PIJNSTILLENDE MIDDELEN,

IN HET

BEE DE Mm» IN Dl ÏEElöSIDffl

-, : ..... •

■ ,V> ^

- ^ jïH^i

■ \'..Cé-::,

r „

(

; » . »tv \' .

V

■ V,

i
!

f ^.r

V

m.

vv ■ . ■ • - ti-^n

\' ■ \'. • \' \'■

m

■m

JZ

PIJNSTILLENDE MIDDELEN,

in iikt

BIJZONDER D[ HyWENDIKG IK DE VERLOSKUNDE,

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

0889 7740

PIJNSTILLENDE MIDDELEN,

IX HET

BIJZONDER DE AANWENDING IN DE VERLOSKUNDE,

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT,

TER VEBKRIJGING VAN DEN GRAAD

VAN *

DOCTOR II DE GENEESKUNDE,

AAN DE

HOOGESCHOOL TE UTRECHT,

NA MACHTIGINQ VAN DEN nECTOU MAGNiriCUS

D^. H. VAN I-IERWERDEN,

okiroon iiooauutlaak in DK rACVLTXIT dxr BEnriKOKLKKDK WtJSDKQtKKTK kn lritkrkn,

MET TOESTEMMING VAN DEN ACADEMISCIIEN SENAAT

VOLGENS BESLUIT DER FACULTEIT DER GENEESKUNDE,
TE VKRDEDIOEN
Op Vrljanff «Ion 7\'" April 187Ö, des imiiihldngs Ion G iirc,

DOOR

GERARDUS PETRUS TIMOTHEUS KORTENHORST,

ttlSiï.O\'^ OKUOHKN TIC KUINHE.

-CSTf

utrecht, — gkuk. van der post,— 1876.

GEDRUKT BW O. A, VAN HOm:N, TE UTRECHT.

AAN M IJ N OOM.

• -j:- „.. .-..vi

\'A. -JM\' -k, W -ff-.. V. ■

. x-

mmmm ■

■

YOOEREDE.

Aan hel einde mijner academische loopbaan acht ik
hel een aangename pligt, mijn wärmsten dank tc be-
tuigen aan allen, die iels hebben bijgedragen lot mijne
vorming.

Allereerst zij U, Waarde Oom, aan wien ik dit
proefschrift opdraag, mijn innigen dank toegebragt, U,
aan wien ik voor een deel het voorregt heb te danken
van eene opleiding aan de hoogeschool. Dil voorregt,
steeds meer gewaardeerd, zal allijd ccn gevoel van
dankbare hoogachting in mij levendig houden.

In de tweede plaals geldt dit U allen Hooggeleerde
Heeren, Professoren der medische faculteit en in H bij-

VIII --

zonder, U Hooggeleerden Halbertsma, hooggeachlen
Promotor.

Wees er van verzekerd, dat uwe welwillende hulp,
mij bij hel zamenstellen van dit proefschrift verleend,
door mij op den hoogsten prijs wordt gesteld.

Ik neem deze gelegenheid te baat, U Wel Edel. Zeer-
Geleerde Heeren Dr. van der Hoeven, Rienderhoff
en Vroesom de Haan mijn innigen dank aan te bieden,
voor het vele praetisehe en theoretische, dat ik van
U heb mogen leeren.

En gij mijne vrienden, zoowel hier als elders, vaart
allen wel!

INLEIDING.

Het onderwerp in de volgende bladen behandeld,
is niet nieuw. Dat het echter in Nederland weinig
bekend is, getuigt het gering nnntal geschriften over
deze belangrijke kwestie in onze tnnl uitgegeven.

Hoewel te Utrecht bij elke verloskundige kunst-
bewerking chloroform wordt aangewend en in do
laatste jaren een zeer groot getal vrouwen in ge-
narcotiseerden staat gelukkig zijn verlost, had ik
gaarne eenige door mij zelf nauwkeurig waargeno-
men gewone verlossingen vermeld en vooral de proeven
herhaald vnn Nusbaüm en Claude Bernard over do
gecombineerdo werking van morphine cn chloroform,
bij welker aanwending geen pijn wordt waargeno-
men, terwijl het l)ewustzijn ongestoord blijft 1)
(analgesio). Immers deze ideaal-toestand, waarin
wij do barende vrouw geplaatst wensehen, kan
worden to voorschijn geroepen on uren onderhouden

1) Claude de Hcrnnrd. beijons sur les nncsthésiques et sur
laspliyxie pog. 235 eu 336.

zonder eenig gevaar voor de moeder, zonder eenige
schade voor het kind, zonder eenige aanmerkelijke
wijziging in de contracties van den uterus.

Daar evenwel de gelegenheid tot eigen proefne-
ming mij niet openstond, heb ik er mij toe moeten
bepalen, alles te raadplegen, wat de betrekkelijk
rijke litteratuur over dit onderwerp aan de hand
deed.

Het werk van Prof. Simpson was mijn leiddraad,
terwijl ik alle bijzonderheden door andere autori-
teiten vermeld, heb verzameld ten einde ze dienst-
baar te maken aan mijn doel, om ook anderen te
doen deelen in mijne overtuiging, dat wij de barende
vrouw van hare pijnen kunnen bevrijden.

GESCHIEDENIS DER ANAESTHETICA.

GESCHIEDENIS TOT HET JAAR 1844.

Reeds in de oudste tijden vinden wij sporen dal men
beproefd heell de pijnen le stillen.

In alle lijden cn hij alle volken was het bczil van eon
pijnstillend middel een droombeeld, dal men najaagde,
als den steen der wijzen of hel perpetuum mobile. Dikwijls
genoeg hield men den droom voor verwczcnlijkl. Ilcl
gevvenschte middel meende men gevonden te hebben cn
wij kunnen in dc mythologie, de uildrukking van ccnc
diep in dc mcnschclijkc natuur gewortelde wensch vinden.

Bczillcn wij nu al van dc oudste oorkonden van hel
menschelijk gcslachl sporen van zulk ccn idcaal-pijnslil-
Icnd middel, zoo heeft, men toch mcl onrcgl in de oude
mythen den ouderdom van haar gebruik willen bewijzen.

Mcdca kookte eene gekruide zalf in olie, waarmede zij
Jason beslrijkl om hem legen vuur cn ijzer le harden.
Thclis doopte haren zoon Achillis in ccn bad oni hem
onkwetsbaar Ic maken cn dezelfde sage keert bij andere
volken terug.

Wenden wij ons naar meer voor dc geschiedenis loc-

1

gankelijke lijden, zoo onlmoet men veelal de bewering
dal de Asclepiaden bij hunne lempejgenezingen zich van
verdoovende en slaapwekkende middelen hebben bediend,
om de zieken van hun lijden le bevrijden. Men heeft
zich zelfs veel moeile gegeven de gebruikle middelen
terug le vinden. Onderzoekt men echter verder zoo be-
speurt men dal de geheele zaak en de daaruit gemaakte
gevolgtrekking onbewezen is. Alles loopt hierop uil dat
de priesters van Asclepias allerlei vreemde zaken met
hunne zieken uilvoerden, welke bestemd waren ontzag
en eerbied in le boezemen.

De meer ontwikkelde Grieken dreven dan ook den spot
met de kvvakzalverige tcmpelbezwcringen. In Plulos van
Aristophanes vertelt dc slaaf mcl ovcrinoedigen humor,
hoe zijn heer gedurende den slaap van zijne blindheid
genezen werd door slangen van Asclepias, die hem de
oogen likten.^ Dil is de beste schildering, die wij van
de beroemde tempclkurcn bezitten.

De zieken kregen een had waarna hun werd bevolen
in hel voorportaal van den tempel te gaan slapen.

Gedurende dien natuurlijken slaap begonnen dc priesters
.hunne manipulaticn en gcsticulaticn.

Van geheime middelen, die slaap opwekten is nergens
sprake, evenmin van bedwelmende dampen of berookin-
gen. De hoofdzaak was de zieken eerbied en ontzag in
le boezemen, waarbij de groote slangen, die op oen
bepaald leeken rondom den zieke zich bewogen uitste-
kende diensten bewezen.

Ten einde een algemeen ovcrzigt over de geschiedenis
der anaeslhetica le verkrijgen willen wij deze middelen
in verschillende rubrieken verdeelen, al naar^ dal de
ongevoeligheid voor pijn tol stand kwam.

K Door inademing van gassen.

2°. Door mechanische middelen.

3°. » door gehruik van medicamenlen.

I.

Anaesthetica aangewend in den vorm van gassen.

