/ 7 /

DE BALNEIS

LAVflTIONIBUSQUE

GRAECORUM.

\\

w. H. Chr. VAN ESVELD.

. ^ <

\' ... ,

/it .

». y

I-a-\'

if-

K ii\'-\';

■My--

c

\'ii

... -/tl«\'
f- ■ v>.- ■

; V\'

\' • \' \' \' \' t. \'l\'
. • .V. • \' \' 1 . • a 1 . » ♦ • 1

w- .

: ........ .. - - -

4 ••

V »

I . ■■ tr

■ V ■

II lüifiMriiiin-J.\'. . ;

■■ v\'

De Balneis LavaHonibusque
Gnaecorum.

■ 7. V "
, . ^ ■■ \'■-\'.•■\'-•"\'■fr

... s

fv..

• «Rr

DE BALNEIS LAVATIONIBUSQUE
GRAECORUM.

SPECIMEN LITTERARIUM INAUGU-
RALE, QUOD EX AUCTORITATE
RECTORIS MAGNIFICI JAN DE
VRIES, PHIL. NAT. DOCT. ET IN
FACULTATE PHIL. NAT. PROF. ORD.,
AMPLISSIMI SENATÜS ACADEMICI
CONSENSU ET NOBILISSIMAE FACUL-
TATIS LITTERARUM ET PHILOSO-
PHIAE DECRETO PRO GRADU DOCTO-
RATUS SUMMI8QUE IN LITTERARUM
CLASSICARUM DISCIPLINA HONORI-
BUS AC PRIVILEGIIS IN ACADEMIA
RHENO-TRAIECTINA RITE AC LEGI-
TIME CONSEQUENDIS FACULTATIS
EXAMINI SUBMITTET WOUTERUS,
HERMANUS, CHRISTIAAN VAN
E S V E L D, AMERSFORTENSIS, DIE
XVll M. DECEMBRIS, ANNO MCMVIII,
HORA IV.

t-

AMERSFOR\'JIAE
APUD G. J. SLOTHOUWER.
MCMVIII.

TYPIS G. J. SLOTHOUWER.

PARENTIBUS 0PTIMI5,
SPONSflE CflRISSIMRE.

."•-Suffes»- \'

- -\'s- ,

F

i

i

VIRO CLARISSIMO

H. VAN GELDER,

PROMOTORI SUO AESTIMATISSIMO, QUI
QUAMQUAM TOT ET TANTIS NEGOTIIS
DISTENTUS ENIXE OPERAM DEDIT, UT
IIOCCE OPUSCULUM, QUALECUMQUE
EST, QUAl^E MAXIME EMENDATUM IN
LUCEM EDERETUR, PRO EGREGIA
BENEVOLENTIA ET INSTITUTIONE,
PRO MULTO LABORE AC TEMPORE
IPSIUS CAUSA CONSUMPTIS,
VIRI8 CLARISSIMLS

J. VAN DER VLIET, piae memoriae.
H. VAN HERWERDEN,
B. H. C. K. VAN DER WIJCK,
F. J. L. KRÄMER,
J. C. VOLLGRAFF,
P. H. DAMSTÉ,
PRAECEPTORIBUS SUIS, QUORUM LEC-
TIONIBUS SE INTERFUISSE GRATO
SEMPER ANIMO RECORDABITUR,

.•^•tj ,r . T\'

PUS MANIBUS

L J. MORELL,

VIRI DOCTISSIMI, QUI QUOMINUS EX
LIBRIS SUIS PERMULTOS IPSI COM-
MODARET NON RECUSAVIT,
VIRO DOCTISSIMO

J. H. MOLL,

GYMNASH AMERSFORTENSIS RECTORI,
QUI SE SCHEDIS MOX PRELUM SUB-
ITURIS PERLECTIS AC DILIGENTER
CORRECTIS MAGNOPERE DEVINXIT,

GRATIAS QUAM MAXIMAS
ET DEBET ET LIBENTER AGIT

LIBELLI AUCTOR.

