders \'t landt moeften
ruymen,en fich verftaken in holen en fpeloncken.Dit merc-
kende twee fonen van den Heere van Pont, hebben \'t beeft
met liften ondergaen , en nae lange worftelinge overwon-
nen. Tot gedachtem (Te van welcke viélorie de felve Heere
een kafteel gebouwt heeft, niet wijdt van de Mafe aen den
watervloedt Niers, en \'t felve geheeten G eire, om dat het
beeft dickmaels alfoo plach te roepen. Wat hier van te hou-
den zy, laten wy den verftandigen lefer oordeelen.

Marlianus en Munfterus fchrijven , dat dit landtfchap ten
tijde van lulius CxCzv foude bewoont geweeft fijn by de
Menapios j andere, by dc Sicambros : dat de fevende en
laetfte Heere van Gelderlandt, mede genoemt Wichard,
als hy quam te fterven , maer een eenige dochter achter-
liet, getrout met Graef Otto van Naflou, die in \'t jaer 1075)
by Keyfer Henrick de derde vereert wierdt met den tijtel
Graeffchap. van Grave van Gelre. Twee hondert vijftigh jaren daer na,
te weten, in \'t jaer 132^, (andere ftellen tien jaer later j
werdt Grave Reynout van Naflou, de 11 van dien naem,
overmidts fijne vromigheydt, mogentheydt, en getrou-
wigheydt tot den Heyligen Roomfchen Rijcke, by Keyfer
Lodewijck van Beyeren, te Franckfurt op den Rijcks-dagh,
ten by-wefen niet\'alleen van de Keurvorften, maer oock
Hertogh\' van de Koningen van Vranckrijck en Engelandt, gemaeckt
dom. den eerften Hertogh van Gelre. Hoe nu dit Hertoghdom
naemaels gekomen zy aen den Keyferlijcken huyfe van
Ooftenrijck, en den felven wederom afgenomen is j voorts
wat het, in defe laetfte oorlogen, gedaen en geleden heeft,
eer het geheel, uyt gefeydt de ftadt Gelder, gekomen is on-
der de regeeringe vande Heeren Staten Generael der ver-
eenighde Nederlanden , daer van mach men lefen by Pieter
Bor, Emanuel van Meteren, en andere Schrijvers van onfe
tijden.

Grenfen. Gelderlandt is in \'t noorden bepaelt met het landt van
Over-Yflel, en de Zuyder- zee j in \'t zuyden ten deele raet
de Mafe, die het affcheyt van Brabant, ten deele met het
Vorftendom Gulichj in \'t weften heeft het den Rhijn en
een deel van Cleve,- en in \'t ooften Hollandt met het Bis-
dom van Uitrecht.
Lands aert. Het is een vlack en effen landt, hebbende weynigh ber-
Bojfchen. gen j maer veel luftige en niet min profijtelijcke boffcha-
gien,onder andere dat van Echterwald,leggende ten noord-
Vrucht\' weften van Arnhem. De gront is\'er doorgaens feer vrucht-
baerhqt. baer, fonderlinge van koren, en op fommige plaetfen, met
name oatrent den Rhijn, Maes, en Wael, uytnemende gras-
rijck en bequaem voor het vee, dat aldaer met menighte
wordt geweydet.

feven fteden daer onder ftaende, (die te famen een befon-
der Graeffchap maken, en daerom oock befonderlijck van
ons befchreven ) men telt \'er, fegh ick, veertien bemuurde
fteden, als Nimmegen , Aernhem en Rucrmonde, dat de
drie Hoott-fteden des landts zijn, daernaTiel, Bommel,
Harderwijck, Wageningen, Hattem, Elburgh, Gelder,
Venlo, Wachtendonck , Stralen, enErckelens. Daer zijn
oock noch eenige plaetfen, foo in \'t Vorftendom Gelre, als
in \'t Graeffchap Zutphen, die wei-eer bemuurt geweeft zijn;
maer by verfcheyden ongevallen hare muuren, oft geheel
oft ten deelequijtgeworden zijn, fonder dat fy nochtans
daerom laten te genieten hare oude ftadts privilegien en vry-
heden ^ fulcke fijn Batenburgh, Gent, Montfort, Echt,
Burgh, Kappel, en meer andere, diewy (als buyten ons
voornemen wefende) niet en fullen befchrijven ; en voorts
fijnder in alles over de drie hondert dorpen, met kloek-to-
rens cn parochie-kercken.

De Staten des Vorftendoms Gelder, en Graeffchaps Zut- Staten,
phen in \'t gemeyn, beftaen uyt Baroenen, Edelen , en dc
vier Hooft-fteden, namelijck Nimmegen, Aernhem, Ruer-
monde, en Zutphen.

Nimmegen, foo Gerardus Geldenhaurius, burger van Ni^rnsgenl
de felve ftadt, getuyght, is eerftmael gefticht geworden by
Magus Koning van Gallien, die het nae fijnen name ge-
noemt heeft Magus : maer Bato Koning der Katten, ko-
mende namaels in \'t lancJt, en groote genoeghte nemende,
foo in de goede gelegenheyt als in de outheyt van de plaet-
fe, heeft de felve, die nu vervallen was, weder opgerecht,
vergroot, cn met drie dobbele muuren gefterckt, waer over
fy van toen af gedragen heeft, en tot noch toe draeght
den naem Noviomagus, dat foo veel te feggen is, als nieuw
Magen, oft Megen. De felve Geldenhaurius vertelt wij-
ders, dat de Betuwers die hy Bataviers noemt) defe ftadt
verkoren hebben tot een Hooft-ftadt en ftoel hares Rijcks,
waerom oock het landt daer ontrent gelegen , noch huy-
den ten dage genoemt wordt het Rijck van Nimmegen.
Hoewel dit fchrijven van Geldenhaurius by velen voor \'
verfiert en fonder fondament gehouden wordt, hebben wy
het niet te min hier willen by-voegen; doch het wordt
het Rijck van Nimmegen genoemt, om dat de ftadt
een Rijcks-ftadt is. Gelijck dan de ftadt felve mede ge-
noemt is de voet des Rijcks, in \'t Latijn Pes Imprii, om dat
(gelijck fommige fchrijven) Carolus Magnus die verhe-
ven heeft tot de waerdigheyt van een van de drie voornaem-
fte Rijcks-fteden in defe landen, wefende Aken de eerfte,
en Theonville in \'t landt van Lutzenburg de derde. Nim-
megen light aen dien arm des Rhijns, die men gemeenlijck
de Wael noemt, en daer ter plaetfe feer wijdt en diep is. Is
een ftercke, groote, machtige, en volck-rijcke ftadt, wiens
inwoonders, nae dat fy onder de Princen van Ooftenrijck
gekomen zijn, haer fterck begeven hebben tot den koop-
handel , en geleertheydt, daer fy te vooren niet veel an-
ders en handelden als de wapenen. De Hooft-kercke is ge-
wijdt tereeren van Sint Steven, Aertz-martelaer, uyt
wekkers kerckhof men voor weynigh jaren gegraven heeft
een feeckeren grooten fteen, daer met letteren nae de ou-
de wet defe naevolgende Latijnfche veerskens in gefneden
ftonden:

Jpip^a mi Ueno poßquam falm eß data fdclo,
Centern junüo, quinquageno quoque quinto,
Cajar in orheßtm Iridericmyfacis amicm,
Lapßimt confra&umy vetmy in nihil ante redaStum
^Arte, nitorefari refaravit opus JSlpvimagi.
lulim in primo tarnen extitit ejm origo,
Imparpacifico reparatori Friderico,

Blf hondert en daer toe noch vijf-en-v^ftighjaren.
Naheyl da f Godes Soon ons bracht, \'verhopen mreff,

verkortender wyfe gemeenlijck noemt Remundt, een wel-
bevolckte, rijcke, fchoone, en foo van natuure engele-
genheyts halven, als oock van wegen het toedoen der -
menfchen, redelijck fterck , en een verforghde ftadt: heeft
eerft even als Arnhem ftadts recht en muuren verkregen,
van Otho den III van die naem, Hertogh in Gelderlandt,
wiens ooghmerck heel en al fchijnt geweeft te hebben, om
CeUmen, Onder de oude gebouwen van defe ftadt, is wel het be- Gelderlandt te verftercken. Want onder hem, is nietal-
fonderfte, dat feer fchoon en oudt kafteel, gelegen op den leen Nimmegen aen Gelderlandt gehecht, maer bynae alle
top van een hoogen bergh, van waer men de gantfche ftadt de fteden, die men in Gelderlant telt, met muuren ver-
ontdeckt. Dit houd men gefticht te wefen van luliusCxfar, fien, daer het van te vooren opene vlecken waren. De
die de omliggende landen daer door foude gefocht hebben Hooft-kercke, fijnde gewijdt ter eeren van den H. Geeft.
inden toom te houden : en omde waerheyt te feggen, is voor eenige jaren, ten verfoecke des Könincks vanSpan-
menfoude geen plaetfe konnen vinden in alle defe quartie- jen , by den Paus tot den Biflchoplijcken ftaet verheven,
ren, die foo fchoonen en genoeghlijcken uytfien hadde, hebbende tot haren eerften Biffchop gehadt Guilielmus
ofte van dewelcke men foo veel landen , fteden, vlecken Lindanus, gebooren van Dordrecht, en naemaels Biftchop
en dorpen entdecken konde, als defe fortrefiTe. Men heeft van Gent. Ruermonde is de Hooft-ftadt des derden quar-
in defe ftadt, en daer rontom voor ettelijcke jaren gevon- tiers van Gelderlant, en refforteeren daer onder de fteden
den veel antiquiteyten, en gedenck-teeckenen van de ou- van Venlo, Gelder, Stralen, Wachtendonck, en Ercke-
de Romeynen, als medalien, fchoone fteenen van trotfe lens, met de vryheden van Montfort, Echt enNieuwer-
gebouwen, en heerlijcke graven : Gelijck men oock aen ftadt, liggende elcks een groote mijl van malkanderen,
den oever van de Wael verfcheyden overblijffelen, en rui- als oock die van Keftel, Midier, en Krieckenbeke. Dit
nen van\'de Roomfche wercken, gemaeckt (foo men meynt) Keflel, gelegen een groote mijl van Remundt, is een fchoon
ten tyde dat fich de garnifoenen van Romen aldaer ont- dorp met een goedt en fterck kafteel, gefondeert op een
hielden, waer van de plaetfe noch huyden ten dageden bergh, en toekomende fijnen befonderen Heere, Van dit
naem draeght van den Roomfchen voet. Doch, nae dorp leent fijn naem het kleyne omliggende landeken Kef-
mijn bedencken, moeten defe woorden, in eenen uytge- fel, \'t welck behoort tot het Vorftendom. Hubertus Tho-
houwén fteen gevonden, Hic pes Romaniimperii, hucu/que mas fchrijft, dat het felve dorp in ouden tijden een heer-
jus StavriA, vry wat anders feggen. Want dat men dit fou- lijcke ftadt geweeft is, by Ptolomseus genoemt Caftellum,
de trecken op dé Romeynfche tyden, kan niet fijn, alfoo Maer om weder te keeren tot Remundt j het landt in die
Staveren toen ter tijdt noch niet en was. Daerom ge- ftreke gelegen is uytnemende vruchtbaer en overvloedigh
loove ick, dat defe fteen gehouwen is, ten tyden dat de van allerley lijftocht, \'t welck een oorfaeck is, dat men al-
Franfche het Rijck beften, als tot een merck-teecken en daer in tyden van oorloge gemeenlijck vergadert, en onder-
onderfcheyt der frontieren van de Vriefen en der Duyt- hout het krijghs-volck der Princen, en is te dien eynde de
fchen. Alfoo daer mede te kennen gevende, dat der Key- Koningen van Spangien dienftigh.

feren gebiedt niet verder dan tot Nimmegen toe ftreckte. Arnhem, by Cornelius Tacitus en andere oude Schrij- Arnhem.
Want dat men hier Staveren vindt gefchreven, niet Vries- vers Arenacum genoemt , light aen de rechter fijde van
landt, is een manier van fchrijven veel by de oude ge- den Rhijn, ontrent een half mijle van daer de felve vloedt
bruyckt, de hooftftadt noemende voor het geheele landt, hem verdeelt in twee tacken ; tuflchen Nimmegen en
Nimmegen is een Burgh-graeffchap, vrye ftadt, en leen Doesburgh , die elck twee mijlen van daer liggen. Het is
des Rijcks, geldt flaende op haer eygen handt en autori- een goede, redelijck groote, en wel betimmerde ftadt, heb-
teyt, gelijck de Rijcks-fteden plegen, ende en gaen daer- bende fchoone en ^ierlijeke kercken, waer onder deprin-
om de appellen van defe ftadt niet aen de Cancellerye van cipaelfle gefticht is ter eere van Eufebius, in de welcke
Gelderlandt j maer ter eerfterinftantie recht naer Aken. begraven leydt Karei de eerfte, Hertogh van Gelderlandt,
Alwaer oock die van der ftadt, tot een erkentenifle van de geftorven in den jare door wiens doodt, alfoo hy

opper-hoogheyt des Rijcks, jaerlijcks fenden een handt- geen kinderen van fijnen lijve quam achter te laten, het fel-
fchoen vol pepers, \'t welck al de laft is die fy van \'t Rijcks ve Hertoghdom en Graeffchap Zutphen, volgens het ver-
wegen hebben te dragen. Des niettemin heeft \'er het Vor- dragh tulfchen hem en Keyfer Karei de V gemaeckt, geko-
ftendom Gelre fijn jurisdidie en fouver^initey t, foo dat\'er men is op den felven Keyfer, en fijne wettige erfgenamen,
de Staten des landts mede geldt doen munten op haren als Hertogen van Brabant en Graven van Hollandt, gelijck
naem, en voorts even fbo grooten gebiedt hebben, als in breeder te leefen is by den gemelden Guicciardin. Aernhem
andere Gelderfche Steden. Onder het quartier van Nim- is eerft met muuren omringt, en met ftadts recht verfien
megen, dat de Hooft-ftadt is van dit Hertoghdom, reffor- van Ottho van Naflou, de derde van dien naem, Hertogh
teeren voor eerft het Borgh graeffchap van Nimmegen, van Gelderlandt, dewelcke heeft begonnen te regeeren in
daer nae de fteden Tiel en Bommel , met deBommeler- \'tjaer en is geftorven anno 1271, in het 42 jaer fijner
weert, de vryheyt van Gent, en dan de Over-en Neder- regeeringe.

Betuwe, een uytnemende vruchtbaer eylandt, befloten Arnhem placht in oude tijden te wefen de ordinäre woon-Ff^iïc/.
tuffchen de Maes en Wael, \'t welcke fommige Latijnfche plaets der Hertogen van Gelre. Daer refideert oock het
Batavia, fchrijvers Batavia , andere wederom Bethafia willen ge- Hof Provinciael ofte Cancellarye der felver twee landt-
noemt hebben. Dat Nimmegen inden jare 1228 onder fchappen, beftaende uyt een Cancellier, en tien Raedts-
het gebiedt en heerfchappye der Hertogen van Gelre geko- heeren, van welcke de vier fijn van de voornaemfte Edel-
men is, is om defe oorfaecke gefchiedt: Graef Otto de twee- luyden des landts, te weten uyt ieder quartier een, de an-
devan Gelre, leende acn Willem Grave van Hollandt, en dere fes fijn Rechts-geleerden. Van de vonniflen in defe
Koning van Romen, 21 duyfent Marck filvers, met conditie Cancellarye gewefen , en valt geen vorder appel, maer wel
foo \'t felve geldt niet wederom gegeven en werde, binnen wordt \'er vergunt revifie, en dat op fulcken voet, als men in
eenen feeckeren en daer toe beftemden tijdt, dat dan defe de voorgaende generale befchrijvinge van de Nederlanden
ftadt, met haer reflTort en jurisdidie, hém in eygendomme breeder mach lefen. Daer-en-boven heeft Koning Philips r^wj^r t;^»
foude toekomen : dit beveftighde mede Keyfer Rodolphus de 11 van Spaenjen, als Hertoge van Gelre, binnen Arn- rekening.
1 n- ... 1 ^ n- hem opgerecht een kamer van rekeninge, beftaende uyt

twee Reken-meefters, een Auditeur, en een Secretaris.
Voor defe Reken-kamer moeften alle de Officieren des
Zmfhen. Zutphen is de Hooft-ftadt van het Graeffchap, en van Vorftendoms Gelre en Graeffchap Zutphen, foo die van
het tweede quartier van Gelderlant; maer alfowy hier vol- der juftitie, als die van de financien, rekenfchap geven van
gens daer van een byfondere kaerte geven, fullen oock de haren dienft en handelinge: het welcke oock Qoch ter tijdt

Roermmd. Aen de mondt van den water-vloedt Ruer oft Roer, die Arnhem is de Hooft-ftadt van \'t vierde quartier des lands Hoofifiaé
fich vermengt met de Mafe , is gelegen, en ontleent oock van Gelre, wel verftaende als men Zutphen mede telt j \'van\'tvier^
daer van haren naem, deftadt van Ruermonde, diemen en reforteren daer onder Wageningen, Hattem., Harder-

wyck, en EIburgh, alle befloten fteden , gelegen in dat ge-
wefte van Gelderlandt, dat men gemeenlijck noemt de
Veluwe , daer oock verfcheyden dorpen in liggen, hebben-
de wel elck hare befondere Rechters en Officieren j maer
alfoo nochtans dat fy altemael ftaen onder den Dorft ge-
nerael van dè voorfchreve Veluwe, het welck een kleyn
landeken is, aen drie fijden befloten met de Zuyder-zee,
en voorts met den Rhijn en YflTel, waer door \'t een fchoo-
ne en feer profijtelijcke viflèherye heefti behalven dat het
noch tamelijck wel verfien is van höflichen en hagen, die
vol wildt zijn, en feer genoeghlijck om in te jagen. By Arn-
hem leydt noch een andere hoeck landts, die men noemt
de VeIuwe-2oom, en ftreckt aen d\'een fijde tot by Zutphen,
aen d\'ander tot ontrent Wageningen. Dit fijn altemael enc-
kel weyen en gras-rijcke beemden, daer veel beeften op ge-
houden worden, tot groot vernoegen en gewin des landt-
mans.

De mindere fteden in Gelderlandt, fullen wy kort over-
loopen. Hattem is een kleyne, maer feer ftercke ftadt, ge-
legen aen de flincker-fijde van de Yfl^el, twee groote mijlen
van EIburgh , met een borcht oft kafteel, welckers muuren
wel 24 voeten dick fijn.

Aen dboft-zijde van de Zuyder-zee,van welcke wy bree-
der fulfen fpreken in de befchrijvinge des Graeffchaps van
Hollandt, light het voorfz EIburgh, mede een kleyn ftede-
ken, twee groote mijlen van Harderwijck.

Aen de felve Zuyder-zee, vijf mijlen van Wageningén ,
light Harderwijck, wei-eer een dorp, maer in het jaer i zi^
tot een ftadt gemaeckt, by Graef Otto de 111 van Gelder-
landt , gefproten uyt den Vorftelijcken Huyfe van Nafl^ou,
die oock Arnhem,Ruermonde,Bommel,Goch (in\'t lant van
Kleef gelegen) en Wageningen , te voren altemael dorpen,
tot bemuurde fteden gemaeckt heeft. Tot Harderwijk heb-
ben de Heeren Staten des Vorftendoms Gelre en Graef-
fchaps Zutphen , voor weynigh jaren een Academie op-
gerecht, daer men niet aileenlijck lefl\'en doet in de Phi-
lofophie, en Theologie, maer oock in de Rechten, Medi-
cijne, en andere wetenfchappen.

Wageningen is een feer oude plaetfe, indien \'t anders de
felve is, foo men houdt, die Cornelius Tacitus in fijn tijden
genoemt heeft Vada. Sy light twee mijlen van Arnhem, en
foo veel van Nimmegen, op de rechte fijde van de loop des
Rhijns, aen de rechterbant j fijnde nu ter tijdt een kleyn
ftedeken, maer goedt en fterck.

Tiel light opderechter-fijdevande Wael, twee mijlen
van Bommel, en is een goede ftercke ftadt, wiens macht
en jurifdidie ftreckt over het gantfche eylandeken daer
fy inne gelegen is, heetende nae haren naem de Tieler-
weerdt.

Aen de flincker-zijde van de Wael is gelegen de fterc-
ke ftadt Bommel, twee mijlen van de ftadt Bueren, het
hooft van het landt dat nae haren naem genoemt wordt de
Bommeler-weerdt. Dit eylandeken wordt gemaeckt van
de Rhijn en de Mafe, die het te famen omringen, en is (nae
Guicciardins gevoelen) het felve dat Caefar (de Mafe be-
fchrijvende) genoemt heeft het eylandt der Batavieren, daer
verfcheyden fchoone dorpen in liggen, en met name Rof-
fem, het vaderlandt van den vermaerden krijghs-overften
Marten van Roflfem. By onfen tijden is Bommel geworden
een van de befte en fterckfte frontier-ftedcn der Vereenigh-
de Nederlanden, altijdt befet liggende met goede en ver-
troude garnifoeneni gelijk mede doet de geweldige fchanfle
van S. Andries, welcke leyt boven het voorfz Roflem, (daer
het eylandt een engte heeft) enkanmetharebolwercken
bereycken en befchieten foo wel de vaerc van de Wale, als
die van de Mafe.

Gelder (foo wy aireede gefeydt hebben) is de plaetfe
die aen \'t gantfche Hertoghdom den naem gegeven beeft j
een ftercke ftadt , hoe-wel niet groot , gelegen twee
groote mijlen van Stralen : nu ter tijdt is het de fterckfte,
welcke de Koningh van Spaenjen in geheel Gelderlandt
befit.

Anderhalf mijle van Stralen, op de rechte-handt van de
Mafe, is gelegen Venlo, dat nochtans als men recht fchrij-
ven wil. Tf^^/ö moet gefchreven worden, daer in het jaer
de Hertogh van Kleve hem felven quam overgeven
l^derLandt.

aen den Keyfer Karei de V; een verdragh met hem maken-
de. by het welcke hy al het recht, dat hy op het Vorftendom
Gelre en \'t Graeffchap Zutphen pretendeerde, den Key (er
opdroegh , waer in oock de Staten van de felve landen con-
fenteerden en bewillighden. Is in \'t jaer i <J 5 2 , met Stralen
en Ruermonde, van de Prins van Oraenjen ingenomen.
Doch is in \'t jaer wederom gekomen onder de Ko-
ning van Spaenjen.

Wachtendonck is gelegen op den water-vloedt Niers, Wachm-
twee mijlen van Gelre, placht eertijdts redelijck fterck te
wefen, doch is nu gedemanteleert.

Erckelens wil men feggen dat dien naem heeft van den Bukele»;^
Duytfchen Hercules, light op de frontieren des Hertogh-
doms van Gulick, ontrent vier mijlen van Ruermonde.
De by vang, oft landouwe rondom de ftadt, is feer vrucht-
baer van fchoone tarwe, en andere granen, foo dat de in-
woonders haer meeft geneeren by de landtbouwerye. En die
fijn nu alle de bemuurde fteden van Gelderlant. Van de on-
beflotene, welcker eenige by ons hjer voren genoemt fijn ,
hebben wy, korcsheyts halven, voorgenomen niet breeder
te (preken, maer moeten aileenlijck dit noch feggen, te we-
ten,dat Batenburgh een feer oude plaets is,als fijnder de eer-
fte burght by Bato (van welcke hier voren gefproken is)
gefticht, en na fijnen naem genoemt.

Wy fouden alhier de befchrijving van Gelderlandt eyn-
digen maer alfoo in \'t felve Vorftendom mede gelegen
fijn, oft immers gerekent worden, de Graeffchappen van
Kuylenburgh en Bueren, foo en kunnen wy niet wel naela- Kmkn-
ten de felve kortelijck aen te roeren. Kuylenburgh dan is
een goede ftadt, met een wijt-ftreckend gebied oft heer-
lijckheyt , gelegen op de flincker-fijde van den water-vloedt
Lecke, een mijle van Bueren. Men twijffelt wel of het on-
der \'t Land-gebied van Gelre moet gerekent worden , maer
is evenwel een leen van het felve, en overfulcks, by Ko-
ning Philips de H van Spaenjen, verheven tot een Graef-
fchap , hebbende feer groote privilegien cn vryheden ;
waer onder, als van de voornaemfte wel mach gerekenc
worden , dat binnen de felve alle delinquanten vry konnen
woonen.

Bueren en is noch leen, noch lidt van Gelre, gelijck foni- \'BHerett.
mige fchrij ven, maer een landt op hem felven alleen, en
nochtans binnen de palen des felven Vorftendoms,hier vo-
ren by ons geftelt,befloten. De ftadt light by den vloet Tin-
ge, op een waterken geheeten de Meulen-gracht,een goede
mijle van Tiel. Is een proper ftedeken , en heeft een feer
fterck kafteel,groot 1560 treden in \'t ronde,verfien met vier
ftercke torens en driedubbele graften. Draeght mede den
naem van een Graeffchap, jurifdidie hebbende over veel
dorpen, en een goeden byvang landts; en is door Philippus
Wilhelm Prince van Oraenjen, als erfgenaem van den laet-
ften Grave van Bueren Maximiliaen van Egmont,fijn groot-
vader van \'s moeders fijde, aen den Huyfe van Nafl!bu geko-
men. Nu befit het felvige Willem Henrick van Naflbu,
Prince van Oraenjen,&c. fone van Prins Willem de tweede.

Alfoo by verfcheyde autheuren, en oock hier voren ge- Batavia.
wagh gemaeckt wordt van Batavia, oft, om eygentlijcker te
fpreken, van het eylandt der Batavieren, heeft ons goedt
gedacht iets daer van te defer ftede te feggen, ten min-
ften van het boven-deel,nu ter tijdt onderGelderlandt ftaen-
de, en in defe bygevoeghde kaerte afgebeeldt : fullen het
dan van wat hooger nemen , en boven het eylandt begin-
nen van Rijnberck, in defe Nederlandtfche oorlogen ver-
fcheyde reyfen vän beyde partyen gewonnen en verloren, en
nu jongft ingenomen in \'t jaer van Frederick Hen-

rick Prince van Oraenjen, ö£c. Van daer neemt den Rhijn
fijn cours noordwaerts op, naer Onder-Wefel, en van daer
weder naer het weften keerende, loopt hy met verfchey-
de groote bochten voorby Rees, Griet, en Emmerick
(welcke fteden befchreven fijn in den lande van Kleef) tot
aen\'s Graven-waert, voor aendepunt van de Betuwe lig-
gende, welck den Rhijn dwingt fich in tween te deelen,
waer van\'t eene deel aen de rechter-fijde den ouden naem
behoudt, het ander de Wael genoemt wordt. Op die punt Schent^eH\'-
heeft den onvertfaeghden Overften Marten Schenck,in het /cW
jaer 1586 een groote geweldige fchanfle gebout, infiende

de bequaemheyt om daer mede de Betuwe te bevrijden ,
en meefter van de riviere te blijven, en is nae hem oock ge-
noemt de Schencken-fchanfle. by yder, eenighfins in onfe

Nederlantfche gefckiedeni/Ten ervaren , wel bekent. Hier
in komen meeftalle auteuren over een, dat dit het begin is
van het Eylandt der Batavieren , en brengen tot bewijs by,
<iat dit gedeelte van hier af tot aen de Tielerwaert, en het
Graeffchap Bueren, als,noch ten naeften by den ouden
jaaem behouden heeft, in het woort de Betauwe j en de
oude fchrijvers feggen , dat daer het begin van \'t Eylant is,
<laer de Rhijn in tween gedeylt wort, dat is, aen de Schenc-
fcen-fchans, van waer hy langs de rechter-fijde voorts drijft
naer het Tolhuys, en voorby het Kleeffe ftedeken Huy-
fen , naer Arnhem. Weynigh beneden Huyfen , aen de an-
der fijde, heeft Drufus, om fijn volck te fchepe in \'t Vlie
tc brengen, een graft uyt de Rhijn in de oude Yftfel doen
graven , diefe nae hem Fojpi Drufiana noemden, nu heet
het nae de riviere daer in het geleyt is , dat is de Yffel. Van
Arnhem loopt de Rhijn voort naer Wageningen, Rhenen,
en Wijck te Duerftede , daer hy wel eer , toen te Katwijck
fijnen uytgang geftopt wierdt, een anderen cours geno-
men heeft , naer Kuylenburgh en Vyanen met de naem
Leek, als oft die uyt de Rhijn geleekt waer. Aen de flinc-
ker fijde van de Betouwe, wort hy de Wael genoemt, by
de ouden Vahalis , loopt veel ftercker en met meer macht
van water naer Nimmegen, daer de Betouwe voor eenige
jaren dwers door gegraven is, met een lange vaert op Arn-
hem. De Wael atdryvende komt men op Tiel, en niet
wijdt van daer aen de ftercke Schanfl~en de Voorn , en
S. Andries, daer de Mafe en Wael haer even vermengen,
en terftont weder van malkanderen fcheyden, en maken
het Eylandt de Bommeler-weert, daer fy ten laeften haer
weder verfamelen, by het huys te Loevefteyn,latende aldaer
de Wael fijnen naem , te vrede met de Mafe voort in Zee te
dryven; de reft fullen wy breeder in Hollant verhalen.

Gelijck de Wael een der palen van Vranckrijck eertijts
was, foo is de Rhijn van Duytfch-landt geweeft, en hier
uyt komt dat eenige feggen, dat de Batavieren Franfche,
andere datfe Duytfèn waren, om datfe tuflTchen beyde ge-
legen, beyden even nae fijn geweeft. Hoe het toen^tJaei:
mede gelegen was, willen wy nu niet difputeeren, maer
feggen alleen, dat maer een kleyn gedeelte van dat Eylant
nu onder Gelderlant is, de refte onder Hollant: voorts dac
het eertijdts een ftrijdtbaer volck geweeft is, foo wel by dc
Romeynen als Duytfchen geèert en ontfien.

van Gelder-
voor een ge-
deelte gelegen op de
Franfche , en voor een
gedeelte op den Duyt-
fchen boodem ende
grenft tegen het Oo-
ften aen het Hertogh-
dom Cleve, tegen het
Noorden wert het door den Rhijn van de Ve-
iuwe, tegen \'t Zuyden door de Male van Bra-
bant gefcheyden j maer tegen \'t Weften verre
uytgeftreckt, raeckt het de Heerlijckheyt Uy-
trecht en \'t Graeffchap Hollandt.

Het grootfte gedeelte van dit Vierendeel
pleegh eerft nevens de ftadt Nieumeegen onder
Hollant te gehooren, maer door Graef Willem
van Hollant, Roomlch Koning, aen Graef Otto
de tweede, voor een fekere fomme gelts ver-
bant , en verluymt fijnde te lolfen, is het op lè-
cere voorwaerden, in \'t jaer 1248, aen het Her-
toghdom van Gelder gehecht; welcke naerder-
handt door Rudolph Roomfch Keyfer is beve-
ftight.

Het wert gedeelt in het Rijck yan Nieumeegen,
en yier Ampten, te weten , de over en onder Betuype,
Maes enWael, de Tieler en Bommeler-Waerden y met
Beefden en Refnoy.

Het Rijck van Nieumeegen wert beftiert van fij-
jSHemee- j^^n Burghgraef en Rechter , en beflopten te-
gen \'t noorden tuffchen de Waelftroom , en het
Schepen-ampt van Nieumeegen ; tegen \'t 00-
ften paelt het aen Cleef, tegen \'t zuyden aen
Maes en Wael en vervat de volgende dorpen
en Ampten, Groesheeck, Maurick, Hoemen, Malden,
E-JP^cA, Wichen, verciert met een aenfienlijck ftot,
Boeningen, en eenige anderen.

Het Ampt van de Over-Betuwe ftreckt fich
uyt van de Schenckenfchans tot den Nieuwen-
dijck toe , vervattende wat tuffchen den Rhijn
en Waelftroomen is gelegen : op het begin
van dit Ampt leyt de Schanfe begonnen in \'t
jaer 1580 van den vermaerden Marten Schenck,
en naderhandt door de Staten der Vereenigh-
de Provintien in diervoegen verbetert, dat men
de felve niet t\'onrecht voor een der fterckfte
veftingen des gantfchen Nederlants achtet, fijn-
de door haere gelegenheyt het bolwerck en de
fleutel der Vereenighde Provintien. De dorpen
in dit felve ampt gelegen fijn : Herben, Aert-Do-
renhurg, Angeren, daer jaerlijcks een ongeloof-
lij cke menichte karften waften ; Bemmel, Reef-
fen, Doornick, Leut, Elfi, \'t welck heeft een kerck
verciert met een feer fchoone tooren , en ver-
Vereenighde NederL

gaderinge van Domheeren ; in de kerck ruften
de H. Willebrord ftichter der felve , en de
H. Werefridus j Eiden, Ooflerholt,Valhurgh, Hervelt^
Andelfl, Setten, Rand-Sf ijck, Driel, en Hetteren.

Het Ampt van de Neder-Betuwe ftreckt fich Dtrndtt*
uyt van den Nieuwendijck tot den Tielerwaert,
en het Graeffchap Buren j en begrijpt de vol-
gende Kerfpelen en dorpen: Doyyvaert, het out-
fte van de omleggende Kerfpelen j Tfendoorny ^ )
heerlijckheyt gehoor ende aen het adelijck ge-
flachte van Vygh; Kefleren, Echtelt, Maurick, Rijs-\'
mjck, Soelen , Ochten, Aye:?iaet, Lyenden, Ingen en
Raloefwaey.

Het Ampt tuffchen Maes en Wael begrijpt Maes m
al wat tuffchen hét Rijck van Nieumeegen , en
het eylandt Voorn gelegen is : en de volgende
dorpen, Drumel, Wamel, Alfen, Leeuyven , Maesbom^
mei, Puffelick, Vruyten, Aefferden, Burgharen, en on-
der en boven Ajjelt,

In de Tielerwaert fijn de dorpen , Hemert, Va- jy^
riek , Opynen, Hefel, Nerynen, Meteren , Efl , Thuyl, wam*
Baefien, Eer^pynen, Veuren, Geldermalßen, Deyl, Gel^
lekom, Reumen, en Wadenoyen.

In de Bommelerwaert, het welck een Eylandt Bomme-^
op fijn felven is, tuffchen de Maes- en Wael- limatru
ftroomen beflooten, fijn de dorpen , Zuylichem,
Aelft, Nye-^ael, Gameren, Delw^nen, Kerck\'9pijck,Bruy^
kom, Dryelj Rojfum, vaderlandt van den feer ver-
maerden Marten van Roflum, dewelcke oock in
de kercke tot Roffum , in een feer heerlijcke
grafftede , begraven is de kercke felfs is eea
fchoon en uytmuntent gebouw,- en Herwaerden.

Beefden en Refioy fijn twee dorpen, over de
Linge naer de Graeffchappen Buren en Culen- Reßsop
borgh toe gelegen,te famen een van de Ampten
van het Nieumeeghfche vierendeel uytmaken-
de : in dit Ampt leyt de Abdye Marienweerdt,
voor defen ieer vermaert j maer nu vervallen, en
verwoeft.

Buyten de bovenverhaelde dorpen fijn in dit Beertijck^f
Quartier van Gelderlandt veele heerlijckheden, Ifj^^\'**
met hooge rechtspleginge begaeft, en Edellie-
den Sloten, welcker voornaemfte wel fijn : Per^
fingen, Vhbergen , Groesheeck, Doddendael, Batenburgh,
Horffum, Ltiyr, Oy en. Dieden, Balgoy, Gent, Hemert,
Bylant, Millingen, Pannerden, Meynerts\'styck, Roffem,
Linden, Oudeyoeert, Mors, Wo ffsmerdt, ludermittey
Dalem, Pouderoye, Neder-Hemert, Ameroy, Aelft, He-
dely en meer andere.

Nieumeegen, de hooftftadt van gantfch Gel-
derlandt, en byfonderlijck van dit Vierendeel, N««»?«-»
leyt aen den oever van de Wael, vermaekelijck
van gelegenheyt, gek-en volckrijck. Binnen
fijne mueren fiet men veele overblijffelen van
de oude Romeynen en de bane by de ftadc

werdt tot defe ure noch de Roomfche voet
geheeten j waer van in de Heefen-poort een
oude Ifeen, alhier gevonden, met defe ingehou-
we woorden, Hic Pes Romani Imperii,
ingemetfelt is. Uyt het welcke , ende meer an-
dere outheden die noch hedensdaeghs aldaer
gevonden werden-, men fekerlijck gelooft, dat
de Romeynen hier haer leger, en gewoonelijc-
ke befettingen gehadt hebben. De oudtfte ge-
dachtenilTe die men van defe Stadt vindt, i^in
de Reystafelen van Antoniniis, dev\\\'elcke door
Peutingerus in het licht fijn gebracht, en van
de Geleerden geacht werden gemaeckt te fijn,
ontrent de tijdt, als Conftantijn het Roomfche
Rijck beffierde , dat is, driehond er t jaren naer
de geboorte onfes Salighmaeckers j alhoewel
anderen meenen dat Tadtus oock defer ftede,
onder de naem van Oppidum Batalporum,gedenckt»
In de naervolgende tijden heeft, naer het ge-
tuygenilTe van Rhegino, Keyfer Karei de Groo-
te, een van fijn drie voornaemfte plaetlen, ofte,
gelijck menfë noemt, Keyfers-ftoelen , hier ge-
hadt -y waer van de twee overige, een tot Aken,
en de andere tot Diedenhoven fouden geweeft
fijn. Het kafteel ofte flot, \'t welck men gemeen-
lijckVakkenhof noemt, en mifiTchien Vahalen-
hof, naer de vom*by-loopende rivier, geheeten
moet werden , acht men van lulius Caelar hier
gefticht te fijn en naer dat het van de Deenen
en Noormannen omverre gefmeten was, weder
herbouwt door Frederick BarbarofTa in\'t jaer
I ijj. Waer van een feer groote fteen, voor ee-
nige jaren onder de aerde op S. Stephens kerck-
hof gevonden, met dele Veerfen getuygenifle
geeft:

Anno milleno, poßquam falm eft data feclo ,
Centeno jmäto, qiiinquageno quoque quinto,
Ccefar in Orhe fitus Vridericm pacis amicm,
Lapfum, confraäum, Detiis, in nihil ante reda&um y
Arte, nitore pari, reparavit optis Novimagi,
lulim in primo tarnen extitit ejus origo,
Imparpacißco,reparatori Friderico.
Het gefeyde flot leyt op eenen bergh , en heeft
een leer aengenaeme uytficht over de ftadt,
voorby-loopende riviere, en omleggende lan-
deryen. De Hooftkercke, den eerften Martelaer
S. Stephanus toegewijt, is aenfienlijck van we-
gen fijne grootte, konftich gebouw, en ryen pi-
keren i in het koor derfeiver is de grafftede
van Catharine van Bourbon, Huysvrouwe van
Adolph van Egmondt, de achtfte Hertogh van
Gelderlant, en Moeder van desfelfs naevolger
Karei. En niet wijdt vande felve,en mede in het
koor , ruft Joris Schenk, ibnder eenige uytter-
lijcke eer-tombe, alhoewel fijne oorlogsdap-
perheyt en deucht de felve wel verdient hebben.
Niet verre van de kerck fijn de Stadts fchoolen
met geen minder konft gebouwt, en van buy-
ten met beelden en andere vercierfelen der
bouwkonfte opgetoyt. \'t Stadchuys is oock een
net en aenfienlijck ftuck wercks, hebbende de
voorgevel verciert met de beelden van eenige
Keyiersj voornaementlijck van de gene, welcke
door haere mildadicheyt en gonlt defe Stadt
begenadicht hebben,- daerenboven fijnder noch
verfcheyde kercken , en andere gebouwen

waerdigh om befien te werden j en de Stadt is
van buyten tegen vyandrlijck gewelt feer wel
gefterckt, en heeft het recht van munte , ais
een vrye\'Rijcks-Stadt. Haere inwoonders wa-
ren voor defen uytermaten genegen tot den
Oorlogh , en haere Vorften, uyt den huyfe van
Egmondt gefproten, feer toegedaen \'gelijck
fulcks de ellenden en moeyelijckheden , op ver-
lcheyde tijden hen daer over op den hals geko-
men,genoegfaem getuygen konoeniterwijle nau-
lijcks een huys binnen de ftadt gevonden wiert,
dat niet iemant in het verdedigen van het recht
harer Vorften verlooren hadde : naderhandt
hebben iy haer mede tot koopmanfchappen en
de konften begeven. Buyten de Stadt is een
Bofch, \'t welck men voor delen het Keyfers,
ofte Nieumeegfche Bofch pleegh te noemen, en
welcker verfcheyde maelen in de Hiftorien ge-
dacht werdt , en was in voorige tijden feer dicht
met opgaende boomenen ftruy eken belet, welc-
ke naederhandt van tijt tot tijt door de Gelder-
fche en Kleeffche Hertogen afgehackt fijnde,
tegenwoordigh overal opene wegen en plaetfèn
heeft. Berchemius getuygt, dat die van Nieu-
megen een byfonder recht gehadt hebben, van
in dit bofch te mogen houthacken, en haere
beeften en verekens te weyden. Die meer be-
geert van defe ftadt en de volgende te weten ,
^an naefien het gene wy van deïèlve in ons Ne-
derlants Stedeboeck geichreven hebben.

Vier mijlen ontrent van Nieumeegen leyt t«/.
Tiel, op de rechte fijde van de Wael ^ fijnde
veel ouder ftadt als vele meenen, terwijl Gem-
blacenfis vandelèlve gewach maeckt ontrent
het jaer 451^ fy was voor defè de hooftftadt van
\'t Graefichap Teyfterbandt,waer uyt hare waer-
digheyt genoeghfaem blijckt. De loffelijcke da-
den van hare inwoonderen werden fèer gepre-
ièn , en voornamentlijck die fy in den jaere
1472 en de volgende hebben uytgerecht, ter
welcker tijde fy gefèyt werden, altijdts het mee-
fte by gebracht te hebben, om de fegen te ver-
werven voor die gene in wiens dienil: fy waren.
Geen geringe eer hebben fy oock ingeleyt mee
het uytftaen van een feer fware belegeringe der
Burgundifche krijghsmacht in den jaere 1J28,
van dewelcke fy met groote eere en achtbaer-
heyt verloft fijn : van defè belegeringe draeght
de poort diemen naer Bueren uytgaet een heer-
lijcke getuygenifTe in een fteen gehouwen, fijn-
de defè volgende veerfen :

Tormentis,jaculis quam lacerata feris ?
Fortius exurgam BatalPorum gentis Afylum y
Pro quihus ut yici, prdia dura mihi.
De Stadt is gelegen in een vermakelijcke landts-
douwe, en is het hooft van de Tielerwaert, die
van haer de naem ontleent 5 is op de hedens-
daeghfche wijfè fèer w^l gefterckt j en heeft al-
leen dat ongemack dat de nauwigheyt, wan-or-
dre , en kromte der flraten , beletten de door-
\' tocht van de windt, \'t welck de locht ongefi)nt,
en de ftadt aen vele befmettelijcke fieckteh on-
derworpen maeckt. -

Bommel leyt op de flincke kant van de Mafe, ^ommsh
twee mijlen van Bueren , en wordt gem^eenlijck

in de oude brieven Salt-boemel genoemt, tot heyt van een Graeffchap, en wordt onder dien
onderfcheyt van een andere plaetfe niet verre eernaem befeten van den jegenwoordigen Prin-
van haer gelegen , die Maesboemel geheeten ce van Oranje. Voor deien was het maer een
werdt. Ottho van Naffau, fevende Grave van enckele Heerlijckheyt, maer in het jaer 1491
Gelder , heeft de eerfle ontrent het jaer 1229, heeft Maximjliaen,i\\comfch Koning,defelve tot
mueren , en fladts voorrechten, aen defè Stadt de bovengefèyde waerdigheyt verhooght, ten
gegeven ; maer tegenwoordigh is defèlve feer gevalle van Frederick van Egmondt , haeren
wel voorfien met wallen en graften naer de he- Heere : uyt defèn fijnen foone Floris, is gefpro-
dendaeghfche manier,- fbo dat fy met recht een ten Maximiliaen , wiens dochter en erfgenaem
van de voornaemfle Sterckten der Vereenighde Anna van Egmondt, trouwende aen Willem van
Nederlanden geacht werdt: daerenboven is fy Nafïou , dit Graeffchap in het doorluchtige
het hooft van het Eylandt, \'t welck naer haer Huys Nafïau-Oranje overbracht. Het heeft
de Bommeler-Waert geheeten werdt, en gaet buyten de fladt noch groote jurisdidie, en goet
Tiel in grootte, en wijdte der flraten , als getal van dorpen, onder dewelcke wel het voor-
oock gefonde lucht, verre te boven. Het is aen- naemfle is Boefichem, daer een jaerlijckfche Paer-
merckens-waerdigh dat defe fladt, onder de demarckt gehouden wert, en een Slot is,\'t welck
aldereerfle geweefl is, die het juck van Span- weleer een verblijfplaetfe der Heeren van Guy-
jen, ten tijde van den Hertogh van Alba , afge- lenburgh plach te wefen, fijnde naerderhandt,
fmeten, en met de Hollanders fich verbonden door middel van een huwelijck , aen de Heeren
$, Andrits, beeft. Op dit felve Eylandt, niet verre van defe van Bueren gekomen. De andere dorpen onder
ftadt, tuflchen Roffum en Herwaerden, leyt een dit Graeffchap gehoorende fijn, Trick, Burenmal-
geweldige Sterckte op een engte, wekkers huy- fen, Sermond, Aß en Arrichem.

tenwercken van de Mafe aen de eene, ende Het Graeffchap Guylenburgh leyt op het\'tCracf-
Wael aen de andere fijde befpoelt werdende, uytterfte van Gelderlandt, tegen \'t landt van AH
over beyde de felve ftroomen heerfchen. Defe Vianen , en het Graeffchap Leerdam , beyde in
is aldaer gemaeckt in \'t jaer 1599 door den Ad- Hollandt gelegen , aenpalende , tegen \'t ooften,
mirant van Arragon, als hy op de Bommeler- aen \'t Graeffchap Bueren, en voorts tuffchen
Waert overgekomen fijnde, de ftadt Bommel te de Leek en Linge beftooten,- de hooftplaetfè
vergeefs belegert hadde,- en nae den naem van van dit Graeffchap is de ftadt Cuylenburgh,leg-
den Gardinael Andreas, die in afwefen van den gende op de flincke fijde van de Leek, van Bue-
Aerts-Hertoge, het Stadthouderfchap bekleed- ren,Wijck te Duerftede , en Vianen bynae even
de, genaemt S. Andries. Maer defelve is in den verre gelegen; fy heeft feer groote voorrechten
jaere 1^00 gevallen in de macht der Vereenigh- en vryheden , waer onder wel de voornaemfte
de Nederlanden, die defelve als noch befitten. is , dat die gene die om eenige mifdaden, ofte
i)tSchms Op het Eylandt Vooren , liggende tuffchen de fchulden voorvluchtigh fijn , alhier voor ee-
Bommeler- en Tieler-Waerden , en \'t Ampt nigen tijdt haer fekere toevlucht hebben; daer-
Waes en Wael, leyt oock een groote fterckte, enboven ftreckt de jurisdidie van den Grave
defèlve naem van het Eylandeken ontleenende, noch over vier dorpen, te weten, Suyrding, Syder-
cn is gefticht van Prins Maurits van Oranje, yelt, Goberding, enRedishen- Keyfer Karei de V
in het fèlve jaer 1599. heeft het, fijnde maer een Heerlijckheyt, tot de

U Graef- Terwijle de Graeffchappen Bueren en Gu- waerdigheyt van een Graeffchap verheven, ten
(chap lenburgh op den Gelderfchen boodem , en on- gevalle van Florens van Pailant haer Heere; die
der het begrijp van het Nieumeeghfche Vieren- in den jaere i ^66,een van de voornaemfte Edel-
deel gelegen fijn , kan ick de felve , fonder aen- Heden was, die, te famen verbonden, het requeft
roeren niet voorbygaen. Bueren is een ftede- aen de Hertoginne van Parma overleverde 5
ken, leggende op een kleyne watervliet, die de doch naerderhandt heeft hy geduerende den
Muelengraft geheeten werdt 5 tuflchen Guylen- oorlogh ftille gekeft, tot in den jaere 1598,
burgh, Wijck te Duerftede, en Tiel, van elck wanneer hy tot Gulenburgh geftorven is, naer-
ontrent een mijle weeghs verfcheyden ; het latende tot fijn erfgenaem fij nen foon Florens:
heeft een aenfienlijck en groot Slot, \'t welck in welcke fonder kinderen overleden fijnde, is dit
voorgaende tijden feer fterck gehouden wierdt, Graeffchap gekomen aen Philips Theodoor ,
in het welck Adolph van Egmondt, Hertogh Grave van Waldeck en Pyrmont, van wiens na-
van Gelder, fijnen Vader Hertogh Aernout ge- komeling en het tot op heden wert befèten.
vangen gehouden heeft. Het heeft de weerdig-

Et derde Vierendeel
van Gelderlandt is het
Graeflchap Zutphen,
het welcke door het
huwelijck van Otto van
NaiTau den Eerft en ,
Grave van Gelder, aen
Gelderlandt gevoeght
is, alhoewel het on-

der de Seventien Ne-
derlandtfche, als mede onder de Seven Ver-
eenigde Provintien, een landtfchap op ftjn fel-
erettßn* ven uytmaeckt. Het paelt in \'t Ooften aen Weft-
phalen, in het Noorden aen Over-Yftel, in het
Zuyden aen Cleef, en in \'t Weften wert het
door den Ysfèl van het deel van Gelderlandt,het
^atfm welck men de Veluwe noemt,afgefcheyden. Dit
geweft werdt alfoo genoemt van de leege en
broeckachtige landen, welcke het vele heeft,
en in onfè tale Veenen geheeten werden, als of
men feggen wilde Zuydtveen , als veenen gele-
gen in het zuyden ten opftchte van Vrieslandt,
daer het eertijdts onder gerekent was, waer uyt
daer nae de naem van Zutphen afgekomen is.
Pontus Henterns meent dat het fijnen naem ge-
kregen heeft van de aengename weyden, en
Suetveen genoemt moet werden ; maer als men
aenmerckt dacnaer \'t noorden van de Stadt een
ftreeke landts gelegen is diemen Noort-Veen
noemt, kan men klaerlijck mercken dathy in
fijne meeninge dwaelt, gelijck mede die gene,
welcke meynen dat de naem gekomen is van
de Vßpetes , volckeren by de Romeynen eer-
tijdts foo genoemt, die men houdt dat defè
landtftreek bewoont hebben.
Stadt ZHt" De Stadt Zutphen is een góede, vermaerde,
rijcke , welbetimmerde en ftercke ftadt, fijnde
omringt met geweldige veften en bolwercken
aen de eene , en aen de andere kant met moe-
raftchen j leggende aen de rechte fijde des. Yf^
féls, en door haer vloeyt het rivierken de Berc-
kel in den voornoemden Yftel, fcheydcnde de
Stadt in twee delen, waer van het eene de oude,
het andere de nieuwe ftadt geheeten werdt, en
doende tot gerief der burgers, binnen de ftadt
fèlve, verfcheyde molens omgaen. Van Does-
burgh is fy anderhalf mij Ie, van Aernhem vier,
cn van Nieumeegen fes verfcheyden. Hare
Hooftkercke, gewijt ter eeren van S. Walburgh,
is een out en fchoon gebou, maer nae de nianie-
Vcrmighdc Nederl,

rc der oude en eerfte tijden des Chriftelijcken
geloofs,wat donckerachtigh,fy heeft gehadt een
feer hoogen tooren , die tweemael door den bli-
xem in brant geraeckt is, de eerfte reys in \'t jaer
i44<5, de tweede in \'t jaer 1600, gelijck de
twee byfchriften , boven de deuren des toorens
geftelt,getuygen.De kercke is met een Proosdye
verfien, eertijdts van foodanigen waerde , dat
Graven verfcheyde maelen delelve bedient heb-
ben ; als mede inet een Collegie van Canonic-
ken , ingeftelt, fbo men meent, door Otto van
Naftau de Eerfte van dien name,Grave van Gel-
der en Sutphen j wiens grafpiaetfè, als mede
die van fijn Huys vrouwe, gelijck het gemeyne
gevoelen is, in het midden van de kercke ge-
toont werdt. Men fiet in de felve kercke een
kopere vonte ofte doopvat, feer konftigh ge-
werckt, \'t welck van ieder foo ten opfichte van
fijn groote ftoffe als konft , m.et verwonde-
ring befchouwt werdt. Aen de ooftftjde der
kercke is de publijcke Bibliotheeck , van boec-
ken redelijck wel voorfien , die altijdt door
de prijftdijcke miltheyt der Overheyt is toene-
mende j en hier dichte by was eertijdts de Scho-
le, dewelcke nu door laft der Overheyt ver-
plaetft is in het Predickheeren Kloofter, in het
midden van de Stadt gelegen. Onder andere
ftadts gebouwen fiet men ontrent de Vispoor-
te de overblijfielen van een groot gebouw , het
welcke men houdt de wooning van de oude
Graven van Zutphen geweeft te fijn waerom
die plaetfe tot op heden noch, Op des Graven
Hof, gemeenelijck genoemt werdt. Niet verre
van de felve is een hoogen tooren , dewelc-
ke voor defen, naer het gemeen gevoelen, voor
een poorte verftreckt heeft, gebouwt in ge-
daente van een vierkante naelde, van gebacken
fteen, en gemeynelijck , naer iemant die \'er
eertijdts op gewoont heeft, den Droogenaps tooren
geheeten van defe tooren, die geen kleyn
cieraet der ftede is, fiet men wijdt en fijts over
de omleggende landtsdouwen- Ontrent S. Wal-
burghs-kerckis het Stadthuys, fijnde een groot
en deftigh gebouw; by het felve is de verfa-*
melplaets der Gecommitteerden van \'t gantfche
Graeflchap. Daerenboven is mede alhier het
huys van de Graven van Bronckhorft, voor
veele jaren ten dienfte van haer geflacht ge-
bouwt 5 en hetwijnhuys, fijnde een oudt ge-
bouw.

De Regeeringe beftaet by Burgermeeftercn
en twaelf Schepenen , dewelcke uyt kracht van
het oude gebruyck , en haer recht , fonder
iemants ftemminge, ofte kennifte van hooger
macht, \'s jaerlijcks ontrent het feeft van S. Pie-
ters Stoel, met gemeene ftemmen haere mede-
amptenaeren verkielèn, en nieuwen in der over-
ledenen plaetfen aennemen. Defe waerdigheyt
befitten fy voor haer leven, ten fy iemant die
van fich felve afftont, oft om eenigh fwaer feyt
van fijne mede-amptenaeren afgefet wierde.
Alle delè te famen doen recht, en oordeelen de
gefchillen naer de handtveften , en ftatuten
haerder ftede, ende van haere vonniftèn,valt
geen appel tot eenige Rechtbancken. Invol-
gens de fèlve Zutphenfche ftatuten , wert niet
alleen in de kleender fteden defes Graeffchaps,
maer oock buyten het felve in vele andere fte-
den op de Veluwe, en in het landt van Cleef
leggende, recht gedaen , en indien by haer foo
fwaere en verwarde rechtfaeken voorvallen, dat
fy defelve niet konnen ontwarren,fijn fy gewoon
defelve met eenige plichtigheden aen defè Re-
geeringe (f^rHq^^rt feggen fy) te brengen, om
van defèlve geoordeelt te werden: die alsdan
van defelve, volgens de handveften, geoordeelt
werden, en afgedaen, fonder dat hare vonniftèn
eenigh appel onderworpen fijn. En ick bevin-
de defe Rechtbanck van outs fbo vermaert ge-
weeft te fijn, dat men oock uyt feer vergelegene
geweften van haer raedt gevraeght heeft. Bo-
ven dit heeft defè Stadt, onder andere, een
voorrecht , haer vergunt van Arnout van
Egmondt, Hertogh van Gelder, en van de an-
dere volgende naermaels beveftight, dat fy niet
kan geroepen\'Werden tot eenige buytenho-
ven i en fy is gewoon fich van dit voorrecht te
dienen , foo dickmaels als \'er over iets gewich-
tighs, het Graeffchap betreffende, fal beraet-
flaeght werden 5 want alsdan roept de Overig-
heydt de Graven , Baenderheeren, en Edelen,
gelijck mede de Gemachtighde der kleender
fteden, te famen; haer noodende door brieven,
te willen op fekeren dagh, die fy bekent maken,
haer ten dien eynde inftellen. In defè Verga-
deringe fitten de Rechters van die tijdt voor,
en brengen de faecken daer men over raetfta-
gen fal te berde, famelen de ftemmen, het welc-
ke alles door de ftadts Geheymfchrijver aenge-
teeckent , en ter Geheymfchrijverye bewaert
wert. Het andere voorrecht, daer van in de Hi-
ftorien gewach gemaeckt wert, van naer het
Hofgericht van Spiers niet te mogen betrocken
werden, raeckt de Stadt en het Graeffchap Zut-
phen niet alleen, maer geheel Gelderlandt in \'t
algemeen. Over de gefchillen van Leengoe-
deren , werden alhier onder den blaeuwen he-
mel , en op een fekere daer toe beftemde plaet-
fe, te weten onder een eyckenboom, ontrent de
overblijffelen van het oude Stadthuys , daer ick
hier boven van gefproken hebbe, geoordeelt,
naer het voorfchrift der Zutphenfche Leen-
wetten, die niet n^i^der by vremde volckeren,
als der Fran^oyfen Salifche-wetten, vermaert
fijn: en ter gedachtenifte van delè oude ge-
woonte , wert de ftoel, daer de Rechter, recht

füllende docn,op fit, fbrghvuldighlijck bewaert.
Daerenboven heeft de Stadt oock het recht
van te mogen munt ftaen ^ daer genoeghfame
getuygenifte van geeft het geit, dat noch wel
te vinden is , en de jaerlijckfè erkentenifte ,
die van de Algemeyne Staten aen haer betaelt
wert, voor dat fy ophouden van munten , en
aengetekent ftaet in de gemeene reeckenboec-
ken der Provintien. De Palen van de Stadts
rechtspleginge ftrecken ftch oock over den
Yftel een ftuck weeghs in de Veluwe, en tot de-
fèlve behoort oock de lantflreeke gelegen over
den Ouden-Yftel.

De outheyt delèr Stede kan men afmeten,
dat het geheele Graeffchap van haer den naem
ontleent,- dat die waerdigheyt al gehadt heeft
ten tijde , dat Gelderlandt maer voor een
Vooghdye ofte Ampt bekent was. Berchemius
verhaelr^,dat in aeloude tijden, en alvoor dat
Zutphen gebouwt was, de Graven als toen,
Graeven van Zelhem genoemt wierden, met
de volgende woorden : Priftinis temporihm Comités
Zutphanienjes j ante sdificationem civitatis ^ collegii
Zutphanienfis, Comités de Zelhem dicehantur j de quorum
genere quidam diäus Baldericm Comes inßituit caßrum -
Zelhem inter Mel ^ Meer Dufflis : de cujm profapia.
certos Comités de Zelhem , videlicet Theodoricum Comitem
ejufque fiatres Alardum ^ Gerhardum , cum eorumpo-
fleritate fexus utriujque, cuidam antiquifßmo Mijfali
eccleß^ de Meer in eorum memoriam vidi infcriptos. Di-
Bm vero Comes Baldericus , Comes de Zelhem, tandem
dejeäo dißo fuo caßro de Zelhem, cum ipßm lapidihm
erexit monaßerium monachorum Ordinis Sanäi Benedi-
ßi, nunc vero Canonicorum fecularium, Zeßicenßs, quoi
ampliffimis fundavit ^ donavit reditibus. Sicque Duf* 1
fiia cum Zeßicd ditione Comitis Zutphanienßs fuijje vU
dentur: licet nunc Dufßia ad Gelris, U Zeßi\'ca ad Clivia
accejferint Principatm. dat is : In oude tijden en
aleer de ftadt Zutphen , ofte het Zutphenfche
Collegie gebouwt was, wierden de Graven van
Zutphen , geheeten Graven van Zelhem j uyt
welcker geflacht fekeren Graef Balderick een
flot gebouwt heeft tuftchen Niel en Duyffel-
Meer : ick hebbe oock in een feer out Misboeck
van de kercke van Meer, ingefchreven gefien
fekere Graven van Zelhem uyt het felve ge-
ftacht , te weten, Graef Diederick, nevens fijne
broeders Alard, en Gerhard , met hare naeko-
melingen van beyder kunne. Maer den gefèy-
de Graef Balderick heeft naerderhandt fijn
flot van Zelhem doen afbreecken, en van die
fteenen opgebouwt het Kloofter toen van Be^
nedidiner Munnicken, nu van. de wereltlijcke
Kanonnicken van Zeffelijck, \'t welck hyoock
met rijckelijck inkom.en ingeftelt en begaeft
heeft. Waeruyt fchijnt te volgen, dat den Duyf-
fel nevens Zeffelijck aen het Graeffchap Zut-
phen gehoort hebben j niet tegenftaende Duyf^
fel jegenwoordigh aen Gelderlandt, en Zeffe-
lijck aen het Cleeffche Vorftendom gehecht is»
Dus verre Berchemius.

