Ele zijn van opinie > dat het
deel Europas , tegenwoor-
digh Ga/lia oft FrancU , in
voortijden wierdt genoemt
Tahuria,, van dat melck
te Teggen is; om dat \'et men-
fchen voort-brengt van feer
witte en melckachtige kou-
leur : Diodorus getuyght,
dat defe naem komt van Ga-
lata, Hercules dochter; Pto-
lemaeus en andere Griecken
noemen \'t CeltogaUtia; fommige vermoeden dat Gaüiayzn
C^/Z^ï/M geformeert zy : doch is foo veel hier aen niet gele-
gen , dat men den Lefer daerom des te langer foude ophou-
den ; want Gallia by den Latijnfchen fchrijvers feer breedt
genomen is, gelijck dan uyt \'et vervolgh blijcken fal. Poft\'el
en Arias Montanus fchrijven, dat dit Landt van de He-
breen Tzarphat genoemt wordt; hedensdaeghs is \'t Francia
geheeten, nae de Francken, Duytfche volckeren aen den
Rhijn, die\'t m^tgewapender-handt verovert hebben ; de
Fran^oyfen in hare fprake noemen \'t U Frame\\AQ Nederlan-
ders Vranckrijck; de Hoogduy tfchen Jrattcf rm^; de Griec-
ken hebben alle de Gallos in \'t gemeyn Celtas en Galatas ge-
noemt, en, als Jofephus getuyght,heeft men die eertijts oock
Gomeritas geheeten.

In \'t noorden wordt het door de Britannifche zee van En-
gelandt afgefcheyden, en paelt voorts aen de Nederlan-
den , treckende een linie van Calis tot Straesburgh toe, la-
tende aen de flincke.r-handt, Artoys, Henegouw, Lutzen-
burgh, en andere landen; aen de rechter-zijde Picardyen en
Lothringen; in \'t weften paelt het aen den grooten Oceaen,
die by Guyenne eenen grooten inham maeckt, van de Ne-
derlandfche fchippers oock de Bocht genoemt; in \'t zuyd-
weften, daer \'t aen Spanjen annex is,fijn de Pyreneifche ber-
gen ; en vorder naer \'t zuyden, daer het fich wijder uytbreyt,
heeft het voor limiten de Middellandfche zee;en in \'t ooften
wordt het door de Alpes van Italien afgefcheyden, met den
bergh Jura van de Switfers, en van de Duytfchen door den
Rhijn.

Al-hoe-wel dit landt met de noorde winden feer gequelt
wordt, foo mach het niet-te-min, van wegen de gefonde en
getemperde lucht,gerekent worden onder de befte en treffe-
lijckfte Landen van Europa. Claudianus feydt, dat \'et van
wegen de fituatie het aldergeluckighfte is; C^efar noemt
het, het aldergefontfte, een vruchtbare teelfter van men-
fchen; gelijck oock Strabo, en meer andere. De velden en
ackers zijn meeftendeel effen, hier en daer met genoegh-
lijcke heuvelen verheven, in haer befluytende feer luftige
en playfierige, en o\\^r al vruchtbare valleyen , veel tarwe
en ander kooren voort-brengende, alfoo dat men daer nau-
welijcks iet onbeplant en onbebouwt foude können vinden,
\'t en ware de moraffchen en boflchagien. Van wijn is daer
lulck een overvloedt, dat het daer mede fijne Britons, Nor-
mans, en Picarden,ja oock de Duytfchen, Engelfchen, Ne-
derlanders , en andere Noordfche volckeren (aen wekken
de koude lucht der druyven rijpigheyt weygert) genoegh-
faem verforght en toe-komen laet. Dat \'er eertijdts gout en
filver-mijnen waren , getuyght , behalven Strabo , oock
Athen^us, doch meent men datfe nu uyt-geput zijn. De
velden die geen kooren dragen, zijnbequaem ombeeften
te weyden, waer van het komt, dat \'er foo groote menighte
melck, kaes, vleefch, wolle, en diergelijcke andere nootwen-
digheden gevonden worden.

Vranckrijck ftreckt ïich hedensdaeghs niet foo wijdt als
in voortijden j want dat deel van Italien, tuffchen de Alpes
en Ancona gelegen, eertijdts Gallia Cisalpna, en nu Lom-
bardyen genoemt, daer van als afgeruckt is, en het meefte
deel der Nederlanden wordt onder Duytflandt gerekent,
het welck eertijdts, nae de befchrijvinge van C^efar, Ptole-
m^us, en alle d\'oude Schrijvers, onder Vranckrijck behoor-
yramkrijck.

de; want fy Galliam Transalpinam (\'t welcke Plinius Coma«
tam, enPtolemjEus CeltogalUam noemt) afdeelden in drie
deelen, als Celtkam, Belgicam en Aquitaniam j en Ptolemseus
in vier deelen, te weten, Aquitaniam, Lugdunenfem, (\'t wek-
kemet C^fars Celtica overeen komt) BelgkamtnNarbo^
nenfem-, en alle defe deelen hebben fy toenmaels befloten
tuflchen het Pyreneifche gebergte, den Rhijn, den Ocean,
endeAlpes; daer ten huydigen dage , al dat van Calis af
ooftwaerts ftreckt, niet onder Vranckrijck , maer onder
Duytflandt gerekent wordt; en de Duytfchen beyde de fij-
den des Rhijns, wijdt en fijdt fich ftreckende, voor het
hare rekenen.

Hier zijn oock veel meiren, onder wekke de voornaem- Mtim*
fteis, dat men Lacus Lemanus noemt, van welck men
breeder befcheyt fal vinden in de particuliere kaerte daer
van befchreven. Een vierendeel van een mijl der ftadt Beffo
in Auvergne, is eenen bergh, en op den felven een meir,
het welck foo wijdt, en diep is, dat men meent dat \'er geen
gront in is j men kan niet fpeuren of daer eenigh water in
loopt, en foo iemant iets daer in werpt, foude men ftracks
een groot onweder hooren van donder , blixem, hagel, en
regen. Niet verre van daer is een hol, wekkers ingang ront
is, en wordt gemeenlijcken Creux de Soulcis geheeten, waer
van de diepte niet te doorgronden is; foo iemant een fteen
daer in werpt, en fijn oor daer nae toe houd, die fal ftracks
een geweldigh rumoer engeraes vernemen, als ofhyvan
verre hoorde donderen; en des fomers, als is \'t dat \'er niet
wordt ingeworpen, foo hoort men nochtans in de hollig-
heden fulck een geraes, dat de winden, die daer in gefloten
zijn, met malkanderen fchijnen te ftrijden. Het meir AhU
tacum oft Sorlieuë, in Auvergne by Clermont, wordt van
Sidonio, in fijn tweede boeck fijnder Sendbrieven befchre-
ven , even gelijck men het felve nu ter tijdt bevindt. Van
het meir Rubrefo mach men lefen Pomponius Mela in
het tweede boeck; Plinius noemt het Rubrenfem Lacum,
Strabo en Stephanus, Lacum Narhonenfem j nu heet het
Vendres.

Vranckrijck heeft ontallycke, (oo groote als kleyne rivie- Rivieren,
ren. Aufbnius {in Eidyllio tertio,) noemt \'er niet weynige, al-
waer hy van de Moefel in defer manieren fpreeckt:

Non tihife Liger anteferety non Axonapraceps,
CMatrona non. Gallis, Belgisque interjita fines j
Santonico rejluus non ipfe Carantonus djl»
Amnis, (^rauriferumpofiponet Gallia Tarnem:
Infanumque ruemperfaxa rotmtia late
ïn mare purpureumy jDomina tarnen ante Mofeüét
Tiumine adorato, Tarhellim ibit Aturnus,

TV Bruna, te fparfts incerta Druentia ripis,
Alpinique colent jluviiy du^licemqtteper urbcm
^i meat, ^ dextra Rhodanus dat nomina rip* :
Te Stagnis ego cdruleis^ magnumque fonoris
Amnibus, aquore^te eommendabo Carumnd,

De voornaemfte rivieren en ftroomen zijn, de Seyne,
Loyre, Garonne, en Rhofiie. De Seyne, gelijck men die
nu ter tijdt noemt, wórdt in\'c Latijn Sequana geheeten,
van Ptolemso Sj/^aWat, van Strabo , en van Ste-

fprong in \'t Hertoghdom Bourgoigne, niet m}dt van Ayfè
Ie Duc, ontrent een Franfche mijle noordwaerts van S. Se-
quano oft S. Seyne, beginnende met twee fprongen oft ar-
men,tuffchen de wekke de dorpen Billy en Perriere liggen;
voorby loopende verfcheyden plaetfen,als oock Paris(alwaer
fy een fchoon eylandt maeckt) en Roan,valt fy eyndlijcken
met eenen breeden mont in de Britannifche ofte Norman-
nifche zee; de vloedt komt daer met fukken ongeftuymig-
heyt en geraes in, dat het water tot de hooghte vaii een
fpiefl^e waft; de Norm,ans noemen het La Bare j waer door

<ic fchïppers, die daer geen acht op geven, dickwijls groot
gevaer uyt ftaen. De Seyne neemt onderwegen verfchey-
àe rivieren met haer, van welcke de voornaemfte zijn de
Manie, by den ouden MatronagchcctGn -, Efta^ gemeenlijc-
ken Oyfe ofte Ayfe ; Axona, gemeenlijcken Ayne, Aifne
oft€ Efno. De Ligeris ( door Caefar en andere meer ver-
iTiaert) wordt hedensdaegs Loire en Leire genoemt; fy ont-
fpringt in Velay, en wordt die plaetfe gemeenlijck Ie font de
Leire genoemt : in de breette gaet fy alle andere rivieren te
boven, foo datfe met recht een vader aller Franfcher rivie-
ren genoemt is ; het water daer van is fuyver en klaer ; loo-
pende tulTchen verfcheyden volckeren, en afdeelende, nae
de rekening van Strabo, de Celtas van de Aquitanis, valt fy
eyntlijcken in de weft-erfche zee tnfTchen Britaigne en Poi-
d:ou , waervanden mont ofte iiytgang bynae vier mijlen
breedt is, doch met eenige fanden beloopen , en binnen-
waerts op anderhalf mijle zijn fteenrotfen, die men Les
Tor ce aux noemt. Sy ontfangt onder wegen veel groote en
vaerbaere rivieren , onder anderen, den Elaver ofte Allierj
de Carus, nu Cher geheeten i hedensdaegs Vien-

ne , Viane en Vignane ; Meâuanam , nu ter tijdt Mayne
genoemt, en meer andere. De Garumna^ ( feparerende, nae
Cxfars ftelling, de Gallos van de Ac[mtanis, ) van Ptolem^eo
Garnna, en van Frontino Garenna genoemt, welcken naem
fy noch ten huydigen dage behoud, van haer begin af tot
het kafteel Blavia, alwaer de Romeynfche fprake begint,
want van daer af wordt fy voorts Geronde en Gironde ge-
noemt : Guilielmus Brito, in zijn Philippeide , noemt die
oock Gerumnam. Sy ontfpringt uyt het Pyreneifche ge-
berghte, niec wijdt van de ftadt Cadalup, en loopende voor-
by verfcheyde fteden , onder anderen oock Toulouze en
Bordeaux, menghtfe haer in de Aquitanifche zee, zijnde in
haren uytgang wel twee mijlen breedt, in welcke leggen de
klippen, ie men de Efels noemt: de noordelijckfte worden
van de Nederlandtfche fchippers Noorder-eiels, en de an-
dere Zuyder-efels geheeten. Daer is een hoogen toorn ofte
vuur-bake, die men gemeenlijcken la Tour Cordan noemt.
De rivieren die in de Garonne vlieten, zijn de Tarnis, Ie
Tarn ofte Ie Tar ; Egercius, die de Gafcons Gers noemen ;
OldusyV^n die van Auvergne en die van Cahors,0oldt,r01d,
oftel\'Oolt genoemt; Duranius, hedensdaeghsIaDordo-
gne,en elders oock Dordonne.De laetfte van de voornaem-
fte rivieren van Vranckrijck is Rhodanusy by alle Grieckfche
en Latijnfche Schrijvers bekent, wort door geheel Vranck-
rijck Ie Rhofne geheeten j doch van hare bywoondersie
Ros. Oppianus in zijn Halieuticis in\'t vierde boeck, en
Philoftratus in vitis Sophiftarum, noemen die Ertdanum-. Pli-
nius feyt, datfe defen naem gekregen heeft van Rhoda, een
Colonie der Rhodienfen, aldaer geplant. Sy heeft haren
oorfprong niet wijt van de beginfelen van de Donauw, den
Rhijn, Arola, Po, en meer andere, by den bergh Briga : on-
trent het dorp Neufville looptfein het Genever-meir, en
komt wederom daer uyt by de ftadt Geneven, welcke fy
deelt in twee deelen,van daer nae de heerlijcke ftadt Lyon,
alwaerfe door de Saone vermeerdert, loopt voort voorby de
fteden Vienne, Valence, Viviers, Avignon, en valt beneden
Arles in de Middel-landtfche zee, met feven uyt-gangen,
gelijck Appollonius in zijn Argonauticis fchrijft ; doch ftel-
len Diodorus, en andere, maer vijf ; Strabo, Plinius, en Am-
mianus drie ; Polybius en Ptolemxus twee ; Livius, om niet
berifpt te worden , fchrijft van veel uyt-gangen : van de in-
woonders wofden nu ter tijdt vijf ofte meer getelt, die fy
defe namen geven, Gras Neuf, Gras d\'Orgon, Gras Paulet,
Gras Grand, Gras d\'Enfer, Gras de Paflbn, waer van Pli-
nius het laetfte CMeJfdeoticum noemt, om dat het naer Mar-
feillen ftreckt ; Polybius heet het Majjaleoticum ydcv/oicke.
dit het eetfte feydt te zijn. De Rhofne ontfanght in haer
Arvam, Ararim, de Soane, ofte Sone, Ijàrim ofte Ifere; BrU\'
nawy die nu Drona ofte Drofne genaemt wordt, Druentiam
ofte Durance.

Vranckrijck heeft verfcheyde groote inwijcken, foo aen
de weftcrfche als de Middel-landtfche zee ; van welcke de
voornaemfte is de Sinus Aquitanicus, van Lucano TaheUicus
Ancon genoemt. Aen de Middel-landtfche zee is de Gal^
licus ofte Galaticus Sinus, welcke in den Grooten en Kley-
nengedeelt wordt; den Grooten noemt men dat deel des
Middel-landtfchen zees, waer in de Rhofne loopt. M.Por-
cius Cato noemt hem i^ngulum Gallieum^ van Liviui worde

hy door uytnementheyt Gallicus Sinus geheeten, als oock
vanjuftino en andere. Den Kleynen ftelt Strabo aen het
voorgeberghte der Pireneen, *t welck Aphrodißum genoemt
wordt, defen noemt Mela den fouten inham ; Antoninus
ftelt oock ontrent Galiiam Narbonenfem, den Gambiacia-
num Sinum, Dit landt heeft treffelijcke zee-havens, be- Havenen*
fchreven in de Zee-ipiegel by ons uytgegeven. De voor-
naemfte daer van zijn Staliocanus, Vindana, Brivates, van
de Ouden alfoo genoemt. De gene die van Ptolemaso Sta-
liocanus geheeten wordt, meent men dat nu ter tijdt is Sint
Paul de Lyon ofte Rofcou ; die veel fekerder en bequamer
is als de andere, hoewel het eylandt de Bas daer recht tegen
over leydt, foo is hy nochtans feven vadem diep , en heeft
aen beyde zijden een bequarne invaert. By S. Paul de Lyon,
leydt het periculeufe eylandt Taurus, gemeenlijck Le Tau-
reau genoemt, rontom het welcke veel klippen foo ver-
heven als verborgen liggen. Niet wijdt van daer , in het fel-
ve Brittannien zuydwaerts, achter de kromte des voorbergs
Gobai, vertoont fïch de zee-haven Vindana, die men nu
Feneftiers ofte Conqueft noemt ; Jovius dwaeldt, als hy hem
den naem Breft geeft. Hier ontrent ftelt Ptolemeus oock
de haven Bg/j^aojj/, behoudende Breft bynae noch den fel-
ven naem ; volght by hem de haven Sjf]^;^, hedensdaeghs
LulTon ofte Luxon geheeten, Daer nae wordt van Ptole-
mxo geftelt Santonum fortus , die Villanovanus meent dat
nu Rochelle is, &c.

Dit landt is op de eene plaetfe berghachtiger als op de \'Bet^m,
andere, befonder Daulphiné, Provence, Savoyen, en Bur-
gondien. In Anjou zijn oock veel bergen, welcke haer wijt
ftrecken tot op de frontieren van Bretagnien en Poidou : by
de oude Schrijvers zijn defe de vermaerdtfte, Cebenna, Vo-
ge fus en Iura. Cebenna is die bergh, welcke Auvergne van
Vivaretz fcheydt ; Plinius noemt hem Gehennam, Lucanus
en Aufonius Gebennas ; Mela Gehennicos, doch is zijn eygen
naem Cebenna, gelijck Scaliger wel geobferveert heeft, en
wordt hedensdaeghs Montagnes de Cebenes en Cevenes
genoemt, gelijckfe oock van Ptolemxo on Strabo feer wel
Cemmeni, en van fommige Latijnfche Cebenna geheeten
worden, als by Vinetum en Nozorenum ; Villanovanus
noemtfe Montaignes d\'Auvergne. Een deel van dit geberg-
te is hedensdaeghs Tarara , als Bud^us in zijn 4 boeck de
A(fe getuygt, over welcken, die naer Lyon willen, hare reyfe
moeten nemen. Boven op den top is een fït-plaets in een
fteen uyt-gehouwen, in welcke de koop-lieden fetten die
gene die noyt de Miffe ofte jaer-marckt van Lyon befocht
hebben : defe ftoel wordt gemeenlijck La chaire de la vérité
genoemt, want fy aldaer moeten fweeren, ofte fy te Lyon
zijn geweeft ; en die daer noyt geweeft zijn, moeten ietwes
ten beften geven, daer van fy goede çiere maken. De bergh
Vogefus \\Notèx. alfoo van Casfar geheeten in\'t vierde boeck
debello Gal. Lucanus in\'tvierde, Plinius, en andere; by
Tacitum qualijck Vocetus en Vocetius ; Strabo in zijn vier-
de boeck, ftelt hem onder de Alpes ; nu ter tijdt wordt hy
Mont de Faucilles genoemt, en heeft noch andere namen.
Hy fcheydt Burgondien en Eifas van Lothringen ; uyt hem
vloeyen de Mafe ( gelijck Casfar oock beveftight ) en meer
andere rivieren, die meeft alle in den Rhijn loopen. Dat
deel daer de Moefel uyt ontfpringt, wordt Dt^ Ära^ey ge-
noemt, \'t welcke Ortelius feydt gelefenté hebben in een
gefchreven boecksken van Magno Grubero, in het welcke
hy den Rhijn befchrijft ; en hy doet noch dit daer by , dat
defe contreye Eftaye en auff Dcr ©fdp^ genoemt wordt in dc
landt-tafel van Lothringen, afgebeeldt van Joanne Scyllio
uyt laft des Hertoghs, en dat \'er geen andere kruyden ge-
vonden worden (als de felve Scyllius getuyght) dan Afarum.
De bergh Vogefus heeft oock puer filver in het
doch niet feer veel, als Munfterus getuyght. In voor-tyden,
als men Zwitzerlandt onder Nederlandt rekende, hoorde
de bergh Jura bynae geheel onder Vranckrijck, hedens-
daeghs wordt hy meeftendeel onder Duytflandt gerekent.
Zijn begin ftelt men in het gebied van Bafel,aen den Rhijn,
tegen over Waltzhut. Hy is hoogh, vol rotfen en fteen-
klippen : Ptolemeus noemt hem/»y^^y, Sttabo luraßus
tnloras\'y by onfe tyden heeft hy by de inwoonders ver-
fcheyden namen, nae de plaetfen daer hy fich uyt-ftreckt.
Nierwijdt van het flot Habsburgh, by het ftedeken Burgis
(welck foo groot genoemt is nae de brugge die meteen bogc
over het water Arola leght ) wordt hy Botzbergh genoemt.

van wegen het dorp Bötzen,het welck met noch eenige an-
dere aen den voet defes berghs gelegen is. Mtmfterus, Scu-
dus, Lazius, en meer andere houden het daer voor, dat dit
deel des berghs Iura is Taciti Vecetus ofte Vocetim-, doch ge-
looft Ortelius vaftelijck, dat by Tacitum in plaetfe van Vo-
cetus, Vogefus behoorde gelefen te worden. Inhetfelve
deel defes berghs , is een groote valeye, nae het bygelegene
dorp t^al genoemt, en de valeyen ^auffmt|aï / èmf
SuKrfi^al/\'en andere, vanwelcke geene door denbergh
ga et, want over al daer men over defen bergh wil reyfen j
moet men met groote moeyte en hoogh daer over klim-
men. Tuflchen de riviere Sone enFarfpurgh, wordt defe
bergh ©rfjaffmaf geheeten, \'t welck foo veel te feggen is,
als fchaeps-weyde. Tuflchen het ftedeken Olten en de
vooghdye van Hamburgh wordt hy ^iDcr^fltimcnflem ge-
noemt 5 om dat de wegh aldaer door de fteen-klippen ge-
houwen is. Tuffchen Walnburgh en Balftal heet hy
5aUtt)Cllf?eÜl/ alwaer de geladene wagens met groote touwen
van boven den bergh nederwaerts gedaen worden. Wat
weftlijcker, wordt hy ^[Baffcrvat geheeten ; en noch voor-
der, Jurten, van de Savoyaerts, bykans nae fijnen ouden
naem. Die arm, welcke fich ontrent een myle van de ftadt
Bafel ftreckt, byhet rivierken Byrfa, wordt Blouwen ge-
noemt, is tot Delfpargh toe fteyl en rouw, alwaer hy weder-
om nederfackt in een pleyn; en wat vorders , nae het Fran-
fche kloofter Bellele, begeeft hy fich allengskens wederom
in de hooghte, en daer nae verdwijnt hy ontrent een myle
weeghs: van daer ftreckt hy fich wederom in de hooghte
van het ooften naer het weften, met fteyle en vreeflelijcke
klippen, alwaer hem Julius Casfar (foo men fey t) heeft laten
doorhouwen in de gedaente van een poort, welcke fommi-
ge Vierre-fort, andere Vierre pertuis noemen, het welck foo
veel te feggen is, als een doorgehouwen fteen. Defe poorte
ofte fteen is curieufelijck van Munftero en Merula befchre-
ven j die de felve felfs doorwandelt heeft, en getuyght dat
het opfchrift over defe poorte noch klaer is om te lefen, al-
leen , dat de letters van het eerfte woort meer verileten zijn
als de andere. Defe ingehouwen letters ofte opfchrift zijn,
als volght:

:::. ^ugufii \'via duSiaper ardua montis
Fecit iter Petramfiindens in marginefont is.

Door defe fonteyn wordt verftaen het beecksken Byrfa,
welck aldaer uyt een fteenrotfe met groot geweldt van wa-
ter ontfpringt; van daer ftreckt fich de bergh Jura naer het
zuydweften, tuffchen Switferlandt , Savoyen en Burgon-
dien ( daerom getuyght Cefar in zijn eerfte boeck, dat de
berg Jura op twee plaetfen de Bourgonjons van de Swit-
fers affondert, langs en ontrent vele meiren, waer van het
voornaemfte is de Genever-meir,) alwaer hy wijt en zijdt
fich uy tbreydt met den naem van S. Claudii bergh , en eyn-
dight ten laetften aen de Rhofne. Van het Pyreneifche ge-
berghte (\'t welck bock onder Vranckrijck kan gerekent
worden) is mentie gemaeckt in de befchrijvinge van Span-
jen; en van de Alpes, in de befchrijvinge van Italien.

De boffchagien in Vranckrijck zijn veel in \'t getal, doch
niet foo groot, dicht en rouw van ftruycken, als in vele an-
dere Landen. Inde Provincie Mans zijnderverfcheyden,
als Les Forefts de Verfay, Longoulney , Perfi , Sille, Char-
nay, Audani, Maine , Concife; die van Baffe Bretagne zijn
de Buftblanc, Toriant, Guierche ; by de Poidevins , les
Forefts de Mouliere, Dine, Breffe, Ligne, en andere; by
die van Bourges worden behalven het bofch S.Robert oock
andere gevonden; by die van Anjou is Lourlaie en Marfon:
het geheele landeken van Boulogne is bynae doorgaens als
met een boffchagie bekleedt,welckers befondere gedeelten
zijn, Les bois de Surene, Celles, Hardelot, Dalles, en Bour-
fin. In Vermandois, niet wijt van Peronne , zijn de bof-
fchen Recoigne en Bouhan j in Picardien is Bois de Baine,
de Beaulieu, de la Fere, de Couffy: Lothringen heeft oock
zijn befondere boffchen, als Warnewalt, Ie Banbois, Bois
de Mondon, de Heyde, de S- Benoift, de la Voyge, Mor-
taigne, Dofeyne; in Burgondien zijn vele boffchagien : het
wout Ardenne noemt Claudianus \'t Franfche bofch,en Cx-
far in zijn fefte boeck van de Franfche oorlogen, \'t grootfte
wout van gantfch Vranckrijck, om dat het eertijdts mGa//ü

De Françoyfen zijn rafch en veerdigh, genegen tot de hwun-
wapenen, in de religie altijdt feer aendachtigh geweeft , en
hebben het Chriftelijcke geloove aldereerft aengenomen,
\'t felve ooek meer als andere natiën behouden en in weer-
den gehadt, gelijck fulcks getuygen niet alleen de oude
Schrijvers, maer oock de menighte van kercken, en andere
huyfen, ten dienfte Godes gedeftineert.

Vranckrijck grenft in \'t ooften aen Savoyen j \'t Graef-
fchap Burgondien, Lothringen, en Neerlandt ; in \'t weften
aen de zee ; in \'t noorden aen Neerlandt j in \'t zuyden ten
deele aen de Middel-landtfche zee, ten deele aen Spanjen,
waer van het door de Pyreneen afgefcheyden wordt.

De voornaemfte landen, in dit Koningrijck gelegen, zijn: Deelinge.
Bretagne, Normandie , Picardie, Champagne, la France,
Beauflè, Berry, Blaifois, Vendofme, Perche, Gaftinois,
Senonois, Valois, le Maine, Touraine , Anjou, Poidou,
Xaintonge, Perigort, Limofin, Bourbonnois, Lyonnois,
Foreft, Beaujolois, Auvergne, Angoulefme, AuxerrC;, Ne-
vers , het Hertoghdom Bourgondie, Quercy , Guafcogne,
Languedoc, Provence , Dauphiné, en Bearn. Onlancks
is er la Brefte oock bygekomen,welck een deel van Savoyen
is. Meer dan twintigh jaren geleden, heeft den Koning heel
Lorreynen ingenomen. Het Graeffchap Avignon,het Her-
toghdom Savoyen, het Prinsfchap Oraenjen, de Graef-
fchappen Burgondien en Charlois zijn oock in Vranckrijck,
maer ft aen niet onder de Koning.

De vermaertfte Hertoghdommen zijn, Orleans, Burgon- Hertog
die, Narbonne, Bretagne, Anjou, Berry, Normandie, Au-
vergne, Guyenne, Touraine, Barleduc, Valois, Nemours,
Alençon, Reims, Laon ,Langres, Bourbonnois, Limofin,
Nevers, en Ie Maine.

De voornaemfte Steden van Vranckrijck zijn, Paris gele- Steden,
gen in Ia France. Amiens in Picardien. Rouan , Caen , en
Diepe in Normandien. Renesen Nantes in Bretagne. An-
giers in Anjou. Bourges in Berry. Tours in Touraine. Blois
in Blaifois. Chartres en Orleans in Beauffe. Reims, Cha-
lons, en Troyes in Champagne. Dion, Chalon, Mafcon,
Beaune, en Autun in Bourgogne. Molins in Bourbonnois.
Limoges in Limofin. Poidiers in Poidou. Saindes en la
Rochelle in Xaintonge. Bourdeaux in Guafconien. Tolou-
fe, Narbonne, Montpellier, en Nifmes in Languedoc. Mar-
feille, Arles, Aix, en Avignon in Provence.

In Vranckrijck zijn drie voornaemfte Staten van perfoo- Staten.
nen,by wekken wel eer geweeft is het recht van Concilia of-
te Rijcks-vergaderingen uyt te fchrijven ; Koningen te ftel-
len en af te fetten ; te weten, de Edeldom, de voornaemfte
van \'t volck, en \'t gemeene peupel; een ieder van defe heeft,
nae zijn conditie en gelegentheyt, zijn eygen wetten en
rechten, daer hy nae leeft, en zijn foo vaft aen een verbon-
den , dat geen van alle de macht heeft een ander te onder-
drucken, ofte tegens den Koning op te ftaen. Van de Gee-
ftelijcken ftandt, die men rekenen mach voor den vierden,
en hedensdaeghs, van wegen zijne groote macht, wel voor
de eerfte, füllen wy daer nae handelen.

De Adel ofte Ridder-ftant heeft groote privilegiën en L Mei.
vryheden, waer door fy den Koning foo feer aenhangen en
carefferen, oock voor den felven en des Landts welvaren
haer leven wagen j want fy geven gantfch geen fchacnnge,
mogen overal gewapent gaen, en hebben veel<;rley midde-
len tot haer onderhout, foo datfe niet en b<:hoeven haer te
begeven tot eenigen handel oft koopmanfchap, die tegens
de weerdigheyt des Edeldom.s ftrijdt : maer die den Koning
volgen, worden met goet onderhout verfien ; want\'er veel
dienften en officien in X hof zijn, waer mede men alleen de
Edelen verfiet, met welclç een ieder een deel des jaers over-
brengt , en den overigen tijdt tot zijn eygen faken magh he-
fteden. De vorftelijcke perfoonen, en andere groote Hee- %
ren, welcke des Konings mildheyt oock genieten, en een
gedeelte des Rijcks adminiftreren,onderhouden oock dick-
.wils de Edelen die niet feer rijck zijn. De Koningen gagie-
ren oock een groote ruyterye,om daer door den Adel in wa-
penen te oeffenen ; defe ruyterye beftaet uyt vele en ver-
fcheyden officien, die onder haer verdeölt worden, en diefe
behouden fob wel in vrede als oorloge.

Tot den anderen ftandt hooren principael dekooplie-
den, wiens gewin en profijt te grooter is, om datfe vry en
vranck, door geheel Vranckrijck, haren handel mogen diy-?^"^^^
ven,eensdeels oock, om dat dc Edelen fich des koophandels ^^ ^^

niet onderwinden. Onder defen ftandt worden oock gere-
kent Richters, Rechts-geleerden, Advocaten, Procureurs,
Schrijvers,en diergelijcke.

Onder de derde ftandt wordt begrepen het gemeene
voick en peupel, welcke haer begeven tot d&n ackerbouw,
en allerley handt-wercken. Defe, behalven dat hun gelijck
en foo een goedt recht weder-vaert als den machtighften,
genieten oock de vryheden, diefe van hare voor-ouders
ontfangen hebben,en worden tot veel ampten en bedienin-
gen toe-gelaten. Uyt defe Rijcks-ftanden wierden eertijdts
jaeriijcks op den eerften May, en foo dickwils als daer eeni-
ge wichtige faken voor-vielen, een gemeyn Concilium ofte
Parlement gehouden, alwaer de Koning felfs in een vergul-
den troon placht te prefideeren,naeft den wekken faten de
Vorften en Rijcks-Raden, en wat laeger, de Gedeputeer-
den van een iegelijcke Stadt. Als dan wierde de Koning
daer gebracht, op een wagen, van offen getrocken. En als
de Koning op de fael van \'t paleys gekomen was,fetten hem
de Princen op fljn Koninglijcke ftoel, en voorts nam een
ieder fijn plaetfe; en in dien ftaet wierde hy geheeten de
Koninglijcke Majefteyt. De autoriteyt defes ConciliioftQ
vergaderinge is ten allen tijden hoogh geacht geweeft, en
plachten gemeenlijcken defe nae-befchreven faken daer in
verhandelt te worden: Eerftelijck, van een Koning te kie-
fen, te confirmeeren , ofte af re fetten; daer nae van vrede
en oorlogh,van de gemeene wetten,van de hooghfte digni-
teyten en officienjaen des verftorven Konings kinders haer
wettelijck erfdeel uyt te reycken,des Konings dochters met
houwelijcks goedt te verfien, en eyndelijcken van alle fa-
ken den ftaet des landts betreffende : naedien het niet ge-
oorloftwas van eenige dingen, concernerende het gemee-
ne befte, te handelen, als alleen in defe vergaderinge der
Staten. Soo een Prince, ofte ander perfoon, van eenigh
quaedt fey t overtuyght wierde , riep men hem te recht in
dit Concilie, om fijn fake aldaer te defendeeren; infge-
iijcks,als de Koning begeerde eenige groote koften te doen,
foo in kerckente bouwen,als kloofteren te ftichten,dede hy
foodanigh Concilium byeen roepen. In fumma, dit Parle-
ment is by uytheemfche volckeren in fukker aenfien ge-
weeft,dat oock fomtijdts vreemde PrincenJiare ftrijdige fa-
ken en verfchillen in handen van \'t felve plachten te ftel-
len, en recht daer van te verwachten.

Dit Concilium noemen de Hiftory-fchrijvers het Hof,
Convent, ofte Parlement; en Placitumj om dat de fake, daer
men in \'t Concilio over gedelibereert hadde, eyndelijcken
wel uytgevallen was, behaeght, en belieft hadde ; daerom
worden by Cicero en andere , foodanige believingen , pU-
citaphilofophorum geheeten; hiervan fchijnt defe claufu-
k, die men hedensdaeghs in des Konings ediden ftelt,ge-
komen te zijn : ^mniam itapUcitum efi; in het Franfch ,
Car telefinoßreplaißr i en op Duytfch, Want het ons alfoo
gelieft.

In defe vergaderinge der Staten plachten oock gekoren
te worden de Stadt-houders van de Gemeente, wekke ten
tijden der Merovingen Majores Domus, Maires, ofte Ma-
giflri Palatii geheeten wierden. Defer macht en autori-
teyt is by den Koningen van Vranckrijck foodanigh ge-
weeft , als eertijdts by de Roomfche Keyfers Prdfeóiorum
Frdtorü, die men oock AuU prxfeêios ofte Hof-meefters
noemde ; welcke, met Koninglijcke autoriteyt verfien zijn-
de, door onachtfaemKeyt en traegheyt der Koningen, heb-
ben , met verloop van tijdt, de felve geheelijck aen fich ge-
trocken; want nadien fy over \'t geheek Rijck het gefagh,
en in de oorlogh \'t geheele bewint hadden, en de Konin-
gen ondertuffchen t\'huys bleven, fich vergenoegende met
den blooten Koninglijcken tijtel, en haer leven in ledig-
heyt en welluften toe-brengende, heeft onder de regeering
Childerici, achtiende Koning, Pipinus de Hof-meefter,
die in des Konings naem langen tijdt groote en langdurige
oorlogen gevöCrt, endeSaxens overwonnen hadde, de-
fe gelegentheyt waer-genomen, en fich felfs Koning ge-
maeckt.

Soodanige macht der Koninglijcke Stadt-houders ofte
Hof-meefters, heeft begonnen ten tijden van Clotharius
de II, ontrent het jaer Chrifti 588, het welck is ontrent
het 150 jaer, nae dat het Rijck Franco-GalHa^^i^o^^o.-
recht is.

In \'t felve jaer (feydt Trithemius) hebben de voornaem-
fte Heeren des gantfchen Rijcks,byeen vergaderende,raedt
gehouden over de affettinge des ondeughdelijcken Konings
Childerici, en alle voor goedt erkent, dat men den Koning
Childericum foude affetten,als geen wetenfchap en autori-
teyt hebbende om te regeeren, en Pipinum ( by wekken
alk de Koninglijcke macht en autoriteyt beruftede)tot een
\'Koning verhelfen. Doch heeft Pipinus, om gewichtige re-
denen,fukks niet willen toe-ftaen,eer men des Paus Zacha-
rix raedt en advijs daer van gehoort hadde.

Het fchijnt dat daer nae, in ftede van defe Hof-meefters, Comeßa-
gekomen zijn Comités flabuli ofte Conneftablés; want al- bles.
Ie die in \'t Koninglijcke Hof, als oock in \'t Rijck, eenige
hooge bedieninge hadden , wierden eertijdts Comités ofte
Graven geheeten; en was Comes Stabuli bynae gelijck als
by de Romeynen Magifler Equitum^\'t welck foo veel te ken-
nen geeft,als een die over de ruyterye het gebied hadde,en
van de Duytfchen genoemt wordt, die nu ter

tijdt fukken authoriteyt heeft, als eertijdts Prdfeäi Pratorit,
Magiftri Palatii,oh de groote Hof-meefters hadden.Onder
hem ftaen hedensdaeghs noch vier Marefchals,aen wekke
alle ftrijdt en twiftige faken,onder ruyteren en foldaten ont-
ftaen, gebracht worden.

Daer nae heeft men,ten tijden van Hugo Capet (hoewel ^f^\'
de Hiftory-fchrijvers niet accordeeren in den oorfprong
daer van) opgericht de Pares Francis, ofte Pairs de France,
Want als de voorfeyde Hugo fich het Koninckrijck toege-
eygent hadde, verftootende de wettelijcke erfgenamen ,
heeft hy de voornaemfte Heeren van \'t Rijck,met defe nieu-
we eere begift en verbonden, gelijck alle Hiftory-fchrijvers
getuygen.

Doch fchijnt, dat om tweederley oorfaecken wille defe
Pairs ofte Genooten zijn ingeftelt, eerftelijcken, opdatfy
fouden tegenwoordigh zijn inde huldinge des Konings,
en hem in de by-ecn-komfte der Princen en Grooten des
Rijcks, met de Kroone, en andere Koninglijcke ornamen-
ten vergieren ; ten anderen, dat, foo wanneer een Prince,
ofte een van de Grootfte van Vranckrijck, een groot delid
ofte capitael crimen begaen hadde , fy daer over Richters
fouden zijn; want naedien foodanige gerichten van oudts
in \'t gemeene Concilio plachten gehouden te worden, als
gefeyt is, en defe maniere van doen alkngskens door der
Capevingiorum aengeven aen het Parlement begon ge-
transfereert te worden, en de Princen des Rijcks hare faken
niet geern en vertrouwden aen \'t Parlement, foo namen de
Koningen foodanige gelegentheyt waer, beneffens het Par-
lement, dit Convent van de Pairs op te richten, die Parium
Curia, ofte het Hof der Pairs genoemt wierde; doch is in
het begin geen feker getal der felven geweeft;want daer niet
altijdt juyft twaelf waren, maer fomtijdts meer,fomtijts wey-
niger, nae dat \'et de Koning goedt vondt, door wien defe
eere verleent wierde, tot een teken van \'t grootfte benefi-
cie; en kan genoegh met verfcheyden exempelen bewe-
fen worden, dat met defe digniteyt oock verfcheyde Prin-
cen en Heeren begiftight zijn geweeft, in wekkers Con-
cilie fomtijdts oock andere groote Heeren en Biffchop-
pen bygevoeght zijn, jae oock uytheemfche Koningen en
Princen.

Hoewel door defe inftellinge der Pairs, Hugo Capet (om
de gemoederen der Grooten aen fich te trecken)alle digni-
teytenen officien (die fomtijdts, nae den tijdt vereyfchte,
verandert wierden , ) tot een geduurige poffeffie gebracht
heeft, als de Hertoghdommen en Graeffchappen , en daer
door niet weynigh de publijcke autoriteyt der algemeene
Conciliën gefwackt en vermindert , hoewel met oogh-
luyckinge van \'t Concilie; foo bleven nochtans alle de an-
dere faken onder het Concilio beruften : alfoo dat oock,
gelijck Budasus en Karolus Molinasus getuygen, de macht
en het recht van de munte te verminderen ofte vermeerde.,
ren, altijdts, gelijck te voren, gebleven is by de Gemeente.
En is die oorlogh gedenckwaerdigh, wekken de machtigh-
fte van \'t Rijck, van wegen \'t gemeene befte (en door veel-
voudigh klagen der G emeente daer toe bewogen) tegens
den Koning Lodewijck de XI gevoert hebbenronder wiens
regeeringe een gemeen Concilium oftTarlement te Tours
is uytgefchreven, in\'t jaer 14(^7 op den eerften April, in
het wekke befloten wierde, dat fes-en-dertigh degelijcke
vrome mannen, uyt yder ftandt, fouden gekoren en geftelc
worden tot Curateurs van \'t gemeene befte, wekke recht

fouden plegen, en \'t gemeene befte helpen bevorderen, na-
melijcken rwaelf uyt de Geeftelijckheyt (die toen ter tijdt
een orden oft ftandt alleen maeckten) twaelf uyt de Rid-
derfchap, en foo veel Rechts-geleerden uyt het gemeene
volck; envi^atdefe fes-en-dertigh mannen foudenbefluy-
ten, beloofde de Koning by Koninglijcker eeren te ratifi-
ceeren en voor goedt t\'erkennen. Defe wijfe van regeerin-
ge in \\ gemeen, heeft geduurt tot de tijden der Capevingio-
rum. Behalven defe ofticien, den Admirael, Cantzler, en
Rentmeefter generael van Vranckrijck, &c. zijn de Raeds-
heeren en andere officieren des Konings, die der felver ey-
gen faken verrichten en bedienen, als de Kamerlingen en
meer andere hof-officieren.

Met verloop van tijdt zijn meer andere Rechts-Parle-
menten op-gericht; waer uyt men fpeuren kan, dat bynae
tot de tijdt der Capevingiorum,weynigh ftrijdige faken zijn
voor-gevallen, en alles ftecht toeging, foo in \'t pleyten als
in \'t recht te fpreken : \'t welck men hier uyt kan mercken,
dat de Koning S. Lowijs, de welcke ontrent het jae r Chri-
fti 12-50 regeerde, (gelijck Joinvelle, die fijn leven befchre-
ven heeft, te verftaen geeft) alle twift-faken felver flech-
tede, ofte liet het gefchieden door die in fijn gefelfchap
waren. Sulcks wordt mede van Carolo Magno verhaelt,
die, als hy hem kleede, en fijn fchoenen aentrock, partyen
verhoorde, en fcheyde ; in wiens Capitulari defe wet ge-
fchrevenftaet : Dit füllen onfe Af-geianten te kennen ge-
ven den Graven en\'t volck, dat wy alle weke eenen dagh
willen verkiefen, en fitten om de klachten te hooren, en de
felve te fliehten. Maer als daer nae, door de verkeertheydt
der tijdt, de twiften vermeerderden, wierde eerftmaels dat
voortrefFelijcke paleys en Raedhuys gebouwt, onder de re-
geeringe des Konings Ludovici Huttini, ofte, als fommige
willen feggen, onder PhihppeIe Bel, in \'t jaer ii^z; toen
zijnder drie gerechten geftelt, een dat men Lagrand\' cham-
hre noemt , dat des Enqueßes , en des Requeßes. Koning
Francifcus d\'eerfte heeft daer nae > in \'t jaer 15 z i , de yierde
kamer van twintigh nieuwe Raets-heeren daer by gevoegt;
en wederom in\'t jaer i f45 andere twintigh gekoren. Doch
was defe vergadering niet geduurigh, gelijckfe nu is; maer
wierde uytgefchreven, met bevel des Konings, op S. Mar-
tins-dagh, en de Rechters van de Koning geauthorifeert,
om het Parlement te beginnen. Defes Parlements autori-
teyt heeft allengskens foo toegenomen, dat oock een Ko-
ninglijcke wet ofte eenigh edidvan waerde wierde gehou-
den,dan al$ de Raedts-heeren die hadden beveftight,gclijck
door gantfeh Vranckrijck in de burgerlijcke ofte krijghs-fa-
ken, geene Magiftraet geftelt wierde,^ofte die moeften in dit
Parlement beveftight worden , en aldaer den eedtdoen.
Van dit Parlement en mocht men oock niet appelleeren,
maer voor goedt houden, \'t gene by het felve befloten was.
Eyndelijcken, wat de gemeene Raedt met het Parlement
der Staten, ( wekkers naem en macht het heeft) oyt voor
autoriteyt, refped en macht hadde , is nu aen defen Raedt
getransfereert ; maer hedens-daeghs, wanneer de Ko-
ning alleen nae fijn verftandt en oordeel, met fijnen fecre-
ten en geheymen Raedt ietwes decerneert, fulcks is ge-
heelijcken verandert in een ordinaris gerechtelijck Conci-
lium, en blijft derhalven de Koning voortaen ongemoey t
met de faecken des Rijcks en des gemeenen beften, heb-
bende een vafte en geduurige refidentie te Parijs ge-
nomen.

Dit voor-gefeyde Parlement -ftreckt fich feer verre, en
heeft voor alle andere ordinarife Hoven ofte Parlementen

(welcke feven in Vranckrijck getelt wierden) een wijde eti
groote jurifdidie. Defe Parlementen handelen en nemen
kennilTe van burgerlijcke en hals-faken, en wat by een iege-
lijck der felver gedecideert werdt, daer by moet het ver-
blijven.

Het Parlement van Parijs heeft dit noch boven de ande- van ftirijs.
ren in \'t befonder, dat in \'t felve fomwijlen de Koningen
plachten te verfchijnen, als fy eenige wichtige faken, con-
cernerende vrede ofte oorlogh, onder handen hadden : he-
densdaeghs worden daer noch de verbonden en handelin-
gen der Koningen, en wat voorts hoort tot des Rijcks con-
ftitutien, gelefen, geregiftreert, en bewaert. \'t Gene van
oudts, het Rijck belangende, op de gemeene Rijcks-dagen
en vergaderingen plachte gerefereert te worden, en nae af-
fchaffinge van de felve, aen het Parlement van Parijs, is nu
getransfereert op den Koning, en de gene, die hy in fijn
Raedt begeert.

In dit Koningrijck is oock noch een ander Conßlium ofte Grootm
Raedt opgericht, welcke men den Grooten noemt, en be-
ftaet alleen uyt Princen en voornaemfte des Hofs en des
Rijcks; welcke Raedt, ten tijden van Koning Karei de fe-
vende en de achtfte, placht vergadert te worden alleen in
faken betreftende de Staten des Rijcks, en het gemeene
welvaren ; doch is de felve daer nae met foo veel twiften en
ftrijdt-faken overvallen en bemoeyt geworden, dat Koning
Karei de V111 daer van een ordinaris Raedt maeckte, be-
ftaende in feventien Raedts-perfoonen,welck getal namaels
Koning Lodewijck de XII tot twintigh vermeerdert heeft,
daer by voegende den Cantzler als een Prefident over den
felven Raedt; alfoo dat onder Francifco de waerdigheyt des
Cantzlers tot het Prefidentfchap is verheven;en defe Raedt
voortaen niet meer te doen hadde, als alleen met extraordi-
narife faken fich te bemoeyen, welcke haer van den gehey-
men Raedt wierden overgedragen, en bynae ordinaris, met
de appellationibus Prdfeäi hoßitalis.

Behalven de voor-verhaelde feven Parlementen, en den Geheywe»
grooten Raedt,heeft de Koning noch een geheymen Raed, Raeat.
welcke den Koning altijdts vergefelfchapt, en meeftendeeï
geoccupeert is in Rijcks-faken, hoewel de felve nu oock als
in een ordinaris Raedt verandert is, naedien mede de faken
van de fteden en Parlementen, en oock andere privé faken,
daer niet veel aen gelegen is, daer in verhandelt worden;
alfoo dat defe aenfienlijcke en voortrefFelijcke mannen
(zijnde met andere dingen befigh en onledigh) de ken-
niffe van faken, concernerende den ftaet des Rijcks, bynae
geheelijcken zijn quijt geworden; en \'t fchijnt, dat de gant-
fche adminiftratie des Rijcks,en alle de forge hedensdaeghs
aen den Koning, en eenige weynige Raden is over-gedra-
gen, wekken Raedt men nu noemt U ConfiH Secret, ofte Secreten
den Secreten Raedt, inden wekken men van de gewich- Raedt.
tighfte faken des Rijcks delibereert, over welcke van te vo-
ren van den geheymen Raedt van de financien geraedt-
flaeght was; doch by foo verre het foodanige faken zijn, die
des Konings particuliere kennifle vereyfchten. In defen
Raedt worden oock alle beneficien,brieven en Kpninglijc-
ke bevelen verfegelt,andere Princen,Ambaffadeuren, Pre-
laten, en Kapiteynen brieven geopent, beantwoort, en den
Secretarifen der Staten over-gelevert. Daer is oock noch
eenen anderen Raedt, die men noemt den Raedt van Fi- Raedt van
nancien, de welcke het bewind van des Konings en des ^*»anckn.
Rijcks fchat-kamer heeft, by welcke noch gevoeght zijn dc
Surintendans, de Secretarifen der Financien, en de Re-
kenmeefters.

Ademael wy oordee-
len , dat de vorige be-
Ichrijving gantfch be-
knopt en niettemin
wat te kort oft te wey-
nigh is, foo fijn wy te
rade geworden ^ defel-
ve te vermeerderen,
met de fèden ^ dapper-
heydt , en aert defer
volckeren; een kort verhael van de Parlamen-
ten, en van de Staten van Vranckrijck, waer uyt
die beftaen , en hoe die vergaderen : nevens de
prerogativen ofte voorrechten des Konings; en
eyndelijck een befchrijving van al de Konin-
gen : met dit vertrouwen , dat het den begeeri-
gen Lefer aengenaem lal wefen, waer toe wy
geen moeyten nochte koften fparen.

^ krachten van dit koninckrijck fiet, lbo
moeten wy oock algemeene opmerckingén^ die
daer toe behooren , en van de gelegenheyt,
van de grootheydt van het voick, en van de
dapperheyt der inwoonders genomen fijn ,daer
toe gebruycken. Wat de gelegenheydt aen-
gaet, dit Rijck light in \'t midden van Europa,
tulTchen twee zeen, bequaem om oorloghsfche-
pen op alle zeen en oevers te fènden , met twee
machtige gebergten, de Pyreneen en d\'Alpen
verforght, overal vry en open voor de koop-
handel met alle volcken ter zee en te landt ,•
het fchijnt Rechter van de Chriftenheyt, en
in \'t midden daer af op een troon fittende , om
daer het hooge woort te voeren, de wapenen
van alle de Vorften , die over de Chriftenen ge-
bieden , te helpen , te krencken, te vereenigen,
oft te verdeelen hun aenflagen te bedwingen,
hungebueren van verdrucking te befchutten,
en te belchermen,{bo fy van een machtiger aen-
getaft worden. Van voren kan Italien , van
achter Engelant wederftaen , ter rechterhandt
Spanjen betoomt, en ter ftinckerhandt Duyts-
landc in plicht gehouden worden. Het is van
alle fijden fèker tegen alderhande vyanden j en
haer naturelijcke vaftigheyt door de zeen en
bergen , die haer omringen, wordt van veel
Schrijvers hoogh geroemt. Het is machtigh en
ontfacchelijck door de groote menighte van
haer voick j en Bodinus verhaelt hier op , dat
men, in de rijdt van Koning Henrick de Twee-
de , alle de bewoonde plaetfen in Vranckrijck
telden, en, fonder Burgundien daer in te begrij-
pen , een getal van feven-en-twintigh duyfent
Vrmckf^ck,

klocktoorens vónd , behalven noch de gehuch-^
ten en buerten, die byna d\'een aen d\'ander reyc-.
ken. De fteden en landtfchappen können be-
quamelijck met malkander handelen en koop-*
manlchappen, door middel van de bevarelijcke
rivieren,van de wekken \'t getal foo groot is, dat
Anjou alleen veertigh kleyne en groote heeft.
Defe rivieren maecken het koninckrijck in \'t ai-
gemeen feer fterck, door middel van de fteden,
veftingen en burghten , die daer aen gefticht
fijn, in groóter nienichte dan in eenigh~ge-
weft des weerelts. De befte fteden fijn met
heerlij cke mueren beüoten, met diepe grachten
omringt, en met vafte toorens voorfien. Daer
is een groot getal van vafte burghten en kaftee-
len, met bolwercken, en met alderhande tegen^
weer voorfien , van de welcke de voornaemfte
fijn Montargis, Chafteaudun , Chafteauiandon,
Auxerre, Chaumont in Bafligny , Montcourt by
Vitry Ie Parthois, Montereau, Meaux, Amiens,
Langres, Sancerre, IlToudun in Eerry , Argen-
ton, Amboife, Saumur, Loches, Angers, Falaife
in Normandien, Caen, Honfleur, Diepe, Sain-
tes , Vzerche in Limofin , Angoulefme, UfTon,
en Nonnette iri Auvergne, Saint Flour, Beaune
in Burgundien, Talan by Dijon, Semur,te Lyon
Pierre-Ancifê, Mets, Vienne op de Rholhe in
Daufiné, Valence, Montlimar, Grenoble met de
fterckte de la Baftille , de fterckten van Barrau,
van Serre , en van Elîelles op de grenfen van
Savoyen, GafteLd\'îf, Noftredame delà Gar-
de, Tour de Bouc en Antibe in Provence, Leu-
cate in Languedoc, Carcaftbnne, Be/îers de
kafteelen van Beaueaire, en van Pefenas, Mont-
pelier, Sommieres , Algues-mortes, Pont S. E-
iprit, Polignac in Vivarez , Severac in Ro-
yergue, Cadenac in Quercy , Caftelnau de
Barbarans in Gafcogne , Auch, Leytoure , en
vijfcigh andere kafteelen, die fterck van ge-
legenheit fijn, en daer men fwarelijck byko-
men kan.

De fteden , die, foo veel hun fterckte en ve- siey^krle
ftingen aengaet, de voornaemfte geacht wor-p/-««/?»*
den, fijn Gergeau , les mijlen van Orleans, fàint
Difier in Champagne , Laon, la Fere, S. Quen-
tin, Perone, la Chapelle , Ham , Dourlens, Ab-
beville, Amiens, Boulogne, Corbie, Monftreuil,
Calis, Ardres, Beauvais,Montesclair op de gren-
fen van Lotteringen Atrecht, Heidin, Baupau-
me, la Baflée, Landrechy, vijf veroverde veftin-
gen : daerna Tours, Poitiers,Auranches in Nor-
mandien , Blaye in Xaintonge, Narbonnc ia
Languedoc, d\'Eylanden van leres in Proven-
ce, Dol, Vannes, Quinpercorentin, S. Malo,
Rouan , Orleans , Dijon , Grenoble , Marfeille,
Rochelle , Bordeaux , &c. De veftingen van
S. Pieter op Oleron , en van S. Martin in \'t Ey-
landt Ré, de vefting van \'t ey landt Zere in

Normandien, van S. Catharina byRouan, dc
bergh S. Michiel, Biavet in Bretagne, en veel
andere fterckten , bequaem om groote tegen-
weer te doen , en voor fteden van oorlogh ge-
acht te worden , die , door de groote wacker-
heyt en naerftigheyt der inwoonders , hun ge-
bueren in vrees houden, en ontfacheiijck voor
hen iijn.

Uoedanig\' Kort, om dit vertoogh van de hoedanighe-
Y\'T^h den van Vranckrijck te volmaecken, en als in
- een woort te begrijpen , foo füllen wy feggen
dat Cefar hen feer wel gekent heeft, eer hy fijn
vaendelen daer oprechte. Wat de geftaltenis
van de lucht aengaet, de Somer is \'er niet al te
heet, noch de Winter al te lang, en te ftreng :
en deshalven behoeft men daer niet d\'onder-
aerdfche holen van Morenlant, noch het fneeu-
water van Spanjen, oft van Italien, noch de
kacchelftoven van Duytslandt. Hier valt geen
overmatigen regen de winden fijn\'er niet ge-
weldigh: de tijdefi van\'tjaer fijn\'er getem-
pert, de wateren gefönt, en de landen ièer
vruchtbaer in alderhande faden, planten, aerd-
vruchten , boomen, en fruyten voort te bren-
gen. Hier fijn geen woeftijnen , noch fandige
wildernifien^ geen ontoeganckelijcke bergen,
noch onbewoonde bolfchen. Alle de wegen
fijn befet met huyfen , kafteelen , vlecken , oft
fteden : ja Vranckrijck in\'tgehed fchijnt niet
meer dan een eenige ftadt te fijn , in veel wije-
ken en ftraten verdeelt, en van volck verfien en
volgepropt. Men vind \'er geen verfchrickelijc-
ke Hangen, noch wreede beeften geen kroko-
dil van Egyptèn , noch bafilifous van Cyrenen,
noch eenige andere Hangen van Arabien. Hier
fijn geen leeuwen noch tygers. Men verneemt
hier geen verflindende vueren , die van den he-
mel vallen , geen gebrul van d\'aerde , geen
fchrickelijcke openlplijtlngen der landen, noch
diergelijcke andere vervaerelijckc teeckenen.
Hier fijn niets anders, dan aengename bouwlan-
den, klaere fpringbronnen, vloeden en beecken,
die vilchrijck fijn, en bevaren worden , aenge-
naeme beemden, vette weyden, fohaduwrijcke
bofïchen, bergen en heuvels, die met wijngaer-
den bedeckt fijn. Kort,hét geheel landt is voor-
fien met bloemen, kruyden , boomen , granen,
vogelen, wol, leder, boter , kaes, olie, &c. Eyn-
delijck, de menfchen fijn tot alles bequaem, tot
de wapenen en geleertheyt^ tot de koophandel
en landtbouw, gelijck wy hier na lullen toonen
de vrouwen foo vruchtbaer als d\'aerde felve, die
hen draeght, om \'t getal der gener, die dage-
lij cks door de doot weghgeruckt worden , in de
fteden en vlecken weder te vervullen.

Wat de foden en genegentheden der oude
Gaulers aéngaet, Cefar feght dat fy feer fchoon,
machtigh en fterck, en wit van huy t waren. Sy
droegen een lange baert, hun hair was blond, en
hing tot op de fohouders , was dick en gekronc-
kelt. Sy hoedden fich voornaemelijck van vet
en dick te worden, om foo veel te gefwinder tc
wefen, en waren gewoon met bloote lichamen
ten oorlogh te gaen. Hun kleederen waren kort,
en becjuaem tot het ftrijden. Sy droegen broec-
ken, oft ruyme en wijde kouflen^met een open-*

gefneden lijfrock ; vergulde fchoenén, met ko-
ftelijcke halsketenen , en armbanden , die met
dierbaere juweelen verciert waren. De mutfen
en bonnetten , met gout oft filver geborduert,
hebben, tot in \'t jaer i j jo, aen hen tot hoeden
verftreckt.

De huyshouding, en \'t huysgewaet van het
flechte volck , beltonden in aerde potten , die
gelchildert en met bloemen verciert waren. Als
fy hun maeltijt hielden , laten fy plat ter aerde,
op vellen van honden, oft van boeken. Sedert
gebruyckten fy tapijten en bedden , en aten het
vleefoh der beeften, die fy gejaeght hadden,met
feer weynigh broot. De gene, die meeft aen de
zee woonden, gebruyckten vifoh tot hun fpijfe,
die fy oock aen hun paerden en offen t\'eten ga-
ven. Hun naerftigheyt en vernuftige vonden
worden klarelijck genoegh van XDefar , Plinius,
Pollux, en andere verhaelt.

Het groot getal defer volcken, en van hun
dappere en ftrijdbare mannen , maeckten hen
altijdtmeer ontfien , dan hun veftingen en be^
flooten plaetfen. Ia fy vermenighvuldighden
foodanigh , dat fy genootfaeckt waren fich by
groote Heeren buyten hun landt te begeven,
om nieuwe landen en wooningen te foecken en
te veroveren , gelijck fy in Europa en Afia de-
den. Alle de gene, die onder hen waren , troc-
ken ten oorlogh , ja felf degene , die hooghft
van jaren onder hun waren. Sy verlieten nooyt
de wapenen,en gebruyckten gemeenlijck fwaer-
den fonder punt, voetbogen , pijlkoockers ,
fohilden,worpruftingen, flingers, knotfen,hand-
bogen , en ander krijghsgereetfchap, dat niec
meer in \'t gebruyck is, federt dat men het ge-
fchut te voorfchijn heeft gebracht.

De menighte der inwoonders van Vranck- Cmtgetd
rijck, in onfe lefte eeuwen getelt, klom op, in de
tijdt van Koning Karei de Negende, tot een
getal van twintigh miilioenen van mannen, die
bequaem waren pm de wapenen te dragen;
\'t welck verwondering en fchrick in d\'uytheem-
fohe veroorfaeckt heeft. Wat hun feden aen- ^
gaet, fy fijn heufoh , beleeft, gaftvry en medo- deften kke-
gend. De kleene eeren \'er hooghlijck de Groo-^\'\'\'«\'\'\'
ten , doch met meerder liefde, dan vrees. Den
Adel is feer eerbiedigh tot de vrouwen , de
welcke fy.in alle vryheyt mogen fien, en die
daer niet opgefloten fijn,gelijck by andere volc-
ken ; maer de vrye uytgang en ommegang heb-
ben , en echter groote forge voor hun eer en
achting dragen. Soo wel de vrouwen als de
mannen hebben geen vafte en geduerige dracht
van kleederen, hulfel en toyfel van hair. Men
moet echter belijden, dat \'er geen volck in Eu-
ropa is, \'t welck fich beter en netter kleed, en
foo naukeurighlijck op de verciering van hun
kleeding mercken, dan de Franfchen : \'t welck
oorfaeck is dat d\'uytheemfchen dc dracht en
wijfe der kleederen van dit volck ontkenen, en
aennemen 5 foo wel paften hen die naer \'t pogh,
en fijn feer bevallijck voor \'t geficht.

De Franfchman is lecker en prachtighin fijn Hffntvijß
leven, fonderling en uytfteeckend in \'t toemaec-
ken van fijn ipijfe : en deshalven fijn de Fran-
fohe koeken , en de Franfche toebereyding der

gerechten aldjdt voor de leckerfle en finaecke-
lijckfle geacht. Hy is weêrgadeloos van behen-
digheyt in aile dingen j en fijn geeft feer leer-
iaem om ailes in lèer korte tijdt te bevatten.
Aile kunfl:en,hoe fwaer en kommerlijck fy oock
Schyand^\' fijn, vallen hun licht en gemackelijck. De Wis-
kjt, kunft, fchilderkunft , fnykunft , ftercktebou-
wingkunft , en aile kunften en ampten, die tot
d\'oorlogh behooren , fijn hen als eygen. Alle
oeffeningen van vrede en oorlogh, fijn hen niet
fwaer, om de felfde op een bevallijcke wijfe
uyt te voeren \'t fy in\'t danfTen , ringfteken ,
de fpeer te breuken , en ipeelgevechten , ja felf
de dan0en en oeffeningen der andere volcken
nae te volgen. Maer dAdel van Vranckrijck
overtreft alle de gene van Europa in te paert te
lïtten, en kan de wapenen wel gebruycken : en
deshalven fijn de wapenfcholen daer feer ver-
niaert,en binnen Parijs,en elders by d\'uytheem-
Ichen wel bekent. Wat de geleertheyt en wel-
fprekentheyt aengaet, indien de Gaulers fich
daer toe hebben begeven, de Franfchen , die
hun nakomelingen fijn , hebben \'er een befon-
dere genegentheyt toe. Sy hebben een natue-
relijcke neyging tot cierelijck te fpreken, en fijn
van over lange tijdt daer in verre boven andere
volcken tot de volmaecktheyt opgeklommen,
voor foo veel men de hoedanigheden van Ora-
teur kan verkrijgen, en de felfde by \'t geen voe-
gen \'t welck de natuur daer af aen dit volck
medegedeelt heeft. Wat de geleertheyt en we-
tenfchappen aengaet, fy werden nergens foo
feer, als hier, geëert, en geluckighlijck gebout,
met foo groot een toèvioeying van uytfteken-
de en deurwrochte boecken , die dagelij cks van
alderhande faeken en ftoffen in \'t licht komen.
Binnen Parijs, en in alle fteden van \'t koninck-
rijck is groote overvloet van geleerde en weet-
gierige mannen. De vrouwen felver fijn deel-
achtigh aen d\'eer , die de mannen door de ge-
leertheyt können verkrijgen , gelijck wy uyt de
en behendig- Hiftorien können bemercken -, dat meer is, ge-
hejt tn de ijjçj^ Je p-iannen in Vranckrijck alle de hoeda-
wapmn. ^-gjjejen befttten , die tot d\'oorlogh vereyfeht
worden , dewijl fy begeerigh fijn om overal
d\'eerfte in den Itrijt te fijn,fich dapper, en vaer-
digh om te trecken betoonen , en behendish
fijn in \'t handelen van alderhande wapenen, loo
te voet, als te paert ^ foo heeft men oock in
Perigord, Limofin , Gaskonje, Auvergne en el-
ders gefien , dat de vrouwen groote behendig-
heyt betoonden in paerden te handelen , ja felf
de genen, die feer wilt waren, beftierden , op
de groote jacht gingen , met het vuerroer fcho-
ten , met het geweer omgingen , en alle andere
Ridderlijcke ampten pleeghden , ja tot fich fel-
ven in lijfgevechten te vertoonen , gelijck de
vrou Maerlchalckin van Biron in Perigord , de
jonckvrou van S, Criftie by Auch in Gafconje,
de vrouw erfgenaem van\'t huys van Murat in
Auvergne,de vrouw erfgenaem van \'t huys de la
Tour in Limofin, en andere , die om de twiften
van hun mannen lijfgevechten aengevangen
hebben.

Keifhmdei. Wat de koophandel aengaet, de Franfchen
fijn geluckigh daerin , hebben groot vermaeck

in \'t reyfen , en in vremde landen té befieii ja
men vind geen geweft des weerelts , daer men
geen Franfchen fiet, die béquaem fijn om in
alle landen te woonen, en alle talen te leeren.
Sy behelpen fich overal met hun ambachten eu
oeffeningen, en leeren aen de vremde volcken
veel geeftige en nieuwe vonden. Sy veylen hen
hun waeren, als lakenen, carféyen, fargien , fta-
metten, fcharlaecken , faeyen , boratten , tapij-
ten, wolle, vlafch, lijnwaet, taffen, fulpen, iijde>
papier, parckement, tin , yfer , loot, ftael, mar-
mer, wijn , en noch veel andere waren , die met
de handt gemaeckt fijn , en voor\'t gemeen en
befonder groote rijckdom veroorfaeken. De
landtbouw , daer alle hun winft uyt fpruyt, ea
daer alderhande vruchten uyt voortkomen, als
rafijnen, vijgen , kaftaenien, manna, kaes,
oraenje-appelen, citroenen, roofen, 8cc. is feer
gemeen by hen , en wel bekent, en fy begeven
fich meer daer toe, dan eenigh ander volcki
Kort, de Franfchen fijn gedienftigh , behen-
digh, wacker, en neerftigh in alles en overal;
en fy handelen fonder eenige grootsheyt in alle
hun wercken. De glans van hun eer wordt ee-
nighfins befrnet en verduyftert door d\'onge-
bondenheyt en ontucht, die fy by de vrouwen,
en in hun fpcelen bedrijven. Sy fijn gefwind,
vaerdigh en rap , en kennen niet lijden dat ie-
mant hen van leugen beticht, fonder de genen,
van de wekken fy waenen verongelijckt te fijn,
in lijfgevecht uyt te dagen. Defe oploopende
natuer belet hun echter niet de gemeene en
hen andere faeken wel te beleyden. De woor-
den , die men aen Keyfer Karei de Vijfde toe-,
fchrijft, dienen tot hun voordeel ^ namelijck^
dat dltaliaen wijs fchijnt, en \'t oock is dat de
Spaenjacrt wijs fchijnt, en het niet is; maer
dat de Franfchman wijs is, fonder fbodanigh te
fchijnen.

Ewijl het Parlement van Parijs, gemee-
nelijck het Hof der Pairen genoemt, uyt
de Hertogen en Pairen van Vranckrijck
beftaet, fbo füllen wy hier wel te pas van des
felfs oprechting handelen , gelijck oock van
d\'oprechting der andere Parlementen.

De Gerechtigheydt is een der befbnderftc
merckteeckenen der Koningen van Vranck-
rijck , die overal in hun fegels, en elders in hun
Rechterftoel begeeren vertoont te worden ; in
plaets dat d\'andere Koningen en Vorften fich
gewapent te paert, oft in eenige andere geftal-
te, doen vertoonen. Sy wierd eertijdts door dei
Koningen felver bedient, die in eygen perfoon
hun volcken verhoorden, en de vonnifTen ga-
ven. Maer dewijl de faeken en befigheden da-
gelijcks toenamen , fbo behielden de Koningeti
niets voor fich , dan de kennis der faeken , die
den Staet aengaen , en ftelden tot de bedie-
ning van \'t Gerecht, fekere Raden, oft Raets-
vergaderingen , die fy Parlementen noemdeni
de welcke onder d\'onbeampte en befondere
heden kennis van de faeken, die \'t goet en \'t lijf
aengaen, fouden nemén, fonder dat men fich op

hooger recht fo« mogen beroepen. In defe
Raetsvergadering fouden alle de Pairen van
Vranckrijck, foo wel geeftelijcke, als wereltlijc-
ke, zijn. Dit Parlement volgde de Koning in
alle iijn reyfen, en dieshalven wierd hec ambu-
latoir,of£ reyfigh genoemt. Het wierdt door Pe-
:)ijn ingeftelt,en is buyten twijfel \'t gene,\'t welck
! leden de Geheyme Raet wordt genoemt. Doch
de Koningen ontlloegen fich eyndelijck van
defen Raet, tot voordeel en nut van hun volc-
ken j en Koning Philippus de Schoone gaf aen
Vaflofbiij\' \'t Parlement een vafte plaets, en dede het Pa-
ve»dParle- jgyg y^q p^j-ijs bouwen , om de fetel van defen

heerlijcken Raet te fijn , die door d\'oprechtig-
heyt van haer vonniflen foo hoogen achting by
alle volcken verkregen , dat de Paufen, Keylèrs,
Koningen en uytheemjfche Vorften , gewilligh-
lijck hun verlchillen tegen malkander aen dele
Vergadering hebben geftelt, gelijck men byna
ontellijcke voorbeelden daer af in de Hiftorien
fiet j en onder anderen van Keyfer Frederick,
iTiet Paus Innocentius de Vierde i de Koning
van Kaftilien , met die van Portugael, en meer
anderen. De Koning Philippus ftelde niet meer
dan twee fittijden voor dit Parlement, te weten
in de Kersdagen, en omtrent Vrouwendagh.
Hy onderlcheyde het oock in twee Kamer en,
van de welcke d\'een, die kennis van de gewich-
tighfte faeken nam , het Groot gewelf, oft de
Groote kamér,en d\'ander,de Kamer der Onder-
foeckingen genoemt wierdt.

By dit Parlement voeghde fich het Hof der
Pairen , \'t welck des fèlfs glans grootelijcks ver-
meerderde. Defè Vergadering verkreegh dies-
halven meer macht, van des Konings geboden
en bevelen te beveftigen, af te kondigen, te re-
giftreren oft aen te teeckenen , en , indien de
noot fulcks vereyfchte , te verfachten , oft by
wijfe van verklaren , de felfde uyt te breyden,
oft hun vertooningen daer op aen hem te doen.
Doch dewijl de volgende Koningen verfcheyde
Lantfchappen, die van hun Kroon afgefcheurt
hadden geweeft, weder aen hun Rijck voegh-
den , en dewijl \'t hun onderfaten , die verre af-
gelegen waren, laftigh viel hun gefchillen te
Parijs tc komen bepleyten, jfbo hebben fy noch
andere Parlementen,oft Opperhoven, ingeftelt,
van de welcke wy hier na lullen ipreken.

Het Hof van \'t Parlement beftaet uyt vijf ka-
r myfe- ^^^^\' ^^ weten , de Groote Kamer, de Tour-
Sr nelle, de Beveelkamer , de Verfoeckkamer, en

OnderfoeC\' yder oock omtrent uyt gelijck getal van Raets-
heeren beftaende , daer men alle de vonniften
oordeelt, die fchriftelijck befloten en ontfan-
gen fijn , om t\'oordeelen oft\'er wel oft qualijck
in \'t Hof van \'t Parlement geappelleert is.

De Tournelle oft Beurtkamer onderlbeckt
d\'appellatien , die \'t lijf aengaen , behalven van
d\'Edelingen , en van andere lieden van Staet,
die aen de Groote Kamer gebracht moeten
worden. Sy word dus genoemt, om dat fy be-
ftaen moet uyt twee Prefidenten van \'t Mortier,

en uyt twee Raetsheeren van yder der boven-
genoemde Kamers,die daer by beurten van drie
tot drie maenden fitten.

De Beveelkamer beftaet uyt een Prefident
van \'t Mortier , en uyt fèstien Raetsheeren van Beveti^i\'
de Groote kamer, en van de Kamer der Onder-
foeckingen , die alle twee jaren door mijn
Heer de Kancelier , en door de Gedeputeerde
generael die van de Gereformeerde Gods-
dienft verkoren worden , tot wekkers voorftant
defe Kamer opgerecht is , door de Ediéten
van de bevrediging, in de jaren 1576 , 1577 >
en 1598 gemaeckt i van de wekken de lefte het
edi(5t van Nantes, of van Januarius genoemt
wordt.

In oude tijden hadden alle de Biftchoppea
van Vranckrijck fitting en ftem in de Parle- fchoppen
menten, en waren Raetsheeren daer af ; maer
dit voorrecht is hen benomen, en by niemant indeFarU-

Deië Prefidenten fijn, foo haelt men hen
aengenomen heeft, Raetsheeren van Staet : in
voegen dat fy, als fy hun ampt willen bekleden,
om m de Raet van Staet fitting te hebben, daer
de plaets nemen,die op de tijt paft, in de wekke
fy tot d\'ampten van Prefidenten aengenomea
fijn.

De Prefidenten van de Kamers der Onderr-
foeckingen , de wekken twee voor yder kamer
fijn , fijn niets anders dan Raetsheeren, die dit
bevel aengenomen hebben, en befitten geen
ander plaets in \'t Parlement, als fy gefament-
lijck vergadert fijn , dan de gene die hen , vol-
gens de dagh van dat fy aengenomen fijn, on-
der de Raetsheeren toekomt.

Behalven de Prefidenten en Raetsheeren fijn
noch in \'t Parlement een Procureur gene-
rael, en twee Advocaten, die over alle de gedin«
gen gaen, de wekken de Koning en \'t Gemeen
betreffen. Het getal der Advocaten van \'tge-
feyde Parlement is onfeker j maer dat van de
Procureurs is federt eenige jaren tot op les hon-
dert gebracht. Behalven die is \'er een opperfte
Greffier , \'t welck de Heer du Tillet is, diens
voorfaten dit ampt federt drie honden jaren
herwaerts hebben beleten , het welck een der
ampten is, die dc meefte winft in Vranckrijck
geven.

Alle d\'Amptlieden van \'t Parlement fijn op
een felfde wijle gekleed , te weten, met een on-
derrock , een tabbert, en een vierkante bonet.
ki \'t begin van d\'oprechting des Parlements
waren de Raetsheeren ten meeftendeel Edellie-
den met korte kleederen : maer alle de gelèydc
Raetsheeren dragen heden een langé tabbert.
De Prefidenten van \'t Mortier,als fy gehoor ver-
kenen , en de Raetsheeren, als ly in openbare
tracht gaen, of in des Konings tegenwoordig-
leyt om gemeene faeken vergaderen, of eenige
plechtelijcke vonniften uytfpreecken , fijn met
Icharlaeken bekleedt , met verçieringen van
fwart fluweel.De Koning fondt jaeriijcks nieuwe
laft aen \'t Parlement, uyt wekks kracht men de-
fe Raet op den dagh na S. Martens dagh opent,
en tot aen de levende van September duurt j en

daer na volgen de vacantien , gedurende de
welclceo echter daer een kamer is\', die men de
Kamer der vacantien noemt, en van foodani-
ge laken kennis neemt, die een vaerdigh on-
derfoeck en beilechting vereifTchen.
i^eiiing \'t Geen wy van \'t Pariement van Parijs gefegt
indenFar- ti^^bcn , dat moct oock van alle d\'andere Par-
Umenten. lementen verftaen worden , die de negen vol-
gende hjn :

Koning Karei de Sevende , d\'Engelichen uyt
fïjn Koninckrijck verdreven hebbende , rechtte
een Parlement op te Toulouze, voor \'t iant van
Languedoc , en een gedeelte van Auvergne en
gaf het daer een vaft verblijf in\'t jaer 1443.

Het Parlement van Roüan , door de felfde
Karei de Sevende in \'t jaer 1443 opgerecht,
kreeg een vafte fetel onder Louys de T#aelfde,
in het jaer ïjo3.

Het Parlement van Grenoble wierdt door
Louys d\'Elfde, Dolfijn van Viennois fijnde,
door brieven van de maent Junius, in \'t jaer
1453 > opgerecht ; en toen hy de kroon verb\'e-
gen had, verordende hy noch een ander te Bor-
deaux , daer onder hy ftelde de Senefchalfchap-
pen en landen van Guyenne, des Lannes, de
PAgenois, du Bazadois, Perigord, Xaintonge en
Limoüfin. Louys de Twaelfde rechte oock een
op t\'Aix voor Provence ^ een ander te Dijon
voor Borgonje , en gaf, gelijck wy gefegt heb-
ben, een vaft verblijf aen dat van Roüan, voor
Normandien.

Het Pariement van Rennes wierdt door Hen-
rick de Tweede , in\'t jaer 1553 , voor Bretagne
opgerecht en vaftgeftelt. Dit Parlement is fes-
maendigh , dat is, dat de helft der Prefidenten
en Raetsheeren fes maenden hun dienftwaer-
neemen , en d\'andere helft de fes andere
maenden.

Dat van Pauw is door Henrick de Vierde in-
geftelt, voor \'t landt van Bearn, en van Neder-
Navarre.

Het Parlement van Mets wierdt door Louys
de Dertiende , in\'t jaer 1^33, opgerecht, en ter
felfde tijdt daer aen een vaft verblijf gegeven ,
en fèsmaendigh gemaeckt: dit Parlement wordt,
federt d\'oorlogen, te Toul gehouden.

Het Parlement van Roüan was oock, federt
de weêrlpalt in Nor man dien , die in \'t jaer 1640
geviel, fèsmaendigh gemaeckt. Maer federt
\' eenige jaren is defe fesmaendigheyt afgefchaft,
en \'t Parlement in fijn voorgaende flaet her-
ftelt.

Voorrechten Het Parlement van Parijs is het edelfte onder
desTark\' ^lWc d\'anderen , om dat de Hertogen en Pairen
van Vranckrijck, en veel hooge Amptlieden
van de Kroon daer d\'eedt doen , en , als fy van
eenigh misdrijf befchuldight fijn , oock daer
geoordeelt moeten worden hoewel men in de
laetfte heerfchappy gefien heeft dat de Maer-
fchalck van Marillac door uytgekofe Commif.
fariften, en de Hertogh van Montmorency door
het Parlement van Touloufe geoordeelt wierdt.
Doch het Parlement van Parijs b^etuygt, dat de-
fe twee faeken tot nadeel fijner voorrechten
verhandelt fijn. Wijders, de Raetsheeren des
Parlements van Parijs geven voor, dat fy recht,
Vranckrijck*

van in alle d\'andere Parlements-Hoven te fitten,
hebben , en willen echter dat niet aen de Raets-
heeren der andere Parlementen in \'t Hof van
Parijs toeftaen. Voorts , dewijl de heerfchappy
der andere Parlementen fich niet foo wijt uyt-
ftrekt, als die van Parijs, fbo hebben fy oock niet
meer dan een Kamer der Onderfoeckingen, of
ten hooghften twee.

Hier ftaet oock aen te mercken , dat \'er Par-
lementen fijn , die geenKameren van \'t Ediâ:
hebben , gelijck dat van Rennes en Dijon ; in
voegen dat perfoonen van de Gereformeerde
Godsdienft hun gedingen te Parys komen be-
pleyten. De Parlementen van Touloufe , Aix
en Bordeaux hebben \'er oock geen maer de-
wijl een groot getal der lieden van de Gerefor-
meerde Godsdienft in defe geweften fijn , fbo
heeft men daer Midgedeelde kam.eren opge- MidgedteU
recht, dat is, die uyt een gelijck getal van Ka- ^^
tholijcken en Gereformeerden beftaen. Te Ca-
ftres is een midgedeelde kamer, onder het be-
grijp des Parlements van Touloufe behoorende;
oock een te Nerac , onder het begrijp des Par-
lements van Bordeaux; een te Grenoble voor
Dauphiné , Provence , en voor het volck van
Borgonje, die liever daer , dan te Parys, willen
pleycen.

Behalven de Kameren , van de welcken hier
voor gefproken is, fijn \'er noch twee anderen ,
die men de Kamers der Requeften van \'t Palais
noemt, de welcken uyt Raetsheeren van \'t Hof
des Parlements beftaen, yder van twee Prefi-
denten , en van tien of twaelf Raetsheeren , die
oock kennis nemen van alle faken , die de per-
foonen en befittingen aengaen, gelijck oock van
fbodanigen, die onder de voorrechten behoren;
de welcken recht hebben van Committimm, dat
is, Ify helpelen, \'t fy van ondergeftelde Officiers of
Amptlieden,of anderen.Sy worden in alle verga-
deringen ontboden , en verfchijnen daer in ge-
lijcke kleding als d\'andere Raetsheeren van het
Parlement. Maer fy komen nooit in dc Groote
kamer, foo fy niet het bevel overgeven, \'t welck
fy hebben om in de Recjueften van \'t Palais t\'ar-
beyden. De Meefters der Requeften nemen
oock de hoedanigheyt van Prefidenten en
Raetsheeren van \'t Parlement, en van Commif^
fariffen in de Requeften van \'t Palais. Sy fijn
oock leden van \'t lighaem des Parlements, en
nemen daer oock, in de verhoordagen, hun fit-
ting onmiddelijck na de Prefidenten , doch niet
meer dan tot een getal van vier t\'feffens. Sy fijn
heden tot een getal van twee-en-feventigh ,
Sienende in de gefeyde Requeften van \'t Palais,
daerfy kennis nemen van de faecken die de
perfoonen en befittingen der Amptlieden van
de Kroon aengaen, gelijk oock der ondergeftel-
de Amptlieden van de Koning en Vorften, die
recht van Committimm-^y toe/m,hebben. Daer
is appel van hun vonnifTen op \'t Parlement, het
en fy door renvoyvande Raetvan Staet d\'op-
perfte uytfpraeck van recht aen hen opgedra-
gen is. Sy dienen oock in de Kancellery,en in de
Raet van Staet, daer fy de Requeften brengen
en tekenenjgelijck oock in eenige bovengewone
beveehngen in de Lantfchappen, daer fy Inten-

denten van \'t Gerecht, en van de Geltmidde-
len fijn : daer beneffens in de heyrlegers, in
de welcken ly feer groote macht en gebiedt
hebben.

Eertij dts wierdt het recht fonder appel be-
dient door de Baljuwen en Senefchallen,de welc-
ken van de Koning uyt de be(]uaemften van fijn
huys verkofen, en naer de lantfchappen gefon-
den wierden , om daer \'t Recht te bedienen.
Maar heden is \'er appel van de vonniHen die
door de voorfeyde Baljuwen en Senefchallen
gegeven worden,- \'t welck ledert d\'oprechting
der Parlementen is gefchicdt. Van de Baljuwen
en Senefchallen appelleerde men op de Prefi-
dentsftoelen, en van defen op\'t Parlement.

Het Baljuwlchap van \'t Palais is d\'eerfte en
oudtfte gewone Rechtlpraeck van Vranckrijck,
eertijts ingeftelt om recht aen de huysgenoten
en AmptUeden der Konincklijcke huyfen te
geven en uyt te Ij^reken. De Baljuw voerde
weleer de naem van Maire , en van Graef van
\'t Paleys.

Van d\'Ordeningen en Staeten des Köninck-
rijcks \'vm Vranckrijck, en njm hun
dgen^eene Vergadering.

Vc Sm^ T^\'Ordening wort in alle Staten en Koninck-
I 3 ^^^ vereyfcht, dat fy niet fonder

Y^Tindrse\'^^ haer fouden kennen beftaen. Want de
órdmingen menfchen fijn niet geboren, om gefamentlijck
in gelijckheyt van ftaet te leven maer Ibmmi-
gen moeten nootfakelijck gebieden, en d\'ande-
ren gehoorfaemen. In Vranckrijck hebben de
genen die gebieden , veel Ordeningen , rijgen
en trappen. De Koning heeft het opperfte ge-
biedt over alle de volcken van fijn Staet, en üjn
hooge en algemene Amptlieden by hem,die fijn
beveelen aen d\'Overigheden der Landtlchap-
pen fenden, de welcken defe beveelen d\'Ove-
righeden der lieden toelchicken, die hen van
\'t volck, \'t welck gehoorlaemt, doen uytvoeren :
en dewijl het volck een lighaem met veel hoof-
den is, foo verdeelt men het lèlfde noch in ver-
fcheyde ordeningen, ftaten, of belbndere be-
roepingen. Want Ibmmige fijn befonderlijck
ten dienll van Godt gewijd j anderen om door
de wapenen de Staet te befchuttenen anderen
om de Gemeente door d\'oeffeningen van vre-
de te voeden , en t\'onderhouden. Dele fijn de
drie Ordeningen, of Staeten in \'t algemeen van
Vranckrijck, de Geeftelijckheyt,d\'Edeldom, en
de Derde ftaet. ^

VeGeeße- jsj^ dat wy van de Parlementen gehandelt
tjcke taet. gebiedt en macht hebben

onder de Heerfchappy van d\'Oppervorft , foo
is \'er nu noch overigh defe drie Ordeningen te
verklaren , die alle de trappen en Haten der ge-
ne de welcken gehoorlamen , begrijpen. Voor
eerlt, wat de bedienaers van \'t Goddelijcke aen-
gaet, de Koningen van Vranckrijck hebben
d\'eer^e plaets van eer voor hen bewaert, en
volgen daer in d\'oude Gaulers , die d\'eerfte Or-
dening aen hun Priefters gaven, de welcke
T>ruydengQuoQmtwÏQxdQïiy en die ly oock tot
hun Rechters ftelden.

De Geeftelijcke of Kerckelijcke llaet dan , in
weerlijcke en regulier-perfoonen verdeelt, is het
eerlle en aenmerckelijckfte lidt van dit Ko-
ninckrijck , lbo uyt oorfieck van \'t groot getal
der geletterde en geleerde heden, uyt de welc-
ken het beftaet, als om de groote voorrechten
die ly genieten , en de groote goederen die ly
befitten , daer af dinkomft meer dan driehon-
dert twinrigh miUioenen ponden bedraeght. Sy
fijn vry van alle belwareniffen , behalven van
de tienden, die ly aen den Koning betalen , de-
welcke ly geen belwarenifïe, maer een gewillige
mededeeÜng, noemen.

Vranckrijck, foo veel het Geeftelijck ^^n- njß^^^
gaet, is in vijftien Aertsbifchdommen verdeelt, ^ertsbifch*
van \'t welck men de lijft en opnoeming hier^^\'^^j^L
onder heeft, met d\'onderhoorige Bifchdommen dommen
van yder Aertsbifchdom , onder de welcken
d\'Aertsbiftchop van Lyon de Primaet der Gau- rijck,
len is, Ichoon die van Sens, Narbonne , Bour-
ges , Vienne , Bordeaux , en Rouan oock
voorwenden dat ly \'t recht van Primaetfchap
hebben.

\'t Aertsbifchdom van Lyon, \'t welck het eer- i
fte Lantfchap van \'t Lyonnois is, heeft vier on-
derhoorige Bifchdommen : Autun, Langres, l^on *^
Maskon en Chalon.

\'t Aertsbilchdom van Roiian heeft fes Bilch- 2
dommen : Bayeux, Auranches, Evreux, Sées,
Lifieux en Conftance.

\'c Aertsbifchdom van Tours begrijpt elf Bilch- 3
dommen : Mans, Angers, Rennes, Nantes, Van- \'
nes, Cornoaille, anders Quinpercorentin, Leon,
Treguier, S. Brieu, S. Malo, en Dol.

\'t Aertsbifchdom Sens heeft heden niet meer 4
dan drie onderhoorige Bilchdommen : Troyes,
Auxerre, en Nevers.

\'tAertsbifchdom van Parijs, in \'tjaeri^ii f
opgerecht, heeft drie onderhoorige Bifchdom-
men : Chartres, Orleans, en Meaux.

Het Aertsbifchdom van Belançon, \'t welck Be/ançoK.
tot het Sequanoife Lantfchap behoort, en van
de Romeynen Maxima gebynaemt wierdt, be-
grijpt drie onderhoorige Bifchdommen : Ba-
fel , Lofanne, en Bellay. Doch van dele vier
fteden fijn \'er heden niet meer dan een, die de
Koning van Vranckrijck gehoorlaemt, te we-
ten, Bellay.

Het Aertsbilchdom van Trier, \'t welck van
\'t eerfte Belgifch Lantfchap is, heeft drie onder-
hoorige Bifchdommen , die den Koning van
Vranckrijck gehoorlamen , te weten, Metz,
Toul, en Verdun.

\'t Aertsbifchdom van Rheims, van het twee- ^
de Belgilch Lantfchap,begrijpt acht onderhoo--
rige Bilchdommen : Soilfons, Chaalons, Laon,
Senlis, Beauvais, Amiens, Noyon, en Bologne.

Het Aertsbifchdom van Kamcrijck wierdt
van dit tweede Belgifch-landtlchap afgelcheurt,
en heeft vier onderhoorige Bifchdommen :
Atrecht, Doornick, S. Omer, en Namen.

Defe drie lefte fteden, en Kamerijck lèlve,
gehoorlamen dsn Köninck van Spanjen : en
toen de ftadt van Terrouaen , oock onder
Rheims behoorende , door Keylèr Karei dc
Vijfde verdelght was, wierd de BiiÏchoppelijc-

ke ftoel te Bologne gevoert, \'t welck eertijdts door Paus loanncs de Twee-en-twintighfteinge*
een deel daer af was, gelijck oock Doornick en ftelt wierden : Clermont, Rhodes, Alby, Ca-
Noyon. Kort, van \'t ander deel van des felfs hors, Limoges, Mande in Gevaudan , Le Puy in
Bifchdom wierden de Bifchdommen van S. O- Velay j Caftres, van \'tBilchdom van Alby ver-
mer , en van Yperen in Vlaenderen, opgerecht, duyftert; Vabres, van \\ Bifchdom van Rhodois
Het Aertsbifchdom van Vienne begrijpt fes genomen j Tulles, van \'t Bifchdom van Limoges
Bîlchdommen, van de welcke de twee laetfte in afgetrocken en S. Flour, van \'t Bifchdom van
de landen des Hertoghs van Savoyen fijn : Va- Clermont afgefcheyden.

lence, Die, Viviers , (daer af de ftoel eerft t\'Au- Bourdeaux, een Aertsbifchdom van \'t tweede ry
benas geweeft is^ maer na dat de Wandalen defë landtfchap Aquitanien, begrijpt negen onder-
plaets verdelght hadden , wierd het Bifchdom hoorige Bifchdommen , van de welcke de vier
naer Viviers gevoert,) Grenoble, S. Jean de laetfte oock door Paus ïoannes de Twee-en-
Maurienne, en Geneve, welcks fetel naer Nify is twiritighfte opgerecht wierden: Poi<5tiers,Agen,
gevoert, na dat de Gereformeerden fich mee- Angoulefme, Xaintes, Perigueux, Condom van
fiers van Geneven hadden gemaeckt. \'t Bifchdom van Agen verduyftert, Maillefais

\'t Aertsbifchdom Arles, uyt het felfde Lant- van \'t Bifchdom van Poidiers afgetrocken, Luf^
fchap van Vienne getrocken , heeft onder fich fbn oock van dat van Poidiers genomen , en
vier onderhoorige Bifchdommen : Marfeille, Sarlat van\'t Bifchdom van Perigueux ontleed.
S. Paul trois Chafteaux, Toulon, en Aurange. Daer fijn noch veel andere Aertsbifchdom-
\'t Aertsbifchdom Avignon, van\'t oude Vien- men en Bifchdommen van \'t oudt Gaule , ge-
noife Landtfchap afgenomen , en aen S. Pieters lijck die van Keulen, Uytrecht, Mechelen,
Stoel behoorende , heeft drie onderhoorige Ments, met hun onderhoorige Bifchdommen :
Bifchdommen : Carpentras, Vaifbn, en Ca- maer dewijl fy niet meer onder de heerfchappy
vaillon. van Vranckrijck fijn, foo füllen wy de felfde

Het Aertsbifchdom Narbonne, van het twee- met ftilfwijgen voorbygaen, en de Lefer tot
de Viennoifch Lantfchap , begrijpt negen on- d\'andere deelen van onfen Atlas fènden, daer
derhoorige Bifchdommen , van de welcke die wy breedelijcker daer af handelen,
van Lodeve en Alet door Paus ïoannes de In Vranckrijck fijn meer dan elf hondert Ab-
Twee-en-twintighfte opgerecht wierden, toen dyen , foo van Mannen , als van Vrouwen, ^ ^^^^^
hy Touloufe tot een Aertsbifchdom maeckte : fonder een veel grooter getal van Kloofters,
Beziers, Agde, Carcaftbne ,Nifmes, Lodeve , Prieurfchappen, Gafthuyfèn , Lazarushuyfen,
S. Pons de Tomieres, Alet, Ufez, en Montpe- en Commanderyen van Malta, daer onder te
Her,te voren bekent onder de naem van Mague- tellen.

Ione,van daer de floel naer Montpellier gevoert Tn dit koninckrijck fijn veel Generalen der
wierdt in \'t jaer i J3(5. Ordeningen, gelijck de Generalen van Clugny,

\'t Aertsbifchdom Touloufe, eertijts van het van Granmont, de la Chartreufe, des Cifteaux,
eerfte Narbonnois Lantfchap , begrijpt feven van S. Antoine de Viennois, van Clairvaux, van
Bifdommen, van de wekken \'t eerfte opgerecht Premonftraten , van S.Ruf, van de heylige Drie-
wierdt door Paus Bonifacius d\'Achtfte,en de fes eenigheyt,van de Verlofïing der gevangenen,vaa
anderen door Paus Joannes de Twee-en-twin- de Vergadering der Oratorien van lelus, van de
tighfte , alle in \'c Aertsbifchdom van Touloufe Vergadering van S. Maur , van de Vergadering
felve, behalven Montauban, \'t welck men van der Regulier-Canonicken y daer na de Groot-
dat van Cahors nam : Pâmiez, Mirepoix, Mont- Prieurs van Vranckrijck, en de Groote Ael-
auban, 1\'Avaur, Rieux, Lombés, en S. Papoul. moefïeniers van \'t felve Rijck.

\\ Aertsbifchdom Ambrun,\'t welck het Lant- D\'oude verkiefing van Aertsbiftchoppen, %mW
fchap der Zee-Alpen , of Coccinfche-Alpen is, BifTchoppen , Abten, Prieurs der Vergaderin-

heeft fes onderhoorige Bifchdommen , van de gen , en Hoofden van d\'Ordening, door de Ca- tL \'aen di
wekken het laetfte in de landen des Hartoghs pittelen, Conventen en Geeftelijcken gedaen,
van Savoyen legt: Digne, Gralfe, (wekks ftoel is in Vranckrijck afgekhaft, door het verdragh,
eertijts Antibe was,) Vence, Glandeve, Senés, tuffchen Koning Fran^oys d\'Eerfte, en Paus
enNice. Leo de Tiende, in\'t jaer iji j gemaeckt, en

Het Aertsbifdom Aix in Provence, van het door het Concilie van Latrane beveftight.
tweede Narbonnois Lantfchap, heeft vijf on- De kerckelijcken hebben hun jurisdidie van
derhoorige Bifchdommen : Apt, Riez, Frejus, het weereltlijcke afgefcheyden, de wekke fijn
Gap, en S^ifteron. de Hoven van de kerck,uyt kerckelijcke Ampt- è».

\'t Aertsbikhdom Aux of Auch, van \'t derde lieden beftaende, die kennis van fekere faeken
Lantfchap van Aquitanie, anders genoemt No- nemen, als van de Sacramenten, mifdaden door
vempopulania en Gaskonje,begrijpt tien onder- lieden van de kerck bedreven , echtfcheurin-
hoorige Bikhdommen, van de wekken de twee gen, huwelijckskheydingen, &c.
lefte in \'t Vorftendom van Bearn leggen : Aqs, De Frankhe kerck geniet feer treffelijcke
Laidoure,Comenges oft Cominges, nu S. Ber- rechten , vryheden, en uytfbnderingen , en is
trand,Conferans oft Coferans,Aire, Bafas, Tar- dickwils vergadert geweeft in verfcneyde fte-
be, Bayonne, Oleron, en Lekar oft Lafcar. den van Vranckrijck, onder d\'eerfte en tweede
Bourges , een Aertsbifchdom van \'t eerfte ftam der Koningen. Maer federt eenige tijdt
landtfchap van Aquitanien, heeft elf onderhoo- verfamelt de Geeftelijckhey t, met verlof van de
rige Bifchdommen, van de wekke de vier leften Koninck, alleenlijck alle vijfjaren, om van dc

Het Concilie van Trenten , \'t welck het lefte
Algemeene onder verfcheyde Paufen , federt
het jaer 1545 tot aen \'t jaer 1563 , gehouden is,
wierd in Vranckrijck niet aengenomen, voor
foo veel het tijdelijck aengaet, maer alleenlijck

voor foo veel het d\'artijckelen van \'t Geloof met een groot getal van Adeldom verfien lijn,
betreft. die van alle tijden meer geëert heeft geweell.

De Chriftelijcke Godtsdienft is in Vranck- dan\'t overige van\'t volck. Dit is milfchien ge-
rijck aengenomen feer korten tijdt na die van fproten uyt de gewoonte der oude Gaulers , die
d\'Apoftelen : maer fy heeft \'er niet wel können geen anderen , dan hun Druyden en Edelen , in
ftant houden, (uyt oorfaeck van d\'overredingen achting hielden en ontfach toedroegen : want
der Druyden , en der gedurige oorlogen , ) dan het overige van \'t volck was fonder macht, en
na de bekeering van Clouys, d\'eerfte Chriften als dienftbaer. Oft anders, de Franfche Edel-
Koning. dom heeft fijn oorfprong genomen uyt de ver-

De Gereformeerde Godtsdienft, door loan- menging van twee volcken, die lïch in dit ko-
nes Calvinus in \'t licht gebracht, dïc uyt Picar- ninckrijck te famenvoeghden , te weten, van de
dien gelproten was, is in Vranckrijck toegela- Gaulers, en van de Francken, die de Gaulers
ten door de Ediden van Francoys d\'Eerfte, verwonnen en onderbrachten , fonder dat ly
Henrick de Tweede, François de Tweede , Ka- echter hen wilden verdrijven, oft verdelgen,
rel de Negende , en hun naefaten ; maer niet Maer ly begeerden dit voorrecht boven hen te
de gene , die door Martinus Luther gepredickt, behouden, dat fy alleen de gemeene ampten, de
en in Duytslandt aengenomen wierd omtrent wapenhandeling,en de befitting derLeenen fou-
het jaer 1519. den hebben , londer gehouden te wefen eenige

Aen die van de voorgemelde Gereformeer- penningen voor de nootwendigheydt van den
de godtsdienft is veroorloft hun Vergaderin- Staet op te brengen 5 in welcks plaets ly alleen-
gen , oft Synoden te houden , om daerin van lijck verplicht fouden lijn in d\'oorlogh te ver-
hun kerckelijcke tucht en ordening te hande- Ichijnen. De gilfing van een nieuw Schrijver is
len , in \'t byfijn van de Commifïariflen, die den dieshalven niet onwaerfchijnelijck, de welcke
Koning belieft daer toe te ftellen , doch die be- feght,dat de naem van Gentils-hommes (Edelman- Gentils-
lijdenis van de felfde Godtsdienft moeten doen. nen) hier uyt fpruyt, dat d\'eerfte Francken, die

In fèkere landtlchappen van Vranckrijck Gentils en Heydenen waren , Gallia onderge- van waer \'
vind men grooter getal Calviniften oft Gere- bracht hebbende, dat aireede Chriftelijck was
formeerden , dan in d\'anderen j gelijck in en de wapenen en heerlchappyen voor hen al-
Languedoc, Dauphiné, Guyenne, in\'t landt leen, met volkomen vry heyt, en ontlafting van
van Bearn , Poidou , in \'t landt van Aulnis , en alle fchattingen , behoudende , van de Chrifte-
in Normandyen. In d\'andere Landtfchappen nen, die inboorhngen van \'t lant waren, uyt
van Vranckrijck is het getal der Catholijcken verfmading , oft uyt nijdt, oft om eenige an-
veel grooter : ja men vind flechts een kleen dere oorlaeken , Gentilshommes jdât is, Heyden-
getal van Gereformeerden in de landtfchappen fche menlchen , namaels verandert in Edellie-
van Picardyen,Champagne, Bretagne , Burgun- den, genoemt wierden : \'t en waer dat ly lïch
dien,Auvergne,Roüergue,Limoufin,Berry,Bour- lèlven dus geheeten hebben, naer \'t voorbeeldt
bonnois, Angoumois, en Provence ; en d\'in- der gener, die men onder de Romeynen Gen-
woonders, die belijdenis van delè godtsdienft tiles noemde.

doen in de fteden van Parijs, Gergeau, Orleans, Doch dit ly foo \'t wil, eenige onderlcheyden Verdedinf
Blois, Tours, Bourges , Rouän, Caën, Diepe , defe Ordening en ftaet van d\'Edeldom. in drie vmd\'nÂ-
Poiótiers , Agen , Angers , Lyon , Belîers, en trappen , te weten, in enckele Edelingen , die
in andere, hebben vrye oelfening daer af oft men Efcuyers noemt ; in hooge Edellieden,
in de voorfteden, oft in lekere gebuerige dor- Heeren en Ridders geheeten j en in die van de
pen en plaetfen, &c. hooghfte Staet, de welcke men Vorften noemt.

De Franlche kerck dan beftaet uyt alle defe Maer andere deelen de felfde alleenlijck in
voorgenoemde Prelaten , die alle de hoedanig- hooge oft eerfte, en in minderen Adel i \'t welck
heyt van Raetsheeren des Konings in Iijn Ra- de hefte en fekerfte deeling fchijnt.
den van Staet, en Geheyme Raden aennemen. Die van den hoogen Adel worden in d\'ou- Hoogt»
fchoon ly daer in geen recht van fitting heb- de Franfche Hiftorien aenge^elen met alge-
ben, en daer niet, dan door uytgedruckt bevel, meene tijtelen van Primores, Primates, Principes
geroepen worden. De noeming behoort aen de regni, Magnates, Optimates, Seniores, Barones, tendes^
Köninck, met uytiluyting van de Capittelen ; Vaßiregales, dat is, Eerfte, Voornaemfte, Vor-
en ly doen den eed aen hem , en leggen , als fy ften van \'t Rijck, Grooten, de Befte,Ouderman-
de lélfde doen , de handen op de borft, tot on- nen, Vryheeren , en Leenlieden des Könincks,
derfcheyt^der wereklijcke, die hen te faemen- die hun voorname heerlijckheden van de Kroon
gevoeght houden. te leen hadden. En ledert heeft men hen befon-

derlijcker onderlcheyden in Hertogen, Marck-
graven , Graven, Burghgraven, Baronnen , en
Kafteleynen.

Tiamien, Dc iiaem van Hartogli beteeckent: eygent- Marckgraeffchappen opaerecht, tergunflvati
Hjek de gene die voorgaet, en d\'andere leyd, fekere Heeren , die ly dus hebben willen eeren ;
oft met het lieir de tocht doet. Onder de Ro- de welcke ick wel foude noemen en optellen,
meynen wierden d\'Overlle der heiren dus ge- gelijck oock de Graven, Burghgraven en Baron-
noemt. Sedert wierdt defe tijtel voor \'t ampt en nen van dit koninckrijck maer dewijl dit een
de weerdigheyt onder de lefte Keyfers geno- geheel boeck foude vereyfchen , foo fal ick dat
men en d\'eerfte Koningen van Vranckrijck hier, als onnoodigh, nalaten.

noemden de gene Hertogen , aen de welcke ly Wat de Graven aengaet,in Vranckrijck heeft crmnl
het gebiedt over Lantfchappen vertrouden : men twee foorten :fommigen Graven van Lant-
doch met dit onderfcheyt, dat in\'t Roomfche fchappen , en anderen van Steden. De Graven
Rijck de Hertogen alleenlijck gelach in de lae- van Lantfchappen, gelijck van Champagne,
ken van d\'oorlogh hadden ^ en de Koningen van Vlaenderen,van Languedoc,van Provence,
van Vranckrijck voeghden hen met eenen toe van Poidou , &c. waren niet minder dan de
de bediening van \'t Gerecht, met het ampt van Hertogen en in eenige landen noemde men
de fchattingen en belaftingen te vergaderen, hen oock Hertogen en Graeven fonder onder-
op dat yder van hen felf die in de Vorftelijcke fcheyt, gelijck die van Normandien , vanBre-
Ichatkiftlbude brengen. Sy ftonden volkome- tagne, en Gafcongne, en anderen. Inteken-
lijck onder het believen van de Koninck , die deel de Graven van fteden waren minder , en de
hen affette , als hy wilde en fy hadden onder Graven van Lantlchappen, of de Hertogen on- *
fich veel Graeffchappen , d\'een meer , en d\'an- derworpen , naer de itant en gelegenheyt van
der min. hun Graeffchappen. Men moet lich hier in niet

De waerdigheyt van Hertogen is nu d\'eerfte misgrijpen, dewijl de Graven van Lantlchap-
en voornaemfte van \'t koninckrijck , na die pen lïch oock dickwijls naer de naem van hun
van de Koning. Eertij dts, fegh ick , waren fy voornaemfte fteden noemden. Men vindt he-
geen andere dan Amptlieden , die voor Landt- den feer lelden dusdanige Graeffchappen ,
vooghden verftreckten, gelijck wy aireede aen- om dat hun Lantfchappen en fteden by na alle
gemerckt hebben. Maer toen de Koningen be- weer aen de Kroon gevoegt, of tot Hertogh-
gonnen Leenea van de Hertoghdommen en dommen opgerecht lijn. En in plaets van dele
Graefichappen te maken , namen de gene , die Graven voeren de Koningen andere Amptlie*
hen als Ampten befaten , de felfde tot Leenen den in , om hen te beftieren , gelijck Baljuwen
voor hen, en voor hun nakomelingen. Hier uyt en Senelchallen , lbo om d\'Edeien van hun ge-
fproot dat eenige door hun dienften en verdien- biedt te vergaderen , en ten oorlogh te voeren ,
ften grooter wierden, fchoon fy echter niet van als om \'t Gerecht te bedienen , \'t fy door hen
beter afkomft waren dan veel andere Edelen, felven , of door hun Schouten en Stedehouders.
Sedert verliep \'er veeltijdts, fonder dat men Hier uytfpruyt datin de Hiftorien van Vranck-
eenige nieuwe Hertoghdommen oprechte, de rijck lbo veel heerlijcke infettingen verhaelt
welcKe in\'t begin alleenlijck voor de Vorft-en worden,die door de Koningen Philippus Augu-
van den bloede waren. Want d\'eerfte, die in ftus , en S. Louys gemaeckt lijn , aengaende de
deler voegen Hertogh gemaeckt wierdt, was pHcht van foodanige Amptlieden , van de welc-
Louys van Bourbon , loon van Robert van ken men leeft, dat fy eenige maelen door het
Vranckrijck, Graef van Clermont, welcks Ba- Parlement verkolen , en in \'t befic van hun
ronnie van Bourbon, Koninck Karei de Schoo- Ampten geftelt lijn. Dus bevindt men in een
ne tot een Hertoghdom oprechtte in Decem- Regifter van\'t jaer 1415 , dat in de Kamerver^
ber des jaers 1327. Konmckian rechtte daer kolen wierden Meffire Thomas van Launais,
na op de Hertoghdommen vanBerry, en van Ridder, tot Baljuw van Vermandois; Meflire
Auvergne , voor fijn loon lan van Vranckrijck. Raoul van Gaucourt, tot Baljuw van Roiian ;
En dus deden verfcheyde Koningen met eenige de Heer van Humbercourt, tot Baljuw van
andere, tot dat eyndelijck veele Heeren defe Amiens; de Heer van Bours, tot Baljuw van
tijtel deelachtigh wierden, gelijck wy hier voor Doornick en van Doornickerlandt en Mefïire
getoont hebben. Olivier van Mauny,tot Baljuw van Chartres,&c.

M^rcktra- De Marckgraven houden heden de tweede Defe Ampten waren llechs voor \'t leven lang ,
ordeningvaneernaeft de Hertogen, en lijn he- ja de Koning weêrriep , of veranderde hen
den minder dan de felve, en meerder dan de naer fijn beHeven.

Graven. Want in \'t eerft gaf men de tijtel van De Senefchallen, voornamelijck aen d\'overfy- Seffe/chai^
Marckgraef lbo wel aen de Hertogen, als aen de van de Loire opgerecht, hadden gelijcke
de Graven, die op de grenlèn woonden ^ om dat macht als de Baljuwen, en verlchilden van hen
M^rciJ^i^^ d\'oude Franichetael beteeckent grens, alleenlijck met de naem : want hun macht
oft fcheydpael. De Romeynen, die defe naem ftreckte fich uyt lbo wel over de handeling der
niet kenden,noemden hen deshalven alleenlijck wapenen, als over \'t Gerecht: kort,in plaets van
Duces ^ Comités limitmos, dat is, Hertogen en Gra- de voorgenoemde Hartogen en Graven hebben
yen der grenfen- En om de waerheyt te feggen, de Koningen ingeftelt en opgerecht Gouver-
fy wierden geftelt en opgerecht, om de grenfen neurs, en Luytenanten generael, en andere be-
te beftieren, en te belchermen , gelijck Aimoi- fondere Gouverneurs onder hen , aen de welc-
nus met uytgedruckte woorden te kennen geeft, ken, gelijck men bevindt, groote macht en veel
Maer federt eenige tijdt hebben de Koningen vermogen toegeftaen is. Maer om weer tot de
van Vranckrijck in \'t hart van hun Rijck felf Graven te keeren, wy leggen dat de Koningen
Vranckrijck. c ym

vaa Vranckrijck , federt drie hondert jaren
tijdts , een groot getal nieuwe hebben ge-
lïiaeckt, die niet de felfde macht, als d\'oude
Graven, konden behouden.

Na de Graven volgen de Burghgraven, die
van hun eerfle oorfprong Amptlieden waeren,
gelijck fy, en hun Stedehouders, dus genoemt,
om dat fy in de fleden de plaetfen der Graven
bekleedden , als fy hun genieene wooning daer
niet hadden. Maer federt dat de Graven hun
ampten fich eygen maeckten , hebben hun Ste-
dehouders, hun voorbeelt volgende, desgelijcks
gedaen. Hier uyt fpruyt het dat de gene , die \'
fich niet door gewelt hebben können vaft fleL
len , niet anders dan enckelde Amptlieden ge-
bleven fijn, gelijck onder anderen de Burgh-
graven van Normandien.

De Baronnen fijn oock onder de Graven,
niet in d\'algemeene beteeckening van Baron-
nen , die alle Vafïalen begrijpt, de welcke im-
mediatelijck aen de Kroon verbonden fijn, \'t fy
Vorflen van den bloede , Hertogen, Marckgra-
ven. Graven, oft andere Heeren, gelijck wy hier
voor aengemerckt hebben. Maer fy fijn \'er vol-
gens een andere befondere en eyge beteeckenis,
de welcke befonderlijck de Heeren van fooda-
nige landen aenwijft , die tot Baronnien verhe-
ven en opgerecht fijn. En fommige flellen noch
in defe rijgh de Heeren , die de tijtel van Prin-
cen voeren , alleenlijck om dat hun landen met
de naem van Prinsdommen vereert fijn 5 ge-
lijck Chabanois, Chalais, Thalemont, Mareillac
in Angoumois,en andere; want foodanige Prins-
dommen behooren onder Graeffchappen.

De Kafleleynen fijn minder dan de Baron-
nen en Burghgraven : maer om de groote ge-
lijckheyt en overeenkoming, die fy met de Ba-
ronnen hebben , en om dat men in faeken van
flaet en waerdigheyt altijt by gevolgh van tijdt
opklimt, foo hebben fy oock dit verkregen, dat
fy van hoogen Adel fijn. Sy waren d\'oude Ca-
piteynen der fiiercke plaetfen , die minder dan
de groote fteden waren , in de welcke de Gra-
ven hun wooning hielden. Men vind oude Hee-
ren , en van deurluchtigh geflaclit gefproten,
die de tijtel van Kafteleyn dragen. Heden is ,
oft de naem van een Heerlijckheyt, die alleen-
lijck laegh recht voert, gelijck in Anjou, le
Maine, Dauphiné, Blois, Forefts ^ oft de naem
van een Ampt, gelijck het eertijts was in Au-
vergne, Poiâou, en Languedoc. Eenige fèggen,
dat d\'oude Burghgraven de felfde macht had-
den als de Kafteleynen.

De Vidâmes fijn oock van den hoogen Adel,
en hebben hun oorfprong van d\'oude Huys-
beforgers, in de Bifchdommen ten tijden van
d\'cerfïe kerck opgerecht, toen de Geeftelijcken
machtigh gemaeckt wierden om tijdelijcke goe-
deren te befitten : want om de BifTchoppen, die
d\'Overften van defe tijdelijcke goederen waren,
oft de Priefters , die onder hen ftonden, niet in
de bediening van\'t geeftelijck te belemmeren,
foo wierd en fekere fiuysbefbrgers en voorftan-
ders geftelt, om hun goederen en perfbonen te
ftieren , befbrgen en te befchermen tegen alle
benijders, en foodanige, die de felfde met on-

recht aen fich fouden willen treckcn ; cn dies-
halven was de voorftant en \'t ontfach van mach-
tige lieden ten hooghflen nootfaekelijck. Defe
verdedigers wierden genoemt Verforgers,Voor-
fj^ireeckers , Befchermers, VicarilTen , en Stede-
houders der Biffchoppen, foo veel de tijdelijcke
middelen aengaet, in \'t Latijn Vke-Domini, daer"
af de naem van Vidâmes is gefproten , die daer
mede gedaen hebben gelijck de Graven en
Burghgraven , de welcke fich van gemeene
Amptlieden en dienaers , Heeren en meefters
van veftingen hebben gemaeckt, oft ten min-
ften te wege gebracht hebben dat hun ampten
leenroerigh en erffelijck fijn,en die van de kerck
hunne leenheeren. Ia fy hebben de tijtel van \'t
Bifchdom, daer af fy Vidâmes waren, aengeno-
men, gelijck die van Rheims, van Amiens, du
Mans, van Chartres, van Laon , van Norman-
dien,&c. De Vidâmes voeren \'t hoogh Gerecht,
met meer reden dan de Burghgraven, die \'t met
gewelt aen fich hebben getrocken. Maer de
Vidâmes hebben \'t volgens de natuer van hun
ampt i vermits de Bilfchoppen , die \'t niet kon-
den gebruycken , uyt oorfaeck van hun geefte-
lijck ampt, genootlaeckt hebben geweeft om
dat aen hen te beveelen, en over te geven.

Daer fiet ghy alle de trappen van d\'eerfte Ordom*n-
mindere verdeeling der Edelen en om de felf- ^Xolmgi!«.
de in eenige glans te houden , cn niet al te ge- gaendeden
meen te maeken, foo hebben de lefte Koningen
van Vranckrijck goetgevonden defe volgende
ordonnantiën daer in te ftellen : te weten , dat
het landt en de heerlijckheyt van de Kafteleyn,
van oude tijden over des fèlfs onderfaten hoog,
middel en laegh Gerecht moet hebben, met
recht van jaermarckten , marckten , Sclfout-
fchap, tollen te ftellen, en uytfteeckentheden in
de kercken. De Baron moet ten minften drie
Kafteleynfchappen befitten , om vereenight en
te famen gelijft, en van de Koning vooreen
eenigh leen gehouden te worden. De Graef
moet hebben twee Baronyen, en drie Kafte-
leynfchappen, oft een Baronnye , en fes Kafte-
leynfchappen. Het Marckgraeffchap moet be-
ftaen uyt drie Baronnyen , en fes Kafteleyn-
fchappen, te famen vereenight, en van de Ko-
ning gehouden. Den Hertogh moet ten min-
ften befitten vier-en-twintigh duyfènt ponden
inkomft, foo in\'t landt, dat tot een Hertogh-
dom opgerecht is, als in \'t gene dat daer onder
behoort, en onder uytgedruckte voorwaerdc
dat, by gebreck van mannelijcke erfgenamen,
het Hertoghdom weder aen de Kroon keert,
Maer dit wordt niet altijdt naeukeurighlijck on-
derhouden.

Den minderen Edeldom wort weder verdeelt Minderen
in Ridders, Schiltknapen, en Knapen. Want ick
ben niet van \'t gevoelen der gener, die achten
dat de Ridders geen plaets onder d\'Adel heb-
ben j dewijl feker is dat de tijtel van Ridder Riddersk
een dubbelde beteeckening heeft, even op de
felfde wij(è, als die van Baron. Volgens d\'eerfte
beteeckening, die algemeen is, en ergens byge-
voeght wordt, paft fy aen alle Heeren en Vor-
ften, ja oock aen de Koningen, en aen hun kin-
deren , na dat fy d\'ordening van Ridderfchap,

ais een bewijs van de wapenen, en van dapper- die aireede van elders de tijtel van gemeen Rid-
lieydt, aengenomen hebben. En volgens defe der befitten.

beteeckening mach men feggen,dat de Ridders De Schiltknapen fijn minder dan de Ridders, ^ ,.
geen vaflgefèelde ordening noch trap van ftaet tot welcker ordening fy echter konnen gera- flnf^"^
hebben. Maer fy geven oock op een befonde- ken. Sy voeren defe naem van de fchilden , die
reen afgefcheyde wijfe feker foort van Edelen fy dragen , niet hun eygen , maer die van
aen, die minder fijn, dan de Earonnen,en boven hun meeflers. Want in de voorleden tijdt be-
de Schiltknapen en flechte Edelingen verheven, gaven d\'Edeien fich in dienft van de gene, die
En dieshalven heeft men niet hier aen te twijf- grooter waren , gelijck van Ridders en Heeren,
feien , dar fy een befbndere rijgh en ordening van de welcke fy de fchilden en oorloghswape-
in d\'Edeldom maeken. De Latijnfche Hiftorie- nen droegen. ,En dieshalven worden fy in de
fchrijvers van Vranckrijck hebben hen MiliteSy Latijnfche gefchriften der Franfchen genoemt,
oft Krijghslieden genoemt, om datfe wegens hun Scutiferi, Schiltdragers Amigeri, Wapendragers, Se^
leenen verphcht warende Koning, en andere rianti, Serj anten Famuli, Knechten j en Sementes^
Heeren,van de welcke fy iets te Leen hebben,in Dienaers. In eenige Landtfchappen voerden fy
d\'oorlogh te dienen. In de Franlche tael worden de naem van Valets, Knechten ; gelijck in Poidou :
fy Chevaliers, dat is,Ru}ters, oft Ridders genoemt, want defè naem had eertijdts een eerlijcke be-
uyt oorfaeck van \'t paert, met het welck fy ten teeckening, en komt van \'t Latijnfch woort Va^
dienft moeften komen i want in Vranckrijck /^o,\'t welck dapperlieyt beteeckent. Maer federt
voornamelijck fijn de ruyters altijdt inhooger de felfde tot ioodanig een verachting is geko-
achting geweeft, dan de voetknechten. men,\'dat hy recht tegen d\'Adel geftelt is, en na

chevaUers Voorts,men bemerckt dat\'er drie trappen van dat de naem van Serjant aen de mindere die-.
^Zkifds\' ^^^^^^^ geweeft, als men dit woort in defe naers van \\ Gerecht is gegeven, foo hebben de
^nSiwfUs. laetfte beteeckening neemt j te weten, Bannier- gemeene Edellieden fich aen de tijtel van Schilt-
Ridders, Proef-Ridders, en gemeene Ridders, knaep gehouden , die fy alle voeren , als op de
Want de gene , die foo groot een getal van vaf- krijghs-oeffening paffende, dewelcke de waer-
falen , onder hun Heerlijckheyt behoorende , achtighfte bron van Edeldom is , \'t fy dat fy in
hadden , dat fy een geheel vaendel van Paerde- den dienft van grooter blijven , dan fy felver
volck konden uytmaecken , wierden Cheyaliers fijn , oft dat fy t\'huys van hun inkomften leven.

die vaendels voer- Eyndelijck, na de Schiltknapen volgen de . ,
. den, genoemt; \'t welck fy voor groote eer hiel- Pagien , oft Edelknapen, dus genoem.t van P^-
den : en fy rechten hun bannier oft vaendel op dagogium^ oeffenplaets, hoewel eenige defèn naem
met groote plechtelijckheyt, gelijck Froffart, afleyden van ?agam, oft Pagenfes, dorplieden. Daer
in \'t eerfte boeck fijner Hiftorien,verhaelt.D\'an- fijn tweederhande Pagien, te weten, Staet-pa-
dere, die geen middel hadden om een vaendel gien, en gemeene Pagien. De Staetpagien ver- smtpMtm).
oft kornet op te rechten , maer onder die van voegen fich alleenlijck by de Koning , daer fy
dc Bannier-Ridders trocken, wierden Cheloaliers oeffeningen leeren, die aen d\'Adel panen. Defe
Bacheliers, oft Proef-Ridders, genoemt, van de fijn gemeenelijck kinderen van Baronnen , oft
welcke twee fborten geweeft hebben, gelijck Ridders, die, uyt hun jongelingfchap gekoir en,
men befpeurt uyt een\'verdragh , in\'t jaer 1331, in voorgaende tijden genoemt wierden Bache-
tuffchen Koning Philips van Valois,en d\'Edeien liers, dat is,die naer de Ridder/chap trachten, oft
van Normandien , gemaeckt: want fommige Vamoifeaux en Don^iels, met de verkleynde naem
worden daer in genoemt Cheyaliers Bacheliers a van Dam, \'t welck Heer beteeckent. Sy droegen
compagnons, dat is, Proef-Ridders met hun Mede- defe naem foo lang, tot dat fy , vooght van het
gefellen, en d\'anderen alleenlijck GtoArs huys geworden , fich volkomelijck Heeren

liers y dat is, Proef-Ridders. En beneden defen noemden, oft tot dat fy , hun dapperheyt door
waren de gemeene Ridders, die oock in \'t lèlfde de wapenen bekent gemaeckt hebbende, van
verdrach gedacht worden. de Koning tot Ridders gemaeckt wierden. De

Maer behalven defe onderfcheyden, die aen gemeene Pagien fijn van den flechten Adel af- Cf^ff^^
foodanige Edelen eygen fijn , de welcke boven gekomen, en dienen de Ridders , oft Heeren : p^^«».
de Schiltknapen uytfteecken , heeft de waerdig- want de flechte Edellieden moeten geen Pagien
heyt van Ridderfchap van alle tijden in foo hebben, maer alleenlijck Lackey en, die van\'t
hooge achting geweeft, uyt oorfaeck van de gemeen volck fijn. En inde vorige tijden wier-
heerlijcke ceremonien en toeftel, die gemaeckt den de lbodanige, als fy buyten het Pagiefchap
wierd, als men defe waerdigheyt verkreegh, dat waren, Schiltknapen genoemt, om dat fy het
niet alleenlijck d\'EdcHngen, maer oock de Hee- ampt hadden van het Ichilt, oft de wapenen der
ren en Vorften , ja oock de Koningen en hun Ridders te dragen, als fy ten oorlogh trocken.
kinderen daer mede vereert wilden fijn, gelijck Defe Pagien droegen dc hevereyen vanhunMee-
ick onlangs gefèght heb,- daer uyt federt de fters, die gemeenelijck met de voornaemfte ko-
vond van fekere Ordeningen van Ridders te leuren van hun wapenen overeen quamen.
maeken,gefproten is, in de welcke de Koningen \'t Welck d\'Adel noch behoorde waer te nemen,
van Vranckrijck alleenlijck degene aengeno- als fy aen hun Pagien en Lackeyen de koleuren
men hebben , die van feer hooge verdienften doen dragen.

Waren, oft om hun dapperheyt, oft om hun af- Nu is \'er tioch overigh te fpreecken van de Merckeec^
komft. \'t Is aenmerckelijck , dat men noch he- merckteeckenen van delen Adel, die de tweede im«^-\'»
den geen andere daer in aeaneemt,dan de gene, Staet van Vranckrijck uytmaeckt. Het een\'^\'«\'^\'^^-

plaets twee Hertogen en Pairen , en eenige
Maerfchalcken van Vranckrijck. Achter hen op
een banck fat d\'eerfte Edelman van de Kamer,
en de Meefter van de kleerkas. Beneden aen \'t
tooneel , tegen over des Konings geftoelte ,
was de tafel der Secretariften van Staet, die met ^ ken , • worden geluckiglijck in dat van
de rugh naer het tooneel gekeert faten. Aen Vranckrijck gevonden en geen ander , hoeda-
hun rechte hand.by d\'affchutfels,faten de Raets- nigh het oock is, kan by het felfde geleecken
heeren van Staet met de lange rock; en de Mee- worden , om de top van des felfs grootheyt te
fters der Requeften , op bancken , die in \'t lang bereycken , foo om fijn outheyt, en Koninck-
gevoegt waren. Ter jQincke hand, en tegen de- lijcke oorfprong , als om de voorrechten, ver-
len over, waren de Raetsheeren van Staet met dienften , deughden , verwinningen en verove-
de korte rock, bynae alle Ridders der beyde ringen van fijn Koningen.
Ordeningen. Voor de bancken der Gemach- Hun Heerlchappy en Kroon is beftandigh ge-
tigden waren de Herauten, of Uytroepers, met bleven federt d\'omkeer van dertien eeuwen , of
hun wapenrocken bekleedt. Acht of tien fchre- daer omtrent; en van defe tijt af fijn fy tot weer-
den van het tooneel, op de vloer van de Sael, gadelofe grootheden opgeftegen. En dewijl
ftondenveel bancken, tegen malkander over, Godtop hen, en op hun nakomelingen foo-
aen wederfïjden van de kamer ; op die van danige gunften, die aen andere Vorften niet
de rechte fijde wierdt de kerckelijcke Staet gemeen fijn , en feer befondere fegeningen ,
gcplaetft, ter flincke fijde d\'Edeldom, en achter heeft doen afvloeyen , fbo konnen wy , om de
hen de derde Staet. De Meefter der ceremo- felfde als in een beknopte fchildery te vertoo-
nien, en eenige lijfwachten by hem, hadden hun nen, niet beter doen, dan van \'t gene, dat tot de
plaets in \'t midden van de gang over de Sael, en heyligheyt behoort, beginnen. Wy feggen dan
maeckten een aflcheyding van de bancken , die dat de Koningen van Vranckrijck, door een
aen weérfijden ftonden. Alles was met affchut- weêrgadeloos geluck, met olie , of met een wei-
felen omringt en befloten , met een eenige ope- rieckende balflem , van de hemel in een heyligc
oing, recht over de Koning, &c. ampoule of kruycke gefonden , gefalft en ge-

TT4jfe van ^^ Koning doet door Edid de vergadering wijdt fijn;,\'t welck betoont dat Godts befondere
degefejde der Staten bekent maecken , \'t jaer, de dagh en genade en gunft , door de welcke de Koningen
mTC^der de plaets wordt\'er in aengewefen. Men fêndt geluckigh fijn , en daer door fyheerfchen , on-
te verlade- dit Edi(5t aen de Parlementen , die \'t weer aen middelijckvanfijnvoorforge en goetheyt alleen
de Baljuwen en Senefchallen fenden , de welcke komen; en men kan van hen met recht feggen,
het felfde aen de Schouten , en Rechters, die dat fy met de deurluchtige Konincklijcke Staet
onder hen behooren, bekent maecken. De Ge- oock eenigfins aen d\'uytfteeckende waerdigheyt
machtigden der drie Ordeningen of Staten van van \'t Priefterfchap deelachtigh fijn. Sy com-
yder Lantfchap vervoegen fich ter geftelde municeeren mede , door een ander voorrecht,
dagh en plaets, daer van alle d\'affchriften der onder de twee gedaenten van broot en wijn ;
Lantfchappen niet meer dan drie gemaeckt een voorrecht \'t welck geen andere Chriften-
worden , de welcke algemeen fijn voor de Gee- Koningen genieten. Wijders , fy vergeven met
ftelijckheyt, voor d\'Adel, en voor de derde volkome recht eenige beneficien, en openftaen-
Staet. D artijckelen , in yder affchrift herhaelt, de prebenden, by voorval van \'t Konincklijck
worden aengetekent; de genen, die befonder recht ; fy hebl3en de noeming in de hooge Pre-
fijn , worden onthouden, met de naemen der laetfchappenvanhunkoninckrijck,namelijckin
Lantfchappen en plaetfen, om befbnderlijck d\'Aertsbilchdommen,BifchdommenenAbdyen;
daer op te doen beraetflagen en befluyten. Als befitten ook felve eenige prebenden in de Dom-
de Staten dus vergadert fijn , fbo vertoont de kercken van Lyon, Tours, Poidiers, Angers en
Koning of de Kancelier d\'oorfaecken van de du Mans, met de waerdigheyt van eerfte Kano-
byeenkomft; en de drie Gemachtighden , uyt nicken der felve; hoewel door de Kannonyckc
yder Ordening verkofen , doen een vertoogh , infèttingen de leeke perfonen niet bequaemdacr
en vertoonen hun klachten in \'t algemeen , &c. toe fijn. Dat meer is,fy fijn oock Abten in ande-
Daer fiet ghy hoe de Koningen van Vranckrijck re kercken. Ja uyt kraclit van hun falving , die

fbmtijts aen hun volcken gelegentheyt geven meer Goddelijck dan menfchelijck geacht wort,
om voor hen te verfchijnen, en door middel en de welcke eenighfins met die van de Ko-
van dusdanigh een t\'famenkomft, fich verne- ningen van Ifraël overeenkomt, is hen federt
deren om oock met de derde Staet van hun de dagh van hun krooning, een andere gunft en
Rijck raet te leven , en des felfs gevoelen , tot fegening, als een ftrael van de Godtheyt, in-
welftant van\'tKoninckrijck,te hooren ; daerfy geftort, namelijck het wonderlijck vermogen
oock ter felfde tijt het gene, \'t welck voor hen van de fieckte der kropfweeren , met het aen-
foude konnen verborgen wefèn,foo veel de noot raecken van hun handen , te genefen: \'t welck
der volcken aengaet, fonder eenige vermaening alle de vreemdelingen gedwongen fijn met ver-
en veynfing verftaen. wondering t\'erkennen , en te belijden, dat de

krachtige wercking van defe genefing niet al-
leenlijck in Vranckrijck is gefchiedt, maer bock

in de gebürige Staten , befonderÜjck ia Italien ,
inde tijt der verwinningen van de Koningen
Karei d\'Aciitfle, cn Louys de Twaelfde , in die
geweften ; en federt in Spanjen door François
d\'Eerfte, terwijl hy daer inde macht was van
Keyfer Karei de Vijfde.

Wijders, de Koningen van Vranckrijck heb-
ben door hun godtvruchtigheyt, en door hun
andere heldachtige deughden , met recht ver-
dient en verkregen de heerlij cke tij tels van
rpekn. Mer-ChrifleUjckfle , ondtfte Sonen en Befchermers Dan
de Kerck , Dan Katholijck , en Voorflanders Dan \'t Ge-
loof y Dan de Heylige Stoel, en Dan de Roomfche Paufen :
voor de wekken Vranckrijck dickwijls een fee-
kere toevlucht in hun dringenfte nooden en
tegenfpoeden heeft geweeft. Door veel bullen
der Paufen is oock aen hen vergunt, dat fy niet
verbannen füllen mogen worden. Als \'er een
nieuwe Paus verkolen is, bewijfen fy geen on-
derftelling aen hem, gelijck alle d\'andere Ka-
tholijcke Vorften, wekker Staten kenen fijn of
van \'t Keyferrijck , of van de heylige Stoel. Sy
bewijfen alleenlijck , door hun Gefanten , een
kinderlijcke gehoorfaemheyt aen de Paus : ja
fy hebben oock recht, om uyt hun eygen macht
Synoden en Conciliën te beroepen , en in de
Franfche kerck regelen op te rechten. Met
een woort, J. Morin fegt, dat fy onder de Ko-
ningen van d\'aerde het gene fijn, \'t welck de
fon in de hemel is , die door haer tegehwoor-
digheyt het licht der ftarren verduyftert, en
door haer verwijdering glans aen hen geeft ; en
dat de voornaemfte welftant der Chriftenen uyt
Vranckrijck voortgekomen is. En feeker , de
treffelijckfte wercken, die men gefien heeft,
tot welftant van de Kerck gedaen, \'t fy om het
verdelgen van Arrius kettery, gelijck Clouys
deê j \'t fy om het uytroeyen van d\'afgoden-
dienft der Sarafijnen, gelijck men van Karei
Martel verhaelt j \'t fy oock om de bekeering
van de Groote Conftantijn , ( de gront-veft van
de verloffing der Chriftenen, ) en die van Ko-
nincT Clouys felf,fijn in Vranckrijck gedaen : dit
alles is beftelt door de Goddelijcke voorforge ,
en doet over de geheele aerde uytklincken, met
hoe groote genegentheyt en liefde Godt dit
Chriftelijckfte koninckrijck , en des felfs Ko-
ningen bemint 5 die, behalven dit, noch de vry-
heyt voor de Roomfche kerck , en haer heer-
fchappy en middelen vermeerdert heeft.

Daer is noch een ander voorrecht. De Kroon
van Vranckrijck ftaet onder niemant : haer
Koningen hebben een Opper-Vorftelijckheyt,
die in alle deelen volmaeckt is. Sy houden hun
ftaet onmiddelijck van Godt alleen , en erken-
nen in hun tijdelijck geen andere macht, dan
van fijn Goddelijcke Majefteyt. D\'oude Gaulen
wierden door Koningen beftiert, eer de Ro-
ineynfche macht daer erkent wierdt. Sy verkre-
gen defe glans weer onder de Vorft Meroüeus,
die de Rorneynen verdreef j en de konincklijcke
waerdigheyt wierdt daer , met een oppervermo-
gen, herftelt.

Eenigen hebben gelooft, dat de Koningen
van defe eeuw defe opperfte macht aen de wac-
kerhey t van Louys d\'Elfde verplkht waren, die

\'t vermogen van \'t Parlement grootelijcks ver^
minderde , om de voorrechten van de Kroon te
bewaren. Maer, wat het gene oock is, dat fy tot
grontveft van hun gevoelen ftellen, ick vind het
een weynig belachclijck:en de reden,die my dus
doet fpreeken , is dac het Parlement altijt door
feer klaer-blijckelijcke handelingen bekent
heeft, dat het geen andere macht hadt dan de
gene die de Koningen daer aen gegeven had-
den j \'t welck het noch heden bekent, dewijl
het felfde , nae de vacantien , niet geopent
wordt , dan uyt kracht van een uytgedruckt
bevel, \'t welck de Koning daer toe fend. Hy
heeft oock de felfde volkome macht over fijn
Raet, en felf over alle de vergaderde Staeten
van \'t Koninckrijck , als overTijn Parlement:
en hy gebruyckt hun raden in faecken van be^
lang j nae het welck hy volkome macht heeft
om het gene,dat hem goet dunckt, te beveelen^
\'t welck hy in defe woorden doet : fpy, uyt ons
Dolkome Dermogen, en fekere kennis, hebben geordonneert,
en ordonneeren , &c. En hy brengt geen andere
reden van fijn wil by, dan fijn believen , in dek
woorden : Want het ons aldus belieft, Scc.

Het is wel waer, dat het Parlement van Parijs
breet vermogen heeft om alle d\'Ediden en be-
veelen des Konings te beveftigen en eenigen
willen daer uyt bcftuyten,dat \'er in de Staet van
Vninckrijck eenigh vermeng van Ariftocratie
is, Maer fy fouden met foo groote reden kön-
nen feggen, dat \'er oock Democratie onder ver-
mengt was in d\'oprechting der Mairien , Sche-
penfchappen , en andere bedieningen , die aen
perfoonen van de derde Staet meêgedeelt wor-
den. Wy antwoorden voor eerft, dat aen \'t Par-
lement niet geoorloft is fich tegen d\'Ediden en
ordonnantiën van fijn Majefteyt te ftellen en
dat, gelijck een Rechts-geleerde feer verftan-
dighiijck aenmerckt , defè beveftigingen niet
foo nootfaeckelijck fijn , als fy wel uyt bekeft-
heyt derwacrts gefonden worden. Het heeft
wel verlof van vertooningen aen de Koning te
doen j maer daernae is het gedwongen te ge-
hoorfamen, en te beveftigen. Dit vermogen,
in plaets van des Konings achtbaerheyt te ver-
minderen , dient alleenlijck om de felfde groo-
ter, feekerder en verdragelijcker voor fijn volc-
ken te maecken , en fpruyt uyt de goetheyt der
Koningen , en uyt de liefde , die fy tot de ge-
rechtigheyt hebben, onder de wekke fy fich
gewillighlijck fchijnen te ftellen , om te doen
blijcken dat fy niets tegen de billijckheyt, en te-
gen de gront-wetten van de Staet, aenvangen
en oock om te maken dat niemant foo ftout fy,
dat hy fich tegen \'t Recht ftelt, aen \'t welck de
Koning toelaet fijn beveelen tegen te fpreken.
In defer voegen vermindert de fbn niets van
haer klaerheyt, fchoon fyhaer ftralen aen al
\'t gene, dat men blincken fiet,meêdeelt i en d\'O-
ceaen is daerom niet min ruym en diep , fchoon
hy fich in rivieren en fonteynen verfpreydt. De
Koning alken geeft dan de vooghdyen der fte-
den en Landtfchappen, ftelt de voornaemfte
Amptlieden van de Kroon, foo wel tot d^oorlog,
als tot het Gerecht, en fët hen weer af, als het
hem goet dunckt. Hy magh tollen en khatdn-

gen opjflellenen heefc volkomen gebied over
de geltmiddelen. De Koninck alleen doet gou-
de en filvere munt flaen , en geeft daeraen lulck
gewicht en waerde , als hem goet dunckt. De
Köninck alleen vermagh edel te maecken , en
de landen der Edelen tot Hertoghdommen,
Pairfchappen , Graeffchappen, êcc. op te rech-
ten. De Koning alleen maeckt Wetten, en ver-
klaert oock de felfde. De Koning alleen geeft
genadebewijfmgen , vergifFenilTen en vernieti-
gingen. De Koning alleen geeft lijfverfekerin-
gen. hl de naem van de Koning worden de be-
veelen en ordonnantiën afgekondight. De Ko-
ning alleen heeft recht om Collegien en llni-
verhteyten op te rechten. De Koning alleen
vermagh Oorlogh en Vrede aen te feggen. De
Koning alleen geeft commiffien van krijghs-
volck te werven. De Koning alleen maeckt ver-
bonden met d\'uytheemfche Staten en Vorften,
en heeft alleen Gefanten buyten Vranckrijck.
Aen de Koning alleen behoort, het recht van
Reprefalien. In \'t kort,de Koning alleen pleeght
alle daden van Oppervorftelijckheyt en volko-
me macht; daer uyt men befluyten moet dat
de Staet van Vranckrijck fuyver Monarchael
is , en foodanigh, dat \'er geen Oppervorftelijc-
ker kan fijn.

De Koning is Keyfer in Vranckrijck, gelijck
Bodinus feght, dewijl hy \'er geen wet ontfaingt,
dan fijn eygen ordonnantiën : en de Roomfche
Rechten worden in d\'Univerfiteyten van dit
koninckrijck niet onderwefèn, dan door een
befonder verlof van de Koning, fonder eenige
prang van wctten,maer alleenlijck van reden^ en
worden van de Rechters niet toegelaten dan als
gelijckformigh met d\'Edid:en,Ordonnantien en
vergaringen des Konings, die d\'eenige wetten
fijn , volgens de welcke inen \'t Recht bedient.
Paus Gregorius , aen Koning Childebert fchrij-
vende, feght dat de Koningen van Vranckrijck
alle de Koningen foo verre overtreffen, als de
konincklijcke waerdigheyt boven alle menfchen
verheven is. Veel uytleggcrs van \'t Geeftelijck
oft Canonijck Recht, en onder defen veel Uyt-
heemfche Geleerden,hebben geichreven,dat de
Koningen van Vranckrijck, noch van rechts-
wegen , noch in der daet, geen grooter naeft
Godt kennen, dan hen fèlven ,• dat fy Key-
fers geboren fijn, en dat fy een befloten kroon
vermogen te dragen , gelijck die van de Key-
fer is.

Dewijl dan defe Vorften de waerdighftc en
volkomenfte Oppervorften des weerelts fijn, ja
felf d\'eerften onder d\'oude Koningen, die het
Chriftendom omhelft hebben, (vermits men
geen anderen vind, die ongeloovigen oft ket-
ters waren , dan voor de Groote Clouys,) foo
is niet fonder reden de voorfitting , en uytfte-
kentheyt van eer boven d\'andere Koningen en
Vorften aen de Koningen van Vranckrijck in
alle plaetfen. Conciliën, vredehandelingen , ver-
bonden , befoeckingen , en in andere vermaer-
de handelingen toegeftaen en opgedragen tot
aen de tijdt van Philippus de Tweede, koning
van Spanjen , (nafaet van Karei de Vijfde ) die
begonnen heeft tegen hen om defe befitting te
dingen.

Wy füllen hier byvoegen, dat de Monarchy
van Vranckrijck d\'oudfte is van alle de gene
die in Europa gebied gehad hebben federt de
komft van onfen Heer Chriftus, en dat fy tegen-
woordighlijck, fonder af breecking, meerjaren
geftaen heeft dan eenige andere heerfchappy,
dewijl de dertiende eeuw van haer heerfching
begonnen is, en door een reecks van meer dan
tachtigh Koningen is beftiert, als men in dit ge-
tal de gene begrijpt,dic in Ooftenrijck, Burgun-
dien, en in andere plaetfen geheerfcht hebben,
als van de Groote Clouis afgedaelt fijnde.

Indien wy defelfde willen vergelijcken met
d\'andere Staten , die in de Wefterfche landen
opgerecht fijn , foo hebben wy t\'o ver wegen
dat het koninckrijck der Vifigotten fijn begin
nam in \'t jaer J07, in de perfbon van Gefalricus,
en omtrent twee hondert jaren daer na eyn-
dighde. Dat van Leon wierdt niet opgerecht,
dan in \'t jaer 717,door de Koning Pelagus. Na-
varre wierd eerft als een koninckrijck beftiert
omtrent het jaer 82 j , onder Eneco , Graef van
Bigorre. Het koninckrijck van Kaftilien nam
fijn oorfprong niet eerder, dan in \'t jaer 1016,
onder Ferdinandus, jonger fbon van Sancius ,
Koning van Navarre; dat van Arragon in \'c
jaer loxo 5 van Portugael in\'t jaer 1112,- van
lerufalem onder Godefroy van Boulogne, Her-
togh van Bouillon, in \'t jaer 10^9. Het koninck-
rijck van Engelandt nam fijn begin onder Eg-
bert, in \'t jaer 801 de koninckrijcken der bey-
de Sicilienin\'t jaer 1145,- dat van Cyprus in\'t
jaer II93 i van Ongeren in \'t jaer99j , inde
perfoon van de Vorft Geyfa,- van Polen om-
trent het jaer duyfent, in welcke tijdt Boleflaus
tot d\'eerfte Koning daer af verkofen wierdt ;
Bohemen omtrent hondert jaren daer na, toen
Vratiilaus de kroon daer af op fijn hooft kreeg
Lombardien in \'t jaer 5(^8 , onder Alboinus, en
eyndighde omtrent 260 jaren daer na. Wat
Duytslandt aengaet, de Vorft, die d\'eerfte de
tijtel van Koning daer af droegh , was Lode-
wijck, Germanicus gebynaemt , jonger fbon
van de Koning en Keyfer Lodewijck de Goe-
dertieren , en Ibonsfbon van Karei de Groot.
Dit koninckrijck bleef lange tijdt onder de han-
den der Vorften , die van \'t konincklijck bloet
van Vranckrijck gefj^roten waren, tot dat het
hen weder onttrocken wierd. En hoewel eeni-
ge nieuwe Schrijvers, doch fonder beftandige
grontveft, een lang gevolgh der Koningen van
Schotlandt, Denem.arcken, Sweden en Noor-
wegen afgeleyd hebben, die, gelijck fy voorge-
ven , in defè Noortfche Landen geheerfcht fou-
den hebben, fèlfs voor de geboorte van Chri-
ftus , onfen Heer; foo kan men echter bevvee-
ren , volgens het gevoelen der vermaertfte Hi-
ftoriefchrijvers, onder anderen van den geleer-
den Nicolaes Vignier, dat d\'oudfte Vorft van
defe landen, die men bevint dat de hoedanig-
heyt van Koninck aengenomen heeft, in de tijt
van d\'ondergang des eerften Stams der Konin-
gen van Vranckrijck de konincklijcke Staet
heeft befèten j en noch waren defè Noortfche
Koningen afgodendienaers, en Heydenen,geen
Chriftenen. ilyt dit alles volght, dat een der

voornaemHe uytfteeckenthcden van dele Mo-
narchie in hare oudtheyt beftaet, welcke met
het verloopen van iioo jaren is beveftight.

Men kan oock dit lang gevolgh van Opper-
vorften, uyt drie konincklijcke Stammen ge-
fproten, aen twee andere aenmerckelijcke oor-
faecken toepalTen : d\'eerfte dat \'er in de weerelt
noyt volck heeft geweeft , \'t welck meer liefde,
eer en ontfagh aen fijn Koningen heeft be-
toont,dan de Franfchen.D\'ander is d\'oprechting
en onverbrekelijcke onderhouding der oude Sa-
lijcke wet, dewelcke de vrouwen en uytheem-
fchen uytfluyt van d\'erlFenis tot de Kroon,die het
bloetrecht toefchickt aen de mannelijcke Vor-
firen alleen , die d\'oudtften en naeften aen d\'o-
verlede Koningen fijn, \'t fy in rechte lijn , of
ter lijden af, in welcke jaren de Vorften oock
lijn, en in welcke trappen van de gemene Stam-
boom fy oock gevonden werden , alwaer \'t tot
in\'tduyfendfte lid,gelijck Baldus,een vermaerdt
Rechtsgeleerde van Itahen, aenmerckt : een
erffenis , lègick , die met volkome recht aen de
mannelijcke Stam opgedragen is , met uytftuy-
dng van de dochters en fufters der Koningen,
en van der felfder af komelingen , fchoon fy de
naeften waren.

Defe nutte inftelling is oock onderhouden
door de Romeynen, Celten, Hebreen, Perlia-
nen en Lacedemoniers, de welcken geen ge-
biedt van vrouwen wilden lijden , die om hun
Iwackheyt en tederheyt niet gewent fijn de wa-
penen te handelen, volcken te befchermen , en
\'t Gerecht te bedienen. Hier komt feer wel te
pas dat de heyhge Schrift ons leert, dat de Lelien
des yelts niet \'Meereken, noch fpinnen; woorden , die op
ons oogemerck gepaft konnen worden, dewijl
dit Koninckrijck niet Dan de /peer op de fpinrock
valt.Dit veroorlaeckt dat Vranckrijck nooit een
eenigh oogenblick Ibnder Koning is,die \'er niet
fterft, dewijl het overlijden van d\'cen terftont
d\'erffenis tot d\'ander , die de naefte is, opent j
gelijck men in \'t Noortfch eylant fiet gebeuren,
daer het in fekere tijt van \'t jaer niet van de foe-
te befchijningen en invloeyingen der fon on-
voorfien is, die , aen d\'een fijde ondergaende,
terftont aen een ander opftaet en verfchijnt.
Hier uyt Ipruyt het dat het Parlementshof, de
heerlij cke fetel der Koningen, nooit fijn purper
jn rou verandert, om foo veel te meer te betuy-
gen, dat het de gedurige tegenwoordigheyt der
Koningen een Ibnderlinge eerbiedigheyt toe-
draegt.

Een ander voordeel der Franlche Koningen
komt van Godt, die Vranckrijck in fijn be-
fondere befcherming fchijnt genomen te heb-
ben, Want toen men oordeelde uyterlijck , dat
des felfs ondergang voorhanden , en de ver-
delging van het Konincklijck gejflacht onver-
jnijdelijck was, om dat het door d\'Ongeloo-
vigen , of door de wapenen van eenige Chrifte-
lijcke Vorften, of door het vuur der burgerlijc-
ke oorlogen, daer af het dickwijls ontfteecken
heeft geweeft, gedruckt wierdt; verfcheen des
hemels hulp, die het weer ophielp, en tegen lbo
veel felle fchockingen belchutte , en door uyt-
heemfche veranderingen en verwiflelingenweêr
Vranckrijd»

in ftaet ftelde, ja in defe uytterfte öooden dick^
wij Is kracht en vermogen aen hen gaf, om veel
Vorften in hun Staten te herftellen, voorna-
melijck eenige Koningen van Spanjen en En-
gelandt.

\'t Is voor Vranckrijck noch een andere eer,
dat fy Koningen hebben, uyt het deurluch-
tighfte geflacht des weerelts geljjroten, \'t welck
voor foodanigh geoordeelt is met algemeene
toeftemming van alle de volcken , \'t fy men
acht neemt op de deurluchtigheyt van \'t bloet,
en op d\'outheyt, \'t fy men de verdienften en
weêrgadeloofe voordeelen der Vorften aen-
merckt, die fy voortgebracht heeft, van de
welcken eenigen tot op de trap van faligheyt
en heyligheyt fijn gekomen. Dewijl ick in de-
fe plaets niet alles kan feggen, foo fal ick alleen-
lijck een weynig ftilftaen op de derde Koninck-
lijcke Stam, de welck met een wonderlijcke
glans beftaet, en bloeyt, ledert byna negenhon-
dert jaren, de welcken men aenteeck^entvan
Graef Robert af, d\'eerfte van die naem, vader
van de grootmoedige Vorft Robert de Twee-
de , de Stercke gebynaemt, Graef van Anjou,
Hertogh en Marckgraef van Vranckrijck, dc
welcke d\'eer en\'t geluck genoot van twee kinde-
ren te hebben , die Koningen van Vranckrijck
bekroont wierden, Eudes, en Robert de Derde.
Defe lefte heeft Vaderlijcke Grootvader ge-
weeft van Hügo Capet, die oock over meer dan
feshondert en leventigh jaren de Scepter der
Lelien begon te dragen.

Van defe levendige en klare fonteyn is gelpro-
ten een lang vervolgh van nakomelingen, meeft
alle groote Koningen en Vorften , die fonder
eenige ophouding en afbreecking geheerfcht
hebben. Hier uyt fijn oock veel andere Ko-
nincklijcke geflachten afgekomen , die fich in
verfcheyde geweften van Europa verlpreydden,
en daer heerlchappy hadden. Uyt dit Huys fijn
afgedaelt Keylèrs , Koningen en andere Op-
per-Vorften: in voegen dat uyt defen ouden
Stam gefproten fijn , gelijck vruchtbare tac-
ken uyt een groote boom, meer dan honderc
Vorften, die de Kroon hebben gedragen, en
befitters , of wettige befchermers van verfchey-
de Keyferrijcken en Koninckrijcken geweeft.
Want van delè koning Hugo, en van fijn over-
grootvader Prins Robert de Stercke, fijn af-
gedaelt , of by rechte lijn van vader op foon , of
by andere trappen in mannelijcke fijdlijn,vijfen-
dertig Koningen van Vranckrijck, van de welc-
ken men met recht magh feggen dat fy foo veel
Keyfers fijn geweeft. Hier uyt fijn oock voort-
gekomen acht Keyfers van Conftantinopolen,
feftien koningen van Sicilien , Napels en Jeru-
falem, tien koningen van Navarre , twee-en-
twintigh van Portugal, vijf van Ongeren, en ee-
nigen van Polen, Schotlandt en Arragon.

Behalven alle delè Koningen, van lbo hoogh
een Stam gelproten , komen in aenmercking
meer dan hondert groote en vermaerde Herto-
gen en Graven,die een felfde oorfprong hebben
als defe Monarchen, en veel machtige Huyfen
en geflachten geflieht hebben; onder anderen
de feven Hertogen van Orleans, de twintigh

Hertogen van Borgonje , fêlf de vier leften , die
oock Hartogen van Brabant en Lutfenburgh ,
en Graven van Vlaenderen waren. Het praek
oock met veel Hertogen van Anjou,eenigen van
Lotteringen , de twaelf Hertogen van Bretagne,
de vijftien Hertogen van Bourbon , daer in
oock begrepen fijn die van Vendofme , En-
guien , Condé, Eftouteville, en van Montpen-
fier , met andere Vorften der telgen en affetlèls
van Valois, Berry , Anjou , Alençon , Evreux ,
Artois, en van Dreux , wekker rijckdommen
en Lantfchappen van hun heerlchappy ten
meeftendeeï van foo groote uytftrecking wa-
dat men hen by die van eenige Koningen

Een der voordeelen des Adels van \'t Huys van
Vranckrijck , in vergelijcking van d\'anderen, is
dat het altijt lbo heerlijck en deurluchtigh is ge-
oordeelt , dat d\'Oofterlche en Wefterfche Key-
fers , de Koningen van Spanjen, van Engelant,
van Ongeren, Schotlant, Cyprus, en andere
Vorften voor groote eer geacht hebben fich by
huwelijck daer aen te vermaeghfchappen. Wij-
ders , de lefte Koningen van Vranckrijck, en
veel Vorften van hun bloet, hebben noch dit
lof verdient, dat fy fich in hooge ftaet hebben
gehuwelijckt en vermaeghlchapt , hebbende
ten meeftendeeï getrout Koninginnen en Vor-
ftinnen, van de wekken eenigen erfgenamen
van groote Staten, en rijcke Heerlijckheden
hebben geweeft. Het Keylèrrijck van Conftan-
tinopolen , de koninckrijcken van Navarre,
Ongeren , Polen , Portugal, Schotlant en Sici-
lien ; de Hartogdommen van Lotteringen , Mi-
lanen en Brabant; de Graeffchappen van Vlaen-
deren , Provence , Toloulè, Artois , en ande-
re groote Leenen, fijn door delè middel in het
deurluchtig Huys van Vranckrijck ingekomen ,
\'t welck men een zee van Adel magh noemen ,
dewijl fy als groote vloeden hebben geweeft,
die fich in d\'Oceaen ontlaften , en daer in ver-
mengen. De Keyferlijcke Stammen van Ooften-
rijck, Lutfenburgh , Beyeren , Naifou , HoUant
enBrunfwijck , en van Comnena en Paleolo-
(vän de welcken de twee leften het Key-

ferrijck van Ooften hebben befeten,) de Ko-
nincklijcke Stammen van Spanjen, Arragon,
Engelant, Schotlant, Rulchlant, Denemarcken ,
Cyprus, en Savoyen, (wekker Hartogen Tytel-
koningen van dit lefte Rijck fijn,) bevinden fich
by huwelijck daer aen vermaegfchapt. Andere
Opper-Vorften hebben oock gemalinnen aen
de Koningen van Vranckrijck, en aen verlchey-
de Vorften van hun bloet gegeven.In \'t kort,het
deurluchtigh Huys van Vranckrijck is met foo
veel andere Prerogativen en voordeelen ver-
eert, dat wy geheele boecken fouden behoeven,
om de lèlfde ten toon te ftellen.