In 1795 stelde Dr. Pearson het eerst de inhalatie voor
van ether sulphuricus als een middel dat den hocstprikkel
hij asthma wegnam.

Om ongevoeligheid er meè tc veroorzaken werd niel
gedacht. Nijslcn voerde in 181(5 een toestel voor deze
inhalatie in. In 1800 hcval II. Davy hel gchrnik van
stikstof monoxyd 1N"0. aan om kiezen tc verwijderen cn
andere kleine operaties le vcrrigicn. Ilct is hckcnd dal
Ilumphry Davy op zich zelf proeven nam mcl het gas,
dal hij uitgevonden had. Zijne gewaarwording hcschrljfl
hij als volgt. »Eens had ik ccnc goede gelegenheid mij
van dc pijnstillende werking van hel gas tc ovcrtiiigen.
Nadat ik namelijk ccnc der kiezen, die men verstands-
kiezen noemt, had laten trekken kreeg ik ccnc hevige
oiilslcking van hel landvlccsch gepaard met ondragelijke
pijnen, die mij dc nachtrust ontnamen cn mij voor eiken
arbeid ongeschikt maakten. Den dag waarop dc ont-
steking mij het meesl hinderde, adenulc ik drie groote
doses stikstof monoxyd in. Dc pijn verminderde allijd
na dc ccrslc vier of vijf inhalaties cn mijn verdriet werd
in ccnigc minuten in opgewondenheid veranderd. Zoodra
keerde cchlcr het hcwiislzljn Icrng of dc pijn deed zich
op nieuw gevoelen cn eens verbeelde ik mij dal hij na
licl expcrimcnl heviger was dan cr voor." 1)

1) Chemie«] aud philosophical czpcrimcnti p. 4C0.

1*

H. Davy beval haar gebruik in de chirurgie met de
volgende woorden aan.

»Zoo stikstofmonoxyd geschikt is pijnen le stillen, dan
kan hel met voordeel worden aangewend bij operalies,
waarbij weinig bloedverlies te vreezen is." l)

Dr. Hickman meldde in 1828 hel inhaleeren van kool-
oxyde onder de middelen, die ongevocHgheid bij chirur-
gische operalies veroorzaken. Er -werden vroeger nog
andere middelen aangewend, die bij inhalatie ongevoelig-
heid deden ontslaan: wij willen deze echter liever onder
de derde rubriek vermelden.

II.

Anaesthetica door meclianisolie inwerking.

Dr. Moore sleldo in 1784 voor, hel ligchaamsdeel,
dal ccnc operatie moest ondergaan, ongevoelig le maken
door de zenuwstammen le comprimeeren.

Ilij beproefde deze methode bij ccn patiënt van Dr.
Iluntcr bij wien een uur vóór de operatic ccn lourni-
,quet werd aangelegd. .Malgaignc trachtte deze methode
ook in toepassing lc brengen, doch mcl even slecht
gevolg, daar de instrumenten, die dienden om dc zenu-
wen le drukken zelve te veel pijn deden.

Reeds lang vóór Moorc werd de compressie methode
door Ambroise Pare toegepast.

Hel was geconstateerd dal compressie der caroliden
voldoende was ongevoeligheid te veroorzaken. Valvenli,
Hoffman en anderen wendden haar in de 16\'en 17\'eeuw
aan. .Morgagni meldt dal bij vivisecties de dieren door

ly Chcmical and philosophical cxpcrimenis p. SCG,

druk bedwelmd werden gemaakt. Zonder twijfel zal al
spoedig gevoelloosheid volgen. \\Yij behoeven slechts le
herinneren hoe bij gevallen van inbraak de slachtoffers
bij de keel werden gegrepen en bewusteloosheid onstond.

Dr. Liégard van Caen beweert dal de boeren daar le
lande de gewoonte hadden vóór er gesneden of gebrand
moest worden, een hand om de zieke exlremileil le
leggen.

Op deze wijze heeft hij zich twee nagels der leencn
zonder pijn verwijderd. 1)

De compressie-melhode is eenige jaren geleden weer
aan de vergetelheid ontrukt door Professor Flement, die
haar in de chirurgie wilde loepassen.

III.

Anaesthetica, aangewend bij inwendig gebruik
van;.dranken enz,

Bij verschillende schrijvers zoo wel van den ouden als
nieuwen lijd, lezen wij dal dranken gebruikt werden met
hel doel gevoelloosheid tc weeg Ic brengen. Soms kunnen
wij cchler zelfs niet vermoeden, welke werkende bestan-
deden die dranken bevallen.

In dc mcdical Gazelle vol XII p. 515 haalt Dr. Sijlveslcr
de volgende zinsnede aan, uil ccn Duilsch werk van
Meissner »Skizzin" genaamd in 1782 gepubliceerd.

ïAugustus koning van Polen cn keurvorst van Saxen
Iccd aan eene wond aan den voet, die dreigde hem len
grave le sloepen.

1) Chapmaimj Anac»thotictt bij ComprcMion.

6

De hofartsen raadden de operatie af. Maar gedurende
den slaap, opgewekt door een drank, die zijn Majesteit
heimeUjk was toegediend, zette zijne meest vertrouwde
arts. Weiss, leerling van Petit te Parijs, het zieke
deel af.

De koninglijke patiënt* werd gedurende de operatie
verschrikt wakker en vroeg wat men met hem deed
en viel weder in slaap toen men hem gerust stelde
en hij ontdekte eerst den volgenden morgen, toen hij
naar zijn zieken voel wilde zien, dal de amputatie ver-
rigl was."

Opium is door verschillende volken ten allen tijde ge-
bruikt; de dosis, die vereischl wordt om volkomen anaes-
tlicsic te weeg te brengen is echter te groot, dan dat
men hel zonder gevaar lol dit doel gebruiken kan.

Wij welen echter dal in oude tijden Iwee middelen
een grooten roep hadden ■ niel alleen in de chirurgie,
maar vooral bij misdadigers, die veroordeeld waren zware
pijnen le ondergaan. Deze dranken bevallen Indische
hennep (Cannabis saliva Indica) en mandragora (olropa
mandragora). Wij willen de geschiedenis dezer middelen
een weinig uilvoeriger bespreken.

indische hennep.

Dc Heer .loseph Banks meldt dal van af Marocco lot
China waar hel cimrrns of gunjah genoemd wordt, prae-
pcralcn van dit middel gebruikt worden. »Zoo eenig
pracperaat" zegt hijvan deze plant is toegediend, wordt
de gecsl met eene aangename aaneenschakeling der ver-
hevensle ideën overvuld, die elke zorg verbannen en eene

volslagen onverschilligheid voor pijn te weeg brengen.
Deze toestand wordt aldra door slaap gevolgd.

Vooral is de drank gebruikt door misdadigers, die lot
marteling veroordeeld zijn en hel is vrij zeker dat de
hindoes Sultee het gebruiken om krachten le verzamelen
en vermoeijenissen le doorstaan."

Eenige jaren geleden werd door M. Julien aan dc Fran-
sche academie een oud manuscript aangeboden, waarin
vermeld wordt dal in de derde eeuw door een practicus
lloa tho genaamd, Indische hennep gebruikt werd om pijn
weg le nemen bij operaties cn branden van wonden. In
dil manuscript koukin-i-ting genaamd vinden wij dc vol-
gende merkwaardige zinsnede:

ïlllj (lloa tho) gaf den patient een drank van hennep
(Ma-.^\'o), die hem ongevoelig maakte al was hij dronken
of dood" en een weinig verder »na eenige dagen vond
de patient zich geheel hersteld zonder dc minste pijn van
dc operatic tc hebben gemerkt."

