■

v ■

. ■ ■)

i\'T- ■

......■

t\'.

ft.*-

- ■ 3
i|

• -M

NOBILISSIMAE FAGUJ/rATTS PlIILOSOPIirAE TIIEORETICAE ET
J.ITERARUM IlUJfANLORUM ÜECRETO

nite et leuitimk CAl\'essennm
F a c u L t a t i s E X a M i N i S U u m 1 T T E t

Ik Gymnasio Tuaiectino Liteuaiium (Tlaksicauum Pjiaecei\'toii
Die XIV Mensis Junii IIoua IV

Cap. hi. Do locutioiiibus ot vocabulis potitis ox Vulgata
Sacrao Scripturao liiterpretiitiono et ex Ecclosiasti-

Ilumanissimus mihique acstimatissimiis promotor mous, vir
dar. J. v. d. Vliet cum miiii do dissertationis argumonto cogitanti
auctor fuisset ut pootam aliquom vol scriptorom ox iis, qui in
patria nostra literarum liatinarum laudo floruerunt, tract^indum
mihi sumerem, amicus, vir dar. Gerardus Kalff , Macropodium
mihi commendavit. Cuius nomen cum in Germania, Brittania,
Bolgio apud viros doctos magis notum sit quam apud nostratos,
nonnulla praofanda mihi putavi, quibus ot ox iis quae extra
patriam nostram proximis annis do Macropodio scripta ossent
praecipua ([uam brovissimo onumerarom, ot quam rationom
in hoc libcllo componondo socutus essom paucis oxponcrom.
Atrjuo inter Belgas quidom vir doet. Ferdinand vandkuilveanen,
bibliothecao Gandianao praefectus, accuratissimam Macropedii
libi-orum bibliographiam quam vocant confocit, ot vir doet.
Ai.piionsus Roerscii anno 1894 in libro qui inscribitur „Biograllo
Nationale" do poota nostro brevem scripsit commontationem,
quae logatur tlignissimam. In Brittania Carolus II. Herford
in libri, cuius titulus est „Studios in the Literary Relations
of England and Germany in tho sixteenth century" \') Capito
tertio, quo do dramato Latino saoculi decimi soxti erudite et
eleganter dissoruit, compluribus locis Macropodium eiusque

fabulas tractavifc. In Germania praeter alios de Macropedii
memoria praeclare meriti sunt duo viri doctissimi, Daniel
Jacoby et Johannes Bolte, ex quibus ille docte et exquisite
de Macropedio disputavit primum in libro, qui inscribitur
„Allgemeine Deutsche Biografie" deinde libelle, cui titulus
est „Georgius Macropedius. Ein Beitrag zur Litteraturgeschichte
des sechzehnten Jahrhunderts" in quo ot omnes fere, qui
ante emn de Macropedio scripserunt, commémora vit et de
tribus poetae nostri fabulis, Asoto, Petrisco, losepho paulo
fusius disseruit. Johannes Bolte, vir omnium quae ad illorum
temporum literas pertinent peritissimus, duas Macropedii fabulas,
Rebelles èt Alutam, edidit \') praemissa introductione locuple-
tissima et lectoribus utilissima, ubi cum legissein haec •■): „Die
Sprache des Macropedius verdiente eine besondere Untersuchung",
hoc negotium suBcipero decrevi, in quo oxsoquondo si viro doc-
tissimo aliquo modo satisfacere potuerim, magnoporo gaudebo.
Sed reputanti mihi nonnullis ex iis ad quos hoc opusculum
missurus cssem Macropedium prorsus ignotum esse, pauca de
eius vita et scriptis imiomitteiida videbantur; et quoniam
scriptoris dictio et stilus ex ipsius operibus optime cognoscitur,
simul ut poctam nostratibus commendarem, Potriscum fabu-
lam, Oden de Mortis Imagine, Epistolae exemplum addidi.
Ac Macropedii exenq)laria cum et in bibliothecis rarissime
inveniantur noc cuiquam in manibus esso soleant, in ipsa

. \') Dr. II. Holstein. Das Drama vom Vcrlornon Solin. Ein Boitrai,\'
zur üoschichto dos Drama.s. Ilullo a. d. S. OtN) llcndol. 1880.

Dr. Fhan/. Si\'enolkit, der Voiiorono Sohn im Drama des XVI Jahr-
hunderts. Innsbruck, Vorkitr der Wa^\'noiHclion Uiuvorsit;"its-Hiicliliand-
lung, 1888.

3) Wisscnschaftlicho Boilago zum rrofrrannn dos könlj^stridtisclion Gym-
nasiums. Ostern 1880. Berlin, 11. Uaortnors Verlivg.sbuchliaiidlunt?.
(Hermann Hoyfeldor).

») Latoinischo Littoraturdenkmiilor dos XV und XVI .lahrhundorts,
hcrausgcgobou von M.ix llormann, n«. 13. Be\'rlin, Woidmannsclio Buch-
liandlung. 1897.

quoque dissertatione permulta mihi fuerunfc citanda. In Rebel-
libus auteni et Aluta Boltii editionem citavi, versiculis poste-
rioris editionis, quos illo in introductione sua exscripsit, cruce
notatis, in Petrisco editionem quae meae commentationi adiecta
est, versiculis posterioris editionis notatis aut cruce, aut signo p;
in reliquis fabulis usus sum ea editione, quae annis 1552 et
1553 prodiit Traiecti apud Harmannum Borculoum, qui tribus
post annis lesum Scbolasticum quoque edidit in lucem. Et
omnibus his ipse numeros adscripsi et Epistolicae editionis, qua
usus sum, paginas numeris notavi.

lieliquum est gratissimum mihi munus iis, quorum vel auxilio
vol offlciis in hoc oi^usculo componendo usus sum, gratias
agendi. Atque imprimis ex iinimo gratias ago quam m;ixinuis
Serenissimo ENGELBEIIÏO, Ducr DE AKENBERG, qui raris-
simuni ac pretiosissimum libellum quo Macropedii carniina
lyrica continentur \') mea causa, Traiectuni mittere et itineris
periculis exponere-gravatus non est, ct caVnion nianu scriptuni,
quod inscribitur „Ode de Mortis Imagine" ut typis expressnni
huic dissertationi adiungereni mihi concessit; qua liberalitate
non mo modo Sibi devinxit, sed ctiam omni])us, quibus haec
studia curae sunt, procul dubio pergratum fccit Dux Seronis-
sinius. Viri ornatissimi quoque, (jui bibliothecao ducali praeest,
LÉ0N LüJeune, benovolcntiam et oniciosittitem grato animo
rccordor. Vir ornatissimus J. F, van Someuen, bibliothecao
Tniicctinae praefectus, summa semper comituto gratissimis
olliciis mn prosccutus est; vir doctissimus F. VandeuIIaeohen,
(lui ot oruditionc ot benovolentia sua tam nudtorum iam
studia adiuvit, Macropcdii opuscuUi scholastica, vir chirissinuia
Caholus Dziatzko (pii praeest bibliothecao Goettinganao, losu
Scholastici unicum oxomplar mihi commodavit; quibus omnibus
gratias ago quuni maxinias.

Tibi doni(iuo, benevolo lector, hoc mcum opusculnm coni-
mendo, (piod quaoso aetjui boniquc consulcre velis.

Georgias Macropedius (vernacule van Langhveldt) natus est
circa annum dom. 1475 in pago Gemert in dicione Silvaducensi
sito. Quibus magistris, qua institutione usus sit ignoramus;
verisimile tarnen videtur eum postquam Silvaeducis in schola
Fratrum Communis Vitae doctrinae fundamenta iecerit deinde
in Academia Lovaniensi literis incubuisse. Studiis peractis in
Ordinem Sancti Hieronymi in Communi Viventium receptus
primum in patria urbe, deinde Leodii, postea Ultraiecti scholae
Hieronymianae ]iraetüit \'). Ceterum non videtur virorum doc-
torum suae aotatis consuetudinem secutus doctrinae augendae
causa magnam Galliae, Germaniae, Italiae partem peragrasse,
neque quamquam fabulis suis satis ostendit se hominum mores
optime nosse, multorum vidit urbes, ut patet ex elegia quadam
quam in eum composuit Arnoldus Trichtius Noviomagus, pro-
fessione Hieronymianus ubi leguntur haec:

Cuncta. por inimensos quao attrita Lycoia ^)ropinant
Sumptus, ingenii vis dodit una tibi.

Non tibi Lutetia est, non visa Colonia, non quas
Ex studiis urbes Italiv terra colit.

At dum Silvosa ludum nioderaris in urbo
Inque illa, quae olim I>ogia dicta fuit,

Atquo Ulti-aiecti tandem, sic doctus nd ungueni
Prodis, ut possit nonio stupero satis.

\') Casp. Bukmannus, Traiectum orudituni, pag. 200,
i) Foppen-s, Bibliotheca Belgien pag. 340.

Quin habuisse sacri quid nescio numinis intus
Arbitror, ad Musas quod reserarit iter.

X Fuit vir suis temporibus clarissimus, ex cuius schola pro-
dieruüt multi et celeberrimi viri, atque adeo, ut testatur
Burmannus, omnes fere Batavi qui eo tempore doctrinae laude
floruerunt. Praedicabatur ab omnibus singularis eius eruditie et
recondita doctrina „nam praeter latinam, graecam, hebraicam
ac chaldaicam quas callebat linguas, mathematicis disciplinis,
etiam ad ipsorum organorum exquisitam fabricam, imbutus
erat" \'). Nee magis tamen propter eximiam eruditionem omnium
laudibus celebrabatur quam ob pietatem, sapientiam, modestiam, )(
mansuetudinem, atque in discipulos amorem. Ultraiecti ab
anno 1537 usque ad annum 1552 rectoris munere functus
senex in patriam urbem Silvam ducis remigravit, ubi podagrae
cruciatu et laboribus exhaustus anno 1558 obiit. Legitur in
obitum eius hoe Cornelii Valerii elogium:

Benignitas amabilis,
Candor aninii, pietas et eruditio
Ilunc reddidere caelitom.

Gravissimum praeceptoris ofllcium bonis libris discipulos
instruendi Macropedii temporibus plus difllcultatis habobat quam
hodie habet. Renascentibus enim Uteris-a viris doctis, purius
Latine scribendi genus et ipsi assequi et discipulis tradero
studentibus, acre et diuturnum bellum gestum est contra libros
quosdam qui tunc in scholis dominabantur, praecipue contra

Petri Hispani Dialecticam et Doctrinale puerorum Alexandri de
Villa Dei Quae ut prorsus abolerentur et eicerentur e
scholis nova et meliora suppeditanda erant quibus artium et
hterarum praecepta breviter et dilucide exponerentur. In quo
genere multum laboris consumpserunt et optime de studiosa
iuventute meriti sunt imprimis Fratres Communis Vitae,
Hegius, Sintius, Torrentinus, Despauterius, Murmellius, alii.
Macropedius quoque compluria scripsit opuscula scholastica,
quorum titulos et varias editiones sedulo investigavit et accu-
rate enumeravit Jacoby Hoc loco eorum quos legi titulos
adscribam et ex singulis pauca quae memoratu digna videntur
delibata subiungam.

Graecarum Institutionum Riidimenta Hieronymiani in
Traiecto gymnasii Tyrunculis per Tabulas compendiosius
aliquanto quam ante perstrictaautore Goorgio Macro-
podio, eiusdem gymnasii archididascalo.

Ex praofatione: „Cum subinde monuissent me, puer studiose, non
mediocris eruditionis et prudentiao viri, ludi nostri litorarii praeceptores,
linguae graocae Rudimenta, quao ante quinquennium praelo mandaverani,
quibusdam in locis prolixiom esse ot altiora quam quao commode in
somestri lioris dumtaxat succisivis aut a praeceptoribus enarrari aut a
tyrunculis approhendi possent, plaeraquo (no solus mihi sapore vidoror)
quamvis non inntilia minus tamen insipientibus sou rudibus noces-
saria, ademi".

Perpauca tantum continet libellus digna quao adscribantur. De pronun-
tiationo vocalis H hoc dicitur: „II facit i longuni apud Graocos nostri
temporis, ut 9»)ft>5-phimi, tametsi veteres per o longum sine dubio pro-
tulerunt". Unde apparot Macropodium Erasnii do hac ro sontontiam
novisso; sequitur tanion Reuchlini pronunciationom, illis temporibus
usitatam.

\') Cf. .Tac. Burckiiardt, do Fatis linguao l^itinao in Germania, pag. 215,
284, 298. ]j. Geioer, Konaissanco und Humanismus pag. 898 sq. D. Jacoby,
progr. 1880 pag. 9. Deli-rat, do Broederschap van G. Groote 326—831.
Ï) Progr. pag. 13.

Syntaxeos Praecepta Autore] Georgio Macropedio denuo
recognita \') et plerisque in locis castigata, in quibus pene
nihil eorum, quae ab aliis fusius latiusque tractata sunt
praetermissum est, Traiectinae scholae tyrunculis dedi-
cata. Accesserunt huic postremae editioni graecarum con-
structionum annotationes breviusculae et exempla, singulis
fere canonibus adiecta, ex quibus studiosus puer facile
animadvertet in quibus Graecis nobiscum conveniat aut
non conveniat.

Ex praefatione: „Syntaxeos praecepta quae nutricis instar plerumque
balbutiens ante hoe ferme quinquennium tenellis meis auditoribus ingessi,
denuo recognita et ab aliis elementariorum rudimentis seiuncta, seorsim
premenda curavi, quo nostrae scholae tyronibus di versa ratione magis
consultum sit. Scio equidem quod curiosis emunctaoque auris hominibus
non satisfecero, quibus non nisi quod lepidissimum acceptum est. Dabunt
tamen veniam si candidi sint, cum audierint me parvulis meis morem
gerere, quibus lacte primum opus est, non solldo fortissimorum cibo ....
consulto autem ex sacris (sicubi occurrebant) exempla adieci; aut quod
planiora viderentur, aut quod plerisque magis arriderent."

In hoe libello multa Alexandri grammatici genus dicenJi referunt; sod
alia est Macropedii dispositio ot distributie, et pleraeque res ab eo planlus
ac lucidius explicantur. Ex exemplis eligimus haec:
Quanti emisti librum? Tribus stuferis.

Scholastica vita puerorum multa praebet oxempla, quibus virga et
ferula saepe laudantur:

Tu cum\'congerronibus tills vapulabitis; ille percussus est virga; ille
flagellabatur dimldiam horam; percutio Petrum, ibi Petrum signiflcat
rem quae percutitur; verberabor a praeceptore-rup^n^ofiiat ino toî» JtJairxâiou.
loannes percutitur nates caSJ/Ctrai Truyâ; videtur graoca phrasis.

Nonnulla exempla invenimus quae hodie non facile recipiantur, ut
Petrus comminxit lectum, convomuit Paulum. Versicuil Macropodil
saepius duri sunt et subobscuri, ita ut non minus quam Alexandri expli-
catione egeant, quao prosa oratione plerumque additur.

>) Prima editio prodiit Busciducis apud Hatarduni, 1588, socundn Ultra-
iecti apud H. Borcüloüm,

Explicatie: Nomen adiectivum mensurae indeterminatae regit certam
quantitatem eius in accusativo vol in ablativo, ut:

Miramur hanc interpretationem : Consulo te banc rem-ick begheer raet;
sed consulo tibi-ick rade u.

Serior Latinitas eadem cura tractatur atque ea quae classica dicitur
ut patet ex hac régula:

Nomina officiorum regunt post se hos ablativos, gratia, favore, de-
mentia, Providentia, miseratione et similes causae significatives:

Sic Graeci quoque cum dativo aut cum praopositiono, ut iiaOkf iriaToXc.;
(?<« âtïriatxtoî 5tOÙ.

Sacram scripturam rospiciunt haec: Sccus pro iuxta, ut Caecus sedebat
secus viam ntpi Tf,v \'cïóv. Dominus tocum-b Küpio« piT« uoO.

Prosoedia Georgii Macropedii, quao syllabarum accentum
ot quantitatem, pedum metricorum numéros ot versuum
scribendorum rationom, ad puororum Traioctinao scholao
utilitatom Tabulis quibusdam piano comploctitur. Recog-
nita denuo ot quibusdam in locis corrocta. \') Cum Gratia
ot Priviiegio, Antvorpia, ox officinu loan nis liOei, Anno MDL.

Ex praefationo: „Quicquid possum in re literaria, studiosi adolescentes,
et pium et aequum ost vobis impendere, quos non secus ac parens
libérés enutriendos suscopi. Vidi vos non sino fructu, non sine ingenii

vestri cultu primum nostra tum Latina turn Graeca Rudimenta, deinde
Institutiones grammaticas et Syntaxeos praecepta nostro nomine evulgata
obviis (quod aiunt) ulnis amplexos esse, et quid restât nisi ut et t^ooumSIoiv
et r;ziy_o\'/.oyi^-j coronldls instar prioribus adnectam? et ab ovis ad mala
(ut in proverbio est) instructum vobis convivium perducam? Ad quod me
non modo decus, quo foeliciter coepta foelicius consummanda censentur,
verum multo maxime vestra communis utilitas, vestra commoditas,
immo vestra necessitas invitât. Ut interim sileam me a pluribus sae-
penmnero rogatum ad id muneris obeundum, et cum detrectarem impulsum
magis quam sollicitatum. Sunt qui brevius, sunt contra qui prolixius
de hac re, et id quidem doctlssime scripserunt, studiosisque non parum
hoe nostro (quod ad literas attinet) foelieissimo saeculo commodaverunt.
Verum in illis brevitati studentibus multa etiam scitu necessaria desy-
derantur, in his autem prohxa lectio teneris puerorum auribus aut
taedium generat aut sedulo strepitu stuporem indueit. Quid, quod et
qulbusdam immo multis vestrum tam curta supellex est, ut nisi ostiatim
emendicatis stipibus suum genium defraudent, non possint prolixiora
volumina com parare?"

Longissima est pars prima. Praecepta comprehenduntur versiculis,
quorum nonnullos hie adscribere iuvat, qui simul ostendant quot et
qualia vocabula illis temporibus pueris ediscenda dari solita sint.

Est a breve ante omnes mutas liquidasque figuras. Deinde vocalis a
ante singulas consonantos pertractatur ot onumora\'ntur oxceptiones: ex. gr.

In mediis produc cochlacam, hippaco, cloacam,
Iracunda, meracus cum mustacio, opacus
Pastinaca, petacia quis pistacia iunges.
Et portulacam, sampsacon et a quod habebit
Ante culum, cula, lus, ceus et oius adiectiva.

Apher edat capum, cum lapathe, crapula, lapam.
Papus cum papa papat sub papilione,
Paphlagones rapum et saperdam, vapulo, sapo.

„Versus a vertendo dicitur, quod tantisper vertendus sit (ut quidam
voluut) donee recte constituatur. Non enim (tametsi iusta sit) pedum
dispositie et constitutio versum recte constituit; ut ineptus est versus:
Nos praeceptor iussit doctos scribete versus.

Urevitati se studere affirmat his verbis: „Prudens omittam poetarum
authoritatos seu testimonia, ne liber prolixior flat quam in semostri
commode oxponatur, neve tenuis fortunao adulescontuli pro eo rcdi-
mendo genium suum fraudarc cogantur". I^udantur tamen versus
poetarum satis multorum, Euripidis, Plnuti, Terentil, Catulli, Tibulli,
Virgilii, Ovidii, Martialis, Senecao, IJoethii, Claudlani, Prudentii, Erasmi.
Grammatici citantur Servius, Augustinus, Aldus Manutius.

Simplex disserendi Ratio a Georgio Macropedio Traioc-
tinae iuventuti praoscripta, denuo prele mandata »), reiectis
nonnullis brevitatis gratia, quao in priori editiono minus
necessaria videbantur.

Tertlis a schola aedibus ox officina loannis a Turnhout.
Anno a Christo nato 1549. Monse Octobri.

Ex praefatione: „Etsi plaerosque no vi multo eruditius rem dialecticam
quam mihi possibile fuerit iampridem tractavisse (habet enim hoc secu-
lum in omni disciplina viros doctissimos) non potui tamen quorundam
sollicitatione inductus, ne dicam impulsus, quin vobis scholae nostrae
tyrunculis haec dialectices Kudimenta magis quam praecepta ex incude
recepta traderem. Visum est enim illis impulsoribus meis, visum est et
mihi, omnes ferme, qui in hac arena versati sunt, aut obscuriores esse
quam ut a pueris inteUigantur, aut prolixiores quam ut congrue enar-
rentur, aut certe tanta brevitate succinctos ut studiosorum gulam magis
irritent quam satient. Sunt tamen nonnulli, quorum doctrina (tametsi
rem ipsam dialecticam doctissime et foelicissime tractaverunt) per Rei
publicae Christianae censores, quod nomen eorum male audiat, e scholis
passim exploditur".

In hoc opusculo, quo dialectices praecepta perspicue et ordine expo-
nuntur, sequitur Macropedius Augustinum, Boethium, Agricolam. —
Vocabulis utitur in hac disciplina illis temporibus usitatis, qualia sunt:
vox signiflcativa; nomina intelligentia um; susceptibilis contrariorum; vis
digestiva, progressiva, approhensiva; concupiscibilis, irascibilis; congre-
gativus, disgregativus ; quiditas; convertibiliter; equus est animal brutum
hinnibile, cet.

Vel ex temporum conditiono, ut: Karolus est homo, oat quatuor
cubitorum longitudino, est clemens, est Rhomanorum Imperator, Maxi-
miliani nepos, oxpugnavit barbares, impugnatur a Turca, est in Sicilia,
coronatuB est Bononiae, anno aotatis suao ti-icesimo, sedet purpuratus.
Studium literarum est utile, reddit hominem immortaiom, contemnitur
a stultis, vigot Traiecti his quantumvis calamitosis temporibus.

Epistolica Georgii Macropedii studiosis Traiectinae
scholae tyrunculis nuncupata, quae nihilominus quicquid
ad Rhetorices elementa attinet brevibus praeceptis plane
complectitur.

„Inter varia scholae nostrae exercitia nullum est. meo iudicio ad quod
magis non tam excitandi quam etiam in rem vestram urgendi estis,
quam ad epistolas sedulo scribendas et iusto artificio componendas.
Laudantur (et quidem non immerito) qui ad unguem grammatices pr:\\e-
cepta callere, qui multas Ciceronis et aliorum paginas memoriter recit;\\re,
qui carminum ■ diversa genera non solum recitare, sed etiam componere
nituntur, quibus tamen omnibus quantumvis studiosis longe eos praefero,
qui totis ingenii sui nervis epistolae student citra barbariem, docto et
eleganter componendae. Hoe enim exercitie rectius pervenitur ad studii
bonarum litterarum scopon, hoe est ad rectam dicendi et scribondi
rationem, sine qua neminem (quantumlibet de caeteris glorietur) erudi-
tum iudicare solemus."

Titulus demonstrat Macropedium hoe opusculo non solum artem epistolas
seribendi sed etiam rhetorices praecepta tradore et exemplis illustrare
sibi proposuisse. Inde fit ut epistolae secundum tria causarum genera
Demonstrativum, Deliberativum, ludicialo dividantur \')• Invoniuntur
epistolae laudatoriae, commendatoriae, suasoriae, dissuasoriao, oxhort:\\-
toriae, petitoriae, consolatoriae, eet. Epistolarum oxempla libellus con-
tinet 29, ex quibus nonnulla, quae temporum Macropedii condiciones ot
hominum moros depingunt, cognitu non indigna sunt. Unum ex quo
quaodam cognoscimus quae ad vitivm et mores discipulorum scholae
Hieronymianao pertinent huic opusculo adieci »).

X Mal\'cropetlius autem ut multi viri egregii qui illis temporibus
doctrinao et literarum laude lloruerunt non modo vir doctus
fuit sed etiam poeta, nee magis jiropter eruditionem et pruden-
tiam apud omnes fuit celeberrimus quam ob felix pooticum
ingenium. Scripsit praesertim fabulas, (luarum supersunt 12;

•) Cf. etiam Euasmum, De Conscrib. Epistolls, cap. 82. Rhotoruni pleris-
que tria causarum genera placuorunt, suasoriuni, cncomiasticiun et
iudiciale. Ad haoc tanquain fontes pleraeque literantm forniao reforuntur.

») Altonnn, do.scriptionom urbis Loodii continens, odidit vir doct. Ar.rn.
RoERscn, addita Gallica intorprotationo. (Annales do la Sociótó Liögoiso
do Bibliogr. t. L fase. 2, Liège 1892).

in his 5 comoediae sunt, 7 quae illis temporibus drama ta sacra
vocabantur, quamquam nonnulla ex iis comica satis multa
admixta habent \'). Macropedio autem, etsi ad comoedias
componendas sine dubio ingenio et studio ferebatur, tamen
etiam scholae mores et instituta ansam scribendi praebuerunt.
Solebant enim discipuli bis in anno, semestri cm:su peracto
fabulas latinas publice agere, quod exercitium utilissimum
iudicans Macropedius in Andriscae prologo laudat et commendat
versibus his: (Andrisca 8—51).

Inter tot, interque adeo discrepantia
Scholaria exercitia, nullum (ut arbitrer).
10. Maioribus mihi prosequendum laudibus,
Quam scaenicus ludus (modo absit foeditas)
Actusque comicus. Alii versus canant.
Alii legant scribantve crebro epistolas.
Alii aliud exercitium honestum tractitent, y
15. Comoedia una facile praestat omnibus./
Si carmen arridet, ea versu labitur;
Si prosa, totius ita iambus carminis
Attemperatur ut a soluta vix queas
Oratione metro ligatam cernere.
20. Haec schaemata grammatica troposque suggerit,
Haec rhetori administrât arma affectuum,
Haec disserenti ofTert locos dialectico.
Quid tibi parit maiorem ad homines gratiam?
Quid aeque moribus ornat adolescentiam ?
25. Quid quoque rei plus commodum scholasticae ?
Nam si in ea agenda exercearis sedulo,
Lingua auferes stribliginem ac rubiginem.
Quia agendo non modo promptitudinem, sed et
Miram loquondi in concionibus palam

Semestro iam fero est quod in proscenio.
Nequo me quidem, nee hiatrionum quompiam
Vidistis.

In Bassari proJogo explicatur qui flat ut duódecim raenses sint ox quo
acta Bit comoedia.

30. Populo dabit fidentiam. Si eius quoque
Spectator adsis, non modo oblectaberis,
Sed et optimis quibusque vitam moribus
Ornaveris. Quid enim per immortalia
Divina numina, ecquid est Comoedia,
35. Nisi totius vitae hominum et clarissimum

Speculum et figura amplissima? in quo quid tibi
Vitandum erit vel actitandum, clarius
Lumine videbis atque contemplaberis.
Facessat omnis itaque, qui Comoediae
40. Obscoenitatem, et comico aut tragico actui
Levitatem et impudentiam improbe obiicit.
Nam ut impudico nil pudicum dicimus
Ita et pudico esse impudicum nil potest.
Quandoquidem in hoc certo poetae scriptitant
45. Ut vel probum instruant, vel improbum arguant.
Itaque mei commilitones candidi,
Excipite totis mentium atque corporum
Complexibus quodam superno numine
Vobis datam Comoediam, qua nil prius,
50. Nil laetius, nil gloriosius, nihil

lam Macropedii fabulas eo quo editae sunt \') ordine resensebo
et adscribam argumenta. Ac prima quidem est:

Duos pater familiao habebat filios
Quorum quidem senior quo erat frugalior
Hoc iunior rerum fuit profusior.
Is deprehensus cum improbis graecarier
5. A fratre primum, a patre deinde carpitur.
Plexis proinde sodalibus patrem petit,
Rem liereditariam accipit. Longe in Asiam
Comitantibus scortis duobus navigat.
Scortatur inibi, remquo perdit pessime

10. Dolore pâtre affecto et aegritudine.
Tandem fame premente servit, et sues
Pascere coactus siliquis ventrem suum
(Quamvis cuperet) implere non permittitur.
Ductus igitur foelice poenitudine
15. Tandem ad patrem supplex revertit, gratiam
Quam demeruerat lachrj-mis uberrimis
Implorât, impetrat. Pater vitulum iubet
Seniore fratre non ferente occidier.
Epulantur et ducunt choros cum gaudio.

Asotus primum édita est anno 1537 Silvaeducis, sed aliquante prius
composita, quod demonstrant hi versus epistolae dedicatoriae:

Scripsi olim adolescens trimetris versibus
Et tetrametris, ea phrasi ac facundia.
Qua tum per adolescentiam et mala tempora
Licebat, evangelicum Asotum aut Prodigum,
Omnis quidem mei laboris initium.

Prior pars comoediae Plautinae similis est, posterior fabulae sacrae.\')
Versuum numerus est 1853.

De Asoto scripserunt Holstein, das Drama vom verlorenen Sohn 1880,
pg. C—9; Jacoby, progr. pg. 21—24; Charles H. Herford, Studies in the
literary relations of England and Germany pg. 153; F. Spengler, der
Verlorene Sohn im Drama 1888, pg. 87—50.

Rebelles, ifacropedii fabula longe incundissima, rudibus
ac tenellis Traiectinae scholae auditoribus nuncupata.

Didascalum matrum per indulgentiani
Spernunt rebellantes scholastici duo.
Hinc lusibus, luxu ac dolo re perdita in
Furto prehensus uterque morti addicitur.
5. Verum horula necis imminente novissima
Didascalus virga recoptos libérât.
Praeda Satanum faucibus subito oruta
Fit matribus gnatisquo inagnum gaudium.

Numerus versuum in priore oditione 957, in posteriore 1096. Donuo
édita est fabula nuper a viro doct. J. Holte, Berolini 1897. De hac fabula

\') Hekfokd, pg. 88. The bizarre blending of Plautus* genial worldlinoss
and Hebraic solemnity, whicli created the A\'sotus and the Acolastus
(Gnaphei).

scripserunt Boite in introductione, Herford pg. 155, 156, Spengler 1. 1.
104-109.

Argumentum.
Heinonis uxor Aluta vendit in foro
Altilia scurrae crédita pecunia,
Sod pignori gallum reservans proximum
Ingressa in oenopolion edit et bibit.
5. Cum tandem inebriata solvendo baud foret,
Frustra morata debitam pecuniam
Regredi domum privata gallo nititur.
At pressa somno emptore ab ipso vestibus
Spoliatur ac larvata reti luditur;
10. Tandem excita ut domum rediit insaniens
Per sacriflcum, causa agnita, restituitur.
Haec fabula omnium est brevissima; numerus versuum 572. Eam una
cum Rebellibus edidit J. Bolte, 1897.

Petriscus. Hanc fabulam huic opuscule adiecimus. De Petrisco
scripserunt Jacoby, progr. pg. 24-26. Spengler 1. 1. pag. 109—113.

Viri duo integerrimi Bunschotii
Duxero utorque sibi robellem couiugem;
Coriarius fuit alter, alter agrarius.
lluius tabernae Andrisca poclis dedita,
5. Illius autem Porna sacrifice obsequens
Nulle queunt suasu aut minis compescier
Et ab inhonostis moribus divellier.
Qua propter ille suam flagellis Pornulam
Caesam insuit salitam equine tergori
10. Alterque dovictam duello fnstium

Sibi subdit Andriscam suam. Fit utraque sic
Ad optimos mores reducta gaudium.
Numerus versuum 1213.

Custos Paraecho Praesidiquo Bassarus
(Quod sordidi essent et tenaces plurimum)
Lepidis dolis cum obsoniis vina abstulit
Et ad ilia edenda eos vocavit vesperi.

5. Adiutus infideîitate Creobori et
Larvis suorum liberorum Bacchicis.
Fit interim ob tenebras tonitru et fulgura,
Primum Paraecho sacram ad aedem territo,
Dein Creoboro a cruce persequente Aerario
10. Spectaculum lepidissimum. Post Bassarus
Sua singulos coena soluta obsonia
Magno omnium risu comesse disserit.

Hecastus Macropedii Fabula non minus pia quam iu-\'
cunda, in qua facinorosus quisque mortalium subitaria
morte praeoccupatus, tanquam in speculo quodam contem-
plare poterit, quemadmodum per Christum post veram
suorum criminum poenitudinem ad beatam adeoque laotam
mortem perveniat.

Convivium sibi atque amicuhs suis
Opiparum Hecastus apparans pleuritide
Percellitur, subitoque post gravissima
Scelera citatur ad supremum iudicem.
5. Cumque anxius noque amiculos neque proximos
Neque liberos fidos sibi comités viao
Offenderet, despondet animum. Ad ultimum
Virtute fultus et Fide, post sacrifici
Monita salutis postque poenitentiam
10. Vitaeque restitutus est et gratiae.
Dein morte sancta spiritali gaudio
Se affecit et sues, probosque reddidit.

Numerus versuum posterioris editionis 2034.
De Hecasto scripsit Herford 1.1. pg. 92, 159.

In introductione ad Rebelles Joh. Bolte scribit se novam Hecjisti
editionem iamdudum paratam habere; cuius magnam profecto omnibus
quibus haec studia cordi sunt expectationem movit vir egregius.

Laemargus opibus affluons dum purpura
Byssoque tectus splendide cum fratribus
Et delicate victitat, nee inopibus
Nee hulcoroso Lazaro (quanquam fame

5. Tabesceret) vel miculam largitur, at
Contra propelli ab aedibus caesum iubet.
Quare inter epulas gastrimargus mortuus
Ad inferos a diabolo detractus est.
At inopia defectus et fame Lazarus
10. Ad Abrahae sinum ab angelis subvectus est.
übi (dum vorax perpetuo in igne affligitur)
Fruitur perenni squallidus solatio.
Numerus versuum 1400.

Josephus, Macropedii fabula sacra, pietatis et pudicitiae
cultoribus perlegenda.

Argumentum.
Venditus Joseph Israhelis filius
Duci Parhonis sacrifieoque Potiphar
Praeficitur omnibus illius negociis.
Quem intuita pulchrum hera concupivit ad stuprum et
5. Nefas recusantem retento palHo

Sceleris marito accusat, atque in carcerem
Regis sategit iniici. Sed scite ibi
"Vinctis duobus cum explicasset somnia
Rex somnians vatem iubet producier.
10. Qui cum aperuisset visa regi insomnia
Regni omnibus negociis praefectus est.
Complexus inde Potiphar cum uxorcula
Duxit pudicam gnatam èorum coniugem.
Numerus versuum 2027.
De Josepho scripsit Jacoby, progr. 26—31.

Adamus Macropedii Fabula, Christianae pietatis plena.
In qua ostenditur, quo pacto lapsus homo post

multas multorum saeculorum calamitates et niiserias per
Christum ab initio promissum, tandemque mundo exhibi-
tum, aaluti restituitur.

Argumentum.
Paradisi Adam pulsas beata patria
In hanc miser mortalitatem trusus est.
In qua ante legem primiter multiplicibus
Erroribus seductus et plagis crebris
5. Attritus est. Sub lege deinde Moseos
(Quanquam figuris mysticis, subindeque
Prophetico fretus fuit solatfo),
Tantis tamen post murmur et legis Dei
Transgressionem afflictus est laboribus

10. Doloribusque et cladibus passim suis
In liberis, ut destitutus undique
Consilio, ope et solatio, iam propemodum
Animum suum despondent, donee Deus
Gnatum suum post multa misit saecula.

Adam et Eva „typum gerentes" generis humani in miseria demersi
perpetui spectatores aspiciunt omnes clariores res gestas populi ludaei
usque ad adventum Salvatoris. Suus utrique additus est genius, qui
rerum signiflcationes explicat eorumque animos longis laboribus afflictos
confirmât. Res quae in scaena exhibentur sunt hae: Caedes Abelis.
Abraham Isaac ut hostiam ad aras ducit. Israelitarum ex Aegypto
exodus. Varii ludaeorum in deserto vagantium casus. Leges dantur a
Moyse. Violator Sabbathi lapidatur. Manna ex coelo delabitur. Aegri
sanantur aspectu colubri ahenei. Pugna Davidis et Goliath. Vaticinantes
inducuntur prophetae Esaias, Hieremias, Ezechiel, Daniel. Prodit Simeon
cum Zacharia. Mariae lesu partus nuntiatur a Gabriele, eique Elizabeth
gratulatur. Fabula est omnium longissima. Numerus versunm 2660.

Divina Hypomone cum Graphe sororculu
Delapsa coelo deditos sibi visitât,
Solatur et verbe Dei simul erudit,
Foedos lobes, hulcerosos Lazaros,

Sic Thobiam caecum atque claudos arthricos.
Cum filiisquo prophetarum famentibus
Scholasticos pauperrimos et orphanos
Nudes, scabies et omnium rerum indigos.

10. Tandemque per Patientiam et monitus Graphes
Omnibus iis fit spiritale gaudium.

lesus Scholasticus. (Argumentum metra compositum non exstat).
lesus duodecennis a scribis in temple interrogatus sontentiam suam do
Meschia exponit omnibusque singulari et supra puerum prudentia admi-
rationem movet. Numerus versuum 1183.

Hanc fabulam Macropedius scripsit ultimam. Edita est Ultraiecti
anno 1550, duobus annis ante mortem auctoris. Unum tantum quod
quidem sciamus exemplar eius superest, quod servatur in bibliotheca
Goettingana.

In omnibus Macropedii fabulis inveniunmr carmina lyrica.
Omnes enim fabularum actus, postremis exceptis, choris clau-
duntur. Itaque singulae fabulae quaternos habent choros; in
sola Hypomone quintus quoque actus choro finitur. In comoediis
omnibus, in Asoto, in Hypomone omnes chori compositi sunt
dimetris iambicis; praeterea tres in Hecasto, unus in Lazaro,
unus in losepho. Trochaicis dimetris scripti sunt omnes chori lesu
Scholastici, secundus losephi, tertius Hecasti. Metro glyconico
scripti leguntur duo chori in Lazaro, unus in losepho, quae
fabulae singulos choros habent ex Sappliicis strophis composites.
Adami chori omnes anapaestico metro scripti sunt. Insertus
est praeterea Lazaro hymnus dimetro iambico, Adamo canticum
Mariae eodem metro, Hypomonae ps. 88 metro glyconico.,
Rebellibus hymnus sapphicus. Ex his omnibus tria carmina
adiungam ut quid Macropedius in hoc genere praestet indicari
possit. Ac primum quidem adscribo chorum quo clauditur actus
primus losephi, quod carmen nonnihil ex grandi Sacrae Scrip-
turae simplicitate servasse mihi quidem videtur.

Turbidi plastes Dous unus orbis
Condidit lucem tenebris fugatis.
Has volens noctem vocitari, et illani
Esse diurnam.

Condidit coelum ut (TTsptrt>[/.!x firmum,
Sivo discrimen sine mixtiono
Esset utrisque.

Solis et lunao rutilas lucernas
Fecit, ut Phoebus niteat diei,
320. Atque cum stellis vaga luna nocti
Luceat atrae.

Duxit ex lymphis volucres, et omne
Quicquid in ponto vegetatur, et quod
Reptat aut serpit benedixit atque
325. Crescere iussit.

Duxit e terra pecudes ferasque
Bestias muitae variaeque formae.
Iussit et foetu decorare terram
Multiplicato.

Finxit e limo rubicundo Adamum,
Praeditum mente et ratione fultum,
Quo Dei formae similis praeesset
Omnibus unus.

Gratias ergo méritas agamus
Omnium plastae, qui ut ametur, ultro
Propter humani generis salutem
Cuncta creavit.

Velut ad fontis cervus gehdas
Lassus sitiensque aspirat aquas,
Sic te Deus atque salutiferum
Sitit adventum mens nostra tuum.

1745. In semine nostro vera salus
Abs te nobis in principle
Mundi nascentis, et inde Abrahae
Post Davidi promissa fuit.

Nobis igitur, pater omnipotens,
1750. Ostende tuum patrium affectum,
Gnatumque salutiferum miseris
Tandem (rogitamus) ut exhibeaa.

1040. Defluehtis instar undae
Universi cum dolore
Procreati et oducati
Morte ad ima labimur.

Ergo quid vires opesve
1045. Quid voluptas, quidve honores
Proderunt post fata, qiuvndo his
Omnibus privabimur?

Delicatus tum putrescet
Fastuosus proteretur
1050. Disque nudus obruetur
Pulvere, esca vermibus.

Corrigamus ergo nostram
Moribus vitam probatis
Ne (quod absit) temporalem
1055. Mors perennis aggravet.

Praeter fabularum choros alia quoque Macropedii carmina
supersunt. Servatur enim Bruxellis in bibliotheca Serenissimi
Ducis de Aremberg libellus rarissimus ac fortasse unicus, quo
continentur duo carmina typis impressa, et unum manu niti-
dissime scriptum, quod inscribitur Ode de Mortis imagine ; hoc
carmen venia a duce impetrata prelo subiectum huic disser-
tation! adieci.
Priora duo carmina inscribuntur :

Cantilena Schele Hieronymianae Ultraiecti pro anno 51.
Georgio Macropedio auctore.

Ode Dicolos, Tetrastrophos, tribus prie rib us versibus
Asclepiadeis et quarto glyconico. De natali Christiane.

Quid cantent pueri dignius aut colant
Quam Christum puerum, qui placidam indolem,
Artes ingenuas, regnaquo coelitum
Gratis donat amiculis?

Princeps Pieridum, casta Polymnia,
Partus virgineos, cana crepundia,
Cinctum carne deum, moestaque gaudia
Ilymno die memorabili. e. q. s.
Repetitie est haec:

Quo tibi post lethi funera surgat hones.
Nam qui se extulerit recidet depressus ad inia
Sponteque depressum Christus ad astra feret.

Cantilena Scholae Hieronymianae Ultraiecti p r o a u n o 5 2.
Goorgio Macropedio auctore.

Carmen tibi Christe genethliacon
Puero pueri cantare volunt,
Et amaris dulcia lachrimulis
iiiscere tuis matrisque tuae.

"Verum nisi tu nostro faveas
Studio et teneras foveas mentes
Vox raucescet sine fructu operis
Et lingua dabit sine mente sonum. e. q. s.

Puerorum decet omneis fore mores
Neque foedos, neque duros, neque vanos,
Sed honestos facilesque et sine fraude
Puerum qui probe lesum celebrabunt.

Idem argumentum quod tractat Ode de Mortis Imagine alio quoquo
carmine cecinisse videtur Macropedius. In Prosodia enim leguntur haec :
„lonicum a minore carminum genus ut hoc nostrum:

Macropedii fabulae et nunc a viris doctis probantur et apud
aequales eius summis efferebantur laudibus. Apellatur apud
Foppens (pg. 340) Grammaticus et Poeta Comicus rarae felici-
tatis et exactae diligentiae. Et profecto multa in fabulis eius
iure laudantur. Est enim in inventione fecundus, in scenarum
compositione aptus, verus in hominum moribus pingendis, in
sermone copiosus, ita ut omnes suae aetatis poetas superasse
videatur Antiquis etiam nonnulli eum anteponunt. Sub
imagine quam aspicimus in Foppensii bibl. Belgica hi versus
leguntur ab Ant. Sanders compositi:

Tu Sonoca ot nostri potos csso Torentius aovi
Sou struis ad faciles viva thoatra podes

Sou ploras tragicas, Macropodi, carmine dados
Materiam sanctis adsimilanto modis.

Ridicule hunc poetam in laudando modum excessisse nihil
attinet dicere. Attamen etiam Jacoby, vir prudens et consi-

>) Vido Jacoby, progr. 19—20, Bolto, introd. in Rob. VI, Herfoiid 1.1. 87.
•i) Jacoby, progr. 20 Wenn man Hans Sachs mit Recht den grösston
unter den Deutschen Dramatikern des Ißton Jahrhunderts nennen kann,
so vordient Macropedius diese Stelle unter den Lateinischen.

Herford pag. 84 His (Reuchlini) mantle fell directly upon a man of
great eminence, probably of all modern Latin dramatists tho ono whose
talent had the largest measure of genius, George macropkdms.

deratus, aliqua ex parte Terentio Macropedium praestare iudi-
cat 1). Sed utut hoe se habet, sermonis certe suavitate et
lepore, versuum nitore et elegantia cum antiquis comicis nequa-
quam conferendus mihi quidem videtur. Quod nemo profecto
ei exprobrabit. Neque enim Heücona iam habitat Macropedii
musa, sed armorum strepitu et gentium immanium et incul-
tarum, quae omnis humanitatis expertes pulcherrima quaeque
delebant et evertebant, invasione exterrita fugit et post longos
errores et varios casus tandem in Batavorum maritimes campos
devenit Plenam tamen Castaliae aquae urnam cum pie secum
abstuhsset per longi et difflcilis itineris pericula urna confracta
maior pars aquae effluxit nee nisi pauculae guttae superfuerunt.
Quas cui daret postquam aliquamdiu circumspexit Macropedio
potissimum obtulit ham-iendas. Deinde vero facta est sana et
robusta Hollandica puella, non invenusta illa quidem nee tamen
elegantissima, simplex et candida, hilaris et iocosa, nee fasti-
diosa nee superba, quae Bacchanalibus cum matronis Bun-
schoticis laeta choros ducit, cum discipulis petulantibus graves
et severos magistros irridet et ludiflcatur, callidas et lascivas
meretriculas adiuvat amatorculos blanditiis suis irretientes,
sacrificulos sordidos aut mulierosos exagitat et insectatur, iurgiis
et conviciis gaudet, uxorem contra maritum rebellantem cohor-
tatur et incitât. Eadem tamen, pia et religiosa, per longas
noctes hiemales ad parvae lucernae lumen sacras scripturas
sedulo lectitat pueris explicandas, Asotum nobis ostendit poe-
nitentia ad patrem reducem, losephum proponit pudicitiae et
castitatis- exemplum, Laemargum heluonem durum et crudelem
mérita poena aflici gaudet, cum Hypomone miseros homines
aegritudine afflictos solatur, Hecastum mortis formidine anxium
gravi alloquio confirmât, atque in omnibus lesulum suum amat
semper et veneratur eiusque matrem Sanctam Mariam Virginem.
Atque ut est ipsa simplex et candida ita sunt ea quae poetae
suo suggerit scribenda. Simplex est enim sermo Macropedii

0 An unmittelbarer Kraft, an Tiefe der Stimmung, auch der Charak
teristik übertrifTt er, wie mir scheint, selbst den Terenz.

et naturaü facilitate fluit \'). Neque sententias imaginibus operose
quaesitis ornare studet, nec unquam fit tumidus nec vano
vocabulorum sonitu delectatur. Ne in dramatis sacris quidem,
quamquam gravitate non caret, sublime et grandiloquum dicendi
genus aflfectat, sed quotidiano sermone contentus spernit am-
pullas et sesquipedalia verba In comoediis non tam leporibus

1) Macr. in Rebellium praefatione Reuchlini exemplo se ad scribendum
excitatum esse profitetur. Quod nisi ipse dixisset nemo opinor esset
snspicatus. Nam neque in argumentis eum imitatur et sermone mag-
nopere ab eo differt. Reuchlin duas tantum scripsit fabulas easque bre-
vissimas, quarum prior (Sergius) fabula vix vocanda videtur. Est autem
in sermone horridus et praefractus, nec verbis abundans, vocabulorum
priscorum et rariorum sectator, ac saepe dum brevis esse laborat subob-
scurus fit. (cf. Erasmi indicium in Ciceroniano: „Germanorum eruditorum
princeps est Capnion; vir magnus sed oratio redolebat suum saeculum
adhuc horridius impolitusque"). Macropedius contra facilis est et copio-
sus, et quamquam interdum prisca et rariora vocabula adhibet plerum-
que tamen usitatis verbis contentus.

