Bijdîage tof eene juistefe kermi:

1Î V n ^f\' Î D11 Hp

ilÂIJliiDldil lb

vro9i?ff0boorte

O O

. ■. f

: • ~

lp

bijdrage tot eene juistere kennis

van de

Uitkomsten der kunstmatige vroeggeboorte

• . -Zy il--

^ r ; i \\

Bijdrage lot eene juistere liennis van de uitlionisten der
kunstiatige vroeggeboorte.

PROE FSCHRIF

TER VEnKUIJGING VAN DEN GRAAD VAN

DOCTOR IN DE GENEESKUND

AAN DE j^IJKS-yNIYERSITEIT TE pXRECHT,
NA MACHTIGING VAN DEN RECTOH-MAGNIFICUS

*

D^ H. WEFERS BETTINK,

Iloogleoraar in de racultcit der Wis- cn Natuurkunde,

VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNWERSITEIÏ

TEGEN DE BEDENKINGEN VAN

DE FAOULTEIT DER GENEESKUÏÏDE

TE VERDEDIGEN

op Dinsdag 10 Juli 1900, des namiddags te 4 uren,

ADOLF BEYERMAN,

geboren to Amsterdam.

ÜTKECllT,

J. VAN BOEKHOVEN,
1900.

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
U T R F C H T.

jji^oa \'I\'M- Vvvifiyo

T,^ i fl r-i C

Ü- il T . TfäST.IÄ^a V t V.\'J .

-.\'.\'il y.!: i \'■ :

;n;:!Ti<;ni \'i-; ! \'TA//\'\'<! v- •■n\'jj^^ivi\'.c;;\'":\'^^^\'."\'\'

,,./.,■ \' ii: y. -\'lï-n - . . \' ■ ■
\' ■ t

■•lUi. .Hr

jiyiij\' 1- O? -^^hf^iiiinn.i \'-^b Hijt\' Oi ^Llj<jiiU .

nvi-..;

viAMHaYaO ÏÏJOÖA

T -

yAAN MIJNE OUDERS

EN

y^AN MIJNE VERLOOFDE.

-••tv\'-

iV ■ " -

Ir IM-::-

ïi

■ ■ ■

. •• V,

.:j:a\'ioQaHHV ayioiM ■ MAiv.

■te

Het verschijnen van dit proefschrift is mij eene loelkome gelegenheid U,
Heeren Professoren en Lectoren mijnen dank te betuigen voor Uw onderwijs.

ü, Hooggeleerde Kouwer, hen ik zeer erkentelijk voor Uwe hereid-
loilligheid mij., in loeerioil van Uwe drukke bezigheden, steeds ter wille te
zijn^ als ik Uwe hulp inriep bij het samenstellen van dit proefschrift.

f: ¹
*

Ik ben veel dank verschiddigd aan allen, die mij behulpzaam waren
bij mijn onderzoek.

Mag ik het aan de introducties van mijnen hooggeachten Promotor
wijten., dat ik de verslagen der Academische Klinieken kon nagaan, zoo ben
ik U, Hooggeleerde Heeren Nijiiopf, Treub en Veit zeer erkentelijk voor
Uwe weliüillende ontvangst.

Mijn hartelijken dank aan Heeren Medici, die mij hunne gevallen %oel
wilden mededeelen, of mij a?idere inlichtingeji verstrekten.

Mocht ik soms niet van al het medegedeelde gebruik hebben gemaakt,
dan ligt de reden daarvan in de grenzen waarbinnen mijn onderzoek zich
beweegt.

Zeer verplicht ben ik ook de hoofden der bevolkingsbureau\'s te Amsterdam,
Leiden en Utrecht, voor Imnne vriendelijke hidp; zoomede aan vele Secretarieën,
waar men zoo bereidioillig aan mijne verzoeken om inlichting gevolg gaf.

■ I .

* *

■ *

_ Uï-^uM •?■ -Al) ivi^Jö- \' -v^r-- Vvj^-.,

- I^-A\'p.\'.--.. -V.JV\'- AnhMu AvA^ii-v^

I N LEIDING.

Yoor de behandeling der baring bij vernauwd bekken is reeds zeer
dikwijls gestreden over de vraag, welke plaats de Partus arte praema-
turus moet innemen tegenover zijne mededingsters: de Sectio Caesarea,
de Symphyseotomie en de diëetkuur van Prochownick.

Grootere en kleinere statistieken zijn gepubliceerd, die nu eens voor,
dan weer tegen eene van deze operaties pleitten.

Zij dienden ter berekening van de levenskansen voor moeder en
kind; ter overweging, welke de beste methode mocht heeten om het leven
der vrucht te redden, wanneer de verlossing zonder een der bovengenoemde
kunstmiddelen naar alle waarschijnlijkheid niet zou kunnen plaats hebben.

Een volkomen zuiver beeld van de verhouding dezer operaties onder-
ling geven deze statistieken echter niet. Immers het is reeds van te voren
duidelijk, dat het kind, geboren na eene diëetkuur van Prochownick kleiner
zal zijn dan dat door middel van de sectio caesarea ter wereld gekomen;
het na partus arte praematurus geboren kind dikwijls kleiner dan dat bij
de diëetkuur.

Behalve andere momenten, waarover later, mag één voornaam ding
niet over het hoofd worden gezien. Het is hier nl. niet alleen de vraag, of de
ouders een levend kind zullen krijgen, maar vooral ook, of zij het zullen
behouden; of ook de maatschappij gebaat zal zijn met deze kunstmatig
verworven aanwinst. Met andere woorden: hoe staat het met de kansen
van het jonggeboren kind bij al deze operaties om volwassen te worden ?

Professor Kouwer maakte mij opmerkzaam op het feit, dat de statis-
tieken omtrent kunstmatige vroeggeboorte deze overweging niet in aanmer-
king nemen. Daarin tellen als levend die kinderen, die als zoodanig uit de
behandeling, d.i. meestal den dag p.p. ontslagen zijn. Al mag men een
enkele maal iets vinden omtrent het latere lot van den zuigeling, misschien
zelfs van het grootere kind, in het algemeen wordt daarvan geen melding
gemaakt.

De verklaring daarvan is gemakkelijk te vinden: de grootere getallen
zijn afkomstig van klinieken; hierheen komen echter patienten van heinde

1

en ver, en het wordt ondoenlijk, uit de groote omgeving, waaruit die
klinieken haar materiaal betrekken, betrouwbare gegevens omtrent het lot
van de ontslagen kinderen te bekomen.

Zoodanig onderzoek kan echter wel mogelijk zijn in een klein land
als het onze. Hier toch is, zij het dan soms ook na veel nasporen, meestal
wel het oog te houden op behandelde patienten, die, al verhuizen zij ook,
toch meestal binnen de landsgrenzen blijven.

Op raad van Professor Kouwer besloot ik daarom een zoo groot mogelijk
aantal gevallen van partus arte praematurus na te gaan en te onderzoeken
wat er van de daarbij geboren kinderen geworden was.

Ik heb de kunstmatige vroeggeboorten gedurende een tijdvak van twintig
jaren genomen, die in ons vaderland zijn verricht. Daarnaast heb ik de resultaten
der keizersnede gestéld.

Ook van Sectio caesarea staan ons talrijke statistieken ten dienste.
Toch heb ik gemeend zelf eene verzamehng van gevallen te moeten bijeen-
brengen, om daaruit eene conclusie te kunnen trekken. Te zijner plaatse
zal ik de reden daarvan uiteenzetten; hier zij vermeld, dat ik mij voor de
Sectio caesarea niet aan onze landsgrenzen gehouden heb.

Ten einde hiervan een groot aantal gevallen bijeen te krijgen, moest
ik mij wel tot de buitenlandsche publicaties wenden; bovendien behoefde
in dit geval het verdere levenslot van het kind niet nagegaan te worden.

Ook de diëetkuur van Prochownick heeft in ons land toepassing
gevonden. Eene statistiek van die gevallen is echter klein, ook als
wij ons tot het buitenland wenden, en reeds daardoor ongeschikt ter
vergelijking. Bovendien\' zijn hare resultaten dikwijls vaag aangegeven,
zoodat het nog niet uitgemaakt is, of zij als eene zelfstandige methode
genoemd mag worden.

Ook de symphyseotomie is niet in mijn onderzoek opgenomen. De
reden hiervan is deze: Na omstreeks het midden dezer eeuw, toen deze
operatie hier te lande nog al eens toegepast werd, heeft zij hier geen
aanwending meer gevonden, een enkel geval uit den laatsten tijd uit-
gezonderd.

Een oordeel over het hernieuwd in gebruik komen van deze operatie
is in het algemeen nog niet gevestigd.