Dc propheet Amos l) 700 jaren vddr Christus licell
waarschijnlijk dcnzclfden drank op het oog als hij spreekt
van den wijn voor veroordeelden. Hel ellcct na inademing
van brandende hennep dampen verkregen, wordl door
Herodotus vermeld.
Sprekende van dc Massagelcn zegt Herodotus:
»Zij hebben planten ontdekt die vruchten van ccnc
eigenaardige soorl voortbrengen; wanneer dc inwoners
feestelijk zamcn komen leggen zij ccn vuur aan, waarop
zij dc vruchten werpen: nu zetten zij zich rondom hel
vuur cn zoodra zij de dampen van de brnndcndc vruch-
ten hebben ingeademd worden zij bedwelmd door haar
geur even als dc Grieken door den wijn, en hoe meer

1) Amos ii. 8.

vruchten zij op het vuur strooljen des te opgewondener
worden zij, tot zij eindehjk op staan om te dansen en
in een woest gezang uilharsten." l)

Van een anderen stam der Scythen sprekende zegt
Herodotus: »Zij bezitten een soort hennep dat op
het land groeit en veel op vlas gelijkt, echter hooger
en zwaarder van halm is dan vlas," en een weinig
verder, »als de Scythen eenig zaad van dezen hennep ge-
nomen hebben, kruipen zij onder groote kleeden en
strooijen het zaad op een rood gloeijend heeten steen;
weldra begint dit te rooken en ontwikkelt zulk een damp
dat geen Grieksch stoombad zulks kon overtreffen. De
Scythen door den damp opgetogen heffen een luid triumph-
gejuich aan." Herodotus voegt cr bij dal dil een soort
bad was, daar de Scythen eene groote vrees voor water
aan den dag legden. 2)

Homerus geeft ons een verhaal van de uilwerking die
Ulyssus en zijne kameraden ondervonden na hel gebruik
van een drank, dien hij Nepenthe noemde, cn de ver-
schijnselen, dien hij bcschrijfl komen zoo zeer overeen
met die na het gebruik van hennep le weeg .gebragl,
dal wij het besluit mogen trekken dat hel de zaden van
hennep geweest zijn, waarvan zij gebruik maaklen.

Verder zegt Homerus: »Toen bedacht Helena de dochter
van .lupilcr andere dingen, zij goot heimelijk een drank
in den wijn en naauwclijks hadden zij hiervan gedronken
of zij werden van elke vrees cn aiigst bevrijd en vergalen
al hnnne kwalen.

Hij, die van dezen drank drinkt, nadat hij in een beker
is gemengd, zal den geheelen dag geen traan storten,

1) Hcrodotns I. 202.
Hcrodotui IV. 7t,

al stierf ook zijn vader en moeder al werd zijn broeder
of zijn zoon vermoord, al sloeg hij dit met beide oogen
gade. Zulke schrander uitgedachte dranken bezat de
dochter van Jupiicr, welke Polydomna de vrouw van
Thou haar in Egypte schonk." i)

ür. Shoughnessy gaf een patient ccn grein Indische
hennep. De uitwerking geleek volkomen op de ver-
schijnselen, die wij bij Catalepsie, voorzeker eene der
meest vreemde zenuwziekten, waarnemen.

Ilcfl men den arm van patient in de hoogte dan bleef
die in dezelfde houding staan, zette men patient overeind
of plaatste men armen cn beencn in de meest zonder-
linge houding dan behield patient geruimen tijd dezelfde
positie. Een wassenbeeld kon niet buigzamer zijn. 2)

MANDRAOOIU. -"l)

Deze plant is vccl gebruikt door Ilugo van Lucca in
dc twaalfde eeuw cn het praeparaat, dat hij hiervan ver-
vaardigde is door zijn zoon cn opvolger Thcodoric, die
in 1298 stierf, onder den naam van Spongia Somnifcra,
dal is slaapbol, slaapspons of slaapappel beschrcvcn.

1) llomrnn Ody» IV.

2) Klotnriil/i of niclcriii mcdira J. I\'crcira.

.1) De hoofdooriaak der vermaardheid vnn Mandragora is wclligt ccn bij-
geloof uil do gcdaanlo der wortel ontsproten. Dc dik behaarde in tv\\cc
bfcncn «itloopcndc wortel doet ccnigiin» aan ccnc mcnschclijkc gedaante denken.

Amulctkramers, dio dc plant aan dc stranden der Middillandscho Zee ver-
ramcldcn cn ie in het Noorden vcrkochten, schijnen do stichters van dit bij.
geloof te zyn geweest. Het gerucht ging namcntlijk dat ïo alken onder do
galg van onschuldig gehangenen grociile. Bij het uit den grond trekken
hoorde men het »laken van een kreet en die dit waagde moest sterven,

10

In zijn Chirurgica vinden wij, dat zijne slaapappel naar
het volgende voorschrift werd bereid.

Neern van Opium, het sap der onrijpe moerbezie, van
hyosciamus, het sap van dollekervel, het sap der bladen
van mandragora, het sap van den houterigen eilof, het
sap der wilde moerbezie, de zaden van lettouwe en
waterkaneel; van ieder een ons, meng dat in een koperen
ketel en leg eene nieuwe spons in het mengsel, laat dit
geheel kooken zoo lang als de zon gedurende den längsten
hondsdag schijnt en de spons de krachtige bestanddeelen
heeft opgenomen 1).

Vóór haar gebruik legde men de spons een uur in
heet water, en hield haar zoolang voor den neus des
patients tot hij in slaap was gevallen. Ten einde de
patiënt na de operatie wêer te doen ontwaken, nam men
een andere spons welke men in azijn doopte en voor den
neus hield; ook goot men sap van funegrek tot dit doel
in de neusgaten.

Dit praeperaat is echter spoedig in onbruik geraakt,
daar het zoo als Aretaeus ons verhaalt convulsies en
enkele malen den dood veroorzaakte. In de werken van
M. Chamappe in 1534 gepubliceerd lezen wij, dal deze
slaapspons nog in zijn lijd gebruikt werd, maar zij moei
toen ook al spoedig weer zijn afgeschaft; wanl in \'l laatst
van gemelde eeuw zeide Paré , dal hel een middel was
vroeger door operateurs in gebruik.

Wij bezitten echter nog vele bewijzen dal de pijnstil- »
lende werking van mandragora bij oude schrijvers be-
kend is geweest. Bij Dioscoridcs lezen wij hel volgende:

ïZij kooken den worlel in wijn lol Iwee derde der wijn
verdampt is.

J) Chirurchica IV. 8.

11

Vóór de operatie geven zij een maatje van dit decoct
opdat de patient hel mes of gloeijend ijzer niet voele" 1)
verder: »Behalve het decoct bestaat er nog een wijn uil
den bast der worlel bereid en zoo men drie maatjes van
dezen wijn aan den patient geeft, valt hij in diepen slaap,
zoodal hij niet de minste pijn bespeurt" 2).

Nog van een ander soort mandragora melding makende
zegt hij:

»Men verhaalt dal hel gebruik van een drachme in
den vorm van een drank, of vermengd in een koek
verdooving veroorzaakt en het gebruik der rede doel
verdwijnen.

De patient slaapt uren achtereen en artsen gebruiken
hel als zij snijden of branden." 3)
Plinius van mandragora sprekende zegt:
»liet wekt slaap op bij ieder, die hel gebruikt, liet
is toegediend bij slangenbeten cn v6ór cr gesneden of
gepuncteerd werd, opdal de patient geen pijn zou gevoe-
len. Sommigen vallen reeds in slaap nadat zij cr van
geroken hebben. 4)

Apuleius na opgemerkt le hebben, dal er twee planten
van mandragora beslaan zegt: »Zoo iemand er van cel
sterft hij, tenzij hij holer en honig neme cn spoedig
braakt." Verder: »Zoo iemand een lid moet worden
afgezet, laai hem vooraf een ons met wijn vermengd er
van drinken opdal hij slope lot hel lid is afgesneden
zonder pijn noch gevoel." 8).

1) Dioacorodc» IV. 7C.

2) Ibidem.

3) Ibidem.

4) IliiloriB natnrftli» XXV. 04.

5) ^Ivdccominibus hcrbormu. Cap. 120,

12

Aurelianus spreekt van het verslrooijen der zinnen bij
hen die mandragora of altercus hebben gebruikt. 1).

Baptista Porta spreekt in zij Natural Magic in 1608
gepubliceerd van de artsenij van Dioscorides. Columella
maakt ook melding van mandragora.,2)
Demosthenes noemt ter loops anaesthetica.
Galenus merkt op dat door hel gebruik van mandragora •
plotseling alle gevoel en beweging verloren gaat. 4)

Op ontelbare plaalsen van meer moderne schrijvers
leeren wij dal eene diepe slaap door bedwelmende dran-
ken werd teweeg gebracht, maar bij de meeslen wordt
niet gemeld welke beslanddeelen deze dranken bevatten.

In dc Procés Criminel van Clude Lebrun de la Rochelte
lezen wij, dat misdadigers vóór zij op den pijnbank werden
gelegd een bedwelmende drank gebruikten. Bij de grootste
folteringen als hel uitschrocven van nagels bemerkte men
niet de minste uiting van pijn. Shakespeare zegt in zijn
tragedie Romeo en Julio.

„Within the infant rind of this wenk flower.

Poison hath residence, and med\'eine power:

For this, being smelt, with that part chccrs each part;

Being tasted, slays all senses with tho heart 5)

Een weinig verder:

Take thou this phial, being then in bed,
And this distilled liquor drink thou olT:
When, presently, through all thy veins shall run

1) De morbi« acati« I. 4.

