!

■-i

#

I

li-

m

■ s*- - -JUi
■■"—■- .--r \'vv

■V"

■ f

Librî formae maximae.
n^ 66é

I

/

\\

r?.

u

■ ^^

H

1

■ ■

r

v.\'

I

I ■

\'f ■

4

■ \'U

■1-i?

I ,

■■■

- c.

V

]
I

."y;-"

f

. t

m /

II 1

ÏV\'-..,

I

■

I

V

■ --r«!

l

\\

Î

hi.

«

/\'II,-,

■MC
fr

cx:^

■Vft

f-

VN

à

i« -:.;. ..

Ifi.

É

OAN BLAEU

A E N

LES

Ademael ick u, gunftige Lefer , voor
eenige jaren, nae \'t openen van\'t Too-
neel der Nederlandtfche Steden, oock
Schotlandt in \'t licht te geven belooft
i heb j foo lie nu de vrucht en vervulling
mijner belofte,dewijl ick het, met Yrlandt vereenight,
als het vijfde deel van onfen Atlas, hier te voorfchijn
breng. Dit offer ick aen uwe wijfe goetwilligheydt en
liefde tot de kunften en wetenfchappen: verhopende
door de felve, als aengenarae gunftwinden, met uytge-
fpanne feylen voort te varenden by u en andere verftan-
digen, omtrent welcke de reden en ontfchuldiging

plaets hebben,danck te verdienen: te meer, dewijl het
gene ghy befchouwt, een geheel nieü Werck is, uy t de
neerftigheyt en arbeyt van verfcheyde mannen voort-
gebracht ; want de laft; van den Atlaa, die het gantfche
Aerdrijck draeght, kan niemant ten deel, ick fwijg
van\'t geheel, opheffen. Doch wat anderen hier toe
gedaen hebben, fal ick niet verbergen : Timotheus
Pont, in Schotland geboren, heeft dat gantfche Rijck
wijdt en breedt deurgereyft, alles met opmercking be-
fien, en in eenige Landkaerten, doch ruw genoegh,
dewijl alle faken in \'t begin onvolkomen lijn, ontwor-
pen. Joannes Scot, Heere teScotis-Tarvet, en noch
onlangs Direóleur van de Cancelrye van Schotlandt,
heeft defe en andere, die in vele handen als verftrooyt
waren, metwonderlijcke vlijtverfamelt, gelijck een

 kofte-

koftelijcke fchat voor fchipbreuck bcwaert^en my die,
maer feer gebroken en wangeftaltigh, toegefonden :
ick heb de lelve in orde gebracht, en Ibmtijts een cnc-
kele, verwart en wanvoegelijck geftelt, in verfcheyde-
ne deeien, en yder Graeffchap befonder, onderfchey-
den. Daerna hebben Robert en lacob Gordon de laet-
fte hand, gelijck men feght, aen dit werck gefet; en,
behalven de verbeteringen in de Kaerten van Timo-
theus Pont, eenige van de hare , nevens fommige Be-
fchrij vingen, foo van haer felve als van andere,daer by-
gevoeght.Seker Orcader,die ick eertijts op mijn Druc-
kery om de feylen der Letter-fetteren te verbeteren
gebruyckte, heb ick de Orcades en de Sehet- of Heth-
landifche Eylanden doen befchrijven : d\'overige fijn
uyt Buchananus enCambdenus genomen; doch die
van de laetlle Schrijver, als een Engelsman lijnde, en,
volgens lijn eygen feggen, in de Schotfe fchriften foo
niet ervaren , fijn door den bovengemelten Heere van
Scotis-Tarvet in vele plaetfen merckelijck verbetert,
In defer voegen hebt ghy,gunfl:ige Lefer,de namen der
gener,met wekker hulp ick ditLuft-tooneel toegeftelt
heb: tot nu toe heb ick, met groote moeytenen ko-
llen , niets anders können bekomen. Geniet met ver-
niaeck wat hier in u aengenaem is: en foo ghy iets be-
ters hebt,gelief my dat,ter liefde van \'t Gemeene befte,
te behandigen j ick fal het met genoegen ontfangen,
en met danckbare gedachtenis uwes naems, indien u
dat behaeght, in \'t licht geven. Treet toe derhal ven,
befie Schotland en Yrlandt, en veiiuftight u met ons
oogh-bancket: doch eer ghy aenvangt,laet my toe dat
ick u bekent make: dat ick de Steden en oude en nieu,
we Gebouwen van ItaHen ten grooten deel gereet heb^

welcke

welcke ick, terwijl gliy Sdiotlandt deur reyfl;, tot ü
genoegen, op \'t cierlijckfte fal toebereyden. De Water-
weerelt hebt ghy oock te verwachten, indien neen
weynigh tijts te wachten niet verdriet, terwijl my geen
arbeydt verdrieten fal om die met orde aen den dagh
te geven: dewijl fiilck een Werck met ongewaffchen
handen, als iemant onlangs gedaen heeft, niet aen te
grijpen isj \'t was oock beter ftil te fitten, dan alfoo met
te grooten haeft en veel fchrijvens niets te fchrijven,en
roock te verkoopen. Dus verftaet ghy, hoop ick,goet-
willige Lefer, dat \'er noch niets verricht is, als ghy ons
voornemen in die deelen gewaer fult werden:want ick
moet mijne eerftgeilelde ordening , door de misgunft
van anderen gedwongen, eeoighfins veranderen; en
daerom fal Ptolemeus, en d\'oude Aerdbefchrijving, als
oock Grieckenland, en eenige andere deelen, wat fpa-
der als ick gemeent had, in \'t licht komen j doch even-
wel vroegh genoegh, indien wel genoegh: \'t welck ick
meen getroffen te hebben, foo onfen arbeyt u niet on-
aengenaem is ^ doch hoe kan hy misnoegen verdienen,
die fich haeft om anderen te vernoegen ? en hoe feer
ickmy fpoede isu bekent. Maerfie, terwijl ick hier
mee onledigh was, quam de E. H. P. Martinus Marti-
nius uyt Indien, en brengt met fich d\'Afteyckeningen
en Befchrijvingen van \'t Rijck Sina j hy houd aen, dat
ick die opmake en uytgeve j derhalven ftel ick nu alle
andere dingen ter fijde, om fulck een werck te bevor-
derenj op dat ick fijn begeeren, en u vermaeck, beleef-
de Lefer, fonder eenige verhindering, op \'t allerfnelfte
voldoe. Vaer wel, en geniet onfen arbeyt met vrucht
en vermaeck.

P R I-

G I u M

SAR

£ R D I N A N D II S T E R T I US,

T>wimfavente dementia ekBus Romamnm Im-
perator Semper zAugtißuS:, ac Germania, Hmga-
rt^^ Bohemia^ Dalmatia^Croatide ^Sclavoni^ë^c.
Rex 5 zArehidux Auftride^ T)ux Burgundia, Styrice, Car in-
thm 3 Carniolcc, ^ Wirt embergde ^ Comes Tjrolis ^ ^c.

Auguftaleminprimis decethenignitatem^ efficaciomm C^farei
favoris ac patrocinii fui opem iis jüvandis ac tuendis impendere ,
qui rei litterarige ornand^e atque excolendce vigilias , ac lucubra-
tiones fufcipiunt laodandaSi nominatim vero iis^ qui in ea difcipli-
na, quxUniverfi Orbis Terrarum facieni ac formam, omniumque
ülius Regioiium ac Provinciarum fitum ac pofitioneni uiio intui-
tu 5 abfque longa laboriofaque juxta ac fumptuofa peregrinatione,
confpiciendüm cognofcendumque exhibet, amplificanda , atque
illuftranda operamac ftudium ponunt indefeffum ^ pariter ac fum-
ptus noii contemnendos : Quum itaque Nobis loannes Blaeu bi-
bliopola Amftelredamenfis humillime expofuerit, fe poft éditas
jam pridem quatuor partes Atlantis , nunc quintam quoque par-
tem 5 quas Scotiam contineat & Hiberniam, tabulis ^ opera ac
ftudio Timothei Pont, & Roberti Gordonü incifis ac confedis,
elaboratam habere & abfolutam . eamque tarn in raajori^qoam mi-
nor! forma, adeoque tabula etiamScoti^egenerali, publicamia
lucem fuis fumptibus dare conftituifTe • vereri autem fefe, quum
ejufmodi editiones ingentes requirant impenfas , ne,dum ipfe rei
îitterarise promovendae, aliorumque commodis augendis pro virili
fua parte infudat^improbahominum alienis laboribus infidiantium^
qu^eftuique ac lucfo proprio, vel cum aliorum noxa & jaàlura au-
gendo 5 inhiantium cupiditate , fperato laborls atque impendii fui
frudu deftitutus infanabilem in re domeftica faciat pauperiem :
adeoque Nos fupplicabunde rogarit^uti rationibus fuis hac in par-
te confulere 5 feque contra cujufcunque lucripetse dolum Casfarei
Noftri Diplomatis prsefidiomunire,clementer dignaremur.Nos ita-
que juftis id genus precibus pr^didi loannis Blaeu benigne annui-
mus, ac proinde ipfi Blaeu, ejufque hseredibus Ca^fareum Noftrum

Privi-

P R I V I L E G I V M C ^ S A R E V M

Privilegium fiiper editione pr^memorata^ Qointsc partis Atlantis ^ \'
miacum tabuiis tarn in majori^ quam minoriforma, adeoquecum
tabulaScotise generali facienda clementer conceffimuSjprout pru-
dentes, fcientes, animo bene deliberatOjac CiEfarea Noftra autlio-
ritate concedimus^facultatem eidem dantes, utfepediólam Quin-
tam partem Atlantis, tabulafque ejufdem tam in majori, quam mi-
nori forma, ad eoque tabulam Scotia? generalem, fi ita ipfi vifu-
eurti ,excudere atque evulgare poffit : ex adverfo omnibus ac fin-
gulis Typographis, Bibliopolis, Bibliopegis,& librorum compa£to-
ribus 5 & aliis quibufcunque librarian! negotiationem exercenti-
bus 5 tenore pr^lentium inhibentes, ac vetantes , ne quis eorum
pr^edidam Quintam partem Atlantis, ejufve tabulas tam in majori,
quam minori forma , uti nee tabulam Scotise generalem, poftea-
quam omnia iftaà fsepememorato Blaeu ita excufa,atque édita fue-
rint, intra duodecennium à prima publicationis die proxime com-
putandum, intra Sacri Romani Imperii, Regnorumque, Provincia-
rum, ac Dominiorum Noftrorum hsereditariorum fines fimili, vel
alio typo & charadere, vel forma ac tabuiis , vel etiam per com-
pendium, aut fub augmentatione alterius cujufdam Audoris,in to-
to five in parte recudere, vel alio recudendum dare,vel alibi etiam
impreflTam, aut imprefTas importare, adducere, vendere aut diftra-
here clam vel palam, citra voluntatem ac confenfum fï^pedidi
loannis Blaeu, ejufve hse\'redum, aufit pr^fumatve. Si quis autem
fecus faxit, & interdidum hoc Noftrum temerario quodam aufu
migrare, negligere, transgredi & violate non fuerit veritus, is non
folum hujufmodi libris ac tabuiis perperam quippe & fraudulenter
recufis,atqueimportatis, (quos quidem,vel quas antedidus Blaeu,
ejufve hseredes vel propria authoritate, vel magiftratus loci illius
auxilio apprehendere acfibi vendicare poterit) de fafto privari :fed
viginti infuper marcarum auri puri puti, ex femiffe in Mrannm five
fifcum Noftrum Imperialem fraudis nimirum vindicem ^ ex altero "
veto femifle fsepementionato loanni Blaeu, ejufve h^eredibus, tan-
quam parti Isefse, omni remiffionis ac venix fpe pra^cifa pendenda-
rum mulótam dare damnas eftorhac tamen lege,ut prxdidus Blaeu
quaterna ut minus exemplaria didx Quintse partis Atlantis^ftatim
poft finitam editionem aut impreffion.em,ad CancellariamNoftram
Imperialem curet tranfmittenda ; Quod fi neglexerit, hac No-
ftra gratia ac Privilegio neutiquamfrui, gaudereve poffit, fed
eo ftatim privatus atque exutus efle cenfeatur. Mandamus ergo
univerfis ac fingulis Noftris & Sacri Imperii, Regnorumque,Pro^

vmcia-

PRIVILEGIVM CiESAREVM.

vinciarum, ac Dominioram Noftrorum hsereditariorum fubditis
cujufcunque flatus, gradus^ordinis^dignitatis, conditionis aut for-
tune exiftant5tam Ecclefiafticis, quam fecularibus, pr^fertim vero
iis^qui in magiftratu conftituti^vel proprio vel fuperiorum nomine
ac loco Jus dicunt, juftitia^que exercent adminiftrationem ^ adeo-
quelmperialiNoftro librorumCommiflarioFrancofurti^ne quem-
quam Privilegium, & interdidum hoc Noftrum Csefareum teme-
re & impune tranfgredi aut violare quovis fuperius exprefTo, ac
prohibito modo patiantur. Quin potius contumaces , fi quos for-
te compererint, prsefcripta poena muldari, aliifque modis ido-
neis curent coerceri^ni graviflimamNoftram indignationem incur-
rere, & eandem muldam lucre voluerint. Harum teftimonio lit-
terarum manus Noftrse fubfcriptione & figilli Noftri C^farei im-
preffione munitarum. QH^e dabantur in arce Noftra Eberftorffii,
undecima die menfis Augufti 3 Anno Domini millefimo fexcente-
fimo quinquagefimo quarto. Regnorum Noftrorum Romani de-
cimo odavo, Hungarici vigefimo nono, Bohemici vero vigefimo
feptimo.

FERDINANDUS^

V^ FERDINANDVS COMES CVRTÎVS.

/iAd mandatum S. C^ßres
oPKlajeflatis proprium

JOANNES WAL DERODE.

■m

PRIVILEGIE

E STATEN GENERAEL derVereenigh-
de Nederlanden, hebben geconfenteert, geaccor-
deert, en geo6troyeert, confenteren , accorderen,
en oélroyeren mits defen , aen lohan Blaeu, dat hy
voor den tijt van vijf-en-twintigh naeftkomende Ia-
ren alleen in defe Vereenighde Nederlanden, gealfocieerde Lant-
fchappen, Leden, en Steden van dien, fal mogen doen drucken,
nytgeven, en verkoopen alle de Kaerten en Befchrijvingen, foo
generael, als particulier van de refpeólive Provinciën van Schot-
landt , en aengelegen Eylanden , gemaeckt by Timotheus Pont,
Robertus , en lacobus Gordonius , by den voorfz. lohan Blaeu
met groote koften enmoeyte bekomeujcn in koper doen fnyden
ende drucken; Verbiedende allen ende eenen iegelicken Ingefe-
tenen van de voorfz. Vereenighde Nederlanden, Lantfchappen ,
Leden , en Steden van dien, binnen de voorfz. tijt van vijf-en-
twintigh naeftkomende jaren, de voorfz. Kaerten, en Befchrij-
vingen in \'t geheel ofte deel na te drucken, doen nadrucken,uy t-
geven,en verkoopen,oft elders nagedruckt binnen de opgemelte
Landen te brengen, op de verbeurte van alle de nagedruckte
Exemplaren , en daerenboven van een Somme van drie hondert
Carolus guldens,t appliceren daer van een derdendeel ten behoe-
ve van den Officier die de calangie doen fal, het tweede derden-
deel ten behoeve van den Armen, en het refterende derdendeel
ten behoeve van den voorfz. lohan Blaeu : Behoudelijck noch-
tans,dat den felven lohan Blaeu gehouden fal fijn op defen Önfen
Odroye te verfoecken, oock t obtineren, Attache van die Pro-
vincie, oft Provinciën, daer hy de voorfz. Kaerten, en Befchrij-
vingen fal willen doen drucken, venten, en verkoopen. Gedaen
ter Vergaderinge van de Hooghgemelte Staten Generael, in den
Hage, op den tienden lunii, 1^54.

B. VAN GENT v^

( Ter Ordonnantie \'vm de fihe

N. R U Y S C H.

MEt Attache van de Ed. Groot-Mog. Heeren Staten van Hollandt en
Weft-Vrieslandt in behoorlijcke forme. onder \'t kleync Zegel van
den felven Lande, den lö lunii. en ter Ordonnantie van de felve

Staten onderteeckent

Herh\\ \'vm Beaumom.

. -, >

/■ i

N ■•

, ƒ T -ï rJt-A .. . /■^■i-

V-A*-.-*«- \' ■ i . .-j^ . - j-

^^ I

■ S -

À

il . \'

^ V -rf -,

f-

X

AENTEEKENINGEN

op dAeloudheyt der Schotten^

en hun tweede overtocht uyt Yrland in Britanje, onderst be-
leyt van Reutharis, die van Beda Reuda genoemt word^

Befchreven door
ROBERTVS GORDONiVS.

Et was nieiE: noot-
wen^igh van onfe
Aeloudheyt, begin-
fèlen van \'t Rij ck, en
inkoming in ditEy-
landt een lang ver-
toog aen te vangen,
vermits het meefte
deel defer dingen j
veel eeuwen voor
ons, (gelijck van veel andere volGken")door de
duyfternis bedeckt, en verborgen zij n^ en ge-
lijk d\'oorJfprongen der vloeden onbekent zijn,
foo is men oock onkundigh in de beginfèien
der volcken, die dickwijls kleyn en duyfter
zijn, en door verloop van tijden eyndelijck
onkenbaer Worden. Maer \'t is heel anders met
onle laecken gelegen, dewijl onjfe Voorou-
ders , op een en de ièlve tijdt in groot getal
üyt Yrlandt in dit Eylandt gevoert, terftont
van \'t begin af onder Koningen hebben ge-
weeft,en voort de gedaénte van een Gemeen-
te gehad. Ick behoefde oock defe diogen
niet foo fbrghvuldighlijck t\'onderibecken
\'t en wacr d\'Engeliche Hiftorielchrijvers, ons
eertijdts uyt dagelijckfche verlchillen haten-
de , gelijck dickwijls onder geburige volcken
gebeurt, d\'aenkoomft der onfen in die tijdt
giffen, in de welcken de Saxen overgekomen
zijn, die, van daer gelproten, van hen geroe-
pen wierden om de Piden en Schotten op
d\'eynden der Provinciale Brittanners te ver-
dryven. Dit alles was oock niet foo groot,
dat men daerom Iware twift aenrechten foa,
dewijl wy, met hen in een heerfchappy ver-
bonden , in tael, Godsdienft en zeden tame-
lijck wel over een komen; en dewijl alle de
genen , die in defè faken kennis boven\'t ge-
jTieen hebben, veel dingen, uyt eenfydigheyt
ónbefchaemdelijck en buyten de waerheyt te-
gen ons by gebracht, weêrroepen,en van nieus
verhandelt hebben. Maer dewijl feer veel
hier af, van fbmmigen gefchreven, niet Van
de geringen,m.aer van de Grooten,in \'t Latijn
uytgegeven , tot de vreemden deurgedron-
Schotlandt,
gen is, foo ftaet ons toe onfe faken te bewee-
ren, of geheel achter te bly ven.

Sy hebben voor ecrft geipot met d\'oudè
tertelling van Scota en Gatheliis, die wy niet
meenen te verfekeren oft\'ontkennen. Zeker,
ick fie niec hoe men defè gecuygen voorlpre-
kenknn , \'t en waer men aen onfe Schryvers
geloof gaf, die altijdt hun begin hier af geno-
men hebben, en alle, gelijck ick niet twijf-
fel, hier in verdacht füllen zijn , dewijl d\'oud-
ften van hen foo groot een verloop van tijden
Van die eeuwen , in de welcken defe dingen
geichiet zijn, afgeweefl hebben. Maer laet
ons dit aen d\'oudt eyt toegeven , vermits
d\'onfèn niet alleen hier in gelondight heb-
ben , oiaer oock de Franfchen, Denen , Swe^
den, Spanjaerden, en veel andere volcken
van Europa, die eertijdts aen gelijck misdrijf
fchuldigh hebben gewedft. En indien wy
\'t oude willen onderfbecken , Diodorus Sicu^
lus en Herodotus verklaren d\'ooriprongen
der Griecken , die alle van de Goden herkom-
ftigh gemaeckt wierden, \'t welck, hoewel be--
lacheliick geacht, die Hiftorieichryvers uyt
de Geheugh-fchriften defer volcken, die fy
toen voor waerheyt hielden, uytgefchreven
hebben. En hoewel men nu met recht defe
dingen verworpen heeft, ïbo is nochtans ge^
looftelijck, dat onle Hiftorieichryvers in die
ruwe eeuwen hier af een voorfchrift voot
fich hebben genomen, maer voornamelijck
tot navolging van hun geburen. \'t Is geen
ydel vermoeden dat de Brittanniiche Brutus ,
en desfelfs fabel hen hier toe moed hebbea
gegeven, op dat d\'onfèn niet voor de leften
geacht fouden worden. Dele fabel, van Gal^
fredus Arturius gefmeedjof van Cambro voor
fijn Brittanjérs ontfangen, is al over vier hon-
dert jarennaer de gelegentheyt van die tijden
in\'t Latijn vertaelt en uytgegeven, en in die
felve tijdt door geleerde en geloofwaerdige
lieden aengewefen. \'t Is dieshalven te ver-
wonderen dat Willem Cambdenos , de ge-
leertfte man, en de kundighfte in alle aei-
oudheden, alleen geen voorftander daer af^

A heeft

SCHOT

heeft willen zijn: want Iiy belijd wel/prekent-
lijck dat hy al de krachten van fijn vernuft
aengefpannen heeft om die te beveftigen,
maer vergeefs, en dat hy echter geen voor-
oordeel daer af heeft willen doen, maer dat
onaengeroert verlaten.

De lelve, onJfè aeloudheyt heftighlijck be-
vrijdende , en daer toe warelijck niet op een
plaets alleen alle de krachten van fijn vernuft
inlpannende , beweert dat onlè voorouders
voorde nedergang van\'t Roomfche Rijck,
dat is een weynigh voor de koomft der Saxen,
d e eyndeïijck ia \'t jaer Chrifli 449 herwaerts
aengekomen zijn, geen woning In ditEylandt
hebben gehad , en dat een weynigh voor die
tijden onfe naem eerft aen de weerelt bekent
eworden. Maer indien d\'oorfprongen der

IS

vokken, en d\'aeloudheyt uyt de kennis der
Romeynen, daer af beftaet j 6 goede Godt,
hoe veel vermaerde volcken füllen dan hun
vaderlandt veel eeuwen derven: ja de Bri-
tanjers fèlven , Ipader aen de Romeynen be-
kent geworden, (lèker eerft aen de Griecken)
jfbuden deie Ichande niet können ontgaen,
foo Csefar hen niet ten meeftendeei voor in-
geboornen uytgefproken had.

Maer van \'t begin der bewooning onfer
voorouders in dit Eylandt is fwaerder ver-
ichil, dat niet ibo verward en duyfter is , of
defe groote liefhebber der aeloudheden
heeft dat wel können fien ; en dieshalven
moet men belijden, dat hy, van vooroordeel
ingenomen, dit geveynfl: heeft.

Laer ons hier de befte getuygh defer ver-
fchillen by roepen, te weten Beda, in de buurt
by de Nord Humbrifche Saxen (felfeenSax
zijnde) geboren, en opgevoed , en die in
defe plaetfen fijn geheel leven heeft verfle-
ten, \'t welck echter lang was , en die omtren t
in \'t jaer onfer Jfaligheyt 73Ó geftorven is, al-
reê (indien men fijn graffchrift gelooven
magh ) negentigh jaren oudt zijnde. Defè
heeft beft ons en \'t Pidifche volck gekent,
met hen, uyt oorlaeck van \'t gebuurfchap,
en om de gemeenlchap van Godtsdienft, veel
verkeert, welcksgetrouheyt byCambdenus
lèlf in alle dingen geprefen, en die van hem
voor een oprecht en ongekreuckt getuygh
der waerheyt en aeloudheyt uytgeiproken
word.

Hy, terftont in \'t begin van fijn kerckelijcke
Hiftorie d\'inwoonders van Britanje , en hun
oorlprong verhalende, fchat hen voor d\'eer-
fte (fonder twijffel d\'oudfte) Brittonnen, van
welckers beginfelen noch aen hem , noch aen
hen, gelijck Csefar getuyght, iets bekent was,-
foo veel ouder zijn fy, dan alle Heydenfche
Hiftorien. Hy voeght tot de naefte geburen
hier aen de Piden,en,onkundighin de tijden,
befchrijft d\'oorfaken van hun overkoomft.

LANDT.

die, gelijck hy feght, met fchepen herwaerts
aengekomen zijn, toen al over lange \'t groot-
fte deel van\'t eylandt, met van\'t zuyden te
beginnen, van de Brittonnen befeten was.

Hy voeght daer na tot derde Inwoonders
daer aen de Schotten, in het deel derPiden
ontfangen, die, onder beleyt van Reuda uyt
Yrlandt getrocken, met de wapenen , of met
vrientfchap, wooningen, die fy noch hebben,
voor fich onder hen hebben verkregen. Maer
defe wooningen ftreckten fich in Bedaes tijdt,
gelijck hier na verhaelt fal worden, niet wij-
der uyt, dan tk Fjrth of Clyd , vermits fy
door de macht der Saxen In defe enghten be-
floten waren: gelijck om een felve oorfaeck
defgelijcks in die tij den aen de Piden gebeurt
was.

Hy, defè drie onderfcheyde volcken in \'t
Eylandt geplaetft hebbende , begint met een
nieuw capittel de koomft der Romeynen, ge-
lijck een faeck, die inde laetfte eeuwen ge-
beurt was, te befchrijven. Defe dingen zijn
klaervoor de Lefers , en lichtelijck te ver-
ftaen,fonder met twijffelachtigheyt der woor-
den belemmert te zijn, maer na de prijfTelijc-
ke gewoonte van defe Oudtvader eenvou-
dighlijck befchreven.

De Schotten, na \'t verhael van de geleert-
fte liefhebber der aeloudheyt, hadden fich
Weynigh voor de koomft der Saxen in \'t Ey-
lant neêrgefèt. Hy kan dit noch naeuwelijcks
voorfeker toeftaen. Want uyt de woorden
van Beda, die in \'t 14 Capittel verhaelt, dac
d\'onbefchaemde Yrfche roovers, t\'huys ge-
keert , terftont weer derwaerts fouden trec-
ken, en uyt de plaets van Claudianus,
Tof am cum Scotus lernen
MoVit^ ^ infeflo fpumovit remige Tethys.
toont hy dat de Schotten hier noch geen
woonplaets hadden gehad, maer, met fche-
pen uyt Yrlandt overgevoert, op rooif zijn
gegaen. Doch Beda fpreeckt heel anders: Wy
noemen (feght hy, voornemende van de Pi-

den en Schotten tefpreken) defèn Overzee-
fche volcken, niet om dat fy buyten Britan-
nia zijn geplaetft, maer om dat fy van \'t ge-
weft der Brittonnen afgelegen zijn, en twee
zeeboezems tuffchen beyden hebben, &c.
Want de grenspael ftont toen teClyd enForth
in de uyterfte tijden der Romeynen in dit ey-
lant,gelijck ick hier na verhalen zal,als ick van
de fcheydpalen fpreeck. Nu tot de faeck. Dc
Saxen, herwaerts ontboden, fcheepten over,
gelijck kenbaer is, in\'t jaer des Heeren 44p.
De Schotten hadden weynigh jaren te voren
in \'t Eylandt geweeft, gelijck ghy weet. Dies-
halven hebben de Schotten in \'t jaer 440 eerft
het Eylandt gehouden : maer fy hadden, na
\'t verhael van Beda, alreê voor Csefars eerfte
koomft daer in wooning gehad, Hy was, ge-
lijck

in lïiiin\'iT \' -. ^

SCHOT

iijck de ièlve Schrijver verhaeic, in\'t jfèftigfte
jaer voor Cliriftus geboorte cerü: aen defè
ftrant gekomen. Dus fchijnt Cambdenus ,
uyt Bedaes reeckening, van Cxfav tot aen
jaer 440 vijfhondert jaren vergadert te heb-
ben: feker een lange tijdt. Nu zijn de jaren
noch overigh, die tulTchen Reuda en G^/ar
verloopen zijn, die, gelijck onfe laerboecken
meebrengen , 144 zijngeweeft, en de tijdt
van negen Koningen begrijpen, foo dat de
yijfeerite Vorftenvan d\'onfen getelt, niet
in de rijgh können. Laet ons dit toegeven dat
d\'onfen in de reeckening der jaren van Reuda
(die by d\'onfen Reutharis heeft geweeft) tot
aen C^elar gedoolt hebben: nochtans fal yder
belijden dat \'er al een tamelijck getal van ja-
ren tufTchen beyde verloopen is. Wy behoe-
ven\'t getal der jaren nietkeurfinnelijck t\'on-
derfbecken, dewijl, als men alle de jaren hier
afweghneemt, Cambdenus ongetwijffelt fijn
:>Ieyt verliefen fal. Maer ick laet het oordeel
lier af aen de redelijcke Lefer.

Ick fbu my nu tot andere dingen fpoeden,
maer wordt door d\'aenteeckening van Men-
fchen-eting, in d\'eerfte druck van fijn Boeck
onfè voorouders aengewreven , opgehou-
den , daer toe Strabo en Hieronymus tot ge-
tuygenis by gebracht worden. My gedenckt
niet dat ick in Strabo iets diergelijck gelefen
heb. Men vind oock geen gewach van de
Schotten by hem , die weynigh en onfekere
dingen van Britannia verhaelt, en feght dat
hy dit van d\'Yren, die wreeder en woefter dan
de Britanners zijn, (gelijck hy felf verhaelt)
gehoort heeft.

Maer wy moeiten ons wel van Hieronymus
wachten , \'t en waer ick fagh dat, door de
laetfle vlijt van defeman , dit misdrijf aen
ons vergeven, en defe fchandelijcke fonde tot
d\'Attacotten gebannen was ; volgens d^op-
rechtigheyt der gefchreve Boecken, gelijck
hy feght ^ daer Erafmus oock mee ftemt, die
dcfe plaets gebreckelijck kent. Daer by, onfe
Liefhebber der oudtheyt verhaelt, dat hy
belijden moet dat hy in verfcheyde gefchre-
ven boecken Attigotten, Catagotten en Cat-
titten gelefen heeft. De rechte lefing fal At-
tacotten zijn: dit volck,indien fy geen Schot-
ten zijn, wordt van Marcellinus by de Schot-
ten getelt : en dieshalven, indien Hierony-
mus waerheyt heeft, Too fal ons landtfchap,
of een van onfe drie lantfchappen, met Men-
fcheh-eters befmet zijn: maer de gene,die
defe dingen wel overweeght, fal deRomeyn-

LANDT. 3

fche Hifloriefchrijvers, die in die eeuwen ge-
leeft hebben , meer vertrouwen. Zeker fy,
die van d\'inwoonders defer landtfchappen
voord\'erghflevyandenzijn gehouden, heb-
ben , fchoon fy veel dingen van d\'aert en ze-
den der inwoonders verhalen, niets fboda-
nigh fchriftelijck gefielt gelijck Tacitus,
Herodianus, Dio, Marcellinus, of iemant an-
ders, behalven Hieronymus alleen.

