!

l ■

! 1

T

--i».

^ J. )a>. —y - » •

SSSnOSSS

■ i r

K

i -

t

I f

X

1

i! -

i

:

:

t \\

^.V ; . t

K ;

> ■

•äf- - :

Wwïï

I T A L I E N,

lais,cn de Alpen, by de Oude,de Cottifche, Pen-
ninfche, Grieckfche, en Leopontifche genoemit.

De oude Wereltbefchijvers gelijcken ïtalien cdAmt.
by een klemmer-blat, een dryhoeck, en by een
akerbooms blat, welck meer lang als breet is.
De Schrijvers van onfèn tijt gelijcken \'t fèer wel
by een menfchen-been,waer van de voet koomt
aen de Siciliaenfche en lonifche zee, de toonen
van den voet flrecken tot de Far van Meffmen
ontrent Regge en C. de Spartivento, de enckele
naOtranten, de fble of bal des voets is op den
bergh van S. Angel, de kuyte na Anconen, de
kniefchijve ontrent Ravenne, de knie by Plom-
bin en de haven van Livorne, de heupe en dije
raken wijdt en breedt d\'Alpen.

De Oude flellen de lengde van Aofla tot Reg-
ge 1020 mylen, en de meefle breedte tufifchen
de rivieren Var en Arfa 410 mylen. Die onlangs
dit landt doorreyfl: hebben, en haer befl gedaen
om de rechte mate te weten, bevinden, als men
de lengte op fijn rechtfte en kortfte neemt, fon-
der de omloopen der bergen en dalen daer in
te begrijpen, dat ïtalien van den oorfprong der
riviere Dorie tot C. de Armes ontrent 800 my»
len^maer fo men wil reyfen door Romen en Na-
pels, niet minder als 900 mylen lang is. Andere,
die haer betrouwen op de compaffen en mylma-
ten, ftellen haer rechte lengte maer 710 mylen.

Haer breedte is fèer verfcheyden, gemerckt B-mè?:
datfe tuffchen het rack van S.Euphemia enSquil-
laci, maer 20 mylen breedt is, voorts van den
mondt der riviere Gratti en de fladt Cetraro
30mylen, daer naer van de twee Iflhmen oft
engten, die aen beyde zijden van den mondt S.
Angel zijn, tot de ftadt Salerno aen d\'een zijde,
en tot den uytganck van de riviere Gargilian aen
d\'ander zijde, 7j mylen, en meer nederwaerts
van Mafredonien tot de golfe van Salernen, i
mylen. Doch haer grootfte breedte geflelt by
de Oude van de Far tot de Arfè 410 mylen is
recht genoeg, als men gaet van den wegh alder-
naeft den mont van de riviere Var, om te komen
aen den uytganck van de Arfe, en door Tortona
reyft,Plaifance,Mantua,Padua,Trevifi,Odizzo,
Concorde, Aquileen, Triefte, Parenzo en Pola.,

Haer omloop des ftrandts van de Var tot de OmUof
Arfe is 2 500 mylen, by de welcke lbo men den
omkeer der Alpen voeght, makende 800 my-
len 3 fal t\'famen beloopen 3 300 mylen.

Het middelpunt van ïtalien fielt men met de
Oude in\'t gebiedt vanRieti, ontrent dc ftadt
Civita Ducale , by \'t lack van Pie di Luco, eer-
tijdts genoemt Lac de Cutilie,gelegen in \'t mid-
den der lengte en breedte van gants Italien.

ïtalien wierd voor defen gedeelt in Eygen Ita- Oudedec-
lien, en Vranckrijck aen defè zijde der Alpen,
oft Gallia Cisalpina. ïtalien eygentlijck foo ge-
naemt, flreckte van\'t uyterfle zuydelijcke deel
des Koningrijcks Napels , tot Ancona , en de ri-
viere Fiumefino , in vorige tijden i£fis gehee-
ten, en noch voorder tot Piiàtello , eertijdts

A Rubi-

. .1 WPinit II \' ■\'"Mi-n^i-i" ij\' ■

a • Î • T A L ï E N.

-Rubicon genoemt, hebbende recht tegen over nua, Tofcanen, Latium oft Campanien van Ro-
voor fijn palen , den bergh Apennin, die haer men: voortsin\'t Koningrijck Napels, Campa-
fcheyde van Gallia Cisalpina,dielè oock Togatam nia Felix, of Terra di Lavoro, Lucanien^oft Ba-
noemden , om datfe togäs oft tabbaerts droe- filicaten, Briittien oft Laegh Calabrien, Groot
^en, om de felfde t\'onderfcheyden van Gallia Grecien ,oftHoogh-Calabrien , Salentinen oft
Comata, fbo geheeten na het lang hair dat de Terra di Otranto, ApulienPucetien, datfe Ter-
in woonderen gebruyckten , welck eygentlijck ra di Bari noemen, ApulienDaunien oftPoüil-
Vranckrijck is,genoemt van de Italianen Trans- lien, Samnitien, oft Abruzzen : voorts aen geen
alpina,dat is, over geen zijde van d\'Alpen. Maer zijde van \'t voorfchreven Koningrijck, Picenen,
ileRomeynen meefter geworden zijnde, heb- oft:Marcad\'Ancona, Flaminien oftRomanien,
ben Galliam Cisalpinam oock den naem van Ita- ^Emilien, oft Lombardien aen dees zijde van de
lien gegeven. Po, Lombardien oft Galliam aen geen zijde van

Daer naer. ilfe van Auguftus gedeelt in elf de Po , den Staet van Venetien, oit Marca Tre-
c^uartieren.waer van het eerfte begreep het oude vefina, Friul en Iftrien.

en nieuw Latium met Campania Felix: \'t tweede Maer om dat in haer Ichriften groote confu- ä«^«
-de Picentinen 5 het derde Lucanien, Bruttien , fie is, aengaende fommige Provinciën, nament-
Salentinen en Apulien: \'t vierde deFrentanen, lijck in\'t Koningrijck Napels , heeft ons goet
Marrucinen , Pelignen, Marfen, Veftinen, Sam- gedacht, bequamer te zijn, ïtalien te deelen in
niten en Sabinen : het vijfde Picenum: het de landen die hedenfdaeghs bekent zijn j fonder
feile Umbriam : \'t fevende Etrurien : het achtfte ons aen de oude deelingen te verbinden. Begin-
GaUiam Cispadanam, oft aen defe zijde van de nende dan in \'tweft, begrijpt Italien, Lombar-
Po : \'t negende Ligurien : het tiende Venetien, dien, foo aen dees als aen geen zijde van de Pa-
Carmen, lapydien en Iftrien : het elfde Galliam dus oft Po,in de welcke befloten wordt Piémont,
Transpadanam, oft aen geen zijde van de ri- Montferrat, de Staten van Milanen, van Cre-
vierePo. monen, van de Hertogen van Mantua, Modena

De Keyfèr Adrianus heeft \'er 17 Provinciën en Mirandola, met de kleyne Prinsdommen van
van gemaeckt, daer in vervattende de eylanden Corregio en \'t huys Gonzague.
Sicilien , Sardinien en Corfiken: Conftantin de Het felfde Lombardien befluyt noch \'t ge^
Grootefcheydenlè oock in 17 deelen, van welke biedt van Bergamafco , Brelfa en Crema , ja
îiet eerfte was Venetien en Iftrien : het tweede oock , na \'t leggen van vele, Marcam Trevifa-
^milien: \'t derde Ligurien: het vierde Flami- nam, begrijpende\'t gebiedt van Trevifan,Ve-
nien en Picenum Annonarium : het vijfde Tof- netien met fijn eylanden , onder den naem van
canen en LTmbrien : het fcfte Picenum Subur- Dogado , dat is \'t Hertoghdom : den ftreeck van
bicarium, oft\'t geen naeft Romen lagh: \'tfè- Padua,Vicenza,Vcrona,en Trenten,behooren-
vende Campanien : het achtfte Sicilien : \'t ne- de onder Tirol.

gende Apulien en Calabrien : het thiende Lu- De anderelanden van ïtalien , die mede in\'t
canien en Bruttien : het elfde de Alpen Göttien: weil haer beginfel hebben , zijn de kuften van
het twaelfde Rhetiam primam of het eerfte Genua, vervattende \'t Graeffchap Niffe , de Sei-
Rhetien : het derthiende Rhetiam fècundam , gneurie van Monaco , den Staet van Genua, en
het tweede Rhetien : het veerthiende Samniumj \'tMarquifaetfchap Final: Tofcanen,begrijpende
het vijfchiende Valeriam : het fèftiende Sardis \'t gebiedt des Princen van Maffa, des Marquis
nien: en het fèventhiende Corficam. Het eer- Malefpina, van de Republijck van Luca, des
fte, tweede, derde, en vierde heeft hy Confula- Groot-Hertoghs van Fiorenticn,des Heeren van
res gemaeckt, die van Burgermeefters geregeert Plombin , daer-en-boven Carfagnana, Patrimo-
wierden, die ftellende onder dén Stadthouder nium S. Petri, \'t gebiedt van Perufien , \'t Her-
generael van ïtalien : het vijfde, fèfte, fèvende toghdom Caftro , en het kleyn landeken des
en\'t achtfte waren oock Confiilares, onder den Graefsvan PetigUan : voorts zijnder noch Cam-
Stadthouder van Romen,- en onder den felfden paniadi Roma, \'t Koningrijck Napels met fijn
het negende en het thiende Corredorales oft 12 Provinciën: en als men weder opwacrts
van Corredeurs geregeert j het elfde, twaelfde, komt , vindt men\'t Hertoghdom Spoleten oft
en dertiende waren Prœfidiales oft van Pr^efi- Umbria, Marcam Anconam, belluytende een
denten geregeert, ftaende onder den Stadthou- groot deel van \'t gebiedt des Hertoghs van Ur-
der van Italien ,• en d\'andere vier waren mede bin,mct de kleyne Republijck van S.Marin : Ro-
Praefidiales onder den Stadthouder van Romen, manien, vervattende \'t Hertoghdom Ferraren,
Ten tijde van de Longobarden was ïtalien ge- enPolefino di Rovigo : voorts acngeen zijde
deelt in 18 Provinciën , waer onder begrepen van Venetien is Friul en Iftria. Hier moet men
waren de eylanden Corfiken, Sardinien, en Si- byvoegen d\'eylanden Elva, Corfica , Sardinien^
cilien. Ptolemseus heeft ïtalien in 4 j volckeren Sicilien, en andere veel kleyndet;, die aen ïtalien
gedeelt, fonder daer in te ftellen de drie voor- fchijnen gehecht te zijn , of daer aen te hangen,
fchreven eylanden j Strabo en ftelt maer 8 Pro- Willen wy de Staten, die Italien begrijpt, elck
vincien. in \'t befbnder weten , en de Heeren die de feÏve

De Schrijvers,die niet lang voor onfen tijt ge- nu ter tijdt befitten, foo füllen wy bevinden , dat
weeft zijn, deelenlè in 18 Provinciën, en fbmmi- aen de Hertogh Dan Salpoyen behoort Piémont, het
ge in acht, en de laetfte, volgende Leander, in gebiedt van Afti, en Vercelli, het Marquifaet-
ip, te weten, Ligurien, oft\'t gebiedt van Ge- fchap Saluffa, de Graeffchappen Niffa, Tende,

Bueil,

ï T A L

Bueil ; en de Marquifaetfcliappen Oneglia, en
Marro op de kuften van Genua.

Hy heeft voor fijn nabuur den Marquis yan
Majferan, een kleyne Prince, die onder niemant
ftaet,ontrent den Staet van Milanen, en wat ver-
der van Vercelli.

De Koning ii>an Spanjen befit den Staet van Mi-
lanen, met \'et gebiedt van Cremona,en de heer-
lijckheyt Pontremoli, in hct dal Macre, van
Lunigiana, het Marquifaetfchap Final, van de
kuft van Genua, ftaende oock onder den Gou-~
verneur van Milanen : de havenen Orbetello,
Telamone, en Port Hercules, in Tofcanen, met
een deel van\'t eylandt Elva,welck onder den Vi-
ceroy van Napels is: het koningrijck Napels,met
d\'eylanden daer toe hoorende, en oock Sicilien
en Sardinien: voorts heeft hy mede fijn Spaens
garnifoen in Plombin en Correggio.

De Hertogh ran Mantua befit de Hertoghdom-
men van Mantua en Montferrat : d\'andere Prin-
cen van\'t huys Gonzaga, in\'tfelve gebiedt van
Mantua, fijn de Prince van Bc^lo, van Gufialky
de GraeflPan l^oipolare, ende Marqtds deCafliglion
dalle Steuere : het Prinsdom ran SMoneda y gelegen
in\'t felve gebiedt van Mantua, behoort nu ter
tijdt aen een Prince des geflachts CarafFa,erfge-
naem van dien Staet.

In \'t felve Lombardien is\'t gebiedt des Hertoghs
H>an Parma , die deHertoghdommen Parma en
Placencien,by malkanderen gelegen,befit^ en in
Tofcanen\'t Hertoghdom Caftro. \'Dc Bertogh
yan Modena, heeft de Hertoghdommen Modena
en Reggio, het Prinsdom Carpi, en het grootfte
deel van Carfagnana, gelegen in Tofcanen. De
Hertogh IPan Mirandola befit een kleyn landt on-
trent het gebiet van Mantua en Modena. Het
Prinsdom Correggio,toekomende den Prince ipan
Correggio , light in den Staet des Hertoghs van
Modena.

Aen d\'andere zijde, beginnende in \'t weft aen
de kuft- van Genua,vint men het kleyn gebiet des
Beeren yan Monaco , voorts den Staet yan de Ge~
mefche Republijck , vervattende \'t gene datfe noe-
men denVefterfchen en oofterfchen ftrant, loo-
pende tot in Lombardien,daer de felve Seigneu-
rie eenige plaetfen heeft, fpringende tot inTof-
canen,daerfe de ftadt Zarzana befit en fommige
andere vlecken, als mede het eylandt Corfica.

Komende in Tofcanen,fiet men het kleyn ge-
biet des Princen yan Maßky die oock Prince van
Carrara is : de verfcheyden Staten des Marquis
yanMalejpinay gelegen in Lunigiana : derRepu-
blijcke van Luca , die mede een deel van Carfa-
gnana befit : den Staet des Groot-Hertoghs yan Tof-
canenj een van de machtigfte Princen van Italien,
die niet alleen befit het meefte deel van Tofca-
nen , met den Staet der drie Republijcken, eer-
tijdts van groote macht; een deel van Roma-
nien, dat men Florentin oft aen geen zijde van
den Apennin noemt, en fommige plaetiên in
Umbria ^ maer oock een deel des eylandts Elva,
en de eylanden Caprea, Giglio,Gorgona en Me-
loria : den kleynen Staet des Heeren van Plom-
bin, en des Graefs van Petiglian, behalven eeni-
ge andere mindere, niet waerdigh om te verha-
Italien*

B R

len; gelijckoock niet en zijn fommige kleynê
Heeren der kuften van Genua , die onder nie-
mant ftaen; en van andere plaetfen, die geen
geit mogen laten ftaen, en wiens Heerlijckheden
van kleynder waerd^ zijn.

Daer naer ontmoet men den machtigen Staet
van den Paus oft Kercke, die Campanien van Ro-
men befit, Sabinen,\'t Hertoghdom Bene venten
in \'t Koninghrijck Napels, \'t Patrimonium van
S. Pieter, Perufien,Vmbrien oft \'t Hertoghdom
Spoleten, Marcam Anconam, \'tHertoghdom
Urbin en Romanien , met het Hertoghdom
Ferraren.

De kleyne Reptthlijcke yan S, Marin leght in
Romanien,en is heel befloten in \'t Hertoghdom
Urbin.

Naer Romanien komt men in den Staet der Vê-
netianen; die oock in Romanien befitten Polefino
de RovigojVoorts,behalven de eylanden en vafte
landen buyten ïtalien , \'t Hertoghdom van Ve^
netiendatfe el Dogado noemen , vervattende
de ftadtVenetien,met alle d\'eylanden daer ront-
om gelegen ^ Iftrien , Friul, \'t gebiedt van Tre-^
vife, Padua,Vicenza, Verona, Brefla, Bergamo,
en Crema.

Ten laetften vint men op de grenfen van Ti-
rol en Duytftand t den Staet des Bijfchops yan Tren*
teny en in \'t noorden des Staets van Milanen, een
deel van\'t gebiedt der Switfers, in de landen
Lugano,Locarno,Beliinzone,en andere ontrent
\'t Lac Major en \'t Lac di Como.

De voornaemfte bergen van ïtalien zijn de ^^rgen:
Alpes en Apennin. De Alpes , die Italien van Ai^es.
Vranckrijck en Duytflandt fcheyden, en aen die
twee landen behooren, zijn foo genoemt in de
Sabinfche tale, in plaetfe van Albes , welck be-.
duyt Witte , en in vorige tijden wierden defè
bergen Albia en Albionia geheeten ; ja de
Hooghduytfchen van defen tijt noemen in fom-
mige plaetfen defe bergen Alpen, enop andere
plaetfen Alben.

Haer lengte van Niffa , tot ontrent de riviere
Arfe, is ontrent 3 5 8 mijlen. Belangende haer
breette, men bevint, dat in de Alpen Göttien,
vermaert boven alle d\'andere, de bergh Cenis
breet is tién Piemontfche mijlen, waer van de
twee een Dolphinefche mijl groot zijnrgemerckt
dat alsmen vanNovalefè,zijnde de laetfte plaet-^
fè van Piem.ont, op gaet, men reyft twee mijlen
tot dat men op fijn hooghte komt, daer nae
vint men eenpleyn van twee mijlen, daer nae
een uur weeghs tot Lanenborg, de eerfte plaetfe
vanSavoyen aen die zij de, van waer men tot aen
geen zijde van Chambery gaet door de Alpen,
oft ten minften door haer valeyen oft dalen,
meer als drie dagen lang , al tijdts door feer enge
wegen. De andere Alpen zijn eenfdeels enger,
eenfdeels breeder, fb nochtans datgcene boven
de vijfdaghreyfen hebben. Wat de hoogte aen-
gaet, hoewel datfe van verre niet fèer groot en
fchijnt, nochtans zijnder vele bergen, op wiens
top men qualijck in vijf dagen foude können
komen, na \'t fchrij ven van Polybius: en als mea
meent op\'t hooghfte te zijn,vint men fich dick-
maels bedrogen, en is men op een ander top.

B Nie?^

■ IIn .iiinj|)|j;pn!i,)i.ipuij | iii i

4 Î T A L

Niettemiü men heeft bevonden , dat de voor-
naemfte Alpen dertigh mijlen hoogh zijn in \'t
opklimmen ; maer foo menfe met het loot en
het réchtfnoer peylt, zijnfe niet meer als twee
mijlen hoogh.

De Zee-Alpen y daer PtoÏemaeus van fchrijft,be-
ginnen op de kuften van de Liguftifche zee, oft
de ftrant van Genua , en vervatten met haer
kromme omloopen , Barfilom en Tende, toeko-
mende den Hertogh van Savoyen : Digne, Ven-
ce, Glandevez, leggende in Provencen , en Am-
brun in \'t Dolphinaet , en eyndigen aen den
bergli Vifo in Piémont, eertijts Vefulus genoemt
van de Dolphinoifen, die \'er aen palen , gehou-
den voor den hoogtten bergh, die men kan fien,
die de riviere Padum oft de Po voortbrengt, en
maeekthet eynde van defe Alpen , daer men de
bergen oft hoofden vindt, van waer men uyt
Italien in Provencen en Dolphinaet reyft. Defe
bergen worden op de grenfen van Piémont en
\'£ gebiedt van Genua,Ca/^^g/i^Cor«^ , dat is, de
Bals van den Hoorn genoemt i by Tende, Col de Ten-
de j by het dal van Sture, Coldel\'Argentierej by het
dal van Veraite en Maire , Col de noftre Done de Fe-
\'neftrcj en oock, Col de FAgnel, ontrent\'t voorfeyde
dal van Maire en\'t Marquifaetfchap SalufTe. De-
fe Alpen begrijpen oock in Piémont de valeyen
van Gr^;^, welck eenige Italianen GelTo noemen,
van Sture,Grane,Maire,Veraite,Gilbe en Po,die
alle den naem hebben van de rivieren, diefe be-
wateren.

De Cottijche Alpen, daer d\'oude van gefchreven
hebben, en twaelf fteden daer in geftelt, en een
Koningrijck daer af gemaeckt/t welck fy der Al-
pen noemen,begonnen aen den bergh Vifo, ver-
re van Mondevis gelegen, voor den welcken vele
den bergh Vifo noemen , en ftreckten haer tot
aen den bergh Cenis,cyndende, na \'t feggen van
Strabo, by Ocellum, en loopende van Ambrun
tot Suze, welcke ly omvatten, gelijck mede Gia-
veri j oock in Piémont gelegen j daer-en-boven
Briançon in \'t Dolphinaet, en Chambery in Sa-
voyen , met al het landt dat men Savoyen en
Mauriane heet. Defe Alpen begrijpen den bergh
by Col de la Croix , oft den Hals y>an \'t Kruys, en van
den Toren Mirebouc in Piémont i den bergh
Geneipre, den bergh Cenis, en \'t hoogh geberghte
van Roche Melon,ontrent Novalefe en Suze. Door
defèn bergh Cenis is Cselar getrocken tegen de
FrancoifenjBrennus tegen deTofcanen,cnKey-
fêr Karei de Groot tegen de Longobarden. Be-
neden defè bergen aen de Italiaenfche zijde leg-
gen de valleyen van Lucerne, An^rolgne, en Perujcy
behalven die aen de Franlche zijde komen.

De Grieckjche Alpen van de oude , ftreckten van
den bergh Cenis tot den bergh genoemt de
kleyne Sint Bernard, en een weynighvoorder j
gemerckt dat \'et geberght daer iiefFens, dat men
den Grooten Sint Bernard heet, den wegh was
van de Alpes Pennines. Defe Grieckfche Alpen
befluyten den Kleynen S. Bernard , de valleye
Tarentaife van Savoyen; en in Italien oft Piémont,
het dal van Pont oft Ponte , toebehoorende de
Graven van Valperga en S. Martin en de val-
leyen van Brofio m Soana, in welcke laetfte de ri-
vier Orcus ontlpringt.

N.

De Pceninjche oft Penninfche Alpen, waer van den Teminfchs
eerften naem komt van de Pœnenjdatis,Cartha-
ginoifen,die met Hannibal daer door naer Italien
trocken, foo vele gevóelen , en den tweeden van
den afgodt Pennin, die op \'t hooghfte van dele
Alpen aengebeden wiert van de Velagren ofVa-
lefanen,j[bo Titus Livius fchrijft,die d\'eerfte opi-
nie verworpt, defe Alpen fègh ick, worden van
Ptolem^us Poenes genoemt Sy volgen de Cotti-
Iche, en reycken van den Grooten S, Bernard,
tot den bergh van S. Gothard naer de oor/pron-
gen der rivieren de Rhofne en den Rhijn,vervat-
tende \'t lant Valais^en in Piémont \'t dal van Ao-
fte, \'t landt Salaffen, daer, foo eenige fchrijven,
KeyferArnolduSjtreckende uyt Italien naDuyts-
landt , den wegh van Hannibal genomen heeft,
door Bardt, gelegen tuffchen Aofte en Yvrée ,
daer een oud opfchrift, foo Paulus Jovius lèyt, te
kennen geeft, dat Hannibal over defe Alpen in
Italien gekomen is. Welck waer fchijnt, om dat
een deel van \'t dal Aofte in de Penninfche Alpen
leght,tot de welcke een van defe wegen loopt,en
dandere inde Grieckfche, en de valleye gelegen
boven die van Aofte, wort geheeten Fal Peninay
en met eenen bedorven naem Val Pelina. De
voornaemfte bergh van dele Alpen, is die men in
oude tijden Mons lovis, dat is,den bergh van lu-
piter noemden , en nu Mont Jou, en den Grooten
S. Bernard heet , op wiens top een kloofter en
gafthuys voor den reyfenden mangcbouwt is,
daer men alle de doode menfchen in een groote
en diepe gracht worpt, in het ys gegraven. De
riviere Doire ontfpringt in defe Alpen,die in Pié-
mont mede begrijpen de valleye van Andcrno^
daer de moeder-ader is der riviere Servus, die\'t
gebiedt van Vercelli bevOchtight.

De Hooge A/pen, diefe S uM M^ heeten, begrij- 0ooge
pende landen Sion en Valais, deprincipaelfte
daer van is de bergh S. Gothard , die veel top-
pen heeft, en befbnder dien van la Fourche, daer
de riviere de Rhofne voortkomt: de fèlve Alpen
brengen voort de riviere Thefm , Madie , Ar en
Rhuïs. \'t Is feker, dat men onder den naem van
dele Alpen begrepen heeft een deel van de Pen-
ninfche^jadarmenfe met deLepontifche gecon-
fundeert, en byna een daer van gemaeckt heeft.

De Lepontijche Alpen, die de Penninfche volgen, Lepontifchs
vervatten de fonteynen van de Rhofne endea^^^^\'^*
Rhijn , haer ftreckende van d\'eene tot d\'ande-
re. Sy begrijpen oock \'t dal Lel>cntine oft van Li-
vin j Brennie oft Pa/enferthal, dat van Thefin, en de
ftadt Bellinfone, met de bergen S. Gothard, 5. D^-
niSyCrifpalt, en Ltickmamer : foo dat defe Alpen
reycken tulTchen Val d\'Aofte en de Grifbns. De
riviere Sefia heeft hier haer beginfel , als oock
de Thefm , die aen de voet des berghs Gothard
loopt, den grootften van al, daer men overgaet,
om uyt Italien naer den Canton van Llry te rey-
fen, met groot gevaer, infbnderheyt op twee
plaetfèn ; ten eeriten aen Pont Tremblant,dat is,
de Bevende Brugh, ontrent de helft van den op-
gang, komende uyt Italien op de riviere Thefm,
van waer tot het opperfte niet en is als rotfen al-
tijdt met ys en fneeu bedeckt, die met menighte
in \'t voorjaer fmelt en valt, gevaerlijck voor den

reyfèn-

R

reyiênden man: ten tweeden ontmoet men de
valleye genoemt Infernale, oft de Hellche, met
een andere brugh op de Riifs, welcke als men
over is, komt men in de Canton van Ury. De
wegh vandeLepontinen, oft Leventinen naer
Coire is over den bergh Luckonan oft S. Bar-
nabe,die de Lepontinen van de GriJfons Icheyt :
want het voorfte van dien bergh naer\'t ooilen is
van de Lepontinen , en \'t ander van de Grifbns,
daer op \'t hooghfte van een rotfe genoemt Ca-
delin, de riviere Herodes fpruyt, die naer den
bergh S. Barnabe loopt, daerfe haren naem ver-
andert en de Middel-Rhijn geheeten wordt:
aengaende d\'andere twee armen des Rhijns, de
bovenfte komt van den bergh Crifpaldt,die naer
den bergh S.Gothard vloeyt | maer de beneden-
fte van den bergh S.Bernardin : en alle defe ber-
gen raken malkanderen , en krijgen in\'t laetfte
alleen den naem van Adufa, van de oude begre-
pen onder de Rhetifche Alpen.

De Rhetifche Alpen , van fommige Trentilche
geheeten, naer Trenten de hooftftadt van Rhe-
tien , v/aren meeft begrepen onder den naem des
berghs Adula , en liepen van boven Como tot
Verona. De bergh Adula is de principaelfte
van alle , en wordt by de Hooghduytlchen t)et
genoemt, en by de Grifons Colmm delOl-
cello. Naeft defen leght de bergh Spelugue, dien
de Hooghduytfchen titï QSrfc^Ïcr en Ï)Clt
getbetg / de Grifons Colmen del Orfo noemen. De
Trentilche Alpen zijn mede onder defè bergen
gerekent, die de Hooghduytfche ^aé
©ebtV^ heeten.

De Julifche Alpen , daer Tacitus van fpreeckt,
zijn eertijdts oock Venetifche oft Venetiaenfche ge-
noemt , om datfe in \'t gebiedt van Venetien wa-
ren. Sy leggen oock boven den Staet der Vene-
tianen. De inwoonders van defe Alpen, en haer
nabuuren noemenfe Mien en Ze/ien. Sy ftrecken
haer tuffchen de oorfprongen der rivieren Vi-
pao en Laubac 5 maer fommige, doch qualijck ,
nae mijn gevoelen , begrijpender \'t landt van
Trenten in. De bergh Thaurn in \'t Bifdom Saltz-
burgh, welck de Taurus van Mela is, leght mede
in defè Alpen befloten.

De Carnijche Alpen, daer in de riviere Sau ont-
fpringt, eyndigen de fcheydinge van ïtalien en
Hooghduytflandt , en haer lengte is van on-
trent den oorfprong der riviere Rifano , tot het
beginfel van Laubac, en by Iftrien en Friul, daer
ïtalien eyndight, en Friul aen Carnie grenft , en
daerom wordenfe Carnifche Alpen genoemt.

De Norifche Alpen, daer de Schrijvers, die nae
de Oude geleeft hebben, van fpreken, hebben
defèn naem van haer oude Inwoonders , en der
felve gebuuren, die men nu voor die van Beye-
ren neemt, en ftreckten van het beginfel des
riviers Dravus oft Drau, tot den oorfprong van
Natifbn. Haren hooghften wegh was ontrent
de fonteynen van Drau en Piane, op den bergh
Cefe.

Indien men wil weten de verfcheyde wegen
der Alpen, foo moet men eerft onderfbecken de
pafTagievan Hannibal, toen hy met fijn leger
in ïtalien gekomen is, om dat fommige Schrij-
vers hier in niet over een komen. Want PoÏybiu§
feyt,dat Hannibal van Lyon (welck hy alleen de
plaetfe noemt daer de Rhofne en Saone t\'famen
loopen) komende, na dat hy 800 ftadien , dat is,
hondert mijlen, in tien dagen gereyfthadde,
begonnen heeft de Alpen op te klimmen. Defe
woorden hebben byna alle de Schrijvers ver-
ftaen, gelijckofthy gefeyt hadde, dat Hanni-
bal die hondert mijlen gedaen heeft van Lyon
tegen de Rhofne opgaende, in\'t trecken naer de
Alpen. Soo dat fommige fulcks vaftelijck geloo-^
vende, hebben daer van een befehrijvingege^
maeckt, die fy meenen feker en vaft te gaen; Sy
feggen dan, dat Hannibal naer Seyflèl getrocken
is, en rekenen tot die plaets 100000 paffen, daer
na leydenfe hem naer Croifïilles, en de eerfte
hooghten der Alpen^ voorts door de rouwe ber-
gen in Valais, tot de plaetfen van Saxe en Mar-^
tinach, van waer , foo fy feggen , hy over den
hoogen bergh Pennin getrocken is in Italien, en
het dal van Salaffes, nu geheeten Val d\'Aofta.

Maer Polybius en heeft defè inkomfte in het
particulier niet befchreven , noch de pketfen
van Hannibals wegh genoemt, maer alleen aen-
gewefen fijn vertreck van de Rhofne , aenkom-
fle by de Alpen door vele quade wegen, en in^
komfte in ïtalien , daer hy voor eeril: de Tauri-
nefen aentafte by fijnen wegh gelegen , te vo-
ren altijdt door\'t landt der Allobrogen getroc-
ken hebbende. In defe inkomfte accordeert hy
met Titus Livius, die Hannibal mede doet ver-
trecken van de plaetfe daer de Rhofne en Saone
haer vermengen , cn doet hem van daer door
\'t landt der Allobrogen,oft het Dolphinaet, den
wegh der Tricaftinen, oft des aenhangs van S*
Paul trois Chafteaux nemen,voorts doet hy hem
paffeeren op de grenfen der Vocontinen,oftGa-
pancoien, en na dat hy gepaflèert is \'t landt
der Tricorianen, doet hem komen aen de Du-
van waer treckende dwars door\'t landt.

rance

valt ten laetften in ïtalien, door \'t landt der Tau-
rinoifèn.