Î) Macropedii de ea re sententia illustratur loco Hecasti quem quamquam
longior est facero non possum quin hic adscribam. Disputât autom Philo-
mathes, Hecasti filius cum Acolito, famulo Hieronymi sacerdotis.
(Hec. 1689—1735).

1690. Bonae indolis, quin linquis hunc Hieronynmm,
Bardum rudemque sacrificum? quin applicas
To Uteris humanioribus, ac iis
Horariis preculis chorique ineptiis
Sive /.tTavjt\'atf rancidis, quas audio
1695. Cum sacrillco to murmuraro sodulo?

Acol. Non to puto domino Medico ox auimi tui
Isthaec loqui sententia. Phil. Pol maximo,
Acol. Sine ergo singulatim ad ea respondoam.
Phil. Respondeas per mo licet. Acol. Primum omnium
1700. Pium volebas ut sacrificum, quod rudis

Foret atque bardus, linquerem, sod ei magis
Ego obsequendum censeo, qui me sua
Pietato vitia fugere, Christo lidere et
Deum timero verbo et exemplo docet,
1705. Ac littoratoribus iis scholaribus.

Do me licet bene mentis, qui gnavltor
Mihi tradidere grammatica, dialectica ot
Rhetorica, caeterum niliil. Phil. Sed illa quao
Tibi sacriflcus nunc suggorit per Herculom

et iocis quam perpetua quadam hilaritate captat et detinet
lectorem. Habent quidem hae fabulae versus satis multos qui
duriores et minus elegantes a multis merito iudicentur. sed
plenae sunt alacritatis et virium. Fabulae sacrae vero, quos
ipse „paulo cultiores" vocat, leviores quidem sunt et aequa-
bilius fluunt, sed minus habent nervorum multisque partibus
languent propter longas de sacris scripturis disputationes et
symbolorum exphcationes, in quibus Macropedius magis TO/\'
•Aar?]yit^ot>Ta agit quam poetam. Fortasse comoedias suas magis
expolivisset si plus temporis in iis componendis consumere
potulsset ; sed variis scholasticis negotiis et curis districto horis
tantum subcisivis huic studio vacare ei licuit i). Hinc, cum

Conduxerint. Acol. Verum ad salutem plurimum.
Nihilominus quem tu rudem ac bardum vocas,
Latum (quod aiunt) culmulum haud tibi cessent.
Modo auferas tues loves ter maximos,
1715. Appollines et Hercules, ac id genus

Tua verba sesquipedalia, ampullas tuas
Phaleras tuas, fucos tuos, quae puritas
Orationis propriae non oxigit.
Quantum licuit et res poposcit, litteris
1720. Operam dedi politioribus, sed ut

Vidi quod ad veram salutem neutiquam
Sine pietate erga Deum conduceretur
Vale dixi eis, quod inane sit stultumque sit
lis consenescero et immori. Phil. Loqueris probe
1725. Mentique consentanea, et consentiam

Nisi antiphonao, hymni, precesque caeterae
Tam insulsa sint et barbara, ut mihi nauseam
Cantata pareant, atquo doctis sordeant,
Acol. Et ego quidem nonnulla cupiam salsius
1730. Latinius concinniusquo prodita;

Verum sub iis (ut tibi videntur) sordibus
Ego simplicem piotatom honoro, veneror, atque
Exosculor, quam nec soloecus, nec aliqua
Inconcinnitas, nec barbarismus sordidat,
1735. Quam et ipsa honostat lingua mihi vernacula.
0 Praefatio in Alutam: Si haec videatur pierisque in locis hiuica aut
minus elaborata, non mirons, candide lector, quod in diebus quattuor

versus diu meditari non posset factum est ut iis quae prima
se ofiferrent verbis usus sit. Verbis autem abundat. Excellit
enim ubertate et copia, sed ut ex iis quae diximus facile
intelligitur baud morosus est in delectu ; itaque vocabulis utitur
ex omnibus omnium aetatum et generum scriptoribus petitis,
ab antiquis comicis usque ad Vulgatam Sacrae Scripturae Inter-
pretationem et Scriptores Ecclesiasticos. Inde sermo eius mul-
tiplex est ac mira varietate insignis. Quod quale sit nunc
accuratius nobis investigandum est. Itaque primum quibus
ex fontibus vocabula et locutiones bauserit, quos potissimum
imitetur, quae exempla secutus sit, deinde quae sermo eius
propria habeat explorabimus. Reperiemus praeter ea vocabula
quae omnium qui Latino scribunt communia sunt multa eum
habere Plautina, multa sumpta ex Sacra Scriptura et scrip-
toribus ecclesiasticis, nonnulla quae apud epicos et lyricos
poetas praecipue inveniantur, nonnulla denique quae propria
videantur et peculiaria. Haec omnia postquam ordine exposita
erunt deinde de reliqua sermonis Macropediani ratione videbimus.

urgente tempostate prorsus ita ut est absoluta sit, nihilo tamen minus
exsecuto munero scliolastice. Cf. etiam praofationos in Josephum et in
Bassarum.

Plauti et Terentii fabulas post literas renatas non solum
sedulo lectitari solitas sed etiam multis locis frequenter actas
et publice exhibitas esse omnibus notum est \'). Praesertim in
scholis a Fratribus Communis Vitae conditis comici veteres
summo honore colebantur, in quo auctorem habebant patronum
suum Sanctum Hieronymum, qui se Plauto valde delectari
saepius professus est Itaque Macropedius quoque in schola
Silvaducensi iam puer veterum comicorum fabulas cognosse et
fortasse in iis agendis suas habuisse partes putandus est. Ac
nonnullas quidem comoedias, Captivos imprimis, tam diu in
manibus et in sinn gestasse videtur donec eas memoriter
teneret. Minime autem mirandum est illorum temporum viros
doctos qui ipsi fabulas scripserunt in plurimis veterum exempla
imitates ease. Materiem quidem et argumenta ex Sacra Scriptura

\') Et Torentlanao quidem agobantur omnes, ox Plautinis delectus fiobat.
Fabulae Plautinae quas Jon. Sturmius (1507—89) scholae Loodensis disci-
pulus, postea scholae Argentinensis rector, discipulis suis agendas dedit
sunt hae: Aulularia, ilenaochmi, Trinummus, Captivi, Miles gloriosus,
Amphitruo.

Ï) Äd Eustochium do Virginitato servanda: (1. Tu. Pareus in Dissor-
tationo do Vita et Scriptis M. Accii Plauti anto oditionom suam) „Post
noctium crebras vigilias, post lacrimas quas mihi praoteritorum recordatio
peccatorum ox imis visceribus eruebat, Plautus sumebatur in luanus".
Cf. etiam v. Reinhardstoettneb, Plautus pg. 14.

plerumque aut ex literis vernaculis sumebant, interdum flnge-
bant ipsi, sed fabularum formam, actuum distributionem,
scaenarum compositionem, versuum metra ab antiquis poetis
mutuati sunt. Macropedium quoque Plautum suum penitus et
in cute cognitum habuisse ex fabulis eius satis apparet. Nec
tamen ei verendum fuit ne, quod Divo Hieronymo Rufinus
exprobravit Sectator Plautinae Eloquentiae vocaretur; nam
si nonnulla a Plauto (pauca a Terentio) sumpsit, in pierisque
tamen longe ab eo differt. lam primum in metris multo
severior est, de quo ipse in praefatione ad Rebelles hoe
scribit: „Scripserunt interea nonnulli, quibus non infeliciter
res cessit, alii carminis iambici legibus observatis, alii minime.
Maluerunt siquidem hi Terentium et Plautum imitari metri
etiam exacta ratione neglecta, singulos ferme aequalium tem-
porum cum iambo et spondaeo in singulos indifferenter pedes
admittentes, quam proximo possent ad prosam accedere quam
libertatem metro stringere. Id quod et mihi primum faciendum
arbitrabar ut plerique versiculorum meorum propter rasuram
durius cohaerentium testabuntur. Verum ut carmen respon-
deret praeceptis scolasticis et inventus, sicubi res postularet,
syllabarum ex eo quantitates aucuparetur, lyricorum carmi-
num legibus obtemperare studui admissis tamen interim more
comico omnibus, quae ad banc rem conducere poterant, nempe
synaloephis, episynaloephis. hellenisme, ecthlipsi, etiam inter-
dum Hterae s atque hoe genus aliis adinventis." Hoe elllcit
ut versus Macropedii longe alium sonum et aspectum praebeant
atque Plautini ; inde etiam factum est ut muitae locutiones
quae apud Plautum passim inveniuntur, ut „iam quidem hercle"
et aliae id genus nostro metri causa vitandae fuerint. Nec
tam perpetuo lusus verborum captat, noque omnino dictionis

JI. syllabarum quantitatos satis diligontor sorvat, caosurao voro legos
ita prorsus negligit ut oas ne novisso quidem videatur.

») Notavi has: Rob. 895 proximust 597 satist 046 nullust, 883 roust
AI. 92, Hec. 772 obviust, Al. 159, 822 moust, 211 clarust 421 minust cot.

Plautinae vim, varietatem, leporem, protervientem luxuriam
aut imitari conatur aut assequitur. Sed iam quae Plauto
debeat, quibus ei similis sit, quibus différât ab eo, accuratius
videndum est.

Totos locos Plautinos raro tantum in suum usum convertit
Macropedius. Una tamen est fabula, in qua saepius hoe fecit
quam in ceteris omnibus, Asotum dico, quam se iuvenem
scripsisse ipse testatm*. In hac enim fabula multa ex Captivis
et Mostellaria sumpta ita in suum usum convertit ut non modo
scaenarum compositionem a vetere poeta mutuatus sit sed
etiam multomm versuum magnas partes sine ulla mutatione
in suam comoediam transtulerit. Quae etsi iam antea a viro
doct. Francisco Spenglero composita et inter se comparata
sunt, tamen ne quid desiderari videretm- nonnulla ex iis hic
quoque adscribenda putavi quae quomodo poeta noster in hac
re versatus esset declararent. Eligo locum ubi servus frugi
cum conserve nequam de neglectis offlciis et de delictis com-
missis expostulat, et ab illo summa cum contumelia ab aedibus
proturbatur.

centem optimum.
Dies noctosque bibite, pergraecamini,
Arnicas emite, liberate! pascite

Meretriculas accerse, pasce inertium
Gregem heluonum, una agite pol-
lucibiliter.
Totos dies noctesquo pergraecamini I
Isthaecne mandavit tibi cum abiit

Haec sufticianfc. ReHqua si quis volet apud Spenglerum
invenire \'poterit \'). Multi praeterea in Asoto sunt loci ubi Plau-
tum imitatur Macropedius, aut ubi locus Plautinus menti eius

\') 1. 1. pg. 42—44.

956. Fui .... bonus vir nunquam,
neque ero unquam, ne erres;
spem ponas me bonae frugi fore.

856. Etsi ego vetem
195. hanc aerumnam exsequi.
866. esmire mihi videre.
97. Senis qui hic habitat aedes
lamentariae mihi sunt, quas
quotiescunque aspicio, fleo.

Versus quae habent spurcos
et immemorabiles.
193. Pol ego probus nunquam fui,
nec spem adhibeat Unquam
fore.

275. Ut me voles semper oro
477. Ero ut voles.
1840. amodo here ero ut voles.
418. nos praestinatum amittimur

modo aerumnam exsequi?
581. videris esurire.
1438. Quotiens propinquo ad huius
aedes divitis
Totiens cutis mihi prurit,
horret denuo.

obversatus est; quos plerosque ex Captivis sumptos attulit
Spengler \'), apud quem tamen non vidi locos hos:

Asotus. V, 3 et 4 exempla habuerunt Captivi IV, 1 et 2,
ubi tamen nonnulla admixta invenimus sumpta ex Capt. III, 1.

adulescentes in foro.
„Salvete" inquam; „quo imus una"
inquam „in prandium?"

inquam, atque illi abnuunt.
Dico unum ridiculum dictum de
dictis melioribus . . .

Alii loci ubi de verbis Plautinis cogitasse videtur Macropedius
sunt hi: Captivorum suorum memor fuit in losepho (935) ubi
Desmophylax losephum, custodiae suae traditum consolatur et
confirmât in hunc modum:

Venit enim poetae nostro in mentem similis loci Captivorum,
ubi lorarius captives alloquitur verbis his: (195)

Si di immortales id voluerunt vos hanc aerumnam oxsequi
Decet id pati animo aequo.

Subridemus tamen cum eundem phylacistam Potiphari ut
valeat loseph roganti hoc modo audimus respondenten! : „Valet
pancratice!" (Bacch. 248) \') Alios Captivorum locos imitatur:

Petr. 419. Vaeh natibus immo tergoribus illis, quibus tot verbom
Immorientur (Capt. 660 Vue illis virgis miseris, quao hodie in tergo
moricniur moo).

Notum est apud veteres cervos currentes pallium in humerum
conicere solere: nonnunquam tamen a parasitis quoque hoc
fieri ostendit Capt. 778.

\') Cf. Epistol. pg. 104. Quinque Traiectonais ecclesiae celoberrima collegia
.....pancratice îvgunt.

Aluta 292. Spermologus Harpaga collegam frustra quaerens
indignabundus exclamat:

Ignore tamen ubi nebulo sese abstruserit,
Cui se popinae fornicive immerserit.
Nam ganeum lustravi unum et alterum.

Georgus quoque in Andrisca simüe quid de Pono servo suo
suspicatur (1165 sqq.).

An non ego insipiens, famelico viro
Qui argentum ad assam carnem emendam credidi t"
So immerget ipso in ganeo, atque proelia
Indicet hosti maxima.

Quis autem et Spermologo et Georgo hunc timorem iniecit?
Menaechmus Plautinus (701 sqq.).

Nimis stulto dudum feci, quom marsuppium
ilessenioni cum argento concredidi.
Immersit aliquo sese, credo, in ganeum.

Rebellium et Alutae prologos Poenuli prologum exemplum
habuisse iam observavit Bolte; patet hoe et ex tota compo-
sitione et ex locutionibus nonnullis, quales sunt imperator
histricus, Dictator actus et choragus \') comici, edicta histrica,
interdictiones histricae, imperator comicus, non ero alius (Poen.
126 alius nunc fieri volo); nonnulla tamen ex aUis fiibulis
sumpta admiscet, ut choragium comicum (Capt. 61).

Reb, 278 Dyscolus condiscipulo colaphufn impingit cum hac
blanda inteiTOgatione: „En hoe volebas?" (cf. Most. 9).

\') Choragus tamen apud Plautum alio sensu usurpatur; est enim is
qui histrionibus ornamenta locat.
Cure. 464. Chor. Ornamenta quae locavi metuo ut possim recipore.
Trin. 858 ipse ornamenta a chorago haec sumpsit suo periculo. Cf.
Persa 159.

As. 1591 Eumenius Colacem parasitum magna cum insolentia
imperia sibi dantem sic admonet:

His addi possunt loci nonnulli ubi Macropedius vocabula vel
locutiones adhibet, quae semel tantum a Plauto usurpantur;
nam ut multi poetae, qui simul viri docti sunt, in antiquis
poetis legendis et expUcandis diu multumque versati, Macro-
pedius TOS- fioyiifi>otg delectatur. Adscribimus haec:

Asot. 24. Cui aes omne confit iuvenis ob lasciviam (Trin 408).
90. inexhaustus labor 1 haec occupavit artua (Men 855).

Asot. 138. Accedit et inhonesta famigeratio (Trin 602).
„ 151. nugigerulis (Aul. 525)\').

„ 98. his temporibus albitudinem accivi ocyus (Trin 874).
„ 282. modo liceat per patris severitndinem (Epid. 609).
„ 380. Et colaphi et alapae, et ulmeus livor manent Tribonium.

Adduxi hunc locum ut observarem vocabula livere, lividiis,
livor, ubi do verberibus agitur, saepe a Macropedio adhibori,
apud veteres comicos non inveniri nisi True. 793: lam
Uvoreni verbo scapulis istoc eoncinnas tuis.
„ 428. öcelesti, iiieitos, ■plagipatidac, adhuc satis livet cutis?

(Most. 856; Capt. 472 do parasitis).
„ 499, Albis quadrigis ovehor (Asin 279).
„ 516, 1649. ipsissimus. Al. 439, 471 ipsissima (Trin 988).
„ 1704. scortis blandulis aggliitincUus (Men. 342 merotrices se appli-
cant, aggluihiant.
Al. 167 bene amhiila et redambula (Capt. 900).
Andr. arg. 6 suasu (Pers. 597).
Laz. 626 lolio victitare (Mil 321).

Rcb. 66. Petr. 21i\' longam litcram facere = so suspondero (Aul. 77).
, 74. no huius ehoragi in vos crepent cottabi.
n 243. Attat, ut in nos creparcnt cottabi,

Si oxactius praoeoptor inquirerot ad unguom singula.
(Cf. Plaut. Trin. 1011 Cave sis tibi, no bubuli in to cottabi crebri o-epent).

Cum Sosia Plautino et ante cottabos pugnos edas.
(Plaut. Amph. 309 Quisquis homo hue profecto venerit, pugnos edet).
Hanc locutionem etiam adhibuit Reuchlin, Sergius 270.
Sequar virum, si mutiat pugnos edet.

As. 251. Occine aliam cantilenam (Phorm. 495).
„ 1005. Fratrem tamen mordere me palam, et alios
Mihi invidere clanculum, non perfero.\')
(Eun. 410 invidere omnes mihi, mordere clanculum).
„ 1352. Annus est dum comitur (Heaut 240).
Hac. 1521. Dum tu pararis anmis est.
Andr. 52—54:

Mihi nulla de argumento erit Comoediae
Praefatio, mox qui prodibunt hue viri
ßunscotii, partem indicabunt fabulae.

Dehinc no exspectetis argumentum fabulae;
Senes qui primi venient, ei partem aperient.
In agendo partem ostendent. (cf. tamen Trin. 16 sq).
Andr. 752. Ut prorsus ad restim res mihi redierit. (Phorm. 686).
Hec. 1554. luvenibus insidiemur et silicerniis (Ad. 587).
Asot. 492. Fors fortuna (Phorm. 841).

Laz. 1265. Mancipia rimosa tibi ubiquo perßua (cf. Eun. 105 Plenus
rimarum sum, hac atque Illac perfluo).

Ex iis\'locis, quos ex Asoto sumptos attulimus apparet tuni
praesertim Macropedium Plautinis vocabulis et locutionibus uti
cum personae loquentes inducantur, quas ex antiqua comoedia
in suas fabulas traustulerit, parasites dicp et servos. Parasiti
in Macropedii fabulis prodeunt quatuor,• Colax in Asoto, in
Bassaro Creoborus, in Aluta Spermologus et Harpax, quorum
alter a Macropedio scurra vocatur, et re vera ambo mixta

\') Confer etiam de Mortis Imagine 30: Clanculum hic mordetr, palam
te ille ridet.

quadam ex scurra et parasite sunt natura. Hi omnes Plautinos
parasites, imprimis Ergasilum, ex Captivis omnibus notum, in
nonnullis etiam Grnathonem Terentianum exempla habent. Sed
Macropedius, cum veterum parasitorum naturam et mores
servet, in sermone tamen nequaquam totum se ad Plauti aut
Terentii imitationem componit, sed plerumque mutare nonnulla,
alia de suo addere, locutiones adhibere veteribus ignotas, novis
imaginibus, comparationibus, metaphoris uti solet. Liceat mihi
hoc nonnullis locis illustrare, in quo si paulo fusior videbor
causa prolixitatis erit haec quod in Petrisco., quam huic dis-
sertationi addidi, parasiti persona non invenitur.

In Captivis (vs. 901) Ergasilus parasitus, postquam bonum
de filii reditu nuntium Hegioni seni attulit, omnium ciborum
imperium nactus laetus exclamat:

Rem credidit mihi totam, et argentariam
Primum, et cibariam, sed et vinariam
Oleariam atque obsonariam. Insuper
Super omnia bona sua me lierus constituit et
Super famuHcium suum. >)

0 diva saturitas, lues quanta potasonibus imminet,
0 quanta pernis, sumini, farcimini, tomaculo!

\') OUarius subst. tantum apud Pl. invenitur, colla vinana logitur, non
res vina7-ia (ioci causa in 13ass. Macr. habot syinholuvi vinariutn 089 ut
symbolum vinarium ox me torqueant). Obsonariam Macr. ad analogiam
ipso cudit. Cetera ex Divina Scriptura sumpta sunt; Matth. 24,25: Quis
putas est fidehs sorvus et prudons, quem constituit dominus suus super
familiam suam, ut det illis cibum in tempore. Iluius loci Macr. etiam
momor fuit Asot. 389 nobis cibum Subtrahit, herus quem iusserat tempore
stato nobis dari.

Audivimus modo Creoborum divam Saturitatem invocantem.
Semel tantum haec dea apud Plautum nominatur (Gapt, 877
Ita me amabit Sancta Saturitas). Sed ut multi qui veteres
imitantur, Macropedius hoe habet ut quod semel ei placuerit
saepius adhibeat. Itaque apud nostrum quotiens parasitus
prodit in scaenam prodit quoque Sancta Saturitas.

Asot. 270. Beas, beas me, sancta saturitas mea.
„ 1542. Euax, saturitas sancta, Jupiter supreme, tu quoque,
Ter maxime o Fortune, merite gratias tibi referam!
„ 1611. Hoe die mee Genie mihi sacrificandum erit

Sanctaeque Saturitati.
AI. 397. Ita sancta amet me Saturitas, scelestus es
Harpax. cf. Al. 88, Bass. 632.

Ut apud Plautum ita apud Macropedium parasiti perpetua
fame cruciantur. Asot 211 sqq. Colax queritur in hunc modum:

Macritudine aegra macerer miserrimus;
Instar puerperae, gemelles quae edidit,
Flaccesce ventre, quatriduanam eb inediam.

Ego faciam hedie, ut tympani instar turgeat
Venter tuus, Colax, videberis quoque
Foetus iterum (ne fie) gemellis footibus.

Gaude, ingredi, faxe to heri penarium,
Ubi flaccidum mode pernulis, petasenibus,
Larido suillo et optime vine tuum
Hunc sacculum saturavero, gaudo mode.

\') Capt. 183 tuo moerero macerer . . . .; ossa atquo pollis sum misor
a macritudine. Comparatio cum puerpora Plautina non est.

2) Pemrius apud Macr. substantive ut apud Plaut. cellarius; petasones
ex Varrone neti; sacadus pro ventre Plautinum non est.

nam ciborum stragem edit ; quamobrem servus exsecratur emn
his verbis. Asot. 298:

Et ipsum et ingluviem ipsius Diespiter
Perdat, qui in aedeis herileis irruit
Non aliter atque famelicus post quatridui
leiunium lupus. \')

Animadvertimus ex his locis plerosque ubi Macropedius
Plautum imitetur ex Asoto sumptos esse. In reliquis comoediis
magis suns est noster. Lepidum colloquium est inter Sper-
mologum et Harpaga (Aluta 92—114) quem locum quamquam
perpauca insunt quae Plauto debentur, quia optime Macropedii
ingenium, sermonis varietatem et vividam alacritatem ostendit
facere non possum quin totum adscribam.

Cuius quidem ventrem tam inanem ac flaccidum
Modo suspicor, quam pera pastoralis ») est
95. Sub vesperem. Harpax, ut tuae fortunulae
Se habent? Quid ovis cassa retis est? Nihil
Piscatum in hunc diem? Harp. Nihil. Poreo fame
Miserrimus nigerrima. Nunc tertius
Agitur dies, quo praeter holera putrida
100. E compitis conlecta nil gustavorim.

Quid multa? Venter meus hic tam flaccidus
Quam inanis haec retis cruci mo destinât.
Sperm. In portu adest salus tibi; confldito.
Harp. Non fido, quando ab occidente et miseria
105. Ventus mihi flet iugitor. Vale! Sp. Hous! II. Quid est?
Sp. Si potis es, Harpax, callidus dopromore
Id quod bibamus, faxo ego ut venter tuus
Tam flaccidus sesquipede iam exstot ») turgidus.
Habp. Vah, poriit ars parasitica. Unde possies

\') Imitatur Macr. Capt. 909 sqq. ubi otiam parasitus cum lupo esurientu
comparatur. Famelicus apud Plautum ot Terentium do hominibus tantum
usurpatur.

Î) Cf. Vuig. Reg. I, 17,40 et elegit sibi quinquo limpidisslmos lapides
do toiTonte ot misit oos in pe^-am pastoralcm, quam habebat socum.

Videtur Macr. cogitasse do loco Pors. 1, 57: Cum tibi, Calve,
Pinguis aqualiculus propenso sesquipede cxstet;

Tam inanibus? Sp. Scies, quum aqualiculum hunc tuum
Ut tympanum extensum cibo pal pa veris.
Harp. An vera, Spermologe, refers? Sp. Verissima.
Harp. Ita sancta faxit Saturitas! i)

Parasiti propter famem et inopiam nonnunquam animi des-
pondentes de resti cogitant.

Altilia. Harp. Tute te magis suspenderis !
Cui nec obelus quidem est quo restim emam.

Et ut in Menaechmis Peniculus domi caricis suis contentus
est, sic in Bassaro Creoborus nihil habet nisi iuglandes:

Bass. 160. Cbeob. Ita me iuvet Dea Saturitas
Beata, praeter sacculum iuglandium
......domi est nihil. Bass. Nihil? Creob. Nihil.

Sed simulac bene coenandi spes affulsit animum recipiunt,
et grandiloqui fiunt in pollicitationibus, quibus tamen non sem-
per ftdem faciunt:

Spermologus hic facturus est, si adsenseris.
Harp. Adsentior. Quod postea? Sp. To nobilem hoc
Die — H. Licet. Sp. Regem — H. Licet. Se. Croesum dabo.
H. Apago, vel oletum fsicito me, mode commodes!
Sp. Ego faxe, in ipsas Croesi opes mox irruas!
H. At Creese misso nunc vel Harpaga satura!

\') Praeter vocabula nonnulla de quibus infra dicendum erit sola locutio
in his quae Plauti admonet est „periit ars parasitica" {capt. 469 ilicet
parasiticae arti maximam malam crucem). Lusus non illepidus in vocabulo
occidente Plautinis iocis simillimus est, nec tamen quod sciam aut apud
Plautum aut apud Terentium invenitur.

Ei qui coenam praebet nunquam obloquuntur, et cum Gnathone
Terentiano imperaverunt sibi omnia assentari. Bass. 119:

Tum moribus, tum nutibus. Volunt, volo,
Negant, nego, et lingua bilancis facilior
Assentor usque et obsequor.

Ignaviae praeses. Cr. Licet. Pr. lactantiae
Princeps. Cr. Licet. Pr. Hex impudentiae. Cr. Licet.
Pr. ilendacium, voracium, rapacium
Et heluantium imperator, heus! Cr. Licet.
Pr. Adhucne ades tot praedicatus laudibus?
Cr. Adsum, quid ost quod me iubobis oxsequi?

Videmus ex his locis parasiti personam eandem fere esse
atque apud Plautum, cui tamen in sermone debeantur pauca
tantum; comparationes cum pera, reti, tympano, catello, lingua
bilancis apud Plautum non inveniuntur.

Alterum hominum genus quod ex antiquorum proscenio in
Macropedii fiibulas migravit Servorum est, qui praecipue in
Asoto mores suos antiques servant. Servi sunt frugi aut
nequam; illi de vitae suae laboribus conqueri et de oillciis

suis philosophari solent, hi corrumpere herilem filium, semper
timere ne quid senex resciscat. Servi sportulam ferentes
opsonatum eunt, si quid deliquerunt virgis caeduntur, cruci
etiam adiguntur; bene de hero meriti manumittuntur interdum.
In servorum igitur sermone etiam nonnulla Plautina invenimus;
sed hic quoque in imitando Macropedius varietatem quandam
servat. — Servos apud veteres comicos ulmeis virgis caedi
solere nemo nescit. Semel autem vocabulum ulmeus de ipsis
qui caedendi sunt servis usurpatur: Asin. 263.

Interminatus utrique sum, ne quemlibet
Quovis modo mendiculocum herilibus
Admitteretis aedibus? si quo minus,
Vos mox futuros ulmeos\'?

Ingredere, sequar, ot omnibus praescripsero
Edicta heri atque interminabiles meas
Legos, quibus si verbulum obganniverint
Et ulniei ot phoenicei faxo sient.»)
Asot. 439. Nos ulmeos totos dabit, sescentoplagosquofaciot.
„ 1441. Fecore me illi plagiarii sonis totum ulmeum.

\') Lazarug 177 Tbypheka. Emite duobus aut tribus aurois
Opsonia .... Cape sportulam.

Hoc. 207. Epic. Capo sportulam atque hos aureos solidos duos
Ex omnibus quae por macollum veneunt,
Quantum satist decem viris ome optima.

Î) Eiusdom loei ot hic M. memorem fuisse patot ex vocabulo intermina-
bills, quod ipso cudit. Nonnullis autem verbis IL non plane eodom sensu
utitur atque Plautus; ita obgannire apud PI. non est obloqui sed semper
oadem dicondo taodio enecare alqm.; phoenicei M. do suo addidit. .

Per singula exacte exsequi; si non velimus ulmei
Rebus quibuslibet imparatis reddier.

Cave verbulo mihi occinas
Nisi tu quoque fieri velis mox vimca.
Deinde ut Plautus Rud. 636 iilmeam vindemiam dicit sic Macr. Petr. 455
tdmeuvi ferculum.
Asot. 158. iilmea verbera, 380 tdvieus livor.

Horribilem poenam qua nonnunquam servi apud antiques
affiiciebantur Cynopa mendicis minatur Laz. 753

Ut apud veteres sic apud Macropedium servi scapulis timent,
nec mirum cum minas audiant huiusmodi: Asot. 335

Abi, abi hinc frutox,
Et expodi ocyus quae agenda in horroo.
Nisi ftislibus scapulas veils metirier. ï)

Andr. 959. Ponus servus, herum fuste annatum videns
perterritus exchimat „Vaeh, scapulis meis!"
Nec servorum tantum scapulae apud Macr. fustium periculo

») Fustes et scajmloß saepe apud PI.; metirier fortasse ox lingua vernacula
sumptum {iemand den rug meten); metiri pass. non Plautinum.
3) Apud PI. se amoliri.

Scapulasque flagris caedite, ac dimittlte. Col. Et quidem satis
Digne, ut luant scapulae quod ante venter hic peccaverit.

Vis de mari to dicere,
Qui vespere hesterno virenti verbere
Coxas mihi sca^uteque lividas dedit.

Hunc Lazarum (nisi abeat) ad corves trahe.
Nisi cute nova illico velis vestirier.

Servi apud Macropedium eadem atque apud Plautum convicia
et audiunt ipsi et aliis ingerunt:

Hec. 211. Abi frutex! (semel apud PI. Most. 12).
Andr. 345. Sile frutex et stirps inutills {stirps apud veteres pro male-
dicto non usurpatur).
Asot. 1601. Fuge a meo aspectu, trifurcifer, in crucem tibi debitam.
(Trifurdfer bis apud PI. Apud M. septies. Ad analogiam huius vocabuli
M. formavit Iriverbero (verhero non habet) Asot. 255, Reb. 619).

Laz. 383. Heus, furcifer, scelerum caput, quin advolas? {Furcifer
etiam 5 aliis locis).
Asot. 410. Oeconomus dedit mastigiae huic mandata.
Bass. 458, Di superi et inferi et quod usquam est numinum sub sole
Et terreant, et puniant, et dissipent trifurem \')•

los. 851. Lam adest domus nostrao columen, interroga. (Cf. Ter.
Phorm. 287. Bom custos, salve, columen vero fumiliao).

Magis autem quam omnes quos hactenus commemoravimus
locos Macropedii dictioni antiquum quendam colorem addunt
locutiones complures apud veteres comicos usitatae, in quibus
adhibendis noster non de certo aliquo Plauti aut Terentii loco
cogitat, sed eas ita prorsus suas fecit ut plane in consuetum
eius sermonem transierint et sua sponte occurrere et proferri
videantur. Qualia nimirum aliquanto plura inveniuntur in iis
fabulis quae proprie comoediae dicuntur quam quas illis tem-
poribus „dramata sacra" vocabant. Neque ignore ex his locu-
tionibus plerasque non a poetis comicis excogitatas sed ex
sermone quotidiano sumptas esse, sed ut nobis ita Macropedii
aequalibus ipse ille sermo quotidianus e comicorum praesertim
fabulis cognoscendus erat et cognoscebatur. Harum locutionum
genera sunt haec:

1. Imperativi. Vide sis, cave sis, apage sis, adsis tempori,
sta paululum, sile \') parum (parumper), os opprime, cedo
manum, actutum redi, i prae, sequor; praei, sequar; habe
bonum animum.

2. Interrogationes. Quid me vis? Numquid aliud me vis?
quidum? vin? viden? sed audin? ain vero? Quis loquitur
hic? Tune hic eras? Cuia vox prope me sonat? Quid cesso
compellare? Quis (ecquis) aperiet ostium hoc? Quid nuissitas?

3. Brevia reaponsa. Ero ut voles, curabitur, ftictum puta,
memorem mones, iam hic ero, quid audio? quod res; egone?
tunae.

i. Exclamationes et interiectiones Amabo, atat, ecastor,
mecastor, eho, ehodum, euge, euge, factum probe; hahahae,
hem, hem tibi, malum, nugae, obsecro, tuam fldem obsecro,
occidi, occidi miserrima, perii, interii, pel, aedepol.

\') Apud votoros t-\\nien tace parunipor; silemli vorbo pcrraro PI. ot Tor.
ntuntur.

rem, in rem pessimam \'), vaeh capiti tuo, at te luplter perduat.
Di te perduant (contra: di te ament). \'

6. Varia. Compendium face, compendium volo dictis, com-
pendio dictis opus, compendio dicam, nugas agis, os oblinere
alicui, est quod te volo, curriculum fac, habet me pessime,
verba dare alicui, sunt in vado spes meae, genio indulgere,
se in pedes dare, deperire aliquam, quid tibi curatio est rerum
mearum? fores crepunt ostium crepuit ab aliquo, ad saccu-
lum adigere alqm.

Ex his locutionibus nonnullae semel, pleraeque tamen saepius
a Macr. adhibentur; locos afferre putidum putavimus. Exempli
causa paucos tamen adscribimus versus, qui aut toti aut magna
ex parte ex Plautinis locutionibus constant:

Locutionibus enumeratis pergimus ad singula vocabula. Ac
primum quidem verba quae aut solum aut saepe apud veteres

\') Apud Macr. otiam ad coi\'vos (ttf xipxy.aj) quod apud PI. ot Ter. non
invenitur.

comicos inveniuntur recensebimus. Sunt autem haec: abh-
gurire (Ter.), amlttere = mittere, dimittere, apisci, aspellere,
autumare, amohmini, beare (saepissime), dare = reddere,
discrucior (animi), disperdere, edormiscat, enecas, expetessitis,
graecarier, pergraecarier, graecissas, habere = habitare, inceptat,
indipisci, interminari, internecare, interturbat, lactare, ludi-
ftcari, mussitare, obgannire, occipere, occeptare, percupere
(Ter.), praehensus (in furto), praestinare, proloqui (in rem
alicuius), se proripere, palpare, pappare, restitare (Ter.), subo-
lent, suboluit, suffarcinare, suffarcinatus, suffuratus, suppilatus,
sustollet.

Prisco more scribuntur: advortere, animadvortere, antevor-
tere. praevortere, revortier, accersire, intuor.

Verborum formae: ausim, dice, face, estur, increpaverim,
mavelim, mavelis, potis, potissim, dixti, reduxti(s), subduxti,
surpui(t), sultis, tetulerit.

Coniunctivi: siem, sies, siet, sient, adsiem, adsies, adsiet,
adsient, obsiem, obsiet, possiem, possies, possiet, fuas, fuat,
fuant, duant, creduam, creduas, creduat, creduant, perduam,
perduas, perduant, creduis, duit.

Faxo aut per se adhibetur, aut cum coniunctivo coniungitur.
nonnunquam addito ut. Asot. 846.

Non comparent apud Plautum duant^ perduam., perduas,
perduant., quos Macrop. formavit ut creduam., cet. quae apud
PI. inveniuntur. Futura quoque nonnulla hoc modo fecit. In
Adamo Goliath Davidi minatur verbis his (1559 sq.).

Cf. in eadem fabula 433 desperatio . . . quao Caina perduet et les.
Schol. 50 num tradues te olim necandum ut victimam?

Inflnitivos in — ier tam saepe usurpât Macropedius ut iis
paene abuti iudicari possit. Nam cum apud Plautum 175, apud
Terentium 40 \') eiusmodi formae inveniantur apud Macro-
pedium 335 fere nota vi Harum circiter dimidia pars (170)
primae est coniugationis ; frequentissime leguntur venerarier 7,
morarier 6, probarier 6, versarier G. vocarier 5, epularier 4.
ientarier 3, baccharier 3, mactarier .3, moecharier 3, domina-
rier 3, curarier 3, servarier 3; secundae coniugationis sunt 24,
velut moderier 5, viderier 4, haberier 3, exhiberier 2, tuerier 2,
intuerier 2; tertiae coniugationis 108 ex quibus saepissime
adhibentur dicier 7, composita verbi ducie;-, adducier 4,

\') Vide F. Neue, Formenlehre der Lat. Spr. II, 407 - 408.
») Summa versiculorum Plauti 21322, Terentii 6096, Macropedii 17929

educier 3, inducier 3, perducier, producier 8, reducier 2,
traducier 3; semel inveniuntur mittler, committier, dimittier,
promittier, remittier 2; hue pertinent etiam multae formae
inchoativae, ut obliviscier 6, irascier 6, vescier 3, ignoscier 2,
nanciscier 2, pascier 2, proflciscier 2, eet; quartae coniu-
gationis 29, ut molirier 3, aperirier 2, experirier 3, reperirier 1,
operirier 2, opperirier 2, impartirier 3, largirier 2, elar-
girier 2, eet.

In Senariis. Syllabae — ier in paribus pedibus locum suum
habere solent, et quidem in pede sexto 153, in quarto 57, in
secundo 54.\') Afferam exempla nonnulla, quae simul quomodo
hae formae in paucis versibus nonnunquam accumulentur demon-
strabunt.

Scortarier, lactare herilem filium
No vi probe, lepideque manticularier
Soleo senem, sublinere et os olTuciis.

Ad. 1118. Quid mentis heu mihi siet, quae Alios
Video meos lapidarier, vel audio
Igni sacro vorarier, quos illico
Videbimus (uti suspicor) cadaverum
More eici, a canibusque dilaniariei-.

Hoc delicatum, amabilom ot pulcherrimum
Corpus tuum coirumpiei-, putrescero
Terehrarierquo vermibus?

In losepho, ubi multae (65) huiusmodi formae inveniuntur
ter binas legimus in singulis versibus.

\') Apud votoros hae formae ultimam\' versus sodom occupare solent;
decern ante caosuram invoniuntur, tres tantum aliis loei». (Lorenz ad
Mest. 951).

los. 579. At quidlibet satius pati, quam per stuprum
Foedarier, heri quoque oblivisder.
890. Quasi is non audeat

(Tertius locus infra citabitur. Cf. etiam Petr. 256).
Perraro syllabae — ier cadunt in pedem tertium aut quintum.
Exempla sunt haec ; in pede tertio :

Andr. 837. Caupo. Profecto, Andrisca, non tibi suadeam
lam cum viro contendere aut confligere.
Andr. Profecto, caupo, audebo tanto fortius
Nedum \') renitier, sed etiam caestibus
Confligere.

los. 585. Nos interim vult erudirier foris.
Asot. 786. Nihilque in his non comminiscie)\' licet.

In Octonariis 35 reperiuntur, et quidem in pede octavo 18,
in sexto 7 , in quarto 8, in secundo 3. Hic quoque perraro in
imparibus pedibus; semel tantum in septimo, in quinto ter, in
tertio nulla huiusmodi forma invenitur. Exempla:

As. 886. Praeterquo abusum fllii furarier, baccharier,
Scortarier quoque.
los. 1874. Eductum loseph publico praoconio pór plateas
Nostro iubobis nomine Swr^pa xótuou dicier,
Vcnerarier ») genuque flexo ab omnibus adorarier.

lam deficit animus, labascunt omnia artua, nullus est
Sensus. Utinam adsit. Heu morarier et sedere cogimur.

In Septenariis semel tantum infinitivi exitus -ier invenitur
et quidem in pede sexto. Bass. 484.

In dimetris iambicis, quibus plerumque in choris utitur
Macropedius, taies infinitivi inveniuntur 19, ex quibus 18 in
pede quarto, unus tantum in pede secundo. Exempla:

Asot. 1080. Servum fidelem hero decet
Rem creditam tuerier,
Vigilem, modestum, sobrium
Absentem lierum morarier.
Andr. 261. Ne orgo orubescat agricola
Ab ineptulis ridaia\',
Sed glorietur se viris
Potioribus proharier.

Ne in lyricis quidem car minibus Macr. has formas aspernatur ;
in Cantilena anni 51 inveniuntur quatuor.

49. Quae mens, quae potorat lingua retoxero,
Quis vol quantus amor pectora virginis
Strinxit, cum aspicerot aotherei patris

Tum complexa suum strinxit ad oscula
Gnatum, plena deo strinxit ad ubora
Et flentis lachrymis collachiymat pio,
Nec quivit satiaricr.

Consuetudinem veterum comicorum in hoc quoque sequitur
Macropedius quod futurum exactum saepe sic adhibet ut a
futuro simplici aut paulum aut nihil diflferre videatur. Sed hic
quoque magistros suos longe superat numero, nam huiusmodi
futuri exacti formas notavi fere quadringentas \'). Harum sunt
primae personae singularis 275 fere, secundae 29, tertiae 66,
tertiae pluralis 27 , primae pluralis quatuor , secundae pluralis
non inveniuntur. Pleraeque formae (250) ultimam versus occu-
pant sedem, 150 fere in aliis pedibus collocatae sunt.

Consuetudinem veterum comicorum in fut. exact, adhibendo
explicavit Madvigius Opusc. Acad. II pag. 81—97. Omnes
autem usus et significationis varietates quas apud Plautum et
Terentium detexit vir clarissimus apud Macropedium quoque
indicari possunt. Quod exemplis demonstrabimus. Fut. exact,
igitur apud M. saepe 1 „eventum fructumve rei praedicit".

e. gr. AI. 177. Periero fame, ni redeat emptor illico,
Andr. 377. Nisi uxor extruxit pyram defecero.

Asot. 639. Quapropter hanc licentiam
Oportet esse coorcitam,
Alioqui ephebos criminum
Tandem in barathrum merserit.

>) In his non numeravi eas, quae pro perfect, coni. haberi possunt,
quod apud M. non semper facile diiudicatur.

») Reb. 156 alioqui abstulerimus liberos; 447 caverimus amodo; los. 1222
sic feceiimiis honestius; Hec. 1225 si fors tua indigummus opera.

3. Nonnunquam fut. exact, adhibetur ut indicet „notionem
actionis futurae cum altera quodammodo connexae", ita ut
nonnunquam altera alterius causa haberi possit. Asot. 1342.

Effe?-o consultius si solvero sic clancuhnn.
Reb. 33 a scopo paulo minus aheiravero,

4. Fut. exact, ponitur de eo „quod quis interim dum aliud
quid fit, aliquantisper facit".

les. Schol. 1006. Tempore suo probavefo.
Bass. 449. Rem omnem tibi intus dixero.
Jos. 957. Te mox omnibus p-acfecej-o.

Omnino fut. exact, maioro cum vi afflrmare rem videtur
quam futurum simplex Idcirco saepe invenitur: a, in
pollicitationibiis\\ b, in mitiationibus\', c, in negationibus\\ d, in
acrioribus interrogationibus.

a. Ita losoph Aeglae dominae suae suavissimis blanditiis ad
adulterium elicere se conanti sic respondet: 530 sqq.

Si canere vis
Mo, cecinero, sal tare vis, saltavcro,
Verum ad cubile neutiquam mo illexeris.

Ego to viro meo usque commendava o,
Ego to familiarem Parhoni effeca-o,
Ego servituti qua premeris cxemero.

Per mo bonis quam plurimis ditaberis,
Per mo luboribus omnibus lovaberis,
Per meque ad altiora promoveberis.

b. Minationes multae proferuntur in Andrisca, in quibus ut
in promissis futura exacta nonnunquam accumulari videmus.
Uxori adulterae sic minatur Byrsocopus (Andr. 833 sqq).

Nudata membra his acribus petam flagris,
Cecidero, laniavero, foedavero,
Ut ne amplius quidem locus sit vulneri,
Tum sic cruenta membra sale confricuero,
Confricta huic includam equino tergori.

c. lam in iis quos ex losepho citavimus versibus fut. exact,
videmus post neutiquam; sic etiam:

Postremo Macropedius fut. exact, saepius utitur in nonnullis
locutionibus praecedente adverbio sie, velut sie egero, sie dixero,
sie feeero.