De waarnemingen in \'t buitenland betreffen slechts een aantal gevallen,
die gedaan zijn experiinenti causa. De reeksen van waarnemingen, uit
Frankrijk afkomstig, bevatten een altijd nog klein aantal gevallen, die geen
conclusies mogelijk maken. Ik meen dus, dat deze operatie nog niet rijp is,
vergeleken te worden met kunstmatige vroeggeboorte en keizersnede, die
beide van vele zijden beschouwd en in zeer vele gevallen toegepast zijn.

HOOFDSTUK I.

Partus arte praematurus.

Deze operatie, het Imnstmatig opwekken der baring op een tijdstip,
waarop men aanneemt, dat het kind, hoewel niet voldragen, in staat is,
buiten het hchaam der moeder verder te leven, heeft eene geschiedenis
van anderhalve eeuw achter zich.

Het is mijn doel niet, hare historie mede te deelen; ik kan daarvoor
verwijzen naar de dissertatie van Dr. Th. G. uen Houter , in 1890 te Leiden
verschenen, die daarin uitvoerig haar verleden behandelt.

Hoewel ik mijne conclusies alléén zal trekken uit de gevallen in ons
land van de laatste twintig jaren, scheen het mij toe, dat eene verzameling
van die uit de eerste helft onzer eeuw uit een historisch en vergelijkend
oogpunt hare waarde zou hebben.

A. Kunstmatige vroeggeboorte van 1807—^1860.

De publicaties dier kunstmatige vroeggeboorten zijn zeer verspreid in
verschillende in die dagen verschonende tijdschriften.

De eerste vermelding van dien aard is van J. Themmen, die in 1825
als beantwoording eener pr^svraag zeven gevallen openbaar maakte. Twee
daarvan zouden als accouchement forcé op te vatten zijn, doch de schrijver
gaf daaraan duidelijk de beteekenis van kunstmatige vroeggeboorte.

Allerlei gevallen uit de privaat practijk volgden nu, tot in 1848
Prof. Lehman te Amsterdam voor het eerst eene grootere reeks van
gevallen publiceerde.

In 1851, \'59 en \'60 maakten dissertaties nieuwe gevallen bekend,
terwyl Prof. Simon Thomas in 1805 eene statistiek van veertig partus arte
praematuri publiceerde.

Afzonderlijke gevallen gaven nu niet meer aanleiding tot openbaarmaking
zooals vroeger, toen de kunstmatige vroeggeboorte als eene nieuwe operatie
met tegenzin bejegend en slechts toegestaan werd met het lijden van eene
te voren doorgestane verlossing ä terme voor oogen.

Het oordeel van de obstetrici over de kunstbewerking was dan ook
over het algemeen gunstig geworden, al bestond er soms verschil van meening
over de indicatie in een bepaald geval. Een voorbeeld hiervan was het verschij-

nen van de werkjes van den vroedmeester Riohelle , \') die liierin de indicatie
tot partus arte praematurus, door Prof. Simon Thomas gesteld, critiseerde.

In aanmerking nemende, dat de partus arte praematurus nu eene
meermalen toegepaste operatie geworden was, en dus niet meer elk geval
afzonderlijk gepubliceerd werd, heb ik mij bij mijne verzameling bepaald
tot de gevahen, die vóór 1860 voorgekomen zijn; daar ik natuurlijk slechts
de mij bekend geworden publicaties heb geraadpleegd, is het waarsch^nlijk
dat nog eenige, niet door mij opgemerkte gevallen openbaar gemaakt zijn.

Ik heb, terwille van een gemakkelijk overzicht, eene tabel samen-
gesteld, waarin zooveel mogelijk in chronologische volgorde der pubhcaties,
de waarnemingen opgenomen zijn.

Yoor de methode van samenstelling, voor zooverre hier niet vermeld,
verwijs ik naar pag. 20.

Hier z^ vermeld, dat ik ook hier den leeftijd van het kind, zoo
mogelijk, naar de laatste menstruatie der moeder berekend heb, door bij
den datum der laatste menstruatie 9 maanden en 7 dagen te tellen.

Wat de beschrijving van het bekken en van het kind betreft, heb ik
de aangegeven maten en gewichten, als duimen van verschillende landen en
allerlei ponden etc., herleid tot centimeters en kilogrammen.

Door deze berekening ontstaan bekkenmaten, die tot op tiende deelen
nauwkeurig schijnen, wat natuurlijk op die herleiding terug te brengen is.

De gevallen, voorkomende in de dissertaties van Dr. E. J. van der
Kellen en Dr. van Praag Heijmans, resp. in 1851 en 1860 verschenen, heb
ik niet vermeld, daar zij waarnemingen betreffen, die in de statistiek van
Prof. Simon Thomas -) opgenomen zijn.

Hier 7Ä] nog opgemerkt, dat de wasbougie door Prof. Lehman gebruikt,
niet zooals de bougie van Krause , in den uterus gelaten werd, doch slechts
rondbewogen rondom het ostium internum, zoodat de vliezen op die plaats
van den uteruswand losgemaakt werden. De bougie werd daarop weer
teruggeliaald. Alléén deze methode, naar Lehman genoemd, komt in deze
statistiek voor; de aanduiding „bougie" wijst dus niet, zooals in de latere
statistiek, op de methode Krause, doch op die van Lehman.

Gepraepareerde spons of drukspons had hoofdzakelijk ten doel het
ostium te verwijden; soms waren prikkelende stoffen daaraan toegevoegd.

De in de tabellen voorkomende namen wijzen op de operateurs.

Voor de ligging van het kind heb ik evenals in de tabel der nieuwere
gevallen zoo mogelijk gebruikt de door Prof. Treub hier ingevoerde verkorte
schrijfwijze (zie pag. 20). Onder de rubriek „verloop van den partus en
complicaties" heeft tevens plaats gevonden wat voorkvvain na de poging
tot opwekken der geboorte.

\') lo Verloskundige bijdrage. Leiden 1862. De Verloskundige bijdrage door hein zelf

verdedigd. Leiden 186L 2e Verloskundige bi^idrage. Leidon 1865.
2) Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde 1865 pag. 50.

Gevallen van kunstmatige vroeggeboorte van 1807—1860.

Bekkenvorni
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Nieuwe verhandclingea van het. genootschap „Ter bevordering • der heelkunde."
Amsterdam. 1825. IV. lo stuk. pag. 142.

Rechte Conj.
7,7.

Sterk vernauwd
Vernauwd.

Plat rachit.
scheef C.v.
< 7,7.

Vernauwd.
Exostosen.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost.
uteri; manueel.

Dilat. ost. ut.
Vliesbreuk.

Dilat. ost. ut.
Losmaken der
vliezen om het ost.

Dilat. ost. ut.

Versie.
Extractie.

Nieuwe verhaadelingen van het genootschap „Ter bevordering der heelkunde.\'
Amsterdam; 1825. IV. lo stuk. pag. 1G8.

G. SALOMON. Geneeskundige Bijdragen van Piiois v. d. Hoeven e. s. Ie deel. pag. 1. 182ö.

Dood V> uur p. p.
Dood 17 dagen p. p.

SALOMON. Geneeskundige bijdragen van Pruis v. d. Hoeven. 11. Ie stuk. pag. 91.

Plat rachit.
e.v. < 7,7.

Ingang vorn.
C!V. < 7,7.

Eivliessteek;
herhaald.

Eivliessteek.

Dood geboren.

(Moeder dood 1 dag p.p.;
perit.)

Dood 23 dagen p. p.

2 maal p. a. p. bij ééne vrouw.
2 kinderen dood kort na
den partus.

12

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807 — 1860. 116

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

G. HOLLANDERS. Verloskundige verhandelingen van van Eldik. Ie stuk. pag. 236.

VAN DER KIEBOOM. Hippocratcs. Magazijn toegewijd etc. Doel III. pag. 338.

J. B. L. VONK. Verloskundige verhandelingen van van Eldik. Ille stuk. pag. 586-

VAN WAGENINGEN. Algemeene Konst- en Letterbode. 1833. pag. 211.

Drukspons
met Extr. Bellad.
Sec. Corn.
Eivliessteek.

LUDEKING. Tijdschrift voor Genees-, heel- etc. van \'t genootschap „Vis unita fortior". III. 2« stuk. pag. 201.

In- en uitgang Eivliessteek.
recht vern.

Febris. i 34 2,25
Extractie.

C.t. 7,1.

H. HAKSTEEN. Boerhaave. Tijdschrift etc. Ie jaargang. Nieuwe serie. 1842. pag. I.

Ingang vern.
Conj. recta 9,1.

öepraep. spons Iloofdligg.
in ost. uteri.