De plaetfen in het Graeffchap Zutphen baen-
gelegen, fijn niet van een en de felve eygen-heer.

fchap : eenige fijn bekent voor Baenderheer-lyck-^^
lijckheden , andere Steden, de derde Ampten ,
ofte oock heerlijckheden. Onder de Baender-

heerlijckheden bekleet Bronckhorft de eerfte buyten alle twijffel Drufusburg oft Droesburgh

, glaetle in de Staten van dit Graeffchap , fijnde geheeten geweeft. Van de voorverhaelde Grift

fèlfs mede met die waerdigheyt verheerlijckt, fpreeckt Tacitus in het tweede van fijne Jaer-

alhoewel in de vergaderinge der Staten den boecken : lamque clafßs adyencrat ad prindpium

Heere alleen Vry heer genoemt wert. Het leyt agri BataYi, { ubi nunc Schenkianum propugna-

een mijle van Zutphen , aen de rechter boort culum) cumpVcemiffo commeatu , ^ dißrihutis in legio--

des Yftels, en wert befèten van Otto Grave van nes acJocios navibus, Foftlim cui Drufian^e nomen >

De tweede Baenderheerlijckheyt is het Graef- ß eadem aufum , libensplacatufque exemplo ac memoria,

fchap van den Bergh, tamelijck groot van be- confiliorum atque operum juvaret: lacm inde ^ Ocea-

grijp ; de eerfte plaetfe van dit Graeffchap is num vßque ad Amißam flumen fecunda navigatione

\'s Heerenbergh,een Stadt van Deutecom ander- perVehitur : datis En nu was de vloot gekomen

half mijl afgelegen,in een feer aengename lands- aen het begin van \'t Eylandt der Batavieren, als

douwe, omringt met bergen , weyden , en bof^ Germanicus , nae dat hy de voorraet vooruyt-

fchen: het heeft een aenftenlijk ftot,woonplaetfè gefonden, en de legioenen en bontgenoten op

en Stamhuys der Graven. Daerenboven fijn in de fchepen verdeelt hadde , de Grift, die men

\'t felve Graeffchap de volgende dorpen en ker- nae Drufas noemt, in gevaren , fijn vader Dru-

jfjielen: Gendingen, Eßen, Zèdden, Netterden, Didam, ftis badt, dat hy hem, het felve dervende begin-

Weften>oordt,Qn Dieren. De Graven van den Berge nen, verfoent en willighlijck met de gedachte-

reeckenen haere afkomft van Henrick, Heere nifte fijner aenflagen en wercken wilde byftaen;

van den Berge, tweede zoon van Otto van Naf- en voer voorts geluckelijck tot de meyren en

fau,eerfte Grave van Gelder en Zutphen, en van , den Eemsftroom:dus verre Tacitus. Uyt welcke

het over-eedel geflacht van der Leek, Heeren woorden men klaerlijck de redenen kan fien,

van Breda. Sy fijn voorders feer vermaert in de waerom Drufus defe Grift heeft doen graven ,

Hiftorien der Nederlantfche oorlogen , voor- , te weten, niet alleen op dat fy foude ftrecken tot

naementlijck Willem , en beyde fijn foonen een borftweeringe tegen de Duytfchen , maer

Herman en Frederick , Ridderen des Gulden- oock op dat hy aldus met defè nieuwe waterley-

Vlies , cn de laetfte oock Landtvooght van dinge de kracht en het gewelt der wateren fou-

Vrieslandt , Artoys, Vlaenderen , en naer- de verleyden : maer wel ten voornaemften , om

maels van Gelderlandt; hebbende fich beyde door dien wegh fijn fcheepsvloot in de Noort-

feer getrouw in dienft des Konings van Hifpaii- zee en den Eemsftroom te konnen brengen,

jen gequeten. Maer Hendrick haer broeder op de tocht die hy tegen de Cherufcen voor

cn naefaet in het Graeffchap, verfcheyde mae- hadde: gelijck Germanicus naerderhandt, fijns

len Veldtheer der Koninglijcke legers en vaders voetftappen naevolgende , gedaen heeft,

Landtvooght van Gelderlandt, heeft daerna, als Tacitus getuygt. Voorts is Doesburgheen

uyt misnoegen de Spaenfche dienft verlatende , goede en volckrijcke ftadt, ftreckende, vermits

fich aen der Staten fijde begeven. Heden wert fijne fterckte en gelegenheyt, een fchanfè en

dit Graeffchap befèten van Albert Grave van boiwerck voor \'t Quartier van de Veluwe.

den Bergh , Marckgrave van Bergen-op-Zoom. Doetecom leght op den Ouden-Yftèl een Doetecom,

De derde Baenderheerlijckheyt is die van mijle van Doesburgh, is een tamelijck ftede-

Baer en Lathem , gelegen in aengename beem- ken , omcingelt met een dubbelde fteene muer,

den en weyden aen het begin des Yftels, en wert doch onbequaem om gewelt te wederftaen» ^

De vierde is die van Wiften , in de welcke ge- maerde kloofter Bethlehem , gefticht van Graef

legenis het ftedeken Burg niet verre van den Hendrick van Gelder, het welck in de laetfte

doch geene veften. Defe Baenderheerlijckheyt Locchem leght op den watervloet Berckel Louhem,

wert in \'t gemeen en onverdeelt, ten opfichte twee mijlen van Zutphen, fijnde een fterck en

van Limburgh en van den Berge, en begrijpt Twee mijlen van Breevoort leght de vafte en GroUe.

boven het genoemde ftedeken, noch de ker- ftercke ftadt Grolle , fijn naem ontleenende van

fpelen Sillewoldt, en ferjfelpelt. de groente en laeghte van \'t geweft j want men

Naer de Baenderheerlijckheden volgen de het felve in openbaere fchriften niet anders als

van gefj-iroocken hebben. Naer Zutphen volgen Bredevoort leght twee mJjlen van Anholt, is Breevoeru

Voesborgh,Deutecom, Lochem^m Grol. Breevoort, al- een feer fterck ftedeken , foo van plaets , gele-

hoewel in \'t Graeffchap gelegen , wert niettemin genheyt, als konft halven; is verdeelt in Stadt

onder de Ampten gereekent, niet onder de Ste- en Kafteel, tot het welcke door de moeraftchen

den^maer tot defelve werden oock geftelt Bronck- maer twee toegangen fijn. De Prince van Oran-

horß,Burgh,en \'s Heerenberg,om dat fy in het Graef- je befit het in pandfchap , fijnde daer af Pand-

fchap gelegen fijn , hoewel fy onder haere by- heer : doch wert onder de Ampten , niet onder

Doesburgh ontleent haer naem van Drufus, Nae de Steden volgen de Ampten : en onder Amp-

ftieffoon van Auguftus , die haer , nae dat hy de de fèlven is het eerfte, het Landtdroft-Ampt

Grift uyt den Rhijn in den ouden Yftel hadde des Graeffchaps Zutphen , het welcke in twee Droßfihap

doen graven, gefticht heeft ^ fijnde voor defen Gerichtsplaetfen verdeelt is, welcker eene tot

Doetecom , het andere tot Doesborgh ge-
:)laetfl: is. Onder de Rechtbanck van Doetecom
behooren de kerfpelen Ruerloe, Hengel, Zelhem ,
Hummel, Deutechem : onder die van Doesburg
hoort Suenre. Het tweede Ampt is het Scholt-Ampt
wan Zutphen , \'t welck fich uytftreckt over Wams-
feldtj Wichmondt, Vörden, Almen, GorJJel. Het derde
is het Droft\'Ampt yan Bredenpoort, \'t welck gedeelt
wert in het Veft yan Bredeyoort, en de dorpen
Wenterswyck, Alten, Dinxperloe. Het vierde is het
Rkhter-Ampt yan Doesburgh , waer onderlijn An-
gerloe, Drempt, en Keppel: alhoewel andere mee-
nen dat dit onder fijnen eygen Heere ftaet. Het
vijfde en laetfte is het Scholt-Ampt yan Locchemjdaer iZém!^
den kring wan Werwolde onder behoort.

Op de Ampten volgen de Heerlijckheden,
Borckeloo, Anholt, en Wifch. Onder dele wert An- heden.
holt als een leen des H. R. Rijcks geftelt, het
welck niemant als alleen den Keyler foude er-
kennen- niettemin wert fiilcks van de Staten van
Gelderlandt tegengefproken. De Hoogheyt
Wifch wert van twee Droftaerts beftiert, die
over drie karfpelen recht fpreken , te weten , ter
Borgt, Sihelt, en Varfiyelt.

Duytfchen boodem
door de Grift van Dru-
fus afgefneden, is het
minfte deel niet van
Gelderlant , en het
laetfte Vierendeel des-
ièlfs. Wat aengaet den
oorlprong des naems,
daer in komen de
Schrijvers niet overeen , lijnde van feer ver-
Icheyde gevoelen. Eenige meenen, dat het ten
opftchte vande naebuurige Betouwe , \'t welcke
vette en aengename landen heeft, Vaelouwe
: genoemt wert, \'t welck in oude tael foude betee-
xenen een fchrael onbebouwt landt : anderen
houden dat het Veelouwe geheten fijnde, fbude
betekenen wel een groote ftreeke landts, en
menichte van ackers, maer van minder waer-
dye, en onvruchtbaerder als de Betouwe. An-
deren weer meenen dat het van de menighte
der veenachtige en moerafTige gronden, die
het heeft, Vêenouwe geheeten fy.
fdtné De Veluwe raeckt tegen\'t Ooften den Yftel
en het Graeffchap Zutphen, tegen \'tNoord-
ooften Over-YlTel, tegen \'t Noorden de Zuy-
der-zee j tegen \'t Weften de Provintie van Uy-
trecht , en de Rheenfche veenen.
meondtY Het grootfte deel van de Veluwe, toen ter
Ceiderimè ti^dt fijnde onder den Hertogh van Brabant,
Vmckt^ heeft Henderick van Naftau de Eerfte, en der-
de Graef van Gelder, ten huwelijck gekregen
met Sinarda, dochter van Godefroy Hertoge
van Lotheringen, en aen Gelderlandt gehecht.
iVlaer Gerard, Hendricks foone en naevolger,
heeft het als een leen van Hendrick den Eerften,
Hertoge van Brabant, befeten,- alhoewel den
felven Hertogh het maer als een leen van den
Biffchop van Uytrecht befat ^ daer tweedracht
cn oorlogh uyt ontftaen fijnde, een accoort tuf-
fchen partyen getroffen is in \'t jaer i ipó op defe
voorwaerden: dat den Biffchop op nieuw het
Graeffchap van de Veluwe van den Keyfer, de
Lothringer van den Biffchop , en de Graef van
Gelder weder van den Lothringer te leen foude
ontfangen. In welck gefchrift aen te mercken
ftaet, dat de Veluwe een Graeffchap genoemt
werdt,

Hotdmi\' Voorts is de Veluwe , gelijck ick gefeyt
hebbe, een fchrale, onvruchtbare, en meeften-

deel onbebouwde ftreeke landts, waerom het
in een oude handtveft van Vorft Aernoudt ge«
noemdt werdt een wilt en hyfler landt; ten ware
langs den oever van den Rhijn en Yffel, en naer
het ftrandt van de Zuyderzee, daer vruchtbare
ackers, en vette weyden fijn. Overal is de Ve-
luwe met opgaende boomen, meeft met kreu-
pel-bofch befet, en heeft op vele plaetfen moe-
rasfchen, waer uyt de inwoonders turven gra-
ven tot haren brandt. De Boftchen,meeft kleyn Bofhe»\\
hout, eycken en boecken-boomen , fijn de Put-
ter, Eedjfe, Gorteier, Speulder, Boerloejfe\', Coerder,
Vcheler en Wekrommer Wolden. Oock werdt de Ve-
luwe binnewaerts door geen ftroomen, maer wattym»
alleen door groote beeken befproeyt, daer de
voornaemfte onder fijn de Grift, een weynigh
boven Hattem in den Yftel loopende , de Dore-
faert loopt in den felven Yffel tuffchen Deventer
en Zutphen, een weynigh beneden het dorp
Tzinderen, en noch eenige anderen , op welc-
ke men veele papier- en kopermolens fiet om-
gaen. In het midden van de Velouwe is maer
een meirtje oft ftilleftaende water, niet groot
van begrijp, het welck de Vdlermeer genoemt
werdt. In de kreupelboffchen , voornament-
lijck ontrent Harderwijck, wafl een ongeloof-
lijcke menichte van blaeuwe befien, dienaer
Amfterdam en andere Hollandtfche fteden, niet
fbnder groot profijt, vervoert werden , naede-
mael de vracht derfelver, naer het feggen der
Schippers, \'s jaerlijcks over de vierhondert gul-
dens beloopt \'y daer werdt oock , meeft ontrent
Aernhem, een foorte van diamanten gevonden,
gelijck de Franfche ofte Beemfche , welcke
fchoon van water fijnde, dickwils qualijck uyt
oprechte diamanten konnen gekent werden.

De fteden dieinhet Aernhemfche Vierendeel STE-
gerekent werden, fijn Aernhem, Harderwijck
geningen, Hattem, enElburg.

Aernhem, van Tacitus en andere oude fchrij-
vers Arenacum genoemt, is de hooftftadt van
het Veluwfche quartier, en fitplaetfè der Sta-
ten , en \'s Hofs van het geheele Hertoghdom,
een fchoone, rijcke en ftercke Stadt, liggende
op de rechte fijde des Rhijns, ontrent een half
uure gaens van de plaetfe daer de Yffel uyt den
Rhijn vloeyt. Naer de fijde van de Veluwe
fpruyt een beek uyt de naefte heuvels, welcke
in veele plaetfèn , onder de ftadt gelegen , ver-
fcheyde molens doet omgaen; en ten laetfte

door dc fladt vloeyende,draeyt binnen defelve, Burgundien te erkennen, en haer het felve te
tot groot gerief der burgerye, een watermolen, onderwerpen. Voor dat defe laetile oorlogen
en vloeyt endelijck in den Rhijn. De Stadt leyt in Nededandt opquamen , was tot Aernhem
op de middelwegh tuffchen Nieumeegen en een vergader- ofte woonplaetfe van Canonic-
Doesburgh, leggende van elck ontrent twee ken,gefticht totTiel vanWalger Prince vanTey-
mijlen ^ aen de fijde van de Veluwe, op den fterbant, en alhier in \'t jaer 1328 , als in een
wegh diemen naer Uytrecht gaet , \'rijft een verfekerder plaetfe, overgebracht : als mede
heuvel , van waer het vermaekelijckfte geficht een Kloofter van Minnebroeders , in welckers
fich over de Betouwe uytftreckt, dat men fou- kercke het ingewandt en het herte van Hertogh
de konnen fien j van die felve kant naer het Karei light: doch het hchaem ruft in het koor
noord-ooften doen fich de heuvelen van de van de Hooftkercke, dewelcke treffelijck ge-
Veluwe op, met hare luftige boffchen vol me- bouwt, en den H.Eufebius gewijdt is,onder een
nigerley wilt: naer het zuyden en den Rhijn marmore grafftede, op de welcke de beelteniffc
heeft men de vruchtbare velden van de Betou- van den felven Prince konftich gemaeckt te fien
we, foo dat defe ftadt met recht een der ver- is. Daerenboven waeren hier noch verfcheyde
makelijckfte van ganfch Nederlandt gehouden andere Kloofters, als van de Ridders van Rho-
werdt. Aernhem is eerft met muuren omringt, dus, en van eenige Nonnen orderen: buyten de
en met ftadts voorrechten verfien van Otto Stadt waren mede, behalven het Kloofter tot
van Naffau, de Derde van dien naem, Hertogh Redichem, drie andere op feer aengenaeme
van Gelderlandt; en naederhant heeft Reynout en vermakelijcke plaetfèn, ontrent even verre
de eerfte van die naem, van den Keyfèr Rodolf van de ftadt afgelegen. Het eerfte was geheeten
verkregen een munte tot Aernhem j waer naer Mariendael , en den H. Auguftinus gewijdt j
eenigen langen tijt de kooplieden met Aern- welcker liefde tot den armen feer geprefen
hemfche guldens plegen te rekenen, gelijck uyt wiert. Het tweede,Munnickhuyfen, gefticht van
de Hiftorien,en voornaementlijck de gefchiede- Reynoudt de Tweede, Hertogh van Gelder,
niffen en Tijtboecken derFriefen , genoegfaem en zijn huysvrouwe Leonore, dochter des Ko-
blijcken kan: fy plach in oude tijden te wefen nincks van Engelandt, is feer vermaert om de v
de woonplaetfè der Hertogen van Gelre ; daer graffteden van vele Princen en Groote Heeren.
heeft oock fijne fitplaetfè het Hof Provintiael Het derde wierdt genoem.t Betanien, en was
ofte Gancellarye des Hertoghdoms , beftaende een woonplaetfè van Nonnen, doch tegenwoor-
uyt een Cancelier en tien Raedtsluyden , van digh werden van de fèlve maer eenige muuren
dewelcke vier fijn voorname Edellieden, te we- en overblijffèlen gefien , alhoewel de plaetfen
ten, uyt ieder Vierendeel een, en de andere fes de felve naem noch behouden. Ontrent een
fijn Rechtsgeleerden : de Rekenkamer van uur gaens van de Stadt leydt een kleyn dorp
Gelderlandt werdt oock tot Aernhem gehou- Oofterbeeck genaemt, \'t welck vermaert is,
den y en ten tijde van de Romeynen, volgens de om dat het d\'eer heeft, van de geboort-plaets
getuygenifte vanTacituSjpleegh alhier haer win- te fijn van Keyfèr Hendrick de Derde,
terleger te houden het tiende legioen foldaten, Naer Aernhem volght Harder wijck, vijf groo- H^\'^r^
\'t welck van haere gekamde helmetten Alauda te mijlen van Wageningen op den boeièm der
genoemt wiert , gelijck Gefar getuygt ; en Zuyderzee gelegen ; \'t was eertijts een dorp,
naerderhant de namen Veteram , en Germa- maer is bemuert ontrent het jaer 1229 door
nica , \'t welck fbo veel is oft men feyde , het OU- Grave Otto Kromvoet, waerom het fijn oudt
de, oft Duytfche Regiment, gekregen heeft, waepen (fijnde een foort van een fchip,\'t welck
Dit Regiment heeft Gefar oock geheel met het een kogge genoemt wert, ) in de Naflaufche
burgerrecht van Romen begifdght ,• om dat het Leeuw verandert heeft. De Zuyder-zee neemt
op, de Roomfche wijfe geoeffent was: en hier ontrent defe ftadt feer toe, want voor eenige
uyt is de outheyt defèr ftede wel af te meten, jaeren waeren , voornaementlijck aendeoofl-
Eenige\'eeuwen naer die tijdt,te weten in het jaer zijde van de ftadt, veel fchoone weyden, wek-«
1504,heeft haer Phihps Aerts-Hertogh van Oo- ke de zee nu opgeflockt en wechgefpoelt heeft,
ftenrijck, en Koninck van Spanjen, naer een foo dat de muuren van de ftadt , niet alleen
fwaer belegh, in fijn gewelt gebrachtj doch naer aen de zeefijde, maer oock aen de fijden naer
fes jaren heeft Karei , Hertogh van Gelder, het Ooften , ende Weften hoe langer hoe
door hulpe van de ballingen en fijne bontge- meer door de baren der felve zee befpoelt fou-
nooten, de wallen door krijgslift vermeeftert den werden 5 ten fy men het gewek van\'t water
hebbende,de Bourgondiërs met meer geluck als dagelijcks door nieuwe dammen , en beletfelen,
kracht de ftadt weder uytgedreven , en van de- met groote onkoften gemaekt, focht te ftutten.
felve fich weder meefter gemaeckt. In welckers Defe ftadt is al over veel jaeren beroemt geweeft
gebiedt fy ftandtvaftigh gebleven is tot het door haere Univerfiteyt , dewelcke voor defen
jaer 1538 , wanneer fy, naer de doodt van Her- gefticht, door die van het Veluwfche Vieren-
toghKarei, volgende het voorbeelt van vele deel heerlijck vermeerdert is, door deopen-
fteden, haer begeven heeft onder de gehoor- haere Leerplaets, enProfefïoren,die de jeught,
faemheyt van Willem , Hertogh van Kleve en de talen, Godtgekertheyt, Rechten , en Ge.-
GuHck; maer is naerderhandt, door de onover- neeskunft voorkfen tot defèlve brengt mede
winnelijcke deucht van Keyfer Karei de Vijfde, geen geringen luy fter toe de Boeckerye met al-
nevens de andere fteden en plaetfen van Gel- Ie foorten van boecken, befchreven in de Latijn-
derlandt, gedwongen geweeft het gebiedt van fche,Grieckfche,Hebreeufche en andere vreem-

de, felfs inde Cliineefche, talen. Daerenboven is
deiè ftadt begiftight van Aernoudt,Hertogh van
Gelder, rnet den Afftach van de vilch in het jaer
1433. binnen zijn de huyfen heerlijck ge-

bouwt op de wijfe van de Hanzefteeden Lübeck
en Hamburgh, met hooge verdiepingen, en
groote -vertrecken waer van voornaemelijck
de Donckerftraet getuygen kan. Onder de
publijcke gebouwen munt uyt de Hooftkercke,
aen de H. Maget toegewijdt verciert met een
hoogen en cierelijcken tooren , die de varende
fchepen in de Zuyder-zee Xeer jverre voor een
baecken verftreckt; als mede een feer konftige
bouwinge zoo van buyten , als van binnen,
welcke van de reyfende heden waerdich is om
befien te werden: daer aen volgen het Armen-
Gafthuys , ende fes Kloofters, welcker drie van/"
Mannen, ende drie van Vrouwen bewoont ge-
weeft fijn ,• en nu verandert tot huyfen der bur-
geren , ofte ander gebrüyck; als tot de Llni-
verftteyt en de Boeckerye. Van defe fes Kloo-
fters was \'er een buyten de ftadt gelegen, ftjn-
de een Commandeurye , \'t welck\'s Heerenloo
geheeten wiert, én nu geheef tot der aerde toe
geflecht is. Daerenboven was \'er noch\'^ven buy-
ten de poort een Kercke van S. Nicofees, ge-
fticht van Hertoeh Reynouit , die uyt het
kerckhof en de andere overblijffelen feer groot
fchijnt geweeft te fijn.

Wageningen is de derde vandeVeluwfche fte-
den, \'t welck, naer het getuygen van Merula, in
fbmmige fchriften Wageneyndt genoemt wert, en
by Heda in fekere gifte Wagemwega, Tacitus
fchijnt het Vada geheeten te hebben, daerhy
op defe ftreeck des Rhijns Jrenacum, Vada en
Grimes op ordre naer malkander ftelt, en tae-
melijcke plaetfèn feydt de zijn hy verhaelt
oock op een andere plaetfè dat Claudius Civilis,
Vada belegert hebbende , defelve plaetfe door
Julius Briganticus zijn fufters foone, die uyt
haet tot fijnen oom de Roir.eynen diende, dap-
perlijck verdedight is. Tegenwoordich is fy niet
recht op den oever van den Rhijn , maer een
weynich lande waerts in gelegen ; fijnde fbo van
wegen haere moeraiftge, ende veenachtige gele-
genheyt uyt de natuure,als door konft fterck ge-
maeckte plaetfè. Daer fijn vele van gevoelen,dat
Petrus Apherdianus, voor eenige jaeren een feer
vermaert onderwijfer der Gelderfche enHollant-
fche jeught, in defe ftadt gebooren fy geweeft.

Hier op volgt Hattem, \'t welck leyt op de
ftincke fijde des Yftels, twee mijlen van El-
burgh; veele meenen dat het fijnen naem ge-
kregen heeft van de Attuarii, fijnde een volck
dat defe plaetfen , naer het gevoelen der Schrij-
vers , bewoonden, en buuren waeren van de
Camavi en de Bruderi: het is een redelijcke en
ftercke ftadt,en heeft voor defen een feer fterck
kafteel gehadt, van Hertogh Reynoudt eerft
gefticht, en naederhandt, door Karei, den
laetften Hertogh, met grooter en fwaerder
wercken en wallen verfterckt; Joris Schenck
heeft het fèlve met fèer groot gesvelt, doch
te vergeefs, eens bevochten; de muur was
24 voeten dick , maer nu, hoewel geflecht
fijnde , toont het niettemin uyt de overblijffe-
Versemhde Ncderl

Elburgh, fijnde het laetfte in order en tijdt Elhnri^
van de Veluwfche fteden , leydt ooftwaerts op
den boefèm van de Zuyder-zee, ontrent twee
groote mijlen van Harderwijck. Ick weet niet
dat men ergens gefchreven vindt, van wie ofte
wanneer het gebouwt is; maer men kan klaer-
lijck afmeten, uyt de bouwinge der huyfen
en wallen , dat het jonger is als een vande an-
dere Veluwfche fteden en de hiftorie leert
ons dat het eerft onder Willem den Eerflen,
Hertogh van Gelder , met een muur omringt,
en in wefen van een Stadt gebracht is; alhoe-
wel ick bevinde dat het nevens Aernhem , Har-
derwijck-, en eenige andere Gelderfche fteden,
onder de Hanzefteeden getelt werdt. Het leydt
feer vermakelijck dicht by den oever van de
Zuyder-zee , tuftchen Harderwijck en Kampen;
is vierkant, hebbende drie poorten, van de
welcke twee recht over malkander ftaen ; en de
derde gaet men uyt naer de zee , en de haven ,
die men voor eenige jaeren heeft begonnen te
maecken. Midden door het ftedeken loopt een
beeck , met vij f fteene bruggen ; de middelfle
wert gebruyckt tot de vismarckt, en heeft fijn
geficht recht op alle drie de poorten.

Niet verre vande Grenfen van het fticht LTy-
trecht, en de ftadt Amersfoort leyt Nykerck
inde aldervermaekelijckfte , en vruchtbaerfte
laridsdouwe vande gantfche Veluwe; begiftight
fijnde van Hertogh Reynoudt in \'t jaer 1413
met de felve voorrechten, dieZutphen, Hat-
tem , en Wageningen te dier tijdt gebruyckten;
doch men vindt niet dat de inwoonders haer •
oyt van die voorrechten gedient hebben j al-
hoewel fy het feer qualijck plegen te nemen,
als men Nykerck een dorp ofte vleck noemt.
De Veluwe werdt gem.eenlijck gedeelt in amp-

groote en kleynder Ampten. De groote fijn de ten.
Veluwe, en de Veluwen^oom : de Veluwe wert we-
der gedeelt in Onder en Opper-Veluwe. De Opper-
Veluwe, fijnde het ooftelijckfte deel der felve ,
leyt tegen de Yftel, en ten deele tegen de Zuy-
der-zee aen , en behelft vijf Schout-ampten ;
te weten , Doornspijck, daer Oofterwolde onder be-
grepen werdt: H^^ri^w,waer onder Vejfen en Vorch^
ten ftaen: Eep met Vaejfen en Oen: Appeldoorn met
Beekbergen : Voor ft, waer onder fijn JViJp , Twelp,
enTerwolde. DeOnder-Veluwe, fijnde net wefte-
lijcke deel, leyt tuftchen de Opper-Veluwe, hec
Sticht LTytrecht en de Zuyder-zee, en werdt
mede verdeelt in vijf Schout-Ampten : Eede^
waer onder gehooren \'t Veen, Bernecum, Lunte- ^
ren, en Otterloe: Barneveldt, waer onder ftaen
Voorhuyfen, Kootwijcky en Garder: Nykerck : Put-
ten ; en Ermelen, onder \'t welcke Nunspeep ftaet.

De Veluwenzoom ftreckt fich uyt van Wa- Veltcwtn»
geningen tot Zutphen toe , en werdt van de
Opper-veluwe tegen\'t Weften en Noorden be- \'
ftooten, tegen \'t Ooften wertfe befproeyt van
den Yftel, tegen \'t Zuyden van den Rhijn. Dit
is de vruchtbaerfte hoeck van de gantfche Ve-
luwe , waer uyt een gemeen fpreekwoort ont-
ftaen is, dat de rock van de Veluwe met een
koftelijcken fbom geboordt is; tot dit Ampt
behooren de volgende Schout-ampten : Brum-

men, daer Bal onder ftaet: Rheden met Velp : El-
lechim: Dieren en Spenkeren: Renkum en Ooßerbeeck.

De ideynder ofte Minder-Ampten fijn \'t R^ich-
ter-ampt van Oldenhroecky by Elburg. \'f Richter-ampt
yan Nybroeck tüHchen Deventer en Hattem • en
\'f Schout-ampt yan Hoeyelaken en Scherpenseel, Van de
vonniffen van alle defè Ampten , mach men
iïch beroepen naer de Richtbanck die men
gemeenlijck \'t Enggelander Holt noemt, gelegen
fijnde bynaer in het midden van de Velmve 5 al-
hoewel men nu pewoon is , tot het fpannen van
defe Rechtbanck , een andere daer toe bequa-
mer plaets uyt te kiefen.

DeVeluwe begrijpt boven de voorfèyde noch
twee Halsheerlijckheden, als Dooresi^aert en Roo-
hêden. Jendael. Doorewaert leyt tuffchen Aernhem en
Wageningen , in een aengenaeme en feer

vruchtbare landsdouwe , hebbende bergen die
een fèer vermakelijcken uytficht op de voorby-
ftroomenden Rhijn , en de vruchtbare Betuwe
hebben,boffchen voorfien met veelderleye wilt,
cn een fchoon flot, woonplaetfè -des Heers , dia
tegenwoordigh is de Wel-Ed. Heer Johan Sehe-
laert van Oppendorp,Baron van Doorewaert,en
Heer van verfcheyde andere plaetfen onder
verfcheyde eernaemen. Roofendael leyt maer
een uur gaens van Aernhem in een buyten ge-
meen aengenaeme plaets 3 hebbende een bofch,
en een beeke die verfcheyde papier-molens om
doet gaen, en een treffelijck flot • defe Heer-
lijckheyt , met haere groote jurisdidie , ftreckt
tot aen Ginkel, een dorp in de Veluwe ; en be-
hoort tegenwoordigh aen het Adelijcke ge-
flacht van Aernhem.

Ollandt , een-kleyn landt-
fchap vol treffelijcke dingen,
is meeftendeel gelegen in^
dat eylandt, welck voortijdts
genoemt werdt Batavia, na
de Batavi een over-Rhijnfch
volck, die, om inlandcfchen
twift gedwongen haer va-
derlandt te verlaten, en an-
dere woonplaetfen te foec-
ken , over den Rhijn geko-
men zijn, en hebben \'t voor-
noemde eylandt, dat op de zee-kant, wild, woeft, en
onbewoont Ingh, met de armen des Rhijns omvangen,
ingenomen. Defe Batavi waren een deel van de Gatten ,
\'t welcke nu de Heffen zijn; want van die volckeren noch
in Heffen klare teekenen zijn overgebleven, namentlijck
Catzenelleboge , Catfenfort, Catwinckel, en mogelijck
Katers en Katerbergh. Van de Batavi getuygen aldaer
\'t flot Batobergh, en Batenhaufen. Maer in wat tijden de
Batavi ofte Catti in dit landt gekomen zijn , kanmenop
het naeufte niet weten. Defe Gatten dan ofte Batavi, de
landen omtrent den Rhijn by de zee befittende, hebben ,
als wel te gelooven is, allenxkens huyfen beginnen te bou-
wen , en haer met fterckten te verfien, om de opkomen-
de vyanden te wederftaen : hebben oock Koningen onder
baer gekoren, als genoegh kan bewefen worden uyt de
fchriften van Tacitus, welcke feydt, dat Claudius Civilis,
en lulius Paulus, twee Batavierkhe gebroeders, van Ko-
ninglijcken ftamme waren. Hoe fy nu lange daer nae met
de Romeynen een verbont maeckten, diefé altijdt in groo-
ter waerde gehouden , en vrienden jae broeders des
Roomfchen Rijcks genoemt hebben , mach men by de
Hiftory-fchrijvers leien. Wat belangt de fabel van Bato,
ick en weet niet of de waerheydt-lievende lefer het gedult
foude hebben die te hooren : immers die daer luft toe heb-
ben mogenfe foecken in \'t boeck uytgegeven op den tijtel
van Befchrijvinge van oudt-Batavien , daerfe kortelijck
overloopen en verworpen wordt.
Jfeil Hof- Op dat het niemandt vreemt geve, dat Hollandt hier vo-
landt niet , ren gefeyt wordt meeftendeels en niet geheel gelegen te
in Batavia: zijn geweeft in \'t eylandt Batavia, moet men weten dat Pli-
nius ( die geleeft heeft ten tijde des Keyfers Vefpafiani) het
felve eylandt verdeelt in feven volckeren, namentlijck Ba-
tavieren , Caninefaten, Vriefen , Cauchen, Frifiabonen,
J^ock hel Tuffiers, en Marfakers. Soo dat het aen de eene zijde, be-
Bata\'viain halven het gene Wy tegenwoordelijck Hollapdt noemen,
JJoUandt. begrepen heeft een goet deel van Vrieslandt, en aen

de ander zijde het Sticht Utrecht, met een deel des Her-
toghdoms Gelre. Daer-en-tegen ftaen nu onder \'t Graef-
fchap Hollandt Goylandt, daer in drie fteden dicht by den
anderen leggen, namentlijck Muyden, Weefp, en Naer-
den , die onder den naem van Batavia noyt begrepen zijn
geweeft.

geweeft, dat men Holtlandt behoorde te fchrijven, en niet
Hollandt: welck gevoelen oock nieuwelijcks uyt den grave
gehaelt is van lacobus Braffica.De eerfte was Martinus Dor-
\')ius, welcke verklaert in de Abdye van Egmont gefien te
lebben eenige Chronijcken, in welcke dele naem niet an-
ders gefchreven was. Oock getuygen het Cornelius Aure-
lius van der Goude, fchoolmeefter van den Grooten Eraf-
mus,en de auteur van de Hollandtfche Chronijcke,dat men
noch in jfommige oude brieven en handtveften, by de Gra-
ven gegeven, befcheydelijck Holtlandt gefchreven vindt.
Lambertus Hortenfius beweert het felve wijdtluftiger als
andere voor hem gedaen hebben, feggende dat dit landt
van Utrecht af tot de zee toe eertijdts vs\'oeft en vol boffcha-
gien was, en daerom eerft Holtlant genaemt, welcke naerh
daerna vcifacht en in Hollant verandert is. Defe in voortij-
liederlandt.

den boomige \'s landts geftalteniffe en kan men niet wel we-
derfpreken : want, behalven andere redenen, mach men de Bocm ßcr-*
felve noch fpeuren uyt de boomen, die men over al, voor- f^\'i^g^-
namentlijck in de Veenen en Zuyd-Hollandt, met fpitten
en delven ophaelt, foo uyt de aerde als uyt het water. Wan-
neer , en door wat oorfake defe boomen aldus nedergevelt,
en met aerde bedeckt zijn, kan men niet fekerlijck weten ,
doch houdt men voor ongétwijffelt, datfe of door het ge-
welt van den overloopenden Rhijn, cn \'t flijck dat hy mede
brocht, oft door groot oiiweder uyt den noordweften (want
men vindtfealtemael nedergeflagen naer \'t zuydooften) ter
aerden geworpen zijn.

Guicciardin houd het met die,die feggen, dat Hollandt is Van JJolen
gemaeckt van Hol en landt, om dat het een ydel en uytge-
holt landt is,gelijck men dan,te wagen of te paerde daer over
rijdende,de aerde tot veel plaetfen merckelijckfiet beven en
dreunen, als of fy op \'t water dreve. Men vindt \'er oock die Van Hoy
feggen dat de naem Hollandt foo veel beteekent als Hoy- f« LarJt,
landt, om dat het quanfuys een gras- en hoy-rijck landt is.
Welcke onder alle defe opinien de fekerfte zy,weten wy nietj
laten derhalven yder kiefen die hem beft gevalt.

Als de Denen en Noormannen (ten tijde van Carolus Waerom
Magnus, Roomfch Keyfer, en Koning van Vranckrijck,) de J^oUandt
Nederlanden , en meer andere plaetfen, "beftaen hebben^\'
met oorlogh aen te taften , en te plunderen; en onder an- ggj^aeckt,
dere, in\'tjaerSio, onder\'t beleyt van Gotri cus of Godc-
fridus Koning van Denemarcken , met een vloot van twee-
hondert fchepen in Vrieslandt vielen, en , na drie ftrijden
en verfcheyden landgangen, de inwoonders van leven en
goed berooft hadden, wederom naer hun landt trocken,
heeft de voorgerioemde grootdadige Keyfer, hier af verwit-
tight, in het naeftvolgende jaer een machtige fcheeps-vloot
doen toemaken, om dit geweldt der Noormannen te we-
derftaen : maer, de voorfz Koning van Denemarcken by
eene fijner vaffalen vermoort zijnde, heeft Hemming fijn
foon met de Keyfer vrede gemaeckt : foo dat die oorlogh
toen voor een tijdt geftaeckt wierd. Maer in \'t jaer 8 5 y, en Wanneer-,
voorts tot op 863 , hebben fy in verfcheyden tochten hier te
lande veel fteden geplündert en verwoeft, het platte landt
jammerlijck afgeloopen, de inwoonders deerlijck mishan-
delt en vermoort, welck ongeval Karei de Caluwe , (foo Van wit*
de Hollandtfche Chronijck-fchrijver feydt) ten laetften be-
weeght heeft over defe fijne landen een Graef te ftellen, die
der verdruckter luyden halfen van het jock der Denen en
Noormannen foude ontlaften, en voor alle toekomende
fchade behoeden.

De eerfte Grave is geweeft Diederick, de jongfte fone
van Sigebert Prince van Aquitanien, wiens oudtfte broeder Crave,
Walgerns toen ter tijdt was Grave van Teyfterbant, dat is,
Tiel, Bommel, Arckel, Heufden, Altena, Vianen, Culen-
burgh, Bueren, Leerdam, Afperen,Heuckelom,tot de oude
Mafe toe. Defe Diederick (nae \'t getuygenis des voorfz Oude
Chronijck-fchrijvers, werdt van de Keyfer beleent met het ^en.
geheele landt van Hollandt, en een deel van Weft-Vrieslant
tot de Lauwers toe, loopende tot Döckum ; op dat hy het
landt foude befchermen van den aenloop der ongeloovige
Denen en Noormannen ^ die toen noch binnen Utrecht
woonden, en deden den Chriftenen groote fchade en veel
verdriets. Dit feggen wordt met vele bondige redenen by
den autheur van Oudt-Batavia wederfproken , en de inftel-
linge des Graeffchaps wel vijftigh jaer jonger gemaeckt.

Hollant is in \'t noorden en weften befloten met de groote Grenfèn nu
wilde zee; in \'t zuyden met de Mafe en Brabant; in \'t ooften t^r ttjdt»
eensdeels met den inham oft boefem der Zuyder-zee, cn
eensdeels met het Sticht Utrecht,en \'t Hertoghdom Gelre.
De voornaemfte rivieren daer \'t mede doorregen is, zijn Rivimn.
de Rhijn en de Mafe, welck met veel tacken en armen,
fomtijts ook haren naem veranderende,te veel plaetfen vlie-
ten. Waer mede d\'inwoonders noch niet te vreden zijnde,
hebben t\'allen kanten foo veel graften en waterloopen ge-

macckt, dat men niet alleen van de een ftadt tot de ande-
re , maer oock van het een dorp tot het andere\' foo geriefe-
Landts lijck als te lande kan reyfen. De gront van Hollandt is
geflalte* j^^gh, weeck, en broeckathtigh, jae tot fommige plaetfen
verdroncken, en met groote meiren doorfcheurt, die met
verfcheyden armen der zee en des Rhijns feer veel eylande-
kens maken met befondere namen,maer worden niet te min
altemael onder den eenigen naem van Hollandt begrepen.
Defe laeghte en broeckachtighcyt des landts is oorfake, dat
bynae alle de ftroomen en groote water-graften met dijc-
ken veriien zijn, op dat het landt van al het water niet en
veidrincke j want men fiet op veel plaetfen met verwonde-
ringe , dat het water veel hooger ftaet dan \'t landt j daerom
men oock genootfaeckt is \'t felve doorgaens met watermeu-
lens droogh te houden, en \'t water door fluyfen en verlaten
Geen hou- van de zee te doen verfwelgen. Dit is oock oorfake dat \'er
jn Hollandt weynigh bouwlandt, en geboomte is. Maer
\'mte wej\' tj^geps goetheyt en vettigheyt van de Hollandt-
fche weyden naeulijcks met woorden uyt te drucken. Guic-
ciardin fchrijft, dat in fijnen tijdt de jaerlijckfche waer-
de van de Hollandtfche kaes en boter foo veel bedroegh als
de fpeceryen uyt Portugael in de Nederlanden aenkomen-
de , die nochtans meer dan een millioen gouts beliepen.
Het welcke (feydt hy) niemandt fal wonder geven, die wil
aenmercken , dat een dorp in Hollandt, genaemt AfTen-
deift, een mijl van Beverwijck, en twee wm Haerlem, vier
duyfent koeyen heeft, die, het heel jaer deur, de winter mec
de fomer gerekent, ten minften geven alle dage acht duy-
fent ftoopen melcks. En de menighte van melck, die men
feght dat oock gaven vier andere dorpen, namentlijck Ooft-
fane , Weftfane, Crommenye, en Crommenyer-dijck, niet
verre van Aftendelft leggende, was foo groot, dat hy ver-
klaert het felve niet te durven fchrijven. Doch foo veel
is \'er van, (feght hy voorders) dat onlangs geleden een wed-
dinge gefchiet is tuflchen treffelijcke luyden, onder welcke
een wasjan Benning, Raetsheer des Hofs van Hollant,waer
door bevonden werd^t, dat de voorfeyde vijf dorpen, Aften-
delft mede daer onder gerekent, jaerlijcks meer melcks
gaven, als \'er Rhijnfche wijn te Dordrecht ingebracht wertj
daer nochtans de ftapel is van alle de Rhijnfche wijnen die
hier te lande gebracht worden. De boter en kaes, die van
defe melck gemaeckt wordt, fendt men niet alleen met
groote menighte door al de landen van herwaerts over,
maer oock in Hooghduy tslandc, Engelandt, Spanjen , cn
meer andere quartieren.
Weynigh Hollandt heeft niet veel boftchen oft wilderniften, daer
bojfchett, men hout uyt halen magh om te branden , veel min om te
waer Fee- \' niaer doorgaens een fekere myne van aerde, die

uyt de Veen-landen gedolven, en by de fonne en windt ge-
drooght, bequaem is om te branden. Defe aerde oft kluy-
ten worden turven genoemt, en met fulcken menighte ge-
dolven, datde Impoft, die ter Goude betaelt wordt, alby
Guicciardins tijden,verpacht wierd voor meer dan drie duy-
fent ducaten jaerlijcks i hoewel men toen (foo hy fchrijft)
voor een groote mate feer weynigh te betalen hadde, foo
dat \'er, na advenant van die fomme gelts, jaerlijcks moeften
uytgevoert worden over de tien mael hondert duyfent ton-
nen, fonder noch al het gene dat langs andere plaetfen uyt-
gevoert, en in Hollandt felve gefleten wierd.
udndere Dit zijn wel de twee voornaemfte binnen-lantfche mynen
bmnenlarn- (^gfes Graeffchaps, maer behalven dat is \'er(gclijck Nicolaus
hcdelT^^\' ^^^^ geleert Hollander,niet min waerachtelijck

als vernuftelijck feyde) geen foo kleynen gedeelte van wa-
ter oft landt in gantfch Hollant, dat niet feer groote vruch-
ten in brengt. Selfs de dorre onvruchtbare fant-duynen
(bynae een derde-deel van het landt) dienen als een voor-
fchans tegen de zee, en geven ontallijcke menighte konij-
nen. De wateren zijnder vol vifch en watervogelen, welcke
de kanten van de floten vervullen met hare eyeren j en fulc-
ken gewin geven, dat veel Edellieden en andere een goet
jaerlijcks inkomen daer van maken. In fomma,feght Guic-
ciardin , die men als een vreemdeling en onpartijdigh mach
gelooven, wel aenmerckende de groote m.enighte van foo
veel goeds, als kafe, boter, vleefch. vifch, vogelen , en eye-
ren , voorts oock beeften, turven, linnen en wolle lakenen,
jjovandt^ die uyt dit vruchtbaer landt overal gevoert wort, foo mach
Tsove7-" ^^^ Hollandt wel te rechte heeten den Hoorn des over-
•vloets. vloets van de feventien Nederlanden.

Maer alle defe gewafl^en, hoe vruchtbaer en profijtelijck Vîjfckerye,
fy oock zijn, en zijn nochtans niet te vergelijcken by den Koofhan-
rijcken vifch-vangft en koophandel, die in Hollandt alleen
ongelijck fterckec gedreven worden, als in alle de andere
Nederlanden te famen j van de welcke wy breeder füllen
fpreken, in de befchrijvinge der hoogh-beroemde koop-
ftadt Amfterdam, en andere zee-fteden. Om kortelijck af
te beelden\'t gerief en overvloedt van verfcheyden dingen,
die in Hollandt niet waflen, en nochtans door de fchipvaert
in meerder menighte daer gebracht worden, als in de lan-
den felve daer fy vallen , fal ick hier ftellen een Latijnfch ge-
dicht van lofephus Scaliger, aen wijlen den Edelen Heere
van Noortwijck :

Doufa:,peregrinis vix habitura fidem.
Omnia lanitium hic laßat textrina ÄdinervA :
Lanigeros tarnen hincfcimui abejjegreges.
Non sapiunt opérasfahr fles oppida -veßra :

2{ulla f abris tarnen h^c ligna minißrat humm^
Horrea tritice& rumpunt hic frugis acervi :
Pafcum hic tarnen eß, non Cerealis ager.
Hic numerofa meri ßipantur do lia cellis :
^UA vineta colat nullaputator habet.
Hic nulla^ aut certe feges efi rarijfima lim :

Linifici tarnen eß copia major uhi ?
Hic medii6 habit amas aquis (quis ere dere poßit ?)
Et tarnen hic nulU, Dottfa, bihuntur aqu£.

De lucht, niet tegenftaende foo vele wateren en voch- Lucht»
tigheden, is in Hollandt foet en goet, overmits de gefonde
winden , de foutigheyt van de zee, en de groote menighte
der inwoonderen , den felven zuyveren. De Hollanders,
foo wel mans als vrouwen, zijn door de bant groot, lang,
wel gemaeckt, vaft op haer leden, beleeft, gefchickt, en
burgerlijck van zeden, in allerhande konften en hantwerc-
ken feer kloeck, en van vcrftande nergens na foo bot, als
het oude fpreeckwoort * Auris Batava haer plagh na te ge- * Auris
ven. Dit getuygen foo veel hoogh-geleerde mannen, kon-
ftige fchilders, glas-fchrijvers, en plaetfnyders uyt Hol-
landt voortgekomen : maer voornamentlijck het voorfich- ^
tigh en van Godtgezegent beleyt, waer mede fy tot allen «j^W Af-
rijden hare vaderlandtlche vryheyt foo mannelijck hebben feydt van
voorgeftaen. Emanuel

van Meteren noemtfe een eenvou-
digh en goetdadigh volck, tot elckeens gerief en tot eerlijc- ^l^afttf
ken arbeyt genegen, Sy forgen feer om de keucken tegen ßj„oor, en
de winter wel te verfien. Lijden haer met oude koft, fpeck, de fneeghjt
erweten, gefouten vleefch, boter, kaes ,, &c. maer op ker- wetenwa4,
miften en andere feeften zijn fy gewoon fich met hare vrien- ^^^
den wat te verluftigen, t Is wel waer, dat door de groote
weelde, veroorfaeckt door den overtolligen rijckdom, de
Hollandtfche zeden allengskens meer veranderen dan ver-
beteren. De Hollandtfche vrouwen zijn van natuur fchoon,
eerbaer, kloeck in \'t huyshouden, en feer vruchtbaer, dra-
gende een fonderlinge liefde tot hare kinderen. Haer pua-

tigheyt die is foo groot, dat men met \'de geleerde Hollander
bykans twijfelen mach, of menfe onder de deughden fal tel-
len, oft onder de gebreken. Het lijnwaet datfyfpinnen
wordt overal feer geprefen ; en is aenmerckens-waerdigh»
dat \'er een webbe van vijf-en-feventigh ellen Hollandtfch
lijnwaet naer Spaenjen gevoert is, dat maer df ie pondt en
vvoegh: als oock dat \'er in\'tjaer 155)8 een ftuck lijnwaets
tot Haerlem voor veertien gulden de Vhemfcheelle verkoft
werdt,om in Vranckrijck te verfcliencken. Tot een befltiyc
van defe Hollandtfche huyshoudinge en gefehicktheyt, ful-
len wy hier ftellen de eygen woorden van Guicciardin. Soo
haeft (feght hy) alsghy in hare fteden komt, èn het volck
metde gemeente en befondere huyfen aenfiet, fbo en fiet
ghy anders niet voor oogen dan beleeftheyt en burgerlijcke
zedigheyt. Maer voorts gaende tot in de huyfen, en aller-
ley huysraet, have, gefchicktheyt, en fraey heyt van alle din-
gen befchouwende, fuldy u fonder twijffel niet min ver-
maken als verwonderen. Want voorwaer wat defe dingen
aengaet, die en zijn desgelijcks niet veel in de gantfche we-
rdt. Dit heb ick Keyfer Kareis des Vijfden foriers felve hoo-
ren feggen, de welcke met fijne Majefteyt bynae door
gantfch Euro-pa gerey ft hadden, en in alle landen en fte-
den (foo elck wel weet) gelegentheyt hebben om alles betei:
en vryelijcker te mogen be.fien,dan andere. Gaet dan voorts
tot in de winckelen, befiet haere gemeene werck-plaetfen,
gaet op hare fchepen , aenfiet hare dijcken, dammen, wa-
ïer-molens, hoofden, en andere wercken, die fy maken niet
alleen tot behoudeniftè des geheelen landts, maeï oock tot
bewaringe van veel fteden en plaetfen: aenfchouwt ovet al
foo veel flooten en graften met menfchen handen gemaekt,
oiet alleen tot nootfakelijckheyt, maer oock tot gerief: aen-
merkt mede haer manier van beemden en weyden teonder-
houden, en hoe het water, dat aen alle zyden, overmits deïi
vloet en de laeghte des kndts overvloedigh is, Van de een
floot in de ander geleydt wordt tot in de -zee ghy fiilt moe-
ten bekennen dat alle dingen met een feer Wonderlijcke eh
ongelooflijcke konftc en behendigheyt van gereedfchap en
handen toegaen,en dat men hier te lande duyfènderley fraye
konften kan leeren^
Megeerm^. De regeeringe van Hollandt, èn Wefi-vrïèsïandt (welc-
ken laetften naem wy namaels breeder fullen verhalen) be-
ftaet by de Ridderfchap, Edelen, en Steden: De Riddcr-
fchap en Edelen, die met de fteden dé Staten van ^t geheele
Graeffchap reprefenteren , en op alle vergaderingen be-
fchreven worden,zijn defe: de Heeren van Brederode, vaa
Afjperen, van Schagen, van Duvvenvoorde, van Affendelft,
van Wijngaerden, van Matheneffe, van Poelgeeft, van Waï-
mont, van Renenburgh, van Noortwijck, van Befoyen, en
van Arentsberge. De fteden, die befchreven worden, en
hare Gedeputeerden op den Landtsdagh fenden, zijn voof
eerft de fes hooftfteden, namentlijck Dordrecht, Haerlem,
Delft, Leyden, Amfterdam, en Goude. Däer nae Rotter-
dam , Gorichom, Schiedam, Schoonhoven, en Briele uyt
Zuyt-Hollandt; en uyt het Noorder-quartier oft Weft-vries^
landt, Alckmaer,Hoorn, Enckhuyfen, Edam,Munnicke-
dam, Medenblick, en Purmerent.

De befchrijvinge van de Ridderfchap> Edelen , en ftedeü
van Hollandt cn Weft-Vrieslandt wordt beleyt by den Ad-
vocaet der felver landen, die oock in de vergaderinge allé
de propofitien doet, de ftemmen verfamelt, nae demee-
ften \'t befluyt maeckt, en de Staten gefcheyden zijnde, met
hare gecommitteerde Raden(ördinaerlijck refiderende bin^
nen \'s Gravenhage) befoigneert in de Staten Generael.Defè
befchryvinge gefchiet gemeenlijck vijf of fes mael\'s jaers,
maer extraordinaerlijck foo dickmaels als het de noodt ver-
eyfcht : en wort in de vergaderinge gefet en gerefolveeirt op
al het gene tot welvaert en verfekeringe der landen dienft-
lijckis.

De voorfz Staten committeren,tot de uytvoeringe van dê
genomen refolutien, als oock tot de beftieringe van alle da-
gelijcks voorvallende faken, den welftant der landen be-
treffende , eenige perfoonen uyt den Edeldom en Regeer-
ders van de fteden, als hunne Raden, de welcke hun oock
by eede verplicht zijn.

Gelijck zy oock andere hare Gecommitteerden uyt den
Edelen en Steden ftellen tot afvorderinge, hooringe, en
fluytinge van des gemeene landts rekeningen, en andere
befondere faken, alle met bepaelde laft en inftrudie, Eft

Êijn defelve refpedive Raden en Gecommitteerde fchul-
digh en gehouden haer gehandelde te verantwoorden voor
de Staten van Hollandt en Weft-Vrieslandt, gelijck de Raet
van Staten het fijne gehouden is te doen voor de Staten der
Geünieerde Provinciën.

Wat belangt deordinaris proceflèn, foo in civile als-cri» Redf
minele faken, mitsgaders de regeeringe van de fteden ea
dorpen der voorfz landen, daer van hebben wy hier vooren
inde generale befchryvinge foo veel gefeyt, als ons docht
tot onderrechtinge des lefers van noode was; en fullen der«
halven nu voortvaren tot de afdeelinge des Graeffchaps van
Hollant, doch voor eerft "dit ftuck van de regeeringe befluy-
ten met de aenmerckens-waerdige woorden des arbeytfa-
men en vernuftigen Fliftory-fchry vers Emmanuels van Mete-
ren, die ^ hoewel hy aen weder-zyde fbmtijdts niet veel
dancks behaelt en heeft, nochtans in defen deele van nie-
mant, die onpartijdigh is, beftraft ofgewraekt en fal konnen
worden. £)efe dan , in zijn twintighfte boeck, fpreeckt al-
dus ; Sulcks dat defaken,fbo wel rakende den ftaet en finan-
cien dei landen >als de politie en jnftitie der fteden en platte
landen, mitsgaders alle faken in \'t generael in de voorlz lan-
den pafferende, niet tegenftaende de oorloge en de groote
laften van dien, met foo goeden ordre, geregeltheyc, en
rechtvaerdiglieyt beleyt worden, ^Isof de fèlve landen wa-
ren in volkomen vrede, waer door oock alle vreemde volc-
keren , de landen voornoemt by tra^ïjcke oft anderfins fre-
quenterende , bekennen, dat fy in alle de felfde foo goedea
ordre enadminiftratic van juftitie vinden, als men in eenigh
K^ningrijck ofte wel gepoliceert lande foude mogen vin-
den. En is fonderling tc noteeren, dat alle uy theemfche na-
tien in \'t ftuck van de trafijcke > handelinge en navigatie eec
«n meer gefavorifeert, en min belaft worden, dan de ingC\'^
fetenen van de landen felfs. Daerom oock de felve landen
te meer byalle vreemde natiën befocht en bewoont wor-
den^

Het dèel van dit Graeffchap (Jat naer den zi^yden toe Dcèff^
leyt, ftreckende van de middel-Rhijn (die door Leyden
loópt)afrot de\'Maej-kant toe,wort Ziïyt-Hoüant genoemt.
daer dt eylanden va® Voorne, en die vaa \\ Graeffchap Zee-
landt ten weften afleggen. Vande middel-Rhijn ooftwaerts
Volgen terftont de Kennemers.en Weft-Vriefên,nii gemeen-
lijck Noort-Hollanders genoam\'t, die dan met hun beyden
als in een fchoot befluyten de Frißahmes ofte Waterlan-
ders , mitsgaders de Goyers% En werdt al dit begrijp met d^
feylanden van Texel, Wicringe, Vlielandt, Urck, cn Ens ^
aén de eene, en die vän Ooft- en Weftvoorne, Korendijck >
Fiershil, en ettelijcke taeer aen de andere zijde, met eenen
name het Graeffchap van Hollandt genoemt, waer over het
gantfche corpus oft lichaem des vaftén lants van Hollandt
by de Werelt-befchtijvers gedeelt wort in Zuyt-Hollandt >
Rhijnlandt, Kennemer ofte Kermerlant, Wcfl-Vri es landt j
Waterlant,en Goylant, groot wefeïide in fijnen ommegang
omtrent tfeftigh mijlen. De breete en is foo groot niet, ot
een man foude die in twaelf of dertien uren tijdts können
over gaen, daer het ländt op fijn alderbreetfte isja op fom^
mige plaetfen, tuffchen de Zuyder-zee en den Oceaen, en
is Hollandt niet boren vijf ofte vier mylen breet, cn begrijpt
niet te min in defen fijnen foo kleynen ommeloop, als men
Muyden en Medenblick (die nu ter tijdt beyde bewalt zijn)
mede rekent, ten-en-dertigh befloten fteden by dc welcke
voegende die van den Briel en Goeree, gelegen in de eylan-
den van Ooft- en Weft-Vootne , zijnder in \'t gantfche Sïf^.
Graeffchap drie-\'en-dêrtigh, namentlijck,Dordrecht,Hacr-
lem, Delft, Leyden, Amfterdam,Göude, Rotterdam, Go-
richom , Schiedam, Schoonhoven, Briele, Weefp, Naer^
den, Muyden ■, Woerden, Oudewater, "V\'felfteyn, Vianen,
Leerdam, Afperen, Heuckelom, Worckum, Heufden >
Geertruydenbergh, Sevenberge, en Goe-ree, al te famen
begrepen onder den naêm vaEl Zuyt-Hollandt, nae de dee^
linge van\'t gantfche Graeffchap in twee deelen-, nament^
lijck Zuyt- en Noort-Hollant, vervarende onder \'t eerfte
deel het gene men eygentlijck noemt Zuyt-Hoilant, mits-^
gaders een gedeelte van Kermerlant, Goylant, met de wa-
terfchappen Rhijnlant, Delflant, en Schielant, met de ey*
landen Over-Maes: en onder het tweede deeU Weft-Vries-
lant, Watetlant,cn het refterende van Kermcriaht,in welck
laetfte deel de fteden Enckhuyfen, Hoorn, Alckmaer»
Edam ^ Monickedam, Putmerent, en Medenblick gelegen
L l zijn.

Fryhden. gijn. Belialven defe befloten fteden lieeft H©llandt noch
fommige andere plaetfen, by de Brabanders genaemt Viy-
heden, die wel eer gehe«! bemuert oft bewalt zijn geweeft,
maer namaels door inlantfche twiften > oft andere ongeluc-
ken, geheel of ten deele ontmuert zijn geworden, genieten-
de niet te min de felve privilegien en vryheden, die fy had-
den toenfe noch befloten waren. Soodanige zijn in Zuyt-
Hollant, Nieuwpoort, Viaerdingen, cn Gravefande. In
Noort-Hollandt Beverwijck. Wijders zijn in gantfch Hol-
landt over de vier hondert dorpen, onder welcke mede ge-
rekent wort \'s Gravenhage, een open vlecke, die weynigh
Hollantfche fteden heeft te wijcken, gelijck te fijner plaetfe
breeder gefeyt fal worden.

Nu fouden wy voortvaren tot de deelen van Hollandt,
maer dewijle wy gewagh gemaeckt hebben van Kermerlanr,
en Goylandt, fal hec niet buyten propoofte zijn den oor-
Naem van fprong van die namen kortelijck aen te wijfen. Aengaende
Kennermrs, ^jgn naem van Weft-Vrieslant en Watedant, daer af fullen
wy fpreken in de belêhryvinge van Noort-Hollandt. De
Kennemersdan (by de Latijnen C^Wwifyä/«, na *t gevoelen
van de hooghgeleerde Hadriamis Junius, genoemt. van het
woort Conyne-Fretters, gelijck men meent, om dac fy haer
mcc dat gedierte weleer plegen te onderhouden) hebben

haren naem vande riviere Kinheym, die byde plaetfe nu
ter tijc Krabbendam genoemc, plagh in zee te vallen. Haer-
lem is wei haer hooftftadt, maer dac fommige meenen, dat
fy niet verder geftreckt cn fouden hebben als van Katwijck
af tot aen de beeck die onder door \'t kerckhof van Haerlem
Joopt, dat houd de geleerde Hadrianus Junius voor on-
waerachtigh, en beweert dac Kinheymcria ofte Kermerlanc
toe Alckmaer toe heeft geloopen , aengemerckc dat by
Heemskerck, leggende middenin hec felve lande, noch
huyden ren dage een heuvel getoont wort, daer de Graven
van Hollant op plachten gehult te worden, als Heeren van
Kermerlant.

De naem Goyknt willen eenige afbrengen van de Cau- Van Cvj\'
chis, volcken hier omtrent, eertijdts alfoo geheeten, als of
men feggen wilde Chauchkndt, en namaels den naem ver-
fachtende, Goylant. Maer Junius, en meer andere houden
met hem, dac Keyfer Ocho de Eerfte defe ftreeck lancs eer-
tijdts gefchoncken hebbe aen Godela, ofte Goeie, Abdiflc
van \'c kloofter Altena, die \'t felve met haren mme, als met
een goet kenteecken, foude vereert hebben; cn meenen
dat het Kloofter namaels,tot erkenteniflè van eenige welda-
den, gekomen is aen de Graven van Hollant. Wat hier van
zy, laten wy den verftandigen lefer oordcclen.

Nder Noort-Hollandt wort
nu eygentlijck gerekent dat
deel van Hollandt welck in
\'t zuyden bepaelt is met het
Ye, en voorts met een eng-
te ontrent Beverwijck aen de
reftevan Hollandt vaft, be-
grijpende de twee Hollandt-
Ibhe quartieren die men ge-
meenlijck Weft-Vrieflant en
Waterlandt noemt, oft (foo
de Staten der felve Landen
in hare placaten fchrijven ) Weft-Vrieflandt en het Noor-
der-quarrier. Dit Landtfchap, behalven daer \'t aen Zuyt-
Hollandt verknocht is, wort rontom befpoelt met de Zee,
en telt in alles feven fteden,namelijck Alckmaer, Enckhuy-
fen,Hoorn, Edam, Monickedam, Medenblick, en Purmer-
ent, met een groot getal van dorpen, en eenige heer-
lijcke open vlecken, met ftadts privilegien begaeft, als Be-
verwijck, en Schagen. De oude fchrijvers hebben defe
volckeren gerekent onder de Vriefen, en Junius noemtfe
nae ftjn ftn, tot onderfcheyt van de Vriefen over de Zuyder-
zee gelegen, Trifios Cis-rhemnos ^ dat is, Vriefen aen dees
fijde van den Rhijn; de andere daer-en-tegen Frifios Trans-
rhenancs, oft Over-rhijnfche Vriefen, om dat de Rhijn,
komende voorby Doesburgh, Zutphen, en Kampen, plagh
door\'t landt te loopen daer nu de Zuyder-zee is,en by \'t Vlie
uytvallende, defe twee natiën, namelijck de Minder en
Meerder Vriefen, van malkanderen te fcheyden.