Haec omnia quamquam pluribus exemplis illustrare possumus
tamen vix tertia pars earum quas notavimus formarum ad
haec genera aliquo modo revocari vel potius cogi possunt. Iam
in nonnullis ex iis quos citavimus locis fut. exact, et fut.
simplex promiscue adhiberi videmus, et in longe plurimis\'locis
ubi fut. exact, invenitur dici non potest quid a fut. simphci

différât Macropedium ipsum in his temporibus adhibendis
nullum discrimen fecisse patet etiam ex loco Lazari ubi Davidis
psalmus 85 metro glyconico redditur. Vulgata haec habet:
(versus 12) „Confltebor tibi Domine Deus meus in toto corde
meo, et glorificabo nomen tuum in aeternum". Quae redduntur
in hunc modum Laz. 468.

Toto in cordo meo Deus
Meus te cekhravero,
Atque glorificavero
Nomen perpetuo tuum.

Statuendum ergo videtur Macropedium fut. exact, plerumque
propterea tantum quod metro accomodatius esset et pleniorem
praeberet sonum praetulisse.

Macropedii sermo in hoc quoque cum veterum comicorum
consuetudine congruit quod Futuro Imperativi eadem signifl-
catione atque Praesenti utitur et nonnunquam utrumque
coniungit

\') Simile indicium do votorum comicorum usu tulit Madvigius 1.1. pg.
Ö3. „Neque negari ullo modo potest, separatis iis quos posui locis et si
qui similes sunt, magnum tamen relinqui numerum apud Plautum,
nonnullos apud Torentium, in quibus nullum prorsus discrimen utrius
quo futuri apparoat."

Nunc irrue in carnarium et vibicibus cataplasmata
Imponito, edito, bibito, donec vixeris domi meae.
Al. 49. Attendito, auscultato et advertito animum.
(Etiam formis in — tor exeuntibus satis saepe M. utitur. los. 1175 ne
irascitor; I. S. 1129 alloquitor, valeque dicito; Petr. 201 caeditor Andr.
974 amolitor; 1172 tunditor; Bass. 737 revertitor; Hyp. 843 convescitor;
Sec. pers. plur. invenitur Hec. 349 sequiminor).

Siibstantiva quae praecipue apud veteres comicos inveniuntur
praeter ea quae supra notavimus habet Macr. haec\'):

Congerro Reb. 166, Petr. 727 diieUum Asot. 1530; gnatiis passim; ganeum
pro ganea saepe; infortunium saepe; kgirupio Ad. 1058; maaitudo Asot.
211 tnarsupium Laz. 605; nerviis (= carcer) Petr. 550 Asot. 1768; remora
saepius; veriverbium los. 1502 vuluptuarii Al. 70 Laz. 1024 bolus Bass.
227 Si posset hoe lauto bolo spoliarier.

Cotidignus Reb. 29 confidentior As. 703 res carcerarias los. 1516 dapsilis
Bass. 550 Laz. 186 , 940, 1306 electilis Laz. 544 Ut eum suae pingues
ofellae electilesque stragulent! Jierilis passim (herilis filius, herile impe-
rium, herilia iurgia Andr. 977), impurissim£ Reb. 540 lenonitis As. 3 ira
percitus saepius; penitissumus As. 715, perpetem Ad. 1314 pej-jje/i Ad. 2080,
Hec. 742 subdolus, saepius; nihili (viri) Asot. 147 eet.

Pormae priscao quales apud comicos inveniuntur, sunt: Uictuis, scxiiis;
saepius habet formas tertiae declin. in — cis, velut acdcis iu:rikis, aureis,
foreis, fusteis, graveis, ingenteis, omncis, rebelleis, treis. Sic etiam heic
adverb. Ad. 1289.

Pro forma ipse saepissime utitur Macr. forma ipsus; enclitica — j)te
etiam primae et secundae porsonarum pronominibus adiungitur, tuoptc,
meopte, tuapte, etiam eaptte. Petr. 140; stac Laz. 201 Tu stac prius me
veste purpurea indue.

Formis eccum, eccam, eccos, eccas quas saepe praecedit
coniunctio sed Macropedius alias eodem modo atque Plautus,
alias paulo aliter utitur. Plautinae consuetudinis exempla
sunt haec:

In omnibus his exemplis hae formae ut interiectiones, nullam
vim habent in reliquae sententiae constructionem. Asot. 1761
Plautino more sequitur nomen proprium in Accusative: cccimi
Merimnum. Sed apud Macrop. eodem modo etiam nomina
ïippellativa ponuntur:

Andr. 509 eccum virum, quem linteo subduxeram; Reb. 57" sed eccos
liberos; Bass. 456 eccos dim, audire gestio quid dixerint; Petr. 871 eccas
amiculas, forem observant.

Asot. 1221. Sed eccum eum, quem in compitis et ganeis quaesivimus;
Ad. 190. Sed eccum cum, quem fulmino extinctum velim; Asot. 1216
eccum eum procul. Andr. 311. Sed eccam eam, tonuilenta prodit. los. 62.
Sed eccam eam, nostram moram redarguot.

Commodum Asot. 1128. Sod conunodum, strident foros, vidobo dam
Ab angulo quis oxoat, ot multis aliis locis. Dum post imperatives et
qui; siktcdwn Reb. 350; adesdum passim; abitodum Petr. 337; recludcdum
Al. 275; aperitedum Bass. 705; cavedum Rob. 69 cot; quidum Rob. 268,
Bass. 892 et aliis locis. Modo post imperat. gaude modo, sile modo, die
modo, die agedum modo, (juid volt modo7 doniaim. Al. 430 cot. forlassis
Bass 102 cot.; mage saopo; vohqw As. P200, Hoc. 123, Andr. 699.

Nonnullae constructiones, quibus utitur Macropedius, quam-
quam etiam apud alios scriptores nonnunquam inveniuntur.
tamen ad comicorum potissimum consuetudinem referendae
videntur. Ac primum quidem persaepe Indicativum habet in
quaestione indirecta eumque nonnunquam cum coniunctivo
coniungit. Exempla :

As. 1390. Rogo si Asotus intus est; 1155 viso si qua navis est milesia
hoe die solutura; 818 vide ut mea tumida est livetque verberibus cutis:
910 Donec sciam qua afflictione insigniter miiltahitur ; Reb. 176 Scio quid
utriusque decrevit parens; 200 luvenibus ego novi quid omnibus expedit;
533 Libet obiter auscultare, quid loqui occipit; Andr. 73. Sat scio equidem
quam ad pocula et eon vi via es pro pensa; 314 quid aget videbo; I. S. 149
Sed audiamus praeco quid dicturus est. Multo plura exempla atforri
possunt; ef. Petr. 136 , 238 , 370, 1157, 1212, 1224, 1396 , 48^

In nonnullis exemplis Ind. et Coni. coniunguntur ; uter modus
adhibeatur saepe metri necessitas décernit.

Hyp. 297. Ex his lobe colligis quam insignis est
Adeoque tibi eum cotoris in onmibus
Venoranda et observanda sit pationtia.

>) In hoe negligontioros erant Macropedii aoquales. Ita Reuehlinus
scribit: Vide, mi frater, quanta eireumspoetiono vitam dttxi; Bukckhaedt
1. 1. pag. 144.

Restât ut pauca dicenda videantur de nonnullis vocabulis a
Macropedio Plautino more formatis, Ac voces intermindbilis,
obsonaria., vimea pro ulmea, triverbei\'o iam antea laudatae sunt.
Bibesius fictum est ut amasius As. 286 bibesii voluptuarii
Andr. 508 Ubi modo meus bibesius ? (Bibesia regionis poeticae
nomen Plaut, eure. 444).

Ut Plautus multa vocabula habet in — trix, ita Macr. finxit
expultrix et sciscitatrix in his versibus, qui Plautinum plane
sonum praebent.

Quamquam multa vocabula prisca vel rariora quae apud
Macropedium scripta videmus etiam apud veteres comicos
inveniuntur, non omnia tamen quibus utitur noster ex illo
fonte hausta sunt. Nam postquam literis renatis grammatices
manualia liorrida et barbara, quae per multa saecula in scholis
monasticis trita erant, abolita et e scholis electa sunt, ad
veteres grammatices se contulerunt viri docti, Gellium, Festum,
Nonium, Priscianum, unde veram Latinitatis cognitionem
peterent. Horum libros sedulo evolvere ot excerpere solebant,
verba rariora apud eos inventa diligenter notabant et ediscebant,
quae deinde in suis operibus adhiberent. \') Multa talia habet

\') Reuchlin, Praefatio Libri primi Rud. Hebr. „Posteaquam anno aoU^tis
ineae duodovigesimo Prisciani Caesariensis literaria studia in schola Pari.
siorum aggressus sum" cot.

Reuchlinus in comoediis suis, velut.in Sergio: 118 appetones,
118 pulpo, 117 popinonem, 270 edones, 274 raponuni ^ 2^1 poetari^
248 pullastra, 259 fahuUno, 478 calvuntur ^ cet. Inter haec
nonnulla sunt quae apud seriores Romanorum scriptores recur-
runt. Cuius rei duae sunt causae, prior quod ex iis scriptoribus
multi de industria prisca vocabula venabantur ita ut multa
etiam suis temporibus iampridem obsoleta adhiberent, altera
quod bona pars illorum vocabulorum sermonis quotidiani et
vulgaris erat; haec autem vocabula a Plauto, Terentio aliisque
vetustioribus poetis in fabulas suas adhibita cum a Cicerone
eiusque aequalibus, elegantius scribendi genus colentibus spreta
essent a posterioribus scriptoribus iterum recepta et restituta
sunt. Macropedius tamen huiusmodi vocabula multo parcius
adhibet quam Reuchlin; ea quae apud nostrum notavi sunt haec:

Flagrio (Non. 28, 27 flagriones dicti servi quod flagris sübiecti sunt,
ut verberones a verberibus).

Ad. 1259. Poenas flagrio daturus es.
blaterare — hoc vocabulum sermonis vulgaris est.

(In posteriore editione legitur blocterant, in prioro blactiunt; blatirc tov
apud Plautum). cornbiboms Laz. 936 (Lucilius apud Non. Cic. fam. 9, 25, 2).
fniisdei- Laz. 678 , 680 fndsd Hec. 654 Ilyp. 1024. Ita Macr. temporibus
legebatur pro frunisd (Paul. Diac. Gell. Non. Tamen Plautus quoque
Rud. 1012). \'

Manticiilari Asot. 196 lepide manticularior soleo senem (Festus, Appui.)
pcdepressim (= pedotemptim Non). Asot. 287 Induce per posticulum
pedepressim ; nupcrrimm (Prise ) Asot. 420 me miserum, adhuc livet cutis
plagis nuperrimis; indtabulum As. 1347 almao Veneris incitabulum (Gell.)
potentur. (Pacuv. apud Non. Lucr. 3, 1010) Asot. 1453 Livida cutis curarier
facillime potestur; cotispicari passive (Varro apud Prise.) Roh. 04* quam
pudet sie conspicari saucium; retaliare (Gell.) Petr. 444 retaliabo si queam;
requie (Sallust apud Prise.) Petr. 1385 reliquum diem in roquie agamus.
obstringilarc Andr. 937 Te obstringilent cacodaemones. (Non. 147, 10 haec
habet: Obstringillare = obstare. Ennius Sat. lib. II Restitant, occurrimt,
obstant, obstringillant, obagitant. Macr. tarnen hoc verbum ita adhibet ut

Sit = laqueo obstringere). Epulo = heluo (App.) Laz. 52 Qui iacuit
hulcerosus ante divitis epulonis ostia. Scobs. (Prise.) Laz. 25L

Repedare (Fest. Non. Paul. Diac.) Laz. 285 Lente gradu repedat ob
aegritudinem; buttiibatta (Naevius pre nugatoriis pesuit, hec est, nullius
dignatienis Paul. Diac. p. 36, 6). Laz. 1253 Intreductus est paulo prius
Huc Buttubatta oxoticus. (Portasse hoc vocabulum Macr. sumpsit a
Reuchlino, cuius in Sergio una ex personis hec habet nemen. Serg. 8
Nam Buttubatta repperisse creditur Calvariam cuiusdam anilis Sergii).
NuUatenus (Fulgent). los. 444 Pudicus in stuprum nullatenus censentiet
approbus (Caec. apud Gell.) los. 952 Hunc Potiphar licet approbum custo-
diendum tradidit I. S. 318 parentes approbi; cerimus {= inclinatus Non.)
los. 983

Huc pertinent nonnulla adverbia in — iter exeuntia, quibus satis
saepo utitur Macrop. (Do his adverbiis vide Priscianum 15, 3, 13) sunt
•haec; ampliter saepo (Plaut. Non. Gell.) blmdito- (Plaut, et gramm.)
Petr. 789, Hec. 139 concorditer (rarum apud veteres) Andr. 797, a-ebriter
quinquies (Vitr. 10, 13, 7) inconcinnitcr (Gell.) AI. 22; munditer quator
(Plaut. App.) primikr (Pomp, apud Non.) Andr. 874 cum primitor ostium
pulsavere Hec. 769 Se primus ingerit oum amicis Daomonos; Is primiter
mihi niede cenvoniendus est; Adam ai-g. 3; saevito- (Plaut. Non.) Petr.
253, 734 Reb. 400 tenwriter (Non. Prise.) L S. 176; Uirgiter et humanikr
apud Ciceronem quoquo eiusque aequales invoniuntur; cncrviter habet
Macr. Andr. 1065 nam turpe foret incipore, et indo ener viter succumboro;
Donique Macr. utitur nonnullis substant. in — tudo exeuntibus, quao
vulgo in — tas aut — tia torminantur. Hao formae aut apud Plautum
selum, aut apud Grammaticos, nennullao otiam apud seriores inve-
niuntur: Sunt autum liaec: albitudo As. 98; Plaut. Trin. 874; Ucbctudo
Reb. 814 (seriores) ingratitudo aliquetios (seriores) maa-itudo As. 282
(Plaut. Capt. 135) viaestitudo Hyp. 504 (Plaut. Aul. ld\'2) pocnitudo As. 1175
Reb. 77" (Non.) my;fitudo As. 282 (Plaut. Epid. 609 Non. App.) PromptiUtdo
Andr. 28 ot gmtitudo Adam opist. dodic. apud voteros non invoniri
videntur.

De Locutionibus et Vocabulis petitis ex
Vulgata Sacrae Scripturae Interpretatione et ex
Ecclesiasticorum scriptis.

Multum et tempore et rebus et stilo et vocabulis a veterum
comicorum fabulis differunt altera illa scripta unde ut ex
uberrimo fonte permulta libenter hausit Macropedii sermo,
libros sacros dico Testamentorum Veteris et Novi. Macropedius
procul dubio nunquam neglexit gravissimum illud et praecipuum
officium eorum qui in scholis a fratribus Communis Vitae
conditis praeceptoris munere fungebantur, sacras scripturas
discipulis suis enarrandi et explicandi. Immo si eum putamus
ex animo magna cum voluntate illud officium sancte semper
coluisse pericuhim non est ne fallamur; persuadent hoc nobis
fabulae sacrae eius, sincerae pietatis et veri amoris plenae.
Ecclesiasticorum quoque scripta illis temporibus a discipuhs in
scholis sedulo lectitabantur, et poetarum christianorum velut
Prudentii carmina edebantur in usum scholarum. Nihil igitur
mirandum si in eorum qui res sacras tractabant et libris et
carminibus multa inveniuntur ex illis fontibus petita. Et Libri
sacri quidem quamquam ut diximus tantum et tempore et
rebus a veterum poetarum comoediis distant tamen nonnulla
cum iis habent communia, quippe qui non secus ac vetera illa
scripta in multis populärem et cotidianum sermonem referunt,
qui per longa saecula multa immutata servavit, ex quibus
nonnulla etiam usque ad Macropedii aetatem substitisse videntur.
Velut in utrisque invenimus Indicativum in .quaestione indi-
recta, verba putare, sperare, videre cet. extra sententiam
posita, inflnitivum post verba movendi, aha eiusmodi. Alia
tamen et plura Evangehcae dictionis propria sunt, et a scrip-
toribus Ecclesiasticis potissimum usurpantur. Qualia apud
Macropedium plura inveniri in iis fabulis quae proprie dramata
sacra vocabantur, ubi ipsa argumenta et stilum et vocabula

praeberent facile intelligitur. Magnae enim sacrae scripturae
partes in illis fabulis narrantur, explicantur, dramatice trac-
tantur. Quin etiam multa ex Vulgata interpretatione tam
fideliter secutus est Macropedius ut ea paene ad verbum
expresserit paucis tantum metri causa mutatis, imprimis verba
ipsius Dei et prophetarum vaticinationes ; ex quibus nonnulla
adscribere iuvat.

Vulgata Gen. IF, 6, sqq.
Quare iratus es et cur concidit
facies tua? Nonne si bene egeris
recipies, sin autem male statim in
foribus peccatum aderit? Sed sub
te erit appetitus tuus et tu domina-
beris illius.

Multiplicabitur eius imperium et
pacis non erit finis; super solium
David et super regnum eius sedebit;
ut confirmet illud ot corroborot in
iudicio et in iustitia.

Isaias LUI, 2 sqq.
Non est species ei noque decor..
ot nos putavimus eum quasi lepro-
suni ot porcussum a Deo ct humili-
«ttum. Ipso autem vulneratus est

Quid sic furens
Irasceris fratri tuo? Cur concidit
Vultus tuus? Nonne bene si egeris,

Nobis puerulus natus est et filius
Nobis datust. Multiplicabitur illius
Quoque principatus, atque pacis non

quasi oves er^a^^mus .... et posuit
Deus in eo iniquitatem omnium nos-
trum. Oblatus est quia ipse voluit et
non aperuit os suum; sicut o\\is ad
occisionem ducetur et quasi agnus
coram tondente se obmutescet....
propter scelus populi mei percussi

Et dixit Philistaeus ad Da\\\'id :
Nunquid ego canis sum, quod tu
venis ad me cum baculo?

Et maledixit Philistaeus David in
diis suis. Dixitque ad David: veni
ad me, et dabo carnes tuas volatilibus
caeli et bestiis terrae.

Astaroth,
Beelzebub, Dagon, Moloch, vilissime!
Ades, dabo carnes tuas volucribus
Vel devorandas bestiis.

Videmus hoc loco Macropedium doctrinae ostentandae causa
vel ad puerorum eruditionem Philistaeorum deorum nomina
adiecisse. Unum addam exemplum: Somnium quod regius
pincerna losepho in carcere interpretandum proponit.

Videbam coram mo vitem, in qua
erant tres propagines, crescere pau-
latim in gommas et post flores uvas
maturescere, calicemque Pharaonis

\') Deminutiva gemmidas et flomdos, et superlativuni luatiariiiia.t
metrum peperit.

mum, et
Porrigere regi poculum. Hem nos-
trum tibi
Insomnium. los. Euge, insomnium

Restituet nitro dignitati pristinae.
Tune obsecro, eum laeta cuncta et
prospéra

Plura eiusmodi ex Lazaro, losepho, Adamo, Hypomone,
lesu scholastico afferri possunt. Complures quoque Davidis
psalmos Macropedius versibus expressit, e quibus unum adiciam,
psalmum XII, quem bis metrice vertit, in Lazaro dimetris
iambicis, in losepho glyconeis usus. Vulgata habet haec:

1. üsquo quo Domino obliviscoris me in flnem? Usquoquo avertis
faciem tuam a mo?

4. Respieo ot oxaudi mo, Domino Dous mous; illumina oculos moos
no unquam oMormiam in morto.

5. Noquando dicat inimicus mens: Praovalui advoreus oum. Qui
tribulant mo oxultnbunt si motus fuero.

0. Ego autom in misericordia tua siHjmvi. Exultabit cor mourn in
sulutari tuo; cantabo Domino qui bona tribuit mihi ot psallam
nomini Domini altissinii.

in manu mea; tuli ergo uvas et ex-
pressi in calicem quem tenebam et
tradidi poculum Pharaoni.

Respondit loseph: haec interpre-
tatie somnii: Tres propagines tres
adhuc dies sunt, post quos recor.
dabitur Pharao ministerii tui, et
restituet te in gradum pristinum . .
Tantum memento mei cum bene
tibi fuerit.... ut suggéras Pharaoni
ut educat me de isto carcere, quia
furto sublatus sum de terra Hebrae-
orum, et hic innocens in lacum
missus sum.

Quousque eris mei immemor
Miserrimi domine Deus?
Quousque vultum amabilem
A me reflectes obsecro?
Quousque curis oor meum
Vanissimis afflixero,
Quae animam meam maeroribus
Noctu diuque macérant?
Qousque cristas erigens
Hostis meus me deprimet?
Domino deus, me respice, ut
Exaudias proces meas.
Oculos meos illumina
In morte ne unquam obdormiam,
Nequando praevaluisse se
Contra me iniquus iactitet.
Si movear exultaverint
Qui mo premunt hostes mei;
Speravi at ego super tua
Nitarquo misericordia.
Laetabitur quoque cor meum
Tuo salutari. Canam
Qui bona mihi tribuit Deo, et
Altissimo eius nomini.

üsquequo dominans Deus
Eris quaeso mei immemor?
Üsquequo a famulo tuo
Avortes faciem tuam?
Üsquequo Deus atterent.
Curarum mala cor meum,
Quae maeroribus in dies
Haec praecordia macérant?
Quousque hostis meus erigens
Contra me caput opprimet?
Me Deus meus adspice
Exaudique proces meas.
Illustra mea lumina,
No in mor tem sopor incidat,
Et iactet valuisse se
Contra me furor hosticus.
Si motus fuero, hostibus
Patescam opprobrio meis.
At cum tu miseros iuves,
In te spom posui meam.
Gaudebit quoque cor meum,
Cum salus mihi venerit;
Tum cantabo Deo, boni
Cum tantum mihi fecerit.

Nec solum psalmos Macropedius motrice vertit; in Lazaro
etiam nonnulla ex Ecclesiasta et libro Sapientiae sumpta Glyco-
nico metro expressit, e quibus pauca adscribenda duximus.

Feci mihi cantores et cantatrices
ot delicias filiorum hpminum, scy-
phos et urcoos in ministerio ad vina
fundenda.

Cantantes pueros mihi
Concivi atquo puellulas,
Omnes delicias quoquo
Nati quas homlnum oxpotunt.
Pro vino aurea pocula
Fundendo, ot Ganimedoas
Qui Bacchum mihi mlsceant.

Transibit vita nostra tanquam
vestigium nubis, et sicut nebula
dissolvetur, quae fugata est a radiis
solis. . . . Nemo memoriam babebit
operum nostrorum; umbrae enim
transitus est tempus nostrum. Venite
ergo et fruamur bonis quae sunt, et
utamur creatura tanquam in iuven-
tute celeriter; vino pretioso et ungu-
entis nos impleamus.

Ut vestigia nubium
Haec sic vita recesseri t.
Atque instar nebulae effluet,
Quae Phoebi radiis liquet,
üt umbrae quoque transitus
Vitae tempus inanis est.
Nec quisquam fuerit memor
Nostri nominis amplius.
Ergo his dum iuvenes sumus
Fruamur, socii, bonis,
Ultro dum simul affluunt
Cypris, Racchus et unguina.

sacris scripturis sumpsit Graeca quaedam nonnunquam admis-
cere; quod etiam fecit loco hoc:

Sic mendicus quidam cum Lazaro ante Laemargi ianuam
iacens divitis viri inliumanam tenacitatem carpit verbis his:
Laz. 539 sq.

Sed nec parum, nec grande cuivis porrigit, quamvis siet
Aut nudior Uaeberide aut pauperior Iro seu Codro.

Eodem modo Joseph se cum Hippolyte, heram suam cum
Phaedra comparât los. 34:7 sqq.

Nec Phoedra enim (si fabulis quid tribuimus)
Tantum molesta suo quidem Hippolyte fuit
Quam haec mo suis gomitibus ot blanditiis
Ad impudicitiam illicit.

Aeghi quoque boni Potipharis uxor infldelis spectatoribus
admirationem movot eruditiono sua; audi eam losephum allo-
quentem los, 557 sqq.

Ah dure Joseph, Caucasoquo durior.
Cuius cor haud emolliunt ullao precos.
Ah saevo Joseph, Atreoque saovior
Qui cor raoum hoc vorbo unico sic lancinas.

Nec miramur losephum Graecos heroes, Graecas tragoedias
nosse, cum eundem audimus de Trinitate otiam disputantem;
cupisne tu quoque huius magistri doctrina frui? Ausculta

igitur. Nunc cum maxime discipulos discipulasque interrogat
exquid ex priore lectione meminerint. los. 280 sqq.

Nisi vana quaedam numina aut mage nomina,
los. Nil rectius. Die Agna mea quid memineris.

Per quem omnia et quod spiritus, in quo omnia.
los. At cum Sit unus, qui deos tres nuncupas?

Oath. Nec ego quidem capio. los. Domina mea Asenath
Tu dicito si intelligas. As. Qui intelligam,
Praeceptor, hoc incomprehensibile homini?
Dicam tamen quantum fide complexa sum.
ünam Dei esse hypostasin sub his tribus
Contemple personis, veneror et obsecro.
les. Divina virgo, non tibi humana ratio

Sed redeamus unde digressi sumus. Praeter ea quae ex
Sacra Scriptura sine ulla aut cum parva admodum mutatione,
contractione, amplificatione sumpsit Macropedius, dramata sacra
eius omnibus locis plena sunt linguae Canaaniticae et paene
tertio quoque versu sacrorum librorum lectorem admonent, Ex.
gr. Vulg. Marc. X, 49 haec habet: Animaequior esta, surge.
Macrop. los. 261 animaequior sis, domina, ne sic lachrymes;
1608 Exsurge, sis animaequior; Hyp. 758 animaequior sis,
nec vacilles Thobia. Tria praecique sunt vocabula quae eo,
quem in Sacra Scriptura obtinent sensu saepe usurpât Macro-
pedius. Caro ita ut opponatur spiritui et ponatur pro parte
hominis infirma et ex peccato originali corrupta; Gratia =
Divina dementia, quae homini peccanti ignoscit eumque poeni-
tentem recipit; Mundus in malam partem \' pro voluptatibus
pravis levium hominum et peccatorum; sic Asotus vocatur
amator mundi.

Aiiao locutiones ex libris sacris petitao sunt hao: Asot. 25 reaipiscit
actus gratia; 35 stola innocontiae; Laz. 583 in h.ic convalle laclirymarum ;
587 parebo coram to; 847 speravi super tua misoricordia; 920 Anima mea
cur tristis es; 1108 tum dixero in iucunditato animae meae; los. 1449

pudet ad te levare oculos meos 1426 astet nostro voltui; Adam 308 quod
a Deo te elongaveris 398 in fine temporum 489 coram Deo 690 semen
tuum quod in Isaac Signatur; 819 renes suos cinxero; 874 quis es tu,
qui Deo respondeas? 1439 virum secundum cor suum; 1472 circumdatus
infirmitate carnis 2084 cibabis nos his lachrymarum panibus Hcc. 1214
in deo qui obdormiunt; 1464 deo peccavimus 1488 meae salutis anchora
Hyp. 74 valete in Deo 357 tantummodo merear invenire gratiam in
oculis tuis 590 cordis tui in innocentia 1046 carnis pressuram et amaritu-
dinem I. S. 70 cognata salve plurimum in sancto osculo 784 regnum
meum non est ab hoe mundo.

Multo plura quidem afferre possumus sed lectoris satietati
occurrendum. Ut ad singula vocabula veniamus a Macr, in
fabulas adhibita quae aut solum aut praecipue in Vulgata et
apud scriptores Ecclesiasticos inveniuntur, sunt fere haec:

Abominabilis (deorum naribus) afflictio carnis, bencdicero = omnibus
bonis cumulare, beneplacitum, coaeternus, coaptaro = accommodare,
comedere = una edere, compaginare, confessio, congaudere alicui, contra-
dere, contraditus, contritio, conversatie = vivendi ratio, cooperator,
correptio = reprehensio, desolatio, discussie = examen, dominicus,
edulium (sing.), efflcacia = strenuo agendi virtus, exorcizare, famulitium,
fornicarius, hospitari, implanaro, impoenitentia, imprecari (in benam
partem), improperium, improperare, infrunitus (= impudens, invea»-
cundus), insensata. inobedientia, insensibilis, iugitor, mngnalia, maiedictus,
massa peccatrix, mediator, momontaneus, onustaro.originalis, peronniter,
pressura, iustitia = probitas, quao Dei gratiao debetur, pusillanimitas,
quatriduanus, rancor, reatus = cVilpa, refrigeria, rememorare, renisus,
reprobus, retributie, a saeculo = olim, salvator, sanctuarium, spiritalis,
subitaneus, sufTerentia, supererogaro, substantia (= patrimonium, res
faniiliaris) submurmurare, suggillaro, temporalia, tribulatio, vidons =
propheta, vinculum improperii, abioctio, Deus addat, a longo, procidere
alicui, virago (Eva), lacus = career, sponsus lachrymarum, visitare (=
castigare, punire).

Deindo ut in Vulgata apud Macrop. inveniuntur formae ut rodlet,
exiet, predict, transiet, redles rcdibit cot. Et nonnunquam ut in
Modil aevii carminibus religiosis compositji verbi tVe in perfecte r servant,
ut subivi, abivi, trunsivit, redivinuis eet.

Eiusmodi autem vocabula non solum in fabulis sacris inveni-
untur sed no in comoediis quidem desunt, undo fit ut modo
Plauti vel Terentii. modo Sacrae Scripturae admoneaniur. Hoe
quutpio nonnullis exemplis illustrandum putamus.

Reb, 241 puer confundet matrem suam (Prov, 29, 15 Virga atque corroptio
tribuit sapientiam; puer autem qui dimittitur voluntati suae, confundit
matrem suam) 61 iugiter, 82 salvator, 26 supererogant, 504 hospita,
36 tnatribus p\'ocidite supplices; 217 gnatos suos contradidere literis;
Aluta 5 Duobus implanata nebulonibus, 79 dolo implanarier, 105 iugitur,
176 salutis ancJwra, 344 reprobus, 531 iudicare mortuos venturus est vivosque
per flammam, 400 ganeum adeamus nunc et ollas carnium Andr, 136
abi in malam crucem aut labara ut edas, piger; 182 inywoperare, 329
infrunita — impudens, 432 deorum naribus abominabilis, i49 impoenitentia,
425 hominem conditum ad Dei imagine7n, 606 insensata, 777 hospitata,
792 aninmequior es, 1137 7-ecipe victam in gratiam, 1145 redpe me m
osculum, 1208 paree infirmiori vasculo. Bass, 28 pronieres carnis ad
lasciviam, 822 Mercurius addat (imitatur fermulam iurantis et impre-
cantis, Haec Dem addat quae in Vulgata invenitur), 874 quid misera tum
dictura sum? 878 Sat sit sua malitia die crastino; Aset, 379 improperia,
scommata, 1009 non rancor istius rei .est seminarium, 1330 cave ne carina
feeda sit neu tecta perstillantia (Prev. 19, 13 tecta iugiter perstillantia
litigiesa mulier), 1824 abÜguriro substantiam, cet,

Diximus supra nonnullas esse structuras quae et apud comi-
cos et in Vulgata reperirentur. Ex his Indicativum in quaestione
Indirecta in Plautinis tractavimus, Huc referendum hoc (luoque
videtur quod Macropedius eodem modo atque Plautus nonnulla
verba cum infinitivo coniungit; velut:

Mittere Aset. 1765 Philaotium vecaro mo mittit sonox (alitor 1102
amisit nes pre irrotiendis piscibus). ,

Sed etiam alia verba, quae apud classicos auctores infini-
tivum non admittunt, a Macropedio cum Infinitivo coniunguntur.
De quo in Syntaxeos Praeceptis haec disputât: „Praeterea
verbis quietis et motus ad locum, aliisquo causam connotanti-
bus, graece magis quam latine iungitur (infinitivus) ut: laceo
dormire, Vado piscari, Rogo te venire. Elegantius Graeci pari
modo ixiiO-t^fi/ o Xuùi COt".

Tales autem constructiones, quamquam in nonnullis verbis
apud alios quoque auctores, poetas praesertim inveniuntur, in
Vulgata tamen frequentissimo adhibentur, quaro hoc loco eam
rem tractandam duximus. Praemittimus pauca exempla ox
Vulgata sumpta.

Matth. 5, 17 non veni solvere legem sed adimplere; 5, 24 vade recon-
ciliari fratri tuo; 21, 7 eum desuper sedere fecerunt Marc. 5, 32 circum-
spiciebat videre Luc. 4, 16 surrexit legere, 12, 58 da operam liberari ab
illo, 16, 3 mendicare erubesco loannes 4, 38 ego misi vos metere, cet.

As. Arg. 4. Is deprehensus cum improbis graecarier
A fratre primum a patre deinde carpitur.

Petr. 455. Vocatum ad ulmeum modo accubare faciet forculum.
los. 1043. Errare fecere multos somnia.

Alia constructio quam et comici veteres et sacrae scripturae
sermo ex familiari et quotidiano dicendi usu sumpserunt ea est,
qua verba putandi, sperandi videndi cet. extra sententiam
posita nullam vim in alia eiusdem\' sententiae verba habent.
(Vulg. Matth. 18, 1 Quis putas maior est, Tobias 10, 2 Putasne
Oabelus mortuus est). Plurima eiusmodi habet Macropedius,
velut:

Asot. 427 non puto animadvertet in amicum; 1284 putcm foollcitatis
quippiam nunciot? Al. 818 Putas reliquorint milii gallum? Petr. 857
videhis ultro to vocavorit Andr. 691 scio obtomporabit los. 454 postulat
nostram scio praesentiam los. 88 ()uos rogo comités Imbebis itineris?
los. 1788 dii spa-o dabunt; 1799 rox suspicor tribunal occupaverit; Adam
2468 sjM-o llcobit. Petr. 223 Vin\' prohondimus? (Laz. 722 Vin\' roditura
Bbn?) I. s. 631 eras 8j)«-o mocum dormios IIoc. 888 arbitrm- non quit
Hoc. 1528 Timco liaoc praeda olapsa est, cot.

lu hoc quoque cum Vulgatae consuetudine congruit Macro-
pedii sermo quod multa verba, quae apud classicos scriptores
Acc. c. Inf. regere solent, apud nostrum coniunctio quod sequitur
(Vuig. Matth. 6, 7 putant quod exaudiantur 28, 5 scio quod

lesum quaeritis; Mare. 2, 2 auditum est quod in domo esset,
cet). Tales constructiones, quae apud seriores usitatae erant
Macrop. habet permultas, atque ita quidem ut coniunctio quod \')
plerumque cum coniunctivo, saepe tamen cum indicative,
nonnunquam cum utroque modo coniungatur.

Exempla; cum coniunctivo: As. 823. Quis nesdt hac quod voce suggilles
meum in amicum amorem? 1111 At suspicor quod iam me herus prae-
vorterit; 16-51 Quis nam mihi persuadent quod hic meus sit filius? Reb-
praef. Hoe sdo quod alios non viderim ; 250 non puto quod audeat Andr.
119 existimo quod ea denuo non perpetret (pro perpetrabit) 306 Quod in
oenopolio sit ausim pro meo iugulo quidem contendere Bass. 620 Dixtine
adiré quod audeas furum cruces? Laz. epist. dedic. Cnm animadvertissem
quod illa nonnulhs placuisset 490 videant quod me soleris et adiuves.
los. 1117 non queo, mi patrone, inducere in animum, quod Hebraeus ea
patraverit.

1301. Quantumlibet rex magnus est
Tamen est memoria proditum
Quod muiier in convivio
Diadema eidem abstulerit, et
Sinistra eum ceciderit.

1703 Fateor quod imprudenter istuc fecerim. Adam 325 nonne co)isideras
quod salus tibi affutura sit? 488 Speravimus, quod Noe, vir coram Deo
perfectus et iustus, nos eriperet. 603 Nävi quod Deum timeas; 2012
Intellego quod hic puer sit prodromes Christi futurus; Hec. 64 Testatus
est Dei quod essent filii 117 praedicant quod exigenda ratio sit Hyp. 919
rerti quod inter filios summi patris pars vestra sit I. S. 764 Nusquam
t-xmen probabitur Quod ullus haec verus propheta senserit \\\\22pronuncio
quod hic puer sit filius voro Doi.

Cum Indicative (plerumque Futuri) As. 1211 spcro quod resipiot Rob.
379 iuro quoJ vindicabo me Andr. 353 obtestor quod subigam te Laz. 20
Fatetur ingenuo quod eadem ratio so deterruit 984 Perpende quod non
hoe modo morebero ut Jaudoris a mortalibus loa. 22 non putct quod
scriptor vitam viri scripturus est (metri causa pro .sit) 1(569 lam ccrno
quod Deus tuus verus Deus solusquo praestat numinibus Aegyptiis
Adam 358 nec tu putes quod Deus promissionem dilTeret 2409 vidcbimus
quod hic puer patri restituot id quod perdidit Ilec. IGO Dcnunciant quod
exigenda est ratio. 487 inquies quod mortis et salutis ultimao discrimina
imminent 479 Qui nunc scias quod te in suam pater familias vinoam

missurus est? 1139 fateor qued beneficiis indignissima reddidi; li^ Fido
tamen quod mihi remittes universum debitum Hyp. 1200 Certe scientes
quod Deus fidentibus sibi neutiquam in merore defuturus est I. S. 211
certe sciens quod omnes superaveris 775 Fateor quod dignitatis nomina
Meschiae tribuuntur.
Ind. et Coni. coniunguntur Hec. 1379.

Credis quod omnia quae patravit filius
Dei unicus tibi redimendo gesserit?
Tibi natus est? tibi vixei-it? eet.

Illa aestimat
Parvi, putatquQ quod vel is non audeat
Vel si audeat, se posse illi resistere.

Denique in hoe quoque Vulgatae exemplum sequitur Macro-
pedius quod vocabula Jmiusmodi, emswodï substantive usurpât.
(Vuig. loan. 8, 5 Moyses mandavit nobis huiusmodi lapidare
lob. 14, 8 Et dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos
tuos?)

Reb. 137. Nugas agunt, qui effutiunt hiiiiisymdi.
„ 155. Interminabimur viro ne einstmdi praesumat.
Andr. 1042. üt uxor est? adhuc libet moecharier?

Froh, vi vere haud libet; libeat hnimmodi?
Adam 1280. Non absque causa huiusmodi populo suo
Deus exhibot.
Hyp. 320. Facessat eiusmodi.

Praeter ea (piao ox Vulgata et Ecclesiasticorum scriptis in
Macropedii sermonem manasse videntur multa vocabula vide-
mus ab eo adhibitA quae sequioris vel infimae latinitatis sunt.
Inter quao nonnulla apud poetas potissimum reperiuntur; sed
notum est multas locutiones quas antea poetae soli usurpare

solerent post Christum natum etiam in solutam orationem
adhiberi coeptas esse: quapropter ea quoque vocabula hoc loco
enumeranda et tractanda duximus. Atque ut a substantivis
ordiamur, invenimus haec:

Al. 314 impostor ille fuit 347 Rete, dolus, impostura, furta sunt meao
Artis peritia, los. 1823 Quapropter o rex optime tua celsitudo fecerit cf.
1592 Andr. 608 incentor mali nequissimus caupe Reb. 20\'\' Ingratitudinis
amede haud nes argues. Ad. 1032 Ob inohedientiam, quod in te omnes
peccavimus Andr. 283 Ego cum uvide passeque linteamine Tecum feres
accessere. Laz. 544 Ut eum suae pingues ojelloje electilesque stragulent.
Ad. 881 Creatoris omnipotentia cf. Hec. 1446 Hec. 226 Respectus honoris
Andr. 343 Prodigalitas, Andr. 439 Luxuria cunctis sensibus vivacitatem
de trahit: Hec. 1523 susurrium Reb. 814 Hebetudinis me Lorcebal cearguit
frequentius Barf. 990 Sartaginis Bacchique vostri particops. Ad. 1630
Temporis transsumptio; Andr. 1063 conflictiis instat huic meo impar
flictui (= pugna).

1. S. 398 Indectus est prorsusque analphabdus est; les. 1705 Silentio
adpabilem se prodidit; adi. negativa. Ad. 2221 Quam incomprehensibilia
sunt opera tua 2219 0 vera summa incompreliensaqna trinitas. Ad. 878
ut coram Dee sint plane inexcusabiles; los 101 cautes insensibiles Bass.
508 nec irremuneratam sinet herus hanc benevolentiam; in axezts desinentia:
Hec. 740 mors momßntama. 1873 mors subitanca; Hyp. 777 Accedit ipsa
ultronea te, cempelle eam I. S. 100 Vitam suam uUroncus impenderit
Al. 65 multe secus Convicaneae me tractitant Hec. 249 Noctem subsequam
genio dicaro statuimus Andr. 749 taediosus; Reb. 777 Oves moas Quaeram
vagabundas; vespertis Reb. 31* Nebiscum cas ad vesp&rum convivium, cf.
86^ Petr. 109 Bass 495 ad vcsperam rofectiunculam Hec. 122 vcspc:ra coona,
I. S. 126 vespei-um sacrificium 745 hora vesjiera.

Amodo — inde ab hoc tempore, posthac. Hec adverbium quod apud
Ecclosiastices scripteres invenitur porsaepe legimus apud Macrop. Asot.
456 Cavosis amodo mihi vorbulo aut nutu obstropas. Cati cavoblmus
amodo 960 Taedore iam coopit, nec amodo perferam; 1840 anwdo hero oro
ut voles. Reb. 75 nen oro alius, noc me amodo hic videbitis Andr. 505 cavo
amodo mihi sic olusoris I^az. 703 Amodo nomini vol miculam impartiar
1355 non ainado so torqueant beni viri llec. 868 Sino patro amodo petis-

sim vivere, et multis aliis locis. Nonnunquam opponitur adverbio modo.
As. 777 Non cessero amodo, licet modo oporteat. Petr. 436 Caedes modo,
at non amodo. Modo enim apud Macrop. ut apud sequiores Latinos
scriptores saepe plane idem est atque mme. (cf. Vuig. loan. 13, 7 Quod
ego facio tu nescis modo, scies autem postea).
As. 1816. Si prodigi Tibi vita displicuit prius, placeat modo.
Reb. 706. Te alio docebo tempore quod ros modo alia postulet.
Al. 379. Sunt in vado modo spes meae 554 haud modo sed erastino
die curabitur; Andr. 320 Vix hora lapsa quod hinc abibas, et modo
esuris? (= iam nunc) Hyp. 1073

Quis Thobia tibi vwdo animus est? Num adhuc
Pusillus ut nuperrime? Thob. minime.
Domina mea; modo fortis et robustus est.

Eminus extra rem militarem simplici ter pro ex longinquo, procul.
Asot. 1408 Te sequebar minus-, 1567 eminm mihi prospéra imprecamini;
1588 cum me videres eminns) 1646 quemnam eminus conspicio; Reb. 111
Sed commodum eccam obambulat mihi ctninus. Al. 370 sequar eminus.
Andr. 921 tuobor eminus quid hic facturus est 1058 Fac emimis Bass. 108
Quid praesidis parasitus eminus boni adferet? 179 Sequore eminus; 424
eminus utrunque sequitur Kiz. 557 Video quosdam hue advolantes eminus
1207 sqq.

Quid si eminus petamus aedeis denuo?
Recte emintts, nam cominus cum panibus
Condividuntur verbera.

Identidejn saepe Macrop. usurpât eadem significationo atque itidem, quod
apud Augustinum quoque, quamquam raro invonlri videtur. Exempla.

Reb. 579 lubet alma Venus sjilvere vos, venusti adulescontuli! Dysc.
Praestantius nihil est salute. Identiikm salvero eos Volumus, salutem
qui imprecjintur combibonibus probis. Cf. Petr. 53, 126. Ad. 1584. Et
mihi disseruit ipsum identidem Hec. 1983 Sperabimus et nos? — Item
sperabltis. — Nos itidem? — Identidem Hyp. 779 Vos quoque alii speni-
hitls Identidem, claudi, paralytici, arthrici. I. S. 976 Identidem ut matri
puer collachrimat.

Adva-bia in — ta- Rob. 409 Qui gnatum meum tam immanitei- cecideris;
Asot. 959 Argui abi to indcsineniei- taedet me. Cf. Lnz. 309 Asot. 1276
Tranquilla pcrcnnita- consuetudine perfrui los. 1948 Nos tibi jKi-ennitei-

devinxeris Hec. praef. Non trivialiter dicta Bass. 117 Harpyia coniux
uniformiter omnibus; Asot. 1707 enerviter corrupto. Perpetim Reb. 488
Alias = alioqui. I. S. 339.

los, 1982 Rex te vocari iussit ut parentibus œngaudeas; Hec. 747 Secunda
mors hominem a Deo vivente in aevum disgregat; Bass, 359 an torrebimus
simul omnia, an partim opipare elixabimus? Petr. 1217 obviare Asot. 820
nec me piget plagarier tuo prae amore, mei meum; Andr 436 Luxuria
mentem obnubilât; Asot. 915 quid ergo absente me isthanc ingredi
praesumpsei-as? Reb. 155 Interminabimur ne eiusmodi praesumat. (Andr.
846 cave ne te fallat haec praesumptio = fiducia) Hyp 206 Laepra qua
sordidaris-, Asot. 710 meretricari Petr. 6^ nostra alteremus nomina; Reb. 375
No eum cogar videre ita visceratum innoxium. Reb. 278 Cera manus
compaginatae sint mihi; Andr. 618 Ut frumenta germinant? Asot. 575
Cerberus te glutiat nequissime Laz. 649 lam accine lyrae; Pet. 196
astrue7-e = affirmare.

Licet cum Indic. As. 165 licet iiixta omnibus rigidus fui. Ad. 1387 licet
plures fuerunt impii.