■\'\'ff\'."- TW"

/ \' . i- »-.-fr-■•■ - ■ \'

■ t T:.

....... -

yS• . \' : >

im-\'

" 1
■M

\'1
■.-■Sr

, •• Ii

CONSPECTUS CflPITUM.

PARS PRIMH.

De aefate homerica.

Cap. I. Ileroes creberrime neque sohim laboribus arduis per-

functi corpora balneo sou frigido sou calido recrcare

solcbant................ 1

Cap. II. Ileroibus in lavando mulicres opcram dabant ... 18

Cap. III. Quo modo balneum procodcret........29

Cap. IV. Qua .\\I Ai:,VMINC-)01 essent forma......37

Cap. V. Dc balncis, quae in arco tirynthia atque in regiis cnosia
ct phacstia ncc non in compluribus Cretonsium priva-
torum domibus crutao sunt..........

PARS RLTERfl.

De usu frigidarum calidarumque lavationum
apud poslerioris aetaMs Graecos.

Pftg.

Cap. VI. Uo balneo antiquitus mortuorum umbris parato dccjuo

crebris cum mulierum turn viroruni lavacris. ... 58

Cap. VII. Do calidao in lavando usu..........00

Cap. VIII. Ijacedacmonii Maccdoncsquo antiquitus lavacra calida

omnino spcrnobant.............83

Caj). IX. De medicorum pracecplis dcquo fontibus, quos salu-

britalis mcdicae esse ercdebant........SO

(■lip. X. Dc lavationibus, quao lustrandi causa ficbnnt ... 37

Cap. XI. Atheaienses cotidic lavali oleoque vel unguentis nitidi

ad cenam accumbere solebant.........111

Cap. XII. Graeci de lecto surgentes faciem, deinde creberrime

pedes abinebant..............119

Cap. XIII. Manus saepissime et alias lavabant Graeci et semper

antequam eaperent cibum..........128

PARS TERTIfl.

DE BALNEIS.

A. De balneis, quas homines lauh\'ores
domi habebant.

pag-

Cap. XIV. De alveis, qui IITEAOI diccbantur......142

Cap. XV. Dc balncis in nonnullis privatorum domibus crutis

deque pyelis ibidem repcrtis.........147

Cap. XVI. De rcliquis instrumcniis balncariis........ISfi

B. De gymnasiorum balneis.

Cap. XVII. Do frigidis gymnasiorum lavationibus......1C7

Cap. XVIII Utrum in gymnasiis calida Inrarelur nccnc . . . . 17S

Cap. XI.X. Dc sudalionibus..............18:5

Cap. XX. Dc balnearum rcliquiis in gymnasiis pricncnsi ac dcl-

phico erutis...............ISS

C. De balneis publicis (B.A.AANlCIOi:^:).

pag.

Cap. XXI. Quo tempore balneae in urbibus graccisacdificaricoe^>t«c

sint et qua ratione excrcercntur........1U4

Cap. XXII. De publicis mulicrum balneis.........204

1

/

• . \' }

PARS PRIMA.

De Rebate Homerica.

CAPUT I.

Heroes crebeppime neque solum labopibus apduis pepfuncfi
corpopa balneo seu fpigldo seu calido pecpeape solebanh

Si quis rogat, utrum Heroes, quos Homerus carminibus
eelebravit, cotidie an aliquanto maiore spatio interposito
lavari soleront, an forto singularibus domum laboribus
porfuncti, o pugna reduces vel itinero longiore confecti,
corpora tlofessii et sudoro ac pulvoro cooporUv balneo rccro-
aront, non ita facilis ac prompta rosponsio est, cum vorba
poetae, si forto aitorum opinionom nuigis conllrmaro vide-
antur, ab altera non onmino recedant.