Enckhuyfen meentmen (nae \'t fchrijven van Junius) dat
dien naem gekregen heeft van de enckelde en alleen ftaen-
de huyfen,de welcke allengskens dichter en tot een fchoo-
ne ftadt fijn geworden; is gelegen op de uyterfte palen van
Hollandt, aen den boefem oft inham der Zuyder-zee, drie
mylen van Hoorn, en recht tegen over Staveren in Vries-
landt. \'t Is een vermaerde en wel betimmerde Zee-ftadt,
rondom met muuren en toorens omcingelt, uytgenomen
aen de Zee-kant naer Vrieftandt, al waer met onuytfpreke-
lijcke koften een dijck door de Zee geleyt fijnde, haer te-
gen \'t gewelt der felve befchermt. Heeft meeft fteenen,oft
immers feer weynigh houte huyfen, om \'t perijckel des
brandts re fchouwen, waer van fy meer dan eens is befcha-
dight geworden, maer voornamelijck in hetjaer 12$>7, als
het vuur van de vyandt, diefe focht t\'overrompelen, daer
in was geworpen. De voorfz. dijck, die van wier oft meer-
gras (dat de Zee opwerpt) gemaeckt is, beftuyt een feer
fchoone haven, bequaem om veel fchepen te bergen, be-
halven de welcke daer noch een tweede haven is, met een
fteenen Tooren daer by. Voor fommige jaren hebben die
van Enckhuyfen eenige ftallen gemaeckt, voor de magere
Oflen,die uyt Jutlandt en Holfteynjaerlijcks daer gebracht
worden in groote menighte, en voorts door \'t heele landt
vervoert.De inwoonders geneeren haer by de fcheepvaert,
fout-neeringe , en haring-vangft. Enckhuyfen is uyt der
natuuren een feer ftercke ftadt, overmidts hare gelegen-
heyt, ende droochten inde Zee, als bolwercken tegen
het aenkomen van de fchepen der vyanden, die de ftadt
eenigh hinder fouden willen doen; want de diepte tuftehen
de fanden niet dan met groote behendigheyt te befeylen is.
Binnen de felve fijn twee Parochie-kercken, de eene ge-
wydt ter eeren van S. Pancraes, de andere van S. Gommer:
en light niet verre daer buyten het wei-betimmerde en
volckrijcke dorp van Broeck, dat feer veel boots-gefellen
uytlevert.

Hoorn is twee groote mylen van Enckhuyfen, op den
felven boefem der Zuyder-zee.Den oorfprong hares naems
verklaert Hadrianus Junius (die van Hoorn geboren was )
niet heel klaerlijck te weten j doch meent nochtans dat fy
die genomen heeft van haer lange haven, welcke krom liep
gelijck een hoorn. Andere (feydt hy) meenen datfe den
naem gekregen heeft van fekere drie herbergen niet verre
van het Verlaet ftaende ( het welck fy den kuyl noemen)
waer van de principaelfte een hoorn hadde uythangen,

welck huys ongewoonlijck dick van muuren fijnde, tot öp
dén huydigen dagh toe midden op de marckt noch te fien
is. Wat hier van zy ofte niet, de ftadt voert een kromhoo-
ren in haer wapen, en het is kennelijck datfe eerft in den
jare 1500 begon gebouwt en bewoont te worden , uyc
oorfake dat, ter plaetfe daer fy gefticht is, overmits de gras..
rijcke weyden daer rondtom gelegen ,veel Deenfche fche^
pen uyt Holftein en andere quartieren op het voor-jaer aen-
quamen met magere ofifen, die fy daer verkoften} welck
nu te Enckhuyfen gefchiet. Behalven het welcke fy oock
feer vermaert is door hare jaer-marckten , op de welcke
groote handelinge gefchiet van Noordt-Hollandtfche kaes,
die van veel uyt-heemfche koop-lieden opgekoft, en naer
verfcheyden geweften vervoert wordt.Hoe overvloedelijck
dat de felve kaes ter marckt komt, kan hier uyt afgenomen
worden, dat\'er op een weeck-marckt fomtijdts over de
hondert vijftigh duyfent ponden ter wage gebracht wor-
den , waer over oock het Marckt-velt en de Wage federt
cenige jaren herwaerts noodtfaeckelijck grooter gemaeckt
hebben moeten worden. Hoorn is een fchoone, luftige,
ftercke, redelijck groote, en uytnemende lijftochtige ftadt,
aen de eene zyde met de Zuyder-zee befpoelt, en voorts
met fchoone en vette Landen omringt. Heeft breede ftra-
ten, en een goede wel-bevryde haven. De pofch (een vifch
kleyn als een fpiering, maer befonderlijck goedt van fma-
ke ) val ontrent Hoorn alderbeft, en wordt op den difch
meeft begeert. De Hoornfche wortelen fijn oock feer ge-
acht, daer de Keyfer Tiberius (als Plinius getuyght) fulc-
ken fmaeck in hadde, dat hy die jaerlijcks van Gelduba,
een kafteelken op den Rhijn, tot Romen voor fijn eten de-
de brengen. In de hooft-kercke van de ftadt, wefende een
tamelijck fchoon gebouw, hangen tot een gedachteniftc
de vlaggen oft wimpels, die de Noordt-Hollanders in den
flagh op de Zuyder-zee veroverden op den Grave van Boflu.
De toren der felver kercke is feer net en ^ierlijck van hout
gemaeckt, en met loot bekleedt, meeft van een maeckfel,
doch wat kleynder, als die van Haerlem. Binnen Hoorn
refideeren de Gecommitteerde Raden der Staten van Weft-
Vrieflandt en het Noorder-quartier, als oock de Admira-
liteyt van den felven Lande ; doch defe verandert by ge-
beurte haer refidentie, en een tijdt-lang te Hoorn geweeft
hebbende , vertreckt naer Enckhuyfen. Hoorn heeft oock
het voordeel van de Weft-Vrieflandtfche munte, en wordt
om alle defe oorfaecken gehouden voor de Hooft-ftadt des
felven Landts, fijnde feer welvarende door de fchipvaert,
en reederye, gelijck mede door den grooten handel die de
inwoonders, onder welcke veel treffelijcke kooplieden fijn,
foo ten ooften als ten weften, en noorden, dry ven. Waer
door oock de ftadt,ftaende de laetfte oorlogen,feer vermeer-
dert , en met eenige nieuwe poorten verkiert, en verfterckt
is. Nu hebben fy oock een nieuwe en feer groote haven ge-
maeckt , over de 1800 voeten t\'zeewaert in, langs de gant-
fche ftadt henen, foo verre zy aen de Zee leght.

Alckmaer, oft (foo Junius en andere geleerde fchrijven) Alckmaer,
Al-meer, fijnde het eynde van de heerfchappye der Ken-
nemerlanders, liggende drie mylen van Hoorn, heeft fijn
naem van de menighte der groote meeren daer het mede
omvangen is, welcke men vindt dat eertijdts vijfthien in
getale geweeft fijn, namentlijck de Bergh-meer, deDael-
meer, de Vroon-meer, de Swijn-meer, de Boeckeler-meer,
de Heyloer-meer, de Grebbe-meer, de Tempel-meer, de
Kley-meer, de After-meer, de Voor-meer, de Diepen-meer,
de Beemfter, de Waert, die nu altefamen bedijckt, uyt-ge-
malen, en tot landt gemaeckt fijn, en voorts de Scher-meer,
die nu oock bedijckt, en droogh gemalen is. Defe naemen
worden by ons aengetrocken, om den oorfprong des naems
Al-meer te beveftigen, waer toe noch dit komt, dat de felve
naem in de oude handt-fchriften der Biflehoppen van
Utrecht anders niet gefchreven en wordt.

De ftichtinge van Alckmaer wordt toegefchreven Agil-
lus, een Godtvruchdgh man, die niet gemeens en heeft
gehadt met de raferye van fijn vader Radtbout Koning der
Vriefen, de welcke als hy gedoopt foude worden, vraegde

waèt het meefte deel fijner voor-ouders gevaren was, in den
liemel oft in de helle ? en, als hem geantwoordt werdt, in
de helle, fijn voet uyt de vonte wederom tot heni trock, feg-
gende, hy wilde by den meeften hoop wefen. De voornoem-
de Agiilus, feght men, dat in\'tjaer onfer faligheydt 720
Vrieftandt beheerfcht , en de ftadt Alckmaer gebouwt
heeft 5 maer indien dat waer is, foo is Alckmaer een van
de oudtfte fteden in Hollandt. En nademael in de Chro-
nijcken geen gewagh gemaeckt wordt wanneer (y met
veften omcingelt is, en vele (onder welcke oock de hoogh-
geleerde Petrus Nannius , van Alckmaer geboren) feg-
gen , dat fy, in \'t opgraven van de fondamenten des kafteels
by den voorfchreven Agiilus gefticht, voor weynigh jaren ,
te weten als men de ftadt tegen den vyandt bewalde, groo-
te fteenen gefien hebben, uyt de felve fondamenten ge-
hadt , foo foude men oock mogen feggen dat fy van de
felve haren ftichter den naem heeft. Wat hier van zy, la-
ten wy den verftandigen oordeelen, ons te vreden houden-
de met te feggen, dac Alckmaer een fchoone, genoegh-
lijcke, rijcke, wei-bewoonde, en van allerley lijftocht over-
vloedige ftadt is, wiens omliggende landt en byvang, van
wegen fijn uytnemende vettigheydt, meer kaes en boter
geeft, als eenig;h ander geweft in gantfch Hollandt. Sy
heeft een fchoone paro chie-kercke, die, overmidts de ver-
grootinge van de ftadt, nu ftaet op het een eynde der fel-
ve. Daer beneffens is \'er een ^erlijck Raed-huys, en voorts
een bequame vifch-marckt, op het water dat uyt de Scher-
meerkomt, en tot veel plaetfen door de ftadt loopt, fijn-
de uytnemende klaer en foet, en feer bequaem voorde
huys-lieden om met hare kaes, boter, en andere waren,
uyt de omliggende dorpen, die feer veel in getale zijn\', tot
Alckmaer ter marckt te komen\', waer door de ftadt goede
profijten geniet, en het waegh-geldt een groote fomme
van penningen jaerlijcks bedraeght, daerom dat \'er oock
een heerlijcke Wage gemaeckt is , en de ftadt mede feer
vergroot, de wallen en poorten verder uy tgefet, en de ou-
de vefte tot een ^ierlijcke graft geworden, Daer-en-bo-
ven is\'er een groote wateringe met fant gevult, en daer
op, fonder den grondt te heyen, veel fchoone fout-keeten
gebouwt; want men hier mede veel grof fout raffineert.
De haven van de ftadt is feer gerieflijck voor de fchepen,
die met ftaende maften daer in komen door de heerlijcke
nieuwe brugge, meeft gemaeckt van de ruïnen der Abdye
van Egmond.

Een weynigh buyten Alckmaer, feydt men, dat gelegen
is geweeft Verona, eertijdts een overvloedige en volckrijcke
ftadt, jae de eenige koopftadt, en gelijck als de moeder van
gantfch Weft-Vrieflandt, foo dit halve veersken te kennen
geeft, mede-brengende hetjaer van hare deftruótie:

Maer van foo groote macht en rijckdom worden nufeer
kleyne overblijffelen gefien, namelijck, een omgeworpen
hoop fteenen, en fommige nu geboude en feer vrucht-
bare heuvelen, welcke den naem van de plaetfe tot noch
toe behouden, en geheeten worden de Vroonlanden oft
velden van Verona. Het is te gelooven dat defe ftadt den
Graven van Hollandt dickwijls veel fpels moet gemaeckt
hebben, overmidts hare gelegenheyt om in Hollandt te val-
len. En eyndlijck van Grave Jan van Hollandt, fone van
Floris, in den jare i z^ 8, (foo dat \'et getal in \'t veersken bo-
ven verhaelt valfch is,) overmits gebroken trouwe en ver-
nieuwde wederfpannigheyt verdorven,en tot den gront toe
uytgeroeyt en verdelght, met verbodt van de felve immer-
meer weder op te timmeren, en beval dat men felfs de ge-
dachteniflfe hares naems foude te niet doen. Jae de haet,
die hy haer toedroegh, was foo onverfoenlijck, datmen
feydt, dat hy oock de Engelfche heyr-krachten tot het ver-
derf van defe bloeyende ftadt verweckte, en de felve ten
beften gaf, na datfy door haren Burgermeefter Fop verra-
den was, die tot fijn belooninge kreegh een laerfe vol geldt,
maer namaels overvallen en met aerde overftolpt is, ter
plaetfe daer noch ter tijdt feeckere toren ftaet, die na fij-
nen naem genoemt is. De laetfte geheugeniffe defer ftadt
is een kopere klocksken, hangende in de kercke van een

\' dorp genaemt Valck-ooge, het welcke te kennen geeft dac
het te Verona gegoten is; en noch een ander van gelijcke
ftoffe naer Londen in Engelandt overgevoert.

De ftadt die wy nu Edam heeten, is van onfe voor-oude- Edam.
ren Ydam genoemt geweeft, van een waterken Y, die de
voornaemfte kercke tot noch toe omringt, en de ftadt van
de menighte der ftaende wateren door haren dam oft ver-
laat ontleedight. Het naefte dorp, Middel-Y geheeten,
om dat het in \'t midden van de Y gelegen is,betuyght oock
den oorfprong des naems. Edam is met een muur en graft
befloten, een proper, net, en tamelijck rijck ftedeken, dat
een lange haven heeft, maer infonderheyt met een heer-
lijcke fcheeps-timmer-werf, daer geduurigh veel groote
fchepen getimmert en toe-gemaeckt worden,verkiert. Het
is oock vermaerdt door de uytnemende goede kaefen die
het met groote menighten uyt-levert; en light van Am-
fterdam drie, van Hoorn, foo te water als te lande, twee
groote mijlen verfcheyden, in een grooten inwijck van de
Zuyder-zee.

Ontrent een mijle weeghs van Edam light het ftedeken
Monickendam, en daer tegen over aen de ooft-zyde het
eylandeken Marcken. Dit is mede een kleyn net ftedeken,
eensdeels met een muur,eensdeels met een wal omvangen.
De oorfprong des naems komt fonder twijffel van het naeft-
liggende Monicke-meer,het welcke met veel andere Mee-
ren verftonden fijnde van de Zuyder-zee, foo ontfangt nu
defe, befchermt fijnde van \'t voornoemde eylant,de marckt
en koren-fchepen in een vrye en veylige haven.Men bevinc
dat Monickendam, oft (foo \'t Junius noemt) Monick-meer-
dam,al geweeft is in \'t jaer iz^7,als de Weft-Vriefen,willen-
de den Biflehop van Uitrecht ter hulpe trecken,aldaer mec
haer fcheeps-heyr aengekomen zijn.

Het ftedeken Purmer-endt brengt fijn naem felfs mede,
als liggende op het endt van de Purmer; een meer voor de-
fen vermaert door de goede pofch die daer in gevangen
wierd: maer is voor weynige jaren bedijckt en tot landt ge-
maeckt. Het plach een open vlecke te wefen onder ftadts
vryheden, doch is, geduurende de laetfte oorlogen, tot een
Sterckte bewalt. Sijn eerfte fondateur is geweeft Willem
Eggert, een rijck machtigh koopman , geboren van Gent,
wiens graf-fchrift men t\'Amfterdam in de Nieuwe kerck
plach te fien. Defe, vermidts hy Graef Willem de VI van
dien name grooten byftant dede van geld, werdt van hem
vereert met het Threforierfchap van Hollandt en met de
Heerlijckheyt van Purmer-landt, voor hem en fijn erven,
waer over hy daer terftont een treffelijck kafteel heeft doen
maken, het welcke gefamentlijck met het ftedeken door
verfterfte naemaels geraeckt is aen den Graeflijcken Huyfe
van Egmont. Purmer-endt is tamelijck wel bewoont, en
rijck; het kafteel, ftaende op \'t een eynd van de ftadt, komt
uyt aen de Beemfter, die foo groot is, dat menfe qualijck
overfien kan.

Ten tijde van Haron, Hertoge van Vrieflandt, foude l^edetu
een van fijne Edelen, met name Diderick, ontrent twee
mijlen van Staveren in het weften, begonnen hebben te
bouwen een fterckte, en die nae fijn afgodinne Medea ge-
noemt; want fy fchoon verguit was, en als de fonne daer
op fcheen, feyde men, Medea blinckt, waer van de fterckte
eerft Medea-blinckt, en daer nae Medenblick genoemt
wierd. Fabelkens, die ons hier niet ftaen te wederleggen,
\'t Is genoegh dat Medenblick een goedt en redelijck groot
ftedeken is, aen de Zuyder-zee gelegen, twee mijlen van
Hoorn , met een haven en fcheeps-rimmer-werf verfien.
De dijcken, daer mede fy de zee aen de ooft-zijde tegen-
houd en van haer uytfluyt,fijn uytnemende fterck,gemaeckt
van wier ofte meer-gras, een materie, als fy dick op een fit,
foo vaft en fterck , dat men nauw^elijcks van fteen harder
fondament foude konnen leggen tegen het water. Meden-
blick is, in \'t eerfte van de troublen, by den Staten van Hol-
land met bolwercken en ftercke wallen,tegen allen aenftoot
en gewelt des vyants,alfoo gefterckt, dat men\'t voor onwin-
baer houdt.

Bever-wijck, dat foo veel te feggen is als de Wijck, dat
is, deloop-plaets en toevlucht der Beveren, gelijckHa-
\'drianus Junius verhaelt, is een groote en wel-berimmerde
open vlecke, twee mijlen van Haerlem, op een bequame
plaetfe aen het Y gelegen, en rondom met veel vermake-
lijcke hoven en vruchtbare landen omgeven. Men houd \'er

jaerlijcks twee leer-marckten, die van veel huyvettersen men oock voorderlijck, dan eerder fchadelijck en nadeeligh

fchoenmakers uyt Hollandt, Vrieflandt, en Over-YflTel be- gehouden behoort te worden. Want dit gaet vafl:, dat de

focht worden» gelijck dan oock de jaerlijckfche verekens- huysluyden in en ontrent Egmont woonachtigh, ten tijde

marckt defer plaetfe in de omliggende quartieren feer ver- dat men in \'t kloofl:er foo mildelijck deelde , door de be-

Schagen. Schagen, oock een edele en overvloedige vlecke, huys tijden, fich tot arbeyden en neerfliigheydt begeven heb-

aen huys gelijcker-wijs een Stadt bewoont, daer vande bende, meeftendeels rijcke en wel-gefl:elde luyden gewor-

aenfien drie-hoekigh genoemt mach worden; maer de refté Onder de Eylanden van Noordt-Hollandt is Texel het Efanden

daer buyten is dorps-ge wijfe betimmert, ftaende de huyfen voornaemfte van lijftocht, ten deele van de natuure met

foo hier en daer van malkanderen verfcheyden, gelijck eer- Duynen, ten deele door menfchen toedoen met goede

tijdts die van Lacedemon. Sy is met een fraey kafteel ver- ftercke dijcken tegen het gewelt der Zee befchermt.\'t Lant

^iertjwaer op fich onthouden de Heeren der felver plaetfe, is meeftendeel weylandt, en met een ontallijcke menigte

die haren oorfprong afbrengen van Hertogh Albrecht van van Schapen beflagen, van welcker melck gewrongen wor-

Beyeren, G rave van Hollandt; en daerom naeft de drie ge- den die goede en vermaerde Texelfche kaefen, foo groene

flachten, van Brederode, Egmont, en Waflfenaer, gerekent als witte, die in fcherpheyt en aengenaemheyt van fmake

worden onder de edelfte huyfen des landts, hebbende altijt den Parmefaen mogelijck niet en wijcken. Texel en heeft

een van de eerfte ftemmen onder de Ridderfchap in de ver- geen beftoten Steden, maer wel een Heerlijcke groote

gaderingen der Staten. Schagen light in \'t uyterfte noorder open Vlecke, geregeert by haer eygen Magiftraet en mec

gewefte van Hollandt, van Alckmaer en van Medenblick Stadts privilegien verkiert, behalven welcke daer noch ee-

even verre,namelijck drie mijlen verfcheyden, en wort ge- nige Dorpen zijn, en een treffelijcke Sterckte, waer op de

feydt te hebben het vruchtbaerfte en kruydt-rijckfte landt Staten des Landts haer Garnifoenen gedueriglijck hebben

van gantfch Hollandt,, fijnde vol wel-geftelde en geldt-rijc- liggen. De Eylanders geneeren haer met de Landt-neerin-

\'Bgmondu Onder de dorpen en kafteelen van Noord-Hollant zijn- Vlielandt, alfoo genaemt nae den ouden mondt oft uyc- Vlielandu

der vele treffelijcke ; maer alfoo onfe kortheyt niet en lijdt gang des Rhijns, by den Latiniften Flevus, oft Oßium Fle-
die alle te befchrijven , fullen wy ons te vreden houden geheeten, is een lang fmal Eylandt met twee Dorpen,

met een kort verhael van de oude en feer vermaerde plaet- \'t welck aen de eene zyde met Zandt-bergen, aen de ande-

nen voor de rijckfte van gantfch Hollandt, ten laetften ver- Wieringen heeft zijn naem van het kruydc ofte Meer- Wteringen^

9iert fijn geworden met den tijtel en waerdigheyt van Gra- gras, by den Hollanders Wier geheeten, het welcke aldaer

ven; foo dat defe Vlecke geweeft is een Graeffchap in een met foo grooten menigte aen komt, dat fy geheele dijcken

Graeffchap, en onder haer heeft gehadt veel goede Hol- daer mede onderhouden, en tegen het woeden der Zee be-

landfche plaetfen, als het ftedeken Purmerent en Purmer- fchutten. Dit Eylandt is mede feer vruchtbaer, en met

landt, de heerlijckheden van Neck, Ilpendam, Hoogh- eenige dorpen betimmert, gevende voornamelijck veel vet-

vvoude, Aertz-woude, en meer andere; behalven noch dat te hamels oft weeren, die de Eylanders aen de omliggende

de laetfte Graven befeten hebben het Prinsdom van Gavere Steden, en infonderheyt aen die van Amfterdam,overvIoe-

in Vlaenderen, en verfcheyden andere heerlijcke goede- delijck mede deelen. Tuflehen het Eylandt van Wierin-

ren geheel Nederlandt door, fijnde voorts geweeft Ridde- gen, het verdroncken Tuyfen-Iandt, en \'t vafte Landt van

ren van den Gulden Vliefe , en Gouverneurs van de voor- Noordt-Hollandt, is in hetjaer i^o8 begonnen bedijckt

naemfte Landtfchappen onderden Koning Philips de 11 te worden de Polder die men noemt de Wieringer-waert,

van Spaenjen. Egmont dan liggende by de zee, weftwaerts palende aen het Zijp-landt, alleen met de Slijcker-dijck

van Alckmaer anderhalf mijle, en van Beverwijck twee, is van het felve gefcheyden. Defe Waert is met groote me-

een fchoon en luftigh dorp, oft, om beter ce fpreken, twee nigte van kleyne fchuytjens tuflehen ebbe en vloedt, noch

dorpen,\'t een genaemt Egmont binnen,ofte op de Hoeve, dat felve jaer tot Zee-weer gebracht; en daer na in de vol-

het ander Egmont op de zee. Doch is Egmont binnen vêr gende jaren, foo met flijcker-werck en fchuyten als kruyt-

het principaelfte, ver9iert fijnde met een treffelijck oudt werck, zijn de dijcken, mitsgaders de binnen-wercken foo

kafteel, gefticht by Radtbout der Vriefen Koning, en eer- verre gebracht, dat de Landen daer inne bedijckt, ten ge-

tijdts gehad hebbende een heerlijcke Abdye, welcke was tale van 185»^ morgens toe, byde bedijckers den iz Julii

de eenige mannen Abdye van Hollandt,eerft gebouwt, foo 1611, by lootinge gedeelt zijn geworden. Alfoo de be-

ïrenicus fchrijft, van Adelbertus, eerfte Aertz-diaken van dijckinge in defe Waert feer geluckig is uytgevallen , wordt

Uitrecht,die te defer plaetfe,toen ter tijdt Halam genoemt, nu ter tijdt by fommige voor-geftagen, om te bedijcken alle

in de Chriftelijcke religie onderwefen heeft den voorfchre- \'t gene gelegen is tuflTchen de Waert, het Eylandt Wierin-

ve Radtbout,foonvan Adgillus der Vriefen Koning.Andere genen Huys-duynen, welck ontrent de 2,0000 morgen

fchrijven de eerfte ftichtinge des kloofters toe Grave Di- landts foude bedragen.

derick d\'eerfte van Hollandt, de welcke Junius ftelt geftor- Midden uyt de baren der Zuyder-zee verheffen fich de rrckjjt
ven te fijn ontrent hetjaer 878. En wederom andere ma- Eylandekens Ureken Ens, die voorwaer, door een fon- £ns.
ken de grontlegginge van t kafteel tot Egmont,veel jonger, derlinge weldaedt Godes , het hooft boven water hou-
de felve treckende tot het jaer 1140 ofte daer ontf ent, als den. De Eylanders, meeft van eenen tronck gefproten
Beroldus , een van der oude Vriefche Koningen afkomft, en afgekomen fijnde , fluyten fich haeft van alle ander
overmits fijn fonderlinge trouwigheyt,van de Abt des kloo- menfchelijck gefelfchap uyt, en onder malkanderen trou-
fters met fes hoeven Landts begiftight fijnde, de eerfte wende, en fien fchier nimmermeer eenigen vreemdeling,
gront-veften des kafteels geleydt, en fijnen nakomelingen dan in de voorby-varende Hollandtfche en Vriefche fche-

ben. Doch en duncken defe beufelingen den geleerden Ju- Gelijck Sicilien heeft de twee monfters Scylla en Cha- i/W//-

nio niet wel t\'famen te hangen, die derhalven fich verge- rybdis, die de Poëten fchrijven met vervaerlijcke en altijdt .j

noeght te feggen, dat het wapen van dit oude geflachte is baffende honden rondom \'t lichaem befet, en door veel

een fchilt met fes vergulde, en fes roode winckel-haken, fchip-breucken berucht te wefen; gelijck het Eylandt Eu-

beduydende de fes voornaemfte deughden die in een vroom bcea, nu ter tijde Negroponte geheeten, den vreeflfelijcken

en dapper krijghs-heldt vereyfcht worden, als gerechtig- bergh ofte fteen-klip Caphareus heeft; en Barbaryen ofte

heyt, dapperheyt, matigheyt, fterckheyt, beraetfaemheyt, Lybia fijne Syrtes ofte drooghten; alfoo heeft Hollandt fijn

en fachtmoedigheyt. Het kloofter t\'Egmont is, ftaende de ontfachelijck Monfter-dier gehadt, het welck de inwoon-

voorleden beroerten , tot den gront toe gedeftrueeft, heb^ ders,van wegen het rafende gebrul der Zee-baren,die aldaer

bende in voorleden tijden uytnemende fij^k géWeêft, en Mchï noch dagh van fmyten, ftooten, fehéüren, en vernie-

wekelijcks veel aelrftoefleft uytgèd^elc aen de aïiïi^ rtfèö- M\' i?i&denyals oock van wégen het pael-werck, tegen hec

fchen,die van eenige m^len weeghs me« Wijf éS kiödï déï^ wöêdéïfc Ses feteï monfte;r^ mét onüytfprekelycke koften

\\vaerts aen gingen, om onderhoudt en byfiant te genieten ; op-gerecht, \'t Honts-bofch noemden. Dit gewelt van pa-

een fake die men met recht in twijffel treckt oft fy den ar- len en fteenen,hoewel groot en hoogh, foude nochtans van
Nederlandt. N\'n klev-

kleyne tegenweer geweeft hebben, \'t en waer het door ge-
üadigenarbeydt en koften dagelijcks onderhouden en ver-
meerdere ware geweeft, daer toe eenige treffelijcke man-
nen geftelt waren 5 die op alles goede toeficht hadden, en
verforghden.

DitHondcs-bofeh is by wijlen in-gebroken , tot groo-
te fchade van Hollandt ; nu is het foo met dijcken ver-
fiea, dat men hec pael-werck heeft laten vergaen , en aen
de 2ee tot een roof gegeven, en in plaets van pael-werck,
tot meerder ickerheyt, een zant-dijck gemaeckt, geheeten
de nieuwe Slaper, gelijck\'er tuiïchen Groed en Kamp een
andere is , de oude Slaper, om dat Hollandt als op fulcken
achter-dijck fchijnt te flapen. Van Petten, daer \'t voorfz
pael-werck ophield, begint het Zijp-landt, dat is, een aen-
was en voor-landt uyt \'er zee,welck de Hollanders fomtijds
heeft aen-gelockt die met dijcken te becingelen,en als een
erfgoedt, tegen allen aenftoot der baren, aen den vafte n
grondt van Noord-Hollandt te hechten; danhetisver-
üheyde reyfen qualijck afgeloopen, tot datfe ten laetften,
door hulpe van fommige treifelijcke Heden,en de voorfich-
tigheyt van de Staten des Lants,een nieuwe dijckagie geleyt
hebben,die tot noch toe het gewelt en kracht der zee heek
wederftaen, en het te hopen ftaet datfe voortaen Hchtelijck
fullen konnen het zee-water uytfluyten : wat aengaet de
gront, die is uytnemende vruchtbaer. Naderhandt fijn ver-
fcheyden andere meiren in Hollandt bedijckt, waer van de
voornaemfte en grootfte fijn, de Beemfter, H.Huygen-
Waert, de Wormer, en Purmer, die alle geluckelijck fijn
uytgemalen: gelijck oock daer nae de Schermer, welcke in
grootte de grootfte niet veel en wijckt.

- Tr - .r -1- .......... - I niriiii \'iiti|| || | ....." "mit--- -Trr\'\'"rrrr\'-^)

E Heerlijckheydt van
Bergen in Kennemer-
lant, gelegen in Noort-
Hollandt, beweften de
ftadt Alckmaer, is van
alle oude tijden on-
derhoorigh geweeft
aen de Graven en Gra-
vinnen van Hollandt,
die\'t inkomen van de
felve plaetfe , onder andere goederen, tot apa-
nage en lijfsgebruyck hebben gelaten aen hare
jonger foonen en dochteren, uyt dewelcke is
gelproten het oudt Adelijck geflachte, dat de
naem van Bergen , na de Ambachts-heerlijck-
heyt,heeft gevoert, fijnde Heer Huygh van Ber-
gen in Kennemerlandt, (Raedt van Hertogh
Philips van Bourgondien, voerende het wapen
van Hollandt in fijn geheel, geqiiarteleert met
drie blaeuwe balcken, op een filvèf velt, \'t welck
het wapen is van Montigny,) getrouwt geweeft
met lonckvrouwe Catharina van Cats, die t\'ia-
men hebben geteelt lonckvrouwe Cornelia van
Bergen, getrouwt met Heer Pieter van Seroos-
kercke , AmbalTadeur van hooghgedachten
Hertogh Philips van Bourgondien aen den Ko-
ning van Engelandt. Uyt den huyfe en geflach-
te van Bergen is de Ambachts-heerlijckheyt,
by alliantie, gekomen aen het huys van Haem-
ftede , fijnde Heer Floris van Haemftede in den
jare 1428 , van Vrouw lacoba Gravinne van
Hollandt begenadight en verlijt geworden met
de hooge Heerlijckheyt van den dorpe van Ber-
gen in Kennemerlandt, met \'er wildernifle en
met anders allen haren toebehooren, niets uy t-
gefondertjdaer hem de Ambachts-heerlijckheyt
met andere renten en vervallen af toebehoor-
den , te houden tot een onfterffelijck erfleen
volgens den verly-brief.

En uyt den huyfe van Haemftede fijn de bo-
vengemelde Heerlijckheden in hooge , middele
enla^e jurifdiótie gekomen aen denhuyfê van
Borfïelen , Marquifen vander Veere, en door
Marguerite van Borffelen, getrouwt met Heer
Walrave van Brederode , in den jare 1507 >
den huyfe van Brederodeen by gifte en ma-
kinge van Heer Henrick van Brederode,van den
jare i j<58 , aen Heere Henrick , Grave van Hol-
fteyn-Schauwenburgh en Sterrenbergh , Heere
tot Gemen, Bergen, &c. welcke manlijcke linie
van Holfteyn-Schauwenburgh fijnde komen te
eyndigen met Heere Otto , Grave van Schau-
wenburgh , in den jaere 1637 , is in den jare
1641 met de refpedive Heerlijckheden by over-
gifte verlijt Heer Anthonis Studier van Surck,
Vereenighde Nederl.

Ridder, Heer van Bergen in Kennemerlandt j
van Swyburgh, &c. die defelve noch tegen^
woordigh befit.

De Ban van Bergen is bepaelt, ten Ooften ereifert,
met de Stadt Alckmaer, ten Zuyden met de
Egmonder-Meer en Zuydt-Wimmenum, ten
Weften met de Noort-zee, ten Noorden en
Noordt-Ooften met Schorel, Warmenhuyfèn,
Out-Kafpel en Koedijck : wegen de Limijt-
fcheydinge van de Duynen tuflchen Bergen en
Wimmenum is eertijts difpuyt geweeft , \'t welck
in der minne is bygeley t in den jarei4Ó4, na
uytwijfen van het befchreven verdragh.

Defelve ban beftaet uyt vier verfcheyde
plaetfen en Schependommen, als namentlijck, Btrgen,
Oudtburg, Sanegeeft, Ooftdorp en Weftdorp,
onder welcke laetfte plaets mede begreepen is
Noordt-Wimmenum, alle welcke plaetfen en
Schependommen , met eenen naem beteyckent
en genaemt worden Bergen in Kennemerlant,
\'t welck in fijnen omtreck behelft over de 4000
morgen en vier uren omgangs. De landen be-^
ftaen ten deele uyt wey- en ten deele uyt bouw-
landen , ten deele oock uyt wildernifle en duy-
nen. De thienden over defelve landen fijn in
den jare 1094 van Biffchop Conradus van Thkndm
Uytrecht gegeven aen het Capittel van S\\ Jan
aldaer, volgens den ouden brief van uytgifte»

Welcke thienden naderhandt fijn geredi-
meert en afgekoft geworden, fulcks dat de Lan-
den jegenwoordigh vry fijn van thienden; doch
fijn alle chijnsbaer aen den Heere, en moeten
op jaersdach binnen fonnefchijn verchijnft wer-
den, op verfuym , daer alleen vry van fijn de ey-
genaers die binnen den banne woonen,en aldaer
ichot en lot betalen, tot een fèeker bewys dat de
gront van outs aen den Heer eygen is geweeft.

De Regeeringe is beftaende uyt Bailjuw, Regecrhge*
Schout, twee Burgemeefteren en acht Scheepe-
nen , die t\'elcken jare op vrydagh voor Pae^
fchen by den Heere werden geftelt. De Burge^
meefteren affumeeren tot haer twee Achtsluy-
den,als Raden over de adminiftratie van \'s dorps
faecken. Den Hooft-Ofïicief ofte Bailjuw fpant
banck met Leen-mannen in \'t crimineel en in
hals-faken, en met Meefters-knapen over de
faken van de wildernifle betreffende de Hout^
vefterye: heeft oock van alle oude tijden hec
bewint gehadt over onbeheerde en geftrande
goederen, daer van in den jare ij8i limijt-
fcheydinge is gemaeckt, tuffchen de Graeflijck^
heyt van Egmont en defe Heerlijckheyt*

De Schout, die mede Dijck-graef is over Ber-
gen en Bergermeer, fit, keurt, en fchouwt mee
Scheepenen.

^Cgfci. De Kerck is eertijts groot en fchoon geweeft,
en iaeefc eenen hoogen toorn gehadt, die de
zeevaerende luyden tot een baecke diende , is
afgebrandt gedurende de troublen in den jare
ij74, en ten deele weder opgebouwt in den
jare 1597. Nevens de Kerck fijn noch geweeft
twee Kapellen , de eene in het Zuyden , daer
van de overblijffelen tot een fchoole fijn ge--
inaeckt, de andere in het Noorden , die t\'eene-
mael is verwoeft, doch daer van de gront noch
in groote achtinge is by de Roomsgefinde,
weegen een Miraeckel dat daer gefchiet is, ge-
lijck men fegt, \'t welck by haer het heylige
bloet van Bergen genoemt, en uyt devotie be-
focht wert, daer de oude Chronijcke van Hol-
landt, tot Delft gedruckt in denjare 1591 , een
breet verhael van heefc, tot welck wy den be-
geerigen Lefer fenden.

Tot Oudtburgh belïiyden de kerck heeft eer-
tijts een Slot ofte Tolhuys geftaen, genaemt
Haelkefteyn , (daer van de overblijffelen van de
grachten noch te fien fijn , en de grondt van de
Graeflijckheyt van Hollandt te leen wert ge-
houden ,) \'t welck aen de riviere was gelegen
die van de Stadt Verona door Bergen tot Pet-
tem in zee heeft geloopen , en in den bovenge-
ïxielden ouden brief van den jare 1094, met den
naem van Sichera is bekent, daer van de gron-
den jegenwoordigh noch de Reeckers werden
genoemt, die nu in diverfë Polderkens fijn ver-
deelt , alwaer bywijlen noch verfcheyden vaer-
^ tuygh van roers, anckers, en diergelijcke wert
uytgedolven.

En alfoo Bergen alomme een vermaeckelijc-
ke landouwe heeft, is by de voorige Heeren
daer oock gebouwt geweeft een luft- en jacht-
huySjdaer fy haer vermaeck met de uytfpanning
van jacht en anders plachten te nemen, \'t welck
mede in \'t begin der laetfte oorlogen is ter neder
geworpen , en nu oock ten deele onder de duy-
nen leydt. Doch daer wert weder geplant en ge-
timmert by den tegenwoordigen Heere, waer
door defe plaets wel weder fijn vorige luyfter
en aenfien foude konnen bekomen.

Bergen is mede nevens andere dorpen in
Kennemerlandt, by de vorige Graven en Gra-
vinnen van Hollandt, met voortreffelijcke Pri-
vilegien en vryheden begunftight geweeft, al-
foo de ingefeetenen haer in verfcheyde gele-
gentheden feer vroom en getrouw voor hare
Graven en Heeren hebben gedragen , en na-
mentlijck mede in de oorlogen tegens de Frie-
fen tot Winckel,daer fy feer mannelijck vochten,
en meeft alle in den ftrijdt omquamen , ten tijde
van Floris de Derde van die name , de dertien-
de Graef van Hollandt, die van den jare 1163
tot den jare iipohet Graeffchap beftiert heeft.
De krijgstocht van den gemelden Grave wort
aldus in de oude Chronijcke verhaelt : In den
jare II66 j als de Weft-Vriefen vernomen had-
den dat Graef Floris met veele faken bekom-
mert was , quamen fy met fwaer volck van
wapenen over de Beeck Ockenvoort tot Alck-
maer in, na dat fy ontrent 80 poorteren had-

den verflaegen , en verbranden de geheele
Stadt, uytgenomen de Kercke, die ongeichent
is gebleven. Graef Floris , om de Vriefen dit te
vergelden , is in\'t jaer 1168 met een groot heir
van volck op een harde vorft inde winter tot
Schorel gekomen. Daer fijn eenige ftoute Rid-
deren opgefeeten , (dat hen nochtans de Grave
ontriet,) en hebben dat dorp van Schagen ver-
brant , brengende van daer een grooten roof
van menigerley goederen en huysraet j maer de
Vriefen, leggende in hunne lagen en rietboffen,
namenfe waer in \'t wederom-keeren,en floegen-
fe byna alle doodt. Onder de voornaemfte, die
gebleven waren , weit gedacht Symon vaa
Antwerpen, een uytermaten fchoon jongeling.
En in \'t navolgende jaer 1169 hebben de Vrie-
fon op Hippolytus dagh,die by haer geviert wert,
vergadert een groot heir van volck, en quamen
anderwerf by Alckmaer, om alles te vernielen
maer de Hollanders hebben \'t belet, en haerder
30 dootgeflaegen, en de reft verjaeght. Onlangs
daer nae is Graef Floris met een groot heir voort
in Vrieslant gekomen , en heeft twee dorpen als
Winckel en Niedorp verbrandt, en met gewel-
diger handt drie Eylanden, als Texel, Wierin-
gen en \'t Vlie , onder fijne fubjeólie gebracht,
en nam van hen alle dier in woonden, onder de
conditie des vredes , vier duyfènt marck filvers,
en quam met grooter viótorie weder in Hol-
landt.

Waer over defe getrouwe luyden veer boven
hare gebueren fijn begunftigt en verfchoont
geworden, voornamentlijck oock in \'tonder-
hout van den zeedijck , dat te dier tijdt een feer
f waren laft was, fijnde haer veel min roeden toe-
geleyt,als aen hare nabueren van Schorel, welck
voordeel ly jegenwoordigh noch genieten.
En is aen die van Bergen, ter eeuwiger gedach-
teniffe van hare getrouwigheyt en vromighey t,
van hooghgedachten Grave van Hollandt ge-
geven het wapen dat fy hedensdaeghs noch
voeren, fijnde fès witte meeiien met een door-
gaenden balck op een root velt, foo h^t op de -
kaerte wert vertoont.

Van haren Graef en Heer,
Onder andere voorrechten en vrydommen, ^^^^^^
na uytwijfen van de Privilegien, fijn de Ingefete- ten.
nen van Bergen oock verklaert tol-vry door
gantfch Hollandt, foo te water als te lande, van
alle des Graeflijckheyts tollen: welck recht door
ongebruyck eeniger maten vervallen fijnde, nu
onlangs in den jare i(5j5 , by de Heeren en
Meefters van de Domeynen der Ed. Gr. Mog.
Heeren Staeten van Hollandt en Weft-Vries-
landt weder rs herftelt, daer van de goede In-
gefetenen van Bergen jegenwoordigh in vre-
digen gebrüyck fijn.

Ollandt wordt gemeenlijck
gedeelt in Zuyd en Noordt-
Hollandt j en fommighe
fcheyden het door denRhijn
van malkanderen ; andere
door het Ye, alfoo het deel
van Weft-Vrieflandt en het
Noorder-quartier, fijne by-
fondere regeringe en Colle-
gie van Staten heeft. Dit
deel is hier voren befchre-
ven. Zuydt-Hollant fullen wy vervolgens befchrijven, nae
de grootfte Bailjuwfchappen, Heerlijckheden, en Water-
fchappen, met de landen van Over-Maes. Waterfchappen
zijn fommige landen, die op fekere voorwaerden, wetten,
en rechten, aen malkanderen verbonden zijn, dijcken te
maken en onderhouden, om wateren te fchutten, en ioffcn;
alwaer tot opficht en goede onderhouding, uyt dat gemee-
ne corpus van die landen, geftelt is een Raedt, beftaende
uyt een Dijck-grave, reprefenterende het hooft van fulc-
ken Collegie, en uyt feker getal van Heemraden. Onder
de Bailjuwfchappen van Hollandt zijn wel de voornaemfte
die van Zuyd-Hollandt, Kennemer-landt, en Goylandt.

Van Kennemer-landt is Haerlem de hooft-ftadt, welcke
oock bekleedt de tweede fit-plaetfe onder de Hollandfche
fteden, in de vergaderinge van de Staten des felven landts.
Nae het gemeen gevoelen , heeft het den naem van een
Heer Lem , oft Heer Willem. Defe ftadt light drie mijlen
van Amfterdam, en ontrent 5\'oootredenvandezee, aen
het Sparen, \'t wejck hoewel afgeleyt uyt den Rhijn, fchijnt
nochtans fijnen oorfprong te hebben uyt de Haerlemmer
meyr.In grootheydt gaet Haerlem het meeften-deel van de
Hollandtfche fteden te boven. In heerlijckheyt van woo-
ningen en is het geeiifins de laetfte* In genoeghlijckheydt
en gefontheyt van locht mach het met recht gerekent wor-
den onder de eerfte. ■ Want de ftadt is omringt metvrucht-
bare velden en hoven, fchaduwachtige boffchagien, fchoo-
ne dorpen en hooge landen. Hare hooft-kerck, gewyt ter
eeren van S. Baef, en recht voor de laetfte oorlogen verhe-
ven tot Biffchoppelijcke waerdigheyt, is, nae \'t oordeel van
ervare Bou-meefters, een fchoon en voortreffelijck werck,
ftaende op feer grove en vafte pilaren, dicht by een ruym
en vier-kant merckt-velt. Sy wierdt vol-maeckt in *t jaer
1372, door hulpe van Hertogh Albrecht van Beyeren, Gra-
ve van Hollandt en Zeelandt, en in\'t jaer 1487 heerlijck
overwelft. Behalven defe Kerck warender voor de beroerten
binnen Haerlem lo gafthuyfen,20 kloofters, waer onder de
vier biddende Ordenen, en 11 Kapellen.

Voor de ftadt light een luftigh bofch tot wandelinge en
vermaeckelijckheydt van de burgerye, welck dies te ge-
denckweerdiger is,om dat in het felve gevonden is de loflijc-
ke konft der ßoeck-druckerye, by dufdanigen gelegent-
heyt. Voor 128, en foo veel jaeren meer als \'t geleden is dat
Hadrianus lunius fijn Batavie eerft in\'t licht gaf, heeft te
Haerlem gewoonteenen Laurens lanfz, toegenaemt Ko-
fter. Defe, foo hy eens by gevalle in \'t bofch ging wande-
len, heeft voor tijdt-verdrijf fommige baften van boecke-
bomen beginnen te fnijden tot een gedaente van letteren,
de welcke hy omkeerde, en elck befonder op een papier-
ken druckte, en bracht alfoo een versken of twee by een,
dat fijn dochters kinderen foude mogen dienen tot een ex-
cmplaer ofte voorfchrifr. Dit aldus wel geluckt zijnde ,
heeft hy eerft met fijns dochters man Thomas Pieterfz een
dicker en tayer inckt gevonden, memorie-boexkens ge-
druckt met figuren, daer hy letteren en charaderen by de-
de: van de welcke f feght lunius) ick een kladde gefien heb-
bc van hem felfs gedruckt, tot een proeve voor fijn werck-
TS^ederlandP.

lieden. De bladeren waren aileenlijck aen een, en niet aen
beyde zijden gedruckt. Het boeck was in onfe moederlijcke
talegefchfeven, vaneen autheur die fijn naem verfwegen
heeft j de tytel was Befpiegelvm onfifaligheyt : en waren
de ledige fijden, op dat het niet leelijck ftaen foude, mee
lijm aen malkanderen vaft gemaeckt. Naderhandt heefc
hy, in plaetfe van boeckboomen baften, loot gebruyckt, en
tenleftentin, op dat de letteren te vafter fouden zi;n, en
niet lichtelijck omleggen. Hare knechten namen fy wel aen
onder eed van niemandt de konfte te openbaren: maer heb-
ben onder defe gekregen eenen loannes Fauftus, die in al-
les wel onderwefen zijnde, op een Kersnacht, als fijn mee-
fter met al fijn huys-gefin te kercke was, al \'c gereetfchap by
een packte, en liep naer Amfterdam, van daer naer Ceulen,
en voorts op Mentz,alwaer hy de ontftolen konft in\'t werck
ftelde. Dit is d\'oorfaeck, dat die van Mentz, de eere van de
Druckerye eerft gevonden te hebben , haer felven foecken
toe te fchrijven, en den Haerlemmers t\'onrechte te be-
nemen.

Haerlem heeft oock den lof en eere, dat hare borgers,
door een nieuwe vondt, Damiaten , gelegen in \'t landt van van Daii\'
Egypten, ingenomen hebben. Want alfoo die ftadt aen aie»,
weder-fijden vande haven met ftercke toornen befet was,
daer feer fware yfere en metale ketenen onder \'t water gin-
gen van den eenen tot den anderen, heeft Willem, Graef
Floris foon, die als toen felfs Grave van Hollandt was, mee
die van Haerlem onder aen de kiel van een fchip doen ma-
ken een ftalen zage met fcherpe tanden, waer mede fy voor
wint voor ftroom quamen zeylen op de kettingen, die door
den laft in ftucken borften, foo dat de fchepen der Chrifte-
nen door dien middel in de haven geraeckten, en de ftadc
vermeefterden. Waer over die van Haerlem by den Keyfer ffaerlem"
vereert wierden , en tot een wapen kregen een filveren mrtvafen,
fweert in een roodt veldt, \'t welck de Patriarch van Ieru(a-
lem vercierde met een roodt kruys, beneffens die vier fter-
ren die fy te voren voerden. Hebben oock tot een heugenif-
fe van daer gebracht twee klocxkens van fijne fpijfe, die als
noch den naem van Damiaten behouden.

Defe ftadt is van oudts feer vermaert geweeft, en noch is
door den koophandel, en verfcheyden handwercken, maer
voornemelijck door het maken foo van wolle, als linne la-^
kenen, welcke laetfte infonderheyt uytnemende wit en fijn
vallen. Door de left-vergangen belegeringe was fy feer ver-
vallen, maer is korts daer na wederom veel rijcker en mach^
tiger geworden als oyt te voren.

De floten, Heeren-huyfen, en fchoone dorpen ontrent
Haerlem, als Brederode, Heem-ftede, cn meer andere,
foude hier te lang zijn te befchrijven.

Van de Water-fchappen is wel het grootfte, en aenfien- r h Y N-
lijckfte, dat van Rhijn-landt, welckers hooft-ftadt is Ley- LANDT,
den, de vierde onder de groote fteden van Hollant, waer Le-^deiu
onder ftaen 45» dorpen, die meeftendeel hier marckten,
derhalven defe ftadt van alle lijftocht vol op verfien is j en
aengefien fy maer een myle van de zee leydt, heeft fy, ge-
lijck Haerlem, overvloet van alderley vifch, en water-vo-
gelen. Het is een fchoone ftadt, light drie mylen van Delfc,
en drie van \'s Graven-hage, in een vlacke en laege landou-
we , vol grachten cn waterloopen, met feer luftige beem-
den , hoven, en gaerden rontom, van binnen wel betim-
mert,en vol prachtige foo gemeene als befondere huyfingen
cn gebouwen, waer onder zijn drie Parochie-kercken. In
die van S. Pieter placht men een fteen te toonen, die men
feyde dat broodt geweeft hadde, en werdt in een yferen kift-
jen bewaert, om den nakomers een mirakel te herinneren,
\'t welck aldus was toegegaen. In \'t jaer 131 tf, als \'t een die-
ren tijdt was, heeft een arme vrouwe, die veel kinderen
hadde, haer fufter, welcke feer rijck was, gebeden om wac

broodts, op dat haer kinderen niet fouden vergaen van hon-
ger. De fufter , by Godt fweerende, wenfchte, foo zy ee-
nigh broodt in huys hadde, dat het in een fteen mocht ver-
anderen. Waer op dit mirakel foude gevolght zijn. Leyden
heeft in\'t jaer 1574 geleden en wederftaen een feer fware be-
legeringe , maer is nae het ontfet by de Staten des landts,
cn den Prince van Oranjen , gerecompenfeert met de op-
Academie, rechtiage van een Vniverfiteyt oft Hooge Schole, verfien
met geleerde en vermaerde mannen, in alderhande facul-
teyten,wetenfchappen.en talen : Sy hebben aldaer noch ge-
fondeert, en begiftight een Collegium iheologicum ^ daer in
ten kofte des felven landts, gehouden worden een Regent,
Onder-regent, Schaf-meefter, en tuflchen de 30 en 40 ftu-
denten : daerenboven een heerlijcke en rijckelijckeLibrye
ofte Boeck-kamer: Als o9ck een Kruydt-hof,met allerhan-
de vreemde kruyden verfien: mitsgaders eenkamer daer de
Anatomie, oft ontledinge van menfchen er> andere\'dieren
lichamen, geoeffent wordt tot onderrechtinge van de Stu-
denten in de Medicine.

Haer oorfprong is onfeker j Ptolemseus kent in Neder-
Duytflandt een ftadt die hy noemt Lugodunum Batavomm,
welck fommige meynen dat Loofdunen is, andere Leyden,
en beveftigen fulcks met den Autheur des Reys-boecks tot
de fteden des Rijcks (welcke fommige meynen dat geweeft
zy deKeyfetMarcusAureIiusAntoninus(die ftelt Lugdmum
het begin van Duytfchlant, en vervoight fijn reyfe van
Lugdunum op Caftra Albiniana, dat is Alphen, en wijft aen
dat Alphen (alwaer de Romeyn Albinius oft Albinovanus
met fijn leger heeft gelegen, en het dorp den naem ge-
geven ) 10000 fchreden is van Lugdunum \\ het welcke
feer wel met de diftantie tuflTchen Alphen en Leyden over
een komt.

Dat men van\'t begin oft oudtheyt van Leyden niet
fekers fchrijven kan , komt daer uyt, dat veel oude muni-
menten en brieven hier van verongeluckt zijn in\'t jaer 1512,
door \'t vallen van S. Pieters tooren, onder welcke in een
kamer neffens\'t groote Segel bewaert wierden alle des ftadts
privilegien van Leyden, die door dien val meeft verplettert
zijn. Niettemin is \'t gevoelen van eenige, dat het ouder fy
dan de Graven. Namentlijck,dat wefende defe landen wey-
nigh bewoont, cn de laeghten met hooge vloeden onder-
loopende, (als den Rhijn noch by Katwijck in zee liep,)
eenige viflchers, foeckende aen de Burgh-graven in die ty-
den , {\'t fy dat het waren de Heeren van Waflenaer oft an-
dere, ) hooft en trooft, onder de vleugelen en befchermin-
ge van de felve begonnen hebben te fchuylen,en (hebbende
alvoren den grondt , namentlijck ter plaetfe daer nu de
blaeuwe fteen leydt, hooger gemaeckt dan eenige vloeden
beloopen mochten) hare hutten oft huyskens by den ande-
ren dicht ontrent den Burg te bouwen: niet alleen om mal-
kanderen tegens de opkomende roovers , \'tfy gebuuren
oft vreemden, te hulp te ftaen; maer oock om de macht
van de Burgh-graef, en de fterckte van den Burgh, te heb-
ben tot een fchilt en bewaerniflTe; in voegen dat de Burgh-
Graefover foodanige, als fijne Burghfaten, allengskcns
rechts-gebiet heeft verkregen: maer dat naderhant,de Gra-
ven met meerder macht de regeeringe van\'t geheele landt
aengetaft hebbende, het felve begrijp met bewilliginge van
hen beyden, te weten den Grave en Burgh-Grave * vaft,en
tot een kleyn ftedeken gemaeckt hebben, en overfulcks on-
der ftadts rechten gekomen fy. In den jare 11 zi is gefticht
de Leydcfche Hooft-kercke, en gewydt in den name van de
Apoftelen S. Pieter en Paulus.

Defe Burgh is weynigh meer als yoo vierkante roeden
landts, waer van debenedenfte pleyne hooger gelegen is
als de gemeene grondt van de ftadt, zijnde rondtom in der
hooghte fchuyns opgaende, en met een bequame fteenen
fteyger, waer op met een feer dicke muur vanz i voeten
hoogh, een circkel befloten is,inhoudende binnen \'t muur-
werck 6 5 roeden : foo dat men buyten een bequame gang-
jat blijft, en binnen aen dit muurwerck is mede een ver-
leven gewelfde gang-pat, waer op gaende men niet alleen
de ftadt, maer oock de dorpen, floten, foo naeby als ver-
re gelegen, befcheydelijck mach aenfchouwen. Inditop-
perfte binnen-perck ftaet een feer diepe put. Defen Burgh
acht men dat gefticht heeft Drufus, en een uyt de Ka-
fteelen te wefen, de welcke van hem tegens der Hoogh-
duytfchen aenloop op den Rhijn,gelijGk de oude Schryvers

verhalen, gefticht wierden. Andere wederom feggen, dat
fy gebout is door Engiftus, der Anglen en Sachfen hooft-
man, oft Koning der Vriefen, foo fommige feggen, oft
(als andere) van Koninglijcken ftammeuyt Vrieflandt ge-
lproten. Welcke Engiftus ontrent den jare 4p , met fijn
broeder Horfa, Groot-Britannien met gewelt veroverde,
en na de vidorie herwaerts overkomende, feydt men dat hy
den Burgh foude gefticht hebben. Het Burgh-Graeffchap
van Leyden, foo men ergens leeft, is gefproten en ge-
komen van eenen geheeten Burgh-Graef lacob, Vry-
heere tot Leyden, en van ^llede Ambachten die daer toe
behoorden.

Rondtom Leyden leggen vele voorname Heerlijckhe- Romhurg.
den, fchoone Heeren-huyfen, en treffelijcke dorpen. Daer
placht dicht by de ftadt buyten de Hoogh-woerdfe poort te
leggen een oudt kafteel geheeten Roomburgh, van het
Roomfche garnifoen dat fich eertijdts aldaer onthouden
heeft, als langs den Rhijn veel floten en kafteelen gebout
waren, die meeft alle den name droegen van Burgen, ge-
lijck Wiltenburgh boven Vtrecht, dit Roomburgh daer wy
af fpreken, de Burgh van Leyden, Rhijnsburgh, Valc-
kenburgh , en meer andere. Lucius Florus getuyght, dat
Drufus, fchoon-fone van Keyfer Auguftus, meer dan 5-0
kafteelen op de voorfz oever heeftgetimmert. Roomburgh
is vermaerdt door verfcheyden antiquiteyten, welcke met
menighte daer gevonden zijn , ten tijde de fundamenten
der felve wierden opgegraven, ontrent 60 jaren eer Dodor
lunius fijn Batavia in \'t licht gaf.

Wafl^enaer, een feer fchoon dorp, en oude Baendcr- rnjf^nMT»
heerlijckheyt, want men feydt in Hollandt als met een ge-
meyn fpreeckwoordt, Wafl^enaer het oudtfte,Brederode hec
edelfte, en Egmondt het rijckfte. De Heeren van defe
plaetfe hebben eertijts Burgh-Graven van Leyden geweeft,
en fchijnen haren tijtel en wapen genomen te hebben van
de voorfz put te onderhouden. Men meynt dat fy gefpro-
ten zijn van de oude Bataeffche Koningen, en van oudts
de meefte heerfchappye in defe Landen gehad hebben, al-
foo genaemt zijnde, om dat fy \'t Wafl^er, ofte Water (foo
men nu fpreeckt^ in haer gewelt hadden, en daer over
heerfchten, dat is, om dat fy tol eyfchten en ontfingen van
de goederen die de Rhijn op en afvoeren. Het mannelijck
oir voor veel jaren uyt-geftorven zijnde, is de Heerlijckheyt
gekomen op den Prince van Ligne, getrouwt met de eeni-
ge erfgename van \'t felve Huys.

Een kleyn ure gaens buyten Leyden light het dorp Rhijfis*
Rhijnsburgh, daer de groote en heerlijcke vrouwen-Abdye
van S. Benedidus orden voor de lefte beroerten plagh te
ftaen, gefticht van twee Graven van Hollant, Diederick en
Floris, de Gravinne Petronelle, een ander Edel-vrouwe uyt
den huyfe van Saxen, welcke op een rye gefchildert fton-
den in een glafen venfter van de kercke. De AbdifTe hadde
geeftelijck en wereldtlijck rechts-gebiet over die plaetfe
en haren byvang, en was dit Kloofter uytnemende rijck
en machtigh, in het welcke niet en wierden aengenomen
dan Edele jonckvrouwen. Daer wierden drie dagen ter
weke fulcke aelmoeffen gedaen, dat \'er van de naefte ront-
om-liggende plaetfen meer dan 1000 perfoonen haer on-
derhoudt hadden. In de kercke lagen begraven de voor-
noemde vier eerfte Stichters, en veel andere Graven, Gra-
vinnen , en groote Heeren van Hollandt, Zeelandt, en
andere byliggende Landen j welcker tomben en begraffe-
niflTen met hare wapenen cn opfchriften door de oorlogen
zijn gedeftrueert.