Indien Hannibal over den bergh Pennin in \'t
dal Aofte gekomen was, nadathy door\'t lande
der Veragren oft Valefanen getrocken was; Po-
lybius foude haer namen niet vergeten hebben,
noch oock den bergh Pennin, Salaffes , en In-
woonderen van \'t val d\'Aofte maer foude die
fbo wel uytgedruckt hebben als die van de Tau-
rinoifèn, voor dc welcke byfè genoemt foude
hebben. Daer-en-boven de Veragres oftHooge
Valefanen leggen niet in den ftreeck van de Al-
lobrogen , wiens naem begrijpt de Dolphinoifen
en Savoyaerds, en de bergh Pennin behoort aen
die volckeren niet ^ en nochtans Polybius ftek
den heelen wegh en alle de veldtflagen tot de
Alpes toe , cn de komfte in ïtalien in \'t landt der
Allobrogen. En \'t gene meeft tegen haer gevoe-
len ftrijdt, is, dat, als men van den berghPen^
nin komt, men fbo haeft in het landt der Tauri-
noifèn niet en kan zijn, gemerckt dat de voor-
fchreven bergh verre van daer leght. Voeghc
hier by,dat men van den felven berg de landcmw
rondtom de Po niet kan ontdecken j de welcke
Hannibal aen fijn foldaten toonde, als Poly-

biuê

■ -f-x\'.wjmg\'

ITALIË N.

bius en Livius geïuygen. Soo dat fchijnt, dat in Want men kan ten eerften aen de zijde van Nice
\'t vertrecken van de Durance hy den wegh ge- reyfen door den wegh ontrent de riviere Var,
nomen heeft, die door den bergh Genevre na die fich in tweên deelt, waer van den eenen aen
Sufa loopt, oft door den feiven bergh na Prage- de rechter zijde loopt langs dezeekuft, en de
ïa , en voorts na Pinerol, aengefien hy foo haell ftrant van Genua 5 den anderen aen de flincker
in \'t landt der Taurinoifen quam , die veel nader handt leyt door Nizze tot Col de Tende , door
dien bergh zijn , als Val d\'Aofte is , ontrent de Efpel en Sergo , door foo quaden wegh, dat de
landouw die van de Doria bewatert wordt, niet efels, en muylen , die \'t fout dragen , ter nauwer
van de Po. Maer\'t gene hier tegen ftrijt,is, dat- noot daer over mogen gaen j maer in\'tneder-
men van \'t geberghte van Sufa , de landou rond- komen van Col de Tende vindt men het begin-
om de Po niet en kan fien/t welck den bergh van fel van eenen beteren wegh.
S Michiel belet,en van de zijde van Pragela ont- Daer is noch eenen pas door den Hals van Ar-
deckt m.en de landouw van de Po niet,noch oock gentiere, die in Terre Nova van \'t Graeffchap
Piémont. Soo dat Hannibal van Pragela,door Ie Nice is Want die van Languedoc komen,nemen
Col oft den Hals van la RoulTe, mach gekomen haren wegh door Avignon , Carpentras, Val de
zijn aen de bergen rondom Giaven , door quade Pierre en Breoule in Provence 5 van daer gaenle
en m.oeyelijcke wegen , foo Polybius en Livius na den moeylijcken pas van Loufet, beginnen-
fèggen , van welcke bergen men de landouw van de in den Staet des Hertoghs van Savoyen , daer
Piémont kan fien. \'t En is oock niet waerfchijn- men nederwaert gaet na Val de Mont, M^olans,
ïijck , dat hy van de riviere Durance Ibudege- Berfilone, Meirone ,cn TArchcj voorts ontrent
trocken zijn met eenen grooten omkeer na den een mijle van daer vindt men den bergh oft col
bergh Cenis, daer van men mede een groot deel van Argentiere, in \'t Graeffchap Nice,
van Piémont liet. Mijn gevoelen is, dat hy door Men magh oock den feiven wegh nemen,rey-
ieCol duMauragepaffeertis, die fijnen naem fende van Ambrun tot Guilleftre, daer fich de
daer van Ichijnt behouden te hebben : foo dat wegh in tweên deelt. Die aen de rechterhandt
hy , over de Durance getrocken zijnde naer de is door den bergh oft col de Vars, daer men ne-
vaert van Rouffet der Ambrunoifèn , én weder- derwaerts gaet na Val oft het dal de Mont, en
om zijnde geklommen op het berghsken van van daer treckt men na S Paul en Meiroïic, daer
Breoule in Provence, mach getrocken zijn na nae komt men aen col de Argentiere. Die aen
den ftercken pas van Louzet, welck is d\'eerfte de flinckerhandt loopt door \'t dal de Queyras,
plaetfè des Hertoghs van Savoyen, daer nae en de lange duyftere valleye van Vayer, daer-
volgende de riviere Ubaye, gekomen tot Barfi- men in minder als vijf mijlen over vijftien brug-
lonen, voorts tot loufiers en S.Paul, oock ftaen- gen moet gaen. Een vierendeels mijls aen geen
de onder den Hertogh van Savoyen , doorgoe- zijde Queyras fcheyt fich de wegh noch eens
de en gemackelijcke wegen , en van S.Paul, in tweên: die aen de rechterhandt loopt na S.
weder getrocken in\'t Dolphinaet , en gegaen Veran , voorts door col d\'Agnel na Chafteau
na Col du Maure , een moeyelijcke wegh, doen Dolphin, Tourette \'t laetfte dorp van \'t Dolphi-
na Ghana , tot het kafteel Douphin , voorts naet, en de valleye van Chafteau Dolphin, gele-
na Tourettes, het eynde van \'t Dolphinaet, en gen een mijl van Villar S Pierre , d\'eerfte plaet-
S. Pierre, mede den Hertogh van Savoyen toe- Ie van Piémont aen die zijde ,daer men komt in
behoorende, en van daer gekomen in\'t Mar- \'tMarquifaet Saluce door de dalen van Maire en
quiiaetfchap van Salucen , naderende de Po. Veraéle. Men kan oock, reyfende van Ambrun
Doch van daer en kan men de landouw rondom na S, Clement,en voorts na Guilleftre, den wegh
de Po niet fien, \'t en waer dat menfe ging ont- nemen van de valleye van Queyras, en voorts
decken op den bergh Vifo , door rouwe en heel van Queyras aen de flinckerhandt na col de la
ongebaende wegen , foo voor de oHphanten als Croix gaen j en van daer na den Toren van Mi-
voor de paerden , daer nochtans een paffagie is, rebouc een quaden pas in\'t Hertoghdom Sa-
gelijck men hier naer kan fien. voyen , met foldaten befet 3 van hier komt men

Het gene aldermeeft ftijft\'t gevoelen van hen, in Piémont door de valeyen vanAngrogne en
die meenen dat Hannibal in Italien gekomen Lucerne.

is over denPennin, is, om dat eenige fchrij- Nochis\'cr een wonderbare pafTagie, die men
ven, foo ick hier boven gefeyt hebbe, dat Key- doorhouwen heeft een booghfcheut lang,en aen
fer Arnoldus, uyt Italien na Duytflandt trecken- den bergh Vifo gevoeght. Men komt aen defe
de, den wegh van Hannibal genomen heeft door klove, als men van Queyras na Riftolas gaet ;
Bard enden bergh lou oft lupiter, en dat op de voorts komtmenvan daer in val du Po, en\'t
felve plaets Bard, gelegen tuffchen de fteden Marquifaet Saluce.

Ófte en Yvrée , gelijck Paulus lovius fèydt, een Daer zijn veel wegen om van Grenoble te trec-
opfchrift aen den muur ftaet , te kennen ge- ken na den bergh Genevre. Den eenen is door
vende dat Hannibal over\' defe Alpen getrocken Vizile en \'t dorp Vyfanen, van waer men door
is. Om defè tegen malkanderen itrijdende opi- feer moeyelijcke wegen komt aen den bergh
nien re vergelijcken , feggen de geleerde , dat Lans, Grave,Vilar d\'Arene, col de Lauterel, aen
dit groot krijghsheyr fich gedeelt heeft, en elck \'tkloofter van Briançon, aen Briançon, en dan
deel eenen verfcheyden wegh genomen. Soo aen den bergh Genevre. Maer hoewel defèn
wy nu willen fbecken de pafTagien der Alpen , wegh den kortften van alle is, wort hy nochtans
füllen wy veie vinden om in Italien te komen, weynigh gebruyckt , als by d\'Inwoonders van

dit

I T A

\'dit landt^namentlijckin den winter,om de fnecu
cn het ySjCn in \'t vooijaer om \'t fmelten en \'t val-
len der felve: den anderen loopt aen de rechter
zijde^van Grenoble tot Chans^daer men óver de
riviere Romanche met een Ichuyt vaert, en fom-
tijdts, doch felden, is \'t water fbo kleyn dat men
daer door gaetj voorts klimt men op \'t geberght
van Frey j van daer treckt men na Mure, na
Corp, aen de vermaerde plaetfe Lefdiguieres,
en aen S.Bonet: voorts een vierendeel mijls aen
gene zijde van de brugh van S. Bonet, zijn twee
wegen,- den eenen aen de rechter zijde leyt door
Laye en col de Chauvet, van wacr men na Gap
jreyft, en voorts na Chorges den anderen aen
de flincker zijde neemt men door S. Laurens ,
door col de Manfè, en Rochette, van waer men
na Baftie Neuve , na Chorges , en na Savines
gaet, daer men over dc Durance na Ambrun ,
S.Clement, en na S.Crefpin treckt: en van daer
gaet men na Pertuis Roftang, en Brian^on , en
den bergh Genevre, van waer men nedcrwaerts
na Sezane gaet: en hier is de bequaemfte palTa-
gie, foo voor \'t gefchut als de heyricgers. Tot
Sezane deelt fïch de wegh in tweén. Aen de
rechter zijde loopt hy na val de Sauze,het welck
hy aen de rechter handt laet: daer nae als men
op Val de Sartrieres gekomen is , welck Val de
Sauze en Val de Pragela fcheyt, gaet men door
eenen breeden wegh in Pragela, en pafTeren-
de Feneftrelles en Mantoule, dat men voor het
laetfte dorp van die valley houdt, ontmoet men
Chafteau du Bois, de uyterfte plaetfe van dat
Dal, gelegen een mijl van\'t dorp Peroufe in
Piemont , het voornaemfte van fijn vallcy:
voorts van daer gaet men door eenige poorten
na Pinerol,gelegen ontrent die valleye,ofte door
een gemackelijcker voetpadt londer die poor-
ten te roeren. Den anderen pas is van Sezane
naOux,Salbertran,en EfTilles^daer langs Koning
Karei de VIII trockin fijn reyfe naerNapels,en
liet daer \'t gefchut tot fij n wederkomfte, naer de
vidorie van Fournouë: voorts als men Chau-
rnont voorby gegaen is , komt men aen de
grenfèn en ingang van Piemont , en een vie-
rendeel mijls van daer, by een kleyn beecxken
genoemt Graviere 3 noch een mijl van hier vindt
m^nSuza, en naerder Vranckrijck, laillon en
GelalTe met haer forten oft fchanlTen. Dit is den
wegh die Koning Lodewijck de Rechtveerdige
namin\'tjaer 1629,om de Hertog van Mantua te
ftellen in de vreedfame polïeffie van Montferrat,
gelijck hy gedaen heeft^doch na \'t verHes van de
itadt Mantua, heeft den voorfchreven Hertogh
den Keyfer voor Leen-Heer moeten kennen.

Men komt oock van Vranckrijck in Itaüen
door den bergh Cenis, als men gaet van Lyon
na den mocyelijcken wegh van \'t geberghte
Aiguebelette , Voorts na Chambery , en van
daer na Chambre, en door \'t pleyn van Muria^
ne, langs de riviere Ar, die men dickmaels aen
beyde zijden met bruggen over gaet, reyfende
door een feer nauwe pafTagie van wederzijden
met rotfen befet, na S. lan de Muriane, Modane,
Termit^non , en Lanebourg , gelegen aen den
voet des berghs Cenis, daer men opklimt nae
een half ure tij dts,door eenen breeden enfrayen
Italim^

N.

wegh, van het voorjaer tot den herfft : daer nae
ontmoet men een vlack veldt ontrent twee mij-
len lang, met de kapelle van Tranfis, welck een
huys is op een luftige palfagie, het welck deri
Hertogh van Savoyen heeft doen maken j om
daer te ontfangen vrouw Chriftina, dochter van
Koning Hendek de IV:, toen fy uyt Vranck-
rijck quam , om met den Prince van Piemont te
trouwen: voorts vindt men de plaetfe van de Po-
ften , en ontrent twee mijlen in den afganck
(die heel nau is, en op veel plaetfen ongemacke-
lijck, daer men de pleyn van Piemont ontdeckt)
het dorp van Fernere, daer men nederwaerts
gaet na \'t dorp van Novalefe, de eerfte plaetfe
van Piemont aen die zijde, gelegen aen den voet
des berghs Cenis, ontrent een mijl van Suza.
Men reyft oock van Grenoble door Chambery,
en defgelijcks van Vienne , en Valoire na Voy-
ron , en Echelles , gelegen op de frontieren
van Vranckrijck en Savoyen , ontrent den wek-
ken men gaet door de moeyelijcke pafTagie van
la Crottedie niet kng en duurt, aen het eynde
van de Alpen, van waer ontrent twee mijlen zijn
tot Chambery.

Daer is noch eenen pas door Val deTaran-
taife in Savoyen, als men gaet van Montmeillan
na Conflans, Briançonnet, een ftercke plaetfe,
en nauwe pafTagie,en voorts naerAigueblanche^
Mouftiers, S.Iaqueme, Chafteaufort op den pas,
en van hier na Vilette, Eme, S.Maurice en Selz,
van waer ;men komt aen den bergh, de kleyne
S. Bernardt genoenit 5 voorts gaet men neder-
waerts na Thuille, \\ beginfel des dals van Aofte,
van waer men treckt na Bar, diefe den wegh van
Hannibal heeten : daer naer ontrent een half
mijle van defe pafTagie komt men aen dc brugh
van S.Martin, gemaeckt,fbo men fèyt, van Key-
fer Auguftus, om daer mede Vranckrijck van
Italien te fcheyden: van hier gaet men na Yvrée.
Maer den wegh van val d Aofte is den ongemac-
kelijckften om door te komen.

Aengaende de pafTen van Valais in Italien ,
daer zijn twee wegen naer Sion, waer van die in
\'t zuyden is, loopt door de valleye van Uren , en
\'t gebergte Arolle : daer nae komt men in \'t dal
Penine oft Peline, ftaende onder het\'dal d\'Aofte.
Daer is noch eenen pas genoemt Kumben, als
men van Martinach treckt, en defèn deelt fïch
op de bergen , in verfcheyde wegen , waer van
die aen die flincke zijde is , leydt na den kleynen
S. Bernardt, niet verre van Tarantaife,den ande-
ren loopt van Antremont naer den groeten Sint
Bernardt, en van daer na Aofte. De bergen van
Valais hebben oock veel pafTagien die na Lom-
bardien gaen, waer van eenen door \'t geberghte
van Gricz , door Griez, en Nyfi leydt na de val-
leye van Antigorio, welck een deel is van het dal
de Dome d\'OfcelJa in\'t gebiedt van Milaneniden
anderen loopt van \'t dorp Brig in Valais, na den
bergh Sempion > by de Latiniften Sempronius ge-
noemt,en van deHooghduytfchen den
berg / en naer Crevola, een plaetfe in den Staet
van Milanen. Van Vilp is \'cr eenen wegh door
den bergh van Safer, en aen d\'ander zijde door
den bergh van Matter, die na \'t gebiedt van
Milanen leydt.

C Men

iiiiÉmiifeiiilii ■-"-^rii\'"^- f

ï ■ T

Men reyft oock, maer met groot gevaer, van
den Canton üri,en fijn ftadt Altorf, na Belinzo-
ne, en na den Milaenfchen Staet,door de valleye
die men de helfche noemt, Ie Pont tremblant,
dat is, de bevende brugh, en den bergh S. God-
dart.

De Grilbns hebben mede vele wegen om in
ïtalien te komen , den eenen is door Coire naer
Thoffes, daer men een enge en gevaerlijcke paf-
fagie vindt, midden door groote rotfen en on-
vafte bruggen , meeft gelegen op fluyfen en
fteyle plaetfen yan den Rhijn: men gaet voorts
naer Spelugue, en den berg diefe den moeyelijc-
ken heeten: van hier treckt men naer Clave oft
Chiavenne.en van daer naer\'t Lac van Como en
\'t beginfel van \'t Milaens gebiedt : men mach
oock van Coire gaen door Bevio , en door Septa
naer Clavenne, van waer men naer \'t lac van Co-
mo reyft. Van Clavenna gaet men naer den Staet
der Venetianen doorNouva, en voorts klimt
men op eenen moeyelijcken bergh,oft men paf-
fêert \'t Lac de Como, tot het dorp van Pocada-
do, waer Valtelin begint. En men vervolght fij-
nen wegh door Morben, daer men een geberght
ontmoet, dat men in den fomer over reyft om
te gaen naer Bergamo: maer men mach daer in
den winter niet over, om de fneeu: foo dat men
dan naer Sondres oft Sondrio gaet, een ftadt van
Valtelin, daer na naei/\'t dorp Villa, gelegen in \'t
felve Valtelin, van waer men naer Edolo gaet,
een plaetfe der Venetianen.

Men kan noch van Coire in\'t gebiedt der Ve-
netianen komen door drie groote bergen, den
eerften van die is Albora, welck een lange wegh
is tuffchen twee hooge rotfen ; en kort daer na
vindt men Bernine , van de Fran^oyfenBerline
genoemt, van waer men vijf oft fes mijlen neder-

ö

waertsgaet tot

Breffa en Bergamo.

De andere pafligien door ValteUn zijn fèer
veie j gemerckt dat beneden Tiolo, in \'t gebiedt
van Grofio,eenen grooten wegh is, die door den
bergh Mortirol leyt naer val Camonique in den
Staet van Breffa, daer men foo wel in den winter
als fomer gaet door den bergh Auriga, cn door
de paffagie diefe Lizipelli d\'Auriga noemen, van
een dorp , recht tegen over Tel gelegen , van
waer men naer S. Pierre gaet, daer men dien
grooten wegh vindt. In \'t felfde gebiedt van Tel
ontmoet men \'t dal oft valleye van Belvifo , van
waer men den wegh des Staets van Bergamo en
van \'t dal Camonique neemt. Daer is oock eenen
wegh die van de valleye d\'Ambria, in \'t gebiedt
van Piattede , naer \'t landt van Bergamo loopt,
gelijck mede van de valleye van Madra in \'t ge-
biedt van Folina. Daer is oock \'t dal de Tartano,
in\'t gebiedt van Taleinone , dat (ich in twee
mindere valleyen deelt , genoemt Biorcha en
Zoccata , die alle beyde naer den Staet van Ber-
gamo leyden 3 cn men gaet in den fomer feer ge-
mackelijck door defe valleyen naer Bergamo.
Van Bormiojwelck een deel van Valtelin is,gaet
men naer de valley Gamonica, inden Staet der

Venetianen, cn naer Ponte de Legno , door feer
rouwe en harde wegen , die inden winter on-
ganckbaer zijn.

Aen d\'ander zij de is \'er eenen pas in \'t gebiedt
van Pedefma in Valtelin,door wekken men naer
val de Safina , in \'t Hertoghdom van Milanen ,
gaet: Planta di Dio ftreckt tot Scaleta, van waer
men naer\'t lac di Como reyft, met trappen in
de rotfen gehouwen.

Om van Tirol in ïtalien te komen, treckt men
van Infpruck naer Steinach, een ftadt van Tirol,
daer na gaet men over den moeyelijcken bergh
Brenner , aen wiens ander zijde ontmoet men de
ftadt Sterzingen, en voorts naer Clufe , by de
Duytfchen Claufen genoemt , en de Italianen
Chiufa, van wegen fijn enge pafïagie ^ daer wey-
nigh menfchen vele können wederftaen: van
hier gaet men naer Bolzan oft Bötzen, \'t begin-
fel des Staets van Trenten gelegen in de Alpen j
voorts naer de ftadt Neumarck , en van daer
naer Trenten , en dan naer \'t fort van Clufe oft
Chiufè in \'t gebiet van Verona, ontrent de gren-
fen van \'t Bifdom Trenten.

Men gaet oock uyt Beyeren naer Lago di Gar-
da, den Staet van Breffa en Verona, van Bruck,
een ftadt in Beyeren, door Barkirck, een dorp
van Tirol, naer Seefeld , Infpruck en Trenten.
Daer-en-boven kanm^en van Infpruck enSterzin-
gen naer Trevife cn Padua reyfen door Chiufa
in \'t gebiedt van Trenten gelegen , Bötzen,
Neumarck, Trenten, Chiufa der Venetianen,en
Caftel-Franco, van waer men naer Trevife gaet,
en voorts naer Padua. Men kan oock uyt Beye-
ren naer Brixen trecken, en voorts naer Feltrin,
en\'t gebiedt vanBellunen, behoorende onder
Marca Trevifana der Venetianen , door demoe-
yelijcke lulifche Alpen.

De Carnifche Alpen hebben twee paffen: den
eenen leyt naerVillach in Carinthien,ontrent de
riviere Lifonzo:den anderen loopt van Laubach
oft Lubiana naer Friul, door S.Geertruids bofch.
En alis\'t dat de nature aen alle andere kanten
van ïtalien de paffagien moeyelijck gemaeckt
heeft, en quaet om aen te komen, als een borft-
wering en ftercke wallen , fbo heeftfe nochtans
den pas tuffchen Gradifque en Gorits, goet en
gemackelijck gemaeckt : door defen zijn de
Turcken in den tijdt van Bajazet in Italien geko-
men , en hebben heel Friul afgeloopen, en paf^
ferende drooghs voets der felver rivieren , als
mede die van Marca Trevifana , zijn ontrent de
poorten van Trevife gekomen. Onder den-Ko-
ning Theodoricus hebben de Gothen , en daer
na de Venetianen getracht defèn pas met eenen
muur te ftuy ten, die men mach noemen de groo-
te poort van ïtalien , en tot dien eynde wierd
Grodifque en Göritz verfterckt. Maer dit was te
vergeefs , om dat \'er tuffchen die twee plaetfèn
noch een vlackpleyn lagh : tien oft twaelf mij-
len groot, dat voor de Barbaren open lagh,
tegens welcke de Venetianen langs henen een
groote gefloten gracht maeckten,die haer mede
nergens toe gedient heeft, gelijck oock de ver-
fterckinge van de ftadt Aquilea de Romeynen
niet geholpen heeft j maer is na een drie-jarige
belegering van Attila Koning der Hunnen ge-
wonnen.

BBB

I T A

Vonnen. Doch hebben de Venetianen ten laet-
ften het ftercke fort Palma in die quartieren ge-
maektjom daer te flutten,die door de voorfchre-
ven paffagie in Italien fbuden willen komen.

Apennin, De bergh Apennin is als een arm van de zee-
bergen , en begint by Nizza, op de ftrandt van
Genua, en loopt voorts dwars door Italien, het
felve deelende van \'t weft naer \'t ooft tot Marca
d\'Ancona, daer hy fich naer \'t zuyden draeyt,
en loopt met verfcheyde kromten en bochten
midden door \'t Koningrijck Napels, tot C.d\'Ar-
mes , Regg;io , en de Siciliaenfche zee , daer hy
eyndight.Het hooghfte defes berghs noemen de
Schippers hedensdaeghs Punta di Talo. De an-
dere voornaemfte bergen zijn meeft altemael in
\'t befonder geftelt, elck in fijn eygen landt.

Khieren. De principaelfte riviere van Italien is de Po, by
de oude Schrijvers Padus cn Eridanus genoemt,
die op den bergh Vifo oft Vifuvius in Piémont
ontfpringt ^ en van daer loopenae door Turin,
Cafal en Cremona , gaet dwars door Lombar-
dien , en een deel van Romanien , daer na valtfè
in de Adriatifche zee door de monden van Pri-
maro , Volana, Albero, Goro , en Fornaci, die
oock foo vele havenen maken. Onderwegen
ontfangt hy in Piémont de mindere rivieren
Grane, Maire, Veraite, Gilbe, Pelles, met Chi-
fbn, Chifbla, de twee Dorien en Orco, komende
uyt d\'Alpen : in Montferrat wordtfe vergroot
met de Sefia, in den Staet van Milanen met den
Taner : vermeerdert met de rivieren en beecken
Gez, Sture, Borbe, Triom,Beibo,Ler, en Orbe:
voorts inde noordzijde van\'t felve Milaenfche
gebiedt wordtfe verrijckt met de Gogne, Tefm,
Lambro, Adde en Serio : en in\'t zuyden, met
Sorivia,en StafFora : ten laetften in den Staet van
Placentia en Parma, met Trebbia, Nura, Larda,
Stiron, Tar, Parma en Lenza. Daer-en-boven
ïoopen in de Po iti den Staet van Mantua, naer
\'t noorden , de Oglio en Chiefa , die in de Oglio
en Mince valt, fpruytende uyt Lac de Garde ^ en
in het zuyden Chroftolo en Secchia. In Ro-
manien ontfangtfe de Thion, Panaro, de Rhijn
van Bolonien, Idice en Tartaro.

De voornaemfte rivier naer de Po,is de Tiber,
eertijdts geheeten Tiberis,7ibris, en Aibula, nu van
de Italianen Tevere, wiens oorfprong op den berg
Apennin is, by de grenfen des gebiets van Arez-
zo. In \'t beginfel is fy kleyn, daer na wordtfe foo
groot door veel rivieren die daer inloopen, datfe
fchepen draeght,waer van de vermaertfte zijn de
Nera of Negra,eertijts Nar genoemtjde Chiana
oft der ouden Glanis, daer de Paglia fich mede
vermengt j de Chiazzo, die fich in de riviere To-
pin , by de Latiniften Tinna en Tinia geheeten,
ftort, na datfe eerft met de oude Clitumnus ver-
rijckt is: deFarfaro, der Latiniften Fabaris: de

Caminato , anders Rio MolTo, en in vorige tij-
den Allia genoemt : de Teveron, oft Anien, die
door de ftadtTivoh loopt,en Dachia,voor defen
Almo oft Almon geheeten. Voorts de Tiber van
de bergen vallende, doorwandelt Tofcanen,niet
verre van Civita Caftellana, Perugia en Otri-
coli en fcheyt Tofcanen van Umbria en Sabi-
nen daer na loopende door Romen,ontlaft haer
in de Tyrrheenfche zee^ by de ftadt Oftia»

L I E N. p

Op de kuft van Genua en de palen van Italiea
is Varo de vermaertfte rivier, in\'t Latijn
die in d\'Alpen fpruyt ontrent S. Steven , en vale
in de Marfiliaenfche zee, nae datfe de rivieren
Caremp, Lavaire , Efteron , Lince en Veiubie
mede genomen heeft: Maer defe rivier behoort
ilieer aen Vranckrijck als aen Italien.

De andere volgende rivieren en in dé Tyr-
rheenfche zee loopende, zijn Palion, eertijdts
Paulon genoemt: Por^elpere oft Porcifera, die uyt
den Apenninvloeyt: Ferijano oft Feritor: Lai>a-
gna, die men meerit de Enrella van Ptolemseus te
zijn: en Magra , van Strabo Macra geheeten, en
van Ptolemseus M^aW/^z,het eynde van Ligurien.

De rivieren van Tofcanén , die haer wateren
in de Tyrrheenfche zee lofen , en d\'andere vol-
gen,zijn Laren^a,freddo, ^erchio oftOjarly eertijdts
Au/tr en Aufttr genoemt: voorts Arno oft Arnus,
een der voornaemfte rivieren van Iralien, die op
den bergh Apennin ontfpringt, inde plaets die
men Falerona noemt, en vallende van de fteyle
rotfen,laet de ftadt Arezzo aen de flincker zijde,
loopt door Florencen en Pifa , en van daer in de
zee, eerft vergroot zijnde met de rivieren en be-^
ken Craina,Solana,Rena,Refcho,Seva,die door
Mugello vloey t ^ en met Mugnone, die oock van
den Apennin komende by Florencen in den Ar^
no valt. Daer-en-boven de rivieren Terzola,Bi^
fenzo,mede nemende de beeckMarina; Om-
brone die haer mengende met de Stella ontrent
Carmagnan in de Arno loopt, recht tegen over
den bergh Luppo : Pefda vergroot van RiVola |
Staggia, Corfblana, Archiano, Peflilione, Elfa,
cn Era. De andere principaelfte rivieren van
Tofcanen naer de Arno zijn Cecina oft Cecinna ,
die uyt den voet van Montette fpruyt, vloeye
door \'t gebiedt van Volaterra, en loopt in zee:
Cornia, die door den Staet van Campiglia wan-
delt, en fich in zee begeeftjoft in den nabuurigen
lac ontrent Plombin : Alma, Prik, die van de ber-
gen by Maffa gelegen komt, en in\'t meir van
Prile loopt. Or/ibröne,emïjts Umbro en Ombros,
(een andere rivier als die in de Arno valt) die ver-
meerdert wordt met de Arbia, Trefra,Sora, Sila,

Merifa,enOrcia,die den Affo en Formo ontfangt:
voorts zijnder de rivieren OJa,Alhengia;Pcfda,Mau
tayMognone , tQït\\]dts Minio en Munio genoemt j
EritVadnaySanguinaria en Aron, heel naer den Tiber.

De rivieren van Campania diRoma,behalven
de Tiber, zijn Rm, eertijdts \'Numicus de Stura^
noch fijnen ouden naem behoudende, en Au--
fente, oft Baudino, in vorige tijden Vfens geheeten,
die in de Tyrrheenfche zee loopt, tuffchen Ter-
racina, cn Piperni.

Aengaende de rivieren van\'t Koningrijck Na-.
pels,fpreken wy iri de befchrijvinge des felfs. De
Marca van Ancona heeft veel rivieren die in de
Adriatifche zee loopen, als Afono, waer van den
mondt oft uytganckis tien mijlen van dien van
Tronto , die Abruzzo en \'t Koningrijck Napels
fcheyt van dat landt: de Tigna, die van \'t ge-
berghte Apennin komt, en loopende door \'t ge-
biedt van Ferme valt in de zee: de Leto Mort j
de Chiento, wiens oorfprong is in den Apennin
onder Camerin en Seraval , cn met welcken
fich vermengen dePiaftra en Calderola.de Leto

Ti(i

T

Vif: de Potcoza, die uyt dén Apennin vloeyt
boven Mattelica , en ftort fich in de Adriati-
Iche zee j als oock de Afpido oft Mufon: dc Fiu-
meiino , eertijdts ytiïs genoemt, die in vorige
tijden de uyterfte pael van Gallia Cisalpina was :
deMiffa, die ontrent Sinaglie paffeert, enont-
fangt den Sentino ^ die ontrent de muuren van
SalToferrato loopt; de Cefano, by de oude Cefa-
nus genoemt: de Metro , eertijdts Metaurum ,
vermaert om de viélorie die Livius Saliöator
hier ontrent gehad heeft tegen Afdrubal: defe
ontipringt in den Apennin , en ontfangt de ri-
vier Candian ontrent FolTombron", daer nae
valtfè in de zee ontrent Fano : de Argila die
mede in de zee loopt: en de Folia by de oude
ichrijvers Jfaurus en Pifaurus genoemt, die van
den Apennin vloeyt, en loopt voorby Pefaro,
daer een fteenen brugge is , die de Marcam en
Romanien Ichey t,en daer na het beecxken Albs,
eertijdts Sapis geheeten, mede nemende, ont-
laft ifïch in de zee > beneden Maceraten van
Montfeltre.

