Het DiaieCh der

Noord-West-Veluwe.

W. VAN SCHOTHORST.

A. qu.
192

| llll« lu

. \', • I
h 1 ■

• } lij- 1

t

m

\' , F

1 ■

A-vv^i^,.; - -

.H

HET DIALECT DER NOORD-WEST-VELÜW

Typ. Kemink & Zoon, over den Dom, Utrecht.

Het Dialect der Noord-West-Veluwe.

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN

IE lEDEBLIIDSCHE LETIESEI

AAN DE jR.IJKS-pNIVEPSITEIT TE pXRECHT,

NA MACHTIGING VAN DEN RECÏOR-MAGNIFICUS

. Dr, C. H. H. SPROHCK,

Hoogleeraar in de Faculteit der Geneeskunde,

VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT,

TEGEN DE BEDENKINGEN VAN

DE FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE

TE VERDEDIGEN

op Vrijdag 12 Februari 1904, des namiddags te 4 uur,

DOOR

WIJNAND VAN SCHOTHORST,

gelboren te Lunteren.

utrecht,

KEMINK & ZOON (over den Dom).
1904.

\' JCJfWHSf J "

«\'IS

Jian mijne ©uders.

rv.-î---;-, -•\'•ÂïfH!

Aan het einde mijner academische studie geliomen voel ih mij
gèdrongen^ bij deze eerste proeve van weteyischappelijk werh^ mijn
diepe erkentelijkheid uit te spreken aan allen, die tot mijn vorming
hebben bijgedragen.

Hooggeleerde Galléb, Hooggeachte Promotor^ ontvang voor allen
mijn oprechten dank, èn voor hetgeen Gij op Uw colleges voor mij
geweest zijt, èn voor de belangstelling en de hulp mij bij het samen-
stellen van dit proefschrift zoo ruimschoots betoond! Steeds waart
Gij bereid mij met raad en daad terzijde te staan; nooit klopte ik
te vergeefs hij \'TJ aan. Voor üw hooggewaardeerde vriendschap
blijf ik mij hij voortduring aanbevolen houden.

Ook ü Hooggeleerde Kalpf , Hooggeleerde Krämer , beiden helaas
naar elders geroepen, betuig ik rnijn welgemeenden dank voor Uw
onderwijs , en de belangstelling mij steeds betoond.

Den Hooggeleerden Zwaardbmaker zij dank gebracht voor Zijn
groote ivelwillendheid, en de mij verleende hulp op het physiologisch
laboratorium hij het registreeren der klanken.

Aan de nagedachtenis van den te vroeg gestorven, onvergetelijken,
hooggeleerden van der Yliet , zij een woord van dankbare herin-
nering gewijd.

Verder breng ik een woord van hartelijken dank aan allen,
die \'— dikivijls onbeivust — bouwstoffen leverden voor dit werk, of
mij op de een of andere ivijze behulpzaam ivaren hij de samenstelling
van dit proefschrift.

l ~ %

hW - à-..-; ■ .."«\', .v«-,:,.;

INHOUD.

Inleiding

I. KLANKLEER.............

1. Algem. opmerkingen § 1—§ 4.......

2. Beschrijving der Klanken en Teekens naar hunne
acustische waarde § 4—§ 49.......

а. Vokalen § 4—§ 26.........

б. Tweeklanken § 26—§ 28. ......

c. Overgangsklanken § 28—-§ 39.....

d. Konsonanten § 29—§ 49.......

3. Geschiedkundig overzicht der klanken § 49 —§ 284
A. De West-Grerra klanken in het N.-"W.-Veluwsch

§ 49—§ 236 .............

L Vokalen § 49—§ 176..........

1. De Yokalen der Stamlettergrepen § 49—§ 158

a. Korte Yokalen § 49—§ 105.....

h Lange Vokalen § 105—§ 136.....

c. Tweeklanken § 136—§ 158......

2. De Yokalen in Lettergrepen met den Bijtoon

en in toonlooze Lettergrepen § 158—§ 176

a. Algemeens Regel § 158—§ 161 . . . .

b. Uitzonderingen § 161—176......

In Yoorvoegsels (praefixen) § 161—§ 167
jS. In Achtervoegsels (suffixen) met den bij-

Bladz.

II. Konsonanten § 176—§ 236. . . . . . . . 46—55.

1. Algemeene opmerking § 176—§ 178. . . 46—47,

2. Half-vokalen § 178—184 . ...... 47—48.

3. Liquidae § 184—§ 190 ...... . 48.

4. Nasalen § 190—§ 201 ...... . . 49—50.

5. Labialen § 201—§ 209 . . .... . 50—51.

6. Alveolaren en Voorpalatalen § 209—§ 231. 51—54.

7. Velaren, Aehter-palatalen, Griottis-articulatie

§ 231—§ 236......................54—55.

B. De klanken van uit het Dialect beschouwd ten opzichte

van het West-Germaansch § 236—§ 240 .. . 55—59.

Algemeene opmerking § 236 ..............55.

Vokalen § 237—§ 264 ..................55—66.

a. Korte Vokalen § 237 ..............55—57.

h. Lange Yokalen § .238 ...........57—58.

c. Tweeklanken § 239 ................58—59.

C. De wijzigingen, die de klanken in het Dialect onder-

gaan hebben § 240—§ 284 .........59—73.

L Yokalen § 240 -§ 264 ........ . 59—66.

1. Kwalitatieve Yeranderingen § 240—§ 253. 59—63.

ö. Umlaut § 240—§ 243 . . . ... • 59—60.
oi. Voor volgende i(j) § 240 —§ 242 > .
ß. Voor volgende r-verbinding § 242 .
h. Toonsverhooging van e tot i § 243 . .

c. Overgang van e in a § 244 . . . .

d. Overgang van ä in ö § 245 . . . .

e. Overgang van u en o, in ó § 246 . .

f. Overgang in o^«\' § 247 . . ... . . .

g. Overgang van % ih o § 248\' ....

h. Overgang van v in « (gerekte § 249

i. Overgang van ü in ue § 250 ....
j. Overgang van 1 in up § 251 . . . .
h. Overgang van % in ö\' § 252 ....

2. Kwantitatieve Yeranderingen § 253—§ 2i

a. Rekking. (Dehnung) § 253............63,

Bladz.

X. In open lettergreep § 254 ..........53—64.

ß. Vóór r dentaal § 255......64.

y. Yóór n dentaal § 256............64—65.

h. Yerkorting § 257—264 ..............65—66.

is;. Yóór volgende h § 257 ............65.

ß. Yóór volgende § 258 ............65.

y. Yóór volgende f § 259 ............65.

Yóór volgende m •§ 260 ............65.

f. Yóór volgende Z § 261.......,65.

Vi. Yóór volgende tt % 2Q2 ............65—66.

Yóór volgende x^ x^i 7j % 263 . . . 66.

II. Konsonanten § 264—284 .................66—73.

1. Algemeene opmerking § 264. . . . . . 66.

2. Yerscherping van zachte Konsonanten § 265 66.

3. Yereenvoudiging van geminata § 266 . . 66.

4. Assimilatie § 267—§ 269..............66—67.

a. Gedeeltelijke assimilatie § 267 .... 66—67.

b. Volkomen assimilatie § 268 ..........67.

5. Apocope § 269 . .................67—68.

6. Syncope § 270 . .................68.

7. Prothesis § 271 ....................68.

8. Epenthesis § 272. ...............68—69.

9. Paragoge § 273 ....................69.

10. Spontane klankovergang § 274 ..........69.

11. Metathesis § 275. .................69.

12. Sandhi § 276—284 . ...............70—73.

a. Beginkonsonanten § 277—§ 279 . . . . 70—71.

h. Eindkonsonanten § 279—§ 284 ... . 71—73.

II. WOORDVORMING § 284-§ 344 ............73-95.

1. Het Zelfstandig Naamwoord § 284-§ 292 . . 73—76.

a. Geslacht § 284—§ 286 ..............73—74.

h. Verbuiging § 286—§ 292 ............74—76.

1. Enkelvoud § 286—§ 290..........74—75.

2, Meervoud § 290—§ 292 .... . 75—76,

a. Verbuiging § 292—§ 295 ...... 76—78.

b. Trappen van Vergelijking § 295—
Het Voornaamwoord § 300—§ 315.....

a. Het Persoonlijk Voornaamwoord § 300—§305

b. Het Bezittelijk Voornaamwoord § 305—§ 307

c. Het Aanwyzend Voornaamwoord § 307—
§ 311.................81—82.

d. Het Vragend Voornaamwoord § 311—§ 313

e. Het Betrekkelijk Voornaamwoord § 313 .

f. Het Onbepaald Voornaamwoord § 314
Het Lidwoord § 315—§ 318 ... .

a. Lidwoord van bepaaldheid § 315

b. Lidwoord van onbepaaldheid § 316-
Het Telwoord § 318—§ 320 . .

a. Hoofdtelwoorden § 318 . .
h. Rangtelwoorden § 319 . .
Het Werkwoord § 320—§ 344 .

a. Uitgangen § 320—§ 326 • .

1. Praesens § 321—§ 324.

2. Praeteritum § 324—§ 326

b. Stamvorming § 326 § 344

1. Praesens § 326 . . .

2. Praeteritum § 327—§ 344
I. Sterk Praeteritum § 327—§ 842

Ablautende Verba § 328—§ 336
iS. Redupliceerende Verba § 336—§
•y. Praeterito-Praesentia § 340 . .
Onregelmatige Verba § 341 . .
IL Zwak Praeteritum § 342—^
WOORDENLIJST (tevens Register) .
Aanhangsel..........

a. Verdubbeling van medeklinkers

b. Vragenlijstje.......

c. Toevoegsels en verbeteringen .

INLEIDING.

Het dialect, welks klankleer en woordenschat in dit boek worden
behandeld, is het Oostelijkste van de zoogenaamde Friesch-Prankische
dialecten.

Het Barneveldsche dialect, dat ik van mijn prille jeugd af ge-
sproken heb, en waarvan ik reeds sedert jaren bouwstoffen heb
verzameld, koos ik tot uitgangspunt, hoewel Barneveld feitelyk
op de zuidgrens ligt van het Noord-West-Yeluwsch taalgebied,
zooals mij later uit het onderzoek naar de grenzen van het
„Barneveldsch" bleek. Juist dat onderzoek bracht mij er toe,
niet meer van „Barneveldsch," maar van N.-W.-Veluwsch te
spreken, i)

De natuurlijke grenzen van ons taalgebied worden in het Noorden
door de Zuiderzee en in het Westen door de veenachtige streek
ten Westen van Nijkerk gevormd. Het overstroomingsgebied der
Groote Barneveldsche beek en de heuvelrug ten Zuiden van
Otterloo vormen een natuurlyke Zuidgrens.

Een natuurlijke Oostgrens wordt gevormd door de stuifzanden
3n heuvelryen ten Oosten van Otterloo, Kootwyk, Uddel en
Elspeet, en verder door den Woldberg.

Een vrij breede strook langs de Zuiderzee ten Oosten van
Harderwijk is het terrein, waar reeds vroeg de „Friesch-Saksisch"
sprekende bevolking der Noord-Oost-Veluwe en de bewoners van
ons taalgebied elkander konden ontmoeten.

1) In zijn: „Geschichte der Niederl. Sprache" noemt J. te Winkel dit dialect:
„Süderseeischm. i. ten onrechte, daar deze naam aanleiding geeft tot verwarring.

II

Uit de alphabetische lijst van G-eldersche plaatsnamen (Nom.
Geogr. Neerl., III deel, pg. 1—311) blijkt, dat tot de oudste
binnen deze grenzen gelegen plaatsen gerekend kunnen vs^orden:
Uddel (793) 1), Putten (853), Garderen (855), Ermeloo (855) en
Otterloo (855), die we dus waarschijnlijk als de moederdorpen
kunnen beschouwen van de overige in ons taalgebied gelegen
plaatsen.

Langzamerhand komen meer namen voor; zoo is er achtereen-
volgens sprake van: Voorthuizen (1081), Appel (1146), Harderwijk
(1216), Kierden (1331), Harscamp (1333), Nijkerk (1334), Elspeet
(1341), Nunspeet (1345), Barneveld (1379), Kootwijk (1396), enz.

Al deze plaatsen nu, met uitzondering van Harderwijk, Elspeet
en Nunspeet, waren aanvankelyk van de om ons gebied wonenden
vrij wel geïsoleerd, totdat betere verkeerswegen dat isolement min
of meer ophieven. Door het verkeer met de omwonenden, die
een andere volkstaal hadden, verloor het dialect der grensplaatsen,
waar de vreemde invloed het sterkst was, enkele van zyn eigen-
aardigheden, en nam weer andere over. Daaraan is het toe te
schryven, dat de tegenwoordige grenzen (indien men althans van
„grenzen" kan spreken) van ons taalgebied enger zijn dan de
natuurlijke grenzen.

Het onderzoek naar die tegenwoordige grenzen had op de vol-
gende wijze plaats.

Na langdurige persoonlijke waarneming zond ik aan de Hoofden
van Scholen der op \'t kaartje aangegeven en eenige daarbuiten
gelegen plaatsen een vragenlijstje, dat men in het Aanhangsel kan
vinden. Voor de vaak zeer nauwkeurige en spoedige beantwoor-
ding zij hun hier een woord van hartelijken dank gebracht!

Ik maakte daarna een lijst van een 25-tal eigenaardigheden van
\'t Barneveldsche dialect en vulde die lijst op dezelfde wijze in als het
kenmerkenlijstje naast het kaartje, \'t Werd my nu mogelijk, van
elk der eigenaardigheden de grenzen vast te stellen. Een 7-tal

1) Het getal tusschen haakjes is het.jaartal, waarin de plaats voor \'teerst ge-
noemd wordt in oorkonden.

Iii

plaatsen, nl. Barneveld , Yoorthuizen, Appel, Nijkerk, Putten,
Ermeloo en Garderen, bleken nu nagenoeg geheel dezelfde
volkstaal te bezitten.

Het dialect der daaromheengelegen plaatsen wykt meer of minder
daar van af. Zoo is in de volkstaal van Harderwyk , dat eigenlijk
als stad met een zeer vlottende bevolking buiten beschouwing kon
worden gelaten, maar meer nog in die van Uddel (door den
Solschen berg van Garderen gescheiden), Elspeet, Hulshorst,
Nunspeet en oostelijker gelegen plaatsen een „Friesch-Saksische"
invloed te bespeuren.

In Stroe, Kootwyk en Otterloo, die oorspronkelijk tot ons
taalgebied behoorden, heeft men tegenwoordig dezelfde uitspraak
der W.-Germ. ä als in Ede en Lunteren. Wat Otterloo betreft,
zal de verklaring wel te zoeken zijn in het feit, dat vooral in de
laatste eeuwen Otterloo veel meer in aanraking kwam met Ede en
Lunteren, dan met Barneveld.

De dialecten van Lunteren, Ede, Renswoude, Scherpenzeel,
en die der Westelijk of Noord-Westelijk daarvan gelegen plaatsen
hebben blijkbaar vroeger tot een vrij sterk van het onze ver-
schillend dialect behoord (men denke b.v. aan de uitspraak der
W.-Germ. cl en t), maar vertoonen naast sterke afwijkingen ook
verscheidene punten van overeenkomst.

Voor verdere bizonderheden verwijs ik naar de lijst naast het
kaartje, en ga nu over tot een beschrijving van de grond-
gesteldheid, de middelen van bestaan en de bewoners van on«
taalgebied.

De bodem der N.-W.-Veluwe is met uitzondering van de lage,
waterrijke, en hier en daar veenachtige Westelijke helft, hoog, dor
en onvruchtbaar. Slechts dennen, sparren en eikenhout vindt men
op den schralen grond, wanneer deze niet met heide is begroeid of
uit stuifzanden bestaat. Een onafzienbare heivlakte met golvenden
bodem, aan den gezichtseinder begrensd door donkere bosschen
en rijen witte zandheuvels, als stoffage een enkel boerderijtje met
wat armoedige boompjes, en op een verheffing van den bodem
een kudde schapen door haar eenzamen herder met zijn trouwen
hond gehoed, ziedaar een typisch Yeluwsch landschap!