Dus verre hebbende gefproken van d\'alge-
mene faken, en daer onder van de Parlementen,
en Staten van dit Rijck,hebben wy terftont in \'t
kort verhaelt de Prerogativen ofte voordeelen
en uytftekentheden van de Koning; derhalven
is \'t nu tijdt, dat wy konden tot de Koningen
felf, de hoofden en opperfte Monarchen van
de gemelde Parlementen en Staten van Vranck-

rijck , welcke met de ftrakn van hare Majefteyt
en achtbaerheyt hunne landen envolckeren een
glans, die yder deelachtigh wort, verkenen.

Den H. Gregorius , Biffchop van Tours, en
een der outfte Hiftoryfchrijvers van Vranck-
rijck , (want hy leefde onder\'t eerfte gellacht
van hare Koningen,) ftaet toe,dat\'er verlcheyde
Franlche Koningen fijn geweeft voor Clodion
de Gehaerde , met welcke hy fijn Hiftorie be-
gint ; maer hy Ipreeckt niets van hare namen
nochte fuccelTie. Doch andere verhalen, dat
Keyfer Maximianus,PJjks-genoot van de Keylèr
Diocletianus, Genebaud , Koning der Fran-^
fchen, overwon , en weder in fijn fojck ftelde.
Efatech , Afcaric en Radagile, oock koningen
van dit volck , leefden niet lang na de felve
tijdt, en de twee laetfte wierden door Conftan-
tijn de Groot verwonnen en omgebracht. Daer
na wort \'er gefproken van de koningen Malaric,
Mellobaudes, .Priamus of Priarius, Richomer,
Theodemer, Genebaud, Marcomiren Sunnon,
meeft alle door de Keyfers t\'ondergebracht.
Maer onlangs daer na heeft dit volck met meer
voorlpoet geoorloght, en kolèn Koningen uyt
het eerfte en edelfte geflacht van alle hare flam-
men , die wy, met meerder fekerheyt, können
verhalen , dewijl de naefte van den bloede t\'elc-
kens fijn voorfaet is gevolgt.

Koningen vm \'t eerfte geßacht» gememP
de Merovingiers, van Tharamond
tot aen Tepyn de Korte,

iHaramondyNdihtQt van de Franfchen, die
vele houden voor een foon van Marcomir,
wierd door dit volck in \'t jaer 420 tot haren
Koning verkoren, en terftont, na hare wijfe ,
op een fchilt om hoogh geheven. Delè Vorfl:
verlbrghde fijnen Staet met goede wetten en
ordonnantiën ; en men houd hem voor infteller
der Salijcke wet, welcke betreft de mannelijcke
liicceftie van dit Rijck, met uytfluyting van alle
vrouws-perlbonen, felf dochters der Koningen^
Hy overleed in \'t jaer der Saligheyt 419, na dat
hy negen jaren op den troon had gefeten.

Clodion dc Gehaerde, fijn foon, is hem ge volght,-
en vermeeflerde al de landen tulfchen de Schel-
de en Somme gelegen, als Artois, Henegou-
wen, het Doornicklche,en \'t gebiedt van Came-
rijck , daer hy den ftoel fijns Rijcks ftelde, en ,
na \'t heerfchen van 20 jaren, fturf en begraven
wierd in\'t jaer448. Sommige Schrijvers feg^
gen , dat hy vier lonen had, die fy Rancaire oft
Ragnacaire, Renaud, Richer, en Albero oft
Alberic noemen; doch andere ftellen \'er maer
twee, als Clodebald, vader van Chloderic, en

Meroué y volgens het gemeen gevoelen, hoe-"
wel een feker vermaert Autheur hem houdt
voor een loon van eenen anderen Meroué,en al-^
leen neef van Clodion.Defe Vorft was een braef
oorloghshelt,gelijck hy tegen Attila,Koning der
Hunnen, de Geefïel Gods geheeten, betoonde:
als hy defen Barbaer verjaeghthad , ftelde hy
fijn ftoel in Gaule,\'t welck hy in vrede beftierde;
en wordt voor het hooft van \'t eerfte geflacht
der Koningen , na hem de Merovingiers ge-
noemt^

noemt, gehouden. Ais hy acht of negen jaren genaémt ^bouwde , in welcke hy> nadat in\'t
geheerfcht had , verliet hy de weerelt in\'t jaer jaer lijn dagen geeyndight waren , wierd
456, doch andere feggen 459. begraven j nalatende twee dochters > Crothber-

I V. Childeric d\'Eerfte verworf de lof van dapper en ge en Grotelinde, welcke het Rijck niet erfden ,
kloeckmoedigh , deughden die hy van fijn va- om datfe door de Salijcke wet, en d\'oude ge-
der Meroué geerft had: hy verlloegh de Saxen, woonte van \'t Konincklijck gellacht, uytgeilo-
verjoegh d\'Alanen , en andere Noordfche volc- ten waren.

keren , die in Vranckrijck gevallen waren ; en Clotarius d\'Ëerfle, vierde en laetfte foon van
vergrootte de Franfche Monarchie,tot dat hy in Clouis, had eerft voor lijn deel het Rijck van
\'t jaer 481 lijn leven afleyde. Hy had by Bafine, Soilfons, \'t welck vervatte een deel van Weftrie,
fijn gemalin, Clouis of Louys, fijn navolger, ïiu Normandien geheeten, Picardien, en Vlaen-
gewonnen, nevens een dochter , Alboflede oft deren j doch op\'t eynde van lijn heerfchappy
Blanchefleurgenaemt, gemalin van Theodoric vereenighde hy, door \'t affterven van lijn broe-
oft Thierry , koning der Oofter-Gotten in ders, de geheele Franfche Monarchie onder fijn
Italien. gebiedt j maer fijne vier fonen deelden die wé-

Clouis d\'Eerfte , toegenaemtöfe Groof^, en eerfte der in foo vele deelen, welcke afdeelingen en
Chriften Koning, lat 30 jaren op den Rijcks- veelheyt der Koningen feer groote wan-ordre
^ troon. Hy verwon Siagre met lijn Romeynen en verwarring in Vranckrijck veroorfaeckten ^
in Picardien, en deê hen Gaule verlaten j ver- diewy , als boven gefegt is, füllen vermijden,
overde een gedeelte van \'t Koninckrijck Bour- Defe Koning ging in d\'onfterflijckheyt in \'t jaer
gondienj en verlofte Aquitanien en Languedoc 563, en wierd in de kerck van S. Medard te
van de Gotten. Maer dat veel meer is fachten , Soilfons in d\'aerde gefet: hy had vijf vrouwen ^
tiy plante en beveftighde de Chriftelijcke Reli- en by eenige der felve vele kinderen,
gie in Vranckrijck. Sijn gemalin was Clotilde Charihert ofte Arihert, koning te Parijs j re- V ï 1 L
van Bourgondien , die , als een gefegent middel, geerde ontrent tien jaren , en betaelde de laet-
kloeckelijck arbeyde tot fijn bekeering: hy fte fchult in\'t jaer 573 : hy trouwde Ingoberge,
gi^g van \'t aerdrijck naer den hemel in \'t jaer die hem drie dochters ter weerelt bracht, te we-
511 oft y andere feggen 5130^514: en liet ten , Adilberge , (gemalin van Ethelbert ^
vier fonen na onder welcke de Franfche Mo- koning van Kent in Groot-Bretagne , ) Ber-
narchie gedeelt wierd in Tetrarchien ofte vier theflede en Chrodielde, beyde Nonnen,
deelen. In defe tijdt begon oock d\'afdeeling in Chilperic dEerße, foon van Clotarius d\'Eerfte,
Oofter en Wefter-Vranckrijck , waer van \'t was eerft Koning te Soilfons, en regeerde 24
eerfte Auftrafien, \'t ander Weftrien , cn door jaren : doch na de doot van lijn broeder Chari-
tael-verandering Neuftrien wierd geheeten. bert vermeefterde hy \'t Rijck van Parijs : hy
V I. Thierry d\'Eerfte was een natuerlijck foon van verliet fijn wettige vrouw Audovere, om fijn
Clouis, wierd Konin«^ van Mets, oft Auftra- boel Fredegonde te behagen wierd te ChelleSj
fien,en regeerde 2 j jaren ; Bp f^on Theodebert niet wijdt van Parijs, als hy van de jaght quam,
volghde hem, wiens loon Thibaud in \'t jaer jjy in \'t jaer 588 vermoort, en is in de kerck van
fonder kinderen fturf ,• lbo dat fijn heerlchappy S. Vincent, nu S. Germain des Prez, begraven,
verviel aen fijn oud-oom Koning Clotarius. C/o- Clotarius de T\'9Peede, toegenaemt de Groote > was
domir, wettigh f^Qj^ ^an Clouis, volghde na fijn wijs en voorfichtigh want na dat hy de krach-
outfte broeder Ingomer in\'t Koninckrijck Or- ten van de koningen Thierry en Theodebert,
leans, en belat het tien jaren: hy wierd van de fijne neven , die fijn Staet pooghden te vermee-
Bourgondiers verflagen, die hem aen fijn lang fteren , had afgeweert, verfamelde hy d\'afgé-
hair kenden, als hy ßjn overwinning tegen hen fcheyde deelen der Monarchie, byna fonder
t\'onvoorfichtigh vervolghde toen wierden fijn bloetftorten , onder fijne heerfchappy ; foo dat
drie fonen onterft door fijn broeder Clotarius, hy de machtighfte Monarch van fijn tijdt wierd,
die twee der felve met fijn eygen hant doodde ; en rijcker van landen en volckeren dan Clouis
de derde Clodouad ontvluchte \'t gevaer , wierd de Groote, en fijn grootvader Clotarius, de-
Priefter te Parys, en leefde foo heyligh, dat wijl hy meer dan veertigh groote Provintien
men hem na fijn doot onder \'t getal der Heyli- onder fijn gebiedt vereenighde,in welcke hy de
gen ftelde, en wort noch in \'t gemeen S. Cloud vrede, gerechtigheyt en goede ordre ftelde en
genaemt. Childehert ofte Hildehert ^ derde foon hanthaefde. In\'t kort , na vele treffelijcke da-
van Clouis, was Koning te Parijs, en heerfchte den wierd hy door de doot in \'t leven gebracht
4Ó jaren j welcke de Hiftoryfchrijvers als navol- in \'t jaer63z , en ontfing fijn ruftplaetfe in de
ger van Clouis ftellen , en in de fuccelfie der kerck van S. Germain des Prez te Parijs > in die
Koningen vervolgen fy alleen de gene die te tijdt de gewoone begraefplaets der Franfche
Parijs gefeten hebben,om verwarring te vermij- Koningen : hy had van fijn gemalin Bertrude

den, (want in defe tijden fijn fomtijts twee, twee fonen, Dagobert, fijn navolger, en Meroue

drie , en meer Koningen te gelijck geweeft, ) door lift der Koningin Brunehaud gedood ; van

welcke ordre wy oock voortaen füllen volgen. Sichilde, fijn tweede echtgenoot, had hy Chan-

Defe koning Childebert verjoegh Godomar uyt bert, die\'t Rijck van Aquitanien van fij nbroe-

Bourgondien, verftoegh Amaury , Koning der der verkreeg, en een foon had , die geen kin-

Gotten in Spanje , en bracht van daer den lijf, deren naliet, foo dat fijne Staten weder aen fijn

te Parijs een Abdye\', nu S. Germain des Prez Dagobert d\'Eerße ^ oock de Groote ^ ^^

loofden j de Bulgaren boden hem aen, datfe
hem voor haren heer wilden erkennen , welcke
hy\'t landt van Beyeren tot een wooning gafj
doch als fy ontrouw wierden en verraet pleegh-
den , lijn fy fwaerlijck geftraft. In \'t kort, hy
maeckte lïch foo gevreelt en geacht, dat ver-
fcheyde vreemde volckeren hun toevlucht tot
hem namen, als tot den opperften middelaer
van Europa. Hy bouwde , befchonck en ver-
cierde op\'t prachtighfte en rijckelijck de ver-
maerde kerck en Abdye van S.Denys by Parijs,
waer jin hy fijn graflteê aen de rechter fijde
van \'t groot altaer verkoos , die oock federt die
tijdt niet alleen het heerlijck Maulbleum ofte
bcgraefplaets der Aller-Chriftelijckfte Konin-
gen , fijne navolgers, is geworden , maer oock
tot de krooning der Koninginnen is verordent.
Dele Koning had by lijn tweede gemalin een
foon , lijn navolger , nevens drie dochters en
verwiifelde dit tijdtlijcke met het eeuwige leven
in \'t jaer 6^4.

Clouis de Tspeede regeerde achtien jaren , en was
een Prins van weynigh beleyt, want hy liet fich
ontrullen door de twillen der Hofmeefters ;
doch was in fijn huwelijck geluckigh : want hy
had tot fijn gemalin Batilde , een leer deughde-
lijcke Princes, die drie Abdyen ftichtte, en hem
drie fonen , Clotarius , Childeric en Thierry,
baerde : hy gaf den geeft in \'t jaer 661, oft, vol-
gens andere, 664,

Clotarius de Derde, outfte foon van Clouis de
Tweede , wierd in \'t jaer 66^ koning, en op den
troon gelet met de koningin fijn moeder als Re-
gente, \'t welck Jfyinfwareen oproerige tijden
bediende j want den Hofmeefter Ebroin, een
wreet en ontrouw menlch,ftack geheel Vranck-
rijck in een brant van burgerlijcke oorlogen
door fijn ongetoomde eergierigheyt, in welcke
defe Koning, na dat hy maer vijf .jaren had ge-
regeert, in \'t jaer 667 , de fchult der nature be-
taelde, en wierd te S. Denys in d\'aerde gefet,

Childeric de Tsï^eede , broeder van de vorige ,
wierd toen in Auftrafien,door lift van de gemel-
de Ebroin , gelbnden maer defe Prins begeer-
de het recht, dat hem fijn geboorte verleent
had tot de Kroon van Vranckrijck, te hantha-
ven j dies nam hy de wapenen, met welcke hy
fijn vyanden overwon , en nam Ebroin gevan-
gen , die hy liet fcheeren, en Ibnd hem als een
monick in dAbdye van Luxeul: dus geraeckte
hy geluckigh op den troon , om de Franfchen
te gebieden ,• maer quam om verfcheyde oorfa-
ken feer ongeluckigh in den haet en verachting
van fijn volck, welcke lbodanigh toenam, dat
fy delen haren Vorft , als hy op de jaght was in
\'t bofch van Lyhons oft Livry, door de hant
van een vadermoorder, in\'t jaer <579 jammer-
lijck ombrachten, en gingen daer na in \'t kafteel
van Chelles, daer ly de koningin Bildechilde,>
fijn gemalin, die fwanger was, oock van\'t le-
ven beroofden.

Thierry d\'Eerfle, (of, als andere leggen, de Derde,
als men de gedeelde koningen mede telt, ) laet-
fte foon van Clouis de Tweede, wierd , door
\'t affterven van fijne broeders, alleen Koning
van Vranckrijck : doch fijn heerfchappy was
ongeluckigh door al de beroerten en oorlogen
van Ebroin en andere Hofmeefters om hunne
ampten, foo dat hy eyndelijck byna gedwongen
wierd te doen al \'t gene dat Pepin Heriftel be-
geerde. Acht jaren na dit onweder quam de
Koning in de haven der gedurige ruft in \'t jaer
690 , en genoot d\'eer der begraeffenilTe in de
heerlijcke Abdye van S. Vaaft , die hy by
Atrecht gefticht had.

Clouis de Derde , outfte foon van Thierry, X V L
volghde fijn vader in de gantlche\'Monarchie ,
doch regeerde maer vier jaren. Hy had de ge-
melde Pepin oock tot fijn Hofmeefter, die de
Saxen, Swaven , en Vriefen , afgeweken van de
gehoorlaemheyt des Konings, weder tot haren
plicht bracht. Defe Koning ging langs d\'alge-
meene wegh in \'t jaer Ó94, en wierd in de kerck
vanS. Stephanus te Choify , dicht by de ftadt
Compiegne in Picardien, begraven.

Childebert de Ty^^eedevolghdc fijn broeder Clouis x v ï l.
in \'t Rijck : in fijn regeering verwon Pepin
den feilen Ratbot, Hertogh der Vriefen , Vil-
lier , Prins der Swaven , en verfcheyden andere
oproerige volckeren : dele Koning Icheyde uyt
herleven in\'t jaer710, en is in de kerck van
Choify op de Aifne (niet te Coucy, noch te
Nancy, als andere voorgeven,) in d\'aerde gefet.

Dagobert de Tweede , toegenaemt de ]onge, belat x v ijl
ditRijck vijf jaren , doch niet Ibnder beroerte
om de twiften der Hofmeefters, die d\'een d\'an-
der ombrachten oft beoorloghden : ondertuf.
fchen wierd dele Koning van de doot vermee-
ftert in \'t jaer 71 j , en fijn lichaem in de kerck
te Choify te ruft geleyt, nalatende fijn loon
Thierry, van welcke wy hier na füllen Ipreken.

Chilpericde Typeedc, oock Daniel genoemt, re- . x i x.
geerde mede vijfjaren. Sommige leggen, dat hy
de broeder was van de vorige Dagobert; maer
andere , dat hy een loon was van Thierry oft
van Childebert. Wat \'er af is, dit is feker,
dat de Fran^oyfen hem ftelden voor Thierry ,
fbon van Dagobert, die noch een kint was;
want fy haelden hem uyt een kloofter, en ver-
hieven hem op den konincklijcken troon. Sijn
Hofmeefter Ragenfroy wierd van Karei Martel
verwonnen , doch maeckte daer na een verbont
met hem, foo dat hy fijn Heer de Koning aen
Karei gevangen overgaf, in welcks vermogen
hy niet lang was , of fijn ziel verkreeg de gewen-
fte vryheyt der elendigen in \'t jaer 72b, fonder
kinderen na te laten.

Thierry de Tmede, of de Vierde, na de meening
van andere , yan Chelles toegenaemt, (om dat hy
in \'t konincklijck huys te Chelles opgevoedt
was, ) loon van Dagobert de Tweede, wierd
ten troon ( die hem door geboorte toebehoor-
de , ) van Karei Martel, fijn Hofmeefter, ver-
heven , welcke het Rijck met den tijtel van
Vorft oft Hertogh der Franfchen beftierde, en
de Saxen , Swaven, Beyerfchen, en andere
Duytfche volckeren verwon verftoegh het
machtigh leger der Sarrafijnen by Tours, en
fuy verde al de Provintien van Vranckrijck van

Koningen uyt het tweede geßacht, ge-
naemt ^^^Carjlovingiers, van Pepin
de Korte, tot aen Hugo Capet,

De Franfche Hiftoryfchrijvers noemen dit
tweede geflacht de Carliens,Caroliens, en
Carlovingiers, om de Prins Karei Martel,
vader van Pepin , van welcke het fijn begin
heeft; want van hem fijn afgekomen, niet alleen
foo veel Koningen van Vranckrijck, maer oock
acht Roomfche Keyfers , verlcheyde Koningen
van Italien, Duytflandt, Beyeren, Lotharingen,
Provence, en Aquitanien.

P^^w,toegenaemt de K-ortCyOm de geftalte van
fijn lichaem , foon van Karei Martel, en Ibons-
foon van Pepin Heriftel, klom op den troon
der Franlche Monarchie in plaets van de vorige
Childeric , wierd in \'t jaer 751 gekroont, en re-
geerde feftien jaren. Hy is van fijn moeders fijde
uyt Clouis de Groote , eerfte Chriften koning ,
gelproten : delè Vorft verlofte de Roomlche
kerck uyt de dienftbaerheyt; en gaf aen de Paus
alle \'t gene hy in Italien gewonnen had , als het
Exarchat van Ravenne ,de Provintien van Pen-
tapolis, en Emilia, welcke Parma, Plaifance,
en Modena begrijpen, nevens Ferrara , Comac-
chio, en andere groote fteden en heerlijckhe-
den.Hy verwon ook verfcheyde oproerige Vor-
ften , onder andere die van Beyeren en Saxen,
en ftelde geheel Aquitanien onder fijn gebiet :
doch moeft eyndelijck in \'t jaer 76% d\'algemee-
ne wet gehoorlamen, en wierd te S. Denys be-
graven , nalatende van fijn gemalin Berthe twee
Ibnen, die hem in fijne Staten volghden.

Karei de Groote, gefegt Charlemagne, outfte foon
van Pepin, wierd koning van Vranckrijck, Ita-
lien , Duytflandt, en een gedeelte van Spanje,-
want hy beftreet en verwon in fes befondere
oorlogen de Saxen , die noch afgodendienaers
waren j ontnam den Lombarden het koninck-
rijck van Italien , van\'t welck hy fich Koning
deê noemen ; en herftelde de Paus in fijne Sta-
ten , daer hy byvoeghde\'t landt der Sabinen,
de hartoghdommen Spoleto en Benevente , en
andere geweften. Hy vermeefterde de Baleari-
fche eylanden , nu Majorca en Minorca gehee-
ten ; quam de Spaenfche Chriftenen tegen de
VranckrijcL

Hunnen, federt Hongerfchen geheeten ; bracht
het hartoghdom van Beyeren onder de Kroon;
verhief Aquitanien tot een koninckrijck, waer
mede hy Lodewijck, fijn derde loon, voorfach*
Eyndelijck,als tot een toegift van foo veel eer eö
lof, verhief hem Paus Leo ten top van glorie, als
hy hem opentlijck , in \'t jaer 801, Keylèr van \'t
Weften of der Romeynen verklaerde,nevens den
heerlij eken tijtel van Befchermer der Roomfche
Kercke. Den roem en achtbaerheyt van delèn
nieuwen Keyfer door \'t gantfche Aertrijck ver-
Ipreydt , deden hem niet alleen aenfbecken,
maer ook vreefèn en eeren van de grootfte Vor-
ften der weerelt,foo wel Chriftenen als ongeloo-
vigen. Na dat hy d\'overige onruften vän Italien
had bevredight, den oorlogh der Saxen geeyn-
dight,d\'Avaren geftilt, de Koningen van Dene-
marcken , vader en foon , verwonnen , en Paus
Leo in Vranckrijck ontfangen, maeckte hy fijti
eerfle Teftament , in \'t welck hy alle fijne
Staten aen fijn drie lonen verdeelde ,• doch twee
der felve ftorven by fijn leven, tot fijne feer
groote droefheyt, te weten, Pepin , en Karei
fijn outfte foon. Eyndelijck , gantfch verfwackt
door ouderdom en arbeyt, veranderde hy in\'t
jaer 814 dit leven in een beter,en wierd te Aken
ter aerde befteet; en namaels , ter begeerte van
Keyfer Frederick d\'Eerfte, in \'t getal der Heyli-
gen geftelt. Hy ftichte veel kercken en kloo-
fters, foo in Vranckrijck, Spanjen , en Italien ,
als in Duytslandt, waer in hy negen Bisdommen
oprechtte hy fondeerde d Academien van Pa-
vien , Bologne, Padua, en Pifa , felf die van
Paris, doch van defè laetfte wort van andere
het tegendeel gelooft. Hy had verfcheyde
vrouwen , en vele kinderen. In \'t kort, hy was
in alle deelen een groot Koning en Keyfèr, ea
fijnen naem de Groote ten fiooghften waer-
digh.

Lodemjck d^Eerße, toegenaemt dc Goedertieren,en
de Godtyruchtige, derde foon van Karei de Groote,
volghde fijn vader in de Rijcken van Vranck-
rijck, Italien,Duytflant, en in \'t Roomfche Key-
ferdom. Hy herftelde de Saxen en Vriefen in
hare privilegiën; deê fich van de Denemare-
kers, en andere Noordfche volckeren gehoor-
famen; ftrafte de Slavoniers en Sorabers; bracht
d\'oproerige Bretons en Gafconjers weder tot
haren plicht; bevredighde de beroerten ont-
ftaen in Hongaryen en in \'t landt Wiltz; ftelde
Gouverneurs in d\'eylanden Corfica en Sardai-
gne, om de Sarafijnen te wederftaen. Sommige
befchuldigen hem van onvoorfichtigheydt, dat
hyaen yder van fijne fonen de konincklijcke
waerdigheyt vereerde; want behalven dat hy
hendaer door\'t hart verhief, foo wierden aen
d\'andere fijde oock de genegentheden der on-
derdanen verdeelt, \'t welck oorfaken waren van
groote fwarigheden, ja felf van t\'famenfweerin-
gen fijner kinderen tegens haren goeden vader.
Eyndelijck, nadat hy hier op\'taertrijck veel
arbeyt en droefheyt had geleden,reyfde hy in\'t
jaer 840 naer den hemel, om daer ruft en bly-
fchap te genieten; en ontfing d\'eer der begrae-
feniffe in de kerck van S. Arnoldus te Metz,

A E N H A N

dé vreemde üatiéti. Dit gefchiede voor\'t jaer
, in \'twelck de Koning Thierry dit leven
met een ander verwilTelde.

Childeric de Derdeyhroeder van de vorige Thier-
ry , begon te regeeren onder de beftiering van
Pepin , loon van de gemelde Karei Martel, en
was ontrent negen jaren Koning, meer met de
naem en Ichijn dan de daet.Sommige feggen dat
hy, kranckfinnigh fijnde, in \'t kloolter te Sithiu,
nu S. Bertinin Artoys genaemt, wierd opgeflo-
ten en lèlf fijn foon Thierry is oock tot een
monick in de felve Abdye gemaeckt. Dus is den
boom van dit eerfte gellacht, in \'t jaer 751, na
dat hy 332 jaren gebloeyt had, geheel afgehou-
wen , loo dat \'er noch ftam, noch tacken van
te vinden fijn ; in welcks plaetfe de Carlovin-
giers, die \'t aertrijck met haren naem en lof ver-
vulden, fijn gevolght.

I V. Karei dé T-^eede, gebynaemt de Kak, foon van
Lodewijck de Goedertieren uyt fijn tweede hu-
welijck, ( want fijn andere drie lonen gaen wy
voorby, om datfe eygentlijck geen Koningen
van dit Rijck geweeli: fijn ,) kreeg Vranckrijck
tot fijn deel, \'t welck hy 37 jaren beftierde ^ en
befat, in \\ laet ft van fijn leven, byna twee jaren
het Keyferrijck. Hy vernietighde den koninck-
lijcken tijtel van Aquitanien , en maeckte het
tot een Hartoghdom. In defen tijdt wierd
Vranckrijck feer geplaeght van de Noordfche
volckeren, die fich loo vaft daer in ftelden, dat
de Graven van Champagne en Blois, en de Her-
togen van Normandien uyt de felve fijn gelpro-
ten , gelijck de Hiftorien leggen. Dele Koning
wierd door fijn Medicijnmeefter, dat een Jode
was, in \'t jaer 877 vergeven, na dat hy vele
fraye kercken had gefticht.

Lodewijck de Ts^eede, toegenaemt de Stamelaer,
outfte foon van Karei de Kale , wierd na hem
Koning van Vranckrijck , Lotharingen en
Bourgondien, doch regeerde maer twee jaren ,
terwijl hy met Karei de Vette om \'t Room-
fche Rijck twifte. Hy hadt veel ongemack door
fijn ftiefmoeder de keyferin Richilde, door fijn
neven in Duytflandt die hem beoorloghden,
onruft met fijne Grooten , met de Noorman-
nen,Denemarckers, en fijn afvallige Bretonnen •
doch hy redde fich uyt alle dele Iwarigheden
door fijn voorfichtigheyt: en wierd in \'t jaer 878
te Troyen , door Paus ïoannes d\'Achtfte , tot
Keyfer gekroont j maer verliet al d\'aertfche
Kroonen om een hemelfche in \'t jaer 879.

V L Loder^ijck de Derde en Carloman , lonen van
Lodewijck de Stamelaer, deelden de landen van
defe Monarchie in\'t jaer 880 te famen foo dat
Lodewijck, als d\'outfte , kreeg Vranckrijck en
Neuftrien, en Carloman Bourgondien en Aqui-
tanien. Doch Lodewijck verreyfde uyt de tijdt
in d\'eeuwigheyt twee jaren daer na , lijnde het
jaer 88z.

VII. Carloman \\ etkxee^ , na fijns broeders doot,
hun heerlijck erfdeel, en was alleen Monarch
van Vranckrijck doch betaelde mede den on-
vermij delij eken tol der nature in \'t jaer 884.

V ï 11. Karei, toegenaemt de Vette, neef van de vori-
ge, Koning van Duytflandt fijnde, wierd van
de Staten des Rijcks ( door een hooghdringen-
dennoot, en om dat Karei de Simpele maer
fes jaren out, en overliilcks onbequaem was om
\'t landt te befchermen) tot Koning geftelt: doch
fijn heerlchappy was oock kort j want hy liet af
van te leven in \'t jaer 888.

ï X, Eudes^ oft Odo, was fijn navolger, en een foon
van Robert de Stercke , Stamheer van het
derde Konincklijck geflacht. Defe Koning was
kloeckmoedigh en dapper, doch deFranlche
Heeren geenfins aengenaem; dies hebben eeni-
ge van hen den jongen Vorft Karei ingeroepen,
en voor hunnen wettigen Koning erkent : en
daerom tellen fommige defen Eudes, en de vo-
rige Karei de Vette, niet onder de Koningen,
dewijl ly hen voor onwettigh houden.

voudige, is in \'t jaer 893 , dertien jaren out fijn-
de , te Rheyms gekroont. Onlangs daer na is
dit Rijck met gedeeltheden , beroerten en
trouwloosheden vervultj want op een lèlve tijdt
waren hier, behalven Karei, vijf andere Konin-
gen (of die den tijtel aennamen) uyt verfcheyde
volckeren en geflachten gefproten. Doch na
\'t affterven van Eudes, in \'t jaer 898, wierd Ka-
rel als op nieuw ten troon verheven : maer fijn
achtbaerheyt en gebiedt verminderde onlangs
daer na niet weynigh j want vele Princen en
Heeren, die Gouverneurs van Provintien wa-
ren , namen die in eygendom , onder den tijtel
van Hertogen oft Graven, voor hen en hare
kinderen. Daer op quamen de Noormannen
gedurigh \'t Rijck loodanigh quellen , dat dele
Koning genootlaeckt was hen \'t befte deel van
Neuftria, nu Normandien genaemt, met ver-
dragh over te geven, dies Ibude haer hooft Rol-
Ion dat, met den tijtel van Hartogh, van de Ko-
ning te leen houden : \'t aflcheuren van dusda-
nige flippen veroorfaeckten, dat hy de fpot-
naem van de Simpefékïee^ j en dat eenige groote
Heeren foo vele beroerten maeckten , datfe
hem eyndelijck eerfl te S. Quintijn , en daerna
te Perone , gevangen hielden , tot dat fijn fiel,
door droefheyt over fijn ongeval en d\'ontrouw
der fijnen, in\'t jaer 929 uyt d\'aertfche gevan-
genis naer de hemellche vry heyt vertrock.

Lodeyi^ijck de Vierde , (toegenaemt Dan ÖDer^ee,
om dat fijn moeder met hem in Engelandt was
gevlucht , terwijl fijn vader gevangen lat,)
eenigh foon van Karei de Simpele, wierd van
de Fran^oyfen weder geroepen na de doodt
van Raoul oft Rudolf, (die wy, foo wel als Ro-
bert, niet onder de Koningen ftellen, om datfe
by \'t leven van de gemelde Karei dien tijtel ge-
bruyckten, ) en in \'t jaer 93^^ te Laon tot Ko-
ning gekroont. Doch Hugo Graef van Parijs ,
met hulp van Keyfer Otto, Herbert Graef van
Vermandois, Arnold Graef van Vlaenderen,
Richard Hertogh van Normandien, en anderen
van hun verbont, brachten defen Koning in ge-
durige onruft , en byna geftadige ballingfchap ,
om d\'ongetrouheyt van fijn voick. Eyndelijck
fturf hy in \'t jaer 954 door een val van fijn
paerdt, na dat hy 17 jaren Koning was geweeft,
en leght in d\'Abdye van S. Remy te Rheims
begraven.

Lotharius, oudtfte foon van Lodewijck van x 11.
Overzee, regeerde 32 jaren. Hy had groote
gefchillen met de Keyfèrs Otto de Tweede en
Derde, vader en foon , met welcke hy eynde-
lijck vrede maeckte tot misnoegen van de fijne,
nadien hy Lotharingen aen de Keyfer overgaf.
Niet lang daer na, in \'t jaer 98Ö, verliet hy de
fterfïdijcken , en wierd by fijn vader in d\'aerde
gefet.

Lode\'S\'pijck de Vijf de,eenigh. foon van Lotharius,
regeerde maer veertien maenden, en overleed,
als fijn vader, door vergif, en fonder kinderen,
in \'t jaer 987 , en genoot d\'eere der begraefenif^
fe te Compiegne. In defe Vorft verdorde dc
Stam der Carlovingiers, die de Rijcksftafvan
Vranckrijck 23 j jaren had gedragen.

Et derde en laetfte geflacht heeft Ibnder
twijfel een beter en volmaeckter gedaen-
te aen defe Monarchie gegeven ; \\ welck
onder d\'oorlaken getelt wort, dat het gelucki-
ger en langer den ïcepter heeft gefwaeyt dan de
twee andere te famen : want als men rekent van
Hugo Capet, ( daer het de naem Capet van
heeft,) die in\'t jaer 987 begon teheerlchen,
tot het jaeri<5ö4, foo blijckt dat het nu 677
jaren op den konincklijcken troon heeft gefe-
ten, en d\'ander twee geflachten niet meer dan
567 jaren te famen. Oock fijn uyt het felve,
behalven de Monarchen van dit Rijck, ver-
fcheyde Koningen van andere koninckrijcken
in \'t Chriftendom, ja lèlf eenige Keyfers van \\
Oofterfche Rijck, gelproten.

Hugo Capet, Prins en Hertogh der Fran^oyfen,
wierd te Noyon Koning verklaert : hy was
d\'outfte foon van Hugo de Groote, toegenaemt
den Abt, Prins der Franfchen , Hertogh van
Bourgondien, Graef van Parijs en Orleans, en
afgekomen van Robert de Stercke , Hertogh en
Marckgraef van Vranckrijck, na bloetverwant
van Keyfer Karei de Kale. Karel,Hertogh van
Lotharingen , oom van den laetften koning,
pooghde Capet door de wapenen te verdrijven,
en felf koning te worden; maer hy was lbo on-
iTeluckig , dat hy, na verlcheyden oorlogen, in
landen viel van Hugo Capet, die hem gevan-
gen naer Orleans Ibnd. Dus wierd,door een ver-
borgen oordeel van den Koning der koningen,
de Scepter in \'t Huys van Capet beveftigt. Defen
nieuwen Monarch bracht oock tot reden ver-
fcheyden tegenftrevende Vorften , als den Her-
togh van Guyenne, de Graven van Poicïtou, van
Vlaenderen, van Troyen , en andere. Als hy in
ruft was,weerde hy de wanordren en verwarrin-
gen van de Staet door goede wetten en ordon-
nantien^ ftelde eenen Raet van de grootfte Prin-
cen en Heeren, \'t welck fommige houden voor
d\'inftelling der Pairs ofte Genoten van Vranck-
rijck j en ftichte fommige Abdyen. Hy had by
fijn gemalin Adeleyde een loon en drie doch-
ters. Den toenaem Capet komt van een half
Latijns woort, die men hem gaf, als eenige ge-
looven, om dat hy wat groot van hooft was, oft
oock een weynigh hoofdigh, en vaft in lijne
meeningen. Na dat hy ontrent tien jaren ge-
lu^ckig dit Rijck beftiert had, vertrock hynaer
\'t eeuwige in \'t jaer 996, andere feggen 998 , en
wierd te S. Denys ter aerden beftelt, daer men
fijn graf noch kan befien.

Robert fijn loon, toegenaemt de Devote, de Hey-
lige, m de Wijfe, regeerde 35 jaren na fijns va-
ders doot; want hy was van hem als een Mede-
genoot desRijcks aengenomen, en in\'t jaer
5>87 te Orleans gekroont. De vorige bynamen
verkreeg hy, omdat hy fijn gedachtenis ver-
heerlij ckte door een befondere Godtvruchtig-
heyttegens Godt, een groote liefde tot d\'ar-
men, en een ongemeene wijsheyt in fijne heer-
fchappy. Hy trouwde Conftantia van Proven-

ce, waer by hy vier lonen en één dochter kreeg,
te weten , Hugo , tot koning gekroont, doch
ongetrouwt voor fijn vader overleden j Hen-^
riek, fijn navolger; Robert, Hertogh van Bour-.
gondien , uyt welcke een lang gevolg van Her^
togen van Bourgondien, en Koningen van Por-
tugael, fijn gefproten ; Eudo, wiens afkomelin^
gen onbekent fijn; en Alix , getrouwt aen de
Graef van Vlaenderen. Robert ging uyt d\'aert-
fche naer de hemelfche wooning in \'t jaer 1032,
en ruft te S. Denys.

Henrich d\'Eerfle regeerde 28 jaren : hy troude 111.
Anna van Ruflandt, oft Molcovien, die hem
drie fonen gaf, Philips fijn navolger j Robert ^
die jong fturf; en Hugo , Graef van Verman-
dois, waer uyt een brave afkomft is gefproten.
Henrick verliet de weereltin \'t jaer lodo, en
legt mede te S. Denys.

Philips d\'Eerfle fat 48 jaren op den koninck- i %
lij eken troon : fijn regeering is nier in aenmerc-
kelijck , dat de Fran^oyfen nooit lbo wijt, en
in lbo veel afgelegen landen, met foo veel over-
winningen , oorloghden, in \'t byfonder in En-
gelaut , door Willem, Hertogh van Norman-
dien, vermeeftert in Spanje, in \\ Noorden, en
Sicilien; daer na in Grieckenlandt, Cappadocien
en Paleftine , of\'t Heylige landt, en andere ge^
weften, onder \'t beleyt van Godefrid van Bouil-
lon : foo datin defe tijdt d\'achtbaerheyt van dé
Franfche naem foo hoogh opging j dat byna
de gantlche weerelt daer van als verwondert en
verbaeftftont. Defe Koning had by fijn ge-
malin Berthe van Hollandt, (dochter van Flo-
ris, Graef van Hollandt,) fijn navolger Lode-
wijck ; Henrick, die in fijn teedre jaren fturf, en
een dochter Conftantia geheeten: en ging de
wegh van alle Vleelch in \'t jaer 1108 ; fijn
lichaem wierd in d\'Abdye van S. Benediótus op
de Loire, gelegt Fleury, in d\'aerde gelet.

Lode-vpijck de Sefle, toegenaemt de Dicke, verworf V.
den lof van een deuchdelijck en \'uytnemend
Vorft^want terwijl fijn vader de welluflen te veel
gehoorfaemde , nam hy de beftiering van den
Staet in handen,verdreefgeluckelijck de vervol-
gers van de Kerck en van fijn volck,ftrafte d\'op-
roerige Princen, ftelde Vlaenderen in fijn ge-
hoorlaemheyt, en gaf het fijne Graven , en aen
Normandien weder Hertogen. Hy begaf fich in
d\'echt met Alix van Savoyen, waer by hy won,
Philips, die by \'t leven van fijn vader fturf j Lo-
dewijck fijn navolger; Henrick , AertsbilTchop
van Rheymsj Robert, waer uyt vele Graven vart
Dreux fijn gekomen j Philips, eerft gêtrouwt,
en daer na Geeftelijck geworden 5 Pieter > Heer
van Courtenay, uyt welcke eenige Keylèrs van
Conftantinopolen, Graven van Nevers, Auxer-
re,en andere Princen,fijn gelproten; Hugo,jong
geftorven; en Conftantia , gehuwt aen de Graef
van Touloulè. Defe Koning, als hy ontrent 29
jaren had geheerfcht , betaelde d\'algemeene
fchult in\'t jaer 1137-

Lod^^ck de Seiende^géojnz^^t de trouw- y i,
de Eleonora, Hertogin van Aquitanien,GafGon-
je en Poidou, met hope van defe treffelijcke
Provintien aen de Kroon te voegen;maer ló ja-^
ren daer na wierd dit huwelijck ontbonden, en

de Koningin verfaemde met Henrick de Twee-
de j Koning van Engelant, waer uyt een bloedi-
gen oorlogh ontflont tuflchen de/è twee Prin-
cen , die weynigh ruft hadden, en byna gedu-
righ in de wapenen waren. Lodewijck had van
de gemelde Eieonora twee dochters; en nam tot
fijn tweede gemalin Conftantia vanKaftilien,
die hem een dochter baerde : fljn derde huwe-
lijck was met Alix van Champagne, by welcke
hy won Philips fljn navolger, en twee dochters,
Alix en Agnes geheeten : hy belat fljn Rijck 43
aren , \'t welck hy in \'t jaer 1180 door de doot
leeft verlaten j en ruft in d\'Abdy van onfe
Vrouwe van Barbeau , oock S. Port op de Seine
geheeten, die hy gefticht en befchoncken had ,
om d\'ongehoopte en geluckige geboorte van
fijn eenigh foon Philips, die daerom Dieu-domé,
dat is, van Godt gegeven, wierd genaemt.

V 11. Philips de Tweede verkreeg , behalven Vieu~don^
nê y de bynamen van Attgt^, en Oyemnmet\'y om
fijne wonderlijcke vidorien over fijne vyan-
den : want hy vermeefterde met kracht van
wapenende Hertoghdommen van Aquitanien
en Normandien , met de Graeffchappen van
Poidou, Anjou , Touraine en Maine, verbeurt
verklaert in den perlbon van lan , koning van
Engelandt, foon van de voorgemelde Eieonora
en Henrick de Tweede : hy vereenighde oock
met de Kroon de Graeffchappen Vermandois,
Auvergne,en Valois; verkreeg de Graeffchappen
Evreux, Alençon, Nogent, de kaftelanye van
Gien, en verfcheyde andere landen. Daerenbo-
ven verworf hy in \'t jaer 1x14 een heerlijcke en
groote verwinning van een veltflagh te Pont de
Bouvines by Doornick, tegen Keyfer Otto de
Vierde, de Koning van Engelant, de Hertogen
van Lotharingen en Limburg, de Graven van
Vlaenderen, van Leuven, Bologne , Hollandt,
Namen , Salisbery, en andere , die te famen
een vaft verbont tegen Vranckrijck hadden ge-
maeckt: hondert envijftigh duyfènt mannen
van de t\'faemverbondene wierden foogedootals
in de vlucht geflagen en verftroyt. Ter gedach-
tenis van defe viótorie ftichte hy d\'Abdyen van
de H. Maegt Maria by Senlis, en van Bonport
in Normandien. Het fcheen oock, dat de Fran-
çoyfen, ontfteken door\'t vuur van fijnen y ver
en dapperheyt, fich buyten hun landt door hun
oorloghsdeughden vermaerder maeckten , in-
fonderheyt door het heerlijck veroveren van
Conftantinopolen, en \'t Grieckfche Keyfer-
rijck, met hulpe der Venetianen : daer na door
\'t winnen van de koninckrijcken Cyprus, en Si-
cilien, nevens recht tot het Rijck van ]eru-
falem. Doch al dit geluck wierdt getempert,
om dat het hem niet volghde in fijne drie
huwelijcken: want het eerfte met Ifabella van
Henegouwen, gefchiedt fijnde tegen\'twelbe-
hagen van de Koningin fïjn moeder en fijn
oomen, bragt Vranckrijck byna in beroerte; by
defe Princes won hy Lodewijck fijn navolger ,
en twee fonen t\'eener dracht, die byna foo haeft
fturven als fy geboren waren : het tweede was
metingeburg van Denemarcken, die hy verliet,
en verfcheyde reyfen in genade nam : ten der-
den mael vçrfaemde hy met Agnes van Mera-

nien, die hem Philips en Maria baerde. Eynde-
lijck , na een geluckige heerfchappy van 43
jaren , wierd hy van \'t fterflijcke ontbonden in
\'t jaer 1223, en te S. Denys in d\'aerde gefet.

Lodemjck d\'Achtfle, toegenaemt de Leem, om V 11 L
fijngrootmoedigheyt, regeerde drie jaren , en
eenige maenden. By \'t leven van fijn vader
wierd hy door eenige Engelfche heeren in hun
landt geroepen, en voor hunnen Koning er-
kent; doch hy genoot dit geluck niet lang : want
na de doot van Koning Jan namen d\'Engel-
fchen fijn foon tot hunnen Koning. Daer na
toonde Lodewijck fijn dapperheyt in Artois,
Guyenne en Languedoc, tegen d\'Engelfchen en
Albigeoifèn. Hy trouwde met Blanche van Ka-
ftilien, die hem acht fonen en twee dochters
baerde, d\'eerfte was Philips die jong fturf; de
tweede, Lodewijck fijn navolger; de derde,
Robert, Graef van Artois ; de vierde en vijfde,
Philips en lan , in hunne kintsheyt overleden ;
de fefte, Alphonfiis , Graef van Poiétou ; de fe-
vende, Karei, Graef van Anjou en Provence,
en daer na Koning van Sicilien , wiens afkomft
verfcheyde Koningen aen Sicilien , Hongaryea
en Polen , en eenige Keyfers aen Conftantino-
polen, heeft gefchoncken; d\'achtfte was Stepha-
nus , in fijn eerfte bloeyen verwelckt en afge-
maeyt 5 de jongfte dochter Ifabella wierd gee-
ftelijck. Als defen Koning, met laurieren van
overwinningen verheerlijckt, door Montpenfier
pooghde te reyfen, wierd hy van een fieckte
verraft , die hem in \'t jaer 122Ó vermeefterde ,
en fijn affterven veroorfaeckte.

Lodewijck de Negende , gefey t de Rechtlpeerdigt, i x.
en , eenige jaren na fijn overlijden , de Heyligc ,
overwon fijn uyt-en inlandtfche vyanden : hy
braght den Hertogh van Britannien tot fijn
plicht ; vernederde de Graef van Champagne ,
en verfcheyde andere t\'faemverbondene hee-
ren ; maeckte vrede met de Koning van Enge-
landt, die hy een deel van Aquitanien gaf, welc-
ke daer mee afftont van alle oude pretenfien op
Normandien , Anjou , Poiélou, Maine, Tourai-
ne , en andere : daer na fcheepte hy met een
leger in Afia en\'t Heylige landt, verfloegh dc
Sarafijnen in twee veltflagen, verfterckte vier
goede plaetfen in Syrien , en dwong d\'Emirs oft
Vorften van Egypten een groot getal flaven tc
verloffen. In fijn tweede reyfe over zee verwon
hy d\'Africanen en Mauritaniers, die eertijts dc
fchrick van Italien, Griecken en Spanje geweeft
waren; en fbude,fbo \'t fcheen, veel meer gedaen
hebben,indien hy langer had geleeft. Hy had by
fijn gemalin Margarita van Provence, vijf fo-
nen, Lodewijck, infijn jonckheyt gefturvcn;
Philips, fijn navolger in \'t Rijck ; lan, Graef van
Nevers en Valois, die fonder kinderen in \'t be--
leg van Thunes overleed;Pieter,Graef van Alen-
çon, Chartres, Perche en Blois ; Robert, Graef
van Clermont, en Heer van Bourbon, was fijn
vijfde foon, en Stamheer van \'t konincklijck
Huys van Bourbon , dat nu regeert : fijne vier
dochters waren Ifabella, Blanche, Margarita, en
Agnes. Defen loffelijcken Koning , na dat hy
vele kercken , kloofters, kapellen en gafthuyfen
had gefticht, byna 44 jaren \'t Rijck befeten, en

ïiu ten tweedenmad tegen d\'ongeloovigen oor-
loghde,is in \'t beleg van Thunes van de befmet-
telijcke fieckte aengetaft , door welcke hy ver-
wonnen fijnde,na den onbefmetten hemel reyfde
in\'t jaer iz/o, nalatende een heerlijcke gedach-
tenis van een Vorfl boven al Godtvruchtigh,
Goedertieren,RechtveerdighjKuyfch, Kloeck-
moedigh j en de naem van Heyligh waerdigh,
met welcke hy oock in \'t jaer 1297 ? door Paus
Bonifacius d\'Achtfbe , is vereert en gecano-
. nifeert.

Philips de Derde verdiende den toenaem van
de Stoute, om dat hy , als een andere Mars, byna
gedurigh oorlogh voerde. Korts na fïjn kroo-
ning bracht hy het Rijck van Navarre onder de
gehoorfaemheyt van loanna , Gravinne van
Champagne, die het wettelijck toebehoorde:
daer na pooghde hy \'t Rijck van Arragon te
veroveren voor fijn foon Karei, met twee mach-
tige legers,- en dwong de fteden Perpignan, Pier-
relate , Gironne , en andere plaetfen verfloeg
d\'Arragonefen in een veltflagh , en foude oock
vorder fijn overwinningen vervolgt hebben ,
indien hem de doot, in \'t bloeyen van fijn jaren,
niet had doen verwekken , en in \'t jaer 1285 al
fijn hooge voornemens bepaelt. Hy liet na uyt
fijn eerfte huwelijck met ïlabella van Arragon,
Lodewijck,in fijn teedre jaren gefturven;Philips
fijn navolger^ Karei,Graef van Valois, uyt wiens
afkomft dertien Koningen van dit Rijck fijn
gefproten,- en Robert, oock overleden in fijn
jonckheyt : van Margarita van Brabant, fijn
tweede gemalin , had hy Lodewijck, Graef van
Evreux, van wekke de Graven van Evreux,oock
Koningen van Navarre, lijn afgekomenj en
twee dochters, Margarita, en Blanche.

brave gedaente van fijn liehaem, trouwde met
loanna, koningin van Navarre , erfdochter van
koning Henrick d\'Eerfte , wekke hem , behal-
ven dat Rijck, ten huwelijck bracht, de Graef-
fchappen van Champagne , Brie, en Bigorre :
oock voeghde hy by fijnen Staet de Graef-
fchappen Bourgondien, Angoulefme,la Marche,
en andere heerlijckheden. Hy vermeefterde
door de wapenen \'t Hertoghdom Guyenne , op
den Koning van Engelandt verbeurt verklaert
dwong d\'oproerige Vlamingen ^ en ftichte vele
kercken en Abdyen , nevens d\'Academie te Or-
leans. De gemelde koningin loanna baerde
hem vier fonen en drie dochters , Margarita,
Ifabella, en Blanche : men foude niet onge-
voeghlijck van defèn Monarch können feggen,
dat hy foo veel Koningen als fonen heeft ge-
hadt 5 want de drie outfte, Lodewijck , Philips,
en Karei, fijn hem alk in den konincklijcken
troon van dit Rijck gevolght; doch de jongfte,
als een bloeyende bloem, in fijn jonge jaren
door de Doot afgemaeyt, heeft de Kroon, die
hyop\'t aertrijck door fijn vroegh overlijden

moeft derven, in den hemel verworven. Eyn-
delijck heeft defen Vorft, na dat hy 29 jaren
dit Rijck had beftiert, en feer vermeerdert, in
\'t jaer 1314 fijnkven afgekyd.

X ï I. Lodewjck de Tiende, toegenaemt Butin, foon
van de vorige , volghde in \'t befit der beyde
Vranckr^ck.

Kroonen , Vranckrijck en Navarre tnaer hy
genoot die nauwlijcks twee jaren ; want hy ging
m \'t jaer 131Ó in d\'onfterflijckeyt ^ nalatende
van Margarita van Bourgondien , fijn eerfte ge-
malin , een dochter , loanna genaemt, die daer
na Koningin van Navarre wierd 5 en van de-
mentia van Flongaryen, lijn tweede bedgenoot,
een foon , Jan geheeten, die na fijn doot is
geboren.

lan d Eerfte wierd, foo haeft hy ter weerelt x i 11
quam , Koning van Vranckrijck en Navarre j
doch fijn teedre levens lamp is acht dagen daer
na uytgebluft : evenwel moet hy onder de Ko-
ningen getelt worden , al had liy \'t maer een
dagh geweeft 5 wantin Vranckrijck fterven de
Monarchen niet, om dat, lbo haeft hen den
adem uytgaet j op\'t felve oogenblick de naefte
mans-oirvan lijnen bloede hem volgt, en fijn
recht verkrijgt.

Philips de Vijfde, die men de Lange, om fijn hoo- x i V,
ge geltake, noemde, was oom van de laetfte
Koninglan, broeder van Lodewijck de Tien-
de , en tweede foon van Philips de Vierde. Hy
bracht de misnoeghde Princen en de Vlamin-
gen met fachte middelen tot haren plicht; en
verordende de Rekenkamer te Parijs. Sijn
houwelijck was met loanna van Bourgondien,
van welcke hy alleen dochters nalietwant fijn
foon Lodewijck overleed in fijn eerfte jeugt:
de dochters waren loanna, Margarita, ïlabella,
en Blanche die geeftelijck wierd in \'t kloofter te
Long-champ. Defen Koning eyndighde fijn
dagen in\'t jaer 1321.

Karei de Vierde, toegenaemt de Schoone als fijn x V*
vader Philips, volghde fijn broeder in \'t Rijck,
en nam mede, als lijn voorfaet had gedaen, den
tijtel van Navarre. Hy ftrafte ftrengelijck ver-
kheyde Princen en Heeren , overwonnen van
misdaet; dwong d\'Engelkhea tot vrede j bracht
de Graef van Vlaenderen tot fijn plicht j en was
van voornemen het Wefterkhe Rijck met
Vranckrijck te vereenigen , indien hem de
doot, op \'t befte fijner dagen , in \'t jaer 1328
\'t felve niet had verlundert. Sijn derde gemalin
loanna van Evreux was toen fwanger, en baerde
na fijn affterven een dochter Blanche genaemt.
Derhalven ging de Kroon, die tot aen de der-
tiende Koning t\'ekkens van vader op foon was
gekomen , en in de twee laetfte op d\'ooms , nu
over tot de neven , en de collaterale ofte dwars-
linie van Valois.

Philips de Sefle, gefègt Dan Valois, wierd in \'t jaer x V f^
1328 gekroont, in welck jaer hy d\'oproerige
Vlamingen by Calfel verfloegh: federt bracht
hy d\'Engelfchen tot vrede; verfekerde fijn Staet
na fijn vermogen , nam de Graefkhappea
Champagne en Brie tot fich, en gaf fijn nicht
loanna , koningin van Navarre, haer Rijck we-
der, en andere heerlijckheden, verder van Parijs
gelegen, in plaetk der voorgemelde landen. Hy
was van meening tegen d\'ongeloovigen met
twee machtige legers t\'oorlogen maer als by
verftont, dat de Koning van Engelandt naer
die gelegentheyt wachte, om fijn Rijck te be-
fpringen , was hy genootfaeckt dat voornemen
te verlaten, Oock waren defe twee Koningen

federt die tijdt byna gedurigh in oorlogh : foo Kroon gekomen , herwon hy \'t befte deel vaâ
dat daer na den grooten en voor Vranckrijck \'t gene lijn voorlaten verloren hadden, holp fijn
droevigen veltflagh van Crecy gebeurde ; de geallieerde vrienden, toomde de trots fijner on^
bloedighfte en fchadelijckfte voor dit Rijck, om derdanen en vyanden, deê fijn Rijck bloeyen en
dat\'er in de hiftorien geen weerga van de felve in rijckdom toenemen, vervulde de fchatkift
is te vinden.Op dit ongeval namen d\'Engelfchen ,met groote lommen geks, hoewel hy fijn vader
Galis, Poidiers, en andere fteden ; doch defe had moeten loften , Iware oorlogen voerde, en
fwarigheden wierden verfacht door \'t vermeer- groote legers had veribrght ; ftichte eenige
deren van den Staet met Dauphiné, Champlbr , kloofters, en bouwde fommige kafteelen. Hy
Briançonnois, Celàne, Vienne, Albon, Gra- trouwde lóanna van Bourbon waer van hy
fivaudan , Ambrunois,Rouirillon, Montpellier , twee fonen , en fes dochters kreeg j d\'outfte was
en verfcheyde andere landen en heerlijckheden. Karei, fijn navolger ; en Lodewijck , Hertogh
Hy trouwde d\'eerfte mael met loanna van Bour- van Orleans,oorfprong der konincklijcke telgen
gondien,, die hem vijf fonen en een dochter vanOrleans en Angoulelme,waer uyt deKonin-
baerde ; d\'outfte was lan fijn navolger ; Lode- gen Lodewijck de Twaeifde, en François d\'Eer-
wijck, Robert en lan fturven in hare jonckheyt,- ite fijn gefproten ; de dochters waren loanna ,
doch Philips de jongfte , Hertogh van Orleans, Bona , loanna de longfte, Maria en Ifabella ,
en Graef van Valois , heeft kinderen nagelaten, alle jong gefturven ; de lefte was Katharina.
Des Konings tweede gemalin was Blanche van Eyndelijck, na eenloffelijckeregeering van i<S
Navarre, die hem loanna ter weerelt bracht : jaren, heeft dele Vorft in\'t jaer 1380 dit tij dt-
eyndelijck , na een heerfchappy van iz jaren , üjcke met het eeuwige leven verwilTelt.
heeft hy in\'t jaer 1350 te Nogent Ie Roy de Karei de Sefle, die den toenaem heeft van de x i x.
laetfte fchult betaelt. Beminde, was 42 jaren Koning. In fijn tijdt is dit

X V ï I. ]an de Typeede, gcbYnaemt de Goede, outÜicfooü Rijck, (dat in de heerfchappy van fijn vader
van Philips de Sefte , had een regeering , op- d\'adem had herhaelt,) door de fchrickelijke be-
gehoopt van grooter ongelucken , droeviger roerten der Engelfchen en Bourgondiërs , welc-
voorvallen , en onruften dan de voorgaende : ke van de Koninginne , fijn gemalin, gevoedt,
want hy wierd felf, in \'t jaer 135^, van d\'Engel- en door de twiften van de Princen vanden bloe-
fchen in den Slagh van Poidiers gevangen , en de vermeerdert wierden , byna tot fijn uyterfte
in Engelant gevoert, daer hy vier jaren fat ; en verderf gekonien : want de Koning in \'t begin
wierd genootfaeckt, om fijn vryheyt weder te minderjarigh , en daer na in \'t verftant geraeckt
bekomen, een verdragh met den verwinnaer fijnde , rees eerft gefchil tuftchen fijn drie
te maken op feer nadeeligevoorwaerden: want oomen om het Regentfchap : ondertuifchen
hy moeft hem Poidou, Thouars, Belleville, kon Lodewijck , Hartogh van Orleans , niet
Saintonge , Agenois , Perigord , Limoufin , gedoogen dat men hem, dewijl hy des Konings
Quercy, Tarbe , Rouergue , Angoumois, Bi- broeder was, voorby ging ; en verweckte lbo
gorre, en Gavre , overgeven, en daerenboven veel haets tegen den Hertog van Bourgondien ,
een uytermaten groot rantlben oft losgelt van fijn oom,dat d\'Engelfchen daer door in Vranck-
drie miilioenen goude kroonen, en veertig Prin- rijck quamen, en Hertogh Jan van Bourgon-
cenen Heeren tot Oftagiers oft pantsmannen, dien hem jammerlijck liet ombrengen; doch
tot volbrenging van \'t verdrag,in hunne handen dele daet wierd fchrickelijck gewroken , in den
ftellen. Eenigen tijdt, na fijn komft uyt Enge- perlbon van den felven Hertogh Jan, die door \'t
landt, in Vranckrijck geweeft fijnde , keerde volck van den Dauphijn op een brug te Monfte-
hy weder naer Londen , om het verdragh te reau-faut-Yonne in\'t jaer 1419 is vermoort.Ge-
vervullen , d\'oftagiers te verlolïen , en de Ko- durende defe twiften kregen d\'Engelfchen , na
ning te bewegen , om tegen d\'ongeloovigen \'t winnen van den llagh t\'Azincourt, een groot
t\'oorlogen : doch aen \'t Engelfche hofwelende , ja\'t befte deel van Vranckrijck in hun gewelt.
wierd hy in \'t jaer 1364 door de doot in \'t leven Defe Koning , niet tegenftaende alle de gemel-
gebracht,fijn lichaem naer Vranckrijck gevoert, de beroerten, verwon d\'oproerige Vlamingen in
en te S. Denys begraven. Hy had by Bona van de ftagh by Rofebeke ; ftelde Genua onder fijn
Luxenburg vier lonen en vijf dochters; d\'out- gebiedt, met toeftaen van den Adel der felve
fte foon was Karei, fijn navolger j Lodewijck, ftadt; fond den Hertogh van Bourbon tot hulp
Hertogh van Anjou , en Koning van Sicilien en van de Caftilianen tegen de Portugefen ; verné-
Napels ,• Jan , Hertogh van Berry en Philips, derde den Hertogh van Gelder; en befchermde
Hertogh van Bourgondien , toegenaemt de de Florentiners. Hy trouwde Ilabella van Beye-
Stoute , Stamheer van de laetfte Hertogen van ren,die hem fes lonen en fes dochters ter weerelt
Bourgondien: de dochters waren Joanna, Ma- bracht; van de fonen fijn \'er vijf, te weten,
ria, Agnes, Ifabella, en Margarita. twee Kareis, Lodewijck, Jan en Philips, voor

XVIII. Karei de Vijfde, toegenaemt de Wyfe, om dat hy, hem overleden; de fefte, oock Karei geheeten,
door een befondere wijsheyt, fijn\'Rijck beve- was na hem Koning : de dochters waren IfabeU
ftighde tegen de felle ftormwinden van \'t onge- la, loanna , Maria, loanna de jonge, MicheU
vai,die het in de regeering der vorige Koningen Ie, en Katharina. Na foo veel ftormen en ba-
hadden doen fchudden. Terwijl fijn vader ge- ren van ongeval reyfde defe Koning, in \'t jaer
vangen fat, was hy Regent van \'t Rijck, en 1422, in de haven van een gedurige ruft, en
wederftont kloeckelijck het fchadelijck voorne- verworf d\'eer der begrafenilfe tc S. Denys.
men der Engelfchen en oproerigen. Tot de Karei de Sei>ende\\emoïï dmb^m^my^nOyer-

mmaer ] otn dat liy byna geheel Vranckrijck ters baerde : d\'outfte en jongfté fonen wareti
van d\'Engelfchen verlofte , door een byfondere Joachim en Françoys, die jong fturven,- de twee-
,gunft des hemels : want in \'t begin fijner heer- de was Karei,fijn navolger:fijne dochters wared
fchappy ftonden fijn faken feer flecht ; doch hy Louyfe, Anna, en loanna. Ais hy iz jaren had
behiel gedurigh fijn groote kloeckmoedigheyt, geheerfcht, en vier jaren tegen \'t gewelt van een
en quam alles te boven. loanna d\'Arc, daerna ongeneeffelijcke fieckte geworfteit, is hy ten
de Maeght van Orleans geheeten, quam tot fijn laetften in \'t jaer 1483 van de felve vermeeftert>
hulp, ontfette de ftadt Orleans, en verfloeg veie en in de kerck te Ciery , die hy gebouwt en rijc-
Engelfchen in verfcheyde gevechten. Ontrent kelijck befchoncken had, begraven,
defe tijdt verwon de Koning fijn vyanden by Karei d\'Achtfte , fijn eenigh foon , volghde X X I L
Patay, veroverde vele fteden ; en wierd daer na hem, die by fommige Schrijvers de bynamen
fonder bloetftorten in Parys gelaten, dat 18 ja- van de Kleyne, de Beleefde en Gejpraeckfame worden
ren in de macht van vreemden was geweeft. gegeven. Defe Vorft , in de kracht fijner jonge
Daer na won hy geheel Normandien,en Guyen- jaren, reyfde over d\'Alpen, om \'t Rijck van
ne, en in\'t kort, \'t gantfche Rijck , uytgefeyt Napels te winnen , \'t welck hy geluckelijck \\oU
Calis :hy voeghde aen fijn Kroon,\'tGraeffcliap bracht,- foo dat hy daer met groote pracht
Comminges, de heerlijckheden van Parthenay, ( gelijck hy onlangs te voren binnen Romen ge-
Secondigny, Beceleu, Coudray, Salebart, Vo- daen had) fijn intree dede, en niet lang daer na
vant, Mervant en andere in Poidou , Chaftel- gekroont wierd : doch dit geiuck duerde wey-
laillon, Mathefelon, Durerai, en de Graeffchap- nigh maenden , door d\'onftantvaftigheyt der
pen van Chiny en la Roche in Ardenne. By fijn Neapolitanen , welcke in minder dan drie jaren
gemahn Maria van Anjou had hy vier fonen , vijf Koningen liadden-OndertufTchen begeerde
en feven dochters : d\'outfte foon was Lodewijck, defe Koning weder naer Vranckrijck te reyfen ;
fijn navolger ; Philips en lacob fturven jong ; maer fijne vyanden poogden dat te verhinderen
en Karei, die eerft Hertogh van Berry, daer na met een machtigh leger,- doch hy wederftont
van Normandien , en eyndelijck van Guyenne hen kloeckmoedighlijck , en bevocht te For-
wierd : de dochters waren Radegonde, lolan- noue in Lombardien met weynigh volcks een
de , Katharina, loanna , Magdelena, en loan- heerlijcke verwinning : daer na ontfette hy fijn
na en Maria, tweelingen. Eyndelijck, na een ge- neef den Hertogh van Orleans , die van den
luckige heerfchappy van 39 jaren , is defe Vorft Hertogh van Milanen in Noare belegert was. In
in\'t jaer 14Ó1 ontflapen,en te S. Denys in d\'aer- Vranckrijck gekcert, deê hy \'t kafteel t\'Am-
de gefet, om t\'fijner tijdt t\'ontwaken. boife herbouwen ; en overleyde terwijl om een

Lodewijck iElfde heeft den bynaem van de tweede tocht naer Napels te doen,en fijn verlies
Toor/ck/i;^ niet t\'onrecht verkregen : want hy wift weder te winnen : maer dit voornemen wierd
doorfijngaeuw verftant het voornemen fijner hem door een droeve toeval belet ; want alshy
tegenftrevers t\'ontdecken en om te ftooten, en den fevenden April in \'t jaer 1498 in een galerye
hare aenflagen te vernietigen : hy was feer ge- ging, op \'t gemelde kafteel t\'Amboife, ftiet hy
heym in fijn berading , reclitvaerdigh en ftreng fijn hooft foo krachtigh , dat daer op terftont
in fijn oordeelen, het welck fommige van de een apoplexie oft beroertheyt volghde , die
grootfte Heeren gevoelt hebben : hy deê fich hem negen of tien uren daer na uyt de weerelt
verwonderen van alle de Mogentheden van Eu- nam , na dat hy 14 jaren en feven maenden het
ropa, ontfien van de vreemdelingen, en vree- Rijck had beftiert. Hy had Anna, Erf-Vorftin
fen van fijn onderdanen. Hy vereenighde weder van Bretagne, ( welck landt hy aen de Kroon
met de Kroon de landtfchappen van Bourgon^\'hechtte, ) getrouwt, en won by haer Karei
dien, door\'t overlijden van Karei de Stoute, Orland, Karei gefegt de jonge, François, en
haren laetften Hertogh fonder mannelijcke Anna, alle in hunne jeugt overleden : foo dat
erfgenamen : vermeerde fijn Rijck met de lant- hier door de ftam en telgen van Valois alle af-
fchappen van Anjou, du Maine, Provence en gehouwen warenen de Kroon aen de dwars-
Barrois, door \'t affterven van Renatus en Karei, linie van Orleans quara, welcke de naefte was
jconingen van Sicilien , welcker recht en preten- van den konincklijcken bloede,
fien hy verkreegh : by al\'t voorfeyde voeghde Lodemjck de l-^aelfde verdiende den bynaem xxIII.
hy de fteden Amboife, en Mont-Richard, de vmVaderDan\'tlPolck ; hywas te voren Hertogh
heerlijckheden , Montils by Tours, Montagu in van Orleans, en fwager van de vorige Koning,
Poidou, en andere. Hy was Richtèr en Scheyds- wiens fufter hy ten huwelijck had : na fijn kroo-
jnanoverde gefchillen tuffchen de Koningen ningfchreefhy fich Koning van Vranckrijck,
van Navarre, van Arragon, en van Kaftilien ; Sicilien , en Hierufalem. Hy breyde de palen
en Middelaer van de vrede tuffchen Romen en fijner heerfchappy wijdt uyt over d\'Alpen , en
Florencen, en Romen met Venetien. In\'t kort, kreeg de machtige fteden Milanen, Napelsen
hy verrichte veel meer met verftant en Hft, dan Genua, met d\'eylanden Corfica en Chio , on-
andere met geweldige oorlogen,- en heeft de der fijn gebiedt : verwon de Venetianen en Ge-
Koningen van dit Rijck ten top van mogent- nuefen in twee gedenckwaerdige veltflagen :
heyt verheven want hy baende hen de wegh oock wierd de flagh van Ravenna onder fijn ge^
tot een wijt uytgefpreydt ja onbepaelt gefagh. luckige beftiering door de Françoyfèn gewon-
Hy ftichtte een kloofter van Mindrebroeders te nen. Hy fond een machtige fcheeps-vloot tegen
-Parijs, ter begeerte van fijn gemalin Charlotte dcTurcken, onder\'t beleyt van de Heer van
van Savoyen > die hem drie fonen en drie doch- Ravefteyn. Sijn tweede huwelijck was met de

Koningintie weduwe van fijn voorfaet, Anna
van Bretagne , by welcke hy twee fonen had ,
die voor hem fturven ; en twee dochters die hy
naliet, d\'outfte was Claudia, gemalin van fijn
navolger, en d\'andere Renata , die in huwelijck
trat met Hercules d\'Efte, Hertogh van Ferrare :
fijn derde trouwverbont was met Maria, doch-
ter van Henrick de Sevende, Koning van Enge-
landt : korts na dit huwelijck , als hy byna 17 ja-
ren dit Rijck had beftiert en befchermt,en fijne
Princen, fijnen Adel en fijn volck , met een va-
derlijcke genegentheyt bemint, ging hy den
eerften dagh des jaers i J15 , ontrent 53 jaren
out fijnde, d\'algemeene wegh der fterffelijcken.

Françoys d\'^Eerßc, die men de Groote, oock de Va-
der der scetenfchappen toenaemde, was toen d\'eerfte
Prins van den bloede, gefproten uyt het ftam-
huys van Orleans , doch uyt den telgh, die An-
goulefme , en van fommige oock Valois, wort
geheeten : want hy was d\'eenige foon van Karei,
Graef van Angoulefme en wierd door fijn
voorfaet gemaeckt tot Hertogh van Valois,
(\'t welck miftchien oorfaeck heeft geweeft van
de gemelde benamingen) en fijn fchoonfoon ,
nademael hy hem fijn outfte dochter Claudia
ten huwelijck gaf Defè Vorft met helden-
deughden rijckelijck befchoncken , won de ge-
denckwaerdige flagh by Marignan tegen de
Switfers; herwon het Hertoghdom van Milanen,
dat Lodewijck Sforce toen befat, en verfchey-
den andere plaetfen : doch het verUes van den
beroemden flagh van Pavien in \'t jaer i ji J , in
welcke hy gevangen wierd, belette en ftutte den
loop van fijne overwinningen , die aireede fijne
vyanden met fchrick en verwonderinge vervult
hadden. Hy is eyndelijckontflagen,doch op feer
harde voorwaerden, en een overgroot losgelt :
daer na had hy fware en bittere oorlogen tegen
Keyfer Karei, die lang duerden, en defè twee
machtige Princen hunne krachten op eickander
deden fpillen. Verfcheyde blijcken der heer-
lijckheyt van defen Koning fijn noch overigh
in de kafteelen van Fontainebleau , S. Germain
in Laye , Chambor , Bologne oft Madrid , Fo-
lembray, en Viiliers-Cotterets , die hy gebouwt
of vernieut heeft. Hy was een groot beminnaer
der konften en wetenfchappen, had de geleerde
lieden in hooge achting,en verplichte hen door
weldaden. Tweemael is defen Vorft in \'t hu-
yelijck verfaemt fijn eerfte gemalin was Clau-
dia, dochter van fijn voorfaet, als gefèytis, de
welcke hem drie fonen en vier dochters ter
weerelt bracht ; hoewel fy op haer overlijden
maer 25 jaren out was ; d\'outfte foon Françoys
wierd vergeven , negentien jaren out fijnde
Henrick wierd fijn navolger | Karei, de derde
foon, was Hertogh van Orleans, en andere lan-
den , die oock voor fijn vader fturf : fijne doch-
ters waren, Louyfè, Charlotte, Magdalena., en
Margarita. Sijn tweede gemalin was Eieonora
van boftenrijck, fiifter van Keyfèr Karei. Daer
na heeft defe lofwaerde Vorft, als hy 32 jaren
Koning was geweeft , in \'t jaer i J47 dit leven
met een ander verwiiÏelt.

Henrick de Typeede volghde fijn vader in de re-
geeiing; en toonde fijn wapenen in Italien, tot

hülpe van Odaviaen Farnefè, die hy tegen Paus
Julius de Derde befchermde : fond oock byftant
aen de Duytfche Vorften en als hy in Lotha^
ringen quam , om verder te reyfèn , veroverde
hy Mets , Toul en Verdun , welcke de Key-
fer namaels , door een vredeverdragh , afftont*
Daer na won hy feer vele fteden in Piémont ; en
in Nederlandt, die van Marienburgh, Dinant,
en Bouvines.Te Renty verwon \'t Konincklijcke
leger het Keyferlijcke, waer op een treves van
vijf jaren volghde. Ondertufïchen gaf Keyfèr
Karei fijn foon Philips fijne heerfchappyen
over , om hem tegen de voorfpoet van defèn
Koning te ftellen, welcke onlangs daer na de
Paus befchermde tegen de macht der Keyfèr-
fchen en Spaenfchen ,• doch de treves daer
door gebroken fijnde , wierd de zon der vorige
voorfpoet vry verduyftert door \'t verlies van
twee veltflagen , te weten , van S. Quintijn, en
van Grevelingen : maer defen Vorft befweeck
niet, en verdreef die nevelen van ongeval door
\'t kloeckmoedigh veroveren van Calis, Guines ,
Hames, Oye, en al \'t gene d\'Engelfchen, federt
twee hondert jaren, daer hadden befèten, en al-
leen overigh was van alle hare conqueften in
Vranckrijck. Daer op volghde \'t veroveren van
Theonville in Lutfenburg , dat de Spaenfchen
verloren 5 en een nieuwe vrede tuflchen defe
machtige Monarchen, waer in befloten wierd
dat de Koning van Vranckrijck fijn outfte
dochter Ifabella aen de Köninck van Spanjen
ten huwelijck foude geven , welcke daerom
Princes van de vrede wierd geheeten : dit wierd
beyde volbracht, tot heyl van Chriftenrijck ,
met een befonder ongeval voor Vranckrijck :
want als defe Koning de feeft van fijn dochter
vierde , wilde hy mede om prijs loopen , waer
in hy gequetft wierd van een fphnter eener lan-
cie die door den helm in fijn oogh fprong, waer
van hy groote pij ne leed, en tien dagen daer na,
in \'t jaer i 5 59, den geeft gaf Sijn gemalin was
Katharina de Medicis, die hem vijtfonen, en
fbo veel dochters baerde : drie van fijne fonen
fijn hem na eickander in de regeering gevolgt,
van welcke wy terftont meer füllen fpreken j de
tweede was Lodewijck, die niet lang leefde,- van
de jongfte Françoys, Hertogh van Anjou, en
Alançon, en daer na oock van Brabant, die
voor fijn broeder Henrick fturf : de dochters
waren Ifabella d\'outfte, boven gemelt, Claudia,
Margarita, Vidoria en loanna, tweelingen.

François de Tyoeede, outfte foon van Henrick de X X V l.
Tweede, wierd in September van \'tjaerijjp
gekroont, en regeerde niet meer dan een jaer
en vier maenden. Hy trouwde Maria Stuart,
dochter van Jacob de Vijfde , koning van
Schotlant, namaels in Engelandt onthooft. In
\'t laetft van\'t jaer i jóo wierd defè jonge bloem,
terwijl hy noch bloeyde, door de fèyflèn van de
doot afgemaey t.

Karei de Negende volghde fijn broeder, die^XVlfc
geen kinderen nagelaten had, maer tien jaren
out fijnde. In fijn tijdt begon het vuur van in-
lantfche twiften op \'t hevighfte te branden tot
openbare oorlogen, die te feller waren, om dat^
iè om de Godtsdienft ge voert wierden. De Ko-
ning

ning won verfcheyde flagen en ge vechten,maer
alle winft is verlies in burgerlijcke gelchilien ,
daer de Vorfi: tegen\'c volck , en d\'onderdanen
tegen haren Koning gekant ftaen, en eickander
trachten te verderven : dies maeckte men vre-
de, en de Koning gaffïjn volck, die van andere
dan de Roomfche gefintheyt waren,vryheyt van
gewiffe. Hy verfaemde in d echt met Elilabeth
van Ooftenrijck , dochter van Keyfer Maximi-
liaen de Tweede, die hem een dochter baerde,
Maria-Elifabet genaemt, welcke in hare eerfte
jaren fturf Als defe Vorft 24 jaren geleeft,en 13
geheerfcht had, is hy in\'t lefte van Bloeymaent
ï 574 door de doot verdort, om in \'t graf, terwijl
fijn Rijck vol twift en onruft was, vredelijck te
ruften.

XXVIII. Henrick de Berde fat op den konincklijcken
troon van Polen, als hy fijn broeders doot fon-
der manlijck erfgenaem na te laten,en fijn recht
tot de Kroon van Vranckrijck, verftont : het
wijtuytgelpreyd gerucht van fijne dapperheyt,
in de veltftagen van larnac en Montcontour be-
toont, had de Staten van Polen opgeweckt, om
hem tot haren Koning te kiefenen te verhef-
fen. Dochhy was genootfaeckt dat Rijck te
verlaten, om \'t befit van Vranckrijck te verkrij-
gen ^ van \'t welck hy in \'tjaer 157J tot Koning
wierd gekroont. Onder defen Monarch is dit
Rijck meer dan te voren van vreeftelijcke ftor-
men befprongen, gelijck een fchip dat met fwa-
re en tegenftrijdige winden worftelt : want het
wierdt van fadien, liguen of verbonden, en par-
tyfchappen vervult: van drie gedeeltheden hiel
men de konincklijcke voor de fwackfte , doch
rechtvaerdighfte. De Koning pooghde al fijn
onderdanen gelijckelijck t\'omhelfen en te ver-
eenigen; maer hy wierd gewaer dat de gun ft en
ontfagh van fijn volck in haet en oproerigheyt
was verandert; en,dat hem meeft druckte, eeni-
ge van fijn naefte bloetverwanten en Grooten
van fijn Rijck waren, met gantfche landen en
fteden, tegen hem ingefpannenfoo dat hy
eyndelijck Parijs verliet, en daer na belegerde ,
voor \'t welck hy, te S. Gloud fijnde, den eerften
Augufti IJ89 feer jammerlijck door een ver-
vloeckt menfch wierd vermoort : want met een
mes in de buyck gefteken fijnde, overleed hy in
de volgende morgenftont, fonder kinderen na te
laten van fijn gemalin Louyfe van Lotharingen,
na dathy 15 jaren dit Rijck had beftiert, en
39geleeft. In defen Vorfl eyndighde deftam
van Valois, Orleans , of Angoulelme, van Phi-
lips de Derde, outfte foon van S.Lodewijck,
afgekomen. Ondertuftchen waren d\'andere tel-
gen 3 als van Anjou, Bourgondien , Alen^on en
Evreux, die nader waren dan die van Bourbon ,
oock alle verftorven : foo dat het Rijck, fonder
eenigh tegenfpreken, aen \'t gemelde Huys van
Bourbon-Vendofme quam, gefproten uyt Ro-
bert , Graef van Clermont, en Heer van Bour-
bon, vijfde foon van de felve S. Lodewijck.

XXIX. Henrick de Vierde, toegenaemt de Groote, Koning
van Navarre door \'t affterven van fijn vader
Anthony van Bourbon, en fijn moeder loanna
d\'Albret, wierd oock Koning van Vranckrijck,
ais eerfte en naefte Prins van den Konincklijc-

ken bloede, hoéwei hy fijn vöorfaet mäer in deil
een-en-twintighften graet beftont. Defèn Vorft
achte het niet genoegh te wefen, dat hy uyt fbo
een overdoorluchtigh geflacht (\'t welck mif^
fehlen in de weerek geen weerga heeft ) gefjuo-
ten was, \'c en waer dat hy \'t felve vercierde met
fijne deughden en heldendaden , waer door
fijn naem in den tempel van d\'onftérflijckheyt
akijdc fal ten toon blijven. In der daet, fijn le-
ven vol treflelijcke werckingen, en geholpen
door een befbndere gunft van d\'Opper-Mo-
narch over alle koningen, is als een gefchakelde
keten van heerlijcke daden en verwinningen :
wanthy alles wat hem tegenftont niet alleen
kloeckmoedelijck verwon , maer heeft oock
het van een verfcheurde Rijck vereenight, fijne
wonden genefèn, voor fijn ondergang bewaert |
tegen alle in-en uyt-lantfche machten be-
fchermt, van de vreemdelingen verloft, en lof-
felijck vermeerdert. Sommige gelijcken hem
by Cyrus, en by den Grooten Alexander,- ande-
re by de Keyferen Julius Cefar, Auguftus, Con-
ftantijn, Karei de Groote, Otto d\'Eerlfe , en
Henrick de Vierde , Vorften die door haer
loffelijcke wapendaden de bynaem van de
Groote , als delen Koninck , verdient hebben.
De laetftgenoemde defer Monarchen was in 6t
felle gevechten maer delen Franfchen Hercu-
les, waerdigh de heerfchappy der gantfche wee-
relt , was tegenwoordigh in fêven vermaerde
veltflagen, iij gevechten , 200 belegeringen ,
en innemen van plaetfen, het meefte deel in fijn
byfijn uytgevoert. In tijden van vrede fagh
men hem landen en fteden met goede wetten
verlbrgen, de wanordre weeren, de wetenfchap-
pen, konften en hantwercken vorderen, fijne
havenen met galeyen , en de wapenhuyfen met
allerley voorraet voorfien, fijne plaetlen ver-
fterckcn, fijn kafteelen en paleylen van de Lou-
vre en de Tuilleries te Parijs, van Fontaine-
blaeu , S. Germain in Laye, te Blois, Verneuil,
en Monceaux, herbouwen en vercieren. Hy
vereenighde en hechtte aen de Kroon het Prins-
dom van Bearn, en Domefan -, de Hertoghdom-
men Vendofme , Beaumont, en Albret -, dé
Graefichappen Roiiergue , Foix , Bigorre, Ar-
magnac , Marie, en Perigord j de onder-graef-
fchappen van Tartas, Limoges, en andere,
behalven \'t Graeffchap Brelfe , en aengehoorige
landen. Sijn eerfte gemalin was Margarita van
Vranckrijck, dochter van Henrick de Tweede ;
doch dit huwelijck was niet geluckigh, en wierd
niet gefegent met eenige lijfsvrucht -, lbo dat
het, door \'t gefagh van den Roomfchen Stoel,
met vrywilligh toeftaen der beyde partyen
wierd vernietight : toen nam de Koning tot fijn
tweede bedgenoot Maria de Medicis, dochter
van François, Groot-Hertogh van Toldanen,
en van Joanna van Ooftenrijck^ dochter, lufter^
moeye en nicht van foo veel Keyferen. Uyt dit
huwelijck fijn geboren drie fonen , Lodewijck
de Dertiende, fijn navolger; N. van Vranck-
rijck , die niet meer dan vier jaren leefde ; Ga-
fton-Ioan-Baptift van Vranckrijck,Hertogh vaii
Orleans,Chartres,en Valois,Graef van Blois,&c,
in \'t jaer 1660 overleden ; en drie dochters , Eli^

J&betlis koningin van Spanje 3 Cbriftine, Herto- genftrevers aen die fïjden benaeut wierden., en
gin van Savoyen , onlang,s op \'t eynde van \'t jaer genootfaeckt waren de goedertierentheyt van
166^ gefturven ; en Henriette Maria, koningin haren Koning, nevens éen vrede, te verfoecken,
van Groot-Britannien. Als defè Koningin volle welcke fy verkregen. D\'inlantfche twiften be-
voorfpoet en heerlijckheyt bloeyde , 57 jaren vredight fijnde,begon delen Vorft d\'uytlantfche
geleeft, en Vranckrijck byna 21, en Navarre tebefbrgen; want hy fond fijne bontgenoten
38 jaren had beftiert, ishy, in\'t midden der hulpe , en deê fijne wapenen in Italien vreelèn ;
fijnen, en in fijn karos, van een boos menfch, of foo dat Valteline in vryheyt wierd geftelt. De
liever een gedrocht, van \'t helfche vuur aen- Heer van Soubife, die in\'t jaer lóxj op Biavet
gefteken, door de gruwelijckfte vadermoort, en de fchepen van fijne Majefteyt toeleyde ,
den 14 Mey 161 o van \'t leven berooft, dat hy wierd geflagen , en d\'eylanden Ré en Oleron in-
loo menighmael, ten beften van fijn Rijck, in genomen. Als d\'Engelfchen in \'t jaer 1617 \'t fèl-
gevaer had geftelt. Sijn lichaem wierd te S. De- ve eylandt Ré meenden te vermeefteren , wier-
nys in d\'aerde gefet : en fijn doot wierd , door den fy foo kloeckelijck afgeflagen , datlè vruch-
\'t befluy t van den Raet, met defe benaming ver- teloos na hun lant moeften keeren. Toen nam
kondight: Henrick de Groote, /onder ypecrga in groot- de Koning voor de ftadt Rochel te dwingen,het
moedigheyt en genade. welck hy, door een Iware en vermaerde belege-

x x x. Lodeyptjck de Dertiende, vereert met den by- ring, volbracht: in voegen dat hy daer als over-
naem de Rechtyaerdige, outfte loon van den Groo- winnaer den eerften November, 1628 , fijn in-
ten Henrick, is te Fontaineblaeu den 27 Se- komft dede. Dit gduck wierd gevolgt van twee
ptember 1601 geboren, wanneer de Fran^oi- andere in Italien, te weten, \'t innemen van
fen, in de fchaduw van palmen en laurieren, een Sufa , en \'t ontfetten van Cafal; en dus gaf fijn
aengename vrede genoten. Nae \'t droevigh af- Majefteyt, door een verdragh te Sufa gefloten,
ftervenvan fijn vader wierd hy , maer negen de vrede en ruft aen Italien:daer na fond hyfïjn
jaren out fijnde , den 18 Odober ï6io ge- leger in Languedoc, ftelde Sevenes in fijn ver-
kroont , en den tweeden der felve maent, in het mogen, en nam d\'Onroomfchen alle de fteden
jaer I <514, majeur, of mondigh, dat is, bequaem af, die fy in dit geweft befaten. In \'t jaer 1630
om te regeeren , verklaert. Daer na ging hy in vermeefterde hy byna geheel Savoyen , en
Guyenne , om fijn huwelijck te voltrecken met een gedeelte van Piemont, daer hy twee ftrij-
Anna , Infante van Spanje, oudtfte dochter van den won:welcken oorlogh met een nieuw vrede-
den Catholijcken Koning Philips de Derde , de verdragh wierd befloten, en de ruft van Italien
welcke op de grenfen van Spanje wierd ontfan- herftelt. In\'t jaer 1632 wendde defe Koning
gen door den Hartogh van Guyfe , uyt de naem fijne wapenen naer Duytflant, kreeg de fterckc
van fijn Maieftevt; en ter felver tijdt Elilabeth plaetfen Hermenfteyn en Philipsburg in banden;
van Vranckrijck, fufter van de Koning, en en onlangs daer na verlcheyde fteden in Elfas,
bruyt van de koning Philips de Vierde , aen en onder anderen Colmar , Hagenau, Saverne,
fijne Ambaftadeurs overgegeven. Als de nieuwe Manheym , Schletftad ; en in de Hartoghdom-
Koningin te Bourdeaux gekomen was , vol- men Lotharingen en Bar won hy la Mothe,
bracht men aldaer de folemniteyten en lègenin- Pont a MouiTon , Vic, Mojenvic , Marfal, en
gen van dit huwelijck. Sijn gantfche regeering Clermont in Argonne ; de ftercke hooftfïadt
was een klaer bewijs, dat alle fijne vyanden , die Nancy, Liverdun , en anderen, volghden op
in en buyten\'t Rijck de wapenen tegen hem die voorgang. In\'t jaer 1(^33 Aftelde defè Ko-
aengenomen hebben, alleen dienden om fijne ning een nieu Parlaments-hof in de ftadt Mets,
overwinningen te vermeerderen ; en dat al hun lèdert te Toul verplaetft. Twee jaren daer na
quade raetflagen en wederftrevingen tegen fij- wierd den oorlogh tegen den Catholijcken Ko-
nen gefalfden perfoon en wettelijcke macht\', ning aengevangen, waer toe defen Monarch vijf
niets uytwerckten, dandeftralen fijner glorie legers naer verfcheyde geweften fond, dievele
en heerlijckheyt te wijder te verfpreyden,en die fteden innamen, foo in de Palts, als eenige in Pi-
al de werelt te toonen: want in de jaren 1616 en cardien, door de Spaenfchen te voren vermee-
1619 refen eenige beroerten, doch defe Koning ftert : een der legers verfloegh de Keyfèrlijckc
blufte dat opgaende vuur tijdelijck, met een troepen in een veltflagh by Rhijnfeld, in welc-
groote kloeckmoedigheyt, waer op een vrede ke de Generaels Savclly en lan de Weert gevan-
tulfchen de Grooten, ten beften van \'t gantfche gen,cn in Vranckrijck gebracht wierden: voorts
Rijck, volghde. Hy hechtte de Landen van Na- wonnen de Fran^oylen noch eenige fteden in
yarre en Bearn aen fijn Rijck: daer na deê hy de Elfas en in Swaben, infonderheyt de ftercke
dampen van een machtigh verbont, dat men te- ftadt Brifach op den Rhijn, hooftftadt van Bris-
genhem opgerecht had, verdwijnen j en ver- gou : daer na verftroyden fy d\'Ooftenrijckfche
overde de fteden Saumur, Poidiers, Sancerre, macht, en veroverden Hermenfteyn, Neuftad,
Jargeau , Vitré , Pontorfon, S. Jan Angely (van Landau, Creutzenach, en Coblens: in Italien
\'t welck hy de muren deê afwerpen, tot ftraf van dwongen fy denMarquis de Leganes\'t beleg van
hun misdaet,} Pons,Chaftillon,S. Foy, Bergerac, Cafal op te breken , en kregen de ftadt Turin.
Clerac, Monheur, Royan , Montpellier , en Ontrent de felve tijdt, te weten , in\'t jaer ló^^f;
vele andere plaetfen in Guyenne, Opper-Lan- veroverde de Prins van Condé eenige fteden, en
guedoc, Poidou , en andere Provintien. Ter onder andere Salfe in\'t Graeffchap Rouffillon:
felver tijdt bevocht fijne fcheeps-vloot een \'t felve jaer wierd Hefdin in Artois, en in\'t vol-
groote verwinning voor Rochel : foo dat de te^ gende Atrecht, een ftercke ende hooftftadtvaa

de gemelde Provintie , met de fleden Arien, Marefchal de Villeroy geftelt, die forge droetr^
Bapaume, en la Baflee, ingenomen. Het famen- om bét alle oeffeningen, die een groot Monarch
Ijpannen van eenige Franlche Heeren wierd ver- betamelijck en noodigh lijn, te laten leeren,
broken, en verdween door \'t gevecht by Sedan , Door \'t overlijden van lijn vader, is defen Prins^
met verlies van hun Hooft. Den Marefchal Gue- noch geen vijfjaren out lijnde , Koning gewor-
briant verfloegh de Keylèrfchen by Kempen,in den , en begon fbo haeft te winnen als te regee-
welck gevecht Lam.boy hunnen Generael wierd ren; want onlangs daer na heeft den Hertogh
gevangen. Alle de verhaelde overwinningen van Anguyen, (nu Prince van Condé) op den lo
fchenen niet genoegh voor defèn grooten Mo- Augufti 1Ó43 5 ^^^ vermaerde flagh van Rocroy
narch, wiens geluck fijne dapperheyt evenaer- gewonnen , waer op volghde \'t innemen Vari
de, en byna geduerigh vergefèlfchapte: hy font Thionville , Virton , Circ, en \\ kafteel Aime-
fijn hulp aen die van Catalonien , vermeefterde ry. Rotweil wierd verovert door den Marefchal
de fteden en kafteelen Coliovr«, ArgiUieres, Gucbriant, die daer \'t leven liet; doch defe
S. Elmo, en andere Sterckten ; wendde fijne plaets is\'t felve jaer weder verloren. In\'t jaer
wapenen naer Perpignan , hooftftadt en bol- 1644 vermeefterde de Hertogh van Orleans^
werck voor Spanje in\'t Graeffchap Rouifillon, oom fijner Majefteyt , de ftadt Grevelingen.
dat mede voor den verwinnaer moeft buygen. Den gemelden Hertogh van Anguyen , die het
In \'t kort, het fcheen dat \'er niets onwinnelijck leger in Duytslandt gebood, maeckte fich mee-
was voor defen heerlijcken Koning. Doch alle fter van Spiers, Philipsburg, Worms, en Ments.
de gemelde voorfpoedigheden wierden nu en Doch alle defè voorfpoet verduyfterde.een wey-
dan getempert door eenigh verlies van volck en nigh door \'t verlaten der belegering van Tarra-
plaetfèn, omtetoonen, dat het lot derwape- gone , \'t verlies van Lerida , en van Fryburgh
nen veranderlijck is, gelijck alle andere weerelt- in Brisgau , \'t welck de Beyerfche innamen j
fche faken. Maer een edel en ftantvaftigh ge- maer wierden onlangs daer na door den Her-
moet wapent fich tegen de ftagen van \'t onge- togh van Anguyen geflagen, In \'t volgende jaer
val: want het Konincklijcke Huys had nu meer 164 j hebben de legers van fijn Majefteyt de fte-
dan twintigh jaren verlangt na een Dauphijn ; den Rofés in Catalogne, Balaguyer, en Ia Mot-
en fich van langer hant gewent om dat leet ge- te in Lotharingen verovert : gelijck oock Mar-
duldigh te dragen. Eyndelijck heeft fich de dijck, Linck, Bourborg, Armentiers en Mee-
gunft des hemels over\'t felve uytgefpreyt, foo nen, door fijn Konincklijcke Hooghey t. On-
dat hare Majefteyt de Koningin fwanger wierd, dertuflchen won den hooghgemelden Hertogh
en een jonge Koning baerde, die wy nu met van Anguyen den gedenckwaerdigen flagh van
feer groot geluck den fcepter defer Monarchie Nortlingen. In\'t jaer 1646 fijn Lanoy , Cort-
fien fwaeyen : defen fegen wierd twee jaren daer rijck, Veurne , en Duynkercken in Vlaenderen,
na, te weten den 21 September, 1^40, met nevens Piombino en Portolongone in Italien ^
een nieuwe vermeerdert, welcke was de geboor- ingenomen, \'t Jaer 1648 was geluckigh door dé
te van Philips, Soon van Vranckrijck, nu Her- vrede die met de Keyfèr en geheel Duytflandt
togh van Orleans , Anjou 8cc. en in d\'Echt ver- wierd gefloten; en het t\'onderbrengen van Tor-
faemt met de doorluchtige Princes Anna van tofain Catalogne, Yperenin Vlaenderen, door
Groot-Britannien , jongfte dochter van Koning de Prins van Condé, die oock den ftrijt by Lens
Karei d\'Eerfte. Twee jaren daer na kreeg de- won, in welcke de Generael Beeck, die \'t Spaen-
fen grooten Vorft een quynende fieckte , het fche leger gebood , is gevangen, en kort daer
welck hem beweeghde ordre in fijnen Staet te na van fijn wonden gefturven. Op \'t eynde van
ftellen, en de Koningin tot Regente, en fijnen \'t felve jaer begonnen vele misnoeghden fieh
broeder, den Hertogh van Orleans , en andere t\'openbaren tegen \'t groot gefagh van deö Car-
Grooten des Rijcks, tot hare Raden te ordine- dinael Mazarini, \'t welck foo eeii groote onor-
ren , om haer d^en laft der heerfchappye te hel- dre in den Staet bracht, dat alle de conqueften
pen verlichten : en als hy nu volle 33 jaren dit en overwinningen , die men hadde können
Rijck had beftiert, heeft hy te S. Germain in doen, belet wierden, ten grooten nadeel van
Laye op den 14 Mey (de felve dagh dat fijn va- \'t Rijck, tot in \'t jaer als fijn Majefteyt

der fijn heerlijckleven eyndighde) 1643, fijnde den fevenden van Junius ofte Somermaenttc
Hemelvaerts-dagh ^ de fchült der nature be- Rheyms, met een feer heerlijcken toeftel etj
taelt: fijn lichaem is in de kerck te S. Denys groote pracht, is gekroont, om de plichten van
( dat heerlijck Maufoleum ofte begraefplaétfe vreefe, eerbiedigheyt en ontfagh fbo veel te die-
van fbo veel Koningen) ter aerde beftelt ^ om per in de herten der onderdanen te drucken,
een vrolijcke opftanding te verwachten. Hier op quamen in \'t jaer 16y j de plaetfen Cap

Lode^^ck de Veertiende, oock Dieudonné, dat is, de Tiers, Chäftillon, en Saulfbne in \'t vermogei*
van Godt gegeven , toegenaemt, (om dat hy des Konings; gelijck oock in de volgende jaren
buyten hope , na een onvruchtbaerheyt tan 22 eenige fteden in Henegou\\*ren en andere Pro-
jaren , is geboren,) quam ter weerelt op den vintien , hier te lang te verhalen,
vijfden September iÓ38,eeri dagh, die Vranck- Na fbo veel ftormen en bloedige plas-rege^
rijck foodanigh een blyfchap gaf, dat het geen nen des öorloghs ^ wierd dén grootften Monar-
woorden genoegh kon vinden, om die uyt te cheh van Chriftenrijck van den hemel inge-
drucken , en den Öpperften Koning voor defeö geven, dat fy hunrie gemoederen ncyghden tot
haren Vorft te dancken. Tot Gouverneur en heylfamer raetflagen , op dat eenmaêl de zort
^f^rger van dit Konincklijcke kint wierd den der vrede \'t meerderdeel van Europa mochte

befcliijnen , vercjtiicken en verwannen : dies
hebben dc twee grootfte Minifters ofte Staet-
bedienaers der beyde Koningen van Vranck-
rijck en Spanje , den Cardinael Mazarini en
Don Louys de Haro, met laft en bevel van hare
Majefteyten gefterckt, een vredeverdrach en
huwelijcks-verbont getroffen , \'t welck den 15
Februarii 1660 te Parijs afgekondight wierd , en
van de beyde Koningen den feften lunii in \'tlel-
ve jaer belvvoren, na dat drie dagen te voren de
folemnifatie ofte plechtelijckheyt der Echtelijc-
ke verbintenifte van den Aller-Chriftelijckften
Koning met de doorluchtighfte Princes Maria
Terefa, dochter van den Catholijcken Koning
Philips de Vierde , was volbracht; van dit over-
heerlijck Paer, uyt de twee aenfienlijckfte en
hooghftverheven geflachten gefproten, is den
eerften November 1661 een jongen Vorft ge-
boren , Louys Toufïaints genaemt , die wy
wenfchen , dat tot heyl van Vranckrijck opwaf-
fe; enden 18 November, i66z , een jonge
Princes, AnnaElifabethgeheeten, doch defe

eerft ondoke bloem is den ^ö Dèceïnber daer
na , als zy maer 41 dagen geieeft had , door de
doot afgemaeyt, en in \'t graf geleght. In dit
felve jaer heeft delen Monarch fijn Rijck ver-
meerdert met het Hertoghdom Lotharingen^
\'t welck Hertogh Karei hem vrywilligh , op fe-
kere voorwaerden, heeft overgegeven. Onder-
tuflchen bloeyt dit Koninckrijck in volle vrede ,
en defe Koning fiet fich foo gefegent, dat alle
Chrifte Mogentheden hem met verwondering
befchouwen , eeren , ontfien , en beminnen :
en heeft noch onlangs , in dit jaer 1664, eenige
misverftanden,tuffchen hem en den Roomfchen
Stoel ontftaen, loffelijck ter nedergeleyt en be-
vredight. Hier is dan niets overigh,dan de God-
delijcke goedertierentheyt te bidden , dat fijne
Majefteyt defen Vorft langgefbnt, en in vrede
en voorfpoet fpare, tot heyl der gantfche Chri-
fte weerelt, tot fegen van fljn Rijck, Huys en "
Voick, en tot gedurigen welftant fijner Bontge-
noten.

d\'alleroudtfte havenen
van Europe } \'t light
twee mijlen van de
lladt van Ardres : dele
feer ftercke ftadt is ge-
legen aen de zee, ge-
fterckt met een feer
machtigh kafteel, en
voorfien van allerley
miu oorlogsgereetfchap. Sy werd ten Ooften beflo-
ten van \'t Graeffchap van öye 5 tén Wellen van
de haven van Nivelle ten Zuyden van de ma-
rafTchen Hames en endelijck ten Noorden vaa
de fterckte van Richeban. Sy heeft noch eenige
andere vaftigheden in dé moeraffchen uytge-
ftreckt liggende, te weten ^ Brule, Fore-Rouge,
Baßard, lEsdu e, door welcke ly afgefcheyden
werdt van Artois.

Defe landftreke wort in de Commeiitarien van
Julius Cefar^en in andere oude Roomlche Hifto-
rien byfbnderlijek geprefen onder den name
van Poms IcciL Dele plaetfè heeft Cefar felve
den weg gebaent,door wekken hy over zee eene
nieuwe wereldt oplpeurde, en Landtfchappen
door den Oceaen van een gereten t\'famenhech-
tede 5 de felve onderwerpende fijnen gebiede.
De ftadt Calis is recht tegenover Doeveren,
maer feven mijlen van\'tfelve gelegen, flilcks
datmen met eenen goeden voorwindt in drie
uuren tijdts derwaerts kan overlchepen. Sy
wordt gerekent onder de voornaemfte fleutelen
des Rijcks, heeft eene driehoeckige geftake, en
proncktmet fehoone en vaftgeboude huyfen.
Maer \'t gene haere grootheydt voornaemlijck
vertoont, is dit, datfe t\'allen tijden geweeft is
* de befittinge der aller-êdelfte Stadvooghden ,
aen welcke j(y , gelijck als aen de getrouwfte en
machtighfte opgedraegen fijnde geweeft, oock
van de felve eenen leer grooten luyfter heeft
ontfangen.

Hare inwoonderen fijn grootmoedigh, op-
recht en van eene fonderlinge trouwe tot hun
Vaderlandt : want alhoewelfê nae de victorie
van CrelTy, fieh den wille van Eduard Koning
van Engelandt overgaven \'t en gefchiede noch-
tans niet als naereen ganfch jaer belegeringe,
en door hongersnoodt geperft fijnde. En als
Eduard, den gemeenen volcke toegeftaen heb-
bende met jfbo veel huysraets uyt te trccken , als
ieder konde dragen, fes van de voornaemfte
Burgeren der ftadt, tot voldoeninge van den ge-
danen eed in bewaringe ftelde, om door hunne
doodt de wederfpanoigheydt te ftraffen, en de
félve daerna tot dien eynde voor den overwin-
ner vereylcht wierden; foo riepenfe ftracks alle
met ftantvaftigen en onverbaefden gemoede:
iaet ons den Koning toetreden ^ en y oor\'t Vaderlandt fier-
yen* Welck dapper oplet ter ooren gekomen
fijnde van de Koninginne, Eduards huyfvrouwe,
foo hieldfè aen en verfocht datlè Ibuden vry
werden gelaten, waer in oock de Koning ver-
willigde. Uyt dit uytnemende voorbeeldt kan
\'t gemoedt van de refte der burgeren afgemeten
worden.

De doodelijcke tweedrachten dan tufïchen
Engelandt en Vranckrijck ontfteken fijnde , en
hardneckelijck blijvende duurén, als Vranck-
rijck aireede door vele nederlagen was afgemat,
foo wierdt \'er éndelijck in den jaere 13(^0 tot
Brctigny, tulTchen de Koningen lan en Eduard
dufdanig een verdrag getroffen, dat de heer-
fchappye van CaltSy Merck, Sangate, Colognes, Hames,
Walsy Oje, en oock van \'t Graeffchap van Guines,
aen den Koning van Engeland foude blyven j
gelijck hy de felve oock lang heeft behouden.
Maer door\'t geluck en dapperheydt van Karei
den Sevenden ^ fijn d\'Engelfchen uyt heel
Vranckrijck gedreven geworden, Calis alleen
uytgenomen ; welcke ftadt, Koning Henrick de
Tweede in den jaere 1558, de gelegentheydt
waernemende, belegert heeft, uyt Italien geroe-
pen hebbende met een machtig heyrleger den
Hertogh van Guifè, die den Spaengiaerden,
welcke in Picardyen eenige andere fteden be-
vochten , den toevoer als affnyden willende,
en als op iet anders uyt fijnde , na Calis henen-
toogh , cn fijne heirkracht derwaerts aen-
voerde, en eerft alle d\'oorlogs-vaftigheden in
ronde bemachtigt hebbende, de ftadt felve be-
legerde, en korts daerna vermeefterde; en aldus
is endelijck het Graeffchap van Oy e (\'t welck
aen de veftingen paelt van Calis, en tot Greve-
lingen , Duynkercken en Horfteck toe fich uyt-
ftreckt) onder \'t gebiet gebracht van fijnen ou-
den Prince, en wordt heden gemeenlijck ge-
noemt P^\'s reconquis y oft Herwnnen landt. Maer
als namaels d\'Aertshertogh Albertus fich Calis
geluckelijck onderworpen hadde, jfbo is \'t door
de wapenen van Henrick den Grooten, altijdt
Verwinner, noch veel geluckelijcker wederge-
kregen, en endelijck d\'overgevinge van Calis
gedaen fijnde , den gewenfchten olijftack van
vreede in ganfch Europa herftelt geworden.

Et Graeffchap Bou-
logne heeft een wijden
omloop y is feer fand-
achtigh , en van die
foorte 5 dat men het
brandende oft zieden-
de fände noemt ; uyt
wekker oorfake fom-
mige de naem Bolonia
afbrengen willen van het woordeken Bouillir
ofte zieden/t welck belachelijck fchijnt ; want
het fijnen naem na de hooftftadt heeft.

Het begint by het geberghce van S. In gel-
bert, en ftrekt tot aen de riviere Cauche/t welck
fijn rechte lengte is ; de breette ftreckt tot aen
het Turnohenferbofch. Onder Carolas Cal vus,
Koning van Vranckrijck, is het tot een Graef-\'
fchap verheven, als S. Paul, Oye , Guifnes, en
Artoys oock den felven tijtel en ftaet verkre-
gen; en heeft veel fteden en dorpen, waer van
de Hooftftadt verdeelt is in hoogh en laegh
Boulogne, van eickander verfcheyden ontrent
loo treden. Het hooghfte deel was maer een
Burgh ofte Veftc , eer het van de Engelfchen
belegert wierdt ; het andere deel light op het
vlacke, en wordt met de zee befpoelt. Defe
(ladt wordt van vele Bononia geheeten; in een
feker Panegyrico aen den Keyfer Conftantinus,
wordt fy genoemt "Bononienfe oppidum-y Notifia
Provinciarum noemt haer Civitatem Bononien-
fem y die ftellende onder de fteden van "Belgica
Secunda.Dt Françoyfen heetenfe hedensdaeghs
Bouloigne, en de Nederlanders ( naerder ko-
mende aen hare oude benaminge ) Beunen.
In ouden tijden was het Gejforiacum genoemt,
gelijck fulcks betuyght lofephus Scaliger in
fijne brieven aen Merula, (want hy,fchrijvende
over Aufonius , bewijft dat ontrent defen
ftreeck landts het ftedeken Geffoire noch dien
naem foude behouden hebben ; ) Papyrius
MalTonius, Lelandus, Ortehus, en andere ,
gelijck oock de Tahula Peutingeriana > alwaer\'
men leeft Gejforiacum, aen die plaetfe daer nu
Bolonia gelegen isjAntoninus noemt het oock
G^fforiacum, fteflende aldaer het 15 Legioen ;
elders wordt gementioneert Gejforiacenps por**
tus^m Geßoriagenßs portus in JïdaritimisyVtolc^
ma^us noemt het Gejforiacum Navale Morino"
rum : fommige willen dat Gejforiacum en iST^-
valeBononienßum niet een fouden fijnrloannes
Talbot maeckt er Calis van, andere S.Omerj
TwmehmyVicumSoaci\'y Boetius, Sluys; Her-
molaus Barbarus, Brugge; en BilibalduSjGentj
Robertus Csenalis maeckt onderfcheydt tuf-
fchen (jejforiacumportum en (jefjoriacum ]Sfa^
vale, houdende het eerfte voor Bononien , en
het ander voor Caßetum ofte Calfel. Van Bou-
logne is geboortigh Godefridus , fone van
Euftachius, Grave van Boulognen , Hertogh
van Lothringen, eerfte Chrifte Koning van le-
rufalem. Niet wijdt van Bouloigne was
portus , waer uyt dat fommige Calis willen
maecken , doch worden fy genoeghfaem we-
derleght van Ptolem^o^die naer de mondt van
de Seyne Icium Promontorium ftelt, daer nae
Gejforiacum Navale M.orinorum 5 \' waer van
dat Calis wel meer als twintigh duyfcnt treden
gelegen is. M. Velferus meent dat Gejforiacum
en Icium een fijn: fommige houden Iciumpor^
tum voor S. Omer, en willen fulcks beveftigen
met den ouden naem der felver ftadt Sitiem,het
welck foo veel foude beduyden als Sinus Itii;
brengen oock noch defe reden by, dat defe
plaetfe feer nederigh gelegen is , en daerom
met hooge oevers bewalt en omcingelt, een
klaer teecken , dat alhier eertijdts een grooten
inham geweeft is. Camdenus in fijn Britannia
fchrijft, dat Itius Tortus langen tijdt is geweeft:
op die plaetfe , die men hedensdaeghs noch
Withfan noemt, niet wijdt van Blancft, daer
over wy anderen laten difputeren.

derhalven die bynae onwinbaer maeckt. Guif-
nes , de hooftftadt, afgedeelc in twee deelen,
waer van \'t eene in moralTen leght, het andere
aen het vafte landt, is van wegen lijne lituatie
feer fterck , en wierd in \'t jaer 1558 van Hen-
drickdell. Koning van Vranckrijck, door
lijnen Lieutenant, Fran^oys van Lothringen ,
Hartogh van Guyfe , ingenomen. Wat pre-
tenlien en recht de Denemarckers in vorigen
tijden op dit landeken Guisnes hadden, is van
Meyerus befchreven in fijne laer-boecken van
Vlaenderen. Daer fijn noch de fteden Hartin-
court, Peuplinge, Conquelle, Fortus Nhelli-
tius. Onder dit Graeffchap fijn oock de Baron-
nyen van Ardres en Courtembroun , welcke
van hare fteden die namen dragen; eyntlijcken
foo gehoort oock noch daer toe de Baronnye
van Fiennen. Twee mijlen van Ardres, naer
de Zee toe, leydt Galis, een ftadt foo van we-
gen fijne gelegenheydt , als oock van ge-
maeckte fortificatiën , feer fterck , die men
altijdt gehouden heeft voor een fleutel van
Vranckrijck. Phihps van Bouloigne, Oom van
S. Lodewijck , foude die eerftmaels bemuurt
hebben 5 daer is een Kafteel met een ftercken
Toren , die lichtelijck beletten kan de invaert
van de haven, Defe Stadt wierd ingenomen
van Eduard de 111, Koning van Engelandt, in
Augufto 5 in de elfde maent nae die flagh, die
hy in het jaer onfesFieeren 1347 by Crelfy
^ gewan , tegens Philips den VI, Koning van
Vranckrijck, wijddoopigh van Paulus TEmi-
lius in fijn negende boeck verhaelt: en hebben
de Engelfchen defe ftad wel 111 jaren befeten,
(want Philips de Goede , Hertogh van Bur-
gundien , de felve in \'t jaer 1431 te vergeefs
belegerde, door dien de Vlamingen hem geen
by ftant deden jen alfoo den fleutel van Vranck-
rijck als in haer talfche gedragen , tot dat ly in
\'t jaer 1558 in Februario, van de Fran^oyfen ,
door den Hertogh van Guyfe verovert is.

Teroaane. Even verre van Galis en Bouloigne , light Te-
roana Morinorum , gemeenlijck Terouane,

welcke Stadt, alhoewel die van Karei de V ver-
deftrueert is, en den Biirchoplijcken ftoel naer
Boulogne getransfereert,foo behoudt dieeven-
wel haren naem, wordende van die van Vlaen-
deren Terrennenbergh,van Antonino Terum-
na ofte TaruennaiXn Tahula Itineraria Teruan-
näyVSiW Vtoltmxm Taruanna geheeten,en van
eenige , gelijck Bovillus feydt, Taruhanum.
Trithemius,in fijn Hiftorie der Franfen,maeckt
oock mentie der Terruhanorum: van fommige
wordtfe oock Teruana genoemt, als of fy wil-
den feggen , Terra njana, beduydende fulcks
een aerdtrijck , dat ydel en ledigh leydt, fon-
der eenigh profijt, hi Notitia Provinctarumy
alwaer alle de fteden van jBelgica Secunda ver-
haelt worden , wordt oock gewach gemaeckt
van Civitas Morinorum. In een oude fteen ,
voor eenige jaren in Geldedandt , een halve
mijle van Nieumegen gevonden , wordt fy
(olonia Morinorum geheeten.

Het gebiedt van Oye , oft la terre dOje^ OYE.
ftreckt fich tot aen Duynkercken in Vlaende-
ren, en heeft, behalven Oye, oock noch an-
dere kleyne ftedekens.

Het landt van Boulogne wordt met veeier- J^ivieren m
hande rivierkens en beecxkens bevochtight,
als van Arche, het welcke door de ftadt Renty
en S. Omer loopt, en te Grevelingen in zee.
Niet wijdt van daer is Scalenfi dßuariumy het
welck ebt en vloeyt tot aen het flot Ardres ;
noch fijn er twee Zee-rivierkens oft fcheur-
kens, als die van Maquifin en Boulognais 5 en
Hantia ofte Hefdyn, een beecksken, waer van
de ftadt Hefdyn haren naem heeft; oock de
broecken en moeralfen van Ponthieu , en de
riviere Cauche. Veele van defe voorgefeyde
waterkens veroorfaken vifch-rijcke vivers en
meiren , die van de naeft-gelegene Steden ha-
ren naem voeren, als die van Hames, d\'André,
en d\'Ardres. Defe geheele ftreeck is met duy-
nen langs de ftrandt becingelt 5 binnen in \'c
landt fijn oock fommige Bergen, als lesMonts
de S.IngehertJe Neufcatelcn T>alles.Boffchen Bolchen.
•en beemden fijn het gantfche landt door ver-
fpreydt, welcker deelen fijn les Bois de SurenCy
Cellesy &c. De inwoonders van defe contreye
fijn feer korfel en eygen-finnigh , fich felfs al
te veel toegevende.

L hoewel de naem Picardien
niet oude fchijnt, nochtans
weet men den rechten gront
en oorfaecke daer van niet,
want de Schrijvers heel divers
daer van fpreken. Robertus
Cenalis feydt, niet te weten,
ofte de Picardi defen naem
van de ketters Begardis heb-
ben , om dat het genoeg ken-
baer is, dat de Picardi ouder
zijn als de Begardi. Eenige
meenen dat defe naem komt van de lancien ofte piecken,
die men daer eerfl:gemaeckt heeft, foo fy feggen. Andere
trecken defen naem van de ftadt Pequigny , ofte van een
doorluchtigh Chevalier ofte Edelman genaemt Pignon, die
de gemelde ftadt Pequigny en Amiens foude gebouwt heb-
ben , en, nae de doodt van Alexander de Groote, met zijn
heyrleger verfcheyde landen verovert.

Dit landt is in \'t weften bepaelt met een gedeelte van
Normandyen, en de Britannifche zee j in \'t noorden liggen
de Landtfchappen van Gallia Belgica, die men ten huydi-
gen dage Artoys en Henegouw noemt j in \'t ooften is Lut-
zenburgh en Lothringen j en in het zuyden leyt Champa-
gne , met de gantfche contreye, die met haren byfonderen
naem la France genoemt wordt.

Het is een feer weelderigh landt, vol koren, foo dat het
een kooren-fchuyre van Parijs en la France geheeten wordt.
Het draeghc geenen wijn, \'t welck ( als fommige meenen )
foo feer niet en komt door de onbequame locht ofte landt,
als door der inwoonderen traegheyt.

Picardien wort in drie deelen gefcheyden,als in het rech-
te oft eygene, het hooge en lage.

La vraye oft eygen Picardie neemt zijn begin teCreve-
cœur, als men van Parijs komt, door het gebiedt van Beau-
voys, en begrijpt onder fich de Vicedamies ofte heerlijckhe-
den van Amiens, Corbye, en Picquigny, de Graeffchappen
van Vermandois, enRethelois, het Hertoghdom van Ti-
rafte. De Vidamie van Amiens heeft haren naem van Am-
biane, eertijdts,nae veler Geleerder opinien, SamArobrina.ax
van Ptolemaso Samarobriga ^ûxzçxzvi, fommige exemplaren
van Antoninus hebben Samarobriva^oïte. Samarabriga ; want
EHga in de Spaenfche, en Bria in de tale van Thracien be-
duydt een ftadt / fommige fchrijven oóck Somonobriga, van
een brugge , die over de riviere lagh, die door de ftadt
Amiens loopt j welck de oorfaecke is, nae\'t gevoelen van
fommige^ datfe van Keyfer Gratiaen Ambianum genoemt fy,
om datfe met water omringt is, oft, foo de Latiniften fpre-
ken , ambiatur, Defe ftadt is eene van de fterckfte van
Vranckrijck, zy heeft diepe grachten, hooge wallen,en is in
dat gewefte de fleutel van Vranckrijck. Aldaer is een fchoo-
ne kercke j met konftige architedifche wercken foo kofte-
lijck gebouwt als eenige in Europa j daer nu noch het ge-
heele hooft van S.Ian den Dooper bewaert wort. Het landt
van Amiens is nu een Bailliufchap, alwaer de Prefident,ofte
provinciael van de plaetfen daer ontrent, woont ten huyfe
van de Majeur der gemelde ftadt : zijne guarde leydt daer
binnen, en de guarde van BufFroy, met\'de wacht van de bur-
geren, waeckendq op de geeftelijcke plaetfen. De eerfte Bif-
fchop defer ftadt was S. Firmin, geboren tePampeluna, de
tegenwoordige Biflchop Françoys Ie Febvre is de drie-en-
feventigfte. De inwoonders van Amiens worden van wegen
hare getrouwigheyt en vromigheyt feer geprefen, waerom
fy oock vry zijn van belafting der garnifoenen en foldaten.
Hier zijn geboren de feer vermaerde MedicijnsSylvius en
Fernelius, en de groote Orateur Sylvius, die verfcheyde
commentarien oft uytleggingen op de boecken van Cicero
cn andere geleerde mannen gemaeckt heeft. De eerfte fun-
dateur van Amiens is geweeft, gelijck verfcheyde Schrijvers
gevoelen, een fraey krijghsman Pignon genoemt, die onder
Alexander de Groote gedient hadde. In\'t jaer 1597,
11 Meert, is defe ftadt met een ftratagema, dewijl een hoy-
wagen het fchof van de poorte ophiel, en de wacht befigh
Vranckrijck.

was om dé noten op te rapen, die van deSpaenfche ,als boe-
ren gekleedt zijnde, geftort wierden, verraft en verovert,on-
der het beleydt van Harnendejlo de Porto Carera, Gouver-
neur van Dorlans. Maer is korts daer nae weder belegert,
en den 24 September aen den Koning van Vranckrijck met
accoort overgelevert.

De Vidamie van Corbie heeft den naem van Corbia, Covhie,
\'t welck is een ftadt aen de Somme , waer nefFens noch een
kleyne rivier loopt, die fich in de Somme ontlaft. Corbie is
in dit geweft de fleutel van Vranckrijck, mogelijck is het
Anioxïim Curmiliaca -, tuffchen Samarobrinawdck Amxcnst
en C&faromagum dat Roye genaemt wordt.

Peguignya ofte Pehigny, heeft defen naem van Pignone TeqMgny,
voornoemt j defe plaetlè is in de hiftorien feer vermaert, om
dat Wilhem, Hertogh van Normandyen, met den toename
Longa Spatha, door liftighey t en bedroch van de fadie ofc
partye des Graven Balduini van Camerick ( die hem, onder
fchijn van vrede, derwaerts gelockt hadde) daer vermoort is.
De Franfche hiftorien verhalen oock dat alle de Engel-
fchen , die in de flagh niet gebleven waren , zijn dootgefla-
gen, die het woort Pequigny niet te degen konden uytfpre-
ken, maer in plaets van \'t felve Pequeny feyden.

Het Graeffchap Vermandois, *t welck noch fijnen ouden Vermn^^
naem behoudt,begri/pt in fich,nae \'t getuygenifle der Fran- dois.
fche Hiftory-fchrijversjde landen van Soiffon,Laon,en Tar-
tenois, als oock de fteden Noyon en S.Quintin.

Het landt van de Suejfones wordt gemeenlijck SoiflTons Soldons.
ofte Soiflbnnois geheeten, daer Antoninus oock van ver-
maent. De hooft-ftadt daer van is SoiflTon, die Ptolemeus
K_yiugujla Suefjonum noemt, en verfterckt is met een kafteel.
Het is de eerfte van de fteden van G^/Zö-iV/^/V^, behoorende
onder Rheims, welcke Ca:far den naem van Koningrijck
geeft. Sy is onder het gebiedt der Romeynen geweeft,maer
Clovys heeftfe daer nae befeten, en fijne nakomelingen nae
hem, foo datfe het hooft van \'t Koningrijck geweeft is. Dc
Soifl\'ons zijn altijdt voor kloecke en dappere mannen ge-
houden. De kercke en abdye der Religieufen van onfe lieve
Vrouwe aldaer is gefticht door Ebroyn, Maire oftOpper-
hofmeefter van het Hof van VrancLijck. Van S. Sixtus,
eerfte Bifl^chop van Soiflx^ns, tot den tegenwoordigen Sy-
mon Ie. Gras van Parijs incluys, zijn daer vier-en-tachten-
tigh Biffchoppen geweeft.

Laudunenfium Ager, ofte het landeken van Laonnois, Laomois»
heeft defen naem van de ftadt Lauàuno, van welcke mentie
gemaeckt wordt in \'t leven van Carolus Magnus, hedens-
daeghs Laon genaemt, gelegen aen een bergh tufl"chen de
rivieren de Ayne en Oyfe, is de hooft-ftadt van het gemelde
landt, en gebout, foo Sigebertus Ceyt, van den Hertogh Clo-
vis, in \'t jaer joo, die daer den eerflen Biflfchop geftelt heeft
Genebald ; nu ter tijdt is Biffchop Philibert de Brichanteau
de 75. Laon is heden een Bailliufchap, hebbende onder fich
de fteden Soiflrons,Noyon,S. Quintin,Rigabemont,Coucy,
Chauny, Guife, Peronne, Mondidier, en Roye.
\' Compiegne is een woordt dat in het Latijn Cempendium Comftegne.
te feggen is, andere noemen het Carolopolis van Charles Ie
Chauve, die defe plaetfe vergroot en verfterckt heeft, nae
de manière van Conftantinopolen, die oock de Abdye van
S. Cornehus en Cyprianus aldaer gefticht heeft in het jaer
%y6. De jonge dochter leannejdie men la Pucelle noemt, is
van Compiegne door de Engelfche wegh gevoert, aen welc-
ke fy verkocht was door haer eygen volck ; dat voorwaer
een leelijcke vergeldinge was, voor de groote weldaden die
fy aen Vranckrijck hadde bewefen. Sy heeft een jaer lang
met groote ellendigheyt gevangen gefeten, en is eyndelijck
in\'t jaer i4505indeMay-maent, tot Roan, ter plaetfe, daer
nu de kerck van S.Michiel ftaet, verbrande i fy was onrecht-
veerdigh befchuldight en veroordeelt van ketterye en facri-
legie,door Peter Cauchon van Beauvois,die een Engelsman
van geboorte, en een groot vyandt van de Françoyfen was :
waerom hy oock van de Paus Calixtus is in den ban gedaen.
Nae de doodt van de gemelde leanne, is Guillaume Flavy
Capiteyn van Compiegne , diefe verraden en vervoerde
hadde, van zijn eygen vrouwe Blanche, met hulpe van

fijnen barbier, door Godes toelatinge geworgt. Defe heeft
pardon van de Koning verkregen, alloo fy konde bewijfen
dat haren man haer hadde willen verdrincken. Koning Lo-
wijs heeft Compiegne de kerck der lacobiner Monicken,en
die van de Minnebroeders doen bouwen.
Tartenois. De hooft-ftadt dcr TarUmrum, ofte van Tartenois , is
Fera, gemeenlijcken la Fere geheeten , een wel-beveftighde
ftadt, liggende aen een feer bequame plaets, by de t\'famen-
loop der rivieren Oyfe en Serve,met een fterck kafteel voor-
fien.

De ftadt nu ter tijdt Noyon genoemt, gelegen aen de
Oyfe, is een van de oudtfte van Vranckrijck, wordt van An-
tonino ^ioviomagus gzh^zitn ^ die de felvige ftelt tuffchen
de Stieffonei en K^mbianos , en aldaer logeert het achtiende
legioen ofte regiment : van Ptolem^o wordfe Noviomagus
Vadecajforum geheeten, van de Geeftelijcke Noviomus. De-
fe ftadt toont noch veel teeckenen en overblijffelen harer
oudtheyt. De eerfte Biffchop van Noyon was S. Hilarius ,
de tegenwoordige Biflchop Karei de Balfac, isdeacht-en-
tachtighfte.Defe fchrijven haer Graven van Noyon en Pairs
de France.

S.Quintin, het hooft en de woonplaetfe der Graven van
Vermandois, heeft den naem van S. Quintino, welcke daer
martelaer geftorven is. Defe ftadt was eertijdts Augufia Ver-
manduorum genoemt, ter eeren van Keyfer Odavianus Au-
guftus. Sy is gelegen aen de Somme tuffchen veel moraffen
en poelen, foo datfe aen die zijde de fleutel van Vranckrijck
is,en in tijden van oorloge den eerften aenloop lijdt.In \'t jaer
I y J7, heeft de Koning van Spanjen, Philippus deII, defe
ftadt doen belegeren, onder \'t beleyt van Emanuel Philiber-
tus , Hertogh van Savoyen. Waer op den lo Augufti een
groote flagh gefchiet is, tuffchen de Françoyfen die de ftadt
meenden t\'ontfetten, en de Spaenfche die de vidorie had-
den. Daer wierden fommige Grooten van Vranckrijck ver-
flagen , vele gevangen, alle het gefchut, vaendelen, en ftan-
daerden genomen, en korts daer na aen Koning Philips ge-
prefenteert,als hy voor S.Quintin in \'t leger quam,die oock,
tot danckbaerheyt van defe groote vidorie, ter eeren Godts
en S. Laurens, op wiens dagh de flagh gewonnen was, dat
wijdt-beroemde kloofter l\'Efcuriael, feven mijlen buyten
Madril, heeft gefticht,daer hy oock den î 4 September i
geftorven en begraven is. De vidorie van defe flagh wierdt
meeft toegefchreven de kloeckheyt van l\'Amirael van Eg-
mond. Daer nae den 2,7 Augufti is de ftadt aen vier zijden
beftormt, en de foldaten zijn hey melijck door een tooren,
daer de breffe verlaten was, in de ftadt gekomen, en heb-
benfe vermeeftert ; doch is, door het accoort gemaeckt tuf-
fchen de Françoyfen en Spanjaerden, in \'t jaer ly J5>, aen
Henrick de II wederom gegeven.

Rethelois is gelegen tuffchen Henegou, Lothringen, en Kethelois.
Bar, waer van Rethel de hooft-ftadt is.

De voornaemfte ftadt van la Tirafihe is Guife, heeft een Tira^i.
kafteel, \'t welck is als een bolwerck tegens Lutzenburgh. Sy
is een oudt patrimonie van den oudtften foon van de Her-
togh van Lothringen.

Neder oft Bafle Picardie heeft verfcheyde deelen,als San- Neder Ti-
terre, de Graeffchappen Ponthieu, Boulogne, Guiflies, en
Oye. Santerre is befloten van den bergh van S.Defiderius ,
in \'t François Mont Didier genaemt, van Perone, Roye, en
Nefle. Mont Didier is een ftercke plaets. Perone een fron-
tier-ftadt, is gelegen aen de riviere de Somme : in defe ftadt
heeft Hebert Grave van Vermandois, den Koning van
Vranckrijck Karei de Simpele genaemt, gevangen gehou-
den ; die aldaer fter vende, fijn Koningrijck vol tróubelen en
onruften liet. Roye is oock een fraey ftedeken, aldaer is een
kafteel dat heel fterck is. Cafaromagus is bekent in Antoni-
nus reys-kaerte. Nefle is een fterckte en bolwerck van die fij-
de van het Koningrijck , en heeft ooek, gelijck bynae alle
de plaetfen daer ontrent gelegen,een fterck kafteel.In de ge-
melde ftadt zijn vele vermaerde mannen geboren ; de Mar-
quifen van de lelve zijn uyt het geflachte en Huys van Cour-
tenay gefproten, \'t welck fijnen oorfprong heeft van de Ko-
ningen van Vranckrijck. Ponthieu is een Graeflijckheyt, al-
foo genaemt van de menighte der bruggen , die daei zijn;
want het is een land tuffchen de Somme en Authy, daer veel
ftaende wateren en moraflen gevonden worden. Deprin-
cipaelfte ftadt van de gemelde Graeflijckheyt is Abbeville,
gelegen aen de riviere Oyfe, alwaer een Prefidents-ftoel en
Balliufchap is, dat onder Parijs forteert. De andere plaetfen
zijnCretoy, Rue, Treport. Creffi, vermaert door eenen
ongeluckigen flagh,in de welcke al de Adel van Vranckrijck
is verftroyt, en wel 3^000 menfchen gebleven zijn : dit is
gefchiedt ten tijden van Philips de Valois, dieoverwinncr
was in \'t jaer 154^. Alhier liggen noch de twee Graefïijck-
heden Monftreul en S. Paul, de welcke beyde haren naem
hebben van de voornaemfte fteden, Monftreul en S.Paui
geheeten. Monftreul is foo veel te feggen als Mont Royal,
foo fommige gevoelen j andere meenen dat \'et foo heet van
een feker monfter, welck men feydt dat aldaer fijn plaets ge^
hadt heeft. Neder-Picardien begrijpt oock het Graeffchap
van Boulogne, welcks befchrijvinge wy ncffens fijne parti-
culiere kaerte gevoeght hebben.

De voornaemfte rivieren van Picardien zijn de Somme, \'Rivieren.
daer langs men naer Amiens en Abbeville vaert 5 de Oyfe,
by welcke la Fere leydt, met de Marne, Ayne,en Scarpe en
de riviere TEfcault, dar is, de Schelde.

Alfoo \'t Hooge Picardien nu meeftendeeï in Nederlandt H\'ooghFi-
kyt, füllen wy \\ hier voorby gacn. cW/V??,

Ermandois leydt in dat bius. Sy leyt op een heuvel. Karei Hertogh van
deel van Picardien, het Lorreyne, Oom van Lodewijck de laetiie Ko-
welcke wy Eygen Picar- ning van Vranckrijck uyt de ftam van Karei de
dien , en de Françoyfen Groote , heeft defe ftadt ingenomen, als hy
la y raye Picardie noe- moeyelijck was, om dat Hugo Capet hem het
men. C^eiar en Plinius jecht van fticceflïe genomen hadde.De BilTchop-
ftellen de Veromanduos pen fchrijven haer Hertogen en Pairs de Frame,
(ènder de volckeren van De eerfte BilTchop was S. Genebaldus 5 derj,
Gallia Belgica i Ptolemxus Philibertus de Brichanteau, gewijdt in de vaften
noemt die lóio , van Francifcus Cardinael de la Roche-

Eertijts was\'teen Graeffchap : de eerfte Gra- faucaud.
ve was Hugo, Sone van Henrick de I, Koning in De hooftftadt van Tartenois is la Fere , fterck
Vranckrijck, en broeder van Koning Philips, en wel gelegen op den t\'famen-loop van de Oyfe
Defe, foo de Hiftorien fchrijven, was in\'t jaer en Serve, met een kafteel verften.
1099 , met Godefroid, Hertogh van BouUion, in De ftadt Noyon wort van Antoninus Not>ïoma- Nojon,
de oorloge van Paleftina. Hem zijn gevolght gus genoemt, en fteltfe tulfchen SoifïonsenA-
twee Rudolphi, fïj n fone, en fij n foons fone, die miens , legert oock daer het achtiende regiment,
fonder kinderen geftorven is, en daer door het De geeftelijcke heetenfe gemeenlijck NoT^iö^^^w^,
Graeffchap aen de kroon gekomen. Als de Wen- om kortheyts wiljgelijck men Trej/es leyt in plaet-
den met de Burgoignons Vranckrijck ftroopten, (è van Tricajfes. Die meenen, dat dit de felve is
hebbenfè dit lant deerlijckgequelt. ^met NolPiodumm, dwalen. De Schrijvers ftellen

Dit Graeffchap begrijpt \'t landt Soiffonnois, vier verfcheyden Noyiadma^ maer geen van alle
Laonnois , en Tartenois, met de fteden Noyon, heeft iet gemeens met Noyon , daer wy hier van
cn S. Quintih. fpreecken. Defe ftadt heeft veel kenteeckens van

Ci^far verhaelt dickmaels van deSoiifonnoifen, naer oudtheyt 5 en is een Bifdom , wiens Bif-
en noemt haer dat is, vrye. Strabo fchoppen Graven en P^frJtff^Fr^jïce genoemt wor-

heetfe ^ééta-tung, daer Ifaacus Cafaubonus Tii^tosmsg den. Waer van de eerfte geVeeft is Hilarius, de
leeft , Ptolemeus ^ztxrmg. Ten tijde van C^efar 88 Karolus de Balfac, onder wien de Minimen
was Koning Divitiacus de machtighfte van heel en Capucinen , in het jaer lóio, in de ftadt
Vranckrijck, die een groot deel van defelanden gekomen zijn.

en Britannien befat ; nae wien Galba regeerde. S. Quintin heeft defen naem van den H. Quin- ^^
Hoedanigh dit rijck geweeft is , kan men hier uyt tin die daer Martelaer geftorven is. Eertijdts
verftaen, dat de SoifTbnnoifên broeders en bloet- was \'t de wooninge der Graven van Vermandois,
verwanten waren van die van Rheims, en de felf- en is de hooftftadt van defe ftreeck. By de oude
de rechten, wetten, regeringe en Magiftraet Schrijvers heetfe JugufiaFeromandmrum, gelijck-
met haer hadden. fe oock exprelTelijck in \'t leven van S. Quintin

De Soilfonnoifen hebben een groot landt ge- genoemt wort. Robertus Csenalis fchrijft,dat dit
hadt, en 12 fteden, onder welck een is van Cae- Augufta t\'eenemael verdeftrueert, en niet daer
iar Noyiomagtm, nu Noyons genoemt, welck hy, van overigh is, als het kloofter, dat men ge-
van de Belgen treckende, in het reyfen proefde meenlijck Vermand-Ahbaye noemt. S. Quintin is
te beftormen; maer konfe niet winnen van we- verfterckt met een kafteel , heeft veelgeleden
gen de breede graft, en hoogen muer, hoewel in de oorloge tuffchen Philips de 11, Koning
datfe van weynige befchermt wierd. van Spangien, en Hendrick de 11, Koning van

Clodovasus heeft de ftadt Soiffons genomen Vranckrijck. De riviere Somme loopt voorby de
vanSiagrius, fone van Gilo, Prefident van Roo- ftadt, en ontfpringt ontrent drie mijlen boven
men : nae de doot van Clodov^us hebben de de felve.

kinderen haer de Koninglijckeheerlijckheyt we- In Vermandois Hggen oock Chaftelet , cnchfieiet,
der gegeven, diefe ten tijde van Caefar hadde. Beaurevoir, niet verre van S. Quintin naer den
Daer naiffe tot een Graeffchap verheven. Karei, noorden, en Han op de Somme naer het zuy-
de fone van Lodowijck Prince van Condé, is den. Peronalight op de frontieren naer\'t weften
Grave van Soiffon geweeft. Louys, de eenige als een fterck bolwerck van\'t landt,
fone van de gemelde Karei, was na hem Grave Petrus Bertius, in fijn boecxken van de We-
van Soiffon, Ôcc. Pair en Grand Maiftre de Fran- relt-befchrijvinge, fpreeckt aldus: Defen ftreeck,
ce, Ridder van beyde de ordren, en Gouver- die eertijdts de bewoont hebben, hee-

neur van Dauphiné , &c. Het is een Bifdom, ten de Françoyfen noch met de oude naem Ver-
waer van de eerfte Biffchop geweeft is S. Sixtus, mandois. Het is een landt met floten, dorpen,
gefonden van S. Pieter, en de 84Simonle Gras, en fteden wel verfïen , en het bolwerck van
gewijdt te Parijs den 17 November 1624. gantfch Picardien. De hooftftadt is S. Quintin,

Laonnois heeft den naem van de ftadt Laon, foo genoemt nae Quintinus, een Patritius van
daer van verhaelt wort in de hiftorie of leven van Roomen, die onder den Keyfer Diocletianus,
Karei de Groote. Papirius MafTonius meent dat de inwoonders tot het Chriften geloof gebracht
dele ftadt gebouwt is van de Prefident Matro- heeft. Hier was eertijdts AuguflaVeromanduorum,

nu t\'eenemael vervallen, op wiens oude oyer-
blijflelen het kloofter, dat de inwoonders Ver-
mand-Ahhaye noemen , gebouwt is. \'t Was wel-
eer een BifTchoplijcke ftoel , die ten tijde van
de Biflchop Medardus te Noyons geftelt is, nae
\'t getuygeniffe van Karolus Bovillus. Soo is
S. Quintm dan AuguftaVeromanduorum niet. Twee
vermaerde rivieren hebben in defe ftreeck haren
oorfprong, de Somme en de Schelde. De Som-
me wort van fommige Samona , van andere Sabus
en Samara genoemt, waer van Samaranum oft Sa-
morobrina, dat is, Camerijck, den naem heeft. Sy
heeft haer begin op een berghsken neffens de
ftadt Beauvois. De Schelde van PtolemaeusT^-

buda genoemt, ontfpringt hiermede, en loopt
voorby de fteden Valen^ijn, S.Amand,Doornic ,
Oudenaerde, Gent, Dermonde, Rupelmonde, en
Antwerpen, en ontfangt onderwege eenige ri-
vieren , de Scarpe by S. Amand, de Leye en
Lieve te Gent, de Denner te Dermonde , en
de Rupel te Rupelmonde; met welcke vermeer-
dert, ftort fich met twee uytgangenin de zee.
Dit Graeffchap begrijpt Soiffonnois, wiens ftadt
Soilfons is : Laonnois, en Tartenois, waer on-
der hooren de fteden La Fere , Noyon , en
S. Quintin, welck fommige meenendat
Veromanduonm is.

Et recht Picardien, behalven
M de Vidamien Amiens, Corby
m en Pecjuigny , en het Graef-
" fchap Vermandois en Rete-
I lois, begrijpt oock het Her-
I toghdom Tiraffe.

In dit leydt de vermaerde
ftadt Guife, en onder meer andere , la Ch^elle ,
daer van defe ftreeck den naem heeft. Defe wort
gemeenlijck Chapelle in TirafTe geheeten, tot
onderfcheyt van Chapelle in Henegou. Sy leyt
aen het zuyd-eynde van Henegou, tulTchen Gui-
fe een ftadt in Picardien, en Chhnay een ftadt
in Henegou.

In \'t weft paelt het aen Picardien , in\'t noor-
den aen Henegou, in \'t ooft aen deMafe, in
\'t zuyden aen Laonnois. Het is 20 Franlche mij-
len lang tullchen Boncourt en Roquigny, en 13
mijlen breet.

De hooftftadt is la Chapelle, fterck en luftigh.
Vervins leyt fes mijlen van daer, enMerleloo
verre " van Vervins , op den t\'famen-loop van
twee rivieren. Op de frontieren naer het ooften
Aahamoti, light de groote en Ichoone ftadt Aubanton. De
Oyfê bewatert dit landt, die 12 mijlen boven
Guife ontfpringt, en midden door het lant loo-
pende , komt by La Fere, daer nae by Compie-
gne , Pont S. Maixence, en andere lieden, tot
dat hy beneden Pontoife fich met de Seyne
menght , eerft mede nemende fommige rivie- ~
ren , onder andere de Aifne boven Compiegne.
In defe ftreeck zijn veel dorpen, floten , en Ab-
dyen. Aen de noort-zijde leyt het bofch. La
Foreft de Noyon genoemt; naer het ooften is het
mede met veel boflchen belet. Op de frontieren

in \'t weften leyt de ftadt Guife , foo boven gefêyt
is , als een bolwerck tegen Luxenburgh , een
oudt patrimonie van de oudtfte Soon des Her-
toghs van Lorreyne : wiens af-komfte wy hier
by füllen ftellen :

Francifcus, Hertogh van Guife, is geftorven
in de belegeringe van Orleans in \'t jaer 15(^3, den
12 Februarius. Sijn broeder was Claudius Her-
togh van Aumale : Sijn fufter was Maria, die, na
de doot van haer eerfte man de Hertogh van
Longueville , getrouwt is met lacobus de V, Ko-
ning van Schotlant, uyt welcke geboren is Ma-
ria Stuart, Koninginne van Schotlant, moeder
van lacobus de VI, Koning van Engelant,Schot- -
lant, en Yrlant welcke, nae een lange gevancke-
nilTe, door bevel van haer nichte Koninginne
Elifabeth , in \'t jaer ijS/ den 12 Februarius
onthalftis.

Henricus Hertogh van Guife , door bevel van
Koning Flendrick de 111 omgebracht, in de ver-
gaderinge tot Blois, in\'t jaer 1588 in December.
Ludovicus, broeder van Henrick, en Cardinael,
is op den felven tijdt, in de prefentie van de Ko-
ning , in de voornoemde vergaderinge omge-,
bracht. De andere broeder van Henrick is ge-
weeft Karei Hertogh van Mayenne.

Karei van Lorraine, tegenwoordigh Hertogh
van Guife, is voor delen Genoot van Vranck-
rijck , Ridder van beyde de ordren des Konings,
en fijne Majefteyts Gouverneur en Lieutenant
Generael in Provence, en Admirael van de Mid-
dellantfche zee, geweeft.

derley wijfè ver ft aen.
Eerft beteeckent het
\'tgantfcheKoningrijck
van Vranckrijck; ten
tweeden ,, wat nauwer
genomen, wort daer
voor gereeckent een
kleyndeel des Rijcks,
eygenthjck Vlfle de France genoemt, en is Paris
met het lant daer om. - Ten derden wort daer by
verftaen het Gouvernement van Vl^e de france,
welck, behalven het tweede , noch onder hem
heeft het Hertoghdom Valois , de landen van
Beauvoifis , Hurepois, en Gaftinois , alle in de
by-gevoeghde kaerte afgebeelt.

Van de landen om Paris,en van Valois,Beau-
voifis, en Gaftinois, volgen de bylbndere kaer-
ten en befchrij vingen daer nevens,fullen derhal-
ven die hier voorby gaen, en alleen verhalen het
gene in Hurepois gelegen is.

Het iandeken Hurepois neemt fijn begin aen
de Seyne onder dc kleyne brugge van Paris, en
Crenfin,

ftreckt fich langs de fêlveriviere tot voorby Cor-
beil, Melun, en Moret, alwaer het door de beke
Verine(die aldaer met de Loing fich vermengt)
van Gaftinois onderfcheyden wort,en het grenfl:

Senonoifen : voorts heeft het in \'moordende
Seyne, in \'t weften Normandie, in\'t zuyden
Beaufie, welcke het in vruchtbaerheyt gelijck
is. Het begrijpt het Vicomté en Bailjoufchap
Melun, wekkers hooft-ftadt Melodunm by Cse-
far, en oock Metiofedum genoemt wort, en he-
densdaeghs Melun, gelegen in een eylandt van
de Seyne, even gelijck de ftadt Paris, meteen
fterck kafteel.

De ftadt Corbeii wort, in het kven van S.Pe-
ter van Tarentaife, Corholium geheeten, en is
vermaert van wegen de delicate vifïchen en foete
kreeften , die daer gevangen worden; fy is oock
met een kafteel voorfien.

PoJIiacum, gemeenlijck Poiffy geheeten, is
oock een fraye ftadt,met een kafteel,in\'t wekke
de Franfche Koningen haer dkkwils plachten te
vermaecken , en de Koninginnen in de kraem te
lipaen,eer\'tflotS. Germain gemaeckt was. Al-

daer wierden oock der Koningen kinderen op-
gevoedt,gelijck nu te Blois en Amboyfe gekhiet.
Tuflchen Poiily en Paris light Fanum D.Germa^
, aemeenlijck S. Germain en Laye genoemt,

Daer is in heel Vranckri>ck, oft bynae in heel s.Ccrmah,
Europa, niet luftiger als de floten S. Germain
en Laye, en Fontaine-Belle-eau. S.Germain en
Laye leyt niet verre van de Seyne, vol van boo-
men, door haer groente en fchaduwe feer ver-
maeckelijck. Hier fijn wondere en konftige ge-
bouwen, groote en wijde plaetfen, heerlijcke en
Koninglijcke pakyfèn, fchoone hoven, konfte-
lijck met priëelen , hagen, en diergelijcke werc-
ken verçiert, boomgaerden met pijn-boomen
op de rye , na de konft der Geometrie, geplant.
Daer fijn oock klare en fpringende fonteynen :
konftige ftatuen oft gehouwen beelden, en an-
dere wercken, onder welcke is een marmore ta-
fel , die van alle zijden fchoon water ftort, het
welck kruycken en flelTen van verfcheydefat-
foen ontfangen. Het beeltvan de Nimphe, dat
is water-godinne, is oock wonderbaer , defe
fpeelt en fingt foetelijckopeen orgel. Men fiet
hier oock nachtegalen, die door feeckere water-
fluytenhet gefang van de levende na-volgen. De
andere foude men nauwlijcks können befehrij-
ven ofte uyt-fchilderen. Koning Karei de V
heeft de eerfte fondamenten van dit kafteel ge-
leyt. Daer na, ten tijde van Karei de VI, is het
geweeft onder de macht der Engelfchen, tot dat
Karei de V H het felve met groot geit gekocht
heeft van een Engels Gouverneur. Nu ter tijt is
het noch een aengenaem vertreck der Konin-*
gen , foo om den geeft als hetlichaem te verma-
ken, en wel beforght van alle nootdruft : daer de
overleden Koning Lodewijck de X 111 een deel
van fijn kintfche dagen overgebracht heeft.

Fons BeiU Aqm, gemeenlijck Fontaine-Belle-
eau, is een fêer vermakelijck paleys, luft-huys en Beik-ca»,
vertreck der Frankhe Koningen i eertijdts was
het de wooninge van S. Ludovic, daer nae van
Philips en Françoys van Valois : het is foo ge-
heeten van de fuyvere en klare fonteynen; be-
halven de felve is hier over al menighte van le-
vendewateren. De bouw van \'t geheele flot i$
heerlijck, en eenKoninglijck paleys, daer veel
Koningen bequaemlijck in können logeeren, en
na haren ftaet getradeert worden. Lodewijck
de Heylige hadde defe plaets fèer befint, en
noemdefefijn\'Eremitagie en vertreck. Als dit
flot begon te vervallen, heeft Koninck François
de I uyt heel Europa konftige bouwmeefters ont-
boden , en het felve doen vermaecken, en het

foo dat fijns gelijck niet lichtelijck te vinden is.
En gemerckt defè Koninck een groot lief-heb-
ber der geleertheydt was , en als een vader der

geleerde,heeft hy hier een fchoonè Librarie ofte Het flot en kafteel ftaet onder de Heer Gondy;
Bibliothekegemaeckt. Het is foo luftigen plaets op de hooghte iseengebouw, van waer een lu-
ais men kan bedencken. Daer is een hof met al- ftigh uytficht is naer Paris en de naeft-liggende
derley feldfame vruchten , bloemen en kruyden vlecken. In defalettenfijnde conterfeytfeien van
beplant, met bequame wandelingen. Hier is foo groote Heeren en haer Gemalinnen. Detuynis
grooten en fchoonen vogel-vlucht, dat het de ver9iert met bolch-achtige wandelingen, hooge
aenlchouwers doet verwonderen. Over al fijn\'er en lage , welcke alle onderfcheyden worden met
oude opfchriften en meer andere Roomfche an- fonteynen, fteene beelden van boeren , boe-
tiquiteyten. De naeftliggende bolTchen fijn be- rinnen , en andere. Hier is oock een gewelfde
quaem tot jagen, en vogeUvang; de beecxkens, chroech, op de manier van een kapel, daer een
nieiren , en rivieren om gemackelijck en over- tafel in ftaet van fwart marmor, die door ver-
vloedelijckte viffchen. De lucht is hier open en fcheyden buyfen water fpouwt.
\' gefont. In heel Vranckrijck is^\'er geen bequamer Arcueil heeft defen naem van de^rcftte , dat^rcttcH.
pLiets tot vermaeck der Princen,principael in de is, bogen ofte watergangen , welcke de Romey-
ibmer. Hier ontrent fijn veel floten en fteden , nen in de voorfteden plegen te maken. Eertijdts
daer de Hovelingen, en die te Hove te doen heb- heeft de Magiftraet defe waterloopen tot profijt
ben , haer konnen onthouden. De groote Ko- van\'t volckgemaeckt, en met gewelfde buyfen
ning Henrick de IV hadde defè plaets meer als in de ftadt geleyt, om haer heerlijckheyt te too-
eenige andere befint, en heeft daer de Gefanten nen, en der gemeente gonft te verkrijgen. Defe
van veel Koningen en Princen ontfangen, na- klare en gefonde wateren heeft lulianus de Apo-
meiijckwanneerhy fijnen fbonLodewijck, nae ftaet in fijn paleysgebrocht door loode canalen,
hem Koning van Vranckrijck, en fijne doch- het felve verwarmt en tot fijn baedftoven ge-
ters, daer, door den Heyligen Doop, Chrifto en bruyckt. Voor eenige jaren fijnfe met groote
de Heyligekerckeheeft doen inlijven. koften van Henrick de IV, en fijn Gemalinne

Ruel leyt ontrent drie mijlen van Paris,- daer Maria de Medicis, nieuw opgebouwt, en onder
is een paleys van de Heer Moifèt, met tuynen, de brugh met gewelfde buyfen geleydt tot het
fonteynen,en vivers verkiert,en diepe grachten, Koninglijck Paleys van la Reyne Mere, inde
met twee valbruggen; ais men over de eerfte is, voorftadc van S. Germain , en van daer op ver-
fietmen twee kopere honden,die door haer fcha- fcheydeplaetfen te Parisin de Univerfité.
melheyt water in de graft ftorten. Daer na komt Het dorp Gentilly is nu foo vermindert, dat
men tot de fonteyn de Roofè genoemt, daer men daer by komende met recht mach fèggen,
Hercules, de draeck met veel hoofden , en de waer is\'t? Eertijdts fijn hierdat is,
hont Cerberus, en diergelijcke van metael ge- de vergaderingen der Staten gehouden , welck
maeckt, water fpouwen. Nevens de viver onder alles van de Normannen met andere antiquitey-
de aerde is een grotte van fehoone waterwerc- ten verwoeft en belet is. Midden door het dorp
ken,welcke befien hebbende als men wil uytgaen, loopt de riviere Bieure, wiens water goedt is om
wort men van alle fijden met water befpat; die fcharlaken te verwan.

de trappen weer wil oploopen,wort van twee me- Ifty hebben de Romeynen,alire Paris beleger- jjfy,
tale mufcjuettiers niet min met water befchoten. den, Iciacum genoemt. Hier wiert eertijdts de
Een mijl van daer is het Koninglijcke luft-hof afgodinnelfisaengebeden, alsmede te Paris in
^ , S. Germain hier voor be/chreven. de voorftadt van S. Germain, daer nu de Abdye

5 cto Saind Clou is een Koninglijck flot cn plaets, is. Hier fijne klare en gefonde fonteynen op den
heeftdennaem van Clodov^us de Vierde, (bon wegh die naer Paris leyt.

van Koning Clodovxus de Groote , die monick Biffeftre heeft defen nacm van\'t Koninglijck
geworden en hier begraven is, en fijn graft in flot Winceftre , gebouwt van lan Hertogh van
de kerck gemaeckt van fwart marmor, ruftende Berry , onder Koning Karei de V. Ten tijde
op vier pilaren van porphyr-fteen. In de rechte van Karei de VI is \'t van de vleeshouwers, en
fijde van \'t choor is \'t marmoren graft, ofte ruft- de huyvetters van Paris, berooft, en omgewor-
plaetfe van \'t hert van Koning Henrick de III, pen met gewapender handt, ter liefde des Her-
van Frere laques Clement vermoort den eerften toghs van Burgundien^ foo dat hier niet te fiea
Augufti 15 8p. Dit ftedeken leyt aen een berghs- is ais een hoop oude fteeoen»
ken aen de Seyne,daer een fteene brugh over leyt.

