van de

" > ^

uiiKorasten aer Kunstiptige vroeggeDqorte..;:fi

f j

4 ïJ d

• \' •.\' » l

A. BEYERMAN.\' ■

g:.

Tvi\'. .1. VAN IIOKKIKU T.N. — rriiECüT.

■ 1

liV ^^

■ , ■ X

• • : .-Âsèf" "V- J

3iidraee tot eene luistere kennis
j (j

van de

uitkomsten der kunstmatige vroeggeboorte

Bijdrage tot eene juistere kennis van de nitiionisten der
iiunstmatige vroeggelioopte.

PROEFSCHRIFT

TEIl VlillKIUJGlNG VAN DEN ÜUAAD VAN

DOCTOR IN DE GENEESKUND

aan DE flloks-yNlYERSITElT TE [JtRECHT,

NA MACHTIGING VAN DEN UECTOU-JIAGNIKICUS

D^ H. WEFERS BETTINK,

Ilooglccraat in ilo Faculteit der Wis- cii Natuurkunde,

VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNWEHSITEIT

TEGEN DE UEUENlilXGEN VAN

DE FACULTEIT DER GENEESKUNDE

TE VEUÜEDIGEN

op Dinsdag 10 Juli 1900, des namiddags te 4 uren,

DOOK

ADOLF BEYERMAN,

goboron to Amslorcinm.

Utueciit,
J. VAN BOKKIIOVEN,
1900.

y^AN MIJNE OUDERS

EN .

J^AK MIJNE VERLOOFDE.

W

W\'

c" ■

i

Het verschijnen van dit proefschrift is mij eene welkome gelegenheid
Heeren Professoren en Lectoren mijnen dank te betuigen voor Uw onderwijs.

U, Hooggeleerde Koüwer, ben ik zeer erkentelijk voor Uwe bereid-
willigheid mij, in weerivil van Uii:e drukke bezigheden, steeds ter xoille te
zijn, als ik Uwe hidp inriep bij het samenstellen van dit j^roefschrift.

* *
*

Ik ben veel dank verschddigd aan allen, die mij behulpzaam waren
bij mijn onderzoek.

Mag ik het aan de introducties van mijnen hooggeachten Promotor
wijten, dat ik de verslagen der Academische Klinieken kon nagaan, zoo ben
ik U, Hooggeleerde Heeren Nijiioff, Treuü en Veit zeer erkentelijk voor
Uwe loehoillende ontvangst.

Mijn hartelijken dank aan Heeren Medici, die mij hunne gevallen wel
wilden mededeelen, of mij andere inlichtingen verstrekten.

Mocht ik soms niet van al het medegedeelde gebruik hebben gemaakt,
dan ligt de reden danrvan in de grenzen waarbinnen mijn onderzoek zich
beweegt.

Zeer verplicht ben ik ook de hoofden der bevolkingsbureau\'s te Amsterdam,
Leiden en Utrecht, voor hunne vriendelijke hulp; zoomede aan vele Secretarieën,
waar men zoo bereidwillig aan mijne verzoeken om inlichting gevolg gaf.

- ■ . . ■ iiUL^

.v: -.y \'iV-A^\'-O-!"^ VVAm- : •; i

f

N L E I DIN G.

Yoor de behandeling der baring bij vernauwd bekken is reeds zeer
dikwijls gestreden over de vraag, welke plaats de Partus arte praema-
turus moet innemen tegenover zijne mededingsters: de Sectio Caesarea,
de Symphyseotomie en de diëetkuur van Prochownick.

Grootere en kleinere statistieken zijn gepubliceerd, die nu eens voor,
dan weer tegen eene van deze operaties pleitten.

Zij dienden ter berekening van de levenskansen voor moeder en
kind; ter overweging, welke de beste methode mocht heeten om het leven
der vrucht te redden, wanneer de verlossing zonder een der bovengenoemde
kunstmiddelen naar alle waarschijnlijkheid niet zou kunnen plaats hebben.

Een volkomen zuiver beeld van de verhouding dezer operaties onder-
ling geven deze statistieken echter niet. Immers het is reeds van te voren
duidelijk, dat het kind, geboren na eene diëetkuur van Prochownick kleiner
zal zijn dan dat door middel van de sectio caesarea ter wereld gekomen;
het na partus arte praematurus geboren kind dikwijls kleiner dan dat bij
de diëetkuur.

Behalve andere momenten, waarover later, mag één voornaam ding
niet over het hoofd worden gezien. Het is hier nl. niet alleen de vraag, of de
ouders een levend kind znllen krijgen, maar vooral ook, of zij hot zullen
behouden; of ook de maatschappij gebaat zal zijn met deze kunstmatig
verworven aanwinst. Mot andere woorden : hoe staat het met do kansen
van het jonggeboren kind bij al deze operaties om volwassen te worden?

Professor Kouwer maakte mij opmerkzaam op hot feit, dat de statis-
tieken omtrent kunstmatige vroeggeboorte deze overweging niet in aanmer-
king nemen. Daarin tellen als lovend die kinderen, die als zoodanig uit do
behandeling, d. i. meestal den 9\'\'®" dag p. p. ontslagen zijn. Al mag men een
enkele maal iets vinden omtrent het latere lot van den zuigeling, misschien
zelfs van het grootere kind, in het algemeen wordt daarvan geen melding
gemaakt.

De verklaring daarvan is gemakkelijk te vinden: do grootere getallen
zijn afkomstig van klinieken; hierheen komen echter patienten van heinde

1

en ver, en het wordt ondoenUjk, uit de groote omgeving, waaruit die
klinieken haar materiaal betrekken, betrouwbare gegevens omtrent het lot
van de ontslagen kinderen te bekomen.

Zoodanig onderzoek kan echter wel mogelijk zijn in een klein land
als het onze. Hier toch is, zij het dan soms ook na veel nasporen, meestal
wel het oog te houden op behandelde patienten, die, al verhuizen zij ook,
toch meestal binnen de landsgrenzen blijven.

Op raad van Professor Kouwer besloot ik daarom een zoo groot mogelijk
aantal gevallen van partus arte praematurus na te gaan en te onderzoeken
wat er van de daarbij geboren kinderen geworden was.

Ik heb de kunstmatige vroeggeboorten gedurende een tijdvak van twintig
jaren genomen^ die in ons vaderlayid zißn verricht. Daarnaast heb ik de resultaten
der keizersnede gestéld.

Ook van Sectio caesarea staan ons talrijke statistieken ten dienste.
Toch heb ik gemeend zelf eene verzameling van gevallen te moeten bijeen-
brengen, om daaruit eene conclusie te kunnen trekken. Te zijner plaatse
zal ik de reden daarvan uiteenzetten; hier zij vermeld, dat ik mij voor de
Sectio caesarea niet aan onze landsgrenzen gehouden heb.

Ten einde hiervan een groot aantal gevallen bijeen te krijgen, moest
ik my wel tot de buitenlandsche publicaties wenden; bovendien behoefde
in dit geval het verdere levenslot van het kind niet nagegaan te worden.