ZUIJDHOEK. Medegedeeld door Lehman in Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1851. 2e jaargang.
1861 Zie n". 42.

G. SPRUIJT. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 277. Ie on 2e jaargang.

VAN DE WATER. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 301. Ie en 2« jaargang.

1844. 1 Plat vernauwd.
B.—v.R. e.v. > 8,1.

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807 — 1860. 117

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

VAN WAGENINGEN. Pract. Tijdschrift van van eiioik. 24e jaargang. 1845. 5e stuk.

VAN WAGENINGEN. p?act. Tijdschrift van van Eldik. 25e jaargang. 1846.

d) Osmazom spermoediae is liofc z. g. exlractum haemostaticum van Bonjean of extract, sec. corn. (Wiggers;)
volgens van Wageningen ten onrechte identiek gesteld met ergotine.

BROERS EN LAMIE. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 293. Ie en 2e jaargang.

J. VAN DEN BERG en G. BROM. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1851. pag. 210. Ie en 2e jaargang.

Injecties mot Floofdligg. Forceps,
lauw water.

VON BAUMIIAUER. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 1849. pag. 111. 3e jaargang.

VAN WAGENINGEN. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde. 8e jaarg. 1857. Nieuwe serie. 3e deel.

VAN WAGENINGEN. Geneesk. Courant van het Koninkrijk der Nederl. 2e jaarg, N®. 18.

Levend geboren.

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807 — 1860. 118

LEHMAN. Verdient de warme uterus douche etc. Ned. Tijdsclir. voor Geneesk. 1851. 2e jaarg.

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807 — 1860. 9

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Scheef.
Alg. vernauwd.

Rachit.
C. incl. 7\'A è, 8.

Ingang vern.
C. incl. 8\'A.

Ingang vern.
C. incl. 8.

Wasbougie.

Vingerdilatatie.
Wasbougie.

Wasbougie.

Stierf na 15 dagen.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood
binnen 1/2 jaar.

Stierf kort p. p.
Stierf 9 uur p.p.

KAPPELHOFF. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde 1851. 4e jaarg. pag. 128.

Levend geboren.

45

Prikkeling
van het ostium
met den vinger.
Bougie. Lehman.

KONING. Ncd. Tijdschrift voor Verloskundige. 1851. 4e jaarg. pag. 136.

Stierf 2 dagen p. p.

J. P. SNOEP. Ned. Tijdschrift voor Verloskunde 1852. 5e jaarg. pag. 1.

LEHMAN. Over de vroegtijdige baring etc. Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1855.

VAN GOUDOEVER. Ned. Tijdschr. voor Verloskunde. IQe jaarg. 1860. Nieuwe serie. 5e deel.

J. L. IDENBURG vermeldt. (Dissertatie. Leiden. 1860.)

Levend geboren.

GEVALLEN VAN KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTE VAN 1807 — 1860. 120

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Stierf 2 dagen p. p.

4 maal p. a p. bij ééne
vrouw. 4 kinderen levend
geboren, waarvan 1 binnen
2 dagen stierf

J. P. SNOEP. Nieuwe Boerhaave. 1851. Deel I. pag. 65.

Injectie lauw
water 12 maal;
Injectie lauw
water -f- \'A wijn
6 maal.

Injectie lauw
water 4 rnaal;
water -t- \'A wijn
3 maal; water
-f- Vo brandewijn

3 maal.
Sulf. chin, per os.

Drukspons.
Sec. Corn, per os.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood
geboren. 1 kind dood 30
uur p. p.

Gaan wij na, welke wetenswaardigheden wij in deze tabel kunnen
vinden, dan schijnt het mij het gemakkelijkst voor het overzicht, achter-
eenvolgens eenige punten daarvan te behandelen.

I. In d i c a ti e.

Steeds was bekkenvernauwing de aanleiding tot het, opwekken der
vroegtijdige baring. Slechts van 50 bekkens vond ik echter maten vermeld,
terwijl de overigen eenvoudig als vernauwd opgegeven zijn.

11

Deze 50 bekkens zijn aldus te verdeelen:

a. 29 platte of in den ingang vernauwde bekkens;

hiervan hadden 6 eene Conj. vera van 6 — 7 cM.

20 „ „ „ „ 7—8 „

^ V n w n ^ ^ n

b. 10 algemeen of scheef vernauwde bekkens;

hiervan hadden 6 eene Conj. vera van 6 — 7 cM.

4 7 — 8

^ » n " » \' " »

c. Van 11 bekkens vond ik geene duidelijke aanwijzing, die hen
onder eene der vorige groepen zouden kunnen brengen;

hiervan hadden 1 eene Conj. vera van 6 — 7 cM.

5 ;; » )) »7 — 8 „

5 „ „ „ „ 8-9 „ (of 9.2).

Wij zien hieruit, dat geringe graden van vernauwing niet in de tabel
voorkomen. Daarmede komt overeen, dat ook niet tot de kunstmatige
vroeggeboorte werd overgegaan, wanneer niet voorgaande verlossingen doode
kinderen hadden opgeleverd.

Eene uitzondering hierop maken 4 gevallen, waar de operatie plaats
vond bij I gravidae. Hier was 2 maal algemeen vernauwd bekken met een
Conj. vera van 7.1 en 8.4 cM. de indicatie; 2 maal plat bekken met eene
Conj. vera van 7 en 7,8 cM.

Ik moet opmerken dat van de 13 bekkens met Conj. vera van 6 — 7
cM., er 8 betrekking hebben op gevallen van Prof. Lehman; hier is steeds
de conjugata inclinata aangegeven, waaruit de vera door my geschat is
door er 1.8 cM. af te trekken.

Laten wij de kinderen buiten rekening, wier lot niet bekend geworden
is, dan zien we dat de verhouding van do kindersterfte tegenover het
bekken aldus is:

Plat hekken.

C.v. 6-7 6 kinderen; doodgeboren 2 SS"/,,, ouder dan 1 jaar 1 = 16.6\'%.
C.v. 7-8 20 „ „ 10 = 60%, „ „ 1 „ 5 = 27

C.v. 8-9 8 „ . „ 0= 0%, „ „ 1 „ 0= O 7„.

Alg. vernamvd bekken.

C.v. 6-7 6 kinderen; doodgeboren O == 07„, „ „ 1 „ O = O"/«
C.v. 7-8 4 „ „ 2 = 50%, „ „ 1 „ 0 = 0%.

Wij zien hieruit dat, daargelaten de kleine getallen, de cijfers geene
groote waarde kunnen hebben; dat toch bij plat bekken met C.v. 6—7
slechts SS^/o en bij alg. vernauwd bekken met C.v. 6—7 van de 6 kinderen
geen gestorven zou zijn bij de geboorte, is niet wel aan te nemen; het is

12

slechts eene aanwyzing te meer op de onbetrouwbaarheid van het meeren-
deel der bekkenmaten.

Bij het meten der bekkens is over het algemeen weinig gebruik
gemaakt van een\' bekkenmeter; soms werd met den vinger de conj,
diagonahs gemeten, doch meestal werden uit de indruksels op het kinderhoofd
bij vroegere geboorten de maten afgeleid; soms zelfs grofweg geschat, zoodat
eene groote waarde aan bovenstaande opgaven niet mag worden toegekend.

II, Methode.

Hierin valt eene groote verscheidenheid te bemerken, vooral door de
combinaties die gebruikt worden. Niet alleen uitwendig werd de uterus
aangegrepen, ook inwendig werden stoffen gebruikt, die naar verwachting
uterus contracties zouden opwekken.

Ik wil de hoofdmethodes in volgorde aangeven:

tt. De bougies, gebruikt volgens de methode Lehman (zie pag. 4)
werden aangewend 17 maal met in 94% voldoende resultaat.

Hiervan 1 maal voorafgegaan door prikkehng van het ostium
externum met den vinger, dat driemaal herhaald werd; telkens
gevolgd door koude rillingen; 1 maal gevolgd door injecties van
lauw water in uterum.

b. Eivhessteek werd 10 maal verricht met steeds voldoend resultaat.

c. Manueele dilatatie van het ostium uteri werd 12 maal toegepast;
hiervan werd zij 1 maal gevolgd door vhessteek;

1 maal door losmaken der vliezen rondom het

ostium internum;

2 maal door de wasbougie van Lehman;

d. Druksponsen, geprepareerd met was, die in het ostium internum
gebracht werden en in verschillende dikten gebruikt werden,
vonden aanwending in 14 gevallen;

hiervan 1 maal gecombineerd met lauwe irrigaties der vagina;

1 maal gevolgd door injecties in uterum;

1 maal was de spons geprepareerd met Extract-Bella-
donnae, waarop eene intoxicatie volgde.