Et Hertoghdom Va-
lois is mede een ge-
deelte van rifle de
France. Men meent
dat het den nae m
heeft van de fehoone
genoeglijcke valeyen ,
met welcke dit landt
over al verçiert is : an-
dere willen het van elders afbrengen.

In het ooften paelt het aen Champaigne,
in \'t zuyden aen Parifis, in\'t weften aen Beau-
voifis, en in het noorden aen Picardien. In
vorige tijden was \'t maer een Graeffchap , en
daer nae tot een Hertoghdom opgerecht. De
eerfte Grave van Valois en Alençon is geweeft
Karei, fone van Philips de III, Konsng van
Vranckrijck, broeder van Philips deSchoone.
Defe heeft, door fijn foon Philips de VI, den
Koninglijcken ftam van Valois in Vranck-
rijck voortgeplant.

De hooft ftadt is Senlis, in\'t Latijn Silvane-
Buniy dus genoemt, foo fommige meenen, om
datfe aen de bofcagien als gehecht is. Sy ligt
tien mijlen van Parijs, en behoort onder des
felfs Parlement. Het kenboeck der Franfche
Provinciën, inde befchrijvinge van het gene
men ^elgica Secunda eertijts noemde,vermaent
mede van Senlis, nu l\'Evefchéde Senlis gehee-
ten. Het is een oude en Bi/fchoplijcke ftadt,
ftaende onder den Aertzbiffchop van Rheims,
heeft een Prevoftie en een Baljoufchap. Be-
halven de hooftkerck, tereeren de Maegt Ma-
ria gebouwt, fijnder noch feven parochie-kerc-
ken. In het geheel Bifdom fijn ontrent feftigh
parochiën, met de navolgende Abdyen S. Vin-
cent, in de ftadt jVidorius^Chailes, S. Rhemy
een Abdye van vrouwen , die , ter begeerte
van Koning Lodewijck de XIII, van Paus
Gregorius de X V geftelt is onder het Bif-
dom SoifTons. Uyt Demochares en andere
Schrij vers telt men tachtigh Biffchoppen, waer
van de eerfte geweeft is S. Regulus, mede-ge-
fel van de H. Dionyfius, en fucceffeur van
Trophimus in het Bifdom Arles. Koning Ro-
bert heeft hem ter eeren hier te Senlis een kerck
gebouwt. De tweede was Nicenus, de derde
Manfuetus, de vierde Venuftus, en foo voorts:
nu ter tijdt is daer Biffchop Nicolaus Sanguin,
te voren Canoniek en Raetsheer van Parijs, die
gewijdtis van Francifcus Cardinael de Sour-
dis, Aertzbiffchop van Bordeaux, in de Kerc-
ke S. Louys, binnen Parijs, in \'t jaer 1.
Defe ftadt wort oock gereeckent onder de
Vranckrijck.

Graeffchappen van Vranckrijck, en heeft eer-
tijdts haer ey gen Graven gehadt, maer door .
houwelijck is \'t gekomen aen Wilhelm Her-
togh van Normandien. Als Koning Philips
Auguft, met een duyfter placaet, alle de landen,
die de Engelfche in Vranckrijck befaten, con-
fiskeerde en verbeurt maeckte, heeft hy die
Graeffchap oock aengetaft, hoewel dat nader-
hant vele defen tijtel gevoert hebben.

Onder de vermaertfte fteden van dit Her- nikr»
toghdom is Retz, nu genoemt Villers Cote-
retz , tien mijlen van Parijs, onder wiens Par-
lement fy hoort, en in t geeftelijck onder
het Aertz-bifdom Rheims.

Crefpy is mede een van de voornaemfte fte-
den. De Prevofdie van Senlis heeft dit Her- Heerlfjck^
toghdom vermeerdert met de Heerlijckheden
Pierrefons,Bechifi,en Verberie, de fteden d\'An-
gyje Pont S.Maxence,welck, met moraflchen
omringt, fcheyt Flfle de France van Picardien,
Pongoing, Brenouville ^ &:c.

Defe Prevofdie begrijpt oock de ftadt Gom- CempiegMt*
piegne, welck eertijts was de woonplaetfe der
Koningen, van fommige Carolopolis oft Char-
leville genoemt, nae Koning Karei de Kaluwe,
die men feyt datfe vergroot en verfterckc heeft.
De hiftorien fchrijven, dat de felve Karei hier
vergadering gehouden heeft van de Staten van
Vranckrijck, en een nationael Synode van de
BifTchoppen en Prelaten der Franfche Kercken.
Defe ftadt grenft aen Picardien,Soij[ronnois, en
Laonnois. Het is noch dickwils een vertreck
voor de Koningen van Vranckrijck , foo om
de vermaeckelijckheydt en luftigheydt van de
^laetfe , als byfonder om de goede gelegent-
leyt van dejaght, die in defe quartieren foo
groot is als men foude konnen wenfchen. On-
der Compiegne ftaen Magni, Thorette , en
Creil. Niet verre van Creil is een lac oftemeir,
ontrent een half mijle groot, en een out flot,
oft fterckte, van luhus Casfar, foo men meent,
gebouwt.

Onder de Prevofdie van SenHs hoort oock
de ftadt Pontoife, welck is een Prevofdie, Bal-
joufchap , en Vicomté, daer onder ftaen Ville-
neufve Ie Roy, en Tllle Adam. Sommige mee-
nen dat Pontoife de felve ftadt is, die Antoni-
nus Brivaifara noemt, en de reys-kaerte
\'vifara-y is het de felve niet, foo iffe ten minften
geweeft ontrent die ftreeck van Pontoife. Hie-
ronymus Surita,fchrijvende op hetReysboecfc
van Antoninus, feyt, dat in alle de boecken
ftaet Brivanifare 5 maer dat in het exemplaer
van de Librie van Blandien,defen naemfoovan

een gedeelt ftaet 5 dat fchijnt een ftadt
te wcfcn, en haren toenaem te hebben van
dc riviere JJara , als oft men wilde feggen
Ifar^z, Maer in die quartier is geen Ipt-
ra : foo dat men niet fonder fondament fou-
de mogen ftellen Brha Afi^. Gregorius
îîoemtfe enckelijçk , fonder eenigh byvoegfel,
Briva, als hy in fijn fevende boeck feyt, dat
de Kerck van S. Marten, by het dorp Brive,
van de vyandt afgebrandt is, en dat Avitus nae
fijn doot gebrocht is in het dorp. De felve
maeckt mentie van de Diocefe Brive. Boven
Pontoife leydt Normandien.

Het Graeffchap Beaumont op de Oyfe
light mede in \'t gebiedt van SenUs j onder dit
Graeffchap ftaen Perfang en Metu. Beaumont

kent voor fijn eygen Heeren, de Princen van
de Koninglijcke ftam Vendofmc. Ontrent de-
fe ftadt over de riviere d\'Oyfe begint Beau-
voifis. Beaumont fchijnt de felve te fijn met ^
Auguftomagus van Antoninus > en dat Pto-
lemasus quahjck noemt Rotomagus. Sommi-
ge meenen , dat het de felve is, die Casfar in
fijn tweede boeck van de Franfche oorlogen
befchrijft, en feyt, datfe fterck van natuur is,
rondtom met hooge rotfen befet, en maer
eenen fteylen opgang heeft.

Ten laetften begrijpt het gebiedt van Sen-
lis oock het Graeffchap Beauvoifis, oft Beau-
voifinj waer van een byfondere Kaertis, cn
daer benevens fijne befchrijvinge.

Eauvoifis leydt in het
deel van Vfanckrijck,
dat men rifle de Fran-
ce noemt. Eertijts was
\'t bewoont van de Pa-
rifiens en Beauvoifins,
die van Cxfar en Pli-
niiis "Bellövaci > van
Strabo ^tT^oum , van
Ptolem^us geheeten worden. Grego-

rius Turonenfis, Ado Viennenfis, Regino, Ai-
monius,en andere,In het
Regifter ofte kenboeck der Provinciën worcfe
Qvitas "Bellovacomm genoemt, nu ter tijdt,
Beauvoifis, tEvefché de Beawvais* Hier van
fchrijft Casfar aldus in fijn tweede boeck: Nae
dat Casfar de voornaemfte der ftadt en twee
foonen van de Koninck Galba tot gyfelaers
gekregen hadde , en alle de wapenen der ftadt
hem overgeievert waren,heeft hy die van Soif-
fons bemachtight, en fijn leger in Bellonjacos,
dat is, in Beauvoifin gevoert 5 van welcke nae
datfe met alle haer goederen in de ftadt "Bra-
tuffantium gevlucht waren , en Cxfar met het
leger ontrent vijf duyfent treden van daer was,
zijn al de bejaerde perfoonen uyt de ftadt ge-
komen , en gaven met uyt-geftreckte handen
en woorden aen C^far te kennen , datfe haer
in fijn befcherminge en macht ftelden , en te-
gen de Romeynen niet begeerden te ftrijden.
In het fevende boek fchrijft hy aldus: de
^oaci (dat zijn, de Beauvoifins) verftaende, dat
de jEdui (dat zijn , de Burgoignons) afgeval-
len waren, en te voren ontrouw geweeft , be-
gonnen volck te vergaderen, en openbaerlijck
haer ter oorloge te bereyden. Door foodanige
veranderinge heeft Labienus hem anders be-
raden , als hy te voren gedaen had , en docht,
niet hoe hy eenige plaetfe bemachtigen fou ,
maer op wat manier fijn leger fonder fcha-
de weder te A^endicum brengen. Want van
de andere fijde praemden hem de Beauvoifins,
van welcke ftadt een groote opinie was , en
die naem van kloeckheyt in Vranckrijck had-
de. De autheur van \'t achtfte boeck der Fran-
fche oorloge fchrijft oock , dat de Bellovaci,
dat is,de Beauvoifins, alle de andere Franfchen
en Beigen in eere en lof van wapenen en ftrijt-
baerheyt ver te boven gingen. Strabo fpreekt
van de felfde in fijn vierde boeck: Men feyt de
Beauvoifins de befte en fterckfte van al de Bel-
gen zijn , en nae haer de Suepones, dat is, de
Soiffonnoifen. De maniere van de Republijke
der Beauvoifins befchrijft Cxfar ten deele, als
hy feyt, datfe gewoon zijn haer Princen uyt
VranckrijcL

haer eygen volck te kiefen : gelijck onder an-
dere dien Corbeus, die, na de nederlage van
fijne burgeren,door geen tegenfpoet beweeght
is konnen worden uyt denïhijtte fcheyden,
oft naer de bofi^chen vluchten,oft den Romev-
nen,die fulcks aenboden,hem overgevenj maer
heeft met kloeck vechtenden velen te quetfen,
de gramme overwinners gedwongen op hem
met de wapenen te vallen. Infgelijcks verhaelt
C^far van de Magiftraet, en groote authori-
teyt der gemeente j foo dat de Raet van Beau-
vais fich by Cxfar ontfchuldight heeft, feg-
gende, dat fy in \'t leven van Corbeus foo veel
vermogen niet hadden , als de onverftandigc
gemeente. Van de felfde fchrijft Ado Viennen-
fis aldus : de Beauvoifins, die de andere in me-
nighte en fterckte fchenen te overtreffen, had-
den 40000 uytgelefen gewapende mannen.

Dit Graeffchap,oft Comté de BeauvotsAact^"^\'^^^\'^
onder het Baljoufchap van Senlis, welcke is in
\'t Hertoghdom Valois, dat men noemt, Ie
Fays de Valois.

De boeren van Beauvoifin hebben , ten tij- Oproer.
de van Koninck lan, een oproer gemaeckt, die
men laquerie noemde , principael tegen den
Adel, daerfe veel van doot fmeten. Ten laet-
ften zijnfe geftik door den Dolphin Karei.

De hooftftadt is Bellovacum, dat is, Beau- r^oofipjt
vais. Jofephus Scaliger meent dat defe het
Bratujpantmm van Casfar is, en onder de vol-
gende Keyferen C^faromagtfs geheeten. Karo-
lus Bovillus feyt ter contrarie, dat Bratufpan-
üum een dorp is, Granviller ofc Grattepance
genoemt: andere feggen , dat het Clermont
in Beauvoifin is. Vigenere maeckt \'er Beau-
mont af, gelegen by de Oyfe. Van Bratufpant
leeft men in \'t leven van S. Guiberr, en by Si-
gebertus in de hiftorie van Anfrid Biffchop
van Uitrecht. Maer wat is \'t van noode uyt
Bratufpantö Bellovacum te maken, gemerckt
Ca^far felve op de plaetfe hier boven gemelt
Bello\'vacum een ftadt noemt ? waer van het
volck Bellövaci genoemt zijn. De felve
maeckt van \'Bratufpantium en Bellovacum
twee verfcheyde fteden , hoewel hy die beyde
in \'t gebiedt van Beauvoifis ftelt.

Belgium was eertijts oock een groote ftadt
in Beauvoifin , en onder de Belgen van groot
aenfien en volckrijck , daer Casfar en fommi-
ge van fijn regimenten fomwijlen haer win-
ter-quartier hadden. Guicciardin , die de Ne-
derlanden befchreven heeft, feyt datfe Beau-
vais in Picardyen is, niet Bevacum , dat is,
Ba vais in Henegou.

Gelegen- ti\'eyc, acti cl\'ecii fijde heeftfc VFUchtbarc bci-
\' niec heel hooge iijn , aen de andere
fijde goec zaeyiant. Hier wafl oock wijn. De
Trivtie^e vrouwcn hebben hier fchoone privilegiën,haer
verleent van Lodewijck dexi. Koning van
Vranckrijck,in \'t jaer i^-yz-yom datfe oorfaeck
waren dac Karel de Stoute , Hertogh van Bur-
gundien, fonder iets uyt te rechten moefte
vertrecken, nae dat hy de fladt een maent
hadde belegert.

In de ftadt wort een rivier door een kanael
geleyt, welck door de felve loopt. Daer on-
trent vloeyt de Thare, Therain. Over de Tha-
re leydt een fteene brugh niet verre van de
plaetfe daerfe in de Oyfe valt; van welcke brug
de fchepen , met fout en andere fware vracht
geladen, met paerden lichtelijck tegen ftroom
opwaerts getrocken worden. Sy heeft een Bif-
fchoplijcken ftoel, en haer BifTchoppen fchrij-
ven fich Graven en Pairs de France. Hier fijn
ontrent twee-en-dertigh kercken, waer onder
dertien prochie en fes collegiale. In de princi-
paelfte, S. Pieter toe-geeygent, fijn twee-en-
veertigh Kanoniken. In t heel Bfidom wor-
den vier-hondert parochi\'kercken getelt, in
IO Decanyen gedeelt,behalven de Abdyen en
vijftigh Prioryen. De eerfte Biffchop alhier
was S. Lucianus ten tijde van Domitianus, ge-
wijdt van S. Dionyfius Areopa^ita ; de laetfte
en fes-en-tachtigfte is Auguftinus, broeder van
Renatus de voorgaende j defe Auguftinus is
eerft Kanonick geweeft en cantor,daer na Ael-
moeffenier geworden van Anna van Ooften-
rijck, Koningin van Vranckrijck.

Niet verre van Beauvais is de ftadt Cler-
mont, die den tijtel vaneen Graeffchap voert,
en met een kafteel verfterckt is. Lodewijck
de IX, die men de Heylige noemt, heeftfe fijn
foon Robert jure apa/iagü.duis, tot onderhout
gegeven. Wiens fone Lodewijck de Groote ,
de 11 Grave van Clermont, gemaeckt is eer-
fte Hertogh van Bourbon in\'t jaer i ji^ , van
Philips de VI, Koning van Vranckrijck. Van
defen is gekomen de Konincklijcke ftam van
Bourbon , die nu de Kroon befit.

Et landt Veuxin is, als wy voren gefeydt
hebben, een gedeelte van l\'Ifle de France,
doch aldaer niet befchreven om dat het in die
kaerte niet vervat is, maer den lefer tot hier
gewefen; feggen dan tot voldoeninge, dat het
heeft in \'t ooften Beauvoifis, in t weften een
deel van Hurepois, en in *t noorden Norman-
dyen, en leght benoorden de Oyfe door de fel-
ve riviere van de andere deelen van l\'Ifle de
France afgefondert. In dit quartier is de voor-
naemfte ftadt Pontoife, feven Franfche mijlen
van Parijs, in foo goeden oort, dat de vrouwen
van defe ftadt voor een fpreeckwoort hebben,
dat fy haer dochters aen gene-fijde van de
Oyfe niet willen uythylicken, dat is,foo fy uyt-
leggen , buyten de palen van alle gemack.

De andere fteden zijn Maigny, en Meu-
lan, eertijts Mellentum genoemt, gelijck oock
het eylant in de Seyne dat aen dele ftadt light.

Y Montfort wort oock
gereeckent het Graef-
tchap van Vexin le \'Fran-
çois j want de volcke-
ren , daer Cefar van
meld onder den name
van VelocalTen, laten
Mchen Calis en Ver-
mandois. Sy worden

noemt Veneliocafii oft Velßeliocafii, van de Hiftori-
Ichrijvers Vilcaßini en Wlcaßnenfes en \'t landfchap
fèlve Vilcaßinum, Wlcafinumy Vilcaßnuspagtis , Vilcaß-
nenße oft Vulcaßinenße territorium, en Tikaßina proyin-
da- Dit geweft breyde fi«h eertijdts uyt van de
riviere d\'Oifè tot aen d\'Andele toe, door welc-
ken ftroom het lèlve wierdt afgereten van het
landt van Cales, gemeenlijck gelegt Pays de Caux:
maer na dat de Normannen die Provincie be-
machtight hebben , die van hun den name ver-
kregen heeft van Normandien, foo is het Velo-
caflijnfche landt gefcheyden geworden in twee
deelen,van welcke \'t een het Vilcaßinum der Nor-
mannen , \'t ander der Françoifen genoemt is ge-
worden. Het Vilcaßinum der Normannen light
uytgeftreckt tuflchen de rivieren d\'Epte en
d\'Andele, en is aen\'t Hertoghdom van Nor-
mandien gehecht gebleven , \'t welck wy oock
betoonen füllen in de befchrijvinge van Nor-
mandien felve. Maer\'t Franfche Vilcaßinum oft
Vexin le François, draeght defen naem om dat
het tot den Françoifen gehoort. Tot palen heeft
het ten zuyden de Seyne en Montfort, ten oo-
ften de riviere d\'Oife en \'tlaodt van Parijs, ten
weften de riviere d\'Epte , en \'t Vilcaßinum der
Normannen en endeÜjck wordt \'et ten Noor-
den befloten door de riviere Terin, en door het
landt van Beauyoifin. \'t Landt van Vexin le Fran-
çois is een Graeffchap van oude geheugenifte,
vele vermaerde fteden behelfende , namelijck
Pontoife) Chaumontj Mante, en andere.

de Bullen wordfè Medanta genoemt, maer meeft
Medunta.Sy leght aen de Seyne daerfe ten zuyden
fiet, en hoewelfe de palen van Vexin te buyten
gaet, iy gehoorde nochtans tot de Graven, be-
fitteren defèr landftreeke, en wierd gerekent
onder de voornaemfte fteden des Graeffchaps*
Koning Philips d\'Eerfte voeghde defe ftadt by
fijne kroone m.aer alfle Willem d\'Eerfte, Ko-
ning van Engelandt, hem weder eyfchte, als
feker gedeelte fijner Provincie , heeftfe hem
Philips geweygert; waer over hy , genoopt van
raferye, de felve rondom in den brand gefteken,
en al \'t omliggende landt vvreedelijck geftroopt
heeft.

Mantis-yilla, niet verre gelegen van Mante,
gehoorde wel eertijds aen Simon , fone van Ru-
dolph , Grave van Mante j maer als hy de Mon-
nickskap had aengetrocken, heeft hy de felve
uyt cene doorluchtige mildheyt aen d\'Abdye
van Cluny overgedragen j tot welcke oock ge-
hoort het Deconaet van Graflicourt; maer Rof^
ny fteeckt uyt boven dit.

Wat aengaet Meullent, \'t is eene andere ftadt MenHtnt:
van Vexin Ie Francis, liggende op de Seyne , by
welcke een kleen eylandt light , waer in eene
fterckte rijft die niet onvermaerd en is. Onder
de brieven van Yvo, Biffchop van C har tres, is
daer een van hem gefchreven aen de Filereken loan
Meullent, en aen allen die fijn in \'t Archidiaconaet yan
Poijjy. Sy heeft haer begin van heel oude tijden,
en IS verciert met een Prioraet.

In defè Caftellanie van Meullent wordt me-
nige heerfchappye en landtgebiedt gevonden,
als, Vaux, ^ig^)\') Longuejfe, &c.

E Hiftoryfchrijveren , die verhael doen
van de ftadt Mante, gevenfe verfcheyde-
ne namen ; want in de Hiftorie van Ko-
ning Lodewijck den Vetten , befchreven door
Sugerus Abt van S. Denp , wordfe genaemt
Meduntenfe caflrum. Ordericus Vitalis heetfe er-
gens Medantenfe caftrum, met veranderinge flechs
van een letter ; en met inwerpinge van eenige
weynige, Madantum, en Mandantum ; en in d\'où-
VranckrijcL

Et refterende geàedtt v2Ln Vexin le Fran- \'tCraef-
çois in fich befluytende Chaumont, Maigny fii^^pcha»»,
en Pontoife, wordt geregeert door \'t Bail-

juwfchap van Senlis, Chaumont oft Cabus-mons is
de voornaemfte oft de hooftftadt defes gebieds.
Sy wordt oock van fommige genoemt Calt^é^
Mons en Calidus-Mons, tot welcke namen noch
gedaen wordt in Vilcafino, of en Vexin, om de
plaetfen eens felven naems t\'onderfcheyden ^
want in andere geweften worden oock fteden
gevonden alfoo genoemt. De ftadt fchijnt oudt
genoegh te fijn, voornaemlijck in haer opper-
deel , \'t welck heel byna verbroken is ter plaetfe
daer\'tuytfiet na den toren van Balby. In dit

gebied fijn noch eenige andere plaetfen , Mau-
defiour y Serran^y Bourns, Natainlofile , Trie, Parnes
oft Perms, alwaer een vermaerdt Prioraet is van
S. Martijn j voorts varende langs den oever van
de riviere d Epte , vindt men den tempel van
S. Clara en Neuf-Chaflel, oock Roche-Guyon, eene
plaetfe fèer fterck door nature en konft , oock
vereert met den tijtel van Graeffchap -y de welc-
ke gefeten is op een feer hooge rotfe aen den
oever der Seyne, van waerfe oock den naem er-
langt , gelijck oock van hare Gouverneurs, die
meerendeels den name van Guido gevoert heb-
ben. Sugerus Abt van S. Denys getuyght, dat
Guido Heere der felve aldaer wierd omgebracht
van fijnen fchoonvader, ten tijde van Lode-
wijck den Vetten ; \'t welck als de Koning te
weten quam, Ibnd hy een leger om de plaetlè te
beftormen , die hy oock in weynigh dagen ver-
meefterde , en tot wrake van \'t Ichelmftuck
dede hy dooden alles wat hy daer binnen vond.
In \'t felve gewefte liggen Benecourt, Beauregard,
Chantemerle, en den tempel van S. Marten, Vaux,
Francourt , Maudeflour, en andere plaetfen van
Vexin Ie Fran(^ois.

MdgHj. lAaigny is een kleen ftedeken gelegen in de
Kaftellanye van Chaumont, \'t is vereert met eene
Collegiale kercke van Canonicken j hier aen
grenfen Villarceau, Roulleboifi, Amhleyille, Omeryille,
by \'t welcke licht Allincourt, fijnde eene Baro-
nye. Niet verre van daer vertoont fich Montja-
\'r>eu%, aldus genoemt na der Hey denen Jupi-
ter -y oock Chars , in ouden parkemente Charcium
in Vilcaßino geheeten , van welcks boftchen het
oudt Regifter gewaeght, \'t welck van de gifte
fpreeckt gedaen aen \'t kloofter van S. Denys :
in nemorihus de Charcio, Didelicet de Luslei^, de Efpine-
tOy de ValleoflrUy de Diyifionibmj de Effartélis, de Gene-
flaio, ^ du Chejnay. Van daer gaende na Pontoi-

CotmeiUss. fe ontmoetmen Cormeilles gdeghten Vexin, tot
onderlcheydt van Cormeilles, gelegen in \'t landt
van Parijs. Laet ons nu voortgaen tot de Ka-
ftellanie van Pontoifè.

Ontoife is \'t Gebiedt onderworpen van
Senlis, en wordt geregeert door de lèlve
wetten en gewoonten, \'t Light aen de ri-
viere d\'Oifè, alwaer eene leer oude brugge is,
waer af het den naem heeft van Pontoiiè. Het
reysboeck des Rijcks, \'t welck Antoninus wordt
toegefchreven, noemt\'et Briyifara; de kaerte
van Peutingerus Briyifura , welck woordt met
Pontoiiè overeenkomt; want Briva, een oudt
Franfch oft Gallilch woordt, beteeckent eene
brugge ; van waer oock komen Samarohrit>a, So-
nwnobriva, Briya fuper Vram, en Briya-Curretia, om
d\'overgangen en bruggen defer ftroomen aen
te wijfen. Waerom oock waerfchij nlijck is, dat
de brugge gebouwt over d\'Oyfe d\'oudfte van al-
len ly geweeft, en daerom aen de ftadt den
naem neeft gegeven ,• ja dat doenmaels die
brugge d\'eenige geweeft fy, waer langs men
reylde uyt de ftadt v^nBeaWVoiJin naer Parijs. Die

wat nauwer opmerck neemt, lal gewaer werden,
dat voormaels de brugge wat leeger heeft gele-
gen , namelijck by \'t kloofter van S. Martyn,
alwaer noch d\'overblijflelen der balcken airee-
de verrot gefien werden j want met die brugge
komt overeen d\'algemeene wegh, die in d\'oude
tijtelen van dit geweft genoemt wordt demgh
yan lulim Cefar. Oock ftaen\'er in den omring
des kloofters felve eenige wijngaerden geplant,
onder de welcke Ipeloncken liggen , >vaer uyt
men giften kan , dat defe ftadt wel eertijdts hier
heeft geftaen. Ten laetften wierd de Kercke
felve van onfe Vrouwe , die tegenwoordelijck
buyten de ftadt light, geacht voor de voor-
naemfte Parochie der burgeren ; want de nieu-
we brugge aireede gemaeckt fijnde, fijn d\'an-
dere eerft gebout geworden. Voorts is de rivie-
re dVife oock met andere namen genoemt ge-
weeft ,- want Eßa wordfe gefeght van Vibius Se-
quefter , Baiera van Lodewijck den Stam^elaer
in fekere brief; in de Chronijcke van de daden
der Normannen Hi/ay en endelijck van Flodoar-
dus en Sugerus, Prelaet van S.Denys, Sara^ waer
uyt oock de ftadt felve verfcheydelijck wordt
genoemt, te weten, Ponteßa , Pontefium, Ponte^era,
Pons-fer^, of Sar<c, &c. oock vindtmen Münte
genoemt Pontifarenfis, en filidi Ponteßenfium, Sy
wordt verdedight door een kafteel, eertijds ge-
bouwt om den aenloop der Normannen te be-
dwingen , op datfe namelijck d\'Oife niet onge-
ftraft en pafteerden maer te vergeefs : want
den aenval der Noormannen bywijlen geftuy t
hebbende, loo is\'t nochtans endelijck hunne
dulheyt ten deele gevallen, die \'t lèlve in brandt
hebbende gefteken , terftondt na Parijs toe vlo-
gen. Voorts is de ftadt verciert met vele kerc-
ken en kloofteren.

Niet verre van Pontoiiè light de doorluchti-
le Abdye van Maubuiffon, gebout door de mild- fi^t,
leydt van Komng Lodewijck den Heyligen,
\'t welck hy dede op\'t verfoeck van Blanche fijne
moeder, die hier hare grafftede hadde verico«
ren , ja fy beval noch in leven fijnde, dat men
Philippa van Champagne haere bloedtverwan-
te, oock alhier foude begraven.

\'t Gebiedt der Kaftellanye van Pontoifè be-
grijpt noch veel andere plaetlèn van geenen ge-
ringen belange, te weten, Villeneuve Ie Roy ,Henon^
yille, Marines y Grify, Efpies, Valengoujart, in\'t Latijn
Vallis Enjardiy en Vallis Engueiyardi ; Hedouyil/e, Ber-
yille , Sandricourt, Amhlainyille, Eerouipille, Auyers,
Mery fur Oyfe, oft Meriacum ad Ifaram, &:c.

By delè landftreke wordt oock gerekent d\'ou-
de Kaftellanye van nfie Adam» Defen naem ^^
heeftfe verkregen van feker kleen eylandeken d4m!
door d\'omdraeyinge des ftrooms geformeert,
en van den naem van Adam, by hare eerfte Hee-
ren aengenomen. Onder delè Kaftellanye ge-
hooren van ouds defe volgende plaetfen, Nogent
fur Oife, Valmondois, Marquemont, en Champ-dolent.
In dit gewefte light het feer edele kloofter der
H. Maria, oft dAbdye van den Dale, gemeen-
lijck genoemt l Abbaye du Val, en\'t dorp Villiers-^hhajs Mi
Adam gefeght, liggende by de gefeyde Abdye.

Ét Bolch van Yveline
ligt ten Zuyden aen\'t
landt van Parijs ten
Ooften ftoot \'et aen
dat van Gaftinois. Dit
gewefte plag fijne pa-
len wel eertijds langer
en breeder uyt te brey-
den j niettemin \'t bevat
als noch twee Baljuw-
fchappen , te weten Dourdan en Montfort Amau-
ry^ die \'t gebiedt van het Eylandt van Vranck-
rijck fijn onderworpen alhoewelfe in \'t gee-
ftelijcke den Biftchop van Chartres erken-
nen. Dit Bofch heeft iü d\'oude Regifters ver-
Icheydene namen want het wordt genoemt
jEqualinafiba, Ëqualina en Aquilina ja Koning
Robert noemt \'et in fijnen machtbrief E^Ji-
nam , LoÖewijck de longe Egilinam , Sugerus
Abt van S. Denys Tyelinam, en endelijck de
Franfche Hiftoryfchrijvers TïJ^fc j alle welcke
byfondere benamingen van de ftroomkens en
beecxkens fijn afgekomen, daer \'t overal vol
van is: want een van de felve behoudt noch den
name van Tve of Xyetej en\'t gene in\'t Latijn
aqua , in\'tDuytfch ^^f^r gefègt wordt, wierdt
in oudt en nu byna afgegaen Franfch Egue, Eye
en Tye genoemt : ja in eenige Provinciën van
Vranckrijck gaet \'et noch in fwange, al waer
de canael of gote , door welcke \'t water uyt de
huyfen geleydt wordt, Eyier word geheeten.
Sommige nochtans meenenjdat de naem van de
merrien afgevloeyt foude fijn; en in d\'oude
Franfche tale\'t Bofch Tyes genoemt is geweeft,
om de feer groote menigte der paerden, die al-
daer gingen weyden; waer uyt miftchien oock
eenige oorfaeck genomen hebben om \'t felve
Siham Cahallïnam te noemen.

Het feer aengenaem vermaeck der jacht
heeft tot allen tijden de Koningen herwaerts
aengelockt: alhier is \'t dat Caroloman, fone van
Koning Lodewijck de Stamelaer, een wild verc^
ken vervolgende, van \'t felve gewond fijnde, ge-
ftorven is, in \'t jaer 884. Maer \'tis genoegh dus-
danige buytenwegen ftechs met den vinger aen
te wijfen,

Et ftedeken Dourdan en light wel niet in\'t
Bofch van Yveline; maer dewijl het een is
van des felfs nabuiiren, en eenige fijn aen-
hangfelen aldaer gelegen fijn^ foo dunckt\'et ons
raédfaem dat alhier te befchrijven. De Monick
Aimoinus noemt het Dordingam \'villam: Gerbertus
VranckrijcL

Aertsi3iftchop vari Rheims, die namaels gcfte-
gen tot de Pauflelijcke hoogheydt, den naem
aennam van Silvefter de Tweede , heet het Dor-
dingum in eene fijner brieven ; endelijck in
\'t oudt regifter des Prioraets van Long-Pont,
word het de naem gegeven van Dor^/w^f«?». Uyt
welcke benamingen ick vermoede,dat het \'t be-
gin en den oorfpronck fijns naems fal hebben
getrocken van den Grave Dordingus, die ten
tijde van Koninck Childebert de Eerfte leefde.

Dordingum light in een dal \'t welck vry lang
en breed is, ontrent tien mijlen van Parijs. Dele
ftadt wordt belpoelt van den vloed Vrgie, die
oock genoemt word. De gelèyde riviere
ontlpringt in eene plaetfe geheeten Bertrandi Cu-
ria, anderlins Bertaucourt, in \'t doorluchtigh ge-
bied van \'thuys van Montlhery. Voorts heeft
Dordingum twee Parochiën en een Prioraet ,-
\'t is met kafteel, toornen en grachten gefterckt.
Hier glinftert het konincklijck gelagh onder
verfcheydene namen : want hier is Droftye,
Vooghdye, en andere waerdigheden. Maer het
geeftelijck gebied is by den Aertsdiaken van
Chartres.

Boven de ftadt is een middelmatigh bofch,
alwaer voormaels ylermijnen waren, gelijck de
nagebleven teeckenen noch getuygen. Niet
verre van daer is de Heerlijckheyt van S. Maxi-
ma, gemeenlijck S. Mefne gefeyt, welcke den
naem ontfangen heeft van Maxima, eene feer
heylige vrouwe; delè,buyten weten haeres Hey-
denfchen vaders, \'tgeloove Chrifti belijdende,\'
wierdt van de hand haers eygen broeders om.,
i^ebrachtjdie daerna berouwhebbende van lijne
misdaed , den doop ontfangen, fich in der bofl
fchen eenfaemheyt verfteken,en aldaer een lèer
ftreng leven geleyd heeft. ïn \'t felve gewefte is
Loya, of Louye , vermaerd door \'t Prioraet der
ordre van Grandmont. \'t Light in eenefèer ver«
maekelijcke plaetlè j alom omlèt met boftchen
en heuvelen , in orde gefchickt na de wijfe vari
een Ichouwtooneel. In d\'uyterfte vlackte dicht
by \'t bolch, vertoont fich\'t gebouw eener kerc.^
ke, fijnde voorwaer een konincklijck werck.
\'t Volck feght, en vertelt \'et na als van fijne
voorouders fulcks gehoort hebbende, dat de
:)laetfe den naem van den Koning ontfangen
^ leeft, die, als hy feer beligh was met jagen, en
door \'t bofch verdoolt ging, en van niemandt
gehoort en wierdé , die hem weder te recht
mocht helpen, van hier eyndelijck begonde ge-
hoort te werden; tot gedachtenifte van welcke
faeke hy aldaer eene kapelle dede bouwen , dé
fèlve befchonck met rijckeinkomften , enden
name gaf van Onfe Vrouwe van\'t Gehoor, of

N. Dame de Vouye. Maer op dat wy geene onfe- light op het beecksken , dat in d\'oude kaerten
kere voor fekere faken ftellen j dit altijt is buy- Abeton wordt geheeten , maer in \'t gemeen Ve-
ten twijfFel, dat Koning Lodewijck genaemt de gria, \'t welck van daer lich ftort in d\'Evre j het
longe j aldaer heeft geplaetft de Mo nicken van neemt fijn begin ontrent den tempel van
d\'orde van Grandmont, de felve de plaetfe met S. Leodegaer in Yveline , waer by Gaudiactm
haere aenhangfelen toewijfendcj ja dat oock light of louj-, oock liggen aldaer Adairfpille en.\'
d\'inwoonderen van\'t dorp van Gr^wcki,\'t recht Condé, alle welcke fteden belpoelt worden van
datfè op de boftchen hadden , hun hebben toe- \'t rivierken Abeton : daerna wat leeger de bof^
geftaen. fchen verlatende van Gros-roWVre, en de plaet-
Reyfende voorts naer Yveline , jfbo ontmoet- fen van S. Anian en Molet befproeyende, Q^oeyt
men een andere plaetfe van oude geheugenifte, het fich naer Hodan , aen welcks, ftincke fijde
die den name draeght van S. Arnold , en be- Boutigny gelegen is. Daer is oock een ander Bomîgny.
Ipoelt wordt van de riviere Remarde, alfoo ge- dorp in \'t gebiedt defer Parochie , namelijck
noemt met een gebroken Franfch woord j fy Burdony j ter rechter fijde wordt Garancie-
YloeYt ujt Rambouillet na, Souchampj daerna ïooptie res gefien , eene plaetiè weleer beroemt we-
voorby S. Arnouts tempel en Nonl>illier, en valt gens de dappere ruyteren diefe voortbrachte.
daerna in d\'Orgie. Niet verre van Houdan word d\'oude landsdou-

den tijtel van Baronye en Kaftellanye , maer nu
ït Graeffchap bevatte voormaels feer verheven tot hooger waerdigheydt, namelijck
groote Vooghdyen en Heerlijckheden , tot een Hertoghdom j \'t heeft in fijne gebuur-
die door wiftelinge van tijden , van \'t fel- te \'t Prioraet van S. Thomas , gelegen aen \'t ri-
ve afgefcheyden , en van befitter en Heere ver- vierken de Thau j \'t rivierken felve uyt de plaet-
andert \'fijn, maer de Bailjuwfchappen fijn onder fe Gué de Loré loopt door Galardon , van daer
desfelfs gebied gebleven. In den inganck felve vliet\'et af naer Efpernon , en daerna valt\'et in
van \'t gewefte, light een plaetiè geiiieenlijck d\'Eure. Van dit Prioraet hangen af de Paro-
Montfort genoemt, fijnde de voornaemfte van chiale kercken van , Rambouillet , en an-
dit Graeffchap. Dit gewefte breydde fich uyt dere nabuurige.

tuftchen de rivieren de Mader, de Sejme, en Eure, Niet verre van Elpernon wordt oock gevon-

tot het kruys toe van S.Leufredus , \'t welck den het oudt gebied MÄ^wwgeheeten/t welck

eertijdts genoemt wierd de plaetiè van S. Odoë- voormaels ftondt onder de heerfchappye van

nus. .De riviere Mader fchijnt aen \'t gewefte Montfort. Rambouillet is eène oude en yermaer^

den naem gegeven te hebben ; fy begint van \'t de landouwe. Koning Pipijn gedenckt defelve;

bolch Yveline, en bevochtight de landouwe van en Koning François d\'Eerfte ftelde dit vertreck

Murofque die \'t Gafthuys van Parijs toekomt foo verre voor andere, dat hy \'t uytkoos tot fijn

van daer roltfe af na Madriacum of Merey , het jachtvermaeck, en aldaer wenfchte geruftelijck
welck oock van d\'Ouden M^tó^:^ en M^^r/^c^te fterven.

teflas genoemt wordt, te weten , na den naeme Hier aen palen de volgende fteden, Ga^eran,
der felve riviere : want \'t is feker dat vele plaet- Boißiere , aldus genoemt van de bofchboomen
fen, die by rivieren liggen , den naem van de daer\'t alom mede beplant is^ Mro^, LmV, d\'Ab-
felve ontfangen hebben. V^order wort Mont- dye van Rofche , van d\'ordre van S. Auguftijn,
fort geciert met den toename van lAmaury, fijn- \'t woud van Guido, d\'Abdye Haute-Bruiere, en
de namelijck een langduurigh befit van\'teer- ßmVm,\'t welcke light in\'t laeger gewefte.
tijdts doorluehtigh geflachte, \'t welck aen \'t fel- De riviere Remarde Ipoeyt fich uyt Ram-
ve den naem heeft gegeven. bouillet na S. Aernouts tempel, by wekken Ro^
Bern, Beine wordt getelt onder d\'oudtfte Kafteleyn- chefort in Yveline allernaeft is gelegen, \'t welck
fchappen delès Graeffchaps , het leght aen den eenige oock noemden ftercke Rotfe , en voor-
oever van den ftroom Mandrie, die uyt Merey maels gehoorde onder de Graven van Montfort,
derwaerts aenvloeyt, en fijnen loop neemt door
Neelfam, gemeenelijck genoemt Neaufle la Ville y

waerom het oock vanlbmmige Nealfa Villa ge^ \'t G R A E F S C H A P
noemt wordt,- op dat men\'t te beter onder-

\'t welck oock een ander Kafteleynfchap is, pa-
lende aen \'t voorgaende: daerna gaet de ge- ^^ jf^ Raeffchap van Dreux grerift aen Mont-
feyde ftroom naer Uarpellium, anders Maneilky f fort,en light in\'t Bisdom van Chartres;
\'t welck oock Mareolium, Marolium, Maroilus en ^^ \'t is verciert met een Bailjuwlchap,
Marogilm genoemt wort en endelijck vermengt den eylande van Vranckrijck onderworpen -, en
Jidau^e, hy fich met de Seine, \'t Gebied van Maule is feer van deslèlfs beftuyten appelleertmen regelrecht
oud; gelijck oock dat van E^/^ow^. tot het Parlement van Parijs, \'t Heeft in d\'oude
Oock is Houdanjin \'t Latijn Hosdanum,eemg ge- Regifteren en EJiftorien verfcheydene namen ;
deelte geweeft van de Heer fchappye der Mont- want fomtijds word \'et Durcaßinum, Dorcaßinum,
fortfche Graven ; hier blinckt de kercke onder Drocaßinum , altemet oock Drocenßs en Drocacenßs
de naem van S. lan den Dooper. Daer is oock ƒof Cö^^f^^y genoemt.\'t Wort bevochtight
een kafteel dat niet onvermaerd en is. Defe ftadt van drie rivieren, en van de fèlve omfchreven,

te weten , van d\'Ewe, Biefe en Aure, oft liever Ha^
dre, die Vranckrijck affcheyd van Normandien,
gelijck gemeenlijck met dit versken wordt uyt^
gedruckt:

Dreux is de hooftftadt defès Graeffchaps; fy
legt aen den waterftroom Blelê, die de ftadt van
onder befpoelende , korts daerna in d\'Eure
vloeyt. Wilhelmus Gemeticenfis noemtfe Dor- -
caßinum Caflrum j Glaber Droga^ ; en endelijck
d\'oude munte Drucas, Waer uyt men kan giften
dat aldaer eene munterye geweeft is, welcker
geld geflagen is geworden onder den name van
Graef Hugo, mogelij ck Capet, die namaels tot
de Kroone gekomen is. De forme defer munte
wordt u hier vertoont :

Daerna volght Vermaincourt, fijnde eene feer
edele Kaftellanye van dit gebiedt, alwaer een
Prioraet is van Canoniken Regulieren. Oock
is\'er Monßreüily gelegen aen den vloedtEure;
voorts het dorp van S. George, daer de munte
van Dreux geflagen wierd en \'t bofch van Cro-
tois, oft van Dreux, gelegen dicht by Fermaincourt,
Die fêer beroemde nagh van Dreux tegens d\'op-
gerefène beroerten om de Religie, is voorge-
vallen tuffchen de Blefè en d\'Eure in den jarc
1562.

hoe dat\'cc woordt France
op driederley wijfe verftaen
wordt : hier Tullen wy be-
fchrijven dat deel van Vrank-
rijck, welck eygentlijck Plße
de trance is.

ten tuffchen de Marne, Sey-
ne , en Oyfe : niet dat alle de
landen tuffchen de rivieren daer onder behooren, maer de
naefte aen Paris gelegen.
tTacftf, I^® oorfake defe naem en deelinge halen fommige
van de tijden van Clodoveus, bybrengende \'tgene Bellefo^
reft gefchreven heeft, dat aldus luydt: Nae de doodt van de
groote Koning Clovis, is Vranckrijk op een nieuwe manier
gedeeltjalfoo uyt eene meer Koningen geboren warenjen is
die alleene Koning van Vranckrijck genoemt, die te Paris
refideerde. Van daer komt \'et, dat l\'lße de Frame is het wa-
re en oude domeyne van de Koningen, hoewel fulcks niet
geobferveert is in de ftamme van Pepin j maer dat daer nae
dit gebiedt en Graeffchap van Paris als erfdeel aengenomen
is van de Koningen van Vranckrijck.
VeeUuge, tiße de Frame, eygentlijck foo genoemt, zijnde La Pre-
vofié ér Comté de Parts, wordt in vier deelen afgedeelt, als in
het Parifche, GoeIle,rifle de France, en Vexin.
fmfts. Het Parifche,gemeenlijcken^P4r/y?x, begreep eertijdts
onder fich alle \'t gene dat van de poorte van Paris flreckt
tot Pontoyfe, en voorts tot Claye toe, naer Brye. De naem
hier van is bynae in vergetinge gekomen,alleen dat \'er noch
eenige memorie is over-gebleven in fommige dorpen, als
Louvre, Cormeille, Efcouan, en andere, die den toenaem
van en Parifis hebbenrals oock in ettelijcke munten en pen-
ningen, die men Sols en Deniers Parifis noemt , en in
fommige taxatiën ofte fchattingen des Parlements van Pa-
ris. Sommige meenen, dat een poort te Paris, die men
noch de poorte van Paris noemt, nergejis elders van defen
naem draeght, als, om dat men van de felve ging recht naer
Parifis.

Tayts. Van dit Parifis, als oock van geheel Vranckrijck, is Paris
ofte Lutetia de hooft-ftadt, welcke alfo van CxCxr genoemt
is , en van Ptolemazus Z^-Äf^?/^//*, van lulianus jtfÄ^f/w,
van Marcellinus Lutetia en CaHellum Pariforum^ en van
Zozimus Pariftum i hedensdaeghs wordtfe Lutetia Parifio-
runt :, en gemeenlijcken Paris geheten, nae de volckeren
defes landekens. Sommige geven haer den naem Lutetia^
a luto, het welck is van het flijck , van wegen de nacft-ge-
legene poelen enmoraffen: andere willen het deriveeren
van de groeven van de gyps,dat feer witachtige kalck oft een
fpecie van krijt is , als , om dat de felve ftadt by-

nae geheeiijcken uyt fulcke materie opgebouwt is. Defe
- geweldige ftadt is eertijdts veel kleynder geweeft als nu te-
genwoordigh, zijnde toenmaels maer op \'t eylandt gelegen,
in de Seyne, en heeft alfoo eerftmael een feer kleyn begin
gehad; doch de aenwas van \'t volck dagelijcks grooter wor-
dende , en dit eylandt alle defe menighte niet konnende be-
grijpen, heeft men beyde de zijden van de riviere beginnen
te bebouwen en te bewoonen, allengskens voorfteden
daer aen te maken; waer door dan defe ftadt alfoo vergroot
is, dat fy nu ter tijdt de grootfte van geheel Vranckrijck, en
in drie deelen af-gedeelt is j van welcke het groo tfte, gele-
gen aen de rechter-zijde der riviere, het laeghfte ofte ne-
derighfteiSj fichftreckende naer\'t ooftenen noorden,en
gemeenlijcken Filla ofte la Ville genoemt wort; het kleyn-
fte deel, gelegen aen de flincker-zijde der riviere, naer het
zuyden en weften, begeeft fich meer in de hooghte, van
wegen d:e heuvelkens en bergskens, en wort geheten tVni-
verfitèi hetmiddelfte is \'t eylandt,\'t welck men na fijnen ou-
den naem la Citè noemt, en is geheel met de riviere omcin-
gelt, en aen \'t kleynfte deel met twee, en aen \'t grootfte met
drie bruggen vaft; behalven de Pont neuf, die de Univer-
Vranckrijck

fité,over het eylandt la Cité, aen la Ville voeght. Architre-
mus ,een Engelfch Poéet,heeft defe ftadt eertijdts met defe
veerfen verheerlijckt :

Exoritur tandem loctts, altera regia phœhi
Parrhijîi, Cyrrh^a Virisj chry/da Metallis,
Graca Lihris^ Indajliidiis:> Romana Poétis,
K^ttica Philofofhts. Mundi rofa^ halfamus Orbis,
Sidonis ornatu,fua menfis^ ^ fua potu,
JDives agris-ifœcunda mero-, manfueta colonis,
Meffeferax, Fort is Domino, Pia legihas, aura
Dulcisy amana ftu, bona quolibet^ omne vemjlum,
Omne bonum,Jifûla bonis fortunafaveret.

Defe ftadt is een van de treffelijckfte in Europa j want ly
is \'t ordinaris hof der Koningen van Vranckrijck,een Aertz-
bifdom, en Univerfiteyt, heeft het grootfte Parlement van \'t y-r^^^
heel Koningrijck, en is een koop-ftadt. Voor defen was het
maer een Bifdom, en is,ter begeerte van Koning Lodewijck tejt.
de XIII, van Paus Gregorius de X V, in \'tjaer , tot FarlemeHt*
een Aertz-Bïfdom verheven,welcke digniteyt eerft bedient
heeft loannes Francifcus de Gondi,zijnde de io8 Biftchop.
De eerfte was S.Dionyfius Areopagita, aldaer gefonden van
Paus Clement de I. VILLE

Aen de zijde van de ftadt die men la Ville noemt, zijn vijf
voor-fteden,te weten van S.Martin, S.Denys, Montmartre,
S. Honoré, S. Antoine.

In dit decl is \'t Chaftelet dicht by Pont Marchant en Pont
de Change, gebout van Iuliaen de Apoftaet, tot een kafteel
en plaetfe om de tollen t\'ontfangen. Nu is het een van de
voornaemfte Hoven van juftitie.

De Louvre is de ordinaris woonplaetfe des Kortings, ge- ■t\'WW«
maeckt van Philippus Auguftus. François de I, Henrick
de 11, Karel de IX, en Henrick de 111, hebben dit werck
veel vermeert ; maer Henrick de IV, die men de Groote
noemt,heeft \'et noch heerlijcker ge maeckt,en met fchoone
galderyen foo verçiert,dat het niet nae fijn weerde befchre-
ven kan worden. Sijn foon Lodewijck de XIII heeft \'er
oock aen doen arbeyden,om met \'er tijdt tot een voikomen
werck tc brengen.

Les Thuilleries, welck de Koninglijcke hof oft tuyn is, "fh/iilhieS*
wierdt begonnen van la ReyneMere Catharine de Medicis,
en volbracht met groote koften van Koning Henrick de IV,
die een lange galderye gemaeckt heeft, door welcke men
nier les Thuilleries gaet.

Het Stadthuys begon men te bouwen in\'t jaer 155 3,wiens Stadthujs»
fondamenten François de I geleyt heeft, doch is lang on-
volmaeckt gebleven,tot dat François Miron,Raedsheer des
Konings en Lieutenant Civil, \'t felve heeft doen opmaken
door den konftigen bouwmeefter Marin de la Vallée. Hier
houden de Prevooften en Schepenen der koop-lieden haer
rechtbanck, en oordeelen over de gefchillen der koop-man-
fchappen van koorn, wijn, hout, hoy,en andere die te water
en te lande aenkomen.Defe ftellen oock ordinantie op den
prijs van die dingen.

De Fonteyn die voor het Stadthuys fpringt,tot gerief van Tmt)f$»
de Gemeente,is begonnen in \'t jaer 1, den 18 lunii, en
volmaeckt in het jaer lözj. Koning Lodewijckde XIII
heeft daer van den eerften fteen geleyt. Daer zijn naeder-
handt in verfcheyden quartieren van de ftadt noch meer
fonteynen gemaeckt.

La Baftille light op het eynde van de ftadt, by de poort
S. Antoine,is een groot fterck gebouw,gemaeckt van Hugo
Abriot, Prevooft van Paris, en niet van d\'Engelfche foo fom-
mige meynen; dient tot een gevangeniffe van PrincenjGra-
ven en andere Heeren. Hier is de Marefchal van Biron
onthalft.

Hier ontrent is\'t Arfenael, oft huys daer de wapenen ArfeHAth
bewaert worden, dit is van allerley amonitiewel voorfien.
Daer neffens is de Palemaille tot exercitie van ieder een.

La place Royale, te voren genoemt iHofiel de Tournel- fiact
les, is gemaeckt van Koning Karei de V, en daer nae afge- Rojalc*
broken, om de ongeluckige doodt van Koning Henrick

de 11. Daer zijn nu aen eicke zijde fes-en-dertigh nieuwe
huyfen, heerlij ck van fteen opgebouwt,uyt eenderhandt,van
Henrick de Groote, daer veel Adel woont. Hier zijn twee
pavillons, het een voor de Koning, het ander voor de Ko-
ninginne. In \'t midden is een groote plaetfe, om te tour-
noyen, ring-fteken, dcc. In\'tjaer i6iz is hier het fchoonfte
tournoy-fpel van alle gehouden, ter eeren van de twee hou-
welijcken, die befloten waren tuffchen de kroonen van
Vranckrijck en Spanjen.

De Mareft de Temple hadde Henrick de IV oock voor-
genomen te maken , maer is door zijn doodt belet; doch
naderhandt opgebouwt, maer niet met fulcke heerlijckheyt
als hy beworpen hadde. Den tooren is volmaeckt in \'t jaer

In het Hof dat men de Temple noemt, hebben eertijdts
fommige Koningen gewoont, daer nae de Templiers,en nu
de Ridders van Malte.
5. Gevmén De kercke van S. Germain de l\'Auxerrois is van Childe-
dei\'Juxer- bert» fone van Koning Clodoveus, gebouwt,ter eeren Sint

Vincent ; daer nae heeftfe de naem gekregen van S. Ger-
main , Biffchop van Auxerre. Het is een Parochie-kercke
en collegiate, dat is van Canonicken ; binnen het klooftcr
van defe kercke wordt den grooten Raedt gehouden.

De kerck Saints Innocens is gefticht in \'t jaer 11, uyt
de geconfiskeerde goederen der loden, die uyt Vranckrijck
verdreven wierden : op \'t kerck-hof van S. Innocens, dat is,
van de onnoofele kinderen, worden alle foorten van mcn-
fchen begraven.

Ttrrwnerie. Naeft dit kerck-hof is la Ferronnerie, dat is de ftrate der
fmeeden, foo genoemt, om dat S. Lodewijck Koning van
Vranckrijck defe plaetfe eertijdts aen fommige fmeden had-
de gegeven. In defe ftrate is Koning Henrick de IV,in het
jaer i6io den 14May, wefende vrydagh, ontrent vier uren
nae middagh, deerlijck met een mes vermoordt, fittende in
zijn karos, tuffchen den Hertogh van Efpernon, den Mare-
fchal Laverdin, van Roquelaure, den Hertogh van Monba-
fon en la Force, oudt 57 jaren. Wiens doodt niet alleen
Vranckrijck, maer oock veel uytheemfche Princen en volc-
keren grootelijcks bedroeft heeft.

In de flrate oft Rue S. Honoré is een kruys opgericht, dat
men la Croix de Tiroir , dat is, van trecken noemt, om dat
onder Koning Clorhaire de 11, de Koninginne Brunehaut
alhier met vier peerden van een getrocken is.

Saind Euftache is de grootfle Parochie van Paris ; men
feydt dat \'er 50000 communicanten onder hooren: te voren
was \'t maer een kapelle gebouwt ter eeren S.Agnes, van lan
Alais burger van Parijs.

La Trinité is een Godtshuys voor de arme kinderen, die
van haer ouders niet konnen onderhouden worden.Sy wor-
den gekleedt met blaeu laken, en hebben bonetten van het
felfde, men leertfe alderhande ambachten. Françoys de I,
en Henrick de II,hebben het vermeerdert. Eertijdts woon-
den hier de Religieufen van de Orden der Premonftraten.
Hier achter is een groot kerck-hof, daer begraven worden
die van HBoftelde Dieu, en alle die geen middel hebben om
haer begraeffeniffen te bekoftigen.

Sainâ: Martin des Champs was eertijdts een Abdye, is nu
desChamp. ^ç.^ Prieurie,die begeven wórdt by den Abt van Cluny.Dit
is altijdt het Paleys geweefl: van Koning Henrick de I, en
was toen buyten Paris.
S. Nicolas Saind Nicolas des Champs, foo genoemt, om dat het
desChamps. buyten de Stadt was, is gemndeert van Robert, foon van
Hugo Capet. Hier leydt begraven Wilhelmus Budeus,door
zijn uytnemende geleerdtheyt genoegh bekent. In *t jaer
heeftfe feer toegenomen, en is daer nae noch ver-
meerdert.

Het Paleys oft Hof van Burgondien, heeft den naem van
den Hertogh die het toebehoorde : nu fpeelt men hier co-
medien.

Het Paleys van Bourbon is gebouwt ten tïjde van Ko-
ning S. Lodewijck, van Lodewijck del II, Hertogh van
Bourbon.

Het Paleys van Mercœur is heel hoogh. Men arbeydt
noch dagelijcks om \'t felve te vcrçieren.

Het Paleys van Guife, nu genoemt de la Mifericorde,
heeft toebehoort Olivier de Cliffon,Conefï:abcl van Vrank-
rijck,ten tijde van Koning Karei de VL nu komt het toe de
Hertogen van Lorrainen.

Daer zijn noch de Paleyfen van Soiffons , Longeville, de
Langres, nu toebehoorende de Hertogh van Majenne , de
Sens, de la Marck, nu toekomende de Heer Cancelier, de
Nemours, d\'Efpernon, de Sau, de Luffan, en in \'t fauxbourg
van S. Germain het heerlijck Paleys van Gondy.

Niet verre van \'t Stadt-huysis de brugh van onfe L.Vrou-
we,die eerft van hout was tot het jaer i ^99, toenfe in \'t wa-
ter viel. Toen gaf een Minnebroeder van Verona, lucun-
dus genaemt, de inventie om de felve te maken op houte
palen in \'t water geheydt, op welcke geleydt zijn dc fonda-
menten van gehouwen fteen, daer de brugh met gewelfde
bogen op ftaet; aen elcke fijde van defe brugh ftaen acht-
en-dertigh huyfen.

Hier is oock Ie Pont au change, dat is de wiffelbrugh, foo Tfij[elhTni
genoemt om den wiffel die daer gefchiet van geit dat te licht
oft niet ganckb^er is.

Pont Marchand light hier mede over de Seyne, te voren
wiertfe geheeten de molenaers-brugge, om dat daer by veel
meulens waren : in \'t jaer den zz Decembris \'s avonts
te feven uren vielfe in, waer door veél menfchen verdronc-
ken,engoederenverfoncken. Daer nae is fy weder opge-
bouwt van Karei Marchant,daerfe de naem van heeft: welc-
ke mede te kennen geven defe twee veerfen,die in een mar-
meren tafel op de brugh ftonden tegen een van de huyfen :

Pons olim fuhmerfks aquis^ nunc mole re fur go :
Mercator fecit, nomen cjripfe dedit.

Over defe bruggen gaet men naer het deel van de ftadt la Cl T E\'
Cité genoemt. In dit is \'t Koninglijck gefticht oft Paleys, pAieys,
welck byqae altijdt geweeft is de woonplaets der Koningen
van Vranckrijck, principalijck ten tijde van Lodewijck dc
Heylige, die het felve vermeerdert heeft, gelijck noch ge-
tuyghtde kamer nae hem genoemt. Philips deSchoonc
heeft hier geftelt de vafte plaetfe van \'t Parlement, welck te
voren de Koningen over al volghde. In dit Paleys zijn opck
andere verfcheyden kameren vanjuftitie, als de Grande
Chambre,de Chambre des Enqueftes,twee van des Reque-
ftes,die van l\'Ediây het Hof van de Beden, genaemt des Gé-
néraux , opgerecht van Karei de VI ; de Threfbrie,die oor-
deelt van de Domeynen,Leenen, >^/»^4/»<fj,Baftardien,ont-
erffeniffen, &c. La Table de Marbre ,daer \'t Conneftabel-
fchap en Maerfchalckfchap recht doen. De Admiraliteyt
heeft hier oock haer recht-bank,als oock de de kleyne Can-
cellarye. In de fale van dit Paleys is de plaetfe van de Prefi-
denten en Raedts-heeren des Parlements. Het gebouw van -
defe is feer uytnemende. In\'t jaer I ^17, in Meert, is een
groot deel van dit Paleys afgebrandt, en korts daer nae van
Koning Lodewijck de XIII heerlijcker opgemaeckt.

De H. kapelle van het Paleys is gefticht van S. Louys ; Heyti^
nae het oordeel der Boumeefters, het fchoonfte werck van kapeUi*
heel Vranckrijckj het zijn twee kapellen, die boven op mal-
kanderen ftaen. In \'t midden zijn geen pilarcn,maer alleen-
lijck aen de zijden, welcke hoogh, recht, en foo dun zijn,
dat het wonder is datfe foo langen tijdt defen fwaren laft
fonder eenigh letfel hebben konnen dragen. Men feyt, dat
hier bewaert wordt de doorne kroone, purpere rock, riet,
fpongie, het ammelaken van het laetfte avondtmael, cn an-
dere reliquien;welcke alt emâel om den noot des Rijcks van
Keyfer Balduinus aen de Venetianen verpant waren,en Sint
Louys daernae gekoft, en hier te bewaren gegeven heeft.
De Canoniken van defe kapelle hebben defelve privilégiën,
gelijck die van onfe Lieve Vrouwe kercke, en ftaen onder
niemandt als den Paus j de Koning geeft de prebenden die
\'t hem belieft.

Place Dauphine is een van de fchoonfte plaetfen van Pa- Place Da»-
ris, gebouwt ten tijde van Koning Henrick de Groote, op p^w-
het fatfoen van een driehoeck,daer alle de huyfen gemaeckt
zijn in een felve gedaente.

De kercke van onfe L. Vrouwe is een der voornaemfte K^cke
wercken in heel Vranckrijck,{y is 174 treden lang,<?o breet, van onfe
100 hoogh, en ftaet op 120 pilaren. Daer zijn binnen ront-
om de kercke 45 kapellen, befloten met yfere traliën. Sy
heeft elf poorten, en twee hooge toorens, groote kloeken,

fchrijvinge der Franfchen ) alle den ftreeck landts, die men
van S.Denys af rekent, tot Poiflyen Montmorancy, en
oock alle het gene, dat tuftchen de inhammen en kromten
van de Seyne gelegen is, foo naer Picardien , ais naer Nor-
mandien toe ; fommige ftellen de palen wat anders.

Twee mijlen van Paris light het ftedeken S. Denys, foo 5. Venfs.
genoemt nae den H. Dionyfms Areopagita, difcipel van
S. Paulus , en Apoftel van Vranckrijck, die met Rufti-
cus en Eleutherius de volckeren van Paris, en daer on-
trent, tot het Chriften geloof eerft gebracht heeft, en on-
der Keyfer Domitianus onthalft is. Men feydt dat hy fijn
hooft gedragen heeft van Montmartre tot defe plaetfe , die
toen Catulus hier. Hy is hier begraven, en daer nae met
een heerlijck graf vereert van Koning Dagobert, die defe\'
kercke gebouwt heeft. De lichamen van de felve S. De-
nijs , Rufticus, Eleutherius, Dionyfius Biftchop van Corin-
then, en de reliquien van andere, worden hier met groo-
te eerwaerdigheyt bewaert. Defe kercke is nimmermeer
van de Normannen, ofte in de inlandfche oorloge be-
rooft oft verftoort, foo dat de Koningen van Vranckrijck
meenen, datfe merckelijck van Godt bewaert wordt: daer-
om alsfe ten oorloge, ofte verre van huys trecken, befbec-
ken fy eerft defe plaetfe,en doen eenige beloften. De over-
fte van de kercke is een Abt, die genoemt wordt dc Heer
in het Parlement van Paris. Lodewijck de 11 heeft den
felven vry gemaeckt van \'t gebied van de Bilfchop van Pa-
ris, om dat fekere Abt hem gefchoncken hadde het filveren
dack van defe kercke,om in de dieren tijdt aen de armen uyt
te deelen.

Dekerckjvan defe Abdye ruft op 60 columnen, en heeft
drie metale poorteQ;hec choor is in drien gedeelt; het eerfte
deel is de plaetfe daer de religieufen fingen,en harenGodts-
dienft doen. In defe drie chooren zijn de begraefteniften en Beffaefe-
graf-dichten van de Koningen : in \'t eerfte leght Koning ^^
Karei de Kaluwe, met dit opfchrift : Kcnrnge».

Aen de rechter-zijde ruften Koning Lodewijck, en Da-
gobert : aen de ftincke. Koning Hugo Capet en Odo ; tuf-
fchen beyde ftaet de kafte met de reliquien van den H. Lu-
dovicus.In het tweede choor zijn de begraeft\'enillen van elf
foo Koningen als Koninginnen : vijf aen de flincker-zijde,
te weten, van Philips de 111 die men den Steuren noemt;
van Philips de Schoone,met fijn gemalinne Koninginne Ifa-
bella van Arragon;van Koning Pepin,en Koninginne Berta:
aen de rechter zijde liggen Lodewijck de foon van Philips
de Schoone, met fijn foonken loannes; loanna Koninginne
van Navarra, en Karei de VIII van koper gegoten en
knielende. In \'t derde choor is het graf van S. Lodewijck.
Tuftchen het tweede en derde choor, aen de rechter zijde,
fiet men de begraefFenis van Koning Dagobert, ftichter
van deie kercke, fy is van fteen fonder eenigh çieraet. Aen
de flincker-zijde, van Philips de Lange en fijn gemaelinne
loanna ; noch van Karei de Schoone en fijn gemaelinne
loanna, en van Philips en loan. Buyten \'t eerfte choor is
het graf van Koning Frariçoys de I, uyt albafter-fteen,en fijn
oorlogen en vidorien aen de flincker-zijde : hier is oock de
begraftenifle van Koning Lodewijck de X11 met fijn ge-
maelinne Anna van Bretagnien ; defe is de heerlijckfte van
alle. Catharina de Medicis heeft een ronde kapelle aen de
noordzijde van de kerck begonnen, in \'t midden van welck
is de begraeffenifle van haren man. Koning Henrick de 11,
aen de zijden van haer fonen François de 11, en Karei de
IX, uytalbaft. Defe kapelle vervalt dagelijcks meer en
meer door den regen.

Een deel van de fchat wordt binnen ,een deel buyten de
kerck bewaert. In de kerck zijn de reliquien, als het hooft
van den H. Dionyfius in gout befloten, en met perlen ver-
çiert , een nagel van \'t kruys Chrifti, een arm van de H. Si-
meon,het hooft van S.Benedi61:us,de windels Chrifti,de reli-
quien van de H. :^faias en Nicolaes. Hier zijn oock autaren
en kruycen blinkende van gout en geftecnte,een eenhoren
fevendehalf voeten lang,en vijfentwintigh pont fwaer; een
vont van Porphir, die Koning Dagobert tot een badt ge-
bruyckfe,van PQya:iers.\'hier^ekacht,daer eertijdts een vont
was Yâïi pQQoiçroaa^Wî Üvd^fe fteen:oft vont van Porphir

ten geîuyt worden ; de grootfte, Maria genoemt, kan men
met ftil weder feven mijîen ver hooren. Deie is begonnen
te bouwen van Ceramis de 25 Biffchop van Paris , ten tijde
van Karel de Groote : Mauritius de Soliac de 70 Biftchop;
heeft den bouw vervordert,onder Philips Auguft,doch Odo
heeftfe volmaeckt.

Het Petit Chaftelet is gebouwt van. Hugues Auriot, Pre-
vooft van Paris , tegen de moedwilligheyt der Studenten,
en andere, die onder haren naem veel quaedts deden. Het
ftaet by Petit Pont, en is niet altijdt van fteen geweeft, ge-
lijck \'t nu is.

De brugh van S.Michiel is driemael opgebout, eerft van
fteen,die ingevallen is in ^t jaer 125>5>,en weder van hout op-
gemaèckt; maer is wederom gevallen in \'t jaer 1547, en op-
gebout : als de felve de derdemael ingevallen was in \'t jaer
i6i6y ifleheel van fteen gemaeckt in\'t jaer 1624, en aen
Beyde de zijden met fchoone huyfen verçiertjmalkanderen
gelijck in getal en hooghte.

Het derde deel der ftadt is l\'Univerfité, foo genoemt,
om dat in de felve vierderhande wetenfchappen geleert
worden,te weten,de H.Theologie,de Paufelijcke rechten,de
Medicine, en vrye konften. Defe Univerüteyt is de moe-
der van alle andere Hooge fcholen in heel Vranckrijck, en
fommige andere landen. Haer fondateur is Keyfer Karei de
Groote; Philips Auguft haer vermeerder ; en Françoys de I
haer voltoyer. De Redor is het hooft van de Univerfiteyt,
en wordt alle drie maenden een nieuwe gekofen. Hier zijn
ten minften 20 publijcke, en 50 particuliere collégien, waer
onder het fchoonfte is dat van Navarre, gebouwt van loan-
na NavarrGEa, gemalinne van Koning Philips de Schoone.
Het collegie van Sorbona is gefondeert van Robert de Sor-
bona Theologant, daer inne woonen, die men de Sorbo-
niften noemt, mannen, om haer groote wetenfchap in de
Godt-geleertheydt, door de heele wereldt beroemt. On-
der andere ontallijcke geleerde Dodoren uyt defe Univerfi-
teyt gefproten,fijn Albcrtus Magnus,D.Thomas de Aquino,
S. Bonaventura, loannes Scotus, Petrus Lombardus, Petrus
de Aliaco,loannes Gerfon, Guilielmus Bud.\'cus, en andere.

De nieuwe brugh, begonnen ten tijde van Koning Hen-
rick de 111, in \'t jaer 1578, die den eerften fteen daer van
ieyde , is nu volmaeckt. Den 23 van Auguftus 14, wier-
de daer geftelt het kopere beeldt van Henrick de Groote,
fwaer 3ooopondt. Dit fchoon werck is gemaeckt te Flo-
rencen, door meefter lan de Boulogne, uytnemend beeldt-
fnijder.

Koning Lodewijck de XI heeft in \'tjaer 1482 aen de Re-
ligieufen van de Abdye Saint Germain privilegie gegeven,
van een jaermarckt te houden des anderen-daeghs nae onfe
L. Vrouwe Lichtmis. Defe wordt gemeenlijcic J-ö/Vf
Sainci Germain genoemt.

Het Paleys van de Koninginne Margriete is t\'eenemael
afgeworpen , en de plaetfe bebout met huyfen van particu-
liere perfoonen.

Daer eertijdts het Hof van Luxembourgh was, is nu het
heerlijck Paleys van la Reyne Mere Marie de Medicis, on-
der andere rariteyten verçiert met koftelijcke tapifteryen,
reprefenterende alle de vidorien van Koning Henrick de
Groote, alles gemaeckt na de tekeningen van den vermaer-
den fchilder Petrus Paulus Rubens, die oock het leven -van
de voorfchreven Reyne Mere feer konftelijck in een galde-
rye des felven Paleys uytgebeeldt heeft. Dit werck is bynae
volmaeckt; men doet dagelijcks neerftigheyt om de fon-
teynen te voltoyen, die het volkomentlijck fullen verheer-
iijcken.

Niet verre van Paris light Ie pont Charenton, daer de
Marne fich met de Seyne vermengt. Alhier is een Echo oft
weder-klanck,dietot dertien reyfen de menfchelijcke ftem-
me naevolght, en wederhaelt, en kan een woordt van vier
fyllaben, vier ofte vijfmael nae malkan deren perfeólie lijck
pronunciëren. Hier hebben de Gereformeerden een kerck
gebouwt.

Van \'t landeken Goella, oft la Goelle, zijn de oude limiten
onbekent, alleen hebben tot gedachtenifte noch eenige
plaetfen den naem van Goelle behouden. Hier light het
Graeffchap Dam Martin, defen naem hebbende van Dam
Martin, weleer een voorname ftadt, nu ter tijdt is het een
dorp,;gelegenopeenhooghte. ,

infuU Fmmia, öft lUfte dsrEtaaeArbegriipt, ( nae de be-
franérii

wort noch tc Pacffchen en Pincxteren het water gewijt, om
te doopen. Daer is oock de lanteern van de verrader ludas,
op de oude manier gemaeckt, en zijn fwaert. Tot de kamer
daer de Konincklijcke juweelen bewaert worden, gaet men
uyt de kerck aen de rechter zijde, met een trap. Hier zijn
vier threfooren, voi Konincklijcke goederen, alle van heer-
ïijck en wonderlijck werck, foo dat men meent dat \'er in
heel de werelt geen kapel is, daer men fulcken menighte
van uytgelefen koftelijckheyt vint, welcke te kennen geven
de groote Godtvruchtigheyt der Koningen van Vranckrijk.
De Abt bewaert de Konincklijcke kroone , beyde de fcep-
ters, en de ampulle van de H. Olie , welck hy te Rheims
moet brengen, als de Koning gefalfi en gekroont wort. In
\'i kloofter is een gefonde fonteyn , uyt eenen fteen gehou-
wen,daer rontom veel oude beelden van afgoden ftaen,waer
uvt men meent dat defè fonteyn daer geweeft is , voor dat
Vranckrijck Chriften was.

De bergh van Mercurius oft Mars,wiens beelden de Hey-
denen daer eerden, wort nu Mont Martre, dat is der Marte-
laren bergh genoemt,om dat men gelooft dat de H.Diony^
fius Areopagita, met zijn medegef^llen Rufticus Priefter,
en Eleuthen\'us Diacon,liier van de Heydenen gedoot zijn;
gelijck de oude befcheeden van Vranckrijck getuygen met
defe woorden: Alle de H. Martelaren zijn op haer bloot Hc-
haemgeflagen5en wederom haer kleederen aengedaen heb-
bende, geleyt tegen over het beek van den afgodt Mercuur
nae degeftelde plaetfe,en haer is bevolen te knielen om ont-
halft te worden. Men meent dat den H, Dionyfius zijn af^
gehouwen hooft van hier gedragen heeft tot de plaetfe die
nu S, Dcnys heet,gelijck S. Albaen ce Mentz gedaen heeft.
Op die wegh zijn vier fteene heuvelkens, met kruycen daer
opgerecht, gemaeckt om te ruften ; de Franfche noemenfe
Montjoyes. Men is gewoon aen elck wat ftil te ftaen in de
begraefreniffen der Koningen. In de begraffenifle van Ko-
ning Lodewijck de IX zijnfe hier eerft geftelt, verçiert met
drie Konincklijcke beelden, en in \'t top met een crucifix.
Op dit berghsken heeft Lodewijck de VI, en zijn gemalin-
ne Adelheida,een ^aeghden klooftcr gebouwt van S.Benc-

	t;
• î > . ■ %,	>f
■ \'s
! tH
	■ il
\' ^ -, .	1
*\' \\
	. _
■H
	L

1	1 "1
! f-- • t	i
	M
f
\' < ■ 1	1 ■ \\ \'
1 r ■1 "	1, ; !
	1
■ ) ,	■

didus Orden in \'t jaer 1154. Hier wordt veel ftof gegraven
om pleyfterwerck te maken, waer van het fpreeckwoordt
komt : Daer is meer van Mont Martre te Paris, dan van Pa-
ris te Mont Martre. Dit berghsken is foo hoogh, dat men
van daer over Paris kan fïen.

Niet verre van defe bergh is het Hofiltal^à^x is gaft-huys, HoffttaU
welck Koning Henrick de Groote daer heeft doen maken
ter eeren van S.Louys, gelijck het opfchrift van de kerck te
kennen geeft.

Het heerlijck Paleys Madrid leyt een mijl van Paris intemy.
een vlackte. De Koningen vermaken haer fomwijl hier met Madrid^
de konijn-jaght. Françoys de I heeft dit doen maken nae
Madrid in Spanjen, daer hy nae den flagh van Pavien vier
jaren gevangen was. Henrick de IV heeft het Margareta
de Valois gegeven, nac dat hyfe verlaten hadde.

Le Bois de Vincennes light op de Seyne,een mijl van Pa- Bois de
ris, is met hooge graften, en acht vier-kante toorens ver- Vincemes*
fterckt. Philips de Valois heeft het begonnen te bouwen,
maer Koning Karei de vijfde geheel volmaeckt.Hier is een
bofch bequaem tot vermaeck der Koningen , daerfe oock
veeltijdts plachten te wefen. Lodewijck Huttenus,Karel de
Schoone, Karei Dauphin, en Karei de IX zijn hier geftor-
ven: het wort nu veel gebruyckt tot gevangenifl\'e van groo-
te Heeren.

Saind Maur leydt feer luftigh op een heuvelken by een Sainü
boffchagie.Koning Françoys de I heeft dit Paleys begonnen, Mmf.
maer niet volmaeckt.In \'t midden van de plaetfe is een ftee-
ne pilaer met yferwerk befloten, daer een koperen beek op
ftaet van Koning Françoys de I. Dit flot heeft Flenrick dc
IV aen den Prince van Condé gegeven.

woordigh Vexin, ofte, foo fommige feggen, Vulxin Ie Fran- Trançr>js.
çoys, begrijpende alle het gene, \'t welck fich ftreckt van de
riviere Oyfe tot Clermont naer Picardien.

Alfoo dit gedeelte is aen gene fijde van de Oyfe, en in de
kaerte van Beauvoifis begrepen, heeft ons goet gedacht dat
aldaer te befchrijven.

leydt in \'t ooft dicht
aen Champaigne , in
\'t zuyden wort het ge-
fcheyden van Gafti-
nois en Heurepois
door de Seine ; in het
weften paek het aen
rifle de France, en een
deel van de Seyne ; in het noorden aen Valois,
en een deel van Champaigne.

Hithardus vermaent van Brie in fîjn eerfte
boeck van de gefchiîlen tuffchen de fonen van
Koningh Lode-w^ijck de Godtvruchtige. De
Franfchen noemen \'c ^ajs de Brie. De oor-
fprong des naems is onfeecken Onder andere
beduyc Abri in \'t Franfche een fchadu we,donc- \'
kerheydt, en plaetfe daer de ^and niet deur-
waeyt. Gemerckt dan dac ailes hier duyfter is,
en met vruchtbare boomen beplant,waer door
de boer en reyfende man tegen den regen en
hitte hem kan bergen , welck de Franfchen fe
mettre a [abri noemen , meenen fommige dat
het hier van den naem heeft. Andere treckenfe
van de Sicambren , diefe, tegen de waerbeydt
der hiftorien,feggen dat hier gewoont hebben.
Dit Graeffchap begint by het dorp Cretel,
niet verre van Pont Gharenton, daer de Mar-
ne in de Seyne loopt. De Marne fcheyt
Champaigne, en de Seyne Gaftinois van Brie.
Het gene tuffchen defe twee rivieren tot aen
Hertoghdom Burgundienleydt, hoort byna
altemael onder \'t Graeffchap Brie.

De hooftftadt Brie , oftBraie, light op de
hmftpdt. Seyne, en wordt oock genoemt "Brte Qomte
Robert, na Graef Robert Heer van \'t landt,
die hier meeftendeel woonde. Dit Graeffchap
is gekomen op het geflachc van Britannien
door Pierre de Dreux, en door Blanche doch-
ter van lan de II, Hertogh van Britannien, aen
Philips van Artois, van wien geboren is Mar-
gariet, gemalinne van Louys, Grave van E-
vreux. Nae de dood van Philips Hertogh van
Orléans, die de erfgename getrout hadde,
heeft Koning Karei de IV \'t felve gegeven aen
fijn broeder Louys Hertogh van Odeans, en
is alfoo , door Koning Louys de X11, aen de
Kroon van Vranckrijck gekomen.

Dit Graeffchap heeft vele rivieren , als de
Vree, die door het dorp Affy loopt, en eyn-
dighc ontrent Monceaux , een Konincklijck
palleys, foo luftigh en vermaeckelijck als eeni-
ge plaetfe in Vranckrijck , liggende een mijle
van Meaux. Aimon fchrijft m fijn 4 boeck in
VranckrtjcL

het 41 capit. aldus : Audoenus heeft een kloo-
fter doen bouwen in het bofch van Brie, welck
hy lerufalem genoemt heeft, maer wordt nu
Resback geheeten , na\'t rivierken daer\'c op
leydt. De rivier Morin loopt voorby Colum-
miers, Crefti, en Ie pont Couilly van de reli-
gieufe ïonckvrouwen van S. Bernardts orden,
en begint by de haven Condé fchepen te dra-
gen , en wat vorders oock redelijcke groote,
die vijftigh tonnen wijn , oft andere waren la-
den konnen. Defe rivier bevochtight oock en
maeckt vruchtbaer de landouwe gelegen by
de ftadt Pruvin , en valt ontrent Lagny in de
Marne. De Seine vloeyt van Conftansnaer
Parijs, maer befpoelt eerft het palleys ontrent
de plaetfe, daer die wonderlijcke Echo oft we-
derklanck is.

De,Bievre mengt haer met de Seyne , heeft
defen naem van het dorp Bievre , gelegen in
het gebiedt vanParijs. Dit kleyne rivierken is
naderhant Gobelin genoemt, na eenen lan •
Gobehn, die aen de felfde woonde. Het heeft
fijnen oorfprong by het vetmaerde dorp lan-
court, onder \'t gebiedt van Parijs, en neemt
fijn loop tuffchen Trappes en Caprofe , niet
verre van Montigny, daer na door Buty, gele-
gen anderhalf mijle van den oorfprong defer
riviere, en voorts na een meulen in de valleye
Betune,en mede nemende een kleyn rivierken,
valt in de Orge , en maeckt door de menighte
van fijn water , het meir van Bouvery. On-
trent een mijle van hier, ontfangende andere
rivieren, loopt naer de dorpen Igny en Ie Pont
Anthony, krijght hier den naem Bievre. Daer
nae fij n cours nemende naer Bourg de la Reine,
en vermeerdert met veel beecxkens, komt tot
Gentilly, toebehoorende de Biffchop van Pa-
rijs, daer,eertijds een Synode gehouden is. Ten
laetften , doorfnijdende het Faubourg S. Mar-
ceau , maeckt daer een bequame plaetfe om
purper en karmofijn te verwcin , en valt in de
Seyne. In defe riviere is menighte van goede
kreeften , maer geen vifch , \'t en ware dat de
graften van \'t flot overliepen, oft het meir van
Bouvery.

Behalven andere fteden fijn in dit Graef- Meaux.
fchap Ie Chafteau Thierry,Meaux, en Provins.
Ptolem^us heet Meaux latinum Meldarum.
Sy light op de Marne, en voert de tijtel van
Provofdye,Vicomte, en Bailjoufchap van No-
gent. Haer marckt is gelijck een Fort, en is
met de Marne omringt. Een deel van de ftadt
hoort onder het Graeffchap Brie, t ander on-
der V^alois. Hier is een oudt Bifdom, wiens eer-

fte Biiïchop was de RSandinus, difcipel van
S, Dionyfius Areopagita, en de pj in \'t jaer
TrovMs. 16*14 loannes de Beileave. Provins is een ver-
niaerde ftadt door haer welrieckende roofen ,
die over al in de apotheecken , tot hulpe en
vermaeck van de krancken , geconfijt, en op
verfcheyde manieren toegemaeckt worden.

Eudo, Odo, oft Otto, Graef van Brie. Defe
trachtte Keyfer Conrad de II Burgundien
af te nemen,maer wierd verwonnen; en nader-
handt , Lorreynen ftroopende, verflagen van
Gothelon.

Theobaldus de 11, Grave van Brie, en Blois,
. is van Keyfer Henrick de IIÏI Ridder ge-
maeckt , en fonder kinderen geftorven. Hy
heeft het Graeffchap Touraine verloren.

Stephanus, Grave van Brie , Champaigne,
en Chartres, heeft wederom gekregen het
Graeffchap Touraine, na de doodt van fijn
broeder Theobaldus. Adela , de gemalinne
van Hugo Capet, was fijn fufter.

Theobaldus de III, Grave van Brie, genoemt
de Groote, om fijn heerlijcke daden ; de Hey-
hge, om fijn deughdelijck leven ; en Vader
van de armen,om fijn mildtheydt aen de arme

menfchen ; heeft te weegh gebracht, dat Ru-
dolph Grave van Vermandois in den ban ge-
daen wierd , om dat hy fijn wettige huyfvrou-
we verlaten , en in haer leven een ander ge-
trout had.

Henrick de Milde , foon van Theobaldt de
III, Grave van Brie en Champaigne , wierdt
van de Turcken gevangen in de oorlogen van
Syrien, en verloft door het voorfpreecken van
Emanuel Keyfer van Conftantinopolen. Sijn
gemalinne was Maria, dochter van Lodewijk
de VII, Koning van Vranckrijck. Hy over-^
leed in V jaer onles Heeren i o 81.

Henrick de II, Grave van Brie en Cham-
paigne, en Heer van Tyrus in Paleftine, daer
ly getrocken was met de Koningen Philips
Auguft van Vranckrijck, en Eduard van En-
gelaut , in\'t jaer II^I. Hy troude Ifabella
de dochter van Amalricus, Koning van leru-
falem.

Theobald de V vermeefterde en nam dc
Graeffchappen Champaigne en Brie, maer
wierde door Philips Auguft , Koning van
Vranckrijck, daer in beveftight, tegen Alexia
Koninginne van Cyprus, en Eberhard Grave
van Brennes, in \'t jaer 1101 , en ftorf in het
jaer i%i6.

EaufTe wordt in drien
gedeelt, te weten, in
Hoogh, Neder, en
Middel BeaulTe. Het
Opper begint van het
dorp Ablays, ftreckt
naer Chartres,en voor-
der. Het begrijpt het
landt Ie Chartrain ,
daer onder de. Graef-
fchappen Dreux en Montfort gehooren.
Chmres. Chartres, eertijts by de Latijnfche fchrijvers
Autricum Carnutum genoemt, is nu een voorname
fladtjgelegen eensdeels op een effen velt,en eens-
deels op een heuvel ^ is vol huyfen, met ftercke
wallen verfien,met graften omringt^en heeft een
rijcke burgerye. Aen de voet van het berghsken
loopt een feer bequaem rivierken, om de molens
te drijven, welck komt van Perche, en is,door de
neerlligheyt der burgeren,tot hier geleyt,en valt
by Louviers , een weynigh boven Rouen , in de
Seine. De hooft-kerck is gewijt ter eeren de Ma-
get Maria, in wiens kruch een put is, genaemt
ftercke Heyligen put, in de welcke veel martela-
ren geworpen fijn , door bevel van Quirinus,
Stadt-houder van Vranckrijck,als die van Char-
tres eerft \'t Chriften geloove aengenomen had-
den. In defe kerck wort met groote devotie een
hemd bewaert van de Maget Maria , gelijck ge-
tuygen, die feggen fulcks gefien te hebben. Hier
fijn acht poorten,waer van de fes alle dagen geo-
pent worden, en de andere twee fijn ten tijde van
de inlantfche oorlogh gefloten,wanneer de ftadt
in \'t jaer i ^67 belegert en fterck befchoten is van
de Gereformeerden , maer door de kloeckheydt
van de GouverneurLignier mannelijk befchermt.
. Het Latijns dicht op fteen gehouwen, en geftelt
aen de fijde van de wallen by die van buyten af-
gefchoten, en daer na weder opgemaeckt, geeft
Ten Graef\' ïulcks oock te kennen. Defe ftadt hadde in vori-
getijden ey gene Heeren, die haer Graven van
Chartres noemden. Het is waerfchijnlijck, dat
dele Graven gefproten waren van Otto,(bon van
de oude Theobald, Grave van Blois, nevevan
RoIIon van Normandien, welcke Otto Chartres
met de wapenen gekregen hadde. Defe hadde
twee fonen , die hem in de regeeringe volghden,
Theobald de II,die fonder kinderen overleed,en
Stephanus j Theobald deI II, fone van Stepha-
nus,-en Theobald de IV,foon van Theobald de
III, alle Graven van Chartres. Nae Theobald
de l V , die fonder kinderen geftorven is, vint
men in de hiftorien geen Graven van Chartres.
ir.n>öcrJe\' De burgers van Chartres fijn beleeft en goe-
ren atn. dertieren,beminnen malkanderen, fïjnmildtaen
den armen, behulpigh aen de vreemdelingen,de
koopmanfchap toegedaen, en yverige voorftan-
ders van de Roomfche Catholijcke Religie. Het
Chartrain (feyt Maiïon) is een lant rijck van tar-
\' we en koorn , ftreckt van de Loir en Orleans tot
Eftampes i j mijlen , en van Eftampes tot Parijs
1(5 kleyne, elck van 2000 treden. Dit lant heeft
geen bergen/onteynen,rivieren,boffchen,wijn-
VranckrijcL

gaerden, noch weyden, hierom wordende put-
ten, van de reyfende man, de fonteynen van
Beauffe, fpotswijfe,genoemt. Hier van heeft een
onbekent Poëet dit versken gedicht :

Men feyt dat in Beaulfe weynige boomenwai^
fèn, en als men daer eenige plant,datfe felden tot
perfedie komen, om dat de grondt onbequaem
is door de Tuph, oft Touffteen. De putten fijn
feer diep, om dat het lant hoogh en verheven is,
en wort niet fonder reden de koorn-fchuer van
Paris genoemt. De inwoonders van Beauffe ver-
gaderen het regen-water in diepe en holle plaet-
len,diefe Marefts noemen,om het vee te wateren.

Dreux is een oude fehoone ftadt, in vorige tij- Dreax.
den feer vermaert door de wooninge van de
Druyden ,die de Priefters van Vranckrijck waren
in \'t heydendom, foo men meent. Sy leyt op de
riviereEvreux,enheeftden tijtel van Graeffchap.

Montfort,geleg en half wegen tuilchen Dreux ji-fgfitfort*
en Paris, wort genoemt Ie Comté de Montfort.
Men leeft datfè toebehoort heeft Robert de IV
Grave van Dreux, door het houwelijck van Bea-
trix , de dochter en erfgenaem van lan , Graef
van Montfort.

Hoogh-Beauffe begrijpt oock het Hertogh-
dom Anjou, de Graeffchappen Maine, Blois,
en Perche.

Neder-Beaufte is heel vlack, leyt tuffchen de Neder-
Bifdommen Chartres en Orleans, ftreckt van
Eftampes naer \'t ooft tot het Senonois, en naer
\'t zuydt tot de brugh van Orleans. Het begrijpt
het Hertoghdom Orleans,en de landen van Lor-
ris en Soloigne.

De hooft-ftadt van dit Hertoghdom is Orleans, Orleans*
in\'t Latijn Aurelia genaemt, naden Keyfer Aure-
liaen , diefe vergroot heeft j want te voren waffe
kleyn, gebouwt van de Druydes,en genaemt G^-
nabum, gelijck Csefar fchrijft in het fevende en
achtfte boeck van de Franfche oorlogen : en Ai-
mon in \'t vijfde capittel van \'t eerfte boeck feydt:
GebanuSjdaer nu Orleans is.Belleforeftfeght,dat
deKeyfèr Aureliaen defè ftadt vergroot heeft,
ter liefde van de oude Druydes, fhchters van de ^^^ ^^
felve, om datfe hem \'t Keyfer-rijck voorfèydt Dmydes
hadden.Sy leyt op een heuvel,die allenskens aen
de rechte fijde van de Löyre op klimt, welck de
muuren van de ftadt in de lengte befpoelt, niet
recht daer voorby loopende, maer met veel
bochten, eerft breeder, daer nae flnalder in \'t
midden van defe rivier leyt een luftigh eylande-
ken, eensdeels met fehoone liodeboomen be-
plant, eensdeels met huyfen befet, een rechte
plaets van vermaek Dit eylandeken is aen d\'eene
fijde aen de ftadt vaft,aen d\'andere met de voor-
ftadt Pontereau,welck,als oock d\'andere/choon
en groot is , bequaem , door menighte van her-
bergen, om den reyfenden man, en principael de
boeren te logeeren, die verfcheyden vruchten en
eetbare waren naer de ftadt uyt Soloigne te koop
brengen. De ftadt is verfterckt met een aerde
wal, fteene muuren, en torens met aerde j^evult.

o —-V\'o - ^i&Oiiifer.-o „
» j.e\'trMUy % o- -^^S-Germaiv ^ 0,uM-%r .O s.Lam-e ont \'Fni\'^z ^ ^^ O

Hier is eertijdts een kafteel geweeft, maerniet ten, die in vier natiën gedeelt fijn , deFranlche,
lang na dat het gebouwt was van de burgeren af- Duytfche, Noormannen,en Picarden ,• waer van
gebroocken. De plaetfen rondtom de ftadt lijn elck fijnen Procurator en Syndicus , dat is, voor-
luftigh, aen d\'eene fijdemet fruyt-boomen be- fpraeck heeft, en een Rentmeefter, met acht
plant, aen d\'andere vol tuynen, weyden , acker- Raedts heeren.

landt, en wijngaerden, die ftercken en koftelijc- De burgers van Orléans fijn beleeft tegen de /»«W?-
ken wijn voortbrengen, die men nochtans onge- uytlanders, en fpreecken het befte en çierlijckfte
font houdt; foo dat des Konings fchencker ver- Françoys van\'t heel Koningrijck, als oock die
bodenis, den felven de Koning te geven. Defe van Blois,principael de jonge loffrouwen^welcke
wort over zee in alle landen gevoert. Hier fijn met fulcke neerftigheydt de felve tale oeftenen ,
veel fchoone gebouwen,onder andere, de hooft- datfe haer in de frayigheyt van fpreken by Pin-
kerck van het H, Kruys. Niet verre van defè is darus dorven gehjcken, welck fy Pindarizer noe-
een groot kerck-hof, daer fchoone grâf-dichten men. Defe was eertijdts de hooftftadt van het
waren , die van de Gereformeerde afgeworpen tweede Koningrijck van Vranckrijck , nae dat
fijn ten tijde van de beroerten,als oock het mee- Clodovseusen Clotarius de eerfte , het Koning-
fte deel van de voorfchreve kercke , die in\'t jaer rijck in vieren gedeelt hadden , voor haer vier
1600 van Koning Henrickde IV wederom is be- fonen. Nu ter tijdt voert fy den tijtel van Her-jï^r/ö^ifo
gonnen op te bouwen. toghdom , welck van Koning lan gegeven is aen

AendeLoireishetpaleyspr^fidiael,hetwelc- Philips, Grave van Valois, die, uytgunft van de
ke , al is\'t na fijn eyfchniet heerlijck, nochtans felve Koning , eerfte Hertogh van Orléans was,
is \'t weerdigh om befien, om dat het heel over de doch fonder kinderen ftorf,en de tijtel met hem,
riviere hangt,De ftraten fijn fraey geplaveyt met tot de tijdt van Koning Karei de V,wanneer be-
vierkante fteenen , heelreyn enklaer. Daerfijn floten is, dat altijdt de tweede foon des Konings
oock fchoone merckten , â\\s la place de FEftappe y van Vranckrijck , Hertogh van Orléans foude
Saint Aîgnarîy les Mottes, en Ie Martroy, daer men de wefen. In delè Stadt is mede een Prefidiale refi-
quaetdoenders ftraft. Defe ftadt heeft veel gele- dentie , en Baljoufchap, daer veel fteden onder
den , onder andere iflTe belegert van Attila Ko- ftaen , als Montargis, Baugency, Gien , Lorris,
ning der Hunnen^maerdoor kloeckheyt der bur- Gergeau, Meun op de Loir, enandere.
geren befchermt. En in\'t jaer 1428 van de En- Het landt Lorris , is foo genaemt van Lorris, t-om/.
gelfche , maer vanleanne d\'Arc, geboren uyt eertijts een vermaerde Stadt. Sologne begrijpt al
Lorreynen , oudt achtien jaren, verloft,ten tijde \'t gene over de Loire van Orléans tot Amboife
van Koning Karei de VU. Daerom hebben die leyt. Het wordt gedeelt in Opper, daer goede
van Orléans,in teecken van danckbaerheyt, drie rogh waft, heyen , en boflthen fijn : en Neder,
kopere beelden op de brugh van de Loire geftelt, met ri vieren en weyden verrijckt , maer fantach-
te weten,van Koning Karei de Vil, knielende in tigh. De principaelfte ftadt is Romorantin : de
\'t volle harnas,de Maget Maria,en leanne d\'Arc, andere fijn Chafteau-Neuf, Aubigny, Noftre
die men la Pucel/e d\'Orleans noemt, knielende, heel Dame de Clery, en largeau.

gewapent, mét het rapier aen de fijde, hangend Middel-Beaufte begrijpt al dat aen beyde fij- Middeï-
hayr,en wat lager een koperen kruys. Hetiseen den van de Loir leyt van Rouen tot Vendofinois,
BifTchoplijcke refidentie, wiens eerfte Biflchop en aen de rechte fijde van de Loir, al dat van
was S. AÏtinus,een van de 72. difcipulen, hier,foo Chafteaudun tot Blois en Touraine ftreckt.Hier Eim.
men feydt, van S.Pietergefonden. De fèvende onder hooren eerftelijck\'t Graeffchap Blois,waer
was S. Anianus, door wiens voorbidden Robert, van een befonderekaertisjn welk het Graeffèhap
Koning vanVranckrijck,veelviaorien bekomen Chafteaudun oock begrepen wordt, wiens prin- chapati-
heeft/oo Saufleyus fchrijft. Tot wiens eere daer cipaelfte ftadt is Chafleaudun , en het Graef-
een kerck gebouwt is, welck nu het kloofter van fchap Tornodor: ten tweeden,het Hertoghdom
S.Aignan heet. De 109 was Gabriel l\'Aubefpine, Vendofme.ten derden,het Hertoghdom Tours, pr^^dofm,
onderwiendeMinimen i(5i3,endeIefÏ3iten i<5i7, wiens eygen kaertdelefer kan fien. De voor-
in de Stadt gekomen fijn. Stephanus, BiflTchop naemfte ffadt van \'t Hertoghdom Vendofme is
van Doornick, plagh te fèggen,dat meeft alle de mede Vendofme genaemt, leydt aen de rivier
BifTchoppen van Orléans goude waren,te gelijc- Ie Loir, met muuren en graften verfien , heeft
ken by vreemde , die onder de hare geen filvere een kafteel op een hooge Idippe, die heel fteyl
waren.Hier fijn oock eenige Synoden gehouden, is, nae de fijde van de ftadt, en na de fijde van
Philips de Schoone , Koning van Vranckrijck , \'t landt met muureo , diepe graft, en torens om-
heeft in\'t jaer J312 hier een LIniverfiteyt oft cingelt. Hier liggen noch de kafteelen Laver-
hooge Schole opgerecht, daer men principael de din en Montoir.\'

Aflinois is het vierde
deel van l\'Ifle de France,
welck door de rivier
Verin geicheyden wordt
van Heurepois, en be-
grijpt de Hertoghdom-
men Eftampes en Ne-
mours , met \'et Graef-
fchap Rochefort, Mo-
ret, en andere.
Épdtr^cs: De ftadt Stampje oft Eftampes, leydt half we-
gen tuflchen Parijs en Orléans, aen de riviere
lonne , ( die gehouden wordt de moeder van de
delicate kreeften ) die ontrent Corbeii in de
Seyne valt. Defe ftadt is rondom met bergen
omringt en als verborgen, foo dat menfe niet
kan fien dan als men daer dicht by is. Sy heeft
een lange ftraet, waer in by-nae de geheele ftadt
\' begrepen wordt. Daer is een kerck ter eeren de
Maget Maria gefticht. Aimonius en Gregorius
Turonenfls, vermanen oock van Stamparum, dat
is, Eftampes. Nithardus fchrijft mede van het
dorp Stampen in fijn eerfte boeck van de ge-
fchillen der fonen van Koning Lodewijck de
Godvruchtige. Ivo verhaelt van Concilium Stam-
pertfe. Eertijdts was het een Graeffchap j Fran-
çoys de I heeft het tot een Hertoghdom verhe-
ven. Als \'t noch een Graeffchap was, heeft Falco
de Plompe het felve aen Phifips de I, Koning
van Vranckrijck, gegeven ; van toen af is het al-
tijdt de kroon annex geweeft. In de hiftorien
van Vranckrijck wordt mentie gemaeckt van
Phihps Grave van Nevers , Rhetel en Eftampes,
fone van PhiHps de Valois, Hertogh van Burgun-
dien, die in de flach van Azincourt met fijn broe-
der gebleven is, en tot nafaten gehad heeft fijn
foon Karei in \'t Graeffchap Nevers en Rhetel,
en loan in \'t Graeffchap Eftampes, die de andere
Graeffchappen oock bekomen heeft , nae dat
fijn broeder fonder kinderen geftorven was. Nu
ter tijdt is daer Heere , Karei Hertogh van
Vendofme , natuurlij cke foon van Henrick de
Iiii, Koning van Vranckrijck, en Gabrielle
d\'Eftrée, Hertoginne van Beaufort en Marckgra-
vinne van Monceaux.

Nemurjium, Nemours is een ftadt aen de rivier
Loing , welcke weynigh boven Moret in de Sey-
ne loopt. Het is een Hertoghdom, niet onder de
minfte van Vranckrijck. Onlangs was daer Her-
togh Philippus Saban^eus , wiens tweede doch-
ter getrout is met Nicolaus van Loreynen, Her-
togh van Mercuer, Marquis van Nomeney, en

Rupesfortis, Rochefort is een Graeffchap. De
naem brengt mede dat \'et niet feer oudt is, \'t en Rochefm,
ware dat men feyde, dat denamen over al ver-
andert fijn.

In Gaftinois fijn Milly, en Moret, welck Heu-
repois van Gaftinois fcheydt, alle beyde met ka- MiUj en
fteelen verfterckt. Daer liggen noch andere, on-
der welcke Uontargium oft Montargis welck, nae
dat het verbrandt was in \'t jaer i j 18 , weder op- Mornrgis.
gebout is : liet heeft een kafteel, daer in men ge-
fchildert fiet de hiftorie van de jaghthond,die de
dood van fij n meefter gewroken heeft. Het welck
lulius Scaliger aldus befchrijft : Seker hoveling Hißorie
vergrämt op fijn vrient, \'t zy om fijn macht, het
zy om fijn ontrouwigheydt, vermoord hem ver-
radelij ck , en begraeft hem in een veldt verre van
de wegh. De jachthondt was by fijn meefter
toen hy omgebrocht wierd, en door getrouwe
liefde bleef lange op \'t graf fitten. Als hy hon-
ger kreeg, hep hy naer \'t hof, en de medegefel-
len van den overleden gaven hem te eten, en als
hy genoegh hadde, keerde hy weder naer het
graf j welck foo dickmaels gefchiede , dat/fy be-
gonnen te twijfelen, en daernae vaft gelooven,
dat de meefter van den hondt doodt was. Sy vol-
gen dan den hondt, en merckende dat\'er een
graf was , nemen het doode lichaem uyt de aer-
de, kennen en begraven het. Als de uytvaert ge-
houden was , blijft de hond by de fèlve die \'t hc-
haem gevonden hadden. De moorder, na langen
tijdt in \'t Hof komende , is van de hond gekent ,
die luyde begon te huyien , en den moorder toe
te vhegen, dat men hem met groote moeyte
moeft wederhouden , waer door de fufpicie ver-
meerdert is. Door het volherden van den haet
des honds tot den hoveling , is de Koning be-
weeght, en heeft hem van defe moort befchul-
dight. Hy loochende en ontkende het felve.
De hond hielt niet op van bladen en hem op
\'t lijf te fpringen, welck al de byftaenders als een
fèecker getuygeniffe van de moord hielden, \'t Is
foo verre gekomen, dat,door bevel des Konings,
de moorder met de hondt in duel gevochten
heeft. De vidorie van de hondt is gelehildert in
een Koninglijcke fale , die veroudert, fomtijts
door laft der Koningen vernieut is ; waerdigh
dat menfe tot een eeuwige memorie in koper

Enonois beteeckent
dien ftreeck, welck eer-
tijdts de Franfche volc-
keren , Senones genoemt,
befaten. Delè hebben
het Capitolium , ofte het
Raedhuys van Roomen
verbrandt, en de felve
ftadt verwoeft maer
fijn daernae van Furius
Camillus ganfch verflagen. Defe hebben de zee-
ftadt Senogalha in Italien gebouwt , by dc
mondt van de rivier Atern. Van de felve fchrijft
Scaliger :

Traje&ceque AlpeSj captaque Roma docet,
Hiftrum atq^ lllyricum fuperant, Manijque miniflïum,

G^ Bojanatuas Scopiafugit aquas*
Suhdit Je MacedOyJuhmittit Achaka tellus,
Horridaque armigero Ihracia cedit equo.
Atque hinc res Afis tremefad<e, inhojpita Ponti

Littora^ ^ Armenios qu^e colit ora Duces,
Udc fumma e(l. PopiiliSy caflris, ^ regihuSy horum

Armorum arhitrio fors rata qu^queftdt.
Van defe fchrijft Merula in het derde boeck
van\'t tweede deel fijner Wereldt-befchrijvinge:
Senones , van C^far, Plinius en andere verhaelt,
worden van Ptolemseus zivong genoemt, dielè in
Lionnois befchrijft. Het regifter-boeck der Pro-
vinciën heetfe Cmtatem Senonum, en fetfe in \'t
vierde quartier van Lionnois. Ick meen dat het
andere ^Senones fijn, die Strabo ontrent de NerlPios
ftelt naer \'t weften. Maer ick gevoele dat de eer-
fte , als meeft bekent, die grouwelijcke toch-
ten in Italien gedaen hebben, en datfe daerom
van Strabo in Flaminien, van Polybius in Pice-
nen , en van Süidas in Albanien befchreven
worden. De Franfche Senones hebben voorwaer
onder den Overften Brennus een fware oorloge
gevoert tegen de Romeynen in \'t jaer c c c lx i v
nae dat de ftadt gebouwt was. Nae den flagh
van Aflien (waer van de dagh Allienjïs in de Room-
fche Kalender ftaet) fijnfe in de ftadt gekomen ,
hebben al doodt-geflagen dat haer gemoette ,
alles verbrandt, en de Roomfche jeught, die
op het Raedthuys gevlucht was , veel maenden
belegert : nae dat fy met haer vrede gemaeckt
hadden, en een groote fbmme geldts bedongen ,
fïjnfe van de Didlator Camillus, die met folda-
ten in de ftadt gekomen was , eensdeels verfla-
gen , eensdeels verjaeght, tegen de belofte haer-
lieden gedaen. Het Aertz-bifdom Sens , f
cheipefché de Sens^ wordt onder Champaigne begre-
pen met de ftadt Pont.

De ftadt Sens, eertijdts Agendicum geheeten, Sem.
light aen deYonne.Casfarvermaent\'er oockvan.
By de poort is een huys, datfe de gevangeniffe
van Caefar noemen. Buyten de ftadt fijn eenige
overblijffelen van de oude tijden. lofephus Sca-
liger feyd , datfe dwalen , die meenen dat Agendi-
cum Provins is, gelijck MarHanus. Vigenere ge-
voelt, dat het Milly in Gaftinois is. Bertius, in de
befchrijvinge van Champaigne , feydt aldus van
dit volck : De Senones fijn eertijds meeft ver-
maert geweeft, om datfe onder den Overften
Brennus, na de flagh van Allien, Romen ingeno-
men hebben, en van daer verre in Griecken ge-
vallen fijn. Van defe hebben de Italiaenfche fte-
den Sena en Senogallia haren naem, gelijck Silius
Italicus oock getuyght:

EtGldnis^ tf Rubico , Senonum de mmine Sena»
Het is een Aertz-biffchoplijcke ftadt, die voor
weynigh jaren feven Suffraganen hadde, als van
Chartres, Auxerre, Meaux, Parijs, Orleans, Ne-
en Trojes in Champagne. Chartres, Or-

De eerfte Biffchop alhier is geweeft S. Savinia-
nus oft Sabinianus, een van de 72 difcipulen van
S. Pieter gefonden, van wien Nicolaus Lyranus,
fchrijvende op den Propheet Abdias, aldus feyt:
de H. Savinianus, een van de 72 difcipulen, voor-
der gaende, heeft de ftadt Sens tot \'et geloof be-
keert, die toen de hooftftadt van heel Vranck-
rijck was, en de goude ftadt genoemt wierd.
S. Bernard verhaelt oock van de Senonoifèn in
fijn 202 brief, gefchreven aen de geeftelijckheyt
der ftadt Sens. Het is een fware faeck, feydt hy ,
eenen nieuwen herder te ftellen over de beroem-
de kercke van Sens 5 heel fwaer , en niet fonder
goeden raedt te beginnen , daerom moet men
wachten de vergaderinge der Suffraganen. Na
Savinianus fïjnder loj Aertz-biffchoppen ge-
weeft , waer van de laetfte was, in \'t jaer i6i3 ,
Odavius de Bellegarde , te voren BifTchop van
Coferans, en Abt van S. Germain te Auxerre.
Defe heeft de kercke van Valery gewijdt den
27 May , de tweede dagh van Pincxteren, die ge-
repareert is van den doorluchtigen Prince van
Condé Henrick de Bourbon , in fijn leven Heer
van defe plaetfe.

rius Turonenfis wel ge-
obfèrveert heeftjvan de
lengte en breetté der
kampen ofte velden,die
de Françoifenen
Champaignes noemen j
overmits dit lant door-
gaens effen en vlack
is, en bequaem om te befaeyen.

De locht is aldaer helder en getempert, het
lant vruchtbaer van koren , en wijn en heeft
oock veel bofchagien, bequaem tot jaght en vo-
gel-vangft.

Thibaud de HI Graef van Champagne,is een
foon geweefl van Thibaud de 11, welcke fonder
kinderen geftorven fijnde,is fijn neveHenrick de
Milde gefuccedeert. Defe was een foon van Ste-
phanus^Koning van Vranckrijck,die broeder was
van Thibaud de tweede.Defe Henrick heefteen
fone gehadt,oock Henrick genaemt,welcke Gra-
ve van Champagne en andere landen is geweeft.
Die fonder kinderen geftorven fijnde , heeft fïjn
broeder \'t Graeffchap aenvaert,die fich noemde
Thibaud Paltzgraef van Champagne.Hy is oock
Koning van Navarre geworden,als fijn oom van
fijns moeders fijde geftorven wasïfijn fucceffeur,
foo men feyt,in\'t Koningrijck van Navarre,en in
dit Graeffchap,is geweeft Henrick, wiens dochter
loanna getrouwt heeft Philippus toegenaemt de
Schoone,Koning van Vranckrijckiwaer door dit
Graeffchap en andere provinciën aen de Kroone
gekomen lijn.

Champagne wort gedeylt, in \'t gene men cy-
Veeïmge, getjtfjjdj Champagne noemt, en de naeftgele-
gene Vorftendommen; het eygentlijcke Cham-
pagne wederom in hoogh en laegh.

^ Onder het lage hoort Tricaßium.dat is,Troyes,
ChLpAgne, met de Heerlijckheden van Ivigny, Baffigny, cn
^ Vallage. De Stadt Troyes wort,van de Scriben-

ten der laetfter eeuwe, Tncaßtum geheeten van
Antonino Tracaßs genoemt, en \'t quartier van \'t
2 2 regiment jvan Ammiano Tricaff^y\'vân Beda Tre-
cajjkytn Trlcaßinum van Nithard. En,nae \'t feggen
van lofephus Scaliger, van de Oude Augußohona
Trecaßum. Sy leydt aen de Seyne in een effene
vruchtbare lantdouwe,alwaer veel koop-handels
gedreven wort, en een Biffchoplijcke ftoel, met
een kafteel is. Daer ontrent op de Seyne fijn veel
papier-meulens. De lurifdidie van Troyes ftreckt
verre. Binnen Troyes refideert de Prefident van
des Konings Raet:onder den felven forteren Bray
in Champagne, Bar aen de Seyne gelegen. Merl,
Ia Ferte aen de Aube,Nogent,Pont aen de Seyne,
Fruille, Chaftel, en S.Florentin , het welck alte-
mael fteden van Champagne fijn. Tot Troyes is
Vranckrijck.

oock een Concilie,door ordre van de Paus loan-
nes de V 11 Ingehouden,en door toedoen van de
felve Paus, is Louys Ie Begue Koning gekroont.
De Hunnen en Normannen hebben defe Stadt
getimmert. De hooft-kerck van S.Steven is feer
koftelijck en heerlijck.

Het Graeffchap Ivigny fèpareert Champagne
van Bourgondien , grenft aen die van Sens : de
voornaemfte ftadt daer van is ïvigny, hoorende
onder de jurifdiótie van het Baljoufchap van
Troyes.

Bafligny wort foo genoemt,om dat\'et begrijpt Bafßgnj.
\'t grootfte deel van neder Champaignen j want
Beu in \'t Françoys beduy t neder. Het is omringt
met de Marne , Mafè, en een kleyn deel van de
Moefel, en daerom meer met wateren bevoch-
tight als eenigh ander gedeelte defès lants. De
hooft-ftadt

is Chaumont en Baffigny , welcken
naem komt van Monte Calvo,datis,Kalenbergh:
fy heeft een Baljoufchap, en een oudt en fterck
kafteel, op eeq fteenrotfe gelegen dat men in
het jaer 1500, ten tijde van Louys de X11, heeft
beginnen te bouwen, en met muuren,toorcns,en
bolwercken te omcingelen.Defè fortificatie is by
François de I gecontinueert, en van Henrick de
tweede voltoy t. Binnen \'t gemelde kafteel is een
Dongeon,met muuren befloten,alwaer een groo-
te fael is,welcke voor de Koning gehouden wort,
om daer de vergaderinge der edelen van de felve
plaetfè te houden. Aldaer is een Bailjou, en Pre-
fident , om de gelegenheyt der plaetfe5 daer is
oock een Magafin ofte Pack-huys van \'t fout ,• en
de officiers van de Koning ontfangen daer den
tol en licenten, van de goederen die daer door
gevoert worden, foo te water als tc lande. Daer
wort oock recht gedaen uyt name van den Ko-
ning De voornaemfte handel wort hier met fmal-
len,noppen,ligaturen en lijnwaet gedreven,want
in de Stadt veel wevers woonen. De hooft-kerck
is dc kercke van S.Iean Baptift. Hier onder hoo-
ren, behalven Langres , Montigny, Gœfiy, No-
gent Ie Roy, Monteclar, Andelot, Bifnay, Choi-
Ïeul, Vimori, Clermont ; allegader tamclijckc
ftercke fteden, en meeft met kafteelen verfien.

Vallenje territorium, dat men gemeenlijck Val-
lage noemt, heeft defen naem van de fchoone
genoeghlijcke en vruchtbare valleyen Js bepaelt
aen d\'een fijde met Pertois, aen d\'ander fijde
met Barrois.De voornaemfte fteden daer van fijn
Vaffejum, ofte VafÏy,gelegen aen de BIoi/è,onder
het gebiet van die van Guifè.

S.Defier ofteDidier heeft fijnen naem van Sint 5.
Defiderius, tot wiens eer het gebouwt is geweeft.
Keyfer Karei de V heeft de felve Stadt ingeno-
men j doch is daer nae, door de vrede met Span-
jen gemaeckt, den Françoyfen weder gegeven r
die, tot vermeerdering en vcrfterckinge der
ftadt, een kafteel daer aen gebouwt hebben.

apanagie ofte portie van de jongfte /bon van het
geflacht van Gui/è, gelegen by de riviere Marne
op de grenfen van Champagne. Koning Louys
genaemt le Gros,heeft de mutiren van defe ftadt
laten bouwen.De voornaemfte kerck daer binnen
is van S. Landeric,alwaer die vermaerde en heer-
lijcke ftatue van Godefroy de Bouillon, en die
uyttermaten koftelijcke tombe van Claude,Her-
togh van Guife,te fien is.De Seigneurie van loin-
ville is erf genaem in het Senefchaelfchap van
Champagne. De gemelde Stadt is, ten tijde van
Henrick de tweede, feer vergroot. Onder de fel-
ve hooren de Baronnien van Hailly, Doulevant,
Roches E{clatron,en meer andere plaetfen en ka-
fteelen. Ten tijde van Karei de V,is dc ftadt be-
halven het kafteel gantfch geruïneert.Arfiis een
Burgh aen de riviere Aube^ Antoninus noemt het
Artiaca, en ftelt aldaer het quartier van\'t twaeif-
de legioen ofte regiment.
Jfoogh Het bo venfte ofte hoogh Champagnien is ey-
champan- gentlijck het Terrîtorium Panenje^ oft le Pays de Par--
tois J heeft defen naem van de Burgh Perte:het is
een vruchtbaer lant van koren, hennep,en hout.
De hooftftadt is Vitriacum ofte Vitry, gelegen by
de t\'famen-loopende rivieren Sault en Marne:
fommige meenen dat Vitry fijn naem hecft van
het Lr^/o Romana Viärix^ het welck hier , om den
inval derHooghduytfchen te beletten,/oude ge-
legen hebben. Alhier is oock een Bailjoufchap ,
daer acht Provooften en Caftelleynen onder
hooren, namentlijck, die van Chafteau Thiery,
S. Menehou Chaftillon,Fifmes,Efpernay, Rove-
ray, PalTavant, Vertus , en Lafaincourt. In het
jaer 1141,Louys de longe verftoort op de Grave
Thibald Heere van Champagne, om de mifdaet
van fommige fijner onderlaten , heeft Vitry in
den brant gefteken, en daer binnen meer als i jo
menfchen foo jong ais oudt,die in de kerck op \'t
fpoedighftegevluchtwaren,verbrant. Waerover
S.Bernard den Koning befchuldighde van groo-
te wreetheyt. De felve plaets is oock geruïneert
door Carolus V, en weder op-gebouwt op een
plaetskengenoemtMontcourt, door Koning
Françoys de I,die oock groote privilegiën aen de
felve ftadt gegeven, en Argilliers, Lazaincourt,
Louvement,enandereplaetfèn daer onder geftelt
heeft. De naeftgelegene landen en contreyen,fijn
de Hertogdommen van Rheims en Langres,met
de Graeffchappen Chalon, Ligny, en la Motte,
die haer eygen recht hebben , en Champagnien
niet fubjeó^ fijn.

Het Hertoghdom Rheims ley t oock in Cham-
pagnien maer alfoo wy hier aen volgende daer
vaneen byfonder kaerte geven, fullen de be-
ichrijvinge in \'t lange daer nevens voegen.

Lingonenfis Ducatus {gemcYt^\\i]ckenLaDuchéy Lmgres.
Pairie ^ E^ejché de Langres geheeten ) heeft d efen
naem van de ftadt Langres, die eertijts Audoma-
tiinum Lingonum genoemt was • van Ptolemaeo An-
domatmon j van Antonino, niet wel, Antemantu-
mm j in Itineraria Peutingeri Tabula, wat beter, An»
dematmumi van Tacito Lingonum urhs^Qn van Gre-
gorio Turonenfi nrbs Lingonica. Het is een oude
ftadt, en fraey bebouwt, gelegen aen den bergh
Vogefe, waer uyt de riviere Marne vliet, en
fcheyt Champagne van het Graeffchap Bourgo-
gne in het ooften. Men fiet daer, onder andere
antiquitey ten , de Triumph-poorte op de muu-
ren,daer eenen ftrijdt van menfchen,leeuwen,en
paerden in ftaet,die gemaekt is tot een teeken van
deoverwinningederHooghduytfchen. DeBifl
fchoppen van Langres fijn Hertogen en Pairsjoft
Genooten van Vranckrijk.De hooft kerck is een
van de fraeyfte en koflelijckfte van\'t gantfche
Rijck, gefticht ter eeren van S. Martin,en heeft
daer na den naem van S. Jan Euangelift gekre-
gen. Het Graeffchap Ligni, heeft fijnen naem
van dehooft-ftadtLigni, die feer oudt is, aen
de riviere Saux gelegen. Hier ontrent leydt een
Abdye op de top van eenen bergh, ooftelijck
van de ftadt, daer een fchoone fonteyne nevens
ftaet. Van het Graeffchap de la Motte vint men la Mom.
niet veel byfonders befchreven.

Het Graeffchap van Chaalons, ( \'t welck men chaalom*
oockgemeynlijckl\'Evefché, Comté, & Pairie
de Chaalon noemt) heeft den naem van de ftadt
Chaalon, de welcke de Scribenten van de laetfte
eeuwCj Catalaunum en Cathelanum noemenden wort
gemeenlijck Chaalon in Champagne geheeten ;
is oock een Biffchoplijcke refidentie , liggende
aen de Marne, op een effen pleyn , verçiert met
hooge toorens,alspyramiden. Het lant hier on-
trent is fêer vruchtbaer, en overvloeyende van
alle nootdruft.

Onder Champagne wort oock gereeckent bet Sem»
Aertzbifdom van Sens met de ftadt Pont , waer
van de befchrijvinge nevens fijne particuliere
kaerte.

Behalven de voorgenoemde Graeffchappen, Mden
fijnder Bar fur Seyne, Auxerre, La Viconté de M»-
Tonnerre,Pourfuivent,Braine,Grandpré,Mailly,
Vertus, Rouffy, Retel, Ivigny, met de Baronnie
vanlainville.

De inwoonders van Champaigne en Brie,niet inmonit^
tegenftaende datfe gebuuren fijn, plachten mal-«\'\'
kanderen te fchelden, welck nu wat gebetert is,
door dien fy beyde haer natuurlijcke gramfchap
hebben leeren bedwingen. Sy fijn vrolijckvan
herten, nochtans Godtvreefende^ maer wat ftijf-
finnigh.

Et feer bekende ge-
weft der Senonoifen,
is\'t gene datde Seno-
nes, feer vermaerde
volckeren van Gal-
lien , plachten te be-
woonen,die(fègge ick)
welcke \'t Capitolium
eertijds verbrant en
Romen verwoeft heb-
ben, maer van Furio Camillo fob dapper gefla-
gen wierden, datde voetftappen of nateecke-
nen van den brand met het Gallifche bloedt
fijn uytgewifcht geworden. Waerlijck deGalli
Senones hebben den Romeynen eenen feer fei-
len oorlogh aengedaen in den jarena de bou-
wing der ftadt Romen, cccLxiv, die federt van
hun genoemt is geworden de Senonifchen oor-
logh. Hun Overfte was Brennus, een Vorft
der Gallen : want na den flagh van Allia (welcks
dach geraeckt is in der Romeynen Calendier)
de ftadt ingetreden fijnde, en al wat hun voor-
quam vermoort, en leelijck met den viere ver-
woeft- hebbende, foo hebben fy\'tCapitolium,
waer binnen de Roomfche jeucht gevlucht was,
veele maenden fang belegert j doch eyndelijck
met den belegerden vrede gemaeckt, en eenen
hoopgouts toebedongen hebbende, foo fijn fe
tegens belofte van den Diktator Camillus, die
met lijne troepen in de ftadt was geraeckt,eens-
deels om hals gebroght, eensdeels in de vlucht
gedreven en fijn van daer in Grecien o verge-
togen. Florus en Titus Livius feggen, dat fy de
fta\'Ht Romen aen de weeghfchale gehangen , en
voor duyfent ponden gouts verkocht hebben.
Van hun fijn in Italien gebouwt Sena en Seno-
gallia, ja noch veele andere fteden in de landt-
fchappendiefe doortogen hebben.

Het Senonifche Gallia omhelfde wel eertijdts
geheel Champagne, Bourgondien, en een
gedeelte van Picardyen tot Beauvoifin toe, ja
oock \'tlandfchap van Chartres, van Hurepoix,
en van Gaftinois ^ hier uyt quam \'t dat Brennus
foo machtigen leger tegens Italien aenvoeren
konde.

Maer heden wort defe Provintie van Vranck-
rijck ten ooften befloten van Champagne ten
weften van \'t landt van Gaftinois en van de ri-
viere de Yonne ; ten zuyden van de landtftreke
van Auxerre of Chafteau-Landon , en van de
ftroom Armanfon en eyndelijck ten noorden
van de rivieren de Brione en de Seine. Sy heeft
17 mijlen in de lengte, en alleenUjck acht in de
breete.

De Senonifche ackeren worden ten deele be-
vochtight door de Seine, maer veel rijckelijcker

door de rivierede Yonne, die uyt den lande
van Nivernois, van de feer hooge bergen van
Maripan afvloeyt. Defe landouwe wort oock
befproeyt door den vloet Vannes, die fijnen
oorfprong treckt uyt de plaetfe gefeght Fowf-
l>annejdnQ mijlen van de ftadt van Troye in Cham*
pagne, en loopt door S. Liebaud , als oock
Rigux^Je-feron , Ville-neufpe, Foijfy , Chigy,
Jur-Vannes , cn Majley, een Ondergraeffchap ,
een mijle gelegen van de ftadt van Sens, en
eyndelijck in de Yonne, niet verre van S. Pau-
lus abdye,vIoeyt, en in\'t voorbygaen van fijnen
oorfprong af tot defe plaetfe toe meer als der-
tigh meulens omdrijft, en negen beecxkens in
fijnen fohoot ontfangt. De ftroom Armanfon is
defen lande mede goetgunftigh, en verrijckt
fijnde door de wateren der Brenne, Oferain en
Lofe, gaet hy na de ftadt Tonnerre , en door
een ander rivierken noch meer gefwollen,werpt
hy fich felven daer na in de Yonne.

De ftadt van Sens wert gerekent onder
d\'outfteftedenvanVranckrijck, welckegront-
veften geleght fijnin den jare 140 nadeSont-
vloet, 2120 jaren voor de geboorte ChrüH, en
529 voor de bouwinge van Troyen. Sy is voor-
maels verfcheydelijck genoemt geweeft, te we-
ten , Akuza, Allahria , en Orbendelia ; daer na Agen-
dicum^ \'t welck oock in Sens is verandert.

De Senonoifen of die van Sens fijn van fêer A^rd,
goeden aert, fonder bedrogh ofgeveynftheyt,
oock van oude tijden af godtsdienftighj weshal-
ven S. Saviniaen en Potentiaen d\'eerfte Apofte-
len der Senonoilên,als fy in Vranckrijck aenqua-
men,\'t geloove Chrifti in defe landtftreke ver-
breyt hebben fonder eenige moeyte j na welcke
op een lange rye tot defen dagh toegevolghü
fijn feer heylige en doorluchtige Prelaten, die
de godsdienftigheyt aldaer geplant,door alle
eeuwen hebben doen dueren.

D\'Aerts-biffchoppen van Sens ontfangen \'t be-
fitofdebekleedingevan hunnen Stoel van den
eerften Aertsdiaken van Sens, fijnde foodanigh
recht van de Paufen ontfangen byna van on-
gedenckelijcken tijdt, over\'twelcke de door-
luchtige Cardinael van Guife wilde redenkave-
len , maer fonder reden ,• want de fake by de
Kamer der Requeften gevonnift fijnde,foo wiert
d\'Aertsdiaken in \'t gefeyde recht van bekleedin-
ge beveftight: In erkenteniffe van wclcke gifte
de feer doorluchtige Prelaten den Aertsdiaken
betalen een marck gouts gefchat op twee-en-
feventigh penningen, en den twee Canoniken,
byftanderen van den Aertsdiaken, flechts een
marck filvers. Voorts fijn d\'Edeien, en de vier
voornaemfte Baronnen defes Bifdoms, gehou-
den op d\'eerfte feeftelijcke inkomfte in de ftadt,

den Aertsbiiïchcp te dragen van de Kercke van
S. Pieter, genoemtVif, tot aen de Cathédrale
Kercke, om den nakomelingen te doen gedenc-
ken , dat vier van de uytftekentfle Senonoifche
Edellieden , te weten , S. Serotyn, S. Eduard,
S. Altijn , en S. Vidorijn den AertsbifTchop al-
lereerft in den Stoel hebben ingevoert, en hem
by den volcke gefagli en aenfien gemaeckt heb-
ben.

Wat aengaet de kerckelijcke Opperhoogheyt
oft Primaetfchap van Vranckrijck , \'t welck
d\'Aertsbilfchop van Sens pretendeert tegens die
van Lyons j eenige oordeelen , dat de Kercke
van Sens,dewijlfe d\'outfte fy, d\'opperhoogheyt
van Vranckrijck eertijdts heeft befeten ja
felfs onder Augefimus AertsbifTchop der felve
fladt, in \'t Franfche Concilie gehouden den
een-en-twintighften dach lunii, in\'t jaer 87(5,
ten tijde van Karel den Kalen , wiert d\'Aerts-
biftchop van Sens voor kerckelijck Opperhooft
van Vranckrijck verklaert maer daer na ïèec-
ker AertsbifTchop van Lyons, fich verftouten-
de op d\'eenvoudigheyt van Lodewijck van
Melun, AertsbifTchop van Sens, is met defe uyt-
ftekentheyt gaen ftrijcken , na dat hy oock hier
op \'t oordeel van \'t Parlement verkregen hadde.

De ftadt van Sens heeft uytnemende Kerc-
ken. De Cathedrale Gode en den eerften Mar-
telaer Stephano toegewijt, wiert, ten tijde van
S. Saviniaen , van de Chriftenen gebouwt, die
in\'tjaer 878 in den algemeenen groufamen
brandt der ftadt wiert ingewickelt j en daerna
herbouwt fijnde, weder verbrande met alle
d\'in haer bewaerde heylighdommen , in den
jare ^61 eyndelijck wiertfe weder herftelt in
haren ouden glans in\'t jaer 98^5 , waer in oock
\'t AertsbifTchoppelijck Paleys is gebouwt ge-
worden,- welcke beyde timmeragien , de Ca-
thédrale kercke namelijck en \'t gefèyde Paleys,
geftaen hebben tot het jaer 1184: want als
toen is wederom de ftadt byna gants afgebrant,
en voornaemlijck de Hooft-kercke felve, welcke
Koning Philips de 11 met fêer groote koften
wederom heeft gemaeckt, en met vele toornen
en ander aerdigh bouwerck verciert. Defe
AertsbifTchoppelijcke ftoel heeft onder fich
<574 Parochiën , behalven de Kloofteren, van
Weickede beroemtfte hier volgen : \'tKloofter
van S. Remigius, van S. Pieter Ie Vif y van S. Co-
lumba,van S. Vktcrde Chaumes y van S. Pieter
van Melun ftaende onder den regel van S. Be-
nedidus , van S. lan van Sens, van S. Eugenius,
van S. Severyn van Chafteau-Landon,van S. lan
duJard, van S. lacob de Provin fijnde van S.
Auguftins orde ; de Conventen des Barbeaux, Se-
ranceaux, Louy, Poulis, Vauluifant, Dilo , van de
Fonteyne van S. lan, des EfchaliSy Pommeray^VilierSy
van S. PauluSyRofetteideLySjde loyejVille-ChaJfoniêcc,

D\'Aertsbiftchop van Sens hadde wel eertijts
feven Suffraganen, doch heeft heden maer
drie BifTchoppen onder fich, te weten , die van
Auxerre , van Nevers,en van Troye in Cham-
pagne. Dit Bifdom ftreckt fich uyt over ver-
fcheyde landtftreken -, want het omvangt de
landouwe van Gaftinois , van Brie , van
Champagne, van Hurepoix, &c.

Voorts fïjn d\'andere voornaemfte kercken
der ftadt van Sens defe : de tempel van S. Petrus
du Donjon gefeght, welcke de feer godvruchtige
Koninginne Clotildis in dien ouden tijdt gefticht
heeft daer na de kercke van S. Hilarius ge-
boutinden jare 75? J; voorts die van S.Gervahus
en Prothafius, van S. Maximus,en van S. lan. In
den jare 13(53 of 1366, wierd het kloofter der
Francifcanen,te voren geweeft fijnde in de voor-
ftadt, binnen de muuren der ftadt overgevoert:
en daer te voren niemant en mochte begraven
worden in de ftadt, behalven d\'Aertsbiflchop-
pen , daer beftonden doenmaels de Minder-
broeders uyt eygene toelatinge de lichamen der
dooden te begraven. Daer fijn noch andere
Conventen in defe ftadt, te weten , die van de
Celeftynen , Dominicanen , Capucynen , le-
fuyten , Carmelyten, &c.

Dit\'s merckwaerdigh oritrent het kloofter
van S. Pieter ie Vif, dat \'et door de\'mildheyt van
Theodechildis, dochter van Clodoveus, eerften
Chriftelijcken Koning, gebouwt en met feer
groote inkomften begiftight, en eyndelijck den
Moniken der orde van Benediótus is toegewefen
geworden j\'t welck oock van defe inftellinge
\'t eerfte wort geacht datin Vranckrijck is be-
veftight geweeft. Dit\'s oock wat byfonders,dat
BafTolus Hertogh van Aquitanien in \'t felve een
regulier-leven heeft aengenomen , en aldaer tot
hooge jaren is geraeckt. Maer oock hebben
veel andere, foo door afkomfte als heyligheyt
vermaerde mannen, \'t felve kloofter verheer-
lijckt.

\'tBaljuwfchap van Sens wort getelt onder de Baiijuw
vier oudtfte des gantfchen Rijcks, fijnde uyt dat
van Troyen eertijdts t\'famen-gefmolten, alwaer
de Bailjouw van Sens als noch fijnen richtftoel
heeft en recht fpreeckt j tot het felvegehoor-
den oock dat van Auxerre,en dat van Melun, en
\'tbreyde fich uyt van den Loirftroom af, daer
hy aen het landt van Gyevloeyt, tot Lothe-
ringen toe, fijnde oock daer binnen begrepen
\'t Hertogdom van Langres , ßaßigny en Barleduc,
die noch heden van dit gebiedt fijn. DefeBail-
juw houdt jaerlijcx driemael groot Gerichte,
gehjck fy \'t noemen,\'t welck t\'elcken acht dagen
is duurende, namelijck op den eerften maen-
dach na den feeftdagh van Allerheyligen , oock
op den felven dach na Palm-Sondagh, en na
den vier-dagh van S. Barnabas j it welck alle
Gerichts-dienaers defes Bailjuwfchaps bywoo-
nen.

Ontrent een mijl buyten de ftadt van Sens
vertoont fich Mailey , een Aertsbiflchoppelijck MalUf
dorp, alwaer eene feer groote huyfinge wort ge-
fien, omheynt met een rivier en bofch, bevat-
tende duyfent tienvoetige roeden ; en tuffchen
de luftige groenten defes gebieds ontfpringt
eene borne, die vele ftaende wateren vullende,
en voortloopende, hier en daer verfcheyde
meulens omdrijft, en eyndelijck in de Yonne
fich ontlaft.

Villeneufve was eertijdts een ftedeken , door nueneHf\'m
den Koning gebout ontrent twee mijlen van
Sens, meteen fêer groot Leprofen-Gafthuysj
alwaer de Koning oock den loden in Vranck-
rijck

rijck geboren, toeliet te woonen, en hannen geifche beroerten onder Karei den VII ilïe heel
Godsdienft vryelijck t\'oeffenen. Aldaer was misvormt geworden.

oock eene plaetfe geheeten der loden kerckhof^ Niet verre van Courtenay vindmen een dorp
maer de felve op \'t aenhouden van Paus Eugenius na S. Hilarius genoemt, alwaer een Prioraet ge-
de I II uycgeroeyt fijnde, foo fijn oock de ïo- flicht is door Boudewijn van Courtenay,Keyfer
den terftont uytgedreven. Pont-fur-Tonne, een van Conftantinopelen ,• en een weynigh verder
kkyn ftedeken, wort oock onder ditgewefte ontmoetmen Montalan , een fêer luftigh kafteel,
geftelt, en meer andere bemuurde plaetfen, aen\'tedel en oudt gellacht van Montalan ge^
namelijck Dimon, een feer vermaecklijck ver- fchoncken door uytnemende dienften aen de
treek, alwaerde jacht feer goet valt, en de bof^ Republijck bewefen : want als d\'Engelfche, die
fchen feer dicht, die\'t van alle kanten omtuy- Vranckrijck deurftroopten, hier binnen hun-
nen i Belle, een feer koftelijck kafteel, light oock nen toevlucht namen, foo heeft de kloeckmoe-
in\'twout verborgen. Tegen den oever over dige man Philips de Viüe-Chaßel hen daeruytge-
van de riviere de Yonne vertoont fich Courtenayy dreven ; waerom hy \'t felve van de Koning tot
wel geene groote ftadt, maer wegens den tijtel een gift ontfangen, en des felfs naem voorden
van Graeffchap berucht, en feer oudt j fbmmi- fijnen geftelt heefc, en namaels genoemt is ge-
ger meeningeis,datfè geftaen heeft al van de tij- worden Heere van Montalan, wiens graf oock
den afvanlulius Cefar j oock worden in de ne- vele jaren daer na aldaer is gevonden. By dit
derftadt feer oude teeckenen gefpeurt. Sy wort gewefte worden noch gerekent eenige andere
gedeelt in opper- en nederftadt, en fit op eenen kafteelen en plaetfen, te weten, S, Phak , Vrcty^
heuvel redelijck hoogh. In d\'opperftadc fietmen Chantecocqi Cudot, Piffons, Hal\'ehec, Blapn, Bcmilliery
een aerdigh ftot van\'t beroemde geflacht van Giry^Theorigny ,laChapelk,haunay yQranches, Ceri-
Courtenay, Aen den wortel van de muuren der fiers,Vemfy , Aix en Gotbe en op de grenfen van
nederftadt fijn onlangs eenige penningen uytge- Sens, Coulours, S, ïuUan du Saut, Courion, &c.
graven , op d\'een fijde dragende de figure van \'t Lant van Sens is feer vruchtbaer, en vloeyt Hoedma-
een kruys, op d\'andere, eene handtboeye, waer over van koren en wijn, en van allerhande
mede de munte Van Koning Lodewijck den vruchten, als oock van vee en verfcheyde ge-
Heyligen plagh geteeckent te worden, om te dierten ; met alle welcke d\'inwoonders feer
kennen te geven d\'ongelijcken en groote verra- groote winft doen; want hunne granen, wijnen
deryen by hem uytgeftaen op den tocht van \'t en andere diergelijcke waren voeren fy na Parys.
Heylige Landt. \'t Graeffchap van Sens wiert eertijts befeten

De Hagen ipan Courtenay maecken de ftadt van fijne erffelijcke Graven; maer heden is\'t aen
eenen namejontfangt\'er defe befchryvinge van: de Kroone gehecht. Aleer wy dit landfchap
Defe Hagen beginnen van de Parochie van verlaten, en van de Senonoifen affcheyden, foo ^
Montcorhou, en van\'daer buygenfe fich om naer laet ons eerft het lack van doorfnuffelen.
het vleck van S. Martyn de Bourdon, dat twee \'t Water defes lacks wort in fteen verandert, die
mijlen af light van Courtenay; daerna gaenfè licht envolfweetgaten en denfchuyra ofpuym-
naer Saviniac , \'t welck over gepaflTeert fijnde, fteen gelijck is: het neemt nergens toe noch af;
foo ftreckenfè fich uyt tot aen het dorp toe van de mofch en\'tkruyt op de kant wafïende ver-
S. Hilarius, en tot aen de plaetfe van cLwf^-cöc^,- wifTelt\'et oock in fteen ; jade muur felve van
en omvangen met alle defe keeren in haren om- den meulen is door den aenvloed van\'t water
gang fêven mijlen. gelijck als met feer dicken fteen overkofft j

Courtenay was voormaels geene onberoem- eyndelijck is\'t dat ghy dit water in eenigh vat
de ftadt, fijnde van alle kanten gefterckt met eenige dagen houd,terftontverftijft\'et in fteene
wallen, bojwercken en toorens 5 maer in d\'En- bollekens.

Ertijts hebben Cham-
pagnien befeten die
volckeren , daer van
nu de hooftfteden fijn
Troyes in Champai-
gne, Langres, Rheims,
Chalon, Meaux , en
Sens.

De Hertoghdom-
men in Champaigne gelegen , fijn Rheims en
Langres, die nochtans haer eygen recht heb-
ben. Rheims heeft den naem van Remis. Re--
mi fijn by C^efar en Plinius bekent, van Ptole-
mxus en Strabo wordenfe genoemt. Pli-
nius noemtfe bontgenoten. Die van Rheims
hebben , ten tijde der Romeinen, wijde ^alen
gehadt; want fy grenfden aen de Seyne, \'t ge-
wedt Metz, \'t lant Trier, Vermandois, en Soif-
fonnois. Als Casfar in Vranckrijck Overfte
was, warenfe de principaelfte nae de Burgon-
jons. De felve Casfar verhaelt van haer Ma-
giftraet, en haren Overften Vertifcus, waer
van veel gefchreven ftaet in de boecken van
de Franfche oorlogen. Als Cïcfar ontrent de
palen der Belgen quam,hebben die van Rheims
(welcke in Vranckrijck allernaeft de Belgen
liggen) Iccius en Antebrogius, de voornaemfte
gelanten, aen Casfar gefonden, om haer, en al
dat haer aenging, onder de befcherminge der
Romeynen te ftellen , en te feggen datfe met
de andere Belgen niet geconfpireert hadden ,
oft tegen de Romeynen gefworen; datfe oock
gereet waren gyfelaers te geven 5 alles te doen
dat men haer bevelen foude 5 en Casfar met
koren en andersfins te helpen.

Het Hertoghdom Rheims(T)uchéyTame,(^
Archevefchéde Rheims) heeft defen naem van
de ftadt Rheims, by de oude Schrijvers Duro-
cortorum genoemt, gelijck de boecken van
Antoninus, en de reys-kaert van Peutingerus
uytwijfen. Ptolemasus noemtfe ^a^oxsrlc^ov, Stra-
bo ^üt/t^-^o^yCxhïDurocortum Remorum*An-
toninus ftelt daer de leger-plaetfe van het ach-
tiende regiment. Defe ftadt is in Champai-

Srne befloten en als ingelijft, nochtans behoud-
e haer eygen recht. In de oude brieven wort-
is een fe Rheims les Champaigne geheeten. Sy heeft
een Aertz-bifl^chop,die^Hertogh, en eerfte Ge-
tvghdom,en noot van Vranckrijck is. Hier fijn geweeft 8 8
Biflchoppen, waer van de eerfte was S. Sixtus,
gefonden van S. Pieter; en de laetfte, Gabriel
a Sande Maria de Giffbrd. Hier is eerrijdts
Canoniek en Scholafter geweeft de H. Bru-
no, Fundateurder Cathufcr orden. Onder dit
VranckrijcL

Aertz-bifdom ftaen de BiflTchoppen van Soif-
fon, Chalon, die oock Grave en Pair de Fran-
ce is; Amiens, Noyon, Senlis, Beauvois, Laon,
en Bologne fur mer, eertijdts te Teroane, toen
de ftadt van Keyfer Karei de V noch niet ver-
deftrueert was. Als de nieuwe Bifdom men in
Nederlant niet opgericht waren , ftonden die
van Camerijck, Doornick en Atrecht oock
onder Rheims.

De rivieren van dit Hertoghdom fijn de^^"^\'«\'\'^-
Marne, Ayne,en Vefle. De Marne is een groo- AUmt.
te rivier,niet minder als de Seyne,met de welc-
ke fy de Franfchen van de Belgen fcheyde, foo
Ca:far, Aufonius,cn Ammianus getuygen. Sy
ontfpringt in de bergh Vogefus, wat boven de
ftadt Langres, naer\'tnoord-ooften , en loopt
voorby veel fteden in \'t Langrois, als lain-vil-
le, S. Defier, Chalon, Ay, Dorman, Chafteau
Thiery, Meaux; en vermeerdert met de rivier-
kens Sault, Bloife, Ourq en Treme, vermengt
haer met de Seyne een mijle boven Parijs,
by de brugh Charenton. De Ayne ftelt Casfar
in de uyterfte palen van Rheims, en noemt
het een rivier van Gallia Eelgica. Sijn oor-
fprong is by Bar, boven Clermont, in \'t dorp
Souilh. De Veile ontfpringt in \'t lant Chalon, Fep.
loopt van \'t ooft naer weft naer veel dorpen,
en ten laetften voorby de ftadt Rheims, tot
datfe haer in dc Ayne ftort. Hier placht men
koftelijck linnen-doeck te weven, dat men
^oile de Rheims noemde.

Hier fijn veel Conciliën gehouden. Het CondUen
eerfte ten tijde van den H. Remigius in \'t jaer
514 , in welcke als er een Arriaens Biftchop,
die een kloeck difputeerder was , met fijn
fcherpfinnige argumenten, dat is, bewijs rede-
nen, de Catholijcken befpotte, en, door groo-
te hoovaerdt, niet woude opftaen om den
H.Remigius,die in \'t Concilie quam, te eeren,
foo is de H. Biftchop tot hem gegaen, door
wiens fchaduwe hy ftom geworden is, en niet
heeft konnen fpreecken , tot dat hy voor dc
voeten des heyligen mans gevallen is, en met
teeckenen vergiffenis gebeden heeft, die hem
beval het Catholijck geloof te belijden, dat
hy terftont dede, gelijck Hincmarus getuyght
in \'t leven vau de voorfchreven H. Remigius.
In \'t jaer 813, ten tijde van Keyfer Karei de
Groote, is hier noch een Synode gehouden tot
reformatie der kerckelijcke difciphne, dat is,
der manieren van de Chriften kercke. Noch
een ander onder den Aertz-biftchop Fulco ,
in\'t jaer om Koning Karei de Simpele
in \'t Rijck te beveftigen. Noch ten tijde van

Artaldus, tegens die de kerckelijcke goede-
ren onrechtelijck namen. Hier is mede een
on^rettigh Concilie geweeft, onder de regerin-
ge van Koning Hugo, tegen Arnulphus Aerts-
biffchop van Rheims in t jaer maer Paus
Joannes heeft te niet gedaen al dac daer beflo-
ten wasjhet welck wederom gefchiet is in\'t jaer
van de Legaec des Paufclijcken ftoels, in
\'t Synode daer gehouden. In\'t jaer 104p , on-
der Paus Leo de ix, is hier een Concilie verga-
dert , en wetten gemaeckt tegen de Simoma,
dat is, koopinge en verkoopinge van geefte-
lijcke beneficien, en diergelijcke faecken 5 van
de kerckelijcke bedieninge, van het inkomen
der autaren , welck de wereltlijcke perfoonen
befaten, en andere quade eebruycken die in de
voorfalen der kercken gepleeght wierden; van
de bloedtfchande, en andere ongeoorlofde
houwelijcken; van de monicken en geefte-
lijcke perfoonen die geapoftateert waren, en
voor foldaten dienden ; van de roveryen , en
het ontnemen van de goederen der armen j
van de fodomie, en feeckere ketteryen, die
in fommige contreyen van Vranckrijck opre-
fen;die alle gecondemneert ofte verwefen fijn,
als mede veel BifTchoppen, Graven en andere
in dc felve fauten vervallen. In \'c jaer 1114
was hier oock een Synode gehouden van Co-
non , Gefant des Paus, tegen de huldinge der
geeft^lijcke Prelaten door wereldtlijcke Prin-
cen. Hier is oock een Concilie geweeft onder
Paus Calliftus de II, tot vrede van de kercke,
in welcke vergaderinge , na\'t fchrijven van
Rogerius in de Engelfche hiftorien , geweeft
fijn 414 Prelaten , en Lodewijck Koning van
Vranckrijck. Keyfer Henrick is cr niet geko-
men, gelijck hy rïochtans belooft hadde, maer
heeft hem daer ontrent gehouden , aen wien
gefanten, eerft van het gantfche Concilie, daer
nae van Paus Calhftus , gefonden fijn, dat hy
foude af-ftaen de huldinge der kerckelijcke
3erfoonen; welck als hy weygerde, heeft hem
iet eendrachtigh beftuyt der Vaderen in den
ban gedaen , iu \'t jaer 1115^. Hier is mede
het Synode gehouden tegen het fchifma ofte
fcheuringe van Petrus Leo, in\'t jaer 1131, die
hem voor Paus op-geworpen hadde. Noch
een ander van de Franfche BifTchoppen , in dc
faecke van Abailardus, in \'t jaer 1140. En
in \'t jaer 1148 van Paus Eugenius de III, aen-
gaende verfcheyden kerckelijcke faecken, en
Ibmmige nieuwe ketteryen.

gedeelte van Eygen Picardyen ,
en leyt tuffchen Rheims, Lor-
reyne, en Bar.
-«»ef^M. ^^^^^^ De hooftftadt is Rhetel, ge-
legen aen de rivier Ayne, acht gemeenc Fran-
fche mijlen van Sedan, en fes van Rheims 3
heeft een brugh over de Ayne.
Dorpen, De voornaemfte dorpen fijn, Pargny, Nau-
vi, Bretencour, Corny, Aboncour, Mefmont,

Dit lant is foo vruchtbaer, cn gefonde van rmch-
locht, als eenigh ander in die quartieren. baerkejdt.

Beneden de hooftftadt light de ftadt Cha-
ßeau porden, redelij ck fterck; boven de ftadt
is Aligny, ter fijden Geneville.

In het ooften paelt het aen Sedan, in het crenfeit,
noorden en weften aen Tirafche, en in t zuy-
den aen Champaigne.

Edan heeft den tijtel
en rechten van een
Prinsdom 5 aen het fel-
ve hoort de Heerlijck-
heyt Raucourt , die
nochtans haer eygen
recht heeft. Sedan
wort van Vranckrijck
gefcheyden door de
Mafe 5 acn de andere fijde grenft\'et aen\'t Her-
toghdom Boulion 5 de reft paelt aen Lutzen-
burgh.

Behalven de ftadt Sedan fijn in dit Prinsdom
eenige dorpen, als levonne, gelegen in een lu-
ftige valleye, waer door een beecke met foo
groote fnelligheyt loopt, datfe niet alleen be-
quaem is om kooren-meulens te draeyen,maer
oock de inftrumenten die gebruyckt worden
om het yfer gereet te maecken en te fmeden.
In de felve vangt men oock truyten van lieffe-
lijcken fmaeck , by-nae foo groot als falmen.
Francheval, Semange, (welck onder den Her-
togh van Nevers ftaet) en Douzii, ontrent
welcke het rivierken Cher, een mijl van de
ftadt, in de Maes loopt.

Dit lant is heel berghachtigh , vol bofl\'chen
en boomen , welck gerieflijck en profijtelijck
voor de inwoonders is tot huyfen te bouwen ,
vuer te ftoken, en kolen te maecken, daer de
fmeden het yfer mede fmelten. Want hier ront-
om fijn rijcke yfer-mijnen, daer men wapenen
van maeckt, als ftorm-hoeden , fchilden, har-
naften , en fwaerden. Aen die fijde daer het
bofch Ardenna is, fijn fteyle bergen , tuffchen
welcke veel aengenaeme valleyen liggen , ge-
lijck oft de genoeghlijcke Tempé van Thefta-
lien waren. De allerluchtighfte is, die men Qm-
rimont heet, van alle fijden met boomen , na
de konft der Lantmeterye, befet, daer men ge-
woonlijck gaet wandelen. Daer loopen veel
herten , ree-kalveren , cn konijnen. Dit dal
wort bewatert van een volle en klare fonteyn,
die door het flot in de ftadt loopt, daer hy ver-
deelt wort in veel kanalen en buyfen , en ge-
rieft niet alleen de Gemeente op de ftraten en
marckten, maer oock in de particuliere huy-
fen. Voor de ftadt hght een brugh over de
Mafe, diefe met Vranckrijck aen malkanderen
hecht, en oock van een fcheydt. Als men hier
over is, fiet men vlacke en effen velden, die,als
fackende van de Franfche bergen,haer naer de
Mafe uyt-ftrecken. De felve lijn aengenaeme
weyden voor het vee.

ge in Vranckrijck ontftonden, was de ftadt Se- Se^meen
dan fo vermaert nietjmaer toen fy,die fich Ge- Zcrd!Ge*
reformeerde nocmen,in Vranckrijck wat hardt rcfsrmceJ^
bejegent wierden, fijn er vele van de felve hier
gekomen , als in een feeckere en vrye plaetfe ,
te meer om datfe beleefdelijck onthaeit wier-
den van de Heeren van Sedan, die de felve Re-
ligie feer toe-gedaen waren. Als er dan dage-
lijcks meer en meer van \'t felfde Geloof aen-
quamen,en oock eenige Catholijcke Predican-
ten woonden, heeft men eerft een gemeen
Collegie oft flechte Schole op-gerecht, om de Acadmk.
jeught te leeren, daer nae oock een Academie,
dat is, hooge Scholej om dat defe plaets fcheen
bequaem te fijn voor de ftudien. Hier leert
men niet alleen de Latijnfche, Grieckfche , en
Hebreeufche fpraecken , maer oock de Godt-
heyt. Rechten, en Philofophie ; daer men van
alle plaetfen geleerde en treftelijcke ProfefTo-
ren toe roept. Onder welcke fijn geweeft Da- infejfonn.
niel Tilenus uyt Silefien.Profeffor in de Godt-
heyt, vermaert door fijn boecken : Defiderius
Heraldus, Rechts-geleerde, eerft ProfefTor al-
hier in de Grieckfche tale , daer nae Advocaet
in \'t Hof van Parijs: Samuel Neranus, in vee-
lerhande wetenfchappen ervaren,die hier oock
de Grieckfche tale geleeert heeft: Albertus Hut-
tenus, Profeffor cn naerftigh vervorderer van
de Hebreeuwfche tale, daernae Predicant der
RemonfT:ranten in Hollandt: Andreas Mel-
vinus, die , door de voorfpraeck des Hertoghs
van Boulion, verloft is uyt de gevangenifTe van
de Koning van Engelandt: cn Tacobus Ca-
pellus , die daer Predikant geweeft is, en daer
nae Profeffor in de Hebreeuwfche tale , cn
in de Godtgeleertheydt.