Ontrent 1600 fchreden van Katwijck, een dorp liggen- V Huys tt
de anderhalf ure gaens van Leyden, effen daer de Rhijn, Britter^.
(als fommige fchrijven) van Vtrecht komende, gewelde-
lijck plach in zee te vallen, heeft in voortijden geftaen hec
huys te Britten oft Britten-burgh, alfoo genaemt (na\'t ge-
meen gevoelen) om dac het tegen Britannien over lagh.
Dit huys feydt men gefticht te zijn van Cajus Caligula, dc
vierde Rooms Keyfer, die in \'t jaer 40 nae Chrifti ge-
boorte begon te heerfchen. Van defen fchrijft Suetonius in
fijn vierde boeck, dat hy oorfaeck foeckende om te oorlo-
gen , liet alle fijn krijghs-gereetfchap op den oever van de
zee brengen, gebiedende dat het krijghs-volck de mofl^el-
fchelpen en hoorntjens van de ftrandt fouden oprapen, cn
die vergaderen, tot een vereeringe van lupiters tempel tot
Romen.Hy noemde defe beufelingen te wefen een buyt van

de zee, die hy, nae fijn meyninge,overwonnen hadde.Ende door de gelegentheyt van de vifch-rijcke rivieren , hier al-
ïot een teecken van defe veroveringe liet hy een hoogen lengskens eenige huyskens, met ftroo gedeckt, hebben be-
tooren oprechten,die verftrecken mochte tot een vierboete gönnen op te worpen, en is in rechten rijdt geworden tot
en baken in zee. Sulck een fot (feydt de fchrijver vanhet een groot dorp. In wat jaer fy eygentlijck begon betimmert
boecxken.genaemt Oudt Batavien)was defe Cajus Caligula, te worden, kan men foo nauwe niet feggen : mae r dit gaet
en nae hem worden miflchien noch huyden de forten Ca- vaft, dat hare eerfte inwoonders, van wegen fekere fchade
jen geheeten. Dit gaet vaft, dat het een wapen-huys ge- haer onverfiensaengedaen by het volck van Floris de vijfde,
noemt wordt in een marmorfteen aldaer (foo men feght)ge- Grave van Hollandt, van den felven Grave tot een vergel-
vonden. In\'t jaer 1520 ontrent Kersmifife, als de overblijf- dinge gekregen heeft de vryheydt en exemptie van alle tol-
felen van de muuren van dit huys bynae acht voeten hoogh len in Hollandt, Zeelandt, en Vrieflandt, in \'t jaer 1Z7 j,
boven \'t fandt ontdeckt waren, door een feer ftercke ftorm als Amfterdam en Aemftellandt noch ftondt onder \'t ge-
uytden weften en zuydtweften, doen is de gront van de- biedt van de Heeren vanAemftel, die\'t eer abfolutelijck
fe Roomfche timmeragie bevonden groot te wefen 80 roe- befeten hadden, maer op die tijdt te leen hielden van de
den in \'t vierkant, te weten aen elcke fijde zo. Doen fach Kercke van Utrecht. Maer naderhandt is het aen Hollandt henran
men oock klaerlijck dat de fondamenten ten zuyden onder gehecht, als in\'t jaer i Z77 xufl^chen lohan van Zierich, \\J tucht i
de duynen liepen : want de Edele Heere lanvanWafle- Biflthop vän Utrecht, ter eenre, en de Heeren Gijsbrecht
naer, Ridder van den gulden Vliefe , heeft op de felfde van Aemftel en Herman van Woerden ter andere fijden ,
tijdt doen delven, en bevonden dat de muuren op twee om\'t flot Vreedelandt en\'u flot Montfoort gefchil gerefen
plaetfen duynwaerts in gingen, in maniere van een canael, was, foo datfe tot de wapenen waren gekomen: Graef Flo-
en alsof daer een water tuflTchen beyden heen geloopen ris de vijfde, des verfocht van den BiflTchop, diedeneder-
hadde; welcke muuren de voor-noemde Heer dede vervol- lage gehadt hadde, heeft de Heeren van Aemftel en Woer-
gen, maer als hy fach die feer diep inwaerts te loopen en den ontfeydt, en foo verre gebracht, dat \'er een vrede ge-
de duynen feer hoogh te wefen, foo dat \'er weynig hope was maeckt wiert ^ in voegen, dat Aemftel en Woerden , op
om tot het eynde te komen, liet hy\'t alfoo leggen, en de verbeurte van hare goederen, en borgen daer voor te
daer tot een teecken een feer groote pael fetten.In die ont- fetten, beloofden dat fy hen voortaen tegen den BiflTchop
deckinge des jaers 15 zo werdender veel vreemdigheden, van Utrecht, noch regenden Graef van Hollandt, niet
cn antiquiteyten vangoude, filvere , enkopere pennin- fouden verfetten, den Grave manfchap doen, en beken-
gen, ofte medalien gevonden. Naderhandt is het noch nen hare Heerlijckheden van hem te leene te houden: Undt^.\'\'\'
verfcheyden malen door feer groote ftormen ontbloot ge- waer van de brieven als noch in de Archiven van Hollandt
weeft. bewaert worden. Defen foen heeft de Heer van Aemftel

CMw^ckf De Catti fijn de oudtfte inwoonders van Hollandt; fchij- doen bewilligen in de verraderye aen den Grave van Hol-
nen, behalven Catwijck, haer principaelfte woonplaetfe, landt begaen. Waer over hy verdreven wierdt, en is, als
oock twee befcherm-plaetfen daer ontrent gebout te heb- Grave lan fonder kinderen geftorven was, weder in Am- Lidt van
ben, beyde vafte en vrye toevluchten tegen het geweldt der fterdam gekomen; en heeft fijn Kafteel begonnen te fterc- HoUandt,
vyanden > te weten Zuyd-wijck by het dorp Waffenaer, op ken: maer door toeloop van de Haerlemmers en Water-
welcke plaetfe nu een meulen gefien wordt, welcke den landers, weder de vlucht nioeten nemen; en is het Kafteel Jm^et-
ouden naem, doch in een getrocken , fchijnt behouden te tot de grondt toe afgeworpen , het ftedeken in brandt ge- dam ver,
hebben, namelijck Zuyck. Het ander is Noord-wijck, naer fteken, en vernielt. Maer de uytgevluchte burgers weder
""t noorden gelegen,waer van noch voor weynigh jaren Heer by een komende, hebben\'t van nieuws herbout, en met
was lohan van der Does, een uynemendt man in aller- houte borft-weeringen en torens gefterckt.

hande geleertheyt, maer voornamelijck in Poëfie, en by In defe ftaet is de Stadt gebleven tot in het jaer 154z, als hcvhoHwt.
fijn leven Raedts-heer in den Hoogen Raedt, en Regifter- Willem de vierde allereerft die van Amfterdam de privile-
meefter van Hollandt. gien en rechten gegeven heeft, daer by fy noch geregeert

Een mijl van Leyden light Valckenborgh , een oude en worden. Hier uyt kan men lichtelijck afnemen het kleyn
byden Roomfchen fchrijvers bekende plaetfe, dewelcke begrijp der Stadt toen ter,tijdt, als daer nauwelijcks iets,
nu niet feer groot is, doch feer vermaerdt door de wijdt-be- dan ontrent den Dam en het Damrack, bewoont was. Maer
föchte peerde-marckt, die daer alle jaer ontrent half Se- Hertogh Albrecht van Beyeren, de z 5 Grave van Hol-
ptember gehouden wordt.Behoort nu ter rijdt toe den voor- landt, heeft de palen der Stadt doen uytbreyden, en daer
noemden Prince van Ligne , als Heere van Waffenaer. bygevoeght hondert roeden. Sijn fone Graef Willem heeft
Meer andere plaetfen fouden wy konnen voortbrengen; gewilt, dat haer vryheydt over het Ye tot aen de Voolwijck
maer alfoo die voorverhaelde ( onfes bedenckens) genoegh foude ftrecken.

fijn, om de oudtheyt foo van Levden als van Hollandt te Van die tijdt af heeft Amfterdam allengskens toegeno- Bemuurt,
bewijfen, willen wy voortvaren tot de befchrijvinge van men in neeringe en welvaert, en is bemuurt geworden.
Amflel-landt. Defe muuren van kareel-fteenen, en onder meeft van wit-

Amstel- Amftel-landt, eertijdts een deel van de noorderfche te gehouwen , fijn voor weynigh jaren afgebroken, en

I.ANDT. napH:, heeft aen de eene fijde Rhijn-landt en Kennemer- maer eene poort met eenige oude torens in wefen ge-
landt, aen de andere fijde het fticht Utrecht, en Goylandt i bleven.

het is eenbroeckigh en waterigh landt, daer veel turfs ge- De omvang der Stadt, in het jaer 1585, begreep 492.0 Grootte,
maeckt wordt, waer van oock het voornaemfte dorp des paffen, 71 j paflfen minder als die van de Stadt en\'t kafteel
felven geheeten is Amftel-veen, want veen noemen de van Antwerpen. Naderhandt is fy foo vermeerdert, en be-
Hollanders foodanige weeke en turfachtige gronden. Het fonder in het jaer löiz, welck nu meeft betimmert is, dat
heeft eertijdts geftaen onder de befondere heerfchappye der haren ommegang begrijpt ontrent 9100 paffen.
Heeren van Amftel, die oock gevoert hebben den tijtel van De Stadt Amfterdam is, byna gely ck Venetien , uyt mo- Op palen
Yffelftein, en feer machtigh en van grooten aenfien ge- rafïèn met groote koften opgehaelt, en heeft den grondt
jimPer- weeftfijn. In dit broeckachtige Landt is Amfterdam gele- foo weeck, dat oock alle de particuliere huyfen, op houte
dam. gen, aen een arm van de Zuyder-zee, genaemt het Ye, palen in de aerde geflagen, gefondeert moeten worden.

waer uyt verfcheyde groote graftenen waterloopen, door De Aemftel, langs de zuydtfijde in de Stadt komende, AemfleU
veel wegen, in de Stadt geleydt worden, daer af de mid- loopt recht naer den Dam , daerfe door een fluys valt in het
delfte, die men nu noemt het Damrack, verre de grootfte Damrack, en vermengt fich met het Ye, fcheydende de
en fchoonfte is. De wateren en broeckachtige Landen be- Stadt in twee deelen , waer van het wefterfche genoemt
fchermenfe in foodaniger wijfe tegen alle onder-aerdtfche wort de Nieuwe fijde ,en het oofterfche de Oude fijde. Die
mijnen en belegeringen, dat fy, nae menfchelijck oordeel, hebben elck haer byfondere Parochie.

onwinbaeris, jae het omliggende Landt foude konnen ge- Het Ye , fijnen oorfprong hebbende ontrent Bever-TV.
heel onder water fetten, en haren vyandt beletten te naer- wijck, loopt voorby het noorder-deel van de Stadt Am-
deren. Haren naem heeft fy buyten twijffel van den Am- fterdam, fijnde aldaer een bequame en veylige reede,in
ftel, welcke van bezuyden daer in komt, en van den Dam de welcke meer als 1000 fchepen konnen liggen, cn
tuffchen den felven Amftel en Damrack. vermengt fich een mijle weeghs beneden de Stadt met

De eerfte ftichters fijn viffchers geweeft, die gelockt de Zuyder-zee. De fijda van de Stadt tegen het Ye
bieder Undt, Pp _ is

is met een dobbelde reke van diep ingeheyde palen, die-
nende in plaets van een bolwerclc, befec.
O^idekcrck, Aen de oude fi,de is de Parochie-kerck van S. lan Baptift
en den heyligen Biflchop Nicolaes, met een fpitfe weer-
drgh om flen, en konfl:eiijck gearbeydt: men feght, dat
fy eertijts gehadt heeft 5 3 altaren, en vele kerckelijcke cie-
raden van grooten prijfe, onder andere een ciborie oft Sa-
craments-huys van 70 marck filvers, hoogh feven voeten,
Behalven de Parochie is \'er S. Olofs Kapelle, en S, Pieters
Kercke ofte Kapelle.
Nieuwe- I^e Parochie-kerck van de Nieuwe fijde is in fchoonheyt
kerck\' «n konft van werck onder de voornaemfte kercken van
Europa met recht te tellen ^ heeft 54 altaren gehadt, en
veel koftelijckheden ; was gewijt ter eere van dc Maget Ma-
rie en S. Katharine. Defe Kerck is in \'tjaer i <^45 den elfden
lanuarii in drie uren tijdts verbrant, doch nu veel heerlijc-
ker herbouwt, en wort raet een Toren verciert. De andere
is genoemt de Heylige fteds, nu genaemt de Nieuwe-fljdts-
Kapelle,

Daer zijn in defe Parochie geweeft vier vrouwen kloo-
fters, en de Carthuyfers, van welcke alleen de gebroken
muuren en kerckhof overigh is.

Buyten de Reguliers-poorte is het Reguliers-hof,ofte Ka-
noniken kloofter van de orden van S. Auguftijn,met dc Car-
thuyfers in het jaer ijoé verbrant, waer nae de Reguliers
een nieuw getimmert hebben te Heilo buyten Alckmaer.

Naderhandt zijn noch gebout de Zuyder-Kerck, begon-
nen in \'t jaer i en na de laetfte vergrootinge in de nieu-
we Stadt de Noorder cn de Wcfter-Kerck, welcke laetfte
met een heerlijcken toren verkiert is, op wiens top een
fchoone Keyfers-kroon verheven ftaet.

Plet Wees-huys is eertijdts S.Lucien kloofter geweeft,
en tot defen gebruycke gefchickt omtrent het jaer 1580 ;
en waren, in \'t begin van \'tjaer lö\'j 5 , over de <?oo fterck,
foo knechtjes als meyskens. Al het inkomen van dit huys be-
ftaet uyt de goederen des voorfz kloofters van S. Lucie , en
voornemelijck uyt die van het Carthuyfers kloofter.

In \'t Leprofenhuys woonen die befmet zijn met deacker-
flcckte oft melaetsheydt, Defe hebben elck hare befondere
wooninge , en de vreemde mogen in \'t huys over de drie da-
gen nier blijven, wefende af gefcheyden van d\'andere die
haer vafte woon-plaetfe aldaer hebben.

In het huys genoemt S. loris Hof, verfien haer de ver-
oude borgers om een fekere fbmme geldts,die fy eens tellen
voor koft en andere noodelijcke dingen foo lange fy leven.

Het Gafthuys is het vermaertfte hofpitael van heel Hol-
landt. Hier worden niet alleen gehouden de af-gefcheyden
fieck-huyfen van mannen en vrouwen; maer ier is oock
een nieu gebouw bygevoeght voor de foldaten in den krijgh
gequetft, oft anderflns fleck geworden, item den Beyaert. -
Beyaert. De Beyaert wordt geopent ontrent November, en geflo-
ten tegen May.In den felven worden de arme pafl"agiers drie
dagen geherberght en gefpijft.
Teßujs. Het Peft-huys is voor defen in \'t Gaft-huys geweeft, maer
door een water afgefcheyden ; nu is buyten de Heylige
weghs-poort een groot heerlijck gebouw daer toe gemaeckt,
defgeiijcks in alle de Nederlanden, ja in verfcheyde Ko-
ningrijcken niet is.

Het oude Mannen en Vrouwen Gafthuys is, met groo-
te koften, feer cierlijck gebouwt, en gefchickt. Het heeft
een bornput, die 2 3 z voeten diep door den flijckigen gront
geboort zijnde, een adervangeheelfuyverenverfchwater
geeft; een fake die in defe Stadt felfaem is, enverwonde-
rens weerdigh.

Het Dol-huys is gefticht voor de kranck-finnige, van
Henrick Pauwelfz uyt den geflachte van de Boelenfen.

Behalven defe Godts-huyfen, heeft men, foo te Amfter-
dam als in meeft alle de andereNederlantfche fteden,ook be-
fondere opfïcht op de huys-armen, oft huysfittende afmen.
Huys-ßt- Waer by verftaen worden die felve huys houden, en door
ten-hiijs. quade tijden en ellendigheyt onderdruckt, haer huys-gefin
niet geheel konnen onderhouden. Dat dit meeft vreemde-
lingen zijn, blijkt, dat voor ettelijcke jaren op fekere tijden
aen de nieuwe fijde 1^00 huys-gefmnen alfoo onderhou-
den wierden, daer onder maer twee Hollandtfche waren.

De menighte van landtloopers en bedelaers in Hol-
landt, heeft occafie gegeven van de tucht-huyfen, voor
mannen en vrouwen, op te rechten. Om voorts alle be-

delery te weeren, wordt aen de rechte armen., en behoef- Tucht-m
tigen, geboren binnen de ftadt en de jurifdidie van dien, Spin-hiiys,
oft aireede driejaren continuelijck aldaer gewoont hebben-
de , foodanige wekelijck onderftandt gedaen, als de Armen-
vaders daer toe geftek, bevinden te behooren, welcke eens
ter maent voor alfulcke arme luyden ommegaen.

Onder de wereldtlijcke en borgerlijcke hooft-geftichten Raedthuys.
was eerft het Raedt-huys aen de marckt oft den Dam gele-
gen. Dit gebouw was over de zoo jaren oudt, en daerom
foo fraey niet als in andere fteden. Maer terwijl men befigh
was met een nieuw Stadthuys te bouwen, is \'t oude door
een onverwachtenbrant, den 7 Julii, i^jz, (fonderdat
men d\'oorfaeck van dit ongeluck weet) byna geheel in
d\'aflche geleyt; doch meeft al het gelt,boecken en fchriften
gcbergt en behouden. Het nieuw Raedt-huys is, nae \'t fluy-
ten van de vreede met Spanje, aengevangen, en den eerften
fteen van wit albaft geleyt, als \'t volgende opfchrift, op den
felven gehouwen,te kennen gtziv.Ben eerften fondamentfieen .
is ge Iejt door Ger brant Pankras (van Erpecum,) lacoh de Graef, _
Sjhrant Valckenier-, en Pieter Schaep^der Heeren Burgermee(Ic"
ren Sonen en ISle\'ven, den xxviii O&ohery m dc x lviii. Dit
wonder ftuck, dat dagelijcks heerlijcker wordt, fullen wy
hier na breeder befchrijven.

Op den felven Dam oftemarckt isdeWage, daer men
aen alle fijden kan rondtom gaen ; een konftigh en wel-ge-
maeckt ftuck wercks, geheel van witte gehouwen fleen,
vierkant, van behoorlijcke grootte, en feer fchoone pro-
portie. Doch alfoo met het aenwaflïen van alle neringen, en
koopmanfchappen, alle goederen, door de groote me-
nighte , niet gevoeghiijck in defe wage konden gewegen
worden, hebben de Magiftraten voor eenige jaren de oude
S. Anthonis poorte tot een tweede Wage geordonneert.

De Schutters-hoven zijn drie in getale , eene van de Voelen ofte
Handt-boge , de andere van de Voet-boge, de derde van de Schutters
Handt-buflche, ofte (foomenfe gemeynlijck noemt) de
Kloveniers, die nochtans beter fouden mogen Coleuvriers
geheeten worden, van het Franfche woordt Colewvre,
\'t welck by onfe voor-ouders betekent heeft een buflche of-
te roer, gelijck blijckt uyt de oude Chronijcke van Hollant,
daer men defe woorden leeft: Sy verfageii haer van buffen j
bogen , coleuvren, en andere inftrumenten.

Het huys van de Ooft-Indifche Compagnie, noemt men Oofl-In-
gemeeniijck het Boshuys, om dat het plach te wefen des ^\'{ch hujs,
ftadts Wapen-huys, en is voor eenige jaren met een heer-
lijck gebouw vermeerdert, wordt van dc ftadt aen die Com-
pagnie verhuert.

Dat men \'c Princen Hof noemt ,is eertijdts geweeft het Trincen
kloofter van S. Cecilie , en gefchickt om de vreemde Prin- Bof,
een , Gefanten , en voornemelijck den Stadt-houder
van Hollandt te logeeren. De Heeren van \'t collegie ter
Admiraliteyt hebben in dit huys gedurighlijck hare vergade-
ringen , op de welcke oock verfchijnen de Gedeputeerde
van Zeélant, Vneflant, Utrecht, en Over-Yffel, daer toe
geautorifeert by de Staten Generael.

Amfterdam is een lijftochtige ftadt, daer alles wat tot Overvkc
onderhoudt des levens, tot welluft, pracht, en leckernye digheyt.
vereyfcht wordt, overvloedigh te koop is. En zijn te dien
eynde by den Magiftraet fekere marckten tot verhandelinge
van verfcheyden eet-waren, en andere nootdruftigheden,
gedeftineert , als de vifch-marckt , vlees-hallen, pens-
marckt, hoender-marckt, vogel-marckt, befchuyt-marckt,
appel-marckt, groenfel-marckt, wortel-marckt, melck-
marckt, de Vriefche koorn-marckt, de koorn-marckt op
het Water by de Oude brugge, ofl^e-marckt, vercke-marckt,
turf-marckt , vier hout-marckten, S. Anthonis-marckt,
cn meer andere, hier te lang om te verhalen.

De plaetfen daer de fchepen getimmert worden, die men
gemeynlijck werven noemt, zijn verfcheyden. Eene is j^irven,
voor die van de Admiraliteyt. De tweede voor d\'Ooft-In-
difche Compagnie. De andere zijn van particuliere bor-
geren, die voor alle fchippers, borgers, en vreemdelingen
fchepen bouwen.

Tegen de winter, als de Noordt-zee door het gedurige
ftormen begint ongeftuymigh te worden, en de Ooft- ^^\'
zee toe te vriefen, foo worden de fchepen, die \'s fomers der-
waerts varen, opgeleydt in fekere plaetfe genaemt de
Wael, die met palen befloten is, en tot den naeften voor-
fomer bewaert, Defe Wael is aen de Oude-fijde der ftadt,

van foo grooten wijdte en lengte,dat \'er een groote menigh- ter eerfter inftantie dienen alle faken tot fes hondert gulden \'
te fchepen in befloten kan liggen. En is over de felve gefl:eit cn daer onder, arrefl:en uytgefondert, oock alle adien van
een Wael-rcdder oft waker, met eede aen den Magiftraet injurien, &c. doch mach men aen Schepenen appelleren,
verplicht hjnde, om over alle fchepen, hier als in een win- De Threforiers houden de plaetfe naeft de Borgermee- Threßriers.
rer-leger gebracht, forge te dragen, dat fy elck op haer fters, dragen forge voor al\'t geldt, rekening van alle ont-
plaetfe geleyt, het fchips-gereetfchap wel bewaert,en voorts fang en uytgeef, en bewaren alle inftrumenten den ftaet der
alle dingen, fijn officie betreffende > wel beftelt mogen wor- Stadt makende.

den. Eentweede Wael, niet veel minder als defe, is\'er te- De Wees-meefters bedienen de vooghdye van fulcke FFfw-w^ff-
genwoordigh gemaeckt, in de nieuwe ftadt, naer de Haer- weefen, die noch onderjarigh zijn, van een oft van beyde
lemmer Poort.^ ouders berooft. Defe fljn tweederley: De eerfte fijn, die van

In deftadt fijn twaelffluyfenialtemaelop fonderlinge ma- hare ouders niet, oft feer weynigh tot onderhoudt des Ie-\'
nieren opgetimmert. Bruggen in alles z 14, waer onder over vens is naegelaten, en worden, indien \'t Borgers kinderen
de y O van fteen gemaeckt fijn, de refte van hout. fljn, in \'t Wees-huys (waer van wy hier voren gefproken

De ftadt en heeft aen d\'Oude fljde maer een eenige Poor- hebben) in-genomen, opgebrocht, en op een ambacht be-
te; aen de Nieuwe zijde drie. ftelt. De andere die goedts genoegh, om daer van te leven,
Schm-gie- Aen de Nieuwe fijde is een Smitfe gefticht, alwaer \'t me- be-erven , hoewel fy by Teftament verforgt fijn van Voogh-
urj. ^ talen gefchut gegoten wordt. den, fijn nochtans door fekere wetten, en ordonnantien,ge-
De Beurfe is een nieuw en heerlijck gebouw, ruft op on- houden de Meefters van de Wees-kamer te erkennen,
trent veertigh columnen van graeuwe gehouwen fteen, en , De handelingen der ftadt dagelijks waflTende, is de Aflèu- ^JJetiyame
is onderftut met vijf gewelffels, waer van \'t middelfte foo rantie-kamer ingeftelt in \'tjaer 18. En worden daer over,
ruym en hoogh verheven is, dat \'er de fchepen met ge- behalven Secretaris en gefworen Klerck, drie aenfienlijcke
velde maften door konnen varen. Onder aen den voet is\'fe mannen uyt den Raedt geftelt, en alle jaer vernieuwt, fom-
met fes-en-twintigh wooningen verfien, en boven over de tijdts een oft meer van de voorgaende gecontinueert, nae
gaelderyen met meer dan hondert winckelen. Borgermeefteren goedt-duncken. Defen is toegelaten de
De borgerlijcke regeeringe defer wijdt-beroemder ftadt, faken en gefchillen uyt den geheelen handel van AflTeuran-
fullen wy kortelijck voor-ftellen als tot een exempel, waer tie,ofte verfekeringe op fchepen, en anders gerefen, nae het
uyr men de forme der politie van meeft alle d\'andere fteden voorfchrift der wetten daer van gemaeckt, te examineren
der Vereenighde Nederlanden ten naeften by kan af-ne- en af te leggen,gemerckt oock alle foodanige contraöen in
men. Voor ettelijcke hondert jaren, als de ftadt noch ftont hare tegenwoordigheyt met verfegelde brieven gemaeckt
onder de eerfte Graven wierden alle faken uytgerecht van moeten wefen. Dat meer is,de felve Commiflrarifl:en mogen
de Schout en Weynige Raden. Maer ten tijde van Maria van oock beflechten de faken uyt defen handel felfs buyten der
Borgondien, Gravinne van Hollandt, is de Raedt gemaeckt ftadt gerefen, foo fy flechts haer tot defe Beurfe oft kamer
uyt fes-en-dertigh mannen, de rijckfte , eerbaerfte, notabel- gedragen, en daer onder behooren, oft anders van de par-
fte, redelijckfte, en reckelijckfle onder de borgerye. Dit tye tot defe Vierfchare be trocken worden. En worden op
Collegie is alleen geduerigh en onver anderlij ck. Sonder defe kamer alleenlijck fulcke AflTeumntien befloten en van
welck in gewichtige faken, foo in vrede als oorloge, niet be- waerde gehouden, die gemaeckt fijn op\'tover en weder
Kiefen vm floten wordt. By haer-lieden worden veertien mannen tot voeren van eenige koopmanfchappen te lande ofte ter zee,
Schepenen. Schepenen (die eertijts beftaen hebben uyt feven; maer van en niet op \'t leven van eenige perfoonen, oft reyfen in verre
het jaer 1 560, uytnegen perfonen,) jaerlijcks gekoren; waer landen. Wat Affeurantie ^y, is yder,eenighfins in koopman-
uyt de Heeren Burgermeefteren, federt het jaer 1651, de fchap bedreven, genoegh bekent.

helft kiefen. Gelijck oock by haér-luyden, en alle die ooit Naeft de AflTeurantie-meefters volgen de drie Commifla-
borgermee\' Schepenen fijn geweeft, ftaet de verkiefinge van de Burger- rifen van de Wifl!el-banck. De ordonnantie op defe banck Wlßhancl^
peren, meefters. Van welcke dan eensdeels alleen, en eensdeels is gemaeckt in het jaer 1602,; fulcks verboden fijnde aen
met advijs van de Ses-en-dertigen, alle fubalterne ofte min- alle andere perfoonen, die onder den koopman en borgerye
dere Magiftraten gekoren en geftelt worden. met defe fake hier en daer befigh waren, \'t Is feker, dat defe

Den Schout komt eygentlijck toe de vonniflfen, by die maniere heden niet weynigh profijts en voordeels de ge-
van den Gerechte ofte Schepenen,fbo in civile als criminele meyne handelinge by-brengt.
. faken gewefen,te executeren,oft te doen executeren by fij- De CommiflTariflTen van de houwelijckfche faken fijn ge- Cmmifi\'
. ne Subftituten, en andere mindere dienaers. Hem komt toe meynlijck vier oft vijf, by Borgermeefters uyt den Raedt rifen vande
de eerfte fit-plaetfe by de voorfz Schepenen, als reprefente- en voornaemfte der Borgers gekoren.

rende den Graef. En fijn hem alhier, behalven fijnen On- In het jaer i 14 hebben de Heeren een Huys oft Banck ßMc^van
der-fchout, in het jaer 1^14 noch twee Subftituten toege- van Leeninge opgerecht, om alle panden daer gebracht te Leeninge,
voegt. Namaelsis\'er noch een by verordineert. beleenen, tot een redelij eken prijs.

De Schepenen beflechten de civile oft borgerlijcke ge- Amfterdam heeft twee PenfionarifTen, als Orateurs en Tenßom\'
fchillen, voor hare bancke gebracht: fijn oock by \'t exami- Advocaten van de ftadt, twaelf Secretariffen, een Eabrijck,
neren en pijnigen der misdadigen, en ftrijckender vonnis een Wacht-meefter oft Major, en eyndelijck een Krijghs-
over, \'t fy van leven ofte doodt; maer niet fonder des be- raedt, de welcke beftaet uyt twee Colonellen en vier-en-
klaeghden volkomen verantwoording gehoort te hebben, vijftigh Kapiteynen met hare Lieutenanten. Andere min-
Haer ampt duert een jaer. dere officieren, als de Roy-meefters, Brant-meefters,Waer-

\'Bor^mw De Borgermeefters fijn t\'Amfterdam twaelf in getale, en deyns van lakenen; de Keur-meefters op \'t broodt en ande-
Jw. worden alle jaer uyt dit getal drie gekoren, die uyt de drie re eet-war en; de Yck-meefters die de maten ycken en op
nieuwe van\'t voorgaende jaer, eenen tot den vierden kie- haer behoorlijcke grootte brengen, en diergelijcke meer,
fen , die \'t eerfte vierendeel-jaers prefideert: foo dat \'er vier fullen wy te vreden fijn hier genoemt te hebben, fonder den
regerende Borgermeefters fijn. Haer ampt is \'t gemeyne lefer met het befonder verhael, van wat hare dienften aen-
geldt tot nootfakelijcke gebruycken te fchicken en befte- gaet, verdrietigh te vallen.

den, acht te hebben op de gemeyne geftichten, en ftraten, Dit fljn meeft alle de voornaemfte officien en bedienin-
de mindere officien en ftadts dienften aen bequame perfoo- gen binnen der ftadt. Behalven welcke de Staten van Hol-
nen uyt te deelen, en generalijck in alle ftadts faken te ge- landt en Weft-Vrieflandt daer oock een Rent-meefter, tot Rent-mw
bieden, en te befluyten, oock partyen voor haer te roepen, den ontfang en uytgeef van de gemeyne middelen, ftellen. fier,
en in gefchillen der felve vonnis te ftrijcken; doch als Arbi- En dewijle de Scholen fijn als Seminaria ofte Queecke-
. ters oft fcheyds-luyden en vredemakers, niet als Rechters; ryen , in welcke de jonge jeught tot dienft des landts wordt
want fulcks alleen de Schepenen toekomt, aen de welcke op-getogen en bequaem gemaeckt, foo heeft men alhier
men van der Borgermeefteren vonniflTe mach appelleren, twee publijcke Latijnfche Schojen, en in yder een Redor Scholeni
gelijck oock van de hare aen den Hove Provinciael van en Conredor, met eenige Onder-meefters, nae gelegent-
Hollandt. , heyt en ordre der claflfen; foo dat \'er in alles achtien mee-

CommijfA\' Xot mindere queftien worden jaerlijcks, door de Magi- fters (ijn, om de jeught in de Latijnfche en Grieckfche fpra-
ny?« w« ƒ ftraten, eenige CommifTariflTen geordineert, gedient by een ken èe onderwijfen, by de Magiftraet gegageert en onder^
^^^ ^^ Secretaris cn d\'ordinaris Stadts-boden, en moeten voor hun houden. En op dat alles in goede ordre onderhouden wer-

de, , fijnder als opfienders van beyde de Scholen, by den d o v i c. I m p. en aen de ander i^e, X p i a n a R e-
Raedt, beneffens eenen Profeffor, en eenen Predikant, l 11; i o , welcke penningen fcherien gemunt te fijn onder
oock uyt de Magiftraet felve fekere bequame perfoonen ge- Keyfer Lodewijck de Goedertieren, fone van Karel de
ordonneert. Defe Scholarchen ïien toe dat alle dingen, foo Groote, en vader van Karel de Caluwe, die Hollandt aller-
wel wat de meefters ak de jeught belangt, nae behooren eerft,na \'t gemeyne gevoelen,tot een Graeffchap gemaeckt,
befbelt werden; \'t welck op dat het te bequamelijcker ge- en te befitten gegeven heeft aen Graef Diderick. De fladt
fchiede, fijnder alle half jaer beftemt fekere Examina oft heeft wijde en diepe graften, en is wel~eer met wallen om-
onderfoeckingen derjongers, waerby de Scholarchen te- ringt geweefl, maer nu met muuren befloten. Sy is geflieht
genwoordigh fijnde, vernemen wat voortgang yder in fijne op een vochtige en poelachtige plaetfe, konnende in vier-
Itudien gedaen heeft. en-twintigh uuren tijdts, door hare fluyfen, rondtom in het
In \'t jaer 1652 hebben de Heeren opgerecht een publijc- water gefet worden, foo datfe van geenen kant eenige bele-
ke Schole , en beroepen tot het lefen der hiftorien, Gerar- gering oft gewelt van gefchut en heeft te vreefen , dan van
dum loh. Voffium, een man in alle wetenfchappen ervaren, de dijcken, daer d\'Yftel aen weder-fijde mede befloten is, te-
en byfonder inde Oudeen Kerckelijcke hiftorien fonder ^ gen de welcke derhalven feer ftercke bolwercken geleydt
weerga. In de Philofophie C. Barlreum, der Medicinen Do- fijn , om den aenval des vyandts te kecren. Neffens de ftadt
dor,wiens Latijnfche Poëfien alle andere van defe tijdt ver- is,geduerende de laetfte bloedige oorlogen,ten kofte van de
re overtreffen. En naderhandt oock Martinum Horten- Staten des landts, een nie uwe fluys gemaeckt,op een gront
fium, om Mathefin ofte de wis-konften te doceeren; welc- eerft met palen wel vaft geheyt, en voorts met een mantel
ker plaetfen, alfoo fy alle overleden fijn, van andere geleer- van blaeuwe fteen gefterckt, waer door de fchepen, die in
de mannen bekleedt worden. \'s lands dienft ter oorlogh gebruyckt worden, met ftaende
DerGmde. Der Goude is de laetfte onder de fes groote fteden van maften paflerende (\'t welck door de ftadt niet en konde ge-
gantfch Hollandt. Defe ftadt heeft haren naem van \'t oude fchieden) te eerder fouden konnen door komen, en fonder
woordeken Gouw, \'t welck beteeckent een Dijck langs den lang belet voort geraken. Een weynigh boven de ftadt is een
oever van eenigen water-loop ofte gracht geleydt, oft oock opgaende brugge over de voorfz Yflel.Dat hare eerfte Hee-
wel den water-loop felve. Gelijcker dan noch ter tijdt een ren en eygenaers geweeft fijn de Heere van Cats, en nader-
water,dat den felven naem voert, niet wijdt van Alphen uyt handt de Graven van Bloys, (welcker marmoren graven,
den Rhijn gebracht fijnde, loopt door Boskoop, en vliedt met yfere traliën befet,men noch voor fommige jaren in fe-
daer na by der Goude met een feer kronckeligen loop, waer ker Kapelle van de groote kercke gefien heeft) is feker. En
van het oock den naem heeft van de kromme Gouwe, en is de eerfte uyt den Huyfe van Bloys lohan van Henegou-
voorts door de ftadt Goude vloeyende, valt aldaer in de we, Grave lans fone van Henegouwe en van Hollant,Heere
Yffel,aen welcken vloedt de felve ftadt gelegen is. En dit is, van Beaumont, en jongfte broeder van Graef Willem van
na \'t fchrijven van Hadrianus Iunius,de feker ften oorfprong Hollandt, toegenaemt de Goede. Defen waren fekere goe-
van defen naem. Wat nu aengaet den eerften ftichter van deren toe-gevallen uyt den Graeffchappe van Hollandt,
de ftadt , daer van is door de naelatigheyt der Hiftorie- en onder andere Goude en Schoon-hovenmethareaen-
fchrijvcrs niet fekers te feggenjdoch getuygen de jaer-bocc- hangfels : gelijck hy dan by wege van houwelijck oock Gra-
ken,dat de fondamenten der ftadt ter plaetfe voorfz begon- ve geworden is van Bloys in Vranckrijck.De laetfte van defe
nen fijn geleyt te worden ontrent\'tjaer onfes Heeren iiyi. Bloyfen is geweeft Guido, die geftorven is in \'t jaer ,i 5 97,en
\'t Welck beveftight wordt uyt feker privilegie van Floris door fijn doodt (aengefien hy geen wettelijcke erfgenamen
de V, Grave van Hollandt, gegeven in \'tjaer voorfz. daeghs achter en liet) fijn de heerlijckheden van der Goude en
nae S. Margrieten, waer in den voorfchreven Grave eenen Schoon-hoven , weder gekeert aen den Graeffchappe van
Niclaes van Catz Ridder vergunt 550 gaerden landts in de Hollandt, onder de regeeringe van Hertogh Albrecht van
lengde, en foo veel in de breedte, te rekenen van de Yflel Beyeren. De voorfchreven lohan van Henegouwe hadde
innewaerts. Om\'t welcke te bewijfen, oock bygebracht binnen der Goude een feer fchoon en fterck Kafteel ge-
wordt dit naevolgende jaer-dicht:

bouwt, \'t welcke de Staten van Hollandt namaels gefchickt
hebben tot de bewaringe van de Chartres en privilegien den
lande van Hollant bv fijne Graven verleent: maer \'t félve is,
ftaende de voorfz oorlogen, tot der aerden toe afgebroken,
en niets daer van over-gebleven dan alleen een hooghach-
tige tooren, die als noch de memorie en naem des Kafteels
behoudt. In \'tjaer 143 8, op den negentienden Augufti,
is de ftadt Goude dooreenen ongeluckigen en deerlijc-
ken brandt foo nae geheel verteert geworden, dat \'er niet
De welgeleerde lunius befluyt datfe geleydt fijn ontrent meer dan vijf huyfen en bleven ftaen, waer van men dc
het jaer 12<5z. Maer Goude is lange te voren geweeft, en drie met hare oude voor-gevels noch huydensdaeghs op de
vele hebben den tijtel daer van gevoert, onder welcke ge- Haven toont. Sy heeft nu ter tijdt eenige fchoone gebou-
weeft is de Ridder Willem van Gouda, Raedts-heer van wen, en met namen een kercke, die in groote haers ge-
State des Konings Wilhelms van Roomen,van den welcken lijck niet en heeft; want fy felfs den Dom van Keulen daer
ter eere gewagh gemaeckt wordt in de handt-veften dien in overtreft. Neffens de felve heeft noch geftaen een fchoo-
van Uitrecht by den felven Koning verleent in \'tjaer iz^i. nen tooren van uytnemende hooghte:maer die is gefament-
En \'t voorfz privilegie van Graef Floris en feght niet, dat lijck met de kercke op den twaelfden lunii 15 j z door den
Goude toen eerft begonnen was, maer alleen dat de palen blickfem af-gebrandt , en federt niet weder hermaeckt.
fijnesbyvangs uytgebreydt fijn geworden; waer uyt fchijnt Doch is de kercke felfs veel fchoonder en heerlijcker op-
dat de ftichtinge der ftadt veel ouder gehouden moet wor- gebouwt, als fy te voren geweeft hadde j en worden hare
den. Men toont oock huyden ren dage feker plaetfe, on- glafen-venfters met verwonderinge van alle volckeren aen-
trent een vierendeel mijls buyten de ftadt, alwaer eertijdts gefien. De Marckt is feer groot en heerlijck, hebbende by-
een kercke getimmert was, die alsnoch genoemt wordt het nae het fatfoen van een drie-hoeck; in \'t midden van den
Goude kerckhof, en hier voormaels vermaerdt plach te we- welcken ftaet het fchoone ftadthuys,een gebouw dat Vrouw
fen door de proceflie die aldaer jacrlijcks ontrent de Mey- lacoba Gravinne van Hollandt, doen fy byna van alle Hol-
maent gehouden wierdt. Oock is^er een Heerbane, die landfche fteden (die aen Hertogh Philips van Bourgondien
genoemt wordt Oudt ter Gouw.En \'t en fchijnt niet vreemt waren over-gegaen) verlaten fijnde, haer woonplaetfe op \'t
te wefen van de waerheyt, dat de inwoonders defer ftadt, Kafteel van defe ftadt verkoos,der felve gefchoncken heeft;
overmits fy wat verre van d\'Yftel af lagh, om de bequaem- hoewel \'t eerft nae haer doot in \'tjaer 1440 voltoy t is gewor-
heyt van de neeringe, die de luyden fomtijdts van plaetfe den. Behalven de voor-befchreven Hooft-kercke fijnder in
doet veranderen,hare woonftede genomen hebben aen den defe ftadt verfcheyden andere kercken; kloofters en Godts-
oe ver van de voorfz Yffel, alwaer de fchepen gemackelijck huyfen. De befondere gebouwen oft burgers wooningen,
af en aen konden varen. Ontrent een half mijle van de fijn ^ierlijck, reyn, bequaem en gerieffelijck, maer niet
ftadt fijn voor eenige jaren gevonden fekere oude filvere prachtigh noch overdadigh. De ftadt, overmidts degoe-
penningcn,die aen de een fijde hadden dit opfchrift, L h v- de gelegentheyt van hare haven, is feer lijftochtigh , en

van alle noodelijcke waren wel verfien. Dc locht is \'er fon- XDude-water" light aen den YiTelontrent een mijl van Ouden^-

derlinge gefont, foo om dat de ftadt vér genoegh van de zee Woerden , en Wordt in de byvangen van beyde defe ftede- ter.

light, en is derhalven bevrijt van de fware dampen daer uyt kens veel goede kennip gewonnen,daer af meeft alle de tou-

ontftaendé, als oock om \'t geduurigh vloeyen en ebben des wen, netten, cn diergelijcke gereetfchap, tot den grooten

Yftels; welcke vloedt, door afgeleyde water-loopen, onder- vifch-vangft der Hollanderen en Zeeuwen Van noode zijn-

acrdtfche goten, en anderfins, alfoo over de ftadt verfpreyt de,gedraeyt worden; een neeringe, daer aen foo veel hangt,

fijnde, dat \'er naeuwelijcks een eenigh huys en is fonder dat de meefte welvaert en rijckdom van beyde de ftedekens

gerief van water, waer langs alle vuyligheyt en andere on- voornemelijck daer in beftaet.
( nuttigheden bequamelijck gelooft en wech-gedreven wor- Wat Goylandt is, en van waer \'t den naem heeft, hebben G O Y-

den, de locht alioo van alle befmettinge fuyvert. Daer fijn wy voor in de generale befchrijvinge gefeydt. Hier fullen

eertijts 350 brouweryen binnen der Goude getelt geweeft, wy alleen de fteden daer van befchrijven.

en plach het bier in de felve gebrouwen, van wegen fijn Naerden is de Hooft-ftadt van Goylandt, en light drie Naerden,

goedtheyt, niet alleen in Hollandt en Zeelandt, maer tot mylen van Amfterdam j een\'van Weefp, en een van Muy-

in Vlaenderen, en noch verder, met menighte vervoert te den. Is een tamelijck ftedeken, daer veel lijnwaets geweven

worden: doch die neeringe is allengskens vervallen, en als wordt,generende fich de refte van de inwoonders meeft met

overgegaen aen de ftadt van Delft. Langs den Yflel fijn dc landtboiiwerye. Dit ftedeken is voor eenige jaren door

oock veel fteen-ovens, die de ftadt en hare burgers geen een deerlijcken brandt feer befchadight geworden,verloren

kleyn profijt toe en brengen. De inwoonderen van der hebbende over de 100 huyfen en ontrent 40 koorn-lchu-

Goude fijn fedigh, gefchickt, vriendelijck, en eendrachtigh ren, die alt\'famen tot de gront toé fijn afgebrandt,foo dat \'er

onder malkanderen. Van der Goude fijn geboren geweeft vier gantfche ftraten ledigh geworden zijn. Maer de bor-

Cornelis en Frederick Houtmans, de eerfte die uyt de Ver- gers, geholpen fijnde van dc mildigheyt der omliggende

eenighde Nederlanden , èn van wegen de felve in de quar- fteden, en voornamelijck by die van Amfterdam, hebben

tieren van Ooft-Indien gevaren zijn, en aldaer, niet fonder het meeft weder van nieuws herbouwt.

merCkelijck voordeel des Vaderlandts, veel jaren verkeert Weefp is gelegen in Goylandt, twee mijlen van Amfter- Weefp»

en gehandelt hebben. Dient oock niet verfwegen, dat felfs dam, \'t welck aen de eene zijde met een muur omcingelt is,

die hoogh-vermaerde Defiderius Erafmus, in fijn eygen tale en aen d\'ander zijde de Vecht heeft loopen, een riviere die

Gerrit Gerritfz. genaemt, uyt defe ftadt fijnen oorfprong haren oorfprong heeft uyt den Rhijn by Uitrecht. De bur-

heeft; want ter Goude is hy gewonnen en gedragen ge- gers geneeren haer veel met brouwen. De huyfen,nae gele-

weeft, hoewel de moeder, om feker oorfake, toen haer tijdt gentheyt van de plaetfe, fijnder koftelijck, voornamelijck

naeby was , naer Rotterdam gaende, hem aldaer is komen aen den oever van de voorby-loopende riviere.
te baren. En dit zy tot onfen propoofte genoegh gefeydt Muyden, aen de mondt van de voorfz. Vecht gelegen ^ is Muyden.

Schen-ho\' H et fchijnt dat de luftigheyt en wei-gebouwde fchoon- poorten, en een aerden wal, doch feer laegh, en op fommi-

ven. heyt van hoven der ftadt Schoon-hoven haren naem gege- ge plaetfen vervallen en afgebroken, omvangen; beftaet

ven heeft, overmits fy gelegen is in een ftreecke oft con- maer uyt twee gebuurten van huyfen, tuffchen de welcke,

treye, daer veel uytnemende fchoone boomgaerden en tuy- met een brugge vereenight fijnde, loopt de voorfz riviere.

nen zijn, die in \'t voortbrengen van menigerhande goede De inwoonders fijn meeftendeel viffchers. Dicht by de ftadt

vruchten, de vermaerde hoven van Alcinous niet en wijc- is gelegen een feer bequaem en vaft kafteel, dat men ge-

ken. Men gelooft dat defe ftadt, liggende aen de flincker- meenlijck noemt het Huys te Muyden, bewoont byden

fijde van de water-vloedt Leek, en feer vermaert door den Droft aldaer, die d\'opperfte Bailjou is van heel Goylandt,

overvloedigen vangft der zalmen, ontftaen is uyt de ruïnen \'t welck voor weynigh jaren was P. C. Hooft, Ridder der

Nieupoort. van Nieupoort, \'t welcke recht daer tegen over aen d\'ander ordre van S. Michiel, wiens kloeck vernuft, foo in policie

zijde van de riviere light. Behalven de welcke door de ftadt en hiftorien als poëfie , genoeghfaem getuygen de dingen

Schoon-hoven noch een overvloedigh en rijck water loopt, by hem uyt-gegeven. Tegenwoordigh wordt dit aenfien-

afgeleyt uyt den Yffel. lijck ampt bekleedt by den Heer Geerard Bicker, foon van

Woerden. Woerden light aen den Rhijn, van Leyden vijf, en van den Heer Andries Bicker, Heer van Engelenburg, Burger •

Uitrecht drie mijlen verfcheyden, een tamelijck ftedeken, meefter t\'Amfterdam, &g. Op dit voorfz kafteel wiert Flo-

met een fterck kafteel verfien, op het welcke onder andere ris de V, Grave van Hollandt, gevangen gebracht, die, als

een tijdt lang gevangen heeft geféten Don Francifcode de Naerders en andere omliggende volckeren waren geko-

Mendoza, Admirant van Arragon, die gekregen werdt in men, om hem te ontferten en verloflen, door Geerard van

den flagh by Nieupoort in Vlaenderen,in \'tjaer Chrifti duy- Velfen deerlijck vermoort wierdt.
fent fes hondert.

Elflandt is foo genoemt naé
de hooftftadt Delft, en wordt
in \'t noordt-weften befpoelt
van de Noord-zee, in \'t zuyd-
weften van de Mafe , in
\'t noord-ooften paelt het aen
Rhijnlandt, en in \'t zuyd-
ooften aen Schielandt.

Delf , ofte , foo andere
fchrijven, Delft, heeft de
derde ftemme van de Hol-
landtfche Steden,in de verga-
deringe van dc Staten van den Lande : fy heeft haren naem
van het water, welck loopt naer de haven, een fchoone en
rijcke open vlecke , die nae den naem van hare Moeder-
Stadt Delfshaven genoemt is, alwaer het felve water door
een fluys fich in de Mafe looft. Het is feker dat defe Stadt
een werck is van Godefroy van Lothringen , toegenaemt
met den Bult, die, door gewelt en tyrannye Hollandt byna
vier jaren lang befeten hebbende , door ingevingc van Ro-
bert de Vriefe is vermoort, waer door\'t Landt weder aen
den rechten erfgenaem,Didrick de V van dien naem,quam.
Defe, gelijck hy een dapper krijghsman was, en kloeck van
rade, doorfien hebbende de gelegenheyt van de plaetfe,be-
gon aldaer de fondamenten der Stadt, voor weynigh meer
als vijf hondert jaren, te leggen. Defe Stadt, om dat fy in \'t
jaer 1559 haet gevoeght hadde met de Cabeljaufche party e,
tegen Hertogh Albrecht van Beyeren, Ruwart van Hol-
landt,en Polanen en Binckhorft vernielende,en in den Hage
uyt des Hertogen gevankenifle, de gevangenen met gewel-
diger handt verlonende; is fy van den felve Hertoge bele-
gert, befchoten en gedwongen geweeft ftch op te geven,be-
houdende lijf en goedt, met conditie, dat de burgerye den
Hertogh foude geven veertigh duyfent oude fchilden, en
daer beneftens gedoogen het afbreecken van des Stadts
poorten en muuren. Langen tijdt daer na, als (y weder bc-"
muurt, en tot veel meerder voorfpoet als voor henen geko-
men was, te weten in \'tjaer 15 op den derden May, is fy
door een deerlijcken brandt,die by gevalle,uyt heete aftchen
van de windt verftroyt zijnde, opgekomen was, jammerlijck
vernielt,en in groot perijckel geweeft van gantfch af te bran-
den : maer is uyt defen brandt veel heerlijcker verrefen, en
alle de huyfen met hart dack gedeckt., behalven het huys-
ken daer uyt den ongeluckigen brant gekomen wasj\'t welck
tot een memorie noch gedeckt is met riedt. In de felve
brandt gefchiede een aenmerckens-waerdige faecke : een
oyevaer, foo hy weder quam uyt het veldt, en fagh de vlam-
me ontrent fijn neft, en fijne jongen niet konnende vliegen,
focht die midden uyt den viere wech te voeren, maer geen
hulpe aen haer fiende, heeft met uyt-gefpreyde vleugelen
en fijn lichaem de jongen bedeckt, willende met haer fter-
ven, dewijl hy aen haer leven wanhoopte.

GelijckDelft wel eer vermaert is geweeft door de groote
draperye ofte laeckcn-neeringe, daerom men de goede la-
kenen Delfs puyck plach te noemen : alfoo is fy naderhant
vermaert geworden door de goede bieren aldaer gebrou-
wen, en met groote menighte vervoert naer Zeelandt,
Over-yftel, en andere quartieren, maer voornemelijck naer
meeft alle de Steden en plaetfen van Hollant. Waer over de
felve Stadt oock rijck en machtigh geworden is boven haer
gebuuren. Dan federt ettelijcke jaren herwaerts heeft de
neeringe feer afgenomen , en is door andere Hollandtfche
Steden verfpreyt, voornemelijck te Dordrecht, Rotter-
dam en Haerlem.

Delft is een lijftochtige Stadt, liggende in \'t botter-landt,
en krijgende grooten overvloet van fchoone tarwe, en an-
dere granen, die van Over-Mafe, uyt Zeelandt, en andere

quartieren,aldaer ter marckt gebracht worden.Sy light oock
heel dicht by de Vecnen,waer door fy altijt wel verfien is van
turf Is voorts wel bemuurt en bewalt,hebbende rontom feer
bequame grachten,en fchoone poorten. Daer fijn twee heer-
lijcke kercken,in welcke eene,namelijck die men de Nieu-
we noemt,begraven is de Prince van Oranjen Wilhelm van
Naftbu, van eenen Borgonjon Balthafar Geeraerts, op den
tienden lulii 15 84, vermoort; en hebben de Staten fijn
graf-fteede voor eenige jaren met een heerlijck gebouw ver-
ciert : In \'tjaer is daer oock gebracht het lichaem van
fijn foon Prins Maurits; en in\'tjaer 16^47 fijn jongfte foon Graf der
Fredrick Hendrick: wiens eenigh foon, Prins Willem, in \'t Trincenva»
bloeyenft van fijn jaren, den 6 November onverwacht Or^je,
overleden zijnde, is hier by fijne doorluchtige Voorvaderen
in Martius 1651 begraven\'.De huyfen zijn binnen Delft uyt-
nemende cierlij ck en net,daer is oock foo fchoonenMarckt-
veldt als ergens in Hollandt, gelegen neffens de Nieuwe-
kerck, welckers hoogen en fchoonen tooren in Hollandt
zijns gelijck niet en heeft. Ontrent een vierendeel mijls
buyten de poorte van Delft plag voor de lefte beroerten een
groot Convent, genoemt Konincks-veldt, te ftaen, van der
Premonftreyten Orden,gefticht in \'tjaer 12,5 5 door Richar-
dis , moeye van Willem de tweede van dien natem, Grave
van Hollandt, en daer na Roomfch Koning, en begiftight
met geeftelijck en wereldtlijck gebiedt, als oock met veel
jaerlijckfche renten en proeven,tot onderhoudt van fommi-
ge Edele Jong-vrouwen, de welcke , foo lang fy geen pro-
feffi gedaen en hadden, mochten trouwen na haer behefte:
maer dit Convent, om de Stadt des te beter te verfekeren, is
terftondt, na dat fy haer in de Unie van de andere Holland-
fche fteden begeven hadde, afgebroken en geflecht.

Van Delft is gefproten de hoogh-geleerde Heere Hugo jj^ Crstitu.
de Groot, eertijdts Advocaet Fifcael van Hollandt, nader-
handt Penfionaris der Stadt Rotterdam, en daer na Am-
baifadeur ordinaris van wegen de Kroon Sweden aen den
Koning van Vranckrijck. Op wiens beeltenilTe , gefchil-
dert van de konft-rijcke conterfeytfchilder Michiel Mierc- " c
veldt te Delft, J. van den Vondel aldus gefchreven heeft:

Het Hollandtfch licht werd dm van Miereveldtspnceel
Cevolleghty toen het gaf zijn fihijnfel op\'/panneel i
Doch niet gelijck het hlimkt op\'/ helder ft voor elcks oogen,
Maer met een dunne rvolck van ßerflijckheydt Betogen,
Om Duytfch te fpreken, dit \'s die fenix , Huigh de
Groot,

Ffiens groote geeft verlicht den gantßn rvereltkloot, -
Wat vraegh ick wat Cefis of Delfis eertijdts feide ?
Een Delffth orakelfpreeckt meer mjsheidts als die heide.

Vlaerdingen wort by vele gehouden voot de oudtfte be- yiaerdin"
muurde Stadt van Hollandt, maer is allencxkens door \'t ge- ^en,
duurige knagen van de Mafe, daer toe de zee niet weynigh
geholpen heeft, van haer muuren geheel berooft, cn tot
een open vlecke geworden; light twee mijlen van Delft,en
oock foo veel van Rotterdam.

Gravefant is in voorleden tijden een rijcke ftadt, en met Gravefim*
veften om-vangen geweeft,hebbende een fraeye haven ge-
hadt aen de Mafe, van welcke vloet fy nu by de 5000 fchre-
den verfcheyden is, cn met een middel-acker vermeerdert.
Heeft een hooge fpitfen tooren,welcke dient tot een baken
in zee, en plach hier voormaels verciert te wefen met het
paleys en hooge hof van de Graven van Hollandt, welcke
Koning Willem naderhandt over-gedragen heeft in \'s Gra-
venhage. De gedenck-tekenen van haer voorige grootheyt
fpeurt men noch aen de Konincx-ftraet, Hof-laen, en
\'t Hof-landt, welcker namen oorfprong een iegelijck licht
kan mercken. Defe plaetfe is noch ter tijdt feer vermaert

door de goede kafen, gelijck oock het omliggende landt grondt, daer naemaels de huyfen op gebouwt fijn, uyt de

uynemende vruchtbaer is van fchoone tarwe, en andere felve is opgehaelt. \'t Is een goede, ftercke, en wel-betim-

\'s Graven- Graven-hage, felf oock nae de meeninge van Guicciar- Hollandt, en naeft Amfterdam en Middelburgh de ver-

dijn , is dc fchoonfte , rijckfte, en grootfte open vlecke van maertfte koopftadt van alle de Vereenighde Nederlanden,

gantfch Europa; heeft veel groote en fchoone Palleyfenoft Sy is uytnemende lijftochtigh, en levert met name een

Heeren-huyfen, die in koftelijckheyt en aenfienlijckheyt groote menighte van haring uyt, waer mede vele van hare

alle Hollandtfche gebouwen verre te boven gaen. Maer inwoonders fich geneeren. Haer hooft-kercke is gefticht

voornamelijck is \'er het Hof oft Paleys der oude Graven van ter eere van S. Laurens, een fchoon en prachtigh gebouw,

Hollandt, nu de woon-plaetfe van de Princen van Oranjen. met een dicken doch onvolmaeckten tooren verkiert. On-

Dit is een feer groot en voortreffelijck gebouw , eerft der de nieuwe gebouwen munten voornemelijck uyt het

gefticht by Willem de II van dien naem , Roomfch Raedt-huys en der koop-lieden Borfe. Doch het gene niet

Koning, en Grave van Hollandt, die fijn Hof van Gra- alleen Rotterdam, maer oock geheel Hollandt, en alle de

vefandt inden Hage gebracht heeft in \'tjaer izyo. Het Nederlanden in\'t gemeen tot een onverganckelijcke eere

houtwerck van binnen is van Yerlants hout gemaeckt, ftreckt, is, dat defe ftadt de geboort-plaets is van dien groo-

welck men acht bevrijdt te fijn voor alle gewormte en tenen hoogh-gele erden Defiderius Erafmus, welcke, tot^^^ß^f^^\'

fpinne-koppen. Voorts fijnder veel fchoone ruyme kamers, een teecken van danckbaerheyt, de felve in alle fijne fchrif-

voor de Heeren Staten, Raden, Reken-meefters, en andere ten kent en roemt voor fijn vaderlandt. Gelijck dan het

Ofticieren des landts, met een feer lange wijde zale,en twee huys, daer hy ter werelt gekomen is,niet wijdt van de hooft-

groote pleynen tot wandel-plaetfen, een binnen, en een kercke, met dit opfchrift voor op de gevel verkiert is:
buyten voor\'t Hof Geheel het palleys is met graften om-

Mdibus hts ortus, mundum decoravit Braßnus
Artihus ingenuis, relligione ,fide»

^ra/mus, in dit huys geboren, heeft verkiert
De gantfche wereldt-kloot met konßen \'velerhande,
Den Godts-dienft en \'t Ge loofy hynaeß alom ver die rt,
Flux weder op-gericht in fijnen Vader lande.

kelijck bofch, met vele oude eycken, boecken,en cfTchen- dam, defen haren grooten Burger ter eere, op \'t marcktvelt

boomen befchaduwt , in \'t felve fijn vele rheeboxkens, eertijdts doen op-rechten een beeldt van gehouwen fteen;

hindekens,en meer ander wildt: gelijck dan maer een kleyn maer nu voor eenige jaren, in plaetfe van \'t fteene, een van

half mijlken ten noorden af van den Hage de duynenbe- metael gegoten geftelt, mede-brengende \'t jaer van fijne ge-

ginnen, die tot groot vernoegen van den Edeldom, en an- boorte en fterf-dagh, bewarende voorts op \'t Raedt-huys

dere Hef hebbers der jaght, vol konijnen loopen. In fomma fijn figuere nae \'t leven gedaen, en hun ontrent vier jaren

den Haegh is de luft-hof en \'t rechte Tempe van Hollandt. voor fijn over-lijden by den Raet van Bafel (in welcke ftadt

De Parochie-kercke is behangen met de wapenen van vele hy geftorven en begraven is) over-gefonden, wiens lof wy

groote Heeren en Ridderen, en vol gefchildcrde glafen j hier befluyten: aileenlijck fullen wy ftellen de veerskens by

beneffens de welcke rijft een tamelijcke hooge tooren: en den wijdt-beroemden en hoog-geleerden Theodorus Beza

aen d\'andere zijde is \'t Raedt-huys van de Magiftraten der op fijn beeldt, maer tot den riem toe gefchildert, feer aer-

plaetfe, daer alle borgerlijcke twiflen beflecht worden. De dighlijck gedicht, die aldus luyden:
neeringe en wel-vaert der inwoonderen van den Hage be-

ftaet meeft by \'t Hof: want in defe plaetfe refideren, benef-
fens de Staten G enerael der Vereenighde Nederlanden,oft
hare Gecommitteerde Raden, en fijn Hoogheyt Wflhelm
Henrick van Naffouw, Prince van Oranje, eenigh foon
van Prins Willem, met den Raedt van State, oock de Ge-
committeerde Raden der Staten van Hollandt en Weft-
Vrieflandt, de Prefidenten en Raedts-heeren van den Hoo-
gen en Provincialen Rade, de kamer van Rekeninge, dc
Raedt yan Brabant,en meer andere officieren en regeerders
des landts. Voorts de Gefanten uyt vreemde Koningrijc-
ken en Republijcken, en de Gedeputeerde uyt alle provin-
ciën en fteden, die op de vergaderingen van de Staten, foo

generael als particulier, afgefonden worden en verfchijnen. nen niet onbekent wefen, die maer onthouden hebben wat
Riitwmk\' ^^^^ wijdt van \'s Graven-hage heeft Frederick Henrick het woordt Dam by de Hollanders betekent; w^ant fy heeft
Prince van Oranjen, onlangs Gouverneur van Hollant,&c. haren naem van den dam oft fluys des water-vloedts Schie,
een treflijck paleys gebouwt in \'t dorp Rijswijck, tuflTchen welcke met de riviere de Gouwe, het omleggende landt der
Delfc en den Hage; en noch een ander dicht aen Naeld- ftadt (gemeenlijck Schiclandt genoemt) omringt, alfoo
JJonfelaer- wijck, nae \'t by-gelegen dorp Honfelaer-dijck genoemt, dat\'et felve landt wel een eylandt geheeten mach worden,
dfjcki welck niet veel fijns gelijck heeft, foo ten aenfien van \'t ge- nademael oock \'t gemeene feggen der inwoonders ftandt- -
bouw, de menighte van kameren, künftige fchilderyen, als vaftelijck is, dat het kafteel Riviere, byna dicht aen Schie-
oock van den luftigen hof en uytnemende nettigheyt, en dam gelegen, en by de Graven van Hollandt eertijdts tot
andere dingen hier te lang om te verhalen. een ecr-gifte aen den Huyfe van Mathenes gefchoncken ,

SCHIE- Schielandt heeft die naem van de Schie,wordt in \'t zuyd- die \'t als noch befitten, in \'t eylandt van de Mafe gelegen
LANDT, weft van de Mafe en Yffel befpoelt, paelt in \'t noordweflen was; het welck oock verfterckt wordt door feker privilegie
aen Delflandt, en in \'t zuydooften aen Gouwerack, en in \'t der voorfz Graven, waer in de Schiedammers inwoonders
\' noordooften aen Rhijnlandt. van^de Riviere geheeten worden. De borgers defer ftadc

Rotterdam* De voornaemfte ftadt aldaer is Rotterdam, die buyten zijn ineeft befigh en geftelt op \'t viffchen, varende met een
twijffel haren naem ontleent van de Rotte, een waterloop groote menighte Buyffen jaerlijcks ten haring, by welcke
uyt de veen-landen boven Bent-huyfen door een fluys in neeringe fy haer meefl onderhouden.

denRhijn vallende. Wanneer en van wienfe eerft gefticht De eylanden van Zuyd-Hollandt, om datfe aen gene LAN-
zy, is onfeker, dan groote oudheyt kan menfe niet toefchrij- fijde van de Mafe leggen, worden in \'t gemeen genoemt de E N
ven; want dit, feyt lunius, gaet vaft, dat, ter plaetfe daer nu Landen van Over-Maes, ofte oock v/el \'t Landt van Voorn, S Y 5
Rotterdam ftaet, de Mafe eertijdts op en afgeloopen heeft, om dat fy aen die fijde als voor \'t vafte landt van Hollandt ^ ^ ®
gelijck fy noch de ftadt befpoelt, en een goedt deel van den gelegen zijn; maer hebben niet te min daer beneffens noch
T^derlandt. S f elck

elck haren befonderen naem, als \'t landt van YfTelmonde,
Beyerlandt, Putten, Ooft-Voorn, Weft-Voorn, en Over-
flackee. Alle defe eylanden zijn uytnemende vruchtbaer
van koorn, cn met fchoone gras-rijcke weyden overvloede-
lijck verfien.