De geleertfle Liefhebber der aeloudheyc
vraeght heel naeuwkeurighlijck naer d\'oor-
fprong van de naem der Schotten.De geleert-
fte Buchananus word van onkunde, of van
onachtfaemheyt gelaflert, en befchuldight
dat hy hier in fijn hoop bedrogen heeft. Onfe
Voorfegger bewijft hier fijn hulp in fbo fwaer
een faeck. Hy gaet met de fackel voor naer
fijngifïingen, en van eenige Schrijvers, die
weynigh naem hebben, toegeflemt, voert
ons door de gelijckheyt der namen naer Scy-
thien , met welcke landtfchappen of volckea
onfè voorouders nooyt iets gemeen hebben
gehad. Na veel dingen, uyt de mengeling
van veel geringe Schrijvers genomen, befluyt
hy eyndeiijck, dat hy groote vrees heeft dat
wy, fbo veel d\'oorfprong aengaet, niet altijdt
füllen zijn. Seker , een fwaer mifdrijf
voor de geen , die voor de floel van defe Lief-
hebber der oudheyt pleyten fal. \'t Gaet wel
dat wy niet alleen ichuldigh zijn. Dat nu de
Romeynen reden geven,waerom de Hellenen
Griecken , en d\'Overrijnfche volcken Ger-
manjers genoemt zijn^dat de Francken,Duyt-
fchen, Swaben , Catten, Gotthen, Alanen,
Wandalen, ja oock deSpanjaerden enFran-
fchen , en ontellijcke andere volcken nu re-
den van hun naem geven , of men fal defè
Tuchtmeefter niet vernoegen. Hy wil dat
men boven alle aeloudheydt hier in onder-
fbeck doet, ja oock voor die tijden, die van
Varro Adela en Mythica genoemt worden. Hy,
fbo fcherp een eyffcher defèr dingen, pij night
ßch rampfalighlijck in d\'oorfprong van Bri-
tanje. Maer dewijl hy fèlf niet over-een-
koomt met Luddus, een man, uyt d\'oude Bri-
tanjers gefproten, in d\'oude Britannifche tael
fèer ervaren, en in defè aeloudheden treffe-
lijckgeoefFent, foo weet ick niet hoe fijn gif^
fing geloof verdienen fal. Hy openbaert fijn
gifïing , brengt alles van die faeck by, maer
durft niets feecker ftellen. wy worden echter
van een ftreng man geflagen, om dat wy niets
van onfe naem gifTen»

AEN-

AENTEKENINGEN

op de Scheydpalen\', die de Schotten en Piden van de -
Landtfchappers onderfcheyden.

Ewijl de geleertfte Gambde-
niis alles, dat tot defe faeck
behoort , verklaert en te fä-
nden gebracht heeft, foo waer
\'t niet noodigh dit werck weer
van nieuws te beginnen,indien
daer geen verfchil van de genenwas,die in ver-
fcheyde tijden defè Scheydpalen gemaeckt
hebben. Mijn gevoelen is dat iulius Agricola
d\'eerfte dit eer heeft begonnen , dan vol-
maeckt. Tacitus verhaelt, dat hy de flreeck
tuffchen Clyd en Förth met befèttingen ver-
flerckt heeft: maer niets van de wal of muur.

Spartianus wij ft aen, dat die befettingen de
vyanden niet bedwongen hebben onder Tra-
janus, die met andere bekommerniffen , te
weten met de Dacifche en Parthifche oorlo-
gen, befighwas, maer dat fy echter onder-
gebracht zijn,dat is, gelijck ick vermoed, bin-
nen d\'eerfte palen befloten.

Nu volgt het Rijck van Adrianus,die d\'eer^
fte een vermaerde vefting dwars over \'t Eylant
gemaeckt heeft. Men kan uyt Spartianus
woorden giften dat dit een Wa-1 heeft geweeft,
naer de wijfe van een legervefting,maer groo-
ter en vafter , om lang te können blijven
flaen, met byvoeging van veel fchanffen tufl
fchen beyde, daer de krijghsbenden , die de
wacht niet hadden , hun ruft namen, en ech^
ter in alle voorvallen vaerdigh moeftenzijn.
\'tSlot van de faeck is waer defe Keyfef haer
gebout heeft. Cambdenus beweert dat fyter
fèlve plaets geftelt is , daer Severus fèdert fijn
fcheydweer geftelt heeft: maer my dunckt
eer dat fy tuifchen de twee voorgenoemde
engten geftelt heeft geweeft.

Daer was geen bec]uamer plaets, en\'t Ey-
landt nergens foo eng. Agricolaes werck heeft
hem hier toe können nooden : maer \'t is niet
waerfchijnelijck dat hy foo groot een Landt-
fchap aen de vyanden overgegeven heeft, als
tuffchen defe twee Scheydpalen leght , dat
onlangs voor hem voor een deel van\'t Rijck
gehouden wierd. \'tGeen, \'t welck Cambde-
nus van des felfs lanckheyt uyt Spartianus by-
brengt, is van kleyn belang. Waerom ftaet
het my niet vry te feggen,dat \'er gebreck in de
getallen is , en dat \'er voor tachtigh dertigh
behoort gefet te worden, dewijl hy wil dat in
de getallen van Severus defgelijcks aen hem
geoorloft zy ? want daer Eutropius vijf-en-
dertigh duyfent fchreden heeft, ftelt hy der-
tigh s en daer Grofius hondert en twee-en-
twintigh heeft, treckt hy\'tin tot tachtighi

cn foo oock in de getallen van de befetting.
Wat aengaet dat de Schanffen, die aen Seve-
rus wal gemaeckt waren , Adrianus naemuyt
gaven, gelijck Pons JElia, d\'Eliaehfche brugh,
Clcißis JElia ^ d\'EHaenfche bende, Cohors Mia y
\'t Eliaenfche rot, Ala Sahiniana, de Sabiniaen-
fche vleugel j hoe fwack is dit ? wie weet niet
dat de legioenen, benden en vleugels, eens
verkofen , en tot de krijghsordening ge-
bracht , met namen onderfcheyden , ledert
altijdt , daer fy oorloghden, hun namen
hebben behouden \'t welck men lichtelijck
met de voorbeelden van veel eeuwen bewij-
fèn kan ? hier uyt fpruyten de Scriboniaen-^i
fche vleugel, het fevende Galbiaenfche le-
gioen , dat van lovius, en Herculius, welcke
namen lang gebloey t hebben, na dat de ge-
nen , die daer in d\'eerften in fbldy genomen
wierden, verdelght waren. Ick ben niet be-
kommert om die Scotus,van de welck hy ver-
haelt , die \'t Rad der tijden heeft^efchreven,
noch oock met onfè Boëthius, die hy, als een-
ftemmigh met hem, by brengt, dewijl fy hem
hier niet kennen helpen , \'ten zy dat hy
d\'Oudheyt tot getuyge bybrengt. De derde
tegenweer van Lollius Ilrbicus heeft oock
geen plaets of waerheyt. Want indien men
dit heel geweft tuftchen de twee tegenweeren,
van de welcken blijcken overigh zijn,oprech-
telijck nafpeurt, foo fal men geen of kleyrt
bewijs of vermoeden vinden , dewijl defè
Landtfchappen, deurgaens fchrickelijck van
bergen, voornamelijck in de Middellanden,
niet bequaem totfoodanige wercken fbudeii
zijn: en een Stedehouder fbu oock met foo
kleyne benden foo grootc dingen niet kön-
nen aenvangen. Want daer warefi niet meeif
dan twee legioenen onder hem in befetting,,
gelijck de ingehouwe fteenen van die tijden
jetuygen; Legio fecmda Augußa, Legio yigefima
Vdkns, verwinfter buyten defè Wal, d\'eene
fteen, weer opgehaelt, heeft dus:

lTe^gTil

avg.

D\'ander, die noch in een vermaetde plaets

I r j ^ fsmdem-

ftaet, heeft dus :

imp. c ae s a r l t. ae l.
adrian o. antonino.
avg. p:__pp. vexillation.
leg. xx. val. vic. f. p. m.

xx. val. vic.
p. iii.

Dit

DE OVDHEYT VAN SCHOTLANDT. j

Dit iaetfte opfchrift getuyght de waerheyt wijl Diocletiaiius Keyfer wa$, diefedm dé

van Lollius lirbicus , namelijck dat hy geen dwinglandy voor eenige tijdt in \'e eylandt op-

nieuwe muur of tegenweer gemaeckt, maer gerecht heeft , de grenspael weer tot aen

fijn werck, dat de Keyfer Antoninus in\'c Förth uytgefet^ en terwijl Valentinianus Key-

voorhooft draeaht, van de welck hy een Ste- fer was,heeft Theodofius , de Vader van Key-

dehooderwas op d\'oude tegenweer van Ha- fer Theodofius,gelijckMarcellmus getuyght,

drianusgeftichtheeft. het geheele landt, tuffchen ae tegenweer

Terwijl Commodus de Heerfchappy in gelegen, in de gedaente van eenp.ndtkhap,
handen had, verargerden hier de faken , tot onder de naem van Valentia, gebracht. De
dat de Keyfer Severus met een groot heyr vyanden deden hun uyterfte beft tegen de
derwaerts trock, die fich felf en fijn vyanden Romeynen, als verbondbrekers , en eylca-
afmatte , en , van ouderdom overladen , fijn ten \'tgeen weer, datfy verloren hadden , als
leven in \'t lantfchap eyndighde,eer d\'oorlogh \'thunne: maer vergeefs, vermits deRomey-
tegen de vyanden ten eynde gebracht was. nen toen noch de macht in handen hadden :
Seker, als ick de daden van de ftrijdbaerfte in voegen datfy\'t geen,\'t welck fy gewonnen
Keyfer in dit eylandt dickwils overdenck, foo hadden, volftandighlijck behielden , fco
beken ick dat de Schrijvers in veel dingen langh hun heerfchappy geheel bleef, en defe
my niet voldoen ^ lbo verwart zijn de felve tegenweer, die, d\'eerfte zijnde , vanAgn-
gefchreven. \'t Is klaer , dat hy of fijn Sonen cola aengevangen was, bleef byna d\'uyterile
defe heel vermaerde muur hebben gefticht, grenspael. Gallio Ravennas heeft die ver-
van de welcke noch heden een groot deel ove- Ibrght, gelijck m Beda klarehjck te fien is ,
righ is, dat fich van de Itune tot aen de Tine en Stilicon Ichijnt die oock veriien te hebben,
iiytftreckt. Maer fèker , ick kan niet begrij- Maer fy wierd eyndehjck verloren, na dat de
pen waerom hy, door geen noot gedwongen, Romeynen het eylandt hebben verlaten , en
fóo groot een landt (\'t welck federt de vol- men bracht de krijghsvoorraet naer Severus
gende Keyfèrs, als niet nut, gelijck fommi- Wal, in de wekken, in \'t afwefen der Romey-
gen willen) terwijl d\'oorlogh duurde, aen de nen, en de jonckheyt door de geduerige ver-
vyanden overcregeven heeft: en nochtans wil- kiefing ten oorlogh verloren , mets beftan-
len de Schriiv\'^ers dat dit fijn werck heeft ge- digh was. De vyanden , door moorden ver-
weeft. Maer indien fy feyden dat de Sonen , woed geworden , fpatten uyt m woede tegen
na des Vaders doodt tweedrachrigh , om de de Landtfchappers,die geen ruit hadden voor

heerfchappy aen te taften , fich na Romen dat men de Saxen ontboden had

fpoedende , met de vyanden waren verdra- Ick heb c eie dmgen bredehjcker verhaelt

gen, en dit werck hadden gemaeckt, foo fou- om d\'ooriaken van d\'oorlogh, die foo veel

den fy geloofiiicker dingen verhalen. Schrijvers onaengeroert voorby zijn gegaen ,

Sekel-, defe tegenweer, en dele nieuwe fopenbaren , en op dat men lien fou dat die
grenspael heeft fSlert altijdt eeuwige ftoffe vyanden , die Barbaren met foo groote hard-
tot twiften , oorlogen en doodtflagen gege- neckigheyt d\'een oorlogh aen d\'ander heb-
ben. Want toen de Schotten, Piden , Atta- ben geknoopt, niet fonder(gel,jck hen dacht)
cotten , Dicaledonen, Vetturionen, Meaten, wettige oorfaeck van haet dewijl fy dit alles
doorhunwoningenverdeelt.maerondertwee den Romeynen aentijghden, die de grens-
Vorften , in de naem der Schotten en Piden, palen, wettelijck geftelt, door hun gierigheyt
gelijck ick een weynigh te vooren uyt Beda overtraden en braken,
vermaent heb , eerft van Agricola voorby

Förth en Glijd gedreven waren, hebben fy, Ick heb dit volgende van de VOCt-

• • - y J ^

het geheele weTlerlijcke geweft de Schotten
ontrooft, en de Pióten uyt het oofterlijcke
verdreven zijnde , en op alle bewegingen let-
tende, om \'t hunne weer te krijgen,onder ver-
fcheyde Keyfers groote beroerten aenge-
rechtj doch fy zijn altijdt bedwongen , of
aenAgricolaes , of Hadrianus Wal gedreven ,
totdat Severus foo groot een landt aen hen
overgaf, als ly wel konden wenfchen, maer
niet verhopen. En feker, het fchijnt dat, foo

de Romeynen fich federt binnen Severus Wal , fortifications inform of a Roman

. gehouden hadden. ly hun gebueren met tot tt hadmnyj^ ^^^^^^ Kimdl,thcf,

^ fyandengehadfoudenhebben. Maergel,|ck

% .V. lommige Hiftorielchrijvers met van de üecht- a fort, at zefier Coy^don

tft fte . C^^^^^xus, ter- P mntra ^ J ^^^^^
\' Schotlandt.

Ii

€ D E O V D

ahycAlins Chapellone. at the Croyhill omhand at Cail-
ly-hce, that is the Dick \'i^^oodoyer againft te Croyhill,on
the top of the Bar-hilla grcat ene,and at Balchaflel oyer
againfl the Bar^hill^at Achindeipy , at KirkintiHo, at
Fafl Caldar, at Hiltoun ofCaider, at Balmuydie , at
Simmerfloun and Wir Kehin rmvy at Carreftoun, at
Acker-mimk, at the Roch-hill oyir agains the "^efler-
ypood at Bankir oi>ir agains Cafie! Cary^ at Dmipafs.

Dus verre dit gefchrift. Te Dunbritton is
noch veel van diergelijcke dingen overigh :
en ick fou wel wenfchen dat ick die deurfoec-
ken mocht, maer d\'ouderdom heeft my dit
verboden.

Vm doorjprong en oörfaken \'vm de Saxi-
fihe Tael hy ons, die heden in Engelandt
"Verandert of gebogen is,

Niet t\'onrechtword dickwils gevraeght
hoe \'t gekomen is dat , dewijl onfe
voorouders uyt Yrlandt herwaerts
gekomen, en met eenen die tael meebren-
gende , ten meeftendeel dele hebben geleert,
daer eerll de Saxiiche opgevolght is, die, by
d\'Engelfchen veranderende, oock by ons ver-
andert is , en dat wy in geen ding verlchillen,
dan dat fy by ons met een weynigh verfchey-
de toon uytgefproken word , en niet foo ^ier-
lijck als by hen is, voornamelijck by\'t ge-
meen, gelijck in verfcheyde Koningrijeken
oock niet overal een gelijcke fuyverheyt van
tael is , gelijck in Spanjen , Vranckrijck, Ita-
lien en Duytslandt te fien is , en dat de tael
hetfekerfte teecken van een vreemdeling is.
d\'Engelfchen, die luyverder Ipreken , nemen
dagelijcks de vreemde woorden aen, en dit
niet uyt gebreck , maer uyt overdaed van re-
den, en begeerte van nieuwigheyt: \'twelck
oor/aeck is dat by hen verlcheyde Lantfchap-
pen , die verre afgelegen zijn, en van dele
nieuwe aengenomen woorden trager kennis
krijgen, defe nieuwigheyt Ipader aennemen,
inlbnderheyt het gemeen. By d\'onfen, die
niet alleeniijck verre,maer fèer verre van daer
zijn, en fich geenfins met fulcke dingen be-
moejen , is een ouder tael in \'t gebruyck ,
daer af defè verleckerde liefhebbers van
nieuwigheyt walgen, en als afgefleten verach-
ten : in voegen dat men van d\'eerfle Saxifche
tael foo verre afgeweken is, dat, foo men die
leefl, niemant haer verflaen kan; en gelijck
de hedendaeghfche Franfche van de Celti-
fche , fbo is defe oock van haer Moedertael
afgeweken. DefeEngel£^he tael is alreê by-
na ons geheel Koningrijck deurgedrongen ,
foo men \'t weflerlijck deel uytfbndert van
d\'engte van Forth af tot aen de Noord-eyn-
den toe, daer d\'ingewortelde onbefuyflheyt
by \'t gemeen d\'oude tael behoud. Maer de

H E Y T

genen , diè echter daer eexi weynigh heufcher
zijn, fpreecken gelijcke tael als wy.

Laet ons nu befien hoe defe tael, van \'t
begin vreemt, ons onderkropen, en allengs
foo diepe wortelen gefchoten heeft, dat onfè
eygen tael, in d\'uyterfle geweften gevoert,
in ballingfchap fwerven moet. De wetten der
Keyfèrs , en de macht van \'t Romeynfche
Rijck , hoe fèer men daer naer gepooght
heeft, kon het gemeen niet van defè landt-
tael berooven. Ick beken wel dat de bevelen
der Keyfers nooyt de tael aen d\'inboorlin-
gen verboden heeft maer men fprack in \'t
Recht alle vonniffen in de Latijnfche tael
uyt, en verhandelde alle faken van \'t gemeen
in de felve , foo om de Majefleyt van \'t Key-
fèrrijck, als om dat d\'inboorlingen nootwen-
dighlijck die tael fbuden leeren, die fy in hun
geheel leven fbo nootfakelijck behoefden.

Dewijl defe verandering niet fbo fcliichtigh
was, noch wefèn kon, foo heeft men die niet
gevoelt dan na dat die gefchiet was, en gelijck
d\'overvloejing in de vloeden alleeniijck ge-
fien word als die gefchiet is.

Sommigen willen dat de beginfèlen hier af
uyt onfè handeling en gemeenfchap met de
geburige Engelfchen gefproten is-, en, na dat
de Saxen het Chriftendom omhelfl, en onder
een Koning geflaen hebben, dat\'er een fèer
groote vriendtfchap tuffchen defe geburige
volcken heeft geweefl, voornamelijck na dat
d\'on/èn het gene , dat de Nord-Humbrifche
Saxen naer oorloghsrecht van hen genomen
hadden, weer als eygen aen fich hebben ge-
trocken , en dat defè vriendtfchap eenighfins
flant heeft gehouden , tot dat die door\'t be-
droch en gewelt van Eduard d\'Eerfle losge-
borflen is. Maer indien wy de faeck wel on-
deribecken , geen fbodanige of fbo groote
gemeenfchap heeft defè volcken gehouden,
dat onfe tael daer door iets vermindert kon
worden j en defe gilfmg fchijnt niet waer, of
waerfchijnelijck.

Anderen brengen defè dingen tot de tijden
van onfè Koning Milcolumbus, de derde van
die naem , dewelcken opklimmen weynigh
jaren voor d\'overval der Normannen in En-
gelandt,\'twelck in\'t jaeronfès Heeren 1066

gebeurt is. Want Eadgarus,wettige erfgenaem

van\'t Rijck, van de heerfchappy uytgeflo-
ten, trock met al fijn Maeghfchap in defè ge-
wellen , en wierd vriendelij ck van Milcolum-
bus ontfangen , die, felf onlangs balling ge-
weefi: hebbende, in dat Koningrijck een vey-
lige plaets tot fijn toevlucht gevonden had ;
en , toen hy weer naer \'t fijne keerde, om de
tyran Macbethus uyt het ingenomen Rijck
te verdry ven, een groot gefelfchap, dievaa
geen flechte flaet waren, mee nam, en hen,
toen fijn faeckea wel gelackten, mildelijck

met

otlandt. 7

verus , en wierd dickwils deurboort, fonder
dat men daer vaftigheyt kreegh , vermits de
verwoefting der landen de vergelding van
d\'oorlogh was. Severus was d eerfte, die de
grenspael veranderde ^ enhy, of fijn fonen
hebben de Wal gemaeckt, die naer fijn naem
genoemt is. Maer Caraufius heeft onder Dio-
cletianus en Maximianus de veftingen uytge-
breyt , en de fcheydpael weer aen Adrianus-
wal geveft, die fèdert van de volgende Ro-
meynfche Veldtoverften volftandighlijck be-
houden is, fbo lang fy Britannia behouden
hebben , behalven dat men in d uyterfte ty-
den weer tot Severus-wal gekeert is, die, toen
de Romeynen weêrgekeert waren , de vyan-
den niet beletten kon.

Toen wierden de Saxifchen ontboden , en
in tegenfpoet defè geneesmiddel gebruyckt,
die alle quälen overtrof: want de m.eyneedig-
heyt der Bontgenooten was aen dit elendige
volck fchadelijcker, dan eenige wreetheyt der
vyanden, Sy, nietvernoeght met by \'t ver-
drach te blyven, trocken het geheel landt-
fchap aen fich. Sy waren niet te vreden met
te heerfchen , getij ck te voren de Romey-
nen, of door een fachtfinnige verv/inning met
de verwonnenen tot een lichaem te worden ,
gelijck de Francken met de Gaulers, en fèdert
de Denen met hun naneven. Sy ruftten niec
voor dat het geheele volck uytgeroeyt, of in
afgelege plaetfen gebannen was, om in de lege
wooningen te komen. Sy namen onder veel
Overften verfcheyde plaetfen in^maer allernet
een fèlve voornemen van te verwoeften , en
nieuwe Rijcken op te rechten. De genen, die
de noorderlijcke geweften innamen, de naem
vanNord-Humbrers aengenomen hebbende,
rechtten met een machtighheyr, onder twee
Veltoverften , twee Koningrijcken van Deira
en Bernicia op. Sy ontroofden de Schotten
en Pid-en weer al \'t geen, dat Severus aen hen
gelaten had, daer federt met fbo groote neer-
lagen om geftreden was. Sy breydden hun
landtpalen uft tot aen de beyde engten , en
konden , felf na dat fy \'t Chriflendom aenge-
nomen hadden, niet afgeruckt worden , tot
dat fy eerft door hun burgerüjcke tweedrach-
ten,en fèdert door d\'iugevalle Denen verfwakt
en gebroken wierden.Toenquamen deSchot-
ten en Piden weer in \'t hunne , en, de verwin-
ning matighlijck gebruyckende, ftelden \'t
volk te meeftendecl weer in hun wooningen,
en wierden Heeren van de landen,die fy federt
volftandighlijck tot aen defè dagh tegen de
Denen en Engelfchen ingehouden hebben.

Dewijl ick van de tegenweeren fpreeck,
fbo is\'tgeen,\'twelck ick gefeght heb,genoegh
tot bewijs van defe dingen, tot aen de Saxi-
fche overval. Maer \'t gene, \'t welck federt ge-
volght is, heeft Beda tot fijn Auteur, die van

alle

i

i n\'\'
! f

mi

ß
ir

8K

DE OVTHEYT VAN SCHOTLANDT.

alle de genen , de wekken daer af gefchreven
hebben , de befte kennis heeft gehad. Men
kan uyt hem veel dingen fcheppen , die defe
waerlieyt beveftigen, hoewel defe verande-
ring meer dan hondert jaren na fijn tijdt ge-
voight is. Hy gedenckt aen de vloet Tweed,
aen \'t kloofter Mailroflus , en aen \'t kloofter
Abircurnum aen d\'engte van Forth. Hy
maeckt oock gewach van \'t Bifchdom van
Withern , \'t wekk heden in Galloway bekent
worde. Alle dele dingen, en veel anderen
worden , in lijn Wercken verfpreyd , geleien ,
gelijck de ledeii van \'t Rijck der Berniciers ,
(\'twelck uyt de Northumleanfche Rijcken
naer \'t noorden ftreckte) en dit uyt eyge on-
dervinding , en niet uyt het gehoor , maer uyt
dingen, die hy in fijn tijdt fèlf gefien had. Hy
verhaelt dat Koning Ofwijn het volck der Pi-
den ten meeflendeel (dus luyden fijn woor-
den ) d\'Engelfchen onderworpen heeft ge-
maeckt, omtrent in \'t jaer 660. Hy verhaelt
oock dac Aidanus, Koning der Schotten, met
een talrijck heyr rampfpoedighlijck tegen de
Nord-Humbrers geftreden heeft : \'t welck
oorfaeck is dat niemandt tegen hen om de
lantfchappen , met oorlogh verkregen, heeft
darren woorden maken. Daer fiet ghy de
flaet der faken in Bedaes tijdt.

Maer na dat de macht der Saxen gebroken
en gekneufl was, zijn d\'onfèn en de Piden
weer in \'t hunne gekeert, en hebben \'t geen ,
dat fy in d\'oorlogh verloren hadden, met
oorlogen weer gewonnen, by quamen echter
niet in \'t lege , maer in plaetièn , die vol van
Saxen waren, alreê Chrifl:enen geworden. De
verwinners , hun gramfchap afgeleght heb-
bende , gebruyckten dezegefachtmoedigh-
lijck, fpaerden de genen , die fich overgaven,
en beflelden hen ter landtbouwing, daer toé
fy gewent waren, tot dat fy, gelijck federt ge-
beurde , in een lichaem opgewaifen zijn. De
Saxifche tael hield ftant, en kon niet uyt defe
landtfchappen, die naer\'t zuyden van Förth
en Ciijd zijn, uytgedreven worden , \'t en
waer men nieuwe inwoonders daer in bracht,
\'twelck niet verfocht fchijnt , om dat men
geen gewagh daer af vind. Nieuwe Heeren
hadden \'t gebied over d\'oude inwoonders.
Defe lantfchappen maken een derde deel van
\'t Rijck, foo men naer de grootheyt der lan-
den fiet. Maer indien men op de vruchtbaer-
heyt der ackers , op \'t getal der inwoonders,
eli op de bequame gelegenheyt let, fbo wijckt
het niet veel voor al\'t geen, dat overigh is.
Maer indien men acht heeft op de ^ierlijck-
heyt, macht en vernuft, dat in gedweegh-
faemheyt alle anderen overtreft, fbo fal het
fbnder moeyte voor \'t eerfte geacht worden^
Hierom heeft het Konincklijck hof, de vor-
dere Geweften verwaerlofende, hier fijn zetel
gefèt. Dit is oorfaeck dat het recht, de heer-
fchappy , de koophandel , en eyndeiijck ai
\'t geen, dat om wel en geluckighlijck te levea
van de menfchen gefocht wordt, hier boven
alle andere landtfchappen van \'t Rijck te vin-
den is. Dewijl dan, gelijck ick gefeght heb,
defe groote ftreeck landts foo lange tijdt van
de Saxifchen befèten, en een groot deel van\'t
Rijck der Berniciers heeft geweeft , dat fy
overgegeven, en d\'onfen tot hun eygen weer
aen fich hebben getrocken,en d\'oude inwoon-
ders met hun eyge tael ten meeftendeel ge-
bleven zijn/oo is \'t behoorlijck en billijckdat
wy de beginfelen van onfe t^el hier uyt moe-
ten opfbecken.

Befchrij-

9

Befchrijving van \'t Eylandt

U

door

ROB. GORDONIVS,

Et Eylandt Thüle,
door de Gedichten
der Poëten, en oock
door de vertellingen
der Hiftoriefchry-
vers by d\'ouden ver-
maert, is heden in
foo groot een licht
der geleertheyt, en
in ibo groot een ge-
tal van vernuftige Geeften verborgen , en fou
noch verborgen zijn, foo Ptolemeus dat niet,
als met de vinger, aengewefen had. En de-
wijl dit een deel van \'t Britannilche Eylandt
was, of voor een aenhangfel gerekent wierd ,
foo is \'t geen wonder dat de vreemden wey-
nigh daer voor beforght hebben geweeft. Se-
ker , het fou de fchrandere geeft van Camde-
nus niet ontfnapt hebben, foo hy fijn gedach-
ten derwaerts gekeert hadmaer dit was hem
buyten fijn befteck: Vvant hoewel hy in fijn
deurwrocht werck het geheele Britannilche
Rijck begrepen heeft, foo belijd hy nochtans
dat hy aPt geen , \'t welck hy behalven Enge-
landtin d\'andere dingen gedaen heeft, alleen-
lijck ter loop aengeroert heeft. Hem ont-
brack buyten twijftel noodige hulp tot dit
werck. Men had noch geen rechte kennis en
belchryving van d\'Eylanden, die rontom ons
Rijck gelegen zijn. Veel der nieuwe Schry-
vers, die gepooght hebben dit Eylandt uyt de
duyfternifle,op te delven, hebben de naem
van Thüle aen het hedendaeghlche Schetlant
gegeven, en dit om dat defè Eylanden in onfè
Werelt de lefte zijn. Want ick weet niet dat
van Yslandt j lang daer na gevonden , iemant
iets diergelijck bedacht heeft, \'t Is ydel te ge-
voelen , dat de Romeynen de Schetlandifche
Eylanden gefien hebben, of met hun fche-
pen foo verre gekomen zijn. De vloot van
Keyfer Claudius heeft eerft d\'Orcadifche Ey-
landen ontdeckt, die hy , foo men \'t gevley
der Poëten gelooven magh,getemt heeft. Se-
ker , \'t was geen groote faeck die onder te
brengen, daer geen andere vergelding van
de verwinning was , dan \'t gerucht, dat defe
Keyfer door de fprongreys naer Britanje be-
jaeghde , en overvloedighlijck verkregen
Schotlandt.

heeft. De vloot van lulius Agricola, het ey-
landt omfèylende, ontdeckte naer \'t weften
meer eylanden, die fy alle, gelijck d\'Orcadi-
fche , en oock de noorderlijcke eylanden van
ons Rijck, verfmaedden. Defè reys was aen-
gevangen om op te Ibecken, en niet om te
verwinnen, of om te befitten: want men focht
naer \'t eynde van Britannia j en fy veronacht-
faemjden defè plaetfen als onnut. Sy, gedu-
righlijck aen fbant houdende, uyt vrees van
de groote en woefte zee, waren vernoeght
met de ftranden, en de naefte plaetfen aen de
ftranden gefïen te hebben. Geen wonder, de-
wijl heden defè zeen, met foo veel eylanden
befaeyt, hoewel altijdt vry van alle ys, niet al-
tijdt veyiigh voor de fchepen zijn, en door
de dwarrelwinden, ftormeo en drayende gol-
ven bekent zijn. Defe engte, tnlTchen Schot-
landt en d\'Orcadifche eylanden gelegen , de
Pidifche genoemt, kan fwarelijck fonder ee-
nigh ervaren ftierman deurgevaren worden.
Wat is dan van de Roomfche reys naer Schet-
landt te verhopen, op dat daer Thüle gevon-
den fou worden ? Dit landtfchap is oock uyt
een famenhoping van veel eylanden te famen
gevoeght, hoewel wy Thüle met de naem
van een eenigh eylandt bekennen, \'t welck de
Romeynen niet uyt het gehoor, maer uyt het
geficht hebben begrepen, daer fy oock fom-
tijdts aengekomen zijn. Onder de Schetlan-»
difche eylanden is een van de genen, die fich
meeft naer \'t Noorden ftrecken , fèker heel
kleyn, en eer een klip, dan een Eylandt, Fule
genoemt : Veel hebben uyt het namaegh-
fchap van de naem hier Thüle gefocht. An-
dere hebben\'t eylant Faire-yle,datis,Schoon-
eylandt genoemt, omtrent in\'t midden tuf^
fchen d\'Orcadilche eylanden en Schedandr,
in d\'ope en woefte zee gelegen, op Thüle ge-
bracht. Maer dit paft geenfins op de befchry-
ving van Ptolem^eus, dewijl hy Thüle niet
k^eyn, gelijck Faire-yIe is, maer voortrefFe-1
lijck in grootheyt aen ons vertoont, welcks
midden en vier zyden hy met uytgedruckte
getallen aenwijft. Men moet het dieshalven
elders foeckenen warelijck fbodanigh, dat
de Romeynfche fchepen daer hebben durven
komen, dat is, niet verre van \'t vafte landt, en
C dat

^t EYLANDT THÜLE.

dat in lijn grootheyt eenighfins met de getal-
len van Ptolemeus over een koomt.