Ook de diëetkuur van Prochownick heeft in ons land toepassing
gevonden. Eene statistiek van die gevallen is echter klein, ook als
wij ons tot het buitenland wenden, en reeds daardoor ongeschikt ter
vergelijking. Bovendien zijn hare resultaten dikwijls vaag aangegeven,
zoodat het nog niet uitgemaakt is, of zij als eene zelfstandige methode
genoemd mag worden.

Ook de symphyseotomie is niet in mijn onderzoek opgenomen. Do
reden hiervan is deze: Na omstreeks het midden dezer eeuw, toen deze
operatie hier te lande nog al eens toegepast werd, heeft zij hier geen
aanwending meer gevontlen, een enkel geval uit den laatsten tijd uit-
gezonderd.

Een oordeel over het hernieuwd in gebruik komen van dezo operatie
is in het algemeen nog niet gevestigd.

De waarnemingen in \'t buitenland betreffen slechts eeli aantal gevallen,
die gedaan zijn experimenti causa. De reeksen van waarnemingen, uit
Frankrijk afkomstig, bevatten een altijd nog klein aantal gevallen, die geen
conclusies mogelijk maken. Ik meen dus, dat deze operatie nog niet rijp is,
vergeleken te worden met kunstmatige vroeggeboorte en keizersnede, die
beide van vele zijden beschouwd en in zeer vele gevallen toegepast zijn.

HOOFDSTUK L

Partus arte praematurus.

Deze operatie, het kunstmatig opweklven der baring op een tijdstip,
waarop men aanneemt, dat het kind, hoewel niet voldragen, in staat is,
buiten het lichaam der moeder verder te leven, heeft eene geschiedenis
van anderhalve eeuw achter zich.

Het is mijn doel niet, hare historie mede te deelen; ik kan daarvoor
verwijzen naar de dissertatie van Dr. Tii. ü. den Houter, in 1890 te Leiden
verschenen, die daarin uitvoerig haar verleden behandelt.

Hoewel ik mijne conclusies alléén zal trekken uit de gevallen in ons
land van de laatste twintig jaren, scheen het mij toe, dat eene verzameling
van die uit de eerste helft onzer eeuw uit een historisch en vergelijkend
oogpunt hare waarde zou hebben.

A. Kunstmatige vroeggeboorte van 1807—1860.

De publicaties dier kunstmatige vroeggeboorten zijn zeer verspreid in
verschillende in die dagen verschijnende tijdschriften.

De eerste vermelding van dien aard is van J. Themmen, die in 1825
als beantwoording eener prijsvraag zeven gevallen openbaar maakte. Twee
daarvan zouden als accouchement forcé o]) te vatten zyn, doch de schrijver
gaf daaraan duidelijk de beteekenis van kunstmatige vroeggeboorte.

Allerlei gevallen uit de i)rivaat i)ractijk volgden nu, tot in IS-iS
Prof. Lehman te Amsterdam voor het eerst eene grootere reeks van
gevallen publiceerde.

In 1851, \'59 en Y)0 maakten dissertaties nieuwe gevallen bekend,
terwijl Prof. Simon Thomas in 18(55 eene statistiek van veertig partus arte
praematuri publiceerde.

Afzonderlijke gevallen gaven mi niet meer aanleiding tot openbaarmaking
zooals vroeger, toen de kunstmatige vroeggeboorte als eene nieuwe operatie
met tegenzin bejegend en slechts toegestaan werd met het lijden van eene
te voren doorgestane verlossing ii terme voor oogen.

Het oordeel van do obstetrici over de kunstbewerking was dan ook
over het algemeen gunstig geworden, al bestond er soms verschil van meening
over de indicatie in een bepaald geval. Een voorbeehl hiervan was het verschij-

nen van de werkjes van den vroedmeester Riohelle , \') die hierin de indicatie
tot partus arte praematurus, door Prof. Simon Thomas gesteld, critiseerde.

In aanmerking nemende, dat de partus arte praematurus nu eene
meermalen toegepaste operatie geworden was, en dus niet meer elk geval
afzonderlijk gepubhceerd werd, heb ik mij bij mijne verzameling bepaald
tot de gevallen, die vóór 1860 voorgekomen zijn; daar ik natuurlijk slechts
de mij bekend geworden publicaties heb geraadpleegd, is het waarschijnlijk
dat nog eenige, niet door mij opgemerkte gevallen openbaar gemaakt zijn.

Ik heb, terwille van een gemakkelijk overzicht, eene tabel samen-
gesteld, waarin zooveel mogelijk in chronologische volgorde der publicaties,
de waarnemingen opgenomen zijn.

Voor de methode van samenstelling., voor zooverre hier niet vermeld,
venoijs ik naar pag. 20.

Hier zij vermeld, dat ik ook hier den leeftijd van het kind, zoo
mogelijk, naar de laatste menstruatie der moeder berekend heb, door bij
den datum der laatste menstruatie 9 maanden en 7 dagen te tellen.

Wat de beschrijving van het bekken en van het kind betreft, heb ik
de aangegeven maten en gewichten, als duimen van verschillende landen en
allerlei ponden etc., herleid tot centimeters en kilogrammen.

Door deze berekening ontstaan bekkenmaten, die tot op tiende deelen
nauwkeurig schijnen, wat natuurlijk op die herleiding terug te brengen is.

De gevallen, voorkomende in de dissertaties van Dr. E. J. van der
Kellen en Dr. van Praag Heijmans, resp. in 1851 en 1860 verschenen, heb
ik niet vermeld, daar zij waarnemingen betreffen, die in de statistiek van
Prof. Simon Thomas -) opgenomen zijn.

Hier zij nog opgemerkt, dat de wasbougie door Prof. Lehman gebruikt,
niet zooals de bougie van Krause , in den uterus gelaten werd, doch slechts
rondbewogen rondom het ostium internum, zoodat de vliezen op die plaats
van den uteruswand losgemaakt werden. De bougie werd daarop weer
teruggehaald. Alléén deze methode, naar Lehman genoemd, komt in dezo
statistiek voor; de aanduiding „bougie" wijst dus niet, zooals in de latere
statistiek, op de methode Krause, doch op die van Lkhman.

Gepraepareerde spons- of drukspons had hoofdzakelijk ten doel het
ostium te verwijden; soms waren prikkelende stoffen daaraan toegevoegd.

De in de tabellen voorkomende namen wijzen op de operateurs.

Voor de ligging van het kind heb ik evenals in de tabel der nieuwere
gevallen. zoo mogelijk gebruikt de door Prof. Treur hier ingevoerde verkorte
schrijfwijze (zie pag, 20). Onder de rubriek „verloop van den partus en
complicaties" heeft tevens plaats gevonden wat voorkwam na de poging
tot opwekken der geboorte.