Tffelmonde, Het landt van Yftelmonde leydt tuffchen de oude en
nieuwe Mafe, recht tegen over de mondt van d\'Yftel, heeft
BeyerUnd. vecl fchoone dorpen. Beyerlandt wordt van Yftelmonde
door de oude Mafe afgefcheyden , en heeft een heerlijcke
vlecke van de felve naem, daer-en-boven noch vele fraeye
dorpen. Het Spuye loopt tuffchen Beyerlandt en \'t landt
van Putten, in welck gelegen is het ftedeken Geervliedc.
Tutten. Putten wordt van\'t landt Ooft-Voorn (welck meerendeel
aileenlijck het landt van Voorn genoemt is) door een final
Voar». waterken afgefondert. Op\'tlandt van Ooft-Voorn is gele-
J>en Briel. g^j^ Briel, die mede haer ftemme heeft in de vergade-
ringe van de Staten des landts,en fchijnt haren naem te heb-
ben van de wijde en vryen loop der rivieren, daer de Rhijn
en de Mafe vermengt. Defen mondt der rivieren noemen
d\'oude Oftium Helium, mogelijck van \'t Duytfche woordt
Hiel oft Hil, en vermits de groote wijdte der felven machfe
by onfe voor-ouders geheeten hebben de Bre-hi\'el oft Bre-
hil, welcke naem voorts verdorven en allengskens in Briel
verandert fchijnt te wefen. De inwoonders geneeren haer
meeft met de viflcherye en landbouwinge ; >i^ant het felve
eylandt geeft doorgaens vecl korens, en dat fèer goedt, hoe-
wel dat \'er de lucht,van wegen de dompen der zee,gemeen-
lijck feer {waer en ongefont is, waer door cie eylanders veel
met koortfen en andere fieckten gequelt 2ijn. \'t Selve ey-
landt heeft veel fchoone dorpen, en is van d\'eene fijde met
duynen oft landt-bergen, tegen \'t gewelt der zec,befchermt;
van d\'andere fijde met hooge dijcken tegen \'t over-loopen
der binnenlandfche wateren befet.

Den Briel is in \'t begin van de Nederlandtfche oorlogen,
neffens andere plaetfen, voor fekere fbmme geldts aen de
Koninginne plizabeth verpant, en met haer garnifoen befet

geweeft;maer naderhandt,onder dc regeeringe van Koning
lacob, ten tijde van het twaelf-jarige beftandt tuffchen den
Koning van Spanjen en de Staten van dc Vereenighde Ne-
derlanden, weder geloft, en \'t Vaderlandt ten beften, \'t En-
gelfch krijghs-volck daer uyt gelicht, door beleydt en wijfen
raedt van lohan van Oidenbarnevelt,in fijn leven Advocaet
van Hollandt, &c.

Weft-Voorn, \'t weftelijckfte eylandt van Hollandt,rond-
om met de zee befpoelt, noemt men nu gemeenlijck Goe- Goeree.
ree, nae het ftedeken dat daer leydt,welck fchijnt den naem
te hebben van de goede reede die daer is voor alle fchepen,
dat oock de oorloghs-fchepen van de Staten, en de fchepen
van d\'Ooft- en Weft-Indifche Compagnie, en andere groo-
te fèhepen van de Mafe, daer ordinaris leggen op de windt
wachten, gelijck die van Amfterdam en andere fteden van
Noord-Hollandt in Texel.

\'t Eylandt van Over-flackee, is alfoo genoemt nae feke- Over-
ren water-ftroom, vloeyende tufifchen\'t felve eylandt cn dat ^^
van Ooft-Voorn. In dit Over-flackee is gelegen de treffe-
lijcke vlecke van Sommelsdijck, ftaende onder \'t Graef-
fchap van Zeelandt, daer nochtans \'t geheele eylandt onder
Hollandt te huys hoort. Maer daer tegen befitten de Hol-
landers, op den Zeeuwfchen bodem, de Polder van Bome-
nede,verknocht aen den lande van Schouwen. Van waer nu
defe verfchcydenheyt van jurifdidie haren oorfprong mach
hebben, ftaet ons niet te onderföecken. Guicciardijn feydt
wel, dat al defe eylanden, omtrent vijftigh jaren voor fijnen
tijdt, onder \'t Graeffchap van Zeelandt geftaen, cn fich, uyt
oorfake van fekere fchattinge, onder Hollandt begeven
hebben: maer of fijn feggen in defen deele autenthijck en
geloofwacrdigh is, dewijl hy geen redenen by en brengt, la-
ten wy den genen oordeelen die in dufdanige faken beter
ervaren zijn. Daer liggen in dit eylandt noch veel andere
fchoone dorpen, als Ooltjens plaet, Middel-harnis, d\'oude
en nieuwe Tonge, Dircx-landt, Meliflant, &c.

Et woordt Zuydt-Hollandt
heefc tweederley beteecke-
niffe; by de eene wort ver-
ftaen dat deel van Hollandt
welck is bezuyden het Yejby
de andere verftaet men een
deel van dit voorgaende , te
weten dat, in welcke hec
Zuyd-Hollandfche recht,foo
men t noch noemt, al van
oude tijden in gebruyck is
geweeft, en van waer het fich
tot in de omliggende plaetfen verfpreydt heeft j dat is, om
met een woort te feggen, het Bailjuwfchap van Zuyd-Hol-
landt, welckers hooftftadt is Dordrecht.

Dordrecht,dat men verkortender wijfe Dort noemt,heeft
in dc vergaderinge der Staten van Hollandt en Weft-vries-
landt de eerfte fit-plaetfe en ftemme onder de Hollandfche
fteden , en is een feer oude ftadt, haren naem hebbende,
foo Junius meent, van \'t oude Duytfche woordeken Drecht,
\'t welck hy feght foo veel beteeckent te hebben als Merckt,
en van eenen Joncker Duretus oft Durt, van treffelijcke af-
komfte; foo dat men foude behooren te fchrijven Dur-
drecht, het welck hy bewijft met der felver ftadts-zegel,
wiens opfchriftis, Sigtllum Offidanorum in Dur-drecht, An-
dere wederom zijn van opinie, dat defen naem haren oor-
fprong neemt van een waterken de Dort genoemt, \'t welck
daer omtrent plach te vloeyen, als noch een dorp, omtrent
Dort gelegen, te kennen geeft, welck de naem voert van
Dortsmondt, gene foo veel te feggen is als de mond van
Dort, even als YlTelmond, de mond van de Yflel. En defe
opinieis veel waerfchijnelijcker als dat den oorfprong fou-
de wefen van den verfierden Duretus. Doch Dordrecht is
gelegen op de water-vloedt Merwe , maer aengefien de felf-
de vloedt fijnen oorfprong neemt van de Wael, Mafe, en
Linge, die hier door loopen, foo feggen fommige dat de
ftadt op vier rivieren leydt, en werdt fulcks in \'t jaer i ,
als Koning Philips de II te Dordrecht fijn blijde inkomft
dede, beveftight met dit nae-volgende koppel-dicht:
Me Mo fa, me Vahalis, cum Linga, Mernjaq^ue cingunt,
Mternam Batava Virginis ecce Ftdcm.

De Maesy de Wkely de Ling en Merwe my omvangen.
Van een Bataeffche Meiert wilt d\'eeuw ge trou ontfangen.
Immers Dordrecht is tuffchen defe wateren een eylandt
geworden, en van \'t vafte landt afgefneden gelijck Vene-
tien, in\'tjaer 1421 op Sinte Elifabeths avondt, ais de Ma-
fe, Wael, en de zee ingenomen hebbenden gantfchen
boefem oft Weert, die te voren vaft landt was, palende aen
Brabandt, waer door twee-en-feventigh fchoone dorpen,
met groote menighte van Heeren huyfen , en over de hon-
dert duyfent menfchen met alle haer have en goederen jam-
merlijck ondergegaen en verdroncken zijn. . \'t Welck (ge-
lijck men feydt) door eenen boer bygekomen is, die fijns
buermans landt, door de overfpoelende zee ofte zoute wa-
teren, willende bederven, een gat gemaeckt hadde, daer de
kracht van het waeter foo geweldigh op aen-gekomenis,
dat daer door veroorfaeckt werdt de voorfchreven fchade.
Doch my ftaet beter aen de opinie van Gouthoven, welcke
feydt defe fchade veroorfaeckt te hebben, de privilegie van
Hertogh Wilhelm vSn Beyeren, de VI van dien naem, in
\\ jaer 1414 verleent aen den Heere van Zevenberge , welc-
ke mede Ambachts-heer was van Wielsdrecht, waer in hem
toegelaten wierdt, dat hy de fluyfen op den Zijl gelegen,
openen foude foo dickmaels als \'t hem lufte, fonder der
Heemraden confent. Nu was\'t foo met defe fluyfen gele-
gen , dat de felvige om fijne periculeusheydt felden wierde
geopent: waer door, de Heere van Wielsdrecht dit verkre-
gen hebbende, de Heemraden fiofïiger wierden om de fel-
vige waer te nemen , door dien \'t haer moeyde in hare juris-
didie verkort te wefen, meenende dat de forge van dien te
bewaren den genen toequam , die daer fijn nut van fchep-
te; en fonder vooroordeel daer van te fpreken, hadden fy
groote redenen daer toe, door dien fy in \'t uyt-fluyten van
Tiederlandt.

\'t water, daer\'tmeeft aenhing, hare macht verloren had»-
den, dat, of fy daer al wel opgelet hadden, even veel foude
geweeft hebben, wanneer \'t die van Sevenbergen niet en be-
haeghde. Nu defe opinie, dat het felvige foude gekomen
zijn uyt dit privilegie, werd beveftight met een gedichtjen
op die van Wielsdrecht gemaeckt, \'t welck aldus luvdt:
yNlel^dreCht UaQh \'t Water heCLagen. \'
Doch is van dit verloren landt een deel allengskens we-
derom gewonnen en in-gedijckt, \'t welck noch vervolghc
wordt. Door defe gelegentheden wordt hier in de Merwe,
behalven veel andere goede viffchen, groote menighte van
fteur en falm gevangen: en een ongelooflijck getal van vo-
gelen. Soo dat defe ftadt van wegen hare goede gelegen-
heydt is als een overvloedige fpijs-kamer van al \'t gene dat
tot de onderhoudinge der menfchen noodigh is. Om dit tc
beter den lefer te kennen te geven, willen wy hier verhalen*
\'t welck ongelooflijck fchijnt, dat in\'t jaer 1^20 meer dan
tachtentigh fteuren aldaer gevangen zijn geweeft, en Z911
falmen, alles in defe ftadt verkocht. Naeuwelijcks eenige
ftadt in Hollandt heeft prachtiger huyfen, endiedetim-
meringe van Keulen naerder komen, als Dordrecht. Wiens
prachtige Hooft-kercke gefondeert is ter eere van onfer
Vrouwe, en feer konftighlijck overwelft. Dordrecht heeft
de ftapel van de Rhijnfche wijnen, en oock van \'t koren
dat uyt Gelderlandt, Cieef, Gulick, en andere middellandt-
fche quameren den Rhijn, Wael, en Mafe afgebracht wort,
omin Hollandt en elders vertiert te worden ^ defe privile-
gie fchijnt haer eerftmael gegeven te zijn by Graef lan, Flo-
rensfone, in \'tjaer izp9; doch dat felvige fpreeckt niet
verder als van de goederen die de Leek en de Merwe afqua-
men. Maer nader-handt is\'t van de volgende Graven en
Gravinnen, alsvoornementlijck van Margariet, in\'tjaer
134<J en 15 yo, feer vermeert geworden, en der Dordrech-
tenaers recht oock over Maes, Wael, en Rhijn uyt-geftreckt.
Maer om dat veele mogelijck niet en weten wat dit ftapel- Wat Stapel\'
recht te feggen is, fullen wy het felve wat breeder verklaren.
Hec woordt Stapel (foo Guicciardijn feydt) komt af van het
Fran^oyfche woort Eßape,ok liever van \'t Latijnfche woort
Stahulum, en wordt in defen fin genomen voor een befon-
dere plaetfe oft ftadt, daer wijn, koren, oft andere waren
uyt andere landen toe-gevoert en ter merckt gebracht wor-
den , na \'t privilegie der felver plaetfe van haren landsheere
vergunt. Gelijck Atrecht in Artoys heeft de ftapel vande
Franfche wijnen, die over landt in de Nederlanden aen-
komen: foo dat de kooplieden de wijnen aldaer eerft moe-
ten aenbrengen , en een tijdt lang houden voor de buig^rs
oft vreemdelingen diefe begeeren te koopeh, weicken t^idt
verftreecken zijnde, fy de felve dan voorts mogen vervce-
renen verkoopen daer \'t haer belieft. Alfoo heefc oock
Middelburgh de ftapel van de Franfche en de SpaenlcLe
wijnen over zee in Zeelandt aenkomende. De profijten,
die Dordrecht met fijne inwoonders hier door geniet, zijn,
dat alle de gene die langs den Rhijn en Mafe, koorn, wijn,
hout, oft ander goedt aen-brengen, fchuldigh zijn in defe
haven hare fchepen te ontladen, de Collen daer op geftelt
te betalen, en hare koopmanfchappen in andere fchepen
van de ftadc ce laden, oft die van de ingefecene ce lacen voe-
ren : oft mee de collenaers ander fins ce overkomen. lunius
feydt, dat met het woordeken ftapel te kennen gegeven
wordt een privilegie aen eenige ftadt gegeven, om temo-
gen ophouden, en van de voor-genomen reyfe weder tc
trecken alle vreemde waren, die de koopman in fulcked
ftadt brengt j op dat fy aldaer geftapelc (waer van \'t woor-
deken ftapel mifl:chien gekomen is) en opgeleydt mogen
worden, totdencijdcderverkoopingecoe, \'t zy da^ hoe-
danigh de merckt oock foude mogen wefen, ten ware dac
de fchipper oft koopman, fiende dat hy tot fchade foude
moeten verkoopen, oft elders meerder winft wift ce doen,
liever hadde wederom ce reyfen van waer hy gekomen ware,
\'t welck hem t\'aller tijde vry ftaet, oock fonder den tol daer
toe geftelt te betalen.

Beneffens defen heefc Dordrecht, door privilegie der ou- ^
de Graven , het recht dat fy alleene in Hollandc mach mun-
te flaen, en dat fy is een Afylum ofc vrye plaetfe voor den

genen dieoverlaft fijnde van hare crediceuren|, tot geen red-
dinge van hare fchulden en konnen geraken , en derhalven
voor ftrickte gevanckeniffe hebben te vreefen. Defe, haren
toevlucht toc Dordrecht nemende, mogen aldaer hare cre-
diteuren beproeven om met haer te accordeeren : \'t en ware
dat de fchulden binnen Dordrecht gemaeckt waren ,; want
als dan defe privilegie niet en geldt.

Binnen de felve ftadt placht oock te gefchieden de hul-
dinge der Graven van Hollandt. Waer uyt foo hare oudt-
heyt , als oock hare treffelijcke verdienften aen de Princen
afgenomen mogen werden.

Goricum, een overvloedige en rijcke ftadt, geenfins de
minfte onder die van Hollandc , is (gelijck meeft alle de an-
dere fteden)van kleyne beginfelen opgekomen. Want fy den
oorfprong haers naems heeft van een deel arme viffchers ,
welcker eenige rijckdommen waren de vifch-houwer, de
dobber, en de beflijckce netten. Defe hadden haer hutten
aen de Linge, een langfaem-loopende rivierken, ter plaetfe
daer de Maes en Wael in malkanderen vloeyén , en haer
dorpjen was geheeten Wolfort. Sy felve wierden van wegen
haer armoede fpots-gewijs Gorekens genoemt, en zijn ten
leften gedwongen geweeft van jan haren O ver-heer, de fe-
vende van dien naem , gefproten uyt den geflachte van Arc-
kel, de felve hare huttekens te verlaten, en te komen woo-
nen op de plaetfe daer nu Goricom ftaet, welcke hy nieuwe-
lijcx tot een ftadt gemaeckt en met muuren omsingelt had-
de, ten tijde van Fioris de IV, Grave van Hollandt, omtrent
het jaer 1230. De felve Keer Johan heeft als doen mede ge-
fticht dat fchoone en ftercke kafteel, dat men noch huyden
ten dage te Goricum fiet. In welcke ftadt dagelijcks wordt
gehouden een wijdt-befochte marckt van allerley eetwaren,
ais boter, kaes, veelerhande vogelen en diergelijcke , het
welck wel \'t meefte fondament is van der inwoonderen
rijckdom, die de felve waren niet alleen voor haer felven op-
koopen, maar oock met groote menighte, felve veeltijdts
(chippers zijnde, naer verfcheyden quartieren vervoeren.
Men kan van den tooren defer ftadt by fchoon weder be-
fcheydelijk fien en tellen twee-en-twincig bemuurde fteden.

Oudewater light aen den Yfel, omtrent een mijl van
Woerden, en wordtin de by vangen van defe ftadt en Woer-
den veel goede kennip gewonnen , daer af meeft alle de tou-
wen , netten, en diergelijcke gereetfchap, tot den grooten
vifch vangft der Hollanders en Zeeuwen van noode zijnde,
gedraeyt worden: een neeringe daer foo veel aenhangt, dat
de meefte welvaert en rijckdom van beyde die ftedekens
voornemelijck daer in beftaet.

Yfelfteyn, alfoo genoemc na een engen waterloop uyc de
Yfel getrocken, is een kleyn ftedeken, maer fterck van tim^:
meragie, gelegen twee mijlen van Vianen, heeft rechts-ge-
biedt over veel groote omliggende dorpen , en ftaet by pro-
vifieonder\'t Graeffchap van Hollandt, hoewel het lange
tijdt in proces geftaen heeft, en noch niet beflecht is, of het
oock onder\'t felve Graeffchap, dan of het onder het Sticht
Vtrecht te huys hoort. Komt in eygendomme toe fijn
Hoogheydt den Prince van Oranjen, als gekomen zijnde
van de dochter des laetften Graefs van Bueren, gefproten
uyt den huyfe van Egmont.

Vianen light aen de flincker-kandt van de Leek, twee
mijlen van Schoon-hoven, een vierkant ftedeken, het welc-
ke ftaet onder het gebiedt van de Heeren van Brederode, die
onder andere tijtelen haer felven fchrijven Vry-heeren tot
Vianen , drijvende dat het ftedeken vry zy van de Hollandt-
fcheenalle andere fouvereyniteyt. Waer over lange tijde
gepleyc is geweeft tuffchen wylen den Koning van Spanjen,
als toen ter cijdc Grave van Hollandc, en de voor-genoemde
Heeren. Hec worde nu vredelijck befeten by den Heere
Wolfaerc van Brederode , jongfte foon van Heer lohan
Wolfaerc; doch midtsdien het onder de Hollandtfche palen
begrepen is, werdender oock de gemeene middelen op de
confumptien en anders, by deStacen des Landts verpacht.
Lterdm. Leerdam, liggende op de watervloet Linge, omtrent een
half mijle van Afperen, heeft fijn landt-winninge en bedrijf
over \'t felve water. De muuren van \'t ftedeken zijn feer oude
en vervallen, foó dat het veel meer een hoop aerde fchijnt,

als iet anders, en ftaet onder den hoogh-gemelden Heet
Prince van Oranjen, als Grave van Bueren.

Afperen is gelegen op den voorfeyden watervloet Linge, Jfferen.
die met een foec en ftil gedommel door het ftedeken lopen-
de, aldaer genoemt wordt de Minne : het lande rondcom is
feer gras-rijck en vruchtbaer.

Heucklom leydt op den voorfz. vloet Linge,een half myl BemUpm.
van Leerdam, en vierdehalf van Schoon-hoven. Heeft een
feer oude Slot. Het huys van Heucklom is eertijdts feer
machtigh geweeft in\'t Graeffchap van Teyfterbant, tuf-
fchen de Wael en de Leek, daer \'t onder hem hadde Gori-
chom,Leerdam,Heuckelen,Haeftrecht, Afperen, Everfteyn
en Hagenfteyn ; maer is naemaels feer gepluckt geworden
van verfcheyden kanten, en eyndelijck t\'eenemael vergaen.

Worcum leydt op de andere fijde van de Wael,bykans te- Worcum.
gen over Gorchom, aen den Brabandtfchen oever , buyten
de palen van Hollandt, maer nochtans het rechts-gebiedt
des felven Graeffchaps onderworpen. Dit is een redelijck
ftedeken,\'t welck eertijdts toegekomen heeft den Graef van
Hoorn; maer is naemaels verbeurt geworden voor den Ko-
ning van Spanjen.

Twee mylen van Worcum leydt Heufden, een ftadt met Henfdm.
fraye huyfen verkiert en tamelijck rijck, die over veele dor-
pen gebiedt, en verkiert is met een fchoon en fterck kafteel,
fbo dat fy is een van de voornaemfte frontier-pjaetfen van
Hollandt.

SinteGeertruyden-bergh leydt op de flincker zijde van Geer-
de Merwe, gelijcke verre (te weten drie mijlen ) van Dor- trujdett"
drecht, Heusden, cn Breda. Is een tamelijck ftedeken, toe- i>ergb,
behoorende fijn Hoogheydt den Prince van Oranjen Wil-
helmHenrick van Naffou, eenige fone van Wilhelm van
Naffou Prince van Oranjen, in fijn leven Gouverneur der
Vereenighde Nederlanden. Het is, geduerende de Neder-
landtfche oorlogen, foo fterck gemaeckt, dat het bynae ge-
houden wordt voor onwinbaer. Ontrent defe ftadt wordt
meeft alle de elft gevangen, die mxn in de Nederlanden ter
marckt brengt, en dat met fulcke menighte,dat \'er op eenen
dagh alleen meer dan achtien duyfendc netten getelt zijn.
Men vangt hier oock in de Merwe overvloedigh veel fteur
en falm, die mede naer verfcheyden quartieren vervoert
wordt. Om de befittinge van dit ftedeken is eertijdts groo-
ten. twift geweeft tuffchen de Hollanders en de Brabanders,
elck het rechts-gebiedt daer over pretenderende: ja foo ver-
re dat de Staten van Hollandt hare Princen de behoudinge,
en die van Brabandt de hare het weder-krijgen van defe
plaetfe plachteii te doen befweeren : en menvindcinde
Chronijcken,dacden Hollantfchen Edeldom haren Prince,
als hy naer Henegou reyfde, tot hier toe gewoon waren uyt-
geley te doen, om hare poflTeffie des te meer te verfeeckeren,
Sevenbergen is meer nederwaerts op dc felveMerwe gele-
gen, drie mylen van Geertruydenbergh, en drie van Breda.
Die van Braband hadden dit ftedeken,ftaende de dickmaels
gemelde oorlogen, toe een roof-neft gemaeckc, om de fche-
pen, van Hollant naer Zeelandt varende, te plunderen,waej:
door\'t de Hollanders ingenomen, en een ftercke fchanfTe
op de haven doen bouwen hebben; het komt toe den Grave
van Arenberge, en derhalven hy onder andere tijtels hem
felven oock fchrijft Baroen ofc Baenderheere van Seven-
bergen. Beneffens dit ftedeken, op den Ruygenhil, tot ver-
feeckeringe van de fchipvaert tuflchen Hollandt en Zee- Wtllm\'-
lande, is een ftercke plaetfe gebouwc, die na wijlen den Prin^ fiadt,
ce van Oranjen Wilhelm van NaflTou, Willem-ftadc is ge-
noemc geworden,zijnde nu eer cijdc een ftercke, welgelege-
ne, en camelijcke goede ftadc.

Onder de fleden van Zuydc-Hollandt, die eercijdes be- NieHpctnrt,
muurc geweeft hebben,is wel de eerfte Nieupoorc, liggende
tegen over Schoon-hoven, aen de ander fijde van de Leek,
Dit feydt men wel eer een tamelijcke, rijcke, en overvloedi-
ge ftadt geweeft ce hebbenmaer gelijck alle menfchelijcke
dingen ongeftadigh zijn, en de groocfte fteden dickwils in
fteen-hopen veranderen, alfoo is \'t oock hier gefchiedt; en
Nieupoort is nu maer een vlecke van kleene middeltn,
doch heeft ftades privilegiën,gelijck VUetdingen,Grayefai\\-
de, den Hage, en andere.

E befondere naerflig-
lieyt onfer voorvade-
ren heef\'t den lof der
Hollanders een nieu-
wen luyfler gegeven
want door de lel ve heb-
ben fy met een flant-
vafligen y ver tegen \'t
fchrickelijck gewelt
van den verwoeden
Oceaen foo dapper geflreden , dat fy verfchey-
den heerlijcke overwinningen op hem behaelt
hebben, waer van de Zype , de Beemfter,
Pürmer , en fbo veel andere droogh-gemaeck-
te meiren d\'onfeylbare blijcken verftrecken,
welcke wy nu lullen vertoonen , en, foo veel
doenlijckis, befchrijven.

De Nature , een moeder der dingen , oft,
om beter te fpreken, de Vader en Schepper
der Nature, d\'almachtige Godt, heeft in d\'eng-
te der zee die \'t eylant Sicilien van \'t vafte landt
van Italien affcheydt, gefteldt de klippen Scyl-
la en Charybdis, waer van de Poëten als de
Yreeftelijckfie monfters, rontom met fchricke-
lijcke en altijdt-baftende honden befet, gewagh
maken , dewijl fy fbo vermaert fïjn wegens de
menighte der fchipbreucken ^ foo heeft oock
het eylandt Eubea , nu Negroponte geheeten,
den fleylen bergh oft fteenklip Caphareus , fbo
feer van de Schippers gevreeff; en Barbaryen
oft Lybien fijne Syrtes oft drooghten , daer
fbo veel fchepen op gebleven fijn ^ alfbo heeft
oock Hollandt fijn ontfachelijck monfterdier,
\'t welck d\'inwoonders, om \'t rafende gebrul der
zeebaren , (die daer gedurigh ftaen , ftooten ,
fcheuren en vernielen, en om het paelwerck ,
tegen de woedende uytftnnigheyt van \'t felve
monfter met onuytfprekelijcke koften opge-
recht , ) in \'t gemeen het Hontsbofcb noemen.
Dit gewelt van palen en fteenen, hoéwei het
in grootte en hooghte de toppen der duynen te
boven gaet, foude evenwel de kracht der zee
niet konnen tegenftaen, indien het niet door
geftadigen arbeydt en koften onderhouden en
vermeerdert wierd tegen het onophoudende
knagen van den verflindenden Oceaen. Ick heb
gefien, fegt Junius , dat de golven geheele
fteenen van twee hondert ponden als een kaets-
bal opgenomen, en op ftrant, daer dit wonder-
lijck werck aengelegen is, geworpen hebben.
De palen van \'t felve fijn met heyblocken wel
diep en vaft in d\'aerde gedreven, en de tuf-
fchenplaetfe is met groote en fware fteenen ge-
vult. Den jaerlijckfchen arbeydt van timmer-
lieden en andere houdt dit werck ftaende :
oock fijn eenige treffelijcke mannen geftelt,
die op \'t felve letten, en dit Hontsbofch voor
jantfch Hollandt ( wiens welvaren daer aen
langt,) beforgen : want het gemelde pael-
werck flreckt ftch drie mijlen uyt langs den oe-
ver der zee , als een,ftrant der felve , alfoo Hol-
Verecnighde Nederl.

landt daer met een hoeck uytfteeckt ^ en over^
fulcks den noordweften windt onderworpen
fijnde, de befcherming van de fantduynen en
ftranden tegen den Oceaen (een nabuer hun
immers foo fchadelijck als voordeeHgh ) be^
gint te verliefen.

Dit Hontsbofch is fomtijts ingebroken , tot
feer groot nadeel van geheel Hollandt, ten
trots van al de macht van palen en fteenen , om
dat te behouden gebruyckt : derhalven heeft
men daer na achter \'t paelwerck , tot meerder
fekerheyt, een fantdijckgemaeckt, de Nieu-
we flaper geheeten, totonderfcheydt van den
Ouden flaper, een andere fantdijck tuffchen
Groed en Kamp gelegen , om dat Hollandt op
fulcke dijcken fchijnt te flapen en te ruften :
welcke ftaep, als fommige feggen, nu te gerufter
kan wefèn , dewijl het Hontsbofch nu minder
gevaer heeft, nadien de zee , die fbo naeuw
niet wil befloten wefèn , en wat ruymte begeert,
allengs haer felven met fantbergen befchanft.

By Petten , een dorp drie mijlen van Alck- ^^«»^s
maer gelegen daer \'t voorfeyde paelwerck op- \'"^fP^\'\'"^*
houdt, begint de Zype, ofte het Zyperlandt,
dus genaemt na een kanael de Zype geheeten , \'
dat door de ftrant by de zee gemaeckt ftjnde ,
in \'t waften des waters defè ftreeck, eer die
bedijckt was , plach met fijne ftroomen te
bedecken : dit canael is in het ebben te voet en
met de wagen wel te gebruycken maer als de
vloet hoogh gaet, wort het niet fonder gevaer
befocht; want het is wel gebeurt, dat de wa-
gen driftigh, en met menfchen en beeften in
de zee gefleept wierd. Dit Zyplandt is een aen-
was en voorlandt uyt de zee , die elders landt-
gierigh , hier nochtans, haer miltheyt betoon-
de. Het leght tuftchen de zee aen \'t weften , en
de zeedijck, die van Medenblick afkomende
tot Petten uytloopt, aen \'t ooften : in\'t noor-
den heeft het oock de zee, het verdroncken
Tuyfenlandt, en d\'eylanden Wieringen, en
Texel, &c.

De grootte van \'t Zyplandt van de Slicker-
dijck af, die in\'t noorden legt, tot den eynde
toe , is 9378 morgens, tot 600 roeden van
I z voeten yder morgen j en den gantfchen om-
loop is ontrent negen mijlen.

Defen heer lij eken aenwas , fijnde als een
vergeldinge der voorgaende fchade by de zee
gedaen, heeft de Hollanders fomtijts aenge-
lockt om die met dijcken t\'omringen, en als
een erfgoet, tegen allen aenftoot der briefchen-
de baren , aen\'t vafte landt van Noordt-Hol-
landt te hechten, dan \'t is t\'elckens qualijck
geluckt, en door de felle wreetheyt der tem-
peeften verhindert. Men leeft in de Duytfche
Chronijckvan Hollandt,dat Willem, d\'eerfte
Heer van Schagen, by de Zype ontrent S. Mar-
tens-dorp een groot ftuck lants dede bedijcken,
dat hy het Nye-landt noemde, \'t welck men
fonder twijfel verftaen moet van dit Zyplandt,

clät wy hier vertoonen en befcbrijven. In de
jaren i jjz en 1553 is \'t felve landt weder van \'t
fout-water verloft door den Heer Nicolaes
Nicolai , een man met een liemelfclien geeft
befchoncken , en broeder van den vermaerden
Poèet Joannes Secundus. Als het nubedijckt\'
was, wierd het terftont van vele menfchen,
tot lantbomvery genegen, bewoont , en met
vele fraeye huyièn betimmert, onder welcke
oock de Jonckheer van Bucholt, een vermaert
man door fijn deught en aficomft, eenige Ibut-
keeten hadde laten oprechten, om Ibut te ma-
ken in fekere graften tot dien eynde gegraven.
Dan helaes ! een grouwelijcken ftorm , den
eerften November 1^70 opgerefen, die de zee
fchrickelijck hoogh tegen defe kuften dede op-
fteygeren(in \'t gemeen d\'Allerheyligen vloet ge-
naemt , foo vermaert in de hiftorien, om d\'on-
waerdeerlijcke fchade die fy langs alle defè ge-
weften, aen de zee gelegen , veroorfaeckte )
heeft dit geheele landt en heerlijcken aenwas
weder met de golven bedeckt, en in dit woe-
dende element als begraven^want de dijcken fijn
op vele plaetfèn doorgebroken , vele menfchen
en beeften van de baren ingefwolgen , en vele
huyfen en goederen vernielt en bedurven. Defe
fchade fcheen onherftelbaer, en vele kondeit
niet gelooven , dat defè landtftreke ooit meer
bedijckt, en in die bloeyende ftaet, daer het
voor dit ongeval in geweeft was, foude kon-
nen geftelt worden: evenwel heeft m.en in \'t
jaer ijpZj door hulpe van eenige treffelijcke _
lieden , en de goede fbrge en voorfichtigheyt imfl/k-
der Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van Hollandt
en Weft-Vrieslandt, een nieuwe dijckagie be-
gonnen , die in korten tijdt foo verre gebracht
wierdt, dat men hoopte dat de dijcken voort-
aen de kracht der zee fullen wederftaen. Wat
de gront belangt,die is foo uytnemende vrucht-
baer, datfe voor geene Hollandtfche landou-
we behoeft te wijeken: foo dat de Zype nu een
treffelijck ftuck landts is, \'t welck veel voor-
deel aen fijne befitters, en nuttigheden aen
d\'omgelegen plaetfen jaerlijcks toebrengt.

meir , ofte binnenlants water, tot het jaer 1608, Rijperfz. en Frans lanfz. Molenwerf , van

den, totover de twaelf duyfent Rhijnlandtfche gefielt Rieuwert Klaefz. Allen , Secretaris te
roeden in fijn omring was gegroeyt, en met Purmerent , en na fijn doot Symon Pieterfz.
vijf, fes, feven, enop\'t diepfte met achten van Ilpendam : tot Penningmeefter was in\'t be-
negen voeten waters vervult; foo dat het gin van de bjedijckingDirck Beugel, van Alck-
ten bequame deurvaert was van vele fchepen, maer , en , nae \'t inbreken van \'t water, Michiel
foo buyfïen als andere , fèlfs van 70 en 80 laften, Poppe , van Amfterdam , geordineert : tot
die , daer ontrent gebouwt fijnde, door dit meir Lantmeter was aengenomen Lucas Sinck, van
in zee gebracht wierden : in voegen dat de be- Amfterdam , die daer na meeft alle de wercken
dijcking van de Beemfter , ten aenfien van hare met Auguftyn Bas , Lantmeter t\'Alckmaer ,
grootte , van een yder byna onmogelijck wierd heeft geroeyt en afgcfteken , by welcke eynde-
geoordeelt. Evenwel is dit gewichtigh werck in lijck Jan Pieterfz. Douw is gevoegt, die t\'famen
\'t voorfeyde jaer , door eenige roemwaerde be- alle de landen(als in de kaert gefien kan worden)
minnaers van \'t gemeen en byfonder welvaren, in Heeren-wegen, flooten, en kavelen, ver-
aengevangen , onder welcke d\'eerfte plaetfe deelt hebben.

verdienen Diedrick en Henrick van Os; want Dit alles verordent fijnde, hebben de Hooft-
na dat d\'eerfte defèr twee broeders kenniffe ge- Ingelanden, met advijs van haren voorfeydea
nomen had van de hoedanigheyt der gront van Dijckgraef en Heemraden , en verfcheyden
de Beemfter , heeft hy met andere aenfien- Molenmeefters , voor eerfl 16 watermolens be- ^envang
lijcke lieden een Compagnie gemaeckt , en fleet, en die op fulcke plaetfen gefielt, als men
" van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van Hollant tot de uytwatering bequaemft oordeelde te we- ^
en Wefl-Vrieslandt in\'t jaer 1607 odroy , om fen : en daer na met de naburige fieden, dorpen,
defe meir te mogen bedijcken, verworven : de eygenaers van landen , en andere geintereflèer-
hoofden en aen vangers van dit loflijck werck, de , gehandelt wegens de vergoedinge van hare
nevens de gemelde broeders van Os, fijn ge- landeryen die in\'t deurgraven fchade leden; en
weeft ( want hare namen fijn een eeuwige ge- met de felve geaccordeert fijnde,rontom de ga-
dachteniffe waerdigh ) de E. E. Heeren en ten en aenkomften van de wateren, in defe meir
Meefters Rombout Hoogerbeets, en Joan van vallende, beginnen te floppen , en het opma-
Santen , Raetsheeren in den Hoogen Raet; ken van den ringdyck aengevangen; \'t welck
Meefters Nicolaes Kromhout, JoanBuyes, en in de jaren 1608 en 1609 foo verre gebracht
Adriaen Teding Berckhout, Raetsheeren in \'t wierd, dat de dijcken rontom genoeghfaem vol-
Hof van Hollandt; Meefters Joan Bafius, Raedt trocken waren, doch niet in fulck een hooghte
en Rekenmeefter van Hollandt, en Elias van als men die , nae \'t drooghmaken, uyt den
Olden-barnevelt , Raedt en Penfionaris der gront van de Beemfter meynde te verfwaren:
ftadt Rotterdam ; de Heeren Pieter Boom, (in daer op quam in lanuarii, lóio, foodanigen
wiens plaetfe namaels gevolght is fijn foon den hoogen vioet, dat de buyten-dijcken deurge- Veurbrekm
Heer Schepen Abraham Boom, ) en Barthold broken fijnde, defe nieuwe en onlangs opge-
Kromhout, Burgermeefteren der (ladt Amfler- maeckte dijcken mede tot verfcheyden plaetfèn
dam; denHeer Nicolaes Veen, Burgermeefter deurbraken ; en de Beemfter, die nu aireede
der ftadt Hoorn; de Heeren Joan ten Grooten- tuflchen de drie en vier voeten was uytgemalen,
huys, en Jacob Poppen , Raden en Schepenen v/ederom vol waters liep, en meeft al de dijcken,
der voorfeyde ftadt Amfterdam ; Arent ten infonderheyt de ftoppingen die deur \'t water
Grootenhuys , Kapiteyn , en Bewinthebber gemaeckt waren, deur \'t binnen-water wegh
der Ooft-ïndifche Compagnie , en Jan Claefz. gefpoelt wierden.

Kroock : defe perfoonen lijn eerft geaccordeert Door dit ongeval quam dit treffelijck werck
met Lambert Wmgaertfz.vanVollenhove,welc- eenighfins in wan-ordre, en weynigh aenfien
ke \'t recht en aótie van de Gravinne van Aren- maer de kloeckmoedigheyt der Hooft-Ingelan-
berg in de gemelde Beemfter verklaerde te be» den, en der gemeene Participanten onderling
Vereenighde NederL T t 5 opgeweckt

Opgeweckt fijnde, hebben fy met een nieuwen
lult en naerftigheyt de faeck weder aengevan-
gen : waer toe van nieuws, tot meerder bevor-
dering van \'t werck, noch fommige Hooft-In-
gelanden, benevens d\'eerfte fèstien, fijn ver-
koren , te weten , Laurens lanfz. Spiegel ,
Raedt en Schepen der ftadt Amfterdam j den
Advocaet Tobias de Koene ^ daer na Dijck-
graef van de Beemfter 5 Wybrant van War-
wijck, loanHellinx, Nicolaes van Bambeeck,
en Auguftijn van Peyn , kooplieden der gemel-
de ftadt; Dirck Gerritfz. Meerman , Schepen
der ftadt Delf5 loan Binnenblijf, Burgermee-
fter te Hoorn , (in wiens plaets daer na de Bur-
germeefter Willem Pieterfz. Hafès volghde, )
een van de Burgermeefteren van Purmer-endt ;
Thomas Blommaert , van Haerlem en loan
Pellicorn , van Leyden : de welcke, nevens den
laetftgenoemden Dijckgraef tot Heemraden
hebben verwillight de voorfèyde Kornelis
Arentfz. Frans lanfz. Molenwerf, Dirck Franfz.
en Kornelis Kanter van Amfterdam.

De gemelde Heemraden hebben, door hare
gedurige naerftigheydt , en voorfichtigheyt ,
fomtijts gefterckt met eenige van de Hooft-In-
gelanden,en infonderheyt met de meergenoem-
de Dirck van Os (wiens foon van een felve naem
noch heden \'t ampt van Dijckgraef met groo-
ten lof bedient) en Jan Klaefz. Kroock > foo
vele gevordert, dat alle de ringdijcken , tot
over de twaelf duyfent Rhijnlantfche roeden, in
vier maenden meeft volrnaeckt en in behoor-
lijcke ordre fijn gebracht ,• en in elf maenden,
namelijck van den 14 lunii 1610 (wanneer men
eerft begon te malen , ) tot in \'t eynde van
Mey , of\'t begin van lunius i6ii , al het water
genoeghfaem wegh was j foo dat noch in \'t fel-
ve jaer (buyten hope en meening van een yder
felf van de naburige huyslieden , ] vele flooten
gemaeckt wierden ] ja men had het werck kon-
nen voltrecken, indien de weeckheyt van de
gront , en d\'overkomenden herfft en winter
\'t felve niet belet hadden : derhalven is de
laeghfte gront weder met meer dan twee voe-
ten waters bedeckt, doch de buytenwercken
ondertuffchen meer verfwaert en verbetert
fijnde, is al het water in \'t voorjaer i6iz door
de molens (die men in een merckelijck getal
had vermeerdert) uytgemalen , en de gantfche
Beemfter den 19 Mey van \'t felve jaer geheel
droogh bevonden.

Ondertuffchen fijn de binnen-wercken, die
deur \'t water meeft weder toegefpoelt waren,
van nieuws begonnen, en in min dan vier maen-
den opgemaeckt; en al de landen nauwkeurigh
in hare flooten, wegen, wateren, en kavelen
geleyt; foo dat op den 30 Julü van \'t gemelde
jaer ( van welcken dagh jaerlijcks, met danck-
^odt, in de Beemfter gedachtenif.
- fe wordt gehouden , ) de kavelingen en verdee-
lingen op \'t Huys te Purmer-endt tuflchen alle
d\'Ingelanden fijn gedaen , en een yder fijn landt
VMin- kaert fekerlijck aengewefen. Toen heeft
ge» der lan- yder fijn gedeelte aenvaert, huyfen daer op ge-
ftelt, en na fijn eygen goetduncken beplant,
gebouwt en verbetert; door welcken nutten ar-
beydt de Beemfter in fulcken ftaet en aenfien is
gekomen , datfè voor een der befte en vrucht- ^^^ ^^
baerfte deelen van geheel Hollandt wort gehou- },lgyyyu
den; foo dat\'er jaerlijcks vele vruchten op de
landen en in de boomgaerden gewonnen wor-
den , en vele duyfenden beeften geweydet, tot
groot voordeel van de befitters der landeryen
en hoffteden , en een befondere nuttigheyt en
gerief der naburen , die, in plaetfe van foo een
vervaerlijcken vyandt, die hare landen jaer-
lijcks aficnaeghde en in fijn holle kaken joegh ,
nu foo een fchoone landouwe , waer in fy haer
dagelijcks konnen verluftigen , befchouwen, en
des felfs fègeningen deelachtigh fijn.

Dit heerlijck geweft bevat in fijnen omring
meer dan feven duyfent en vijf hondert morgen
lants, behalven de dijcken , flooten en wegen,
die te famen over de duyfènt morgen bedragen.

Dit drooghgemaeckte meir is nu als tot een
eylandt geworden,- want het rontom een gracht
heeft van vier, vijf, fes, fèven , en op fbm.mige
plaetfèn van acht en tien roeden wijdt, en vijf,
fes, en feven voeten diep , tot een boefem en
uytwateringe foo wel van fijn eygen water,
welcker molens daer op malen , als oock van \'t
water der buytelanden, en tot een deurvaert
van alle fchepen en fchuy ten , die te voren deur
defe meir plegen te varen.

De Beemfter legt in een feer bequame cn Gelegen^
rontom volckrijcke plaetfe , en als in \'t midden
van fèer veel groote en treffelijcke dorpen j
want in \'t zuyden heeftfe de ftadt Purmer-ent,
aen welcke fy nu met een brugge is gehecht; en
niet wijdt van daer de twee rijcke en vermaer-*
de dorpen Wormer en Jifp, en het gehucht van
Neck; in \'t ooften is Oofthuyfen, Quadijck en
Hobrede; in \'t noorden de Beets, Somerdijck,
\'t gehucht van Vierhuyfen , Audendijck en
Avenhorniin \'t weften de twee groote en mach-
tige dorpen Rijp en Graft, zuydt en noordt
Schermer, ooft en weft Myfèn, met het ge-
hucht van de Volgers en Vuyle Gracht.

Den toeleg ofte gront van den ringdijck is op ,
de breette van acht Rhijnlandtfche roeden ge-
maeckt,daer op een dijck legt van twee roeden
gloyens, anderhalf roede kruyns, en twee, doch
op fommige plaetfen derdehalf en drie roe-
den druypens, en fèven Zypfche voeten hoogh;
hebbende een binnen ofte notfloot, tOt af-
fcheyding van den dijck en landen, van twee
roeden, oock derdehalf, en drie roeden breet.
Binnens-dijcks fijn tien groote en linie-recht-
gaende wegen,op evengelijcke wijdte van elck-
anderen afgelegen , gemaeckt, yder drie roe-
den breet, en lang 1900, eenige 2000, en 2100,
doch de middelwegh meer dan twee duyfent en
negen hondert roeden : defe wegen hebben
aen wederfijden een floot van anderhalf roede
wijdt, waer uyt die opgemaeckt fijn; behal-
ven noch verfcheyde bywegen , tot bequamer
aenkomft van de naburige dorpen , en verkor-
ting van andere wegen , geleyt. Tuffchen yder jr^rfr/wÄ-
wegh fijn , op een gelijcke wijdte, acht groote
deurgaende en den anderen kruyffende water- -
tochten , breet twee roeden , en vijf voeten
^i^P^ gegraven: oock fijn\'er noch eenige an-
dere

dere wateringen en molen-tochten, fbo tot ge-
rief van de vaert, en om bequamelijck met
fchuyten aen alle de landen te konnen varen,
als oock infonderheyt om het regenwater uyt de
kavelfloten in de molentochten, en foo voort
aen de molens te brengen.
^fdeelmg. Tuffchen defe wateringen en Wegen fijn alle
de landen in vierkante Wocken van hondert
morgen geleyt, en weder in flucken van twin-
tigh morgen, op de lengte van twee hondert en
vijftigh, en de breette van vijftigh roeden afge-
deelt, en met fcheyd-flooten van twaelf voeten
breet van elckander gefcheyden, op fulck een
wijfè, dat de hoofden ofte de voorfle deelen
van alle de landen aen eenigen wegh, en d\'ach-
terlanden aen een der voorfeyde watertochten
ofte vaerten uytkomen. Dewijl oock alle dele
landen niet van een hooghte fijn, foo is de gant-
mdcrs. fche Beemfter in vier Polders afgedeelt, en yder
Polder met foo vele molens voorfien, dat die
fijn water bequamelijck en by tijdts in \'t voor-
jaer kan loofen , waer toe de molens ten getale
van J5 fijn vermeerdert. d\'Arenberghfche Pol-
der, groot ontrent twee duyfènt morgen , wort
door twaelf molens j de Boven-polder,die 1900
morgens vervat, door tien,- en de Middel-polder
, met de Onder-polder door drie-en-dertigh mo-

lens droogh gehouden. Om de gemelde afpol-
dering bequamer te verrichten , is de gront van
de Beemfter , als die noch onder \'t water lagh ,
tot tweemael nauwkeurigh over \'t ys gepeylt,
gediept en geboort ^ en als die nu droogh en
afgeroeytVas , in alle de ftucken tot verfcheyde
plaetfen gelpit en geproeft, om de landen , lbo
na als doenlijck was, met elckanderen te verge^
lijeken, en de flechtfte by de befte te voegen.

Indien ick nu in \'t befonder alle de deelen van
defe heerlijcke landouwe wilde vertoonen, het
Ibude te lang vallen : en wie\'kan na waerde foo
veel treffelijcke hoffteden en lufthoven , als de
Beemfter die men met recht het Noort-Hol-
landtfche Tempé magh noemen , ) in haren
Ichoot omhelft, befchrijven ? daer fommige van
d\'aenfienlijckfte des Landts hare finnen, door
Staets en Stadtsfaken vermoeyt,komen verlufti-
gen , en een geoorloft vermaeck genieten in\'t
befchouwen der Natuure ophaer fchoonfte en
in haer kracht, om daer door opgeweckt te
worden tot lof van den Schepper der fèlve Na-
ture-, die, uyt d\'onuytputtelijcke fonteyne van
fijne goedertierentheyt, den menfchen foo vele
fchoone, rijcke en milde gaven fchenckt, dat
hy die niet genoegh kan bemercken , verhalen,
nochte prijfèn.

E Ed* Gr. Mog. Hee- de /ehe hchhende, tér exfpiratte ^an de yoorf^, jaren
ren Staten van Hol- aendeGraeflijckheyt fullen laten volgen deri elfden fchoof
landt en Weil:-Vries- yan de befaeyde landen der ^oorfs^ bedijckinge, Gelijck
landt hebben aen de Wy de Vertoonders oock yergunnenlPrydom yan de mid-
Heeren Burgermeefte- delen yan confumptie tot den tijdt -van de ^oorf^.kayelin-^
ren en Regeerders der ge der gronden, ende een jaer daer na-, mitsgaders vooral-
fladt Alckmaer O- tijt n^rydomme-van de tollen de Graeflijckheyt^an oudts
étroy gegeven , dat fy alt^t toegekomen hebbende, fvan alle \'t gene fy (uilen
mochten bedijcken , rijperen na de yoorf^. landen, ofte yan daer uytyoeren
en van water tot landt in Hollandt. Oßrojerende mede de Vertoonders, om^e
maken een goet gedeelte van het water ge- te nomineren drie perfoonen, daer uyt hy Ons, ofteOn-
naemt de Schermeer , aen de voorfeyde ftadt fe Kamere yan de Reeckeninge, een fal "berden y er kofen
Alckmaer gelegen , en dat binnen den tijdt tot Dijckgraef. Ende fullen yoorder de Vertoonders Jelfs
van vier eerftkomende jaren in\'t geheel, tot mogen flellen ende committeeren, Hoofi-Ingelanden ,
de Ster-Meer en Lange-Meer toe, en de ge- Heemraden , Penning-meefl er, ende andere Officieren
feyde twee Meiren uytgcfloten ; op conditie de dijckagie concernerende, met macht om allerley ICeu-
nochtans , dat de gemelde Heeren Burgermee- ren ende Ordonnantiën, tot yorderinge ende onderhout
fteren gehouden waren,voor en aleer in \'t werck yan de yoorf^. dijckagie dienende, te maken, ende heü
tot de voornoemde dijckagie te treden, alle de gum metgoetyinden yan de Hoofi-Ingelanden ofle meer-
gene die eenige pretenfie hadden, ofte verklaer- der flemmen yan dien, tot makinge ende onderhoudingé
den daer by geinterefleert te welen, behoor- yan de yoorf^, yoorgenomen dijckagie ende appendentien
lijcke voldoening en contentement te geven,- yan dien omgef.agen fal "gorden, \'t felfde hebben fal pa-
en in \'t befonder , dat het contrad, den 19 rate executie, ende geinnet -poerden met dubbel gesvin^
September van \'t jaer 1Ó31 tuffchen Burgermee- niet jegenflacnde oppofitie ofte appellatie, ^c. Dus
fteren en Regeerders der ftadt Alckmaer, en de verre de woorden van \'t gemelde Odroy, het
Heeren Hooft-Ingelanden,Dijckgraef en Heem- welck is gegeven in den Hage, onder\'t groot
raden van de uytwaterende fluyfen van Ken- Segel van den Lande, den 16 September, ia
nemerlandtenWeft-Vrieslandtgemaeckt, fbu- \'tjaer 1(531.

de nagekomen en volbracht werden. In\'t gé- Daer na fijn de welgemelte Heeren Burger-
melde Odroy wierd den voorfeyden Heeren meefteren en Regeerders der Stadt Alckmaer,
Burgermeefteren en Regeerders der ftadt Alck- volgens den inhout van \'t Odroy,voortgevaren
maer oock toegeftaen , gelijck d\'eyge woorden om dit loffelijck voornemen uyt te voeren,en al-
van \'t fèlve meebrengen , de gronden yan de yoorf^. Ie verhinderingen wegh re nemen : waer op het
Schermeer te mogen houden, ende te befitteneeumgh^ drooghmaecken aengevangen en geluckeiijck
lijck ende erffelijcken, yoorhen, beuren eryen ende na- volbracht is, en alles in fulcken ftant geftelt,
komelingen, ofte aBie yan hen yerkrijgende, mits aen om de landen by lot ofte kavelinge uyt te deelen;
Ons , ten behoeye yan de Graeflijckheyt, betalende, deshalvenhebben de Hooft-Ingelanden, Dijck-
tot een erffelijcke recognitie, drie ponden, te yeertigh graef ende Heemraden, mitsgaders gemeene
grooten \'t pont, jaerl^cks op yder morgen, innegaende Ingelanden van de Scher-Meer, om \'t fèlve te
nae feyen jaren , te reeckenen yan de tijdt af dat de ka- bequamer te verrichten, t\'famen geaccordeert
yelinge ^an de bedljckte landen fal ypefen gedaen , ende en gearrefteert eenige Poinden ende conditiën,
losbaer tegens den penning y\'yfen-tmntig, latende de waer van de voornaemfte fijn , en tot ons be-
yertoonders ( ver ftaet van\'t requelt, \'t welck fonder voornemen dienftigh: Eerftelijck,dat alle
fijn de welgemelte Heeren Burgermeefteren) de kavels, afgefteken fijnde in vijftien Mor-
yry de hondertfle morgen yan alle de landen, binnen den gen Schermer-meers lantmate , van fes hondert
ring yan de Schermeer, uyt den "Sn^ater te bedijcken, tot roeden in de morgen, hardt landt, (defloo-
onderhout yan de Kercke ende Kerckelijcke dienften, ten daer inne niet gemeten,) ende met nomber-
mitsgaders aen de Graeflijckheyt de Vtffcherye oyer ring- palen van den anderen gediftingueert, t\'elckens
pooten ^an de \'voorf^.bedijckinge. Hebbtn yoorts de Ver- twee alfulcke kavels naeft den anderen gelegen,
toonders yergunt ende yergunnen mits defen yrydomme ofte foo de felve in de looten geftelt fijn , fullen
yan alle contributien ordinaris ende extraordinaris, als werden gecombineert, ofte t\'famengevoeght.
yanyerpondingen, hondertfle, yijftighfle, endeyeer- \'t Gene fommige kavels, by neutrale luyden,
tighfle penningen yan en oyer de gr onden yan de yoorf^. oock nae rijpe examinatie , flechtet of beter
bedijckinge, ende yan de oude landen tot de bed^ckinge bevonden werden, als de gemeene anderen,
te breecken ende te gebruycken, mitsgaders yrydom ende fullen nae advenant de mindere of meerdere
exemtie yan de befaeyde landen, hoorngelden, ende dier- deucht, met penningen werden geegaleert ende
gelijcke laflen, die oyer de platte landen aireede geflelt vergoet. Op defe en vele andere conditiën,
fijn, ofte noch gefleltfouden mogen yperden niet uytgefon- hier te lang te Verhalen , is de gemelde kaveling
dert, ende yan alderley tienden , yoor den tijt yan yijf- en loting voltrocken op het Stadthuys t\'Alck-
tien jaren eerflkomende , alles ingaende na de kayelinge maer den ij Odo ber in \'tjaer 1Ó35, ter pre-
als yoren , ende mits dat de bed^ckers ^ ofte a^ic yan fentie van verfUieyde aenfienlijcke Heeren des
Vereenighde Nederl. \' Tt 5 Landts

. %		s
6
7
S
-W ^
		to
		II
		tz
\'1	u	B
		^

1 LS
		t7
*		18

I * II M. ^

1 -	ts
4-	17
5	^ r
	19
	w
	21
9
ta
u
IX
* t3	Z6
* t 1 ^

	té-
	n ""
	^ tß

7	t8


---	zt
Otterlycker tt *	-We^h ^^ *

Landts en der gemelde fladt Alckmaer, nev ens Bylemer-meir,niet wijdt van Amfl:erdam,en on-
meefl alle dwingelanden van de Scher-meer. trent de Diemer-meir , gelegen ,• welcke Byle-
Men kan oock de naerfligheyt der Hollanders, mer niet feer gelnckigh is voor eenige van de
behalven alle \'t voorfeyde, befpeuren aen het bedijckers, dewijl fy op vele plaetfen niet wel
drooghmaken van verfcheyde andere meiren, droogh gehouden kan werden. Alle defè mei-
als den Heer Huygen-waert, ( niet wijdt van ren, met hare afdeelingen , wegen, en andere
^^^^ ^^^ Alckmaer gelegen, en ten deel in defe kaert befonderheden, konnen genoegh in de Kaerte
itnwmu van de Scher-meer begrepen, ) welcke in \'tjaer gefien werden , dies fal ick den Lefer met geen
ló^i is uytgemalen, en met fijne dijcken be- langer befchrijving ophouden en alleen aen-
floten, vervattende binnen de felve meer dan roeren d\'overige meiren, die van tijt tot tijt^\'J^I^*^^
drie duyfent en drie hondert Hollandtfche mor- droogh gemaeckt fijn; als de Wormer, tufïchen nn,
gens : doch de gront is niet fbo vruchtbaer, de riviere de Sane en Purmerent gelegen, welc^
nochte de weyden fbo vet, als men gehoopt ke vervat een duyfènt feven hondert en twee-
hadde. en-negentigh morgens : d\'andere fijn, de Ster-

Turner» XufTchen de fleden Edam , Purmerend, en meer , niet wijdt van de Beemfler j d\'Egmon-
Munnekendam , leght de Purmer ( waer van der-meer, en Berger-meer, dus genaemt nae de
de Kaert, nevens eenige andere, terflonthier dorpen daer fy naeflaengelegen fijn 5 deBoec-
op volgt,) in\'tjaer 1621 droogh gemaekt; het keler-meer , dicht by Alckmaer de Geefl-
welcke feer aengename, en, als fommige mee- meer , Dieps-meer, \'t laerlinger-meer, Wog-
nen , byna de befle weyden van Hollandt heeft ,• meer , Wognummer-meer , Binnebroecker-
en begrijpt in fijnen omring twee duyfent ne- meer, en eenige andere, die men hier voor in
gen hondert en twee-en-tachtigh Hollandtfche de kaert van Well-Vrieslandt,oock \'t Noorder-
morgens. quartier geheeten, kan befchouwen: dieswy
In de gemelde volgende kaert fiet men noch befluyten, en fèggen, dat alle defe gemelde
drie andere droogh-gemaeckte meiren, die niet meiren nu flrecken tot grooten dienfl en nut
Broecker- foo groot fijn als de vorige,tufïchen Amflerdam der Provintie van Hollandt en Wefl-Vrieslandt
fer-en^Bel cnPutmerend, te weten, de Broecker-Buyck- in \'t gemeen, en van vele perfboneriin\'t be-»
flooter- en Belmer-meir geheeten 5 als oock de fonder.

Et üyterfté deel van
Hollandt , dat meeft
naer het noorden
ftreckt, en tegen over
\'t eylandt Texel gele-
gen , is van \'t felve ey-
landt door een arm
der zee/t Marsdiep ge-
naemt , gefcheyden ;
maer ten weften wort
het befpoelt door de golven ran den Oceaen;
dit hooft ofte hoeck lants, \'t welck ftch fèer
hoogh boven de zeebaren verheft, vervat de
dorpen Huysduynen en Helder, die voor\'t ge-
welt der zee door de duynen , van de voorftch-
tige Natuur geftelt, befchermt worden: al het
overige van defè ftreeck, welcke fich verre naer
\'t vafte landt defer Provintie uytftreckt, fijnde
allengs verfamelt en opgehoopt door \'t hoogh
vloeyen der zee, hoewel datfe boven de baren
uytfteeckt, fbo wortfè van de fèlve dickmaels
aengevochten , ja fomtijts, als.de zee vergrämt
is^gelijck als onder de golven begraven ^ tot dat
de vernuftige Batavieren , met een kloeckmoe-
digh voornemen , een fantdijck maeckten, die
fy van de gemelde duynen tot aen \'t vafte landt
brachten j en alfbo door dit middel het krach-
tigh gewelt van den verwoeden Oceaen gebrey-
delt, en alle defe landeryen, die d\'inwoonders
het Koegras noemen, van de felle zeebaren be-
vrijt hebben. Toen dit dus geluckt was, kregen
de Hollanders , na gewoonte , een nieuwen
moedt j want ten eerften begonnen fy dat deel,
dat men Ie Mairs Polder noemt, en niet feer

te voorfien, en een dijck tuffchen de
cromten van de duynen te leggen. Daer na
heeft men verfcheyde reyfèn in beraet genomen
defe geheele ftreeck lants, die fich wijt en breet
uytftreckt, nevens het eylandt Wieri-ngen (dus
genoemt naer \'t wier, dat de zee daer veel op-
werpt , niet wijt van de Zuyder-zee gelegen, en
alleen van dit lant door een arm der zee , diefe
de Wieringer Balg noemen , afgefcheyden , )
met dijcken te beftuyten en aen \'t vafte landt te
hechten : want den Oceaen, hier vele fanthoo-
pen tegen defen dijck opwerpende, fchijnt het
voornemen der Hollanders te begunftigen, en
als vrywilligh afftant te doen van fijn recht dat
hy op dit gedeelte,dat hem afgenomen is, heeft:
en men foude overlang \'t gemelde voornemen
te werck geftelt hebben,indien niet d\'onvrucht-
baerheyt van eenige deelen \'t felve belet had-
den , om dat de befitters van defè gronden wey-
nigh voordeel hoopten en vele fchade vreefden;
te meer, nadien het deel, dat naeft aen de zee
leght, geheel met fant bedeckt is , en fchijnt
feer weynigh vruchten aen fijne meefters te be-
loven , in vergelijcking van\'t gene dat dicht by
de Zuyderzee is gelegen, \'t welck vol grachten
en holen is, daer de zee haer water in brengt.
Doch hoewel d\'eygenaers dit werck , om de
voorverhaelde redenen , tot nu toe uytgeftek
hebben , fbo heb ick evenwel goetgevonden de
nakomelingen niet te berooven van dusdanige
voorbeelden, welcke het verftant en kloeck-
moedigheyt der Hollanders , die \'t gewelt der
Nature durven tegenftaen,klaerlijck vertoonen.