Soo dan iemant de tafel van Ptolemeus,
forghvuldighlijck naer des felfs getallen be-
fchreven 5 lich voor oogen ftelt, en daer na de
geweften des hemels verandert, en de din-
gen , die hy ter rechte handt als oofterlijck
Ichickt, fich inbeeldt noorderlijck te wefen,
gelijck fy warelijck zijn, en \'t geen , dat hy in
fijn algemxene tafel voor noorderlijck be-
ichrijft, voor wefterlijck acht, hy fal bevin-
den dat de befchrijving van ons geheel Ko-
ninckrijck niet qualijck daer mee over een
koomt 5 \'t welck van de hedendaeghfche ge-
legentheyt der landen niet verre affchrickt.
Defe groote man, qualijck van de ware gele^
genheyt der Oreaden onderrecht, brengt
die tegen de waerheyt weftwaerts aen, en
uyt de drie voorgeberghten , tegen over \'t
vafte Landt gelegen , geeft aen de geen, die
fich meeft naer \'t weften ftreckt, de naem
van Orcades, \'t welck heden Farro-head, of
Fano-head genoemt word. Dewijl d\'Orca-
difche Eylanden, aen de welcken men niet
twijffelr, gevonden zijn, fbo ilaet ons Thule
op te foecken. Hier heeft ons niemant, be-
halven Ptolemeus alleen, iets feker boven de
naem verhaelt. Maer indien wy hem tot onfè
leydsman volgen, de tafel, gelijck ick gefèght
heb, drajen , en de hemelftreken verande-
ren , fbo moet men fich naer \'t weften kee-
ren, daer men \'t eerfte en grootfle eylandt
van alle de genen, die in defe zee verfpreyd
zijn, vind , by Buchananus Leogus, by ande-
ren Leviffe, en gewoonelijck Lewis genoemt,
welcks zuyderlijck deel met een enge hals aen
\'t overige eylandt geknoopt , de naem van
Haray heeft. Dit heeft in fijn geheel fès-en-
veertigh van onfè mijlen in de langte, die,
tot Italiaeniche mijlen gebracht, lèveii-en-
vijfrigh füllen geven. De breette is ongelijck,
en heeft in fommige plaetfèn vijftien mijlen,
en is in fommige plaetfèn enger. Het is verre
weftwaerts van d\'Orcaden afgelegen , doch
echter niet verre van \'t Eylandt Skia , dat by
na aen\'t vafte landt hangt, van daer d\'over-
vaert niet fwaer, maer kort is. Dit is het lefte
van alle de genen in die zee 5 invoegen dat
niet fonder reden de benaming van \'t lefte
Thule met recht daer aen paft.

R O-

ii

ROBERTVS GORDONIVS

AENTEEKENINGEN

Op de Kaert vaa

OTLANT

S feker enblijckè\'-
lijck dat de lan-
den , vloeden en
zeen of weynigh,
oft geheel niet van
gelegenheyt ver-
anderen, En dies-
halven , hoewel de
namen veranderen,
(\'t welck ten mee-
ftendeel uyt de nieuwe bewoonders, en uyt
de verhuylingen der volcken jfpruyt) fbo leyt
nochtans, als met de handt, de onverander-
lijcke gedaente der dingen tot onderfoeck van
\'t onderlcheyt der oude en nieuwe plaetlen,
en die daer mee over een komen, of daer in
fy verfchillen. Wy dan, de hedendaeghfche
gelegenheyt van ons landt met de gene die
net in de voorgaende eeuwen gehad heeft,
vergeli\'jcken lullende, hebben defe naeukeu-
rige Ptolemeifche tafel van de tegenwoordige
gelegenheyt daer beneffens voor oogen ge-
fielt, doch met dit beding, dat wy, defè Kaert
nafïende, moeten waernemen dat het geen,
\'t welck hy naer \'t ooften buyght, als naer \'t
noorden ftreckende moeten aenfchouwen.
En feecker , indien men hem defe ftreeck ten
goede houd , fbo fal men bevinden dat hy ons
Landtfchap niet oneygentlijck befchreven,
en dat hy alleen meer, dan alle d\'anderen, ge-
daen heeft, en dat fbnder fijn aenwijfing alle
onfe arbeyt vergeefs fou zijn. Ick heb hier
oock het geen bygevoeght, dat ick uyt onfe
Hiftoriefchry vers tot defe faeck dienftigh heb
können vinden: en dit alles fèer onvolmaeckt,
dewijl het grootfte deel van dit Rijck buyten
de Roomfche werelt gelegen is , en onfe Hi-
ftoriefchrijvers at t\'onachtfaem in defè din-
: ^en zijn geweeft. De landtfchappen met de
andtfchappen over een te brengen is geen
moejelijcke arbeyt: maer in \'t onderfoeck der
fteden , die fèker weynigh zijn, is meer te
doen j en indien ick in veel dingen van ande-
ren verfchil, fbo heb ick verfchooning van
noode dewijl ick mijn doel op de waerheyt
fet, en indien ick die niet in alle dingen tref,
fbo fal ick de ware, of waerfchijnelijcke din-
gen volgen.

Schotkndt.

Laet ons van de zuyderlijcke grenspael,
die fïch naer de Vergivifche zeeftreckt, be-
ginnen. De zeeboefèm van Itune fcheyd ons
van d\'Engelfchen, naer de ftrant, heden Sul-,
ypay fyrth genoemt, daer de Landtfchapjes
Liddesdail, Eskdail, Eufdail en Wachopdail
zijn, en de naeften hier aen naer \'t weften
Annandail, en daer na Nithesdail, die hun
namen van de vloeden, daer mee fy befproeyt
worden, verkregen hebben. In de tijden der
Romeynen hebben de Selgoven defè plaetfen
in gehouden. De vloet Nith koomt wel over-
een met de Novius der ouden. Ooxellum,
Carbantorigum enTrimontium wierden voor
d\'oude fteden genomen: heden zijn in dit
geweft Annand, Dumfreis enLochMaban.
Ick weet niet hoe oudt fy zijn , dewijl ick die
niet gefien heb. Mijn voornemen is oock
niet om hier te ramen of d\'ouden verdwe-
nen, en nieuwen opgekomen zijn.

Meer naer \'t weften in dit geweft waren de
Novanten, vervatende een trefFelijcke uyt-
hoeck van byna een Eylandt, welcks uy terfte
voorgeberghte aen d\'een zijde d\'engte van
Glotta maeckt, die heden van d\'inwoonders
themtiJeofQalloypay genoemt wordt. Deva,een
vloet der ouden aen defè ftrant,behoudt byna
fijn naem , en wort Dee genoemt. Dicht daer
by is een oude ftadt, van Ptolemasus Lucopi-
bium genoemt,daer de geleertfte Cambdenus
bequamelijck Mvomhov plaetft, heden Witt-
herne, in \'t Latijn Candida Cafk, dat is, witte
hut. De geleerde onderfbeckingen van Ge-
rardus Mercator in Ptolemeus wijfen aen, dat
de boecken van defelve Schryver fèer ver-
minckt en verftuyckt zijn, en Antoninus reys-
boeck wijftin veel dingen aen dat dit waer is.
Dit geeft ons ftoutigheyt van fommige din-
gen , doch niet fonder reden, te veranderen.
De zeeboefem van lena wordt heden Wigh-
toun Bay genoemt. Een weynigh verder is
de zeeboefèm Rerigonius , nu the Bay of Glen-
luce, daer aen d\'andere zijde van de hals tegen
over leght de zeeboefèm Vidogara, heden
Loch Rian. De geleertfte Georg. Buchana-
nus pooght te toonen dat d\'oude namen defèr
zeeboefems behooren verandert te worden,
op dat fy met het oude naemregifter fouden
D over

m

OVDT-SGHOTLANDT.

over een komen. Ick wil hem niet tegenwor-
ftelen, \'t en waer de naem van de ftadt Reri-
gonius daer tegen fprack, gelegen aen de zee-
boefem, die fijn naem draeght,daer heden is,
of niet verre van daer leght het fteedtje Glen-
iuce, met haer kloofter , dat eertijdts ver-
maert heeft geweeft.

Als men voorby dit Eylandt, dat met een
enge hals vaft hangt, getrocken is, koomt
men aen de zeeboelèm Glotta , die weynigh
van fijn oude naem afwijckt j want hy wordt
the fyrth of Clyd genoemt: en d onfen noemen
een engte , of zeeboelèm fyrth, gelijck fy met
een oudt woordt alle zeeboeièms, voorna-
melijck de kleynen, met de naem van Mee-
ren noemen \'t welck oorfaeck is dat by hen
de Meeren in fbete en foute onderfcheyden
worden. Ick fie dat dit oock heden by de
Duytfchen in \'t gebruyck is,die een Meer met
de naem van zee, met een byvoegelijck merk
van eenige plaets, aenwijfen, gelijck men in
de Lemannifche, Acronifche en in veel ande-
ren fien kan. Aen \'t beginfel des zeeboefèms
van Clyd fiet men de Novanten, fèkere volc-
ken , daer heden Carrick is. Sy befaten d\'in-
nerlijckfte inwijck van Damnium , daer nu de
Landtvooghdyen van Kylle, Cuning-hame
en Renfrew zijn : ja de ftreeck van de vloet
Clyd fchijnt een deel van hun landen geweeft
te hebben. Want men fchrijft hen Cozia toe,
daer heden Ruglan is, en Colania, daer mxen
nu Lanrik fiet, die beyde nu tot dorpen ge-
v/orden zijn , vermits Glafcua hun glans ver-
duyftert. Het Vanduara der Ouden koomt
wel over een met de gelegenheyt der ftadt
Ayre.

Onfè Hiftorieichryvers verhalen dat de Bri-
ganten te voren het geheel geweft, dat nu
met de naem van GaÜoway bekent is, befeten
hebben j en de geleertfte Da. Buchananus
fchijnt hen het heel geweft van Itune tot aen
de Cherfbnefus toe t\'eygenen. dit zy fbo.
hy beweert het, maer ick fal mijn oordeel
daer af niet voorftellen.
\' De Damniers hadden naer \'t ooften tot hun
geburen de Gadenen, of, gelijck Cambdenus
recht fchijnt te hebben , deLadenen, aen de
welcken toegeeygent wordt geheel Lothiana,"
of, gelijck het heden uytgefproken wordt,
Laudian, daer af d\'uytfpraeck meeft naer de
Ladenen ftaet. By hen koomt de ftadt Alau-
na, fbo men op de gelegenheyt fiet, fonder
twijffel over een met Edenburg, welcke ftadt
onfè Schryver den Damniers toefchrijft, die,
gelijck hy fèght, aen de binnenfte inhoec-
ken van de beyde engten gewoont hebben,en
die hy het Sterlinenfche landt, en een deel
van Lennox toeeygent. Lindum koomt
over een met d\'oude ftadt Sterlin. Maer \'t is
wonder dat Beda van Edinburg gefwegen
heeft, dewijl hy van de ftadt Guidum acn de
ftreeck van de Wal gewagh maeckt. Maer ly
was in Bedaes tijdt niet in fbo hooge achting,
dewijl de hooftftadt der Berniciers toen in
een ander landt was, fchoon het voor een
deel van dat Rijck geacht wierd.

Nu volgen d\'Ottadenen , in de welcken wy
veel van de geleertfte Cambdenus verfchÜ-
len. Hy brengt hen, uyt oorfaeck van de
naem, aen de vloet Tyne , die de wallen van
de ftadt Nieuwkafteel befpoelt, en fèght dat
daer geen vloet van die naem by ons gevon-
den wordt, fchoon wy \'er twee hebben , een
in Lothiana, daer d\'oude ftadt Hadiva aen
leght, en die niet verre van Dumbar in zee
vliet. De vloet, byPtolem^Eus Alaunus ge-
noemt , paft heel wel op de gelegenheyt van
defe vloet. D\'andere vloet van de fèlve naem
is in \'t landtfchap Fifa , gelijck gefeght fal
worden. Hy benoefde met d\'Ottadenen niet
foofèerbekommert te zijn, dewijl de volc-
ken , van Ptolemeus Mseaten genoemt, defè
plaetfèn, de naeften aen Severus wal gelegen,
iiigehouden hebben , gelijck geloofwaerdige
Schrijvers van die eeuw getuygen. \'tis hem
niet genoegh dat hy ons d\'Ottadenen ont-
trocken heeft maer hy pooght ons oock van
de vloet Vedra te beroven,en die op fijn vloec
Tyne te paffen, fchoon de gelegenheyt be-
ter met Tweed over een koomt. Indien dit
mift, fbo vind hy geen vloet van een oude
naem, die op Tyne paft. \'tzyfbo: dit is van
kleyn belang. Want indien hy,hoewel fchran-
der, alles by d\'Ouden deurfhufFelt had, hy fou
bevinden dat\'er in fijn Engelandt oock veel
trefFelijcke vloeden gebreecken , en dat wy,
buyten de Romeynfche weerelt gelegen,oock
niet vry van dit verlies zijn. Ptolemeus
mxaeckt van eenigen gewagh, gaet veel voor-
by , en ftelt dat uyt op de befchryving der
plaetfen: en dieshalven moeten de Liefheb^
bers der oudtheden de vloeden niet van hun
grachten beroven. Hy begrijpt, gelijck hec
fchijnt, de zeeboefem van Humbri, en de
vloet Abus te famen. Indien men Ptolemseus
volght, hoe veel treffelijcke vloeden fullen \'er
dan by Cambdenus verloren zijn ?

Laet ons nu \'t geen volgen, dat wy als in
handen hebben. Nu volght de voornaemfte
zeeboefem Bodotria, by PtolemeusBoderia,
heden Forth , daer de vermaerde vloet Forth
invloeyt. Als men Forth, of Bodotria over-
getrocken is, koomt men eerft aen Fifa, de
woonplaets der oude Venniconen. Onfè Hi-
ftoriefchryvers getuygen dat dit landt eer-«
tijts Roftia genoemt wierd, uyt oorfaeck van
des felfs gelegenheyt, om dat het, tuftchen
twee engten gelegen, byna een eylant maekt,
\'t welck in d\'oude tael met de naem van Rof^
fia uytgedruckt wierd, en by ons Othlinia ge-

heeten.

■ ■!

I \' f

: i

O V D T - S C H O T L A N D T.
ibéeteft. Ptolemeüs tweede vloêtTyfia , van tijdt de faecken verandert, of, \'t v, elck waéi-
d\'inwoonders heden Edin genoemt (\'t welck fchijnelijcker is , hy had niet kennis génoegh
eenrghfins met d\'oude naem overeenkoomt) van de landtfchappen defer volcken, die de
vloeyt in dit landt Rofïïa , niet verre van middellanden, de boffchen eii berghachtige
S Andriesfladt, te voren Fanum Reguli ge- plaetfen befaten. Hun fladt, Caledonia ge-
noemt, in de groote zee, aen welcks oever noemt, heden Dun-calden , behoudt tioch
onfe Schryver de ftadc Orrea plaecft, die nu overblijffels en voetftappen van d\'oude naem
in Cuper verandert fchijnt. Wat meer inne- van dit vermaerde Volck, gélijck de geleertiliê
waerts wordt gewach gemaeckt van de (tadt Georg. Buchananus aenwijft.
Viótoria , daer nu Falcklandt light. Maer hy Aen d\'andere zijde van d\'inham van Clyd ,
breydt de Damniers dusverre uyt, \'t welck tegen over de Novanten , hebben d\'EpidierS
echter geen misverftant inde iladt maeckt, hun wooning gehad , die met een enge en
dewijl de gelegenheyt daer af fulcks genoegh laege hals van d\'andere volcken afgefcheyden
verfekert.^Hy verhaelt niets van de trefFelijcke ^ijn > heden \'t landtfchap Cantyr genoemt.
ftadt Taodunum aen de Taum , dewijl die De zuydzijde daer af wordt m.et een voorge-
veel nieuwer is, dan de gene, daer aen onfe berghte befioten, dat eertijtsvan d\'inwoori-
Jaerboecken onder de naem van Alleótum dmEpidhimpromontorium, en heden the mul! of
gedencken. Cantyr genoemt is. Defe nieuwe benaming

^ Boven defen in de Middellanden waren ge- betekent het hooft van\'t landt. Defewefter-
plaetfl de Vacomagen , die fich uytbreydden lijcke geweften hebben by onfe Auteur niet
tot aen de Lelannonifche zeeboefèm , heden genoegh bekent geweeft ^ en dit Cherfone-
Loch Fyne genoemt. Maer men vindt by füs, of byna-eylandt is by hem fich felf niet
d\'Ouden geen gewach van de binnenzee Lo- gelijck. Maer t fal genoegh zijn met hem
mundus: want Ptolemeus verhaeh alleeniijck die volcken te befoeckén, en die plaetfen te
van de zeeboefem , die de grootfte onder veel behchtigen , die noch heden weynigh be-
in d\'inham van Glotta is. Britannodunum , woont, ftreng en klipachtigh, en door veel
van onfe Auteur aen d\'uytgang van de vloet zeeboefems als van malkander gefcheurt, en
Levinus geplaetft, doch niet van Beda, moet, met feer veel eyland.n hefoomt zijn, van de
onder de naem vanAl chuth, den Damniers wekken weynigen in grootliéyc overeenko-
toegeeygent v/orden: Gelijck het heele Lant- men, en veel daer af beter klippen, dan eylan-
fchap Lennox onder de naem van Elgonia by den , gelijckcn. Dewijl heden de ftant der
on(e Hiftoriefchryvers bekent is. Maer de dingen dusdanigh is , wat is dan van de tijden
Vacomagen befaten de Middellanden, en de der Romeynen te verhopen r
toppen der bergen , van de Lelannonifche De Ceronilche volcken hebben al\'t gene
zeeboefem, tot aen Taum, geen inham, maer befèten, dat met de naem van Argathelia , o(
een vloet, ja oock naer Ptolemeus rekening. Argadia , gelijck veel willen, uytgefproken
Sy befaten boven dit noch een deel van wordt, en noch meer: want onder defè volc-
Athol. Hy ftelt Tamia voor hun ftadt, die nu ken wierden defe volgende landtfchappen ge-
fwarelijck te vinden is, \'ten zy iemant acht telt: Covalli (Cowel) tu(fchende lange zee-
dat fy Perth is, toen miffchien kleyn , gelijck boezem, heden foo genoemt, en de Lelanno-
de tij den waren i die ick eer, foo fy in die tijdt nifche zeeboefem , te voren gedacht ^ Knap-
geweeft heeft, den Caledoniers toefchrijven dail, dat naeft aen d Epidiers raeckt ^ Lorneit
Ibu. Doch de Vacomagen, wijt en zijd in\'t d\'andere landen, tot aen de zeeboefem , die
geberghte uytgebreyd, en op de ftrenge en van onfe Auteur met de naem van de vloet
hooge toppen van \'t geberghte Grampius wo- Itys befchreven wordt. Onfe Auteur fchey t
nende, hebben fich, gelijck het fchijnt, tot defen oock van Loch abria , en noemt in dit
aen de fpringbronnen en oorfprongen van de geweft een lange vloet, in de groote weftzee
vloet Dee uyto-eftreckt. De naeften aen hen uytbarftende. Maer men vind in dit geheel
zijn de Caledoniers, boven d\'anderen ver- geweft geen vloet van eenigh belangd en dies-
maert , van de wekken de Poëten dickwils halven heeft men gerechtige^oorfaeck van tö
melden, daer af fomtijdts de naem aen \'t ge- vermoeden dat men defè alreê genoemde zee-
heele volck gegeven wordt. Sy fchijnen voor boefèm, die de naem van lang heeft , daet
Ptolemeus eeuw heel wijt en breet gewoont behoort te ftcllen, endenaem van vloet, de-
te hebben, fchoon hy hen in palen, die eng wijl \'er geen is, uyt te wiüchen.
genoegh zijn, befluyt. Maer het Caledoni- Als men langs defe ftrant heen treckt, vint
fchebofch, fich over veel landen verfprey- men daereerft deCreonen, wekke pketfen
dende, gelijck onfe Hiftoriefèhry vers verha- heden van verfcheyde Heeren befeten wor-
len, van de vloet Clyd, tot aen Dee, getuyght den, die in kleyne landtfchapjes, alle aen de
dat het groote ftreken landts onder haer ge- zee gelegen, onderfcheyden zijn. Men kan
had heeft. Miifchien waren ia Ptolemeus de hedendaeghfche namen daer af qualijck in
Schotlandt. ^ ^^^

X4 O V

een andere tael uytfpreken, en dieshalven fal
ick die, gelijck fy zijn, hier in voegen. Ard-
gaur , Keangherr-loch , Morvern, Ard na-
Murthen, Suyneord , Muydeord , Arifaig,
Murron , Knodeord , Glen-EIg, Kintail, en
Lochabyr lelve , \'t welck in ruymte van lan-
den,of in vruchtbaerheyt alle d\'anderen over-
treft. Onfe Auteur plaetft in dit geweft de
vloet Itys, die warelijck een zeeboelèm is, tot
aen Inner-Loch, een vermaerde burght in
Lochabyr, daer in \'t begin van ons Koninck-
rijck de Koningen een aengename wooning
gehad hebben. De vloetLochius , door veel
mindere vloeden vergroot, ftort fich daer in
defe zeeboelèm , die heden de naem van
Loch~y-oll heeft.

De naeften daer aen in dit geweft zijn de
Carnonacen , daer de zeeboelèm , van Ptole-
meus Volfas genoemt, in delè landen in-
breeckt.Defe boefem is heden onder de naem
van Brienne (Loch Broome) bekent, en door
de vifïchery van de haring vermaert. \'tis
wonder dat defè geheele ftrant tot aen de zee-
bergh van Orcas , heden Farro-head, van fbo
veel zeeboefèms gefpleten en gebroken is, die
hier van \'t begin der werelt geweeft hebben ,
gelijck fulks de klipachtige flranden genoegh
aenwijfèn , die nooyt voor de groote zee be-
fweken zijn. Defe Carnonafche volcken ma-
ken een deel van Roifia,dewijl dat fich tot aen
de beyde zeen uytftreckt. De vloet Nabeos,
nu Tralligir, vloeyt in\'t landtfchap , heden
Aftynt geheeten, in de zee. Dit landt, gelijck
oock het aenpalende , Ei-edir-da~cheulis ge-
noemt , (\'t welck, foo men \'t vertaelt, landt
tuftchen de twee engten gelegen, betekent) is
fèreng , onvrüchtbaer , en ongebout: en hier
is niets aenmerckelijck , dan defe zeebergh,
op\'t uyterfte noord eynde gelegen , eertijdts
< Jrcas , of Tarvedrum , en nu Parro, of Farro-
head geheeten.

Van defe zeebergh af buyght de ftrant fich
naer \'t ooften tot aen d\'ander zeebergh in dat
geweft, die van onfe Auteur Veruvium , en
heden Dmsbay-hea.d genoemt wordt , daer
d\'Orcadifche eylanden,heden Orkney gehee-
ten , tegen over leggen , daer een engte van
weynigh mijlen, doch echter gevarelijck voor
d\'overvaerders , tuffchen leght. Tuffchen
defe beyde zeebergen fteeckt een weynigh de
derde zeebergh uyt, die by Ptolemeus Virve-
drum , en heden van d\'inwootiders Row-Ra-
chy, of Strathy-head genoemt wordt. De bin-
nelanden zijn bewoont geweeft door de Cari-
nen, Cornabiers en Merten,daer de vloetlleas
is , van d\'inwoonders Helms-dail geheeten.

Defe landtfchappen begrijpen in fich Strath-
navern, en Cattenes, daer d oude burght Ger-
nigo , (welcks naem onlangs in Caflel Sinclair
verandert is) de voetftappen van de Corna-

N D T.

biers fchijnt behouden te hebben. Nu volght
Ripa alta, de naem van fèkere ftadt, van de
welcke heden geen geheugenis overigh is, ja
men twijfFeltmet recht dat hier nooyt fboda-
nigh een plaets geweeft is , gelijck oock niet
de vloet Loxa in die geweften , die in Murray
by de ftadt Elgin heden zijn oude naem, fon-
der verandering van een eenige letter , be-
houd; daer uyt men fiet dat dit niet op fijn
rechte plaets ingepafè is. Dat Boëthius Ripa
alta aen Cromartia overvoert, feker, hy heeft
de gelegenheyt der plaêtfen niet wel onder-
focht, dewijl defè, aen een vermaerde zee-
boelèm van haer naem geplaetft, verre naer
\'t zuyden van defe plaetfen af is. De volcken
Logi, die de naeften daer aen v/aren , fchy-
nenmet die van Sutherlandt over een te ko-
men , die fich van de vloet lleasuytftrecken ,
tot aen de zeeboefem , gelijckfe Ptolemeus
noemt, die heden met de naem van Tayn of
Dornoch bekent is, naer de fteden, die aen de
beyde oevers gelegen zijn.

De Canti , de naeften hier aen, hebben
defe plaetfèn befeten, die\'t oofterlijck deel
van Roftia maken , tot aen de zeeboefem Va-
rar, of, gelijck het heden uytgefproken wort,
Farrar. Defe vloet vloeyt heel diep in de
zeeboefem in zee, daer af de fèlve fijn oude
naem fchijnt gekregen te hebben: welcke be-
naming, nu breeder uytgebreyt, heden aen de
groote zeeboefem, die fich van Veruvium tot
aen de zeebergh Ta^zalom (daer af terftont
gcfproken fal worden) uytbreyt, de naem on-
der de benaming van Murray fyrth gegeven
heeft.

Nu volgen de Tszalen, die van \'t begin des
gefèyde Varars tot aen de vloetDee hun woo-
ning hadden : feker, een groote ftreeck lants,
en van veel volcken bewoont. Men vindt hier
heden Murray , Ajnie, Boyn , Buchan, Mar,
Garioch, Strath-bogh, en meer landtfchap-
jes , behalven noch de genen , die in de mid-
dellanden, en in \'t geberghte waren. Als men
van Varar de ftrant volght, vindt men eerft
de ftadt Innernefs, van Ptolemeus niet ge-
noemt j een oude fladt, aen de montvande
vloet Nefs, die, vier duyfènt treden boven de
ftadt uyt een meer van gelijcke naem geftort,
in een zeeboefèm vloeyt. Aen de binnenzee
is de burght Urchart, een gebou der oude
Koningen. Nader aen \'t ooften op de ftrant
is het fteedtjeNairn , daer buyten alle twijffel
Ptolemeus kaftcel Alata geweeft heeft, eer-
tijdts in hooger achting, en door de vloet van
gelijcke naem belproeyt, wel eer vruchtbaer
van gront, maer nu door\'t fant, uyt de zee
opgeworpen , heel onvrüchtbaer geworden.
Men fiet noch d\'overblijffelen der burght, die
eertijdts feer vermaert heeft geweeft, maer
nu met golven bedcckt is. Voorts volght op

dc

V \'

i)\'

de ftrant de ftadt en zeeboelèm Tuefïs; het
fteedtje paft op de gelegenheyt van Forres,
certijdts vanonfe oude Koningen bewoont,
daer noch de muren van de trefFelijcke burght
overgebleven zijn, in éen vermakelijck en
vruchtbaer landt gelegen ; in voegen dat men
daer geen inhoeck,ofbuyging en inwijcking
van de ftrant vind, die getuygen kan dat \'er
eertijdts een zeeboelëm geweeft heeft. De
vloet Findorn vloeyt twee mijlen van daer in
de groote zee,en keert fich met de mont weft-
waerts, \'t welck d\'inkoomft voor de fcheeps-
lieden Ibrgelijek maeckt. Dit geeft dieshal-
ven bédenckenvan dat men defe inham uyt
de Kaert behoort te doen, dewijl\'er geen
fbodanigh geweeft heeft ; of dat men defè
naem naer Cromartie in een ander geweft,
dat weynigh mijlen van hier aen een oever
daer tegen over leght, verfenden moet. Hier
is een trefFelijcke en ruyme zeeboefêm, die
veyligh, en licht te genaken is, en daer de
fcheepslieden in tegenfpoet goede ancker-
gront en een veylige toevlucht in dit geheel
geweft vinden, en die doorhaer berghachtige
itrant noch een lelve geftalte als in voorgaen-
de eeuwen heeft behouden. D\'ander en naefte
zeeboefem daer aen op de felve ftrant, die,
gelijck ick gefeght heb , Southerlandt van
i^ö^s , dat is de Logos van de Cantis fcheyt,
heeft geen havens, en is gevarelijck voor de
Scheepslieden. Daer na volght de vloet Spey,
die in grootheyt de tweede van \'t geheele
^ijck na de Tay , en by Ptolemeus onbekent
is, en , onbequaem tot Ichepen, geen haven
heeft, Maer des felfs vloet Celnius,op de felvc
ftrant, meer ooftwaerts gelegen, koomtwel
met de vloet Dovern overeen,die het fteedtje
Banfia, by onfe Auteur onbekent, befpoelt.

_ Als men van defe vloet langs de ftrant ee-
nige weynige mijlen ooftwaerts voortgegaen
is, begint fy fich naer \'t zuyden te buygen,
daer men de zeebergh Taezalum fiet, die he-
den met de naem van Buchannus wel bekent
is. Het landtfchap ftreckt fich hier verre ooft-
waerts uyt. De vloet Diva leght hier af vier-
en-twintigh mijlen , daer twee vloeden tuf-
fchen komen, Ugio en Ythan, in de Romeyn^
Iche eeuw onbekent. Maer de Diva wordt
heden met een benaming, die een weynigh
gebogen is , Dee genoemt, die op twee miij-
len tulTchen-ruymte in de mogt de vloet Do-
na, by d\'Ouden onbekent, in fijn gefelfchap
heeft. Ptolemeus plaetft de ftadt Devana
veel hooger in de middellanden , daer nooyt
eenighmerck of teken van een ftadt gevon-
den is. Ick, door de gffling van de naem be-
wogen, heb die aen de mont van de vloet Dee
geplaetft, daer heden Abirdeen , een ver-
niaerde ftadt, is. Aen de beyde zijden van de
vloet zijn oude en nieuwe fteden, met de na-
men ondericheyden: Georg. Buchananus ge-
tuyght dat hy in de fchriften der Ouden ge-
vonden heeft dat dele ftadt, aen de Dee gele-
gen, Aberdee genoemt is. De Koning Gre-
gorius heeft dele aen de Dee vergroot, daer
een Hof doen bouwen, Cn een munt opge-
recht. Dit is gefchiet omtrent in \'t jaer 900.
lek heb munt o;ef!en , die daer oe^agen was,

11*1 1 00 \'

doch m ae voigenae eeuwen. IJe vermaert-
heyt van de plaets wijft aen dat defe ftadt veel
ouder is, voornamelijck door d\'overvloedige
vilfchery der Salmen in de twee vloeden, daer
af nimmer gebreck heeft gev/eeft , en die in \'t
geheel Koninkrijck hun gelijck in deiè vangft
niet hebben.

Na Dee volgen Mernis en Aogus, landt-
fchappen met de hedendaeghfche namen ge-
noemt , daer \'t Rijck der Piólen naer \'t noor-
den begin nam. Hier nemen de Grampifche
bergen naer de zee een eynde. Ptolemeus ge-
dencktaen defe plaetfen, als aen een gedeelte
van Txzalum. Maer Tacitus brenght ons de
Horeften ten voorfchijn, als hy verhaelt dat
Agricola , Galgatum verwonnen hebbende,
met het heyr lich naer de Horeften gewent
heeft: \'t welck, gelijck het fchijnt, hy gedaen
heeft om de Ibldaten met het fcheepsvolck te
verftercken: want de vloet, die hem verfelde,
ichijnt de Taum ingeloopen te zijn. In dit ge-
weft aen de vloet Efk is de ftadt Montis Rofa-
rum, heden Monros, by onfè Schrijvers on-
der de naem van Celurca bekent.

I\'s II

,1

Korte

m\'

t.V.

V

\\ :

i6

Korte Befchrijviiig van \'t Köiiinckrijck

T L A N

genomen uyt het eerfte Boeck der Hiftorien van

GEORGIVS B V GHANA N VS, Scotus.

