-ocr page 1-

■ X, -

-s

DE TRIBUS LIBRIS QUr SUNT

i^» ETHIGIS NieOlVIAGHElS
COMMUNES CUM ETHICIS EUDEMIiS.

^■•ïf\'frï\';,\'

P. VAN BRAAM.

-ocr page 2-
-ocr page 3-

\'m

(

-ocr page 4-

ryl,, ... ,v ^ a»

kM\'

-ocr page 5-

DE TRIBUS LIBRIS aUI SUNT

ETHICIS NICOMACflEIS
COMMUNES CUM ETHICIS EUDEMIIS.

-ocr page 6-

}

m

M-

i

•••ï.^.-v\'^ï.C;

i

■ ■ y\';

r.

(Sr., ;

L;

il"

i.\'S\'

f .

iv

; i

Wt ■ ■

-ocr page 7-

DE TRIBUS LIBRIS OUI SUNT

ETHICIS NICOMACHEIS
COMMUNES CUM ETHICIS EUDEMIIS.

SPECIMEN INAÜGORALE LITTERARlüM

QUOD

ex auctoritate rectoris magnifici

AMBROSII ARNOLDI GUILELMI HUBRECHT

Phil. Nat, Doet. in Fac. Phil. Prof.
AMPLISSIMI SKNATUS ACADEMICI CONSENSU
NOniMSaiMAK FACUI.TATIS l\'UlLOSOPHIAK KT MTTKUAUUM DKCUKTO

PI^O IDOOTOÏt^TUS

SUMMlSQUE IN MTTKUAUUM CLASSICAHUM DISCIPLINA
nGNouinus kt ruiviLKoiia
IN ACADEMIA RHENO-TRAIECTINA

lUTE irr LEGITIME CAPESSENDIS
FACULTATI8 KXAMINI SUIHCIKT

PETRUS VAN BRAAM

HnccnnuN.

D. XVI M. DECEMBRIS. A. MCMI HORA IV P. M.

THAIECTI AD RUENUM

AI\'UD KEMINK & FIL

MCMI.

-ocr page 8-

TMIf^ -.f

O

vJ- -4.

fiimmmmm-,

gjiTQTrra rr • \'■■"\'

lE^Jft»^^\'

. BU T.A ù - O Or: UXJJ^IB.

■ ■ • Kl:; M:, ^

••■•fr \'flç

M « v: _•) ft;

V ■
t.j

BH\' ■ e \' ^

- ■ il

a
.i

J

...

-ocr page 9-

yVVemoriac Pafris.

-ocr page 10-

-

S

i

\\

m

, ja

-ocr page 11-

Studiis peractis, quod Vobis omnibus j Viri Chinssimiy
quorum eruditione fruebar, gratias agendi occasio mihi offer-
tur, gaudeo. Quantum mihi contigerit summa vestra doctrina
proficere graio animo recordor.

Imprimis, quae tibi, Clarissime van der wuck,
motor aestumatissime, debco, lubeniissime in meutern recoco.
ßenevolentia tua frui ac familiaritatc uti mihi licitum esse
partim dictum; sed me multa magnaquc a ie didicisse,
quorum, qiiamcunque vitae viam incessero, numquam obli-
viscar, gratissimo animo piihi persuasum habco. Quorum
nninium gratiam siticcram dedigtiari noli.

Aniici sodalcsque, quibus per hos annos usm sum, valete
neque immctuores mei estote.

-ocr page 12-

.c-

% " tia1"\' ■-\'i\'iuv ,»wj-t^.H-^■

-.(ViWT Attï\'iU»! ■Otj\'^"\' ■ ■ -w • -s

•^ * ^

ii
f:

.astr-\'."»\'

\' -».««atTM»

■HVfvT v.ijKni»

\' \' -\'t kV. JiU\'Mv

-ocr page 13-

INTRODUCTIO.

Qua forma et quo habitu exstant hodie relicta Ä-ristotolis
scripta? Ilaoc prima quaestio cur responso careat, causa
non est, siquidem singulis operibus accurate studeudo
laborem impendero parati suraus. Sed quae sequitur
quaestio, a quo seil, quoque modo sint orta, diflicilior solutu
est. Suntne sua manu rcdacta sive odondi causa sive
usui scholae, an post cius mortem e comnioutariis invcntis
a discipulis nou solum cdita, sod etiam rcdacta P

Omnia, quao ad certum quandam huius ({uaestionis sohl-
tioneni ducere possunt, desiderantur; conicoro tantum licot.

Nequo apud viros dootos i) inveni clarani oxplicationom,
nisi apud Zellorum „Uio Philosophie der Griochon" II 2
p. 134, (jui ingeniöse ponit Aristotolom scholao quidem
proposita brevitor ac suniniatim oxposuisso, postoa voro
copiosius ac uberius do isdem rebus egissc in perpetuum

i

-ocr page 14-

usum discipulorum, qui ea scripta post magistri mortem
edidissent, Haec coniectura explicat, quo modo illi libri
Aristotelis manu quidem scribi potuerint nec tamen accura-
tae redactionis magistri vestigia servent.

Quae coniectura optime ad Ethica quadrat. Fieri enim
non potest ut nostra Ethica, quemcunque quattuor tracta-
tuum de Ethicis Aristotelicum censemus, quomodo nunc
ea legimus, a magistro in lucem édita sint; cuius rei unum
pro multis documentum satis est, transitas soil. lib. IX
ad lib. X Eth. Nie.

Sed contra maior discrepantia est modi ac rationis dicendi
inter haec quattuor opera, quam ut omnis redactie ac
ordo argumenti cuiusque operis Aristoteli abiudicaremus.
Quae difficultas, haec opera Ethica Aristotelis esse et videri
et non videri, levior fit, si sequentia perpendimus.

Constat Aristotelem primum Ethica ut singularem scicntiao
provinciam tractasse et hanc doctrinam novam, cuius materia
est vita humana hominunique mores, ab illo nomon primum
accopisse. Sed discipulos eum imitates esse moxquo so
ipsos eidom materiae dedidisso nequo minus certum est et
rerum natura fort. Itaquo factum est, ut postoa opera
magistri et discipulorum non facile distinguerentur no(iue
mirum nobis ost in nostra editiono Aristotelis, quam, ut
probabilo est, Andronico Ilhodio debomu\'s, quattuor tractotus
Ethicorum occurrero. Attamen nemo, qui compos montis
est, hos quattuor uni auctori attribuot.

Quisquis leget exordium magnificum Eth. Nie., nil dubitut,
quin sit ipsius magistri opus, „sräff« rixi\'^ j

ificiuq Is TTpcc^U xa/ Tpoxiftffi; dyaócü Tim i:plf<fC»i hxfT.

-ocr page 15-

ho xxXü? xTreCpJivxvTO rxyxöh S\'j vivT è^\'uTxi\'\'\' quocuin plano
congruit initium Motaphysicorum „
t^vt;; xv8fu-ot tou eishxi
opiyovTxi (pCffd". Soquentia perlcgontes facilo cognosciraiis
auctorem novara scientiam condere, ignotas vias incedere.
Conclusiones, ad quas pervenit philosophus, sensim cres-
cunt — sit venia verbo — ante oculos lectoris; quae
fuerunt primo indeterminate ac infinite dicta, gradatim
magis magisque certe ac acute delineantur, donee definitie
perfecta est constituta. Revocemus in momoriam, quo modo
Aristoteles a cogitatione, esse res aliis rebus bonas, progro-
diens, contendit etiam esse oportore rem per so ipsam
bonam, riho; ri^.f/of, quam Beatitudinem esse omnium
consensu praedicat. Sod porro haec Ucatitudo, quao initio
erat vox inanis, e sormono vulgari suscopta, vido quo modo
pcdetomptini fiat amplior notlone, sonsu altior, gravior
auctoritato, doniquo gravis ac totam vitam hunmnam com-
ploctons notio a nobis percipiatur.

Admirationem niovet, Sohloiermachcruin, viruni sagacom,
haoc omnia vidisse non videri ot. quid tandem eum adducoro
potuerit, ut Magna Mor^ia gonuina Ethica Aristotelis osso
putaret, mo quidom fugit. Solus enim Imno sontontiam
dofendit: nequo ante nequo post ouni unquam (|uiB()uam
cum 00 consonsit. Aniplius igitur animum ad miro arbi-
trariam viri magni ingonii coniocturam advertoro nobis
opus non ost.

Itaquo pro corto habenius Ethica Nicomachoa ab Aris-
totolo. Ethica Eudomia, ab Eudomo Ilhodio — quod onim
ponit Bartholonjy Saint-llilairo, Eth. Eud. osso moram
Paraphrasen Eth. Nio., Eudomo indignani, gravi inter ilia

-ocr page 16-

diserepantia, in cap. II huius libelli ostentata, redarguere
mihi in animo est — Magna Moralia et tractatum de Vir-
tutibus ac Vitiis a quibusdam Peripateticis orta esse.

Quamquam autem Eth. Nic. opus est Aristotelis, tamen
ex omni parte ea esse Aristotelica necesse vix videtur, quod
imprimis confirmatur tribus libris ad verba et in Eth.
Nic. et in Eth. Eud. occurrentibus, scil. E. N. V VI VII
= E. E. IV V VI.

De his tantum tribus libris scribere mihi propositum
est, materia satis, ut opinor, gravi ac molesta, qua de re,
si deficio, fore ut mihi ignoscas spero.

Si tantum duae viae paterent, ut aut libres illos totos
Eth. Nic. tribuamus aut Eth. Eud., facile haec quaestio
erat ponenda, quo in opere, Aristotelis aut Eudomi, optimo
tres hi libri quadrarent, do qua quaestione, ut consenta-
neum est, priores viri docti imprimis egorunt. Tunc hacc
nobis essent porpcndenda:

I. tribus libris in Eth. Nic. translatis duo oxstaront in
hoc opere tractatus de voluptato (VII c. XI—XIV et X
c-, I—VI) quae una res, ab oodem lioniino Eth. Nic. profecta
\'non esso, statim comprobaret.

II. in his tribus libris nonnullae voces ac notiones
occurrunt in Eth. Eud.. quidem rcperiondae sod non in
Eth. Nic. reliquis (e. g. (
thotto; sonsu, (piem habot E. N.
VI c. I; bis rh h^aaTixèv pro Koyiarmh E N. VI c. V. 8.
ac c. XIII. 2 ;
(puaixii E. N. VI c. XII ; iyxpxTeix ac xxpstjix
sensu in E. N. VII. adhibito.)

III. tribus libris in Eth. Eud. translatis hoc opus fioret
satis ^continens, cum contra Eth. Nié. minus npti essont.

-ocr page 17-

(cf. E. E. II c. XI 2 cum lib. VU et E. E. III c. II 18
cum lib. VII et E. E. III c. VII 11. cum lib. VI c. XIII.)

Primo igitur obtutu, ut tres libros Eth. Nie. abiudicem
animus inclinât; sed tune magna lacuna in bis manifesta fit.

Quibus rebus perpensis nobis in mentem venit, aliam
viam, qua difficultates solvamus, esse relictam: tres com-
munes libros partim esse Aristotelis, partim Eudemi sivo
alterius Peripatetici, et banc confusionem sou a discipulo
quodam, relicta magistri scripta in lucem edente, sou ab
editiono Andronici Ilhodii ortam esse. Quam conîocturam
suggorunt perturbationes in lib. V, dubia notio in lib.
VI virtutum intellectualium, multao repotitiones in lib.
VI ac VII, noc non posteriores viri docti cam sequuntur,
post Rieckborum seil. Rassovius, Ramsauer, Susomihlius,
quorum Rassovius disertis verbis dicit „Forschungen übor
dio Nie. Ethik." p. 51 „So fragt es sich ob es nicht go-
rathon wäre, sämmtliche Uobelstündo aus einer und dor-
selbon Quollo abzuleiten, und sich mit der Annahmo zu
begnügen, dnsz dio violleicht verstümmolton echten Büchor
dos Aristoteles aus dor Eiulemischon Ethik ergänzt seien."

In ([uacstiono niea tractanda imprimis ad hano tortiam
viam animum advorti, ut soqueror Orantii adhortationom
„Wo roijuire an investigation on the subject in detail and
a theory as to what was tho skoloton of each of those
supposed Niconiachoan Books and whore the Eudomian
interpolations wore brought in."

Sed antoquani tractationom singulorum capitum susci-
pimuH, roconsore, quae priores protulorunt, par erit.

-ocr page 18-

CAPUT L
Auctores qui de quaestione egerunt.

Ante initium prioris saeculi nulla studia praeter quasdam
annotationes Casauboni, aliorum, materiao, quam suscc-
pimus dedita sunt, et iure Spengelius a® 1841 dicere potuit:
„Wir treten den Verdiensten vieler namentlich früheren
Gelehrten keineswegs zu nahe, wenn wir behaupten, dass
bei Aristoteles alle Untersuchungen von vorne zu beginnen
haben".

Schleiermacher primus cum, in studiis philosopliis sub-
sistens ad Aristotelis doctrinam moralom, de oius Ethicis
tractaret, quaestionem, de qua nos oginius, movit, quam-
quam ei, qui, quod nequo quisquam alius, nequo ante
noque post, Magna Moralia genuina ac proba Ethica
Aristotelis iudicavit, illi tres libri minoris momenti fuerunt.
Quia illa, ut existimavit, genuina Magna Moralia Ethica
Eudemia in omnibus libris nec n,on in tribus dubiis
imitantur, tres libri Eth. Eud. abiudicandi non sunt, quo
facto tractatus do voluptato (E. N. VII c. XI) nobis non
amplius molestus esset, nequo male ropoterotur in E. N.
X c. I—VI. Ad quod etiam duplex illa percoptio^ ab eo
primum observata et demonstrata, virtutum intelloctualium
coniunetarum cum virtutibus moralibus, in E. N. VI oston-

-ocr page 19-

tata, Schleiermacherum adduxit. Nam censuit vacillationem,
quao est in E. N. VI perspicua, utrum virtutes intellectuales
illic ad normam vitae moralis definiondam, an quasi
additamentum virtutum moralium tractentur, magis Eudemi
esse quam Eth. Nie., quae talem coniunctionem duorum
virtutum generum nesciunt, Quibus de causis Schleier-
macher putat Eth. Nie. septom libris constitisse, Eth.
Eud. item septem, tribus libris, qui vulgo in Eth. Nie.
leguntur, additis.

Non multo post, cum proposita Schleiermacheri scripta
quidem, non tamon édita essont, Ch. Pansch in dissorta-
tione do Eth. Nie. ad contrariam opinionom adduotus est
imprimis genere dicendi, quod nullo nisi Aristotele dignum
oxistimat. Praeterea consot esse complures commemorationes
operum Aristotelis in E. N. V—VII ot horum in illis.
Exompla dat revocationum in Eth. Nie. : VI 8, 3
hi 3/ï«xT>f
rrxffx ir/aT>fAt>j hxtï iJvxi, xa) rè ^s-zcrTJfTàv fixCtfrif lx
trpcyimttkoßivuv irxffx h^x7xxxlx, uvtrtp xx) êv toT;
*
Avx?^ut>xo7ç i>.iyoßev] ot VII 14. 5 «tl yxp xoviT ri
ÇwflV, ÜVTTfp xx) o! CpVfflXOI ^Óyoi ßXpTUpOÜVl^ Ti ipxv,
Ti xx:utiv^ (pxaxivTc thxi XÙTttipov,
et revocationum ad Eth.
Nie.: Motaph. I 1 A p. 0. 1
tlparxi ßlv cuv iv tsT; \'l\\9ixo7ç
tU iix:popx tix^filt xx) itifftti/iii; xx) tûv xWuv tSv if*0y{vüvy
seil, ad E. N. VI 3 ; Politica 11. 1 p. 29. 4 od. Goottling
sjflfff/j ti hov ti àvtittitrcvôoi ffûl^fi tx; ttôXhç uvtttp iv to7;
\'llóixo7f tlpifTxi Ttpktpov
seil, ad E. N. V. 5.

Toto» igitur tros libros disputâtes Eth. Nie. attribuit ita,
ut amborum tractatuum do voluptate ultimum i.e. in 1. X,
Aristoteli abiudicot, iiuoni a Nicomacho fillo confectuni esso

-ocr page 20-

suapicatur. Argumenta ponit, quod auctor E. N. X c. I—
c. VI materiam aumit in VII c. XIV iam plano absolutam
et „quod neque in libro de voluptate alii libri ethici lau-
dantur, neque in his ille" contra Aristotelis morem. Etiam
ei suspicionem movit, quod 1. X c. II\' in Platonem invehitur,
quod in Eth. Nic. nusquam fit.

Amplius et copiosius Spengelius •), medio fere saeculo
priore, rem tractavit. Sed magis scrupulose ad omnes rei par-
tes spectat, quam ut acute ac clare, quid denique velit,
demonstret. Nam initio approbat tros libros ex Eth. Nic.
in Eudemia male ac inepte translates esse. Propositum

suum verisiraile facere conatur toto genere dicendi, quod

*

vocibus ac notionibus cum Aristotele consentire iudicat:
p. 484. „Sie entsprechen in Wort und Gedanken ganz der
Aristotelischen Vorstellung." Praeterea probat coniecturam
sequentibus locis comparatis. Post E. N. VI 3, quem
locum supra a Panschio vidimus citatum aequo ac Motaph.
I A p. G cum E. N. VI 3, ot Polit. III p. 12G1 cum
E. N. V 5, confort in extenso E. N. V 6 cum Polit. III. 9.
Doindo affirmat propositum demonstrando priorum libroruin
Eth. Nic. iadicationes quadrare cum tribus libris, sod Eth.
Eud. complura promittoro, quae in his libris absoluta non
invenimus: E. E. I 5 p. 1210. 27
hspxt 5\' miy îjiovx) 3«\'
ci; fù?Jyu; ü/cvtä/ rèv tvlxißovx ^iju ij^hix fiyj f^o\'vov x>.Û7ru\'ç.

TTtp) pklv TOUT UV üffTipov i TTi ff K e TT T i 0 V. luvonitur
hoc E. N. VII c. XIV. E. E. I 7 p. 1217, 30 ....

1) Ab|)aiullungcn der Philos.-Philol. Classe dor Kön. Ilaicr. Ac.idcinio
der Wisscnsclnftcn III ltd. i. 1841.

-ocr page 21-

x;ct\' «aajji/ Tivx Tuv xyxöZv ßsroxMv to ftsv ßh.Tiov ^ij, ro
X^tpOV
«wtwv, ot/ TOVTOV SXfl TOV TPCTTCV, \'ÓtfTtpOV tTTI-

ffxc^TTkv. Quod promissum nusquaui in E. N. praeato eat.
E. E. I 8 p. 1218 b. 15 ....
«yr>j s\'fvt/ ttöA/t/x^ kx) oiko-
vofjciKij xx) cppêvyfffi;. "hixCpspovji yxp xvtxi xi ^si; :rpo; tx?
«AA«? t^ toixütxi thxi\' tt pot ^ x \\ \\ x i el t ! iixipi\'
povffiv, vffTspov ^exréov,
aequo descrtum promisaura
in Eth. Nie. Contra E. E. VII 15 ....
xx} Ttep) rij; xpniig
hxpöputkv Tij? ixtoütxvijv ixx^oüfiev xx^oxciyxóixv
revocat ad vocem in noatris Eth. Eud. non inventani,
fortasse in deperditis libris. Si hi tres libri lacunani Eth.
Eud. oxplorent, inveniri non posset locus, ad quem spoc-
taret ^3»}
hxKotjßtv xxXoxxyxölxv. Etiam E. E. VII 15
p. 1249, 17 X«}
Trep) yelptjTXi rrcïov rt xx) ttü; xyxüh,
xx) oTi Tx 7t xz^ü; vilix Kxhx, ra re xzXü; xyxix ^hix
ot E. E. III 2 xxpißhrepov Trep) toü yevoü; rüv ^iovüv
hrxi, iixiptriov iv ro7; Xeyoiikvoi; Zvrepov Trep) lyxpxrelx; xx)
xxpxjlxt
ad E. N. VII c. XI XIV do voluptato reicoro
non possunt, nam „Diesen einfachen richtigen Godanken
(s-ö/flV T/
xx) TTu; ciyxöhv >} sucht man vergebens in
jener Abhandlung (E. N. VII e. XI) gleich kurz und deut-
lich ausgesprochen, ____ es ist nämlich dort (E. N. VII

0. XI) um nichts deutlicher Uber die Verschiedenheit und
das
yiv:; der Vergnügungen gesprochen." Sed quamquam

1. VII cum Eth. Eud. non quadrat, tarnen eo ipso cum
Eth. Nic. non consentiot. Disputationom de voluptato in
E. N. VII non suo loco legi, ot priorom Aristotelis trac-
tationem posteriore rocensiono additam esso oxistimat. Uli
tres igitur libri Eth. Eud. deperditi sunt; nam, quod Titzo

-ocr page 22-

10

defendit, haec Ethica quattuor (vel quinque secundum
quaedam manuscripta) libris constitisse, valde ineptum putat
Spengelius.

Sed in sequentibus denuo ac nunc magis scrupulose
animum ad posteriorem partem E. N. Vil, tractationem de
voluptate attendit et videt damnata capita non facile avelli
posse a reliquis, quae simul Eth. Nic. abiudicanda essent;
qua ruina fortasse etiam 1. V ac. VI retineri non possent.
Confirmât hanc novam ac contrariam coniecturam obser-
vando in Eth. Eud. 111. 2. p. 1241. b. 2. disputationem
de voluptate promissam esse. Posterioribus igitur mandat,
ut in bis rebus ad certam ac claram sententiam perveniant.

Iam A. M. Fischer \') in dissertatione Spengelii dubita-
tionem inter duas contrarias coniocturas perspexit, et ad
suam sententiam probandam adhibuit; nam ab ea suae
argumentationis initium capit. Abiudicat igitur Aristoteli
priorom do voluptate tractatum cumquo eo 1. VII ac VI;
eed, quia disputatie de iustitia E. N. V nullo nisi ipso
ipagistro digna esse vidotur, aptum soiungondi locum quaerit,
quem in fine capitis decimi quarti 1. V so invonisso putat.
Nam c. 18 pulchrum finem iustitiao tractatao imponit,
quamvis illustrationom do aequitato dissorentem dcsideros,
qua auctor non suporsodit. Quao autem sequuntur capita,
ciusdom ac priora auctori« esso non possunt, cimi duplex
tractatio do (|uaoHtiuncula sibi ipai iniuriae inforendae parvo
spatio interiecto ne Eudomo quidom tribuonda sit. Quam

i) ne Ethicis Nicotnachms oA. Hudcmiis, qiiao Aristotelis nomine tr.idita
sunt. Honnac 1847.

-ocr page 23-

11

ob rem bic ante alteram disputationem eius quaestiunculae,
capite decimo quarto finito, locus disiunctionis eorum, quao
sunt Aristotelis et Eudemi, quaorendus est. Praeterea ea,
quae sequuntur, argumente Eudemum auctorem significant;
nam quae sunt do recta ratione
(ipQh; xiyo:) in E. N. VI
c. I plane consentiunt cum E. E. VII 1. Etiam disser-
tatie do utilitate virtutum intellectualium et Eudemi laus
sapientiae {(Tooplac) Aristotele vix dignae sunt nequo cum
ipsius E. N. X quadrant. Summa summarum contentio
auctoris E N. VI ac VII clara ac perspicua est ubi virtutes
morales virtutibus intelloctualibus non postponit, qua do
causa virtutem illam duorum generum virtutum mixtani,
quae Qraoco dicitur KaXsxàyjcô/«, aequo magni facit ac
sapientiam ipsam. Qua disputandi rationo adductus ost,
ut continontiam
{lyxpxTtixv) modiam intor duo gonora
virtutum haboat, quasi esset species univorsao virtutis,
ut ita dicam, dominantis
{xperh xvplx) Tota ilia disputatio
magis ost consentanea cum religioso Eudomo.

Quibus internis indiciis contra Ariatotolom E. N. VI no
VII auctorom porlustratis Piscbor vir clarissimus nonnulla
vitia, etiam obitor logonti clnra, alTort, (juod soil, vocabula
xXifôU fih eùî^v (r«<p5f in 1. VI quae, in Eth. Nic. reliquis
frustra (juaosita, in Eth. Eud. I c. G ao 7. reperiuntur, ot
(Txar^f, vox tanti momenti, solum in E. E VII c. 15
oxplioatur; et imprimis E. N. VI, do virtute natural!

(pfjcrixii), plane répugnât cum gonuino Aristotelis
loco (E. N. II. 1), qui virtutem naturalitor
(cpiiirfi) non
consistoro testatur. Redarguit Spongolii argumenta, locos,
<|ui congruontiam trium librorum çum Eth. Nio. demon-

-ocr page 24-

12

strarent, ex ordine tractans p. 45—58 et concludens:
„Inter argumenta igitur Spengeliana nullum est, quo sen-
tentia nostra refellatur." Etiam habet externam causam
cur E. N. V c. 1 —15 Aristotelis esse iudicet seil, vocem
Kx?.sKxyxdlx in E. E. VIII c. 3 quippe quae iam ante
nominata nec alibi ac in 1. V quaerenda sit.

Hoc modo Fischer partem priorem librorum disputatorum
Aristotelis propriam, posteriorem Eudemi, idoneiim locum
disiunctionis post cap. XIV E. N. esse affirmat.

Omnibus in propositis Pischerum secutus est Fritzscho
in prolegomenis editionis Eth. Eud. (XLII conclusio
et p. XLVII).

In accurate studiis de tribus libris addubitatis recogno-
scendis etiam, quantum possum, quas viri docti occasione
oblata in aliis praecipuo tractandis in nostra materia professi
sunt scntentias, enumerabo, ut eluccat, quot sentontiao
variao et longis temporis spatiis repetitae allatae sint ot
quanta dubitatio ac vacillatio semper fuerit in quaestione
nostra.

\' Valentinus Roso in libro „Do Aristotelis librorum ordino
et auctoritato" a° 1854, antiquum Victorium sequitur, ot
priorom et posteriorem tractationom do voluptato, Aristotoli
tribuons, quod illa, utrüm voluptas bona an mala sit,
haec, quid deniquo sit voluptas, rogat.

A. Trendelenburg studia critica i) scripsit de 1. V ac
VI E. N., in quibus implicito ot ad locum E. N. V c. 8

1) A^ Trendelenburg. Historische Hoilnigc zur IMiilosophic IM II
Hd. III 1867.

-ocr page 25-

13

verbatim illoa libros, quatnvis mutilatos, Aristotolis esse
signifieat.

De libro VII Eth. Nie. Bcndixen in Philologo vol. X p. 199
seqq. et p. 2G3 seqq. disserit er. se certam lucem inter varia
proposita allaturum esse opinatur. Proferfc enim Polit lY 11,
ubi vox
xvsßirölitTTo;^ frustra in Eth. Nie. quaesita, priorem
tractationem do voluptate (E. N. VII o. XI—XIV) Aristotelie
propriam sine dubio facerot. Praeterea tres loci 1 VII ad Eth.
Nie. revocantes, non ad Eth Eud., demonstrant Aristotolem
auctorem. Quorum primus Vll 6. 1147 b 23 èirf) V hn
Toe. fih ccvxynxTx tüv ttoiovvtuv ^Sjvjjv, ra I\'x\'tpnoi ßcv xx9\'
axjTx, IjcsvTX V uTtfpßoXviv\' avx^xxïx ßh rx außxrixx....
Tx
5\' (xvxyxxlx .ßh oh ulpnx kx6* x\'jtx quorum vox ixfl,
ut Bendixen censot, priorom divisionem indicat; tum pergit
„Von diesom allen aber in unserer stelle bei Eudemus
nicht ein wort. Umgekehrt aber finden wir in der Nico-
machischen ethik alles zusammen, was wir dort vermissen
und was eine rigoristischo strenge von der genauesten
congruenz eines citats verlangen kann": E. N. III 13,
11 17 b. 27 29
OTi ßh ouv ßiair^q fVr) 7rf/ji i^iovxi v) <ru<ppo-
(rvvvi^ e\'ptjTxt .... iv toTj xiiroT; xxo\\x7lx.... h-^p^aötaitxv al
\\piiXiKx} Kx)
«} (xußXTtKx)] c. 14 TT«? 7\'xp iTTiöußfT Tpv^^ij;
xx) fufii;
xta. Secundus locus 1148 a 24 t.vi\' yxp ii^hv
hix Cpüirti alpsTx, rx V ivxi^rlx
toótuv, tx ßtTx^ii xxdxvep
iifl>,Oߣv TTpórepov ohv XP\'lf**\'\'^* xipii;
) wx>j xx)
Ttßvi,
<l"od TTpirtpiv in Eth. Eud. nusquani, in Eth. Nie.
X p. 1175 b. 25 in argumento affini seil,
ivlpytix inveniendum
sit. Tortiua locus VH c. 8
:Tip) il Txt 3/\' xx) ^füatuf
iilsvx; .... "fpt v) »xiXxvix xx) vu^ppeavi\'y) j ituphó}} jrpoTtpov,

-ocr page 26-

14

est certum documentum, lib. VII esse Eth. Nie., quod
Eth. Nic, haberent
-yevttcv xa) cctttov materiam xkchxrixq,
Eth. Eud. vero correxerint, ita ut solum ùtttôv esset (E. E.
Ill 2. 1130. b. 23).

Etiam ostentanda alia notione, adhuc soli Eudemo tributa,
seil, oppositione vocum ir^w^ ac ÙTrcSéjiuç (E. N. VII.
14.) in Polit VII 13. p. 1332 a 7. sententiam suam con-
firmât, tres libros esse Eth. Nic.

Primus rectam viam, a Spengelio indicatam, secutus est
Rieckhor •), qui accurate ipsis libris perlegendis ad sanam
conclusionem pervenire conatus est.

Invenit in lib. V de Iustitia complures forma argumen-
toque difficiles locos, qui ab uno auctore scripti esso non
possunt: In cap. 2 notio perturbata iniqui
(tov àvlffou),
quae nunc particularis, nunc (c. 5) universa est; c. 7
vocabula
hr) irr) tüv xKhuv Texvüv toûto \' MtfipoZvro yàp

«1/, e] (ih irrolei rà ttciovv kx) cffov kx) ohv, kx) rb ttx^x^"
tTrxffx^
toûto }ix) TCffOvTov xx) TOIOVTOV, quia verbatim in
c. 8 redount, delenda; in c. 11 voluntas (/S
öiïAjjs-;;), utrum
interpretanda per appetitionem (c>?<f) an por consilium
(rpoxlpttriç) incertum est; ev^oyiv pro sonsu contrario exspeo-
tato; donique vocabula c. 12.1
ht Yuv ■:rpoti>>ôizfùx, iu\'hTiv
fW(Tv omni priore enumeratione omissa sonsu carentia —
haec omnia clarissimum auctorem commoverunt, ut oi antiqua
oxplicatione, secundum quam haoc omnia merae interpola-
tiones ac vitia librariorum essent, satisfiori non posset.
Hue accodit repetitio in cap 9 ac 10 in initio ac fine ot

1) \'/.cil^hrin für die Allcrthuinswisseuschart. iK.\')G.

-ocr page 27-

15

duplex disputatie de sibi ipsi iniuriam inferendo (rà hxvrcv
àhxeh).
Accedit totum cap. 15, quod, maie locatum,
melius in medium cap. 11 translatum essot, et eo modo
vocabula c. 10
tticç fzh ovv eïpijrxt irpsTspov amovenda.

Etiam si altius spectas tota disputatie est maie evoluta
et duae principales quaestiones in c. 11 ac 12 positae,
utrum
èxùv xhxsTffôxi et sxvtcv xhxth fieri possit, annon, non
satis absolvuntur. Nam, si fieri potest ut tibi ipse iniuriam
inféras, simul affirmatur te ipsum volentem iniuriam pati,
cum semper iniurias inferre actio sit voluntaria.

Quibus omnibus de causis Rieckher censet graviorem
corruptionem esse ponendam, quam (juao ex manuscriptis
mutulatis oriri potuissot. Totus fere lib. V Eth. Nic.
doperditus est post mortem auctoris, ot altera reconsiono
discipulorum commontariis, quos in lectionibus magistri
confocerunt, oxpletus est ot amplificatus, duplicibus dispu-
tationibus piotatis causa servatis.

Et liber VI Eth. Nic. externis ac internis vitiis suspi-
cionem supra notatam confirmât, (^uinquo vias, quibus
animus non erraro {x>.vtùiùu)>) discit, alio ordino numerat
atcpie tractat, praeterea in secunda enumoratione una, scil.
arte sublata. Etiam ratio, quae sit inter illas

quinquo vias et duas virtutos intelloctuales, sapientiam
sell. (iToÇlxv) ac prudontiam {(ppivtjjtv), non est satis illus-
trata; nam et sapiontia scientiao (^5r<o-T>jju>}) consimilis ot
scientia sapientiae species particularis videtur, ut otiam ars
{jiz^y}) prudontiao consimilis notio iteniquo species parti-
cularis habita est. Do prudontia, c. 5—8 intorioctis, dis-
putât auctor vol potius duplex auctor, nam ea dispositiono

-ocr page 28-

16

apparet, ut scribit Rieckher, in c. 3—7 et c. 8—12 duas
varias recensioaes servatas esse, quarum neutra tota ad
nos pervenit. Quod attinet ad argumentum totius libri,
sagacitatem Schleiermacheri laudat Rieckher, qui primus,
ut supra annotavimus, animadverlit non liquere, utrum
auctor virtutes intellectuales merum additamentum trac-
taverit, an quibus norma virtutum moralium constitueretur.
Sed ita eum sequitur, ut solum primuni caput posteriorem
coniecturam commendare ducat, totura reliquum librum
prioreoi.

Septimus liber nihil haberet, quod suspicionom movcret,
nisi disputatio de voluptate in fine repeteretur in lib. X
eorundeni Ethicorum, cuius libri tractationem, qunmvis
sensu altior et amplior sit, miramur neque ullo verbo
noque arguniento ad priorom, neque hanc ad postoriorom
respicero, Et hanc ropotitionom eodom niodo ac supra
explicat Rieckher, ita seil, ut discipuli libros post morton»
magistri deporditos o suis conmontariis conjplontes, (juas
disputationes invenerunt duplicos, piotato comnioti, sor-
vaverint.

Eodom anno\', quo Riockhor studia ilia scripsit, in Qallia
Barthélémy
Saint-IIilairo \') in studiis praoliniinaribus trans-
lationis Aristotolis Ethicorum nostram (juacstionom trac-
tavit. Ponondo Eiidomum Rhodium, ingenioaum discipulum
Aristotolis, auctorom Ethicorum, quae feruntur Eudomia,
duci non posse ob servilem modum, quo magistrum sequitur,
in Eth. Eud. ostentatum,-difncultatom , quibus Ethicis libri

,1) Morale d\'Arislotc, traduito par J. Itarthéloiny S.iint-IIil.iire.

-ocr page 29-

17

addubitati tribuendi sint, e medio tollit, et ea coniectura
facilius adducitur ut totos tres libros Eth. Nic. asserat.
Nam Etb. Eud. meram alteram Eth. Nic. recensionem
autumat, ab omni parte his obnoxia, ita ut in recensendo
lib: V—VII Etb. Nic. de industria verbatim repetitos ceii-
seat. Sic illos libros, \'Spengeiii argumentis usus, Aristotelis
Ethicis Nicomacheis vindicat, qui, quamvis vir magni
ingonii, aliquid tamen so indignius fecisso possit, praesertim
si spectomus eum opera sua non finivisso nec ipsum ulti-
mam correctionem adhibere potuisso. Praeterea carent
illis libris translatis Eth. Nic. neccssaria parte argumonti,
dum Eth. Eud. nec tota nec in illis ipsis libris minus
intricata fiunt. Quod attinot ad priorcm disputationem do
voluptate in E. N. VII, quae fore omnibus criticis maxiniao
ollbnsioni (uit, ot ipsum Spongolium, ut in appendice
dissortationis piano contrariam opinionom dofonderot ac
initio, commovit, Barthélémy Saiut*Hilairo nil habot, cur
Aristoteli abiudicot. Nam non tam, inquit, vehementer
alteri tractationi in E. N. X répugnât, sine dubio Aristotelis
gonuinao, ut Aristoteles ot huius ot illius ipso auctor
fuisse non possit, postoa fortasso ad maiorem soveritatcm
progressus. Miratur viros olarissimos illum disputationem
Aristotelis esse noguro ot Eudemo quidom, cum cuius
roligiono minimo consontiat, tribuoro. Turbutionem, quae
praosortim Fischerum oiïondit in fine E. N. V, ot auctor
nestor uogro fert, sod non ndoo ut illo oum documontum
nocossariao uoiunctionis partium Aristotelis ac Eudemi, ut
Fischor, aostiniot. Quam sontontiam graviter rofutat, quia
auctor do duubus robus promittit disputaro (1130 b. 12),

2

-ocr page 30-

18

quarum alteram ante locum, a Pischero destinatum,
alteram post eum solvit. Argumentum ab Ariatotele non
abhorrere demonstrare conatus est et mutuis indicationi-
bus inter alia Aristotelis opera ac bos tres libros affir-
mare. Praeter quas nominavit Spengelius, citat Polit.
Ill, 7. 1.
^hxeT 7rx7iv hov ti rh lUxiov iJvxi, xx) ßixp\'j
yk Tivo? ö/4,o^oyoÜ7i
tot; kxtx (pi>,cffc^!xv Kîyoïg iv oU hûpi7Txi
TTtp) tüv yfiixûv" locum E N. c. V, 5. 4 indicantem, et
Polit. IV c. 14 ac V tractationem educationis, promissam
in E. N. V c. II. 11.
TTcp) Sf tj^^ kxù\' sxxaTOv vxt^sixç, xafl\'
yjv xtchü; xr/ip xyxôôç hriv TTOTspsv rijir TTOhiTixij; sffTiv ij hipxç^
V7TipOV hopiVTSOV."

Quaestio tractata tum per septem annos iacebat, donee
Spengelius i), vir doctissimus, qui fere primus rem amplius
et altius movere et ab omnibus partibus spectare coepit,
cam denuo viginti fere annis post suscopit. Ut antea, etiam
nunc lib. V. Eth. Nie. Aristotelissimum iudieat argumente,
licet verbis ac compositione turbatior sit, quam ut hae
forma magister in lucem edidisse possit. Et lib. VI, cum
Metaph. comparatus, auctoritatem suam servat; sed neque
nunc libri septimi probare potest finem, illam molestam
de voluptate disputationem. Accurate duabus disputatio-
nibus 1. VII ac 1. X perlectis concludit primam neque
quandam anteriorem neque posteriorem tractationem ipsius
Aristotelis esse posse; sed tantum alterius i. o. Eudemi
posteriorem retractationem, sccundam disputationem 1. X

1) Arislolelischn Studien von L. Spcngcl I. Nicomachischo Ethik. Aus
d^i Abhandlungen der Kón. llaycr. Acadcmio der Wiss. 18(33.

-ocr page 31-

19

in omnibus partibus subsequentera habondam esse. Im-
pugnat Bendixenum, qui Aristotelem procul dubio auctorem
disputatae partis significat, Polit. IV. 2., ut supra vidimus,
cum E. N. VII. 14. conférons, voce xvsßTchffToi; nisus,
et eum, quod inepte ac iusto gravius ea voce uteretur,
accusat. Alia argumenta, quae affert Bendixen (cf. p.
13), redarguere conatus est Spengelius. Nam, quod
Bendixen opinatur, vocem «Vf/ E. N. VII. c. 6. ad
priorem divisionem voluptatum in Eth. Nic. spectare
oportore, hoc absurdum censet Spengelius; concedit tamen
in secundo loco laudato p. 1148. 24. priorem divisionem
indicari; sed negat Bendixenum invenisse aut usquam in
Eth. Nic. inveniri posse. Tertium argumentum rofollit de-
monstrando Aristotelem quoquo illud
ytvrThv y.x) xrrrâv ad
xTTTÔv solum reduxisso (E. N. III. 13.) neque Eudemum
in sua acuta distinctiono sibi constitisao (E. E. III. o. II.
§§ G. 9. 12.). Etiam profert locum Eth. Eud. III. 2. ubi
pollicetur auctor postoa do voluptato so acturum esse.