Bilanx Bass. 121; Bass. 797 Tu excussor ille nobilis Licaxque cacabarius?
AI. 360 (de muUero temulenta) lam caespitat, dormiturit, mox uspiam
Sub arboris sopita fronde concidet; Laz. 781 (do caeco) To ego pono
cespitans sequar. AI. 339 cauponaria I. S. 560 confratres Alut. 419 aineus =
monota nummus; e foro cuneos latura. Verbi/awicre part. praes. Andr. 992
Sic me famente et bibore et esse discito. Laz. 54 At nemo ei quamvis famenti
tradidit (miculas) Ad 206 deicola; denurrere alqd = indignum fieri alqua
re Asot. arg. 16 Gratiam quam demeruorat lachrymis uberrimis implorât.
Reb. 558 fuscedo; Rass. 611 hic gabulum adire iactitat As 978 Videbo
quanti grana veneant (= frumontum) Rob. 505 hospita = caupona:
Hem, convicium non est quod hospitam vocaris qui hospes est? Rob. 413
praesagium infallïbile Ad 1249 Nostris fruero iocalibits (= opibus, thosauris)
los. 1347 bovos maa-edim squalidas Asot. 262 En singuli absunt qui forent
obstaculo.

Poëtica. Macropedii fabularum versus quamquam sermoni non
propiora sed proxima sunt, tamen hicillic nonnullis distinguuntur

vocabulis, quibus poetae fere utuntur, epici praesertim et lyrici;
quae saepius quidem in chéris, ubi nonnunquam paulo altius
surgit sed tamen etiam in diverbiis inveniuntur. Talia sunt:

los. 533: Te praeter omnis didcor iste amaror est, mellite loseph.
(amaror invenitur apud Lucr. et Verg. sed proprio tantum sensu).

Hec. 177 Sacras | Aedes sacris diebus ingredimur, deo
Precem dominicam fundimus, fidem quoque
Nulla impiorum dogmatojn aspergine
Foedam tenemus integram.

Macropedius fortasse metri causa favet vocabulis in — en — inis
desinentibus.

Saepius condimen pro condimento. Ad. 816 quo pano vel condimme
populus usus est; I. S. 657 nil addidit condiminis Andr. 295 Nullum suave
obsonium, si condiat Mulier proterviae suae condimine. Asot. 431 Daotrus
coquus conserves ab atriensi vapulantes videns perterritus exclamat:
• 0 herculus, diverberat oos fuste, faxo eiusmodi Ne condiat carnes meas
condimitus los. 1279 Dormitque saeptus regio Famulantium mimimUic.
Petr. 1078 Axis coeliciis; Civicus = civilis Asot. 171 proper hunc domi
meae Contentio est crebra et simultas civica. AI. 298 Toga admodum
bona, pulla, duplex, civica. (Toga hoc loco dicitur de muliebri vestimento)
Reb. 845 Ad cunctipotcnicm vertito vel Nunc mentem, animas quo susci-
piat. Reb. 845 pueri cutis dim-heraiur (alio censu Verg. et Lucr.) Asot.
476 multis ab oeconomo modis diverbcror. Reb. 682 Haud modo fandi
locus Petr. 1396 effari AI. 456 insanit horrendum nimis Hec. 1100.

Hyp. 240 Sit prompta mens et animus imjm-tciritus. Asot. 1771 Novi
profecto immoemnn orit Philaotio Hoc nuncium quod afToram do Prodigo.
lugcmerc cum acc. As. 817 Quid oblitam istanc pulvere iiigcmia? Potr.
1400 iiihoncstarc Hec. 1000 Quid inquidor? quo foror? Lar. 691 Solis
inhar videro non potui miser. Reb. 04 iuvcnta pro inventuto; Reb. 430
Tibi docendum tradidi gnatum moum, non ïanciuaiidum Petr. 1297 dies
occiduus Reb. 341 Porindo in innocuos ut in foedos canes Grassatus est
latro (ludimagister pueros vorboravit) Potr. 24* omite mala odora, mitia
dulcia Asot. 1307 lam fama publica pcistrcpit, quod to adierit, Patrimo-
nium petiverit, recoporit. Bass. 010 Vix ego pedem ausim efTerro lumine
praevia Adam 184 Caroque morti destinata j^racriis Nece gravioribus mails

atteritur Laz. 1139 Morti propinquat Lazarus (Asot. 1438 Quotiens pro-
pinquo ad huius aedes divitis) Reb. 680 Sistite gradum, nequissimi! Laz.
625 Ck)ram superna iudice Ad. 972 Afflatus est quodam superna numine
Ad. 1532 Descendit et Tricorpor ille fastuosus in aream. I. S. 119
Nomodidascali volvere scholasticos convenire in hunc locum As. 496 Exit
Cïolax ad haec probe exigenda mire acœmodus Reb. 181 Ut est stultissima
materna mens, nobis tamen ut accommoda! I. S. 680 Si parens eget vel
aegret Esto gnatus obsequens Asot. 1832 Quia Asotus hic frater tuus
praemortuus Fuit ac revixit, periit atque inventus est (metri causa pro
mortiius) Asot. 1436 Fuge scorta priva et publica Adam 176 Toti nostro
gerynini (genen) Petr. 661 Optimo vino serenemus oculos.

Ad poetarum rationem hoe quoque referendum videtur quod
nonnulla verba a Macrop. cum Dativo, nonnunquam etiam cum
Accusative construuntur, ubi in soluta oratione praepositio
addi aut iterari solet. E. gr.

Asot. 907 carceri adigere; 910 phylacae innectere; Reb. 841 nos adigunt
laqueis, adiguntque cruci Pet. 427 phylacae adducier, 1150 adducier prae-
sidi, 788 iunge te viro 1301 accidetis praetoris genibus; 1371 procidens
parentibus (Reb. 36\'\' matribus jxrocidere) (etiam in Vuig.) 1376 malis
adegeras te Andr. 250 missa terrae semina 568 orco transferem Bass. 536
mihi a sinistris iungere los. 950 carceri illigandus 1066 te restituet digni-
tati pristinae 1111 pristine mox alligabo (eum) muneri Hec. 1201 aedibus
suis herum ingeram Aset. 6 auribus indimus 27 maximae adactus inediae.
Saepe loqui alicui Asot. 41 Dectis lequar Bass. 690 lequar meae Graidie
los. 358 loquitur suis ancillulis 1315 lequar familiae 1713 lequendum o.st
coniugi Ilyp. 8 vebis loqui 141 ros postulat loqui vire; 728 aliis locutae
denue videbimur. Cum accusativo. Reb. 461 Laquees moes mox incident;
Rob. 872 No manus meas facinoresi incidant. Bass. 671 Merite incidet
quam fecit ipse.feveam (Centra dativ. habet incidere Aset. 1043 Non haue
vides pulpesulam Feram incidere griphis mois?) Adam 1306 Accede Mosen
Laz. 260 Accedit aedes Daomonis.

Macropedii fabulae argumenta ex agricolarum et puerorum
scholasticorum vita- quotidiana sumpta tractantes, ut 8ui)ra
diximus vulgari et usitato sermone scriptae sunt. Nonnunquam
tamen, ubi vehementiores personarum affectus aut paulo subli-
miore aut acriore genere dicendi exprimenda sunt etiam apud
nostrum vocem Comoedia tollit, ut in anapaestis illis quibus in
Rebellibus duo iuvenes sua petulantia et temeritate in vitae

Ti(ba terrihilis sonuit nunc. Heu
Miseros fures, miseram sortem!
O fata biamata, o horrida mors!
Maledictum sit furtum, quod in hunc
Me duxit amarorem! e. q. s.

In Andrisca Porna cum in eo est ut a marito salito equino
tergori insuatur terrore exanimata exclamat. (Andr. 1012):

O saxeum pectus viri!
Quae terra, quod mare, quaeve barbara natie
Huic simile tormenti genus cuiquam intulit?
Quae terra mihi dehiscat et poenae eximat?

Longa est mora omnis, tota namque excandeo.
Per deos deasquo iure et omnia
Terrae poli que et inferorum num i na
Quod vindicabo me hoe die de iniuria.
Ita unguibus taetricam viri notavero
Frontem, ut nihil minus oxarata appareat
Quam proliuiu clunes.

Nonnunquam per iocum talia adliibet Macropedius. Audiamus
cauponem Andriscam ut fortiter maritum aggrediatur exlior-
tantem. Andr. 850 sqq.:

Si tibi stat haec sententia, nge viraginem.
Tete exhibe fortissimam! Nec uti muller
Pavida, nec uti cessura segniter ictibus
Sed uti leaena interrita atque fortiter
Congredero cum viro, virili quoque tua
Pro parte caedito. Atquo eum si viceris,
Non in virum imperium modo domesticum,
Sed gloriam lmmort;\\lom et aeternum decus
Hac hora adeptjx prospéré aevum transiges!

lbo, et in morem ingemiscens turturis
Contabuero miserum omnium miserrimus, donec vagum
Post furta, scorta, libidines ad veritatis tramitem
Reduxero.

Aperi ostium! hens! lieus uxor! hue
Gressus move! Quid agis? Ades! Nullus aperit.
Quid suspieabor? An ne laevo tramite
In oenopolium regressa?

0 Pervigil custos domus, sicine migras
Cortem in alienam? Ibo et querar viro meo.

Crepit ostium, deflecte gressutn in vieulum.
Hoc modo et aliis locis paulo sublimiores locutiones iocandi
causa vulgari sermoni immiscentur.

Macropedius quamquam pro saeculo suo satis pure Latino
scribit et in plerisque veterum consuetudinem sequitur tamen
in nonnullis ab iis discedit neque omnino liber est a suorum
temporum sordibus et nimia in scribendo licentia et neglegehtia.

Itaque structuras adhibet veteribus inusitatas, vocabulis alium
sensum tribuit atque apud antiques habebant, nonnulla vocabula
ipse finxit et alia sibi peculiaria habere videtur, Velut con-
iunctionem quod cum coniunctivo construit non solum in oratione
obliqua sed etiam in recta, cuius rei cum plurima exempla
aflferre possimus sufficiant haec:

Asot, 1104 Profecto me piget pudetque ignaviae Quod ambo caesi neu-
tiquam restiterimus. Reb. 707 Te alio docebo tempore, quod res modo
alia postiilet Petr. 148 Paucis tamen, quod ad ulia. festinem, modo Loquen-
dum erit Bass. 488 Suscipiet et libenter, quod coxet\'it sat abunde. 719
Hiccine Praetextus est quod neutiquam pulsavei\'is? Laz. 239.

Vel miculam panis iube mihi porrigi
Quod tertius dudum dies illiixcrit
Ex quo nec edi nec bibi nisi laticem
Subturbidam.

Laz. 260. Sequamur hinc, Paulo quod ille sit hoc viro benignior. 288
Mi Broncho, nil incommodomus Lazaro, Quod verus ipse Alius sei Abrahae.
los. 267 Hos, aura quod Serena sit, foras tibi produxoro 859 loquitur suis
ancillulis forocius, quod aestuet libidine. Adam 1504.

Quam parum tamen in hoc usu sibi constet ostendunt duae
strophae, quae leguntur in Lazaro 483 sqq.

Custodito animam moam
Quod sim sanctus, et ox tua
Salvum fac famulum tuum
Pendentem auro Dous meus.
Me Düus miserare, quod
Totiun to invoco per diem,
Et me laotiAca, quod ad
To Iwavi animam moam.

cur longius
Rogo distltisti? — Te tuo quod a Doo
Elongaveris, diroquo colubro adhacstris,
Nec angelorum dignus es consortio.

duci Macr. etiam apparet ex his strophis, desumptis e choro
quo losephi actus secundus clauditur. los. 761 sqq. :

Qui studet Deo placere
Cor paret modestia,
Lucifer quod est Olympo
Pulsus ob superbiam.

Sobriam paretque mentem
Absque crapula Deo,
Quod gula ex paradiso Adamum
Protoplastum decent.

Sordis expers mens paretur
Castitate praedita
Foeda quod libido mersit
Cum Gomorrha Zodomam.

Candidum et livoris expers
Cor sit erga proximum,
Invido in fratrem Caini
Quod deus maledixerit.

los. 1059. Videbar manu moa tenere me calicom; 1082 vidobar habere
me in capito meo canistra tria. Aset. 1102 amisit nes pro irrotiendis
piscibus; 1848 ro mystica Pro corrigendis moribus fruamini. Rob. 580
Mage vos trahat fortuna quam negotiatio, videro licot.

Petr. 1032 Timee non queant Asot. 305 Timui in mo facoret impetum
451 timee faciat Reb. 358 vereer veniat; 775 Timoo mora sit discrimini
Aluta 426 Timee viserit frustra puer. 504 Veronuir omnibus haud con-
duxorit Andr. 721 Timee turbaveris Ad. 169 Voreer tamen Cenatus hic
frustraneus futurus sit. Cum infin. Asot. 904 Cum doprohondi non times
1595 time tabo cicatrices putrescore.

Saepe Macropedius particula quo utitur pro ut, iion subau-
dito eo. Huius consuetudinis plus nonaginta exempla notavi,
ex quibus affero haec:

Adam 2054. Mab. Oculos meos
Deus meus revela, td haec intelligam, et
Legis tuae mirabilia considerem.
Haeva. Orat Deum quo intellegat.

Asot. 183 granarium Invise, gurgulione quo sit liberum. 938 quin ergo
ades Quo patris iram mitiges modestia? Reb. 442 acriter Diverberentur,
quo temere nihil agere Discant! 760 Oremus optimum virum, gwo iniuiiao
immemor ferat Patrocinium Bass. 196 In aquamque frigidam falernum
mergito, Quo nil saporis optimi per aSris Tollatur intomperiem. Laz. 12
Oratque vos quo huius rei modo veniam Mereatur los. 071 tene improba
hoc Tibi pallium, quo salva sit mihi castitas. 816 Praefeci loseph omnibus
negociis Quo tu tue gonio fruaris libera 1423 quo multa paucis explicem
Adam 1366 Paradison amoenam plantavit In qua formatum hominem
posuit Quo immortalis frueretur ea. 1906 quis mihi dabit Subindo quo te
audiro merear? Hec. 106 quo ex arculis nostris sibi aes Emulgeant, hi
nos subinde\' territant 444 Operam dabo quo splendide sint apparata
quaelibet.

Pater uti pius quem diligit castigat et
Flagellat omneni filium quem suscipit,
Aut propter admissum scelus,. ^»o corrigat,
Aut propter hoc, quo insigne per miraculum
Suam celebret in llagellis gloriam.

In sentontiis hypotheticis Macr. magna libertate utitur vol
abutitur ot temporum et modorum.

Exempla: Asot. 802 fors et mihi indignabitur si »kt intus 1378 fuat si
spes aliqua mox redierit 1497 unum scio, si vivat infoliciter vivit Reb.
154 Pereo si rursinn acdilal 725 nam si fuat dilatio actum est de gula.
Bass. 792 Quis igitur es, si noutiquam fur Heine m? In protjisi praes.
coni. in apodosi Impf: Reb. 91 mirum in modum proficerct si id liccat
Bass. 524 si qucat me avarum mhkret. cf. Petr. 075 sq. Invorsa rationo
AI. 90 si necessitas mo adigcrd qucam. Praes. in Protjisi, Fut. in apodosi
Reb. 40. Duplum si iinjKnditiH Dignam quidem ordine vestro agdia rem.

As. Arg. 12. siliquis ventrcm suum Quamvis c^jitrcfimplere non per-
mittitur; 1837 Res imtulard ut valedicam. Rob.\'278 Cacrfcres, meum non
rvdderc«? contra 440 cacdat virum me femina?

Anomalia in usu casuum. Diximus supra Macrop. poetarum
rationem secutum multa verba cum Dativo coniungere, atque
enumeravimus eius consuetudinis exempla. Sed alia quoque
verba apud nostrum Dativum habent quae apud antiques aliis
modis construi solent. Velut:

Gelare Asot. 1159 Haec optimo minime patri celanda sunt. Petr. 753
Haec poterunt domi celarier? Poterunt patri. 1108 Verum omnia haec
celanda prorsus sunt ei; Laz. 1259 neutiquam Populo potest quod accidit
celarier.

los. 568 Nohis sinit ad horulam spatiarier 664 Sim mihi tuis lachrymis
mederier. Hec. praef. fuere quibus in ea nonnulla offendmint. Petr. Arg. 4.
Pater hunc magistro accusat (= apud magistrum) 868 Quia unde te
accusaret haud haberet praesidi. los. arg. 5 Nefas recusantem retento
pallio Sceleris marito accusat: Hec. 671.

Aluta 427 In thermopolio si eam quis duxerit. Petr. 1001 In ganeo
so aliquo retrudunt suspicor.

lam reliqua quae notabilia vidéantur ordine percenseamus :
Metri causa nonnunquam pro compositis simplicia adhibentur ut:

Subinde contra composito pro simplici utitur, ut concredere =
credere. Asot. 146.

Scis quoque dolorem omnom gravari in vesix)rom.
(cf. tamen Ilor. Epod. 6, 11 tu fortunam parce gravure moam).

Spere tamen Quod resipiet tandem.
AI. 553 Bacchidum mere hactenus Bacchata tandem resipiet.

Vidimus eas huic accipi perblanditor,
Affabulari mellius, suavissimo
Quoque oscularier.

Aset. 808 amarulontis gomitibus vox illius singultit. Hoc ox Vulgatjv
manasse videtur. cf. Luc. 22, 62. Et egrossus fores Petrus flo\\nt amaro.

\') Astorisco notavi vocabula quao noc apud Forcollinum nec apud
Ducango inveni.

Ad. 989 quod scire anhelas anxie. Hoc quoque ex Vulg. petitum \\idetur;
non tamen inveni.

mendosum videtur pro ascoperas (ascopera = sac-
culus coriaceus in modum utris factus).

As. 1368 Vini optimi Fern in triremem iam ascopas iussi duas cf.
1391 Paegnion Asoti adest puer, vidulum gerens marsupiumquo Et
ascopas vini duas.

Asot. 450 amiculi sybaritici Asiatici atqiie asotici Reb. 544 Asotici duo
adulescentuli Scorta expetunt venusta duo.

Iam (nisi manus mihi stupescant) fustibus
Ita vos omolliam, ut tum bracliiis
Tum cruribus pax comminutis, haud secus
Ac polypus oxossos solo incubatis. «)

Torgum est datums cacstibus. Andr. 957 Ponus portorritus exclamat:
gravis.simo3 parat cacslus; quo audito Qoorgus dicit 959 Adest Ponus,
timet sibi prao fustibus. Adam 221 Fit namquo corto cortius Cocidisso
Abeleni pestilentis cacstibus.

\') Obiter monomus stujKsare pro toriKsccix et onollirv eo quo hic adlii-
botur sensu apud votoros non inveniri.

Laz. 613 Ego satis honestum iudico id quod commodat. 809 Nam quod
Cynopa impartiit modo largiter Non mihi sed aliis commodat.

con — {verba composita). Multa verba composita cum prae-
positione con — apud Macropedium signiflcationem habent qua
apud veteres non usurpantur, ita ut con — sit = una vel
simul. Saepe haec verba construuntur cum Dativo. Ex iis
pleraque sua auctoritate hoe sensu adhibuisse videtur, nonnulla
tamen inveniuntur in Vulgata. (Mare. 14, 81. Et si oportuerit
me simul commori tibi, non te negabo lob. 1, 4 vocabant tres
sorores suas ut comederent et biberent cum iis 1, 18 cum
autem quadam die filii et filiae eius comederent et biberent
vinum; congaudere alcui saepius). Huiusmodi composita apud
Macr. inveni haec:

Asot. 176 Gnatus meus Philaetius modo rus abit, Illi volo conccdcre
animi gratia (= ire cum eo) Reb. 302 concinamm filiis Andr. 154 rogo
num velit mihi congredi = mo comitari 100 Quid si mihi concesnerl^
in oenopolium? 164 nihil aherit, si adsint modo qui comhihant Atquo
comcdant. 168 Libóns tibi congredercr, Andrisca, sed aliis mihi Charissimis
condixi amiculis, quibus Me gororo morom oportet et conccdcre. 1016
mihi concine los. 229 mihi convescicr 1977 Rex te vocari iussit ut paren
tibus congaudeas. 727 Non possumus tibi non timere nec tibi Non con
dolcre ox animo Adam 26 Deos canit mortalibus colludcre,; (condolere Ad
574 Hyp. 492, 865 congaudere Hec. 2008 condnerc Ad. 2574 , 2576) Ilyp
312 Si Christo enim compaterc, cum Christo quoquo regnabis 843 No tibi
sit ebrietas comes, Convescitor nec improbis I. S. 937 lusto meo condonnivi
suaviter. Laz. 1208 Cum panibus condividuntur verbera.

I. S. 462, 1051. (Haec forma apud Sulpic. Sev. legebatur, sed Hieron.
ex MSS. auctoritate mendosam esse lectionem probat).

Reb. 785 neci tradantur extimae. Hyp. 818 In extimas tonebras mittior.
Alio sensu Andr. 634 Sunt intimi sunt extimi = qui domi ot qui foris sunt.

Asot. 465 familiam amisi ad opera extraria.
fidifragus Asot. 151 forinatuni ut foedifragus.
familid — iocose de avibus.
AI. 204 Quanti haec familia?

AI. 372 0 gallo, galle, ut es subductus et reliqua familia tota!
0 flocciorem vollere Bass. 71(5 videtur lusus parum felix cum
propria significatione vocab. floccus. In hoc J\\Iacr. Reuchlinum
imitari videtur cf. Reuchl. Sergius 121.

0 singuli voa ßocciorcs velkre.
forte = fortasse, non praecedento si, sin, ne aut nisi.

Domesticao? Trib. Est nonnulla, maior forte quam
Quorundam oorum, qui crepitnntibus ampliter
Buccis eam sibi arrogant.
Andr. (508 Scrutabor omnia, quia forte in abdito loco aliquo dosidet.

O quam pium pectusculum! O quam ignitus est
Afifectus hic tam gratiosae virginis.

Reb. 528 haud est integrum Ea exhibere hoe tempore.
„ 546 Scorta oxpotunt venusta duo, sed commodum
Vel integrum non est mihi.
Hoe. 806 lam mihi hoe tibi praestaro non est integrum.
I. S. 229 \' Solus vager

Faex generis humani est genus
Parasiticum, lurconicum
Scurrarum et id genus omnium;
Qui in otio ventri student.

Laz. 1330 Is buttubatta lyricrepa et mendiculus (formatum ut legicrepa
Gloss. Philox: bellicrepa saltatio Paul. Diac. 29).

los. 1185 Video ministros regios quo nescio Properaro maturo gradu.
mendicahulum ad Petr. 822.
^menstruosa Asot. 831.

Asot. 780 Sod nos quid hic Sordidus inoxpectatus obruit? Rob. 045
Circumspicito ne quisquam nos obruat Andr. 271 Possis maritum aliqua
via doludero Si mo obruat subito? Laz. 101 locutus mea Cum coniugo
ipsum sine mora ipsus obruam.

Asot. 868 Vin\' adferam quo prandoas i^arum cibi ot potus? 1120 Foris
uiorabor dum parum Horilis ira refrixorit.

los. 1529 pocillandi henestum munus (pocillater apud Appui).
primarius = prior, pristinus (theologorum videtur).
Aset. 1678 Ut pristinum tuum favorem et gratiam primariam mereatur.
properrime.

Andr. 493 Garriro dum libet tibi aut procarier Prorsus mei oblivisceris.
(fertasse Macrop. menti ebversatus est locus Fosti apud Paul. Diac. 224
Procare (olim legobatur precari) pescero unde procaces meretrices ab
assidue poscendo).

Reb. 66 Matrum suarum delicatos pusies.
Xpyrirapus = bustirapus Asot, 148.
quadratus ad Petr. 887.
quam mox sine interrogatione.

As. 202 Singuli absunt, qui forent obstaculo Reb. 011 luvet Mercurius
aut Maledictus ille, cuius auspicio sinistra singula 38** nunc singulis recto
paratis tempus est Al. 52 Advertito itaque singuli, sedete cum silentio
Andr. 039 Domus quidem mea singulis patet Qeoi^e Et incolis et exteris,
probis quoquo Mulierculis. Bass. 874 Quid misera tum dictum sum dum
singula sublata voro exaudiot? 907 Paucis tamen volo singulis praesen-
tlbus Vobiscum ad extremum lequi. Liz. 750 nuncia hero apparata
singula Ad. 2329 Nunc expedita singula L S. 309 rebus absolutis singulis;
et aliis locis.

Asot 088 Comix sodit sinistrae clamitans mlnaciter (de cornice cf.
Plaut. Aul. 024)

Laz. 724 stude quo singula, ad Convivium quao pertinent, parata sint.
subducere = se subducere.

Asot. 945 cruci Daetrus subrigendus est. 1219 Nunc in malam merito
crucem Deterrimus subrectus est Comasta

Reb. 273 Sibi quisque semper pro virili nititur. Parte additur Andr. 582.
vomica — iocose pro muliere vomente AI. 369,
votum — Studium, voluntas As. 1012.

fratri ades in agro, in vinea
In aedibus, voto pari, si nequoas
Pari laboro aut viribus.

Denique cuiA sua quisque auctor vocabula habere soleat
quibus saepe et libenter utatur, talia sunt apud nostrum,
absque pro sine, ansa, arguere, redarguere, entere, irruere,
ferculum, facessere, satagere, suggerere. Ex his pleraque in
notis ad Petriscum tractantur. Vocabulorum ansa et fercidum
hoc loco nonnulla exempla adiicimus.

Reb. praef. ansa scribendi Laz. 1088 «h.so iocandi los. 495 ansa turpi-
tudinis 861 ansidam libidinis 1410 ansatn loquendi Ilec. 341 anmm laboris.
Al. 38 varia nitent fcrcla bacchanalium 285 Ehodum puella, quin inim-
stras fercula? Bass. 68 ad sua Ipsorum edenda convocavit ftrcula 541\'

foede mendicata ab aliis fercula Laz. 170 Sitque apparatus ferculorum
splendidus 545 ventrem crassum lauta fercula dissecent. 1022 Cynopa,
iurulenta haec fercula sepone Hec. 423 ne a poculis et ferculis nos distra-
has 459 (de Deo loquitur) in propria mensa suis paravlt immortalia Sua
fercula Hyp. 210 In ferculorum luxu et affluentia.

Macropedius ut multi eius aequales magnum Graecorum
vocabulorum numerum in Latinum sermonem suum recepit,
quod etiam a veteribus comicis factum esse scimus. Sed ea
quae a Macropedio usurpantur vocabula cum ex variis scrip-
toribus petita sint, in diversa genera distribuenda videntur.
Atque ea quae Graecis Uteris scripta adhibet hoc loco non trac-
tabimus, quia in sermonis Latini copiam adscita esse putanda
non sunt. Unum tantum locum adscribimus, ubi ludit gradibus
adverbii nónnu)-, est autem Asot. 581 sqq.

Asot. Videris csuriro. Col. Iam
Non admodum, nam ilium tyrannum propuH
lló.oo\'.i tribus pornis, qui adegit mo cruci,
Donuo propulsaturus hinc noppeltrtpov
Potasonibus, TToppwrxTMr artocrois.

Inter ea autem vocabula quao Latinis Uteris scribuntur multa
habet noster quao apud omnes usitatissima Latina fero facta
sunt ideoquo enumeranda vix videntur, ut;

Aether, apotheca, allegoria, cantharus, chorus, cyatlms, gigantos,
grammaticus, polagns, pliilosophus, dialecticus, rhetor, satrapa, sophista,
Styx, tyrannis cot.

\') Somol tantum = nugao, quao nihil ad rem faciunt. Asot. 587 logis
liuom face; graocis Uteris Asot. 952 sat /i\'/wv. Potr. 1318 àhç ioy^v.
Ceteris (10) locis = verba.

oenopolium, parasitus, parasiticus, phylaca, sycophanta, syngraphus,
technae, thermopolium >).

Apud varios auctores, poetas praesertim et scriptores impe-
ratoriae aetatis (Plinium, Appuleium) inveniuntur haec:

Acephalus, amusus, artocopos, aspis, autographus, barathrum, basis,
Bromius, Bacchides, byssinus, catalogus, cataplasma, catastrophe, chasma,
chelys (lyra), chirographus, chlamys, choraules, chorocytharista, dacty-
Uotheca, daemon, dialecticus, diapente, diploma, discos, dius, dogma,
entheos, ephebus, epitasis, genesis, gymnasiarcha, hebdomas, heros,
heroicos, holosericus, hyacinthinus, lethargus, logicos, malagmata,
megaera, melos, metanoea, mimallones, monarcha, mystes, mysticus,
mysterium, mythus, nemesis, numisma, oeconomus, peplus, pera,peri-
stromata, petra, philargj\'ria, phrasis, plasma, plastes, Plutus, pragma,
protasis, prototypes, prexeneta, psallere, psalterium, psaltes, schema,
scholasticus, sphaera, sphaeristerium, stemma, stomachus, stromata,
syrma, technicus, tropus, thymiama.

In iis fabuUs, quae dramata sacra vocantur multa graeca
vocabula invenimus quae leguntur in Vulgata et apud scriptores
Ecclesiasticos, praecipue Tertullianum. E quibus notavi haec:

Allophylus, anastasis, angelus, antagonistes, antiphwna, apostolos,
atheus, azimos, baptisma, caumata, chrisma, chytropodes (Asot. 510
Chytropodes exhalant focis Hec. 137 calent adhuc Verua, calent foci,
calentque chytropodes) coemiterium, daemonium, diabolus, diabolicus,
ecclesia, ecstasis, eleemosyne, oremus, othnicus, holocaustum, hypo-
crites, hypocrisis, hypostasis, idololatras, martyr, mechia, palatas,
parabola, paraclotus, paradigma, paranymphus, peripsema, pliantasma,
propheta, prophetico, protoplastus (= primus homo, passim in Adamo)
scommata, sitarchiis, synaxis, synedrion, typus, typicos, zelus, zolatus,
zizaniis (Andr. 03 Si ab insitis fruges novas zizaniis Purgaverit).

Acedia, acrisia, artocreao (Semol apud Persium, neutr. slng. O, 50
oleum artocreasque popollo largior) Apud nostrum fem. plur. Al. 41
dehcatio artocreao, Potr. 930 cum artocreas ferret minister, L-iz. 537
Divites non largiuntur artocreas intégras) Asoticos, biblion, bomolocliia,

\') Pro symbola, coona communibus sumptibus parata M. habot syvtbolum.
Andr. 700 no modo quolibet eat ad Rijmholum. Alio sensu (= imago,
signum) Ad. 1880 symbola, Quibus in dies desiderabant Meschiam.

brosymon, cacodaemones (non zazoJatjüwv sed xajco? Sxiuuv cf. tamen Arist.
Eq. 113 irctp toü Sxiuo\'jo; SiSoty\' ojzui uh zeOgouxi xaxoJataovoj). Asotus 255
Te devorent cacodaemones Alut. 459 striges vel cacodaemones; sing.
Reb. 479 nocentior cacodaemone. Cacolalia, calyphon, characteres (literae)
chirotheca, dactj-^lus (= digitus), dialexis, dicteria, didascalus, dyscolus,
Dystychia, epimythion, Eupraxia, gastrimargus, gastrimargia, geren,
gnomicus, graidion, hermenia, hypochondrion, hypocraticus, hypothesis,
latreia, mastix (Bis in abl. Reb. 219 sine ferula, sine mastige; Petr. 425
dissaviandam mastige) matheta, symmatheta, myriades, nomodidascalus,
nj-mphius, olethrius, orphanus, orphana, paedium, palaestrica, proto-
palaestria, panoplia, paraboHcus, paraclesis, paroxysmus, peplon, phasis,
Pitarchia, pixis, plutus, pneuma, prologizare, prothomartyr, prothesis
(= protasis), pseudographe, ropalon, scopus, sophistria, soterion, sym-
posium, sympotas, sympotrias, syndulus, tecmeria, therapon, thorax
(vestimentum).

Ex his quae enumeravimus vocabulis pleraque semel tantum
apud Macr. leguntur, satis multa ter vel quater, nonnulla
saepius, ut daemon, didascalus, ephebus, logi, mysticus, mys-
terium, oenopolium, phylaca, schema.

Praeterea nonnulla adverbia Graecum habent exitum ös vel w,-, ut comicös,
dramaticös, Laconicös, cet. e. g. Liz. 45 putat Heere eam (pambolam)
exhibore vobis comicös. los. 80 (losephi historiam) oxhibebit comici;
Liz. 595 Laconicös vobis I^acon statum meinn et Quaestum explicabo.

Denique exitus graeci inveniuntur in nonnullis vocabulis, quae apud
veteres latino exitu usitata sunt, ut antron, encomion, spectron, theatron.
L S. 905 logois 907 didascalön synedrion; Laz. 515 parasitöu greges Hec.
180 dogmatojn. Nonnunquam metri causa graecus exitus praeferri videtur,
ut Laz. 521 Avibus malis canis^ro» id sumus socuti ut auguror cf. 515
Vides cani8<rM?n quod sequantur nitro parasiton greges.

Iam quoniam ex magna Macropedii verborum copia nonnulla
vocabulorum genera pertractavimus atque unde in eius sermonem
manasse viderentur indicavimus, venimus ad sermonem comicum.
Hoc nomine omnia comprehendimus quae cum oriantur ex ipsa
rei comicae natura apud omnes comoediarum scriptores inveni-
untur; qualia sunt verborum lusus omne genus, amantium
blanditiae, invectiva et convicia, deminitivorum et verborum
frequentativorum frequens usus, proverbia, sermonis copia
et ubertas.

Macropedius fabularum personis nomina indere solet quae
eorumj mores vitaeque condicionem indicant. Talia „nomina
loquentia" ut hodie vocantur etiam apud veteres comicos
inveniuntur; \') sed Macropedius eiusque aequales omnes fere
personas quae in ebrum fabulis inducuntur in scaenam talibue
ornant nominibus. Ita in Asoto pater probus et benignus

\') Cf. v. Leeuwex, Arist. Vespao ad vers. 84 Lorenz, introductio in
Mostel. § 6 in Mil. Glor. § .3.

Eumenius vocatur, in Petrisco pater nimis clemens et indulgens
Galenus-, filius prodigus Asotus dicitur; frater eius, invidus et
criminosus Philaetius; servus nequam, qui rem domesticam
non curat sed solis epulis et comissationibus studet Comastam
habet nomen; servus piger, qui omnem laborem detrectare
conatur Panocnus dicitur ; contra servi frugi appellantur Menm-
nus, Tribotiius, Thnjptus, Cometa, Philoponus; scurrae quidquid
possunt undique furantes et rapientes Spermologus et Harpax.
Callidus templi custos Bassarus \') dicitur eiusque filii furaces
Phoru^ et Harpax. Lenones Gaulus et Labrax. Discipuli
rebelles ex prava indole nomina capiunt Clopicum et Dyscolum,
contra puer studiosus et modestus Philomathes appellatur.
Parasitorum nomina sunt Colax et Creoborus-, militum Strato-
philus, Eupolemus\', Laemargi servi saevi et feroces Tliraso et
Cynopa appellantur; sacerdos Hieronymus, pauperes discipuli
scholae Hieronymianae Psoroponus, Orphanus, Gymnicus, Phthi-
roponus, servi currentes Dromus, Dronia, BromeUa. Etiam
mulierum nomina indolem earum\' et naturam declarant. Mulier
bellicosa et virilis quae cum marito de imperio domestico pugnat
Andrisca dicitur, uxor mollis et delicata Tryphera, quae llberis
nimis indulget Philotecnium, quae onmibus maledicit Cacolalia,
quae virum odit Misandra; haec, poculis minus quam viro
inimica nec domiseda amicas habet so dignas Euodiam et
Philoeniam. Meretrices haec habent nomina: Margaenium,
Planesium et nimis aperta Philargyrium, Philochrysium\\
ancillae ciistae et modostao in losepho appellantur Catharis et
Agne. llulta nomina sunt substantiva appellativa aut adiectiva
Graeca, quao munus, aotatem, vitao condicionem indicant; his
Maci-opedius eo faoilius uti poterat cpiod spectatoribus lingua
Graeca minus nota erat, eaquo vocabula igitur eandem vim
habebant atquo nomina propria. Sic coquus Daetrus vocatur,
atriensis Oeconomus, cognatus Syngenes, liuniliaris Gnorimm,

\') Mx\'j\'iiax — vulpos, iâSosÇ plscls voracissimus.
Apud Plant. Cure, virginis noinen.

puer Paedium vel Paegnium^), famulus lÀturgus vel Hypei-etes,
carceris custos Desmophylax, anus Graidion., puella Corasium,
servi probi et fideles PJironimos, Pistos, Philoponus; gulosus
heluo Laemargus dicitur et muiier adultéra simpliciter Porna.
Qui omnibus hominibus exemplum proponitur, ut suo casu
spectatores admoneat quod cuiquam accidat cuivis accidere
posse Hecastum habet nomen 2), Agricola Georgus vocatur,
coriarius Byrsocopus, quos tamen aliter appellat Andr. 157 sq.

Talia autem nomina ex vocabulorum significatione nonnun-
quam ludendi materiem praebent ut in satis lepido colloquio
Reb. 553 sqq. ubi duo iuvenes in caupona dum coena paratur
iocose et hilariter cum ancillulis confabulantur in hunc modum :

Melancia, Dhomella, Clopicus, Dyscolus.
Mel. Sedete dum iuvenes, adest obsonium. Curro ocius,
Puella, prefer e penarie cito sex integres
Similagineos panes eosquo candides I Audin? Drom. Licet.
Clop. Heus tu, nigella, etiamnum et id curet, magis te candicent?
Melancia appellari videris tu, nam praodita es
Fusc3dine ."dmodum venusta. Dysc. Iterum auguraris, improbe?
Drom. Mecastor, illa nomine et ro^) fuscula est; Melancia
Nam dicitur. Nivis instar ecco candidi panes. Mode e
Cellario dopromitur Bacchus »). Valete, vivite.
Dysc. Die Clopico et istius puellao nomen. An Lacaena sit?
Clop. Si et hic mihi liceat augurarier, Dromellula dicitur.
Drom. Tetigisti acu mecastor. En vinum. Valete, vivite!

Nomina propria ox lingua vernacula sumptii leguntur Al. 04.
Multo secus Beata, Gh-eta, Berinla
Et "MMa convicaneae me tractitant.

Petr. 801, Portengius 802 SiKugitis, 803 Coa\'cngius; Aluta et Heiuo
quoquo vernacula sunt.

3) Cf. Asot. 1487 Asotus et re et nomine ost. Reb. 513 Caupo: Nomine
et re Bromius vocor.

Bromim appollatur vinum AI. 285 Ehodum puella, (juin ministras
fercula? Quin Bromius adsilit?

Interdum vocabulum Latinum tantum additur quod nomen
Graecum explicet \'), Ut. Laz. 211.
Ty. Quis dives hic? Bb. Laemargus hic, gulosns hic.

Hec. 363 Nom. lamdudum in his mundi infimis convaUibus praedivitem
Homuncionem habitare multi praedicant, quem rex deum
Hominumque maximus iubet ci tarier, quem singuli et hunc primulum
Henecastum et Unumquemlibet compellitant.

Nominis significationem spectat etiam Bassarus, Harpaga
fllium incitans his verbis:

Marcropedius, ut supra diximus, verborum lusus venari non
solet, sed tamen ut in magno versuum numero nonnulla eius-
modi habet memoratu non indigna. In quibus tractandis initium
facimus ab iis quae argutiao appellantur, in quibus ex signifl-
catione verborum iocus petitur, cum aut duplex et ambigua
unius vocabuli sententia ridondi materiam praebet aut duo
vocabula adhibentur forma oadem sed signiflcatione diversa.
Eiusmodi nonnulla invenimus in Asoto, praecipue in Comastae
servi et Colacis parasiti colloquio, ox (luo hoc loco pauca
adiicienda putavimus. Asot. 229 sqq.

Com. Quin modo siles? Col. Quin modo cacas?
Etianmo habes ludibrio? Com. Noli, Colax,
Irascier, nam to velut omasum dabo
Sub hoc dio fartissumum. Silo modo.

Col. Praedam meis o dentibus rapis hoe u-jht, i)
Quid vult o-j/.ïïo-jat? Et modo caret modo.») Face
Compendium. Com. Compendio dictis opus;
Sed ipse graecissas modo. Col. Graecarier »)
Malim atque pergraecarier. Com. Facetior
Nosti esse quam prudentior. Col. Prudentior
Imo esse quam facetior novero, si erit
Unde. In dies (si occasio) esse bis duos
Scitissime scio atque prudentissime.
Com. Hahahae, tuis digni sales sunt moribus.

Livida cutis curarier facillime
Potestur, at nexum semel suspendio
Guttur cruci marcescit usque miserrimum.
Apage a gula nexum hunc mea.

Uti libet potioribus, Daetb, Quid dixeram? Ut lubet utero
Dicere volenti parcito.

Sperm. Videsno stolidam fominam illam et quid ferat?
Harp. Quidni.? Cohortales aves, quam plurimi

Ut veneant, obtrudit ultro singulis.
Sperm. Illam ego ut avem delusero mercem auferam.
cf. Asot. 578 An avis eiusmodi tibo videor. Impure, quicum lusites?

\') lam Plautus exo\'mplum dodit ludendi verbis quorum altorum grao-
cum, alterum latinum est o, gr. Mil, Qlor, 869 Ego nwra (pwoi) 7mror
multum, Quae cum hoc insano fabuler; alia oxompla vide Lorenz. Introd.
ad mil. Glor. pag 6 not.

In Andrisca Georgus sacrificum mulierosum, qui ab irato
marito domo eiicitur aspiciens, haec dicit: (1178).

Bass. 458 Bas.sarus praesidis parasitum invitât his verbis :
Sequatur umbra, quod sine timbra corpus est?

Ty. Portasse in his non habitat aedibus Dativus, ut solet
Dici, sed Ablativus epulo quispiam.

Adam 5 poeta spectatores ut silentium servent et attente
auscultent admonet in hunc modum :

(Orat author) Ut stetis arrectis (quod Kiunt) auribus
Et mentibus, sub fabula sine fabuUs.

Nonnullas habet Tiannrofiuaiai (annominationes), quae tum
flunt cum ex parva verbi immutatione significatie diversa vel
contraria oribur:

Andr. 1094 Verba habes contemptui, iani ad verbei\'a Venionduni erit
los. 878 Mala verba dabit ot verl>era 446 sod oamus intro, no mala Post
vei-ba donuo soquantur va-bera 449 tum va\'ba horao tum vcrbera hic
Observe tacitus 781 Toleret aoqua mente dura lussa verba, vo-bera.

Andr. 849 Sint aonei, nXwiplumbei, has ego plumca,s opposuoro (Kouchlin
Sorg. 81 Adesto morcurialitor, non plumbei, sod jylumei). Asot. 271 roi>en-
dunt pro amore amariituUncm.

Reb. 447 Magister mulierculas dimittit his verbis: Valeant
nierae tricac, ubi spectatores nimirum subaudiunt mei-etnces:

Andr. 1178 Tusus vire irwsMsque non reclamitat.
I-ir. 801 misoris vwdis modo contudi.
los. 810 parebimus, parabimusqw. As. 470.

Asiatid atque Asotid 623 vana est iuventus et vaga 659 nam aegre
feret se depreliendi et repreliendi.

los. 282 vana quaedam numina, aut mage nomina 1550 ob impudentiam
eorum et imprudentiam Laz. 762 Tac^e, iace, et putresce 1341 odore ne
cadaveris cogamur affid et infid Hec. 353 tum vestibus tum gestibus.

Hec. 1673. Diabolus sacerdotem videns Hecasto iamiam
sacram unctionem praebiturum tiraens ne et se et Mortem
praeda quam suam iam putaverint elfugiat, dicit hoe:

nam sacrilegus hic e pixide
Sua (uti solet) aegro vitae edulia porriget
Aditumque letho neutiquam laetum sinet.

Nunc in phylacam trusus est
Daetrus coquus. Nunc in malam merito crucem
Delerrimus subrectus est Comasta.

Verborum forma et sono ludit variis modis. Ac primum
quidem componit vocabula, quae eadem litera incipiunt aut
plures literas habent communes velut:

As 68 rado ronio 248 hunc sacculum saturavero 535 fuga,o fusxt si occasio
586 quo verba-o verborum hic ingens ambitus? 645 in emne^jassim flagitium
/»eius priore |>ertrahit, 1541 quantum boni in portu jjorienditur 1646
(Juantum Foro Po>-<une j)?-aestcs p-odit ojj/wiunitas Rob. 124tjirenti rerbero.
(Cf. Petr. 586 , 656) 485 /jcrpetim personant 903 aura rescier ritali Petr.
618—19 decebat ulmis Caedi flagris, non ^ingulUi discerpler 62" sta fur
fugax Laz. 238 \'&onis 6eavit 811 jnerear »dser 828 Sapono quo manus
meas hoe pitre et his P«toribus piabo, prorsus nescio los. 218 /"amao
/"idem 1246 »ictoriosa Veritas Uc. 313 ad /iibulandum aut /^oriandum con-
fluent L S. 467 tum pavori tum pudori Asot. Arg. 17 implorât, impctrat
50 tongo iocis distantibus 52 jwoxima in proscaeniq 1331 cowyitulas
fOHiposuero Reb. Arg. 3 hmhm luxu AI. 74 cauoro coream Andr. 1067.
Te serio suaviterquo saepius monui.

Asot 10 parabolam spectantium jn-obis probamus montibus 241 sdtissimc
scio 619 fugam fugax meditatur 835 cocno obscoenior 1077 nece ama):a
umaror amarior Rob. 251 curantibus curas linquamus 384 quae, qualismt

quanta 837 parete parentibus Al. 552 Adrepta Baccho Bacchidum more
hactenus Bacchata 1265 cave graves grave gravioribus malis Andr. 380
noctuae noctu volant 741 foculo foveri \') 1194 grandire grandius haud nieos
potui gradus^), cf.

Qui dignitatis negligens suos gradus
Grandire cum vulgo haud veretur, nec tamen
Grandcm procellae evadit impiger imjKitum.

Laz. 595 Laconicos vobis Lacon statum meum et Quaestum explicabo
642 caecutiens dux caeco adest Ad. 36 In hanc miser miseriam trusus est
742 miseras miserans 748 mise^-os tniseratus, Petr. 1009 mise7- miserabilcm
llyp. 732 Miserere nostri quesumus
Miserere, misericors Deus, \'
Multa repleti enim sumus
Despectione miserrimi.