Nder d\'eyknden ,
die van d\'ouden Bri-
tannifche genoemt
worden, en tuffchen
Spanjen en Duyts-
knt lichin een lange
ftreek voor Vranck-
rijck uytipreyden ,
zijn twee , die in
grootheyt alle d\'an-
dere verre overtreffen , te weten Albium en
Hibernia r van defen fal ick eerft fpreken 5 en
daer na fal ick, lbo het dienftigh is, de gele-
genheyt en namen der anderen verklaren.
uilhm?». \'t Eerfte in grootheyt is Albium , \'twelck
nu alleen de naem van Britannia behoud , die
te voren aen alle gemeen was. D\'andere
Crmhejt. Schrijvcrs komen in de langte en breette by-
na met Csefar over een; namelijck dat het
van\'t noorden naer\'tzuyden fich acht hon-
dert mijlen uytftreckt. Het bereyckt op zijn
breetfie , \'t wekk fommigen tegen over
Vranckrijck achten, of,gelijck anderen mey-
nen, van de hoeck van Menevia tot aen de
mont van de breede vloet, byna twee hon-
dert ip.ijlen , en loopt van daer allengs fmal
toe, tot dat men aen de grenfen van Schot-
landt gekomen is. De Romeynen, die geen
kennis genoegh van d\'overige landen had-
den , hebben \'t geheek eylandt driehoeckigh
ge icht. Maer fy, allengs verder gekomen,be-
vonden dat het voorby Adrianus wal fich al-
lengs breeder verfpreydde , en naer\'t zuyd-
ooiten uytliep. Dit zy in \'t korte van des felfs
jjerrd. giootheyt gefeght. De hemel, feght C^far,
is hier gematighder, dan in Vranckrijck,maer
die van Yrlandt is noch fachtet, dan van defè
Lucht. beyde. De lucht is felden klaer, maer byna
altijdt met dicke wokken bedeck, en geeft
in de winter , die tameiijck facht is, meer re-
Lar.dt. gen dan fiieeu af Het landt brengt mildelijck
vruchten voort , en behalven de vruchten
oock alderhande metalen. Het is overal feer
vruchtbaer van vee. De genen , die d\'uyterfle
deelen van \'t eykndt, voor de koude meefl
bloot ftaende, bewoonen , nuttigen haver-
broot, en maken wijn van de bedorve vruch-
ten : Ja \'t meefte deel koockt uiekkwey , en

BËSCHRYVING V

loof, en d\'aclitbaerheyt der getuygen : en
\'t geen, dat tot verklaring van de twijfielacli-
tige faeck bygebracht wordt, heeft in fich
meer duyflerhey t en fwackhey t, dan de faeck,
tot welcks bewijs fy bygebracht wordt. Wie
^eeft hier getuygenis ? ick weet niet. Wat
Drengt hy by tot getuygenis? ick weet dit oock
niet. Maer dit heb ick echter gehoort 5 dat
in dit overblijffèl Prudania genoemt wordt.
Wat is dit Prudania r een bergh of een vloet
een vlek of een fladt.^ een man of een vrou.qck
weet niet. Maer ick acht dat hier mee Britan-
nia aengewefen wordt. Wel aen, dat Pruda-
nia Britannia betekent. Wat vordert dan hier
uw overblijffèl voor u ? Ick wil dit weten , of
het verfèkert dat Prudania de ware naem van
\'t eylandt heeft geweefl,dan of het d\'onkunde
der gener aenwijfl, die defe valfche naem aen
^t eylandt toegeeygent hebben. Ick weet dit
oock niet, maer ick bemerck hier wel een Bri-
tannifche uytfpraeck j en de kracht van de
Britannifche vertoont fich in d\'oorlproncke-
lijckheyt van d\'uytfpraeck. Want Prudania is
byna fbo veel,als Prudcania,dat is overtreffen-
de fchoonheyt, van Pryd, dat fchoonheyt is,
en Cam, \'t welck wit betekent, met een wey-
nigh de fcherpigheyt van de ftem te verlach-
ten. Doch naer defe reden behoort men geen
Prudania, maer Prudamia daer af te maken :
welcke benaming de Barden in hun landttael
Prudam uytfpreken. Ick verfwijgh hoe ge-
ring , bedriegeiijck en ten meeflendeel be-
lachelijck defe geheele reden van d oorfprong
der benamingen is. Ick verfwijgh M. Varro,
en andere mannen , die in geleertheyt uyt-
munten, en dickwils hier in belacht worden.
Ick ga de geheele Cratylus van Plato voorby.
Ick fal dit nlleenlijck feggen , dat ick voor bil-
lijcke oor en eer bewijfen kan, dat de Cam-
briers uyt de honden en wilde beeflen zijn ge-
komen dan ghy vroetmaken fult dat Pruda-
nia uyt I^rudcamia gekomen is. Want op defe
wijfe ka n men uyt alles, dat men heeft, het
gene voordichten, dat men wil. Maer hoe wey-
nigh g rontvell: in alle defe dingen is , wij ft
Luddu s aen , die, fich op defe hulp niet ver-
trouwende, de Barden tot fijn by ft an dt roept;
feker een oudt geflacht van menfchen, maer
die , gelijck d\'Ouden verfeeckeren , niets ge-
fchref en hebben. Doch wy füllen van hen
elders noch meer dingen fpreken. Laet ons
eynd(dijck tot d\'uyterfte toevlucht van Lud-
dus komen : Caefar, feght hy, die d\'eerfte van
de Romeynen de naem van dit eylandt in
Latijnfche tael heeft gefchreven, lieeft dat
Britannia genoemt; en byna alle de Latijn-
fche Schrijvers, hem volgende , hebben de
felve naem niet verandert. Luddus heeft hier
goet gevonden van een trefFelijcke leugen te
beginnen, te weten dat C^efar d\'eerfte van de
Schotlandt»

AN S C II O T L A N T.

Latijnen\'dit eylant Britannia genoemt heeft:
want eer Cxfar geboren was heeft Liicretius
van Britannia gewagh gemaeckt; occk Ari-
ftoteles lang te voren by de Griecken, en niet
lang na Ca\'far Propertius, als hy fèght,
Cogor ^ in tabulapiBos edifcere miindos\'^
wijft aen dat in fijn tijdt de befchrijving van
de werelt gewoonelijck aen de wand wierd ge-
hangen. Wat meynt ghy .> Gelooft ghy dat
Csefar, in alle vrye konflen geleert, de be-
fchrij ving des werelts nooyt gelien heeft of,
die fiende,niet gelefèn heeft ? of dat, toen het
overige van de werelt befchreven en afge-
trocken wierd, het eenige eylandt Britannia,
hetgrootfte vande geheele werelt, door de
Latijnfche en Grieckfche gefchriften foo ver-
maert, in die kaerten achtergelaten is? Meynt
ghy dat de gene , die foo veel moey ten heeft
gedaen om de Britannifche dingen t\'onder-
loecken , welcke menfchen dit landtfchap
toen, en in voortijden bewoonden , wat ge-
flachten van boomen en dieren daer in voort-
cjuamen , en naer welcke zeden en gewoonten
men daer leefde meynt ghy, fègh ick,dat hy,
die hier voor dus bekommert was, in de naem
van\'tgeheel landtfchap fbo onachtfaem heeft
geweeft? of dat hy , die met lbo groote ge-
trouheyt en naerftigheyt hun namen aen de
fteden vanVranckrijck gegeven heeft,de Bri-
tannen van hun oude roem berooft fbu heb-
ben ? Ick fie niet waerom hy de naem van
Prudania oudt acht, dewijl Luddus fich hier
op meeft beroemt,\'ten zy miftchien de woor-
den uyt de ftant van de vermufte kaert oock
hun oudtheyt getrocken hebben. Dit zy nu
genoegh voor Luddus, die getuygen van huys
meebrengende , geoordeelt heeft dat hy met
fijn dromen tegen \'t gevoelen van alle geleer-
de mannen , die ergens zijn, of geweell heb-
ben , behoorde te ftrijden. Met ^iiotus fal
minder te doen zijn. Defe, niet alleenlijck
doorwaerfchijnelijcke gillingen, maer oock
door Schrijvers, die niet duyfter zijn , bewo-
gen , gelooft dat dit landtfchap eertijdts Pry-
taneia genoemt heeft geweeft: want hy acht
(en is niet heel fporeloos daer in) dat het ey-
landt , dat van alle dingen overvloeyt, die toc
het leven nootfakelijck of dienftigh zijn, dus
moet genoemt worden. Seker, indien men
d\'oorlprongen der namen overweeght, men
fal bevin en dat SiciUa eer Prytaneia behoor-
de genoemt te wordengelijck oock veel an-
dere eylanden , die Britannia fbo verre in
vruchtbaerheyt overtreffen , als dit d\'anderen
in grootheyt overtreft. Wijders, men bevint
by de Schrijvers, door welckers getuygenis
de naem van Prytaneia beveftight wordt,
dat\'er in\'t uytfchrijven gedwaelt is.InStepha-
nus is de grootfte ongeftadigheyt: hy heeft,
gelijck hy felf feght, Martianus in\'t woordt
F Alhion

r\'.;

si BE SCHRYVÏNG

Alhion gevolght, dat dit het Brettanifche ey- met de tweede T te verwerpen , een Poëti-
iandtis. In de woorden luvernia en ïuverna fche vryheyt gebruyckt, gelijck hy oock in
wordt Praetanicagelchreven. Hy ieght dat de ^cL^ió.-nij voor ^a^ixd-n^ gedaen heeft. Defe toe-*
Brettanifcheeylandeneldersindegrootezee ftemming der dingen van foo veel volcken
zijn, wekkers inwoonders Brettani genoemt van byna het begin af, die met fich felf en mec
worden: miaer dat Martianus en Ptolemeus in d\'oudtften der.Griecken en Latijnen over een
defe benamingen de P d\'eerfte letter maken, koomt, vermach meer by my, dan alle de
Indien iemant defè plaetfen te\' famen verge- beufelingen van Luddus, die hen naer fijn be-
lijckt, hyfal fonder twijfel bevinden dat in lieven uyt het flijck opgeraept, tot fchande
d\'affchriften gedoolt is , en dat Stephanus felf bewaert, en die noch niet durfden te voor-
verflaet dat Brettania voor met B; en met fchijn komen tot valkhe getuygenis tegen
twee T T behoort gefchreven te worden, d\'oudtheyt, hoe onbefchaemt een voorfpraek
-^liotus, gelijck ick acht, niet onkundigh in fy oock hebben. Dat hy, fbo hy kan, de gene
defè dingen, ie de menfchen, naer eer trach- voortbreng, die voor Ariftoteles Prudania
tende , tot prael van hun geleertheyt verkee- gelchreven heeft. Hy kan dit, waer hy fich
ren, heeft fich vernoeght met genoegh ver- oock wendt, nimmer doen , dewijl het fèker
maent te hebben, en laet het oordeel daer af is dat eenige eeuwen na Ariftoteles de Barden
aen de Jefer. Maer Luddus, om fijn vernuft te niets fchriftelijck geftelt hebben. Wech dan
toonen , pooght uyt de drie namen van \'t met defè hooghdravende, of eer dwafè beroe-
grootflie eylandt dit voornamelijck te bewij- ming op d\'oudtheyt, van de wekke men geen
fen, dat weynigh bewijfers heeft, te weten bewijs, geen fpeur, ja oock geen overblijffèl
Prudania. Hy neemt Prytaneia voor \'t naefle van fpeuren kan vinden. Onder defè verfchil-
daer aen, en verwerpt, als verkeert en bedor- len van verfcheyde gevoelens, en in foo veel
ven , de naem, die alreê by alle volcken ver- verfcheyde gewoonten van fpreken vint Lud-
maert was, en, gelijck Plinius feght, door de dus raetfaemfte d\'outheyt, én de inlandtfche
Grieckfche en Latijnfche Schrijvers uytge- zede van fpreken altijdtgelijckfijnNoortflar,
breytis, en fèghtdatdie eyndeiijck fpade, en t\'aenfchouwen , en daer na de geheele loop
dit van C. ïulius C^efar verdorven is, die, ge- van fijn reden te regelen. Ick fbu van hem
lijck hy t\'onrecht acht, foo wy getoont heb- niet veel verfchillen , foo het geen, dat in
ben, eerfl Britannia gefchreven, en alle d\'an- d\'oude gewoonte geftelt is , en dieshalven fe>
deren met hem in de lèlve dooling getrocken ker geacht wordt, altijdt gehouden kon wor-
heeft. Maer ick fou, indien de faeck in ver- den. Maer ick befpeur dat dit om veel oor^
fchil was, d\'oudtheyt van defè benaming Bri- faken niet gefchieden kan : vermits men ifl
tannia met veel en overvloedige getuygen alk redenen feer f^^arelijck het oudtfle kan
konnen bevefligen , en dat fy niet van Csefar vinden , en het hier veyiiger is de gewoonte
verdorven, maer dat fy van onfè voorouders der geleerden te volgen, dan altijdt achter-
van handt tot handt,en dit noch füyver, over- waerts op d\'oorfprongen, gelijck die van de
gelevert is, behalven dat het fchijnt dat d\'Ou- Nijl, meteenydele en belachelijcke arbeyt
den het met een dubbelde TT gefchreven te volgen: te meer dewijl de beginfèlen der
hebben. En dit is, gelijck ick acht, d\'oor- benamingen niet aen \'t oordeel der wijfèn
faek dat Lucretius d\'eerfle fylb van defe naem hangen, maer aen \'t believen van \'t gemeen,
lang gemaeckt heeft. Maer nu wordt by de \'t wekk ten meeftendeel ruw en ongeleert is 5
Latijnen de tweede T achtergelaten, fchoon en indien men dit goetvinden naeukeurigh-
die altijdt in de benaming van Britto blijft, lijck onderfbeckt, fbo doet men overtollige
De Griecken, die Brettania fchrijven, komen arbeyt, en als men \'t al vmdt, foo heeft men
naefl aen d\'uytfpraeck van d\'eygen tael, die niet veel gewonnen. Het gaet hier in, gelijck
de Britanners felven, en alle d\'omleggende in de voortbrenging van alle andere dingen,
volcken noch behouden: want de Franfchen, die fbnder dwang van de natuer voortkomen,
de naeften daer aen, noemen alle Britanni- of van de menfchen ten dienft van \'t leven be-
fche vrouwen Brettes, en als men Britannifch dacht worden: want d\'eerfte draghten zijn
fpreeckt feght men Bretter, en deKaep van eenighfms onvolmaeckter, niet alleeniijck tot
Aquitanje wordt gewoonelijck Capbretton gemack, maer oock niet foo aengenaem om
genoemt. Daer by, de beyde Schotten, dat is t\'aenfchouwen, fy worden federt tam, en door
die van Albion en Hibernia, fjireken oock dus. de handeling allengs befchaeft. Desgelijcks
Dit verfchil is \'er alleen , dat de genen, die is \'t oock met de tael, die, eerfl van ruwe en
naer de Duytfche wijfe fj^reken, fomtijdts de grove menfchen voortgebracht , deurgaens
ordening der letters veranderen, en Berton grof, onliefïèlijck, enonbefchaeft te voor-
voor Breton uytfpreken. Maer Dionyfius Afer fchijn koomt j en federt met handelen alknas
heeft in defe regel, haer aengebore ruwighey t uyttreckt, en facë-

\'n Kici^u KixvTUj x^vx^os pos iv^TA b^ïtkvo*. tct cti aengenamer tot d\'ooren koomt,en veel

gemac\'

V A N SC H O T L A N D T.

gemackelijcker in d\'ooren der menfchen in-
vloeyt. Dieshalven acht ick dat men hier in,
gelijck oock in andere dingen,\'t gebruyck der
ichrandere en befchaefde Heden iets moet
toegeven , en dat men dit vermaeck, als on-
betamelijck en ongeoorloft, indien het niet
tegen de zeden llrijdt, geeniins behoort te
verfoejen. Indien iemant foodanigh op de
Muien vergrämt is geboren , dat hy Catoos
en Fnnius tael in hooger achting heeft, dan
die van Cicero cn lerentius, en, fchoon
d\'aerdvruchten gevonden zijn, liever akelen
wil nuttigen, dien bevelen wy, foo lang hy
dit doet, gewillighlijck eiendigh te zijn. Maer
ons verfchil beitaet niet in de fiiyverheyt en
treffelijckheyt van de Latijnfche tael. Het
doet niets hier toe met welcke klanck de Bri-
tanners eertijdts de letters uytgefproken heb-
ben ; want dit geheel verfchil flreckt hier
toe, dat de Latijnen de Britannifche , en de
Britanners niet de Latijnfche klanck leeren.
Wat my aengaet, ick fbu liever in defe oude
en verilifte ftameling der oude Britanners on-
kundigh willen zijn, dan \'t geen, dat ick , een
jongen zijnde, met groote arbeyt van de La-
tijnfche tael geleert heb, t\'ontleeren. Daer
is oock niets , om \'t welck ick het allengs ver-
fterven van d\'oude tael der Schotten gemac-
kelijcker verdraegh , dan om dat ick gaerne
bemerk dat defè Barbarifche en woefle klanc-
ken allengs verdwijnen, en dat in der fèlver
plaets d\'aengenaemheyt der Latijnfche be-
namingen volgen. Indien het nootfakelijck
is dat in defe overdraght van d\'een in d\'ander
tael d\'een voor d\'ander wijckt, fbo laet ons
van de woeftheyt en onbefuyftheyt tot de be-
fchaeftheyt en ^ierlijckheyt overgaen, en laet
ons met wil en verftant het geen uytfchud-
den, \'t welck door de ramp van geboren te
worden ons overgekomen is. Of indien wy
door arbeyt en vlijt iets vermogen , fbo laet
ons dit alles hier aen belleden , dat wy de
Grieckfche en Latijnfche tael, die van \'t befte
deel des werelts als voor d\'openbare talen
aengenom.en zijn, naer ons vermogen ver^ie-
J\'en, en, indien\'er uyt de befinettingvan de
Barbarifche tael eenige fchimm.el en vuylig-
heyt aen gebleven is , die afwiftchen en fuy-
. veren foo\' veel ons mogelij ck is. Wat dan,
als ick fègh dat defè al te fbrghvuldige naer-
ftigheyt in d\'uytheemfche namen, voorname-
lijck in \'t overbrengen in een andere tael, niet
onderhouden kan worden , en, foo fiilcks ge-
fchieden kon, niet dienftigh fou zijn? want
d\'een tael heeft letters en klancken , die met
geen letters en klancken van een andere tael
uytgedruckt können worden. Wat volck,
behalven de Duytfchen,kan de W voortbren-
gen ? Wie fal aen de Latijnfche letters de felve
klanck geven, daermeê de Spanjaerden,Brit-
Schot landt.

tonnen, en een deel der Schotten de letters
D, G,P, T, X, en Z, uytfpreken ? Ick acht
dieshalven dat, om defè wanfchickelijckheyt
van de klanck , Plinius, de fteden van Span-
jen opnoemende, fèght dateenigen fwarelijck
in de Latijnfche tael uyt te drucken zijn. Hy
noemt fbmmigen onedel, en van uytheem-
fche benaming,en fèght dat anderen niet fon-
der walging genoemt können worden. Wat
fbu, ick bid u, hier Luddus doen, indien hy de
Britannifche hiftorie in de Latijnfche tael
fchrijven fbu ? Op wat wijfè fbu hy d\'eyge na-
men der Britten uytfpreken, dewijl hy dick-
wils heelverfèt met fijn verrotte en verroefte
namen fbu ft aen ? te meer dewijl hy fich fbo
oijnight hoe hy Luddus fal fchrij ven, te weten
Lhuydumne, Ludus, of Luddus, van de welc-
ken geen met Latijnfche letteren uytgedrukt,
noch met de Latijnfche tael uytgefproken ,
en van Latijnfche ooren niet fonder walging
gehoort kan worden ? Indien hy de rechte
klanck wil behouden , fbo fal hy geen Latijn-
fche , maer een half barbarifche fpraeck ma-
ken. Doch indien hy de vreemde benamin-
gen naer de rechte klanck van de Latijnfche
tael wil buygen,fbo fal hy fich niet min fchan-
delijck misgrijpen, dan Ca^fir gefeght wordt
in \'t woort Britannus gedaen te hebben. Wat
füllen wy dan aen Luddus doen, om defè gce-
melijcke en laftige menfch te fiillen ? füllen
wy liever Prudamia, dan Britannia feggen ?
Luddus, fbo ft-rengeen berifper van anderen ,
eyfcht dit niet j want hy laet toe dat men
Prudania uyt Prudam doet afkomen. Indien
iemant Britannia , of Brettania durfde feg-
gen , wat fbu Luddus anders doen, dan hem
veroordeelen van dat hy de dubbeltheylige
oudthey t gefchonden, d\'oude en fliyvere tael
bef met, en defe mannelijcke en ftercke klanck
gebroken , en tot een verwijfde fachtigheyt
gebracht had ? Sal aen ons dan niet geoorloft
zijn iets, uyt de vermufte hoecken gehaelt, te
veranderen,of,fb niet veranderen,ten minflen
de bultige namen te befchaven en glat te ma-
ken : en van d\'onbefchaefde woeftheyt fbo te
ftijpen , dat de ftem ten minften menfcheiijck
wordt ? en\'t welck wy fien dat onfe voorou-
ders in de Moriners , Morematufa en Arnio-
rifchen gedaen hebben, op dat wy , fbo wy
defè namen geen Latijn können maken, ten
minften daer in het Latijnfche kleed en de
gang fouden volgen Maer Luddus fal dit,
gelijck ick fie, niet toelaten. Hy roept ons
tot de heerlijcke oudtheyt der Prudaners, en
verbiet ons immer van de Barden en Sene-
cioos af te wijeken. Seker, d\'oudtftender
Griecken en Latijnen hebben nooyt met defè
bant gebonden geweeft. Wijders, federt dat
d\'oude tael weer begon kracht te krijgen,
heeft \'er niemant geweeft , die liever famul en

l^ohip, dat is knecht en vermaeck, (oude ver-
khimmeÏde Latijnfche woorden) heeft willen
behouden, dan de genen, die in der fèlver
:>Iaets gekomen zijn; en men heeft altijdt in
iet overietten uyt het Griecks in Latijn , of
uyt het Latijn in \'t Griecks, feer groote vry-
heyt gehadt. Wie heeft ooyt den Latijnen tot
imisdrijf nageduyt, dat fy Polydeirces in Pol-
lux , Heraclea in Hercules, en Aiclepion in
./£fculapius verandert hebben ? of den Griec-
ken dat iy voor Catulus Catlus , en voor Re-
mus Romus hebben gefeght ? Wat is \'er in \'t
uytheemfche tot fch te trecken ? Hebben de
Griecken in beraet geilek om het Punifche Al
in de leite fyliaben der benamingen in As te
veranderen ? Indien iemant Annibas voor
Annibalfeyde, foudehy de geheele majefleyt
van de Hifiorie vertreden, de waerheyt krenc-
ken , of de Carthagifche tael eenige frnct
aenwrijven ? S iet hoe veel de vlijt en yver van
de heufheyt en befchaeftheyt der oude Saxen
en Denen , die federt in Britannia verhuyft
\'zijO , van defe woeftheyt en begeerte tot
fmoddigheyr, die by Luddus is, verfchilt. Sy,
woefl, en van alle geleertheyt onkundigh , en
by barbarifche en flamelende menfchen ge-
komen , hebben niet alleeniijck hun wan-
ichickelijckheytniet willen aennemen j maer,
de fbetigheyt van de Grieckfche en Latijn-
fche tael eens geproeft hebbende , hebben
veel van d\'yfrelijckheyt, die fy meegebracht
hebben , afgeleght, en fommige fcherpe be-
namingen lbo verfacht en befchaeft, dat fy
fbnder quetfing der ooren gehoort konnen
worden, gelijck Oxonia en Roffa voor Oxon-
fordia en Raufcheflria, en veel anderen, daer
Luddus felf niet tegen fjireekt. Ja hy felf geeft
in dufdanige dingen geen kleyn verlof aen
fïch fdfj en fchoon hy in d\'eenige naem v.m
Britannia een dry ver van foo groote ftreng-
lieyt is, foo neemt hy echter in fbo veel an-
dere dingen een groote vryheyt aen fich felf
Nu llrijt hy foo hardneckighlijck tegen \'t oud
gebruyck van alle volcken voor een nieuwe,
duyitere en onfekere benaming ; namelijck op
dat defe Konincklijcke naem van Luddus, uyt
de flam der Cimbrers afgeleydt, en gelijck
Pallas beek tot aen defè dagh bewaert, niet
vergeten fbu worden. En op dat dit niet ge-
fchieden fou, foo neemt Luddus een ftrijdt
voor fich aen tegen de toeflemming van de
menighte , tegen d\'oudtheyt van de tijdt, en
tegen de waerheyt felve. In de benaming van
Britannia ilaet noch dit waer te nemen, dat
by d uytheemfche Schrijvers het geheek ey-
landt met defe naem genoemt wordt. Want
de Britonnen en Engelfchen , die de Britanni-
fche dingen befchreven hebben , ftemmen
fbmtijdtsmet d\'uytheemfchen overeen, en
meenen fomtijdts met de naem van Britannia
alleeniijck dit deel van \'t eylandt) dat een Ro-
meynfch landtfchap heeft geweeft,- en dit ver-
fcheydelijck, naer dat d\'uytgang van d\'oor-
logh de grenspalen verandert heeft : want
fomtijdts heeft Adrianus , en fomtijdts Seve-
rus wal tot een grenspael aen \'t Roomkh«
Rijck verflreckt. D\'anderen, die buyten de
wal waren, wierden fomtijdts Barbaren , en
fbmtijts Overzeeichen genoemt. Beda fchrijft
in\'t begin van fïjn eerite boeck dus: Dieshal-
Ipen de Pielen ^ naer. Britannia treckende ^ Ixhhen be-
gonnen in de noorderlij che deelen Dan\'t eylandt teypoo-^
v.en y \'^ant de Brittonnen hadden de zuyderlijcke deelen
ingenomen. De felve in \'t 34 cap. Aidanus, Ko-
ning dcrSchott£n,-svekke Britannia bef^oonenicn lib.4.
cap.4, de weerkeering van Colman uyt Enge-
landt naer Schotlandt befchrijvende , fèght
hy: Ondertujfchen ColmammMe iPan Schotlandt -^ai)
Britannia Verlatende. En elders: Daer na begonnen
fy in Deel dagen Dan \'f landtfchap der Schotten in Bri--
tannia te komen. Noch : Ojyoald isgedoodt hy de ypal
door de yoelck de Romeynen, om ^tgeypek der Barbaren
te bedangen, geheel Britannia Dan d\'cen � tot d\\tn^
der befioten hadden. Een fèlve wijfè van fpreken
is oock byhem lib.2,cap.9.Claudianus fchijnt
in defè manier van fpreken, den. Britanners
eygen, niet onkundigh geweeft te hebben, als
hy fchrijft dat het Romeynfche legioen , dat
den y:rcede Schot de breydel geeft; voor de Britan-
ners voorgefpannen was,dat is tegen deSchot-
ten gefielt in d\'uyterfle deelen van Britan-
nia , op de grenlèn van Schotlandt op dat
het de woede der Schotten van de Britanners
afweeren iou. Een ièlve wijfe van fpreken
wordt gemeenlijck gebruyckt van Gulielmus
Malmesburienfis en Galfridus Monumeten-
fis, vermaerde Schrijvers in de Britannifche
Hiftorien, by de wekken men , indien men
lufligh is, al \'t geen , dat tuifchen Severus wal
befloten is , alleeniijck met de benaming van
Britannia genoemt fal vinden. En hoewel dit
by hen fbo klaer en bekent is, dat het aen nie-
mant verborgen kan zijn , fbo heeft het
echter groote doolingen veroorfaeckt by de
Schrijvers van de naefle eeuw , die fchrifte^
lijk nagelaten hebben,dat Alvredus en Athel-
flanus, en veel andere Koningen der Saxen
eertijdts het geheele eylandthebben befeten,
fchoon fy nooyt voorby Severus wal hebben
geweeft. Want toen fy lafen dat defe Konin-
gen de heerfchappy van geheel Britannia
hebben gehad , fbo meenden fy dat het ge-
heele Eylant van hen befeten was. Men heeft
ondertuifchen gelijcke dingen waer te nemen
in \'t gebruyck defèr namen van Britannus en
Britto. Want alle oude Grieckfche en Latijn-
fche Schrijvers hebben \'t geheek eylandt Bri-
tannia , en alle des fèlfs inwoonders fbnder
onderfcheyt Britanners genoemt. Martialis is,
foomydunekt, d\'eerfte der Romeynen, die

hen

SE

VAN S C H

hea Brittonnen genoemt heeft, in defe regei:

§}uam yeteres hracch^ Brittonis pauperis,
\'t Gemeen noemt Brittonnen d\'inwoonders
van het half Gallifche eylandt, /choon Gre^
gorius van Tours dat altijt Britannia, en d\'in-
woonders Britanners noemt. De Romeynen
noemden degenen , die van hun landtfchap
Varen, Britanners , fchoon de landtfchappers
fèlven fich gaerne Britonnen deden noemen.
Britannia is d\'eenige wortel en oorfprong
van de béyde namen. En gelijck die beyde
uyt een felve bron vioejen , foo wordt oock
de felve faeck geheelijck aen de beyde namen
toegeeygent. Dit is klarelijck uytgedruckt in
dit gedicht van de Poëet Auibnius:
Slbim iUe bonus^ qui carmina noflra laceßlt:
Noßra magis meruit^ dißicha Britto bonm,
Sihim hic bonus eß. G^is SihiusJßc Britannus^

Aut Britto hic nön efl Sihius ^ aut malus eß.
Sihius ejfe bonus Èritto,firturque Britannus^

§iuis credat ci^em degenerajß bomm ?
l^Jemo bonus Britto eß: fi fimpkx Sihius eß

IncipiatyfimpJex deßnet efe bonus.
Sihius hic bonus eß: ßd Britto eß Sihius idem^

Simpllcio \'res eß dicere Britto malus.
Sihi Britto bonus quamiyis homo non bonus ejje

Ferris, nec fe quit jüngere Britto iff homo.
De genen, die beweeren dat de Britannèrs
Coloners of voortgeplanten der Gaulers zijn,
verhalen dat Hercules uyt Celtum aen eeri
Gaulifche maeght een loon Britannus ge-
noemt , geteelt heeft, van de welck het Bri-
tanniich volck gefproten is. ÏPlinius maeckt
dit volck geburen van de Moriners, Atreba-
ten en Geiforiaken. By de Griecken is geen
gebreck van Letterkonitenaers, die dit beve-
iligen, te weten Suidas, en de geen, die de
groote uytlegging der oorfpronckelijkheden
gefchreven heeft. My dunckt dat C.IuliusCae-
far, en C.Cornelius Tacitus, en ander Latijn-
kheSchrij vers,die niet ongeleert,miaer echter
niet foo vermaert zijn , van gelijck gevoelen
hebben geweeft. Dit wordt noch beveftight
door de gewijde dingen, door de tael, wet-
ten en zeden van eenige volcken, aen de Gau-
lifche zee woonende, uyt de welcken, naer my
dunckt, de Britanners door hun verhuyfingen
iiytgeput,en de Morinen allengs verteert zijn.
My dunckt dat Morinus van More, \'t welck m
d\'oude tael der Gaulers de zee betekent., fijn
oorfprong fchijnt aen te wijlen, \'t Is waerfchij-
nelijck dat Venta Belgarum, en Icenum, van
Icio genoemt, met de plaets van de bynaem
oock de moederlijcke tael in een ander landt
gébracht hebben , en dat de Britanners , hen
terftont in hun aenkoomft ontmoetende, en
als hun herkoomft kennende, hen als naer
Jiun huys ter herberg hebben willen brengen.
Want Morinus betekent by d\'oude Gaulers
Marinus, dat is aen of van de zee, en More-