IV

\'t Is geen wonder, dat zulk een schrale bodem aan slechts
weinigen een sober stuk brood kon verschaffen. Yry groote uit-
gestrektheden lands zyn dan ook totaal onbewoond, vooral natuurlijk
in het hooge gedeelte. En waar menschen wonen, daar staan de
huizen in den regel vrij ver van elkaar verwijderd. Slechts in
het lage gedeelte is de bevolking wat dichter, maar ook daar
liggen de boerderijen zooveel mogelijk midden in het land, en
wonen de buren dus nog tamelijk ver van elkaar.

Het hoofdmiddel van bestaan is landbouw, die echter op zulke
slechte gronden slechts geringe winsten kan opleveren.

De boerderijen zijn, vergeleken bij G-roningsche en Zeeuw-
sche, zeer klein, en volgens een vast type, het Frankische,
gebouwd.

Yoor- en achterhuis zijn door één doorloopend rieten of strooien
dak gedekt, doch door een muur, waarin de mtldo-^r (middendeur),
gescheiden.

De hoofdingang is een zijdeur, waarmee men in de ^o\'i\') (goot)
komt, een klein vertrekje, waar de karn en de pomp zich be-
vinden. Van de go-t kan men door een deur óptmhërt 2) (in het
pronkvertrek) komen, tevens slaapvertrek voor den „boer" en
de „vrouw." Door de mtldo\'^r komt men van uit de go\'t op de
dë\'^l^) (deel), die een leemen vloer heeft, waarop\'\'t koren wordt
gedorscht. Aan eene zijde van de deel heeft men den koestal met
de royals (repels), houten stylen, waaraan de koeien worden
vastgebonden. Aan de overzijde zijn meestal de paardenstal en
de hokken voor pinken en kalveren. Boven die stallen is een
lage zoldering, de hilt°) geheeten, tot berging van stroo, gereed-
schappen enz., terwijl meestal een gedeelte afgeschoten is als
nachthok voor de kippen.

1) Verg], nhd. gfosse, ndd. gote.

2) Vergl. nAl.haard, ohd. hërd, hërda.

3) Vergi. ohd. dil, düo, nhd. diele.

4) Vergl. ohd. riffila, mhd. riff el.

5) Vergl. mnd. hilde, hille^ helde.

De hanebalken (de ruimte tusschen de balken boven de deel
en het dak) kortweg ddhal^k genoemd, dienen tot berging van
tooi en ongedorscht koren, dat na het dorschen als stroo op de
y^hiW komt.

Dicht bij het \'huis, staat een klein gebouwtje, het bakhues
(bakhuis), waarin de bakoven zich bevindt, en dat \'s zomers
meestal tot woonvertrek dient.

Achter \'t huis op den brt^k\'^) (brink), het afgeschoten erf, staan
de schuren, loodsen en bergen, die meestal vierroedig zijn. Yóór
\'t huis heeft men in den regel een hof\'^) of tuin.

Daar de boerderijen meestal midden in \'t bouw- en weiland
liggen, heeft de brink verscheidene toe- of uitgangen , door hekken
in de vre-j (omheining) gevormd.

Behalve bouw- en weilanden behoort bij de meeste boerderijen
ook nog een stuk onontgonnen heiveld, vaak plagdvelt (plaggen-
veld) genoemd.

Yooral in den laatsten tijd, nu de meeste maalschappen, of
buurtgronden verdeeld zijn is het van veel belang zoo\'n heiveld,
waarop tevens de schapen worden gehoed, te bezitten. De
mpsotdn (schaapskooien) staan óf op den brink óf in een hoek van
een heiveld.

De akkers zijn meestal door slooten met houtwallen (in den
regel van eikenhakhout] van elkaar gescheiden.

Wat de bewoners der boerderijen betreft, zij zijn over \'t alge-
meen ijverig, gastvrij en godsdienstig. Reeds op jeugdigen leeftijd
moet de jonge Yeluwnaar zijn vader den kost helpen verdienen,
en \'t gevolg daarvan is, dat hij (althans tot voor weinige jaren)
de school niet geregeld bezoekt en haar reeds op negen- a tien-
jarigen leeftijd verlaat, zoodat de Yeluwsche boeren over \'t alge-
meen onontwikkeld, hoewel vaak schrander en gevat, wantrouwend

1) Vergl. ohd. hatko, halcho.

2) Yergl. mnd. brink.

3) Yergl. ohd. os. hof.

4) Vergl. met vrè-j, mhd. vride, ohd. f riten, frithof,

VI

en zeer conservatief zijn. De echte , ouderwetsche Veluwnaar ia ook
bygeloovig; hij is bang voor spoken, meent vast en zeker, dat
sommige menschen kunnen tooveren, gelooft aan de nachtmerrie,
enz. enz., maar is toch zümnndüe\'^r (zuiver in de leer). Hij is
Calvinist, echter met dien verstande, dat leer en geloof in zyn
schatting staan boven \'t leven, en dat het zwaartepunt der leer
gelegd wordt in de volkomen doemwaardigheid van den mensch
ten opzichte van God. Door die strenge leer is hy gewoonlijk ernstig
en stijf, maar als de natuur eens sterker is dan de leer, dan is
hij uiterst ruw en plat, en weet geen maat te houden in zijn
„vermaak." Zyn dronkemansvechtpartijen, met broodmessen als
wapenen, eindigden dan ook vroeger wel eens met moord of
doodslag. Gelukkig valt er in de laatste jaren een groote voor-
uitgang in ontwikkeling en beschaving te bespeuren.

Zijn soberheid en zijn strenge leer openbaren zich ook in zijn
kleeding, die eenvoudig en zonder sieraden is. Deze is in hoofd-
zaak dezelfde als die der boeren in de Oostelyke helft der provincie
Utrecht; slechts die der boerinnen in Putten en Ermeloo is min
of meer afwykend door haar voor en achter uitgesneden jak met
gekleurden puntdoek er onder, en haar gladde muts.

Wat ik hier gezegd heb geldt vooral van hen, die \'t dialect
het zuiverst spreken, de boeren, boerenarbeiders en daglooners.

Yooral in Nijkerk en Barneveld hebben in de laatste jaren zooveel
vreemde invloeden gewerkt, dat alleen de zoogenoemde „ouwer-
wetsche" menschen nog geregeld de volkstaal spreken. De jon-
geren beginnen al min of meer „deftig," ^d. w. z. beschaafd te
prö^tdn (praten).

In dit boek wordt nu het hedendaagsche dialect behandeld.
Gaarne zou ik, voor zoover dat mogelijk was, een overzicht hebben
gegeven van de veranderingen, die in de laatste eeuwen in ons
dialect hebben plaats gehad; doch een gedeeltelijke kennisneming
en voorloopige studie van het materiaal, gaven my reeds de over-
tuiging, dat het beter was dat onderwerp later afzonderlijk te
behandelen. Met dat materiaal bedoel ik de talrijke eigennamen
(familie- en plaatsnamen) reeds gedeeltelijk door Sloet in zijn
Oorkondenboek opgenomen, de „malenboecken" of buurtboeken

VII

en de kerkelijke en gemeentelyke archieven, die ik nader hoop
te onderzoeken i).

Ten slotte nog de opmerking, dat ik het letterschrift van
Yietor (Elem. der Phonetik von W. Vietor, 3° Aufl,, pg. 321 e. v.)
gebruikt heb tot aanduiding der klanken.

1) Vrij wat bouwstoffen voor een dergelijke studie zijn te vinden in:
Een oijd hoekje der Veluwe. (Barneveld, Boonstra 1878).

Meerveld en Meervelder Bosch door Pleyte^ v. d. Bogert en Bouwheer. (4886).
Uddel en Uddeler Heegde door dezelfden. (1889).

Î i i,.,

.T*

5 ^

W
re

I. KLANKLEER.

1. Algemeene Opmerkingen.

§ 1. De Articulatie-basis, Behoudens individueele af-
wijkingen, is er omtrent de spraakorganen zelf niets bizonders
te vermelden, d. w. z. zij zijn normaal. Ditzelfde geldt ten opzichte
van de beweging der genoemde organen. Bijna algemeen echter,
althans onder de boeren, is de eigenschap, dat men de kaak-
openingen wijd maakt, en dat de tong slap is, zich langzaam
beweegt en neiging heeft zich te verbroeden en terug te trekken.

Aan deze gesteldheid van de tong is waarschynlijk toe te
schrijven de overgang van d tot tusschen vokalen, de overgang
van sh in anlaut tot s, het veelvuldig voorkomen van overgangs-
klanken (glides), en de sterke assimilatie en uitval van konsonanten.

§ 2. Accent, a. Het dynamisch of expiratoir accent is als
in het Nederlandsch. Het verschil tusschen dynamisch geaccen-
tueerde en niet-geaccentueerde lettergrepen en woorden is zeer
groot. Een gevolg daarvan zijn de veelvuldig voorkomende afkor-
tingen en vervormingen van lettergrepen en woorden, dubbelvormen,
samentrekkingen en pro- en enclitica.

b. Het tijdsaccent of de hwantiteit is door my niet onderzocht,
daar het te veel tijd zou vorderen. Waar dan ook in \'t vervolg
op een vokaal het lengteteeken — staat, heeft dit geen betrek-
king op de lengte der vokalen, maar duidt het slechts aan, dat
de kaakopening wijder is, dan bij de overeenkomstige vokaal
zonder lengteteeken. Een uitzondering maken hierop e- (zie § 9),
(zie § 13) en ö (zie §. 6).

c. Het miizikaul-accent is in ons dialect niet sterk. De wijze
van spreken is vrij eentonig. Afgezien van de verschillen in toons-
hoogte in vraagzinnen of uitroepen, is de algemeene grondtoon
iets hooger dan die van een beschaafd Nederlander.

§ 3. Woorden, die met een vokaal of h beginnen.
Woorden, die met een vokaal beginnen, worden zonder den zoo-
genaamden „Kehlkopfverschlusslaut" ingezet. Daarentegen wordt
de laatste konsonant van het voorafgaande woord als eerste letter
uitgesproken van het volgende, als dit met een vokaal of h begint.
Zoo zegt men: wa-zdt was het, he-ddt heb het, dd-nardm den arm.

Eindigt het voorafgaande woord op d, dan wordt een n tusschen-
gevoegd, b.v. indd-nardmüj in de armoede, maar tndd-hö\'m in den
boom, of er heeft contractie plaats, b.v. datmóstdzdzdüdn dat moesten
ze eens doen.

Gaat het voorafgaande woord uit op ö- of m , dan wordt er een
w tusschengevoegd; gaat het uit op r of r, dan komt er een
j tusschen, b.v. tü-wds toe eens, zö\'-wss zoo eens, nüdv-jds nu die
eens, më--jandü9n mee aandoen.

2. Besclirijving der Klanken en Teekens naar
hunne acustisclie Waarde.

a. Vokalen.

§ 4. a is het teeken voor den korten a-klank, zooals die ge-
hoord wordt in het Ned. baJc. Hij klinkt echter meer palataal,
vooral uit den mond der landbouwende bevolking, en wordt met
sterke kaakopening gesproken. Yoorbeelden: daz dag, Jcat kat.

§ 5. a is het teeken voor den langen a-klank, zooals die ge-
hoord wordt in het Ned. raah Yóór volgende g hoort men een
zeer korte palatale glide, die zoo kort is, dat ik haar niet in het
schrift heb uitgedrukt. Voorbeelden; zahdn zaken, dragm dragen.

§ 6. O is het teeken voor den uit ä ontstanen klank, die
tusschen o uit het Fransche fort en oo van het Ned. hoorn staat. De
lippen zijn iets minder gerond, de kaak iets wijder geopend en de
tongverheffing iets hooger, dan by de oo uit hoom. Bijna geregeld,
maar altijd voor r, « en i (d) wordt na dezen klinker een g
gehoord. Voorbeelden: jó9r jaar, ro^t raad.

§ 7. e is het teeken voor den korten e-klank, overeenkomende
met de e in het Ned. hek. De kaakopening is iets wijder, dan
bij de Ned. e. Voorbeelden: gek gek, redm redden.

§ 8. ë is het teeken voor den klank, die overeenkomt met è
in het Fransche père, maar zijn articulatie wat meer naar voren
heeft. Voorbeelden: pert paard, kers kaars.

§ 9. ë\' stelt een meer gesloten e-klank voor, zooals die gehoord
wordt in het Ned. ezel. Deze ë\' wordt echter iets meer naar voren
gearticuleerd en met minder teruggetrokken lippen gesproken dan
de e van ezel. Vóór k, %, g v, m, s en z hoort men na deze
vokaal een zeer korte palatale glide, die meer i-achtig klinkt en
langer is dan de glide na ä vóór g (§ 5). Zij is echter zoo kort, dat
wij haar in het schrift niet zullen weergeven. Wel echter de g,
die gehoord wordt vóór n, r, en veel langer is. Voorbeelden:
rë\'t reet, kre\'gan kregen, he-^n been.

§ 10. % is het teeken voor den ï-klank, die gehoord wordt in
het Ned. pit. Deze vokaal wordt echter iets verder naar achteren
gearticuleerd dan de Ned. i, terwijl de lippen minder teruggetrok-
ken worden. Voorbeelden: fnt pit, pik pik.

§ 11. % is het teeken voor een klank, dien men in het be-
schaafde Nederlandsch niet hoort. Hij staat tusschen i en r,
en wordt gesproken met een wijdere kaakopening dan terwijl
de tongstand dezelfde is. Voorbeelden: hïtm bijten, hindm
binden.

§ r stelt den klank voor uit het Ned. Pief. Voorbeelden:
h-tm sa^ietQu, krrgm krijgen.

§ 13. i\' is het teeken voor den klank, dien men hoort in het
Ned. tieren. Voorbeeld; pl\'^r pier.

§ 14. O is het teeken voor den o-klank uit het Ned. hoJc,
maar vsrordt iets meer naar achteren gevormd. Voorbeelden: hok
hok, rox rogge.

§ 15. O is de umlaut van ö, en komt overeen met eu uit het
Fransche neuf. Deze klank komt voor als eerste deel van den
tweeklank van het Ned. huis. Voorbeeld: hojs buis.

§ 16. ó stelt den zoogenoemden korten o-klank voor, dien men
hoort in het Ned. dom. Voorbeelden: króm krom, hók bok.

§ 17. is de gerekte van ó en wordt gehoord in het Ned.
hoot. De lippenronding is iets geringer en de lippen worden iets
meer vooruitgestoken dan by de oo uit Ned. hoot. Na dezen
klank hoort men een, niet in ons schrift weergegeven, zeer korte
M-achtige glide voor g ^ v^ m, k, p. Een g hoort men vóór t, s, z,
r, l en n. Voorbeelden: bö\'gan bogen, bó-^s boos, erg, kö-^l kool,
bd\'^n boon.

§ 18. O is de umlaut van ó en stelt den klank voor, die ge-
hoord wordt in het Ned. put. De articulatie is echter minder
sterk. Voorbeelden: grot grut, brgz brug.

§ 19. 0\' is de umlaut van ö\' en stelt den klank voor, dien men
hoort in het Ned. deur. Voorbeelden: dd"^r deur, door, ho"^rdn
hooren.

§ 20. u is het teeken voor een eenigszins meer open oe dan
die uit het Ned. boek. Voorbeelden: duk doek, bunt bont.

§ 21. u stelt de oe voor uit Ned. boer, maar dan minder ge-
articuleerd gesproken, en met minder geronde en vooruitgestoken
lippen. Een g hoort men vóór f, s, z, r, l en n. Voorbeelden:
bu^r boer, sü^r schouder.

§ 22. ü is de umlaut van u, en wordt iets verder naar ach-
teren gevormd dan de u uit het Ned. schuw. Voorbeelden: mw
schuw, rüx ruw.