\') 10 Verloskundige bedrage. Leiden 1802. Do Verloskundige büdrago door hem zólf
verdedigd. Leiden 18G1. 2" Verloskundige bijdrage. Leiden ISOn.
Ned. Tydschrift voor Geneeskunde 1865 pag. 50.

ü

Gevallen van kunstmatige vroeggeboorte van 1807—1860.

Nieuwe verhandelingeu vaa het genootschap „Ter bovordering der heelkunde."
Amsterdam. 1825. IV. Ie stuk. pag. 142.

Rechte Conj.
7,7.

Sterk vernauwd,
Vernauwd.

Plat rachit.
scheef C.v.
< 7,7.

Vernauwd.
Exostosen.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost. ut.
Vliesbreuk.

Dilat. ost. ut.
Losmaken der
vliezen om het ost.

Dilat. ost. ut.

Versie.
Extractie.

Nieuwe verliandclingen van het genootschap „Ter bevordering der hcolkundo."
Amsterdam. 1825. IV. Ie stuk. pag. 108.

G. SALOMON. Gonocskundige Eijdrageu van Tiiuis v. n, IIokvkn e. s. 1« deel. pag. 1. 1820.

10

Dood \'/» uur p. p.
Dood 17 dagen p. p.

SALOMON. Gcneeskundigo bijdragen van Thuis v. «. IIobvkn. 11. lo stuk. pag. 91.

Plat rachit.
e.v. < 7,7.

1820. O. Ingang vorn.
ZienMO.I <

Dood geboren.

(Moeder dood 1 dag p.p.;
perlt.)

Dood 23 dagen p. p,

2 maal p. a. p. bij ééne vrouw.
2 kinderen dood kort na
den partus.

12

16 GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807—"1800.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

G. HOLLANDERS. Verloskundige verliandelingen van van Eldik. Ie stuk. pag. 236.

VAN DER KIEBOOM. Hippocrates. Magazijn toegewijd etc. Deel III. pag. 338.

J. B. L. VONK. Verloskundige verhandelingen van van Eldik. Ille stuk. pag. 580-

VAN WAGENINGEN. Algemeene Konst- en Letterbode. 1832. pag. 211.

Drukspons
met Extr. Bellad.
Sec. Corn.
Eivliessteek.

LUDEKING. Tijdschrift voor Genees-, heel- etc. van \'t genootschap „Vis unita fortior". III. 2« stuk. pag. 201.

In- en uitgang Eivliessteek.
recht vern.
e.v. 7,1.

H. HARSTEEN. Boerhaave. Tijdschrift etc. Ie jaargang. Nieuwe serie. 1812. pag. 1.

Ingang vern.
Conj. recta 9,1.

Gepraep. spons Hoofdligg.
in ost. uteri.

ZUIJDHOEK. Medegedeeld door Lehman in Ncd. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1851. 2c jaargang.

Zie n". 42.

G. SPRUIJT. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 277. Ie «n 2e jaargang.

Conj. 8,4. I Drukspons in
ost. ut. herhaald.

VAN DE WATER. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 301. Ic en 2° jaargang.

18-14. j Plat vernauwd.
B. —v.Il. C.v. >8,1.

Versie. 133 (?)
Extractie.

gevallen van kunstmatige vroeggeboorte van \'1807—1860.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

VAN WAGENINGEN. Pract. Tijdschrift van van Eldik, Sl-c jaargang. 1845. 5® stuk.

VAN V^AGENINGEN. Pract. Tijdschrift van van Eldik. 25e jaargang. 1846,

a) Osmazom spcrmocdiae is hot z. g. extractum haemostaticum van Bonjban of extract, sec. corn. (Wiggers;)
volgens van Wageningkn tcu ourechte identiek gesteld met ergotine.

Dood dadelijk na do
geboorte.

J. VAN J)EN BERG cn G. I3R0]\\I. Ncd. Tijdschrift voor Ycrloskuude. 18B1. pag, 210, leen 2o jaargang.

VON BAUiMIIAUER. Ncd. Tijdschrift voor Verloskunde, 1849, pag, 111, 3« jaargang.

VAN WAGENINGEN. Ncd. Tijdschrift voor Verloskunde, 8o jaarg, 1857. Nieuwe serie. deel.

VAN WAGENINGEN. (Jcnccsk. Courant van l>ct Koninkrijk dor Ncdcrl. 2« juarg, N», 18,

1848. 1 Conj. 9,1.
A. K.

18 GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807—"1800.

LEHMAN. Verdient de warmo uterus douclio etc. Ned. ïijdsolir. voor Genecsk. 1851, 2« jaar«.

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807-1860.

Ligging I Verloop van
van I den partus,
het kind Complicaties.

Scheef.
Alg. vernauwd.

Rachit.
C. incl. 7\'/i h 8.

Ingang vern.
C. incl. 8\'A.

Ingang vern.
C. incl. 8.

"Wasbougie.

Vingerdilatatie.
AVasbougie.

Wasbougie.

Stierf na 15 dagen.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood
binnen »/i jaar.

Stierf kort p..p.
Stierf 9 uur p. p.

KAPPELHOFF. Ned. Tijdschrift voor VerJoskunde 1851. 4e jaarg. pag. 128.

Prikkeling
van hot ostium
met den vinger.
Bougie. Lehman.

KONING. Ncd. Tijdschrift voor Verloskundige. 1851. dejaarg. pag. 136.

J. P. SNOEP. Ned. Tijdschrift voor \'Verloskundo 1852. Be jaarg. pag. 1.

LEHMAN. Over do vroegtijdige baring etc. Ncd. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1855.

VAN GOUDOEVER. Ned. Tijdschr. voor Verloskunde. IQc jaarg. 18G0. Nieuwe sorie. 5e doel.

J. L. IDEN13URG vermeldt. (Dissertatie. Jiciden. 1860.)

Lovend geboren.

10 GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807—"1800.

J. P. SNOEP. Nieuwe Bocrhaave. 1851. Deel I. pag. 65.

Injectie lauw
water 12 maal;

Injectie lauw
water V» wijn
6 maal.

Injectie lauw
water 4 maal;
water \'A wijn
3 maal; water
-f- Va brandewijn
3 maal.
Sulf. chin, per os.

Drukspons.
Sec. Corn, per os.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood
geboren. 1 kind dood 30
uur p. p.

Gaan wij na, welke wetenswaardigheden wij in deze tabel kunnen
vinden, dan schijnt het mij het gemakkelijkst voor het overzicht, achter-
eenvolgens eenige punten daarvan te behandelen.

I. In d ica t i 6.

Steeds was bekkenvernauwing do aanleiding tot het opwekken der
vroegtijdige baring. Slechts van 50 bekkens vond ik echter maten vermeld,
terwijl de overigen eenvoudig als vernauwd opgegeven zijn.

11

Deze 50 bekkens zijn aldus te verdeelen:

a. 29 platte of in den ingang vernauwde bekkens;

hiervan hadden 6 eene Conj. vera van 6 — 7 cM.