Quibus rebus confirmât coniecturam, posteriorem partem
E. N. VII in Eth. Eud esse collocandam. Sod, quae ea
coniectura approbata efliciuntur, incerta roliquit. Tum
totus Hb. VII in Eth. Eud. relegandus essot. De lib. V
ao VI adhuo dubitat neque clare significat, quo modo lib.
VII translate reliquus partes duoruu» Ethicorum consistoro
putot. Uisco enim dubiis verbis rom roliquit: „Müssen
auch nicht sofort allo drei fraglichen Bücher unmittelbar
und nothwondig aufgegobon worden, so hängen doch jene
beide Partien des siobonteu Buches mit einander so enge
zusammen, da^s es schwer hüllt, sie auseinander zu rcissen

-ocr page 32-

20

und den ersten Theil dem Aristoteles, den zweiten einem
andern zu zu weisen".

Anno sequenti Vermehren i) de nostra quaestione quidem
non egit, sed in explicandis compluribus locis difficilibus
Eth. Nie. implicite Aristotelem auctorera totorum Eth. Nie.
significavit.

Spatio decem anuorum interiecto, Rassovius ") veterem
Rieckheri coniecturam suscepit. Nam et is trea libros
disputâtes Eth. Nie. duplici recensiono ortos esse censet.

Quaraquam enim multas difficultates, verba seil, et argu-
menta, quae inter so pugnant, movit vir doctissimus,
tamen iudicat nulla harum difficultatuni nos convinci posse
trium disputatorum librorum plorasque et gravissimas partes
ab Aristotele scriptas non osso. Sunt autem multa, ad quae
aninii attentionom vertit vir clarissimus. Verborum ropoti-
tiones minoris momenti onumorat: in 1. V: c. 5 usquo ad p.
1130 b. 29 amplius dictum; praoteroa vocem in c. 5 vöinßov
l\'mxtov ox c. 3 p. 1129 b. 11 repotitam; c. 7 p. 1132 b. 9
in c. 8 p. 1133 a 14 ropetitum, quod caput totum corruptum
est. In lib. VI Eth. Nie. duo prooomia sunt, seil. p. 1138.
b. 15. usquo ad 1139. b. 34 ot p. 1138. b. 34 usquo ad
1139. a. 3, ot tractatus do prudontia (^;ji/>}(r/;) o cap. 5.
repetitur in cap. 8. Multae sunt ropetitionoa in Hb. VII:
in fine cap. 4
Trpürcv ßtv ouv uaquo ad fVr) taùtvjç et uno
tonoro sequontia krh àpx^ usquo ad cap. 5; cap. O totum
intricatum est, saepius easdom prae so ferons opinionos;

1) Ariatolelische Schriftstellen untersucht 1804.

2) Forschungen über die Nicoinacliischo Klhik. VVcini.-vr 1874./

-ocr page 33-

21

in cap. 7 itcrum post cap. 6 agitur do feritate (âijpiÔTifs) et
porro, in eodem capite 1150. a. 3 usque ad o voy?
àp%>} sequentibus ttxpxtt\'^vwv usque ad cap. 8 repetuntur ;
cap. 8. denique cum argumento tum verbis hic illic cap. 6
consimilis est. Haec leviora. Graviora enumerat: V c.
10 totum argumento intricatum esse, vocibus
ßh ovv ixet
usque ad s\'pifTxi irporepov inepto ordinom turbantibus ; ultima
capita, c. 11—15, lib. V nec verbis nec argumente ullum
ordinem prae so ferre; V c. 14 de aequitato medium intor
duas quaestiunculas do sibi ipsi iniuriam inferendo
{(xurh
xhKilv) positum esse, auctore percoptionom voluntatis (|3:ûA>jor/ç)
non satis clare ac accurato dofiniente. Repetitio, quam
supra notavimus in lib. VI c. 5 ot c. 8 do prudontia,
otiam ubi explicat, (|uid sibi volit prudontia, diflicultatom
afltort. Etiam argumentum cap. 7 initii lib. VII turbatum
videtur. Cuius libri finis, notissima interpretum crux,
llassovio ot cum tota rationo Eth. Nio. ot imprimis cum
altera disputationo do voluptato (E. N. X o. I—VI) minime
quadrare vidotur. Non tamon oi, ut Spongolio, haoc
causa ost, cur totus liber VII Aristoteli nbiudicandus sit.
Nam, ut supra dixinius, Rassovius, quauK^uani tot ao tantas
corruptionos protulit magistro indignas, tamen suniniam
trium dubiorum librorum propriam Aristotolis habot. In fino
dissortationis viam monstrat, ({ua fortasso ars critica omnes
diflicultatOB solvero posait: „ao fragt oa sich, ob ca nicht
gorathon würo, s/immtliche Uobelstündo aus einer und
dorsolbor Quollo ub/.uloiton und sich mit der Annahmo 7.u
begnügen, dasz dio vielleicht verstümmelten echten Bflchor
dos .Aristoteles aua der Kudomischon Ethik ergänzt soion."

-ocr page 34-

22

Ramsauer in editione commentariis latinis instructa 1877
in appendice sententiam fere cum Rassovio consimilem
professus est. Sed minus clare, quid denique velit, dicit,
ut iam Grant in praefatione suae editionis probavit. De
tribus libris censet p. 641, 1. V „omnium plurimum violatum
esse", 1. VI „a copia Nicomachea ad tenuitatem quasi
Eudemicam recedere," et 1. VII c. 11 —15 „sedem
difficultatum esse", et universe iudicat „in his tribus multo
plus corruptelae et turbamenti esse, quam in septem
reliquis". Tamen non totos corruptos putat; sed coniecit
alteram partem (lib V—VII), sive Eth. Nic. sive Eth. Eud.
deperditam, altera, sou Eth. Eud., sou Eth. Nic. expletam
esse p. 641 : „nonne consentaneum est fore qui mediorum
librorum hinc interitum, illinc corruptionem cognationo
quadam inter so contineri opinentur vel etiam coniciunt
turbamenta illa eo potissimum tempore nata esse, quum
altera earundem rorum tractatio noscio quo pacto possum
iret ot ad hosce libros aliquo modo male transferretur?"

In studio de Hb. V Eth. Nic. Jackson\') etiam professus
est opinionem do lib. VI ao VII. Iudicat totos tres Hbros
Eth. Eud. esse ot male in Eth. Nic. translates. In hac
re demonstranda so Fischoro adiungit, qui V o. 11 ot
VI ac VII Aristotoli abiudicat; ipso V o. 1 —11 contra
Fischerum negat Aristotelis osse posse. Fischori gravis-
simum argumentum, capite 14 finite aportum esse locum
soiunctionis partium Aristotelis ot ,Eudemi, aggroditur

1) Tho Fiflh lîook of llio Nicomaclie.in Elliic« of Arislotlo by Henry
Jackson M. A. C.imbrii!jjc. IK79,

-ocr page 35-

23

Jackson probando alteruin tractatum quaestiunculao êxurcv
ûhxcTv in c. 15 non esse meram repetitionora capitis 11,
et haec capita (c. 11 et c. 15) unius eiusdemque auctoris
procul dubio esse posse. Quod Fischer contendit priorem
partem lib. V ratione dicendi Aristotele esse dignissi-
mam, Jackson refutare conatur, negans cum reliquis Eth.
Nie. congruentem dici posse. Exemplum citat V c. VIII,
quod materiam continet in Eth. Nie. III et in Eth. Eud. II
tractatum; tum addit p. XXVI „Now E. N. III and E. E.
11 differ, not inconsiderably in detail of the theory of the
lx!V7tov and the ÙKCvcriovy and
it will he found on cxami-
tiation that V. 8 agrees in the minutest pariieulars with
the Eudemian statement^*.
Quo exemplo edito concludit
p. XXVII „For my own part in proportion as I have
become more familiar with E. N. V = E. E. IV, the
more certain I have become that, whereas its agreements
with the rest of the N. E. are precisely what are to be
expected from the general resemblanco of the two treatises,
its agreements with the rest of the E. E., both in thought
and in expression, indicates a more intimate connection".
Ita, quam partem Fischer Aristoteli vindicavit, reiecit
Jackson et conclusit Eth. Nio. partem mediam deperditam,
media Eth. Fiud. expletam esse.

Eiusmodi singularem commentationem, nunc do lib. VII
c. I—XI, edidit J. Cook Wilson i). • Quae capita in très
diversas partes dividit: unam ab Aristotele, alteram ab

I) .\\ri&totcliaii Studios I On the struclnro of tho seventh Hook of the
Nicoin.iclicaii Ktliics, by J. Cook Wilson. M A. ÜxfonI 1870.

-ocr page 36-

24

Eudeino, tertiam a Peripatetico quodam scriptam, ac postea
religiose ac pie tres commentaries, ne ullum opus magistri
periret, conservatos esse censet Sed minimam partem eamque
dubio, Aristotelicam iudicat: p, 78 „As to the possibility
of an Aristotelian element: — If it be right to ascribe
Eud. Eth. Vll to Eudemus, the argument in paragraph
63 makes it probable that ch. I is pre-Eudomian, and there-
fore (perhaps) by Aristotle. Some parts seems free from
Eudemianism, but they are not on that account necessari-
ly Aristotelian. Compare for instance, what has boon said
of the first versions of ch, IV and VII, paragraph 29 (/3)
and 82 (a).... One part at least of the treatise, if not
others, seems to be neither by Aristotle nor Eudemus,
namely ch. Ill, and therefore perhaps ch. VI §§ 1—4
also." De reliqua parte nostrorum librorum sontontiam
non profossus est Wilson.

In oditione quarta Eth. Nie. A. Grant \') secutus est
illam Jacksonii coniecturam a rccontioribus criticis alienis-
simam, et pluribus verbis défendit. Nam et is totes tres
libres disputâtes Eth. Eud. tribuit hoc proposito, Aristotelem
aut distulisso tractationem de lustitia usque ad tompus,
quo Politica perfccisHot, aut perfoctos, doperditos osso
libros. Quae vulgo testimonia mutuae rationis Eth. Nie.
ct Polit., quasi ab uno auctoro scripta essent, proferuntur,
ex ordino rcdarguit vir doctissimus. Quattuor sunt loci
Politicorum cum Ethicis comparandi: Pol II 2. 4 cum

^ i) The KUiics of AristoUo illuslmleil wiUi Essays ami Notes by Sir
Alex Grant. 4c ctl. I.ou<lun IK6!j.

-ocr page 37-

25

Eth. Nic. V 5 6, qui loci non quadrant, alter ,

alter kxt^ àvxhoyixv ponentes; nec Pol III. 9. 3. cum E.
N. V. 3. 4, ubi do lege in civitate distribuondi tractatur,
quadrat propter subtilitatem argumenti ac rationis, quae est
Politicorum nequo Ethicorum. Quod attinot ad voces
ujTTtp iv Tolg yiSixoTi; slpvjTxt et illic et hic positas, hanc
difficultatem explicat auctor, librarii interpolationem esse
putans. Tertius locus Pol. III. 12. 1. cum Ethicis scriptis
universe est conforendus, qua do causa nullam habet auc-
toritatem. Quartus, Polit. IV. 9. 3, conforendus cum E.
N. VII c XII. 3, quo Bondixen quaestionom so solvisso
putat, voco xvtfjiTróiiffTo; in ambobus locis uni Aristoteli
tribuonda, e gradu doicore virum clarissimum nou potuit.
Ponit enim Aristotolom saopissimo in Politicis, cum Icc-
torcm relogat ad Ethica, summatim, quae illic dicta sunt,
comprehondoro una voco, ut hic, Pol. IV. 9. 3, vorbo
xvffirróhffTo; totam doctrinam voluptatis, in dopordito
gonuino libro disputatam, signiiicari vult. Postoa Eudomus
banc vocom e Politicis récépissé ox oaciuo cum notione
actionis
(ivipyiix) mixta doftnitionom voluptatis confocisso
potest. Subtilior adhuc est eius argumontntio in ultimo
loco rofellondo. Conforunt multi Metaph I. 1. 17 cum E.
N. VI. 4 do arte {rixvit) ac sciontia (irriffTijf^it) tractanto.
Iniusto tamon, ut opinatur Qrant. At, dicat aliijuis, Motaph
I. 1, 17. habot
fîp)ftxi /xtv oilv iv tcî; ■^iixoî; cot, quibus voca-
bulis sublatis tota ilia onunciatio corrumpitur. Sed defen-
sor audacom coniocturam profort. Asclopius commentator
narrat Eudemum Aristotelis Motaphysica edidisse. Suspi-
catur autem Grant Eudenmm, cui alteram roconsionom

-ocr page 38-

26

Eth. Nic. et translationem trium librorum e suis Ethicis
in ea attribuit, edentem Metaphysica, vocabula molesta
eiçyiTxi (ih euv sv toT; -^^ikoT? cet. his adiunxisse, ut Ethica
Metaphysicis consentirent.

Postquam hoc modo demonstrare conatus est nullum
locum, quem proferunt viri critici, certam ac manifestam
rationem mutuam Politicorum, genuini Aristotelis scripti,
et Ethicorum trium librorum dubiorum ostendere, ponit
compositionem ac ordinem Eth. Nic. minus consentaneum
cum illis libris esse, quam Ethic. Eud. Fines lib. VII ot
IX non quadrant, nam illo a voluptate ad amicitiam trac-
tandam, hic ab amicitia tractata ad voluptatem transit.
Duplex disputatio voluptatis (VII 11 —15 ac X 1—6), ubi
alter locus alterum haudquaquam respicit, ab Aristotole
abhorret. Promisit quidem auctor E. N. II. 7. 16 so de
duobus goneribus Justitiae acturum esso, nec tamen accu-
rate in lib. V fidem solvit; accuratius Eudemi indicatio
(E. E. II. 20. 19.) cum Eth. Nic. V. 8. 6—12 consentit.

Multo magis très libri disputati relegant lectorem ad
Eth. Eud., quam ad Eth. Nic. e. g.: V 1. 2 ad E. E III.
5. 1—3; V. 8. 3 ad E. E. II. 8. 10 et II. 9. 1; VI. 1. L.
ad E. E. II. 5. 1 ; VI. I. 4 ad E. E. II. 4. 1; VI. 8. 1.
ad E. E. I. 8. 18; VI. 12. 10 ad E. E. II. 11. 4; VII.
4. 2 ot VII. 7. 1 ad E. E. III. 2. 6; VII. 9. 1 ad E. E.
I. 5. 11; VII. 11. 2 ad E. E. II. 4. 2—4; VII. 14. 1 ad
E. E. I 5. 11.

Etiam multae sunt indicationes in prioribus libris Eth.
Eud. rerum, quae sequuntur in illis tribus libris: ut supra
narravimuH, do Justitia E. E. II. 10. 19 significat V. 8.

-ocr page 39-

27

6—12; E. E. II. 5. 8, VI. 1. 1—3; E. E. I. 8. 17. 18
accurate praesurapsit VI. 8. 1—4 itemque E. E. III. 7. 10,
VI. 13., quam cogitationem nusquam in prioribus Eth Nic.
invenies; E. E. II. 9. 1. indicat VII. 1. 4., quod et iam
est in VI. 12. 8, conceptie Aristotelis ingenio subtilior,
neque alibi in Eth. Nic. indicatum; E. E. I. 5. 11, VIL 12.

Neque posteriorOs libri Eth. Nic. ad illos tres libros
reiciunt, ut Eth. Eud. 1. VII ac VIII: e. g. E. E. VII
10. 10 ad V. 5. 8; E. E. VIII 3. 1. ad VII 12.

Postremo genus dicendi trium librorum et totum argumen-
tum tractat vir doctissimus, quorum hoe subtilius ac magis
psychologicum, ut ita dioam, vocat, illud vocibus ac notioni-
bus ornatum, quae Aristotelis non sunt. Affert modum
amplum, quo Eudemus citet, et voces solomnes disciplinae
opo;^ acil. sensu definitionis in Politicis, et vvXXi\'yiiTfjtoq TtpxK-
tim; in libro, qui inscribitur, De anima, inventas, non
vero in Eth. Nic; qua de causa, ambobus post Ethie. Nio.
scriptis, Aristotelem ipsum eas notiones postea repperisse
suspicatur. Vox «
jtA xyxOév^ quae tam saopo in illis
tribus libris redit, neque in aliis Etli. Nio. nequo in
Politicis reporta, est in Eth. Eud. III fine.

Eo modo vir doctissimus multis ao amplis nrgumentis
coniecturam, ab multis viris doctis tam alienam, comprobaro
conatus est.

Non multo post, Susemihlius in praefatione Eth. Nio., in
Aodibus Teubneri editorum, do nostra materia disserit ot
paucis verbis in aliorum sontontiis enumerandis suam quocjne
profossus est. Partim ad Spengelium, partim ad Rieck-
herum ac Hassovium se appllcat. Tres libros Aristotoli

-ocr page 40-

28

non abiudicat et, quam primus posuit Rieckher coniecturam,
quamque deinde Rassovius secutus est, eos libros altera
recensione mutilates et adulterates esse, et ipse accipit,
ita ut Spengelium falso cum priore disputatione de volup-
tate (E. N. VII c, 11—15) totum septimum et fortasse
quintum ac sextum librum damnasse putet.

Quinque annis post, J. A. Stewarti) Grantii senten-
tiam denuo tuetur vol. II p. 217. „There can be no doubt that
E. E. IV, V, VI (= E. N. V, VI, VII) belong, in thought
and style, rather to the E. E. than to the E. N. It is
impossible to account for the fact that these threo books
are common to the E. N. and E. E., by supposing that
their original locus was in E. N. and that they wore
transferred thence en bloc into the E. E. Wo must
rather believe that they were compiled, subsequently to
the composition of tho E. N. from materials already at
hand, and were transferred on bloc from the E. E. into
the E. N. by an editor of tho E. N., who wished to supply
an original deficiency in that corpus, or, more probably,
to repair a loss,, which it had suffered". DifHcultatem,
quo modo auctor vol editor in sua oditione duas tracta-
tiones do voluptate susciperc potucrit, amovore couatus
est audaci hypotheso: vol II. p. 218 „The suggestion then,
which I venture to make is this. — When tho Eudemian
compilation was mado, tho Nicomachean Corpus ended
with part d (i. o. E. N. VIII IX
irep) (pi^lx;)-, and, when,

i) Notes on tho Nicomaclie.in Ethics of Aristotle hy J. A. Stewart.
M. A. Oxford IS\'Ji

-ocr page 41-

29

part b and c (i. e. E, E. IV, V, VI 1—10 = E. N.
V, VI, VII 1—10 et „a treatise on »jSsv)}", perhaps
identical with that in E. N. X) of that corpus having
been afterwards lost, an editor supplied the gap by
inserting E. E. IV, V, VI, the treatise on jjSavij, contained
in the last named book (E. E. VI), was inserted with the
rest, because the Niconiachoan Corpus still ended with
1. VIII, IX
TT(p) (ptXixq. Aftencards however the missing
Nicomachcan treatise, or one very like it, was recovered,
and, its original locus immediately after tho discussion of
ànpxvix being now occupied by its Eudomian equivalent,
it was placed, together with X 7—9, at the end of tho
composite edition, thus completing tho Nic. Eth. as we
now have tho work".

Post longum intervallum nova editio, oommontariis in-
structu, cdita est a Hurnetoi) in Hrittania. Cuius in praofa-
tiono ultima sentontia est prolata. Pro corto habot nullam
contradictionem intor tros libros, do quibus agitur, ot reliqua
Ethica Nicomachoa cxstare oisquo translatis in Eth. Eud.
varias diflicultatos nasci. Et, quao alii citant consentanea
trium librorum cum Ethicis Eudomiis, non reporienda in
Eth. Nic., omnia facile, inquit, in aliis Aristotolis genuinis
scriptis inveniuntur et nonnulla quidom a Platono oriuntur.
Confirmât propositum argumento,
<|Uod, quam(iuam Aris-
toteli hiudi non ost, tamon novum ot baud indignum, quod
considerotur, vidotur. Ponit enim Eudemum notissimuni,

1) Thü Klliics or Aristotle by John llurnct. M. A. I.oiuloii. Muthucn
& Co. iUOO.

-ocr page 42-

30

ilium mathematicum, scriptorem libri quinti, qui tractatus
de lustitia alicui artis mathematicae sane rudi imputandus
videatur, minime habendum esse; sed illam imbecillitatem
ac turbationem cogitationis matheticae in lib. V potius
Aristoteli, quamvis magistro, tribuendam esse, quippe
qui hac una scientiae provincia minus excelluerit. Prae-
terea genus tractandi lib. VI ac VII magis dialecticum
est, ut ita dicam, quam ut Eudemi esset, cuius generis
dicendi, merae narrationis, exempla habemus lib. VllI
ac X. De difficultate duplicis disputationis do volup-
tate et aliis repetitionibus non dissent, neque significat,
quo usque pravitatem manifestam argumenti ac textus
Aristoteli tribuere aut, interpolationo ac duplici reconsiono
accusatis, e medio tollere velit. Tantum ad loc. E N.
VII c. XI impugnat plerorumque virorum doctorum con-
clusioncm, hunc tractatum do voluptato Eudemi esso, et
subtili coniectura Aristotelem huius loci auctorem osso
nobis persuadoro conatur. Loco E. E. 1231. b 2. laudato,
quo xKpxffia coniungitur cum voluptato: „From this,"
inquit, „it has been inferred that tho present book is
„Eudomian," but it may also be inferred that Eudemus
followed Aristotle\'s order of treatment. And the latter
inference is far moro probably.; for, as we shall see, tho
views criticised arc distinctly those of Spousippos, which must
have lost some of their „actuality" by tho timo of Eudomoa."

Igitur ultimus auctor, quem in historia quaestionis nostrao
interrogavimus, eo inclinât, ut totos tros libros, sive
aliquante mutilates sive fere intactes, Aristotoli et propter
argumontum et propter formam tribuat.

-ocr page 43-

31

In longa serie auctorum vidimus igitur sententiam ulti-
mam plane primae contrariam; in medio multas nunc huic,
nunc illi se adiungentes. Sed, ut supra vidimus, est tertia
via in origine trium librorum explicanda: lios esse confuses
e media parte et Eth. Nic. et Eth. Eud., quam coniecturam
Riissovii persequi in accurate tribus libris inspiciendis
mihi in animo est.

Primum pauca disputaturus sum do via ac ratione dicendi
Aristotelis in Eth. Nic. et Eudemi in Eth. Eud., ut postea
haec, ut normam iudicii, applicare possimus.

-ocr page 44-

CAPUT II.
De via ac ratione dicendi Eth. Nie. et Eud.

Quando quaerimus trium librorum oommunium naturam,
seu universe, sou partim, tractationis rationom amborum
Ethicorum examinemus necesso est.

Ipse Aristoteles de sua ratione scribendi tribus locis
professus est: IL c. IH.i), 1. c. IV. 5, L c. YIL 17:

Primo loco tantum dictum est subtilitatem accuratam ot
acutam argumentationom in hac materia Ethicos non osso
exspcctandam, quia, quae bona ac iusta facta Politica et
Ethica tractant, multo vagiora ot magis dubia sunt: 7ro?.Ky}v
Im^opxv Kx) xAavjji/

Ultimos duos locos Susomihliua seclusit; sed mea quidem
opiniono unus saltcm sorvanduH est, quia ad minorom
subtilitatem accuratam demonstrationis, supra in c. III.
conccssam, nunc accedit explicatie rationis dicendi, quam
in mento agit.

Haec sunt verba: c. IV. 5, «pkriov ßh yxp »tto tüv yvx-
pißuv, rxvtx Ji iittu;\' tx ßh yxp ^ßh, tx I\'xttXü;. Itru;
ouv
viyllv yi xpkxkv xzo tüv ^ßlv yvupiiauv. Sti iiT tolt ïieffiv

1) In cnuincr.iUonc capilorum scinpcr, nisi locis InudaUs, nninoris
Honiaiiis /cllii editionis utar.

-ocr page 45-

33

xxXôûç tov "zsp) xxXûv x«) iixxlxv xx) ôXuq tûv 7ro>.mxxv
àxov70fisvov \'ixxvZç, âpx^
 to oti\' xx) e] toùto (pxivono

XpXCVVTUÇy OÙSfV TTpCffh-^fffl TOÏl tiOTl. h yxp TCIOVTOÇ jj t^ft j?

^xßot xv xpxàç et c. VII. 20. cùx «■zxiTyi-éov 3f

T>}v xhixv (v xirxfjiv cfiotuç ^ «a^\' ixxvhv Iv tt7i to oti
^fix
^ijvxt xxAx; [oJov xx) -rtp) txç xpxx:\'] ti ^sti "rpsötcv xx)
xpx^\'
Twi» àpxôôv ßiv ènxywy^ ùeupoùvTxi, «î xWó^tei, «f
3s iöiffß^ t/w\', kj!» «aaa» pteTiivxi 3f TTtipxTiov èxxTTx;

^ ^^{(Pvxxffiv, xx) aTTDulxVThv OTTUî èptjêxffi xxhûç. ßiyxXiJV yxp
(XC\'JITt ßoTTtjV TTpè;
tx hoßsvx. hx(t yxp ttxstov ij )lßKfU toü
TTXvTh; tJvxt >5 àpxh, xx) toK\\x <njß(pxv^ ymvSxi Si\' xÙTijf

TÛV Ç})TCl/fiJvXV.

llabont igitur illi duo loci idem argumentum ac con-
silium, quamvis magna sit auctoritas in his robus A.
Grantii, qui contendit altorum, c. IV, Inductionom,
alterum, c. YII, Doductionom indicaro. Cuius sontontiao
Grantii vestigia ac fontom vitii invoninius in oius oxplica-
tione vocum c. IV. 7.
xpx^ y»p ot;. Grant, et secundum
oum J. Stewart, consot illud
ou significaro rom, quae
nobis in naturae phonomonis oilortur ot a qua sciontia
naturalis, hodio prorsus exporimentalis, initium capit ad
evolvondas theses universas. Hoc sonsu Grant iure trans-
tulit xpx^v „startingpoint" ot oo modo ratio in c. IV.
doscripta plane cum hodiorna arto exporimentali congruit,
i. 0. Inductione.

Attamen, difficultato praotormissa xpx^v^ Grantii opiniono
accepta, una in sontentia duas tam varias notionos habere,
originalem notionom principii ot novani, initii („starting-
point"^, fieri non potest, ut
to oti hoc loco meram rom

3

-ocr page 46-

34

nobis oblatam significot. Est quidem res nobis oblata;
sed non est raerum phenomenon naturae; est rea.humana,
actio hominis, de qua agit Ethice; est, ut ita dicam, res
oblata psycbologica. En quantum haec nova notio differt.
Res oblata psychologica est actio hominis, qui sibi conscius
est; in actione igitur haec conscientia est involuta, i. e.
si illis rebus oblatis
{ra on) utimur ut principiis (xpxai)
ad doctrinam statuendam, uno tempore utimur illa con-
scientia, fundamento nostrae doctrinae. Eo modo notio
universalis, fundamentum nostrae doctrinae est, quo facto
apx^i significationi propriae, i. e. principii, appropinquat.
Minus tamen absolutum principium est, quam quod inest
omnibus, utpote hominibus, ut principia geometrica. Scd
principia sunt, quae in optimis hominibus
(x<x?m; v^y^hu;
I6«riv) inveniuntur, quibus tantum Aristoteles doctrinam
explicare vult. Est series principiorum, a principiis (pu«/
vel «Ä-A«;
yvupiptoiq usque ad principia isfjCiv seil, varaïhiv\'
(jlêmq, xxXü; yiyßhon; to7; töevi, yvüpißx. Ilia Qeometrices,
haec Ethices; et haec principia vero sunt non ros oblatao
neque merae actiones; sed conscientia psychologica in iis
involuta.

IIoc est fundamentum promissum in c. IV. et omittot
auctor Tö iiÓTi quaerere. Ut hoe habet principium Aris-
toteles: omnes homines Beatitudinem appetunt, cui notioni
explicandae ac delineandao omnom operam dat; nee tamen
disserit, qua ro fiat, ot cur haec sit natura humana, i. o.

70 ilóti.

0

Contra Grant loco altero, o. VII 17., porspecto per-
ßuasum sibi habet rationem, qua nostor Ethicen scripsit,

-ocr page 47-

35

Deductionem vocari posse. In Appendice A haec enim
habet: „But it is plain, that he has deserted his former
view of the science as inductive, he now makes it depend
on a general conception of the chief good, which is to
be applied and developed". Hic quoquo errat, nisi animus
me fallit. Verbis enim
oùic xrrxmiTicv xrA. c. VIL 20 Aris-
toteles idem indicare vult atque c. IV. Et hic
rh on, a quo
initium capit, non est mora actio oblata; sed consciontia
psychologica „the genoral conception", in actione humana
involuta. Etiam eo perspicuum est àpx\'^ h. 1. sensum
principii habere, nee „startingpoint" significare, quod
demonstrationos dividuntur in /s-\' ipx*\'! ot ipx^^y "Iji
xfX\'î öonsu principii carere non potest. Iam Stewart
iudicavit Qrantium nimis a vero abhorrore , si in c VII.
Deductionem disertis verbis expressam putet, et mediam
viam tonere ipso conatus est, de qua infra disseromus.

Ergo in o. IV ot c. VII eandem sententiam praedicat
Aristoteles. Nullam rationem distinctam so sequi profi-
tetur, neque Inductionom nequo Deductionem; tantum
declarat in hac provincia artium, Ethices scientia, con-
tentos nos esse oportoro, si altera notiono psychologica
alteram demonstrare vol potius approbaro possimus.

Quousque nostra Ethica cum hoc proposito congruitP

Perlustrando Ethica, porcipimus complura principia.
Primum omnibus notissimum illud
txvx rex^i) xx) rrxax
(iiéoio;, ifiolu; jrpx^U re xx) Trpoxlpivtç xyxioü
T/va,- i^pUvöxi
hxtJ.
Undo progroditur alia .cum aliis coniungons: est
diserepantia finium; illi fines eadem rationo inter soso
subordinati sunt ac artos, quarum fines sunt; in illa sub-

-ocr page 48-

36

ordinatione tandem — alias absurda esset — ad ultimum
finem pervenies, qui igitur unus finis est caput ac summa
omnium finium appetitorum; qua de re ipse summae artis
finis est, i. e. Politicae; qui finis est omnium consensu:
Beatitude. Nunc procedit auctor ut ilium ultimum finem,
Beatitudinem, per partes explicet, et causas consistendi
exploret. Nam secundum Paraphrasten ad c. IV
xmx tov
ilvxt totç 7rpxy{ix7tv eaedem atque rîjç yvùvecaç sunt, et solum
xÙTCûv (sc. xhiuv) ^ùvxvTxt sKfTvx (sc. TpxyiAXTX h. 1.
svhxißovtx) ^tmaxsffoxi. Quibus de causis dicit Paraphrastes:
tüv yxp xniuv th ßiv ts?môv èo-tiv, th sf ilhxóv, rh wa/xov,
TO 7rci})Ti)ccv \' Kx) TTOiijTixèv (ih ^ cvspytix TOÜ tsx^Itov, vXikIv
Ve tx ^vXx
Kx) xi Xiôsi uv vi cikix , iihxhv to ei^jç tü;
ohlxg j TskiMv Si h\' o vj cIkIx yéyoviv." Ita xhix Beatitu-
dinis explorata sunt in Eth. Nie.:
to tsXiksv i. o. Beatitude
ut ultimus finis vitae posita, c. IV;
rh elhxóu, forma ac
habitua, quo Beatitude eat induta, i. o.
hépyetx TÎi; \\puxîii >}
x«t\' àpet^v, c. VIL 9—IG; to ùXndv, materia, in qua Boati-
tudo oatenditur, i. o.
xpnii nunc descripta ut s^i; h fzitrÓT^rt
ovax Tfj Trpo; ^ßxi, seil, xep) Trpx^fti, I. c. XIII usque ad
lib. III;
TO TTotiinxh, vol quod agit, i. c. ä/ütj) nunc
TrpoxiptTiK^j, vol KXTX vpoxiptriv ut ßovXiuTtxMv cpe^tv, ultima
causa, quod actio corporis nostri\' voluntati subiecta sit.

Non aliter pervenit auctor ad has quattuor causas Beati-
tudinis, quam illam ipsam invonisse eum vidimus, seil,
coniungendo, quae nota novcrat ot, quorum discipulos aibi
conscios esse praesumpsit. Ita notionea auao disciplinao
définît ac delineat. Ut a prima causa, rà
TtXikov xmov,
Beatitudinis procedat ad socundam, rè eliiKÓv, i. o. hlpyttx

-ocr page 49-

37

T!?r xpvx^? J) xxt\' xpft^v, ponit, omnia habere munus fun-
gondum
(spyo\\>) idque bene peragendum (kxt\' xperfiv)\', ut
inquirat tertiam,
to vXtxóv, i. o. ^ig sv ^svÓt^ti ovjx rij
TTfog -^ßxg, soil. Trcp) Trpx^n;, principium ponit, esse cer-
tamen et victoriam inter animi partes viri continentis
(JyxpxTyiz), et hanc victoriam reportari medium relativum
sequendo; ut ad ultimam causam perveniat,
tI Troit^rixiv ^
i. e.
s^i; KXTX Trpoxipsciv, nos habere consilium (Trpoxlptjiv)
omnium rerum, in quibus actie fit (fV oTg >} Trpx^i;), defendit,
idque esse hominis, qui sibi conscius sit ct compos cor-
poris actionum ideoque ipsius factorum rationem debeat.

Quam eiusmodi rationem dicendi recensuimus, neque Dc-
ductio, quae ab
rx «tAw; yvépi^x^ ut xpx«l, initium capit
absque iis casus particulares deducit, neque Inductio, quae
abstrahenda re universali a permultis vcl omnibus casibus
particularibus ad cortam pronunciationem procedit, ullo
iure dici potest. Doductio in arte geometrica, cuius no-
tiones universales in omnibus adsunt, e quibus particularia
facile deriventur, Inductio in scientiis naturalibus, ubi o
serie rerum oculis oblatarum, mens efficit notiones uni-
versales.

Ars psychologica, ut ita dicam, TToXmxvi r/f, ut appellat
Aristoteles novam a so ortani disciplinam, medium locum
habet inter geomotriam et scientiam naturalem, ita ut hic
et ex principiis, quorum magis minusve conscii sumua, ot
0 rebus, quae ut facta humana nobis olToruntur, conclu-
sionom et notiones nostrao doctrinae efficiamus. Si rovera
Aristoteles proba Inductione usus esset, ab hominum factis
initium copisset, e. g. a factis fortitudinis, exquo iis normam

-ocr page 50-

38

fortitudinis explicasset et ab ea ad notionein totius virtutis et
ad ultimum finem vitae, Beatitudinem, omnes virtutes con-
tinentem, progressus esset. Sed potius contrariam viam
sequitur. Attamen ne Deductionem genuinam quidem ad-
hibuit; nam nusquam ex notione universali virtutis recta
via naturam singularis facti explicatam reperimus.

Stewart citat ex „Stuart Mill, Logic VI c. IX" rationem
comprobandi, quae vocatur „Physical or Concrete Deduction",
et rationis in Eth. Nic. adhibitae consimilem iudicat Stewart
vol. I. p. 104. „Aristotle\'s method in Ethics is thus
„inductive" or „deductive" according to tho point of view
from which we choose to regard it. He starts with „a
general conception" framed in advance of the facts, which
ho applies to their interpretation;
bo far his method is
„deductive". But the results of the application of this
„general conception" are so carefully verified by appeals
to experience at every step, and so often modified, to
bring them into agreement with oxperienco, that the
so-called „deductive" enquiry soems not to differ from tho
„inductive" process of establishing generalisations by tho
observation of particular phenomena. In short Aristotle\'s
method in Ethics answers pretty exactly to what Mill
(Logic Book VI c. IV) calls tho „Physical or Concrete
Deduction".

Attamon Mill hanc rationem ad artem astronomicam et
physiologicam, imprimis sociologicam adhibot. In hac,
quo modo Stewart supra describit, argumentatio iuitium

m

capit ab „a general conception framed in advance of the
facjs" et „applied to the interpretation of the facts", ut

-ocr page 51-

39

conclusio, ratione deductiva coraparata, tentetur novis plieno-
menis aut factis, iisque experiraentis notio antecepta verior
fiat, ut in arte sociologica initium capitur a quadam notione
„Familiae"; sed cam notionem novae inquisitiones, e.g.
apud populos barbares, rautabunt ac facient veriorem.

Neque haec ratio media inter Inductionom ac Doduc-
tionom in Eth. Nic. reperiri potest. Nusquam notio ante-
cepta singularibus casibus vel factis adstructa ac firmata
est. Tune oxspectandum osset auctorem e. g. notionem
virtutis ut
iv ^ijór^Tt ovrx rj} Trpo; >}pt«ç positam, exomplis
corroborasse e. g. oo, quod neque temeritas neque ignavia
vera virtus haberi, ideoquo rectum in medio tantum con-
sistoro possit.

Nullam harum rationum ostendunt. Eth. Nic. reapso. In-
ductie et Deductie rationes sunt demonstrandi ; in Ethicis
Aristoteles aliam adhibuit, nullo pacto cum altorutra coniun-
gendam. Noquo a factis humanis initium capit, ut ex iis
notionom virtutis ot porro Beatitudinis derivet, neque sua
principia satis sunt absoluta, a quibus certam ao ab
omnibus partibus claram deducnt normam. Revera nil
nisi variorum principiorum magis minusvo absolutorum
coniunctionem invonimus universe accoptorum; sed sano
coniungit discipulis nota, quos
„xxXü; yiy,uivov; rót; lôfgiv"
oase poscit, ut fundamontnm suae doctrinao conprobandao
sit. Omnia, quibus utitur, principia xlaô)^7tt (c. YII. 21), nulla
iTTxywy^ inventa sunt. Ut supra (p. 35. infr. ao 37. supr.)
ostondimus, idontidem novum principium aumit et cum prioro
coniungit ita, ut definitie corta oxstet. Et, (piod tardo ot
pedotemptim progreditur et aptisaimo ilia coniungit, habet

-ocr page 52-

40

oratio speciem demonstrationis, sed revera nullam notionem
ab alia deducit aut ad ullam ex aliis induoit, ut prorsus
nil Inductionis Deduetionisve invenias. In coniunctione
principiorum ac notionum, in discipulis praesumptorum,
demonstrandi vel potius approbandi vis inest. Si huic
rationi nomen indere licet, rationem suggestivam, ut ita
dicam, vocarem. Est genere diversa a rationibus compro-
bandi, Inductione ac Deductione; sed est genus rationis
dicendi, quod quamvis ab ipso modeste excusatum in c. III
et c. IV, tamen iam antiquitus gloriam adeptum est,
„dulcis suadelae."

Cognovimus igitur in constructione doctrinao imbecilli-
tatem quandam probandi, notiones vero, quas suggerit)
certe ac clare ponuntur, ot adumbratio ac definitio partium
doctrinao est acuta et perspicua. Quae commendatur eo,
quod, sua notiono oxplicata, statim aniniadvertit, quae
contra poni possunt, eaque aporia tractata o medio tollit.
Ut post notionem Beatitudinis, in c. VII constitutam,
aporiam de Solonis vocibus „nemo
heatus ante mortem dici
potest" solvit; in II c. II dictum est factis {zpcc^eaiv)
habitus (ff«;) profici itomquchabitibus facta, quam aporiam
in c. IV 0 medio tollit; ot postquam E. N. III c. III
disseruit, voluntatem" (/3oy;.>}(r/^).80 ad bonum finem (jè^o;
àyccùsv) dirigero, statim onucloat, quid hic bonus finis sibi
velit in c. IV. \'\'

Itaquo libris I—III c. V porlectis clara doctrina nobis
ante oculos est, quae certa conceptie ndhiic illustratur
exemplis singularium virtutum ac vitiorum. Applicantur
et adhibcntur notiones virtutis acquisitae ad singularos

-ocr page 53-

41

virtutes seraper aermone vulgari comparato. Quae ipsa
comparatio comprobat nostram sententiam de ratione
scribendi adhibita. Immo a sermone vulgari i. e. a notio-
nibus discipulis notis incipit in vora virtute deseribenda
neque a factis, quae varie nobis se offerunt.