§ 23. ü is het teeken voor den klank, dien men hoort in het
Ned. huur, maar dan gesproken met minder lippenronding. Voor-
beelden: m%r schuur, kü^r kuur.

§ 24. ue stelt een klank voor, die niet gehoord wordt in het
beschaafde Nederlandsch. Hij wordt gesproken met tongspanning
en kaakstand van e (§ 7) en lippenstand van u (§ 20). Voor-
beelden: suem schuim, hues huis.

§ 25. 9 stelt de toonlooze vokaal voor, in de Ned. schrijftaal
door e, u, i, oi ij weergegeven. Soms is hij, zeer kort, vooral
als glide, en wordt dan voorgesteld door g. Voorbeelden: lê\'vdn
leven, mónak monnik, hhk leelijk; kó\'^l kool, hê\'^n been.

h. Tweeklanken.

§ 26. Naar het eerste bestanddeel van den diphtong onder-
scheidt men lange en korte tweeklanken. Het eerste deel kan
zijn: t\', e, ó, o, w, ü; ë\', ö, ö\', o, o\', a. Het tweede deel wordt
voorgesteld door j, of u.

1. j is het teeken voor den klank, die op het articulatiepunt
van t begint en eindigt als de tong in den ^•stand gekomen is,
waarop zij onmiddelijk naar beneden slaat. Volgt op dezen klank
een 9, dan heeft de tongartieulatie iets meer naar achteren plaats
en gaat j over in de voealische j.

2. M® is het teeken voor den klank, die gehoord wordt na o,
ö\', a en ë\\ Deze wordt gevormd als u en eindigt als de onderlip
zich terugtrekt, alsof zij een w zou vormen.

3. M is het teeken voor het tweede deel van dezen tweeklank,
als er een 9 op volgt, en er een konsonanj; w ontstaat.

§ 27. Zoo onderscheidt men dus de volgende

a. korte tweeklanken: i\'j, ej, ój, uj, üj, oif, b.v, hrj hij, zej
zei, föj foei, hoy^" koude, totiwdn touwen, ruj roe, lüjdn luiden
en de volgende

h. lange tweeklanken: ey, oj, lij^ lyj^ , ö-««" en a«^ b.v.
ze") zee, töj taai, höj hooi, moj moede, doj dooi, eeuw,
zö\'u^\' zoo, gm^m gauw; hö-pn hooien, kaïmm kauwen.

6

c. Overgangsklanken.

§ 28. Overgangsklanken (glides) worden vooral gehoord na lange
vokalen (zie §§ 6, 9, 13, 17, 21, 23), en vóór r, l en n.

Bij langzaam sprekende personen hoort men voor d en t ook
vaak een overgangsklank, dien wij echter in ons schrift niet weer-
geven, omdat hij niet algemeen voorkomt (zie echter § 6, § 17 en
§ 21 voor glides na ö, ó- en ü.). Afgezien van de zeer korte glides
na ä (§ 5), e- (§ 9) en ö\' (§ 17), klinkt de overgangsklank als
De lengte hiervan is bij verschillende individuën zeer ver-
schillend, al naar de spreker langzaam en gerekt of vlug spreekt.
Gemakshalve zullen wij overal de glide door g voorstellen , nadat
wij hebben opgemerkt, dat de personen, die de glide lang maken,
alle vokalen eenigszins gerekt uitspreken.

d. Konsonanten.

§ 29. iv is het teeken voor de halfvokaal w, die ingezet wordt
met stemtoon en gevormd wordt door de bovenlip een weinig naar
boven en naar voren te bewegen, en de onderlip iets op te
trekken, zoodat zij met den binnenkant rust op de ondertanden
en met den bovenkant onder tegen de boventanden komt.

§ 30. j wordt evenals alle konsonanten niet sterk gearticuleerd,
maar is overigens gelijk aan de Ned. j.

§ 31. r stelt de alveolare r voor.

§ 32. l is het teeken voor de alveolare l, bij welker vorming
de tong breed tegen de boventanden aan ligt. De slag is sonantisch.

§ 33. m is de labiale nasaal. Zij wordt gevormd door een
naar binnentrekken der beide lippen en een daaropvolgend voor-
uitstulpen. In inlaut is de articulatie van de bovenlip zeer gering.

§ 34. n is de alveolare nasaal, bij welker vorming de tongspits
tegen de alveolae der boventanden wordt gebracht.

§ 35. is de gutturale nasaal, gevormd tegen het voorste
gedeelte van het pallatum mollum.

§ 36. p stelt voor de bilabiale harde explosief, evenwel met
zwakkere explosie dan in het Nederlandsch,

§ 37. & is de bilabiale zachte explosief, eveneens met zwakkere
explosie dan de Nederlandsche. De beweging der bovenlip is
sterker dan bij p.

§ 38. V is de labiodentale spirant met stemtoon. De lippen-
articulatie is bijna dezelfde als bij w (§ 29), alleen wordt de
onderlip iets meer tegen de boventanden gedrukt, en de kaak is
wat meer gesloten.

§ 39. f is de labiodentale spirant zonder stemtoon. De onder-
lip wordt nog meer naar binnen getrokken en sterker tegen de
boventanden gedrukt dan bij v , terwijl de bovenlip iets tegen de
boventanden getrokken wordt.

§ 40. t is de postdentale harde explosief. De tongspits komt
onder tegen den rand der voortanden aan.

§ 41. d is de postdentale zachte explosief. De articulatie is
minder sterk dan bij t.

§ 42. s is de scherpe spirant, bij welker vorming de tongspits
rust tegen de alveolae\' der boventanden, de ondertanden staan
vóór de boventanden en de mond geheel gesloten is.

§ 43. s is de zachte spirant. De tongspits staat iets hooger
en de articulatie is iets slapper dan bij s.

§ 44. s is het teeken voor een scherpe spirant, die in het
beschaafde Nederlandsch slechts voorkomt in inlaut, en dan ont-
staan uit sj, bv, in Koosje. Zij wordt gevormd als men de lucht
laat uitstroomen, terwijl de tongspits rust tegen de alveolae der
ondertanden, de tong overlangs een gleuf heeft tot het midden,
waarmee zij juist achter de alveolae der boventanden drukt, de
lippen gerond zijn als bij ö\' en een weinig vooruitsteken. Deze kon-
sonant wordt gesproken, waar men in het beschaafde Nederlandsch
sch zegt. De uitspraak van Duitsche sch heeft er veel overeen-
komst mee, doch de lippen zijn daarbij verder naar voren gebracht.
Meer overeenkomst vertoont zij met Engelsche sh en Fransche
ch. Al naar de volgende vokaal wordt zij meer of minder naar
voren gearticuleerd.

§ 45. h is de velare of achterpalatale harde explosief, welker
articulatieplaats eenigszins gewijzigd wordt door de omgeving,
d. w. z. zij kan velaar en palataal zijn.

§ 46. g is de velare of achterpalatale zachte spirant, die evenals
h velaar en palataal kan zijn.

§ 47. % is de velare of achterpalatale harde spirant, die
eveneens velaar en palataal kan zijn.

§ 48. h is dezelfde als de Ned. h. Vooral als beginletter van
een lettergreep met den hoofdklemtoon, hoort men haar zeer
duidelijk. Als beginletter van een woord zonder klemtoon, valt
zij vaak weg, waarna er veelal samentrekking plaats heeft
(zie § 3).

3. (jeschiedkundig Overzicht der Klanken.

A. De West-Germaansche Klanken in het N. W. Veluwsch.

I. VOKALEN.

1. De Vokalen der Stamlettergrepen,
a. Korte Vokalen.

West=Qermaansche a.

W.-Gferm. a in gesloten lettergreep.

§ 49. W.-Q-erm. a en daarmee gelijkstaande a in ontleende
woorden is a, b.v. ayj acht (ohd. ahto), akdv akker (ohd. ackar),
al al (ohd. al), apdl appel (ohd. apfuï), a^st angst (ohd. angust),
as as (ohd. ahsa), asch (ohd, asca), als (ohd. alsd) bak (kelt. bak),
bal bal (ohd. ballo), bakm bakken (ohd. bacchan), bal^k balk (ohd.
halko), bar bar (ohd. bar), bast bast (ohd. *bast), blat blad (ohd.
blat), dak dak (ohd. dah), dam dam (mhd. dam, onr. dammr),
damp damp (ohd. dampf), da^k dank (ohd. danc), draiik drank
(ohd. tranc), fals valsch (mhd. valsch, ohd, *falsc- zie Kluge i. v.

falsch), gal\'^x galg (ohd. galgo)^ gat gat (os. gat), gama^t macht,
genitalia masculina (ohd. gimaht), ^/as glas (ohd. glas)^ glat glad
(ohd. glat(t)), graf graf (os. graf), ^ra^^ gracht (ohd. graft), hakan
hakken (ohd. hacchón) , hal^m halm (os. halm), hals (ohd. hals) ^
ham (ohd. hamma), harj^dn hangen (ohd. hangen), haspal haspel
(mnd. haspel), Tcakdn kakken (lat. caccaré), kal^f kalf (ohd.
chalf), kam kam (ohd. chamb), kan kan (ohd. kanna), kat kat
(ohd. kazza), lam lam (snbst.) (ohd. lamb), layjn lachen (ohd.
lahhên), la^ lang (ohd. lang), lap lap (ohd. lappa), lat lat (ohd.
latta), man i^ohd. man), marsje mank (mnd. mank, ags. gemancian),
mast mast (ohd. mast), mat mat (ohd. matta), naxt nacht (ohd.
naht) nat nat (ohd. naz), pap pap (mlat. pappa), plaz plagge
(mnd.^Za^^\'e; zie Pranck i. y.), plat plat (Gr. ttA^stu^; zie Kluge i. v.)
vratm zaniken (mnd. pratten), ram (ohd. ram, rammo), rat wiel
(ohd. rad), slax slag (ohd. slag), slaTi slang (ohd. slang o), smal
smal (os. smal), spandn spannen (ohd. spannan), stal stal (ohd.
stal(l)), stampdn stampen (ohd. stampfón), star^k stank (van ohd.
stinkan als tranch van trinchan), stapm stappen (ags. stappan, os.
*stappan), stram stram (mnd. stram{m)-, zie Francki. v.), to?tal (os.
gital), ta^ tang (ohd. zanga), tap tap (ohd. zapfo), vaZ val (ohd. falla),
va^dn vangen (vgl. os. particip. gifangan), vast vast (os. fast), vatdn
vatten (ohd. vazzon), vlaz vlag (eng. flag, zwe. fiagg), vlas vlas
(ohd. flahs), vlam vlam (lat. flamma; zie Franck i. v.), vra^i wrang
(mnd. wranc), vrat wrat (mnd. ivratte), wa^ wang (os. wanga),
wassu wasschen (ohd. waskan), wassen (os. wahsan), zat zat
(os. sad).

§ 50. W>-Germ. a vóór n dentaal wordt a, b.v. andar ander
(ohd. andar), bant band (os. hand), danssn (ohd. danson ; zie Franck
i. v.), hant hand (ohd. hant), kant kant (mnd. kant, onr.
kantr), lant land (ohd. land), mant mand (ags. mand, mond),
mantdl mantel (ohd. mantaï), plant plant (lat. planta), rant rand
(ohd. rant), slant stand (mhd. stant), sant schande (ohd. scanta),
sranddr schrander (vgl. Westfaalsch schrannig uit schrandig; zie
Franck i. v.), tant tand (os. tand), want want (germ. rom. wanto,
wanta), wand (ohd. want), zant zand (ohd. sant).

10

Opm. 1. Uitgezonderd zijn eenige later ontleende woorden
als: lanterdn lantaarn (fra. lanterne) en ïé\'dekant ledikant (fra.
Ut de camp).

Opm, 2. Opmerking verdient het woord bcmdd hoepel en het
denom, händdhn. (Graafsoh, handel .naast ohd. bentil, bandje,
en Noord-Brab. hooshendel\', (zie Ned. Wdbk i. v. Band Afl.).

§ 51. W.-Germ. a vóór oorspr. nasaal is o geworden, die na
wegval van de nasaal werd verlengd, maar later voor volgende
X,t werd verkort tot o in : brozt bracht (ohd. hrâhta uit *branhta),
en doxt dacht (ohd. dâhta uit *danhta).

Opm. 1. a bleeft a in za%t zacht (ohd. samft en semfti).

Opm. 2. a werd onder andere omstandigheden eveneens o in
of af (ohd. aha), slop slap (ohd. slaf(f)).

§ 52. W.-Germ. al vóór d oï t wordt oyP, b.v. gdwou^t macht
(ohd. giwalt), houwan houden (ohd. haltan), koud {ohà.. .kalt),

mouH mout (ohd. malz, os. malt), ouH oud (ohd. alt), wouH woud
(ohd. wald), zouH zout (ohd. salz, os. sait).

§ 53. W.-Germ. a vóór r -)- dentaal wordt ö, bv. hop-t baard (ohd.
hart), ko^rt kaart (fra. carte), ösrt aard (os. ard woonplaats), sd^rt
scherf (ohd. skart), vö^rt vaart (ohd. fart, os. fard).

Opm. Uitgezonderd zijn: hart hard (os. hard), spartdlm
spartelen (ohd. sprazzalôn), harst hars (ohd. harz) en braad-
vleesch (ohd. harst) nog over in selharst varkensribben, art
erwt (ohd. araweiz), gärt (ohd. gart).

§ 54. Waar zich na r een svarabhakti-vokaal ontwikkelde, en
dus a in open lettergreep kwam te staan, werd a gerekt tot ä, bv.
argm arm (subst. en adj.) (ohd. arm), hâr^m berm (onr. harmr,
rand), sardp scherp (os. scarp), mär^k merk (mhd. mare, onr. mark),
mccr^kt markt (ohd. mariât), mâr^z merg (os. marg), s^arg^ sterk
(ohd. üarc), vär^f verf (ohd. far(a)%va, nhd. farhé), loar^m warm
(ohd warm).

Opm. a wordt echter o in gödrdn garen (ohd. garn), en
vödr^m varen (ohd. farn).

§ 55. a wordt e in fles flesch (ohd. flasca) en gres gras (ohd.
os. gras).

11

W.-Gferm. a in open of oorspr. open lettergreep.
§ 56. W. Germ, a in open of oorspr. open lettergreep wordt
a. Deze co gaat echter vóór de postdentalen: t, d, de uit c?
ontstane j (j), en de alveolaren s, s, z, l, r en w over in
ö (zie § 6), b.v. gdwö^r gewaar (os. giivaro werZan), gö^r gaar
(ohd. garo), hö^hn halen (ohd. halón), hos haas (ohd. haso),
ho^n haan (ohd. hano), hözdlnüt hazelnoot (vgl. ohd. hasala,
hazelaar), kö^l kaal (ohd, chalo westgerm. halwo), kö^tdr kater (ohd.
chatro en chafaro), Idj lade (mhd. lade), lodt laat (adv.) (ohd. lato),
möj made (ohd. madó), modldn malen, fijnmaken (ohd. malan),
md^nen manen (ohd. manon, manen), mö^t maat, kameraad (ond.
gimato, ohd. gimazzo), naztago^l nachtegaal (ohd. nahtigala), nó^r
naar adj. (os. naro), snödr snaar (onr. snara), s^ö^rsn sparen (ohd.
sparon), stödl monster (ofra. estale, kaliber, norm), stop-dn staren
(ohd. staren), soj schade (ohd. scado), södüw (ohd. skató), srój
schraal (mnd. schrade), to^l taal (ohd. zala), vojdm vadem (ohd.
fadam), vöddr vader (ohd. fatar), vö^^l vaal (ohd. falo), wgZi vaalt
(os. faled, ags. falod, faled), wö^r waar adv. (ohd. wara), ivö^t^r
water (os. ivatar, ohd. wazzar), zö^l zaal (os. sal naast seli,
oudgerm. *saloz. Zie Franck), zö^l zadel (ohd. satal), zwö-^n zwaan
(ohd. swana).

Opm. -aha- wordt samengetrokken tot ö in: mo^hn malen,
zaniken (ohd. mahalen), sld9n slaan (ohd. slahan), std^l metaal
(ohd. slahal), trö^n traan, droppel (ohd. trahan).