^e. Blaastampon, gemaakt uit eene varkensblaas en opgespoten met
tragacanth-gom vond ik eenmaal vermeld;

f. Injectie tusschen uteruswand en eivhezen wordt 8 maal aangegeven;
steeds werd lauw water gebruikt;

hiervan in één geval lauw water infus, secal, corn.; in één
geval 12 inject, lauw water gevolgd door 6 inject, lauw water
deel wijn;

in één geval 4 inject, lauw water; daarna 3 injecties van lauw

13

water 4- 7/. deel wijn; daarop 3 injecties lauw water -f % deel
brandewijn; alles ondersteund door sec. corn. en sulpli. chin. per os.
g. Ondersteunend worden aangewend secale cornut. 10 maal.

sulph. chinin. 2 maal.
Extract-aloës 3 maal.
Wij zien uit dit overzicht van de methoden, dat de varkensblaas van
Hütbr , door hem aangewend in 1842, die volgens Dr. den Houter in zijne
dissertatie (Leiden 1890) alléén nagevolgd is door Busoh en Crédé, ook
toegepast is door van de Water in ons land in 1844. Hij vermeed het
nadeel, dat de blaas door osmose spoedig ledig werd, door in plaats van
water, tragacanth-gom te gebruiken om de blaas op te spuiten.

Sulfas chinini om de baring op te wekken werd, zij het dan ook
ondersteunend, aangewend door Persant Snoep en door Broers en Lamie,
in 1848 hier te lande. Bij den Houter vond ik daarvan de eerste aanbe-
veling vermeld in 1878 door Lewis. Dat aan de sulfas chinini eene uterus
contracties opwekkende kracht toegekend werd, blijkt nog uit het gebruik,
dat in Indië gemaakt wordt van dit medicament om abortus op te wekken.

Ook ten onzent werd in één geval door het besmeren van de drukspons
met Extract-Belladonnae eene intoxicatie veroorzaakt.

IIL Ligging van het kind is bekend in 33 gevallen, aldus verdeeld:

a. Hoofdligging 15;

1). Stuitligging of voeüigging 11;

c. Dwarsligging 7.

IV. Het resultaat, dat uit de tabel is op te maken, is als volgt:
op 58 p. a, p. stierven 3 moeders. . . . mortaliteit = 5.17"/,,

29 kinderen doodgeboren 21 = 36.2 <>/„ ^^ _ ^^

binnen 9 dagen p. p. 8
7 kinderen stierven binnen het jaar;
aangegeven is, dat 9 kinderen na 1 jaar in leven waren;
aangegeven is van 13 kinderen slechts, dat zij levend geboren zijn;
van 45 kinderen, wier lot ons bekend is werd dus slechts 20 % ouder
dan 1 jaar.

Vergelijken wij met deze resultaten, die welke Prof. Stmon Thomas
pubUceerde in 1865 \'):

op 40 p. a. p. stierven 5 moeders.........=12.5 %

18 kinderen 9 dagen p. p. 9| _ . = Vo %

doodgeboren. ... 9

>) Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde 1865, Tweede afdeeling, pg. 50.

u

Hoe is nu dit versciiil in mortaliteit der moeders te verklaren, terwijl
de statistieken loopen over tijdvakken, waarin de kans op infectie ongeveer
gelijk was ?

Dit is ten deele te wijten daaraan, dat het hoofd eener groote Idiniek
niet schroomt alles bekend te maken, gunstig zoowel als ongunstig. Als wij
bovendien bedenken hoe groot de infectiekans wel moest zijn in dien tijd op
eene academische kliniek bij \'t vele exploreeren, dan wordt de grootere
sterfte aan moeders daardoor reeds verklaard.

Dat de directe kindersterfte bij den Leidschen hoogleeraar zooveel
geringer is, (van de 40 kinderen slechts 9 doodgeboren) is gedeeltelijk
daardoor te verklaren dat de indicatie nauwkeuriger gesteld was, zoodat bij
zeer nauwe bekkens de operatie niet toegepast werd

Bovendien heeft zeker ook de invloed van de persoon van den
hoogleeraar haar aandeel in den gunstigen afloop van menige verlossing, die
in minder bekwame handen met den dood van het kind geëindigd zou zijn.

Recapituleeren wij nog de resultaten bij die vrouwen, die meermalen
de operatie ondergingen, dan vinden wij : • •

N". 1 2 maal p. a. p.; C.v. 7.7 cM. 1 kind doodgeboren, 1 kind in leven

gebleven,

„ 6 2 „ „ Exostosen, beide kinderen in leven gebleven.

„ 12 2 „ „ In ing. vern. bekken C.v. 7.7 cM. beide kinderen

dood kort na den partus.

„ 23 3 „ „ In ing. vern. bekken C.v. 7.8 alle kinderen

dood bij of na de geboorte.

„ 35 7 „ „ Plat C. incl. 8.7 (C.v. 6.9). ■ Een kind dood-
geboren , 4 kinderen in leven gebleven, 2
onbekend.

„ 42 2 „ „ Plat bekken C. incl. 8 (C.v. 6.2 cM) beide kinderen

dood kort na de geboorte.

„ 44 2 „ „ Scheel\' en alg. vern. bekken C. incl. 7 ä 8

(e.v. 5.7 — 6.2 cM.) beide kinderen dood binnen
\'A .iaar.

„ 53 4 „ „ Alg. vern. plat bekken. 4 kinderen levend

geboren, 1 stierf binnen 2 dagen.

„ 57 3 „ „ . e.v. 9.2; 2 kinderen dood geboren, 1 kind dood

30 uur p. p.

Vier vrouwen hadden dus door negen verlossingen geen levend kind
gekregen (1 kind stierf 30 uur na den partus).

In het geheel hadden negen moeders, bij wie 27 keer vroeggeboorte
opgewekt was, te zamen 16 levend geboren kinderen gekregen.

15

Wy zien hier dus een over \'t algemeen ongunstig resultaat voor de
kinderen; wat nog betrekkelijk gunstig is, als men in aanmerking neemt
de sterke vernauwing, bij welke de baring vroegtijdig werd opgewekt.

Vergelijken wij deze resultaten met die uit onzen tijd dan vinden
wij voor de algemeene uitkomst het volgende:

Kinderen. Statistiek (1807—1860). Statistiek (1880—heden).

Sterfte bij en direct na de
geboorte......... = 36.2 7« 32.4 (zie pag. 52).

Sterfte bij de geboorte en
binnen 9 dagen...... = 50 % 42.8 (zie pag. 52).

Na aftrek van die gevallen, waar verder niets van vermeld is, vond
ik op 45 gevallen 9 kinderen ouder dan 1 jaar = 20 7o tegenover 59.4 "/o
uit onzen tijd. In het geheel is de sterfte dus ongunstiger; het grootere
directe sterftecijfer wordt verklaard door de nauwe bekkens waar de p. a p.
opgewekt werd.

Bij vergelijking van de sterfte berekend naar den graad der bekken-
vernauwing (zie pag. 11 en 47) treft het, dat ook bij de tabel 1807 — 1860
voor eene C.v. 6—7 de sterfte by het algemeen vernauwde bekken kleiner
is. Doch bij dit geringe aantal gevallen en bij, zooals reeds gezegd, meestal
zeer onnauwkeurige bekkenmetingen, is hier geen waarde aan te hechten.

Merkwaardig is het, dat in de loop van eene eeuw ongeveer, de
resultaten voor de kinderen door partus arte praematurus ter wereld
gebracht zoo weinig verbeterd zijn. Het is alsof de verloskunde hier geene
vorderingen gemaakt heeft.

Do vergelijking der moedersterfte geeft te zien, wat a priori te
verwachten was; nl. eene sterke vermindering. Was zij in het tijdvak
1807 — 1860 (op 58 gevallen 3 moeders dood) 5.17 7,,, i" liet tijdperk van
1880 —heden is zij gedaald tot ruim 1 7o-

B. Kunstmatige vroeggeboorte van 1880 — heden.

Gaan wij thans over tot de grootere statistieken van onzen tijd,
dan moeten wij, om een eenigzins groot aantal gevallen te krijgen, ons
wenden tot het buitenland.

Letten wij nog op de resultaten, die men tot omstreeks 1870 verkregen
had, zoo vinden wij een zeer ongunstig oordeel over de operatie in de
statistiek,, die SpiEGELBERa \') publiceerde in 1870.

Hij wekte bij 14 vernauwde bekkens vroeggeboorte op; 4 moeders
en 11 kinderen stierven, dus een mortaliteit respect, van 28.6"/o en 71.47«-

\') Archiv. für Gynaek. Bnd. I. 1870.