De rivieren van Romanien die inde zee val-
len , zijn Catolica, Vintinella, Conca, eertijdts
Cruftinum , Marecchia , die fich ontrent Rimini
looft : Pifatello, by de oude Ruhicon y die nae de
iEfis, de oude pael van Italien en Gallia Cisalpi-
na was : Savio , in vorige tijden JJapis en Sapis^
aen wiens uytgang Auguftus een Icheeps-arma-
de hielt,om de Adriatiiche zee te bevryden : Be-
defè oft de oude Bedejum , wiens mondt oft uyt-
loop de haven van Ravenna maeckte: de Ronco,
van Blondus Bidens geheeten , die nu de haven
van Ravenna maeckt: en de Monton, by Plinius
Vitis, en by die van onfen tijdt Azuedotto ge-
noemt , die op den Apennin ontfpringt ontrent
denTiber, daer men by moet voegen daer ick
van geiproken heb, die haer wateren in de Po
loffen.

Belangende de rivieren des gebiedts van Pa-
dua, Vicenza, Verona en Trevifa, daer van ful-
len wy fpreken in de befchrijvinge van het
Dogado ^ als oock van die in \'t gebiedt van Bref-
fa, enBergamo zijn, onder de gene die inde
Po loopenj daer-en-boven van die onder Friul
en ïftrien hooren , maken wy gewagh in de be-
fchrijvinge der felve Provinciën.

In Italien zijn mede veel poelen oft meeren,
waer van de voornaemfte zijn het lac oft meer
van Perugen , by de,oude Schrijvers geheeten
Irafimeniis oft Trajumenus, ontrent het welck Han-
nibal de Romeynen in Tofcanen verflagen
heeft: dit lac is bynaedertigh mylen groot in
fijn omloop, en vol vifTchen : \'t Lac de Bolfena,
eertijdts Vuifinius, groot 24 mylen in\'t rondt,
gelegen in\'t Patrimonie vanS. Pieter, en vol
palingen oft ael: \'t Lac de Celano, eertijdts in
oudtLatio, nuinAbruzzo gelegen , by de ou-
den Fucinus genoemt: omtrent dat van Celano
en de vermaertfte des Koningrijcks Napels,
\'t Lac de Norfè in Marca Ancona, daer,foo men
fègt, de duy velen danflen : \'t Lac de Piedilucoin
Umbrien , eertijdts Velinus, welck , na de mee-
ninge van vele, het middelpunt van Italien is:
hLaclAaggioY in den Staet van Milanen, byde
ouden Vcrhmus en Hooghduytfchen

L I E N.

geheeten, veertigh mijlen lang , en feven brect,
door wiens lengte de rivier Tefin loopt , die
voorts \'t gebiet van Milanen doorwandelt: hier
ontrent is\'t Lac d\'Orte: \'tLac de Come, in
vorige tijden Lmius, light wat diep in der Ve-
netianen landt, en is bynae fbo groot als t lac
Maggior. Hier zijn noch \'t lac d\'Ifèo , eertijdts
Sebinus: \'t Lac di Idre gelegen tuffchen \'t lac
dlfeo en lac de Garde, eertijts Benactis genoemt,
een van de fchoonfte in Italien, rijck van truy-
ten en carpers, fich ftreckende zuyden en noor-
den 35 mylen lang , en 15 breedt, tot in \'t ge-
biedt van Trenten,en fcheydende \'t gebiedt van
BreiTaen Verona.

De lucht van Italien is meeft overal foet, ge- lucht.
matight en gefbnt, de noorde winden zijn niet
te kout, en de zuyde niet te heet, fbo datfe de
vruchten des aerdtrijcks niet befchadigen , of
het teelen van \'t vee verhinderen : de vier faifoe-
\' nenoft tijden des jaerszijn byna overal gema-
tight, foo dat men in veel plaetfen een geduu-
rige lente en lomer fchijnt te hebben.

Hier zijn veel fonteynen, meeren en rivieren, wateren,
foo tot nootdruft en vermaeck der menfchen
en beeften, als om het aerdtrijck vruchtbaer te
maken: behalven darmen veel warme en ge-
fbntmakende wateren vindt , principael inRo-
manie , in \'t gebiedt van Breffa, Padua en Luca:
in \'t landt van Volaterre, Siene , Viterbe en Pe-
rufe: in Terra di Lavoro van \'t Koningrijck Na-
pels, in Piemont, Montferrat, en Friul.

De landouwe wort bevochtight met veel wa- Lmdotiwe.
teren, diefe aengenaem en vruchtbaer maken
van alles dat men fbude mogen wenfchen. De
lengte doorfneden van den Apennin heeft aen
beyde zijden , danfchoone velden , dan fraeye
vlackten endalen met luftige heuvelen onder-
fcheyden, en van alle kanten koftelijeke lande-
rijen, vruchtbare ackers, dichte boffchagien,
vette weyden, vol gras en bloemen.

Italien draeght tarwe en alderhande granen Vrmk-
in grooten overvloet, byfbnder in Lombardien,
\'t Koningrijck Napels , Marca Trcvifi, en in
Maremmes of by de zee-kuften van Tofcanen.

Daer is menightc van verfcheyde wijnen, als
wijn Grec van den bergh Somma , in "t Koning-
rijck Napels , den witten Chiarello van Napels,
die fèrp is i den witten Afprigo van Napels, die
een open lijf maeckt den goeden wijn Grec van
Ifchia^den witten en rooden van Salern , en San-
feverin, alle wijnen van \'t Koningrijck Napels:
den witten Albano, en rooden van Campagne
de Roma 5 den excellenten rooden van Magna-
guerra , en den witten van Caftel Candolfo :
den witten en rooden van de kuften van Genua^
den wijn van Tagie in \'t gebiedt van Genua,
kleyn, maer feer gefbnt,- den koftelij eken roo-
den wijn , diefe Lacryma noemen, in \'t Koning-
rijck Napels: de fuyvere en oprechte Mufcadel-
len van Montferrat, en andere plaetfen: de wij-
nen van Friul en veel andere landen.

Hier is overvloedt van olie, meeftendeel op
de kuften van Genua, Tofcanen, Poüillen en
Terre d\'Otranto : als mede van allerley fruyt,
ja van het uytnemende en befte , te weten oran-
je-appelen , limoenen, citroenen, en granaet-

appe-

I T A L

appelen. In \'t Koningrijck Napels waft oock veel
fuycker, katoen en moerbcfi-boomen, waer van
de bladeren meer geacht worden als de vruch-
ten , om dat de wormen daer van haer voetfel
hebben, die overvloedigh zijde maken, prin-
cipaelin Calabrien, daer-en-boven in Tofcanen,
Lombardien ^ Marca Trevifana en \'t gebiedt
van Bologne. Men fiet aen alle kanten, behal-
ven de fruy tboomen, veel boffchen, die de in-
woonderen meer gebruycken tot huyfèn, fche-
pen engaleyen te bouwen, als tot brant-hout.

ïtalien heeft veel mynen fbo in de Alpen, als
op haer grenfen en in den Apennin, \'t Koning-
rijck Napels heeft\'er fbmmige van goudt en fil-
ver, als oock Tofcanen en eenige andere lan-
den , die mede vele verfcheyden metalen heb-
ben. Wat het yfer belangt, hiervan zijn veel
mynen o£t aderen in \'t gebiedt van Breffa, Bellu-
nen , Cadorin, en andere der Venetianen, als
oock in Montferrat, in de jurifdidie van Genua,
in \'t eylandt Elba en elders. Daer wordt quickfil-
ver gegraven ontrent Friul, by de rivier Hydra,
en menighte aluyn, foo in den ftreeck van Vol-
terre, als fommige plaetfen behoorende onder
den Staet derKercken, en in het Koningrijck
Napels, daer men oock veel fulphurs vindt.

Hier zijn veel fchoone ftcenkuylen van alba-
fter, fbo in\'t gebiedt van Volterre als Breffa :
van wit marmer in Lunigiaen:van tibertin-ftecn,
fchoon en fterck bynae als marmer , in Tivoli :
van Iftrifchen fteen , feer geacht van de Italia-
nen , tot Rovigno: en van verfcheyden fbor^
ten van marmer, en fchoone fteen in veel andere
plaetfen: \'t welck d\'oorfaeck is, dat men in ïta-
lien meer heerlijcke kercken, paleyfèn en ge-
bouwen vint, als in eenigh ander landtfchap des
werelts.

Men vindt\'er oock koftelijck gefteent, na-
mentlijck in Calabrien, Tofcanen, en Lombar-
dien , als berillen, agaten, cafïiodonen, cornali-
nen, jafpiden, criftallyn, en ontrent de oevers
korael.

In de bofïchen onthoudt fich veel wild ge-
diert bequaem tot de jaght: de weyden en vel-
den zijn vol grooten kleyn vee, onder welck
oock buffels zijn,die men in Vranckrijck en Ne-
derlandt niet en fiet: meeren en rivieren geven
menighte van feer goede viffchen , byfonder
uytnemende welfmakende carpers, defgelijcke
Vranckrijck en Nederlandt niet en hebben,
defe zijn in Lac de Garde, en fommige andere
wateren.

Deltalianen\'zijn meeftendeel groot en fchoon,
lang van leden, en foo ftrijdtbaer, dat hetge-
noeghte is defe deucht in haer te kennen , foo
door hare manlijcke daden, als door het verha-
len van de Hiftoryfchrijvers. In \'t beginfel ge-
neerden fy haer met kudden fchapen te weyden
en op te queken , daer na heeftfe haren Koning
Italus het landt doen bouwen, ftellende ordina-
ris acht offen aen eenen pioegh. Haer nieuw-
geboren kinderen brachtenfe aen de rivieren
om te waffen, oock als \'t vroos, om het lichaem
hart en fterck te maken: daer na alsfe groot ge-
noegh waren, gingenfe ter jaght, leerden wel tc
paerde rij den,en met den böge fchieten, werck-
Italien.

N.

ten in \'t veldt, en volghden den krijgh. Ia de
oude mannen leyden de wapenen niet af, maer
waren altijdt befich om buyt te maken, en leef-
den van \'t gene dat fy andere ontjaeght hadden.
Daer na begaven fy haer fbo wel tot de ftudien
als tot de wapens, gelijck de hiftorien, en veel
geleerde boecken by haer Hiftoryfchrijvers,
Orateurs, Poëten, en Rechtsgeleerden geichre-
ven,ons te kennen geven.

De Italiaenfche vrouwen cn droncken geenen
wijn, en de reyfende man, komende in de her-
bergh, maeckten geen beding van de fpijfe die
hy foude eten , maer teerden met den weert, en
wift wat hy voor de maeltijdt betaelde. De weert
daer-en-tegens ontfinckfe beleefdelijck, en tra-
éteerdenfè eerlijck, nemendevoor de maeltijdt
het derde deel van een obolus , dat is ontrent
eenen halven ftuy ver.

In ïtalien zijn veel talen geweeft, waer van de
voornaemfte waren de Latijnfche, Grieckfche,
Tofcaenfche, OfTche , Volfche , behalven de
Franfche. De Latijnfche was tweederley, de
oude en nieuwe, waer van d\'eerfte allengskens
foo verandert is, dat, ten tijde van Polybius, de
Romeynen,in de oudegefchiedeniffen en fchrif-
ten ervaren, qualijck en met groote moeyte ver-
ftonden fbmmige woorden des eerften verbonts
tuffchen de Romeynen en die van Carthago ge-
maeckt : en ten tijde der Keyfers en verftonden
de Saliaenfche Priefters de veerfèn oft dichten
niet die fy fbngen. De Grieckfche was in \'t ge-
bruyckby de meefte inwoonderen des Koning-
rijcks Napels , principael by die van Groot Gr^-
cia, daer de Griecken veel volckeren gebracht
hadden, als oock in veel andere landen. De
geleerde feggen, dat de Tofcaenfche tael haren
oorfprong heeft van de Syrifche , gelijck het
woordt ^far getuyght, welck Godt beduyt, en
meer andere woorden daer men op gelet heeft.
De Offche en "V^olfche talen waren onderfchey-
den van de Latijnfche, en wat vermengeltmet
de Sabinfche. De Brutianen fpraken twee talen,
Offche en Grieckfche , als mede die van Magna
Gr^ecia, en de Samniten gebruyckten oock de
Offche tael. De Sabinen hadden mede een be-
fondere tael, die naer de Grieckfche trock, fbo
men kan mercken in \'t woort Alpum, welck der
Griecken Alphon is: cn in\'t woordt Nero , en
fbmmige andere. De Lucanen hadden mede
een befbnder tael, die men niet en weet oftfe
Griecks oft Latijns was , hoewel datfe naer\'t
Griecks fcheen te trecken. ^ De Tufculaenfche,
Pr^neftinfche, Lanuvinfchè, Marfche, en Tar-
racinfche fpraken, fchijnen meer eygen manie-
ren van fpreken, en fpruyten der Latijnfche tael
geweeft te zijn,als befondere fpraken.

Aengaende de oude maght van ïtalien, ten Oude
tijde der Burgermeefteren L. Paulus ^milius ^^^^^^
en C. Attilius Regulus, als den roep was van dc
koomfte der Francoifen, brocht fy op de beea
80000 mannen te paerde, en700000 te voet,
fbnder eenige uytheemfche hulp, en fonder in \'t
voornoemde getal te vervatten de volckeren
woonende aen gene zijde van de Po.

ïtalien wierd in oude tijden geregeert van Ko- 00de
ningen, onder welcke Saturnus was, diefe Sa-

D turniam

N.

tüTiiiam dede noemen ^ daer na had Italus \'t ge-
biedt , diefe nae hem Italiam noemde, en gaf
de Inwoooderen wetten , fteüende Gemeenten.
Maer daer na iffe verdeelt in verfcheyden Prins-
blommen en Republijcken, die ten laetften alte-
mael de Romeynen onderworpen zijn geweeft,
gelijck ons de hiftorien getuygen.

Daer na iiïe onder de Keyfèrs geweeft tot den
tijdt van Odoacer Koning der Herulen , die
verwonnen wierd van Theodoric Koning der
Gothen , die Koning van Italien bleef. Maer
fijn nakomelingen zijn verwonnen van de Velt-
overfte des Keyfers luftiniaen , en nae dat de
Gothen verdreven waren , heeft Narfès, Stadt-
houder des Keyfèrs, Italien fèftien jaren gere-
geertjvoorts hebben de Longobarden haermee-
fter gemaeckt van het meefte deel, deelende de
ingenomen landen in twee Marcken en vier Her-
toghdommcn : de twee Marcken waren, die
van Ancona en Trevifb de vier Hertoghdom-
anen , Spoleten, Benevanten, Friul en Turin:
\'t overige wierd geregeert door de Exarchen ge-
fonden van de Keyfers uyt den Ooften, die ha-
ren ftoel te Ravenne ftelden : maer de Longo-
barden, haer uyt Ravenne en het gantfch Exar-
chaetgejaeght hebbende,in\'t jaer onsHeeren
7JI, en in\'t 183 naer den eerftenExarchLon-
gin, zijn meefters van heel Italien gebleven, uyt-
Tefondert Romen , welckfè foo feer benauwt
lebben, dat de Paufèn , geen hoop hebbende
om door de Keyfèrs van Conftantinopolen ge-
holpen te worden , haer toevlucht genomen
hebben tot de Koningen van Vranckrijck: foo
dat ten laetften Carel de Groote den Koning
Diderick verwonnen en gevangen heeft:, en een
eynde van der Longobarden heerfchappye ge-
maeckt , fchenckende aen den Stoel van Romen
Ravenne, met het Exarchaet, Romanien, en
Marca d\'Ancona.

Daer nae zijn de Fran^oyfen als meefters van
Italien gebleven , en Carel de Groote van Paus
Stephanus Keyfer van Weften gemaeckt zijnde,
heeft fijn fbon Pepin Koning van Italien ver-
klaert,die van Paus Adriaen gefalft is: maer fter-
vende voor fijn vader , heeft in \'t Rijck van Ita-
lien fijn föon Bernard tot naefaet gehad , die als
Koning gekroont is van den Aertzbiffchopvan
Milanen, met bewilliginge van Carel de Groote.
Maer om dat hy fijn oom Keyfèr Lodewijck de
Goede woude beletten in Italien te komen , en
Vranckrijck te ontnemen, dat hy fèyde hem
lèlven toe te komen, ishy door den voorfchre-
ven Keyfer gevangen , en in een kloofter als in
een gevangeniffe gefloten , na dat hem eerft de
oogen uytgefteken waren. Hier na is Italien on-
der het Keyferrijck gebleven , en Lodewijck
de I I,foon des Keyfers Lotharii is van fijn vader
Koning van Italien gemaeckt, en van Paus Ser-
giusde II gekroont.

Als Keyfèr Arnoldus hier na regeerde, heb-
ben fbmmige Italiaenfche Princen haer fèlven
verheven en Koningen geheeten , en tytelen
des Keyferrijcks van de Paufen verkregen. De
eerfte waren Wido oft Guido Hertogh van Spo-
leten , en Berengarius Hertogh van Friul, alle
beyde van de afkoomfte der Longobarden ^ die

Koningen van Italien genoemt zijn , eö na der
handt van de Paufèn Keyfèrs gekroont. Docll
Guido regeerde niet lang , maer Berengarius
hielt het Koningrijck tegens den Keyfer Arnol-
dus , Guido fijn foon, en Lambertus fijn nafaet,
ibo wel onder den tytel van Koning als Keyfèr^
en tegen Lodewijck de I V,fbon van Bozon,Ko-
ning van Provence , en neve van Lodewijck de
Jonge , alle Koningen en Keyfèrs van Italien,
als oock tegens Rodolphus Koning van Bour^
gondien en Italien j daer nae als Berengarius in
\'t jaer 5)13 overleden was , bleef de voorfchre-
ven Rodolphus alleen Koning van Italien on-
trent vier jaren , teweten tot het jaer 926, wan-
neer hy \'t felfde verliet. Daer na is Hugo Grave
van Arles, te voren van de Princen ontboden
zijnde. Koning verklaert, en regeerde twintigh
jaren in Italien, vijfjaren alleen, en vijftien met
fijn foon Lotharius , die te Pavien van fijn vader
Koning gemaeckt is , en vier jaer alleen regeer-
de. Ten laetften is Berengarius de 11, foon van
Albertus, Grave van Ivreen , en neve van Beren-
garius de I, Koning van Italien geworden. Defè
van Keyfèr Ottho de I gedwongen \'t Koning-
rijck te verlaten, is in Duytflandt balling ge-
weeft. Adelbert fijn foon , die den vader oock
Koning van Italien geftelt hadde,is t\'famen met
hem van \'t Koningrijck berooft door den fèlven
Ottho in \'t jaer 9^4.

Van die tijdt afhebben deKeyferen Ottho--
nes,Henricken, en Fredericken veel fwarigheden
gehad, want gemerckt dat Carel de Groote aen
den Stoel van Romen een deel van Italien gege-
ven had j en daer na Mathildis Bonifacius doch-
ter, Hertoginne van Lombardien en Tofcanen ,
Marquife van Parme, Mantua , Ferrare, Spole-
3en, Ancona en Pifa, en Gravinne van Canofè,
die \'t met de Paufèn hield tegens Keyfer Hen-
riek de IV, met teflament den voorfchreven
Stoel van Romen een deel van deHeerlijckhe-
den diefe in Lombardien en Tufcanen befèten
had, iPiet\'tMarquifaetfchap Ferrare gemaeckt
hadde , begonnen d\'andere deelen haer allens-
kens van het Keyferrijck te ontrecken. Pouil-
len en Napels wierden een Erf koningrijck, door
de macht der Normannen die \'t vermeefterden :
Milanen , Florentien, Genua, Venetien, en veel
andere fteden , verloften haer van \'t jock der
Keyferen, daer nae tot gehoorfaemheydt ge-
bracht, hebbenfe wederom het fèlve verwor-
pen. De Venetianen, die van \'t beginfel des op-
gangs van haer ftadt machtigh geworden wa-
ren,maecktenalle dage haer palen grooter.Som-
mige onachtfame en verfuymende Keyfèrs heb-
ben oock eenige fteden verfet oft te pande ge-
ftelt , en mede voor fèkere fomme geldts vry ge-
maeckt : daer-en-boven veel Gouverneurs en
kloecke Capiteynen hebben veel landen vermee-
ftert en als erfgoedt befèten, die haer voor feke-
ren tijdt alleen van de Keyfèrs bevolen waren 1
foo dat Italien van doen af bleef verdeelt in ver-
fcheyden Heerlij ckheden.

Wat de Afgoderye en fiiperftitie der Italianen
belangt, waer van die van Tofcanen meefters oudeRel
waren , en de Romeynen haer difcipulen oft
leerjongers , die daer nae den Godtsdienft en

cere-

ï T A L ï Ë ^fi

ceremonien van verfcheyden volckeren aenna- tigh, vinden en gebruycken veel nieu\\ve wóoi-

men, fal mende befchrijvinge in elcke Provincie den en kluchten: zijn aengenaem en vriende«

befonder fien , daer men van de eygendom van lijck in haren handel boven alle volckeren, en

iegelijckhandelt. beleefder aen de uytlandtfche als alle andere.

De Italianen zijn in\'t gemeen van verfchey- foo dat\'er geen volck lichtelijcker kennis met \'
den koleur en lengte, nae de landen daerfèin de vreemdelingen maeckt, oft den reyfènden
woonen. Die in \'t noorden, als die van Lombar- man, die van eenigh aenfien is, meerder eere

dien, en de Venetianen , hebbende byna de felf- bewijft.

de lucht gelijck de Fran^oyfen , zijn groot, wit, Sy hebben ontallijcké manieren van haren
en het hayr treckt meefl naer \'t geel: maer in de dienft te prefenteren , beleefde en als betoove-
landen die naer den ooften en zuyden leggen, rende Woorden, en de befte die men foude kon-
als het meefte deel van Tofcanen, Campanien nen bedencken om iemant te bewegen en tot
van Romen, Terra di Lavoro,Principato,Bafili- fijn meeninge te brengen. In vrientfcllap te hou-
cata , en Calabrien, zijn deinwoonderenkleyn- den zijnfe vierigh en volherdigh, en alsfe op-
der , bruyn, en van koleur en lengte de Span- recht iet beminnen, ftellen fy haer daer voor in
jaerts feergelijck. Maer de vrouwen gebruyc- aliegevaer. Sy hebben een goede manier van
ken feker water dat \'et hayr geel en blont maekt, fchimpen en fpotten, fbo nochtans datfe de lie-
voornamelijck die van Venetien , daerfe het den meteeren nieten verftooren, en verfwijgen
fchoonfte en blontfte geel hayr hebben, dat oft verliefen liever een fchoon oft kluchtigh
men foude konnen fien: hebben mede fchoon woort, als eenen goeden vrient, en laten niet in
wit en roodt om hen aenficht te blancketten, wercken oft woorden voorby gaen , daer mede
en aengenaem te maken, en foo de werelt te fy iemant fouden konnen verbinden, \'t en zy
bedriegen en te betooveren. Voorts zijnfe met opgefètten wil, oft om eenigh onredelijck
geern groot en wel geftelt van Iichaem,waer van menfch qualijck te bejegenen,
een fpreeckwoordt is: Grande, U grojfa mi facda In tijden van oorlogh zijnfe flandtvaftigh ia
Iddio, ck hianca iff rojfa mi faro io: dat is, Godt wil haer beleyd t, meer als veel andere volckeren,
my groot en lijvigh maken, wit en roodt fal ick hoewel datfe fbmtijdts veranderen nae dat de
fèlver doen. In \'t generael willenfe ftatigh van gelegentheyt der faken, die hen voorvallen, ver-
wefèn voor den dagh komen, en maken daerom eyfcht. Haer Overften en Capiteynen zijnfe bo-
eenen tragen ganck , en tellen byna haer paf- ven maten gehoorfaem , en haer voetvolck is
fèn , om re toonen datfe fedigh van manieren bequaem tot alle aenflagen, gelijck de Spanjaer-
zijn , en haer bedrijf eenige achtbaerheydt te den; zijn fbber, en ftellen niet in \'t werck , \'t en
geven. zy dat s\'er te voren met rijpen raedt wel op ge-

De Italianen hebben in der waerheydt goet let hebben,

verftant, vaerdigh om alle wetenfchappen en Wat de ftudien belangt, de Milanoifenbemin-

konften te begrijpen, en beguaem om in alle nen de Keyferlijcke Rechten, dievan Pavien de

faken gebruycia te worden , feer genegen tot Sophifterye, de Florentinen de natuurlijcke Phi-

faken van Staet en oorlogh: fy zijn oock heel lofbphie oft Phyficarn , de Senoifen Dialedicam

bequaem tot den koophandel, en liftigh om iets oft konft van wel te difputeren, de Lucoifen de

te vinden dat winfte bybrengt, en de gedachten Theologie oft wetenfchap in Goddelijcke faken,

der menfchen te ontdecken door de minfte teec- de Venetianen de Mufijck, de Paduanen de Me-

kenen. Daer is niet foo hoogh dat haer-lieden dicine,die van Verona de vrye konften,als Gram-

fcherpfinnigheyt niet en vat, oft niet fbo fwaer maticam, Poë/y en Rhetoricam, dat is^ de kon-

datfe niet bekoomt, en gemeenlijck konnen fy ften van wel te leeren lefen en fchrijven , vaerfen

haer voegen in alle foorten van geluck en onge- te makenden welfprekenthey t^ de Vicentinen de

luck: en begeven haer tot groote deught oft Philofbphiam Moralem, dat is, de wetenfchap

ondeught, niet door ingeven, oft beweging der van goede en burgerlijcke manieren, die van

natuure, maer met voordacht. Sy en fparen Mantua de Hebreeufche tael, de Napolitanen

geen arbeydt, moeyte, dienftbaerheyt, oft ver- de Tofcaenfclie, die van Calabrien de Grieck-

kleyninge om rijck te worden , haer felven met fche , die van Bolonien Mathematicam oft Wis-

iancre hope vertrooftende , om ten laetften een konft, en de Perufmen de Geeftelijcke Rechten,

goe^e uytkomfte te verkrijgen. Sy zijn mee- In den koophandel zijn de Florentinen loos, de

ftendeel fparigh, wel huyshoudende, voorfich- Lucoifen getrouw, de Genevoifen patientigh en

tigh, gau en vlijtighj waer door vele uyt het ge- naerftigh , de Venetianen reael en goet om

meenden flecht volck, tot groote eer en rijck- mede te handelen, en de Milanoifen open van

dommen gekomen zijn. herten.

Daer-en-boven zijnfe voorfichtigh in haer De yoornaemfien Adel volght meeftendeel Oefenin»
raedflagen , als mede in \'t volvoeren van haer fa- den krijgh, oft begeeft hem tot den geeftelijc- gen.
ken, ja oock in \'t midden van haer genuchten en ken ftaet, orn tot groote eere te geraken , en
wellüften : fy hebben een eygen manier van Ie- rijcke beneficien te bekomen, en alfbo haer ge-
ven en kleederen j zijn eergierigh, en van groote flacht groot te maken, oft geruft te leven. De
couragie, niemant geern onderworpen, hoewel minderen Adel oefFent hem in alle foorten van
datfe van langen tijdt genootfaeckt en gewent wapenen,oft in de ftudien, en oock in den koop-^
zi n hare Vorften en Princen, oock uytheem- handel naer\'t gebruyck van \'t landt daer fy woo-
fche, te gehoorfamen : fy zijn uytermaten be- nen. De Edellieden van Napels,die veel van den
leeft foet van fpraeck, devoot, en barmhar- Adel houden;gcbruycken den felven met ledigh

gaen^

PjlMl\'Vl\'TTli i\'l\'l." Ii II \'ï

- -\'I

E N.

Iieeie dagendoor de ftadt te wandelen,
ïijckclijck gekleet, fittende op fchoone en wei-
gemonteerde paerden, en begeven haer tot alle
welluft volgen oock fomtijdts de wapenen des
Konings van Spanjen, om meer geacht te wor-
den. De Romeynen verachten de koophan-
del als een flechte faeck , en beneerftigen lich
om haerlanderyen goet te m.aken , en veel ren-
ten daer van te trecken. Maer die van Lombar-
dien , Venetien, Genua, Florentien en Luca zijn
liefhebbers van de koopmanfchap, fbo dat die
van de Magiftraet felve koophandel drij ven. In
eenige fteden zijn verfcheyden particuliere col-
legien, daer de fraye geeften byeen komen, om
t\'lamen te fpreken van eenige flucken infekere
wetenfchap , relaes te doen van eenige vragen
die menfe voorgeftelt heeft, oft iets datfè felver
verkofen hebben , en haer fchriften met vaerfen
oft anders gemaeckt te toonenen het goet-
duncken van de compagnie daer van te hooien.

Daer zijn oock vele openbare Academien oft
Univerflteyten , daer men alle wetenfchappen
leert. De voornaemfte zijn die van Romen, Pe-
rufè , Bologne, Ferrare, Pifa, Siena, Florence,
Padua, Bergamo, Napels, Salerna, Milanen, Pa-
vien, Turin, Modena, Parma, en Placenza. Die
van Ancona en Macerata hebben niet veel om
\'tlijf.

De ITytlanders brengen haren tijdt door met
foo veel fchoone en heerlijcke kercken en paley-
fèn tefïen, als oockftatuen, antiquiteyten en
koftelijcke hoven , met de Comedianten en
Quackfalvers te hooren, te aenfchouwen den
langen fleep van koetfen der ftadt Romen, met
de verfcheyden rijcke livreyen van de helbar-
diers, pagien en lacqueyen , de wandelingen van
de edel-mannen en edele vrouwen van Napels ,
de ceremonien die men doet in \'t ontfangen van
de Viceroys j den Paus openbaer en fblemnelijck
denHeyligen dienft te flen doen,en met de voor-
naemfte feeftdagen van Romen: daer-en-boven
in \'t befichtigen van \'t blafèn der glafen in Mu-
ran, het glat maken der fpiegelen, het raffineren
oft fiiyveren des fuyckers, net bleycken oft wit-
maken van \'t Venetiaens was, en van vele andere
befondere manieren van handtwercken, die men
in verfcheyde fteden vindt, en andere raritey-
ten die men toont.

Sykleeden haer verfcheyden nae de manier
van \'t landt , nochtans yder foo \'t hem goet
dunckt j en hebben de kleederen fbo wel niet ge-
paft na de dickte oft lengte des lichaems,welckfè
Attiilato alk ipita heeten, als de Nederlanders: de
degelijcke en aenfienlijcke mannen dragen in de
fteden meeft fwart, en fbmtijts gecoleurde zijde
koulfen. De voornaemfte en van eenigen ftaet,
dragen altemet goude ketens, om boven de an-
dere uyt te munten. Maer alsfe reyfèn, fiet men
veel met klinkanten koftelijck gekleet. De vrou-
wen hebben oock verfcheyden kleederen, hoe^
wel datfe altemael een famaris dragen, nochtans
met eenigh onderfcheydt • gelijck mede haer
fluyers verfcheyden zijn, als oock de ftof en ko-
Icurder fèlve, mits datfè fbmmige vanlijnwaet
hebben, andere van zijde, defè wit, die fwart,
andere geel, Sy hebben oock verfcheyden hulfcl

en hoeden met pluymen,diefe in fbmmige plaet^
fen dragen,als in Tofcanen. Alle die van eenigh
aenfien zijn , alsfè buyten de ftadt gaen wande-
delen, dragen veel Minkanten, cn meeftendeel
hoeden met koftelijcke banden. De koulfen der
vrouwen zijn byna inelcke ftadt verlcheyden ,
maer defchoenen, en muylen, dielè pianeiiesyefcar^
pïns en %pccoli noemen,zijn eenderley,doch d\'eene
hooger, d\'andere lecger j de zpccoli zijn fomtijdts
meer als een half elle hoogh, daerfe ongemacke-
lijck op gaen , om groot te fchijnen , en leunen
op iemant, om beter te gaen.

De Italiaenfche Spraeck komt van de oude Spmck
Latijnfche , maer is bedorven door de talen der
Gothen, Hunnen, Wenden , Longebarden en
andere volckeren, die ïtalien afgeloopen en ver-
meeftert hebben. Daer zijn veel manieren van
fpreken, waer van die van Tofcanen de befte en
aengenaemfte is, welcke \'t Hof van Romen noch
fïiy verder en Heffelijcker gemaeckt heeft,fbo dat
de luyden van aenflen geen andere tael gebruyc-
ken als de Tofcaenfche, niet tegenftaende dat
elcke provincie, ja byna elcke ftadt^ haer ey-
gen manier van fpreken heeft.