In hac parte Ethices ratio dicendi — quod hand est
inexspectatum in materia, quae est descriptie ac expositie
virtutum nequo acuta definitie notionum — multo levior
et amplior fit. Tamen etiam hic adumbrationi perfectao
studet auctor, imprimis materiae uniuscuiusquo virtutis
definiendao magnam operam dat, ab amplissima sermoni
vulgari nota notione incipiens, pergit, donee ad strictissi-
mam ac, ut ita dicam, ipsissimam singularis virtutis
notionem progressus sit.

In enumerancTis virtutibus non arbitrariam viam secutus
est Aristoteles; scd manifesto ab ima humana natura, quam
habet homo cum animalibus communem ad summam
hominis solius propriam procodit, i. o. a fortitudino ot
continontia, quao maxime sunt appotontes
{if(KTtxxl) usque
ad iustitiam, summam virtutom hominis inter homines,
animalis natura politici (Çwcv
toXitikóv). Quod Eth. Eud.
ot M. M. vpxir^Tx post tomperantiam tractant, nullam
causam video, cur Aristotelem corrigi oporteat, qui eam,
ut humanitatom quandam, in consuotudino hominum
adhibitam, postea (IV. c. V) in numero subtiliorum virtu-
tum tractavit.

Cognoscimus, quomodo Aristoteles notionem virtutis antoa
ac(iuisitam ad quamquo virtutom applicet, ot elomonta
P ff/f, 2" ïrp5«/;f
t/x>}, 3° h [/.((tît^tl 0v7x, iv filvót^tt

-ocr page 54-

42

seil, rij Trpo; in virtute singular! significet, idquc

faciat subtilissime in prima virtute, fortitudine soil. Quam-
quam omnia particularia non persequitur, ut rostet e. g.
demonstrari honorem in viro magnanime eodem

genere non esse ac in ambitioso ((p/AaV/^or) ; tamen gravi
tatem ac subtilitatem in nova sua arte psychologica conse-
quitur ab aequalibus non superatam, cuius rei haec exempla
do: E. N. HI. c. IX in fortitudinis tractatione contendit
semper, si virtus vocari possit, dolorem vincendum ut
dolorem sentiendum esse, neque unquam virtutem, i. e,
victoriam doloris, in cupiditatem doloris patiendi degonerari
oportere; eodem loco viro nobili dolorem, in fortiter agendo
superandum, maiorem esso, quia de ro maioris momonti
agi sentit, itaque vocem „crescit sub pondéré virtus" voram
factam esse; E. N. Ill c. XI, cupiditatum {(Trtüv^iüi\') duo
genera esse, commune
(ksivcv) et privatum (/îjîi/), et veram
intemperantiam oriri hoc genere privato extollondo, ita
ut omnes subtiliores ac privatao cupiditates oo ipso, nec
voro, quod nimis indulgeat, hominem faciant intempo-
rantem; E. N. IV c. II subtilis distinctie apud magnifi-
contiam haec est: praetor quod homo magnificus multa ac
magna impondit, etiam facit quadam arto ac elogantia,

Quo longius procedit auctor in serie virtutum, eo minus
dare olomonta notionis suae virtutis onmia significat, quia
incortas ac obscuraa notionos, in sormono vulgari reportas,
rerum natura ad priorom claram formam dolineare non
potest.

Ip fine lib. IV. tractatio vorocundiao interrupta est

-ocr page 55-

43

extremis vitiis huius virtutis omissis. Praeterea atten-
tionem movet, quod E. N/II. c. VII. tractatio duorum
animi motuum (zadif), seil, verecundiae (al^ûç) et nemesis
{yé(z{ffi?) promissa est, cum ulterior harum tractationum
nunc, post verecundiam tractatam, desit. Haec vestigia
sunt interruptionis ac corruptionis finis lib. IV. Tracta-
tionem autem Justitiae, seu in nostro lib. V, seu in alia
tractatione, per se exspcctandam esse, imprimis eo apparot,
quod in Ethicis, ut provincia Politicorum, Justitia, quae
est horum coniunctio, desiderari nulle pacto potest, uedum
disertis verbis promissa sit, E. N. II. c. VII. Cum Suso-
mihlio ac Euckenio totum c. VII, quod enumerationem
virtutum ac vitiorum continet, secludondi nullam causam
video.

Manifestum igitur mihi est, finem lib. IV esse intorruptum
ot Aristotolis tractatum do Justitia desiderari. Utrum lib. V
oxplcat desidorium nccne, infra disceptabltur.

Transeamus exordio Eth. Nio. usque ad libros addubitatos
perlustrate ad Ethica Eudomia.

Jam obiter legonti porspiouum ost, quantum haec dilTerant
ab Eth. Nie. Licot primo obtutu Schloiermacheri acousatio,
Eth. Eud. operi tessellato disicctis membris consimilia esse,
multa prao so ferat, tamen diligontor inquironti unam con-
tinuam doctrinam reperire contingot. Causa principalis cur
lector idontidom abstrahatur noquo animum assidue ad
viam demonstrationis attcndero posait, ost — praotormissia
repotitionibua ac terminis mutabilibus — quod auctor ini-
tium capit a difficultatibua ot aporiis oxspoctatia, quae
partim in vulgarl opiniono pracsto aunt, ot ad oarum aolu-

-ocr page 56-

44

tionem aggreditur, antequam suatn doctrinam clare expo-
sait, qua facile omnia difficilia e medio sustulisset. Et
hoe de industria facit; nam disertis verbis hanc rationem
dicendi professus est: E. E. L c. III. 3.
txùtx; ovv xxxüq

Txg s^srx^iiv\' oi yxp tüv xf/,(pi7ß^rc0vTccv

TÜv evxvTtovßevuv xÙTo7g Äcyccv x-ohi^sig eiffh" Et apertius
sententia haec expressa est verbis, sou Eudemi, seu Aristo-
telis: E. N. VII. c. I. 5. 31
u77rsp tóóv «aAuv tiHvtx;

tx cpxivófzsvx xx) TrpÛTOV hxTTOpVjVXVTXg OVTU ^sixvvvxi ßx^itt»
[ih "nXVTX tx ivh^X TTSp) txütx tx TTxôi], fî Sf >

Try.shTX xx) xuptUTXTx\' £xv yxp Ayjjr«/ re rx ^ixr^fpij xx)
xxtxleitrtjtxi tx tv^c^x, ^shiyf^ivov xv elif ixxvü;. Plane
contrariam viam sequebatur Aristoteles, ut supra (p. 40.
med.) vidimus.

Sunt, qui Eth. Eud. meram paraphrasen Eth. Nic. voca-
verint; sod accurate inspectanti maior diserepantia horurti
est, et quod ad argumentum et quod ad rationem et quod
ad viam demonstrationis attinet, quam ut hoc iure conton-
dant. Universe via demonstrationis Eudemi eadem est
atque in Eth. Nie.; sed in ipsis partibus difFort. Signifi-
cavimus in Eth. Nic. esse quattuor partes, congruentos
cum quattuor causis
(xhix) scil. : fùixiftovix — ivipysix Tîjç
xät\' xpsTViv àpervi^ ut iv fAtvÓTViTt oZrx rjj :rpii
vjlJix; — xpêTii, ut ff/ç Ttpoxipmxyi. Vido Eudomum in his
partibus viam Aristotoli contrariam sequi. Apparet nunc
loqui discipulum, qui notam magistri doctrinam oiusque
notas conclusiones denuo tractet. Incipit Eudemus a

m

nomine ac notione complicata, (juae ab Aristotole paul-
latim ex elemoutis componebatur, et indo ropetit olemcnta.

-ocr page 57-

45

quibus iam accepta notio consistit. Rem ipsam recenseamus.
Aristoteles viam sequitur: pars I: est appotitio finium ; est
hierarcbia finium et eo modo unus ultimus finis, omnes
alios continens, qui est sCi^xißsvlx. Eudemus initium capit
a voce ac notione
evhxtßovix ut ß^ytarov kx) apiarcv xnùpÙTru
xyxûûv
(seil. TrpxKTÜv) et, tractatis aporiis (ßlog tto^itikÔç,
«To/ayyr/jcö\'r, ôeuptjTiKÔ;) ae Piatonis doetrina redarguta,
tandem explicat, quid hoc xpttrTOv xvQpûnra sibi velit, et ad
eadem elementa ac Aristoteles pervenit. (E. E. I c. VIII.
20.):
to tjäo; semper xptvtov est tüv ùcp\' xùtô, ideo to

XpitfTOV xvûpûzu est TO TêXOi TÜV XV^U\'^TC}) TTpXKTÜV i. 0. xiACf

principalis disciplinae, seil. Politices. In secunda parte
Aristoteles Beatitudini, ut
TsXeloTXTOv rixog seil, ivspytiüv,
soquentia adiungit, ponondo, in omnibus esse munus (Ipyov)
fungendum, undo facile ad virtutom pervenit. Iterum
Eudemus contra primo enunciat nomen ac notionem vir-
tutis et tune demum explicat: xpsT^v esso ßsKrhrviv s^tv
omnium rerum, (luarum ZP^\'^\'i vol ïpyov existât, ratione
Aristotelica, ut intellegitur, mirifice conversa. Quao con-
versie non sine ofTectu est; nam Aristoteles doctrinam suam,
esse munus (ßpyov) in omnibus fungendum, cum Bcatitudine
prioris libri ut
TtXttirxTcv Tiho; «cil. hepyeiüv, coniungore
potest; Eudemus, ()ui post Beatitudinem subito notionem
virtutis ponit, novum diversum principium profort ideoque
vocibus „x>,>,ijv xpx^y incipit. Itaque apud

Eudemum duae series procedunt, altera a Bcatitudine,
altera a virtutis notione. Ideo auctori, ut Beatitudinem
per virtutis notionom explicot ot hanc cum illa coniungat,
verborum ludo utendum est: Eth. Eud. II c. I. 8:
ivipytix

-ocr page 58-

46

Tijg /SfP.T/cTJj^ £^£ug est -/3f At/Vtj; ivèpysix ; quia âpsTvi est
ßtf.TiiXTij Vf évkpysix TÎjç xpsTÎj; est 4>vx,^ç aptcTOv. Sed

erat v) tvsxißovlx to &pi7tov^ ergo est jJ iösxißovlx, ^»z^^
àyxôîjç ivêpyeix. Vide, que modo Aristoteles omnia principia
subtiliter conserat: Pars I: sunt
tA-,}, est tsXiiôtxtcv tsXoç
seil, ivspyêiàv (i. e. eii^xißovix)Pars II: est in omnibus
munus fungendum (Ipyov), quod bene perfici potest, una
notione:
ivépyêix tîjç xpiT^îv. Eudemum vero,

qui in lib, I a Beatitudine incipit, quae apud Aristotelem
in fine primae partis describitur, et in lib. II a virtute,
apud Aristotelem in fine secundae partis, postea illas
coniungero oportet, quamvis inanibus vocibus.

Etiam hac Eudemi oxplicatione virtutis effectum est ut,
quae sunt partes secunda et tertia in Eth. Nie., una fiant
in Eth. Eud. Nam in Eth. Nic. posita, in omnibus rebus
esse munus fungendum
(ßpyov) idque bene {xxt «pfTjjv),
sequitur pars II. i. o.
xmcv eiSixôv Paraplirastis : ivipyeix
xxT àpeTjiv, in qua confirmatur, e victoria hominis continentis
(tov iyxpxTûvg) virtutem nasci camquo habitum fieri

cet. Pars III. i. o. xhiov ûMxév Paraphrastis, agit de virtuto
ut fÇ/î
iv ßlhot^tl ovffx T}} -TTpU , seil. TTfp) TT/JJtf«;, Ot

clare definita est. Contra in Eth. Eud tantum de virtute
agitur, posito, munero in omnibus rebus esso fungendum,
omissa omni interna pugna viri continentis, ot
xit ßi^TiffTii
fÇ/ç explicatur. Ita partes II ot III Eth. Nic. cum una
parto II Eth. Eud. congruunt. Quae restant partes, quarta
Eth. Nie., tertia Eth. Eud., de oonsilio
(■zpoxlpj^i:) et vo-
luntato
(sxaiv), eandem rationem inter so habent ac priores.
Aristoteles ad tortiam partem i. e.
t^iç vep) ffpx^ei; seil.

-ocr page 59-

47

xpoxtpsTiKV) sequentia applicat, et ita de voluntate (snûv ac
ScKoiv) définit, quantum homo libera vohmtato agere dici
possit, ita ut
Trpoxlpsciv ut optl-iv ßo-j}>evTixv,v txv ifptÄv
describat, et de tx i:p\'\' ■^[iTv annotet, actionem corporis in
nostra potestate esse et eo mode etiam habitum Q^tv), nam

TO (JLiV CUV x-yvoüv OTl ix TCÜ svipyilv TTSp) SXXffTX XI s^itç

ylvcvTxi, xoßil^ àvxKTÔ^Tov (E. N. Hf. c. V. 12). Ita describit

V

sensum, hominem esse principium {xpx^>) factorum suorum.
Sue more Eudemus ab Aristotolis conclusione initium capit
ponendo, hominem principium {xpx\'îv) factorum esse. Undo
etiam fit ut Aristoteles in lib. III primo notionom
xxxv
definiat et inde îkûv, Eudemus notionom sx:cv ot indo âx&>v.

Ilanc viam demonstrationis Eth. Nie. ot Eud. discro-
pantom doscripsimus, ut facile appareat, quao ait ratio eorum.
Manifestum est, ni fallor, Eth. Eud. esse propriam tracta-
tionem materiae plane notae. Ut discipulus et epigonus
rerum natura nonnulla subtilius confecit, cuius roi haec
exempla do: I c. IV; E. N. tantum habent
ßlo; Troxmxó:,
àroxxvtttixs;, ósupi]tixó;, E. E. novum genus addit: txv
<eù3\'> äß<j)i<xßi}tc6)>tuv t>ji toixvt^;, evtißtplxg «^a* w; tSv
xvxyxxluv xipiv tr-xov^x^oylhuv cïov tüv Trip) txç tintai too;
CPopTIXXÇ xx) tüv TTtp) txç ßxvxütttug"I. e.V.

ttóxxx yxp iffTI TOlXVTX tüv ättoßxivsvtuv <S/«> TTpOUVTXl

tI ^ijv, oJsv vöWf, TTepiuluvlxf, ... ht il z-oX?.« tüv

Tt Ix^vTUiv ij , xx) rüv ixîvTuv ß\\v >ihv^v

ßif XXXtjV TOtXÜTX IffTIV M7TS T^ fti) tJvXt XptÏTTOV fJvXI TOÜ

Ç^f." Quae oat aubtilitaa minime Ariatotolica; nam Aris-
toteles, quanti momenti sit vita pro tantia doloribus, non
interrogat; aed vita suacopta tunc ad quod tondamus,

-ocr page 60-

48

quaerit; III c. V. 1. paucis verbis ad Eth. Nic. additur,
honorem viri magnanimi {ߣyx^s\\pvzc?) ab viri ambitiosi
difFerre; III c. I. 15. notionibus etiam in Eth. Nie.
expositis, seil, imaginibus fortitudinis, nomina addit:

TToXntxyjV, ffrpxTiuTix^v,

Sed haec sunt parva neque magni momenti. In summa

ad gravitatem ac sinceritatem magistri Eudemus non pervenit,

„xxpxvTx yxpvsTxi Aïog Trpoç opvi%x ^elov\'^ Eandem doctrinam

tractat, quae paene perfecta a magistro ei tantum repe-

tenda erat. Attamen, quod est Eudemi proprium in Eth.

Eud., funditus paene Ethica Aristotelis delevit. Funda-

mentum sustulit, propterea quod superbum illud Aristotelis

^(ûv ^ xpsTvi nusquam invonitur neque notiones, quae

hoc approbant: actionis corporis nos omnes compotes esse

et has actiones habitus parere, denique „to 3\' xymïv

OTi SX Toû ivipysTv Trep) êxxarx x\'i s^eif ylvivrxt, xoßii^ xvxivôy,-

Toû" (E. N, III c. V. 12.). Hoc fundamontum suae doctrinao

Aristoteles vocat consilium (jrpoxlpeviM). Eudenms hanc

notionem disertis verbis improbat ot pro „xxtx trpoxlpitriv^\'

• ponit „XXTX hxmxv\'\' (E. E. 11. c, VIII. 2.). Effoctus

magnus est. Norma agendi non amplius est Trpoxi\'pitriç,

sed hxvotx. Videtur haec esse gravier norma, et Eudenms

hoc modo totam doctrinam Aristotelis facere ampliorem.

Sed animadverte, quid revera hac mutationo efficiatur.

Est quidem iixvotx gravier notio quam Trpoxlpetri; ] sed simul

incertior normao othicao. Transgreditur- Eudenms fines

Ethices et campum artis Motaphysicae invadit, cum Aris-

0

toteles clara voce zpsxlpertg acuto fines Ethicos definivorit.
Est in notione iixvilx; quaodam vis intuitiva simulquo

-ocr page 61-

49

quaedam incertitudo ac dubitatio, cum Trpoxipsfft? tantum,
quae nos conscii faciamus , significet ideoque sensus certus
ac definitus fiat, imprimis propter quod Aristoteles addidit,
notiones
\'zpoxlpstriv ac îkùv esse, si rerum, in quibus sit
factum, non inscii simus (f/SJrf?
tx kxù" skx^tx èv olg vj trpx^ic).

Et, quod sic norma interna, ut ita dicam, Ethices
incerta fit, externae normae quaeruntur, et hinc est, ut
Eudemus magis Aristotele yiisviîv et
Aurjjv ut normas in
Ethicen introducat. Quocum etiam connexum est, certaminis
interni continontiao (cyKpxTflxç) in Eth. Eud. pluries mon-
tionom factam esso. Rerum natura fort, quando notio prin-
cipalis doctrinae magis dubia est, etiam rationem dicendi
mutari. Ilinc igitur animus Eth. Eud. minus logicus ac
theoreticus et magis practicus, quod maxime Eudemi pro-
prium dici potest. Haec omnia non cx illa sola voce
hxvotx derivamus; scd, praeter quod illa^/âvo/x nobis est notin
Eudemi, qua eius animus optime ostenditur, et multa
exempla ac indicationos in Eth. Eud. huius dcscripti animi
proforro possumus. Imprimis eo apparot, quod pro Aristo-
telis claro sensu voluntatis (ix^v), seil, quao quis conscius
facit, Eudemus eidem aliquid intuitivi addit, notiono volun-
tatis
(/3oûA»)(r/ç) in voluntarii inelusa. Conccdo magis vitao
aptuni esse, cupidinom, contra quam Ethico practica
cortat eiusquo impugnationom, normam ao principium poni.
Sed sublimius est, ut Aristoteles fecit, notionem
tûû houalcu
ab illa ßouXiirtu; solvero: E. N. III. c. III. tcü ßcv yxp
èxiufflou
kx) TTxlieç kx) tx «AA* Çû« KOivuveT, Trp^xtpîfftuç
kx) tx iKOualx ßtv Xlyontv, x*tj: irpixiptov 3 eu tosti-

ficantur igitur ri (Kovctov hominis adulti, non subito

-ocr page 62-

50

agentia, plane cum conailio (trpcxïpsai:) congruere. Sed
Eth. Eud. habet
hovtrtov hominis adulti, quod Trpoxipeci:
dici non potest propterea quod aliquantum inest voluntatis
(/SjyAjjfffwc). Vide E. E. II. c. VIII. 1.
to ßh yctp kxtu
ßo0Xi^(Tiv uq ovx xxoviTiov xzshi\'z^ii aXKx ßxWov ttxv o
ßovXeTXtj xxi exovffiov {x^K" oti xx) ßi) ßovKoßavcv èvhs-
x^txi TTpXTTdVj èxÓvTX, tovto sfsiixtxi ßOViv)\' ttowx ßov-
Xißsvov TrpxTTOßiv t^xlcpvijg, TrpoxipeÏTXi ^ ov^eig ovSèv è^xl<pv}]g.
Et porro c, VIII. 8. Üo-ts o axpxTl^g ßxXKov Ixuv xx) |oy ßlx,
et § 10 IV xxpxTtï xx) iyxpxTsT vj xx6\' xvtIv hpßh
êvovffx uyit {xßCpa yxp uffTS ov ßicf, ovlhepo:,
«XA*

exisv S/Ä yt TxvTx TrpxTTCi «v; et etiam expressius auctor
se explicat E. E. II. c. VII. p. 1220. a 37.
5 5\' xxpxTi,g

Ó xxTx T>iv sTTiSißlxv TTxpx TOV Koyivßlv oJog TrpXTTtlV .. . sxuv
xpx wpx^er
I ixov7iov to xxt iTriöußlxv.

Qua cum notione voluntatis ac voluntarii etiam coniuncta
est abhorrens tractatio voluptatis in Eth. Eud. ut norma,
ut supra indicavimus. Eth. Nic. II c. III vv^ßslov ü
Sei voifhóxi TÜV l^euv tIjv i tt i yivo,uh>iv i^hvijv jj Aut^v TOig
ipyoTg
clare naturam voluptatis exposuit. Quando virtus
xxUv svfxx perfecta est, voluptaa coronat opus. Eudomus
contra, magis ad praxin spectans, voluptate ac dolore normis
oxternis utitur eoque voliiptatom partem principalom in virtuto
agere sinit. Propriam sedom Eudomus voluptati in animo
attribuit, primo E. E. I c. I. ao I c. IV, ubi aliorum
opinionem profert; postea E. E. II c. I suam ipaiua sen-
tentiam,
TX. iv \\pvxv enumorans: xptTti, (ppovtjffig, liiov)^.
Cuius maioris momonti voluptatis in Eth. Eud. otiam
testimonium do E. E. II c. X, ubi voluptas causa ofliiciena

-ocr page 63-

51

describitur conturbationis inter (pxivêfisvov àyaôôv et âz-Xû;
àynûcv]
huius enim fraudis («ffârtj-:) »\\riov SI ro ^Sù xa)
to XvTTijpóv\' et E. E. II c. IV. 4 3;\' ijhvxç xx) Xuttxç (pxô-
Xouç tlvxi (pxfiév.

Eth. Eud., que modo to ixovam, eodem quandam notionom
intuitivam habere, etiam eo manifestum est, quod in Eth.
Eud. disertis verbis duo genera
Cpótrii inveniuntur: E. E.
II c. Vlil. 15. 1° „.quae a primo inde ortu omnes comi-
tantur",
„quao, dum licet indoleni recta via procedere,
nobis eveniunt", ut transfert Pritzsche, cum Aristoteles
tantum unum noverit (E. N. II c. I.). Eudemi alterum
genus, notionis seil, latentis facultatis, etiam habet Aris-
toteles sensu
(pùireu?] sed non evolvit in <pv(rei. Supra
significavimus, tali animo Eth. Eud. rationom soribondi
minus roddi accuratam ac logicam ot minus oxpositioni
theoroticae accommodatam. Vide, o. g., quomodo Platoiiis
doctrinam impugnet Eth. Eud. I c. VIII, et Platonis
xÙTh
Th àyxiiv
despiciat, quod Xoyixû; xx) xti/.v( dictum sit,
XP<î<rif4,ov
t^ ttoMtix^. Quantum diffort ab Aristotele, qui a
principio doctrinae do
ujTtpov ac Trpórspov initium capit.
Quod ro pordidit cortao adumbrationis Ethicae suae normoo,
sublimitate formao reficoro conatur, et doctrinam Thoo-
logiao assorit multis doi montionibus: I c. VII. 2.
ànôpci-
mm
3) hlyofiev {xyxùiv) oti txx^ Siv tU xx} ßiXrioviq rivi;
&>Mv
tüv SvTuv tuhxifjkovi» oJov flfûD; 0. VIII. 4. toûto 31
Xiyoßiv ovTu; ^lÔTi fWÄ TÜV tvTm cv6lv (utIx^i xiv^siuç, uvre
cù3i tûv «yxSûv xx) txûtx Uuq upiutx tJjv <pùjiv hHv. Quam
religionem exprossius confitotur I. c. VIII. 7.
iv oiirljf. i
VCÜ; xx) 5
Öfö\';, et II. c X t^Xo; (pvcrei àt) àyxûôv, ot ßtii-

-ocr page 64-

52

(pvffêi fVr) Tov quibus vocibus vim intuitivae

ßovKviffsui; profitetur, neque differt a religiosis dictis poetae:

„Ein guter Mensch in seinem dunkeln Drange
Ist sich des rechten Weges wohl bewuszt."

Cognovimus omnia haec Eudemi propria, incertitudinem
normae agendi definitae, tractationom magis practicam,
minus theoreticam, animum religiosum, ex sola mutationo
notionis voluntatis, ut causae efficientis nostrarum actionum,
nasci, quae vocibus
kxtk "^tivctxv pro xxtx -rpoxifstriv sit
manifestata. Hoc etiam rationi scribendi officere inaccu-
ratis terminis jj "^üvxßt:) et nimia loquacitate ac am-
plitutidine dicendi, ita ut saepenumero sc ipse repetat
et eadem identidem retractet, ut novi aliquid addat, facile
est intellectu, quandoquidom incertitudinem cogitationis
perturbatione rationis scribendi ad lucem venire necessa-
rium sit.

Summatim naturam Eth. Eud. doscripsi, nec huius loci
est penitus hanc materiam tractaro; nam fuisset proprium
opus omnia turbamenta elucubrare et accuratam descrip-
tionem rationis scribendi proferre.

Quod attinet ad verborum usum, rorum natura fort
discipulum non multum a magistro discropare, imprimis
eandem doctrinam iisdom terminis adhibitis tradentom.
Nonnulla animadverti propria: xhX^v xpxm ?,xßufifv]
fûv vxcpûç S\'cu; cpùssi et xttXûç saepius adhibita. Dubito,
num voce ^xptßxvttv eadem significationo Aristoteles et Eu-
demus usi sint; contendere velim Eudemum hac voce magis
absolute sensu usum esse. Sed verborum inquisitione accu-

-ocr page 65-

53

rata supersedi, quod interna varietate investiganda maiora
acquirenda esse putavi.

Virtutura singularium tractatio Eudemi Eth. Nic sequi-
tur; sed accurate non définit, ut Aristoteles, materiam
uniuscuiusque virtutis, ita ut ab ampliore notione, in»
sermone vulgari inventa, ad restrictiorem suam progre-
diatur. In natura definienda dubitat. In enumerationo
enim (E. E. II. c. III. 5.) omnes virtutes, nec non, quas
postea (E. E. III. c. VII.) ut ::
x6>jtikx; ßedOTviTxq singu-
latini tractat, Trx6ij vocat, distinctione quidem inter
s^iv
vcl hxisctv ot TTxùo; non, oniissa et quamquam virtutom
disortis verbis declarat osse
hdöetriv: E. E. II. c. I. 24.
xx) tj ccpiTyj xpx vj TOixvTvi "hii^eiriç hriv yj ylvsTxl re ÙTrh
TÜV xplvTuv TTip) \\liuxh\'\' xivi^rtuv xx) yjg
ttpxttstxi tx
xpiffTx Tiji; ïpyx xx) TrxStfj et manifesto approbat discro- •
"pantiam, II. c. IV. 2.
aï (ûv yxp hvxfitiç xx) xî t^tiç tüv
TTxôiifiXTuvy TX X«} hipiiTTxi. Praeterea

plures habet, quam Aristoteles, xpirx; ßtairvirxi; mp) tx
TTxâ)); nam ille tantum verecundiam (ai3â;) et nemesin
(vifcfff/;), Eudemus his gravitatem (a-e/xvoT^rx), Aristoteli
ignotam, ot amicitiam
{(piXlxv) ac voritateni {x\\)j6ttxv)j ha-
bitus apud Aristotolem, addit.

Descriptionom utrorumque Ethicorum persccutus sum
usquo ad 1res libros addubitatos. Qui hos soquuntur
libri, quantum ad illustrandam tractationem trium librorum
utiles apparebunt, eorum montionem faciam.

-ocr page 66-

CAPUT III.
De libro V Eth. Nic.

Primum addubitatum, librum quintum, perlustrabimus,
capita singulatim tractantes.

CAPUT I argumente prime obtutu Aristotelicum esse
videtur. Nam, ut in tractatione fortitudinis et temper-
antiae, et hie initium capit a factis humanis in scrmone
Yulgari iustis habitis, itemque ab ampliore notiono eorum,
quao contra legem fiunt (jà Tctpûvoiix) ad particularom
iniquarum rerum
(tx avivx) procedit, secundum quod
indicavit E. N. II c. VII. 16. Trep) hKxmùv^i;, iTri) cùx
ârrXû; xsystxi (astx txvtx heXÓnmi Trep) hxtépxç ipoüfitv,
ttü; (jtiffótiité; elffiv\' ifjLolut; kx) vtp) tüv XoytKÜv àpsrûv.
Etiam lustitiam notioni euae virtutis applicat addondo
consilio verbis
„xx) (SsvXovTai tu 2Ikxix (scil. oï iixxio-
TrpxyovvTfçy* in § 3.

Sunt complures subfilitates • Aristotolem in montem
revocantcs, e. g. : § 9 cï 35
xvôpuTroi txûtx (so. xzXü; xyxùx)
fvxsvTxt xx)
hûkovriv 3f7 31 où, «AA\' evxf^Sxt (xh tx
xttXûç
xyxùx xx) xvtoîç xyxôx eJvxt, xipeTuôxi 31 tx
xi/Toli xyxùx. Qui eensus plane congruit cum aporia soluta,
E. N. III c. IV. 4.
5px (pxTiov xttXüi; fiiv x«t\' xXiiöetxv

^tvh^TO\'j fjvxt Txyxóóv, sxx7tu 31 Th (pxivófifvsv \' tû fih OVV

\\

-ocr page 67-

55

o-tcüSä/V ihxi t^ Sî cpxiXcp to ......

. . . Ó 77C0U^xl0q yxp SXXffTX Xpivfl Op9î:ç xx) iv £XX7TCig

xÙT^ (pxivsTxt. In Etil. Eud. nusquam hanc varietatem
voluntatis invenies; tantum noverunt illud ßs0\\>)(rh ityri
Cpva-ti Toü xyxSsü.

Etiam § 15 magistrum indicat, explicatie, quo modo
tota virtus Iustitia sit, quod, quao contra legem aguntur,
una toti virtuti contraria sunt, ot § 13:
oJ vó^oi xyoptùov<rt

TTfp) XTTXVTUV , (TTOX^^ÖßfVOl 5} toû XBIV^ JV,U0ipSVrOi ZXfflV ....

utttê eva ßh rpÖTTov iixxix >^iyoßsv rx ttoivitixx xx) Cpv^xxrixx
tvixißovlxg xx) TÙV ßcplxv xùrij;
tjj tcAit/x»} xoivuvl^f. Quo
modo tota virtus quandam vim alionam (rè
rrph; sTtpov)^ qua
caret singularis virtus, adopta ost, oo .ipso, quod tota
virtus, omnia légitima continens, ita cum hominibus
coniuncta est. Indo >)
hxxioavvt] ßiv^ tüv xpsrüv xWérpitv
xyxQûv ÎJXfF {Jvxi.

Do probitate huius capitis nomo\'dubitat, nisi Grant, alii,
qui totos tros libros in Eth. Eud. transforunt quorumquo
opinionos in fine, Conclusiono, tractabinius.

Nonnullao quaestiunculae perlegenti soso offerunt: § 4
3/3 xä) yißTv — § 8 x«) )} âhxlx Susemihl Iiaoe verba
dolovit „forto ex Eudomo doprompta sunt". Quamquam
Iiis omissis nemo aliquid dosidoraret; tamon facilo est
intelloctu, qua do ro Aristoteles hoc loco discropantiam
intor habitum ac facultatom donuo oxplicot; nam iustitia
haoo habitus quidom est; sed non communi sonsu. Ipsa
oxplicatio cum Aristotele conspirât, Motaph. Ö p. 104G.
b. 1, dum Eudomus sompor indiligontor vocibus ^
iijvxßig utitur, o. g. E. E. Il c. I tüv iv A*«"

-ocr page 68-

56

>5 hvxfisiç £/V), T« Sf ivêpysixt kx) mv^csiç. Contra his
verbis, § 4—§ 8, retentis via cogitationum recte pergi
potest neque Stewart iure annotat I p. 379 „the writer
seems to be suddenly struck by the
logical importance

of this last point ..... dismissing entirely the really

important ethical doctrine". Haec enim est recta via:
§ 4 habitus contra facultatem ac scientiam descriptus;
§ 5 habitus cognitus est ex habitu contrarie nee non ex
uno genere eorum, quae ex illo eveniunt, seil, factis;
§ 6 si facta sunt varia {Trhtovxxüg AiyfT«/), etiam habitus
erit varius ; et tum, § 7, pergit : apparet igitur (cû/*5 Si)
facta esse varia; ergo ot habitus est varius: et^^cpöu Sij 3
x^txo; Tr07xxüq htytTxi.\'\'^

Vocabula in § 4 „"s^ig 3\' >} ivxvrlx tûv ivxvrluv cd" multas
coniecturas moverunt: Spengelius y
e\'vxvr/x, Hampke ^ ivxvrlx
aut tov ivxvrlou pro tüv ivxvrluv, Murotus ^ xvti^ pro
êvxvrlx. Sed non video difficultatom nequo corruptionem.
Sensus sic explicandus est: alter habitus nil attinet ad ea,
quae ex altere contrario eveniunt, i. o. unus habitus cum
duobus contrariis goneribus factorum coniungi non potest.
Revera
tûv ivxvrluv hoc loco idem vult atquo Hampkii
ivxvrlou; sed ipsi habitui auctor anteponit facta, quae ox
habitu eveniunt, quod hic quaoritur, an ex altere habitu
alia facta, quao eveniunt, oxspoctanda siiit.

Tandem § 8 3oxtT 3f ore Trxpxvofio; xiinoç ehxi kx) i yrAfC-
vixr})i Kx) xvido; multos viros doctos ofTendit. Spengelius ac
Hampke secluserunt
kx) h 7r?.tovi)iri)ç, quod di/Ticultatem
affert, quia sequentia
izt) xx) TrhsovixTva ixiixo;, rove-
catio ad priera est. Trendelenburg ac Jackson oxpunxerunt

-ocr page 69-

57

XVI70?\', non tarnen iure. Servaro omnia velim, quia facile
est intellectu, lianc minus accuratam enumerationem varia
genera iniuriae significare notionibus nondum acute dis-
tinctis.

CAPUT II arte cum primo connexum est. A notiono
in tota virtute implicata, quae est
to Trph; sTfpcv, facile
ad iustitiam particularom pervenit, quae hac notione
consistit. Subtilissimum est initium, quod capit ab adul-
terio, lucri causa commisso, in quo adsunt duo elementa,
et
Vitium morale et quaostus, i. e. vitium sociale, ut
ita dicam. Totam hano iustitiam particularom nomine
non appellat, ^
ßh trep) tiß\\\\v j} xp^f^*\'^"^ ^ (rutvtplxv ij (i
Tivi Ixotßiv tvi SvößXTi TtpiXxßeTv txvtx tävt« xa} ^hvijv
rifv »Tri Toü xip^ou;
contra totam virtutom vol iustitiam,
j) 31
TTsp] XTTXVTX Ttp) o<jx h (jTtoulxlo;. Justitiaui particularom
dividit auctor in unam distributivam
(to hxviß^timv ilxxtov)
ac alteram, ut ploriquo vocant, correctivam (t3 hopSuTiKOv
Hkxiov), quae est in hominum commercie et cuius duo
genera sunt:
toùtcv 31 ßiptj Suo- tùv yxp vuvxxxxyßxtuv tx
ßh
ixoóffix, tx ii xkoójix (§ 13).\'

Omnia proba ac genuina videntur oxceptis p. 1130, b. ü.
ort ßiv cuv — 29 ttomt^, quao sunt amplior repetitie Eu-
demum in mentem vocans, nec non, quia voces
xpsrij;
xp^viç in memoriam rovocant E, E. II. c. I. 7. hru xfjux^t
ïpyov ti ^ijv TToitïv tov 31 xp^\'^"! lyp^yopvi;-, cum Rieck-
hcro, Rassovio, Ramsauero, Susemihlio ea rcspuo.

Quod attinot ad argumentum, omnia bono proccdunt:
c. Ill tractat iustitiam distributivam, quam ut medium
dopingit. Quodsi medium sompor duorum ost, et, quod

-ocr page 70-

58

hie et rerum et persenarum medium esse opertet, inter
quatter terminos exstat haec iustitia. Ita est analogia
inter hos, scil. analogia geometrica, quod ratio rerum
cum persenarum congruit. Tantum norma differt, in
republica libertas est, in oligarchia divitiao vel nobilitas,
in aristocratia virtus, c. IV tractat alteram partem, quam
vocant iustitiam correctivam, et haec disertis verbis divisa
est:
0 (sc. to iiopöuxixov iixxtov) yiyvtrai iv Tolq cvvxhhxyfixffi
xx) ToJq sxoua-lotg xx) Toh; xxcvvlotq.
Videmus igitur hanc
alteram partem lustitiao iterum in duas partes esse divisam.
Primo autem tota iustitia correctiva tractatur contra priorom
distributivam; haec est distributie rerum communium
singulis hominibus, ilia inter singulos homines commercii
iustitia. Quae correctiva etiam ut medium ac aequitas
describitur; sed est analogia arithmetica. Hie enim res
similiter comparantur noque congruenter, ut in iustitia
distributiva fit, o. g. facinora similiter absolvuntUr et
nobilis viri et egentis, ita ut iudex damnum, non ratione
personarum adhibita, sed poena damno aequata, compen-

sandum curet. Tropico vecibus damni ac lucri e conunorcio
translatis utimur. Qua via auctor accessit ad genus,
iustitiae correctivao subordinatum, iustitiam oxaequatricem
(t3 sTTxvofSuTixóv) i. 0. iu sceleribus iustum est medium
damni et lucri, et iudex ea oxaequat. Hoc genus subor-
dinatum iustitiae correctivao proximum est toti ot in
conjmercio involuntario situm est. Distinguit auctor, (juamvis
notiono ac loco iuxta ponat, totam iustitiam cprrectivam
ab cius genere subordinato iustitiae exooquatricis. Jam
enim
izxv in eirxvopiunxiv et £zxvi70l plus valet, quam

-ocr page 71-

59

3/ in hopSuTixóv (cf. szxvièvxi redire). Primo quidem com-
mercium Yoluntarium enumeravit, et nunc prime scelera
i. e. commercium involuntarium tractat; sed hac ratione
facit, quod proximum notioni totius iustitiao correctivae
se adiungit. Etiam oxplicatione, so nomina damni ac
lucri ex commercie voluntario sumpsisso et adhibuisso ad

commercium involuntarium, testificatur distinctionom iustitiao

#

exaequatricis a tota correctiva. c. V tandem facta com-
mercii voluntarii aggreditur. Adiungit rem aporiao do
fide Pythagoreorum de iure talionis, iudicans, hanc soveram
disciplinam constare non posse; sed disciplina, mutata in
ius talionis secundum analogiam, utitur ad alterum genus
subordinatum iustitiao correctivae, i. o. in factis commorcii
voluntarii. Est quidem hic analogia arithmctica; sod primum
res commorcii analogia goomotrica adaequandae sunt, o. g.
\'domus aoquanda copiao calceorum est.