16

Daarnaast vond hij als resultaat van de verlossing a terme bij 293 nauwe bekkens
eene mortaliteit respect, van 5.6 "/o en 35.2 "/o (lö moeders en 103 kinderen).

Dit bracht hem er toe in \'t algemeen de verlossing bij vernauwd
bekken na te gaan en daarvoor nam hij de resultaten van eenige auteurs.

Baring bij 1224 vernauwde bekkens (onverschiUig welke wijze van verlossen.)

Moeder. Kinderen.

mortaliteit ... 81 = 6.6%; 355 = 28.7 "/o;
Baring bij 587 vernauwde bekkens

(spontane baring) mortaliteit..... 38 = 6.4 ; 207 =,35.2 7„;

Baring bij 219 vernauwde bekkens
(vroegtijdig opgewekt) mortaliteit . . . 33 = 15 7^; 148 = 66.9 7o.

Daar nu a priori te verwachten is, dat de spontane geboorten bij
wijdere, de vroegtijdige daarentegen bij nauwere bekkens zouden plaats
hebben en de genoemde ongunstige statistiek voor den p a. p. dus niet
verwonderlijk was, stelde hij er naast het volgende lijstje:

Baring b^ 239 sterk vernauwde bekkens (met allerlei kunsthulp).

Moeders. Kinderen,

mortaliteit . 34 = 14.2 7„; 141 = 58.9 7„;
Zooeven vonden wij voor p. a. p. „ . 15 7o! 66.9 7o\'

De p. a p. blijft dus ook hier nog hare grootere sterfte behouden.
Eene vergelijking als deze, bij zoo geheel verschillende bekkens, kon
niet juist zijn. Dit bleek ook uit de latere statistieken. Natuurlijk was,
met de optredende anti- en asepsis de sterfte der moeders aanmerkelijk
verminderd. Doch ook de kinder-mortaliteit bleek niet zoo groot te zijn
als Spibgelberq berekend had.

Ahlfeld \') kreeg de volgende resultaten.

111 nauwe bekkens met kunstmatige Moeder. Kinderen.

vroeggeboorte, sterfte........1 = 0.9

99 dier nauwe bekkens met dezelfde
hulp, die 101 kinderen gaven, sterfte . . 39 = 38.6 %

Bijna gelijke, voor de kinderen zelfs iets gunstiger uitkomsten kreeg
Leopold in 1888. Hij vond:

Op 45 p. a. p. bij bekken vernauwing stierf 1 moeder . . 2.2 7o;

stierven 15 kinderen . . = 33.3 "/„.
Koos hij daarvan uit 38 bekkens met Conj. vera > 7.5,
dan stierven daarvan 8 kinderen, dus werd de sterfte . . . 21.5 7o-
De resultaten van Bba.un von Fernwald en Hebzpelüt in 1888
verschilden ook niet veel.

1) Centraiblatt für Gynaek. 1890.

2) Der Kaiserschnitt und seine Stellung etc. Stuttgart 1888.

3) „ „ „ „ „ „ Wien 1888.

17

Op 55 p. a. p. bij vernauwd bekken stierven O moeders . . = Ó 7o;

stierven 18 kinderen . . = 37.5 "/„.

Vreemd genoeg is die mortaliteit berekend uit 48 kinderen, daar in 7
gevallen bij reeds dood kind in de 20® week vroeggeboorte opgewekt werd.

Dohrn vergeleek evenals Spiegelberg opgewekte baringen en ver-
lossingen a terme, doch met het groote onderscheid, dat hij die naging
bij dezelfde vrouwen.

Op 18 p. a. p. bij vernauwd bekken waren 7 moeders in het

kraambed ziek.................=38.8 "/o;

stierf 1 moeder .... — 5.5 "/,
stierven 8 kinderen . .
26 verlossingen a terme by diezelfde vrouwen hadden gegeven:

13 moeders ziek in het kraambed
gestorven 26 kinderen ....

.....== 89.6

dit onderzoek uit tot andere auteurs, zoo vond hij:
bij vernauwde bekkens waren 18 moeders ziek in

..............= 28 O/,;

6 moeders stierven . . = 9.3%;
29 kinderen stierven . . = 45.3 "/„.
93 verlossingen ä terme dierzelfde vrouwen hadden gegeven:

26 moeders ziek in het kraambed . . = 27.9 "/o;

81 kinderen gestorven

Nemen wij nu nog eene statistiek uit den laatsten tijd, die van
Ahleeld 2), in 1898 gepubliceerd, dan vinden wij daarin eene verzameling
van eenige auteurs. Ik neem dit staatje over, hoewel het niet genoemd
zijn van het aantal gevallen, eenigszins de waarde vermindert.

Gemiddeld

Conjug. vera. .Gewicht.

Ahlfeld.
Braun .
Kehrer.
Pinard .
Leopold
P. Müller
Wyder.

Totaal

47.3 cM

42.8
45.2

47.6
46.6

46.9

46.05 cM.

0 Sammlung Klinischer Vorträge von v. Volckmann, N". 94 (Gynaek. N». 31).
Lehrbuch der Geburtshilfe.

2

18

Bij al deze getallen is het sterftecijfer altijd zoo berekend, dat de in
de inrichting vóór het vertrek der moeder overleden kinderen daarb^ geteld zijn.

Spreekt dus zulk eene statistiek van „levend kind", dan bedoelt men
daarmede een levend ontslagen kind, wat gemiddeld 9 dagen na de geboorte
gerekend kan worden.

Recapituleeren wij de zooeven genoemde resultaten:

Mortaliteit.

Spiegelberg ....

Ahlfeld 1890. . . .

Leopold......

Braun von Fernwald.

Dohm......

Ahlfeld 1898. . . .
dan zien wij, dat ten opzichte van de kindersterfte de cijfers van Spiegel-
berg vrij hoog zijn, hoewel zij gesteund worden door het latere onderzoek
van Aiilpeld. Beneden de 33 "/o daalt de sterfte echter niet.

De moedersterfte mag in onzen tijd als zeer gering beschouwd worden;
geheel te verwaarloozen is zij niet.

Zooals in mijne inleiding reeds gezegd is, wil ik trachten eene nieuwe
statistiek te geven, waarin het begrip „levend kind" zóó opgevat is, dat
het minstens één jaar oud geworden is.

Vooraf wil ik duidelijk maken, hoe ik de gevallen uit ons land, die
mij ter kennis gekomen zijnbehandeld heb.

Ik heb reeds vroeger gezegd, dat ik mij bepaald heb tot een tijdvak
van de laatste 20 jaren. Ik heb onderzocht hoeveel kinderen daarvan
minstens een jaar oud zijn geworden.

Deze beide getallen zijn geheel willekeurig en moeten nader verklaard
worden.

De laatste twintig jaren heb ik gekozen, om met eenige kans op
succes de navorschingen omtrent de kinderen te kunnen verrichten. Het
is moeilijk te verwachten, dat voldoende inlichtingen te verkrijgen zouden
zijn omtrent personen, die voor meer dan 20 jaren de operatie■ ondergaan
hebben.

Bovendien komen wij daar in den vóór-antiseptischen tijd en zou ik
eene omstandigheid in rekening moeten brengen, die om hierna te vermelden
redenen vermeden moet worden.

Ik heb den termijn van mijn onderzoek naar het verdere lot van het
kind gesteld op één jaar om de volgende reden: in de kliniek of kraam-
inrichting worden de kinderen met buitengewone zorg verpleegd. Na hun
vertrek uit de inrichting zullen er dus al spoedig velen te gronde gaan door
gemis van die goede zorg en bovendien moet de sterftekans, in het eerete

19

jaar toch al zoo schrikbarend groot, voor den praematuren zuigeling nog
grooter zijn.

Wel blijft hij vermoedelijk ook later door een gering weerstandsver-
mogen onderhevig aan grootere morbiditeits- en mortahteitskansen dan het
voldragen kind, maar reeds de vergelijking, alléén voor het eerste levensjaar
uitgedrukt, moet bruikbare gegevens kunnen verschaffen. Bereikt het kind
het einde van het eerste levensjaar, dit is het jaar, waarin de schadelijke
invloeden, die het kind treffen de meeste uitwerking hebben, dan mag ver-
ondersteld worden, dat zijne levensvatbaarheid eene zoodanige is, dat het
de minderwaardigheid voor een groot gedeelte ingehaald heeft.

Een juiste beoordeehng zou zeker slechts die zijn, waarbij de geheele
levensduur van den praematuur geborene vergeleken werd met dien van
den voldragen ter wereld gekomene. Zoodanig onderzoek kan echter moeilijk
geschieden, door het lange tijdsverloop dat dan tusschen geboorte en
onderzoek zou liggen. Uit het straks gezegde spruit dadelijk voort, dat de
verzorging in het eerste levensjaar in aanmerking genomen moet worden.