§ 57. W.-Germ. a in open lettergreep vóór %, g en k, ƒ en
V, m en bleef d, b.v. da% dagen (pi.) (ohd. taga), dcixs
daags (gen.) (ohd. tagas), dragon dragen (ohd. tragan), gcmdl gaffel
(ohd. gahala), gravdn graven (ohd. graban), hamdl hamel (ohd.
hamal), hamdr hamer (ohd. hamar), knagdn knagen (ohd. chnagan),
klcigan klagen (ohd. chlagon), kräkm kraken (ohd. krahhên, ags.
cracian got. *krakdn-, zie Kluge i. v. krachen), knap knaap (ohd.
chnahó), lakdn laken (stof) (os. lacan, ohd. lahhan), max maag
(ohd. mago), mäkdn maken (os. makón, ohd. mahhón), näf naaf
(ohd. naba), nclm naam (ohd. namo), nüvdl navel (ohd. nabolo),
tUvdl tafel (ohd. tavala), sndml snavel (ohd, snabul), slapdl stapel

12

(os. stapaï), ëamm schamen (ohd. scamên), vlax vlaag {oo&tM. flage),
wagdn wagen, subst. [ohdi. wagan), u-ahdn waken (os. wakon), zak
zaak (os. saka), mx zaag (ohd. saga).

Opm. W.-Germ. a vóór g a werd aja \'> ai ej in mejt
meid (ohd. magad magathi). De overgang van deze a kan

evenwel ook umlaut zijn en dus- bij \'t volgende hooren.

W.-Germ. a voor volgende i(j).,

§ 58. W.-Germ, a voor volgende i(j) wordt e. In het W.-Germ.
was deze nog onderscheiden van oorspr. ë.

W.-Germ. e (uit a vóór i,j) in gesloten lettergreep.
§ 59. W.-Germ. e in gesloten lettergreep blijft e, bv. hest
best (ohd. bezzist), bet bed (ohd. betti, os. bed), bles witte
plek (onr. blese, witte plek op \'t voorhoofd, ags. blaese, eng.
blaze fakkel; zie Kluge i. v. blässe), bre^m brengen (os. ags.
brengan), dekdn dekken (ohd. deckan), def^km denken (got.
pagkjan), del laagte (eng. dell. Zie Franck i. v. dal), el el (ohd.
elina, mhd. eine, ags. ein), elsdm els, priem (uit *alisna, dat
blijkens mnl. elze, els bestaan moet hebben naast ohd. alfa)nsa
en alunsa), els boom (ohd. elira, mnd. elre, ags. alor), ent eend
(ohd. enit, ags. ened), e^ eng. adj. (ohd. ^ngi), etidl engel (ohd.
angïl, engil), en^kal enkel, subst. (ohd. enchil, neisist anchal), gebx
ziek, vooral van schapen en geiten, zwak uitziend van personen
(afgel. van subst. gal, ohd. galla-, zie Ned. Wdbk. i. v. gallig),
gejt gesneden wijfjesvarken (vgl. nhd. gelde, onvruchtbaar, eng.
to geld lubben, zw. gälda, germ. *galdja\', zie Ned. Wdbk. i. v.
geld bnw.), gdhen^m toestaan (ohd, hengen doen hangen), gawelt
geweld (vgl. os. en got. waldan), hefm heffen (ohd. heifan), heft
hecht (ohd. hefti), he%tm hechten, vastmaken (got. haftjan),, hek
hek (ohd. hecka germ. *hagj6-, zie Kluge i. v. hecke), heks heks
(ohd. hagzissa), hex haag (een umlautsvorm naast ohd. hag, ags.
haga), hel hel, subst. (ohd. hella, got. halja), hebn hellen (os.
heldian), helt held (ohd. helith), hemt hemd (ohd. hemidi naast
germ. hama, kleed), hen hebben (os. hebbian), hen hen, kip (ohd.
henna ags. henn), henap hennep (ohd. hanif naast hanaf, eng. hemp),
hefj^st hengst (ohd, hengist, hangisto in Lex Salica; zie Kluge i. v.),

IB \'

heiidl hengel (mhd. hengel), kernen kammen (ags. cemban), kensn
kennen (got. kannjan) ^ klemm klemmen (vgl. ohd. bichlemmen^
letan letten, beletten (os. lettian, got. latjan)., lest laatst (ohd.
lezzist naast lazzost), mem tepel (mhd. mamme, memme, vrou-
wenborst, lat. mamma), weljan mengen (ohd. mengen), mestdn
vetmesten (ags. maestan naast ohd. adj. mast, vet), nek nek
(ofri. hnekka, m. eng. neck, daarnaast ohd. (h) nacch, nhd. nacken),
net net (subst.) (ohd. nezzi got. ,nat{), pex wig (eng. peg, mnd.
pegel\', zie Franck i. v. pegel), pepdl populier (vertoont umlauts-
vorm naast mhd. papel, nhd. pappel), redm redden (ohd. retten),
snep snavel (ofri. snabha mnd. snahhe en snebbe), ste^sl stengel
(ohd. stengil (stingil) uit stangil-, zie Franck i. v. stang), streii streng,
subst. (ohd. strengi vr., naast ohd. Strang m.), stehn stellen (os.
Stelljan), streman stremmen (het factit. *strammjan-, vgl. mnd. nl.
stram] zie Franck i. v. stram), sei schil (ags. scell. got. skalja), sei^m
schelm (ohd. scelmo uit scalmion naast scalmó), sepdn scheppen
(ohd. scepfen got. gaskapjan), telm tellen (os. teiljan), temm tem-
men (got. gatamjan), trekm trekken (mhd. trecken uit *trakjan,
als zw. w.w. naast os. trëkan, mnl. treken), vremt vreemd (ohd.
framadi, fremidi, got. framapja), weudn wennen (os. wennjan),
wefjjcm wenken (ohd. wenchen), wetdn wetten (ohd. wezzen), zwehn
zwellen (beantw. naar den vorm zoowel aan het causat. ohd.
swellan, als aan het intrans. ohd. swëllan; zie Franck i. v., maar
zivehn heeft slechts intrans. beteekenis), zetdn zetten (got. satjan).

§ 60. Overgang van a tot e vóór i of j komt niet voor in de
flexie van verba of nomina, wanneer de infin. of de nomin.
sg. geen umlaut hebben. ^ Bv. valt valt (ohd. fellit), kal^var kal-
veren (ohd. kelhir), lamsr lammeren (ohd. lembir), gastsn gasten
(ohd. gesti), enz.

Dezelfde analogiewerking is op te merken by afleidingen en
samenstellingen, waarin men de vokaal van het grondwoord heeft. Bv.
^raxt^x krachtig (ohd. kreftig), naxtagöal nAohtQgdkoX [ohA. nahtigala).

§ 61. W.-Germ. e vóór n d oi t werd ej, b.v. ejnt einde (got.
andeis), lejndm lendenen (ohd. lenti), Ujntsn lente (ohd. lenzo,
langiz), wejnddn of wejnm wenden, keeren (os. wendjan).

14

§ 62. W.-G-erm. e vóór r konsonant (behalve dentaal; zie §
63) werd a, of, waar zich een svarabhaktivokaal ontwikkelde, ä
(vgl. voor een zelfde verschijnsel bij westgerm. ë § 72) b.v. cir^f
erf (ohd. arhi en erbi), ar^gas ergens (ohd. wergin), ardgarm
ergeren (ohd. argirón), gär^fkämdr gerfkamer (vgl. os. giriwan en
os. garo), hardst herfst (ohd. herbist), hardmdn kermen (ags. cyrman
uit karmjan ? zie Franck i. v.) vUr^kdn varken (diminut. van germ.
*farho, ohd. far(a)h, lat. poreus).

§ 63. W.-Germ. e vóór r dentaal werd ê, b.v. ërs aars (umlauts-
vorm naast ohd. ars, vgl. mndd. ers, ags. aers), vërddx vaardig,
gereed (mhd. vertec, ohd. fartig), vers vaars (ohd. fcirse, germ.
*farsj6-, zie Franck i. v.).

Opm. 1. Ook werd e tot ë als de konsonantverbinding eerst
tot stand is gekomen na syncope van i, b.v. përt paard (ohd.
pferfrit uit mlat. parefredus > paraverêdus).

Opm. 2. e werd eveneens ë in hênf^ haring (ohd. haring, hering).

Opm. 3. e vóór r -]- dentaal werd echter a in hartox hertog
(ohd. herizogo).

§ 64. "W.-Germ. e wordt t in: Mps varkenspootje, hespe (vgl.
ohd. haspa, ags. haesp en on. hespa, gedraaid voorwerp), tfjjct of
■itlk inkt (n. eng. ink, mlat. encaustum), mms mensch (ohd. os.
menniskó), sint heilig (uit de verbogen casus van lat. sanctus
ontstond mhd. sente), wips wesp (ohd. wefsa en waf sa, got. *waf si).

Opm. e ging over tot t en werd gerekt tot ï in: hip sikkel-
vormige bijl, heep (ohd. hepa, heppa en happa).
§ 65. Opmerking verdient ë-kstar ekster, waaruit blijkt dat de
umlaut optrad, nadat aga tot ak was geworden (ë\'kstsr < eekstre
< aekstria < agastria, vgl. mnl. aextre nnl. aakster). In ë-^t
egge had misschien een rekking van a tot ä plaats, vóór de
umlaut intrad, {ë\'xt < eegde < ägida < got. *agipa). De ë- kan
echter ook ontstaan zijn uit e in open lettergreep; zie § 66
{ë\'xt < ëgede < egede < got. *agipa).

W.-Germ. e (uit a door ï\'-umlaut) in open of oorspr.
open lettergreep.

§ 66. W.-Germ. e in open of oorspr. open lettergreep werd

15

e\', b.v. hë\'tsr beter (got. hatiza), hestêysn besteden (afgel. v. b.
verbaal abstr. stadi, vgl. ohd. stat, os. stedi en stocZ), bes (vgl.
got. iveina-hasi, os. ë\'A; azijn (door samentrekking ontstaan

uit edik, vgl. ohd. eszih, m. laf. acêdum, got. akeit), e-zdl ezel
(got. asiliis), kë\'tdl ketel (got. katils), kë-rm vegen (ohd. cherian),
kU\'pdl klepel (westgerm. *klapil naast *klappil, vgl. mnl. klepelen
mhd. kleffel), lë\'pdl lepel (ohd, leffil), në-gdl nagel (ohd, os. nagal,
wellicht is de vorm met umlaut në\'gdl te verklaren als ontstaan
onder invloed van het verb. nagljan (got.) en os. neglian), riëTii^
nering (afgel. v. neren, ohd. nerjan, neren, got. nasjan), së\'pdl
schepel (os. scepil, scapil), të-rtti tering (afgel. v. teren, os. terian),
vë-9r veer (on. ferja, eng. ferry), vë-^n veen (vgl. got. fani slijk),
wë-^rdn weren (ohd. werian), wë\'tdrdn drenken (mnd. wëteren, met
-/a-suffix afgeleid van water. De umlaut is hier opgetreden vóór de
overgang van ivater tot wouter plaats had).

§ 67. W.-Germ. e vóór gi werd ej in de conjugatie der verba
leg9n leggen en zegm zeggen, b.v. hi\'j lejt (ohd. legit), zejt zegt
(ohd. segit), vdlejdn we legden (ohd. legitum) enz.

In fzan ijzen (ohd. egison) ht-bben we misschien te doen met een
volksetymologie, evenals in \'t Nederlandsch.

§ 68. Opmerking verdient fejl dweil, waarschijnl. ontstaan door
verplaatsing van het articulatiepunt (indien het althans niet met
vegen samenhangt, zooals te Winkel veronderstelt (Feestb, M. de
Yries pg. 154)) uit thwe(h)il < thwahil (vgl. got. pwahan, os.
thwahan).

§ 69. W.-Germ. e in open lettergreep werd verkort tot e in:
mendx menig (ohd, menig naast manag, eng, many).

West=Germaansche ë.

W.-Germ. è\' in gesloten lettergreep.

§ 70. W.-Germ. ë of daarmee gelijkstaande e in gesloten let-
tergreep is e, b.v. hen mand (fra. henne, m. lat. henna), hmefm
naast (vgl. os. an e\'han, ags. on efn, ohd. nëben), hlek blik, stofn.
(ohd. hlëh), dreps dravik (mhd. trefs, trëfse, nhd. trespe; zie Kluge
i. V. Trespe), efdn en efstjds even (ags. efn), gest gist (ags. gist,

16

mnd. gest, vgl. ohd. Jësan), hel^m helm (os. ohd. ags. helm),
hel^pm helpen (ohd. hëlfon), het hitte (mnl. en mnd. hette, volgens
Franck i. v. niet hetzelfde woord als ohd. hizza, westgerm. hitjó),
hnezt knecht (ohd. chnëcht), lekon likken (ohd. lëcchon), les (ohd.
leczja, lat. lectio), meldan melden (ohd. os. mëldón), mel^Jc melk
(got. miluks, os. miluc), mest mest (got. maihstus, ohd. mist), nest
nest (ohd, nëst), rext recht (os. rëht, got. raihts), slet slet (os.
sletta, slitta, eng. slit), slek slak (mnl. slek, behoort waarsch. bij
slikken en slijk; zie Franck i. v.), smeltm smelten (ohd. smëlzan),
spelddn spellen (met ingevoegde d, vgl. ohd. spëllón got. spillon),
spek spek (ohd. spëcch), stem stem (os. stëmma), stek stek (ohd.
stëccho)-, trefm treffen (volgens Franck i. v. te houden voor een
ontleening aan het Hoogduitsch, vgl. ohd. trë\'ffan en ags. drëpan),
vextèn vechten (ohd. fëhtan), vel vel (os. ofri. ags. fëll), velt veld
(ohd. os. ofri. ags. fëld), vlek vlek (ohd. flëcch, flëccho), vrek vrek
(ohd. frëh), ve^kal venkel (ohd. fënahhal, lat. foeniculum, fenicu-
lum), wep webbe (ohd. *wëbjo, mhd. wippe. \'t Is niet uit te
maken of het hieraan beantwoordt, dan wel aan ohd. weppi, onr.
vefr < *wahjo), wex, weg (ohd. os. ags. ivëg), wel»k welk (ohd.
Uiëlih got. hwi-leiks), west west (ags. eng. west), wel wel adv. (os.
wël), zeldm zelden (ohd. sëltan), zeldf zelf (os. sëlf), zes zes (ohd.
os. sëhs got. saihs).

§ 71. W.-Germ. ë vóór r dentaal werd ê, b.v. ërt aarde (ërt be-
antwoordt aan het got. air pa en niet aan os. art, daar de hiermee
overeenkomende vorm, volgens § 53 ó^rt zou moeten luiden, welke
inderdaad bestaat met de beteekenis aard, natuur-, zie § 53),
hért haard (ohd. hërd, hërda), vers vers (ohd. vërs, fërs, lat.
versus), wërt waard adj. (ohd. wërd, got. wairps), zwërt zwaard
(os. ofri. swërd, ags. sweord).

Opm. Uitgezonderd zijn: barstm barsten (ohd. brestan), dwars
dwars (vgl. ohd. dwër, dwërh, ags. pveorh), garst gerst (ohd.
os. gërsta, nhd. gerste), hart hart (got. hairtó), hart hert (ohd.
hirz, lat. cérvus), harddr herder (ohd. hirti, got. hairdeis), harsds
(ohd. hirni voor *hirzni, voorgerm. stam kersn] zie Franck i. v.),
pars pers (m. lat. pressa), start staart (ags. steort).

17

§ 72. W.-Germ. ë vóór r -j- konsonant behalve dentaal, (zie
§ 71) werd a of, waar zich een svarabhaktivokaal ontwikkeld
had, a, (vgl. voor W.-Germ. e > a in dezelfde omstandigheden
§ 62) b.v. bar^x berg (ohd. hërg), bard^gm bergen (ohd. bërgan, got.
hairgan), kar karn (got. qairnus), star^vm sterven (ohd. stërban),
varaan vergen (ohd. fërgon), wardk werk (ofri. os. wërk), war^vü
wervel (ohd. wirbil, vgl. os. hwër\'Ban draaien), sivar^v9n, zwerven
(os. swërdan).