Ad. 1150 protoj)Zas<e plastae imago maximi 2186 sine gravedine gravida
1. S. 340 cum puei-ulo puw Asot. 211 macrctudinc maceror 224 foetus
gemellis foetibus Andr. 179 Vale via-etrix ut meres Hyp. 875 amaritudine
amarius Asot. 920 Quod iniquus aequa passus est.

Asot. 942 ()uid ociosus ociosa amplectoris? 1077 Ero fortiore fortior
Keb. 84 accelerant gravem senectutem graves curao 770 malis mala
meruimus Potr. 66 musisque candidis favoto caiuUdi Potr. 785 stupide
siujndum Andr. 1108 Te vir virum praesta Laz. 308 Alumna mortis morte
acorbior fames los. 857 cum parvulum non parvula pecunia mercatus
ossem 1143 curas curis aggravat I. S. 428 puerum puer soquor libons 4550
sequor cum j^rvulis ut imrvulus 1173 rogamus singuli vos singulos Ijxz. 156
donec gulam Titillât csca cscamque gula diiudicat.

Asot. 271 vero^verius 940 levis levissimorum soquoro contubornia Andr. 770
verius vcrissimo Laz. 1090 hellissimo bclla uxor oat los. 906 aperta signa
apertius rofellito Ad 1860 tardos moronmr tardiores I. Ö. 518 Verum
loquantur doctiores doctius Asot. 724 hero Iwrilior.

Interdum eiusdem verb! diversae formae componuntur,
inii)rimis gerundivum cum alia forma.

\') cf. Plaut. Capt. 816 opulas foveri foculis /Irvontibus.
Ï) cf. Plaut. Cure. 120 Gramliovcm gradmn ergo fae ad mo.
Epid. 13 ut tu 08 gradibus grandibus.

calus putet discenda disœre Petr. 496 claudenda daudito 497 aperienda aperi.
Bass. 360 sine me coquenda coquere Hec. 182 coquito quae coquenda sunt.

Reb. 67 Vos inquam adeste garruli non garndi, loquacidiqViQ non loqiia
cuU Reb, 151 qui ïenibiis verbis flagris non acribus doceat eos 917 recipe
fadks quos passus es rebelles (cf. Epistol. 86 Recipe tandem poenitentem
quem hactenus praevaricantem passus es) Petr. 663 laetisque poclis ab-
luamus tristia 1222 has Uteras geminas Petriscus filius tuus îon\'cîts mittit
(Epistol, 90 una crimine gemino me delicto involvunt).

Asot. 1430 sqq. Si qidd feras, acceptus es
Si nil feras, exclusus es;
Si quid feras, amator es,
Si nil feras, amaror es.

Bass. 472 Parum habeo, midtum debeo Ad. 1370 bona iussa dei male
sprevit Hec. 939 improbum iussum probe abnuimus.

Hec, 1862 Fides malefida. Asot, 219 Serio iocor.
Homoioteleuta habet Macrop, satis multa, quorum nonnulla
quae etiam dicendi ubertatem et abundantiam demonstrant in
Cap, IX suum locum habebunt. Hoc loco adscribimus haec:
Asot. Epist. Nunc. 3 sqq.

Volui profecto saepe gratificarier
Aliquo tibi munusculo. Verum quia
Neque aureo, neque gemmeo, neque tyrio
Inops queo, tentabo literario.

Andr, 1048. Mo spomleo et lospondeo viro foro Morigoram. (Nonnulla
eiusmodi habet Rouchlin, ut Serg, 33 bibo robiho).

Pauper, lace?-, miscj\', pige?-, scabej-, glab«-.
Reb. 950. Cavete ne vestram per indulgeHti\'a?».

Vestri insolescant liberi ob lice>i<m7?!.
Al. 7. Mox quemadmodum hacchabitiir, s]}o\\iahitiir

Gnrabiturque, si licet, spectabitis
„ 28. Dico omnibus, sed maxime petulantibus
Inep<j/Z?s et parri<?js, ne lusibiis
FneriMbus cachinHM/Zsque tinnuUs
Nos distrabant, ne vapulent.
Al. 78. Verum Aluta, ut inquam, caverit

Heinonis uxor, ne dolo implana?-?«-
Cuiuspiamve astu queat spoliorje»-.
Al. 83. Bihendum erit, edendum erit cf. 224.
„ 287. Ä11C. Infunde, bibe, dein solvito. AI. Curabitur.

Anc. Nisi tute cures, gallus hic seTvahitiir.
„ 98. Pereo fame miserrimus mgarima.
Petr. 754. Haec trado vobis largiter.

Et nos tibi utram volueris amiculam
Nostram suavita-.
„ 761. Tractate comité^\', fovete vioUiter,

Amato dulciter, dum obambulabimus.
„ 1176. Uxor precox, gnatus raj)ax, furoa; puer.
Andr. 384. Edis, bibjs, graecaris atque aes prodigjs.
Riss. 73. Spec<a<e, state, silete, Bassarus exiet.
Liz. 162. Donec libebit ot Uccbit 401 miranda in solo et in polo

Ceniugii honesta tecum hem moa diguitaa.
Nulla igitur osto illiciti ameris focditas.
los. 810. Pal/o»\', ru^or livorquo id vultu indicant.
„ 1606. Noque mo latet fratorna coniura<JO

„ 919. Quis subitus hic soHiÏHs, <o»»7rMS, fulmina atgue fulgura?
Cf. Bass. 582 Souitus, (onitrus, arpitus.\')
Adam 2182 sqq. Salvo puella gratiosa,

Davidis o stirpo generös«
Dominus Dous tecum tuus
Benedict« tu in mulioribus.

2182 sqq. Sic quod erac ante saecula
Ex te beata virgwte
Verbum Dei factum est caro.
Erisque virgo ^sotözcj
Et sine gravedine gravida
Et sine dolore puerpera.
Hec. 135. Sint frixa, sint eMocxi, sint assato, sint liqwato.
„ 735. O saeva mors, o dira sorsl

Inter eos quos citavimus versus, nonnulli inveniuntur in
ternas divisi dipodias, eosdem vel similes exitus habentes.
Amat hoe Macropedius; alia huius consuetudinis exempla
sunt haec:

„ 735. Vincti sumus, tracti sumus, caesi sumus.
Andr. 166. Laetandum erit, bacchandum erit, potandum erit.
„ 884. Cecidero, laniavero, foedavero.
„ 1193. Emenda erant, purganda erant, coquenda erant.
Bass. 90. Ducendus est, gestandus est, vehendus est.
„ 459. Et teneant et puniant et dissjpont Trifurem.

Asot. 366 sqq. Horum omnium tamen interim
Foro liberi immemores solent.
Ixjvibus rependunt moribus
Pro amoro amariludincm.
Sed tu, probae indolis puer,
Tantis tibi laboribus
Obitis referro gratiam
Stüde, et vicissitudincm.

Caeno lutoque immel•sitaH^
Ita inebriatae femino«
Vomltu atque oleto se inquinan<.

Hec. 1209 sqq. Morte iustus si occupetur
Neutiquam tristrt&îÏ!«r,
Mente sed feret ipsam alacri,
Quod refrigerrt&i<i«\'.

Inter boni poetae comici virtutes haberi solet sermonis copia
et ubertas, quae et ipsa delectationem quandam praebet, et
iocandi materiem suppetit et sua cuique affectui verba praestat,
praesertim ne illos qui concitatioro animo loquantur verba
deficiant cavet; qua in re Plautum maxime excelluisse et a
veteribus grammaticis audivimus et cernimus ipsi. Macropedius
autem, quamquam cum Plauto conferendus non est, tamen et
ipse magna utitur verborum abundantia. Itaque saepe eandem
rem variis modis exprimit et synonyma cumulât; saepe ipse
etiam verborum copia et sonitu delectari videtur. Nonnun-
(piam tamen non poeta sed ludimagister ex personarum oro
lo(iuitur, cum multa enuinerat vocabula non ut spectatores
delectentur sed ut erudiantur pueri scholae Hieronymianae.
Sic omnia (puio ad mensae apparatum pertinent enumerantur
Hec. 810:

Vos fulcra, mensas, gausapo ot niantilia.
Orbes, quadras vasaquo pan\\to ut iusseram.

Defer, puella, ci-opidulas,
Sandalia, armillas, cjUyptra, chirothocas, vittulas,
Flabella, amomuni , galbanum, storaca, thus ot roliquum
Munduni utriusquo nostrum, ot alniao Veneris incitabulum.

Volo deinde oublie nostrum aspergier
Verbena, abrotanio, amaraco atque pluribus
Herbis suave olentibus, Veneris sacrae
Olim dicatas \') ludicris.

(Vulgat. Proverb. 7, 17 sequitur in his: los. 652 Stravi cubile et mirrha
et aloe et cinnamo).

Novemque ficedulas veru affixes coquam,
Duosque pullos primulum ehxabo aqua.
Dein croco, pipere, cinamomo et saccaro
Bacchum imbuam. Hier. Recte. Gr. Et in eo excoctos parum
Tibi iurulentos ofiferam.

Asot. 436. E foro Passerculos, ficedulas, anates, lepusculum et anserem
Dudum attulit.

Ad. 1130. Sibi canes caedit, flagellat, lancinat 1351 quae mihi Con-
flanda, texenda exstruendaque Elohim monstravit. los. 916 Quanto
magis saent, furit, ferocit haec.

Multa alia exempla afferre possumus ubi magna vocabu-
lorum copia non de industria enumerari sed ut ex uberrimo
fonte sua sponte effundi videtur. Laz. 130 sqq..domus et opes
hominis praedivitis describuntur ; audiamus igitur Laemargum
ut divitiis aflluit ita verbis quoque luxuiiantem: (ad uxorem
loquitur):

En plena divitiis domus. Triclinia
Superba pictis lectulis, et cubicula
Eburneis cubilibus; tua scrinia
Referta bysso, purpura et holoserico
Nostrum utriusque cultui; laquearia
Et cuncta fulgent atria peristromatis,
Tapetibus et emblematis; purissimo
Vino atque olivo exuberant penuaria,
Cumulata farre et tritico granaria
Bonisque onusta reliqua promptuaria.

Ne iungore
Potantibus, scortantibus, voracibus
Rapacibusque et id genus nihili viris.

Asot. 932—35. Philaetius prodigum fratreni sic increpat:
Quid frater est, quod post tuani insolentiam,
TemuLmtiam, petulantiam, lasciviara,
Post ducta scorti\\, post donms rem porditam
Adhuc patris te sub trabis conspectui.

Andr. 1078—82. Volobam quidem non asporam
Teci^m agoro vitam, sed modestam, llberam,
Lactam ot quiotam, si liceret per tuam
Andrisca contumaciam, proterviam
Putromque gastrimargiam.

Hecastus a Doi legato accusatur in hunc niodum:
Hec. 032. Hic 8u0 tribunali iubet

Te assistero, ut sinml exigaria onuiium
CJuae gesseris rationem et arctum calculum;
Do idololatria, infedilitato, deque falso
lure iurando, dole, periurio,
Fastu, gula, luxu, libldine, accedia
Furto, philargyria, rapina, caedi bus,
Livore, bllo et id genus facinoribus.

Primum omnium superbus est
Et arrogans, tum in aedibus, tum in vestibus;
Laemargus est, scortator est, adulter est.
Oppressor est, detractor est, derisor est,
Odiosus est et invidus, donat nihil,
Orat nihil, ieiunat aut vigilat nihil.
Nihil boni unquam gessit, at semper mali
Quam plurimum.

ut unus ipse iusserit,
Necant, remittunt, verberant,
Vastant, stmunt, vellunt, serunt
Et unus ipse immunis est.

Non solum tamen gaudio et ioco, sed etam dolori sua verba
praestat Macr. Velut Eva Abelem filium caesum inveniens,
dolore amens exclamat: Ad 230.

Hou gnato Abel, qui tam fuit frater tuus
Crudelis in te, durus in mea viscera, in
Deum impius, ut in innocentem, amabilem et
Piissimum ita saoviret, insaniret, ut
Te caederet, mactaret atque oxtingueret?
Heu membra pulchra et amabilia, quam lurida,
Tumida, rigida, vestro in nigranto sanguine
Collisa iam tabescitis.

Altissimi patris rellcta gloria
Trabeaque amictus carnea, lutulentam in hanc
Vallem, cavernam, orgastulum, has in lachrimas,
Tenebras calamitatosquo nuilto plurimas
So immisit, involvitque ot immersit penitissimo.

Macropedius ut est simplex et usitato sermone contentus
figuris rhetoricis raro utitur. Unam tamen crebro adhibet,
anaphoram dico, et saepe quidem cum antithesi coniunctam.

Quae etsi minus fortasse ad comicum sermonem pertinere
videtur tamen hoc loco eam tractandam putavi Anaphora
enim ita ut verborum cumulatio ad vim orationis augendam
adhiberi solet, ac saepe versus vel versuum partes quae iisdem
vocabulis incipiunt exitus quoque habent eosdem vel consimiles.
Quare anaphorae usus iis quae in superioribus capitibus tracta-
vimus afllnis esse putandus est. Anaphorae autem cum pleraeque
in lyricis carminibus et in fabularum choris inveniantur ex his
primum nonnulla exempla afferimus.

Te pelles variant, Imnc nequo lanea,
Te plumao refovent, hunc nequo gramina,
Te tecta alta tonent, hunc casa vilior

En quam christicolam refers.
Nos natale solum vornaque tempera,
Nos matrem genesi divitom ot inclytam
Nos ceras cupimus stennuato splendidas,
Ilic quaocunque melesta sunt.

Andr. 430 sqq. Luxuria corpus inquinat.
Luxuria mentem obnubilât,
Luxuria cunctis sensibus
Vivaciti\\tom detrahit.

Ail celligis his lustius
Nil possidebis tutlus,
Nil his relinquos dignlus
Tuis beandis liboris.

Asot. 627. Sola est voluptas, cui studet
Sola est libido quam cupit.
Aluta 259 sqq. (De scurris circumforaneis)
Hi callidos facetiis,
Hi simplices astutia.
Hi singulos fraude ac dolo
Pro ventre passim irretiunt

Remque administrât publicam,
Vir iudicat, vir praesidet,
Fir docet ubique gentium.

Hanc palaestram telle mundo
Destrues ecclesiam,
Bestrues sacrum et prophanum,
Destriies rempublicani.

los. 1668 Iam cerno quod divinus in to spiritus,
Iam cerno quod Deus tuus verus Deus.

Nunquam mali libidinem non suggerit,
Nunquam bonis successibus non invidet,
Nwiquam neci ot periculo }wn ingruit.
Adam 906. Mandata tciroere poscitis, mandata tcmere habobitis.
Hec. 376. Tempus terendum lusibus? Tempus terendum poculis?
los. 1109. Heu vir pudice, vir fidelis, vir probe I

Linquamus omnom hunc apparatum splondidum,
Linquamus cuncta in usum pauperum,
Linquamus omnem luctum inanem ot lachrymas,
Moresque nostros corrigamus pristinos.
Hyp. 665 sqq. (loquitur David).

Nam cor meum deo, imratum cor imum \'),
Paratum ad adversa et jmratum ad prospéra,
Paratum ad omnia. Si olTerat regni mihi
Sceptrum, paratum cor meum. Siquo inferat
Fugam aut periculum, paratum cor mum;
Patienten] ubique et mansuetum invenerit.

Nihil mihi tribui volo, patres mei,
Sed veritati plurimum. Sermo meus
Si veritate vacuus est, reprehendite
Si veritate nititur, concedite.

Antitheseos exempla sunt haec: Andr. 1143 — 45.
Ut hactenus fui rebellis, contumax
Et improba, ita morigera posthac, blandula et
Frugalis ero, mi vir.

Neque calidum neque frigidum (velut inquiunt)
Nec aridum, nec humidum in os meum intuli.

Ad. 770. 0 Haeva, mater omnium vivcntiurn, immo verius
Multo, omnium moricntiunu

Regisque mentem et orphani
Vernaculi atque libcri,
PaujKrrimiquo ot divitia
Facit unius sententiae.

Anaphorao alllnis est eorundem verborum crebra iteratio qua
uti soient homines, qui perturbatioro animo loquuntur, prae-
sertim ira incensi et indignatione commoti. Sic Hecastus Dei
legato indignatus respondet haec: (Hec. 524 sqq.).

Quid, num Imperator mo sibi
Servum, colonum, dobitorom aut oeconomum oxistlmat?
Ut refei-am oi omnom calculum de singulis? An non licet
Mihi de mois (luod volo, quantum volo, (juando volo, ot
Quibus volo\'ot quomadmodum volo, moo pro arbitrio
Impendero?

Aluta pecunia carens cauponarlae gallum pignori capere
paranti se debitum mox soluturam promittit; Al. 319:

Mox aderit hic pecunia,
Mox aderit et Petronius. Tolm. Mox, mox! nisi
Mox sol veris, quia usque mox, gallus meust.

Optime in Asoto patris dolorem et maestitiam exprimit haec
iteratio: Asot. 1415.

Quisnam dabit
Capiti meo fontes aquarum, ut lachrymer noctu, fleam,
Diu fleam, semper fleam to, fili Asote, perditum.

Ita in scaenis ubi homines pugnantes et rixantes, verbe-
rantes et vapulantes inducuntur,. singulos ictus saepe eadem
verba comitantur, ut Andr. 353.

Silo frutex, tun\' imperaveris mihi?
Tun\' imperaveris mihi? silo frutex
Et stirps inutilis.

Sic Byrsocopus ad sacerdotem in adultario deprehensum,
quem tamen caedere nefas est Andr. 1172.

Laz. 771 sqq. (Mendici Bronchus et Typhlus a Thraso servo
propelluntur ab ianua).

Bb. Qui cesserim, qui claudico
Miserrimus? Thb. Iam claudical Be. Hon! Tub. Iam claudica!

Tub. Iain claudica! Bb. IIou mo miserum, ut hic mihi panis est
Acerbus ot durissimus! Thb. Quid tu quoquo
Moraris hic, palpator improbissimo?
Typhl. Quo abibo, qui solis iubar non intuor
Hoc absque duco? Thb. Duce hoc abi! Ty. lieu! Tnu. Duce

hoc abi\\ Ty. Heu!
Tub. Duce hoc abi! Ty. Heu misorrimum, qui nihil
Reforo .aedibus, nisi verborum amplaa copias!

Abel. Animam meam insons offoro. Ca. Offer deicola,
Offer deicola, offer deicola atquo mororo!

PoBNA. Au, quid carnufex huc irruit?
Tuam fldem, mi vir! Byes. Fidem? Quam tu fldem? Por. Heu!
Tuam fidem obsecro, obsecro, heu! Byr. Sic discito! Por. Heu!
Byb. Viro obloqui. Por. Heu! Byr. Cum sacrifico moecharier
Sic discito! Por. Heu misemmam! Byr. Sic discito! Por. Heu!
Byr. Me ludere. Por. Heu! Byr. Per linteum. Por. Heu!

Deminutivis Macropedius ut aequales eius saepissime utitur,
quae consuetude ex vita quotidiana sumpta apud veteres quoquo
comicos, Plautum praesertim, apparet. Poetae autem, qui
post literas renatas comoedias scripserunt plerique deminutivis
abundant et multa usurpant quae apud antiques non leguntur.
Antiquis iam temporibus deminutiva multo saepius in sermono
quotidiano quam in scriptorum operibus adhiberi solita esse
statuere licet; e quibus nonnulla tam usitata facta suntutoa,
a quibus derivata sint vocabula prorsus ex hominum usu oxpu-
lerint. Quae consuotudo etiam nostri temporibus obtinuisse
videtur; apud Macropedium certe inveniuntur permulta, quorum
in numero non pauca sunt quao apuil veteres non legimus.
Haec autem vocabula non solum vim proprie deminutivam
habent, sed etiam varios affectus signiflcantes diverses colores
sermoni addunt. Ac primum quidem habent alacrem quandam
et iucundam hilaritatom, et saepe sunt in oro oorum homimun
qui bonis quas vita jwaebet rebus laeti fruuntur, suis contenti

neque aliis invidentes. Ita homines iucunde et suaviter coe-
nantes cibos deminutivis appellare soient. Audiamus Laemargum
fratres sues et amicos ut strenue bonorum convivarum officio
fungantur adhortantem: Laz. 1078 sqq.

Daemones, tu his clunibus
Lepiisciili dunes tuos pasce. Hosque tu,
Merimne, quin capimciilos deartuas?
Quin uxor haec discerpis altilia? Quid hos
Fratres mei non dissecatis turdulos
Perdiculas, ficedulas et viergulos? \')

Hilaritatem significant quoque deminutiva in locutionibus
nonnullis quae aliquoties apud nostrum inveniuntur. Quales
sunt: Bellos homunculos agere:

Cf. Asot. 603. Cum bellulis homunculis
Et candidis puellulis
Porrigero frontem si libet
Id propter inopiam haud licet,

Rob. 494, Nos contra in hanc tabernam eamus, aiticiilam
Curemus Cerero, Baccho et epulis splendidis.

\') Alii loci ubi cibi deminutivis appollantur, sunt: Asot, 245 jw/mZi-s,
435 Passcraihs, kpusculum. Al, 40 turduU, 41 placentulae. Bass, 153
murenulae. 1010 sucukt Adam 826 lactuculis Hyp, 877 Iwlusculnm I, S, 656
rapunculi.

Asot. 613. Icclrco patrem accessero
Rogaveroque ut impleat
Meam aureis a\'umemiJam

Reb. 461. (Diabolus duos rebelles pueros videns)
Laqueos meos mox incident
Dum acceperint crumenulam.

Sic etiam saepe pro nummis nummuli leguntur, non semper
tamen cum hilaritatis significatione.

Vidote quis me dotibus fortumda Beaverit.
(Do ro angusta vel incerta tamen fortumdae Asot. 000 mominero,dum
sinent fovinmdac. Al. 95 Harpax, »>t tuao fortumdae so habent?)

Deinde deminutiva saepo caritatom significant, quare multîi
sunt in amantium blanditiis.

Reb. 194. ludi magister discipulorum suorum amantissinius
mulieres filios curao oius committentes alloquitur in hunc modum:

Tiruuculos, fidei meae quos sistitis
Tuebor et docebo tunquam proprlos;
Kt, quaeso, sinito mo regero iuveuadox.

\') Sine Ulla liilaritatis aut iocl notiono. Al. 441 nam ubi Toga est?
Ubi ricula? Ubi mancmda nigricans?

Petr. 763. Videon\' lepiisadum meum? passeradum meum?
Ades, amatorcide, ades! Ecquid stas foris?
Ingredere, belle amicule!

Lenem quoque irrisionem saepe habent deminutiva. Asot.
214 Comasta Colaci de ventris doloribus queren ti remedium
commendat:

Ast. Quo sacculum fers, Belial?
Bel. Ad hunc voracem divitem.
Ast. Quis usus isthic sacculi? "
. Bol. Feram inseremus blandidam.
Ast. Tam dolicatam hanc animulam?
Bel. Hanc blandidam ot vagam animtdam.

Hec. 1104 Neque ullus est ex omnibus chaiis meis,
Qui verbulum solatii mihi suggérât.

los. 471 mihi miserae et luvenculae vitam suavem protrahes.
Adam. 260 levemus hoe corpusculum.

Omnino deminutiva blandam et mitem habent teneritatem,
ideoque frequentes inveniuntur in lesu Scholastico, senili opere,
stilo remisso et miti scripto; accedit quod pleraeque personae
pueri sunt.

O timidierem lepere, num cornicula
Te terret unica? Nec corax, nec noctua aut
Cornicularum mille me deterroant.

Hec. 1693 horariao preailae. Potr. 85 scilicet Audaadus procaxque per
me desinat? Bass. 94 num abis, loquacula? 380 lam tandem ades,
•mollicula? Andr. 177 Abi, VKribibida!

Ad. 2104 me mcillulam Dignetur ipsa admittoro 2390 Undo hoc mihi,
ut domini moi Mater mo miadam visitot?

Ad Blanditias referendum quod otiam a nominibus propriis
nonnunquam deminutiva formantur :

Mulieres a Macropedio eiusciue aocpialibus ludibrio haberi
solent, tractantuniue aliïis blande et comitor, alias cum leni
irrisione, nonnunquam cum contemptione acorba, imdo (it ut

Reb. 220 Stultissimae mulierculae Bass. 517 Sordida muliercula Andr.
641 domus mea patet p-obis mulierculis. Ciontra Bass. 186. En improbam
mulierculam.

Matronae honestae et satis opulentae, discipulorum matres,
a scholae rectore sic appellantur ;

Postea tamen eas alloquens matronas honestas appellat (cf.
Petr. 344, 352). Petr. 493 Filii pravi de matribus loquentes:

Etsi quidem tuam per impudentiam, libidinem
Ac virulentiam magis peccaveris, muliercula cot.

Reb. 537. Discrucior hei miser leno,
Tam quaestus hic mxdiercularum oxiguus est.

Sunt poculis tractanda gaudia.
Asot, 1334. Comptis puellulis mois mox subsequar,
3 Uxorcicla invenitur Petr. 049 ubi Galenus post plagas
quas ab uxore accepit lacrimans dicit:

Videtur iioc vocabulum saepe vim deminutivam plane amisisse
cf. Bass. 83, 102, los. arg. 12 Hec. 122 Andr. 821:

Sacriflcum amans uxorcula Me non ferebat coniugem.
4 Meretricidae apud Macrop. satis saepe et inducuntur et
nominantur, imprimis in Asoto; filius enim prodigus duabus
eius generis amiculis totum se dedidit, unde haec de eo dicit
maior frater: Asot. 1296.

Quae tamen aliis minime videntur repudiandae; audiamus
quomodo eas appellet Comasta, iunioris heri in omnibus quae
ad amores pertinent fidelis minister. Asot. 283.

Ut ad volent duae mimulae, et fminosulae
Et moUiadae et amabiles, Planesium et
Margaenium, atquo huius farinao pauculi
Bibesil voluptuaril.

0 Icpusados tibi
Pidjmuloa modo praendidi, Planesium,
Margaenium, foras ot id genus alias.

Ubi turturcUas has meas compUdas composuero.
Nec miramur eas ab adulescentulo tantopero amari, quao
haec ei polliceantur Asot. 1358.

Tu nos quidem
Maia-adcis, m-orada,s, vxoradas, amiadas
llabebis usque, tum domi, tum foris et intra cubiculmn.

Cortum est Cynoiien hunc domum nblegaro, ne
Si quippiam cum amiculis sivo lepidis
Meretriculis prodegoro, ipse coniugi
Rom deferat.

Ars, cura, mos, industrla
Est omnibus meretriculis
Tantisper adulescentulum
Lactare dum pellexerint.

Sed postea ab amicis gravibus admonitus non iam se tales
feminas quamvis lepidas et amabiles in scaenam inducturum
esse pollicetur los. 40.

Valete quotquot adestis huic spectaculo et
Pro comicis meretricularum amoribus
Suscipite loseph castitatis vindicem,

Etiam vestimenta et ornamenta illarum „Venerum" venu-
starum deminutivis appellantur (Asot. 1344 crepidulae 1345
vittidae, 1348 scrinióla) nec non coiporis illecebrae quibus
iuvenes leves et incauti capiuntur.

Asot. 1426. Hinc oscula et pectuscida
Et delicatas mammidas
Tibi venditant, donec tibi
lecur sagitta transigant.

1255 Rovertero ad materculam. cf. Potr. 489 , 498 , 563 , 588 , 743. les.
Schol, passim.

In lesu scholastico cum modestia et tristitia quadam saepe
se ita nominat Elizabeth.

7 Iiivenculain \'se ipsam vocat Aegla los. 471. Maria hoe
nomine appellatur I. S. 1045.

Unum est vocabulum deminutivum quod saepissime adhibet
Macropedius, id est amiculus, in quo exitus deminutivus aliquoties
vim suam amisisse videtur, aliis locis non sine aliqua propria
signiflcatione additur. Levi cum irrisione dicitur Asot. 469.

Hec. 374. Quo abiit herus? Ad amiculum, animi gratia,
Ut poculis vel lusibus iocisvo tempus exigat.

Sed minus aptum videtur deminutivum ubi mortis timore
perterritus vociferatur (1122).

Naturae congruum est pueros inter se hoc vocabulo uti
(Petr. saepius) sed inter homines adultos puerile et ineptum
videatur praesertim saepe in Ilecasto, nisi statuamus hoc
vocabulum vim deminutivam prorsus amisisse, quod etiam
inteUigitur ox locis quahs est hic: Hec. 744.

Ne(iue obliviscendum est deminutiva propter syllabarum
(luantitîitem iambicis et glyconeis motris esse accomodatissima.

Asot. 855 valete amicuïae 1157 adibo amiculos meas, Planesium et
Margaenimn (sic saepe in Asoto et in Petrisco de meretricibus) Hec. 951
Blandas amiculos meas Andr. 1157 Accedere putat suam amiculom.

Ut amiculus sic alia quoque deminutiva vim suam amiserunt
et plane idem significant atque ea verba a quibus derivata sunt.
Sic ut apud Plautum servolus (Asot. saepius) aliaque nomina
quae servitutem significant ut vernula, conservidus\\nummulus,
iuvenculus, ocellus. Adam 1941 Simeon senex de infante lesu
loquens:

Quod ubi his ocellis viderim, atque his brachiis
Portaverim, atque ei osculum libaverim
Seciurus in pace cupiam dimittier.

Ac fortasse in iis quoque quos supra citavimus locis com-
pluria deminutiva lectori videantur tantummodo metri causa
aut ex tempomm consuetudine adhibita propriam deminuti-
vorum significationem non amplius servasse.

Iam in iis quae praecedunt adiectiva deminutiva inveniuntur
satis multa; quae de his vocabulis dicenda restant paucis
absolvemus. Inter haec adiectiva multa sunt quae modum vel
numerum significant wt paucidi, pauciila, paululum, parvulus,
plusaiüi, plusculam, phiscxdum, pluscido Ad. 311, aliquantulum
aliquantxdo Hyp. 919, quantxdumcunque Reb. praef. minutidum
Al. 205, minutula Petr. 252, tantillua Petr. 888, minuaculus
Petr. 613, maitiscidus Bass. 234. Eodem modo a comparativis
derivata sunt graviusadîts Ad. 15, meliuscidus Laz. 1382,
Hec. 909, meliuscxde Hyp. 1021, moUiusculelos. ^Ib, pinguius-
cuius Al. 104, 206 Andr. 188.

Reb. 199 verbis piis et blmdulis (cf. Andr. 506, Laz. 108) Asot. 1703
scertis blandulis Hyp. 44 blandulo solatio Alut. 279 vina blandula Laz.
1031, 1134 poculum blandulum.

Reliqua adiect. dem. quae apud Macr. leguntur sunt haec:
argiitidus Reb. 689, audaadus Petr. 85, comptidus As,ot. 1881,
Reb. 499, didcicidus Hec. 1928, formosulus Réb. 499, 551
fuscula Reb. 559, iiieptidus Al. 29, Andr. 262, lauguididus
Hec. 1136 lepidulus Andr. 1176, levicidus Petr. , loquaculus
Hec. 1342 miseUus saepius, mollicidus Reb. 113, Asot. 283,
nigella Reb. 557, obesulus Andr. 103, prinndum aliquoties;
tenellus Al. 146, Andr. 580.

Inter deminutiva, ut patet ex iis quae laudavinius locis
multae blanditiae inveniuntur quaro eodem capito haec tractanda
duximus; alia huius generis sunt haec:

Pi.a.v. Animnlc Asoto, quin vouis?
Nulla absque to domi voluptas est, nequo
Sino to aliquotl est solacium. Maro. Quid, Asoto, id est?
To occllc iamdudum mornmur, omnia
Quao ad Vonorom et ad gulam attinent, parata sunt.
Asot. Adesto, deliciae meao, o Planesium
Snavium meum, meumquo corcuUan
Margaenium. Maro. Complectero. Abot. Facie lubens.

Asot. 1348 meae Vcnerat (I.rfiz. 154 Venus mea) 1858 mea voluptas 1854
quid habes, anima? UMl Asoto, amor meus, meum j)cc<Mscn?Hm 1.804 mea
gaudia (cf. Andr. 897 En gaudia men, Hieronymo los. 409 vita ot salus
mea unlca.

Audiamus Aeglam losephum allicientem, los, 533:
Te praeter omnls dulcor iste amaror est,
Mellite loseph. Tu unus es mihi affatim
Solatii dulcedinisque satietas,
Eia ergo, melculum meum, fruere meis
Complexibus, cum uberibusque atque amoribus
Mecum tibi omnia mea sint communia,
los, 637, Nunc age, mi loseph, unicum solatium
Meaque voluptas unica.

Non sine irrisione Hec. ad nxorem, Hec. 132:
Ut delicata, ut tenera facta es, mea rosa.

Ex his blanditiis multas, ut anitmdus, corcidum, melcidum,
ocellus, suavium, vita, voluptas alia iam apud Plautum inveniri
non est quod moneam.

Bonum comicum, ut amatorem blandum et vonustum, ita
strenuum et acrem convicatiorem esse oportet. Nec Macrope-
dium in hoc genere vires, verba, varietas deflciunt, ut exempla
quae mox allaturi sumus satis superque demonstrabunt.

Ac servorum convicia supra iam tractavimus, inter quae
tamen nonnulla sunt quibus et liberi homines inter se utuntur,
velut furcifer Reb. 279 ubi duo pueri rixantur propter nummulos.

Dysc. Scoleste, furcifer, meum non rodderes? Sic discito.
Sic discito, sic, discito, sic discito, sic discito
Per dolum aliéna rapero. Clop. Do, remitte mo! Dysc.

In Lazaro Thrasus servus durus et ferus Lazanim miserum
mendicum ab aedibus pellit his verbis:

Idem servus postea Lazarum morientem conspiciens miseri-
cordia tamen tactus exclamat Laz. 1058

Proh lupiter!
Hic moritur, atquo sola inedia moritur! ut
Omnes herum Dei superne concrement.
Qui non sinit vel miculam in rerum omnium
Affluentia pauporibus olargirier.

Est hic optimus huius fabulae locus ; neque enim facile poeta
Laemargi immanem duritiam et crudelitatem acrius pei-stringere
poterat quam hac servi, lierilis saevitiae instrumenti, exse-
cratione.

Idem Thrasus a conserve Cynopa hoc audit: (Laz. 1302)
Quid, rauce rabula, inobriatus clamitas?

Ut eum suae pinguos ofollao electiiosquo stnigulont
Vontremvo crassum lauta fercula dissocont!

Ipse Laemargus per iocum do fratro sero ad opulas veniente :
Iji7.. 031. ut oum dii morantom famo nocent!

Rob. 214. Hobes, bruto, stolido! 803 Rardo, stupide, morio! 893 Demons,
rudis, brutisslmo!

Quam copiosam maledicendi materiem ludus et ludimagistri
bonis discipulis atquo interdum eorum parentibus praol)eant
patet ex multis locis Petrisci (221, 316, 349, 352, 370) cf.

Prodi, nefande sophista! Prodi, sordide
Philosophe, Aristippe impudens, monstrum ferum!
His unguibus malas tuas convulsero!

Pereatque camificina nostra haec fulmine,
Ubi nil sonat nisi flagra, caedes, lacrimae.
Valeat Aristippus senex, trux, carnifex!
486. Valeat philosophia, valeant scholastici

Ludi, antron hoc valeat, ubi non nisi verbera
Et eiulatus perpetim ingens personant!

JS^epos convicium pueri inter se usurpant saepius in Rebel-
libus; iiebido invenitur Bass. 679, 986.

Longe tamen maledicendi copia et peritia viri superantur a
mulieribus. Audiamus Andriscam, feminam illam fortem et
virilem, maritum conviciis persequentem:

Culmum (quod aiunt) neutiquam cessura sum,
Quadrate, sordide, lutulento agrestio.

PoKN. Tu me, spurio, stupri argues?
Ilyns. Et arguo, ot castigo, castigaveroquo
Acorbius, dum fors dabit. Pohn. To obstringilont
Cacodaomones, pus, fox, putredo, carnufox!

Pulcherrimis tamen conviciis eaedem honestae matronae in
se ipsas utuntur: xVndr. 460 sqq.

An\'Dr. Quid hic tibi negocii, meretricula?
PoBM. Id quod tibi, venter sceleste, id quod tibi.
Tun\' hanc tabernam propriam tibi vendicas?

Omnium tamen facile principes sunt duae illae, quibus Asotus
totum se dedidit, turturellae, Planesium et Margaenium; audi
eas invidia incensas maledictis certantes:

Maro. Quin tu silo, cloaca susque morbida,
Cui praeter hanc frontem femur, latus, inguina
Et corporis alia membra purulentji sunt.
Infecta morbo qui seiet celarior.

Plan. Tun\' audeas mo morbidam? Maro. Quin audoam?
Kt menstruosam ! Plan. Mono dices morbidam ,
Mo menstruosam ? En, morbida haec veneflcam
To his vorberut pugnis ot unguo vulllcat.
Maro. Id neutiquam impuno egoris: Tu foedior
CJuovis aidavero, atquo coeno obscoenior,
Tu caedores? Sic disco pugnis caedero,
Sic disco pugnis caodere, sic vollical

Paulo post tamen optimao sunt amicao, nec (luidquam irao
in earum animis residet; scilicet ad spectatorum delectationem
tantum talia insoruntur, quorum ex animo loquitur Cometa
servus, qui huic rixao interest Asot. 838:

Non est quod usquam gentium intuerier
Malim; calyptra, pepla, vittae de volant.
Passos capillos manipulatim vellicant;
Hic ludus est plane meretricius!

Nam castitati non oberit, ut fabulae,
Versus quae habent spurcos et immemorabiles.

Nec miramur gravem aliquem et severum ludimagistrum indig-
natum frontem contraxisse cum post tales versus in Alutae
praefatione legeret: „Ceterum quidquid editur pueris editur".

Proverbia et in omnibus, omnium poetarum fabulis inveni-
untur nec apud Macropedium desunt. Parce tamen ac moderate
et ex vetere praecepto non ut cibis sed ut condimentis iis
utitur. Erasmi adagia, quorum editio princeps anno d. 1500
prodiit in lucem eum cognitum habuisse et per se verisimile
est et ex nonnullis locis apparere videtur. Velut statim in
initio Asoti tres invenimus locutiones proverbiales rariores quae
apud Erasmum laudantur et explicantur. Prologus enim incipit
versibus hisce:

Non futiles nugas ut hortoi Tautali,
Siadasve gerras aut Hibernas noenias,
Non stupra virginum aut dolos lenonios,
Quibus poetarum scatont comoediao,
Inortibus vel impudicis noctiraus cot. •

Ex iis autem i^uae adhibet proverbiis nonnulla apud veteres
comicos leguntur ut Asot. 441:

Andr. 112. Cavendum enim ne verberando clericum
Vespasque a-abronesqiie contra te exites.
(Cf. Amph. 707).

Albis quadrigis evehor, post brumam adest
Vernus topor, post hymbrom adest serenitas.
Cf. Asin. 278.

Nam si huic seso occasioni tempus subterduxerit
Nunquam edepol quadrigis albis indipiscet ix)stoa.
Lîiz. 707. Quia tu peregrine? aut tibi quae patria? aut
Ad sacadum quod adegit infortunium?

Hec. 219. Sine mo nioo periculo hanc cuderc fabam; aliter Eun. 381.
At onim iataec in nw cudetur faba.

AI. 153 facillimo Album esse nigrum huic, reor, perauasorit. Rob. 497
absque Venera semper frigidum solacium 929 so\'o sapimus onuies Petr. 325.
Votus est paroemin: si i)atrcm non audias mox vitricum auditurus es 969
dum fcrrum calci atdendum erit Andr. 537 Suam quoque bilcm columbae
habent. Asot. 1482 Rotat sie omnia fatum Bass. 154 lox\'is ccrebrum dixeris
868 Veneris cpulum 557 node malo aimus malus quaerendus est 589 temirc
lonanti oppede^-e 867 Quid mim-a ante tempus es? (cf. I. S. 885 quid auto
tompus es miser?) 400 Cernes (quod niunt) avolasse passeres. 85 Quid abs-
que Bito Bacchius? l^az. 80 tenax requirit prodigum 187 noctua volat 505
ot sustine^-e et abstinei\'c servos docet 551. PraesUirot aliam (ut Inqulunt)

quercum excutere quam in hoc loco Captare ventos retïbus, poscerem aquas
a pumice. 638 Dum extis pluit, non recipienda lancibus? 642 Caecutiens
dux caeco adest.

Hec. 242 Liers inertis non eget. 320 Quid discus absque edulio? ßoii: loxpixi;.
Hyp. 645 Ulnis (quod aiunt) obviis amplectere. 836 Qiwd oderis tibi ah
altero Fieri, alteri ne feceris.

Epistol. 29 Quae ne Momus quidem reprehendere queat; 42 sine quibus
haud secus ac poreus quidam Acarnanius nulli rei magis homo quam
ventri studet.

Al. 279 limu.s pecunia Petr. 448 abit in calamitosum illusio Bass. 621
merito incidet quam fecit foveam Laz. 347 Qiœm doininus diligit castigat
646 Cave ab iis qiws lupiter signaverit Hec. 343 Os quod mentitur occidit
animam.

Inter proverbia quae adhibet Macropedius nonnulla sunt quae
apud paroemiographos non inveni; ex quibus pauca fortasse
ipse finxit, namque ut est apud Erasmum: „Comoedia mutuo
(luodam commercie et usurpât pleraque iactata vulgo et gignit
traditque vulgo iactanda." Talia autem sunt haec:

Asot. 15. Ne aegre feratis quod levem falcem tulit
Senuintem in evangelicam.
189. Euge, abiit hinc delirus ad villam senex,

Cui tantum inest ceixbri cutis quantum uvidac.
913. Arietem validum intulit castitati.

„ 1444. Verum ost profecto quod ferunt: scholasticus.
Si ludus est bonus, flagella scholaria
Minime aestimat.

Andr. 639. Pro hracha certandinn erit 1068. Pro suhligari cuium erit
certandum erit 1007 Pro foeminalihus este preelium 622 posi re^e jjjsca&ej-js
651 In olla (ut inquiunt) canis. Bass. 762 canis in oUam repserit 900
manu inani regredi Hyp. 932 mors in oUa.

Asot. 746 Tandem suum meo opere tergent podicem Petr. 390 Et felium
catuU subinde lebetibus Carnem extrahunt Andr. 334.

Bass. 585. Preverbium vetus est: Tonantem fulmine
Nunquam latrinas aut 2)atibula evertei-e.

Praeterea comparationes quaruin magnus numerus apud
Erasmum in Adagiorum Prolegomenis invenitur apud Macro-
pedium notavi bas: Asot. 475 ignavior cumdo es Laz. 629
Tiresia caecior. Bass. 183. Iridos in morem onusta llectitur.
Hyp. 902. Iro i)auperior. 903 Infortnnio infoelicior.

Inter ea verborum genera quae ox vitao cotidianae sermono
comoedia petivit numeranda sunt verba freciuentativa, quae
etiam apud Macropedium multa inveniuntur. Ex his pleraque
popria frequentativa vel intensiva signiflcatione amissa idem
significant atque verba primitiva a quibus derivatu sunt.
Notavi autem apud nostrum frequentativa haec:

actare*^) Hoe. 1579 Quid actas hic, cruenta bestia?
actitare — vis intensiva apparet les. 211 Est actitanda artis meao poritiu.
Roliquis locis idem fore est atquo age>-e. Asot. 664 visam quid acti-
tot demi 1582 porindo mihi actitandum consee Andr. 87 quid tibi

Vitandum erit vel actitandum clarius Lumine videbis. Bass. 803 adest
Creeberus, nescio quid actitans Laz. 575 Mecum profecto bene acti-
tatum Plauderern.
appellitare = appellare solere los. 81.

compellitare * Hec. 366 Henecastum et Unumquemlibet compellitant; vide-
tur metri causa positum pro appellitare.
recantitare * frequentativum Asot 250 Et more coccygis eadem recantitas.
cantilUtare* frequentativnam et deminutivum iocose dictum de pueris

vapulantibus. Reb. 299 Audisne qui cantillitant?
captare = capere Petr. 317 Captanda consilia altera (Cf. Plaut. Asin.

358 Quid nunc consili captandum censes?)
clamitare — idem quod apud veteres, magna voce et crebro clamare.
Asot. 687 (de cornice dictum) clamitans minaciter Al. 454 Obibat
clamitans lactans manus, iactans caput. In interrogationo Petr.
1127 quid clamitas? Bass. 707 quid est quod clamitas? 784 ecquid
clamitas? Laz. 1070.
inclamitaref — Asot. 789 inclamitant Divos = Deorum opem implo-
rant. Alio sensu Plaut. Epid. 711 Etiam inclamitor quasi serves?
reclamitare — Asot. 1415 Tametsi pater reclamitat; = revocare Reb. 652
Cavesis reclamites! — Reclamitemme vos, nebulones furesque?
Andr. 1178 Tusus viro trususque non reclamitat.
inceptare^*) — Andr. 1076 mi vir quid incoptas loqui?
occeptarev i) _ Hyp. 133 audiamus quid rei occeptet loqui.
coenitare = coenaro Petr. 1094 quod alia in .aedibus Prius ordinanda sint

Nimis nioratus sum hactenus post aggerom
Ventrem levando, rustici quod crassius
Merdando seu cacando dictitant.