2) Bock X. 17.

3) Dcmosth. 564.

4) Galenus VII. 227.

5) Act. II. Scene 8.

13

A cold and drowsy humour: for no pulse
Shall keep his native progress, but siurcease.
No warmth, no breath, shall testify thou liv\'st
The roses in thy lips and cheeks shall fade
To paly ashes; thy eyes\' windows fall
Like death, when he shuts up the day of life;
Each part deprived of supple government,
Shall stift, and stark, and cold, appear like death
And in this borrow\'d likeness of shrunk death
Thou shalt coutinue two-and-forty hours
And then awake as from a pleasant sleep." 1)

in zijn Gymbeline vinden wij dc volgende regels:
Those she hns
"Will stupify and dull the sense awhile:
AVliieh first, perchance, she\'ll prove on cats and dogs;
Then afterward up higher; but there is
No danger in what show of death it makes,
More than the locking up the spirits a time,
To bo more fresh, reviving 2)

In dc werken van Dio Bailas ontmoeten wij de vol-
gende zinsnede.

»Dc chirurg, die ccn ongeneeslijk deel wil verwijderen,
maakt door een kouden drank den patient in slaap vóór
hij hel mes hct zieke deel laat naderen en geleid door
zijne handigheid cn kunst snijdt hij hct zieke deel af
geheel zonder pijn 3)." Boccaccio zegt in zijn Dccamo-
ron in llGl gepubliceerd: »llel gebeurde dat ccn chi-
rurg een palienl iii behandeling had, wiens ccne lidmaat
ziek was en zeker zijnde waar dc kwaal zetelde, zeide
hij lot dc familie der palienl, dal zoo een dood beenstuk

1) Act. IV. Sccno 1.

2) Ac(. I. Scene 0.

3) Journal of practical incdicine and Siirgcr}\' 1861.

14

niel spoedig uil hel Hd werd verwijderd, hel noodig was
het te ampuleeren, dal de patiënt anders moest sterven,
maar dat hij genezen zou als hel beenstuk verwijderd
was. De aanverwanten raadden de operatie aan. De
chirurg oordeelende, dat de patiënt de pijn niet kon door-
staan en de amputatie zou weigeren stelde de operatie
lot den volgenden avond uit; en hij destilleerde den vol-
genden morgen een water van zekere compositie, dat, zoo-
dra de patiënt dit had ingenomen hem in slaap hield
zoolang de operatie duurde" 1). Dc volgende bijzonder-
heden lezen wij in hel werk van Guillaume Bauchel geti-
teld les Serces in 1554 gepubliceerd.

»Sommige schrijvers beweren dal men niel veel pijn
voelt hij de amputatie van een lichaamsdeel, zoo men
het vooraf glad insmeert met poeder van marmer van
Grand Cairo, bij de ouden mempliitis genaamd."

»Alben constateert, dal de steen memphitis genaamd
tol poeder gemaakt met boter en water gemengd door
booswigten, die gepijnigd werden, is gebruikt."

»Zoo iemand ingewreven wordt mei opium, goudwor-
lel, salTraan, hel merg en vet van een mensch; mcl olie
van hagedissen, of zoo hij wijn drinkt, waarin de zaden
van porlulaea marina eenige dagen geweckt zijn, zal hij
bij de hevigste folteringen niel tol bekentenis komen."
(pag. 63 en 64).

En verder voegde hij er bij:

»Men kan mij een drank geven, die mij buiten slaat
slelt den donder lc hooren, sedert de Turken, hen, die
gecastreerd, gebrand ofgeampuleerd moeien worden eene
artsenij toedienen, die hen in zulk een diepen slaap brengt
dal zij geen pijn gevoelen (p. 113.)"

Vermeld bij Simpson,

15

Sluiten wij onze opmerkingen over de oude geschie-
denis der anaesthetica in de chirurgie met de vol-
gende passage van Middleton\'s tragedy »Women beware
women:

ril imitate the pities of old surgeons

To this lost limb-who, ere tliey show their art,

Cast one asleep, then cut the diseased part,

De ouden schijnen ook beproefd tc hebben de pijnen
gedurende de baring door anaesthetica weg te nemen,
zooals wij uit verscheidene Grieksche schrijvers kunnen
opmaken. Wij lezen toch bij Plautus cn zijn Ophelion
hel volgende.

»Toen dc dochter van Antigone in haren barensnood
Lucina, de vriendelijke helpster der barenden ontbood en
zij medelijdend hulp verleende, maakte zij al hare lede-
maten ongevoelig cn in dien toestand werd haar ccn
levende zoon geboren, gelijkende op den vader." i)

In locclyn\'s leven van St. Kcntigcrn of St. Mungo van
Glascow 2) vervat in dc Vitac antiquac Sanctorum Scotiae
lezen wij dat Thcnu dc moeder des Heiligen buiten haar
weten gevioiccrd werd, na door een anacsthcticum be-
wusteloos tc zijn gemaakt.

Ztj werd wegens deze misdaad veroordeeld van den
top van eenen hoogen heuvel Dumpcldcr genaamd , ge-
worpen tc worden, maar als door ccn wonder bleef zij
ongedeerd. Niel tc vrcden mcl deze schijnbaar godde-
lijke inlcrvcntie vonnisten de rcglcrs haar in ccn\'klein
bootje plaats tc nemen tc Firth of Forth cn lieten haar
dc wijde wereld indrijven maar zij kwam veilig aan wal

U) Idjl (XVIII.
S) Cap. I. et «eq.

16

bij Fife waar hare boot strandde, kort bij eene plaats
Culross genaamd. Zij werd hier opgenomen door St.
Servatius, die zorg voor haar droeg en schonk korten
tijd daarna eenen zoon den laler zoo beroemden St. Ken-
ligern den eersten christen van Schotland hel leven.

In de geregtelijke bescheiden van de 16® eeuw vinden
wij vele bewijzen, dat loovenaressen veroordeeld zijn,
omdat zij de pijnen gedurende de baring wegnamen.
Eene methode, die nog al in zwang was, bestond onder
anderen daarin, een zwaard voor de patiënt le houden,
dal zoo geplaatst was, dal de barende er steeds het oog
op had gerigl; even als men van Lalina verhaalt, die
een palmtak in de hand hield en Apollo Ier wereld bragt,
zonder pijn le hehben gevoeld. Eene andere wijze ver-
dient hier als curiosum vermelding. In de naaste kamer
werd de gelukkige gade aan de voelen opgehangen lol
de baring geëindigd was.

Hel beroemde geval van de Gravin van St. Gerau is
een ander voorbeeld. Nadal de Gravin gediuende negen
uren in barensnood liad verkeerd gal de vroedvrouw haar
een drank die haar lol den volgenden morgen in een
gevoclloozen staal hield. Gedurende dezen tijd werd
haar een zoon geboren.

GKSCHIEDENIS VAN AP 1814 TOT ONZEN TIJD.

Zoo als wij gezien hebben, bezaten de oude lijden,
middeleeuwen en ook de latere lijden pijn stillende mid-
delen. Wij kunnen uil deze geschiedenis dc conclusie
Irekken, dat de ouden zc in de practijk wisten aan le

17

wenden, terwijl de middeleeuwen ze schijnen verloren
te hehben. Later vinden wij weèr eenigen vooruitgang,
toen 11. Davy hel stikstof monoxyd ontdekte en Dr.
Pearson ether ter inhalatie aanbeval; hct practisch nul
drong echter eerst later door.

Van de pijnstillende middelen der latere tijd, wil ik
van de vier voornaamslen, kort iets vermelden.

Dr. Horace Wells Irok den 11® Dcc. 1844 eene kies hij
een palienl, die onder den invloed van slikslofinonoxyd
genarcotiseerd was. Zijn vriend Dr. Riggs, trok, ongeveer
ter zellder tijd, bij één palienl 6 landen, zonder eenige
uiting van pijn.

ür. lloracc Wells vertrok naar Boston, om aan de
medische facultcil aldaar, in \'lopenbaar de schoone
werking van stikslofmonoxyd te toonen. Volgens zijn
eigen verhaal, maakte hij den Doctoren Warren, Hey-
ward, Jackson cn .Morton (zijn leerling en later den
eersten aanwender van ether sulph.) mcl zijn voornemen
bekend.

Dr. Wells zou de proef nemen bij hel trekken van
eene kies.