Opm. Zie , over en mar^gm § 95.

§ 73, W.-Germ. ë werd o in gol^p weelderig, van het gewas
(vgl. ags. gilp, gelp, en gilpan).

Opm. ë werd p in ivordm of worm worden (os. wërtJian).

§ 74. Waar zich in een r- of Z-verbinding een svarabhakti-
vokaal ontwikkelde en ë dus in open lettergr. kwam te staan, ging
ë over in ë\', bv. fë\'tdr veter (os. fëtr, ags. feter), te\'^^r teeder (door
samentrekking ontstaan uit U\'d^r en dit door ontwikkeling van een
svarabhaktivokaal uit tëdr] vgl. ofri. tedder, ags. tidre, iedre,
germ. tëd-ro] zie Franck i. v.), wë-^l^km verwelken (ohd. welken).

W.-Germ. ë in open of oorspr. open lettergreep.

§ 75. W.-Germ. ë, hetzij oorspronkelijk idg. e, hetzij door a-umlaut
uit idg. i ontstaan, wordt in open lettergreep ë\', b.v. hè\'kar beker
(ohd. hëhhar, vuig. lat. hicarium), hë\'^r beer, ursus (ohd. bëro),
, brë\'km breken (got. brikan), dë\'kan deken, decanus (ohd. tëchan),
dë\'9l dorschvloer (ohd. dilo), ë\'tm eten (got. itan), gê\'^l geel (ohd.
gëlo), flê-rdmues vleermuis (ohd. flëdarmüs, vgl. ohd. flëdarön),
gdnê-zm genezen (got. ganisan), Jië\'mdl hemel (ohd. himil], knêysn
kneden (ags. cnedan), kë\'^l keel (ohd. cTiëla), lë\'x ledig (mhd.
lëdec), lë\'^r leder (ohd. lëdar), lë\'vdr lever (ohd. lëbara, ags. lifer),
lê-vm leven (ohd. lëbën), lë\'zdn (got. lisan). Më^mede, drank (ohd.
mëtu), me-al meel (ohd. mëlo), më\'tm meten (os. mëtan), në-/neef
(ohd. nëfo, lat. nepos), në\'mdn nemen (got. niman), pë\'pdr peper
(ohd. pfëffar), plë\'gan plegen (os. plëgan), rë\'gan regen (ohd. os.
rëgan), smë\'^r smeer, vuil (ohd. smëro), sprë\'kdn \' spreken (ohd.
sprëhhan), stë-^hn stelen \'ohd. stëlan), stë-km steken (os. stëkan),
B-\'^l scheel (adj.) (ohd. scëlah), së\'^rm scheren (ohd. scëran), vë\'er ver

2

18

(ohd. fërro), vrëtan vreten (ohd. frëzzan, uit fra-ëtan), vdrgë\'tm ver-
geten (os. fargëtan), vrë\'hdn wreken (os. wrëkan), wë\'gdn wegen (ohd.
wëgan), wë\'k week, zeven dagen (ohd. wëhha, got. wikö), wë-mn
weven (ohd. wëhan), wë\'zal wezel (ohd. wisula), wë\'zan wezen
(ohd., os. en ags. wësan), zwë\'vdl zwavel (ohd. swëbal), zwë-vdn
zweven (ohd. swëhën).

Opm. Ook behoort hierbij ë\'rko\'^wm herkauwen met ë\'r uit

ëdar, evenals wë\'r uit icëdar. (Ygl. mnl. edercauwen en eercauwen),

§ 76. W.-Germ. ë vóór r werd ë in: këvdl of kë^l kerel (niet
beantw. aan ags. carl, got. *karla, maar een door ablaut daarmee
verbonden got. *kairla, ags. ceorl, fri. tzerl, md. kërl), përdl
parel (ohd. bërla, përola), per peer (ohd. bira, lat. pirum), wërdlt
wereld (ohd. wëralt).

Opm. Zie voor ë\'rkouwdn § 75. Opm.

§ 77. W.-Germ. ë werd r in tr^n tien, (os. tëhan, got. taihun)
uit *tïhen, en dit, als spiegel uit spëgel, uit tëhan < tëhan.

§ 78. W.-Germ. ë ging, waarschijn!, door invloed van de vol-
gende r (vgl. § 72), over in a in: haruet eruit, vooruit [har
beantw. aan mhd. hër).

§ 79. W.-Germ. ë werd i in: gint en dogint ginds en daar-
ginds (got. jainar, mnl. ghens).

West=Qermaansche /,

§ 80. W.-Germ. i kan zijn:

1°, idg. i, b.v. ohd. bittar (skr, wt. bhid, lat. findo).

2°. idg. e, a) vóór nasaal -j- kons. b.v. os. singan (idg. wt. *sengh).
b) vóór y, of M, b.v. os. liggian, idg. wt. legh.

os. filu voor germ. *pélu.

Ter voorkoming van misverstand zij dit vooraf gezegd, nu wy
ons dialect vergelijken met het W.-Germaansch en niet met het
Id.-Germaanscb.

W.-Germ. i in gesloten lettergreep.

§ 81. W.-Germ. i in gesloten lettergreep bleef t, b.v. binm

19

binnen (ags. Unnan), hidm bidden (os. biddian), bdgtmn beginnen
(obd. biginnan), bttdr bitter Cobd. biUar), bniik brink (eng. brink,
mnd. brink), drift drift, kudde (mhd.. trift, m. eng. drift), dtfi
ding (ohd. ding), dik dik (ohd. dicchi, os. pikki), dwt^dn dwingen
(os. thwingan), gswixt gewicht (ags. gewikt), gdzi^t gezicht (ohd.
gisiht), glimdn glimmen (mhd. glimmen), gnman huilen (mhd.
grimmen), grint grind (vgl. ags. grindan), ht^ken hinken (ohd.
hinkan), ik ik (pron. pers.) (ohd. ih), im byenkorf, bijenzwerm
(ohd. imbï), khmm klimmen (ohd. chlimban), krimpm krimpen
(ohd. chrimpfan), kri^ kring (nhd. kring), krip kribbe (os. kribbja),
kgm liggen (os. liggian), lip lip (os. Hippja, vgl. os. lëpur),
lit lid (ohd. lid), mts mis (adv.) (os. ags. onr. mis, ohd. missa),
misdn missen (ohd. missen), mist mist (ags. eng. mist, volgens Franck
i. v. van den idg. wt. meigh, evenals mest), mit met (ohd. miti),
nixt nicht (ohd. ags. nift), pli%t plicht (ags. pliht), pip pip
(m. eng. pippe, ohd. pfiffiz, mlat. pïtuita), rif^ ring (ohd. os.
ags. hring), slim slim (mhd. schlimp). sl^ikdn slinken (ags. slin-
can), sliiior slinger (vgl. ohd. slinga), slikdn slikken {mnè.. slicken),
smit smid (ofri. smith, ohd. smid), snip snip (ohd. snëpfo, m. eng.
snipe, germ. *snippo] zie Franck i. v.), spil spil, as (ohd.
spilla), spin spin (ohd. spinna), stixtdn stichten (ohd. stiften),
stikdn stikken (ohd. sticchen en ohd. irstickan), stil stil (ohd. os.
stilli), strik strik (ohd. stricch, ags. stric), sti^kon stinken (ohd.
stinkan, ags. stmcan), hit schild (os. scild), simdl schimmel (ohd.
scimbal), sir^m scherm (ohd. scirm, scërm), srikm schrikken (ook hier
zyn, evenals bij stikm, het trans, en intrans. werkwoord opgegaan
in het trans.; ohd. scricchen en scrëcchon), tikdn tikken (eng. to tick,
mhd. zieken, waarnaast ohd. zëcchön), tip tip (vg. hd. tippen, mhd,
mnd. m. eng, tip, mhd. zipf), vilm villen (os. ond. filljan, ohd.
fillen), vilt vilt (ohd. filz), vi^k vink (ohd. fincho), vi^9r (os. fingar),
VIS visch (os. ags. ohd. fisk), vrvr^dn wringen (ags. wring an), wixt
wicht, kind (os. ohd. iviht), wi\\x wilg (ags. loilig), wihn willen
(os. willian, ags. willan), wilt wild (ohd. wildi), wimpel wimpel
(ohd. wimpal), winon winnen (ohd. os. winnan), wis zeker, gewis
(os. wiss), WIS wisch (ohd. wisk), wisdhn wisselen (vgl. ohd. wëhsal),
zitim zingen (ags, singan), ziiikm zinken (ohd, sinkan).

20

Opm. 1. Germ. ë vóór i ging echter niet over in ^ in:
gerext gerecht (ohd. girihti).

Opm. 2. In auslaut ging i over in t\'j in hvj hij (os. hi, he,
ags. hé).

Opm, 3, Van monosyllaba als smtt smid, en ht lid gaat de i
in den plur. over in ë\', omdat zij dan in open lettergreep komt
te staan; zie § 87.

§ 82. De overgang van idg. e in ^ vóór i in de praesensflexie
van sterke verba, zooals we dat in het West-Germaansch zien, heeft
in het N.-W.-Yeluwsch niet meer plaats. De analogie heeft ook
(zie § 60) hier aan de vokaal van den infinitivus de alleenheer-
schappy verschaft.

§ 83. W.-Germ. % vóór n -[- d oï t werd gerekt tot t, b.v.
hïndm binden (os. hindan), hmdhë\'zan frambozen (ags. hindberi
ohd. hint-beri, nhd. himbeeré), hmt kind (ohd. chind), Imdabd\'m
linde (ohd. linta), spint spint, kast (ohd. spint), vïndm vinden
(ohd. findan-, vgl. het 17^ eeuwsche f^wew), wïntdr winter (ohd.
os. wintar), wmdbrax wenkbrauw (ohd. wintbrawa).

Opm. 1. W.-Germ. i werd eveneens i in: pirj^kstdran pinksteren
(ohd. zi *pfinku8tin, os. te pincoston) en dïsdl distel, sonchus
(ags. pistel). De vorm pï^kstaran zal wel te verklaren zijn uit
den anderen vorm, waarin dit woord voorkomt, nl. pïnstdrm,
waarin men n dentaal heeft.

Opm. 2. W.-Germ. i vóór nd werd echter o in gronddl
grendel (ohd. grlntil).

§ 84. W.-Germ. i vóór m werd o in: brgmd braambes (ags.
brembei), hom hem (ohd. os. imu), rompdl rimpel (vgl. ohd.
rimpfan).

§ 85. Onzeker is het of dok dikwijls (mnl. dik, duk, decke-,
zie Verdam i. v. dicke) wel hierbij behoort, aangezien het adj.
dik (ohd. dicchi) altijd i heeft; vgl. ook onr. pjokkr en pykkr.

§ 86. Eveneens onzeker is de grondvorm van kwïstdn twisten, dat
wat den vorm betreft beantw. aan got, qistjan vernietigen, doo^-

21

den, maar wat de beteekenis aangaat aan ags. cwï^an, os. qui\'^ean
(Hel. 2142) praten, klagen, schelden.

W.-Germ. i in open lettergreep.

§ 87. W.-Germ. i in open lettergreep werd ë\', b.v. hë\'Vdn
beven (ohd. bihen), drë\'t dreet, flatus (verbaal-abstr. *driU van
drijten, ags. drttan), drëvdl drevel (m. eng. drivil), grë\'p greep
m. (westgerm. *gripi, ohd. grif\\ in grë\'p greep, werktuig is ë\' uit
ai ontstaan, vgl. § 136), he\'^n heen (ohd. ags. hina), krë\'gal
kregel (westgerm. *krigil), lë\'jen ledematen (zie § 81, opm. 3),
në\'gdn negen (os. ags. nigun), në\'t neet (ags. Jinita), në\'^r neer,
neder (ohd. nidar), rë-t reet (ohd. risz uit riti), slë\'j slede (ohd.
slita en slito), smëy&n smeden (ohd. smidön), snëy\' snede (ohd. snit),
strë\'k streek (ohd. strih, verbaal-abstr., germ. *striki), strë-p streep
(deze ë\' kan echter ook ontstaan zijn uit ai, vgl. wesfrl. striepen /
(uit *stripön) en mhd. streipfen (uit *straipjan)), së\'^ndn schenen
(ohd. scina), të\'f teef (eng. tih, ond. *tihö\\ ia er verwantschap
met ohd. zëlar, ags. tifer? zie Franck i. v.), të\'k teek (eng. tike),
vrë\'j vrede (ohd. fridu).

§ 88. W.-Germ. i werd o- in spo\'9len spelen (ohd. os. spilön),
ro\'pdl stijl in den koestal (westgerm. *ripil, vgl. mhd. riffel getand
werktuig, eng. to ripple), ros reus (os. *wrisi, ohd. risi), zo\'Vdn
zeven (ohd. sibun, os. siiun), zo-ft zeef (ags. sife).

Opm. Met het oog op mnl. repen, reipen, heeft ro\'pan los-
rukken , afstroopen, langs iets strijken, waarsch. ook een oorspr. i.
De vorm ro-pm kan echter ook teruggaan op got. raupjan\',
vgl. ags. rypan, mnd. ropen, overijselsch röpen.

Onzeker is de grondvorm van spo-^n speen, dat volgens Franck
i. v. spier, misschien met een wt. spi samenhangt. Ygl. echter
ohd. spunni ags. spana.

West=Qermaansche 0.

§ 89. W.-Germ. o is ontstaan uit Germ. u vóór a, e of o der
volgende lettergreep, behalve als er een nasaalverbinding tusschen
stond.

W.-Germ. o in gesloten lettergreep.
§ 90. W. Germ. o in gesloten lettergreep is o b.v. brok (ohd.

22

broccho), do^tar dochter (os. dohtar), dok dok, stroowisch onder
de pannen (ohd. tocka, popj Kluge i. v.), drop druppel (ohd.
tropfo, eng. drop), ^moï^km gemolken (os. gimolkan), ^soldan ge-
scholden (os. giscoltan), ^vloxtdn gevlochten (os. giflohtan), ■^zwolm
gezwollen (os. gisivollan), gmot genot (germ. wt. nut, os. not),
got G-od (os. ags. eng. god), grof grof (ohd. girob, grob), Ao/(ohd.
os, ags. hof), horzdl horzel (vgl. ohd. hornaz, dial. d. horsel), hol
hol (ohd. ags, hol), hop hop (ohd. hopfo, lat. hupa), klopan klop-
pen (ohd. klopfön), knop knop (ohd. knopf), hop kop (ohd. kopf
en chiiph), kopdl koppel, menigte (mhd. koppel, m.lat. cupla uit
lat. copula), kost kost, eten (mhd. koste, kost), kostan pl. kosten,
prijs (ohd. kosta, m. lat. costus), \\kostdn kosten (m.lat. costare,
eng. to cost), lof lof, roem (ags. lof), lok lok (ags. locc), lokm
lokken (ohd. lockön), most^rt mosterd (mhd. mostert, lat. mustim),
mos mos (ohd. mos, eng. moss), nox, noch, nog (ohd. os. noh), nok
nok (nd. nocke, de, nok), of of (voegw.) (ohd. oba nhd. ob, os.
e/, of), ofdr offer (ohd. offar, opfar), os os (ohd. ohsó), otdr otte^r
(ohd ottar), pok&n pokken (ags. pocc, eng. pook), post post, styl
(ags. eng. post, lat. postis), pot pot (ofri. eng. pot), roz rogge
(os. roggo, ohd, rocko), rok rok v. vrouwen (ohd. rocch, ags. rocc),
rokm rokken (diminitief v. ohd, roccho, eng. rock), sok schok
(ohd. scoc, eng. shock), sot schot (het schieten) (ohd, scoz), sot
schot, schut (mnd. schot, onr. skot), slot slot (ohd. sloz), snot &uoi
(ags. snot(t), eng. snot), sop sop (mnd, soppe, m. eng. soppe),
spot BTpot (ohd. spot), sprokdl sprokkel (mnd. nnd. sprok, sprokkel),
stof stof (onz.) (mnd. stof), stok stok (ohd. stocch), stop prop,
kurk (vgl ohd. stopfön, md. stoppön), stopdl stoppel (ohd. s^M^/ïto,
nhd. stoppel, vuig. lat. ^stupla voor stupula), strop strop (ags.
stropp, eng. strop), strot strot, keel (nnd. strotte, mhd. strozze),
tol tol, schatting (os. ags. tol, ohd. zol), tot todde, vod (eng.
tod, mhd. zotte), top top (ofri. ags. eng. top), troz trog (ohd.
ags. trog), vlok vlok (ohd. floccho), vloten vlotten (onr. ags. flot),
vol^gdn volgen (os. folgon),\'vol^k volk (ohd. folk), vos vos (ags.
eng. fox), v^rot rot, verrot (vgl. os. rotón), wol^k wolk (os. wolcan).