Haer vaerfen oft rijmen zijn foo fbet en kon- Tsi\'ß,
ftigh, datfe fchijnen in alle fborten, die men kan
dencken,volmaeckttezijn. Behalven Petrarcha
meefter van alle, Dantes, Sannazarius,Bembus,
Molza, kan men haer-lieden Arioftus en Taffus
niet fbnder verwonderinge lefen , hoewel op een
verfcheyden manier j want den eerften is heel
hoofs en nochtans minnelijck, vol van verfchey-
dene en aengename difcourfen, voor de gene die
meer den geeft fbekcn te vermaken,als het recht
^ieraet van de Poëfie oft Rijmkonft : den ande-
ren is gantfch ftatig en manhaftig, nochtans vol
bevallijckheden. Maer men moet bekennen dat
Tafïus Arioftum te boven gaet, gemerckt dat \'er
geen fborte van vaerfèn is, of hy heeftfe foo
konftigh gemaeckt, dat hy in alles fchijnt uyt te
munten daer Arioftus alleen in fijnen Roeland
eenen onfterfFclijcken naem verdient heeft: by
den wekken zijn Satyren geenfms tevergelijc-
ken zijn. De Italianen houden oock veel van \'c
Poema oft Gedicht La Croce Racquiftata van
Bracciolinus, foo dat fbmmige hem ftellen in de
derde orden oft linie van de Heroique Poëten:
gelijck fy mede groot werck maken van de Pa-
ftor Fido , en de Rijmen van Guarinus , Thomas
Stiglianus,Ifabella Andreini. LaFilli van Comte
Guidubaldo, welck een van de befte dichten van
ïtalien is: de fcherpfinnige rijmen van den Blin-
den Grotto van Adria: de Fibarmindo van Com-
te Campeggi: de veerfen der Heeren C^far Ri-
naldi, lerofme Preti, en loan Baptifta Capon,die
meeftendeel vol breyns zijn en feer fo et : de
boecken van Murtola, die foo feer niet te prijfèn
zijn als eenige wel meenen : de aengename en
fchimpende wercken van C^far CaporaH, waer-
digh gelefen tc worden om fich te vermaken:
en van veel Academiften en andere. Maer men
moet toeftaen , dat den Ridder Joan Baptifta
Marini,het mergh derPoëfi,de felve in alle foor-
ten op \'t hooghfie gebracht heeft | foo dat men
hem ongelijck doet, met te gelooven dat de
gene die voor hem eenigen naem verkregen

heb-

I T A

hebben, den feiven in volmaektheyt overtreffen:
ja \'t is ydelheyt te hopen, dat \'er voortaen iet
voikomender ofaengenamer fal gemaeckt wor-
den. In haer profên, dat is, gedichten fbnder
Veerfèn en rijmen, zijnfe uytermaten fbet en
welfprekende 5 maer te overvloedigh in onnoo-
dige woorden,en veel kromme fprongcn,fbo dat
het verdrietigh is te lefen.

Sy rekenen vier-en twintigh uuren na malkan-
deren , beginnende met de eerfte minuyt van
haren civilen oft burgerlij eken dagh, welck is
als de Sonne ondergaet, en tellen alfoo vervol-
gens haer uuren tot den ondergang der Son van
den naeftvolgenden dagh : foo dat de vreem-
delingen , die gewent zijn maer twaelf uuren te
rekenen , beginnende van de middernacht oft
middagh , in \'t beginfel van haer aenkomft, ver-
wondert zijn van defe nieuwe rekeninge. Maer
om haer-lieden uurwerck met dat van Vranck-
rijck,Spanjen, Duytflandt en Nederlandt te ver-
gelijcken , moet men alleen weten de uur van
d\'ondergang der Sonne, om van die uur tot de
middernacht te rekenen, oft voorder foo \'t noo-
digh is. By exempel, als de Son ondergaet te
vijf uuren, en men hoort daer nae fes uuren in
Italien flaen, is\'t elf in den avondt op ons uur-
werck , en als\'t feven flaet, is\'t middernacht:
voorts acht uuren van haer-lieder uurwerck, is
een nae middernacht op ons, en foo vervol-
gens. Men vint oock in fommige plaetfèn horc-
logien op de Nederlandtfche manier, als in de
kerck van S. Jan de Turino in Piemont, en in \'t
kloofter der Minimen gelegen te Romen alla
Trinita de Monti.

De doode lichamen dragen fy ter aerden in
een ongedeckte kift, datfè van iegelijck können
gefien worden, eerlijck na haren ftaet gekleet:
en fbmwijlblancketten en ^ierenfè het aenficht
der dochters en vrouwen , datfe fchoonder na
haer doodt fchijnen, als doenfe leefden.

Aengefien datltalien gedeelt is in veel Pro vin-
cien cn Prinsdommen, en kan men hier foo be-
quamelijck van haer rijckdommen niet/preken,
gelijck oft maer onder eenen Heer ftondt: hoe-
wel dat men uyt het inkomen van alle de landen
t\'famen , van welcke wy elck in \'t befonder han-
delen, genoegh kan fien , wat groote fomme
datfe opbrengen. Maer foo veel den koophan-
del belangt, Italien beforght andere landen met
veel koren, wijn, kaes,wol, zijde, goude en zijde
laken , zijde koufens, kamelot, fuftain , korael,
marmor, albafter, beelden en pylaren van alba-
fter gehouwen , wapenen, harnaffen voor paer-
den, paffement van Milanen, olie, aluyn, folfer:
voorts fendtfe in Africa en Algier alle foorten
van zijde lakenen,aerdtwerck en glafèn van Ve-
netien en Fayancen.

Italien is foo wel geftoffeert van wapenen als
eenigh landt in Europa: foo dat Milanen niet al-
leen haer volck kan gerieven met panfiers, muf^
quetten, pieckenen fwaerdenmaer oock de
uy tlandtfche, gelijck mede kan doen \'t gebiedt
van Breffa en Bergamo, behalven veel andere
plaetfen. Voorts alle Princen en Republijcken ,
mitsdien fy malkanderen niet betrouwen, heb-
ben haer van langer handt verficn met wapenen,
Italien,

N.

om niet verraft te Worden.Behalven de menigh-
te van\'t grofgefchut der Venetianen, hebben
andere Republijcken en Princen in alle hare
landen oock genoegh,om haer feiven te befcher-
menj oft haer vyanden aen te taften.

Belangende het krijghsvoick dat men kan »k-
lichten, magh men fien in de befchrij vinge des
felfs in elck landt befonder,oft uyt de macht dat
het in vorige tijden op de been gebracht heeft.
Maer ditonheyl heeft Italien, dat, hoewel de
aengenomen foldaten in de wapenen geoeifent
worden, nochtans geen ervarentheyt hebben,
mits den langduurigen vrede , foo datfe liever
t\'huys zijn als in \'t veldt, en het gemack meer
fbecken als de eer.

De Italiaenfche grenfen worden befchermt ^tf^^ke u
eensdeels met kafteelen en bolwercken oft
fchanffen, eensdeels met de Alpen diefe omcin-^
gelen,naerdeFranfche enHooghduytfche zijde:
aen d\'ander zijde hebbenfe de Middellandtfche
zee, met groote havenen, diefe lichtelijck kön-
nen bewaren , oock golfen oft inhammen , en
gevaerlijcke klippen. Het middelfte des landts is
verfbrgt met feer vele fchanffen, gemerkt dat \'er
foo veel verfcheyden Heeren zijn , die d\'eer^
gierigheyt van malkanderen vreefen. En voor-
waer, dat Italien maer onder eenenPrince ftont,
fbude het onftercker zijn,om dat \'et alleen fbude
trachten om de frontieren wel te befetten , daer
men nu over al forten vindt,om den vyant te we-
derftaen.

Belangende de macht ter zee j is als onver win- zal
lijck , cn een fchrick van de Middellandtfche
zee, foo men de Venetianen, die van den Turck
felfgevreeft worden, voeght by de galeyen van
Napels en Sicilien, met die van den Grooten
Hertogh van Florencien, van den Paus, en der
Genevoyfen.

Een deel van Italien hoortonder den Paus , äls RtgeMn^e
wereltlijck Heer van veel landen , en het meefte
deel onder den Koning van Spanjen,die Koning
van Napels is , Hertogh van Milanen , Marquis
van Final, en Heer vanPontremoIi, Orbetel o ,
TeIamone,en Port Ercole. Voorts heeft Italien
verfcheyden Hertogen, waer van de voornaem-
fte zijn, den Hertogh van Savoyen Prince van
Piemont, den Grooten Hertogh van Tofcanen
oft Florencien , den Hertogh van Mantua en
Montferrat,den Hertogh van Modena,den Her-
togh van Parma en Plaifance, en den Hertogh
van Mirandola : by de welcke fommige ftellen
den Hertogh van Segna en Vallemona uyt het
geflacht Sforce, rijck 40000 kroonen \'s jaers^
maer isniettegelijcken by de voorgaende , en
heeft het meefte deel van fijn goederen in \'t ge-
biedt derKcrcken, en\'t Graeffchap deSanda
Flora in \'t Hertoghdom Parma: en den Hertogh
van Sabioneta van \'t huys der Caraffen: den
Prince van Mafl[a,en Carrara uyt\'t geflacht Cibi
in dat van Guaftalla: van Bozzolo , van \'t huys
Gonzague: den Prince Correggio: den Marquis
van Caftillon dalla Stivera van de afkomftc Gon-.
zague: van Maflferan van \'t geflacht Ferrari: vail
Malefpina : vanTorriglia Princc van Melfa irl
\'t Koningrijck Napels, van \'thuys Doria: van
Mendola Van \'t geflacht Aldobrandino i en de

E Graef-

t6 italien.

Graeffchappcn Pitiglian , Viens Graven fijn uyt heeft al het gefagh dat hy in de felve hadde , en
\'t geflacht der Orfinen: die van Millefimo van de gegeven alle het koninglijck en keyferlijck ge-
afkomft der Carreten in \'t gebiedt van Genua, biedt, met eeuwige huldinge en privilegien : ibo
wiens jaerlijcke renten zijn 14000 kroonen:ende datfe de goederen der mifdadigen mogen con-
Heeren van Monaco van \'t huys Grimaldi, en die fifqueren, dat is^ verbeurt maken, geli jck \'t haer
van Plombin van \'t geflacht der Appianen. goetdunckt: en die iet tegen haer perfoon oft

Hier zijn oock de vrye Republijcken der Ve- Staet begaen, worden gehouden voor fchenders
netianen,Genevoifen,Lucoifen,en van S.Marin: der Majefteyt en\'tgemeene befte. Syflaenoock
voorts vindt men noch veel kleyne Heeren, hoe- altemael geit, en mogen de oorlogh aenlèggen
wel in haer landen van lbo grooten audoriteyt enuytvoeren fbnder des Keyfers confent, ver-
als andere, oft fchoon die niet verre ftrecken. mogen mede de mifdaden te vergeven, en de
Oppirmo\' Van al dele Princen is de Paus alleen fbuve- fchuldige in haren vorigen ftaet te fetten: nieu-
fntlt-p-^^Y^ , dat is, niemant onderworpen: en van de we laften, fchattingen en tollen te ftellen, de ba-
te». Republijcken, Venetien, die te recht mach roe- ftaerden wettigh te maken, iemant van de ge-
men,datfe haren Staet van niemant heeft als van meene laften te bevryen, wetten te maken en te
Godt en de wapenen. Alle d\'andere Princen, wederroepen , in haer placaten oft bevelbrieven
Heeren en Republijcken hebben hare landen te te gebruycken woorden die volle macht beduy-
leen van den Paus oft den Keyfer. De Koning den: en om kort te maken , fy mogen alles in
van Spanjen betaelt jaerlijcks fèkere fbmme hare landen doen , dat een Opper-Prince, die
gelts aen de Kerck voor de Koningrijcken Na- niemant als Godt voor over- heer kent, in \'t fijne
pels en Sicilien , en erkent voor d\'andere den vermach.

Keyfer. De Hertogh van Savoyen voert in fijn De Hertogen van Italien, die eerft- van de Ex-
tytelen den naem van Prince en Erf-ftadthouder archen geftelt waren , en daer na van de Longo-
des Ri cks. De Groote Hertogh van Tofcanen barden, maer met minder macht, en alleen oni
lèyt, dat hy een vry Prince is, foo veel de Re- de Provinciën te regeeren , worden koninglijcke
pubhjcken van Florencen en Pifa belangt, om Hertogen genoemt , om van d\'andere t\'onder-
datfe over langen tijdt van verfcheyden Keyfers fcheyden, die niet abfoluyt zijn : en koninglijcke
vry gemaeckt zijn : maer houdt die van Sena te Hertogen fchrijven in haer ty tels : door de ge-
leen vandenKoning van Spanjen, diede felve nade van Godt, welck niemant toekomt,dan die
bekent te hebben van den Keyfer , die hem hult geen overhooft kennen 5 die men oock Serenif.
oft inftek. Radicofani met het omleggende lant fime heet, dat is , Doorluchtighfte , gelijck men
befit hy als Erf-ftadthouder van den Heyligen de Koningen doet, en men fpreecktlë niet aen
Roomfchen Stoel. De Hertogen van Mantua, als met den tytel vanAltefa, welck Hoogheyt
Modena, Mirandola, en Sabioneta verheffen beduyt. Eer dat\'er foo grooten misbruyck van
haer Provinciën onder den Keyfer: gelijck die de tytelen was, als \'t nu is , noemde menfe alleen
van Parma,Piaifancen en Segna onder den Paus. liluftriffime oft Excellentiffime, gelijck men nu
De Princen van Maffa, Guaftalla , Bozzolo , en ey gentlij eken deMarquifen doet.
Correggio houden mede haer landen te leen Aengaende het voorgaen en voorfitten der nofg^enen
van den Keyfer , als oock de Marquifen van Ca- Italiaenfche Princen, is feker , dat in \'t Koning-
ftillon, Mafferan, Malefpine, Torriglia en Men- rijck Napels , de Princen aen \'t Koningrijck ver-
dola, defgelijcks de Graef van Miüelimo, en de knocht voor de Hertogen gaen j maer in alle an-
Heeren van Monaco en Plombin. dcre deelen van Italien, fitten de Hertogen voor

De Republijcken van Genua en Luca zijn vry de Princen , de Princen voor de Marquifen, en
gemaeckt van Keyfer Rudolphus,die van de Lu- de Marquifen voor dc Graven. Welck oorfaeck
coifen daer voor ontfangen heeft twaelf duyfènt was , dat Vefpafiaen Gonzague, Prince van Sa-
goutgulden , als oock fes duyfènt van Florencen. bioneta, den tytel van Hertogh maeckte te ver-
Sommige feggen datfe Keyfer Henrick de V vry krijgen , eti den Prince van Mirandola , den fèl-
gemaeckt heeft, en van de Senoifen twaelf duy- ven tytel voor veel gelts van den Keyfer gegunt
fent guldens ontfangen / gelijck Carel de IV wierd. De Hertogen doen haer oudtfte fonen
diergelijcke fbmme genomen heeft vanPedro alleen Princen noemen , om datfe geen gelijcke
Gariibecourte voor de HeerHjckheyt Pifa. Maer eer met haer fouden hebben.

defe vryigheden zijn altijdt gegeven met condi- De oudtfte fonen der Princen en Heeren vol- Erven.
tie oft voorwaerde van eenighfins den Keyfer te gen in \'t befit van haer vaders Heerlijckheden :
erkennen, van den welcken Genua en Luca noch maer de echte fbnen vau andere gemeene lie- ,
op feker maniere haer Republijcken te leen hou- den erven gelijckelijcken , hoewel niet over al,
den ,• wantfe vry gemaeckt zijn , met befpreck, nae dat de wetten en \'t gebruyck der plaetfen
dat haren Staet fbude van hare burgeren gere- zijn.

geert worden fbnder eenige fchattinge te beta- Sy volgen in haer pleyten en vonniffen de Rocken.
len, nochtans den Keyfer voor Opperhooft en Keyferlijcke en Geeftelijcke rechten , en haer
Befchermheer kennen. De Republijck van Sint eygen wetten , diefe in veel faken meergebruyc-
Marin ftaet onder de Kerck. ken als de Keyferlijcke.

Maer hoewel de voornoemde Princen en Re- De inwoonderen van Italien zijn meeft Rooms
publijcken haer landen van andere te leen hou- Catholijck : daer zijn oock fommige Grieck-
tien , nochtans hebbenfe in hare Staten volko- fche Chriftenen, die men in \'t Koningrijck Na-
men macht en de felve audoriteytdie de Keyfer pels en de Staet van Venetien lijdt: in de val-
in fijn Rijck heeft, gemerckt hy haer overgefet leyen van Peroufe,Angroigne, Lucerne, S. Mar-

tm.

I T A

tin , en de nabuurige plaetfèn van Piemont, is
een groot getal Calviniften, die de Hertogh van
Savoyen niet heeft können uytroeyen om de
rouwigheyt des landts, en menighte des volcks:
de Joden zijn door heel ïtalien verftroyt, en
door de konft van anatomia oft ontledinge,diefe
in groot gedruckt papier bewaren, hebbenfè den
vondt om de achterfle deelen der heeften te
mogen eten, dat de andere loden niet geoorloft
is; want fy weten daer heel behendelijck de ade-
ren en fènuwen uyt te trecken.

De regeeringe van den geeftelijcken Staet der
Roomfche Catholijcken is defe. De Paus, hooft
van de Kercke,heeft fijnen Stoel binnen de ftadt
Romen met twee-en-fèventigh Cardinalen oft
meerder,waer van fes Bilfchoppen zijn,te weten,
van Oftia, daer dat van Veletri bygevoegt is,van
Porto, Savina, Paleftrina, Frafcati, en van Alba.
Behalven defe Cardinalen zijnder twee Patriar-
chen, die van Aquileen woonende totUdenein
Friul, en van Venetien , eertijdts genoemt Pa-
triarch van Grade. Daer zijn dertigh Aertzbif^
fchoppen , fonder die van Sicilia en Sardinien.
Haer woonplaetfen zijn Ravenne, Bologne en
Fermo in de landen des Paus: Benevant in Prin-
cipato Ultra van \'t Koningrijck Napels , den
Paus oock toebehoorende: Napels, Capua, Sor-
rento, Salerne, Amalfi, Conzes, Matera vereent
met Acerenze,Tarante,Otrante,Brindes,Trani,
Bari met Canoles, Manfredonie ingelijft met
Monte de S. Angeli, Cofenze , Roftano , S. Se-
verini, Regge, Lanciano en Chieti in \'t Koning-
rijck Napels: Florence, Pifa, en Siena in \'t landt
des grooten Hertoghs van Tofcanen : LTrbin in
\'tHertoghdom van den fèlven naem : Genua,
Milanen, en Turin.

De Bifdommen van Romaniola, boven die de
Cardinalen hebben, zijn Sutri, Nepi, Civita Ca-
ftellana. Horte, Viterbe, Tufcanelle, Bagnarée,
daer S. Bonaventura geboren is , Orvieto, Peru-
ge , Cite de Caftello, Cite de Plebe, Caftro van
den Hertogh van Parma, Arezzo, Spoleto, Ter-
ni, Narni, Amelie, Todi, Rieti, Foligno, Alfife,
geboortplaetfe van S. Francifcus , Tivoli, Ana-
gne, Verulo , Tarracina, Sezza, Segne, \'t Her-
toghdom der Orfms, Alatro, Fiorentino, Anco-
na , Humana, Loretum , Recanati, Afcoli, ïefi,
Ofmo, Fano, Camerino en Luques. Defe ftaen
onder den Paus alleen, die als haer Metropoli-
taen oft Aertzbilfchop is.

De Aertzbilfchop van Ravenne heeft onder
fich de Bilfchoppen van Adri, Comachio , Fa-
yance,Bertinoro,ForH, Cefene, Sarfine,Rimini,
Imole, Cervie, Faneftrie, en Ferrare.

De Suffraganen des Aertzbiffchops van Bolo-
gnien zijn, de Biffchoppen van Parma , Plaifari-
ce, Reggio, Modena, Crema, en Bourg-Saind:-
Domini.

Onder den Aertzbiffchop van Fermo hooren
de BifTchoppen van Macerate, Tolentin, S. Se-
verin, Montalto, en Ripa.

De Biffchoppen die den Aertzbiffchop van
Benevant erkennen , hebben wy geftelt in de
befchrijvinge des Koningrijcks Napels, als oock
die onder d\'andere Aertzbiffchoppen van\'t felve
Koningrijck ftaen.

L ï E N. i;jr

De Aertzbiffchop van Florence heeft voor
Suffraganen de Biffchoppen van Fiezole, Pi-
ftoye,Volterre, Colle, Bourg-Saind-Sepulchre ^
Sarzane , van den Staet der Genuefen, Monte
Pulciano, en Cortone.

Onderden Aertzbiffchop van Siene ftaen dé
Biffchoppen van Soane, Chiufi,Groffetto, Maffe
geincorporeert metPopulonie, van Pienza en
Mont Alcin.

De Aertzbiffchop van Pifa heeft onder fich de
Biffchoppen van Civitelleen Ajazze, Sagone en
Alerie in \'t eylandt Corfica.

De Suffraganen des Aertzbiffchops van Urbin
zijn de BifTchoppen van S. Leo , Pefaro , Cagli,
Eugubio, Foffombron en Sinigaglia.

De Aertzbiffchop van Genua ftaet over dé
Biffchoppen van Albenga, Bobi, Brignale, Noli
en Mariana , Accia en Nebio in \'t Eylandt Cor-
fica.

De Biffchoppen van Crémona, Lodi, NoVaré,
Alexandrie de la Paille , Tortona , Vicyievano
Bergamo , Breffa, Vercel, Aft, Cafal van Mont-
ferrat, Albe,Acqui,Savone,VintimigIie en Pavic
behooren onder den Aertzbiffchop van Mila-
nen.

De Aertzbiffchop vanTurin heeft voor Suffra-
ganen de Biffchoppen van Yvrée, Mondevy oft
Montroyal, en Foffan. De Biffchop van Saluffe
ftaet onder geen Aertzbiffchop, maer onder den
Paus alleen.

De Aertzbiffchoppen Van Sicilien en Sardi-
nien hebben wy met haer Suffraganen geftelt in
de befchrijvinge der fèlve eylanden. De Suffra-
ganen van de Patriarchen van Aquilée en Vene-
tien zijn verhaelt in \'t gene wy gefèyt hebben,
aengaende den Staet der felve Republijck.

Voorts vermach de Paus Biffchoppen te ftel-
len in de Provinciën hem onderworpen , als
oock in fommige andere , fonder den keur van \'t
collegie oft capitteldaer in te moeten volgen.

Dionyßus Halicarnajfeus in \'t eerfte boeck der Lof
Oudtheden van de Romeynen befchrijft wijdt- ^^^l^en.
loopigh \'t lof van ïtalien, daer hy fèy t : Daer is
feker fabel, die door \'t heele landt loopt, dat
Saturnus voor lupiter ïtalien geregeert heeft
en dat onder hem de goude eeuw, foo feer van
de Poëten geprefen , uytbarftende in alle over-
vloet, en van den Hemel gefegent, haer in ïta-
lien meer vertoont heeft, als in eenigh ander
deel des weerelts. Maer voorbygaende de fabe-^
len,men kan geen geweft oft landouwe fbo over-
vloedigh en geluckigh vinden, als ïtalien, dat
van\'t beginfel des weerelts allenootdruft, lec-
kernyen, en vermaeck voor de menfchen voort-
gebracht heeft. Want foo men \'t een landt
met het ander wil gelijcken , daer en is geen
beter, mijns oordeels , als dit, niet alleen iri
Europa, maer oock in de gantfche werelf. lek
weet wel dat \'et gene ick fègh ongelooflijck
fchijnt aen de gene diegehoort hebben van de
vruchtbaerheydt van Egypten, Afriken, Baby-
lonien , en andere vermaerde geweften maer
ick en acht een landt niet uyt een fborte van
vruchten alleen , noch ick heb geen behagen
in een plaetfe, die anders niet heeft als eenerley
Oogft i maer my dunckt, dat het befte is^ \'t gene

alles

T

alles voortbrengt, €n andere overtreft. Welcke
gunft, indienfe den Hemel verleent heeft aen
cenigh geweft des werelts, ick meene \'t felve
Italien te zijn. Want men kan niet feggen, dat
het vel en vriichtbaer van koorn is, maer niet
van boomen j oft dat het bequaem is om alle
ioortenvan boomen en planten voorts te tee-
len , maer onbequaem tot den landtbouw ; oft
dat het veelerlcy boomen en overvloedige tarwe
voortbrengt,maer dat\'er weyden gebreken ; oft
dat het alles heeft \'t gene men tot onderhoudt
des levens fbude mogen wenfchen , maer niet
aengenaem oft luftigh is om te bewoonen. Maer
men kan met de waerheyt feggen , dat \'er niet
gebreeckt, \'t zy tot nootdruft , \'tzy tot ver-
maeck, en goet genoegen. Wat landt is\'er foo
koren-rijck, dat Campanien in Italien te boven
gaet? welckbefproeyt wordt niet van de rivie-
ren, maer van den Hemel, daer ick gcfien hebbe
ackers diedriemael \'s jaers vruchten droegen,
en den Somer-ooghft na dien van den Winter
gaven, en den Herffl-ooghfl na dien van den So-
mer. Waer zijn meer olijf-boomen als in Cala-
brien, Pouillen , cn Sabinen ? waer vindt men
meer wijngaerden als in Tofcanen, Albanien, en
in de landen van Falerne , van Bacchus feer be-
mint, die voor kleynen arbeydt veel wijn geven.
Behalven de bouwlanden, zijnder veel goede
weyden voor de fchapen , geyten, paerden en
offen. Want\'t is wonder om fjcn, hoe de velden
en moeraffen, met den dauw befproeyt, in den
Somer altijdt groen zijn, om \'t vee wel t\'onder-
houden. Maer daer en is niet meer te verwon-
deren dan de boffchen die op de bergen enfleyle
plaetfèn zijn , die overvloedigh hout geven om
fchepen en andere wercken te maken. En al dit
gerief kan men hebben met kleyne kofl en
moeyte , om de menighte der rivieren , die be-
quaem zijn om met de nabuurige volckeren te
handelen. Daer ontfpringen oock veel warme
baden, uytermaten goet om verouderde fieck-
ten tegenefen, daer de Medicijns geen raedt toe
weten. Hier zijn oock mynen van alderhandc
metalen. Daer gebreeckt geen vifTcherye oft
eenige jaght, die men foude mogen wenfchen
omprofijt oft vermaeck. De lucht is heel ge-
tempert, foo dat de vruchten der aerden en bee-
flcn niet befchadight worden, door te flrenge
koude en vorfl des winters, oft te groote hitte
des fbmers. Dit is den lof die Dionyfms Italien
geeft. Plinius in\'t ijcap. van\'t 3Öboe.ckfeyt
byna het felfde.

De goetheyt, vruchtbaerheyt en lufligheyt
van dit landt is de oorfaeck van fbo vele bloe-
dige oorlogen , die tuffchen de machtighfle
Princen der werelt geweeft zijn, om het felve te
befitten. Daer is byna geen volck, die \'t niet ge-
vryt en hebben, de Fran^oifen, Carthagine-
fèn, Gothen, Hunnen, Hungren, Denen, Bifca-
yers, Navarrefèn , Switfers, Hooghduytfchen,
Spanjaerden hebben \'t begeert, foo wel flondet
haer aen. Het is fbo lieflijck en aentreckende ,

ï , E N.

dat veel haer vaderlandt vergeten, om ten vollen
haer leckernyen en fbetigheyt te genieten, Aen
d\'een zijde fiet men de bergen met wijngaerden
bekleet, en verfcheyden vruchten geladen: aen
d\'andere zijde de dalen altijdt met klare beecx-
kens bevochtight, en lullige boffchagien, die
door de hooghte van haer boomen , en lommer
der bladeren den reyfènden man locken om hem
te komen ververlchen. Soo men na de zee gaet,
vindt men breede en diepe bay en oft inhammen
in de middellandtfche zee, met goede reeden en
havenen voor de fchepen. Het aerdtrijck wordt
over al met fchoone rivieren , meeren , en fon-
teynen bewatert, die de dorrigheyt der aerde
verbeteren. De fteden zijn rijck , heerlijck ge-
bouwt , en vol volcks, van welcke eenige feer
ftercken onwinbaer zijn, foo van wegen hare
gelegenheyt,als de fterckte der wercken, diemen
daer aen gemaeckt heeft. Sahellicus geeft defe
eer-tytelen aen de voornaemfte fteden van Ita-
lien , die nemende uyt -het gemeen feggen des
volcks : Romen de heylige, om dat de Paus daer
fijnen ftoel heeft: Venetien de rijcke, om haer
groote macht en ongelooffelijcke fchatten: Ge-
nua de hoovaerdige , om de koftelijcke en heer-
lijcke gebouwen: Milanen de groote, van wegen
de grootheyt der ftadt, en\'t groot getal van
haer inwoonderen : Florence de fchoone, om de
fraeyigheyt der huyfèn, en fiiyvere ftraten, die
lang en recht zijn: Napels de edele, om de me-
nighte der Heeren, Ridders, Graven,Marquifèn,
Princen en Hertogen, die daer woonen: Boloi-
gnen de vette , om de vruchtbaerheyt van haer
landouwe: Ravenna de oude, om den ouderdom
der ftadt en haer gebouwen: Padua de geleerde,
om de oefFeninge der vrye konflen, en andere
wetenfchappen. De Italianen hebben dit Sonnet
oft Rij mdich t van hare uy tmuntenfte fteden ge-
maeckt :

Fawa è tra mi Roma pompofa efantay
Venetia ricca^ Mggi^j ^ fignorilCy
l^üpoliodoriferay e gentile,
Fioren^a bella tuttó\'lmondo canta.
MilafiO d\'effer grande ogn\' hor fi y>mtay ^
Bologna grajfa, Ferrara è ciyile,
Padoa forte, Bergamo fottile,
Genua difuperhia altera pianta,
Verona degna, e Perugia fanguignay
Brejcia ïar mata, e Mantoagloriofa,
Rimini huono, e Pifloiaferrigna*
Siena loquace, Lucaindufiriofa,
\' Forti bi^arro, e Re^enna bcnigna^
E SinigagUa de l^aria noiofa^
ECapoaamorofa,
Pifa pendente, e Pefaro giardino,
Ancona dal helporto pellegrino j
Fedelifimo Vrbino,
Afcoli tondoy e lungo Recanate,
Foligno da leflrade in^uccherate*
Efon dal Ciel mandate
Le helle donne da Fano fi dice.
Ma Modena è de hltrepiufelice.

P I E-

tf

MONT

Et landt by de oude
geheeten Gallia
Cisalpina,om dat
het ten aenfien van Ita-
lien en Grieckenlandt
aen defè zijde der Al-
pen leght, en bewoont
was van verfcheyden
volckeren der Gauloi-
fea oftFran^oyfen, is
daer na L O MB ar dia genoemt, naer de Lon-
gobarden, die haer meefter daer van maeckten,
en heeft dien naem behouden , hoewel datfe
haer heerfchappye aldaer quijtzijn.
k Lombardien flreckt in \'t noorden i:ot aen de
Alpen van Duytflandt, in \'t zuyden tot den A-
pennin, diefè van Ligurien oft de Seigneurie van
Genua fcheyt,in \'t weft tot de Alpen van Vrank-
rijck, en in \'t ooft tot Marca Trevifa (diefe, fbo
fommige feggen , oock begrijpt ) ontrent de
riviere Mince oft Mincius, en een deel tot Ro-
manien, tot aen de riviere Panaro»

Sy wordt gedeélt in Lombardien aen defe
zijde van de Po, waer van een groot deel oock
Emilien heet: en Lombardien aen gene zijde
van de Po. Dat aen defe zijde van de Po begreép
de Taurinoifen, waer van Turin de hooftfladt
is, Tortona en de nabuurigé plaetfen, en een
deel van Gallia Togata , gelegen tuffchen de
Po en den Apennin, en reyckt van Placencien
tot Ravenna, en vervat nu ter tijdt een goet deel
van Piemont, Montferrat, en den Staet van Mi-
lanen } oock het Hertoghdom Parma, Modena
en Mirandola , met fbmmigé mindere Heeren
landen, en een deel van \'t Hertoghdom Mantua.