Ik heb dit gedaan door twee groepen te onderscheiden; kinderen van
onvermogende en van eenigszins gegoede moeders.

Tot de eerste groep heb ik gebracht de klinische patienten en die
gevallen uit de particuhere praktijk, waarvan de armoede duidelijk bleek;
tot de andere de overige gevallen uit de privaat praxis.

Daar ik nu wil vergelijken de levenskans van het voldragen en van het
door kunst te vroeg geboren kind, heb ik gemeend, die gevallen te moeten
uitsluiten, waar wegens ziekte der moeder de baring vroegtijdig werd opgewekt.

Hier toch zijn factoren aanwezig, die het kinderlijk leven bedreigen
buiten de bekken vernauwing om; en het is alléén deze laatste, die ik bij
het onderzoek op het oog heb.

Daarom worden ook alle gevallen uitgesloten, waar placenta praevia,
habitueel afsterven der vrucht en dergelijke de indicatie tot kunstmatige
vroeggeboorte gaven.

De kinderen bij vernauwd bekken door p. a. p. ter wereld gekomen,
kunnen evengoed hunne hereditaire disposities, hunne aangeboren infecties
hebben als die, welke het normale einde der zwangerschap bereikten. Als
ik dus later hunne sterfte beneden het jaar vergelijk met die der voldragen
kinderen, kunnen wij een indruk krijgen van hunne grootere mortaliteit,
voor zoover die alléén uit vroeggeboorte voortspruit.

Met vernauwd bekken heb ik gelijk gesteld eenige gevallen, waarin
geregeld zeer groote kinderen ter wereld kwamen. Hier bestond immers
dezelfde wanverhouding tusschen bekken en vrucht, terwijl ook hier de
kinderen onvoldragen ter wereld kwamen. Ook heb ik eenige gevallen van
vroeggeboorte opgenomen, experimenti causa opgewekt. Die gevahen toch

20

mag ik gelijk stellen met andere, waar eene matige bekkenvernauwing op de
praemature vrucht geen nadeeligen invloed uitoefende.

Ook de wijze van samenstelling van de tabel der gevallen dient ver-
klaard te worden. Ik heb in de eerste kolom aangegeven of de moedor
primapara was. Bij de multiparae onderling heb ik geene scheiding gemaakt
naar het aantal der vooraf gegane baringen. De bekkenvorm is niet altijd
volledig bekend; ik heb alléén die afwijkingen genoteerd, die duidelijk aange-
geven zijn; hetzij als zoodanig, hetzij voor zoover zij uit de maten bleken.

In de rubriek „methode" vindt men aangegeven, welke kunstmiddelen
achtereenvolgens worden aangewend bij dezelfde verlossing.

Werden zij gelyktijdig toegepast, d. i. in dezelfde séance, dan heb ik
dit aangewezen door het teeken

Met „bougie" is hier steeds bedoeld de bougie d demeure, gebruikt
volgens de methode Krausk. Zooals op pag. 4 reeds vermeld was, komt
in (leze tabel niet meer de bougie voor volgens de methode Lehman gebruikt,
die daarentegen in het historisch overzicht herhaaldelijk wordt aangetroffen.

Voor de ligging van het kind heb ik zooveel mogelijk de verkorte
schrijfwijze gebruikt, die in het leerboek van Prof. Treub aangegeven is.
Zij wordt het eerst vermeld in de dissertatie van Dr. Metzlar \') en was
toen gebruikelijk in de Leidsche kliniek. Ook in de ütrechtsche en de
Groningsche kliniek (als ik mij niet vergis) wordt deze schrijfwijze tegen-
woordig gevolgd.

Onder beloop van den partus is ook vermeld, wat na het opwekken
der baring als pathologisch verschijnsel voorgekomen is.

Bij de beschrijving van het kind is de leeftyd zooveel mogelijk met
eenige waarschijnlijkheid opgegeven; anders bij benadering.

Ik heb hem berekend uit den datum der laatste menstruatie, voor
zooverre die bekend was, door daarbij 9 maanden en 7 dagen op te tellen.

Was de intra-uterine -leeftijd echter duidelijk vermeld, dan heb ik die
opgave gebruikt, zonder correctie, waartoe ik meende geen recht te hebben.

Soms werd slechts,het tijdstip aangegeven, waarop de baring opgewekt
werd. In dat geval heb-ik den tijd, die nog verliep, vóór de geboorte
plaats had, mede in rekening gebracht. Dikwijls bleef echter de leeftijd
moeilijk te bepalen, daar de opgaven slechts in maanden gedaan waren.

Ik heb onder „het lot van het kind" steeds vermeld, wat mij daar-
omtrent bekend is geworden.

Om dat te weten te komen, handelde ik verschillend, naarmate ik met
eene groote of kleine gemeente te doen had als woonplaats der moeder.

\') Verslag van de verloskundige kliniek en Polikliniek 1887—\'88 Leiden 1889.

21

In Amsterdam waren 29 kinderen levend uit de behandeling ontslagen,
waarvan ik uit de klinische verslagen verder niets kon vernemen. Een
onderzoek aan het bevolkingsregister leerde mij de data van overlijden van
5 kinderen kennen.

ïwee moeders woonden in eene andere gemeente, van deze en van
de andere ouders verschafte men mij de adressen.

Ik heb mij daarop persoonlijk aan al deze adressen vervoegd en vond
ze tot mijne groote verwondering alle juist, wat in eene stad als Amsterdam
zeker mag pleiten voor de nauwkeurige inrichting van het bevolkingsregister.
De moeders heb ik alle gesproken, de meeste der kinderen gezien.

In Leiden, Utrecht en Groningen handelde ik evenzoo; in beide
eerstgenoemde plaatsen evenzeer met vriendelijke hulp van de bevolking-
bureaux; in de laatstgenoemde stad scheen men op dat bureau mijn onderzoek
niet de moeite waard te achten om mij daarvoor te helpen. Hier kon ik
van de weinige gevallen, die daar na te gaan waren, inlichting krijgen van
de vroedvrouw, die bedoelde patienten kende.

In deze laatste drie plaatsen echter werd het grootste contingent der
gevallen geleverd door de kleine omliggende gemeenten.

Hier verzocht ik, als de verlossing nog niet lang geleden was, den
medicus aldaar om inlichting; was op die plaats geen medicus of betrof het
gevallen, die in \'t begin van het behandelde tijdvak vielen, dan wendde ik
mij tot den Secretaris der gemeente. Dit hing ook af van den aard der
gemeente; hoe ik ook handelde, ik kreeg bijna altijd resultaat, zij het dan
ook na veel nasporen soms, waarbij ik steeds de meeste hulp ontving van
medici zoowel als van de gemeentebesturen.

Ik zette mijn onderzoek niet voort in gevallen, waarin my met
zekerheid bleek, dat het bedoelde kind minstens één jaar oud was, bijv. als
eene ongehuwde moeder na minstens een jaar huwde, waarbij het kind
erkend werd; of als het gezin, waarvan het kind deel uitmaakte, na een
jaar naar eene andere gemeente vertrok, waarbij dit kind met name genoemd
werd; of wanneer een of ander feit, dat minstens een jaar na de geboorte
van het kind voorviel, mij duidelijk deed kennen, dat het nog leefde.

ïen slotte eenige verklaringen, die in de tabel gebruikte woorden
betreffen:

Injectie beteekent: injectie tusschen den uteruswand en de eivliezen.

Irrigatie „ irrigatie van de vagina.

Bougie met jodof.-glyc. beteekent: eene bougie, omwonden met in
glycerine gedrenkt jodoform-gaas.

Kunstmatige vroeggeboorten in Nederland. (1880—heden). (Onvermogend.

Kliniek Utrecht.

Prof. HALBERTSMA, tot en met 1898; Prof. KOUWER, van af 1899.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Plat rachit.
C.d. 9, e.V. 7.

Plat rachit.
e.d. 10, e.V. 8\'A

Plat rachit.
C.d. 9, e.V. 7\'A

Plat rachit.
C.d. 107.

A.lg. vernauwd.
C.d. 11.

e.d. 10\'A, e.V. 9.

C.d. 10.

Bougies.
Irrigatie.
Eivliesbreuk.

Bougies.

Bougie.
Eivliessteek.

Bougies.
Eivliessteek.

Bougies.

Bougie.
Inject. l°/„ carbol

Bougies
tamp. cerv.
Vliesbreuk.

Eivliessteek.
Eivliessteek.
Bougie.

Tamp. cerv.
Bougie.