Ken grool aantal studenten cn doctoren was aan-
wezig. Ken der aanwezige studenten, die toevallig aan
eene zieke kies leed, was de patient. jOngclukkig," zegt
Wells, »was hct apparaat, waarin hel gas besloten was,
Ic vroeg verwijderd geworden, zoodal de narcose niel
volkomen was."

Toen de kies getrokken werd slaakte de palienl ccn
kreet van pijn; anderen melden dal de student ccn zeer
pijnlijk gczigl trok.

Wat hiervan ook zij, de positie van den ongcluk-
kigcn Wells zal onnoodig zijn te beschrijven. Hel audi-
torium kon hct decorum niel langer bewaren, hel lachlc

2

18

Wells uit en verklaarde zijne proefneming voor hum-
bug. Hij verliet Boston en was zoo ontmoedigd en
verdrietig, dal hij zijn amhl een tijd lang neerlegde 1).
Bij het nageslagl verdient echter de naam van Dr. Horace
Wells in eene dankbare herinnering te blijven. Ilij toch,
was niel alleen de eerste chirurg, die van de ontdek-
king van Humphry Davy in de praclijk partij heefl ge-
lrokken, maar heeft den stoot gegeven lot de aanwending
van meer doelmatig verdoovende middelen. Want Dr.
Morton, die de ongelukkige proef van zijn leermeester
en vriend bijwoonde en assisteerde bij hel expcrimcnl
le Boston, is hoogst waarschijnlijk, daardoor op het denk-
beeld gekomen, nu de proef met ether sulphuricus te
wagen.

Onafhankelijk van Morton, bad le gcUjkcr lijd Prof
Charles Jackson ook proeven met ether sulph. ge-
nomen. Gesteund door eenige wenken van dezen, vcr-
riglte Dr. Morton, op den 30\'= September 1846 eene ope-
ratie op Eben Frost, onder den invloed van elher sulph.
cn mag deze datum voorzeker met gulden letters in de
geschiedenis der medicijnen worden opgclcekcnd.

Eenige maanden later in 1847 werd elher sulph. hel
eerst door Simpson, Prof in dc verloskunde tc Eden-
burg (1811—1870) in dc ohslclrie aangewend. Zijn strijd
legen Amerikaanschc Doctoren, vooral tegen Dr. Bige-
low, die maar al te dikwijls meer blijken gaf van
jaloesie dan van onpartijdige waarheid, wil ik niel nader
beschrijven.

In 1849 werd door Simpson, in plaats van ether, hel
nog beier werkende chloroform in de chirurgie cn ob-
stetric ingevoerd. Zij verdrong zoo spoedig dc ether,

1) OfHcicl documents p. 472 vermeld bij Simpson.

19

dat slechts Lyon en Boston de eenige steden der
gansche wereld zijn , waar ether boven chloroform ver-
kozen wordt.

Op het medisch Congres te Brussel, in den zomer
van 1875 gehouden, zijn door een Professor uit Lyon de
groote voordeden van ether boven die van chloroform,
wéér zeer breed uitgemeten.

Daar de verslagen van dil Congres nog niel in druk
zijn uitgegeven, ben ik niel in staat hieraangaande nadere
bijzonderheden mée te deden. Alleen weel ik door middel
van een vriend, die bij dit Congres aanwezig was, dat
de Lyoneesche lloogleeraar, als bewijs van onschadelijk-
heid, beweerde, hel elheriseeren aan zijne jongste leer-
lingen over le laten.

Zoo als alle uilvinders van zaken, die diep ingrijpen in
eenmaal ingewortelde maatschappelijke begrippen, heefl
de geniale Simpson ook niel te klagen gehad over tegen-
kantingen, die dc verspreiding en populariseering van
groote gedachten, zoo dikwijls tijdelijk in den wegslaan.

liet is historisch, dal Simpson lang geaarzeld heefl,
hel practisch nul der chloroform bij groote operaties in
\'l publiek aan le looncn.

ilij werd door zijnen vriend Prof. Miller uilgenoodigd in
legcnwoordigheid van verscheidene Doctoren tc Eden-
burg, bij gelegenheid van eene herniolomie chloroform
voor het eerst aan le wenden.

Door een zamenloop van loevallige omstandigheden
kon Simpson aan hel verzoek van Prof. Miller geen ge-
hoor geven, zoodal deze de operatie zonder dc aanwen-
ding van eenig anaesihcticum begon. — Ter naauwer-
nood had hij de huidsnede gemaakt, toen de zieke col-
labeerde en onder het verdwijnen der pols den laalslen
adem uitblies.

2*

20

Had de geopereerde werkelijk chloroform ingeademd,
het doodvonnis zou misschien voor altijd over hel heer-
lijke middel zijn uilgesproken.

Ook in \'t vervolg begunstigde Simpson hel geluk, zoo-
dal hij zich beroemen kon, 80 personen zonder eenig
nadeelig gevolg gechloroformiseerd le hebben, vóór hij
zijne bevindingen openbaar maakte.

Wal was natuurlijker dan dal de geheele wereld gre-
tig het nieuwe middel Ier hand nam? Ieder wilde
hel medicament toe dienen, dat in kleine dosis zeker-
der en langer werkte, hel onaangename irritaliesladiimi
zoo merkbaar verkortte en geene gevaren scheen achter
te laten.

Met het chloral, dat als geneesmiddel zulke uitstekende
diensten bewijst, is in de verloskunde slechts een gering
aantal proeven genomen. Lambert, die hct zeer aanbe-
veelt, geeft bij kleine tusschcnpoozen één gram. Op dc
weeën werkt het eer voor- dan nadeelig. Schroedcr be-
vestigt dit uil eigen ervaring. In elk geval verdient het
de aandacht der obslclricalorcn daar hare aanwending
veel gemakkelijker\'is dan die van chloroform.

Ik wil de geschiedenis sluiten, mcl ccn tabellarisch
overzigt tc geven der voornaamste anaeslhctica.
Stikslofmonoxyd. N"0

Chloroform----CHCl\'

Ether Sulph____CMI\'-\'O

Ether Nitric . . . C\'Il\'NO\'

Alcohol.......C\'IPO

Aldehyde......CMI\'0

Liquor Ilollandi. CMlHll\'
Bisulph. Carb. . . CS\'

Amylcne......CMI\'®

Amyl hydrid . . . CMI"

21

Ainyl Chlorid . . . C\'I1"C1

Propyl........C41»

Morphine.....G\'^H\'W 4-2 aq.

Codéine.......C^ni"\'iNO® -f- 2 aq.

Narcéine......C«lPNO"

Saponine......C\'W

Is het wegnemen van pijn onnoodig?

Dolor doleiitibu8 inulilii est. Galknus

Er beslaat in de geschiedenis der ineesle ontdekkin-
gen, waarover wij ons thans verheugen, als ongelwijfeld
eene der groolsle vorderingen op medisch gebied, een
steeds waar le nemen en daarom le meer bevreemdend
verschijnsel.

Er kan geene groote ontdekking gcscliicden of ccnc
belangrijke verbetering worden hekend gemaakt, of van
alle zijden treden veroordeelaars op. De waarde cn hel
gewigl dier ontdekkingen worden door sommige leden
der faculteit erkend.

Anderen verzetten zich mcl bitleren harlslochl legen
den vooruitgang, bewerende, dal hel nieuwe middel in
zijne werking cn gevolgen gevaarlijker cn nadceligcr is
dan dc kwaal, die hel heette le zidlcn wegnemen.

Laai ik dc slcrkc oppositie ccrsl legen dc varioloidcn
later legen dc vaccine inoculalie hier in de herinnering
terug roepen.

Hel is iicriiaaldc malen berekend, dal vóór dc invoe-
ring der inoculalic dc pokken het mcnschclijk gcslachl
in Europa dccimccrden, eender licn doodclijke gevallen
kwam op rekening der pokken; van elke zes door pokken
aangclaslen verloor één hel leven.

22

Na de invoering van varioloiden-inoculatie kwam er
van de 300 door pokken aangetasten, slechts één om 1)
en na de verbeterde methode van Dr. .Tenner is de meest
verwoestende ziekte bijna geheel in haren woesten vaart
gestuit. Deze schoonste ontdekkingen op medisch gebied
werden ijverig bestreden. Er werd aangevoerd dat de
ziekte niet zoo uitgebreid was als zij werd voorgesteld
en dat zij welligt veiliger was dan het nieuwe middel
dat haar moest tegengaan.