In \'t jaer i6"ii heeft men hier een Librie uhm,
op-gericht door de mildtheydt des Hertoghs
van Boulion,die,door denaerftigheyt van Heer
luftellus, Secretaris van den Prince , en groot
liefhebber van de geleertheydt en geleerden,
in korte tijdt met alle foorten van boecken in
verfcheyde wetenfchappen grootelijcks ver-
meerdert is.

De burgers fijn beleeft, naerftigh , vernuft, Inweende
eensdeels burgers, eensdeels ambachts-lieden ,
onder welcke de fmeden de voornaemfte fijn,
die allerhande flagh van wapenen maecken ,
als pantfiers, harnafTen , helmetten, en goede
piftolen , die door heel Vranckrijck begeert
worden. Hier worden oock verfcheyde wolle
ftofFen gemaeckt. Sy gaen oock foo fraey met
de wapenen om , of het oude foldaten waren.

dc molens, die op feecker bolwerck liggen,
doet omloopen. In de ftadt fijn twee kercken,
«enoude, daer de Roomfch-Catbolijcke en
de Gereformeerde met beurten plachten te
predickenj de andere is nieuw, ovaels-wijfe,
daer cie Gereformeerde nu alleen predicken,
en dc Catholijcke in de oude alleen. De nieu-
we heeft veel galeryen, om dat\'er te meer
voick in kan, die alle op den Predikant kon-
nen fien. Meeft al de huyfen fijn van harde
fteen, die uyt de naeft-liggende bergen gehou-
wen wort 5 de daken meeft met tichelen ge-
deckt 5 de ftraten breet en open : foo dat defe
ftadt, door fchoonheyt der huyfen, beleeftheyt
der burgers, en koophandel, de naeft-gelegene
fteden te boven gaet. Sy is oock heel fterck ,
en met bolwercken, die op malkanderen flan-
queren, verfien, daer een muur rontom loopt,
waer toe de fteen gehouwen is, van wekken
foo groote menighte uyt de graften van \'t ka-
fteel gegraven wort, datfe van boven , om de
diepte, grondeloos fchijnen. Aen de fijde van
de ftadc, daer de bergen liggen, is een kafteel,
dat van beneden allengskens naer de bergen
hooger opklimt. Het is groot, wijd en fterck,
vreeuelijck en onwinnelijck van wegen fijn
fortificatiën, foo konftigh gemaeckt, datfe, in
tijde van belegeringe , van de bergen niet kan
befchadight worden. De graften fijn hoogh
en diep : met wapenen , grof gefchut, en al-

Dit Prinsdom is het erfgoedt geweeft van
de Heeren de la Marche, en is, by gebreck
van mans oir, ten laetften gekomen op Char-
lotte de la Marche, die dat ten houwelijck
gebracht heeft aen Henrick Vicomte de Tu-
reyne, eerfte Marefchal van Vranckrijck. Defe
Prince en Hertogh van Bouhon heeft de ftadt \'
grootelijcks verbetert, die hem tegen de bur-
gers meer gelijck een Vader, als Heer droegh, -
en daerom feer bemint was j en by Koning
Henrick de IV ; om fijn ervarentheydt foo in
tijde van vrede als oorloge, grootelij cks geacht.
Hy was oock een behulper der Geleer(ien. De
Prince van Sedan kent geen over-heer, maer
is in dit gebiedt abfoluyt. Hy ftelt alleen de
geeftelijcke en wereldtlijcke Overheydt 5 ftaet
oock op fijnen naem geldt.

Nu ter tijdt regeert daer de weduwe Eliza-
beth van Naffau,dochter van Wilhelm,Prince
van Oranjen,en Charlotte de Bourbon, doch-
ter des Hertoghs van Montpenfier, die, nae dc
doot van Charlotte de la Marche, getrouwt is
geweeft aen Henrick de Tureyne. Haer fone
is nu Prince van Sedan, en Hertogh van Bou-
lion, en , van wegen de Staten Generael der
Vereenighde Nederlanden, Gouverneur van
Maeftricht.

deIV, is dit landt van Godefrid geregecrt,die daer nae,ver-
koft hebbende het Hertoghdom van Bouillon, met fijne
broeders Balduin en Euftachius,een geweldige heyrtocht in
\'t heylige landt gevoert heeft, Afien en Syrien vidorieufe-
lijck doortreckende, veroverende de ftadt lerufalem,alwaer
hy eyndelijck tot Koning gekoren wierdt. Hem volghde
in de regeringe fijn broeder Balduin,en daer na oock Eufta-
chius : eenigen ti)dt daer ria, heeft Keyfer Henrick de vyfde
dit Hertoghdom gegeven aen GuilielmjGrave van Loeven,
van welcken oorfpronckelijcken gefproten zijn de Lotha-
ringifche Princen, als Theodoric, Theobald, Frederic, en de
andere,tot op Karel den laetften,van wien dit Hertoghdom
gekomen is op Frederick den I, Grave van Vaudemont, van
den flamme der tegenwoordige Hertogen van Lothringen.

De volckeren die in voorige tijden het noordelijckfte
deel van Lothringen bewoont hebben, zijn geweeft de Me- Qj^^g
diomatrices en Leuci Mediomatrices, nae het getuygenifl^e woonderen,
van Cafar, Tacitus,Plinius, Strabo en Ptolemeus : van CscCar,
in fijn VII boeck worden fy oock Mediomatrici geheeten ,
waer van de hooft-ftadt Divodurum nu Metz genoemt
wordt : JS^otitiaProvinciarum fub Belgicaprima, heetfe Civi-
tatem Mediomatricum oft Metin, gemeynlijck fEvefchéde
Metz, oft le Pays Mejßn. Lucanus befchrijft de Leucos in fijn
eerfte boeck, en oock Caßir-, Plinius noemtfe Liberos-, Leuci
zijnfe oock van Ptolemeo geheeten, welcke Tullum voor haer
hooft-ftadt ftelt : in JSlotttia Provinciarum fub Belgicaprima,
wordt fy Civitas Leucorum, dat is, Tullum, oft l\'E\'ueßhe de
Tö»/genoemt,en in de reys-tafel van Antoninus,TullHm Leu-
coriim : fommige willen oock de Tullingos van Casfar onder
Lotharingen reeckenen.

Dit landt wort bevochtight met verfcheydene treffelijc- Rivkren,
ke rivieren,als de Mafe, Moefel.Sar,Voloye,Mortane,Meur-
te, Seile, Nide, en meer andere : van de Mafe fal in de be-
fchrijvinge van Nederlandt gehandelt worden,- de refteren-
de behooren eygentlijck tot dit Hertoghdom,als de Moefei
en Sar, voor \'t meefte deel -, en de andere geheelijck.

De Moefel ontfpringt uyt de Vogefus, niet wijdt van het Moefü.
begin van de Saone, een weynigh boven her dorp Bufl^an j
neemt haren loop voorby de fteden Üeßraye, Remiremont,
Efpinal, charmes Baton, fich drayende daer na van het
ooften naer\'t weften,loopt recht toe naer de Biffchoppelijc-
ke ftadt Toul, en foo voorts op Fruard noordelijcker aen,
en befocht hebbende Pont à MouflTon, Metz, Trier, en an-
dere, valt fybyCoblentz in den Rhijn : de Duytfchen hee-
ten defe riviere de Moefel,de Françoyfèn Mofelle^ Rhenanus
en andere zijn van opinie, dat Ptolemeus de felve Obriagum
noemtïoannes Herold heeft een ander gevoelen, en fufti-
neert, dat Öhringen, by Ptolemeum, geen riviere foude be-
teeckenen -, maer wel dien ftreeck landts aen den Rhijn,die
men ten huydigen dage ober-Rhijngau Vioexx\\v.Clemens Fra-
Uus getuyght oock,gelijck Ortelius fchrijft,dat\'er

noch een contreye is ontrent de Moefel, die den naem van
Obrinci behoudt : defe riviere wordt van Aufonio fonderling
geprefen, van wegen de klaerheydt des waters, en om datle
licht en fonder gevaer te bevaren is, en ten beyden zijden
met fchoone dorpen en huyfen verciert. Aen viflTchen is fy
overvloedigh rijck, als karpers, barmen , falmen, baerfen,
zeelten, elften, &c. De rivieren en wateren,die in de Moe-
fel vlieten, en haer daer mede vermengen, zijn Prone^a, Ne
me fa, Sara, Gelbi, Frubro, Lefer a, Drahone, Salmone, Sarano,
Alifontia. Onder de regeringe van Keyfer Bomitius liero,
heeft L. Verus fich onderftaen den Moefel met de Saone te
vereenigen, met een gracht tufl"chen beyden ,op dat het Ita-
liaenfche krijghs-volck uyt de Middelandfche zee de Rhof-
ne en Saone op mochte varen , en dan door defelve gracht
in de Moefel, van daer in den Rhijn, en foo in de groote
om van de moeyelijcke reyfen te lande ontlaft te zijn.

en dat men uyt het zuyden naer het noorden,van d\'eene zee
in d\'ander,met fchepen langs de rivieren mochte varen.
. De Sar, die niet verre van het Graeffchap van Salm ont-
fpringt, is van alle andere rivieren, die in de Moefel vlieten,

Otharingia heeft den naem
van Locarius, fone of neve
des Keyfers en Koning van
Vranckrijck Ludovicirwant
Ludovicus Pius hadde vier
fonen, die haer eygen vader
beoorlogende,hem by Soif-
fons in een kloofter ftaken,
deelende alfoo fijne Vor-
ftendommen onder fich, en
oprechtende een Tetrar-
chiam: doch eyndelijcken,
door het tulTchen-fpreecken der Rijcks-Vorften,wierde de-
fe fake foo wijdt gebracht,dac Lotharius,de oudtfte en eerft-
geboren, nevens het Keyferrijck, oock Italien, Languedoc,
en defe landen, die men naniaels Lotharingia genoemt
heeft, foude hebben; Ludovic Duytflandt. Karei Vranck-
rijck , van de Mafe af te reeckenen tot aen den Oceaen ^ en
Pipinus, ofte fijn fone van den felven naem, Aquitanien.
Lotharius hadde, behalven Ludovic, (diehem in het Key-
ferrijck fuccedeerde) oock noch eenen foon, genaemt Lo-
tharius Koning van Lothringen j en heeft men alfoo dat
Landt, dat van te voren Lotharii Regnum, en van de Duyt-
fchen ioUmj($ ofte -iofmcfj wierde geheeten, daer nae Lo-
taringien en Loreyne,als willende feggen Lotiegne, begin-
nen te noemen.

Gelijck de Franfche Hiftory-fchrijvers getuygen, heeft
Lotharingen eertijdts wijder geftreckt als tegenwoordigh ,
hebbende als toen de naem van Auflraßa, Jußria, ofte Oo-
ftenrijck , (gelegen tegen Weflraften, Weßrien, ofte Wefter-
rijck, \'t welck oock Neußria geheeten wierdt) en was afge-
deelt in het hoogh en neder, begrijpende onder fich byna
alle het landt tuflchen den Rhijn,Schelde, en de Mafe gele-
gen : hebbende het nederdeel hedensdaeghs verfcheyden
namen, en oock toebehoorende verfcheyden Vorften. Het
hoog oft boven deel (\'t welck oock MofilUnica en Tullingta,
genoemt wierde) befit nu ter tijdt eenen Heere, met den tij-
tel van Hertogh,uytgefondert eenige weynige plaetfen j flo-
rerende alfoo dit gedeelte als noch met fijnen ouden naem:
en heeft voor palen in t ooften Eifas en Wefterrijck, in\'t
zuyden Burgundien, in\'t weften Champagnien, en in\'t
noorden wordt het met het bofch van Ardenna befloten,
grenfende voorts aen de landen van Lutzenburg, Trier,en
meer andere, de welcke in voorige tijden alle onder Lo-
thringen gehoorden^en deelen des (elven landts gereeckent
wierden.

En ofwel dit landt van Lothringen met veel hooge ber-
gen en dicke boflTchagien omgeven is, foo is het nochtans
aen koren en wijn foo vruchtbaer,dat het geen uytheemfche
lijftocht van noode heeft. Behalven dat heeft het oock ver-
fcheyden metalen, als filver, koper, yfer,tin, en loot j kofte-
lijcke gefteenten en gebreken daer oock niet, der welcke
veel gevonden worden aen den voet van de bergh Vogefus.
De Lapdes Lazuli, ofte Azur, worden daer veel gevonden,
waer mede de inwoonders groot profijt doen. Aldaer is oock
een materie, van welcke fpiegels en glafen gemaeckt wor-
den j foodanigh in geene provinciën te vinden is: daer Waf-
fen Calcedonien,van wonderlijcke groote,uyt welcker ftuc-
ken heele kelcken gemaeckt worden. Onder andere meni-
gerhande gedierten die dit landt voortbrengt, foo en dienen
niet vergeten de fchoone peerden,die in fierheyt de Turck-
fche en Neapolitaenfche geenfins en wijeken.

Lothringen is eertijdts verheerlijckt geweeft met den tij-
tel van een Koninckrijck, gelijck fulcks getuygen de Fran-
fche Scribenten,doch worden by de felve maer\'twee oft drie
Koningen gedacht. WmzCarolus Calvrn, ftracks nae het
overlijden van fijn Neve Lotarius, alle defe landen fich be-
machtighde, en de helft aen hem rrpck,-alfoo dat,niet lange
daernae, dit landt tot een Hertoghdom gemaeckt wierdt,
van welckers eerfte Hertogen men hier en daer in de Hifto- ,
rien leeft. Geduerendede regeringe van Keyfer Henrick
Vranckrijck,

_ .M-ii !■ «j/I.............^^ ........ i......... _,.. ^ — u. _ „„„ 1- —• —i u......\'.. L..\'.- ■■: | \' \' jp, ■ \' \\ .

wel de grootfte, fcheeprijck, en feer vermaert van wegen de Naeft Nancy volght S. Niclaes, gelegen twee mijlen van S. Nidaes,
andere wateren , die daer in loopen ; fy neemt haer loop Nancy , aen de riviere Murta, op een effen en vruchtbare
vooïh\'f cnàLQoiàciÏQàQn Sarbruck , Feneßrange, Sawerdmy plaetfe. Defe ftadt is met er tijdt, door de toeloop der
Sar-Alben, Gemünd, Walderfiingeny Sarburgh, en meer ande- vreemdelingen, alfoo vermeerdert en aengewaflen,dat men
re, en valt eyndelijck in de Moefel by Trier, niet wijdt van die nu voor geen dorp, maer wel voor een van de meeft be-
Kontenbruck. Aufonius in fijn MofeUa^gQÓQnckt oock defer woontftre fteden van gantfch Lothringen mach reeckenen,
riviere, die als noch haren ouden naem draeght.want fy van foo die met muuren befloten ware want fy niet alleen ex-
de inwoonders Sar genoemt wordt : in vorigen tijden isfy celleert in fchoone huyfen, ftraten, en menighte der in-
oock Sarra geheeten, gelijck fulcks blijckt uyt defe oude in- woonderen, maer oock fonderlinge aen koop-handel, en
fcriptie tç, Sarra Pons, ofte Sarbruck (aen de felve riviere ge- allerhande hand-wercken, door de miffen ofte matckten,
Ïegen) gevonden, en daer nae te Trier gebraght : die daer gehouden worden.

Een mijle van Nancy is gelegen de ftadt Fruart, en drie Fmm,
C jE s. R O. E X e R. ï M P. P. p. mijlen van daer Ormes, en noch wat voorder Bayon en Lune-

ville-y vier mijlen van daer W^i Font a Mouffon, vermaert
door fijne Academie, en Gerbeviller, vijf mijlen Charnies,
en fes Chaftenoy , Morhanges, en Vaucoleur, de geboort-
plaetfe van lohanne la Pucelle, en noch wat verder Maxen
îbubs Breffe, op feven mijlen is gelegen Dompaire,Deneu-
Vdoja. ^^ riviere Voloja heeft peerlen, en loopt in de Moefel, by vre, Hodon Chafteau, acht mijlen Ramberville,Raon,Bel-
het dorp Charmein i de Mortana vermengt fich met de lemont, Neuf-Chafteau, Mugftat,Marchain-ville, negen
Murta, by het dorp Mortaigne ^ de Murta ofte Meurta (nae mijlen Efpinal, Bruyeres, Darney, op tien Ormont, Wal-
datfe veel andere wateren tot fich getrocken heeft ) neemt derfing,Beaureins, op derrien Vaigny,op veertien l\'Eikaye.
haren wegh naer de Moefel,tuffchen vlacke velden en wey- De fteden die den rijtel van Graeflijckheden hebben,zijn Graeßijck:
den, een feer lange ftreeck, tot datfe eyndelijcken boven het Vaudemont, vijf mijlen van Nancys Chaligny, aen de rech-
flot Conde,\'t welk aen de rechte fijde op een fteenrotfe leyt, ter zijde van de Mofeljeen halve mijle van Nancys Amance,
by het dorp, t welck den felven naem heeft, met de Moefel feven mijlen van Metz naer t zuyden, in Larijn Almentia ge-
een fcherpen hoeck maeckt, en fich volgens met de felve heeten, eertijdts de Cantzlerye van Lothringen j Riche-
vermengt. court,niet wijdt van het Lac la Garde, meir uyt welcke vliet

^gyllg. De Seylle valt oock niet wijt boven Metz in de Moefel, een waterken, dat tuffchen S. Nicolaes en Refiers in dc

nemende haren oorfprong uyt het Linder Meyr, dat van Murte loopt j Remiremont is gelegen aen de flincker zijde
wegen het fout, en rijcke viffcherye feer beroemt is:als oock van de Molel, die aldaer een eylandt maeckt in het zuvde-
l^iàa. de dubbelde Nida, te weten, de Duytfche naer \'t ooften, lijckfte gedeelte van Lothringen, Aimonius ftelt alhier Ru"
en de Franfche, dien fy de Welfche noemen, naer \'t weften, maricum Caflellum^ en by Reginonem leeft men ( doch vi-
by een loopende ontrent het dorp Northen, en fich in de tieus) Auromarici, in plaets van Ad Romarici -, in \'t Duytfch

de dalen van l\'Eftraye en Vagny ^ La Motte is gelegen aen
een waterken , welck ftracks daer na in de Mafe valt. Daer
Meiren» Onder de meiren, die aldaer veel en leer vilchrijck zijn, ontrent is oock het gebiedt, \'t welck men noemt le Sanûoyj
is \'t voornaemfte,\'t welck in fijn omloop veerrien mijlen be- de Rijcks-Graeflijckheden van Salm,Kirckingen,cn Blanc-
grijpt,alwaer men karpers vangt van ongelooffelijcke groo- kenbergh. De ftadt Blanckenbergh, van de Françoyfen
te,jae van drie voeten,-van fmaeck en foerigheydt foo aenge- Blancmont geheeten, is niet groot, doch fchoon en play-
naem, datfe de prijs hebben boven alle andere,in wat landen fierigh j aldaer fier men noch een oudt kafteel, feer ruym en
die oock mogen zijn. Als in dit meir gevifcht wordt,\'t welck magnifijck, by het welcke van de Hertogh een nieu en tref-
gemeenlijcken alle drie jaer placht te gefchieden, kan het felijck paleys gebouwt is. De inwoonders aldaer beneerfti-
aen den Hertogh van Lothringen opbrengen 16000 gul- gen haer feer in den acker-bouw.

Daer zijn oock Sout-mijnen, daer\'t allerfubtylfte fout, lijck van Metz, zuydwaerts aen, leydt de Baronnye van No-
beft-fmakende, en witter dan fneeuw voortkomt, die \'s jaers meny.

aen den Hertogh 100000 guldens konnen opbrengen. De Heerlijckheden in Lorraine, zijn ; Marfal, aen de Heerlijck:

Defe Provincie is rontom met feer hooge bergen omge- flincker fijde van de Seille, niet wijdt van het Linder-meir,
ven , welcke in overvloet van allerhande metalen, de Pyre- in \'t welcke het eylandt met de ftadt Techemful gelegen is,
neifche bergen feer wijdt overtreffenjinfonderheydt zijn de als oock S.Bellemont,en Remereville.drie mijlen van Nan-
filver. mijnen aldaer feer vruchtbaer, uyt welcke dit Her- cy ^ Rambert-Ville, aen de rechter fijde van de Mortaigne,
toghdom een groot gewin treckt. De bergh Vogefus brengt niet wijdt van die fonteyne,alwaer het bofch van Mortaigne
oock v9ort in het Leberthal puyr filver, doch niet veel. begint. Rofieres aen de Murta, by Sint Nicolaes, twee mij-
Bo^chen, ^^^ Landt veel en groote boflchagien, als len van Nancy j Homburgh leydt een groote mijle van Sar-

Warnewald, de S. Benoiß, le bois de Mortaigne, Dofeyne,bois bruk, aen een waterken, \'t welck voorts daer nae fich mec
de Mondon, le Banbois, le bois de U Voyge, de Heyde, en meer de Sar vermengt. De ftadt Mariemont, die van de bergh r
andere. daer op fy gelegen is, den naem draeght, leydt van het Lin-

Nancy, De hooft-ftadt van Lothringen is JS[ancejum,oïiç, Nancy, der-meir ontrent een mijle, naer het zuyden. Sandacourc
die hoewel fy niet feer groot is, foo is fy doch aen een feer tuffchen Vaudemont en la Mothe, in \'t landt van Sandoy.
genoeghlijcke, effene, en bequame plaetfe gelegen, vier- By het dorp S. Nicolaes, twee mijlen van Nancy, aen dc Gebcftmn¹
kant i verciert met een feer treffelijck paleys der Hertogen Murta, is een geweldige hooge en groote kercke, van bin-
van Lothringen. Voorby defe ftadt loopt de riviere Murte, nen feer helder en klaer, doch niet oudt : de pijlaren , daer
die drie mijlen boven het kafteel Condei in de Moefel vliet, mede fy onderftut is, zijn foo ranck, dun en hoogh, dat \'ec
Petrus Divdus en andere zijn van opinie, dat liancejum Pto- bynae onmogelijck fchijnt.datfe fulck een geweldigh werck
lemei Nafion, en Antonini Nafium is, ftellende \'t felve op den fouden konnen dragen : defe kercke heeft twee torens, aen
weg van Burocortoro naer Divodurum-, doch die wat nauwer een van de welcke, boven op de fpitfe, ftaet een obelißus,
op defe reyfe wil letten, fal lichtelijck bevinden dat met eylof rondtom uytgehouwen, met defe infcriptie-

ntni Nafium niet gelegen is op de plaetfe ,daer nu Nancy ligt, Tï7<;TANTPVTRTïi3r^

noemt j maer wel dat dorp, \'t welck twaelf mijlen van daec Sijnde dit de devijfe van Karei Cardinael van Lothringen,

gelegen is, niet wijdt van de Mafe, in de provincie van Bar- die Biffchop was van Metz, aen wien oock defe kercke, als

le-Buc, nu gemeenlijcken Tias twNaßenfts als haren Prior, toebehoorde. By het dorp Waffeibilch,alwaer

blijckt in een oude fteen daer ontrent uytgegraven. Dat de Sar fich met de Mofel vermengt, ftaet een andere Obelifi-

\'liaÇtum eertijdts een groote ftadt geweeft is, kan men noch eus, Igel genoemt, op een verheven plaetfe ; een voortrefFe-

genoeg fpeuren uvt de oude vervallen muuren.-gelijck fulcks lijck werck en Monument der eerweerdiger oudtheyt, wiens

oock Clemens FraUus MofelUnus, by Ortelium, getuyght. gelijcken aen defe fijde van de Alpes niet te vinden is, en

cîaetover fîch de Italianen felfs verwonderen fouden : En is
dit gantfch van fteen gemaekt,ftaende op een pede-ftal van
twee-en-twintigh voet, en fcherpt oft fpitft fich allensgkens
om hoogh, tot op vier-en-feventigh voeten, aen aile fijden
met fchoone beeîde-wercken feer konftelijk uytgehouwen:
boven op de fpits fiet men noch eenigh overblijffel van een
) arendt, met uytgeftreckte vleugelen, fittende op een kloot,
en het fchijnt dat hy een deckfel voor fijn borft gehadt
heeft. Te Nancy, in de kercke van S. loris, placht men te
fien het graf van Karei de Stoute, Hertoge van Burgundien,
die den 5 Ianuarii,in het jaer 1477,van de Switfers en Loth-
ringers verflagen wierde j wiens gebeente, door bevel van
Keyfer Karei de V, in \'t jaer i j 5 o in Odober, van Boifot,
Heraut van\'t gulden Vlies, naer Lutzenburgh gebracht
wierd , van daer het, uyt laft van de Koninginne Maria van
Hongarien,voorts naer Brugge gevoert is.In de felve kercke
van S.loris zijn ook begraeffeniflen van fommige Hertogen
van Lothringen, doch fonder opfchrift, gelijck oock noch
in andere kercken. De laetfte Hertogen liggen meeft be-
graven in S. Francifcus kerck : daer men oock fiet het feer
treffelijcke graf van Renatus, die over Hertogh Karei van
Burgundien getriumpheert heeft. Aldaer liggen oock be-
graven Hertogh Antoni,en fijn fone Françoys , en Hertogh
Kareis gemael,Claudia Valefia, dochter van Henrick del I
Koning van Vranckrijck. Het wapen-huys te Nancy is van
gefchut en allerhande wapenen feer wel verfien. Van S.
Stephans-kerckein deftadt Metz fchrijft Divœus in defer
manieren:De kercke van SintSteven (defes ftadts Patroon)
is foodanigh een gebouw, als wy op onfe geheele reyfe niet
gefien hebben, zijnde feer uytnemend, en (\'t welck men an-
ders felden fiet ) voltoyt. Men feydt dat aldaer een crucifix
met Chrifti beeldt daer aen hangende, van hout foude ge-
weeft zijn, dat geheelijcken met goude platen overtrocken

was : wyfagenaldaereen vat vanporphyr-ftêen, root Van
koleur, feer ruym en wijdt, over de tien voeten lang, in \'t
welcke men het wy-water bewaert. In defe ftadt zijn meer
andere fchoone kercken, en in de voorfteden zijn oock feer
treifelijcke geweeftj als onder anderen,de kercke van S.Ar-
nulphus,daer in de begraeffenifl^en waren van Keyfèr Ludo-
vicus Pius Auguftus,van fijn foon Karei,en eeniger dochte-
ren van Koning Pipin. Alle \'t welcke door den oorlogh foo
verwoeft is, dat \'er op defe tegenwoordige tijdt niet het ge-
ringfte van defe voor-fteden overigh is, en fiet men daer nu
anders niet, behalven de muuren, als velden.

Toul is een Biflchoplijcke ftadt, in \'t Latijn Tu//um ge- Toah
noemt, is gelegen aen de Moefel, haer hooft-kerck is ge-
fticht ter eeren S. Steven. Sy heeft gehad 79 BiflTchoppen,
waer van de eerfte is geweeft Manfuetus, oft S. Manfu, ge-
fonden van den Apoftel S. Peter^ de laetfte, Karei van Lor-
raine.

De ftadt die men hedensdaeghs Verdun noemt,wort van Veràm,
de Latijnfche Scribenten Virâunum en Verdummgà\\tQttny
en van Antoninus Verodmumi in Notitia Vrovinciarum, Ci-
mtas VerdunenJiumjXEwt(chó de Verdun. Hier zijn geweeft
5) I BiflTchoppen, waer van de eerfte was S. Sanótinus oft S.
Sant, difcipel van den H. Dionyfius. De laetfte is François
van Lorraine, Domdeecken van Keulen, aen wien het felf-
de , metconfent van Paus Gregorius de X V, getranfpor-
teert is van fijn broeder Karei van Lorrayne, die een Reli-
gieus der Societeyt fefu geworden is.

De fteden Metz, Toul, en Verdun, zijn oock met den
tijtel en digniteyt van Graeflijckheydt verciert,- en zijn fe-
dert hetjaeriyja onder de Kroon Vranckrijck geweeft,
gelijck oock nu de Koning het Hertoghdom Lorraine in-
genomen heeft.

Etz was eertijds een ftadt van heeft van de Franfche en Duytfche, oock de klachten van
Gallia Belgica,d^Qïn2LiSQ.on~ verfcheyden Princen, om het befit van de felve ftadt, als
Nam, k t\'"!! der\'t Rijck gekomen, foo oock hoe Keyfer Frederick Metz een van de vier hooft-fte-

Celtes getuyght. Antoninus den des Rijcks gemaeckt heeft, en waerom fy nu niet daer
noemt hare volckeren UKe- onder is : en hoe de burgers de ftadt van den Biffchop met
Marcel li nus Medionta- groot geldt gekoft hebben j en mede over ftaen de fware be-
trices. Rudolphus Agricola legeringe van den Hertogh van Lorreyne,ten tijde van Ko-
heetfe in fijn brieven een ning Karei de V11, door wiens hulpe fy ten laetften in haer
vermaerde ftadt van Lorrey- vryheydt geftelt is.

nen, fterck van natuuren. Die van Metz zijn eerft tot \'t Chriften geloove bekeert
Strabo, Plinius, en Cajfar, door den H.;CIement,niet de Paus fucceftTeur van S. Pieter,
noemenfe Mediomatricum, maer den Oom van die Paus, als veel hiftorien getuygen ;
een ftadt van Vranckrijck, Ptolemxus Divodurum. Marlia- welcke van S. Pieter in Vranckrijck gefonden , om \'t geloof
nus meynt, datfe een van de Belgifche oft Trierfche fteden onfes Salighmakers Chrifti te prediken , de afgoderye uyt
is. Dat fommige feggen dat de hooft-ftadt Metz den naem heel Lotringen, en de palen van Metz verdrevei-uveel kerc-
Mediomatrices heeft", om datfe gelegen is midden tuflchen ken ter eeren Godts daer gefticht, en als hy eerfte Biflchop
Toul, Verdun,enTrier,beftaet meer in opinie als reden. An- van Metz geworden was, de kercke van S. Steven gebouwt
dere fchrijven , datfe van eenen Romeyn Metio defen naem heeft, welcke nu de hooft-kercke der ftadt is, en alleen on-
heeft, de welcke de felve vermeerdert, verfterckt, en met »gefchendt gebleven van den brandt der Hunnen. Van de-
muurenen graften omringt heeft,na dat juli us Casfar de fel- fenS. Clement, tot Henrick de Bourbon incluys, natuur-
ve ftadt verwonnen hadde: maer dit gevoelen is tegen Pto- lijcke foon van Koning Henrick de I V , zijnder 86 BiP
lem^EuSjdie, vm Mediomatrices (pïckende y (idtDivodu- fchoppen geweeft.

rum haer principaelfte ftadt, waer uyt blijckt, dat lang nae E)e ftadt Metz, eertijdts een Rijcks-ftadt.met Toul, Ver- Emijds en-
de tijden van Casfar defe korte naem Metis,<i^tis Metz, op- dun, en andere, heeft Koning Henrick de 11 van Vranck- der\'tRijck^^
gekomen is. Het is feker uyt verfcheyden hiftorien, dat in "jck in fijn geweldt gebracht^ fy was in vorigen tijdt de ftoel ^
alle de tijdt als de Romeynen daer regeerden, de naem Me- des Koningrijcks van Lotringen : Petrus Div^eus befchrijft yiC^
tis onbekent is geweeft, en geen ander bekent als Mcdioma- de felve feer aerdigh, in fijn voyagie, met defe woorden : De
trices, wiens landt groot was^ want fy befaten al \'t gene dat in ftadt Metz is gelegen in een ruym eften pley n , welcke van
Gallia Aufirafia lagh,waer van Metis oft Metz de hooft-ftadt de Mofel doorgaens met waterleydingen bevochtigt wordt,
was: want gemerckt het gouvernement van\'t Koningrijck een deel derfelver op de flincker fijde neffens de muuren
Vranckrijck gedeelt was in Oofterrijck, Wefterrijck, en henen loopende, een gedeelte daer van oock door de ftadt
Soifl\'on,en Trier in groote fwarigheydt en ellende vervallen fich verfpreydende, tot groot gerief der burgers : loopende
lagh, foo is Metis oft Metz, de hooft-ftadt van Oofterrijck alfoo gefepareert tot beneden de ftadt, neemtfe met haer
gemaeckt,gelijck Paris van Wefterrijck. Nu is \'t een van de een ander water, Seille genoemt, welcke op de rechte fijde
grootfte,riickfte,fterckfte,en voornaemfte fteden van Gallia voorby de ftadt loopt, en • vereenight fich alfoo wederom.
Geleqen- Belgica. Sy is met fchoone huyfen, publijcke gebouwen, en Als men aenfchout de gelegentheydt defer ftadt, moet men
heydt, . heerlijcke kercken verciert:Doch is hareglans leer vermin- bekennen, dat die feer vermaeckelijcken fchijnt j want al-
dert door de fware belegeringe van Keyfer Karei de V^want hoewel het rondom de ftadt feer vlack en effen is, foo ver-
de borgers hebben doen af-breken dedicht-bebouwde voor- heft fy fich doch allengskens in de hooghte, alfoo dat men
fteden , en de huyfen ontrent de ftadt, op dat \'er de vyandt daer in fonderlinge fpeuren kan de wetenfchap der Ouden
niet foude logeeren , als mede defchoone kerck van S. Cle- fteden te bouwen. Eer men aen de groote kercke komt,
ment, en de Abdye van S. Arnoudt, ontrent de wallen , om i^ioet men veel trappen opklimmen en de marckt, alder-
datfe geen belet fouden wefen in\'t befchermen der ftadt.Op naeft daer aen gelegen, is op het hooghfte van de ftadt, van
welcke tijdt de Hertogh van Guife, die hier Gouverneur de welke men, aen allen fijde naer de ftads-muuren toe, al-
was , hem niet min Godtvruchtelijck als mannelijck heeft tMdts af-dalen moet,liggende maer aen een gedeelt der ftadt
gequeten: want hy de lichamen van Koning Lodewijck de een fteyl heuvelken,alwaer men twee geplaveyde ftraten al-
Godtvruchtige, fone van Karei de Groote, en fijn gemalin- foo gedifponeert fiet, dat de eene fchijnt over de gevels van
ne Koninginne Hildegard^ Aleida^ Drogo, Aertz-bifTchop ^^e huyfen van den anderen te loopen.
van Metz , en natuurlijcke foon van Karei voorfz. Vitron Niet wijdt van Metz, by het dorp lovy, inde Mofel,
Hertogh van Lorreyne, Amalard Aertz-biflTchop van Trier, vindt men noch oude overblijffelen van een waterleyding j tep,
cn Cancellier van Karei de Groote, gebracht heeft inde te weten, eenige bogen van witte fteen, gehouwen op dc
kercke der Dominicanen ofte Predickheeren, met een Ko- maniere als backfteen, waer van men oock eenige tegen over
ninglijcke pracht, vergefelfchapt met veel groote Heeren. aen den oever van de riviere fiet; de hooghte daer van, on-
Hy heeft de ftadt oock foo kloeck befchermt, dat Keyfer trent den kant van de riviere , is feftigh voet, waer uyt lich-
Karel de belegeringe heeft moeten verlaten. Men feydt telijck te fpeuren is, hoe grooten geweldigh dit geheele
oock, dat \'er , door de peft en bittere koude van de winter, werck, en hoe hoogh de bogen in het water felfs moeten
veel van de beleggers geftorven zijn, foo dat men in \'t leger zijn geweeft.

foldaten doodt gevonden heeft, met hout geladen om tc Onder het Hof ofte Rechtbanck van Metz gehooren
branden,op ftocken leunende,aen boomen ruftende,en an- drie Bifdommen, Metz, Toul, en Verdun, ftaende alle drie
dere fatfoenen, de levende gelijck, om de haeftigheydt des in \'t Geeftelijcke onder den Keurvorft van Trier als Aertz-
doodts. Om kort te zijn fal ick voorby-gaen de ongemac- biflTchop.
ken en fwarigheden, die de burgerye van Metz geleden

Ie luft heeft na Mets te
reyfen, de fehoone ri-
viere de Moefèl, die
door en voor de ftadt
vloeyt, fal hem der-
waerts leyden, de welc-
ke in de gedichten van
Fortunatus, Biffchop
van Poidiers, en in die
vanAufonius, Burger-
nieefter vanRoomen, geen minderen glans en
achtbaerheyt erlangt, als by die van Lotherin-
gen , Lutzenburgh en Trier, wekker volcke-
ren velden fy vruchtbaer maeckt. Want na datfe
gekent hadden de breetheytvan haren ftroom,
de klaerheyt van hare wateren, en \'t feer lieffe-
lijck gefichte van beyde hare boorden,door eene
aengename verftheydenheydt van beemden ,
wijngaerden en ackeren onderfcheyden, foo
hebbenfe,verlatende de fabelen der oude Griec-
ken , de kracht hunnes uytnemenden verftants
aengewend tot lof van defe riviere. Sy ontftaet
in de bergen van Langres,op eene hooge plaetiè
na de wijfe van andere rivieren , en neemt de
gedaente aen eener riviere uyt de vloeyinge
van verfcheyde wateren , die boven \'t ftedeken
Remiremont t\'famen komen, op datfè defe pro-
vintie te rijckelijcker be vochtige, die een edel
gedeelte is des ouden Rijcks van Auftrafia , en
een deel van \'t erfdom , \'t welck na de doodt
van Lodewijck den Goedertieren , fijnen fone
Lotharius wierd toegewefen , die \'t genoemt
heeft na fijnen naem, en niet en heeft befèten
als een lidt des Rijcks, maer als een erfdeel hem
van fijne voor-ouderen gelevert j die met de
heerfchappye van Lotheringen \'t Rijcke van
Gallien hebben ingehadt, aleer eens Ardenne
"t opper-gebiedt des Rijcks hadde gekent.

Het aertrijck en verrijckt hier niet alleenlijck
d\'inwoonderen, maer oock de wateren felve:
want de fonteynen in \'t dal van Vagny brengen
achaten, granaten en andere dierbare gefteen-
ten voort, byfondere cieraden ftjnde voor de
Duytfchen, die de felve met d\'Indifche derven
vergelijcken , uytgenomen dat de vrouwelijcke
meeninge en der kooplieden looshey t defe meer
achten doet. De foute water-aderen in de plaet-
fen Uayenyic^ Dieufe, Marfaly Chafteau Salin, Salonne
en Rofares, verftijven in een blanck fout tot
cieraet der tafelen, en gerief der naburige volc-
keren. Het lack van Linderan teelt karpers
foo uytnemende goet, dat met de felve geene
foorte van karpers in fbetheyt van fmake mach
vergeleken werden j waerom fy de felve fpeculares
noemen , om dat in defe als in eenen fpiegel de
lof bare hoedanigheden van andere karpers wer-
VramkrijcL
den gefien. De Badftoven van Plombiere, twee
mijlen afftaende van Remiremont,gaen\'^met de
heylfaemheyt hunner wateren, \'t fy om de ge-
fontheyt t\'herftellen, of te bewaren, alle leerin-
gen der Medicijns te boven. De paerlen en gou-
de greynen der riviere Vologne roepen den rijck-
dom uyt van dit gewefte.

De Vologne of Voloye vermeerdert door de rivie-
re Nun , vloeyt van alle rivieren d\'eerfte by de
plaetfè Chamery beneden Remiremont in de Moe-
lel j met de welcke fy nederloopt na de piaetfèn
van Ejpinal, Chaftel, Charmes en Bayon, alwaer de
edelfte ftofte van gantfch Europa wort uytge-
graven om glas of ipiegels van te blafen of te
maken. Daer na treed een ander rivierken ge-
heeten Modon, de rivieren Colon en Brenon ont-
fangen hebbende , waer by het dorp leght van
Ve^eli^e, by de plaetfe van Chaligny in de Moefel,
door welcke weldaet het met de Moefel fich de
fteden Toul en Pont a Mouffon mede deelt. De
Moefel in \'t midden tuflchen defè fteden ont-
fangt beneden Fruart de Murte uyt veele
ftroomen t\'famengevoeght, door wekker by-
komfte fy de grachten van Nancy te rijckelijc-
ker opvult. De ftroomen , die fich met haer
vermengen , fijn eerftelijck deMothane, die be-
neden d\'Abdye van Autrey ontftaen , na de
plaetfèn loopt van Ramhemllkr, GerberipHlicr en
Mcrtagne; ten tweeden de Raron , door welcke
Dhey, Raon, en Lunewille geftelt in \'t getal der
acht fierckten van Lotheringen, bevochtight
wórden j ten derden de ?lam, die fich ver-
mengt met de Rat>on; en eyndelijck de Voi^iere
voortkomende uyt het groote lack de Ia Garde.
Defe boven en beneden Roficres allencxkens
fich t\'famenvoegende, vinden of krijgen daer
na den naem van Murte, en in eene gote ont-
fangen fijnde, fj^oeyen fich na het ftedeken
S. Nicolaes, om alhier d\'overblijffelen des aller-
heylighften Biffchops van Myre te eeren,en van
daer vloeyenfe af na Nancy, waer af hierna
breeder.

Van Pont a Moujfon ftelt de Moefel haren loop
regelrecht aen op Metz, onderwegen de brug-
gen deurvloeyende van loj en Moulin , en ont-
fangende het beecxken de Ma, aleerfe naer defe
ftadt loopt, die door de glorie der oudtheyt
doorluehtigh, in uytkomften van faken won-
derlijck j luftigh van gelegenheyt , en door
fterckmakinge byna onverwinnelijck is.

De ftadt dan, die de Fran^oyfen Mefi^L, de
Latijnen Metis en Meta noemen , hebben Cefar,
Tacitus, Plinius, Ptolemeus, en andere oude
fch rij vers, D/W^^r«^ Mediomatricum geheeten,ge-
lijck als firplaetfè der Goden en hooft der Me-
diomatrices. Als de Romeynefl over Gallien

heciTchten , gehoorde defe ftadt met de fteden
Toul en Verdun tot de ftadt van Trier, hooft-
ftadt van Belgica. Maer de Gallen namaels
den Rhijn overgeftapt fijnde , en de palen huns
Rijcks uytgebreydt hebbende van defen ftroom
af, tot aen de Moefelen Schelde toe, foo heb-
ben de Koningen van den eerften en tweeden
ftamme den ftoel des Rijcks van Auftrafia, het
welck namaels Oofter-Vranckrijck is genoemt
geworden, in defe ftadt geftelt.

Maer aengefien noyt Rijck foo wijffelijckis
ingeftelt geweeft , dat eyndelijck de lanckheydt
des tijds , of de fortuyne, lief-hebfter van wifle-
lingen , niet en heeft omgekeert; alfoo is oock
het Rijck van Metz door verfcheyde verande-
ringen gequelt geworden. Lodewijck de Goe-
dertieren,fone van Karei den Grooten,onder fij-
ne drie fönen, Lotharius,Lodewijck met toena-
me den Duytfchen, en Karei met toename den
Kalen, \'t Rijck gedeelt hebbende, en hy geftor-
ven fijnde, foo hebben twee van fijne fbnen den
derden tot eene nieuwe deelinge geperft , en als
doen viel Lotharius ten deel het Rijck van Ita-
lien , Provencen , cn alle de geweften uytge-
ftreckt tuffchen den Rhijn en de Schelde; de
welcke vereert met den tijtel van Rijcke, van
hunnen befitter ontfingen den name van Lo-
theringen , die verkeerdelijck Lorrainewert uyt-
gefproken.

Lotharius,Lotharingen vijftien jaren befeten
hebbende, droegh\'t felve over aen Lotharius
fijnen jongften fone , ftellende tot erfgenaem
van fijn gebiedt dengenen , die\'t was van fij-
nen name. Lotharius regeerde geruftelijck, foo
lange fijn vader leefde , maer na fijn doodt
quam fijn oom Karolus Calvus of de Kale, om
hem fijn Rijck af-handigh te maken onderden
deckmantel van \'t felve te willen bewaren ^ het
welck gemeenlijck de verwe der Princen is als fy
eenig gebiedt na trachten. Lodewijck van Ger-
manien , meer verrückt door nijdt tegens fijnen
broeder Karei den Kalen , wegens de vermeer-
deringe fijner heerfchappye , als door begeerte
om fijnen Neve Lotharius te befchermen , ge-
liet fich nochtans den onderdruckten tehulp te
komen, endedefbo vele door dreygementen,
dat fijn broeder Karei hem dat gedeelte van
Lotheringen toeftondt, \'t welck tuffchen den
Rhijn en Mafe light,het ander voor fich behou-
dende , \'t welck fich uytftreckt van de Mafe tot
aen de Schelde. Door defè fèer onrechtvaerdige
deelinge verviel Lotheringen tot de tweede ver-
anderinge van regeringe.

Op defe volghde niet lange daer na de derde
veranderinge, die de beftellinge van Lodewijck
van Germanien invoerde, door welcke fijn fone
Karolomannus, Beyeren , Hongaryen en Bohe-
men verworven heeft; Lodewijck,Saxen, Vrief-
landt en \'t Lodewijckfche gedeelte van Lothe-
ringen ; en Karei (die daer na onder den name
van Vooghd voor Karei den Simpelen Vranck-
rijck beftierde ) Swaven met bet ander gedeel-
te van Lotheringen , \'t welck Metz, Toul, Ver-
dun en Eifas vervatte. Defè nieuwe deelinge
brachte met fich eene nieuwe wijfè van regerin-
ge , welcke daer na verandert wiert door \'t o ver-
lijden van Lodewijck den Stamelaer , die in
het gebiedt van Vranckrijck , en in een deel van
Lotheringen, Karei den Kalen was gevolght.
Defe Koning en Keyfer (die,foo hy langer had-
de geleeft,de Redenaren en Hiftory-fchrijveren
overvloedt van ftoffe foude hebben nagelaten
tot feggen en fchryven) liet drie fbnen achter,
Lodewijck, Karoloman en Karei den Simpe-
len, van welcke de twee oudtfte de bedieninge
des gantfchen vaderlijcken gebiedts tot fich na-
men , luttel beforght fijnde voor d\'oorlogen, die
wegens d\'aengenome voogkdye huns broeders,
tegens de Denen , en tegens Lodewijck Koning
van Duytfchlant, tevoeren waren, den welcken
fy dat deel van Lotheringen gaven, \'t welck
Karei de Kale den jongen Lotharius onrecht-
vaerdelijck hadt afgenomen. Maer Karei de\'tkpf^tive-
Vette fijne beyde broederen overlevende, heeft
het gantfche Rijck van Lotheringen weder- ten.
om tot een hoofdt gebracht, t\'eenemael op die
wijfe,gelijck het den Keyfer Lotharius voor een
gedeelte des vaderlijcken erfgoedts was toege-
vallen. Waerlijck\'t gaet met de Keyferrijcken
en Koninckrijcken als met de Planeten, dewelc-
kena datfe langen tijdt den omgang huns voor-
geftelden cirkels met ftantvaftigen tred gevolgt
fijn, tot het felve punt, waer affe gefcheyden
waren, wederkeeren.

Na defe t\'famenvoeginge der van een gerete
deelen van Lotheringen, wierdt dit Rijck van
velen geheel befèten, als van den Keyfer Arnol-
3hus, Nevevan Karei den Vetten , vanGundi-
Dolckden baftaerd van Lodewijck,fone van Ar-
nolf, vahKoenraedt Neve van Lodewijck, die
der Lotharingeren haet tegens fich verwecken-
de, van de felve ten Rijcke wierdt uytgejaeght,
en in fijne plaetfe geftelt Karei de Simpele, Ko-
ning van Vranckrijck. Defe ftelde tot Vooghd
van defen Rijcke Reynier Prince van Ardenne,
die fijne af-komfte trock van Klodion Koning
der Francken, en fijnen fone Gilfibert tot na-
volger hadde door toelatinge van Karei den
Simpelen, die de genegentheyt der omliggen-
de volckeren liever door weldaden, dan door
fchrick van wapenen föchte te behouden. En
defe wasdefefte forme van regeringe, welcke
t\'eenemael van de vorige verfchilde.

Maer als daerna de Vrancken fich tegens Karelde
hunnen Koning opftelden, die fimpel was foo
wel van verftant a s name, foo wierden de raed- Rijcks
flagen der gene die nieuwigheden fochten, door
de hulpe van Henrick van Saxen onderdruckt j vanS^en»
weshalven hem Karei, tot loon van fij ne koften
en arbeydt, Lotharingen fchonck, tegen de Sa-
lyke Wet , die niet toe en laet, dat \'er iets van
denerfdomme des Rijcks werde vervreemdt:
waerom oock Albert,Biftchop van Metz,uytden ;
Konincklijcken ftamme der Francken, feerqua-
lijck nam, dat die van Metz door toelatinge des
Rijcks hun borgerfchap den vreemdelingen op-
droegen,-maer fijn navolger Diederick, Neve
van Keyfer Otho den Eerften , gelegentheydt
gevonden hebbende om na fijnen fin de faken te
beleyden, riedt die van Metz, datfè, na \'t voor-
beeldt van die van Bafel, Straesburgh, Spiers,
Keulen, en van andere volcken, fich van \'t jock

derFraocken ontflaen, en de vryheyt onder de de Moefel en is\'er maer eene, na de Helle ge-

beicherminge des Rijcks aennemenfouden.Eyn- noemt, fijnde aen defe fîjde der ftadt uyt het

delijck Henrick de î Ivan dien name feer wel we- kafteel geen anderen uytgang als te fc heep.

tende dat de voorfchrijvinge des tijdts op het Voorts maken de bolwercken, toornen, ga-

Franfche Rijck niets en vermach, en dat de ver- leryen en verhevene plaetfen den omloop der

vreemdinge oock van het allerminfte gedeelte muuren, die de ftadt omringen , veel vafter en

des Rijcks by lïjne voorfaten begaen , onwet- ftercker.
^cwT\' van Metz gedwongen weder De voornaemfte kercke , gewijdt ter eeren 7ef»peien,

wordt\'et\' te keeren tot het oude jock, rijdende met eene van S.Steven,Patropn of fcherm-heer der ftadt,

feeftelijcke pompe ter ftadt in, gewapentuyt- trotft op hare bende van hondert Kanonicken.

genomen \'t hoofdt, op dat fijne nieuwe onder- Behalven de Parochy-kercken der ftadt, fijn\'er

danen dit voor een bewijs fbuden nemen van noch d\'Abdye-kercken van S. Benedidus Orde,

goedertierenheydt, niet van ftrengheyt. Door de tempel van S. Arnulfus vermaert door de

dit middel die van Metz van den Keylèrrijcke graf-fteden van Lodewijck den Goedertieren of

vervreemt,en aen Koning Henrick door den eed Godtvruchtigen , van Karei fijnen fone , en

vangetrouwigheydt verbonden fijnde , hebben van eenige dochteren van Koning Pepijn: de

\'t advijs desKeyfers,door\'twoordtr/t/-^,in den tempel van S. Clement, van S. Martijn j van

voornaemften tempel der ftadt ten toon ftaen- S. Symphoriaen, van S.Vincentius, van S. Gïof-

de, uytgefchrabt, in de plaetfe ftellende dit van fina, van S. Maria, van S. Pieter , fijnde alle

Henrick : Donec mum impleatorbem-^ dat is, Tö^ dat verforght van feer heerlijcke inkomften. Hier

Seer ongeduldelijck droegh dit Keyfer Karei met hunne kloofteren de kercken derCarthu-

Hoeftfladt de Vijfde,geboren om\'t Rijck te vermeerderen, fianen ,der Auguftinianen ,der Celeftijnen, der

^gTtvm niet te verminderen. Derhalven ruckt hy met Kapucijnen, der Minnebroeders, derRecoIle-

KareldeV, eene ongelooflelijcke fnelheydt een leger van éten, der Jefuiten, der Mathurijnen,der Domi-

hondert-duyfent mannen by-een , beftaende nicanen » der Clariften, der fufteren van S.Mag-

fluyt de ftadt,van de Françoyfen genomen,door \'t Gebiedt of Bisdom van den BifTchop van Mew.;

een feer eng en ftreng belegh : tegens dit aen- Metz , die een Prince is des H. Roomfchen

ftaende onweder ftellen de Franfchen Françoys Rijcks, en een Heere van rijcke befittingen ,

van Lotharingen , door wiens dappere tegen- wordt verdeelt in vier Aerts-Diaconaetfchap-

weer Keyfer Karei,wanhopende de felve te krij- pen, en in fes-hondert en drie en-twintig Paro-

welcke de ftadt hare voornaemfte waerdigheyt fagh van recht te fpreken aen XHI mannen, \'\'\'

treckt. Defe de ftadt met eenen harer tacken die elck in\'t byfonder, naer eyich van\'t Gemee-\'

doorfiiijdende ter plaetfe daer d\'Abdye gefien ne-beft, tot verfcheydene handelingen wier-

wordt van S. Steven , maeckt een ey landt met de« gefchickt,en van dewelcke een,in \'t felve ge-

de riviere de Seille, die den borgeren hare wa- tal begrepen , \'t hooghfte bewindc hadde ooder

teren aenbiedt, aleerfe fich met de Moefel ver- den name van Opper-Schepen , die tot teeken

mengt. De voornaemfte bruggen fijn vier in ge- van autoriteyt in fijne bedieninge \'t fwaerdt op

tale, van welcke twee in de ftadt fijn by d\'Abdye fijde droegh , en oock na de bedieninge door

van S. Vincent, welcke light tufïchen beyde \'t felve cieraedt en door \'t recht van Adel aen-

de rivieren, die eenen gerieflijcken toegang ge- fienlijck was. \'tWas hem geoorloft goude en

ven; d\'andere twee , van d\'inwoonderen ge- filvere munteteflaen gemerckt met het wapen

noemt, d\'eene Poni^ Iffroy, d\'addere Pont de More^ der ftadt, cn de felve op den in-treé in fijn ampt

verleenen toegang tot de ftadt van de fijde van of onder de vrienden, of onder den volcke, om

Theonville. Het kafteel, \'t welck gefien wordt te deelen. Defe volherde in fijne bedieninge

by de poortevan S.Theobald op den oever der dickmael tot fes , negen , twaelf en meerjaren,

Moefel in een verheven plaetfe, gefterckt met alleenlijck alle drie jaren den eedt van getrou-

vier bolwercken overdecktmet vierkante ftee- wigheydt herdoende. Uyt defe dertien mannen

en met eene gracht uytgehoolt in een ontfinck\'er een de klachten der verongelijck-

\'t Kameel hoogc rotfe, liecftKoning Henrick de Tweede ten, en bewaerde de boeten, by d\'aengeklaegh-

tkkJcTi gebouwt, foo om de ftadt te befchermen,als om de betaelt,tot haer eygen gebruyck. Een ander

gebouwt, de borgeren in hunnen plicht te houden. onderden name van Thefaurier hadde \'t op-

De Joden bewoonen in de ftadt eene byfbnde- ficht der publijcke gebouwen, en \'t beleydt van

^cliite. re ftraete, waer in fy oock hunne Synagogen of de penningen gefchickt tot hermakinge der

vergaderingen houden; de Katholijcken heb- muuren, poorten , bruggen, bronnen en Raeds-

ben hunne tempelen en altaren; en de Gerefor- vertrecken. Voorts namen vier mannen acht

De ftadt felveis groot van omgang, en be- venrekeninge was gehouden te doen , enfy we-

grijpt ontrent negen duyfendt paften , fijnde derom aen den Raedt: de Vooght van\'t Gaft-

voor \'t afwerpen der voorfteden, uytgebreydt huys wees den foldaten hunne vertreck-plaetfen

De poorten , gelijck oock de bruggen om in den jare iÓ41 door Edid of bevel des Konings

de ftadt te komen, fijn twee, om uyt te gaen na geweert, en in plaetfe van\'t Dertien-manfchap

het Bailjuwfchap ingevoert, van het welcke Van de ftadt van Ticfpoeyt fich de Seiîle na
d\'Overfte van Metz het hooftitis, die in de ci- de plaetfe van Nomeny , en met verfcheyde
vile en criminele faken , als oock in de byfonde- keeren vele meeft houte bruggen deurvlietende,
re gefchillen fijne byfondere Steehouders heeft, foo vermengtfe fich eyndelijck in de ftadt van
en tien Raedts-lieden , (onder welcke vier fijn Metz met de Moefel, en loopt met de felve af
van de Religie , die men de Gereformeerde naer Theon-ville.

noemt, ) eenen Procureur en eenen Advocaet Theon-ville dan, \'t fy dat \'et van den dlenft i\'hson-vit-
des Konings. Daer wordt een Meyer geftelt om der valfche goden , of van fijnen ftichter Theon
de ftadtte regeeren , en tien Schepenen, welc- den naem ontfangen heeft, fit op den anderen
ker bedieninge twee-jarigh is, t\'elcken vijf aen oever der Moefel, afgefcheyden van Luxenburg
blijvende, en vijf van nieuws verkoren werden- vier mijlen, en oock foo vele van Metz , onder
de. Een weynigh buyten de. ftadt is\'t dorp lowy, de plaetfen van Neder-Duytfchlant in glorie van
gelegen aen de Moefel, alwaer tuffchen beyde oudtheyt , eene van de vermaerdfte fijnde. Ka-
de bergen men noch d\'overblijffelen eener wa- rel de Groote ftelde hier den derden ftoel à^Swcrâtdt
terleydinge fiet van den ouden tijt. Vele bogen Rijcks,beweeght door de gelegenheyt en door- derdeßcd
fijn\'er noch geheel gebouwt uyt witten ^fteen ti- tocht der plaetfe ; waer uyt hare oude waerdig- "
chel-wijs gehouwen; eenige van\'t felve werck heydt lichtelijck kan werden verftaen , als de-
worden\'er oock gefien op den oever tegen over. welcke foo groot een Keyfer tot fetel fijns

Rijcks hadde verkoren. Defe plaetfè is door na-
\'t LANDT VAN METZ, ture en konft foo fterck , datfè nauwelijcks oyt

toeganckelijck is ; oock ifle veyligh en wordt
Andt van Metz , uytgenomen een kleen befchermt door de Moefel, die hare grachten
gedeelte , ftootende aen \'t landt van vervult, en door na den regelgemaeckte bol-
Lutzenburgh , wordt van alle kanten wercken en toorens.
omvangen van\'t Hertoghdom van Lotherin- In\'t jaer 1550 de Franfchen onder den Hertog
gen. Oock genaeckt\'et met fijn dorp Colligny van Guife op Theon-ville geduurig fchietende,
de ftadt van Straesburg, flechts eenige boftchen en verfcheyden aenvallen doende, verloren een
\'t een gebied van \'t ander afpalende.Sijne hoog- groot getal van de hunne,en onder andere Strof-
fte lengte is van vier mijlen , fijne breedte oock fy, eenen feer ftri jdtbaren man, en eenen van dc
van foo vele, binnen welcke fpatie ontrent twee- vier Maerfchalcken van Vranckrijck; en fchoon
hondert dorpen begrepen fijn, wekker vele \'t den belegerden aen volck ontbrack , fy en kre-
aen den Biffchop van Metz gehooren , gelijck gen \'t nochtans niet dan door overgevinge.
als Ars , Chatay , S. Germain , alwaer de ruy- \'t Wierdt Philips den II, Koning van Spaenjen,
nen eener ftadt, door die van Metz verdelght, daerna wedergegeven door den vrede tuftchen
gefien worden, Agancy , Donau ^Ôcc. de refte- de Spaenjaerden en Françoyfen gemaeckt na de
rende gehooren tot den Koning , of beyde tot Sint-Quintijnfche nederlage. In den jare 1643
den Koning en Biftchop, gelijck als Malatour, brocht\'et Lodewijck van Bourbon onder de
Vry , Theon-yille , eene ftadt met Konincklijck macht der Franfchen, hebjbende eene heerlijcke
garnifoen gefterckt, en voor al gedenckwaer- overwinninge bevochten tegens de Spaenjaer-
digh. Maeraleerwy de felve befchrijven, füllen den by de fterckte van Rcjcroy.

wy onderfoecken den oorfprong en loop der Drie mijlen van Theon-ville light aen de Veß^
SÄ, in\'t voor-by-gaen befchouwende , wat Moefel de ftadt, van den felven Lodewijck
aengeficht\'taerdtrijck vertoont aen beyde ha- van Bourbon bemachtight, die in defè ftreke
reoeveren. Sy ontfpringt uyt\'t lack van Linde- uytnemende proeven gaf van deughden in éc-
ran \'t welck wy aireede dickmael geprefen heb- nen opperften Veldt-heere vereyfcht.
ben , en noch verder füllen prijfen, en groot \'t Landt van Metzen is niet fèer vruchtbaer Hœâmîg^
is in fijnen omgang veertien mijlen; in\'t mid- van koren; \'tis vruchtrijckervanwijn, noten
den fijner wateren verweckt \'et een eylandt, en en kerffen , die na Pont-à-Moufton en na Nan-
teelt karpers die wonderlijck lecker fijn. Niet cy, plaetfen fijnde die geene kerffen cn hebben,
fonder reden wordt defe riviere gemeenlijck de werden vervoert. De befte wijnen waffen inde
Seille genoemt, nadien haer water fout-achtigh plaetfen van Lor/, Longue-yille, Sy, enLeffy: oock
is, en de voornaemfte fout-mijnen defer Pro- en is fy niet flecht die in de fteen-achtige plet-
vincie hare wateren in haren fchoot uytftorten ; fen valt ontrent het dorp van Ars, De vele ftroo^
want een mijle van haren oorfprong genaecktfe men en lacken leveren vifch. De paerden dcfès
de fout-mijnen van Dieuzan , daer na die van landts en fijn niet feer groot van lichaem , maer
Marfal, voorts die van Vic en Moyenvic. Mar- fterck. Alhier wordt oock in verfcheyde plact-

waer af d\'eerfte fout-mijnen den toenaem fen yfer uytgegraven.
hebben, is eene beroem4e fterckte, van Karei D\'inwoonderen fijn wat grof van feden,wcynig
Hertog van Lotheringen, als een pand van trou- genegen tot de letteren , ftrijdtbaer nochtans en
we gelevert aen Lodewijck de XIII,toen tuffchen arbeydfaem , en vrienden van vryheydt en reli-
hen beyden vrede gemaeckt wierdt in de ftadt gie. De lantlieden nuchter en foberlijck levende,
, van Vic, Moyenvic onlangs door fijn garnifoen verforgen hunne huyfen van huys-raet ; en hóu-
Mojmvfc. overgegeven, gehoort pu onder Vranckrijck. den hunne vrouwen en kindereu eerelijck ge-

kleedt. De (leéÜeden volgen de Franfche wijfe tot Meefteren der requeften oock tot bedieners
van leven , en fenden hunne fonen na Parijs ,op van \'t Prefident-ampt , fes om dit en om het
datfe aldaer met de tale de hooffche fèden in- ampt van Raedts-iieden te betrachten, desge-
fuygen , \'t lichaem door oeffeningen verwaeke- lijcks noch andere Raedts-heeren , en twee ge-
ren , en de pradijcke der Rechts-geleertheydt nerale Advocaten. Dit Ediót heeft Remefor-
bekomen. In fommige plaetfen defes landts wort tius, gebynaemt de Ia Grellere, Raedts-heere des
deHooghduytfche tale gebruyckt, gelijck als Konings, en des felven Advocaet generael in
in de dorpen van Enry j Eury y Bougondanges en den grooten Raedt, en in \'t nieuw ingeftelc
Hoquencourf, In\'t Bisdom fïjn oock eenige plaet- Parlement gemaeckt eerften Advocaet gene-
fen , wekker inwoonderen op S. Stevens dagh rael, terftont verfocht afgekondight, en tot ge-
gehouden fijn aen den voornaemften autaer der dachteniffe der fake in de publijcke aden inge-
kercke, by die van Mets defen Heyligh toege- voeght te werden. Het Konincklijck Edid dan
wijdt, ganlèn te offeren , en op den ommegang gepubliceert en gerefereert fijnde tot d\'aden ,
die als dan door de ftadt gefchiet, Hooghduyt- loo heeft het Parlement fijne eerfte feeftelijcke
fe liederen tefingen:maer anders is de land-tale fittinge genomen, aldaer tegenwoordigh fijnde
deLotharingfche, datis, verdorven Franfch. den BilTchop van Madaure Suffragaen en Ste-
De ftadt van Metz is rijck wegens hare be- houder generael van den Biflchop van Metz
quame gelegenheydt om met deDuytfchen te ( die in\'t felve eene plaetfe hadde , hoedanigh
handelen. Van hier werden wijnen vervoert de Hertogen, Pairs, of BifTchoppen , fit-rechc
naer Hoogh-en Nederduytfchlandt. De buffen in de Parlementen hebbende, toekomt) den
van Metz worden overal begeert. De paerden Opper-fchepen der ftadt, en d\'andere Raedts-
van Duytfchlandt , aleerfe te Parijs komen, heeren fittende op gelelyde bancken , den De-
moeten noodtwendelijck door defe ftadt paiïee- ken der Cathedrale kercke en de Kanonicken,
ren, om dewelcke, als oock om koren te ver- den Abt van Sint Arnulfus en andere Abren ea
koopen, fekere dagen in de weke fijn gefchickt. PrebendarifTen, de gantfche Ridderlijcke ordre.
Voorts is de ftadt met vele inkomften en bor- en uyt de nabuurige plaetfen eene groote me-
ger-privilegien verfien , oock heeftfe recht van nighte van menfchen. \'t Verhael van defe fee-
de koop-waren tol te eyfchen. ftelijcke inwijdinge of eerfte fittinge heeft de

Sterckte. \'t Landt en de palTagien worden alom be- gefeyde de U Greliere met een fïjn feer cierlijck
waert door krijghs-lieden en kafteelen j want gefpreck al overlange in druck uytgegeven.
in verfcheyde plaetfen fijn eenige geordineert De Raedts-bedieninge van \'t Parlement van
onder den tytel van Kapiteyns , welcker ge- Metz, van de Koningen ingeftelt tot gerief der
ieydc feker getal uyt d\'inwoonderen hier toe onderfaten, geduurt fes maenden, de Vacantie
verkoren gehouden is te volgen , en moeten de met de refte van \'t jaer deurgaende. Tot de felve
dorpen of gemeenfchappen buspoeyer, koge- worden toegelaten fes Raedtsheeren van de Ge-
len , geldt en andere faken, tot eenen krijghs- reformeerde Religie,hebbende gelijck gelag ne-
tocht noodigh , verfchaffen. De Kapiteynen, vens d\'andere,maer geene af-gefbnderde kamer
die hunnen Overften hebben binnen de ftadt van Edid of van anderen name t\'famenftellende.
van Metz, geleyden ieder fijne benden , wer- De ftadt , \'t landt en \'t Bisdom van Metz
waerts hy gebiedt, wordende den optocht be- heeft eene gemeene regeringe onder eene
kent gemaeckt door\'tloffen van een ftuck grof Vooghdyej het Graeffchap van Toul met de
gefchuts. Uyt defe dorpen konnen by een ge- ftadt van den felven name heeft eene byfondere
bracht worden in twee uuren tijdts twee duyfent forme van regeringe, gelijck als oock de ftadt
gewapende mannen. van Verdun met hare fterckte , dewelcke, ge-

j^doHim. Mouhn, een mijle van deftadt Metz af-ftaen- duurende den eerften en tweeden ftamme der
de, eenebruggeover de Moefel hebbende, en Franfche Koningen, wech-genomen enden
met een kafteel gefterckt fijnde , neemt voor- Keyferlijcken gebiede toegevoeght fijnde , eer-
naemlijck waer den doorganck tot de ftadt, ftelijck onder de Graven, daerna onder deBif-
en is nochtans met geen garnifoen gefterckt; fchoppen , namaels onder de Hertogen van
maer de fterckte tot dien eynde gefchickt, wort Lotheriogen, desgelijcks oock onder den Ma-
van drie honderdt en feftigh foldaten, begrepen giftraet of Raedt met verfcheydene regeringen
onder eene bende , befchermt. De fladt van is gequelt geweeft, tot datfe op nieuws gekeert
Metz felve wordt bewaert door tien Köninck- onder \'t gebiedt der Franfchen , d\'oude wijfe
lijcke benden , elck beftaende van feftigh man- van regeringe weder heeft aengenomen. \'t Lant
nen, enverhoovaerdight fich met hare fterckte van Metz heeft drie Bisdommen , te weten,
op de groote menichte van haer grof gefchut. dat van Metz, dat van Toul, en van Verdun,
De ftedekens en dorpen,rondtom de ftadt ge- die als Suffraganen gehooren tot den Aerts-bif^
legen, hebben hunne Meyers en Rechters. Ko- fchop van Trier, \'t Getal der gene die de Ge-
ning Henrick deTweéde hadde eenen Prefident reformeerde religie toegedaen fijn , en is niet
ingeftelt in de ftadt,om Rechter te fijn tuffchen kleen binnen Metz, die in de ftadt vrye oefTe-
\'tgarnifoenen deburgers. ninge van hunnen Godtsdienft hebben : maer

\'tRaedt-huys van\'t Parlement heeft Lode- d\'aenhangers der felve, woon-achtigh op de
wijckdeXin,gefeghtdeRechtvaerdige, het dorpen, komen t\'famen om hunnen Godts-
Prefident-amptgeweertfijnde, by Edidinge- dienftte plegen in\'t kafteel \\an Horny, D\'on-
ftelt in de maend Januarii des jaers 1Ö3 3 , kie- matige woekeryen der loden hebben de Heeren
fende eenen Breton tot eerften Prefident, vier van\'t Parlement ingetoomt.

Behalven deftede van Metz by ons befchre-
ven , liggen oock in den lande van Metz , Ver-
dun en Toul, beyde welbekende Bifïchoppe-
lijcke fleden.

Leer wy de fladt van Verdun gaen be-
foecken , ftaen ons in \'t geberghte van
Vogefus, by de grenfen van Langres,
in den lande van Vaudemont d\'uytberftende
aderen der Mafe na te Ipeuren , hebbende die
eere gemeen met den meeften hoop der groote
rivieren , datfe in hooge plaetfen ontftaen, en
die den hemel naeft komen. Defè riviere dan
ontfpringende by het ftedeken tAontigny k Roy ,
kromt fich om ten Noorden tot aen het dorp
van Sint Thibaudt, alwaer fy aireede bequaem
fijnde om fchepen te dragen , met de felve
henen ftroomt na Nutf-Chafleau , op datfe al-
foo t\'aengenamer en met te meer eere den
landc-lieden van Lotheringen onder d\'oogen
kome, die defen ftroom geene mindere danck-
baerheydt fchuldigh en fijn , als \'t aerdtrijck
deSonne-ftralen. Soo haeft de Mafè fich toe-
ruft om haren intrede te doen in defe doorluch-
tige Provincie, fchieten de vlieten en beecx-
kens uyt verfcheyde plaetfèn als om ftrijdt toe,
om aen de felve hunne fchattinge te betalen,
en hunne krachten t\'famen-brengende , maken
door den overvloedt van hunne wateren den
Maes-ftroom aenfienlijck. De rivier la Mothe,
die de wortelen leekt dier rotfè , op welcke de
ftercktegefteldt is van den felvenname, ver-
mengt fich byCaftremet de nieuwe Mafè, in
welcke daerna eene andere becke, voortkomen-
de uyt de bolTchen van Vogefus, en Dombray,
Beaumont, Viocour, en Atligny gegroet hebben-
de , by de plaetfe Maxey beneden Brecy fich ont-
laft. Door den aenwas defèr wateren de Mafe
fchoonder geworden fijnde, daelt af na Vaucou\'
leur , een dorp doorluehtigh wegens de geboor-
te van loanna van Arck , en raeckt korts daer-
na de ftadt van Sint Michiel, en wordt van daer
afgerolt na Verdun, eene vrye ftadt des Hey-
ligen Rijcks, eer Henrick de Tweede, der Fran-
fchen Koning , haer fijn gebiedt hadt onder-
worpen.

Verodunum^oÇVerdun, eene Biffchoppelijcke
ftadt , by anderen oock genoemt Virodunum^
Virdunum en Vereduna, is groot van omgang of
omvang , ontfangende van de tuffchen-vlieten-
de Mafe eene drieftedige geftalte, of de gedaen-
te van eene drie-ftadt. \'t Eerfte deel aen défe
fijde der riviere light op eenen heuvel, \'t an-
der aen gene fijde beftaet eene vlackte, het der-
de light in een eylant, opgeworpen in \'t midden
van de Mafe. Men meent dat Henrick van Af-
premont, Biffchop van Verdun, gequelc door de
wapenen der Hertogen van Lotheringen en
Bourgondien , fijn gebiedt heeft opgedragen

aen den Koning Philips de Valois,op defè voor-
waerde, dat die van Verdun voor de weldaet der
befcherminge den Koning van Vranckrijck jaer-
lijcks fouden betalen acht hondert kroonen;
\'t welck fy tot defen dagh toe forghvuldelijck
doen; en fijnde , door \'t bevel van Lodewijck de
XIII, aldaer eene fterckte geleght, foofijnfè
tegens den aenloop der vyanden nu veel feker-
der dan oyt voorhenen.

Defe volhardige wille der Franfche Koningen
in \'t befchermen van die van Verdun , heeft de
kercke van Verdun in vele dingen getrocken tot
de fede der Franfche kercke, en oock navolgfter
gemaeckt der felve; \'t welck waergenomen is ge-
weeft uyt de Pragmatijcke Sandie , gelijck als
blijcktuyt decapitulare decreten der Kanonic-
ken van S.Maria of der Cathedrale kercke, en
van S.Magdalene.

Tot allen tijden hebben de Hertogen van
Lotheringen, of door den fchrick der wapenen,
of met de Biftchoppen van Verdun veranderin-
ge aen te bieden , of door andere middelen de
macht van die van Verdun gepooght te breken;
maer de Koningen van Vranckrijck , geftadigc
befcherm-heeren der felve, hebben de ftadt %
hare waerdigheydt behouden , fulcks dat noch
heden de Biffchop van Verdun, oock Grave van
Verdun , en Prince des Rijcks, genoemt werdt.

E ftadt van Toul^ TuJlum, Tullo^ Tulla en Leu- T>e Bif- ^
corum cmtas Tullum geheeten , is vermaert Qß^jj^
wegens hare oudheyt, en gelegen aen de TouU
Moefèl tuftchen die van Metz en die van Lan-
gres,en verciert met den tijtel van Baljuwfchap.

De glorie der onheylige oudheyt vermeerdert Bijfchep-
hare heylige oudheyt, hier in befiaende, dat die P\'**\'
van Toul \'t onderwijs des Chriftelijcken geloofs
van den H. Manfuetus, eerften Biffchop defèr
plaetfe , en leerling des Apoftels Petri, hebben
ontfangen, den welcken namaels in defè waer-
digheyt mannen fijn nagevolghtfeer vermaert in
oprechtigheyt, gelijck als S. Amon, Aichas, en
veel andere diergelijcke. Dit Bisdom ftrdckt Bisdm.
fich wijdt uyt, en is aenfienlijck door vele Ab-
dyen , welcke fijn : S, Epure de Tour, S, Manßcyde
Toul, S.Leon de Toul, Moyenmoutier, S,Pierre deSenno^
ne, Remiremont, Chaumozßy, Luneyiile, Cairlieu , Vaux
en Ornois, MireiPaux, Flahemont, en Sti^age. Alle
de befittingen der landen tot de Bisdommen van
Metz , Toul en Verdun gehoorende,die van de
Biffchoppen uyt den huyfe van Lotheringen
verwiiTelt fijn geweeft, fijn door verdragh , tuf-
fchen Lodewijck de XIII , en den Hertogh
van Lotheringen, wedergekeert tot hare oude
nature.

Defe drie fteden, teVeten , Metz, Toul en
Verdun , gehoorfamen nu den Koning van
Vranckrijck, van wiens Gouverneurs en garni-;
foenen fy befiiert en befchermt worden.

E naem van Bourgogne
komt van de Burgundiers,
Duytrche volckeren, uyt de
Wenden gefproten die al-
foo genoemt wierden na de
Burgen ofte Sterckten^ defe,
van de Alemannen verdre-
ven uyt hare woonplaetfen ,
daer nu de Pfaltz is, hebben
by de regeeringe van Theo-
dofius, fone van Arcadius,
de Sequanen en JEduen uyt
de hare verdreven, en fich alfoo meefter gemaeckt met de
Nuifonen (van welcke Tacitus oock gewach maeckt) van
dit gedeelte van oudt Gallien. Petrus Sando lulianus is van
gevoelen , dat Burgundien den naem heeft van een feker
plaetfe in \'t gebied van Langres, die gemeenlijckBurg-
ogne genoemt wort.

-Eertijdts was Burgundien een Koningrijck: en omtrent
het jaer onfes Heeren 1034 is \'t in twee gedeelten, na-
mentlijck in een Hertoghdom en Graeffchap onderfchey-
den ; van welcke het hertoghdom, gelegen in \'t weften,
het Neder- en Konings-Burgundien ; het Graeffchap, in \'t
ooften, het Hoogh- en Keyferlijcke-Burgundien genoemt
wierden.

in het weften met het Nivernois en Bourbonnois j en in
\'t noorden met Champagnien.

Regeeringe. Richard Grave van Autun, een dapper helt en wel ge-
oeffent krijghsman, wierd van Odo Koning van Vranck-
rijck tot Hertogh geftelt van gantfch Burgundien op defe
zijde van de Saone, en heeft het 32 jaer geregeert, en aen
fijnen fone Rudolph naegelaten, die daer na oock tot Ko-
ning van Vranckrijck gekoren wierd, latende tot nae-zaet
in dit Hertoghdom fijnen broeder Hugo de Swarte. Defen
heeft gefuccedeert Odo fijn broeder oft foon, (want beyder-
ley gevoelen vindt men in de hiftorien) wien gevolght is fijn
broeder Henrick, die, fonder kinderen aflijvigh wordende,
heeft het aen Robert,Koning van Vranckrijk,by teftament,
foo men feyt, nagelaten. Hem is in de regeeringe gevolght
fijn fone Robert, en dien wederom Hugo fijn foons fone,,
na hem volghde Otto, Hugo 11, Hugo 111, en fijn foon
Odoj wien gevolght hebben Odo III, Hugo IV, Ro-
bert III, Hugo V, Eudo en Philips ; dien, fonder kin-
\' deren ftervende, is gevolght loannes Koning van Vranck-
rijck , welcken wederom gefuccedeert is fijn föne Philips
de Stoute, van fijn vader met dit Hertoghdom begifnght i
na Philippus is gevolght fijn fone Ioan,met toename de On-
vertfaeghdei en na defen wederom fijn fone Philips de Goe-
de. Nae defen Philips is gevolght fijn fone Karel, die,om

verfcheyden oorlogen die hy gevoert heeft, den toename
van Bellator, dat is. Strijdbare, verkreegh ; na wiens overlij-
den Ludowijck de XI, Koning van Vranckrijck, dit geheele
landt aen fich trock, en federt is het onder de Kroon geble-

De hooftftadt defes Hertoghdoms is Divis, van Grego-
rius Turonenfis Divionum, en van de inwoonders Dyjon
genoemt j fommige meenen, dat de Keyfer Aurelianus die

veel eer gereftaureert en vergroot heeft j men meent datfe
defen naem heeft van de Divis ofte Goden, die defe in-
woondersïeer ge-eert hebben: dit is de fchoonfte ftadt van
gantfch Burgundien , gelegen op een feer genoeghlijck
Vranckrijck^

pleyn, tulfchen de twee rivieren, Sufon en rOufche^ welcke
beyde nevens de ftadts-muuren loopen, waer van de Sufon
dickwils met overloopen de Stadt groote fchade doet j doch
de rOufche loopt feer zedigh, en verfiet de ftadt niet alleen
met viflchen, maer oock met allerley andere nootdruft,
\'t welck daer langs af en aengevoert wort. De muuren defer
ftadt zijn feer hoogh opgetrocken tot een rechtmatige de-
fentie, en van nieuws met fchoone toorens en bolwercken
verfien. Aldaer is de opperfte Vierfchare ofte Parlement,
van waer, als uyt den boefem ofte fchoot, des landts Rech-
ten gehaelt worden. De gene die tot een Mey er defer Stadt
gekoren wort, is gedwongen, alwaer het oock tegen fijnen
danck, niet foo wel de eere als den laft en befwaerniffe daer
van aen te nemen, en moet derhalven in de kercke van onfe
L. Vrouwe een eedt doen en fweeren ( den Procureur des
Konings hem daer in voorgaende) dat hy den Koning fal
getrouw zijn, en de rechten, vryheden, en privilegiën der
Stadt, tegens yder een, ja oock tegens den Koning felfs, foo
het de noodt vereyfeht, hant-haven. Op de naeftgelegene
bergen defer Stadt waffen feer treffelijcke wijnen.

l3e biffchoplijcke fteden defes lants zijn Autun en Cha- Autun.
Ion, beyde van wegen hare oudtheyt feer beroemt. Augußo-
dunum oft Autun , gelijck men die hedensdaeghs noemt,
heeft defen naem van Auguftus Odavianus, die defe ftadt,
geruineert zijnde in de oorloge die C^efar in Gallien gevoert
had , weder gereftaureert heeft : die willen feggen, datfe
defen naem foude hebben van Auge, Apollmis vrouwe,
fchijnen fabelkens te vertellen. Defe Stadt is eertijdts groot
geweeft, doch heeft feer veel van haer oude heerlijckheyt
verloren : hier fiet men noch de ruïnen van een theatrum
ofte tooneel, als ook van waterleydingen,pilaren,en pyrami-
den , en worden noch alle dage veel oude medalien, en an-
dere antiquiteyten daer gevonden en uytgegraven ; fy is
oock ten hedigen dage met kercken en gemeene gebou-
wen wel verçiert, zijnde gelegen aen den voet des berghs,
die men gemeenlijck Mons de Cinis noemt, aen de riviere
Arrou.

Van wien de ftadt Caballinum ofte Cahaüionum JEdmrum, Chalm,
gemeenlijck Chalon fur Saone, gebouwt zy, is onfeker.
Sy is gelegen aen de rechter zijd^e van de Saone in een
vruchtbare landouwe, en van feer gefonde lucht j van we-
gen de riviere Saone is fy feer bequaem tot koophandel,
derhalven fy oock van CïEfar was uytgekoren tot een pro-
viant-ftadt voor fijn leger. Guntrannus heeft eertijdts hier
fijn koninglijcke refident\'e gehadt. Lotharius, fone van
Ludovicus Pius Auguftus, heeftfe doen afbranden, alfoo
dat \'er nauwelijks eenige voetftappen van overbleven; doch,
om de bequaemheyt van gelegenheyt daet na weder opge-
bouwt i en is nu ter tijdt een rijcke koopftadt.

Half wegen tuffchen Chalon en Mafcon leydt het ftede- Tornus,
ken Tornus, van Spartianus cn KntomnusTinurtium ge-
noemt , aen een feer genoeghlijcken en vruchtbaren oort,
zijnde rondtom met de Saone omringt; de heuvelen en
berghskens daer omtrent brengen feer koftelijcken wijn
voort.

Cuyfellum, onder het koninglijcke gebiedt behoorende, C/^-je/.
en van Ammianus (als Paradinus {chn^i)Secußum geheeten,
is gelegen aen de voet des berghs Iura ; en hoewel fy hier en
daer feer vervallen is,foo fiet men nochtans hare fonderlinge
oudtheyt. In \'t ooften daer van leggen feer hooge bergen,
fteédts loopende rivierkens en beeckskens, van klaer en
foet water, van welcke een gefonde fonteyne (uyt een ge-
weldige fteenrotfe, en Duychfteen ontfpringende ) in de
ftadt geleydt is door houte kanalen : op de weft-zijde fpreyc
fich de vlackte uyt in een feer ruyme breette.

Ongevaerlijck drie mijlen van Chalon, naer het noor- Beati\'ne,
den, leyt Belna oft Beaulne, aen het waterken, het welcke
van de inwoonders Bour-foize genoemt is ; fommige mee-
nen dat dit Cïefaris enStrabonis Bihraae{o\\xàt7:\\)Vi-, an-
dere zijn van ander gevoelen. Defe ftadt leyt aen een moe-
ras-achtigen oort, en, als Paradinus fchrijft, kan fich dooc
het meirken by de ftadt gelegen, in dier voegen befcher-
men,dat dc vyant alle toegang benomen kan worden^is daer

boven oock met ftercke.mimren en bolwercken feer wel
verfien. De landouwe rondtom de ftadt is feer goet en vet,
de wijnftocken foo edel en koftelijck, dat men bynae de ge-
heele werelt door van de wijn van Beaulne weet te feggen.
Hier ontrent leydt het kloofter Ciftercium, hethoohder
Ciftercienfer Monicken in een feer dickachtigh bofch, van
Hertogh Odo gefticht. Dit kloofter heeft onder (ich ach-
tienhondert andere Monicken-kloofters, en byna oock foo
veel Nonnen-kloofters van de felfde orden.

Semurium ofte Semur , is een fraey ftedeken , gelegen in
het midden van het landt van Auxois. Halfwege tuft^chen
Dyjon en Beaulne leyt Nujthonium ofte Nuys j hier worden
feer goede rappieren gemaeckt. De ftadt die men nu ter
tijdt Avolon noemt, wort van Antoninus geheeten,

alwaer men het feftiende legioen ftelt; dat men hedens-
daeghs Saullieu heet, wordt van Antoninus äW^/ä^^äz^ ge-
noemt, ftellende aldaer het achtiende legioen. En\'t gene
men nu Flavigny noemt, gelegen in\'t ooften , anderhalf
mijle van Semur, meent men dat eertijdts Flavia Mduorum
foude geheeten hebben. Daer zijn meer andere fteden en
burghten, die ick om kortsheyts wille voorby gae, als Au-
fone, hebbende een kafteel, en zijnde als een fleutel defes
Hertoghdoms in het ooften, voorby welckersmuuren de
Saone loopt : Nojers, Ravieres, Leigne, Monbard, Chaftil-
Ion, S. Seigne, Seloigne, Crevaut, Viteau, Verdun, Arnay,
Seure,Tonnerre,van Antoninus Tronoderum genoemt. On-
der het Hertoghdom Burgundien worden noch drie an-
dere Bi/fchoplijcke fteden gerekent, als Nevers, Auxerre
en Mafcon. Nevers is neffens de kaerte van dat Hertogh-
dom befchreven, füllen het derhalven hier voorby gaen.

Auxerre, van Ammianus Antiffidorum, en van Antoninus
Antijßodorum genoemt,die oock aldaer ftelt het 22 legioen.
Het gebiedt omtrent defe ftadt wort geheeten le Pays dAu-
xerrois i van waer oock komt feer treffelijcken wijn, ge-
naemt Fin d\'t^uxerre.

De ftadt die men hedensdaeghs Mafcon noemt, wort van
Cxfar Matijcona, in de Reys-tafel Mâtifio, in \'t boeck der
provinciën, en van Antoninus, ^atifconenfe Caßrum ge-
noemt , ftellende aldaer het tiende legioen. In een fekere
oude gezegelde brief, als Philippus Bugnonius genoteert
heeft, in de befchrijvinge en hiftorie defer ftadt, wordt fy
Mafluo geheeten, en Machon Villa van Paulus Diaconus in
de Longobardfe hiftorien van Gregorius van Tours en an-
dere Matißana. Wat aengaet de gelegenheyt, hanteeringe,
en vele andere dingen, daer in komt defe ftadt met Chalon
feer wel over een, leggende uytgeftreckt langs de Saone,
over welcke een rechte lange fchoone brugge leyt.

In \'t Hertoghdom Burgundien , als oock in de contreyen
daer omtrent, léggen defe Graeffchappen, Dijon, Auftun,
Tonerre, Chalon fur Saone, Mafcon, S. Martin, Nevers,
Langres , Auxerre, S. langou, Charolois, Chargni oft Cha-
gni, Monliet ofte Montit, Auxone, Rogemont, Muffy,
Breftemont, Sees, Monbys, Senegnon, Gilli, Valenion,
Tirecourt, Chevigni, Aine-ville, Efpirei oft Epireyen, Bra-
fey ofte Braflê:, Rochefort, Aincourt oft Agincourt, Viteau,
Arley, Ragny, Chaligny, Mommartin,Langey , Beau-
champ, en Couches. De Bisdommen van Autun, Mafcon,
Chalon, en Langres behooren onder den Aertz-bilfchop
van Lyon. De rivieren defes Hertoghdoms zijn de Sufon,
rOufche, de Saone, lonne, de Loire, de Allier, en andere.

Et Graeffchap van Burgundien, ofte Hoogh-Bur-
gundien,wort van de Françoyfen Franche Comtége-
heeten, \'t welck foo veel te feggen is, als Liber Co-
mitatus, oft \'t Vrye Graeffchap 3 want defe Provincie, ge-
hoorende onder haren Grave, van alle tribuyten en fchat-
tingen vry is ; zijnde een Keyferlijck Rijcksleen, onder de
proteäie van die van Bern in Switzerlandt.

De palen zijn, in \'t noorden Lothringen en Hoogh-
duytslandt, in \'t weften het Hertoghdom van Burgundien,
de Switfers fluyten de ooft-zijde, en de Savoyaerts de zuyd-
zijde. De lengte daer van is negentigh mijlen, de breette
feftigh.

Dit landt is boven maten vruchtbaer, en wel verfien met Vrti\\
allerhande lijftocht, vruchtbare ackers , koftelijcke wijnen,
en trefteli)cke weyden voor het vee, grooten overvloet van
tarwe, rogge, garfte, haver, boonen, heerfe, en meer dierge-
lijcke; vruchtbare boomen ontbreken hier oock niet. In het
midden van dit lant vint men treffelijcke en edele wijnber-
gen i derhalven men oock by die van Arbois en Vandanois
feer groote wijn-vaten vint. Omtrent de woonftede der ou- Berg
de Koningen van Burgundien, welcke plaetfe nu ter tijdt
van de inwoonders Chambrette au Roy geheeten wort, graeft
men veel gyps uyt de aerde, zijnde een materie de kalck
byna gelijck j aldaer en omtrent Dole wort oock uytgegra-
ven witte marmor, \'t welck de Griecken Alabaßntes noe-
men, en noch een andere foorte , zijnde fwart, met purpere
vlecken befprengt, welcke tot fepulturen van groote Vor-
ften en Heeren gebruyckt wordt. Men fiet daer gedierten
van verfcheyde foorten, infonderheyt een groote menighte
van vee, en worden de hacquene.yen van Granvelle, als
oock de genereufe honden van die quartieren feer geprefen.

Van de oude Graven van dit Burgundien, uyt Keyfer-(Jr^i^i
lijeken,en Koninglijcken Franfchen ftamme gefproten,vind
men veel befchreven; de eerfte die den tijtel eensTfiltz-
Grave, en oock eens Hertoghs van Burgundien gebruyckt
heeft, was Eudo, nae wien fuccedeerde Philips fijn foons
fone, de welcke ftervende fonder eenige geboorte na te la-
ten . heeft lohan Koning van Vranckrijck het Hertoghdom
van Bourgundien gegeven aen fijn foon Philips de Stoute ,
doch verkreegh Margareta, Philippus fufters dochter, het
Graeffchap van Burgundien defen volghde in de regerin-
ge haer foon Ludovicus Malanus, na wien fuccedeerde fijn
dochter Margareta Malana, getrouwt zijnde met Philips dc
Stoute, Hertogh van Burgundien, nae welcken gevolght
zijn , fijn fone loannes, met toename de Onvertfaeghde ;
Philips de Goede, Karei de Strijdbare, en Maria, getrouwt
met Maximiliaen van Ooftenrijck, Philips van Ooftenrijck,
de Keyfer Karei de V, Philips de ïï, Koning van Spanjen,
en Philips de III, en nu Philips de IV, oock Koningen
van Spanjen,

Om beft Recht te plegen , is dit Graeffchap in drie Dä
Vooghdyen ofte Bailjouwfchappen afgedeelt, als hooge,
lage, en die van Dole; zijnde de Recht-banck van de hooge
te Veloul ,• de tweede, dat is van het lage, te Polichny, en
de derde te Dole.

Dole is de hooftftadt van \'t geheele Graeffchap, en de
9ierlijckfte en voortreffelijckfte van alle de andere fteden,
gelegen aen de riviere Doux, die fich aldaer in twee armen
verdeelt, heeft oock een fterck kafteel. Sommige meenen
dat fy foude zijn Ptolemiei Didattion urbs Sequanorum: al-
daer en gebreeckt niet dat iets foude konnen ftrecken tot
de heerlijckheydt van een ftadt , hebbende een groote
ruyme vierkante marckt, doch weynigh langer als breet j
aen de weft-zijde is een fchoon Raedthuys met de gevange-
niffen; de kercke van onfe L. Vrouwe, als de voornaemfte,
is een fchoon en verwonderens-waerdigh werck.

Daer zijn noch meer fteden, als onder anderen defan^i
tium, -gemeenlijck Befan9on geheeten , gehoorende tot
hetKeyferrijck, eertijts genaemt; -leggende aen

een feer vruchtbare en bequame plaets, en wordt door de
riviere Alduafdabis, dat is de Doux, gedeelt, en oock mee-
ftendeels daer mede omringt en befloten, behalven dat deel
dat fich naer Dole ftreckt.

Tiozerethum ofte Nozeroy, eertijdts T^ucillum geheeten,
ter oorfake van de noten die aldaer wieffen, is daer nae van
Louys de Chalon, weder gekomen zijnde van fijn lerufa-
lemfche tocht, met muuren omcingelt, en Nazareth ge-
noemt i hier is een kafteel, het welcke, om dat het met loot
bedeckt is, het loode kafteel genoemt wort.

Saim& oft Salins, is een feer groote ftadt, de geheele we- ^aU
relt door vermaert, alfoo genoemt van wegen de zout-fon- ^
teynen, daer zout uyt gemaeckt wordt, dat feer wit is, en
groote winft den inwoonders opbrengt, vermits het in alle
de nabuurige landen vervoert wort. De vordere befchrij-
vinge der andere fteden laten wy beruften, om dat het niet
al te lang foude vallen.

Dit Graeffchap heeft oock veel groote en wonderbare ^
meyren, onder welcken het geringfte niet is, dat men ah
Voraginibus, dat is, nae de grondeloofe diepten noemt,
zijnde een wonderlijck werck der natuure : want boven op

De Graven des Nederdeels zijn die van Ruffey en S, Auï- Neâerdeeîs
bin. De Baron van Chevreaulx. Bdéen.

De Abten zijn, die van S. Eugendi, Baume, Baleme,
Mont S.Marie, Mont-Benoift , Beillen, Ranfieres. De

den ; by nevelachtigh ofte regenaehtigh weer laet (ich het Prieurs, Mainnaul, Vauclufe, Bonlieu, Mente, Lonflefaul-

water niet fien, dan alleen, als de lucht helder en klaer be- nier, Arbois, Mote,Syrodi, Val fus Poligny,Morrau. De

gint te worden ; want dan zijpt en dringt het water door de Canoniken zijn, die van S. Mauritius, S. Anatolius, en van

gaten, en de holligheden deies flijcks, en vermeerdert fich S. Michiel, alle van Salins,- die van Arboife , Poligny en

in korten tijdt alfoo, dat \'et het gantfche pleyn Columbana van Nozereth, en van andere fteden en plaetfen.
bevochtight. Tuffchen Nozereth en Riparia is noch een De fteden zijn Salins, Arbois, Poligny, Pontarlu, No- Steden,

ander meyr , in Bonvalli, \'t welck feer vilchrijck is, infon- zereth, Chaftel Chalon, Monmorot, Orgelet,
derheyt aen fnoecken en baerfen : fommige feggen dat het De Heeren zijn, die van Coulongnia en Andeleft, Cour- Hemn,

alle feven jaer eenige weken verdwijnt en fchuylt, en fich laouenlePin, S. Amour, Argento, l\'Aubefpin, Poupet,

daer nae wederom verheft en vertoont ; \'t welck feer mira- S. Sorlin, Darnam en Tramelay, Borfia, Creffia, Fitigny,

culeusis, en bynaeongelooftijckfchijnt. Hetzuyder-deel Chamberia, Montena, Vecles, Rofait, Marigna, Beaufort,

van dit Graeffchap is oock vol meyren, als het kleyne Ma- Nafey, l\'Aigle, Courbofon, Vertamboz, Largilla, Moiron

leteux, en het groote Narlay, \'t welck ongeloof!ijck diep TEftoille, Chafnet, ArefcheCoges, Bar , en louffeaul, d\'Au-

is ; Vernoy,de twee Carnblici, Frogeay, Ronchault en meer gea, Moyre, Charrin, Charlin, Chaumes, Breterieres, Fon-

De rivieren defes landts zijn de Doux, Loignon, Dain, bois, Aiglepierre, Chaftelvillain, S. lulian, Defcrilles, Ver-

Lupus ofte Louve ; de Doux gehoort geheelijck tot dit ges, Chay, Champaigne, Beaulchemin, Villeneufveles Or-

Graeffchap, en wotàtvmVioXcmxoDuhis ^ envanCïefar gelet, Chaftres, de Gouverneur van\'t kafteel de loulx ofte

i^lduahis geheeten , nae giffmg van Fulvius Urfinus ; in des berghs Iura, Vincille, Vifmeaulx, en meer andere,
fommigeexemplaren leeftmen Alduafdalis, Onder de jurifdidie van Dole zijn de Heeren van Gi- Z^f

doch feer vitieus : de Françoyfen noemen die de Doux ; fy vrey, Longepierre en Rahon , Clervaux. De Abten van (j^^ß^ff^j^

ontfpringt uyt de bergh Iura, een weynigh boven het feer Billon , S. Vincent, S. Paul van Befançon, d\'Acey. De \'

geneughlijcke dorpMota, \'t welck bynae voor een ftadt Prieurs van Loye, Laval, Damparis, IouheMonterot,Mote

loude konnen gerekent worden ; neemt haren loop van\'t fupra Altam petram, Faye en Moftier in vSecufia. DeCano-

zuyden naer het noorden door het Pontier meyr, met vele niken zijn die van Dole en Befançon , en meer andere op

lytotoe; van daer draeyt fy haer weer naer\'t zuyden, by De fteden zijn Dole, Quingey , Omans, Loya, Roche-
het dorp Chaftelet, en loopt door Befançon, makende by fort, Vercelle. De Heeren van Vauldrey , Rainnes, Rye,
Dole een eylandt: eyndlijck, nae veel kromten en omwe- Montfort, Mont-Richard, Fertans, Maillot, Bermont, de-
gen , vermengt fy haer by Verdun met de Saone, met fich ron, Verchamps, Doffans, Port, Chafteau, Roillault, d\'Ab-
fteepende veel andere rivierkens. De riviere Loignon ge- bans en Marchault, Reculot, Chantrans, Mont-gros-pain ,
hoort oock geheel tot dit hoogh Burgondien; de Dain Mutigney, Chaffey, Pareffey, Choifey,S. llie, Faye, Parrel,
ontfpringt in een inwijck des rouwen berghs Syrodo, waer Chemin , Rabus, Champ divers, Raslomnieres , Rainche-
omtrent een groot en heerlijck dorp leyt. court, Paintre, Montrambart, Salans, Gouffans, Chaverey,

Wat de Policie defes landts betreft, ftaet te noteeren, dat Ancier, en andere,
foo menighmael men aldaer de lants-dagen uytfchrijft, dat Hier uyt kan men genoegh fien, wat een groot getal Ade-
als dan de drie Standen byeen komen, en worden de felve , lijcke geflachten onder dit Graeffchap begrepen zijn : be-
in name des Graven, befchreven van den Prince van Oran- halven die zijn \'er noch vier familien, die men wil feggen
gien, als Heer van Nozereth en Arlay. Defe drie Standen dat van de Koningen gefproten , ofte met fwagerfchap ver-
zijn de Edelen, Geeftelijcke, en de Steden. want zijn ; als het geflacht van Vienne, \'t welck men het
Hooge deels De Graven van het hooge deel defes landts, zijn die van Edele noemt; van Vergy, hetftrenge; van Chalon, hec
Edelen, Montbelliart , Roche, Varax, Montrivel, Thalamey, rijcke, welcke oock eertijdts Princen van Oranjen waren ;

Vaulgrenans, Vergey, Rey, en Liftenois. en van Neuf-Chaftel, welck van wegen de veelheydt der

Ceeßelijeke. De Abten, die van Croiffant, Charité, Bitaine, Corneul, Leenen feer beroemt is.

Tulley , Clarfont, Luxeul, Bellevauls, Grace-Dieu, Char- Alle de appellen van defe drie jurifdidien , ofte Baillou- Tarkment

leu, en die aux Trois Roix. De Prieurs van Vauclufe, Lan- fchappen, gehooren onder het Hof, ofte hooghfte Parle-

treul aen de Saone, S.Marcel. De Canonicken zijn, die Van de GeeiMijcke ftant, daerisde Aertz-Biffchop van

van Calemoftier, en andere van andere plaetfen. Befançon het opperfte hooft, zijnde oock een Rijcks-vorft, ^fikop t$

De fteden zijn Gray, Vefoul, Montboifon , luffey Palma, hebbende onder fijne jurifdidie drie Biffchoppen , als die

Port fut Saone,Cromary, Mont luftin, en Faulcogney. Uyt van Bafel in Duytslandt, en Switferlandt, die van Laufanne,

den Heeren ftandt zijn die van Montmorot en S. Loup, en Bellay, in Savoyen. Defe Aertz-Biffchop , als oock de

S.Martin, Taulens, Villeneufve, Rupt,Montgevelle, Cha- ftadt Befançon zijn Rijcks-leden, gehoorende onder den

ftillon en Belvoye, Conflandey, Monbaillon, Vellefon, Di- vijfden Creytz ; en is Befançon een vrye Rijcks-ftadt, eer- Rijcks-

cei, Ygnv,enChemylly,d\'Oifelet, Cicon,Trafves,Rain- tijdts de grootfte ftadt van de Provincie van de Sequanen,

connieres, Coftebrune, Sombernom, Valle-fault, Bermont, alwaer de Stadthouder fijn refidentie hadde.
d\'AvilIey,Mugny, Vereur, Touraize , Citey, Provanchie- De tiende Circkel ofte Creytz van \'t Rijck wordt gehee-

res, Grandmont, Ville Chevrelous, Voyfey, Dampierre, ten de Burgondifche,om dat hy van het BurgondifcheHuys

Frotey, Beutal, Matey, Noironde, Tromarey,Miïlefay,Mal- is opgerecht, onder fich begrijpende de voornaemfte Ne-

leroncourt,Myon,Bennenge, Vellerot le Boz, Clerc,Beton- derlandtfche Vorften en Heeren,als den Hc^rtogh van Bur-

court, Mortaillotte, d\'Amondans, en de Fraifne, Chavirey, gondien, de Heeren van Bergen en Waelheym, den Grave

Montot, Mont S. Legier, Cuvrey, Montereul, Sorans en van Egmont en Yftelfteyn , den Grave van Hoorne , den

Lambry, en noch veel meer andere. G^^^ve van Naffouwen in Breda, en den Grave van Bergen.

Et Graeffchap Charolois leydt tuf-
fchen de rivieren de Loire en de
Saone. In \'c noorden grenft het aen
\\ Hertoghdom Burgondien, in\'t
weften aen Bourbonnois,en Foreft j
in het zuyden aen Beaujolois, en
Lyonnois ^ in \'t ooften aen die van
Breffe.

Het heefc defen naem van de ftadt
Charolles. Het fchijnt dat hier eert.jdts gewoont hebben
de volckeren , die Casfar en Livius t^mbarres noemen. De
oudcfte foon des Hertoghs van Burgondien voert den tijtel
van dit Graeffchap , in \'t leven van lijn vader, welck wy be-
vinden in Hertogh Karei de Stoute, die dc Nederlandtfche
cn Franfche hiftoden altijdcGrave van Charlois noemen.

foo lange 2;ijn vader Philips de Goede leefde. Het felve is
oock onderhouden in Keyfer Karei de V, in het leven van
fijn vader Philips. Daer is groot gefchil geweeft tuftchen
den Koning van Spanjen Philips de II, en Henrick de II
Koning van Vranckrijck, wien van beyde dit Graeffchap
toe quam, tot dat er op \'t kafteel van Caraerijck een vafte
vrede gemaeckt is, en Ifabella,de dochter van Koning Hen-
rick voorfchreven , met defelfde Philips getrouwt is, na de
bloedige en langduurige oorlogen, wanneer Koning Hen-
rick, die dit Graefrchap befat, \'t felve den Koning van Span-
jen overgelevert heeft. Van welcke tijdt, als oock te voren.
is \'er appel geweeft van burgerlijcke faken aen den Hoogen
Raedt van Dole, waer van geen appel is, foo dat dc Koning
van Vranckrijck Leen-hecr van Charlois is.

Mtyr yan Genese, fpoelt
aen de frontieren van
het Hertoghdom Sa-
voyeHjhet Graeffchap
Bourgundien, de Re-
publij cke der Switfers,
en \'t Bisdom Valefia.
Rontom het Meir, in
defe kaert, ftaen ge tee-
kent de namen der Landen, Vooghdyen, Ba-
1 onnyen, Heerlijckheden , Wegen, Rivieren,
Bergen, Steden, Dorpen en Kafteelen.

Savoyen wordt bewoont van de volckeren Cis-
Jlpinis, die oock Frans fpreecken, welcke van lu-
lius C^far , in het begin fijner Commentarien,
Alkbroges, nae den Franfchen Koning Allobrox
(welcke leefde in \'t j aer na de fcheppinge der we-
reldt 24 3 3) zijn geheeten, en daer nae Bagaude,
foo Fauchet getuyght j eyndelijck oock Sabau^
diy op\'t Franfch Savoyfiens, en op Savoyfch,
Savoyarden. Dit landt is, federt het jaer Chrifti
1126, van Graven geregeert, en van \'t jaer 1420
tot nu toe van Hertogen. Men wil oock leggen,
dat het eeril: langen tijdt van een legioen moor-
ders en ftraetfchenders bewoont isgeweeft^doch
zijn de wegen aldaer feer veyligh als \'t vrede is.

Over de lucht klagen de inwoonders dage-
lijcks,hoewel het Meir ofte de Rhofne daer nim-
mer toevriefen ,• gelijck oock de hitte daer noyt
fbo groot is als in Dauphiné, noch de koude als
in Nederlandt, daer de wateren bevriefèn. Het
geheele landt is vruchtbaer, en licht om te bou-
iaerheydt. wen i want daer grooten overvloedt is van druy-
ven , erten, knollen, kool, wieken, meloenen ,
loock,boonen,en linfen.als oock van gerfte, hoy
en haver,en meer andere diergelijcke:oock vind
men daer gemeenlijck defe fruy ten, noten, ap-
pelen , verfcheyde fborten van peeren , fbete en
luure kerffen, witte en fwarte moerbefien, kafta-
nien, en amandelen,maer niet veel vygen. Daer
is oock een genoeghlijcke verfcheydenheyt van
allerhande gedierten, vifch, en vogelen.

De Switferfche Wandali, die Laufanne, en an-
dere by-gelegene plaetfen bewoonen, hooren
onder \'t gebiedt van de Regeerders van Bern,uy t
wiens naem de Vooghden alhier vijfjaren met
groote authoriteyt in de regeringe blijven. Nae
\\ uytwijfen der oude Chronijcken , heeft in het
jaer 2790 nae de fcheppinge der wereldt,Arpen-
tinus , Herculis hopman, de fondamenten der
ftadt Laufanna geleydt, van wien gekomen is
haer oude naem Carpentras, welcke verandert is
in \'t jaer onfes Heeren 593,ontrent de tijden van
Martinus Biffchop van Laufanne, als de fladt op
den naeft-gelegen bergh getransfereert wierd.
De ftadt Nevedunum , eertijdts Benevis ge-
VranckfijcL

noemt, is voor de aenkomft van lulius C^far
verdeftrueert, en daer nae, ten tijde van Flavius
Vefpafianus, nae een van fijn Kapiteynen,Nyon
geheeten, gereftaureert. Coffonex is in het jaer
442 gebouwt,- en Aubonein\'t jaer4J<5, en de
navolgende jaren.

De Ridderlijcke vrye Rijcks-ftadt Geneva, in Gtmw.
de welcke men witte en fwarte welbekende en
geprobeerde munte ftaet, is, als fommige giffen,
eertijdts Genewa genoemt, om datfe gelegen is
op een berghsken,daer veelgenever- bezien waf-
fen , welcke daer gebouwt is van Lemannus, een
vader der Allemanniers oft Duytfchen, neve van
Priamus, en Paridis fone, in \'t jaer nae de fchep-
ping der weereldt 25)^4. Daer na is fy Aurelia ge-
noemt, nae den Keyfer Aurelianus, omdathy
dc fêlve gereftaureert heeft; wantfe te voren by
de regeringe Heliogabali t\'eenemael verbrandt
was. Van lulius Caefar, ofte van de Latijnfchen,
is fy Geneya geheeten, en van de Poëten en No-
tariffen Gebenna, van de Duytfchen @Cllff,en van
de Franfchen Genese,

CafiellumMorgiarum is in \'t jaer 113 5 van Keyfer Morges.
Lotharius gefondeert. Aquianum ofte Ewn, van ^^^
Peter , broeder en ftadthouder van Amed^eus
Grave van Savoyen, in\'t jaer 1237.

Het Meir ofte Lack van Geneve ftreckt fich in Cmteda
de lengte aen de Switferfchefijde mijlen, aen
de Savoyfche 12,en 4 in de breete,heefc ten min-
fteniö havens. Uyt de haven van Morges en
Rotul ofte RoIIe , worden dagelijcks veel kofte-
lijcke wijnen te Geneve gebracht: als oock uyt
de haven Promontoy ofte Pormenton en Nero-
nis,gemeenlijck Nerny genaemt,een groote me-
nighte hout en kolen.

De Rhofne,die in het Meir van Geneve loopt, Rhofne,
kan niet bevaren worden van zijn oorfprong af
tot in \'t Meir toe, noch oock van de Switferfche
brugge gelegen aen de voor-ftadt van Geneve,
tot aen de naefte ftadt SeifTel, 7 mijlen van defë
ftadt. De felve riviere verlieft fich op een feecker
plaets vijf mijlen van Geneve, en loopt een ftuck
weeghs onder \'t geberghte.

De bergh lurajfus is fbo hoogh,dat des felfs in- Ber^ iw^,
woonders van de Duytfchen daerom eertijts Lon-
gimanni zijn geheeten; uyt welckers hooghten
oftefpitfèn men befcheydentlijck fien kan de
kercken van Geneve en Bafel, hoewel dat fy vier
of vijf dagh-feyfen van malkanderen liggen; ins-
gelijcks fiet men daer oock, niet fonder verwon-
deringe , oft den doorgehouwen
fteen , welcken Sebaftianus Munfterus in fijn
Cofmographie befchrijft; en oock Caflellum PueL
UyokVirginis, vanhilius C^far gebouwt; de ftadt
S. Claude , welcke dickwijls beibcht wordt uyt de-
votie van de kreupelen , die daer komen van alle
geweften en verre plaetfen; des fömers de fneeu-

fonteyne ; noch een natuurlijcken put, breet aïs
een Theatrum, hoogh als een middelbare kercke,
duyfler als een hol, en fteets vol fneeuw en ys,
ofte mogelijcken van kriftal. Niet wijt van het
Genever-meir op de Switferfche fijde , fiet men
\'t geberghte , \'t welck oock midden in de fomer
met fneeuw bedeckt is. Een mijle van Geneve is
een feeckere bergh, op welcke fommige niet fon-
der fchrick klimmen,met befondere enge en on-
tallijcke trappen, meer van de natuure, als door
menfchen arbeydt gemaeckt : eenige die op het
hooghfte geklommen waren , en in \'t diepfte ne-
derwaerts lagen, zijn door vreele gedwongen
weder te keeren. Omtrent de ftadt Aquila,naer
Valefia toe , is eenen anderen bergh, van wiens
wonderbaerlijcke kracht men de Hiftorie lefen
mach , in het boeck genaemt, Wondérhaerlijcke en
gedenck svaerdigegefchieäenißen Dan onfen tijdt, in \'t ca-
pittel van de aerdtbevingen. De berg van S.Ser-
gius is de vruchtbaerfte van alle de andere van
Chablais, die niet als hoiit en ftruycken voort-
brengen ; doch zijn op de vlackten der bergen
oock weyden , daer de koeyen, die daer fbmers
op gaen ,overvloedigh melck geven. De bergh
Mufiruacenfis is foo uytnemende ifchrickelijck
en fteyl en hoogh , dat jaerlijcks veel menfchen
en paerden van den felven af-ftorten en vergaen.
Waer de bergen van Evian gewortelt zijn , kan
men,van wegen de diepte des Meirs,uyt dewelc-
ke fy fchijnen voort te komen, niet weten.

Hetgrootfte deel der boftchen defes landts,
brengt kaftanien voort, eyckelen, en feer goedt
koop hout tot brant, wagens en ploegen te ma-
ken. In dit geweft zij n fehoone kercken, infbn-
derheyt een te Lofanna, van binnen met fwart
marmor overtrocken ; gelijck oock te Geneve
een fèer oude kerck is, wiens toren met bliek ge-
deckt, foo menighmael van de donder en blixem
geflagen is, dat het looden kruys gantfch ver-
fmolten , en de toren lager geworden is, die ten
tijden van Karolus Magnus noch heel was. Te
Vivay is oock een fehoone kerck,buyten de ftadt
tuftchen de wijn-bergen : en die te Morges,voor
weynigh jaren verçiert. Te Geneve is oock een
weeshuys en fieckenhuys,die beyde onder \'t gaft-
huys begrepen zijn , alwaer een Leeraer is, die
de krancken trooft, en de jeught onderrecht,
itiet een eygen Medicus en Apoteker. Op het
Raedt ofStadhuys van Geneve ,^aer dagelijcks
25 verftandige en vrome Raedtsheeren van we-
gen \'t gemeene befte byeenkomen , en daer de
boecken en ftatuy ten, in perkement gefchreven,
bewaert worden, waecken alle nacht de burgers.
Aen d\'eene fijde van de poorte is de vierfchare

ofte rechtbanckjfeer magnifijck. By \'t ftadthuys
ftaet het Arfenael , amonitie ofte ruft-huys, wel
verfien. Hier zijn oock veel hooge bolwercken,
met grof gefchut. Eertijdts zijn in dit landt veel
kafteelen geweeft, van welcke een S.Catharina ge-
heeten , (alwaer alle \'t gefchut en krijghsprepa-
ratien in\'t jaer i jpo geftelt waren tot de belege-
ringe van Geneve) in\'t jaer onfes Heeren 1601,
van Koning Henrick de IV ingenomen en ge-
rafèert wierdt. Het andere, het welcke recht te-
gen over het voorfeyde van die van Geneve ge-
bouwt was,is oock geruïnecrt in tijde van vrede,
om d\'onkoften temijden.Hetderde,gemeenlijck
RipaiUe geheeten,wierd in \'t jaer 158p van die van
Geneve,door hulpe der Françoyfèn, verovert,en
gedemanteleert, gelijck oock het vierde,te Ver-
Tby. Te Geneve lijn eenige fraye en konftige to-
rens,onder welcke de Meefler-toren de ftadt aen de
fijde van het Lack en Savoyen befchermtiden to-
ren van \'t eylandt, ofte Ca^fars toren,ft-aet in het
principaelfte deel van \'t eylandt, tot defenfie der
bruggen, eertijts den Switfèren toebehoorende,
en, gelijck men wil feggen , van Ciefar gebouwt.

Deftatuyten en wetten der Republijcke en Regeerwie
\'t collegie van Geneve zijn door een gedruckt
boeck genoeghfaem bekent.ln defè ftadt is oock
een merckelijck getal van edele geflachten.Hier
hebben oock veelgeleerdemannen gewoont,die, Geleerden.
van wegen hare fchriften, de gantfche weerelt
door vermaert zijn, als Petrus Viretus, Guiliel-
musFarellus, Joannes Calvinus, Antonius Sa-
deel , Petrus Cevalerius, Nicolaus Colladonus,
Cornelius Bertramus, Alberius, Alizetus , Se-
quierius en Bucanus, welcke alle te Geneve, Lo-
fanna , Morges, en te Aubone , Profeftoren en
Predikanten geweeft zijn : welcke gevolght zijn
Theodorus Beza, Simon Goulart, Antonius Fa-
jus,loannes Lamotius,alle Predikanten : lacobus
Ledius, Raeds-heer te Geneven ^ loannes Deo-
datus,Profeftor in de Theologie en Hebreeufche
fpraecke. Ifaacus Cafaubonus en Cafparus Lau-
rentius , ProfefiToren in de Grieckfche tale. Te
Geneven is oock een fraeye publijcke Bibliothe-
que, raet veel treftelijcke gefchrevene boecken
verfien. DeBibliotheque te Lofanne, is oock
wel geftoffeert met Oudtvaderen, en allerley
treftelijcke Theologifche boecken.

De burgers zijn feer courtoys en beleeft, doen
en bewijfèn groote eere en vriendtfchap aen de
vreemdelingen. De principaele handel en com-
mercie defer Republijcke, beftaet in groote fwa-
re forellen oft truyten , vette capoenen, goede
kaefen i goudt-draet, en fijde, diefe in ande-
re landen fenden.

Et lant van BrefTe wort
in \'t weil befloten met
de rivier Saône , tuf.
fchen de fl:adt Lion en
Mont-Bellay, in \'t noor-
den met Burgundien, in
\'t oofl: met de Genever-
meir , en \'t Graeffchap
Geneve , in \'t zuyden
met Lyonnois en Daul-
phiné. Sommige meenen dat hier eertijts de ou-
de Segulîens gewoont hebben, welcke Paulus
Merula, in \'t les-en-twintighfte cap. van \'t derde
boeck des tweeden deels van Vranckrijck, we-
derleght, daer hy feyt, dat die van Lyonnois de
felfde fijn met de oude Segufiens,- volgende hier
in de authoritey t van lofephus Scaliger, die aldns
fchrijft : Lion is in Segufien, gelijck het ander is
in Convenes aen de Garonne. Diesgelijcks is het
heele lant van Forefl: begrepen in Segufien j en
daer is noch een oudt opfchrift in de itadt Furs,
daer mentie gemaeckt wort van de marckt van
Segufèn. Want die van Forefl hebben haren
naem van Foro, dat is,een marckt,als oock de ftadt
Furs. Villanovanus feyt, dat de Segufiens die van
Breffeftjn,- P. SanjuUanus , die vanForeft y Or-
telius, die van Lyonnois,die nochtans in de kaer-
te van Savoyen, Bourg in Brelfe de wooninge
der Segufiens noemt : Philibertus Pignonius
meent, dat die van Brixie enBaugey de Segufiens
fijn ; Pinetus en Vigenere ftellen Pays de Breffe
en Breflantz : Scudus in dat deel van Savoyen,
daer nu ter tijdt Bourg in Breffe gelegen is. Dit
lant wort\'in \'t weft van de Saône, en in \'t ooft en
\'t zuydt van de Rhofne gantfch befloten^daerom
fullen wy defe twee voorname rivieren hier wat
breeder befchrijven.

De Rhofne is een rivier by de Latijnfche en
Grieckfche Schrijvers wel bekent, en Rhodanus
geheeten. Pftnius fchrijft, datfe den naem heeft
van Rhoda , een oude colonie van die van Rho-
den , gelegen aen defe riviere. S. Hieronymus,
fchrijvende op den brief aen de Galaten, en
fpreeckende van Lyons, feyt : De ftadt van de
Rhofne is gebout door die van Rhoden,waer van
de riviere Rhofne haren naem heeft. Sy neemt
haren oorfprong niet verre van de fonteynen van
de Donau , Rhijn, Po, en andere, in \'t geberghte
boven Briga , en valt in \'t Genever-meir pmtrent
het dorp Neufville , en loopt door de felve tien
mijlenlang, houdende fijn coleur, welck onder-
fcheyden is van\'t meir,- daernae verlatende het
felve meir by de ftadt Geneve,loopt metftercken
ftroom door die ftadt tegen\'t zuyden naer Brefl.
fe , en daer nae voorby Lyon, Avignon, Arles ,
en andere plaetfen ; ten laetften ftortfe fich in de
Middellantfche zee met veel uytgangen : Apol-
lonius,in \'t boeck der Argonauten,fchrijft van fe-
ven; Diodorus vijf^Arthemidorus by Strabo drie^
Plinius oock drie 5 Polybius twee, foo Strabo ge-
Vranckrijck.

tuyght. Nu ter tijdt tellen\'er de inwoonders vijf Stj^eujt-
ofte meer , en noemenfe Gras Neuf, Gras d\'Or- W-
gon , Gras Paulet, Gras Grand, Gras d\'Enfer,
Gras de Paffon, welck van Plinius Maftaleoticum
genoemt wort, om datfè omtrent Mafïihen leyt.
Pomp.Mêla feyt in fîjn tweede boeck : De Rhofl Bcfchnj-
ne ontfpringt niet ver vandefonteynen van de
Donau en Rhijn; daerna als hy in\'t lac Léman\'
komt, wort fijn ftercke ftroom wat geftut,en loo-
pende midden daer door , komt\'er foo groot uyt
als hy daer in quam ; daer nae een tijdt lang
naer het weften loopende, deelt Vranckrijck :
voorts, naer \'t zuyden draeyende, en vermeer-
dert met vele rivieren, ftort fîch in zee tuftchen
de Volcen en Cuvaren. Ammianus Marcellinus
befchrijft hem klaerder in fîjn 15 boeck met defe
woorden : De Rhofne komt uytdci^xmnidic ^^rceUî-
Alpen met overvloedige wateren der fonteynen,
( de inwoonders toonender gemeenlijck drie) en
met ftercken ftroom loopende naer de vlackten,
deckt met fijn water de ftranden, en valt in het
Genever-meir , Lac Léman genoemt, en \'t felve
doorwandelende mengt hem met geen andere
wateren,maer aen beyde de fijden facht vloeyen-
de , de wateren van \'t Lac fcheydende, en eenen
uytganck foekende,baent meteen fnellen ftroom
fijnen wegh : van waer hy, fonder eenigh verlies,
loopt midden door de moeraftchen ; en na dat hy
voorby Savoyen en Burgundien fij nen cours ge-
nomen heeft, laet Lyon aen de rechte, en Vien-
ne aen de flincke fijde ; en vervolgende fijn loop,
ontfangt de Saone , die uyt Duytslant vloeyt.
Hier begint Vranckrijck, (wanfNarbonneen
Provence waren eertijts buyten de oude Hmiten
van Vranckrijck,-) van daer rekentmen de wegen
niet met duyfent paffen, maer met mijlen : al-
waer de Rhofne, verrijckt met inloopende rivie-
ren en beeckskens, met groote fchepen die tegen
onweer meugen , bevaren wort : en, eyndende
tuflfchen de valleyen die de natuur hem geftelt
, heeft, valt met een wijden uytganck in de Fran-
fche zee, omtrent achtien mijlen van Arles. Dus
verre Ammianus. In de Rhofïie loopen de rivie-
ren l\'Arve, Saone, Yfère, Drune, Durance, en
andere ; aen de rechte ftjde Narbonne, en ande-
re. Van fijn oorfprong tot het Genever-meir kan
hy niet bevaren worden, noch van de brugh van
de Switfers, tot de ftadt Seiftel.

De riviere Saone oft Sone bewatert dit lant, en
bepaelthet felve in \'t weft. By de oude Schrijvers
wortfe Araris genoemt : Ammianus feyt in fijn
I j boeck, Araris geheeten Saucona, miffchien
beter Saonna : waer uyt men merckt,dat de naem
Saone ouder is als men meent. Sy ontlpringt niet
verre van de fonteynen van de Mafe en Moefel ;
en is niet minder als de Rhofne eerfe in haer
loopt, welck by Lyon gefchiet :

Mitis Arar Rhodanas mollirer tntrat aquas,
Sy loopt foo ftil, dat men nauwlijcks fien kan

§imrum fer pit Ar ar per rura pigerrimus imd^^
Sy wort oock Araris by de Latiniften genoemt,
ais blijckt uyt dit veers ;

Gj^s Rhodanus yelox, Araris quos tardlor amhit.
Sy begint in Burgundien omtrent de grenlen
van Lorreynen , en loopt naer de ftadt Verdun ,
daer nae voorby Tournus en Mafcon, en van
hier voorby Thoifey, Belie-ville, Ville-Franche,
en andere plaetfen, tot datfe, midden door Lyon
vloeyende, haer met de Rhofne mengt. BrejfÏe
heeft niet alleen de rivieren Saone en Rhofne ,
daerfe mede bepaelt wort ; maer oock andere die
midden daer door loopen , gelijck de Relbuze ,
die naer \'t weft loopt, en haer met de Saone ver-
mengt , nae datfe Pont de Vaux gepaffeert is.
Niet verre van Maicon verfamelen met de Saone
de drie rivierkens oft beeckskens, Renon, Yran-
ce, Veyle, en by de ftadt Thoifey de riviere
Chaiarine. De Dain valt in de Rhofne, tegen
over de ftadt Auton, en doorwandelt heel Breffe.

De hooftftadt van\'t geheele landt is Bourg in
Breffe, alfoo genoemt om die te onderfcheyden
van Bourg de Ponce Leoncien, gemeenlijck ge-
heeten Bourg fur mer, daer de l\'Ifle in de Garonne
Ïoopt. Defe ftadt is tamelijck groot, rijck,en wel
bewoont : omtrent de fèlve is een kerck, ver-
maert door de begraefeniffe der Hertogen van
Savoyen. Sy leyt in een moeras, maer vruchtba-
re plaetfe : in \'t ooft light de bergh ïura allengs-
kens nederfackende , en met goede wijngaerden
beplant.

Dit lant heeft noch andere fteden, als Pont Ie
Vaux, S. Julien, Pont de Villiers, Montalier, Tre-
voulx, Loye, S. Rambert, en andere. De princi-
paelfte Graeffchappen in haer gelegen fijn Va-
raz. Montre veil. Pont de Vaux, en Bafgey.
Regeringe, Uldc, Grave yan Bafgey , en Heer van Breffe,
had maer een dochter Sibylle , eenige erfge-

naem van defe landen , welcke troude met Ama^
dï€usdeIV , en VIII Grave van Savoyen , en
bracht het Graeffchap Bafgey en heel Breffe ten
houwelijck.Ten laetften in \'t jaer i i is gantfch Ofidcr
Breffe gekomen aen de kroon van Vranckrijck,
als \'t eerft met de wapenen gewonnen was van
Koning Henrick de IV,en daer nae van den Her-
togh van Savoyen overgelevert voor het Marck-
graeffchap van Saluzze.Op dat blijcke wat plaet-
fen de Hertogh van Savoyen de kroone van
Vranckrijck ingeruymt heeft, fal ick hier de con-
ditiën ftellen. Het befpreck ( feydt Thuanus) is
foodanigh geweeft, dat de heele ftreeck lants aen
defe fijde van de Rhofne, van Geneve af, aen het
Koningrijck Vranckrijck voortaen fal hooren
met de rivier, met voile recht van hooge juris-
diétie : alleen fal de Hertogh van Savoyen behou-
den feeckere dorpen , met de brugh Crefin , die
tuffchen de Clufures en brugh Arbie leyt, om de
bequaemheyt van de wegh in Savoyenj op condi-
tie , dat hy in de felve ftreeck geen tol fal mogen
fetten, oft eenige fchanffe maken. Het kafèeel
Bourg fal den Koning gelevert worden, met al
het gefchut en amonitie. Over de Rhofne fullen
den Koning gelevert worden Seiffel , Daire,
ChaufÏie, Arlepont, Chave, en Chaftelet, met
alle haer recht en dependentien. Daer-en-boven
de Prevofté van Gex, met al haer gebiedt en vol
recht, gelijck de Hertogen van Savoyen het fèlve
voor defèn gebruyckt en befeten hebben.

De hitte is hier foogroot nietalsin Daulphi-
né, oft de koude gelijck in Nederlandt, daer de
rivieren toe vriefen. Het landt is goet en vrucht- rtHck-
baer , principael van druyven, tarwe, erten, ra- y^erhe^i-
pen , kooien , boonen, gerft, hoy, haver, en an-
dere vruchten. In \'t ooft leydt het oude Graef-
fchap Geneve, foo genaemt nae de ftadt Geneve,
daer van een byfondere kaerte en befchrij vin-
ge is gegeven.

binnen de palen van
het lant ,Brefte, wiens
grenfen in het ooft fijn
de rivieren Dain en
Refouze, in \'t zuyden
de Rhofne , en in het
weften de Saone, die
daer om loopen. De
limiten beginnen een w-^eynigh boven Thoyf-
ße, aen de kant oft oever van de Saone;
van daer ftreckenfe naer S. Trevier,voort door
de dorpen S. Cyre, la Chapelle, S. George, le
Bouchouz en Nizier ; daer keerende naer het
noorden , komenfe dicht voorby Bourg, de
hooftftadt van Breffe , van waerfe recht naer
\'t zuyden gaen, tot datfe het dorp Cram be-
fluyten 5 van hier reyckenfe tot Montelier , en
wederkeerende nemen haren wegh met ver-
fcheyden bochten naer de Saone. Haer meeftc
lengte is negen mijlen , en haer breette byna
foo groot, langs den oever van de Saone, tuf-
fchen Thoyffée en het dorp Geney. jBehal-
ven de Saone , bewateren haer de rivieren Re-
non, Yrance, Veyla, Challarine, ^c.
Steden. De hooftftadt is Trevoulz, gelegen aen de
Saone , drie mijlen van Lion. De andere fijn
Thoyffée, S. Trivier, Viile-neufve, Challa-
mont. Daer fijn oock veel dorpen en gehuch-
ten. Dit lant is meer beroemt doorde bylig-
gende fteden , als fijn eygen.
Maßon. In \'t noorden Op de Saone leydt de ftadt
Mafcon, in \'t Latijn Matifcona genoemt.In de
Reys-kaerte wortfc Matifo geheeten , in het
Kenboeck van de landen van Vranckrijck,
^ MMifconenfe^caflrum i Çih oock van Antoni-
nus,die hier het tiende regiment logeert. Som-
mige meenen dat het de felve is , die Paulus
Diaconus in de befchrijvinge der Longobar-
den Machaonem n;illam noemt. Gregorius
Turonenfis en meer andere heetenfe Matijfa-
na. Is \'t dat men wel let op de gelegenheydt
der plaetfe, muuren , en gebouw , men fal be-
vinden, datfe in als Cavaillon, een ftadt in Pro-
vence, gelijck is. Sy leyt op een heuvel, die
naer de Saone fackt, en met een fteenen
brugh overdeckt is, welcke rivier met een lan-
ge ftreeck hier recht naer \'t zuyden loopt, en
aen d\'andere fijden met bochten booghswijfe.
De hooftkerck van defe ftadt is gewijdt ter
Vranckrijck,

eeren van S. Vincent 5 maer de fchoonfte is
die van de lacobins oft Predickheeren , wiens
kloofter eertijdts een paleys was, gebouwt van
Koning S. Louys,en is in\'t jaer i56"ien 15^7»
met alle de publijcke gebouwen der ftadt, van
de Gereformeerde gedeftrueert. Men feyt dat
hier eerft van de Chriftenen geviert is de Son-
dagh, gelijck men fien kan uyt het placaet van
Gontrand Koning van Orleans, welck in het
Synode aldaer gehouden gepubliceert,oft ver-
kondightis. Eertijdts was\'t een Graeffchap,
welcken tijtel Koning Lodewijck de negende
gekoft heeft van lan en fijn huyfvrouw, Gra-
ven van Mafcon. De hiftorie van Guiliam Gra-
ve van Mafcon kan de lefer by andere vinden,
en gelooven daer van dat hem goeddunckt.
Men feyt, dat hy van een onbekende uyt een
banquet wegh-gevoert iso om dat hymet de
Religieufen van het kloofter Cluniack qua-
lijck geleeft hadde.

In \'t zuyden, niet verre van Trevouls , fiet
men de groote, heerlijcke, beroemde, en rijc-
ke ftadt Lion, gelegen aen den tTamenloop im,
van de Saone en Rhofne. Hier is een Ro-
meynfche Colonic gekomen ten tijde van
Keyfer Auguftus,tot wiens eerc daer een kerck
en autaer opgericht is. Haer oude heerlijck-
heyt wordt genoegh beveftight door de me-
nighte der kercken, triumphbogen, waterloo-
pen oft canalen, en meer andere teeckenen.
Het edelfte deel van Vranckrijck is eertijdts,
nae de naem van defe ftadt, in vijf deelen ge-
fcheyden geweeft, te weten , de eerfte Provin-
cie van Lion, de tweede , de derde, de vierde,
de vijfde, gelijck het kenboeck van de landen
van Vranckrijck leert. Seneca, infijntwee-
en-negentighfte brief aen Lucilius, beklaeght,
datfe in fijnen tijdt door een ongeluck deer-
lijck verbrant is : maer in \'t fevende jaer daer
na ifte wederom van Keyfer Nero opgebouwt.
Naderhant, als \'t leger van Albinus binnen de
ftadt lagh , iffe van Keyfer Severus belegert,
korts daer nae ingenomen, berooft en ver-
brant.Philips de Schoone,Koningvan Vranck-
rijck , heeftfe aen de kroon gebracht, door
bevel van den Paus, gelijck Papirius Maffo-
nius in fijn hiftorie fchrijft. Sy leyt in een be-
quame en luftige plaets, en is van nacuure als
onwinbaer; want aen eene fijde iffe verfterckü
met twee bergen,daer boomvruchten wafTen :

aen d ander fijde met de Saone en Rhofne. Sy
heeft veel heerlijcke huyfen en gebouwen, foo
publijcke als particuliere, bloeyt in rijckdom
en koophandeljfo datfe de principaelfte koop-
ftadr van Vranckrijck is, het hert van het
Rijck , en als de fleutel, daer de wegh mede
geopent wort naer Italien, Duytslant, en ande-
re landen ; waer, uyt alle geweften, de koop-
luyden alle jaer viermaels tot àc foires oft jaer-
marckten komen. Ten tijde van Koning Ka-
rei de IX , als gantfch Vranckrijck met de in-
lantfche oorlogh gequelt was , is daer een ka-
fteel gemaeckt. \'t Is een Aertzbiffchoplijcke
refidentie. Claudius Robertus telt 113 Aertz-
biffchoppen van Lyons, waer onder tien Car-
dinalen geweeft fijn. De eerfte Aertzbiffchop
was S. Photinus, gefonden van den H. Cle-
ment 5 de tweede, S. Iren^us, een Grieck, die
vijf boecken gefchreven heeft tegen de oude
ketteryen ; de hondert en dertiende was Dio-
nyfius Simon de Marquemont.De tegenwoor-
dige is de hondert-en-veertiende AertsbifTchop
van Lyon,en de veertiende Cardinael,Alphon-
fe du Pleffis de Richelieu, broeder van die
groote Cardinael Armand lean du Pleflis de
Richelieu, Defe fijn-Primaten van de Geefte-
lijckheyt in Vranckrijck. S. Bernard, Abt van
Clerval,prijft grootelij cks de kerckelijcke per-
foonen van Lyon : Het is feecker, feyt hy, dat,
onder alle de Kercken van Vranckrijck, Lyon
de eerfte is, foo in waerdigheyt des ftoels,als in
eerlijcke ftudien , en lojfïelijcke inftellingen.
Want daer is de reformatie en verbeteringe
van de wetten altijdt in haer kracht geweeft,
als oock de deftigheyt van goede manieren,de
rijpen raet, het gewicht van de authoriteyt, dc
teeckenen der outheyt > principael in de kerc-

kelijcke bedieningen. Sy heeft noyt eenige
nieuwigheden lichtelijck gelooft, oft haer met
lichtveerdigheyt verçiert, welck een gemeene
faute van de jonckheyt is. Symphorianus, Me-
dicijn van Lion , heeft een boeck gemaeckt >
van den oorfprong en oudtheyt van de ftadt
Lion , oock van de vermaerde mannen , foo
Biflchoppen als andere5 onder welck is Lucius
Plodus een Françoys, die de eerfte was, die tc
Romen de konft van welfpreeckentheydt ge-
leert heeft, gelijck Suetonius getuyght 5 en
M. T. Cicero fchrijft, dat hy, en fijn broeder
Quintus, van hem in de Latijnfche tale onder-
wefen fijn. Hier is oock een oudt Senefchal-
laetfchap , daer \'t gebiedt van Lionnois onder
ftaet, als mede van Foreft, Mafcon en Beau-
jolois. Scaliger heeft ter eeren van defe ftadt
dit geeftig veers gedicht :

Cjjiaque pigro duhitat jlumine mit is Ar ar,
Lugdunumjacet, antiquo no\'vus orbis in orhe,

Lugdunumque \'veïus orbis in orbe novo,
Qmd nolis alibi qu&ras : hic qu^nre quod optas :
Aut hicy aut nufquam vincere \'uota potes,

En in de nieuw een oud, ^anyder een geprefin.
Al *t geen ghj niet begeert, Joeckt op een ander
kufl,

Eè land van Lyonnois
heefc fijnen naem ont-
fangen van Lyons,
Hoofde ftadt des fel-
ven j dit hebben be-
feten d\'oude inwoon-
deren, die Csefar
Jianos noemt ; Plinius»
Strabo én andere , Se-
gufianos ; die namaels
fijn genoemt geworden Lugdunenfes, gelegen aen de
riyieren de Rhojne en Araris, De riviere Araris is die
gene, die men heden gemeenelijck noemt U
$aom , namelijck van den bloede der Chrifte-
nen , met welcken fygeverwt fijnde tot Mafcon
toe,den ouden name van Araris verwiflelt heeft,
gelijck als in een bloedige waterbeke. De Sao-
ne of Araris ontfpringt uyt den bergh Vogefus
op de grenfen van Lotharingen, en nauwlijcks
getreden uyt haren oorfprong, fpoeytfe fich na
la Franche-Comté en Bourgondien , en Chalons
voorby vloeyende, fbo befproeytfe de landouwe
van Beau-jolois en \'t Prinsdom van Dombes, en
onderwegen vele rivierkens na fich nemende,
voertfè de felve met eenen ftroom af na Lyons,
welcke fy eyndelijck de Rhofne als eénefchat-
tinge toebrengt.

Maer aleer defe feer treffelijcke ftadt komt
te raecken , vormtfe een feer luftigh eylande-
ken, fijnde de leckernye en \'tverrhaeckder Bor-
(jp-Barhe. geren van Lyons, \'t welck fy l\'IJIe^Bark noemen.
Maer om aen te roeren \'t gene by de Lyonnoi-
fènallerloffelijckftis, fulcks is de feeftelijcken
ommegang der Armen en Weefen in eene by-
naer ongeloofFelijcke menighte , die door de
giften en mildigheden der borgeren onderhou-
den werdenjonder defe fijn oock de vier bidden-
de Ordenen waer op met feeftelijcke ftacie
volgen d\'Overheden der ftadt en de Schepenen.

Alhier wordt gefien die fèer vermaerde fterck-
Ttem En- te, gemeenlijck genoemt Endfe, aldus ge-
fegt, foo gelooft wort, om dat de rotfe, waer op
de fterckte ligt,deurgehouwen wierde , om aen
de Saone eenen nieuwen loop te geven : de
fterckte felve is wel toegeruft en verfbrght van
oorloghs-gereetfchap , als fijnde tegens alder-
hande lagen \'t allerfekerfte bolwerck der ftadt.
TaUtt, \'t Landt van Lyonnois wort ten Noorden be-
paelcdoor BreiTe, ten Ooften door Savoyen,
VranckrijcL

ten Zuyden door \'t Daufiné en Languedoc, ten
Weften door Foreft en Auvergne : \'c is langh
twaelf mijlen, en maer feven breet.

De ftadt van Lyons light in of aen de t\'famen- Geiegm-
vloeyinge der Rhofne en der Saonéj twee ber-^\'J"\'\'\'
gen worden binnen de ftadt befloten , name-
lijck die van S. Juftus, en die van S.Sebaftiaen.
Op den bergh van S.Sebaftiaen light de feer
ftercke veftin^ ^e van

S. Jan,verfien van vele vou-
ten en fluyphoecken of Cafematten, alwaer
oock garnifoen de wacht houd. Daer is oock
een ander garnifoen of befettinge aen de rivier
de Rhofne , geheeten na S.Clarus. Lyons is ee-
ne volck-plantinge der Romeynen, geplant van
L.Munatius Plancus, die geleeft heeft ten tijde
vah lulius C^far, in \'t gewefte der Segufianen of
Sebufianen; want aldus wordt by C^far gelefen.
Defe ftadt, om de bequaemheyt harer gelegen-
heydt , is eene algemeene Koopmerckc van
Vranckrijckiwantvan daer wort met d\'uytheem-
fe Provinciën allerley koop-handel gedreven by-
na fonder moeyte y waerom fy oock met recht
getelt wort onder de rijckfte fteden van Vranck-
rijck. In \'t opperdeel der ftadt fteeckt of munt
uyt feker tempel van oude geheugenifTe , voor-
maels , namelijck ten tijde der Romeynen, Ve-
nus toegewijdt j maer tegenwoordelijck gehey-
light aen onfe Vrouwe, en vernoemt met den
wijtvermaerden name \\an Noftre-D^me de Four- fowvim*
yiere*

In de voor-ftadt van Veze fiet men een feer
hoogh graf, verheven op vier pilaren, \'twelck
\'t gemeen volck\'t graf acht te fijn van Herodes,
Pilatus en Herodias, maer qualijck j want het
is waerlijck de graf-ftede van twee Gelieven,die Tme Ge
onverfiens naer een lang afwefen malkanderen
ontmoetende, door \'t gewelt der liefde fchie-
lijck geftorven fijn.

De beftieriuge der ftad t is dén Borgermeefte- overhedc».
ren en Schepenen bevolen , die in vorige tijden
twaelf fijn geweeft; maer door *t Ediét van den
machtigen Koning Henrick den Vierden, fijn-
fe , gelijck die van Parijs, tot een getal van viere
gebrocht : van defe vier worden\'er jaerlijcks
twee verkoren ; maer de Provooft dèr Kooplie^
den of Vooght der ftadt wordt alle twee jaren
verandert. Men treed tot de verkiefingedefèr
Overheydt den zi van Wintermaent, op den
vierdagh van den Apoftel S. Thomas. De fleu-

telen van ftadts-poorten hebban de Schepenen
in bewaringe, die daer over aen Koningh Hen-
rijck den Hl trouw hebben gefworen in\'t jaer
ï j7 j j en op dit recht fteunende, dringenfe d\'in-
woonderen tot de wapenen als \'t de gelegenheyt
vereyfcht , voornamelijck als door bevel des
Konings hun fulcks belaft is geweeft. Daer is
oock een Richt-ftoel van Politie op den Stadt-
huylè, welcke Raedts-lieden en Rechteren alle
fes maenden werden verkoren; en van de felve
appelleert men tot het Senefchallaet of Opper-
rechterfchap. De Borgermeefteren en Schepe-
nen , foo haeft als fy gekoren fijn , worden ver-
edelt , fy en hunne nakomelingen, en können
den trap van Ridderfchap bereycken , en fijn al
hun leven vry van alle burgerlijcke laften. De
Prevooft der Kooplieden en de Schepenen ne-
men in hunnen Raedt oock des ftadts Voorfpra-
ke, die al fijn leven dat ampt bedientjdefgelijcks
\' oock den Geheymfchrijver of Secretaris. De
Rentmeefter der ftadt heeft oock plaetfe in het
Burgermeefterfchap. De Befchouwer, die laft
heeft de ftraten der ftadt, de huyfen, de nieuw
opgaende gebouwen , hermakingen , fterckten
en diergelijcke dingen forghvuldelijck waer te
nemen, wort getelt by andere Amptenaren van
\'t Stadt-huys. Daer fijn noch veel andere ftate-
lijcke bedieningen. Defe ftadt befit feer groote
inkomften,gewoonelijcke (fegh ick) en buy ten-
gewoonelijcke , tot gemeenen nutte der borge-
reti. De Hooftman der ftadt,voorhenen Wacht-
meefter genoemt, wordt geftelt van den Pre-
vooft der Kooplieden en van Burgermeefteren,
maer ontfanght fijne macht en waerdigheydt
van den Koningh felve, welcken hy oock trou-
we fweert. De Sergeant Major wordt oock ge-
maeckt van den Koningh,van welcken hy oock
een gefet ampt-loon treckt. Lyons wordt ge-
deelt in fesendertigh wijeken, en heeft oock foo
vele Kapiteynen, die wegens de livreyen der
ftadt diefe dragen , Penons genoemt worden.
Eene Bende van twee hondert mulquettiers is in-
geftelt en beftiert na de wijfe van d\'andere
krachten der ftadt. De borgeren van Lyons fijn
tol-vry, en genieten vele andere vryheden en
jaermrckz Privilegien. Tot Lyons wordt viermael\'sjaers
laermerckt gehouden, namelijck op het feeft
der Koningen , op dat van Paeffchen, in de
Maent Auguftus,en op Aller-Heyligen. De vry-
heden en Oólroyen der Lyonfche laermerckten
fijn voornaemlijck afgevloeyt van de miltda-
digheyt van Koningh Lodewijck den XI, maer
vergroot en vermeerdert door Henrick den 11,
in\'t jaer i jyo. Daer is een Rechter geftelt als
bewaerder der vryheden, die oock van de twi-
ften der Kooplieden, die de merckt hanteeren-,
oordeelt, welcks vonnifTen ter executie geftelt
worden,fchoon,appellatie daer tuffchen komen-
de, als men maer borge ftelt, ja felfs oock per-
foonlijck , abJquePareatis, in wat jurisdictie fulcks
oock fy voorgevallen.

De jurisdidien van de Kanoniken der Cathe-
drale kercke, die oock den tijtel voeren van Gra-
ven van Lyons j van den Abt d\'Aifnay j van de
Temporaliteytdes Aerts-biftchops van Lyons^
van S.ïuftus, van S. Iren^^us, &c. worden van

de ftadt felve ingeflotenj en hare appellatien
worden gedaen tot den Senefchal van Lyons.
Daerfijn boven dien noch andere Judicaturen,
namelijck der Keure, des Souts, en der Ampte-
naers van de Munte.

De Cathedrale,Aerts-biftchoppelijcke€nPri- Kerck»-
mitiale kercke is gewijdt in den naeme van S.Iati
den Dooper, en gelegen in de vlackte der ftadt
aen de Saone, op de fijde vsLnFoumere j fy is ge-
fticht van eenen Koningh van Borgundien ;
dicht aen defe light de kercke van den eerften
Martelaer S. Stephanus. Daer fijn vele Paro-
chiën, te weten , die van S.Kruys, van S.ïuftus,
waer in\'t kloofter light der Minder-broeders,-
van S.Thomas, daer eertijdts de tempel was
van Minerve of van Venus, welcks Deken fich
Overfte noemt der kercke van Lyons ; van S.Io-
ris, welcks kerck is een Commanderije van Malta;
van S.Paulus,met eene Collegiale kercke: by de-
fe light de kercke van S. Laurens van S.Nifier,
met eene groote en voortreffelijcke kercke , die
oock pronckt met de waerdigheden der Kano-
niken i van S. Pieter, alwaer een feer oudt, ver-
maert en Koninghlijck kloofter is van Benedi-
(Stiner Nonnen, waer aen gehecht is de Parochie
van S. Saturnijn, oock d\'uytnemende tempel
van S. Maria, gemeenlijck geïèght Ia Piatiere ;
van S. Vincent ; van S. Michiel, aen welckc
naeft light de feer oude Abdye van S. Martijn in
Aifnayj envan S.Irenseus. Oock worden in delè
ftadt vele kloofteren van Monicken en Nonnen
gefien,te weten,van Dominicanen,Francifcanen,
Carmelyten, Auguftijnen, Kapucijnen, Recolle-
<aen,Fullienfen, lefuiten, Clariffen, Urfelinen,
Src.Oock en dient niet ftilfwijgende voor by ge-
gaen \'t Gaft-huys van Lyons, toegeheylight aen
de H. Maget Maria,en gejegen aen de brugge van
de Rhofne, een werck gantfch uytnemende, en
van eene wonderlijcke timmeragie, en \'t welck
de grootdadigheydt der ftadt te kennen geeft
jegens den armen.

De ftadt ontfangt hare aenkomerçn door fès-P*»^*«»*
ïoorten, en vervat in fich vele doorluchtige ea
uftige plaetfèn,die gemeenlijck aldus werden ge-
noemt ; Bellecourt, Terreaux, les Cordeliers, 5. ISlißer,
S, Pierre^ la Grenette^le Change, la Vouam, la Roche^ en
5. lean. Oock wortfe vergroot door vier voor-
fteden.

De refterende plaetfen van Lyonnois fijb, Vlmt^n.
Condieu eene Baronye, en befit der Kanonicken
en Graven van Lyons,gelegen aen de Rhofnejde
tempel van SXolumne by Vienne, alwàer eene
brugge is over de Rhofne van Vienne, en een
uytnemende toren op \'t uyterfte der brugge j
voorts , Guyoft, Darguoire, S. Andml, Rive de Gier,
S.ChamontyS.Pol en Iareßs,S.Gems, S,MartinlaPlaîne,
S. Romainenlareßs, Montagny, S.GentsLaVal, Bre-
guies, la Brefley Anfi, Virny, Chaffelay , Riyertßyöcc.

Lyons is fwaerheydt van lucht onderworpen Hoedami"
om der bergen wille binnen den omvangh der
ftadt befloten j maer hoewel \'t gewefte rouw, en
\'t aerdtrijck niet vet en is, op de heuvelen noch-
tans, in de tuynen, hoven en beemden is \'t feer
vruchtbaer j want koren , wijn en allerhande
vruchten brengt\'et voort in feer grooten over-
vloet. Waerlijck de Lyonnoifche wijnen fijn in

< V A N LYON S. 24,ê
verfciieyden plaetfen feergefbcht engeprefen,- en hun gebiedt en Rijck onderworpengebleven,
voornamelijck degene, die gewonnen worden tot dat\'et na fijnen ondergangh helde ren tijde
in de dorpen van S. Foy,Millenac,en Condriac; van Arcadius en Honorius, als wanneer Stiiico,
welcker rancken of fcheuten uyt Dalmatien fijn die den byftant der Burgunderen tegens de Go-
gebrocht ten tijde van den Keyfer Probus ; van then hadde gebruyckt, Lyons met Burgondien
waer hy oock felve gefeght wordt gefproten te aen hun overleverde , \'t welck fy oock tot eea
fijn, en vermaeck gehadt te hebben in wijn- Rijck hebben verheven, dat in den jare 526 on-
gacrt-planterye. Het gedeelte van Lyonnoisge- derden eerften ftamme der Franfche Konin-
legen aen de Saone,gemeenlijck genoemt Franc- gen , ten tijde van de kinderen van Clodov^eus
Lyonnois y is vetter van aerdt. Voorroaels is in den Eerften, fijne periode of omloop heeft be-
de pleyne van S.Martijn(de Lyonnoyfen feggen, floten : want in die eeuwe begonde de ftadt van
S. Martin ia Plaine) eene goodt-en filver-mijne Lyons te ftaen onder de heerfchappye der
gevonden : in de plaetfe geheeten de Chefiy is ee- Francken , en Burgondien felve wierdt gebracht
ne ader van \'t alderbefte koper vermengt met tot eene Provincie, \'t welck weder den tytel van
filver, oock van koper-root, \'t welck in koleur Koningrijck ontfing in de deelinge gedaen tufl
engoetheydt het Roomfche te boven gaet. De fchen de kinderen v-an Lodewijck den Godt-
fleen-putten van S. Bel brengen fteenen voort vruchtigen. De ftadt ftaet onder de macht des
iiietgout-vonckskens onderfcheyden. De fwar- Gouverneurs , in wiens afwefigheydt een Over-
te marmeren van Couzon en van Mont-d\'or fijn fte van den Koning geftelt wordt, die over de
met tranen, ringen , en andere foodanige figu- ftadt felve, en over \'t landt van Lyonnois, Fo-
ren van melck-achtige verwe befprenckelt. reft en Beaujolois \'t gebiedt heefr.Indïen de Ko-
Het\'volck van Lyons is beleeft en vriende- ning geenen ftadt-vooghd en ftelt, fbo heeft de
lijck, arbeydcfaem , en begaeft met eeneuyter- Senefchael van Lyons, en in fijn afwefen de
fle naerftigheydt, en nadien \'tvermenght is Borgermeefteren,\'t gebiedt der ftadt. DeSene-
onder verfcheydene natiën , namelijck onder fchael en PrefidialeSetel,die aenfienlijckis door
Italianen en Duytfchen , foo weet\'et lichtelijck vijf-en-twintigh Raedts-heeren , ontfangen
hunne feden te volgen,- op fijne faken, koop- d\'Appeliatien van\'t geheele landtfchapj maer
handel en winfte is \'t wonderlijck yverig en aen- defe Stoel appelleert aen \'t Parlement van Pa-
dachtigh. Ieder is daer geneyght ora fraey ge- rijs, en hangt in allen aen \'t gefchreven Recht,
kleette gaen, voornaemlijck de borgerinnen, Onder Franc-Lyonnois behooren eenige plaet-
die oock gemeenlijk fchoon fijn. By den Adel fen, te weten,Fötów^i, en andere, gegrenft
is eene byfondere aerdigheydt van feden; de aende landtftreke van Breffe en van \'t geweft
Landt-manisuytermatenloos. vanDombes, die van de gemeene belaftingea
De voornaemfte rijckdom der Lionnoyfen vry fijn,- maert\'elckennegenden jaredenKo-
beftaet in den feer grooten en verfcheyden ning eene eerlijckefchenckagie toebrengen,
koophandel van die feer bloeyende ftadt, die De Chriftelijcke Godtsd^\'ienft is byna van
door foo vele rivieren , te weten,door de Saone, d\'eerfte beginfelen der kercke by die van Lyons
Rhofne, en Loire niet verre van defelvegele- ingeftelt geweeft, en de tempelen en outaren ,
gen, hare Waren door alle de werelt kan vertie- ydelijck , fbttelijck en af-godtsdienftelijck den
len. De geit-handel of wiflel bloeyt hier in ee- Keyfer Augufto toegewijde , vernielt, en de
ne feer algemeene correfpondentie , en met foo Scherm-goden verbrant. Het Franfche Conci-
grooten profijt of winfle , dat d\'inwoonderen He onder Irenxo te Lyons gehouden , waer in
daer uyt alleene fich konnen verrijcken. Sy fijn hy oock felve voorfat, heeft de Aerts-bifTchop-
alle genegen of tot koophandel of tot hantwerc- pen van Lyons dat voor-recht van Opper-hoog-
keo, en by namen tot Boeckdrucken , weshal- heyt toegebracht, \'t welck hunne nafaten bo-
ven alhier eene feer vermaerde merckt is van ven dien van Sens en andere Aerts-biflchoppen
Boeckverlcoopers , die tot Franckfort en in an- van Vranckrijck fich toe-eygenen. De Cathe-
dere Duytfche fteden, en door heel Spaengien drale kercke is verçiert met negen weerdighe-
en Italien hunne gedruckte boecken verkoopen. den, indien ghy den Aerts-biftchop daer onder
Oock fijnfe beficii in de fijde en in\'tm>aken van begrijpt, dat\'s te weten, heeft haren Deken,
koftelijcke fijde lakenen,en dat foo fterckelijck, Aerts^deken, Voorfanger , Zang-meefter, Be-
dat het getal der gene, die dagh en nacht hier in waerder, Opfiender en andere, en heeft boven
wercken, over de 20000 bedraeght,en jaerlijcks dien fes-en-twintigh Kanonicken of Graven van
de kooplieden toebrenght eene inkomfte van Lyons, onder dewelcke de Koning d\'eerfte
300000 ponden. plaetfe van eere befit; gelijck oock de Grave van
De rijckdommen dan der Lionnoyfen , de Tourne in de kercke van S.Iuftus een Kanonick
menighte felve des voicks , en d\'andere gerief- is van eere, die gebouwt is van den Aerts-bif-
lijckheden der ftadt, ftijven den Staet dapper- fchop S. luftus, gefproten uyt den geflachte van
lijckiCn foude de Koning,felfs oock de ftede vry Tourne , en daerom wordt de naem van luftus
blijvende, 3000 voet-knechtenjcn 300 ruyteren erffelijck in den ftamme van Tourne bewaerc,
konnen infchrijven. Tot Lyons is een wapen- De Kanonicken van S. Jan fijn gehouden tot in
huys van allerley krijgs-gereetfchap voorfien. het vierde geftacht hunnen Adel opte halen
De ftadt van Lyons heeft eertijts den Romey- en tc bewijftn hunne kercke wordt van vele
nen gehoorfaemt, als fijnde geweeft eene volck- Prebend-befitters bedient, van welcke de der-
plantinge der felve, van Munatius Plancus (als tien geduerigh fijn , en d\'eerfte van hun is
wy boven gefeght hebben) derwaerts gevoert, d\'Aerts-biffchop , vier worden\'er Bewaerders
VranckrijcL ^ 3 genoemt.

genoemt , feven fijn\'er die Ridderen fijn en
Dodoren in de Rechten, behalven 70 andere
Priefteren, die aldaer verordent fijn tot feker
voorgelchreven ampt. Tot defe kercke behoo-
ren negen-en-feftig Heerlijckheden,fijnde daer
onder begrepen vier Baronyen , en daer byge-
daen vele en fêer groote rechten in de ftadt, en
belaftingen op der borgeren huyfen j fulcks dat
het jaeriijcks inkomen defer kercke de fomme
bedraeght van 300000 ponden. Soo haeft de
ftoel van Lyons ledigh ftaet, geniet de Biflchop
van Autun fijne in^omften : defgelijcks doet
d\'Aerts-bifïchop van Lyons by\'t vaceren van
den Stoel van Autun.
DooMti\' Defe (i-a Jt mach roemen, datfe geteelt heeft
gemmnen. ^gjg Jqq^.ggige^^j^ey^ yerniaerdemannen,• want
fy heeft in \'t licht gebrocht de beroemtfte Re-
denaren der werelt j Plautius, Leermeefter van
Cicero,den Prince der Redenaers^een onderwij-
fer der machtighfte Keyferen Caracalla en Ca-
ligula heeftfe voortgebracht, die om fijn va-
deriandt te veredelen, jaeriijcks aldaer heeft in-
geftelt eenen ftrijdt van wel-fprekentheyt. Oock
is Lyons \'t Conclave geweeft der Algemeene
kercke , die in twee generale Conciliën aldaer
vergadert is geworden, welcker een Innocent
de I V heeft t\'famen geroepen , waer in oock
Frederijck de 11 van het Rijck afgefèt is j het
ander heeft Gregorius de X vergadert, waer
in Michiel Palaeologus fich felven en fijne Staten
de Roomfche kercke heeft onderworpen.De fel-
ve ftadt is oock verheven geworden tot eene
doorluchtige fchouw-plaetfe van glorie, in welc-
ke Clemens de V de PaufTelijcke Kroone, en
de Cardinalen den purperen hoedt hebben ont-
fangen.