Bougie 4"
Tamp. cerv.

Bougie.

Bougie
Tamp. cerv.

Inject. 30 gram
Na Cl.; Bongie.

Bougie met
jodof-glycerine
-}- tamp. cerv.

Versie.
Extractie.

Spontaan.
Perforatie.
Spontaan.

Versie.
Extractie.

Versie.
Extractie.

Sopor; braken.

Versie.
Extractie.
Forceps op
nakomend hoofd

Spontaan.

Influenza.

Spontaan.

Extractie
moeilijk.

Extractie
hoofd.

Extractie.
Versie.

Extractie bij
onvolkomen ont-
sluiting.

Dood geboren.

Stierf 29 dagen p.p.
Dood geboren.
Dood geboren.

Smaal p.a.p. bij ééne vrouw.
2 kinderen doodgeboren.
I kind dood na 29 dagen.

Dood geboren.

Asphyct; bjjgebracht.
Levenloos aangegeven.
2 maal p.a.p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood.

Levenloos aangegeven.

Dood geboren.

Stierf 6\'A week p.
Dood geboren.
Stierf 8 dagen p. p.
Dood geboren.
Stierf 8 dagen p. p.
Stierf na Vi jaar.
Dood geboren
Dood geboren.

Dood geboren.

10 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 6 kinderen dood-
geboren. 4 kinderen dood
binnen 1/2

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 23

Kliniek Utrecht.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Alg. gelijkm_.
vern.plat rachit.

C.d. mC.v.BVi

Alg. vernauwd

plat rachit.
C.d. mC.v.8\'A

C.d. 10.

Hecht vern.
iets scheef
C.d.lO\'AC.v. 8\'A

C.d. 10\'A

Alg. scheef-
vern.-coxalg.
C.d. > 10\'A
C.v > 8%

Alg. vernauwd
plat C.d. 9\'A

C.d. 9Vx

Recht vern.
C.d. 10 e.V. 8\'A

Plat.
C.d. 11.

C.d. 9V.

Bougie.

Bougie
na haemorrh.
tamp. vag.

Bougie
na haemorrh.
tamp.

Bougie.

Bougies
tamp. cerv.

Bougie met
jodof-glycerine.

Bougie\'s met
jodof-glycerine.

Bougies.

Bougies.

Bougie
tamp. corv.

Bougies.

Tamp. cerv.
Bougie
tamp. cerv.

Bougie met
gaas met \'A "A
Lysol,
tamp. vag.

Bougie met
jodof-glycerine.

Bougie met
jodof-glycerine.

Versie.
Extractie.
Smellie-Veit

Extractie.
Smellie-Veit.

Versie.
Extractie.

Febris.

Spontaan.

Extractie.
Smellie-Veit.

Spontaan.

Versie.
Extractie.
Smellie-Veit.

Spontaan.

Versie.
Extractie.

Extractie.

Extractie
van het hoofd.

Versie.
Extractie.

Spontaan.

Gecomb.
Versie.
Extractie.

Sterft dadelijk p. p.

Stierf 2 dagen p. p.

Stierf 5 dagen p. p.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 3 kinderen dood
kort na geboorte.

Dood geboren.

Stierf \'A jaar p. p.
Stierf kort na den partus.
Leeft nog (2 jaar).

Leeft nog (2\'A maand).

5 maal p.a.p. bij ééne
vrouw. I kind doodgeboren.
2 kinderen dood binnen
1/2 jaar. 2 kinderen leven.

Leefde in \'96.
Leeft nog (8 jaar).

Stierf 4 dagen p. p.

Stierf na 1 jaar en 11
maanden.

Stierf dadelijk p.p.

Stierf na ruim 2 jaar.

Stierf kort na den partus.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood na den
partus. I kind werd ruim
2 jaar.

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 24

Kliniek Utrecht.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Alg. vernauwd,
C.d 10\'A.

C.d. 9%.

Alg. vernauwd.
Cd. 10\'A.

Alg. vernauwd
rachit. C.d. 1 PA,

Plat. C.d. 10.

Alg. vernauwd
C.d. 10% e.V. 9

Plat, scheef
vern. C.d. 11\'A,

Plat rachit.
C.d.lü,5;C.v.8,5,

Alg. vernauwd
C.d. 11; e.V. 9\'A,

Alg. vernauwd

plat rachit.
C.d. 10"A e.V. 9

Plat rachit.
C.d. 97. C.V. 8

Alg. onge-
lijkmatig vern
plat rachit.

e.d.lO\'AC.T.87.

Bougie
tamp. cerv.
en vag.

Dilatatie cerv.

Bougie.
Dilatatie cerv.

Bougies.
Dilat. cerv.

Bougies
tamp. cerv.

Bougie.

Bougies.

Bougie met
jodof-glycerine.

Bougie met
jodof-glycerine
-j- tamp. cerv.

Bougies
-f tamp. cerv.
-)- colpeur. vag.

Bougies met
jodof-glycerine.

Bougies met
jodof-glycerine.

Bougie met
jodof-glycerine
-j- tamp. cerv.

Bougie met
jodof-glycerine
-(- tamp. cerv.

Bougies met
jodof-glycerine.

Stierf 12 uur p. p.
Dood geboren.
Stierf 18 uur p. p.

Leeft nog (4 jaar).

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 1 Itind dood kort
na den partus. 1 kind leeft.
(4 jaar oud.)

Stierf kort na den partus.
Stierf kort na den partus
Leeft nog (4 jaar.)
Stierf na 2 jaar.
Dood geboren.

Leeft nog (4\'A maand.)

3 maal p. a. p. bij ééne
Vrouw. 1 kind dood geboren
1 kind werd 2 jaar oud.
I kind leeft nog (4 mnd. oud).

Leeft nog (4 jaar.)\'

Stierf na 1 jaar en 5
maanden.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind leeft nog.
(4 jaar oud). 1 kind dood
na I jaar 5 maanden.

Leeft nog (3\'A jaar).

Stierf 2 weken p. p.

Dood geboren.

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 25

Kliniek Utrecht.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Yerloop van
I den partus.
Complicaties.

C.d. 9Vï.

Plat C.d. 9.

Alg. vernauwd
plat C.d. 97.,

e.V. 8.

Alg. vernauwd
rachit C.d. 10
e.V. 8\'A-9.

Plat rachit.
C.d. 10—9; C.v.
8\'A—7V..

Alg. iets scheef
vern. C.d. 10;
C.v.

Alg. vern.
C.d. 10; C.v. 8,5.

Alg. vern. rachit.
C.d. 11; e.V. 9.

Bougie
tamp. oerv.

Bougie met
jodof-glycerine
-f- tamp. cerv.

Bougies met
jodof-glycerine
tamp. cerv.

Bougie met
jodof-glycerine.

Bougie.

Bougie
tamp. vag.

Bougie met
jodof-glycerine.

Bougie met
jodof-glycerine
tamp. cerv.

Bougie 4" tamp.
vag.
ïump. cerv.

Bougies
tamp. vag.
Tamp. cerv.

eolpeur. vag.
Ileeto irrigat.

Dood geboren.

Moeder stierf (septi-
chaemie).

Leeft nog (2V2 jaar).

Dood geboren.

Leeft nog (2 jaar).

Stierf na 1 maand.

Stierf 2 dagen p. p.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind leeft (2 jaar
oud). 2 kinderen dood kort
na den partus.

Stierf 2\'/l uur p. p.

Dood geboren.

Leeft nog (11 maanden).

Leeft nog (4 maanden).

moeders dood......I = 1,75 »/o-

kinderen dood binnen 9 dagen: 34 = 59,65 0/0■
kinderen ouder dan 1 jaar geworden. 13 = 25%. ■p.a.p. nog geeti jaar geleden).

Kliniek Amsterdam.

Prof. VAN DER MEIJ, tot en met 1895; Prof. TREUB van af 4896.

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 26

Kliniek Amsterdam.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van [ .

i \'xj §

den partus.

Complicaties. ^

Vernauwd.

Plat rachit.

Plat. Stenose
van de vagina.

Vernauwd.

Plat rachit.
C. ext. 17\'A.

Vernauwd.
Plat rachit.

Plat rachit.
iets scheef.
C.d. 9-8%.

Kachit.

Alg. ongelijkm,
vern .plat rachit,
C.d. 10, e.v. 8\'A,

Plat niet rachit.

Alg. gehjkm.
vern.plat rachit.
C.d. 9; C.v.8V..

Bougie,
lleinigings-
irrigatie.

Bougies.

Bougies.

Bougies.
Tamp. cerv.
et vag.

Bougie.

Bougie
tamp. vag.

Bougie.
Reinigende
lauwe irrig.