Lombardien aen gene zijde van de Po be-
greep de Cenomannen , gelegen tuffchen de ri-
vieren Mincius, Addo, en Po , en Hep een wey-
nigh aen gene zijde van Trenten, en hadde de
fteden Mantua, Brelfa, Bergamo, Verona, Cre-
ma, Cremona,en Trenten. Het vervatte oock de
Infubren, die Milanen, Coma, Ticin oft Pavien,
Novare en Lodi befaten: de Lybicenen die tuf^
ichen de Sefiaj Doria oft Duria Baltia, de Po en
\'t lac Major woonden, wiens voornaemfte ftadt
Vercel was : de volckeren Salaifen, haer ont^
houdende tuffchen Doria Baltia, de Po, de kley-
ne Doria,en de Alpen van S.Bernard,wiens voor-
naemfte fteden waren lura en Augufta: de Segu-
fianen inwoonders van \'t dal Suza: de Caturigen
van Montcenis: de Centronen befittende Ta-
rentafien: de Lepontinen, ciie den ftreeck on-
trent Bellinzona, en de Mefauquen die de valey
van Mefauque tuffchen Bellinzona,ende gantfch
rouwe bergen bewoonen: de Bechunen, die de
valleye van Suis en S. Bartholomeus, of na \'t feg-
gen van fommige, de valey Seiia befitten : de
Vennoneten inwoonders van Valtelina: de Ca-
munen, wiens woonplaetfe is \'t dal Camonique:
en fommige andere berghwoonders.

Dit Lombardien vervat nu ter tijdt een deel
van Piemont,en van den Staet des Hertoghs van
jÉ^al/effé

Savoyen,\'t minftè deel van Moniferrat^een deel
van \'t Milaens gebiedt, met den Staet van Cre-
mona , fommige plaetfen van de Switfèrs en
Grifons, een groot deel van den Venetiaenfchen
en Mantuaenfchen Staet, behalven die van eeni-
ge kleyne Princen en Heeren, die haer landt van
\'t Rijck te leen hebben.

Piemont heeft defèn naem^om dat het aen p i e- ,
den voet van de bergen Alpen light, die Italien JJ®^
van Vranckrijck fcheyden : eertijdts was\'t een
deel van Vranckrijck Cisalpina , oft aen defè
zijde der Alpen gelegen, en Vranckrijck Trans-
padana^ dat is, over gene zijde van de riviere
de Po.

In \'t ooft paelt het met dzn Staet van\'Milanen ^renßn.
op defe zijde van de Po , aen Vercel en langs de
riviere Sefia, die \'t fcheyt, en aen gene zijde van
de Po met Montferrat: in\'t weft met Maurien-
na,\'t hoogh Dolphinaet,en Provence. In \'t noor-
den aen Val d\'Aofte (welcke fommige daer in
befluyten) en aen Valefan , daer de Sefia ont-
fpringt : in\'t zuyden met een deel van\'t Dol-
phinaet en Provence, met het Graeffchap Nice,
de kuften van Genua, de Langes van Montfer-
rat, en Alexandrien.

De rivieren Padus oft de Po, de Vener, Dore, Rmerenl
Sturen, Belbo, en Bormialoopen daer door, en
wordt oock bevochtight van meer als achtieri
andere tamelijck groote rivieren.

Sijn meefte lengte ftreckt van \'t ooft tot Strechr>^i:
\'t weft, van de Valleye Barcillonette, drie mijlen
van Ambrun, tot aen Cairo , dat op de Bormia
leght naer Montferrat en \'t gebiedt van Genua >
en begrijpt vijf daghreyfen van dat landt, te we-
ten hondertltaliaenfche mijlen. De lengte van
zuyden tot noorden, als men die met een recht-
Jfhoer foude méten van col de Tende, oft van \'t
Marquifaet Ceva, tot \'t geberghte van val dAo-
fte en Valey, is niet veel minder: fy is noch-
tans ten aenfien van fommige plaetfèn kleynder,
en byna omringt met hooge bergen , en de Pen-
ninfche, Grieckfche enCottifche Alpen, die-
men nu noemt, die van Val d\'Aofte Montcenis
en Mont Genevre 3 en met de Apenninfche, die
beginnen aen col de 1\'Argentiere , en loopen
midden door heel Italien.

Dit landt wierd eertijdts bewoont van vijf Oude-vclc
verfcheyde volckeren, te weten , Statiellen, Ba-
gienen , Thurinoifen, Salaffen , en Lybicenen ,
waer van het meefte deel fïch onthielt in Opper-
Ligurien. Nu is\'tgedeelt in vier voornaemfte
Provinciën, waer van elck fijnen eygen Prefi, Beelinge.
dent heeft in den Raedt van Turin. De eerfte is
\'t Prinsdom Piemont,welck begrijpt de Vicarie,
oft \'t Prinsdom Barcillonnette, de Marquifaet-
fchappen Suza, Iura, en Canavez, \'t Graeffchap
Vercel,\'t gebiedt van Quiers, SaviglianjFoffan,
Mondevis, Cöni, en vele andere. De tweede is
Montferrat. De derde\'t Graeffchap Aft met het
Marquifaet Ceva. De vierde \'t Marquifaet Sa-
lufla. Piemont en heeft geen groote fteden, ge-
lijck Milanen en Genua, maer is foo, in manier
F van

jm

de Vallefani ^^

^ X4/tc O d^ \',

\'Ofjxnui.

Carta ^

S.n^üU Meno\'

A R f 7

S.^JjtrccUff

Cadt\'eJeu

E L L O

O céelL.

C^al \'Sehra.mo
i

A.C-n

faé. Jtta^^^^iffnah

.Se

C.H^tiner \\

D

Z O \'v :e "S A f \'öZ

27

II.....i--\'ri

van fpréken , bèfaéyt met goede fteden, groote
dorpen, vryheden en kafteelen,dat Ibmmige ge-
feyt hebben,dat het maer een ftadt Jfcheen ^ men
telt\'er ontrent duyfent: welck de goetheyt des
Jandts veroorfaeckt j want om dat het overal
vruchtbaer is, blijft elck in fijn quartier , ibnder
een ander te foecken: \'tgene dickmaels oorfaeck
heeft gegeven om groote fteden te bouwen.Pie-
mont is gedeelt in tien Bisdommen ( daer onder
Augufta en NifTa begrepen zijn)en heeft over de
dertigh oude Abdyen, behalven veel comman-
deryen van Malta en S. Mauricius.

Tkmnh Het Prinsdom Piemont begint aen den voet
van Montcenis , daer mén ontmoet de vryheyt
Navalefe , daer een oude Abdye van S. Benedi-
élus Orden is,gefticht van Frodonius Prince van
Franffen bloede, en grotelijcks verrijckt, en ver-
meerdert door Karei de Groote. VeelAbdyen
in Italien, Vranckrijck en Spanjen waren haèr
eertijdts onderworpen,gelijckmen in de hiftorie
van den H. Benedid:usleeft, nu is\'t een Com-
manderye. Als men voorder gaet, vindt men

S u s A, Segufium, oft Segujto, gelegen aen den
Voet der Gottiaenfche Alpen , op de riviere Do-
ria , die van den bergh Genevre komt, en ont-
fangt te Suza een beeck, die haer beginfel heeft
in\'t lac dat op Montcenis is , en valt door die
fteylten, om met de Doria fich ontrent Turin in
dePoteontlaften. Dit is een oude ftadt, een co-
lonia oft voortplantfel van Pompe jus , die eerft
den wegh in defe quartieren geopent heeft, daer
men langs in Vranckrijck reyft, door den bergh
Genevre, want den wegh door Montcenis was te
voren bekent en veel gebruyckt. Defe ftadt is
eerft van Gonftantin de Groote , en daer na van
Freciericus Barbarolfa verbiant. \'t Huys van Sa-
voyen verloor in defèn brandt al haer papieren
en befcheeden. > Van defe hebben de Marquifen
van Suza eertijdts den naemgehadt, die men
meent gefproten te zijn uyt \'t geflacht van Karei
de Groote, die Turin met een goet deel van
Piemont befaten. Dit landt is aen \'t huys van Sa-
voyen gekomen door \'t houwelijck van Adelais,
dochter en erfgenaem van den laetften Marquis,
met Amadeus den eerften defes naems, ontrent
het jaer 102 y. Defe ftadt is verfterckt met twee
redelijcke goede kafteelen j indien m.en die van
de byleggende bergen nietkonde befchieten : de
Hertogh hout \'er gemeenlijck een goede befèt--
tinge in : de koophandel is \'er tamelijck groot,
om datfè gelegen is aen \'t beginfèl van de twee
grootfte paffen, die van Italien naer Vranckrijck
loopen. De munte was hier in vorige tijden foo
vermaert, dat men de Segufiaenfche ponden
meeft in Italien gebruyckte.

Daer is een Abdye van S. Juftus, gefondeert
( door den laetften Marquis, die nu een Comman-
derye is. Hier fiet men een ouden triumph-boog
die meer op de Gottifche als Roomfche manier
gemaeckt is, foo dat men twijfelt oft de Tro-
phée , dat is, viótorie-teecken van Auguftusis,
daer Plinius van fchrijft, fbo eenige gevoelen.
Defe ftadt heeft den naem gegeven aen de gant-
fche valleye , die veel weyden heeft, en vrucht-
baer is van tarwe, wijn, en boom-vruchten, on-
der welcke zijn de koftelijcke appelen, Sufxnen

ü N T:

genoemt, na de plaetfè daer fy waiïèn. Opdc
Doria , diefe bewatert, leggen fchoone dorpen
en ftoten: de voornaemfte zijn S. Ambrofius ^
daer de miraculeufe Abdye van S. Michiel dc
1\'Eclufe boven op ftaet, gcbouwt, gelijck het
volck daer gelooft, van de Engelen. Ménheetfé
de TEclufe, om dat die plaetfe eertijdts CluJ^ ge-
noemt wierd, door dien de Koningen der Lon-
gobarden daer een veft oft bolwerck gemaeckt
hadden, om de aenkomften der vreemdelingen
te beletten oft uyt te fluyten. Defe Abdye is ver-
maert , door dienfe een van de vier Hoofden is
van S. Benediélus Orden , onder welcke veel
Abdy en en Prioryen ftaen, fbo in Italien als in
Vranckrijck, gelijck men kan fien in de befchee-
den van den Raedt, eh opene brieven des Ko-
nings, gemaeckt tot voordeel van den Abt, om
den feiven te houden in\'tbefit binnen het Ko-
ningrijck Vranckrijck. Avillana is een groot
dorp,en was voor defèn fèer rijck mits den koop-
handel , maer is feer bedorven in de laetfte oor-
logen. Het wordt bewaert met twee kafteelen ,
leggende op twee heuvelen, eh den pas bevryen-
de : Daer ontrent zijn twee meiren tamelijck
groot,daer men menighte van karpers en andere
vifch vangt. Niet verre van hier is de Comman-
derye van S. Antoni de Renvers, die heel rijck
is, en gemeenlijck van groote Heeren befèten
Wordt. De meefte Commanderyen van Italien
behooren onder defe.

Rivoli is vermaert om hetfchoon kafteel dat Rivolh
Hertogh Karei Ëmanuel daer gemaeckt heeft,
door dien hy daer geboren was. Hy heeft het
oock verkiert met uytnemende fchoone fchil-
deryen. Ter zijden fiet men d\'Abdye van Ri-
valta , de floten en landoup^en van Arpignan >
Villars, Pianezze, Cafdette, Colen , en Gro-
lias. lulius Scaliger fchrijft van Sufa oft Segufa
defè vaerfen :

Nequicquam indomito Dallata Segufia Muro

Anjoniis aditum dat tihi, GaHe, bonis,
Gens infidayferox, animoque armata bilingui:

ïufatis unquam ytixfletit illa Deis.
Sordida fHens., lucnquefreqmns, intenta \'penenis,

Italid retinens nilnifijuta lod,
PerJimilis,pejorqm fuis, fcelefe obrutayfaxis.

NonJunt Fontifids noxia faxa nece,
Turin, Augufla Taurinorum, is een colonie der
Romeynen, en was de hooftftadt eens Hertogh-
doms onder de Longobarden , gelijckfe nu van
heel Piemont is.Sy leght 20 mijlen van de Alpen
in een fchoon en groot pleyn langs de Po aen
d\'een zijde, en de Doria aen d\'ander zijde. Her-^
togh Karei Emanuelheefrfe begonnen tever-
grooten 5 fijn foon Viótor Amedeus heeft des
vaders voornemen volbracht, en de nieuwe en
de oude ftadt gefloten met nieuwe muuren , en
groote heerlij cke gebouwen van buyten bekleet,
waer door defè plaetfè een van de fterckfte in Eu-
ropa is, behalven haer fterck kafteel, daer eenen
gerieffelijcken put in is, fèer konftigh gemaeckt.
Hier is oock een oud flot,welck des Hertoghs pa-
leys is, daer men de vermaerde galerye fiet,door
Hertogh Karei Emanuel gebouwt, verrijckt met
konftige fchilderyen, beelden, wapenen van alle
fborten, gefchreven boecken, en andere raritey-

ten.

P ï E M O N T. ir

ten, ojft feltlàme faken , die met groote forgh- Pineroî, eertijdts îiet erfgofedt van éeri def Tkmh
vuldigheyt bewaert worden. In\'t midden van de jongfte fbnen des Hertoghs van Savoyen, onder
fladt is eenen heerlijcken toorn gemaeckt, op den tytel van Prince van Piemont en Achaiem
een rivierken genoemt la Dorette, dat door alle Het is een groote fladt, verçiert met vele fchoo-
dezijdenvanTurinloopt,enindePovalt. Defè nekercken, bewaert met een flerck kafleel, en
fliadt is verçiert met heerlijcke ilraten, bedeckte omçingelt met royale forten, toenfe de Koning
wandelingen, menighte van kooplieden, en kon- van Vranckrijck befat. Van daer reyfl men door
flenaersjmet fchoone bibliotheken,die men daer de valleyen van Perufien en S. Martin, gedeelt
begonnen heeft temaken voor alle andere in Ita- tuffchen den Koning en den Hertogh, en men
lien,de Univerfiteyt,Academie oftHoogeScho- komt in de valleye van Pragela , die onder
Ie in alle wetenfchappen, den Raedt, de Reken- Vranckrijck flaet.

kamer, de wooninge des Hertoghs en fijn Prin- Briqueras is een flercke plaetfe aen \'t begïnfèl BriqnerAü
celijck Hof, als mede met vele kercken en kloo- van de Lucernefè valleye , de welcke paelt aen
fiers. Hier is de Metropolitane kerck van S. lan die van Bibianen, Villars en Angrogne een oudt
Baptift, in de welcke vele fchoone reliquien be- vertreck van de Heeren Vaudoifen, die daer de
waert worden , en voornamelijck den H. Sweet- Gereformeerde religie, fbo men die noemt, ge-
doeck, die in grooter eeren gefiouden wort. Be- volght hebben, en worden van den Hertogh ge-
halven de prochikercken,die daer vele zijn,heb- tolereert.

ben alle de biddende Ordens, foo oude als Gere- Cavors is een ftadt, gelegen beneden aen een Caverh
formeerde , hier haer conventen oft kloofters, hooge rotfe met twee uytftekende hoecken, in \'t
gelijck oock de Patres lefuiten een fchoon colle- midden verheven met een breet veldt, boven op •
gie, bequaem om alle wetenfchappen daer in te elcken hoeck is een fterck kafteel, die op mal-
leeren. Daer-en-boven zijnder noch vier kloo- kanderen flanqueren, enfchijnenonwinbaer.
fters van andere religieufèn. De ftadt is omçin- Montcalier is een groot dorp op de Po, gepre-.
geit met veel luftige plaetfen, huyfen, en hoven, fen om de goede wijnen. Carignan is vermaert
daer de Prince inde meefte hitte des fomers ver- door de oorlogen van Piemont , is fterck van
treckt,gelijck Pare is, gelegen ontrent de ftadts- natuure, hoewel het niet befloten is. Piobes,
poorten, in een der fchoonfte plaetfen van Eu- Vigon, Pancalier, Polongera, Morette , Scarna--
ropa, heeft vijf mijlen in \'t rondt,is omringt met fis, en alle de plaetfen van dien ftreeck, zijn de
de rivieren de Po, Doria en Stura, en is vol bof^ vruchtbaerfte van Piemont. Villa Franca is ver-
fchen, meiren, fonteynen , en beeften om te ja- maert, om dat Profper Colomna daer gevangen
gen. Wat lager op de Po leght Valentien, een wierd, als Koning François in Italien quam door
^laifant huys,, feer heerlij ck gebouwt door de den Col oft Hals, ter zijden Argentiere.
^ertoginne, des Konings van Vranckrijcks fïi- Quiers, Chieri, Cherhm, is een groote ftadt,en chien*
fter. Het paleys van Millefleurs is maer twee. tamelijck fterck om haer gelegenheydt , vol
mijlen van de ftadt. Den heuvel aen gene zijde fchoone huyfen, en ouden Adel. Defufteynen
van de Po is als befàeyt met lufthoven en huy- van Chieri zijn de befte die men vindt. Rontom
fen,die een groote ftadt fouden maken, ftonden- defe ftadt zijn het Marquifaet Rive , Poirins een
fe by een. Daer zijn menighte van opfchriften, gefloten ftadt, Trufarel, Arignan , Bardefan ,
en andere oude gedenckteeckenen, die in een Cinfan, en vele andere. Haer gebiedt paelt aea
befonder boeck vergadert zijn. Scaliger fchrijft \'t Graeffchap Aft en Montferrat.

Savillan is een kleyne maer fchoone ftadt,
gelegen tuffchen twee rivieren , en fbo wel ver-
lterckt,dat Keyfer Carel de V daer door gaende
feyde, dat hy noyt eenige plaetfe foo beqiaaem
gefien hadde om een lange belegeringe uyt te
ftaen. Daer is een rijcke Abdye der Benedióli-
nen, onder den tytel van S. Pieter. F o s s a N
leght op de Stura , is fterck , en heeft een Bif»
fchop.

Queras, Cherafco, Clarafcum is fterck van na- Cheufcn^,
tuure , fy leght op eenen heuvel van de Taner
bewatert, en is met muuren en bolwercken om-

naer Settimo een fchoone vryhey t; naer Chivas ringt. Defe ftadt is feer aengenaem, om haer

een bemuurde ftadt, met een gracht omcingelt, lange en rechte ftraten, en de wel-geboude kerc-

verfterckt met fes bolwerckenj en van daer komt ken en huyfèn. De oude ftadtPolenzo was eer-

men in \'t Graeffchap Vercel, waer van wy hier tij dts daer ontrent, daer men nu niet van en fiet

na füllen fpreken , als wy de refte van Piemont als de o ver blij ffelen van een vervallen Amphi^

füllen befchreven hebben. theater. Dé kafteelen en dorpen Bra, Poca Pa-

Volgende dan de bergen die Piemont van \'t glia, S. Vidor, Baudiffa, en Canal zijn beroemt

Dolphinaet fcheyden , als men van Sufa naer door hare goede wijnen, en Cerifble om den

Pinerol gaet, paffeert men laven een groote vry- vermaerden veltflagh, die de Spanjaerden daer

heyt met muuren omringt, Rean, Cumiana, tegen de Fran^oyfen verloren : gelijck Benna

Piofaco een oudt Graeffchap , van een van de en Trinita, om den twift van hare Heeren.

arootfte geflachten van Piemont, voort naer Mondovi, MonsRegalis, eenBiflchopÜjc- MorJcvh

Frofafa, en van daer naer ke ftadt in dry en gedeelt, diefe groot maken,

Italien, G is

22 P Î E M O N T. .

is vermaert door een miraculeus beek van onfe \'t geberghte geeft, daer een tamelijck groot lac
Lieve Vrouwe, dat veel toeloops heeft. Her- op is , uyt het welck aen d\'een zijde de Stura m
togh Carel Emanuel heeft daer doen bouwen Piemont valt, en van d\'ander zijde de Ubaye,
een vande fclioonfte kercken van italien,die van die in \'t midden door loopt,
de Fueillanten bedient wort onder den tytel van De Valleye en Prinsdom van Barcillonette ,
een Abdye. Het kafteel leght op het hooghfte erfgoedt des Princen Cardinaels van Savoyen,
van de ftadt, gelijck oock de Domkercke, en ftreckt fich drie mijlen van Ambrun. De voor-
het paleys van de ftadt. Behalven dekloofters naemfteftedenen vryhedenzijnBarcillonne, in
van de biddende Ordens, is \'er een collegie van de laetfte oorlogh verbrandt, Jofier , Faucon,
leiùiten , en een Univerfiteyt van alle weten- Caftelar, Revel, Lauzet, en Moglans.
Ichappen. Menhout\'er alleweeck drie goede De valleyen van Piemont in\'t noord gelegen,
marcktdagen, met grooten toeloop. De over- die aen Tarantaife en Val d\'Aofte ftooten , zijn
blijffelen der fadien van de Guelphen en Gibel- feer overvloedigh van vee en weyden. Als men in
lillen zijn hier noch te vinden, niet fonder groot de pleyn laet leggen, Leiny, Cafelle, Autefan ,
bloedtftorten. Cirié een groote vryheyt en Marquifaet, Vul-

Het gebiedt van Mondovi begrijpt veel goede pian een beftoten ftadt, en vermaert in de oor-
valleyen, als Fraboia, Cazau en Pez. logen van den Marefchal de Briffac : Mathi, en

C e v a is een ftadt en fterckte , en het hooft Balenger, komt men in de valleye oft het dal
van een oudt Marquilaet des feiven naems,welck van Lans , welck den naem heeft van een groot
meer als i^S floten onder fich hadde, leght op dorp, daer eertijdts een fterck kafteel was, ver-
den Taner, niet verre van des fèlfs oorfprong. maert in de eerfte oorlogen van Piemont. Defe
De voornaemfte plaetfen van ditMarquifaet zijn valleye met dievanCorio begrijpt over de 40
Bagnafc, Garre, Ormea, ( een ftercke plaetfè en goede landouwen en dorpen, en paelt aen
ka&ei, welck aen den Staet van Genua paelt ) Canavois een oudt Marquifaet, hoorende Canavois,
cn Prier. onder dat van Yvrée, in \'t welcke zijn de oude

Daer nae volgen de Langhes, fbo heet men Graeffchappen van Valpergue en S. Martin, die
de heuvelen van de oude Liguriens, die in dat befèten worden van twee geflachten desfelfden
quartier \'t beginfèl maken der Apenninen, en naems, gefproten uyt den koninglijcken bloede
grenfen aen\'t gebiedt der Genuefen en Mont- van Ardovinus,die eertijdts meer als jo floten in
ferrat, en worden bewatert met de twee rivie- defen ftreeckhadden, en noch veel hebben. En,
ren Bormia, die in den Taner loopen. De voor- hoewel defe Graven van den feiven ftam waren,
naemfte plaetfèn en floten van defè Langhes hebbenfe nochtans langen tijdt malkanderen
zijn Cortemiglia , Cravefana, Cefbla, Roccave- gehact, foo dat de Graef van S. Martin met de
ran , Spin, Mombaldon , Gorzen , Mombarque, Guelfen hielt, en van Valpergue met de Gibel-
Millefimo, Cairo , en Carquere : de heerfchap- linen. De voornaemfte floten en plaetfen van
r yc van de twee laetfte is gedeelt tuffchen Pie- die Graeffchappen zijn. Rivera, Camagna, Bar-
mont, Montferrat en Alexandrien. Dit zijn de banie, Rivare, Belmont, Valpergue, Chafteau-
grenfen in \'t ooft en zuyden van Piemont. Defe neuf, Caftellamont, Cornie , Pont, \'t hooft van
voorfchreven plaetfen behoorden eertijdts de een valleye, die den feiven naem heeft Soana,
groote en machtige geflachten Carretsen Sca- Sparon, Loragna\'t hooft van een valleye daer
rampes. Cerefole in leght, een plaetfè geprefèn om fijn

In \'t weft leght C oN i, Cuneum, aen den mont goede kafen, daer de riviere Orco ontfpringt,
van de rivieren Stura en Ges, vermaert om de die veel goude landen heeft j Fauria, Rivarol,
groote belegeringe,diefeuytgeftaen heeft tegens Aglie een vermaert kafteel, S, Benigne een Ab-
de Koning François de Eerfte , fonder gewon- dye van grooten naem , van S. Damianus Frii-
nen te worden. Men drijft hier grooten koop- Buarienfis genoemt \\ S, George, Folis , Calufè ,
handel, en is een van de rijckfte in Piemont. Vifque,Strambin,Marcenafè, S.Martin een oudt
De Abdye van S. Dalmat is niet verre van daer, flot, \'t hooft van \'t Graeffchap Cly en Bros ,
noch de gefbnde baden van Vaudier. Om naer die hare namen aen twee valleyen geven Ro-
Nice te gaen , neemt men fijnen wegh naer Li- man , Pavon, en Parella , die by malkanderen
mon , voorts naer \'t Graeffchap Tende , welck leggen ontrent

eertijdts toebehoorde het keyfèrlijcke geflacht Y v r e e, Lamporegio, Eporedia, een oudt Bis- Yvrée.
van Lafcaris, met een goet deel andere fteden, dom , colonie der Romeynen , en de hooftftadt
die op de Genevoife kuft zijn. De fèer lange der Provincie , die eertijdts aenfienelijcke Mar-
^affagie die Hertogh Carel Emanuetheeft doen quifen gehadt heeft, die Keyfers en Koningen
louwen door de rotfèn des geberghts van Ten- van Italien gekroont zijn, gelijck Adelbertus ,
da, tot bequaemheyt dervoerluyden,machge- Berengarius, Ardouinus , als men in de hiftorien
leken worden met de heerlijckfte der oude Ro- leeft. De ftadt is kleyn , maer wel gelegen. Sy
meynen. De ftadt is aen gene zijde van \'t ge- is het flot van val d\'Aofte, en wordt bevochtight
berghte j gelijck mede de ftadt en kafteel Bri- met Doria Balthea, over welcke rivier een ftee-
gua ; de vryheyt Entragues, Andon , Roccavil- nen brugge is. Onder andere kercken is \'er een
Ion leggen aen defe zijde, als oock Demont in oude Atdye van S. Steven.

de valleye van Stura , een kleyne plaetfe, die de Aengefien het Marquifaet Saluce in defe kaer- Salw:.
heele valleye in dwang houdt. Alsmenhooger te oock begrepen is , heeft ons goet gedacht
komt vindtmen de baden van Vinay, Pierre- hier wat van te léggen, niet tegenftaende dat
pore, Brezés, en Argentiera, die den naem aen het de vierde Provincie van Piemont is ; want

van

van de tweede en derde, wordt in haer eygen
kaer ten gefproken. DitMarquifaet dan wierd
eertijdts befèten van Heeren die onder de Prin-
cen gerekent wierden. In \'t wefl en zuyden paelt
het aen Provence en Dolphinaet.

Saluces , SalutU, is de voornaemfte ftadt, ge-
bouwt van de vervallen over blijffelen van de
oude Augufta Vagiennorum, Sy leght op een aen-
genamen en tamelijck grooten heuvel, met een
fchoon kafteel en Domkerke,een van de fchoon-
fte in Italien, wiens Biffchop onder geen Metro-
politaen oft Aertzbiffchop ftaet. Dit Marquifaet
is\'t hooft van veel fchoone fteden, en meer als
5 8 kafteelen, oock van de valleyen Grana, Ma-
cra, Varaite , Bronda, en de Po. De voor-
naemfte plaetfen zijn Carmagnole, een groote
ftadt,en verfterckt met een van de uy tmuntenfte
kafteelen in Europa, fèer rijck om den grooten
koophandel en jaermarckten j Revel een ftercke
plaetiè • Barges een groote en rijcke ftadt, daer
men de befte loopen voor de buftchen maeckt
Drone een goede ftadt met een fterck kafteel,
daer d\'Abdye van S. Conftantia by leght 3 Bufca
\'t hooft van een oudt Marquifaet j Dogliani een
groote Vryheyt j Mante, daer een fèer fchoon
kafteel is; Veuzol, daer oock een heerlijck ka-
fteel is 3 Pagne vermaert om fijn goede en dili-
cate wijnen j Cartignan, Gardé j Caramagne,
Stafarda, en Cafanuova, drie rijcke Abdyen van
S. Bernards Orden 5 Monrozzo, S. Pierre, en
Vilars de uyterfte palen ontrent Chafteaü-Dau-
fin, Welck onder Vranckrijck hoort; Mombrac,
daer een fraey convent van Carthufers is. Caftel-
lar, Paëfana i en Crifbly daer de Po fich begint re
openbaren, die fijn oorfprong heeft in Monvifè,
het hooghfte geberght van Italien, gelijck fy
oock de grootfte rivier daer van is; De wegh met
kracht van yfer en vuur door de Marquifen van
Saluce geopent in de rotfen van dit geberghte ,
is verwonderens waerdigh , mits dat daer een
gewelfde paffagie is een half mijle lang, waer
door de muylen gemackelijck konnen gaen uyt
het Marquifaet naer het Dolphinaet.

NifTe, Nicm , is een oude ftadt, die Strabo aen
die van Marcilien feyt toe te hooren , welcke de
felfde gefticht hebben. Sy leght recht tegen
over Antibe in Provence, op den oever van de
iCQ\'i de riviere Var fteltfè in Italien. Sy is als een
dubble ftadt, gedeelt door een waterken, daer
men met een brugh over gaet,die de twee fteden
aen malkanderen hecht. Strabo verhaelt van
het Amphitheater, welck twee deelen in elck
van fijn tweehoecken hadde j en meer arldere
antiquiteytén buyten de ftadt oft daer ontrent,-
van de Vryheydt oft het dorp Acharaca, met
een fèerluftigh bofch befet; van Plutoos enju-
noos tempelen, als mede die van Charon; en
vertelt oock de fiiperftitien der volckeren van
dat landt. Nu ter tijdt wort haer kafteel gepre-
fèn om fijn fchoone en ftercke gelegenheyt, en
uytfien op de zee welck met een hoogen heu-
vel aen de ftadt vaft is. Onder een rotfè dicht
by de ftrant is een fonteyne, en overvloedigh
fbet water, daer de fchepen, die daer aenkomen,
haer van befbrgen. Het is een frontiere en bol-
werck van Italien, een Biffchoplijckc refidentie,
Italien.

Villa Franca, twee mijlen van daer,wclck eenige
meenen te zijn Port Hercules, en de tropheeri
oft zege-teeckenen van Auguftus, daer PtoJe-
meüs van fj^reeckt. Daer zijn twee kafteelen ,
\'t een op de hooghte des berghs, \'c ander op den
zeekant, vaft aen de Vryheyt, aen de zijde van
Lebeche; een weynigh hooger fiet men Mola,
daér de galeyen des Hertoghs van Savoyen haer
houden. De tol van defe plaetfe beloopt \'s jaers
voor den Prince 35000 kroonen. De Italiaen-
fche, Spaenfche, Engelfche en Franfche fchepen
komen hier aen. De rechten die fijn Hoogheyt
in de zee heeft, aen dien kant, zijn naerftelijck
befchreven in een geleert Tra(aaet, van de Heer
Cauda, Raetsheer des Staets van Savoyen Man-
tiga een lufthuys, leght een mijl van Niffe, van
waer men altijdt onder de oranjeboomen gaet,
die byna het gantfche jaer deur vruchten, bloe-
men , oft bladeren dragen. Het huys is verkiert
met fonteynen , en hoven, en met fchilderyen
verrijckt.