In de menigte geschriften 150 jaren geleden gepubli-
ceerd, vinden wij telkens dezelfde argumentatie als: de
pokken zijn zelden doodelijk als zij een gezond en krachtig
individu aantasten 2), het gevaar van inoculatie is niel
alleen niel aanzienlijk minder maar aanmerkelijk grooler
dan de natuurlijke pokken, 3) de nieuwe en vreemde
methode 4) brengt meer ongelukken le weeg dan de
natuurlijke pokken, 5) zij werkt niel alleen onveilig
maar ook onzeker, 6) en de beste handelwijze is ver-
trouwen le stellen op de Voorzienigheid 7) en geen
menschen le veroorloven voor hun genoegen ons ziek-
ten te bezorgen 8) (and nol allow mortal man lo in-
flict disoases upon us at his pleasure). Vijflig jaren

1) Cjclopacdia of medicine vol. III. p. Ti2.

i) Reasons aqainst the iooeulation oflbc smallpox London 1724 pag. 67.
8) Ibid. pag. 72.
4) pag. 8.

6) pap. 61.

C) Reasons aqainst ete. p. 28.

7) Zie bezwaren tegen inenting van D». Nonhcbcl en Dr. Capadose enx.
1869. De inenting van een vuile cUcrstof, nit ccn beesten-zweer herkomstig
is eene, met het waar vertrouwen op God, onvcreenigbaro practijk, (pag. 1
hernieuwde bezwaren tegen vaccine 18G4). liet ii ccn ingrgpcn in Godt

\' rcgten (pag. 6).

8) Reasous enz, p. 63,

23

later, vinden \\vij, na het voorstel van Dr. Jenner, om
de inoculatie van het eene individu op het andere, te
vervangen door koepokstof-inoculatie wederom dezelfd^
tegenwerpingen.

»De inenting met koepokstof is niet beter en veiliger
dan de inoculatie van gewone pokstof en ieder, die be-
lang stelt in hct welzijn der maaatschappij en de gezond-
heid zijner medcmenschcn, dient mee te werken tot het
onmiddelijk weder invoeren der gewone pokstof inocu-
latie 1). Koepokken is eene veel heviger ziekte dan ge-
wone pokken." 2)

»Van duizenden zelfs millioenen\'," schrijft Dr. Uowley 3)
»sterft er ter naauwcrnood één na gewone pokken inocu-
latie, zij is veilig, heilzaam cn zeker. Ze te vervangen
door koepokstof inoculatie is geheel onnoodig; bovendien
is de gewijzigde methode veroordeeld door dc ervaring
der oudste medici; onaangename gevolgen (erupties,
abcessen, gangreen enz.) blijven zelden uit en moeten aan
koepokstof geweten worden daar zij nooil bij gewone
pokstof inoculatie voorkomen."

«Inderdaad" roept .Dr. Howley uil, »de zinnen zijn
verbijsterd cn dc vingers worden mij vermoeid langer
zulke rampen tc beschrijven." (p. 61) (Ihe senscs are
appallcd and the pen is lircd of rccording ils drcadfull
disasters).

Maar ook nog in onze dagen vinden wij dcnzclfden argu-
nicnlalic-gang legen de toediening van pijnstillende mid-
delen in de verloskunde, die vroeger ijverig tegen dc
invoering der vaccinatie werd gebezigd.

1) nr. Mo«cley Troatise on the Luc« Rovilla Sd. rdil. 1805 p. XV, XX
XXII, 110.

2) LipscoraVi Emy p. 7 and Lipscomb\'« own «inmlar opinion p. 39,
On Cow pox inoculation p. 31, 100, 128 en*.

24

Want op dezelfde gronden waarschuwen sommigen
tegen hel gebruik van choroform, bewerende dal er geene
noodzakelijke behoefte voor hare toediening aanwezig is
en dat haar gebruik waarschijnlijk een zeker en direct
kwaad veroorzaakt.

Hel algemeen gevoelen van leeken en van sommige,
vooral oudere medici, luidt ten opzigte der haringspijnen
eenstemmig. De pijnen en angsten worden verdragen,
omdat zij onvermijdelijk schijnen, zonder welke men
zich de normale baring niet denken kan.

Een nieuw tijdperk treedt in de geneeskunde in.

Uit Boston kwam in 1846 hel herigl dal dc tandarts
iMorion de inhalatie van ether glansrijk aanwendde en
kiezen trok, geheel zonder pijn. In 1849 werd door Simp-
son Professor in de verloskunde hel heter werkende chlo-
roform in de chirurgie en de obslelrie ingevoerd.

De pijnen en angsten der patiënten voor de operatie-
tafel konden nu veilig worden weggenomen. Ter nau-
wernood is deze blijde en roemrijke ontdekking bekend
gemaakt en in practijk gehragl, of eene andere niet
minder verrassende vinding wordt gepubliceerd.

Het snijden in hel levend vlccsch, het mes van den
chirurg veroorzaakt geen pijn van ccnrg belang, hel
wegnemen der pijn doet meer kwaad dan goed, is eer
een ramp dan ccn zegen.

Op ccnc vergadering van dc south London medical
society las Dr. Gull over dc noodlottige gevolgen van
ether-inhalatie cn eindigde zijne rede met twijfel Ic op-
peren omtrent de wcnschelijkheid van het wegnemen
van pijn. 1)

1) Report of the meeting in the London medical gazette for April 80.
1«47 p. 777.

25

sPijn" zegl Mr. Nunn, chirurg in het Colchester en
Essex hospital »moet beschouwd worden als eene nood-
zakelijke gezellin van chirurgische operaties, zij brengt
heilzame gevolgen voor het geheele ligchaam te weeg. 1)

Dr. Pickfort bevestigt dal pijn gedurende de operaties
in verreweg de meeste gevallen wenschelijk is, hel weg-
nemen er van, schadelijk voor de patient. 2)

M. Magendie, de groote physioloog, geeft de volgende
mededeeling aan de Fransche academie van weienschap-
pen over elherisalie. »Pijn heeft altijd haar nul".

»Er ligt geen voordeel in, de patienlen gedurende eene
operatie van pijn te bevrijden, hel lijden beleekenl niel
veel (c\'est pen dc chose de souffrir) en de ontdekking
van pijnstillende middelen is van weinig belang." 3)

»Pijnen gedurende dc baring" zegt Dr. Meigs uit
Philadelphia »is wenschelijk, heilzaam cn versterkend
voor hel ligchaam (conservative manifestation of life
force)."

»Dc gevolgen der barings pijnen" zegt Dr. Copland »zijn
dikwijls heilzaam, noch hare hevigheid noch hare lange
duur werken nadeelig op hel ligchaam. l^)

llel zal overbodig zijn dc vorige aanhalingen te ver-
meerderen; wij zullen liever nog aantoonen welke scha-
delijke gevolgen pijnen en angsten op hel ligchaam uit-
oefenen, zooveel mogelijk, dc kwestie uil ccn pathologisch
oogpunt beschouwen en dc gevoelens van bekwame
mannen mcdedeelen.

llel is eene practische waarheid, door de beste chi-

1) London mcdical gnzcttc for Mnrch 5 p. 115 1847.

2) On the injnrout clTects of tho inhalation of Kthcr: in the Edcnburg
medical and aurgical Journal for July 1847 p. 258.

3) Gaxcltp, mcdiralc dc rari» 1847. O Fcbr. p. p. 112 cn 113.

4) Dictionary of practical tncdicipo vol. III p. 484,

26

rurgen en bekwaamste pathologen reeds lang erkend,
dat pijn, vooral wanneer die hevig is en lang duurt,
niel alleen nadeelig en schadelijk is, voor de gezondheid
van het ligchaam, maar ook voor den geest somtijds
noodlotiige gevolgen achterlaat.

Sprekende over pijnen bij wonden zegt Ambroise Pare
met nadruk: ®Zij moeten verzacht worden, wanl" voegt
hij er bij «niets vermindert de krachten van de patiënt
zoo zeer" (prosterne el abatte les vertus du malade)." t)
Dr. Gooch merkt op dat pijn alleen den dood kan ver-
oorzaken. 2)

»Pijn," zegt Travers, »vooral wanneer die lang duurt
en hevig is, werkt verwoestend." 3)

»Hevige pijn" voegt hij er bij »pul het overigens ge-
zonde ligchaam uil, haar voortduren zonder lusschen-
pozen is noodlottig." 4)

Meermalen is het voorgekomen, dal een palient op
de operatie lafel stierf, wanneer de operatie door niel
vooruil te berekenen omstandigheden langer duurde.
Vooral is dit het geval geweest bij steensnijdingen, waar
de slecn zoo groot was, dal hij de gemaakte opening
niel passeeren kon en vooraf verbrijzeld moest worden.
De dood moet in zulke gevallen alleen aan pijn of psy-
chisch lijden (shok) worden toegeschreven.