20 „ „ „ „ 7—8 „
^ » !> )} » S 9 „

b. 10 algemeen of scheef vernauwde bekkens;

hiervan hadden 6 eene Conj. vera van 6—7 cM.

c. Van 11 bekkens vond ik geene duidelijke aanwijzing, die hen
onder eene der vorige groepen zouden kunnen brengen;

hiervan hadden 1 eene Conj. vera van 6-7 cM.

^ » » )) » ^ »
5 „ „ „ „ 8-9 „ (of 9.2).

Wij zien hieruit, dat geringe graden van vernauwing niet in de tabel
voorkomen. Daarmede komt overeen, dat ook niet tot de kunstmatige
vroeggeboorte werd overgegaan, wanneer niet voorgaande verlossingen doode
kinderen hadden opgeleverd.

Eene uitzondering hierop maken 4 gevallen, waar do operatie plaats
vond bij 1 gravidae. Hier was 2 maal algemeen vernauwd bokken mot een
Conj. vera van 7.1 en 8.4 cM. de indicatie; 2 maal plat bekken met eene
Conj. vera van 7 en 7,8 cM.

Ik moet opmerken dat van de 13 bekkens met Conj. vera van 6-7
cM., er 8 betrekking hebben op gevallen van Prof. Lehman; hier is steeds
do conjugata inclinata aangegeven, waaruit de vera door mij geschat is
door er 1.8 cM. af te trokken.

Laten wij do kinderen buiten rekening, wier lot niet bekend geworden
is, dan zien we dat de verhouding van do kindersterfte tegenover hot
bokken aldus is:

Plat bekken.

C.v. 6-7 6 kinderen; doodgeboren 2 — 38"/,,, ouder dan 1 jaar 1 = 16.67,,.

C.v. 7-8 20 „ , „ 10:=50°/„, „ 1 „5 = 27 "/„.

C.v. 8-9 3 „ • „ 0= 0»/„, „ „ 1 „0=0 "/„.

Aly. vermmod bekken.

C.v. 6-7 6 kinderen; doodgeboren 0= O"/,,, „ „ 1 „ 0 = 07,,
C.v. 7-8 4 „ „ 2 = ö07o, „ „ 1 „ 0 = 07„.

Wij zien hieruit dat, daargelaten do kleine getallen, do cijfers goono
groote wtiarde kunnen hebben; dat toch bij plat bokken mot C.v. 6 — 7
slechts 337o en bij alg. vernauwd bekken met C.v. 6—7 van de <> kinderen
geen gestorven zou zijn bij de geboorte, is niet wol aan te nemen; het is

12

slechts eeiie aanwijzing te meer op de onbetrouwbaarheid van het meeren-
deel der bekkenmaten.

Bij het meten der bekkens is over het algemeen weinig gebruik
gemaakt van een\' bekkenmeter; soms werd met den- vinger de conj.
diagonalis gemeten, doch meestal werden uit de indruksels op het kinderhoofd
bij vroegere geboorten de maten afgeleid; soms zelfs grofweg geschat, zoodat
eene groote waarde aan bovenstaande opgaven niet mag worden toegekend.

II. Methode.

Hierin valt eene groote verscheidenheid te bemerken, vooral door de
combinaties die gebruikt worden. Niet alleen uitwendig werd de uterus
aangegrepen, ook inwendig werden stoffen gebruikt, die naar verwachting
uterus contracties zouden opwekken.

Ik wil de hoofdmethodes in volgorde aangeven:

a. De bougies, gebruikt volgens de methode Lehman (zie pag. 4)
werden aangewend 17 maal met in 94 voldoende resultaat.

Hiervan 1 maal voorafgegaan door prikkeling van het ostium
externum met den vinger, dat driemaal herhaald werd; telkens
gevolgd door koude rillingen; 1 maal gevolgd door injecties van
lauw water in uterum.

h. Ei vliessteek werd 10 maal verricht met steeds voldoend resultaat.

c. Manueele dilatatie van het ostium uteri werd 12 maal toegepast;
hiervan werd zij 1 maal gevolgd door vliessteek;

1 maal door losmaken der vliezen rondom het

ostium internum;

2 maal door de wasbougie van Lehman;

d. Druksponsen, geprepareerd met was, die in het ostium internum
gebracht werden en in verschillende dikten gebruikt werden,
vonden aanwending in 14 gevallen;

hiervan 1 maal gecombineerd met lauwe irrigaties der vagina;

1 maal gevolgd door injecties in uterum;

1 maal was de spons geprepareerd met Extract-Bella-

donnae, waarop eene intoxicatie volgde.

e. Blaastampon, gemaakt uit eene varkensblaas en opgespoten met
tragacanth-gom vond ik eenmaal vermeld;

f. Injectie tusschen uterus wand en eivliezen wordt 8 maal aangegeven;
steeds werd lauw water gebruikt;

hiervan in één geval lauw water -1- infus, secal. corn.; in één
geval 12 inject, lauw water gevolgd door 6 inject, lauw water -f \'/,-
deel wijn;

in één geval 4 injectt lauw water; daarna 8 injecties van lauw

13

Ba

water deel wijn; daarop 3 injecties lauw water -j- % deel
brandewijn; alles ondersteund door sec. corn. en sulph. chin. per os.

g. Ondersteunend worden aangewend secale cornut. 10 maal.

sulph. chinin. 2 maal.

Extract-aloës 8 maal.

Wij zien uit dit overzicht van de methoden, dat de varkensblaas van
Hüter, door hem aangewend in 1842, die volgens Dr. den Houter in zijne
dissertatie (Leiden 1890) alléén nagevolgd is door Buscii en Credé, ook
toegepast is door van de Water in ons land in 1844. Hij vermeed het
nadeel, dat de blaas door osmose spoedig ledig werd, door in plaats van
water, tragacanth-gom te gebruiken om de blaas op te spuiten.

Sulfas chinini om de baring op te wekken werd, zij het dan ook
ondersteunend, aangewend door Persant Snoep en door Broers en Lamie,
in 1848 hier te lande. Bij den Houter vond ik daarvan de eerste aanbe-
veling vermeld in 1878 door Lewis. Dat aan de sulfas chinini eene uterus
contracties opwekkende kracht toegekend werd, blijkt nog uit het gebruik,
dat in Indië gemaakt wordt van dit medicament om abortus op te wekken.

Ook ten onzent werd in één geval door het besmeren van do drukspons
met Extract-Belladonnae eene intoxicatie veroorzaakt.

III. Ligging van het kind is bekend in 38 gevallen, aldus verdeeld:

a. Hoofdligging 15;

h. Stuitligging of voetligging 11;

c. Dwarsligging 7.

IV. Het resultaat, dat uit de tabel is op te maken, is als volgt:
op 58 p. a. p. stierven 3 moedors . . . . mortaliteit = 5.17 7„

doodgeboren 21 = 80.27,,
binnen 9 dagen p. p. 8
7 kinderen stierven binnen het jaar;
aangegeven is, dat 9 kinderen na 1 jaar in loven waren;
aangegeven is van 13 kinderen slechts, dat zij levend geboren zijn;
van 45 kinderen, wier lot ons bekend is werd dus slechts 20 "/o ouder
dan 1 jaar.