Accurate roconsuimus argumentum c. II—V, quod diu
omnes commontatoros materiam conturbatam noquo claris
notionibus exprossam duxorunt. Primus Trondolonburg
do hac (luaestiono dissoruit oumquo foro omnos scouti sunt.
Capitibus III—V porlustratis ot analogia iuris talionis tractata
pergit in „Iiistor. Boiträgo" 18G7 p. 404. „Wohin gehört
nun diese von Aristoteles dem
x\'^tixsttcvös; zugestandene
BedeutungP Dies Qorochto dos proportionalen Qegenomp-
fangens, von dem Aristotolos sagt, dasz es in den Qomoin-
schaften dos Austausches und Yorkohrs das zusammen-
haltende sei, denn durch proportionales Qegenloiston
bosteho der Staat, welcher der beiden Arten ist es zu
zu rechnen, der vorthoilenden odor der ausgloichonden

-ocr page 72-

60

Gerechtigkeit?" Et porro p. 405 „Wenn die ausgleichende
Gerechtigkeit (qua voce indicat
to hopkoTtxh Ikxiov oder
(TravopöuTnco\'y,, iustitia correctira) erst da eintreten kann,
wo ein Vertrag, als Mass der TJebervortheilung und der
Einbusse, des Zuviel und Zuwenig vorliegt, so muss es
doch .eine Gerechtigkeit geben, welche, ursprünglicher
als diese ausgleichende und wahrende, den Vertrag selbst
bestimmt. Wenn mann fragt, ob an und für sich der
Vertrag gerecht geschlossen sei, so giebt darauf weder die
vertheilende Gerechtigkeit, welche politischer Natur ist,
noch die ausgleichende, welche den geschlossenen Vertrag
als die Norm des Rechtsverhältnisses, zur Basis hat, irgend
welche Antwort. Hieraus ergiebt sich, dass Aristoteles,
wenn er dio Gerechtigkeit in engorn Sinne lediglich in die
vertheilende und ausgleichende, in die iustitia distributiva

und correctiva eintheilte, eine grosse Lücke Hess"......

Hiernach bezeichnen zwei einfache Fragen eine innere
Schwierigkeit in der aristotelischen Bogriffsbostimraung,
und Einthoilung der Gerechtigkeit. Erstens: Wio.lässt
sich, wenn Aristoteles die Einthoilung der Gerechtigkeit
in dio vortheilende und ausgleichende für erschöpfend hielt,
die im achten Kapitel (c. V) bezeichnete Gerechtigkeit in
Leistung und Gegenleistung unter diese unterbringen?
Zweitens: Wenn dio ausgleichende Gerechtigkeit bereits
einen geschlossenen Vertrag oder einen anerkannton Richt-
stand als Basis voraussetzt, welches ist die Gerechtigkeit
des Vortrages selbst, das innere Mass, ob or selbst
gerecht sei". Quas duas quaestiones solvit Trendelen-
burg sequentibus locis comparatis, ex quibus tunc audacem

-ocr page 73-

61

coniecturam sumpsit. E. N. 8. c. 9. p. 11158. b. 30
hu yxp SV (UV Tolq iiKxiaig hov Ttpurag tö x«t\'
x^lxvj to Sf xxtx TTOtTOV 5 f ü t i/5 W Ot Polit. V. 1. p.
130, b. 29.
htt hrrhv to hov ri ß}v yxp xpiößü to Sf
xxt d^lxv fvt/v. xiya xpdßü ßh to ;ra>j5f/ ^ ßcyiht txm
kx)
IffCV, kxt x^lxv 3f to tw af^««», ojov VTTfpixft kxt^ XpiSßOV
nh hov
tx Tpix ToJv SucTv kx) txvtx toj evof, hov yxp ßipog
tx S\'jö TÜV TSTTxpoov Kx) TO \'iv tüv SvsTv \' xßCpu yxp ^fihi]"»

Deinde haec ciua coniectura est: „Die umfassende Bedeu-
tung des Ausdrucks
kxt d^lxv, so dass es namentlich das
Proportionale im Tauschverkehr einschliesst, tritt deutlich
in einer Stelle der Ethik hervor 9. 9. 1. p. 1163. b. 32.
fV TTXffxig Tx7g xvO(iOiO(tihi (piXixiq tI avxXoyov hx^ei kx) ffui^et
Thv
cpixlxvy KXÖXTTtp elp^txl olov kx) iv t^ ffOA»T/xjj T^ aKVTOTifJLtfi
XV
t) tüv VXO^yifaxtuv XflOlß^ yIvSTXI kxt\' x^lxv kx) t^
v(pxvT\\i, kx) Tolg Koiirolg. Dass auch dem iiopSuTiKov als stra-
fende Gerechtigkeit eino Abschätzung des zugefügton Un-
rechts nach innorm Mass, also nach geometrischen Pro-
portion vorangeht, liisst sich selbst aus den Worten des
Aristoteles erkennen V. 7. p. 1132 u. 13
otxv yt (aerpt^ö^
rh -Trxkg, xxXtlrxt tI ßh i^tißlx, tI xiphg.

Wenn man diese Spuren verfolgt, so erkennt man eino
zum Gründe liegondo allgonioino Eintheilung der Geroch-
tigkeit.

Dio Gerechtigkeit niisst entweder nach dem Worth
oder addirt und subtrahirt nur ein Quantum. In wiefern
der Werth nun entweder Worth der Arbeit, oder Worth
der Person ist, theilt sich diese Gerechtigkeit nach dem
Mass dos Worthes
{kxt\'x^Ixv) in dio austauschende Ge-

-ocr page 74-

62

rechtigkeit und in die vertheilende Gerechtigkeit, jene im
Verkehr des bürgerlichen Lebens, diese im Staat: Diese
beiden Arten bilden die ursprüngliche Gerechtigkeit; denn
die ausgleichende Gerechtigkeit des Richters (das iiopSuTiKcv)
nur ein Quantum abnemend und zulegend, hat erst da
statt, wo das verletzt is, was aus der ursprünglichen Ge-
rechtigkeit wirklich hervorgegangen ist oder doch sollte
hervorgegangen sein. Jene ist das Gerechte
tt/jwt«?,
dieses hvTspccc. Was Arist. bei der Kritik des pythago-
reischen xvTf!rc7rcv6sq Eigenes Jiinzu gefügt, und als das
Richtige in diesem falschen Begriff anerkannt hat, trifft
vornehmlich die austauschende Gerechtigkeit, wie wir sie
im Gegensatz gegen die verteilende Gerechtigkeit kurzweg
nannten. Sie geht darim der Vertheilendon Gerechtigkeit
jyarallel, dass sie, wie diese, xar\'x^lxv verfährt, und
das geometrisch Proportionale sucht. Wird das Wort
itxvißiiv im weitern Sinne genommen, so lasst sich nach
dieser Verwandtschaft das Austauschen, in wiefern es die
Zuerkennung, also Austhoilung, eines Gegonwerthes in sich
schliesst, unter das hxvlßeiv begreifen .... Wie Aristoteles
die distributive Gorochtigkeit des Staates nennt, setzt er
beschränkend die Güter hinzu, die verthcilt worden.
E. N. V. 7. p. 1131 b. 27
rh iixveßyjttkiv Hkxhv tüv mvüv,
E. N. V. 5. p. 1130 ü. 31 rh h Tx7q hxvoßx7g Tißiig {j

XpytßXTuv..... Will man in diesem weiten Sinne das

lixvsßyiTixiv gebrauchen so ist dio Gorochtigkeit in der
Grundeinthoilung, entweder eine S/avfjtojnx^, nach der
geometrischen Proportion die Werthe messend, oder
hop^uTixvt, die Differenz nach der arithmetischen ausgleichend.

-ocr page 75-

63

Die hxvsfiijTtKiï theilt sich dann wieder in die austauschende
des Verkehrs
und die vertheilende des Staats, jene unter
dem xvTiTre-ovSóq behandelt, diese als ein hxvsßi^TiKÖv im
politischen Sinne bezeichnet. Nur auf solche Weise lösen
sich die beiden oben aufgeworfenen Frage."

Mihi ignoscas, quod longius citavi. Nam alio modo
doctrinam referre non potui, quae totum ordinem totius
libri V tantopere overtit et plane contraria fundamenta
iustitiao iacit. Neque innoxia haec doctrina; nam foro
omnes viri docti magis minusve imitati sunt. Si hanc
opinionem accipimus, quam confusa totius iustitiao
tractatio esset. Nam tunc in libro V agoretur 1® de
institia distributiva civitatis in homines singulos,
de
iustitia correctiva, 3° de iustitia itoruni distributiva, nunc
voro intor cives ipsos. Quando autem cardinom quaes-
tionis onucleanius, Trondelenburgium vocem ï^lxv

in iure talionis cum voce x*t\' xvx>,oylxv iustitiao distri-
butivae conturbasso cognoscimus. Rogemus, utrum actio
distrubitionis ac commutationis socundum analogiam goo-
metricam ovonirot, nocno. RcHpondoretur in commorcio
non ovonire, (juod hio analogia arithmotica adhibcatur,
ita quidem ut, robus, quao commutantur primo analogia
goomotrica adaoquatis, fiat commutatio scoundum ana-
logiam arithmeticam. In iustitia distributiva est analogia
goomotrica hominum, in iustitia iuris talionis oadom rorum
mutandarum. Ita Aristotelis clara divisio ao distinctio:
analogia goomotrica, ubi distributie fit socundum dignitatom
hominum ooque congruons est, et analogia arithmotica,
ubi distributie vcl commutatio socundum porfoctam aoqui-

-ocr page 76-

64

tatem hominum fit eoque similis est, quamvis rebus
mutandis antea aequatis. Quam ob rem Trendelenburg
mutationem inter cives ipsos minime iuste ut secundum
analogiam geometricam tractat; nam actio mutationis est
secundum arithmeticam analogiam. Conturbat homines.
qui commutant, cum rebus, quae mutantur.

Praeterea magna diflBcultas oreretur doctrina Trendelen-
burgii accepta; iustitia enim correctiva tantum in scele-
ribus adhiberetur, i. e. in commercio involuntario. Tamen
Aristoteles disertis verbis bis commercium voluntarium et
involuntarium una iustitiam correctivam vecavit: V. c.\' II.
13. fv
to £v to7ç avvxwiyßxff! iiop^uttxév • tovtou Sf ^épi}
Ivo\' TÛV yxp gvvxx>MyHXTUV TX (ùv skcva-tX TX 51 XK0\'J71X,
et V. c. IV. 1. s ylyvêTxi iv tcTç (rvvxxxxyylxffi xx) toTç
èxovjîoiç xx) to7ç xxovirlot?. Quo modo autem explicaret
Trendelenburg, suam iustitiam distributivam duo genera
habere, cum haec res loco laudato do iustitia correctiva
claro significarelurP Nulla dubitatio do iustitia distributiva
restât:
sv [liv iiTiv eJhi; Tb iv Txlq hxvoßxl; Tifiij; j} XP*}-

\' fiXTUV ij TÛV Xh.hUV 07X (JttpiVTX TOU X0lVXV0U7l Tijç TOXlTelxi; ,

quorum ultima orx ßfptUTX cot. significant: eas res, quas,
qui reipublicae participes sunt, accipiunt, neque eao ad
commercium inter cives ipsos attiqere possunt.

Si argumentum Aristotelis, ut in c. Ill—V invenimus,
accipimus, omnia manifesta ac clara erunt. Pars prima
iustitiao particularis est distributio secundum dignitatem
hominum, i. e. analogiam geometricam, quae pars vocatur
iustitia distributiva; secunda pars distributio est secundum
aeq^iitatem hominum, i. e. analogiam arithmeticam. Nomon

-ocr page 77-

65

autem poateriona, to hopêuTixhv oixxiov, eignificat aliquid
ease faciendum rectius, quae netio eat duplex, primo, cor-,
rectiva, quando "ïcelera peracta solvenda sunt, in commercie
involuntario, quae particulariter sTravopóuTtKÓv vocatur (neque
ut Trendelenburg iiopSuTiKcv oder iTrxvspSuTixóv), secundo,
exaequatrix, quae
to ccmrttrtirovfo; a^lxv vocatur, i. e.
iua talionia, aequo patiendi, rebua commutandia analogia
ante commutationem aequatia.

Turbamentum, quod a Trendelenburgio ortum est,
imprimia interpretatione vocia rè
^lopSurixov ilxxwv, cor-
rectiva iuatitia, situm eat, qua voce tantum iuatitia exae-
quatrix in sceleribus indicaretur, quo facto aliud genus
iustitiae correctivao, acil. commercii voluntarii, doaidera-
retur, ot aliunde petendum eaaet, iniuste a Trendelenburgio
ox duplici aensu iustitiae distributivae quaesitum. Est
igitur TO iiopSuTtxov ampla notio: id, quod rectura facit et
quod corrigit, quae iam male facta aunt, et id, quod
oxaequat ea, quae nondum commutata aunt. Iam Hugo
Qrotiua „de iuro belli ac pacia" I. 1—8 hanc notionom
totam vocat iuatitiam oxpletricem. Patrio aonnono ver-
tonda oaaet: „voroirenonde rechtvaardigheid".

Quo falao nomine correctivao iuatitiao aompor adduoti

aunt commontatoroa, ut ad illam unam partem, correctivam

oorum, quae iam male facta erant, animum ad vertorent.

Ditncultatem aic ortam, hanc unam iuatitiam adhibondam

esse ad ambaa partca, ot commercii voluntarii ot invo-

luntarii, Stewart e medio tollere conatus est, ita ut

commercium voluntarium ot involuntarium in unam notionom

coaleacore ainat: I p. 415 explicat xi hopóurixsv hisco verbis:

5

-ocr page 78-

66

„corrective Justice concerned with the rectification of
results at variance with the principle of fair apportionment,
which arise out of acts performed by members of the
community in the various circumstances in which, as
individuals, they have to do with one another". Quam
amplam notionem vocis „rectification" sic exposuit: „It is
easy to see how the results of
àxcùatx nvyxKhiyiiXTx
(assault, theft etc.) are such as need rectification, and
that it is in the
criminal court, that they are rectified.
\'Excyo-/« (jvvxXXxyiixTx (buying and selling, letting etc.) on
the other hand, being those in which both parties enter
voluntarily into certain arrangements in view of resxilts
agreeable to both, might seem from their very nature to
give results needing «0 rectification. It sometimes happens,
however, without the fault of either contracting party,
that a result other than that originally in view, and not
agreeable to one of the parties, follows from an arrange-
ment; and it may be right that a
civil court should
consider whether the result (unfortunate for one of tho
parties) should bo
rectified^ and if so, to what extent, 0. g.
A takes tho lease of a farm from B for a number of years
at a rent suitable to good times: if times become bad
beyond all reasonable calculation, it may bo right that
A should be able to have the question of reduction of
his rent judicially decided. It may perhaps be thought
that a better instance of
rh iv to7ç hovjloig ffuvx}.>.xy(ixat
hopêuTixôv
might have been selected than this, which
suggests „interference with the freedom of contract".
•It is however „the rectification" in tho civil court, which

-ocr page 79-

6t

corresponds most logically with the „rectification" made
in the criminal court — it is tho rectification of the
original cvvxU.iyfzxT» itself. But I suspect that the writer
of the present passage had not such a case of rectification
by the civil court in his mind, when he drew up his list
of sMvjix truvxWxyfiXTx here, but that ho thought rather
of the
enforcement of the terms of such avyxXXiyiAxtx^ and
of
settlements of disputes regarding their meaning in the civil
court, e.g. a tenant and landlord differ about the effect of
a clause in their signed agreement and
take their dispute for
settlement
to a civil court; or a debt is recovered in a civil
court. This last instance shows also how imperceptiblo the
line may be dividing
Ixctiirix cuvxhXxyfjtxrx, which require
enforcement
, from tx XxOpxTx among xxounx vwxwxyfaxtx,
for tho man who has to bo tried for the payment of a
debt is sometimes not easily distinguishable from tho man
who intended from the beginning to cheat his creditor.

Tho judicial enforcement^ then of tho terms of hoviix
vuvxKXxynxTx and their judicial interpretation^ must bo
distinguished from the judicial rectification of the forms them-
selves. But wo must understand the phrase „rectification of
tho terms themselves" to denote not only the judicial
alter-
ation
of unfair terms already arranged (o. g. refusal of law
courts to enforce agreements to pay interest above a certain
rate; judicial revision of rents which have become too high —
after all a comparatively rare and questionable kind of „recti-
fication"), but also tho
preventioHj by othor then judicial
moans, of unfair arrangements which would inevitably be made
if certain checks and methods of procedure did not exist."

-ocr page 80-

68

Etiam hanc quaestionis cxpositionem universam protuli,
ut facilius intellegas subtilem argumentationem, qua Ste-
wart perturbationem notionis iustitiae, a Trendelenburgio
ortam, retinere ac defendere conatus est. Talibus flexi-
onibuB mirisque coniecturis, in quibus finis voluntariae
ac involuntariae actionis paene aufertur, veram earum
discrepantiam, quae opinioni iustitiae correctivae,\'quam
is habet, obstat, e medio tollere conatus est. Sed nimia
est subtilitas, qua leges, quae commèrcio voluntario fun-
damento sunt, intellegi vult „judicial enforcement of the
terms" et „settlement of disputes", et „prevention" commercii
involuntarii, eam ob causam tantum ut
to hspâuttkov \'hUxtcv
ut iustitia una correctiva, „rectification", servetur. Hoc
mode omnia diversissima facile sunt coniungenda nequo
quidquam habet certes fines.

In commontario suo Burnet, ultimus editor nostrao
Ethices,
to hopsartkhv luxiov per iustitiam directivam vortit,
eoque meam coniecturam affirmat hisce verbis ad loc.
„for hopùoZv is a word of far wider moaning then
iTrxvopôovv
and signifies „to adjust" whether before or after the trans-
action", et affert Lobeck ad Phrynichum p. 1250 „ipSoûv
et erigere et dirigero notât; signate dicitur illud
àvopôovv ^
hoc iiopôovv. Utriquo affine est i^xvopóouv, quod locum
habet in iis, quae ad pristinum statum undo\' luxata
erant, reducuntur; omnibus autem subest notio mutationis
in melius; quam ob rem usum promiscuum habont." Quae
quidem verba non probant, sed sinunt notionem ampliorem
esse TOÛ iiopôuTiKovj h. 1. a me adhibitam. Infra, in anno-
tationo, etiam hanc ampliorem notionem testificatur Burnet;

-ocr page 81-

69

ad c. V. 6. fV lûv ToJg mvuvlxi: txtç othhUKTiKxlg truvsxei to
TOIOVTOV SIkxisv, to xvTiztzovôo; xx) xxt\' xvxXoyixv aunotat:
„i. e.
TX sxsvTix cuvxhXxyfiXTx described above (1131 a. 2)
and they there belong to
to hopôuTixov lixxtov in the
widest sense
(1131 a. 1). Sed Burnet expresse non ponit,
quod ego, Aristotelem conscium
to hop$uTixov lixxiov in
partes duas divisisso, 1°
tTrxvopôuTixôv, iustitiam genuine
correctivam, 2°
to xvtittsttovûo; xxt\' xvxKoylxv iustitiam
commutativam, scil. commercii voluntarii; sed implicite
annotationibus sententiam professus est meao consentaneam.

Argumento c. II—V tractato nunc do nonnullis quaos-
tiunculis disserendum ost:

Cap. IV § 5 Hampko post vorba Xiyirxi yxp «5; «ttAw;
e\'lTreJv irr) to7ç toiovtoiç xxv e\'l fi)} titiv o\'lXfTov hofAx ei^, rà
xipSa; olov tu ttxtx^xvti xx) jj ^ijfilx ry zxQivTiy aliquid
omissum putat ante : «AA\'
hxv ye ftiTpnS^ to ttxôo; , xxXehxi
TO IÛV i^^filx
ro xiplog. Sod Susomihlius iure annotat
„perperam" ot Rassovius p. 122 in Trondelonburgium ot
Barthólomy St. Hilairo invehitur, qui in voco
f*iTpt}S^
„Schiltzbare Klagen" expressas putant: hoe, inquit fieri
non potest propter vocom
yi. Mo quidem iudice sontentia
clara est noquo cuiquam iustam ofTonsionem praobet: illae
res,
i^y}ptlx ac xiph; vocantur, perponso saltom, (juod quis
passus ost, ot rationo rorum, in quibus facinus conrectum est,
iam habita; tunc demum damnum ao lucrum appellantur,
quod quis passus ost ot quod quis affocit.

Cap. IV. 12. hti xx) h) tüv «AAwv texvüv tovto.
xv^pivvTû yxp xv eî jxij <S> iiroUt tJ ttciovv xx) oaov xx) oJov^
x;*} th TtMXOV ÎTTXVXS tovto Xx) t07gvt0v Kx) TCtOVTOV f qUaO

-ocr page 82-

70

verba verbatim c. Y. 9. p. 1133. a. 14. repetuntur et h.
1. emnium consensu sunt secludenda. Sed in c. V. 9. ser-
vanda sunt et, coniectura Rassovii,
o ante izoUt addendum
esse, accepta, omnia clara sunt. Neque opus est addere
cum Jacksonio post
iTcohi: rb 7r«!r%<5v hov xx) olov voieT. Cum
Rassovio consentire non possum, qui dicit p. 18. „Man musz
nur bedenken, dasz, wie es bei dem xvTiTrez-o\'M; nöthig
ist, beide Tbeile geben und empfangen, dasz also das
ttoiaüv auch ein ir^xfiv und das auch ein tcoiovv

ist." Quod plane congruit cum sentontia, quam in his
invenit „Der Gedanke, den man nach dem Zusammen-
hange erwartet, ist dieser: die Künste würden nicht be-
stehen können, wenn sich nicht eine völlige Gleichheit
der Leistungen und Gegenleistungen herstellen liesze."
Sed me iudice sententia hoc loco non est duplex ratio,
sed simplex. Est tantum expressa mutua aequitas pationdi
in commutationo; e. g. A facit, Ttoiei (o. g. domum do-
nando), quantum B patitur, (e. g. domum acci-

piendo ot pecuniam solvendo). IIoc specimen ost Aristo-
tolis brevis ac ooncinni generis dicendi.

Maioris momenti est, quod Rassovius de posteriore parte
cap. V animadvortit. Tres locos, p. 1138. a. 19 — p.
1188. a. 23 (§ 10), et p. 1133. a. 25 — p. 1133. b. 14
(§ 11—§ 14), et p. 1133. b. 14 — 1183. b. 28 (§ 14—16),
iuxta ponit, ut „Abschnitte von denen dor eine keinen grös-
seren Anspruch auf Echtheit als der andere mag zeigen".
Susemihlius duos posteriores reicit, priorom ununi rotinot.

Perlegamus accurate: § 9: commercium ac permutatie fit
inter liomines, qui varias artcs exorcont,
a>.Xx .toütov^ 3«

-ocr page 83-

71

ta-xffûijyai; (§ 10) itaque res, quas faciunt, eius modi esso
oportet, ut quodammodo inter sese comparari possint, cui
rei nummus aptus est ; § 11 summatim priora repetit :
omnia ergo una norma metienda sunt, quae re vera néces-
sitas ixP^l») dici potest. Itaque nummus nil nisi vicarius
necessitatis verae factus est ex pacto hominum, undo
nomen vófUfffix. Fit igitur tunc reciprocatio cum res
oxaoquentur; \' sed ante permutationem exaequandae sunt.
Quando talis reciprocatio fieri non potest, societas non
exstat. Revera necessitatem normam esso, eo apparet,
quod tantum commutant, quando eis est nécessitas. ïïinc
pulchre Aristoteles observât, pretium permanens habere
nummum iuxta pretium cum commutatione connexum ot
nummum mutabilem quidem esso, sed quam minime, ßsCxerat
ßivtiv ßxKXov.

Ui paragraf! post decimuni nova attulerunt : vera natura
nummi nécessitas ost; pretium permanens nummi. In fino
capitis nulla nova adduntur, nisi annotatie, interdum fieri
non posse, ut omnia ad eandem normam oxaoquentur, nos-
quo secundum usum contentos osse oportcat. Eudemum
ad praxin spectantom nobis in mentom haoo rovocant noo
non accuratum " exemplum in fine adhibitum. Praeterea
omnia sunt ropetita, quamvis variis verbis, e.g. av^fitrpx
pro fföfjLßXijTx, quae mutatio iniuste a Stewartio ad loc.
novi aliquid profor.tur. Imprimis mirationem movet duplex
explicatio etymologica nummi in § 11 ot in § 15. Conclu-
dimus igitur, §§11, 12, 13, 14 usque ad 3/à 5«, nova ac
ampliora, quam quae § 10 habet, proforro; scd § 14, ab
ho M usque ad § 17, repetitionum plenum esse neque

-ocr page 84-

72

quidquam novi, nisi Eudemi, habere, quam oh rem haec
delenda esse censeo.

Cap. V finis probe Aristotelicus, quia hic de disere-
pantia iustitiae ac notionis virtutis supra (E. N. II) des-

criptae disseritur.
#

Cap. V est peroratie tractatus de iustitia, rebus prin-
cipalibus tractatis, et tantum nonnullae cum iustitia
coniunctae quaestiones exspectandae sunt.

Altera pars lib. V, c. VI—XI multo maiora turbamenta
ostendit.

CAPUT VI initium hinc capit, an iniusta faciens vir
et vir iniustus discrepent, et quae facta iniusta eo ipso
mala sint. Tunc leguntur ista molesta verba
züq [ûv ovv
tx^i dvTiTTtTTovSh; TTpb; to S/kxiov, eipijtxi zpórepov. Sequitur
dissertatie do iuro civili (rà
ttoMtikIv Hkxiov) eiusquo
explicatie : est ius civile, inter quos leges vigont, ot leges
sunt, ubi iniuria fit. Quao iniuria fit nimium sibi ipsi
tribueudo. Qua do re lex nequo homo regnat. Finis
capitis completur tractatu de iustitia per figuram: erga
servos, filios, uxorem.

Quaedam quaestiunculao a viris doctis motae sunt.
Hampke damnat p. 1134. a. 22
ûùSI ijloixU ii^olxtuirs ié,
et p. 1134. a. 33 iv oU rh xliKtlv où irxviv xiiKlx, et pro
xvTÛ in p. 1139. b. 2. èir) 3\' ovóiv xvTcp ^rhiov eJvxt isxtT
legere vult xvtü ttüov vf7(zxt ioxeT. Et Muretus ac Ramsauor
reiciunt p. 1134 a. 33
iv oU — cchxlx. Susomihlius verba
p. 1134. a. 24
TTÜ; (ûv ovv êxf\'t eet, post p. 1134- ft. 33.
iv oU — xhnlx legit. Sunt illa verba ttü; fziv ovv txit —
(\'piitxi Trpórepov obstaculum omnibus viris criticis. Hildebrand,

-ocr page 85-

I\'d

et cum eo Spengelius ac Trendelenburg, difficultatem
amovere conatus est ita, ut haec verba usque ad p. 1135.
a. 25, finem c. VII, in fine c. V legat. Quae mutatio
ordinem quidem restituit; nam
ttü; ßh cvv ïx^h ^et. bene
sequuntur finem c. V, et initium c. VI, tunc post finem
c. VII positum, bene se applicat; sed restant difficultates
internae, ut et Rassovius putat, p. 38 „Man wird die
Verwirrungen .... der Redaction zur Last zu legen haben,
wenn man auf die zahlreichen "NViderholungen der vorher-
gehenden Capitol (c. VI) zurückblickt, die weder in
einem Versehen der Abschreiber, noch in einer in den
Blättern der Urhandschrift entstandenen Verwirrung ihren
Grund haben können."

Et ego hanc sententiam approbo. Argumentum turbatum
neque coniecturis, ut Ilampkii, aliorum, sanandum.

Vocabula p. 1134. a. 25. oti ^»jxovjmfvcv krtv xx) «tAw;
ilxxicv xx) ri TToXmxov ilxxtov
, cardinem quaostionis continent.
Quid sibi vult
rè xTrXüt Hxxtov, quid rh ttoXitix^v? Num
duao notiones pro una reP Iloe habet Grant: „rè
xttXü;
llxxicv is opposed to rh ißownjrx. It is not meant
hero to separate
rh xrrXug iixxm from rh iroXmxhv Hxxiov\'
rather it is implied, that they are both tho same. Tho
only justice, that can be called so without a figure of
speech, is that between fellow-citizens". Idem Rassovius
p. 123. „TO
xttXu; ilxxiov und rh -iroXirixhv ilxxtov sind ver-
schiedene Ausdrücke für dio selbe Sache". Fero similiter
Stowart; eed ita, ut duas res osso ducat quodammodo
coniunctas p. 479. „Hitherto tho
formal condition of Par-
ticular Justice havo been discussed, i. o. the xvxXoylxi

-ocr page 86-

74

geometrical, arithmetical and reciprocal, which it involves,
have been explained; the writer now proceeds to indicate
the mode of its concrete appearance — to sketch its
natural history in State".

Sententia, quae me quidem iudice dare in illis verbis
prolatis est sita, iudicat
to «ttAw^ ilxxiov et to 7ro?.mxov
^ixxisv duas esse varias res: quasitum est non tantum
to airhwq lixxcv (quod iam tractavimus); sed etiam to ttoXitixov
(quod nunc investigare aggredimur). Contra Stewartium,
qui contendit auctorem significare se de doctrina abstracta
iam egisse et tunc hanc doctrinam ad rempublicam appli-
caturum esse, memorare velim, scriptorem in c. Ill—V
doctrinam abstractam, i. e. duo genera analogiarum, iam
applicuisso, notionibus iustitiae distributivae ac expletricis
vel directivae adhibitis, neque ullam tractationem novam,
ut Stewart exspectat, applicationem, seil, principiorum
priorum in c. VI ac VII, sequi. Nam, quae sequuntur nil
novi afforunt et illud novum ius civile plane cum iustitia
distributiva ac directiva congruit. Itaquo indicatie huius
iuris civilis contra quod iustum absolute vocatur, quocumquo
sonsu habos, hoc loco absurda est. Mirum profocto illud
ius civile est; sed do eo plura ad c. VII, in quo de
illo agit auctor, invenientur, ubi vidobimus, quid auctor
illud novum genus significare velit.

Etiam aliae quaestioncs suspicionom contra c. VI movent:
§§ 1, 2. contra morem Aristotolis sunt; nam de discre-
pautia viri iniusta faciontis ac viri iniuati notio habitua
omnem dffieultatem auforret. Praeterea ßoiz^i ac
xa^ttj»?
jam c. IV. 3 tractati sunt ot semper mali iudicati; et in

-ocr page 87-

75

E. N. II c. VI. 18. iam idem defendit, ut hic quaestio sit
supervacua.

§ 4., explicatio notionis iuris civilis, pulchrum exemplum
est rationis dicendi Eudemi: .iustitia est inter eos, apud
quos lex regnat; lex extat, quando fit iniuria. Morus
ludus est verborum et via probandi contraria illi, qua
Aristoteles uteretur. Etiam haec definitie iuris civilis
conturbat notionos totius virtutis (vol iustitiao, quao agit
de iis rebus, quae contra legem fiunt) et Iustitiao parti-
cularis, initio lib. V pulchre distinctas.

Particulao c. VI singularitor inter sese cohaoront:
§§ 1-. 2. nihil ad §§ 3—7, hi nil ad §§ 8. 9. attinent.

Quibus de causis c. VI §§ 1—7 ab Eudomo scripta
iudico, sed §§ 8. 9. gonuinam tractationem Aristotolis de
iustitia figurali, unam ox quaostionibus, quae in fine lib.
V" cum iustitia coniunctao sunt. Vorba p. 1134. a. 24.
Tw;
fih ovv lx.^1 to àvuzsTTOvôo; rrpb; Ükxicv slp>\\txi irpktpov
perperam a fino o. V soluta sunt ot inter fragmenta Eudomi
posita. Eudemum aliam tractationom iustitiao oxposuisso ox
Magnis Moralibus apparot, quae habont aliam common-
tationem de iustitia distributiva ac exaoquatrico, quam
Eth. Nic.

CAPUT VlI amplius de hac aliona notione iuris civilis
disserit. Totum illud novum gonus in o. VI suspicioncm
movit; quanto magis autom in c VII, ubi, postquam iam.
notio in c. VI. 4. est o.xplicata, itcrum trnctatum est
dissertatione do iustitia por figuranj interiocta. Nomon
iuris civilis coniocturam ailort, Eudemum duo genera Aris-
totolis una voce comprehendisso, iuris civilis, ut vidimus

-ocr page 88-

76

Eudemum imaginibus fortitudinis nomina , ttoKitu^îv , ffrpxTt-
uTixiîv indidisse. Et in c. YI. 4. in explicatione notionis
iuris civilis et in c. VII, 6:
tûv 5f hxxiuv xx) vcfiißüv
\'ixxirov ùç
to xxêôXov Trpog tx xxf sxxvtx sxsi invenimus
miram perturbationem totius iustitiae, vol virtutis, et
particularis, qua priore Aristoteles omnia légitima, poste-
riore restricto sensu iusta complectebatur.

Quam igitur coniecturam supra indicavi, nunc persequor:
Eudemus de iustitia alias Iractavit, initio theoretice (
to
«tAw; dlxxiov c. VI, 4,), deindo applicuit hanc doctrinam
reipublicae notione iuris civilis, quod continet Aristotelis
iustitiam distributivam et directivam vol expletricem, Hinc
mira verba in fine c. VII.
£xx7tov xùtxv (i. e.
xhxv^lixTX xx) hxxiüßxtx) iroîx ts fl^tj xx) ttévx xx) rrep) ttoTx
cvTx, \\j7Tepov èTnvxsvTéov non omni carent
sensu, sed ad Eudemi sequentem spectant divisionem iuris
civilis in duo genera, ut Aristoteles iustitiam
iam ante
c. VII in distributivam ot directivam divisit.

Sed plura sunt, quae Eudemum auctorem significant.
Eudemi est loqui in c. VII. 3. do motu ac immobili cum
deo coniuncto, (cf. E. E. I. c. VII, II. c. VI), voce dei
saepius adhibita, (cf. E. E. I. c. IV, L e. VII. 2., I. c.
VIII. 7.). Sed plus valet notio cpùvtt, in e. VII. 2: ioxsl
yivloiç eJvxi TTxvTx Totxï/Tx (se. vöiJLtj)) on tI fih (p-jffei xx!v)fTOv

,......Trap\' viiilv VtiTi (ih ti xx) (póret xivijTÓv (i.e.

(Jivffei TÜV ivh^ofiévccv xx) x>.kuq Iz^i")) quae h. 1. dicuntur
do vir tu to iustitiao ideoquo non quadrant cum E.N. II.
c. I. 2.
c\'j xx) Si}>.ov on ouhßlx tüv ^ôtxûv xperüv (póset
vilAtv èyylverxi
cù6h yxp tûv CpÛTii cvtwv iôl^erxi. Auctor

-ocr page 89-

77
«

igitur c. VII. duas habet notiones vocis : id, quod
immutabile est, et quod habet facultatera latentem posteaque
se evolvit, quae duplex notio plane cum E. E. II. c. VIII.
15. congruit:
trxf^hv Si toûtoi? Suj/ (pûjii hopl^oßfv,
07« evSv; yiyvoßivoi; dxoXcuôeT Tâtri kx) Six iußiv)^; tîjç ysvi-
(Tsui tùSuTToptTv yiyvtTxt ^(iïv,

Denique animadvcrtendum est, descriptionem in c. VII. 7,
in M. M. p. 1195. a. 8. paene ad verbum repetitam, Eudemum

auctorem significare; nam omnium consensu M. M. im-

«

primis E. E. sequuntur, ut iam Spengelius p. 393. „Der
Verfasser der M. M. schlieszt sich genau an dio Eudemien
und pflegt nicht noue Schwierigkeiten aufzuwerfon."
Iiis omnibus do causis ot c. VII damno.
CAPUT VIII tractat de ratione voluntarii ac actionis
iustae. Ilildebrand, Spengelius, Trendelenburg prima
verba
ovtuv elptißivuv seclusorunt; llampke kxI ante rh
<rufißfß)iK:; p. 1135. b. 3. iure reicit; sod ceteroquin nemi-
nem hoc caput olTondit, nisi Susemihlium, qui postoriorom
rocensionem iudicat.

\' Exposita hie est doctrina do voluntario eoquo optime hanc
cum Eth. Nic. ot Eth. Eud. compararo possumus: E.
N. Ill do notiono
xyvstxv turbato quidem agit; nam III
c. 1. 3. haec habet:
loxv 3\' ÙMÙtnx tlvxi tx ßl^ >5 3\'* ciyvoixv
yiyvipttvx,
ot contra c. I. 14: ntpov i\'hike kx) t5 Si\'xyysixv
^pxTTeiv TCÛ xyp3oü>Tx\' i yxp ßtöÜMV >j Ipylt^oßtvo; où hK^7
3y &yvcixv trpxttitv xXXx 3;« ti tüv eJptjßfvuv, oùk fî3w,- 31
äAA\' xyvoüv, xyvofï ßh ovv vx; i fioxhphç x h7 TpxTttiv

Kx) uv x^tktiov x«) 3/à tJjV toixùtviv xfixptlxv xllKOl Kx)

öAw; xxKs) ylvovTxi-{\\. o. aoxôiipà;, i- e. i * w t/, «5/xf7 3»\' Ayvoixv)]

-ocr page 90-

78
t

sed ad priorem sensum àxo-j7lou redit in c. I. 20 cvto;

^\'àxcvTi\'cv TOÜ ßix xa\\ ayvoixv.....Attamen facile est

intellectu, Aristotelem ayvoixv nunc ampliore, nunc restric-
tiore sensu usum esse. Notio voluntariae actionis (rè
sx:v7tov)
clarissima est: ov xpxh ^\'^ôti tx xxù* £xx7tx iv oTç

>f z-px^fç. Novit Aristoteles exiguam discrepantiam inter
consilium (;7rpoxlp£7i?) et actionem voluntariam, ponendo,
quod a pueris aut subito agitur, voluntarium quidem neque
consilium dici posse. In cap. II huius libelli vidimus
Eudemum etiam in viris adultis discrepantiam harum
notionum posuisse et apud eum voluntati (ßo0\\ti7i?) notio-
nem voluntarii
(tI £xoÛ7icv) appropinquare, ita ut haec
notio voluntarii contineat quandam vim intuitivam agendi,
omni consilio ac deliberatione exclusa

Quam Eudemi-opinionem testificatur nostrum caput:
§ 4. ponit aliquem vi coactum rem sibi commissam rcd-
dere, quae ab Aristotele actio involuntaria habita essot; hic
vero auctor quodammodo voluntariam putat.

Sed § 5, divisio actionum voluntariarum, tûv fxou7!uv
TX fih Trposhófiivot ■xpxTTOßtv TX y où 7rpsf>Jß{voi, domonstt\'at
hunc auctorom etiam in viris adultis neque subito agon-
tibus novisso notionem voluntarii sine consilio vol delibe-
ratione, i.e. actionis cuiusdam intiïitivae, quae Eudemi est.

Etiam quadruplex distinctie in §§ 7, 8 inter xTÔx>il*»i
ißxpjijfix, xitxijßx, ß0x6>jpixv Eudomia ost. Nam x;xxptviijlx
OTXV >5 xpxh T)}? xyvolxg iv xvt^ Aristoteles 3/\' xyvuxv^
i. 0 èxûv vocaret, neque xÎixvkixti praoforret. -Etiam dis-
tinctie inter
Ôtxv iilù; jttfv, ßh TrpoßovKiüffxg {ihx^ßx)
et otxv ix Ttpoxiphsag {ßox^ytplx), ab Aristotele non est

-ocr page 91-

79

exspectanda, qui apud adultos viros omnem actionem
voluntariam, quando quis novit omnia, in quibus factum
fit, cum consilio consimilem esse putat. Eudemi est
haec notio: fISwr, i. e. èxûv extra consilium posita.
Praeterea non virum magni ingenii indicat exigua eins
diligentia, quippe qui in enumeratione incipiat
rptciv
oùaùv ßxxßüv TÙV h txT; xoivunlaiç,
deinde quattuor genera
enumeret. Et § 3
àyuoxv in memoriam rovocat E. E.
II. c. IX. 3.
0<TX (Jt,(V oZv è(p\' èxUTÛ ov ßij TrpXTTflV, TTpXTTtl
ß}} àyvoûv xx)
3/\' xùrèv, êxiûffix txvt* àvxyx>) fîvxi, cum
Aristoteles haboat f/Swç, itemque § 9. 5/à
xxMjs tx êx
ôufioû cùx ix Trpovolxq xpIvfTxi
pro xxtx vpoxlptffiv-, E. E.
II. c. X. 21.
OTI XXXÛ; hopl^CVTXI TÙV 7rxôt](4.XTUV TX ßh
ixovffix TX
3\' xxovTix TX 3\' /x TTpovclxg voßoöeTovnv. Etiam
cum Aristotele non quadrat § 12.
tüv 5\' àxcvtrluv tx ßiv
(7ti wyyvüßovixx tx 3\' où crvyyvußovixx j ovx fùv yxp
ßivov àyvosvvTt; xWx xx)
3«\' xyvcixv xßxpTxvovm vvyyvußovixx,
07X
3i ßij 3/\' xyvuxv äA.a\' xyvooZvreç ßh 3 Ttxôo; ß>iTt
(Puffixèv ßVjTt xvSpuTTixôv^ où 7vyyv0)ß0vixx.
Modo vidimus
Aristotelem 3/\'
xyvsixv voci xyvocZvTx contrariam posuisso
et voluntarium factum ao improbum putasso, et hoc loco
plane hanc significationom impugnat auctor.