Ook is menig doodelijk geval le belreurcn bij lang
gerekte en pijnlijke baringen, lielzij de ligchamelijkc uil-
putting krampen en sluipen tengevolge hebben of niel.

1) Ouevrcs dc Paré.

2) Merriman\'« «ynopsi« of midwifcrij 1826 p. 239.

3) .\\n inquiry concerning that disturbed state of rital functions, usuclly
, denominated conslitutionel irritation 1826 p. 239.

4) Travens on constitutionM irritation vol. I. pag. 76.

27

Dit bewijzen de statistieken door Dr, Collin in zijn
gynaecologisch verslag in het hospitaal te Dublin. De
sterfte gevallen vermeerderen in progressive rede met
het lange lijden der vrouw.

Leden de vrouwen 2 uur zoo stierf er slechts 1 op 320.
» s van 2—6 uur » 1 » 145.

ï » » 7—12 » » 1 5 80.

D » » 2—30 » » 1 » 23.

» » meer dan 30 s » 1 » G.

Zie uitvoeriger p. 32.

Zoo als van zelf spreekt zullen ook andere momenten
het hunne bijdragen, bij geprolongeerde baringen den
dood tc veroorzaken, maarzeker mag beweerd worden,
dat pijn cn psychische angsten als hoofdoorzaken kunnen
genoemd worden.

Groote gevoeligheid cn hevige pijn gedurende ccne
operatie of baring heeft volgens Prof. Biu\'ns twee gevol-
gen 1®. zij putten hct zenuwstelsel uit 2°. wcrkcn zij als
onlstckings-prikkcl i). Dil laalsle wordl door alle aulo-
nteilen hcvcsligd; wij zien ccne vrouw ook spoediger
herstellen als pijnstillende middelen bij de haring zijn
aangewend.

ïWij hebben vele gegevens," zegt Prof. Alison, »die be-
wijzen , dat hevige pijn cn groote gevoeligheid hct vaal-
slelscl even als dc schok aandoet, vooral wanneer zij
plaals hehben in ccn staat van builciigcwonc depressie
of uilputting 2). Dc volgende gevallen toonen nog aan,
hoe waar hel is dal pijnen cn angsten dood kunnen
veroorzaken. Dr. Hankinp opereerde ccnc vrouw van ccn
gezwel in de borsl.

1) Principles of turgcry bij John Burns p. S02.

2) Outliness of pathologie and practicc of medicine p. IS,

28

»De patient" zegt hij »eene gezonde krachtige vrouw,
verdroeg het begin der operatie zonder de minste klagt,
de pols bleef normaal en geene verandering was in haren
toestand waar te nemen. Op hel oogenblik dal de liga-
tuur werd aangelegd, dal met kracht door twee chirurgen
geschiedde, slaakte zij ccn kreel; de pols was niet meer
te voelen haar gelaal werd bleek en binnen eenigen lijd
was zij een lijk" 1).

Travers meldt de volgende gevallen:

I. Een krachtige jonge man werd in hel London
hospital opgenomen met een klein aneurysma.

Toen hij de operatie tafel naderde viel hij flauw, maar
kwam weer lol bewustzijn, toen hij een glas wijn ge-
dronken had.

Bij het blootleggen der arterie werd geene pulsatie in
de tumor waargenomen en bij onderzoek bleek het dal
patient ongemerkt gestorven was.

II. Een koetsier kwam in hel London hospital met
ccne ingeklemde breuk. De man stierf op de operatie
lafel, toen er voorbereidselen lol dc operatic gemaakt
werden. Bij de sectic bleek dal de darm geheel gezond was.

IIL Een man, die door ccne kal in den vinger gebeten
was, vertoonde beginnende tcckcncn van watervrees. Bij
het uitsnijden cn zuiveren der wond stierf dc man binnen
3 minuten.

IV. Een brouwers knecht leed gedurende eenige dagen
aan een abces veroorzaakt door een splinter onder den
nagel van den duim.

Eenige seconden, nadat de etter door cenc diepe snede
ontlast was, deed patient ccne poging op Ic slaan maar
viel dood achterover.

1) Abstract of the mcdical scienco bij Dr. Ranking p. 383.

29

V. Korten tijd vóór de invoering van chloroform werd
Dr. Robertson verzocht een patient met eene ingeklemde
breuk te komen zien. De patient werd van hel bed ge-
dragen en ten einde de operatie gemakkelijker le maken
op eene tafel gelegd.

Dr. Robertson verwijderde de liesharen met een scheer-
mes; de patient werd bewusteloos gaapte en gaf den
geest. 1)

Wij zouden gemelde gevallen met een grool aantal
kunnen vermeerderen, als het noodig was meer bewijzen
aan le halen aangaande een punt, waarde waarnemingen
en gevoelens van zoovele autoriteiten spreken ; namelijk
dal hevige ligchamelijke pijnen ernstige gevolgen ver-
oorzaken. En verdienen de middelen, die haar kunnen
wegnemen mei volmaakte zekerheid en veiligheid niet
blijmoedig en dankbaar ter hand le worden genomen, als
een der grootste weldaden, die de medicus aan zijne
lijdende natnurgenoolcn kan bewijzen?

1) Zie Travers on constitutional irritation p. 26.

Vermeerderen of verminderen de sterftegevallen
door de aanwending van anaesthetica ?

The multiplied experiments to prevent pain in
surgical operations, which bear so delightful n
testimony to the humanity of their authors will
certainly in the course of time be crowned with
success. Maria \'s Akcsios—Letter to Herman
Boerhaave.

Kort nadal anaeslhelica gebruikt werden, begonnen ook
hare voor en nadeelige invloeden, onder de medici bedis-
cussieerd te worden. Kenigcn betwijieldcn stoutweg dc
mogelijkheid operaties zonder pijn te vcrrigten, anderen,
die de mogelijkheid aannamen, ontkenden haar practisch
nut, omdat hare aanwending de gevaren voor den patiënt
vermeerderde cn eene menigte stcrlgcvallen of andere
fatale gevolgen, na zich sleepte. Om nu te midden dezer
tegenstrijdige getuigen tol de \'tvaarhcid te komen, staal
ons slechts een weg open, namelijk een zoo grool cn
volledig mogelijke statistiek op Ie maken uil ccn reeks
operatics, verrigt met en zonder anaeslhctica.

Wij zullen trachten door cijfers de volgende vraag Ic
beantwoorden. Is de inorlalilcil groolcr of geringer, nis
de palienlen geopereerd zijn in genarcolisecrdcn staal,
dan wanneer die operatie geschiedt in een toestand van

31

bewuslzijn? De groole moeijelijkheid, die wij bij zulk
een onderzoek ontmoeten, is wel bel bezwaar, eene juiste
basis voor onze voorgestelde vergelijking le vinden. Want
de statistieken kunnen alleen dan op juistheid aan-
spraak maken, wanneer patiënten in hospitalen geope-
reerd, met en zonder anaeslhetica, vermeld worden.
Onmogelijk is het, eene ware vergelijking le treffen uit
de resultaten door chirurgen in de privaat praktijk ver-
kregen. bovendien zijn bescheiden uil ziekenhuizen ver-
kieslijk voor ons doel, omdat daar ongetwijfeld meer
eenslemming en gelijkheid heerschl in de hygienische
verhoudingen en in de behandeling der patiënten, dan in
de privaat praktijk.

Ook zouden de slalisliekcn onnaauwkeurig zijn, zoo wij
eene vergelijking maakten lusschen alle operalies en rap-
porten van hospitalen, wanl de aard der ziekte, hel gevaar
voor en de beweegreden tol hel verrigten eener operatie
loopcn te zeer uil een dan dal alle resultaten van verschil-
lende ziekenhuizen mei elkaar vergeleken kunnen worden.

Om nu dc eersle voorwaarde voor eene naauwkeurige
statistiek le verkrijgen — gegevens van gelijke soort —
was hel noodig, de resultaten te kiezen en lc vergelijken
van eene zelfde operatic zonder narcose, met de resultaten
van dezelfde operatie mcl anaeslhetica. .Met dil doel
kiezen wij de groote operaties van de ledematen als de
gcschiksle maatstaf, voor het voorgeslclde onderzoek.

Wij bepalen ons lol amputaties van de dij, onder-
heen, en arm, omdat zij bijna overal op dezelfde wijze,
voor dezelfde oorzaken, onder dezelfde omstandigheden
en bij dezelfde soorl individuen, verrigl worden.

Tabel N®. 1 is verzameld door Simpson.