§ 91. W.-Germ. ol doft ging over in ouH, b.v. bo^fH bout (ohd.

23

bolz), gouH goud (os. gold), hoi^H hout (os. holt), stouH stout
(mnd. stolz), woti^" wilde, praet. van willen (ags. woldé).

§ 92. W.-Grerm. o in gesloten lettergreep vóór l werd ó, b.v.
dól dol (ohd. tol), vól vol (ohd. fol), wól wol (ohd. wolla), wöl^f
wolf (ohd. wolf).

Uitgezonderd: hol, volden, vol^h, wol^k\\ zie § 90.

Opm. W.-Germ. o werd eveneens ó in: bóh bok (ohd. boe),
sofdl schoffel (germ. *scüflo of *scüblo; zie Franck i. v.)

§ 93. W.-Germ. o -vóór r-verbinding werd o, zelfs al heeft zich
na r een svarabhakti ontwikkeld, (zie echter § 94 en § 95), b.v. hort
bord (os. ags. bord), horz en borzt-hoïg (mnd. borge, ags. borg),
borst borst (ohd. brust, got. brusts), kordf koxi [ohA. chorb), korfkort
(ohd. kurz en kurt), korst korst (ohd. krusta, lat. crusta), orgal
en grgdr orgel (ohd. orgela), stgr^m storm (os. storm), snordkdn
snorken (mnd. snorken en snurken), snorm snorren (vgl. ags.
*snorian, eng. to snore), sor^ft schurft (ohd. scorf, ags. sceorf),
tgr^f turf (nd. torf), vort voort, weg (os. forth), worst worst (mnd.
worst, ohd. wurst), zor^g zorg (ohd. sorga). ^

Opm. Eveneens behoort hiertoe dorsdn dorschen (vgl. mnd.
dersehen en dorschen, mnl. dorschen, ohd. van voorgerm.

tresk\', vgl. voor eenzelfden ablaut germ. brëda naast borda\',
zie Kluge i. v. brett).

§ 94. W.-Germ. o vóór -rt, en eveneens vóór -rn, als zich
tusschen -r en n een svarabhaktivokaal ontwikkeld had, en de letter-
greep dus open werd, ging over in ö\', b.v. dö-r^n doorn (ohd.
dorn), hö\'r^n hoorn (ohd. os. ags. horn), kö\'rdn koren (os. ags. eng.
corn), mo\'^rt moord (ohd. mord), nö-\'^rt noord (ohd. nord), ö\'^rt
oord, inhoudsmaat, \'/g L. (ohd. ort, os. ord), to\'^rdn toren (mnd.
torn, nhd. turm), woord (os, ags. word).

§ 95. De vormen dcirdp dorp (ohd. dorf, os. thorp), mär^m
morgen (ohd. morgan, ags. morgen) zijn misschien te verklaren
uit een vorm met e; vgl. de bijvormen ndl. derp en mergen, ags.
mergen. Zie voor overgang van e en ë in d vóór r-verbinding
§§ 62 en 72.

24

W.-G-erm o in open lettergreep.

§ 96. "W.-Germ, o in open lettergreep werd ö\', b.v. hd\'j bode
(os. hodo), ho\'^ran boren (ohd. borön), hö\'vdn boven (os. bi-oban
eng. bove), bo\'pm bodem (os. bodam), gó-^r f. goor als plaatsnaam
(vgl. mnl. gore vr., en het adj, ags. gor), hö\'pan hopen (ags. hopian),
dgo\'^tdn gegoten (os. gigotan), dbö-gan gebogen (os. gibogan), gs-
nö\'^tm genoten (os. ginotan), ö\'^U\'j olie (lat. oleum), ö\'van oven
(ohd, ovan, ags. of en), ö\'vsr over (os, obar, ags. of er), pd-^ten
poten (ond. *potdn uit germ. *putön; zie Franck i, v.), spö-^r spoor
vr. (ohd. sporo), smo\'hdn smoken (os. *smoJcdn), smo-^rm smoren
(ags. smorian), std\'km stoken (dial. eng. to stoke, ndd. stoken),
vó-^r voor, vore (on. for, ohd. furuh), zö\'^l zool (ohd, solo),

Opm. Misschien door invloed van volgende l vinden we u
in: vugdl vogel (os. fugl, ohd. fugal).

West=Qermaansche u.

W.-Germ. u in gesloten lettergreep.

a. W.-Germ. wvóórvolgendew.

§ 97. W, Germ. u vóór volgende u werd o in: bol stier (eng.
buil, vgl. ags. bulluc), dobdlt dubbel (lat. duplus), kost kust van
kiezen (got. kustus), Igzt lucht (got. luftus), lost lust (got. lustus),
pont punt (lat. punctum), vro^t vrucht (os. ohd. frulit, lat. fructus).
Opm. u werd echter ó in: bos bos, bosch (ohd. busk, m.lat.
boscus), mof mof (eng. muff, m.lat. muffula), soft schouder
(ofri. schoft, germ. *skuftus).

b. W.-Germ. M vóór nasaalverbinding.

§ 98. W.-Germ. u vóór nasaalverbinding (uitgez. n dentaal
en tiky zie § 99) wordt ó, b.v. ^zór^dn gezongen (os. gisungan),
^spróf^m gesprongen (os. gisprungan), homp brok (eng. hump),
hómdl hommel (ohd. humbaï), krom krom (ohd. chrumh), klomp
klomp (m. eng. dump), loii long (ohd. lunga), pómp pomp (eng.
pump), tón ton (ohd. tunna), tón^ tong (ohd. zunga), tróm trom
(ohd. trumba), trömdl trommel (mhd. trumhel).

Opm. 1. W.-Germ. u bleef u in hu%dr honger (ohd, hungar)
en vuiy)r vonder (mnd. vunder).

25

Opm, 2, W.-Germ, u werd o in: gonm gunnen (os. ohd.

gi-unnan) en hondn kunnen (ohd, chunnan).

§ 99. W.-Germ. u vóór n dentaal en fjjc bleef u in: hunt
bont, bond (mhd. hunt), ^bunddn gehonden (os. gihutidaji), ^vunden
gevonden (os. gifundan), gdzunt gezond (ohd. gisunt), grunt grond
(ohd. grunt), hunt hond (ohd. hunt), hunddrt hondert (ohd. hun-
dert), Munfjen klontje, diminut. van Munt klont (nd. hlunte, vgl. eng.
to clunter), kunt kont (ofri. kunta), punt pond (os. pund), runt
rond (mhd. runt), strunt strond (mnd. strunt), unddr onder (os.
undar), uns ons, pron. pers. en poss. (ohd. uns), uns ons, decagram
(lat. uncia), vui^k vonk en vu^kjan vonkje (ohd. funcho), imnddr
wonder (os. wundar), ivunt wond (os. wunda), zunddr zonder
(os. sundar).

Opm. Naast kluntjdn klontje, komt echter ook de vorm

klontpn voor.

c, W.-Germ.\' m vóór « of j.

§ 100. W. Germ. u vóór i ofj, die alleen in de verbuiging
van het zelfst. naamwoord optreedt, werd o, naar analogie van
den nominativus sing. b.v. kop^n koppen pl. Evenmin heeft de i
in het afleidingssuffix invloed op de stamvokaal, b.v, koppn, kopje.

§ 101, W.-Germ. u vóór i of j in gesloten lettergreep werd
o, b.v. hrox, brug (ags. hrycg), hokdn bukken (mhd., nhd. hücken),
hgkdm bokking (mhd. hückinc), honsdm bunzing (mnl. hunzinc),
hos bus (ohd. huhsa uit *huhsja; zie Franck i. v.), horsdl borstel
(ags. hrystl, eng. bristle), dorst dorst (ohd. durst, got. paurstei),
drok druk (subst.) (ags. prycc), drokdn drukken (ags. pryccan),
don dun (ohd. dunni), dor^kdu dunken (os. thunkian), doldm dulden
(denominatief van ohd. duit, en dit een abstr. v. ohd. dolen, dolón,
ags. polian), grot en gort, grut en gort (ohd. gruzzi, ags. gryt),
gnnzdn afgunstig, begeerig kijken (ndd. mnd, giinsen, günselen, wee-
klagen), gol gul (nd. gull, m. eng. gulle), golden gulden (germ.
gulpmo), ggl^p dikke straal, flinke teug (eng. gulp, de. gulpe,
gylpe), gost gust, van een koe (mnd. gust-, zie Lübben i. v.; vgl.
Gallée, Geld. Ov. Dial, gilst), holen hullen (ohd. hullen),
hgldm hulde (os. huldi), hol^p hulp (misschien uit *hulpjö naast

26

germ, hëlpö), hgls(t) hulst (ohd. hulis, huls), hopahn huppelen
(frequent, van germ. *huppjan-, vgl. m.eng. hyppen, eng. to
hip), hops zeer, tamelijk (ohd. *hubisc), hort horde, vlechtwerk
(ohd. hurt, m. eng. hyrde), Mgxt klucht, menigte (ags. clyft), Imopsl
knuppel (westgerm. *knuppilo\', vgl. mhd. zie Franck i. v.)

hrok krukstok, knop aan een deur (westgerm. *krukkjö), krol
krul (mhd. kriille naast krolle), konst kunst (os. kunst), kosm
kussen (werkw.) (ags. cyssan), kosa^ kussen (ohd. chussïn, m.lat.
cussmus), Igbm lubben (mnd. lubben, ags. *gelyhban? zie Franck i. v.),
lomsl lummel (oostfri. lummel), lons luns (ags. lynes, mnd. lunse),
wp?ic?a;t;^meerderjarig (mnd. mundich nhd. mündig), mot mud, hecto-
liter {ohè.. miitti, os. muddi), mgx mug (os. mw^^m), zaniken,
woelen (van *muljan fijnwrijven?), mohx «^ruk (van \'t adj. mol-,
zie Franck i. v. meel), mont munt, geldstuk (ohd. munizza), mor^x
murw (ohd. mur(u)wi, nhd. mürbe), mos en mors musch (uit germ.
*muskja? zie Franck i. v.), mots muts (m.lat. almutia), not nut (ags.
nyt), not nut (adj.) (ohd. nuzzi), notdn nutten (ags. nytian), gm om (ohd.
os. umbï), plgx plug (mnd. pUlgge, eng. plug), plgkdn plukken,
(ags. *plyccan uit germ. *pluckjan-, zie Franck i. v.), jop^ put (ags.
pytt), rgx rüg (ohd. hrukki), rgkm rukken (ohd. rucchen, germ.
*rukkjan), rgnt rund (got. *hrunpts\', zie Kluge i. v. rind), rost
rust (waarsch. uit germ. *rustjö naast *rastjö en rastö, vgl. os.
resta, ohd, rasta), sgddn schudden (os, skuddian), sp?^ schuld (ags.
scyld), sgt schut, scherm (germ, *skutjo oï *skuttjo, eng. shut),
stgk stuk, (subst.) (os. stucki), stgk stuk (adj.) (uit: an oiin stucki ,
stgmpdrt stumper (mnd. stumper), tgxt tucht (ohd. zuht), tgken
wachten (m.eng. tukken, nhd. zücken naast ohd. zocchön), vlgxt
vlucht (os. fluht), vlgx vlug (ohd, flucchi), vglm vullen (os, fullian),
vgrst vorst (os. ohd. furislo, ags. fyrst), wgr^m worm (os. ohd.
wurm), wgrstdhn worstelen (volgens Franck i. v. berustend op
voorgerm. stam wrt-ti), wgrtd wortel (ohd. wurzala, ags, wyrt-
walu; compos, met germ. wurti-\', zie Franck i. v.), zgnt zonde
(os. sundia), zgxt zucht, ziekte (os. ohd. suht), zgk zulk (ohd,
sulih), zgltfel zultvet (vgl. ohd. sulzia).

Opm. Uitgezonderd is wóbn wollen (ags, wyllen), bóxt bocht,
kromming (ags. byht).

27

WestGerm. u in open of oorspr. open lettergreep.

a. W.-Germ. u vóór u in de volgende lettergreep.

§ 102. W.-Germ. u vóór u in de volgende lettergreep is ü,
b.v. kïigal kap van den imker (ohd. chugula, m. lat. cuculla),
zïl^n zoon (os. ags. sunu).

Opm. Eveneens wordt ü gehoord in: hïigdl kogel, bal (mhd.

Tcugelé).

b. W.-Germ. ii vóór nasaal.

§ 103. W.-Germ. u voor nasaal werd ü in ivü^mn wonen (os.
tvunon),

c. W.-G erm. u vóór i (j) in de volgende lettergreep.

§ 104. W.-Germ. u vóór i(i) in open lettergreep wordt o*,

b.v. ho-gdl beugel (uit hügil] zie Franck i. v.), ho\'^l beul (ohd.
hutil), ho\'^hti beuling, rogge en gras dooreen (èew/OT^ gevormd uit
hooiing <; hodelinc. Dit is met ine gevormd van hodel, m.lat.
bodellus), ho-^rdn beuren, gebeuren (ags. , èo-^rf beurt (vgl.

ohd. gi-hurida), hro\'k breuk (ags. hryce), do\'^t deugd (germ.
dugunpi), do\'^n deun (subst.) (ags. dyne vgl. os. dunian), do-^r
deur (ohd. turi), do-^r door (ohd. durih), dro\'^n dreun (got. drunjus),
dro\'x droog (ags. dryge uit drugi; zie Franck i. v.), go-^r geur (ond.
*gurii zie Franck i. v.), ho-p heup (ags. hype), ^o-vs/heuvel (ohd.
huhil), hogm heugen (ags. hycgan), ho-^l duiker (mhd. hüle),jo-xt
jeugd (ohd. jugund uit *jugunpi), jo\'km jeuken (ags. gyccen),
ko kdn keuken (ohd. chuhhina), ko\'^r keur (ohd. churi), ko\'tdl
keutel (ond. Hutil), kno-kdl kneukel (m. eng. knokil, mhd. knüchel),
kno\'zdn kneuzen (ags. cnysan), kro-pdl kreupel (ags. crypel), lo\'gm
leugen (os. ohd. lugina), mo\'^l molen (ohd. mul\'i(n), ags. myln),
po\'brj^ peluw (ohd. pfuliwi, ags. pylwe), ro\'k reuk (van germ. ruki;
zie Franck i. v.), ro\'z^l reuzel (ags. hrysel, os. hrusli), so\'gr scheur
(ond. ^skürij zie Franck i. v.), so\'t scheut (westgerm. *sA:M^i,ohd.
scuz), so\'tdl ovenschieter (afgeleid van schieten, \'t komt slechts in
\'t Nederlandsch voor; zie Franck i. v.; vgl. echter onr. slutill har-
poen), sld-f sleuf (van den wt. sluh •, zie Franck i. v.), sWtdl sleutel (os.
slutil), spo-^ren speuren (ags. spyrian), spro\'k spreuk (mhd. spriich,
ond. *spruki-, zie Franck i. v.), sto-\'^n steun (ond. *stuni of *sfunju-,

28

zie Franck i. v.), sto\'^rm storen en verstoren (ags. styrian), to-gal
teugel (ohd. zugil), to\'% teug (ags. tygé), vlo-z vleug (ags. flyge),
vlo\'gdl vleugel (ndd. flugil] zie Franck i. v.), »o\'gr voor (ohd.
os. furï).