Bougie.

Bougie.

Bougies.
Bougie.

Eivliessteek.
Bougie.

Bougie.
Bougie.

Spontaan.

Versie.
Extractie
moeilijk.

Forceps.

Extractie.

Febris.
Spontaan.

Forceps.
Spontaan.

Versie.
Extractie
moeiljjk.

Versie.
Extractie
moeilijk.

Spontaan.

Versie.
Extractie.

Versie.
Extractie.

Spontaan.

Febris.
Versie mislukt.

Stierf 19 dagen p.p.

Dood geboren.

Stierf kort na den partus.

Leefde na 2 jaar.

Dood geboren.

Dood geboren.

2 maal p. a. p. bij eene
vrouw. 2 kinderen dood
geboren.

Leeft (13 jaar oud).

Stierf 1 dag p.p.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood kort
na den partus. I kind leeft
(13 jaar oud).

Stierf dadelijk.

Stierf dadelijk.

Leeft nog (11 jaar oud).

Stierf 24 uur p. p.

Leeft nog (bijna 4 jaar).

Leeft nog (ruim 2 jaar).

Leeft nog (15 jaar).

5 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood kort na
den partus. 4 kinderen
ouder dan 1 jaar.

Stierf 2 maanden p. p.
«

Dood geboren.

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 27

Kliniek Amsterdam.

Alg. gehjkm.
vern.plat rachit.
C.d. 9; e.V. 8\'A.

Dezelfde.
293—93.

Dezelfde.
243—\'96.

Plat rachit.
C.d.9\'A;C.v.7\'A

Dezelfde.
191—\'93.

Dezelfde.
297—\'97.

Plat rachit.
C.d. 10; C.v. 8\'A.

Dezelfde
552 -\'92

333—^91

Alg. vern.
plat rachit.
C.d. 9,5; e.V. 8.

Dezelfde
243—\'95

Dezelfde
243-\'97

Vernauwd.

Plat rachit.

Plat.
C.d. 10; e.V. 8.5,

385—\'92 Plat rachit.

C.d. 9; C.v. 7.

I

433—\'92\' Yernauwd.

Bougie.

Condom-catheter.

Condom-cathetor.
Eivliessteek.

Bougie.
Bougies

Condom-catheter,
Eivliessteek.

Bougie.

Bougie
-j- tamp. vag.

Bougie.

Bougie.

Bougies.
Eivliessteek.

Bougie.
Bougie.

Bougies.

Bougie.
Colpeurynt.
Eivliessteek.

Dood geboreö.

Dood geboren.

Dood geboren.

4 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 4 kinderen dood
geboren.

Leeft nog (ruim 9 jaar).

Leeft nog (7 jaar).

Stierf na ruim 1 maand.

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood na 1
maand. 2 kinderen ouder
dan I jaar.

Dood geboren.

Sterft dadelijk na den
partus.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood.

Leeft nog (ruim 9 jaar).

Dood geboren.

Leeft nog (bjjna 3 jaar).

3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood. 2 kin-
deren ouder dan I jaar.

Leeft nog (8 jaar).

Dood geboren.
Dood geboren.

Stierf 8 dagen p. p.

Leeft nog (ruim 7 jaar).

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 28

Kliniek Amsterdam.

. I r=: 1,92 o/„.
25 48,07 «/«.
kinderen ouder dan I jaar geworden 24 = 46,1 «o-

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 29

Kliniek Groningen.

Prof.\' SÄNGER, t/m 1896; Prof. DÖDERLEIN t/m 1897; Prof. NIJHOFF, van af 1898.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Plat.
C.d. 8. 5; e.V. 7.

C.v 9%.

Alg. ongelijkm.
vern. plat.
C.d. 10—8\'A;
e.V. 8,5-6,7.

Plat.

C.d. 8,75; C.v. 7

Plat rachit.
C.d. 8, e.V. 6,5

Alg. vernauwd.
C.d. 9%, C.v. 8,

Plat rachit.
C.d. 10, e.V. 8,5.

Alg. vern. plat,
C.d. 9, C.T. 7, 5,

Plat rachit.
C.d. 10, C v. 8,5,

Alg. vernauAvd,

plat rachit.
C.d. 9, e.V. 7, 5,

Bougie.

Bougies.
Injecties van
warme carholso-
lutie.

Bougie.

Bougie.
Bougie.

Bougie.

Bougie.
Bougie.

Bougie.

Bougies.
Bougies.
Bougies.

Bougies.
Bougie.

Versie.
Extractie.

Febris.

Versie.
Extractie.

Extractie.
Smellie-Veit.

Versie.

Extractie
1« kind.

Forceps.
Versie.

Versie.
Extractie.

Versie.
Extractie.

Extractie.
Smellie-Veit.

Versie.
Extractie.

rorcejm.
Extractie.

Versie.
(Siegesmund.)
Extractie
moeilijk.

Extractie.

Spontaan.
Langdurige
partus.

Stierf na den partus.

Stierf 3 dagen p. p.
Dood geboren.

Dood geboren.

Sterft na den partus.

Sterven eenige uren p. p.

4 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 5 kinderen (I ge-
melli) dood.

Leeft nog (15 jaar).

Stierf eenige minuten p. p.

Dood geboren.

Stierf kort na den partus.

4 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 3 kinderen dood.
I kind ouder dan I jaar.

Dood geboren.

Dood geboren.

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 2 kinderen dood.

Leeft nog (2 jaar).

Leeft nog (2 jaar).

Stierf na den partus.

Leeft (ruim 1 jaar).
Leeft nog (ruim 1 jaar).

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 30

Kliniek Groningen.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Plat rachit.
e.V. <8, C.d. 9%.

Plat rachit. (?)
C.d. >9, e.V. <8.

Alg. vernauwd,
plat rachit.
C.d. 87..

Plat rachit.

C.d. 87..
Exostos.\'aan
de symph.

Rachit.
C.d. < 10.

Eougie.
(Haemorrhagie).
Tamp. cerv.

Bougies.
Bougies.

Bougies.
Colpeurynt.

Bougies.
Vruchtwater loopt
6 uur lang af.

Extractie.

Forceps.
Forceps.

Versie.
Extractie.

Gecomb.
versie,
part. duurt 54 uur.

Leeft nog (11 maanden).

Stierf na 8 maanden.
Stierf 8 dagen p p,

Stierf na den partus.
Dood geboren.

Totaal 22 p. a. p. 23 kinderen. Onmiddelijk resultaat jSer\'SS\'S^d Sn 9 dagen 16 = 69,5 <>/„.

kinderen ouder dan I jaar geworden 5.— = 26,3 ®/o. p.a.p. nog geeti jaar geleden).

Rijks-Kweekschool voor vroedvrouwen te Amsterdam.

Dr. NIJHOFF, tot en met 1897; Dr. MEURER, van af 1808.

Bougies.

Leeft nog (6\'A jaar).

Leeft nog (4\'A jaar).

Leeft nog (2Vi jaar).
3 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 3 kinderen ouder
dan I Jaar.

Stierf eenige uren ]). p.

Leeft (ruim 2 jaar.)

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. I kind dood. I kind
ouder dan I jaar.

Leefde in \'97.

Leefde in \'97.

Leeft (bijna 3 jaar)
«

Leeft (117a maanden).

4 maal p. a. p. bij ééne
vrouw. 4 kinderen van I
jaar en ouder.

KUNSTMATIGE VROEGGEBOORTEN IN NEDERLAND. (1880—IIEDEN). (ONVERMOGEND). 31

Rijks-Kweekschool voor vroedvrouwen te Amsterdam.

Bekkenvorm
of andere
Indicaties.

Verloop van
den partus.
Complicaties.

Plat rachit.
C.d 10. C.v.S\'A.

Plat.
C.d. 10\'A.
C.v. 8\'A.

Treehtervorni.

vernauwd.
Dist. tub. ischii
7\'A; C.d. 13
e.V. 9,5.

Bougies
4- tamp. vag.

Condom catheter.
Bougie.
Eivliessteek.

Eivliessteek.

Bougie

Leeft (l\'A jaar oud
Leeft (l\'A jaar).

Leeft (3 maanden).

2 maal p. a. p. bij ééne
vrouw, 1 kind ouder dan I
jaar, I kind 3 mnd. oud.

Loeft (5 maanden\'.

moeders geen dood.
kinderen binnen 9 dagen dood I = 7,15

kinderen ouder dan I jaar geworden .... 9 — 90%. {^i p. a.p. nog (/eenjaaryeleden).

Kliniek Leiden.

Prof. SIMON THOMAS, t/m 188G; Prof. TREUB, 1887 t/m 1895; Prof. VEIT, van afl89G.