Profecto poota tum niaximo heroes balneo vires reilcore
commémorât, cum aut i)roolio composito rosporsi sanguine
donmm vel in castra rcdiorint, aut, — in Odyssea —,
magnum itineris spatium emensi ad hospitom devertorint:
Diomodes et Ulixes, Dolono ac llheso intorfectis, in castra
redountes statim mare i)otunt, ingrediuntur aUiuo sudoro
abluto rofocti ad cenam assidunt: K. 572 sqq:
572 xùr:) Vilfsx ùrrsy/i^i\'/n bxKx7<ry/

shpXUTSr )C»f/ZXS TS Àfi^/ TÎ [JLy,fi\'j:.

xÙTxp iVf/ ffOtv KVfix bx>.xviTy,r Hfsx 7rs>,>,:>

1

575 \'v/\'-J/fv XTTO zpxroc kx) x-A-h\'j\'/^s-j CpiAOy y,rcp, \')

578 hhyx l^iCx-jh\'/t\'j, x-kI Is y.pytty,po: "Abhy,

7r/.sic-j x0-j77sfzsvci "/^Ipo-J f/.s/.if^lsx fch:y.

Nonnumquam satis habebant, in litore stantes ad sudo-
rem siccandum vento sese exponere. Hoc faciunt Nestel-
et Machaon e pugna redeuntes:

7o) 5\' lihpi\\ x7rs-lv%,ivro xtTccvxv,

7rxv7s ttot) 7ry:;vjv -^rxpx br/ x/.c:. »)

Hi tarnen senes erant et fortasse, qua erant aetate, magis
quam iuvenes sudantia corpora frigidis fluviis committere
verebantur: iuvenes vero ardescente etiam pugna magna
animi delectatione secum reputabant, quam dulce sibi
futurum esset, proelio composito, fluminis frigida aqua
recreari: Agenor animo volvens, si procul ab aliis solus
Achillem effugere conatus sit, se vesperi salvum domum
rediturum,

/s77rsptsi: Sf k" sTTSiTXs in(iuit, ?.cs77X[isys? ■TTzrxßih,

\'ilpi\' Xus-l\'jzbs)::. TrpcTi Fi/.i:y x7rcyssi(iy/>.\')

Quid enim iucundius est, (luam homines per totum
diem sub fervido caolo soli oxpositos et magna virium
intentione periculis perfunctos, sub vesperum incolumes
frigidis maris vel fluvii undis nervos corporis fractos reflcere?

At non adeo vita castrensi durati continuis(iuo laboribus
ab omni mollitia abhorrebant, ut balneo calido corpora
fovere omnino spernerent. Imprimis sauciis aqua calida
grata erat:

\') VS9. 570—B17, quibus nostri cum mari sc abluisscnl, (|uasi hoc non
sufEccrcl, (Icnuo in soliis aqua calida ruplelis lavati esse narranlur
X7X(ihbc,\'j: ßxVTSS SV !;S7TX: \'>.sÜ7XV7i. I Ti\' ?.CS77Xpiha xx)
xy^si\'^xpthx s}.xh], ab inlcr|)olalorc inscrlos esse mihi eum com-
pluribus viris doctis (Bcrgk, v. Ijccuwen) pcrsuasum est, fortjisso ut unctionis
mentio huic loco non dccssct.

021. Dc Ileroibus Gcrmanorum (Nibelungen) idem facientibue cf.
Faesi ad 11.

>) <1>. 500.

(jI [Ûv yyv irhs ax^^ßs-ji: xï^c-x fchcv, sic Nestor
Machaonem vulneratum alloquitur, \')

tU 0 KS Srspfjix >.0£rpx £\'J7r?.:xx{^s~ FeycxiJ^vihy,
^spiiy^yY, Kx) xm ßpsrsv xifzxrcsvTX.

Ipse Mars, vulnere a Paeaone sanato, ab Hebe lavatur
(E. 905):

UÇ xpx KxprrxXtfix:: ]^7X70 dsvfsu ^Apv/X.

rsv \'\'Ilp^î fCXpisVTX 5f jrslfZXT f/firo-f,

TTxp A» Kpcvlxvi Kx^il^sTO xyJfV yxixv.