Het heele Graeffchap Niffe is meer als twee
daghreyfen lang, en een breet, en heeft meer
als 100 vryheden of dorpen. Het leght tuffchen
Provencé, de Middellandtfche zee, de ftrandt
van Savone naer Vintimiglia, col de Tende , col
de l\'Agnel en de Alpen. De andere plaetfen vaa
dit Graeffchap zijn het kafteel van S. Albanus^
welck de fchippers voor een Vuurtoren dient;
Port S. Mauricius met een kafteel , S. Sofpir,
Sofpel, een ftercke plaetfe , Breglio een kleyne
ftadt,Briga: Tende met een kafteel,welck is de
hooftftadt van een Graeffchap des fèlven naems>
welck men dat van Niffe toefchrijft S. Martin,
een kleyn ftedeken , Lantofco Utello, welck de
inwoonderen in\'t kort Vis noemen Bloramet
fijn valleye , daer eenige dorpen in leggen ; Bo-
glio oft Bueil, een ftadc en kafteel • Comté, daer
noch vier oft vijf ftercke kafteelen zijn; Cafburs,
een ftadt en kafteel 3 Lefcarene , Dolceaqua,
een groote valleye oft dal, die vol volck is j en
andere.

Behalveri \'t Graeffchap Niffe, befit de Her-
togh op den zeekant, \'t Prinsdom Oneille, en
Marro, welck bynae heel in den Staet van Ge-
nua als vernagelt is, behalven in den ftreeck van
Lenau en Pornas , door den welcken het paelt
aeri \'t Märquifaet Geva, en \'t gebiet van Ormeo.
Dit zijn twee rijcke valleyen, en vruchtbaer van
goede olie , oranje-appelen, citroenen, en la^
moenen,foo dat men daer altijt de lenten fchijnt
te hebben. Daer zijn ontrent tfeftigh vryheden
en dorpen , behalven Oneille en Marro ^ rede-
lijck groote fteden.

Piemont heeft alle \'t gemack, en welluften Am de$
die de zee en warme landen Voortbrengen, te

wcten,olyvcn, oranje-appelen,citroenen,lamoe-
nen , vijgen, meloenen, artechocken , gratiaet-
appelen, amandelen, en diergelijcke vruchten.
Het bouwlandt geeft foo veel granen , dat het
niet alleen de gantfche provincie daer mede be-
forght , maer oock meer als de helft aen de na-
buurige landen ftuert, met groot profijt der in-
woonderen. Hier waft mede tarwe, wijnen , en
andere vruchten. Sy leyden de wij ngaerden op

H lange

■p I

lange doeken vruchtbare boomen gemaekt,
claer den meeften wijn op waft , en faeyen daer
tarwe tülTchen. De laege en vochtige lan-
<ien, befonder in \'t gebiedt van Vercel, dragen
menighte rijs. De heuvelen hebben witten wijn,
inulcadel, clairet, loeten en icherpen, en lulck
een overvloet van malvefey, van alle fborten
"bequaem elck op fijn tijdt het heel jaer door te
drincken , dat in Italien qaalijck diergelijcke
zijn, .en in Vranckrijck geen betere , als die
Yan de ftrant van SalulTe, Montcallier, Gatti-
nara , Carema, Canavefa , en val d\'Aofta. Op
de bergen van Piemont zijn goede weyden , en
het gerief van de beeften komt tot in Lombar-
dien , en de ftrant van Genua. De velden
dragen veel moerbefiboomen , daer de zywor-
men van leven , namentlijck te Carignan en
Kaccony , daer de Genuefen haer provifie ko-
men halen. De landouw van Quiers geeft feker
grain , dat van alle plaetfen gefocht wordt, om
daer mede te verwen. Tuflchen den 1 aner en
de Po naer de Langhes fiet men lülcken over-,
vloedt van patryfen, dat de inwoonderen daer
mecft van leven, en de faiianten van Piemont
hebben eenen befbnderen en beteren fmaeck
als andere. De truyten van de rivieren Dora ,
OrcuSjTaner, en van veel andere die defè fchoo-
iic provincie bewateren , fèght men de fmake-
lijckfte te wefen , welckde naerftigeonderloec-
kers het goude fandt toefchrijvcn , daer defè viA
fchen van leven, \'t welck de wateren uy t de groe-^
ven der bergen ontfangen , daer de rivieren uyt-
loopen. Canavez heeft veel peperboom.en ge-
had , dat dae>- heel go et waft, welck niet moge-
lij ck is in het befte landt van Italien, oft in Pro-
Vénce. Het Graeffchap ISifTe heeft palmboo-
nien , daer goede vruchten op fouden wailen ,
waer\'t dat de ingefètenen de fèlfde niet ver-
jfiiymden temeften , door de goede gelegent-
heyt diefe hebben, om haer kaftanien en appe-
len in Barbarien te ruylen.

Het geel en wit was wierd eertijdts binnen
Piemont gemaeckt, maer de oorlogen hebben
defe manufadure daer bedorven , gelijckmeer
andere handtwercken. Daer waft vlas om lij-
nen doeck , en hennep om touwen te maken,
daer men tot Villa Franca koophandel mede
drijft. Te Mondovi vindt men wit marmor, en
fchoone jafpis op de ftrandt vanNiffa. De fil-
vere mynen zijn gevonden in de valleye van Lu-
cerne én Lans , als oock van kooperroot en
aluyn , daer men voor eenige jaren naerfie-
lijck in gearbeyt heeft, door ordre en feker con-
trad: van fijn Hoogheyt met eenDuyts Baron
gemaeckt, die \'er tot hondert vijftien ontdeckt
hadde in Piemont alleen, van gout, filver, ko-
per, yfer , koperroot, waer onder de myrien
van koper en koperroot de overvloedighfte wa-
ren , befonder in de valleye van Lans , daer
het koperroot tot boven aen de aerde quam.
Wy hebben hier boven gelproken van \'t goude
fant dat de rivierenStura, Taner en andere,
uyt de bergen komende, mede nemen , daer die
van Piemont eenmerckelijckefomme winftuyt
krijgen. De yfergroeven worden meeft bear-
bey 13 ais tot Creveceur en elders, foo dat men

O H T.

de nabuurigé landen daer mede kan gerievefi >
behalven de klingen oft lemmers der rappieren,
meffen , bufTchen , raderen , en diergelijcke
wercken die men op vericheyden plaetfen
maeckt. De oude Schrijvers gedencken van den
arbeyt, die de Romeynen gedaen hebben, om
gout te bekomen uyt de Vercelloifche mynen.
Op fekere plaetfen der Alpen vindt men fèer
fchoone bloemen, als peonen, martagonen ,
narciffen , hyacinthen , anemones, en andere
fborten, oock medicinale kruyden. Men pluckt
den Agaricum van fèkere boomen , die de huys-
luyden Melles noemen , die uytermaten dick
zijn , en geplant worden langs eenige lacken oft
meer en.

Den lof der Allobrogefen , Salaffen , Tauri-
nen , Alpinen, Val-d\'Aoftinen , Turinen en an-
dere, is fèer groot in de hiftorien,om de heerlijc-
ke daden der wapenen tegen de Romeynen,
Hannibal, en andere. Soo veel den gemeenen
man aengaet, deHiftoryfchrijvers, die daer ge-
boren zijn, m^aken dit onderfcheyt, dat dienaeft
de Po , Cottifche en Grieckfche Alpen woonen,
openhartigh en ongeveynft zijn, en dat daer
tegens die by de Langhes, en naer den Apen-
nin fich onthouden , loos en doortrapt zijn.
De felve auteurs gevenfè noch andere verfchey-
den manieren. Die van Bielle zijn loofe koop-
lieden , die van Turin , Vercel en hare nabuu- \'
ren, die veel met die van Lombardien verkee--
ren, zijn hooghmoedigh, veel houdende van
haren Adel, en zijn wel te paerde. Daer zijn
noch eenige overblijffelen van de fadie der
Guelphen en Gibellinen. Soo veel de kleedinge
en fpraeck belangt, zijnfe louter Italianen. Die
vanNida fpreken bynae als die van Provence.
Die op de Alperi woonen , fpreken en kleeden
haer wat rouwer. Het volck van Niffa is fcherp-
fmnigh, net, en den koophandel toegedaen :
d\'andere volckeren van Piemont zijn foonaer-
ftigh niet, om de goede gelegentheydt, die fy
door de Po met de Milanefen enVenetianen heb-
ben, te gebruycken : daer en zijn niet vele am-
bachtslieden j fy begeven haer meeft tot de oor-\'
loge , letteren, en een welluftigh leven , to£
welck de vruchtbaerheyt en overvloet des lants
haer treckt. Sy leven met malkanderen vrede-
lijck,eeren haer overigheyt,en zijn haren Princc
gehooriaem.

Piemont is rijck, overmits dat het alle goede- ^i^^om.
ren en koftelijckevruchten nac wenfch heeft, ,
in groote overvloet. Het landt is heel bewoont,
en is als een ftadt twee oft drie hondert mijlen
in \'t rondt. Om de rijckdommen van Piemont
te toonen, ftellen wy hier de filver-en gout-
mynen niet, maer zijn vruchtbare oogften,die \'t
de nabuuren mede deelt , de verfchevden en
koftelijcke wijnen, den koophandel der beeften,
welcke die van Salucen in Provencen verkoo-
pen , de wolle en lakenen van Pinerol en andere
>laetfen,de wapenen die men tot Barges maeckt,
iet lynen doeck, vlas en gennep. De olie van
Nilfe, met haer andere vruchten, en koopman-
fchappen, \'t papier, de abeelboomen, om de
maften voor de galleyen en fchepen te maken
die men aen de Genuefen verkoopt, brengen

groot

p

N T.

groot profijt aen dé inwoonders, die dit voor- Rekenkamers hebben geen bèionciere plaètfèrl
deel oock hebben , datlè tulTchen Marfih\'en en van Rekenmèeflérs, Corredeurs en Auditeurs j
Genua leggen, en daerom met de felve groo- maer fy worden al van de Compagnie géordi-
ten handeldrijven j en voor hare waren , uyt neertom de rekeningen te doen. Onder de vier
Languedock, wolle lakenen , dekens en dierge- Prefidenten is \'er een, die men Prefident van dé
lijcke ftofFen , en van Genua zyde lakenen krij^ Financien noemt.

gen , en is als een rijcke fchuer oft proviant- Van\'t Aertzbifdom van Turin\', van deBif. ReRgêi
plaetfe van bey die landen. De grootfte rijck- dommen van Niffe, Vercel, Aft , Mondovi,
dom des.Hertoghdoms van Savoyen komt meeft Yvrée, Foffan, Albe en Saluffe met fijn exemptie
uyt Piemont, die alleen genoeg is om den krijgh van alle Aertzbifïchoppen hebben wy hier voot
te voeren. gefproken. De Biftchop van Niffe ftaet onder

De fterckte van Piemont beftaet in vele den Aertzbiftchop van Ambrun. Met Bifdom
ftercke en welgelegen fteden, te weten, Turin, Fofïlm is onlangs opgerecht onder Hertogh Ca-
Cavors, Vercel, Aft, Niffe, en Carm.agnole, en rel Emanuel. De inwoonderen der valleyen vari
alle de andere , die aen Lombardien penfen. Peroufe 3 S. Martin , Lucerne, en Angrogne zijn
De drinck-plaetfe des kafteels van Turin is foo eensdeels Catholijck, eensdeels van de relio-ie,
groot, dat\'er vijf oftóoo paerden t\'famen kon- die men Gereformeertnoemt,dié van fijnHoog-
nenin drincken , fonder eenigh beletfelin\'t in- heyt toegelaten worden om haer ftechtigheyt:
komen oft uytgaen. De pas van \'t Graeffchap en eenvoudigheydt, en haer gehoorfaemheydt
Niffa, en de enge wegen der Alpen zijn een na- in fchattingen te geven. Piemont heeft veél
tuurlijck bolwerck, die oock met de bouwkonft oude Abdyen, als S. Michiel de la Clu/è , No-
van veel fchanlTen en kafteelen geftijftis. De valefa, en andere. De Biffchoppen van Mon-
veftingen en bolwercken van Niile zijn foo dovi,Yvrée, en andere van\'tHertoghdom Man-
fterck > datfe in \'t jaer 1541 wederftonden het tuaen Montferrat, hooren onder den Aertzbif^
groot geweldt van de Turckfche armade, die fchop van Turin, metdie van SalufTe, fbo verre
met hondert oft tweehondert fchepen daer voor de exemptie oft vryheyt, die hy voorwerpt,geert
quam, en fy is tegenwoordigh een der fterckfte plaetfe heeft.

plaetfen van Europa. , Nae het huys van Vranckrijck, is nu ter tijdt Af komji

Piemont heeft geftaen onder de Romeynen, dat van Savoyen het oudtfle van alle de geftach-
Gothen, Longobarden, Keyfers, en Marqui- ten der Souveraine of Opper-Chriftelijcke Prin-
fen, foo genoemt van de marchen oft frontie- een , welck in een geduurigh eh ongebroken
ren van Italien ^ die Carel de Groote eerft heeft vervolgh van wettige mans oiren oft erven ge-
geftelt, na dat hy de landen cn fteden onder bleven is, en altijdt getrouwt aen huyfeiivan
fijn Veldtoverften gedeelt hadde : de fteden groote Koningen en Princen. \'t Is oock feker,
zijn oock in eenige vryheyt fekeren tijdt geble- dat het meefte deel der geflachten , die hedens-
ven, als Vercel, Aft en andere. Maer de Gra- daeghs de Konitigrijcken van Europa befitten,
ven en Hertogen van Savoyen zijn veel hondert lang nae dat van Savoyen , van Princelijcken
jaren Princen van Piemont geweeft , en defe bloede èerftzijn gefproten. Dit huys vanSd-
edele en machtige Provincie is den tytel des voyen heeft voor veel hondert jaren Keyfè-
oudtften fbons van den Hertogh, gelijck het rinnen en Koninginnen aen\'t Chriftendom ge-
Prinsdom Walles van den oudtftcn foon des Ko- geven. Alle de Koningen van Vranckrijck , eri
nings in Eogelaodt, en Dolphinaet des oudtften Princen van den bloede van meer als vijfhon-
foons in Vranckrijck, en \'t Graeffchap Charlois dert jaren komen van Alix van Savoyen, moeder
des oudtften fbons Van den Hertogh van Boi- van Louys deSevende, en diesgelijcks alle dé
gondien. Het Graeffchap Niife is aen Savoyen Koningen van Portugal van vijf hondert jareti
gekomen, als \'t eerft over de twee hondert jaren tot onlen tijde toe hebbeii haer af komfte vatt
de Princen van Piemont toebehoort hadde, en Mathildis van Savoyen. Dit huys is daer-en-
tevorendeGravenvanProvence, van de wekke tegen oock getrouwt metPrinceflen der grobt-
het gekomen is aen de Graven van Savoyen oft fte Kroonen van Europa: negen dochters,foo
aen de Princen van Piemont, van Keyfers als van Koningen , zijnder medé

Alle de Baljoufchappen (behalven die van getrouwt geweeft.en men houd het voor een be-
\'t Graeffchap Ni fte , welck fijn befondere ma- fonderegave, dat Mevrouwe Chriftina, fufter
nieren en rechters heeft, foo Veel de rechtfaken van Koning Louys de XIII, en dochter vaii
en geldt-middelen aengaet) behooren onder Heririck de Groot, de vijfde koninglijckë doch-
Turin, daer den Raedt en Rekenkamer is, als ter is, die met geduurigh vervolgh aen dit ge-
mede een vermaerde Academie of Univerfiteyt, flacht getrouwt is, welck in geen ander te vin-
voornamelijck om de Rechten enVryekonften den is. En alwaer\'t dat dit geflacht geen an-
te leeren. In den Raedt oftParlement van Sa- der eerè en hadde , als fbo menighmael aeri
voyen en Piemont, zijn twee kamers in elcken Vranckrijck getrouwt te zijn, het behoorde fich
Raedt, en van de vier Prefidenten is\'er eenen volkomelijck te genoegen en voor grooten lof
diefe Crimineel heeten , omdat hy in de hals te rekenen, dat het tot twintigh mael toe met
faken prefideert, voorfit, oft het meefte gefagh Vranckrijck door verfcheyden höuwelijckeri
heeft, fbo nochtans, dat \'er otn defe faken geen vereenight is , gelijck de Hiftoryfchryver van
eyc^en kamer en is , gelijck de Tournelles in Savoyen toont in fijn boeck der alliancien vari
Vranckrijck, maer wel befondere dagen , op de defè twee huyfen. Byna alle de oude en nieuwe
welcke van de halsfaken gehandélt wordti De Schrijvers, foo Duytfche, Franfche, als ItaHaen-

fehi

■ I

O N

jfclie koa^n over een , dat het fijnen oor^rong
öcemt van\'t keyferlijcke huys van Saxen, hoe-
wel datfc in de tacken niet eens zijn. De waer-
ichijnlijckfle opinie is, dat het voor fijn eerfte
bcginfèl Immedeum oft Amedeum van Saxen
heeft, vermaert in de hiftorien van Duytflandt,
<lie vader van Humbertus was,en defè van Hugo,
Marquis van Italien (verfcheyden van eenen an-
tieren Hugo , Marquis van Tofcanen, die in de
lèlfde tijdt leefde) daer Glaber, Silvefter de I I,
€n de ty telen der kercke van Vercel af fpreken,
gelijck de felve Hiftoryfchrijver van Savoyen
belooft te doen blijcken in fijn boeck van den
koninglij eken Ty tel. Van defen Hugo is Berak
dus geboren, Lieutenantgenerael van Rodolfus
de derde van dien naém , Koning van Arles en
Borgondien, in wien het geflacht der Koningen
van Borgondien uytgeflorven is,en het Koning-
rijck is daer na verdeelt onder veel groote Hee-
ren , als die van Zeringen, Geneve, en Hoogh-
Borgondien en de Dolfins van Vienne. Maurien-
ne en Savoyen zijn ten deel geworden de kin-
deren van Beraldus, met confent nochtans van
Keyfèr Conradus , die door de Salique wetten
crfgenaem was van den voorfchreven Rudol-
phus.

Humbertus met de witte handen , föne vaft
Beraldus.

Amedeus, de eerfte van delen naem, geheetea
tauda.

Amedeus de tweede.

Humbertus de tweede.

Amedeus de derde.

Humbertus de derde.

Thomas.

Amedeus de vierde,

Bonifacius.

Pie£cr,oom van Bonifacius.

Philips, Pieters broeder.

Amedeus foon van Thomas van Savoyen,
Graefvan Vlaenderen, volghde fijn oom Graef
Philips. Defè verkreegh den naem van de Groo-
te , niet om fijn lengte, maer fijn kloeckmoe-
diglieyt.

Eduardus de oudtfte fbon van Amedeus de
Groote.

Aymon quam in d\'e plaetfe van fijn broeder.

Amedeus de fèfte, toegenaemt de Groene,
om dat hy op den eerden dagh van Mey den
prijs in een Tournoifj^el bekomen hadde.

Amedeus de fevende, geheeten den RolTen.

Amedeus de achtfle.

Louys volghde fijn vader.

Amedeus de negende , genoemt den Gelucki-
gen, om fijn heyligh leven, en groote mirake-
len^ die Godt door hem dede, foo in , als nae fijn
leven, Hy gaf\'t al aen den armen, ja oock den
halsbandt van fijn Orden.

Philibertus volghde fijn vader.

Carel fijn broeder bekleede fijn plaetfe, die
den naem van Krijghsman voerde, om dat hy
van fijn jonckheyt af groote daden met de wape-
nen dede.

Carolus loannes Amadeus, lagh noch in de
Wiege toen fijn vader flurf.

Philippus de tweede.

Philibert de tweede, genaemt de Schoone.

Carel de derde.

Emanuel Philibert.

Carel Emanuel,de elfde Hcrtogh van Savoyen
was achtien jaren oudt toen hy in fijn vaders
plaetfe quam.

Viótor Amedeus quam in fijn vaders plaet/è
in het jaer 1630, wiens fbne nu ter tijdt Her-
toghis.

\'i ff

i- \'

i: •

fi i

^ I .

i \'I
t.

i7

Het Hertoghdom

r F E R R A

Et landt van Montfer-
rat, de tweede Provin-
oievan Piemont, is lu-
üigh en aengenaem.
Het is gelegen in Lom-
bardien aen dejfè zydé
van de Po , en wordt
Montferrat genoemt,
al oftmen wilde feggen
Mons ferax , dat is , een
vruchtbaren bergh, om fijne kleyne heuvelen,
die uyttermaten vruchtbaer fijn: oft defèn naem
komt van \'t woordt ferro , dat yfèr te feggen is :
want gelijck het yfer alle andere metalen in
fferckte en hardigheydt te boven gaet, alfbo
overwint dit landt alle de nabuurige landouwen
in vruchtbaerheydt,overvloedt, en uytnemende
goedtheydt van alle vruchten , doch voorna-
mentlijck van wijn.
Marciui- In defè flreeck waren eertijdts feven Marqui-
p«\' faetfchappen van Keyfèr Ottho dc II opge-
recht, te weten,Montferrat, Ceva, Poncion, Bu-
fcha, Saluffa, Savona,en Fricara,die gegeven fijn
aen dc feven fbnen van Aleranus Hertogh van
Saxen. Het geflacht van Paleologus heeft Mont-
ferrat befèten onder den titel van een Marquifaet
tot het jaer 1534; maer nae de doodt van
Saind George, de laetfle mans oir der Paleolo-
gen, heeft Keyfer Carel de V den Hertogh van
Mantua wettigh erfgenaem van Montferrat ver-
Hertoghs klaert. In \'t jaer i j/y heeft Keyfèr Maximiliaen
de II ditMarquifaet tot een Hertoghdom ver-
heven , en Guiliam de 111, Prince van Mantua,
is d\'eerfie Hertogh van Montferrat geweeft.
Merula befchrijft dit landt nae \'t leven, in \'t der-
de boeck der Oudtheden van het Vicomre: Het
is een geberghte, fèydt hy,dat vol heuvelen is,
altemael luftigh, altemael Vruchtbaer, en alte-
mael wel bewoont, daer is geen duym landts on-
bebout. Het begint ontrent een daghreyfe van
dc Alpen, tuffchen welcke cn defe heuvelen een
Crenfen. pleyn light, datfè fcheydt. Aen de rechter zyde
loopt de Po , en aen de flincker zyde de riviere
Tanarus, die als palen daer van fijn : want het
buyten defe rivieren niet ftreckt. Men mochte
defè provincie met de Waerheydt wel Mefopota-
miam noemen j want fy is tuffchen de rivieren
aen bey dc zyden befloten.
Steden. Niet vcrre van den uytgang van Tanaro ont-
moetmen Bafïignana, daer eertijdts een houte
brugge was, over de welcke, als loannes de Me-
dices Florentin, Cardinael en Legaet van Bolo-
gnien , daer naë Paus gemaeckt, en Leo de X
cenoemt, op feeckeren tijdt paffeerde, is hy uyt
de handen der Fran^oyfèn verloft, (die hem in
den bloedigen flagh voor Ravenna , in \'t jaer
ijii, gevangen hadden, en naer Vranckrijck
leyden) en gevocrt naer de ftadt Bolonien, daer
de ftoel van fijn Legactfchap was*
Italien*

Hier nae Volght de feer oude ftadt Valentia^
van Plinio Valentinum genoemt, diemen oock Fo-
rum Vuhii heet. Men fiet mede op een heuvel
Pomaro met fijn kafteel.

Niet verre van daer is Fraxineto en Cafale di
S. Evafio. Paus Sixtus de IV heeft\'er in\'t jaer
1474 een ftadt af gemaeckt: het is oock een Bif^
dom. De Marquifen van Montferrat hadden
eertijdts hier haer refidentie. Hier fijn twee ka-
fteelen, het oudt, welck eertijts de wooninge der
Marquifen was j en het nieu gemaeckt van Vin-
centius Gonzaga, Hertogh van Mantua en Mont-
ferrat , anno i ypo , welckmen la Citaddla noemt.
Hier fijn veel voorname mannen geboren, als
Ottho uyt het adelijcke geflacht van Aleranum,
en Theodoras Paleologus , alle beyde Cardina-
len ; Bernardinus Romanus, de eerfte Biffchop
der felve ftadt, Georgius Catatopicus, Theolo-
gant en Philofboph, en andere. Leeft daer van
Platina, Blondus en Leander.

Aen de rechter zyde van de riviere Tanaro
light Burgeto.

Voorby Bafliana, midden in \'t landt, fijn veel
heuvelen, alle met fchoone fteden bebouwt, als
Monte Caftello , Pavon, S. Salvatore , daer een
fterck kafteel is j Cerella, Suizan, Caftelletto,
Lugo, en Mo rite Magno.

Als men van Cafal gaet,en fijnen wegh neemt
langs den kant van de Po, ontmoetmen vele fte-
den, te weten Ponte di Stura, met een fterck ka-
fteel j daer nae Camino op een heuvel, voorts
Gabiano : innewaerts boven Cafal is Fano di S.
Georgio,item Occimiano, een oude woonplaetfè
der Marquifèn van Montferrat.

In den naeften ftreeck is Borgo di S. Martino^
Mon-Calvo, Galliano, en veel meer andere.

Daer de Bormia en Tanaro in malkanderen
loopen , fietmen Alexandria di Paglia. Sy heeft ^^exafr.
den naem van Paus Alexander de 111, en haren
toenaem van het ^ooxdtpalea , dat ftroo beteyc-
kent, om dat, foo eenige vérfieren , de gekoren
Keyfèrs hier eertijdts een kroon van ftroo kre-
gen. Sy is gebout in de maendt van Mey , in \'t
jaer 1178 , van de Milanefen , Placentinen en
Cremonefen, gelijck Blondus, Merula, Volarer-
ranus. Platina,en Corius eenpaerlijck getuygen.
Sy light op een luftige plaetfe tuftchen twee ri-
vieren, daer eertij dtsRoveredo was. De Tanaro
fcheydt de felve van de voorftadt. De inwoon-
deren fijn van goedt verftandt, en groothartigh.
Sy heeft langen tijdt onder de Vicecomites ge-
ftaen , daer nae onder de Sfortien , en voorts on-
der de Koningen van Vrankrijck, foo lange alflè
Hertogen van Milanen waren j nu befitfc de Ko-
ning van Spanjen. Anno ijiz heeftfe veel ge-
leden van de foldaten des Hertoghs van Mila-
nen» Francifci Sfortia. Hier is een Biffchoplijckc:
ftoel. Georgius Merula is \'er geboren.

Aen d\'ander zyde van de Tanaro oft Tangro

I

«iiu

Occidens

„1

s.SahutdKf \\
Jiauelh

^hfrfc,

Q^Barlufco ^ O o/^^"\'

Mt^glte O,
Scahtt^o
o o

Cercent^co

Jhreta. TcmajUer

OBui^a

PIE

O ƒ Lpmbrace^
O

JtDtua"

CoMnley jJ q

O " I oC»^

Carnn^tuwla- O ^ ^rufo\'^Mo Rouigll^h

QT^lLwom JsJLi

o

lO&S-^\'-T?^ CD^/h« -iaa^ CCaLaiumAnt

■\'Catena- j, O^^ iX^ \' , WtV^^f fj lj\\r,tl>mi> V

p ^ /CrO^dy.!/ VA^--\'\'\'\'\'\'

Carl/i\'jl O " ^ / ° - Jypuarr^

V /llSlv, # ° jj^ilU!^\'"-" J^ O ■ •

Hremw

, CarpaMeta ^

V a __________^^

n S> Wcf-f O 1 O 1 i^\'CoHHeiic\'j^thqfco ^O \'

( Q 3 O ) Conusnto AiChoJii

Itcue I Q

io\\

mÉrnJ

. t

I f-

M O N T

is Borgolio , welck als de voorftadt van Alcxan-
drie is, want de riviere en brugh alleen icheydtfe
van malkanderen. Sy heeft den naem behouden
van het dorp Borgolio , dat daer was foor het
bouwen van de ftadt.

Over de riviere Bormia, aen de flincker zyde
is Bofcojop den wegh Emilia, \'tis een tamelijck
fraeye ftadt, hoewel datfè den titel van Marqui-
faet, diefè eertijdts hadde , verloren heeft. Paus
Pius de V heeft hier een kloofter van de Pre-
dickheeren gefticht. Bartholomeus de "Berga-
mo , veldtoverfte van de Milanefche armade,
heeft de Fran^oyfèn hier verflagen.

Wat hooger,tuftchen de Bormia en de Burda,
light de ftadt Incifa, die Ptolemeus Lihorna, en
VlinmsLihurnanocmt.

Twee mylen van Alexandrien is een kleyn
ftedeken, dat de geleerde Maricorum noemen,
wiens ingefetenen de ft^dt Alexandria in \'t be-,
ginfèl quamen bewoonen.

Boven Alexandria is Nicea di Palea, en Felici-
00, een fraey ftedeken.

Ontrent de Tangro is oock een dorp Foro ge-
jQoemt, daer nu weynigh menfchen woonen, als
mede tot Maricoro , welcke eertijdts wei be-
woonde plaetfèn waren , doen men Alexandria
boude. Men fiet \'er noch eenige vervallen over-
blijffelen en muuren van oude kercken, met een
vloer van koftelijcke fteenen, gemaeckt op de
mofaique, dat is, verciert met velerley verwen j
daer fijn oock marmorfteenen met vcrfcheyde
opfchriften, die de oudtheydt van de plaetfe te
kennen geven, gelijck oock doen de manieren
en fpraeck der inwoonderen: want fy behouden
noch in veel woorden de oude pronuntiatie der
Romeynen, als firena, tega,profa, 3cc.

Het Graeffchap Afti inacckt de derde Pro-
ïl ïl

vincie van Piemont, en paelt aen \'t gebiedt van
Alexandrien en Montferrat.

Afta oft Afti, de hooftftadt van dit Graef- Jfit
fchap, is feer oudt, rijck,heerlijck en vol volcks,
een colonie der Romeynen , nae \'t feggen van
Plinius en Ptolemeus. Sy light tuftchen de rivie^
ren Tanero en Verfb , en heeft een goedt ka-
fteel , en ftercke citadella , welcke Hertogh
Vidor Amedeus onlangs daer heeft doen maec-
ken, en den naem van S. Chriflina gegeven,
nae fijn gemalinne , des Konings fufter van
Vranckrijck. Defè ftadt is groot van begrijp,
en is in vorige tijden een fchoone en vermaer-
de Republijck geweeft, die 30000 gewapende
mannen uytbracht. \'tis een oudt Bifdom , ver-
ciert met veel fchoone foo mans als vrouwen
kloofters, en feer heerlij cke huyfèn en paleyfen.
Den adel tracht hier feer,om haer waerdigheydt
te onderhouden. S. Secundus is hier patroon»
Conradus Theologant der Predickheeren Or-
den is hier geboren, wiens fchriften in der fèlve
bibliotheca , oft boeck-kamer aldaer bewaert
worden.

Dit Graeffchap heeft eerft de Vicecomites
toebehoort, daer nae is \'t aen de Fran9oyfen
dooreen houwelijck gekomen: nu befit het de
Hertogh van Savoyen uyt kracht van den vrede
tot Camerijck gemaeckt.

Het gantfche Graeffchap is vol aengename
en vruchtbare heuvelen, meeftendeel van wijn.
De voornaemfte plaetfen fijn Villeneuve, fterck,
en met goede bolwercken verfien: Montechiar,
Monteil, Corncillan,Baudifèr,Guarene,la Mon^
ta, Maglian,Roviliafe, Canal, Ferrera, Caftelli^
nard, vermaert om fijn witte wijnen, Montafia,
Cortance, Calos,Tiola, Govon,Ruat, en andere
meer.

j, I

; i

Het Graeffchap

R G E L

RaeHchap Vercelli
grenft aen \'t gebiedt
van Yvrée, Val d\'Ao-
fte, Montferrat, eii
den Staet van Mila-
nen.