Ilaec omnia nmiora ac minora Eudemum o. VIII auc-
torem significant.

CAPITA IX. XI una tractabimus, quia arte coniuncta
sunt; postoa c. X. Ut .Stewart p. 513 aniniadvortit, c. IX
cum 0. VIII connoxum est; hoc enim iudicium do volun-
tario apud iudicom continot, illud, quoad ipse volun-
tarius osso potes in contra to ipsum agendo, quocum

-ocr page 92-

80

coniuncta est quaestio, an voluntarie pati possis. Quae
duae quaestiunculao mutua vice tractantur. Ratio demon-
strandi est supponero aliquid, quod postea tollitur:
si
iniusta facere idem est ac nocere voluntarie, et voluntarie
agere significat conscientiam rerum, in quibus fit factum,
et
si vir incontinens sibi ipse nocet voluntarie, tunc
voluntarie ut iniusta patiaris, fiere potest, nec non ut
contra te ipsum iniusta facias. Sed verum non est, iniusta
facere idem esse atque nocere voluntario, ergo neque ut
volimtarie iniusta patiaris, fieri potest (nequo ut contra te
ipsum iniusta facias; sed hoe nondum concludit, tantum
implicite indicat).

Sequuntur duae quaestiunculao, utrum is, qui nimium
tribuit, an is, qui accepit, magis iniusto faciat, et iterum ,
an, ut contra se ipse iniusta facias, fieri possit. Et hae
eodem mode solvuntur ac illao supra:
Si is, qui nimium
tribuit, hoe facit alii, contra se ipso iniusta facit. Sed
subinde auctor movot dubium, num plus alii quam sibi
tribuendo simul alia, o. g. honorem, sibi adipiscatur, et
ita dubitat, num revera is, qui nimium tribuit, magis
iniusta facit oo, qui accipit, itaquo iterum implicite de
facultate contra se ipsum iniusta faciendi dubitat. Quod
et facit secunda argumehtatione „euSfi/
yàp trxpx tï^v xvtoö
TTXITX^\' jSsuAJiO-ZV."

Finis c. IX aliquid novi aftert: o\'i 3\' xnùpuvoi iep* xùtoî:
oiovTxt tJvxt t3 xhKiTv, ho xx) rè Hkxicv tïvxi p^iiov, undo
do diserepantia facti ac habitus, et scientae rerum iustarum
ac iuste agendi, ut distinguitur inter eum, qui romedia
novit et eum, qui est medicus. Deinde concludit bona

-ocr page 93-

81

absoluta et iusta inter sese cobaerere, prioribus does
numquam abundaro posse, eorumque quosdam vires, scil.
insanabiles, ne frustulum quidem possidere posse.

c. XI quaestionem de contra se ipsum iniusta faciendo
aggreditur. Iure sie incipit: Trortpov (vSsx^-^\'
xvtov* ccStxtTv
jj ou,
(pxvffcv ix TÜV {lpt}fisv63vnam, quamquam non est
demonstratum, bis tamen, ut supra vidimus, implicite
negatum est. Tandem hic babemus comprobationem. Post
introductionem, omnem virtutom lege esse constitutam, ot
esse iniustum, quod quis voluntarie facit contra legem,
concludit contra se ipsum iniusta facere esse scelus in
rempublicam, quod etiam poena indicta testificetur. Neque
igitur in se ipsum. Fieri enim n\'bn potest — nunc
postremo sincera comprobatio sequitur — ut eidem roi
idem et addatur ot adimatur,
x>X xs) iv TrXelovtv xvxyxvi
thxi Ti llxxiov xx) Ti xSiKtv.
Transpositie § 9 post § O,
quam proposuit Susemihlius, eo commendatur, quod § 9
bene so huic loco applicat. Animadversio subtilis iniusta.
facere peius esse, quam pati, finom facit et capiti et libro.

Haec dictorum quam brovissinm repetitie clara ac per-
spicua faciat et, quae cgorunt viri docti de his maxime
addubitatis capitibus, et, quae post horum enumerationem
ipse proponero velim.

Ilicckher de §§ 1, 2 xx) xpx ttxv ovtu; ij ixslvu; uffXfp
xx) ri xiixiTv -zxv ixoumv
iJ Ti ßh kciijiov, Ti 3\' xxou7icv\',
„Bezieht man hier jrxv wie xzxv im vorhergehenden Satz
auf xSixfia-óxt, so bieten die Schlussworte eine lilstige
Wiederholung dos vorigen Satzes, die Anfangsworte aber
einen noch weniger befriedigenden Sinn, weil die Frage,

-ocr page 94-

82

ob alles Unrechtleiden freiwillig sei {èxshaç supra) offenbar
nicht gestellt zu werden braucht; die mittleren endlich
S>77rep VM TO «\'SixsTv ttäv hov7iov sind, als unmittelbar vorher
schon dagewesen, verdächtig. Wollte man aber unter
z-xv jede überhaupt unter den Begriff aktiv oder

passiv fallende Handlung verstehen, so würde der Sinn
unstreitig gewinnen: „und fällt jedes xlixyjßx entweder
unter den einen oder unter den anderen Begriff, oder
gibt es auch solche, welche in gewisser Hinsicht freiwillig,
in gewisser Hinsicht unfreiwillig sind?" Dies würde

namentlich gut zu der Lesart jj où ôsXowrxv oùx i\'AÙv im

«

çitat aus Euripides passen. Allein dann würde man >5
cuTfuç erwarten, und eine Rückverweisung auf HI c. I, wo
dieser Punkt schon erörtert war, und was die Hauptsache
ist, die folgende Untersuchung geht gar nicht auf solche
Handlungen, die in gewissem Sinn freiwillig, in gewissem
das Gegenthoil sind, ein."

Quae sibi ipse in fine opponit Riockher, satis con-
firmant coniecturam initii roiciendam esse. Praeterea nil,
no verbum quidem, illam duplicem notionom
vocia xilxijßx
h. 1. oxcusaro potest. Sod rovora non exstat ulla difficultas.
Vox (xsivuç bone signifieat, iniusta pati semper voluntario
fieri. Si ad sententiam spectas,\' vox
èxelvu; absurda
quidem est, sed hoc loco tantum symmetriae causa iuxta
ovtui; posita habenda ost; licet ropetitio, uvtrtp xx) to xhxtTv
Txv éxsûjiovy sit seeludenda, quod etiam Rassovius censet
(p. 40).

Et^ in § 2 Rieckher difficultatem afïort, ita verten^o:
„Eine ähnliche Frage betrifft des Rechtloidon, denn alles

-ocr page 95-

83

Rechtthun ist freiwillig, so dass es consequent ist [an
zu nehmen] dass Unrechtleiden und Rechtleiden in Bezie-
hung auf jedes von beiden einander entgegen gesetzt, dass
sie also entweder freiwillig oder unfreiwillig seien. Unge-
reimt aber muss es beim Rechtleiden erscheinen, wenn
es immer freiwillig sein wollte, denn Mancher leidet
unfreiwillig sein Recht". De quibus aniniadvertit: „Hier
stossen wir uns an
tuxcyov und an der Verbindung des
zweiten Satzes mit dem ersten. Von einer Consoquonz,
kann man füglich entgegnen, könne erst dann die Rede
sein, w^enn die Frage dos
fxivrx «^iksTitöxi schon bejaht
ist, was nicht der Fall ist, und auch im Folgenden nicht
geschieht. Die Verbindung aber klingt adversativ, wie
auch Lambin sie gefasst hat, während sio eine Bestäti-
gung ergibt, wie dies Zell richtig eingesehen, wenn er
übersetzt: „sano cum satis constet". Weit eher hätte man
dio umgekehrte Stellung erwartet: da das Rechtloiden
ebenso wohl unfreiwillig als freiwillig sein kann, so scheint
es consequent vom Unrochtleiden dasselbe anzunehmen."

Sed minus recto auctorem Rieckher accusat. Nam non
comparantur iniusta pati et iusta pati. Comparatio haec
inter quattuor res est: iniusta facoro ac iniusta pati,
ot iusta facere ac iusta pati. Uoc modo incipit auctor:
iniusta facoro semper voluntarium est, quomodo autem
iniusta pati soso habotP Videamus de iustis factis: iusta
facere senipor est voluntarium, iusta pati non semper,
uffTf fuKoycv dvTDuTiróxi ißotu; xxó* ixxTipov ri t xhxtlaöxi
xx) rh iixxicüj$xi
j) êxBviTiBv ij xxsüirisv fhxi, i. o. ut per so
intellegatur aequo [ac supra iusta pati ot facoro] oppositum

-ocr page 96-

84

esse et iniusta pati et iusta pati (seil, iniusta pati aeque
oppositum esse iniusta faciendo ac iusta pati, iusta faciendo).
Exspectandum erat, auctorem conclusionem finivisse el
perrexisse: iusta facere semper est voluntarium, iusta pati
semper voluntarium esse non potest, iniusta facere semper
voluntarium est, ergo iniusta pati non semper est volun-
tarium est. Sed ante hanc conclusionem aliam viam
incedit in § 3 tractando do discrepantia x^kx Trxtrxav et
a^ixfïaöxi.

Yitium igitur textus hic invenire non possum cum Rieck-
hero. Sed amplius hanc quaestiunculam enucleavi, ut
rationem dicendi huius auctoris demonstrarem, quae est
merus verborum ludus. Etiam interpretatie Welldonii \')
duplicem comparationem, quae vox &izoiug me iudice indi-
caret, approbat, et ita, ut ego, explet cogitationem verbis
incHnatis: § 2. „The same question may be raised in regard
to just treatment; for as all just action*
all unjust
action
is voluntary, it is reasonable to suppose that the
voluntariness or involuntarincss of being justly and un-
justly treated should similarly correspond to the voluntariness
or involuntarincss of acting justly and unjustly".

Pergit Ricckhor in §§ .5, 6 in quibus, ut opinatur,
notio est perturbata voluntatis, p.* 115 „Man sieht also,
dass in dem Wort ßcv\\)^(rig ein Doppelsinn verborgen ist,
und dass, sobald man diesen verwerflichen Doppelsinn
aufheben will, dio Argumentation in ihr Qegontheil un-

1) The Nicomachc.in Ellücs of Aristotle translate«! by J. E. C. Wcllilon.
I.on(Icn Mac. Millan & Co. 1802.

-ocr page 97-

85

schlägt. Ist die ßsüxtjji? das bessere Wissen und Wollen
des axpxTiig, so handelt der, der ihm Schaden zu fügt,
dieser
ßoumvic zuwider, begeht also eine ahxlx, und da
der doch freiwillig sich ihr aussetzt, so muss die Frage
des
ixivra xhxsTaöxi für diesen Fall bejaht >Yerden. Ist
aber die
ßo6x>j7ii das sinnliche Wollen der xxpxTvj:, so ist
die Bestimmung
-^rxpx t^v ßovhnviv falsch, und es muss
vielmehr heissen
kxtx ty,v ßsvhvjviv. Der zweite Fall ist
der des sich selbst verkürzens, und dagegen wird erwidert,
dass dies ganz vom Willen des Betreffenden abhänge, also
hier von einem «S/xf/ir^«/, mithin auch von einem
hivTx
xhxtTtrQxi, gar nicht die Rede sein könne."

Etiam Rassovius p. 41 voce Trxpx Tijv ßovX}}7iv, quamvis
simplici notiono adhibita, contentus non est: „Was be-
deutet aber
Trxpx t^v ßoüXi]7iv? Die Nicomachische Ethik
spricht über die ßouK^vt; an zwei Stellen: III. 4. p. 1111.
(5. 19. und III. 6. Aus beiden ersieht man, dass unter
ß:6Xij7ii das Wollen oder Wünschen zu verstehen ist, das
auf die Erreichung eines an sich guten oder doch gut-
Bchoinonden Zieles gerichtet ist, und hiermit stimmt die
Definition, Rhetorik I. 10. p. 13C9. a. 2.
ku ßh ßov-
Xifji; xyxSoü Ipi^i;.
Fasst man demgomäss rxpa rhv ßou-
x>)7iv
als „wider Wollen odor Wünschen", so kann man
sich der Bemerkung nicht versohlieszen, dass dor versuchte
Beweis nicht das leistet, was er leisten soll. Denn was
liegt undenkbares darin, dass Jemand, um mit Hemer zu
reden,
huv HkovtI ye öußip eine Schaden über sich ergehen
lässt, und soll man dem xxpxr^;, der wider sein auf das
BesBoro gerichtetes Wollen dor Stimme des Verführers

-ocr page 98-

86

folgt, und in sittlicher Beziehung Schaden erleidet, die
Freiwilligkeit des Handelns absprechen?"

In fine ad §§ 10—14 Rieckher aniraadvertit : „zwei kurze
Erörterungen, die mit dem im Anfang des Cap. Angekün-
digten Nichts zu thun haben." Contrarium verum est. Ipso
hoc loco, notione principii
{apx^ï) ■tr:a.et&ta. ut vera origine
iniusta faciendi, id nunc comprobatur, quod antea specie
ac ludo tantum verborum demonstratum erat. Etiam quaestio
in §§ 12—14 de inscientia aut conscientia arte cum illo
principio tractate cohaeret.

Jackson hanc partem, §§ 14. 15., post V. c. I. 3. jrtp)
àhxlxg xCp\' ijç àhxsvai xx) ßovXovrxi tx xhxx , legere vult.
Sed § 16 ab iis separari non potest et, §§ 14. 15. 16. post
V. c. I. 3. translatis, longior fit digressio in V. c. I., cum
hoc loco omnia recto procedunt: §§ 10. 11. hominem ut
principium actionis tractant; §§ 12. 13. inscientiam aut con-
scientiam in agendo; § 14. disserit habitum differro a mora
scientia eorum, quae sunt iniusta.

Initio c. XI. quaostiuncula est, quae fuit plerisque com-
mentatoribus obstaculum:
Tct (ûv yxp hri tüv hxxiuv tx
xxtx
vxffxv xpsT^v vTTO TOV vjficv tttxy[iivx, oJov cv xthtvtl
xTTCxrtvvvvxi êxvTOv i vJ(ioç, X is ßi} xfAfûf/, àrrxyopfJtif quas
ultimas voces irridet Grant: „Wa might well ask: Did
the Athenian law command its citizens to breathe, to
eat, to sleep etc.?" Jackson difficultatem tollere conatus
est voce
ß)f xiXivsiv, sensu vetandi (ovx ixv) explicanda.
Sed ad talom linguae violationem confugere Qpus non
est, si ita oxplicamus: est quaodam iustitia, omnia con-
tinens, quae sunt secundum totam virtutom, quao logo

-ocr page 99-

87

administratur, et, quae huius iustitiae lex non imperat,
ea vetat. Mirum quidem dictum manet; sed comparando
\'cum E. N. V. c. 1. 13.
ot 3f voßoi àyopsùowt Trcp) xTrâvTuv,
facile est intellectu, quo mode discipulus magistrum minus
prudenter secutus sit. Id enim in omnibus rebus, ut vi-
dimus, Eudemi est, in retractando Aristotelis et argumente
et materia minore prudontia uti.

Qua do causa ot haec capita Susomihlius reiocit, neque
ego alia sum sententia. Zell e. XI post c. IX. 13 legere
vult, ut cohaorcntia coniungat. Sed haec coniectura mihi
non satisfecit, quia totum argumontum eiusquo tractatio
Aristotele minime digna sunt contraque vestigia Eudemi
multa inveniri possunt.

Quod ad probandum investigemus c. IX ao XI. Quomodo
supra contra Riockherum oxplicavi, hie quoquo auctor
in § 1
kx) xpx TTxv ouTUi; yj heivug exemplum suggorit oius
rei, quam Stewart Eudemi „Formalism" vocat. Praeterea
rationem, qua iusta ac iniusta facere ot pati inter so com-
parât, ut quaestionem, an iniusta pati fiat voluntarie,
solvot, iure iam supra merum verborum ludum vocavimus,
ab Eudemo non alionum (cf. p. 45 infr.) Etiam fortiter
pro coniectura mea militât ratio demonstrandi in his capi-
tibus saepius adhibita. Bis ad oonclusionom pervoniro
conatur re suppononda, quam postea roicit, ot ita ambas
quaestiones, et de voluntario patiendo ot do eo, qui
nimium tribuit, frustra solvere conatus est alia quaostiono
adhibita: an ut sibi aliquis iniuriam inférât, fieri possit.
Quo mode iam ot hano, ad utrannpie (]uaestionem solvendam
intermediam, simul solvisso videtur, ideoquo multi ipsam

-ocr page 100-

88

tractationem, in c. XI, supervacuam esse putant. Sed
implicite tantum bis solvit, cuius rei sibi conscius est
auctor;\'nam ante ipsam comprobationem in c. XI confitetur,"
quaestionem iam esse demonstratam: TrÓTspov 5\' èvllx^Txt
\'exvTOv xh-Keïv ^ cv, Çxvepov ix tüv elptjßivuv. Itaque c. IX
ac XI una legantur, et unam neque dividendam, quamvis
miram, demonstrationem continent. Mira enim est demon-
stratio, quae bis aliquid implicite ponit et negat, volun-
tarie sibi ipsi iniuriam inferri posse, idemque postremo
comprobat. Quae est ratio scribendi eius, qui iam con-
clusionem novit eaque utitur, ot ab Eudemo expectanda,
quem vidimus saepius plano Aristoteli contrariam viam
sequi (cf. p. 45 med.). Aristoteles, ut conicio, primo posuit
principium:
àt) tv TrXshtJiv àvxyxîj elvxi to SIkxiov x«/t3«3/xûv,
quo demonsfcraret, ut tibi ipso iniuriam inforas, fieri non
posse. Hinc progressus est ad secundam quaestionom
(apud nostrum auctorem primo tractatam), utrum, ut volun-
tario iniusta patiaris, fieri possit, annon. Eo otiam, quod
principium totius argumentationis in fine tractat, domon-
sttatio inanis fit et ludus verborum. Cuius rei exemplum
do c. IX. 5.: ut voluntario iniusta patiaris," fieri non
potest; nam iniusta faccro voluntario idem valet ao nocoro
•alicui
contra illius voluntatem, nequo .quisquam contra suam
voluntatem iniusta patitur! Praotoroa ipsa haoo notio
voluntarii Eudemum indicat, quae cum Eth. Nic. non
quadrat, sed cum Eth. Eud., in quibus, ut vidimus in
cap. II. huius libclli, notio voluntatis (ß:v>,tiTii;) voluntario
(to Ikcvtiov) magis affinis ost. Etiam sequitur res, quae
plane\'ab Aristotele abhorret in § 14:
oi xvùpunot i\'p\' xvtcTi;

-ocr page 101-

89

olovTxi sïvxi TO xhKsïv, quao verba genuinum Aristotelicum
horrore complent, qui magnanimae vocis
vifjiJv nx)
v) xpfTij, o.uoiwg Kx)
^ xxkIx", oblivisci non potuit.

Sed spero, satis haec esse ad approbandum, c. IX ac
c. XI Eudemi nec Aristotelia putanda esse, neque Fiacherum
ac Fritzschium iuro c. XI ab c IX séparasse.

CAPUT X pulchra expositio de aequitate, aubtili notiono
Ariatotole digniasiraa, est, quao recensiono inter Eudemi
fragmenta aberravit.

Post capita aeparatim tractata Jacksonii coniecturam de
ordine lib. V accuratiua impugnare auperaedeo. Cuiua
mentionem facore aatis eat. Legit lib. V ita: c. 1. 1—3;
c. 9. 14—16; c. 1. 4—9; c. 9. 17; c. 1. 10.—c. 5. 18;
c. 11. 7. 8; c. 5. 19; c. 6. 4—o. 8. 8; c. 6. 1, 2;
c. 8. 9—c. 9. 13; c. 11. 1—6; c. 11. 9; c. 6. 3; c. 10.
1—8; c. 11. 10.

Coniecturae Grantii ac Jackaonii, qui totoa trea libres
in Eth. Eud. transforunt, et Fiachori ac Fritzachii, qui
lib. V c. XI, VI, VII Ethicia Eudomiis tribuunt, in
Conclusione tractabuntur.

-ocr page 102-

CAPUT IV.
De libro VI. Eth. Nic.

In capite priore vidimus, lib. V sumraatim in duas partes
esse dividendum, et c. I—V ac c. X, priorom, Aristoteli,
c. VI—XI, posteriorem, Eudemo esse tribuendam. Lib.
VI difficilius est tractatu, quia magis turbate compa-
ratus esse videtur iam obiter legenti, fragmentis inter
fragmenta interiectis.

CAPUT I initio in memoriam rovocat, habitum virtutis in
media via sequenda consistoro, et rectae rationi hoyo;)
hoc medium esse constituendum. Rectae igitur rationi
finis {aMTTOc) fixe ante oculos statuondus est, cuius con-
spectu terminos
(opoc) medii reporiamus. Deinde anjmum
divider© post I c. XIII pergit nova divisione; nunc enim
partem animi rationalem in duas dividit, alteram, in qua
est vis sciendi (rà
ïV/jtu\'/öwx^v), alteram, quae ad ratio-
cinandum valet", quarum duarum partium virtutes se quae-
siturum pollicetur auctor.

Rieckher primus Schloiermacheri animadvorsionom, esse
in hoc libro vacillationem, utrum virtutes intelloctuales
ut norma moralium tractarontur, an adiumentum tantum,
porsecutus est: „Jenes", inquit, „bald. . .. bald" dor
Schreiermacherschen Ausstellung roducirt sich bei näherer

-ocr page 103-

91

Betrachtung darauf, dass cap. 1 (i. e. c. I. l—4) den
zweiten Standpunkt (i. e. ut sint norma.) vertritt, cap. 2.
aber mit dem ganzen Rest des Buches, den ersten (ut
sint merum adiumentum). Und so wenig ist zwischen
beiden Capiteln eine Vermittlung auch nur versucht, dass
e. 2. (c. I. 4—7) das erste Capitel (e. L 1—4) gar nicht
voraussetzt, und kein Mensch etwas vermissen würde,
wenn das sechste Buch mit dem zweiten Capitel begänne."

Et Rassovium initium lib. VI ofFondit: p. 19 „Das
sechste Buch hat, was bisher übersehen ist, zwei Proömien,
ein längeres bis p. 1138. a. 34 und ein kürzeres, p. 1138.
a 35-1139. a. 3.

Sane oquidom conseo, inter haec duo eligendum esse,
nequo electie mihi difficilis est. Quod Rassovius vocat
secundum prooomium plane cum reliquis Eth. Nic. con-
sentit: E. N. I c XIII. 20 duo genera iuxta ponit : S/o/)/Ç«rÂ;

xx) >} àpsTi] xxtx Tijv hx^pspxv TxûryjV. Xiyoßsv yxp xvtüv
ta;
(ûv hxvoyjTixx;^ tx; tj^/xx;, vo^lxv ßiv xx) ffiivs^iv xx)
Cppivytdiv lixvoijTixx;^ eXfuöfptOT^TX xx) iruCPpsiTVv>iv jjtf/x«;;
et, quod porro noquaquam illa duo gonora coniungit, oa
ut inter soso iuxta posita in sormono vulgari reporta des-
cribit:
xiyovTi; yxp Trtp) toü ifâiu; où hiyoßtv on vocpi;
>5 auviTc; «äa\' on jrpxo; ij rûcppxv, irrxivovßfv Si xx) tov ao:piv

XXTX TViV i^tv, TÙV l^SUV TX; iTTXIVtTX; xpiTx; Xtyoßsv\'\'

Montionem fieri illius rationis, virtutes intelloctuales esso
normam moralium, ab Aristotele h. 1. erat exspeotandum,
si postea, in lib. VI, de illa coniunctiono tractaro in
animo haberot.

Contra prius prooomium Eudemi propria ostendit. Iam

-ocr page 104-

92

sermo testificatur: (àv, oùSev SI (j-xq)ég, de quibus

vocibus Burnet: „It is true that Eudemus is fond of the
phrase, cf. 1206. b. 32; 1217. a. 19; 1220. a. 17 (ad
quae addo 1249. b. 6.), and that it occurs nowhere else
in E. N. But it is a thoroughly Aristotelian way of
speaking". Exemplum huius rei profert de Anima 413.

a, 11. SK TÜV XTXCpÛV ßSV J (pXVtpUTîpUV 5f yîyVSTXl TO (TXCp);

xx) XXTX TOV ?J\'ycv yvapifiUTspov. Minus recto; nam in his
non eadem sententia inest ac in nostris vocibus, quibus
haec subest notio: theoretico quidem
vere dictum est,
virtutem in medio sitam esse; sed si ad praxin spectamus,
non est
perspicuum, quo modo hoc medium nobis invenien-
dum sit. Sententia haec Eudemo digna est, qui notione
rectao rationis nos dirigentis non contentus, ad usum
vitae certum finem
{cxottcç) petit, ad quem oculos figamus.
Nusquara Aristotolos talis finis Ethici montionem fecit.
Incertum reliquit, quo mode victoria viri continentis
(I c. XIII) reportetur, etin acute definiondo, quid denique
nos dirigat, ad rectam rationem
{ip^o; hoyoq) substitit, noquo
altius quaesivit, quam ut virum probum {i vTrou^xToi) nobis
semper ante oculos et osso oportore ot rovora osso, ponorot.
Ita Aristoteles in sciontia Ethica hominem in hominum
commorcio tractat, ut Çwcv
tto^itixôv] Eudomus do norma
viri probi nos dirigente silot ooquo normam recta rationo
altiorom quaerit, et finom, quo ipsa recta ratio dirigatur,
petit. Iluius finis notio in Eth. Eud. bis tractatur. Primo
E. E. II. c. XL 3. 4.
TTÓTepov 5\' ^ xpttî] ttouT Thv jrxoziv ^

tx TTpig tov ffXOTT^v\' T/ûl/xfûx si) OTI Tiv (TXOTrhv hOTI TOVTOV
t

oix îffti oùJî héyo;\' xXKx ujTrep xpxh toZto

-ocr page 105-

93

ù-oxelcrSuj. Quo loco non eadem quidem sententia ac in
nostro capite legitur:
„^rpo? ov xTroßXs-ccv é rov xóycv s^^v
irrtrsivsi xx)
 sed tamen affinis. Locus enim laudatus

liaec habet: virtus finem reddit probum et eo ipso, i. e.
ilium probum finem in conspectu habende etiam viae ad
finem (
t« wpàr rev cxottov) probao fiunt, quod idem valet
ac „Tpà?
ov «TToßxiTruv h rlv Kiyov sx^^ (Trnsivn xx) «v/jjj/v"
in nostro capite. Secundus locus, E E. IIL c. XV,
magis perspicue cum nostro capite consentit. Auctorem
primo loco laudato idem, quamvis minus manifesto, dicere
voluisse eo apparot, quod hoc loco altero ad priorom
reicit lectorem:
iv ßh ovv rolt; vpÓTtpiv ixixS^i, et idem
exemplum profort vocia
xXt^SU ßlv, où jxcpU Si: U77rtp xv ti
ne iv rcTç Trtp) ri/v rpo^iiv tirttttv u; tj îxrpixîi xx) i Ac\'yjç
rxÛT>)ç. Initio secundi loci, E. E. III. c. XV, vox ter-
mini
{opo;) significat terminum rectum mediae viae quaeaitae:
ivt) S\' iVr/ Tt; opo; xx) rcfi ixrpü irpb; ov ßfxp) \'^róaou TCHfTiov
(XXffTOv xx) fu ùytxhcv e\'t
IXxttov ^ 7rXi:v oùxirt\' oüru xx}
TÜ o-rcuSa/u TTep) rx; 7rpx!;tit xx) xlphtt; rüv (pùffii ßh xyxdüv,
cùx ixxivsTÜv h7 rivx tïvxi opov xx) T>i; s^tai; xäI rîjç
aipijtus xx) (puyij/;
<x«) xP^ß^"^^^ tAjj^au; xx) iXtyér^ro;

xx) rüv tvTux^ßXTUv. Sed porro notio tormini in finis
dirigontia mutatur. Nam ad illum terminum roporioudum:
„3«
ti" inquit, „ujTrep kx) iv toTç xK>xii ^rphç rh xpxsv K^v,

xx) rrph; ryjv t^iv xxrx r>iv ivipyetxv rhv reu xpxc^ro:.....

ovTU 5\' tx^i xxrx rh ùiup^rixôv.....^ riç oùv xïptfftç

xx) xrîiffiç rûv cptiati xyxöüv 7rot)îcrei ßxXicrx rijv
rod ôeov ôeupixv yj cüßxro; i} xP^ß\'^\'^\'^^ ^ <pbMv Jj rüv
xXXuv xyxóüv, xüm àp
/rrii, kx) ouroç i opeç xxXXi<rroç,

-ocr page 106-

94

? tiç 5\' ^ 5<\' hhtxv yj si\' vttipßox^v xuxvcl tov ô£ov ôspxttsvëlv
xx) ôeupêTv, xuTVj Sf 0xó?.ij \' t^fi tcûzo t^
OVTOÇ ti?ç ^VZ\'^^ opot; xpiaroc^ rè y,xi(TTX xiffôxvsffôxi
tcv xKÔycv fiépsu? tîjç \'■luz^\'^t V toioütov". Hisce verbis
notio, quae initio fuit termini, nunc dirigentis finis
facta est. Qua cogitandi ratione Eudemus adductus est,
ut virtutes intelloctuales praeferret, Hic enim dirigens
in virtute morali finis ab Eudemo a parte principali
animi, i.-e.
to deupy^rixov petitur, vol potius revera „rev
ÔSOV étpxTTfvtiv xx) ôeupfTv" est. Haec Eudemi subor-
dinatie generum virtutum ex nonnullis vocibus passim
oblatis apparet, e. g. E. E. YII. c. XV. 14. M üvxep
xx) iv tóïi «AAo/ç zph rh xpzov ^ijv xx) Trpoc Tjjv s^iv xxtx ty,v
ivspyeixv
tJjv tov apz^vtoi;] E. E. VII. c. XIV. >} yxp xptrit
TOV vov cpyxvsv.
Sed disertis verbis manifesto banc doctri-
nam expesuit E. E. VII. c. XIII. 3—6. In his verbis
explicandis partim Susomihlii emendationibus utor; nam
in p. 1246 b. 15. legere malim
{Kcyitnxt txvxvtix) »5 ir/fluAt/«,
quam quae habet Susomihlius, et in p. 1246. b. 21 signa
lacunae post
àyvofîv ponoro mo quidem indice nocossarium
non est, nequo post
iv xKoya plura quam iv tu ^oyivrixâ
insorero opus est. Rorum summa haec est: § 3. Quia fieri
potest, ut e virtute, ut habitu, tantum unum genus factorum
omanot, (o. g. ox iustitia solum iusta neque iniusta facta),
nulla virtus scientia dici potest. Sed, quod prudontia ((p/s^-
fjjffiç) idem est atquo scientia ac aliquid veri
{iTricTvipL^ xx)
xXviSit Tl), eo ex prudontia duo inter sese contraria.genera
factorum emanaro exspeetandum est, ot, ut ox prudontia
stulte \'agamus, fieri potorit; § 4 in scientiis altera alteri

-ocr page 107-

95

supposita est. Qua re autem omnium princeps (ttxvîïv xupU)
imperatur? Neque seientia neque virtuto; nam hae illi
principali ac summae arti ipsae parent, ut inferiores supe-
riori; § 5. Estne, ut incontinentia est vitium partis
animi irrationalis, ita vir intemperans idem ac incontinens
vir mente non carens {àxpxTy,: sz^v vsvv)? (Hac quaostiono
aliquid novi, certamen seil, inter partem irrationalem ac
rationalem, in argumentationo auctorem proforro censoo.)
Si vir intemperans vir est, in quo cupiditas partis animi
irrationalis superot partem rationalem, et si
cupiditas gravis
partem animi rationalem vincoro potest, tunc sine dubio
etiam
virtus partis animi irrationalis vitium rationalis partis,
i. e. inscientiam, vincet, et tunc contrarium erit certamen
priori
(Irepxi [zstxttoiovvtxî). Tunc fieri potorit, ut iustitia
utaris ot iuste ot iniusto, itemque prudontia utaris et pru-
dontor ot stulte. Absurdum onim ossot, si vitium quidem
partis animi irrationalis virtutem rationalis partem vincoro
posset, non tamen virtus partis animi irrationalis alterius
partis vitium. Qua absurditato indicaro adducimur, vir-
tutem irrationalis animi partis vitium rationalis bono vin-
coro posso, ot eo modo, ut ox insciontia prudonter agamus,
fieri posse; § 0. Haec vero conclusio absurda est. (Se-
quitur textus dosporato cdrruptus, cuius autom sontentia
haoc fcro est:) Quae ultima conclusio absurda est, orgo
pars animi irrationalis nullo pacto rationalem partem con-
vertere potest, qua do ro, cui vitium rationalis animi
partis inost, oum potissimum ad totam improbitatom ver-
göre putamus; nam
èpùûg rh Zuxpxrixhv Sri où^iv Icz^P^\'
rtpov (ppov)iffeü>(.

-ocr page 108-

96

Haec demonstratio manifeste Eudemi sententiam, vir-
tutem moralem parti animi rationali plane esse subordi-
natam, comprobat, de quo Aristoteles non solum nil
habet, sed etiam contrarium, i, e. mutuam coniunctionem
praedicat. Primo enim loco E. N. X. c. VH 1. in medio
relinquit, quae sit in nobis vis revera dirigens, neque ullum
statuit finem externum, ad quem oculos vertamus; sed
ante omnia actionem internam prae se fert (^ijjSfv fV<^>jTf7T«<
TTctpx rhv èvépysixv E. N. X. c. VII. 3.): fJ fVr/v
fv^xtfiovlx XXT xpfTÎiv ivspyetx, tcxoyov xxtx tjjv xpxrhTijv \'

aVTi} y XV tU TÔÎ) XpljTOV iItS 3>) VOV? TOVTO, f?tf «aaö Tl^ol^
xxtx <p6(jlv ^cxst upxdv xx) ^ysîtôxt xx) svvoixv ixfv 77(p)
xxXüv xx) ôsluv the ôsTov 5v xx)
xùto the tûv iv ^ßJv Th

óslótxtcv^ VI TOÙtCV ivSpyClX xxtx tijv Oixdxv XpiTiiV (1*1 xv >5

TtXsix iClixißovIx\' Sti fVri ôêupifTtxJÎ, êlpijTxi. Secundo
loco, E. N. X c. VII. 8. optime apparet, quam longe illa
Eudemi notio, finis ante oculos habendi
„rhv öthv ôipxxtvttv
xx) ôtupeTv" eiusquo normao, seil, omnium, quae huie

fini favent, — quam longe, dico, absit, subtili vero

diserepantia, ab illis verbis pulcherrimis Aristotelis, E. N.
X c. VII. 8. Quae verba quidem agnoscunt naturam
divinam hominis iuxta humanam, sed illam divinam celen-
dam non expresse ut normam totius vitao ponunt ct
tantum ipsas actioncs (ivfpydxg) animi partium diversarum
describunt, et iuxta neque subordinate positas indicant.
Ilaec sunt:
i toioutü; {ûtuptjtixhç Xxßuv ß^xo; ßlou xfAf/ou)
XV tit) XpclTTUV yj XXT* XVÔpUTTOV où yxp ^ XVÙpCiTTÔç iiTtv^
o\'jTuq ßtutrtTxi^ àkh\' y ôsîév Tt iv aùr^ vzxpxf\'\'\' ouu
ha:pêpfi
toZto toü eruvôiTiv TOffcûru xx) ivipytix rijç xxtx t>tv

-ocr page 109-

97

àpst-^v \' f] ôfïov ô voü: Trpoc tov civôpaTrov, xx) 5 xxtx

TBÛTOV ßlot ôeToç TCpU TOV XVÙpÙTTlVOV ß\'tOV OU XPM XXTX TOÙ?
TTXpXlVOVVTXÇ XvSpÛTTIVX 0pOVlTv XvipUTTOV CVTX
OÙSè âvifTX TOV

övjjwV, àAA\' Sip\' OTOV (vssxtrxi xôxvxtI^siv xx) txvtx ttoisiv
Trpoç tI ^ijv XXTX tI xpxTiJTOV TÛV iv x\'jtcç \' et yxp xxl
oyxu ßixpiv hu, ^uvx/zsi xx) tißtotijti ïtcAw ßx\\\\ov ttxvtuv viripsxft
.... c. VIII. ieuTépuç 3f XXTX Tyjv äAA-^v xper^v\' xt yxp
XXTX TxÛTifv ivipyeixt xvöpuTrixxt.

Hisco igitur verbis montem a reliquis animi partibus
separat Aristoteles, et humana secundo quidem ordine trac-
tat; sed ideo divinam animi partem ut normam externam
reliquarum non ponit. Neque in illia humanis altera pars
alteri supposita est: E. N. X. c. VIII. 3.
vuvi^evxrxt)
t] (Ppôvyjffi;
tvi tod ^9ovç xpeT^, xx) xJjtii t^ (ppov^aet eirrep xl
ßh
t>j: (ppovifjeu; xp%x) xxtx tx; vi9ixx: e\'tertv xperxç, rà 3\'
ipCov TÛV y,ôtxûv XXTX t^v <pp:vttriv.

Ubi igitur mutua coniunetio praodicata est. Ilic ma-
gistrum cognoscimus ipsum, qui, discipulus Platonis, illi
contrariam doctrinam professus est, etiam naturae humanae
nos debere reverentiam, neque Beatitudinem, i.e. porfoc-
tionem finium bonorum, quao in nobis insunt, nasci, nisi
mutim harmonia omnium nostri animi partium.

Sic duobus doctrinis Aristotelis et Eudemi expositis,
c. I. 1—4, ut prius prooemium, in quo haec notio finis
statuondi tam manifeste ponitur, iuxta alterum, quod tanta
vestigia Aristotelis ostondit, spurium oaso pro corto me
statuisao spero.

CAPUT II mirum in niodum se prioris adiungit fini;
hic onim habet: nobis virtutes duarum mentis partium

-ocr page 110-

98

sunt quaerendae, illud incipit ab investigatione, quae sint
principia actionis ac veritatis, seil. xhSy^vic, vovc, ops^ic.
Comparai aflSrmationem acnegationem cogitationis (
xätä^äö-/^
kx) tzzô^pxffi; iv Stxvoi^) cum appetitus fuga ac appetitione
{(PuyM J««\' Slcc^iç iv ops^si), quas notiones coniungit, ut habeat
notiones cogitationis et veritatis practicae
(Stxvotx xx) xh^-
ÔSIX TTpxxTixvi). Deinde de duobus dementis consilii (Trpsxi-
psiTi?)
disserit ut appetitionis ratiocinantis. Finem facit
reiectio ad c. I: duarum igitur partium mentis munus est
Veritas eoque, qui habitus efficiunt, ut utraque pars mentis
vera enunciet (xXtjôsôa-ei), virtutes sunt.