Even-wel en ifie niet vry gebleven van fwarig-
heden 5 want fy is voormaels geweeft de woon-
plaetfe van Bellone, jaeenevertreck-plaetfè van
de rafèrye en wreedheydt der Tyrannen,en een
neft van befmettinge j alle d\'elementen hebben
tegens^ haer gelijck als t\'famengefworen : ten
tijde van Nero wierdtfe op eenen nacht in af^
fchen en voncken geleght door\'t vier van den
Hemel i waer over Nero den inwoondereneen
millioengoudtsaenboodt, om de felve weder
te hertimmeren. Aurelius heeftfe met den bloe-
de der Chriftenen , die hy om de religie dede
dooden, gepurpert. Severus heeftfe verwoeft,
enmetyfer en vier de voetftappen fijner wreet-
heydt den fteenen en menfchen ingedruckt. De
Hunnen hebbenfè uytgeplondert onder Theo-
dofius I de Saracenen onder Karei Martel; de
muytmakers en verftoorders der gemeene rufte
onder Philips Auguftus : maer door der Ko-
ningen miltheydt iffe uyt hare nederlagen en
verwoeftingent\'eickens weder helderer en heer-
lijcker opgeftaen. Ick fal \'er byvoegen, dat
Lyons uy tfteeckt als eene kleene werelt j want
het vervat in fijnen omvang bergen en vlaekten,
aerde en water, huyfen en tuynen , wijngaerden
en beemden j door fijne feer bequame gelegen-
heydt bereyckt \'et als den geheelen Aerdt-bol ^
want de Rhofne geleydt naer Italien, Spanjen,
Africa,en naer Ooft enWeft: tot befluyt,de gan-
fche werelt ftaet voor Lyons open, en Lyons is

Beyde de ftroomen , de Rhofne namelijck en
de Saone, fijn overwelft van brave bruggen, wel
met groote moeyte gebouwt om d\'onbequaem-
heydt der gelegenheydt, maer van fèer aerdi-
gen bouw-wercke. De brugge van de Rhofne
heeft eene lengte van tachtentig pafïen, en wort
onderftut van negentien groote bogen en fèven
mindere. Het Kruys, \'t welck op defe brugge
ftaet, fcheyd de Daufinoifen af van de Lyonnoi-
fen. De brugge, door welcke de Saone wordt
t\'famengeknoopt, beftaet alleenlijck van negen
bogen , maer is verfien met eene feer gerieflijc-
ke haven voor de kooplieden. Daer-en-boven
heeft elcke brugge iet verhael-waerdighs: want
op de brugge der Rhofne wierdt Gratianus , de
fachtfinnighfte en Godtvruchtighfte van alle
Keyferen , van den tyran Maximus door eene
grouwfame fchelmerye vermoordt: de brugge
geleght over de Saone , vertoont aen allen de
merckelijcke wreedtheyt van Caligula, de welc-
ke belafte, dat men alle de gene, die in den ftrijt
der wel-fprekentheydt verwonnen wierden , van
de brugge in de riviere foude nederfmijten.

Maer voorbygaende de raferye dier wreede
monfteren , laet ons tot heerlijcker dingen tre-
den , en eenige Godtvruchtighe vermaerde
mannen voortbrengen , die \'twoordt des Ge-
loofs in dit gewefte hebben gezaeyt, van welc-
ke d\'eerfte geweeft is S. Pothinus, die oock
d\'eerfte Biflchop geweeft is defer ftadt in \'t jaer
ijo; na welcken gevolght is S. Irenseus in het
jaer 17p , daer na S.Zacharias, S. Elias, Faufti-
nus, Verus, lulius, &c.

Dit Aerts-bisdom heeft tot Suffraganen of
Onder-biffchoppen, dien van Autun, van Lan-^
gres, van ChaaIon,en van Mafcon. Het Bisdom
wordt geregeert door feftien Aerts-Priefter-
fchappen , en bevat 750Parochiën, 124 Priora-
ten , en 14 Abdyen, die gemeenlijck aldus wer-
den getelt : Aifnay, FIfle-Barbe , S.Pierre de Lyon,
Ambronay, SainB Claudey loug-Dieu , 5. Rambert, Sa-
Yigny, Belle-ville, Chaffaigne , Valbenoifle y Ie Mir oir y
BeniJfonmDieu, en Bonlieu,

It geweft en heeft fijnen naem niet ge- Nam,
nomen van de bofTchagien of wouden,
waer af het aen alle fijden omfetis, die
För^JÏj in\'t Franfch genoemt werden,- maer van
\'t Latijnfch woord Forum, \'t welck Merckt te feg-
gen is weshalven oock fijne hoofdt-ftadt Feurs
genoemt wordt, om dat de Sebufii derwaerts
hunne waren als tot eene merckt te koope
brachten aen de Romeynen, als fy over de Gal-
len heerfchten. Foreft en Chafteau-Landon
worden gefcheyden door de riviere Aifne, Ghy en
fult niet verre langs de Loire voorttreden,ofghy
fult de ftadt Rambert ontmoeten , alwaer de
Loire verciert is met eene fchoone brugge tot
gerief der kooplieden van Languedoc, die na
Lyons trecken om te handelen. In de iladt van
Rambert is een Prioraet van twaelf Kanonicken,

De landtftreke van Foréft wordt aen d\'Ooft-
fijde bepaelt van Daufiné en van Lyonnois; aen
de zuytiijde van Vivarez en Chafteau-Lan-
don aen die van \'t Noorden vanBeau-joIois en
Lyonnois, en aen die van \'t Weften van de feer
hooge bergen van Aiivergne. Sy is dertigh mij-
len lang, en vijftien breet.

Defe landouwe wordt bedouwt van vele rivie-
ren : want de Loire vloeyt in den boefem felve
van \'t gewefte ; de Rhofne en Saone ontrent fij-
ne grenfen. Oock wordt\'et beftroomt van de
vifchrijcke riviere Lignon, waer in overvloet ge-
vangen wordt van truyten , falmen en andere
uytgelefene viflchen.

Montbrifon, nu eene beroemde ftadt, eer-
tijts maer een kafteel, liggende op eenen bergh,
ftaet tien mijlen af van Lyons, en wordt beflo-
ten van muuren en grachten \'t heeft vier Pa-
rochiën ; de Collegiale kercke der H. Maria
wordt bedient van Kanonicken; \'t heeft oock
kloofteren van Francifcanen , Obfervanten,
Kapucijnen , Clariften, van S. Urfule, en oock
eene oefïen-plaetfe der Vaderen des Orato-
riums. \'t Is een feer groot Bailjuwfchap. Voorts
draeght defe plaetfe roem op de geboorte van
loannes Paponius, vermaert Rechts-geleerde.

Ter fijden van S. Rambert vertoont fich de
ftadt geheeten S, Eßmne, liggende aen de Wor-
telen van den bergh S. Barbare , die van alle fij-
den omringt is van muuren, en doorvloeydt
Wordt van de riviere Furan : fy heeft feer groo-
te voorfteden , en maer eene Parochie, die fich
breed uytbreyt. Sy is verciert met eenige Con-
venten van Religieufen , te weten, van Kapu-
cijnen,Minimen,van S.Cateryne, en der Befbec-
kinge Marie. Sy voert den tijtel van Caftella-
nye, en is onlangs aldaer eene Overheyt geftelt
van verkiefinge.

Niet verre van de gefeyde ftadt van S. Eftien-
ne rijfen drie bergen gemeenlijck genoemt Mine,
VialecnBute , die gelijck de Vefiivius in Italien,
dagh en nacht voncken en vlammen uytbraken;
alwaer oock yfer-mijnen en fteen-kolen werden
gevonden , die d\'inboorlingen, die de konftigh-
ile werck-bafen fijn van heel Vranckrijck Jn het
fmeden van allerley foorten van wapenen, en in
andere yfer-wercken gebruycken.

In dit gewefte vlieten eenige rivierkens , de
gene namelijck, die in de landts-tale genoemt
werden , Cheneyalet, la Coife, en Fonsfort, welcks
wateren fèer heylfaem fijn, en eenen wij nächti-
gen fmaeck hebben; ie Veßl,la Dé, l\'EJcu, Ufa-
hkylYsy Sorlin , en Renaifon,

De refterende plaetfen des Graeffchaps van
Foreft fijn , Boin, S. Germain la Val, Paumiers,
Feurs eene oude ftadt, la FouHoufe, S, lean de Bo-
nefons yS.Bonnet yCharlieu , SMarceiin, S, SaWPeur,
Argental, Chayanay, &c.

\'t Landt van Foreft is feer vruchtbaer, over-
vloeyende van koren, wijn, boonen , erweten,
bofïchen en vruchten; het voed eene machtige
menighte van vee , waer van het puyck van
melck en feer geprefene kafen treckt; de vlack-
te vloeyt over van vifchrijcke ftaende wateren:
\'t light van alle kanten omheynt van bergen, op
welcke dennen en ander hout, tot bouwen be-

wordt geperft. Daer worden oock fteen-kolen
gevonden in de bergen van S. Steven, gelijck
wy aireede gefegt hebben, en goede fteen-put-

D\'inwoonders fijn begaeft met eenen fcherp- Sede^,
finnigen geeft, en verciert met fekere aerdig-
heydt van feden : den Adel is kloeckmoedigh
en rijck.

De ftadt van S.Eftienne baert den voornaem- ^ijchdï
ften rijckdom van dit gewefte; want het gaet
boven \'t geloove, hoe groote fchatten fy verfa-
mek uyt hare uytnemende yferwercken ,• want
in defe en handelt niet alleenlijck gantfch
Vranckrijck, maer oock Italien, Hifpanien,
Portugal, Vlaenderen, Duytfchlandt en Enge-
landt. Doch derinwoonderen wackerheydten
laet \'et niet alleenlijck hier by ^ maer oefFent
fich oock in fijde-wercken, die door verfchey-
de fteden van Vranckrijck en uytlandtfche Pro«
vincien getrocken werden.

Et landeken van Beau-jolois heeft fijnen Naer».
naem getrocken uyt het oude gebiedt
van dit gewefte , \'t welcke in de lant-tale
des voicks Beaujeu, of liever Beaujou wordt ge-
noemt, om dieswilledat lugum eenen bergh be-
teekent, en de ftadt felve op eenen fchoonen
bergh of top gelegen is j oock word \'et in oude
gedenckteekenen Be/lus-jocus genoemt, gelijck
als in fekere Kapelle der kercke van S. Ivigniac
gelefen wordt, alwaer twee graven gefien wor-
den met dit op-fchrift: Bier light Artaudaus Graye
yan Lyons , en Gra^e yan Forefl, en Heere yan Bellus^
joctfó, en Vmfredm fijn broeder, en hunne Moeder, dis
gefloryen is in \'t jaer 900.

Dit landt wordt ten Zuyden bepaelt door ^^len,
Lyonnois, ten Ooften door \'t Prinsdom Dom-
bes, ten Noorden door Mafconnois, en eynde-\'
lijck ten Weften door Foreft. Sijne lengte is van ^yt^fy
tien mijlen, en fijne breedte maer van acht.

Vilie-Franche is \'t hoofdt van dit lantfchap-
ken, vijf mijlen gelegen boven Lyons in eene
vruchtbare en luftige landouwe, en befproeydt
doOr den ftroom van Morgon, Alhier fpreekt het
Konincklijck Baljouwfchap recht aen de refte-
rende plaetfen defes landts. Men fiet in de ftadt
een fèer oudt kloofter van S. Francifcus Orde,
\'t welck gelooft wordt het eerfte geweeft te fijn
van heel Vranckrijck dat van die inftellinge ge-^
bouwt is, te weten, in\'t jaer 1295, korts na de
doot van S.Francifcus ,• daer is oock een kloofter
van Kapucijnen, en een ander van Nonnen.

D\'andere plaetfen defer landtftreke worden Mre
in gemeene tale op defe wijfe getelt: Thify, Belle-
yille , Lay^ Perreux, Chamelet, Amplepuys, Re^ueins,
Limas, Paulin, Claucifin, 8cc,

De vlackte, die uytgebreyt light rondtom de Hoedanig-
Saone tot Mafcon toe , verfchaft koren, wijn,
fruy ten, kennep, noten, daer olye uyt wort ge-
perft,honigh, konijnen,patrijfen en andere lec-
kernyen in overvloedt; maer daer dit lant aen

de Loire floot, of de lantflreken raeckt van Fo-
refl" en Autun, daer rijfl\'et op in bergen, en
heeft vol op van weyden, in welcke het feer
groote kudden vee voed. Het landtfchap van
Viiie-Franche gaet de refle te boven ; want dat
is over ai beplant met wouden , met hack-bofch
en met feer vruchtrijcke wijnflocken; \'t heeft
feer vruchtbare landeryen , fruyt-dragende
boomen, noten,caflanien j is oock alomme met
feer vrolijcke tuynen verciert, en is feer weelde-
righ in fijne beemden , die van de Saone deur-
flroomt werden , welcke de fladt veel vifch
verfchaft. In ditgewefle is eene ader gevonden
van vitriol of koperroot.

D\'inwoonderen volgen de feden der Lyonnoi-
fen, der Foreftiers en der andere nabuuren j fy
fijn meeft alle van loffelijcken aerde en inborft.
Den Adel heeft eene byfondere aerdigheyt van
feden, en wordt geroemt om fijne grootmoe-
digheydc.

jiijckdoTrt\' De vruchtbaerheyt van\'t gewefte maeckt fij-
ne inwoonderen rijck \'t is wel kleen, nochtans

levert\'et den Koning jaeriijcks eene inkomftc
van 200000 ponden. Nopende fijne krachten,/Cr^^^^f?;.
daer können geworven worden 4000 voet-
knechten , en 200 ruyteren.

De landtftreke van Beau-jolois ftaet onder ccMs-
\\ Bisdom van Lyons, en heeft feer rijcke Prio-
raten, namelijck Saks , onder den tijtel van
S. Marten, alwaer veertigh Nonnen van Edelen
ftammeden Godtsdienft oefFenen : het kloo-
fter van S.Pierer in \'t kafteel van Thify, &c.

In de voorgaende kaert, welcke vervat het
Gouvernement generael van Lyonnois, fijn ver-
fcheyde landen begrepen , als Bourbonnois, Ni-
vernois, Auvergne en andere, die yder hare be-
fondere kaerten en befchrijvingen hebben , der-
halven fullen wy die bier voorbygaen en den
Lefer vertoonen noch een kaert\'van Lyonnois,
Foreft, Beau-jolois, en Mafconnois alleen , met
een korte befchrijving der fèlve landen , op dat
hy van de fèlve een naeuwer kennifïe moge be-
komen.

Et Aertz-bifdom van Lyon,
ofte le Pays é" Seneßhauße àe
Lyonnois , eertijdts Lugdu-
nenßum Civitas, gelijck het
in\'t regifter der Provinciën
genoemt wordt, heeft voor
limiten in \'t noorden het
landt van BrefTe, in \'t ooften
Savoyen, in \'t zuyden Daul-
phiné en Languedoc, en in
het weften Ic Pays de Foreft
en Auvergne.

Oudevek- Alhier hebben eertijdts de Segufiani\\i2x.ç, woon-plaet-
keren* fen gehadt, nae het getuygenifte van Plinius, Ptolemicus,
en S^trabo; Csefar noemt de felve Secußanos ofte Sebu-
ßanos.

De hooft-ftadt van dit landt is Lyons, een groote , çier-
lijcke, en florerende ftadt, Lugdunums2^Vi^2,öx\\xs> ^ Pli-
nius , Antoninus, en bynae alle Latijnfche fchrijvers ge-
noemt. Sommige willen defen naem deriveeren van
re, andere van Lucere, om datfe op den bergh als een
wacht-tooren, wijdt en zijd blinckende fich vertoonde j an-
dere nae Lugdus Koning der Celten. Ineen oude reys-ta-
fel, van Bordeaux af tot lerufalem, wordt Lugàunum in d\'ou-
de fprake der Franfchen uytgeleydt, Beßderatm mom, dat
is, een bergh waer nae men verlangt heeft om te komen.
Andere houden het daer voor , dat het die gene beft ge-
troffen hebben, die feggen, dat defe naem Lugdunum van
het woordt Luck fijnen oorfprong heeft, het welck hedens-
daeghs de Franfche en Nederlanders Fortuyn heeten, al-
foo dat Lugdunum foude beduyden eenen bergh Fortune
toegeeygent. Erick, een Monick, in fijn vierde boeck van
het leven van S. Germain, wil feggen, dat Lugdunum foo
veelis, als Möns Lucidm, een luchtige bergh i want byde
oude Franfchen Dunum een bergh. Pieter van Au-
vergne, Abt van Clugny, in het vierde boeck van fijne fend-
brieven, gedenckt oock Montü Lugdunenfts j en Seneca,
daer hy feydt :

Dat defe bergh een feer dicke nevelachtige lucht ver-
oorfaeckt, is temerckenuyt deachtfte fendt-briefvanSi-
donius. Van wien defe ftadt eerft gebouwt zy, is onfeeckerj
L. Munatius Plancus heeft de felve vergroot, en van den
bergh, die eerftmaels bewoont was, beneden in de vlackte
Len Colo\' geleght. Ten tijden van Auguftus is daer een Colonie ge-
plant, in\'t jaer nae de opbouwinge der ftadt Romen 711.
In een oude infcriptie leeft men COL. A V G. L V G.
Van die tijdt af is defe ftadt altijdt onder de voornaemfte
fteden van Vranckrijck gerekent geweeft, en waerdigh ge-
acht te genieten de felve vryheden, als hare nabueren : want
Plinius de Segußanos als vrye volckeren ftelt; en Paulus
I.e. begrijpt de Lugdunenfers te gelijck met deViennen-
feren onder het recht van Italien. Het was geen kleyne
faeck voor defe ftadt, dat Agrippa uyt de felve alle de rey-
fen door geheel Vranckrijck verordineerde, en datfe daer
nae oock het recht van de Munte verkreegh ; dat hier oock
verfamelt wierden alle de tribuyten en fchattingen van
gantfch Vranckrijck; oock was dit een groote eere defer
ftadt, dat aldaer van alle de fteden van gantfch Vranckrijck,
ter eeren van Keyfer Auguftus, gebouwt wierdt een tem-
pel met een koftelijcken en feer vermaerden altaer, ontrent
de plaetfe daer de Saone met de Rhofne fich vermengt ; van
welcke tempefStrabo in fijn vierde boeck gewagh maeckt.
Paradinus, befchrijvende den ouden ftaet van Burgundien,
verhaelt, dat uyt de ruïnen en overblijffelen defes tem-
pels , de hooft-kercke te Lyon door Hertogh lan van Bur-
Vranckryck.

gundien opgebouwtis, gelijck fulcks genoegfaem blijckt
uyt deoudemarmor-fteenen en infcriptien. Van defen al-
taer wordt van verfcheyden Hiftory-fchrijvers gewagh ge-
maeckt : Suetoniusin\'tleven van Claudius feydt, dat die
Augufto toegeeygent was, in \'t jaer van de opbouwinge
der ftadt Romen 744, als Burgermeefters waren lulius An-
tonius Africanus, en (^Fabius Maximus j fulcks wordt
oock beveftight in het kort begrijp van Livius, dat Florus
gemaeckt heeft. Dio in \'t 5-4 boeck fchrijft, dat by het le-
ven van Auguftus aldaer de fpelen gecelebreert, en noch te
fijnen tijde onderhouden wierden. Suetonius verhaelt, dat
Caligula aen dien altaer ingeftelt had een ftrijt van wel-fpre-
kentheyt, in de Latijnfche en Grieckfche tale, en dat de ver-
wonnene aen de winners fekere prijfèn moeften geven, en
daer-en-boven noch gedwongen waren tot haer lof iets tc
fchrijven -, en wiens minft geviel wierdt uytgewaffchen. lu-
venalis gedenckt oock defes altaers ; van deièn altaer fchrijic
mede Strabo j en de oude infcriptie, die noch hedensdaeghs
in de ftadt gefien wordt, aen de muere van S. Pieters kerc-
ke , noemt een fekeren Priefter des felven altaers, luydende
als volght ;

Wat fal ick veel feggen van dc andere infcriptien die al-
daer ovrrighzijn? de kopere tafel (die in fich vervat de
oratie van de Keyfer Claudius, oft men den Françoyfèn
ftadts recht, dat is, gelijck burgers van Romen, foude gun-
nen; gaet al de refte verre te boven : die de felve begeert tc
lefen, falfe vinden befchreven by Juftus Lipfius in fijne
Commentarien over het elfde boeck van de Annales Taci-
ti, en in het Auótarium achter den Thefanrus Infcriptionum
Martini Smetü gevoeght. De tempels, triuraph-poorten ,
water-leydingen, en andere antiquiteyten , getuygen ge-
noeghfaem van de oude magnificcntie defer ftadt. Forviere
behoud noch de gedachteniftevan Forum Venerü. Nac defe Irovkcien,
ftadt is defe heerlijcke ftreecke landts eertijdts af-gedeelt
geweeft in vijf deelen, als in \'t eerfte, tweede, derde, vierde,
«n vijfde deel van Lyons, gelijck men fierin\'tregifter der
provinciën van Vranckrijck. Seneca, in fijn twee-en-negen-
tighfte fend-briefaen Lucilius, beklaeghthet groot onge-
luck, dat haer by fijnen tijden over-gekomen was door éen
vreeflelijcken brandt,gebeurt in \'t hondertfte jaer nae dat de
Colonie daer geplant was, doch Nero heeftfe wederom wat
gerepareert, ontrent feven jaren nae den brandt, als Tacitus
fchryft in fijn 46 boeck van de jaerlijckfche gefchiedenillen.
Defe ftadt wierdt daer nae van Keyfer Severus belegert, ge-
wonnen , verdeftrueert, en wederom verbrant, om redenen
dat \'t leger van Albinus fich daer binnen op-hield, als He-
rodianus daer van getuygt. Papirius MafiTonus fchrijft in fijne
jaer-boecken, dat Philips de Schoone, Koning van Vranck-
rijck, door bevel enlaftdesPaus, defe ftadt onder fijn ge-
welt gebracht heeft. En is Lugdufium ofte Lyon, hedens- jj^â-en-
daeghs op een feer genoeghlijcke en bequame plaetfe ge- daeghfchc
legen, van natueren bynae onwinbaer, zijnde aen de eene gdegen-
zijde beveftenbewaert\'van twee vruchtbare bergen, aen
de andere zijde met twee groote rivieren, de Saone en
Rhofne : voorts met kercken, en veelerhande treffelijc-
ke , foo publijcke als private timmeragien, heerlijck ver-
çiert, en in allerhande rijckdom en koopmanfchap feer,

■. ^ m .. V- "...................tmctL J - Vellienav ^ O " 1 O, _______ c r^mems Mery " /j o O \\Jrhuill[

Colombe r /t ; \\ ft VeiJtl-yAT „ 1 > O ^ <t Ittl^- Lej\'tauretis\' J\' JIjï-J"\'"\'-\' „

bîoeyende; alfoo dat fy nuter tijdt gereeckent wordt tc
zijn, en dat met recht, de trcffelijckfte koop-ftadt van
gantfch Vranckrijck, jae aïs het hert van \'t Koningrijck, en
de fleutel, daer mede de pafTagien in Italien, Duy tflandt,
Immmk: en andere Ianden,als gefloten worden. Alhier worden jaer-
lijcks vier Marckten ofte Millen gehouden,en van verfchey-
den natiën befoeht. Ten tyden van Koning Karei de IX is
defe ftadt met een kafteel, hoewel tegen haer fin, bewaert,
Eijnde in die tijdt gantfch Vranckrijck met inlandtfche oor-
loge ontfteecken. De Aertz-biffchop, die alhier fijne refi-
dcntie heeft, fchryft fich oock Primaet van de Franfche
Clerefie. Bernardus, Abt van Clareval, geeft aen de kerckc
vanLyon dit feer heerlijcke getuygenifleidat fy alle kercken
in Vranckrijck overtreft, (oo in waerdigheyt des ftoels , als
oock in alle eerlijcke ftudien , loflijcke infettingen, en wet-
ten. Te Lyons is oock een Sénefchallaetfchap, waer onder
gehoort hebben dclurifdidien van Lyonnois, Foreft, MaP
con , en Beaujolois, doch is daer nae een weynigh verande-
ring hier in voorgevallen ; en hoewel de Graeflijckheden ,
die de Françoyfen Foreft, en Beaujolois noemen,onder het
Hertoghdom Bourbon behooren,en het Mafconnois onder
Burgondien , fullen wy niet-te-min die alhier befchrijven,
alfoofe in defe kaerte van Lyons oock vervat zijn.
FOREST. Het Graeffchap Foreft heeft fijnen naem niet van de
boffchagien,gelijck het woordt fèlve genoegh fchijnt mede
te brengen ; maer van het woordt Forum, dat is marckt te
feggen » welck blijckt tiyt de Latijnfche bynaminge Forum
Segußamrnm, dat is, Feurs, de hooft-ftadt van Foreft.
lAkn. Die van Foreft grenfen naer \'t noorden aenBourbon,naer
*t weften aen Auvergne, naer \'t zuyden acn die van Lyons,
Onde rt\' naer \'t ooften aen Bcaujolois.Ecrtijdts hebben daer Graven
gesring. geregeert, uyt wekkers geflachte de Magiftraet van Beau-
jolois geboren is. Men leeft in de Franfche hiftorien van
cencn Grave van Foreft en Beaujolois,die drie fonen hadde,
namentli jck Arthauld Grave van Lyons, Stephanus Grave
van Foreft, en Emfrid Grave van Beaujolois ; waer door de
Graeflijckheden van Foreft en Beaujolois een langen tijde
van den anderen zijn gefcheyden geweeft, doch weder aen
een geraeckt nae de doodt van Guicard Grave van Beaujo-
loisjdie ten tijde van Philips del I Koning vanVranckrijck,
met groote eere een tijdt langConftapel van het gemelde
Rijck geweeft is : want fijn dochter Ifabella, Gravinne van
Beaujolois, is getrouwt met Raynold Grave van Foreft, ge-
boren uyt het geflachte van Arthauld, en Ifabella uyt het
geflachte van Stephanus, broeder van Arthauld. Uyt dit
houwelijck zijn gefproten Guido, die het Graeffchap van
Foreft, cn Lodowijck die de Heerlijckheyt van Beaujolois

gcerft heeft. Nac dc doodt van defe is \'er van dc fuccefïic .
nietfekerste fchrijven. Henrick dc III, Koning vati
Vranckrijck, heeft daer nac, eer hy tot de kroone quam ,
door recht van Apanage, neffens de Hertoghdommen van
Angers en Bourbon, oock defe Graeflijckheden geerft.

Ztyaaiou/iSv, en in de reys-tafel, doch qualijck, Forum SegU"
fiavorum genaemt. In dc felve ftadt vindt men haren ouden
naem aldus uytgehouwen :

Van dit Feurs ofte Forum, komt dc naem van Pdys de Fo-
refl , doch niet bequaemlijck, want men beter mochte feg-
gen de Fores. Hier wordt de gantfche handel vandefe pro-
vincie gedreven. De andere fteden zijn Montbiifon, daer ^^\'dert
een Bailjoufchap is ; S. Eftienne de Furan, daer men wape-J ^ —
nen, en andere yfer-wercken maeckt, die van daer door
gantfch Vranckrijck gevoert worden ; want de inwoonders
om de felve tc maken, bequame gelegentheyt hebben, door
dien haer water het yfer feer wel tempert, en aldaer te lande
veel kolen uyt-gegraven worden. De Abdye van S. Gal-
mari, oft S. Galmier, in wiens landt een aluyn-fonteyn is,
die gemeenlijck Font Fole geheeten wordt: Fanum S .Germant
ofte S. Germain la Val genaemt, brengt fehoone en trefFc-
lijcke wijnen voort. Fanum D. Boveti,ohc S. Bovet Ie Cha-
ftel,daer de befte tangen gemaeckt worden. Fanum D.Rem-
herti, ofte S. Rembert, is gelegen aen de riviere Loire.

Beaujolois heeft in \'t weften de Loire, in \'t noorden Mafl BEAUJO-
connois, en \'t Graeffchap Charolois, dat een gedeelt is van LOIS.
Burgondien, in\'t ooften de Saone, en in\'t zuyden Lyon-
nois , en Foreft, en is \'t patrimonie ofte erfgoedt van de
Hertogen van Bourbon. De voornaemfte ftadt van\'t ge-
melde Graeffchap is Beaujeu.

Mafconnois heeft in\'t ooften de Saone, cn\'t landt van M A S-
BrcfTe, in\'t zuyden Beaujolois, in\'t weften Charolois, en
in\'t noorden Burgondien. NO IS.

Dc hooft-ftadt is Mafcon, een BifTchoplijckerefidentic , jM^^a».
ftaet onder de geeftelijcke jurifdidie des Aertz-biflchops
van Lyon ; in de wereltlijcke, onder het Parlament van Pa-
ris : light in \'t Gouvernement van Burgondien,en heeft een
oudt Bailjoufchap.

Imofin , Perigort, en
Guyenne, ftaen onder
het Parlement van Bor-
deaux. Limofin, Pays oft
Comté de Limoßn , paelt in
\'t noorden aen Berry, in
het ooften aen Bour-
bonnois,in het zuydooft
aen Auvergne , in het
zuydweft aen Peri-
gort, en in\'t weft aen Poidou.

Daer ftaet een oude olmboom tuffchen het
dorp la Maifon neufve, en de ftadt Argenton naer
\'t noorden, die de palen van vier landen fcheyd,
te weten, van Berry, Bourbonnois, Auvergne en
Limofin ] foo dat fbmwijl de Princen van defè
vier volckeren onder defen boom gefproken heb-
ben, elck in fijn gebiedt.

Dit landt is over-al niet van eenen aert,en even
vruchtbaer, hoewel \'t nochtans draeght allerley
vruchten , meeft rogge, gerft, boeckwey t, kafta-
nien, rapen en wijn, maer flechten, doch beteren
in neder-Limofin. De inwoonders fijn foberin
eeten en drincken, met weynigh te vreden , en
haten alle leckernyen, eten veel broots, foo dat
van harent wegen het fpreeckwoordt komt : De
boeren kennen geen wijn. Het is loos, vernuft,en
voorfichtigh voick, van goedt verftandt,dat haer
profijt wel weet te doen. \'t Gemeen voick is gie-
righenvreck, den adel magnifijck, milteneer-
gierigh. De meefte deel wordt heel oudt, foo dat
vele oudtgrootvaders ofte overbeftevaders wor-
den. Men feydt dat het maeghfchap oftfufterlin-
gen, nichten en neven, hier met malkanderen
trouwen , fonder difpenfatie van de Paus , en dat
de goederen niet gedeelt worden. Belleforeft
fchrijft,dat hy huysgefinnen gefien heeft,in welc-
ke hondert uyt een maeghfcnap getrouwt, t\'fa-
men leefden, gelijck de ftudenten in de collégien
doen.

Sommige fèggen dat de inwoonders van dit
landt eertijts Aborigines heetten, en dat haer over^
fteLemovix,die \'t landt den naem gegeven heeft,
Tefproten was uyt de Gomoriten. De Gothen
lebbenfe in vorige tijden overwonnen, met heel
Guienne. Daernae als de Gothen van de Franfche
verdreven waren, heeft Limofin Franfche Gou-
verneurs gekregen. Men leeft oock datfe Graven
gehadt hebben om recht te doen, en Hertogen
om oorlogh te voeren.

Limofin wordt gedeelt in opper en neder. Op-
per-Limofin is vlacker als \'t neder. De hooft-
ftadt is Limoges : Ptolemseus noemtfe in Gallia
Aquitanica Ratiaflum. Sy leyt aen de rivier Vien-
ne , half in een valleye, half op den top van een
berghsken , met muuren en kafteel verfterckt j is
een winckel van naerftigheyt, en karcker van
luyigheydt. De vrouwen fijn hier eerlijck en me-
lijdende. Het is een Biffchoplijcke refidentie,
wàer van de eerfte Biffchop geweeft is S. Mar-
tialis , en onlangs was Raymund de la Mar-
thonie de 84.

De andere fteden fijn Glenick,Gueret, S. Attdere
nien, Aixe, Eimotiers. De principaelfte vlecken
fijnlaSoubfterraine , leBoiffon, Barat, Dorat,
Confoulan , en Chaufe, beroemt door de jaer-
lijckfche beefte- en paerde-marckt, die men daer
houd op S. loris dagh. Daer fijn oock vele Ab-
dyen, waer van de voornaemfte is Granmont, het
hooft van de felve orden, en BenaventSolen-
gac, &c.

De oudtfte en edelfte geflachten alhier, fijn
Pierre-Buffiere, Chafteau-neuf, Car fie,welck een
Vicomté is,Roche-Chouart,dat een van de oudt-
fte is van gantfch Berry, Maignac, en andere.

Neder-Limofin is meer berghachtigh als het ^vw«--
Opper, en wordt eygentlijck geheeten la Marche Limofm.
de Limoßn. De principaelfte ftadt in Neder-Limo-
fin is Tulle,gelegen in een rouw en berghachtigh ThIU.
geweft j en is niet alleen de refidentie van \'t bal-
joufchap, maer ook van een Bifdom,gefticht met
de inkomften van S. Martens kloofter van S.Be-
nediétus orden in \'t jaer 1318, door Paus ïoannes
de XXI I. Daer is oock de luftige ftadt Vfarche
aen de Vefère, die men feyt onwinbaer te fijn ^
waer van het fpreeckwoordt komt : Die te Vfar-
che een huys heeft, befit een kafteel in Limofin.
De hiftorien feggen, dat de burgers van Vfarche
haren Prince oft Koning van Vranckrijck getrou
fijn gebleven , ende Engelfche weder ftaen héb-
ben, alffe heel Berry verwonnen hadden.

De ftadt Brive leydt in een genoeghlijcke en Br\'m,
vruchtbare vlackte, met boffchen befet, en wijn-
gaerden beplant. Het is de refidentie van de Se-
nefchal. Daer fijn noch andere fteden , als Trei-
gnac, Donzenac, Allaffac, Beaulieu, Meyffac,
Vffet, en Belmont.

Limofin, na \'t fchrijven van P. Bertius, is rrucht-
overvloedigh en vruchtbaer van kooren ,
honigh, vee,faffraen,noten,en allerley hof kruyt.
Daer fijn veel weyden,boffchen,fonteynen,rivie-
ren, baden, meiren , filvermijnen, ftercken en
grooten koophandel, en is twintigh mijlenlang
en tien breedt. Het begrijpt een deel van Auver-
gne , hetvaderlandtvan C. Sollius Apollinaris ,
vruchtbaer,rijck en luftigh ; welck hy niet alleen
getuyght, maer oock Theodoricus Koning der
Gothen, die, foo Gregorius Turonenfis fchrijft,
fijn foldaten op defe manier aengefproken heeft :
Volght my in Auvergne , ick fal u leyden in een
landt,daer ghy-lieden foo veel goudt en filver fult
krijgen, als ghy begeert, daer ghy oock menigh-
te van flaven en kleederen fiilt bekomen. Hoewel
dit van \'t gantfche landt kan verftaen worden,
nochtans is in \'t principael van de ftadt te ver-
ftaen , daer Gregorius Turonenfis mentie van
maeckt in \'t 20 c. van \'t tweede boeckj en lornan-
des aldus : Erricus, Vice-Roy der Vifigothen ,
heeft Auvergne een ftadt in Vranckrijck ingeno-
men. In \'t Regifter des Rijcks wordt de ftadt Au-
vergne klaer enuytdruckelijckgenoemt.Sidonius
fchrijft in de derde brief van fijn i j boeck, dat de
ftudien daer eertijdts gefloreert hebben,met defè
woorden : Ick gae voorby, dat, ter liefde van uwe

Cß^aulcO ;. • ^ \\ netûU ^ jf^\'T.. orlu^ Ö »â-l.-^ \'- „ ^-««/J« ^ O l\' ^^.Mattet ^

jeught, Yan alle kanten dc ftudien en ftudenten
ïiiet menighte daer gekomen fijn^ en dat de Edel-
lieden aen uw\' perfoon verplicht fijn, datfe daer
in de konft der welfpreeckentheydt en veerfen
onderwefen wierden , om de fchobben van de
Franfche tale af te leggen. Het principaelfte daer

ghy de gemoederen der gemeente mede gewon-
nen hebt, is, dat ghy die felve goede en beleefde
manieren geleert hebt, die ghy te voren in de La-
tijnfche tael had doen onderwijfen. Ptolemeus
heet de LmoDkcs AtfiaUis?, en hare ftadt ,

Imania is een deel van Auver-
gne. Defe wordt vanSidonius
ApoUinaris, in de tweede brief
van \'t vierde boeck, aldus be-
fchreven :Ick fwijgehet befon-
der vermaeck van de contreye
en die zee der velden, in welc-
ke de wateren van vruchten vloeyen fonder ge-
vaer, daer in minftfchipbreuck lijdt, die\'t met
goedt vernuft meeft bevaert, welck gemackelijck
is voor de reyfende man , profijtelijck voor die
\'t ploegen, genoeghlijck voor de jagers : welcke
de ruggen der bergen omringen met weyden , de
fijden met wijngaerden, de velden met hoven, de
rotfen met kafteelen, de donckere plaetfen met
boffchen, de opene met geboude ackers, de holle
met fonteynen,de fteyle met rivieren^ welck lant,
om kort te maecken, foodanigh is , dat eens ge-
fien , dickwils de vreemdelingen haer vaderlandt
doet vergeten.

Auvergne wprdt gedeelt in Opper en Neder.
Opper Auvergne is berghachtigh,Neder effen en
vlack. De principaelfte ftadt van Opper-Auver-
gne is Saind Flour, gelegen op een klippe.

Neder-Auvergne , oft Ie has Pays ó:Auvergne ^
wordt eygentlijck Lfw^^zwi^, oft wat volmondiger,
Alimaniay dat is, L\'Alimaigne geheeten,naer
nia, dat is voetfèl, oft //wo/o/ö/o,welck beduyt vette
aerde. Andere meenen, dat het dien naem heeft
van de rivier Lamone oft Lymonne genoemt,
welck in de AlHer valt. Het is ontrent twintigh,
mijlen lang van de burgh van oudt Brivat tot Ga-
nat; en ontrent achtien mijlen breet van de bergh
Poy de Dome tot de ftadt Tiert oft Croppiere.
Defe bergh is een van de hooghfte van heel
Vranckrijck,daer op menighte van kruyden waf^
fen, by de Medicijnsgenoemt. De oude
ruïnen op den top van defe bergh geven te ken-
nen , dat daer eertijdts een kafteel oft ander ge-
bouw geweeft is.

Het is een vruchtbaer landt, heeft groote fte-
den, dorpen, hoven, veel rechtbancken, fontey-
nen, meiren, baden, en boffchen.

De hooft-ftadt is Clermont, welcke Sidonius
Biffchop van de felve Amrnum heet, in de 12 brief
van fij n fefte b. Scaliger meent dat het de ftadt is,
die Vtoltmxus Augufionemetum noQmt. Gregorius
Turonenfis fchrijft, datfè met bolwercken om-
ringt en verfterckt was.Sy is van de Gothen dick-
maels belegert, deerlijck gequelt, en ten laet-
ften verwonnen. Rontom fijn veel vruchtbare
berghskens daer fonteynen en beecxkens uyt
vloeyen, en de by liggende hoven en ackers bewa-
teren. Daer is een kafteel en een BifTchoplijcke Hdo^i*
refidentie , beroemt door de geleertheydt en
Ichriften van C. Sollius Sidonius ApoUinaris , die
men meent tegen fijnen danck tot den Biffchop-
lijcken ftaet verheven te fijn : gelijck hy oock
felve getuyght,in \'t vijfde boeck van fijn brieven,
met defe woorden : Ick, befwaert met het pack
van mijne confcientie, en ondergehouden door
ftercke koortfen , ben onlancks gekomen tot
het laetfte van mijn gefontheydt: gemerckt dat
myonweerdige de laft van foodanigh ampt op-
geleyt is, foo dat ick ellendigh menfch gedwon-
gen ben anderen te leeren , eer ick wel onderwe-
fen ben, en goet te predicken eer ick goet gedaen
hebbej en als een dorren boom, in plaets van
vruchten, bladeren,datiswoorden,te ftroyen*

Hier is oock de fchoone ftadt Rion, m^^tctn Andere fli*
kafteel verfterckt : de refidentie des Senefchals
van Onder Auvergne,onder wien Clermont ftaet
met alle de andere fteden en dorpen. Montfer-
rant light aen \'t rivierken Bedat, welck in de Al-
her loopt; gelijck mede Aquaperfa, Aigueperfe ,
Entraigues,Beauregard,Pont du Chafteau,Crop-
piere, en Mofon.

In dit deel van Auvergne, een half mijl van de Gergma.
Stadt die Ptolemeus Auguflonemetum noemt, is eer-
tijdts de Stadt geweeft, die Cïefar Gergoyia heet,
wiens over blij fielen en naem Gergoiê noch be-
houden fijn. Sy dwalen di^GergoDia tnGergohina
verfcheyde fteden maken, hoewel Strabo Gcrgoy>ia
in Auvergne, en C^far Gergohina in Burgundien
ftelt. Want dickmaels gebeurt het, in landen die
aen malkanderen palen, dat men de frontierfte-
den, die aen beyde landen grenfen, nu onder het
een, nu onder het ander ftelt. Sy was gelegen,foo
C^far fchrijft, en de kaerte uytwijft, op een hoo-
gen bergh, daer qualijck en bynae onmogelijck
was aen te komen. Het welck Sidonius oock te
kennen geeft in de veerfen ter eeren van Avitus
gedicht:

§}uppis ipincis equo, teflis mihi C^faris eflo
Hic nimium Fortuna parens, qpum colle repulfus
GcrgoVM, caßris miles 7>ix reftitit ipßs.

^ Rrernia of de provincie
van d\'Jryermf behoudt
noch op heden den
name van fijne voor-
maels oude inwoonde-
ren want degene die
JrVerm genoemt wier-
den j fijn die, die fich
beroemen met den Ro-
^ meynen eenen gemee-

nen o^^\'^P^\'^ng te hebben, enten tijde van Cas-
far foo machtigh waren, datfe tot eenen krijghs-
tocht gelaft waren op te brengen dertigh duy-
fent gewapende mannen. Dele is die feer lief-
felijcke landouwe (feght Sidonius, fich uytftor-
tende in den lof fijns vaderlands) die den reyfe-
ren foo gerieflijck, foo gemackelijck, den bouw-
lieden fbo vruchtbaer , den jageren foo ver-
maecklijck valt,alom befètmet bergen,op welc-
ker toppen lachen d\'allervrolijckfte beemden,in
welcker afhellingen de wijngaerden als juy-
chen, en aen welcker wortelen de hoeven of
landwooningen de toefienderen verlocken al-
waer de vlacke plaetfen van koren-oegften over-
vloeyen , d\'omwegen met bofTchen overfcha-
duwt, de rotfen met kafteelen en krijgs-befèt-
tingen verciert, en de dalen met bronnen en
beecxkens befproeyt werden. In defe felve
provincie,een voedfterder alieredelfte en fnelfte
vernuften, hebben \'t eerfte gebruyck defës lichts
ontfangen foo vele feer heylige en wackere
Voorftanders der Kercke, en uytgebloncken
fbo vele fcherpfinnige Leeraren, foo vele op-
rechte Rechteren, en andere wijdtvermaerde
mannen.

Defe provincie word ten Ooften omringt van
Foreft ; ten Zuyden van\'t Landt van Veiay en
Gi^audan; ten Noorden van de Bourbonfche
landftreke; en endelijck van de Limofynfche
en Perigordfche ten Weften.

\'t Landt van Auvergne wordt verdeelt in Op-
per en Nederj het Opper-Auve.rgne is feer hoog
en bergh-achtigh, en wort in \'t gemeen eygent-
lijck Auvergne genoemt j het Neder is vlack en
veld-achtigh,en word gemeenlijck Limagne ge-
heeten.

Het Opper-Auvergne wordt ten Ooften om-
fchreven van Limagne,- ten Zuyden van Givaü-
dan ten Weften van\'t landt van Quercy; en
ten Noorden van \'t landtfchap van Limofin.
De riviere Dordonne deelt beyde de geweften
van een.

5. Fiom De ftadt SainB-Flour is \'t hooft van dit ge-
wefte , fittende op eene hooge rotfe, eertijdts
eene burgt geweeft geheeten Mont-plan, nu ver-
eert met een Bifdom, en met de Konincklijcke
Audientie. ^ \\

Aurilkcls een vermaerde Vooghdye , in welc- JhA.
ke oock een Prefident tot de Richt-banck fit,
die recht fpreeckt aen de ftadt van S. Bour y en
aen vier Vooghdyen, welcke gehooren tot Mu-
rât , een ftadt groot en rijck genoech , tot Mau-
riac , Maurs en Salers. \' Murat is verciert
met den tijtel van Marck-graeffchap , en
wordt verdedight door een feer hoogh kafteel ;
tot Mauriac is eene oeffen-plaetfe der Societey t
Jefu , van d\'oudfte in Vranckrijck opgerecht;
defe ftadt wordt veel befocht van kooplie-
den, en wordt alhier eene beefte-merckt gehou-
den voornaemlijck van paerden. Behalven de
plaetfen aireede gemelt, wordt hier oock Beffa
gefien , een aerdigh ftedeken , gebouwt by
Mont-d\'or , wegens de Capelle van onfe
Yïoirwe delaVafiniere feevm^dtheïoemt ; daer
na Carlat, Chaudesaygues^ eene feer fkrcke plaetfe,
en befittingedesMarckgraefs de Malauje-, Auhu
joux ; Riom gelegen in \'t geberghte,- \'t vleck van
SMartin de Uarmaroux, Peyra, Fontanges, Mons^Sa^
Im-^Roquchre-j Vleauxy^exedeh met den tijtel van
Graeffchap ; Pongibalt, en Rore j la Tour, eene
Baronye 3 k Fort-Dieu, beroemt door een ka-
fteel j U-urol, eene Baronye gehoorende tot den
Grave d\'Eflain ; Fenders, eene Abdye ,• Efpen-
chars j de Toren van Lugard, Soubrevifè, het
dorp van S.Agnac; Madic, een feer aerdigh
Huys van den Marckgraef de Curton , en veel
andere plaetfen op de grenfen van Limofin.

Neder-Auvergne of Limagne, heefc tot gren- T^eàer-
fen, ten Ooften Foreft,- Velay en\'t Opper-
Auvergne ten Zuyden 5 ten Weften Marche en
de Limofynfche landtftreke ; ten Noorden
Bourbon. Sijne lengte van de grenfe van San-
Porfan af tot die van Alegre toe, is van dertigh
mijlen ; fijne breedte van die van Selle af tot
die van Roque,drie-en-twintig. Eenige fbeckea
den oorfprong des naems inde riviere Limon-
ne, die uyt het geberghte valt van \'t Opper-
Auvergne, en de Kerck van S. Fleuret, No-
cher, S. Saturnijn, en S. Amant aenvloeyende,
eyndelijck by het dorp van S. Martijn inde ri-
viere Allier vloeyt.

Clermont eene oude en doorluchtige ftadt, al
vermaert van de tijden af van Gregorius Turo-
nenfis en van Sidonius Apollinaris, en om hare
uytftekentheyt en fterckte geprefen,is de hooft-
ftadtvan\'tNeder-Auvergne, en wiert derhal-
ven Ar\'Pernum oppidum , urbs ^ciyitas Arioerna ge-
heeten ; van I?tolemeus Auguflonemetum, na de
meeninge van Scaliger van C^efar Gergohia,
na het gevoelen van verfcheydene Auteuren :
Want de berg Gergovius, die aldaer light, en
fchijnt tot de grootheyt der ftadt Gergobie niet
genoechfaem : ja men fiet alom door de ftadt
vanClermontoneyndige gedenckteekenen der

oudtheydt, puynlioopen van feer vafte veften oock Vaderen , die met den name van Orato-
cf muuren, reften en overblijffelen van oude genoemt worden. Clermont,Montferrand,

gebouwen^ oude medalien, marmere pilaren,die en Riom liggen maer eene halve mijle van elck-

dagelijcks aldaer uytgegraven werden. De ftadt ander aen d\'eene fijdejmaer aen d\'andere ftaenfe

is geftelt in \'t opgaen des berghs, ornfet van twee mijlen van malkanderen , ftjnde alle drie

vruchtbare heuvelen, uyt welcke d\'afvallende ft:eden uytnemende van gelegenheyt, aerdigh

plaetfen van weelde bevochtigen: fy light tuf- Chamaliers en is geene onedele Burght. Het aw^r^.

fchen twee rivieren , namelijck tuftchen à\'Ar- konincklijcke kafteel niet verre van Clermont

tier y die uytRoyac en Chamaliers vloeyende, heeft eene Collegiale kercke. Hier\'ontrent

by Lufat fich in d\'Allier verdrinckt ,• en tuf^ liggen oock S^^^c^\', Beaurepaire, en Diirtol, feer

fchen de B^i^ï^, die Monteferrand befpoelende, aerdige kafteelen, als oock d\'uytftekende borg-

niet verre van Entraigues en Maringuesy fich ne- ten, JSIonan, RoyaCy en Eellomont, die feer vrucht-

derftort in d\'AlIier by de plaetfe genoem^t na haer fijn van wijn en koren j oock Lempde^ttn

den Wijngaerd. De ftadt is verciert met eenen eygendom des Biftchops j en Onat^ waer van het

Biftchoppelijcken ftoel en Cathedrale kercke, Capittel goede vruchten toekomen ; voorts

toegewijdt aen de Maget Maria, die feer ver- volgen Obeyna y Pereyniat y Rmaniat yÇnChanonat,

maerd , feer aerdigh gebouwt en gedeckt is met aenfienlijcke burghten en floten. Een luttel

een looden dack : waer tegen over light het Bif- van daer verfchijnen oock d\'oude puynhoopen

fchoppelijck paleys, en eene feer heldere fon- van\'t vernielde kafteel de Montrojenon, \'t welck

teyne, welcker aderen, gelijck oock andere in men meent dat van Julius Csefar gebout is,doen

de ftadt, uyt Royac ontfpringen. Aldaer fïjn hy Gergovia belegerde, en dat\'et is de Bergh

H. Maria, gefeght van de Haven , welcke onder Oock wordt boven Riom,of in \'t omliggende
de kercken deiès Bifdoms d\'eerfte plaetfe befit gewefte, het oude flot genoemt C/j^j^erow gefien;
der oudtheyt ; die van S. Genefius, en die van oock de hnr^t Cha(ieau-guyon j de fterckten de
S. Pieter ; behalven de Conventen der Francif. Tourneiles ; Siéa^at eene beroemde borglit verfien
canen en Carmelijten, en drie wooningen van van een flot en Collegiale kercke^de tempel van
Nonnen. Antony du Prat , Cancellier van S. Bonnet yVohic yChajieïguy y BlanJaCy Marfat met
Vranckrijckheeft aldaer gebouwt en opgerecht eene feer rijcke Abdye, en een Prioraet van
een feer groot Gafthuys. Men fiet oock aldaer Nonnen , en eyndelijck het ftedeken Ene^at.
d\'Abdye van S. Alyr, welcke timmeragie fèer Bil/on is een aerdigh ftedeken , en eene heer-
hecht en vaft is , en met pilaren , graf-fteden, lijcke befittinge des Bifïchops van Clermont,
en altaren, uyt marmer en jafpis na d\'oude omheynt met leer hooge bergen , die alom be-
konft, verheerlijckt j oock die van S. Andries plant lijn met feer vruchtbare wijnftocken : het
de Chantoin , die van den jare 1(533 af den ont- rivierken Ricochet deurvloeyt defe ftadt, die ver-
fchoeyden Carmelijten is toegewefen. Oock eert is met eene Collegiaele kercke, en met
werdt aldaer gefien een kloofter van ClarifTen, eene andere feer oude van S. Loup; oock is
als oock van Capucijnen, Minderbroêrs,en an- aldaer een Convent van Capucijnen , en een
dere Ordenen,die buyten de ftadtfijn gebouwt. van gewijdde Nonnen , oock een fchole van ïe-
Clermont eyndelijck werdt oock verciert door fuiten, eertijdts gebouwt van den doorluchti-
eenen Preftdialen ftoel. Recht tegen over wort gen man Willem du Prat, Biftchop van Cler-
Mcmfer- Montferrand gefien , eene ftadt van fraeye ge- mont, Daer na volgen Spiraty Chars, en Choriaty
legenheyt, en van aenfienlijcke fterckte by den geene verachtelijcke plaetfen ; na defè het flot
vloedt Bedat, Alhier is door gunft en autori- deMontegat, het feer ftercke kafteel MouJunyMont-
teyt van den uytnemenden man den Cancellier morin een feer oudt kafteel ; Molliere , Aulterat,
du Prat, het Hof der Hulpe ingeftelt geweeft, Chier, Cornets, RochetteyCouppet, leujfely en andere
ten tijde van François den Eerften, Koning van plaetfen ontrent defe fladt liggende.
Vranckrijck. Sy praelt met eene Collegiale De ftadt Tffoiie, feer bekent door de naeft- rjfme,
kercke, en met drie kloofteren van Monnicken voorgaende oorlogen, heeft eene feer vrucht-
en een van Nonnen. Rondom in dit gantfche bare landouwe van koren en wijn : de riviere
gewefte fprack eertijdts recht de Schout van Coufleus voortkoomende uyt het Pavijnfche
Montferrand. \'t hooft des Hertoghdoms lack , en fich met de riviere d\'Allier vermen-
van Auvergne, en een Prefidiael geftoelte, wort gende , eene mijle weegs van YfToire, leekt hare
doorfneden van een kleen rivierken; aldaer muuren; fy is verciert met eenige kloofteren
worden in \'t Paleys der oude Droffaerden de foo van Monicken als van Nonnen. Daer na
Rechtsplegingen gehouden. Defe ftadt blinckt word in defe landtftreke gefien de borghte Bfof,
oock met andere tijtelen , te weten, met die verciert met eene Collegiale kercke, en veÏe
van \'t Senefchaelfchap, van \'t Marefchalfchap, andere fterckten, te weten , Steyran, Villeneure,
van de Schatkamer,en van de Munte. Sy is ver- Bonnette, Vaudahle, Thoy , die om hunne byfbn-
ciert met drie kercken van Kanonicken, d\'eene dere aerdigheydt en vaftigheydt feer roem-
van S. Amabilis, die eertijdts eene Abdye was ; waerdighfijn. Daer na ontmoetmen Br^«/, eene
de tweede onder \'t geleyde van de H. Marie du burght met een kafteel gefterckt, MilbeaUyS.Fir"
Marturet} de derde, die genoemt wordt S. Ca- gueSyChelwSyBondeySanfatyPertu yChadieu y enCham-*
pelle; behalven noch een kloofter van Capu- een groote borght met een Prioraet, deur-
cijnen, en een ander van Nonnen: daer fijn ftroomt van een feer fnelle riviere, die fich ont-
laft

lafi: in d\'Allier : Nichers , Plau/at, Sauvetat, oock
eene feer groote burght, en d\'Abdye van Blef-
lens en Megemont in de gebuurte van

Oe iladt Brioitde gefticht na den regel der ou-
de bouwkunfte, heefc leelijcke en onaerdige
llraten ; doch is aenfienlijck wegens hare Ca-
nonicale Graven en tijdelijcke Heeren gelijck
oock de Canoniken iijn van S. îan van Lions ;
daerenboven en gehoort defe Collegiale kercke
tot geen Bifdom , maer is den Paus onmidde-
lijck onderworpen. Sy is vereert met vele re-
ligieuie wooningen foo binnen als buyten hare
muuren , alwaer oock is die feer vermaerde
Kercke van S. Ferreolus; en niet verre van daer
vloeyt de riviere d\'Allier, over welcke in de
burght van\'t oud Briaude eene fteene brugge
gebouwdt is van eene wonderlijcke lenghte en
,hoogte. In dit geweft fijn oock eenige Nonne-
kloofteren van d\'Orde van Font-Evrau en
S.Benediâ:us,- oock \'t kafteel d\'Auhcrac de burgt
Motte dc Camikc vereert met den tijtel van
Marckgraeffchap de ftadt en Baronnye van
Au^on , alwaer oock is eene Collegiale kercke ;
ChilUof Siliac aen den ftroom d\'Ailier het fte-
deken befchut door een kafteel aen den
füom van den vliet d\'Allier , \'t welck voor wey-
nige jaren verheven is tot den tijtel van Marck-
graeffchap. Een weynigh leeger in\'t Oofter-
gedeelte light Pulhaquet, eene itadt verfien van
leer groote voorfteden, en een luttel verder
valt in d\'Allier een kleen beecxken : oock en is
de iiadz Alegre niet te verfmaden , die oock glin-
ftert met de waerdigheydt van Marckgraef-
fchap ; fy light aen den wortel eens bergs, op
welcken ftaet een fêer vaft kafteel, \'t welck de
ftadt dreyght; de bergh is uytermaten hoogh,
in wiens opperfte een geweldigh lack wordt ge-
fien y na beneden vloeyt een rivierken, \'t welck
f jne wateren afleyd in den vloedt de Borne.
Twee mijlen van Alegre endight Auvergne , en
wordt gefcheyden van Velay; op defe grenfe
light de ftadt van S. Pauliaen , en het ftedeken
verciert met den name van Chaife-Dieu is ge-
noegh bekent, \'t welck oock beroemt is door
eene Abdye verforght van eygene muuren en
toornen , twee mijlen afgelegen van den gefey-
den bergh. Het bokhAmar.dy, fich langh en
breedt uytftreckende , beflaet dit geweft ; daer
heel naby light die feer vermaerde Capelle der
allerheylighfte Drie-eenigheyt, die op fekere
dagen des jaers met feer grooten yver befocht
wordt vaneenen machtigen toeloop van volc-
ke ; fy light als in eene vervaerlijcke fteylte
tuftchen afgrijftelijcke rotfen. Stracx daer na
vertoont iïch het geweldigh kafteel Clalpellier y en
terftondt de ftadt en burght van Arle met een
flot na de wijle van eene krijgsbefettinge , waer
langs oock loopt de riviere Dore ; voorts het
kafteel en de Parochiale kercke van Montrarely
de burgt met het kafteel dc Vmros ; de Tempel
van S. Anthemus, waer langhs de vliet Aufe

van Foreft en van Auvergne ; la Roue, gefèght
S. Germain Vair, alwaer de fpring-aderen fijn
van den vloedt Doulom de Tempel van S, Verin
VranckrijcL

la Val) de Tempel van S. Didacus , die be-
fchermt wordt door geweldige en ontoeganc-
kelijcke klippen , enten meerendeele omringt
wordt van de riviere Doulon; endelijck Enual
met eenen feer hoogen en vierkanten toren,
alle welcke plaetfen niet verre en fijn van den ai-
reede verhaelden bergh, noch van de riviere
Doulon.

Na defen vertoont fich de tempel van S. Ger-
main Lamhron geheeten ; en Aygueperfe de voor- Jygmptrje.
naemfte ftadt des Hertoghdoms van Montpenfiery
alwaer eene Collegiale kercke is , oock eene
heylige Kapelle, wiens gewijde dienften uyt-
gevoert werden by de Kanoniken ; mitsgaders
een Nonnenkloofter van den regel van S. Clare.
Dat oude kafteel van Montpenfier wierdt in\'t
jaer 16^4 afgebroken daer na volght het ge-
weldigh dot d\'Effiaty fijnde van eene feer aerdige
timmeragie, en andere plaetfen in \'c gemeen
aldus genoemc, Denoncj Biaufit, Arhoufis , S, Ge^
nis, la Font de VanfaCy S. Agolin, la Roche-rhofpitaly in
welcke gebuurte cwee Prioraten fijn van Non-
nen , namelijck, Pontratier en Efcurolles-, Eshreulle,
alwaer eene fraeye Abdye is aen den vloed Sioul^
Ie; S,&uintin , Mata, MarfillaCy Chajïelardy Rochefort,
en AiyierSj S. Porfan, niet verre van \'t welcke de
riviere de Sioulle vloeyt onder eene fteene brug-
ge : het Nonnen-Prioraet geheeten Aubeterre;
de brave kafteelen de Beaulin, Briaky en de Morellesy
fijn oock in defe gebuurte. De ftadt Cuffet, Cnjfet.
fterck door gelegenheyt en konft , pronckt met
eene Collegiale kercke, en met een rijck Non-
nenkloofter. Vichy een ftedeken , \'tweick de ri- rtchj,
viere dAllier bevochtight; SerefaCyChauffainyVer\'
net y kafteelen; Albret en Buffet y Graeffchappen,\'
worden oock in defe landtftreke gefien. Voorts
fïjn defè de bekendfte fteden van Limagne.

Treriri of Thiers eene volckrijcke ftadt, en van Thitrs*
grooten handel, gehoorc tot het Hertoghdom
van Montpenfier, tegens wekkers muuren aen-
vloeyt de riviere Durolle, die anderhalve mijle
van daer nederduyckt in de Dore : Defe riviere,
de Durolle namelijck, drijft verfcheydene meu-
lens om, te weten, papier-meulens, en de fulcke
die dienen tot maken of fmeden van mes-lem-
meren. De ftadt felve heeft een Capittel,eene
Collegialekercke,en eeneuytfteeckende Abdye
der Ordre van S. Benedidus , en endelijck een
kloofter van Nonnen; niet verre van daer loopt
de Dore, en begint van de brugge van Thiers
vaerbaer te worden ; oock en liggen niet verre
defe volgende plaetfen, la Chaffagne geen on-
hebbelijck kafteel, Montgaulié een Baronnye,
Selky Maiihety la Verfiere, les Hors, Gcnetoux, Ie CroiX\'
layort y Noaliart een Prioraet, Monpeyroux eene
Abdye, en Ris, De vliet Allier vloeyt een vieren-
deel mijls van de ftadt.

Cropiere een kleen, maer cierlijck ftedeken, ge- Oepiere,
hoort tot den Bifichop van Clermont; doch
een gedeelte der Heerfchappye gehoordt oock
van rechtswegen tot feker Prioraet van Nonnen
aldaer: dit wordt oock aengeftroomt van de ri-
viere de Dore, die hier en daer met kafteelen
en andere plaetfen beplant is, te weten, met Be-
lefme, la Barge, Hauterihe, haudany CourtefenCy en Sau-
yiaty een Prioraet en aerdige burght, Eredey>ilhy

Voîaure een Graeffchap , een feer groot kafteel,
en de fchoonfte Parochie van Auvergne. Atige-
volles en Menlhiatj Prioraten^ endelijck met Aubu[-
/o«,eene Baronye, en feer fterck kafteel.

Lezpux is eene koninglijcke ftadt, gefeten tuf-
fchen d\'Allier en de Dore, in eenen vruchtbaren
en luftigen acker en welgematighde locht,fulcks
datfè by tijde van pefte voor een onbeforght
vertreck kan ftrecken,- de medalien,kruyken,
en oude marmeren , die hier dagelijcks uytge-
graven werden, betoonen haere oudtheyt : fy
is vereert met eene Collegiale kercke bedient
door Canonicken. Wat de goedtheydt belangt
des lands van Lezoux , het is beroemt wegens
d\'uytnementheydt van fijne fèer fmakelijcke
vruchten , voornaemlijck van fijne pompoenen,-
het is oock daerenboven verciert met vele burg-
ten en kafteelen, gelijck als met Meid een
Marckgraefjfchap, met Mojeßity la Garde, eene
Baronye, Codeigniac, Crottes ^Fontenilles, Lingonne,
Eeauhofl, la Terrajfe, la Forefi deBuillon, Sejchalle,
overfchaduwt van een feer vermakelijcken berg
geheeten deCorroure, die alom beplant is met
wijngaerden ; Beauregard ccnc fèer fraye burght,
alwaer eene vermaerde woonftede is des Bif^
fchops van Clermont,- Vertayon , Verdonnet^ la
Borde, Culhiatalle welcke plaetfen van koren en
wijn overvloeyen.

Mmngues. Maringues wordt getelt onder de voornaemfte
fteden van Auvergne , de haven, die \'t heeft
aen den vloedt Allier, wordt voor al geprefen ;
want fy wordt feer befocht, eq handelen aldaer
d\'inwoonders met de vreemdelingen : de ri-
viere de Murge flaet tegens fijne muuren, en
valt korts daer na in d\'Allier : niet verre van
hier fijn oock de brave kafteelen Tofc en Mont-
gafcon, Randan beroemt door de waerdigheydt
eens Graeffchaps, Thür et, Sauyaniat, Nußllat, la
Veyne een rijck Prioraet van gewijdde Nonnen,
die aldaer in grooten getale ftrijden onder de
baniere der infettingen van S. Benedidus ,- Ie
Pont du Chafleau , waer langs oock d\'Allier loopt;
AyneT^at, Entragues, Varennes, de Tempel van S.Ig-
natius, gemeenlijck S. ïgnat. Paierie, S.Bonnet, Ue-
%et. Dallet y les Manies d\'Artiere, en Ligniat : het fte-
deken Cornon, \'t welck tot het gebiedt hoort des
Biftchops van Clermont, en met eene Colle-
giale kercke glinftert, wordt oock in \'t ronde
verciert met defè adelijcke kafteelen en bürgten,
de Goldolle, Dieux-feret, Mille-fleur, la Roche de Mar-
niaCyOrfet, Ie Crefly met eene Collegiaele kercke,
Monton en Marties de Veyre, De vruchten van dit
gewefte fijn foo fèer geprefen, datfè na Parijs,
hoewel verre afgelegen, jaerlijcks werden over-
gevoert. Oock is de Tempel van S. Amant in
wijngaerden en fruyten feer overvloeyende, als
oock eene andere plaetfe geheeten 5. Saturnijn^
en de burgt halende.

Vic Ie Comte was eertijdts de voornaemfte ftadt
van \'t Graeffchap van Auvergne, maer is nu ge-
hecht aen de Kroone met het gewefte felve ; al-
daer wordt een heerlijck paleys gefien van d\'Al-
baenfche Hertogen gebouwt met eene heylige
Kapelle daer aen vaft, die bedient wordt van
Kanoniken. In defe landtftreke fietmen de ka-
fteelen de la Cuehy d\'Anipaly la Chaux y Mercurol, Bu[-

feau en Crain, die door ouderdom befwijcken; al-
daer is oock duBoufthet, eene Abdye niet onver-
maert en OIiergues,eQn kleen ftedeken , gelegen Olierguts.
by den waterftroom Dore.

Sauxilanges is een ftedeken met een feer rijck SmxiUn^
Prioraet ; een mijle van daer vertoont fich
d\'uytnemende fterckte dTJfon, fijnde eene ko-
nincklijcke befittinge, gelegen op d\'allerhoogh-
fte rotfe van ganfch Auvergne, op pilaren niet
door handt of konfte , maer door nature felve
gehouwen. In \'t opperfte der rotfe fietmen ee-\'
ne feer heldere bron-ader, die eenen regen-
back vervult, en in de leeghte eenige kleene
lacken maeckt: eene mijle weeghs van de ftadt
wordt gefien de konincklijcke Abdye de Man-
lieu j waer in de dierbare reliquien bewaert wor-
den van S.Sebaftiaen , die aldaer van allen ge-
eert worden met een feer groote eerbiedig-
heydt.

ArdeSyde voornaemfte ftadt van \'t Hertogdom
van Mercuur, is oock gelegen in dit geweft, ge-
lijck oock Aknche en Ar/enc, kleene, maer geene
onedele fteden.

S. Gervais is eene kleene ftadt,daer na by light s. Cervais.
een Carthuyfèr kloofter , waer door vliet de ri-
viere Sioule, en wordt aldaer genoemt de haven
van S. Marie oock en is niet verre van daer de
brugge van Aumure , noch de kafteelen de Cha^
lm, Maijon-neufve, Chm, en Roche-dagou. De ri-
viere C^t^y ontfpringt by Ckw , en behoudt ha-
ren eygen naem onverandert tot by deTuro-
nes. Oock liggen in dit landtfchap de volgende
plaetfen; namelijck de kafteelen de Linieresßrou^
lieres, Sallclpert, Bramont een ondergraeffchap,
forty les Roebes, Chafleau-muf een Marckgraeffchap,
Punfac y la Chanac, Montet de Gelac, eene plaetfe be-
roemt door een ftaende water, welcks fandt
gelijck als verguldt, fijnde geworpen op verfch
gefchrevene letteren, het gefchrifte eenen gou-
den glans toebrengt de Kercke Blot, \'t Kafteel
Blot, Montepon, de Tempel van S. Chrißine, d\'Ab-
dyevan S. Menatiws, alwaer oock uytnemende
heylighdommen of reftanten van Heyligen be-
waert werden; langhs hier pafteert de riviere
Sioule onder eene brugge; Artor.ne eene kleene
ftadt aenfienlijck door eene Collegiale kercke,-
Arment eene ftadt en Baronnye. In defen oordt
fijn de floten du Puyy S. Guimier, Ban/on,Te£bnniersy
Prejchonner en Barmontet,en het Nonnen-kloofter
de PEfclache, het Prioraet de Brifons, la Celeße een
Francifcaner-kloofter wechgefchoven in d\'een-
faemheytjOmWeeneburght feer vermaert we-
gens eene kercke toegewijt aen de Godt-baren-
de Maegt; het Graeffchap van Rocheforty CordeiSy
Alaniat,en Vareilles. Croc, een kleen ftedeken,light qtoc,
op de grenfen van Marche en van Auvergne:
het ftedeken Amben light by Iepays de Fores y en
heeft twee kloofteren, een van Nonnen, en een
vanRecolleden : aen de fèlve landtftreke lig-
gen de volgende kafteelen de Champetieres , la Ro-
che de Bas-Rieuxy Roche-Sa\'vine, en \'t Prioraet van
Chaumont, Polignac en Graponne liggen in\'t opper-
Valaife. De lantftreke van Livradois is een geweft, jjvradois,
lang drie mijlen , en een halve breedt. Tuf.
fchen Boiitounargues en Tourguyon wierde eenen
bergh.tweehondert ellen uytgeftreckt fijnde, af

ofdeurgefneden , opdat d\'overvloeyende wa-
teren, die \'t ganfche Jandt bedeckten , fouden
voorby vlieten i hier \'uyt heeft Liwadois den
naem ontfangen, gelijck als verloft fijnde van
de wateren, \'t welck in \'t Franfch heet deliirée
d\'eau : Voorts is dit gewefte maer eene mijle ge-
legen van de grenfen van Auvergne, en van die
van\'t landt ^^ Föm.

Maer op dat de vruchtbaerheydt van dit fèer
wijde gewefte bekent werde, let eens van hoe
vele en groote rivieren \'t felve begoten werdt,en
met wat geduurige bergtoppen\'t felve opftey-
gert: waerom het geen wonder is dat \'et al ver-
Ichaft, wat aen yder gewefte gemeen is: doch
\'t heeft oock vele byfondere gerieflijckheden.
Van de rivieren hebben wy in \'t voorby-gaen
gewaeght, als wy handelden van de plaetfen en
ièeden, langs welcke fy vloeyen; wat de bergen
aengaet, iaet ons na de felve toegaen , foo niet
om te beklimmen, ten minften om eenighfins
te raken. En voor eerft is dit tenhooghften
prijswaerdig in de bergen van AuvergnCjdatfe,
als de bergen van andere geweften, niet naeckt,
ledighjnoch onvruchtbaer,maer feer vruchtdra-
gende fijn , en meerendeels wat byfonders ba-
ren; want fy brengen planten voort die uytne-
mende puyck fijn, en feer heylfame kruyden
tot gebruyck der medicijne. Oock fijn in de
felve feer goede weyden , ja foo vruchtbaere,
dat wegens demenichte der kudden, die aldaer
weyden , alom^ en van allen gefegt wordt, dat
het Opper-Auvergne meer meick teelt, als het
Neder, wijn; hoewel \'t feer lang en breed , en
metfeer grooteen vruchtbare wijnftocken be-
plant is. Waerom oock de kafen , die in Au-
vergne vallen , hoewel uytnemende puyck fijn-
de , nochtans voor flechten prijs werden ge-
kocht , wegens de volheydt van \'t gewefte. De
vermaerdfte bergen defer provincie fijn defe
twee , Cant^ en hyouran : Cantal ftijght hooger
in de locht als d\'andere, is ongemackelijck en
fcherp, altijdt befneeuwt, en breydt fich byna
uyt tot twee of drie mijlen , in welcke tuffchen-
fpacie hy uytberft in vele feer gefonde water-
fprongen, en die door verfcheydene hoeda-
nigheden vermaert fijn : want in fekere plaet-
fe geheeten la Cherre, daer hy den bergh van
S. Co/me raeckt, fietmen eene fonteyne, die toe-
vrieft in\'t heetfte der hontsdagen,en den Noor-
denwindt waeyende, open en helder is, ja fèlfs
by wintertijdt warme dampen uytwaeftèmt. De
bergh Lyouran is oock geweldigh hoogh en
lang, en loopt van de plaetfe genoemt Murat Ie
Vicomte, tot aen de Salles toe, en is feer vrucht-
baer van genees-kruyderen, die oock van de
Medicijns, verre uyt Italien komende, gefbcht
worden. Puy of Poy de Dome, een berg niet verre
gelegen van Clermont,heeft volop van fèer vette
weyden en uytgelefene kruyden. Duranheeft
vele vochtsof waters op fijnen top , aen fijnen
voet verfcheydene badftoven natuurlijck of
heet, of kout, of laeu, al na de verfcheyden-
heydt der fieckten vereyfcht. Aen defen bergh
light het ftedeken Beffe geheeten, over\'t welck
een andere bergh hanght, alwaer een feer groot
lack is, in\'t welcke foo ghy eenen fteen werpt.

ftracks komen uyt het felve blixemen, donder-
flagen, en feer groote onwederenop, daer re-
gen en hagel op volgen. Oock is \'er eene holle
plaetfe niet wijt van hier,van welcke \'t felve ver-
laelt wordt; ja dat in de fomer-maenden mor-
ringen en donderen in de felve vernomen wer-
den , fchoon daer niets wordt ingeworpen. De
bergen, die over Clermont hangen; fijn vrucht-
baer van filver-aderen. Oock heeft de Goude
bergh daer af fijnen naem, dat de wateren, di»
van hem afvloeyen , en lacken maken, in hun-
nen grond gelijck als goude fanden of voncken
vertoonen; oock om de groote profijten die hy
voortbrengt , door dien hy voornaemlijck
feer fmakelijcke vifTchen teelt. Rochedagou, tien
mijlen van Clermont, vertoont eene rotfe ma-
telijck hoogh , uyt welcke fteenkens gefneden
worden, roodachtigh van verwe , die\'t in glans
byd\'allerbiinckendtfte diamanten halen mogen.
In de felve toppen vindt ghy eene borne ge-
meenlijck de wijn-achtige geheeten , om dat
haere wateren eenen wijnachtigen fmaeck heb-
ben. Ontrent de plaetfe geheeten laCroix-Mo-
rant fijn heete badftoven, heylfaem voor de me-
laetsheyt en voor andere fieckten. In de lant-
ftreke vari Clermont na d\'Abdye toe de S, Alyre^
vloeyt een rivierken geheeten Teretan,eertijdts
Scateoiiy \'t welck uyt eene fonteyne fpruyt, wek-
kers wateren tot een fteen-achtige hardigheydt
t\'famen-ftremmelen , die oock fich felven eene
brugge geformeert hebben , daer \'t rivierken
felve onder deur vloeyt: hare wateren fijn a-
luyn-achtigh; maer in de felve landtftreke wor-
den twee badtftoven gevonden, genoemt na
S. Marcus, d\'eene beftaende van calcineufè,
d\'andere van folfer-achtige wateren : men ont-
moet alom door \'r landt van Auvergne bronnen
en baden van heete en minerale wateren van al-
lerley foorte, gelijck als, Medaignes, S. Marga-
rite , Nyons vermaerdt door heel Vranckrijck;
Chaudes-Aygues, Oock op fekeren heuvel dicht
by de ftadt van Clermont is eene fonteyne die
lijmuytwerpt, \'t welck d\'inwoonderen van dit
gewefle in verfcheydene gelegentheden ge-
bruycken , voornaemlijck is\'tuyfnemendeom
den fenuwen kracht en vaftigheydt by te fetten.
Oock brengen de Dennen groote menighte van
Peck voort op degrenfèn van Valois, ontrent
Ambert, Polignac, Alegre, en in veel andere plaet-
fen. By Montferrand wordt eene fonteyne ge-
fien , die wel feer klaer is, maer welcks wate-
ren nochtans in peck en lijm verandert worden,
en dat in foo groote dickte , dat\'er een bergh
uyt is gegroey t, die in al \'t omliggende gewefte
de Peck-bergh genoemt werdt; en defe t\'famen-
klevinge van \'t peck gefchiedt voornaemlijck
by de fomer-maenden, in welcke de fpring-ade-
ren niet foo heel rijckelijck over en vloeyen;
oock en belet het winter-weder de t\'famen-
runninge des waters niet. Ontrent Riom wordt
fafFraen gevonden, ja oock fekere aderen van
eenen bruynenen goudt-glimmendenfteen.heel
uytnemende. Niet verre van de ftadt Brioude
wordt oock marmer en jafpis uytgegraven by
Sauxilanges graeft men fteenkolen ; goudt en
blaeuwen fteen by den oorfprong van d\'Ailier;

den fteen Lazuli in \'t geberghte dTjfon en in
den Gouden bergh. Fontgibaut heeft filver-mij-
nen. Daer fijn oock in vele plaetfen glasbla-
feryen. By \'t kloofter Menât wordt een vêldt ge-
fien,dat vierige vlammen uytbraeckt. Limagne
is alom met wijngaert beplant oock worden de
wijnen van dit landt feer geprefen.

Die van Auvergne fijn wel beleeft,maer deur-
trapt, wacker in\'t vermeerderen hunner goede-
ren, feer arbeydtfaem, bequaem tot letteren en
wapenen. Dit gewefte verhoovaerdight fich
op de menighte van fijnen Adel, als \'t welck be-
vat foo vele doorluchtige geflachten, en foo ve-
le dappere en grootmoedige mannen.

Seer groote rijckdommen verfchaft de vrucht-
baerheydt felve van \'t gewefte, die wy boven
breedeiijck hebben befchreven ; oock brenght
de verfcheydenheydt van den koophandel hun
groot profijt in ; want fy handelen met koren,
wijn, en andere waren ,• hun koren vervoerenfe
langs de riviere Allier na Orleans, Nantes , en
elders,- maer hunne uytgelefene vruchten fen-
denfe na Parijs. Hun fèer geprefen papier ver-
fpreydenfe byna door gantich Europa , \'t welck
gemaeckt wordt in de iteden Chamaliers, Ambert,
Thiers,8cc, hunö\'e tapijten,lakenen, kamelotten,
en vele diergelijcke wolle geweeffelen, verkoo-
pen(è aen de nabuurige geweften ; hunne paer-
den en muylen voerenfe uyt het landt van Lan-
geac, van Mercure, en van Befte naer Italien en
Spaenjen j fchapen, often, en andere dieren,
diefè by groote menighten voeden , leydenfe
na Lions, ja na Parijs, waer uyt fy een groot
gewin trecken : endelijck de feer geroemde ka-
fen van Auvergne worden door heel Vranck-
rijck begeert en gelocht. Voorts is Auvergne
om fijnen rijckdom altijdt beroemt geweeft,
nadien oock Theodoricus Koning der Gothen,
alleenlijck uyt rooffucht, tegens die van Au-
vergne , die feer machtigh en rijck waren, fijne
foldaten heeft aengehitft,
Xfachten. Verfcheydene Schrijvers roemen \'t vermo-
gen der oude inwoonderen van dit gewefte ;
voornaemlijck Strabo , fprekende van den flag

gefchiet by d\'Oyfe, veihaelt datBituitus,ko-
ning delès volcks , van tweehonderdt duyfendt
krijgslieden, die hy tenftrijde gevoert hadde,
honderdt en twintigh duylendt verloren heefc.
Het felve volck heefc onder Vercingentorix te-
gens Julius C^far feer dapperlijck geftreden.
De heerfchappye van die van Auvergne heefc
fich voormacis van de Narbonnifche landt-
ftreek af, tot aen Marfiiien , den Oceaen en den
Rhijn toe uytgeftreckt ; ja fy en noemden fich
niet vermeteli jck broeders der Romeynen, en
dorften hun geflacht en afkomft van het ou-
de Troyen afleyden. Oockproncken fy noch
op heden met oorlogs-eere, en\'t gewefte fel-
ve, wegens de bergen daer\'t van omcingelt is,
is byna van alle fijden ontoegancklijck. Wat
wil ick optellen foo vele Ridderen , loo veel
Adels, foo vele Helden , alle kinderen van Mars
fèlve.

Sy hebben eertijds hunne Koningen en Her- Regtrmgg.
togen gehadt,- maer\'t Roomfche volck hun te
hulpe komende , foo hebben fy daer na vry en
vranck geleeft : want de Raedt hiel hunnen Ko-
ning Bituitus gevangen , op datfe van fijn ge-
biedt fouden ontflagen werden. Daer na heb-
benfe Graven gehoorfaemt,en endelijck Konin-
gen. Wat het Geeftelijck aengaet, daer in fijnfe
de Biftchoppen onderworpen van Clermont en
van Fleury.

Het Bifdom van Clermont bevat in fijn be- ^bdjen.
grijp defe Abdyen, S. Allyre, S.André, Chaije-Dieu,
Esbreule, Mo;^ac, Manlicu, Menât, Isjoire, Tiern,BeaiiI-
mont, Brageat ,Cuffet, Rion, Chantùen, Be laïque , dn
Boufchet, Fenieres, Megemont, Montperoux, PEfilaché,
Vaijfy, S.Gilbert, en van Neufontaine.

Voorts en dient dit niet verfwegen, \'t welck
tot de regeringe gehoort,en tot ons voornemen
doet, dat \'er van ouds drie Graefichappen in Au-
vergne fijn geweeft, \'t eerfte dat van Clermont;
het tweede is \'t gene , dat Vic Ie Comte tot hooft-
ftadt heeft; het derde endelijck, \'t welck daer
na tot de waerdigheydt van een Hertoghdom is
verheven.

Et Hertoghdom Bour-
bon , in \'t Franfch Ie
pays ^ Duché de
"Bourbonnois genaernt,
heeft aen liet weften
cn noordtwften het
Hertoghdom Berry ,
en Lymofin naer het
noorden die van Ne-
vers ; aen \'t ooften de Bourgoignons 5 en aen
het zuyden die van Lyons tot nagebuuren.

Men meent dat eertijds alhier die volckeren
gewoont hebben , de welcke lulius C^far, in
iijn eerfte boeck van de Franfche oorlogen ,
Bojos noemt, en onder de JE duos telt, wiens
ftadt hy in fijn 7 boeck (gergovia heet, alwaer
oock van "Boja, de ftadt der Bojen , verhaelt
wort. De Geleerde gevoelen, dat de volckeren
die eertijds Segufiani genoemt wierden, haer
wooninge hadden daer nu Ie Pays de Forefi is.

Dit gantfche land, en vele andere daer on-
trent gelegen, placht eertijdts onder de Konin-
- gen van Aquitanien te ftaen. Daer nae heeft
het fijn eygene Heeren , welcke door de ftadt
Bourbon feer vermaert waren, gehad. De laet-
fte van de felve is geweeft Arcibaldus, die een
eenige dochter en erfgename Agnes heeft na-
gelaten. Defe heeft getrout ïoan Hertogh van
Bourbonien hem een dochter Beatrix gebaert,
welcke Robert, de foon van Lodewijck de ix,
ten houwelick is gegeven , met het Hertogh-
dom Bourbon; op conditie, dat hare kinderen
en erfgenaemen Hertogen van Bourbon fou-
den genaemt worden ; \'t welck alfoo gefchiet
is. Van defe Robert is gefproten \'t geflacht
van Bourbon , daer den tegenwoordigen Ko-
ning van Vranckrijck Lodewijckde XIIII
uyt komt. Want fijn Gemalinne Beatrix baer-
de Robert drie fonen en drie dochters. Lode-
wijck , de oudtfte foon , is van Koning Philips
de Valois, in \'t jaer 1318, de eerfte Hertogh
van Bourbon gekoren. Defe heeft getrout
Maria,de dochter van de Grave van Henegou,
welcke gebaert heefc Peter Hertogh van Bour-
bon, en lacob Grave van der Marck. De eene
heeft getcelc Lodewijck Hertogh van Bour-
bon , en de andere loannes, die getrout heeft
Bona, de dochter en erfgename van loannes
Hertogh van Berry, die daernae Grave van
Montpellier en Auvergne geworden is : fijn
fonen waren Lodewijck en Karel. Lodewijck,
die de jongfte was, is Grave van Montpellier
geworden : defe, als fijn eerfte gemalinne fon-
der kinderen geftorven was, heefc by Gabriele
VranckrijcL

van Thurin, Gilbert Grave van Montpellier
gegenereert 5 en defe eenen foon Karei ge-
naemt , die tot fijn gemalinne hadde Sufanna,
dochter van den Hertogh van Bourbon, welc-
ke oock fonder kinderen geftorven is. Karei,
broeder van Lodewijck Hertog van Bourbon ,
heeft gegenereert Peter Hertog van Bourbon,
lacob , Grave van der Marck, hadde een foon
loan Grave van der Marck en Vendofme : de-
fe hadde by fijn gemalinne, lacob Grave van
der Marck, Lodewijck Grave van Vendofme,
en loan die jong geftorven is.Lodewijck gene-
reerde loan Grave van Vendofme ; van defe
is gekomen Françoys ; van Françoys, Karei de
eerfte, Grave van Vendofme. Kareis foon is
onder andere geweeft Lodewijck Prince van
Condé, en vader van Henrick Prince van
Condé, en van Karei en Françoys. Defe Hen-
rick is gebleven in \'t jaer 1588, den 5 Meert,
in den flagh van Courras, wiens eenige foon
Henrick de Bourbon was Prince van Condé
en Conty , eerfte Genoot van Vranckrijck, en
Gouverneur van wegen fijne Majefteyt in Ber-
ry, bCc. wiens oudcfte foon Lodewijck van
Bourbon , by \'t leven van fijn vader, Hertogh
van Anguin was,en nu Prince van Condé,ôic.
door fijn groote helden-daden feer vermaert :
Henricks andere foon is nu Prince van Conty,
6cc. Karei, daer van ick boven verhaelt heb-
be, Grave van Monpenfier, foon van Gilbert
de>Bourbon,neve van Lodewijck, en man van
Sufanna, is Conneftabel van Vranckrijck ge-
weeft ; daerna is hy van fijn Koning Françoys
de I afgevallen,en heefc fich in dienft van Key-
fer Karei de V begeven, met wiens leper hy als
Veld-overfte naer Roomen trock,en \\ felve in-
nam,maer quam daer niet binnen; want in het
ftormen wierd hy met een mufquet-kogel
doodgefchoten in \'t jaer 1517. Hierom heefc
de Koning van Vranckrijck , na de doodt van
Sufanna, Kareis Gemalinne, het Hertoghdom
Bourbon aen hem genomen ; foo dat de Her-
togen van Vendofme den tijtel en het recht
der wapenen alleen door tij cel van maeghfchap
behouden hebben.

Fiet Hertoghdom Bourbon wordt by de^^^^»-
Françoyfche Geographi hedensdaeghs in twee
deelen gedeelt, te weten, \'t Hoogh en Neder-
Bourbon. Neder Bourbon begrijpt in fich
de voornaemfte fteden, en twee Graeflijck-
heden.

De principaelfte ftadt is Molin, gelegen aen
de riviere Allier,welcke tuflchen de Celten, by
Auvergne, voorby de ftadt Gergovia, op een

.J».. LeSerAou ^ il ■ < ( ^^ /vZ-f«^ X La Jlotte k ■ \' ..WUBCt A.\' JS^ \' ^ \'\'

feer hoogen bergh gelegen, loopt, en foo veel
water geeft, dat men voor den herfft daer nau-
weiijcks kan doorgaen. Sommige meenen dat
dit Gergovia Molin is,doch qualijck, (gemerkt
Gergovia in Auvergne leydc,) al is \'t dat Cx-
far de felve noemt een ftadt van de Boyen 5
want in de landen die aen malkanderen gren-
fen , worden dickwils de fteden, nu defe , nu
gene toegefchreven. Defe ftadt was eertijdts
de oude woonplaets der Hertogen,daernae ilfe
een aengenaem vertreck der Koningen van
Vranckrijck geworden. Aldaer leydt een feer
fchoon kafteel, met een luftigen hof daer ne-
vens, met Oranje- en Limoen-boomen. In fe-
kere galerye van \'t kafteel fietmen de rechte
conterfeytfels der Hertogen van Bourbon ,
met haer afkomft:. Hier is oock een fchoone
fonteyn.

ftadt,eertij des foo vermaert, datfe het Hertogh-
dom den naem gegeven heefc. Sommige mee-
nen dat het de felve is die Casfar Boja noemt.
Sy heeft een fterck kafteel, en bad-ftoven.

TArchimont, Montmeraut, Cofiie, toege- ^^^ere
naemt du "Bourbonnois, gelegen aen de Allier,
heeft een fraey kafteel, en fchoone weyden
en beemden voor het vee. Mont LafTon ,
S. Porcin, daer goede wijnen waffen : Cuffet,
Chancelle,Charroux, Vernueil, dat oock door
fijn wijnen vermaert is : Varennes , een ver-
maerde ftadt aen den Elaver gelegen : Gaunat,
dat aen Auvergne grenft : Le Mont aux
Moines, Souvigny le Comté ou aux Moines :
La Pahfre,dat een heerlijck kafteel heeft : Grif-
fon , Sancoings, S. Pierre le Monftier, Ainay
le Chafteau, alfoo genaemt van het kafteel
S. Amand, en andere.

H Et Gouvernement of Vooghdye van Orleans ftreckt fich onder haren feer
vermaerden name wijdt en breedt uyt : want het vervangt de Hertogh-
dommen van Orleans , van Anjou, van Tours ,van Nivernois , van Vendofme,
van Berry , van Angoulefme, van Maine, en de Graeffchappen van Perche , van
Blois, van Poidiers,\'t Land van Aulnis, Beauflè, en een gedeelte van \'t Landt
van Gaftinois, welcker geweften befchrij vingen wy eensdeels hier boven heb-
ben gegeven, eensdeels hier onder fullen doen volgen.

Et Leege of Neder-
Beaufïe is in daed en
waerheyt dat gewefte,
\'t welck den name
draeght van Belfia.
Het light uytgeftreckt
tulfchen de Bifdom-
men van Senonois, van
Orléans, en van Char«
tres.

De riviere Connye bevloeyt dit gewefte,-
eenige achten defèn vloed eer een moerafch tc
fïjn als beeke ^ wanthy drooght veeltijdts uyt,
als d\'andere fwellen j hy loopt ontrent 25 mijlen
verre, en begeeft fïch daer na in de Loire. Op
defe riviere ligt het heerlijck huys de Fontenay,
Daer fïjn noch twee andere ftroomen , die
voortkomen uyt het bofch van Orléans, daer af
wy terftondt in de befchrijvinge van \'t bofch
felve fullen gewagen.

Ten tijde van den Koning François den
Eerften wierde \'t bofch van Orléans gemeten,
en \'t felve bevonden in fijnen omgang t\'om-
vatten feven-en-twintig duyfent roeden ; maer
federt die eeuwe is byna fijne eene helft afge-
hackt geworden, en in wijngaerd, faeyland en
vet weyland verandert. Het begint van de weft-
fijde der ftadt van Orléans by de plaetfe de Mon-
pipeau, en ftreckt fich uyt tot aen den wegh ge-
heeten na de Romeynen ten ooften loopt \'et
uyt tot aen de ftadt van Gye. Uyt dit bofch
komen twee rivieren voort, geheeten Pont aux
Moines y en Bionne, die neemt haren name van \'t
feer rijcke Prioraet van dit gewefte , defe van \'t
ftedeken des felven naems \'t welck fy befproeyt.
Voorts valt in dit bofch de jacht feer overvloe-
digh, want daer wort wildbraet gevonden van
allerley foorte. De Koningen namen eertijdts
Vranckrijck,

alhier hun voornaemfte jacht-vermaeck
\'t welck de burghten getuygen alom in dit ge-
weftje^fàeyt, die datrom den toenaem voerea
vafi aux loges, Vitry aux loges , Neufailk aux loges,
&c. Om dat de paerden, die in plaetfe der ver-
moeyde wierden aengebracht, gemeenlijck ge-
noemt ifgr^tó, aldaer geftalt wier den, waerom
oock die burghten namaels feer vermenighvul-
dighden. Dit gantfche bofch ftaet op feer goe-
den grond, waerom het afgehouwen in ver-
fcheydene plaetfen, aen koren , wijn, en over-
vloed van andere vruchten, plaetfe gemaeckt
heeft.

De ftadt van Orléans wort van lulius Cefar en Orkan}:
Ptolemeus Genahum genoemt,- maer Strabo
noemtfè twv K«içvîfT®v ki^vc^m j den naem, diefe te-
genwoordelijck voert, heeftfe miftchien ontfan-
gen van d\'oude Aulerci.

Ten Zuyden heeftfe Sologne,* ten Noorden
wortfè van haer bofch omcingelt. Hare lan-
douwelooptuyt tot in Sologne en tot in \'t land-
fchap van Gaftinois j wat \'er over is, dat is het
waerachtige Beauffe. Defè allerluftighfte ftadt
vertoont fich op eenen feer vrolijcken heuvel
van de Loire. Sy draeght in haren fchoot eea
fèer aengenaem eyland beplant met fchoone
boomen, van welcke fy eenen liefFelijcken lom-
mer treckt, aen d\'andere fijde wortfe verciert
met hoovaerdige gebouwen, \'t Eyland wort
aen de ftadt gehecht met eene brugge, deftadt
felve volght de figure na van eenen gefpannen
boge, welcks koorde na \'t zuyden ftreckt, daerfe
namelijck de Loire aenfiet -, maer aen d\'andere
fijde wortfe fachtelijck omgekromt.

Sy ontfangt hare befbeckeren door thien
poorten, en heeft groote voorfteden, de ver-
vallingen van hare oude muuren fijn noch
overigh. Defe ftadt heeft veel toegenomen fe-

dert liet oorlogs-onweer der Engel/chen : want
ten tijde van Karei den Sevenden is die omvang
begonnen , met welcken fy nu omringt wert.
De flraten der oude ftadt fijn enge , maer die in
de nieuwe gefien werden , ruym en breedt: fy
heeft gemeene koopmerckten, op welcke wijn
cn koren in\'t gemeen verkocht werden. Het
kafteel oft hofder juftitie en is wel niet fchoon
of aerdigh, maer aenfienlijck wegens fijne
oudtheyt. De ftadthuys-toren draeght een
uurwerckvan meer als tachtigh-duyfent ponden
fwaerte. Daer fijn in de itadt 22 parochiale
kercken, van welcke vier aen foo vele collegiale
kercken fïjn gehecht, behalven de Kloofteren
en Conventen der Religieufen van beyderleye
fexe.

De Cathedrale kercke van\'t heylige kruys
wort gelooft gefticht te fijn geweefi van eenen
der eerfle Biftchoppen van Orleans van den jare
3<5o, en wiert met feer rijcke vercierfelenbe-
giftight van den Arriaenfchen Keyfer Conftan-
tius, waer af d\'oorfaecke verhaelt wort in d\'ou-
de gefchriften defer kercke en Abdye: Sywort
getelt by die kercken , die van Chrifto felve ge-
heylight fijn geweeft, als die van S. Denys in
Vranckrijck, van S. Severijn te Bordeaux, en
van Arles in Provence.

Defe kercke is dickmael vernielt, dickmael
oock wederom herbouwt geweeft, voorname-
lijck onder Koning Robert, doen de ftadt felve
t\'eenemael afbrande. Hendrick de IV hadde
de felve wederom begoft t\'herftellen op de fel-
ve grondtveften, welck begonnen werck Lode-
wijck de XIII vervolght heeft. Defe hooft-
kercke is vereert met vijftigh Canonifyen. Daer
fijn noch andere Collegiale kercken , te weten,
die van S. Aniaen, van S. Pieter der maeghden,
van S. Pieter in\'t punt, van S. Avitus, Oock
is\'er eene kercke van S. Salvator geftelt in de
plaetfe der loodfche Synagoge, die uyt Orleans
verdreven wierden in\'t jaer 1184.

De ftadt heeft vol op van dingen noodigh
tot onderhoudt des levens, en voornaemlijck
van wijn , die verfamelt wort uyt d\'omliggende
landouwe, en geftelt wort by de befte van
Vranckrijck j doch en wort voor de gefontheyt
niet goet geacht: fulcks dat \'et verboden is (foo
men feght) den Koning daer van voor te die-
nen. Hy wort nochtans uytgevoert door hulpe
van deLoire , en daer na overzee gebrocht in
verfcheydene provintien van\'t Noorder-Euro-
pe, fijnen naem van de ftadt ontleenende. De
wandelingen buyten deftadt vallen feer verma-
kelijck tuffchen de wijngaerden, die nu door
groenende tuynen , nu door fruytdragende
boomgaerden, nu door vruchtrijcke koren-
ackeren worden onderfcheyden.

Het Wijn-land gelegen rondom de Stadtvan
Orleans, heeft twéé-en-twintigh parochyen jen
waerlijck \'t is eene feer bewoonde landouwe :
want eenige defer parochyen, Ingre namelijck en
0//W,tellen meer als twee duyfent huyfgefinnen^
fulcks dat indien de huyfgefinnen des gant-
fchen Wijn-landts tot een wierden gefmolten, fy
fouden eene feer machtige ftadt uytmaken:
hier vertoonen deland-huyfèn eene meer als
gemeene aerdigheyt.

Orleans, aenfienlijck door eene doorluchtige Regeringe,
Overheyt , heeft eenen Meyer met tien Burger-
meefteren of Schepenen j oock eenen Maer-
fchalck , en eenen Opfiender van\' bruggen en
ftraten, en eene gelt-munte. Maer wat aengaet
de Vooghdye van Orleans , die ftreckt fich uyt
foo breet en verre, datiè gerekent wert onder
de grootfte jurifdidien van geheel Vranckrijck.

Sy geniet een fuyvere en fachte lucht ^ bynaer Hoedmig-
het gantfche gewefte doet fich op in eene fchoo-
ne vlackte, en vloeyt over van koren, wijn,
vruchten en fruytdragende boomen. d\'Ingefè- Seda>.
tenen fijn feer beleeft en vriendelijck,fterck,ar-
beydfaem , genegen tot koophandel; maer die
met vreemdelingen niet en hebben omgegaen^
fijn rouw, korfel, en de ledigheyt al te feer toe-
gedaen. Doch de groote menighte der ko-
nincklijcke Officiers heeft defe hardigheyt van
fèden verfacht j maer hier door is d\'overdaet
ingekropen , daerfe te voren fpaerfaem waren,
en hunne faken gade ftoegen.

D\'aerdigheytder Franfche tale bloey t in de-
fes ftadts midden, als oock binnen Bloys in fulc-
ker voegen, datfe lichtelijck de kroone fpannen
boven alle andere. Hier uyt is Orleans den
Franfchen, dat eertijdts Athenen den Griecken
was. De jonge dochteren voornaemlijck poogen
de felve te vergieren, en trachten met jaloufye
fulcks uyt te munten in de felve ,^atfe fich der-
ven beroemen Pindarus uyt te drucken of na
te fpelen, datfe Pindan^er noem-en: \'t welck oock
Merula aengeteeckent heeftin de befchryvinge
van Orleans. Defe aerdigheyt evenwel wort
verleelijckt door een of twee beteeckenende en
met-beteeckenende geluyden, gebruyckt in
d\'uyterfte deelender ftadt, alwaer fy eene an-
dereen ruwere wijfe van fpreken hebben , wer-
dende de lange e verandert in a op de Dorifche
wijfe, voornaemlijck ontrent de ipoovtc Bannkre^
\'t welck den inboorling niet lichtelijck afgeleert,
maer van den vreemdeling, des vermaent fijnde,
lichtelijckvermijt wert.

Door eenen fbo grooten overvloet van alle
dingen by ons in \'t voorbygaen aengeroert,is de-
fe altijdt eene feer fchatrijcke ftadt geweeft;
welcks rijckdommen oock door den koophan-
del dapper fijn vermeerdert en opgehoopt, In \'t Krackm*
gantfche Hertoghdom van Orleans en wort
geene vafte of ftercke plaetfe gevonden j alleen-
lijck Orleans is van alle tijden machtigh ge-
weeft, omcingelt van brave muuren , bewoont
van dappere inwoonderen , en voormaels
heeft\'et d\'aenvallen van Attila kloeckelijck en
onverfettelijck\'t hooft geboden.

Seer vele quaden heeft defe ftadt deurgeftaen.
Op dat ick d\'oudere verfwijge, fy wiert van
Attila feer eng enftrengelijck belegert, en byna
geperft tot overgevinge: maer door de deucht
en dapperheyt harer burgeren, oock door dc
hope yan den by ftandt, diefe verwachtede van
i£tius, Merovaeus en Theodoricus, heeftfe alle
geweld mannelijck uytgeftaen ; oock hebben
(meent men) de gebeden des heyligen Aniani,tc
dien tijde Biffchop van Orleans, grootelijks ge-
dient tot hare behoudeniffe. Siet hier van Si-
don. Apollin. 8, Epifl. 16, In wiens name en ge-

dachteni/re,na\'tvolmaken des kloofters, een en Lodewijck de Vette. Het BiTdom ftreckt
tempel gebouwt wierde, heden S. Aignan gehee- fich fbo verre niet uyt, als \'t Hertoghdom ofde
ten. Oock en heeftfe geene mindere ftormen Vooghdye felve : want het en heeft maer twee
deurgeftaen van d\'Engelfchen , onder de rege- honderten tachtentich Parochyen, dartigh
ringe van Karei den VII, in \'t jaer 142 8, als de Prioraten, eifCollegiaten, en vijf Abdyen.
Maegd van Orleans, van welcke wy ftracx fpre- Oock en dient niet ftilfwijgende voorbyge-
ken füllen , haer te hulpe quam , en ontfette. gaen het byfonder en uytnemende privilegie der
Gelijcke belegeringe heeftfe geleden in den jare BifTchoppen van Orleans , door\'t welcke fy ver-
IJÓ3, van François Hertogh van Guife, uyc na- mogen op den dagh van hunne eerfte feeftelijc-
me van Koning Karei den I X. Welcken Her- ke inkomfte in de ftadt, alle d\'opgeflorene ia
togh door Poltrot fchelmachtelijck omge- ftadts-gevangenifïen dadelijck t\'ontilaenj en
bracht fijnde, foo wiertfe by verdragh van de \'t welck wonder is, Nicolaes Nets, Bifïchop der
belegering ontflagen : waer over de nieuwe hi- felve ftadt, fich op defè macht vertrouwende,
ftorien dienen ingefien. als hy in \'t jaer 1Ó3 2 fijne feeft-elijcke inkomfte

Als deMonarchye voormaels verdeelt was dede, ontfloeg\'er vier hondert en elf uyt de ge-
onder de kinderen van den Grooten Clodoveus, vangenifïe. In defe pompe fijn vier Baronnen
\' was Orleans een ft-oel en tijtel van een feer uytdit Bifdom gehouden den BifÏchop ophun-
machtigh Rijcke, en behelfde vele provinciën nefchouderen te dragen tot in fijnen Biflchop-
haer onderworpen ; maer daer na tot een Her- pelijcken ftoel.

toghdom opgerecht fijnde , wierd\'et den Ko- d\'Academie ofhooge Schole van Orleans is
nincklijcken kinderen als een eygendom en va- feer oud,- en de Collégien of oeiïènplaecfen der
derlijcke gifte toegewefen. \'t Heeft vele Ca- kercken en kloofteren fijn in alle eeuwen feer
ftellanyen, van welcke d\'eerfte is die van Or- vermaert geweeft. De Koning Guntran op
Jeans fèlve, gemeenlijck genoemt fe Chafldet fijne eerfte intrede in de ftadt, wiert tot een goet
à\'Orleans-, àQ tweede Lorm welcke ftadt in\'t voorteecken ontfangen in Hebreeuwfche ,
bofch van Orleans ooftwaert gelegen is^ de der- Grieckfche en Latijnfche tale. Defè Academie
de TenyWe , een aerdigh ftedeken met muuren bloeycle al ten tijde van Lodewijck den Heyli-
omringt tuffchen Orleans en Chartres ; de vier- gen j en in \'t jaer 12 30 quam S. Richard , Bif.
ÛQ.Baugency. vereert met den tijtel van Graef- Ichop van Groot-Brittannien in\'t kloofter der
fchap j \'t is geplaetft op eenen heuvel der Loire, Dominicanen in de Theologie ftudeeren. Dat
cn fpant eene brugge voor fich uyt, geftut van meer is Paus Bonifacius d\'Achtfte fond fijne De-
22 bogen; de vijfde Caftellanye is Chafleau- cretalen derwaerts in\'t jaer 1298 , om in defelvc
renard i óc feiïc , Boiscommun-jdc Cevende^Teure- Academie voorgelefen te werden. Defe Acade-
le-Chaflelkj d\'achtOiC yChaßeau-neufi de negende, mie is beroemt, en gehanteert van de Duyt-
r/f/j\', de thiende eyndelijck Neuf-loUîe-aux-loges. fchen, die aldaer eenige privilegiën genieten^ en
Het Bailjouwfchap van Orleans ontftaet en voornamelijck fich derwaerts aen begeven om
beftaet uyt d\'alree opgetelde Caftellanyen , ge- de Franfche tale te leeren, alwaer fy oock eenen
» lijck oock uy t de volgende 5 namelijck, P/«W5, Voorfpraeck hebben van hunne natie, oock
vermaert door een koren-marckt ,• Meun, geen boeckkamer en borfè aen hunne natie eygen,
onedel ftedeken, en door \'t Collegie van 20 Ca- gebruycken ; en jaerlijcks op fèkeren geftelden
nomcktn2itnÇiQn\\\\]Qk i ArtenayjToury, AngerVilky dagh met feeftelijcke pompe door deftadt
dcc, trecken, dragende een vaenken of ftandaerd,

Kaßeek». De PaleyfcH , Kafteelen en beroemde Edel- waer ineen Arend, hetmerck desKeyferrijcks,
lieden huyfen van dit gewefte worden aldus ge- gefchildert ftaet. De ftraten nettekens gepla-
tek : La:^y een oudt erfdeel van\'t huys vanBour- veyt met kleyne vierkante fteenen, en brengen
bon, Doify, Malsherbe y Chaßeau-neufy Chenaiile , den wandelaren gants geene vuyligheyt aen.
Chamer olies y Chemant, Acheres, Rouchmont, Montpi- \' D^er fijn vele groote en kleene marckten, van
peau , Huiffeau, Fontenatlle, Avalé, iVrgé, Duyjct, welcke de voornaemfte fijn la place de l\'Eflappe , k
Lomay, lesGafchetiers, Duilly, Fontpertuis, &c. Uartroy, (alwaer de mifdaders geftraft worden,
wigen, Buyten de poorten van Orleans , werwaerts waer affe gelooft wort den naem ontleent te
ghy oock uytgaet, fijn de wegen ten minften hchh^n) S. Aignanjes Mottes. Eenige worden be-
twee of drie mijlen verre beftraet met harde fchaduwt van feer breedt-getackte boomen:
keyen. De riviere de Loire van hier voortloo- \'t welck boven alie andere dingen der ftede van
pende, maeckt tot Nantes toe verfcheydene ey- Orleans een onvergelijckelijck vermaeck fchijnt
tyîanàen. landen , te weten, Rofelin, en \'t gene den name toe te brengen.

draeght van de G^m/e«,gemeenlijck genoemt Ilße In defe allercierlijckfte ftadt worden ontelba-
auxOyes, \'t welck een mijle groot is in fijnen re andere faken gevonden, maer de wonderen
omgang^ daer na\'t eyland de Baugency juytgc-, der natuure, der konfte en der koftelijckheyt
ftreckt tot acht hondert treden; maer\'t gene verlatende, laet ons overftappen tot die van de
voor Chaumont ligt,is twee hondert treden uyt- Voorfienigheyt, en Orleans aldus geprefen heb-
gebreyt : ghy fult \'er alomme meer andere vin- bende, gelijck het dubbel over verdient, foo ful-
den, fooghy\'tgeleyde der Loire komt te vol- len wy ons verhael tot wat anders wenden,
gen. De brugge van Orleans vertoont een byfon-

Daer fijn t\'Orleans vijf Conciliën gehouden der en verlaaelwaerdigh gedenckteecken van
der Franlche kercke : oock fijn \'er vele Konin- Godtvruchtigheyt, te weten , de beeltenifte der
gen ingewijd, namelijck Karei de Kale,Robert, allerheylighfte Maegt, houdende Chriftus^ afge-
VranckrijcL Cc 3 daea

daen van dep kriiyce, tuflchen hare armen : aen
welcks eene fijde fich heel gewapent vertoont
het beelt van Koning Karel de V11: aen d\'an-
dere dat van de Maegd oock t\'eenemael gewa-
pent, fittende op hare knien met t\'famengevou-
wen handen als biddende , en hebbende\'t hayr
gefiingert over de fchouderen; defe is van hare
ouderen loanna genoemt geworden, en in\'t ge-
Vs Maegd mcsn Icanr^c £Afc } maer wegens hare doorluch-
Tat}?^\' tigedadenen uytnemende feyten heeftfe den
heerlijcken en vermaerden name verworven
van de Maegd ipan Orleans. Defe dochter (feg ick)
een ongemeen wonder der Voorfienigheyt, die
de Koninckrijcken met eenen wenck regeert,
geboren van arme ouderen , en opgebroght tot
fchaephoeden, komt by Koning Karei de V11,
in \'t heetfle der Engelfche oorlogen , Orleans
vail belegert, en alle hope byna verloren fijn-
de, en belooft hem byftant te brengen van den
Hemel, \'t welck fy oock volbroght heeft: want
korts daer^ aen heeft fy feven duyfènt Engel-
fchen ter i^edergeleyt, t\'fèftigh van hunne
fterckten ter aerden geflecht, en endelijck Or-
leans ontfet I tot eeuwige gedachteniffe van
welcke wonderlijcke verloffinge , dedanckbare
borgeren van Orleans de gefeyde beeltenifte
op hunne brugge hebben geftelt. Den lof der
ftadt heeft lul. Scaliger ten naeften by op defe
wijfe gefongen:

Sy deê dan datfe moght , en werdt \'p- \'t herte "pan,
Bellone geeft haer macht, \'t Hof v>oorden uytgelefen.

Geen\'\' konft, geen\'\'^etenjchapidie haer ontfchuylen kan.
Soo heufch is haer vernuft, foo\'Wijs, fooypatrdteprijfen.

Van \'t geen [y niet en kent, Doen Gallien geen\' kout.
De Vaderj die den rey op \'tfpits aenDoert Dan Nyfen,
Broght of Dan hier, of hierßjn\' giften menigDoud.
Sy laet ia haerniet kleens, niet onDerhsDens blijcken :

\'t Vokk felf draeght eenen moed,gelijck een ?rins,fooDry.
Stadt, die u niet en wjckt, enfal Door niernant -^ijcken,
Ghy hebt Door niernant oock te wjcken, ais Door dy,

Ologne noemen 4e Schrijvers met ver-
fcheydene namen , te weten, Sigalaunia ,
Siligonia, om dat\'et rogge voortbrenght,
en Sahulonia, om dat\'et overvloeyt van fand.
Het begint ten naeften-by van de bruggen van
Gyen, en loopt voort tot de riviere de Cher ^
en beilaet het gantfche zuyder-gewefte van
Orleans over de Loire. Sijne lengte is ontrent
van veertigh, fijne breedte van achtien mijlen.

Het wort bevochtight van vele , doch onbe-
vaerlijcke vloeden ; de voornaemfte fijn Loka,
Couffon, BeuDron , en la Sauldre. De Loiret ont-
fpringt eene mijle van Orleans,- en fijn oor-
fprongh vloeyt over van eene fbo groote
menighte waters, dat hy een feer groot lack
maeckt, bequaem om oock geladene fchepen
te dragen maer aengefien hy maer en loopt
tot twee mijlen verre by de wijnbergen , foo en
dient hy maer alleen om meulens om te drij-
ven. Defe vloed is eenige geftoortheyt onder-
worpen, gelijck als de grootfte ftroomenj fulcks

dat hy bynaer het gantfche gewefte met fijne
golven overloopt; niettemin hy is feer vifch-
rijck , en pronckt met de wittigheyt der in-
fwemmende fwanen. Niet verre van daer fijn
de rivierkens S. Cyre en Cohray die fich na de Loi-
ret fpoeyen. De heuvel, die over defè riviere
hangt,is befaeyt met heerlijcke huyfingen, al-
waer oock is d\'aenfienlijcke wooninge du PontiL
Daer fijn in defe landftreke noch andere rivie-
ren, te weten, Couffon, Canle, BeuDron, Sauldre,
onder welcken name eene dubbele riviere ver-
ftaen wort, Neere, Berenjon, Re^e, Scc.

De voornaemfte fteden fijn Remofantlny Ger-
geau , Suiiy en Aubigny. Remorantin fit aen den
vloetSaldre ,\'t is cene fraye ftadt, die vereert
is met een kafteel, en roem draeght op een feer
aenfienlijck Collegie van Canonicken. d\'in-
boorlingen maken en verhandelen lakenen , die
feer geprefen fijn. Gergeau , eene ftadt genoegh GsrgfAu,
bekent om hare gerieffelijcke brugge , waer
langs men aldaer de Loire paffeert, blinckt
oock door een Collegie van Canoniken. Sully^
een Hertoghdom en Pairfchap, gelegen aen
den boord der felve riviere, munt uyt door de
felve waerdigheden. Auhigny fur Neere is een
ftedeken van muuren omringht, en gefterckt
met een kafteel. Clery,ceüQ burght van Sologne,
light vier mijlen van Orleans, alwaer eene
fchoone kercke is van de Maegt Maria, welc-
kers Canoniken de heerfchappye der plaetfe
befitten.

Dit geweft is liefelijck genoegh ; want het
isbefet van boftchen, befproeyt van bronnen
en beecxkens, vruchtbaer van aerdrijck, \'t welck
voornameljck voortbrengt fèer goeden rogge,
overvloeyt van weyden , en vol op heeft van
allerley foorte van wildbraed , uytgenomen van
vogelen de bouw-lieden maken voornaemlijck
hun werck van \'t voeden van kudden van groote
beeften. Sy ploegen alleenlijck met often, en
doorfnyden den acker met feer grooten arbeyt j
wantfy doordringen\'t aerdrijck heel diep, en
verheffen \'t , om \'t water te vermijden ; fy fpan-
nen negen offen voor eenen ploegh. De locht
is hier gants ongefbnt, oock fijn\'er de wate-
ren niet heylfaem , maer fwaer ; \'t welck mif-
fchien d\'oorfake is,dat d\'inwoonderen ten mec-
rendeele bleeck of loodachtigh van tronie fijn :
niettemin \'t geweft felve is wel bewoont.

D\'inboorlingen letten met alle forghvul-
digheyt op hunne huys-faken, fy overwegen en
wickenfe diepelijck , makenfe met niemandt ge-
meen, en geven fich naulijcks bloot aen hunnen
naeften. \'t Is een gemeen fpreeckwoort ; De
Sotten Dan Sologne en "gorden niet bedrogen als tot hunnen
profijte. In \'t Franfch : Niais de Sologne, qui ne fe trom^ -
pent qua leur profit.

De landftreke van Puifaye is van de verkiefin- Tmfajt.
ge van Gyen, maer van de Generaiiteyt van
Orleans, wiens Gouverneur fy onderworpen is;
S. Fergeau is de hooftftadt der felve : fy begrijpt
noch vele andere plaetfen, namelijck Toucy, PerT
reufe,Treigny,Scc. van hier ontfpringen vele rivie-
ren, te weten , de Chenille, Me^ille, Bourdon, Ouayne,
dcc. Maer wat ons voornemen aengaet, van So-
logne genoegh.

van Bourgondien ple-
gen drie BifTchoplijc-
ke fteden gereeckent
te worden, welcke on-
der het gebied van het
Parlement te Parijs
ftaen, te weren , Ne-
vers, Auxerre, Mafcon.
De eerfte heeft den tijtel van Hertoghdom,
wiens landt ( T>uchéde jSIi\'Vernoü) fich wijt en
breet,uytftreckt, en bewatert wordt niet drie
fcheeprijcke rivieren, de Yonne,Allier, en Loi-
p.monde- le. De inwoonders geneeren haer met vee; het
^iZtJjt- landt draeght weynigh koren, en byna gcenen
h^Lhejt. wijn : maer heeft yler-mijnen , en ontrent de
ftadt S. Léonard fijn oock filvere aderen ge-
vonden. Men gebruyckt hier veel fteenkolen,
welcke niet verre van de ftadt Defize gegra-
ven worden.

Nivernois paelt in \'t noorden aen Auxer-
rois, in t ooften aen het Hertoghdom Bur-
gundien , in het zuyden aen Bourbonnois, en
in het weften aen Berry.
Stedtn, In dit Hertoghdom fijn vele fteden , waer
van dertien heel oudt, als Nevers, Defize,Cla-
mecy. Moulins les Engilbers, S. Pierre le Mou-
ftier, S. Saulge, Luzy, Premery, Corbigny les
S. Léonard, Donzy, Dreux, Antrain, S. Sau-
veur en Puifaye ; de reft is lèdert hondert ja-
ren herwaerts met muuren befloten, als Tan-
nay, Dornecy, Suryonne, Champagne, Ama-
zy, Afnan, Coruol l\'orgueilleux, Billy, Eftais,
en meer andere.
i^Tam. Nevers is de hooftftadt van \'t Hertoghdom,
wiens jurifdidie en gebied fich uytftreckt over
dertigh Cafteleynfchappen. Nevers is Ca:far
oock bekent geweeft, die in fijn eerfte boeck
aldus van de felve fchrijft : Uoviodunum was
een ftadt van de ^duen , aen de kant van de
riviere de Loire op een feer bequame plaets
gelegen , &c. En op dat niemandt twijfele,
dat de ftadt, welcke aen de riviere de Loire
leyt,en nu gemeenlijck Nevers genaemt wort,
is de felve, die C^far Noviodumm heet, wort
fulcks klaerlijck bewefen uyt een feecker re-
gifter der Provinciën van Vranckrijck , welck
by den trefFelijcken Rechts-geleerden Jacobus
Cujacius is gevonden , waer in duydelijck
ftaet Noviodunum J^^tvernenfmm, Antoninus
noemt het Nt\'vermmym de wegh die van Au-
tun naer Parijs leydt. Het is een ftadt, welcke
rondtom met ftercke muuren , hooge torens,
cn diepe graften omcingelt en verfterckt is.
Acn het ooften loopt de Nievre, van welcke
Vranckrijck,

de ftadt haer naem heeft, daer twee kleyne
bruggen over liggen,en vakterftont inde Loi-
re. Aen het zuyden loopt de Loire langs de
ftadts muuren , daer een fehoone brugge over
leydt van vierkante fteenen gemaeckt, met
twintigh bogen. Aen het noord-en weft-eynde
fijn verfcheyden fonteynen , uyt welcke men
oock water in de ftadts graften kan leyden.
Nevens de hooftkerck, ter eeren van S. Cyrus
gebouwt, daer \'t BifTchops-hof aen vaft is,leyt
oock het kafteel cn paleys der Hertogen van
Nevers. Buyten aen de ftadt fijn weynigh ofte
geen voorfteden , welck nochtans andere fte-
den van Vranckrijck gemeen is; daerom is
Nevers oock ftercker, en te min de lagen der
vyanden onder worpen. Nevers is foo een oude Oudthjé,
ftadt, en op foo bèquamen plaets in het Her-
toghdom Nevers gelegen, dat men met recht
wel mach feggen, dat het de felve is van welc-
ke C^far in fijne hiftorien vermaent met defe
woorden : Hy verwoeft de ftadt Genahum ,
(dat is Orleans) en verbrantfe > deelende den
roof onder de foldaten 5 hy fcheept het Leger
over de Loire, en komt aen de grenfen van
Berry. Vercingetorix, de aenkomft van C^-
far vernemende, heeft van de belegeringe op-
gehouden , en is Caefar te gemoet getrocken :
hy hadde voor-genomen de fladt van Nevers ,
op fijnen wegh gelegen, te vermeefteren, 5cc.
Siet hoe hy, treckende om de ftadt Gergoie,
die belegert was,te ontfetten,van Noviodunum
verreyft is, welcke ftadt geen andere kan ge-
acht worden te wefen , dan die, de welcke nu
Nevers genaemt wort,en aen de Loire gelegen
is, recht op den wegh waer langs Caefar moe-
fte komen 5 alwaer hy , niet tegenftaende hy
meefter van de ftadt was, vreefende van het
Franfche leger qualijck onthaeit te werden,
dewijl hy nu aireede de ruyterye fagh tegens
hem aenkomen, de ftadt verliet. Noch he-
densdaeghs fiet men op de wallen der ftadt
een oudt groot en breet bolwerck > foo hoogh
als de ftadts muuren. Dat Nevers de ftadt is,
die C^efar J^oviödunum heet, fchrijft Aymo
Monachus 5 in het beginfel van fijne hifto- ^
rie, daer hy de Franfche fteden telt, met ronde
woorden.

Van de rivieren die door dit Hertoghdom RivttrtiÊ,
Nevers loopen, is de Loire de voornamfte, die
fijn begin heeft in Velay, komt voorby Bour-
bon in het Nivernois, befpoelt Defize en dc
hooftftadt, met noch fommige andere, èn
loopt voorts naer Orleans, Blois, Tours, en
Nantes, tot in de groote zee. Ontrenteen
mijle beneden Nevers loopt Allier, de feer

vermaerde riviere van Auvergne, in de Loire,
^^elcke plaetfe Conflans genoemt wort, van de
t fcmenloopinge defer twee rivieren. De Yon-
ne komt uyt \\ geberghte van Morvant,fcheyt
Bisdommen van Nevers en Autun,en groo-
ter geworden door de Chore, valt hy te Mon-
llercau in de Seyne. De andere rivieren fijn
Nievre , daer de ftadt en het lant fijnen naem
van heefc, de Alaine , Quenne, Andargue ,
YiTeure , Crcftbnne , \'

Aymo Monachus verhaelt, dat over dc ge-
melde ftadt en het Hertoghdom van Nevers,
in het beginfei Graven « uyt den naem der Ko-
ningen , geregeert hebben, welcke daer nae de
pofteftie cn heerfchappye, door lang gebruyk,
aen haer felven trocken en behielden ; en dat,
door het verloop der tijden, defe Graeflijkheyt
tot een Hertoghdom is verheven ; waer van
den eerften Hertogh was Françoys, de fone
van Karei van Nevers, en Maria van Atrecht,
welcke tot gemaÜnne gehadt heeft Margare-
ta van Bourbon , dochter van Karei de I, Her-
togh van Vendofme. De jaedijckfche hifto-
rien van Vranckrijck melden, dat Philips Gra-
ve van Nevers, Rhetel, en Eftampes, fone van
Philips de Valois Hertogh van Bourgognen,
met fijn broeder in den flagh van Azineourt
bleef,en tot erfgenamen gehadt heeft fijn twee
fonen, Karei in het Graeffchap van Nevers en
Rhetel, en lan in \'t Graeffchap van Eftampes;
welcke , als fijn broeder fonder kinderen ge-
ftorven was, de andere Graeflijckheden oock
ge-erft heeft. Defe heeft by drie vrouwen ver-
fcheyden kinderen gehadt, die al geftorven
fijn, uycgenomea een dochter Charlotte, welc-
ke getrouwt is met lean d\' Albret, en hem ge-
baert heeft Maria d\' Albret, welcken ten hou-
welijck nam Karei van Cleef, fone van loan de
II, Hertogh van Cleef: defe Karei wort de eer- Hertogen.
fte Hertog van Nevers in de hiftorien genoemt:
wiens fone was Françoys, de tweede Hertogh
van Nevers. Defe hadde van fijn gemalinne
Margareta de Bourbon, de dochter van Karei
de I, Hertogh van Vendofme, François dender-
den Hertogh van Nevers, Grave van Eu, welc-
ke fonder Kinderen na te laten in de flagh van
Dreux gebleven is, in t jaer onfes Heeren 15 .
lacob, Marckgraef van He, de vierde Hertogh
van Nevers, is oock fonder kinderen geftor-
venj Henrick, de vijfde Hertogh van Nevers,
is mede,gelijck fijne broeders,fonder kinderen "
overleden 5 defen is gevolght fijn fufter Hen-
riette,de fefte Hertogin van Nevers,die trouw-
de met Lodewijck Gonzaga, Marckgraef van
Mantua, waer door het Hertoghdom van Ne-
vers aen hem gekomen is: uyt dat houwelijck
is geboren Karolus Gonzaga van Cleef, de fe-
vende Hertogh van Nevers, den welcken
de fonen van groote Princen en Heeren , als
een exemplaer en voorbeelt, behoorden nac
te volgen ; want hy verfcheyde landen en Re-
publij eken , feer voorfichtigh en geluckigh,
deurgereyft heeft, en de manieren en policien
van diverfche natiën deurfien, eer hy fich tot
hec gouvernement des Hertoghdoms heeft
begeven. Nu voor weynigh jaren is, door het
overlijden van Vincentius Gonzaga, Hertogh
van Mantua, dat Hertoghdom op defe hnie
vervallen, waer van breeder nevens de kaerte
Van Mantua.

in \'t noorden aen So-
logne,een deel van Ne-
der-Beaufte, van welck
het door de rivieren de
Saudre en de Cher af-
gefcheyden wort in\'t
ooften aen HurepoiSjNivernois enBourbonnois,
alwaer \'t gelimiteert wordt door \'t beecksken la
Faye en de riviere de Loire^ in \'t zuyden leyt Li-
moyftn , alwaer de riviere Creufe vliet; en in\'t
weften wort het van Poidou en Touraine door
\'t waterken Clery afge/bndert.
Vrucht ^^^ ^^^^ ^^ koorn,wijn,en alderhande noot-
iZleydt. druftigheyt feer vruchtbaer,en infonderheyt van
vee , \'t welck door geheel Vranckrijck gedreven
wordt.

Oude voie Alhier hebben eertijts de Biturïges^óxQ men C«-
k^ren, Jjqs noemde,haer woonplaetfe gehad, als Strabo ,
Ptolemeus, enmeer andere getuygen ; want de
Bituriges waren tweederley,met toenamen onder-
fcheyden,als BiturigesCubi,wclcker hooftftadt was
Avaricum Priniiè Aquitanu , en Bituriges Vibifci oft Vi-
yifci, welcker voornaemfte ftadt was BurdigaÏa Se-
cundi Aquitani^e-, defe beyde waren vrye fteden on-
der den Romeynen,als Plinius melt : Cintm Betu-
ricum oft Betorigorumy foo als fy in Notitia ProDincia-
rum geheeten wordt, light in Aquitaniaprima ofte
fexta Viennenfi. Van den naem defes voicks heeft
loannes Calamxus veel gefchreven, en de Hifto-
rie der Biturigum in fes boecken vervat.

Als Hugo Capet in Vranckrijck heerfchte,
egeemge. ^^^^ Berry van eenen Godefrid in na-

me des Konings geregeert van den felve foude
gefproten fijn die Harpinius, die van Koning
Henrick de I het Graeffchap van Berry gekoft
heeft ; en als hy (niet lange daer nae) met andere
Princen en Heeren,voornemens was naer \'t hey-
lige land te trecken,heeft hy\'t wederom verkoft
aen Koning Philips de I, om het met de kroone
te vereenigen : èenige jaren daer na heeft lohan
van Valois van fijnen vader Koning lohan, dit
Graeffchap(toenmaels tot een Hertoghdom ver-
heven ) te leen ontfangen, en ftervende fonder
manlijck oir te laten, is dit Hertoghdom we-
derom aen de kroone van Vranckrijck verval-
len. Karei de V I, Koning van Vranckrijck, die
feer veel kinders hadde, heeft het daer na over-
gedragen aen fijn foon lohan,die^oock ftervende
fonder kinderen, liet tot fuccefteur fijnen broe-
der Karei die fijnde nu al Koning van Vranck-
rijck gekroont, na dat de houwelijcks-beloften ,
die tuftchen Koning Henrick van Engelandt, en
fijnfufter Catharina waren gemaeckt,te niet gin-
gen,en hem \'t meeftedeel van \'t Rijck door d\'En-
gelfchen ontweldight was/po tswijfe Koning van
Bourges genoemt wierd.Na defen Karei regeer-
de fijn foon Karei, broeder van Koning Lode«
VranckrijcL

wijck de XI van Vranckrijck ; en na hem heeft
Margareta, fufter van Koning Francifcus (die
eerftmael getrouwt was met Karei Hertogh van
Alençon, en daer na met Henrick d\'Albret, Ko-
ning van Navarre ) dit Hertoghdom van Berry
van haren broeder tochts-wijfe befeten en gere-
geert.Eyndelijck is oock Margareta,dochter van
den felven Koning François, van haren broeder
Koning Henrick de ï I met dit Hertoghdom be-
giftight, als fy trouwde met Emanuel Philibert,
Hertogh van Savoyen.

De hooftftadt defes lants wort van C^efar, An- Uooft-^^di
toninus, en van andere Aiparicum geheeten, en nu
ter tijdt Bourges : van Ammianus en andere Bituri^
g^ : fy wort oock Biturica, Bituric^, Bituriga urbs en
Biturica Ciipitas genoemt,- fommige willen voorge-
VQn,é2it(QAi>aricum foude heeten,na de riviere Eu-
re , die daer aen-lpoelt. Sy is gelegen in een feer
genoeghlijcke landouwe,fèervruchtbaer van al-
derley gewas, als ooft, koorn, en wijn , oock aen
menighte van beeftiael en gevogelte. Defe ftadt
is met vier rivierkens verrijkt, als Auvron en Au-
rette, aen d\'een fijde, en Eure en Mole aen d\'an-
dere. Van wien delè ftadt gefondeert fy, is noch
onfeker : de fituatie der felver is eertijts veel an-
ders geweeft, als tegenwoordig,fijnde toenmaels
aen de moraften gelegen, gelijck die feer ftercke
muuren , die aldaer noch bynae geheel in wefen
fijn,van een feer vafte matericj(foodanigh als al-
le oude Romey niche werken fijn)fulks genoegh-»
faem uytwijfen j beginnende by den tooren, die
men den grooten tooren noemt,voorts ftrecken-
de door\'t midden van S. Stephanus kercke, en
door de ftrate van S.Iean Champeftre tot aen de
Gordianer, en foo voorts aen de nieuwe poorte,
die eertijts na S. Andries den naem hadde^daerna
; keeren fy haer door de ftrate van \'t Amphithea-
trum, die men gemeenlijcken des Arenes noemt »
tot aen de poorte van Tours : van daer nemendfe
haren keer naer de poorte van S.Paul, fwaeyenlê
allengskens wederom naer den voorfèyden too-
ren. Defe ftadt is daerna van Karolus Magnus,en
andere, uyttermaten vergroot, fbo dat fy nu wel
met de grootfte en aldervafte fteden van gantfch
Vranckrijk vergeleken mach worden, fijnde van
gedaente ront,fèer ruym en wijt,met tachtentigh
hooge en dicke toorens beveftight,onder welcke
de boven-verhaelde, LagroJJe Tour genoemt, de
principaelfte is, van wegen fijne ongelooflijcke
dickte, fijnde rondt, fèer hoogh, en rontom met
andere kleyne toorens, oock met een muur en
diepe graft wel voorfien,onder de regeeringe van
Philips de 11 Koning van Vranckrijck, ontrent
het jaer onfes Heeren iipo. Men wil fèggen ,
dat \'er noch een diergelijcke tooren was,doch nu
al vernietight, daerom fommige fiiftineeren, dat
defe ftadt Bituris is geheeten à binis turribus, dat is,
na twee toorens; waer van noch dit oude rijm is ;

Turrihus a binis, inde Docor Bituris,
Hier fijn 17 Collegiale , en foo veel Parochie-
kercken. Sy heeft oock een Aertz-Biftchop,en foo dm»

treffelijcken Univerfitey t,dat\'er in heel Vranck- zay annex is : Argenton, waer onder dat\'et Se-
rijck geen vermaerderis;die veel geleerde lieden nefchallaetfchap van Ravennes ftaet, en de
voortgebracht heeft, principael in de Rechten. Vooghdye van Servignet.

Te Bourges is oock de hooghfte Vierfchare ofte Haer Caftelleynien fijn Bourftac , Chafteau
Rechtbanckvan\'tgantfcheHertoghdom,alwaer Meillant ,Mareul , Neufîy , S. Sepulchre, Rully,
prefideert de opperfte Bailjou van Berry^aen de- Pauldy,Ma{fay,Cahors,Peroufe,Chaftellet,Maf-
fen appelleert men , foo wel van de Rechten der feuvre, Augurande , S. Chartier , Ie Palleteau ,
felver ftadt, als van de Magiftraten van alle d\'an- Bommieres, Moche Fully, Voullon, la Ferté,
dere omliggende plaetfen en dorpen van Berry. Nohant, Ville Dieu , Chaftre, en Charroux.
Onder \'t gouvernement van de Stadthouder ofie Onder Dun Ie Roy hoort, behalven andere VmURcy.
Gouverneur van Bourges,hoort de ftadt Bourges Caftellanien, de Baronnye Pra diB Callaut ; Cha-
felfs,metnochvijfandereplaetren,alsYftouldun, fteau-neufby de riviere Choir, en S.Iulian.
Dun Ie Roy , Vierzon, Mohun en Concreffault. De Koninglijcke ftadt Vierzon heeft onder Vkr^on.
Onder de hooftftadt Bourges worden gerekent fich de Heerlijckheden Champre, Motte d\'Aify,
de Graeffchappen Sancerre en S.Aignan, de Ba- Saragofte, Brivay, en Mery.
ronnyeMontfaulcon, en ontrent veertigh Ca- De jurisdidie van Mehun fijn onderworpen
ftelleynfchappen. de Caftellanyen van Love en Foicy.

Sommige feggen dat Sancerre defen naem Concreffault oft Concourfault, begrijpt Vail-Cf^c^f
heeft vmCerere^iQ daer eeertijtsge-eert is,als oft ly, Argeny, Clemon,Beaujeu.
men wilde feggen Sacrum oft Sacellum Cereris, welke Dit landt wordt eensdeels \' doorfneden en be- Rmerett,
derivatie de geleerde Latiniften niet aennemen , vochtight met de riviere de Loire,Sauldre,Eure,
maer noemenfe Santodorum.Eertïjts was defè ftadt Cher , Theol, Indre, Creufe, en eenige andere
een Graeffchap 5 en heeft in \'t jaer 1573 foo een kleyne beeckskens.

harde belegering uytgeftaen , die de inwoonders Hier fijn geen vermaerde bergenj hier en daer Bergen,
tot fulck een hongers-noot bracht,dat fy niet al- fijnder boffchagien, van welcke die van S. Ro-
leen honden,katten, paerden, ratten,muyfen,en bert en Lacenne de voornaemfte fijn.
mollen aten j maer oock hoornen, leder, perke- Te Bourges fijn, behalven de 34 voornoemde
ment,en diergelijcke,]ae,dat meer is, haer eygen kercken , noch vier Kloofters van de biddende
vuylniffe,en menfchen vleefch. De Caftelleynien Ordens : twee mans Abdyen , d\'eene van S. Sul-
onder haer hoorende, fijn Sancerges, Beaufau, picius, buyten de ftadt, rijck en machtigh j d\'an-
Chapelle d\'Angillon, Ie Chaftel de Boncard, Ia- dere binnen de ftadt, van S. Ambrofius, die oock
longes, Tarenay, Virdigny, Menefme, Charen- goet inkomen heeft ; en drie vrouwen kloofters.
tonnay. Brie, enandere. Onlangs is daer van de Magiftraet een Godts-

s.Aigm», Het Graeffchap S. Aignan heeft defen naem huys gefticht, totonderhoudt van arme enge-
jCfontfmi\' van de Biffchop S. Anian.De Baronnye vanMont- brecklijcke menfchen. Onder de treffelijcke ge-
faulcon,het welck foo veel te fèggen is, als Vale- bouwen ( die hier veel fijn ) is \'t huys van lacob
kenbergh,begrijpt deHeerlijckheden van Baugy Cordus,\'t koftelijckfte en heerlijckfte,die geieeft
en Gron,la Fane,Lyvron,Cony,Villabon,Seury, heefttentijden van Koning Karei de VII. Hier
Marcilly,Marnay,Farges, Avor, Saligny,Pcrci- fijn oock de huyfen van de Alemannen , welcke
gny,CruXaffay,Boisbofon,Nuiffement,Villiers, eertijdts de Koninglijcke fchatten bewaerden,
Compoy. Hier fijn noch de Caftelleynien Ays eerdeMifïe oft laermarckt (die met grooten
d\'Angillon,Sury en Vaux,S.Soulange,S, Palais,la toeloop van de vreemde natiën placht gehouden
Salie duRoy,Bueil,Quantilly,Fomorigny,Fran- te worden ) van daer naer Lyon getransfereert
cheville, la Chapelle, Nançay, Drye, Beaulieu, wierd. Binnen en buyten de fiadt fiet men noch
Brecy, Bengy, S.Florent, Neufvy lur Baranjon, een groote menighte vervallene gebouwen vat*
Morthonnier,Marmaignes,Maubranches, S.Ur- feer konftigh werck,daer dagelijcks veel antiqui-
fin,Tillay,BriiIiers,Vatan, S.Satur, Lury, Eftre- teyten gevonden en uyt-gegraven worden, in-
chyes,Maulpas, Ville neufve,S.Crapaix,Afcilly, fonderheyt op de plaetfe, alwaer eertijdts het
luffy Ie Chauldrier, la Corne, les Chaires, Vau- Amphithèatrum geftaen heeft,
vrilles, lés Cloyes, en Bouge. Den Aertz-biflchop van Bourges fijn onder-

rjfouidm. Yflouldun is een Koninglijcke ftadt en Bail- worpen de Biflchoppen van Clermont, Rodes,
joufchap,onder fich hebbende de Baronnye van Lymoges,^ Mende, Alby , Cahors, Caftres, Va-
Chafteauroux,Ceracay met een kafteel, S.Seve- bres, Tulle in Limofin, S. Flour j dievanlePuy
re, Lynieres, aen welcke de Caftellanye van Ri- is geen Aertz-biffchop fubjed.

E ftadt Blois heeft den
naem gegeven aen het
Graeffchap , welck in
het ooft aen Beauffe
paelt \'y in het weft met
een deel aen Tourai-
ne en Maine ; in het
noorden met een deel
aen Normandie om-
trent Heurepois , en
in het zuyden aen \'t Hertoghdom Berry.

De hooftftadt Blois is feer out, fchoon, en een
van de rijckfte in Vranckrijck , vermaert foo
om hare fraey heyt, als datfe gelijck een moeder
is van vele groote Princen en Heeren. Sy verciert
den oever van de Loire, midts datfe gelegen is
eensdeels op luftige heuvelen , eensdeels in een
vlackte. Het landt is rontom de ftadt luftigh en
vruchtbaer van alle boomvruchten en granen,
principael van tarwe en goede wijn, foo datfe
geen deel van Vranckrijck hier in wijckt.Om fijn
Ichoonheyt is \'t een plaetfe van welluften , daer
niet gebreeckt tot noodtdruft en vermaeck der
menfchen. De klare fonteynen en fchoone rivie-
ren maecken dit lant foo aengenaem en gefbndt,
dat vele treffelijcke perfoonen, door raet der Me-
dicijnen , hier komen om gefondr te worden, en
oock haer wooningen te Blois verkielen, om lan-

fer en fonder kranckte te leven. Hierom is \'t,dat
er Koningen en Hertogen kinderen meeften-
deel in defe ftadt opgevoedt worden, en de Ko-
ningen van Vranckrijck hier dickmaels haer ver-
treck nemen j foo datfe, om defe oorfaeck, de
Koninglijcke ftadt genoemt wordt.

Maer hoewel defe ftadt en landouw rondtom
foo luftigh is, nochtans word in de oude hiftorien
geen mentie van de felve gemaeckt. Want de
Schrijvers hebben meeft van die volcken en fte-
den gefchreven, daer de beleggers en verwinners
eenige eere door verkregen. En al is de naerftig-
hey t te prijfen van die feggen, dat Orcheze, twee
mijlen van Blois, de kooren-fchuur en proviant-
kamer van lulius Ca^far geweeft is , gelijck de
overblijffelen van de groote gebouwen noch te
kennen geven,- nochtans is naulijcks te gelooven,
dat de fondamenten van die ftadt eerft in defe
plaetfe geleydt fijn, om dat de oude Françoyfèn
Tewoon waren haer fteden te bouwen op rouwe ,
3erghachtige, fteyle,en moeyelijcke plaetfen om
op te klimmen, gelegen by rivieren. Niet te min
dat Blois een oude ftadt is, kan men mercken uyt
Gregorius Turonenfis, daer hy feyt,dat in \'t jaer
onfes Heeren jdo , als Koning Gontrandus, Ibe-
rulphum wilde vangen, die te Tours by S. Mar-
tin gevlucht was, dat dien van Orléans en Blois
Vramkrijck.

geboden was , datfè hem fouden gade ftaen, en
niet toelaten te vluchten. Binnen de ftadt is een KaPeeim
kafteel op een klippe, wel gelegen en van de ftadt
gefcheyden, welck oock het Koninglijcke paleys
is, en van waer men in de ftadt en buyten de felve
luftigh kan fien. Hier fijn twee heerlijcke kerc-
ken, een op \'t kafteel van S.Salvator, van de Gra-
ven , en hare naefaten de Koningen, met groote
renten begaeft -, de andere, in de ftadt, van S. Ja-
cob. Daer fijn oock twee Abdyen, de eene van
S. Lomery, in \'t j aer ^67 van Rudolphus van Bur-
gundien, Koning van Vranckrijck, gefticht en
met goede renten verfien ; de andere heet Noftre
Dame de Bourgoigne , van wiens eerfte fundatie
in de oude befcheeden oft hiftorien niets gevon-
den wort. Hier fijn noch andere kercken en ka-
pellen, te lang om te verhalen,daer vele koftelijc-
ce graven van Koningen en Princen fijn, ge-
maeckt van koper, alebafter, marmer, en dierge-
lijcke fteenen,principalijck in de kerck van S.Sal-
vator,daerLodewijk en Guido,Graven van Blois,
liggen , feer konftigh in marmer uytgehouwen.
In defe ftadt fijn oock vele waterloopen, die van waterko^
verre geleydt worden met diepe en overwelfde
graften , foo hoogh en breet, dat \'er drie mannen
te paerd nevens malkanderen op konnen rijden.
Hier toe heeft men, met ongelooflijcke kolten ,
door veel bergen en fteenrotfen moeten graven.
Dit wonderlijck en groot werck getuyght, dat de
oude Romeynen eertijdts dit gemaeckt hebben,
hoewel de Roomfche hiftory-fchrijvers \'t felve
niet verhalen. Want fy feggen oock niet van de
heerlijcke gebouwen der fteden Nifmes enPoi-
diers, \'t Amphitheater van Bordeaux, en de wa-
ter-loopen van Paris. De oude maniere van bou-
wen , en het fement in de muuren van de ftadt en
\'t kafteel gevonden, en de oude fondamenten,die
uyt de aerde gegraven worden, geven de outheyt
der Romeynen te kennen.

De burgers en inwoonders van defè ftadt Ie- ^uweonde-
ven onder malkanderen met foo groote een-
dracht, vrientfchap, beleeftheyt, gefpraeckfaem-
heyt, en welfpreecKentheyt,ne£tigheyt in koft en
kleederen,dat alle defè manieren met degoetaer-
digheydt des landts en luchts fchijnen overeen te
komen. Sy gebruycken de fuyvere Franfche tael,
niet alleen in de ftadt Blois , maer oock in de
naeftliggende dorpen en fteden. De ftraten fïjn
enge, en nietwel geordineert, nochtans net en
wel geplaveyt. De huyfen fïjn van fteen en met
fchalien gedeckt. Het Koninglijcke kafteel is
eerft gebouwt van Gedon , neve van Rollon Ro-
bert, eerfte Hertogh van Normandy en : nad er-
handt als \'t vervallen was, is \'t weder opgemaeckt
van Koning Lodewijck de XII, en Françoys de

eerfle, wiens devifen en beduyd-teeckenen hier
en daer op de muuren van \'t kafteel gehouwen
ftaen, te weten, het yferen vereken van Lode-
wijck , en de Salamander van François. Nevens
\'t kafteel is de luftige Koninglijcke tuyn,in tween
gedeelt, te weten hoogen en lagen. Hier is een
breede galerye 300 voeten lang, gemaeckt van
Koning Henrick de Groote , waer onder een
chrough is, van waer men in den lagen hofftet.

Men vint datTheobaldus, de Oude genoemt,
geweeft is van de eerfte Graven van Blois , fone
van Gedon, die neve was van Rollon Robert,eer-
fte Hertogh van Normandyen. Defe Theobald
had een foon Otto, die door fijn eygen, en oock
ftjns vaders kloeckheyt, mede Grave geworden is
van Champaigne, Brie, Touraine, en Chartres.
Hy had twee fonen , Theobald den II, en
Stephanus, die fijn broeders landen erfde, als hy
fonder kinderen geftorven was.Defe heeft by fijn
gemalinne Adele, dochter van Wilhelm Koning
van Engelandt, die men Conqueflor noemt, onder
andere kinderen,gehadtTheobaldtden III, die
fi n vader in de Graeffchappen volghde, en Ste-
phanus, die Koning van Engelandt geweeft is.
Theobald de 111 had een foon Theobald den
! V, die fonder kinderen ftorf, en maeckte tot
fijn erfgenaemen de naefaten van zijnen voor-
Ichreven Oom Stephanus , Koning van En-
gelandt. Onder welcke men leeft dat Graef van
Blois geweeft is Lodewijck , fone van Henrick
de 11, Grave van Champaigne , en Brie, foons

fone van Henrick de Milde, die fone was van de
voorfeyde Koning Stephanus. De voorfchreve
Graef Lodewijck is Hertogh van Romanien ge-
maeckt, om fïjn kloecke en heroïfche daden, be-
gaen in\'t veroveren van Conftantinopolen. De-
le is fonder kinderen geftorven , en hem is in het
Graeffchap Blois gevolght Theobald de V , die
oock fonder kinderen geftorven is, na welcke fijn
fufter Margriet dit Graeffchap ge-erft heeft, diè
eerft troude met Otto, Grave van Burgundien, en
daernae met Gualtier, Heer van Avennes , waer
van gekomen isMarie,Vrouwe van Avennes,Gra-
vinne van Chartres en Blois, die getrouwt was
met Hugo de Chaftillon, Grave van S. Paul.

In\'t jaer 1588 den 23 December, is hier, door
bevel van Koning Henrickde IM, omgebracht
Henrick van Lorreyne, Hertogh van Guife , en
daeghs daer nae fijn broeder de Cardinael.

Het Graeffchap Dunois heeft voor fijn hooft- l>ff*!w en
ftadt Chafteau-dun. Het Graeffchap Tonnaire is
oock in\'t Graeffchap Blaifbis begrepen.

Het Graeffchap Perche Comté is in tween ge- perche
deelt, waer van het Nederfte gemeenlijck ge- comte.
naemt wordt la Perche Gouet, en is befloten in het
Caftelleynfchap Chartres , wiens principaelfte
ftadt is Nogent ieRotrou. Het opperfte maeckt
eygentlijck\'t Graeffchap : het heeft, onder an-
dere fteden, Mortaigne, daer de refidentie is van
de Bailiou van Perche. Sijne palen ftrecken naer
Normandien tot aen Verneuil, en naer \'t landt
Mans tot Mamerts.

Et Hertoghdom Tou-
raine is een gedeelte van
\'t middel-Beauiïe, be-
gint drie mijlen boven
de ftadt Amboyfè naer
Bloys toe , en eyndight
in de dorpen la Cha-
pelle Blanche , het
welck in kerckelijcke
faecken ftaet onder den
Biftchop van Anjou, en Chouzay.

De groote genoeghlijckheydt van dit landt
wordt vermeerdert door de foete, gefonde, en
heffelijckelocht ; hierom noemt men\'t den hof
en boomgaert van Vranckrijck, in Françoys, le
Jardin de France. Wijn en koren waft daer overvloe-
digh , en daer fijn feer bequame boflchagien om
te jagen.

Die van Touraine ftjn de outfte en voornaem-
fte volckeren van Vranckrijck, en niet de gering-
fte onder de Celten.