Hec. 1356 anno tu quoquo Credis quod alii scriptitant ot dictitant?
iactitare semper = iactare, praedicare, gloriari Bass. 548 sua iactitant
munera 011 hic gabulum adire iactitnt. 842 nuces te pro amicis condi-
disse iactitas Laz. 844. Ne quando praovaluisse so Contra mo iniquus
iactitet. Ilec. 1801 qui magna de se iactitant.
obicdare = exponere Petr. 852 uxoris infelix caput verberibus obiectrtbo.
Laz. 10 = obiicere Fortassis obiectabit illl quispiam, quod audeat
sacerrimam rem tractaro comice.

imniersitare* = immergere sensu improbante Asot. 487 Omni luxui se
immersitat Al. 409 Ut se sues spurcissimae Caeno lutoque immersitant.
lactare Asot 195 lactare herilem filium 1421 adulescentulum lactare 1537

Lactandus alius qui tuam ingluviem expleat.
lectitare = legere Bass. 99 pro lectitandis vesperis.
lusitare\'^ — Asot. 579. An avis eiusmodi tibi videor, Impure, quicum
lusites? Ad. 1468 Puer perinde cum leonibus atque cum Agnis
subinde lusitat. Hec. 306 Nam aut garriunt aut lusitant.
pensitare = pendere Asot. 1448 Flagella nihili pensitat; = reputare 124
Plane id vel ex me ipso ad unguem pensito Adam 1876 Patrumquo
gemitus pensito et suspiria; = pendere, solvere los. 1271 tributa
pensitare.

potitare\'f Asot. 1707 scortando, edcndo et potitando.
pransitare — prandere Andr. 149 haud hoe magis quod pransitet Parabitur.
premare — venari, capere Hec. 731 Talis mihi intus aut foris pren-
sandus est.

ab hoe autum verbo a Macr. formatur:
,pnlMtare* — eodem sensu. Asot. 209 ut ropalo fores non pulsitet Al.
269, Hec. 1755, Andr. 282. Do campana pulsanda Bass. 100 cymbala
pulsitaro, 203 , 674.
rcpiilsitarc*. Asot. 718 clamo reclamo, pulsito repulsito.
propulsare = propollere. Asot. 584 denuo propulsaturus.
quacritarc = quaerero ut apud Plautum. Asot. 927 moratur hunc pator,
familia quaoritat Asot. 1236, Rob. 116 , 732 Petr. 1129 Andr. 1179
Hoe. 192, 512. Rogandi sensu apud M. non invenitur.
repUirc — Laz. 232 Quis reptat huc? 559 Quo reptat hic? eodem sensu
reptitare* Laz. 565 Quo tu hulcoroso roptitas?
ro(]itarc Ad. 1754 = rogaro.

ii<rip(itare = scribero soloro Andr. 44 In hoe poetiio scriptitant. =
Bcribcre Bass. 578 qui vol logunt, vel scriptitant, Laz. 38.

IIlos tamen non arguit qui scriptitant,
Si quo logantur, non agantur scriptitant

num (juis mo spoctitet. 450 Parasitus eminus cur spoctitat?
territarc — ut apud veteres. Petr. 582 Ad. .892 Hoe. 167 hi nos subindo

territant 995, 1757.
tractilare* = tractaro AI. 66 njo tractitant Al. 415 Ut nil tractitont
nisi turpia Andr. 14 Alii aliud oxercitium tractitant los. Ep. dod. tu

fabulam dispice et tuo pro iudicio tractita. los. 376 Cum ancillulis
quid tractitet exaudiam.
pertractitare* — metri causa pro tractitare Bass 313 alia pertractitans.
victitare V — ut apud veteres comicos cum adverbio. As. 775 victitare
splendide 972 tu delicate victitas Laz. arg. 3 delicate victitat. Aut
cum ablative. As. 1511 panibus abundant atque lacte victitant;
(nisi tamen legendum est laute) 1686 pane et unda victitem Reb. 29
etsi cibario vix pane victitent Andr. 759 relaturus cibum quo victitet.
Bass. 160 nihil est domi quo victites? Laz. 56 loho victitare. =
coenare Bass. 223 Quaerendus est tamen homo quicum ^ictitem.

Frequentativa tamen saepe, ut multa quae supra tractavimus,
qualia sunt deminutiva, futura exacta, imperativi in — to
exeunt€s atque etiam superlativi, metri causa adhiberi videntur.

Nonnulla sunt in declinatione, genere, numero in quibus
Macropedius ab optimorum scriptorum usu discedit. Talia sunt
haec:

Acc. vesperm. Asot. 1164 Al. 95, Andr. 138 eet,
Voe. Philaetie As. 1165 J)ce los. 1415 mee Ad. 1625.
pluria saepissime. Abi. comparativorum in — i priori, superior/,
minori eet.
los. epist. dod, veteri,

Qui nobiles estis ot ab alto ignobilom
Dospicitis hune vulgum.
(Sisenna et Varro ap. Nonium i)g. 230, 27).

Proles plur. As. 985 id lamdudum oxporior meis in jn-olibus. Rob. 86
Prolium euratio 190 Vides, praoeoptor, has proUs. 4\'06 Die ago, quid
actum prolihust Ahdr, 338 Quis exitus, nisi jrrolibus mendici tas.

Verber — sing, in Ahl. tantum. Reb. 178,
Dysc, Ut absque verherc doceamur expetunt,

Clop. Sine verbere? Dysc. Ita. Clop. Sine verhcrcl Dysc. Absque vcrbcre.
Clop. Oho, Deum immortalem, ut ost stultissima
Materna mens, nobis tamen ut aecomoda!
Andr. 354 Coaetam^uerfcere.

Sique utiîis vel commodi rationem habes,
Multo omnium utilissima est tolerantia.

As. 1438 aedes huius divitis 1467 Eece oberrat rustieo sago opertus
Andr. 1197 cunctis remotis tristibus.

Reliquum est ut de orthographia pauca dicenda videantur. In
multis scripturis Macr. discedit a consuetudine quam hodie
sequi solemus, et omnino in ea re magna est in eius scriptis
varietas et inconstantia. Accedit quod illis temporibus non
scriptorum sed typographorum saepe arbitrio scriptura consti-
tuebatur; nam suam quisque typographus sequebatur ortho-
graphiam. Quae quam incerta et varia fuerit patet imprimis
ex iis vocabulis, quae per e, ae, oe scribuntur. Has diphthongos
medio aevo scribi solitas non fuisse satis notum est. Post
literas renatas viri docti hoc vitium corrigere conati sunt,
scribebanturque dissertationes de arte Diphthongandi. Macro-
pedius quoque hanc rem tractavit in opusculo quod de Prosoedia
composuit ubi leguntur haec: „Cum sciam complures ignorare
quae voces tum latinae tum graecae latinitate donatae vol per
ae vel per oe scribenda sint, dabo operam (quamquam non ad
hanc grammatices partem, nempe prosoediam, sed ad ortho-
graphiam portinet) ut quao maxime in usu loquentium, et
tum prosa tum carmine scribentium sunt voces, certo quodam
ordine per Tabulas digerantur. Tu, puer, satage non modo
in carmine, sed etiam in prosa scribenda eas observare. Neque
enim minus arguendus es si pro diphthongo monophtongon
scribas quam si quod duplici consonante scribendum simplici
pingas, aut aspirandao vocali non aspires. Nam sivo i)ro
hrfcreo scribas hereo et pro Ibelix felix neglecta diphthongo,
sive pro scio 5io, aut pro /mlcus ?dcus neglecta consonanto
vel aspiratione, pari ratione barbarus iudicaboris".

Deinde sequuntur Regulao et Tabulae. Regula secunda sic
habet: Genetivus et dativus singularis, item nominativus et
vocativus pluralis primae declinationis in ae desinunt, ut huius
et huic musao ot hae niusae. (Saepo tamen etiam in Macropedii

Ibi Spenglerus admonens Macropedium Captivorum locum \')
imitari haec adiungit: „Das ferae ist bei Macr. vielleicht aus
Missverständniss zu fere geworden 1" Sed in aliis editionibus
ferae legitur, neque error huiusmodi remm causa est, sed
scriptorum et maxime typographorum negligentia).

Tertia Regula „Non minus a praß inchoata latina dictio quam a prae
composita per ae scribenda est Mt praeda, p-aelinm, praeter, praeci^io.
Excipitur precox cum suis, precmm. cum suis, premo et preciae".

Deinde dipthongus ae ante omnes literas in primis et mediis syllabis
tractatur „Per ae scribenda sunt Plaehs, /oecundus, oedo verbum compo-
situm ut velunt, caelum secundum quosdam a cele, as , caclsus,diadoema,
rocneo et vende a roenum, Goeorgius, (/aeometriia cum aliis si a yxlx,
Caera cum suis."

Eodem mode tractatur diphthóngus oe ante omnes literas „Per oe scri-
benda sunt foeUx cum suis, /bemina, poene adverbium, coepi defectivum
non coepi a capio, toetum pro morte."

ae pro e: Aedere, haerus, vaenari, vaenaticus, humaeris, saemini (in
les. Schel, tamen ubique edere).

e pro oe: pretexere, preteritum, querere, queritaro, questio, quese,
desevire, vito, schele, que = quao (Adam 1311) proco, papo, pono, lesorit,
prostat. (I. S. 958 quaestio).

y pro i: censydoraro, dosyderaro, lachryma, lachrymare, ocyus, ocy«-
sime, hymber, inclytus, stypes.

per h scribuntur: isthic, charus, Charitas, hulcus, author, authorit-w,
schela, schema, scela, scema, ot sic omnia haec otiam sine h invoniuntur.

ph. invenimus iri phas, prophanus, phanaticus, nephanda; tamen otiam
nofanda cot.

De Epistolica pauca in prioribus observavimus, nonnulla in
adnotationibus ad Petriscum tractaturi sumus, reliqua quae
seorsim tractare satius visum est paucis absolvemus. In hoc
opusculo Macropedii sermo non multum differre videtur ab
aliorum eius aetatis virorum doctorum genere dicendi, quod
quamquam plerumque aliquanto purius et emendatius erat
quam vulgaris et quotidiani sermonis consuetudo, non tamen
in omnibus cum veteribus scriptoribus congruebat, a quibus
Macropedius quoque in nonnullis discedit. Velut satis multa
vocabula habet posterioris et postremae Latinitatis ut adiectiva
in — ilis desinentia qualia sunt: intelligibilis, interpretahilis,
investigabilis, immarcescibilis, ineffabüis, irremecliabilis, irre-
futabilis, irreprehensibüis, possibilis, impossibilis, plaiisibilior.
Alia sunt haec: coetaneits, confusanem, manmrexts., conten-
tiosus, uniformis, desperabundiis, lapsabundiis, sitibundics,
scholar is, aequivalentibus ; letalis hostis, gratitiido, nimietas,
inonstrositas, montositas, numerositas, philosophiam apprehen-
dere (= discere), ohviare, picturare, oro paternitatem tuam,
trivialiter, amodo.

Poëtica fere sunt: cea, conßictiis = certiimen, salus — iiatus,
vraevius, primaevus, divinas laudes persomre. Rariora habet
(luaedam, ex quibus nonnulla fort{\\sse ipso finxit, velut: carni-
ficina crudelitas, districtio = severitas (districtus iudex Tac.),
diiudicium, vituperium, lapides sctdptiles (sculpendo idonei)
debile = ut debet, affectuosa deprecatio, fi.xius considemrc,
proximior, ganonia, refociUatio cet.

Sacme Scripturae linguam referunt: Christus secundum.
carnem fliius, transitoriis inhiare, in Christo vivere, caro vivi-
ficatur, seminatur in corruptione, alia. Ex quotidiano sorniono
sumpt^i sunt: bkderare, deblaterare, blateratio, vq\\ modicaportio
mentis, curam habere de bono nomine, caecum errare facere^
vulnera recrudescere fecit cet.

Graeca notavi liaec: allegoricos, allophylus, apologia, apologe-
ticus, catalogus, character, emphasis, mechanicus, migma, panoplia,
parochia, phrasis, scopos, tecmerium, zea (quam speltam dicimus)
zelus. Praeterea compluria graecis Uteris scripta.

Structurae nonnullae inveniuntur quae ab antiquorum usu
discrepant, ex quibus plerasque quae etiam in fabulis usur-
pantur in prioribus tractavimus, velut quod cum coni.

pg. 110. Hic citra controversiam doctus evadet, quod foelici ingenio
praeditus perpetuo versetur in litteris. Quod post verba sentiendi cet.
Praef. experiemini quod, 23 scire quod, 39 ut pafei quod 41 nairavit quod
66 eredam quod; 67 docebo quod 106 considérés quod sit, cet. Indie, in
quaest. indirecta: 25 ut scias quantum decora^ hominem eruditie, quantum
obscurci eum literarum ignorantia exacte considéra, et aliis locis.

Coniunctionem siquidem saepe ita adhibet ut plane idem sit
atque enim, neque alteram sententiam alteri subordinet, sed
in sententia principali locum habeat. Exempla:

23 Reliquae siqmdem orationis partes prorsus similes sunt; 25 eruditio
siquidem scripturam tum divinam tum humanam intelligero facit; 37 nomo
siquidem illum vidit unquam immoderatius bibentem aut iniprobe lasci-
nentem; 46 Aliud siquidem suadere aliud hortari est; 81 est siquidem
viri boni non magis suorum vitiis quam alienorum connivoro, cet.

Ubi acrius et concitatius dicendum est saepe adhibet anaphoram
et Synonyma cumulare vel gradatione uti solet. Exempla:

43 quum nihil sit quod vel aeque honestet, vel oc^hc delectet, vel ocy»«
commodet ac bonae litterae et bonarum artium eruditio; 55 siqua tibi est
aoternae felicitatis expectatio, siqids montis usus, siqua honesUitis, pië-
ta tis et utilitatis ratio cet; 76^wsHmos rapinas, posHi/os commessationes,
post tua stupra, post tua adulteria; Quis Scytha, quis Turca, quis alius
quispiam Barbanie nationis homo post tantam impiotitem non vereatur,
non erubescat, jjoh contremiscat? 77 Quae tandem naturae lex, quae scriptii
lox, quae probata consuetude, quae vol ao(iui et boni ratio non prorsum
damnet, non detestetur, non execretur tantum flagitium? Si lege divina
fratri tuo vetaris irasci, vetaris indignari, vctaris afficere probro seu con-
tumelia, an non nmlto maxime vctaris verberaro, vulneraro, occidero?
42 Quid iis honestius, quae to a stuindis, hardis et (si did liceat} hrutis
hominibus secernunt? 65 me evm-tit, perdidit, exli)ixit;^indigniu8, focdiu^,
atrociusYG; tolle fastum, toUe arrogantiam, toUe superbiam; 85 ut amodo
lurconihus, ganeonibus^ balatronibusqm dorelictis nobiscum sobric, jnidice

et Jwneste converseris; 78 Quum te nobis non liominem sed beluam, non
eonsanguineum sed sanguinarium, sed sicarium, serf parricidam, sed carni-
ficem, sed latronem exhibueris. 100 Virtutem veram et Christianam
ainplectamur, exosciilemur et excolamns; quid enim virtute iionestius, quid
utilius, quid iucundius, quid denique magis necessarium?

Accipe nunc candide lector Petriscuni nostram, ex labulis
illis, quas tibi nuper proinisimus. Accipies
reliquas, cum mihi per occupationes scholasticas ad
recognoscendum eas vacaverit. Vale.

tSf A-. . .î -

Memor patris tui erga me benevolentiae et liberalitatis, (cum
aliis in rebus non possim ei dignius gratiflcari) hoe te volui,
mi Hadriane, literario donare munusculo, ne primum in me
Umquam in hominem ingratum et beneflcii immemorem iure
torqueri possit Graecorum senarius:

Ut et tu in eo subinde versato animum tuum oblectes, et a
socordia, nugis ineptisque lusibus dellectas. Considérés quoquo
praeter eruditionem latinam, quid tu parentibus et praecep-
toribus, (luid illi rursus tibi debeant, et quod improborum
convictus ac sodalitium perinde sint tibi ac pestis vitanda.
Accipe itiiquo gratii manu ab amico profectum munusculum, ot
(iiuod dici solet):

Mater Petrisco, quem probum fore vult pater,
Mysandra nimis indulget uxor pervicax.
Post parva furta magnam et insolentiam
Pater hunc magistro accusat, atque caeditur.

5. Caesus patri furatus aureos quindecim
In ganeo sociatus est nequissimis
Pulsis schola gerronibus, cum quibus et ob
Furta ac dolos coniectus est in vincula,
Porro imminente morte propriis litteris

Clementiam, qui aliis relictis patibulo hunc
Virga eximit, caesumque cum peculio
Reddit parentibus et strepunt convivia.

Didascalus noster animadvertens nihil
Gregi suo scholastico opportunius
Vobisque spectatoribus fore gratins
Ludis iocisque scenicis, ex tempore
5. Pro temporis ratione scripsit ludicra, ut
Habeat inventus nostra quo se exerceat.
Quo vos quoque hoc iam tempore oblectemini.
Praeterea habebunt, plus satis si liberos
Sues anient, vetentve castigarier
10, Stultissimae mulierculae, pueri quoque
Suis rebelles usque praeceptoribus
Exempla non vulgaria. Atque illae quidem,
Uti videant suam per indulgentiam
Gliscere suarum prolium licentiam;
15, Hi vero ut edocti suorum tm-pibus
Commilitonum casibus nulli velint
Rebellium parere contubernio,
Sed optimis subesse praeceptoribus.
Videbitis (quamquam probo satum patre)
20. Puerum Petriscum matris indulgentia
Sodalibus adhaerere perditissimis,
Tandemque, post rebellionem, fornices
Et furtii ad inlandae, probrosae et horridae
Mortis venire periculum, Quod usus est
25. Tali autor argument©, id in causa fuit,

Quod, cum Rebelles primi ter dedisset in
Lucem, fuere qui parum vel candidi
Vel eruditi dicerent, quod fabulam
Tanquam sibi propriam alienam venderet;
30. Quasi adulterinam ut propriam Terentius

Aedat, quod Andriam ex Menandro transferat.
Fatetur ingenue autor ipse, sibi prius
Visam sub argumento eodem fabulam,
Prosa haud metro scriptam ab Helicone brevissime, et
35. Arrisit adeo hypothesis, ut decerneret
Tractare eandem honestius seu comicws,
Longe tamen alio ordine atque scemate.
Nunc eius an sit adulterina, amdidus
Ubi contulerit utramque lector iudicet.
40. Ut igitur obtrectator is habeat sibi,
Quod non queat lacessere, simili quidem
lam lusit hypothesi, haud eadem, denuo.
Ut id quod illis biedio, vobis siet
lucunditati maximae. Vos itaque huic
45. Quotquot theatro adestis oro et obsecro,
Ut prorsus omnibus abdicatis fabulis
Omnique strepitu ac sibilo, nostri gregis
Aureis benignas pniebeatis ludiis,
Ne fructu et utilittito vos privemini,
50. Nostrique inutilem laborem assumpserint.
Inutilem arbitramur utique dum vacat
Attontiono, labore partei oratio.
Si identidem vos nil quoque animadvertitis,
Domum profecto hinc absque fruge redibitis.
55. Quieacito itaque, adeste cum silentio
Musisque candidis favete candidi;
Post horulam unam aut alteram amitteniini.

Recta, Petrisce, ludum adi scholasticum.
Quaedam priusquam abibo huic mandavero,
60. Atque in macellum postea ablegavero.

Petr. Quonara pater proficisceris ? num vesperi
Rediturus? Gal. id refert tua prorsus nihil;
Tu recta adi ludum ultro litterarium,
Didascaloque nuncia me iam adfore,
65. Ad coenam enim mihi hoc die invitandus est;
Cave deprehendam abesse te cum venero.
Petr. Nor deprehendes; unde oritur haec tibi
De me pater suspectio? Gal. pareto, abi.
Liturge, adesdum, ut quae volo et tibi imperem.

70. Lit. Praesto est Liturgus, here, quid exequi iubes?
Gal. Sta paululum dum abeat. Putasne vera sunt
Quae intus mihi de Hlio suggesseras?
Lit. Pol aegre et illibenter here gnatum tuum
Insimulo quovis crimine, ut quem post tua
75. Fors fata habebo herum alterum, veruntamen
Cum deceat esse plus patri quam lilio
Servum ftdelem, quod ego iam plus septies
Et deprehenderam haud data opera et videram
Celare te non debui. probus es, ot ego

Nam praeter ova, butyrumque et caseum
(Quod hactenus silui) et pecuniam extulit.
Gal. Pecuniam? Lit. subinde vidi. Gal. ut potuerit?
Aut si videbas quin vetabas? Lit. scilicet,
85. Audaculus procaxque per me desinat!
Suum mihi crimen potius impingeret!
Gal. Sed qui potuit (inquam) mihi argentum adimere,
Arctissimis quod obseratm- scriniis?
Lit. Nihil scriniis (quod adhuc sciam) hactenus eruit;
90. Verum latenter introit cellam frequens,
In qua tuis cum debitorihus soles
Subducere ratiunculam, et quod invenit
Audetque surripit. Gal. Quid audio? Lit. Quod est
Res ipsa; vidi aliquando quod duo aut tria
95. Sestertia illinc clanculo subduxerit.

Ex his quid actum, quid futurum coniice.
Comperta bis volunt patrata septies,
Partesque edens tandem canis corium vorat.
G.vl. Probe mones, ipsamque rem quiun suggeris,
100. Dum tacitus expendo intuor verissiinam.
Putaveram profecto mo in ratione vol
Dati vol accepti frequenter decipi;
Ast imposuit (ut iam liquet) mihi Illius.
Lit. Sunt cum quibus solet interim vorsarior
105. Nequissimi, verum mihi non cogniti,
Quos ipse dum voles facile venaboris.
Gal. Sat est, capo hos solidos duos, abi ocyus
Recta in macellum, et, ut placuit uxori, omo
Quaequo optima pro vespero convivio.
110. Ego fllium digno priusquam rus eam
lubebo castigarior; didascaluni
(Juoquo ad epulas vocavero. Lit. Sospes rodi.
Gal. Cura omnia approbo oxigas. Lit. Curavoro.

Mortalium iocunditas quam turbida,
115. Quam vana quamque amara sit, praesertim iis,
Qui coniugem rixosam habent et liberos,
Experior in me maxime. Sed eccum adest.
Quem convenire gestio, Didascalus,
Stipatus auditoribus. Did, Uti dixeram,
120. Alacriter (si occurrerint) prehendite
Nequissimos, ne terreamini impetu
Minisque eorum, neve terga vertite.
Disc. Haud quaquam enim praeceptor, haud quaquam.

Qui concito nobis gradu fit obvius?
125. Disc. Galenus est, pater Petrisci; te petit.
Gal, Salve magister erudite. Dm. Identidem
Salve, Galene. Gal. Quo hunc gregem extra septa agis?
Did. Belle quidem tu, ut lepidus et facetus es.
Sed quid, Galene, ovicula tua creberrime
130. Ab ovilibus se subtrahit? Gal. Quid? subtrahit?

Did, Subducit. Gal. Atque id crebrius? Did. Creberrime,
Fultusque semper testimonio tuo
Et syngrapho. Gal. Quo syngrapho? Did. ïuo equidem
Chirographe. Gai.. Id est autographon, non syngrai)hum
135, Meum, neque intra mensem et unum aut alterum
Chirographum dedi, Scio equidem quid doli
In syngrapho latet, patris dum syngraphus
Autographus fit Alio. Dm. Utinam et omnibus
Istuc parentibus semel persuadeas.
140, Eapte sunt profecto pueri industria,
Ut scripta scriptis afllgurent proximo.
Nobis quoque illudant, sibique maxime.

Atqui omnibus mens neque eadem neque ratio,
Nimisque amant suos parentes liberos.
145. Gal. Ita est. Parum secede mecum hac, obsecro;
Est nanque quod secretins tibi in sinum
Fundam. Did. Libens facesso, due me quolibet;
Paucis tamen (quod ad alia festinem) modo
Loquendum erit. Sunt nanque qui praepropere se
150. Ferulae meae subduxerint, nisi caute eos

Mox antevortero, quemadmodum accinctum vides.
Gal. Video, sed audi me tribus modo verbulis.
Did. Audio. Gal. Petriscus in schola est? Did. Est in schola.
Gal. Ideo obsecro te quam potissum maxime ut
155. Ad sanguinis effusionem usque llagris
Caedatur acrioribus, priusquam eas.
Ne si quid interim (ut est sagax) ei per hos
Suboleverit, meditetur aut fugam, aut suam
Matrem subornet lachrymula ut se liberet.
160. Did. At unde castigavero? nam caedere

Palam omnibus causa latente haud congruit.
Gai.. Heu, amsti talis est, ut et tandem mihi
Mala pertimescam et filio. Praeter dolos
Mendaciumque, quae et ipse crebro expertus es.
165. Praeterque furta casei atque butyri,

Praeterquo furtîi ciunium atque piscium,
Etiam subinde sustulit pecuniam. Did. Hui!
Gal. Quapropter obsecro tuam i)rudontiam,
Ut corrigatur ocyus, dum foris ero
170. Mecumque coenaturus adsis vesperi.

Did. Referenda gratia est, libensquo quod rogas
Prius exequar. Gal. Quod atque dictum oportuit,
Venaro quonam transtulit. Dm. Rimabinuir.
Quantum negocium parentibus suis
175. Plerunque liberi ingerunt! Disc Didascalus
Redit. Petriscus absque controversia
Caedendus est; non abscpio causa enim pater
Severitatem praeferebat pectoris.

Did. Silete, Sequimini, mihi exequenda sunt
180. Aha, priusquam abi vero. Disc. Quid dixeram?
Caedendus est puer absque controversia,
Quod cum Cabisco fuit ei convivio.

Proferto tiagra. Claviger. Petrisce, ades.
Petr. Quid vult? Did. Ades, paucis loqui tecum volo.
185. Petr. Adest Petriscus, ecquid in me criminis?
Did. Tu solve subligaculum, parentur ii
Quoque, qui futuri sunt mihi adiutorio.
Petr. Qui caedar omnino innocens? Did. Tun\' innocens?
Tu praeter ova, caseum et alia plurima,
190. Quae sustulisti ex aedibus creberrime,
Neutiquam pepercisti patris peculio,
Et innocens? Petr. Id nemo mihi probaverit,
Neque mater unquam tale de me dixerit,
Quam^ hue advocatam oportuit (si mecum agas
195. luste) priusquam caederer; vel testibus

Probato quod falso astruis. Did. Quod ex tuo
Parente didici non potero non credere.
Petr. Vernacuh mendacibus credit patoi\'
Instinctibus; nego, ni probetur testibus.
200. Did. Nos iudicis testisque fungimur loco.
Tu caeditor. Vos tendite ac dissolvite.
Petr. Heu! Did. vivam ad usque cutem; videbo si

Haec flagra testem accersere; protendite,
Tenete fortiter. Petr. Innocentem caeditis.

Praeceptor, o praeceptor! Did. Es adhuc innocens?
Petr. Haudquaquam. Dm. Adhuc testesne? Petr.

Testis ipse sum, \'
Ego ipse sum furti omnium. 0 ! Did. At quo elata sunt ?
Petr. Cabisco et alteri Stypisco tradidi, 0!
210. Did. Digni profecto quibus ferantur plura.

Quid reddidere? Petr. Furta praeter sua nihil.
Miserere sat caeso, 0! Did. Patrabis amodo?
Petr. Nunquam patravero. Did. Amodo te corriges?
Petr. Correxero, correxero, miserescito!
215. Did. Surgat. Sedete in classe quisque propria.
Cave, Petrisce, ne quid ultra exaudiam.
Petr. Meminero dum tempus sinet. Did. Quid murmurât
Nequam? Petr. Nihil. Did. Nequissimum ingenium

Cave. Disc. Fugit, praeceptor, excurrit schola!
220. Vin\' hue reduci? Did. Hem, currat in malam crucem!
Petr. Vah, sordido ac pedunculose Didascale,
Meminero dum queam. Diso. Minatur, obstrepit.
Lapidesque mittit, vin\' citi prehendimus?
Did. Nolite filii, suo so tempore
225. Ipsus prohenderit, ipsus irretiverit.

Vos expedite ad alia tjuae proposueram.
Ubi paululum quieverim concessero.
Disc. En expediti to foris morabimur.
Ut iam Petriscus ululat ante aedes suas!
280, ^Matrem illico videbimus proccdere. Petr. Heu,

Quos eiulatus audio pro his aedibus?
Quis lachrymat? tun\' ini Petrisce lachrymas?
Petr. Ego lachrymo, mater. Mys. Fatere quid accidit;
285. Num caesus es? Petr. Gravissime, o mater, flagris
Acerrimis. Mys. Quid feceras? Petr. Prorsus nihil;
In innocentem enim hoc modo bacchatus est
Didascalus; vide ut cutis mea lacera est,
Ut membra livent, ut rubenti sanguine
240. Infecta vestimenta sunt, Mys. Papae quid hoc
Mali? perinde ac in latronem saeviit,
Petr. Id diceres, si me videres distrahi.
Mys. Mitte haec. Quid inquam feceras? Petr. Nihil quidem
Commiseram, verum pater mens prius
245, Quam abiret accusaverat me criminis,

Mys. Pater tuus te criminis? de quo, obsecro?
Quae adulteria, quae stupra, quaeve furta sic
In te acriter punita sunt? Unde arguit?
Petr, Dicere vereer etsi innocens: furti arguit,
250. Me mala, pyra, ficus nucesque dixerat,
Sed et ova saepe sustulisse ex aedibus,
Mys. 0 animos truces Didascalil Minutula haoc
Delicta castiganda erant ttim saeviter?
Quaenam (malum) dementia et patrem. tuum
255. Eo impulit, uti te iuberet propter haec
Tain atrociter laniarier, lacerarier,
Etiam si ea ipsa admiseris? Petr, Pol neuti(iuam,
Mater! Liturgus haec patri falso omnia
Suggesserat, pluribus at ipse obnoxius,
260. Mys. Liturgus haec? Mecastor hic vesaniae
Suae dabft poenas! Sategero quoque

Ut neuter impunitus istuc egerit.
Mecum Petrisce mi dommn ingredere, ut tibi
Calido incubanti lectulo permoUia
265, Fomenta et unguina adhibeam. Petr. Mater, praei!

Amor parentis in suos
Sit temperatus liberos,
Ne moribus petulantium
Conniveat, sed arguat.

Quin David Ammon passus est
Caesum enso fratris Abessalom,
Quod non sororiuni ob stuprum
285. Rcdarguit clementior.

Bellum diurnum plus timent mei amiculi
Duo cum Didascalo in schola. quam singuli
Nocturna mecum proelia in thalamo "àggredi.
Et ob hoc meam hanc operam locabo tanto eis
290. Lubentius, quanto obsequi malunt mihi in
Complexibus, quam in lectione Didascalo.
Videbo et explorabo, ne didascalus
Fortassis inconsideratos opprimât.
Papae, ipse adest repente subdolus, suis
295. Stipatus (ut solet) undique auditoribus.

Quid facto opust? intro recurrendum ocyus
Et indicandum amasiis, si quo modo
Praesentibus malis queant occurrere.
Neque fugiendi neque latendi hic est locus.

(Si occurrerint) nequissimos, ne aut impetu aut
Minis eorum terga vertite. Disc. Neutiquam.
Did. Pulsabo ad ostium. Recludite has foreis!
Phil. Qui^ pulsat ostium meum? Cab. Praeceptor est.

305. Did. Recludite! Styp. Haud recludimus, quin te magis
Tuosque disturbamus aedibus, nisi
Sponte redeas. Did. Aperite tu, mulier, fores,
Nequando iure consulatus te arguat.
Disc. Praeceptor, in te lotium! Styp. Habet! PmL.

Tun\' sordide hoc
310. Meum relinques ostium? Styp. Cabisce, ades,
Tu saxa coctilesque lapides suffice,
Philochrysium, tu prefer hue plus lotii,
Facile hunc Aristarchum aedibus repulerimus.
Pedunculose, sordide ac phanatice,
315. Nondum recedis ab aedibus? Disc. Petrae ruunt,
Praeceptor, effuge! Did. Irrita haec industria est;
Captanda consilia altera. Hens tu. Claviger,
Accede consulem, roga mittat duos
Lorarios, qui corrigendos exigant.
320. Curre, hoc loco vel in schola morabimur.

Disc. Factum puta. Curro, reverter, hic resisto.
Cab. Ut iners et ignavus modo astat turpiter!
Abi cruonte, haud amodo caesurus es!
Did. Nisi ego cecidero caedet ipsus carnifex.
325. Vetus est paroemia: Si patrem non audias,
Post vitricum auditurus es. Quid, ftlii,
Quid mihi rebelles improbe aversamini
Praeter meam eruditionem, quicquid est
Et honestum, et aequum, et utile et pium? an nihil
330. Vos pudeat horum? an non dii ulciscantur haec?
Similesno vestri cernitis passim cruci
Gladiovo adactos emori infoeliciter?
Descendito, heus, descendite, ut peiora non
Patiamini! Styp. Quas tu cruces, quosque gladios
335. Nobis paras, vanissime? Hinc si non abis,
Saxis tuo illisis cerebro hanc platoam
Tuo cruore purpurabo. Abito dum.
Disc. Hem! Saxa mittitis in Didascalum, impii?
Saxane remittimus? Did. Tacete, quiescite.

Quam multa respondendo vincere. Expedit
Redire dum lorarii veniant, quia
Cum stulto inire praelium stultissimum est.
Eamus, ante ludum adest muliercula,
345. Quae me expetit conventum, ut autumo. Disc. Refuge,
Mater Petrisci ea est. Did. Nova ea contentio est.
Vos introite.

Sordide plagoseque
Didascale, ut quid in meum hunc sic flUum
CrudeUter grassatus es? Non sic ferae,
350. Trux carnifex, non sic ferae a venaticis
Canibus soient lacerari, ut hic tenerrimus
Laniatus est. Did. Sile parum, muliercula.
Mys. Egon\' tibi silebo, pestis? egon\' tibi
Silebo? Vix me contineo quin in tuos
355. Manifous capillos evolem. Did. Quis te malus
Genius agitat, muliercula? an nulla ratio
Tibi reliqua est? Quo fine timdem filium
Tuum in hanc scholam mihi tradidisti? nunquid ut
Post scelera postque llagitia impunita-sit
360. Nequitia, peniculove vulpis vapulet?
Nonno erudiri volueras cum adduceres
Et pro sceleribus corrigi? Eruditio haud
(Ut is vel invitus fatetur) defuit.
Cur ergo vis sola absit huic correctio?
365. Pluris facis doctrina et eloquentia

Mys. Non vitia corrigi, sed oviculam veto
Innoxiam excoriarier. Fera bestia,
Haeccine tua est correctio? Iam didicimus
870. Quae saepenumero audivimus, quonam hactenus
Pacto usus es nostris, tyranne, liberis.
Probis satos parentibus et innoxios
Sinamus ita caedi, trahi, mactarier?
Did. Innoxium vocas, qui adhaesit noxiis?
875. Qui rem tuam domesticam furto abstulit
In ganeumque transtulit? Qui in fornice
Latens vagabundusve saepe schola abfuit?
Petr. Mentire singula! Egone, mater, patiar haec?
Did. An montier, qui a patre partim istaec tuo,
880. Partim ab aliis vera didici, partim quoque

Mihi ipse fassus es? Petr. Ego fassus sum tibi?
Mentiris aedepol. Did. At hic grex testis est.
Mys. Fors verbere extoi-sisti ut aliqua diceret.
Et quid si (ut assuevere pueri) vel pyra,
885. Vol mala, vel Ileus, vel his simile abstulit?
Did. Adde ova, au\'nes, caseum et pecuniam.
Petr. Mentitur impudens. Did. Vol ego vol tutumet.
Mys. Quill audio? Tantillus hic puer audeat
Vol istiusmodi vol obolum attingore?
890. Did. Et folium aituli subinde lebetibus

Carnem extrahunt. Mihi credo mulier, si sinas
Adolescero hoc pacto tuum puollulum,
Vereor cruci ne timdem adultum nutrias.
Mys. Quas tu mihi obtrudis cruces, homo omnium
895. Detorrimo? Egone flliuni meum cruci? Petr. Hem,
Egono cruci? caedamus! Mys. Impudens aiput!
Did. Te contino mulier, alioqui ad consulem
Duci iubebo, adsunt enim lorarii. Petr. Hui!
Codamus hinc mator, valeat! Mys. Haud sic üunon.

400. Abi domum impudens, bonosque desine incessere vires
Convitiis, sinon velis (ut mérita) eras traducier.
Salve magister! Did. Vosque avete, probi viri! Lor.

Utrique nostrum, quam hactenus vel alteri nemo tribuit.
405. Did. Facete. Lor. Erat cum muliere mala (ut video) tibi

Conditio. Lor. Lites redimeres luis, vulpiumque caederes
Peniculis. Extra iocum: quid advocasti nos duos?
Nostra indiges opera ? an rebelles quos oportet corrigi
410. Sese erigunt? Did. Audite me : meretricula in vicinio est
Cui se applicant duo ex scholasticis ineis nequissiini,
Quos corrigendos dum volebam adducere, ol)dito ostio
Missis lapidibus propulerunt desuper. Quapropter et
Opus mihi vestra est ope et prudentia, sed maxime
415. Authoritate publiai. Lor. luvabimus pro viribus.

Praecede, due nos ad locum certaminis, quia jmgiles
Tuos videre perlibet, cum quibus oportet congredi.
Did. Eamus. Disc. An concedimus? Did. Manete,

Phil. En alter exilit, tenet magister, alterum extrahunt,
Sequitm* meretrix eiulans. Pol. Fortasse caesa lüstibus
Viden\' ut manu aversa retunditur? Phil, Video, vice savii.
425. Pol. O utinam et ipsam hue pertrahant, dissaviandam

Fures phylacae adducier. Pol. Spectaculum lepidissimum !
Iam quicquid irrogaverint probri aut doli inulctabitur ;
Verum, quia adsunt proximi, cedamus intro. Phil. Ita

Ex more corrige. Alterum servabimus dum tu alterum
Caecideris, nequid tumultus interim in schola excitet.
Dii). Solve. An, Cabisce, non foret modo honestius, mo

Spontaneum venisse plagas, quam per hos turpissimo
435. Trahi ministres publicos et hanc movere tragoediam?
Cah. Caedes modo, at non amodo. Dm. Faxit dons,

Ne postea te caedat atrox carnifex; quod est meum
Nunc exequar. Lor. tjuo privilegie secundus vapulas?
An to superior illo nequitia, prior quod vapulat?
440. Styp. Ridete nunc; fort{uäsis olim non adeo ridebitis.

Lor. Cessent minae. Numera, Stypisce, quotnam cottabos
Socius fenit, perferre cum te totidem oporteat.

Vos glutlant, vorent lemures et ater tartarus!
Me vos quoque enecabitis? Retaliabo si queam.
445. Lor, Probe salutat nos, habenda gratia est. His vinculis
Solvatur atque vestibus spolietur, ut eo alacrior ad
Pugnam siet, nostroque munere hoc modo expeditius
Fungamur. Styp. Hui, lorarii me solverint? Lor. Lorarii
Possunt ligare et solvere; hue profer lacertos; ne simul
450. Cum Sosia Plautino et ante cottabos pugnos edas

Thoraca laxa, ut vivam ad usque cutem facile Didascalus
Indusium mox auferat. Styp. Diespiter vos perduat.
Lor, Redit Didascalus : ut salutes ratio et ordo postulat,
455. Vocatum ad ulmeum modo accubare faciet ferculum.
Did, Eho, altero hic festivior, qui se apparavit praelio.
Lor. Nos antagonisten novum tibi ante praeparavimus ;
Praeter tua unguina nil fere desyderatur amplius;
Propter minas linguaeque virulentiam nostram banc ei
460. Operam locavimus. Dm. Probe actum. Et hunc athletam

Ades, sceleste. Nonne mage decebat auscultare mihi
Quam hoc scemate exemplisque pessimis palam

Stvp, Traducitis, traduxeroque vos, fuat si occasio.
Lor. Abi, data en nobis prius iam occasio haec, videto no
465. Etiam secundo detur et poeniteat impudentiae.

Quid tu fugis post verbera? Stultîim facis rem; si quidem
Licuisset has piagas fuga evasisse, prudentissimum
Profecto iudicarem, at ubi iam caesus es, quorsum fuga?
Numera sodalis cottabos animosquo moestos oxplica.
470. Cab. Explicuero mox Baccho, dapibus et puellis candidis.
Lor, Eho puer, tu Veneri, laccho, epulationibus vaces?
Cab. Vobis quoque invitis. Lor. Et unde tibi pecuniae?

475. Valedicimus palam tibique, literisque et ludo huic.
Styp. Valedicimus meminerimusque olim, ubi fuerit

Illi ad suum rediere prostibulum. Did. Doleo, vos sequiinini.
Crepit ostium in vicinia; vitanda turba; sequiinini.

Vir abest, Liturgus abest, familia abest, vacant plateae
485. Vacantque vicinae domus; quid sola ego obtuebor
Deses parietes? Feriaene publicae? Petrisce
Ades; (est enim quod lllio mandein priusquam abibo ad
Philoeniam atque Euodiam); heus, prodisne? quid moraris?
Petr. Matercia, praesto sum, quid est quod mea opera

Veluti spopondi. Si pater vel si Liturgus veniat
Tu traditis his clavibus me accerse, modo requirant.
Petr. Facesso; verum ad ludum ut exeam statim

495. Mys. Ubi feceris quae iusserim demisero, quocunque
Libuerit ibis, interim claudenda claudito, atque
Siqua aperienda aperi. Cave ne quid domesticanim,
Mi gnate, rerum pessum eat. Petr. Matercula, id cavebo.
Euax! Mihi omnia credidit mater mea his collatis
500. Mihi clavibus. lam intra, Petrisce, ad quaslibet parentum
Opes! Reclude matris abdita scrinia, ut pigmenta et
Piper eximas; aperi patris thesaurum, ut inde argenti
Quantum citra notam audeas tollas. Adi securus,
Nam solus es sine arbitris, foribusque pessulum obde
505. Nequando callidus Liturgus opprimât te incautum.

Quanquam probi infestes sibi
Semper tulerunt improbos,
Tamen fuerunt ante nos
Feliciora tempora.

Mores parentum lubrici,
Amplectitur quos puerulus,
520. Nimia quoque indulgentia

His itaque non inedebimur
Nisi turn parentum, tum boni
Didascali vita intégra et
525. Correctione acerrima.

Stultitia, si ligata sit
(Schlomonis ex sententia)
In corde pueri, virgula
Severiore fugabitur.

Non corpus ipsum occiditur,
Sed liberatur ignibus
Caesi anima horrendis tartari.

Diutius moratus est me lanius, ut dii omnes
Morentur ipsum in distrahondis carnibus vicissim.
540. Quod commodum sibi sedulo investigat, at quod aliis
Incommodet, perpendit ipsus neutiquam. Nam certo
Est certius, si verbera evadam, hora mea maledictii

Mox ingeret, magnae infidelitatis insimulabit.
Herus modestus est, herus tranquillus est, contra illa
545. Nil immodestius, inquietius impudentiusve.

Iam plena compita sunt, in ore est omnium procacis
Malicia foeminae, qua in optimum virum insanivit
Pro pestilente filio dignissimeque caeso.
Petr. Si ipsam mihi teneam catenis ferreis fortunam in
550. Nervo ligatam, non queam extorquere commoda tanta
Quanta ultro iam est largita. Pipere, saccaro atque

Hanc manicam et intimes sinus tunicae replevi ; ac aurum
Suffarcinabo peplo involutum in subligaculo, ne
Si fors sit explorata me crumena furti accuset.
555. Ex mille nummis quindecim vix abstuli, sed totos
Rutilos et aureos. Pater non deprehendet; quodsi
Deprenderit, tempus docebit quid reus praetexam.
Et commodum ; nam adest Liturgus, autor huius furti
Futurus, ubi res postulaverit. Has eidem claves
560. Tradam atque abibo, sodalibusque cuncta mox partibor.
Quid ades Liturge? Quid inquam ades serins, ubi transivit
Ferme hora prandii? Lit. Quod haud possem citius

adipisci haec,
Quae voluerat matercula tua, cuniculos, perdices,
Capum, anserem, vervecis armum et his similia.
565, Ubi e^t hera? Petr. Abiit cum familia, iussit et tibi

Has traderem, nam lectionum tempus est, ludum adeo.
Lit, Da, vade, ne pater domi forisve te prehendat.
Petr, Vado, Bene est quod omnia ovoner\'e fortunate\' Hui,
Vaeh mihi, redit pater, ni fallat oculus. Ipsus
570. Est; aliquid ut me hoe explicem pavore comminiscïir.
Adveniat! Est quod facile persuadebo; obit commontum.

Ubi sunt libri Petrisce ? Quin scholas adis?
Petr, Sub vestibus, pater. Gal. Explica, ne (quem

Edoctus es) furtum rei domesticae
575. SufFarcinaveris. Petr. En, pater mi, codices.
Mys. Plus satis in uno exhauriendo congio
Iklorata sum, quod non venirent quae tamen
Dudum mihi spoponderant. Nunc tempus est
Panire vesperi quae edenda sunt. Quid hoc?
580. Eho, redit Chrysippus hic solito prius
Rursumque vexandum Petriscon excipit,
Scrutatur atque territat. Quid hoc (malum)
Dementiae? Si impune puerum laeserit
Mysandra non vocabor. Haud me deditus
585. Examini videt, morabor in ostio,

Ut candide excipiam virenti verbere.
Gal. Esto, sed hac iter ad scholam? Petr. Non est, i)ater,
Verum ad moam materculam (uti praeceperat)
Vocandam eo. Gal. Quo mator abiit? Petr. In forum
590. Pater, quo emat quod erit necesso vesperi.
Gal. Abi, cave mendacii ne te arguam.
Petr. Successit hoc; iam adibo praefectos meos
Ubi matrem adesse patrem atque servum dixero.

Nil mihi boni praesaga mens de filio
595. Promittit, una heu mater in culpa est, suam
Demons per indulgentiam, quod funditus
Corrumpitur. Si obnitar illi aut arguam,
Mox gliscit odium et iurgium et turbatio. At
Quid in ostio ipsa? Profecto sunt quae non satis
600. Cessere ei ex sententia, pallori enim
Vultus rubor permistus istuc indicat.
Quid pestilentius viro sit pacifico
Muliere mala? non aspides, non tigrides.
Mys. Impie, cruente, edax tuorum viscerum,
605. Quid in meum gnatum tuos animos truces
Iam prodidisti, ut instar pecudis redeat huc
Laniatus? An paterna mens tam dura sit,
Ut filium suum adeo discerpi velit,
Te praetor unum in beluam mutabilem?
610. Gal. Uxor, tuis moderare paulum affectibus.
Sermonibusque brevibus aurem accommoda.
Seis cur puer percussus est? quid fecerit?
Non pro leviculis aut minusculis (quod et
Fortassis arbitraris) his affectus est
615. Plagis, sed ob mendacia, ob furta, ob mala
Furum sodalitia, quibuscum in ganeo
Versarier didicit, scholasquo omittero.
Ea propter istunc (ut decebat) ulmeis
Caedi fiagris, non ungulis discerpier,
620. Mandaveram. Id crudelitatis arguis,
Id impium, id vol beluinum iudicas
Si ob scelera sua puer parenti vapulet?
Non hoc sacris iussum et prophanis legibus?
Non aequum, honestum et patriae assuetudinis ?