Vergelijken wij. met deze resultaten, die welke Prof. Simon Thomas
publiceerde in 1805 \'):

op 40 p. a. I). stierven 5 moeders.........= 12.5 %

binnen 9 dagen p. }>. 9
doodgeboren. . . . i)

29 kinderen

I) Nod. Tüdschrift voor Qoneosktmde 18G5, Twoedo afdooling, pg- 50.

14

Hoe is nu dit verschil in mortaliteit der moeders te verklaren, terwijl
de statistieken loopen over tijdvakken, waarin de kans op infectie ongeveer
gelijk was ?

Dit is ten deele te wijten daaraan, dat het hoofd eener groote kliniek
niet schroomt alles bekend te maken, gunstig zoowel als ongunstig. Als wij
bovendien bedenken hoe groot de infectiekans wel moest zijn in dien tijd op
eene academische kliniek bij \'t vele exploreeren, dan wordt de grootere
sterfte aan moeders daardoor reeds verklaard.

Dat de directe kindersterfte bij den Leidschen hoogleeraar zooveel
geringer is, (van de 40 kinderen slechts 9 doodgeboren) is gedeeltelijk
daardoor te verklaren dat de indicatie nauwkeuriger gesteld was, zoodat bij
zeer nauwe bekkens de operatie niet toegepast werd

Bovendien heeft zeker ook de invloed van de persoon van den
hoogleeraar haar aandeel in den gunstigen afloop van menige verlossing, die
in minder bekwame handen met den dood van het kind geëindigd zou zijn.

Recapituleeren wij nog de resultaten bij die vrouwen, die meermalen
de operatie ondergingen, dan vinden wij:

N®. 1 2 maal p. a. p. ; C.v. 7.7 cM. 1 kind doodgeboren, 1 kind in leven

gebleven.

„ 6 2 „ „ Exostosen, beide kinderen in leven gebleven.

„12 2 „ „ In ing. vern. bekken C.v. 7.7 cM. beide kinderen

dood kort na den partus..

„ 23 3 „ „ In ing. vern. bekken C.v. 7.8 alle kinderen

dood bij of na de geboorte.

„ 35 7 „ „ Plat C. incl. 8.7 (C.v. 0.9). Een kind dood-
geboren, 4 kinderen in leven gebleven, 2
onbekend.

„ 42 2 „ „ Plat bekken C. incl. 8 (C.v. 6.2 cM) beide kinderen

dood kort na de geboorte.

„ 44 2 „ „ -Scheer en alg. vern. bekken C. incl. 7 a 8

(C.v. 5.7 — 6.2 ciM.) beide kinderen dood binnen
\'A jaar.

„ 53 4 „ „ Alg. vern. plat bekken. 4 kinderen levend

geboren, 1 stierf binnen.2 dagen\'.

„ 57 3 „ „ e.v. 9.2; 2 kinderen dood geboren, 1 kind dood

30 uur p. p.

Vier vrouwen hadden dus door negen verlossingen geen levend kind
gekregen (1 kind stierf 30 uur na den partus),

In het geheel hadden negen moeders, bij wie 27 keer vroeggeboorte
opgewekt was, te zamen 16 levend geboren kinderen gekregen.

15

Wy zien hier dus een over \'t algemeen ongunstig resultaat voor de
kinderen; wat nog betrekkelijk gunstig is, als men in aanmerking neemt
de sterke vernauwing, bij welke de baring vroegtijdig werd opgewekt.

Vergelijken wij deze resultaten met die uit onzen tijd dan vinden
wij voor de algemeene uitkomst het volgende:

Kinderen. Statistiek (1807—1860). Statistiek (1880—heden).

Sterfte bij en direct na de
geboorte ......... = 36.2 32.4 (zie pag. 52).

Sterfte bij de geboorte en
binnen 9 dagen...... = 50 7,, 42.8 (zie pag. 52).

Na aftrek van die gevallen, waar verder niets van vermeld is, vond
ik op 45 gevallen 9 kinderen ouder dan 1 jaar = 20 7o tegenover 59.4 7„
uit onzen tijd. In het geheel is de sterfte dus ongunstiger; het grootere
directe sterftecijfer wordt verklaard door de nauwe bekkens waar de p. a p.
opgewekt werd.

Bij vergelijking van de sterfte berekend naar den graad der bekken-
vernauwing (zie pag. 11 en 47) treft het, dat ook bij de tabel 1807-1800
voor eene C.v. 6—7 de sterfte bij het algemeen vernauwde bekken kleiner
is. Doch bij dit geringe aantal gevallen en bij, zooals reeds gezegd, meestal
zeer onnauwkeurige bekkenmetingen, is hier geen waarde aan te hechten.

Merkwaardig is het, dat in de loop van eene eeuw ongeveer, de
resultaten voor de kinderen door partus arte praematurus ter wereld
gebracht zoo weinig verbeterd zijn. Het is alsof de verloskunde hier geene
vorderingen gemaakt heeft.

De vergelijking der moedersterfte geeft te zien, wat a priori te
verwachten was; nl. eene sterke vermindering. Was zij in het tijdvak
1807-1860 (op 58 gevallen 3 moeders dood) 5.17 7,,, i» li^t tijdperk van
1880—heden is zij gedaald tot ruim 1 7o.

B. Kunstmatige vroeggeboorte van 1880 — heden.

(Jaan wij thans over tot de gi-ootere statistieken van onzen tijtl,
dan moeten wij, om een eenigzins groot juintal gevallen te krijgen, ons
wenden tot het buitenland.

Letten wij nog op do resultaten, die men tot omstreeks 1870 verkregen,
had, zoo vinden wij een zeer ongunstig oordeel over de operatie in de
statistiek, die Spikoklurho \') publiceerde in 1870.

Hij wekte bij 14 vernauwde bekkens vroeggeboorte op; 4 moeders
en 11 kinderen stierven, dus oen mortaliteit respect, van 28.67„ en 71.47,,•

■) Arcliiv. für Gynaok. Bnd. 1. 1870.

16

Daarnaast vond hij als resultaat van de verlossing a terme bij 293 nauwe bekkens
eene mortaliteit respect, van 5.6 "/o en 35.2 (16 moeders en 103 kinderen).

Dit bracht hem er toe in \'t algemeen de verlossing bij vernauwd
bekken na te gaan en daarvoor nam hij de resultaten van eenige auteurs.

Baring bij 1224 vernauwde bekkens (onverschillig welke wijze van vèrlossen.)

Moeder, Kinderen,

mortaliteit , . . 81 = 6.6 X; 355 = 28.7 7«;

Baring bij 587 vernauwde bekkens
(spontane baring) mortaliteit.....38 = 6.4 ^ ; 207 = 35,2 7„;

Baring bij 219 vernauwde bekkens
(vroegtijdig opgewekt) mortaliteit . . . 33 = 15 7„; 148 = 66.9 7«.