De hooftftadt van dit landt is Tours, heeft aen
de eene fijde de Loire, die met een kromme ca-
nael naer de voorftadt Riche by S. Annen geleyt
îs, naer de zuyd- en weftzijde loopt de riviere In-
dre. Het is een feer oude fladt, eertijdts gebouwt
van de Gauloyfèn, en om haer oudtheydt boven
alle fteden van Vranckrijck verheven, foo datfe
het hooft van vele natiën met recht genoemt
wordt. C^efar en andere die Vranckrijck befchre-
ven hebben, noemen die van Touraine de voor-
naemfte en treffelijckfte volckeren van dit Ko-
ningrijck Ptolemseus in fijn tweede boeck, cap.
8, en in de derde kaerte, Turregios, die aen de Loi-
re woonen. Csefar verhaelt van de fèlve op ver-
fcheyde plaetfèn, voornamentlijck in het eynde
van fijn tweede boeck der Commentarien, met
defe woorden : Defe faken uytgevoert en gantfch
Vranckrijck in ruft gebrocht fijnde, is by de
Barbaren foo groot gevoelen van defe oorloge
geweeft, dat de volckeren die over den Rhijn
woonden, gefanten aen C^far gefonden hebben,
en belooft dat fy oftagiers fenden, en het gene
men haer geboodt doen fouden. Defè regimen-
ten heeft C^efar bevolen, om dat hy in der haeft
naer Italien en Illyrien wilde reyfen, in het begin
van de fomer weder by hem tekeeren. En nae
dat hy fijn voick in Chartres, Angiers, Tours,
(alle fteden gelegen by de plaetfen daer hy ge-
oorloght hadde, ) tegen de winter in guarnifoen
geleyt hadt, is hy naer Italien vertrocken : waer
uyt men befluyten kan, dat die van Tours geen
vyanden der Romeynen fijn geweeft, maer dat fy
het met Casfar hebben gehouden} het welcke
een groot teecken van haer oude magnificentie
en heerlijckheydt is. Het blijckt oock uyt de hi-
ftorie van Gregorius van Tours, dat de burgers
van Tours op verfcheyde plaetfèn Raetsheeren
van Roomen worden genaemt, dat fy het recht
van de Roomfche burgerye hadden, welck eer-
Vrancknjck.

tijdts de bondtgenoten eh vrienden van \'t Room-
fche Rijck genoten. Maer nae dat het Roomfche
Rijck van de Gotthen, Wenden, Bourgoignons,
Hunnen, en Franfchen verwoeft wierd, is de ftadt
Tours, als oock andere, van haer vry heydt be-
rooft , en van de Françoyfèn hart belegert en
grootelijcks benauwt, die, beweegt door eerbie-
dinge des grafs van S. Martin, wiens beenderen
hier ruften , hebben van haer voornemen afge-
ftaen, en daer nae foo veel van defe plaets gehou-
den , datfe in de reliquien van defen heyligen
Biffchop het geluck van alle hare koopmanfchap
en arbeyt ftelden. Op defè maniere is de ftadt
Tours onder de kroon van Vranckrijck geko-
men , tot datfè, nae den inval der Deenen en
Noor-mannen in Vranckrijck, van Lodewijck
de III aen Ingelgerus, Grave van Anjou, gege-
ven is, om dat hy met fijn foldaten de macht der
Barbarifche vyanden wederftaen, en de Loire be-
fchermen foude. Het is oock gedenckwaerdigh,
dat dien onverwinnelijcken Franfchen Prince,
Carolus Martellus, in het jaer 729, den Koning
der Barbaren met 400000 foldaten voor de poor-
ten van Tours verwonnen en verflagen heeft, die
heel Spanjen bemachtight hadden, en Vranck-
rijck onder haer trachten te brengen, wanneer
die van Tours oock eenen eeuwigen naem ver-
kregen hebben, om datfe niet alleen de Sarace-
nen wederftonden, maer oock voor de Chrifte-
nen de ftadt floten, om datfe haer leven in foo
onfèeckeren ftrijdt niet door de vlucht fouden
foecken te behouden, maer met kloeckelijck en
mannelijck te ftrijden.

Den eerften Aertsbiffchop aldaer is Gratianus Jerts-hif-
geweeft, die ten tijden Diocletiani gekeft heeft.
In het jaer 375 is S. Martin de derde Aerts-bif-
fchop geworden, defe was inHungaryen gebo-
ren , en heeft geoorlooght onder lulianus den
Apoftaet : daer na, fijn leven en religie verande-
rende , heeft hy die van Tours, nae \'t gevoelen
van fommige, tot de Chriften religie bekeert, en
is geftorven, nae dat hy over de ies-en-twintigh
jaren geregeert hadde. In defè ftadt is de heer-
lijcke nooftkerck van S. Gratiaen, die S. .Martin
tot fijner eeren heeft doen bouweqi, verciertmet
een konftigh uur-werck, dat niet aUeen de uuren,
maer oock de bewegingen der Planeten, en het
waffen en afgaen der mane aenwijftj en twee too-
rens , van gelijcke hooghte, van waer men wijdt
en breedt kan fien. Hier is oock de kerck ter ee-
ren van S. Martin, by de nakomelingen gefticht,
daer fijn gebeente bewaert is, tot datfè in de oor-
loge van Vranckrijck verbrant is : de plaets, daer
de fèlve plegen te wefen, is met yfère traÜen afge-
fchoten, daer defe veerskens op gefchreven ftaen:

ïmpia Relligio furiis agitata malignis
Offa yirifanâi hic igne cremanda dedity ^c.

de Loire vorby loopt, door de gemelde S. Martin
gebouwt. Hieris een Koninglijcke ftal,-en de
ampLille daer de H. olie in bewaert wordt, die
S. Martin van eenen Engel, foo men feyt, gekre-
gen heefc J met welcke olie Henrick de I V tot
Koning is gefalft, om dat men die van Rheims in
Champagne, door de oorlogen in die quartieren,
niet konde krijgen, van welcke falvinge, tot ge-
; heugeniiïe, aldaer gefchreven ftaet : De falvinge

van Henrick de ï V , Koning van Vranckrijck,
is te Chartres gefchiet in de groote kerck van de
H. Maeght Maria , als François de la Guefle Bif.
Ichop van Tours de Mifïe dede , op den 27 Fe-
bruarii des jaers 1594 : den Ampul oft het Olie-
kruycksken tot de falvinge des Konings, hebben
tot Chartres gebracht, met bewilginge van al de
broeders, Fr. Matthias Cyron Sacrift, lacob Du-
fxus bewaerder van de papieren oft befcheeden,
en Efaias lanay, onder-Prieur van het groote
kloofter des Konings.

De kleynder fteden van dit Hertoghdom, fijn
Mojß. Amboyfe , Langres, Chinon, Loches, Mont-Ri-
chard, Chaftillon, Afay. Amboyfe is een foo lu-
ftige plaets aen de Loire, als eenige van het gant-
fche Koningrijck, daer de Koningen dickwils
liegen te trecken om haer te vermaecken. Garo-
us de Vni heeft alhier een kafteel doen bou-
wen, alwaer hy in \'t jaer 1498 feer haeftigh is ge-
ftorven. S. Martin heeft hier de eerfte kerck ge-
bouwt , Marmonftier genoemt, nae dat hy de
Heydenfche afgoden en religie uytgeroeyt nad-
de. De kerck van S. Florentius heeft Fulco de
Nerra, Grave van Anjou, gefticht, met een col-
legie van Canonicken, en jaerlijckfe renten. Am-
boyfe heeft onder de Graven van Anjou geftaen,
tot dat Lodewijck dfe Heylige het Hertoghdom
van Anjou aen het Rijck gebracht, en fijn broe-
der daer Hertogh gefielt heeft. Aldaer leyt een
kafteel op een hooge rotfê, dat met uythongerin-
ge alleen kan gewonnen worden, en daer de Ko-
ninginne en des Konings kinderen in tijde van
oorloge plegen bewaert te worden, als in een
ver feker de plaetfe.

Langres is oock een fraye ftadt naer \'t ooften
gelegen, een weynigh boven de plaets daer de
Loire en de Indre in een loopen.

Chinon is een ftadt met een kafteel, daer de
Koningen van Vranckrijck haer plegen te ver-
maken,voornamentlijck Karei de Vn, meeft in
dien tijdt, alsfijn benijders hem niet anders als

Koning van Bourges noemden. Het landt daer
rondtom is feer vruchtbaer en genocgelijck. By
defe ftadt beginnen de groote mijlen naer den
wegh van Poidou. Niet verre van hier leyt een
brugh de la Nonnain genaemt, de bogen fijn
van fteen, en duuren byna een half mijle.

Lodun ftellen fommige onder Poidou 5 eer- Lodm.
tijdts was het onder het gebiedt van particuliere
Heeren, nu is daer de vierfchaer des Konings. ^
Hier van breeder in fijn particuhere kaerte.

Aldaer leydt oock de ftadt Loche, met een Lpch,
fterck kafteel voorfien, in wiens chroech eertijts
de beenderen van een man gevonden fijn , welc-
ke acht voeten lang was, hy fat op eenen grooten
fteen met bey de handen onder fijn hooft.

Mont-richard is een ftadt op een luftige vlack- ^ont-rî-
te gelegen, rondtom met klippen en boffchagien
befët, die les Forefts de Mont-richard heeten. In
de voorftadt ftaen huyfen onder de aerde, daer
boven tuynen en wijngaerden op fijn.

Chaftillon is een Koninglijcke fladt by de In- -^»^ereflt-
dre gelegen. Afay is tweederley, Afay Ie BrufTe
by de Indre, en Afay Ie Ferron. L\'Ifle Bouchard
leyt op de rivier Vienne,die daer rondtom loopt.
Cande leydt daer de Vienne en Loire in een loo-
pen. Het kafteel Paulme heeft den tijtel van Vi-
conté , en leydt op een hooge plaetfe ^ dicht daer ?
by fiet men een vyver bynae twee mijlen lang be-
muurt. luHus C^far Scaliger heeft dit lof-dicht
van Touraine gefchreven :

Geenkoflelijcker landt mach Vramkrijck immergelpcn y
Daer \'t beter is ipoor mcnji h.en beefien om te lelpen,
Als dit i ypant felle hitf noch koude noordfche Iplaegh
Streckt hier de Vrucht ipan \'t landt, noch how^lièn tot een
plaegh:

De hot>en fijn plaifantjoo dat men die mach noemen
Een Tempe y daer "beleer plach Griecken ipan teroemen ;
Want lochty en landt y en yolcky haer alles is gehjck
Maer dit het oud\' renipint ; ypant \'t is -^el eens foo rijcL

Dc rivieren in Touraine fïjn de Loire, die daer ^vieren,
dwers door loopt, gelijck oock de Cher, en dc
Indre , de Creufe valt in Tourainein de Vienne,
en loopen fbo te fàmen voorts voorby Tlfle Bou-
chard , nevens Cande op de uyterfte paelen van
dit Hertoghdom in de Loire ,• defe leggen alle
bezuyden de Loire : benoorden fijn la CifTe, la
Branfle, Choizille, en Brefne,

al het gene aen beyae
fijden van de Loire
leydc, van Remorantin
tot Vendosmois : en
van hier af aen de rech-
te fijde van de felve ri-
vier van Chaftel lauden
tot Anjou toe, de Her-
toghdommen Vendosme,Touraine; de Graef-
fchappen Blois, Dunois, en Tonnerre. Het
löftrtim. Hertoghdom Touraine begint drie mijlen bo-
ven Amboife , naer Blois, en eyndight in de
gehuchten, die men Chapelle blanche noemt.
De hooftftadt is Tours j de andere fijn Am-
boife , Langres, Chinon , Chaftillon , Afay,
Mont-Richart, en Loudun oft Lodun.

Lodun is de naem van de ftadt, en dien
heelen ftreeck, welcken andere onder Poidou
ftellen , waer in iioo Parochiën fijn , onder
drie BifTchoppen, te weten van Poidiers, Luf-
fon,en Malezais. De voornaemfte plaetfen fijn
Roche fur Yon, Talmont, Meroil, Vouvant,
Mervant,BrefTure,Lodun, Fontenay Ie Comte,
die in \'t Hoogh-Poidou liggen. In \'t Nederige
fijn Niort, Chaftelleraut Poidiers is de
hooftftadt, de grootfte van heel Vranckrijck
nae Parijs, wiens meefte deel van de riviere
Clain omcingelt is.

Het gebiedt van Lodun is niet feer groot,
gemercfe dat het befloten wordt met de rivie-
ren de Loire, Dive, Vienne, Vçude ; in \'t mid-
den van welcke de ftadt Lodun leyt, die niet
groot is, maer luftigh en wel gelegen 5 om-
trent de felve is een fchoone boffchagie , Bois-
royne geheeten. Eertijdts hadfe eygen Hee-
ren , nu hoortfe onder de kroon van Vranck-
rijck , en heeft een Koninglijcke rechtbanck.
Sommige meenen , datie in oude tijden
Julioàumm genoemt was, en van C. lulius
Caefar gebouwt, maer noemen geen oudt
Schrijver, die fulcks feyt. Hier wort fchoon
broot met fafïraen gebacken , welcke de in-
woonders van de nabuurige plaetfen, van hier
t huys keerende , haer kinderen en vrienden
mede dragen. Dit landt brengt oock menighte
van groote hoenderen voort, die men gemeen-
lijck les poulies de Lodun noemt. In dit gebiedt

fijn geen fteden meer, doch veel dorpen en
gehuchten , met drie fchoone bofixhen op de
ry liggende , waer van het middelfte niet verre

Hier loopt de rivier Loire ofte Leire , ge-
noegh door Caefar en andere bekent. Sijn oor- wVrf.
fprong is in \'t dorp Velaune , diefe gemeen-
lijck noemen la Font de Leire. Sy is de groot-
fte van Vranckrijck, foo datfe met recht ge-
heeten magh worden de vader van de Fran-
fche rivieren : wantfe van haer begin meer als
150 mijlen in de lengte veel landen en fteden
voorby loopt, en ten laetften vermeerdert met
de fcheepdragende rivieren Elaver,Cher,Indre,
Vienne, en Meduane,ftort haer in den Oceaen
tuffchen Poidou en Bretaigne , met een uyt-
gang omtrent vier mijlen breedt. De riviere
Vienne, daer Fortunatas, Gregorius Turonen-
fis,en Hugo Floriacenfis mentie van maecken,
loopt dicht voorby\'t gebiedt van Lodun , van
\'t zuyden naer t noorden.In het weften loopt\'er
de rivier Dive rondtom, en eensdeels door.
Op de grenfen naer \'t noorden , fiet men aen
de Loire liggen de fchoone ftadt Saumur, ver- Samuu
fien met ftercke muuren en wallen, en verciert
met vele heerlijcke huyfen. Daer is oock een
kafteel op een hoogen bergh, welck van buy-
ten oudt en vervallen fchijnt j maer van bin-
nen heefc het vele heerlijcke falen en kamers,
oock rondcom luftige tuynen. Voor eenige
jaren is hier Gouverneur geweeft , van wegen
de Koning van Vranckrijck, Philips de Mor-
nay, Heer van Pleifis, een treff\'elijck man, niet
alleen om fijn groot en edel geflachte , maer
oock door de boecken en hiftorien by hem .
gefchreven. Het was een gefpraeckfaem en
vriendelij ck man tegen de uytlanders , die al-
tijdt vryelijck by hem mochten komen. Hy
heeft oock een Academie, dat is, Hooge fcho-
le gefticht,mec confent van Koning Henrick de
IV. Daer is oock omtrent de ftadt een fchoo-
ne fteene brugh, waer van men over al de lu-
ftige landouwen kan fien. Naer \'t zuyden op
de grenfen van Lodun , leydt de ftadt Mon-
contour aen de rivier Dive. In het ooften is
de ftadt Champigny , en wat hooger het ey-
landt, rifle Bouchardc genoemt, omcingelt,
met de wateren van de Vienne.

Irebalais is een kleyn lande-
ken , grenfende aen Lodun,
maer is niet foo groot, en
heefc fijnen naem van de
hooftftadt Mirebeau.

In \'t ooften is het bepaelt
met de riviere Clain , in het
weften met de Veude , die midden daer door
loopt, en vruchtbaer maeckt.
Mmhcm. Behalven dat Mirebeau met een kafteel
verfterckt, en door haer fout-keeten vermaert
is, fijnder noch de ftedekens Faye la Vineufe,
Aurigne, Douftay, Monconcour, Vouzaille,en
Ceaux. Op de grenfen naer \'t zuyden leydt de
ftadt Poióliers, in een luftige plaets, doch
berghachtigh , behalven aen ^eene fijde die in
een vlackte fackt,diefe in \'t Franfch la H^anchée
noemen. Defe ftadt is (foo wy hier voren oock
gefeyt hebben) de grootfte van Vranckrijck
naeft Parijs; doch het groofte deel is niet be-
timmert oft bewoont, maer vol velden , wijlri-
gaerden, boomgaerden, en tuynen. Het ander
deel is verciert met vele fchoone, en heerlijcke
gebouwen en huyfen , foo van publijcke als
particuliere. Aen dees fijde loopt de rivier
Clain , en met verfcheyde kanalen door de
ftadt, maeckende fommige eylandekens, tot
groot gerief der burgeren , en ftort fich om-
trent vier mijlen van hier naer het noorden, in
de Vienne. Hier fijn veel antiquiteyten : want
behalven een oudt kafteel, is er het paleys van
Keyfer Galienus^ het fondament van een groot
amphitheater , dat de inwoonders les Arenes

noemen; de bogen en gewelffelen van de wa-
terleydingen , en meer andere kenteeckenen
van het Roomfche Rijck. De hoofckerck is
gewijde ter eeren S. Pieter, daer de BiftHiop-
lijcke ftoel is. De eerfte Biftchop was S. Vido-
rinus , de tiende S. Hilarius , die geleerde
boecken van de H. Drieeenigheydt tegens de
Arrianen gefchreven, en het ïandt rontom tot
het Chriften geloof bekeert heeft, foo de
kerckelijcke Hiftoryfchrijvers getuygen. De
5^8 is Henricus Ludovicus Caftaneus, de foon
van Lodowijck, Heer d\'Abin, en de la Roche-
pofay. Hier is een vermaerde Academie , Aic^cdemie.
m.en feydt de principaelfte te wefen naeft Pa-
rijs ; Karei de V11, Koning van Vranckrijck,
ftichtefe in het jaer 1431. De inwoonders van
dit landt hebben veel van de Eneelfche en an-
dere geleden, in de tijdt alffe gantfch Vranck-
rijck afliepen en bedorven. Een half mijle van
de ftadt, op de wegh naer Bourges , fiet men
eenen vierkanten fteen , van wonderlijcke
groote , onderftu t met vijf andere fteenen ,
waer van hy genoemt wort, La Tierre le^uéey
daer dit veersken af gemaeckt is:

Het landeken Mirebalais is vruchtbaer van ^«c^^r-
tarwe, en alle andere foorcen van kooren,oock
van vee, wol, was,wijn, viflchen, vogelen, en
wildtbraedt.

De inwoonders hebben de felve manieren,
conditiën, en aerdt, met die van Poidou. mé.

Njoii begrijpt in fich
etteÜjcke Graefichap-
pen 5 Baronien , ende
Heerlijckheden. Cae-
far noemt de volckeren
van defe Provincie Ari-
des j en Plinius AndegaDos.

Dit Hertoghdom be-
gint by het dorp Chou-
fay , en paelt tuflchen
Moncontour en Herraut, aen het landt van Poi-
diers , het welck zuydwaerts van daer gelegen is,
hebbende voorts in \'t ooften voor palen Tourai-
ne en Vendofme, in \'t noorden de Graeffchappen
Maine en La Val, en in \'t weften Bretagnien.

Anjou is een fèer vruchtbaer en playfierigh
landt,hoewel het niet feer groot en is j de heuvel-
kens en berghskens fijn daer over al vol wijnftoc-
ken,devaleyen verciert met fchoone groene bof^
fchagien, en daer benevens feer goede weyden
vol beeften. De witte wijnen fijn daer fèer gepre-
fen en vermaert, die vaénVins d\'Anjou noemt. In
fomma al\'t gene tot \'s menfchelijcken levens on-
derhout van noode is, wort in defe Provincie ge-
vonden: op fommige plaetfen worden oockleyen
oft fchalien (aldaer Ardoifis genoemt) uyt-ge-
graven.

Koning Chilperic, nae dat hy Grave Paul om-
gebracht hadt, heeft Angiers verovert, en fijne
nafaten den Koningen van Vranckrijck achter-
gelaten , waer van Karolus Calvus het hooghfte
deel deferProvincie gegeven heeft aenTorquato,
(fommige willen hem anders noemen)behouden-
de niet te min het opperfte gebied daer over i en
het benedenfte deel, aen Grave Eudo van Paris j
wiens Neve ( ofte fbon van fijn broeder Robert,
Grave van Anjou en Hertogh van Celtica) Hugo
Magnus, dit felve wederom overgegeven heeft
Fulconi, foons fone van Torquatus. Defèn Ful-
co fijn in ordre gefuccedeert Fulco de II, Go-
defrid, Grifgonella genoemt, Fulco de III, Go-
defrid de 11, Fulco de IV, Fulco de V, die oock
Koning van lerufalem is geweeft nae Balduin,
wiens dochter hy (weduwer fijnde) getrout had-
de : hem volghde Godefrid de VI, met toename
BarhatuSy die tot een vrou hadde Machtelt, doch-
ter van Henrick de I^ Koning van Engelandt,
wiens fone Henrick, de tweede van dien naem,
Koning van Engelant is geworden 5 en fijne twee
andere fonen, Godefrid de V11, en Wilhelm,
Graven van Anjou ; de welcke, als fy beyde van
haren broeder den Koning in een ftrijdt over-
wonnen , en te lande uyt gedreven waren , heeft
hy tot fuccelTeurs in\'t Koningrijck van Engelant
gehadt fijn oudtfte foon 5 en Godefrid den VIII
in het Graeffchap van Anjou : Artur Godefrids
fbon, Grave van Anjou, en van fijns moeders
wegen oock Hertogh van Britannien, wierd de
oorloge aengedaen door fijn oom Johannes, Ko-
ning van Engelandt. Defe Arturus hadde te vo-
VranckrijcL

ren het leen van\'t Prinsdom ontfangen, enden
eedt van getrouwigheydt gedaen aen Philippus
Auguftus Koning van Vranckrijck, door wiens
ophitfinge, als hy meende fijnen Oom Poidiers
afhandigh temaken, en met fijn leger de Loire
gepaifeert was, is hy van de felve gevangen naer
Roüen gevoert, en niet lange daernae van lohan
omgebracht. Dit feyt ging Conftantia (Arturi
moeder^dochter en erfgenaem van Conane Prin-
ce van Britannien) foo feer ter herten, datfe by
den Koning van Vranckrijck, de Koning lohan
befchuldighde, dat hy dele moort begaen hadt,
de welcke,daer over te recht gedachvaert fijnde,
en niet comparerende , van de Pairs de France voor
foodanigh gecondemneert is , en alle fijn landen,
die hy in Vranckrijck befat, aen den Koning ver-
vielen j welcke fententie de Koning felfs uytvoe-
rende,heefthyAnjou onder fijn gewelt gebracht,
en fij n fone Lodewijck den VIII, Koninfg van
Vranckrijck, naegelaten 5 defen is gevolght fijn
fone Lodewijck de I X, met toename Sanäus, dat
is , de Heylige, die defe Provincie fijnen broeder
Karei tot fijn erfdeel heeft ingeruyrat j welcken
gevolght is Karei de 11: defe uythouwelijckende
fijn dochter dementia, aen Karei van Valois,
gaf haer defè Provincie tot een bruyt-gave. Daer
nae fijn gevolght de Koningen van Vranckrijck,
als fijn fone Philips van Valois, en wederom lo-
han Ibne van Philips, die dit edele gedeelte van
het Rijck, in \'t jaer 13J0, met de tijtel van
Hertoghdom aen fijnen fbne-Ludovic getransfe-
reert heeft. Defen fijn wederom gevolght in rech-
te linie,Ludovic de tweede,en Ludovic de derde,
die fonder lijfs-erven nae te laten fturf,en aen fijn
broeder Renatus dit Vorftendom naeliet defe,
als hem fij ne kinderen afgeftorven waren, heeft
voor erfgenaem gefubftitueert fijns broeders fo-
ne Karei, (fommige meenen dat het fijn broeder onder
foude geweeft fijn) die Ludovic den XI, Koning yranchijk
van Vranckrijck, voor fijnen fucceffeur verklaert
heeft : en is alfoo defe Provincie vereenight ge-
bleven aen de Kroone van Vranckrijck, alleen
dat Francifcus I de felve aen fijne moeder Louy-
fe de Savoye,tot een lijftocht,heeft overgegeven;
gelijck dan oock Koning Karel de IX de felve
gegeven heeft aen fijnen broeder Henrick, die
daer nae Koning van Polen en van Vranckrijck
geworden is.

De hooftftadt defes Hertoghdoms is Andega^
yum, van Paulo Diacono Andegayenßs CiVitas, en nu
ter tijdt Angiers geheeten j van Ptolemseo Mo-
magus Andicayarum, gelegen aen beyde fijden van
de riviere Meduana , oft Maine , met een fteene
brugge daer over. In defè is een feer goede Poli-
cie \'y daer beneffens is de ftadt oock verciert met
een Biffchoplijcken ftoel, den Aertsbiflxhop van
Tours onderworpen j met een Senefchallaet en
Bailjoufchap,en een Siege Prefidial. Daer is oock
een feer vermaerde Academie, van Louys de 11 AcAdmk;
van dien naem, Hertogh van Anjou, in \'tjaer on-

fès Heeren 1389 opgericht. în defe hebben vele
geleerde mannen , foo in de Rechten, als andere
faculteyten geleert, onder welke eeuwige memo-
rie waerdighfijn, omhaèruytnemendegeleert-
heydt en wetenfchap, D. Guiliam du Pojet, Can-
celler van Vranckrijck, D. Lazarus Baifius , ïo-
achim Bellai,François Balduin,een groot Rechts-
geleerde , Renatus Benedidus, Dodor in Theo-
logie , Bodinus, een Advocaet in \'t Parlement van
Parijs. De ftadt Hght in een lage plaetfe , waer
van het fpreeckwoordt is :

In de lage Stadt Angiers, kan men bemercken,
Hooge toorens y rijcke hoeren, arme Klercken,

Dit Hertoghdom heeft vele fraye fteden, on-
der andere Saumur, gelegen aen de Loyre, ver-
ciert met een kafteel, en onlangs met een Uni-
verfiteyt : fy heeft ftercke wallen en grachten,
en fchoone huyfen. Hier is, voor weynige jaren.
Gouverneur van de ftadt en kafteel geweeft
Philips Mornay, Heer van Pleffis, door de boec-
ken die hy uytgegeven heeft, wel bekent, als
oock door fijn fpraeckfaemheyt en vriendelijck-
heydt tegen de uytlanders. De andere fteden
fijn Montreneau , Bauge , Beaufort, Biffac,
Monftreul Belay , Malevrier, Chantonceau, Vi-
liers, Duretail, laFlefche, Chafteau-Gontier,Se-
gre,&c.

Een mijle van Angiers is een brugge, diefe
Pont de Cee, oft See noemen, als oft fy wilden feg-
gen, de brugge van Caefar,want fy meenen, datfe
van lulius Cxfar gemaeckt is -, andere gevoelen ,
datfe foo genoemt is als de brugh van de zee.
Mkefi. In defe Provincie fijn veel meiren en vivers,
moeraffen, fonteynen, en meer als 40 rivieren,
behalven de kleyne waterkens. Onder de rivie-
ren fijn de principaelfte, de Loire, Dive, Thoe,
Layon, Ligne, Sevré, Couefnon, Oudon, Me-
v.

duana oft Maine ; Sarta gemeenlijck Sar tra,
en Leorius : buyten de ftadt Angiers fiet men
noch vele oude vervalle timmeragien en ruïnen,
Grohan genoemt : men wil feggen, dat de Ro-
meynen aldaer eertijts een Theatrum fouden ge-
bouwt hebben, overmits daer noch ter tijdt vele
medialien uytgegraven worden.

Onder dit Hertoghdom ( behalven andere
Graeffchappen, Baronnien en Heerlijckheden )
gehooren te leen defe vier Graeffchappen , als
Mayne, Vendofme, Beaufort, en La Val.

\'t Graeffchap van Vendofme , nu tot een Her- rmdvf^n
toghdom opgericht, neemt fijn begin by Beau-
gency, tuftchen beyde Beauffen, welcke met toe-
namen Sologne en Vendofme genoemt worden,
en ftreckt fich wijdt en zijt uyt tot aen Xainton-
ge, heeft defen naem van de ftadt Vindocinum ofte
Vendofme, welcke van Ptolemseus Vindicum Auler-
ciorum Cenomanorum in Gallia Lugdmenfi geheeten is ,
als fommige fuftineeren^hoewel Scahger van opi-
nie is, dat de ftadt Mans Vindicium foude fijn. De
Graven van Vendofine hebben haren oorfprong
uyt de ftamme vanBourbon^en gelijck men leeft,
foo foude Ludovicus Bourbonius, fone van lo-
han , Grave van Marche en Clermont, de eerfte
Grave daer van fijn geweeft,- welcken in rechte
linien fijn gevolght, fijn fone loannes, fijn neve
Francifcus , en wederom Francifci foon Karolus,
welcken Francifcus de I, Koning van Vranck-
rijck, eerften Hertogh van Vendofiiie, maecktej
defen Karei fuccedeerde wederom fijn foon An-
tonius, Hertogh van Vendofine, en Pair de France,
dat is, Genoot van Vranckrijck, en, van wegen
Johanna d\'Albret fijn gemalinne, oock Koning
van Navarre ,■ van welcken geboren is HeUrick
van Bourbon de IV, Koning van Vranckrijck
en Navarre, Prince van Bearn, Hertogh van
Vendofme, Beaufort en La Val, Scc. Vader van
Lodewijck de XIII, wiens fone Lodewijck de
X IV nu ter tijdt geluckigh regeert.

Tegenwoordigh is Hertogh van Vendofme,
C^efar de Bourbon, natuurlijcke foon van Hen-
rick de IV.

E Graeffchappen Le
Maine en Vendofme
kennen voor haer leen-
heer den Hertoph van

Anjou, gelijck oock
die van Montfort en la
Val. Het Graeffchap
Maine is befloten met
de grenfen van Anjou,
Touraine, Normandie , en Perche ; en wort
Rhiafft. bewatert met drie rivieren, de Mayenne, Loire,
cn Hartfe. Lucanus maeckt mentie van de
Mayenne, in \'t boeck van de Pharfalifche oor-
logh, daer hy feyt :

Jn ripis Meduana tuis marcere perofus,
Regino en Gregorius Turonenfis fchryven
oock van defe rivier. Pledensdaeghs wortfe de
Mayne genoemt. Sy loopt door de ftadt An-
giers, en valt in de Loire , een weynigh onder
de felve ftadt naer\'t zuyden. Le Loir ont-
fpringt niet verre van de ftadt d\'Ifiiers, daer
van Fulbertus, Biftchop van Chartres , ver-
maent in fijne brieven, loopende door Allogy,
van welcke de felve oock mentie maeckt, en
de Abdye Bonneval van de Orden van Ci-
fteaux , en de ftadt Vendofme. De Mayne
heeft haren oorfprong op de grenfen van
dit Graeffchap , daer \'t van Normandien ge-
fcheyden wordt, en nae datfe lang geloopen
heeft, befpoelt de ftadt Mayenne. Sy vloeyt
feer traegh, ( foo datfe Gregorius Turonenfis
maer een torrentem, dat is, beke noemt ) en
komt aen de rijcke ftadt La Val, en daer nae
aen Chafteau Gontier : van hier gaetfe naer de
ftadt Lion d\'Angers, daerfe met de rivier Vo-
lon vermeerdert wort, en korts daer nae met
de Sarte, die door de fteden Alençon en Mans
loopt. Men leeft in het leven van den H.
Mauritius, Biftchop van Angers, aldus : Als de
H. Mauritius nederwaerts met een fchip door
de riviere de Mayne naer de Loire reyfde, &:c.
De Sarte is vermaert door fijn water , welck
klaer is als kriftal , en van coleur als filver ;
waer van dit veersken van een goet Poëet is :
Venimus ad Sartam^ quo non efl clarior alter,
Wy fullen hier noch van defe rivier by voe-
gen , dat in leven van S. Lenard aldus ge-
fchreven ftaet : Het kloofter van S. Lenard is
vijf mijlen van de ftadt Mans, leyt op de ri-
viere Sarte, en is deerlijck bedorven. Men leeft
oock in \'t felve leven, dat S. Lenard, in de tijt
van de BiiTchop Innocentius, grootelijcks het
dorp Mans verciert heeft, en daer nae een
kleyn plaetsken gevonden op de riviere Sarte,
VranckrijcL

(welcke plaets noch den naem behoudt,
wort la Chapelle geheeten , oft de kamer van
S. Lenard,) alwaer hy een. kerck ter eeren
S.Peter bouwde. Defe rivier heeft veel karpers,
lampreyen , elft, en andere foorten van vifch.
Weynigh boven Angers vermengen haer defe
rivieren, en loopen gelijckelijck door de ftadt,
en niet verre daer beneden in de riviere de
Loyre.

De fchoone en luftige waranden en bof- Bojfchef7,
fchen vercieren dit landt j onder welcke fijn de
voornaemfte , de warande van Verfay, Lon-
goulnay, Perfi , Sille , Charnay , Andain,
Maine en Concife.

Defe geheele ftreeck landts is voor fommi-
ge jaren in twee gedeelt. De principaelfte ftadt Deeiwge.
is Mans,die nu de kroone van Vranckrijck toe-
komt: maer de ftadt Mayne met fijn Hertogh-
dom,dat eertijdts een Marquifaet was, behoort
aen \'t geflachte van Guife. Van \'t begin is fy
de refidentie geweeft van \'t Bailjoufchap, en
nae de tijden van Koning Henrick de II ge-
maeckt tot een Prefidentfchap,daer vele fteden
\'appelleren.

Dit landt was in vorige tijden onder Guien- Oude re^
ne begrepen , en gehoorfaemden haer Herto-\'^\'"\'\'\'\'\'^\'
gen, tot dat Lodewijck de IX, Koning van
Vranckrijck > en Henrick de III, Koning van
Engelandt, een verbont maeckten , dat de
Engelfchen te vreden fouden wefen met dat
deel van Guienne , \'t gene in \'t noorden met
de riviere Charante , en in \'t zuyden met de
Pyreneifche bergen bepaelt wortj en voor \'t af-
ftaen van al het recht dat fy meenden te heb-
ben op Normandien , Anjou, en Mans 5 op
conditie dat men ten tijde des afftandts der
voorfchreven landen , hem foude tellen
1500000 goude kroonen. Daer nae heeft Ko-
ning Tan Lodewijck fijn tweede foon gegeven
de Graeffchappen Anjou en Mans. De brieven
van defe gift worden noch onder de befchee-
den bewaert. Hier volght de afkomft vaa
Lodewijck.

Lodewijck van Valois de I, Hertogh van
Anjou , en Graef van Mayne , die van loanna
de I, Koninginne van Napels, tot een foon
aengenomen wiert, en Koning van lerufalem,
Sicilien en Napels gekroont, fterf anno 1584
in September.

Lodewijck de II, Hertogh van Anjon, en
Graef van Mayne , Koning van lerufalem en
Sicilien, overleed in \'tjaer onfes Heeren 1417.

Lodewijck de III > Hertogh van Anjou en
Graef van Mayne, van loanna de 11 Konin-

ginne van Napels geadopteert , is geworden
Koning van Sicilien , Hertogh van Calabrien ,
cn Grave van Provence ; en fonder kinderen
geftorven in \'t jaer 1434.

René, broeder van Lodewijck, HeÈtogh van
Anjou, Grave van Mayne, Hertogh van Cala-
brien en Bar, Grave van Provence en Guife, is
erfgenaem gemaeckt van lijn broeder Lode-
wijck me,t confent van loanna de II, Konin-
ginne van Napels, en overleed in \'t jaer 1480.

Karei, nae de doodt van lan , foon van fijn
broeder René , en van Niclaes, Hertogh van
Calabrien , foon van de voorfeyde lan , dede
afftandt van \'t récht dat hy meende te hebben
op \'t Koningrijck Napels, de Graeffchappen
Provence en Mayne , en maeckte fijn erfge-
naem Lodewijck de XI, Koning van Vranck-
rijck.

De CenomamA^x. is te feggen, de volckeren
van Mayne, worden van Casfar, Ptolemaeus,
en andere feer geprefen. In de kenboecken der
landen wort mentie gemaeckt van de ftadt
der Cenomanorum ïn Lugdunenß tertia , dat is,
het derde deel van Lyon. Phnius maeckt er
oock gewach af, en noemtfe Cenomanos. Po-
lybius , Livius , luftinus , en andere hiftory-
fchrijvers verhalen, dat de Cenomannen dick-
maels in ItaUen gevallen fijn. Daerom fteltfe
Ptolemaeus in Ital [ien over de riviere Po. Stra-
bo noemtfe oock v^ivófidm, en heetfe geburen
van Chartres boven die van Vannes. Plinius
fteltfe in Narbonne,een landt van Vranckrijck:
foo datfe met haer landt niet te vreden,nu hier,
nu daer, andere landen gefocht hebben.

De inwoonders ontfien haer geen arbeyd,
konnen wel ongemack verdragen, fijn neer-
ftigh, en van goet verftandt, worden niet lich-
telijck bedrogen 5 beginnen geen faecke eerfe
die wel overleydt hebben , fijn raedtfaem en
fparigh. Voorts, dit landt heeft foo vernufte en
kloecke verftanden,als eenigh in Vranckrijck.

Claudius Robertus, Priefter van Langres ,
verhaelt van de ftadt Mans als volgt: De ftadt
Mans wort in het kenboeck der laqden van
Vranckrijck, van fommige Vindium oft Ven-
dicum geheeten, gelegen op de riviere Sarte.

Sy ftaet onder den Aertz- biftchop van Tours,en
\'t Parlement van Parijs. De inwoonders van
defe ftadt worden voor oproerigh gehouden ,
en nieusgierigh.Odercius,in fijn vierde boeck,
feydt, dat haren naem Cenomaine komt van
Canis mania, dat is, van de verwoedtheyt der
honden. De principale kerck was te voren ter
eeren van de H. Maget Maria, en daer nae van
S. Gervaes gewijdt, en in\'t jaer i^oi van S.
Juliaen, wanneer men fijne reliquien in de felve
bracht. Sy heeft 3 8 prebenden. In dit Bifdom
fijn 6jo Parochiën , gedeelt in fes Archidia-
conien, en 10 Decanien : oock veel Abdijen,
als Beaulieu, Sainde Marie d\'Euron , Saind
Vincent, S. Marie de Lonlay, Saind Calez,
S. George des Bois, S. Marie de Perfine, de
l\'Efpau, S. Marie de Clairmont, S. Pierre la
Couture, S. Marie de Vaaz > S. Juhen du Pré,
de laVirginité,Eftival en Charnie,welcke twee
vrouwen-kloofters fijn : Bon-lieu, Fontaine
Daniel, S. Marie de la Campagne, Tiron-
neau, la Perigué : noch drie van vrouwen j la
Pelice, du Gué, en de Laune. Daer fijn oock
191 Prioryen. De ftadt Mans is een Biftchop-
lijcke refidentie , wiens eerfte Biftchop is ge-
weeft de H.Julianus, ten tijde van Keyfer Ve-
fpafianus.Defe(foo Claudius Robertus fchrijft)
doorwandelende het landt Mayne , heeft ge-
arbeyt de oude cycken- en boucken-boomen
uyt te roejen, dat is, de onvruchtbare en ydele
yerdichtfelen, afgoderyen , en fuperftitien van
\'t oudt heydendom, daer toe gebruyckende
\'t yfer der ftraffinge , om de fonde der quade
menfchen af te fnyden, en een brandend vyer,
waer door de aerde,dat is,de zielen, die nu van
fonden gefuyvert waren, bequaem foude wor-
den , om vruchten der Goddelijcke liefde
voorts te brengen. Waer mede hy te kennen
geeft de oude fuperftitien van de Franççyfen,
die de eycken-boomen voor goden aenbaden.
De <38 Biftchop is Carolus de Beaumanoir,foon
van lan. Heer van Laverdin, en Marefchal van
Vranckrijck, welcke Carolus in\'t jaer 16" 14, in
de vergaderinge van Parijs, een Apologie ge-
fchreven heeft voor de Religieufen der So-
cieteytlefu.

E naem Nomannia is tôt den koophandel in\'t ooften heefc fy de
komt van de noordfche rivierkens Rubec en Aubet, en daer rondom feer
volckeren, want Nordt fchoone beemden en velden, als oock hooge ber-
op Duyts fo veel te leg- gen. Over de Seyne placht te leggen een feer
gen is , als een ftreeck konftelijcke brugh, die onder de wonder-werc-
der Wereldt in het ken van Vranckrijck mocht gerekent worden.
Noorden gelegen. Uyt van vierkante graeuwe fteen gebouwt, met fterc-
welcke contreye van ke pylaren onderftut, en met 13 fchoone bogen
Norwegen , Denemarc- geciert, van wegen hare hooghte en breette feer
ken en Sweden een vermaert j doch is voor eenige jaren ingevallen,
groote menighte volks hier is aengelant,en heeft Defe ftadt is oock beroemt van wegen het Aertz-
defe plaetfen tot een woning ingenomen ^ en allo bifdom en \'t Parlement.

nae hun, ofte nae de landen van waer fy quamen. Onder den Aertz-biffchop van Rouen ftaen
Nortmannia genaemt, als een woonftede der man- de Biffchoppen van Sais , Conftances, Lifieux,
nen uyt den noorden ,• welcker invallen en roove- Aurenches, Bajeux, en Eureux.

ryen in Vranckrijck en Duytflandt genoegh- Onder het Parlement van Rouen ftaet heel TSemm*
faem bekent fijn. Normandien, welck nae dat het weder den En-

Rollo de Noorman heeft, door fijn gewelt en geliehen ontnomen was van Koning Karei de V,
rooven ( fbo in Vranckrijck,als in defe geweften) en daer nae van Hertogh Karei beiêten, is \'t den
Karei den Simpelen, Koninck van Vranckrijck , felven van fijn broeder Koning Lodewijck de XI
in fulcke benauwtheyt gebracht^ dathy hem (nae ontnomen , en aen de Kroon Vranckrijck ge-
dat hy \'t Chriftelijcke geloove hadde aengeno- bracht, daer \'t noch onder is, en van die tijt noyt
men) fijne dochter Gilla ten houwelijck heeft gegeven aen eenige kinderen van de Koningen,
moeten geven , en daer mede oock gantfch We- In plaetfe van dit Hertoghdom gaf Koning Lo-
fterrijck en Bretagnien aen gene zijde de Loire dewijck aen fljn broeder Karei het lant Guienne,
gelegen 5 en alfoo is hy eerfte Hertogh van Nor- Dit Parlement is op-gerecht van Koning Lode-
mandien gemaeckt. \' wijck de XII, waer in hy ordonneerde vier Pre-

Dit landt Nom^ra/^ ofte Normandien, wordt fidenten , acht-en-twintighRaeds-Heeren, waer
in \'t weften gefepareert van Britannien door de onder waren dertien geeftelijcke en vijftien we-
riviere Crenone in \'t noorden is \'t bepaelt met reldtlijcke j daer by ftelde hy twee Griffiers, een
de Britannifche zee ; in \'t zuyden met Mans ; en Audiencier , twee Advocaten, en een Procureur
in\'t ooften light Francia, eygentlijck alfoo ge- generael. Naderhandt is\'t getal van de Officiers
noemt, ( waer in Parijs gelegen is, 1 van \'t welcke hier feer vermeerdert, als mede in de andere Par-
het door de riviere Epta onderfcheyden wordt, lementen van\'t Koningrijck.
Het hoort niet geheelijck onder Gdlia Lngdu- Behalven het Parlement y is hier noch het Ge-
mnfis, maer een deel daer van wordt gereeckent recht datfe des Aiés heeten , dat is, van de Subfi- \'\'
onder Gal/ia Belgka. dien, welck begrijpt de jurisdidie van die men

\'t Is feer goet en vruchtbaer, overvloedigh van E/Zm heet, en is in-geftelt van Koning Karei de
kooren, appelen, en peeren, foo dat de inwoon- V11 : dit heeft twee Prefidenten, elf Raets-hee-
ders dranck daer van maecken, welck fy Cidre ren, een Griffier, twee Advocaten, en een Procu-
noemen, en voorfien daer-en-boven noch ande- reur van de Koning, drie Deurwaerders , en een
re natiën genoegh met hare fruyten. Aen vee is Ontfanger. Defe oordelen abfoluy t van de fubfi-
daer oock grooten overvloedt. dien oft gemeene middelen, als tollen, fchattin-

Sommige deelen dit landt in hoogh en laegh gen, impoften, acçijfen, en diergelijcke. Onder
Normandien. In het hooge fijn drie Hertogh- 3efe Rechters ftaen meer andere Eßeus-, als de
dommen, als Alençon, Aumale, Longue-ville Overften van de fout-fchuuren, enboeck-hou-
en de Graeffchappen d\'Eu, Harcourt, Eureux, ders der felve , die haer eygen gerecht hebben.
Tancarville, Malevrier, Mertain, en Montgom- Te Rouen is oock het Hof van \'t Baljufchap, en
mery : noch begrijpt dit deel oock het landeken een Prefident van de ftadt enVicomté, die fy
Vaulx, (waer van Gifors de hooftftadt is , fijnde Chouë noemen.

een Graeffchap en Baljufchap,) als oock de Baro- Van Neder-Normandien is het Bailjufchap t^cder-.
nie 1\'Aigle.Neder-Normandien wort in kleynder van Caux wel \'t voornaemfte deel. De inwoon-
deelen onderfcheyden , als Caux, Beflin, Cou- ders der felve fijn de volckeren, die C^far Caletes, Cans.
tantin, Hovivet, Ie Royaume d\'Yvetot, en Ie Orofius, in fijn vierde boeck aen het 11 cap. Cale-
Vaulx de Vire. ï/, Strabo K^Aev^i noemt, van het over-varen van

De voornaemfte ftadt defes landts is Rouen, de riviere Sequana ofte Seyne j van waer men min-
eertij ts Rotomagum, gelegen in\'t noorden aen de der als opeen dagh in Bretanien ofte Engelandt
riviere Seyne, welcke aldaer met groote fchepen kan komen. Ptolemseus noemtfe kaa^tk/, enPli-
kan bevaren worden, waer door fy feer bequaem nius Galleti, doch niet eygentlijck i want hyfe, in
VranckrijcL LI fijn

^-^\'X"""\' .. AV J- ^ J- tJ - JJ 4>XV ÄOlfe/r/- rt ^ V J^U-esmlmmjar ^ O „ ^ , .„,

fijn 13 boeck i cap. Caktes hcet ; nu ter tijdt wort
het genaemt le Baillage de Caux en Normandie , nae
het gevoelen van Scaliger, Turnebus, Divseus,
en andere. Sy dolen, die meenen dat de ftadt der
Morinen, Terouannois, die de Françoyfen in h&t
jaer 1J58 den Engelfchen ontnomen hebben,
Caiefum fy. Het is waerfchijnlijcker, dat daer heen
een Colonie van Calis, en met eenen de naem, is
vervoert geweeft. Dit Caux heeft de gedaente
van een fchier-eylandt, en leyt bynae rondtom
van de Seyne, met nocli eenige kleyne rivier-
kens, en de zee, befloten. Het ftreckt fich uyt
tot Treport en de ftadt van S.Valéry, dieby
Abbeviile, en de ftadt Eu leyt. Daer is een hooft
oft bergh aen de Zee, dat de Françoyfen Capo de
\' Caulx, ofte le Groing de Caulx noemen : het welcke
die uyt de Seyne naer Engelandt varen, voor-by
pafleeren moeten.

De hooft-ftadt van dit landt is Diepe, die haer
naem heeft van de riviere die daer voorby loopt.
De inwoonders van defe ftadt hebben een eeu-
wigen naem, door haer voyagien in de nieuwe
Wereldt gedaen, verkregen. De kleynder fteden
HayfieuY. aldaer fijn Harfleur, liggende gelijck een boogh
aen de rechter zijde van de Seyne : daer tegen
over, aen de flincker zijde , leyt Honfleur, dat
heeft een fray kafteel en bequame haven y Ptole-
m^eus noemt het, foo fommige meenen , ii^Atoeom;
het felve doet mede Antoninus,en de Reys-kaer-
te oft het Reys-boeck, alwaer gefchreven ftaet
luliobona. Sigebertus verhaelt oock van luliobo-
na, en feyt, dat het felve van lulius Csefàr is ge-
bouwt, en nae hem genoemt geweeft, als de ftadt

Cales verdeftrueertwas. luliobona wort van Ha-
drianus Turnebus Villebon geheeten. Havre de
Grace, dat een Haven van gratie te fèggen is in
Nederlandts, is een ftadt welcke de Zee-rovers
feer vreefen, en aen die fijde de deur en fleutel
van Vranckrijck is j fy is gefundeert geworden
in \'t jaer 1509. Caudebecq leyt aen de rechter
fijde van de Seyne. Fefcamp beteeckent het lant
ofte velt van de Fifcael dit heeft een vermaerde
Abdye, alwaer een uytnemende graf-ftede der
Hertogen van Normandyen te fien is. Aldaer
leyt begraven Richard de eerfte, en Richard de
tweede , toe-gehaemt de Onvertfaeghde , de
welcke vader en fone fijn geweeft, en de derde
en vierde Hertogen van Normandyen waren.

In Befïïn leyt de ftadt Gaen ; vermaert door de
Academie, daer byfonder de Medicijne floreert.
Hier ontrent worden veel papieren gemaeckt,
die nae defe ftadt den naem nebben.

De andere fleden van Normandien fijn, Au-
renches, Eureux, Bayeux, Sais, Lifieux, Alen^on,
Aumale, Longue-ville , Eu, Harcourt, Tancar-
ville, Malevrier, Montain, Montgommery,Tho-
rigny, cn Gifors, &€.

De Normans fijndoorgaensargh, geen uyt-
heemfche wetten onderworpen, leven nae hare
manieren en zeden, die fy feer hertneckigh voor-
flaen en befchermen, in liftigheyt feer geoeffent,
engeneyghttot twift en krakelen ; doch de ge-
leertheyt en Gods-dienft wel toegedaen.

ringhc van de rivieren
deDeuen de Seine, en
van de zee aen den
oever derfiedenjde Sie^
Dieppe , en S. Valerv:
\'t is ten meerendeele
vruchtbaer, en vloeyt
over van dingen nood-
wendigh tot het leven,
heeft boffchen, beemden, bouwlandt, vleefch,
fruyten , wolle, vlafch , en grooten overvloed
van vifch , die aen de bygelegene zee den vif-
fcheren overal ter handt is. De dranck, dienfè
hier gebruycken, is voor meerendeel appelfap
en bier. De gewoonlijcke namen der voor-
naemfte fteden fijn, Caudehec ^ Harfleur, HaVre de
Grace, Fefcamp, Monmllkr, Dieppe, S*Valery, EUj
JSleufihaftel, Aumale, Arques, &c.

Dit gewefte heeft de gedaente van een half-
eylaodt, ert is meer lang als breet : \'t wort ten
Ooften bepaeltvan\'t landt van Abbevüle , ten
zuyden van \'t Landt van Beauvoifin, ten noor-
den van den Oceaen , ten weften van de riviere
de Séyne , en ten deele van de grenfen van die
van Rouaen. Dat defe volckeren van Cefar
Caletes Gjn genoemt geweeft , gelooven eenige
liever als Caktenfes , wekker ftadt hy Jccium Por-
tim,dQ nieuwe, Calitium noemen j om dit beter te
beweeren, dryvenfè, dat het Cajletum van Cefar
verwoeft , niet Cales, maer fekere fterckte fy
geweeft in \'t landt van Caux, Alwaer hy van
Dieuws eene fterckte gebouwt heeft vereert met
den tijtel van luiia-Bona, gemeenlijck genoemt
met een verdorven woort llfie honne, uyt welcks
fteenhoopen de wegh beftraetis vanXollebofc.
Het voorgeberghte geheeten de Caux light on-
der de ftadt van den felven name, en is aenfien-
lijck door eenen toren aen de ftrand, die een
baken draeght tot gerief der zee-lieden j fïjn
hooghfte fpitfe wort genoemt d\'ontmoetinge
vand\'Aifnej vanhier ftreckt de reyfe naer En-
geland voor den genen die by de Seyne varen.
Defe land ftreke wort getelt onder de feven Bail-
jouwfchappen des Parlaments van Rouaen , en
omhelft vele Hertoghdommen,Graeffchappen,
Onder-graeffchappen , Baronyen, Abdyen en
Prioraten van grooten name.

Dieppe, de voornaemfte ftadt der fèlve,
light tuffchen twee bergen aen den oever der
zee, die tegens hare muuren aenflaet, en fchoon
door enge kelen , ^L^ndc mond de la Bethune fich
inwerpt of infchickt tot eene bequame haven,
van waer de bywoonderen der ftadt ter bequa-
mer tijdt vertrecken na Terre-neufve , en an-
dere Rijcken , om hunnen handel te drijven.
De veftinge du Pollet hangt over de haven j aen
d\'andere fijde wort de fladt verdedight door
VranckrijcL

een kafteel : ter fîjde van defe veftinge light het
garnifoen van Chaftillon , \'t welck den vloet
commandeert van Arques j de ftadt heeft den
name van eene kleene becke, die tegens hare
poorten aenvloeyt.

Van achter vertoont fîch eene plaetfè, daer
eertijdts geftaen heeft de ftadt Limar daer
nu geene teeckenen van overigh fijn. Defe
haven van verfcheydene beftormingen aenge-
vochten ftaende den borgerlijcken oorlogh,
heeft Hendrick de I V, na de doodt fijns voor-
faets, tot eene toevlucht geftreckt. \'t Gebiedt
defer ftadt als oock van Louviers y foo in \'t gee-
ftelijck als wereltlijck,fègtmen met toeftemmin-
ge des Konings en des Paus geweeft te fijn by
Gauthier, Aertsbiffchop van Rouaen. \'t Is ken-
nelijck dat de borgeren, na de wijfe van die van
Rouaen, de feeRen van Kersmifïe en der Ont-
fanckenifTe gewoon fîjn heel vrolijck te vieren,
en aen de geeftigheyt der Poëten gelijcke prijfen
voor te ftellen. De ftadt van Arques en is niet vefladt
verre van Dieppe, haer flot hangt over de rivie- -Arques,
teBethune, die den heuvel befpoelt daer\'t op r^w/«\'».
light defè riviere noch lang noch diep, is ver-
maert door de vidorie van Hendrick delV;
fy is t\'famen-geronnen uyt drie rivierkens, van
welcke \'t een ontftaet in \'t dorp de Seaume, \'t an-
der treckt fijnen oorfprong een weynigh boven
ISJeufchaflel, van Hendrick de IV, na dat hy de
Ligue door fijne Stehouderen hadde gebro-.
ken , t\'ondergebraght j het derde beecxken
ontfpringt uyt de plaetfe geheeten Bon-encombre;
defe drie rivierkens voegen fich by Arques t\'fa-
men ^ alwaer in den jare ijpS Hendrick de
Vierde in eenen beroemden flrijd, met luttel
Switferen en Françoifen , dertigh duyfènt man-
nen ter neder geleght hebbende, aen \'t befit der
Kroone begonde te geraken.

Aen den fèlven flrant na het zuyden toe, Fescamp,
light het oude vleck van Fefcamp, by den mont
van eene kleene riviere uy ttwee beeken t\'famen-
gefrnolten, van welcke d\'eene haren oorfprong
treckt van Vallemont, d\'andere van Gouffreyille.
d\'Abdye erkent voor haren bouwer Richard
den tweeden, Hertogh van Normandyen , en
S.Vandrillus,neve vanKoning Pepyn,derwaerts
aengelockt door de liefde der eenfaemheyt;
fy is vermaerd door de graf-fteden der Konin^
gen van Engeland, en der Hertogen van Nor-
mandyen,van welcke fy,behalven andere giften,

De ftadt van Caudehec fchijnt haren naem ge- Cmdehec,
nomen te hebben van \'t landt waer in fy light ;
fy wort befpoelt van de Seyne, in welcke de ri-
viere Clere een weynig beneden Ckr en Rouaen Derivien
fich ontlaft, waer doorfe breeder vloeyt wegens
de nabuurige zee, in welcke fy tuffcien Ie Hayre

en ï^onfleur met eeo feer groot en voor den fchip-
lieden vervaerlijck geweldt fich uytftort j
defe barninge wort genoemt la Bmre de Sdrw.
Bcnßeuf v^^on aldus gchcctcn J om dat de baren
uyc het felve na zee toe vloeyen: Barfleur daer
tegens over , beteekent de tegenftrijdige bar-
nio^ederzee.

Hawe de Qracc, eene feer geweldige fterckte,
en om de kuften van Vranckrijck te befcher-
men van feer grooten belange , is opgerecht van
François den Eerften, om den Engelfchen den
toegang tot Vranckrijck te beletten, indien-
fe daer weder laft na kregen j gelijck wanneer
onder Karei de I X die ftadt van de Proteftan-
ten gelevert wiert aen de Koninginne Elifa-
beth , maer wiert daer na van den Koning we-
der gekregen.

Drie mijlen van Caiidehec light een kleen
Koninckrijck , indien nochtans \'t landt van
Tipetot dien tijtel oyt heeft genoten, om dies
wille dat Clotharius d\'Eerfte , nà de moord
van Gualter, Heere van Tvetot, op Goede
Vrydagh in de kapelle felve den heyligen
Dienft bywoonende,tot boete van\'tfchelmftuck»
door den Paus gedrongen op pene van den ban,
de Heeren dier plaetfe voor\'t toekomende van
de vaft^aelfchap heeft ontflagen , voor foo veel
als aengaet het landt van Tvetot gelegen in
Normandyen ,• endelijck hebben de naem en
authoriteyt van Koning plaetfe gemaeckt voor
den naem en authoriteyt van Heere,die nu noch
befeten worden by den huyfè du Bellay. De ri-
viere Breße flaet tegens de ftadt van Eu; fy en
is nergens bevaerlijck, als aen den mond du
Treport, en aldaer noch nauwelijcks j fy begint
van \'t dorp Courcelles boven Aumale , en wort
vermeerdert door eene beeke by Scmnpont ^ al-
waer hare boorden door eene fteene brugge
t\'famengehecht worden , en door eene andere
vier mijlen laeger. Aumale, voormaels
een Graeffchap , is tegenwoordelijckeen Her-
toghdom, en feer vermaert wegens den adel en
oorlogs-eere fijner Heeren , en hunne fwager-
fchappen met de Koningen van Engel lant. Mof^f-
yillierïs een bequame haven niet verre van fr/-
camp.S.Vakry en parochie gelegen

vijf hondert paften van den zee-ftrandt tuffchen
Dieppe en Fe/camp , en heeft geene haven om de
barninge der zee t\'ontfangen. Oton en Courhon
gehooren tot het landt van Hiige j iommigQ
hechtenfe aen \'t landt van Caux.

Niet verre van Conftantin, waer van hier bo-
ven, liggen d\'eylanden larfay of Gerfay, Grenefay
en Sere, gefterckt tegens de zeeroovers met böl-
wercken, die niet te verachten fijn fy fijn den
Engelsman onderworpen : aldaer gaet in fwang
de gewoonte der Perfifche Koningen , waer
door d\'eerftgeborene, \'t fy edel of onedel, foo
veel uyt hun vaderlijck goet trecken, dat\'er
voor de volgende niet veel over en blijft,- eene
gewoonte gefproten uyt de Noorwegers en
Denen , om de geflachten ftaende te houden,
door welcke de leftgeboorne gedwongen wor-
den\'t geen hun gebreeckt elders te foecken ,•
gelijck oock miffchien hier door d\'eerfte Nor-
mannen Vranckrijck foo geluckelijck hebben

befprongen, datfe noch befitten , \'tgeenfe met
geweld verkregen, gelijck in den oorfprong
der Hertogen fïaet aen te mercken.

l^euflria , fijne oude Heeren dienftbaer ge-
maeckt fijn>de , gelijck de menfchelijcke faken
loopen, wiert gedwongen van name te verande-
ren ,en Normandyen te heeten , als Rollo of
Raouly Hertogh der Normannen , in den jare
pio\'t gewefte veriï.eefterde.

De Normannen , Noordfche volckeren, ge-
perft door den aenwas der Denen , Sweden, en
der byliggende volckeren, die meer wierden als
\'t aerdrijck voeden konde , en de gelegentheyt
waernemende van \'t verbafteren der navolge-
renvan Karei den Grooten van hunne voorva-
derlijcke deughden, befprongen de palen des
Rijcks, en dat foo dapperlijck , dat Karei , met
toename de Vette, verdragh met hun maken-
de, genootdruckt wiert te wijcken de gene die
hy niet en konde verdrijven. En aldus isNeu-
ftrien den Normannen ten deel gevallen , op de-
fe voorwaerde, datfe den Koning fouden erken^
nen voor Leen-Heere : hunnen vaderlandfchen
naem hebbenfe t\'onderworpen landfchap me-
degedeelt. Geen volck was vyandiger tegen
Chriftus , terwijl fy ongeloovigh waren, geene
daer-en-tegen,die hem meer eerden na \'t erken-
nen der waerheyt.

In \'t Opper-Normandyen is een Gouverneur,
defgelijcks een Stedehouder of Voogd van den
Koning geftelt, gelijck als oock in\'t Neder,
t\'famen met de Staten , die alle jaren te Roüaen
vergaderen i fijne couftuyme en gekrijfch d&
Baro ( \'t is een woort van Rechte by den Fran-
fchen in gebruyck) nopende\'t gene dat tot de
befchuldighdegehoort, en tot eenige burger-
lijcke faken , mitfgaders \'t Parlement uyt ande-
re namen en getal beftaende,is vermeerdert on-
der François den Eerften en de volgende Ko-
ningen daer van hangen af twee Generalitey-
ten, Rouen en CaeUy werdende de breedere op-
rechtinge der kleene Hoven van nieuws verkoren
voorbygegaen, die eerftdaeghs fal onderdruckt
werden. Men feght dat defe de voornaemfte fit-
plaetfe der Admiralen is geweeft.

Het bevat de Hertoghdommen d\'Alençon,
d\'Aumale, d\'Elbœufy d\'EureuXy waer af hier boven;
en de Hertoghdommen van Damlpilk ^ Longueyitk
eri d\'Efloutey>il!e, waer af hier beneden.

EflouteipiHe is gefterckt met een kafteel. \'c Is
eenefèer bekende woonplaetfe van den grootften
Franfchen Adel, die aldaer heerfcht of gebiedt.

LongueipUk^tcnQ vermaerde piaetfè,waer af een
feer doorluchtigh geflacht den naem ontleent,
heeft al voor lange gehoort tot den Koninck-
lijcken huyfè.

De landen van Grainlle y Neuhourg, Nonant, O,
Comtaumer , Cani%y, BeuDron, la Lande, ThuryM^^n-
■nyjAlegreen Verneuil,voeren den tijtel van Marck-
graeffchappen. GraViile heeft naem gegeven aen
een vermaert geflacht gefproten uyt d\'oude
Graven van Alençon.

Eenige Graeffchappen van Normandyen fijn
van nieuws gehecht aen de Kroone, gelijck als,
BieJmeSj Argentan, Vireconches, Orbec , Bretueil, Beau-
fnont-k\'Roger, en Momfort,

Andere gehooren tot byfondere Heeren , ge-
lijck als \'t Graeffchap Eu, verheven tot een Her-
toghdom ter liefde van Karei d*Amis in\'t jaer
14f^jLïjïeux.Mortmn, Harcourt, Briofne, Tancarlpïlle,
Maukyrier, Montgommery, S. Saulpeur, Landeiin (op-
gerecht van Karei de VI , en gelevert aen den
Hertogh van Orleans, j Gifors, Tbilkres, Carrouge,
Tbongny,Crear)ceSjTbury, Juge,F/er s ^ Eft elan, en Cuïfy,
welcker Heeren voormaels door deurluchtige
fwagerfchappen en oorlogs-dadenfijn beroemt
geweeft.

De voornaemfte Baronyen van Normandyen
fijn onder velen defe, Medany,la Ferté, Orbec, Mon-
tr euil, Font 5. PierrCi f Aigle ^ Gjuilbcsuf de Herinlpille
eertijdts eene gcftercktc haven aen de Seyne,
Rommois, &:c.

De voornaemfte Conventen uyt velen fijn,
Charïeloaly een Prioraet gebouwt van Karei de
Negendein \'t bofch de Lyons, uyt begeerte tot de
jacht, fijnde nu d\'Abdye SainBEyroult -, le-Bec,
dat den naem heeft van Bec, dat is van \'t voorge-
berghte des lands, waer in het light, alwaer

twee rivieren t\'famen vloeyen ; Bec-Ueriuyn, aldus
genoemt wegens d\'Abdye gebouwt van Berlun^
eenen aenfienlijcken Norman; Cormeilles, aen den
oever der kleene riviere de Calonno, wort gehecht
aen d\'Abdyevanden felven name; Bernay aen
de rivier Charantone, eene rijcke en vruchtbare
plaetfe t\'famen met hare Abdye; DiiPe , \'t welck
lijnen naem heeft van de nabuurige riviere,waer
af hier boven, aen wiens ingang \'t beeld Chrifti
is hangende aen \'t kruys, vermaert door de me-
nighten die derwaerts in pelgrimagiegaen.

Behalven d\'Vniverfiteyt van Caen , in welc- Jc^de*
ke \'t burgerlijcken geeftelijck Recht, de Gods-
geleertheyt, de Genees-konft, en de Vrye kon-
ften werden geleert, en die door de Paufènen
door Karei de Sevende beveftight is, fbo ftaea
noch open de Collegien der kunften en hooge
Scholen du Hont-cloutkr, en andere. De fcholie-
ren aldaer onderwefen , en tot fèkeren trap ge-
promoveert , hebben\'t fèlve recht om tot fijner
tijdt beneficien te verwerven, dat de gene heb-
bendie gepromoveertfijn te Parys,

It Bisdom is in Opper-
Normandyen gelegen,
niet wijt van \'t Graef-
fchap Perche, en heeft
aen d\'ander fijde het
Aerts-Bifchdom van
Rouaen.

De hooft-ftadt oft
Bifîchoppelijcken fetel
van \'t lelve is E\'r>reux,
in \'t Latijn Ehroica, Mediolamm Aulercorum, Eburo-
nicum, ôcc. genaemt ; welckers muren befproeyt
worden met de wateren van d\'Iton , een kleyne
riviere die uyt een fonteyn in Perche haren oor-
Ij^rong heeft, doch is verwonderens-waerdigh
want ly verberght fich twee oft drie rrijlen bo-
ven defe ftadt onder d\'aerde,fonder eenigh teec-
ken van hare graft, oft haer water, na te laten
daer na komtië onverwacht weder opfchieten ,
na datfe meer dan drie duyfent treden onder
d\'aerde geloopen heeft, en geeft foo wel ver-
wondering als gemack aen de gene daerfe dicht
voorby loopt : fy heeft twee oorfprongen,
d\'een is in \'t ftaende water Bretueil, en d\'an-
der by \'Verneuil in Perche, welcke fich t\'fa-
men vereenigen dicht by Condé , een kafteel
en vermakelij ck verblijf der Biftchoppen van
Evreux, waer fy met een brugge is o verdeckt
en verciert.

Defe ftadt Evreux is met vafte muren beflo-
ten , heeft oock een kafteel, over welck de Bail-
juw gebiedt. Sy is een der les Bisdommen en
feven Bailjuwfchappen van Normandyen : tot
dit Bailjuwfchap behooren Tilleres, een Graef-
fchap en vleck , onder Willem, toegenaemt den
Baftaert,op de riviere Aure gebouwt: rAigle,een
Baronnye , daer de riviere Rille deur loopt :
Conches, omtrent drie mijlen van Evreux, een
Ondergraeffchap en Eleótie oft verkiefing, en
ftadt met haer kafteel, en Gouverneur : Bretueil
omringt met twee ftaende wateren, in welcke de
riviere Iton vloeyt, en dwars deurloopt : Rugles
wort van de vloet Rilles bevochtight, welcke by
\'t kafteel Hafpres ontfpringt, dicht by \'t bofch
Aigle, loopt voorby Aigle terftont gemelt, daer
na aen \'t gemelde Rugles, Auton, Montfort,
Ponteau, Ideyne plaetfen , maer die alle aen den
Engelfchen en Franfchen , gedurende hare oor-
logen , werck gaven. PafÏy op d\'Eure drie mij-
len van Evreux gelegen, is met wijngaerden
verciert. Nonancourt wort door\'t water van
d\'Aure befproeyt. Lyre is een dubbel vleck,
genoemt het oude, en \'t nieuwe Lyre, met een
vermaerde Abdye verciert. Bruin, Hermen-
court , Louviers , Aquigny (ah aquis, oft van de
wateren der rivieren Iton en Eure,) en Har-
court, behooren oock tot het Bailjuwfchap van
Evreux, als mede Vernon op de Seine, waer de-
VranckrijcL -
fe rivier een fteene brug heeft : defè plaets met
het kafteel Vernonet geheeten , fijn den Engel-
fchen door Karei de Sevende afgenomen. In
\'t jaer iipy verworf de Koning Philips Auguft
de Caftellanye van Vernon en Longueville, met
d\'ondergelege plaetfen , van Richard de Ver-
nont.

Beaumont le Roger is oock onder\'tBailjuw- Tieatmm
fchap van Evreux, en wort befproeyt van
Rille, welcke fich fchijnt te verbergen by d\'Ai-
gle , doch verheft fich weder beneden Grolay ,
om defe ftadt met fijne wateren te begunftigen ,
die eertijts d\'eer genoot dat hare Fweeren fich
in haer onthielden , uyt welcke den Ridder
Raoul oft Rudolf de Meullant is gefproten, die ,
voor eenige landeryen, aen de Koning S. Lode-
wijck, in \'t jaer 12jj, de heerlijckheyt van
Beaumont le Roger, en die van Briane,overgaf;
en dus is defe ftadt aen de Kroon gekomen.

Koning Philips de Schoone gaf, in \'t jaer
1298 , aen fijn broeder Lodewijck , tot fijn erf-
goet, het Graeffchap Evreux , Beaumont le Ro-
ger,en andere landen,op voorwaerde van\'t Op-
per-gebiedt aen fich felf te behouden.

De voorgemelde ftadt Evreux is beroemt
om hare vrome en yverige Biftchoppen, die
3)3 Parochiën onder haer hebben , behalven
d\'Abdyen S. Taurin , \'t Kruys van S. Leu- Ahdye»,
froy , S.Maria de Lire, S. Maria van de Vale-
ye, La Noue, S. Sauveur-Breval, l\'Eftrée, Yvry,
en andere.

S. Taurin is d\'eerfte Biffchop van Evreux ge- Bißchoppen.
weeft , ontrent het jaer 133 , doch volgens Ba-
ronius in \'t jaer 9 j , welcken vele treffelijcke en
vermaerde mannen fijn gevolght, als S. Gaudus,
S. Laudulphus, S. Etherus, S, Aquilinus, en
vele andere, te lang te verhalen : in de laetfte
eeuwen hebben defe waerdigheyt genoten,
Guilielmus d\'Eftouteville in \'t jaer 1384, Philip-
pus de Moulin, Petrus de Moulin fijn neet,
Guilielmus de Gantiers , Paulus de Chevrigny,
Martinus Fo urnier, Pafchalis de Vaux, GuilieU
mus de Floques, Petrus de Comborne , Joan-
nes Baluë , Petrus Turpin , Joannes Habert,
Rudolphus du Fou , Ambrofius le Veneur ^
Gabriel le Veneur fijn neef; Claudius de Sain-
dés, een groot Theologant; lacobus Dany,
toegenaemt du Perron, een man van uytmun-
tende geleertheyt, daer na tot Kardinael en
Aerts-Biffchop van Sens verheven Guilielmus
de Pericard , Francifcus de Pericard , fijn neef,
is hem in\'t jaer 1Ó14 gevolght. Nu wort dit
ampt bedient door yEgidius Boutault, Graef en
Heer van Condet, Illiers, Brosville, &:c.

Na dat dit Graeffchap verfcheyde malen
door de Koningen aen hare broeders , neven ,
en andere Heeren was gegeven, en t\'elckens
weder aen de Kroon gekomen, heeft eynde-

Cretton, ± Cmidresl. — ......................." ^au£ro1îe Äi M) -»- J^ -»V

fijn broeder Françoys Hertogh van Alençon,
in vergelding van\'t Graeffchap Gilbrs , de ftadt
Vernon , Andely, en \'t Graeffchap Evreux ,
dat hy tot een Hartoghdom maeckte , overge-
geven , om dat, als fijne andere landen , gelijck
fijnerfgoet te befitten, \'t welck de volgende
December in \'t Hof van\'t Parlement wierd be-
veftight. De gemelde Françoys, Hertogh van

Alençon , en in Nederlant, Hertogh van Bra-
bant , fonder kinderen geftorven fijnde , is dit
Hertoghdom Evreux weder aen de Kroon ge-
komen j en federt hebben de Koningen hier
het voorverhaelde Bailjuwfchap en Prefident-
ftoel, ftaende onder \'t Hof van Rouaen, op-
gerecht , en vele andere fteden , jurisdidlien, en
Caftellanyen van \'t oude lantfchap der Euborini-
ciers daer onder geftelt.

fpraecke Bretaigne ge-
noemt , heefc fijnen name,
rechten, wetten, en inwoon-
ders van de Britannis , die
men nu Engelfche noemt,
welcke van de Saxens ver-
dreven uyt hare woon-fte-
den, haer alhier hebben ne-
der-geflagen, ten tijden der
regeeringe des Konings Vor-
tigerni, van welcken fy tot
de befcherminge tegens de Schotten geroepen, en aenge-
lockt waren. Het kan oock wel fijn , dat van te voren in dit
deel van Vranckrijck, eenigeColonieoftvoort-plantinge
fy geweeft, de welcke doenmaels door de uytgedrevene B ri-
tanniers vermeerdert fijnde, het gewelt dat haer van ande-
AmmcL ren was wedervaren, wederom tegen de ^remoricos (want
de felve eertijdts defe plaetfen bewoonden ) betoont en ge-
pleeght hebben hierom fchrijft Scaliger:

F kit A remoricas animo fa Britannia gent es,
Et dedit impofito nomina priftajugo,
Welck aldus luydt:
De kloeike Britan heeft den Armoric verflagen,
En hem metnieuwe jock fijn ouden naem doen dragen.

Waer van het oock komt, dat dit landt eertijdts Aremo-
rica is geheeten, infonderheyt daer het fich nae de zee
ftreckt, \'t welcke nu Bafi Bretaigne genoemt wort; want
Armor is in d\'oude Britannifche fpraecke, gelijck Camde-
nus getuyght , foo veel te feggen, als aen de zee, ofte oever
der zee.

Opide in- Het landt is eertijdts van de Engelfchen, doen ter tijdt
imonderen. Brittens van Britto haer naem hebbende, bewoont geweeft.

Dèoude inwoonders waren de Redones, gelijck fulcks noch
de Abdye Redon genaemt, die in dit Bifdom is gelegen,
klaerlijck kan getuygen. De Namnetes ofte ISlannetes, die in
het Bifdom Nantes woonen. In het Bifdom Cornouaille de
Curiofolitiy anders genoemt de Corifopitenfis y Curifofiti y, en
Crifopotes. De Veneti en Ciantii in het Bifdom Vennes of-
te Vannes. De Ofifinii en Oftfmi, dat de volckeren waren van
de Stadt die nu Triguier en Landtriguier genaemt wordt.
De Diablintes, Blablintres oïte, Diablindi, eertijdts woonach-
tigh daer nu Leondoul leydt. De Ambibari, diemen meent
de felve geweeft te fijn, die nu by den berg S. Michiel woo-
nen , en Veneli, Venelli, en Vnelli, genaemt worden, en nu
Ambiens heeten. De Ambiliates, Ambialites>d2>.t nu de Lam-
balois fijn, ofte, foo andere meenen,dat voick dat te Amblie
in Normandien woont. De Biducefii, diemen nu noemt
Brioferices van S. Brieu. De Lemovices, die Lemovices de
Aquitanie, by Casfar de Leenenfes, ofte die van S. Paul de
Leon genaemt. De Cadetes ofte Caletes, die van Cales , ge-
lijck Fulvius Urfinus dat verandert, doch fommige derven
affirmeren , dat de Cadetes fijn die van Chafteau Briant, dat
in hoogh Bretaigne onder het gebiedt van Montmorency
leydt.

Rererwge. Defe Britannen hebben in korten tijdt in fterckte en
macht foo toe-genomen , datfe oock de Gotthen te rugge
hielden, die haer anders meefter gemaeckt fouden hebben
van geheel Vranckrijck j want haer Koning Riothimus» als
lornandes getuyght, heeft twaelf duyfent Brittons tot hulpe
der Romeynen tegens de Gothen in \'t veldt gebracht. Cal-
limachus ichrijft, dat fy haer in de flach tegen Attilam heb-
ben laten vinden. Van haer macht is dit oock een groote ge-
tuygenifte, dat de Koningen van Vranckrijck, in voorlede
tijden, al dit landt (als niet machtigh fijnde het felfde te
veroveren) aen de Normans gegeven hebben , als bequa-
mer ten oorlogh fijnde; waer op gevolcht is, dat door het
Normannifche fweert, de Brittoenfe ftoudtmoedigheydt is
getemt. Eenigen tijdt onder het gebiedt der Normans ge-
ftaen hebbende,is het daer naer van fijn eygen Hertogen ge-
regeert , waer van de laetfte is geweeft Francifcus de 11, die
Vranckrijck,

in \'t jaer Chrifti 1488 overleden , naerliet fijn outfte doch-
ter tot erfgenae m van Bretaigne j defe ten houwelijck be-
looft fijnde aen Maximiliaen Aerts-Hertogh van Ooften-
rijck en Roomfch Koning, is van Karei de VIII Koning
van Vranckrijck gehouden voor fijn eygen bruydt en gema-
lin j en te dier tijdt is Bretaigne eerft onder de Kroon van
Vranckrijck gekomen : Karei ftervende fonder kinderen na
te laten, is Louys de XII Koning geworden, en heeft de
Koninginne weduwe, die nu weder in Bretaigne geretireert
was,ten houwehjck doen verfoecken, en met difpenfatie van
Paus Alexander de VI bekomen. Uyt defe fijn geboren
twee dochters, waer van de oudtfte Claude, getrouwt is aen
Françoys Hertogh van Engoulefme,en daer na de eerfte van
dien naem Koningin Vranckrijck. Defe voorfiendedefwa-
righeden en ongemacken, die t\'eeniger tijdt mochten voor-
vallen om dit Hertoghdom, indien het weder quam tje gera-
ken van de Kroone, uyt kracht van de contracten van Anna,
heeft Bretaigne eerft aen fijnen oudtften fone gegeven, en
naderhant in het jaer 15 31 aen de Kroon verknocht, mee
bewilgingvan de Staten van den lande.

Dit landt is bepaelt in\'t ooften met Normandien,met die Grenfen»
van Mans, en Anjou, fijne nabuuren ; in het zuyden leggen
de Poidevins j de reft wordt befloten met de Britannifche
zee. Het begeeft fich meer als andere Provinciën t\'zee-
waert, gelijck als een half eyland, derhalven het dan oock
niet onbillijck Cornu Gallis genoemt wordt, en is de gedaen-
te van een hoef-yfer gelijck, welckers buytenfte ronde deel
de zee, en het binnenfte ofte het hol, het middellandtfchc
aerdtrijck reprefenteert. De lengte daer van wordt gerekent
op fes dach-reyfen, en de breette op drie.

Bretaigne is een feer genoeghlijck en vruchtbaer landt, Vruchü
overal vol weyden en heyden, derhalven feer bequaem tot hmheydï*
het vee : is oock begaeft met eenige mijnen van filver, y fer,
en loot. De zee geeft aen de Bretons, niet alleen eene goede
gelegentheydt, om wijdt en fijdt in andere landen te varen,
handelen, St c. maer verleent haer noch daer toe fulcke
waer, diefe vele landen weygert j te weten, fout, d2.tiy,in.
de Son gedrooght en hart gemaeckt,aen de gebuurige plaet-
fen verkoopen.

De tael in Bretaigne is driederley, Breton Bretonnant, jaeU
Franfch, en gemengt, veranderende naer de gelegentheydt
des landts, en Bifdommen. In Bretaigne fijn negen Bif-
fchoplijcke fteden, te weten, Dol, Rennes, alwaer oock het Bifdow
Parlement is opgerecht, in het jaer 149 y, en S. Malo, in
welcke fteden en omliggende contreyen de Franfche tale
gefproken wordt 5 Nantes, Vannes, en S. Brieu, in welcke
Frans en Bretons : Cornuaille ofte Kempercorentin, S.Paul
de Leon, en Landtreguier, in defe drie laetfte de Bretonfe
tale, diemen Breton Bretonnant noemt,en wort van de Ou-
de voor de Troyaenfche fprake gehouden. Alle de Bifdom-
men van Bretaigne ftaen onder den Aertz-bifTchop van
Tours.

Dit Hertoghdom wordt kleyn Bretaigne genoemt, om Kkjn Brc\'*
dat het van groot Bretaigne, datmen gemeynlijck Enge- tégne,
landt noemt, foude konnen onderfcheyden worden; en
wordt gedeylt inHaukeen Bafl>, dat is Hoogh en Neder- Veelinge,
Bretaigne, waer van het Hooge naeft aen de Loire gelegen
is, het Neder aen de zee recht tegen over Engelandt, waer-
om het eertijdts en noch Ripenfs genoemt wordt.

Hoogh Bretaigne, dat het ooftelijckfte deel is, wort van jjoogh
het Laege afgefcheyden, door een knie die door Chafteau Bretaigne.
Andron loopt, ( defe inwoonders fpreecken ten deele Bre-
tons , ten deele François ) en daer nae fich ftreckt tufi"chen
Quentin en Corlai ; nae de kant van Golfe de Vannes, tot
de rivier Villaine toe, foo nochtans dat de plaets genaemt
S. lean blijft in Neder-Bretaigne.

De hooft-ftadt van Hoogh-Bretagne is Nantes , eertijdts Hcoft-Jïad.
urbs Nanetica geheeten,en van Ptolema?o Condivionum JSlan-
neticum,ûs lolephus Scaliger, Cognatus en meer andere ge-
tuygen. Sy was eertijdts de refidentie der Hertogen van
Bretaigne, verheerlijckt met den tijtel eens Graeffchap,s,

*E welck competeerde den outften foon des Hertoghs : fy is
gelegen aen de Loire, beneven noch twee andere rivier-
kens, aen een feer bequame piaets, niet wijdt van de zee , en
verheerlijckt meteen Biflchoplijcke ftoel.

Rennes , in oude tijden Redonica, van Ptolemïso Condate
Eedonum, en van Antonino Candate genoemt. Defe ftadt is
eene van de oudtfte fteden van Vranckrijck, van de voor-
naemfte Bifdommen van dit Hertoghdom , en de refidentie
van het Parlement ofte hooge Hof van Bretaigne, en daer
oock de reken-kamer is.

Boïum, nu een ftadt, was eerrijdts maer eee kafteel, en
wort hedensdaeghs Dol ofte Doul genaemt De Biftchop
van defe plaetfe heeft het recht een Pallium te dragen, waer-
om hy oock onder de Aertz-biflchoppen gerekent wort.

S. Brieu , in voor-tijden Fanum Brioce^g^h^ttcnyiseen
fchoone ftadt, aldaer is een fteenrotfe, welcke veroorfaeckt
een feer bequame reede voor de fchepen j op die rotfe leydt
een kafteel tot defentie der ftadt.

Fanum Sanäi CMachlovü, nu ter tijt S.Maio genoemt, is
die ftadt, foo fommige meenen, die K^letum in het boeck
van de kennifte van Vranckrijck genaemt Wort, en aen den
oever van Neroican is gelegen dat Alethe een zee-ftadt
in Vranckrijck is, daer de riviere Rance, niet verre van het
eyland Aaron langs loopt, befchrijft Surius van Gemblours,
in het leven van S. Machlovius, die de eerfte Biflchop van
defe ftadt was. S. Malo is het vaderlandt van dien vermaer-
den Admirael ter zee lacob Cartier, die door fijn beleydt, en
ordre van de Koning van Vranckrijck , Comada, en andere
landen in deNoort-zee gelegen, heeft gevonden. In dit Bif-
dom leggen feer rijcke Abdyen, als Beaulieu, Montfort, en
des Perez.

Dinan is een feer fchoone en geneuchelijcke ftadt, daer
de Hertogen van Bretaigne haer plegen te verluftigen.
Rieulx leydt by de riviere Villaine. Chafteau Briant is een
ftadt met een kafteel verfterckt , liggende op de grenfen van
de Bretons Armoricques , ende Angevins, ftaet onder de
gehoorfaemheydt van het doorluchtigh huys van Montmo-
rency. Lamballe,daer van het Lambalois fijnen naem heeft,
is miffchien de woonplaets ( als gefeyt is ) van de Amblia-
tes geweeft. Alhier fijn veel winckels van parkement, enbe-
reyde fchaeps- en kalver-vellen. Vitray is een ftadt, tuflchen
welke,en de plaets la Corfzille genaemt,een rivierken loopt,
dat de Bretons van die van Mayne alhier affcheyt ; aldaer
wort niet verre van de burgh Hermes oft Henrici een Olm-
boom gefien, die de felve landfcheyding maeckt. lugon, al-
waer eenige groote kafteelen, [die feer oudt fijn, gefien wor-
den. S. Aulbin du Cormier, in wiens jurifdiâie de flach van
S. Aulbin gefchiet is. Mont-contour, Plerel, locclin, Male-

ftroit, Pontigni, S.Iuliaen, Encenis, en cyndcli)ckcn aen dc
uyterfte grenfen nae Poiclou, fijn oock de heerlijckheden
Cliflfonnis en Rais.

Neder-Bretaigne heeft nae het weften de zee, die dc drie Neda-
geweften van het felve befluyt. Bretatgie.

In Laegh oft Neder-Bretagne fijn defe voornaemfte fte-
den : Venetia, nu ter tijdt Vannes, dat een Bifdom is, en van Famies^
C^far in fijn de^de boeck der Commentarien van de Fran-
fche oorlogen, de hooft-ftadt van de , en de princi-
paelfte plaets van de Armoricques genoemt woïàt. Aldaer
leydt een kafteel Hermine genoemt,en eertijdts het Hof der
Hertogen van Bretaigne. Men weet niet of het kafteel van
het wapen,dan of het wapen van het kafteel den naem heeft,
fommige feggen dat het wapen, het welcke een kleyn beeft-
kcn genoemt Hermeline, op een wit velt voerdt, den naem
gegeven heeft. S.Paul de Leon wordt van Ptolem^eo Portus S.Faidde
Saliocanus en Caenalis, welcken naem fy heeft van het fout
maken, genaemt. In dit Bifdom fijn de Abdyen Getier de
religieux, S.Mathurin du fin terre, S.Marie de Gerler. Tre-
corienfe oppidum tigMiei: ^ Landtriguier, dateenfraeye
haven heeft.Blavet is een ftadt by een inham van de zee gele- Blaveï.
gen; alwaer twee rivieren, onder den anderen gemengt,
gints en weder inloopen,- de eene die ooftelijcker leydt,
heeft de felve naem die defe ftadt heeft ; de andere wort Elle
genaemt, die de befte haven aen defe fijde van Vranckrijck
is. Breft, waer van fommige den naem Bretaigne derive-
ren. Aldaer leggen noch andere fteden, alsMorlaye, dat
een bequame haven voor de Engelfchen is. Guincamp, Gmncawif^
daer de erfgenamen van Stampes over regeeren, defe fijn uyt
Engelfche huyfen gefproten. Petrus de V11 Hertogh van
Bretaigne,is Heer van Guincamp geweeft, defe was fone van
ïoannes de V, die de vijfde Hertogh van het gemelde Her-
toghdom was. De andere fteden fijn Quimperlay, Con- Mm
querneaux, Quimpercorentin , S. Régnant des bois, &c. fieden.

De Heerlijckheden aldaer fijn het Graeffchap van Mont- Heerlijckr
fort, het Vice-Graeffchap van Rohan, Grello, welcks voor- ^^den,
naemfte plaetfe is Chafteau Andron, Le pays de Gueel,
Baignon, Montfort, en Vannetais.

De rivieren van Bretaigne fijn de Loyre, Villaine, Rance, Rktkren.
Elle, en meer andere.

De voornaemfte en bequaemfte zeehavens fijn S. Malo, Havens,
S. Paul de Leon achter het eyland Rofcou, Breft, Conquct,
Quimperlé, eri Blavet.

De inwoonders fijn niet over al even vriendelijck en be- inwoonde^
leeft, doch fy fijn in \'t gemeyn voorfichtigh, en argh, des gc- ren aert.
wins feer begeerigh, eji verrichten hare gewichtighfte fa-
, ken al by den dronck.

ofte Poiélou j heeft in
het zuyden Angoulef^
me, en Xaintonge, in \'t
weften den Oceaen,in \'t
noorden Bretagnien en
Anjou, de reft wordt
befloten van Touraine,
Berry , en Lymofin.
Dit landt is fèer
vruchtbaer aen koren , vlas , en wijn , rijck van
beeftiael, en geeft veel wolle. De jaght is hier
fonderlinge goet, om de menighte van vogelen
en wilde beeften.

Men leeft dat defè provincie eertijdts een Ko-
ningrijck van de Gothen is geweeft , dewelcke
van Koning Clouis van Vranckrijck, daer uyt,
ttïuyt gantfch Aquitanien , verdreven wierden.
De Keyfer Ludovicus Pius gaf aen fijn fone Pe-
pin het Koningrijck van Aquitanien wiens fö-
nen Pepin en Karei, van haer oom Karei de Ca-
luwe uyt Aquitanien verdreven, en in een kloo-
fter gefteken zijnde,heeft hy fich defes Vorften-
doms bemachtight, en aen fijnen neve Arnul-
phusvereert, onderden tijtel eens Hertogh-
doms. Arnulpho fijn in order gevolght,Wilhelm
de Goedé, Eblo de I, en de lï , Wilhelm de 11,
en de Hl, Guido, Wilhelm de IV, endeV,
wiens eenige dochter enerfgenaem Eleonora
wierdt gehouwelijckt aen Lodewijck den VU,
Koning van V ranckrijck, die haer daer na ver-
flooten h^eft, uyt vermoeden van echtbreking
en verraderye j zijnde alfoo verlaten, heeft haer
ter echt genomen Henrick, Hertogh van Nor-
lïiandyen, die Stephanus in het Koningrijck van
Engelant volghde. Defen Henrick zijn gevolgt,
foo wel in het Engelfche Koningrijck, als in
de moederlijcke en vaderlijcke erf-landen in
Vranckrijck,fijne fonen Richard enIohan.Maer
als Arthur (fone van Godefrid, de oudtfte fone
van Koning lohan) voorgaf, dat hy voor lohan-
nes behoorde geftelt te worden, daer toe hy op-
gehitft wierd van Philips Auguftus, Koning van
Vranckrijck, om fijn oom lohan het landt van
Poidou te ontweldigen, en hy fulcks met gewelt
meenende uyt te voeren, is hy onvoorfiens van
lohan overvallen, fijn voick verflagen, en hy ge-
vanckelijck naer Rouan gevoert, en daerna om-
gebracht. Johannes, van Conftantia,de moeder
van Arthur,by den Koning Philips befchuldight
zijnde van defë moort, is verwefen,en fijne goe-
deren Philippus toegeleyt, als Leenheer, onder
welcke oock was Poidou,- waer mede daerna fijn
navolger Lodewijck de VIII fijnen foon Alfon-
fus beleent heeft; defe fonder kinderen fterven-
de, is het gekomen aen Koning Philips den III,
en by fijne nakomelingen foo lange verbleven,
tot dat, gedurende de regeringe van Philips van
Valois,het felve van Koning Eduard de 111 van
Engelant weder ingenomen is, die het oock met
gantfch Guyenne ingehouden heeft, uyt kracht
van feker accoort, tuffchen hem en Koning
VranckrijcL

lohan van Vranckrijck gemaeckt. Defe Eduard,
veranderende het Hertoghdom van Guyenne
in een Prinsdom, gaf het over aen fijnen foon
Eduard, die defe Janden al te veel fchattede j
waer over het meefte deel van hem afviel, en hy
fich overgaf in handen van Karei de V, Koning
van Vranckrijck, wiens neve Karei de V11 in \'t
jaer 1453 «ie Engelfchen uyt geheel Guyenne
verdreven heeft, \'t fèlve nalatende fijnen fone
Lodewijck den XI. Defe heeft\'er fijnen broe-
der Karei mede beleent, na wiens doot Koning
Lodewijck het wederom aen fich genomen , en
fijnen fone Karei de VIII nagelaten heeft, vaa
welcker tijt af Guyenne oft Gafconien (waer van^
Poidou een goet deel is) altijdt gebleven is in "
de macht der Koningen van Vranckrijck.

De oude inwoonderen defès lants worden van Oude in-
C^far, Strabo en Plinius moncs, van Ptolemeus
Peêïones y en van Ammianus Marcellinus Pidayi
geheeten. Aufbnius noemt dit lant PtBonkam Re-
giomm. In \'t regifter van de provinciën ftaet Chi-
tas Pidaloomm ofte PeElai>orum in Aquitania 2 , oft 7
Viemenp, Hedensdaeghs noemt men \'t Ie Pays de
Poiflou. BydePic7om voeght Plinius oock de
AgefinateSy van welcker gedachtenifTe noch ten
heigen dage eenige overblijffelen zijn in het
dorp Aigóunois, niet wijt van de ftadt S.Maxent
aen de Seure; en dwalen derhalven de gene , die
de Agimates met de Agejinates vermengen , nade-
mael dat beyde defe volckeren wel vijf dagh-
reyfèn van malkanderen leggen.

De Koninglijcke hooftftadt defès landts is j^ooftfiAdi
PiBalPia, van Ptolemasus en Antoninus Auguflori- Foéters,
turn, van Gregorius Turonenfis PiBaipia urbs, en
nu ter tijdt Poidiers genoemt gelegen aen een
feer genoeghlijcke plaets, doch wat berghach-
tigh , maer fackt wederom nederwaerts in een
vlackte, welck gedeelte men Tranchée noemt. Sy
is, naeft Parijs, de grootfte ftadt van Vranck-
rijck: de riviere Clain loopt meeftendeel daer
om heen: alhier is een feer vermaerde LIniverfi-
teyt, byfonder in de Rechten, geachtde tweede
na de Univerfitey t van Parijs, en opgericht van
Karelde VII, in\'tjaer 1421. lulius Scaliger
fchrijft van de felve, in fijn veerfen van de fte-
den , aldus ;

Siftudium efi amm<€y yeniunt a corpore yires, ^
Galllaque a mentis pofdt utrumque fibi:
fludiisj alu belli exercentur amore:
PiBai>ium efl animus^ utera corpus erunt.

De outheyt defer ftadt getuygen het Iheatrum
ofte fchouplaets, het paleys van Galienus, en de
gewelffels der water-leydingen, die men oock
noch ter tijdt Les Du&s noemt zijnde defe alle
gewiiTe teeckenen des Roomfchen gebiedts in
defè plaetfen. Sommige geven voor, dat defe
ftadt gefticht is van de nakomelingen van Aga-
thirfis en Gelo , fonen van Hercules, de welcke
van de Poëten genoemt worden: want dele
volckeren,van wegen inlandtfchen twift uyt haer
vaderlant verdreven , hebben haer in Engelant
neder-geftagen, alwaer fy foo vermeerderden ,

datfe gedwongen waren nieuwe woon-fteden te
fbecken, derhalven fy in Vranckrijck overge-
fcheept fijn, en hebben aen dit lant en defe ftadt
haren naem gelaten. Doch andere gevoelen an-
ders daer af, dewijl het kenlijck is uyt Pompo-
nius Mela en Plinus, dat lange te voren alhier de
Piêïones geweeft fijn, eer die uyt Engelandt over-
(juamen. De Biflchoplijcke by wooninge maeckt
defe ftadt beroemt, van welcke S. Hilarius met
groote lof Biftchop is geweeft, een man van fon-
derlinge geleertheyt en Godvruchtigheyt,diede
Arriaenfche feéte dapper heeft tegen geftaen,en
te dien eynde, die feer treffelijke 12 boecken van
de H.Drieëenigheyt tot fijnenonfterffelijcken lof
nagelaten. Het hof van Poi(5tou wort geregeert
van een Prefident entwee Vicarien , eene over
civile faken , en de ander over criminele. Aen
defen Raedt gehooren oock veler andere fteden
l^iim, Rechtbancken j Niort met fijn toe-behoorende
Kafleel, alwaer jaerlijcks drie de voornaemfte
marckten van gantfch Poidou gehouden wor-
fonmaj. (ien j Fontenay Ie Conte, oock met een kafteel
verfien, by wekker ftadts muuren loopt het wa-
terken Validée,dat fomtijts foo hooghrop f^\'elt,
dat de geheele contreye ontrent Fontenay, oock
de naeftgelegene plaetfen , daer van overloopen
Lptßgnan. worden. Lufignan , alwaer een feer oudt flot is,
welck men gemeenlijcken Melufine noemt, dcc.
Montmorillon, Ia Baffe Marche, Dorat, S. Ma-
xent, en andere, waer by oock gerekent wort Si-
vray, nieuwelijck opgericht tot een Senechaufté,
met een fterck kafteel. Onder Poiâiou gehoort
oock het Vorftendom TaImont,alfoo genoemt,
na fommiger feggen, als Talon du monde, cakaneus
munài, de hiele van de werelt. Het Vorftendom
van Roche-fur-Ion, toebehoorende het Koning-
lijcke geflacht van homhon.Caflellum Heraldi ofte
Chaftelherault aen de Vigenna,met de tijtel van
Hertoghdom verheerlijckt. Touars, aen de ri-
viere Tovio,Brofte,Bridieres,en Rochechouart,
fijn Vicomtez; gelijck dan noch veel fteden met
de tijtel van Baronnien en Heerlijckheden ge-
çiertzijn, als Mainlers, alwaer jaerlijcks een
groot getal Salm , Elften Stockvifch gevangen
wort, die gedrooght in verfcheyde landen ge-
voert worden. De fteden Partenay , S. Maxent,
Melle, Chizay, Chauvigny , Luftac , Breffuyre ,
Charrou, Chafteneraye,S.Mefnin,S.Gilles, Cha-
fteaumur , les Sables d\'AuIonne, S. Hermine,
Montaigu een ftadt met een kafteel, van waer
veel fouts komt, Mirebeau, la Motte, S.Beraye,

Vouvant, S.Hilaire, Mortemer,Liï2az, S. Sa\'vin,\'
1\'Ifle lourdain, S. Benoift duSault, Bourg-neuf,
Meroil, Mervant, Brige, Vouver, Villefaignaix ,
en meer andere. Dat\'er oock een fïadt met naime
Limonum in Poiétou zygeweeft, blijcktuyt.de
reyfe van Antoninus,van Bordeaux naer Autiin;
Ptolemeus noemt die Limomn, en in de reystafel
wort fy Lomonnum geheeten. Veel geleerde man\'-
nen houden\'t daer voor,dat het Augufloritum oftvï
Poidiers foude fijn,doch wy willen ons daer aen^
foo vaft niet binden. In commentario A. Hirtii wort
oock van Limonum mentie gemaeckt , alwaer
nochtans fommige exemplaren LemoDicum heb-
ben, tegens de authoriteyt v^n de alleroutfte ge-
fchrevene boecken.

De rivieren defes lants zijn de Clain, Vignane Rhierm,
ofte Vienne, Vivonne,en andere, alle vifchrijck.
By het dorp Doué is een Amphitheater,foo kon-
ftigh, dat het van de natuure fchijnt gemaeckt te
zijn ,• want het gantfch uyt een bergh gehouwen
is, fonder eenige kalck, fteen ofte hout : defes
berghs, mitfgaders des Amphitheatri af-beeldin-
ge, van Levino Keersmaker,eertijts Burgermee-
fter van Ziericzee, gedaen, mach men fien by
luftus Lipfius, in \'t fefte capittel van fijn boecx-
ken van de Amphitheatris die buyten Romen
zijn j die dit noch daer by voeght, dat het dorp
Doué eertijts wat meer moeft geweeft zijn , de-
wijl dit geen werck was voor een dorp, als oock,
om datdeoverblijffèlen van de gemeene oude
wegh, die door dit dorp gaen, tot aen Pont du
Sey, fulcks genoegh uytwijfèn. Ontrent een half
mijle van Poiótiers, op den koninglijcken wegh
naer Bourges, is te fien een fèer groote vierkante
fteen,van vijf andere fteenen onderftut, daerom
hy oock Pierre Leyée genoemt wort, op welcke
defè verfen uyt-gehouwen llaen :

Ponderis, ^ grandi fydera Mole petit.
De Bifdommen van Poitou ftaen onder den Bifdm^
Aertzbiffchop van Bourdeaux, en hebben haer
woonplaets te Poidiers, waer onder 28 Abdyen Toiaim.
gehoorenj te Luçon,onder wien ftaen 2 Abdyen^ Lu^on,
tcMalezais, met 4 Abdyen. De boeren defes
landts hebben een byfondere maniere van fpre-
ken j die fich minft op haer betrout wort wijs ge-
achtjfy zijn fèer geneyght tot pleyten ; deftee-
lieden liberael, goetdadigh,oprecht, de geleert-
heyt en de geleerde feer beminnende : den Adel
is floutmoedigh, en wacker.

f Antonia lieefc dien naem
van de oude Santones, in-
woonderen van defe lan-
den ; nu wort het oock
nae de Hadt Xaintes
Xaintonge geheeten.

Het grenft in \'t noor-
den aen Poidou,in\'t oo-
ften aen Angoumois en
Perigort, in \'t zuyden
aen de Garonne, en in \'t weften aen den Oceaen,
en d\'eylanden Oleron, en Ifle de Ré, gemeenlijck
S. Marten genoemt, welcke een groote menighte
van konynen en hafen geven.

Dat de grenfen van Xaintonge eertijdts veel
grooter geweeft zijn , blijckt uyt de Autheur van
de Ephemerides, ofte daghregifters der Franfche
oorlogen , die fchrijven datfy niet verre van de
Tolofates zijn geweeft, en in die groote oorlogh te-
gens Cxfar , door ordre van de Vorften van
Vranckrijck, twaelf duyfènt mannen m.oeften te
velde brengen , daer die van Poidou maer acht,
en de Limofins maer tien duyfent op brachten.

Xaintonge is een vruchtbaer landt, en geeft
veel wijnen en kooren j foo dat het een van de
befte contreyen vanVranckrijck is,want het fijne
granen naer Hifpanien,Engelandt, en andere lan-
Oude In- den fendt. De oude inwoonders waren de Santones y
woonàun. j^gj. Caefar,in zijn eerfte boeck der Franfche oor-
logen, mentie van maeckt. In fommige exempla-
ren vindt men Xantones, en in het tweede boeck
van de gemelde oorlogen Santoni : men leeft oock
in het derde boeck van de burgerlijcke oorlogen
Santone , doch miftchien niet wel ; Strabo noemt
haer Santoni ^ Ptolemseus Santones ^ gelijck oock
Stephanus. Plinius aen zijn negentiende geeftfe
den naem van Vryheydt : Ammianus Marcellinus
noemtfè de voornaemfte van Vranckrijck ; Gale-
nus Santonie, daer hy fchrijft fherhe Santonique, dat
is, het kruydt van Santonge. De ftadt der San-
tongeois wordt in het Regifter der Provinciën
van Vranckrijck, rEvefché deSainâes genoemt.
Hooft-ftadt De voornaemfte ftadt is Xaintes, die de oude
Xatrtaes. Prançoyfèn Mediolanium Xantonum, ofte Santonum
heeten. Antoninus Mediolanum Santonum^ het reys-
boeck , ofte Tabula Itineraria, doch qualijck, Medio-
lanum Saneon : Ptolemseus en Strabo noemenfe
Mediolanium, Stephanus Mediolanum. Nae dat de
volckeren van dit landt, door Csefar, en de Ro-
meynfche overften, zijn verwonnen, is de naem
van defe ftadt verandert. De oudtheyt en heer-
lijckheyt van de felve wordt door verfcheyden
antiquiteyten, die aldaer noch te fien zijn, bewe-
fen,- als eerftelijcken de ruïnen van de oude ftadts-
muren, die fich noch hier en daer vertoonen : de
fundamenten van het Amphitheatrum , dat van
de Perigeux gemaeckt is : De kerck van S. Eutor-
Je , en het opfchrift, dat aen de boogh van de
3rugh van Gharente, die voorby de ftadt loopt,
aldus gehouwen ftaet : Cc^fari Nep, Divi- lulii Pontijici
Auguri : en aen de andere fijde zijn deletteren,
door de oudtheyt des tijdts,bynae verfleten:Eyn-
delijck de ruïnen van de waterleydingen en fon-
VranckrijcL

teynen , met de gebroken canalen , door welcke
men het water in de ftadt plach te leyden. Aulb-
nius noemt de ftadt in zijn 23 (tnàthvic^Santonus^
en in zijn 14 en 18 , Santones. Sy is gelegen by de
vruchtbare riviere de Charente , die in liet water
Charemac,dat tuffchen Limoges en Angoulefme
leydt, zijn vloeden loft. Het is een Biffchoplijcke
refidentie ; De eerfte was S. Eutorpe, geftelt van
S. Cleinent, welcke defe volckeren tot het Chri-
ften geloove bekeert heeft, en ten tijde Domi-
tiani des R. Keyfers gemartyrifeertis. In\'t jaer
1618 is Michael Raoul daer de (58 Biftchop ge-
wijdt. Binnen de ftadt is een kloofter der Reli-
gieufen van onfe L.Vrouw,gefticht van Geoffroy
van Xantonge, en zijn Bruydt Agnes, in het jaer
M XL VII. De drie-en-dertighfte BifTchop van
Xantonge , Pierre de Gonfoulant, heeft het Bifl
fchoplijcke hof, in het jaer 1102, doen bouwen,
en demuurenvan de hooft-kerck laten vermaken.

De andere fteden zijn Rochelle , S. lean d\'An- yînàn
Teli, Archaut, Pont Loublefe , Blaye , Taille-
Dourgh, larnac , Barlefieux, lofac, Marennes >
Soubize, en Brouage.

Rochelle, in \'t Latijn Rupella genaemt, is een j
van de voornaemfte fteden van Vranckrijck, lig-
gende aen een inham van de zee , doch niet feer
oudt j want fy is , voor 600 oft 700 jaren om de
bequame haven en fchipvaert die daer was, ge-
bouwt door ordre van de Koningen van Vranck-
rijck, en daer nae foo fterck gefortificeert, dat fy
onwinbaer wierdt gehouden : want aen de zuyd-
zyde heeft fy de zee, en daer tegen over eenige
moerafÏige plaetfen ^ het refterende deel was met
muuren,fchanffen,bolwercken,graften,en andere
fortificatiën omringt. Sy is eertijdts van de En-
gelfchen verovert en geregeert, doch daer nae
zijnfè felve door de inwoonders verdreven, en de
ftadt onder de gehoorfaemhey t van de Koningen
van Vranckrijck gekomen , die daerom defelve
met vele privilegiën begiftight hebben:want Ko-
ning Karei de VU heeft haerluyden, behalven
veel goede odroyen,die de.zeevaert concerneer-
den, oock toegelaten, dat fy uyt haer eygen bur-
gers een Majeur en Magiftraten foude kiefèn, die
abfbluyt, fonder eenige hooger Overigheyt te
kennen,haer fouden regeeren: fy waren oock met
geen garnifoen belaft , en hadden de authoriteyt
een kafteel,om haer ftadt rontom te befchermen,
te bouwen.

De eerfte fware belegeringe,die Rochelle gele- Bekmt
den heeft, is geweeft in het jaer 1573, door Hen- ^^^
riek de Valoys, Hertogh van Anjou,die daer nae
Koning van Polen en Vranckrijck is geworden j
wiens heerhjcke daden, te water en te lande, ver-
fcheyde Hiftorien gedencken. In de gemelde be-
legeringe hebben die van Rochelle fich foo dap-
per en kloeck gedragen, dat fy haer vyanden ver^
icheyde malen uyt hare wercken en loop-graven
verjoegen, en met gedurige uy tvallen,by dagh en
by nachtjgrootefchade deden:en of wel de belegd
gers door force van \'t kanon verfcheyden breffen
maeckten ; foo hebben die van binnen, jonck en
oudt,mannen en vrouwen,fi ch ftoutmoedigh daer

in begeven, en op genade van \'t canon en muf-
cjuetten^de felve geftopt. Eyndelijck,de Hertogh
van Anjou fiende , dat hy niet feer en vorderde ,
heeft zijn volck in flach-ordre geftelt,enmetfurie
geboden te flor men, doch die van binnen hebben
de fèlve negenmael afgeflagen.Middeler-tijdtqua-
menin het leger de Ambaffadeurs van Polen, die
den Hertogh van Anjou het Koningrijck van Po-
len opdroegenjwaer door die van Rocheile,tot de
uy terfle extremitey t gekomen, van de belegerin-
ge verlofl zij n ,en haer vry heyt behouden hebben,
als \'er over de 2000 menfchen , foo door het
fweerdt en gefchut, als anders geftorven waren :
want de Koning heeft de articulen van de vrede
in forme van Ediét doen flellen,en toegeflaen,dat
die van Rochelle , Montauban, Nifmes en andere
fleden , de vrye exercitie van hare Religie foude
lóx^ge- genieten. Den 28 Odober des jaers 1628 heeft
iicmett. j^oning Louys de XOI de felve,nae een langdu-
rige belegeringe, ingenomen, de Engelfchen, die
daer tot fecours quamen,geflagen,en de Stadt met
zijn guarnifben befet,doende demeefle fterckten,
om alle aenflaende revolten voor te komen, ne-
derwerpen.Defe vidorie is een van de voornaem-
fte die Vranckrijckinlangen tijdt bekomen heeft.
Tot Rochelle is een Prefident-ftoel, met eenige
Raedts-heeren,en andere van luftitie.

Het is een rijcke Stadt, uyt oorfaeck van den
handel die fy te fchepe op allerley geweften met
alle natiën drijft ^ doch nu ter tijdt is haer oude
fleur wat vermindert, door dien fy haer vryheyt,
en dien volgende veel moedts verloren heeft.
5. lean S. lean de AngeU is hedensdaeghs noch een van
dyingeii, fterckfte en grootfte fteden van Xaintonge; fy
voert den naem van een Abdye , die aldaer ter
eeren S .lean gebouwt is, ten tij den des Konings
Pepini, die fich op het paleys Angrien, (waer van
met een kleyne verftellinge der letteren gekomen
is het woordt Angeli, ) by de riviere Bautonne
gelegen,onthiel. Aldaer zijn eertijdts eenige Re-
ligieufen van het heylige landt, die het hooft van
S. leanBaptift (foo fy fèyden) mede brochten,ge-
komen ^ op welcke tijdt de Koning (door haer
hulp) een groote vidorie bekomen heeft,waerom
hy, tot erkenteniffe van die getrouwigheyt, aen
zijn paleys Angrien, een Abdye ter eeren van
S. lean gebouwt heeft, begiftigende de gemelde
Religieufen met groote renten en inkomften, op
datfy des tebequamer tijdt mochten hebben Go-
de te dienen. Dit is gebeurt in \'t jaer onfes Hee-
ren 7(58 , op welcke tijdt de gemelde Koning Pe-
pin een groote vidorie tegens Goufer, Koning
van Aquitanien, gehad heeft: de gefeyde Abdye
wierdt,door \'t Godtfaligh leven der gemelde reli-
gieufen, foo vermaert, dat met\'er tijdt vele volc-
keren daer met\'er woon gekomen zijn , en defe
Stadt gebout hebben. De felve is in\'t jaer 15(59
door den Hertogh van Anjou belegert, en nae
twee maenden, op conditie,dat de belegerde met
fack en pack , vliegende vaendels en brandende
lonten,te voet en te paerde,in volle wapenen fou-
: den uyttrecken, gewonnen. In de belegeringe ,

den, zijndermeer dan 25-00 menfchen , foo door
de mufquetten, als door het kanon, gebleven.

Pont Loublefe oft Pont, vier mijlen van Xain- To>tt Low
des,is verdeelt in een opper-en neder,ofte hooge
en laege Stadt : d\'eene heet S. Vivien, en leyt naer
het bofch,d\'andere naer het noorden:Les Houres
en Saind Martin, defe is met vele kercken en
kloofters verçiert^aldaer zijn oock de Conventen
van de lacobijns en Minnebroeders j wiens Con-
vent gefticht is door een Heer , die ten tijde van
Koning Karei de Vleefde:de kloofters van Saind
Benoift,en S .lean van Hierufalem, zij n gefundeert
door Guy van Angoulefme. Daer zijn oock drie
Parochiën, en drie Gafthuyfen, waer van een deel
van de inkomften tot onderhoudinge der Schole
geimployeert wordt. De lurifdidie van Ponts
ftreckt over 52 Parochiën, en 25(5 Edelen en vaf^
falen. De medalien, die daer onder een pilaer ge-
vonden zijn,betuygen dat \'et een feer oude plaet-
fe is ; want op fommige ftaen defe opfchriften :
T>h>usCajus luL C^f, Imperator, en aen d\'ander zijde :
jElius Pontius Nepos,Pomp. Mag. Tumul. Waer uyt het
waerfchijnlijck is, dat de gemelde ftadt en kafteel
van iElius Pontius haren naem heeft : in eenige
andere oude fchriften heeft men defe woorden
gevonden: Armadtis Vlnerius Pontius iff Anabalda uxor^
Viis Valent, tf Albinus Coffeins Pontius Filius Anab.Vlneri.
D. A. Pont, ilf Helheida uxor hic jacent. Item, Ecmora^
tus , Cornai. D. A. Pont. Egilda Elia Brenni uxor. Dé
oude Romeynen hebben haer den naem Pont
gegeven , om de menighte van bruggen die hier
zijn; want Pons in het Latijn, en Pont in Françoys,
een brugge betekent waerom oock noch heden
de Heeren van Pont drie goude bruggen in haer
wapens voeren.

Blaye is een van d\'oudtfte fteden van dit landt; BUye,
Aufonius noemt haer Blaye militaire, ofte ftrijdt-
baer Blaye; fy voert den tijtel van \'t eerfte kafteel
ofte fterckte, dat de Françoyfen in Galliabe-
woont hebben ; aldaer is geboren de dappere Pa-
latijn Roelandt Furieus,die geleeft heeft ten tijde
van Karei de Groote , welcke Karolus alhier de
kerck van S. Romain gebouwt heeft.

By de poort van Xantonge leydt noch een fte- M-
dekenTailIebourg,fèer fchoon en redelijck fterck.
Barlefieux leydt negen mijlen van Xaintes,en vijf
van Angoulefme, Coignac, en Ponts, en was eer-
tijdts met ftercke muuren omcingelt , in een
vruchtbaer en vet landt:daer binnen zijn twee Pa-
rochiën , d\'eene van S. Matthäus, d\'andere van
S. Euftache. Het kafteel dat daer aen leydt, is
fterck , en gerepareert door Ageül, een van de
Graven van Rocnefocault.

Brouage is een kleyn vierkant ftedeken, dat Bmagc,
fterck is, en by een moeras aen de zee leydt,
vermaert door het fout dat men daer komt halen,
en gewonnen op den 22 lunii des jaers 1577 door
den Hertogh van Mayenne.

Daer ontrent leydt oock Marans, dat van een Maum.
fterck kafteel befchermt wordt; het heeft fijn
naem van het omliggende landt, dat voi moraf-
fen is : men maeckt aldaer overvloedigh fout.
De riviere de Seure loopt daer voorby.

Aintonge is een landt-
fchap in Guienne : te-
gen over het felve lig-
gen in het weft twee
groote eylanden , Ifle
de Ré oft S. Martin, en
Oleron. Ifle de Ré leyt
een mijle van het vafte
landt j en twee van Ro-
chelle , is vijf mijlen
lang, en anderhalf breet daer \'t wijtfte is, op an-
dere plaetfen veel enger. Hier waft wijn ge-
noegh , en al het gene tot des menfchen leven
noodigh is. In \'t noorden is een haven, en goede
ree voor de fchepen. In \'t zuyden wordt het met
de ongeftuyme zee belpoèlt, en is niet bequaem
om te landen, nochtans vol volck en dorpen, om
den koophandel, en is onder het gebiet van Ro-
chelle begrepen. Dit Eylandt hoort S. Michiels
kloofter toe, welck daerom \'t kloofter van Ré ge-
noemt wordt. Het ftedeken S. Martin, welck net
voornaemfte en meeft bewoont is, heeft het gant-
fche Eylandt den naem gegeven. Hier zijn oock
de dorpen S. Maria, Heers, de Abdye, la Flotte,
en la Couarde.

Dit Eylandt is voor weynigh jaren vermaerder
geworden door de ftercke Engellche fclieeps-
vlote en krijghs-tocht. Want als de ftadt Rochel-
le belegert was van Lodewijck de XIII, Ko-
ning van Vranckrijck , heeft de Koning van En-
gelandt de felve,wiflen belchermen en ontfetten,
ente dien eynde derwaerts gefonden een groote
fcheeps-vlote, onder het beley t van de Hertogh
van Buckingham, vergefelfchapt met Soubife, die
in \'t Eylandt komende de Françoyfen tot in \'t
dorp la Flotte gedreven heeft. Daer na, fijne vi-
dorie vervolgende, heeft hy oock vermeeftert
het open ftedeken S.Martin, daer weynigh te
voren de kloecke Gouverneur M. Thorax uyt-
Tetrocken was naer het ftot, met vijfentwintigh
! londert foldaten. Buckingham heeft het ftede-
ken met wallen doen verftercken, foo dat nie-
mant, fonder fijn confent, daer uyt mocht gaen.
Het flot, daer M. Thorax op was, heeft hy mede
belegert, en rontom met fchanffen befet, na de
hedensdaeghfche maniere. En, om dat hy dit flot
niet met gewelt, maer met honger wilde winnen,
heeft hy tachtentigh Franfche vrouwen met
haer kinderen gedwongen aen het fort te gaen,
om dat de belegerde meerder laft en gebreck
van koft fouden hebben , oft, foo verre fy niet in-
gelaten wierden, hy den eenen Françoys tegen
den anderen foude ophitfen, Geduurende de be-
Vranckrïjck.

legeringe, heeft de voorfchreven Hertogh een
fchrift laten uytgaen, daer mede hy de oorfaken
te kennen gaf van defe belegeringe, welck van
fommige op defe maniere , van andere op een an-
dere wijfe uytgeleyt en verftaen is. Maer vele ^f^^ß-
zijn van ongemack en gebreck van verfche koft
kranck geworden, veel by gebreck van verfch
water van dorft geftorven , en veel van de buyck-
loop , door dienfe te veel druyven gegeten had-
den. De overfte Burght is , door het treffen van
een grof gefchut, gebleven, wiens doot Bucking-
ham begerende te wreken, heeft het fort fterck
doen befchieten , waer door de broeder van M.
Thorax gequetft en overleden is met vijf-en-
twintigh foldaten. Ondertuffchen wies de hon-
ger in \'t kafteel, en de prijs van de vidualie, om
, dat defe minderde. Korts daernae zijn\'er vijf-
tien fchepen met vivres binnen \'t kafleel geko-
men , door de onachtfaemheydt der Engelfchen.
Op dat fiilcks niet meer foude gefchieden, heb-
ben de Engelfchen een hoop boomen met kete-
nen t\'famen vaft gemaeckt, en voor de haven ge-
leyt : maer \'t gewelt van de wint en \'t water heeft
dit werck gebroken. Ten laetften hebbenfe met
kleyne fchepen, geftelt op de wijfe van een halve
maen, het inloopen van de Françoyfen belet, ge-
lijck Graef Mauritz eertijdts gedaen hadde in de
belegeringe van Géertruydenbergh. Als de be- remecks
legerde, met proviande verfien, haermoedigh
toonden , maeckten de Engelfche gereetfchap te
vertrecken, als \'er noch tuffchen de vijf en fes
duyfent Françoyfen in het Eylandt gekomen wa-
ren. In\'t vertrecken hebben de Françoyfen tuf- Ceßagen.
fchen de vijf en fes hondert van de arrieregarde
der Engelfchen doot-geflagen. De reft, na datfe
veel ftormen en onweder op de zee geleden had-
den , is t\'huys gekomen, achterlatende drie duy-
fent dooden.

Het Eylandt Oleron, by de Latijnfche Schrij- Olero»,
vers Vlianis genoemt, is van alles overvloeyen-
de. Het begrijpt feven mijlen in fijn omloop , en
ftaet onder \'t gebiedt der Pontianen. Om dat
Brouage fich felven niet genoegh kan beforgen,
wordt uyt dit Eylandt daer alles, tot\'s menfchen
onderhoudt noodigh, gebracht. Men kan van
hier naer Brouage in twee uren zeylen, als \'t voor-
wint is. Hier is een fterck kafteel, een collegiale
Kerck,en fes Parochiën,een Minnebroêrs,en een
rijck Benedidiner kloofter. Hier is overvloet rruchf-
van wijn, koren , en fout, dat naer Nederlandt en
andere plaetfen gevoert wordt. Het heeft oock
vele dorpen, onder welcke de voornaemfte zijn
S.Andries,S. Vrgent, S.Pieter, S.loris, S. Denys.

Nademael veel gevaren wordt, foo op defe Ey-
landen , als andere fteden aen het vafte landt hier
ontrent, heeft ons goet gedacht iets van de ge-
legenheyt der zee hier by te voegen.

Die tuftchen Poidou en \'t Eylandt S. Martin
begeert te varen , moet de flagh van de wal hou-
den , en laten twee derdendeelen water van S.
Martins Eylandt, en een derdendeel naer \'t vafte
landt. Want by \'t Eylandt van S. Martin langs, is
het oneffen en banckigh : en van het vafte landt
leggen oock fommige bancken af, doch men
kanfe looden. Gaet, als gefeyt is, innewaert aen
tot dat de Kerck van S. Martin zuydzuydweft
van u is , dan fult ghy zijn voorby de banck die
noorden van S, Martin af leyt, en een ftuck be-
weften S. Martin van de wal af ftreckt, dat is een
harde fchorre fteenbanck , die haeftigh op-
drooght. Hier is\'t met laegh water een vadem
diep ; met hoogh water, vier. Voor S. Martin
mooghdy \'t fetten op vier, vijf, ofte fes vadem.

Om voor S. Martin te letten, foo fet alfoo, dat
ghy open tot in de haven in kondt fïen, en dat de
hoeck van het kloofter en den bos een paer wint-
boomen lengte van malkander ftaen, daer is \'t
met fpringftroom en laegh water vierdehalf va-
dem diep, maer met hoogh water fèvendehalf.

Wilt ghy met een diepgaend fchip over de
banck, die van het kloofter af ftreckt, verbeyt
foo lang tot dat het half vloet is; want met laegh
water en blijft daer niet meer op als drie vadem,
oft een elle meer.

Wilt ghy voor \'t kloofter onder de banck fet-
ten, foo loopt op fes oft fèven vadem, en fet\'et
daer.

Wilt ghy onder S. Martin niet fetten, maer
voort naer het Brant-eylandt, foo brengt het
toornken van Luffon over het huysken dat op
\'t Eylandeken Vrek ftaet, en houdt dat foo ftaen-
de , foo en mooghdy aen de Laverdin niet mif^
doen.

De Laverdin is een rye klippen, te famen een
mufcjuet-fchoot lang, een vierendeel mij Is van de
oofthoeck van S.Martins Eylandt, en komt op
een fprinck,met laegh water, boven: tuflTchen die

Komende by \'t oofteynde van S. Martins Ey-
landt,en willende naer Rochel, oft onder den bos
fetten, foo moetmen den grooten tooren van
Rochel, een fchips-lengte buyten den bos bren-
gen , dan mach men aen den Laverdin niet mif^
doen.

Porthus is een wijdt en breedt gat, ftreckende
tuftchen S. Martins Eylandt en Oleron deur, leyt
van Heys verfcheyden zuydooft ten ooften on-
trent elf mijlen. Wilt ghy Porthus in zeylen, foo
loopt tuffchen bey de landen ooftzuydooft in,
maer S. Martins Eylandt vry wat naerder, om de
krage van Oleron te fchouwen , dat is een vuyi
fteenrif aen \'t noord-eynde van Oleron , komt
dat by nacht niet naerder als op twaelf ofte der-
tien vadem.

Om op de riviere van Charante te zeylen, charmu
loopt men bezuyden Brant-Eylandt om, men
mach oock wel benoorden, en by de toorn van
de Four in. Met laegh water valt defe riviere
droogh, wel drie mijlen in \'t landt.

Om naer Brouage te zeylen, gaet men eerft Bnmg«,
zuydzuydooft aen, daer nae zuydooft, en te met
zuydooft ten ooften in. Te Brouage plagh voor
hondert jaren niet een huys te ftaen, en is nu een
fraeye ftercke ftadt. Langs het Eylandt Oleron
leyt een drooghte , die met laegh water boven
komt. De Neêrlanders noemenfe den Banjaert,
en ftreckt tot binnen Brant-eylandt, en de fteert
verre om de noort.

Aen\'t zuyd-eynde van Oleron, tuffchen Ole-
ron en \'t landt daer bezuyden, is noch een gat
daer men in en uyt mach zeylen, geheeten de
Mammefondt, diep genoegh voor groote fche- Marmn^
pen, ftreckt van uyt\'er zee ooft ten noorden in;^**
daer binnen komende loopt \'er een rivier zuyd-
ooft op naer Sales toe, daer men zout laedt: daer
voorby, aen den anderen hoeck van de Mamme-
fondt , leydt een plate daer men benoorden om
loopt.

rigordt heeft fijnen
naem gekregen van fij-
neoude bewoonderen,
die Petrocorü eri Petrogo-
riiy oock by wij len Ve-
fmnici genoemt wier-
den , welcker oock lu-
lius Csefar gedenckt in
, \'t fevende boeck fijner

he^V^\'^ Commentarien. Dit gewefte is wel feer fteen-
achtigh , rots-achtigh en hey-achtigh ; maer
oock met feer uytnemende gaven , en als met
wonderen der nature, befchoncken/t geniet een
feer gefonde lucht,- \'t vloeyt rontom over van
feeriuyvere water-fprongen , en brengt oock
ergens kaftaenjen voort j \'t heeft feer vrolijc-
ke beemden , en voedt dienvolgens kudden van
vee by meoighten j oock verfchaft\'et wijnen,
en teelt puyck van viffchen in feer grooten
overvloed want het wordt befproeyt van vele
rivieren : uyt de noten, daer\'t machtigh vol
van is, perft \'et eene fbo groote menighte van
olye , dat\'et oock de byliggende geweften daer
van dient , en uyt den felven groote winften
treckt : "dewijl het die vertiert by die van
Lymofin, Auvergne en Languedoc. Daerfijn
vele yfer-mijnen in de volgende plaetfen, te we-
ten , in Nortrou , E(^idiieil, Merml, Chapelle-Po-
miery dcc. oock fijn\'er yfer-fmiften in de gewe-
ften geheeten Bcrnardiers, SdnEt lammes , Roche-
CuffetjCn Roquette: ontrent Nortrou worden oock
filver korften gevonden, en niet verre van
daer fekere fteen den Lazuur gelijckende. On-
trent vier mijlen van de ftadt van Perigord ont-
graeft men eene roode aerde van gelijcke kracht
en eygenfchapals den Bolus Armenius. Oock en
ontbreken \'er geene minerale , geene folfer-
achtige en aluyn-achtige wateren , geene lauwe
en warme bad-ftoven , geene kruyden van ve-
lerley aerdt en van ongemeene en uytgeföch-
te deughde , en voornamelijck geen Capilla-
riim van allerley foorte. Maer foo\'tuluft de
wonderen der fpelende Nature te befchouwen,
ronteyfie. foo wandelt tw^ee mijltjens van Perigord af, hier
folt ghy fekere fonteyne fien, welcks wateren
t\'famen-runnen tot eene fteen-achtige hardig-
heydt, en dickwils door\'tys gebonden werden,-
en het welck het gefichte wonderlijcken ver-
maeckt, de geeftige Nature fjieelt hier eenen
Protheus, foo velegedaenten vertoontfe in de
wateren, foo vele geftalteniflen trecktfe aen,fbo
veel aengefichten en beelden verwifïeltfe in de
fonteyne ; en des niet-te-min fijn de wateren
der felve feer gefbndt en heylfaem. En niet ver-
Spelmh» re van Miranmont wordt een fpeloncke gefien,ge-
meenli ck geheeten Ie Cluz^eau , die vijf of fes mij-
len onder d\'aerde wech-loopt, alwaer eertijdts
feer aerdige falen en kameren, geplaveyt met
vierkanten fteen , gefien fijn geweeft , \'t welck
Vranckrijck,

d\'inboorlingen betuygen van hunne vaderen fe-
kerlijck gehoort te hebben ja dat aldaer oock
gelijck als eenige altaren , fchilderyen en beel-
den geweeft fijn,en eenige fonteynen en beeken
gevloeyt hebben, onder dewelcke eene was feer
diep en fnel, en die fich hondert voeten verder
uytftreckte, die niemandt en heeft dorven pafte-
ren , alhoewel de fpeloncke noch veel verder
fcheen te ftrecken. Voeght hier nu noch een
ander en geen minder wonder by , \'t welck in
\'t omliggende gewefte van Marfan geCien wordt,
alwaer een riviere loopt die op gefètte tijden ebt
en vloey t, gelijck als de zee. Daer fijn noch veel
andere wonderen : maer op dat ghy niet en
doolt, en tefêkerder in dit gewefte mooght in-
treden, fie daer fijne palen.

De landtftreke van Perigord wordt ten Zuy-
den befloten van Agenois , ten Ooften van
Quercy, ten Noorden van Limofin, en ten We-
\'ften eyndelijck van Bourdelois. Hare lengte is cmttel
van 33 mijlen , en hare breedte van 24.

\'t Landt van Perigord word bewatert van ve- mmren,
Ie rivieren, namelijck van de Dordogne, Ifte, Vefere,
Vroumcy la Creufey Ie Loupy Ver^ Lifomey Ie SeUyZoly, k
Ceon,Behery laCieußy Bandiaty Aulre^ere, en Tardoire.
De riviere Hße voort-vloeyende uyt het opper-
gedeelte van Limofin , wordt van Perigord af
bequaem om fchepen te dragen, tot dat ghy
komt by Libouroe alwaerfe fich in zee neder-
ftort. De ftroom Vroume valt in Hfle by Loubar-
demont. De Vefere loopt uyt het neder-gedeelte
van Limofin in de Dordogne ontrent Limenlie,
De Bandiat duyckt neder in de Droume by Bran-
ton. D\'Auvesiere, ftroomende tuffchen beyde de
landtftreken van Limofin , fpoeyt fich na de ri-
viere flße. De Tardoirey uyt de ftadt van Ro-
che-foucaud beginnende , en de Bandiat uyt
die van Vau-guyon, vloeyen in \'t Braconnifche
bofch t\'famen, en loopen aldaer door onder-
aerdfche goten of gaten twee mijlen verre, en
eyndelijck als uyt een graf-ftede weder verrefen,
makeofe uyt hunne t\'famen^gevoeghde wateren
de riviere TouVre by Angoulefme.

Dit gewefte pronckt met fchoone huyfen, ghy
fiet overal paleyfenvan groote meefters,kaftee-
len van Edel-lieden , en feer luftige hoeven j ick
fal u eenige namen defer plaetlen in gemeene
tale gaen uytfchrijven : BourdeiHe y Eßidueil ver-
ciert met den tytel van Marck-graeffchap ;
UamiUm Baronye j Hautefon,oock een Marck-
graeffchap .j S.Ahaire^la Dou^e, een Marck-graef-
fchap j les Bories j Auheroche Baronye ^ Neufyic,
Montreal^ Beauregardyla Roderiej Bcrnardiere-y RiberaCy
veredelt door een Graeffchap,- S.Aulayey la Roche^
Chalais-y Longa de l\'Armandie. Longa de Barriere; Roni^
haCy Peyrauxj Miramont y Griniol j Raftignac y Laßieti;
Puy-Guilhem\'y la Forceycen plaetfe wonderlijck ver-
ma kelijck,G^^r^öw,- Trajac\'y laChapelle-Fauchery Aferac}
Montenfeys\'y Montegrier; Marouates; Bourfac-y Ver-yLair-^
Lardimarie y Mom-BaßUhac -yClarertS\', FermiSi Roche-

Ipigneron-y BoijJe-Pardaillan;CafleInau; Piles ; d\'overge
füllen wy in der plaetfen afbeeldinge brengen.

Het Perigordkhe landtfchap wordt gedeelt
in hoogh en leegh het hooge, waer in de ftadt
light van den felven name , en de ftadt van Ber-
gerac , wordt het Witte, het leege het Sparte ge-
heeten. In dit lefte is gelegen \'t Bisdom van
Sarlat.

De ftadt van Perigord ofPerigueux , eertijdts
van d\'Ouden genoemt Vejuna Petrocoriorum , be-
houdt op heden den felven name. Hare oudt-
heydt bewijfen d\'overige puynhoopen vaneen
Amphitheater,die by dien volcke met een dage-
lijcklch woort les Rolfes geheeten worden ; oock
bewijft de felve fekere toren genaemt Fi/one,
den welcken Ptolomeus gedenc j men meent
dat Venus in den felven ge-eert is geweeft. Hy
is van een ronde geftalteniffe ; de muuren,
rnet dewelcke hy omkleet is, ftijgen op tot de
hooghte van hondert voeten, en njn feven voe-
ten ick hy en heeft noch deuren noch venfte-
ren om dagh t\'ontfangen men komt \'er in door
twee onderaerdtfche holen. De ftadt van Peri-
gord wort in twee deelen gefcheyden, te weten,
in Fille en Cité; la Cite\' is dat deel, \'t welck d\'oude
ftadt genoemt word, van welcke wy ftracks heb-
ben gefproken ; fijne Cathedrale kercke is een
feer oudt werck , welcks welffèl degeftalte van
een kruys vertoont. De ftadt felve wordt om-
ringt van fraeye veften, gefterckt met grachten,
toornen en bol-wercken,en fit aen den foom van
de riviere l\'Iße in een vlackte omcingelt van ber-
gen en heuvelen, en in den navel felve van \'t ge-
wefte, en ontfangt d\'aenkomeren door feven
geene onaerdige poorten. De beeke Vlfle wordt
aldaer overbooght van een brave brugge. Sy
wordt oock vereert door andere kercken^name-
lijck door een Collegiale of Abbatiale gehecht
aen\'t Bisdom, oock door eene Parochiale , en
door fommige kloofteren en eene oefièn-plaetfe
" van lefuyten. Sy heeft een wapen-huys dapper
verfien van allerley krijghs-gereetfchap,en wort
geregeert door eenen Meyer en Burgermeefle-
ren Buyten de muuren worden vele kloofteren
gefien van mannen en maeghden j een mijle van
de ftadt ftaet de feer vermaerde kapelle van onfe
Vrouwe van Deughden, tot dewelcke feer veel
toeloops is van voick ; oock en liggen niet verre
van de ftadt d\'oude refterende fteenhoopen van
eene garnifoen-plaetfè door C^far gebouwt, die
aldaer oock onder fijnen name getoont werden.

Btjfchoppen. De ftadt heeft van oudts hare BifTchoppen ge-
hadt, door welcker ftralen fy oock nu noch ver-
heerlijckt wordt.

Bergerac, ftadt van \'t hoogh Perigord, wordt
aengeftroomt van de wateren der Dordogne j fy

light in een liefFelijcke vlackte , die door geene
heuvelen en wordt beheerfcht. Sy heeft eertijts
foo feer gebloeyt,datle na Bordeaux in macht en
rijckdom de tweede plaetfe befat j oock en is fy
heden de minfte niet ; want doordienfe gelegen
is op de grenfen van die van Agenois , Perigord,
Bordeaux en Qiiercy,foo geeftfe toegang tot al-
le die Provinciën. Caftillon is oock eene welbe-
kende ftadt wegens den veldt-flagh geftagen tuf-
fchen d\'Engelfchen en Françoyfèn in het jaer
1451, alwaer Talbot, een gryfaert van tachtigh
jaren,aendringende, en met de ftemme dapper*-
lijck ftrijdende , nadien hy met de handt niet
meer en konde, mannelijck gefneuvelt is,\' maer •
d\'Engelfchen fijn in de vlucht gedreven, en we-
der verjaeght in hun eylandt, en d\'overwinnin-
ge eyndelijck gebleven by de Franfchen. S.Emi-
lian is wel een kleyne, maer geene onhebbelijcke
ftadt, gelegen op eenen heuvel,alwaer een kerc-
ke van Kanonicken is , door een fonderlinge
konft op een rotfe gebouwt.

Eyndelijck de riviere l\'Ifle Perigord verla-
tende, fwelt op door veler rivieren ontmoetinge,
tot datfe twee ofdriemijlen afgeleyt hebbende,
en naer haren ingang fpoeyende, fich koppelt
met de Dordogne , die alle beyde daerna door
eene buyfe loopende , fich nederftorten in de
Garonne.

De refterende plaetfen van\'t Opper-Perigord ^if^daeßi^
fijn , Bourdeille, Brantôme, alwaer een goede Ab-
dye light aen de wortelen eener fteenrotfè, waer
op eene boffchagie ftaet, en ontelbare fontey-
nen ontfpringen ,• Mußida.m, Riberac, veredelt
door den ouden tytel van Graeffchap ; Marfac,
vermaert door een fonteyne , die ebbe en vloet
onderworpen is ; Nontron, Limeil, Tmers^ Eßidueil^
Miramont feer wel bekent wegens den tempel van
Venusen dePriapifche beelden,- S. Aflier, een
aerdigh ftedeken , alwaer een Collegiale kerc-
ke is j Roche-BeaucoMt, oock vereert met eene
Collegiale,- Chancelade, een kafteel verciert met
een Abdye ; Sauyetat, Aymet, Linde , \'t welck ver-
dedight wordt door eenen vierhoeckigen toren,
en waer uyt eene borne ftroomt, die twee graen-
meulens omdrijft -, la Force, een fchoon kafteel
cn feer vermaecklijck ; Cur fon, gefterckt met een
kafteel,- Montraipel, een kafteelen befit des Aerts-
bifTchops van Bordeaux ; Montegrier, Beau-fejour^
Tour-Blancbe, alwaer de feer luftige tuyn is der
Heeren de la Fueillade j Montrou, een ftedeken ,- Sa-
lignacy eene feer aerdige ftadt, gefterckt met een
feer kloeck kafteel. Daer fijn noch andere ge-
ringere plaetfen in grooten getale, die ick geer-
ne voorbyga , om vaerdighlijck over te treden

Et Hertoghdom Gu-
yenne begrijpt vee-
Ie Hertoghdommen,
Graeffchappen , en
Heerlijckheden. On-
der de Graeffchappen
is Perigort een van
de voornaemfte. Dit
paek in het noorden
aen de Limo(ins,in het weft: aen die van Xain-
ótonge 5 in het zuyden aen Gafconien , in het
ooft aen Quercy en Auvergne.
lands-aert. Die lant IS fteenachtigh, vol bergen en bof-
fchen, die meeft kaftanien dragenj hier waffen
oock veel foorteri van wijnen , na dat de aerdt
des lants in verfcheyden plaetfen is.

De lucht is hier fuy ver, foer, aengenaem, en
gefont, fo dat de inwoonders niet veel kranck
fijn. Daer is oock menighte van verfcheyden
kruyden,waer door \'t hier bequaem is te woo-
nen voor Medicijns en Apothekers. Men feyt
oock dat\'er mijnen van filver fijn. Hier fprin-
gen veel klare fonteynen , waer van fommige
gefont en geneesbaer fijn , om datfe door fol-
inmonders. phermijnen loopen. C^efar noemt de inwoon-
ders van dit landt Tetrocorios, welcke vlijtigh
van geeft fijn, gefont, lang van leven, mâtigh
in fpijs en dranck,gefpraeckfaem,bequaem tot
alle eerli-jcke exercitien, als tot de letteren, wa-
penen,konften, en ambachten. De Adel roemt
op haer oudtheyt, feggende dat haer voor-ou-
ders de oude Françoyfèn fijn,die eerft Vranck-
rijck bemachtight hebben. De vrouwen fijn
fchoon , niet dertel ; maer fedigh , neerftigh,
cn die wel huys-houden.

Dit Graeffchap is verheerlijckt met twee
Bisdommen, waer van het een is in de hooft-
fladt Perigort, gelegen in een vlackte , om-
ringt met bergen > die allengskens haer verhef-
fen, daer goeden en ftercken wijn op waft: het
ander, waer van defe kaert is, heeft fijnen ftoel
in de ftadt Sarlat. Dit Bisdom ftaet onder den
Aerts-bifTchop van Bordeaux, gelijck oock
dat van Xaintes, Perigort, en Agen.

De ftadt Sarlat was eertijdts onder den Bif-
fchop van Perigort, maer heeft nu haer eygen
Talen van Biffchop. ïu \'t ooft greuftfe acn die van Quer-
Sariat. ^^^ ^luyd aen \'t Bisdom Agen,in \'t weft aen
Bordeaux, en in \'t noorden aen Perigort.
VranckrijcL

De riviere Dordonne oft Durance,die Gre- Rmerm.
gorius Turonenfiis noemt Dordoniam , Aufo-
nius en Sidonius ApoUinaris Duranium, nu
ter tijdt la Dordogne en ordonne genoemt, is Verdogn«,
een van de principaelfte rivieren , niet alleen
van Guyenne, maer van heel Vranckrijck , de
Garonne in groote oft fnelheydt niet wijcken-
de. Aimonius, in het vijfde capittel van \'t eer-
fte boeck fijner hiftorie , fchrijtt aldus van defe
riviere : De Dordogne ontfpringt met twee
fonteynen op den bergh Dor in Auvergne,
waer van de eene Dor en de andere T>ogne
heet, die niet verre van de felve bergh haer
vermengen , en by de ftadt Bourg in\'de Ga-
ronne loopen: Sidonius fchrijft, dat hy vol
mofch is, en met kromme bochten loopt. Het
gene Strabo van de Garonne fegt, datfe mee
drie rivieren vermeerdert wort, moet verftaen
worden van de Tar, Lot, en Dordogne. De
Dordogne komt in\'t Bisdom Sarlat by de dor-
pen Calviac en Fenelon , de een aen de rechte
fijde, en de ander aen de flincke fijde latendej
een weynig beneden loopt er het kleyn rivier-
ken Carfac in , welck in \'t weft het Bisdom
bepaelt. Daerna looptfe voorby de ftadt Dom-
me , die recht tegen over \'t rivierken leyt, dat
door de ftadt Sarlat loopt, en valt hier in de
Dordogne , die voorts naer S. Cypriaen fijnen
loop neemtjcn aen de andere fijde Voorby Bel-
vere,een weynig te landwaert liggende op een
rivierken.Daer na by de ftadt Limeul vermeer-
dert met de rivier Vefere, pafTeert de ftadt la
Linde recht tegen over\'t rivierken Coufe ,
welck daer in vale. Hier nae ftroomende voor-
by Bergerac , en veele dorpen , ontfangt by •
S. Nazari een rivierken , welcke de laetfte pa-
len van \'t Bisdom maeckt.

De riviere Vefere loopt door dit Bisdom , Vefat.
ontrent de ftadt TerrafTon , en van daer pafTe-
rende door Montignac, een ftadt door den
goeden en delicaten wijn vermaert, wordt by
Tayac vermeerdert met het rivierken Beune.

De Drot heeft fijn begin in dit Bisdom, by Drou
het dorp Capdrot, en loopt van daer recht
naer Salvetat , Aymet, Caftillones, Ville-
real en Montpazier.

In dit Bisdom liggen noch de fteden Ville- Stederti,
Franche, niet verre van welcke een fonteyn is,
diefe la fontaine des trois Evefques noemen, dat

fonteyn van de drie Biffchoppen, gelijck
in Giniac de pot van de drie BifTchoppen, om
dat in elck van defe twee pketfen , de palen
van drie Bisdommen fijn. Aen de Coufe leyt
de fladt Beaumont,welck een fchoone, lullige,
en vermaeckelijckc plaets is, gelijck de naem,
diefe met recht voert,te kennen geeft. Voorts
is dit Bisdom vol fchoone dorpen en gehuch-
ten, bergen met boomen befet, heuvelen met
wijngaerden beplant: foo dat het wonder en
lufligh is om te aenfchouwen.
Sarlat de De hooftftadt Sarlat leydt op eenbergh-
hoofijiad/. en heuvel achtige plaetfe , aen een rivierken,
en is omringt met de dorpen Campignac ,
Tempniac, Puymartin, S. André, la Gazenac,
en S. Vincent, Sy is luftigh en vermakelijck.

Claudius Robertus, Priefter van Langres,
fchrijft van Sarlat in fijn boeck, genoemt Het
Chriften Vranckrijck , op defe manier : Sarlat
ftaet onder het Aerts-bisdom en Parlement
van Bordeaux. Defe ftadt is tot een Bisdom
verheven in t jaer 1317 van Paus ïoannes de
XXII, en het Bisdom Perigort onttrocken,
en van t felve gefcheyden met de riviere Ve-
fere. Haer Cathedrale Kerck was eertijdts van
een Abdye van S. Benedidus Orden, en is ge-
wijdt ter eeren van S. Sadroc de dertigfte Bif-
fchop van Limoges. In dit Bisdom fijn de Ab-
dyen van Terraftbn, S. Amand, en Cadouin.

Quitanien, voormaels
een groote Provincie,
heeft de wetten der
Romeynen ontrent vier
hondert jaren gehoor-
faemt; maer\'t Room-
fche Rijck alreede be-
fwijckende, foo fijn ve-
le Duytfche volckeren
wederfpannigh gewor-
den, en den Rhijn en Donau overgelcheept, op
dat fy een gedeelte des Wefterfchen Keyfer-
rijcks ah\'eede aen \'t facken, en byna van een ge-
reten , fich fouden eygen maken. In die eeuwe
heeft Gallien,der Romeynen gebiedt onderwor-
pen fijnde, den eerften aenval der Duytfchen
uytgeftaen. Daerop volghden de Vifigothen,
die onder\'t geleyde van hunnen Koning Atul-
phus, haren fetel in Aquitanien hebben geftelt.
Maer de Koning Wallia heeft d\'eerfte der Vifi-
gothenhet Rijck in Aquitanien gegrondtveft,
\'t welck van de hooft-ftadt Toloufe fich uyt-
ftreckte tot aen den Oceaen. Na Wallia volgh-
den vijf andere Koningen, namelijck Theodo-
ric, Turfimund, Theodoric de Tweede, Eorick
en Alaric^ dewelcke verdreven fijnde, foo fijn
de Gallen oock in een gedeelte des Rijcks geko-
men , en hebben defe Provincie fich onderwor-
pen,en onafjfcheydelijck aen de kroone gehecht.

Onder Karel den Grooten wierdt het Rijck
van Aquitanien gelevert aen fijnen fbne Lode-
wijck , die in \'t felve geboren was, en gedeelt
in negen Provinciën , aen ieder van welcke een
Landtvooght of Grave wiert toegefchickt. De-
fe fijn Berry,Poidou, Perigord, Auvergne, Ve-
lay,Toloufe, Bordeaux, en ten leften \'t lant van
Albigeois en van Limofin. De dochter van Wil-
lem, Hertogh van Aquitanien , wierdtgetrouwt

met Richard de I I,Koning van Engelant,en tfe-
dert hebben d\'Engelfche Aquitanien vele jaren
befeten. D\'allerheylighfte Koning Lodewijck
heeft tien volckeren van Aquitanien afgefon-
dert, namelijck,die van Berry, Auvergne,Velay,
Rovergue, Albigeois, Givaudan , Poidou , An-
goulmois,Saintonge,en Agenois : de refte van
Aquitanien bleef als vertrouwt goedt noch ee-
nen tijdt lang by de Koningen van Engelandt,
maer eyndelijck Aquitanien hun heel ontruckt
fijnde, wierdt tot die palen gebracht, waer van
\'t nu begrepen wordt, door Koning Lodewijck
den Elfden.

Aquitanien dan, eertijdts geweeft een derde
gedeelte van Vranckrijck,is nu een twaelfde ge-
deelte, indien ghy Vranckrijck afdeelt na \'t ge-
tal der Gouverneurs, gelijck fyfe noemen. Eeni-
ge nemen Gafconien en Aquitanien voor een,
andere onderfcheyden Gafconien gelijck als het
gedeelte van\'theel, even als het eylandt van
Vranckrijck, foo men\'t noem.t, van gantfch
Vranckrijck , \'t welck den felven name voert,"
onderfcheyden wordt, \'t Is kennelijck dat eer-
tijdts de Gafcons, nadienfe veeltijdts rebelleer-
den , noch in hunnen plicht konden gehouden
worden,van C^far gelaft fijnde het Pyreneifche
geberghte te verlaten,op wiens onderftant door
weldaet der nature fy fich vertrouden, en ge-
fcheurtin twee deelen , eensdeels de dalen over
\'t Pyreneifche geberghte tot Spanjen gehooren-
de, eensdeels oock \'t landt, \'t welck nu den na^
me voert van Gafconien , hebben ingenomen.

Aquitanien, gelijck het voor tegenwoordigh l^aieff.
is, wort ten Zuyden van de Pyreneen, ten Oo-
ften van Languedoc en Quercy, ten Weften van
den Oceaen, cn eyndelijck ten Noorden be-
paelt van \'t landt Angoulmois , welcks hooft-i
ftadt is Angoulefme.

Vfdigala , gemeenlijck
genoemt Bordeaux, het
hooft van het heden-
daegfche Aquitanien,
is verheerlijckt door
een Parlament, door
een Aerts-Bisdom, ka-
fteel en zeehaven, en
door de voetftappen
van een Amphitheater
en van andere Roomfche oudtheden. Het wort
tweemael\'s daeghs befpoelt van den vloet der
zee defe rivier door den weêrvloet der Garon-
ne klimt op tot aen de ftadt deLangon gemeen-
lijck gefeght, en luttel hooger. Bordeaux treckt
fijnen naem (meent men) van fijne gelegen-
heydt i want Bord beteekent in \'t Franfch oever,
en wateren. \'tWort omvat van de Garon-
ne, van den Oceaen, van een deel der Provincie
geheeten la Bigorre , welck deel la Chalojjè genoemt
wordt, en van\'tlandt van Agenois.

Den Aerts-biftchop van Bordeaux fijn negen
Biftchoppen onderworpen, namelijck die van
Poidiers, Angoulefme, Agen, Xaindes, Peri-
gueux, Condom, Maillefais, Luçon, en Sarlat.

De fteden fijn, Cadillac hooft van\'t Graef-
fchap de Benauges, uyt d\'erffeniffe der Hertogen
van Gandale, merck-waerdigh door een feer
heerlijck kafteel aen den oever der Garonne.
Basias een Bisdom. De ftadt Barfac, een weynigh
boven de ftadt Bourc, is een voorgeberghte ge-
meenlijck genoemt, alwaer de ri-
vieren Dordogneen Garonne verfamelen. De
Dordogne ontfpringt in Auvergne uyt twee
fontey nen van \'t geberghte Dordont, weicker ee-
ne den name voert van\'t geberghte, d\'andere
van Dogne, waer af gemaeckt wordt Dordogne.
De vloet der zee is hier fèer heftigh, en voor de
fchepen feer gevaerlijck. Defè riviere krielt van
falmen, die uyt den Oceaen opfwemmen tot
aen haren oorfprong toe : fy doorloopt fes lant-
fchappen, te weten, Auvergne, Limofin, Quer-
uff^dive(fe- cy, Agenois, Perigord, en Bourdelois. Aen ha-
ren oever liggen de fteden, Lindre, Bergerac, S,Foy,
Caflillorii Libourne, gebouwt van Eduard Koning
van Engelandt, en genoemt Lihourne, gelijck als
llfle Borne, om datfè ligt aen de t\'famenvloeyin-
ge van de riviere de tJp, en van de Dordogne^
voorts de fteden Etalieres en Montandre.

van een kafteel in \'t opperfte des berghs , door
nature en konft feer fkrck, maer is door laft
des Konings geflecht, en tot een Hertoghdom
opgerecht, op dat de nabuurige ftroom te vryer
foude fijn. Op den bergh d\'Or, van welcken de
Dordogne z^vXoe^i, fijn feer gefonde warme ba-
den. En niet verre vanhier is een afgrondt, in
welcken foo ghy eenen fteen werpt, oock bf
helder weder, terftont fal\'er donder, blixem en
hagelop volgen.

De riviere Hße doorftroomt de fteden Mußdan
en Montpont by Guitres ontfangtfe de beeke Dro*
me, in welcke de rivier laCollevsLk, niet verre vaa
Coutras vermaert door een kafteel, en gedenck-
waerdigh door den flagh van Henrick den Vier-
den.

De haven van Cw^äc wort beftroomt beyde van
de riviere l\'lfle cn van de Dordogne, die ontrent
defe plaetfe fich veel breeder op-doet als de Ga-
ronne by Bordeaux, en de gedaente van eene
zee vertoont.

Beneden Bordeaux aen den flincken oever
der Garonne en aen de zee- kufte, light het landt
van Medocj Bianquefort cn Aubin, en noch andere
plaetfen van minderen name.

Nevens den zee-ftrant light het landt van
Buchs gekoppelt aen dat van Medoc: dat voor-
geberghte , \'t welck fich uytftreckt tot in de ha-
ven van Arcachon,hQWoondm eertijts de Boji. De
Heere dier plaetfe wort Hooftman genoemt van
Buchs,Qn is uyt \'et doorluchtig geflacht der Can-
dalen,of der Foix-Candalen. De wint heeft eea
wonderlijcke kracht in die geweften , en over-
ftolpt fteden en boffchen fomtijdtsmet fandt:
behalven vele fteden van mindere vermaertheyt
fijn aldaer het Marck-graeffchap van Vfa, co
Montferrat eerfte Baronye van Aquitanien.