T

iS

marufabetekentdoode zee; hoewel Goropiiis
defe twee lefte namen ons byna heeft ont^
rooft, terwijl hy fijn Advatiken al te verwaen-
delijck wil opfiriocken. D\'Aremorifchen of
Armorifchen konnen niet ontkennen dat wy
van een geftacht zijn : want wy hebben daer
af oude en nieuwe panden by ons. Ar of Are
is een oude voorfetting van de Gaulifche tael,
\'t welck aen of op betekent, als of men feyde
aen of op de zee. Moremarufa koomt van
Mare, dat is zee , met de lefte fylb lang, naer
de wijfè van \'t Grieckfche participium. Are-

participium
morica, of Armorica betekent oock mariti->-
Trum , dat is aen de zee, ten minflen naer Stra-
boos verklaring, die altijdt in \'t Griecks Apo-
cèanitas daer voor aen ons geeft. CxOlv feght
van d\'Armorifchenin fijn vijfde boeck,dat \'er
groote krijghsbenden der Franfchen van die
fieden , die Armorifche genoemt worden, te
iamen gekomen v/aren, om hem te beftrij*
den. En in \'t fèvende boeck : aen alle de fte-
den , die aen de groote zee gelegen zijn, en
naer hun gewoonteArmorifche genoemt wor-
den. En in \'t achtfte boeck, en d\'andere fte^
den, op d\'uyterfte grenfèn van Vranckrijck
gelegen , en aen d^ groote zee gévoeght, die
Armorifche genoemt worden. Soo dickwils
als Ca:far aen viefè lieden gedenckt, fbo voege
hy \'er altijdt by , die genoemt wo r-
D E N doch fbodanigh, dat men verftaet dat
het geen eyge naem, maêr een bygevoeghde,
of de bynaem van een plaets is.Men vint oock
niet by éenigh ander aenfienelijck Schrijver ,
dat dit de naem van een ftadt heeft geweeft,
fchoon in dat geweft dele naem wijt en breet
omfworf, te weten van Spanjen tot aen de
Rhijn : en ick vind onder fbo veel ^ chrijvers
niet meer , dan Plinius alleen , die de nature-
lijcke en eyge kracht van de naem niet lèhijnt
verftaen te hebben: want hy meent dat geheel
Aquitania dus eens genoemt heeft geweeft»
Dit zy hier voor genoegh want wy füllen in \'t
ftuk van deGauUfche tael meer hier af fpreken.
Men gelooft dat d\'oudtfte naem van dit
eylandt heeft geweeft Albion, of Albium, ge-
lijck Ariftoteles, of eer Theophraftus meent
in \'t boeck, \'t weld^ yan de Werelt genoemt
wort. Maer defè naem wort eer uyt de boeken
uytgekipt, dan in de gemeene tael gebruyckt,
\'ten zy voornamelijck byde Schotten, die
noch fich fèlven Albinich, en hun landtfchap
Albin noemen. Veel achten dat liet hier de
naem van gekregen heeft, dat den genen, die
uyt Gallia trocken,eerft de witte bergen voor-
quamen. Seker, het fchijnt my heel wan-,
fchickelijck, dat men d\'oorfprong van de Bri-
tannifche naem uyt de Latijnfche tael wil fbe-
ken, dewijl de handel toen foo vreemt onder
de woefte volcken was. Sommigen achten
dat defe naem afkoomt van Albion, Neptu-

IZ

b E s c h r

nus {bon, die, gelijck fy verdichten, eertijdts
Koning van Britannia heeft geweeft, en fteu-
nen hier in op een ftoute leugen , fonder byna
eenige, getuygenis van d\'oudtheyt. Sy heb-
ben echter fich niet gefchaemt dit Koninck-
rijck op foo fwack een grontveftvan gelijcke
naem te bouwen, vermits ick geen andere ge-
legentheyt van defè fabel uyt de Hiftorien
kan vinden. De genen, die aen Albion en
Bergion gedacht hebben , zijn uyt de Griec-
ken Diodorus Siculus en Strabo i uyt de La-
tijnen Cato , Hyginus, en Mela, uyt de wek-
ken men dit omtrent begrijpen kan , dat Al-
bion en Bergion , Neptunus fönen , Liguriers
uyt het land\'t der Albiken, de wegen, die naer
Italien geleyden , met rooven en afletten be-
lemmerden en dat fy , toen Hercules uyt
Spanjen weerkeerde , na dat hy Geryon ver-
wonnen had, hem van fijn roof pooghden te
berooven , en hem foo wredelijck aentaftten ,
dat hy, byna wanhopende, gedwongen was
byftant van lupiter te bidden, en dat defe, om
aenfjjnfbon , in noot zijnde, hulp te bewij-
fèn,een fkene regen van de hemel afgefonden
heeft. Sy fèggen oock dat, tot bewijs van defè
ftrijdt, het Iteene veldt aen de nakomelingen
gebleven is. Ick fal echter niet loghenen dat
het eylant en de rover hun naem vanAlbus ge-
kregen hebben. Maer ick acht dat Album een
gemeene benaming van meer volcken heeft
geweeft , en by hen niet alleenlijck voor de
naem van verwe , maer oock van hooghte ge-
houden is. Feftus Pompejus feght oock dat
dedingen, die by de Latijnen Alba worden
genoemt, by de Sabijnen Alpa zijn gehee-
ten , en dat d Alpen hier af de naem hebben
gekregen, om dat fy gedurighlijck van fheeu
blincken, en wit zijn. Seker, ick acht (om het
een toe te ftemmen) dat Album en Alpum
voor het felve van d\'Ouden gelegt is geweeft,
en fteun hier in niet alleenlijk op Feftus, maer
oock op Straboos autoriteyt,- en nochtans
meen ick dat d Alpen eer van de hooghte, dan
van hunwitheyt de naem gekregen hebben.
Voor eerft om dat veel Iteden in Italien,
Vranckrijckjcn Spanjen,alle op,of by bergen
gelegen, Alba tot hun naem voeren. En daer
na om dat Strabo fonder onderfcheyt defe
namen Alba, Alpa, Alpia, Albionia, Albici,tot
betekening van hoog ite , als van een felve
wortel gelproten, aenneemt: en dieshalven
toont hy dat defe benamingen meeft ter plaets
gebruyckt worden, daer dAlpen beginnen
opwaerts te ftijgen. Hier uyt fpruyten in Li-
guriaAlbingaunum, en Albium Intimelium.
Maer by de iapoden is een heel uytftekende
heuvel, daer dAlpen ophouden. Men vindt
noch andere plaetfen, die, gelijck het fchijnt,
van hooghte genoemt können zijn. In Italien
is de vloet Albula uyt het geberghte van Etru-

VING

rien, en de wateren Albula uytdeTiburtijn-
fche bergen uytgeftort. In \'t Narbonilch Gal-
lia zijndAlbifche berghvolcken. InDuyts-
landt is de vloet Albis, oft d\'Elve, die uyt het
gebergte van Bohemen fpruyt. In Afia vloeyt
de vloet Albanus uyt de Caucaliis ^ en dAlba-
nilche volcken zijn als in \'t geberghte inge-
ftort. My dunckt dieshalven dat het niet on-
waerfchijnelijck is dat Album niet de bena-
ming van een , maer van veel volcken heeft
geweeft, te meer dewijl alle deplaetfèn, die
ick genoemt heb , niet altijdt hoogh zijn , en
naeuwelijcks weynigh maenden achter mal-
kander blincken,- \'t welck noch niet aen alle
gebeurt, \'t Geen , \'t welck tot defe giffing
dient, is de namen der Ligurifche Keulen fèl-
ven , Albion en Bergion, beyde van de fcho-
tighey t hunner lichamen dus genoemt. Wy
hebben nu gelèght wat d\'Ouden van Album
gevoelt hebben, \'t Is al te wel kennelijck om
te bewijfen dat Bergh by de Duytichen voor
hoogh genomen wordt. Dat eertijdts by de
Gaulers dit met gelijck verftant gelèght is,
wij ft de plaets van Plinius aen in \'t derde
boeck, die, gelijck ick beweer, dus gelefen
moet worden: van waer , gelijck Cato feght,
de Bergomaten gelproten zijn, met de naem
aen wij lénde dat ly hooger dan geluckiger
gelegen zijn. Het fchijnt dan dat Albion en
Bergion , menlchen , boven hun geburen in
fchotigheydt van lichaem uytftekende , en
op\'t vertrouwen van hun krachten in\'t ge-
weft van Ligurien rovery plegende, van Her-
cules, derwaerts reyfènde , met de wapenen
bedwongen zijn. Maer niemant van d\'Ouden
maeckt gewagh dat ly in Britannia geheerfcht
hebbenen de ftant der Gaulilclie faken in

die tijt maeckt de faeck geheel onwaerfchijn-
lijck. \'t Is oock niet waerfchijnelijck dat Bri-
tannicus veel gerufter heeft geweeft, in welck
landt delè groote Albion het grootfte Rijck
verlaten heeft, op dat hy t\'huys roven en af-
fetten fou. Wy echter, fchoon wy niet veel
van\'t gevoelen der gener verfchillen , diege-
fchreven hebben dat Albion van Album ge-
noemt heeft geweeft , achten dat het defè
naem niet van ye verwe, maer van de hooghte
der bergen gekregen heeft. Ick acht dat de
genen , die \'t defe naem hebben gegeven, hier
toe aengeprickelt zijn door de vergelijcking
van Engelandt met Yrlandt.daer een enge zee
tulTchen beyden is. Want fy, fiende dat d\'eea
ftrant geheel tot bergen opfteegh, en d\'ander
laegh , en in elFe velden verfpreydt was, heb-
ben d\'eerflie , uyt oorfaeck van de hooghte,
Albion genoemt. Maer de langdurigheyt des
tijdts, en d\'onachtfaemheyt der inwoonders
in \'t verhalen der oude dingen, hebben twijf-
felachtigh gemaeckt of fy aen \'t lefte eenige
naem naer de laegheyt hebben gegeven. Wij-
ders,

; 1

VAN S C Wf

ders 5 ftïèt dit mijn gevoelen fchijnt overeen
te flemmen dat defe naem van \'t eylandt, van
Album afgeleydt, \'t zy het Albion, of Albium
is, noch in Schotlandt, gelijck in fijn gèboor-
teplaets, beflandighlijck blijft, en in fbo veel
verwiifelingen van inwoonders, en in veran-
deringen van Rijcken, talen én andere dingen
nooyt heeft konnen uytgewifcht worden. En
hoewel defe dingen by ons waer, of de waer-
iieyt naefl fchijnen , foo fullen wy echter, in-
dien iemant iets beter bybrengt, gaerne tot
fijn gevoelen overgaèn. Dusverre van d\'oude
namen van \'t eylandt. Nu fchijnt het naefle
te zijn dat wy de gelegenheyt der landen vér-
voigen. D\'Engelfche Schrijvers hebben fel-
ven heel befcheydelijck en breedelijck daer af
gefchreven. Maer He<5tór Boétius heeft in de
befchrijving van Schotlandt fommige dingen
niet met al te groote waerheyt voorgéftelt,
en anderen tot\'dwaling gebracht, terwijl hy ,
al te lichtgeloovigh, \'t getoelèn van andereii
roeckelooffelijck verbreydt heeft. Wy, wat:
ons aengaet, fullen \'t geen , dat fbodanigh
bevonden wordt, Hchtelijck, en ter vlucht
aenroerén, en de dingen, die of duy fier, of
niet waer voortgebracht fchijnen, verbeteren
foo veel ons mogelij ck fal zijn. Engelandt,
foo veel ons voorflel aengaet, wordt bequa-
melijck gedeelt door vier vloeden , van de
wekken twee, de Dee en Sabrina, in dTrfche
zee, èn d\'andere twee, de Teems eü de Hum-
ber , in de Duytfche zee vloejen. Walks , in
drie landtfchappen onderfcheyden, kght tuf-
fchen de Dee en Sabrina befloten; en tufTchen
de Sabrina en dè Teems is defe geheele zijde
van Engelant, die haer uytficht naer Vranck-
rijck heeft. De landen , tuiïchen dé Teems
en Humber gelegen , maken een derde déel;
en alk de landen, die fich van de Humber en
Dee naer Schotlandt uytflrecken, behooren
tot het vierde deel.

Schotlandt wordt van d\'Engelfchen afge-
fcheyden eerflelijck door de vloet Tweed,
door de hooghflc berg Zéviota, en ter plaets,
daer de bergh niet is, door een wal, die niet
lang gemaeckt heeft geweefl, en daer na door
de vloeden Efk en Sulway. Aen defe zijde van
defe grenspalen leggen de landtfchappen van
de Schotfche tot aen d\'Yrfche zee in dele or-
Merche. dening. Marcia, of Merche , in \'t wekk d\'En-
gelfchen nu de ftadt Barwkk houden, kght
aen de flihcker zijde van de vloet Tweed, eri
wordt naer\'tooflen van theFyrth of Forth, of
Van de zeeboefèm van Forth , en naer \'t zuy-
den van Engelandt befloten. Naer \'fc weften
aen beyde zijden van de vloet Tweed is Tei-
tei^dde-^ fidale , \'t welck van de vloet Teviot de naem
verkregen heeft, en wordt door de bergh Ze-
viot van Engelant afgefcheyden. Daer na vol-
Liddifddi, gen eenige kleyne landtfehappen, als Liddis-
Séotiandt,

O T L A N D T. 2|

dail, Eufdail en Efkdail, van de drie vloeden, eusM
die byna gelijcke naem voeren, te weten Lid- ^^kdaii;.
del, EusenEfk, dus genoemt. Eyndeiijck
koomt Annandail, van de vloet Annand , die Jman-
\'tbyna in\'t midden deurfnijt, en byde zee-
boefèm vanSulway in d\'Yrfche zee vloeyt,fbo
geheeten. Öm nu weer tot Forth te keéren,
de felve befluyt Lauden van d\'ooftzijde, dat
door de Coburnifche boffchen en Lamyrifèhe
bergen van Merche afgefcheyden wordt, dat,
fich daér na een weynigh weftwaerts keeren-
de, Lauderdail en Tweédail raeckt. Twee- Lmd^-
dail heeft tot grenspalen naer \'t zuyden en , -
weften, Liddisdail,Nithisdail, énClydsdail
De vloet Nith heeft aen Nithisdail, deur welk Nithisdaih
landtfchap hy in dTrfche zee vloeyt,de naem
gegeven. Lothian, van Lothus, Koning der LotUan^,
Pióten, dus genoemt, paelt naer \'t ooften aen
dè zeeboefem van Forth, of aen de Schotfche
2ee, en heeft naer \'t weften haer uytficht naer
Clydsdail. Dit landtfchap overtreft verre
d\'anderen in heushey t en bekefthey t, én in
overvloet van dingen , die tot het leven noot-
fakelijck zijn. Het wordt van vijf vloeden be-
fproeyt ; van de Tine , van de beyde Efken,
(die, eer fy in zee ftroomen, fich in een gracht
vereenigen) van Lyth en Alm.ond. Deièn ,
ten deel uyt de\'Lamyrifèhe, eh ten deel uyt
dePidlandifche bergen voortgekomen, vloe-
jen alle in de zeeboefèm van Forth. De fteden
in dit landtfchap zijn Dumbar> Hadina , ge-
meenlijck Hadinton, Delketh, Edimburgh,
Lyth, en Lymnuch. Verder naer \'t weften
leght Clydsdail, de beyde oevers van de vloet ci^dsMi
Ciyd bevattende. Dit landtfchap wordt om
de groote lanckheyt in twee Vooghdyen ge-
deelt. In d\'over Vooghdy is een bergh, niet
fèer hoogli, uyt de wekk na drie verfcheyde
zeen vloeden uytbreken;de vloet Tweed in de
Schotfche zeé , de vloet Annand in d\'Yrfche,
èn de vloet Clyd in de Deücaledonifche zee.
De voornaemfle fteden daer in fijn Lanarch
en Glafco , daer van de weftzijde Kylle aen-
paelt. Voorby Kylle is GalloWay,dat door dè
vloet Cludan van Nithisdail afgefcheyden
wordt, en fich byna geheel naer \'t zuyden
ftreckt , eh van des felfs oévet wordt byna
d\'overige zijde van Schotlandt bedeckt. Diè
gehéél landtfchap is rijcker van vee, dan van
graen. Hét heeft verfcheyde vloeden, die in
d\'Yrfche zee ftroomen , gelijck Ur , Deè,
Kennum , Cre, eh Lufe. Het ftijght ner-
gens tot bergen op, maer is echter genéel met
heuvels befaey t. Het water, in de dalen tufl
fchen defe heuvels ftaen blijvende, maeckt
byna ontellijcke poelen, die in \'t begin van dé
Herfft door regen de watergrachten vergroo-
ten , daer een ongeloofïelijcke menighte
van ael uytkoomt, die van d\'inwoonders met
teene korven gevangen en gefouten worden.

H Hei

•ii. ^ .

■24 B E S C H R.

Het uyterfte van defè zijde is het zeegebergh-
te der Nonanten , of tk Mtil of Gafm^ay ^
beneden de wekke in de mondt de zeeboefem
van de vloet Lufe is, die van Ptolemeus Reri-
gonius genoemt wort. Hier tegen over vloeyt
uyt de zeeboefèm van Clyd , heden the Fyrth
of Clyd genoemt, een zeeboefèm in, die ge-
meeniijck Loch Rian, en by Ptolemeus Vi-
dogara genoemt wordt. Al \'t landt, dat tuf-
fchen defè zeeboefems voortloopt, wordt van
d inwoonders Rinum , dat is de fpits van Gal-
loway.genoemt. De fèlven noemen het hooft
der Nonanten Mul, dat is beek, of friuyt.
Maer\'t geheele landtfchap wordt Galioway
(want Gallovid betekent in d\'oude tael der
Schotten Galler , ofFrankhman ) genoemt.
Beneden Loch Rian , aen de rugh van Galio-
way fackt Carrick allengs af naer de zeeboe-
fèm van Glotta, of anders the Fyrth of Clyd. Dit
landtfchap Carrick wordt van twee vloeden
deurgefneden, van de Stinchar en Griven, die
beyde m.et veel luftige dorpen befbomit zijn.
Tuftchen defe vloeden , daer veel heuvels
zijn,is \'t landt vruchtbaer van weyden en rijck
van graen, en heeft niet alleen voor fijn eyge
volck van landt- en zeekoft voor lich felf ge-
noegh , maer deelt oock veel aen fijn gebu-
ren mee, en wordt door de vloet Dunus van
Kylle afgefcheyden. Defè vloet neemt fijn
oorfprong uyt een meer van de fèlve naem,
die een eylandt in fich begrijpt, daer een ta-
melijck kafteel op ftaet. Daer na volgt Kyle ,
\'c welck naer \'t zuyden van Galioway befloten
naer\'t ooften aen the Fyrth of Clyd paelc ,

IS

naer \'t weften door de vloet Irwing van Cu-
ningham afgefcheyden, en in \'t midden door
de vloet Ayr deurgefneden wordt. Aen dele
vloet leght de koopfradt Ayr, die vermaert is.
Het landt is deurgaens vruchtbaerder in dap-
:iere m^annen , dan in vruchten of vee j want
iet is heel fchrael en mager van gront, \'t welk
de naerftigheydt der menfchen wet ,* en de
fchaerfheyt verfterckt de krachten van\'t ge-
moed en lichaem. Cuningham ftreckt fich
daer na noortwaerts uyt , tot aen de vloet
Clyd , en maeckt die tot een fmalle gracht.
Dit landtfchap voert een Deenfche naem, die
in hun tael des Konings wooning betekent:
\'t welck aenwijft dat de Deenen daer eertijdts
hun wooning gehad hebben. Naeft daer aen
naer d\'ooftzijde leght Renfrew , naer het
fteedtje genoemt, daer in fy eertijdts hun ver-
gaderingen hielden, en gemeenÜjck eenBa-
ronny geheeten. Dit landtfchap wordt van
twee vloeden deurgefiieden , die beyde de
naem van Chartus voeren. Na defè Baronny
Cijdsdaü. volght Clydsdail, dat fich aen de beyde zij-
den van de vloet Clyd uytfpreyt, en is in veel
gerechten verdeelt, uyt oorfaeck van des felfs
grootheyt. De voornaemfte vloeden daer af

Y V I N G

zijn aen de ßincker zijde Avennüs, en Duglas,
die inde Clydftroomen, en aen de rechter
zijde een andere Avenno, die Lothian van \'t
landt van Sterlin affcheyt. Defe twee vloeden
hebben een gemeene benaming der ftroomen
in plaets van d\'eygen naem aengenomen, ge-
lijck in Walles met een onderfcheyde uyt-
fpraeck de geen , die fy Avennus noemen.
Sterlin-Shyr wort naer\'t zuyden door de vloet Smfi\'
Avennus , en naer\'t ooften door de zeeboe-
fem van Forth van Lothian afgefcheyden.
Defe zeeboelèm, allengs kleynder wordende ,
en tot een tamelijcke vloer gebracht, draeght
by de ftadt Sterlin een brugh. Dit landtfchap
wordt van een vloet deurgefiieden , die aen-
merckelijck is, te weten Carron, by de welck
eenige oude geheughtekenen zijn. Ter ftinc-
ker zijde van de Carron zijn tWee aerde heu-
velen , van menfchen handen gemaeckt, ge-
Hjck de faeck aenwijft, en gemeeniijck Duni
pacis genoemt. Meer neérwaerts aen de felve
vloet, twee duyfènt fchreden daer af, is een
ront gebou fonder kalck, maer met ruwe ftee-
nen foo vaft gemaeckt, dat een deel van de
bovenfteen fich in d\'onderfteen voeght: in
voegen dat het geheele werck, aen malkander
gebonden, de laft der fteenen draeght, en van
onder allengs enger toegaet. Het bovendeel
is open. \'t Gemeen verdicht dat\'et nu tot
het een, en dan tot het ander gebruyck ge-
maeckt is, en ftelt nu d\'een , en dan d\'ander
tot ftichter daer af, yder naer fijn drift. Maer
ick heb eertijdtsdit gevoelen aengenomen,
dat ick achtte dat\'et de tempel van Termi-
nus, een afgodt, heeft geweeft, die, gelijck wy
verftaen hebben , ront en boven open getim-
mert wierd. \'t Geen,\'t welck onfe giilinggroo-
telijcks verfterckte , waren Duni pacis, niet
verre van daer, als of hier vrede gemaeckt
was, tot welcks geheugenis defè heuvels wa-
ren , om dat de Romeynen hier de paelfteen
van hun gebiet geftelt hadden. Niets ter we-
relt fou my van dit gevoelen afgebracht heb-
ben , foo ick niet uyt geloofwaerdige lieden
vernomen had,dat\'er in fèker eylandt veel ge-^
bouwen waren, in alles dit gebou, aen \'t welck
wy gedacht hebben , gelijck, behalven dat fy
wat grooter en ruymer waren. In Roffia zijn
noch twee kapellen van gelijcke gedaente.Dit
deê my van mijn gevoelen twijfïèlen, en oor-
deelen dat het een gedenckteken van gedane
dingen was, of eer zuylen, en byna buyten de
werelt gebout , op dat fy van \'t gewelt der
vyanden vry fouden zijn. En fèker, \'t zy dat
dit zuylen zijn, of (\'t welck fbmmigen ver-
moeden) graven van vermaerde mannen, fbo
geloof ick echter dat dit geheughtekenen
zijn , aen een eeuwige gedachtenis gewijd,
maer van ongeleerde en onbefchacfde men-
fchen naer de gelijkenis van dit gebou/t welck

aen

VAN S C H

aen de Carroh is, gefticht. Ter rechter zijde
van de Carronis een landt, byna vlack, maer
echter m.et een kleyne heuvel, byna in \'t mid-
den tuftchen Duni pacis en dit gebouw, daèr
in de bocht van de hoeck noch heden de
överblijffelenvaneen tamelijkeftadt befpeurt
Worden. Maer de befchrijving der plaetfen^en
de grontveft der muren is geheel verwart, ten
deel door de boerfche zeden , en ten deel
door \'t opdelven der vierkante fteenen tot de
naefte dorpen van dat gebiedt. Beda van En-
gelandt noemt deiè plaets ront uyt Guidi, en
ftelt die in een hoeck van Severus wal. Veel
deurluchtige Romeynfche Schrijvers gedenc-
ken aen defe wal, veel voetftappen zijn \'er af
overigh, en veel fteenen met fchrift worden
daer uytgedolven, daer door getuygeniflen
van verwinning, door de Hoofdleden verkre-
gen , of graffchriften bekent gemaeckt wor-
den. En dewijl {gelijck de voetftappen van
beydé aenwijlèn) Van Adrianus wal weynigh
niin als hondert duyfènt Ichreden defè wal af-
gelegen is van de geen,die te voren van Adria-
nus gebout was, foo heeft het een groote on^
v.etentheyt der gener geweeft, die d\'Engel-
fche faken befchreven hebben , foo zy de La-
tijnen , die dit in gefchrift hebben gebracht,
ïiiét Verftaen hebben^ of anders een waerloos-
heyt, dat fy \'t geen, \'t welck foo klarelijck be-
fchreven was , dus verwardelijck overgelevert
hebben. Dit zy foo beyde, de faeck dunckt
niy echter fbodanigh , dat ly waerdigh is be-
^üpt, of tenminften lichtelijck vermaent te
Worden, voornamclijck dewijl liyt de geheug-
tekén\'en, alfeê gelèght, en uyt de Hiftorie van
Beda Anglus genoeghfaem blijckt, dat hier
eertijdts de grenspael tulTchen de Britten eö
Schotten heeft geweeft. Maer de genen, die
Verdichten dat hier Cahieloduniim heeft ge-
weeft , beweeren dat het gebouw, daer af wy
gelproken hebben, een tempel van Claudius
Cxizr heeft geweeft ^ fcker, beyde met eert
ydele onwaerheyt, dewijl Camelodunum, een
Colonia of voortplanting der Romeynen ,
meer dan drie hondert duyfent fchredenvan
delè plaets is, foo men Ptolemaius, en Anto-
ninus Reysboeck gelooven mach. Cornelius
Tacitus wijft defe dooling opendijck aen,met
het geheel overigh verhael, maer voorname-^
iijck hiermeê, dat hy befchrijft dat de Ro-
meynen , Camelodunum verloren hebbende,
in de tempel van Claudius Ca:far, om hun le-
^ven te bergen, gevlucht waren. Maer\'t zy
dit gebouw een tempel van Terminus of Pael-
fteen, of een geheughteken van een andere
faeck heeft geweeft, het heeft geen deuren ,
van de wekken men eenigh bewijs fiet, en is
boven op een fteenwerp open, en kan niet al-
leenlijck geen tien krijghslieden decken,maer
oock naeuwelijcks begrijpen. Wat dan, als ^

O T L A N D T. 2 j

in \'t veertighfte jaer na de tocht van Claüdius
Ca^far, Julius Agricola d\'eerfte der Romey-
nen in defègeweften deurgedrongen heeft?
als in\'t vijftighfte jaer na Agricola Adrianus
de grenspael vaa\'t lantlchap tuffchen deTine
en Efk met een gemaeckte wal geftelt heeft,
van \'t welk noch tekenen in verfchey de plaet-
fen overigh zijn. Maer Septimius Sevèrus ,
omtrent 210 jaren na Chriftus geboorte in
Britannia gekomen , heeft hondert duyfent
fchreden voorby de grenspael, van Amfianos
geftelt, van de zeeboefem Glotta , tot aen dè
lamenvloejing van ForthenAventius, een wal
gemaeckt,, van de welck noch veel en klare
tekenen overgebleven zijn. Hier koomt noch
by,dat wy in d\'oude geheughtekenén nergens
vinden dat het bewint van de Pklilche itaet
niet te Camelodunum heeft geweeft , maer
dat de Konincklijcke ftoel, en de lètel van de
eerft-e BifTchop t\'Abrenetliy was, die federt in
S. Andries kerck verandert is^ Indien mxn
vracght, wat de Pvomeynen bewogen heeft
om derwaerts een Colonie te bren2;en , en

1 r

waerom fy die in een loo onvruchtbaer, en
(gelijck de ftant toen daer was.) bofchachtigh
en ongebout landt gevoert, en voor de dage-
iijcklcheoverlailen der wreetftè vyanden ge-
voed hebben ? lbo lullen ly antwoorden , ge-
lijck ick acht, (want ick fie niet dat fy iets an-
ders konnen antwoorden ) dat die door \'t heyr
ter zee befchut v,ierd , vermits toen delche-
pen de vloet Carron tot aen dè poorten van
de ftadt op voeren. Indien dit waer is, foo
moet het nootfakeüjckwefen dat de landen ,
aen de beyde oevers van de zeeboefem Forth
leggende , door d overvloejingen van dé
groote zeéondergeloopen, en dieshalven on-
vruchtbaer geweeft hebben, die echter alleen
in dat geweft behoorden vruchtbaer geweeft
te zijn. Hier op volght iioch defe Vraegh, dié
fwaerder is, te weten , dewijl het zeewater de
plaetfen omtrent Forth van weêrzijden in-
nam , waerom de Romeynen niet liever daer
hun wal eyndighden, dan die door een over-
tollige arbeyt veel duyfent fchreden verder te
brengen. Verby Sterlinfhyr kght Lennóx, Lemc^*
van de vooghdy van Renfrew door the Fyrth of
Clyd, en van de vooghdy van Glalco door de
vloet Kelvinus, Van Sterlinfhyr door \'t ge-
berghte , en van Tay door Forth afgelchey-
den; en eyndight eyndeïijck aen \'t geberghte
Grampius, aen welcks voet de binnenzee Lo-
mund , vier-en-twintigh duyfent Ichreden
langh, en aclit duyfent fchreden breet, fich
in een hol dal uytbreyt, en meer dan vier-en-
twintigii eylanden in fich begrijpt, en, behal-
ven een groote menighte van andere vilTcheri
noch een ftach van viffchen heeft, die fy Pol-
laken noemen, enfmakehjck om t\'eten zijn.
Kort, defe zee uytbarftende, ftort fich zuyd-

waerts

waerts uyt naer de vioet Levinus, die aen\'t Maer\'t overige landt tot aèn Fortli is doot
landtfchap de naem gegeven heeft, en valt in d\'eerfucht in verfcheyde vooghdyen verdeelt^,
de zeeboefèm van Clyd by Dunbritton, een te weten van Clacman , Colrofs en Kinrofs.
kafleel en fladt, beyde foo genoemt. Het APtlandt, dat ter zij den van defe landen, en
uyterfle deel van Lennox is wat bultigh door van d\'Ocellifche bergen af door Forth en de
de lefle heuvels van de Grampifche bergen , Tay befloten wordt, loopt ooflwaerts naer de
deurgefhedendoor een kleyne zeeboefèm,die zeeipitstoe, en wordt met een naem Fyfe
fy om de kortheyt Gerloch noemen. Voorby genoemt, dat genoegh voor fich felven heeft
defè is een andere zeeboefem, veel breeder , van alle dingen, die tot het gebruyck van \'t
diefy Longus noemen, van de vloet Lon- leven nootfakelijck zijn, en op fijn breetfie
gus , die daer in vloeyt, en die tot een fclieyt- is ter plaets, daer dit landtfchap van de bin-
pael tuifchen Lennox en Cowell verflreckt. nenzee deurgefiicden wordt, en van daer fich
Cowell, Argyle ofErgyle, enKnapdail wor- van weerzijden te famen prangt tot aen de
den door veel enge zeeboefèms, uyt th Fyrth fladt Carrail. De Levin, die fich in zee flort,
gefproten, in veel deelen gedeelt. Een, is d\'eenige vloet, die hier gedenckwaerdigh
onder d\'anderen vermaert, wordt Loch Fynn is. De geheele oever is met veel fleedtjes be-
genoemt , van de vloet Fynn , die daer in fèt, onder de wekken meefl, om d\'oefening
vloeyt. Defe flreckt fich verder dan fèftigh der goede konflen , aenmèrckelijck is S. An-
duyfènt fchreden in de langte uyt. In Knap- dries, van d\'oude Schotten Fanum Reguli ge-
dail is de binnenzee Aw, daer een heel kleyn noemt. Meer innewaerts byna in\'t midden
eylandt in leght, dat een flerck kafleel heeft, van \'t landtfchap is Cowper, daer d\'overige in-
De vloet Aw, die d\'eenige in die geweften in woonders van Fyfe te famen komen,omRecht
de Deücaledonifche zee zijn uy tgang neemt j t\'ontfangen. Daer dit landt aen Erne raeckt,
hèefc fijn oorfprong uyt defe vloet. Voorby is Abirnethy , een oude Konincklijcke fladt
Knapdail weftwaerts aen loopt Cantyr uyt, derPióters. Hier vloeyt d\'Ern in de Tay, die,
dat is Hooft van \'t landtfchap, recht naer Yr- de grootfte der vloeden van Schotlandt, uyt
landt, van\'t wekk het door een tamelijcke de binnenzee van Tay, in Braid Albin gele-
flraet afgefcheyden wordt. Dit landtfchap is gen , uytbarfl , en vier-en-twintigh mijlen
langer dan breet, en met fukk een enge hals verre flroomt. Defè vloet, fich naer \'t Gram-
aen Knapdail gevoeght, dat die op het engfte pifche geberghte wendende , raeckt Atholl, ^tyu,
naeuwelijcks duyfent fchreden breet is, \'t welk een vruchtbaer landtfchap, in de wilderniffen
noch niets anders is, dan fant, en foo laegh, van Grampius gelegen. Een deel daer af, aen
dat het fcheepsvokk dickwils hun fchuyten de voet van \'t geberghte in de vlackte ge-
daer over flepen, en dus een korter reys ma- plaetft, wordt Blair genoemt, \'twelck een
ken. Hier aen leght Lorn , dat oock aen Ar- gront, die vry van boomenis, betekent. Be-
gyk paelt, en tot aen Abyr reyckt; een effen neden Atholl, aen de rechte oever van de
en vruchtbaer landtfchap. Ter plaets, daer Tay, leght de fladt Caledonia, die alleeniijck
het Grampifche geberghte laeghfl, en beft d\'oude naem behout,gemeenlijckDuncalden,
beganckeiijck is, kght een landtfchap, Braid dat is een heuvel, met hafelaer beplant ^ want
Albin genoemt, dat is als of men\'thooghfle de hafèlaer deur d\'ongeboude landen fich
deel van Schotlandt feyde; en ter plaets, daer wijt uytfpreydende , en door de fchaduw der
het op fïjn hooghfle is. Drum Albin, dat is de boffchen de landen bedeckende , heeft aen \'t
rugh van Schotlandt, en niet geheel fonder volck en aen de fladt de naem gegeven : want
oorfaeck,- dewijl uyt delè rugh ftroomen de Cakdoners, onder de vermaertlle volcken
naer de beyde zeen vloejen, fommigen zuyd- der Britanners getelt, maeckten een tweede
waerts, en fommigen noortwaerts. Want uyt deel van \'t Rijck dér Piden , die van Aftimia-
de binnenzee Erne, vloeyt de vloet Erne , die nus Marceüinus in Cakdoners en Vedurio-
naer \'t koude ooften flroomt, en op drie duy- ners gedeelt worden,van de wekken nu naeu-
fent fchreden beneden Perth in de Tay valt. welijcks iets meer van de naem overgeble-
Van defè vloet heeft in d\'oude tael der Schot- ven is. Beneden Dunkalden is Perth, twaelf
ten Strathern de bynaem gekregen: want fy duyfent fchreden van daer aen de fèlve rech-
noemen gewoonelijck het landtfchap , aen terzijde van d\'oever gelegen. Beneden Atholl
d\'afvloejing der vloeden gelegen, Strat. Tuf- aen de flincker oever naer \'t ooften is Gaurie, cmrü.
fchen de bergen van dit landtfchap, en de zee door fijn koornvelden vermaert ,• en beneden
Forth ftreckt fich Tay uyt, \'t wekk de naem dit landt breyt fich weer uyt, tufTchen de Tay
van de vloet Tay, die dat in \'t midden deur- en Efk, het landtfchap Angus , of, gelijck
fnijt, verkregen heeft. Het flreckt fich uyt d\'oude Schotten fpreken, iEneia. Sommi-
tot aen d\'Ocellifche bergen, die ten meeflen- gen meenen dat dit Horeflia, of naer d\'uyt-
deel, met d\'ackers, aen der fèlver wortels ge- (praek der Engelfchen Foreflia genoemt heeft
kgen, in de vooghdy van Erne getelt worden, geweefl. Hier in leght de fladt Cowper, die,

van

• I

I
■f

I r

. U\'