Contra Andromache ancillas iubens

xß^) TTvp) 7ri^7xi Tpi~chx (JLÎyxy. c3px -xihsiTS

"\'V.KTSpi bspiJLX >.i£TpX (JiX^Vj: fX V07T^7XVTl \')

intactuin, nisi fallor, maritum ad se rediturum esse sperat,
neque Achilles vulnus accepit, cui sodales, Hectore occiso,
balneum calidum parare praecones iubent. \')

Hisco lavationibus calidis heroes solia, qualibus domi
uti consueverant {x7x[jthb:-j:^, secum peregre transportasse,
verisimilo duco. »)

Si quis tjunen ox eo, tiuod poota non nisi post proelia
et labores arduos heroes sese balneo recreasse lingit, cum
Helbigio 0 efflciat, eos munditiam corporum neglexisse, eum
non aliter errare crediderim at(iue cos, — si qui sunt —,
«lui, (luandociuidom in Odysseu poetii potissinmm ante vol

~ \') =. 5. ») X. m. ») 10.

\') Aliter V. liccuwcn el Hurgk (nd K. 570): MMl/a in cnstrit fnUu balnea
cum ]>er »e iitMl/\'^iltir, (mn e cenibut proxime praecedfHtibM dare jiaM. liCnf
(nd II.): He X7X[ll\'Jbs: hardly formed part of a camp-eijuipage.

*) Horn. Kj). jig. 257: Hingegen tritt ein Unterschied ztn\'tcAen dem home-
ritehen und dim kltutitchen Zeitalter darin iercor, dats icährend des enttren
das Reinliehkeitsbediirfnis nickt nur hinsichtlick des Hauses, sondern anch
hinsichtlich des Körpers treniger entirielelt tear. ctc. Eadcm res Artcnii-
dornni quoc^uo in fraudem induxit: Onirocr. I. 04: x?Jjc >}
Kxrx7Tpf^xfi£>ci !} ߣyx?,S\'j "xx\'jvxßfvit rrivs\'j ÎÂCJsyTC. Hermann
(Gr. Anliq.» pg. 210) igilur et Heckcr-Üöll (Charicl. III. pg. Ü8) huno
locum nrofcrcntcs nihil prodciunl. Vido pg. 7. Ktiam stuUius Ilesych. s. v.

hirzxp:) irSlt:---rcw; t\'x «y :rs?Jßfj TTXpxytvCßhz\'j; x}.sl3£iv

r:b; tts^x; (Sic!).

post itinera maiora de balneo mentionem facit \'), inde intel-
legant, heroes in eiusmodi tantum causis corpora sordibus
purgasse. Nihil enim magis a vero remotum est ; nam tum
modo balnei mentionem facit poeta, cum iustam memorandi
causam adesse putat, solitas lavationes, quales sunt matu-
tinae, cum de lecto surgunt heroes, ut nihil ad rem quam
narrat pertinentes, silentio praetermittens. Nam non
idcirco nobis narrat, homines, qui hospitum domos adirent
vel inde profecturi essent, in eorum aedibus lotos esse,
ut id ipsum cognoscamus, sed ut nobis hospitem proponat
bene moratum, hospitii officia recte praestantem. Sicut
enim mos ferebat, ut ingressis hospitibus cena apponeretur,
discedentes vero cumularentur cibo, potu, aliis rebus, quibus
in itinere opus esset, nec non muneribus in hospitii memoriam
donarentur, sic etiam hospitis urbani erat, eos, quos hospitio
excipiebat, cum venientes tum abituros balneo reflcere,
ut quam minima ex itinere perciperent incommoda, neve
expertes essent voluptatum, quae domi ils vitîim iucun-
diorem reddere solebant. Noli igitur credere, hunc morem
neglectum esse, (luibus locis Homerus memorare eum
omittit. \')