Neque Rieckher vel Rassovius neque Ramsauer vel
Burnet hoc totum caput deleverunt. Tantum Stewart
ad voces
rpix Sîj ia-t cot. „These words introduce a singu-
larly
confused passages in which the Aristotelian doctrine
of animal motion as we find it in de An. Ill c. 9. 10. 11.
and de Motu Anim., is applied to tho explanation of
TTpx^i; in particular". Sed, licot sit haec doctrina Aristo-
.telica, quid ad locum? Post c. I finem, promissum mentis
virtutes quaerendi, subito de principiis actionis agit,
quorum appotitio minime ad mentis partes quadrat. Por-
tasse appetitio hic tractatur, ut ad cogitationem practicam
(Sixvoix TrpxxTtxvji) perveniat auctor; sed tunc mirum est,
supra mentis partem, in qua vis sciendi est, priore loco
nominatam, et nunc virtutem partis, quae ad ratiocinandum
valet, tractatam esse; deinde illam cogitationem practicam
nil differro a prudontia, in c. V amplius tractata. Et locus
posj; c. I et ipsius argumentum spurium praedicat cap. II.
Praeterea ratio scribondi Aristotele indigna est; sed, ut

-ocr page 111-

99

amplior et ludis verborum inquinata, vestigia Eudemi
ostendit ; cf. ludum verborum inanem in § 3
toD tt^xk-
Tixov xx) hxvovjTixov >} xXt^ôsix è(jt,oKÔyuç T\\j Sps^ei

T}} ôpô^. Amplas repetitiones afFero:§2. coniungitaffirma-
tionem cogitationis cum appetitu appetitionis ad unam notio-
nem cogitationis practicae, et § 3 idem habet aliis verbis ;
deinde etiam in § 4 ac § bis definitione consilii i. e.
appetitionis ratiocinantis, repetitur eadem notio. Seclusio
Ramsaueri (§ 4) vol Susemihlii (§ 4 ac § G) mihi satis facere
non potuit propter huic ordini alienum capitis II et locum
et argumentum.

Finom c. II. ad c. III. tracto.

CAPUT III initio praedicat, osso quinquo vias, quibus
animus non errat («1; x^.tfâeûei >5 \'>ptjx>i) scil. artem, scien-
tiam, prudcntiam, sapientiam, mentem. Deinde disserit
do sciontia, quamvis in enumeratione secundo loco posita.
Quod vitium iam Spcngolius aniniadvortit. Alioquin autem
nominom hoc caput offondit. Attamen voces, quibus incipit
caput
xp^xfjitvoi ovv xvuOtv TTtp) XVTÜV TT X ^ t V Uyufitv mirae
sunt, quod ante do hac re non agobatur. Contra in fine
ot c. I. ot c. II. do
(Iitabus virtutibus intelloctualibus «juao-
rendis nequo do
(juintjue viis, quibus animus non errat,
tractavit auctor. Etiam differt modus, quo finis c. I. do
duabus illis virtutibus disserero promittit, a ratione, qua
finis c. II. do iis loquitur. Finis c. II. has duas virtutes
vocat
habitus, quibus animus non errat (ph xhvikvsi ;} ^vx^)\'
Notione xXijôsvstv igitur coniungit auctor in fine c. II.
sensum duarum virtutum intellectualium (in fino c. I.)
cum quinque viarum, quibus animus non errat (initio c.

-ocr page 112-

100

ni). Qua coniunctione ortum est certamen inter Prantlium
c. s., qui Aristotelem tantum duas virtutes intellectuales
descripsisse in lib. VI. contendunt, et alios viros doctos,
qui illas
quinque vias, quibus animus non errat, in c. III.
enumeratas, virtutes intellectuales ducunt. Quando per-
legimus lib. VI, illa duo varia genera, duas virtutes intel-
lectuales et quinque vias, quibus animus non errat, inter
se mixta tractari perspicimus. Finis c. II. illa duo genera
laxe coniungit voce âx-^ùeùctv, qua postea usus est auctor
apud notionem quinque viarum, quibus animus non errat,
etiam adhibita apud notionem duarum virtutum intellcc-
tualium.

Itaque conicero velim, apud Aristotelem post c. I. exsti-
tisso explicationem, quo modo illa duo gonora inter sese
cohaereant et, hac explicationo amissa, Eudemum, qui
c. II inseruerit, etiam finem c. II ac initium c. Ill (p.
1130. b. 14—18) addidisse, ut finem c. I cum c. Ill, IV,
cot, apte coniungeret.

Sequentia c. Ill pulchra dissertatie de scientia sunt.

CAPUT IV tractat do arte et nil habet, quod animi
attentionem movcat, nisi § 5, cuius Rassovius voces
«Vf/ 35 usquo ad
Trpx^euç elvxi secludit, nam: „Die einge-
klammerte Worte", inquit p. 43, „reiszen Engzusammen-
gehüriges auseinander und sind um so unbogrciHiclier als
im Anfang des Capitels die s-5/V\'f und z-px^iç geschieden,
und dio Kunst auf Grund einer inductiven Betrachtung,
dem Gebiete der orsteren Zugewiesen ist". Velim voro
et sequentia usquo ad § 0 roicero; nam notio fortunao
(jüxn) loco laudato Agathonis habet aequo dubium sensum

-ocr page 113-

101

ac in E. E. VII c. XIV, ubi nunc ut fora, nunc ut
fortuna adhibctur: c. XIV. 1.
xhXx (px^sv kx) tou; sùtvx^Jc
ev TipxTTeiv ùq kx) TÎj; sùtux\'\'\'^^ ttciovvvi; sÙTrpxylxv, et c. XIV.
9. hl (i otl toisffsi ittitwyxxni >j àzotuyx^vsi, uitttbp oti yhxûkoç
CJK o\'Çù épf, où TVxi xiTÎx «XXx CpoT/ç" ovK xpx i<Tr)v
iÙTvxh<; xXXx oîov eù0vYi;,
ubi igitur tùx^I ideoque sùtux^;
ut fora adbibotur; attamen § 22. habet:
kx) hx tovto o oî
TTxXxi éxsy
:v tùrvxiTÇj kxXovvtxi oI , xv Kxiopôoûai

xXoyci cvts; kx) ß:vXevs7^xi où trufiCpépet xùroTg\' îx^vri yxp

Xpxhv TOIXVT})v }) XpslTTUV TOV VOV kx) Tiji ßovKSVJSOii {oi

tûv xéycv tovto 3\' oùk ix^vci) kx) eiScvrixtrfisv, toûto 3\'
SûvxvTxi", quibua in vocibua iùtuxiÎ; aignificat eum, qui
liabet natura bonani fortunam ct hac aignificationo auctor
noatri loci utitur voco
^k- Itaquo totum § 5 damnaro malim.

CAPUT V agit de prudontia pulchre quidem, aed poa-
torior capitis para priorom repetit. Etenim deBnitio in
§ 4, uffTS àvdyKij rrjv (ppsv^jiv e^iv fJvxi ßsrx Xo\'yov xXijôi}
TTtp) TX xvôpÛTTivx xyxùx îTpxKTiKiîv,
mcra eat repetitio illiua
in § 4:
XshsTxi xp" xÙTÎjv ehxi ê^tv x\\i}6îj ustx xôyov xpxKTiKiiv
■xtp)
tx x-Jpûrru xyxùx xx) xxkx. Uoo vero non aolum
vitium finis c. V eat. Totum finom, § 5—o. VI delendum
eaae cenaeo, de que Raaaoviua p. 45 iudicat: „Wer unbe-
fangen don Abachnitt ilborlioat, wird diea nicht für möglich
halten, und mit mir die liefürchtung thoilen, daaa die
echten Definitionen einer otymologiachon Spielerei zu Liebe
bei der Ueborarbeitung gefïilacht aind."

Suaomihliua, tranaforondo § 4 Xelxerxi xp\' — xx) xxxx
ot § 5 Six tovto Vlsptxhix — i} 0 :rep) tx xvûpùzivx xyxùx
TTpxxnxiiv post § 7, difficultates tollere conatus est; sed

-ocr page 114-

102

tunc restant mire duplex definitio prudentiae in fine § 4
et § 6, et repetitie comparationis prudentiae cum arte in
§.7 postquam haec iam in § 3 absoluta est.

Quando accurate c. V. porlegimus, duas varias partes
percipimus. Exordium procul dubio Aristotelicum est.
Tractatio enim de prudentia initium capit a notione viri
prudentis in sermone vulgari inventa, undo dérivât pru-
dontiam continere totam vitani humanam bene ac consi-
derate peragendam, et ab aliis notionibus, artis et scientiao,
separat. Ita materia restricta prudentiae descripta ad eius
definitionem pervenit auctor: § 4 Af/Vfr«/
aÙTttv iJvxi
S^IV i(?.ilôij ßSTX Xóyov TTpXKTlK\'^V XSp) TX XvópMTTCp xyxôx Kx) HXXX.

Quae vero sequuntur nil novi afFerunt et priera tantum
pluribuB verbis repetunt ot adornant. Initie onim ^ 5
Tîjç ßh — tvTTpx^lx
Wao; supervacua est explicatie, qua
re offectio {xoivtvt;) ab actione (vpx^iç) différât, quae dis-
erepantia iam initio c. IV ut magis hic ad rem traetata est.
Praesertim vero amplum oxemplum prudentiae in viris
politicis, ut in Pericle, adhibitum, antequam prudontia
in c. VIII thooretico in partes est divisa, ab Aristotolo
abhorret. Hue accedit, quod hic auctor
to jjSy xx) rh
Kuzy^pév \'describit in § 6 ut causas efficientes, quae 3ix:pôslpsuffi
TÎiv ùzé>.e{4itv. In hoc § 6 opinionem profitetur auctor, quao
plane congruit cum ea, quam hodio „Determinismus" vocamus,
et quae in Eth. Eud. valde perspicua est (cf. p. 51 supr. ac p.
118 med.). Etiam oxemplum trianguli (§ G) adhibitum et
saepius in Eth. Eud. occurrens Eudomum mathematicum
prédit. In fine etiam e. V vox rà io^xvTixo\'v mirationem movot,
quod Aristotelem, spatio quattuor capitum interiecto, vocom

-ocr page 115-

103

to ?,oyi<tttmv in to So^x7tixôv mutasse, non exspectamus,
quippe qui uotiones accurate definiat, et in E. N. Ill c. II,
10. Ss^xv ut notionem ab huius capitis alienam describat.

CAPUT VI quaerit sedem principiorum in animo humano,
quam mentem esse concludit per exclusionem aliarum
notionum, scientiao, prudentiae, sapientiae. Quae ratio
demonstrandi per exclusionem Aristotolica est (cf. E. N.
II c. V).

CAPUT VII. Postquam c. VI do sapientia tractavit sonsu
particular!, nunc, c. VII ab eo progreditur ad sensum
universalem (oXw; <ToCpó:), in quo elementum et mentis,
sedis principiorum, ot scicntiao rcperitur.

In hac oxplicatione textus differo a Ramsauoro. Ad
locum onim
h tt txtt tix^xti\' „Particula", inquit, „ista
Tf non habet in proximis, quo roforatur. Noquo id sine
detrimonto sontontiao factum est; nam desideratur quaedam
demonstratio, per quam probabilo sit non tantum ad artes,
sod otiam magis vol roctius ad altorum gonus (
t3 irritttj\'
.ucviKÓv) sapientiam reforendam osso. Quod onim sequitur,
v8. 12: eïvxt 5i Tivxi coipov; oiófitóx si do verbis quao-
ratuc, ad illa
ivrxZôx ßh ovv (vs. 11) accommodatum est,
ad sontontiam voro ros ita non absolvitur, siquidom sciontia
iam noquo arti cuidam noquo omnino arti opponi potest,
tamquam
tö o^ov rpo; ßipo;".

Sed Ramsauor me quidem iudico gravius auctorom
accusat. Saopius vox vocom ri soquitur et
ivTxvóx ßb cvv
propter vocem oöv cum sequenti non sunt conferenda,
sed priorom sontontiam tantum brevitor repetunt. FIoc
loco, ut ait Ramsauor, domonstrationom dosidorari, sapion-

-ocr page 116-

104

tiam etiam ad to étria-tttficyikov esse referendam, iniusta
accusatio est. Nam post genus particularo sapientiae,
seil, artis, ponit auctor aliud universale, e sermone vulgari
prolatum (cb\'juiô») et sine demonstratione receptum, quod
novum genus more suo dividit tantum in partes (§§ 2. 3.)
et explicat, neque quidquam probare conatur. Quod autem
pergit dicere Ramsauer ad p. 1141. a. 20 approbo: „Deest
prioris disputationis, in qua do virtutibus intellectualibus
in universum agitur, finis, in quo, siquid video, quaesitum
est, cur ipsa Tf\'%v>j non sit et qualis eius sit virtus (cf.
1140. b. 21 sq.), imprimis autem utrum etiam izuT^yi et
vov; rationis theoreticae virtus sit an sola aoCplx: deest
etiam sequentis tractatus, qui ad
(ro!plxv atque Cppovifjiv et
praecipue ad (ppômtv quidem specialiter et accuratius illus-
trandum spectat, particula initium sumens: fortasse tamon
potius iam ante vs 20 ü^Trep signa lacunae erant ponondaP"
Quae omnia approbare possum. Ut iam supra conioci,
Aristoteles rationem inter duas virtutes intellectuales et
quinque vias, quibus animus non errat, post E. N. VI. c. I
tractavit, ot nunc eam, b. 1. c. VII ultima virtuto intel-
Icctuali tractata, repetivit. Etiam disscrtationem summae
virtuti, sapientiae, breviorem in o. VII habemus relictam.

In fine c. VII p. 1141. a. 21. b. 21. invenimus molestas
repetitiones, quae saepius explicant, quod iam diu cognovi-
mus, identidom do notiono prudentiae dissorontes. In
§ 4 ponit scientiam, prudentiae nccessariam, esso rorum
mutabilium, et in aliis robus alitor adhibendam (cf. c. V).
Quod^ oxcmplo Anaxagorao adornavit in § 5, ut in § G
ad idem rediret, contendens prudentiam esse ratiocinari

-ocr page 117-

105

in variis rebus de variis opibus adhibendis. Propter quam
rationem scribendi, Aristotelica ampliorem ac loquaciorem,
liunc finem c. VII damnare velim et ex Eudemi tractatu
de prudentia sumptum esse conicio.

CAPUT VIII agit initio de divisione prudentiae. Ponit
auctor, esse prudontiam ampliore sensu, quae totam vitam
humanam in sociotate peractam complectitur, ot rostrictioro,
singularis vitam hominis dirigentem ; et eodem modo
esse politicam artem ampliore sensu, quae continet totam
reipublicae administrationom (ot ipsam legislationom et
earum legum usum), et rostrictioro, quae tantum est
legum perfectarum aptus usus. Secunda pars repotit e. VII.

Fischer primus exordium c. VIII testimonium Eudemi
auctoris duxit. Comparai hunc locum cum E. E. I. c. VIII.
20, ubi otiam artem politicam cum oeconomica coniunctam
esso porhibet. Sod, si accuratius E. E. I. c. VIII. 20
legimus, videmus hunc locum cum acuta distinctiono, in
E. N. VI c. VIII data, minime quadrare. Nam illic >j xMflx

(iTTIffTiifii}) 1TX7ÛV, OXpUcata ut TTOllTIXi] Xx) o\'iXlVP/HtXy/ Xx) 0pÔ»}fflÇ,
indicat, politicam ac oeconomicam esso artes, quao homi-
num societatom complectuntur, prudontiam vero vitam
solam singularis hominis tuori, cum hic prudontia et in
ampliore et in hac Eudemi restrictioro sensu tractata sit.

Rassovius p. 45 exordium c. VIII damnat, quod inter
so cohaerentia interrumpat. Verum quidem est finem
c. VIII bene ad finem e. VII so applicaro; sed, si ea do
causa initium c. Vlll expungimus, optimam expositionom
de prudentiae genoribus dosideramus, ot nil nisi verbosam
doscriptionem naturae prudentiae — quam iam in c. VII

-ocr page 118-

106

iuato longius procedere iudicavimus — acquirimus. Quo ac-
cedit, quod post expositionem de virtutibus intelloctualibus
divisio prudentiae in varias eius partes iure est exspectanda;
sed hanc etiam esse confectam in Eth. Nic. comprobat
vox
ssóxii in E. N. X c. IX. 16. «p\' ovy .ustx tovto stti-

(7X£ST£5V •:7cêsv ij ttxq voßosstikhq ysvott* oiv tiq\'j ^ xxdxttsp sttt
tüv ttxpx tüv ttoxltlküv, ßopwv yxp fsöxf/ t^f fföa/-

tu^i eJvxi. Praeterea, quando secludimua c. VIII initium
usque ad p. 1142. a. 11 vniAslcv, et c. VII una cum hoc
fine c. VIII legitur, fit longior digressie de prudentiae
natura et tarda enumeratio exemplorum huius naturae:
1® c. Vn. 7
fi yxp fiselij oti tx xoü^x iuTrsTTTx xpsx kx)
vyuivx, ttoTx Sf xovipx xyvool, oii 7roi^7fi uynixv] 2° c. VIII.
5.
hsti yeußSTpixo) ßh vki kx) ßxsi^ßxttko) ylvovTxt, kx) vo^o)
tx tcixvtx,
(ppovißog y ov loKfl ylv£(töxi] 3° c. VIII. 7. hi
vj ißxpTlx if zep) Ti KxUhov iv tu ßov>,svffXfföxi >5 jrep) Tb kx
Ó\'
tkxfftov \' jj yxp oti ttxvtx tx ßxpvjtxößx vsxtx CpÄüA*, f}
oti tos) ßxpv7txd/4,0v".

• Quibus omnibus do causis exordium c. VIII pulchram
Aristotolis prudentiae divisionom in partes esse, finem
voro § 5 ff^ßelov cot. — § 8 cum fine c. VII doloto ox
Eudomiis fragmentis translatum osso consoo.

CAPUT IX ot soquentia do notionibus cum prudontia
connoxis, prudentiae speciebus, tractant, Rassovius autem
iuro contendit, hoc caput non satis cum prioribua esse con-
iunctum, p. 46. „Wahracheinlich iat dor obigo Satz (c. IX. 1.)
ein Bruchatück dea Abachnitzcs, mit dem dio Besprechung
der
evßov>.lx ursprünglich zusammenhing." Quae laxa con-
iunctio c. VIII. ac c. IX. alTirmat mcam coniocturam,

-ocr page 119-

107

finem c. VIII. iniuste inter partes et species prudentiae,
(c. VIII j \'jroXiTiK-^, ßo-jXevTmv), SuxiTiKVi cet, et c. IX. svßouxlx,
tùJTsxlx cet.), esse insertum. Ipsa tractatione harum sub-
tilium distinctionum in capp. IX, X, XI. 1. Aristotelem
auctorem agnoscimus.

In bis capitibus nullao nobis oriuntur quaestiones.

CAPUT XI, 2 finem facit tractationi variarum spo-
cierum prudentiae omnesque has ad unam naturam reducit,
quod omnes sunt rorum ultimarum ac singularium
(tuv
xx) TÜV xxö\' sxxjTov). Mens duplici sensu rerum
ultimarum esse dicitur, scil. et principiorum ot rorum vitae
practicarum
{tüv iax^^uv iz à(/.(pôttpx). Qua de re auctor
mentcm, prudentiam, intelligontiam {tuvtaiv), sentontiam,
{yvußijv) ut natura nobis datas {<pócrsi) describit, ot sapion-
tiam ut vita procedento acquisitam.

Jure Trendelenburg „Ilist. Beiträge" 1855. vocem ah-
ûi]7iv sensu figurali intellegit. Mens cum sensu {xhd>}7i;)
conforri potest, quando sensum intollegimus sciontiam
intuitivam principiorum.

Susemihlius damnat § 4 x*} 5 ßh xvrtf 5\' ivT) voïi;,
sed haec verba tantum oxplicatienom rerum priorum con-
tinent, valde nocossariam, quod hic post notionom mentis
in c. VII. aliam novam profort auctor.

Haec verba secludenda non sunt, si reliqua servamus.
Sed totus finis c. XI. post § 1 mihi suspicionem movet.

Etenim reductiono illarum prudentiae specierum ad unam
notionom: artis do rebus ultinùs ac singularibus, itorum
auctor materiam tractat iam (c. V.) tractatam,
quae otiom
bene se ad c. VII. ac c. VllI. fines, a nobis damnâtes.

-ocr page 120-

108

applicat. Praeterea nova notio, quam c. VI, de raente
agens, nondum noverat, hic ponitur. Has duas mentis
notiones Aristoteles quidem agnovisse videtur, cf. E. N. X.
c. VII. 2.
xx) yxp fl vsvg TÜV icp\' xx) tüv yvuaTÜv Trtp)
» à vov?)]
sed h. 1. vsvg ut 2ixvoix adhibetur, ut saepius
apud Aristotelem, i. e. sensu ampliore, continente et
hxvstxv ösupyiTtxjjv (voü; sensu restrictiore c. VI) et hxvoixv
TTpxxTixiliv {cppóvi}7it; c. V). Aristotelem primo mentis no-
tionem restrictiorem tractasse (c. VI) et postea (c. XI. 3)
ad eam aliam
(Sixvoixv Trpxxnxvjv) adiunxisse, quae nil a
sua notione prudentiae difFerret, absurdum est. Contra
illam novam mentis notionem, ut cogitationem practicam,
iam in c. II. repperimus, quod Eudemi esso censuimus.
Hue aceedit, quod in hoc capite notio sapientiae, a
mode (c. VII) definitae abhorret. Illic enim etiam ele-
mentum mentis in sapientia inesse creditum est, quod
natura {cp\'ket) accipimus, hoe loco vero nullum virum
natura (0v<ra) sapientem dici posse affirmat auctor. Etiam
testimonia ex lingua sumpta afferro possum. Eudemi est
voces fÇ/f et
Ivvxßiv promiscue adhibere. Et quamquam
in virtutibus intellectualibus etiam apud Aristotelem lùvx(i.ii
habitum significare potest (cf. Metaph. 1046. b 1.), tamen
animadversiono dignum videtur, Aristotelem in lib. VI. et in
scientia tractanda ot in arte et in prudontia semper voce
habitus uti, hoe loco vero habitum ae facultatem mixte,
quem usum mixtum Eudemi osso vidimus (p. 52 supr.).
Etiam vox
cpo; Eudemum in mentem revocat.

Quibus omnibus do causis c. XI. § 2—§ 6 ex Eudemi
fragmentis male translatum censeo.

-ocr page 121-

109

Ultima sententia c. XI r/ [ûv cZv sctiv ^ cppév^7iç y.a)
yi
7C(plx, kx) Trep] tIvx exxripx Tyy^ölvf/ ov7x, kx) cti xWou
Tifi; ßoplov xpe-yf hxripx, e\'pyjTxt, ad priera non bene

se applieat. Nam quid ad hunc locum attinent verba de
prudentia ac de sapiontia, et quo modo tractationi de
mentis duplici notiono in c. XI se adiungunt? Iure
Prantlius \') etiam hoc loco nisus coniecturam defendit,
Aristotelem duas tantum virtutes intelloctuales descripsisso,
nec non Rassovius (p. 142.) profort, praeter e. I p 1139.
a. 15 ac c. II p. 1139. b, 12, hunc locum ut „vollkommen
ausreichend um die gewöhnliche Ansicht (i. e. contra
Prantlium, Aristotelem quinquo virtutes intelloctuales
descripsisso) als unhaltbar erscheinen zu lassen." Nec
minus ipso mihi persuasum habeo, c. I, in fine, et hunc
locum procul dubio comprobare, Aristotelem duas tantum
virtutes intelloctuales tractasse, sed quinque vias, quibus
animus non errat, quao duo genera quodammodo con-
iunxerit. Conioci (p. 100 med.), Aristotelem inter c. I ac e.
Ill illam coniunctionem descripsisso oamque in fine c. VII
sapiontia, ultima virtute, tractata, ropetivisse. Persequor
nunc hanc coniecturam. Dolovi fines o. VII, c. VIII,
c. XI, ita ut Aristotolem, virtutibus ipsis in capp. Ill—VII
tractatis, et partibus ac speciebus prudentiae in capp.
VIII—XI. 1. doscriptis, toti tractationi finem fecisse
censoam hisce verbis :
t! ,uh cvv i7Tiv tj (pp^vjjo-/; xx) >} 7:0lx
xx) TTep),
tIvx exxripx Tvyz^vei 6V7x xx) oti xXXou rijç ^ux^f

1) Ucbcr die di.inoclischcn Tugenden in dor Nicoinnchischcn Etliik des
Aristolclcs. IR-\'iS.

-ocr page 122-

110

ßopkv àpirij sKXTspa, lîp\'^rai. Est quidem audax coniectura,
haec verba genuina Aristotelis inter fragmenta Eudemi
posita esse (nam et capp. XII—XIII damno), tamen affir-
matur eo, quod haec verba male cum relique capite XI
coniunguntur, in quo nil de ipsa prudontia, nec non eo,
quod finis c. I plane cum iis congruit.

CAPITA XII. XIII propter argumentum continuum
una tractentur. Incipit c. XII rogare, quae sit utilitas
prudentiae ac sapientiae, et respondet, illas hoc modo se
habere, ut sapientia ut valetudo condat Beatitudinem idque
faciat secundum prudentiam ac virtutem moralem
{xxtx
(ppiv^viv kx) kxt\' xpetjîi\'),
ita ut virtus moralis finem {jkottov),
prudontia vias ad finem
(rx zpo; tov vksttov) reddat bonas.
Deinde ponit aporiam, nos prudontia utendo nequaquam
acquirere maiorem facultatom bene agondi. Qua do causa
praeter prudentiam aliquid in nostro ingenio inosso oportet,
quo ipsa natura neque mentis doliberatione (prudontia)
viam ad finom invenit, quam novam notionem vocat soller-
tiam (3f/voT))T«). Et in c. XIII comparat virtutem princi-
palom
(xvplx iperii) cum virtute naturali (cpyo-zxij xperiî)
oadem ratione (lua prudontia cum sollertia confertur.

Hae novao notionos, sollertia et inde orta virtus na-
turalis, magnum certamen inter viros doctes moverunt.
Quorum sententias recensebo, ut postea eo facilius meam
proponam cumquo oorum conferam.

Primus Fischer his capitibus coniocturao suae argumentis
usus est demonstrando (p. 3G), illam virtutem moralem
piano cum E. E. II c, XI consentire; sed offondero E N.
II c. I. Fritzscho, qui Fischerum in coniunctiono huius

-ocr page 123-

Ill

capitis cum E. N, VI c. I (i. e. Eudemi) sequitur, apud
Aristotelem tamea „adumbrationes" notionis virtutis natu-
ralis inveniri posse iudicat.

Trendelenburg, Hist. Beiträge 1855. comparat haec capita
cum E. N. VI. c. I et cum X. c. VIII. Haec habet
p. 884. m. : „"SVenn die Ethische Tugend in den Extremen
der Triebe, im Zuviel und Zuwenig das richtige Maass
der Mitte hält, wie z. B. die Tapferkeit zwischen der
Feigheit und Tollkühnheit: so sollten nach dem
ersten
Kapitel
des Buchs die dianootischen Tugenden dazu die-
nen, das richtige Verhältnis zu bestimmen. Die prak-
tische AVeisheit
(cppov^irii) würde insbesondere diese aufgäbe
haben ; und es kann hiernach keine ethische Tugend
geben ohne diese erkennende. Im
letzten Kapitel wird
umgekehrt gesagt, es könne keine (ppôvijjiç ohne die ethische
Tugend geben. Denn der beste Zweck, um den es sich
handelt, erscheine nur dem Guten; die innere Schlech-
tigkeit verdrohe ihn und mache, dass man sich in Bezug
auf die praktischen Principe durchweg täusche,
touto S),
heisst es, nämlich t3 riXoi Kxt to &pi7T0v, fJ (ivi Tcp àyx-
6Ù, CÙ cpxivfTxr hx7Tpi(p(t yxp >} ßopcOviplx xx) Sixxptvhaûxt
\'Z\'oieT TTêp)
tx; rrpxxrixx; xpxx;\' uvTt (pxvepiv oti xIvvxtov
(Ppönßov ihxi ßM IvTx xyxûôv. Dieser Zirkel tritt noch
nackter hervor, wenn man X. 8. p. 1178. a. 10. vergleicht:
avvi^evxTxi Sl xx) >} (ppSv^vi; t^ toü fjùou; xpfT^ xx) xvr)t
tp (ppcv)}ffti, uTftp x\'i fih tij; <Ppiv^7to); xpx») xxtx tx; yjôixx;
ekiv xpsTx;,
tI 3\' ipùh tüv y^^ixüv xxtx t^v cppévijffty. Wo ist
hier der festo PunktP .... Dieser Zweifel wird bestärkt,
wenn schon II. 0. die ganze Definition dor ethischen

-ocr page 124-

112

Tugend auf den 0psvtßo: gestützt wird, und nun der
Cppivtßoq von der ethischen Tugend abhängt, p. 1106. b. 36.
((TTiv apx j; apsTi) s^ig TpoxipeTiK\'<i ^ ev (zsaörvjTt ouax ri} Trpo:
upijfisv/] Acya xx) u; av o (ppovißog opiffstsv.

"Wie ist dieser Zirkel zu lösen?

Zunächst darf man nicht ausser Acht lassen, dass dialec-
tisch
alles das sehr leicht die Form eines Zirkels annimmt,
was
real in dem Verhältniss der "Wechselwirkung steht
und daher auf einen gemeinsamen Ursprung zurückweist.
Der Zirkel hat unter dieser Voraussetzung real keine
andere Bedeutung, als dass beide Glieder «/?5t>} und cp/jöi/jja-/?
mit einander werden und wachsen. Wenn sie dann aus-
gebildet sind, so erscheint die eine nur durch die andere
vollendet".

Et Rieckher haec capita ut Aristotelica defendit Fritz-
schium impugnando, qui contendit, rectae rationis notionem
in c. XIII arte cum Eudemi VI. c. I coniunctam osse:
(p. 124) „Nun bedenke man aber, dass wenn irgend in
cap. I ein tieferer Sinn enthalten sein soll — und diesen
nehmen gerade dio Vertreter dieser Ansicht an, in dem
sie in cap. I einen entschiedenen Tadel der Theorie des
Aristoteles finden — dio Beantwortung jener Frage nicht
mit irgend einen einzelnen Worte gegeben sein kann,
welches dem
SpSig Aoyo; substituirt würde, sondern mit
einem, den formellen und abstracten
ipSh; Xc\'yoi ersetzenden,
konkreten Princip. Davon wird man sich alsbald über-
zeugen, wenn man in cap. I dem
ip6h; Xcyo; dio cppävyjait
subs^ituirt, ohne dass es dadurch von seiner Bedeutung
im mindesten verliert; ja Aristoteles selbst hat schon

-ocr page 125-

113

II 6. die Bestimmung gegeben: hnv «px >5 xpsT^ s^it -»poxips-
Tixii upi7ßhif Xöya
kx) uq xv o (ppoviizo? oplvftsv, wofür sieh
>5 (ppivvivtz ohne weiteres setzen liesse". Etiam virtutis
naturalis notionem contra Fischerum Aristoteli vindicat:
„Nachdem nämlich Aristoteles II c. I 4. sich so bestimmt
gegen eine natürliche Tugend erklärt, befremdet es aller-
dings VI. 13. die xpsTvi (pvtrix^i ohne Weiteres genannt zu
finden. Die Einwendung, Aristoteles spreche ja auch von
einer
xperi} ittttov, l(pöxXßoü, xxvhjlxtoc, epyou, triftt in Wahr-
heit den Streitpunkt nicht, so scheinbar sie auch ist.
Denn xpeT^j ist in den letzteren Verbindungen oben Güte,
Vollkommenheit; erst beim Menschen ist sio Tugend. Neben
der eigentlichen Tugend nun eine gewisse natürliche Voll-
kommenheit dos Menschen an zu nehmen hat gar keine
Schwierigkeit in (vgl. auch X 10.), wohl aber in dem glei-
chen Zusammenhange beide zu vorbinden, ohne dass der
Leser aufmerksam gemacht wird, es stehe diess nicht im
Widerspruch mit dem früher gegebenen Bestimmungen.
Daran also stossen wir uns mit Recht; diess kann uns
aber nur veranlassen in VI. 13 eine nicht im gleichen
Zusammenhang mit II. c. I. 4 von Aristoteles ausgearboi-
toto Stelle zu sehen, nicht sio ihm ganz ab zu sprechen."

Rassovius notionem sollortiao non ut alii duplicom
fncit in c. XII. 9; sed
rcüs ante rrxvsupyou; (p. II44. d. 28.)
insorero nolens explicat
rrxvoüpyou; sonsu „callidi", ita ut
h. 1. dictum essot, viros prudontos osso et sollertos ot
callidos. Quae explicatio minime cum prioribus quadrat;
nam illic oxpresse sollortia in duo genera divisa ost,
undo porgit auctor: Sib
kx) tou; (pp:vlßcu; ^ttvtu; xx)

-ocr page 126-

114

<Töy?> TTxvcvpycv? cpxßh slvxt, quibus igitur nunc item
ac supra sollèrtiam, viros sollertes dividit in duo genera,
seil, prudentes et malos, neque ut Rassovius opinatur,
dividit viros prudentes in sollertes et callidos. Hac eius
explicatione efficitur, Rassovium sollèrtiam cum prudentia
coniungere, quo facilius adductus est, ut haec capita
Aristoteli non abiudicet. Haec sunt verba: „Wie Aris-
toteles auf der ethischen Seite der natürlichen Tugend
die vollendete gegenüberstellt, so unterscheidet er auf
der dianoetischen Seite zwischen einer natürlichen Ver-
standesbegabung (Sf/wV;}?) und zwischen der Tugend der
(ppóvy,7i;. Die hivÓTiji; wird ein Vermögen (Svvxßig) genannt
und kann als solches ebensowohl in don Dienst des Bosen,
als des Guten treten. Ist das letztere der Fall und wird
aus dem blossen Vermögen eine feste Charaktoroigonschaft,
so geht aus der leivör^g die cppovtjffig hervor".

Stewart contra Grantium, qui hoc loco notionem con-
silii ab E. N. abhorrerc posuit, haoc capita defondit
hisco verbis, vol. II p. 101: „I think that Grant is
mistaken in supposing (as he seems to do) that there is
any deviation marked here from Aristotle\'s doctrine of
Trpoxlpsaii; as „faculty of moans." Tho writer says distinctly
hrt (zévtci vj zpsxlpsai; ou tcvtov (i. 0\'. of tho end) xWx tüv
TCÓTCU svexx (the means); and if ho gives us to understand
that
Trpoxlpsffig „implies both, end and means", ho only
expresses what is involved in Aristotle\'s and his own
view of
TrpoalptiTt; as faculty of moans — sc. of means to
a cer/ain end.
There is no more awkwardness, I think,
in saying
t^v /Av ovv Trpsxipstnv ipövjv zoitT >5 xptTV}, ri ^ ocx

-ocr page 127-

115

txflvijç (sc. TÎj: TTfOXipilTSUg) ÏVSXX TréOuX! TrpÛTTCaôxt oùx hTt
Tïjç àpsTîjç, than in sapng, as both Aristotle (E. N. Ill
2: 1.) and Eudemus (E. E. II. 11. 1228. a 2) say, that
we judge of a man\'s charakter (i. e. his end) from his
Trpoxiptffig — i. e. we think less of what his acts are in
themselves, than of the end for which he chooses them
as means". Etiam notionem virtutis naturalis Aristoteli
vindicat Stewart contra Fritzschium, qui tantum „adumbra-
tiones" illius notionis apud Aristotelem inveniri contondit,
p. 105 „The doctrine of Çuaixh xpnvi or a constitutional
tendency to goodness, which lends itself kindly to moral
training, is, Fritzsche takes pain to show, an Eudemian
development of hints supplied by Aristotle e. g. in E. N.
IL 13, IL 5. 5, X. 8. 2, X. 9. 8 It is true that tho
doctrine of cpwr/x^ xptr^ is very definitely presented in
tho E. E., as will bo seen from tho passage quoted below;
but I think, that Justice is scarcely done to Aristotle\'s
statements on tho subject, when they are summarily
described as „hints" — „confidcntius ut do robus oxplo-
ratis loquitur Eudemus quam facit Aristoteles, ex cuius

quasi, adumbrationibus ..... haec doctrina petita ost."

(Fritzsche ad E. E. 1233. b. IG). The statement of Aristotle
(referred to by Fritzsche) in E. N. 11. 1. 3.
c^t\' xpx (pvffei
OUTt TT xpx ÇVJtV SyylvCVTXt x1 XpfTx) «AA« TTfCpVXÓfft ßfV
>i(îîv
\'èi^xvùxt xùtxg, texeiûvfiivoi; il 5/« toü lù:u; y seems
to go far beyond a hint"

Ncquo ultimus editor E. N., Burnot, haec capita
Aristotoli abiudicat.

Quamquam haec omnia argumenta, quao haec capita

-ocr page 128-

116

genuina esse demonstrare conantur, accurate ac diligenter
perpendi, tamen mihi satisfacere non potucrunt, imprimis
tot gravibus ac molestis difficultatibus et controversiis
repugnantibus, quae, cui principia Aristotolis Ethices ante
oculos sunt, haec capita legenti multifarie occurrunt.
Omnia, quae postea prohita sunt, me prohibere non pos-
sunt, quin Fischeri sim sententiae, qui défendit totum herum
capitum argumentum ab Aristotele abhorrere contraque
cum Eth. Eud. bene quadrare. Ut ad E. N. VI c. I.
fusius exposui, non est Aristotolis, sed Eudemi notionom
finis {<Txo7ré;) ponere, quo rectum medium definiamus.
Eodem mode hic auctor quaerit, quae sit utilitas prudentiae
ac sapientiae, i. e. quo munere ambae in virtute fungantur.
Haec quaestio ad praxin spectat et Eudcmo digna est,
qui alterutri munus expresse tribui vidt. Aristoteles nil
nisi actionem
(ivipyeixv) quaerit itaque Aristoteles in c.
XII. 4, enumeratione, ad quas res prudontia ac sapiontia
utiles sint, ad priera substitissot
rpÜTov ßh ovv ort
■ccÙTàç Mxyxxiov uiptTa; xvtxç eJvxi xptTXç y ovtrx; hxTfpxv
hxTtpov
ßoplov, noque longius processisset : ttriirx kx) ttciovji
ßh ovx u; ixTpiKÎ) 3\' ùylcixv, x>X ûç v) vyltix, ovru; >} ffO(plx
fuixißcvlxv ßipo; yxp cy<rx
tîjç oXij; xpntji tu cxf^ù^tt ttouT
xx) tu (vepyeTv eöSxlßovx. ht tb Ipyov xtrcrexelrxi kxtx tîiv
cppiviffftv xx) t{)v yjôtxîjv xptT^v. Iiis enim verbis scriptor
absolutam coniunctionem ac subordinationom trium generum
virtutum praedicat, cum Aristoteles in E. N. X. c. VII.
VIII illa tria iuxta ponit, in c. VII de summa\'sapientia,
in 0. VIII secundo loco {^suripu;) de prudontia ac virtuto
morali ut mutue coniunctis disserens.

-ocr page 129-

117

Quod multi conteodunt, c. I cum huius capitis notiono
roctao rationis non quadrare, verum esse videtur, non
tamen est. Nam c. I rogat, qui finis nos dirigat, et
respondet
ùg h èpùo; Xoyo;, unde iterum rogat auctor, quid
sibi velit haec notio
ci; S êpôh Äo\'yog. Cui posteriori quaes-
tioni nunc c. XII respondet, illam definitionem mediae
viae:
ù; S Spôà; Aoyo; haec praedicaro: virtus facit, ut finis
rectus sit et item ut prudentia. Videtur igitur definitio norma©
vitae moralis prime (c. 1) esso recta ratio, postea (c. XII)
virtus, quae facit, ut finis rectus sit, ideoquo hi duo loci
inter sese non quadraro; sed rovora in c. I quaestio, quid
donique illud
ci; i êpôo; Xoyo; sibi velit, in c. XII absol-
vitur, ponendo, hoc esso alterutrius munus: virtutis, finem
facore, prudontiao, vias, quae ad finem ducunt, rectas.
Est Eudemi ad definiondam normam practicam, quaorere,
quid ipsum cuiusque virtutis munus sit, et recta rationo
altiorem normam peter©. Aristotolos non rogat, quid
postromo norma roctao rationis sibi velit; sod ad hano,
ut fundamontum subsistit cf. E. N. II c. II. 2
ri ftiv ouv
KXTX rh ipùh Xôyov Trpimiv noivhv xx) ùrroxt iv 61-},
et E.
N. II c. VI 15
kriv xpx ^ xperit e^i; TrpoxiptTtxit iv fisaÔTviTt
0V7X T^ frpi; )}ftx;, dpuftivjj xjy^ xx) d; xv S <Pp0vißo;
ifhdfv.