M i

i

1

S C H

\'tan Boèthms, fijn vaderlant eer/uclitiglilijck
veiiieffende,Dei-donum, dat is Godsgaef, ge-
iioemt wort. Want ick acht dat d\'oude naem
Thaodunum heeft geweeft, van Dun , dat is
beuvel, aen dé Tay gelegen, aen welcks voet
feen ftadt gebout is. Veertien duyjfent Ichre-
den van daer buyten de Tay vint men Abre-
nethea , anders Abrinca genoemt. Daer ha
volgt de zeebergh Rubrum , die vermaert is,
en daer de vloet Efk, met de bynaem van
Zuyd , deurvloeyt y en North Ellcfcheyt het
van MerniSjdat ten meeftendeel vlack en effen
van gront is, tot dat voorby Fordun en Duno-
trum het Grampifche geberghte het kafteel
van den Graef Martialis ontmoet, én dit
lantfchap, allengs fackende, neemt eén eynde
aen de zee. Verder naer \'t noorden is de mont
van de vloet Deva, gemeènlijck Dee, en om-
trent duyfent fchreden verder Dona. Aeii
d\'een is Abirdeen, door déviffchery der Sal-
men vermaert, en aen d\'ander de fètel van de
Biifchop, én openbare fcholen , die door
d\'oefféning van alle vrye konften bloejen. Ick
vind in oude geheughfchriften , dat defè
naeftre ftadt Abredea genoemt heeft geweeft.
Maer nu worden defe beyde fteden Abirdeen
genoemt, en met de bynameri van oudt en
nieu onderfcheyden. Van dit fmalle voorhooft
tuftchen defè vloeden begint Marr, dat, fich
allengs uytbreydende, fïch tot feftigh duy-
fent fchreden itl de langte, tot aen Badenach
uytftreckt. Dit landtfchap wort vari een deür-
gaendè rügh begrepen, en fehdt fijn vloeden
naer ^dè beyde zeen. Naeft aen Badenach
leght Abyr, dat fich naer de Deucaledonifche
zee neyght^ een landtfchap (naer dé wijfe
der Schotten) voornamelijck overvloedigh
van zee en landtgewas. Het is heel vruchtbaer
van koorn-ackers en weyden,en vermakelijck
door de fchaduw der boftchén, eh door dè
luftighey t der beeken en bronnen. Het is fbo
rijck van inkoomft der viffchen , dat het byna
Voor geen landtfchap van Schotlandt wijckt.
Want behalven de groote overvlpet van ri-
Viêrvifch, dié foo veel rivieren befchaffen, foó
koomt oock de zee met eeri lange gracht in-
gedrongen over \'t vlacke landt, en, in een
ftreeck landts , die een weynigh hooger is,
bedwongen j verfpreyt fich wijder uyt 3 en
wordt als een poel, of eer als een meer, waer-
om het in die tael Abyr, dat is havèn genoemt
wordt j en daer af fy oock aen \\ geburige hnt
daer omtrent een felve naem geven. Dege-
nen , die Engelfch fpreken, noemen defè bey-
de, te weten defè zeeboefem, en\'t latldtfchap,
qualijck en t\'onrecht Loch-Abyr,, Defe drie
landtfchappen, Abyr, Badenach èn Marr be-
ftaen de geheele breette van Schotlandt tuf-
fchen de beyde zeen.Noordewaerts naeft aen
Marr is Buchan, door de vloet Dona daer af
Schotlandt,

Ö t L A N D T.

gefcheyden. Dit landtfchap ftreckt fich van
alle landtfchappen in Schotlandt diepfte in
zee, en is tamelijck overvloedigh van weyden
enfchapen , en heeft Van andere dingen ge-
noegh middelen , die tot het leven nootfake-
lijckzijn. En hoewel des fèlfs vloeden van
falm overvloejen, foo koomt echter defe ftach
van viftchen nooyt in de rivier van Rattray.
Op des felfs ftrant is een hol, welcks eygen-
fchap niet behoort voorbygegaen te zijn Het
water, uyt het natuurlijck gewelf allengs af-
druypende, verandert terftont in lange fpit-
fèhé fteenenj en indien het hol niet door men-
fchen handen geftadigh gefuyvert en geopenc
wierd , fbo fbu dè ruymte in korte tijdt tot
éen \'t gewelf vol zijn. Dé fteen, dus geteelt,
krijght als een middelnatuur tuftchen glas en
fteen: want hy kari breken, én wordt nimmer
foo hart als marmer. Wy,te Tholoufe zijnde,
omtrent in\'t jaer 1544 > verftonden van ge-
loofwaerdige lieden dat\'er iii\'t naefte Pyre-
nefche geberghte een hol was, \'t welck in al-
les hier mee overeenkoomt. Noordewaerts
voorby Buchan zijn twee landtfchapjes, Boyn ^ ^^
én Ainie, die fich uytftrecken tot aen de vloet J/tJe,
Spey, de welck hen van Murray affcheyden:
en de vloet Spey fpruyt üyt de rugh van Bade-
nach, daer aen wy gedacht hebben. Niet
verre van des felfs oorfprong is een Loch , of
binnenzee, daer de Lutea uytbreeckt, die fich
tiaer de weftzée begeeft. Men feght dat aen
des fèlfs mont een treffelijcke ftadt heeft ge-
Weeft , naèr de vloet Enerluteagenoemt. Se-
ker, \'t zy men op d\'aert van \'t geburige landt,
of op de bequaemhey t van de fcheepvaert, en
toevoer ter zee fiet , defè plaets is tot eeri
koopftadt bequaem. Oock hebben d\'oude
Koningen, defè bequaemheyt volgende, hier
eenige eeuwen in \'t kaftcel Evonia gewoont,
die, gelijck Vele verkèerdelijck miCenen , nu
Stéphanodurium is: want des fèlfs puynhoo-
pen en overbüjffelen worden noch in Loril
getoont. Men vindt noch eenige landtfchap-
jes tuffchen Buchan, en de weftzee, daer m.eé
wy ons niet fiillen verletten , dewijl \'er niets
voortreffelijk of gedenkwaerdigh in is. Voor-
by Spey tot aen Nes volght Murray, eertijts, Mumj-:
gelijck men gelooft, Varar genoemt. Tufl
fchen defe ftroomen maeckt de Duytfche zee,
als ruggelings weftwaerts ten lande indringen-
de, de ruymte van\'t landt enger deur haer
zeeboefèm,die landewaerts infchiet. Dit lant,
fbo groot als \'t is, is vruchtbaer van vruchten
en weyden, en in luftigheyt en vruchtdragen-
de boomen het voornaemfte van\'t geheele
Rijck. Het heeft twee fteden, die gcdenck-
Waerdigh zijn, Elgin aen de vloet Loifie , die
noch d\'oude naem behout, en Nes aen dé
vloet van gelijcke naem. De Nes vloeyt uyt
de zee Nes, die vier-en-twintigh mij len lang

iBn

G H R Y V I N G

is. Dit water is byna akijdt warm , en nooyt
foo icout, dat\'et bevrieft : ja indien\'er in\'t
felile van de winter fciiofTen ys in vloeyen, de
felve fmelten in korte tijdt door de warmte
van \'t water. Weftwaerts voorby Loch Nes
ftreckt het vafte landt fich acht duyfent fchre-
den uyt. Ia \'t geen, \'t wekk belet dat de zeen
te famen komen, en\'t overige van Schotlandt
tot een eylandt maken , is heel kleyn: want
de ruymte, van defe zeemonden tot aendc
Deucaledonilche zee, is byna geheel met zee-
boefèms , in \'t landt iogefpat, afgefiieden.
\'t Geen, \'twelck voorby Nes in defe enge zee-
monden kght , wordt gemeenlijck in vier
landtfchappen gedeelt, Strathnavern, naer de
vloet Navern genoemt. Voorby de mont
van Nes, daer hy in de groote zee vloeyt, is
Rofs, dat met hooge zeebergen in de zee uyt-
loopt, \'t wekk de naem felf oock aenwijfl:;
want by de Schotten beteekent Ros een zee-
geberghte. Dit landtfchap is langer , dan
breet: het ftreckt fich uyt van de noortzee
tot aen de Deücaledonifche zee. Ter plaets,
daer het tot bergen rijft, is het wreet en on-
vruchtbaer , en daer het fich in velden uyt-
breyt, bef^ijckt het in vruchtbaerheyt byna
voor geen lantfchap van Schotlant. Het heeft
fèer aengename dakn , en vlackten, die met
vifchrijcke vloeden befproeyt zijn; oock veel
vifchrijcke meeren, m>aer de Lubrum is de
grootfte van allen. Van de Deücaledonifche
zee krimpt d\'oever allengs in , en went fich
ooftwaerts te rug. Aen d\'andere oever maekt
de Noortzee fich een wegh tuifchen hooge
klippen deur, en fpreyt fkh innewaerts in een
groote zeeboefem uy t, die tegen alle ftormen
een heylfäme haven, en een fekere toevlucht
is: want de genen, die daer inkomen, vin-
den d\'ingang veylighj en innewaerts voor alle
vloten, hoe groot iy oock zijn, een fèer goede
ree tegen \'t gewelt van de hemel en zee.Naeft
aen Roß noordewaerts kght Navern , van de
vloet Navern dus genoemt, die van d\'inwoon-
ders , d\'eygenfchap van de lanttael volgende,
Strathnavern geheeten wordt. Dit landtfchap
wordt naer \'t zuyden van Rofs, naer \'t weften
en noorden van de Deücaledonifche zee, en
naer\'t ooften van Cattenes befloten. Sowther-
landt leght tuffchen alk defè landtfchappen
fbodanighin, dat het aen alle aenpaelt, en
van eenige ftreeck daer aen roert. Want het
heeft voor fich naer \'t weften Strathnavern,
naer\'t zuyden en ooftenRoß,en naer\'t ooften
Cattenes. De boeren zijn van natuur meer tot
weyden , dan tot d\'ackerbou genegen. In dit
landtfchap is by mijn weten niets befonder ,
behalven dat het bergen van wit marmer
heeft j een groot wonder in de koude gewe-.

ften, en noch tot geen nut en dienft gebruykü,
om dat d\'overdaet, die de werckmeefter daer
af is, hier noch niet ingeflopen is. Cattenes is Camdi
naer \'t noorden \'t lefte landtfchap van Schot-
landt,daer het Strathnavern ontmoet: en defè
twee landen trecken de breette van Schotlant
in een eng voorhooft in , daer drie zeebergen
uytftygen.De hooghfteis in Strathnavern,die
Ptolemeus Orcas, ofTarvedrum noemt. De
twee anderen, niet foo hoogh, zijn in Catte-
nes , te weten Vervedrum , nu Hpia, enBetu-
bium, t\'onrecht by Hedor Boctius Dum^c,
nu Dunsbei gemeeneüjck, en van anderen
Duncans Bei geheeten. Het fchijnt dat met
het weghnemen van eenige letters uyt defè
naem de benaming van Dunsbei gemaeckt
Aen de voet van de bergh is een tame-

is.

lijcke zeeboefem, die van de fchepen, uyt
d Orcadifche eylanden aenkomende, tot een
haven gebruyckt wordt. Een zeeboefem
wordt gemeenlijck Bei genoemt. Dewijl dan
defè zeeboefem van de geburen Duncans of
Donachs zeeboefem genoemt wierd,fbo heeft
de gemeene tael uyt defe twee benamingen
Dunsbei gemaeckt. Ptolemeus plaetft in dit
geweft de Cornaviers, van wekke naem noch
eenige teekenen overigh zijn: want fy noe-
men \'t kafteel der Graven van Cattenes ge-
meenlijck Gernico: en de genen, die by Pto-
lemeus en d\'uytheemfchen Cornaviers zijn ,
hebben , foo \'t fchijnt, by de Britanners de
Kernikers geweeft^ want dewijl hy niet alleen-
iijck in dit geweft , maer in een heel verfchey-
de deel van\'t eylandt, namelijck in Corno-
vallia de felve Cornaviers plaetft , die d\'oude
Britannifche fpraeck behouden, foo noemen
fy die noch Kernikers. En miflchien fou de
geen niet wanfchickelijck oordeelen, die de
Cornovalkrs voor Kernicovallers,dat is Ker-
nicis Gallis genoemt achtte. In \'t middellandt
fchijnen ook eenige teekeneö van defè naem,
die echter heel duyfter zijn, gebleven te we-
fen. WantBeda fchrijft dat het begin van Se-
verus wal niet verre was van \'t kloofter Keber-
curnig; en men vindt echter geen bewijs van
\'t kloofter in defè plaetfèn. Niet verre van
daer hout ftant het halfverwoefte kafteel der
Duglaffers, Abrecornum genoem.t: maer of
defè beyde benamingen, of een daer af van
Kernick bedorven is , laet ick aen de lefer

t\'oordeelen.

uy ^ijn nu tot iEylanden gekomen; en de-pijl in
de hefchrijying der fehe Buchananus een \'Weynigh lan-
ger is, dan de plaets hier Dereyfcht, en oock Jwarelijck
een beter befchrijving uyt Schotlandt Verhoop, foo heb
ick geacht dat ick heft fou doen, dat ich die op hm plaet-
fen^ dat is by de karnen^ in voeghde.

Vaa

m

Van de Landtfchappen en plaetfen van Duytslandt ^
die door de naerftigheyt der Schotten tot het
Chriftelijck geloof zijn bekeert*

Een man ^ my geheel onbekent ? heeft over fes jaren defe verhandeling
uyt Duytslandt aen my gefonden , die ghy , foo ghy t goet vint,
a^n d\'üytgang van dit werck kunt by voegen ; maer ick
laet dit aen uw oordeel. loan, Scotm Smo-Tar--
\'vatim ïn ßkere hrief aen loan. Blaeu.

Eheel Beyereii eert
voor fijn Apoflel
en opperfle patroon
S. Rupertus , foon
van de Koning der
Schotten, die, in de
fèfle eeuw in Duyts-
landt komende ,
Theodon, Hertogh
van Beyeren , met
byna alle fijn overflen te Regensburg doopte.
Toen dit gedaen was, trock hy vanjKegens-
burgh, en befproeyde alle volcken daer ront-
om met het Chriflelijck geloof. Hy flichttc
daer na van de gront op de fladt Saltsburgh,
cn wierd met eendrachtige toeflemming van
allen tot eerfte BifTchop van defè ftadt ver-
klaert. Eyndeïijck, na dat hy veel treffelijcke
daden gedaen had, verhuyfde hy uyt dit fterf-
felijck naer\'t éeuwigh leven. Delè en meer
andere dingen worden breedelijck belchreven
gevonden in de geheughfchriften van Salts-
burgh, die gedruckt zijn by Hendrick Cani-
fius, tom. 4 Antiqu.^ ledionis, en hier en
daer by de nieuwe Schrijvers.

Omtrent in de felve eeuw quamen uyt
Schotlandt naer Duytslandt Columbanus en
Gallus, die, veellandtlchappen deurgereyft
hebbende, eyndeïijck in Swaben hun verblijf
namen, en , daer met de verkondiging van
.Godts woordt, en met wonderdaden in de
wijngaert des Héeren arbeydende, veel in-
woonders tot het heylighfte geloof aen Chri-
ftus bekeerden. Columbanus trock naer Ita-
lien , maer Gallus , van fieckte aengetaft, was
gedwongen in Switfèrlandt te blyven, daer
hy, federt,fijngefbntheyt weergekregen heb-
bende, een kloofter boude, \'t welck noch naer
fijn naem S. Gallus kloofter genoemt wordt,
by \'t welck heden een vrye ftadt van de fèlve
naem te fien is, die in de voorgaende eeuwen
d\'Abten van S. Gallus onderworpen heeft ge-
weeft:. Sie defe en veel andere dingen by lo-
nas, in \'t leven van S. Columbanus, \'t welck
by Beda, en by Wallafridus Strabonerus ove^
righ is, en in \'t leven van S. Gallus, by Lau-
rentius Surius. Befie oock Theodorus Cam^

:)edonenfis in \'t leven van S.Magnius, \'t welck
)y Hendrick Canifius overigh is, tomo 4 Anti-
qu^ledionis, foo ick my niet vergis 5 want
ick heb nu \'t boeck niet by der handt. Men
voeghhier noch de nieuwe kerckelijke Schrij-
vers by.

Niet lang hier na quam uyt Schodandt Ki-
lianus, met Colonatus, en Totuanus, die, van
de Roomfche Paus Cotion macht om \'t Euan-
gelium te predicken ontfangen hebbende,
naer Franckenlandt reyfden, en daer Gos-
bertus, Hertogh van Franckenlandt, met fijn sZnm ^
remalin , kinderen en onderdanen gedoopt
lebbende, \'kregen een rijcke ooghft van zie-
len in, en ontftaken in korte tijdt geheel Fran-
kenlandt met het htylfaem geloof aen Chri-
ftus. Maèr S. Kilianus, fiende dat deHartogh
Gösbertus, in plaets van fijn gem.alin by hem
hield fijns broeders echtgenoot, Geilana, een
onkuylche engoddeloofè vrou,beftrafte hem,
en vermaende hem vriendelij ck dat hyhaer
weghfènden fou. Doch defe boofe vrou, dit
verftaende,wierd in woede en gramfchap ont-
fteken , en ruftte niet voor dat fy Kilianus met
fijn medemackers had doen dooden. Defè
Kilianus was d\'eerfte BilTchop van Wirtsburg;
\'t welck oorfaeck is dat het Hertoghdom van
Franckenlandt, \'t Welck Karei de Groot aen
de BiHchoppen van Wirtsburgh gaf,gemeen-
lijck S.Kilianus erfgoet genoemt wordt. Wij-
ders , in de filvere munten , die door de Bif-
fchoppen van Wirtsburgh geflagen worden ^
fiet men de beeltenis van S. Kilianus, als van
d\'Apoftel en Patroon van geheel Francken-
landt. Sie defè en andere dingen in \'t leven
van Kilianus by Hendrick Canilius, tom. 5
Antiqua ledionis, en by Surius. Hier na, te
weten in de tijt van Pepijn en Karei de Groot,
quam S. Bonifacius de Schot in Vrieslandt, na
dat hy macht van de Roomfche Paus ontfan-
gen had. Sommigen maken, doch t\'onrecht,
een Engelfchman van defe Bonifacius : maer
hy heeft echter een Schot geweeft , gelijck
Marianus Scotus in fijn jaerboeck getuyght ^
als oockTrithemius in fijn boeck van de deur-
luchtige mannen des ordens van S. Bene-
di<aus, Hieronymu$ Flatus dé Bono ftatüs

xdu

H R Y V ï N

reiigioli, «n vericheyden andere, die nieuwer
^ijn. En na dat hy veel tot de Chrillelijcke
Godtsdienft , niet alleenlijck in Vrieslandt,
maer oock in Heffen, Turingen, Weflphalen
en Saxen gebracht had , wierd hy om fijn feer
groote verdienften , en om fijn heyligheyt
des levens tot AertsbifTchop van Ments ge-
maeckt. Defè rechtte veel nieuwe Bifdom-
men in Duytslandt op, en onder anderen het
Bifdom van Aichftadt, daer in hy tot overfle
ftelde S. Wiliibaldus de Schot, die van fbmmi-

V ^ ^

gen, doch belaclielijck, tot een Engelfchman,
en foon van Richard, Koningh van Enge-
landt, gemaeckt wordt , fchoon \'er in die
tijdtgeen Koning in Engelandt was, die dus
genoemt wierd, Maer hy wordt een Schots-
man genoemt van loannes Molanus in fijn
byvoegingen aen Ufuardus, en vanTrithe-
niius in de bovengemelde plaets, met veel
nieuwer Schrijvers. Sijn leerling wordt oock
tot een Schot gemaecla. Hy flichtte veel
klooflers , uyt de wekken het kloofter van
Fulda het voornaemfle heeft geweefl, in \'t
welck de Schotten foo wel als de Duytfchen
fonder onderfcheyt ontfangen worden. Maer
toen hy in Vrieslandt het Euangelium gepre-
dickt had , en fagh dat fbmmigen in de fchan-
delijke afgodendienft hardneckighlijk voort-
voeren , wierp hy alle hun afgoden af, die hy
verplette: om \'t welck de Barbaren, op hem
vallende, hemwreedelijckdoodden. Maer
S. Bonifacius wort van alle voor Apoftel van
Duytslandt gegroet. Befie des felfs leven ,
breedelijck van fijn leerling Wiliibaldus be-
fchreven , \'t welck te fien is by Canifius hier
voorgedacht. Doch Egilwaldus heeft daer
na fijn leven noch breedelijcker befchreven ,
gelijck te fien is by Surius, en Nicolaus Serra-
rius in de gefchiedenifl\'en van Ments.

In deiè fèlve eeuw quam in Saxen, om Chri-
flus Euangelium te predicken, S.Patto de
Schot, die om de groote verdienften van fijn
leven tot Biffchop van Werden in Weftpha-
len gemaeckt, en eyndelijck om Chriftus ge-
loof met de martelkroon gekroont is. Op
hem volghde in\'t fèlve Bifchdom S. Tanco ,
oock een Schot, die onder anderen tot fijn
nakommers gehad heeft Gortzla Ifingorus,en
Harruchus, alle Schotten en Biffchoppen van
Werden^ gelijck, om anderen voorby te gaen,
Albertus Krantzius in de Hooftftadt van
Saxen getuygt. Na defe tijden quam in Saxen
loannes Scotus, die yverigh arbeydende om
de geloovigen te bekeeren, eyndelijck Bif^
fchop van Mekelenburgh geworden is: en na
dat hy eenige tijdt lang defe kerck godvruch-
tighlijck en nuttelijck voorgeftaen had, wierd
hy om\'t geloof aen Chriftus van d\'ongeloo-
vigen gedoodt. Befie van hem Krantzius hier
voor verhaelt.

Omtrent duyfènt jaer na Chriftus geboorte DeSchot-
trock uyt Schotlandt Colomannus, de foon
van Malcolmus, d\'eerfte Koning der Schotten celitpn in
van die naem , foo my wel heught. Hy, tot
tweemael in \'t heylige Landt gereyft en weer-
gekeert zijnde, en willende noch ten derde
mael de fèlve reys aennemen, trock deur ver-
fcheyde landen in Duytslandt ^ en quam oock
in Ooftenrijck, en na dat hy daer veel van\'t
verfoejelijck waengeloof der afgoden en duy-
velen tot de ware Godsdienft gebracht had ,
wierd hy eyndelijck aengetaft, en als een ircy-
melijck befpieder m.et veel wreede pijnen ge-
pijnight , en daer na aen \'t kruys gehecht,
aen \'t welck hy heylighlijck fijn leven eyn-
dighde, en is door veel wonderdaden , foo in
fijn leven , als na fijn overlijden vermaertgé-^
worden. Sijn lichaem wordt eerlijck en gods-
dienftighlijck in\'t kloofter vanMelch, om-
trent twaelf Duytfche mijlen van Weenen,bc-
waert. Defè en meer andere dingen worden
in Officio fi\'Pe Brcpiario monaflerii Melicenfis geleièn*
Maer loannes Stadius, Hiftoriefchrijver van
Keyfer Maximilianus d\'eerfte, heeft het levea
van S, Colomannus in Sapphifche vaerfèn be-
fchreven , \'t welck by Laurentius Surius in \'ê
leven der Heyligen overigh is, en dus begint:
Aufimfanilus canimrpatronus,
Vulgidum fidus, radians ab arßo^
Scotiu gentisj Colomannus acer
Regia profes.

ïn defèr voegen Wordt Colomannus van alle
voor de patroon van Ooftenrijck erkent. Men
kan hier af oock befien Cufpinianus, en oock
Matheus Raderus in \'t heyligh Beyeren, en
Baronius in fijn jaerboecken. Men ftelt de
tijdt van fijn marteling in \'t jaer ion.

Meer andere Schotten hebben Chriftus
Euangelium in Duytslandt gepredickt. Maer
v/y füllen van hen kort hier nafpreken, als wy
van de kloofters der Heyligen in Duytslandt
handelen.

Vande Klöoßers dér SchotUnin
■Duytslandt,

Et eerfte en oudtfte kloofter, \'t Welck s.pimn\'^
wy Schotten in Duytslantgehadt heb-
ben, heeft in de ftadt Straesburgh ge-
weeft, en was gefticht van S. Florentius Schot,
BilTchop aldaer , omtrent in\'t jaer 66s , en ;
Wierd het kloofter der Schotten van S. Tho~ fier der
mas genoemt, in\'t welck Florentiusfelffedert sta^\'"^^
begraven is. Adelochus, Biffchop van Straes- bZgh*
burgh , heeft dit kloofter met groote onbiL
lickhey t, en fonder recht of reden den Sclaot-
fche Monicken afgenomen, en aen de Regu-
lier-Canonicken gegeven, gelijck ick in mijn
hiftorie breeder verhalen fal. Befie van dit
kloofter Surius, in\'t leven vaa S. Florentius,

Gafpar

VAN S C H

Gafpar Brufthius in fijn Biffchoppen van
Duytslant, en anxlere jonger Schrijvers. Maer
Jrhgaßus Voor S. Fiorcntius was Arbogafl-us,een Schot,
vSles- ßiffc^op van Straesburgh,die fijn amptGodt-
knrgk. vruchtighiijck en loffelijck bedient, alle d in-
woonders van de ftadt in Godts ware kennis
opgevoet, en hen van d\'afgodendienft afge-
bracht heeft. Befre hier af oock de Schrijvers
hier voor verhaelt.

Hier na wierden Veel kloofters voor de

Schotten in Duvtslandt gefticht, van Willem,

1

broeder van Achaius, Koning der Schoiten ,
die met Karei<le Groot een eeuwigh verbont
maeckte, \'t welck noch duert. Want defe
Willem , na dat hy treiïdijcke dienften in
d\'oorlogh aen Keyfer Karei bewefen had , en
fonder kinderen ftervende, maeckte Chriftus
en de Kêrck tot erfgenaem fijner goederen,
daer af hy verfcheyde kloofters voor de Mo-
nicken en geelfelijcke mannen van fijn vokk
in Duytslandt ftichtte , en met rijcke inkom-
ften begiftighde, onder de welcken het voor-
naemfte Was hetkloofter van S. lacob telle-
gensburgh, van \'t welck hy Abt, en van alle
d\'anderen Vifiteur enCorredor was.Hy heeft
noch verfcheyde anderen gebout, gelijck het
kioofter der Schotten van S. Märtinus te Keu-
len , het kioofter van S. Egidius te Neuren-
bergh, het kioofter der Schotten tAken ,
en het kioofter aen S.Petrus gewijd buyten de
muren van Regensburgh , \'t welck ind oor-
logh tuffchen Karei de Vijfde en de Keur-
vorflen derConfefc van Ausburgh verdelght
wierd ^ op dat de vyanden , derwaerts komen-
de , fich dae. niet ibuden verftercken, of be-
fchanften.

Van alle defe kloofters is heden riiet een ove-

Tscie-r

tfn ^ ^^^ het kioofter van S. lacob in de ftadt

fer te Re- Regensbui\'gh, welcks goederen en inkomften
gtrtsbmgh. oorfaeck van de gedurige oorlogen, in
Duytslandt v/oedende, fbo vermindert en tyt-
gcput zijn, dat die naeuwelijcks voor een of
twee geeftelijcken genoegh konnen zijn. Daer
by , de al te groote quifting van eenigen onfer
voorgaende Abten heeft gemaeckt dat het
voorgenoemde kioofter fich heden metfclpl-
den, en vreemde goederen belaft vint, ja fbo-
danigh , dat het voor jarelijckfche renten van
dehooftfbmme alleen jarelijcks omtrent drie
hondert guldens moet betalen : en dewijl dit
kioofter defe fomme niet opbrengen kan , om
dat de woedende foldaet des felfs landen en
gronden verwoeft heeft , fbo is het tot d\'uy-
terfte armoede en elenden gebracht. Want
dc fchultheeren aenvallende en parffende,
dreygen,foo fy in korte tijdt niet betaelt wor-
den , dat fy alle onfe goederen en befittingen,
gelijck men gemeeniijck fpreeckt, arrefteren
füllen. Maer de fchuldenaers aerfèlen, en
foecken uytftel. Wat meer ? yder meent dat
Schotlandt.