625. Quin te mage ausim criminum caput omnium
Contendere, utpote quae tua indulgentia
Pueri indolem alioqui bonam corruperis.
Mys. Mentiris istaec omnia, insulsum caput.
Num annos puer vix quatuordecim habens tibi
630. Scortabitur, furabitur, bacchabitur?

Egone eidem omnis mali dedi originem?
Hem tibi, caput stolidissimum! Sic disce, sic
Disce obloqui mendaciter mihi, impudens
Nugator, insontemque caedere fllium!
635. Gal. Prima haec feram, mea uxor, abs te verbera.
Verum secunda si feram iam nescio.
Mys, Feres secunda et tertia, modo pergis hoc
Modo loqui. Gal, Heu! Mys. Ne fle, miser! Gal. Certe

Mys, Sic terge ocellos, atque abi in malam crucem,
640. Nam senties peiora si reverteris.

Strepuit domus vicina turba aut iurgio;
Videbo quid siet. Galenus astat hic
Prao foribus. Hens, vicino, quid faciem fricas?
C^uid lippiunt oculi? Quid aegri passus es?
()45. Gal. Fumosa domus est, et oculis meis nihil
Fumo molestius; adeoque cum mea
Uxorcula iurgatus exeo; propulit
Fumusque. Gnor. Quid fumus? cum et ipse annos decern
Habitaverim hanc domum, nec unquam (iiuod sciam)
650. Fumo molestam passus sim. Gal. Sic est, vide.

Mys. Tune es? virum putabam. Abi, quod habes tene.
Gal. Redit. Quid est? Fumosne nondum expertus es?
655. Gnor. Haud miror equidem, quod modo haec fumosa sit,
Cum extra focum ligna ardeant virentia.
Cuius domus tali rogo haud fumosa sit?
Cuius oculi fumo pari non lippiant?
Gal. Hahahe, te et experirier fumos meos
660. Opportuit? Gnor. Vicine, eamus, obsecro,
Et optimo vino serenemus oculos;
Moeroribus medeamur his Bromio sacro
Laetisque poclis abluamus tristia.
Gal. Placet. Gnor. Quid age die, mi Galene, quid tibi
665. Cum illa negocii? Gal, Aiidies: gnatum meum,
Quod clanculo quaedam domo abstulit, acribus
Caedi flagellis iusseram, Gnor, Merito quidem.
Gal. Id uxor aegrius forens (quia Alio
Indulget ultra quam sat est) me primulum ex
670. Agro reversum obiurgat impudentius;
Cum deinde totius mall ipsam dicerem
Fontem atque originem, virentem insaniens
Fustem meo illidit levatum vertici.
Gnor. Post tale tonitru hymbrem sequi necesse erat;
675. Sed sustines? Gal. Non sustinerem, Gnorymo,
Si mihi perinde placeat ac tranquillitas^
Turbatio; primum hunc feram, non alterum.
Gnor. Dum animus quiescit coniugis secrete adi,
Expostula acriter cum ea de singulis;
680. Si lenitate llexeris, longe optimum.

Gal. Et haec mea est sententia. Gnor. Hem, cedamusjiac,
Contraque curas hauriamus congium.

Sumenda sunt moerentibus
Pro temperato gaudio;
Non regibus nec satrapis,
(>90. Ne iusta et aequa negligant.

Si hostis greges abegerit
Si cura mentem pressent.
Si uxor malis me affecerit,
Vinum bibendum porrige!

Dum blacterat, dum perstrepit,
Dum illidit aulam vertici,
Vinum bibendum porrige!

Dum llavet in calice merum,
Dumve exiluerit poculo,
705. Cave modum no oxcesseris

Nam blandius solet ingredi,
llidentis instar puoruli,
At nisi modum sorvaveris
710. Moi\'o aspidis momorilerit.

Si biberis immoderatius
Quod gaudio creatum erat,
Iram, probrum, libidinem,
Simileisve pestes imbibes.

111a regressa adibo praefectos nieos
Plane futurus luce clara acceptior.
725, Adeste socii! Adeste amiculi! Ostium
Reserate quam potestis hoc citissime!
Cab, Congerro salve! Quid agitur? Sana est cutis?
Petr, 0, mi Cabisce, quot ictibus natas meas
Laniaverat Didascalus! Qui, amabo, die,
730, Utrique vestrum cum magistro convenit?

Cab, Prorsus nihil; nam venit huc violenter, ut
Nos in scholam perduceret, sed lapidibus
Abactus est, Misit ministres publicos;
Quibus resistere non valentes saeviter
735. Vincti stimus, tracti sumus, caesi sumus
Tam immaniter, Petrisce, ut hulcerosior

Nostrum utriusque sit cutis quam scabrae ovis
Aut omnium qui in compitis stipem rogant.
•Meis medentur clunibus Pliiloclirysium et
740. Socii Pliilargyrium. Petr. Suavis unctio!

Cab. Quid plura? uterque scholis renuntiavimus.
Petr. Et ego renunciavero, si cesserit
Materculae ex sententia. Iam, amiculi,
Videte quis me dotibus fortunula
745. Beaverit. Videte cinnama, saccarum

Piperque plurima. Styp. Per Aphroditen plurima.
Petr. Nondum omnia. Styp. Hui, quid subligaculo erues?
Per Herculem, pecuniam! Cab. Pecuniam?
Styp. Pecuniae (ita me Mercurius amet) satis!
750.- Petr. Videte nunc. Styp. 0 luppiter, iam Caesare
Beatiores, aureos philippeos
Videmus ultra quindecim. Haec poterunt putiis,
Poterunt domi celarier? Petr. Poterunt patri.
Styp. Si illi, sat est. Petr. Haec trado vobis largiter.
755. Cab. Et nos tibi utram volueris aniiculam
Suaviter. Stypisce, nos quidem
Arguinmr ignavissimi, si simile nil
Patraverinms. Styp. Institue quod factum voles;
Habebis usque me paratuni ad omnia. Cab. Heus,
760. Amiculao, Potriscon introducite!
Tractate comitor, fovete molliter,
Amate dulcitor, dum obambulabimus.

Videon\' Lepusculum meum? passorculum
Meum? ades, amatorculo, ades, ecquid stas 1\'oris?

765. Philabg. Ducamus intro! Ingredere, belle amicule,
Ingredere! Quid vult erui femoralibus ?
Petr. Primum omnium afferri iubete celeriter
Treis optimi musti falerni congios;
Bellos agamus homunculos, meae animulae!
770. En aureus phihppeus. PmLOCHR. Pulcherrimus.
Puella, ades! primum introi, tum misero.
Nam quispiam in vico strepit, ne forte non
Velis viderier. Petr. Sequor, strepitum audio.

Pecuniam mihi tradidit vir urbicus,
775. Sed fraudulenti ut plurimum sunt urbici

Et nistico imponunt, queant modo commode.
Iccirco (si siipiam) priusquam abi vero,
Numeranda denuo est, et exploranda si
Sit iusti (ut inquit) ponderis, monetaque
780. Si publica et probata sit. Locus aptus hic.
Cab. Fortuna iam favet, video pecuniam.
Styp. Nihil interest inter videre et habere? Ubi?
Cab. Ul)i? Videsne stupide stupidum rusticum
Nummos suos numerantem ad aedes .proximas?
785, Styp. Video, sed an tibi numeret non sat scio.

Cab. Numerat mihi et tibi se velis, Styp. Volo aedepol,
Sed quo modo? Cab. Docebo te l)rovissime.
Styp. Ausculto. C.yi, lunge te viro, atque cominus
Affäre blanditer; inde et inter fabulas
7iX). Nummum subduce quemlibet, dein viculuin

Sequetur ocius, sequenti reiice
(Si sit necesse) pesteaquam sat aliis
Abduxeris a nummulis. Styp. Rem intelligo.
795. Cab. Tace; ego interim tota citus pecunia
Correpta, in hunc vicum sinistrum fugero;
Uterque facile plebis in frequentia
Latebimus. Nunc sine mora ipsum accedito.
Styp. Accedo. Faxit Mercurius ut prospere haec
800. Utrique cedat vafricies. Salvus sies,

Probe vir; tun\' es Portengius? Rust. Non sum (juidem
Portengius, sed Spengius; quid hoc rogas ?
Styp. Portengius Cocrengiusve si fores,
Per te meis mandare possem amiculis.
805. Putasne iusti ponderis sit hic aureus?

improbe? heus redi!
Cab. Pei-sequitur in vicum rolictis omnibus,
lam iam vices, Cabisce, iam tuao vices.
0 Croesi opes Midaeque gazae amplissimao!
810. t^uam multa fors fortuna mi semel jiggeris,
Ut integram hanc pecuniae sunnnam simul
Nactiun absque furto in i)ileo sic colligam.
llecurre iam, Cabisco, vicum in alterum!
iMovo tuos celeres pedes, ne videat aut
815. Te deprohondat Rusticus cum rediorit.

Egone miser? egone stultus? ([ui achohistico vago
Credens Philippum pordidi? Meliust redire ad alteros,

Ne simul et illum et hos. Ut omnia evoluta conspicor?
Heu me miserrimum! Deest summarium peculium,
820. Basis senectutis meae atque post labores unicum
Vitae meae solatium. Quid restât heu mihi misero
Nisi triste mendicabulum ? 0 cives miserrimi senis,
Miserescite! Philochr. Heus, mi vir, quid hoc clamoris

Rust. Ego occidi virûm
825. Miserrimus! Philochr. Quid hoc? virum occidisti? Erat

Mulier, Quia ibi desederam paulo prius pecuniam,
Mei laboris precia, numeraturus, adeunt perfidi
Me nil mali tum suspicantem duo scholastici (ut autumo)
880, Quorum alter (ut blande locutust) mox Philippum surpuit ;
Quem dum fugacem persequor venit alter ac totam rapit
Vitae meao substantiam. Petr. Ttyvui Kaßlnxou t>ij /Jiu.
Rust. Quid ais, puer? Petr, Te inquam misellum. Rust,

Nil profecto certius.
Sed quem citabas in tuo sermone peregrine refer.
885. Quem tu mihi Cabisco? quid ridetis? Petr. Ov mt\'tntvnoi.
Rust. Quisnam Stypos? Num vestra id actum conscientia?

pecuniam exiges?
Abi hinc, senex delire! Nos scimus tuam ixîcuniam?
Pulsiite, verberate, trudite procul his ab aedibus!
840. PniLARO. laces, senex delire? Abi ocyus hinc vel ad

corvos, vel ad
Tua Bterquilinia! An tuae pecuniae nos argues
Fures? Abit socors, et ut meret Into foede oblitus.
0, quanta lucra, quanta commoda opesque mox videbimus !
Rust. Quid again querarve? Quo miser me vertam opis

845. Si ad praesidem confugero argentum deest, quo iudicis
Animum in meam sententiam flectere queam; vadam

Si fors meam sortem misertus adiuvet. Quam vera sunt
Quae dicta sunt proverbio: Abit in calamitosum illusio.
PmLOCHR. Te subtrahas, Petrisce, oportet, nam pater

Uxoris infoolix caput verberibus obiectabo?
Malim profecto viro cum fortissimo pugnare,
Necesse si sit, cominus, quam in mulierem rixari.
855. Gnob. Non ibis hac bora, audies me; vesperi cum instabit
Coena et voamdi iam hospites, stabis meis pro foribus;
Videbis ultro to vocaverit. Non alio pacto
Malam mulierem roctius mollire quam contemptu
Poteris. Gal. Id usque oxperior; obsequar tibi. (inoh.

860. Facis; docebo to quoquo intus pluria. Gal. 1, sequor te.
Ignore quos utrinque risus audiam obstrepentes.
Malo fugere dicteria irridentium (juam verbis
Revincere.

Euge, adsunt ainiculi! Petrisce, caveto
Ne prodeas; nondum pater propriam domum introivit.
865. Cab. Cur nam sequenti (ut iusseram) numisma non

Si redderes minus foret periculi; tibi primum;
Quia unde te accusaret haud haberet praesidi; atqui
Me (ut suspicor) non viderat. Styp. Me accuset,

870. Me praesidi. Mehust teuere quam abiicere Philippum.
Eccas amiculas; forem observant, mora nulla ne sit
Nobis revertentibus. Philarg. Adeste cito, mora in

Amantem oportet esse libera. Piiilarq. Profecto oportet.
875. Fortuna ut arrisit? fuit secunda? Cab, Nunquam mehor ;
Croesi adfero ingenteis opes, Philoohr. Die serio, Cabisce,
Num. rusticum expilastis? Cab, Hem, quid rusticum?

Jam rusticus nescio quis hanc nostram familiam amoonam
880. Et liberam. Duobus implanatum ait seso esse

ut par erat, trusumque
Caesumque disturbavimus. Technas Petriscus vestras
Corte autumat, Styp. Hahahae! Philarg. Quis hic-risus

Sardonicus? Cab. Mea unica Philochrysium, te done
885. Hoc munere aureo. Styp. Duploque te Philargyrium hocce
Argenteo donabo munere. Intro iam properemus
Sortemque nostram inter caliculas planius recitemus.
Properemus, inquam. Utrimque nanque in viculis flt

Miranda sunt, si quae feruntur vera sunt
890. Tum de Cabisci, tum Stypisci fraudibus.
Nisi tempori his praetor malis occurrerit
Paulatiin in omnem proruent licentiam.
Quapropter illi haec suggerenda censeo, et
Capienda siqua mihi ferantur commoda.
895. Et commodum, se Praetor ipsus ingerit.

Sat. Te, heros, Sycastes ultro conventum petit.
Praet. Moremur; hoc cum liomine mihi est negocium.
Sat. Delator in casses tuos ferain inferet.
Syc. Salve, domine praetor. Praet. Sycasta. sal vus es;
900. Nihil novi? Syc. Parum. Praet. Parum refer. Syc. Nihil
Tibi de Cabisco aut de Stypisco proditum?
Praet. Certi nihil; qui sunt ii? Syc. Adolescentuli
Pol omnium (pios terra habet nequissimi,
Qui fraude passim quoslibet,
905. Qui Vina, carnes, lectulos dolo auferunt.

Syc. Scio. Huc Cabiscus et Stypiscus (ut sibi
910. Condixerant) urnas ferentes flctiles
Ab oenopola postulant germanica
Vina et, quae ibi novere non venundari
Iam, cretica. Inde missi in aedeis altéras
Aquam bauriunt, dulce simulantes creticum.
915. Denuo adeunt aedeis priores, altera
Fracta lagena, postulantes congios
Vini duos renensis (infortunium
Suum querendo et improbum vinarium)
In aeneo sibi commodando vasculo.
920. Vir acquiescit precibus, haudquaquam sibi
Data verba suspicatus, at precium men
In aenea prompti fidelia exigit.
Illi inquiunt omnem se in effusum prius
Pecuniam expendisse; sin credat minus,
925. Lagunculam cum cretico dare pignon. Hanc
Vir nil doli latere suspicans sibi
Servat. Abeunt spondentque cum pecunia
Mox se adfuturos; sic suo genio vacant
Incogniti damnum ferentes bydriae.
980. Praet. Per Herculem astus hic facetus; possiet
Remittier, nisi accidisset crebriter.
Syc. Cape reliqua. Cum iidem eadem vespera
Te, praesidem et totum senatum in aedibus
Coenare nossent consulis, viam obsident
935, Per quam sub horam noctis (ut fit) tertiam
Artocreas ferret minister et alia
Postrema mensae fercula, oppandunt quoquo
Tenuem angiporto funem, ut implicitus pode
Improvidus luto incidat. Tandem stata
940. Rediens minister hora onustus lancibus
Fune obligate praensus in lutum labat
Cavensque dapibus sibi cavero negligit
Verum inquinatus dum studet mundarier

Alter laternam dum levât collapsam humi
Simulatque corrigere, dolo extinctam rapit;
Fugiunt uterque per tenebras noctis, et
Casso ministro, te tuisque famentibus
950. Genio suo indulgent cutemque exporrigunt.

Pbaet. Istuc magis furtum sapit. Num plura sunt
Huius farinae quae sient memoranda? Syc. Sunt
(Nisi te gravet prolixitas) quam plurima;
Nam lectum ab altero aeditum alter sustulit.
955. Modoque ferunt aes abstulisse rustico.

Sed quomodo?
Syc. Nisi sit onerosa, inquam, tibi prolixitas
Quod fama fort modo publica tibi suggeram.
Praet. Prolixitatem nec locus nec tempus hoe
960. Patitur; in auditorio dicturus es.

Sed ubi latere modo putas latrunculos?
Syo. In ganeo se aliquo retrudunt suspicor;
Nam 0 ganeo ferunt eos didascalo
lam per ministres publicos contraditos
965. Praet. Hem. Syc. Vapulasse. Praet. Quid ergo? Sunt

Syo. Fuere, sed puto iam abdicatos littolis
Praet. Vade experiro; deindo mox domum meam
Revertero. Syc. Faciam quidem non segniter.
Praet. Vade cito; dum ferrum calet cudendum erit.
970. Paulum moratus mox domum revortoro.

Me miserum, ut infortunia infortuniis succedunt!
Hunc circiter locum miser pecuniis meis spoliabar,
Hic vapulabam et in cloacam deprimebar insons.
Et hactenus quaerendo susque deque praetorem adeo
975. Tandem fatigatus sum ut hiscere vix queam ad loquendum.
Sed eccum, adest cinctus caterva militum suorum.
Adibo; reddat hunc mihi deus pium, mansuetum et
Tractabilem. Praet. Quid vult sibi villanus ille? adesto.
Sat. Procédé, ades, pagane; quid tibi negocii? adsis.
980. Rust. Volo, sed pudore deferor. Sat. Llinus pudendum ;

Pecuniam quam pro laboribus meis immensis
Paulo prius receperam, tota miser spoliatus
985. Sum. Praet. Quomodo? num astu dolovo? manibus aut

Astum exposuero, neutiquam violentiam. Praet. Proferto.
Rust. Dum nummulos meos recenseo venit adolescens
Scholasticum quem suspicabar, comiterque locutus
990. Mihi primulum, rapit illico imprudenti (ut extimo) unum
Philippeum, fugitque; quem dum nitor assequi, mox
Me paululum abducto venit sodalis (ut coniicio,
Quamvis prius non viderim) et tollit semel mihi omnem,
Mi domino, residuam pecuniam. Praet. Quis ausit istuc

Eum describe,
Quem videras. Rust. Pulcher, agilis comaque cincinnatus.
Non admodum procerus, at rubente tunica indutus
Nigroque pileolo caput velatus. Praet. Hem, venabor,
Siquo modo bos queam duos praehendere nebulones
1000. Et perdere. Rust. Ecquid proderis misero impios

Sinon quod abstulere eidem reddier curaris.
Etsi quidem mi domine agricola sum rudis bardusque
Novi tamen debere te tantum iuvare oppresses
Quantum opprimentes pleetere. Sat. Intulit probe,

1005. Praet. Quid efflcere queam nisi exhibeas mihi nocentes?
Rust. Scruteiur hanc dominus meus domunculam,

Pecuniae meae indices furesve deprehendet.
Praet. Quo nixus argumente id autumas? Rust. Meam

Flerem miser miserabilem hac domo exeuntes ipsa
1010. Hora duae mulierculae, scholasticus quoque procax
Illudere moam calamitatem, opprobrioque affectum
Abigere cum nonnulla mihi de ilhs foret suspicio.
Et nescio quos mihi Cabiscos, quos Sty])iscos Indens
Graeco puer memoraret. Praet. Hem, secede paululum,

Est, hic Stypiscus est, qui similibus tibi, heros,
Sceleribus accusati erant, qui oppignerarunt vino
Redempto aquam pro cretico, atque consulis ministro
Lapsu inquinato traditas dapes sibi abstulerunt.
1020. Praet. Apparet; ostium crei)it; videte quis prospiciat.

Videbo si tutus Petrisco transitus
Hinc ad parentes pateat. Hui, quid praetor hic?
Sat. Hic est profecto, domine, quem iam rusticus
Depinxerat; se subtrahit. Rust. Vidistin hunc
1025. Qui prodiit? profecto is est qui sustulit
Philippeum, reliquique furti conscius.
Praet. Properate vos, irrumpite et producite
Totam familiam, fortiter. Sat. Parebimus.
Aperite! Dissimulant, at intro rumpimus.
1080. Prodite vos, prodite! Praetor vos simul
Vult convenire. Rust. Timeo fortioribus
Aut pluribus tres non queant resistere.
Clamant, fremunt, tumultuantur, obstrepunt.
Res salva; plorant, deprecantur, exeunt
1035. Manicis revincti ferreis, trepidique eos
Sequuntur improbus puer cum foeminis.
Quid nunc futurum? Quid spei mihi rehquum?
Praet. Caedantur haec prostibula colaphis, at alios
Tres in phylacam puniendos ducite.
1040. Tu sequere; reddetur tibi pecunia.

Rust. Denuo renatus videor, hinc actus tuos
Mores tuos heroicos, clementiam et
Prudentiam laude efferam dum vixero.
Praet. Non hoc require; sequere me in praetorium.

Nam omnis potestas a deo est.
Quaeque a deo ordinata sunt.
1055. Itiique potentibus obstrepens

Hi dirigunt rempublicam
Rebusque privis consulunt,
Sine his nec usquam tutus est
10()(). Nec in urbo nec in agro locus.

Hi pauperis viihuve, orphani
Inopisquo causam vindicant,
Hi rusticos innoxios
Servant, perduntque noxios.

Te itaque magistratuui decet
Venerari honore debito,
1075, Quod Caesari ipse praestitit

Ne, dum lovi recalcitres,
laculato ab axe coelico
Cum immanibus gygantibus
1080, Pereas trisulco fulmine.

Putavimus pro foribus his bacchantium
Pugnas fuisse; iam nihil timultuum.
Prodi foras, Galene, nugemur foris.
Gal. Perterruit profecto me quoque strepitus;
1085, Sed iam quid uxor incipit? mandata dat

Liturgo ab ostio. Gnor. Ut quidem ante dixenun,
Te\'revocat ultro, non ferens absentiam.
Lit, Me iussit liera quaesitum abire herum meum et
Gnatum suum, quos ubi modo inveniam haud scio,
1090, At herus ad aedes Gnorimi iocundus est,

Gnor. Nuin te petit? Quid dixeram? Gal, Men\' vis, puer?
Lit, Te rogat liera ut quam ocyssiine veniiis domum,
Quoil hospites vocandi et alia in aedibus
Prius ordinanda sint quam coenites,
1095, Rogatque serio honore pro domestico

Iniuriae sis iinmemor, Gnor, Quin me rogat?
Lit, Qmd tc roget? Gal. Ut iniuriae sit immemor.

Abi, venturus est.
Res mitiganda est vesperi. Gal. Die me adfore
1100. Post horulam. Gnor. Nonne id tibi praedixeram?
Obsequere nunc, vehementius eras argue.
Gal. Stat acquiescei\'e: Heus, adesto vesperi.
Gnor. Adero. Bene est; venit uxor obvia mitior.

Vereor virum affectum mea esse iniuria,
110Ö. Quod et absque iusUi aiusa eum caeciderim;
Nam traditis meis Petrisco clavibus
I^eriere cinnama piper et omne zaccarum.
Verum omnia haec celanda prorsus sunt ei,
Ne habeat quibus hrmet el iam partes suaa.
1110. Adest; benignius alloquar. Morata sum
To mi vir hactenus tua indigens ope,
Prudentia at(iue industria; Veni igitur, ut
Kt singla disponamus ad convivium,
Et aureos tribuas duos, (piibus piper
HIT). Et zinziber cum zaccaro mihi comparem.
Gal. Hui, rureus aureos duos? aromata
Nondum priera absumpta credidi. Quid est
liuod ipsîi eam pecuniam non ceperis?
Mys. Id hactenus tentaro nolui, ut ipse scis.
1120, Ne oriatur inter nos aliqua suspectio.

Gal. Sequero intro ut accipias emasquo tompori.
Mys. Praei, sequar. Pro lllio sollicitîi sum,
Ne forte bacchanalia pariant oi (ut
Usu venit) aliquid mali aut periculi.

Id quod facit multo magis iam me anxiam.
Gal. Uxor! Mys. Quid occipit? Gal. Uxor! Mys.

Per cuncta compita, fora, spliaeristeria,
Tandem in scholam regressus illum quaerito
1130. Petriscon, et frustra fatigatum manent

Me forte verbera, quod domum non duxerim
Aiunt sodales accitos iam Praesidi. Hui,
Quid turbae in aedibus? Quid audio miser?
Quae furta mihi tandem imputant innoxio?
1135. Mys, Adest cui tua credidisti omnia, adeo
Ut propter hunc neque parceres gnato tuo.
Huic (fréta nempe tua fide) claves meas
Iam credidi, Hic furti reust, hic in aedibus
Solus moratus est. Gal. Ades, trifurcifer,
1140. Cui tanta credidi! Tot aureos mihi

Semel auferas? Lit. Quot aureos? Mys. Nuinerum rogas,
Nequissime? Lit. Ecquos aureos? Ego innocens.
Gal. Tu plus minus mihi viginti es îiureos
Furatus. Lit. Id, here, sobrius non dixeris.
1145. Gal, Tibi ebrius, nefande, videor? l^eddito
Celeriter id quod eruisti scrinio.
Lit, luro lovem optimum, supremum. maximum,
Nil me tui attigisse furti gratia
Mys. Respice, marite; commodum, en loraiios;
1150. Adducier iubeto vinctum praesidi, ut
Examinatum praetor in cruce nuniat.

Lit. Me praesidi? me praetor in cruce puniat?
Mys. Te praesidi. Lit. Quid commerentem? Gal. Adeste

Propter rei domesticae furta et alia
1155. Crimina scelestum hunc rapite. Lor. Quonam ducimus?
Gal. Ad Praesidem, quo Praetor ipsum examinet
Tantisper in suo equuleo, dum dixerit
Quantum abstulit, quo gessit et quam crebriter
Patravit. Lor. Heu, me innoxium? Gal. Hunc in

Nobiscum adibis Praesidem. Gai.. Sublimem eum
Rapite; quid estis frigidi? Lor. Nos frigidi?
Quid nunc videmur? Gal. Acriores; tollite;
Ego vos sequar. Lit. Vestram fldem, cives boni
1165. Vestram fidem, succurrite, haec fero innocens!
Gal. a Gnorimo cropit ostium; morabor hunc.
Tu vade coniunx; redime quod necesse erit.

ut habent negotia, mi Galene? Gal. Pessime.
G nor. Agitunie rex uxoria tibi denuo?
1170. Gal. 0 Gnorimo, omno peculium mihi famulus.
Quom credidi prorsus fldelem, dissipât.
Iam praetor alia, nescio et quot aureos
Furto abstulit. Gnor. Quid ais mihi? Gal. Furto

1175. Gal. Vidoor mihi omnium fiicile miserrimus.
Uxor procax, gnatus rapax funix puor.

Venit fere ad restim negocium meum.
Gxor. Quid ipse? Gal. Constanter negat, quare accitis
Lorariis adactus est ad praesidem.
1180. Gnor. Is iustus est; usque ad quadrantem extorserit
Reddetque fidito. Quid hic senex ovans
Recenset? Hens senex, quid agitur in foro?
Rust. Furtum, dolus, periurium. Gnor. Istaec vetera

Rust. Expertus ipse sum novissima. Gnor. Hem, senex,
1185. Quid expertus es? Rust. Pecuniam mihi dolo
Duo abstulere perfidi scholastici,
Verum tamen cum tertio, qui quoque suis
Parentibus ahquot aureos subtraxerat
Vincti simul servantur (ut puto) crucibus.
1190. Valeant; meam mihi reddidit pecuniam

Aequissimus index. G..U.. Quis istic tertius?
Rust. Novi Cabiscon et Stypiscon, tertium
Puerum quidem non noveram. Gal. Liturgus est.
Rust. Hic servus est, adductus ultimo innocens.
1195. Gal. Tun\' innocentem dixeris? Rust. Ego dixero,
Quia captus ante parvulus furti reust.
Gnor. Vale, senex. G.vii. 0 Gnorime, o quantum vir hic
Amaritudinis incutit mihi scrupulum.
Hic filiust, Gnor. Vereor ego ipse plurimum.
1200. Gal. Is ipsus est; in«licia multa congruunt.
Périi miser! Quin enso coniugem meam
Sexcenties non interemi, quao fuit
Una author huius Tragoediae? Hoi mihi!
Gnor. Animaequior sis, mi Galene, forsitan
1205. Periculum non tantum erit quantum imminet.
Accurrit uxor; cavo mali quicquam inforas.
Cave graves grave gravioribus malis.

Heu nos miserrimos! Galene, filius
Vinctus teneri dicitur, cruci quoque
1210. Adiudicandus. Gal. Impiissima raulier

Stultissimaque, nuncne innocens est filius?
Vides modo quid egit indulgentia? Mys. Heu,
Sero sapio, mi vir, sero sapio nimis!
Gnor. Stet iurgium; videte si redimi queat.
1215. Gal. Quid consilii, vicine? Gnor. Sollicita cito
Siquos habes notos amicos Praesidi,
Ut antequam pronuncietur obvient.
Mys. Accedit hue quis nescio celeri gradu;
Moremur hunc. Nunc. Aiunt Galenum in hoc loco
1220. Morarier, cui traderem has epistolas.

Gal. Heus, bono adolescens, ego Galenus, quid agitur?
Nunc. Has litteras gominas Petriscus fihus
Tuus unicus mittit, vide celerrimo
(iuid continent. Gal. Aporito eas, o Gnorime,
1225. Ut perlegas. Gnor. No fie; priores has tibi
Scripsit; ilidascalo dabuntur alterao.
Audito nunc: In mortis horrendae ultimo
Positus pater discrimine oro ot obsecro
Clementiam tuam, ut adiuves mo et oruas.
1230. Siquo modo fieri queat. Cum cornerom
Matris meae nimiam per indulgentiam
Vitia foro impunita, per licontiam
(Quicquid libebat id licero credidi.
Quicquid domi surripere quiveram dolo
1235. Ad improbos meos sodales, cum quibus
Et ipso sum in furto prehensus, transtuli.
Kgo, mi pater, tuam pecuniam abstuli.

Ciilpam in Liturgum transferendam callidus
Putaveram, verum deus, pius arbiter,
1240. Quo innoxium servet, prehendit noxium.

Nunc itaque, clementissime pater, obsecro,
Ut alteras bas litteras sine rémora
Supplex meo tradas didascalo, quia
Nisi ille servet de meo iugulo actum erit.
1245. Vale. Igitur accelerato opust; aditedum.

Gtal. Eamus itaque, ut tradita hac epistola ad
Clementiam flectere queamus supplices.

Quisnam deus dabit hunc virum mihi propitium.
Quem tam improbe insectata sum conviciis?
1250, G.vl. Vir obviust, tu prorue et supplex roga
Crimen remitti, quod in eum commiseras.
Did. Salvete vos. Quid tristior solito tuus,
Galene, vultus est? Quid uxor lachrymat?
Gal. Supplex rogat sibi remitti crimina,
1255. Quae in te procaciter nimis commisit. Did. Hei,
Surgat, facile remisoro etiam pluria.
Mys, Mei misereat te, magister optime,
Quae oculus meos ad te levare indigna sum;
Sine te tamen mulier ero perditissima.
1260, Did. Ades, bono sis animo, ades, parce lachrymis.

Quid habes? Gal, Lege, o praeceptor, hasco litteras.
Did, Graecasne? Cuiusnam? Gal, Mei, heu, , . Dm.

Puer KaXw //<5«(Tx«Aw ritTQÎCfxog i-vnnayttr.
1265. JiôûaxuV, fi\'fxâ flOV rtV«|<Oi;,

Quqqùv OfiWi afj \'/qî]Ot6t7jti iiiqîiTio
\' IxfTtÏQlÓi (iov t)fOll VnfQ CtO\'/s tllOV ,
yoi]oà^H>oi i^ovaias ayoXaaTixrji
\'Pvaij juf rayu ttuqÓpto; dno tov xti\'ôvi\'ov

^\'Ori ovx fài\' aiô(ff}ç jiif <fv, offor ovöino}
llfQi flov niixQuxrai TÎ]i Sioiji xai voD (ilov.

Dm. Miseret profecto me utriusque et ftlii,
Verum quid hic autoritas nostra valeat?
Contrave iura quid mea ferula praesidis?
Id est, Mysandra, mane quod tibi dixeram,
12s0. Mys. Nil praeter iram et contumeliam (palam
Loquor) ego merui; tlectere misericordia.
Dm. Quid graeca (luam latina scribere maluit?
Gal. Quo te reor mage flectat eruditio. Heu!
Puer. Moveant, magister, to tam amarao lachrymao et
1285. Gemitus parentum, moveat eruditio,

Moveat quoquo puorilis aegra infirmitas.
Se corriget puer, tuasquo perpetim
Miserationes praedicabit plurimas.
Dh). Audi, Galene; vester, ita deus mo amet,
1290. Et sum et futurus sum. Quid autem per moam
Queam obtinere autoritatem nescio.
Eanms, antequam antevortat nos gravis,
Sevora et irrovocabilis sententia
ludicis. Ades, puer, ocyus, gero virgulam Pukr. Hem!
1295. Gal. Praetoris optimi loves animos parent
Ac mitigont, quo facilius nos audiat.

Nunc hora serior diesque occiduus est;
Producite impios, ut extremam suis
Pro sceleribus sumant palam sententiam.
1300. Sat. Parebimus. Did. Index tribunal occupât.

Mys. Heu! Dm. Prodeunt rei, accidetis supplices
Praetoris genibus. Heus, ut est Mysandra? ne
Time! Galene, tene labantem coniugem,
Res salvae emnt. Iud. Consistite. Cab, Heu miserrimos
1305. Fures. Styp, Itane nos séparas, amara mors?
Petr. 0 quis deus poli solive mihi puero
Miserabitur? Num mihi pater, num mater est?
Maledicta furta, quae me in haec necis trahunt
Discrimina, 0, parvi greges scholastici,
1310. Parete praeceptoribus vestris, cavete
Ab his quoque impurissimis sodalibus!
Hi in crimina, hi in vincla, hi in necem induxere me.
Iud. Satis Uywv. Quis hic irruit temerarius?
Did, Iudex tremende, tibi tribunalique huic
1315. Foelicitatem et aequitatem usque imprecor.

Verum hunc puellum tum parentum lachrymis,
Tum aetate tenera, tum scholastico meo
Pro vetero privilegie, primum rogo,
Dein impero, mihi corrigendum creduas.
1320. Discipulus est meus, meao quoquo ferulae,
Nondum tuis. Praetor, subactus legibus,
luD, Tun\' es scholae nostrae didascalus? Did, Ego sum.
luD. Partem alteram aequitatis esso to arbitrans
luri meo iam cessero. Verum amodo

Mancipium et aurum residuum quod abstuli.
Did. Ago gratias tibi, Praetor, ut queo maximas,
Nostraque si uti opera velis, rursum impera.
1330. luD. Quin hos quoque eximis? anne et hi duo tui?
Did. Non sunt; fuere aliquando sed rei vale
Dixere litterariae, et femlae meae
Uterque subduxere iam manum suam.
Veni puer! Iudex, tuam rem perfice.
1335. Petr. Venerande praeceptor, quid unquam pro his tibi
Digne rependero? Did. Tace, poteris quidem,
Sed moribus correctioribus. Veni,
Ut corrigaris more pro scholastico.
Nummis receptis nos parentes sequimini.
1340. Gal. Sequimur, magister, pereat haec pecunia!
Did. Recipite; iudici referte gratiam.

Turbavit hoc nobis tribunal paululum
Didiiscalus. Nunc propius adducantur hue
Iuvenes nefarii. Fur. Heu, salus nulla reliqua est!
1345. Sat. Utrunque, iudex, noxium vides. Iud. Bene est.
Sat. Adeste cuncti; state, tacite advortite,
Pronuncianda novissima est sententia.
Iud. Quo civitas sit nostra pestilentibus
Et improbis semper viris Uberrima
1350. Hos deprehonsos in scelestis actibus
Furto, dolo, rapina et id genus aliis
Et morto dignos iudicamus, et antequam
Sol occidat laqueo necandos in cruce
Pronunciamus. Tuba sonet! Persequimini,

1855. Educite! Sat. Exequemur. Fub. Heu, clangor tubae!
lüD. Lorarii, Liturgon absolutum hero
Reducite, et gnato aureos quos abstuli
Parentibus restituite. Lor. Hem, parebimus.
Par. Te semper, optime Praetor, et laudes tuas
1360. Nos praedicabimus, dieque crastini

Grati erimus hac super tua dementia.
Im). lamiam sat gratatum; abite ad liberos.
Sat. Hic verna, et hic est residuum pecuniae.
Par. Ades, Liturge; affecimus te iniuria,
1365. Verum bonis potioribus pensabimus.

Dm. Correctus es, Petrisce, multo mitius
Quam si cruci sufllxus esses debitae;
Nunc itaque mores atque studia corrige.
Petr. Correxero, praeceptor, atque gratiam
1870. Olim tibi, si modo parentes negligant,

Rependero. Did. Mox procidens parentibus
Veniam roga, dein pro Liturgo interveni,
Ut liceat esse libero, qui pro tuis
Facinoribus coniectus est in vincula.
1375. Adsunt parentes. Mys. 0 Petrisce, quis malis
Adegeras te, me et patrem tuum optimum!
Petr. Ignoscite hanc mihi parentes noxiam;
Non amodo commisero. Par. Hanc ignoscimus.
Did. Bene facitis. Petr. Adhuc est, pater, quod te rogem ;
1380. Ob mea facinora pessime Liturgus hic
Affectus est; rogo liceat esse libero.
Did. Profecto meritus. Gal. Liturge, to manu

Mitto. Lit. Habeo gratiam. Gal. Optime nunc omnibus
Praeterque spem cedentibus reliquum diem -
1385. In requie agamus atque bonesto gaudio.
Tu primus adsis author huius gaudii,
Didascale. Did. Adero. Gal. Adsit inde Gnorimus;
Vocetur huc. Lit. Heus, Gnorime! Gnor. Hem, recta

Hoe est quod opto maxime. G.vl. Foelicius
1390. Mihi cessit ac speraveram. lam nostro ades

Convivio. Gnor. Licet. G.vl. Praei uxor. Sequimini.
Vobis nihil profecto spectatoribus
Hic coximus; quapropter iis quae vos domi
Parastis hinc recedite ut vescamini.

1395. Spectator, asta paulum adhuc spcctaculo.
Ut audias (luid in tuam rem oflabimur.
Discat Pater post banc modo actain fabulam,
Ut liberos suos rebelles corrigat;
Discatque mater ne per indulgentiam
UOÜ. So inhonestet et corrumpat ipsum lllium.
Vos quo(iue, scholastici groges, intendito
Vestris et auscultate praeceptoribus ;
Ne post robellionem ot alia pluria
Flagitia tandem crucibus adnectiunini.
1405. Vestrum proindo quisquis oblectutus est
Musis faveto gregiquo nostro plaudito.

In posteriore Petrisci editione, quae una cum reliquis
Macropedii fabulis (excepta lesu Scholastico) Ultraiecti apud
Harmannum Borculoum prodiit anno 1553 nonnulla invenimus
mutata, Cabiscus et Stypiscus nunc appellantur Argyroclopus et
Meloclopus (quae nomina tamen iis non satis constant, nam
interdum permutantur, ita ut Cabiscus Meloclopus, Stypiscus
Argyroclopus sit), Hinc factum est ut complures versus leves
immutationes habuerint, Omissa est narratio Sycastae de
Cabisci et Stypisci rebus gestis 906—954:, in cuius locum
subierunt scaenae tres; priores duae, quae fructuum furtum et
Megaerae iram exhibent, inter duas partes versus 863, tertia
ubi Megaera rem defert apud Praetorem post versum 1044.
Videtur Macropedius reputasse demissa per aurem segnius
irritare spectatorum animos et post Argyroclopi praeclarum
facinus Mel\'oclopo simile quid patrandum esse; cuius tiunen
furtum post multo maiorem Argyroclopi rapinam languidum
videtur et suffrigidum.

Omnia autem quae in posteriore editione mutiita vel additii
sunt hic adscripsimus.

Arguni. 5 auroos docom. Petr. U suoruin liberum 109 hoc pro 148 ad
alia 163 praetor dolum ot 164 mendacium, quao 182 cum vagautibus ost
oi communio 183 Profocto 191 Tu neutiquam 209 Sodalibus mois dûobus
tradidi, Intor 209 ot 210 insoritur versiculus hic: Did, Ultro? Petr, Ultro.
Did, Quis? Petb? Meloclopo ot Argyroclopo 211 pluria 307 profugeris

810 Mel. Argyroclope. 324 nisi ego 325 Si patrem non audias 327 aver-
samini et 329 Et pium et tionestum et aequum et utile? Non pudet
330 Pigetque vos? ulciscentur 387 tutumet 404 hactenus vel alteri nemo
tribuit 433 an ephebe 441 numera potius ephebe 454 salutis 464 data est
nobis 467 prudentissimam 488 Philoeniam 555 plus minus decem abstuli
728 0 meloclope 753 Decem video vel undecim 756 Argyroclope 808 lamiam
Argyroclope curre 813 Argyroclope 832 \'Apyu/soz/ÓTTov 835 Quem tu mihi
ap\'/\'jpix/wrra? Quid ridetis? Petr. ov voeI xU-rrj 836 Quaenam Clopa est?
837 Clopost? Philoche. Abi hinc quadrate.

Post verbum revincere 863 inseruntur duae scaenae VI et VII, unde
fit ut novae editionis scaena VIII eadem sit atque prions scaena VI.

Argyroclope, nunc ai-gentum habes;
Quid si meo modo acquiescas suasui.
Quo illec Megera, quae sues (vidon?) advehit
Fructus recentes, valeat implanarier?
5*. Aeo. Quonam dolo, Meloclope, quavo industria?
Mel. Primum omnium nostra alteremus nomina.
Aeo. Factum puta; tu Simplus este, ego Duplex ero.
Quid, Simple, postea? Mkl. Tibi, Duple, suggeram.
Licero mala primulum, deinde ubi
10\\ Tibi muneraverit mihivo plurima.
Pro crassioro argenteo ostenso voles
Tibi monetas publicas numerarior.
Quas ubi dedicit to ocyssimo in pedes dabis.
Mox ego (sequonto to Megera) amplissimas
15*. Stipabo manicas has sinusque vestium
Sollerter optimis quibusque fructibus
Et in angiporto te momber proximo.
Aeg. Sat est; probe tenoo modum (luem suggoris.
Mkl. ItiKiue probe oxequjunur; ipsa enim suus
20*. Megera merces ordinat, blande canlt,

Nondum furit, nullusquo presto est arbiter
Nec alius emptor; erimus accoptissimi,
Invitât ultro. Meo. Ileus, hens, adesto iuvenculi,
Parva emite mala odora, mitia, dulcia

Arg. Quin exequamur? Insignis en loachiimus hic;
Fallet megerae lumina cupidissima.
Meg. Adeste! Quid moramini, aut veremini?
Mel. Videt pecuniam; iUcet; modo commodum!
30^. Arg. Ave Megera! Meg. Avete vos quoque! Unde tu
Me nosti? Arg. Apud Proserpinam te vidimus,
Cuius videris utrique nostrum filia.
Meg. Hahahae! Videre tu mihi nequissimus.
Quo nomine appellabo te vel alterum?
Arg. Hic Simplus, ego Duplus vocor. Meg. Rectissime.
Quid Duple omes? delectus est pulcherrimus;
En poma citra, persica atque medica.
En pyra volema, coctana et nostixitia.
Arg. Quanti simul tibi omnia istec veneunt?
40^ Meg. Sex omnia haec sestertiis venundabo.

Arg. Dabo quinque; manicis his meis simul indito. Meg. Hem!
Nil Simplus hic empturus est socius tuus?
Abg. Nescio equidem; simplicior est quam aliquid emat.
Meg. Nulli duplex ero, tametsi simplici.
45*. Parvi (si emat) venundabo. Tu mercem habes,
lam solve. Arg. Solvam et pro sodali, cum mihi
Sesterties pro argenteo hoe numeraveris.
Meg. loachimus est; videbo num tot habuero
Sesterties; numerate tu. Arg. Hem! Mkg. Iam quincjuo habes.
50*. Abg. Iam quinque, iam decem, cito! Meg. Hem! Arg. Iam quindecim,
lam quindecim. Meg. Iam bis decem, nebulol Arg. Hahahae!
Meg. Hem, quinquo adhuc; roliquum meumst. Arg. Quinque addito.
Quo commode hoe pro simplici solvam duplex.
Meo. -Accipo duplex hos quinquo adhuc. Simplex quid hic
55*. Empturus est? Mel. Quod hic voluorit solvere.
Abg. Solvam unicum sostertium. Tu delige.
Mel. Minima, sed ipsa dot mihi. Meg. Hom! Arg. (Juis mo vocat?
Mel. Nescio. Meg. Quo abis? Heus tu, mihi loachimum adhuc
Non tradidisti, sed meas merces mihi ot
60*. Sestertia triginta abstulisti subdolo.

Mel. Sequoro, fugit! Meg. Non sie tarnen me etfugerit!
Serva, puer, bellaria haec. Sta, fur fugax!
Mel. Servabo (ut inquit) et /./o;rr,7w singula.
0 Mercuri, suffecerint bellaiia
65*. Haec in dierum hebdomadas ampliter duns!
Recte suis Megera rebus consulit,
Curanda quod sua mala Meloclopo dedit.

lam sat probe suffarcinatus me ocyus
(Si sapie) in hunc recipie vicum dexterum,
70^ Quod in sinistre iam furentis maxime
Strepitum Megerae exaudiam.