Daar nu a priori te verwachten is, dat de spontane geboorten bij
wijdere, de vroegtijdige daarentegen bij nauwere bekkens zouden plaats
hebben en de genoemde ongunstige statistiek voor den p a, p. dus niet
verwonderlijk was, stelde hij er naast het volgende lijstje:

Baring bij 239 sterk vernauwde bekkens (met allerlei kunsthulp).

Moeders, Kinderen.

mortaliteit . 34= 14,2 7o; 141 = 58.9 7„;
Zooeven vonden wij voor p. a. p. „ . 15 7o; 66.9 7,,.

De p. a p. blijft dus ook hier nog hare grootere sterfte behouden.

Eene vergelijking als deze, bij zoo geheel verschillende bekkens, kon
niet juist zijn. Dit bleek ook uit de latere statistieken. Natuurlijk was,
met de optredende anti- en asepsis de sterfte der moeders aanmerkelijk
verminderd. Doch ook de kinder-mortaliteit bleek niet zoo groot te zijn
als Spiegelberg berekend had.

AHI.FELD \') kreeg de volgende resultaten.

111 nauwe bekkens met kunstmatige Moeder. Kinderen,

vroeggeboorte, sterfte........l = 0.9 "/o;

99 dier nauwe bekkens met dezelfde
hulp, die 101 kinderen gaven, sterfte . . . 39 = 38.6 7,,.

Bijna gelijke, voor de\'kinderen zelfs iets gunstiger uitkomsten kroeg
Leopold in 1888. Hij vond:

Op 45 p. a. p. bij bekken vernauwing stierf 1 moeder . , = 2,2 7„;

stierven 15 kinderen . . = 33.3"/,,.

Koos hij daarvan uit 38 bekkens met Conj. vera > 7.5.\'
dan stierven daarvan 8 kinderen, dus werd de sterfte . . , 21.5"/,,.

De resultaten van Braun von Fernwalu en Herzfeldt •\'\') in 1888
verschilden ook niet veel.

») Centralblatt für Gynaek. 1890.

s) Der Kaiserschnitt und seine Stellung etc. Stuttgart 1888.
„ „ « « \' „ „ Wien 1888.

17

s

Op 55 p. a. p. bij vernauwd bekken stierven O moeders . . = O ;

stierven 18 kinderen . . = 37.5 "/o-
Vreemd genoeg is die mortaliteit berekend uit 48 kinderen, daar in 7
gevallen bij reeds dood kind in de 20° week vroeggeboorte opgewekt werd.

Doiirn \') vergeleek evenals Spiegelberq opgewekte baringen en ver-
lossingen a terme, doch met het groote onderscheid, dat hij die naging
bij dezelfde vrouwen.

Op 18 p. a. p. bij vernauwd bekken waren 7 moeders in het

kraambed ziek................. = 38.8 "/o;

stierf 1 moeder. . . . ~ 5.5 "/„;
stierven 8 kinderen . . = 44.4 7n-
26 verlossingen a terme bij diezelfde vrouwen hadden gegeven:

18 moeders ziek in het kraambed . . = 44.8 7„;

gestorven 26 kinderen......= 89.6

Strekte Dohrn dit onderzoek uit tot andere auteurs, zoo vond hij:
Op 64 p. a. p. bij vernauwde bekkens waren 18 moeders ziek in
het kraambed..................= 28

6 moeders stierven .
29 kinderen stierven . .
93 verlossingen a terme dierzelfde vrouwen hadden gegeven:

26 moeders ziek in het kraambeil . . == 27.9 7„;

81 kinderen gestorven......= 87 7„.

Nemen wij nu nog eeno statistiek uit den laatsten tijd, die van
Ahlfeld in 1898 gepubliceerd, dan vinden wij daarin eene verzameling
van eenige auteurs, ik neem dit staatje over, hoewel het niet genoemd
zijn van het aantal gevallen, eenigszins de waarde vermindert.

\') Sammlung Ivlinisclior Vortriigó von v. VoLCKMANN, N". 94 (Oynrtok. N". JU).
») Lehrbuch der Geburtshilfe.

2

18

B9 al deze getallen is het sterftecijfer altijd zoo berekend, dat de in
de inrichting vóór het vertrek der moeder overleden kinderen daarbij geteld zijn.

Spreekt dus zulk eene statistiek van „levend kind", dan bedoelt men
daarmede een levend ontslagen kind, wat gemiddeld 9 dagen na de geboorte
gerekend kan worden.

Recapituleeren wij de zooeven genoemde resultaten:

Mortaliteit.

Spiegelberg ....

Ahlfeld 1890. ...

Leopold......

Braun von Fernwald.

Dohm......

Ahlfeld 1898. . . .
dan zien wij, dat ten opzichte van de\' kindersterfte de cijfers van Spiegel-
berg vrij hoog zijn, hoewel zij gesteund worden door het latere onderzoek
van Ahlfeld. Beneden de 33 % daalt de sterfte echter niet.

De moedersterfte mag in onzen tijd als zeer gering beschouwd worden;
geheel te verwaarloozen is zij niet.

Zooals in mijne inleiding reeds gezegd is, wil ik trachten eene nieuwe
statistiek te geven, waarin het begrip „levend kind" zóó opgevat is, dat
het minstens één jaar oud geworden is.

Vooraf wil ik duidelijk maken, hoe ik de gevallen uit ons land, die
mij ter kennis gekomen zijn, behandeld heb.

Ik heb reeds vroeger gezegd, dat ik mij bepaald heb tot een tijdvak
van de laatste 20 jaren. Ik heb onderzocht hoeveel kinderen daarvan
minstens een jaar oud zijn geworden.

Deze beide getallen zijn geheel willekeurig en moeten nader verklaard
worden.

De laatste twintig jaren heb ik gekozen, om mot eenige kans op
succes de navorschingen omtrent de kinderen te kunnen verrichten. Het
is moeilijk te verwachten, dat\' voldoende inlichtingen te verkrijgen zouden
zijn omtrent personen, die voor meer dan 20 jaren de operatie ondergaan
hebben.

13ovendien komen wij daar in den vóór-antiseptischen tijd en zou ik
eene omstandigheid in rekening moeten brengen, die om hierna te vermelden
redenen vermeden moet worden.

Ik heb den termijn van mijn onderzoek naar het verdere lot van het
kind gesteld op één jaar om de volgende reden: in do kliniek of kraam-
inrichting worden de kinderen met buitengewone zorg verpleegd. Na hun
vertrek uit de inrichting zullen er dus al spoedig velen te gronde gaan door
gemis van die goede zorg en bovendien moet de sterftekans, in het eerste

19

jaar toch al zoo schrikbarend groot, voor den praematuren zuigeling nog
grooter zijn.