O T L A N D T. 3t

het met ons gedaen en gefloten is. En feker^
indien d\'almachtige Godt, volgens fijn barm-
hertigheyt, fich niet verwaerdiaht een\'ge
middel en hulpmiddel aen ons te beichic ken
fbo fie ick niet hoe wy \'t hooft door foo veel
golven van fwarjgheden fouden konnen bo-
ven houden, en oock niet door wat middel
fbo oudt en edel een kioofter , en vermaert
géheughteken onfer voorouders, bewaert kan
worden. ]a de Keyfèr fèlf, in defe laefte ver-
gaderino;en te Regensburgh de beweenelijcke
ftaet van ons kioofter fiende , handelde met
de Roomfche Paus , en met d andere Vorften
van\'t Rijck, om dit ons kioofter van ons af
te nemen , en aen de Duytfchen te geven in
voegen dat, fbo de Paus, des Keyfers verioeck
verv/erpende , niet ftijf en fterck voor ons ge-
fprokea had , wy ongetwijffelt gedwongen
hadden geweeft elders te verhuyfen , en \'t erf-
deel onfèr voorouders aen de vreemden en
uytlandigen over te geven. O wy elendigen
en rampialigen, die van Godt tot fulck een
tijdt gebracht zijn , in de welck wy (foo Godt
felf het niet afA^eert) foodanige dingen met
onfè oogen füllen fien! kk kan niet nalaten
met de Propheet uyt te roepen: Wee ons l wy
hebben gefbndighc. Wat oprecht, vroom
en eerlijck Schot kan met drooge oogen fbo
droevigh een fchoufpel aenfien ? Wie lian fon-
der tranen aenfchouwen dat dufdanige kloo-
fters en gefèlfchappen , van onfè voorouders
godtvruchtighiijck en loffelijck geflieht, van
ons foo veel hondert jaren al achter malkan-
der befeten , met de voorrechten en macht-
brieven van fbo veel Paufèn en K eyfers ver-
edelt , fbo verre gebracht worden, dat het te
forgen flaet dat de ware en oude befitters daer
uytgedreven, en uytheemfchen en vreemden
daer in gefèt füllen worden ? Dus verre hier
af lek ga voort tot andere dingen. De Vor-
ften van Duytslandt, het voorbeeldelij ck le-
venden de godvruchtigheyt der Schotten fien-
de 5 begonnen daer na fèlven kloofters voor
de Schotten te bouwen. Onder d\'eerfte van
hen was Embricho, Biffchop van Wirtsburgh,
enHertogh van Franckenlandt, die in\'t jaer
1135? voor de Schotten het kioofter van S. la-
cob , buyten de muren van de ftadt Wirts-
burgh, fèichtte : \'t welck wy Schotten noch
belitten , fchoon de jarelijckfche inkomften
feer kleyn en vermindert zijn, uyt oorfaeck
van de ge<Iurige oorlogen, kk heb gefèght
dat Emibricho d\'eerfte onder de Vorften ge,
weeft heeft, die kloofters voor de Schotten
gefticht hebben: maer indien wy van de kloo-
fters der Schotten fpreken , die van Vorften,
en anderen die geen Vorften geweeft heb-
ben , gebout zijn, fbo is het eerfte en oudtfte
voor d\'onfè, van de Duytfchen gefticht, het
kioofter der Schotten van Erford , door Wal-
K ter

32 BESCHRYVING VAN SCHOTLANT.

ter van Glisbergh in\'t jaer 1031 gemaeckt. ren, welcks naem my oock ontgaen is, ge-

Defe Walter was een edelman, enfijnnako- fticht het kloofter der Schotten t\'Aichftadt,

melingen zijn heden de Graven van Papen- drie Duytfche mijlen van Ingolftadt afgele-

heym ; en hy , geftorven zijnde , wierd in de gen. Wy hebben dit kloofter op een lèlve

fèlve kerck, die hy gebout heeft, begraven, wijiè, als voor verhaelt is , verloren. Daer

daer men noch fïjn graf fiet. Wy Schotten na, omtrent in\'t jaer 1240, is door deHer-

belittennoch heden dit kloofter , en twee an- togh van Beyeren gefticht het kloofter der xic4erder

deren , te weten van Regensburgh en Wirts- Schotten te Kelhem,niet meer dan drie Duy t- Schctte-rt te

burgh. Maer d\'inkomften van dit kloofter fche mijlen van Regensburgh gelegen. Maer

zijn fbo weynigh en gering, dat fynaeuwe- dit is door de rampen des tijdts, enderoor-

lijcks genoegh zijn om een menfch te voe- logen foo verarmt, dat wy niets daer af over-

den. Doch wie weet wat de fpade avont noch behouden hebben , dan een kleyn huysje,

meebrengen fal miifchien füllen d\'elen .iigen wijngaerd, en bosje. De bediening en beftie-

noch iets beter ontmoeten. Hier naeft aen ring van dit klooftertjeis by d\'Abt der Schot-

volght het kloofter der Schotten te Weenen, ten van Regensburgh , die gemeenlijck tot

\'t welck van Henrick, Hertogh van Ooften- overfte derwaerts ièndt een van fïjn Schotten,

rijck , omtrent in\'t jaer 1167 gefticht is. lek of een Duy tfcher, indien\'er geen Schotten

fal in mijn hiftorie breedelijck verhalen, hoe zijn, die gehouden is jarelijcks onderhoud

dit kloofter tegen alle recht en billijckheyt aen\'t kloofter van Regensburgh te betalen,

den Schotten afgenomen is; over\'t welck met Voegh hier noch by het kloofter der Schot- K^ßa-de?

recht Paus Urbanus de V111 klaeght in fïjn ten te Paderborn, omtrent in \'t jaer 900 van

brieven aen Keyfèr Ferdinandusde II. Dit S. Paternus de Schot gefticht, en fèdert ver-

kloofter kon met kleyne inoeyte weêrgekre- brant. Daer waren in Duytslandt noch an-

gen worden , foo wy aen alle zijden niet van dere kloofters der Schotten, van de welcken

.irmoede, fchulden en kleyn getal gedruckt ick breedelijck handelen fal in mijn hiftorie,

wierden: in voegen dat wy geen inkomften die de tijtel voeren fal van Germania Chrifliana ^

hebben om een behoorelijck getal van men- ßve depiantatal^propagataChriftianaßdeinGerma-

fchen in de kloofters , die wy aireede hebben, n\'mper ScoroSy dat is, ChrifteJijck Duytslandt, of van

te voeden,- fbo verre is\'t \'er af dat wy be- Chrißelijck Geloof, door de Shotten in Duytslandt ge-

(]uaem zijn om nieuwe voortplantingen (in- plant en voor tgefpreyt. Hier in füllen oock uyt-

dien men fbo fpreken mach) uyt te fètten. gegeven worden de laerboecken van alle onfè

Niet lang daer na wierd gefticht het kloo- kloofi:ers , met een lijft en gevolgh der Abten

fter der Schotten te Conftants door de Bif^ van yder kloofter, en met de voorrechten en

fchop van de fèlve plaets, welcks naem my nu beveiligingen der Paufèn en Keyfèrs , gelijck

niet voorkoomt, dewijl ick de boecken en oock der Keurvorften , en andere Vorflen,

gefchriften niet by der handt heb. Wy heb- \'twelck alles in ons tweede ftuck verhandelt

ben oock dit kloofter door de lift, en door het fal worden: maer in \'t eerfte fullen wy hande-

bedrogh der Duytfchen verlooren. Byaain len van de bekeering der befbndere landt-

de felve tijdt , dat is omtrent in\'t jaer van ichappen van Duytslandt tot het Chriftelijck

Chriftus geboorte 1180 , is van Welfo , Her- geloof.

togh van Swaven, gefticht het kloofter der Ick Robertus Strachanus, Schotsman van

Schotten te Memmingen , \'t welck wy Schot- Montros, anders P. Bonifacius des ordens van

ten tot aen Luthers tijt befeten hebben: want S. Benediólus, heb dit weynige ter vlucht, en

toen hebben de burgers van Memmingen het met een ontftelde pen gefchreven, om gele-

Catholijck Geloof verlaten , en de Confeilïe vert te worden aen d\'edele en achtbare Helt,

van Aughsburgh aengenomen i om\'t welck Heerïoannes Schot, Baron van Scotis-Tar-

de Monicken en anderen, aen de welcken defè vett,Diredeur van de Cancelary van \'t Schot-

nieuwe belijdenis mishaeghde , gedwongen fche Rijck, Ridder, en Konincklijcke Raedts-

waren van daer te vertrecken. Omtrent in heer.

defe felve tijdt is van fèker edelman uyt Beye- Te Weenen, den 10 November 1 ^41.

B E-

3?

BESCHRYVING

Van\'t Koninckrijck

L A

Et geheel noorde-
lij ck deel van \'t ey-
lant Britannia wierd
in oude tijden van
de Piden bewoont,
die in twee volcken
gedeelt wierden, te
weten in Dicali-
DONiERS en Vi-
C T UR IONEN, van
de wekken Camdenus in de belchryving van
Britannia uyt Amroianus Marcellinus gefpro-
ken heeft: Maer toen de Schotten in dit deel
meeiler geworden waren, wierd het in feven
deelen onder feven Vorften gedeelt, gelijck
men lien kan in een oudt boeckje van de ver-
deelmg van Schotlandt, in dele woorden:

Het eerfte deel begreep Enegus en Maern*

Het tweede AtheodlenGoioerin.

Het derde Stradeern met Meneted,

Het vierde was forthyer.

Het vijfde Mar met Buchen,

Het fefte Muref en Ros.

Het levende Cattenes, \'t welck door de bergh
Moimd in\'t midden deur gedeelt wordt,
die fich van de weftzee tot aen d\'ooftzee
uytftreckt.

Wijders, de felve Schrijver verhaelt oock
uyt het verhael van Andreas, Biflchop van
Cathanesjdat het geheele Koninckrijck oock
in leven Landtlchappen gedeelt wierd.

\'t Eerfte van ¥ryth by de Britanners , Worid
by de Romeynen, nu Schottwade, tot aen
de vloet Tae.

Het tweede aen Bilefy gelijck het de zee
omringt aen de bergh in \'t noorderlijck
deel van Strh>diny Athrari genoemt.

Het derde van Hllef tot aen Dee.

Het vierde van Dee tot aen de vloet Spe.

Het vijfde van Spe tot aen de bergh Brun-
alhan»

Het lèfte Mum en Ros.

Het fevende Argathel, gelijck de rant der
Schotten, die dus naer hun Overfte Ga-
thelgas genoemt worden.

Maer defe verdeelingen zijn den heden-
daeghlche Schotten naeuwelijcks bekent.

Schotlant wierd, naer de wooning der volc-
ken , gedeelt in Bighland-men, Lo-^-land-mn, en
Bordms, dat is, Hooghlanders, Laeghlanders

en Grenspaelders. De Hooghlanders zijn de monin^
genen, die naer de noordelijcke en weftelijcke der volcken.
geweften de hooge plaetfen en bergen bewoo-
nen , en die , woeft en onbelchaeft zijnde, de
tael en kleeding der Yren gebruycken. De
Laeghlanders, die de vlackten en dalen be-
woonen, zijn menlchelijcker dan de Hoogh-
landers , en gebruycken de tael en kleeding
der Engellchen. De Qrenspaelders , aen de
grenfen van Engelandt gelegen, woonen van
de ftadt Carlileaf tot aen Barwijck , en fou-
den voortaen met recht uyt dele afdeeling
gefloten mogen worden. Want na dat de
vrede uyt de geluckige vereeniging ftant ge-
grepen heeft, zijn defen als de navel van\'t
Britannifche Rijck geworden, en, verdrietigh
in d\'oorlogh , hebben federt die tijdt fich ge-
heel tot de vrede overgegeven, en aengevan-
gen by de Laeghlanders getelt te worden.

Na de gelegenheyt der plaetfen wordt het
geheele Koninckrijck weer in twee dGden deeiit^g va»
ledeelt, in zuyderlijck deel, aen defe zijde
van de vloet Tay , en in noorderdeel over de lege-Mp
Tay-y behalven een talrijck getal van tjhn-
den, daer rontom gelegen.

In\'t züyderdeel zijn dit de voornaemfte
Landtlchappen:

Aen \'t noorderdeel worden defe Lantfchap-
pen toegeeygent:

^^Buquhart.

[Loquahria.
Braidalbin.
Perth,
l Athol.
Anguifh,
Mertf*
Marr*

34 B E S C H R

Defè afdecling heeft in de gerechtplaetfen
in \'t gebruyck geweeft, en tot aen Jacobiis de
Vierde plaets gehouden : Want men verkoos
vier uyt d\'Edelen , vier uyt de Kerckelijcken ,
en vier uyt de mindere Baronnen , die Heeren
van de Raet, en van de Sefïie genoemt wier-
den. Defè faten gemeenlijck de heele winter
lang t\'Edenburgh, om de gedingen van \'t zuy-
derdeel waer te nemen, en in de fbmer t\'Abir-
deen , om de faken van ^t noorderdeel te be-
ftechten. Maer lacobus de Vijfde, in Vranck-
rijck Magdalena, dochter van Françoys de Î,
getrout hebbende, en fieode dat het Parle-
ment een goede enwelgeftelde beftiering over
dat Rijck had, nam, toen hy in fijn vaderlandt
weérgekeert waSjdefè verkolè Rechters wegh,
en ftelde een Raet in,naer de gelijckenis van\'t
Franfche Parlement, van \'t welck wy hier na
fullen fpreken.

Wederom worden tot de burgerlijcke be-
diening deLandtfchappen gedeelt in Voogh-
dyen , Vergaderingen , of Burghgraeffchap-
pen , die fy Shiriffdomes noemeni in Senefchal-
ïchappen, gemeenlijck Ste-^aïties-, eninBal-
juwfchappen, of Baileries,

AnnandaiL

Senefchalfchappen jf ^Ï?^

of Steyparties Strathern. ^ Ftfe.

^ [Kirkuhrick, iGalloWJ-

Y V ï N G

Koîie,

Baljuwfchappen, of

I

[Lauderdaih

Konftabulerie, Haddington,

Wat de bediening van de goddelijcke ftaet, Sefle
die wy de Kerck noemen, aengaet, gelijck
d\'andere Biffchoppen van de heele werelt geen vm Schèt-«
fekere Bifdommen hebben gehadt eer Diony-
fius Roomiche Paus , omtrent het jaer lóè ,
Bifchdommen aen de Bifïchoppen uytgedeèk
heeft, foo hebben oock de Biffchoppen der
Schotten de Biffchoppelijcke ampten, w^aer
fy oock waren, fonder onderfcheyt, verricht,
tot aen de tijdt van Malcolmus de Derde,om-
trent in \'t jaer onfer weêropgerechte faligheyfi
1070 , toen de Bifdommen met hun grenfèa
opgefchreven wierden.

Sedert wierd , na verloop van tijdt, defè
Hierarchia , of kerckelijcke heerfchappy in
Schotlandt opgerecht, die in twee Aertsbif-
fchoppen beftaet, d een van S. Andrews, en
d\'ander van Glafco,ondcr de welcken d\'eerfte
voor Primaet van heel Schotlandt wordt ge-
houden , en die acht Bifdommen onder fijn
macht heeft j te weten van ,

\'Dmkeld, ^Brechin^
^ AherdoYiy ] Ro/,
}MuYray^ Scattenesy
i^Dumhlan, firkney.

D\'Aertsbiffchop van Glafco heeft niet meer
dan drie Bifdommen onder fich,

^^WhiternCy

{Lijmorey

The ïksy ofd\'Eylanden.

na dat de Biffchoppen uytge-
is de kerckelijcke beftiering
op een andere wijfè geftelt, gelijck wy hier na
fiillen feggen.

S T A T E N

van

schotlandt.

E gemeene faeck der Schot- fchappy ,€nheeftkonincklijckeautonteyteti

ten beftaet in Koning, Ede- rechtfpreking over alle Staten in fijn Rijck,

len, en gemeen Volck. foo wel kerckelijcken, als wercitlijcken.

De Koning (om uyt hun ge- De naefte aen de Koning is des felfs eerft-

hcyme fchriften te fpreken) is gebore foon, die farfl "Pan Schotlandt genoemt

direßus totius Dominii Dominus, wordt, en door befbnder recht Hertogh van

dat is , volkome Heer van de geheele heer- Rothfiy, Graef yan Roß, Baron der Baronny ^an

Ren*

■ ï-i ^
li ?

•ï

\' ^ ;
■.....

S C H

kenfi-ß^ j en Senelchal van Scliotlant is. Maer
d\'andere kinderen van de Koning worden fon-
cier onderfcheyt Princen genoemt.

Onder de Edelen waren eertijts de grootften
en treffelfjckften theThanes, dat is de genen,
tiie, foo ick recht gis, alleenlijck door liun
ampt, \'t welck Iy bedienden edel gemaeckt
. waren : want de benamiing betekent in d\'oude
tael der Engellche Saxen Konincklijcke dienaer,
D\'overilen hier af waren Ab-Thanes , en de
minderen Vnder-Jhanes genoemt. Maer defe
namen zijn allengs afgefleten federt dat Ko-
lbing Malcolmus de Derde de tij telen van Gra-
ven en Baronnen uyt Engelandt, van de Nor-
mannen aengenomen,aen d\'Edelen,diegoede
dienden deden,opdroegh. Sedert zijn allengs
nieuwe tijtelen van Staten enampten opgeko-
men , en nu heeft Schotlandt, foo wel ais En-
gelandt , zijn Hertogen, Marckgraven, Gra-
ven , Burghgraven, en Baronnen. D\'eerfte,
■die de tijtel vanHertogh in Schotlant bracht,
v/as omtrent in \'t jaer 1400 Robert de Derde,
gelijck lacobus de Sefte by vcrlche gehéuge-

O T L A N D T. jj

nis d\'eertijtels vanMarckgraef en Burghgraef.
Dele Edelen worden Majors genoemt,en heb-
ben plaets en ftem in de Parlament/ehe ver-
gaderingen , en worden oock met een eygé
benaming Lords, gelijck oock de Biifchoppen
genoemt.

Onder de mindere Edelen zijn voor eerft
de Ridders, die met grooter toeftel, dan el-
ders in Europa, en met een plechtelijcke eed
geftagen , en door d\'openbare ftem der af oe-
pers Ridder verklaert worden. Daer na vol-
gen de genen,die enckelijk in \'t gemeen Lairds
en Baronnen Worden genoemt,onder de welc-
ken eertijts geen anderen getelt wierden , dan
de genen, die van de Koning lèlf landen te
leen befaten , en galgh cn rad\'t voerden. Ten
derden komen de genen , die, van deurluch-
tige gedachten gelproten, en geen fekere eer-
tijtel hebbende, Gentlemen worden geheeten.
Alle d\'anderen , gelijck burgers, kooplieden ,
ambachtslieden, &c. v/orden onder \'t gemee-
ne volck getelt. ^

gerechts-bancken.

HET PARLEMENT.

Bcfchnj- m^r^^^^ E eerfte en voornaemfte Ge-

rechtsbanck, foo in waerdig-
hey t, als in macht, wordt ge-
acht de vergadering der Sta-
ten van \'t Rijck , die met een
felve naem, als by d\'Engel-
Parkment genoemt wordt, en de felve
of volle macht heeft. Dit Parlement beftaet in
drie Staten ^ in Geefidijcke Hétren, te weten
Biftchoppen, Abtenen Prioréni uyt wèrelt-
lijcke Heeren, te weten Hertogen, Marck-
graven , Graven, Burghgraven, Baronnen en
Afgevaerdighden voor de fteden en burgen :
byde welcken onlangs voor yder Graeffchap
twee Afgevaerdighden bygevoeght waren.
Het wordt van de Koning naer fijn believen
befchreven, en dit voor een fekere tijdt, te
voren bepaelt ^ eer \'t gehouden wordt. Als fy
te famen gekomen zijn, en als de Koning en
de Kancelier d\'oorfaeck van de famenkoomft
verklaert hebben , foo verkiefen de Geefte-
lijcke Heeren beibnderlijck acht van de \'jvy-
reltlijckc Heeren uyt: defgelijcks doen de we-
reltlijke Heeren uyt de geeflelijcken.Dm nemen
defen oock acht uyt d\'Aifgevaerdighden der
Graeffchappen, en oock foo veel uyt d\'Afge-
vaerdighden der Burgen, die een getal van
twee-en-dertig uytmaken, en Dominipro artku-
lis,Lords of the artides, dat is, Heeren van d\'arti-
culen genoemt worden, cn met de Kancelier,
Schotlandt,

Threforier, Bewaerder van\'t befonder zegel,
Konincklijcke Secretaris, &c. al \'t gene, dat
voorjrcftelt wort, om aen de Staten s-ebracht
te worden, toelaten of verv/erpen , na dat
men \'t eerft detï Koning voorgehouden heeft.
De dingen, die van de geheele vergadering
der Staten toegelaten zijn, worden ernftelijck
afgedaen; en t gene, \'t wekk naer \'t getal der
ftemmen goetgekentis, Wordt voor de Ko-
ning vertoont, die, fijn fcepter daer by doen-
de , uytfjireeckt dat jiy \'t bekrachtight of
ontkrachtight j en indien \'er iets is, dat den
Koning mishaeght, foo wordt dat eerft uyt-
gewifcht.

Cragius hb. i. hidien een eenige geheele
ftaet van de drie fich tegen eenigh beftuyt
ftelt, foo fal het fèlve krachteloos blyven.

In de Vergaderingen van Schotlandt (fèght
Koning ïacob de Sefte in fijn derde vertoogh)
heeft niemant verlof van te fpreken fonder
verlof van de Kancelier, diens ampt het oock
is d\'oproerigert of wanfchickelijcken in hun
redenen te vallen.

De fehe. Dc gewoonten der Rijcksdagen in
Schotlandt, geloof my , heeft niets van \'t ge-
meen. Omtrent twintigh dngen voor de ver-
gadering wordt overal aen yder kenbaer ge-
maeckt dat hy fijn klachten voor fekere dagh
aen de Konincklijcke Schriftbewaerder , die
men Rolmeefter noemt, fal leveren , om in
de naefte vergadering te voorfchijn gebracht
te worden. De Koning befichtight in \'t be-

L fonder

■■riT g"

BESGHRYVING

fonder defe verioeckfchriften, en geeft de ge- dagen te verfchijnen, om dat alle de noorder-
nen, die \'t hem dunckt, aen fijn Kancelier, fche volcken, die over de Deodun gelegen
om die in de vergadering voort te brengenden zijn, niet eer konnen komen, uyt oorfaeck
verdruckt d\'anderen. En indien iemant eenige van de lanckheyt van de reys ; en fy blyven
andere faeck den Staten voordraeght , foo dan v/eynigh dagen f Edinburgh , maer kon-
wordt hy terftont van de Kancelier vermaent, nen geen handeling van \'t Parlement beflech--
dat de Koning fbodanige klachten niet goet ten.

kent. Dan worden wetten van deiè dingen, In \'t Parlement wordt gehandelt van vrede
door de Staten bygebracht, den Koning ver- ^en oorlogh , van munten , geltboeten , fchat-
toont, die, door de icepter aenfienelijck, de tingen en beladingen, en van alle andere din^
welcke hem van de Kancelier toegereyckt gen, die de gemeene ftaet van\'t Rijck aen-
wordt. nootwendighlij ck daer op heeft te feg- gaen.

gen : Ick ken Voor goet al \'tgeen, dat in defe verga- Ick meen dat het niet onnoodigh fal zijn, ingang
dering gedaen is. Want indien den Koning iets foo ick d\'ordening en gewoonte van in te gaen
mishaeght, foo wordt dat gemeenlijck te vo- in \'t Parlement een weynigh breedelijcker be- "
ren eerit weghgedaen en uyîgewilchc. fchrijf Sy vergaderen alle in de hooftftadr,

In\'t jaer 1560 zijn de Biilchoppen uyt te weten Edinburgh, ter gefette dagh in des
Schotlandt verftoten, maer in\'t jaer x<5o(j van Konings paleys, aen\'t kloofter van\'t heyligh
lacobus deSefte weer ingeroepen in\'t Parle- kruys , d\'Edelen met purpere rocken, met
ment van Perth , en nu weer in \'t jaer 1637 vellen van Armelijnen, Ibmmigen met meer,
uytgeftoten : en hoewel defe ftaet in die tijdt fommigen met min, naer hun waerdigheyt
wegligenomen is , lbo beflaet echter het Par- gedubbelt, en bekleet. De mindere Baron-
lementin drie leden. nen , enAfgevaerdighden der burgers dra-

Ecrp udt. \'t Eerfte lidt van \'t Parlement maken de gen mantels van laken. In \'t neérnof van \'t
Hertogen, Marckgraven,Graven3en de hooge lelve paleys ftijgen fy in d\'eerfte en lefte dagh
Baronnen, die alle, fbo veel als \'er in geheel te paert, en rijden by paren. D\'eerften zijn
Schotlandt by der handt zijn, hun ftemming de burgers , na de welcken vier deurwachters
hebben. uyt de Sefiion te paert volgen. Daer na komen \'

Tiufede Het tweede lidt maken de mindere Baron- de mindere Baronnen,die van twee deurwach-
nen, L^ïtó, van de welcken uyt yder lant- ters uyt de Raet, oock te paert gevolghtwor-n
fchap twee verkolen worden, die beyde een den. Achter defen volgen de micerder Baron-
flem hebben: en indien defe twee niet een- nen, Graven, Marckgraven, en Hertogen,
drachtigh zijn, en niet verdragen konnen, fbo Eyndeiijck koomt de Koning , en na de Ko-
Tcrdwijxnt hun ftem , en wordt voor niets ge- ning \'t Opperhooft van de ruytery, die \'tKo-
houden. nincklijck paert geleyt, daer de lijftrouwan-

rcrde hdï. Het derde lidt van \'t Parlement zijn de bur- ten op volgen. In defe ordening gaen fy naer
gers , of uy tgekofen der burgers, twee uyt de de ftadt, daer de ftraten met fant beft-rooyt
ftadtEdinbLirgh,en voorts een uyt yder andere zijn , om de fteylte van d\'opgang. Aen weêr-
fladt. Daer by, de fleden mogen,indien \'t hen zijden ftaen de krijghslieden met alderhande
belieft,yder maent een andere Gemachtighde krijghsgeweer , tot bewaernis, van de poort
uytfenden. af, rot aen\'t Hof van\'t Parlement, \'twelck

ijuhi vAn De Koning doet noch heden naer fijn be- aen de zuydzijde der kercke van S. Gillis is.
isT-Ïk^ lieven het Parlement befchrijven door fijn be- De Schatmeefter en Kancelier rijden yder
wcnï^^\' vel, uyt de Konincklijcke kancelary tot dit op fijn plaets tuifchen d Edelen, maer hebben
werck door des fèlfs Diredeur aen yder Parle- geen ftem, Oock worden nu d\'andere OfS-
ments Heer, en aen d\'andere Heeren daer af eieren des Konings buyten\'t Parlement ge-
uytgefonden , en dit voor een fekere bepaelde floten, gelijck oock de Diredeur van de Can-
tijdt, om hun ftemmen te geven. Doch de celary , fchoon fy eertijdts ftemming in de
Koning heeft aen\'t Parlement , in de lefte Parlementengehadhebben.
vergadering, by ade van \'t Parlement, vry- De lufticier wordt fomtijdts weêrgeroepen,
heyt gegeven om naer eyge believen eens in daer de faeck vereyicht, en heeft echter geen
drie jaren te vergaderen, om fich van de fa- ftemming.
ken , die \'t gemeen betreffen , te beraden : ge-
lijck oock het lefte Parlement op defe wijfe DE GEHEYME RAEDT.
beroepen is.

Als de noot vereyfcht dat de Staten in kor- E tweede is de geheyme Raedt,die niet ceheyms

ter tijdt te famen komen, dan worden de brie- | fin een fèker getal van perfoonen bé-^^-^^\'
ven alleeniijck van de klerck des geheymen ftaet : want fy zijn omtrent 30 fterck,

Raets aen de befbndere leden van\'t Parlement alle Edelen, en onder hen weynigh mindere
gefchreven, om binnen de tijdt van vijftien Baronnen. Maer hoewel hun getal fbo groot

is »

SCHOTLANDT.

î^ , ioô mogen echter fèven, tegenwoordigh de Keyfèrlijcke wetten. SyvonnifTen niet naer

zijnde, kennis van alle faken nemen. Sy wier- de ftrengheyt van \'t Recht, maer naer recht

den eertijdts van de Koning alleen gekofèn, en billijckheyt, en dit alle dagen, behalven

door een brief, aen d\'andere Heeren van de des fbndaeghs en maendaeghs.
\'Raedt gefonden ; en de Koning fette oock de De konincklijcke gedingen, en geen ande-

genen af, die \'t hem beliefde, en als hy wil- re, worden alle vrydagen gehandeit, wek-

de. Maer by \'t lefte Parlement is beftelt dat kers inhout van de konincklijcke Voorlpraèck

fy met believen van\'t Parlement gekolènwer- aen de Kancelier behandight wordt. Men

den, gelijck oock de Heeren van rk Sepon, en heeft van hen geen appel, of hooger beroep,

de Scaccaren. Sy hebben geen geftelde foldy. dan aen \'t Parlement, \'t welck in hondert ja-

C 1 II 1 Î - -____vJ O /n f^ Oi /»\'nT-w^zal J ^ ^ Ir r* _____ . 1 ___ T J 1-----„ \' \'

of IchorfincT komen fy niet meer dan eens in iijck wy hier af een voorbeelt hebben in dé
geheele vier-en-twintigh dagen te famen. De Baron Forhifs van Corïinda, die om defe oor-
Kancelier is hier Prefident, gelijck in alle Ge- faeck t\'Edinburgh in de gevangenis wierd ge-
rechts-baocken, daer hy tegenwoordigh is. worpen, daer hy na verloop van twaelf jaren

in defe geheyme Raedt beweert yder fijn geftorven is.
\'^^yge faecK en de Voorfpraken woorden daer Alle defe Raedtsheeren blyven him geheel R^ckshsc-
belden, ja nimmer toegelaten. . tot eenigh misdrijf. Dek wet

Sy handelen van de gemeene faken van \'t van bovengemeene dingen is door handeling
^jjck, namelijck van vrede, ooi\'logh, en van van \'t lefte Parlement gem^aeckt, dewijl fy ta
andere dingen oock van aengedaen onge- voren naer des Konings believen verandert
^^j^k, Scc. ^ Sy pletsen ftraf over oproeren en wierden. Doch indien hun beflayten en von-
i"^eymelijckeraetllagen. Wat de doodtflagen, niffen krachtigh füllen zijn, fbo moeten\'er
^overyen, &c. aeno-aet, fy geven \'t bevel hier negen tegenwoordigh welen,
^f^en andere Rechters. Maer indien eenigen De Prefident van thè Seßion wordt by hande--
grooter belang zijn, foo worden die tot üng van\'t lefte Parkment op d\'eerfte dagi ^^^^
de veraaderincr van \'t Parkment uytge- van yderSeffie verkofen, \'t welck het eerfte
ft^it, en d^r voor vertoont: in voegen dat de werck is : en d^^ Prudent blijft nn alken-
, die hun als Gemachtighden van \'t Par- hjck voor die Seffie , fchoon hy te voren voor
^^rnent oordeelt met van de waerheydt af- hjn geheel leven bleef. Hy alleen heeft macht
^iwaelt • want alle kleyne dineren worden by om in \'t afwefen van de Kancelier de gedin-
lien, en o^ooter in \'t Parlemeiu afgedaen. gen, die \'t hem belieft, in te brengen.

In dele Raet worden eerft gehoort de Voor-
fpraken van weerzijden ^ en de Schrijvers tey-
kenen alles aen. Daer na beveelt men aen par-
tyen uyt te gaenen dan wórdt met belloté

deuren van de Heeren o/gehandelt^

Et derde is\'t Gerechts-Hof, of, gelijck cn deKancelier ondervraeght hen , fonder

„ fy\'t noemen, the Seßion, die van Ko- eenige ordening te houden. Als men lang

ning lacob de Vijfde ingeftelt wkrd genoegh gepkyt heeft , vergadert hy dè

t jaer 1531, naer degeftalte van\'t Park- ftemmen, en, van de rechter handt begin-

n^entte Parijs\', uyt een Prefident, en veer- liende, vraeght in ordening,
tien Raedtsheeren, by de wekken federt vief Sy verdeden fich in vier hóopen, om dus

andere bovengewoone Raedtsheeren uyt de onderling d\'ampten Hchtelijcker waer te ne-

geheyme Raedt gevoeght zijn. Hier zijn drie men. Vier maken een hoop. Daer zyn twee

Schrijvers , the Clerh of the Seßion, van de wek- huyfen, het buyten- en binnenhuys. In \'t buy-

^^en alk handelingen der Heeren gefchreven tenhuys fitten de Raedtsheeren met purpëre

worden. rocken by beurten , en een geheele weeck

Voor defe vergadering worden alk burger- lang, behalven op maendagti, en dan niet

Rijcke faken van \'t geheele Rijck verhandek, meer als een.

en en majen ftaet het Gerecht ftil, en dé nincklijcke Voorfpraeck : maer de koninck-

^ordering van\'t Recht wordt dan niet foo lijcke Voorfpraeck gaet buyten terwijl fy in

naeu waergenomen. Sy vonnilfen naer d\'in- handeling zijn, en treet na negen uren weêr

kettingen des Parlements van \'t Rijck, of naer binnen.