De hooftftadt van
dit Graeffchap is Ver-
celli , een oude ftadt,
vanTacitus, Plinius j
en Silius Vercelk genoemt. Van defè fchrijft Mar-
tialis aen Domitius:

MmilupnteSy ^Äpollineas VercellaS,
E( PhaëthonUi qui petis arloa Padi;

Ne wam, nifi te, Domiti, prdmitto lihenter;
Grata licet firn te fit mihi nulla dies.

Ten tijde van S. Hieronymus wasfè heel verval-
len en van weynige bewoont, maer nu is \'t een
fchoone, heerlijcke en Biffchoplijcke ffedt. On-
der het Keyfèrrijck vaii Romen wasfe vermaert
om haer gout-mynen, daer noch eenige over-
blijffelen by Ponderanum van zijn,foo miftchien
genoemt ah auroponderando, dat is, van \'t gout te
Wegen , dat daer gegraven wierd. Eertijdts isfe
\'thooft geweeft van een fchoone Republijck,
daer na isfe onder de Hertogen vati Milanen ge-
kotnen , cn ten laetften , ontrent 200 jaren gele-
den, aen de Hertogen van Savoyen. Sy is fterck
Van gelegenheyt, mits datfe aen d\'een zyde van
de riviere Sefia befpoelt wordt, en om datfè van
alle kanten met groote bolwercken en royale
forten verfien is. Daér is oock een goet kafteel,
daer de Hertogh altijdt een fterck garnifben in
heeft, om datfe de fteutel van fijn landen is, aen
de zyde van den Milaenfchen Staet. Nae de
doodt van Hertogh Vidor AmedeuS , alsfé met
Franfche foldaten befet was, isfèvan de Spaen-
fche belegert, en met accoort in \'t jaer 1640 in-
genomen. Defe ftadt is tamelijck groot, vol
fchoone kercken, de voornaemfte is van S. Eufe-
bias. De witte monicken, die men Camaldulen-
fès noemt, hebben hier een rijcke Abdye, en een
van de fchoonfte kercken in Italien: daer is noch
een ander rijcke Abdye onder den tytel van Sint
Steven. Alle de biddende Ordenen hebben hier
haer Conventen,en de lefiiiten een Collegie.Het
Gafthuys is een van de befte in Lombardien,
daer de krancke wel gedient worden. Hier zij n
oock 7 oft 8 kloofters van andere Religieufen,
veel fchoone huyfèn en paleyfen. Daer zijn twee
jaermarckten^, in de welcke meeft vee en wolle
verhandelt wort. Het witte broot en de vette ca-
poenen van defè ftadt worden fèer geprefen.Hier
zijn veel vermaerde mannen geboren, onder
andere den H.Eufehii{s,een van de eerfte Biffchop-
jen der felve ftadt, wiens lof in \'t Biftchops pa-
\' eys gefchreven ftaet. In de kercke van S. Maria
Magdalena tot Buda in Hongarien is mede een

Italien,

opfchrift, Welck gewagh maeckt van eenen L«-
cius Valerius Crejcens Vercellenßs, en luydt aldus:
D. M

L (t> V alerivs L. F
ani <t> crescens

Verc
Mil. leg. ii. adi P. F
7. comini. P ayl ini

ANN. XXXX
Stiïpendiorvm XVlItl

t. f. i. h. f. g.

h. s. e.

Een ftuck Van een marmoren tafel, welck te
Romen bewaert wordt in den lufthof van Eu-
ryalusRufinus, maeckt mede mentievan LAs
L. F. Jnius Paullinus Vercellenßs.

Hier zijn vele oude edele geflachten, onder
welcke de voornaemfte gehouden worden: A- Geflachten.
jazza , Alciati, Alfei, Avogadri, Bolgari, Bon-
doni, Birronzi, Cagnuoli, Centori, Confalonie-
ri,Cipelli, Carefana,Guzani, Dionifi, Gattinara,
Lanze, Langefchi, Lelia, Legnani, Pettenati,
Ranzi, Rafpi, Roafènda, Salamoni, Sandri, San-
digliani, Tiffoni, Vaffalli, Vialardi, en andere
meer.

Dé voornaemfte plaetfèn in dit Graeffchap
/ Éijn Ariglian, Stropiana, Carezana, Ie Rive, De-
zana, Balfola, Mazin, Crefcentin , met ftercke
bolwercken verfien , en Verrucaen gene zijde
van de Po, beroemt om de bekgeringe diefè on-
langs tegens de Spanjaerden uytgeftaen heeft:
Ciglian een groot landt en Marquifaet, Tron-
fan, Santia, oft S . Agatha, een ftercke plaetfè, en
vermaert in de hiftorien van dePiemontfche oor-
logen: S. Germain, eertijdts een ftercke plaetfè ,
maer geflecht van Hertogh Carel Emanuel • en
andere mindere , gelegen in \'t pleyn tuffchen Y-
vrée en Vercelli. Onder andere vruchten waft in
\'tgebiedtvan Vercelli veel rijs, waer mede een
deel van Lombardien verfien wordt. Bieile:

Bie l l e oft Bugeila en fijn gebiedt is een deel
van \'t Graeffchap Vercel.Het is een feer fchoone
en rijcke ftadt, wel bewoont, verkiert met heer-
lijcke kercken, en verfcheyde Religieufèn. De
vermaertfte geflachten zijn Bertodana, Ferrara,
Groma,Pozzo, en ScagUa. Haer befte vryheden
en vlecken zijn Andorno , \'t hooft van een Mar-
quifaet , en van een groote en rijcke valleye:
Chiavaffa, het Marquifaet Trinier , Roafenda,
Mafferan, een Prinsdom, toebehoorende \'t ge-
flacht Ferrera : Creveceur, een fort daer veel aen
gelegen is om den pas te bewaren: CeffalcjVal-
dengo ,Ponderano , Gaglianio, Sandigliano , la
Motte, vermaert door den veldtflagh aldaer ge-
fchiet in\'t jaer 1(514: Saraval, Gattinare,Buron-
zo, en meer andere op de riviere Sefia gelegen.

Sijn qualiteyt oft hoedanigheyt, rijckdom,
manieren der inwoonderen, 6cc. mach men fien
in de generale befchrij vinge van Piemont.

Staet

li

m

.. ~ ni

s T A ET VAN

E N O u A.

E oudc Schrijvers ma-
ken fbnderling ver-
maen van Ligurien of
\'t Ligurijfche deel van
Italien. Waer van de
volckeren verdeelt fijn
gcweeft in verfcheyde-
ne wooningen, die wy
nu fullen voorby gaen.
Tegenwoordigh is \'t
genoemt de kufte van Genoua, oft Riyiera diGe-^
ma j en de fladt van Genoua, daer van wy alhier
fullen fpreken, geeft den naem aen den heelen
Staet. De Etymologie oft oorfprong des naems
van Ligurien beflaet in geene reden, maer fa-
belen.

De oude palen van Ligurien, die aen den oo-
flen haer uytftreckten over de rivier Arne, (be-
grijpende de fladt van Pifa, en aen \'t weflen paf^
fêerden de Alpen tot in een deel van Gallia Nar-
bonenfis , waer over fy Transalpmi gmoemt wier-
den ,) fijn befloten binnen de rivieren de Var en
de Magre, langs de zee, en den bergh Apennin,
hebbende aen\'t weflen de Alpen die Provencen
van Italien fcheyden, aen \'t ooflen Tofcanen, de
riviere de Magre tuffchen beyden loopende, aen
\'t zuyden de Ligurifche zee, en aen \'t noord&
den bergh Apennin.

De lengde van de rivier oft kufl van Genoua,
van Sarzane tot Monaco is idj mijlen, oft fes
daghreyfen langs de zee.

Sy wordt meefl verdeelt in de Weflen Oofler-
fche kufle,oft rivier. De hooftfladt is Genoua,Ïig^
gende in \'t midden. De Weflkufl begrijpt Niffen,
en Fiila Franca, toebehoorende den Hertogh van
Savoyen , en Monaco , befèten door den Koning
van Spanjen, Port m H.rculis, Monscm^ ArxMonmi
Portpj Mcmm, een fèer bequame oude haven en
kafleel,feven mijlen van Genoua,en foo veel van
Vil/a franca, Torhia oft Turbia, TropM, Róquebnme,
Menton, Vintimifliay een Biffchoplijcke fladt met
een kafteel, Jlbmmjntemelium, S. Remo, een fchoo-
ne ftadt hebbende veel fchoone vruchten, Jahid
een kafteel,daer Heffelijcke wijnen waffen,de
oude haven genoemt Morljïo,oft van S. Mauritim,
een plaetfe daer veel aen gelegen is, en wel be-
woont , Luan fterckte van \'t huys van Doria,
\'t ftedeken Bordïghiera, de ftadt Vintimiglia met fijn
kafteel, S. Remoy La Vald\'OnegliayZQn den Hertogh
van Savoyen, Diano met een kafteel, luftiger als
fterck, hoewel feer groot en bequaem om een
heirleger toe te ftellen, Cer^o, Andoria, Alhmga, Al-
hingaumm een oude ftadt, verciert met een Bif-
dom en verfcheyden fchoone gebouwen,dan van
ongefonde lucht, Cerïak met een kafteel,en ande-
re meer. \'t Marquifaetfchap Final y befeten door
den Koning van Spanjen federt het jaer i6oi, is
niet verre gelegen van de zee, fijnde een ftadt
met een kafteel, Philippus den derden namfe in,
oft voor hem de Grave van Fuentes,Gouverneur
Italien*

van Milanen, met de haven vaii M^dejïme oft Mille^
fime. NoR y Naulum y CQn ftadt met een havenen
Bifdom^ en Vadi oft Vaiy VadaSahata y tuffchen
d\'Alpen en den bergh Apenhin, Saipona oftSaroy
een fèer oude ftadt, wel gebouwt, daermen hec
huys van den Paus lulius den tweeden fiet, heeft
vijf poorten, twee fterckten, een kafteel met •
groot guarnifoen, en menighte van gefchut: fes
mijlen van Savonen is Courtemiglia, Curia JEmilianay
gelegen op eenen kleynen bergh, aen den voec
van den welcken twee kleyne fteden liggen , de
eene aen \'t kafteel,en d\'ander over de ander fijde
van een beexken , waer mede fy gefcheyden,
maer met een fteenen brugge wederom t\'famen
gevoeght werden.

Genua, Genoa oft Genoua en hare inwoonderen
Genuenfes oft Genuates, Italia , lanua, is op de kant
van dc zee aen \'t zuyden, ten deele op \'t vlacke,
ten deele op \'t heuveligh gelegen, in een fèer
fchoone en welgelegen plaetfe , want fy is de
voornaemfte en meeft aen gelegene poorte van
Italien naer \'t weften. Hare haven is groot en
konftigh gemaeckt, op de welcke voortij dts een
fort lagh, gemaeckt door Lodewijck de XII
in \'t jaer 1507 j genoemt Briglia, oft toom, dan is
afgebroken. Daer is een toren genoemt C^/a^/i
Faro, daer op twee mans ftaen om de fchepen
t\'ontdecken , die van den Ooften en Weften ko-
men; en een hooft oft Hola met groote onkoften\'
gebouwt, alfbo de haven niet geheel uyt de na-
tuur is j maer is gemaeckt van een muur van 600
paffen lang, waer op de zee by wijlen groote
fchade doet, als mede aen de fchepen die in de
haven liggen. De ftadt heeft vijf mijlen om-
gaens, met ftercke muuren, en de poorten wel
voorfien met gefchut: de haven is omringt met
de fchoonfte gebouwen van de ftadt, diemen als
d\'een op d\'ander fiet, nae dat den bergh fich
verhooght , als uytbeeldende een fchouburgh
met fijne trappen rondtom de haven.

Het grootite en fchoonfte paleys is dat van
Doria, verheven van den oever tot op \'t hoogh-
fte van den bergh, beneden heeft het eene gale-
rye geplaveyt met wit en fwart, i zo paffen lang,
en i6 breet, befloten met pilaren , fiende op de
haven,met fchoone hoven,daer nevens in \'t mid-
den van de welcke is een fonteyn met twee witte
marmeren beckens, d\'een in d\'ander, en eenea
Neptunus op een fchelpe met fijn paerden , ea
twaelf Serenen boven het becken. het andei\'
becken dat het eerfte begrijpt, heeft feftigh pafi»
fèn omgaens,met twaelf arenden daer boven op,
fijnde de wapenen van\'t huys, en daer befijden
een uytnemende vogelkouw,fijnde hondert pafl
fen lang. Achter het paleys ftaen noch luft-huy-
fen en groote hoven, uytgeftreckt langs de heu-
velen met marmeren pilaren, onderfteunende
de bogen, prieelen galeryen en geplante welffels
van de boomen gemaeckt, en t\'famen gebonden
met teenen: de groote fale is jo paffen lang , eü

L breedt;,

H

Parte del Monfer ^ 4 t) J J

rato. \'^ArJtK / deli. O

a

i\'eltctMU) i.sj"^

M I L A \\ N O.

Tui^inc

Chmrl

A,

a

■Tancald

-C at magnuola.

Cmiateft^ .

Si

s.JiUSl

Centd

: val di

&

X

V

^JetUmeU

Uo

X:

\\

e-

0

M

\' I\'

\'STAET VAN

12 breedt, met een fchoiiwe aen ydef eyndt : heF
welflèl en de muur is met vergulde beelden ge-
eiert,als oock het meefte deel van de ander falen
en kamers: de BufFetten van Doria fijn in een
groote laege fale,in \'tgetal van twaelve,opgaen-
de over beyde fijden , daer in verfcheyden Prin-
cen gefchildert fijn , fijn vol goude, filvere, kri-
ftaliijne,porcelleyne en ander glafe vaten, en
-efmeraudenjCn een goude becken met menighte
van diamanten ingefèt; d\'anderen huysraedt, fil-
verwerck, bedden, gegraveerde tafels , daer van
een alleen 14000 kroonen weeght, behalven die
van marmer, albaft, jafpes,agaet,met \'t opfchrift
buyten op de hoecken van\'t paleys te kennen
gevende , dat het alles den heere van \'t huys ey-
gen toebehoort,vertoonen een fèer groote heer-
iijckheydt,kloeckheyd,en rijckdommen van een
particulier perfoon, gelijck de oude Romeynen,
die machtigh gebleven fijn in de Republijcke,
fonder haere vryheydt te befchadigen. De fèer
diepe vy ver gelegen op eenen hoogen bergh, de
konftige grotten en holen konnen van buyten
gefien werden. Het paleys van de Seigneurie
daer den Hertogh woont, is hoogh verheven, en
byna in\'t midden van de ftadt. Daer fijn oock
verfcheyden ander paleyfèn , en wonderlijcke
gebouwen, en onder ander het huys dat men
noemt van den Monarch,in de nieuwe ftraet,be-
hoorende aen Don Carlo Doria j het paleys ge-
naemt Cafa del Imperiale^ dat het gefichte op de zee
heeft, en meer andere.

De ftraten fijn fmal, en de huyfen vier en vijf
vierkanten hoogh, foo dat de ftadt byna overal
heel duyfter is. De voornaemfte en hooftkerck
is S. Laurens, van buyten met wit en fwart mar-
mer verciert, van voren hebbende drie poorten
met marmeren pilaren, waer op het dack van de
kerck fteunt. Het binnenfte is gemaeckt met
veel figueren , rijcke altaeren en uytnemende
fchilderyen , met een efmerauden fchotel voor
een koftelijeke reliquie bewaert. De kercke van
S. lan Baptifte , die daer by is, fijn de muuren en
welffel met beftrijckfel, en vier porphiren co-
lomnen , geftelt op den altaer. D\'ander aenfien-
lijckfte kercken fijn die van S. Sixtus,S. Mathijs,
van lefus , van de Sauls , de welcke die hebben
doen maken, S. Pieter d\'Arene, buyten de ftadt,
S. François de Barbe, en de Iefuiten,behalven de
andere Parochie-kercken fijnde in \'t getal van
2p. De andere gebouwen fijn het huys en faleqp
van S .loris,de tien paleyfen van de nieuwe ftraet,
aen elcke fijde vijf Het Arfenaël, daer degal-
leyen en andere fchepen gemaeckt werden, en la
Darfine, daer aen d\'een fijde de fchepen, en aen
d\'ander de galleyen liggen met een keten geflo-
ten : behalven het Arfenael en ander plaetfen
voor de galleyen,fijnder de packhuyfen voor het
gefchut, poeyer, en krijghsgereetfchap. Eynde-
lijck alles is fèer heerlijck, en weerdigh den naem
te dragen van Genua la fuperba.

De ftadt heeft vijf poorten aen de landtfijde,
alle van buyten gefterckt ,• haren acker is als een
voorftadt om de menighte van fchoone gebou-
wen , liggende vijf oft fes mijlen in \'t rondt, ver-
ciert met marmer en gefchildert, feer hoogh ge-
bouwt,en tot fès vierkanten hoogh, gedeckt met

fteenëhTgelijckèndè fchalien, maer grauwer en
fonder glans. De naeftgelegen plaetfen door die
van Genouagebout, fijn Albano, Bifagni, Mifa^
gno, Marafi, Maltade, Blacharina, Caftaletto,
Carbonaro,Minuta,Montegallo,S.Michiel,Cor-
neliano , Merui, wiens lucht, vruchten en lande
fèer geprefen werden, en verfcheyden andere.

De Ooftkuft van Genoa begrijpt eenige plaet-
fen , daer wy aireede van gefproken hebben , als
feer nae by Genoua fijnde, daer by moet men
voegen Recca, Camoli,Porto Fino, Por^^ Delphi^
ni, Chiaveri, Claiperum gebouwt en met muuren
omringt, door de Genouefen , Levanto, Leva-
gno , een Graeffchap toebehoorende de Graven
van Fiefque,Seftri de Levante, Segefta, oft Tcguliay
volgens eenige,Caftello Levante, een aengenae-
me en welgeboude plaetfe,Porto de Venere,met
vier by gelegen kafteelen, Porto di Erice, daer
een kafteel op de nieuwe maniere gebouwt, en
de ruine van een oude ftadt fijn , genoemt Luna^
waer van het omliggende landt Lunigiana ge-
noemt is, en de Genouefèn toebehoort: van de
fèlve ruinen meent men oock dat Sarzana ge-
bouwt geweeft hyS^QZzZySpedia^met muuren om-
ringt,Arbien,Potentian, Ricon, Luciol, Vezza-
no, en Malazzo.

Sarzane behoorende onder Genoua, hoewel s^une^
in Tofcanen gelegen, dat door de riviere de Ma-
gre, als gefèyt is,van Genoua gefcheyden wordt,
is een Bifdom , door het vervoeren van den ftoel
die eerft tot Luna was 5 het leyt twee mijlen van
de zee, en feftigh van Genoua. Daer fijn noch
veel andere fteden en treffelijcke heerlijckhedeii
onder Genoua gelegen, te weten Taffarolo, een
kleyne ftadt en Prinfdom des huys Spinola,\'t fte-
deken en Marquifaetfchap Pafturana, \'t Marqui-
faetfchap Francaviila , Gavi wel gelegen en ge-
fterckt , Movi een groote en welgelegen ftadt
met haer kafteel, Llttagio met een kafteel, Goa,
Rofïiilon hooge en leege ftadt, Campo, Mazon,
met een kafteel, Voutry, een groote plaetfè met
verfcheyde paleyfèn, Coftry, S. Pierre d\'Arene,
by Genoua, met verfcheyden huyfen, en hoven,
Pieve met het kafteel, Ville neufve op d\'Aroffe,
Arulfe,Gandore, Cafanova, en menighte andere
kafteelen, vlecken en aengename plaetfèn.

Ligurien is berghachtigh , vol boffchen, rot- BeeiA-
fen en diepten, tuffchen de welcke en de zee feer
fmalle wegen en deurgangen fijn , van oudts is \'t
voor onvruchtbaer gehouden geweeft, alfbo\'t
niet bebouwt en wierde als nu , fbo dat het niet
voortbracht als groote boomen om fchepen van
te maken. Daer nae heeft het koren en fèer goe-
de vruchten gedragen. De wijn iffer fèer aenge-
naem en overvloedigh, te weten de mufcadel tot
Tabia en Taggio: tot Vernaza , Rimaggio , en
Andorie fijn fèer goede gemeyne wijnen. De
olie is tot Piano overvloedigh, en in het dal van
Rapallo: van S. Remo af tot Genoua toe vindt-
men de citroenen, oranje-appelen,limoenen,vij-
gen , palmboomen, cedren, en alle vrucht-boo-
men met rieckende bloemen. De plaetfen by
Genoua gelegen, byfbnder Mervy y hebben een
fèer gefonde en getemperde lucht, en de aerde
bedeckt met vruchten en bloemen, fbnder datfy
van de koude oft hitte befchadight werden 5 de

ver-

STAET VA

vermaeckelijcke en trotfe huyfen aldaer ge-
maeckt, ftrecken tot meerder vercieringe van de
aengename plaets, door de groote onk^oflen en
verfcheyden konflen daer aen befleedt.

Alle de oude Schrijvers vermanen van de goe-
de oft quade manieren der eerfler inwoonderen
des landts, diefè gefèght hebben rouwe lieden te
fijn, en gevoedt tot den arbeydt, foo mans als
vrouwen,barende hare kinderen,fbnder haer ge-
woonelijck werck te verlaten. Die van Ligurien
fijn veel eer zee-roovers als fbldaten geweeft,be-
driegers, ydel, ftout,de Hetrufcen gelijck fijnde,
als een deel van oudt Tofcanen.
M^m-r"» ^^ Genouefen fijn hedensdaeghs hoogh en
d^/fs ttjdts. fchoon van lichaem, wacker, levende met wey-
nigh, en fuyverlijck binnen , en heerlijck buyten
\'s huys. De kinderen gaen bloots hoofts tot haer
twaelf j aren , en het mans volck in de ftadt, \'t zy
edel oft anders,fijn al in \'t fwart gekleet,met lan-
ge fwarte mantels, geborduurde, en fïlver laken,
borftrocken met fatijn ge voert; doch op \'t landt
kleeden fy haer meeft in \'t koleur. Sy geven
geen dochter uyt voor haer twintigh jaeren. De
vrouwen fijn fèer wel gekleet, met groote geflo-
ten kleedinge, in \'c fwart laeken, dan het onder-
kleedt is van foodanige ftof als haer behaeght,
\'van fluweel, geborduurt fatijn, oft met gouden
paflement, dat fy veel dragen: in huys kleeden
fy haer koftelijcker , daer fy flioeren van peerlen
en gefteente dragen. Den adel gebruyckter
meeft goudt en koleur , hoewel de kooplieden
oockin\'tgemeyn niet weynigh proncken. Sy
fijn gemeynlijck fchoon, en neerftigh om het
hair te vercieren, dat fy geeren goudt-geel heb-
ben, trachtende met alle forghvuldigheydt het
felfde fbo te maecken door \'t waflTen met loogh,
in de fbn te droogen , en met goudtdraet te
vlechten. De voornaemfl:e gaen ièlden te voet,
maer meeftendeel in koetfèn oft ros-baeren met
glafèn gemaeckt, de andere gaen alleen fbnder
dienftmeysjes : op de feeftdagen fitten fy wel
opgepronckt voor haer deuren,oft gaen door de
ftadt, twee , drie en vier t\'famen , met tuyltjens
van welrieckende bloemen in de handt oft in den
boefem j fy leven wel nae de werelt fonder groot
tegenfèggen van haere mans , tot haer 35 oft 40
jaeren , en daer nae is al haer doen niet als
Godtsdienft aelmoeffen aen arme dochters, en
in haer doodt rijcke naelatingen en teftamen-
ten. De vrouwen van \'t gemeyne volck wercken
als haer mans, doen koopmanfchap, breyden fij-
de kouffens, en ander waeren, gaen en komen al-
leen,doende haer werck,fonder datmen daer ee-
nigh quaet achterdencken van heeft. De boeren
fijn feer plomp, en haer vrouwen fchoon, en van
goeden aert: dan die van eenige ftaet fijn, leven
gelijck die van Genoua j maer niet met falckea
n-acht van huysraedt,en fïlverwerck,daer van fy
leelefèrvicen hebben,- van tapijten, van damafl:,
fluweel,fatij n en gouden borduurfèls in faelen en
kamers, en van hoven op haer huyfen. De Edel-
liedeniiouden , gelijck in Spanjen , veel Turck-
fche flaven , niet alleen in haere byfbndere gal-
leyen , maer oock tot gebruyck en dienft des
huys. De Genouefen fijn fi^ibtijl van geeft in al
haer doen, groote kooplieden , waer mede fy \'t
Itdim*

N GENOUA. 33

leven en\'t landt onderhouden: fy fijn konftige
wercklieden, ervaren ter zee j hooveerdigh en
trots, wel te paerdt, \'t welck den adels oefïèning
meeft is, daer toe fy de goede Spaenfche en Na--
pelfche paerden hebben, en pikeurs die hun on-
derwijfen.-fy fijn meer gencyghttot koopman-
fchap en profijt, daer in fy fèer fcherpfinnigh
fij n, als tot den oorlogh.

De voornaemfte waeren daer de ftadt van Ge-
noua mede koopmanfchapt, fijn fijde lakenen,
taffet, fluweel en fatijn, die vervoert werden tot
in\'t Noorden , om hare deught en uytnement-
heydt. Het landt, met bergen omringt, is on-
vruchtbaer , heeft geen fijde wormen, foo dat fy
alle haere fijde van Sicilien krijgen: Men gelooft
dat binnen Genoua 18000 menfchen fijn , die in
defè ftoffen en fijde kouffens wercken, behalven
alle de andere koopmanfchappen , die veel am-
bachtslieden hebben. De wiflel,en de koopman-
fchap die \'er te water en te landt gedreven wort,
is feer groot, fbo dat de inwoonders fèer rijck
fijn , en den adel groot inkomen en veel landt in
den Staet van Milanen , en in \'t koningrijck van
Napels befit. Sy hebben haer galleyen in \'t by-
fonder, geven haer geldt op wiffel, en doen felfs
groote profijten met den Koning van Spanjen
door \'t leenen van merckelijcke fommen. De
oranje-appelen,Hmoenen, citroenen en olye van
de riviere oft kuft van Genua worden door gants
Italien en andere landen gebraclit.

De inkomften van de Republijcke fijn gelijck i^kmßen,
de gemeyne penningen , eenige toebehoorende
vaftelijck aen de felve, de andere maer als fye-
lings , die , hoewel fy door publijcke perfbonen
bevordert werden,fijn niette min tot byfbndere
dingen ge-eygent,als gafthuyfèn, broederichap-
pen en diergelijcke : d\'eerfte worden door de
Heeren der ftadt gegouverneert, genoemt Pro-
cureurs,officiers van Corfica, van de galleyen,en
Vaders der gemeynte.

De Procureurs ontfangen verfcheyden pen-
ningen, komende van \'t offici van S. loris, voor \'t
gemeyn , van de wijn accijs, van \'t beroepen van
de fèntentien van de Rote,van de confifcatie,ge-
bouwen,veróordeelingen,en ander rechten, met
het inkomen van Sarzana, Gavi, Savone, Vinti-
miglie en ander plaetfen, boflchen,foreeften,&c.
bedragende in als vier hondert achtentwintigh
duyfènt twee hondert vierenfeftigh guldens,
daer mede betalen fy d\'onkoften van de haven,
guarnifbenen,en foldaten^in verfcheyden wacht-
plaetfen en kafteelen, gagie van den Hertogh,
Gouverneurs, Capiteynen, en Ambaffadeurs by
de Paus, Keyfèr, en Koning van Spanjen, en
andere extraordinary onkoften , bedragende
383172 guldens.

De Vaders van de gemeynte ontfangen èen
ander inkomfte van andere renten, als \'t recht
van inkomen, ancker en fchepen , ^c. die ge-
bruyckt wordt tot onderhoudt van de poorten,
muuren, wegen, en om de haven te fuyveren, en
ander gemeyne faken. d\'Officiers van Corfica
en de galleyen hebben oock haer inkomften,be-
dragende groote fommen,die gebruyckt werden
tot geduerigh onderhoudt van acht galleyen,die

fy voorfien met foldaten,bootsluyden,flaven, en

M de

34 STAET VA

de fterckten en torens van Corfica met wacht en
diergelijcke noodtdruft.

De andere penningen,dienende tot byfbndere
godtvruchtigheydt, worden gebruyckt tot on-
derhoudt van twee gafthuyfèn , het eene ge-
noemt de groote Panmatton, \'t ander de kleyne,
met twee ofïicien, d\'een van de Mifericorde, en
d\'ander van de armen die inkomen hebben.

Het groot gafthuys heeft joooo guldens jaer-
lijcks inkomen, dan d\'onkoften bedragenveel
meer , foo dat door andere middelen daer in
voorfien werdt. Het officie van de Mifericorde
heeft yoooo kroonen inkomen , beflaende uyt
verfcheyden naelatingen by teflament aen den
armen gemaeckt. Het officie van de arme heeft
foo vaflen en fekeren inkomen niet,als beflaende
in aelmoeffen.

De inkomflen beflaen in accijfèn,fchattingen,
en gevingen. Het fout over zee gebracht,koopt
de Republijcke,die het tot redelijcken prijs doet
verkoopen. Het koren,dat daer gebracht word,
mach door geen backers gekocht werden, als
van die van de gemeynte, en de minfle dingen,
komende inGenoua uyt dehovenen wijngaer-
den , moeten aen den Prips en de Seigneurie
\'t recht betalen. De fchattjlnge die fy Taffe noe-
men , is drie guldens vijftien ftuyvers voor yder
huysgefin,daer van de Edele vry zijn : daerenbo-
ven ontfangen de Heeren een byfbnderen tol, te
weten,een beeft van yder kudde. Dan eyndelijck
de geheele inkomfte van den Staet wort uytge-
geven in \'t onderhouden van de fterckten, ja dat
men dickwils te kort komt, foo dat den burger
fèer rijck en gierigh, de Staet arm en ten achte-
ren is. Corfica koft meer als\'t geeft. Men heeft
hier foo geen Threfbor als te Venetien.

De inftcllinge van de Compagnie en officie van
S. loris, gefchiedtin\'t jaer 1407, door goedtvin-
den van de Republijcke,beftaendein acht van de
voornaemfte, rijckfte, en aenfïenlïjckfte borgers
met hare affiftenten en participanten,die alle op-
gefchreven zijn in een boeck daer toe gehou-
den, is een goede middel tot onderhoudinge van
den Staet, door het bewindt haer in handen ge-
fielt van alle de tollen en inkomften van deRe-
publijcke, die alle vijfjaren verpacht werden j op
conditie dat fy Corfica,Sar2ana,cn andere plaet-
fèn, gehouden zijn t\'onderhouden, en alle onko-
ften daer van te dragen, uytgefondert, foo het
eylandt en de andere plaetfen beftreden mogen
werden, in welcke ge egentheyt de Republijcke
die moet befchermen. Defè Compagnie helpt
de Staet in haer noodt,en heeft groot geloof: fy
is geluckelijck ingeftelt om \'t verminderen van
den Staet, door het verkoopen van de plaetfen
daer onder liggende, en aen eenige particulieren
toebehoorende, te beletten.