Opm. 1. Uitgezonderd : Tcö\'nar^ koning (ohd. chuning), dat
\'t algemeene woord is geworden naast \'t oude ko\'m^, dat nog
voorkomt in Jco\'nd^skop, koemaag.

Opm. 2. Een umlautsvorm vertoont ook go\'t goot, naast
ndd. gote, nhd. gösse.

h. Lanq-e Yokalen.

West=Germaansche a (oud=germ. a en ae).

§ 105. W.-Germ. ä en daarmee gelijkstaande ä in ontleende
woorden bleef ä, behalve vóór de postdentalen: t, d, de uit d
ontstane j (j), en de alveolaren s, s, s, l, r en n (zie § 56).

Hiervoor ging ä over in ö, b.v. ögr ader (ohd. ädara), ögr adder
(ags. naedre, os. nadra, waarnaast echter ohd. natara\', zie Franck i, v.
adder), ójdm adem (ohd. atum), ögs aas (ags. des), htö^zdn blazen (ohd.
blUsan), hlop" blaar, optrekking der huid (ohd. hlatara), hröjdn braden
(ohd. brätan), dd^t daad (ohd. tat), dö^r daar (ohd. os. thär, got. echter
par), drö^t draad (ohd. drät), gö^n gaan (ohd. gän en gen, ags.
gdn), gdvö^r gevaar (vgl. ohd. fära), hö^r haar (ohd. os. här),
jö^r jaar (ohd. os. jdr), klo^r klaar (mnd. klär, lat. clärus), kwö^l
kwaal (ohd. os. qudla), kwö^t kwaad (ohd. quUt), lö^tm laten (os.
lätan), niö^l maal, keer (ohd. mal), maan (ohd. mdno), mö^nt

maand (ohd. manöd), mö^t maat (ohd. mdza), nö^U naald (ohd.
nadal), nö^t naad (ohd. nat), pö^l paal (ohd. pfdl), pö^sdn
Pasehen (mnd. paskan), pd^r paar (mnd. par, ohd. echter par,
lat. par), rö^t raad (os. räd), rö^zm razen (ags. raesan), strooi
straal (ohd. strUla), strömt straat (os. strata, m. lat. strccta), spö^n
spaan (mnd. span, ags. spon), söts schaats (noordoostfra. escache),
ivd^n waan (ohd. wan), tm^r waar (adj.) (os. ohd. war), zö^t
zaad (os. sëd), zwd^r zwaar (os. swdr).

§ 106. W.-Germ. ä bleef ä vóór g en k, v, m en p (zie
ook § 57) in: bakivam bekwaam ("ohd. biquami), brak braak

29

(adj.) (ohd. hrühha), hak haak (ohd. hako, nhd. haken), jamdr
jammer (ohd. os. jamar), Mp schaap (ohd. schaf), vragm vragen
(os. fragen), ivävdl en iväfdl wafel (vgl, eng. wafer, fra. gaufre).

§ 107. Verkorting van ä tot a, waarschijnlijk naar analogie
van den singularis, komt voor in het praet. plur. der sterke verba
van de 4e en 5e klasse, b.v. kwamdn kwamen (os. quamun), brakm
braken (os. hrakun), stalm stalen (os. stalun), gavm gaven (os.
gabun), zatdn zaten (os. satun), atan aten (os. atun).

Opm. In plaats van brakan en stabn wordt ook wel brd\'km
en siö\'^len gezegd, naar analogie van het part. perf.

§ 108. W.-Germ. ä voor oorspr. of later ingevoegde j of i
werd ej, (voor volgende 9 gaat j over inj», zie § 26), h.\\. drejm
draaien (ohd. dräjan), gejf gaaf (mhd. gäebe, germ. gêbi-, zie
Franck i. v.), kejs kaas (ohd. chäsi), krejm kraaien (ohd. chraian),
lejx laag (mnd. lége, westgerm. lagi-, zie Franck i. v.), mejm
maaien (ohd. maen), nejdu naaien (ohd. najan), wejdn waaien (ohd.
wüen, wajan), zejdn zaaien (ohd. säen, germ. *sëjan).

Opm. 1. W.-Germ. ä vóór i werd echter ë in së^r schaar
(mnd. schere, m. eng. schëre, eig. meervoudsvorm meti-umlaut;
vgl. ohd. skar, skari).

Opm. 2. Niet zeker is het of hiertoe behoort ë-mt mier (ohd.
ameizza, ags. aemette-, zie Kluge i. v. ameise).

§ 109. Jongere umlaut van ä, nadat deze reeds in ö was over-
gegaan komt niet voor, b.v. pö^lsm paaltje, zwo^rtm zwaarte,
rötsal raadsel, dröj draden.

Opm. De umlaut bleef eveneens achterwege in: töj taai (ohd.
zähi) en zóhx, zalig (ohd, sälig).

§ 110. W.-Germ. ä gevolgd door w vormt daarmee den twee-
klank b.v. blaif blauw (ags. bläe ohd. blao), fö««\'lauw (ohd,
läo), rät£» rauw (ags. hräeiv), gräu^ grauw (ohd. gräo).

Opm. 1. Uitgezonderd is: kloißP klauw (ond. clawa).

Opm. 2. Misschien behoort hier ook onder sprë-u^" spreeuw,
als het althans niet ontstaan is uit *spraiivon (zie Franck i. v.),
maar uit germ. ^sprëivi-, vgl. westfa. spräwe, sprän.

30

West=Qermaansche e.

§ 111. W.-Grerm. ë is v in hl^r hier (ohd. hiar, os. Aër), srsr
schier (ohd. scëro, scëri). Na deze r hoort men steeds een g.

§ 112. W.-Germ. ë in het praeteritum van oorspr. redupli-
ceerende verba wordt b.v. hrl hield (ohd. Malt), Ivt liet (os.
let), slvp sliep (os. slëp), vvl viel (ohd. fiai), Ivp liep (oh. Hof).

Opm. W.-Germ. ë wordt echter %, en vaak ook ó, in: gir^

of ^ó?^, ging (ohd. giang), ht^ of hÔ7i hing (ohd. hiang) en vt^i

of vôti (ohd. fiang).

§ 113. In ontleende woorden ging W.-Germ. ë over in v, in:
pri\'stàr priester (ohd. priestar, os. prêstar), zi.j zijde (ohd. sïda^,,
mlat. sëta), spi\'gdl spiegel (ohd. spiagal, lat. spéculum), prt\'zdfi
pryzen (vgl. lat. pretium).

§ 114. In ontleende woorden ging W.-Germ. ë over in ï in: krït
kryt (ohd. Jcrïda, lat. crëta), pin pyn (ohd. plna, mlat. pëna), ttkt
tijk (lat.-gr. thëca).

§ 115. W.-Germ. ë in ontleende woorden is ë" in: hrë-f brief
(lat. hrevis), pë\'t en pë\'tdr Pieter (ohd. Petar, lat. Pelrus).

West=Germaansche 7.

§ 116. W.-Germ. 1 is (behoudens §§ 117—121) over het algemeen
1 (men verwarre deze 1 (= gerekte t) niet met i\' of r (= Ned.
ie), b.v. hazwllcm bezwijken (onfr. -stvikan), Ml bijl (ohd. bihal,
Inl), bïtm bijten (os. bïtan), dik dijk (ags. die), drltm drijten (ags,
drïtan), fit fijt (nd. fit, naast mhd. fïch), gdUk en Wc gelijk (got.
galeiks), grïpsn grijpen (ags. grïpan), gris grijs (os. gris), ïs ijs
(ags. ïs), kikdn kijken (m. eng. kiken), kwmdn kwijnen (ags.
-cwinan), kwït kwijt (mnd. mhd. quit), kriift knijf, knipmes (ags.
knïf), hnlpdn knijpen (mnd, kmpm, m. eng. nipen), tïf lijf (ohd.
lïh), Wc lijk (os. Uk), Wcsn lijken (ohd. Ulihën), tim lijm (ohd.
llm), Ust lijst (ohd. llsta), min mijn, pron. poss. (onfr. min), pil pijl, penis
(ags. pil), rip rijp (adj.) (ags. ripe), slnan schijnen (ohd. os. sclnan),
srindn schrijnen (mnd. schrlnen), sitm schijten (ags. scltan), slim slijm
(ags. slim), sllpdn slijpen (ags, -sllpan), slltdn slijten (os. slltan), silf

31

stijf (ags. stif), srnïtm smijten (ags. smïtan), strïhn strijken (ohd.
strlhhan), sptJcar spijker, (mnd. spïJcer, eng. spike), tit tijd (ags.
Ud), wlf wijf (os. ags. %v%f), wis wys adj. (ags. ivls), win wijn (ags.
wïn), witdn wijten (ags. wïtan), wVcm wyken (os. wlkan), zit zijde,
kant (os. slda).

Opm. W.-Germ. 1 werd f in stri\'m striem, als dit tenminste
beantwoordt aan mhd. strime en niet aan ohd. *streomo-, zie
§ 158 en Franck i. v.) en wvt wijd (os. ags. wid).

§ 117. W.-Germ. 1 is echter f, en in auslaut %\'j\\

a. vóór V, f, g, en z, b.v. hlvv9n blijven (ags. he-lïfan), drrvdn
drijven (ohd. tnban), krvgsn krijgen (mnd. krigen), vzdr of i\'zder
ijzer (ohd. isarn, tsan), n-gm rijgen (ohd. rihan), ri\'Vdn rijven
(mnd. rïven), ri\'zdn ryzen (os. ags. rïsan), sU\'vm stijven (mnd.
stïven) naast stïf styf, srfvsn schrijven (ohd. scriban), twi\'fdbn
twijfelen (os. twïflon), zwr%, twijg, takje (ohd. zwig), ziüi\'gm
zwijgen (os. stvlgon), vrzdl vijzel (mnd. visel), h\'f schyf (ohd.
sciha), wi\'s wijze (os. wisd).

Opm. Uitgezonderd: stif stijf en wif wijf.

b. vóór oorspr. of uit d oï w ontstane j, b.v. bdtfjdn wachten,
uitblazen (vgl. eng. to betide, ags. fïdian), blij blijde (ohd. blïdi),
brij brij (ags. bnw), gli-jan glijden (os. ags. gtidan), h\'jm lijden
(ohd. Udan), mi-jdn mijden (ohd. rnidan), ri-jm rijden (ags. rïdan),
sm-jdn snijden (ohd. snldan), sm-pn sneeuwen (ohd. snïwan),
spi-pn spuwen, braken (os. ags. spnvan), stn\'pn strijden (ohd.
strïtan), snpn schryden (ohd. scntan), wiyr wijder (vgl. os. ags.
wïd), ztj zijde, stof (os. sïda) naast zït zijde, kant.

Opm. Naast sm\'jm sneeuwen komt voor sm-jan, misschien
door invloed van het subst. snëj sneeuw.

c. vóór i(j) in de volgende lettergreep, b.v. r^lm ijlen (os.
ïlian), wi-zdii wijzen (os. ivisian), wrf wijven, pl. naast wlf sg.

Opm. W.-Germ. ï vóór i werd echter J in tï?^ tijding (mnd. tïdinge).

d. in auslaut, b.v. vfjant vijand (os, fïond), vrij vrij (ohd.
fri), jrj jy (os. gt)^ wij wij (ofri. wï, ags. wë).

Uitgezonderd: drëj drie (ags. pri), dat voorkomt naast drij.

32

§ 118. W.-Germ. % werd ue, waarschijalijk onder invloed van
de omgevende bilabialen in: fueftdx 50, vuef 5 (ags. ftf), en
puep pijp (ags. pipe, obd. pfïfa).

§ 119. Het woord kë\'pi kiem, dat voorkomt naast Jcfm kiem
(ohd. chïmo), zal wel W.-Germ. i hebben; vgl. scimo naast scïmo,
en bij Kiliaen ketie en henen, W. Vla. eveneens Icene en kenen,
mnl. Wdbk. UI 1305 kene.

§ 120. W.-Germ, % is verkort tot vóór oorspr. tt of ;^;-ver-
binding, b,v. dixt dicht, (mhd. dïhte), disal dissel aan een wagen
(ags. ptxl, pïsl), hxt licht (ohd. tïliti, ags. lïM), h^dm lichaam
(ohd. tihhamó), wit wit (got. hweits, germ. ; het kan echter

ook beantwoorden aan germ. *hwitto\', zie Franck i. v.). Een
dergelijke verkorting vinden we ook in rik rijk (os. rikï). y

§ 121. In ontleende woorden, die in het Ned. ij hebben, heeft
het N.-W.-Veluwsch in den regel i, b.v. anïs anijs (lat. anïsum),
fin fijn (m. lat. finus), kdzin kozijn (fra. cassin), pris prijs (ofra.
pris), rddis radijs (fra, radix).

Opm, We treffen echter r aan in: andi\'vrj andijvie (it.

endivla), pdrti\'j of parlrj partij (fra. partie).

West=Qermaansche 0.

§ 122, W,-Germ. ö werd over het algemeen (zie echter § 123)
ü, b.v. dramüj armoede (ohd. aramuoti), druv^x droevig (vgl. ohd.
truohi), blU^t bloed (os. hlod), hü^l boedel, boel (os. bödlös)\', hïl^t
boette (got. bota), dü^n doen (ags. don), drüs droes, paardenziekte
(ohd. druos), flü^r vloer (ags. flor), gliqt gloed (ohd. gluot), grüf
groeve (ohd. gruoba), Im^st hoest (ohd. huosto, ags. hwósta), gü^t
goed (os. god), hW» hoe (os. hwd), hü^n hoen (ohd. huon),
hü^t hoed (ohd. huot), hüf hoeve (ohd. huoba), Jmf hoef m. (os,
ags. hof), hüvm (be)hoeven (vgl. ags. behofian, ags. behof), knust
knoest, noest (nd. knöst), kü (os. co), lu^l koel (ohd. chuoli, ags. cöl],
lïiddr loeder (mhd. luoder), mut moed (ohd. muot), mU^s moes (os.
ags. mos), mü^r en mü^ddr moeder (ohd. muotar), nü^st noest
subst. (ags. óst), plïix ploeg (ags. ploh), rüm roem (os. hrom),

33

rü^t roet (ags. hröt), rïij roede (ohd. ruota), rïijan roeien (ags.
röwan), rüdr pijp, geweer (ohd. hror), sïl schoen (os. skóh),
stü^l stoel (os. ags. stol), vü^r voer, wagenvracht (ohd. fuodar),
vüdr voeder (ags. födor), vtm\'dn bekleeden (vgl. ohd. fuotar), en
verder in het praet. van de verba der 6e klasse, die een regel-
matig praet. hebben, b.v. slux, sloeg (ohd. sluog), vUar voer (ohd.
fuor), zwü^r zwoer (ohd. sivuor).

§ 123. W-\'G-erm. o werd echter u vóór h, m, p, d, en t,
b.v. buk boek (ags. hoe), bukdnt boekweit (vgl. ohd. huohha), blum
bloem (ohd. bluoma), bruk broek, laagland (ags. broc), duk doek
(ohd. tuoch), huk hoek (ags. hoo), hupdl hoepel (vgl. ags. hop),
kluk snel (mhd. kluoc), kuk koek (ohd. kuocho), muddr moeder (os.
motar), rupan roepen (ohd. hrópan), rukdlo\'^s roekeloos (mhd.
moeheids), stup (ohd. stuofa), vut voet (os. fdt).

Opm. Wordt vóór d ot t een glide gesproken, dan blijft de
M, b.v. mUdddr moeder, naast muddr, grïi^tdnis groeten, naast
grutdms (vgl. mhd. gruoz).