Simplex puer ....
Ubi Simplus est? ubi reliqua sunt bellaria?
Simplus duplex (ut suspicer) ea surpuit.
0, utinam et hunc dolosum et illum stringerem,
75*. Quo unguibus eos et dentibus discerpam, ad haec
Carnes cruentas devorem! Siqua mala
Vel hactenus dixere de scholasticis,
Dicuntve nunc, vel pestea dicturi erunt,
Ego pessima loquor per lovem et subscribe ois.
80*. Furens rolicta rheda adibo praesidem.
Ut conquerar super irrogata iniuria.
Hoc ganeum scholasticum gregem onutrit,
Et prorsus execrandus est praecoptor is,
Qui hos tenebriconos non flagollat indios.

803 (novae oditionis 949) Quid habet llogora? Assunt amiculi 804
pater patriam 870 die serio mi amice 890 Moloclopi atquo Argyroclopl de
fraudibus 892 preruens 901 tibi proditum do Meleclopo ot Ai-gyrocloix»?
905 Qui vina, carnos, mala, pyra dele auferunt; 903—954 in nova edi-
tione omittuntur. Inter 955 ot 950 insoritur versiculus hic: Sed ot
Megerae praetor aos bollaria 957 nostra tibi, 987 actum, 989 ut autumo
9i)0 simul 1018 quos mihi Clopos, quas mihi Clopasvo Indens 1015 Ilinc
longius no ablto; abi. Sat. Per Horculom, Argyroclepus hic 1010 Est,
alter ot Meloclopus 1017 orant Sycastji doforonto 1018—1019 omittuntur;
post 1044 insoritur scaena haoc:

Furesque versutissimos. Peaet. Quosnam duos?
Meg. Simplum Duplumque. Pb. Nullus est, qui vel Duplus
öP. Vel Simplus appellatur. At, Megera, quid
Furti patrarunt? Num tibi mala aut pj\'ra
Dolo involarunt? aut quid est similis rei?
Meg. Pyra, poma, multa et id genus bellaria, et,
Quod maximum, meam ipsius pecuniam.
lOi". Pb. Etiam tuam pecuniam? Meg. Pecuniam,
Nequissimi! Suspende eos cum tertio,
Quem et ipsa dudum comperi nequissimum.
Sat. Latet hic dolus; nam sunt iidem, et nomina
Astu sua invertere, ne cito quispiam
15p. Se deprohondat noxios. Pb. Considère.

Nos sequero cum sene rustico in Praetorium,
Quo latins causae modumque et ordinem
Mihi expKces et recipias pecuniam.
Meg. Pecuniam si recipiam furta reliqua
20P. Aequanimius toleravero, modo laqueo
Vidoro necatos facero longas litteras.

Arguin. 4. Pater hunc magistro accusat; do hac verbi accusandi coii-
structioiie vide pg. 82.

Arg. 5. aureos qhiiukcim — in postorioro editione (propter metrum
puto) decem.

Ad person arum nomina. Petrisci nomen quod etiam in epistola
quae huic dissertationi adiecta est, invenimus ponitur pro quolibet dis-
copulo; cf. etiam exempla pg. 8. Cabiscus ot Stypiscus unde deriventur
mihi non constat. Apud Suidam tamen est xa^af •= navoüpyo;, et in vetere
glossario invenimus ttOtto; = stips, quod etsi pro stipite hoe loco poni
videtur Macrop. fortasse alia significationo adliibet, ut sit Stypiscus —
qui stipem colligit, ut scholastici pauperiores illis temporibus facere sole-
l)ant, cf. praef. in Prosoetliam pg. fl. De roliquis nominibus vide pg.
W-OS.

0. Vetcntvo cMtigaricr — M. iMirontes mugnopere udhortari solot no
mngistros utill ot necessaria caatigationo puoros afflcero prohi-
Iwint Suao aotatis patribus oxomplum projwuit Eumonium,
Asoti patrem, quem itii facit dlcentom: Asot. 159 sqq.

Non crebra, non pia dofuit monitio, nec
Omisstt castigatio est. Nam eosdem ob hoe
Et paodagogo trndidi, nequo corrigi
Unquam vetabnm. At ineptias fugarier
Virgis volobam, ot acrioribus fingris
Lubricam indoloni no(iuitlii nbacta corrigi.

40. De obtrectatoribus sive „Zoilis" ut illis temporibus dicebant, quos
alii eius aetatis scriptores perpetuo in ore habere solent, Macr.
quoque quamquam natura neque pugnaci neque iracunda, semel et
iterum loquitur. Cf. epist. dedic. quae praecedit Hecastum: „Et
siquidem eam probaveris (id quod futurum spero) candidis commu-
nica, et a Zoilorum dentibus (modo citra contentionem fieri possit)
subinde \\\'indica". Epist. ded. in Adamum: „Adamum hanc nostram
. . . . e malevolorum dentibus vindicatam cuivis typographorum
excudendam tnide".

55. Sollemno est in prologi fine spectatorea ut taciti auscultent admonero.
Nonnunquam in initio quoque hoe fieri ostendit Adam. 3 sqci.

Oratque vos grox noster omnis comicus,
Et author huius oxhibendao fabulae,
Ut stetis arrectis (quod aiunt) auribus
Et mentibus, sub fabula sine fabulis.

63. ultro = noli oxpectaro dum to iro cogam ot ubstino quaestionibua
inutilibus. Saepius hoe adverbio utitur M. Asot. 537 (luvenis
lubricus) raptatur ultro <iuolil)ot, 950 quaesitus ultro et accitus
sum; Reb. 531 is mihi ultro conveniondus est Al. 117 avoa
obtrudit ultro singulis; 357 luravi et ultro tibi prolMj iwrfecero
Andr. 152 quin ultro Porna prospicit; 558 obliUi alterius ultro
sordibus Basa. 222 Praeses ultro so ingerit Laz. 1084 haec polln-
mus (iltro taedia; Hoc. 235 movoamus ultro toedia 670 To

alferimus haec. Beb. 228 Quid facto opust? modo suggéré. Rass. 975
Has ipso praesido suggerento sustuli. Laz. 615 Haec te pater
coelestis haud docet, at caro Tibi suggorit los. 1453 Nam te
Parho Me suggerente iussit accersirier. Adam 2655 Prior ipse
Adamus ob scelus priniarium Vos esse mortales ad unum
suggérât; 776 Quid vina amice Daemones mihi suggoris? 1104
Neque ullus ost ex omnibus charis meis. Qui vorbulum solatii
mihi suggérât. 1170 spem praesidiaquo suggorit cf. Petr. 99,
259 , 895 , 958 , 18*.

85 , 86. Dcsinat — impingcret. M. in talibus praes. coni. et impf, proniiscuo
utitur; vido pg. 81.

89. cruit — oruendi verbum, quod in Vulgata saoiH) invenitur frequenter
admodum usurpât Macr. cf. 747 , 766, 1146, 1229. Asot. 20
mystorium oruere; Rob. arg. 7 Praeda Satanum faucibus oruta;
182* oruis mentem o baratro Riss. 582 luicibusquo fractis
nucloos Eruam ut i>dam Liiz. 1167 Ut motu mortis celer oruas
mo los. 746 Qui mo oruisti do manu fi-atruni meorum 1111 hac
(oum) oruani custodia 1116 is oruondus ost 1124 cai-coris orutum
squaloribus; Hyp. op. ded. (fabulam) scrinio orntam Epist. 07
oruendos praociplt scriptura insontos, cot.

116. Ex veterum comicorum exemplo apud Macrop. quoque mariti saepe
de uxorum moribus queruntur, cf. 602 , 693 — 696. Alia exempla
sunt: Andr. 299.

Boni Potipharis uxorem nen modo lascivam et libidinesam sed etiam
imperiesam esse ostendunt hi loci: les. 58 (Potiphar, in castra prefecturus
loquitur).

Quam mede (licet mandata regis m-geant)
Tamen relinquere insalutatam domi
Nec debeo, nec audeo, nisi perpeti
Litem, odium et indignationem mavelim.

Verum timet suam precacem coniugem.
Cuius veretur obviare iussibus.
Preh puder, ut est haec servitus foedissima,
Exercitus ut imperator regii
Plus hostibus domi timeat uxerculam.
Nen is mihi liber videtur, cui imperat,
lubet, vetat muliercula id quod sibi libet,
Cuique imperanti nil negat. Nam dandum erit
Si pestulet, veniendum erit si accersiat.
Si eiiciat exeundum erit, si irata sit
Timendum erit, si servulerum quemlibet
Exosum habeat, in hunc (licet sit innocens)
Nolit velit cogatur animadvertere.
Muliere mala peius esse nihil in rerum natura decet Reb. 472.

Nihil est profecto saevius,
Nihil impudentius, nihil
Magis improbum muliere mala
Si occasionem nacto sit.
Ignis, mare, fera bolua
Tria mala sunt, at peior his
Mulier, sod et nocentior,
* Si confcras, cacodaemone.

Nil gravius est viro bouo
Quam habere stultam coniugem,
Cum illi foris et in aedibus
Sit usque pestis maxima.

Haec derogat famae viri,
Corrumpit omnem familiam,
Rem dissipât domesticam,
Praesertim ubi sapere se putat.

Duxisse praestat efTeram,
Pigram, superbam aut invidam
Quam stolidam et amentem, rei
Cui nulla cura domesticae.

Bass. 513 Dotestor ego tenacitatem in muliore,
Quae ingenita eidom non potest evellier.

Do herao suae sordibus ot inhumanitato etiam servi (lueruntur: Liz.
402 (loquitur Cynopa servus).

Res admodum morosa mulier in aedibus, cui nihil
Flor! potest quin improbet, perpetuo anmra et asponi.
Quae vix sinit pane atro et atro caseo ientarier.
Horo meo malim dem! inserviro centies quam huic semol.

Ut concinunt concorditer
Sacrao ot prophaimo literao,
Ut monsquo siina iudicat,
Vir est niuliero dignior.
Non est tarnen quod putonuw eum mulieres tnm vehomentor odisso,
quas omnes eius nequales suftviter ridero solobant; noque enim Li\\tino

sciebant et spectatores erant viri. (Cf. Geiger, Renaissance und Huma-
nismus pg. 368 Ausser den Greistlichen werden von den Satirikern jener

129. Simili metaphors utitur magister in Reb. 776 lbo vobiscum atque
oves veluti meas Quaeram vagabundas.

176. absque — In Syntaxeos praeceptis legimus haec: „Sine et absquo
eandem significationem negativam et separativam habent, ut
Absque me aut sine mo nihil potestis facere." Itaque his prao-
positionibus promiscue utitur M.; tamen absque saepius adhibet.
cf. 54, 177, 812, 981, 1105. Laz. 362 Non abs^we fruge loquimur
(357 Quousquo tandem sine frugo disputabitis?) Asot. 70 abstjue
dolore 1175 haud absque poenitudine 1237 Nulla absque to domi
voluptas est, noque Sine to aliquod est solatium 1384 die a&s^f/c
hypocrisi, quid est? 1790 So oxcruciat absque necessitnte Reb.
110 absque consiiio 178 absque verbere 179 sine verbero 367 haud
absque mo, 497 absque Venero AL 436 non absque causa 567
Profecto is absque frugo spectator fuit Andr. 275 absque ope 833
Sit rigidus absque tyrannide, sit mitis absque ignavia 1100
absque gloria 1181 Vicinus huc proporat, sod absque coniugo
Bass. 416 haud absque causa 794 absque furti crimino I.az. 82
Heus, heus, adeste, qui ocio, qui fabulis Totum absque heri 11
commodo teritis dIom 286 absque iniuria 777 absque duco 913
Ingredere, no primi absque to consedorint 952 absque cantu,
1240. Absque pompa et absque honoro funerie.
los. 1572, Deus absque me ostendit Parhoni somnia,
Per me Dens regi aperiet mysteria,
Sine mo Dous dabit Parhoni prospéra,

Adam 1180 absque poccato 2653 No prorsus absque frugo nobis
acta sijb Hec, 78 State igitur absque turbidls clamoribus 516
absque mora 617 Stas mutus absque mente, voce ot sensibus

2009 absque pompa inutili. — In Epistolica saepe invenitur
citra, praef. citra barbariem, 40 c. centreversiam 43 c. taedium
56 c. adulatienem 57 citra praeceptum et absque paradigmate
59 c. dolum malum 65 citra obiurgatione et absque stomacho
66 c. proprium commodum cot.

180. abivero — composita verbi eundi aqud M. in perfectis saepe v retinent
cf. 480 subivi 561 transivit.

212. miserere caeso — viisereoi- apud Macr. saepe habet Dat. Reb. 763
miserere nobis Laz. 991 Nam foeneraberis Deo si pauperi misero-
beris les. 566 Hera erit cum te volis mihi misertum 907 miserere
innexie 1944 miserere perditis. Cf. versiculum in Syntaxeos
praeceptis: Die miserere mei vol mi, auxilior deminorque.
amodo — de hoe adverb, vide pg. 72, 73.

245. accusaverat me aimiuis — Quamquam apud ^L aimat ponl solet
pro culpa, delicto, tamen accusaro alqm. a-imitiis hoc tantu.m
loco inveni. Cf. tamen les. 1174 arguero alqm. criminls.

249. arguit — Hoc verbum, (juod In Vulgatjx 8aoi>o logitur M. saopius
usurpât quam accusare; fertasso motri causa.

251. Sed et — non praocodento uon modo {iWi saoiH) invenitur in
Vulgata, quam in hoc sequi videtur M. cf. Asot 864 Litronum
et Insldlas pavet. Sod ot frequenter incidit.

Sod ot paver subitariam urinam exciet.
1082. Ml Asoto, fill ml, remitto quicquid in mo adnilseris,

261. sategei\'o — Satagere = sedulo operam dare saepe habet M. Plerumque
in imperat. Asot. 1322.

Andr. 64 Tu satage, ne qua sit mihi Mora prandii cum rediero.
Bass. 62 vos Privare honesto munere egerunt satis Laz. 165 iube
Vernis tuis rerum satagere; 185 Satagite 385 satage. Cum inf.
Laz. 506 Nos itaque herus quod iusserat tibi satagamus exequi.
los. arg. 7 recusantem in carcerem sategit iniici cet.

Andr. 316 districtius redarguam 660 mordacius cauponis impu-
dentiam redargui 764 Tum bile motus increpo, redargue los. 62
nostram moram rodarguet 996 si absentiam dure meam redar-
gnat. Epistol. 76 redargutus, redargutio.

313. Aristarchum — Reb. 101, 161 ludimagister Aristippus vocatur;
Potr. 580 maritus Chrysippus.

350. Trux, carnifex — cf. Reb. 328 Valoat Aristippus senex, trux,
carnifex Asot. 450 Sed iam rovortit hue malieia praoditus Trux,
carnifex.

.376. Do discipulorum illius saeeull moribus ef. Geigor 1. 1. 412—414,
et epistulam Aonoao Sylvii apud Burckhardt 1. 1. pag. 110, qui do
Viennonsi gymnasio scribit haec: „Cotorum studentes ipsi voluptati
operam dant, vini cibique avidi. Panel omergunt docti, neque sub
censura tenentur, die noetuquo vagantur, magnasquo civibus moles-
tias inforunt. Ad haec muliorum procacitas montes eorum a\'llonat".

396. caedamus, 399 cedamus. In prima editione utrobique scribitur cae-
damus, in ea quae Coloniae apud loannem Gymnicum prodiit
cedamus; Utroque modo verborum lusus obscuratur.

404. Hoc loco recepi correctionem editionis posterioris; in prioro legitur:
„hactenus quidem utriquo nullus credidit".

hoc verbum alibi non inveni. Pro eoqprohrare legitur Asot. 140
Niim quod familiao est irrogatur patribus.

441. Ccssare apud M. saepius etian» sine negationo = desinere; in hoc
(luoquo cum Vulgatao usu congruit (Luc. 5, 4 ut cessjwit loqui).
Andr. 459 no qui toner corrumpitur Cessaro adultus non queat.
los. 1229.

Ad. 178 Mactetur invisum caput, cessetque mo
Sacrificio superare vel contemnero.

460. iumixero — cf. 468. Alia metaphora hoc verbum locoso usurpât
Andr. 808 Eamus intro hanc perduollem inungero Vino optime.

nonne similes; Andr. 873 In hunc no sceleratum gregem ani-
madvortero? Reb. 652. Reclamitemne vos, qui totam mihi
abstulistis istam telam?

490. Voles — futm-um metri causa usurpatum videtur cf. Hec. 429.
Prodire me foras iubebas, hera? Quid exigi voles?

Tum nostram ob ignorantiam, tum nostram ob impotentiam,
Tum mentis ex protervia cuncti subinde offendimus.

526. Prov. 22, 15 Stultitia colligata est in corde pueri, et virga disci-
pli nae fugabit eam.

90Ô abductus siet per compila omnia ac fora 1070 Ponanms
undiquo laquoos, In ganeis, in compitis, In oenopolio, in foro.
1221. Sed eccum eum Quem in com^ntLt et ganeis quaeslvimus
Reb. 692 Abiere laevo tramito Per compila atquo dévia. Vido
porro Aluta 100, Petr. 546 , 788, 1128. Minus aptum videtur
Hec. 285. Vernis coronemus caput Por omne pratum ot compitum
Rosis, priusquam marceant! Ut nostris sic Macropedii tempo-
ribus pueri parvorum oppidorum vel pagorum in compitis alea
ludero solebant. Reb. 167.

Favit tibi fortuna laeta in comjnto?
Clop. Fortuna? Pereat ipsa et eius complices!
Loctilos enim, cultros stilosque perdidi.

549. Locutio proverbialis cf. epist. 65. „Etiam si ipsam Fortunam (quod
aiunt) captivam abduxisset, non potuisset haec omnia simul
corradere".

663. poclis — syncopes oxempla apud M. invenimus satis multa. As. 688
teglas 865 prostiblum 1555 nehhnes, Reb. 430 muliercla 598 fercla
834 spectacla 869 iuvencli, AI. 38 fercla 36G retiaclo, Petr. 489
matercla 847 misertus 1113 singla, Andr. 271 perich (jfi&rcpostai
los. 566 misertum, 1440 poclo, Adam 511 saecla 994 oracla,
Hoc. 73 oclos, Ilyp. 164 tahci-naclo.

7(56. Quid vult erui? — Puculiaria haoc structura invenitur otiam Asot.
234 Quid vult (r.XiwÄat? Asot. 580, Andr. 707 Quid volt dari?
Reb. 522 curarier quid vult? 640 Quid vult vidori? AI. 185
(luid vult agi?

769. belles agamus Iiomunculos — vido pg. 116.
783. stupide stujndum — vido pg. 108.

817. Phiîippum — Philippus vel philippeus (770) aureus notum nummi
nomen apud comicos veteres. Etiam simpliciter aureus vocatur
Reb. 484, Petr. arg. 5, Laz. 177 et aliis lecis; vel solidrts (aureus)
Petr. 107 Hec. 205. Alia nummorum nomina apud M. inve-
niuntur haec: ololus Reb. 254, Petr. 389. seste7-tius Petr. 40",
47^, 49" Al. 205 B. 163 denarius Asot. 1320 as Al. 209 quadrans
Petr. 1180 teruncius Reb. 254, Al. 210. loachimus Petr. 48", 58".
Marca Bass. 138. Cf. Epist. pg. 106. „Nam tritici modius
mensurae nestrae vaenit duebus Philippeis, Siliginis duebus
Carolinis, Hordei uno Garolino, Havenae quindecim sesterfiis,
Cengius vini rhenani mensurae nestrae quatuor sestertiis, Hesperii
seu hispanici quod Rhomanicum vocant tribus.

822. mendicabulum — hoc vocabulum quod apud Plautum invenitur
(Aul. 703) et pestea ab Appui, revecatum est, apud veteres non
mendicitatem sed mendicum significat.

Quam indigna res, ut oblîta
Alterius ultro sordibus,
Oblîta honoris publici
Cunctis pateat estontui.

845. Quam venales fuerint iudices Macropedii temporibus docet Fruin,
Tien Jaren, Ed. 1861 pg. 50, nota: „En die goede rogtsbodoeling
(circa annum 1585) was te lofwaardiger, omdat onder do Ooston-
ryksche heerschappy het regtswozen in de Nederlanden al zeer

aucune cause, civile ou criminelle, qui ne so vende comme l\'on
vend la viande à la boucherie, et beaucoup m6me sont vendues à
l\'encan, et la plupart dos conseillers, sinon tous, se donnent
.journellement à qui veut les acheter". Gachard, Corrosp. do Phil.
II, t. II, pg. 348.

850. Ebrietas uoii cadit in Galeni personam, sed talia ad spectatorum
delectationem finguntiu:.

amiados morabimur — Morari apud M. saepe idem est atque opperiri,
exspectare, cf. 228, 1160, 1219, 17*. Asot. 343 nos te domi
morabimur 556 te moratus in ostio 574 domi tuae morantur
to 927 moratur hunc pater 1239 te, ocelle, iamdudum moramur
1474 morabur paululum tardum senem Al. arg. 6. Frustra
morata debitam pecuniam Andr. 510 morabor hunc dum venerit
1010 Quid nunc morabor? 1074 Andrisca, iamdudum merer te
Bass. Ill Tacitus morabor hominem 488 morabor aniculam
Laz. 514 Sed .te merati te sequemur praevium 589 morabor
gratiam 895 Rosam meam vides morantem 1285 me dixero
Cynopen hic foris morari. Adam 70 nequis moretur in hisce
ludis lasciviam 402 necem moraberis Hec. 384 Sed hactenus
Daetrum morati ipsum sequemur praevium 1520 Quoadusque
to morabor, improba bestia? Laz. 1393 sqq.

Vos qui adfuistis ludicris, no state, sed
(Si me audiatis) amodo neque coniugem,
Neque liberos, neque gastrimargum ab inferis
Hodie reversuros domum moramini.

898. Hac motaphora aliquoties utitur M. cf. Reb. 879 Si praestitissos te
vafrum Istao ferae pulposulao non excidissent cassibus Asot. 516
Nunc Incidit fera ultima in casses meos Andr. 1187 In aissibus
mois lupus prehensus.

1010. /(0-08 — hoc nomine vocantur magistratus et cives nobilioros. Bass.
435 (ad praesidem) Hue, hue ades, no praeter!, horos. Hec. 372 (ad
Doi legntum) mi horos. Petr. 1042 mores heroicos. Epist. 31 tum
horoum, tum civium aedois.

aliis dicitur pro obloqui cf. Asot. 456 cavesis amodo mihi ver-
bulo aut nu tu obstrepas 1195 qui enutrierunt obstrepentes
liberos 1563 ne obstrepat verbo aut ioco vano Reb. 7 tuis
obstrepens didascalis Bass. 107 Quod obstrepat semper mihi
atque obganniat Hec. 1058 Ne offensus mihi obstrepat. Obstre-
perus = clamosus Laz. 1077 Obstreperus hic nobis molestus
Lazarus. I. S. 966 quid adeo luste obstreperus es?

1077 sqq. Antiqua Christianis immixta persaepe apud Macropedii aequales,
satis frequenter apud ipsum inveniuntur. Vido pg. 64, 65. cf.
quoque Qeigek 1. L 464 „Gesinnungslosigkeit und daraus entste-
hende Phrasenhaftigkeit verringern den moralischen Werth der
religiösen Gedichte; ihr ästetischer Werth wird beeinträchtigt
durch die fast in allen Gedichten hervortretende Mischung von
Heiligem und Unheiligem, antikem und Christlichem Götterglauben".

1083. nugemur foris cf. Andr. 265 Paulum foris libot mihi dum commodum
est nugarier.

1141. ^mel ■=. simul aliquoties apud M. Asot. 192 Mihi credidit rem
omnom semel domesticam. Epist. 63 Tanta mo semel diver-
sarum rerum oppressit calamitas.

1222. geminas . . . tmicus — vido pg. 104.
1245. opust cum part. — vide pg. 50.

1248. cf. Reb. 757 Quis deus terrae polivo propitium hunc nobis dabit
Virum, Cacolalia?

Vos deindo qui venistis ad spectacula,
Quod coxeratis lté et este, nihil enim
Vobis edendum ludiones porrigent.

4^ Valere apud M. plane idem est atque posse et saepe etiam cum
infin. pass, coniungitur. Exempla: Asot. 1517 Qui fllium asper-
narier valeat pater? Reb. 158 Sed ubinam oum valebimus
nanciscier? Andr. 796 Nil nequius valet esse foemineo dolo.
Laz. 619 Tu quisquis es nostro gregi addi non vales. 1043 iam
non valet herum arguere parsimoniae los. 599 Nil dicier valet
aequius; 939 Promi innocontia valet, at non opprimi; Hoc. 40
satis facero non valons; 1158 Tenta vero num valeat inducier
Hyp. 296 Plus pati valuore quam infligere Epist. 32 non invenias
civitatem quae huic numero cleri valeat comparai!.

6* alteremus — hoc verbum nonnunquam apud sequioris aovi scriptores
invenitur.

43*. quam post comparativum saepius = quam ut. Bass. 220 poena
gravior est mihi quam indulgeam Gulao atque commossationlbus.
los. 1119 sqq.

PoT. Manifestiora signa sunt quam tu queas
Refollero. Desm. At factum negat constantius
Quam mihi per isthaec indicia persuadeas.

Andr. 860. »j^iz fioi mipitiupit jtt« quam foram
Vol digitulo tuo minuto tangier.
In prosa (luoquo oratione hoc invenimus:
Graec. Inst. Rudim. Planior ost tabula quam oxpositione
illustretur.

Ode Dicolos tetrastrophos, cuius priini quique tres versus
iiendecasyllabi Sapphici et quartus Adonius est, de mortis
imagine \'), quemadmodum utriusque fortunae casibus medi-
catur. Autore Georgio Macropedio.

Rebus adversis, puer, aut secundis
Si tibi mentis labefactii virtus,
Fulciet motam et solidabit ipsam
Mortis imago.

5. Seviat mundus Stygiaeque dirae, aut
Offerant gazam, illecebras, honores,
Urget ut spernas minimique ducas
Mortis imago.

Ingruat bellum, immineatve pestis,
10. Latro, fur, praedo tibi si molesti,
Suggeret cuncta haec cito transitura
Mortis imago.

Si hostis exurat populatus urbem
Et tuas aedes, abigatque praedam,
15. Suggeret multo meliora danda
Mortis imago.

Si lues charam sobolem, pudicam
Coniugem, vernas, pecudem vorarit,
Ut feras, monstrat to obiturum et ipsum
20. Mortis imago.

Si occupans praedo latebras viarum
Auferat merces, tunicam, vel aurum,
Haec (licet serves) peritura monstrat
Mortis imago.

Sive corrumpant tineae atque blattae,
Monstrat in caelis peritura nunquam
Mortis imago.

Laedit hic famam, nocet illo pelli,
30. Clanculum hic mordet, palam et ille ridet \'),
Porto, torgendam lachrimam inquit omnem
Mortis imago.

Quid te in adversis placidum atquo fortem,
Dive Martine, ad toleranda fecit
35. Cunctii, to solans nisi porta vitae.
Mortis imago?

En vides, (piicquid grave vel molestum
Est in hac vita, tolerandum id esse
Monstrat, ut quod sit cito desiturum,
40. Mortis imago.

lamque fortunae videamus ultro,
Prosperos casus ratione quanam
Temperet tristis facieque furva
Mortis imago.

45. Si affluat fructus, genitura opesque,
Aurum et argentum, preciosa vestis,
Cuncta linquenda haec docet ipsa nuda
Mortis imago.

Amphas aedes, coemisque fundos,
Foenere acquiris reditus tibi amplos,
Teque mox arctum trahet ad sepulchrum
Mortis imago.

Si ambias fasces, titulos, honores,
ütque cum pompa dominando praesis,
55. Limo calcandum moneat sub atro
Mortis imago.

Sique veneris per ovile Christi, ut
Praesul aut pastor vociteris, omnem
Suggeret fastum sub humo premendum
60. \' Lïortis imago.

Forte te extolUt generis propage,
Clara et insignis titulis vel armis,
At pares monstrat cineres in urnâ
Mortis imago.

Unus, aut alter probitate censor.
At parem indocto fore te docebit
Mortis imago.

Sive te iactas pietatis actis
70. Atque te laudat sacer et proplianus,
Iudicem monstret tibi iam adfuturum
Mortis imago.

Corporis dotes, vigor et venustas,
Sanitas, robur, sed et omne praestans
75. Occident una, velut atra monstrat
Mortis imago.

In voluptates modo pugna restât,
Una prae multis fugienda et anceps,
Quas ut expugnet brevibus docebo
80. Mortis imago.

üum gulam irritant epulae suaves,
Vina cum frixo artocreisque, monstret
Vermibus quod sis cibus hinc futurus
Mortis imago.

Inguen, et mentem illicit ad neftuida,
Suggérât spurca haec caro quod putrescat
Mortis imago.

Iam modos cernis quibus una inermis
Castra fortunao variata vincat
95. Teque defendat malo ob omni utrinque
Mortis imago.

lam vides plane nihil esse, quod plus
Avocet quemvis opere a pudendo,
Quam frequens finis meditatio, atque
100. Mortis imago.

Quae dm-a sive blanda sunt,
Si morte terminanda sunt,
Aequa ferenda mente sunt,
Aut prorsus aspernanda sunt.

luBinuatio. Quod non ipse, venerande praeceptor, ad te veniam, sed
Uteris his apologeticis causam meam defendere malim, id in
causii est, quod audierim te accusatoribus meis forto plus
satis aures praebuisse credulas, et non solum mihi graviter
succensere, sed etiam Petrisci, commilitonis mei, parentibus
sumendum de me supplicium promisisso. Consultius igitur
absens iudicavi commotum pectoris tui animum epistola mitigare
(juam temerario occursu ad indigna to provocare. Et licet do
te, vir prudentissime, nihil indignum suspicari deboam , non
l)otui tamen hunc menti meao prorsus eximoro scrupulum,
quin, priusquam causa diligonti examine discussa foret, iniuria
caedendus essem, quod soleant admodum adolescentes etiam
tuta pertimescere. Audio delatores meos, nempo parentos una
cum lllio suo Petrisco tribus me pariter apud to criminibus
accusasse, maiestatis videlicet, lasciviae et rapinao; de ipiibus
ut mo probem innocentom, quod factum est, nihil omnino dissi-
mulans, ex ordino tibi breviter recensobo.

Nan-atio. Quum nudiustertius remissiono nobis facta a lectionibus cum
probis admodum et litterarum studiosis commilitonibus mois
montes aronosos, (luos Amersfordianos vocant, animi gratia
accessissem, iunxissetquo so nobis, licet invocatus et aogro

admissus, Petriscus Barbirius, certo convenit inter nos pacto
et muleta, nequid contra leges scholasticos in itinere commit-
teremus. Pervenimus ad eum quem destinavimus locum,
lusimus ultro citroque currentes, ut aestus solis vehementior
permittebat. Reversi sumus tempestive, sed admodum siti-
bundi. Quum pervenissemus autem lassi ad deversorium in
itinere publicum, cui intersignium est Cespes iunceus, et pene
sitis ariditate deficeremus, cauponam nemine reclamante sermone
illi vemaculo primus evocavi et cantharos cerevisiae duos aut
tres foras ad vestibulum ubi considebamus adferri curavi.
Allati sunt, bibimus, itineri nos denuo accinximus, ipse solus
petentibus caeteris ad obolum pro hausta cerevisia cauponae
argentum solvi. Inter ambulandum require pecuniam meam
ex iis, qui contra leges peccaverunt; sponte dederunt alii,
unus Petriscus, qui sermonis vernaculi bis notatus fuerat,
unius quadrantis mulctam solvere recusavit. Quid tandem?
Quum iam essemus urbem proximi (uti inter nos primum
convenerat) libellum manualem, quem forto assumpserat, invito
fateor abstuU, non mihi quidem vendicandum, sed tantisper
custodiendum, donec solveret quod debebat. Ecco rem, en
factum, propter quod tantam mihi apud te tragoediam excita-
runt. Tu vide quaeso, venerande praeceptor, anne facile
possim me de criminibus obiectis non modo excusare, sed et
defendere, non modo venia dignum, sed et insontem demonstrare.
Si non secundum locos et elllcacissima, quae nos docuisti,
rhetorum praecepta me non iniuria sed optimo iure fecisse
omnia et praesertim id, de quo maxima est controversia,
plane probavero, pro tuo arbitrio corrigi non detrectabo.

Primum omnium laesisse me dicunt tuam maiestatem, legesque
tuas scholasticas temere et contemptim (si dici liceat) praova-
ricatum esso, et hoe uno crimine gemino me delicto involvunt,
nempe vernaculae loquutionis et ganoniae. Si tantum notatus
essem, praeceptor optime, et mulctam solvissem veniam me
posse mereri confiderem, natesque fiagris subducere, noc reus
maiestatis ai^ui possem. Nunc autem, cum neque tuas,
sacrosanctas leges praevaricatus sim, neque quicquam quod

probari possit in contemptum vel contumeliam earum dixerim
me puto coram te prorsus insontem iudicandum. At lingua
vernacula loquutus es, inquiunt. Non infltior, cum "muliere.
At secundum leges nulla prorsus ratione lingua vernacula
loquendum contendunt. Fateor. cum scholastico: id quod
callidi et subdoli subticentes, optime promulgatam abs te legem
nequiter subvertunt.
Consuetudo. Annon, suavissime praeceptor, id hactenus in schola nostra
non illaudabiU consuetudine observatum est, ut cum externis
et maxime idiotis et mulierculis sermone illis vernaculo impune
ludicatum. loqui liceat? An non tuo ipsius haud temerando iudicio semper
Aequum et accusati de simili casu poenas alioqui débitas evasere ? Annon
bonum. agquui;^ g^ bonum sive rationi consonum etiam Scythae (modo
coram illis causa agatur) iudicabunt, si cum Germano germa-
nice, cum Gallo gallice, cum omnibus sermone ilhs vernaculo
loquamur, praesertim si linguam vel Latinam vel Graecam
ignorent? Annon si secus agamus, aut insanire nos putabunt.
Natura, aut a communi hominum vita aliénés? Obstupeo si non et
ipsa natura hoe suadeat. Obiecerunt secundo, quod contra
leges tabernam popinariam accesserim potus gnitia. „Tabernas
(luaslibet", inquiunt, „potus gratia ne accedito". Kursus mode-
ratae legis perversi citatores et falsarii suo se gladio iugulant,
cum non scriptum sit „ne accedito". sed „no introito". Aut
probent me igitur introisse, aut tuo iudicio immunem sinant.
Natura. Quin et hoe ausim de prudentia et aequitate praeceptoris mei
seu confldere, seu praesumere, si contra verba legis omnino
domum introissem, ot post lusus exercitationesque campestres,
post laborem itineris, post tantos solis ardores pro naturae
i-efocillatione bibissem, iuxüi legitimam certe Constitutionen)
Scripti et sontentiae, tuo iudicio liber a calumnia delatoribus
invitis evaderem. Nam domus illa, licet aliis sive tïiborna,
sive popina, sive ganea sit, mihi certe divei-sorium fuit; et
natura, licet usque sit a nimietate et superflue rerum usu
coorcenda, nunquam tamen subtractis necessariis est obruenda,
Consuetude, secundum legem a prima rerum origine sibi inditam. Ut sileam
interim quam nullus unquam reprobravit consuetudinem et

morem patrium, quo viatores ad sitim sedandam hue solent
plerunque divertere. Veniam tandem ad praecipuum totius
controversiae caput, veniam ad rapinam, quod scilicet Petrisci
manibus libellum extorserim et mihi servarim. Non ibo infi-
cias, sed quod iure fecerim evidentibus argumentis edocebo.
Absit ut quenquam mortalium iniuria afficiam, quem optimi
parentes mei ab infantia et incunabulis deum timere, innocen-
tiam servare et virtutem amplecti docuerunt. Ausim dicere,
(citra tamen arrogantiam intelligas veUm) venerande praeceptor,
quod neque tu, neque quisquam commihtonum meorum me
secus agentem hactenus deprehenderit. Rapuit (inquiunt) fllio

Consuetudo,instigante sua non repetat? Mea ut reciperem pignus
accepi. Quae autem leges vel sacrae vel profanae pigno-
rationem non admiserunt? Annon et mihi liceat vel dare
pignori vel accipere, quod multis ante nos saeculis licuit
omnibus? quod in omni gente et hominum natione consue-
tudine nunquam reprobata servatum est? Pignus oblatum
(fortassis dicent) accipere licet, non vi tollere. Si (inquam)-
ultro dedisset postulatum, neutiquam vi extorsissem. At per
magistratum aut tuo arbitratu id fieri debere con tendent.

Pactum. Verum fortassis, nisi pacto spontaneo prius inter nos ita con-
venisset, ut siquis nostrum scholasticas legas praevaricatus \')
esset, et multam impositam requisitus solvere detrectasset aut
solvendo hon esset, pignus ei aut volenti aut nolenti tolleretur
et cuivis nostrum custodiendum traderetur, dum solveret (juod
deberet. Ita pactum, sie executum. Nunquid non to iudice,
prudentissime praeceptor, Petriscus ipso, qui pactum nostrum
irritum fecit, sceleris condemnandus est? et ego, qui iusto
quod iustum est executus sum, criminis absolvendus? Nunquid
non otiam Evangelicus patorfamilis murmurantem, phisque
mercedis exigentem operarium durius redarguit, et iuxta

\') Pracvaricafi apud Macr. ut apud Ecclesiasticos idem ost atqno legem
violaro.

pactum, quo secum convenerat, inanem et spe sua frustratum
Aequum et dimisit? Denique quis tandem vel iniquum vel inhonestum
bonum. indecens iudicabit, etiam si lex aliqua durior huic negocio
contrarium sonare videatur, si cogatur is, qui pariter nobiscum
aliorum quae debebant impendia devoravit et ingurgitavit,
etiam sua impendere, et quod alii sponte contulerunt. vel
coactus solvere et stare conventis? Conveniam et ipsos
aemulos et delatores meos. Vos, inquam, convenio et de aequo
et.bono vos consulo, qui, quo Alio liberius indulgeatis, poenae
me poscitis; si vestrum pari ratione negotium cum debitoribus
ageretur, quid aliud faceretis? Nunquid non eos stare condi-
tionibus- et pactis postularetis et iuxta condictum quamvis
invitis pignus tolleretis? Et qui causam hanc meam secus
iudicare poteritis? Sed unum mihi obest (ne dicam vobis),
quod fllio plus aequo tribuitis. auresque plus aequo faciles
deferenti (ne dicam mentienti) praebetis.
Epilogus. Te autem spero, prudentissime praeceptor, qui temere non
omnibus credendum, qui cuncta cum iudicio dispicienda, qui et in
iudiciis alteram partem audiendam nos docero consuevisti, te
(inquam) spero, immo non spero, sed certo certius novi non usquo
adeo mulierculae, aut si quoque pater adfuerit, (]i(?.onr«o;\'«i)r querelis
credidisse, quin hanc meam apologian aequa sis mente admissurus.
Cum iegeris autem et probatissimorum (pii adfuero iuvenum
testinionio me nihil a veritiito alienum narrasso didiceris, dicta
dictis, facta factis, rationes rationibus confer, et si mo sontom
(ut illi volunt) iudicaveris, scholastico more castiga; si insontem
(ut ipse conlldo) liberum pronuncia. Cum sint enim singula,
quae a me vol dicta vel fticta sunt, aut naturae proxima, aut
legibus probatii, aut consuetudini conformia, aut aequo et bono
consentanoa, aut pacto convenientia, noc unquam a prudontibus
sceleris iudicata sint, cumquo me semper hactenus, prout hacc
aetas tulit, maturum, probum, veracem, pudicum ot alieni absti-
nentem (libero loquor) probaveris, contra Petriscum (quanquam
\'illibenter dico) lovem, improbum, mondacem, impudicum, furacom
pariter ac rapacem saepenumero depraehonderis, conlldo (ut dicere
coeponun) quod pro tua discrotiono ot prudentia mo redargutis

et convulsis adversariorum criminationibus insontera pronun-
ciabis et sola veritate nixum érigés. Certe veritas premi
quidem potest, opprimi autem non potest. Vale, praeceptor
venerande, et ex tuo pendentem sano iudicio discipulum recipe.
Siquid autem acerbius inconsideratiusve pro innocentia mea
tuenda calore iuvenili incitatus effutivi, clemens ignosce.
Iterum vale!

Hanc quoque epistolam generis ludicialis in statu luridiciali
Absolute (quanquam puerile sit argumentum) ideo prolixius
extendi, quod rem epistolicam a principle dixi.me ea ratione
tractaturum ut iisdem etiam praeceptis iisdemque locis in oratio-
nibus seu declamationibus rhetoricis puer uti possit, aut locos
eosdem apud alios in filo seu contextu orationis usurpatos
observare, quibus me pianissimo et crassa (quod aiunt) Minerva
in epistolis usum viderit. Solet enim plerunque id planius
exhiberi, adeoque facilius considerari et intelligi, quod latius
explicatur quam quod arctius sub brevitate contrahitur. Admisi
praeterea non modo in hac, verum etiam in aliis quibusdam
paradigmatis sive exemplis, schemata, tropos, exaggerationes
et ampliftcationes rhetoricas, ut res epistolica ad orationis
artiflcium proximo accederet, et puer industrius discat ex
parvis subinde grandiora tentare.

Tel) xtf i()>TToliitji\' cKiijijaffity, ti civ/f (fufio)
(TW lO-tlon; ^ fTTfi nvx äv lifOQfitjOhrf yt t>(ot
iXaltr hni\'ilßioi\' (Jräi>ii$ fiayj(jtta{>ai ""Aijiji,

Thucydides 11, 87, 8 (ed. Boohmo, 1877): ro^inat tuT^
fih> TV)i^tti{ iyöi^KStïai aqüXXtaO\'ui rovi nt>(ÏQü)7jov{^ thT^ (){ yrio/taii

^h\'ovi; TTQOdtjxfi (TO/ TToV.itifi Styit(\\i}at j xui r o v ro v i ntyaXoTTQtTKo^.

Xenophon , Oeconomicus IU, 9 allw^ vt xul xwv uvtwv övtojv
ayad^wp tïg re xijv \'for}(fiv xni x(o8u)JoJv tl^i tnóljjaif ovxojv.

POLYBIUS, I, 1, 5: (Jytdóy anuwu ra xaxu tt;!^ ohovftii^ijf ovy
oloi^ rrf^T/jxofra xai roialv tTtaiv vnó ^Luv nijyijii ïnKSf r i] v

POLYBIUS I, -1, 2: (svv öf tovtio xui to (.iijshu twv xuO\' tjfiu^
rfj TUiv xu(^6Xov TIQUyuÓCTtOV (SVIfTU^H. TToXv yUQ tiv
^Tfoy fy(i)yf TKjóg lovro ro (xtQog i(f,i),OTiftyO-tji>.

AppiaNUS, de Bell. Civ. II, 32: xai rijV ImatoXij» 6 KovQiüii>
. . . . Tolg iftOi^ vnaToig. Logeudum unüitaxt.

Appianus, do Bello Annib. VII, 39: Miaqov 5t n TioHyvio»
\'Pcjiiutoi TioTé {■niviiyii\'^ovxti /-IhufOi^, ^AX^ijv dno xr]^ uvxwv
^TjxQonóXKOti ixaXinav. (\\\\iv yiniOvQOVxtg ij diuipOflQUPThi,

ij f,\' XTji) \'AX^üvoi!\' (1Vy AQ ics 11>, ^AXjifjatai «t\'roi\'v xaXoinii>.
Legendum ti^ ttji/ \'AX^üvcov <) lüxoia i p.

Aristoteles, Mirab. 57: iWrt ôè xai itoijfti n»- h na?.ixoT^\' Tf^
-l\'txfAta,\', uî," 5 fxâxli voi. uvTtj ô^nyuQoinrfi vÔwq fj,« vipoi
nij\'/iti.i. Lege ô i xâx ijo V 0 iS.

Livius IX, 13, Ü (ed. Weissenborn 1869): Omnia ab Arpis
Romanis snppeditabantur, ceterum adeo exigue, ut militi occu-
pato stationibus vigiliisque et opere eques folliculis in castra
ab Arpis frunientum veheret, interdum occursu hostium
cogeretur abiecto ex equo frumento pugnare. Legendum: in
castra frumentum cum veheret.

L. Ann.veus Seneoa, do Moribus, 100 (ed. Haaso, 1878) Vires
tuas amici magis sentiant beneliciis quam iniuriis.
Legendum: (luani inimici iniuriis.

Valerius Maximus III, 6, 4, (ed. Car. Halm 1865) : C. autem
Duellius .... praecinente tibicine [et fidicine] a cena domum
reverti solitus est.

Fallitur Gaston Boissier (La Fin du Paganisme, II, pg. 34)
cum de Commodiano dicit haec : „II nous apprend qu\'il a vécu
longtemps dans l\'erreur, qu\'il a frequente les temples à l\'insu
de ses parents (ce qui semble indiquer que ses parents n\'étaient
pas païens).

Quod contendit Ludovicus Keller (Der Zweite Punische Krieg
und seine Quellen, pg. 127—129) veteres historicos in singulis
operum partibus singulos auctores sequi solitos esse, id in
Polybium non valet.

Bellum Punicum secundum a Romanis magis quam a Carthagi-
niensibus aut eorum ducibus provacatum est,

Aan het einde van zijn commentaar op Plato\'s Protagoras
zegt Deuschle: „Der Ertrag des Dialoges ist durchaus nicht
blosz negativer Art, Vielmehr steht fest dass die Tugeud im
philosophischen\' Sinne im Wissen des Guten bestehe.
Dit laatste wordt echter in dezen dialoog niet bewezen.

Ten onrechte beweert Schleiermacher (geciteerd bij Zeller
Phil, der Griechen II, 1, pg. 84 ed 1875), dat Xenophon zieh
in zijne Memorabilia beperkt tot het doel. zijn leermeester
tegen bepaalde beschuldigingen te verdedigen.

Het programma van het Eindexamen der Gymnasia moet,
wat de Oude Talen betreft, gewijzigd worden.

Bij het tegenwoordige leerplan der Gymnasia is het zeer
moeielijk het onderwijs in de oudo tilen tevens te doen strekken
tot oefening in onze moedertaal.