De eerfte macht van defe Republijcke beftaet
in\'t groot getal van hare inwoonders, bequaem
om wapen te dragen, en goede Capiteynen te
water en te landt, daer van de twee aenmercke-
lijcke exempelen van Andreas Doria, en den
Marquis Spinola ons können verfèkeren , datter
diergelijcke noch uyt haer können voortkomen.
Boven alle hare inwoonderen acht men fonder-
hnge hare Edelen, befchreven en opgeteeckent

N G E N O U A.

onder den naem van 524 geflachtcn , in \'t getal
van 1124, en onder defè geflachten zijn de oud-
fte en aenmerckelijckfte de Piccamigli,Catanei,
Spinola,Malocelli,Mari,Megro,lIfodimar0, Do-
ria,Cicala,Grillo,Serra,Marini,Grimaldi,Lerca-
ri,Megroni, Gentili, Salvaghi, Lomellini,Calvi,
FielfchijCibo, Pallavicini, Squarzafico, Vivaldi,
en eenige andere. \'De andere geflachten, die\'t
voortijdts met de gemeynte gehouden hebben,
zijn foo aenfienlijck niet, hoewel goedt, en heb-
ben mede haer deel in de regeringe gehadt, en in
feer groot getal, foo dat men\'er tot 487 telde.
Het krijghsvolck te landt, fbnder de vremdelin-
gen te rekenen , is onder tien Cornels, daer van
twee in Lombardien over \'t geberghte zijn, en
acht over defè zijde : in Lombardien zijn de
Cornels van Wada en Nova j den eerften heeft
twee compagnien, en den anderen elf, te weten
tot Nova vier, tot Gavi twee, tot Voltabbio
twee,en d\'ander in verfcheyden plaetfèn,m.aken-
de tTamen 2910 koppen. De Weftkuft heeft vier
Cornels, te weten, tot Vintimiglie, Porto Mauri-
cio , Savone en Polcevera. Die van Vintimiglia
heeft 22 compagnien, liggende in verfcheyden
3laetfèn, in als 279<^ mannen. Porto Mauricio
leeft 2 200fbldaten, Savone ipoo, Polcevera
1081.

De Ooftkuft heeft vier Cornels,te weten,twee
tot Bifagno,d\'ander tot Sarzana en Spezza. Den
eerften Cornel van Bifagno heeft 2445 foldaten,
en den anderen 3212 , en by defe twee Cornels
voegen haer twee ander nabuurigé, makende in
als 5<557 foldaten. Sarzane heeft\'er 2130, en
Spezza J5<57 in eenentwintigh compagnien , die
alle hare Capiteynen en ander Officiers hebben.
De compagnien onder de 10 Cornels zijn 127^
en beftaen in 28740 koppen,alle eygen onderda-
nen van de Republijcke , die beter zijn alffe on-
der vremde Capiteynen flaen. Die van Sarzane
en Spezza worden voor de befte gehouden.

Het vreem.t krijghsvolck beftaet in 500 Swit-
fèrsvanFriburgh, 300 Italianen,en 100 Corfen.
De Switfèrs hebben een Cornel van haer eygen
natie, die twaelf Corporalen onder hem heeft,
woonende op \'tpaleys, een compagnie van hon-
dert liggende aen Sint Thomas poort. Van de
twaelf Corporalen gaen \'er alle morgen vier op
de wacht, eenen in \'t paleys, d\'ander in de poor-
ten van Molo , Carbonara , en Cazzola. De an-
dere Switfèrs liggen aen de kleyne poorte van de
nieuwe fl:raet,aen den Steen, en Lazaretto. Tot
Savonen woonen\'er 100, en tot Sarzane oock
fop veel. In \'t fort van S. Maria van Spezza, en
tot Vintimiglia 25: alle avonden doen fy ronde
binnen Genoua: daer zijn \'er dagh en nacht acht
aen de Lantaren oft Phare, en acht tot Darzena.
Op \'t paleys waken \'er gewoonlijck 200. De 300
Italianen zijn verdeelt, aen de poorte van den
Boge 150 , en d\'andere in verfcheyden plaetfen
en iterckten: hebbende haren Cornel, Capitey-
nen en ander officiers van haer eygen natie. De
100 Corfen worden by gelegentheyt gebruyckt
tegen de banditen , voor de galleyen, en om de
paffen ofte doorgangen in\'t geberghte, en an-
dere plaetfen, die door roovers gevaerlijck zijn,
te bewaren i \'t en is geen landt voor de rüy tery.

Indien

STAET VAN G E N O II A: jf

indien de foldaten van \'t landt qualijck gewapent quaut) Maerfchalck van Vranckrijck, Voor wien
waren,foo heeft de Republijcke in tijdt van noot de Genouefèn daer na de poorten floten. Eit
harnaifcn, en mufquetten, voor 20000 mannen quamen alföo in de macht Van lan Marie,Marck-
te voet,die op\'tpaleys beWaert werden. Daer graef van Milanen , tot het jaer 143 j , alsfywe-
en is oock geen gebreck van gefchut, ^ liggende derom, niet willende aen den Marckgraef Phi«
600 ftucken in verfcheyden plaetfen op de poor- lippus onderdanigh zijn, acht Capiteynen , en
ten,op de Lantaren,tot Darzene,Savone, Sarza- Thomas Fregofe tot Hertogh kofen , en na hem
ne,en andere plaetfen. Daer ismede veel amuni- Raphael Adorni in \'t jaer 1444 , en verfcheyden
tie van oorloge in \'t paleys, en van het geoeffent andere, waer van \'er veel verworpen en gedoodc
krijghsvolckfbude men altijt 80000 voetknech- wierden. Daer nawierdt Fran^oys Sfortia,Hér-i
ten konnen kiefèn, bequaem ominNederlant, togh van Milanen wederom meefter van dè
oft in de Spaenfche vloot te dienen. fl^adt, en na hem Galeas, de welcke overleden

Wy hebben vermaent van acht galleyen die de zijndein\'t jaer 1478 , wierpen fy haer op tegen
Republijcke gewoonelijck betaelt, behalven die de Milanefen,dan wierden geftilt door de Spino-
van eenige particulieren, dan in den noot kan\'er las en Adornes: en foo wierden de Milanefen
veel meer gewapent worden. De bergen brengen wederom van de heerfchappye verftooten van
het hout voort om die te maken; hoewel fy de Profpero Adorni^ Baptiftin Fregofe,Hertogh gé-
groote boomen tot maflen uyt Vranckrijck, en kofen zijnde,wierdt Verjaeght,en de koning Ka-
het eylandt Corfica bekomen. Wy hebben ge- relden VHI, komende op den felfden tijdt iri
fproken van de plaetfen, daer defe voorfchreven Italien, bracht hun met geheel Lombardien on-
galleyen binnen Genoua leggen, en van de be- der fijn macht. Louis de X11 was \'er oock heer
quaemheyt en manhaftigheyt dér Genouefèn ter over, hebbende haer overwonnen, eh tot onder-
zee; maer wy hebben vergeten te feggen, dat de danigheyt gebracht: dan liet de felve daer na
Seigneurie maer in tijden van noodt een Gene- vry , en gaf haer het opperfte gebiedt weder, op
rael over de felve vloot neemt, uyt een van de conditie,dat fijn beek o-> haer munt fbude flaen,
doorluchtighfte geilachten van Genoua. De in plaets dat de Republijcke daer een galge op
ftercke plaetfen zijn fonder getal in \'t landt. Wy ftelde, gelijck fy noch doet, daér mede uytbeeU
hebben gefproken Van de gelegenheyt en by- dende de juftitie, die fy gebruyckt. Eyndelijck
fottdere kracht van de hooftftadt 5 laet ons nu onder den koning Fran^oys den eerflen,in \'t jaet
eens onderfbecken wat haer regeringe is. 1538) door afvallen van Andreas Doria,werdt de

De ftadt van Genoua heeft eerft onder het ftadt in haren ouden ftaet herftelt, én begon
Roomfche Rijck geweeft,wierd met gewelt inge- nieuwe wetten te maken , die daer na noch ver-
nomen van Rotharis, Koning van Lombardien meerdert zijn. De groote verahderingè der hee-
in\'t jaer (5(5o , de welcke door Karei de Groot ren defèr ftadt aen d\'een zijde geeft te kennen
verflagen zijnde, is fy wederom aen \'t Rijk gege- hare fwackheyt,en aen d\'ander haer ongeftadig-
ven, en eenigen tijdt door Graven geregeert ge- heyt,met de groote tweedracht der borgeren,en
weeft. Onder Graef Ademar hebben de Genoue- beroerte des volcks. Benjamin Tudelenfis gc-
fen het eylandt Corfica van de Sarafijnen geno- tuyght, dat in fijnen tijt yder eenen toren in hjn
men, en hare dapperheyt door ander wapen-da- huys hadde, daer uyt de gebuuren malkanderen
den,in\'theylige Landt betoont in\'t jaer 1160 beftreden, foo dat men doen 10000 torens tel-
onder Baldouin, Koning van lerufalem: fy heb- den: en om de weynigh fèkerheyt.die \'er was in \'t
ben mede verfcheyden reyfen oorlogh tegen die befitten van defe ftadt, is\'t antwoort van den
van Pifa én Venetien gehadt. Koning Louis den X I goet geweeft, aen de ge-

In \'t jaer 1327 kofen fy tot Hertogh,gelijck de ne die hem bootfchapten, dat Genoua haer aert
Venetianen,Dominico Fregofo,die Cyprus nam hem opdroegh, (eggende , dat hy de felfde aen
van Pieter de Lufignan, en bracht hem felf met veel perijckeleufer heeren gaf. Doch Karei
de koninginne binnen Genoua gevangen. De de VI fijn groot-vader, Karei de V111, en
HertoghNicolaes Guafco dede byftant aen Ca- Louis de XII fijnnafaten, hebben daer over
lo-Iohannes, Keyfer van Conftantinopolen, en volkomen heerfchappye gehadt,gelijckde hifto-
d\'overfte der felver troepen ontfing voor een ge- rie dat getuyght.

fchenck het eylandt van Mytilene, dat zijn na- Van \'t gene hier boven verhaelt is, kan men
komelingen noch befeten hebben, tot in \'t jaer fien de gemeene regeringe defer heerfchappye^
1453 , als de Turck Conftantinopolen innam, die feer verfcheyden geweeft is, door de heer-
Men fchrijft Genoua verfcheyden andere over- fchinge en aenflagen van de machtighfte op den
winningen toe,tot aen de riviereTanais,hebben- vrydom van de ftadt, die oock door hare twee-
de in de Taurifche Ctierfonefo in Thracien,, en dracht, en feer quade overeenkomfte der edelen
andere plaetfen, verfcheyden fteden befeten, als onder haer, en der edelen met het volck, groote
lïiede eenige eylanden van de Middelandtfche veranderingen geleden heeft. Dan de particu-
zee, behalven Corfica. Antoni Adorni fucce- üere regeringe is noch veranderlijcker geweeft,
deerde aen Guafco in\'t jaer 1381 , dan na fijn enfooongewoonlijck,dat\'ergeen Staetingants
overlijden, door de tweedracht der Guelfenen Italienis,diein gelijckeonftantvaftigheyt,licht-
Gibellins,al de macht der overighcy t te niet zijn- veerdighey t, en onverduldighey t fijner inwoon-
de wierder niet in voorfien, foo dat in \'t jaer deren geweeft is. Men heeft \'er gefien, Graven,
1592 en 1de ftadt haer begaf onder de be- Confuls, Podeftas, Capiteynen , Gouverneurs,
icherminge van Karei de VI, die haer rege- Lieutenants, Redeurs des volcks. Abten des
ringe ftelde in handen van den heer van Bouci- volcks,Reformccrders,Hertogen/oo uyt het ge-
Kal/e». ^ incene

JS s T A I T VA

mttnt "voÏck, als uyt dtn Add op eèa tijdt, foo
federt het jaer 1494 tot het jaer 1528, de
\'ftadt twaelFfoorten van regeringen gehad heeft.
ïnhetJfèlve jaer wierden \'er wetten gemaeckt,
onder de welcke (hoewel die in \'t jaer 1547 > en
tïoor de beroerte en nieuwe tweedraght van \'t
Jaer i^Tó , een weynigh verandert zijn) dele Re-
publij cke (die noch Democratie, noch Oligar-
chiej maer Ariftocratie,oft Timocratie van Ari-
ftoteles, daer de rijckfte gebieden , is) hedens-
daeghs leeft, en haer regeert. Dele wetten wier-
den gemaeckt door twaelf Citadins oft burgers,
daer toe door eenen gemeenen Raedt van dè
iladt gekofen. De wetten zijn defe :

1 Sal de tweedracht der Edelen, en des vqlcks
te niet zijn.

2 Sal \'er eenen Staet gemaeckt werden van
geflachten.

3 Sal \'t getal van defe 28 geflachten genomen
werden uyt die tegenwoordigh fes opene huyièn
in Genoua hebben.

4 Sal al den adel begrepen zijn onder dele 28
geflachten, om tot de regeringe te mogen ko-
men.

j Sal\'er i^en Hertogh en twaelf Gouverneurs
gekofèn werden, die geen uytlpraeck füllen mo-
gen doen over gewichtige faken, voordaeghs
daerna datfè voorgeftelt zijn.

6 Sullen de felve vermogen wetten te maken,
en tc veranderen die aireede gemaeckt zijn.

7 Sullen in \'t begin van yder j aer tien perfbo-
nen geftelt werden , te weten, acht inwoonders
van Genoua,en twee van de rivieren oft kuften.

8 Sullen de acht van de ftadt door de eene en
de andere gekofen werden.

9 Sal de opteeckeninge en kiefinge gefchie-
den van perfbonen van goeden naem en faem,
en die in toekomende geen ambachts-oeffenin^
ge fiillen mogen doen.

10 Sal den grooten Raedt door het lot ge-
maeckt werden, en de ander officiers en oVerig-
heyt, oock meer door het lot als by verkiefïnge.

Den grooten Raçdt oft Senaet beftaet in vier
hondert perfbonen, en wort alle jaren gemaeckt
door 30 kiefèrs te voren geloot, daer zijn 8 Pro-
cureurs en 5 opperfte Syndici ,.dic met den Her-
togh en de Gouverneurs deRepublijckerepre-
fenteren. Den Hertogh wert alle twee jaren ge-
kofèn , en de twaelf Gouverneurs zijn alle fes
maenden verandert door de kiefinge van de
twee, de andere blijven twee jaren in hun dienft.
De kleyne Raedt is van 100 edelen gekofèn uyt
de vier hondert, tot min gewichtige faken.

Den Hertogh woont op \'tpaleys,niet können-
de van wooninge veranderen, fbnder toeftaen
van\'t Senaet, is met root karmofijn fluweel be-
kleet, met een vierkante muts, byna gelijck de
priefters dragen : op de feeften en in de procef-
üen draeght hy eenen gekroonden mijter van
root fluweel : men draeght voor hem een fweert
in een vergulde fchee, verfelfchapt met 24 Sena-
teurs, gekleet met fwarte fluweelen tabbaerts.

Als fijn tijdt üyt is, wort hy in fijn huys geleyt
door de voornaemfte Edellieden , blijvende fijn
: geheel leven in \'t Senaet, en in de rekenkamer :
ly wort uyt de Edelen van de 28 geflachten ge-

G E N O Ü Â.

nomen, uyt de welcke fwintigh perfbneïi geko-
lèn worden van hondert Sénateurs, daer van d^é
kleyne Raedt fès kieft, en van deès fes neemt de
Senaet den genen, die de meefte ftemmen heeft.

De tWaelf gouverneurs fitten op de felve banck
met hem, als fijnen Raedt : dan om gewichtige
faken,wort het Senaet oft Raedt van de 400 ver-
gadert. Sy worden een voor een door\'t lot ge-
nomen , en elck byfonder oyt een feker getal
door 28 van de Edele geflachten gekofen, blij-
vende twee van haer met den Hertogh op \'t pa-
leys. Den Hertogh afgaende, blijft voor altijdts
Procureur van de Republijcke.

Voor fbo veel aengaet de juftitie, foo heeft dê
ftadt van Genoua eenen Prêteur en Affeflfeurs
Van de Rote, voor de criminele faken : de fteden
en plaetfen daer onder behoorende , hebben
oock harè Prêteurs en heeren tot de fèlve faken,
van de welcke men hiet kan appelleren , dan
ftrafFende met de doodt : oft aen \'t lichaem , oft
op de galleyen bantiende,wort de fententie,in dè
bepalinge van Genoua, drie dagen opgehouden,
en in Corfica twintigh dagen, en in andere fte-
den en plaetfen vijftien dagen : foo nochtans,dat
de Rote eerft daer van onderricht zijnde, haer
goetduncken en confènt geve tot het volbren-
gen der felver fèntentien. De Preteur van Ge-
noua wort uyt de Auditeurs vandeRotegeno^
men, die drie jaren in dienft zijn, en zijn drié
vreemde Rechtsgeleerden. Defè Preteur blijft
éen jaer in dienft, en boven de Auditeurs. Na
defe ofïicien worden fy beroepen ^ door perfbo-
nen daer toe geftelt, om t*onderfbecken en dé
klachten tegen de rechters aen te hooren, by de
welcke een Advocaet Fifcael,en een Fifcael voor
de Republijcke en gemeynte geftelt zijn. Defé
werden Syndici ofte Majoren geheeten, die oock
macht hebben om den Hertogh felfs na fijn be-
diening t\'onderfoecken en te ftraffen. Indieti
haer fententie veroordeelt ter doot, beroovingé
van eer , oft onbequaemheyt tot de regeringe,
kan men daer van in den kleynen Raedt appe le-
ren.De civile faken worden door d\'andere Rech-
ters en Dodoren verhandelt, beftaende in een
Rote van vijf Affeffeurs , gebruyckende \'t ge-
fchreven recht, dat men gemeenlijck in de ftadt
gebruyckt. Daerenboven zijnder Cenfèurs en
Confuls van groot vermogen, om de poHcie en
order in alle koophandel t\'onderhouden, en by-
fbnderlijckvan de zijde. De Republijcke heeft
haer Capiteynen die voor de ftadt onderhouden
werden ,een Commiffaris voor \'t lant,onder wien
de 100 Corfèn, en de Gouverneurs van Corfica*
Savone,en ander plaetfen ftaen j en een Generael
van de galeyen. De Gouverneurs en Procureurs
worden Magnifichi, en den Hertogh Illuftriffimo
en Excellentifïimo genoemt.

De wetten van dele Republijcke wierden over-
fien, en nieuwe ordonnantiën gemaeckt, door
dri\'e Commiffariffen, van den Paus, Keyfer, en
den Koning van Spanjen, aen de welcke de Re-
publijcke daer toe volle macht gegeven hadde,
en tot Genoua gepubliceert den 17 Meert i
en te Milanen in \'t fèlve jaer gedruckt, en met de
nieuwe by voegingen, en verklaringen tot in \'t
jaer 1616 te Genoua, in\'t jaer 1^17. Oock zijn

daer

daer vierfcheyde andere ordonnantiën,tot meer^
der verfèkerthey t en ruft van de ftadt, te weten,
dat het niemant geoorloft en is zijdt-geweer oft
andere wapenen te dragen, noch den omgang
van de muuren te doen,&c. De boecken van den
adel en borgers zijn forghvuldigh onderhouden
en belchreven,om yders bequaemheyt te weten.

De Seigneurie heeft verfcheyde andere offi-
ciers,als verforgers van de wij nen,en olyen,Mee-
fters van eenige ofÏicien, van de poften, Secreta-
riffen, onderhouders van vrede, opfienders der
wetten, der zee, Procureurs en Prefeden over
de eetwaren, Notariffen en andere officiers van
de Rote.

Boven\'t gene gefèyt is van\'toffici van Sint
loris, ontftaen door verfcheyden verkoopingen
envervreemtvan\'tgemeyne inkomen, oft van
plaetfen die van particulieren van Genoua, ofte
van vreemden eygen gemaeckt zijn, welcke ver-
vreemdingen oft verkoopingen men Comparas
noemden, en alleen tot het offici van S. loris ge-
bruyckt zijn , fbo moet men noch acht nemen,
dat de acht Protedeurs oft befchermers daer
van mede Rechters zijn met de criminele Rote
oft Rechtkamer, te weten, in faken van over-
daet oft mifdaet begaen tegen haer knechts en
huurlingen , oft in de plaetfèn genoemt Cotnpercy
het offici toebehoorende,en in\'t huys van S.loris
tot veroordeelinge ter doodt toe, doch volgens
de wetten en ordonnantiën van de ftadt, en fon-
der de authoriteyt van de Seigneurie, Raden,
bovengenoemde Collégien, en fèlfs van de cri-
minele Rote te quetfen, \'t en zy door voorko-
minge in de bovcn^gefèyde faken. De Gouver-
neurs, Protedeurs , oft Heeren van dit offici
worden gekofèn uyt alle degene die crediteuren

zijn van de Republijck, en eenigen itttereft by
haer hebben. Defe Compagnie heeft grootê
privilegiën genoten van Paufen, Keyfers, en an-^
dere die over Genoua geheerfcht hebben : fy is
als eenen Staet en gemeente van de Republijcke
afgefcheyden, als konnende uyt haer felfs be^
ftaen, al quam \'er veranderinge in het ander deeï
van den Staet. Wy hebben mentie gemaeckt
van\'tkafteel en haven van Monaco, gegeven
door den Keyfer aen de Republijck van Genoua
in\'t jaer 1x14, dan door den oproer eèöiger
Edelen, en onder de troubelen van den Staet,
nam het huys van Grimaldi het felfde in, en be-
fat het als Souverain, fbnder de Seigneurie te
kennen,tot Honorato Grimaldi toe, die het felve
weder befèten heeft, hoewel daer Spaens guarni-
fben in gekomen was ten tijde van Keyfer Karei
de V , die aen den Heer van de plaets het Mar-
quifaetfchap van Campagne in \'t koningrijck van
Napels gaf,hem latende niettemin de inkomften
van Monaco genieten, en de juftitie die altij ts in
fijnen naem gefchiede. Roccabruna en Menton
hooren onder het felve.

\'t Aertzbifdom van Genoua is ingeftelt m \'t Religti;
jaer 1130, oft daer ontrent, door den Paus Inno-
cent de 11, de Bifdommen van defe Republijcke
fijn Albenga, ingeftelt in\'t jaer 1175? door den
Paus Alexander de Hl, Briguale, NoH,Savone,
Vintimiglie en Sarzane, de drie eerfte ftaen on-
der den Aertzbiffchop van Genoua ; Savone, ea
Vintimiglie zijn onder den Aertzbiffchop van
Milanen, en Sarzane onder Florencen j Mariana
en Nebio in Corfica, en dat van Bobi in dea
Staet van Milanen zijn oock onder den Aertz-
biffchop van Genoua. ^

O

I .

iiSiM

ifÄiyufciiu"

Et Eylandt Corfica is
door de Griccken kü^-
5 en Latijnen Corfica
genoemt , van Ovi-
dius Therapne, volgens
Villanovanus Corfis ,
gelegen in de Midde-
landtlche zee , onder
de heerfchappye van
Genoua.

Aen \'t weften en noorden is\'t met de Ligufti-
fcheoft Genouefche zee bepaeltj aen\'t©oftcn
met de Tofcaenfche zee, in \'t zuyden heeft het
Sardinien, het leght in\'t begin van\'t 8 climat,
onder de 13 paralelle, fbo dat haren langften
dagh van 15 uren is, oft daer ontrent, is 160 mij-
len lang, en 70 breet^ hebbende ontrent 325-
mijlen in fijn omgang, een uur varens van Sardi-
nien gelegen.

Den bergh Gradaccio fcheyt het in\'t midden,
,en en hetfchoon pleyn op den bergh gelegen,heeft
■ twee meiren, het eene genoemt d\'Iyo, en \'t an-
der Crena. Uyt het eerfte dat een halve mijle
omgaens heeft, komt de rivier de Guol, en uyt
\'t ander nemen die van Liamon en TaYignan haren
oorfprong. Defe zijn de voornaemfte rivieren
van\'t eylandt, de Gï^o/bevochtight het landt
en Graeffchap van Mariana , de tardgnan paf-
feert door Aleria, en Liamon door Sagone. De
bergen ftrecken haer veer en wijt, en zijn fèer
hoogh, met verfcheyden naeuwe wegen. Op
defe bergen, die haer ontrent 70 mijlen uyt-
ftrecken, fijn groote boffchen met pijnboomen,
maftboomen, beucken, eycken,en kaftanien be-
deckt.

Het eylandt is verdeelt in vier deelen, het
oofterdeel is door de inwoonders genoemt BW^
di dentro, het zuyder, ftreckende naer het fort
van Bonifacio, Di la da\' monti j het wefter, Banda di
fuora I het noorder, zijnde de Cap Corfo,Sacr urn Pro-
montorium,Di qua da\' monti-, zijnde een fiuck landts
dat 40 oft 50 mijlen omgaens heeft, gefcheyden
iu fijn lengte door eenen bergh die de inwoon-
dersS^rr^ noemen.

Dit landt heeft voortijdts feer bewoont ge-
weeft, en heeft, gelijck d\'oude Schrijvers ver-
halen, drie-en-dertigh fteden oft kafteelen ge-
had, hebbende hedensdaeghs niet meer als Ba^
ftie, dat aènmerckelijck is, als zijnde een Bifdom
en wooninge van de Gouverneurs, en twee be-
quame havenen voor groote fchepen, S. Floren-
tio en Bonifacio, waer van Ptolemeus vermaent.
Van dedrie-en-dertigh fteden door d\'oude be-
kent , waren \'er twee Romeynfche colonien , te
weten, Mariana gebouwt door C. Marius, en
Aleria door Sylla. De fteden en ruinen, daer van
overgebleven, zijn, Nehbio, Cerfunum, een vervalle
ftadt , en eertijdts op eenen feer welgelegen
heuvel gebouwt : het kafteel van S. Florent
fchijnt in haer plaets gebouwt te zijn, leggende
maervier oft vijf hondert paffen daer van, en
vijf mijlen van de zee j eertijdts hadde defè
plaets eenen tooren , om de Salines, oft plaetfen
daer het fout gemaeckt werdt, daer by gelegen,
te bewaren , die federt eenige jaren gedeftrueerc
is. Aleria leydtop een berghsken, daer nu de
Opper-kerck en Bifdom is, gelegen langs eenen
hoogen bergh. Adjazze is min vervallen , en
omringt met breede ftercke muuren , daer de

zee

m

■ ... M

WSTi:;,

à?-

4

m

- ♦

^.....

1 ^J

■ •?£•. «it.- . i . ■ ■^■\'i::

Sr

Hi\'-Sîî

W^k

ab

V.i

f }

- t
11

i

r

i

- .ƒ ■ . ,

c O r s ï c a:

zeé aen drie zijden op fpeelt, zijnde byna als een aen \'t geberghte, nae de welcke het dal ï^olo is ^
Eylandt, met fchoone gebouwen wel bewoont, hebbende achtien mijlen omgaens, gedeelt door
en eenen goeden acker. Het kafleel van Boni- de Guol in twee gelijcke deelen. Nolo is eer-»^
facio leydt aen drie zijden in de zee, hebbende tij dts een dorp geweefl, meer bewoont als\'t nu
een Teer groote en goede haven, zijnde om hare is. Daer na vindt men Colpajine, een groot dorp ^
gelegenheyt een van de befte plaetfen van Eu- met Ventijari, Solagio en Sorna^o, Cor/o, Prunelles^ >
ropa geacht. Het heeft vijf-en-twintigh water- daer de goede baden van Pietra Pola zijn, Vcnaco^
pujten. Rogne , een dorp met acht hondert en vijftigh

Lalgagiola is een kleyn ftedeken , aen de zee huysgefinnen , en in tweên gefcheyden door de
gelegen, met twee fchoone torens. Corfo is fon- Tavignan. Hier na volgen
der muuren, en in \'t midden en fchoonfte van \'t De vijf Parochiën, genoemt Cinqu€pieye, te we-
eylandt, met een fterck kafteel verre van de zee. ten, Vailiruftie, Ore^^e, dat duyfènt huysgefmnen.
De ftadt Baftea is genoemt Terra J^ue^a , heeft en acht-en-vijftigh dorpen heeft, met konftigh
een kafteel, en ftercke muuren oft bolwercken ,• volck bewoont, die veel linnen en wolle laken
het deel gelegen aen d\'ander zijde op het vlack, verkoopen , Ampugnani met twintigh dorpen ,
is genoemt Terra Vecchia, en is fonder fteden. daer van Cajahianca \'t vermaertfte is , daer de
Daer zijn verfcheyden andere torens , plaetfen , tweedraght Van deRoode en Swarte eerft ont-
kleyne eylanden oft drooghten, als Centuri, FoJ- ftaen is, die noch duert, en een groot deel van \'t
fa d\'Are, Baccano, Chiraggiay Marinajo , S. Solperatan, eylandt gefcheyden hout, Rojlin en Ca/acconi met
met een haven en toren, Lanpuglie, Fefla di Sacro, negentien dorpen.

Herhalunga, Villa di Brando, nae de welcke men De Parochiën van Ajaz^e zijn Catceri, Me^ana,
komt aen de rivierede Lavafma: daerdeCaep Wo, dat fonderlinge goede wijnen voortbrengt,
Corfo eyndight aen de binnen zijde. Centuri kyt Ornano met dertigh dorpen , Talaho, Crujcaglia ^
in een wel bewoont dal met vier dorpen, fonder Attda , en Sartena met muuren befloten tegen de
Cannellen te reeckenen. Nae Centuri volght zeeroovers.

Alorfe/i^ met eenige kleyne plaetfen, \'t ftedeken Dit eylandt heeft over al geen goede lucht, Hoedanig^
Pino, Minerbio, Barrettali , dat tien dorpen be- \'t is een fteenachtigh landt, vol boflchagien, niet
grijp\'t, C^w^ri twaelf, en is de fchoonfte plaets voortbrengende als door grooten arbeydt. De
vanC^Lp Corfo jOgliaftrOy terra diNone^a, uyt de boomen zijn feer hoogh en wel gevoedt. Heeft
natuur fterck, begrijpende de ftedekens Olchimi feer goede vruchten , en aengename wijnen, die
en 0!i-ï>eta, Arfia , Rogliano , Colomhano ^ Ameria, tot Romen feer geacht zijn. De kaftanien zijn-^
\'t groot dorp en valleye Luni, Occa^ndno.Pietra Cor- der op verfcheyden plaetfèn overvloedigh, vij-
de valleye Fifco met 18 dorpen, oock in de gen , amandelen , kerfen en olie, byfbnder-
binnen-zijde van de Caep gelegen, daer de La- lijck tot Balagne. Op de befte plaetfen,daer het
vafïna door vloeyt, als gefeyt is. Het landt van landt open , en met rivieren bevochtight is ,
Nebio begint nae de Cap Corfo, en heeft by draeght het koren,met eenige boonen, erten, en
de feventigh mijlen omgaens,en onder den berg diergelijcke vruchten. De goede weyden ont- /. -
Tende , is farimie verdeelt in elf dorpen. Nebio breken tot Nolo én op fommige andere plaetfen
begrijpt feer veel plaetfèn, als Murato, AJi^lian, oock niet. Men jaeght \'er herten , fwynen , en
met de kerck van S. Nicolas, feer konftigh ge- hinden ofc geyten , diefè Meufles noemen, en
bouwt: S. Pietro gewoonlijck Pö^/o^/iCrf//^ ge- oock in het landt van Nebio faifanten. Daer is
noemt en andere. De Golf van S. Florentj oft van mede goede vifch. Daer zijn goede yfèr-mynen
S. Mark de Nebio, 14 mijlen groot, wordt begre- tot Monza , in \'t Graeffchap van Nebio, cn aen
pen door de punt La MorteHc de Cannelles. gene zijde van S. Florent. Sy hebben oock

Aen de buytekantvan het eylandt isderivie- honigh, fpiegelherft, en was, in dit eylandt,
re dVftricon, gevende de naem een vlackte cn volgens de getuygeniffe van de oude : de ho^
valleye met feven dorpen daer hy door vloeyt. nigh is \'er bitter, uyt oorfaeck van de palmbloe-
Balagne volght daer nae, vermaerder als Ne- men,maer\'t was is feer goet. Tuffchen Corfica
bio, overvloedigh in olie, alwaer de Compagnie en Sardinien vindt men veel korael. Daer zijn
van S. loris eenen byfonderen Officier heeft, ftercke en weeldrige paerden , goede honden y
genoemt Lieutenant overdees zijde van\'t ge- cn alle fborten van dieren: gefonde, koudeen
berghte , en doet juftitie over al het landt daer warme wateren zijnder by Vico a Pietra Pola, Ajeo^
onder gelegen, beftaende in vijf parochiën, oft in het dal van Caroggia, en tot Campo Cardeto, onder
jurifdiétien, te weten Tö^^m, met feven dorpen, Nebio hoorende.