§ 124. W.-Germ. ö werd o\' vóór i oïj in de volgende lettergreep,
b.v. ho-k beuk (mnd. hoke uit *hökjdn; zie Franck i. v.), hlo\'jdn
bloeien (os. hlojan), ho\'tdn oprakelen van het vuur (os. hötjan),
hro-jdn broeden en broeien {mt ^brödjan, ags. hrêdan\', zie Franck
i. V.), gdo7)-c)l gevoel (vgl. os. giföljan) en vo-^hn vóelen, gro-^n
groen (os. gröni), glo\'jdn gloeien (os. glöjan), hoyan hoeden (os.
hödian), Mr^n onaangenaam (ohd. hóni-), hlr^rm hooren (as. horian),
mo-j moe (ohd. muodi), mo\'jtdn moeite (vgl. ohd. muol), mo-tan
ontmoeten (os. motian), no\'mdn noemen (uit *nöinjan, \\ooï*ndynnjan,
denom. v. nomn-, zie Franck i. v.), ro\'stsran roosteren (afgel. van
ro\'stdr, rooster, vgl. mnd. röster, nnd. roster, ohd. rost), ro\'drm
roeren (os. hrörjan), spTy^dn spoelen (ohd. spwoZew, uit *spöljan-,
zie Franck i. v.), sno\'jm snoeien (mnd. snojen), t\'ro\'tan wroeten
(ags. wrötian), uv\'jmt woedend (os. wödian), wo\'dhn woelen (ohd.
wuollen uit *woljan\', zie Franck i. v.), wo-st woest (ohd. wuosti),
zö-km zoeken (os. sokjan), zo\'t zoet (ohd. swuozi).

Opm. Dezen umlaut vinden we ook in: &r5vr broeder (ohd.
hruodar-, vgl. ags. dat. sg. hri\'^er, welke vorm wijst op een

3

34

uitgang ir in den datief, die dus op den nominatief zijn invloed

heeft doen gelden).

§ 125. De volgende i, die slechts in de verbogen naamvallen,
of in afleidingen voorkomt veroorzaakt geen umlaut, b.v. hliimpjan
bloempje. Een umlautsvorm vinden we echter wel in: hühn
koetje, en hüsdmandtjan, eveneens een liefkozingswoord voor koe.

§ 126. W.-Germ. o werd vóór z verkort tot ó in: ganóxt ge-
noeg (os. gimg), vróx, vroeg (mnd. vroch en vrö).

Opm. Verkorting van ö tot o vóór m vindt plaats in: vsr-

dómdn verdoemen (vgl. os. dom).

§ 127. W.-Germ. ö werd o in: soxt praet. van zo-kan zoeken
(ohd. suochta), en oksal oksel (ags. öcusla).

§ 128. In vroeg ontleende woorden ging ö over in U, b.v.
krü^n kroon (ohd. corona, lat. corona) maar in later ontleende
woorden bleef de ö, b.v. do-mmi-j dominee (lat. domine).

West=Germaansche u.

§ 129. W.-Germ. v, werd ue (ook voor i in de volgende letter-
greep), behalve vóór f, v, j, g, z^ (zie § 130) en r (zie § 131),
b.v. huel buidel (ohd. hütil), huetdn buiten (os. hütan), hruen bruin
(ags. hrün), bruet bruid (ohd. brut), brues schuim (vgl. mhd. brüsen
en nhd. hrause), huek buik (ohd. buh), duem duim (ohd. dümo),
duehm duiken (ohd. iUhhan), fuek fuik (ofri. füke), gdbrmkdn gebrui-
ken (ohd. brühhan), guet guit (vgl. hd. gauzen uit *gütjan\'y zie Eranck
i. V.), huekm huiken (mhd. hüchen), huelen huilen (mhd. Muien,
hülen, mnd. hülen), hues huis (ohd. os. ags. hus), huet huid (ohd.
hut), kluet kluit (mnd. klUte), kruet kruit, kruid (ohd. chrUt),
kruem (mnl. crume), kruen kruin (mnd. krüne, m. eng. c(o)rüné),
kruepen kruipen (ags. creopan), krues kruis (ohd. chrüzï), kuem
bang, stil (vgl. ohd. chümön), kuel kuil (mnd. lUle), kuep kuip
(mnd. cUpe, lat. cupa), kuet kuit, lichaamsdeel (mnd., nnd. küt),
galuet geluid (vgl. het adj. ohd. MUt, os. ags. Mud), luek luik
(vgl. got. os. lükan), luepen luipen (mnd. nederrijnsch lUpen),
lues luis (ags. lm), luestaran luisteren (ohd. Müstrën), muel muil

35

(nd. mïile, fra. micle), mues muis (ohd. ags. mm), -pniem pruim
(ohd. pfrüma), prueh pruik (fr. perruqué), pruehn pruilen (nnd.
priUen), puehn in uetpuehn uitpuilen (vgl. bij ILiWa.en puyl exx puyle,
buidel, van een wt. pü of puli opzwellen; zie Franck i. v.),
puemstë\'^n puimsteen (beantw. aan \\a,t. pumex, en niet aan pumicem
zooals ohd. pumiz, humiz), puen puin (vgl. ags. punian), puest
puist (van een ond. *pusto, vgl. mnd. pust oi püst\'kn^^&n), pluem
pluim (lat. pluma), ruem ruim (ags. rüm), rwe^^n rieken en ruiken
(van een germ. wt. *rüJc, vgl. ook ned. roo^, ags. hreac), ruen
ruin (mnd. rïin), ruet ruit (mnd. rïite), sluemdrm sluimeren (vgl.
ags. slüma), slueten sluiten (ofri. sluta), snuet snuit (mnd. nnd.
snüte), snuetdn snuiten (ohd. snüzan), struelc struik (mnd. struk),
struekdlm struikelen (mnd. strükelen), stuekan, niet verder kunnen,
tot stilstand gebracht worden (nnd. stuken), stuep stuip (mnd.
oostfri. stüpe), suem schuim (ohd. scïim), suet schuit (^m. eng. schuté),
tuemdhn tuimelen (ohd. tumalön), tün omheining, tuin (ags. tün),
uel uil (ohd. ïlwila), uet uit (os. üt), vuel vuil (ags../^ZZZ), vuest
vuist (ohd. (Ust), zuel zuil (ohd. sül), züeman zuimen (ohd. virsümen
uit *sümön of *sünijan), zuepdn zuipen (ags. süpan).

Opm. W.-Germ. ü blijft ü in lütdr louter (ohd. hluttar).

§ 130. W.-Germ. ü werd ü vóór v, j, g, % en 2;, b.v.
hrügam bruidegom (ohd. hrütigomo), hriizdn bruischen (mhd. britsen),
hügdn buigen (ags. hügan), drüf druif (ohd. trüba), düz duig (mhd.
düge, waarsch. lat. doga-, zie Kluge i. v.), diizmt duizend (ohd.
dmunt), hüf huif (ohd. hüba), hüx huig (mnd. huk), hüzan huizen,
pl. (vgl. sing. hues, ohd. pl. hüsir), klüvm kluiven (ohd. chlübon),
kriipn kruien (ags. crüdan), lüjm luiden (ags. hlydan), plüzm pluizen
(mnd. plüsen), rilz ruw, ruig (ohd. rüh), rüzan ruischen (mhd. rïischen),
rüzi.j ruzie (oostfri. rüsé), Mivm schuiven (ags. scüfan), snüvm
snuiven (mhd. snüben), siüvdr stuiver (mnd. stüver), süzen suizen
(ohd. süsön), zilgm zuigen (ohd. sUgan), züjan zuiden (os. ags. sïld),
züvsl zuivel (ohd. sufil, mnd. sïivel of süvdl? zie Franck i. v.).

Opm. W.-Germ. ü vóór z is ue in: gruezdl en kruezdl gruis
(mnd. grüs).

§ 131. W.-Germ. ü werd ü vóór r, waarvoor een g wordt

36

gehoord, b.v. hw^r buur (os. ags. hUr), M/^rt hxxmt {o\\ià. gihürida),
düfxrsn duren (lat. dUrare), Mdr huur (ags. Jmr), müp\' muur (ohd.
mïira en müri, lat. mürus), Mdr schuur (ohd. scüra, provenc.
escuria), üdv uur (lat. hora, fra. heure), zmrdii zuring (ags. syring),
zü^r zuur (ags. sur).

Opm. W.-Germ. ü blijft echter ü in : hü^r boer (ohd. gibUro),

lüdrdn loeren (mnd. luren).

§ 132. Umlautsvormen van ue treffen we aan in de volgende
pluralia : hü^s huizen pl. (sing. hues vgl. ohd. hüsir), lü^s luizen ,
pl. (sing. lues, ags. pl. lys), mûds muizen pl. (sing. mues, ags.
pl. mys) en in: hilhn huisje, bestekamer (vgl. Sallandsch hüsm).

§ 133. W.-Germ. U werd verkort, en daarna „umgelautet" in:
zQzt zucht (ohd. sïift, germ. vermoedelijk *sUfti- volgens Franck i. v.).

W.-Germ. U wordt eveneens g in: hrghft bruiloft (ohd. brüthlauft)
en Tcroh kruik (os. kruTca).

Opm. W.-Germ. u wordt è in vôx,t vocht (adj. en subst.)

(ohd. adj. fühti).

§ 134. In auslaut ging W.-Germ. ü over in otf."\' in: boi^wsn
bouwen (ohd. os. en ags. büan).

§ 135. Afzonderlijke vermelding verdienen de volgende woorden
met uit-M ontstane oj, die waarschijnlijk aan een Hollandsch
dialect ontleend zijn, en door vreemdelingen zijn ingevoerd; nl.

a. Germaansche woorden: kojarm kuieren (nd. kuderen, nhd.
kauderen), pojk puik (ndd. puk), Wj lui (onl. *lü ? zie Franck i. v.),
lo\'jdr luier (ohd. lüdara, mnl. ludere), lo\'jfal luifel (vgl. mnl. love,
loeve, lome, leuve, limb, luif, westf. loewe, teuth. leuve, ohd.
louba), stojtdn stuiten (mhd. nhd. stutzen), spojtm spuiten (m.eng.
spïiten), spopn spuien (oostfri. spujen) maar spi\'gö^tdn spuigaten
(vgl. Nederl. spuigat, spijgat en spiegat, zie Franck i. v. spui),
grojs fyne steenkolen (nnd. grüs), vergelijk echter grmzal en kruezel
(§ 130 opm.).

b. Romaansche woorden, die niet als : fluem fluim (fra. flume),
pruek pruik (fra. perruque), muel muil, pantoffel (fra. mule) zeer
vroeg ontleend schijnen te zijn, maar pas laat zijn ingevoerd, b.v.
flojt en flo-jtdn fluit en fluiten (ofra. flehute, fra. fltiter).

37

c. Tweeklanken.
West=Germaansche a/,

§ 136. W.-Gferm. ai werd ë\', b.v. èë\'sn been (ags. Sän), öë\'gr
beer, mannetjesvarken (ags. har), hlë\'k bleek (adj.) (ags. hlm), hrë\'t
breed fgot. hraips), dë\'\'^l deel, gedeelte (got. dails), dë\'% deeg
(ags. dcih), ë\'t eed (got. aips), ë\'^n een (got. ains), ë\'9r eer (ags.
är), ëst eest (ags. äst), gë\'^r geer (ags. gära), gë-^rm geeren
(germ, gaizon; zie Franck i. v.), gë\'st geest (ags. gäst), grë\'p greep ,
mestvork (ags. grap, ohd. greifó), hë\'dj, heel (got. hails), hë\'S
heesch, schor (ags. has), hë\'star heester (mnd. heistere), hë\'t heet
(ags. hat), hë\'tdn heeten, noemen (got. haitan), Më\'var klaver (ags.
cläefre, vgl. ohd. chlëo uit *klaiwo-, zie Franck i. v.), klë\'t kleed
(ags. clap), lë\'t leed (adj. en subst.) (ags. lap), lë\'k leek (lat.
läicus), lë-m leem (ags. lam), lë\'pö\'x druipoog (van germ. *laipo ?
zie Franck i. v.), lë\'dr leer, in de uitdr. indalë\'^r in de leer (ags.
lär), lë\'st leest (got. laists), më\'gr adv. (ags. mä, got. mais), më\'s
mees (ags. mäse), rë\'p reep (ags. räp), së\'/scheef (ags. scäf ),
spë\'k spaak (ags. späce), stë-97i steen (got. stains), vrë-t wreed (ags.
wräd), vrë\'zdn vreezen (ohd. freisón), wë\'k week adj. (ohd. weich),
wë\'s wees (ohd. weiso), zë-^l zeel (ohd. seil), zë/m zeem, vloeibare
honing (ohd. seim), zë-p zeep (ohd. seipfa en seifa), zë\'^r keer, pijn
(ags. sar), zë\'var zeever (ohd. seifar), zwë-p zweep (vgl. ags.
swäpan), zwë\'t zweet (ohd. sweiz).

Opm. Yaak hoort men vóór r een ë in plaats van ë\' in
lërdn leeren en mër meer.

§ 137. W.-Germ. ai werd ë\', maar ging, waar zij, tengevolge
van een weggevallen lo oi h, in auslaut kwam te staan in den
tweeklank ë\'j over, b.v. sleepruim (ags. slahe, slä), slëj slee,
bot, stomp (adj.) (ags. släw), snë\'j sneeuw (germ. snaiwo-), të\'j
teen, toon (ags. tähe), zë\'j zee (got. saiws, ohd. sëo).

Opm. 1. Waarschijnl. werd të-j teen, twijg (got. tains) ge-
vormd naar analogie van të\'j teen, toon.

Opm. 2. Het woord ë-tj,^ eeuw (got. aiws), heeft waarschijnlijk
door invloed van de verbogen casus zijn w 4i©^ft-behouden.

38

§ 138. W.-Germ. ai werd ej vóór volgende i of; in: arahejt
arbeid (ohd. arbeiti), blejkan bleeken (zie blë\'k adj.), bejan beide
(os. m, en vr. bethia, n. hëthiu), dejbn deelen (got. dailjan), ejk
eik (ohd. eik got. aiks-, zie Kluge) wellicht door invloed van de
verbogen casus en van ejkdl eikel (ohd. eihhila), ejgan en ejgdst eigen,
zelf (got. aigin), drejgm dreigen (germ. *thraigian] Cosyn. Taalk.
Bijdr. 2, 319), ejsan eischen (ags. askian), gejl geil (got. *gails
van gailjan, os. gel), gejt geit (got. gaits, ags. geit dat. sing, gäet),
hejl heil (ags. hael), hejdm heiden (ags. haepen), Jiej heide (got.
Jiaipi), waarnaast echter ook hë\'t heide, erica, klejn klein (ags.
dciené), lejm leiden (ags. laedan), nejgan neigen (ags. hnäegan),
mejnë\'t meineed (vgl. ags. mäene, boos), rejgar reiger (ags. hrägra,
doch ohd. heigir), rejn rein, schoon (ohd. hre\'mi, got. hrains),
rejkm reiken (ags. rUecan), rejzdn en rejs reizen en reis (ags.
raesan, raes), sej scheede (ags. scaed), sejan scheiden (misschien
onder invloed van het subst. ontstaan; vgl. got. gaskaidei), sprejan
spreiden (ags. spraedan), stejgar steiger (ags. staeger), stejl steil
(ags. stëegeï), tejkman teekenen (germ. *taiknjan) en naar analogie
daarvan soms ook tejkan teeken, tejstdrm (vgl. ags. taesmi), vejldz
veilig (mnd. veilich, ags. faele), vlejs vleesch (ags. flëesc), vlejm •
vleien (volgens Franck i. v. uit *flaihjan ohd. flehen, naast ohd.
fiëhön\', zie ook Feestb. M. de Vries, pg. 157), wejfdhn weifelen
(ibid.), ivejgdrm weigeren (ibid.), ivejnax, weinig (ibid.), wejtas weitasch
(vgl. ags. vciedhian, vaedhan), wejt weit (ags. hwUete), wejkdn week
maken (denom. v. wë\'k adj., ags. wac), zeiken (ohd. seihhen).