àe lange oefFening,en daer dié gebreeckt,naer Daer is oock een vierde Schrijver, die de

B E S C H R Y V I N O

CM of the Bulls, of der fmeeckfchriften ge- Koning, met toeftcmming van \'t Parlement ^
noemt wordt. Hy koomt te tien uren binnen, geftelt. $y fitten alle maendagen, omtrent te
en geeft de ImeecklGhriften aen die Heer, die negen uren , en vonnilfen van des Konings
voor de volgende weeck in \'t buytenhuys fal falien. Alle tekeningen, die door \'t groote, of
fitten , welcks ampt is alleenlijck voor die door\'t geheyme zegel, of door getuygenis
weeck defe fmeeckfchriften t\'onderfchrijven. van \'t groote zegel befchickt moeten zijn ,
Wat de fwaerder dingen aengaet, hy beraet worden door de Schatmeefter vertoont. Na
fich daer in met d\'andere Heeren voor twaelf dat hy alles gelefen, en d\'inhout voor de Hee-
uren, Hy alleen fit in een fekere plaets, een ren gebracht heeft, foo wordt met des felifs
weynigh laeger, ter rechterbant van de Kan- believen bevolen dat de fbmme aen d\'eyl-
celier, voor de tafel. Defe vonnifl terftondt fcher betaelt fal worden. Sy verpachten de
alleen in \'t buytenhuys de kleyne faken. Maer konincklijcke Coftumen, Sic. onderfchrijven
in fware faken beraet hy fich van acht tot ne- de vonnüfen van \'t befit der landen,van waer,
gen uren, en, in\'t midden ftaendc, onder- in de gemeene tael,de beleeningcn aen de ver-
vraeght d\'andere Raedtsheercn, en herhaelt fbeckers toegeftaen wort. Daer na wort de te-
het l^ort begrip der dingen, die van de Voor- kening gedaen , en het konincklijck gebod in
jfpraken gefeght en voorgeftelt zijn,aen d\'ove- Latijniche tael daer over geftelt, eerftelijck
rige Raedtsheeren , die ondertuftchen hun met het merck van de Geheymfchrijver te
meening fpreken , de welcke hy , als \'t gedaen fêtten^en de fèlve bewaert het bezegelde voor
is, in de rechterftoel van \'t buytenhuys fitten- fijn borge ^ en dit gebod wordt in papier aen
de, uytfpreeckt: en dus worden veel dingen de Heer van \'t geheyme zegel te bewaren ge-
terftondt met tuffchenfpraeck verhandelt: geven. Dan wordt het aen de Schrijver van\'ü
maer de dingen, die niet afgehandelt worden, geheyme zegel gedaen, die \'t gebod in de La-
uyt oorfaeck van de fwarigheden, gaen naer \'t tijnfche tael op parckement overfchrijft, en
binnenhuys over. aen \'t eynde een ftuckje van \'t parckement

De Kancelier alleen heeft macht om de ge- klooft, om \'t geheyme zegel aen te hangen,
dingen in\'t binnenhuys te brengen. Hy brengt \'t welck van de Bewaerder van \'t geheyme ze-
de flemmen te famen, en in fijn afwefen de gel gedaen wordt. Dan wordt het aen de Dire-
Prefidentdie eertijdts van de Koning alleen <^teur van de kancelary gegeven, om in groo-
genoemt wierd , en voor fi n geheel leven ter gePcalte gefchreven te worden, en dan aen
bleef Maer nu verkiefen, by handeling van \'t de Gemachtighde van de Kancclier , die \'t
Parlement, de Heeren of the Se^on felven hun groote zegel daer aen doet. En uyt de twee
Prefident, op d\'eerfte dagh van de fitting ; en formaten der brieven , te weten van confor-
in defèr voegen is hy Prefident de geheele Sef^ matie en refignatie, moeten de nieuwe gebo-
fiedeur, den uyt de kancelary gegeven worden om

Na de middagh fitten altijdt twee, om de d\'ontfanger te beleenen, na dat men het be-
getuygen te verhooren , en d\'eed van d\'aen- zegelde gefchrift geiïen heeft; en defè brie-
geklaeghden te nemen, foo hun gedingen tot ven worden bekrachtight met de getuygenis
eed doen gebracht worden: d\'anderen fitten van \'t groot zegel van de Direéteur der kan-
niet na de middagh, maer hooren de Partyen celary, en in\'t regifter van de kancelary ge-

t\'huys.

Men vonnift niet naer de ftrengheyt van \'t
Recht, maer naer reden en billijckheyt, en
dit alle dagen , behalven des fbndaghs en
maendaghs, van d\'eerfte November tot de
iefte Maert , en van d\'eerfte lunius tot aen
d\'eerfte Auguftus. Maer in de tuffchentijden,
in de welcken het tijdt van zajen en ooghften

is, ftaet het Recht ftil, en de rechtfaken heb- wijl tijdts de Graven van Argyle bedient heb-
ben dan geen voortgang. Sy vonniifen naer ben j maer fy hebben dit federt eenige jaren
d\'inftellingen des Parlements van \'t Rijck, of den Koning afgefegt,behalven in d\'eylanden,
naer lange gewoonte, en, daer dat gebreeckt, en in eenigh deel van Noort-Schotlandt. De
naer \'t Keyfèrlijck Recht. Koning verkieft nu door machtbrieven de lu-

fHcier voor fijn leven lang , de welck weer
De Scaccarifche Kaedt. twee Rechtsgeleerden uytkieft , die kennis

van iijfsfaken nemen, ofvan vcrmincking der
E Scaccarifche Raedt beftaet in tien of leden, of van verlies aller goederen. Den aen-
twaelf, uyt de Raedt en Sefïie vcrko- geklaeghde wordt in defè rechtplaets toegela-
fèn 5 en in weynigh mindere Baronnen, ten,oock in misdrijf van gequetftc Hooghey t,
Hun getal is onfeker, en fy worden van de een Voorfpraeck tot fich te nemen, die fijn

faeck beweert. De

van s c h

De lujfliciers worden oock dickwils door
konincklijcke aohtbaerheyt in lijfsfaken ge-
ftelt , om dele of die belbndere faeck t\'onder-
ibecken.

C O M MI s S A R I S C H A P.

Aer lijn oock Gereclitsbanckèn, dié jfy
thcCommiJfariat noemen , van de wek-
ken d\'opperfte t\'Edenburgh gehouden
\\vort, in \'t wekk men voor vier Rechters han-
delt van teftamentelijcke laken , van \'t recht
der geeftelijcke goederen, van tienden, echt-
Icheuringen, en van diergelijcke kerckelijckè
faken. In byna alle d\'andere belbndere dee-
len van\'t Rijck fijn be/bndere Rechters hier
toe , van de welcken men op de vier Commif.
iariffen van Edenburgh appelleren mach.

(gerecht der Ondergraven, of Sheriffes^

Nyder Graef/chap fijnoock mindereBur-
gerlijcke rechten, in de wekken d\'Onder-
graef, of de geen, die van hem geJfbnden
is , \'t Recht Ipreeckt over d\'inwoonders, Van
uytftotingen, uytwerpingen, fchaden, ichul-
den, &c. van de wekken om onbillijckheyt,
of inficht van maeghfchap nooyt aen de ver-
gadering van\'t Gerecht geappelleert wordt.
D\'On dergraven, van de wekken ick Ipreeckj
zijn ten meeftendeel alle erffelijck. Want dê
Koningen der Schotten, foo wel als der En-
gelfchen 5 hebben , om d\'Edelen met welda-
den vafter aen fich te verbinden, eertijts erf-
felijcke en eeuwige Ondergraven ingeftelt;
maer d\'Engelfchen hebben d\'ongemacken,die
hier uyt voortquamen, terftondt gefien, en
die voorfichtighlijckin jarelijckfche ampten
verandert. De burgeriijcke Gerechtsplaetfen
worden oock in dé konincklijcke kenen ge-
houden , en dit van des felfs Baljuw, die door
des Konings mildadigheyt konincklijcke vry-
heden heeft verkregen; en dus van de Overig-
heden in de vrye burgen en fteden.

D\'Ondcrgraven, of Sheriffes zijn Réchters
der landtfchappen, die niét van landen von-
niffen, maér alleenlijck van kleyne dingen, dê
wekken niet de waerde van hondert Schot-
fche ponden overtreffen , van de wekken,
eer \'t vonnis uytgefproken is, appel aen d\'op-
perfte Raedt toegeftaen wordt. Sy waren eer-
tijdts byna alle erffelijck: maer de Koningen
Jacob de Sefte , en Karei d\'Eerfte hebben
met éen groote menighte gelts defè recht-
fprekingen van alle (de Graef van Rothfay
alken uytgefbndert) afgekocht : in voegen
dat nu jarelijks de Koning een uyt dat Onder-
graeffchap tot minder Baron verkieft, welcks
naem hy aen de Diredeurs van de Cance-
lary fendt,die aen hem een machtbrief geven,
Schotlandt,

o t l a n d t.

om aen de Kancelier gefonden te Worden
die de felve met het groote Zegel van \'t Rijck
verfterckt. Sy vonniften binnen acht-en-veer-
tigh uren van dieveryen, doodtftagen, en an-
dere lijfsfaken. Indien de misdaet fbo ter-
ftondt is gefchiet, fbo mogen fy ten minften
de misdader terftondt door hun eyge macht
ftraffen ,• en als fy die van de geheyme Raedt
verkregen hebben , foo mogen fy die altijdt
en overal, naer d\'inhout van hun bevel, ver-
volgen. Indien de vrienden van de gedoode
de doodtftager vangen , fbo mogen fy hem
aen d\'Ondergraef overleveren, die in dit ge-
val vonniftèn mach, en de doodtftager doen
ophangen, of verdrencken.

Als het vonnis uytgefproken is, fbo appel-
leert gemeeniijck de verwefe party, by fchor-
fing van \'t beftuyt, aen d\'opperfte Raedt of the
Seßion, daer \'t geding, voor d\'Ondergraef ge-
bracht, wéér onderfbcht wordt, om te fien
oft vonnis wel of qualijck gegeven is.

D\'Ondergraven nemen oock in hun landen,
èn d\'Overighéden in veel kafteelen kennis van
doodtflagen, (als de doodtftager binnen vier-
en-twintigh uren gevat wordtj en als hy van
de getuygen met eed fchuldigh betuygt wort,
fbo wordt hy met de doodt geftraft maer als
defè tijdt verkopen is, fbo wort defaeck voor
de konincklijcke hißicier , of voor de Gemachtigh-^
den gebracht. Veel Edelen genieten oock een
felve vryhey t tegen de roovers, die in hun ge-
rechtspalen gevat worden. Daer zijn oock
eenigen , die dufdanige vryheden hebben,
dat fy in lijfsfaken binnen hun palen recht
liegen, en in veel faken de genen , die binnen
!iun palen woonen,van de konincklijcke lufti^
cier weer afhalen, doch met borgen te fteU
len, om naer de wetten recht te fpreken.

KERKELYKE BESTIERING.

E Kerckelijcke beftiering inSchotlandt
is dufdanigh. Voor eerft wordt yder
Ondergraeffchap gedeclt in Seffions
3laetfèn,en defen inParochyen,naer de groot-
leyt, en naer dat het getal meebrengt,- en uyt
de Parochyen worden de Presbyteria , of
Priefterfchappen te famen gebracht.

De Seftie van de kerck is als de Bedienaer,
met d\'Ouderlingen en Diakenen, eenmael iii
de weeck te famen koomt, op dat hy op dè
zeden van fijn kudde fbu fien, de fbnden be-
ftraffen, den fchuldige berouw toevoegen, eri
dit alleenlijck van hoerery of overfpel, gekijf,
verbreking van de Sabbath, &c. Indien ie-
mant fich in dit vonnis geergert vindt, foo
mach hy fich op het Priefterfchap van fijn
kerck beroepen.

Yder Priefterfchap heeft fij n kercken, te
weten tien, vijftien, meer of min, naer de me-

M nighm

40 beschryvïng v

fiighte van \'t volck, en naer de grootheyt
van \'t begrip. In yder Landtfchap zijn vier,
vijf, of meer Priefterfchappen.

Een Presbyterium of Priefterfchap is een
vergadering van alle Bedienaers, dewijl onder
fbodanigh Prieflerfchap yder Bedienaer een
uyt d\'Ouderlingen van Ejn kerck, als een by-
gevoeghde, by fich heeft: en fy vergaderen
alle weken op donderdagh in de verordende
ftadt 5 en na de predicatie verhooren fy de
appellatien, foo \'er eenigen zijn, en beflech-
ten die. Indien d\'aengeklaegnde weer appel-
leren wil, fbo gefchiet fiilcKs aen \'t Synodus
van fijn Landtfchap. Dit Synodus vergadert
tweemael in \'t jaer, te weten eens in April, eh
eens in September. Alle de Bedienaers , en
oock foo veel Ouderlingen komen te famen

an schotlant.

tot dit Synodus, dat een weeck duert. Merl
kan van dit Provinciael Synodus tot het
algemeene van \'t geheele Rijck appelleren.
Dit Synodus wort befchreven tegen de maent
ïulius, en eyndight voor d\'ooghit, dat is,voor
S. Pietersdagh.

Het algemeen Synodus beflecht alle faken
fbnder eenigh appel, en maeckt handelingen
voor de beftiering van de geheele kerck van
Schotlandt, die echter van\'t Parlement be-
veftight moeten worden. Tot dit algemeen
Synodus worden Gemachtighden uyt yder
Priefterfchap gefonden, tiaraelij ck een Be-
dienaer, met een Ouderling.

In dit Synodus worden de Bedienaers , die
fwaerlijck fbndigen, uytge worpen, en naer \'t
verfbeck der fteâen verandert.

D E

4Ï

ENE

of L A D E N E N.

E Ottadinen.of iJorthumherlandt hadden totgehuren de TAAENOI, die^ Gaim,
I met \'Verandering van een letter ^ oock in ^ueel affchriften van Ptolemeus
L A D E N E N genoemt worden , te weten in dat gewefl , V welck ttijfchen
^ de mondt van de vloet Tweed , en Edenhurghs Forth, in leght, heden loanms
in veel Landtfchapjes gedeelt, van de Welcken de Voornaemjlen z^ijn Tei-
fidale, Twedale, Merch en Lothien , in V Latijn Lodeneium in welcke eenige
naem aUe Landtfchappen by de Schrijvers van ds middelße eeuwen begrepen waren.

T I A,

TEIFIDALE.

"BlfidaU, dat is , üd
mn de "koet Teife, of
Teviotum , tuifchen
fteyle bergen, en af-
gebroke klippen, en
naelf aen Engelandt
gelegen, wordt van
een ftrijdtbaer volck
bewoont , \'t welck
heel vaerdigh in de
krijghsoeffening in fchichtige invallen is , uyt
oorfaeck van de gedurige oorlogen tuifchen
de Schotten en Engelfchen in de voorgaende
eeuwen.

D\'eerfle plaets , daer men aenkoomt, is
ledburgh, een welbewoont kafleel, by de fa-
menvloejing van de Teifie en led, daer af de
naem gekomen is: oock Mailros, een kloo-
fter, dat tamelijck oudt is, in\'twelck, toen
by ons de kerck opftont, Monicken van een
feer oude infètting waren, die fich met gebe-
den bemoeyden , en met d\'arbeyt hunner
handen de koft wonnen.

Meer ooftwaerts,daer de Tsveed en Teife hun
water in een mengen, fiet men Rosburgh/t welk

oock Rexburgh genoemt wordt, en eertijdts Roxhufgh.
Marchidun, om dat het tot een grenspael ver-
ftreckte, daer een kafteel was , dat om fïjn ge-
legenheyt , en oock om de menighte der to-
rens eertijdts voor een Vaft kafleel wierd ge-
houden. Defe plaets, van d\'Engelfchen inge-
nomen , wierd belegert van lacobde Tweede,
Koning van Schotlandt, die daer met een
ftuck van een grof gefchut, dat by ongeval
barfte, in\'t bloejen van fijn jeught fiieuvelde,
en door fijn ontijdige doodt groote droef-
heyt in de lijnen ontflack, Het kafteel wierd
echter overgegeven, en ten meeftendeel tot
aen de gront geflecht in voegen dat men nu
naeuwelijcks iets daer af fïen kan: maer \'t om-
leggende landt, hier om the Sherifdome ofRox- shmfdom
burgh genoemt, heeft fïjn erffelijcke Onder- of^ox-
graef, of Sheriffe, uyt het geflachtvan Dou-fi^ifot
glas, die gemeenlijck the Sherif ofTeiJidale gehee- dergrazw.
ten wordt: maer nu heeft, door gunft van
lacobdeSefte, Roxburgh oock tot fijn Baron
Robert Ker, uyt de ftam der Kerren, in dit ge-
weft heel vermaert en talrijck, uyt het welck
de Fernherflen, en anderen, in krijghsfaken op^
gevoedt, vermaert hebben geweeft.

SchötUndt.

i

i

m

Septeatrio ,

ZR,aMkiÜtmit- ^\' .7

\'\'\'»imMtn»"""" -

.A,

a j^\'o

m

.t ■■

«•V

«IW

Befchrijving van

en\'t Landtfchap

B L T

E vloet Tweed
vloeyt deur het dal,
dat de naem van
hem draegt,en over-
vloet van Ichapen
heeft, welckers wol
ill hooge achting
wort gehouden. Wa-
relijck een treffelijc-
ke vloet, die inne-
Waerts naer \'t wefieri tuffchen hooge bergen ,
byna met een rechte gracht deur \'t kafleel
\'Drimkry de marcktfladt Peblis (die de Baron
Zeper tot haer Ondergraef heeft, gelijck oock
haernaburigh Selkirk , uyt hetgellacht Mur-
ray van Fd\'obii) vloeyt, de beeck Lauder mee-
neemt, aen de welcken men Lauder en Tbirie-^
ftan fiet, daer het heerlij ck huys van loannes
Metellanus flaet, dië onlangs ICancelier van
Schotlandt heeft geweeft, en om fijn befbn-
dere voorfichtigheyt door Koning lacob de
Sefte tot Baron van TlMflan gemaeckt wierd.
Daer na wort de Tweed by Lloxbufgh door de
golven van de Teif e grooter , en vloeyt deur
de SheriffJome , ofvooghdyVan Btr^ick, die
ren meeftendeel van\'t geilacht der Humiers be-
ieten wordt, in de welcke het hooft van dat
huys het recht van Ondergraef pleeght.
Voorts, defe vloet, vruchtbaer van falm zijn-
de , vloeyt beneden Ber-^ick, een ftercke ftadt
van Engelandt, van de welck ick gefproken
heb, in zee.

Het landtfchap Peblis heeft tot grenspalen,
naer\'t ooften de vooghdy van Selkirck, naer\'t
zuyden het Senefchalfchap van Annandail,
naer \'t weften het Ondergraeffchap van La-
narck,en eyndelijck naer \'t noorden Lothian.
In\'t midden ftreckt het fch inde langte uyt
van Arricksfteen af, tot aen de beeck Bar-
tliorburne , omtrent acht-en-twintigh duy-^
fênt fchreden verre. Het brengt op fijn breet-
fte uyt, te weten tuffchen de kloot van de
koude fteen , gemeeniijck deCald ftcneftap, tot
aen de wefterfche binnenzee der Lobiers, ge-
meeniijck the Wefhrnary Loth of the Cokbes, ach-
tien duyfent fchreden. De voornaemfte vloet,
daer af dit landtfchap befproey t wordt, is de
Tweed 5 welcks bron en oorfprong aen Ar-
riekfteen is, die fy gemeeniijck Tweeds kruys
Schotlandt,
noemen. De vloet loopt deur \'t geheele landt-
fchap ter plaets , daer het op fijn langfte is,
en\'t welck eertijdts in\'t geheel de naem van
Tweedail hier af heeft gekregen. Noorde-
waerts aen defè zijde van de vloet zijn ver-
fcheyde gedenckwaerdige beeken. De voor-^
naemfte is de rivier Ithomius , die in de rivier
Biggar ftroomt, eer fy in de Tweed valt, een
weynigh beneden Drummelzar. Daer na
koomt de Lijm, die uyt de kloof van de Kou-
de fteen negen duyfent fchreden afftroomt,
tot dat fy fich in de Tweed, twee duyfènt
fchreden boven Peblis , ontlafl. Defe beeck
draeght drie fteene bruggen , d\'een te Lijm,
d\'ander te Novagria , en de derde te Linton.
De derde is de rivier Peblis , die aen de gren-
fen van Lothian fpruyt,en acht duyfent fchre-
den voortloopt , eer fy aen Peblis koomt,
daer fy in de Tweed ftroomt. De vierde is de
beeck van Innerlythe , die beneden uyt de
bergen van Lothian ftroomt, en fes duyfènt
fchreden verre rot aen Innerlythe loopt, daer
fy in de Tweed vloeyt. Dit landtfchap heeft
twee voorname Meeren; een in de Parochy
van Edilftane, die fy het weft-meer noemen.
Daer in onthoudt fich omtrent de maent Au-
guftus, foo groot een overvloet van rivier-
vifch , en voornamelijck van ael , dat, met
goede windt , dat is als hy van \'t hooft des
meers langs des felfs ftroom waeyt, daer oock
een beeck uytbarft, d\'inwoonders, daer ver-
gadert om te viffchen , en naer de bequaem-
heyt van d\'overvloejing der zee wachtende,
om te vangen, dickwils door \'t gewelt der uyt-
barftende viffchen verdreven worden , met
verlies van hun gereetfchap, dat fy gepooght
hebben met hun voet te hechten , envaffte
fetten. Sy vangen overal met netten en kor-
ven een ongelooffelijcke menighte van ael en
andere rivierviffchen , daer fy groote winft
mee doen. D\'andere Meer, die fy de Genen-
fche noemen, leght in de hooghte van \'t ge^
berghte , dat oock foo genoemt is, en is duy-
fent fchreden lang, en vijf hondert breet. Des
felfs vloet valt iüAnnandail, aen een fèhric-
kelijcke fteylte , twee hondert en vijftigh
fchreden verre van de top des berghs tot in
devlackte, die aen de voet van\'t geberghte
paelt, daer dickwils viffchen gevonden wor-
O

9SSSi

i .

f,

i, ;

li::

f.

44 P E B

den, die van de fteylte af doodtgevallen zijn.
Acn d overzijde van de Tweed naer \'t zuyden
zijn twee vermaerde rivieren , te weten de ri-
vier Quaria, of C^ioir, daer afliet Traqua-
rifche kafteel, by de welcke fy in de Tweed
vloeyt, de naem heeft en de rivier Min-
non y uyt een bron van gelijcke naem gelpro-
ten , die een weynigh beneden de kerck van
Minnon in de Tweed vloeyt. Defe vloet
Tweed is heel vermaert, voornamelijck door
de crroote overvloet van falm, die in de lomer
uyt de zee derwaerts op/wemmen, en daer
een groot deel van \'t jaer blijvenjvan de welc-
ke veel op twee duyïeat fchreden van\'t hooft
van Tweed gevangen worden. Hier in, ge-
lijck in d\'andere vloeden en beecken van dit
landtfchap wordt een groote overvloet van
vorens en andere vette en gefonde viffchen
gevonden. Dit Landtfchap heeft een gema-
tighde lucht, die dickwils heet en helder is.
Hun landt ftijght deurgaens tot bergen, van \'t
welck de beemden, die hier en daer aen de
Tweed, en aen d\'oevers van andere beeken
leegen, groen, luftigh, en grasrijck zijn.
Hier zijn oock veel dalen en vlackten , aen de
beyde zijden van de Tweed, en aen andere
rivieren gelegen, van de welcke eenige goede
vruchten , en andere hooy voortbrengen:
in voegen dat dit Landtfchap voor fich felf de
ruymte van koorn-ackers en weyden heeft,
fchoon d\'inwoonders ten meeftendeel fich met
vee en beeften geneeren, \'t welck overvloet
van melck , butter , en kacs aen hen befchaft.
In de laege plaetfèn van dit landtfchap naer
de zijde van Selkirck, nuttigen dc fchapen
foo gefbnt en drooglyoedfèl, datiy ( t welck
in andere landen naeuwelijcks gebeurt)\'t vijf-
tiende jaer bereycken, eer fy van ouderdom
fterven. In dit landtfèhap is niet meer dan een
Konincklijcke Burgh , of ftadt, Peblis ge-
noemt daer af het geheelLandtfcliap de naem
draeght. Defè ftadt leght in een luftige plaets,
te weten tuftchen de vloet Tweed , en Peblis,
en is fèer vermaert van vijfmael driever^ier-
felen , namelijck om haer drie kercken, drie
kloeken , drie poorten , drie ftraten, en drie
bruggen, van de welcken een, over de Tweed
gelegen , vijf bogen heeft, (want de Tweed
lijd geen andere brugh, totdat hy aen Ber-
wick gekomen is) d\'anderen van twee bogen
ftrecken fich over de rivier Pebfts. Niet
verre boven Peblis is\'t kafteel Needpetth, dat
aen dc Graef van Tweedail behoort, de welck
erffelijck Ondergraef van \'t landtièhap is,
welcks voorouders, eertijtsHeeren van Yefter
geheeten, uyt de deurluchtighfte ftam der
Hayers van Errol gefproten, by oudts inwoon-
ders van defe beyden zijn geweeft. Vier duy-
fent fchreden beneden Peblis is het Traquari-
fche kafteel gelegen, dat aen de Graef van

L 1 S.

Traquaria behoort, welcks gelegenheyt heel
aengenaem is door de fchaduw der boffchen ,
endoor de luUigheyt van de voorbyvlietende
vloet. D\'andere kafteelen en voornaemfte
huyfèn zijn Pern, Greifton , Cardron, Ormi-^
fton, Horsbiirgh-caftel, Smithfield , Caftei
of Manyre, Pofta, Gaverhill, Barnes, Dauck^
Drummailler, Stenhoop, Pohmide, Halks-
halk, Kingildor, Kutlehall, Cardron , LitU-
hope, Hartree, Skirlijn, Nether LTrd , Kirk
Urd, Quota, Hahrjyre, Romannow, Dro-
cheli , Cringlea duyfter Hof, gemeeniijck
Darnhall, Winkifton en Fouledge.

In dit Landtfchap zijn veel bergen, van de
welcken een kleyn getal een weynigh , of ge-
heel niet fteenachtigh zijn. De genen, die
in grootheyt en hooghte boven d\'anderen
uytfteken, zijn de bergh der Herten , anders
Hartfiell Latodun des Hertfteens, gemeen-
iijck Braidalb of Hertftone, die onder ande-
ren een groote overvloet van wilde beeften,
en vogelen geeft, en voornamelijck van velt-
hoenders, met witte ftippen onderfcheyden ,
die heel fmakelijck zijti. Op de top vande
bergh ontdeckt lich een breede vlackte , van
de welcke men alle omleggende landtfchap-
pen kan ften,die tuffchen de groote en Yrfche
zee gelegen zijn. D\'andere bergen zijn Kin-
gildore, Cardonfiell, Gadderfnalb, Whoni-
fell, Wormell, Wamlalb, Radinshope, Do-
lerlalb , tk Umksbeppus en Minshnure.

Voorby Drummalzar vloeyt een kleyne
beeck, Paufale genoemt, die aen de kerck
van Drumitialzar in de Tweed vloeyt , op
welcks kerckhof, lbo men feght, eertijdts be-
graven heeft geweeft de waerfegger Merlin ;
en daer heeft in gemeene rijm een voorfèg-
ging geweeft , van defe zin : Als by Merlins
graf de Tweed en Pauf^de te famen lopen, dan
füllen fonder twijffel de Schotten en Engel-
fchen de heerfchappy van een Koning onder-
worpen zijn. De Peblers beweerden dat defe
voorfegging vervult was toen lacob de Sefte
tot Koning van Engelandt gekroont wierd ;
want in die dagh waren de Tweed en Paufale,
door een nieuwe en bovengewoone overvloe-
jing fbo hoogh gefwollen , dat fy, buyten hun
grachten uytfpattende, met hun uytgeborfte
water op \'t gefèyde kerckhof aen Merlins graf
te famen quamen , \'t welck, gelijck fy feggen,
toen eerft, en federt nooy t weer gebeurt is.

D\'inwoonders gebruycken tot hun bran-
ding ten deel turf,van de welcke overal groote
overvloet in\'t geheele landtfchap is, enten
deel kolen, die fy in eenige plaetfèn uyt Lo-
thian aenvoeren: ja fy krijgen die oock uyt
fèkere koOlput binnen de grenfèn van Peblis
fèlve. Daer is oock een groote overvloet van
kalck in verfcheyde plaetfèn van dit landt-
fchap : in Voegen dat aen het felve byna niets

ont-

l a v d ë

ontbreeckt, dat tot het dagelijcks gebruyck
voor de menfch nootlakeiijck is, \'t zy men op
lijftocht, kleeding of branding fiet. Wat de
Parochyen en Prieflerfchappen van dit landt-
fchap aengaet, daer in is een eenigh geheel
Prieil:erfchap, namelijck van Peblis, met vier
Parochyen, aen \'t Biggarifclie Prieflerfchap
behoorend«. Het P\'riefterfchap van Peblis

h 6 a ! l.

beftaet in defè Parochyen, in dat van Peblis,
daer de fetel van\'t Priefterfchap is, van Inner-
leth, Traquaria, Cailfèn , Manyre, Dal-
vick, Drummelzar, Tweedamir, Kirburden,
Stoboen, Linton, Lijn, Novagriaen Edle-
fton , te famen veertien Parochyen.\' De vier
overige Parochyen zijn die van Glenwhom ^
Kilboch, Brochton, en Skirjinge.

V D E R

Auderdaly of Lauderdail heeft
fijn naem van de vloet
Lauder.

Defè vloet fpruyt uyt dé
bergen, die dit landtfchap
van Lothian affcheyden,
en, van verfcheyde beeken
vergroot, naer\'t zuyden
vloeyt, en fich in de Tweed ontlail.

Dit dal wordt verkiert door de ftadt en ka-
fteel Lauder, gelijck oock door dé heerlijck-
lieyt van Thirleftaine.

Het heeft tot grenspalen iiaer \'t ooften

Merche, naer\'t zuyden Tweedail, dat oock
de weftzijde ftuyt, cn naer\'t noorden Lo-
thian.

De deurluchtighfte en edelfte Heer, loan-^
nes, Graef ym Lauderdail, i^^c. had een breede
befchrijving van dit , en van eenige andere
iandtfchappen belooftj maer hy, in defè Brit-
tannifche oorlogen des Konings zijde vol-
gende , wierd in de flagh te Worchefler ge-
vangen , en hier door belet. Gebruyck dan
defè,.waerdé Lefer , tot dat hy \'t Vermogen
heeft om fijn belofte te volbrengen,of tot dat
iemant anders iets beter te voorfchijn brengt.

Schotlandt^

I\'!

!il

47

MAR

OFT

M E R C H E.

to. ^^^m^mm i^^^^t^\'^hap wotdt

Marda , of Merche
Tenoemt > om dat
iet naer \'t ooften
op de grenfen van
Schotlandt en En-
gelandt eerft voor-
koomt,- want March
beteekent grenspael.
En hoewel het ge-
meene volck het landtfchap felfMerfia uyt-
fpreeckt, foo behout echter het Graeffchap
van Merche , \'t welck ftch in dit landtfchap
kreet uytbreyt , eertijdts \'t erfdeel der Dum-
barders, noch fijn oude naem.

Byna in \'t midden van \'t landtfchap is het
fiedeken Duns,daer een jarelijckfbheVooght,
die fy Sheriff noemen, voor \'t volck van Mer-
che recht fpreeckt. Dit was een oudt erfdeel
der Dunfers,met de bynaem van Heeren van\'t
ftedeken uyt welcke ftam eertijdts gefproten
is den edeleo fcherpfmnigen Dodor, loannes
Duns, met de bynaem van Scotus, die hy van
fijn vaderlant behouden heeft. Heden zijn \'er
weynigh meer van die ftam overigh, die bur-
gers van de fèlve ftadt zijn.