Etiam Trendelenburg, ut supra vidimus, concedit, e. I
et e. XII inter ses© pugnantia habonda non esse; sed
ratio, qua hoc defendit, mihi recta non videtur. Ponit
enim ot inter haec capita, ut Aristoteles o.xpross© X o.
VII testificatur do prudentia ac virtute, esse mutuam
quandam coniunctionem. Attamon nnigna est diserepantia

-ocr page 130-

118

inter X c. YII, ubi mutuam coniunctionem disertis verbis
expressam invenimus, et YI c. I ac c. XII, ubi expresse
dicit auctor (c, XII), virtutem facere finem bonum, ad quem
oculos figendo bonas vias ad finem invenimus (c. I). Eo
igitur modo omnia posita sunt in virtute, quae facit finem
bonum itaque vias ad finem, neque ulla perspicua est con-
iunctio mutua. Haec autem ratio normae definiendae merus
est circulus vitiosus: virtus nascitur / quando virtus facit
finem bonum itaque vias ad finem. . Quem circulum vitio-
sum, ab Aristotele evitatum in III c. lY, apud Eudemum
invenimus in II c. Y, ubi quaedam fraus
[àzxrvi) descri-
bitur, qua res bonae videntur, quae revera non sunt, et
idem significat Eudemi notio: jî
kxkIx hx(pùslpsi xx) hx-
ffrpsCpfi.
Quod vorum est in hac sontentia „Determinismi",
ut hodie vocamus, Aristoteles quidom aliquantulum non
negavit (cf. E. N. II c. IX <5
aac/ yxp zph; xhhx •zt(pùxxtJLtv)]
sed ut fundamentum, quod fit apud Eudomum, doctrinao
ethicao non posuit. Quando quaerimus, quid Aristoteles
ultimum fundamentum Ethices posuerit, tantum implicito
eum professum osso reporimus : E. N. Ill c. lY
xpx cpxrhv
fx,h xx) XXT xhyiùsixv /
SAjjtJv slvxi Txyxùôv, ixxvTO)
Ss
cpxivófiêvov .... xxt éxxjTtjv yxp s^iv Ihx hTiv xxKx
xx) ^iéx xx) hx^pépei T^tîtrTOv ïru; 5 (
tttov^xTo; t^ x^^ôU
iv ixxTTOi; ipxv ujTrep xxvùv xx) ^hpav xùtûv uv. Quibua
igitur verbis non oxproaso, sed implicite ultimam nor-
mam Ethices quaerit ox conacientia, quam habomua
hominea inter hominea veraantoa, imaginia hominis
boni ffrrouSxTo?). Quod eo facilius ponoro potest, quod
Ethicon ut provinciam Politicos tractat, ot oo ipso

-ocr page 131-

119

Eudemus, qui Ethicen et Politicen laxius coniungit et
singularis homini virtutem definire conatur, in vitiosum
circulum incidit.

Sunt plura huius Eudemi rationis cogitandi vestigia. Ut
dicit scriptor
^ àperij xoitT rov axoTrov êpâôv, ita t^v fih ouv
Trpoxiptffiv SpSijv TTûieï ^ àpnvi.
Iam Grant iure animadvortit,
hoc loco consilium eadem notiono non esse ac E. N. Ill
c. II. 17, ut consciao electionis viarum, quao ad finem
ducunt, sed notfone voluntatis quondam finem consoquendi,
quam quis habet. Stewartii sententia,
Trpoxlpsaiv h. 1.
significare „a faculty of means to a certain end" eandemquo
notionom in consilio Aristotelico inesse, mihi persuadore
non potuit, quia h. 1. disertis verbis
7rpoxlp(7i; delibera-
tieni viarum, quae ad finom ducunt
{o^x ixslvtjç hsxx ■:ré(puxi
■ffpxTTiaÔxi) opponitur, cum E. N. Ill c. II. 17. consilium
tantum electionom viarum ad finem ducentium neque
ipsius finis esse doclarat. Primo igitur auctor consilium
mire sonsu adhibot, ab Eth. Nic. aliéné, deinde si hunc
sensum approbamus, voces
rijv ßiv cuv rpoxlptviv ipôyjv ttouT
v! xptrv! oandem significationeni damnandam profitontur ac
>5
xptT^ TTOieî rhv cxonov ipCôv.

Attamen sentontia ao notiono, quae in talibus vecibus
oxprcssae sunt, multa ac gravia ofliciuntur. Quod omnia
in virtute ponit absque ea dirigente omnia pondéré sinit,
ot prudentia ut mora forma, qua ostontotur virtus, utitur,
facile 00 pervenit auctor ut prudentiam desiderari ot vir-
tutem per so ipsam ostendi sinat. Qua ratione cogitandi
adductus est ut praetor prudentiam aliain notionom ponoret,
sollortiao (SsiviTt);), quae notio significat, naturam hunianam

-ocr page 132-

120

ipsius vi ac potestate vias, quao ad finem ducant,
invenire posse, et eo modo, si natura bona sit, virtutem
naturalem oriri, quod ipsius natura, non tamen prudentia
vias, quae ad finem ducunt, reperit homo. Sed haec
nova ratio, qua virtus humana ostenditur, Aristoteli
répugnât, qui disertis verbis virtutem esse tantum secun-
dum rectam rationem, i. e. prudentiam contendit (E. N.
II c. II. 2.). Auetor huius loci (c. Xlli. 4.) expresse
contra hanc veterem Aristotelis notionem novam proponere
videtur. Haec enim habet:
KXi yâp VVV TT â V T £ g OTXV

Ôpi^OVTXl Tvjv xpSTifV TTpO(JTlÛBX7l TÎ)V î^tV, bItTOVTSÇ Xx) Tfpl; X

hri t\\\\v xxtx tov Spôov xóycv\' ip9o; S\' ô xxtx tîjv cppóv^viv\'
èoixxvt ßxvttvecöxi ttuç xttxvnç oti v) toixvt)j xpityj

êfftiv ^ xxtx tijv (pp0v})7iv \' ßlXplv ßstxßijvxl \' 0 v

yxp fióvov ^ xxtx tov Ipôov xóyovy xXX\' >> ßsrx tov
ipOov Kéyov e^tq xpsT^ êvTiv. Quae nova notio virtutis
naturalis cum promisse in Eth. Eud. dato plane con-
gruit, cf. E. E. III c. VII. 11.
hri yxp uvTrep

iv TOJt; VSTipOV (XX7Ti} TTU; xpCTl] Xx) CpÓtrei xx) xXXOi; ߣTX
<PpCV)j7£U;.

Mirum igitur nobis non est ex hac nova animi facultate,
sollertia, novum virtutis genus nasci, aequo ab Aristotele
abhorrons. Nam virtus, quam auctor ex illa sollertia
dérivât, seil, naturalem, prorsus ab Aristotele aliéna est.
Quae enim verba habet c. XIII. 1.
ttx^iv yxp hxfî hxvrx
TÙV ^Sxv vzxpxf\'v ipviTti iru; (
/ yxp Hxxiot xx) cr;<}ipp:vixo)
xx) xv\'SpfToi
xxi txXKx £xoߣv £vûvç £x ytv£tîi;) non facile
eiusdem auctoris esse possunt ac E. N. II c. I 2.
t^ cv
xx) iiî?.ov
cTt ovhfÂÎx TÙV -^Oixuv xp£TÙv cpv7£i \'^(àTv (yylyv£Txi y

-ocr page 133-

121

ot E. N. L c. XIII, ubi, omnes virtutes victoria viri
continentis nasci neque ullam ipsa natura, praedicat auctor
ut fundamontum totius notionis virtutis. Argumentatie,
qua Stewart Fritzschium refutare conatus est, qui con-
tendit, apud Aristotolem „adumbrationes" tantum illius
virtutis exstare, et qua demonstrare vult, Aristotelem non
solum adumbrationem, sed etiam ipsam notionem virtutis
naturalis praedicasse, in contrarium evenit. Profert enim
E. N. II. c. I. 3, quasi osset adumbratione fortius testi-
monium, etiam Aristotelem illam virtutem naturalem
novisso. Attamen hoe loco, logitur ....
äAA« ve^PuKOJi
(isv ^ßTv li^xffôxi xÙTx:, i. e. nuuquam natura perfeetam
virtutem a puero habemus, semper tantum facultas eam
recipiendi nobis inest. Qui igitur locus pro mea sententia
pugnat, Aristotolem nunquam virtutem, natura accoptam,
posuisse.

Vidimus igitur argumentum ab Aristotole abhorrore.
Et ex orationo testimonia reperienda sunt. Verba »} xpnii
TTOtsl rhv (rxoTTov ipSov verbatim in E. E. II e. XI. 2. occur-
runt ot vox
cK}] xptr-Ji magis Eudemi est. Sed maxinio
valet vox h^xsriMv pro. Asy/amcv, ipiao mutatio solum
in c. V. 8, etiam a nobis damnato, ropetitur, neo non
nova divisio partis animi ratiocinantis in duo genera {tH^
c. XIII. 2), de qua c. 1 5 nil habot, suspicienom movot.
Etiam haec nova notio sollertiao cum artis vocabulis
Aristotelis non quadrat; nam Aristotelis Trpoxipmn^
illam sollertiam continere noquit, sed bono Eudemi
kxtx iixvotxv.

Ergo apud neminem virorum doctorum, qui illam notionem

-ocr page 134-

122

virtutis naturalis ut Aristotelicam defendunt, idonea ac
satis gravia inveni argumenta, quae difficultatibus ac
incommedis a me in his capitibus indicatis pensari possint.
Quibus de causis c. XII ac. c. XIII ut ab Aristotele aliena
et cum Eudemo plane consentanea damnanda esse censoo.

-ocr page 135-

CAPUT V.
De libro VU. Eth. Nic

Scptimi libri capita singula non tractabimus, quia nobis
tota materia huius libri suspicionom movot. Insunt duae
partes, c. I—XI, do continentia ac incontinentia, ot c.
XII—XIV de voluptate, quae duao arte inter sese cohae-
rent, voluptate ut causa efiicionto incontinentiao tractata.
Sod nusquam in Eth. Nic. invonimus indicationem huius mate-
riae tractandae vol tractatae, in Eth. Eud. vero disertis ver-
bis bis promissa est tractatio : E. E. II. c. XI
hri V ccpsTÎ} xx)
tyxpxuix htpov \' Xtxriov
S\' utttpov xep) xùtûv , et E. E. Ill
0. II, ubi expresse coniunctio voluptatis ao incontinentiao
exposita ost:
àxpi(3i(TTtpov Trep) toû yivou; rûv yihvûv hrxi
hxtpniov iv roTç Xtyofihci; vjupov irep) iyxpxTtlxç xx) xxpx\'
dix;.
Contra sunt vestigia in Eth. Nie., quae librum VII
in Eth. Nic. sue loco logi impugnant, scil. E. N. X c. IX,
ubi in enumorationo rorum tractatarum do continentia ac
incontinentia silet auctor, et voluptatom ut
post amicitiam
tractatam enumerat, ut révéra factum ost in genuine libro
X. Haec sunt vestigia externa. Ceterum tractatio conti-
nentiao non solum ab Aristotele promissa non est, sed
etiam non exspectanda. Nam in E. N. I. c. XIII conti-
nentia ot certamon internum victoriaque viri continentie

-ocr page 136-

124

descripta est ut fundamentum ojnnium virtutum ideoquo
in Ethicis non tractanda, cf. E. N. I. c. XIII. 16.
iv
toT; ffxßxvi [ih öpüfiiv to trapx^pipófzevcv, irr) Ss rijç ûvx^?
ûvx öpüfiev. hu; Ss cùTev ^
ttov y.x) iv t^ ^vx^ voßisTeov eJvxl Tt

TTXpX TOV héyov, ivXVTlcißSVZV TOVTU xx) XVTlßxlvOV. TTÜ;

3\' £Tipov, oü3fv \'StxCpipsi. Accipit igitur Aristoteles
hanc notionem victoriae partis animi rationalis ut virtutis
fundamontum neque altius quaerit, qua ex re fiat, vel ox-
plicare conatur. Sic définit disciplinarum previncias et de
ultima notiono Ethices disserere ad aliam disciplinam
reicit
(ttü; S\' sTepov),

Attamon, ut supra vidimus (p. 49 supr.) Eudemi animi
magis practici est normam vitao moralis ex appetenda aut
effugionda voluptate quaerere, ita ut in Eth. Eud. multo
magis, quam in Eth. Nic. de continentia ac incontinentia
tractetur. Quod et Cook Wilson verum esse putat in opuscule
de libro VII c. I—XI p. 78. „There is, however reason
for thinking that tho author of the principal part of tho
Eudomian Ethics may have written somo of tho book, both
on account of tho prominence of
xxpxvlx in other books
of the Eudomian version, which contrast in this respect
.with their Nicomachoan equivalents and from tho promise
in Eud. Eth. Ill c. II."

Etiam Stewart indicat, matoriam continentiae ac incen-
tinentiao ab Eth. Nic. abhorrore, vol. II p. 115 „Thus
tho chief difficulties in tho notion of voluntary action pre-
sent themselves to tho writer of the Eudomian Ethics
(E. E II c. YII and c. VIII) in connection with
iyxpxTttx
and xxfxfflx.....tho interest of tho writer of E. N. VII

-ocr page 137-

125

ch. 1—10 in his subject is to a considerable extent, a
dialectical one; and the same remark applies to the writer
of M. M. II ch. 4. 5. and. 6, who follows E. N. VII c.
1—10 very closely and probably (see Ramsauer E. N. p.
425,) had no other treatment of the subject before him,
when he wrote". Omnium consensn M. M. magis Eth.
Eud. subsequuntur quam Eth. Nic., et, in his prioribus
continentiam magis esse tractatam, Stewart eo modo
explicat p. 115 „It is tho circumstance, that axpao-/« lends
itself to dialectical discussion, rather than tho intrinsic
importance of tho subject, which accounts for its remark-
able prominence in tho Aristotelian system,
and more
especially in the later versions of that system,^\'

Omnis igitur tractatio materi.ie lib VII ab Aristotelo
est aliona, ot hanc corto, quam invonimus in E. N. VII,
vohomentissimo ab eo abhorroro domonstraro mihi ost
propositum.

Roconsoamus argumentum: c. I materia libri indicatur,
continontia ac incontinentia et feritas; c. II aporiao ponun-
tur; c. Ill do modo consciontiae (elSuf); c. IV do rebus, apud
quas continontia ac incontinentia invoniuntur; c. V do
feritate, quao in fine ut genus incontinontiao tractatur;
c. VI do gonoro singular! incontinontiao, scil. cum adiec-
tiono (xxTa zfiMfa/u), irao incontinentia (tfu/tteu
dxpxirl»)] c.
VII do molHtudino ac tolerantia in doloribus, ita ut incon-
tinentia ao continontia in voluptatibus, ot in fine divisio
incontinontiao in festinationem praocipitom {vpozknx) ac im-
becillitatom
{xaöhttx). Finis quaestiunculas minoris momenti
tractat: c. VIII: quia vir incontinens faciliua convincitur, viro

-ocr page 138-

126

iutemperanti est melius sanandus ac minus corruptus;
c. IX de imagine viri continentis, i. e. viri obstinati,
qui semper sui propositi est tenax
(Ja-xvpcyvûfzaiv, Ihoyvxfzuv)-
c. X de ratione incontinentiae ac prudentiae ((p/jcVjj?/;),
ubi declarat eas coniunctas esse non posse sed, ut sollertia
(3f/vcT>j?) in viro incontinenti insit, bene fieri posse.

Primo interrogemus, quae sit notio Aristotelis conti-
nentiae ac incontinentiae. Habemus tria testimonia: E. N.
I. c. Xni p. 1102. b. 19
xTsxvûç yxp xxôxTrep rà zxpx-
ksxvßhx toû ffüßx-cq /zópix fiç tx h^ix "rrpoxipcv/jlivuv xtv^axi
TOÙvxvTÎcv eîç TX àpiGTspx TTxpxCpépsTxi, xx)
stt) TÎjf
ovtuç\' eV) Txvxvrlx yxp xî opßx) txv xxpxTÜv à\\>\' iv toI; trxßxffi
(ûv ôpûfiev rh 7rxpx(p{pöß(vsv y irn TÏig •■pv%îji oùx ipüßfv.
hu;
0051;» ^ttov xx) iv ri) ^Oßtjriov ri Txpx tov Kéyov,

ivXVTlOVßtVOV TOVTU Xx) XVTtßxhOV. TTÜ; VèTtpOV, Öü?^:/ hx(pipii.
Xéyov xx) TOVTO (pxivêTxi ßnix^iv, uTTTtp ftrroßev \' TTfiûxpxfT
yovv TÜ Xiyu tI tov iyxpxTOvç. hi 3\' hu; fùvtxoûripiv isri Ti
TOV ffû:ppovo;
xx) àv\'ipsiov • txvtx yxp ißocpuvsl tu Xóyci}, qui
locys unus Eth. Nic. praeter lib. VH de iis agit; de Anima
HI. IX 8, 433 b. d 1—3.
hi xx) iirnxTTovTo; tov vov xx)
htyovivi; T>}; iixvolx; ^^evytiv ti jJ hûxtiv xivtîTXi xXXx xxtx
Ti}v iiriivßixv îrp«TTf/ olov S xxpxni;\', do Anima III X. G p
433 b. 5—10.
ixe) V ipi^ei; ylvovTxi ivxvTlxi tovto

ii avßßxlvei Ôtxv h Xiyo; xx) f) iTTiûu.ulx ivxvHxi «a/, ylveTxi
y iv
to7; xP^vov xhiv/Civ îxovffiv (3 ßiv yxp vov; iix rè ßiXXcv
àvùiXxtiv xfXtvfi, jJ y ixiövßlx
Six Ti 0xlveTXt yxp
Ti xx) xxXû; i}3ù xx) xyxûiv «rA«^, iix Ti ßh

hpxv Ti ^ßiwov). Quibus ex locis eadem notio apparet.
Ponit Aristotelos,
omnium virtutum esse fundamentum

-ocr page 139-

127

victoriam partis animi rationalis dc parte animi irra-
tionali, appetitiva (
cpsxtikSv) reportatam. Quae notio
haec fere vult: in vire continenti victoria partis animi
rationalis manifesta far usu prudentiae {0pôvi}<rit;) vel rectae
rationis
(Spöh; xôyoç), quae dirigat partem animi appetitivam ;
in viro vero incontinenti vincitur prudentia parte animi
appetitiva, qua re efficitur ut porperam deliberet idooquo
cum consilio
(Trpsxtpécrei) male agat. Immo siquidom Aris-
toteles actionem incontinentem non cum consilio ac
deliberate peractam putaret, nullo pacto certamon con-
tinontiae ac incontinentiao pro fundamento totius virtutis
utoretur, cum sane alia vitia, ut ignaviam, cum consilio
peracta putet.

Quam tractationem, rogare porgimus, habet lib. VHP In
e. Ill ac IV do conscientia in incontinontor agendo agitur :
Scientia quidem in viro incontinenti inesse videtur, sed
ea non utitur, quam notionom ita explicat auctor: habet
vir incontinens sciontiam generalom (>}
xx6é\\ov tTrirrmii),
sed abcst scientia, quae ad res particulares pertinet (»j
XXTX fiépot)y „cTsv xxôfjSuv xx) ohu(iivo;\'\\ Disertis verbis
hanc notionom oxposuit c. III. 18 he) V TthtuTxlx
^péTxviç ii^x Te xhû^TOj xx) xvplx rûv Trpx^euv, TxuTifv
<3)> )5 OÙX i%et Jv t^ TTXÔei äv, ^ outuç î^a ^t oùx ije ti e^tiv
iirifftxffôxi xwx xiyeiv ufftrep 5 civußivc; tx \'Eß^ehxxhu;.
et in c. lY de discrcpantia intomperantiae ac incontinen-
tiao:
S fi>i irpaxipeTirûxi tùv te ^iiuv itûxuv txç iiTrepßoXxi;

xx) TÛV XuTDipûv.....(peùyuv.....àxxx TTXpx rijv TTpoxIpeiriv

xx) Tyfv iixvotxv xxpxTÎjç >JyeTxi. Postea de iis loquitur
in c. VII. 8. (in divisione incontinentiao in festinatio-

-ocr page 140-

128

nem praecipitem ac imbecillitatem) ot ßh yàp ßcuhsu-

trißSVOi CJK ißßiv0v7tv oTg sßovXSVTXVTO hx TO ■zxéog, Cl 3s

5/« to ßvj ßovk!V(TX70xi ctyovTxi ùtto toû ttxScu:. Qui ulti-
mus locus contrarius prioribus esse videtur, non tamen
revera est. Omnibus locis laudatis inest eadem notio: in
viro incontinenti scientia generalis sita est, sed ea non
utitur, quia scientia, quae ad res particulares pertinet, ob-
scurata est voluptate
(cJcv KxôtvSuv), sed exiguum tantum
tempus
(cf. c. HI. 10. p. 1147. b. 2. «AA« kxtx avßßs-
ßy^xoc .... Tcüi; Xùsrxi v} xyvsix kx) ttxKiv yhsTXi sTTiffT\'/jßuv
Ô xxpxTyiÇj 0 xÙTh; hèyoc, kx) rrsp) ohußhou kx) KxdsvhvTCi; kx)
oùk ihoq tovtcv tov
TTXÔCVÇ, ov ht VXpX tüv 0V7IO^óyuv XKtVflv).

Discrepantia igitur viri incontinentia ac intomporantis haec
est: in illo scientia generalis manifesta fieri non potest
prudentia, consilio ac doliberatione non adliibitis, cum in
hoc scientia generalis mala est eoque mala manifesta fit
prudentia et consilio. In c. VII. 8. autem illa notio delibo-
rationis in genere incontinontiao, scil. imbecillitate, priorom
impugnaro videtur neque hic locus ncgaro, viro incontinenti
inosso scientiam, quae ad res particulares portincat noquo
prudentiam vol consilium nc deliberationcm. Estne nobis
concedondum, esse quoddam genus incontinontiao, ubi non,
ut in tota notio nc adhuc explicata, agatur sine consilio ac
doliberatione, sod quod expresse dicatur poragi cum consilio
ac doliberatione? Hoc minimo verum. Si altius spectamus, in
hoc novo gonoro, imbecillitate, non inosso aliam notionem
conscientiao agendi, quam in incontinentia, sod eandem,
tantum subtiliorom, cognoscimus. Sunt gradus inconti-
nentiao, primus, in quo vir est maximo incontinens, i. o.

-ocr page 141-

129

festinatio pracceps {Ttpoxheix), ultimus, in quo est vir mi-
nime quidem incontinens, sed in quo summa summarum
prudentia superatur voluptate,
oùx sßßhouviv oU eßovhiÜ7xvTO
Six TO TTxûoç,
quique ideo, quando agit, ita ut vir in-
continens, non agit cum consilio ac deliberatione. Et in
hoc novo genere imbecillitatis restât gravis diserepantia
viri incontinentis ac intemperantis, quorum hie cum con-
silio malo agit, illo, sou sine ulla deliberatione (r/ssririjç)
sou deliberatione quidem inita, non vero ad fincm ad-
hibita,
qxuindo agit, sine consilio voluptate eommotus
male agit.

Hanc subtilem discrepantiam non vidit Wilson, quem
secutus ent Stewart. Iudicat onim, illam imbecillitatem
esse genuinam incontinontiam, et priorem notionem incon-
tinontiae, in "VII c. III descriptam, sonsu carore, p. 49
„Clearly the answer given in tho chaptor (c. Ill) is worao
than no answer: if in tho xxpxrît; knowledge of right and
wrong is not realised but dormant (u^ óftcpouvrx x liij hi
irpxTTtiv, 114G. b. 3B); if, though ho knows tho general
principle (tho major premiss) which would condemn his
action, ho has not realised the particular circumstances
(the minor premiss) in his act which make the principle
applicable to it; — thon he does not know that, what
he is doing, is wrong, and therefore is not xxpxTii; at
all. A mental struggle is impossible, since there is no
actual knowledge for appetite to struggle with. Aristotle
could scarcely have acquiesced in a mistake like this."
Hac igitur notione roiecta porgit p. .54 „of tho two kinds
of
xxpxalx here (c. VII 8.) spoken of, one, vpoxirtix, can

-ocr page 142-

130

be easily adjusted to ch. Ill; but the other, which is
clearly the more important
and truer xxpxfflx, cannot
possibly, because in this case the man has deliberated
about the right course, but does not abide by the results
of his deliberation from infirmity of will;
he has therefore
the fullest hnotcledge that he is doing wrong."

A priore admirationem moveret, auctorem duo genera
incontinentiao onumerare tote coelo, quod attinet ad con-
scientiam agendi, divcrsa. Festinationem enim praecipitem
{zpsTTfTiixv) nullo pacto, quod attinet ad conscientiam
agendi, suae notioni imbecillitatis adaequare posset Wilson.
Attamen eius notio imbecillitatis me quidem iudice minus
recta est. Porperam habet de viro imbecillo, „ho has
therefore
the fullest knowledge that ho is doing wrong."
Tunc nil difforret a viro temperanti neciuo auctor do vitio,
„with the fullest knowledge" perfecte, dicorot c. IV. 5.
fioxhpix (juv ovv ovS£(ilx. Qua notiono imbocillitatis Wilson
adductus est, ut notionom in c. Ill cxplicatam incontinentiao
nil valere et etiam repugnare cum reliquo libro putaret.
Sed, ut mode exposui, omnia in c. Ill, c. IV. 3., c. Vlf.
8. inter sese consentanea sunt. Neque ea Wilsoni notio
imbecillitatis in c. VII („the truer\' «xpjtir/«") so applicat
ad c. IV. 8. Ilic voces de viro incontinenti
xxpx riiv
Trpoxipitriv xx) rifv Sixvoixv
fortasse significare possent, osso
incontinentem virum „with the fullest knowledge"; sed
quae adiunguntur
i fii) TrpsxipiTtrQxi tüv tc vtliiSv liüxuv
too; uftp(2óhx; omnem dubitationom auferunt, num vir
incontinens in c, IV ullo sonsu ut cum consilio („with the
fullest knowledge") agens dici possit, Haec verba plane

-ocr page 143-

131

idem volunt atque quod Wilson ad c. Ill irrisit „the
dormant, not realised knowledge of right and wrong".
Quam ob rem iniuria Wilson contendit p. 55 „The
result of ch. Ill is never alluded to again in the treatise
save in a short doubtful passage near tho end, which
does not seem to belong to its context, ch. X § 3." Nam
et in c. IV. 3. eadem notio explicatur nequo c. X. 3.
„doubtful" est, ut infra (p. 139. infr.) demonstrabo. Prae-
terea protulit Wilson orationem capitum II ae VIII argu-
mentum suae hypotheseos, seil.: in viro incontinenti libri VII
inesse et scientiam generalem et scientiam, quao ad res
particularcs portineat, („potential and actual knowledge"),
et virum incontinentom male agere cum consilio („with
tho fullest knowledge"). Ilaec eius verba sunt, p. 54:
„The language of the book in general which describes
the lyKpxTvt; and ixpxrvi;, seems, naturally at least, to
imply that reason is in actual not merely potential oppo-
sition to appetite, e. g. ch. II, § 11, 1146. b. 1, li,
fl {ih yxp ßh STtiTrmro x TrpxTTd, ßfTXTTiivötU xv irxurxro,
vuv Si imrtivßiuo; oySiv vittov xK\\x trpirtti. In ch. VIII,
§ 5, 1151. a 20 seqq. tho
axpxt^; is S/« 7rx9o; UotxtikI;
TTxpx rhv ip6lv xiyov. the iyKpxrvi; (who must have actual
knowledgo) is
ißßtvnul; kx) ouk ikjrxriki;. Compare also
the phrases
suk ißßtvitixh; (Jßßevüv) xoytcrß^ (äsf}», Tpoxipkei,
Toïf ié^xffiv) 6KJTXTiKèi Xoyiffßov y i^lffTXdêxi riff ii^i);,
applied
to tho
xkpxt^;^ and in ch. VIII, § 1, 1150. b. 36, v) ßh
yxp kxkIx Xxvöxvti, ^ 5\' xKpxalx ou Xxvixvtiy Sed con-
traria, quam quae sperat, demonstrant. Vocos onim ut
izheiaro (3 xkpxtiï;) x hpxTTft ot ouk ißßsvntKl; Xoyivßä

-ocr page 144-

132

indicant, viri sententiam, ubi agat, esse mutatam, i. e.
unam partem scientiae, scil. quae ad res particulares
pertineat („actual knowledge"), esse obscuratam neque
amplius totius mentis („the fullest knowledge") esse
compotem.

ludico igitur, notionem incontinontiao, in c. Ill expo-
sitam, optime quadrare cum reliquo libro, et, notione Wil-
soni contra capitis III accepta, varias difficultates nasci.

Notionibus Aristotelis et huius libri VII do continontia
ac incontinentia expositis, nunc videamus, an intor sose
conferendae sint.

Primo illa notio conscientiao in incontinonter agendo
plane ab Eth. Nic. abhorret. Jam mirum est hic, in
incontinentia, aliam rationcm consciontiae in agendo ac
notionem voluntarii descriptas esso, quam in ceteris vir-
tutibus. Apud Aristotelem (E. N. I c. XIII) in viro
incontinenti superat pars animi appetitiva partem rationa-
lem, ita ut hanc mutet ac corrumpat, ot igitur vir agat
mala prudentia maloquo consilio vol scientia, quao ad res
particulares pertinot (^
xxtx, ßtpog iirutviß^ in VII c. III).
Contra in viro incontinenti libri VII pars animi appetitiva
non mutât noquo corrumpit prudentiam ; sed vir incontinens
agit prudentia per exiguum tompus obscurata (er«!\'
nequo cum consilio agere dici potest Quando sciontiam
illam gonoralom (ij xxùîXoj hi<T7)jßi} VII c III) comparamus
cum virtuto ox mutua coniunctiono virtutis ac prudontia
in X c. VIII. 3, vidomus, auctorom libri VII illam con-
iunctionem rescidisso ot facultatom quandam agondi posuisso
sine prudentia scu bona sou mala. Cui rci bene se applicat

-ocr page 145-

133

VU c. X, ubi contendit auctor, viruin iacontinenteni prudon-
tein esse non posse, bene vero sollertem
{SsTvcv). Quaonotio a
nobis in E. N. VL c. XII. ac. XIII, ut Eudemiana, Aristoteli
abiudicata est. Illa Eudemi notio virtutis naturalis com-
paranda est cum continentiae libri VII, i. e. virtutis sine
prudentia, seil, scientia, quae ad res particulares pertinet,
ita ut incontinentia sit vitium sine prudentia neque mala
prudentia peractum. Quo facilius intellegimus, Eudemum
dixisso, continentiam esse aliam rem quam virtutem (E. E.
II c. XI
hri S\'àptTit Kx) iyKpxTsix htpov), cum E. N.
I c. XIII. continentiam ponoret omnium virtutum fun-
damentum. Etiam oo ovenit, ut notio voluntarii in
agendo, quam invenimus in VII c. X, cum Eth. Nic.
non (juadrot, ot plane cum Eudemo congruat. Si enim
vir incontinens scientia, quae ad res particulares pertinet,
caret, secundum Aristotolem nullo pacto voluntario ogisso
dici posset (cf. E. N. 111 e. II
rè iKOtiriov ié^fttv xv tJvxt
ou V) xpxh
èf xùt^ fiS/r/ tx kxù\' hxvtx iv oîç ^ trpx^iç). Contra
in Eudemi notiono voluntarii inost aliquid voluntatis
(/33t/A>jy/f), ut vidimus p. 49 infr., bene cum natura huius
incontinentia viri congruons, et E. E. II c. VIII. 8. disertis
verbis notionem voluntarii eum incontinentia coniungit:
cîffTt i xKpxTÎ]; ßxXXov Uùv xx} où /S/f on où Xurry^pû;, nec non
E. E. Il 0. VII. (i.
5 y xKpxrijç (SsxiT eîvxi) i xxrx rijv
iirtôufilxv TTxpx TOV Kiyivßh oh; rrpxTTttv .... ixxv xpx Trpx^ei.
xx) ixoûffiov rè
xät\' i^rtOufilxv.

Attamen in libro VII non solum notio conscientiae in
agendo incontinonler ab Eth. Nie. alieniasima eat, sed
otiam materia, do qua agit incontinentia, suspicionem

-ocr page 146-

134

movet. Nam cum E. N. I c, XIII continentiam fundamen-
tum omnium virtutum describit, hic auctor sine ulla causa
mutationis prolata définit eam ad solas corporis voluptates,
in quibus etiam temperantia spectatur. Sed maioris momenti
est, Aristotelem expresse ut continentiae exempla afFerre
temperantiam ac fortitudinem, ita indicantem continentiam
a temperantia nil diiferre, nisi ut notio generalis a specie
particulari différât (cf. E. N. I c. XIII. 17. TreidxpxiT 70vv ry
Xôy^ TO TOV syxpxTOv; (se. opsxTixiv). It; S" huq svyjxcÙTspiv èsTi
TO TOV
vûcppovsç xx) x\'JSptiov\' xxvTx yxp oßocpxvif Aû\'yçi!). Quam
ampliorem notionom continentiae a libro YII discrepantem
apud quosdam inveniri professus est etiam auctor libri
YII : c. I. 6.
xx) TOV cicppovx ßh iyxpxryj xx) xxpTspixôv,

tI\'J toiovtov ol ßh ttxvtx ffÛCPpOVX ol 5f ov, xx) tov xxî?^x7t0v
xxpxTÎj xx) Tèv xxpxTÎi xxiXxffTOv ffu^xfpjü^fvaç, 0? hépcv;
fJvxl (pxa IV.
Praeterea vox evuxourspov ox loco supra laudato,
E. N. I c. XIII. 17., significat, virum continentem ae
tomperantom differro tantum gradu. Quod enim vir
tomperans habet bonuni habitum, facilius victoria de parte
animi appetitiva roportatur; sed res apud utrumque eadem
est parendo parti animi rational! prudentia fit bona neque
sine consilio agitur.

Etiam oratio Eudemum in memoriam nobis rovocat.
Uaec sunt vestigia: mos est, ut vidimus p. 44 supr.,
Eudemi ab aporia tractanda initium caporo, ut hic c. I.
profitetur:
ujjrtp (tc) tùv xhXuv, tiôhrx; tx (pxtvoßevx

xx) TrpÛTOV llXTTOpViTXVTXq CVTU idXVVVXI ßX?.lffTX ßh TTXVTX TX

îvîi^X TTtp) TXVTX TX TTXÔi] , t] SI ßij , TX TTXîTvTX Xx) XVplUTXTX ,
f

ixv yxp Aujjr«/ tt tx sv7x,fp^ xx) xxtxxtltrtttxi tx hh^x, hhiy-

-ocr page 147-

135

ßhov XV fli] iKXVxgj voces «AA»} xp^if et (püjei saepius iu Eth.
Eud. inventae; Svvxfit; pro s^tg c. X 4; rudis definitie no-
tionum in c. III, Sö^ijg, sTTiffTiißi]:, ya-oAjj-^éw;, quas Aristo-
teles acute distinxit; c. VIII 4. ^
yxp xpsTÎf xx) ^ {/.oxhpi»
Ty]v xpxhv >} ßh cp6(!psi, Vj 3s cw^s;, quod supra p. 118.\'
med. Eudemi „Determinismum" vocavimus.

Hisce omnibus de causis E, N. VII c. I—XI Aristotelis
propria esse non posse, sed magis Eudemi censeo.

In virorum doctorum opinionibus tractandis imprimis est
disserendum de "SVilsonio, qui opusculum singulare do hac
parto odidit. Ponit "Wilson lib. VlI c. I—XI ex tribus
singularibus partibus constaro singulorum auctorum. Quae
coniectura nititur laxa, ut opinatur Wilson, coniunctiono
capitum ac argumonti; sed mo quidom iudico iniusto ac-
cusat ordinem matoriao. üicit p. 24 „Up to tho seventh
chapter, tho subjects of tho book havo been put iu a
regular connection
outwardly at least by transitional pas-
sages." Sod, ut apparuit ox materia supra (p. 125. infr.) sum-
matim a me repetita, otiam interne
omnia bono procedunt.

Praeterea nmltas ropotitionoa proforunt Wilson alii,
quaniquam revera tantum ampliori Eudomi ration! dicendi
hae imputandae sunt, quippe ({ui priora répétât, ut nova
addat. Quao ipso Eudomo tribuit Wilson, nil baboo quod
iis addum; sod quae alii ac Eudomo dat vol iniusto in
partes roscidit, ox ordino tractabo.

In c. IV Wilson (cumquo oo Rassovius p. 22, ac Ste-
wart Il p. 10()), in tabula II opuscule adiuncta,
indicat tres partes verbis sose repetontos: (Hj) § 2, p. 1147,
b. 23 — b. 31; (C,) b. 31 — p. 1148. a. 4; (D,) p.

-ocr page 148-

136

1148. a. — a. 22; repetunt (B^) p. 1148. a. 22 — a. 28;
(Cg) a. 28 — b. 9 ; (D^) b. 9. — b. 14. Repetitio iniuste
indicatur; nam bene procedit argumentum: B^ est divisio
voluptatum in 1°
xviyaxix, 2^ x\'tpsTx ßsv xxô\' xùtx^ îz^utx
VÜTTspßoX-^v, quod posterius genus ut materia incontinentiae
cum adiectione significatur, quo facto progreditur ad prius
genus tractandum, materiam ipsius incontinentiae, ut discre-
pantiam incontinentiae ac intemperantiae constituât. Subtili
animadversioni, intemperantiam esse graviorem, quo quis
minus cupiditate adductus male agat, adiungit auctor divisi-
onem voluptatum repetitam, ut ita facilius ad alterum genus
tractandum perveniat, seil, materiam, incontinentiae cum
adiectione. Repetitionem illam divisionis voluptatum (B^)
auctor conscius adhibet, ut apparet ex verbis
KxSxTrtp
itfi?.ófiióx zpÓTtpov, neque alia de causa, quam ut auctor
ad alterum genus voluptatum tractandum transeat. Si
vera repetitio fuisset, ot hic ot illic ambo genera fuissent
tractanda neque, ut fit, supra ambobus generibus enumo-
fatis prius hic tractatum, infra autem iterum ambobus
onumeratis tune alterum tractatum osset. Quas putat
Wilson repetitiones Cj ac Co, revera non sunt, quod illo
locus nominat tantum, hic tractat res per se optandashoo
quoquo adiccto, illas ros malas non esse, et osso discro-
pantiam inter incontinontiam ipsam {
xtXû;) et incontinen-
tiam propter similitudinem
{kxd\' i^oiómtx). Totus hic locus
est amplior Eudemi ratio dicendi; sed in partes per so
exstantcs dividi non potest.

Irf e. VIII observât Wilson duplicem esso rocensionem,
^ 4 = § 5 (cf. tab. VI), cum tamon sic e.xplieandum sit,

-ocr page 149-

137

auctorem in § 4 exposuisse, vire incontinenti magis persua-
deri posse, quam notionem § 5 repetit, ut novi aliquid
addat, seil, virum incontinentem intemporanti esse me-
liorem.