Vafatium, gemeenlijck genoemt is een
Bisdom gelegen by Cafletjaloux en Mont deMarfan;
fijne inwoonderen worden by Caefar en Plinius
Cocojates genoemt ,• \'t light eene daghreyfe van
Bordeaux ; \'t landt is wel befet van heyde,maei:
echter niet onvruchtbaer: \'r heeft behalven het
Bisdom oock een Prefidiael Hof. \'t Wordt deur-
watert van vier rivieren, welcke fijn de Dordo-
gne, Garonne, Drot en Cyron,die, ontftaen uyt
het Bisdom van Auchs, boven Cadillac in de Ga-
ronne valt. In defe lantftreke fijn la Reoie, Mont-
fegur, Langon, Sawveterre, Caflet-jaloux ,Caßelmoron,
Caudrotj &c. Blaignac een Graeffchap, en \'t nieu-
we

we Marck-graeffchap Ro^an , en Pujcls eene Ba- en den Spaenjaerden de deure fluyt. Binnen en
ronye, en een Onder-Graeffchap aen de buyten hare muuren heefrfe bad-ftoven. Dit

Garonne, welcks kafteel afgeworpen is,- oock vooral is wat byfonders, datfe eene foute fon-
wordt onder defe ftreke gefielt de Baronye Ca- teyne heeft, vloeyende niet verre van hare ve-
aen de riviere Cyron, Roquetaillade, Grignols ften ; oock eene fpeloncke , in welcke drie
eene Baronye, en vele andere plaetfen van min- graven gefien werden vol waters , als de Manc
deren name. vol is, die by \'t afnemen der felve weder ledigh

\'tHertoghdom Alhrct {kttckl fich breet uyt: loopen. Daer fijn oock feer gefonde bad-ftoven
\'t begrijpt de fteden , Albm^ Tarm, Caftet-jaloux, in de plaetfe de Terds, eene mijle weeghs van de

Voorts wat de Biftchoppen van Acqs betreft, bisdom*
d\'eerfte is geweeft Vincentius met den toename
de Saintes, die als een doorluehtigh kampioen
S. den heerlijcken ftrijdt des martelaerfchaps voor
Chriftus deurgeftaen heeft in de plaetfe gehee-
En genen , die vorder gaet, ontmoet de ten Poy de Saintes, alwaer heden een Convent is
riviere Arture, op wiens oever light de van d\'Orde der Clariften. Hyis\'tdie voor het
ftadt en\'t Bisdom, van Acc|S. Defewasde jaer joo der zaligheydt, door Chriftus herftelt,
hooftftadt der Tarbellen, volckeren van ouden de Cathedrale kercke gebouwt heeft. Vele Bif-
name, en wordt oock begrepen in ^tNo\'VempO\' fchoppen,beroemt door heyligheyt,fijn hem na-
van den grooten Keyfer lulius Csefar. Sy gevolght. Dit Bisdom heeft twee Collegiaten,
pronckt met eenen Prefidialen fètel, en een ge- en feventien Archipresby teraten, onder welcke
biedt ftreckende vijftien mijlen verre ; doch dit ftaen 194 Parochiën : in de ftadt van Acqs wor-
gewefte vol ruwe en woefte heyden , is veel den vele kloofteren getelt, en d\'Abdyen deC<2-
dienftiger om fchelmen derwaerts in balling- gnotte, deSorde, d\' Artoùs,en de Dundelle,
fchap te fenden, als om onnoofelen t\'ontfangen. De voornaemfte fteden, behalven de hooft-
Dit harde lantfchap en brengt niet voort als ftadt, fijn Boyanne, S. Severe, Tartas, Orthe, Baßide^
heydeen wilde pijn-boomen , waer uyt peck en Vidache^ Haßingues, Cap-hreton, en Peirehore. Eyn-
hars gedruckt worden j de lucht krielt\'er van delijck wordt defè landtftreke befproeyt van de
vliegen die den reyfer moeyelijck vallen ; oock volgende rivieren, Adour, Doufe, GaVaSy Lou^ en
worden \'er d\'ooren eenighfins gequetft door de Luys allebeyde , Vidoufe, Nive, les Nii^elles^êcc,
ruwheydt der tale: ghy fbudfe eer Barbaren De ftadt van S. Sever is\'t hooft des landts van a^/^ff.;
als Françoyfen achten , ten ware de Fran- Chalofte , onder welcke vele plaetfen liggen, te
fche beleeftheydt hun ten aenficht uytftraelde. weten, Turfan, anders Cap de Gafcognc, Ayre , ea
\'t Volck backt fich broot uyt geerffe, vermits ontrent 150 Parochiën , onder welcke fes fteden
het fappeloos aerdtrijck niet machtigh en is ko- getelt worden. Maer Geame of Geauna is dc
ren voort te brengen. voornaemfte ftadt des Marquifaets de Caßet-nau, Csßet-nm:

De ftadt niet-te-min is feer aenfienlijck; want waer by gerekent werden Pimho, S. Louhoyer, Or^
fy vertoont vele teekenen van oude gedachtenif^ goux, Sauit de NaVailles, Bagetmau, een Baronye^
fe, heeft feer heldere fonteynen , en hare gele- Lo^i^w^r, een Graeffchap 5 alwaer oock is Orjac^
genheydt en veftingen werden deurgaens van een vleck vermaert door fijne vee-marckten ;
d\'oorlogs-lieden geprefen. Sy wiert eertijts ge- Afow^^f, oock een vleck j Samadet, Momuy,Mont^
noemt de ftadt der Edelen , om datfe van twaelf gaillard, &c. Daer fijn oock in dit gewefte het
der voornaemfte wierde geregeert, die ieder ee- Onder-Graeffchap de Marfan -, Gayardan, welcks
nen eygen toren befaten, verciert met de wape- hooft-ftadt is Gawret ; en Nehoufan, een landt-
pen van hun geflachte : fy vertoont eene drie- ftreke van d\'andere afgefcheyden, en verciert
hoeckige geftalte, en wordt door fterckten,wal- door den felven tijtel van Onder-graeffchap,
len en grachten verdedight dewijlfe gerekent waer onder ftaen eenige Caftellenyen, te weten,
wort onder de voornaemfte fieutelen des Rijcks, S, Blancard, Mawpefin, Sauveterre, &c.

Tolem^eus fteîtde Va-
fçons in dat deel van
Spanjen, welck de Ou-
den Tarraconenfis noem-
den ; en hy kent geen
van de felve in de be-
IHarijvingevan Vranck-
rijck , maer voeght in
haer plaets de BiPuriges Vi-
\' bifcos, Hedensdaegs zijn
deGafconsin Vranckrijck.gebuurenvan deBil^
cayers, en worden met de oude naem Bafques
genoemt. Eertijdts wierd Galconien
tanwa geheeten , ah Aquis, van de veelheyt der
wateren die daer zijn, foo fommige meenen,
andere van de fladt Aquis ofte Aqs. Nu ter tijdt
fl:reckt het van de Garonne , naer den weften ,
tot aen den Oceaen, naer het ooften aen Lan-
guedoc, naer het zuyden aen Spanjen.

In dit landt woonden de Aufd, Tarufates^ Lac-
torates, Bigerroms, isiitiohrîges ( wiens hooft-ftadt is
Agen) Conlpen^j Garotes, en Elufates.

\'tLant is daer meeftendeeï vruchtbaer , prin-
cipael van wijn, de aerde vet, en de lucht foet

De voornaemfte ftadt van dit landt is Bor-
deaux, welcke Carolus Magnus in fijn teftament
onder de hooft-fteden van het Roomfche rijck
teltj fy is gelegen aende weft-fijde van de Ga-
ronne , die naer de Pyreneifche bergen ftreckt.
Aen de overfijde van de riviere liggen feer play-
fïerigë heuyelkens, en kleyne bergen, met ver-
fcheyden fruy t-boomen , en veel wijngaerden
beplant: onder de felve is eene dat allengskens
fchuyns op-gaet en tegen over de ftadt leyt, daer
een dicht bofch van cypreffen-boomen op ftaet,
dat nu nauwlijcks feven bunderen oft mergen
groot is. Vranckrijck heeft weynigh cyprellen,
Saerom roemen die van Bordeaux op dit cypref^
fen-bofch j foo dat niemandt, die daer wijnen
koopt, verreyfen mach , voor dat hy een cypref^
fen-tack van de Magiftraet gekregen heeft waer
voor ieder fchip betaelt eenen fekeren kleynen
penning. Defe ftadt light niet verre van de
mondt van de Garonne, daer de zee in loopt,
enntaeckteen haven die ebbe en vloet met de
zee gemeen heeft; het welck de Poëet Aufo-
nius te kennen geeft, als hy fijn vaderlant Bor-
deaux met een geleert eer-dicht prijft , van
wiens climaet en vruchtbaerheyt hy mede aldus

. Ick ben in Bourdelois ter "bereidt yoort-gehracht,
Het landt veel Vruchten heeft, de locht die is daer jachty
De dagh die is daer lang, en yeeltijdts kort de nacht.
De felve betuyght oock dat defe ftadt eerft
vierkantis geweeft, als hy feydt: ..

. Die aen de -^Dolcken^ die daer hoyen oiper fipe^en >
Schier raken, ieder flraet leydt langgeflreckt en mjdt,
Daer langs elck huys om prijs, met (loep en geyel ftrijdt :
Soo dat dees ftadt -voel licht, yan buyten en yan binnen,
Den prijs yan al de Stem in Vranckrijck kan gemnnen»
De omvang van defe ftadt is verfcheyde rey-
fen , maer meeft ontrent het jaer 1301, vergroot
en uyt-geleyt. Daer is binnen Bordeaux een
fraeye ftraet nae de wolven genoemt , die in
\'t jaer 582 met menighte in de ftadt quamen , en
vele burgers befchadighden. Hier zijn hedens-Cs^c^^ww.
daeghs twee fraye collegiale kercken , twaelf
Parochiën ,\'acht Monicke kloofters , een van
maeghden, en een collegie der lefuiteti, \'t welc-
ke Françoys Boulonois, Raedts-heer van Bor-
deaux , gefticht heeftin \'tjaer 1573, behalven
noch een profeilie, en een novitien-huys. Hier
is oock het paleys van Galienus , dat van Key-
fer Galienus fijn naem fchijnt te hebben. Men
fiet hier noch de droeve en kleyne overblijfiè-
len van \'t konft-ige amphitheater ofte fchou-
plaetfe : Vinetus , die \'t lelfs gefien heeft, feydt
dat het met fes muuren omringt was, waer van
de buytenfte, die de hooghfte , en binnenfte ,
die de laeghfte was , fes-en-tachtentigh voeten
van den anderen ftonden. De binnenfte vloer oft
plaetfe was 224 voeten lang , en 140 breet, aen
elcke fïjde was een poort, pit amphitheater is
altijdt buyten de ftadt geweeft, en was ten tijde
van Aufonius van de muuren van Bordeaux
meer dan 400 treden. Het paleys van be-
fcherminge ohc tutek w^ls oock toen buyten,
maer naerder de riviere Garonne , en neffens de
ftadts gracht, naer\'t noorden : daer nae als de
ftadt vergroot is , wierd het binnen de felve ge-
trocken j fommige meenen dat het een open
kerck van den Godt der befcherminge is ge-
weeft. Puy Paulin heeft lijnen naem van Pontius
Paulin, difcipel van Aufonius , uyt het doorluch-
tigh geftacht der Paulinen en Leontien gefpro-
ten. Aen defèn heeft Sidonius een lof-gedicht
van Bourg gefchreven. Aufonius verhaelt oock
dat\'er een haven in de ftadt is geweeft, als hy
feydt : v

Als de Garonne faelt, door\'t fmllen yan de ^ee,
Komen dé fchepen hier, b-y y loten, op de ree. :
Van defe haven is nauwlijcks- eenigh kenteyc-
ken , als in de mondt van \'t waterken Peuge,
daer op elcke kant een hooge tooren ftaet, door
welcke eertijts een keten, die noch te ften is,
getrockenwierd, nefFens de poort du Caillau.
Nu ter tijdt is \'er geen haven in Bordeaux , maer
de Garonne is ih de plaetfe van de felve. Van
de fonteyne Divone, die nu oock verdrooght
is, fpreeckt de felve Aufonius aldus :

Gegroet ^ijt ê fonteyn., ypiens diepe ypater-flroomen
Klaer, heyJighjfuyycr, fchoon, yan ypaerfy vjngekomen
„ , f Men

Um nkt%\'>cl\'9cetm kan, ghy hebt genefens kracht,
Daerom ghy Dhona y an ieder zjjt geacht ;
Wmt Aponus, noch oock Nemaufus klare beeken ,
Noch de Timayus mach by u \'4jn y er geleken.
Geen landt in Vranckrijck heeft lbo over-
vloedige oft koftelijcke wijnen als dit. Defe
worden yin de Graye genaemt, na de fandige lan-
douwe Grave , daerfe waffen ; want Grave, fandt
beduyt. Daer zijn oock andere foor ten van
wijnen, als leLermontyCn laBaflide.

De Garonne fpoelt aen Bordeaux , en ebt en
vloeyt meer als jooo treden boven de ftadt. De
kleyne rivierkens Peuge en Divife gaen wy
voorby.

jiegeemge. Dq Republijck wordt, neffens de Magiftraet,
van een Majeur geadminiftreert : de Raedts-
perfoonen , ofte Magiftraet, die daer gemeen-
lijck Gefworen genoemt worden , waren eer-
tijts 30, daer nae 24, en ten laetften 12, con-
form \'t getal van de wijeken der ftadt. Hier is
Tarltment. een KoningUjck Parlement , het welcke daer
geftelt is in\'t jaer i4<5o, in de maendt van May ;
op de maniere des Raedts van Paris, en geor-
donneert, dat de Provinciën Bordeaux, Baza-
dois , Agennois, Condomois , Landes, Arme-
nois , Cahors , Limofm, Perigort, Angolefme ,
Xantoigne , en Rochelle , de wetten van dit
Parlement fouden onderworpen zijn. ^Nader-
handt zijn de provinciën Armenois, Angoulef^
me , Rochelle, en het grootfte deel van Cahors,
daer van getrocken. Eertijdts was defe ftadt
een Biffchoplijcke refidentie , maer nu heeftfe
jiiudemïe. een Aertzbiftchop. De Academie van Bordeaux
is , door ordre van de Paus Eugenius, na die van
Toloufegefondeert ^ en van Louys de Xï,Koning
\' van Vranckrijck, in \'t jaer 1472 beveftight, met
vele vryheden en privilegiën verciert, en wort,
als boven andere uytftekende , de Schole van
Gafcognien genoemt. De burgeren van Bor-
deaux hebben van Karei de IX \'t recht van twee
vrye jaer-merckten verkregen , die daer in de
Meert en Odober, gelijck die te Lions, twee
weken gehouden worden.

Ten tijde des Keyfers Galieni heeft Tetricus ,
een van de dertigh tyrannen , en Prefident van
de Provincie, hem hier voor Keyfer opgewor-
pen. Door de oorlogen der Wandalen, Got-
then, Sarracenen, en Normannen is defe ftadt
dickmaels verwoeft, en heeft haer glans verlo-
ren , die fy ten tijde Aufbnii hadde. In \'t jaer
1479 is\'er tuffchen die van Bordeaux en Bourg
een verbondt gemaeckt, dat Bordeaux, als de
- principaelfte ftadt, gebieden foude over Bourg
en d\'andere fteden van defe Provincie , foo dat
tot den laetften dagh van \'t Engelfche gouverne-

ment , de Majeur en Raedt van Bordeaux, in
tijde vdn oorloge , uyt haer burgers eenige
gekofen hebben , tot Gouverneurs van de fte-
den en kafteelen van defe Provinciewelck oor-
faeck is dat de fteden Blaye, Bourg, Libourne ,
S. Jimilian, Chaftillon , Cadillac , S. Macar,
dochters van de ftadt Bordeaux genoemt wier- •
den.

Blaye is een ftercke ftadt, aen dc rechter fij- BUje.
de van de Garonne, twaelf mijlen van de mondt
der felve; en feven mijlen van Bordeaux gele-
gen : aldaer zijn altijts wachters , diefe nacht
en dagh bewaren , en van daer fien konnen,
wat \'er op de Garonne wijdt en breet gefchiedt,
en op de vyandts fchepen, die daer voorby wil-
len varen, fchieten, lbo veel de breedte des ri-
viers toelaet, die daer 2200 treden wijdt is.

Burgus fchijnt eertijdts Ebromagnum Bourg,
naemttezijn, en om datfe op de maniere van
eenburgh ofte ftot, met publijcke fchuuren,
en daer na met toorens van Pontius Leontius
Paulinus is verfterckt en vergroot, heeftfe defen
naem Bourg gekregen : want de floten, die fterck
en met alderley nootdruft tot de oorloge ver-
fien waren, noemdenfe in die tijden burghten.

Libourne leyt op de plaetfe daer de Dordoi- Lihmrne,
gne enLilie ineen loopen,- aldaerpleegh men
dickmaels het Parlement van Bordeaux te hou-
den , als daer de pefte graffeerde; het is een
nieuwe ftadt, want Froffardus is de eerfte, die
daer mentie van maeckt.

In Bourdelois zijnoock le pap entredeux mers, Liw^
Medoc, le pays de Buck, en Ie pays de Fronfac. Het
landt tuffchen twee zeen, oft entre deux mersge^
legen, is feer vet, en vruchtbaer, tuffchen de
Garonne en Dórdoigne, die om haer groote van
de inwoonders Zeen geheeten worden : onder
dit hooren de fteden S. Macari en Libourne,
met andere, het Parlement van Bordeaux on-
derw\'orpen.

LePaïs de Medoc begrijpt alle het landt dat Mdoc,
tuffchen Bordeaux , de zee , en de Garonne
leydt: het is byna niet dan fandt, omtrent eeni-
ge moeraffen, en foo laegh dat het dickmaels
onder loopt; foo dat niet te verwonderen is, dat
de ftrant van Medoc dagelijcks afneemt, en de
inwoonders met \'er tijt van de zee overweldight,
en in de felve gelijck als begraven worden.

Le Pais de Fronfac is een Marquifaetfchap,
en heeft fijnen naem van de ftadt en \'t kafteel
Fronfac, dat Karolus Magnus heeft doen bou-
wen , als hy HunoMus Hertogh van Gafcognien
beoorloghde en verdreef.

Oewel de Prinsdom-
men Bearn en Orange
in Vranckrijck liggen,
nochtans ftaenfè niet
onder deKoningen,oft
ieraants gebiedt. Het
Prinsdom Bearn is al-
tijdt gefcheyden ge-
weeft , en foo vry en
veel rechts gehadt, als
Vranckrijck felve : maer het is den Rijcke als
aengewaften en in gelijft, als Henrick Koning
van Navarre de Franlche kroon ge-erft heeft.

Bearn light aen de voet van de Pyreneifche
bergen , tuftchen de landen van Bigorre, Bajo-
nen, en andere nabuuren.

Dit Prinsdom is in twee deelen gefcheyden ;
waer van \'t eene, daer de ftadt Oleron in light,
met bergen befet is j \'t andere, daer de ftadt Las-
car in light, is vol vaileyen en effen velden.

De aerd defes landts is wonderbaer, foo op de
bergen, als in de vlackten. Hier is naulijcks een
ftadt ofte dorp, die niet wat befonders heeft. In
de meefte plaetfen waft geerft, vlas, hennep,met
welcke waren de inwoonders grooten handel
drijven: hier en daer draeght het veel koorenj in
fommige geweften fij n goede weyden en menigh-
te van vee, daer ongelooflijcken overvloet van
boter en kaes afkomt. Daer fijn oock veel boe-
ken en geyten , die, fonder arbeydt en fchade
van de vruchten en teedere boomen, op de klip-
pen en in de heyen haren koft foecken. Hier waf^
fèn oock wijnen ,• onder andere eenen koftelijc-
ken , die men luran^on noemt. In geheel Europa
fijn geen beter baeden als in Bearn.

De inwoonders fijn moedigh , kloeckenfecr
fterck i in de wapenen ervarenj open van herten;
nietbedrieghlijck j gefpraeckfaem en beleeft:
nochtans loos en fcherpfinnigh , welfprekende
in haer tael,en liefhebbers der vryheyd. Sy heb-
ben groote privilegiën. Sy geven haer meeft al
uyt voor edelluyden. De rechte edelen arbeyden
meer, ora met vrome feyten fulcks te toonen,als
metkofteUjcke kleederen. De heerlijckfte ge-
flachten alhier, fijn Gramomi cn Luffea, uyt Can-
tabrien gefproten.

De Baronien in dit Prinsdom, fijn Mirens, la-
dre, Monins,S.Colombe,Efnalabagne,Coderch,
Navailles , Chaftelnau, Maferes, Luz, Suz, eh
andere.

f -TT-Spangiaert, is eerfte Prins van Bearn
^^ geweeft, en heeft getrout Martha ,
dochter en eenige erfgenaeme van Efqui-
baet, Grave van Bigorre , waer mede hy \'t fel-
ve Graeffchap gekregen heeft.

2 Margareta, dochter van Gafton, heeft ten
houwelijck genomen Rogier Bernard, Grave
van Foix, en is de tweede Princefte van Bearn
geweeft waer door de huyfen Bearn, Bigor-
re, en Foix, onder een hooft gekomen fijn.

3 Gafton de II, de derde Prince van Bearn,
Grave van Bigorre en Foix. Sijn gemalinne
was loanna, dochter van Lodewijck Grave
van Eureux.

4 Gafton de 111, de vierde Prince van Bearn,
heeft getrouwt Eieonora van Comminges,
dochter van de Grave van Comminges.

j Gafton de I V, de vijfde Prince van Bearn,
wordt fèer geprefen van FrofTard. Sijngemae-
linne was Agnes, fufter van Karei Koning van
Navarre.

6 Mattheus Vicomte van Chaftellon,heeft ge-
fuccedeert nae Gafton de IV, ende is ge-
weeft de fefte Prince van Bearn, wiens gema-
linne was loanna van Aragon, en overleed
ibnder kinderen.

7 Ifabella is gekomen in de plaetfè van haer
broeder Mattheus, om datter geen naerder
mans erven waren, en geworden de fèvende
Princefte van Bearn,

8 loannes Grave van Foix en Bigorre, en
Heer van Moncada,is geweeft de achtfte Prin-
ce van Bearn. Defe heeft twee vrouwen ge-
hadt ; Maria van Navarre , die fonder kinde-
ren geftorven is,die fommige Agneet noemen,
en loanna van Albret.

p Gafton de V, Grave van Foix, was de ne-
gende Prince van Bearn; fijn gemalinne Eieo-
nora was de dochter van lohannes Koning
van Navarre welcke weduwe geworden, nae
haer vaders doodt het Koningrijck heeft be-
fèten.

10 Gafton de VI, tiende Prince van Bearn , is
geftorven voor fijn ouders, heeft daerom het
Koningrijck Navarre niet geerft. Sijn gema-
linne was Magdalena, dochter van Karei de
VII, Koning van Vranckrijck.

11 Francifcus Phoebus, de X X IV Koning van
Navarre, erfgenaem van fijn grootmoeder
Eieonora, is geweeft de elfde Prince van
Bearn , en geftorven fonder kinderen in het
jaer 1481 , en begraven in de ftadt Lafcari.

12 Catharina,de XXV Koninginne van Navar-.
re, enGravinné van Foix, was de twaelfde
PrinceiTe van Bearn , en heeft getrouwt loan
foon van Alaen de Groote , Heer van Albret,
en aen hem het Koningrijck ten houwelijck
gebracht. Defe loan heeft geoorloght tegen
Paus lulius de tweede,voor Lodewijck de XII
Koning van Vranckrijck: hy is van de Paus
in den ban gedaen , en van Ferdinand, (die
men den Catholijcken noemt) Koning in
Spanjen, bynae van geheel Navarre berooft.

Navarre, en Grave van Foix, is geweeft de
dertiende Prince van Bearn. Hy is overleden
in het jaer ijjy. Sijn gemalinne was Marga-
reta van Valois, dochter van Karel Grave van
Angoulefme, fufter van Françoys de I koning
van Vranckrijck, en weduwe van Karel
d\'Alençon.

14 loanna d\'Albret, de X X V11 Koninginne
van Navarre, en Gravinne van Foix , was
de veertiende Princefte van Bearn: defè was
ten houwelijck belooft aen Wilhelm Hertogh
van Cleve maer heeft door difpenfàtie ofte
confent van de Paus, getrouwt Antony van
Bourbon , Hertogh van Vendofme, die daer-
nae fijn fchoon-vader in \'t Rijck gevolght is.
loanna is te Parijs geftorven in \'t jaer 1572,
den 10 lunii, oudt 44 jaren, weynige dagen
voor de bruyloft van haer fone.
ij Henrick van Bourbon,de XX VIII Koning
van Navarre, Grave van Foix, en fùccefteur
van Henrick de 111 Koning in Vranckrijck,
was de vijftiende Prince van Bearn.
x6 Ludovicusde XIII, Koning van Vranck-
rijck, en de XXIX van Navarre, Grave van
Foix, was defèftiende Prince van Bearn.
17 Ludovicusde XIV, Koning van Vranck-
rijck, en de XXX van Navarre, Grave van
Foix, is nu ter tijdt de feventiende Prince van
Bearn.

De hooftftadt van Bearn, is Cafirum Palm, ge-
meynlijck Pau genoemt. Hier is het Hof van de
Princen, daer Henrick van Albret Koning van
Navarre , en Groot-vader van moeders wegen
van Henrick de I V Koning van Vranckrijck ,
een heerlijck paleys gebout heeft. De felve heeft
daer oock den hoogen Raed van \'t geheel Prins-
dom geftelt, daer aile gefchiîlen naer de wetten
en coftuymen des landts geoordeelt worden.

Onder defèn Raedt oft Gerecht, hooren twee
Bisdommen, Suffraganen van deAertz-biffchop

van Aufch, te weten,dat van Lefcar,fbo genoemt
nae de ftadt Lefcar,daer de Princen eertijdts hof
hielden,- en dat van Oleron , foo geheeten nae
de ftadt van Oleron, op een bergh gelegen.

Hier fijn noch andere kleyne ftedekens, als
Orthes, by de riviere la Gave, de oude woon- onhes,
plaetfè der Graven van Foix en der Princen van
Bearn. Eertijts wierd het Bearn,by de Latijnfche
Schrijvers Benearnum genoemt, gelijck lofèphus
Scaliger feyt,fchrijvende op Aufonius,in\'t7cap.
van het tweede boeck. Gregorius, Biffchop van
Tours,verhaelt mede van Bemarno in fijn 5? boek,
daer hy aldus fchrijft : Het is feker van de fteden
Bordeaux, Limoges, Quercy, Beneam, Bigorre j
welcke Guilefuinda , de fufter van vrouw Bruni-
hilde, als fy in Vranckrijck quam , gekregen
heeft voor haer houwelijcks goedt en morgen-
gift. Defe ftad heeft den naem aen het Prinsdom
gegeven.

Hier is oock het ftedeken Morlaix, daer een
munte is ; en Navarrins, aen den voet van de Navors
Pyreneifche bergen, wel verfterckt van Hen-
riek de I, Koning van Navarre, en andere ;
het fchijnt dat het den naem aen\'t Koningrijck
gegeven heeft. Sarance light oock op een bergh, Saram,
en is de laetfte frontier-ftad van Vranckrijck te-
gen Spanjen.

Het Graeffchap Bigorre grenft aen \'t Prins-B/Vow.
dom Bearn, en is de woonplaetfe van de Biger-
roifèn, die Anfonius Bigeritanos noemt : het leydt
tuffchen Bearn en Comminges : het is een rou,
koudt en windigh landt. De hooftftadt is Ter-
be, een Biffchoplijcke refidentie, gelegen aen
de rivier Adure. Sy is dickmaels vergroot, en
in vier deelen als kleyne ftedekens gefchey-
den. Dc andere fteden fijn Trie, Ravafieins,
(welck een Duytfchen naem fchijnt) Mon-
bourget, en Baigneres, daer gefonde baeden
fijn, wiens fonteynen uyt de byliggende heu-
velen doorfolfer-achtige plaetfen komen.

E ftadt van Ayre light
in eene plaetfe die
vruchtbaer genoegh
is, byna in den fchoot
felve van Gafcogne;
een ftadt eertijdts
fterck en vermaerd,
namelijck ten tijde der
Vifigotthen j de ge-
denckteeckenen van
hare oude grootsheyt worden noch gefien in
d\'oude vervallene muuren , en voornaemlijck
in \'t kafteel van Alaricus. Haer eerfte Biffchop
is geweeft Marcellus in \'t jaer van welcken
gewaeght wert in d\'oude Conciliën der Franfche
kercke, waer in hy genoemt wort Biffchop van
Hcöjw/wi ; want aldus wierd defe ftadt eertijts ge-
heeten: oock wiertfe Vrbs Sociatenfisßociay Sociatum^
en van den ftroom Aturus of Atyrusydooï welcken
fy bevochtight wert , Adtorenfium Ticojulus ge-
noemt. Dit Bifdom erkent den ftoel van Jwck
voor opperhooft, en begrijpt fes Aerts-Priefter-
fchappen, in welcke vervat worden 211 paro-
chiën en feven Abdyen,te weten,5. Seyer,Pontau,
S. lean de la Caflelle, S. Claire du Mont de Marfan, S.
Gerons,S.Louchoyerjin \'tLatljn Lehoriumi enPimbes.

BAyonne,een welbevolckte ftadt en feer ge-
hanteert van kooplieden , en met allerley
krijghsgereetfchap toegeruft, is van fbo
oude geheugnifte, datmen geene reden van ha-
ren naem en kan aenwijfèn; fommige verfeke-
ren datfè die is, welcke Ptolemeus Aqua Augußa
noemt; andere noemenfe voor Lapurdum, Vasco-
rum Regionis caput ,• oock in d\'oude aenteeckenin-
gen van Gaule wortfè genoemt Boatium ciyitas*
Doch uyt de deelinge gefchiet tuftchen deKo-
ningen Childebert en Guntrand, wort hare out-
heyt overvloedelij ck bewefen.

Syisde hooft-ftadt van Bifcayen , maer den
Franfche Koningen onderworpen, tot de riviere
Jrowtoe, die\'t Franfche gebied van Spanjen
affcheyd ,• want van Koning Karei de Sevende
wiertfè aen de Kroone van Vranckrijck gehecht.

Defe ftadt erkent voor Schuts-heere S. Leo,
eerften Biflchop, die voor \'t Chriftelijck ge-
loove tegens de raferye der zeeroovers manne-
lijck ftrijdende , den laurier-krans der Martel-
rye verworven heeft: welcken mannen gevolght
fijn beroemt van godvruchtigheyt. Dit Bifdom
breyde voormaels fijne palen langer en breeder
uyt; want het wiert uytgeftreckt tot in de ko-
ninckrijcken van Vranckrijck, Navarre euCa-
ftilienj rnaer de Paus heeft fijne palen ingetroc-
ken. \'t En heeft maer twee Abdyen , d\'eene ge-
noemt de la Home, d\'andere S. Bernards, niet
verre van de ftadt Bayonne.

It lantfchap heeft ten
Noorden de lantftre-
ke van Perigord ten
Zuyden Armagnac
en die van Bigorre j
ten Ooften ^C^ercy,
en ten Weften Vaja-
gemeenlijck ge-
feght le Bafadois, en de
fanden, diele les Landes
noemen, het welck woeftijnen te feggen is.
\'t Heeft in de lengte twaelf mijlen , en oock foo
veel inde breete j en wordt tefproeyt van vier
geen verachtelijcke rivieren , te weten , van de
Garonne, Dordogne, Drot en Lot, door welc-
ker hülpe de ftadt Agen veel geriefs werdt
toe-gebracht. Defe, nu gelegen aen de wor-
telen des berghs , die ten Noorden over-
hangt , fat eertijts aen den oever der riviere, ge-
lijckmen ramen kan uyt d\'oude bogen der ge-
brokene brugge^nu light tuftchen de ftadt en ri-
vier een feer vermakelijcke fpatie met boomen
beplant:

Tfjdts oudhep, en \'t yèrloop der jaren :
dat een riviere wechgedreven, \'t fy door dijck
en konfte , of door hare nature , hare oude
gracht foo verre verlaten heeft.

Twee mijlen van de ftadt vindt men Port
S,Marie y daerna ontmoet men aen den mondt
van de riviere Lo?, die in de Garonne vloeyt,
^k^i\'^^on. het Hertoghdom Aiguiilon, feer wel gefterckt,
welcks inwoonderen eertijdts een belegh van 14
maenden tegens loannes , doenmaels Hertogh
van Normandyen , en namaels Koning van
Vranckrijck , hebben doorgeftaen.

CajJenueilhQtn ftadt vereert met een kafteel,
en eertijdts met het paleys van Karei den Groo-
ten, in \'t welcke de Koninginne Hildegardege-
baert heeft Lodewijck toegenaemt den Godt-
vruchtigen , in \'t jaer 777.

Montpefat, eertijdts geene onedele ftadt, wiert
van den Koning verwoeft, om dat fy \'t met d\'En-
gelfchen hielde , waer over de Heere dier plaet-
ie van droefheydt geftorven is; de felve is door
verfcheydene oorlogen dickwijls vernielt ge-
worden , en t\'elckens weder verrefen.

Van de i\\2iét Tonneins door vuur en yfer ver-
woeft , wegens de fchadelijcke gefchillen om de
Religie , fijn naulijcks eenige voetftappen nage-
bleven, ja \'t is verboden de ftadt t\'herbouwen.
Men noemde haer in \'t gemeen Tonneins le Grand,
en gehoorde tot den Grave de Vauguyon.

Daer is eene andere ftadt van den felven na-
me gehoorende tot den Hertog de la Force. Vol-
gen noch eenige andere fteden, namelijck Mar--
VranckrijcL

mande aen den oever der Garonne, S. Foy aeà
den boort der riviere Dordogne. Aen den randt

der beeke Lot, van den mondt opkomende, ont-
moet men eerftelijck Lufets, alwaerfe de vlieten Rrvitrtwl
ontfâDgtleVerten/aMajjèi daerna de voetftap-
pen der ftadt Pennes feer vermaekelijck voor de
borgerlijcke oorlogen , maer heden verwoeft j
voorts Villeneuve, Caffeneuil, SainBe Livrade, en C/^-
rac, eene ftadt niet groot, maer van grooten
name, om datfe d\'eerfte de Luterfche Religie,
door aendrift eens Abts geheeten Gerard Roi^el,
van natie een Picard,en Profeft\'or te Parijs,daer-
na deKalvijnfe Leere heeft aengenomen,eynde-
lijck wederfpannig fijnde, van den Koning ver-
giffenifte verworven heeft. In \'t Bisdom van
Jgennois fijn vier Abdyen , Eyjle^, S. Maurin, Go«-
don, en Perignac»

Aiguillon,Monheur, le Temple, la Ht, la Parade,
Villereal, Caftillonés, la SauVetat, les Allemands,
Duras, Caftel-Sagrat, Clermont,d\'Entragues, Puy-merol,
Preijfas, BeauVille , Pujols, Bajaumont, Doulmeirac,
Mont S. Prou, Cu^ls, Nerac, eene plaetfe door
d\'opvoedinge van Henrick den Grooten wijdt-
vermaerdt, 3cc. Dc refterende rivieren defer
landtftreke fijn, Baife, Loffe, Gelijfe,6cc.

E hoofc-plaetfe defès lants wort gemeen- /sr^»,;
iijck Condom , in het Latijn Condomium ge-
noemt, gelijck als Condominium , om datfè
twee Mede-heeren erkent, den Koning en den
Biftchop. \'tïs lang twaelf mijlen, en twee breet.
Het landt rontom de ftadt gelegen , aende t\'fa-
menvloeyinge der rivieren de Baife en Gele , wort
omringt van vruchtbare heuvelen. De voor-
naemfte fteden fijn, Caumont aen de Garonne,
alwaer een kafteel light op eenen hoogen berg ;
Montreal, eertijdts een groote en rijcke ftadt, nu Steden.
verwoeft,- Montrejan, Francefcas, Momraheau, Da-
mazan,la Gruere, la Romiou,Refiingle, la Caffagne,8cc.
De ftadt heeft haren oorfprong getrocken van OerfproKg
d\'Abdye van S.Benedidus,gebouwt door Agla-
fius, Hertogh van Aquitanien, en is tot een Bis-
dom opgerecht van Paus loannes den XXII.

In di t landt is oock het Marquifaet de Fiumar-
con, Turfan, Marfan, Geyardan,S>cc.

E Vafcones oft Ga/cons hebben
eertijdts bewoont het Pyrenei-
fche geberghte; en op dat de
gelegenheydt der woon-plaetfc
de vermetelheydt des voicks niet
en foude ftijven, heeftfe Caefar
getemt, fijnde na de vlackten gedreven , en ge-
fcheyden in twee deelen,en \'t een deel belaft aen
gene, \'tanderaen defe fijde der Pyreneen te
woonen : waer uyt de naem van\'t hedendaegh-
fche Gafcogne by velen getrocken wordt over
heel Aquitanien by fommigen maer over \'t ee-
ne gedeelte, van \'twelcke wy hier handelen,
voormaels by Caefar genoemt Noipempopulania.
\'t Wordt befloten door den ftroom Garonne,
door Neder-Aquitanien en doot\'t Pyreneifche
geberghte. Het Graeffchap van Armagnac en
de ftoel des Opper-rechterfchaps hebben, ge-
lijck oock Beauüe, in de lengte 2j mijlen, en 17
of 18 in de breette.

Het dal gemeenlijck genoemt la Vallée d\'Aure,
heeft voormaels gehoort tot de Heerfchappye
van Navarre, het begrijpt twee fteden van wey-
permere nighnaems, Sarancol en Arre. Oock fijn inde-,
fe landtftreke vele kafteelen. Voorby dit dal
vloeyt de riviere Neße, en ontlaft fich in de Ga-
ronne by de ftadt Montreal; het wort omvangen
van hooge en feer fcherpe bergen, hebbende
maer eenen ingang aen de weft-lïjde , \'t en waer
iemandt d\'omwegen der bergen, die hoogh ge-
noegh fijn , pooghde t\'overftijgen, die d\'in-
woonders Havenen noemen. De bergh Agella
dicht by \'t dal tegen over Hifpanien , ftreckt fich
drie mijlen uyt in den omgang, en ftijght twee
mijlen op in de hooghte; van fijnen top wordt
Spaenjen gefien liggende een halve mijle van de
p aetfe, daer de toegang valt door d\'engten
van \'t geberghte,die gemeenlijck genoemt wor-
den le Port d\'Angelle, Aldaer fijn mijnen van yfer,
loot, filver, koper, en onderaerdtfche vuuren,
oock cryftal den diamant niet feer ongelijck, en
dierbare gefteenten treckende na de topafen en
fapphieren : de bergen fijn verciert met bloe-
men, en voornamelijck met lelien in verwe van
de gemeene verfchillende: fy hebben oock war-
me wateren wonderlijck nut tot heelinge van
:B4mres. fjcckten : in de ftadt geheeten Banieres, en in
het dal, en byna in den opperften nabuurigen
bergh fijn vele bad-ftoven foo geweldigh heet,
dat oock by \'t allerkoudtfte weder \'t gevoelen
de felve niet en kan verdragen fonder groot on-
gemack : fulcks dat oock een ey in eenen 00-
renblick tijdts hardt in defelve wort : den ver-
gouden fenuwen,of fieckten uyt koude ontftaen,
brengenfeeene fchielijcke genefinge toe 5 maer
den gal-achtigen of die de lever ontfteken heb-
ben, veroorfakenfe de gewifie doot, en dat bin-
nen weynig dagen : om datfe fieden door eene
dobbele hitte , namelijck door een elementaire,
die door \'t gevoelen flaet, en door een krachte-
lijcke, gelijck peper en folfer. Daer fijn andere

bad-ftoven inde Pyreneen ter plaetfè geheeten
Barege, diefachter en heylfamer fïjn , weicker ^^^^^^^
water,lijm-achtigh als olye,de wonden en fwee-
ren in korten tijdt geneeft een wonderlijcke
weldaet der nature, van d\'Aert-befchrijveren
nauwlijcks aengeroert: en na de vergeeffè vlijt
der Genees-en Heel-meefteren, konnen geen
wagen noch paert derwaerts komen. De ftadt
by de Schrij veren genoemt Âufcorum cmtas ^
by Ptolomeus Augufla Aujconm , gemeenlijck
Auchs y hooft van Gafcogne, wordt beftroomt
van \'t beecxken genoemt ie Gers^ ick verwondere
my dat dit van den Poëet Fortunatus , Biffchop
van Poiótiers , die\'t noyt en hadde gefien, ge-
roemt wordt als een groote riviere, daer \'t veel-
tijdts fomers gantfch uytdrooght, en noyt en
fwelt als in de Lente door den fneeuw van \'t Py-
reneifche geberghte. Het Aerts-Bisdom is na
den ondergang der ftadt door de kette-

ren verdelght , derwaerts overgevoert. Defe
ftoel is machtigh rijck, want h y heeft hondert
duyfent ponden jaerlijcks inkomende. De ftadt
gelegen in een fèer luftige plaetfè, fiet uyt na het
Ooften. In defe ftadt is een kercke toegewijde
aen de maeght Maria , waerdigh in de Geogra- ^
phie aengemerckt ,• onder andere Reliquien,
roemenfe fich eene Phiole te hebben vol van de
melck der gefeyde Maeght, en eenen arm van
S. Taurijn Aerts-Biftchop , voor veertien hon-
dert jaren geftorven , noch foo vaft en geheel,
ais of hy leefde, \'t fy dat dit van Gode fy, of van
den Balfem , of van eenige andere verborgen-
heydt der nature. Aldaer is een Collegie, io het
Weickede ftudie der Philofophye meer bloeyt
als in de refte van Aquitanien. De wijnen fijn
hier fterck , en \'t gemeen volck uytermaten
arm en hoovaerdigh. ^

Het Bisdom heeft jz^ó Parochiën onder jihdj*»*
fich , en defe volgende Abdyen, Simorre, Peffan,
Saramon, Bendoucs, Gimont, Fiarant, Bouillas, en la
CaJe^Dieu»

E beekeff^ G^n ontftaet uyt de Pyreneen,
loopt of vloeyt voorby Auchs en LeBoure^
en valt eyndelijck in de Garonne. Defe
ftadt gelegen op een rotfe, is door nature der
plaetfe geweldigh fterck ; fy light wel verre van
de riviere , maer binnen de felve in een foo
hooge plaetfe ontfpringt eene fèer overvloedi-
ge foQteyne, mitsgaders tachtentigh waterput-
ten.

Defe ftadt is verheerlijckt door een Senefcal-
laet, Prefidialen fètel, en Bisdom. Sy heeft ver-
fcheydene namen by deLatynen , door welcke
fy by d\'Auteuren bekent is ; want fy wordt ge-
noemt Letlo\'a , LaPtora, LcBorium yCrvitas Laäora-
tium, ja oock Tauripolium apud jEgiiicimflumen.

^rmagmc Het Graeffchap van Armagnac is uyt vele
Graefjchap, Graeffchappen, Onder-Graefïchappen , Baron-

nyen en andere feer groote heerlijckheden t\'fa-
men-gefmolten , namelijck uyt Fc^enfac^ Vic-
Fezsnjac, Jegun , Larepax^ Lupiac, &c. van defe
was\'t Graeffchap Fe^enfac\'tvoornaemûc , het
welck meer als drie-hondert Heerlijkheden on-
der fich heeft gehadt. Fe^enfaquet, een Onder-
Graeffchap, is oock eenigh gedeelte des Graef-
fchaps van Armagnac, en heeft eertijdts dertigh
edele Vaffalen gehadt. De derde Heerlijckheyt
is het Neder-Graefjfchap van Armagnac, welcks
hooft is de ftadt van Nogaret gelegen aen \'t ri-
viertjen Mondou, hier onder ftaen Aignan, le Feu-
get. Rijde, Bardnone, Placentie, en een groote me-
nighte van Adel.

RiDiere-Bajfe is oock een lid defes Graeffchaps,
van \'t welcke hangen Caftelnau, Deuefe, en Maubur-
guctaldaer fijn oock gelegen d\'Abdyen Tafq^iie
en Cafades.

Tot het felve Graeffchap gehoort de Heer-
fchappye E^i^^y?, welcks hooft is , eertijts
hooft-ftadt van Noipempopulania , d\'inboorlingen
wierden genoemt j fy is voormaels van

de Gothen verwoeft ontrent den jare 870. De-
fèr afhangfelen fijn de volgende ftedekens, la Ba-
ftide, Gti Cajaubon, ontbloot van veften , maer
blinckende met de waerdigheyt van Baronnye;
Mauciet en Bretagne , alwaer fterckten en kaftee-
len fijn. Aldaer wort gefien een kleyne lantftre-
ke geheeten Cieutat, alwaer E^^/jJi voórmaels was
gebouwt. . r T ,"

Het Graeffchap Pardiac gehoort oock tot Ar-
magnac. Aldaer worden de Konincklijcke
rechts-plegingen gehouden ; fijne fleden fijn
Montleizjin, Ville-Condal, en Tillac,

Het Onder-Graeffchap en Baljouwfchap du
Bruillois is oock van de felve heerfchappye,- de
voornaemfte fit-plaetfe des Gerechts is la Plume,
geene onvermaerde ftadt, omringt met muuren
en onder fich hebbende defe fteden , Leyrac aen
de Garonne, Cauderot, en Serignac,

Het Onder-Graeffchap van AuipiJare is oock
gehecht aen \'t Graeffchap van Armagnac -, het
heeft onder fich eenige edele Leen-lieden oft
Burchfaten.

Het Burgh-GraeffchapLöm^_f?ï^ is vereert met
een Konincklijcke judicature, met vier plaetfèn,
en met vijftigh fich onderworpene Leenen. De
plaetfen van \'t felve afhangende fijn, la Vit ^
S. Clar, Miradous, en Gardonipille.

L\'lfle Jordan is een feer oudt Leen van het
recht der Graven van Armagnac fijne ftadt is
berooft van muuren, en\'t kafteel tot den gron-
de geflecht. Sy is verciert met een Collegiale
kercke, en heeft vele edele Burchfaten onder
fich. Defe ftadt en leydt maer vier mijlen van
Thouloufe.

D\'inwoonderen defèr landtftreke fijn boer-
achtigh en belemmert van fprake , daer is groo-
te menighte van Adel, waer af de voornaemfte
fijn, de Grave de Peguillain ; de Burgh-Grave de
Sere, de Barons de Beaurepeau en de Fontanilles, 8cc.

\'t Graeffchap van Gavre wordt befloten van
Armagnac, en van Comenges, afgefcheyden door
een tuftchen-vloeyend riviertjen. Dit Graef-
VranckrijcL

fchap is wel kleenjmaer niet-te-mîn om fijne pa-
len lijn vele verfchillen ontftaen tuffchen fijne
Graven en die van Thouloufe. Dit Graeffchap
vervat defe volgende fteden , La^ignac, Fleurance,
S. Puy-> la Sauipetat, De jurisdid:ie van Verdun worc Mm»
geoefFentin fes Recht bancken, namelijck, te
Verdun, le Mas de Ver dan,Grenade fur la Garonne,Beau^
mont, Gimont, en Cologne. De jurisdidie de Riviere
beftaet uyt de fleden de Marjiac, Beau-marché,Trie, Rhiere,
Bologne, S. Foy, Galan , en Montc-real, \'t welck ge-
legen is aen de Garonne. Beyde defe jurisdi-
(5tien maken een landtfchap , geheeten Rme^e-
Verdun, \'twelck oock voormaels ftondt onder
eenen Richter. ^

\'t Graeffchap van Aßarac wordt ten Ooften Aßarae,
befloten vanComenges, ten Zuyden heefteer Ma-
gnoat tot ^grens-pael j ten Weften en ten Noor-
den Armagnac en Rilpiere-Verdim. \'c Leydt uytge-
flreckt in de lengte fèven Gafconfche mijlen, en
acht in de breete. Dit gewefte rijft eensdeels op
in heuvelen, en breydt fich eensdeels uyt in
vlackten. De fteden fijn Mirande, Mafeube, ftoel
des Gerichts, Lechan en Pavie, liggende over den
oever der Gers ; Simorre, Suntelix, Saramon, &c.
\'t Landt is vruchtbaer van koren, vloeyt oock
over van rogge, geers en hoy ; ja \'t brengt oock
wijnen voort. Dit Graeffchap is een befit der
Hertogen van Candale.

\'t Graeffchap dan van Armagnac heeft meer
dan 1800 Leenen fich onderworpen gehadt,van
welcke d\'edelfte fijn geweeft de vier opperfte
Baronnen van dit gewefte, te weten, de Moutaut,
de Montesguyon, (anders Grave de Monluc) de Par-
dalllan , en de tlfle. Daer fijn boven dien vier
Onder-Baronnen , die in \'t afwefen der Opper-
Baronnen d\'eerfte fijn , als \'er vergaderinge van
den Adel wordt gehouden.

Ewefte van Bigorre is een feker derde ge^
deelte van Apïtanien , welcks volckeren
van lulius Csefar Bigerriones, van Paulinus
Bigerri, van anderen eyndelijck Taj\'heli en Tar belli
genoemt werden, \'t Wordt ten Ooflen bepaelc iWc».
door la Vallée d\'Aure , door \'t Onder-Graeffchap
van Nebuze,door Riviere-Verdun,en door \'t Graef^
fchap van Pardiacten Weften door \'t landt van
Bearn,- ten Zuyden heeft\'et Arragon, en de da-
len Drotou en Teya eyndelijck ten Noorden Ri-
yiere Bajje in \'t Graeffchap van Armagnac.

\'t Wordt van niet weynige rivieren befproeyt, Riviereft.
nameli\'ck van Ladour, Leße^, Larros, Scc. de Bi-
gorrifchelantftreke, die uytgeftrecktlight by
de riviere Li^ym , wordt gemeenlijck Ruflange^
noemt.

Dit landtfchap wordt verdeelt in vlack en Dceiingt.
bergh-achtigh ; maer de Ruftanfche landouwe
wordt gerekent voor fekere derde portie van
\'t felve. Sijne berghfpitfen Worden omfloten
van de bergen van Vallée d\'Aure, van die van
Arragon, en van die van Bearn,- \'t gene tuftchen
beyden light, beftaen de Valeyen van Layedan
en Barege, \'t Begrijpt vele Parochiën, weicker

voornaemde Lti^ genoemt wordt. Het dal van
Lavedan {Ireckt fichuyttwee mijlen verre, en
verfeh fich met vier andere mindere dalen , te
weten j met Davantaigues, Azj-m^ Eflreme de Salles^Qn
Bat/origiierc y tot welcke getelt wordt het vijfde
dal geheeten behoorende tot d\'Abdye

vanS.Savijn. Het Burgh-graeffchap van La-
vedan light in \'t laeger gewefte, als oock\'t ka-
fteel de Beaucensy en een mijle van daer light S. Pé
de GeneresyVnet eene Abdye van den felven name.
Niet verre van hier is Capan, geen onaerdigh
vleck, dat van Thouloufe af tot Bordeaux toe
overvloedelijck boter verfchaft; daer is oock in
het dal van Lavedan \'t vleck Argeles, en eenige
oude kafteelen. Het dal en Graeffchap van La-
vedan telden in\'t jaer 1300 vijf duyfent huyfen.

De Vlackte van Bigorre vertoont een ey-ron-
de gedaente, en komt dicht by de gelïalte eens
Amphitheaters fy voed vele kudden van hee-
ften , wort befprengt van vele rivierkens, heeft
overvloet van lèer vrolijcke beemdekens, en van
feer goede wijngaerden wordt oock befcha-
duwt van boftèhen, en is vruchtbaer in koren-
oegften, en feer wel bevolckt.

Bagnien ,een ftadt wel bekent by de fiecken
om hare heyifame bad--ftoven,die hier vele fijn,
is al beroemt geweeft ten tijde der Romey-
nen fy hebbenfe Vkum Aquenjem genoemt, foo
veel gefeght als Waterburgh, en hebben haer
veel cieraets toegebracht, waer af de voetftap-
pen feer dickwils in de vervallingen der oude ge-
bouwen gevonden lijn, als oock penningen dra-
gende de beelden der Keyferen. Behalven defè
bad-ftoven , worden noch andere gevonden in
de plaetfen Bareges , en Cauteres , beftaende
uyt folfer-achtige, aluyn-achtige en andere mi-
nerale en metael-achtige wateren , die feer ge-
fondt fijn om te drincken.

Tarbe is \'t hooft van \'t gewefte en een Bif^
fchoppelijcke ftadt, welcks inwoondersC^far
nochtans , hoewel een vlytigh onderfoecker
der Gallifche Provinciën, voor byfondere volc-
keren houdt onder den name van Tarbelli, welc-
ke fommige nabuuren achten van Vicus Aquen^
fis. Defe ftadt wordt in d\'aenteekeninge van
G2LXx\\QyTurka y Turfa, en fomtijdts Turfambica ge-
noemt, mae^r qualijck ; Gregorius van Tours
heeftfe Begom en Beonitana genoemt , andere
Bigerronum civitas 5 de hedendaeghfche noe-
menfè Tarba Bigerronum caput, of Caflrum Begor-
r^adAturum fluvium in Nolpempopulania , onder de
Metropolitaen van Auchs, en \'t Parlement van
Thouloufe. Sy light dan aen de riviere d\'Adour,
die derwaerts door de vlackte hare wateren af-
leydt, engeklieft wordt in vijfgoten, die oock
de ftadt felve in foo vele deelen onderlcheyden
door bruggen,poorten en diergelijcke affluy tin-
gen , welcke toonen datfè gebouwt is met tuf-
fchenpoofen enop verfcheydene tijden. Alhier
fit tegenwoordelijck een Senefchael of Opper-
Rechter, die in d\'overblijffelen van \'t oude ka-
fteel fijne Rechts-plegingen houdt. De ftadt
wordt verheerlijckt door achtBorgermeefteren.
Daer is oock een Rechter in hals faken. Behal-
ven de Cathedrale kercke heeftfe twee Paro-
chiën , en kloofteren van Francifcanen en Kar-

melyten. \'t Paleys des Biftchops en fijn kercke,
hoewel kleen , vermeerderen oock \'t cieraet der
ftadt.

Defe Abdyen fijn den Biftchoppen onderwor-
pen , S. Sever, S. Pé de Generes, S. Pierre de Cafte, Ia
Reoky S.SaViny S.SaVin deLaVedan, FEfcofe-DieUy^cc,
D\'eerfte Biffchop van Tarbe is geweeft Anto-
marius voor\'t jaer 506 ; den felven fetel heb-
ben daerna vele door heyligheydt aenfienlijcke
Biffchoppen verheerlijckt.

Drie mijlen van defe hooft-ftadt vintmen het
vleck Vic-Bigorre. Herwaerts fpoeyt fich , Tar- VicBrnr-
be verlatende , de riviere Atour, op datfe de
ftroomen Ifie, Lefche^, en Larros, als eenen tol
haer gerechtelijck toekomende, mach ontfan-
gen. De water-vliet l\'Ifle deurfpoelt Rabaftens^
een aerdige en oude ftadt , maer die gevoelt
heeft hoe grouwfaem en doodelijck de dullig-
heden fijn der burgerlijcke twiften , die geene
fchoone gebouwen en verfchoonen, en alles af-
grijffelijck verwoeflen j maer na defe wet loo-
pen de tijden, fulcke nederlagen fteept met fich
de wiffelinge der eeuwen ! \'t kafteel defer ftadt
voormaels feer fterck,is in \'t ingewant der aerde
gelijck als ingefwolgen.

Lapurdum o(Lampurdiumyin \'t Françoyfch Louu
de, wordt oock gefien op de grenfen van Bigor-
re , en is de laetfte ftadt des gebiedts van Thou-
loufe, welcker oock Sidonius gedenckt^en feght,
dat de fèlve fèer vermaert is geweeft > en ge-
fterckt met een kafteelalwaer nu noch een die-\'
ke toren ftaet, een werck der oude Romeynen,
die meer als eens d\'inboorlingen tegens den aen-
loop der vyanden heeft verdedight.

S. Peis een ftedeken liggende op de Gabare;
in d\'omliggende vlackte worden de volgende
plaetfen gcfienXbos,Goudon,To{latyBenaCyParaberc,
Lï^c,desgelijcks vele kafteelen en fterckteUjWaer
af foo veel Edele geflachten den name voeren. •

De landt-vergaderingen vanditgewefte wor-
den door uytgedruckt bevel des Konings te fa-
men geroepen, en tTamengeftelt, voor fbo veel
de kerckelijcke orde betreft, uyt den Biftchop
van Tarbe, uyt d\'Abten van S.Pé, S, Savin^l\'Ef
cole-Dieu, en de Reole ; uyt de Prioren van S.Lecer
en S.Orens ; en uyt de Commanderye de Borderes
van d\'Orde van Malta : maer voor foo veel den
Adel belangt, uyt den Marck-grave van Lave-
dan j uyt de Baronnen de Barbafan , Antin, Caftet^
bajaCyBaceillaCydes Angles^en de Benac-ynyt den Burch-
grave d\'Aftre, 8cc. en eyndelijck uyt de Gedepu-
teerde der fteden en dalen. Den Koning, als
Grave van Bigorre,begiftenfe met een gefchenck
van 8000 ponden j defe fomme hebbenfe na-
maels met drie duyfent ponden vermeerdert.

\'t Hertoghdom van Albret heeft ten Ooften
tot palen het Graeffchap van Armagnac en de
riviere Garonne, die\'t landt van Agennois van
dat van Albret afdeelt; ten Zuyden Condom
en \'t Senefchallaet des Lanes ; ten Weften den
Oceaen ; en eyndelijck ten Noorden de landt-
fchappen van Bordeaux en Perigord. \'t Vervat
in dertigh mijlen weeghs verfcheydene landen;
oock light het Senelchallaet van Bafadois,en ee-
nig gedeelte van Coridom en van Marfàn in fij-
nen fchoot befloten. \'t Wort befproeyt van vele

fineren; de Garonne doorloopt dit geweüe tot
twaelf mijlen weegs; de Dordonne doorflroomt
het feven mijlen verre ; noch wort\'et bedaeuwt
van andere rivieren, te weten,van iAdour, k Bay-
fcy la Gelife, Lavance, la Doufej8cc.

Dit Senefchailaet of Opper-rechterfchap be-
ftaet uyt vier Rechtbancken, namelijck uyt Ne-
rac , Tartas, Caßet-jaloux, cn Caflelmoron, Wek-
ker gebiedt onderworpen fijn ontrent dertigh
fteden.

Barbafle liggende een mijle van NeraCyVertoont
een aerdigh gebouwfel pronckende met vier
toornen, en een brugge onderfet van acht bo-
gen. Een halve mijle weeghs van daer fiet ghy
de feer wijde pereken van Durance, verfien van
harten, fwijnen , fayfanten , reygers, en dierge-
lijcke. \'t Wordt gerekent onder de luftighfte
plaetfèn van Vranckrijck en was eertijts d\'uyt-
fpanninge van den Grooten Koning Henrick
den Vierden.

Caßet-jaloux fit op de Garonne , \'tis verciert
met een kafteel , alwaer voormaels begraven
wierden d\'oude Heeren van \'t geflacht van Al-
bret. By dit gewefte wordt oock Tartas gettlty
welcks feer geweldigh kafteel in\'t jaer lóii ten
gronde wierdt afgeworpen. Daer fijn oock ee-
nige Abdyen, onder welcke de voornaemfte is
de Parayiis, der Ordre van Font Evraud; alwaer ee-
nige dochteren uyt d\'edelfte geflachten van
ganfch Gafcognenuytgefocht, een religieus of
Godtsdienftigh leven leyden.

Raeffchap van Comenges draeght he-
den den name van S. Bertrand d\'in-
boorlingen bieten eertijdts Conyen^^
die alfte lange verftroyt in verfcheydene plaet-
fen hadden omgefworven, eyndelijck op \'t inge-
ven der Romeynen tot een volck rfamenge-
fmoltenfijn, en een ftadt gebouwt hebbende,
eene fekere woonplaetfe hebben genomen ; de-
fe noemt Plinius en d\'oude Hiftoryichryveren
Lugdunum Conyenarum, welcke gelleldt op de
hooghte eens berghs, en gefterckt door natu-
re en konfle, fulcks datfe voor onwinnelijck ge-
acht wierde, nochtans ingenomen wiert en ver-
woeft; doch daer na weder herftelt fijnde , en
haren ouden name verwerpende , den name van
S. Bertrand haren Scherm-heer heeft aengeno-
men ; want aen hem is de Cathedrale kercke
toegewijdt.

Defe ftadt heeft al lange voor d\'aenkomfte
der Francken in Gallien gepronckt met den Bif-
fchoppelijcken fetel; want in den felven fat Alo-
rius voor\'t jaer i6q\\ en daerna in\'t Concilie
van Agde wordt gemelt van Suavis in \'t jaer
506; waer uyt hare waerdigheyt en oudheydt
bewefen werden.

Dit gewefte wordt ten Ooften bepaelt door
\'t landt van Languedoc ; ten Zuyden door\'t dal
van Aran, en door de landen van Aragon ;
ten Weften door de velden van Neboufè, en de
Baronye van Barthe j en ten Moorden door

\'t Graeffchap van Gavre en Riviere-Verdun :
\'t heeft achtien mijlen in de lengte, en fès in de
breedte.

De riviere Salat ontfpringt uyt den bergh Sa- i^erhim
lant , die eene feer gebruyckte paftagie of^\'"^\'\'^\'
deurgang is naer Hifpanien. De bergh en rivie-
re hebben beyde den name getrocken van de
foute putten in\'t omliggende gewefte. De Sa-
va borrelt op aen de wortelen der Pyreneifche
bergen, in de plaetfe genoemt Lannes de Bouc,
en vermengt fich drie mijlen van Touloufe met
de Garonne. Van daer barft oock de Girone
uyt,die Bologne deurwande]t,een ftadt van Co-
menges , en fich endelijck ontlaft in de Ga-
ronne.

De ftadt,die tegenwoordelijck genoemt word
S.Bertrand, is opgebouwt uyt de vervallingen
van Convene ; laeger light het dorp Braccayere,
alwaer een kloofter is van Francifcanen. Vijf
mijlen van de ftadt S. Bertrand rijft het kafteel
van Alan, eene treffelijcke befittinge des Bif^
fchops. Defe landftreke telt acht Caftellanyen,
te weten, M^/re/ï, Samathan, Caz,eres,AurignaCj
Hen, Saliesj CaJUllon, en HJls en Dodon»

E ftadt Lomherium , gemeenlijck genoemt
\' Lombefs, fit op den watervloet Save,acht
mijlen van Thouloufe, in eene grasrijcke
\'ne beplant met wijngaerden, en vrucht-
)aer in granen. Paus Joan de XXÎI heeft haer
vereert met den Biffchoppelijcken ftoel; en
d\'Abdye toegewijdt onfe Vrouwe, is opgerecht
tot eenen fetel der Lomberfche Biffchoppen ,
weicker eerfte geweeft is Arnoldus Rogerius Cofiye-^
nenjis.

Niet verre van Lombers in \'t dal light de
ftadt Samathan, welcke deurfj^oelt wordt van
de riviere de Save, die de ftadt van de merckt af-
fondertj fulcks datfe eene drie-voudige ftadt
fchijnt, uyt burght, merckt, en kafteel t\'famen-
geftelt. \'t Kafteel, wegens de feer diepe grach-
ten, gelijck als fteylten , daer\'t van omringt
is , wordt voor onvermeefterlijck en ontoe-
ganckeïijck geoordeelt. D\'overblijffelen des
Olijf bergs en der plaetfe de MotaJJe, vertoonen
haren ouden luyfter j oock vertoont fich noch
een fèer oudt kafteel van eene hoovaerdige tim-
meragie, maer bedeckt met eenen feer hoogen
dijck,- en eenige feer breede falen met fehoone
gewelffelen verciert, oock eenige folderingen
van huyfen, die bedeckt of befchermt worden
door eenen onbegancklijcken dijck.

Sy is verheerlijckt door vele kercken j bin-
nen hare mueren heeftfe den aerdigen tempel
der H. Marie , voorts die van S. Michiel, van
deFrancifcaenfche Bagijnen; buyten de mueren
is de kercke geheeten van Varenne, met een feer.
wijt kerckhof; die van S, Marie ten Sneeuwe,ea i
van S. Marie Magdalene , behalven de kloofte-
ren der Minder-broederen, en Minimen. \'\'

Nopende de burgerlijcke regeringe, de ftadt
wordt beftiert van Burgermeefteren ^ maer in

de dingen , die van de Konincklijcke larifdiélie
fijn, heeft fy eenen Schout, ftaende als fubfti-
tuyt onder den Meyer , en andere bedienaren
van de juftitie , van welcke men appelleert tot
het Hof van \'t Pariement van Thouloufe.

Vijf mijlen van Samathan ontmoetmen Munt,
eene beroemde ftadt, gefeten op den randt van
de Garonne , en onder eenen vermaeckelijc-
ken heuvel, die haer ten tijde van oorloge aen
verfcheydene lagen bloodt ftelt. Alhier is eer-
tijdts een bloedigh gevecht, en der eeuwige ge-
dachtenift\'e weerdigh, gehouden, in\'t welcke de
Graven van Thouloufe, van Foix, cn van Co-
menges in de vlucht geflagen fijn, en de Ko-
ning van Aragon verflagen wierdt van Simon
van Montfort. Eene gantfch wonderlijcke ver-
winninge , waer in een kleen getal van verwin-
ners, te weten, duyfendt vijf honderdt, twintigh
duyfendt ter neder leyden ja\'t eenemael mi-
raculeus , want hondert duyfent ketteren floe-
gen alleenlijck eenen gewapenden ruyter doodt
cn acht foldaten.

Oferans eene oude ftadt, en een feer oudt
»Marckgraeffchap^ heeft \'et Euangelium
aengenomen door de predikinge van
S. Valerius, haeren eerften Biftchop. Sy wordt
omringt van fraey muerwerck in haer opper-
deel rijft de Cathedrale kercke, en wordt af-
gefcheyden van de ftadt of van \'t gedeelte S.Ly-
cer genoemt. Aldaer pafteert men de riviere
Sal&t over eene fteene brugge , op welcks mid-
den een feer ftercke toren ftaet, die vlijtelijck
bewaert en bewaecktwordt; de brugge wordt
\'s nachts afgefloten in haer uyterfte ftaet eene
kapelle de Maeght Marie toegewijdt, die in de
Spaenfche tale genoemt wordt, ISJueftra Scnora
del Cap del Pon.

Sy had eertijdts verfcheyde benamingen,
namelijck Cmtas Conforranorum, en Vrbs S. Lyceri,
daer na Aujlria, en endelijck heden Conferanum of
Coferans.

Uyt Coferans getreden fiet ghy terftondt de
ftadt 5. Fregeou op eenen heuvel foo hoogh , dat
oock het fcherpfte gefichte tot daer niet en kan
toereycken waerom fy oock feer moeyelijck
valt om by te komen : de heuvel nochtans is
befaeyt met wijngaerden , en fijn opperfte befet
met boftchagien : tuftchen de boftchen light
feer vermaeckelijck eene rijcke Abdye van edele
Nonnen: de dalen ftaen vol terwe, de beemden
feer luftigh , rondom welcke liggen eenige ver-
woefte plaetfen , onder de welcke Cochiles d\'over-
blijffelen vertoont van fijne oude heerlijckheyt.
In dit gewefte fijn noch geweeft wel honderdt
andere merckwaerdige plaetfen; maer nadienfe
begraven Üggen onder hare fteenhoopen, fullen
wy die met iiilfwijgen voorbygaen.

Daer is in Gafcogne fekere foorte van men-
fchen geheeten Cagots, welcker oock eenige ge-
vonden worden inde provincie van Bearn ; defe
hoewel fraey van tronie, hebben nochtans den
adem en\'t vleefchqualijckriekende , en wor-
den alom in dit gewefte gehouden voor me-

laetfch, en gefchuwt, ja in de voorfteden af-
gefondert ; oock in de kercken van andere door
fekere fchutfelen afgefcheyden. Sy fijn wel
arm, maer begaeft met fonderlinge behendig-
heydt; leven van hunner handen arbeydt, en
fijn meeft timmerlieden. Dit (na \'t gevoelen
veler fchrijvers) hebbenfe als eenen vioeck of
erfquale getrocken van hunne voorouderen de
Gothen, Wifigothen, of Saracenen.

Tuftchen de Pyreneifche bergen light een dal DaUjir-
geheeten d\'Arhouft, \'t welck ontrent achtien dor-
pen bevat; over dit dal hangt de Lelien-berg,
aldus genoemt wegens de groote menighte der
Lelien aldaer in \'t voorjaer waftende ; daer
groeyen oock andere nameloofe en onbekende
bloemen. De berg heeft fes mijlen in den om-
gang, en feer dichte en aengename boftchen.

Ie de beginftelen defes voicks en fijne
feerfte Overheeren hebben nagefpeurt,
geven verfcheydene redenen van fijnen
naem, en bewimpelen oock de waerheydt met
Poëtifche verfieringen 3 maer wy de fabelen
verfmijtende , en de waerachtige fchrijveren
volgende, feggen dat defe volckeren van lu-
lius Csefar Fluffates genoemt fijn geweeft,- van
andere Fuxenfes , die wel, gelijck d\'andere volc-
ken van Aquitanien, de wetten der Romeynen
hebben gehoorfaemt tot het rijcke der Gothen
toe; maer Alaricus Koning der Wifigothen uyt-
gedreven van Clodoveus , daerna Spaenjen ver-
meeftert hebbende , en fijne verwinningen ver-
volgende , heeft de landtfchappen van Bourde-
lois, Agennois, Quercy, Languedoc, Auvergne,
Rouergue, en Foix fich eygen gemaeckt; die
daerna verdreven is geworden van Koningh
Theodorick ; dochTheodorick felve heeft de-
fe feer wijdtftreckende provinciën aen de Kroo-
ne gehecht.

Het Graeffchap van Foix heefc ten Ooften
Languedoc; Comenges ten Weften; de landt-
ftreke de la Rmere ten Noorden ; en endelijck de
Pyreneifche geberghten ten Zuyden.

De grootfte riviere van dit gewefte wordt ge- vloeden.
meenlijck genoemt Auriege; defen naem voertfe
van de goude fanden , met welcke fy in haren
grondt, en aen hare randen verguldt is, Defè
waterftroom haelt fijne fpring-aderen van de
berghtoppen van Foix , van daer fpoeyt hy fich
na de hooftftadt defes Graeffchaps, en daerna
fijnen loop vervolgende,groet in \'t voorbygaen
de ftadt Pamiers, en niet verre van daer befpoelt
hy de fteden Saiperdun^ S. Gayele, en Hauteriveen
ontlaft fich endelijck in de Garonne.

Een byfonder wonder van dit gewefte is de
fonteyne Belleflat, die d\'uuren van dagh en nacht ^^^
veel fekerder aenwijft, als eenige Sonnewijfer; Beiieftat.
want defe feer friftche en levendige bronne ont-
fpringt en verdroogt twaelfmael op elcken dag
en nacht, en dat foo juyft en net op haren tijt,
datmen foude feggen datfe als eenen fandtlooper
was door eene onuytfj^rekelijcke konfte van

de Nature gewrocht, op dat ly daerna op\'t
netfte mocht afmeten den tijdt van hare groot-
fte en ernftighfte handelingen. De riviere l\'Ar-
get, aldus genoemt van hare filvere fanden, ver-
mengt fich met f Auflege by de ftadt van Foix.

Caflsiu- \'t Graeffchap van Foix wordt verdeelt in ij
Caftellanyen, weicker namengemeenlijck defe
fijn, VoïXy Merens, Aqs, Montalir, Lordat, Caflel-Ver-
~ dun, ^ier.,Tarafcon, Mont-gaiUard, la Baflide, Came-
radc, duCarlar, S. Ibars, Saverdunj en Bareïlles,

Stede». De vier voornaemfte fteden van dit gewefte
fijn, Foix, Mageres, Tarafcon, en Sat>erdun.

Bavenyen. Dg yicr voortrefFelijckfte Baronyen fijn, Ra-
bat , S. Paul, Arniac, en du Fort. \'t Ondergraef-
fchap de Leran is een byfonder gebiedt, gehoo-
rende tot de bedieninge van Foix. Voorts is
Miglos en feer oudt geflachte in dit Graeffchap,
\'t welck na de vier Baronnen d\'eerfte plaetfe be-
kleedt.

Tamms. Pamiers , eene fraeye ftadt gelegen aen d\'Au-
riege, wierdt voormaels genoemt van de Latijn-
fche fchrijvers Fredelacum, gelijck de gene voor-
geven, diefe meenen een kleen Rijck te fijn
geweeft, alwaer Fredelas, gefproten uyt de Go-
then, en broeder van Koning Theodoric, fijnen
ftoel hadde geftelt, waer uyt hy oock geftooten
wiexdt van den Grave van Carcaflonne.

^ffjitlmge. Sy wort gefcheyden in fès deelen, den welcken
oock fes Burgermeefteren toegefchickt werden s
\'t eerfte deel wordt genoemt Mercadat j 2, Ville-
na^e; la Place} 4, Romengous; ^Jes trois Barrls ^
6, Lofmet.

liißow. Päus Bonifacius de VIII, heeft alhier eenen
Biffchoppelijcken ftoel opgerecht, felfs tegen
danck des Konings, alwaer oock twee Capit-
telen fijn , waer van \'teen onder den Biftchop
ftaet, en na d\'inftellinge leeft van S.Auguftijn;
\'t ander is onder den wereldtlijcken Deken. Hier
fijn vele kloofteren van Dominicanen , Augu-
ftijnen 5 Francifcanen , Carmelijcen ,Bernardij-
nen, lefuiten , Clariften , Urfelijnen, &c. De
befchermer der ftadt is S. Antoninus, in wiens
eere gewijdt is eene deftige Abdye, die tegen-
woordelijck verandert is in eene Cathedrale
kercke. Het Bifdom en begrijpt maer hondert
Parochiën. D\'eerfte beftierder van \'t Bifdom

van Pamiers is geweeft BermvdSuißt , die uyt
eenen Abt van S. Antonijn tot defè waerdigheyt
verheven wierd tin \'t jaer i29<5,- na defen is ge-
volght S. Lodewijck de Siciliaen , fone van Ka-
rei de II, Koning van Sicilien, &c.

Niet verre van de ftadt van Foix wordt de
kercke gefien de Montgaucy, gebouwt en begif-
tight van Karei den Grooten , alwaer de fèer
dierbare overblijffelen van S. Volufiacn,ApofteI
der Gafcons, met eene allerhooghfte eerbiedig-
heydt bewaert werden.

Doume^an is eene kleene landouwe, Raende\'f ^ant tm
onder den Gouverneur en Senefchael van Foix,
bevattende vele fteden en kafteelen,onder welc^
ke Q^ericut met fijn kafteel getelt wordt. An-*
dorre is een uytnemende dal van\'t felve Graef-
fchap van Foix i by \'t welck oock gerekent wer-
den defe volgende plaetfen , Sabarat, Montaat,
Hauteriye eene Baronye, les Bordes , Saurat, Vic-.
de-Sos, Siguer, les Cabanes, Amplan, Verdun, Loubens,
&c.

\'t Geniet eenen feer fuyveren en heylfamen ffvsdanig^
hemel, en wat meer treckende na de hitte. Al-
hier is feer grooten overvloedt van heldere wa-
teren overal fonteynen in de fteden en velden,
\'t Aerdtrijck is vet genoegh, en brenght koren,
rogge, haver, en geers voort; de wijnen van Pa-
miers overtreffen d\'andere de wijngaerden van
Foix, de Bareils, du Mas d\'A^l, Sabarat, en des Bor^
des, verforgen \'t gantfche gewefte met wijns ge-
noegh \'t geberghte van Tarafcon geenen wijn
hebbende, treckt hem uyt de pleyne,- \'t vleefch
valt hier feer fmakelijck door de feer goede wev-
den op welcke \'t vee wordt gevoedt j de bof.
fchen ftaen iegelijcken tot de jaght open, cn
nochtans en vermindert daerom de volheyt der
jaght niet j allerley foorte van wildbraedt vloeyt
hier toe, harten, daften, fwijnen, &c. Alhier
bloeyt oock de vogeljaght; en worden hier val-
ken en beiren gevonden, die uyt hunne eygenc
plaetfen,als pleynen voor haer gebouwt, gevan-
gen werden. Voorts werden de bergen van
Foix ten hooghften geroemt,foo om hunne me-
tael-mijnen, als wegens hunne minerale wate^
ren, en veie andere nuttigheden.

En de flincker fijde
van de Loire fijn twee
Parlementen j te we-
ren , van Bordeaux en
Touloufe. Onder dat
van Bordeaux ftaen
Limoges , Perigort ,
en Guienne : Onder
dat van Toloufe ,
Quercy , Rhodes en Languedoc.

Quercy paelt in\'t noorden aen Limofiin en
Auvergne, in \'t ooften aen Auvergne en Rho-
des, in\'t weften aen Perigort, en in \'t zuyden
aen Languedoc. Het is een berghachtigh lant.
Hier heb^ben eertijdts de Ca^urci gewoont,
tvoondcren. Pftnius af vcrmacnt in \'t negentiende cap.
van \'t vierde boeck > en Gicfar in fijn fevende
boeck, daer hy verhaelt, met wat naerftigheyt
Vercingetorix, de Senonoifen, Parifienen, Poi-
d-evins, (adurcos , dat is, die van (^ercy, de
Tourangeoifen, Limoifins, Angevins, en alle
andere volcken by den Oceaen gelegen , t\'fa-
men gebracht heeft, en eendrachceiijck van
haer Overfte gemaeckt is. In \'t felfde cap. ver-
maent hy oock van Luäerius Cadurcim , een
ftout en kloeck foldaet, welcken Vincingeto-
rix met een deel voicks naer Rhodes gefonden
heeft. De felve Cadurci worden van Casfar
Eleutherii, dat is, vrye , genoemt.

In dit lant fijn twee Bifdommen , te weten ,
te Cahors, en te Montauban. Cahors in het
Franfch, is de felve ftadt die Ptolemeus
dat is, Denjeöna heet, en van eenige Ducona,
doch qualijck , genoemt worr. Sommige ge-
leerde heetenfe Vivona : lofephus Scaliger ,
Vinetus, en andere, feggen dac het de hooft-
ftadt van Quercy is. luftus Lipfius, in fijn ge-
leert boecxkcn van de Amphitheatren, meent
dat Doveona het dorp is , dat men Dowe
noemt, een halve dagh-reyfe van de Loir ge-
legen , by den wegh dien men van Angiers
naer Poiótiers gaet ; de naem fchijnt over een
te komen : maer nae defe opinie,kan Doveona
de hooftftadt van Quercy niet fijn,wantfe meer
als feftigh mijlen van daer leyt. Soo verre Do-
^eona Cahors is, kanfe oock de felve ftadt niet
wefen, (welck nochtans fommige geleerde
meenen) die Antoninus Amedonacum noemt,
cn Peutingerus in fijn reys-kaerte Avedona-
cum , gelegen op den wegh die van Bordeaux
naer Autun leyt. Want in die reys-kaerten hgt
Aunedonacum van M-ediolanium oft Saintes
i^ooo treden ; maer mSchen l^o<veona Qn
J\\dediolanmm,dsLt is, de fteden Cahors en Sain-
tes , fijn ontrent veertigh mijlen , dat is, over
de looooo treden. Voegh daerby, dat de
Vranckrijck:

hooftftadt van Quercy foo verre naer \'t ooften
ftreckt, datfe niet kan liggen op den wegh die
van Bordeaux naer Autun leyt. Het is feecker,
dat Amedonacum die ftadt is, welck men Aul-
nay noemt, ontrent fes mijlen naer het noor-
den van Saintes gelegen. Aufonius fpreeckt
van de hooftftadt van^Quercy in \'t boeck der
Profefforenjin het achtiende gedicht, ter eeren
Exupcrius Orateur van Toloufe gemaeckt :

De andere Biffchoplijcke ftadt is Montal-
ban, die men noemt Montauban, en S. Theo-
dard de Montauban , gelegen op een bergh
met een kafteel aen de riviere Tarn , daer een
brugh over leyt, waer van de helft onder het
gebiedt van Languedoc is. Paus loannes de
twee-en-twintighfte heeftfe tot een Biftchop-
lijckcn ftoel verheven in \'t jaer 1317. Sy ftaec
in \'t geeftelijcke onder den Aertz-biffchop van
Toloufej in \'t wereltlijck, onder het felve Par-
lement. Sy is wel bewoont om den koophan-
del. De hooftkerck is gebouwt ter eeren Sint
Martin, in welcke \'t lichaem van S. Theodard
ruft. Hier is een hooge Schole van die haer
Gereformeert noemen , daer men de Theolo-
gie en de Medicijne leert. Men maghdaer
Meefters maecken in de vrye kon ften , maer
geen Dodoren in de andere facukeyten. Defe belegert j
ftadt is in \'t jaer 1 van Koning Lodewijck
de XIII fterck belegert. Binnen de ftadt was
Gouverneur deGravevan Bulfrand van Bearn,
een manhaftigh foldaet, die hem dapper ge-
queten heeft met het guarnifoen, beftaende in
1000 foldaten en 2.00 ruyters. Over des Ko-
nings leger commandeerde de Hertogh van
Maine, welcke, met groot verlies van volck ,
een fchanffe by de ftadt ingenomen hadde j
maer als hy op den feventienden September in
de loopgraven met de Hertogh van Guife, en
de Graef van Schonbergh wandelde, is hy met
een vervlogen kogel, die uyt de ftadt quam, in
fijn flincker oogh getroffen , en dien felven
dagh geftorven. De fterfte nam foo toe in het
Konings leger, dat \'er over de 10000 geftor-
ven fijn, behalven die door den fwaerde geble-
ven waren. Daerom heeft de Koning Mon-
fieur d\'Efplan in de ftadt gefonden, om die toe
gehoorfaemheydt te vermanen , het welck te
vergeefs wasj want fy niet alleen door de groo-
te flerfte van \'t leger moediger waren , maer
oock om de negen hondert mannen, die de
Hertogh van Rohan haer tot hulp gefonden
had. De Koning dan , om de reft van fijn en verU-
krijghsvolck te behouden, heeft de belegerin-

^e veiiaten. Onlangs heefc daer Profeflbr in
äe Godcheyt geweeft de geleerde Daniel Cha-
mier^ dk in de laetfte belegeringe, van Koning
Lodewijck de X111 gedaen, geftorven is, op
de Wällen van een kogel getroffen. Ontrent
de brugh die over de Tarn iight, ifijn onder de
aerde vecl kelders, door haer koelte bequaem
om de wijnen te bewaren. Hier is oock een
fonteyn die door 12. buyfen luftigh fpringt.
Hier worden gemaeckt de befte Eßuisgarnis,
dat is, kokerkens geftofteert met meskens,
fchaerkens, priemkens, en diergelijcke.

\' In defe ftreeck liggen oock de fteden Burel-
ie, Nazareth , Sonillac , Gourdon, Martel,en
andere.

Ontrent de ftadt Martel, in de frontieren
van Quercy , was eertijdts Vxellodunum , nu
Yffoldun geheeten , daer van C^far aldus
fchrijft in het acht fte boeck der Franfche oor-
logen : Als Drapes en Luderius verftonden
dat de regimenten en Canut \'ms daer waren, en
meenden datfe niet fonder groote fchade bin-
nen de palen van de provincie fouden komen,
om datfe van \'t leger vervolght wierdennen niet
vry mochten loopen en ftroopen , bleven
fy in \'t lant Quercy. Aldaer hadde Luderius
eertijdts by fijne burgers veel vermogen, en
altijdt door fijn nieuwe inventien en raedt in
groot aenfien geweeft : daerom verfeeckerc
hy hem , met n\\ï\\ en Drapes foldaten , van de
ftadt Vxellodunum y (dat is Yffoldun J die in
fijn befcherming geweeft hadde, fterck door
de gelegenheydt van de plaetfe, en maeckte
dat de burgeren met hem hielden, &c. Cas-
far feyt datfe fterck was door de gelegenheyt,
want fy light op een hooge cn fteyle plaets,

vreeffelijck om te aenfchouwen. Hier fijn
veel overblijffelen van hare oudtheydt. Daer
worden dagelijcks in \'t ploegen veele Room-
fche penningen gevonden. Daer is nauwlijcks
een boer die, naer Yffoldun gevraeght, niet fal
antwoorden, datfe van Casfar met groot ge-
welt is gewonnen. Casfar fchrijft in fijn achtfte
boeck aldus: De rivier deelden de lage val-
leye, die byna den heelen bergh omringt, op
welcken lagh de fteyle ftadt Yffoldun. Om
de gelegenheyt der plaetfe konde men de ri-
vier niet verleydcn; want fy liep foo onder den
voet van de bergh, dat menfe van geenen kant
in lage graften konde brengen. Defe rivier,
wiens naem Caefar fwijght, heet dordonne.
De felve feydt korts hier na : Daer ontfprong
een fonteyn onder de muuren van de ftadt, in
dat deel van ontrent 300 voeten , welck mee
de rivier niet omcingelt wordt. Als andere
wenfchten de inwoonders den wegh naer defe
fonteyn af te fnijden , en Caefar alleen fach dat
het konde gefchieden, doch met groot perijc-
kel, heeft hy begonnen loop-graven tegen den
bergh te maecken, en fchanfien op te werpen,
met veel arbeyt en geduurigh gevecht. De in-
woonders wijfen noch op defen tijdt de felve
fonteyn.

Ruteniumy Rouargeois,oft la Senefchauffé di
Rouargey paelt naer \'t ooften aen Quercy. Eer- Rttmie,
tijts was het de woonplaetfe van de Rutenen.
Het heeft twee Bifdommen, Rodez in Rouar-
ge, en la Vaur. Gregorius Turonenfis feyt,dac
Kutena een ftadt is, die veel geleden heefc van
de Gothen, Franfchen en Saracenen. Hier lig-
gen noch de fteden, Ville-France de Rouar-
gue, Gorden, Eftanges, en Efpeiron.

"^ào.iGalliaNârhonnenfts ofte
Narbonne, dat GallU Bracca-
ta eertijdts genoemt wierde>
behoort Languedoc, Pro-
vence,DaLilphiné,enSavoye.
Den naemLanguedoc komt
niet van het landt der Go-
then, dat is Langothia, foo
eenige meene;nmaer,gelijck
andere gevoelen, van de ey-
genfchap van de tael die daer
gebruyckt wordt. Want daer
andere Françoyfen Ouy (dat is jae) feggen,feggen defe alleen
Oc, Scaliger verdeelt de Franfbhe tael in de Françoyfche en
Tedofagifche ofte Provençaelfche. De F\'rançoyfche ver-
deelt hy wederom in die gemeenelijck Ouy,en die Oc,voor
jae, feggen. Voor 200 jaren wierdt heel Vranckrijck in twee
Gouvernementen gedeelt,te weten,in\'t gene dat men Ouy,
en dat men Oc noemt. De eerfte waren die van Paris,
en de landen daer aen behoorende, de andere die met beur-
te, nu Tolofe,nu Mompelliers tot haer hooft-ftadt hadden.
De Françoyfen noemden dit gebiet het gebiet van de krom-
me tael, en haer het gouvernement van de rechte tael.

De grenfen van Languedoc zijn naer het weften Gafcoi-
gne, met de Garonne die daer tuffchen beyden loopt ; aen
het noord-weften Quercy ; aen het noorden Limofin, Au-
vergne,en Foreft^ naer het ooften Dauphiné, en Provence;
foo dat de gantfche Rhofne behoort onder Languedoc en
het Parlement van Tholoufe. De zuyd-zijde leyt ten deele
aen de Middel-landtfche zee, en ten deele aen de Pyrenei-
fche bergen.

Dit landt is feer vermaert, cn by de Roomfche Schrijvers
wel bekent ; foo dat de oude inwoonders van het felve veel
meerder, en overvloediger gerekent worden, als in eenige
andere deelen van Vranckrijck; als de Volc<£, Te^ofages, De-
mmani, en andere j te veel om alle te verhalen.

Languedoc heeft fchoone fteden , van de welcke eenige
Aerts-bifdommen, en andere Bifdommen zijn. De Aerts-
bifdommen zijn Tholoufe en Narbonne. Tholoufe is niet
alleen een Aerts-bifdom, maer aldaer wordt oock het Parle-
ment, en het hooge Hof van geheel Languedoc gehouden,
welcke\'t principaelfte Senefchaelfchap van Languedoc is.
Defe ftadt Tholoufe , alfoo men die gemeenelijck noemt,
wordt van Aufonius aldus befchreven :

Tholoufe, die my -van een kindt hebt op-ge voedt,
W^ennw heerlijckheyt ick altijdt loven moet,
\\JtP wallen zijn vanßeen, en nimmermeer gewönne,
Daer langs men vloejen fiet deßroomen van Garonne,
LI rijck is vol van volck, en tuffchen V Spaènfche landt
En Aquitanien met bergh en bofch beplant.
U burgers zijn foo veel, dat als ghy vier ßeSn bouwden
Tot wooning van mv volck, hebt volck genoegh behouden.
Sy is noch hedensdaegs, naeft Paris, wel de grootfte ftadt
van Vranckrijck, doch was eertijdts veel grooter en wijder,
welck blijckt uyt de vecrskens van Aufonius, en fijnen 23
briefgefchreven aen Paulinus, alwaer hy de felve J^ôî/»/»-
plicem, dat is, vyf-dubbelt noemt, als offe van vyf fteden ge-
maeckt was. Sy heeft groote troubelen en miferien uytge-
ftaen, waer door haer oude heerlijckheyt feer vermindert is,
ten tijden van de ketterye der Albigeoifen. De kerck van
de Maget Maria, toegen^icmt de lad"^^urade, en die van
S. Quintin, zijn eertijdts, foo de burgers feggen, de kerc-
ken van Jupiter en Apollo geweeft. Hier is oock deftrate
Portaire, dat is in \'t Nederlandts te feggen, de Ram-ftrate,
foo genaemt nae den Ram , in wiens gedaente Jupiter daer
placht geviert te worden, ofr van \'t teecken des Zodiacks de
Ram oft Aries. Daer is meer feeckerheyt van het oude Am-
phitheatrum, en het Capitolium by de Inquifitie gelegen;
want daer leydt een rondachtigh kafteel, waer van Sidonius
verhaelt. Defe ftadt is eertijdts geweeft de woonplaets van
de Koningen derGotthen, volgens het verbont tuffchen
Conftanrius Patricius, en Wallia Koning der Gotthen ge-
maeckt. Hier is een vermaerde Academie, daer eertijdts
Vranckryck.

alle konften en wetenfchappen, en nu ter tijdt de Rechten
floreeren,en geleerde Profefforen woonen. Van \'t Tolofaen-
fche gout, van welck het fpreekwoort gekomen is,
Een ongeluck komt in ""t gemeen
Verfelfchapt, en niet veel alleen,
Wanneer de Goden tegen zijn;
kan men Agell. in zijn i boeck van de Atheenfche nachten,
Strabo in \'t i v boeck, en andere lefen.

Naeft Tholoufe volght in heerlijckheyt Narbonne, van Narhom^,
welcke ftadt de gantfche Provincie Narbonnoife genaemt
wordt. D it is de eerfte Colonie der Romeynen in gantfch
Europa geweeft. Cicero noemt haer den wacht-toren, en
bolwerck van Italien. Plinius de woonplaets van_de Decu-
manis, fy is oock genaemt Narbo Marcius, nae Marcius
Burgermeefter van Romen, foo fommige feggen, in wiens
regeeringe fy van de Romeynen begonnen is te bewonen.
Andere trecken defen naem van de oude foldaten van hec
Legioen Martia. Sy is oock Julia Paterna gmocmt: lulia,
nae C. C^far Didateur van Romen; Paterna, om dat defe
inwoonders van luUo de Vader oft Didrteur,niet van 0£la-
vius Auguftus,foon van Iulius,daer gebracht zijn. Aufonius
in zijn ftede-regifter, fpreeckt aldus van Narbonne:
Wat penfal doch uw roem, uw havens ^ en rivieren,
Ww bergen, en uw volck^ uw kleeding, en manieren,
\\Xw Tempel, die wel eer uyt fchoone marmorfieen
Soo heerlijck is gebouwt, befchrijven ? Want met reen
Tarquinius, en hy die klaer vergulde daecken
Op V Capitolium van Romen dede maecken,
nie loßijckpryfenfoud: de Indiaenfche zee
Haer rijcke koopmanfchapßort uyt op uwe ree :
Uw fchepen Lybien, Hifpagnien, en deßranden
Befoecken van de noord, en weßgelege landen:
Soo dat al wat in V rond de ruyme wereld heeft,
Sy aen en uw volck alleen met miltheytgeeft.
Sidonius Apollinaris verhaelt oock met de volgende vecrs-
kens , (die S. P. Q^Narbonenfis, dat is, de Raedt en de ge-
meente van Narbonne, wel op een publijcke plaetfe moch-
ten laten uythouwen,) de ouderdom, groote en heerlijck-
heyt van de gemelde ftadt, aldus:

Narbo gefondt van locht en landt,
Van havens , zee, en vaßeftrand,
Van Burgers, huyfen, marckt, enßraet,
Van Raedt-huys. Recht, van Munt, en Baed,
Van kercken, toorens, brugh, en walt
Van water-beecken, berghj en dal.
En wat men ergens vinden machy
Daer immer fchijnt den klaren dach ,
Verfien j z^t heerelijckgegroet,
Met recht de Gom ghy loven moet.
U landt geeft kooren^ wijn, en faet,
Veel vee in uwe weyengaet,
De beemden ruycken van het kruyt»
Dat weeldig fpringt ter aerden uyt,
tJMoerai of water in ufioot
Tslietfiinckt, gelijck een vuyle goot,
Tioch difielen men ergens vint-.
Want ghy zijt Floraes echte kint.
Minerva by u altijdt woont,
En uwejeught met wijsheyt kroont.
Soo dat oock neffens \'t edel bloet
"U Princen wijs zijn vangemoet:
Want wijsheyt by haer wort geacht,
Veel meer als Vorfielijckepracht.
Aufonius, verhalende van een zee oft meyr, verftaet daer
door\'t gene nu ter tijdt heet l\'Eßang de U Rubine; Sidonius
verftaet met het woort Fluvius, de riviere Atois, die, gelijck
Vibius getuyght, van de Pyreneifche bergen neffens Nar-
bonne in de Middellandfche zee loopt.

Onder de Biffchoplijcke fteden zijn eenige die oock
hooft\'fteden zijn van de landen, ofte deelen van defe Pro-
vincie , als van Givauldan, de ftadt Mende; van Albigeois,
Alby; van Velay, Ie Puy oft Ie Peu; van Coferans, de ftadt
S. Legier de Coferans, door haer oudheyt vermaert; van Vi-

varais, Vivicrs. Dc andere, die geen hooft-fteden genaemt
worden, zijn Nifmes, een feer oude ftadt, gelijck uyt de rui-
nen van d\'oude muragie, die eertijdts veel grooter en wijder
was, klaerlijck blijckt. Daer ontrent is oock een Amphi-
theatrum, dat van buyten noch foo geheel is,als dat van Ve-
rjna. Voor\'t Amphitheatrum is Campus Martius geweeft,
welck, gelijck dat van Rome, nu gantfch bebouwt en elders
toe geordineert is. Het treffelijcke gebouw oft Capitoli,dat
de inwoonders nu Ie Cap Dueil noemen, is van Hadrianus
Keyfer van Romen , ter eeren van fijn gemaelinne Plotina,
gemaeckt. Het is bynae vierkant, doch wat langer als bree-
der, wiens zijden fteunen op tien columnen, het voorfte en
achterfte deel elck op fes. Het dack is met groote fteenen
beleyt, en bequaem om op te wandelen. De kerck, by het
voorfte deel gelegen, is noch heel en vier-kant, de zijden
fijn met twee ryen columnen onderftut,feer fraey gewrocht.
Men fiet daer noch de Arenden,welcke eertijdts de wapens
van \'t Roomfche Rijck waren,doch fonder hoofden,welcke
raen meent van de Gotthen afgebroken te zijn,om daer me-
de te toonen, dat \'et Roomfche gebiedt een lichaem fonder
hooft was,haer macht nu grootelijcks vermindert fijnde.By
dc muuren der oude ftadt, op een heuvel, leydt een oudt ge-
bouw van kleyne vierkante fleenen,dicht aen een fonteyne,
en wordt gemeenlijck Tourremagne genaemt, als oft men
wilde feggen Turris Romana, okc^agna^ dat is, de Room-
fche oft groote toorcn,aldaer zijn oock eenige oude ftatuen:
by de poort is een pilaer, die de gekroonde heet. Defe ftadt
is vermaert door de geboorte van de Keyferen Domitianus,
en Antoninus Pius Philofophus. \'t Is onfeker,of het water,
het welck d\'inwoonders de fonteyn noemen,de felve is daer
Au-fonius in fijn veerfen van verhaelt, oft een ander die uyt
de naefte heuvelen in de ftadt geleyt wierdt, en nu vergaen
is. Drie mijlen van Nifmes leydt een brugh, gemeenlijcken
Pont du Gard genoemt, met drie gewelffelen boven mal-
kanderen. Tuffchen de kerck van S. Privé en Romotin ,
zijn noch de overblijffelen van de canalen, daer de Romey-
nen\'t water in Nifmes leyden.

Beneden Nifmes leydt de ftadt Ufetz, die men oock Vtica
noemt:Lodeve LevaM Pont de Tomieres, Aleth,en Mont-
pelier, in \'t Latijn Mons Pefjulanus. Defe ftadt leydt op een
kleyn bergsken, twee mijlen van de Middelandtfche zee ,
heeft een fbete en gefonde lucht; foo dat \'er geen luftiger
ftadt is, nochte beleefder burgers gevonden worden, ofte
vruchtbariger landouwe, principael van kruyden, diedc

Apotekers ftmpUcïa noemen : welcke gelegenheyt ten deele
oorfake is, dat de ftudien in de Medicijnen hier meer als in
eenige andere Academien floreeren. De Academie binnen Acnàmic.
defe ftadt is gefticht in \'tjaer i ofte ten tijden als de Sa-
racenen uyt Italien zijn verdreven , wanneerde konft der
Medicijnen hier gevlucht is, metdedifcipulen vande Ara-
bifche Dodtoren Avicenna, Averroes,en andere. De Redor
heeft hier foo groote autoriteyt, dat de Studenten genoot-
faeckt zijn hem tc vergefelfchappen, \'t zy oock om wat oor-
fake dat hy uyt gaet,\'t welck RebufFus beklaeght,dat hy met
groote fchade van fijn ftudien en tijdt dickmaels gedaen
heeft. Binnen de felve ftadt zijn verfcheyden Collegien, on-
der de welcke Collegium Papx \'z voornaemfte is, gefticht van
Paus Urbanus, en met groote inkomften verfien. Het Colle-
gium Regium, van Henrick de II Koning van Vranckrijck
gefundeert,is oock trefFelijck. Het derde is College du Ver-
zier , daer vele Studenten tien jaren lang den koft hebben,
cn alles wat tot de ftudien van noode is. Hier zijn noch de
fteden ^tzicns,BitaraSeptimanorum,kgàcoft L/igatha.Qzr
ftres, Pamicrs, Mirepoix, en andere.

De kleyne fteden zijn Beaucaire, Aiguesmortes, Pifeaux, Kleyne jic
S. Gilles, Chafleau Garry, Lufignan, Monteignac, Millant, dm.
en andere.

Aen Languedoc is voor weynig jaren\'t Graeffchap Foix, Foix."
dat eertijts aen Guienne behoorde,ingelijft. Dit Graeffchap
heeft aen\'t ooften Languedoc, en aen\'t weften het landt
Commenge,aen \'t noorden Muragex,en de zuyd-zijde wort
van de Pyreneifche bergen befloten ; defe maken dit Her-
toghdom woeft, maer evenwel van yfer en kolen rijck : het
heeft fijnen naem van de ftadt Foix, die door haer oudtheyt
genoegfaem vermaert is.

In \'t Graeffchap Foix is \'t Bifdom Apamiers,cn de hooft- Jpamiers.
ftadt heet gemeenlijck Pamiers en Apamiers, in het Latijn
Apamia en Pamia, fy is gelegen niet wijdt van daer de Lers
en Regie t\'famen loopen. Van defe ftadt fchijnt het Conci-
lie van Epaumois, dat gehouden is ten tijden van den Paus
Gelafius de I, en den Koning Sigifmundus, fijn naem tc
hebben; want alle de BifTchoppen,die aldaer zijn prefent ge-
weeft, waren van hier. Het Synodus van Efpaume wort het
XV genaemt, in \'t eerfte boeck der Decretalen, niet het xv i.
Daer leggen noch andere fteden, als Saverdun en Maferes,
daer de Graven woonen. Sy dwalen grootelijcks die hier dc
woonplaets van de Elufatois ftellen.

fcheyden Rechtbanc-
ken , fonder fijnen
naem te verlielèn
maer als Caftres noch
niet tot de Biffchop-
pelijcke waerdigheyt
verneven was, is het
te famen maer een Bisdom geweeft : wy fiillen
evenwel, nademael wy d\'ordre der Bisdommen
volgen , onder Albigeois niet dan \'t eenige Bis-
dom Alby begrijpen , volgens \'t gevoelen van
fommige Schrijvers , die aen\'t landt en\'t Bis-
dom de folve grenfen ftellen. Doch Albigeois,
breeder en met Caftres genomen, ais boven,
is ontrent twaelf mijlen lang, en acht oft negen
breet.

^t&n Bisdom Alby legt tuffchen die van Caftres,
dom,\' \' \' Potit, en van neder Montauban , en de

landen van Quercy en Roiicrgue. Het heeft
fijne Staten in \'t byfonder , de welcke vergade-
ren na dat die van de geheele Provintie fïjn ge-
foheyden : hier op verfchijnen de Geeftelijcken,
Baronnen , en de Burgermeefters van de voor-
naemfte fteden j gelijck oock in Vellay, Gevau-
dan en Vivarez gefchiet.

De hooftftadt van dit Bisdom is Alby, die het
oock fijn naem geeft ; en wort van de Latiniften
in \'t gemeen Albia, Albigenfium urbs, van Grego-
rius van TomS\'AlbigayCn van Mactheus Paris Aiba
genoemt, \'t welck men met Alba Behiortm, een
andere plaets, niet moet vermengen. Defe ftadt
is op de Tarn gelegen j fy wort voor de hooft-
ftadt van Albigeois gehouden, en is met een
BifTchoppelljcken ftoel verciert. De Koning\'
heeft hier niet dan een Viguicr oft Rechter over
de contraden, en de Konincklijcke faken; want
den Bifïchop noemt fich Heer van de ftadt. De
hooftkerck, in welcke de Biffchop fijn ftoel
heeft, is gewijdt aen S. Cecilia, en is fèer fchoon
en wel gebouwt j fy wort bedient van meer dan
twintigh Canonicken , en vijftigh Priefters
Capellanen : oock is hier de Collegiale kerck van
S. Michiel, en andere , nevens vele kloofteren.
Defe kerck heeft feer groote inkomften , en de
Bifïchop heeft jaeriijcks meer dan vijfcigh oft
feftigh duyfent guldens aen renten. De ftadt is
met vafte muren en met graften befloten , de
riviere, die dicht by de muren onder een fraye
brugge loopt, isdienftigh tot haren koophan-
del, en maeckt haer rijck en welvarende, het
welck door de vruchtbaerheyt van\'t omgele-
gen lant in tarwe, wijnen, en krappe oft meede,
wort vermeerdert.

De fteden en plaetfèn hier onder gehooren-
ïi^ttfcn} ^^ ^ ^jjLefcure , een kleyn befloten ftedeken,
en een van de Baronyen der Staten van dit Bif-
VranckrycL

dom : Ville-Franque, oock met muren om-
ringt , een eygendom des Graefs van Aubijous \\ vtii^fr^n^
uyt het gefl-acht van Amboife : Caftel-vieil, een
kleyne ftadt op de Tarn : GirofTens, ftadt enka-^
fteel, en woonplaets van den Rechter van Ter-
rebafte, den Koning toebehoorende : Orbalng,
een vleck:Bonnecombe,een Abdye: Trevas,een
Baronye,vervremt door \'t Huys van Ventadour;
Milhars, een huys van de Graef van Ceftac, uyt
het geflacht van Cafilhacin Quercy : Ceftairols,
een Baronye der Staten van dit Bisdom;Riviere,
een Baronye en eygendom der Heeren Chever-
ry;Galhac,een der twaelf voornaemfte fteden van
dit Bisdom, by de Tarn gelegen , eerfte fitplaets
van den Rechter van Albigeois , een Abdye en
Commanderye onder de naem van S.Michiel de
Galhac, een plaets om fijn goede wijnen ver-
maert : Valence, een kleyne ftadt met muren
en graften befloten , oock een der twaelf voor-
naemfte fteden van dit Geeftelijck gebiedt:
Ambilet, een Ondergraeffchap en ftercke plaets
by de Tarn , ftaende onder de Baron van Pujol
in Guyenne : Paulin , een Onder-graeffchap en
fterck kafteel : Realmont, een der twaelf voor-
naemfte fteden, by de riviere Adou : Clavairie,
een kleyne ftadt, maer fterck en door koop-
handel verrijckt, met goede muren en vier
poorten befloten : Lombers, een kafteel en ver-
woefte ftadt,en een oude Baronnye van den Kot
ning, als Graef van Caftres, met een Koning-
lijcke Rechtbanck, oock een der twaelf voor-
naemfte fteden , in welckers plaetfe, om hare
verwoefting, Denat is gevolght : Artés, een
vleck op de Tarn, ftaende onder de Koning,
en een oude fitplaets van den Rechter van Albi-
geois : Cahufac de Vere, een der twaelf gemeL
de fteden : Denat, een kleyne ftadt, toebehoo-
rende den Biffchop van Alby :Berens,een vleck,
met een haven , en een Stedehouder van den
Rechter van \'t Graeffchap Caftres : la Gra-
ve , een kleyne ftadt en kafteel op de Tarn : Ia
Guepie by de riviere Biaur , alwaer fy fich ver-
mengt met de Aveyron , door welckers affchey-
ding het kafteel in Albigeois, en \'t vleck in
Roüergue legt : Pechbegon, een vleck : Can-
delh , een Abdye : Curuale , een kleyn vleck ,
met den tijtel van groote Baronnye, ftaende
onder den Koning : Coffolens, een vleck van
den Koning, aen den mont der Agout, alwaer
die in de Tarn loopt, gelegen ; Florentin, een
kleyne ftadt, ftaende onder den Marquis van
Mirepoix : Cadalen , oock een der twaelf voor-
naemfte, en een der fitplaetfèn des Rechters van
TerrebafTe , ftaende onder den Koning ; Tlfle
d\'Albigeois by de Tarn, een der twaelf meer-
mael genoemde fteden : Rabaftens op de Tarn,
oock een der twaelf fteden , \'t welck de tij telen
vermeerde der oude Ondergraven van Paulin ■
Salvagnac, een out kafteel en kleyne ftadt, toe-

behoorende aen \'t geflacht van Arpajou : Mont-
miral, een fl:adî: van den Koning , met een ka-
fl:eel oock genaemt Cafl:elnau de Montmiral,
mede een der twaelf fl:eden van dit Bisdom :
Pene,een fl:adt en kafl:eel, fl:aende onder de Ko-
ning by de riviere Vere gelegen , en een der
twaelf flieden ; Cordes, een fl:adt op een heuvel,
als éen wacht-toren, dicht by de riviere Serou ,
gelegen, met drie muren befloten , en een der
fitplaetfèn van den Rechter over \'t Albigeois :
Moneflies, een kleyne fladt en Baronnye, ftaen-
de onder den Biflchop, by de riviere Serou, met
een bygelegen kafteel van den Biftchop , Com-
befa genaemt : Caftelnau de Levis, een kleyne
ftadt dicht by de Tarn , en Baronye der Staten
van Albigeois en van dit lantfchap, met een
fraey kafteel : Pampelonne, een kleyne ftadt
van den Koning, en een der fïtplaetfen van den
Rechter over \'t Albigeois : Pont de Sirou : Al-
ban , Villeneuve , en S. André, met muren be-
floten, en een fterck kafteel voorfien, nevens
eenige andere plaetfèn.

Ick weet niet wat de Hiftoryfchrijvers van
Languedoc beweeght heeft te fchrijven , datfè
defè ftadt houden als een out patrimonie oft
erfgoet der Franfche Kroone , en als of die Ko-
ningen daer van de byfondere en wettige Hee-
ren waren : want men leeft in tegendeel, dat
Bernard A ton, Graef van Carcaffonne en Bezie-
in fijn teftament in \'t jaer 1129 gemaeckt,

de ftadt Alby en \'t landt van Albigeois , als fijn
eygen goedt, aen fijn outfte foon legateert en
beipreeckt, om dat na fijn doot te befitten.

In \'t jaer 1191 fchreef fich Rogier, fbons foon
van de gemelde Bernard Aton, Ondergraef van
Carcaflonne, van Bezieres, en Alby.

In \'t jaer 1210 gaf de Paus Innnocent de Der-
de aen Symon , Graef van Montfort, Onder-
graef van Bezieres, en aen fijn Catholijcke erf-
genamen , de ftadt Alby, met fijne onderhoori-
ge plaetfèn.

In \'t jaer 1229 heeft Amaulry, Graef van
Montfort, een afftant, transport oft overdraght
aen de Koning S. Lodewijck gedaen (gelijck
oock Trincavel, Ondergraef van Bezieres , en
Jacob, Koning van Arragon,deden) van \\ recht
dat hy had op Alby , en in \'t geheele conqueft
oft ingenomen landt van Albigeois , &c. Wat
hier affy , laet ons het Kruys doen heerfchen ,
en feggen alleen, dat in \'t vleck, genaemt Bourg
du bout du pont, een Stedehouder woont van
den Rechter van Albigeois.

De Biflchoppen van dit gebiedt fijn van fèer
oude tijden, dewijl het Martyrologium,oft Mar-
telaer-boeck van Albigeois te kennen geeft,
dat S. Clarushier ontrent het jaer Chrifti 300
defe kerck beftierde, die Antimius fijn leerling
tot een navolger kreeg ; Diogenianus leefde in
\'t jaer 406, daer na Anemius in \'t jaer 451, Sabi-
nus 506, Ambrofius 549, S. Sauvus, Defidera-
tus, Conftantius 5 Lupus bediende defe waer»
digheyt eenige eeuwen daer na, van welcke ia
\'tleven van S.Theodard,Aertsbifïchop van Nar-
bonne in \'tjaer 870, gewagh wort gemaeckt;
Eligius , Frotardus, Bernardus, Froterus , Ame-
lius, Aldegarius, Guilielmus in \'t jaer lojo, Fro-
tardus 10^9, Guilielmus de Poidiers io86,Gual-
terus 1096, Hugo , Adelgarius , Bertrandus ,
Humbertus,Guilielmus,Hugo,Dominicus,Rigal-
dus,Arnaldus,Guilielmus,Gerardus 117(^1 Guiliel-
mus Petri, Durandus 1232 , Bernardus de Com-
bret I2J25 Bernardus de Caftaneto, Cardinael,
1176 j Geraldusj Bertrandus de Bordis, Cardi-
nael , 1309 i Beraldus de Fargis , Petrus du Che-
min 1334, Bernardus de Camiat 1337 ; Guiliel-
mus Curtius, Cardinael, toegenaemt de Witte,
in\'t jaer 1338 -, Piótainus de Montefquieu, Car-
dinael , gefproten uyt het edel geflacht van de
felve naem, in \'t jaer 1350 ; Arnaldus Guilielmi,
Hugo Alberti 1350, Bertrandus 1370, Domini-
eus de Florence 3 Joannes de Saye , toegenaemt
van Alby, 1382,- Guilielmus de la Voute 1383,
Dominicus de Florence 1392 , Petrus Nepveu
1424, Bernardus-de Cafillac 1435; Robertus
Dauphin , fbon van Berald de Tweede , toege-
naemt de Groote, Dauphin d\'Auvergne , in het
jaer 1435 ^ Joannes Joffroy, Cardinael, 14^51
Ludovicus d\'Amboife , broeder van de Cardi-\'
nael Georgius d\'Amboife, 1473; Ludovicus
d\'Amboifè,Cardinael, (foon van Carel d\'Amboi-
fe , Gouverneur van Bourgondien en Champa-
gne,) volghde na fijn 00m in\'t jaer : Ca-
rolus Robertet, fbon van Claude , en broeder
van Florimond, Baron van Alluye en Brou , Se-
cretaris van den Koning, 1511 : Joannes Ro-
bertet , broeder van Carolus, in \'t jaer 1518:
Adrianus Goulfier, Cardinael van S. Sabine ,
genaemt de Cardinael van Boiiy, fbon van Wil-
lem Gouffier, Heer van Bonnivet, Boify, en Oi-
ron, IJ19 : Aimarus Gouffier, broeder van
Adrianus ,1^23 : Antonius du Prat, Cardinael,
Legaet van den H. Stoel, 1J29 : Joannes de
Lorraine, Cardinael, 1545 : Ludovicus van
Lorraine, Cardinael de Guifè, ijjo : Lauren-
tius Scrozzi, Cardinael de S. Balbine , Floren-
tyns Edelman , foon van Philips Strozzi, en van
Clariffe dc Medicis, nicht van Paus Leo de
Tiende, in\'t jaer ij<5i : Philippus-Rudolphus ,
Florentijn , neef van de voorgaende, 1567: Ju-
lianus de Medicis , 1584 : Alphonfus d\'Elbene ^
1588 : Alphonfus d\'Elbene , neef van de vori-
ge , 1(525 : Gafpard de Daillon (foon van Fran-
çois, Graef van Lüde en Pontgibaut, Senefchaei
d\'Anjou, en van Francifca van Schömberg , fu-
fter van Henrick , Graef van Nantueil, Maer-
fchalck van Vranckrijck, ) wierd in \'t jaer 1Ó3 j
tot defe heerlijcke waerdigheyt verheven en
befit die noch met de volgende tijtel : Biffchop
en Heere van Alby, Abt van S. Maria de Caftel-
lariis in \'t Bisdom van Poidou, Prieur van de
Commanderye der H. Maegt Maria van \'t ka-
fteel in de Woeftij ne.

Ouffillon , een van de
conqueften oft vero-
verde landtfchappen
der laetfte Koningen
van Vranckrijck, wort
van de Françoyfèn
heerlijcker geacht, om
\'t fweet en bloet van
haren Adel, op dit ge-
weft uyt-geftort , als
om de zeebaren , en de rivieren die van \'t Pyre-
neifche geberghte afftorten, en de kuften en
landeryen van dit Graeffchap bevochtigen : het
fchijnt veel grooter door hunne overwinnende
wapenen , dan door fijn wijtftreckend gebiedt 5
en de drie lieden Coliovre , Perpignan, en Sal-
ces, met de drie rivieren Egli, Latet, en Tech ,
die dwars door \'t lant loopen , hebben nooit
fchoonder gebloncken in d\'oogen dcr Franfche
natie , dan als hunne Lelybloemen op hare
oevers en op de muren bloeyden, en haren
glans uytfpreyden.

De Tech valt van den heuvel Ares, loopt
door de brugge van Ceret, en ftort fich in de
Middelandtfche zee beneden Elna , en niet wijt
CóUme» ^^^ ^^ Coliovre, \'t welck d\'eerfte plaets
van belang is, die de kracht der Franfche wape-
nen gewaer wierd, na datfe geweygert had fich
die Kroon t\'onderwerpen. Hare gelegenheyt,
fterckte, \'t vertrouwen van een fpoedigh ontfêt,
en \'t groot getal der foldaten die haer befcherm-
den, fchenen hunne legers op te houden , en de
vleugelen van hare overwinningen te korten,
indien haer kloecke krijghslieden, federt eenige
jaren, niet waren gewoon geweeft alle vindin-
gen van de krijgskunft, ja alle de krachten der
Nature op de wateren, op \'t aertrijck , en de
lucht, t\'overwinnen.

Egli, een kleyne riviere, krijgt hare geftalte
van verfcheyde beecxkens, die lich verfpreyen
als fbo vele aderen van de Pyreneen, en vereeni-
gen fich weder dicht by Stagel, om beneden
S. Laurens een weynigh op gene fijde van de
groote moeraffchen van Saices,en van Leucate,
t\'famen in de Middelantfche zee te loopen.

Leucate legt op de grenfen van Languedoc ,
en is door Koning François d\'Eerfte gebouwt ,
om een bolwerck voor Vranckrijck aen die fij-
tnSaices, de tegen fijne vyanden te verftrecken. Salces
[ttdtn, wierd opgerecht en gefterckt door Keyfer Ka-
\' rel de Vijfde ten felven eynde voor fijne landen
tegen Leucate. De Franfchen vermeefterden
Salces, ongeacht hare hooge torens en muren ,
. i en hare bolwercken na de kunft gebouwt, die
alleen dienden om te beter hare kloeckmoedig-
heyt tegen de wederftant der befchermers te
toonen, waer door hare oorloghsdeught met
een fchoonder glans van glorie afftraelde.
tatet^rï" Latet is de grootfte en aenmerckelijckfte ri-
vicre, VranckrijcL

viere van \'t lant, niet fbo feer om hare langte,
want fy begint fèer verre in d\'Arragonfche ber-
gen , als om datfè de muren van Perpignan be-
fproeyt. Ick wil oock liever de grootte der ftadt,
dan van de riviere,vertoonen,tot meerder heer-
lijckheyt der Majefteyt van Vranckrijck, die de
wonderlijckfte verwinningen alleen acht als ge-
meene werckingen. Laet ons dan toonen, dat
defe ftadt van alle tijden als onwiùbaer is geacht,
op dat het tot meerder eere ftrecke van diefe
verovert heeft j tot dien eynde ia\\ ick een wey-
nigh in d\'outheyt opklimmen , om tot in onfe
tijden met meerder licht neder te dalen. Daer
na fal ick d\'ordre van \'t beleg, en de voordeden
die men daer uyt kan trecken, yder doen be-
fchouwen en dat men, dewijl men foo een
ftercke ftadt heeft ingenomen, voortaen alles fal
konnen verwinnen.

Ick fal hier met eenige Schrijvers niet onder- Terpigmn,
foecken, of Lucius Perpenna, Proconful
Onder-Burgermeefter van Spanje, de naem aen
Perpignan , door een bederf of verandering in
de tael, heeft gegeven , hoewel dat defe afley-
ding van de naem tot eer der Françoyfèn kon
dienen ; want volgens defe aenmercking , kon-
nen fy roemen datfè een plaets hebben vermee-
ftert, die eertijts een triumf-teecken was voor
\'t voick, dat fïch felf d\'overwinners des geheelen
aerdtbodems noemde. Doch \'t Koningkrijck
Vranckrijck is oock het heerlijckfte ftuckvan
\'t gebroken Roomfche Rijck, of liever de krach-
tighfte oorfaeck van \'t ontleden van dat groote
lichaem, dat fich over de gantfche weerelt uyt-
breyde. Ick wil my oock niet inlaten tot het ge-
voelen van andere , die feeker Gothifch Prins,
Perping genaemt, voor den grontlegger van
Perpignan houden, welcke, om fich te befcher-
men tegens d\'invallen der Franfchen onder
Theodeberg, defe fterckte heeft begonnen te
bouwen , die fèdert van de Koningen van Arra-
gon en Kaftilien is opgemaeckt. Eyndelijck,
ick fal met den Autheurvan de Franfche laer-
boecken niet nafpeuren , of Perpignan eertijts
Rufcino is genoemt; want hoewel de namen
d\'afbeeldfels der dingen fijn, foo is \'t feker , dat
ons de faken meer dan de namen ftaen tebe-
mercken. \'t Is genoegh dat wy weten , dat Per-
pignan t\'allen tijden geacht is voor de fteutel
van Spanje aen de fijde van \'t Narbonfche Gau-
le ; en dat de Spaenfche volckeren geloofden ,
datfe tegen de Franfchen niet genoegh be^
fchermt waren met de natuerlijcke muren van \'t
Pyreneifche geberghte, \'t en ware dat hen oock
defe feer ftercke vefting ten felven eynde dien-
de. Sy leght by de riviere Latet in een wijt uyt-
gefpreyde en fèer vruchtbare vlackte , en kan
van geen plaets beheert worden ; maer in te-
gendeel , door de hooghte van een rotfe , waer
op het kafteel is gebouwt, \'t omleggende lant

overheeren. De ftadt is oock genoegh ge-
fterckt , hoewel datfe eenige flechte borftwee-
ringen heeft, doch aen die fijde fijn haer geen
oorloghswercken meer noodigh, dewijl\'tka-
fteel lbo hoogh leght, en niet toelaet dat de
vyanden hare muren naerderen, indienfe niet
en willen door \'t gefchut vermorfelt worden. In
de ftadt noch in hare graften is oock geen water
gebreck , foo om de menighte der putten , die
men hier flet, als om den overvloet van \'t felve
uyt fekere fonteyne , die hier door konft is ge-
maeckt. Wat aengaet d\'inwoonders , fy hebben
defe ftadt t\'allen tijden voorfien van\'t gene tot
haer bewaring ftreckte, en fijn altijt geacht
voor jfeer kloeckmoedige mannen 5 want als de
Spanjaerden in hare hiftorien Ipreken van hun
volck, die belegeringen konnen uytftaen, foo
noemeniè d\'anderen alleen Stantvaftige , maer
die van Perpignan worden Stantvaftige tot in
de wanhope geheeten; \'t welck te kennen geeft,
datfe fich liever willen verderven als overge-
ven , en datfe eer de doot in hare harten , dan
de vyanden in hare huylèn, willen lijden.

Het flot beftaet uyt een out kafteel, \'t welck
als tot een wacht-toren dient, en fes groote ro-
yale bolwercken, die te ftercker fijn, om datfe
eickander befchermen, en niet wel konnen be-
Iprongen worden : men gelooft oock , dat \'er
geen plaets ter weerelt is, voorfien met foo een
menighte van gefchut, dan Perpignan. De bol-
wercKen , fijnde geleyt op een feer harde rotfe ,
konnen niet ondermijnt worden, noch, om hare
ongemeene hooghte , van een vlackte befcho-
ten; by de fteylheyt komt de breette en diepte
der graft, foo dat men die niet kan beklimmen.
In \'t midden van defe Sterckte is een groote en
wijde wapenplaets, daer fich een leger in ordre
kan ftellen , en felf een ingekomen vyant uyt-
jagen. Voeght hier by , dewijl den Raet van
Spanje bemerckte, dat het een van hare befte
plaetfèn is, foo is fy altijt voorfien geweeft met
de kloeckmoedighfïe Gouverneurs, en de befte
foldaten , die noch voor de noot, noch voor \'t
gewelt desoorloghs, wilden wij eken. Oock is
fy feer fèlden verovert, en dat ongeval is haer
meer door \'t gebreck van noodige faken, dan
door \'t lot der wapenen , overgekomen. Van \'t
jaer 14^2 tot het jaer 1474, heeft defè ftadt
veel geleden door de rebellye der Gatelanen te-
gen Jan Koning van Arragon, die door Lode-
wijck d\'Elfde, Koning van Vranckrijck, wierd
geholpen onder \'t beleyt van Jacob van Ar-
magnac , Hertogh van Nemours, op voor-
waerden, dat de Graeffchappen van Rouffil-
lon en Gerdagne , met alle de fteden en landen
die daer onder behoorden, aen de Franfche
Kroon verpant wierden. Dit traótaet is in \'t eerft
wel onderhouden, maer daer na door die van
Arragon gebroken : waer door Lodewijck, fèer
vergrämt fijnde, defè ftadt foo vaft belegerde ,
dathy die in \'t jaer 1474 vermeefterde, wanneer
de Kardinael van Amboifè voor de Koning daer
in quam. De belegerden hadden hartneckigh-
lijck de grootfte ellenden uytgeftaen, en al \'t le-
der, ratten en honden\', ja felf haer eygen kinde-
ren , gegeten , behalven drie hondert Françoy-
fèn , diefe ombrachten, en in \'t fout leyden , om
in d\'uyterfte noot fich daer van te dienen , eerfe
fich wilden overgeven.

Door de vrede, die na dit innemen geftoten
wierd , bleef dit geheele Graeffchap geruftelijck
in handen der Françoyfèn tot het begin der
oorlogen van Italien , welcke Karei d\'Achtfte
voornam na fijns Vaders doot ,• defe Koning gaf
met verdragh Perpignan aen die van Arragon ,
om Napels met meerder fèkerheyt te veroveren.
Doch als de Koning van Arragon die van
Vranckrijck op nieuw vergramde , heeft Fran-
çoys dLerfte defe ftadt met veertigh duyfent
mannen belegert ; want in \'t jaer 1541, befloot
hy ( om \'t ongelijck dat hy voorgaf van Keyfer
Karei de Vijfde aen hem gedaen , ) dit Graef-
fchap te beoorlogen,en fond daer den Dolphijn
met een fterck leger, terwijl den Hertogh van
Guife een andere oorloghsm.acht naer Luxen-
burgh voerde. Den Dolphijn befette Perpi-
gnan , in meening van dat t\'overvallen, doch
\'t geluckte niet 3 want de Keyfer had al \'t ge-
fchut , dat hy t\'Algiers gewonnen had , in defe
ftadt gebracht, nevens een befetting van acht
duyfent mannen : dit volck deê fbodanigh een
ftercken uytval, datfè \'t gefchut der Françoy-
fèn vernagelden , en een deel van \'t felve in de
ftadt brachten. Dit ongeval, gevoeght by \'t on-
gemack van \'t weder, deê de belegering met
verlies opbreken 5 en hoewel \'t voornemen der
Franfchen toen niet geluckte, foo fchijnt even-
wel , dat het Nootlot defe eer aen hen gewey-
gert heeft, om die aen Lodewijck de Dertiende,
toegenaemt de Rechtvaerdige, te fchencken,
welcke , geholpen door de wijsheyt en dapper-
heyt van fijne grootfte en befte dienaers, defe
ftadt belegerde,te meer dewijlfè niet wel verfien
was van alle noodige faken, hoewelfè een fleu-
tel des Rijcks wort geacht : dus wiert in vijf
maenden een ftercke plaetfe gewonnen, be-
quaem om een beleg van vijf jaren te verduren.
Perpignan is van jßnderling belang voor de
Kroon van Vranckrijck,- want ten eerften, fy
verfekert Languedoc, foo dat Narbonne en
Leucate , eertijts foo geacht, nu als onnut fijn
voor een Staet, die ftercker plaetfen heeft buy-
ten fijne grenfen : fy maeckt den Koning mee-
fter van een Graeffchap dat aen Vranckrijck
paelt, groot in fijn begrijp, en vruchtbaer in alle
fijne deelen , \'t welck van de Hiftoryfchrijvers
het mergh en den arm van Spanje wort ge-
naemt: fy opent boven dat een vry en deurtocht
naer Gatalonien , \'t welck Vranckrijck te voren
heeft geacht als een lant fèer moeyelijck om te
bewaren. In \'t kort, Perpignan ftaet noch onder
de Franfche heerfchappye ,• en dewijl byna een
yder dit beleg gefien, ofte daer van gehoort
heeft, fal ick \'er niet meer van feggen ^ want de
triomfen van den laetft-overleden Koning
veroorfaken foo wel ftoffe om fich daer over
te verwonderen, als onvermogen om die na
waerde te befchrijven.

ït treffelijcke deel van
Vranckrijck , \'t welck
oock aen gene zijde van
de Rhofne tot aen de
Garonne toe flreckt ,
heeft den naem van Pro«
vence, om dat het van
de Romeynen, veel ja-
ren voor Chrifli geboor-
te, in de forme van een
provincie gereduceert is, welcken naem het noch
ter tijdt behoudt door uytnementheydt; om te
toonen datfe de eerfle , niet in de ordre, maer in
waerdigheyt, onder alle Romeynfche provinciën
wasrwant het gantfche landt van Narbonne \'t al-
derfchoonfle is van geheel Vranckrijck.

Provence is in het noorden bepaelt met Daul-
phinéj en wordt daer van gefcheyden door het
geberghte van Velay , en een deel van de riviere
Durence j in \'t ooften wordt het befloten van de
Alpes en de riviere Varo , aen welckers flincker-
zijde gelegen is Nice, daer Italien begint j in
\'t zuyden wort het aengefpoelt van een gedeelte
van de Middellandfche zee, genoemt de Fran-
fche zee ; en in \'t weften heeft het voor Hmiten
een deel van \'t Vorftendom Oranje , en het
Graeffchap Veniffe ( welcke landen eertijdts on-
der \'t gebied van Vranckrijck hoorden, en leden
defer Provincie waren, maer nu ter tijdt andere
Heeren hebben, ) ten deel oock,de geheele rivie-
re Rhofne, van Lyon tot Arles toe.

Alhier is een gefonde , foete en fuyvere lucht :
behalven overvloedigh koorn, brengt dit landt
menigerley andere fehoone fruyten voort, fon-
der groote moeyte ofte arbeydt van bouwen:
daer walf foo groote menighte van vijgen en ro-
ftjnen, dat\'et meeftendeel van Europa daer mede
voorfien wordt : de rosmarijn,, myrten, genever-
befyen, en andere diergelijcke kruyden waffen
hier van felfs in overvloedt : kaftanien,citroenen,
orangien, granaten, faftraen, en rijs, zijn daer
feer veel. De wijn-flocken dragen koftelijcken
wijn. In fomma, dit landt heeft overal goeden
vetten grondt.

Van d\'oude Graven van Provence wordt wey-
nigh in de hiftorien gevonden. Ten tijde van Lu-
dovicus de V111, Koning van Vranckrijck ( ge-
lijck men in d\'oude jaer-boecken leeft) is geweeft
eenen Raimundus Berèngarius, Grave van Pro-
vence , wiens eenige dochter en erfgenaem Bea-
trix , Karei Hertogh van Anjou en Grave van
Mans, fone des felvigen Konings Lodewijck,
ten houwelijck nam , daer mede hy kreegh
\'t Graeffchap van Provence, nae welcken in de
regeeringe gevolght is Karei, genaemt Claudus,
oft de hinckende, Prince van Salerno en Koning
van Napels ; wien füccedeerde fijn foon Robert,
Hertogh van Galabrien en Koning van Napels
defen volgde fijn nichte loanna ( welckers vader
Karei, Hertogh van Galabrien, te voren overle-
den was,) by Teftament Koninginne van Na-
pels , en Gravinne van Provence gemaeckt. Defe
leeft wçderom tot een fucceffeur geftelt en na-
VranckrtjcL

gelaten, foo in andere Vorftendommen, als oock
van Provence, Louys van Anjou , fone van Ko-
ning lohan van Vranckrijck , dien fy , in fpijt
van hare tegenpartye , voor haer foon hadde
aengenomen. Nae defen Lodewijck is fijn fone,
Lodewijck de 11, Grave van Provence geweeft :
wien gevolgt is fijn foon Lodewijck de III, die
oock fucceffeur van het Koningrijck Sicilien, en
\'t HertoghdomGalabrien verklaert was van loan-
na de II, Koninginne van Napels : defe, als hy
geenen erfgenaem hadde , heeft fijnen broeder
René van Anjou, met bewilliging van de felve
Koninginne loanna de II, gefubftitueert. Defè
René ( niet willende refigneeren aen René Her-
togh van Lothringen, foon van fijn dochter Io-
lante, het recht dat hem competeerde in\'t Ko-
ningrijck van Napels en Graeffchap van Proven-
ce,) transfereerde het felve aen fijnen broeder
Karei Grave van Mans j welcke, oock berooft
zijnde van fijn eenige fone Karei, den Koning
Lodewijck den XI erfgenaem aller fijner goede-
ren gemaeckt heeft ,• hoewel fomm.ige fuftinee-
ren,dat fulcks gefchiet is door den uy terften wille
van René, niet fonder tegenfprekinge, en groot
verdriet van René Hertogh van Lothringen.

In dit landt hebben eertijdts gewoont de voie- O«^»«-
keren Salyl, Aquenfes, Areïatenfes, Sextani, Sentii, Eko-
dumii, Dimenfes^efdiantii, Sankienjes, Nerudi, Venden^
fes, Vulglentes, Aptenfes, Rejenfesfttaï>ïamfiommoniy¥orO\'
julienfes, Segeßorii^ Albid, Oxuhii, Dedates, en andere.

Onder \'t Parlement van Aix in Provence hoo-
ren, behalven vele andere kleyne fteden, twee
Aertz-biftchoplijcke, en elf Biffchoplijcke. De
Aertz^biffchophjcke zi\\\\i Aqu^c Sextm ^ enAreÏaU,
dat is, Aix en Arles.

Aix wordt van Paterculo, Solino, en Ptolemïeo
Aqud SextU Coloma geheeten : Plutarchus,in \'t leven
van G. Marius, noemtfe Sextilia ; en in de reys-ta-
fel AquäiSeßü ,• in het opfchrift eens oude fteens ,
die men noch hedensdaegs te Lyon in \'t kloofter
van S.Benedidus fiet, als oock in een ander, die
te Aix is, wordt fy Colonia ïulia ad aquas gehttievi ;
in een oude medalie van Vefpafianus, foo Hubert
Goltzius getuyght, wort het 25 legioen Colonia lU"
Ha Aqu<€ Sexti£ genoemt ; Aqu£, om dat aldaer war- -

me baden zijn, waer van defè ftadt nu ter tijt Aix
genaemt wordt j en Sexti^, nae den Romeynfchen
Burgermeefter G.SextiusCalvinus,die,in\'t<^30
jaer van de bouwinge der ftadt Romen , het
volck der Salyorum overwonnen heeft , en defe
Golonie Aquas Sextias gefticht, op dat hy daer
guarnifben foude leggen, om te dwingen, en vatt
de kufte te verdrijven, die de burgeren van Mar-
feillen feer quelden, welcke niet machtigh ge-
noegh waren haer tegenftant te doen hier van
mach men lefen Livium in\'t <51 boeck.Defè ftadt
is oock, nae G.lulius Gaefar Auguftus, lulia Augu^
fla genoemt, die de felve met voortplantinge ver-
meerdert, en de oudtfte foldaten van het vijf-en-
twintighfie Legioen aldaer gebracht heeft. Al-
hier , en eensdeels in Italien, in Campo Raudino,
heeft G.Marius de Duytfchevolckeren,
en de Tigurinos en Amhrones, volckeren uyt Gallia,

Arelas wort ïbo geheeten van Orofîus, en Au-
fbnius , die haer oock Arelatus noemt, en C^far
Arelate, gelijck oock Plinius, Suetonius, en Mela j
Strabo noemtfe ArelaU, Ptolemaeus Arelaton Salyo-
rum Coîoniam, gelijck oock vele oude fl:eenen. Sa-
lyorum wordt ly geheeten nae de oude volckeren
Salyksy en Sextanorum nae het fefl:eLegioen,\'t welk
hier eertijdts fijn quartier hadde , hedensdaeghs
heet fy Arles. Feitus Avienus verhaelt , datfe
eertijts vàn hare Grieckfche inwoonders Theli-
nen genoeint was en Scaliger feydt, dat men
aldaer noch in een colomne een infcriptie leefl:,
waer in ly Mamiliaria geheeten wordt 5 Keyfer
Fl. Confl:antinus heeft haer den naem van Cow-
flantina gegeven, en geordineert dat men daer
den landt-dagh van feven Provinciën foude hou-
den , als van Vienne , van beyde Narbonnen,
van beyde Aquitanien, van \'Noyem popuJania, en
van de Alpes aen de zee gelegen • Aufonius
noemtfe oock Gallula Roma. Sy leydt nu ter tijdt
aen de flincker-zijde van de Rhofne, hoewel de
oude reys-tafel haer aen de rechter-zijde fl:elt,
alwaer nu Languedoc is. Aufonius fchrijft, dat
de Rhône eertijdts door defe Stadt liep, en die in
tween deelde. Nu ter tijdt ifle feer verandert,
naedien fy maer aen eene zijde van de Rhofne
naer Itahen toe light, omcingelt met broecken
en moraffen, in welcke veel fchoone offen ge-
weyd worden. Men meent dat defe fladt in vori-
ge tijden veel grooter was, en dat de Gotthen het
treffelijckfte deel daer van vernielt hebben.
Dat \'et een voorname koopftadt was, blijckt ge-
noegh uyt Aufonio. Sy was eertijdts oock een
aengename refidentie der Bourgondifche Konin-
gen , en daer nae der Graven van Provence. De
eerfte Biflchop aldaer is geweeft , fbo men feyt,
S.Trophimus, een difcipel van den H. Apoftcl
Paulus in Vranckrijck gefonden , in het tweede
jaer der regeering des Keyfers Nero, uyt wiens
Fonteynen ( als de Paus Sofimus fchrijft ) geheel
Vranckrijck de rivieren van \'t Ghriftelijck ge-
loof ontfangen heeft. Defe Stadt is fèer beroemt
van wegen hare Prelaten Honoratus en Hilarius.
Aldaer is oock een fterck kafteel.

Marfeille. De Biflchoplijcke fteden van Provence worden
elf getelt, onder welcke Marfeillen , nae \'t Aertz-
bifdom Arles, d\'eerfte is. Defe ftadt wort van alle
de Latijnfche, en fbmmige Grieckfche Scriben-
ten, geheeten ,• by Strabo, en Stephanus ,
in d\'oude medalien Maffalia, van Ptolemaeo MLafa-
lia, en nu tegenwoordigh Marfeille. Sy is een
Colonie der Phoc^eenfèr Griecken uyt kleyn
Afien , gefundeert, nae het getuygeniflè Solini,
in de 45" Olympiade, ten tijden van Koning Tar-
; quinius, gelijck luftinus in fijn 43 boeck fchrijft.
Plutarchus, in \'t leven van Solon, feydt, datfe
gefticht is van Proto ofte Protis : Strabo fchrijft,
datfe gelegen is aen een fteenachtige plaets, by
den uytgang van de Rhofne : in een diepen in-
ham, en als een hoeck der zee, feydt luftinus. De
MaffiUenfe Republijcke wordt van Cicero foo
fèer geroemt, dat hy, in fijne defentie van Fonte-
jus, voor het Roomfche voick opentlijck durf
leggen, dat de difcipline defèr ftadt, niet alleen

Grieckenlandt , maer oock alle andere natiën
wijdt te boven gaet. \'t Getal der Biffchoppen de-
fer ftadt wort gerekent van S.Lazarus af, welc-
ken Chriftus van de dooden verweckt heeft. In
\'t jaer is tot Biffchop gewijt Françoys de
Lomenie.

De andere BifTchoplijcke fteden zijn Dine, -^»^rs
\'Dinia PJinü in Ebroduntiis ; Dinia Ptolem^o in Sentiis
Grafenfe oppidum, nn Graffo. Glandeve, van de Ge-
leerde Glanate geheeten ; Notitia Provinciarum Galli<&
noemtfe Glannatena Cilpitas j in andere boecken
wort fy Glanatica en Glamnaïena genoemt fy dwa-
len , die Phnii, Mel^ en Antonlni Glanum met
Glannate confundeeren ; want Antoninus ftelt
Glanum tuflTchen Chalon en Arles, waer van Glan-
nate verre gelegen is. Wat en waer Glanum nu
ter tijdt is, weet men niet. Senas, Sanition, een
ftadt der Vefiantiorum, in de Alpen aen de zee gele-
gen. S.Paul de Vinces is PtolemaeiK/ràw, en
Dionis Ventia, een ftadt der Nerußorum in de zee-
alpen. Apt oft Apta lulia is van Plinio Vulgientium
genoemt, en van Antonino AlPia lulia en Me lulia,
doch qualijcken, naedien men in de befte exem-
plaren Apta lulia leeft, gelijck oock in de reys-
tafel. Ries oft Rejus word in Notitia Provinciarum
Gallia, Civitas Rejenßum geheeten, in d\'oude reys-
tafel Reis ApoUinaris. Feriuls is van Planco ad Cicero-^
nem, Forum lulü, van VtoXcmdso Forum lulium Com-^
monorum urbs, en in Goltzi Medalie van Auguftus,
Col. Ivl. Octav. genoemt, en van Plinio
Forum lulium Oäavorum Colonia, die oock Pacenßs en
Claßica geheeten wordt ; hier is nu ter tijdt een
goede zee-haven. Cifteron heet by Antonino en
in de oude reys-tafel Segußro : lofephus ScaHger,
in fijne brieven aen Merulam, maeckt\'er Plinii
Ceflero van, ofte Ceffero Merula meent, dat Plinii
Cejfero met Ptolemsei Cejfero, ( het welcke onder
Tolouze en Carcaflfone gerekent, en nu in Lan-
guedoc Caftres genoemt wort ) doorgaens een-
derley is. Tolon, van de Geleerde Telonum, en
van Antonino Telonum Martium genoemt, is een
ftadt, gelegen in de binnenfte inwijck der zee,
negen mijlen van Marfeille. Behalven defè voor-
genoemde BiflTchoplijcke fteden, zijnder noch
eenige andere , niet weyniger beroemt, en ia
oudtheyt excellerende ; als Antibe, Antipolis De-
ciatorum Oppidum^ Ptolemasi, en Plinii; Tacitus
noemtfe Narbonnenßs Gallis Municipium en in de
Medalie van de Keyfer Titus wordt fy Colonia ge-
heeten. Ptolem^i en Melae Olhia, wort nu ter
tijdt Yeres ofte Hieres genoemt, is gelegen aen
de zee,bynae drie mijlen van Tolon. Tegenover
defe ftadt leggen die vermaerde eylanden, welc-
ke van Ptolemseo Stœchadcs, en van Stephano Lf-
guflides genoemt worden^ en hedensdaegs
de Teres , nae de ftadt Yeres ; aldaer vindt men de
befte korallen, die in de Liguftifche zee mogen
zijn. S. Maximin meent men Antonini Tecolata te
zijn, en is gelegen fes groote mijlen van Marfeil-
le naer het noorden. T^r^/o» Strabonis, Tarußon
Ptolem2ei,leyt aen de flincker-zijde van de Rhof^
ne, hebbende tegen over, aen de rechter-zijde ,
Bello quadra, oft Beaueaire, van welcke het alleen-
lijck door de riviere afgefondert is. De fteden
Sault en S. Gilles zijn oock met den tijtel van
Graeflijckheden verheerlijckt.

E Landen en Provin-
ciën, die nu ter tijt in
de befchryvinge van
Vranckrijck van de
Cofmographis ofte We-
reldt-beifchry vers ver-
haelt worden , behoo-
ren fommige onder
den Koning, en worden
in acht Parlementen
verdeelt andere hooren niet aen de Kroon,
Onder an ^^^^^ ftaen onder de gehoorfaemheyt van haer
Jere Hee- eygen Heeren. Defe zijn of geeftelijcke oft we-
ren. reltlijcke perfoonen : onder den Geeftelijcken
Heer, dat is , den Paus van Roomen, ftaet het
\' Graeffchap Avignon: onder de wereltlijcke , de
Hertoghdommen van Savoyen, en Lothringen j
de Prinsdommen Bearn en Orange en de Graef-
lijckheden Bourgogne, en Charolois.

Het Prinsdom Orange is gelegen in Narbon-
ne, welck eertijts Gallta Braccatawas , en aen de
Middellantfche zee leyt, door de rivier Varo en
de Alpes van Italien gefcheyden. Het heeft fijn
naem van de hooftftadt Aurange of Orange, en
leyt midden in Avignon, gelijck uyt defe kaerte
blijckt. Aen het weftelijckfte deel van de felve
vloeyt de Rhofne, byna half-maens gewijfe j hier
en daer naer het Noorden liggen eenige hoogh-
ten als Horens.

Dit lant is heel vruchtbaer, en wort bewatert
van de Meine, Louvefe, en Egues,die in de Rhof^
ne loopen. Het is maer vijf-en-twintigh Franfche
Oude In- rnijlen in fijnen omloop. Eertijts hebben hier de
vfooaderen. Caipaves en die van Orange gewoont, wiens ftadt,
dorp, oft wooninge in het regifter der Provin-
ciën , onder het eerfte quartier van Vienne, en
f Evefché d\'Aurange genoemt wort.

Defe ftadt is by Strabo, Ptolem^eus, Sidonius,
Plinius, en Mela bekent: de Franfchen heetenfe
Aurange oft Orange, de inwoonders Aurage, de
flechte Latiniften Auraßo en Auraica, de geleerde
Araußo Cayarum y Pomponius Mela, Colonia Secun-
danorum: want aldus vint men in een oude fteen
gehouwen,

Binnen de ftadt Orange is een BifTchoplijcke
ftoel, en een Academie, doch niet feer vermaert.
Men fiet daer veel overblijffelen van oude Anti-
quiteiten , onder andere het Theatrum en den Ar-
cus Triumphalis, aen de poort daer men naer Lyons
gaet. In defè Arcus otte hoge ftaet een gevecht
te paerde, foo konftigh uytgehouwen, dat het de
befienders dickmaels op houdt. Men meent
datfè C.Marius heeft doen maken.

In het gemelde Prinsdom liggen noch eenige Andere
kleene fteden, als Martignan, CadaroufTe, Com-fi^^^"-
tezon , Caufans, loncquieres, S.Andrée de Ra-
mieres, Brabayon, en andere.

Derbous leyt buyten defè halve maen, in een Verhom,
kleen lant en begrijp befloten.

De hooftftadt Orange is met een fterck ka-
fteel , nu ter tijt op de Nederlantfche maniere ,
door order van Maurits Prince van Orange
H. L.M. foo verfterckt,datfe voor onwinbaer ge-
houden wort. Defè ftadt is meeft vermaert door
de Synoden aldaer gehouden, eerft in het jaer
441, ten tijde van Paus Leo, om de kerckelijcke
order te vernieuwen. Op dit Concilie is onder
andere geweeft Eucherius BifTchop van Lyons.
In het jaer 4Ö2 , als Hilarius Paus van Roomen
was,is aldaer het Concilie tegen de overblijffelen
der Pelagianen gehouden , alwaer van de Genade
en Vrye wil, door order van de Roomfche Stoel,
gerefol veert is. Wederom in \'tjaer 525 is, door
bevel van Paus Felix,aldaer een Concilie gehou-
den , waer uyt de H.Csefarius BifTchop van Arles
een brief van de Genade en de Vrye wil gefchre-
ven heeft, die door den voornaemden Paus be-
veftight , en over al gefondenis.

Hedensdaeghs is Prince van Orange Fre-
derick Hendrick, Grave van Naftau, en
Gouverneur Generael van Hollandt, Zeelandt,
Wtrecht,Groeningen en Ommelanden, &c. wij t
beroemt door fijne groote viétorien, fone van
Wilhelm van Naffau, en Loyfa, dochter van Caf^
par de Coligny, Admiraelvan Vranckrijck,

Et Graeffchap Ävignoriy
gemeenlijck k Comtat dc
Venaißin genaemt , be-
hoort onder het gebied
van de Paus van Roo-
men, en heeft tot ge-
buuren aen het weften
Languedoc , daer het
de Rhofne van fcheyt ,•
aen het zuyden enoo-
llen Provence 3 aen het noorden Delphine. Het
heeft op verfcheyde tyden verfcheyde regeer-
ders gehadt; oock de Romeynen, na datfe haer
vryhey t verloren hadden , gelijck Narbonen^
ßs ofte Narbonnois, waer van Avignon een deel
De Romeynen verdreven zijnde, hebben

de Gotthen hier geregeert; na defè de Bour-
goignons ; ten laetften de Françoyfèn.

Karei de Kal uwe, Koning van Vranckrijck ,
heeft dit Graeffchap aen Bofon, die fich Koning
van Arles fchreef, gefchoncken. Als Keyfer Otto
het Rijck van Arles verovert hadde, heeft hy
oock dit Graeffchap ingenomen, welck de oor-
faeck. is, dat nocK op heden verfcheyde plaet-
fèn het gebiedt van de Rijcks-kamer onderwor-
pen zijn. Daer na is het onder \'t gefagh der Gra-
ven van Provence gekomen^want Karei de broe-
der van Lodewijck de Î X , getrout hebbende
Beatrix , dochter van Raymund, Grave van Pro-
vence , heeft oock defe Graeflijckheyt bekomen.
Defè heeft daer na het Koningrijck van Napels
en Sicihen ingenomen, welcke,als oock de Graef-
lijckheyt van Provence, fijn nakomelingen ge-
erft hebben. Onder defe is geweeft loanna de I,
dochter van Karei, Hertogh van Calabrien , die
dit edele Graeffchap aen den Paus Clemens de
V I gegeven heeft, in betaling van de achterftel
des tribuy ts van het Rijck Napels , daer den Paus
fich Beneßdarius ofte Leen-heer van noemt, en
deshalven Terra Papcc ; ofte het lant van de Paus
heet.

Avignon wort befproeyt door de Rhofne, Du-
rance, en Sorge. Eertijts hebben hier de CaDares,
womimn ^^^^^^^ ^^ocontU, QU Allohrogc^ ^Qwoont. Dit lant
\' heeft vier Graeflijckheden , een Aertzbifdom
Avignon ; en drie Bifdommen, Carpentras, Ca-
vaillon , en Vaifon, den Aertz-biflchop van Avi-
gnon onderworpen.

De hooftftadt is Avignon, gelegen op de flinc-
ker zyde van de Rhofne , hebbende een kafteel
aen de eene zyde. Het lant is daer vruchtbaer en
goet, mp verwt daer laken en fijne ftoffen,
men maeckt\'er oock veel papier. Alhier leyt
een brugh over de Rhofne, die, als oock de gant-

fche riviere, den Koning toebehoort, behalven
een kleen deel dat onder den Paus ftaet, ontrent
de poort van de fladt. Defe flad is door het getal
van feven,dat het allervolmaecktfteis,vermaert :
want afle de heerlijcke gebouwen van defelve
zijn feven. Daer zijn I leven palleyfen, 11 feven
parochiën, III feven gafthuyfèn, IV feven vrou-
wen-klooflers , V feven collégien , VI feven
conventen, VH feven poorten. De Hooft-kerck
is ter eeren S. Maria gebouwt. Daer is oock een
kloofter van Carthuyfèr Monicken, dat alle de
kloofters in Vranckrijck paifeert. Hier is oock
een Academie ofte Hooge fchool, welcke, als de
Paufen daer woonden, feer vermaert was : de
felve heeft oock beroemt gemaeckt Paulus à Ca-
ftro,door fijn uytlegginge op de Wereltlijcke of-
te Keyferlijcke Rechten, welcke de Avignonfche
leffen genoemt worden : aldaer heeft oock Pro-
feflfor geweeft Andréas Alciatus. Onder de pal-
leyfen is vermaert, dat men Brufle noemt. Hier
heeft Paus ïoannes de XXII het Roomfch hof
geftelt, en de Paufen tfèftigh jaren gewoont.

De and ere fteden zijn Carpentras, Cavaillon,\' .Afidtre
Veyzon, waer yan te Roomen in de ke;rck vàn i^\'den. -
de H. Pudcntiana aldus ftaet : \' >

C. A Cl L10. C. F. MARTIAL! VA s 10 NE.
VETER. EX. COH. XIL PR. MIL IT A VIT. AN-
NIS. XVIÏ. ViXIT. A-N NIS. LV. M. L Q. DO-
MITIVS. ADIVTOR. HERES. CONSORTL
SVO. BENE. MER. FECIT. ET. SIBL

De andere kleene fteden gaen wy voorby.Eer-
tijts is niet verre van Avignon, ter plaetfè daer
de Rhofne en Sorge in een loopen, een ftercke
ftadt geweeft, die Florus Vindelium heet : nu ter
tijt fèggen fommige dat ûà^itt Portus Trallü^ la
TraiUe ley t. De fchippers van de Rhofne noe-
men een touw waer langs men met ponten over
de Rhofne vaert, een Traille, defe is daer over
seleyt, om dat de fchepen, in hetover-varen,
door de fnelle ftroom niet fouden afdrijven. By
Avignon leyt oock Vauclufe,daer de Philofooph
Francifcus Petrarcha , willende iet bedencken en
overleggen, fich plach te begeven. Dit is een
genoeghlijcke valleye, met fteenklippen, waer
uyt feer heldere fonteynen en wateren vliéten,
omçingelt. Van Avignon fchrijft lulius Scaliger
aldus:

U^ ipryheydt en manier ipan kven hy de dromen,
Maeckt dat ghy ^ijt gelijck een fïfeede fladt yan Roomen 3
: Groot ^Jn u Tempels, groot is w^er huyfen eer,

Olphinaetgrenfl: in het zuy-
den aen Provence, in \'t noor-
den aen Breffe, daer de
Rhofne tuffchen beyden
loopt, en aen Savoyen j in \'t
weften leyc\'c Graefichap Ve-
naffin, in \'t ooften Piémont :
het ftaet onder het Parle-
ment van Grenoblci en heeft
(ijn naem van Chafteau- dol-
phin.

Het is vruchtbaer van ver-
fcheyden faken, maer niet overal -, want ontrent de bergen
(die hier veel zijn, en met verfcheyden namen, ) is \'c dor en
onvruchtbder.

De inwoonders roemen feer van haer vryheydt, dien fy
Godt en het vergieten van haer bloedt alleen tocfchrijven.
Het fijn dappere en onvertfaeghde foldaten, en t\'huys ver-
nuftige koop-luyden, doch worden fy van haer nabuuren in
loosheyt lichtelijck overwonnen. De landt-luyden zijn bot,
boers, en ongemaniert. De edelen en ftee-Iuyden zijn be-
leeft, en gantfch niet hovaerdigh j hebben goedt verftandt,
en zijn genoeghlijck, met een gematighde graviteyt -, fy be-
minnen en begrijpen alle konften, doch meeft de Mathema-
tifche, en onderfoecken alle fecreten der natuure. A Ihier
hebben eertijdts gewoont de Altobroges,ViennenJes , Caturt-
ges, Ebrodunenfes, Segalaunü, Vdentini, Vocontii, Deenfes,
Gratianopolitani, Trkaflinii VAf ineen fes, en Br anno vit. De
ftadt en\'t gebiedt van Vienne, in het regifter van de Pran-
fche provinciën, wort nu l\'Archevefchéde Vienne, Viennen-
Jium \\m Vlinms, envanCjiefar Caturiges genoemt. Men
meent dat noch hedendaeghs \'t ftedeken Charges, by de
Durance, niet verre van Ambrun gelegen, den naem behou-
den heeft, welcke de geleerde meynen de hooftftadt van de
Caturiges te wefen. De Segalauni van Ptolemeus , zijn die
van Pays de Valentinois, en nu l\'Evefché de Valence ; want
Valence is byPtolomeus de hooftftadt van SegaUunois. De
Vocontii zijn nu die van Ie pays de Dieu tot aen Vaifon. In \'c
regifter van de provinciën wordt lEvefché de Dié, de ftadt
Dienfium genoemt, en tEvefchè de S. <^mhoine deTrica/iin,
àQÛzàtTricaJlinorum. Het felve regifter heeft in \'t derde
quartier de ftadt Vapenfium^ die men nu PEvefchéde Gap , en
Le pays de Gapençois noemt. Men feyt dat de Brannovii me-
de onder dit landt hooren , om dat de naem van dc ftadt
Brianfon fulcks fchijnt mede te brengen.