I. Tabel, toonende het getal amputaties en hare uitgangen, in

fittende Hospitalen vtin 320 Patienten in eenen genciTCotîseeTden staat.

Amhutatie van hkt beek.

.\\MrUTATIE van DEN arm.

Totaal.

34

Tabel N". 2 is mêegedeeld door Benjamin Philips aan
hel Royal medico-chirurgical sociely le London 1)

N". II. Tabel voorstellende de mortaliteit bij 1369 getallen van
amputatie der dij, been en arm.

Tabel N°. 3 is vervaardigd door ür. Lawrie van Glas-
cow van 1794—1839 2).

N\'. III. Tabel, voorstellende de mortaliteit bij 242 amputaties
van de dij, been en arm, in het Glascow Hospitaal van
af 1794 tot 1839.

Tabel N". 4 is gepubliceerd door Prol\'. .Malgaigne in
1842. Dc morlalileil is in Parijs nog grooler dan lc
Glascow 3)

1) Mcdical (tazeUc vol. XXXIII 184.1—U png. 80».

2) Ou the results of amputations medical gawtlc vol. X Wll. 1841 p. .\'{94.

3) Archives générales dc médicinc.

35

N°. IV. Tabel, voordeUende de mortaliteit bij 484 amputaties
van de dij, been en arm in de Parijsche Hospitalen
van af 1836 tot 1841.

Oeze tabellen door Philips, Lawrie en Malgaigne ver-
zameld, mogen beschouwd worden, als een naauwkeurig
overzigt over de algemeene sterfte hij amputaties in de
hospitale practijk cn kunnen worden aangemerkt, als
goede waarborgen voor vergelijking met andere gevallen.

Voor wij echter beginnen ccn paralcl tc trekken, tus-
schen (Ie resultaten van dezelfde amputaties in den slaat
van anHCSthesie moeten wij nog letten op twee onnaauw-
kcurigheden. 1®. De opgcgevcno amputaties zijn in verschil-
lende klassen der hospitalen verrigt en 2®. kunnen de lange
tusschcnruimtcn tusschen elke operatic een wijzigenden
invloed gehad hebben op dc resultaten in \'t algemeen.

Ten einde nu ook deze moeijelijkheid uit den weg tc
ruimen, heeft Simp.son nog andere cijfers publiek gemaakt,
(lie deze twee objecties — hct verschil der hygicnischc
verhoudingen cn den dnnr der tijd tusschen dc vor.schil-
londc operatics — geheel uit den weg neemt.

volgende tabel loont dc amputaties van dc laatste
a«;hi jaren vóór hct gebruik van chloroform cn kunnen
daarom beschouwd worden als ccne nauwkeurige verge-
lijking met dc amputaties, die in \'t begin der invoering
van anarsihclira verrigt zijn.

3*

Y. Tabel, vermeldende de resultaten van Gift amputatiei, in \'èV) rerscJiillende BritscJie Hospitalen , korten nj.i ■ew«- dH inTOCTing nan oawojorViTr

37

In label N°. 6 wordl hel vorige verkorl weergegeven.

N°. VI. Tabel voorstellende de mortaliteit bij 618 amputaties van
de dij, hem en arm, zonder anaesthetica in de laatste
jaren in 30 Engelsche Hospitalen verrigt.

ftlorlalileil na anipulalies van dij, onderbeen en arm
bij palienlen in een genarcoliseerden slaal. Tab. I pag.
32 en 33 laai ik hier verkort volgen, opdat het verschil
duidelijker in hel oog springe.

N\'. VII. Tabel voorstellende de mortaliteit b\\j 302 amputaties
van de dij, het onderbeen en arm, in genarcoliseerden staat.

Ik ga nu over deze resullalcn Ic vergelijken, mcl die
van dezcirdc operaties in dczelldc klasse van hospitalen
verrigt in een staal van bewustzijn. Laat ik cchlcr
vooraf opmerken, dal dc juistheid der gegevens in Tabel
I en V betwijfeld zijn, op grond dal ze verzameld
waren uil le veel hospitalen.

38

De grootste statistici zijn echter van gevoelen, dal
ze juist daarom te meer vertrouwen verdienen.

Prof. Chamel uit Parijs stelt als voorwaarde eener juiste
therapeutische statistiek, dal de gegevens talrijk zijn,
verzameld op verschillende lijden, in verschillende plaatsen
en zoo mogelijk door verschillende waarnemers 1).

VEKGELIJKING DER MORTALITErr BIJ ÜKOOTE AMPUTATIES DEK
LEDEMATE.N, 1° ZONDER, 2° MET ANAESTUETICA.

De amputatie der ledematen, dij, been en arm zijn in
de hospitaal-praktijk fataal in verhouding van 1 op 3 ge-
opereerden.

In de Parijsche hospitalen bedraagt de sterfte ongeveer
1 op de twee gevallen. In de Britsche hospitalen vond
Simpson dat er op S\'/« geamputccrden écu stierf

Dezelfde amputaties verrigl in dezelfde hospitalen bij
dezelfde soort patiënten maar in genarcoliseerdcn slaat
vertoonen eene mortaliteit van 23 op de 100, ergo 1 op
ruim 4.

De volgende tahcl maakt het hierboven gezegde dui-
delijk zigtbaar.

N°. VIII. Tabel noonlelhndt de morlaliteit bij amputaties der
dij, hel been en arm.

Wij zien uit deze tahel, dal in Engeland door gebruik

1) Bulletin de 1\'Aciid l{oy. dc medicine Séance Mai 2. 1837.

39

van anaeslhelica van de 100 geopereerden 6 menschen-
levens zijn gered: nemen wij Glascow als plaals van ver-
gelijking zoo vinden wij 17 menschenlevens op de 100
en eindelijk Parijs 34 op de 100.

Wellichl is hel duidelijker en eenvoudiger zoo wij
geene reeks operalies maar eene enkele opcralic als uil-
gangspunl van vergelijking nemen. Tol dil doel willen
wij dc ampulalie van de dij kiezen omdal wij hiervan
de meesle observaties hezillen.

VEROELIJKINO UER MORTALITEIT BIJ AMPUTATIES VAN DE
DIJ r ZONDER 2° MET ANAESTIIETICA.

Kr zijn weinig opcralies zoo le regl als hoogsl lalaal
in haren afloop gedoodverwd als de ampulalie der dij.
.Mr. Symc loonl door slalislieken aan, dal de noodlollige
afloop niel minder dan 60—70° bedraagt, l)

Van de 987 gevallen van dij ampulies door Mr. Phillips
verzameld, liepen er 435 doodelijk al\' ergo 44 op elke
honderd. 2)

Van 201 dij amputaties in de Parijsche hospitalen vcr-
rigl meldt Malgaignc 120 lelhale uilgangen. In dc Edcn-
hurgsche infirmerie, stierven 21 van de 43 geopereerden.
Dr. Lawrie vond de mortalileil in Glascow 45 op 137
gevallen.

In dc collectie gevallen van 30 verschillende hospitalen
in Engeland vond Simpson (zie label V pag. 30) van de
281 (lijampulaiies 107 doodelijk. Tegenover deze stellen
wij wcór 145 gevallen , bij welke dezelfde operatie is
geschied, gedurende hct jaar 1870 in gechlorolbrmeerden
staal. Van deze 140 gevallen stierven slechts 37. dat is

1) Monthly Journsl for Mai pag. 337.

2) Medical Gazette for 1844 p. 805.

40

1 op de 4 terwijl de verhouding 1 : 3 nog de voordee-
ligste was, als de patienten in staat van bewustzijn aan
de operatie werden onderworpen.

Tabel IX stelt deze resultaten in een nog helderder
daglicht.

N". IX. Tabel voordellende de r,iortaliieit lij dij-amputatie.

De tabellen opgemaakt in bet ziekenhuis te New-
Castel door Dr. Fenwick van 1823—1856 toonen hel
volgende.

»Vóór de invoering van x\\naesthetica stierven van dc
144 geamputccrden lOV Na de invoering van Anaes-
thetica van 61 zelfde operaties slechts 1370.

Van de 81 wegens trauma geamputccrden waren 32
fataal; na gebruik van anaesthetica slechts ;U®/o.

In het ziekenhuis te Salisbury vinden wij nog de meest
sprekende contrasten." Waar wij »zegt .Mr. Coates" in dc
zes jaren vóór hel gebruik van chloroform 22,58 pel.
verloren, hadden wij na invoering van anaeslhetica eene
morlaliteit van 9,25 pet 1). Sederl December 1855 was
de sterfte 6,41 pet na bel gebruik van chloroform tegen
22,58 pet vóór haar gebruik 2),