Wel blijft hij vermoedelijk ook later door een gering weerstandsver-
mogen onderhevig aan grootere morbiditeits- en mortaliteitskansen dan het
voldragen kind, maar reeds de vergelijking, alléén voor het eerste levensjaar
uitgedrukt, moet bruikbare gegevens kunnen verschaffen. Bereikt het kind
het einde van het eerste levensjaar, dit is het jaar, waarin de schadelijke
invloeden, die het kind treffen de meeste uitwerking hebben, dan mag ver-
ondersteld worden, dat zijne levensvatbaarheid eene zoodanige is, dat het
de minderwaardigheid voor een groot gedeelte ingehaald heeft.

Een juiste beoordeeling zou zeker slechts die zijn, waarbij de geheele
levensduur van den praematuur geborene vergeleken werd met dien van
den voldragen ter wereld gekomene. Zoodanig onderzoek kan echter moeilijk
geschieden, door het lange tijdsverloop dat dan tusschen geboorte en
onderzoek zou liggen. Uit het straks gezegde spruit dadelijk voort, dat de
verzorging in het eerste levensjaar in aanmerking genomen moet worden.

Ik lieb dit gedaan door twee groepen te onderscheiden; kinderen van
onvermogende en van eenigszins gegoede moeders.

Tot de eerste groep heb ik gebracht de klinische patienten en die
gevallen uit de particuliere praktijk, waarvan de armoede duidelijk bleek;
tot de andere de overige gevallen uit de privaat praxis.

Daar ik nu wil vergelijken do levenskans van het voldragen eii van het
door kunst te vroeg geboren kind, heb ik gemeend, die gevallen te moeten
uitsluiten, waar wegens ziekte der moeder de baring vroegtijdig werd opgewekt.

Hier toch zijn factoren aanwezig, die het kinderlijk leven bedreigen
buiten de bekken vernauwing om; en het is alléén deze laatste, die ik bij
het onderzoek op het oog heb.

Daarom worden ook alle gevallen uitgesloten, waar placenta praevia,
habitueel afsterven der vruclit en dergelijke de indiciatio tot kunstmatige
vroeggeboorte gaven.

De kinderen bij vernauwd bokken door p. a. p. ter wereld gekomen,
kunnen evengoed hunne hereditaire disposities, hunne aangeboren infecties
hebben als die, welke hot normale eindo der zwangerschap bereikten. Als
ik dus later hunne sterfte boneden hot jaar vergelijk mot die dor voldragen
kindoren, kunnen wij een indruk krijgen van huimo groot(ire mortaliteit,
voor zoover die alléén uit vroeggeboorte voortspruit.

Met vernauwd bokken heb ik gelijk gesteld eenige gevallen, waarin
geregeld zeer groote kinderen ter wereld kwamen. Hier bestond immers
dezelfde wanverhouding tusschen bekken en vrucht, terwijl ook hier de
kinderen onvoldragen ter wereld kwamen. Ook heb ik eenige gevallen van
vroeggeboorte opgenomen, experimenti causa opgewekt. Die gevallen toch

20

mag. ik gelijk stellen met andere, waar eene matige bekken vernauwing op de
praemature vrucht geen nadeeligen invloed uitoefende.

Ook de wijze van samenstelling van de tabel der gevallen dient ver-
klaard te worden. Ik heb in de eerste kolom aangegeven of de moeder
primapara was. Bij de multiparae onderling heb ik geene scheiding gemaakt
naar het aantal der vooraf gegane baringen. De bekkenvorm is niet altijd
volledig bekend; ik heb alléén die afwijkingen genoteerd, die duidelijk aange-
geven zijn;\'hetzij als zoodanig, hetzij voor zoover zij uit de maten bleken.

In de rubriek „methode" vindt men aangegeven, welke kunstmiddelen
achtereenvolgens worden aangewend bij dezelfde verlossing.

Werden zij gelijktijdig toegepast, d. i. in dezelfde séance, dan heb ik
dit aangewezen door het teeken

Met „bougie" is hier steeds bedoeld de bougie d demewe., gebruikt
volgens de methode Krause. Zooals op pag. 4 reeds vermeld was, komt
in deze tabel niet meer de bougie voor volgens de methode Lehman gebruikt,
die daarentegen in het historisch overzicht herhaaldelijk wordt aangetroffen.

Voor de ligging van het kind heb ik zooveel mogelijk de verkorte
schrijfwijze gebruikt, die in het leerboek van Prof. Treub aangegeven is.
Zij wordt het eerst vermeld in de dissertatie van Dr. Metzlar \') en was
toen gebruikelijk in de Leidsche kliniek. Ook in de Utrechtsche en de
Groningsche kliniek (als ik mij niet vergis) wordt deze schrijfwijze tegen-
woordig gevolgd.

Onder beloop van den partus is ook vermeld, wat na het opwekken
der baring als pathologiscli verschijnsel voorgekomen is.

Bij de beschrijving van het kind is de leeftijd zooveel mogelijk met
eenige waarsch^nlijkheid opgegeven; anders bij benadering.

Ik heb hem berekend uit den datum der laatste menstruatie, voor
zooverre die bekend was, door daarbij 9 maanden en 7 dagen op te tellen.

Was de intra-uterine leeftijd echter duidelijk vermeld, dan heb ik die
opgave gebruikt, zonder correctie, waartoe ik meende geen recht te hebben.

Soms werd slechts het tijdstip aangegeven, waarop de baring opgewekt
werd. In dat geval heb ik den tijd, die nog verliep, vóór do geboorte
plaats had, mede in rekening gebracht. Dikwijls bleef echter de leeftijd
moeilijk te bepalen, daar de opgaven slechts in maanden gedaan waren.

Ik heb onder „het lot van het kind" steeds vermeld, wat mij daar-
omtrent bekend is geworden.

Om dat te weten te komen, handelde ik verschillend, naarmate ik met
eene groote of kleine gemeente te doen had als woonplaats der moeder.

\') Verslag van do verloskundige klfniek en Polikliniek 1887—88 leiden 1889.

Bi

21

In Amsterdam waren 29 kinderen levend uit de behandeling ontslagen,
waarvan ik uit de klinische verslagen verder niets kon vernemen. Een
onderzoek aan het bevolkingsregister leerde mij de data van overlijden van
5 kinderen kennen.

Twee moeders woonden in eene andere gemeente, van deze en van
de andere ouders verschafte men mij de adressen.

Ik heb mij daarop persoonlijk aan al deze adressen vervoegd en vond
ze tot mijne groote verwondering alle juist, wat in eene stad als Amsterdam
zeker mag pleiten voor de nauwkeurige inrichting van het bevolkingsregister.
De moeders heb ik alle gesproken, de meeste der kinderen gezien.