Hier zijn feven voorname Steden, daer twee Aertz-bif-
dommen onder zijn , te weten Vienne en Ambrun, en vijf
Bifdommen de andere fteden zijn van minder importan-
tie.

Vienne was eertijdts de hooft-ftadt van de Allobroges,
(bo Strabo fchrijft, leyt aen de Rhofne, feftien mijlen yan
Lyons, gelijck Seneca feydt in het klucht-fpel van de doodt
des Keyfers Ciaudii. Aufonius noemtfe Alpinamy2à.s hy feyt:

Sy is hedensdaegs niet alleen een Aertz-bifdom, maer oock
een Hertoghdom, DMché de Viennois. De eerfte Biffchop,
fbo men meynt, is geweeft Crefcens, de difcipel van S. Pau-
lus. Mamercus is hier oock Biffchop geweeft, welcke, foo
fy feggen, de ftraffe die de Stadt over het hooft hing, met
proceftien, om te bidden ingeftelt, die de nakomelingen
noch onderhouden, afgekeert heeft. In\'t jaer 16was
Hieronymus de Villards de 10^ Biffchop. Onder de treffe-
lijckfte mannen aldaer geboren,zijn geweeft Ado van Vien-
ne, een fchrijver van Hiftorien en van \'t Martelaerboeck :
en Claudius Mamercus, autheurvan de geleerde boecken
van de ftaet der zielen. Men feyt dat Pilatus hier in balling-
fchap geieeft heeft : daer is noch een toorn nae hem gc-
Vranckrijck^

noemt, en een oudt duyfter beeldt. Van de oude oneenig-
heden en haet tuffchen die van Vienne en Lyons, om dc
heerfchappye, en prsE-eminencie, kan men Tacitus lefen in
heteerfteboeck van fijn hifforien. Suetonius verhaelt, als
Keyfer Vitcllius tot Vienne in de Vierfchare fat om recht te
doen, dat \'er een haen eerft op fijn fchouders, en daer nae
op fijn hooft quam ftaen , welcke de waerfeggers beduyden,
dat Vitellius foude van een Fransman omgebracht worden,
welck foo gefchiet is : want hy is gedoodt van de overfte van
detegenpartye, Antonius geheeten, geboren te Toloufe, die
in fijn jongheyt Beco hiet,welck den beek eens haens te feg-
gen is. Vienne heeft in \'t jaer i ï43 » ^^ hooge vloeden
van de Rhofne, groote fchade en ellende geleden. Tot lof
van de koftelijcke Tournoifche wijn, mach men hier by ftel-
len, *t gene Plinius eertijdts van de felve fchrijft : Men heeft
nu (feyt hy) een wijngaert gevonden, wiens wijn van felfs na
peck fmaeckt,en landt van Vienne vermaert maeckt, &c.

Amhrodunum, dat is. Embrun, leydt rontom in de bergen,
die vruchtbaer zijn, en fchoone wijnen, en andere heerlijc-
kevruchten voortbrengen. Alhier heeft eertijdts Aertz-
biflchop geweeft Guilielmus, die door *t bevel van Paus Bo-
nifacius de V HI het fefte boeck der Decretalen verandert,
enby een geftelt heeft. De inwoonders ftaen onder hare
Biffchoppen, die fy Princen noemen. Defe ftadt heeft vele
en groote privilegiën van de Koningen van Vranckrijck:
onder andere abfoluyt recht, fonder eenige hooger overig-
heyt te kennen ; een vrye munt, en diergelijcke Koning-
lijcke vryheden, die men noemt. Syis de hooftftadt
van Ambrunois.

De vijf Biffchoplijcke fteden zijn Valence, Dié, Greno- Bifàm^
ble, S. Anthoni de Tricaftin, en Gap. men.

Valence heeft fijn naem niet van den Keyfer Vaïens oft Vdence,
Valentinianus, maer van de kloeckmoedigheyt der folda-
ten. Hier is een Biffchoplijcke ftoel, een Recht-banck, en
Academie, in de welcke eertijdts lacobus Cujacius, de eere Mademie,
van de vorige eeuwe, geleert heeft. Sy voert den tijtel van \'t
Hertoghdom, en is de hooft-ftadt van het landt Valenti-
nois , oft Duché de Valentinois geheeten. De Romeynen
hebben haer eertijdts geregeert : in \'t jaer 415- ifi:e van de
Gothen vermeeftert,- daernae van de Burgonions; en in
het jaer 5-7^ te vergeefs van de Longobarden belegert. Men
fiet daer eenige vreemdigheden. In het kloofter der laco-
biner oft Prediker monicken, is \'t conterfeytfel en gebeente
van de Reufe Buerdus, 15 cubiten groot. Buyten de ftadt,
in de ruynen van S. Pieters kerck, is een hol onder de Rhof-
ne. Van het lichaem van luftina, dat buyten de poorte van
S. Felix in de wijngaerden gevonden is met haer cieraet,
kan men by andere fchrijvers lefen.

Biaok Dié, is de hooft-ftadt van het landt, dat gemeen-
lijck Pays de Diois genoemt wordt, heeft eertijdts een byfon-
deren Biffchop gehadt. In het jaer 1275 is het met die van
Valence onder een vereenigt van Paus Gregorius de X.

GratianopoUsy dat is Grenoble, wierdt eertijdts Cularoge- Grenehlt.
naemt. Van Cularo zijn de muuren Cularenfes murigc-
naemr, gelijck uyt de oude op-fchriften blijckt : waer van
de eene ftaet op de ftadts poort, die nae \'t zuyden leydt, dc
Roomfche geheeten, en de andere op de poort daer men na
Vienne gaet, en aen de noord-zijde leyt. Sy is daer nae ver-
groot, miffchien van Gratiaen, en Gratianopolis genoemt j
met defen naem is fy bekent by den H. Auguftijn in fijn een-
en-twintighfte boeck van de ftadt Godts, aen het levende
capittel i by Sidonius ApoUinaris in de 14 brief van fijn
derde boeckj by Gregorius Turonenfis, in fijn vierde boeck,
capittel 44 : fy wordt nu gemeynlijck Grenoble geheeten.
Binnen defe ftadt is de refidentie van het Parlement van
Dolphiné : fy leydt by de Ifere, aen den voet van de bergh
Chalemont wat figure oft fatfoen fy eertijdts gehadt heeft,
blijckt uyt de oude ftadts muuren en poorten. Als de wal-
len fullen volmaeckt fijn , die Françoys de I Koning van
Vranckrijck begoft heeft, fal de ftadt byna vierkant zijn. In
het noorden tuffchen de ftadt en de voorftadt, die feer
fchoon is, en nae S. Laurens heet, loopt de ïfere, daer een
\' Z z fchoonc

fchoonc en heerlijcke brugh over leydt. In \'t zuyden loopt
de fnelle en fterck-ftortende riviere Drac, die de velden
dickmaelovervloeyt , en metflijck bedeckt, en met geen
dijcken te dwingen is. Het landt rontfom Grenoble gele-
gen , heet van het gemeyne volck van Dolphiné Grafivoul-
dan, en van fommige Givauldan. Niet verre vande ftadt,
nae het noorden, fijn mijnen, daer fteen, tot gebruyck der
ftadt, uytgegraven wordt. Een mijl van Grenoble leyt het
dorp Parifet, daer een tooren ftaet, die de inwoonder la tour
S. Venin heeten, om dat alle fenijnigh gediertCi dat men daer
in brengt, terftondt moet fterven ,• niemandt woont in de
felve.

Augufla Tricaßinorum wordt nu S. Paul en Tricaftin ge-
noemt, leydt twee mijlen van Pont S. Efprit.

Vapingumoïx. Gap, de hooft-ftadt van Gapençois, welck
rondtom met bergen omcingelt is : defe ftadt, nu en eer-
tijdts vermaert, leydt aen de voet van een hoogen bergh,die
de inwoonders Ie col S. Digo heeten ; fy is de refidentie van
de Bailjou.

Behalven de landen die onder de fteden forteren, en daer
van den naem hebben j als Viennois, Ambrunois, Valenti-
nois, Diois, Grafivouldan en Gapençois, fijnder noch an-
dere in de Franfche tael genoemt, Le Pays du Treves, des
Baronnies, en Briançonnois ; de principaelfte ftadt vande
eerfte, is Mentz j van de twecde,Buys ; van de derde,Brian-
ion,à\\ttcm]àtsGrigantiumh\\ct. Niet verre van Brianfon
leyt een fteenrots, die als een poort doorhouwen, ofte open
is, in de felve fijn defe woorden gefneden : D. Cafari C^u-
gufto dedicata^falutate eam. Dat is : Sy is de Keyfer Augu-
fto toegeeygent, groet haer. Men meent dat Julius Csefar
defe doorgang in de groote rotfe gemaeckt heeft, op dat hy
dr.er door in Vranckrijck foude komen. Daer liggen oock
de Graeflijckheden Champfunt, en RoflSllon.

In Dolphiné liggen noch vele andere kleyne ftedekens,
die de Françoyfe Geographi in drien deelen, fommige lig-
gen aen de Rhofne, als Montimarcum ofte Montelimart, en
Thine, welck onder de Heeren van Tournon
ftaet. Aen de Ifere leydt Monmelianum, oft Montmelian, en
Romanum ofte Romans , beyde met kafteelen. Roman is
rijck, en heefteen fchoone brugh , welcke, foo fommige
meynen, en de naem fchijnt mede te brengen, van de Ro-
meynen gebouwt is, oft foo geheeten, van die de Romey-
nen toegedaen waren. In de bergen liggen Talart, eertijdts
Alamontis genoemt : Charges, Chafteauroux, daer een
plaets is daer men leyenvintj S. Crifpin. Aen de bergen
liggen oock Vayne, Serre, Ie Bayx> S. Euphemie, Vauxerre,

Corp, la Meutrc, Men, Vifible ; alwaer veel marmor-fteen
en albafter is : Ours, Eftilles, de fleutel van Dolphiné, fom-
mige meynen dat dit de felve is, die C^far Ocelum heet.Cha-
fteau-dolphin, daer van men meynt dat dit landt fijn naem
heeft: S. Clement leyt wonderlijck in *t binnenfte van een
bergh. Op de vlacke plaetfen liggen, Quirien, Chemieu,la
Verpiliere, Bourgoing, la Tour du Pin, Ie pont Beauvoifin ,
daer van de helft onder Savoyen hoort ; la Cofte S. André,
S. Donat, Macelan, Villeneuve, S. Marcellin, Tulins , Lam-
ben, Modian, Moretel, S.Vallier, Beaurepaire, Beaupais,
Muraz, Neiron, Len, Ten, Chafteaud\'Imble, Aleifan,
Montelier, Beaumont,Lauriol, Crct,Salliens, daermen goe-
de fluyten en fchalmeyen maeckt : Verane, S. Paul, Aval-
Ion. Onder de laetfte Princen van Dolphiné was Guido,
welke oorlog voerde tegen de Hertogh van Savojcn,en in dc
flagh gebleven is, fonder kinderen achter te laten, van wien
de Franfche hiftory-fchrijvers van de laetfte tijden veel, en
eenige ongeloofiijcke daden fchrijven. Naer hem heeft fijn
broeder Humbert het landt befeten, die ontrent het jaer
1340 rouwigh over de doodt van fijn eygen fone, en niet be-
geerende dat defe edele province, naer fijn doodt, onder ve-
le erfgenamen foude gedeelt worden, is in \'t Dominicaner
kloofter munnick geworden, als hy eerft dit Prinsdom acn
Johan Koning van Vranckrijck opgedraegen hadde , met r^ f,. .
conditie, datdeoudfte foon des Konings altijdt Dolphin
foude heeten j welck noch hedendaeghs gefchiedt. In het rijck.
kloofter der lacobijncn tot Parijs is het graf van Humbert,
met dit opfchrift :

Cygi/l Ie Pere tres-illußre Seigneur Humbert, jadis Dau-
phin de Viennois : puis laißant ßi Principauté fut faiêi frere de
noßre Ordre, ^ Prieur de ce Convent de Paris, en fin Pa^
triarche d\'Alexandrie y é\'p^p^^^\'^l A^minißrateur de lAr-
ch eve fché de Rheims tér principal bien-fa&eur de ce nofire Con-
vent, Il mourut lan de grace mil, trois cent, cinquante cinq.

Hier ruft de Vader en doorluchtige Heer Humbert, m
fiijn leven Dauphin van Viennois, daernae verlatende fijn
Prinsdom, is geworden broeder van onfe ordre, en Prior van
dit Convent van Paris, en ten laetften Patriarch van Alexan-
drien , en geduurigh Adminiftrateur van het Aertz-bifdom
Rheims. Hy is geweeft een voorname weldocnder van die
Convent. Hy is geftorven in\'tjaer der genade 155 f.

E Savoyaerts, eertijdts
Allobroges genaemt, fijn
door de vidorie van
Fabius, en deconjura-
tie van Catilina, wel be-
kent. De nae-gelaten
fchriften der Ouden
betuygen, dat dit gant-
fche landt een Koning-
rijck geweeft is, ten tij-
de van Hannibal, die, als Broncus met fijn broe-
der om de kroon ftreet, tot fcheydts-man ver-
koren,het Rijck den oudtften toe-gewefen heeft,
en wederom in poffeflie geftelt, gelijck Livius in
fijn II boeck der hiftorien verhaelt. Lucius Flo-
rus fchrijft oock van de Koning Betullus, dien
Fabius Maximus gevangen hadde. Daer is oock
eenen Cottius Koning van Savoyen geweeft,
groot vriend van Keyfer Auguftus, welcke de
Alpes, nae hem Cottias genoemt, door eenige Iwa-
re wercken bequamer maeckte om te reylen.
Oude De Hooft-ftadt van dit Hertoghdom was eer-
heoft-pdu tijjts Vienne , welcke Mtlz Vimna Allobrogum
noemt.

Men twijfelt van waer de naem Savoyen ge-
komen is. Carolus Bovillus fchrijft, dat dit landt,
door de engte der wegen, en weynigh te der in-
woonderen, vol ftruyck-roovers en moordenaers
is geweeft, die den reylènden man beroofden,
ofte doodtftoegen, en dat het daerom toen ter
tijdt Mauboye, dat is, een quade wegh, genoemt
wierd : en als daer nae, door fekeren edelman,
defe roovers en moordenaers verjaeght en ver-
- flagen waren , heeft het den naem van Sauhoye,
dat is een veylige wegh,gekregen: doch wanneer
fulcks gebeurt is, vint men.niet befchreven. Sa-
voyen wort inhetregifter-boeckdesRijcks ver-
fcheyde-mael getelt onder de Provinciën van
Gallia ISlarhonenfis: waer uyt blijckt, dat de naem
ouder is als de Franfche ofte Savoyfche tael, die
men nu fpreeckt. Sy oordeelen beter, die het
woordt Sabaudia van Sahatia trecken. Plinius ver-
haelt in fijn derde boeck van \'t water Sahatia, en
Silius Italicus in fijn achtfte aldus:\'

Mela noemt Sahatia ofte Savone,een ftadt. Het
is feecker dat de Savonefche wateren die fijn , by
de welcke de Keyfer Pertinax, uytgierigheydt,
handel gedreven heeft als een gemeen man, ge-
lijck Capitolinus feyt. Dat Plinius en alle andere
Schrijvers feggen, dat de Savoyaerts ofte S^tó
in Italien onder de Ligures woonen, is geen dwa-
linge; dewijl Strabo getuyght,dat de oude Griec-
. ken Maftilien oock in het Liguftifche lant geftelt
Vranckrijck.

hebben ; welck van de Françoyfen oock gedaen
is, die de Celten L/^wm hebben genaemt, tot aen
de riviere de Rhofne toe. Die naem is dan voort
geloopen van de ftrandt des Middellantfche zeesr
tot de binnenfte plaetfen toe. Behalven de Allo- AUohreges.
hroges, hebben hier oock gewoont de Centrones y
Nantuates, Garoceli, Medulli) Veragriy SalafiU, en an-
dere. Livius getuyght, dat de Allohroges, ofte die
van Savoyen, foo rijck en vermaert fijn als eenig
volck in Vrankrijck. Horatius,in fijne gedichten
aen het Roomfche volck, waer in hy haer be-
klaeght over de inlandtfche oorlogen, noemt de
AMrogeSy ofte die van Savoyen, luyden die on-
trouw en nieus-gierigh fijn j op welcke plaets een
oude uytlegger aldus fchrijft : De Allobroges fijn
Françoyfèn,ros van hair, en worden Sequanici ofte
Bourgonjons genoemt,woonende aen die ftreeck
van de Alpes,daer men van Befançon naer Duyts-
landt reyit ; het is een nieus-gierigh volck, &c.

De Centrones hébben gewoont aen de Grieck- Omms,
fche Alpes, daer nuTarantaife leyt. Men leeft
in het regifter der Provinciën van Vranckrijck,
in \'t vijfde quartier van Vienne, de ftadt der Gen-
tronen, dat is, Tarantafia, in Françoys, TArcheve-
fché de Tarantaife.

De Nantuates worden van de jonge Hiftori- Namn/ites,
fchrij vers op verfcheyden plaetfen geftelt. Mar-
lianus fet haer wooningen by de Boden-zee, daer
nu Conftantz leyt. Paradinus feyt, dat het landt,
en de naem van de Nantuates noch op heden is
by een ftedeken dat Nantua heet, niet verre van
Chambery gelegen. Van de Nantuates fchnjft lo-
fephus Scaliger aldus aen eenen feeckeren vrient:
Wacht u van te gelooven dat\'er een kloofter in
Savoyen is, dat alfoo genaemt wort, gelijck fom-
mige meenen^ het fijn die,onder welcke Oâodurus,
dat is, S. Mauritius leyt : welck blijckt uyt de ge-
denck-teeckenen der martyrien en lijden des le-
gioens van de Thebeen , in welcke van OElcdurus
verhaelt wordt. Cxfar ftelt OEïodurum onder de
Nantuates, dicht by het landt van Gavot, ofte de
Veragri\'y fommige ItÇcnAntuates. Dlc dc Nantuates
ftellen by de Boden-zee , en feggen dat het die
van Conftantz fijn , dwalen foo leer, als die, die
gevoelen, dat\'et het kloofter van S. Benediótus
ordenis.

De Garoceli fijn, fb Raymundus Marlianus oor- GmceU,
deelt, die nu by den hcïghCimfius y dat is, Afch-
bergh, die men Mont Cenis noemt, woonen.

De nae-geburen van de voor-genoemde voie- Medulli,
keren fijn geweeft Medulli, van de welcke Vitru-
vius in fijn achtfte boeck verhaelt. Pliilander en
Barbarus feggen, dat het fij ti inwoonders van de
valeye van Cilera : Dalechampius, van Miollan-
tie en Tarantaife.

Het landt van de Veragri, wort van Guilielmus Fera^i.
Paradinus genoemt WalliiTerlandt, eri van JEgi-
dius Scudus \'t landt van Gavot, vanPignonius
het Hertoghdom Chablais , van Marlianus de

bergen van S. Bernardt en Briga : die voorde 141^ .\'defe, nae dat liy vrywilligh het Hertogli-
hooft-plaetfe van ditvoick, ftelt het dorp daer dom aen fijn foon Lodewijck hadde gegeven, en
de Abdye van S.Mauritius is. By Caefar worden monick geworden was , hebben de Patres van
de Nantuates, Veragri, en Seduni, van de grenfen der het Concilie van Bafel hem, tegen Eugenius de
Allobrogen, \'t Genever-meir oft lac Leman, en IV, Paus gemaeckt, en Felix de V genaemt;
de riviere de Rhofne, tot aen de Alpes toe , ge- doch hy heeft, nae het negende jaer îîjnder re-
rekent. geringe,de Pauielijcke digniteyt aen Nicolaus de

SJaßii. DeSalaßi fijn by Ptolemïeus die volckeren, die V overgegeven, en is Cardinael gebleven, en ge-
eer tijdts woonden in de contreye, die de Hoogh- ftorven in het jaer 1452 te Ripaille, by\'t Gene-
duytfchen nu 2lu^3f?al / en de Itahanen Val d\' Ofld ver-meir, oft lac de Lofanne, Nae defen Ame-
noemen. In\'t regifter van Vranckrijck, in het d^eus fijn Hertogen geweeft :
vijfde quartier van Vienne , wort oock verhaelt Ludovic, de tweede Hertogh van Savoyen, die
van de ftadt Gencweok tE^eJchédeGeneye. Daer geftorven is in\'t jaer 14Ó2 ; fijne gemahnne was
fijn fonder twijfel eertijts noch andere inwoon- Anna de dochter van loannes Koning van Cy-
ders van Savoyen geweeft, wekker memorie men prus.

nu niet en kent, ofte wiens woonplaets men nu Amedseus de IX , en derde Hertogh van Sa-
niet weet. voyen, toe-genaemt de Heylige, en Vader, is ge-

Kegetrwi, Dit geheele landt, daer nu Savoyen, Delphiné, ftorvenin\'t jaer 1475 ; fijne gemalinne ofte huys-
en andere naburige Provinciën leggen , is eertijts vrouw was lola, de dochter van Karei van Valois
een Koningrijck geweeft, als uyt het 21 boeck de VII, Koning van Vranckrijck.
der hiftorien van Livius blijckt. Savoyen, een PhiHbert, de vierde Hertogh van Savoyen, is
deel van dat Koningrijck, heeft daer nae ver- geftorven in\'t jaer 148(5.

fcheyde regeerders en Princen gehadt ; hedens- Karei, de vijfde Hertogh van Savoyen, is ver-
daeghs heerfchen daer Hertogen, dievoor joo gevenin\'t jaer 148p ; fijn gemalinne was Bianca,
jaren foo veel landts niet hadden, enmaerGra- ae dochter van de Marquis van Montferrat.
ven van Maurienne genoemt wierden. De eerfte Karei de 11, de fefte Hertogh van Savoyen ,
Graef is geweeft Berold , die , gedwongen fij nde ftierf als hy fes j aer oudt was, in het j aer 1490.
fijn vaderlandt te ruymen, is op die plaets van Philippus Breffeus Grave van Bengiac, Heer
Bourgogne over den bergh Iura gaen woonen, van Brefïia , nae de doodt van fijn bloedt-ver-
die van de Savoyaerts Maurienne genoemt wort, wanten, is de fevende Hertogh van Savoyen ge-
Daer nae , alshy fijne faecken geluckelijck voor worden, en ftierf te Ghambery in \'t jaer 1498.
het Rijck uytgevoert hadde, heeft hy het gemel- loannes Philibert, toe-genaemt de Schoone,
de Graeffchap bekomen ; in \'t welcke fijn foon en achtfte Hertogh van Savoyen, wiens gemalin-
Humibert de eerfte , door leen van Keyfer Hen- ne was Margareta, dochter van Keyfer Maximi-
rick de III beveftight, heeft het felve overgege- liaen del, is geftorven in het jaer 1J04 fonder
ven aen fijnen foon Amedœus, en fijn neve Hum- kinderen.

bert de tweede , die door erffeniffe van Adelhei- Karei de III, was de negende Hertog van Sa-
da, de huys-vrouw van Humbert de I, oock Mär- voyen , welcke die van Bern, den Genevoyfen fè-
quifen van Foreft fijn geweeft, en hebben Ta- cours doende, qualijck getradeert hebben; die
rantaife onder haer gebiedt gebracht. De foon oock daer nae van Françoys de I, Koning van
van Humbert de II is geweeft Amedseus de II, Vranckrijck,uyt het grootfte deel fijns Hertogh-
eerfte Grave van Savoyen, en Marquis van Thu- doms en erf-landen verdreven is , en geftorven
rin en Foreft.Defen fijn in de rechte linie gevolgt te Vercelli in \'t jaer 1J54, indemaentvanlu-
Humbert de III; Thomas, die het Vorftendom nius. Sijne gemalinne was Beatrix, dochter van
Piémont met den fwaerde gewonnen heeft; Ame- Emanuel Koning van Portugal,
dseus de III, die het landt van Chablais, enVaU EmanuelPhilibert, de tiende Hertogh van Sa-
lis Augufla, oft2iug(ïa(/ dât men oockVal d\'Ofla voyen, uyt fijn landen verdreven, heeft Keyfer
heet, daer geen mans erven waren, ingenomen Karei de V, en Phihps de 11, Koning van Span-
heeft ; en Bonifacius,welcke fonder kinderen ge- jen, in de oorloogen gedient, door wiens hulp hy
ftorven fijnde , hebben fijn oomen oft vaders fijn Hertoghdom weder verkregen heeft, Sijne
broederen gefuccedeert, te weten Petrus, die het gemahnne was Margareta, dochter van Françoys
felve feer vergrootte,nemende verfcheyde fteden de I, Koning van Vranckrijck; hy is geftorven
aen \'t Genever-meir ofte lac van Lofanne; en in het jaer ij 80, den 2 Augufti.
Phihps, te voren Aertz-biffchop van Lyons,welc- Karei Emanuel, de elfde Hertogh van Savo-
ke, geen hope hebbende van kinderen te krijgen, yen, Prince van Piémont, heeft getrouwt Katha-
heeït het meefte deel des gebiedts aen Amedseus rina, de jongfte dochter van Philips de 11, Ko-
de IV , toe-genaemt de Groote , fijns broeders ning van Spanjen, en is geftorven in \'t jaer 16^0,
Thomse foon, by erffeniffenae-gelaten. Defen Vi6tor Amedseus, de twaelfde Hertogh, die
fijn gevolght fijne fonen, Eduard, die fonder getrout heeft Vrou Chriftine de France, dochter
mannelijcke erve geftorven is,en Amedseus de V; van Henrick de IV, Koning van Vranckrijck, is
wien in rechte linie gefiiccedeert fijn Amedseus voor eenige jaren geftorven; wiens foon nu te-
de V 1, die de orden van de Ri dders der Annun- genwoordigh regeert.

tiaten, oft onfer Vrouwe boodtfchap heeft inge- Savoyen grenft naer het noorden met onfeke- Crenß»,
ftelt ; daer nae Amedseus de V11; nae defèn Ame- re palen aen Bourgoigne en Switferlandt, daer \'t
da^us de VIII, die eerftHertoghvan Savoyen Genever-meir ofte Lac deLofannetui^chcnheYdQ
gemaeckt is van Keyfer Sigifmund in het jaer light;aen het ooften aen Walles en Piémont met

SAVOYEN. 4P
geen feeckerder , dan dat de hooge bergen daer deel is onder andere een voorname kerck van
tuiTchen zijn.Naer\'t zuyden en weften is Delphi- S. Peter, die eertijdts, foo de opfchriften ge-
ne, met een deel van de Rhofne, die de Savoyar- tuygen , ter eeren van Apollo gebouwt is. In het
den fcheydt van het Hertoghdom Bourgoigne. kleynfte deel ftaet de kerck van S. Gervais, van
Savoyen heeft een fuyvere lucht, en is vol ge- welcke dat gantfche deel van de ftadt den naem
berghte; naer het noorden leyt de hooge bergh heeft. Die de oude gelegentheden en verfchil-
lura ) oft Mont S.Glaude. Aen WaUifferlandt en len over de heerfchappye vandefe ftadt, tuftchen
Pays du Gavot de Pœnin<& Alpes i aen Saluzze de de Biftchoppen , Graven en Hertogen van Sa-
Grajce Alpes ,• aen Medulla, de CottU. De valleyen voyen begeert te weten , kan lefen dat Françoys
en beemden fijn luftigh en vruchtbaer, meeft Bonivardt hier van aen SebaftiaenMunfterge-
naer het noorden langs het Genever-meir , ofte fchreven heeft. Sy is tot haer vryheyt gekomen
lac de Lofanne, daer goede wijn waft, die Ripaille ontrent het jaer 1536. Met die van Bern, een
genoemt wort, nae de oever van het felve meir, volck in Switferlandt, heeft fy in\'t jaer iJ3<5
ofte nae het ftedeken Ripaille. De weyden fijn een verbont gemaeckt , het welck verfcheyde
bequaem om heeften van alle foorten te voeden , malen is vernieuwt. Om wat oorfaken, en hoe
befonder by de kleyne Bergh van S.Bernard. dickmaels dat defe ftadt, voor eenige jaren, foo
Door Savoyen loopen de rivieren de Rhofne, met liften als gewelt bevochten is, wordt by veel
Arche, Ifara, Doria, Arve, Dain,en andere. Daer Hiftori-fchrij vers verhaelt, en foude hier te lang
fïjn oock verfcheyde groote en breede meiren , vallen,
onder de welcke lac de Loianne, ofte Geneve,

Nicy, en Bourget, de grootfte zijn.
Chmhery. De hooft-ftadt van Savoyen is Ghambery,leyd
in een valleye met klippen befet, daer een fchoon
kafteel en het hof van de Hertogen van Savoyen
is, als mede het Hoogh-gerecht ofte Parlement.

Onder Savoyen ftelt men oock de Graeffchap-
pen Geneve, Maurienne, Tarantaife, het Mar-
quifaetfchap Sufa, met fommige Heerlijckheden,
en het landt Brefte.

A Morienne ftreckt fich tot de riviere
Arche , daer van de ftadt S. Jan de Mo-
rienne genaemt is. Het is een fraye ftadt,
met een fterck kafteel, daer Humbert de eerfte
begraven leyt, die het Graeffchap Morienne,
dat nu in het Hertoghdom van Savoyen is , in
leen van Keyfer Henrick de derde gekregen
heeft, en geftorven is in \'t jaer 1048. Naeft hem
leydt fijn foon Amed^eus de I, die men Qmda
noemt.

n.een,datfyeenfyllabe die m het midden kort ^^^^^ fij^n naem van de ftadt Tarant^, die
xs angpronunaeren asb .jcktmdew^ nu van de inwoonders Monftier , en van de

als oock van Antoninus in de befchrijvinge van is begraven Humbert de tweede, Grave

de reyfe van Mrfanen naer Straesburg. Het is een Tarantaife onder fijn gebiedt ge-

feer oude ftadt.Csfar verhaelt van een brugh die „y is geftorven oatrint het jler

hem af-gefmeten is ; en van eenen muur, van het
Lac van Geneve tot den bergh lura, 19000 tre-
den lang en feftien voeten hoogh. Waerom men
met recht magh verwondert fijn , dat by andere
Schrijvers, alsby Strabo Ptolemaeus, en dierge-
lijcke,geen mentie van defe ftadt gemaeckt wort,
Sy leyt nu aen het lac van Geneve, in tween ge-
deelt door de rivier de Rhofne , daer een houte
brugge over leyt, daer aen beyde fijden huyfen
op ftaen ; wantfe op een eylandt fteunt, dat in

E Heerlijckheyt Foiïigny is dicht by het
Lac van Geneve. In defe leyt de ftadt Ri-
paille, een geneughlijcke plaets, vermaert
door AmediEus de V H1, die de eerfte Hertogh
van Savoyen was , en verlatende alle fijne Vor-
ftendommen , hier monick is geworden, en daer
nae Paus gekofen van het ConciHe van Bafel, te-
gen Eugenius de IV, en gewijdt den ^^ Augufti
des jaers 1440, aennemende d.en naem van Felix
de V , die hier oock, nae dat hy het Pausdom
gerefigneert hadde , gewoont heeft, en eenige
huyfen doen bouwen, doch niet koftelijck. Men
leeft dat Eleonora, de dochter van Foffigny , ge-
trouwt is aen Petrus, de fefte Grave van Savoyen.
Maria, dochter van Amedseus de IV, en achtfte
Grave van Savoyen, uyt fijn gemalinne Braban-
tina , is oock getrouwt m.et den Heer van dit
landt.

Et Prinsdom van Chablais grenft in het
ooften aen Foffigny. Dit heeft Amedaeus
de 111 gekregen, als\'er geen wettige man-
nelijcke erve meer was. Onder dit Prinsdom ftel-

ONder het Hertoghdom van Savoyen re-
kent men oock kpays de Brejfe ^ dat is , het
landt Brefte, tuffchen de Are en Rhofne
gelegen, daer de Dene tuffchen loopt. Hier
pleegh eertijdts het Hof der Segufianen te we-
len , foo fommige meenen. In dit fijn de fteden,
Bourg in Brefte , de Graeffchappen Varaz,
Montreviel, Pont de Veaux, en Bafgey. Ulrick,
Grave van Bafgey en Heer van Breffe, had een
eenige dochter en erf-genaem Sibylla nae-gela-
ten, welcke Ameda^us de IV, die de achtfte Gra-
ve van Savoyen was, getrouwt heeft, waer door
hy Grave van Bafgey, en Heer van Breffe gewor-
den is. Siet hier van de befchrijvinge nevens de
particuliere kaert van Breffe.

Moravien. De andere volckere , die veel meerder warem
hebben haer goecwillig aen hem overgegeven,en alle Chri-
ften Koniiigen van Europa hebben den felven voor Keyfer
gekent. De Denen en Saracenen wilden haer onder hem
niet geven,uyt haet van de Chriften religie.Nae dat Adel-
fonfus. Koning van Gallicien en Afturien, de ftadt Lisbona
verwonnen hadde, heeft hy hem gefonden de tekenen en
vaendelen van fijn viti:one,en als hy aen hem fchreei:,noem-
de fich alrijdc fijnen onderdaen. De Koningen van Schot-
landt en Yrlandt noemden haer fijne dienaers, en hem ha-
ren Heer.De Koningen van Engelandt hadden geen feker-
der hulpe,als in de goede gunft en macht van Karel/oo dat
Eardulph,Koning van Nordanimbren,uyt fijn Rijck en Va-
derlant verdreven,door Karei wederom herftelt is. De Ko-
ning van Perfien Aaron heefc hem tweemaels door fijn ge-
fanten gegroet, welck de Koningen der Saracenen oock
dickmaels gedaen hebben. Soo groot was toen de heerlijck-
heydt van \'t Koningrijck van Vranckrijck. Michacl, Keyfer
van Conftantinopoien, gaf hem den tijtel van Koning en
Keyfer > door fijn Gefanten. In dit wijt begrijp der landen ,
hadde hy een-en-twiïitigh Aertz-biflchoplijcke fteden, te
weten: Romen, Ravenne, Milanen, Erioul, Grades, Keu-
len, Meiitz, Saltzburgh,Trier, Sens, Befan9on,Lyon,Roua-
nen, Rheims, Arles, Tarentaife, Embrun, Bordeaux,Tours,
en Bourges. Herwas heel noodigh dit Keyferrijck te ftel-
len, om dat,na de doodt van Auguftulus, in drie hondert en
vijf en-twinrigh jaren,geen Keyfer in\'t weft geweeft hadde,
waer door foo grooten ongeregeltheydt over al gekomen
V/as, dac de Chriften kercke niet langer fonder befchermer,
noch de Republijck fonder Keyfer konde ftaen. Waiit de
Saracenen waren uyt Afien gekomen, en in Spanjen geval-
len, en trachtten om Guyenne, Languedoc, en de refte van
Vranckrijck te bemachtigen. De heele zee-kuft van Italien
lagh tot een roof der Barbaren. De eylanden Corfica , Sar-
dinia,Majorca,en Minorca,waren in \'t felve gevaer.De Lon-
gobarden plaeghden Italien , namen de kercke goederen;
fouden de ftadt Romen,de moeder van alle kercken,en een
ftoel des Keyferdoms, ingenomen hebben , \'t en ware men
haer by tijdts wederftaen hadde. In defe ellenden fuchte de
kercke, en hadde geen hulpe te verwachten van de Keyfer
van Conftantinopoien, die felver genoegh te doen hadde,
om hem tegen deSaracenen en Bulgaren te befchermen,en
die om feeckere particuliere oorfaecken de Latijnfche kerc-
ke niet gunftigh was. In defen droevigen ftaet heeft Godt
almachtigh fijn kercke Karei, Koning van Vranckrijck en
Lombardien,tot een Keyfer gegeven,die eerft Advocaet oft
voorfpraeck, daer na Patricius, ten laetften Roomfch Key-
fer verklaert is van Paus Leo de III, die toen van de Catho-
lijcke kercke de forge droegh, welcke van S.Pieter af tot op
hem door vervolgh gekomen was; die toen oock Leo,Key-
fer van Conftantinopoien, van \'t Keyferrijck afgefet, en in
den ban gedaen hadde , om fijn ketterye en haet tegens de
Catholijcke, gelijck Platina fchrijft. Daer nae riep al het
voick : Karei Auguft van Godt gekroont, Groot en Vreed-
faem, Roomfch Keyfer,fy een lang leven en vi£torie. Waer
van een Sax Poëet aldus fchrijft:
Jpfus impofuit capiti Leo Papa coronam.
Conclamat pariter popnlus^facra perfonat ades
Ingentijuhilo, voxfertur ad atheraplehis
Homana, fic concordi ßmul ore canentis:
Augusto Carolo Magno^pacewquefirenti,
Jmperii merito Romani fceptra tenenti,
Gtoria,profperitas regnum^pax, vita, triumphus.
Pofi latides igitur dictas^ ^Jhmmus eumdem
Prdßtl adoravit ^ ßctit mos debitm olim
Principibm fuit antiqms j ac nomine dempt o
fatricït, quo dißus eratprius, inde i\'ocari
Augustus mèruit, Pius, Imperii c[uoque
Princeps.

LeOy het Hooft der Kerck, met goudt en diamant
Ben Franfchen Koning kroont, in \'t Jtaliaenfihe landt,
Geen ßtlcks een mnderfcheen-, want in drie hondert jaren
Het weßerdeelgeen fulck een machtigh Prins kon baren:
T>ies \'tprachtigh Roomfche voick, metßemmen overluyt.
Tot door de held\'re lucht, Godt lof fingt, datfijn Bruyt^
Sijn kerck, en heyligh fant,ontfangt met groot verhlyen-
jßeri\' fcherm enßut, die hen van onheylfal hevryen:

En roept-: o Groote Vorst , treek als August te velt,
En Godts vyanden al ver dry ft door u gewelt,
Herfielt het Chrißendom in ware rußen vrede,
Op dat het recht geloof van allen wert hele de ;

En dat een yder vrees die Godt daer V al voor heef 5
Op dat u naem en roem in alle eeuwen leeft.
Hier na heeft L e o , V Hooft vm alle Godts dienaren ,
Hen^ veel geluck en heylgewenfcht in alfijnjaren.

Eert hem, want Vranckryck noyt een Vorßgaf fijns gelijck,
Met tytel van August, Godtvruchtigh,

Prins van R y c k.
En feker, defe heerlijckheydt konde niet elders, oft van
\'iemandt anders, oft aen iemandt anders beter gegeven wor-
den. Het Rijck van Keyfer Karei de Gróote is hier befchre-
ven, met de aenpalende grenfen van Europa, Africa, en
Afien, om de hiftorien van dien tijdt beter te verftaen.

SOdanige zijn niet wel in de hiftorien ervaren, die mee-
nen , dat het Roomfche Rijck in de perfoon van Karei
op fulcke maniere in Duytfland gekomen zy , dat het
gene te voren Roomfch was, eygentlijck Duyts geworden
is,gelijck het van de Meden op de Perfen,en van defe op de
Macedonianen, en ten laetften op de Romeynen gekomen
is. Want gemerckt het Roomfche Pujck het laetfte van
alle is, en kan of en mach geen ander bedacht worden, daer
het Roomfch in verandert foude zijn. Op wat plaetfe dan
dat geweeft is, heeft het altijdt Roomfch geweeft: en \'t en
volgt niet,de Keyfer is een Duyts geweeft,daerom is \'t Rijck
oock Duyts geweeft,\'t en fy dat wy de vijfde, fefte, en meer
andere Monarchien willen maecken. Want men moet het
Rijck niet waerdeeren uyt het vaderlandt, oft woonplaetfè
van die regeert; maer uyt het recht, oorfprong, en princi*
pael hooft,welck geweeft is,nu ter tijdt is,en altijts wefen fal
de ftadt van Romen ; gemerckt dat Conftantinopoien felfs
met geen andere tijtel de ftoel van \'t Rijck in \'t Ooften ge-
weeft is, als met die van nieuw Romen. Om dat de Keyfers
Nerva, Trajanus, Hadrianus, Spanjaerden waren, was het
Keyferrijck niet Spaens; en hoewel Conftantius,Gratianus,
Valentianus te Trier. in Vranckrijck woonden, daerom
was \'t Keyferrijck niet Franfch. Soo kan \'t dan gefchieden
\'dat een Duyts, oft Eranfchman, in Duytflandt oft Vranck-
rijck het Roomfche Keyferrijck regeere.Dat men fomtijdts
in de hiftorien leeft, het Franfche , oft Duytfche Rijck, dat
gefchiet, niet om te loochenen dat het geenRoomfch Rijk
is; maer orri te kennen te geven, by wien en in v/at deel des
werelts de heerlijkheyt en Majefteyt van \'t Roomfche Rijk
is. Sy dwalen oock,door onervarentheyt van de Cofmogra-
phie, en te groote liefde van haer Vaderlandt, (welcke twee
quade oordeelders der w^aerheyt zijn ) die feggen, gelijck
hedensdaeghs meeft alle de Duytfchen doen, dat Karei de
Groote in Duytfland, en niet in Vranckrijck geboren is.
De waerheyt is defe: Gelijk Vranckrijck met de Pyrenefchc
bergen,foo word Duytflandt met de Rhijn en WeifTel beflo-
ten. Kar el is geboren tc Ingelheim,aen defe fijde desRhijns,
op den Franfchen bcdem,vaneenen Franfchen Koning,en
onder de regeringe van eenen Franfchen Koning, daerom
moet hy voor geen Duytfch,maer een Fransman gehouden
worden. Hy heeft oock den ftoel des Rijcks niet in Duyts-
landt, maer in Vranckrijck geftelt, te weten, te Aken, aen
defe fijde des Rhijnsren hy heeft begeert dat defe ftadt fou-
de genoemt worden, het hooft van alle de fteden en landen
van Vranckrijck, en den ftoel des Rijcks over de Alpen;
want Paris was te dier tijdt totfulcken heerlijckheydt niet
verheven als nu. En hoewel dat deel van Vranckrijck fom-
tijts Duytflandt geheeten wordt, laet daerom geen Vranck-
rijck te wefen; want oock in Vranckrijck is opper en neder-
Duytflandt, welck zijn deelen van Belgica, om dat \'er in
Duytflandt een Franckenlandt is, welck in die tijdt Ooft-
Vranckrijck genoemt wiert; volgt oock niet dat Karei daer
nae Franfch Keyfer foude genoemt zijn, als van de wefter-
fche Franfchen,die in Vranckrijck zijn; want Ooft-Vranck-
rijck geen Koninckrijck was, maer alleen een byvoeghfel
van \'t Koninckrijck in Weft-Vranckrijck, en wierde alleen
door een Grave geregeert, die toen ter tijdt Henrick was,
Hedensdaeghs wordt dit onderfcheyt noch onderhouden,

want cle Duytichen heeten ,Weft-Vranckrijck, Jmndfrcpcfj/
clar is, het Koninckrijck van de Franfchen; maer Ooft-
Vranckrijck,5r<ïncf{:n(anÖf/ dat is, het landt der Franfchen.
De redenen dan dat Vranckrijk, en niet Duytflandt,de ftoel
des Roomfchen Rijcks geweeft is , zijn\'defe: I, Dc ftoel rot
Aken, welcke ftadt in Vranckrijck is; 11, De meeninge van
Paus Leo, die tot Keyferrijck verheven heeft, niet een
Duyts Grave, maer den Koning der Franfchen en Longo-
barden , fucceflêur van foo vele Koningen, en die te voren
Advocaet en Patricius gemaeckt was ; 111, De meeninge
van Karei, want hy geen oorfaeck hadde om een anderen
ftoel oft refidentie des Keyferrijcks te bcgeeren, als dat van
het Koninckrijck der Franfchen, welck Vranckrijck was:
want hier hadden heele drie hondert jaren Koningen ge-
weeft , in \'t felve waren foo veel Koningen geboren, geftor-
vcn,en begraven.De fonen der Koningen van Vranckrijck,
hebben Vranckrijck als haer Vaderlijck goedt gedeelt, fon-
der haer met Duv tflandt veel te moeyen. Daerom is \'t dat
men dikmaels in de hiftorien leeft, de Koning van Orleans,
Paris, Soilfons, en Metz, en niet eens Koning van Duyts-
landt. Ten vierden, de goetheyt des aertrijcks van Vranck-
rijck , die (gelijck CxCar wel.bémerckt heeft) geenfins met
die van Duytflandt te vergelijcken is. Daerenboven,foo véel
fchoone fteden van Vranckrijck, fbo grooten rijckdorji, foo
goede wetten en regeeringe in \'t Geeftelijk en het Werelt-
lijck; daer in tegendeel te dier tijdt in Duytfland weynigh
voornaeme fteden waren,ge en rijckdom;maer in vele plaet-
fen de Heydenfche religie, ongeregekheydt, en een rouwe
manier van leven : want al wat \'er naderhandt van goede
maniere, Catholijcke religie,geleertheyt, en goede konften
in Duytflant geweeft is, het felve is daer uyt Vranckrijck ge-
komen.Te recht dan feydt de Poëet uyt Saxen,die,ten tijde
van Keyfer Arnulphus, de daden van Karei de Groote be-
fchreven heeft, fjpreeckende van de verwonnen Saxen:

Ten vijfden, blijckt het felfde genoegh uyt de daden van
Kareljwantvoor eerft heeft hy begeert dat meeft alledcBif-
fchoppen van Duytfland fouden ftaen onder de Aertz-
bifllchoppen van Vranckrijck, gelijck onder die van Mentz,
die van Alemanicn enBeyeren: aen die van Keulen,dic van
Saxen, dat is, van Ooftphalen, Weftphalen, en Angeren-
Ten anderen, hy heeft fijne Rijcksdagen meeft in Vranck-
rijck gehouden. Ten derden, hy heeft vele Synoden in
Vranckrijck doen vergaderen, en principalijck, in de-Iaetfte
jaren van fijn leven,de vijf vermaertftejte wetenjvan Mentz,
Rheims, Tours, Chalons op de Saone, en Arles. Ten vier-
den, heeft hy een Umverfïteyt,dat is, hooge fchoole van de
Vrye konften te Paris in Vranckrijck gefundeert; want die
van Ofenbrugh was veel kleynder. Ten vijfden, de beroe-
pingen en laetfte vonnifTen van rechtsfaken, in \'t hof van
Aken in Vranckrij ck. Ten feften, de vergaderingen van de
Sängers, tot befturinge van het Antiphonal, te Soifïbns, en
te Metz in Vranckrijck. Ten fevenden, de munte van die
tijdt geeft mede genoegh te kennen,dat de eygen ftoel ofte
refidentie van \'t Keyferrijck geweeft is, Vranckrijck over de
Alpen. Die de Duytfche tael, van Karei gebruyckt, tot be-
fcherminge van haer gevoelen bybrengen, moeten weten,,
dat de Franfchen vele jaren voor en nae de tijdt van Karei,
O-een andere tael als de Duytfche in haren gemeenen om-
<\'ang gefproken hebben.Die feggen dat het Refcript, dat is,
3e fchriftelijcke antwoorde, van Paus Innocentius de III
feydt: Het Rijck der Romeynen is door den Apoftolijcken
ftoel gerransporteert, in de perfoon van Karei de Groote,
van de Griecken op de Duytfchen; moeten gedencken dat
de Duytfche Keyfers de Franfche Keyfers gevolght zijn;ge-
lijck nae Conracl, de laetfte Keyfer van de ftam van Karei de

Groote, gevolght is Henricus Auceps,een Sax : en dat daer-
om het Refcript van Innocentius de III moer verftaen wor-
den middelijck , en niet onmiddelijck, dat is tc feggen, dat
Jiet Keyferrijck van de Griecxfchceerft op de Franfchen,en
daer nae op de Duytfchen gekomen is: en dat daerom Paus
Leo de IX te recht verklaert heeft, dat Otto, de fone van
Henrick de eerfte, Koning der Duytfchen is, wiens vader
den tijtel van Keyfer geweygert hadde. Otto Frifingenfis
meent, dat het Koninckrijck van Duytfland anders niet is
als een deel van \'t Koninckrijck Vranckrijck.

Iemandt en twijfelt dat de fteeden van Vranckrijck
haer eygen munte gehad hebben, eer Ca;flir"dacr
quam. Nae fijn komfte liebbenfe met de Roomfche
wetten en fpraecke oock de munte aenvaerdt. De munt-
plaetfen waren te Lyons, Arles, en Trier, als blijckt in het
boeck,genoemt Rijcks-kennis, daer men leeft, onderden
tijtel van de Beforgers dcr munte van Vranckrijck,de Befor-
ger der munte van Lyons ; de Beforger der munte van Ar-
les; de Beforger der munte van Trier.Procopius,in \'t derde
boeck van de oorlogen der Gothen, getuyght, dat de Fran-
fchen , nae datfe haer van het Roomfch Rijck verloft had-
den, niet alleen kopere en filvere munte,maer oock goude
geftagen hebben, met den naem en beek van hare Konin
gen. Het felfde hebben oock de Burgundiers en Gothen
gedaen,in de deelen van Vranckrijck,diefe bemachtigt had-
den,gelijck de oude penningen,die men noch vincit,te ken-
nen geven. Niet te min het is waerfchijnlijck, dat door ver-
loop des tijdts, en de kenniffe en vriendtfchap tuffchen de
Koningen van Vranckrijck en de Keyfers van Conftantino-
poien, de Françoyfèn oock \'t gek van \'t Keyferrijck toegela-
ten hebben. Maer nademael Pepijn Koning van Vranck-
rijck, en Karei de Groote Roomfch Keyfer is geworden,
heeft den Françoyfèn niets belet alleen de munte van haer
Koningen te gebruycken. Men bevindt nochtans dat de
Hertogen in haer landen oock onder haren eygen naem
gek geflagen, en fomtijdts oock de naem en beelden van ee-
nige heyligen daer op gemunt hebben. als van S. Dionys,
S. Martin, S. Nazarius. Wy hebben hier eenige beeldenif^
fen van het oude Franfche geldt bygevoeght, daer men uyt
fien kan, wat munt in die tijdt en waerfe geflagen wierdt :

In \'t twaelfde capittel ftaet defe wet: Volgende het ge-
bruyck van onfe voorouderen,ordonneeren wy,gelijck men
oock van haer gedaen vindt,dat men in geene andere plaet-
fe van ons gantfch Rijck munte flae, als in ons paleys . te
Qwentouic,en Rouaen, (welcke munt van Qwentouic be-
hoort tot het oudt gebruyck,) te Rheims, Sens, Paris, Or-
leans, Chalons op de Saone, Medoc, en Narbonne. Waer
uvt men befluyten kan, dat het meefte deel van de oude
inunte, die men nu noch vindt, geflagen is voor dit verbodt
van Karei de Caluwe, oft dat het felve, gelijck het fomwij-
len gebeurt, niet fcherp onderhouden is.

E oude fpraecke der Franfchen is niet geweeft ge-
lijck fy nu is; want nu ter rijdt luytfe als Italiaens,eer-
tijdts waflTe louterHooghduyts, dieniet alleen in
Duytflandt, maer oock in Vranckrijck van de Rhijn af tot
de Loire toe,de Franfchen gebruyckt hebben;maer die van
Guyenne fpraecken quaedt Romeyns. Het felve blijckt
ten eerften uyt den oorfprong der Franfchen ; want ge-
merckt datfe uyt Duytflant gekomen waren, is \'t geen won-
der, datfe haer eygen en moeders tael fpraken.Defelfde tael
gebruyckten de Bpurgonjons, Longobarden, en dé Saxen
die in Engelandt woonden, die altemael uyt Duytflandt ge-
trocken waren. Ten tweeden,uyt het Euangelie van S. lan,
gefchreven met Franfche rhymen, door bevel van Waldo
Biflchop van Frifingen , welck over vele jaren te Bafel ge-
druckt is; want in de voorreden feydt de Autheur, dat hy
de Franfche tael fal gebruycken:

Nu wil ick fcrihen unfer heil
Euangelions deil,
So wir nu hiar begunnon,
In Frankisga. zungon.

Die maer weynigh Duyts verftaet,hoort terftondt dat dit
een Duytfche tael is;welckoock de tijtel des boecks te ken-
nen geeft, daer op ftaet: Het Euangely-boeck in de Theo-
difca tael overgefet. Ten derden, toonen het felve de eygen
namen der Franfchen, welcke alle oorfpronckelijck Duyts
zi/n; want daer is geeri tael, die geluckelijcker de woorden
by-een-voeght, oft de by-een-gevoeghde gebruyckt, om de
faken haer naem te geven. Thiet, Biet, oft beduyt by
de oude Duytfchen,Godt,welck de Nederlanders gebruyc-
ken. Hiervan komt het woordt Thiedricus, oft Theodoricus,
en de Latijnfche terminatie oft uytgang wegh genomen,
Thietrijck i dat is, rijck door Godt. Soo beteeckent
f recht, veerdigh door Godt; Thietwinus, Theodovinus, en
Godvinus,dooi Godt winnende; oft Godzo,Qod<ieMjck-,
Theudobochm , veel van Godt fpreeckende; Thietwaldm ,
Godswaldus, Gods kracht; Godegifilm, die Godt bemint;
^ Theudolinda, van Godt bemint, welck de naem is van een
Koninginne der Longobarden. Die op aert uytgaen,bete-
kenen de natuur oft genegentheydt, fulcke z\\\\n,Bern-aert y
die den aert van een beer h.Qe,ït\\Got-aertiGoddQlijckcn,Gev~
aerty milde; Adel-aert, edelen; Geit-aert, Geyten; Gyr-aert,
Gjren, Gerardus. Eher-aert, beeren oft verekens aert; Ecr"
aert,eeïlijckcn-, Rijck-aert y\'cï^cï.cn^Bdch^iièws-, Leeuwen-aerti
leeuwen natuur , Leonardus; Engel-aert, Engelfchen ; Wolf-
aert, wolven, Wolhrdus iWeren-aert ,twi{kigcn. Man, be-
duyt een mans perfoon. Heyr-man, Hermannus , een aen-
voerder des legers; en buyten twijfel is dit de naem van Ar-
minius geweeft. Heym-man, beteeckent de Prince van fijn
huys oft geflacht,Heimannus. Adel-man^ttn edelman, wclck
de naem was van den acht-en-twintighften Biflbhop van
Beauvais. Hilde-man,een man die bemint is,weickde naem
geweeft is des dartighften Biffchops van Beauvais. Hilde ^
beteeckent Hefde ; en Hilde-hrant, dö^pr liefde brandende;
Brune-hilde, die om haer bruyne coleurtemint wordt; Lot-
hilde, fuyver van liefde ; Grot-hilde, groot door liefde. Sieg-
man,czn krijghsman;want Zieg beteeckent krijgh. De Lon-
gobaerden hebben den naem van Baert en lang, Duytfche
woorden, om datfe de baerden niet korten, fbo Paulus Dia-
conus getuyght,in het negende capittel van \'t eerfte boeck.
Ful-haert, die eenen dicken ofte vollen baert heeft; idel-
haert, die weinigh baerts heeft: hier van komt Idelbertus en
Elbertus. Die in defe materie een curieus lief-hebber is,lefe
de Regifters der Biffchoppen, en fal met vermaeck bevin-
den,dat met veranderinge der tijden en Rijcken, den eenen
naem in de plaetfe van den anderen gekomen is , en dat de
aldereeerftenamen in de oude kercken, Latijnfche ofte
Griecxfche geweeft zijn,daer nae Duytfche; en ten laetften
van fukken tale, als nu gebruyckt wordt. Men leeft in het
teftament van den H. Remigius , dat Koning Cludovicus,
die wy Clodov^Eum heeten, de twee hoeven , die hy acn
S. Remigius gegeven heeft, als hy van hem gedoopt wierde,
^ifcfjofce^cpm genoemt heeft, welck een Duyts woordt is,
en een Biflchops huys te feggen is. Ten vierden, kan het
felfde betoont worden uyt de namen der maenden en win-
den , van Karei de Groote gevonden, die wy uyt Eginhar-
dus in onfe kaert geftelt hebben. Ten vijfden, uyt de woor-
den,die de oude Franfche fchrijvers gebruycken, oock alftè
Latijn willen fpreken: diergelijcke zijnyS^r^, in plaets van
frequent ia hominum-, Luidi, in plaetfe v^npopulm; Wacht a in
plaetfe van excubiis; Bannte, in plaetfe van exiliim-, en dier-
gelijcke. Ten feften, uyt de formulier van fweeren,die Ka-
rei de Caluwe,Koning van Vranckrijck,en foon van Lode-
wijck de Godtvruchtige gebruyckt heeft, welck defe is: Ijp
Godes minna , inddurchtes Chrtftianos Folches, ind unfer bed-
hero gehaltnifs,fom thefemo dage frammordesfo mie Godt giwiz,
inde mahdfurgibit ,fo hald ich thifan minam bruodher Ludhu-
wig, fofo man mit reb len finam Bruodhere foal, int hin thaz er
wigfofo maduo , indi mit Ludherem in noth in cheino thing ne
g^g^^go., the minam willon imo che fcadhen werben. Men leeft
by Nithardus,in \'t derde boeck der gefchillen van de fonen
van Lodewijk de Godtvruchtige, van eenen anderen eedr,
welck fy van het Franfche voick begeerden. Uyt alle dit
blijkt merckelijk,dat de eygen en oude tale der Franfchen
Duyts geweeft is, vol afpiratien, die met een open mont
gefproken worden: als Hludovicm, Hlotarius-^ Hturones ^
Hhajocas,en andere welke de Geleerde met het bydoen van
een C verfachten,als in Chlodovicm^ chlodovam^chlotariusi
Chlotildis.

Wat de wetten en ordonnantiën van de munt belangt,de-
felve zijnder vele van Karei de Groote, lijn vader Pepin, en
fijn fone Lodev/ijk.ïn het achtfte capittel van \'t derde boek
der KoninklijeJke ordonnantien,by een vergadert door An-
fegife Aertz-Biffchop van Sens, leefl men: om de valfche
munte,die in vele plaetfen, tegen de gerechtigheydt en ons
verbodt, geflagen worden, willen wy , dat in geene andere
plaetfe gemunt worde,als in ons paleys,\'ten ware wy anders
ordonneerden: Wy laten nochtans toe dat het geit welk nu
gemunt is, voor goet gehouden worde,foo verre het gewich-
tigh is,en van goede alloye oft ftoffe.Daer is oock een edid
oft bevél van de nieuwe en valfche munte,in \'t 5 y capit. van
\'t vierde boeck,waer mede fukken geit verboden wort. En,
in \'t 80 capittel van \'t vierde boeck,wordt geboden,dat nie-
mandt goet geldt weygeren foude. In \'t Capitulaer-boeck
van Karelde Caluwe,in\'t elfde capittel, ftaet defe wet: Dat
men op \'tgelt van onfe munte,op d\'eene fijde rontom ftelle
onfen naem, en in \'t midden het kort begrijp van onfen
naem; op d\'andere fijde den naem van de ftadt,en een kruys
in \'t midden op defe manier:

^ Ginhardus befchrijft de gedaente vanKarel de Groo-
^ te aldus:Hy is fterck van lichaem geweeft,en van hoo-
ge geftaltenifle, fonder nochtans de gemeyne groote
te pafreeren,want hy was feven van fijne voeten lang: het
opperfte deel van \'t hooft was ront,de oogen groot en fnel,
de neus wat groot, het hair fchoon, het aenficht vrolijck :
en hoewel hy eenen korten en dicken hals hadde, en den
buyck wat uytfteeckende,nochtans, door de fraye geftalte-
nifle van d\'andere lidmaten,misftont hem dit niet: hy hadt
eenen vaften gang, en het heele wefen van fijn lichaem
was manlijck; fijn ftem helder, nochtans overeenkomende
met het fatfoen van fijn lichaem. Hy was altijdt gefondt,
behalven dat hy,vier jaren voor fijn doodr,dickmaels met de
koortfe gequelt was, en op \'t laetfte kreupel wierd aen den

eënen voet.Hy haette bynae de Medicijns, en oefFende fîch
aile dage met de jaght,welck hem aïs aengeboren was; want
men geen natie vindt,die hier in by de Françoyfèn tc verge-
lijcken is. Het felve feydt de Saxifche Poèet, en Otto Fri-
fingenlis.

E voornaemfte deught van Karei de Groote is ge-
weeft de Godtvruchtigheyt, foo publijcke als par-
ticulier. Defe is met foo veel zegens vergolden ge-
weeft van de Goddelijcke goetheyt, dat \'er naeuwlijks by de
Hiftori-fchrijvers een Koning te vinden is, die foo vele
groote faken begonnen,en geluckelijk uytgevoert heeft.Ten
eerften tafte hy de Saracenen aen, een ftrijdtbaere natie,die
een groot deel van Afia en Africa ingenomen hadden : lijn
vader en grootvader haddenfe uyt Vranckrijck gedreven,
maer hy jaegdefe tot aen de rivier Hebro. Ten tweeden, hy
brocht tot het Chriften geloof de Heydenen van Duytflantj
te weten, die van Saxen, Bemen, Meyilen, Laufnitz, Tran-
filvanien , Moravien, Hungeren, Mecklenburgh , en meer
andere. Hy gaf oock aen de Denen , die om het Chriften
geloof uyt haer landt gebannen waren, een groot deel van
Vrieftandt. Ten derden, hy verwon de Longobarden, die
nae het Keyferdom in het Weften trachten, en de kercke-
lijcke goederen overal namen. Ten vierden, hy dede ver-
fcheyden ketteryen te niet,door veel Synoden,daer toe ver-
gadert. Ten vijfden,hy was 4e eerfte die de vrye konften en
ftudien in Duytflandt bracht. Ten feften, hy beveftighde
alle de vryheden van fijne voorouders gegeven aen de
Roomfche kerck, en gaf haer noch het Prinsdom van Ra-
venne, welck hy nochtans had mogen houden, om dat hy
*t met den fweerde gewonnen hadde. In dit Prinsdom zijn
begrepen de fteden , Ravenna, Boulogne, Imola, Faënça,
Forli, Cefêna, Bobio, Ferrara, Comachio, Adria, met Pen-
tapoli, en de fteden Rimini, Pefaro , Conque, Fano, Sene-
gdlia, Ancona, Oxima : hierom voerde hy te recht den tij-
tel van foon en befchermer der kercke Godts. Ten feven-
den, hy ftichte veel Bifdommen, als die van Halberftadt in
\'tjaer 777, van Paderborn 77p, van Ofenbrugh 780, van
Munfter 809, van Minden 78f, van Bremen 788,van Veer-
den 78p. Men feydt dathy in fijn Cabinet een buffet had-
de,daer het heele A B vervolgens met goude letteren opge-
fchreven was,en by elcke letter teeckendehy de Abdyen en
kloofters by hem gcfondeert, om dat hy die fiende, gedach-
tigh foude worden noch andere te ftichten. Tén achtften,
hy heeft verfcheyden kerken geboutj onder andere,die ver-
maerde en heerlijke kercke tot Aken, gewijdt ter eeren van
de Maget Maria ; en die van S. Pieter te Arles. Ten negen-
den , hy heeft te weegh gebracht, dat \'er veel Synoden ge-
houden zijn. Ten tienden,hy was de eerfte, die tot Paris dc

Scholen van de vrye konften en talen oprechtte,die ten tijde
van fijn voorfaten vervallen waren j en tot dien eynde ont-
boot hy van alle kanten geleerde mannen, om de felve aen
de jeucht te leeren.Ten elfden,hy was foo grooten liefheb-
ber van de Werelt-befchrijvinge,daer in hy oock geftudeert
hadde , dat hy de landt-kaert en bewaerde, die hy in filvere
platen hadde doen fnijderi : een van defe, daer de ftadt van
Conftantinopoien op gefneden was, maeckte hy by tefta-
ment aen de kerck van S.Pieter te Rome: een ander, daer
Romen op ftondt, acn de kerck van Ravenne : hy gaf oock
een aen fijn foon Louys, daer alle de deelen des wereldts op
befchreven waren. Ten twaelfden, hy maeckte by tefta-
ment aen de Metropolitane kercken,de twee derdendeelen
van alle fijn meublen. Ten dertienden, dede hy met hem
begraven de Euangelyboeeken, die hy felfs neerftelijck ver-
betert hadde, en tegens de Grieckfche en Syriafche exem-
plaren overfien, die men nu ter tijdt noch tot Aken fiet.
Ten veertiendcn,hy arbeyde om de Stadt van Conftantino-
poien te brengen tot gehoorfaemheydt van het Roomfche
Rijck,daer^t van rechts wegen aenhoordc; welck hy gedaen
foude hebben, had hy langtet geieeft. Daerom had by die
groote graften, die men noch fiet, doen maecken tuffchen
de rivieren Ardant en Almont,met de welcke hy den Rhijn
in den Donauw wilde brengen,en een wegh voor \'t krijghs-
volk maecken,van de Noordt-zee tot in de Swarte-zee. Om
de felfde oorfaeck had hy ten houwelijck verfocht deKey-
ferinne Irene : maer Aerius, Gouverneur van Conftantino-
poien,belette foo grooten goet voorV ranckrijck en gantfch
Weften,en maeckte fijn broeder Keyfer, fluy tende de Key-
ferinne Irene in een kloofter ; een wijfe vrou, foo Otto Fri-
fingenfis getuyght, en die waerdigh was,dat het Keyferrijck
van de heele werelt,door haer,aen de Françoyfèn gekomen
hadde. Het welck de Griecken oock wel verftonden,daer-
om fey den fy in die tijdt, van K. Karei en de Françoyfèn,
ip\'^Mv .ezff\' ydreiiu\'j ^x, j welck te feggen is :
Hebt de Françoyfèn voor vrienden, maer niet voor nabuu-
ren. Om al defe verdienften heeft Paus Pafchafius Karei de
Groote gecanonifeert, dat is, in \'t regifter der Heyligen ge-
ftelt. Sijn graf-fchrift luydt aldus : Onder defen farck ruß het
lichaem van Karelde Grootcycen Catholijck Keyfer, die gr cote-
lijcks het Koninckrijck Vranckrijck vermeerdert heeft, en nae
dat hy \'t ^-j jaren geluckelijck geregeert hadjlorfin jaer onfes
Heerm t lanuarim^in dc 7 Indiäte^ oudt y o jaren,

Nae fijn doodt verfpreyde hem de naem van de Fran-
çoyfèn foo grootelijcks door de gantfche wereldt, dat men
in Afien cn Afriken meende, dat \'er geen andere Chrifte-
nen en waren, als de Françoyfèn. Die van Afien noemden,
al de Keyfers van \'t Weften, Franfche Keyfers. De Abiffi-
nenhieten al de Chriftenen, Alfranges, en de Turcken
nocmdenfe altemael Françoyfen,die de Roomfche,Grieck-»
fche, en andere Chriften kercken volghden.

ïc geheele ftreeck, die van
de Oceaen, de Middellandt-
fchezee, de Alpen, Pyre-
neen , en de Rhijn befloten
I wordt, is van de oude Schrij-
vers Gal/ia oft GalUcia, ge-
noemt , en de inwoonders
Celten, en van PtolemjEus
Celtogallacia. Wy weten wel
dat eertijts de naem der Cel-
ten verder ftreckte, en dat
de naem Gallia over de Al-
pen quam tot aen de rivier Rubicon, om dat dit deel van
Italien van haer befeten wierd. Maer fuflen hier alleen het
eygen Galliam befchrijven, dat Avy hier boven gefeyt heb-
ben bepaelt te zijn met de zee, Rhijn, en bergen. Dit is
van de oude Schrijvers Gene-zijds-Alpifche geheeten; ge-
lijck het andere Defe-zijds-Alpifche. Mela en Plinius heb-
ben het felfde in tweên gedeelt, te weten, in \'t noorder en
in \'t zuyderdeei:Plinius enSolinus fcheydenfe met de bergen
G^benna, oft Cevennes, en S. Claude, oft lura; Mela met
de bergh Gebennaen de riviere Rhofne, gelijck Eutropius
en Suetonius oock doen. Het noorderdeel heetenfe Coma-
ta, dat is, het Gehaerde, het zuyderdéel Braccata, dat is,
het Broeckdragend. Comata wordt van Cjefar in drien ge-
deelt , waer van het een de Belgen bewoonen, het andere
die van Aquitanien, het derde de Celten, die van ons ( feydt
Cxfar) Galli genoemt worden. De Galli oft Celren worden
van Aquitanien door dc riviere Garumna oft Garonne, en
van de Belgen door de Matrona oft Marne , èn de Sequana
ofte Seine gefcheyden- Behalven defe befchrijvinge van
Caefat is \'er noch Gallia Narbonenfis, welcke Plinius en Mela
befonder befchrijven, en Csefar onder Provence begrijpt.
PtolomiEus nochtans, in ftjne befchrijvinge van Gallia, en
Ammianus, ftelt Narbonne oock in Gallia oft Vranckrijck j
en deelt heel in vieren, te weten, in Aquitanien,

Lionnoyfe, de Belgen, en Narbonne. Maer defe deelinge
wordt niet op een manier van de Schrijvers bepaelt: want
C^far ftelt de Helvetios, oft Switfers, onder de Gallos oft
Celten, Plinius en Ptolem^eus onder de Belgen. C^far ftelt
de Belgen van de Rhijn tot de Marne,Plinius van de Schel-
de tot de Seine. C^efar en Mela feggen, dat de Marne de
Celten van de Aquitanen fcheyt, Strabo Ligeris, dat is , de
Loir, nae de ordonnantie van Keyfer Auguftus, met wien
PtoleniJEUs O ver-een komt. De felve Strabo feydt, fonder
eenige Auteuren , dat de Belgen tuflTchen den Rhijn en O-
ceaen woonen, waer onder hy oock de Venetos oft die van
Vannes rekent, de laetfte volckeren naer de Wefterfche
Oceaen. Maer \'t is te vreefen, dat de text van Strabo hier
bedorven is, en dat men in plaetfe van Celta moet

lefen-/gemerckt dat alle de Hiftorien en Werelt-befchrij-
vers defe Venetos onder de Celten oft Lionnoyfen ftellen.
De volgende Schrijvers hebben gantfch Vranckrijck in veel-
derley deelen gefcheyden; gelijck men fien kan uyt Sexto
Rufo, Ammianó, het Boeck der Kennifl^en van de Provin-
ciën, en het tradaetken van Digniteyten,die feventien dee-
len ftellen en noemen, die wy hier oock in onfe kaerte fet-
ten. Ten laetften, nae de tijden van Karei de Groote, is \'t
maer in tween gedeelt, te weten,in Aujlrajïam, dat is, Ooft-
Vranckrijck, en Neufiraftam: Veftraftam, oft, om wel te fpre-
ken , Weflraftam, dat is, Weft-Vranckrijck. Suetonius, in \'t
leven van lulius Ca^far,{chrijft dat Vranckrijck in fijnen om-
loop begrijpt 3 zoooo treden. Claudianus noemt Vranck-
rijck geluckigh van gelegenheyt. C^far in \'t derde boeck
van de Burgerlijcke Oorlogen noemt het gefont. Seneca
in \'t derde boeck van de Natuurlijcke Saken, feydt, dat het
Tol rivieren en beecxkens is: Solinus, dat het fommige roo-
liusfeyt, dat het overvloedigh van koren is: \'t felfde feyt
Cicero in fijn oratie van Marcus Fontejus, daer hy fchrijft, Koren,
dat de Romeynen een groote menighte koren van hier voe-
ren. Men leeft oockby Casfar in\'t derde boeck der Fran-
fche oorlogen, en het negen-en-dertighfte boeck van Dio,
dat de Romeynen Gefanten gefonden hebben om koren tc
eyflTchen van die van Vannes, volckeren van kleyn Britan-
jen. Plinius getuyght, dat \'et het lichtfte koren is, dat tc
Romen gebracht wort. De felve feydt, dat die van Aqui-
tanien boeckweyt gebruycken. Solinus fchrijft,dat Vranck-
rijck geluckig is van vette aerde,tot alle vruchten bequaem,
beplant met wijngaerden en boomen, voortbrengende al
\'t gene tot \'s menfchen onderhoudt van nooden is. Pompo-
nius Mela fchrijft aldus: Vranckrijck draeght meeft koorn,
en voeragie voor de beeften, is luftigh van wegen de groote
boflchen, en heeft weynigh fchadelijck gedierte. Keyfer
lulianus, die felfs Vranckrijck befien heeft, fchrijft daer van
aldus: De winter is daer feer facht, om de warmte, foo fy Koudu
feggen,van den Oceaen; by avontuur komt daer van eenige
fubtile warme lucht; en het fchijnt dat het zeewater warmer
als\'tfoet. Het zy dan om defe oorfake, het zy om een

ander, my onbekent, de winter , gelijck ick fegge, is voor
de inwoonders van dat landt fachter: daer-en-boven waffen
hier goede wijnen, fommige queken daer oock vijgen op,
door fekere konfte, endecken die in de winter met tarw-
ftroo, kleederen, en diergelijcke, die de boomen tegen de
onheylen des luchts befchermen. Nochtans om dat Vrank-
rijck in \'t noorden leyt, nae de getuygenifle van C^efar in \'t
eerfte boeck der Franfche oorlogen , \'t is waerfchijnlijck
dat de koude het rijpen der vruchten wat verfpaet: waer
van te verftaen is dat Varro fchrijft in fijn eerfte boeck van
de Landt-neeringe: In Gallia over gene-zijds de Alpen,feyt
hy , aen den Rhijn fijn fommige landen, daer noch wijn,
noch olyven, noch appelen fouden waflen, \'t en ware dat
de ackers gemeft wierden met uytgegraven krijt. Dit wordt
van Plinio Mar ga genoemt. Claudianus feyt mede, datfe fel
door fneeuw is: en Lucianus vermaent oock van\'t Fran-
fche ys. Hier van komt het fpreeckwoort dat men by Pc-
trohius vint, kouder als de Franfche fneeuw. Diodorus Si-
culus fchrijft, dat de koude daer foo groot is, dat \'er heele
legers met wagens over de toegevrofen rivieren konnen
gaen, en dat het heel landt bedeckt wordt met fneeuw in
plaets van water. Het fchynt dat Ariftoteles hierom in fijn
boeck der Wonderen gefchreven heeft, dat dit landt geen
efels voortbrengt. Seneca, in het derde boeck der Natuur-
lijcke Saken, noemt Vranckrijck windigh. Vranckrijck
(feyt hy) wordt van de wint Circius gequelt, diefe nochtans
bedancken, als hy haer huyfen doet fchudden, om datfe
meenen dathy haer lucht gefont maeckt. Dit foude wel
een fabel gelijken,\'t en ware Seneca terftont daer by voeg-
de, dat de Keyfer Auguftus,als hy in Vranckrijck was, defen
wint een kerk belooft en gebouwt heeft. Gellius fchrijft ook
van defe wint in \'t 22 capittel,in fijn tweede boek.Defe is,die
men den noorden wint heet. Dit is de oorfake dat Cicero
roept: Wat is \'er harder als die plaetfen? Wat is \'er rouwer als
die fteden? En wat kander verder gevonden worden als den
Oceaen ? Defe koude des luchts, en natuur des aerdtrijcks ^
hebben nochtans niet belet,dat de inwoonders van Vranck-
rijck , van de Romeynen, foo Macrobius getuyght, ofte van
die van Marfilien,gelijk Trogus meent,wijngaerden en olijf- yj^y^^^
boomen hebben leeren planten. Plinius fchrijft, dat Heli-
con

een Switferen timmerman, aldereerfl: nyt Italien in te, foo Strabo fchryft, \'datfe niet alleen die van Romen,
Vranckrijck gebracht heeft droogevygen, druyven, olie, maer heel italien beforgen. Varro, in\'t traélaet van de La-
en wijn. Naderhandt is Vranckrijck foo vruchtbaer van tynfcherale, feyt, dat\'er groote hafen zijn, maeckt oock
wijn geweeft, dat Columella bynae klaeght, dat de Italia- gewach van de Franfche wolle, die Strabo fchrijft hait-cc
nen hier provifie van wijn quamen doen. De ftadt Vienne zijn. Plinius feyt, dat \'er een vogel als een fwaen is, Ono-
in Daulphiné fondtwijn , diefe gepeckten noemden , naer crotalus geheeten , aen den Oceaen omtrent het noorden ,
Romen , die daer wel begeert ea geacht was ; gelijck Plutar- en dat men daer falmen in de rivieren vangtdat men oock
chus, in fijn vyfde boeck van de Tafel-redenen, verhaelt. in den Oceaen een wonder gedierte fiet, Phyfeter genaemt :
Daerom weet ick niet wat Vopifcus en Eufebius willen feg- welck fich oprecht als een colom , en is hooger als de fevlen
gen, alsfe Ichry ven, dat de Keyfer Probus de Franfchen toe- van de fchepen , en menighte van water fpout ; dat \'er oock
gelaten heeft wijngaerden te hebben. Men mocht meenen Nereides zijn , oliphancen, cn zee-bceren. Stob^us ver-
dat voor de tijdt Van defe Keyfer in Vranckrijck geen wijn- ^aelt uyt Callifthenes, dat in de riviere Saone een fekeren
gaerd geweeft hadde, als in Provence en Languedoc 3 en groeten vifch gevangen wordt, die de inwoonders Clupea
plinius maeckt gewach van de wijngaerden van Berry, en noemen, en nu Aloie, die wit is in \'t waflen van de maen ,
van Auvergne. De Keyfer Julianus fchryft, dat in fijnen ^n fwart in \'t afgaen,dewelcke.heel groot wordende, van üjn
tijdt eenen fchoonen wijngaert omtrent Paris was : en Ifido- eygen graten gedoot wort. In \'t hooft van defe vifch is een
rus prijft de wijngaerden van Berry. fteenken/oo groot als een korltjen fout, oft^ foo Plutarchus

Ccat-en Strabo getuyght oock, dar in Vranckrijck gout- en filver- feyt, wieroock , welck een uytnemende kracht heeft tegen
ftiver-my- mynenzijn, waer van de befte in\'t geberghte van Gebenne de vierde-daeghfche koortfe, als men het felve op de flnic-
fien. oft Cevennes gevonden worden en dat \'er oock voorname ker fijde leyt, in \'t afgaen van de maen. Anaftafius en Gly-
van gout zijn in Gafconien omtrent Tarbe, en in Perigord cas noemen defen vifclï Clopea, Plutarchus Scolopidon.
en Berry van y fer. Athena;us fchryft, dat\'er in fommige Jvlaer v/ie foude gelooven dat \'er fulcken menighte van
plaetfen van Vranckrijck gout gevonden wort, en Aufonius vorften is, datfe als met een leger een fekere ftadt geplaeght
feydt , dat de rivier Dordonne in Aquitanien gout voort- hebben. Plinius nochtans getuyght fulcks uyt Varro jTro-
brengt. Diodorus fchryft in fijn vyfde boeck,dat in Vranck- gus in fijn vijftiende boeck, maeckt een vorflen leger noch
rijck veel rivieren zijn die gout dragen. Hierom feydt Pro- yeel grooter, en fchrijft dat het gekomen is by de ftadt Ab-
copius, dat de Franfchen geit flaen van gout uyt haer ge- dera, oft Clazomene.

boorten-landt genomen , niet met het beek van de Room- Laet ons tot andere wonderen van Vranckrijck komen. Andere
fche Keyfers, als andere doen, maer haer eygen. Caflïodo- pompejus Mela feydt, dat \'er viffchen zijn, die men uvt de ,

rus in fijn fevende boeck, n. 32, maecktgewach van het aerde graeft. ïn Narbonne (fchrijft hy) is een fontevn,wiens
Frans geit, en feyt, dat de Françovfen de eerfte zijn , die de ^atcr louter is , als dat van de zee. Daer ncftens is een veldt flhryvime,
metalen tot geit gebruyckt heblaen , fonder nochtans de niet kleyn groen riet, welck boven het water fchijnt te han- *

felveteteeckencn. Hierom is\'twacrichynlijck.dat Vranck- gen; gelijck men kan mercken in\'t middelfte deel van\'t
rijck van Manilius rijck genoemt \\vordt;van Dio,bloeyende ieiyg, welck van het ander gefcheyden , drijft als een eylant,
van goederen en in de oraklen der Sibyllen , machtigh van en laet hem trecken en ftooten, foo men begeert. M en fiec
gout. En hoewel Diodorus fchryft, dat hier geen filver is, oock uyt dc kuylen, die onder d\'aerde zijn, dat \'er de zee
nochtans verhaelt Athenarus, dat \'er gefmolten filver in de over loopt. Hier van komt, dat de Grieckfche, en de onfe
Pyreneifche bergen gevonden is, als by geval een bofch in gefchreven hebben , dat men in dit landt de viflchen uvt de
brant geraeckt was. Strabo getuyght oock, dat \'er filver- aerde graeft, die, als fy uyt de zee tot hier toe gekomen zijn,
mynen in \'tlandt van Rovergne en Gevauldan zijn. C^far door defe kuylen gevangen zijnde, gedoodt worden. Het
fchryft oock, dat\'er in veel plaetfen koper-mynengevon- fchijnt dat Strabo en Athenasus hier van gewach maken:
Kofer, ^c. den worden. Plinius feyt, dat men in Vranckrijck Amethy- vvant Strabo feyt in fijn vierde boeck, dat \'er een lac is om-
ften vindt, en omtrent de eylanden Stoechades, die men nu trent de rivier Rufcio , nu Tet genoemt j en een weynigh
de eylanden van Eres noemt, leggende in Provence, corael. van de zee, een meir vol fout-panncn, daer men een viich
ïn fekere riviere van Vranckrijck wort Amber gevifcht,na \'t uyt graeft, die de Latynfche Mugil heeten , en de Françoy-
feggen van Dio PrufiEus. Plinius en Vitruvius fchryvcn dat fen Mulet : Is \'t dat ghy ( feyt hy ) twee oft drie voeten in de
hier purpur waft , om de klcederen te verwen ; Galenus het aerde graeft, en een gaffel in \'t water fteeckt, ghy fuît defen
kruyt Nardus, ómdenTriakel temaken. Plinius ichryft, grootenvifch vangen,die in\'t flijckgcvocdt wort, gelijck de
dat op\'t geberght Jura en Vogefus, fchoone Abeel-boomen palinck. Athena:us in fijn achtfte boeck fchrijft uyt het
waflen; waer van de inwoonders teer maken. De felve feyt, vier-en-dertighfte van Polybius aldus : van de Pyrenefche
dat hier veel vlas en hennip waft , daer men de (cylen van bergen tot Narbone is een vlackte, daer de rivieren Ebero
maeckt; hoewel Csfar fchryft, dat die van Vannes, nu Bre- en Tet doorloopen, in welcke vlackte viflchen uytgegra-
rons genoemt, vellen in plaets van feylen gebruyckten. Pa- ven worden : de aerde van defe vlackte is licht, en met veel
terculus feyt, dat het gereedfchap van fekere triumph uyt groente bekleet ; .en gemerckt fy tuflchen de twee en drie
citroen-houtalhier gemaeckt was, foo dat\'er oock citroen- cubiten diep fandigh is, loopt het water daer lichtelijck
boomen waflen. Hier is oock menighte van de venynige door, en met het water de viflchen, die wortelen van de
ypen-boomen, foo C^far getuyght. Defe is in de contreye kruyden komen eten , daerfe begeerigh na zijn ; foo dat on-
van Narbone, na het fchry ven van Diofcorides, foo fcha- der defe aerde menighte van vifch is, die men, met weynigh
delijck, dat die onder fijn fchaduwe flapen ofte fitten, be- gravens , haeft kan vangen. Daiechampius, die op Athe-
fchadight worden en dickmaels flerven. Plinius feyt mede, njEum gefchreven heeft, feyt, dat defe manier van viffchen
dat men bevonden heeft, dat de wijnen , gedaen in reys- hedensdaegs daer noch gebruyckt wort.Het fchijnt dat Ari-
vaten gemaeckt van dit hout,doodelijck waren. Csefar ver- ftoteles hier van oock fpreeckt in fijne Wonderen , daer hy
haelt oock,dat Cativulcus, Koning der Eburonen ofte Luy- verhaelt, dat by de grenfen van Marfilien, omtrent Genua,
kenaers, fich met den Ypen-boom gedoot heeft. Ariftote- een lack is, welck als \'t overloopt, een ontallijcke menighte
les in fijne Wonderen fegt,datde Françoyfèn een feker foort viffchen geeft. Plinius, in\'t feventiende cap. van fijn ne-
van fenyn hebben, datfe toxicon noemen, waer van wy haer gende boeck, feyt, dat in \'t felve landt Narbone, een fekere
na fullen fpreken. loorte van vifch is, van welcke, foo men ten tijde als de

Cedlerte. Nu fullen wy wat van\'t Franfche gedierte feggen. Tre- viffchen paren, een manneken neemt, en met een lange
bellius,in \'t leven van Keyfer Claudius, prijft grootelijcks de lijn in de zee werpt, en foerjens naer fich treckt, alle de wijf-
merrien van Vranckrijck. De Poëten Ovidius, Oppianus, kens fullen volgen tot op den oeVer en desgelijcks fullen
Horatius, Pollux Grammaticus, en den Orateur Euphra- de mannekens het wijfken volgen. De felve Plinius ge-
da , loven de verfcheyde foorten van de Franfche honden. tuyght,dat in defe Provincie een fonteyn is, genoemt Orge,
Plinius fchryft, dat hy gefien heeft, in \'t Amphitheater van waer in feker kruyt waft, foo feer van de oflen begeert, datfe
Pompejus,een wolfgelijck een hert,die uyt Vranckrijck ge- het heele hooft daer in fteken , om \'t felve te foecken en te
komen was. Strabo fchrvft, dat de verekens aldaer groot eten. En in\'t tweede capittd van fijn denighfte boeck
zijn , fterck, fnel in \'t loopen, en gevaerlijck als de wolven , feyt hy, dat \'er te Tungren , een ftadt van Vranckrijck, fe-
voor die niet gewent is daer mede om te gaen.Hierpm prijft kere fonteyn is , die vele kleyne bobbelen maeckt, en den
Athen^us datfe goede hammen hebben; in fulcken menig- fniaeck vàn yfer heeft, welck men niet gewaer wordt dan

CalhruitL ali:
quet^ppuhrum-
ehgid.,ftve dc-
ßr^tiones a.
j\'ud. Cfßtrem..

CEWAE.w
hii

AcdlU fiab-e/

confan^uineigi
Hsmanffrum die.
ti oh ^ ctersm

ac yevpcttuim
er^a PJtfiâem
his in ovinia
daltia Juvi-mA-

aiic\'ïerthts

HclvetiV

re :

H^\'f da-Uiii\'
virUite fèi\'ermtt.

Senoiie5

vitas iin\'ritiiis
majn^ inter (roL
los au-tûritath..

Sequa^ni j\'crß

mitms valebant-

"Vëjieti, his
leiiße aiifltlßina
autcrifeis ^m- :
Iiis ere m.triti
m/s Jeii\'riir.t ct
ufn remit tiaw
ficarum c.\'tnw
antarcduni ;

Boil -

virtuie M\'ntU ■

Ambarri

cvjVtrii et e.-it
fani^umet ..le-
duorum, -

BïtGAE ,
his m(ix.t\'>ta.vtr.
lus, et cinmuM

ûaUoruittfcritf

ßmi. J/ei\'ntn--

TSTei\'vil max-

ittte feri. irl
mamiZ virtuiis
j\'edejlrihus va--
lelranir eajnts .■

Ti\'cvii\'igiw

rum. virtuhs
ointLte ßji/futa.\'
ins, eut tu. et fi
ritate noiL mul
tum. a. öerma-
nis d^\'ere-lfatit-

KeaiJi ejffïct
eft Hémaiiis ui
éaîlicis huis,
et Jèeuttdiiiii
dignitatis h ;
cum aj^uÂ heS
ehtinehant.

Ebiiroaie S ■

cifitas ujudVi-
lis et himiiUs-

Bellovacj

l\'iurtimun infir
he/ valent vir:
tute et auetcri
täte ,hctnummqt
numéro, item
nioßna ufud hcs
virtntis efttltc.

Aduaticj

ex Ciiithris\'Tcu--
tcnfqu.e, ];ro\'.
ci\'aati. ßint-1 I

Condi\'iiß

\'H-evi verum- cli-
entes .

Vbll ceteris

humattieres. he-
rum. eifitasfle:
retis et amj\'ta .

AQ^TAKI.

hemmuiit. mul--
tibi Je his, ex\'ti -
mX getis ttdheL-
lum. ^erendam..

Sonitïaies\' ;

it- eijii\'t.ilu j\'iu,-
ritnum i*aie;it~.

CaîUapuICf\'

furent iwininatL
et- âejcrifii

mBEifîlCA

Atrebas

CcmitmiS.

Eburoue^

Ambicrlc

Cnüivnhus.

Bellovaci

CorVius

Vcrtifcus.

Nervii

Ëoduc.jn.ituS
Vertko.

Trevivi

Inducwmai\'iui
Gryeteriic.

SweiTioue^

DivitiMttS
Ûalh^L.

Ueuii

Antah\'ûgiu^
Icciui\'.

ijsr cjExtica
AediU

.-.\'HlS

i^\'Ui\'ktAiiJmiS

Dumncvix

Dn-iiixcu.f

Ejh\'irdix

Lifmy

Lù.tvùti\'S

Sums

VèAclia^U\'^

Virâtimciru^ ■ ■

HclTetii
Or^c-torix
Veraieäius
2^\'wne.iiius
Dù\'tce ■

i^ey^iifuii
Caßtcus
C dtamuntahs ■

SeiloiieÄ

CaVM\'inu^
Jliriufyns
.icca
Ih\'tqfcS-

Andes

Dumnucus.
Lemovix

dtdius-.

Carnutes

taùatitiJ

Ceiuatws

Coneioâuims

Ôuàirvatu^.

Vnellus

Virtdûvtx-.

Cadiu-Ctt5
Zuten\'us.

Arerjii

Vcrcii^ctri\'vc
Celhttus
(iffhMitUii
Ve-i^aßlauttus
Cvito^natits
Epijiuictvis.

A!îie.rcttS.

Car,ml>!0enus,

Xitiobrigei.\'

IhentcmiiUis.

Helvu.

Cabwus

CVai-Dûnatiwrus\\
TN jVOVJi AKîA
.lÀcimluaniv;.

nae dat men daer van gedroncken heeft. Defe fuy vert het heydt, als hy aen Gyrtonem. fchrijft, aldus :
lichaem . verdrijft de derden-daeghfche koorts, en breeckt \' hier et a facies, utfros Gallia cives futct.

den fteen. Het felve water by \'t vuur verwarmt,wort dick>en Om datfe door konft de natuurlijcke wittigheyt van dele
ten laetften root. By Grenoble in Daulfiné is een fonteyn, fouden gelijcken , niet, foo fommige meenen , datdcFran-
daerS. Auguftyn af vermaent in fijn boecken van de Stadt çoyfen gewoon waren haer aenfkhten met krijt te bbnc-
Godts, van de felfde natuur met die van Epirus ; want fy ketten, welck by geen Schryvers gelefen wort,- en oock met
ontfteeckt de uytgedane toortfen, en fy doet de brandende noodigh was, gemerckt de natuur haer defe wittigheyt van
uyt. Bv den oever van de zee ( foo Artemidorus fchrijft) is felfs gunde, Daerom feydt de Poëet, datfe halfen gelijck
een lack , dat men \'t meyr van de twee ravens noemt, daer melck hebben. Strabo en Clemens Alexandrinus feggen ,
twee ravens haer vertoonen , wiens rechte vleugel wit is, en datfe lang hair dragen, daer de naem Gallia Comata van
dat, die eenigh gefchil hebben , aldaer komen om het felve komt, dat is te feggen , Gehairt Vranckrijck. Agathias
te fcheyden , leggende op een hooge tafel elck een koeck, fchryft, dat de Koningen van Vranckrijck haer noyt heten
de koeck van die ongelijck heeft , wort van de ravens gege- fcheeren , maer datfe van jongs af het hair lieten waffen,
ten, cn van die gelijck heeft, willenfe niet aenraken. Maer vvelck haer achter çierlijck op de fchouderen hing, en het
dit, feyt Strabo, gelijckt wei een fabel. Ariftoteles fchrijft voorfte fcheyden fy van een, latende het felve over de ooren
oock iri fijn wonderen , dat\'er eenen wegh was, Heraclea hangen, niet over het voorhooft. Livius feydt, datfe lang
genoemt, die van Italien naer Vranckrijck en Celtiberien en blont hair hadden. Diodorus fchryft, datfe van nature
ftreckte , op welcken wegh de inwoonders forge droegen , roodt hair hebben, welck fy nochtans met konft rofler
darde Griecken , oft den inlandtfchen reyfenden man geen maeckten ; want fy \'t felve geftadigh met kalck wieften , en
ongeluck oft fchade foude overkomen , om datfe geftraft van voor naer achter op\'t hooft trocken, om dat het hair
wierden, en de fchade moeften vergoeden, in wiens palen \'t aenficht niet decken foude , maer datfe de Pans en Satyrs, •
de felve gefchiet was. welck Bofch- goden waren, fouden gelijcken : fy maken het

Steenen Vitruvius fchrijft dat\'er te Marfilien een fteen gebacken hair oock dicht, dat het manen van paerden fcheenen. Mif-
wié. wort, die op \'t water f,vemt. Nu fullen wy wat van het ftee- fchien dat Claudianus daerom feyt, Gallia crinefcrox, dat is,
nen velt verhalen.Dit wort byalleSchryvers geftelt tuffchen de Fransman wrcct door\'t hair. Plinius feyt, dat deFran-
Marfilien en den mont van de Rhofne. Plinius feyt, dat \'et çoyfen een fbort van feep gevonden hebben, gemaeckt van
een memorie is van Hercules-ftrijt, welcke als op defe plaet- fmeer en affchen, om het hair root re maken ; foo dat Clau-
fe tegen Albion en Bergion, fonen van Neptunus, vocht, dianus van haer fchryft, datfe een geel hooft, en Virgilius,
en alle fijn pijlen verfchoten hadde, Jupiter aengeroepen datfe gouden hair hebben. Hier toe dient oock dat Tertul-
heeft, en van hem meteenen fteenen regen geholpen is. lianus feyt in het tradaetder vrouwen kleedinge, daerhy
Men foude meenen dat het hier fteenen geregent heeft, foo fchryft dat fommige het hair met faffraen veranderen. Am-
• veel leggen \'er overal. Mela, Solinus, Hyginus, en Martia- mianus noemtfe bequamelijck wit en root, wit nae de huyt,
nus verhalen de felfde fabel. Dit gevoelen van Strabo is root nae \'t hair. Livius fchryft,datfe altemael lange baerden
waerfchijnlijck, die dit velt uyt Xylandcr aldus befchrijft: dragen. Diodorus maeckt een onderfcheyt met defe woor-
daer is een ront velt, omtrent hondert ftadien van de zee, den van Caftalio : fommige fcheeren den baert, andere la-
wiens diameter oock foo groot is. Dit wort het fteenen-velt ten hem een weynigh wallen. De Edelen fcheeren de wan-
geheeten, om dat het vol fteenen is,waer van elck een men- gen, en laten den baert waffen om de lichamen te dec-
fchen handt kan vullen onder welcke genoegh gras waft ken, &c. Strabo fchryft, datfe forge dragen om niet te dick
voor de beeften ; in \'t midden zijn fout-pannen, en fout wa- of te vet te worden ; en dat de jongmans geftraft v/ierden,
ter. Al het lant dat boven dit velt leyt is de wint onderwor- die de mate van haren gordel niet behielden,
pen, voornamentlijck den noorden, die met fulcken gewelt Nu fullen wy wat van haer natuur en aert fpreken,welcke Atrdt.
op dit velt ftormt, dat hy de fteenen omwerpt, de men- niemant van de oude Schryvers beter gekent en befchreven
fchen van de wagens, en haer van wapenen en klcederen heeft als C^efar, die, in de boecken der Franfche oorlogen,
berooft. Pofidonius meent dat het een lac geweeft is,welck, aldus fchryft ; De Françoyfèn zijn vaefdigh en haeftigh in
door te veel beroerte des waters, uytgcdrooght, en in veel haer raedtftagen en refolutien, waer uyt komt datfe dick-
fteenen verdeelt is. Ariftoteles feyt fulcks door aertbevinge maels haer voornemen veranderen, en altijdt wat nieuws
gefchiet te zijn, en noemt dit het felfde Phlegreen veldt. foecken. Sy hebben voor manier, datfe den reyfenden
Diodorus, in fijn vijfde boeck,befchrijft het felfde velt (hoe- man, oock tegen fijnen danck, ophouden, en van een iege-
wel hy het niet noemt) met den fchadclijcken wint. lijck vragen watfe vernomen oft gehoort hebben : en het

Het bofch Ardenne is hier oock in Gallia Belgica, daer gemeen voick befet in de fteden rontom de koopmans, en
Tacitus van fpreeckt in fijn vyfde boeck der jaerlijckfche dwingenfete feggen van wat landt datfe komen, en watfe
Gefchiedenifl\'en , \'t en waer dat \'er meer zijn van de felfde daer verftaen hebben : en dickmaels door fuiken uy tftroycn
naem, welck fwaerlijck te gelooven is ; want in alle de oude en tydingen beweegt, gaenfe te rade van wichtige faken,
hiftorien wort \'cr maer van een alleen gefproken, dat fich waer van fy terftont berouw hebben, gemerckt fy den onfe-
wijt cn breet uytftreckte, en in veel bofTchen verfpreyt is keren roep te veel gehoors geven, en die haer fulcks feg-
met den felven naem. C^efar feydt, dat het \'t grootfte van gen meeftendeel wat verfieren , dat fy geern hooren. Poly-
hecl Vranckrijck is ; want het ftreckte van den Rhijn door bius, Orofius, Trebellius, en Vopifcus, feggen byna het felf-
\'t midden van\'t lant van Trier, tot de grenfen van Rheims, de. Strabo fchryft een faeck die te bemercken is, diefe in
en liep tot aen den t\'famenloop van de Schelde en Mafe , haer raedtflagen gebruycken : is \'t dat iemant een ander die
foo dat het meer als 500000 treden lang was, welckzijn fijn gevoelen feydt met woorden oft anders moeyelijck is,
omtrent 4000 ftadien , nae de rekeninge van Strabo , maer terftondt komt een dienaer van de Juftitiemet een bloot
uyt geen geloofwaerdigeSchryvers,foo hy meent,is \'t dat de mes in de handt, en gebiet hem met dreygcmenten te fwy-
plaetfe onvervalft is ; welck Cafaubonus niet vi\'cl en gelooft gen »"tot twee en driemael toe ; is \'t dat hy daer op niet paft,
inde geleerde uytlegginge,die hy op defen Auteur gefchre- ftiijt hem den dienaer foo grooten ftuckvan dcnpantrock
ven heeft. Het is oock de waerheyt niet gelijck, dat C^efar, af, darde refte onbequaem is om te dragen. Diodorus en
die \'t felve gefien heeft, de groote van \'t bofch niet foude Strabo feggen, datfe fcherpfinnigh zijn, en bequaem om tc
geweten hebben. Na dit bofch heeft Diana den naem Ar- leeren. Polybius fchryft ter contrarien, datfe haer noch tot
duenna, gelijck een oude marmerfteen te kennen geeft, de geleertheydt noch eenige konften begeven. Hirtiusis
daer van wy hier nae wat breeder fullen fpreken. haer gunftiger : het zijn menfchen ( feydt hy ) die ront uyt

Paufanias fchrijft dat Vranckrijck vol volcks is. Livius handelen, niet bedriegelijck, gewent niet met bedrogh,
noemt het vruchtbaer van menfchen. Polybius getuyght maer kloekheyt en voor de vuyft te vechten. Strabo noemt-
dat Ccefar vier hondert Franfche volckeren verwonnen fe eenvoudigh en openhertigh. Miffchien dat hyfe op "een
heeft. Jornandes, Hirtius, en Ammianus feggen , dat de andere plaetfe daerom ftecht heet. Servius, traegh van ver-
Françoyfen hooger zijn als andere menfchen, en datfe ftant ; Firmicus, fot,^ Julianus, bot en boers. Florus hier
wonder groote lichamen hebben. C^efar fbhrijft, dat de tegen fchryft, datfe met bedrogh omgaen. Het welck foo
Françoyfèn , om haer groote lichamen , de kleynigheyt der het waerachtigh is, hebben fy waerfchynlijck naderhandt
Romeynen vcrfraaden. Strabo fchrijft, datfe lang, vvit, en van de Romeynen fulcks geleert, die, nae \'t fchryvcn van
facht van vleefch zijn. Fetronius fpreeckt van defe wittig- Trogus, Servilius in Afriken gefonden hadden , om dathy

Aiinibal lieymelijck door fijn benijders foude doen om- oft, foofe verloren ware, niet weder krijcren. Appianus feyt
^ brengen. Maer liet is onwaerachtigh. Men moet meer den. dat de Françoyfèn foo vreelfelijclc waren voor de Romev\'
Keyfer lulianus hier in gelooven, die lang met haer onge- nen, dat in de ordinantie, daer de Priefters en de oude per
gaen, alles doorfien, en na alle oude Schrijvers , haer delen foonen mede bevrijt worden van de krijgh,de Franfche oor-
lof geeft, datfe niet weten nae den mont te fpreken, maer logen nier mede begrepen zijn.

datfe recht uyt en vrymoedigh met iegelijck handelen ; en Sofipater feyt uyt Varro,dat de Françoyfèn altijdts arbev-

datfe den houwelijcken ftaet beminnen,alleen om kinderen den om wel te vechten, en çierlijck te fpreken. Daerom

te krijgen ; en den wijn, om te drincken foo veel de natuur fchrijft luvenalis :

tien de gereedfte zijn om haer in \'t perijckel te ftellen. Flo- Galliayvelpôtius nutricula caußdicorunt

rus. Cicero, enEumenius noemenfe wreet en barbarifch: ^fricajïpUcuitmercedemponerelingux,

pifcus, de onruftighfte van alle volckeren : Livius en Poly- ^\'^Ui\'^caußdicos docuitßicunda Britannos

bius, gemackelijck, welluftigh, en ontrouw, geneyght tot De H. Ambrofius, fchrijvende aen Rufticus, prijft de mlfm^

braften en dronckenlchap : de felve Livius noemtfe ge- ftudien in Vranckrijck florerende, en haer welfprekWtheyt

neyght tot grarnfchap en gout-gierigh : Mela, hoovaerdigh, Claudianus, in het eerdicht van \'t IV Confulaet Honorai \'

cn m de Godtsdienft overtolligh : Siiius, ydel en leugenaers: looft de geleerde inwoonders van Vranckrijck. Van haer

Plutarchus, niet te verfaden mergelt. Dit is de lof van defe oorlogh fchrijft C^far op defe manier : Eer datfe beginnen

natie,maer van haer vyanden gefchreven. Niet te min, men te oorlogen, houden fy krijghsraedt, in welcke moeten alle Kriksucu

ymt twee exempelen van haer wreetheyt:een byTrogus,die de jongmans gewapent verfchijnen,en die laetft komt,wort

fchrijft, datle in de oorlogh tegen Antigonus, als haer uyt in \'t aenfien van allen met veelderley pijnen gedoodt. Haer

het ingewandt der flacht-offerhanden voorfey t was, dat \'er wapenen zijn, foo Strabo getuyght, nae de maete van^ haer

niemant foude ontkomen, met gevreeft, maer geraeft heb- lichamen, een lang fwaert hanlende aen de rechter ziide ^

ben, en haer vrouwen en kmderen omgebracht, en foo be- eenen langen fchflt, de lande na advenant met een vfer een

gonnen de voorfegginge waerachtigh te maken. Het ander cubit lang, en een weynigh min als twee palmen breet, na

exempe verhaelt Florus, feggende dat fommige gevange- \'t feggen van Diodorus.Sy hebben een foorte van een werp-

nen de ketenen geproeft hebben door te bijten,en malkan- pijl. Sommige gebruycken oock bogen en flingers. Noch

deren de keel verworght. Dan t kan wefen datfe dit gedaen gcbruyckenfe een ftock, gemaeckt als een pijl , diefe met

hebben ter lief<^ van haer vryheyt diefe grootelijcks beher- geen riem of bant, maer met de hant alleen verder als een

tigens gelijckOrofiusen KeyferLeofchnjven. Paufanias pijl werpen. Varro en Nonnius maken gewach van fekere

nochtans toont haer wreedheyt m de oorloge by Thermo- wapenen die fy G^^fi noemen. Waer van VirgÜius fchriift •

pyleri. Ick ben verwondert dat Marius Viétorinus haer Duo cuique ^IpmaJufcam \'

naer den vyandt keeren : die Claudianus couragieus, ftrijt- Servius defe woorden uytleggende, feydt, dat het mans

baer, ervaren in de wapenen en krijgh heet ; en Saluftius, in fpietfen waren s en voeght daer by, dat de ftercke mannen

oorloghs-handel boven de Romeynen ftelt. Het machwe- C^./by de Françoyfèn genoemt w/erden De fS

fen, dat Vidorinus oorfake neernt uyt de woorden van C^- feydt, dat de Franfche ruyterye beter was , als \'t voetvolck •

far, daer hy feyt : fy zijn vlijtigh en gereet om den oorlogh CxCar fchrijft, dat de ruyters altijts met veel karren en bal

te beginnen,maer flap en fwack om het ongemack en fcha- pgie marcheerden. Livius en Pomponius verhalen, dat

de te verdragen. En uyt Livius, als hy fchrijft : de eerfte het voetvolk eerft van de karren en wagens met werp-piilen

aenval der Francoyfen m t gevecht is meerder als van man- tegen den vyant vochten , daer na te voet met de fwLrden

nen, de laetfte minder als van vrouwen : en op een andere Vegetius fchrijft,datfe benden van fes duyfent mannen had-

plaerfe ; de ervarentheyt leert, foo men den eerften aenval den. Boven de navel warenfe bloot,mae deckten haerZt

derFrançoyJen, welck fy met een heet gemoedten blinde de lange fchilden, doch niet heel; want die, na d^opo^tL

gramfchap doen, kan wederftaen, dat men haer licht ver- van \'t lichaem,niet breet genoeg waren, foo Livius en Pdy!

winnen fal; want fy Iweeten terftont, en worden moede, foo bius getuygen. Hier van fpreeckt Virgilius •

dat haer de wapenen ontvallen, &:c. Florus feyt oock: Men Scutisproteäi corpora longis

heeft bevonden, dat gelijck de eerde aenval der Françoyfèn Diodorus feyt, dat haer wapenen fchilden zijn, lang als

meerder is als van mannen, foo is de laetfte minder als van een menfch, verçiert,na \'et goetduncken van iegelijck met

vrouwen: de lichamen, inde vochtige lucht opgevoedt,zijn verheven beelden van beeften: oock wapenden fy Ver

gelijck haer fneeuw, welcke, alffe door vechten warm wor- hoofden met kopere helmetten, daer hoornen, vogels en

den, terftont fweeten, en doorlichte beroerte fmelten als viervoetigh gedierte op gefneden waren • fy trebruyckten

van de fon. Dio aldus : de Françoyfèn loopen tot alle faken oock trompetten, die, met haer geklanck, vreefe onder den

met een onverfadelijke begeerte,en gebruycken geen mid- vyant brachten. Haer fweerden waren lang, foo Livius, en

. delmaet ; want gehjckfe uytnemende ftout zijn,foo worden- fwaer, foo Polybius feyt, fonder punten, alleen bequaem om

fe oock metter haef^ uytermaten bevreeft Strabo fchrijft den vyandt van boven met flagen neder te houwen, en het

van de Françoyfèn als volgt : het is een ftrijdbare en wreede hooft af te fmjden:doch waren van facht en qualijck getem-

natie, gereet om te vechten j daer toe geterght zijnde. loo- pert yfer, gelijck Poly^nus in fijn achtfte boeck getuy-ht •

penfe met hoopten t famen fonder voordachtigheyt ; welck daerom fchrijft Suidas uyt Polybius ; met den eerften fïagh

veroorfaekt datfe licht bedrogen worden,als iemant krijghs- krommen en buygenfe foo feer, dat de tweede flagh tc ver

Üften gebruyckt : want men kanfo lichtelijck foo dickmaels, geefs foude zijn, \'t en ware datfe terftont achterwaerts lie-

en daer men wil, tot flaen bewegen, daerfe niet mede bren- pen om die met den voet te herftellen. Diodorus noemtfe

gen, als fterckte en kloeckmoedigheyt fonder eenige voor- J^athas, en feydt datfe aen de rechter zijde met een kopere

fichtigheyt. Keyfer Leo, in fijn tradaet van\'t krijghs-ge- keten hangen: niet te min lulius Pollux prijft defe Franfche

reetfchap, oordeelt heel anders : de Françoyfon, feyt hy,zijn (Waerden. Polybius, Strabo, en Diodorus fchrijven, datfe

onvervaert en kloeck in de oorloge,fy houden de luyigheyt, goude ketenen om den hals dragen, daerom feyt Virgilius -

en te rugh wijcken, voor groote fchande, en achten \'t als LaBea colla aura inneeiuntur "" \'

vluchten,&c. Is\'t dat defe natie foo weeck is, en geen on- en om dc handen en armen brafeletten : en die in de Magi-

pmack oft arbeyt kan verdragen, en in den flagh tot het ftraet eenigh officie bedienden, hadden fchoone gecoleur.

laetfte nietkan herden, hoe komt dan dat Cicero fohrijft, de en vergulde kleederen. Daerom feyt Virgilius •

vreeft wierden?Waerorn feyt Salluftius,dat heel ^ Plinius fchrijft. datfe haer fweerden en fchilden met ko- •

vreefe van dit voick gebeeft heeft ? foo datfe rnet haer niet raelçierden. Diodorus feyt, dat fommige hare yfere har-

om eer, maer om haer leven te behouden ftreden. Waerom naff^nmet gout amalieerden. Als fy begonnen te vechten un.

fchrijft Trogus van de Koningen in \'t ooflen ? daer was fulc- fongenfo, huyldcnfo, danftenfe, cn maeckten een ^root ee-

ken fchrick van de Franfche naem, en haer geluckige en tier der wapenen en fchilden, diefo op de manier van haer

onwinbare wapenen, datfe haer heten voorftaen, datfo fon- vaderlandt fchudden, jae foo groot, dat al de omleggende

derde Franfche machthaerMajefteytmetkondenbevryen, pketfen een geluyt fcheenen te maken, foo Polyfius en

Livius getuygen. Strabo en Diodorus Teggen oock j datfe geweven is,maer van felfs t\'famen vergadert, daer men met

met honden vochten. Poffidonius by Athenxus en Diodo- geen yfer door kan fteken,foo verre men daer eeck by doet. ^

rus feyt,datfe gewoon zijn flatteerders oft pluymftrijckers in Hy feydt oock, datfe de kleederen met fchildekens hebben

deoorlogh mede te leyden , van wien fy haer lof gefongen leeren fnijden oft pickeeren. Diodorus fchrijft, datfe rin-

wouden hebben, aen haer afgoden , gelijck Athenxus ver- gen aen de vingeren droegen ; Plinius feydt, alleen aen deh

haelt uyt Sofipater. Alsfe uyt den flagh komen, feyt Strabo, middelften. Cœfar fchrijft, datfe vermaeck hadden in

paerden, en fpijckerenfe aen de ftadtj-poorten ten toon. Soo veel haer manieren van eten aengaet: fy gebruycken Manierett

Sy balfemen de hoofden der edelen,feydt Diodorus, en be- fteenen vaten, met bloemen verçiert ; fy eten littende, niet "vmetea.

warenfe forghvuldigh in kaften , toonenfe den vreemdelin- opftoelen, maer plat op de aerde, bedeckt met wolfs-oft

gen, en willenfe om geen geit de ouders oft andere geven, honts-vellen. De jonge kinderen dienen de rafel. Neftens

Livius fchrijft, datfe den roof en het afgefneden hooft van haer is goet vuur,daer potten, en fpitten met vleefch geftof-

L. Pofthumius met groote ftacie en blijdtfchap in haer feert zijn, meeft van verfche en gefoutenverckens,hoewellè

kerck gedragen hebben , die fy voor een heylige plaets hou- allerley vleefch eten. Dit fchrijft \'er Diodorus van. Sy eten

den: en nae datfe de herfenen daer uyt genomen, en her oock veel melck, foo Strabo fchrijft. Athenïeus verhaelt

hooft gefuyvert hadden , hebbenfe het beckeneel in \'t gout uyt Pofidonio , datfe op hoy fltten, en aen lage tafelen eten:

geftelt, en een beker daer van gemaeckt, om die in haer en datfe weynigh broot gebruycken, ( het welck Plinius

offerhanden te gebruycken, en daer de Priefters en overfte feydt, datfe met deefem oft heef licht maken ) maer veel

.der kercke uyt fouden drincken ; daerom feydt Silius Ita- vleefch, gefoden, en op de kolen oft aen\'tfpit gebraden:

handen in de mondt, daerfe van bijten : is\'er iet datfe rnet
de tanden niet konnen fcheuren, dat fnijdenfe met kleyne
meskens. Die by de rivieren ofte zee woonen, eten vifch

vecht van de ruyterye, datfe Trimarfiam noemden, lefe Pau- met fout, eeck, en cumijn gebraden, welck fy oock in ha-
ianias. Uyt Athenasus en Cœfar kan men oock verftaen, ren dranck doen. Als \'er veèl t\'famen eten, ftttenfe in \'t
VjithsLeTuSHodmeno^tSoldurienwzYen, Voeght hier by het rondt, en fetten in\'t midden de voornaemfte vanher ge-
gene de Keyfer Leo heeft in \'t 18 cap. n. 88. van de krijghs- felfchap, die de andere door kloeckheyt, adel, oft rijck-
gereedtfchappen, dom te boven gaen. De fchenckers dragen den dranck in

Laet ons nu komen tot haer particulier leven en huys- filvere oft aerde kannen: de fchotelen,daerfc de fpijfe mede
houdinge. In heel Vranckrijck, feyt Cïcfar, zijn twee foor- op dragen, zijn van de felfde ftof ; fommige gebruycken ko-
ten van perfoonen, die in eenigh aenfien en geacht zijn: pere, andere korven van teenen gevlochten, in plaets van
de Druiden, en de Edelen: defe moeyen haer alleen met de fchotelen. De rijcke drincken wijn, diefe uyt Itahen oft
oorlogh, en hoe iemant hooger van geflacht, oft rijcker is, Marfilien ontbieden, meeft ongemengt, fomtijts iTiet wey-
hoe hy meer dienaers en onderdanen byhem heeft. De nigh waters. Sy drincken oft florpen foerjens, dickmaels
Druides dragen forge van\'t gene den godtsdienft aengaet, haer verhalende, en proevende. Een jongen draeght de
en doen de publijcke en particuliere offerhanden,en leeren bekers in bey de handen. Plinius feyt, datfe met geweeckt
oft leggen de religie uyt, &c. Het gemeene voick wordt koren dranck maken, daerfe droncken van worden. Diodo-
niet veel meer geacht als flaven, en moet alles doen, als rus fchrijft, datfe feker gebrouw van gerft maken, diefe zyth
de knechten aen hunne meefters.Sy laten haer kinders niet heeten, en een ander van water en honighract : Ammianus,
by haer komen, voor datfe oudt genoegh zijn om de wape- datfe verfcheyden dranck hebben,fmakende als wijn. Men
nen te dragen ; -en houden het voor groote fchande, dat leeft by Diodorus, datfe oock menfchen-vleefch eten , mif-
êen foon in \'t publijck by fijn vader ftaet, als hy noch een fchien van hare vyanden, gelijckfe gedaen hebben by Ther-
kindt is. De mannen doen\'t houwelijcks-goedt van haer mopylen, foo Paufanias fchrijft. Sextus Rufus getuyght,dat
vrouwen fchatten, en leggen \'er foo veel van \'t hare by ; dit de Françoyfèn die men Scordifios noemt, fomtijdts men-
gelt wint t\'famenderhant, en de profijten worden bewaert : fchen-bloet gedroncken hebben uyt de beckenelen der ge-
die eerft fterft,laet fijn deel aen den ander met alle de vorige vangenen. Sy roepen den reyfenden man oock te gaft, en
inkomften. Dè macht der mannen over de vrouwen en na de maeltijdt vragenfe, wie hy is, en waerom dat hy geko-
kinderen is abfoluyt,foo datfe recht hebben over haer leven men is.

en doot. Dit hebben wy hier en daer uyt het fefte boeck der Sy hadden oock een manier, pm eenige woorden over
Franfche oorlogen van Cœfar genomen. Diodorus feyt, dat tafel gerefen , malkanderen na den eten te beroepen , en te
haer vrouwen fchoon, groot, en fterck zijn als mannen, vechten fonder eenigh achterdenken van haer Ievenjwelck
Strabo fchrijft, datfe geluckigh in\'t baren en opvoeden der Poflïdonius by Athensus aldus verhaelt : Sy hebben een
kinderen zijn. Plutarchus verhaelt, datfe in de badtftoven, fekere oeffeninge van wapenen, daerfe malkanderen toe
daerfe haer met de kinderen waffen , potten met bry oft pap beroepen, en brengen alleen het uyterfte van hare handen
brachten. De felve feyt,dat de mans foo veel van haer hiel- aen de punt van het rapier , malkander mijdende: noch-
den, dat het de manier geworden was, datfe met haer van tans wordenfe fomtijdts gequetft , waer doorfe van gram-
vrede en oorlogh te rade gingen, en alles in haer goetdunc- fchap foo ontfteken, datfe tot \'er doodt toe vechten, \'t en
ken ftelden. Stob^Eus getuyght, dat de Celten fwaerder zy datfe van de omftaenders gefcheyden worden. Hierom
ftraffen de doodt van een vreemdeling, als van een ingefe- feyt Horatius miffchien, Non paventis funera Gallia, dat is,
ten;w^ant de doodt van defe wort alleen met ballingfchap,en Vranckrijck, welck de doot niet vreeft. Eertijdts was oock
van de vreemdeling met de doodt geftraft. by haer de manier, dat, als \'er eenige lidtmaten van beeften

Wat de kleedinge belangt ; de Françoyfèn gebruycken, op tafel gefet wierden, de fterckfte van het gefelfchap nam
na \'t fchrijven van Strabo, een kleet, dat de Schrijvers Saga de dye,en waer \'t dat een ander de felve wüde hebben,voch-
heeten : ten fy foo lang met rapieren, dat een van beyden doot bleef.

Virgatis keent fagulis, feyt Virgilius. Andere namen gout oft filver op\'et theatre oft toonneel,oft

En een kleet van wol geweven, oft kappe, dienfe Unas oock een feker getal van vaten met wijn , en alsfe met eedt
noemen , oock wijde broecken. In plaets van een tabbaert belooft hadden datfe \'t gene fouden lijden, daeromfe de gif-
hebbenfe een gefneden kleet met mouwen, dat wy nu ka- ten ontfangen hadden, na datfe de felve aen haer\'befte en
facken heeten,welck maer half over de billen komt : naeftc vrienden gegeven hadden, g\'ingenfe uytgeftreckt op

Bimidtafque nates Gallicapalla tegit, den rugh leggen in haer fchilden, en lieten haer foo de keel

feydt Martialis. Dit fatfoen van kleederen is noch hedens-
daeghs by de Nederlanders in \'t gebruyck, welck fy pallat-
rocken oftpaltrock noemen: rock is in Nederduyts een
kleet te feggen. Het is waerfchijnlijck, dat Ariftoteles in

Datfe kacheÏ-ftoven gehad hebben, is genoegh bekent uyt konften, Ïeydtsman van de reyfende lieden, huJper en be-
de hiftorie van Keyfer luliaen in fijn Mifopogone. Haer fchermer van de koophandel en kooplieden, ( defen offer-
dorpen waren met geen wallen befloten, feydt Polybius : denfe menfchen, foo Minutius Felix fchrijft. ) Nae defen
welcke fy van de Marfiliens daer nae geleert hebben, foo eerden fy Apollo, Mars, lupiter, en Minerva. Van defe
Trogus fchrijft. Waer van het fatfoen by Cazfar befchreven hebbenfe \'r gevoelen met andere volckeren ; tc weten, dat
is in \'t fevende boeck der Franfche Oorlogen : daer hy oock Apollo de fieckten geneeftj dat Minerva de meefterefle van
verhaelt, dat, als\'er iét groots oft befonders voorvalt, fy de ambachten en konften is;datlupiter den Hemel regeert;
fulcks met geroep door de velden, en contreyen, te kennen dat Mars de oorlogh gouverneert. Max. Tyrius getuyght,dat
geven : welck de naefte hooren , en voorts haer nabuuren de Françoyfen lupiter vierden, dienfe den hooghften eyc-
toeroepen. Ammianus fchrijft, datfe gewent zijn te fwem- ken-boom toe-eygenden. Plinius, in het fevende capittel
men. Cornélius Celfus feyt, datfe op de jaght met vergifte van\'t 54 boeck, verhaelt van een groot gehouwen beek
pijlen fchoten. Gellius verhaelt, uyt Plinius , dat de Fran- van Mercurius, welck Zenodorus heeft doen maken, in de
çoyfen haer pijlen met helleborus ftrijcken, om dat het ftadt d\'Auvergne, daer men tien jaren over arbeyde, en ko-
wildc-braet, hier mede gefchoten, teerder en delicater van ften 2.0000 pont van fatfoen. Strabo fchrijft, dat Diana
fmaeck is ; maer fy fnyden het vleefch rontom af, dat ge- Ephefia te Marfllien een kerck gehad heeft. Polyaenus in
quetft is, om dat het venijn niet voorts foude kruypen. Ari- fljn achtfte boeck, enPlutarchus in hettradaet van de
ftoteles feydt in fijn Wonderen, dat men in Vranckrijck ve- Deughden der vrouwen, getuygen dat de Gallo-Graci, dat
nijn vint, datfe/öAr^Vi!^«^/noemen, welck foo haeft doodt, dat is , Griecxfche Françoyfen, de goddinne Diana geviert
de jagers, alsfe een hart gefchoten hebben, terftont loopen, hebben. Daer is een oude marmerfteen, die toont dat de
en fnijden het gequetfte vleefch uyt, op dat door \'t voort- Franfchen noch een andere geéert hebben,die den tytel van
kruypen des venijns \'t wild-braet niet bederve. Het is waer- Arduenna had. Het is waerfchijnlijck datfe in \'t bofch Ar-
fchijnlijck, dat dit venijn van de ypen-boom gemaeckt wier- duenna geviert is. \'t Opfchrift van den fteen fullen wy hier
de,die venijnigh is,foo wy hier voor gefeyt hebben, en by de onder ftellen. Die in de oude opfchriften ervaren zijn, we-
Latijnfche taxm genoemt wort; om dat Plinius feyt, dat het ten wel, dat men Dean^e Arduinn^, voor D i A^
venijn welck nu toxicon heet, eertijts taxicon genoemt wier- n^ Arduenna, fchrijft. Want de oude Schrijvers
de, daer men de pijlen mede ftrijkt. Strabo fchrijft oock uyt gebruyckten dickwils I voor E, en E voor I. En het en is
andere, dat \'er een boom in Vranckrijck waft, de vijgeboom niet te verwonderen dat de Romeynen haer dit bofch toe-
gelijck, wiens vrucht is, als \'t eapiteel van de colom Corin- ge-eygent, ofte, het welcke waerfchijnlijcker is, een kerck
thiaca,met wiens fap de pijlen geftreken,doodelijk quetfen. hier in gebouwt hebben, als in \'t grootfte bofch van haer
.Ariftoteles en Plutarchus getuygen, dat de Françoyfen Rijck, en defe goddinne alderwaerdighft. La6tantius,Luca-
niet vervaert zijn voor de aertbevinge. Siet noch een exem- nus, en Minutius Felix vermanen oock van Hefus ofte Bfus,
pel van ftoutigheyt, oft, om beter te feggen, van onver- Teutates en Taranes, goden van Vranckrijck. Maer hec
tfaeghtheyt, foo verre het wacrachtigh is. ^lianus fchrijft meefte deel der geleerde feggen, dat defe Mars,Mercurius,
in fijn hiftorie, datfe het vluchten foo groote fchande ach- en lupiter zijn. Aufonius maeckt gewach van Belenci, een
ten, datfe dickmaels uyt de omvallende oft brandende huy- god der Françoyfen, die Herodianus Belis noemt, gelijck
fen niet vlieden,foo datfe in het vuur fterven. Vele verwach- lofephus Scaliger welmerckt. P. Pithseus onderfoeckt of
ten oock den vloet van de zee. Andere fpringen gewapent het die felve is met Tibileno, daer Tertullianus van fchrijft,
in de golven, enontfangenhaer gewelt met bloote en uyt- doch meent dat het Apollo is. Abelliowas oock een van
gereyckte fwaerden en fpitfen, gelijck oftfe de zee begeer- haer goden, foo de felve Scaliger toont uyt een oudt op-
den vervaert te maken oft te quetfen. Dit mach gelooven fchrift, in fljn noten op Herodianus, daer hy oock gewach
die wil.Nochtans heeft Stob^us fulcks gelooft,en voor hem maeckt van de goddinne Onuava. De H.Auguftinus, in de
Nicolaus. Hier mede wort waerachtigh gemaeckt, \'t gene boecken van de ftadt Gods,getuygt dat de Françoyfen eeni-
Plinius feydt, dat\'er niet lichter om te gelooven is als een ge onfuyvere geeften Duflos noemden. De felve Pith^us
leugen, alsfe beveftight wordt van een treffelijck Auteur, meent, uyt fommige woorden van Ammianus in \'t 16 boek,
Dit is mifl^chien het fchouwfpel by den wefter-Oceaen, tot dat Serapis oock een van haer goden geweeft is. Wy heb-
welcken Sabinus gereyft is^ na dat hy Vranckrijck doorwan- ben mede uyt Florus,datfe den godtVulcaen aenbaden,diefe
delt had, gelijck Lucianus in fijn Apologie fchrijft. de wapenen der Romeynen belooft hadden. Alsfe haer go-

De begraeffeniffen der Françoyfen,feyt C^efar, zijn heer- den aenbaden, keerdenfe haer naer de rechter zijde, nae \'t
lijck en koftelijck ; fy werpen in \'t vuur, al \'t gene de leven- fchrijven van Athenxus : Plinius feyt ter contrarie, in het
de beminnen, oock beeften : en voor defen wierden oock aenbidden kuflTen wy de rechter hant, welck de Françoyfen
de knechten en onderdanen, die men wift dat fy in haer Ie- de goden meenen aengenamer te zijn, dat men \'t met de
ven bemint hadden, na de begraeffenifle te famen verbrant. flincker doet. Sy offerden de goden veelderley faken , on-
Mela voeght \'er by : met de dooden branden en begraven- der andere beeften en menfchenjMars meeftendeel,gelijck
fe al \'t gene de levende aengenaem was. De rekeningen Caefar fchrijft met defe woorden : alsfe eenige oorlog beflo-
en fchulden wierden uytgeftelt tot het ander leven. Som- ten hebben,beloven fy aen Mars,al datfe van den vyant krij-
mige wierpen haer vrolijck in \'t vuur van haer maeghfchap; gen fullen,en offeren hem al het vee datfe in de krijgh beko^
gelijck oftfe met haer fouden leven. Diodorus fchrijft, dat men hebben,en werpen al de reft van den roof in een plaets
fommige brieven in\'t vuur wierpen, meenende datfe de op een hoop. Mèn kan in veel fteden op geheylighde plaet-
dooden fullen lefen. Want fy gelooven met Pythagoras, fen als berghskens van defe goederen op malkanderen ge-
dat de zielen der menfchen onfterffelijck zijn, en datfe, na hoopt fien. En het gefchiet (elden dat iemant wat van defe
de doodt van de overleden, weder in andere lichamen ko- faken,die hy genomen heeft, verberght, oft, van \'t gene by
men. Valerius Maximus feydt : Ick word indachtigh van een geleyt is,neemt: want tegens fulcke zijn groote ftraftcn
de oude maniere der Françoyfen, die men feydt, datfe het en penen geftelt. In de kercken, feyt Diodorus, ftroyenfc
geit plachten te leenen,datfe na dit leven fouden ontfangen. veel gout, datfe de goden offeren, welck niemant der in-
Het is niet te verwonderen datfe dit gevoelen van Pythago- woonders, door vreefe der godtsdienft, dorft aentaften.

ras volgen , is \'t waer dat Pythagoras in Vranckrijck geweeft Casfar fchrijft voorts : die een fware fleckte hebben , oft
is, gelijck fekere Alexander getuyght by Clemens Alexan- in de krijgh, oft groot gevaer zijn, offeren menfchen, oft

nachten by de graven van voorname mannen bleven, om
eenige orakelen ofte voorfegginge te bekomen.

Ick acht niet \'t gene Cicero feyt in de oratie voor M.Fon-
tejus, dat de Françoyfen geen religie hebben, gemerckt dat

den,ofc hangenfe aen kruycen: fy maken oock eenen groo-
ten hoybergh, en fetten een ftaeck in \'t midden, daerfe ver-
fcheyden beeften en oock menfchen aen vaft maeckten, en
foo verbrandden. Diodorus feydt, datfe de mifdadigen vijf
jaer bewaren, en daer nae aen palen vaft maeckten, haer
goden ojfferden,en met andere eerfte vruchten verbrandden
op groote vuuren. Minntius Felix getuyght, datfe Mercurio
oock menfchen offerden. Tertullianus in ftjn Apologetico
feyt,dat de eerft-geboren ter eeren van Mercurius gefneden
wort. Soo dat het beter ware, gelijck Plutarchus in het tra-
daet van de fuperftitie fchrijft ; dat de Françoyfèn de Go-
den niet gekent hadden, dan datfe meenen dat \'er Goden
zijn, die met het bloet van de menfchen, die men daer toe
doodt, verfoént worden. Solinus fchrijft mede, dat dit ver-
vloeckt gebruyck tot oneer,niet tot eer van de religie ftrekt.
Defe manier van menfchen te dooden gebruycken fy niet
alleen in haer ofterhanden, maer oock in haer waerfeggen.
Want fy ftoegen den rugh van de menfch, die daer toe ver-
wefen was, met een rapier, en voorfeyden, uyt de bewegin-
ge van het deel dat gequetft was, toekomende faken, feydt
Strabo en Diodorus. En hoewel ten tijde van Keyfer Tibe-
riusden Françoyfèn verboden is menfchen te offeren, noch-
tans beklaeght Èufebius in \'t vierde boeck de Prapar. Euang.
dat het noch in ftjnen tijt duurde, welck was onder Keyfer
Conftantin de Groote. PHnius feydt oock, datfe het kruyt
Verbenaca gebruyckten in haer tooveren en waerfeggen.
By Spartianus in Pefcennio leeft men,datfe fekere facrificien
hadden, die van niemant gedaen wierden, dan die heel fuy-
ver waren.

Om dat wy hier boven uyt Strabo gefeyt hebben, dat de
Françoyfèn de manier hadden\'t hair te fatfbneercn, datfe
de Panes, dat is der herders Goden gelijckten, hebben wy
bius Panfa geflagen, met het hooft van Pan, om datmen
de een tegens de ander foude befien en te beter verftaen.
Waer in te bemercken is, dat de Romeynen in \'t geit datfe
munten gemeenlijck een beek deden fetten, dat met haren
naem over een quam, gelijck in dit van Panfa, de Godt Pan,
in de penningen van Florus een bloem, welck in \'t Latijn
ßorem beduyt, in Vitalis munte een kalf, in Latijn vitulum,
en diergelijcke.

Dit is \'t opfchrift vande oude marmerfteen, daerwy hier
boven van vermaent hebben:

Defe marmerfteen is gevonden op den wegh, die men
Decia Salaria noemt, byde feven Baden, en tot Marfilien
gebracht; gelijck lulius lacobonius uyt P. Ligorio fchrijft,
in \'t byvoeghfel van de uytlegginge van Bapt. Fontejus, van
het oudt geflacht C^fia.

Efe kaerte noemen wy fbo, om datfe
geteeckent is alleen uyt de befchrij-
vinge van lulius Csfar : daerom
hebben wy hier niet een naem oft
plaetfe geftelt uyt eenige andere
Schrijvers;en oock geen achtergela-
ten , die hy befchrijft in de boecken
van de Franfche oorlogen. Dit heb
ick willen feggen, om dat de lefer
niet te vergeefs in defe kaerte foccke,dat hy by andere oude
Schrijvers van Vranckrijck leeft. Ick fal hier oock niet feg-
gen van den aert des lants en volcks,om dat iegelijck \'t felve
uyt Ciefar genoegh kan verftaen; maer in die plaetfe hier
wat van de Druiden fchrijven uyt de oude hiftorien.

C^efar dan feydt in \'t fefte boeck der Franfche oorlogen,
dat\'erin Vranckrijck twee foorten van menfchen van aen-
fien zijn,te weten de Druiden en de Edclen.Strabo noemt \'er
drie, de Barden, Vates, dat is, Waerfeggers, en Druiden.
En Lucanus in defe veerfen :

Laudibus in longum Vates dimittitis avum :
Vlurima fecuri fudiftis carmina Bardi:
Et vos barbaricos ritus, moremque JiniJirum
Sacrorum Druides, (^c*
En Marcellinus, die de Vates Eubages heet. Diodorus
vermaent alleen van de Barden en Druiden, \'die hy Saroni-
das noemt, welck nochtans \'t felfde beteeckent. Plinius
heetfe met een gemeene naem Magos, dat is, Wijfe: Lucia-
nus Philofophen. De Ridders oft Edelen, feyt C^far, als
\'t noodigh is, zijn altijdt in de oorlogh , en hoe iemant van
hooger ftam of rijcker is, hoe hy met meer dienaers en on-
derdanen vergefelfchapt wordt. Hier in is haer meefte eer
en macht gelegen. Bardi zijn Poëten, die den lof en prijs
van de doorluchtige helden met rijm fingen,na de getuyge-
niffe van Athenseus en Strabo.Diodorus fchrijft, datfe op de
orgelen en liere fingen, den eenen prijfende, den anderen
lakende. Feftus Pompejus feydt mede,datfe den lof van dc
kloecke en ftrijdbare mannen fingen, en dat Bardus in de
Franfche tael een fanger beduyt.Marcellinus fchrijft van de
felfde aldusrde Bardi fingen foetelijck de kloecke daden der
vermaerde mannen met veerfen, die men heroikc noemt-
Uyt Strabo leert men, datfe Vates genoemt wierden, ofïèr.
hande dedcn,en de fecreten der Natuur onderfochten. Am-
mianus (die de felve Eubages noemt) fchrijft van haer aldus:
Onderfoekende groote en hooge faken der natuure,trach-
ten fy de felve uyt te leggen. De geleerde Petrus Pythsus
meent dat de woorden, Bardiy VaU\\, Eubages, Semnothei, cn
Saronida, het felfde beduyden dat Z^i-ä/^^j, welk waerfchijn-
lijck is, om dat wy fien, dat \'t gene verfcheyden Auteurs
elck van defe toefchrijven, alleen de Druiden toekomt; als
blijckt uyt \'et gene hier volght:

Diodorus feydt,dat de Druiden Phflofophen en Theolo-
ganten waren. Casfar en Tacitus fchrijven, dat haer leerin-
ge in Engelant gevonden is, en van-daer in Vranckrijck ge-
komenjen dat,diefe naerftelijcker wilde leeren,gemeenlijck
naer Engelant ging. Maer laet ons Casfar hooren die aldcr-
klaerft van haer gefchreven heeft: defe, feydt hy, beforgen
den Godtsdienft cn offeranden , en leggen de wetten en ce-
remonien uyt van den Godtsdienft. Sy zijn grootelijcks ge-
acht : en veel jongmans gaen by haer ter fchole. Sy effenen
alle gefchiflen, fbo wel publijcke als particuliere. Is \'er een
quaet f^t oft moort gefchiet, is \'er twift van de palen, oft
erffeniflin, fy-licden moeten \'t vonnis ftrijcken: fy ftraffen
mede, en vcreeren die\'t verdienen: is \'t dat iemandt nac
haer vonnis niet vraeght, dien doenfe in den ban, en laten
niet toe dat hy in de offeranden kome; \'t welck fy voor dc
grootfte ftraffe houden. Van nac de oorloge te trecken,ac-

elfen, en fchaÊtingen zijnfe vry. Om defe vryheydt zijn\'er
Veel die haer tot defe leeringe begeven , oft van de ouders
en vrienden gefonden worden/ommige oock door een na-
tuurlijckegenegentheydt. Men feydtdatfe een groot getal
van veerfen van buyten moeten leeren; foo dat eenige twin-
tigh jaren ter fcholen gaen. En hoewel fy meeft in alle ha-
ren handel en rekeningen de Griecxlche tael en letteren
gebruycken,nochtans m.eenenfe dat\'et niet geoorloft is defe
leere te befchrijven. Welck my dunckt om twee oorfaken
geordineert te zijn ; de eene, om dat fy niet begeeren dat
defe leeringe onder den gemeenen man kome; dc andere,
om dat, diefe leeren, op de boecken haer niet fouden verla-
ten,gelijck\'t dickmaels gefchiet,maer de memorie te beter
oeffenen. tfaer voornaemfte leere is, dat de zielen niec
fterven, maer datfe vau \'t een lichaem in het ander nae de
doodt verhuyfen .• en meenen dat men hier door tot de
deught, en \'t verfmaden der doodt verweckt wort. Sy difpu-
teren oock veel, en leeren de jonckheydt van de fterren en
haren loop, van de grootte des aertrijcks cn wereldts, van
denatuureallerfaccken, vande mscht der onfterfl^elijcke
Goden. Dit fchrijft Casfar. Dcch tot meerder kennift\'e ful-
len wy hier byvoegen \'t gene andere hier van feggen. By
Pomponius leeft men aldus : defe beroerEen haer datfe dg
grootte en \'t fatfoen der aerde en werelt weren , de bewe-
ging des hemels en fterren, en de wille der Goden: fy lee-
ren den meeften Adel des volcks veel faken, twintigh jaren
lang , in holen, oft boffchen, die van de wegh leggen. Sy
begeeren wel dat de gemeenen man een punt van haet lee-
ringeweet, welck is deonfterffelijckheydt der zielen, en
dat \'er na dit leven een ander is. Marcellinus fëy t bynae hec
felfde, en voeght\'er by, datfe Pythagoras hier in volgen.
Laèrtius feyt, datfe met duyftere fpreucken philifopheren,
en leeren, dat men de Goden moet eeren, geen quaetdoen,
de kloeckhcyt oeffenen. Strabo in \'t vierde boeck fchrijft \'er
aldus van ; de Druiden difcourercn niet alleen van natuer-
lijckc faken, maer oock van de goede manieren. Alle men-
fchen hebben goet gevoelen van haer rechtvaerdigheyt;foo
datfe publijcke en particuliere faken oordcelen: het is fom-
tijdts gefchiet datfe de oorlogen nedergeleyt hebben, als de
legers gereedt ftonden om te vechten. Dc vonniffen van
doodtflagers en moorden zijn haer oock bevolen. Als haer
getal groot is, mcenenfc dat de ackers vele vruchten fullen
dragen. Sy leeren , als oock eenige andere, dat de ziel on-
fterffelijck is, en dat dc werelt niet vergaen fal: maer noch-
tans van\'t vuur en water verwonnen worden. Diodorus
verhaelt datfe waerfeggers gebruycken in haer offeranden,
die toekomende faken voorfeggen, die de gemeente eert en
gehoorfaem is. Alsfe van eenige gewichtige faken raedtfla-
gen, gebruyckenfc een wonderlijcke maniere: want fy of-
feren eenen menfch, en flaen hem met een fwaert dwars op
fljn borft: lettende hoe hy valt, hoe haer de gequetfte lit-
maten roeren, hoe \'t bloet loopt, en hier uyt voorfeggenfc
toekomende dingen. Sy doen geen offerande,\'t en zy dat \'er
een Philofooph by is. Wantfy meenen dat de facrificien
moeten gefchieden door dc onderfoeckers van dc Godde-
lijcke natuur, die de Goddelijcke tael verftaen, door wiens
voorfprake alles goets van Godt meet komen; fy doen oock
niet in tijdt van oorlogh en vrede fonder haren raedt. Van
defeofïerhandc der menfchen feydt Strabo in \'t fevende
boeck, daer hy defe waerfeggers Faus noemt. Nae \'t feggen
van Diodorus achtenfc de Poëten foo groot, dat niet alleen
de vrienden, maer oock de vyanden ophouden te vechten
als defe tuflchen beyden komen, al is\'t dat de legers dicht
by malkanderen zijn, cn haer fwaerden getrocken, cn met
pijlen gefchoten hebben : foo dat by de barbarifche en
rouwe menfchen de gramfchap haer van de wijsheydt laet
gefcggen, en dc Godt Mars van dcMufen. DionPrufeus
feyt; de Franfchen hebben hare Druiden,welcke ftudeeren
in de wijsheydt en toekomende faken , fonder wien de Ko-
ningen niet geoorloft is iet te doen oft raden: foo dat, om
de wacrheydt te feggen, fy regeeren, en de Koningen die-
jiaers en uytvoerders zijn van hare meeningen en rcfolu-
tien, hoewel datfe in goude troonen fitten, in groote paley-
fen woonen, cn koftelijck eten. Waer toe defe veerfen van
Lucanus dienen :

£t vos barbaricos ritm, morewque finiftrum
Sacrorum Druida pojitis repetijlis ab armU.
Solis nojje Deos, (^ cdi numina vohis^
Vranckr^ck,

Autfolis nefcire datum r nemora alt a rtmotis
Incolitis lucis. vobis auBoribust umbr^
Non tatitas Er ebtfedes^ Bitiß^ue frofundi
Pallida regna p€tunty (^c.

Onder de Druiden, feyt Cxfnv, is \'er een Overfte, dienfe
alle eeren en gehoorfaem zijn ; nae fijn doodt,komt de aen-
fienlijckfte in fijn plaets ; als \'er meer van gelijcke wijsheyt
en achtbaerhcyt zijn, wordt \'er een gekofen met de meefte
ftemmen van de Druiden. Somwijlen ftrijdt men oock met
de wapenen om de overigheydt. Op fekeren tijdt des jaers
vergarenfc op de frontieren van Chartres, welck gehouden
wort het middelfte deel des lants, en fitten in een geheylig-
de plaets. Hier komen van alle zijden die eenigh gefchil
met malkanderen hebben, en zijn met haer oordeel te vre-
den. In dit quartier van Chartres is noch hedensdaeghs dc
ftadt Dreux, die den naem van de Druiden fchijnt te heb-
ben. Gab.Simeonius,fchrijvende op Cicfar, verhaelt dat hy
in de boflchen van defe contreye eenige overblijffelen ge-
fien heeft van de palcyfen der Druiden. Plinius fchrijft, dac
haer waerfeggen, enmanier van menfchen te öfteren, ge-
duert heeft tot fijnen tijdt, hoewel datfe verboden was van
KeyferTiberius.Suetonius in\'t leven van Claudius,fchrijfc,
dat het van Auguftus verboden was, maer de burgers alleen;
en van Claudius t\'eenemael te niet gedaen is. Welck Seneca
oock getuyght in de klucht van Claudius doodt. Noch-
tans toont Tacitus, in het vierde boeck van fijn hiftorie, dac
de naem van de Druiden te dier tijdt noch niet heel verftor-
ven was, daer hy feydt, dat de Druiden met een ydele hope
voorfeyt hadden, dat door den brandt van \'t Capitolium oft
Rooms raedthuysonder Vefpafiaen, het Rijckfoude ko-
men op de Over-Alpifche volckeren. i^lius Lanipridius
fchrijft, dat een vrouw van de Druiden aen Keyfer Alexan-
der Severus in de Franfche tale geroepen heeft, als hy naer
den oorlogh van Vranckrijck trock : gaet, maer hoopt geen
viûorie, oft betrouwc u foldaten rnet ; welck foo gefchiedc,
want hy in de flagh bleef Fl. Vopifcus verhaelt, dat Keyfer
Valerianus de Franfche vrouwen der Druiden gevracghc
heeft, of het Rijck in fijn geflacht foude blijven. De felve
fchrijft, dat een vrouw van de Druiden aen Diocletiafius
\'t Rijck by Tungren voorfeyt heeft, als hy noch foldaet was.
Nae defen is \'er niemant die van de Druiden vermaent, \'r en
ware iemandt wilde feggen, dat men van het facrißcie der
Druiden moet verftaen, \'r gene Eufcbius in \'c vierde boeck
vandcEuangelifchebereydingc feydt, dat de Françoyfen
noch tot fijnen tijt, welck was onder Conftantinus en Con-
ftantius, menfchen geoffert hebben. Plinius fchrijft, dat de
Druiden niets heyliger houden als lijm , en den eyckcn-
boom, daer hy uyt komt. Sy focckcn altijt boflthen van eyc-
ke-boomenjcn doengeenfacrificieoft ceremonyen fonder
eycken, foo datfe haren naem hiervan fchijnen te hebben,
volgens de Griecxfche tael. Al \'t gene op defen boom waft,
meenenfe uyt den Hemel gefonden te zijn, en houden \'c als
een teecken dat Godt dien voor hem gekofen heeft.Sy noe-
men hem remedie van alle quaet: fy maken gereedfchap
van facrifïcic en maeltijden onder defèn boom, cn binden
aen hem met de hoornen twee witte offen, die noyt gebon-
den lijn. De Priefter, in \'t wit geklcct,klimt op den boom,
cn houdt de lijm af met een goude feiflèn, welck fy in een
wit kleet ontfangen. Daer nae docnfe facrificie cn bidden
Godt, dat hy fijn gift totgefontheyt van die gene Jact ftrec-
ken, die hyfe verleent. Sy meenen dat alle de onvruchtbare
beeften, met dit lijm tc drincken vruchtbaer worden , en
datfe alle venijn verdrijft. Dc felve, in\'t derde capittel van
fijn negen-en-twintighfte boeck, verhack wonder van een
flangen-ey dat hy gefien heeft, groot als een middelbaren
ronden appel, welck een merck-teecken is daer men dc^
Druiden aen kent, cn datfe gelooven kracht te hebben onv
proccflTcn tc winnen , cn lichtelijck by de Koningen tc
komen. Sy plucken oock nüchteren , met de flincker
handt, fonder omfien, feecker kruyt Samol um genaemt,
welck, foo fy feggen, de krancke öflen en verekens helpt.
Hy feydt oock, datfe met de rechter handt \'t kruyt Selaga
plucken, fonder mes oft yfer, door de flincker mou van den
tabbaerc, en dit doenfe met \'er haeft, op de manier of fy
fteelen, in\'t wit gekleedt, met gewaffen voeten, nae datfe
facrificie gedaen hebben met broot en wijn. Sy leggen \'t in
een witten en nieuwen lijnen doeck. De Druiden meenen
dat dit een befondere macht heefc tegen alle fieckten, en

GRVDII. ^i^^aihiAo ^ ARB ORICH^ . Cajhnmi » . .
riEV- ÖOBDVNI. Jei,-^:^ /.önrGERNl/

^ CEïJ-TROr A M^a-meâut^ à ^ è. ^^•\'Ul^wina^
^ NES. I Juluuum- 1 (hiaJnl\'urr

dätüjncn toock goet is tegen de kranckheyt der oogen.Soo
groot was de fuperftitie van defe natie.

Den oorfprong des naems Druides, feyt Goropius van
een Duyts woort te komen, welck beduyt, een wijs man oft
leeraer : Pomponius noemtfe meefters der wijsheydt. Het
fchijnt dat defe naem een Theologant beduyt, dat is, ge-
leert in Goddelijcke faken, {gelijckfe Diodorus noemt)want
in oudt Hooghduyts, Godt te feggen is, foo men
kan fien in \'t gedruckt Euangeli van Otfridus ; en noch he-
densdaeghs in Yslandt, daermen Hooghduyts fpreeckt,ge-
bruyckt het volck het woordt ^fUt^m in plaets van Godt.
Dit gevoelen is niet vreemt van \'t gene Laërtius uyt Arifto-
teles fchrijft, dat de Druides Semnothei genaemt waren,
welck dienaren der Goden beduyt. In Camdeni befchrij-
vinge van Engelandt, feyt fekeren Albericus, dat de Saxen
eenen wijfen man Drii noemen , welck woort een Theolo-
gant oft Philofooph beduyt: Plinius noemt defe Bruidas
oock Magos, dat is wijfe : want hy genoegh te kennen geeft
dat fy den naem van den eycken-boom (in\'t Griecx S^vç
genoemt; niet hebben, als hy feydt, datfe fchijnen van den
eycken-boom oft lijm den naem te hebben, volgens de
Griecxfche tael, want tuflchen fchijnen en zijn is groot
onderfcheyt. Csefar getuyght mede, dat haer leere uyt En-
gelant gekomen is , daer de Griecken noyt een colonie ge-
hadt hebben. Want dc reyfe en aenkomfte vanUlyfles in
dit eylant wort van de verftandige voor een fabel gehouden;
die men met Eratoftherics niet behoort tc gelooven, tot
dat \'er iemant toone wie de borfe genaeyt heeft, daer Ulyf-
fes de winden in gefloten hadde. Maer niemant kan loo-
chenen dat men in Engelandt de Duytfche tale gebruyckt
heeft. Want C^efar fchrijft, dat een colonie van de Belgen
(welcke, foo hy feyt, Duytfche volckeren aen dees zijde des
Rhijns zijn) in Engelant getrocken cn met\'er woon geble-
ven waren: en Tacitus fchrijft, dat de inwoonders van Calé-
donien, dat is Schotlant, welck een groot deel van dit eylant
ïs,uyt Duytflandt zijn gefproten. En gemerckt dat de Drui-
den niets foo heyligh achten als den eycken-boom en fijn
hjm, gelijck wy uyt Plinius verhaelt hebben, cn datfe den
hooghften eycken-boom voor een teken van lupiter hiel-
den, foo Tyrius Maximus feydt, daerom is te\'gelooven, dat
Diodorus haer met een andere naem Saronidas noemt, die
nochtans \'t felve beteeckent ; \'t en waer dat defe plaetfe be-
dorven waer, cn men voor Saronidas , Bruidas moeft lefen.
Annius fchrijft uyt Befofus, dat de Druiden defen naem
hebben van Druio Barre, en Sarronc, Koning der oude
Françoyfen ; maer fonder fondament. Sommige meenen,
dat defe woorden. Au Guy tan neuf ^ van haer gekomen fijn,
welck noch alle jaer op nicuwe-jaers avondt publijck in
.Vranckrijck gefongen wordcn.Wacr van het veers van Ovi-
dius miflTchien fpreeckt:

Cornelius Celtes, Irenicus, Althamerus, én Aventinus
feggen, dat de Druiden, van Keyfer Tiberius, en van Clau-
dius uyt Vranckrijck verdreven zijnde, over den Rhijn ge-
trocken zijn, en in Duytflant gewoont hebben: en dat van
dien tijdt tot nu toe noch daer duert een feker nachtfpoock*
datfe ^ruffCltfue noemen, welck den fchoen van een Phi-
lofooph beteeckent. JoachimusCamerarius fchrijft, datfe
meenen dat feker figuur van vijf hoecken een goedt en ge-
luckigh teken is, en datfe dit op de wiegen fnijden, mee-
nende dat de kinderen daer door van defe nacht-fpoocken
bevrijdt worden. Cornelius Celtes befchrijft eenige oude
beelden van fteen gehouwen, die hy gefien heeft in feecker
kloofter, aen den voet Piniferi, oft gtV^tcl^crgJ / in \'t mid-
den van Duytflandt, welcke hy meent de gelijckenifTen der
Druiden te zijn. Daer waren \'er fes, feydt hy, by de kerck-
deuren, in een muur gefet, elck feven voeten lang, met
bloote voeten, gedeckte hoofden, Griecxfche mantel, met
een kap, en male : fy hadden een baert tot op den navel,
boven neffens de neusgaten geklooft j in de handen hadden
fy een boeck, en ftock, gelijck Diogenes, een ftemmigh-en
droevigh aenficht, met het hooft en oogen naer de aerdc.
Jacobus Schepperus bcfchrijftfe geckelijk, met ketenen aen
den hals, brafeletten aen de armen, ringen acn de vinge-
ren , gecoleurde kleederen, en philofophifche fchoencn.
Van wien mach hy dit hebben ? want Plinius, foo wy gefeyt
hebben, klcctfe in\'t wit ; en Strabo in\'t fevende boeck,
daer hyfe Vates, dat is Waerfeggers, noemt,geeftfe oock een
wit kleet, met een witten overrock van fijn linnen, boven
de fchouderen met haken vaft gemaeckt, een kóperen gor-
del, en bloote voeten.

Defen filveren penning hebben wy hier bygevoeght tot
gedachtenis vanSer.SuIpiuus Galba.ftadthouder van Casfär
in Vranckrijck 5 oock om tc toonen dat Vranckrijck, foo
C^far oock getuyght, in drien gedeelt was, voor de ti/deu
van Auguftus, die het in vieren gedeelt heeft.

Ranckrijck.
\'t Gebiedt van Calis.
Boulogne,

Guines, en
Oye.
Picardien.
Vermandois, cn
Capelle.

Het Gouvernement van Tlfle de France.

Valois.

Beauvoifis.

Vexin le François.

\'C Landt en Bofch van Yveline,

Lille de France.

Brie.

BeaulTe.

Gailinois, en

Hurepois,
Champagne.
Senonois.
•Rheims, en

Rhetelois.
Sedan,

Raucourt, en
Donchery.
Lothringen.

\'t Gebiedt der ftadt Metz.
\'t Bisdom van Metz.
De beyde Burgundien.
Charolois.

\'t Hertoghdom Burgundien. ^

^t Graeßchap Burgundien.

Brefle Chalonnoife.

Genevcr-meir.

BrefTe.

Dombes.

\'t Gouvernement van Lyonnois.
Lyonnois,

Foreft,

Beaujolois, en
Mafconnois,
Limoges, en \'
Limaine.

26, b
17

28
30

33
54
3S
3h b
3h d

39. b

42>

44
44,i
44,^

48
yo

\'■"Nr\'.j:

	■hV \'

\\ ^
\\ ^	Medùtcra.,



iT
	u
è) ;	ft 0
-