Et Graeffchap Zeelant, (ge- mitsgaders Walcheren, Zuyd-Beveländt, Noort-Bevelandt
lijck fommige feggen ) be- en Wolfersdijck, die onder den naem van Zeelandt bewe-
grijpt de eylanden die bin- fter-fcheld gerekent en begrepen worden. Zeelandt is in Crenß».
nen de ftroomen van de \'t weften en zuyd-weften, maer voornamentlijck in\'t noord-
Schelde gelegen zijn , en weften en noorden, befpoelt met de woefte zee, <loch
heefc fijnen tegenwoordigen regen de felve wel verfien en bewaert met berghskens en
naem, na veler gevoelen, ge- heuvelkens van wit zant, door de natuure ofte zee opge-
kregen van de Denen , de worpen, en gemeenlijck duynen geheeten, welcke alleen
welke eerft ingenomen heb- in Walcheren en Schouwen, als wefende de twee uvtterfte
bende het eylandt van Wal- eylanden, zijn. In \'t ooften en noord-ooften fcheyden het
cheren , \'t felve Zeelandt fekere ftroomen (als het Goereefche gat, Flackee, en Volc-
geheeten hebben, nae den kerack, ) van het Graeffchap Hollant; zuydwaerts heeft
naem van het voornaemfte eylandt van Denemarcken, het de flincker, en zuyd-ooflwaert den rechter arm van de
waer af alle d\'andere omleggende eylanden alfoo gemaemt Schelde, die het van Viaenderen en Brabant fcheyt, en
zijn geworden. Levinus Lemnius, een vermaert Medi- voort (foo gefeyt is) in twee voorname deelen van malkan-
cijn-meefter geboren van Zierickzee, brengt den naem deren deelt.

af van Zee en Landt, om dat het een landt is rondom Van daer de duynen ophouden,zijnWalcheren en Schou-
met de zee be^ingelt: wiens gevoelen veel waerachtiger wen , en d\'andere eylanden rondom,met vafte ftercke dijc-
is, als wel de voorgaende; want der Denen eylanden al- ken befet, van fulcker hooghte, dat de zee daer niet over-
foo niet genoemt worden in hare tale, alswy de felvige vloeyenkan; en boven gemeenlijck foo breet, dat\'er twee
noemen. En in defe opinie wort hy gevolght by Louys wagens neftens den anderen konnen op rijden, maer bene-
Guicciardin, dié hem nochtans niet toe en ftaet, gelijck het den acn den voet wel vijf-en-twintigh ellen breet, Defe
niet heel vreemt en is, dat de Zeeufche eylanden eertijdts dijcken worden gemaeckt van goede kley ofc pot-aerde.
fouden bewoont geweeft hebben by de volckeren, die Cor- Van buyten loopenfe allengskens vlacker af, en zijn boven
nelius Tacitus , in fijn boeck van de zeden der Duytfchen, op, foo verre als \'t water gewoonlijck daer tegen fpoelt,meer
Mattiacos noemt. Overmits (fegt hy,) de Mattiaci in Hoog- dan twee vingeren dick met ftroo ofte gluy wel dicht door-
duytslandt ^n over den Rhijn gewoont hebben, gelijck de wrocht , het welckfe wonderlijck fterck en geduurigh
voorfz Tacitus felve mede getuyght. Andere willen feggen, maeckt. De koften die dagelijcks aen de vermakinge, on-
dat defe eylanden eerft by de Tö^r^Wm fouden bewoont derhoudinge, en verfekeringe van defe dijcken gedaen wor-
zijn, doch dit is even onfeker. Mijns bedunckens, feght den, zijn feer groot, de arbeyt en moeyte niet minder.
Joannes Ifacius Pontanus veel beter als alle de reft,de welke £manueh2ii-i Meteren in het i 6 boeck fijner Commentarien
meent dat de Zeelanders, ofte te minften een deel van de verhaelt, uyt het getuygeniffe der Zeeufche Dijck-graven,
felvige , mede zijn oorfpronckelijck van de Catten geko- dat de omvang der landen van Zeelandt, fbo verre die met
men, gelijck hy breeder bewijft in fijn boecksken van de dijcken befet en befchermt zijn, wel gemeten wefende,be-
drie monden des Rhijns. Doch wat hier in der waerheydt draeght veertigh mijlen weeghs, elcke mijle van veertien
van zy , laten wy de geleerde onder malkanderen difpute- hondert roeden , en dat elcke roede dijcks, d\'een door d\'an-
ren, ons genoegende, in \'t gros te feggen, dat de Denen en der, wel gekoft heeft tien pont Vlaems, foo dat alle buyten-
Noormans niet alleen defe Zeeufche eylanden noy t befeten dijcken, te famen komen te ftaen by de vier-en-dertigh ton-
en hebben, als voor een weeck drie, vier, en Hollant mede nen gouts. De gemeene koften tot onderhoudinge der fel-
voor een korten tijdt, alfoo fy daer weder uytgefmeten wier- ver kan hier uyt ten deele afgenomen woorden, dat, in \'t
den. Oft nu de Grave Diederick de Zeeufche eylanden landt van Schouwen, yder gemeet, ofte halve morgen Hol-
gefamentlijck met Hollant verkregen heeft, en op een fel- lants, alle jaers te gelden heefc, foo aen fchot- als dijck-gelt,
vige tijdt tot een Graeffchap verheven zijn geworden , dan tuflchen de drie en vier guldeiis,welcke penningen eenigh-
oft Zeelandt te voren fijne befondere Graven gehad hebbe, lijck befteet worden tot de reparatie der dijcken. Maer alle
en wanneer het eygentlijck met Hollandt vereenight zy ge- defe overgroote koften worden overvloedelijck vergoedet,
worden, konnen wy niet vaftelijck feggen. Het is te geloo- door de uytnemende vruchtbaerheyt des landts; het welc- rrrtuht\'
ven, foo Jan Reygersberge Chronijck-fchrijver van Zee- ke, op dat ick andere graneti, als gerfte, haver, en wat des yaerheyt.
landt, en andere autheuren bewijfen , dat een deel van defe meer is, voorby gae, infonderheydt geeft groote menighte
eylanden, als Walcheren en Zuy t-Bevelandt, eertijdts vaft van feer fchoone en uytgelefen tarwe,die in de omleggende
geweeft zijn aen Vlaenderen, en dat by geval en tempeeft der landen wel bekent en grootelijcks begeert is. Daer benef-
zee , de watervloet Schelde een nieuwen ftroom ofte loop fens waft \'er veel kool-zaets, waer van olie wordt geflagen,
tuflchen beyden genomen, en die van Vlaenderen afge- die men befight omin de lampe te branden , zeep afte zie-
fcheyden heeft. Gelijck oock Cornelius Battus fchrijft, een den, en tot meer andere dingen. Mede oft krappe, die de
oudt gefchrift geflen te hebben, waer in ftont, dat,omtrent verwers gebruycken,valt \'er nytnemende veel en goet.Daer
den tijdt vande geboorte Chrifti, defe eylanden niet dan wafTenoock, met name in landt van Schouwen, eenige
met fekere enge flooten en waterloopen van malkanderen Laurier-boomen met hare rijpe en volkomen beffen, oft
afgefcheyden waren.Andere gelooven,dat omtrent de felve Bakelaer, een fake (feght Guicciardijn) die in d\'andere Ne-
tijdt de Schelde defe eylanden niet alleen van Vlaenderen, derlanden niet en gebeurt. Gelijck mede verfcheyden foor-
maer oock van malkander affcheydende , aldaer in de Mafe ten van medicijnale kruyden, die elders niet te vinden zijn.

De Zeeufche weyden zijn wonderlijck goet en vet voor het
vee ; en felfs op de buyten-dijckfche fchorren, ofte voor-
landen , die nochtans alle getyden met de foute zee-baren
overloopen worden, dwalen ontelbare kudden fchapen, de
gentlijck en volkomentlijckte befchrijven ; want een deel vetfte en fmakelijckfte van alle de Nederlanden. De duy-
der felve zijn dickwils door onweer, en overvloet der zee nen zijnder gelijck in Hollant vol konynen,en op de koorn-
verandert, en nu kleynder en dan wederom grooter gewor- ackers onthoud fich een groote menighte hafen, velt-hoen-
den, nu vergaen en dan wederom opgekomen. Daerom deren ei^patrijfen. Wat aengaet de Zeeufche lucht, daer ^^^^^^^
fullen wy alleenlijck befchrijven de gene die bedijckt zijn, van fullen wy Lemnium hooren fpreken, wiens woorden, na
namentlijck, Schouwen, Duyvelandt, Tolen, en Orefant den fm vertaelt, aldus luyden : Van de foetigheyt des Zeeu-
(welcke , ten aenfien van de Schelde, ooftwaerts gelegen fchen luchts en derf ick niet veel toefeggen, als die op fom-
zijnde, daerom genoemt worden Zeelandt beoofterfcheld) mige plaetfen wat ftrafachtigh is, en ongefonder dan in dc
jSe der lant, V u nacft-

naeftgelegene landen, voornamentlijck des fomers, en dat
door de ftercke dampen der poelen en morafrchen,als oock
door dien het landt weynigh met boomen beplant is. Doch
heeft dit voordeel, dat fy niet haeft van pefte befmet wordt;
maer de befmettinge eens ontfangen hebbende, valt den
menfchen feer wreet, en is niet haeft te verfoeten of te ftil-
len. Defe hardigheyt van de lucht heeft het fpreeckwoort
veroorfaeckt, waer mede men gemeenlijck wenfcht om
Brabantfche lucht en Zeeufche rentenhoewel nochtans
het eylandt van Schouwen een tamelijck wel-getemperden
hemel heefc, en in dien deele alle d\'andere Zeeufche ey-
landen te boven gaet. De Zeelanders zijn feer fcherpfin-
nigh, en vernuftig; in haer huyshouden foo net en puntigh,
dat de Koning van Spanjen Philippus 11 , en fijne Hovelin-
gen , in Zeelant aengekomen zijnde, fich daer grootelijcks^
in verwonderden. Men vint \'er kloecke zee-luyden, en ge-
neeren fich de Zeeuwen in\'t gemeen meeft by de lantwin-
ninge en viftcherye , op welcke fy haer befonderlijck wel
verftaen. Door de bant en zijn de inwoonders hier niet foo
grof en groot van geftalte als in Hollant. Doch verhaelt de
Zeeufche Chronijcke, dat Graef Willem, de vierde van die
name, van Hollant en Zeelant, toegenaemt de Goede, op
de Bruyloft van Karei de Schoone, Koning van Vranck-
rijck, een Zeelantfche vrouwe gebracht heeft, die foo groot
van lichaem was, dat felfs de allergrootftemannen maer
dwerghskens by haer fchenen te wefen. Haer krachten wa-
ren foodanigh , dat fy in elcke handt een volle tonne biers
konde dragen, en een balck,die acht mannen niet konden
optillen, haelde en (leepte waer fy begeerde.

In Zeelant zijn maer fes bemuurde fteden, die hare Ge-
deputeerden en ftemmen hebben ter vergaderinge van de
Staten des felven lants, namentlijck, Middelburgh, Zierick-
zee , Goes, Tolen , Vliftingen, en Vere. Daer-en-boven
zijnder noch S. Martens-dijck, Armuyden, en Brouwers-
haven , welcke mede wel goede befloten vlecken zijn, en
ftades privilegien hebben, maer eygentlijck onder de fteden
niet getelt worden. Roemers of Reymers-wale leght nu
meeftendeel ontmantelt, hoewel het mede fijn Burgermee-
fters heeft. Dorpen oft open vlecken telt men in Zeelandt
over de hondert, waer onder fommige uytnemende groot
zijn, als Domburgh, eertijdts een ftadt, cn als noch ftadts
privilegien hebbende: Haemftede, een oudeBaronnye,
Scherpenifl^^e, Cruningen , Baerlandt, en meer andere. De
Staten des landts en Graeflijckheyt van Zeelant beftaen
uyt de eerfte Edele, welcke den gantfchen Adel reprefen-
teert, namently ck, de Marquis van der Vere en Vliflingen,
plaetfèn tegenwoordelijck toebehoorende den Prince yan
Oranjen Willem Henrick van Naflbu, en de fes voorge-
noemde fteden.

Schouwen» Schouwen is het grootfte eylandt beoofter-Scheld, de
Latiniften noemen het Scddia, nae de Schelde, die \'t felve
met de andere oofterfche eylanden van bewefter-Scheld
onderfcheyt. Het is eertijdts grooter geweeft, en placht
Noord-Bevelant foo na te leggen, dat de inwoonders van \'t
een en \'t ander eylant te famen konden fprake houden, daer
fy nu met een wijdt water van den anderen gefcheyden zijn.
De oorfake yan defe af breucke is geweeft het gewelt van de
zee, ep de ónachtfaemheydt, of liever onervarentheydt der
inwoonders, die niet gewoon waren hare dijcken foo hoogh
en geweldigh te maken, als men naderhant uyt hooghdrin-
gende noodt heeft moeten doen. Nu begrijpt het in fijne
omloop, behalven de aengehechte polders van Dreyfl^chor,
Somiemaer, Noordgouwen, en meer andere, tuflohen de
feven en acht Zeeufche mijlen: maer die de zee-ftrant vol-
gen wilde, en den ring van de annexe polders, moeft al wel
te beene wefèn, als hy \'t in een fomerfchen dagh foude om-
gaen. Men houd het, fonder de polders, binnendijcks
groot te wefen over de achtien duyfent gemeten, oft negen
duyfent morgen,waer onder veel moeren oft half verdronc-
ken landen zijn, die nochtans door denaerftigheydtder
Noort-Hollanders, aldaer federt eenige jaren herwaerts ne-
dergeflagen, nu al mede gebruyckt worden, en met me-
nighte van melck-rijcke koeyen beflagen zijn; behalven dat
fy uyt de poelen en floten overvloedigh veel palings trec-
ken, die uytnemende goet en verzijn, gelijck de water-
vogelen daer mede in grooten getale gevangen worden. Al
het welcke geen kleyne vervullinge en neeringe in Zie-
rixzee veroorfaeckt.

Zierixzee , de hooftftadt van beoofter-Scheld, en naeft Zierixxee.
Middelburgh, van heel Zeelandt, is, nahet gevoelen der
fabuleufe Hiftorie-lchrijvers, gefticht in\'tjaer onfes Hee-
ren 845», by eenen Zyrigus, oft Zierick, van v/elcke fy haren
naem heeft, ofte van Ceres, ofte van Circe. Sy wordt ge-
houden voor de oudtfte ftadt van Zeelandt, en plach wel
eer vermaert te zijn door den grooten handel die daer ge-
fchiede : maer naderhandt het diep verloopen zijnde, is fy
de zee-vaert allengskens quijt geworden,en beftaet nu meeft
by de viflcherye , en landtbouwinge, doch Wordt \'er noch
tamelijcken handel gedreven van zout, dat hier uytnemen-
de wit en fijn gemaeckt wort; en van meede, die in \'t eylant
Schouwen overvloedigh en feer goet is. De ftadt is rondom
met fteenen muuren befloten, uytgenomen in \'t aenkomen
van de nieuwe haven, een heerlijck werck, dat de Magi-
ftraten voor weynige jaren met groote koften hebben doen
maken, op hope van den handel weder te locken, dan tot
noch toe met kleyne vrucht. Defe haven is omtrent een
half mijl lang, en valt op \'t eynde in dien arm van de Schel-
de, die Zeelandt (foo gefeyt is) in tweên deelt: Sy is een van
de drie treffelijcke en ( om foo te fpreken ) royale wercken,
by die van Zeelandt, ftaende den oorlogh tegen Spanjen,
gemaeckt; maer geen van drie wel geluckt, nae de voorge-
nomen hope. Onder andere gemeene gebouwen, daer de
ftadt van Zierixzee mede verciert is, munt voornamentlijck
uyt hare Hooftkercke, genoemt S. Lievens Monfter, over-
mits fy eerftmael gewijd is ter eeren van den felven Zeeu-
fchen Apoftel; in heel Zeelandt en heeft defe Kercke haers
gelijcke niet, foo in grootheyt als fchoonheyt van gebouw,
nochtans meent men datfe noch veel fchoonder geweeft zy,
eerfe jammerlijck van de blixem aerigefteken en verbrandt
wierd, in \'tjaer dat dit vaersken mede brengt, \'t welck noch
te lefen is boven aen fekere yfere tralie voor de glafen ven-
fters van de Kerckmeefters kamer, luydende als volght :

Om dit te verftaen, moet men weten dat de brant ( daer
wy van fpreken ) geviel op een kerck-mis-avont. Nu foo is
mèn in de Roomfche kercke, op den dagh der kerck-wyin-
ge, onder andere gewoon te fingen de woorden die de Pa-
triarch lacob fprack, als hy, uyt fijnen droom ofte gefichte
ontfpringende, feyde, defe plaetfe is fchrickelijck, en in
\'t Latijn ^errihilis eß locus iße. Het vaersken dan is een t\'fa-
menfprekinge, tuffchen iemant uyt den volcke en een Prie-
fter : Singt ( feght d\'eerfte ) morgen, Terribilis. Ick en kan
niet, antwoort de Priefter. Waerom ? om dat \'er vuur valt,
te weten uyt den Hemel. Nu komen wy weder ten propoo-
fte, en feggen dat aen \'t weft-eynde van defe Kercke gebout
is een uytnemende fchoone tooren, van fonderfinge dickte,
maer niet hoogh nae advenant, overmits hy maer een der-
dendeel is opgemaeckt; waer hy voltrocken volgende \'t mo-
del, dat noch te fien is, foude buyten twijffel alle Nederlant-
fche torens overtreffen, en een fonderling baken zijn voor
de fchepen in zee.

De ftadc van Zierixzee heeft een wijdtftreckende juris- ^g^yg^nf^
didie, niet alleen over het platte landt van Schouwen, wiens pi<^iiegien,
dorpen altemael voor hare vuurfchaer te rechte ftaen, heb-
bende voorts hare Gemeente-Burgermeefter, met fijn feven
Heem-Raden, en het volkomen gefegh in faken van dijcka-
gie ; maer oock over Duyvelandt, voor weynigh jaren aen
Schouwen gehecht, alwaer hare Regeerders by recht van
koope Ambachts-heeren zijn van de vier bannen. Sy is ook
van haer oude Lands-heeren begaeft met veel fchoone pri-
vilegien , en met name, dat haer burgers het ongeluck heb-
bende van iemant nedefgeleyt te hebben, uyt haer goede-
ren niet meer mogen verbeuren als vijf pondt vlaemsjen dac
fy en haer goederen tolvry zijn in Hollant, Zeelant, Vries-
lant, en Henegouw , met meer andere.

In het felve eylandt van Schouwen is oock gelegen de ^^^^^^^^
ftadt Brouwers-haven, te voren een open vlecke, maer ge-
duerende den oorlogh met aerde wallen béfchanft. Hier
geneeren fich de burgers, behalven de landtwinninge, veel
met den haring-vaert, en reeden jaerlijcb ettelijckebuyf-
fchen uyt ter zee. De naem van die plaetfe fchijnt daer uyc
fijn oorfprong genomen te hebben, dat eertijdts aldaer aen-
quamen de bier-fchepen uyt Hollant, van waer dan het bier
met fchuyten gehaelt, en naer andere Zeeufche quartieren
vervoert plach te worden.

vermits de ongefchicktheydt hares levens, uytdreef) maer
onder fommige leer goet en groot zijn, met namen Haem- een dorp was, en hare voornaemfte ftadts-rechten en privi-
ftede, Burg, Noort-wellc en meer andere,noch oock de an- legien verkregen heeft van Koning V/illem van Roomcn>
nexe polders van Dreyfchor, Sonne-maer , en Noortgouw > Grave van Hollant en Zeelant > de welcke oock met de Ko-
en fallen wy kortheyts halvcq hier niet befchrijven; maer ninginne Ifabelle fijn huysvrouwe te Middelburgh in d\'Ab-
voortvaren tot het tweede eylandt van beoofter-Scheldt, dye begraven is. Sy leyt, omtrent een derdendeel mijls van
\'t welck,na fijn hooftftadt,genoemt is \'t lant van der Tolen. Armuyden, een mijl van Vliffmgen , en foo veel van Ter-
Dit eylandt is foo groot niet als Schouwen , hoewel het Vere, zijnde een groote, fchoone > machtige, cn ftercke
nochtans vermeerdert is met dat van S. Martens-dijck, waer ftadt, met luftige ftraten, fraye huyfen, en Veel treftèlijckc
van het wel eer plach afgefcheyden te wefen met een tuf- publijcke gebouwen verkiert. Waer onder voornamentlijck
fchen-beyden loopende water, maer niet te min feer nae uytmunt de hcerlijcke Abdye Van S. Niclaes, eertijdts befe-
van gelijcker aert en vruchtbaerheyt. Het oude Graeflijcke ten by monicken van der Premonftreyten orden ; maer nu
ftedeken Tolen heeft zijn naem van de Tol, die men aldaer gedeftineert tot een woonplaetfe van eenige uyt de Gecom^
den Graven van Zeelant plach te betalen. Leght maer twee mitteerde Raden der Staten van Zeelandt, die daer mede
mijlen weeghs van Bergen-op-Zoom, en is onlangs feer hare vergaderinge houden. In d\'Abdye hebben oock haer
fterck gemaeckt, zijnde voorts in tamelijck goeden doen , byeenkomfte de Rekenmeefters van Zeelandt, mitsgaders
en hebbende de vierde ftemme in de vergaderinge van de de Raden gecommitteert ter Admiraliteyt: en felfs de Prin-
Staten des felven Graeffchaps. een van Oranje wanneer fy in Zeelant waren,hielden aldaer j)e Abdje¹

S. Martens-dijck, het tweede bemuurde ftedeken in dit hare refidentie. Daer is mede de Münte van Zeelandt, en
eylant,is een feergenoeghlijcke en luftige plaetfe, toebehoo- een groot beftoten pleyn, met oude en luftige boomen be-
rende , met de bygelegen Heerlijckheydt van Scherpeniife, plant, tot vermakinge niet alleen van die daer binnen woo-
den Prince van Oranjen > als erfgenaem van den huyfe van nen, maer oock van de gantfche burgerye. Het Stadt- ofte
Bueren, die derhalven aldaer heeft fijnen Droft en andere Raedthuys van Middelburgh is mede een feer heerlijck ge-
Officieren. bouw, flaende neffens foo fchoonen Marckt-velt, als \'er in

Ae;pi het felve eylandt zijn metter tijdt oock aengedijckt de Nederlanden niet veel te vinden zijn, rondom vry van
geworden, de polders van Poortvliet, Voftèmaer, en Stave- alle huyfen, en voor aen de gevel met eenige van der ouder
niffe, elcks met een goet dorp van gelijcken name befet. Graven gehouwen beelden vereert. De toren daer neffens
Duyvelandt, alfoo geheeten nae de groote menighte der ryfende met het ^ierlijcke uurwerck, verheerlijcken het
duy ven fich aldaer onthoudende, is het derde eylant van de werck niet weynigh. Gelijck mede de nieuwe fpirs voor
beoofter-Scheldtfche , groot vier goede mijlen in \'t ronde, weynig jaren op den ftompen toren van d\'Abdye gebracht,
maer fonder eenige ftadt oft befloten plaetfè. De dorpen Dit werck met fijn aenhangfels en byvoeghfels acht men
daer in gelegen zijn feven in getale, waer van de vier, na- gekoft te hebben over de anderhalve tonne gouts, hoewel
\' \' ~ - - — het by faute van feker knecht,niet na wenfch gevallen is,en

De ftadt Middelburgh heeft feer in volck, rijckdom en gijckdom.
neeringe toegenomen, federt Antwerpen aen de zijde van
Beveren, gefproten uyt den Doorluchtigen huyfe van Bor- Spanjen gekomen is j foo datfe met recht onder de treftè-
gondien, en fonder wettelijck oir geftorven. De voorfeyde lijckfte koopfteden van Europa gerekent mocht worden,
ftadt heeft heel onlangs dit eylant met een middeldijck aen hebbende de machtighfte koopluyden van Brabant en
den lande van Schouwen vaft gemaeckt. Vlaenderen aldaer haer refidentie genomen. Tot de welcke

Het vierde en laetfte eylandeken van de beoofter-Scheld- namaels is bygevallen de Engelfche natie, die van de ftadt
fche isOrezandt, oft (foo andere fchrijven) Moorezant, vereert zijn geweeft met een fchoone cn bequame huyfinge,
gelegen tuffchen Schouwen en Noort-Bevelant. Defe gor- als oock met vrydom van alle burgerlijcke laften : defe zijn
finge (want te vooren en hadde het noyt lant geweeft, maer nu te Rotterdam, \'t Hof van Zeelandt veroorfaeckt alhier
altijdt met de zee gemeen gelegen) is voor weynige jaren mede geen kleynen toeloop van menfchen uyt de omgele-
ten meeften deele bedijckt geworden by de burgers vanZie- gen quartieren, gelijck oock het ftapel-recht van de Fran-
rixzee. Was met den eerften over de feven hondert geme- fche, Spaenfche, Canarifche, en andere Wefterfche wijnen,
ten, dat is vierdehalf hondert morgen groot, maer neemt, die ter zee in defe Nederlanden gebracht worden, de fl:adt
door het gewelt van de ftroomen, allengskens wederom af, goede profijten aanbrengt. Al het welcke gemaeckt heeft,
en fchijnt tot fijn vorigen ftaet te willen keeren. Ondertuf- dat men de oude ftadts-muuren heeft moeten flechten,hare
fchen is de gront uytnemende vruchtbaer,en heeft haer be- palen rondom wyder uytfetten, en die met nieuwe aerde
d^kers hunne uytgeleyde penningen over lange vergoedet., wallen, bolwercken, en poorten omringen.

In Zeelandt bewefter-Scheld, zijn de eylanden Walche- Defe ftadt is foo niet vervallen, of fy is naeft Amfterdam ylenßett-^
ren, Zuyt-bevelant, Noort-Bevelant, en Wolferts-dijck. de voornaemfte koopftadt van de Vereenighde Nederlan- l\'jckhej/t.

Walcheren is de voornaemfte , en als het hooft van heel den, hebbende noch ter tijdt de tweede kamer van d\'Ooft-
Zeelant, niet foo feer om fijn grootheyt, (want Zuyt-Beve- Indifche Compagnie, haer oudt ftapel-recht van de We-
lant is van meerderen omloop) als van wegen fijne bequame fterfche wijnen, en de waerdigheydt van de refidentie des
gelegenheyt, rijckdommen, menighte van inwoonderen, Hofs van Zeelant. Hare hooftkercke is eertijdts gewijdt Het Hef.
fchoonheyt, getal van fteden, en meer andere quaUteyten. geweeft ter eeren van S. Pieter,behalven welcke daer noch
Het begrijpt in\'t ronde tien mijlen, en telt vier befloten zijn de twee kercken in d\'Abdye, degafthuys-kercke, en
fteden, namentlijck, Middelburgh, Vliffmgen, Vere, en meer andere.

Armuyden. Behalven noch de oude fteden van Domburg, Vliflingen, dat men gemeenlijck houdt fijnen naem te VHfßngen*,
Soutelande, en Weftcappele, dewelcke, hoewel fy nu hebben van de Vlelfche of Fleflche , eertijdts. aldaer verge-
open vlecken zijn , genieten nochtans hare vorige privile- ten by S. Willeboort, een van de eerfte en vermaertfte Apo-
gien en ftadts rechten. De naem Walcheren brengen fom- ftelen van Zeelandt, is een zee-ftadt, ja de Koninginne en
mige af van de Walen, andere van de walviffchen, welcker fleutel van de Nederlandtfche Noort-zee , gelijckfe Keyfer
meeninge fchijnt beveftight te worden met het wapen des Karei de Vijfde placht te noemen, die derhalven fijnen fone
cylants, welck is een walvifch. Philippus, onder andere verholentheden, belafte, defe ftadc

Middelburgh, dat de hooftftadt is niet alleen van Bewe- infonderheyt wel te bewaren. Sy is gelegen aen de zuyd-
fter-Scheldt, maer oock van gantfch Zeelant, wordt alfoo weft-zijde van Walcheren, een goede ure gaens van Mid-
genoemt van Midden en Burgh, om dat fy is als een burgh delburgh, en twee van Ter-Vere. Plach, in \'tjaer 1400 of
gelegen in \'t midden van Walcheren. Diefe in \'t Latijn Me- daer omtrent, niet veel anders te wefen als een Veer oft
tello-Burgum noemen, en den naem af brengen van den paflTagie van Zeelandt op Vlaenderen, gelijck de Chronijc-
Roomfchen Metellus, makenfe veel hondert jaren ouder ken melden : maer is namaels vermeerdert, en nu omtrent
dan fy is; want men weet dat fy omtrent het jaer 1120 , (als hondert vijf-en-twintig jaren geleden met muuren en poot- eenßaM
Biflchop Godebald van Utrecht de Premonftreyte Monic- ten gefterckt by Adolph van Burgundien , in fijn ÏQVti} geworden.
ken aldaer invoerde, in plaetfe van de Regulieren, die hyj Heere van Ter Vere en Vliffmgen, en Admirael van det
Nederlant. Xx

Dc dorpen in den lande van Schoiitven gelegen > waer
onder fommige feer goet en groot zijn, met namen Haem-
fbede, Burg, Noort-welle en meer andere,noch oock de an-
nexe polders van Dreyfchor, Sonne-maer , en NoortgouWi
en iiillen wy kortheyts halveq hier niet befchrijven; maer
voortvaren tot het tweede eylandt van beoofter-Scheldt,
\'t welck,na fijn hooftftadt,genoemt is \'t lant van der Tolen.

Dit eylandt is foo groot niet als Schouwen , hoewel het
nochtans vermeerdert is met dat van S. Martens-dijck, waer
van het wel eer plach afgefcheyden te wefen met een tuf-
fchen-beyden loopende water, maer niet te min feer nae
van gelijcker aert en vruchtbaerheyt. Het oude Graeflijcke
ftedeken Tolen heeft zijn naem van de Tol, die men aldaer
den Graven van Zeelant plach te betalen. Leght maer twee
mijlen weeghs van Bergen-op-Zoom, en is onlangs feer
fterck gemaeckt, zijnde voorts in tamelijck goeden doen ,
en hebbende de vierde ftemme in de vergaderinge van de
Staten des felven Graeffchaps»

S. Martens-dijck ^ het tweede bemuurde ftedeken in dit
eylant,is een feergenoeghlijcke en luftige plaetfe, toebehoo-
rende , met de bygelegen Heerlijckheydt van ScherpenifTe,
den Prince van Óranjen, als erfgenaem van den huyfe van
Bueren , die derhalven aldaer heeft fijnen Droft en andere
Officieren.

A^ het felve eylandt zijn metter tijdt oock aengedijckt
geworden, de polders van Poortvliet, Voflemaer, en Stave-
iiiiTe, elcks met een goet dorp van gelijcken name befet.

Duyvelandt, alfoo geheeten nae de groote menighte der
duy ven fich aldaer onthoudende, is het derde eylant van de
beoofter-Scheldtfche , groot vier goede mijlen in \'t ronde,
maer fonder eenige ftadt oft befloten plaetfe. De dorpen
daer in gelegen zijn feven in getale, waer van de vier, na-
mentlijck , Nieuwe-kercke, Ouwer-kercke, Vyanen, en
Capelle, die men gemeenlijck noemt de vierbannen, n
eygendom toebehooren de ftede Zierixzee, diefe by koope
verkregen heeft van den fterf-huyfe des laetften Heers van
Beveren, gefproten uyt den Doorluchtigen huyfe van Bor-
gondien , en fonder wettelijck oir geftorven. De voorfeyde
ftadt heeft heel onlangs dit eylant met een middeldijck aen
den lande van Schouwen vaft gemaeckt.

Het vierde en laetfte eylandeken van de beoofter-Scheld-
fche isOrezandt, oft (foo andere fchrijven) Moorezant,
gelegen tuflfchen Schouwen en Noort-Bevelant. Defe gor-
finge (want te vooren en hadde het noyt lant geweeft, maer
altijdt met de zee gemeen gelegen) is voor weynige jaren
ten meeft en deele bedijckt geworden by de burgers vanZie-
rixzee. Was met den eerften over de feven hondert geme-
ten , dat is vierdehalf hondert morgen groot, maer neemt,
door het gewelt van de ftroomen, allengskens wederom af,
en fchijnt tot fijn vorigen ftaet te willen keeren. Ondertuf-
fchen is de gront uytnemende vruchtbaer,en heeft haer be-
dijkers hunne uytgeleyde penningen over lange vergoedet.

In Zeelandt bewefter-Scheld, zijn de eylanden Walche-
ren, Zuyt-bevelant, Noort-Bevelant, en Wolferts-dijck.

Walcheren is de voornaemfte , en als het hooft van heel
Zeelant, niet foo feer om fijn grootheyt, (want Zuyt-Beve-
lant is van meerderen omloop) als van wegen fijne bequame
gelegenheyt, rijckdommen, menighte van inwoonderen,
fchoonheyt, getal van fteden, en meer andere qualiteyten.
Het begrijpt in \'t ronde tien mijlen, en telt vier befloten
fteden, namentlijck, Middelburgh, Vliflingen, Vere, en
Armuyden. Behalven noch de oude fteden van Domburg,
Soutelande, en Weftcappele, de welcke, hoewel fy nu
open vlecken zijn , genieten nochtans hare vorige privile-
gien en ftadts rechten. De naem Walcheren brengen fom-
mige af van de Walen, andere van de walviflchen, welcker
meeninge fchijnt beveftight te worden met het wapen des
eylants, welck is een walvifch.

Middelburgh, dat de hooftftadt is niet alleen van Bewe-
ftcr-Scheldt, maer oock van gantfch Zeelant, wordt alfoo
genoemt van Midden en Burgh, om dat fy is als een burgh
gelegen in \'t midden van Walcheren. Diefe in \'t Latijn Me-
tello-Burgum noemen, en den naem af brengen van den
Roomfchen Metellus, makenfe veel hondert jaren ouder
dan fy is j want men weet dat fy omtrent het jaer 1120 , (als
Biflchop Godebald van Utrecht de Premonftreyte Monic-
ken aldaer invoerde, in plaetfe van de Regulieren, die hy,
Nederlant.

vermits de ongefchicktheydt hares levens, uytdreef) maer
een dorp was, en hare voornaemfte ftadts-rechten en privi-
legien verkregen heeft van Koning V/illem van Roomcn>
Grave van Hollant en Zeelant > de welcke oock met de Ko-
ninginne Ifabelle fijn huysvrouwe te Middelburgh in d\'Ab-
dye begraven is. Sy leyt, omtrent een derdendeel mijls van
Armuyden, een mijl van VliflTmgen , en foo veel van Ter-
Vere, zijnde een groote, fchoone, machtige, en ftercke
ftadt, met luftige ftraten, fraye huyfen, en veel treftelijckc
publijcke gebouwen vergiert. Waer onder voornamentlijck
uytmunt de heerlijcke Abdye Van S. Niclaes, eertijdts befe-
ten by monicken van der Premonftreyten orden ; maer nu
gedeftineert tot een woonplaetfe van eenige uyt de Gecom-
mitteerde Raden der Staten van Zeelandt, die daer mede
hare vergaderinge houden. In d\'Abdye hebben oock haer
byeenkomfte de Rekenmeefters van Zeelandt, mitsgaders
de Raden gecommitteert ter Admiraliteyt: en felfs de Prin-
cen van Oranje wanneer fy in Zeelant waren,hielden aldaer j)e Sdß.
hare refidenrie. Daer is mede de Munte van Zeelandt, en
een groot befloten pleyn, met oude en luftige boomen be-
plant , tot vermakinge niet alleen van die daer binnen woo-
nen , maer oock van de gantfche burgerye. Het Stadt- ofte
Raedthuys van Middelburgh is mede een feer heerlijck ge~
bouw, ftaende neffens foo fchoonen Alarckt-velt, als \'er in
de Nederlanden niet veel te vinden zijn, rondom vry van
alle huyfen, en voor aen de gevel met eenige van der ouder
Graven gehouwen beelden verkiert. De toren daer neffens
ryfende met het gierlijcke uurwerck, verheerlijcken het
werck niet weynigh. Gelijck mede de nieuwe fpits voor
weynig jaren op den ftompen toren van d\'Abdye gebracht.
Dit werck met fijn aenhangfels en byvoeghfels acht men
gekoft te hebben over de anderhalve tonne gouts, hoewel
het by faute van feker knecht,niet na wenfch gevallen is,en
de voorfeyde fpits aen d\'een zijde wat overhangt.

De ftadt Middelburgh heeft feer in volck, rijckdom en Rijchdom,
neeringe toegenomen, federt Antwerpen aen de zijde van
Spanjen gekomen is ; foo datfe met recht onder de treffe-
lijckfte koopfteden van Europa gerekent mocht worden,
hebbende de machtighfte koopluyden van Brabant en
Vlaenderen aldaer haer refidentie genomen. Tot de welcke
namaels is bygevallen de Engelfche natie, die van de ftadt
vereert zijn geweeft met een fchoone en bequame huyfinge,
als oock met vrydom van alle burgerlijcke laften : defe zijn
nu te Rotterdam, \'t Hof van Zeelandt veroorfaeckt alhier
mede geen kleynen toeloop van menfchen uyt de omgele-
gen quartieren, gelijck oock het ftapel-recht van de Fran-
fche, Spaenfche, Canarifche, en andere Wefterfche wijnen,
die ter zee in defe Nederlanden gebra\'cht worden, de ftadt
goede profijten aanbrengt. Al het welcke gemaeckt heeft,
dat men de oude ftadts-muuren heeft moeten flechten,hare
palen rondom wyder uytfetten, en die met nieuwe aerde
wallen, bolwercken, en poorten omringen.

Defe ftadt is foo niet vervallen, of fy is naeft Amfterdam jlenßen-^
de voornaemfte koopftadt van de Vereenighde Nederlan- l^jchhep,
den, hebbende noch ter tijdt de tweede kamer van d\'Ooft-
Indifche Compagnie, haer oudt ftapel-recht van de We-
fterfche wijnen, ende waerdigheydt van de refidentie des
Hofs van Zeelant. Hare hooftkercke is eertijdts gewijdt Het Hef.
geweeft ter eeren van S. Pieter,behalven welcke daer noch
zijn de twee kercken in d\'Abdye, de gafthuys-kercke, en
meer andere.

Vlifliingen, dat men gemeenlijck houdt fijnen naem te yH^ingett*,
hebben van de Vleffchc of Fleflche , eertijdts. aldaer verge-
ten by S. Willeboort, een van de eerfte en vermaertfte Apo-
ftelen van Zeelandt, is een zee-ftadt, ja de Koninginne en
fleutel van de Nederlandtfche Noort-zee , gelijckfe Keyfer
Karei de Vijfde placht te noemen, die derhalven fijnen fone
Philippus, onder andere verholentheden, belafte, defe ftadt
infonderheyt wel te bewaren. Sy is gelegen aen de zuyd-
weft-zijde van Walcheren, een goede ure gaens van Mid-
delburgh , en twee van Ter-Vere. Plach, in \'tjaer 1400 of
daer omtrent, niet veel anders te wefen als een Veer oft
3affagie van Zeelandt op Vlaenderen, gelijck de Chronijc-
een melden : maer is namaels vermeerdert, en nu omtrent
hondert vijf-en-twintig jaren geleden met muuren en poor- een fladt
ten gefterckt by Adolph van Burgundien , in fijn leveii geworden.
Heere van Ter Vere en Vliffingen, en Admirael van det

Doch,heeft lange ce voren geweeft, en ftadts privile- behoorende. De oude Heeren van Ter Vere plachten hare
gehad. Want daer wort gewach van haer gemaeckt in woonftede te hebben buyten de ftadt, op een leer fchoon en
de Chronijcken , onder Fioris de 111 dies naems , Grave wel gebouwt huys, genaemt het hof van Sandenbiirgh , nu
van Hollandt en Zeelandt, omtrent het jaer i iiy ; en men door den oorloge geheel vergaen.

leeft datfe Graef Willem de III in\'tjaer 1215 met fchoone De plaetfe daer\'t oude Armuyden geftaen heeft, en
ftadts-rechten begaeft heeft. In het beginfel ftont fy onder niet verre gelegen van daer nu \'t nieuwe ft-aet. Het was een
de Heerlijckheyt der Graven van Zeelant, maer is namaels, fchoon dorp met een kafteel, met rijcke inwoonders, (oo
het zy by koope, gefchencke, oft anders, gekomen aen den koopluyden als andere, mitsgaders een fchoone reede en
huyfe van Borfele , diefe gefamentlijck met Ter Vere wat haven, alwaer groote menighte van fchepen, uyt verichey-
meer dan hondert jaren befeten hebben, tot dat eyndlijck den landen met koopmanfchappen geladen, plachten aen
W^illem van Naffou , Prince van Oranjen, de felve twee fte- te komen, en van daer wederom t\'feyl te gaen naer andere
den en hec Marck-graeffchap van dien, met confent der landen. Daer was oock ter felver tijdt grooten handel, jae
Staten van Zeelandt, gekoft heeft voor de fomme van hon- meer als tot Middelburgh , \'t welcke toen geen bequame
dert fes-en-veertigh duyfent Carolus guldens, wiens fone , haven hadde.

Prince Maurits van Naflbu, de felvige nae hem, en daer na Het voorfz oudt Armuyden, tufTchen de oude haven van
Prince Frederick Hendrick ge-erft hebben, de welcke de Middelburgh en het nieuwe Armuyden , op de zant-plate
felvige als noch befit 5 en overfulcks is de eerfte edele, re- leggende, tuffchen S. loos-polder, en de rechte diepte ofte
prefenterende, ter vergaderinge der voorgenoemde Staten, kanael van \'t voorfz Armuyden , door het gewelt der water-
den gantfchen Edeldom des landts en Graeflijckheyts van ftroomen geheel onder geworpen zijnde, met nameen in het
Zeelandt. De ftadt Vliffmgen is in korte jaren herwaerts jaer 1458, ten tijde van Heer Gillis, fijnen laetften, waren,
feer vermeerdert en gefterckt, zijnde in de nieuwe ftadt en natuurlijcken Heere , foo heeft de felve fijne inwoonde-
oock gebouwt een kercke voor de Engelfche natie ( die fe- ren doen verhuyfen, en hare wooninge ftellen op den dijck
dert het jaer 1585 haregarnifoenen aldaer, en in fommige daer nu het nieuw Armuyden ftaet. Welcke dijck hoewel ^^^^^
andere fieden, hebben gehadt, tot den tijde toe dat de felve fy eygentlijck en meeft Oofr-hoeck genoemt v/ort, foo be-
plaetfen weder geloft zijn voor alfulcken fomme gelts, als houden nochtans de huyfen , daer op en onder ftat nde ,
fy verpant waren aen de Kpniaginne Elizabeth, door goede den naem van Armuyden. Nieuw Armuyden heeft federt,
voorficht van Johan van Olden-Barnevelt, in fijn leven Ad- door dé bequaemheyt van fijne diepe reede en goede gele-
vocaet van \'t Graeffchap Holland,) en een fchoon Prin- genheyt op de zee, langen tijdt behouden goeden handel
een Hof. Gelijck dan op het Marckt-velt, ter plaetfe daer en vaert van groote fchepen, de welcke daer, met geheele
het Preeck-heeren kloofter te ftaen plach, gefticht is het vloten t\'effens, uyt de gantfche Chriftenheyt aen plegen te
heerlijck nieuw Stadthuys, nae het model van dat van Ant- komen met alderley foorren van koopmanfchap, vande
werpen, doch niet foo grootteen van de drie royale werken, welcke een deel aldaer geconfumeert en gefleten wierden,
by die van Zelandt (foo voren geroert is) ftaende d\'oorloge en de refte gevoert naer andere fteden van de Nederlanden,
gemaeckt, maer noch niet heel voltrocken. De oude Paro- blyvende als noch daerter plaetfen een goede menighte van
chie-kercke van de ftadc is,na gelegentheyt van de felve,een grof fout, dat van Spanjen, Vranckrijck, Weft-lndien en
groot en fchoon gebouw, met een tamelijck hoogen too- andere quartieren gebracht wordt. Gelijck dan ten felven
ren cn goet uurwerck verkiert. De inwoonders van de ftadt eynde, federt dar men in Zeelandt begonnen heeft fout te
zijn veel zee-varende luyden, dryvende grooten handel op fieden en raffineren , verfcheyden Sout-keeten aldaer opge-
Engefant, Vranckrijck , Spanjen, en de eylanden foo dat recht zijn , in de welcke het grove fout wit gemaeckt wordt,
defe ftadt nae haren doen is de neering-achtighfte en volk- tot dienft en nuttigheyt van de omleggende landen,
rijckfte van geheel Zeelant. En hoewel het voorfeyde nieuw Armuyden voor het

Vere, anderfins Camp-vere geheeten, om dat men van jaer i een open plaetfe wasjheeft het nochtans vaneer-
daer plagh over te varen op Campen,eertijdts een vermaert ften af feer vermaert geweeft, en voor een ftadt bekent, in
dorp in Noort-bevelant, maer nü door de zee vergaen,is de Spanjen, Portugael, Vranckrijck, Italien , ja door de heele
derde bemuurde ftadt des eylandts\'^alcheren,gelegen in \'t Chriftenheyt, uyt oorfake van den grooten handel die daer
noordr-ooften op den oever der zee, een groote mijle van gedreven wierd, en vermits de navigatie van alle geweften.
Middelburgn; welcker fteden inwoonderen, gelijck oock Waerom,en voornamentlijck om fijne goede gelegenheydt
die van Middelburgh en Vliflingen, malkanderen konnen ter zee, de Grave van Zeelandt alhier eertijdts opgerecht
befoecken langs een goede beftrate wegh, ftreckende van heeft het Tolhuys fijnes Graeffchaps , het welcke noch te-
de eene ftadt tot aen de andere. Defe ftadt is in het jaer geiiwoordelijck ftaet, als hebbende geweeft en noch zijnde
1558 bemuurt geworden door den Heere van Borflèle, en, de voornaemfte macht van den tol van Zeelandt, Het was
naderhandt vermeerdert zijnde,, met veel fchoone privile- oock feer wel bebouwt en volckrijck, foo van burgers als.
gien begiftight, en eyndlijck, ten tijde van Maximiliaen vreemdelingen, dewelcke in alle dingen genoten de privile-
van Borgondien, verheeventot de waerdigheyt vaneen gien en vryheden der ftadt Middelburgh, als burgers der
Marckgraeffchap. Overmits hare goede gelegentheyt, en felve, en als hangende aen de jurifdidie van dien , tot het
de bequaemheyt van de haven, plagh fy gefrequenteert te jaer 1572 voornoemt. Op weicken tijdt de burgers en in-
worden van verfcheyde landen en fteden,als Spanjen, en de woonders van Armuyden , ter oorfake van de troubelen en
eylanden van Canarien; van waer de eerfte Nederlandtfche oorlogen als toen opgeftaen, haer begeven hebben onder
fchepen in het jaer 1508 met fuycker alhier aengekomen \'t Gouvernement van de Prince van Oranjen, zijnde wey-
zijn,die fy t\'Antwerpen ter markt voerden, maer en konden nigh dagen daer na fubytelijck overvallen van de Spanjaer-
geen twee blanken van \'t pont maken: Vrankrijk, tot welc- den,de welcke vele der felver van hare goederen beroofden,.
ken eynde de ftadt verkregen heeft het recht tot een vrye vele oock om \'t leven brachten. Dan , Middelburgh in hec
krane : Ooftlandt, aen welcke natie, alhier frequenterende, jaer 15 74 overgegaen zijnde aen den Prince, heeft fy,fiende
zijn gegeven verfcheyden privilegien, en vryheden van denjammerlijcken ftaet der burgeren van Armuyden, om
han deling e , felfs aleer de fteden van Antwerpen en Am- haer te meer tot het opbouwen van hare huyfen te anime-
fterdam hare neeringe, en traffijcke aldaer hadden : en ten ren, en voornamentlijk ten aenfien van de goede en getrou-
laetften Schotlant, die van over veel jaren haren ftapel van we dienften, by haer te water en te lande gedaen, de plaetfe
verfcheyden koopmanfchappen Ter Vere gehad, en noch van Armuyden cn hare inwoonders, het contrad, met die
hebben. Zijnde de felve ftadt oock vermaert door hare vif- van Middelburgh gemaeckt,fulcks toelatende,ontflagen en
fcherye, waer mede de burgers, onder andere koopman- vry gemaeckt van de fubjedie der felver ftadt Middelburgh,
fchappen/ fich meeft geneeren. In voorleden tyden heeft haer verleenende ftadts-rechten en privilegien,en de plaetfe
Ter Vere geweeft de refidentie van de Admiralen, en Ra- vaft makende met block-huyfen, wallen, veften en poorten,
den ter AdmiraHteyt der gemeene Nederlanden^ en is over W^aer door fy, moed grijpende, hare vervallen huyfen her-
fulcks in het jaer 1504, van wegen den Koning van Span- bouwden,fbo dat Armuyden federt een ftadt is gebleven,on-
jen, als toen ter tijdt Prince en Heere van de Nederlanden, der haer eygene Overheden en Rechters, gehad hebbende,
aldaer gefticht een gemeen Arfenael en Amunitie-huys van noch voor weynige jaren,een haven die door gantfch Euro-
alle de amunitie en gereedfcliap tot de Nederlandtfche zee pa vermaert was, overmits het oneyndelijck getal der fche-

pen van alle narien, die daer dagelijks aenquamen en afvoe- ders. Het plach gehouden te worden voor de oudifte ftadt
ren; foo dat men \'er dickwils vier ofte vijf hondert groote van Zeelandt, en heeft overfulcks de Koning van Spanjen
fchepen tefFens fagh leggen. Maer het diep allengskens ver- Philips de 11, als Grave des felven landts, akb.cï deii eedt
loopen zijnde, is tegenwoordigh in foo foberen ftaet ge- gedaen, en wederom van de Staten des lants ontfangen.
raeckt,dat \'er de huyfen vervallen,en de plaetfe nauwelijcks Goes, oft, foo men gemeenlijck fpreeckt, Ter Goes, T^^r Csss.
de waerdigheyt van een dorp kan befchermen. is alleen van de Zuyd-bevelantfche fteden geheel gebleven,

Weftwaerts en noord-weftvvaerts van Vliffmgen, langs in de lage morasachtige plaetfe , aen de noord-zijde van het
den oever der zee naer Ter Vere gaende, fiet men, onder de eylant, op een arm van de Schelde genaemt Schenge. Defe
duynen van dit eylandt, fommige groote vlecken ofte onbe- ftadt is foo groot niet, als lufligh, vermakelijck, en vol rijck-
floren fteden, met namen Soutelande en Weft-kappele, doms. Sy wert eerft met muuren omringt, en met poorten
welcke laetfte plaetfe^noch haren befonderen Schout en befloten, omtrent het jaer 15 yo. Niet verre van daer leght
andere ftadts-vryheden heeft: maer de oude ftadt, die feer het fchoone dorp Baerlandt, behalven \'t welcke dit eylandt
fchoon was,en de befte haven van gantfch Walcheren plach noch veel andere heerlijcke dorpen en vlecken telt, waer
te hebben, is al over hoi^dert vijftigh jaren verdroncken, en onder voornamentlijck uytmunten Cruningcn, Heyntjens-
leght nu, gelijck de zee-luyden feggen, meer dan een ken- fant, Elfsdijck, Biefelingen en Perfickedamrae
nmg in zee. Het derde eylant van de Bewefter-fcheldfche wort gehee-

, Daer nae komt Domburgh, mede voortijdts een ftadt, ten Noord-bevelant, en is eertijts foo vruchtbaer en luftigh heveUndt,
en nu noch ftadts privilegien genietende,hoewel niet beflo- geweeft, dat men \'t plach te houden voor den luft-hof van
ten; waer by leght de feer luftige plaetfe van Weft-hoven, Zeelant. Maer de voorfz hooge vloet van \'t jaer 1552 heeft
eertijdts toebehoorende deü Abt van Middelburgh. het gantfchelijck verdorven, waer nae het wel feftigh jaren

Tuflchen Vliffmgen en Armuyden leght de hoeck ofte met de zee gemeen heeft gelegen; doch met \'er tijdt weder
punt van Rammekens, op welcken, by Keyfer Karei de V, aengewailen wefende, zijn \'er voor eenige jaren omtrent
getimmert is het flot Zeeborgh, om den ingang van de ri- vier duyfent gemeten van bedijckt, en twee nieuwe dorpen
viere op de zijde te bevryden. daer op gebouwt, \'t voornaemfte geheeten Colijns-plate,en

Daer- en-boven heeft dit eylandt veel fchoone dorpen , het ander Cats-hoeck. \'t Landt gaf de eerfte jaren overvloe-
onder welcke is Zuydborg, oft, foo men gemeenlijk fchrijft, digh veel vruchten,doch heeft namaels wel fes of acht jaren
Souborg, gelegen by naeft ter halver wegen tuffchen Mid- niet veel gedragen,maer vele huysluyden bijfter gemaeckt j
delburgh en Vliffmgen; een feer luftige plaetfe met een is nu vele ten beften verandert.

heerlijck Paleys, daer de hoogh-gedachte Keyfer, leggende Wolfers-dijck, het vierde en laetfte eylant van Bewefter- wolfm-
op fijn laetfte reyfe naer Spanjen, in het jaer 15 5 ö, langen fcheld, is oock \'t kleynfle van alle, en begrijpt niet meer dtjck,
tijdt nae de wint heeft moeten wachten. dan drie mijlen in\'t ronde, befet zijnde met twee dorpen.

Zuyd-bevelandt is het naefte Bewefter-fcheltfche eylant Hetpladi aen de weft-zijde naer Walcheren, tegenover
, aen Walcheren , hebbende ten zuyden het Graeffchap Armuyden,welnochfooveelvoor-landts te hebben als het
Vlaenderen, waer van het gefcheyden is door den tuffchen nu groot is; en daer ftont een ftedeken op genaemt Piet,met
beyden loopenden flincker arm van de Schelde, gemeen- twee dorpen, te weten Tarmuyen en Zabbinge , maer zijn
lijck genaemt de Honte. Sommige brengen den naem des over lang wegh gefpoelt. Aen de ooft-zijde heeft Hertogh
eylants af van de woordekens zuyd en beven, om dat het, Jan van Beyeren een groote aengegroeyde fchoor doen be-
eer \'t ingedijckt was, beefde als of het niet vaft gegront oft dijcken; doch die lijdt weder veel afbreucks, en is te vree-
onderfet en hadde geweeft. Maer de welgeleerde Petrus fen, dat men dit geheele landeken qualijck fal konnen hou-
Bertius feght, dat de naem van de Beyerfche komt,welcker den , uyt oorfake dat het de twee wateringen, Zuyd-vliet en
baniere oft velt-teecken in des lants wapen gefien wort.Dit Schenge geduerighlijck af knagen; waer van gemaeckt zijn
eylandt is het grootfte van alle de Zeeufche, en heeft voor- defe gemeene rijmkens:
tijdts twintigh mijlen in \'t ronde gehad; maer nu, mits de zuyd-vliedt en Schenge

waer af de voornaemfte , Borfele genaemt, in\'tjaer 1532 Aengaende de regeeringe van alle defe voorbefchreven ^e^erinif,
met alle de omleggende landen,geheeten de Heerlijckheyt Zeeufche eylanden; daer zijn, behalven de Staten des lants,
van Borfele, verdroncken is,en federt noyt weder bedijckt. en de befondere Magiftraten der fteden en vlecken , twee
Romers-wale, wiens naem fommige , doch fonder fon- Graeflijcke officieren, genoemt Rentmeefters, de welcke ,
dement, van de Romeynen willen afbrengen, hoewel het elcks na gelijke portie,een groot aenfien en bewint hebben,
door den felven vloet van \'tjaer i j 3 2., van het ander landt refiderende d\'een voor beoofter-fchelt binnen Zierixzee,en
afgefpoelt, en gelijck een eylandt op hem felven gebleven d\'ander voor Bewefter-fchelt te Middelburgh. Defe zijn als
is, heeft nochtans tot Guicciardijns tijden toe, en fommige ftadthouders van de G raeflijckheyt in faken van de leenen,
jaren daer na,de eerfte plaetfe gehouden onder de Zuyd-be- en ontfangen daer beneffens alle de Domeynen en gemeene
velantfche fteden; maer is, ftaende de laetfte troubles, en inkomften des gantfchen Graeffchaps, daer fy rekeninge en
met name in het jaer r 574, by die van Zeelandt, om den bewijs van doen ter rekenkamer van Zeelandt. Hebben
Spaenfchen te beletten aldaer te neftelen, in brandt gefte- voorts macht, op alle dorpen, en ten platten lande, alle
ken,foo dat het tegenwoordigh een arme defolate plaetfe is, quaetdoenders en landtloopers te doen vangen , die fy dan
daer niet en woonen dan fommige fchamele moffel-hael- in de twee voorfeyde Hooftfteden te rechte moeten ftellen.

Alcheren is van outs , en
noch hedensdaeghs het ge-
achtfle der Zeeuwlche eylan-
den , (alhoewel Zuyd-Beve-
landt \'c felve in grootte over-
treft , ) door dien het Hof
alhier gehouden werdt j en
dit eylandt in gelegenheyt,
getal van fteeden , rijckdommen, en koop-
manfchappen de andere verre te boven gaet.
Van den oorlpronck des naems werdt verfchey-
delijck geoordeelt : Levinus Lemnius meent
dat het van de Walen die haer op dit ey-
landt eertijts nedergeflagen hebben, foo ge-
noemt is j andere van de Walviflchen , \'t welck
niet vreemt fchijnt te fijn , om dat dit eylandt
een walvifch in haer wapen voert. Boxhornius
oordeelt, dat de menigvuldige wateren, ftaelen,
moeraflchen , en poelen (die veel in dit ey-
landt, voor dat het volkomen bedijckt was,
waren, en in de oude Nederduytfche tale Wae-
len genoemt wierden) oorfaecke tot de naem
gegeven hebben. Wat \'er van ly, laet ick den
Lefer oordeelen, altijdt dit is feker, dat de naem
van Walcheren al ontrent het jaer 836 bekent
ftaet, terwijle men by geloofwaerdige Schrij-
vers vint, dat in die tijdt het felvige eylandt
van de Noormannen ingenomen, en de Grave
van het felve, genaemt Eggihardt, om \'t leven
gebracht is. Waer uyt men de waerdigheydt
oock van het eylandt kan afmeten , fijnde al op
dien tijdt een Ibnderlingh Graeffchap geweefl:,^
daer de Hollanders eerfl: van het jaer 863 haeren
eerfl:en Grave afhalen.

Dit eylant heeft tegen het oofl:en Zuyd-Beve-
lant, mede een der Zeeuwfche eylanden, het
welck tuflchen Walcheren, en het Hertogh-
dom Brabant in leyt tegen het zuyden wert
het van het Graeffchap Vlaenderen door de
Honte gefcheyden, tegen\'t noorden loopt de
Weffer-Schelde tuflchen Noort-Bevelandt, en
Schouwen , en Walcheren door j en tegen het
weften werdt het van de groote Noort-zee be-
fpoelt.

Men acht den omganck van dit eylandt
groot te fljn ontrent tien mijlen, en het felve in
het geheel te vervatten 43243 gemeten,en 12.87
roeden lants ; fijnde alles feer fchoon , vet en
vruchtbaer landt , voornamentlijck van leer
goede en witte terwe voorts doorgaens be-
plant met boomen , en overal bynaer vol hof-
fteden cn luftplaetfen y heel anders als het in
ouder tijden pleegh te wefen. De gedaente van
dit eylandt is rondt, ofte ovaels gewijs, en het
werdt eensdeels omringt met duynen tegen de
Noort-zee, vol fijnde van konynen, dieniet
alleen de inwoonders van dit eylant totlpijfè
verftrecken,, maer oock in groote menighte
naer Brabandt verfonden werden eensdeels
oock met dijcken, met grooten arbeyt, en
bynaer ongelooflijcke koflen gemaeckt: defe
Vereenighde Nederl.

fl:uyten te famen het gewelt des waters, het
welcke Walcheren tot verfcheyde tijden gele-
den heeft, tot groote fchade en verderf van
haer inwoonderen ; voornamentlijck in het
jaer i wanneer de zee,door kracht van haere
baren, de duynen, ontrent Weft-Cappelle door
de voorfichtige Natuure geplaetfl: tot bewarin-
ge van het eylant, feenemael heeft w^eghgeno-
men; welcke fchade de inwoonderen genoot-
faeckt fijn geweeft, door het opbouwen van een
fwaren en feer koftelijcken dijck om te onder-
houden , te boeten. In \'t felve jaer heeft het ey-
landt immers foo grooten gevaer geloopen on-
trent de kercke van Welfingen in de Zuytwate-.
ringe j tot verbcteringe van welcke fchade het
oock geen minder koften heeft moeten dragen.
In het jaer 1530 in den hoogen vloedt, liep den
wegh tuflchen Middelburgh en Arnemuyden
fèer vol gaten, die op eenige plaetfen 10 ,11, ja
20 roeden wijdt waeren , tot groote fchade van
de arme inwoonderen ; \'t welck oock feer veel
gekofl heeft om te hermaecken, op dat het
gantfche eylandt door de woedende zeebaren
niet overdeckt foude werden. In de jaren 1558
en 15 59 perfte de zee foo fterck tegens Zoute-
lande en benoorden Vliffingen aen, dat het ge-
heele eylandt, niet fonder reden, in vreefe was
van overloopen te werden. Maer tegenwoor-.
digh mach Walcheren wel onder de verfekertfte
eylanden van Zeelandt geftelt werden , door de
goede forge van d\'Opper-hoofden > en de ge-
weldige zeewercken.