In Leiden, Utrecht en Groningen handelde ik evenzoo; in beide
eerstgenoemde plaatsen evenzeer met vriendelijke hulp van de bevolking-
bureaux; in de laatstgenoemde stad scheen men op dat bureau mijn onderzoek
niet de moeite waard te achten om mij daarvoor te helpen. Hier kon ik
van de weinige gevallen, die daar na te gaan waren, inlichting krijgen van
de vroedvrouw, die bedoelde patienten kende.

In deze laatste drie plaatsen echter werd het grootste contingent der
gevallen geleverd door de kleine omliggende gemeenten.

Hier verzocht ik, als de verlossing nog niet lang geleden was, den
medicus aldaar om inlichting; was op die plaats geen medicus of betrof het
gevallen, die in \'t begin van het behandelde tijdvak vielen, dan wendde ik
mij tot den Secretaris der gemeente. Dit hing ook af van den aard der
gemeente; hoe ik ook handelde, ik kreeg bijna altijd resultaat, zij het dan
ook na veel nasporen soms, waarbij ik steeds de meeste hulp ontving van
medici zoowel als van de gemeentebesturen.

Ik zette mijn onderzoek niet voort in gevallen, waarin mij mot
zekerheid bleek, dat het bedoelde kind minstens één jaar oud was, bijv. als
eene ongehuwde moeder na minstens een jaar huwde, waarbij het kind
erkend werd; of als het gezin, waarvan het kind deel uitmaakte, na een
jaar naar eene andere gemeente vertrok, waarbij dit kind met name genoemd
werd; of wanneer een of ander feit, dat minstens een jaar na de geboorte
van hot kind voorviel, mij duidelijk deed kennen, dat het nog leefde.

Ten slotte eenige verklaringen, die in do tabel gebruikte woorden
betroffen:

Injectie beteokcnt: injectie tusschen den uteruswand en de oivliezen.

Irrigatie „ irrigatie van do vagina.

Bougie met jódof.-glyc. bctcekont: eene bougie, omwonden mot in
glyceiine gedrenkt jodoform-gaas.

Kunstmatige vroeggeboorten in Nederland. (1880—lieden). (Onvermogend.)

Kliniek Utrecht.

Prof. HALBERTSMA, tot en met 1898; Prof. KOUWER, van af 1899.

23 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Utrecht.

24 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Utreclit.

kunstäfatige vroeggeboorten in NEDERLAND. (\'1880—iieden). (onverjiogend). 25

Kliniek Utrecht.

moeders dood......I = 1,75 «/o-

kinderen dood binnen 9 dagen: 34 = 59,65 «Zo-

kinderen ouder dan t jaar geworden. 13 = 25%. ji.a.p. nog gem jaar geUclcn).

Kliniek Amsterdam.

Prof. van DER MELI, tot en met 1895; PrOf. TREUB van af 1890.

26 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Amsterdam.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Vernauwd.

Plat rachit.

Plat. Stenose
van de vagina.

Vernauwd.

Plat rachit.
C. ext. = ll\'L

Vernauwd.
Plat rachit.

Plat rachit.
iets scheef.
C.d. 9—8\'A.

Rachit.

Alg. ongelijkm
vern.plat rachit,
C.d. 10, e.v. 8\'A,

Alg. gehjkm.
vern.plat rachit,
C.d. 9; e.v. 8\'A,

Bougie,
lieinigings-
irrigatie.

Bougies.

Bougies.

Bougies.
Tamp. cerv.
et vag.

Bougie.

Bougie
tamp. vag.

Bougie.
Reinigende
lauwe irrig.

Bougie.

Bougie.

Bougies.
Bougie.

Eivliessteek.
Bougie.

Bougie.
Bougie.

Spontaan.

Versie.
Extractie
moeilijk.

Forceps.

Extractie.

Febris.
Spontaan.

Forceps.
Spontaan.

Versie.
Extractie
moeilijk.

Versie.
Extractie
moeilijk.

Spontaan.

Versie.
Extractie.

Versie.
Extractie.

Spontaan.

Febris.
Versie mislukt.

Stierf 19 dagen p.p.

Dood geboren.

Stierf kort na den partus.

Leefde na 2 jaar.

Dood geboren.

Dood geboren.

2 maal p.a.p. bij eene
vrouw. 2 kinderen dood
geboren.

Leeft (13 jaar oud).

Stierf 1 dag p.p.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood kort
na den partus. I kind leeft
(13 jaar oud).

Stierf dadelijk.

Stierf dadelijk.

Leeft nog (11 jaar oud).

Stierf 24 uur p. p.

Leeft nog (bijna 4 jaar).

Leeft nog (ruim 2 jaar).

Leeft nog (15 jaar).

5 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood kort na
den partus. 4 kinderen
ouder dan 1 jaar.

Stierf 2 maanden p. p.

Dood geboren.

27 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Amsterdam.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Alg. gelijkm.
vern.plat rachit
C.d. 9; e.v. 8V.

Plat rachit.
C.d.9\'A;C.v.7V.,

Plat rachit.
C.d.10; C.v.S\'A,

Alg. vern.
plat rachit.
C.d. 9,5; e.v. 8

Vernauwd.

Plat rachit.

1\'lat.
C.d. 10; C.v. 8,5.

1\'lat raeliit.
C.d. 9; C.v. 7.

Vernauwd.

Bougie.

Condom-catheter.

Condom-eatheter.
Eivliessteek.

Bougie.
Bougies

Condom-catheter.
Eivliessteek.

Bougie.

Bougie
tamj). vag.

Bougie.

Bougie.

Bougies.
Eivliessteek.

Bougies.

Bougie.
Bougie.

Bougies.

Bougie.
Colpeurynt.
Eivliessteek.

Dood geboren.

Dood geboren.

Dood geboren.

4 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 4 kinderen dood
geboren.

Leeft nog (ruim 9 jaar).

Leeft nog (7 jaar).

Stierf na ruim 1 maand.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood na 1
maand. 2 kinderen ouder
dan i jaar.

Dood geboren.

Sterft dadelijk na don
partus.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood.

Leeft nog (ruim 9 jaar).

Dood geboren.

Leeft nog (bijna 3 jaar).

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood. 2 kin-
deren ouder dan I jaar.

Ijooft nog (8 jaar).

Dood geboren.
Dood geboren.

Stierf 8 dagen p. p.

Leeft nog (ruim 7 jaar).

28 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Amsterdam.

moeders dood: .....

kinderen binnen 9 dagen dood

kinderen ouder dan I jaar geworden

29 KUNSTJIATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (\'1880—HEDEN). (ONVERMOGEND).

Kliniek Groningen.

Prof. SÄNGER, t/m 1896; Prof. DüDERLEIN t/m 1897; Prof. NIJHOFF, van af 1898.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Plat.
C.d. 8. 5; e.v. 7.

C.v 9%.

Alg. ongelijkm
vern. plat.
C.d. 10-«\'/.;
C.v. 8,5-0,7.

Plat.
(^.d. 8,75; e.v. 7

Plat rachit.
C.d. 8, e.v. (5,5,

Alg. vernauwd.
C.d. 9V,, e.v. 8,