Etiam specie in c. VI. 6—7. feritatis tractatio capitis
V, 5—8, male repêtitur, ut "Wilson contendit et Rasso-
vius p. 22 ; nam argumentum capitum V ac VI sic proce-
dit: e. V explicat, quid sit homo férus, deinde feritatem
cum incontinentia comparât et ut incontinontiam cum
adiectiono esse constituit; c. VI aliam incontinontiam eum
adiectieno (sc. irae incontinontiam^ tractat ut exemplum
huius generis modo positi, quo facto redit ad feritatem,
breviter voluptatibus hominis fori ox e. V. 1—5. repotitis,
quae repetitie de industria fit, ut apparet ox verbis
mirep yxp \' elpyftxi xät\' xpxx;, Neque sine causa redit
in c. VI ad feritatem. Nunc onim tria genera: ipsam
incontinontiam, duas incontinentias cum adiectiono, seil,
feritatem ac irae incontinontiam, inter sese confort, «piod
attinet ad eorum turpitudinom, eequo feritatem minime
turpem ac malam esse constituit, quod in c. V, priore
tractationo feritatis, nondum poni potuit.

Quam perturbationem animadvertit NVilson in c. VII ac
X (tab. IV ac V), cumquo oo Stewart, si altius spoctamus,
facile oxplicari potest. Dicit Wilson p. 17 „xpxTiJv then
is common to tho iyxpxTvii and Kxprtpixó;, ^TTxrôxi to tho
ßxXxKÖ; and xxpxTvi;. This is contradicted by § 4, 1150.
a. 32 b.
(Ao), according to which KpxrtTv belongs to tho
lyxpxTvi; alone, and not to tho KxprtpiKcg, whose action
is moroly xvriii^tiv: and this diiroronco is nuulo a reason

-ocr page 150-

138

for preferring the former to the latter, because xpxnh is
better than ^
ttxvôxi". Attamen vox xpxTtJv prime, in
c. VII § 1, ampliore sensu adhibetur, i.e. et de volup-
tatibus et de doloribus, deinde divisa est in § 4 in voces
xpxTêlv et xvTsxsiv, quarum prior ad continentiam, posterior
ad tolerantiam tantum spectat. Etiam hoc modo explicari
potest, auctorem in fine c. VII ad novam divisionem
incontinentiao progressum esse. Initio c. VII dividit totam
notionom
xpxTslv in xpxreJv ac «vri^f/f, in fine ad subti-
liorem notionem vocis
où-xpxriTv, i. e. in voluptatibus,
procedit auctor: imbecillitatem (wHvfix), i. e. aegre ac
moleste superari. Hac oxplicationo accepta nulla causa
restât, cur Wilsoni coniecturam suscipiamus, quao totum
librum evertit. Quae autem seclusit Susemihlius, § 2—5,
et mea sententia damnanda sunt, quia divisie voluptatum
huius loci non est ot voces
t/ yxp xv sTrolei iv zxSei uv p.
1150. a. 30 fere ad verbum ex c. IV. 4. repetuntur.

In repetitionibus c. Ill solum damnandis (tab. I) Wil-
sonium sequor. Rassovius unam, Wilson quattuor obsor-
vavit repotitiones in c. Ill, quarum autem duao me quidem
iudice duplicem roccnsionem testificari non possunt. Nam
§ 2. c. HI (quem Wilson littera A\' indicat), repetitie
paragraph! 1 (A), cum Susemililio dolendus est, quia
argumentum capitis IV antecapit, cum c. HI solum de
consciontia agendi tractat. c. Ill § 4 (IL) repetitio, ut
opinatur Wilson, paragraph! 3 (Bj) potius altior expli-
catio huius paragraph! putanda est; nam comprehendit
ii^xv et izi7T>ißijv (§ 3) in unam ùzéXiiiiiv (§ 4). Sed duao
aliae repotitiones a Wilsonio iuro proferuntur: c. Ill

-ocr page 151-

139

§§ 7—12 (Ca ac D^) eadem explicat ac §§ 5—6 (Ciac Dj).
Hic igitur solum Wilson habet testimonium duplicis
recensionis; sed hic unus locus coniecturam, totum librum
ex tribus partibus constaro probare nen potest.

Etiam quae affert Wilson ut „Other evidence of com-
pilation", mihi porsuadero non potuerunt. Haec sunt:

C. Vni § 2 non quadrat cum § 5, quia in § 2 discre-
pantia vocum, iKjTXTiKo; ac ßi} ißßhsvTsq exposita est nequo
in § 5 retenta. Si autem altius spectas, hanc causam
invenies, cur fierot: in § 2 do duobus generibus viri incon-
tinentis, sx^txtikb; {zf07rsT>i; c. VII) ac ßi] Ißßhuv (xvótv^i;
c. VII) constituitur, ilium hoc moliorem esso, quod minore
consciontia agerot. Hoc igitur loco agitur do gradu con-
scientiao, ot
00 notio incontinontis viri sese dividit. Sod
in § 5 vox
iKJTXTiKo\'; adhibotur pro (ota notione inconti-
nontiao contra vocom
ißßivxv pro notione intemperantiao.
Minus igitur recto contendit Wilson p. 26 vocom ó ßit
ißßfvtTtK0t in § 2 ad notionem totius incontinontiao oxpri-
mondam, in § 5 tamon ad intomperantiam adhiberi.

Animadvorsio Wilsonii, c. X. 3 genuinum non osso,
quod hio una tantum quaestiuncula, supra (c. IX 6, 7
ac c. X 1,2) duao contrariao tractentur, mihi quidom
valoro non potest.

Quao capita Aristotolica osso consoat Wilson, c. IV ac
0. Y 7, 8, mo haudquaquam osso indicaro darum erit ox
prioribus, quia c. IV argumento a reliquo libro non ab-
horroro, ot c. V 7,8 repotitionom capitis V 5, 6 non
esso, probasso mihi vidoor.

Accurate igitur Wilsonium impugnando pro certo mp

-ocr page 152-

140

statuisse spero, lib. YII c. I—XI unam continuam, quamvis
ampliorem Eudemi traetationem praebere.

Pars altera libri VII de voluptate agit et semper fuit
interpretum crux, quia et in lib. X est tractatio de vo-
luptate ad priorem no ullo quidem verbo spectans, et enu-
meratio in E. N. X c. IX 1. argumenti in Eth. Nic. tractati
materiam libri VII praetermittit. Amicitiam enim (lib.
VIII ac IX) nominat
ante voluptatem tractatam (lib. X).
Cum Spengelio et ego censeo alteram partem a priore,
de continentia, divelli non posse, neque intellogo Wilsonii
sententiam p. 3: „The second part, on Pleasure, was in
all probability not intended to stand in the same treatise
as the versions contained in the first (c. I—X)".

Vidimus priorem partem lib. YII Eudomi vestigia prao
so ferre, novimus in Eth. Eud. coniunctionem traetationum
continentiae ac voluptatis esso promissam (E. E. Ill e. II);
nunc cognoscamus, quae vestigia ostontot haec tractatio
lib. YII do voluptate cum libri X comparata.
• Porlustrabimus duas tractationes, ut melius percipiamus,
utra magis cum reliquis Eth. Nio., utra cum Eth. Eud.
quadret.

Prior tractatio, in lib. YII, incipit ab aporiis ponendis,
quao vulgo moventur, ot porgit in c. XII ad ipsam notio-
nem voluptatis statuondam. Ut notienom boni
(rè àyxùiv)
primo dividit auctor, in quae sunt absolute bona (ri «a-Aw;
ciyxùiv) et quae sunt bona ad quondam finem (to àyxôôv
t/w), deinde in id, quod est actio (hipyiix), of id., quod
est ♦habitus — ita iucunda dividit in ea, quae sunt

iucunda ox eventu (rà xxrx <Tvpt(3e(3i}xo; j}5y) ot oa, quae

-ocr page 153-

141

sunt absolute iucunda. Priora sunt omnia, quae liomini-
bus habitum naturalem {(pvriKijv s^iv) gignunt, ideoque tan-
tum iucunda sunt casu, quo hominis natura expleatur ad
habitum naturalem necesse est. Expletur natura humana
tunc, e. g. in cupiditati cuidam satisfaciendo, parte nostrao
naturae sana, ut ipse eam vocat auctor in c. XIV. 7.
Posteriora sunt ipsa iucunda absoluta, neque quia expient
dcsiderium, iucunda. Ilaec homini alium quondam habitum
non gignunt, sed fiunt, quando utitur tantum suohabitu homo;
non solum, ut supra, sunt actioncs (iyipyitxi), sod etiam
ipsi fines sunt
(Jvifyiixt xx) Ipsa igitur voluptas

definiri potest ut actio secundum habitum naturalem non
impodita
{hipytix >j xxtx (pûtiv f^tu; xvi^ttHiitto;). In fine
capitis haec notio voluptatis complures aporias (c. XI) solvit.
Etenim fieri potest, ut vir tomporans fugere voluptatos, et
vir prudons persequi vitam indolentiae (r3
xXuttov) dicatur,
quia hac voce voluptatis iucundum tantum ex evontu
significatur, neque ipsum iucundum absolutum, i. o. actio
naturalis habitus non impodita.

In sequentibus, capp. XIII XIV, quaestiunculao notioni
voluptatis adiectao tractantur. Explicat auctor notionom
actionis non impoditae {hipynx xvtfJLTÓliaTo;) alia notiono
— sit venia verbo — positiva, soil, doloris ut obstaculi
{îfjLTrS^iûv), Et ox ea notione doloris, i. o. mali, ut obsta-
culi,
(y.vTTvi i(TTi xxxov, ut Tt^ ffiTToSiJTix^i) dorivat, tunc
voluptatom esso oportore bonum
{«yxisv ti) ot etiam fieri
posse, ut ad unam omnes voluptatos vol una sola voluptas
sit optimum
(ri xpiaToy). Undo pergit auctor volup-
tatom cum lloatitudino comparando. Palso onim, inquit.

-ocr page 154-

142

saepius voluptas indignior habita est, quam quae cum
Beatitudine conferretur; sed haec indignior tantum est
corporis voluptas, saepius cum illa vera absoluta permutata.
Aggreditur nunc ad illas corporis voluptates, quarum
nimium in ambas partes malum est, ut mire implicite
explicat. Quocum coniungit subtilem explicationem, cur
corporis voluptates iucundiores nobis esse videantur. Haec
enim maxime habent naturam voluptatis ex eventu
{kxtx
avßßsß^KÖ/;), i. e, doloris remedii, quod naturam ad habitum
naturalem explore videtur ideoquo omnes dolentes facile
illa maxime manifesta romedia doloris, scil corporis volup-
tates, quae praesto sunt, arripiunt. Quod adornat exemple
viri melancholici, qui natura, ut ita dicam, consumitur
multaque dolet et eo modo adducitur, ut voluptates statim
dolorem explentes et quao facillimo ei praesto sunt, i. e.
corporis voluptates, arripiat. Quo apparot, bas ox eventu
voluptates ox duplici nostra natura oriri. Deus enim has
voluptates ex eventu nosciro, sed immobilis naturae actione
frui ei videtur.

In Eth. Nic. X c. I—VI sequontom tractationom invo-
nimus: c. I—IV ab aporiis incipiunt, quae ita solvuntur:
voluptas neque bonum dici potest neque aliquid, quod fit
(yivfö-/?) noquo quod oxplot nostram naturam (ivjts-;.»};^;^/;);
c. IV ipsam voluptatis naturam exponit, utaliquid somper
perfectum
{xe) casv t/). Deinde coniungit auctor omnom
voluptatem arte cum actiono sive corporis sivo montis oasquo
coniunctas tractat quidem ut duas res, tamon unius rei partes:
ffvvf^ivx^xt (JÙV yxp txùtx Cpxhirxt kx) x.^pt7ßhv où "iijcfo^xi.
Ergo ex optima actione etiam fit optima voluptas, qua

-ocr page 155-

HD

actio perficitur (^Ssv^ tsXiioT t^v hipyeixp); c. V dividit
voluptates ut actiones, et ponit tantum, quae ipsius actionis
propria sit voluptas, cam actionem perficere. Quo efficitur,
ut eadem norma voluptatibus ac actionibus exstet, i. e.
vir probus ó (rrrouSxTo;, ita ut, quae voluptas ei actionem
perficit, ea revera bona sit.

Vide, quantum hae duae tractationes de voluptate dif-
férant. Neglogamus priorom contendere, voluptatom dici
posse bonum, posteriorem expresse negare, et, quod est
maioris momenti, posteriorem reicere omnem voluptatom,
quae expleat, qua notiono nisus auctor libri VII duo
genera voluptatum descripsit. Attamen ot in illa prin-
cipali notiono voluptatis absolutao, i. o. actionis habitus
naturalis, doscribenda subtilis noquo vero parvi momenti est
discrepantia. In lib. X voluptas arte quidem cum actione
coniungitur; sed ita ab actione soparatur, ut actio semper
sit summa rorum, ut fundamontum vitae, ot voluptas eam
tantum perficit. In lib. VII autem illao duae arte con-
iunctao in unum sunt confusae, ita ut ipsa actio vocetur
voluptas ipsaque voluptas actio noquo de quadam actione
per voluptatom perfecta, ut in lib. X, agit auctor. Quam
ob rem Stowart minus recte II p. 220: „Tho object of
both treatises is one — to show how sJSav»} is related to
tùixifjiovlx or the xyxùiv, — how it hinders and how it
furthers
the performance of duty"; nam nusquam illud
„how it furthers" in lib. VII invenios.

Ipsa haec mutatie coniimctionis inter actionem ao volup-
tatom (in lib. X) in harum confusionem oiTicit, ut volup-
tas in lib. VII bonum vol optimum esse dicatur, qua do

-ocr page 156-

144

causa multi commentatores tractationom lib, YH magis
Hedonisticam iudicaverunt. Rassovius p. 48, 49: Beide
Abhandlungen differiren in den wesentlichsten Puncten,
Im zehnten Buche wird die Lüst von der Thätigkeit ge-
sondert, so dasz sie nicht als eine blosze Qualität dersel-
ben erscheint im siebenten wird sio als ivsfyttx dvefi7riSt<TTo:
definirt; das zehnte Buch bekämpft die Ansicht, dasz die
Lust das höchste Gut sei, das siebente sucht, wie sich
bei seiner Grundanschauung erwarten läszt, wahrscheinlich
zu machen, dasz mindestens eine Art der Lust das apivrov
sei. Schon diese Ansicht genügt, um die Abhandlung des
siebenten Buches als unecht zu kennzeichnen; denn sie
würde der Aristotelischen Ethik einen Hedonistischen Cha-
rakter aufdrücken, der mit ihren sonstigen Anschauungen
unvereinbar ist".

Contra Rassovium Stewart hanc discrepantiam non
re, sed tantum forma extaro contendit, II, p, 221 in
•annotationo: „I differ from this view in (1) attaching
great importance to the fact that both writers connect
the notions of
ivipyttx and closely together, as against
those, whether hedonists or Platonists, who connect the\'
notions of xvxTrX^puatq or ttx
Oo;, and — hedonists,
because it suits their nmnner and theory of life to do so,
ascetic Platonists, because its suits their argument against
tho hedonists to do so — and (2) in regarding the difference
between
rthml 7y,v ivipyttxv ij viisMvi, and xvtßzilmTo; ivipytix
>5 as of trifling, and merely scholastic significance".

Sed me quidem iudico Stewart subtilem discrepantiam
inter lib, X ac lib. YII neglegit. Yerum quidem est,

-ocr page 157-

145

Rassovium iniuste, quod in lib VII voluptas bonum dicatur,
auctorem Hedonisten vocare, quippe qui ut etiam lib. X
optimam actionem tantum habitu snaturalis bonum vocet.
Attamen in illa mutata notione libri VII, voluptatem
non esse perfectionem actionis (ut in lib X), sed ipsam
actionem non impeditam, diserepantia maxima quaercnda
est, et maioris quidem momenti, quam ut cum Stewartio
formalis tantum diserepantia vocetur. Notione lib. X
accepta, norma agendi semper habita sunt omnia, quibus
actio fit bona, qua bona actione perfecta voluptatom
adipiscimur. Sed, quando lib. VII voluptatom actioni
adaoquat, norma fit agendi quaesita, quae sit bona voluptas,
et vita moralis fit recta electio voluptatum. Hinc lib. VII
natura hedonistica osse dictus est. Quao autem eontra
ponit Stewart, vera esse videntur: II p. 221: „Perhaps
I may venture to formulate the difTeronce between tho
writer of VII and tho hedonists in this way. — The
writer of VII says: „the Good (moaning the strenuous
performance of tho highest duty) is Pleasure" ; tho hedonist
says: „Pleasure
{tncanimj ihe pleasure of sense) is tho Good."

Sod, quamvis verum sit, vulgo llodoniston eum habitum
esse, qui corporis voluptatibus fruondo ut norma vitae
utatur ot 00 sensu auctorem libri VII llodoniston minime
dici posse, tamon quodam sensu illo auctor rovora Hedo-
nistes iure duci potest. Adaoquat onim, ut supra vidimus,
voluptatom actioni itaque rectam olectionem voluptatum,
quamvis nobilium, normam vitae moralis facit. Haec igitur
voluptatis in lib. VII exposita est nobilis quaodam
ac sagax doctrina Hedonistica, quod ad Beatitudinem

iO

-ocr page 158-

146

quaerendam nos dirigamus ad bonas voluptates, ut auctor
libri X ad actionem probam oculos figi vult. Sunt quidem
vocabula in libro X, quae hanc libri Vil notionem indicare
videntur, cf. c V 10.
si tbvto xx>.üg }<sysTcci, xx^aTrsphxü

xx) sttiv sxx7t0u (jlstfov vj xpstij x.t) ó xyx^oç ^ 70ioû70ç , xx)

yj\'èovx) sJev xv xt TOVTCfi Cpxivófisvxt xx) ^"èsx oJç
O UT Ci; Attamen etiam hic fundamentum habet

auctor vitae moralis actionem secundum virtutem {svipysix
XXT ipsTvsv) et tantum bis verbis significat voluptatibus
esse eandem normam ac actionibus, i. e. virum probum
(5 üzouhxlo;). Haec subtiliter discrepant a notione in lib.
VII posita, voluptatum rectam electionem otiam esse actio-
num rectam normam. Vide quomodo totus animus libri
VII c. XI—XIV parvo quasi gradu cogitationem libri X
persequatur. Nam, a notione, a qua incipit lib. X, osso
eandom normam voluptatibus ao actionibus, pergit auctor
libri VII, esse eandem normam actionibus ac voluptatibus,
i. e. nos actiones dirigoro posso voluptate,- quae actionem
sequatur vel sequi soloat, norma adhibita.

Quando eo modo notionos lib. VII ac X exposuimus,
reapso elucot, cum quibus Ethicis, Nic. aut Eud. quae
(|u0
tractatio congruat.

In reliquis Eth. Nic. duobus locis do voluptate dis-
seritur: II c. III
avjfjtslcv 3f hl Trouloùxt tüv s^euv tïjv izt-
yivcfiivijv ^hvïjv j) >,v7ri]v tcT; Ïpyoi:\' i fûv yxp XTTSX^f^tm
tüv
aufzxTixüv yjlovüv xx) xvrü tovtu y^xipoiv aü^ppuv, è 3\'
àx^ilifv:; xxihxcTO;, xx) i tüv v7ro(iivuv tx hivx xx) x^h^i\'
>5 (JiM >.vzcvfitvó; ye xvipsTo;, i Xvzcù(Jt.svo; IsiXÓ;\' zsp)
ijhvx: yxp xx) Xvzx; S7t)v ïj xpsT^\' — 3/« (ûv yxp

-ocr page 159-

147

T^V 7X 0av?.X ■:TpXTTO[llV, Six Sî TSjv XVTTiJV TÜV KXXÛV

àizexô^eùx) II c. IX. 4. trjcoziTv Ss SsT xx) vphç cc avrs)
tùxxTx(popcl i7[/.(V\' aXXoi yc/p Trph: x>,Xx :r£(pvxxfi{v \'
tgvto 3\'
hTxi yvxptßsv ix TÏjç xx) TÎj: XÔz\'ii; TÎjç yMßsvif: Trsp)
fllAxq\' tig
tûùvxvtIûv 5\' sxvtsv? xCpiXxsiv SiT. Iiis locis
apparet, voluptatem actionis bene poractae additamentum
duci ideoque signum actionis bene peragendae adhiberi
posse, quia homo vergat ad nimiam voluptatem. Sed
supra, p. 50. infr., vidimus, quo modo Eth. Eud. volup-
tatem maioris momenti haberent et ut norma practica
uterentur. Evolvunt igitur Eth. Eud. noiionom in Eth. Nic.
II c. IX inventam, voluptatem interdum siguum nobis
esse posse, ad aliam, rectam seil, electionom voluptatum
ut normam vitae moralis nobis adhibondam esse. Ilinc in
E. E. II c. X. 30. definitio virtutis.....
ùptTÎjv tJvxi

TifV ^Sixijv t^iv TTpOXlptTlXifV (JL ( <T é 7 y^T 0 i T ij ç TTpog iv

lîSia-i xx) XuTTvtpoTç.

Vidimus igitur eandem esse evolutionem cogitationis ex
tractatione libri X in libri VII ac ex reliquis Eth. Nic
in reliqua Eth, Eud. eandemquo esse rationom, qua facile
apparet, librum VII argumento cum Eth, Eud. consentire.
Etiam sunt vestigia externa, (pme nos commovont: E. E.
I c. V, 13. proniittit tractatum iri de coniunctione
Beatitudinis ac voluptatis, et disserit de corporis volup-
tatibus, do quibus ambabus rebus lib. VII c. XI—XIV
tractat nec tamen lib. X. Et quod M. M. libri VII
c. XI—XIV subscquuntur, testimonium alFerri potest, «juia
omnium consensu M. M. imprimis Eth. Eud. imitantur.

Pauci sunt conunontatores, qui E N. VII c. XI—XIV

-ocr page 160-

148

ut Aristotelica defendunt. Rieckher facit ea Aristotelica
quidem sed antea scripta posteaque perfecta in lib. X.
Potius autem, ut vidimus, lib VII c. XI—XIV posterior
tractatus ex libro X evolutus habendus est.

Quae profert Burnet, auctorem libri VII, Speusippum
refutantem, Eudemi temporis esso non posse, satis aucto-
ritatis me indice non habent tot ac tantis controvorsiis
orientibus, si E. N. VH e XI—XIV in Eth. Nic. legimus.

Sententia Panschii, qui traetationem in lib. VII Aristo-
telis esse censuit, alteram, libri X, Nicomachi Aristotelis
filii, priore expositione satis, ut opinor, rofutatur, ut etiam
opiniones Barthélémy Saint-Hilaire, Rosii, Bondixeni,
qui ambas tractationes unius Aristotelis esso contenderunt.

Omnes alii viri critici traetationem de voluptate in libro
VII ab Aristotele alienissimam ducebant; sed obstabat iis
arta coniunetio cum reliquo libro. Ilaoc difficultas mea
coniectura aufertur, siquidem otiam tractationom do con-
tinentia ac incontinentia Eudemi esso censemus. Quo
facto totus liber VII et propter externa vestigia et propter
interna ad Eth. Eud. nobis roiciendus erit.

-ocr page 161-

CONCLUSIO.

Tribus libris per partes investigatis via, quam Rassovius
indicavit, nunc nobis restât breviter enumerare, quas trium
librorum partes Eth. Nic. tribuerimus, quas ad Eth. Eud.
reiecerimus, et exponere, quibus eo modo utraque Ethica
careant, et hanc conclusioncm contra viros criticos, qui
totos libros aut hue aut illuc transferre voluerunt, defendere.

Vindicavimus ex libro V Aristotoli capita I—V, totam
expositionom iustitiae. Desiderantur igitur solum quaesti-
unculao cum iustitia connexao: de aequitate, do iustitia
tropice dicta, do sibi ipsi iniuriam inforondo ac voluntario
iniurias pationdo. Tum caront Eth. Eud tota oxplicationo
principiorum iustitiae, quae secundum V. c. VI
2 iustitiam
politicam antoibat.

Ex libro VI totum foro argumentum Ethicis Nicomachois
servavimus: c. 1 4—7; c. III 2—4; c. IV; c. V 1—4,
tij; ßiv yxp tö/jj««;; o. VI; o. VII 1—3 xtoxov yxp;
c. VIII 1—4 ffyißtTsv; c. IX; c. X; c. XI 1, usquo ad tlvh
Txvxi]
0. XII 1 t//kii* oyv usquo ad Coniunctio vir-

tutum autem, ut vidimus p. 100. med., confusione cum Eudemi
fragmentis amissa est. Fragmenta Eudemi pauca sunt:
prooomium, c. I 1—4; cogitationos de prudentia c. V 5—8,
c. VII 4—G; et nova illa notio virtutis naturalis, o. XII
uc XIll.

-ocr page 162-

150

Liber VII Eth. Nic. totus reiciendus est, neque alia
tractatio huius argumenti desideratur, ut demonstravi-
mus p. 123. infr.

Cognovimus igitur Rassovii coniecturam nobis perse-
quendam esse, et subsistere non possumus, ad quae
dicit: „dasz die vielleicht verstümmelten echten Bücher
des Aristoteles aus der Endemischen Ethik ergänzt seien".
Etiam ex mutilatis Eth. Eud. libris mutilates Eth. Nic.
expletos esse nobis credendum est; nam partes, quae utris-
que Ethicis restant, neutris tota media Ethica officere possunt.

Argumenta, quae prolata sunt, totos tres libros alter-
utris Ethicis tribuendos esse me quidem indice vix cuiquam
sufficiunt et magna ex parte otiam a mo roiecta Aristoteli
abiudicant. Quoad igitur ea cum iis, quae posui, pugnant,
mihi refellenda sunt.

Ars critica Anglica tota, ultimo editoro Burneto excepte,
tros libros Eth. Eud. tribuit. Quao profert Jackson, impri-
mis a Fischero indicatum impugnant locum, ubi seiungit
partes Aristotelis et Eudemi (E. N. V c. X finis). Sed
unum tantum argumentum affert, quod V e. I—X Eudomi
esse Jacksonio indice probaret, seil. c. VIII, qiiod ot ego
seclusi. Hoc autem unum satis non est, ut^nullamcausam
videam, cur lib. V c. I—V Aristoteli abiudicanda sint.

Grant autem, quem secutus est Stewart, amplius
defendit, totos tres libros ab Aristotole abhorrore. Réfutât
Grant locos, qui laudantur ad mutuam coniunctionenLoporum
Aristotelis et trium librorum domonstrandam: Polit. III.
12. Gl.
hsirtp ri hov ro xvriTTSTtoyU;, inquit, non ad E. N.
V c 4 revocat, quia hie rà
xvriTrtTrii/óo; xxt\' xvx^oylxv non

-ocr page 163-

151

cum illo TO Ïjov quadrat. Iniuria; nam etiam in E. N. V.
c. 4 tractatur do
aequitate peraonarum et tantum de ana-
logia rerum commutatarum. Polit. III. 9. 3. non ad E.
N. V. 3. 4. reicere ei videtur, quod E. N. V. 3. 4. aub-
tiliorem notionem commutationia pro Ethicis scriptis haboat,
et ea potius Politicorum sit cxque iis in Ethica trans-
lata. Minus recte ; nam theoriam commutationis delineavit
tantum E. N. V. 3. 4. Confugit Grant ad iniustam
violentiam, si voces, ut
utrtrep iv toT; î^SiksT; elpt^txt, moras
interpolationea ducit et ad nimiam aagacitatem, ai testimo-
nium, Metaph. I. 1. 17
flp^txt nh ovv iv to7; yiôixù;, awfotra
vult contontendo, Eudemum edentom Motaphysica de
industria banc coniunctionom Metaph et Eth. confocisso.

Quae affert argumenta, tros libroa magia conaontaneos
oase cum Eth. Eud. quam cum Eth. Nie., partim iam
locis otiam a mo roioctis o medio sublata sunt. Restât
tantum E. N. II. 7., quod contendit GrAnt aliam tractatio-
nom iustitiao promittoro quam dat lib. V; sod ambo loci
do duobus iustitiao genortbus loquuntur, otiam vocibus irä;
ßfOTiTiiTi; flfftv accurato congruentibus cum V c. V. 17.

Ex locis, quos laudat Graut, testimonia mutuao con-
iunctionis trium librorum ac Eth. Eud. trea tantum cum
iis, quao proposui, non (piadrant: E N. V. 1. 2. confo-
rendus cum E. E. III. V. 1-3; E. N. VI. c. VIII. 1.
cum E. E. I c. VIII. 18; E. N. VI. 1. 4. cum E. E. II
c. IV. 1., quorum duorum priorum non intollogo con-
gruontiam, fortasse, (luiu hi loci in editiono Susemihlii
Eth. Eud aliis numoria indicati aunt. Tertium locum
coniunctionom quandam intor trea libroa ac Eth. Eud.

-ocr page 164-

152

indicare concede; sed tantum specie. Nam in E. N. VI
c. I. 4 priorem divisionem virtutum (E. N. I c. XIII)
repetit auctor eamque tum persequitur divisione partis
animi rationalis in
to stnati^ßovikcv ac to xcyiattxév, cum
in E. E. II c. IV. 1. hic primo virtutes dividuntur in
virtutes morales ac intellectuales. Etiam in E. E. II c.
IV. 1. voces «/ Toï) «KÓyou, ixovTzq 3\' ope^iv maie cum
Eth. Nic. consentiunt, quae habent
to kh\'.yov nsrkxov rjj
hiyov.

Praeterea revecationum, quas profert Grant, in E.
E. VII ac VIII ad tres libros tantum cum iis, quae
conieci, pugnat locus, E. E. VII. 10. 10, conferendus
cum E. N. V. 5. 8. Hic comparantur notiones rà
hx-
hoyov
ac îrov in amicitia tractanda cum iisdera in iustitia
tractata. Sed, quod Eudemus has Aristotolis notiones
cogne verat et ad amicitiam tractandam abhibuit, ee nequa-
quam apparet, etiam librum V, ubi iis Aristoteles utatur,
Eudemi esse.

Ergo nullum argumentum Grantii ea, quae Aristotoli
vindicavi, Eudemo tribuonda esse approbare potest.

Magis verisimile primo obtutu est, quod Fischer, cumque
00 Fritzsche, proposuit, qui tractatum de iustitia (lib V.)
servaverunt. Sed, quod partes Afistotolia ot Eudemi
seiungunt in fine capitis X lib. V, minus recte fit. Hic
enim locus rcscindit continuam tractationem quaestiunculae
de sibi ipsi iniuriam inferendo, ut supra demonstravi
p. 88. supr. Et in eo loco indicando tota foro sua argumen-
tatie, lib. VI ac VU Eudemi esse, posita est. Quae cetera
affert Fischer, contra mea propisita non pugnant nec

-ocr page 165-

153

quicquam profert, quod capitibus lib. "VI, quae sorvavi,
obstaret.

Onines fere, qui totos tres libros Aristoteli vindicant,
ad id adducuntur eo, quod istam molestam tractationem
voluptatis in lib. "VII Aristotelicam esse putant, quo obsta-
culo amoto nil nisi leviora, quae Aristoteli auctori trium
librorum officerent, inveniunt. Sed nobis, ut cognovimus,
plures difficultates exstant. Quae laudant externa testi-
monia, putantes esso revocationes in Aristotelis genuinis
operibus ad tres libros et in his ad illa, nullam congruen-
tiam operum Aristotelis ac eorum, quae Aristoteli abiudi-
cavi testificari possunt. Nam et Polit. Ill p. 12G1 confe-
renda^ cum E. N. V 5 et Polit. Ill 9 cum E. N. V « et
Metaph. I A. p. 6 cum E. N. VI 3 comporantur cum par-
tibus, quas et ego gonuinas esse consui.

Barthélémy Saint-Ililaire praeterea quod Spongelii indi-
cationibus nititur, contendit Eth. Eud. meram esse para-
phrasen Eth. Nic., in qua tres libri ad verbum translati
essent. Hanc sententiam réfutât diserepantia inter illa bina
Ethica in capito II huius libelli probata.

Neque ultimus commentator, Burnot, sontontiam satis
probavit, tres libros osse Aristotelis. Quae enim profert
argumenta, in tribus libris nullam controversiam cum Eth.
Nic. exstaro, et lib. VI oc VII mogis osse dialecticos,
quam ut Eudomuo eos confecisset, rofelluntur compluribus
locis, quo» in capitibus III, IV, V huius libelli vehementer
cum Eth. Nic. rcpugnaro probatum est, eteo, quod etinm
in Eth. Eud. multa dialectica obsorvavimus in capite II.

Argumenta igitur eorum, qui tre.s libros totos aut Eth.

-ocr page 166-

154

Nic. aut Etil. Eud. tribuere conati sunt, satis gravia non
iudico. Quamquam in singulis explicandis vel damnandis
fortasse erravi, tamen ex mea tractatione per capita
librorum apparere spero, tertiain viam explicationis, tres
libros putare confuses ex mediis partibus Eth. Nie. ac
Eth. Eud., quam ingressus est Rieckher et persecutus
Rassovius, veram esse ad recte cognoscenda Aristotelis
Ethica. Nam ut exemplum afferam, tractatio voluptatis
in lib. VII, Aristoteli false tributa, multos commovit, ut
Aristoteli turpiorem, quam professus est, doctrinam mora-
lem imputaverint. Est quidem via difficilis et lubrica,
qua in libris confusis internis documentis imprimis ducibus
genuina ac adulterina seiungere conam\'ur; sed ea tantum
verum Aristotelem cognoscero possumus.

-ocr page 167- -ocr page 168-

ïa»;

w

r:v

•Ml

-ocr page 169-

TI-IE s E s.

r

-ocr page 170-

M. - ^

%

• i - •-\' \'y;\'"\'. \'.• •

Tf;.\'- ■■■

■f

\' \'S*

■ wH

"v!

if •

r;:

.. .\'Apt:

\'MX

>lt

A .

■ rp

rV

-ocr page 171-

THESES.

I.

Kant, Krit. der prakt. Vernunft, p. 272. (ed. Rosen-
kranz): „Nun folgt hieraus, dass man dio
Moral an
sich niemals als
Glttckseligkcilslehre behandeln müsse,
d. i. als eine Anweisung der Glückseligkeit theilhaftig
zu werden".

Deze woorden zijn niet van toepassing op hot Eudae-
monisme in de Ethica van Aristoteles.

II.

Schopenhauer, Parerga und Paral, V p. 430 (ed.
Frauenslüdl): „Als die oberste Regel aller Lebensweis-
heit sehe ich einen Satz an, den Arisloteies beiläufig
ausgesprochen hat, in der NikomachHischen Ethik (VII,
12.):
i (ppovtßo; ro «Aüs-öv 3/wxf», ov ro i^h (.... „Der Vernünf-
tige geht auf Schmerzlosigkeit, nicht auf Genusz aus)".

Door dit citaat geeft Schopenhauer blijk onbekend
geweest te zijn mef do hoofdstrekking der Ethica van
Aristoteles.

-ocr page 172-

160
III.

Ten onrechte spreekt Grant „The Ethics of Aristotle"
I p. 213 van „the very crude and apparently superficial
character" van de argumenten, waarmede Aristoteles,
Eth. Nic. I c. VI, de Ideeënleer van Plato bestrijdt.

IV.

De annotatie van Ramsauer ad Eth. Nic. III c. IV. 5.:
„Itaque si ita vox illa
ot; 5 (tttousxto? ßkpov adhibeatur,
circulo aliquo peracto ad idem recurrit quaestio", bevat
eene onjuiste beschuldiging tegen Aristoteles

V.

Eth. Nic. II c. VII. 15. (ed. Susem.).
i ßh yap veßefftjTixhi; XxjtisItxi ix) toT; ava^lug lu Trpar-
Tovtriv, i (pdovspig urrepßxKXuv tcutov eV; 7rä<rtv XurreTrxi,
<xa/ è ßh veßtdvtrixl; iz) roTg dva^lug xxxü; zpaTTOuyt
xvtrsjtxi h yiTTixaipixaxo; t070ÜT0v iWelirst tov xuzetffixi,
«(jTf xx) x^ipeiv.

Quae inserit Susemihlius, sententiam debilitant.

VI.

Eth. Eud. VII. 13. 5. (ed. Susem.)
XTOTTOV yap ei ryjv ßh iv tv ?>oyi<JTiKÜ iperi^v ßo^fi^^pia zotI
iyytvoiXiv^ iv t^ xhiyu VTpiipsi xx) !rö/>j(r« »yvoih <x«) tJjv
iv Tcf aXoyij) ccpsTifv aTpiipfi ^ iv t^ Xoyivrix^ ayvoix"^, vj

-ocr page 173-

161

Vxper^ iv t<p «Aflyu <fV AöJ\';o-t<i<u> xyvsiag ivovatjg cy

aTpi\'pet TXVT}JV.

Quae addit Susemihlius post xyvssJv, supervacua sunt
et sententiam interrumpunt.

VII.

Thuc. III. 30. 4. (ed. Ilerwerdeni.)
xx) ßif xzoxvfjtruftev tIv xhSuvov, voßirxvttg sux ti

fJvxt to xxivhv toü iroxißou jj ro toiovtov, o ti tt; ctpxt^yo;

fV Tt XVTU (P\'jXx7(T0tT0 Xx) TOjg TTOXSßloi; ivopüv iiriXfipolil ,
7rxf7<rt* xv ipdolto.

Pro XXIV6V legendum est xxipiov.

VIII.

Thuc. V. III. 2.

?rflAA>if Tt xXoylxv Tij; Sixvolxg TrxpixfTt, At>> f*fTX(7T>j-
ffxßtvoi hl yffJLx;
«AAo t< tüfsf auippsvivTtpov yvusttröf.

(AtTxvT^axfifvoi leniter corrigere velim in ßtTx-

(TTijff ifJLtVOI.

IX.

Aesch. Choeph. 893/94.

(pi>,tlg TOv xvipx; roiyxp iv txut^ Txipcpxthif, Oxv6vtx
VouTt ßii xpoicpi TTori.

Perperam Wecklein OxvSvtx in öxvovtrx correxil.

-ocr page 174-

162

X.

Soph. Phil. 33.

crput^i ye ug ivxuxh^ovti ra.

Pro ivxvKi^ovTi praeferendum est evauXiovvTt.

XI.

Athen. V. 21. 5. (ed. Kaibel.)

iv 5f t«7? TTpig rkg TriXeic övvixtg xx) Txlg zphz rove
öesv: Tißxlg TTxvTxg vTrepißxhXe roug ßeßxjiXeuKOTxg.

Locum mutent öwlxig et TifixJg.

XII.

Juv. Sat. VII. 183.
surgat et algentem
rapiat cenatio solem.

rapiat corruptum est ex capiat.

XIII.

Tac. Ann. III. 5.

Ipsum quippe asperrimo hiemis Ticinum usque pro-
gressum neque abscedentem a corpore simul urbem
intravisse; circumfusas lecto Claudiorum
lulionmquc
imagines.

Nipperdeyo auctore luliorum mutare in Liviorum necesse
non est.

-ocr page 175-

163
XIV.

Caesar, B. G. I. 26. 4.
Diu cum esset pugnatum, impedimentis
castrisqiie nostri
potiti sunt.
Pro
castrisqiie scribendum est carrisque.

XV.

Sensus vocis misericordia in Seneca „De dementia"
I. 1. 4 minime quadrat cum II. 5. 4.

XVI.

De wijze van voorstellen in Tac. Ann. II. 43 der
verhouding van Tiberius tot Piso is eene insinuatie.

XVII.

Ten onrechte beweert Beloch „Griech. Geschichte"
II p. 180, dat Dion Plato gebruikte louter als politiek
wapen tegen Dionysios II.

-ocr page 176-

■ \'î* j^\'V: -\'\', ■■ . .

♦v.v-
♦ \'i.

. >

: ..y/ .

k-

l.

\'■à ■

\'jr-

• \' . . • % » 1 Jit

\'f

•f.f» r.i\' .ii\'4tr.A S.ii\' ui Itrv • ■

\'f

.nX" tiù\'f

.ii fe-\'^WO»^! I»\' ï^\'\'

. , ■ ■ *

m

^......^

? ) \'

M

». 7\'

L\'^V\' .


#

ii:

-ocr page 177-

î iW i*

f

i

-ocr page 178-

m

wh

\'^■i\'l&zi\'^\'.\'\'!,\':

■i I

iii

\'x:

-V&t-I

la

-ocr page 179- -ocr page 180-

fl
tt:

frv.

m

m-

fi

Vl

m