In Walcheren telt men drie groote vafte fte- steedm
den, Middelburgh, Vliflingen en ter Veere, fbo
dicht\'by malkanderen gelegen, dat menfè alle
drie in minder dan drie uuren tijdts begaen kan
door een beftraete, en aen beyde de fijden
met boomen beplante en vcrmaeckelijcke wegh:
boven de voorverhaelde is \'er noch Arnemuy-
den, een bewalde, en voortijdts een welvarende
ftadt i en twee opene fteeden Weftkappel en
Domburgh, en een goet getal welbewoonde
en dicht aen den anderen gelegene dorpen.

Middelburgh is niet alleen de voornaemfte Middel\'^
Stadt van dit eylandt, en van Zeelandt Be-
wefter-Schelde , maer oock van de geheele
Provintie, hebbende in de vergaderinge der
Staeten van de felve onder de fteden de eerfte
fitplaetfè. Daerenboven roemt fy met recht
van hare outheyt want alhoewel ick oordeele^
dat fommige Schrijvers feer beufelachtig haeren
naem van den befaemden Metellus afhalen,
daer het in tegendeel genoeghfaem blijckt dat
het de naem gekregen heeft, om dat het was
een burgh oft beflotene plaetfe, in het midden
van dit eylant gelegen ^ fbo is het niet te min
onwederfprekelijck , dat hare beginfelen onbe^
kent fijnde , feer hoogh en verre te halen fijn ;
terwijle het feker is, dat fy voor den jare 1225
al ftadts-rechten heeft verkregen en van Box-
hornius en andere geleerde mannen geoordeeld

werdt, ontrent den jare 83^, ofte ten minften de bequame gelegenheyt heeft defelve feer
1000, gefticht te fijn. Sy leyt tulfchen Vlilfm- gebloeyt in fchipvaert, cn koophandel, voor-
gen en Veere ontrent van elck een mijle weegs namentlijck door de Schotten die hier feer vee!
verfcheyden, en van Arnemuyden een halve plegen te verkeeren , en de ftapel der Schotfê
mijle, en pleeg te hebben een enge en krom- waren , die tot heden toe hier gehouden werdü.
me haven, ontrent Arnemuyden in zee loo- Defe ftadt heeft eertijdts geftaen onder het ge^
pende , de welcke \'t federt het jaer 1531 door biedt van de Heeren van Borffelen , en de felve
dc Magiftraet foodanigh vernieuwt en verbreet Heeren gehadt met VHifingen, ten welcken op-
is V4n de Dampoorte tot de zee toe , dat met fichte het van Maximihaen van Ooftenrijck de
hoog water groote fchepen tot 600 laften toe, naem en waerdigheyt van een Marckgraeffchap
daer bequamelijck konnen inkomen. Het is gekregen heeft, onder welcken tijtel het heden
een feer fchoone ftadt, op de hedensdaeghfe befeten werde van den voorgemelde Prince van
wijfe treflelijck gefterckt , hebbende verma- Oranje,fijnde aen dat beroemdegeflacht nevens
kelijcke ftraeten en fchoone huyfen^en rontom- Vlifïïngen in \'t jaer i j 81 door koop gekomen,
me geciert met ontallijcke lufthoven en boom- Arnemuyde was voor defen een vlecke, ofte ^Ymmur
gaerden; daerenboven fèer rijck en neering- onbemuerde plaetfe, hebbende niettemin een
achtigh , fijnde foodanigh van kooplieden, haven door geheel Europa vermaert, ende feer
op alle plaetfèn des v/erelts handelende, be- bevaren van alle natiën; die tegenwoordigh,
woont, dat fy naer Amfterdam met reden de door de bancken en fanden , al dien ouden
eerfte koopftadt van de Vereenigde Provinciën glans t\'eenemael verlooren heeft; fbo dat de
genaemt werdt; en fbo volckrijck, dat fyin ftadt nauwelijcks met eenige fchepen te beva-
feftigh jaren tijts genootfaeckt geweeft is tot ren fijnde, tot erbarme lijeken ftaet vervallen
tweemaelen haere wallen verder uyt te fetten. leyt. Tot het jaer 1572 behoorde defe plaetfè
Waer toe niet weynigh bygebracht heeft het onder het gebiedt van die van Middelburg, die
ftapel-recht van alle natte koopmanfchappen, fiende de neeringen , koophandel en fchipvaert
uyt weften ter zee in de Nederlanden gebracht fbdanigh alhier toenemen , defelve door middel
werdende, haer door de Graven van Hollandt van koope in \'t jaer 1493 onder haere heer-
en Zeelandt vergundt, en noch in gebrüyck fchappye gebracht hebben. In \'tjaer ij74is
fijnde : daerenboven plegen alhier, boven de defè plaetiè , door laft van Prins Willem van O-
Staeten van dit eylant, oock de Staeten van de ranje, met veften rondom gefterckt, en daerbe-
geheele Provincie te vergaderen. nevens tot de waerdigheyt van een ftadt verhe-

Vitffingen, VJiffingen is de tweede Stadt van Walcheren, ven; als mede ontflagen ende vrygemaeckt van
en houdt in de Vergaderinge der Staten van de fubjedrie van de ftadt Middelburgh; alhoewel
Zeelandt de fefte plaetfè; fy heeft haren naem die haer tot defe tijt toe noch daer tegen ftel-
gekregen, gelijck Boxhornius meent, van het len , hebbende de fèlve twift gebracht voor der>
ebben en vloeyen der zee,terwijleT/^f in de oude Hove Provinciael van Hollandt en Zeelant in
Deenfche tale de veranderinge van het waffen- cas van reivindicatie. Naer die tijdt heeft fy
de en afnemende water beduy t; en niet van de wederom beginnen in koophandel te bloeyen,
Vlelfche by S. Willeboordt daer vergeten ; ofte maer daer na de diepten verloopen fijnde , is tot
Ulyfïes, die noyt de Noort-zee bevaren heeft, dien fbberen ftaet vervallen , in welcken fy he-
Defe ftadt leyt fbo wel gelegen aen de gefeyde den gefien werdt.

zee , dat fy met recht de fleutel der felve ge- Weft-Cappelle is voor defèn een ftadt ge- w«ß-Caf\'
noemt mach werden , en is dieshalven feer weeft, fbo bequaem ende gelegen ter zeevaert,
dicht bewoont van kooplieden, fchippers, en dat de felve in neringe en fcheepvaert fèer toe-^
andere lieden die aen de zeevaert vaft fijn, genomen hadde,waer toe oock niet weynigh by<^
\'t welck haer neering-en volckrijck maeckt. Sy bracht de vredige regeringe ende billijcke zee-
pleegh voor \'t jaer 1452 onmiddelijck onder rechten, die om haere redelij ckheyt, in veele
de Graven van Zeelandt te ftaen , maer is van andere fteden, niet alleen in Zeelandt , maer
die tijdt af befeten van het Adelijcke geflacht oock elders gelegen, onderhouden wierden.
van Borflele, tot den jare 1489, als wanneer Maer voor eerft de inlantfche oorlogen, en daer
Anna van Borifele , dochter en erfgenaeme van naer het gewelt der zee , die haer duynen en
Wolfaert van Borflele , trouwde aen Philips van dijcken geheel wech nam, heeft veroorfaekt dat
Burgundien, foon van Anthonis, gemeenlijck de inwoonders van hier haer elders, en voor-
genaemt den Grooten baftaerdt, onder wiens namentlijck tot Vlifïïngen nedergefet hebben;
nakomelingen het langen tijdt gebleven is; doch en defe plaetfe in fodanigen toeftant gebracht,
namaels in \'t jaer 1581 gekoft by Willem van dat fy geen wefen meer van een ftadt heb-
Naffau, Prince van Oranje, wiens na-neef Wil- bende, alleen den naem en de voorrechten
lem Henrick van Naiïau het heden onder den heeft behouden; en noch tot op heden vreefèn
tijtel van Marckgraef befit. de inwoonders van Walcheren nergens meer

Fetre» Veere is de derde ftadt van dit eylant, gele- van de zee overvallen te werden, als hier, waer-
gen op de zeekant een uure van Middelburg, omme fy defe plaetfè met fèer fware zeedijcken
en twee van Vlilfmgen. Het heeft fijnen naem en groote koften dagelijcks verfien en verfter-
gekregen van het veer \'t welck hier was van ken. De ingefetenen erneeren fich hedens-
Walcheren op Kampen, eertij ta een vermaert daeghs met de lantbouw , en het hermaecken
dorp op Noort-Bevelant; waer van defe ftadt der dijcken , ende ftadt ftaet onder de heer-
oock veeltijts Kampveer genoemt werdt. Om fchappy van den jegenwoordigen Prince van

ranjc. Het Stadtliuy^ is een redelijck ge-
)uw j gelijck mede de kercke, met een ta-
elijck hoogen tooren verciert. ïn de kercke
^rdt een ouden fteen , hier in\'t jaer i ji4ge-
)nden , bewaert , hebbende het volgende
^fchrift:

V. S. L. M.
X Domburgh,fijnde een open onbegraven ftadt,
yt van Middelburg derdehalve uure afgele-
en y haeren naem heeft fy gekregen van hare
elegenheyt , eerft genoemt fijnde geweeft
luynburgh, \'t welcke daer naer in Domburgh
erandert is. Sy werdt gerekent te fijn een van
e outfte fteden van Walcheren,- want hoewel
aen niet fekerlijck weet wanneer fy met Stadts
waerdigheyt begiftight is geweeft, foo is het
ochtans feker, dat het al over de vijfhondert
leren gefchiet fy. Tegenwoordigh is het een
amelijck ftedeken , gelegen in een feer aenge-
lamen en vermakelijcken oort, en rontom-
ne met dreven , boomgaerden en tuynen om-
ingelt, waeromme die van Middelburgh , en
ndere omgelegene plaetfen , hier den meeften
bomer fijn gewoon over te brengen. Dom-
)urgh is eertijts by den Grave tot een leen ver-
coft ofte uytgegeven aen het huys vanBorfelen,
naer werdt heden befeten van den hooghge-
iielden Prince van Oranje. Een vierendeel uurs
iran hier leyt het huys te Wefthooven,fijnde een
[eer luftige plaetfe , toebehoort hebbende de
Abten van Middelburgh , maer tegenwoor-
digh is het in \'t geflachte der Boreels.

Tuflchen Vliflingen en Arnemuyden op
Blanckershoeck leyt de fterckte Rammekens
ofne Zeeburgh genaemt j de welcke, tot bevry- ofteZee^
diiifie van de haven die fiaer Middelburgh en

Arnemuyden ftreckt, door laft van de Konin-
ginne van Hungarien , alsdoen Gouvernante
van de landen van herwaerts over, uyt den name
van Keyfer Karei de Vijfde, ontrent het jaer
1J47 gebouwtis.

De Leenen, van verfcheyde Heeren van de ^^^^^^
Graeflijckhcyt van Zeelandt te leen gehou- if\'akheren.
den, in Walcheren gelegen, fijn de volgen-
de : VliJIingen cn der Veere,, Marckgraeffchappen,\'
Domburgh en fteden^mitsgaders San^

dijck en Polder, befit de Prince van Oranje. Brig-
damme, S. Laurens , Schelach , Ritthem, Memper-
kercke, Kleyerskercke, Oofler-Souhurg, Aheele, Oofl-
Cappel en ïVefter-Souburgh , behooren aen de ftadt
Middelburgh. Soutelande en Koudekercke, komen
aen de ftadt Vlifling en. Serooskercke hoort aen
het geflachte van Tuyl. Grijpskerch komt aen
de Reneflen en Grijpskercken,elck de helft. Be^
kercke y Meliskercke , Mariekcnke, fijn dorpen
van de Heeren de Vriefe. S. Aeckekercke be-
hoort aen de Erfgenaemen van luffrouw Porre-
nzQV.Buyenskercke aen den Raetsheer Tenijs. Gae-
pinge aen den Heer van Citer-Weefèn.Hoo^^^^/^«-
de, Bottinge, Crommenhoucke, Poppenkercke en S. lans*
kercke hooren aen luffrouw Canoy.

Boven de genoemde Heerlijckheden , fijn in
dit eylant noch defe Ridderhoffteeden : \'t Huys hoffiden,
te Souburgb, \'t welcke de ftadt Middelburgh van
de Vrouwe van S. Aldegonde by koope gekre-
gen heeft, \'t Huys te Popkcnshurgh behoorende aen
den Heere Fourmenoys. Sandenhurgh, fïjnde een
geheel vervallen flot, befit de.Princc van Oran-.
Jci IVeflhoyen de Heeren Boreels,

Et tweede eylandt van
Zeelandt Bewefter-
Scheld is Zuyt-Beve-
landt : van waer het
fijn naem gekregen
heefr,komen de Schrij-
vers niet overeen :
eenige gevoelen dat
het lbo genoemt fy
van het beven, om dat

het, voor de voltrocken bedijckinge , door de
vochtigheyt een onvaften en beweeghelijcken

f ronde fcheen te hebben. Andere meenen , dat
et eygentlijck Beyerlandt genoemt moet wer-
den , en dac het misfpreken des gemeenen mans
dien naem in Bevelandt verandert heeft daer
toefy bybrengen dat die naem het eylant toe-
gekomen fbude fijn van de Graven en Heeren
uyt den Huyfe van Beyeren,die het met veel vry-
heden en voorrechten voorfien hebben j waer
uyt het wapen van het geheele eylandt, im-
mers van de fladt vander Goes noch het wapen
van Beyeren foude vervatten , doch dit is alles
onfeker. Het werdt genaemt Zuyt-Bevelandt,
tot onderfcheyt van Noort-Bevelandt, een an-
der eylandt van Zeelandt Bewefler-Scheldt,
tufïchen welcke twee Wolfaertsdijck in gele-

Dit eylandt werdt rontom omringt van de
Schelde, die het tegen het wellen van Wal-
cheren , tegen \'t ooflen van Brabandt, tegen
het zuyden van Vlaenderen affcheyt tegen
het noorden leggen Wolfersdijck, en het landt
van ter Tooien.

De grootte pleegh eertijdts twintigh uuren
gaens in het ronde te fijn 3 maer is allengskens
door de zee , en voornamentlijck de geduurige
vloet en ebbe van de Schelde tuffchen Romers-
wael en Bergen op Zoom bynaer tot op de helft
maer gebracht. Soo dat het nu ontrent doooo
gemeten roeden landts bevat. Het beflaet in
verfcheyde Polders , waer van de dijckagie
beweflen Yerfike , die men de breede wa-
teringe noemt , de grootfle is, vervattende
tuflchen de drie ofte vier-en-twintigh duyfent
gemeten.

Het is een fèer fchoon en noyt-volprefèn ey-
landt , genietende de aengenaemfte en foetile
locht van al de Zeeuwfche eylanden onge-
meen vruchtbaer van feer goede en witte ter-
we, cn andere granen, fruyten en moeskruyden;
voedende veel hafen en patrijfèn , fbo dat uyt
dit eylant groote menighte van alderhande
lijftocht wekelijcks op de marckt-dagh van der
Goes gehaelt , en naer de andere Zeeuwfche
en Brabantfche fleden vervoert werdt en op
vele plaetfèn befet met fchoone boomgaerden,
en vermakelijcke plantagien. Boven een fèer
groot getal dorpen,telde men eertijts alhier drie
fleeuen : Borfelen, \'t welck al van den jare i^^z
met het omleggende landt van de zee ingeflockt
Ronimerswael, \'t welck voor eenige jaeren

van de wateren verftonden is en ter Goes,
\'t welck alleen in wefèn gebleven is. Behalven
de welcke in \'t eylandt tegenwoordigh noch
een-en-dartigh dorpen getelt werden , hebben-
de het meeftendeel fchoone kercken , en hooge
torens, eenige oock Heeren-huyfen, en foo
weekelijcke als jaerlijckfè marckten, die haer
by de buuren vermaert maecken.

De ftadt van der Goes heeft,nae het gevoelen,
van Boxhornius, haren naem gekregen van de
vruchtbare en wellrftige landsdouwe, welcke in
de oude Deenfche en Nederduytfche taelen
Goes geheeten werdt, daer fy in gelegen leyt;
hoewel anderen meenen, dat de naem herkomt,
om dat ter plaetfe daer de ftadt nu gelegen is
een fchorre was, waer op veele ganfen (die men
Goefen in \'t oudt Duyts noemden) haer Heten
vinden ; \'t welck oock het wapen van der Goes
fchijnt te beveftigen, door dien het felve een
ganiè uytbeeldt. Het is de eenighfte overge-
blevene Stadt van Zuydt-Bevelandt, hebbende
in de vergaderinge der H. Staten van Zee-
landt onder de fleeden de derde plaetfè : \'t is
oock een fraeye fladt,met veele fchoone gebou-
wen verciert, doch niet overgroot, op de he-
dendaegfè wijfe tegen alle vyandtlijck gewelt
gefterckt; hebbende een haven die in\'t Nieu-
we diep , ofte \'t Schengen, \'t welck een arm is
van de Schelde , uytloopt, op\'t eynde verfe-
kert fijnde met twee royale forten. De lucht
boven defe ftadt fwevende, is boven alle andere
fteeden feer foet en gefont, de welcke, nevens
de veelvoudige planteryen van boomgaerden
en cingels, de felve fèer vermakelijck maecken ;
de inwoonders geneeren fich meeft met landt-
bouwerye, mee en foutneringe , mitsgaders
koophandel in granen; \'t welcke veroorfaeckt
dat het tegenwoordigh een feer welvarende
ftadt is.

fljn de derde Stadt van den Lande; maer is he- ten toeloop van menfchen fiet, om den handel
den heel vervallen , hebbende felfs verboren de in granen en andere lijftocht,
plaetfedaer fy geftaen heeft, en niet overigh De Graeflijcke Leenen en Heerlijckheden
als den naem alleen. Het is geweefl: een van de fljn defè: Borßlen , behoort aen de Stadt vander
outfl:e plaetfen van Zeelandt en fommige fl,n Goes. Elks^outsdijky Evennge, Drij-itege, Coudorpe en
van gevoelen dat het gebouwt fbude fljn, en fij- Sereynskinderen y behooren aen de Heeren Wa-
nen naem ontleent hebben van de Romeynen : tervliet. Serarenskercke, Heynkenjant, Orefant, on-
hebbende altijt boven alle geheugeniffe gehadt, der welcke oock gehooren de uytpolders , en
fljne byfondere Heeren,ais Leenmannen van de het eylandt van 5. Jooslmt, komen te famen aen
Graeflijckheyt van Zeelandt, en pleegh een verfcheyde A i-bachts-Heeren. M^ hoort aen
foo welvarende en neringrijcke plaets te fljn , de Heer vander Nifle. Wiskercke aen die van Wis-
dat Karei de Vijfde in \'t jaer 1528, tot ge- kliekt. BaersdorpyCnSynoutskerde.
rief van de koopluyden, haer heeft moeten ver- Hoedemkercke en Oflende behooren aen de Erf-
gunnen, dat Schepenen alle dagen voor mid- genaemen van H. Albert loachimi,in fijn leven
dach mochten rechthouden, \'t .welck anders Ambafladeur by den Koninck van Groot-Biit-
maer driemael\'s weecks pleech te gefchieden j tannien van wegen de Heeren Staten Generael
in \'t jaer 1532 is het van het ander landt afge- der Vereenighde Nederlanden, \'s Grayen-Poldcr
fpoelt, en gelijck een eylandt op fijn felven ge~ komt aen de Bommen en de Watervlieten, elck
bleven , en alleen door de fbutneringe flaende voor de helft. Ctomnge, aen fijne Excellentie de
gehouden ; maer naederhandt hoe larger hoe Grave van Brederode.

meerder door de wateren bevochten fijnde, die Capelle y Bießinge , daer eertijts een kloofter
niet alleen het voorlandt, maer oock de Stadt van Jonckvrouwen geftaen heeft j mEycrfdijck
felfs aentafleden , waren de inwoonderen in het behoort aen den Heer van Maelftede , uyt het
jaer 154^) genootfaeckt aen haren Prince te geflachte van Tuyl van Serooskerke. Catten-
verklaren , dat van alle haer voorige rijckdom- dijcke aen den Heer van Wellant uyt het fèlve
men alleen de arme overblijffelen beftondenin geflacht. Wemeldingeyd^ei-yvoor de veranderinge,
tien ofte twaelf foutketens, waer van de befte een Commandeurye van de S\'. lans Heeren,
geen tweehondert Carolus guldens mocht gel- ofte Ridders van Malta, geweeft is, hoort nu aen
den: federt het jaer 1574 is fy t\'eenemael ont- de Baerlanden,die\'t met den Heere van Maelfte-
mantelt, foo dat fy nae die tijt qualijck een dorp de elck voor de helft befitten ^ Schorre en Vlaecke,
geleeck , alhoewel \'er noch eenige arme over- Crmingen hoort aen den Baron de Licques: Weer^
blyfielen van een Stadt in wefèn waren,- doch de cn Valckenijfe aen het geflachte de laTorre:
heeft tot het jaer 1631 noch haer Bailjuw en Xrfeken aen die van Kats, en van der Gracht.
Schepenen gehadt : maer nae die tijt is fy Crabbendy cke, Baerlandt, Ouder kercke y Serabsker cke,
t\'eenemael van alle haere inwoonderen verlaten De Ridderlijcke Hoflieden, in Zuydt-Beve-
geweeft^vvaerop in den jaere door laft van landt fijn de volgende ; Hofßeden,

de H. Staten van Zeelant, alle de overblijfle- Het nuys te Cruningen, gelegen in het dorp
len van ddè eertijts bloeyende Stadt, voor ne- van defelve naem, gebouwt in \'t jaer 1361, be-
y^ntigh ponden Vlaems en drie fchellingen ver- hoort aen den Baron de Licques.
coft fijn. In het felve Dorp leyt mede het huys te Voor-

In dit Eylandt is mede de Heerlijckheyt van hout, toekomende c e erfgenaemen van den Hee-
Borffelen, eensdeels door de wateren opge- re Ry hoven, in fijn leven Gouverneur van Ber-

het was in oude tijden een leer vermaerde en In het Dorp Capelle fijn gelegen het flotte
treffelijcke Heerlijckheyt, moedigh op haere Uaelflede, behoorende aen den Heere van MaeU
Heeren, gefproten uyt de doorluchtige Stam- ftede, uyt den ftam van Tuyl van Serooskercke:
me van Borflelen : onder welcke voornaement- het flot Giflellis aen den Heere van Wellandt uyt
lijck in dc Hiftorien vermaert is Heere Franck het fèlve geflacht 5 en Brjiwelis aen den geflach-
van Borflelen, Graef van Ooftervant, Heere van te van Kats.

Zuydt-Bevelandt, Ridder des Gulden vlies, en Het huys te Ellewtsd^ck behoort aen de Wa-
vierde Man van Vrouwe Jacoba van Beyeren , tervliets.

Gravinne van Hollandt en Zeelandt. De Stadt Het huys te Schengen, \'t welck heel vervallen iSj
vander Goes heeft defe heerlijckheyt gekoft gelegen tot Serarenskercke,komt toe den Heere
van Charles van Lalaing, Grave van Hoogftra- van Schagen.

ten, in het jaer 1615 , en heeft over de fel- In het Dorp Sereynskercke is het huys^^N^?/,
ve hooge, middele, en laege jurisdidie j die toekomende aen de Heeren van de Werve en
i^eoeffent werdt by Bailjuw, en feven Leenman- van Schuylen.

nen, die by de Heeren van der Goes geftelt wer- De verdroncke Dorpen in het jaer 1532, fijn rerMneif
den ; en valt van de fèlve appel aen de H. Bur- de naervolgende : Talseynd:, Nieulande, Kouiperipc,
germeefteren en Schepenen derfelver Stede. Baty Agger, Inkenoort, Lodycke, Duipenee, Kow^pem ,
Daerenboven teltmen in Zuyt-Bevelandt Kr eecke, Steent>lietyEyerf^ aert, Schondie y Vinckenis ^
een-en-dartigh treflijcke Dorpen,van de welcke Brouke, Marre, Rillant, S\'9CMshill, S. loos-landt, Guo
veel feer Ichoone kercken hebben met hooge -^aerdinge^ Nieukerch*
torens verciert, eenige fchoone Sloten ronds-
om in \'t water leggende , en foo jaerlijckfche
als weekelijcke marckten , in welcke men groo-

T Oort-Bevelandt is het derde Eylant van
Zeelandt Bewefter-Scheldé , en leyt tuit.
fchen Schouwen, Walcheren , en Wol-
fcrsdijck in 5 het was eertijts foo vermaec-
kelijck , dat het met recht gefeyt wierde te
fijn den lufthof van Zeelandt, en hadde veel
heerlijcke dorpen, als Wißkercke, Emeliß, Hoeckey
IJffe, Welk, Koninckbem, en andere , fijnde alle
Graeflijcke Leenen , en Heerlijckheden aen
verfcheyde Heeren behoorende, en Sloten,
benevens de fl:adt van Gortgene, die , als men
feyt, ip \'t jaer 1413 door Heer Philips van
Borflelen bemuert is , en altijts geweefl een
heerlijckheyt aen dat edel geflacht gehoorende.
Dit Eylandt is in \'t jaer 1530 geheel ondergeloo-
pen en daer nae begon het in \'t jaer 1540 aen
de noortfijde tegens Orefant en Coelensplate,
weder leer aentewaflen, en verhooght lant te
krijgen, waer door eenige de lufl: kregen om het
felve weder by gedeelten te bedijcken: en daer
opis in den jaere 1598 het gedeelte \'t welck
oudt Noort-Bevelandt genoemt wert, weder
met dijcken omringt, en de Heerfchappye der
wateren onttogen geworden; aen dit nieuwe ey-
landt is in het jaer 1616 door bedijckinge weder
geen kleyn gedeelte bygevoegt, \'t welcke nieu
Noort-Bevelant genoemt werdten in \'t jaer
1642 heeftmen voltrocken noch een ander
nieuw gedeelte , genaemt Fredericks Polder,
foo dat Noort-Bevelant als toen weder groot
was6Ó03gemeten, 127 roeden,- maer heden

Polder van Wirfenkercke^ in den jaere\'165 2 be-
dijckt, en tot het Eylant gevoegt is geworden.

Tegenwoordigh fijn in dit Eylandt drie dor-
pen, Kolynsplate toebehoorende den tegenwoor-
digen Prince van Oranje j Kats behoorende aen
verfcheyde Heeren; en het nieuwe dorp van.
Wißenkercke,

WOlfersdijck is het laetfl:e eylant van
Zeelant Bewefter-Schelde , en feer
kleyn van begrijp; want het in het
jaer 1550 naulijcks drie mijlen in de ronte be-
vatte. Het is feer oudt, en al in \'t jaer 1388 in de
Hollantfche Chronijcken bekent; fommige fijn
van gevoelen dat het wel de helft grooter pleegh
te wefen , fl:reckende naer de weftfijde van
Walcheren tegen over Arnemuyden, op welck
gedeelte een ftedeken Piet genaemt pleegh te
leggen, daer van de tooren noch in\'t jaer i j iz
geftaen heeft, fijnde alsdoen doOr een groote
ftorm omgevallen,nevens twee fchoone dorpen,
met twee floten, waer van het eeneTermuyen,
en \'t andere Sabbinge genaemt was. Het breeckt
aen de eene fyde ièer af, foo dat te beduchten
is, dat het noch eens geheelijck fal weghfpoe^
len, terwijle al van outs gefeyt werdt;
Zuytlpliet en Schengen,
Loopen beyde om flrengen,
Eehben haer yemeten
Willen Wolfersdijck noch c^ eten.

It deel van Zeelandt
wert Beoofter-Scheld
genoemt, om dat het
over de Oofter-
Schelde , die het van
Zeelant Bewefter-
Scheldt affcheyt, naer
Hollant toe gelegen
is, en begrijpt de Ey-
landen Schouwen ,
Ter Tolen, met het aengedijckte nieuw Vof.
femaer, Somersdijck, en S. Philips Landt.

Et Eylant Schouwen ontleent fijnen
naem van de riviere de Schelde die in
de oude Duytfche taele Schoude ge-
naemt pleegh te werden het leyt tegen \'t we-
ften vlack aen de groote Noortzee,tegen \'t zuy-
den wert het door de Oofter-Schelde van de
eylanden van Zeelant Bewefter-Schelde afge-
fcheyden 5 tegen \'t noorden heeft het de Hol-
landtfche Eylanden tot bueren en tegen het
ooften Duyvelant , daer het maer door een
Hoedanig\' kleyn Canael van afgefondert is. Dit eylandt
lijdt wel den meeften aenftoot, van al de Zeeu-
fche eylanden, door het gewelt der wateren j en
heeft van tijden tot tijden feer groote fchaden
geleden , foo dat van lès feftendeelen , daer het
in pleegh gedeelt te fijn , nu alleen vier overigh
fijn: waerom oock de dijckagien met leer groo-
te fbrgvuldigheyt en koften hier onderhouden
werden, en nergens beter keuren en ordre, aen-
gaende de veribrginge en handthavinge der
dijcken , gevonden werden. En alhoewel door
de felfde voorfichticheyt, en Godts genadige
voorforge in feftich en meer jaren herwaerts
geen lant in Schouwen, maer wel veel voorlandt
is verloren ; foo is nochtans het eylant verfchey-
demael in gevaer geweeft \'t welck evenwel in
Jen prijs der landen geen vermindering maeckt,
door dien de vruchtbaerheyt der felver het ge-
vaer der wateren , foo veele den prijs aengaet,
fchijnt op te wegen. Tegen het weften en de
openbare Noort-zee wert het eylandt be-
fchermt door hooge duynen , die feer rijck van
wilt en konynen fijn. Tegenwoordich is het
groot 2I7J3 gemeten, 56 roeden, begrijpende
de fteden van Zierick-zee, en Brouwershaven,
en een aenfienlijck getal fchoone dorpen en
floten , naer foo verfcheyde en afgrijffelijck ge-
welt des waters in de laetfte voorgaende eeuwe
byfonder uytgeftaen te hebben.
Zmcktee, Zirickzee, en de hooftftadt van dit Eylandt,
heeft de tweede plaetfe in de vergaderinge der
Staten defèr Provincie onder de fteden , en de
naem van de outfte te fijn van de felve, terwijl
Vereenighde NederL

men haere beginfelen rekent vän het jaer 840»
Zy pleegh in oude tijden feer in koophandel te
bloeyen,ter oorfaecke van haere fchoone havenj
doen naederhandt defelve door de zee geftopt
fijnde, is de zeevaert haer onttrocken; niette-
min is zy heden noch feer welvarende ; terwijle
de burgeren uyt de landtbouw, en fbutneringe ,
als oock van het mede ofte krappe reeden,
vifch , en beeften, geen kleyne winften trecken.
Zy is feer net en cierlijck gebouwt, en bynaer
geheel met een fteenen muer omcingelt. Onder
de gebouwen fteeckt voornamentlijck uyt haere
hooftkercke S. Lieven toegewijt, die buyten
alle twijfltel noch veel fchoonder geweeft is eer
die in den jare 1466 door de blixem getroffen,en
jammerlijck verbrande, alhoewel het noch te-
genwoordigh fbo fchoonen ftuck wercks is , dat
in geheel Zeelant diergelijcke kercke niet te
fien fy : nevens defè kerck flaet een tooren, die
maer tot een derde part van fijne voorgenomen
hoogte getimmert is, en foude in hoogte en
treffelijckheyt alle Nederlantfche gebouwen
verre te boven gegaen hebben , ten fy het Godt
de Heere gelieft hadde de Stadt met fèer groote
fchade te flaen , dat op eene nacht door ftorm
fbo veel fchepen bleven, dat \'er binnen defè
ftadt over de vijf hondert weduwen gemaeckt
wierden y waer door de koophandel foo vergaen
is, dat \'er naerderhand noch luft , noch macht
geweeft is om dit voortreffelijck gebouw te
voltoyen : \'t welcke nu op het derdendeel ge-
timmert , met een kappe gedeckt ftaet. Defe
Stadt is van ouds her met veele voorrechten
van de Graven van Zeelandt begiftight gewor-
den j voornamentlijck met overgroot gelach
over de dijckagien van het eylant, terwijlen
dien van Zierick-zee aen de behoudeniiïe van
\'t landt wel het meeft gelegen was: want die van
defè ftadt kiefèn en ftellen feven Heemraden
die met de gemeente Burgermeefter in der tijt
opficht hebben op alle faecken de dijckagie,
wegen en wateringen raeckende. Daerenbo-
ven is de Bailjuw van de ftadt oock Bailjuw
van het gantfche Eylandt, en ftelt in alle dorpen
fijne Subftituyt-Schouten j en Schepenen fijn
gedelegeerde Rechters over geheel Schouwen,
als oock over S. Annen-landt en Stavenifïe, dor-
pen in het eylant van Ter Tolen , mitsgaders
over Somersdijck in crimineele faecken; cn over
Duyvelant, in dootftagen, vredebreeckinge,
en vrouwen-fchaecken. Voort houdt hier fijne
fitplaetfè en wooninge de Rentmeefter van Zee-
landt Beoofter-Schelde.

Brouwershaven leyt maer twee mijlen van BroHwm-
Zierickzee, fijnde voor de inlantfche oorlogen
noch onbewalt geweeft, alhoewel het toen ter
tij tal met ftadts voorrechten voorfien was^maer
naerderhandt met wallen en graften tegens

vyantlijck gewelt gcfterckt. Het is voor defen
een Heerlijckheyt geweeft , ftaende onder haer
byfondere Heeren, de Marckgraven van ter
Veer cn Vliffingen , Beveren , &c. maer Heer
Maximiliaen van Bourgonje geftorven fijnde,
is delè ftadt, by decreet van den Hoogen Raedt
van Mechelen, nevens desfelfs andere Heer-
lijckheden , verkoft tot voldoeninge van ftjne
fchulden j en is kooper geworden den Köninck
van Hifpanien als Grave van Zeelandt die in
vergeldinge van een merckelijcke fomme van
penningen , daer mede die van defe ftadt hem
in defe koop geholpen hadden, belooft heeft,
nevens andere voorrechten, dat de ftadt van
Brouwershaven in het toekomende noyt van
het Graeflchap Zeelant in eeniger maniere, ofte
om eenige oorfaecke,foude geicheyden werden.
En is federt altijt onmiddelijck onder de Graef-
felijckheyt gebleven , doch wert niet gekent in
de regeringe des Graeffchaps, ofte geroepen
ter vergaderinge der Heeren Staten. De in-
woonders geneeren fich met de haringvangft,
en landtbouwinge, en varen redelijck wel.

Onder de dorpen in Schouwen fijn eenige
feer groot en volckrijck , maer voornaement-
lijck fteecktonder de felve uyt, de Baender-
heerlijckheyt van Haemftede y fijnde een treffe-
lijck dorp , met een fchoon kafteel, gelegen in
een feer aengename en vruchtbare landsdou-
we , een lufthof voor de Burgers van Zierick-
zee. Defe heeft lange jaren geweeft aen het
oude en edel geflachte van Haemftede , \'t welck
fijn oorfprong genomen heeft van Heer Witte
van Haemftede, natuerlijcken Soon van Florens
de Vijfde, Grave van Hollandt en Zeelandt, en
uytgeftorven is in \'t jaer 1Ó04, in Aernoudt van
Haemftede,den laetfle van het geflachte,als toen
overleden. Nu komt de Heedijckheyt aen de
erfgenamen van Heer Jacob de Witte. Renijje ,
fijnde een goedt Zeeufch leen, komt voor ne-
gen feftiende deelen de Graeflijckheyt van Zee-
landt toe y en voor de refterende feven deelen
aen de Zuytlanden , die in het felve befitten het
Huys te Moermondt, van Jeman van Zuydtlandt
weder herbouwt, fijnde mede een goet Zeeufch
Leen. Burgh leyt niet verre van Haemftede,heb-
bende een haven, diemen gemeenlijck Burghßujs
noemtj verlijdt de Heeren de Witte, gelijck
mede Ifeftenfchow^eriyt welck voor defèn een ver-
maert open vleck was van wegen haere Buys-
vaert, en koophandel over Zee , daerenboven
met veele voorrechten en vryheden van haere
eyge Heeren en uytheemfche Princen begif-
tightj doch nu fijnder naulijcks eenige huyskens
over, fijnde de reft t\'eenemael bynaer vergaen.

Wellandt.y begrijpende Zuydt en Noortwelle ,
isindenjaere 1639 verlijt JoffrouwCatharina
van Zuytlandt. S^mjAerd^ leggende onder het
Weft-ambacht van Wellandt, daer onder be-
greepen Zeghambacht,aen \'t geflacht van Tuyl
van Serooskercke. Brydorpe-, Klaeskinderkercke met
het gebuchte denOjJche , Capelle, Elker-^eemet het
gebuchte Scharendijcke, Elle-meer , met Oudendijcke,
Duyyendycke ; ICerck\'^erpe, daer dicht by gelegen
is het kafteelken Werve. Rengerskercke,Nieukerckej
fijn alle dorpen en Heerlijckheden, behoorende

De hooge Heerlijckheyt van Dryfchor, met
het kafteel Windenhurgh, eertijts gebouwt van
Vrouw Anna van Bourgundien,en de Heerlijck-
heyt Somemaer j komen de Graeflijckheyt van
Zeelant toe.

Noortgouype Beooftenfteene aen de Graeflijckheyt
voor een gedeelte , en voor het ander aen de
Berendrechten , die Noortgow^e Be\'9Peftenfteen&
mede gehoort.

Daer en boven is in dit felve eylandt noch de
Stadt van Bommenee, en de Ambachtsheer-
lij ckheyt van Beloys , doch behooren onder het
Graeffchap Hollandt, waerom ick naerlate de-
felve op defe plaetfe te befchrijven.

Zeelandt Beoofter-Schelde, leggende
van Brabant alleen door de riviere , de
Eendracht genaemt,afgefcheyden: is wel kleyn-
der van begrijp als Schouwen, maer even aen-
genaem , en vruchtbaer , brengende jaerlijcks
overvloet van kooren en andere fchoone vruch-
ten voort. Het plach eertij ts van het landt van
S. Martensdijck afgefcheyden te fijn, maer is
daer heden mede vereenight en vermeerdert.
Het heeft twee fteden, ter Tholen een groote ^
en S\\ Martensdijck een fmalle ftadt.

Ter Tholen is een van de groote Steden van Ter Tok»*
Zeelant, houdende onder de felve de vierde
plaetfe in de vergaderinge der Heeren Staten ;
fy fchijnt haeren naem ontleent te hebben van
den Tol diemen alhier aen de Graven van Zee-
lant moefte betalen : en pleegh te ftjn onder
haere byfondere Heeren, doch is federt den
jaere 1397 weder aen de Graeffelijckheyt ge-
komen , en gebleven , tot het jaer i jió wan-
neer fy aen Heer lan van Bergen, voor een
merckelijcke fomme penningen, verpant is door
Karei Köninck van Caftilien,- welcke Heere
daer door fttplaetfè in de Vergaderinge der
Staeten van Zeelandt onder de Edelen verkre-
gen heeft j blijvende de ftadt ondertuffchen
uyt defelve vergaderinge tot naer haere ontla-
ftinge, in \'t jaer 1514 , fijnde federt weder aldaer
nevens de andere Steden verfcheenen. Het is
een fèer vermaekelijcke ftadt, tegen alle vyandt-
lijck gewelt treffelijck gefterckt , op de he-
dendaeghfche wijfe.

In dit felve eylandt leyt oock Maertensdijck,
fijnde een fmalle ftadt, hebbende haere eerfte \'
beginfelen van het heerlijck Slot, het welck als
noch daer by gelegen is, met dubbelde graften
verfien j daer ontrent een kleyn dorp vergadert
en naederhandt grooter geworden fijnde , ten
laetfte met aerde wallen omringt is. Het is een
Heerlijckheyt die al van over lange tijden on-
der haere byfondere Heeren gehoort heeft ^
fijnde eerft geweeft aen die van Bor ftelen , van
die gekomen op \'t huys van Bueren; en van defè
door huwelijck van Willem van Naffau, Prince

van Oranje, met Anna van Egmondc, Gravinne
van Bueren, op de Pruicen van Oranje.

Boven deie twee itedcn leggen in het landt
van Ter Tholen noch verlcheyde Ichoone
Dorpen en Heerlijckheden , als Schakerloo. Poon-
yliet, Heerlijckheyt gehoorende aen de Graef-
lijckheyt van Zeelant. Scherpenijfe, Heerlijck-
heyt van de Prince van Oranje. Weßkercke, Heer-
lijckheyt gelijckelijck van de Wervens en
Lyens. Vojmaer aen de erfgenaemen van den
Heere Knuyt. S. Annelandt en Hameyofdijck , aen
de Heeren Doublet. StaVeniße was voor de vloet
van het jaer 1509 een eylandt met vier dorpen ,
en een kafteel, genaemt het huys ter Doeft, en
"is langen tijt verdroncken gebleven; maer nae-
derhant met Zuydtmoer bedijckt, en nevens Kem-
penshofßede aen ïaet eylant Ter Tholen gehecht
gehooren te famen aen de geflachten van Tuyl,
Hanneman, en de la Torre.

DUy velandt is het derde eylandt van Zee-
lant Beoofter-Scheldt, foo genoemt van
de menighte der Duyven , die haer al-
hier onthouden , en tegenwoordigh aen het
eylandt Schouwen vaft gehecht, alhoewel \'er
noch het felve Canael, doch feer fmal fijnde,
\'t welck defe twee eylanden pleegh te fcheyden,
tuftchen beyde doorloopt. Den ommeganckis
ontrent vier mijlen, en begrijpt bynai34<5jr
gemeten, 138^ roeden lants. Het heeft geen fte-
den , maer verfcheyde dorpen, en gehuchten.
Het voornaemfte deel van\'t eylandt, genaemt
de vier Bannen, vervattende vier dorpen, te we-
ten Ouderkerck, Meuyoerkerck, Vtanen, en Capelle, is
voor eenige jaeren door koop aen de ftadt van
Zierickzee gekomen de andere dorpen fijn
Ooßerlandt, 5. ïamlandt, Beooßen Duyvelandt ofte
Bruyniße» De Sloten fij n Smnenhurgh in het dorp

Capelle, en Ooßerßeyn in \'t dorp Oofterlandt,
beyde vervallen j gehoorende de voorfeyde
dorpen en Sloten onder verfcheydeHeeren.

"J leuw Voftemaer reekent men gemeen- maw
lijck onder het lant van Ter Tholen,
maer om dat het door de riviere de
Eendracht van het fèlve afgefcheyden leyt, en
aen Brabant vaft , fbo noem ick het een eylandt
op fijn felvej het is een Heerlij ckhey t,fbo ick wei
hebbe,gehoorende nevens outVoflèmaeraen de
erfgenaemen van den Heere Knuyt, beftaende
uyt verfcheyde nieuw bedijckte en vruchtbare
polders, te famen groot fijnde 247 j gemeten,en
3Ó1 roeden ^ en eenige ondergeloopene landen.

Somersdijck is een uytnement vermakelijck Somm-^
dorp,en Heerlijckheyt,leggende in het Hoflant-
iche eylandt, genaemt Over-Flackee; fijnde dies
niet tegenftaende onder Zeelandt 5 even gelijck
Bommenee nevens de Heerlijckheyt van Beloys
in Schouwen gelegen , evenwel onder Hollandt
behooren : van defè Heerlijckheyt, die groot is
3100 gemeten , 109 roeden Zeeufche mate, is
Heere, Cornelis van Aertfèn, Ridder, Heer van
Spijck.

S. Philipslant is een eylandt bynaer vierkant ^t^
gelegen tuffchen Duyvelandt, \'t lant van Ter W/.
Tholen en Nieuw Voftemaer in,eertijts bedijckt
door Philips baftaert van Burgundien,doch nae-
maels weder ondergeloopen l^nde, is ten laetfte
in\'tjaer 1^45 op nieuw met dijcken ornringc

feworden,en is feer vruchtbaer van tarwe,garft,
aver en andere vruchten •, \\ is groot 1360 ge-
meten, 183^ roeden : het heeft maer een, doch
groot dorp, S. Philips, en is een goet Zeeufch
leen, behoorende aen verfcheydeHeeren.

Udt Batavia, eertijdts onder
zijne byfondere en eygen
Heeren machtigh geweeft
hebbende, is metter tijdt in
vele deelen gefcheyden, en ^
onder de aen-woonders van
de Yftel,de Biflchoppen van
Utrecht , de Graven van
Hollandt, en de Hertogen
van Gelderlandt verdeelt.
Het deel den Biflchoppen
van Utrecht toegevallen,
wierd het Sticht oft Bifdom van Utrecht ^geheeten, en
Eerße Bij- jj^efc tot fijnen eerften Aertz-bifl^chop gehadt S. Wille-
fchop, boordt, toegenaemt Clemens, een Engels Saflenaer, in
defe quartieren overgekomen omtrent den jare <590. Defe
in Vrieflandt gefonden zijnde, om den Koning Radbodt
en fijn onderfaten tot den Geloove te bckeeren, en aldaer
niet konnende voorderen, uyt oorfake van des felven Ko-
nings hartneckigheyt, keerde weder naer Ooft-Francken-
landt, (van welck het Sticht van Utrecht toen een gedeel-
te, en van waer Radbot verdreven was,) welck landt hy ge-
heel tot het Chriften geloove bracht, en boude weder van
nieus de kercke van S. Thomas, die Dagobert Koning van
Vranckrijck gefondeert hadde , daer hy een vonte Het ftel-
len om te doopen. Daer nae te Romen komende by den
Paus Sergius, wert, van wegen den grooten yver die hy had-
de tot de verbreydinge des H. Euangeliums, Aertz-biflchop
van Utrecht gemaeckt, en vereert met den naem van Cle-
mens, \'t welck gefchiede in\'tjaer t\'Utre cht in\'t be-
fit van zijn Bifdom komende, heeft aldaer doen bouwen
een Kercke ter eere van S. Marten, Aertz-biflchop van
Tours, en in de felve fijnen Biflchoplijcken ftoel gefet voor
hem en fijne nakomelingen. Nae hem volgde S. Bonifa-
cius, die tot Dockum in Vrieflandt met 51 mede-gefellen
omgebracht wert, waer door de Aertz-biffchoplijcke hoog-
heyt , midts verwilginge der kercken felve (toen ter tijdt
van de Noormans feer verdruckt en verdorven aijnde) tot
Keulen is overgedragen. Doch naderhandt hebben de Ko-
ningen Pepijn en Karei de Groote de ftadt van Utrecht niet
alleenlijck de Biflchoplijckeweerdigheytwedergegeven,
maer dén Biflchop oock verleent de wereldtlijcke macht en
heerfchappye over \'t gantfche Sticht, het welck toen veel
wijder ftreckte, dan nu tegenwoordigh, en bynae geheel
Oudt Batavien, immers foo eenige fchrijven, begreep.
Maer wat hier vanzy, oft niet, dit gaet vaft, dat niet al-
leen \'t landt dat men nu de Heerlijckheyt ofte het Sticht van
Utrecht noemt, maer oock Over-Yfl\'elen Groeningen,
maeckende t\'famen drie Landfchappen van de feventhiene,
foo in \\ geeftelijck als wereldtlijck, onder de Biflchoppen
van Utrecht geftaen hebben tot den jare 1517 toe, wanjieer
de Biflfchop Henrick van Beyeren, daer toe beweeght, jae
genootfaeckt zijnde door de groote oproerigheyt en moet-
wÜligheyt van de burgers van Utrecht, die hem veel fpijts
en leedts gedaen hadden, in den arm genomen heeft Key-
fer Karei de Vijfde , en fijner Majefteyt overgegeven het
gantfche wereldtlijcke regiment van de landen en fteden
van Utrecht en Over-Yfl^el, (Groeningen, foo wy hier na
fullen hooren, was al eenigejaren te vooren van\'t Bifdom
vervreemt) om door fulcken behulp degeeftelijckejurif
diótie weder te krijgen. Welcke opdracht met vele ceremo-
nien toegegaen zijnde , is de Grave van Hoogh-ftraten, als
Ruwaert van Hollandt, by ordonnantie van vrou Margriete,
des Keyfers moeye, en toen Regente van de Nederlan-
den, getrocken naer Utrecht, alwaer hy in den name des
hoogh-gemelten Keyfers , als Hertogh van Brabant en
G rave %\'an Hollandt, genomen heeft het befit van de voorfz
twee landtfchappen en hare fteden; mitsgaders van de rech-
ten en pretenfien den ftoel vanUtrecht competerende in den
lande van Groeningen. Hier op is in den jare 1534 ge volgt
JSiederlandt,

een tra(^aet van vereeniginge tuflTchen de fteden en landen
vanUtrecht en Over-Yflel, met alle hare toehehoorten ter
eenre, en die van Hollandt ter andere zijden, waer by de
felve van Utrecht onder andere met die van Hollandt geu-
nieert, geannexeert, en vereenight worden; foo dat fy voort-
aen ,geregeert fouden worden by een felvige Stadthouder,
en op de felvige gagie die een Stadhouder van Hollant plach
te genieten : Oock dat die van Hollandt en de Staten van
Utrecht altijdt gelijckelijck fouden vergaderen : Darde
Stadthouder jaerlijcks in alle de fteden van beyde landen de
Magiftraet foude vernieuwen : Dat alle ballingen uyt Hol-
landt t\'Utrecht niet vry en fouden zijn , en ter contrarien,
dat civile fententien in Vtrecht gewefen by letteren requifi-
toir, in Utrecht geexecuteert fouden worden : Dat alle be-
leeningen en inveftituren gefchieden fouden met defe fub-
ftantiale woorden, te houden van den Grave van Hollandt,
en Heer van Utrecht; en dat de voorfz Unie by beyde par-
tyen foude befworen worden, blijvende de treyn derjufti-
tie in Hollandt en Utrecht op den ouden vóet. Aengaende
nu de Geeftelijcke hoogheyt en jurifdidie, die is den Bif^
fchop van Utrecht gebleven tot de tijdt toe van Frederick
van Tautenberg, lefte Biflfchop, oft (om beter te fpreken)
Aertz-biflchop der felver ftadtj want by fijnen tijt is Utrecht
tot een Aertz-bifdom geworden, commanderende over dc
Bifdommen van Hollandt, Zeelandt, en Vrieflandt. Maer
defe in den jare 1580 geftorven zijnde, hebben de Staten
des landts van Utrecht het gantfche regiment en gebiet van
dien aen haer getrocken, boven haer geen Over-heer ken-
nende, in verbondt ftaende met d\'andere vereenighde Ne-
derlanden.

De Heerlijckheyt Utrecht is, in \'t zuyden, noorden, en Grenfen,
weften rondom be^ingelt met het Graeffchap van Holland,
in \'t ooften met het Vorftendom Gelre. De laudouwe ifler
goedt en vruchtbaer, als meer gebouwt en bezaeyt, oock
hooger en drooger, dan die van Hollandt. Behalven de
hooft-ftadt Utrecht telt men in dit Landfchap noch vier be- Steden,
m.uurde fteden, namelijck Amersfoort, Wijck te Duurfte-
de , Rhenen, en Montfort. Welcke vijf fteden, benefFens
de vijf Capittelen der ftadt Utrecht, en den Edeldom te fa-
men maken de Staten des felven Landts.

Utrecht, de hooft-ftadt defes Landtfchaps, meent Ha- Vmchtl
drianus lunius dat haren name gekregen heeft van feker op-
fchrift by den Romeynen gebruyckt, om hare garnifoenen,
diefe langs den Rhijn hadden liggende, te onderfcheyden.
Want ter plaetfe daer nu de ftadt light, was gelegert het vijf-
en-dertighfte legioen, \'t welck met defe verkorte Latijnfche
woorden te kennen gegeven wordt, namelijck V TR i c.
LEG.S TA T. beduydende in \'t lange, qtimu tricefm^e legio- 1^/iem»
nis ßatio, dat is, dc leger-plaetfe van het vijf-en-der tigh fte
legioen. Maer door onervarentheyt in de Latijnlche fprake
hebben fommige lefers defe halve woorden voor heele ge-
lefen, en aen malkanderen gekoppelt, meenende datfe foo
veel te feggen waren als Vtricßat, de drie letteren LEG. \'
allengskens vergleden en uytgegaen zijnde; en van dit Ftric-
flat is namaels de naem Utrecht gekomen. Het welck nie-
mandt vreemt moet geven, dewijl oock fommige meenen
dat de ftadt Cantftadt in Swabenlandt, foo veel den naem
belangt, anders geen oorfprong en heeft als uyt dit oude
opfchrift yLEG. ANT. STA T. \'t welck in \'t lange tc feg-
gen is , Legionis Antonimäißatio, de legerplaets van Anto-
nius legioen. Andere fchrijven dat de ftadt Utrecht in het
begin genaemt is geweeft Antonina, van eenen Antonius
Raedts-heer van Romen, de welcke, overmidts de tyrannye
van Keyfer Nero uyt Romen vluchtende, herwaerts over-
gekomen zy, en defe ftadt gefondeert hebbe; die daer nae
verwoeft geworden is van de Wflten, de welcke ter felver
plaetfe een fterck flot gemaeckt,en nae haren name Wilten-
>urg geheeten hebben. Dit flot heeft Koning Dagobert
van Vranckrijck met gewelt ingenomen, en veel ftercker
dan te voren opgebouwt, het felve met eenen gevende den

ïiaem van TrajeBum, \'t wcick te feggen is, palTagie of door-
gang j overmits hier van aiie kanten een groote door-tocht
van volck was.

De Biffchop Balde-rijck, die Vtrecht omvangen heeft
met de muuren diefè tegenwoordigh heeft, was toegenaemt
van Cleve, en heeft oock de Domkercke grootelijcks ver-
betert : voor welcfcg zijne wercken men leeft dat hy van
Keyfer Karei de Caluwe vereert is geworden met de fteden
Deventer en Thiel, en de jurifdidien der felve.

Dat de ftadt, na haer meeninge, van oudts Antonina ge-
heeten hebbe, feggen fy te blijcken uyt de getuygeniffen
van veel oude Schrijvers,en verfcheyden oude Medalien oft
gemunte penningen hier ter plaetfe gevonden: doch daer
zijnder die houden datfe eerfl gefticht, en alfoo genaemt
is van Marcus Antonius, de ftadthouder van lulius C^efar in
Vranckrijck. Andere fchrijven datfe den naem heeft van
Keyfer Marcus Antoninus Pius, diefe, verdorven zijnde,we-
der opgebouwt fbude hebben. Doch alle defe opinien heb-
ben evenveel waerfchijnlijckheyt. Ick foude my liefft by die
gene voegen, die meynen defè ftadt, tot onderfcheyt van
Maeftricht, genaemt te zijn Outtricht, na dien fy de felvige
in oudtheyt overwon.

Dit zy evenwel foo \'t wil, de ftadt Vtrecht is gelegen aen
een ouden arm van de Rhijn,welcke,eer hy fijnen loop in de
Leek nam, alhier paflèefde, en voorts naer de zee liep. Soo
dat noch de wateren, die den felven wech loopen die den
Rhijn plach te houden , den naem van den Rhijn dragen.
Maer dat de gelegenheyt van defe ftadt boven al recomman-
deert en verwonderens-waerdigh maeckt, is, dat men van
daer in eenen dagh kan reyfen tot welcke men wil van 50 be-
ßoten fteden, rondtom gelijcke verre van hier liggende.
Daer beneffens is \'t feker, dat een man \'s morgens van
Vtrecht uytgaende,mach gaen wandelen tot een van 16 fte-
den die \'t hem belieft, en aldaer fijn noen-mael gehouden
hebbende, des avondts wederom t\'huys fijnavondt-mael
komen eeten.

Vtrecht is een groote, fchoone, en machtige ftadt, heb-
bende heerlijcke kercken, huyfen, en ftraten. Voorde
beroerten heeft fy oock een fterck kafteel gehadt, genaemt
Vredenburg, gefticht by Keyfer Karei de V; maer het is
namaels afgebroken met confent van Don lohan van Oo-
ftenrijck, welcke vreefde dat de Prince van Oranjen daer in
foude mogen neftelen. Onder de Kercken, die veel in ge-
tale zijn, munten befonderlijck uyt de sïf CoUegtAtA ofte
Capittel-kercken, die elck hare befondere Kanoniken heb-
ben, namelijck S. Salvators, eertijdts S. Bonifaes geheeten,
S. Pieters, S. lans, onfer Vrouwen, en, die de principaelfte
van allen is, S. Martens Dom. Defè Kercke heeft eertijdts
Adelboldt, Biffchop van Vtrecht, doen af-werpen, om datfè
hem veel te kleyn dacht te wefen, en daer nae feer groot en
uyt-nemende fchoon doen opmaken, in fulcker voegen als
men die nu noch fiet. Sy werdt gewijd van twaelf Biffchop-
pen , in tegenwoordigheyt van Keyfer Henrick de eerfte,
in\'tjaer 102,3.

De Collegiate kercke van onfer Vrouwen is mede een
fonderling fchoon gebouw, gefticht van Keyfer Frederick

Barbaroffa, tot boete hem opgeleyt by den Paus, om dat hy
Milanen met alle hare kercken en heylige plaetfen verwoeft
hadde. In \'t foiideeren der felve vernam men in de grondt
een feecker wei-zandt, het welck men met geen fteen oft
anders konde ftoppen, foo dat men \'t werck foude hebben
moeten ftaken,het en hadde geweeft een feker werck-man,
die raedt gaf dat men \'t met offen-huyden beleggen foude,
\'t welck gedaen zijnde, wert de grondt vaft, en \'t begonnen
gebouw allengskens voltoyt.

De reft van de Kercken, Abdyen, Kloofters en andere Reßdewie
Gods-huyfen gaen wy om kortheyts wille voorby, en feg- ^ Hcf
gen, dat binnen Utrecht refideert het Hof Provinciael van
\'t geheele Sticht,beftaende uyt een Prefident,negen Raedts-
heeren , en meer andere officieren. Wat belangt de bur- Inwoonde"
gers van Utrecht, die fijn beleefde, en fcherpfinnige luy-
den j maer wat wreveligh en hooghmoedigh,uyt al te groote
weelde en voorfpoet: gelijck dan defe ftadt, als de Geefte-
lijckheyt in haren fleur was, een van de bloeyenfte fteden
geweefl is van de Nederlanden.

In\'tjaer 16^6 hebben de Staten van Utrecht hier een
Academie, verfien met Profefforen in alderley faculteyten, Acadcmk:
opgerecht.

Amersfort is de tweede hooft-ftadt des Stichts} want ha- -^ff\'^rsfm,
re Gedeputeerde nevens die van Vtrecht, in alle vergaderin-
gen van Staten,prefideeren. Is gelegen op de Eem,waer van
het oock fijn naem heeft,want men Emersfort plach te feg-
gen , het welck foo veel is als de marckt aen den Eem. De
ftadt is redelijck groot, placht eertijdts, hoewel kleynder,
van mèerder refpeóf te fijn, uyt oorfaeck dat hare naebuu-
ren meerder in kracht en grootheyt hebben toegenomen.
De inwoonders hebben den naem in oude tijden van dappe-
re krijghs-luyden gehadt. De landouwe rondtom defe ftadt
is foo vermaecklijck, dat men gelooft in de Nederlanden
naulijcks beter te konnen gevonden worden.

Wijck te Duerftede, het welcke by de Romeynen Bata- Wtjch tt ^
vodurum genoemt wordt, is een van de oudtfte fteden van Duerßgde.
gantfch Batavien, eertijdts ( foo men feydt) foo groot en
machtigh, datfe wel 500 tempelen hadde; maer naemaels
van de Noormans tot meermalen gedeftrueert : is nu noch
een tamelijck wel geftelt en rijck ft^edeken, gelegen op de
Leek, eenen arm van de Rhijn, een mijle van Kulenburg,
en drie van Utrecht.

Op den felven arm van de Rhijn, twee mijlen van Wijck Rhemt,
te Duerftede, en vijf van Utrecht, light Rhenen, het welck
mede een feer oude ftadt is, by Cornelius Tacitus (foo het
fchijnt) Grinnes geheeten.

Montfort is gefondeert op den Water-vloedt Yffel, lig- Montfm*
gende van Woerden, Oude-watcr, en Yffelfteyn een mijle
weeghs; een fraey en fterck ftedeken, eertijdts gefticht tot
een frontier-ftadt tegen Hollandt, met wiens Graven dc
Biffchoppen van Utrecht veel oorlogen gevoert hebben.
De ftadt van Utrecht was in oude tijden foo groot en mach-
tigh , dat Paus Pius de tweede, geleeft hebbende omtrent
den jare duyfent vier-hondert en vijftigh, fchrijft, dat dc
Biffchop t\'eener reyfe kon op-brengen 40000 gewapende
mannen van fijn eygen volck, ,

Rieflandt, oft (foo de
inwoonders Ipreecken)
Frieflandt , het welck
met het Latijnfche
woort \'Prißa naefl over
een komt , meenen
ibmmige dat fijnen
naem heeft gekregen
van Phrygia, een landt-
fchap in Afien , daer
eertijdts de fladt Troyen geftaen heeft, en dat
de Troyaen Grunius , nae de deftrudie der fel-
ver ftadt, alhier neder-geflagen fijnde, niet al-
leen het geheele landtfchap den naem fijns va-
derlandts gegeven, maer oock de ftadt Groe-
ningen geflieht, en na hem felven genoemt fou-
de hebben. Andere fchrijven , dat het landt de-
fen naem heeft van FrifmSjfbne van Alanus,broe-
der van Mefa en van Sem j en dat defe Friefen
haren naem niet van Phrygia ontleent, maer
aen Phrygia felfs gegeven hebben. Daer fijnder
oock die den felven naem af-brengen van het
Duytfche woort Briefen/ overmits het in dit
landtfchap door de bittere koude fterck en
langduurigh vrieft. De Abt van Spanheym, daer
in volgende Hunibaldus, verdicht dat hy komt
van eenen Frifius , fone des Konings Clouis van
Vranckrijck. Doch alle defe opinien fijn niet
dan ydele droomen, niet waerdigh om het pa-
pier daer mede te vullen. Veel beter feght Ha-
drianus lunius,dat men de oorfprong defes naems
moet toefchrij ven de vryheydt, die de inwoon-
ders defès landtfchaps altijdt feer bemint en
voor-geftaen hebben. Wat \'er van fy oft niet, de
naem is feer oudt^en de Prefident Viglius,een ge-
boren Fries , over-een-komende met veel goede
Schrijvers, feght,dat de Vriefen haren naem lan-
ger behouden hebben, dan meeft alle andere
volckeren van Duy tflant want onder dit landt-
fchap worden fy by de oude Romeynfche Au-
theuren gerekent/o dat,na dit feggen,de Vriefen
Ahorigines fouden fijn, dat is, volck die van aenbe-
gin haren oorfpronckelijcken naem fonder ver-
anderinge behouden hebben, en foo oudt fijn,
dat men haren eerften oorfprong niet en weet.

Cornelius Tacitus,in fijn boecxken van de ze-
den der Duytfchen, deelt de Vriefen in w^^jor^^
en minores,è.2Lt is,meerdere en mindere. De meer-
dere bewoonden \'t landt daer nu in gelegen fijn
de fteden van Staveren, Sneeck, Franiker, Har-
lingen,en Leeuwaerden. Demindre, die(ten aen-
fien van d\'andere) Weft-Friefen genoemt wor-
den, oft oock Cis-rhenani, dat is, Dees-fijds-rhijn-
iche, fijn hier voren by ons befchreven onder
\'t Graeffchap van Hollandt, en befitten de fte-
den Hoorn, Enchuyfen , Edam, en andere daer
ontrent. PHnius noemt een deel van defe Vrie-
fche volckeren groote en kleyne Cauchos; maer
Ptolemseus geeftfe in \'t gemeen den naem van
Nederlandt.

Vriefen. En defe landen wierden, ten tijde dat
het Romeynfche rijck in fleur was, voor ÏFriefen
erkent,- doch als naderhant het Romeynfche
rijck van de Duytfche verwoeft wierdt, hebben
fy mede allengskens hare palen verbreyt j foo dat
men in de jaren fes , feven, acht, negen, en thien
hondert, uyt de oude hantveften en hiftorien fal
bevinden, dat het volck van de heele zeekant
naer \'t ooften, tot de Eyder toe,Vriefen genoemt
wierden. Wederom naer \'t weften niet alleen Hol-
lant , na dat de fèlve in een eeuwigh verbont met
de Vriefen getreden waren, maer oock Vtrecht,
ja geheel oudt Batavia,en dat deel van Zeelandt,
het welck aen defè fijde van de Schelde gelegen
is , waren onder den naem van Vrieflandt be-
kent. Doch naderhandt, de vrede gebroken
fijnde , heeft bynae elck lant weder eenen befon-
deren naem aengenomenfoo dat alleen die gene
den naem van Vriefen behouden hebben, die van
de Iaden af, tot Waterlandtin Hollandt toe, de
tuffchen-gelegen landen bewoonen.

Het deel van Vrieflandt, dat wy nu voorne-
mens fijn te befchrijven , hoewel het, ten aenfien
van de boven-verhaelde Weft-Vriefen , den
naem van Ooft-Vrieflandt behoort te dragen,
en dien het Graeffchap van Emden , als onder
Vrieflandt begrepen fijnde , met recht foude
mogen ontnemen , wordt nochtans gemenelijck
Weit-Frieflandt geheeten, en het rechte Weft-
Frieflandt draeght den naem van Noordt-Hol-
landt. Imaiers dit Vrieflandt is in\'t noorden en
weften bepaelt met de groote zee^in\'t zuyden ten
deel met de Zuyder-zee , en voorts met het landt
van Over-Yffelin het ooften met de riviere
Eems en\'t Graeffchap van Emden. VoorVrief.
landt, als een befchut tegen de groote zee, leg-
gen de eylanden Vlielandt, Schelling, en Ame-
landt, waer van de twee eerfte ftaen onder het
Graeffchap Hollandt. Amelandt heef^ fijnen
eygenen vryen en Erf-heere, gefproten uyt den
wel-edelen huyfe van Camminga.

De Heerlijckheydt van Vrieflandt ( dewijl
Grosningen met de Ommelanden een landtfchap
befonder is ) wordt gedeelt in drie Staten) name-
lijck Ooftergoe, Weftergoe, en de feven Wol-
den. Welcke elck onder haer hebben verfchey-
den fteden, dorpen, en landt-gebieden foo dat
in heel Vrieflandt getelt worden elf beflote fte- Sude».
den, namelijck, Leeuwaerden, Dockum, Frani-
ker, Bolfwaert, Sneeck, Ylft, Sloten, Harlingen,
Worcum, Hindeloopen,en Staveren,met ontrent
vijf hondert dorpen, (doch die van Groeninger-
landt mede daer onder gerekent) eenige van de
welcke feer volckrijck , groot, en machtigh fijn ,
en daerom met verfcheyde goede privilegien en
vryheden verciert.

Het collegie der Staten van Vrieflandt be-
ftaet uyt negen perfoonen, waer van datter twee
ekoren worden uyt Ooftergoe^twee uyt Wefter-

goe, twee uyt de leven Wolden,en drie uyt de (le-
den. En verlcliijnt in dit Collegie mede de befon-
dere Gouverneur van Vrieflandt, welcke tegen-
woordigh is Graef WiUem van Naflou, Scc.

Men heeft hier te lande geen andere levende
water-vloeden, als de Eems en Lauwers : maer
uyt de felve en uyt andere binnen-waterenfljn
over al feer groote graften en floten afgeleydt,
foo om de koopmanfchappen van de eene plaet-
fe tot den anderen te brengen, als oock om het
overtoHige water van het landt te doen afloo-
pen; want het felve is doorgaens poelachtigh en
ièer broeckigh , en derhalven onbequaem om iet
fbnderlings op te zaeyen, overmits de overvloe-
dige wateren, die gemeenelijck vroegh beginnen
aen te komen, en fpade vertrecken, het gezaey-
de meeft over al fouden verderven. Maer daer te-
gens is \'t boven maten gras-rij ck, en vol fchoone
beemden om beeften op te weydeujfljnde \'t felve
een neeringe waer in de meefte rijckdom van dit
landt beftaet : want de Vrieflche Oflen fljn niet
afleenlijck de grootfte, maer oock de befte.van
alle de Nederlanden. De koeyen geven*hier niet
alleenlijck overvloedigh veel melcks, maer fijn-
dér oock uytnemende vruchtbaer,foo datfe dick-
wils twee kalveren werpen feender dracht, en
de fchapen twee, ja dickmaels drie ofte vier lam-
meren. De paerden fijn hier oock befonderlijck
goedt en fchoon, gelijck hier voren in de gemee-
ne befchrijvinge der Nederlanden verhaelt is.
En beneffens al dit, heeft Vrieflandt menighte
van Venen oft gronden, om turf uyt te graven,
welcke redelijck goet valt, maer nochtans by
den HoHandtfchen niet en is te vergelijcken. Het
land ifler fbo laegh, voornemelijck ontrent de
zee-kant,dat men van\'t beginfel des herfts af tot
de lenten oft voorfomer toe , het felve niet be-
reyfen en kan dan te water. Daerom oock de
fteden en dorpen, door een fonderlinge behen-
digheydt der inwoonderen , foo wat hooge en
verheven Hggen ; in voegen dat men wel léggen
mach, dat men het een deel van \'t jaer het landt
alhier bouwt, en het andere met fchepen daer
over vaert. Behalven dat het den vreemden
man wonder geeft, in den voor-fomer foo veel
landts onder water te fien, dat het fchijnt een
arm van de zee te wefen , en daerentuflchen de
fteden en dorpen droogh liggen , en \'t hooft uyt
de wateren opfteken. Maer laet ons nu komen
rot de befondere befchrijvinge van de fteden in
dit Vrieflandt, het welcke men voor de grootfte
en befte Heerlijckheydt van Chriftenrijck re-
kent, gelegen.

Dc hooftftadt van heel Vrieflandt is Leeu-
waerden, alhoewel niet de oudtfte , alfoo men
meent dat de felve eerft een ftadt geworden is in
den jare 1190; Sy is gelegen twee mijlen van
Dockum, in den lande van Ooftergoe,een goede,
reyne en tamelijck groote ftadt, met een fterck
kafteel, in de welcke refideert de Raedt oft Can-
celrye van Vrieflandt, van welckers vonniflen
geen voorder appel oftbetreck envalt. Gelijck
dan oock hier hof houden de Staten des landts,
en de Gouverneur. Den oorfprong des naems
van defe ftadt willen fommige hier uyt halen, als
dat aldaer eerft foude een waerdt gewoont heb-

ben, die den leeuwuything, waer van (nae dat
de plaets groeyde) de felve Leeuwert genoemt
foudè fijn. Defe herbergier hadde fijne wooning
ftaende dicht aen de middel-zee, en gemeenlijck
logeerden de kooplieden aldaer , die over de fèl-
ve zee quamen gevaren. Defe middel-zee was
een af-fcheydtfel tuflchen Wefter en Ooftergoe,
en hadde haren oorfprong uyt een ader van de
Yfel ontrent Tierckweert, loopende dicht onder
Weedom,naderhandtMonicken-huys genaemt,
ter tijdt toe dat de Noordt-zee , door behulp van
ftorm en onweder, de Zuyder-zee plaetfè maeck-
te , de welcke voort foo geweldigh werdt, datter
veel landen uytkolckten en af-fpoelden, die dan,
weder naer de middel-zee toe drijvende, allengs-
kens eenige ondiepten maeckten, en tot fchoone
landen wierden; Natuure wonderlijck fpeelende.
Andere brengen den naem der ftadt Leeuwer-
den af van een oudt huys , Leeuwaerden Stins ,
oft Leeuwen-burgh geheeten. Maer de gene
die van beter oordeel üjn, halen den felven met
meerder verftandt vaneenen Leeuwius, Heere
der fèlver plaetfe , en het woordeken Weert, het
welcke een hooghte beteeckent, ofte, naefom-
miger opinie, die niet vreemt en is, een eylandt
tuffchen de armen van eenige ftroomen. En
men vindt oock veel plaetfèn in Vrieflandt, die
dit woordeken behoudende , het eerfte deel ha-
res naems van hare meefters hebben : en by al-
dien iemandt luftigh fy het felve teonderfbec-
ken , die wfl ick tot Vbbo Emmius wij fen, in fij-
ne befchrijvinge van Leeuwaerden.

Dockum , een van de oudtfte plaetfen van Dockum,
Vrieflandt, \'alfoo men der felver naem al gefpelt
vint in den jare 755 , wanneer aldaer S.Boni-
faes met lijn mackers vermoort wierde, als uyt
fijn leven blijckt, is gelegen in den ftaet Oofter-
goe , vijf groote mijlen van Groeningen, en acht
van Franiker, doch maer een van de Zuyder-zee.
Is rontom met gras-rij cke weyden omringt.

Omtrent het jaer 1190 , byna op den felven Frmkr,
tijt met Leeuwaerden, fijn de gebuurten van
Fraen-acker en Gods-acker feer vermeerdert, én
tot een befloten ftadt geworden , die na den eer-
flen acker Fraen-acker, en namaels Franiker ge-
noemt is geworden, alhoewel de ander acker me-
de noch op den huydigen dagh fijnen ouden
naem behoudt. Franiker is een kleyn, maer reyn
en luftigh ftedeken, gelegen in Weftergoe, twee
mijlen van Leeuwaerden , en plach wel bewoont
te worden by den Adel van Vrieflandt. Nu ter
tijdt is \'t verkiert met een vermaerde Vniverfi-
teyt oft Academie, op-gerecht by de Staten van
Vrieflandt in den j are 15 8 j.

Bolfwaert, een redelij cke ftadt, met de Duyt- Boifmert.
fche Hanfe ofte Aen-zee-fteden in verbondt
ftaende, lighteenmijleyanSneeck,endrievan
Leeuwaerden.

Drie mijlen van Leeuwaerden, en maer een Smek^
halve van Ylft, in de ftaet van Weftergoe, light
Sneeck, een gantfch nieuwe ftadt, als die maer
over ontrent twee hondert jaren befloten is ge-
worden ,^aer metter tij dt foo aenge waffen, dat
fy nu voor geene fteden van heel Vrieflandt en
wijckt.

geen ftadts muuren ofte veften, maer alleenlijck
met diepe graften omringt. Heeft den naem
van een oude Stins oft Burght , genaemt Ile-
ftins.

In den jare 1134 werdt de gebuurte van Al-
imenum tot een ftadt gemaeckt, en, na de Stins
Harhnga , Harlingen genoemt, overmits veel
huyfen aldaer gemaeckt wierden van des felven
Stins oude ruinen, als oock van die van de Stins
Harnfaes, die mede daer ontrent gelegen hadde,
en door den inlantfchen twift geruineert was ge-
worden. Waerom eenige de ftadt van name
wilden doen veranderen,en Harns geheeten heb-
ben , gelijckfe oock noch in de Frielfche tale foo
genoemt wordt j hoewel fy den eerften naem van
HarHngen behouden heeft: het is een goede zee-
ftadt, met een bequame haven en fterck kafteel
ofte blockhuys ver hen, liggende aen de ftrandt
van de Zuyder-zee , een mijle van Franiker.

En een half mijle van daer, op de felve ftrandt,
light Hindeloopen, \'t welck fijn naem fchijnt te
hebben van den loop der Hinden uyt het bofch
van Kreyl : fïjnde uyt een open vlecke tot een
ftadtgewordeninden jare 125-4.

Staveren wort gehouden voor de alleroudtfte
ftadt van Vrieflandt, de welcke fommige meenen
gefticht te fijn in \'t jaer der wereldt 3 970, dat is
een jaer nae de geboorte onfes Heeren lefii
Chrifti. Doch dit en fullen fy niet licht ftaende
konnen houden,alfoo het felve onwaerfchijnlijck
is : want by aldien de felve plaets van alfulcken
ouderdom waer, foude immers iemant onder de
Romeynfche Schrijvers gevonden worden, die
van de felve plaets eenige mentie maeckte. En
nae dien fulcks niet gefchiedt is , houden wy
defe opinie voor fabuleus. Sy fullen eere ge-
noegh in-geleydt hebben , konnen fy haren oor-
fprong van den jare 6qo nae Chrifti geboorte
bewijfen. Den oorfprong van haren naem wort
toe-gefchreven by fommige Stavo, een Afgod
der inwoonders te dier tijdt: het welck ick even
onfeker houde , als dat de ftadt een jaer nae
Chrifti geboorte foude gebouwt wefen. Metter
tijdt is fy van veele zeevarende luyden bewoont,
en daer door feer vermaert fijnde,onder de Han-
fe-fteden getelt geworden ; fijnde hare inwoon-
ders de eerfte geweeft , die met fchepen door
de Zondt in de Ooft-zee gevaren fijn : waer door
hun by de Denen dit privilegie gegunt is gewor-
den , dat de fchepen van Staveren van dien tijdt
af daer ter plaetfe aller eerft mogen vertollen. Sy
heeft een fchoone, vermaerde, en wijdtbefochte
koopftad geweeft tot den jare 1200 toe, oft daer
ontrenten leefden overfiilcks haer inwoonders
in alle \\veelde en dertelheydt, felfs tot hare ftoe-
pen en leenen voor de deuren te dben vergulden,
daeromme fy oock by vele genoemt wierden de
weeldige oft verweende kinderen van Staveren.
Maer als fy nu tot den opperften graed gekomen
waren, fijn fy oock haeft gevallen, het welcke
toegefchreven wordt de brootdronckenheydt
van een rijcke weduwe, de welcke een fchip op
NederUndt,

Dantzick bevracht hadde , met bevel, dat de
fchipper tot fijn laft aldaer in nemen foude de
befte ware die hy konde bekomen. Als nu de fchip-
per geen beter ware en wift mede te brengen als\'
tarwe, heeft fulcks defe weduwe ten hooghften"
mishaeght, die derhalven tot hem gefeydt heeft;
hadde hy \'t koren te back-boort ingenomen, hy
fbud het ftracks voor haer oogen weder te ftuer-
boort uyt-werpen. Het welcke gefchiet zijnde ,
ifler terftont miraculeufelijck een hoogh fandt
voor het diep der ftadt opgeweldt, foo datter
nae dien tijdt geen geladen fchepen meer met
voHe vracht aen konden komen. En aldus is
des ftadts koophandel en fchipvaert feer verval-
len , (het voorfchreven fandt noch ter tijdt den
naem dragende van het Vrouwen-fandt, ) doch
heeft noch een redelijck welvaren behouden , en
is met de voorfchreven Hanfe-fteden als noch in
verbont, gelegen fijnde op den ingang van den
boefem der Zuyder-zee , een half mij Ie van Hin-
deloopen , en ontrent drie van Enchuyfen in
Noordt Hollandt.

Hoewel dit verhael van de voorfchreven we-
duwe, &c. my een praetjen fchijnt, heb het niet-
temin hier wfllen invoegen, yder fijn oordeel vry
latende, daer van te gelooven foo veel hem ge-
lieft.

Heel Vrieflandt,foo wel \'t gene wy nu befchre- Jen en
ven hebben, als oock Groeninger-landt, is feer yf-lf"^
volckrijck,en de inwoonders fijn van oude tijden
wonderlijck ftrijdtbaer , ftraf, en altijdt dappere
voorftanders van hare vryheyt geweeft. Begeven
haer nu ter tijdt veel tot den koophandel en
zeevaert, waer toe fy een groote menighte fche-
pen uyt-reeden j fijn behalven dien groote vif-
fchers , daer by fy mede veel geldts verdienen.
Dit volck heeft een geweldigen af-keer en grou-
wel van overfpel en allerhande onkuysheydt.
Derhalven fy oock den geeftelijcken perfoonen
lange tijdt niet en hebben willen toelaten onge-
houwt te blijven , op datfe haer te beter daer van
onthielden j want hun docht, dat fy fonder vrou-
wen niet wel en konden leven. En heeft defè wet
by haer geduurt tot den tijd toe van Paus Pius de
tweede, die (gelijck hy fchrijft) felfs in perfoon
aldaer geweeft is, en \'t gene wy hier feggen, ge-
fien heeft. Sy beminnen feer hare vryheydt, en
om die te befchermen, achtenfe felfs haer leven
kleyn. In voegen dat als fy van eenige nieuwe
Heeren t\'ondergebracht , oft van haer eygene
qualijck getradeert fijn geweeft,hebbenfe t\'aflen
tijden het hooft opgefteken, en met gewelt van
wapenen haer van de dienftbaerheyt ontflagen.
De eerfte diefe onder \'t jock der Romeynen ge-
bracht heeft, is geweeft Drufus Germanicus , en
metten afgang des Roomfchen Rijcks, fijnfè niet
gekomen onder de heerfchappye der Fran^oy-
len; maer maeckten fich eenen Landtvorft van
haer eygen volck , die fy fomtijdts Koning, fom-
tijdts Hertoge noemden.

Daerna begonnen fy te komen tot de kenniffe
des Chriftelijcken geloofs , door de predicatie
van Sint Clement, te voren genaemt Sint Wifle-
brordt, ten tijde van Karei Martel: en door ver-
loop des tijdts is het gebeurt, dat de felve met de
Hollanders (al-hoe-wel die naem toen noch in

feen gebruyck en was, maer mede Vriefen ge-
eeten wierden) t\'famen-fpannende, eenen Vorft
koren , onder den tijtel van Graef, dienfy alfulc-
ken maelit gaven, als vrye volckeren lijden kon-
nen. Soo dat de Vriefen van dien tijdt af wel ge-
ftaen hebben onder een gebiedt met de Hollan-
ders, maer fijn dickwijls wederfpannigh geweeft;
en hebben fèlfs haren Landts-heere, den Room-
fchen Koning Willem, de tweede dies naems, als

in het ys gevallen was, verflagen, in \'t jaer duy-
fent twee hondert vijf-en-vijftigh. Doch eynde-
lijck fijn fy met Henegouw, Hollant, en Zeelandt
geraeckt onder Hertogh Philips van Borgon-
dien , toegenaemt de Goedertieren. Van wiens
huyfe fy by houlijck overgegaen fijn aen dat van
Ooftenrijck.Nu ter tijdt levenfe, benevens de an-
dere Vereenighde Nederlanden, in volkomen
vryheydt.

Naem. liiTO^fï^^^^\'?^^ Roetiingen heeft dien ftreken fijnde, als die van Groeningen des Key-

naem ofc van de groe- fers bevelen niet wilden gehoorfamen, hebben
ne weyden , die rondt- GraefEdfardt van Embden,en Vijt van Draken-
om defe fladt gelegen dorf, als Opper-veldtheeren van Hertogh Hen-
fijn,oft van de genoeg- riek van Saxen, de fladt Groeningen wederom
lijcke fituatie. Hoewel belegert, twee forten opgeworpen , en den ge-
defè fladt, met hare heelen winter benauwt. Defladt, de toegefeyde
omgelegen dorpen en hulpe van de Over-Yffelfche fleden ontbreec-
landen, een deel van kende, flonde om in accoort te treden met de
Vrieflandt fchijnt te Saxenfche, \'t en ware de Overfle Vijt van Dra-
fijn, nochtans maecktfè op haer felven een van kendorf eenige gevangene borgers , die haer
de feventien Nederlanden, en voert den tij cel rantfben niet konden op-brengen, neus en ooren
OtiAe i^ee- ^^n Heerlijckheydt. Sy heeft langen tijdt hare hadde doen af-fnyden , en wederom naer Groe-
ne. vryheydt nae haer eygen flatuyten en wetten be- ningen gefonden; waer door de borgers ver-
fchermtj dan aen den Biflchop van Uitrecht,dan floort, met hem en de Saxenfche gantfch niet
aen den Grave van Hollandt, als hare Scherm- te doen wilden hebben, boden derhalven de
heeren, een jaerlijcks penfioen oft vereeringe fladt aen den Grave van Embden, met conditie,
gevende. Eyndtlijcken, als de fadien der Schie- dathy die nimmermeer foude laten komen in
ringers en Vet-koopers in Vrieflandt oprefen , handen van de Saxens. Nae dit accoort is de
heeft Keyfers Maximiliaen de I, den flaet van Grave in de fladt gekomen, met volle macht en
Groeningen en Vrieflandt, het welck over de authoriteyt,in \'t jaer 15oó,en nae dat de borgers
Eems gelegen is, aen Hertogh Albert van Saxen, hem den eedt van getrouwigheydt gedaen had-
als een Vicario des Rijcks (onder weicks gebiedt den, heeft hy daer een kafleel gebout. Hertogh
defe provinciën flonden,) tot een erf-leen gege- Georg van Saxen,broeder van Hertogh Henrick,
ven. Waertoealsde Vriefen niet en wilden ver- heeft fulcks feer qualijck genomen, en is door
flaen, heeft hy de Edelen van de Schieringfche hulp van Hertogh Eric van Brunfwijck, met een
fadie op fijn handt gekregen, door wiens hulpe groote macht in Ooft-Vrieflandt gevallen, fbo
hy een fware oorlog tegens de Vetkoopers (met dat de Grave gedwongen wierd uyt Groeningen
welcke die van Groeningen haer gevoeght had- te vertrecken, en fijn eygen erffeniffe te befcher-
- den ) door fijnen Overften Fuchs gevoert heeft; men; en door dien hy van het Rijck in de Acht
fbo dat die van Groeningen moeflen renuncie- gedaen wierde, daer door hy oock de ftadt,
ren alle haer adien diefy hadden aen Ooftergou, Damme verloor, moefte hy de befcherminge
Weftergou, en de Sevenwoldcn, en jaerlijcks van Groeningen t\'eenemael verlaten. Die van
aen den Hertogh betalen dertigh duyfent kroo- Groeningen haer alfoo verlaten fiende, fbnden
nen. De andere fteden, onder welcke Leeu- Gefanten aen den Hertoge van Saxen, om met
waerden het hooft was,onderfchreven eerft oock hem te accordeeren,behoudens hare Privilegien,
defè conditiën, doch naemaels berouw krijgen- en dat fy fbuden het kafteel mogen af breecken..
de, vielen van hem af, tot dat de Sax weder- HertoghGeorgh van Saxen defe conditiën niet
om met gewapender-handt haer daer toe ge- willende accepteeren,als komende van hoovaer-
dwongen heeft. De Groeningers, vreefènde in dige en hoogh-hertige luyden, die t\'elcke mael
gelijcker voegen getradeert te worden, heb- tot den afval geneyght waren, begeerde, fonder
ben, door tuftchen-fpreken des Biffchops van eenige refèrve en exceptie, de ftadt in fijn han-
Uitrecht, een beftant gemaeckt. Als de Vriefen den te hebben. De Gefanten fèyden hem, dat
niet lang daer na ten derdemael opftonden, is noch hy, noch iemand van fijne nakomelingen ,
men wederom inden oorlogh geraeckt, tot op nu, ofte nimmermeer der ftadt Heer fbude wor-
het overlijden des Hertoghs Alberti, die fijn fo- den: en foo haeft fy weder gekeert waren, be-
ne tot een erf-genaem naliet. Als toen meen- gonde men te raedtflagen van eenen anderen
den de Vriefèn van alle gevaerlijckheydt en pe- Befcherm-heer te kiefen , en wierde goedt ge-
rijckel verloft tefijn, grepen derhalven eenen vonden de ftadt te prefenteeren aen Karei van
moet, eïï belegerden de ftadt Damme, die Gra- Egmont, Hertoge van Gelder, die haer in fijne
ve Edfard van Embden, van wegen den Sax, in befcherminge ontfing, en terftondt de pofïefl
hadde, daer-en^tegen belegerde Hugo van fie daer van nam door Wilhelm van Oyen , en
Laufnitz de ftadt Groeningen; doch, door in- Werner Spiegel. Het kafteel wierd terftont af-
tercefïie des Biftchops van Uitrecht, wierde een gebroken , en deden de borgers den eed aen den
beflandt van vier jaren gemaeckt, welck ver- Hertogh , en de Kroone van Vranckrijck, nae-
Nederlandt. B b b dien

dien de voorfeyde Hertogh altijd de partije van
de Franfchen gehouden hadde, om fich te main-
teneercn tegens\'t gewelt de,r Bourgoignons.Uyt
defè oorfake is langen tijdt oorloge gevoert tuf^
fèhen beyde de Hertogen , fbo dat ten laetften,
de Hertoge van Saxen, des oorloghs moede, al
fijn recht, dathy aen Vrieflandt hadde, verkoft
en opgedragen heeft aen Karolus Prince van
Spanjen, voor twee hondert duyfent kroonen.
Van die tijdt af rees de oorlogh tuffchen de
Gelderfche en Bourgoenfche i Fioris van Yffel-
fteyn de Ooftenrijckfche,en de Grave van Emb-
den de Gelderfche partije voorftaende. Doch
ten laetften, als de Groeningers by de twintigh
jaren onder de gehoorfaemheydt der Gelder-
fchen geweeft waren , en jaerlijcks der tigh duy-
fentguldensaen den Hertogh tot een tribuyt
betaelt hadden, fiende geen uytkomfte van defe
oorlogh, naedien des Keyfers macht dage-
lijcks meer en meer toenam , hebbenfè des
Hertogen van Gelders fwacke protedie verlaten,
en haren toevluchtgenomen tot de Gouvernan-
te der Nederlanden , Vrouw Margarita, \'s Key-
fers moeye 3 die terftont derwaerts gefonden
heeft Georgh Schenck van Tautenbergh, foo
dat den eedt van getrouwigheyt in \'tjaer 1J36
den 8 lunii, gedaen wierde aen haren neve den
Keyfer. In dier voegen is defe ftadt eyndtlijcken
onder het huys van Bourgondien ofte Ooften-
rijck geraeckt. In \'tjaer 1594 , in de maent van
lulius, heeft Prince Mauritz defè ftadt feer hardt
belegert, en tot overgevingegedwongen, en ge-
voeght in de Unie der geconfedereerde Neder-
landen.

Groeningen , het hooft des fèlvigen landts,
is een feer oude ftadt, en, gelijck Munfterus
fchrijft, 378 jaren voor Chriltus geboorte, van
den Trojaner Grunnio gebouwt. Van binnen
heeftfe veel vloeyende en ftaende wateren, eens-
deelsvan natuuren, eenfdeels met menfchen
handen gemaeckt, mits het leyden van fèer
groote graften. Sy is groot en wel bebouwt,
met heerlijcke huyfen , en van rijcke borgers
bewoont. Sy light fès mijlen van Leeuwaerden.
De.Hooft-kercke is gewijdt ter eeren van

S. Martin, en hoorde eertijdts onder den Bif-
fchop van Munfter, maer is ten tijde van Phi-
lippus de 11, Koning van Spanjen, tot een Bif-
dom verheven. In de felve is noch een fchoon
orgel, gemaeckt met de eygen handt van Ru-
dolphus Agricola, een borger van Groeningen.
Anno idi4 hebben de Staten van het felve lant
in defe ftadt een Univerfitey t opgericht, welcke Jcadmk.
van tijdt tot tijdt noch vermeerdert. Het is een
volckrijcke en mogende ftadt, hebbende een
treffelijcke heerfchappye foo binnen als buyten.
Ooftwaerts ftreckt haer gebiedt fèer verre, heeft
veel vruchtbare ackeren, en groote menighte
van dorpen, Noortwaerts heeft fy bont-genoot- omUndau
fchap met alle het landt dat fich lang en breedt
uytftreckt, tot aen de Zee toe, vol vangoede
dorpen, met een vruchtbare land-douwe en
fchoone weyden. Dien ftreecke landts noemt
men gemeynlijcken de Ommelanden, en heeft
oock fijne Edelen, welcke maecken het tweede
lidtdeslandts van Groeningen j want de ftadt
felfs met de Magiftraet aldaer voor het eerfte
hdt gerekent wort. Sy heeft groote privilegien
en vrydommen van hare Vorften verkregen,foo
dat fy fèlve civilijck en criminelijck recht doet,
nae haer eygen wille-keuren, en ftadts rechten,
fonder eenige vordere appellatie.

Omtrent twee mijlen van Groeningen leght P^/»»^.
Damme, welck eertijdts een goet ftedeken ge-
weeft is maer hare muuren en veften fijn afge-
worpen in \'t jaer 1536, als fy van de Gelderfche
befchermt, en van des K eyfers volck met ge-
welt ingenomen was; op welcke tijdt befloten
wierde, datfè niet meer mochte bemuurt wor-
den , fbo datfè tot eenen armen en fbberen ftaet
gebracht is.

Een mijle boven Dammc aen den oever der
zee, leght Delfzijl, een fraey dorp, van Groe-
ningen en van Embden byna even verre , te we-
ten drie mijlen,- gelegen, daer een ftercke
Schanfte is, dickwijls gemaeckt en gebroken j
doch nu noch in wefen. Geduurende defe in-
landtfche beroerten, heeft defe plaetfe niet wey-
nigh uyt-geftaen.

fen öaem, om dat het
over de riviere de Yfel
light , hoewel dat een
deel daer van, door het
overloopen van de ri-
vier , zijn plaetfe veran-
dert heeft. In\'t zuyden
grenft Over-ylèl aen
Gelderlandt , en het
Graeffchap Zutphen : in hét noorden aen Weft-
Vrieflandt, en de Heerlijckheydt Groeningen: in
\'t ooft aen Weftphalen: in \'t weft aen de Zuyder-
zee , daer de Ylèl in loopt, een weynigh beneden
de ftadt Campen, en de Vecht, beneden Geel-
muyen.

De landouw van defe provincie is meeft vlack
en laegh, nochtans vruchtbaer, principael van
koorn en goede tarwe j daerenboven fijnder vet-
te weyen. Doch is\'er een groot deel, byfonder in
Twenten , vol moeraften en heyden. Maer heel
Drenten is fandigh en moeraftigh, doch vrucht-
baer in koorn , daer geen moeraften ofte heyden
fijn foo dat \'et een korenfchuur van de nabuuri-
ge volcken, ennamelijck voor die van Groeninr»
gen is: maer hier fijn weinigh weyden.
Mww. Hedensdaeghs wort dit lant in dryen gedeelt:
waer van het deel, dat naeft de Yfel light, IJdlandt
heet i dat over de Vecht, Drent; en dat Weftpha-
len naeft is , Twent. Van de Drent volght een by-
fondere kaerte met haer befchrijvinge.
Stede» en In \'t lant van Overyfel fijn acht bemuurde fte-
^jkden. (Jen , Deipenter, Campen, SW, VollenhoDen, Steenwijck ,
Haß/t j Otmar fen y enOIdenfeel. Hier fijn oock vele
andere fteden ofte vryheden, hoewel eenige on-
bemuurt, die fchoone privilegien hebben , te we-
ten, Meppelen, Geelmuyen, Coevorden,door de
Kederlandtfe oorloge vermaert, Aerdenbergh,
Omma, Almelo, Gore, Diepenheym , Delden,
Enfchede, Ryflèn, Wilfen, en Gr af hor ft.
Eegetfwg, regeeringe der Over-yfelfe fteden is niet

feer verfcheyden : daerom lullen wy die vande
drie grootfte befchrijven.
der ßadt De ftadt Deventer wort van 24 mannen gere-
Djvemr, g^erj-^ ite^i van andere , die van de voornaem-
fte ftraten haren naem hebben. De 24 mannen
fijn Borgemeefteren, Schepenen en Raedts-hee-
ren, die daegelijcks byeen komen, en de borgers
recht doen. Defe dienen maer een jaer. De gó
mannen vertoonen de geheele borgerye, en ver-
- gaderen vier oft vijf mael des jaers, of foo dick-
maels het de Magiftraet noodig dunckt. Sy han-
delen van gewichtige faken, als oorlogh, vrede ,
fchattingen,wetten,en diergelijcke. De felve kie-
len alle jaer de Magiftraet , op den dagh van
S. Pieters ftoel, nae datfe met de oude Heeren in
de predicatie geweeft fijn, en, in een plaetfe daer
toe geftelt, den eedt gedaen hebben,datfè de wij-
fte,profijtelijkfte en bequaemfte van de Gemeyn-
tefiillen kiefen. Welcke keur aldus gefchiet : In
Nederlant»

een groote fael, die aen\'t Stadthuys vaft is, fijn
8 geftoelten, voor 12 mannen , die daer fijn uyt
de 8 principaelfte ftraten der ftadt. Defe acht
collegien loten elck uyt eenen hoet, daer 9 witte
en drie fwarte boonen in fijn. Die de fwarte krij-
gen, mogen voor die tijdt niet kiefen , konnen
nochtans tot de Magiftraet verkoren worden. De
anderen 9 kiefen eerft twee ïVeydegreyenj dat is, O-
verften van de weyde,die de ftadt heeft,te weten,
twee aen defe zijde , en twee aen gene zijde van
de Yfel 5 in welcke elck, die \'t volle borgers recht
heeft, eenen ftier, drie koeyen, en een paert om
niet mogen weyden. Hier nae kiefenfe drie Sche-
penen en Raedts-heeren voor elcke wijcke, mae-
kende te famen 24. Is \'t dat defe acht collegien ,
die elck maer een ftem hebben , in de keur niet
overeen komen, maer in vier ftemmen aen beyde
de fijden verfchillen, foo vergelijckt de Magi-
ftraet van\'t voorgaende jaer , die in de naefte ka-
mer fit, dit gefchil, en heeft de negende ftem.
Nae dat de wet aldus gekofen is , gaenfe weder
in de kerck, om Godt te bidden, dathy de nieu-
we Heeren zijnen fegen gelieve te geven, om wel
te regeeren.Ten laetften fweert de Magiftraet op
\'t Stadthuys , in de tegenwoordigheyt van alle de
borgeren, die daer willen komen,datle haer ampt
getrouwehjck fal bedienen. Acht dagen daer
nae worden d\'andere ftadts dienften begeven.
Hier fijn vier Secretariffen , wiens officie haer le-
ven lang duurt, ten zy datfe iet mifdoen. Defe
manier van kiefen was in vorige tijden; maer
voor eenige jaren is\'er wat in verandert. Want
eerfl is \'t getal van 96 op 64, en daer nae op 48
gekomen. De Magiftraet is oock van 24 perlbo-
nen tot ló gebracht, nae dat de ftadt vande
Heeren Staten der vereenighde Nederlanden we-
derom gewonnen is. Uyt het getal der kiefers
wort \'er oock maer een, door lotinge der boo-
nen, in elck collegie afgefchaft.

De ftadt Campen wordt nu ter tijdt van 10 Cawpen,
Schepenen geregeert, waer van 2 alle 10 weken
prefideeren als Borgemeefters , en worden voor
aien tijdt foo geheeten; vier Raedts-heeren, en
28 mannen van de gemeynte. Eertijts watender
meer Raedts-heeren en mannen uyt de gemeyn-
te, te weten voor veel jaren,24 Raedts-heeren,en
48 van de gemeynte oft Gemeynes4uyden; maer in
\'t jaer I j81 is \'t getal der Raeds-heeren tot 14,en
der gemeyne gefworene tot 3(5 gebracht. Dit ge-
tal der Raets-heeren blijft noch ter tijt; maer de
gemeyne mannen fijn eerft tot 20, en daer nae
tot 28 gekomen. Defe gefworen mannen, oh de
gefworen Gemeynte, fijn in vier benden oft banieren
gedeelt, diefè Efpelen noemen , en worden alleen
in den Raedt geroepen, als men van groote faec-
ken handelt, te weten, fchattingen, oorlogh,vre-
de, en diergelijcke. Hier fijn twee rechtbancken,
de laege , en de hooge. In de laege worden de
kleyne faecken voor de twee Burgemeefters van
dien tijdt afgedaen en gewefen. De hooge banck

beftaet in de geheele wet, te weten, de twee Bor-
gemeefters voor dien tijdt, d\'andere Schepenen
en vier Raedts-heeren , van welcke de groote en
fware faecken geweien worden,en van wiens von-
niften geen beroep aen andere Rechters is.

De regeeringe van de ftadt Swol beftaet in twee
deelen. Van defe is de jaerlijckle Magiftraet het
een, welck de poHtique faecken beforgt, en recht
doet in borgerlijcke en hals-faecken. Het andere
beftaet in 48 mannen, diefe de gefworenGemeynte
noemen , fonder de welcke men niet vermagh te
doen, in faecken van fchattingen, privilegien,ge-
meyne laften , en diergelijcke. In de jaerlijckfe
Magiftraet ftjn 16 mannen , waer onder acht
Schepenen ftjn, voor de welcke alle ftrij dige fa-
ken komen. Defe fijn in vieren gedeelt,nae de vier
wijcken van de ftadt, in elck deel fijnder twee.
Van defè acht prefiderender alle maend twee, en
worden voor die tijdt Borgemeefters genoemt.
De acht andere fijn Raedts-heeren, die de Sche-
penen in de regeeringe helpen, en worden in alle
veranderingen , vonniften, en faecken , vande
Schepenen geroepen,en hebben met haer de fèlf-
de macht en gefach. Voorts wordt de Magiftraet
alle jaer verandert in lanuario, op den feeftdagh
van S. Paulus bekeeringe,- en \'t is hier \'t gebrüyck,
dat de afgaende Schepenen, Raedts-heeren, en
de Raedts-heeren Schepenen worden. De keur
van de Magiftraet gefchiet van twaelf mannen,
uyt de acht-en-veertigh met lotingen van boo-
nen genomen, die de Magiftraet ftellen en aflet-
ten, als\'t noodigh is.

De Over-yfelfe provincie is een Heerlijkheyt,
die veel jaren onder den Biffchop van Vtrecht
geftaen heeft, doch als een vry landt: want zy is
altijdt van hare Staten geregeert geweeft, te we-
ten van den Adel, ende dry voornaemfte fteden,
Deventer,Campen en Swol : in welcke Staten de
Biifchop prefideerde , en nae dat de vergaderin-
ge ge-eyndight was, ftelde hy in \'t werck dat \'er
beftoten was : foo dat hy geen gebied meer in de-
fe drie fteden hadde. Maer als dit landt onder de
Biftchoppen langen tijt gequelt en bedorven was,
eensdeels door inlandtfche gefchillen, anderfins
door de eerfucht van haer machtige nabuuren ,
die de Biffchoppen niet konden wederftaen,
heefc het ten laetften fich fbecken van defe ellen-
den te ontftaen, en eenen rijcken en machtigen
Prince te nemen, te weten Keyfèr Karei de V,
die \'t meefte deel van de Nederlanden befat.
Soo hebben dan de Staten van Over-yfel, met
w^el-believen des Biffchops Henricus van Beye-
ren , den felven en zijn erfgenaemen voor haren
Heer op fonimige voorwaerden aengenomen in
\'tjaer I

Nae dat Karolus voorfchreven de Heerfchap-
pye aenveert hadde, is Georgius Schenck, Baron
van Tautenbergh, en Gouverneur van Vrieftant,
Stadthouder van Over-yfel gemaeckt, en over al
in den naem des Keyfers gehuldt. Onder Karei
en zijn foon Philippus heeft defe provincie het
felfde geluck en ongeluck gehad, als de andere
van Nederlant, tot datfè fich oock vry maeck-
te. Van dien tijdt af iffe van hare Staten alleen
geregeert, gelijck oock de andere.

De Staten van defe Heerlijckheyd beftaen nu
in twee Htmaten: de Edelen oft Ridderfchap , en
de Steden. De Ridderfchap fijn vijf Droften, drie
groote, en twee kleyne : de groote fijn , die van
Salland, Twenten en Vollenhoven : de kleyne,
die van Haexbergen en Iffelmondt : welcke, al is
het datfè haer byfonder gebiedt hebben, fbo kan
nochtans d\'eerfte onder die van Twente, ende
tweede onder die van Iffelmondt begrepen wor-
den. By defe Droften voeght men de andere Rid-
ders , die yan oudts , oft onlangs haer ftem in de
vergaderinge hebben. De fteden fijn Deventer,
Campen en Swol: wiens Magiftraten in den naem
van de Gemeynten in de vergaderinge der Staten
geroepen worden. In een van defe drie vergade-
ren jaerlijcks de Staten, nu in d\'een, dan in d\'an-.
der, met beurte. Voorts hebben de Staten van
defe Provincie de felve macht, als d\'andere.

Defe Staten hebben oock haer Gedeputeerde
oft gemachtighde, gelijck de andere Provinciën,
welcke genomen worden uyt de ftadt, daer dat
jaer de vergaderinge der Staten gehouden word.
Defe fijn fes, te weten,uyt elck van de drie groote
Droftfchappen een, en uyt elck van de drie voor-
noemde fteden een; die gemeynelijck drie ja-
ren in haren dienft bhjven.

In de drie voorfchreven groote fteden , gelijck tJawepc
gefèyt is , worden alle borgerlijcke en hals-faken
gewefen door arreft : en niemandt vermagh van
fulcken vonnis te appelleeren, oft de faeck elders
beroepen. Van de vuurfcharen in de kleyne fte-
den en dorpen treckt men de faecken tot een al-
gemeyne vuurfchaer van \'t geheele landt, diefè
Claronge noemen, die alle acht oft tien jaren maer
eens gehouden wordt, oft foo het de Staten in de
gemeyne vergaderingen goedt vinden. Dit ge-
fchiet vanx)udts te Deventer: de rechters fijn, de
Stadthouder van de Provincie als Prefident, oft
de Rentmeefter van Sallandt, van hem daer toe
geftelt, foo hy belet is; eenige uyt de Ridder-
fchap; vier Schepenen van Deventer; twee van
Campen , en twee van Swol die alle de procef-
fen van de kleyne fteden, dorpen, en vlecken
eyndigcn. f

en is bynae even foo
groot; maer in rijck-
dom en goede manie-
ren veel minder : in \'t
zuyden, aen Sallandt,
en \'t ander deel van O-
veryfel: in \'t noorden,
aen \'c Graeffchap Benthem ; en in \'c weften ,
aen\'t Sticht Munfter.

Defe landouwe is fandigh en moeraftigh ,
nochtans koornrijck,daer geen poelen oft hey-
den fijn, en is daerom als een fchuur voor
Groeningen en de nabuuren : heefc weynige
weyden. De heyden, die men Smilderveenen^
en Echterveenen noemt, geven foo veel torf,
datfe de inwoonderen, in Hollandt, en de om-
liggende plaetfen, met groot profijt verkoo-
pen. De eerfte veenen Hggen tuflchen Groe-
ningen en Steen wijck,de andere tuflchen Goe-
voerden en Meppelen.

In t zuyden, niet verre van de riviere de
Vecht, is Goevoerden , een kleyn ftedeken ,
maer fterck en wel gelegen , en \'t hooft van
Drente; \'t light feven mylen van Groeningen,
fes van Steenwijck, vijf van Swol, negen van
Deventer , van Oldenfeel vijf, en foo veel van
Lingen. Daer is een fterck kafteel. Hier is veel
aen gelegen,want het belet\'t inkomen van den
vyant in Ooft-en Weft-Vrieflandt; gemerckt,
dat het veel moeraften en poelen heefc, tot by
Wedden: eenen grooten poel, die tot voorby
Haftelt ftreckt; \'t dorp Dalem, en een moe-
raftige heyde tot by Groeningen; in t ooft het
Graeffchap Lingen ; in \'t zuyden\'t Graeffchap
Benthem , en in \'t noorden de ftadt Harden-
bergh , aen de Vecht. Soo dat het heele landt
mec moeraften befet is,en daerom over al enge
en quade wegen fijn , om een leger daer in ce
brengen, behalven daer men naer Groeningen
gaet. In voegen,dat Goevoerden dient om äen
vyandt binnen uyt het landt te houden , en de
koopmanfchappen daer in te brengen.
séAnftn. De Valter-Schans , niet verre van de heer-
lijckheydt Wefterwoldc gelegen, is foo fterck,
datfe alle gewelde kan uytftaen ; tuflchen de
welcke en Goevoerden,een andere kleynder is,
de Scham ten hCole genoemt.
Vorpen. \' Voorts fijn\'c mecft dorpen,waer onder fom-
JSIederlant.

mige groot en fchoon fijn ; als Meppelen dat
meer een ftadc als een dorp gelij ckt : Rmen,
hec adelijcke en treffelijcke geflacht Munfter
toehoorende : EideniOnncm Groeningen,daer
eertijdts veel adel woonde. Rolden^DiverenyCn
Andlo. Hier waren oock de kloofters
^iclingeny Schoonbeeck, en andere.

Drente heeft langen tijdt den Biffchop van Oude He»\'
Vtrecht onderworpen geweeft, eensdeels door
des Keyfers gifte, en eensdeels door dwang der
wapenen ; die daer oock eenen Stadthouder
ftelde.

Die landt is overlang van der Vriefen Repu- ^^^^^^^^
blijck gefcheyden, niet alleen in den Biffchop volcks-
te gehoorfamen, maer oock in de tael, klee-
dinge, manieren en wecten,en heefc bynae den
naem mec de daedc verloren. Niec ce min, daer
fijn noch eenige overblijffelen van de oude af-
komfte, en maegfchap : ce wecen,dac de huyf-
lieden hier groocer vryheydc hebben , als in
d\'andere landen,dac \'ec lanc geene oft weynigh
fchaccingen geeft , en dat de manier van von-
niffen ce wijfen de Vrieffe eenighfins gelijck is;
als mede hec volle en vrye recht van jagen voor
die daer vafte goederen hebben.

Het dunckt my hier weerdigh te verhalen, Gmteßet\'
het gene andere oock gefchreven hebben , dat
in dit landt veel fteenen fijn, de autaren niet
ongelijck, en foo groot, dac hec onmogelijcfc
fchijnc, dacfe daer gevoerc, ofc van menfchen
gebrachc fijn. Sommige liggen om laegh, daer
andere platce opgeleyc fijn,en een eng gac in
midden gelacen , daer een menfch alleen kan
doorkruypen. Syverfieren dat de heydenen
hier gewenc waren hare afgoden menfchen cc
offeren, diefe eerft door defe gacen dwongen
ce gaen , en daer en cuffchen mec modder en
dreck wierpen , en foo aen de autaren doodt
floegen ; en feggen dat defe manier tot den
tijde van Sinc Bonifacius,Biffchop van Vcrechc,
onderhouden is.Soo dac fommige meynen, dat
om defe oorfaeck noch hedensdaeghs de voor-
noemde gaten den vuylen naem behouden.

Drence is in fes deelen verdeylc : ce wecen,
Din^pil Sujdeveldtj "Bejler ^ingfpik Dherder Tfeyiwge:,
VmgfpHi Kolder T>ingfpilJ)ingfpilNordeveldti
en ^ingfpil Ooflermoer : elck Dingfpil heefc
vier rechcers, die men uyc den adel en huyslie-
den alle jaer kieft,defe noemenfe Ettas. Wiens
officie is, niec alleen in haer gebiedc alle weecke

recht re doen, nciaer oock drymael \'s jaers al te
mael byeen te komenjom van fware faecken,en
daer men van beroepen heeft, vonnis te ftrijc-
ken. Dit gefchiet acht dagen nae Paeirchen,en
acht dagen nae Pinxteren tot Rolden j en tot
Andlo den i ^ dagh van Auguftus. Defe vuur-
fchaer wordt in een open plaetfe gehouden, in
de tegenwoordigheydt van een iegelijck , in
welcke de Stadthouder van\'t landt Prefident is.
Van \'t gene hier gewefen wordt magh men niet
appelleren , oft fich aen andere rechters beroe-
pen. Behalven defe , is in elck dorp noch een
Schout, en die in elck Dingfpil de eerfte is ,
heetenfe Barmerfchult. Defe doen recht elck
aen de gemeynte van zyn dorp,in kleyne faec-
ken , en mogen oock pandt nemen. Alle de
ftrijdige faken worden in\'t kort afgedaen, met
groot gemack , en kleyne koften van \'t volck.
Maer Coevoerden en Runen fijn defe rechters
niet onderworpen 5 want Runen ftaet onder
den adel, en Coevoerden onder den Stadthou-
der van \'t geheele landt, die in \'t kafteel van de
ftadt woont.

zi>oidt. re de Eems hght. Dit is een flechte en moeraf-
fige landouwe , behalven aen den inwijck van

den Dullart. Defe Heerlijckheydt heeft eenige
hondert jaren het adelijck geflacht Addingen
toebehoort, als mede \'t oude ^ox JVeddeim den
felfden ftreeck : welck geflacht de naekome-
lihgen bekender is met den naem IVeßerivoldt^
als met den eygen. Nu ftaet het onder die van
Arenbergh. Het gebiedt van dit heele landt,
welck fich verre naer\'t zuyden ftreckt, begrijpt
twaelf dorpen, en twee kloofters. Om dit
ftuck landts twiften de Drenten en Vriefen,
foo datfe elck daer van eenige deelen nemen ,
en by haer landt voegen : nochtans is \'et in
manieren, tael, wetten , en oude gewoonten ,
van over fommige hondert jaren, Drenten
meer gelijck als Vrieflandt.

De oudfte Heeren hier van fijn de Groenen- Oude
bergen geweeftj van defe is\'t op de Sei werden 5
nae de Selwerden, op die van Vtrecht, Geldren
en Burgundien gekomen. Die van Burgundien
hebben \'t ten laetften aen den Raedt en ge-
meynte van Groeningen gegeven , fonder iet
van der ingefetenen rechten en vryheden te
verminderen. In defe landouwe , daer \'t landt
vetter en vruchtbaerder is,light de ftadt Groe-
NiNGEN,de grootfte en machtighfte van Vrief-
landt, waer van wy te voren hebben gefproken.

E Majeurye van\'s Her-
togenbofch is het vier-
de quartier van Brabant,
waer onder dat contri-
bueren defè naevolgen-
de vier leden, Kempe-
landt, Peelandt, Maes-
landt, en het landt van
Oofterwijckj in welcke
gelegen lijn de fteden
van Helmont, Eyndhoven , Megem, en de
Grave ; doch om de ftadt Grave is groot verfchil
tuflchen de Brabanders en die van Gelderlandt,
wien de felve toekomt, is noch niet gedecideert.
In defe Majeurye leggen over de hondert en ne-
gen dorpen.

De hooftftadt \'s Hertogenbofch voert dien
naem, om dat fy gefticht is op een plaetfe,daer te
voren een fchoon en genoeghlijck bofch geftaen
hadde , toebehoorende den Hertoge van Bra-
bant. De laft om daer een ftadt te bouwen had-
de Godefroy de derde, Hertogh in Brabant, ge-
geven,- maer het werck is eerft in het jaer 1185-
volbracht , onder de regeeringe van Hertogh
Henrick den I van die naem, Godefroys foon.
Sy light op den Dommel en de Aa, alwaer fy,fich
mengende, in de Diefe vallen, ontrent twee mij-
len van de Mafe, en twaelf van Antwerpen. Is
een groote, Ichoone , ftercke, jWel bevolckte ,
rijcke, en bequamelijck getimmerde ftadt, die
tot verfcheyden malen uytgefet en vergroot is,
begrijpende in haren ommeloop ftijf foo veel als
een voetganger in anderhalf ure loude konnen
ommegaen. Heeft feven poorten,en foo veel bol-
wercken, ftercke muuren,een-en-vijftigh publijc-
ke fteene bruggen, en acht-en-dertig van hout:
\' veel fchoone kercken, kloofters, en andere plaet-
fe» dif fen van devotie. De Domkercke (want federt het
dem. j^gj. herwaerts heeft\'s Hertogenbofch een
Bifdom geweeft) is gefticht ter eere van Sint
lan, waer van de eerfte fteen geleyt is in\'tjaer
1280. O nfe lieve Vrouve kercke is gefticht in \'t
jaer1318.

Onder u ien Eertijdts wafle onder de geeftelijcke jurifdidie
eertijdts. y^n de Biflchoppen van Luyck j maer de Paus
Paulus de IV heeftfe tot een Bifdom verheven,en
geftelt onder \'t Aertsbifdom van Mechelen. Do-
dor Francifcus Sonnius is hier de eerfte BiflTchop
geweeft , en ingehaelt den 18 Novembris 1561.

De ingefetenen van den Bolch fljn dappere
krijghsluyden, foo te voet als te paerde ; in dien
deele, mogelijck meer dan hare nagebuuren, be-
houden hebbende den ftraffen aerdt van de oude
Belgen: uyt oorfaeck dat fy, liggende op de fron-
tierenvan Gelderlant,met der ielven inwoonders
NcderlandP.

dickmaels in oorlogen fijnde, geoeffent wierden :
fijn oock goede meefters van veelerley handwerc-
ken en konften, als van fpeUen, meffen, lakenen,
en lijnwaet te maken. Waer van het laetfte in
groote quantiteyt aldaer geweven wordt, door
dien de wateren daer ontrent beter als op ande-
re plaetfen bevonden wierden, om het lijnwaet
te fuy veren.

De Staten van de Vereenighde Nederlanden Aevfia^en
hebben dickmaels getracht om defe ftadt te be-
machtigen. In\'t jaer 1585,den 19lanuarii,heeft
de Grave van Hohenloo die met een ftratagema
oft aenflagh ingenomen maer mitsdien de be-
waerder van\'t fchot, oft de val-poorten, die feer
gequetft was , maer noch leefde, \'t fchot liet val-
len, fbo datter niemant meer in oft uyt konde, en
de borgeren in de wapenen quamen , is hy daer
uyt gefmeten,achterlatende over de 300 dooden.

In \'tjaer 1594 in Februario maeckte Graef
Maurits van Naflou oock een aenflagh daer op ,
maer mifluckte.

In\'t jaer idoi , den i Novembris, is defe ftadt
van den voorfchreven Grave belegert , doch
heeftfe moeten verlaten den 27 van de felve
maent, eenfdeels door dien de Aertzhertogh Al-
bertus fterck aenquam om de ftadt t\'ontfetten,
eenfdeels door de groote koude , waer door de
foldaten op de wacht doot vrofen.

Ten laetften heeftfe fijn Hoogheyt Frederick Geivcmie»
Henrick, Prince van Orangien, op Mey-avont,
in \'t jaer 1Ó29, fterck belegert, en den 17 Se-nc^
ptember verovert.

Megem is al van over lange vereert geweeft Megem.
met den tijtel eens Graeffchaps, liggende aen de
flincker handt van de Mafe , drie mijlen van
\'s Hertogenboffche , een tamelijck goede ftadt,
wiens laetfte Gravens nichte getrout is geweeft
met den Prince van Chimay , namaels Hertogh
van Aerfchot.

Eyndhoven is de hooftftadt van Kempelandt, tjndhven.
liggende aen het waterken Dommele, vier mijlen
van \'s Hertogenbofch, een goedt kleyn ftedeken,
toebehoorende den Prince van Orangien , ais
Grave van Bueren.

Helmont light op den vloet Ade, drie mijlen HeW.
van Eyndhoven, en heeft een fchoon kafteel,
daer by Guicciardins tijden een Edelman op
placht te woonen van den huyfe van Cortenbach,
die oock Heere was van de ftadt Helmont.

Grave is een kleyn ftedeken , Hggende aen de Grm»
flincker handt van de Mafe, twee kleyne mijlkens
van Ravefteyn , en vier groote van \'s Hertogen-
bofch ; is de hooftftadt des landts van Kuyck ,
en, ftaende de inlandtfche oorlogen, foo wel ver-
fien geworden met bolwercken , ravelijns, en

contre-fcarpen, dat men \'t houd voor een van
de fterckfte fteden van Nederlandt. Nu ftaet
de ftadt onder de Staten van de Vereenighde
Nederlanden, maer komt in eygendom toe fijn
Hoogheyt WiMielm van Naftau , als fone en erf-
genaem van Wilhelm , Prince van Orangien ,
wiens groot-vader het voor de laetfte Nederlandt-
fche beroerten te leen gekoft heeft vandenKo-
ning van Spanjen, met confent van de Staten van
Brabant; want anders vermagh de Hertogh niet
fijne domainen te vervreemden. Placht wel eer-
tijts een redelijck ftedeken te wefen, doch is door
de inlantfche oorloge in geringen ftaet gekomen;
maer men hoopt, datfe door de vrede weder toe-
nemen, en tot haer oude welvaert geraken fal.

Oorfdot, Oorfchot, liggende drie mijlen van \'s Herto-
genbofch , en foo veel van Eyndhoven , is een
fchoone vlecke , hebbende een treffelijck Colle-
gie van Canoniken van S. Pieter.

S.Oid£r.roy. S. Oidenroye is gelegen op het waterken de
Dommel, drie mijlen van \'s Hertogenbofch. Dit
dorp heeft een heerlijck Collegie van Canoni-
ken, begaeft ir.et veel jaerlijcks inkomenja men
houd den Deken foo wel belorght en verfien te
, fljn van renten, als eenigen Deken in Brabandt.

Boxtel. Boxtel, gelegen op \'t fèlfde rivierken , twee
mijlen van \'s Hertogenbofch, is een treffelijcke
Baronye, met een machtigh Collegie van Ca-
noniken verkiert.

Hilverembeke, tuffchen Turnhoudt en \'s Her-
togenbofch , is een feer fraeye vlecke , die men
houd de oudtfte te wefen van gantfch Brabant.

Waeiwijck. Waelwijck in Brabant, en Befoyen in Hollant
fijn twee dorpen, hoewel\'t eerfte fonder verge-
lijckinge veel grooter is dan het andere, ge-
fcheyden alleenlijck met een lange achter mal-

kanderen volgende ftrate, die de felve twee , en
noch meer andere dorpen bevangt , foo dat
het een ftadt fchijnt te wefen , en wort gemeyn-
lijck genoemt de Langeftrate, daer tweemael
\'s jaers groote en vermaerde paerdemarckten
plegen gehouden te worden.

Oewel \'t Graeffchap Hoorn een leen van \'t
Rijck is , doch flibaltern, om dat het on-
der de oude Graven van Lötz ftaet, gele-
gen in het Graeffchap Liege, nochtans hebben
wy hier wat van het felve willen feggen, om dat
het fbo na Brabant gelegen , en naer Graef een
vafal des Konings van Spanjen is, van wegen
andere Heerlijckheden die hy in dit landt heeft.
Hoorn dan is een kafteel gelegen ontrent de
Mafe, dicht by Roermonde , en heeft een fchoo- -
ne jurifdidie, die nae dit kafteel het Graeffchap
Hoorn heet.

Hier by light het ftedeken Weert, met een ka- men,
fteel verfterckt, daer de Graef meeft fijn refiden-
tie houd, en is een befondere Heerlijckheydt,
ontrent drie mijlen van Roermonde. Daer loopt
een kleyn rivierken door, welck niet verre van
daer ontfpringt, en boven Hoorn by Neer in de
Mafe loopt. Dit Graeffchap begrijpt de dorpen
Wefen, Neer, en meer andere.

De Graven van Hoorn fijn gefproten uyt het
out en edele geflacht Montmorancy in Vranck-
rijck.

Oofterdeel van Vlaems-Vlaenderen.
Weflerdeel van Vlaems-Vlaendercn.
Duynkercken.
Wals-Vlaenderen.
Keyfer-rijcks Vlaenderen, en

Eygen Vlaenderen,
\'t Bisdom van Ghent.
pe Caffelrye van Audenhurgh te Ghent.
De Caffelrye van Audenaerde.
\'t Bisdom van Brugge.
Het Vrye.

\'t Bisdom van Yperen.
Kaffelrye van Yperen.
Kaffelrye van Kortrijck.
De Kaflèlrye van Kaflel.
De Kaffelryen van Veiune, ca

Broeckburgh.
De Baronny van Bornhem, \'t landt van
Geersberge, cn
Nienove.
Het gebiedt van Aelft.
De Vier Ambachten. •

I5>
zo

1,5

30
30,
50, ^if

30, i

30, r
30, ^^

30,1?

^o.hh

Een deel van den Rhijn en Mafè,
van Rhijnberck tot Gorcum,
met de geheele Wael.

3Z.

33,rf

ihid.
46J

45?, i

	1 "s
ïi


ei	1,«

	-li"



	\' 1

1»