- Hoc officio deflci cum dedeceret hospitom, aegre ferebat,
si vel nulla sua culpa id praestare non posset: audi Tele-
machum, quanto studio Mentem (Minervam) abiturum ji
consilio revocare conetur : \')

x/X x^s vyy tTrifjLsvjiy tTriiyilAsyi: rrf/r ihh,

c^px /.c(77Xf^fv:: ts terxpttsßsy:: re Oi?.:y kijp

Ixpsy s^x\'j fV/ yy,x kIy,:, %xipxv tv)

\') Confcrantur tarnen 304; l;{0; 300,
») 5. 48; 3. 250; X. 358; x. 450; p. 85.
») r- 404; f. 204; X. 310; b. 420.

*)-cf. c. 1—200, ubi pocta non narrat Teleinaelmni, domo Alcnciai profcc-
turum, lavatuin esse.
») X. 309.

Ttfiy,sv, (jt.x}.x Kx?.sv, s TSi K6ifi\'^?.icv hrxi
it; êfzé\', oïx l^shoiTi S/SsDt/.

Neque Helena Ulixem lavare praetermisit, tecto suo
receptum, cum mendici veste indutus in urbem penetrasset.\')

Ceteruin, quam arte coniuncta sint balnea et munera,
quibus hospites pröfecturi donabantur, versus 423 sqq.
illustrant: Areta ab Alcinoo iubetur arcam afferendam
curare, cui dona committantur ab omnibus convivis domo
arcessita, balneumque calidum Ulixi parare,

i^fX >.i£77XIJL£vi: 7S flhxV 7 Pj KslfiSVX 7TXV7X

lüpx, 7X fSi xfjfjfJLOvs: tvbJiy hsiKX\'j,

1x171 7£ 7Si:7ryi7xi Kx) xst^yj? vfiviv XKCJXV.

Ipse Alcinous poculum ei ussignat pulcherrimum, ut libans
lovi ceterisque Diis ipsius memor sit. Haec omnia fiunt,
sicut voluit Alcinous, tamquam Ulixes mensa et cantu
sublatis sine mora profecturus sit. Eum postero demum
die post solis occasum Scheriam reliquissoneque sub
eiusdem diei noctem, (luod prius consilium fuisse e toUi
hac carminis parte apparet\'), boe diasceuasUio incuriae
attribuendum esse puto.

Optimo heroes observaverant, qui sit lavationis usus:
corpus pulvere, sudore, sanguinepurgatur, animus roilcitur.
K. B74:

xi7xp t\':r£l nvfix bx>JT<ry,£ ilpcx

xrrh XX) xvé^pvfc^iv y,7cp.

hh\'jtfi è^uxvhytv.

8G1: sh y hx7x \'>.5\'......

c^px (Jt.il h )tx(ix7cv bvfi::pbcpcv {\'f>.£7S yJav.

\') 3. 250. ») Vido Od. V. init.

\') cf. prnctcr nlin cl ca, (|imo suprn dictn sunt, versus quibus Nnusicna
cum valere iubel tamquam continiio jirofecturum ncc vero totum dicm
sequentem sub eodcm tecto mnnsurum (vss. 4Öl sq(|.).

cf. X. 310: ocppx ?^0£(r7X[A,£VÓ: T£ 7£TXp7rÔ(/,£VÔç 7£ Cpî^.SV KY,p
"hupo-j fVÎ \'JViX Kt\'/iÇ.

Eustath. ad K. 577: pvrrcj ßh /xttc^stiko-j xvx\\pu%,yj? Sf xlrisv.
Athen. I pg. 24 C: l^x^i Sf xx) hcvrpx xky, rróuxv Trxyrcîx,

XSTTCV ßh 5rX?.XTT-^ ?.-JCVT£?, ^ ßX>J<7TX roTç Vf\'jpClÇ £(jt) 7rpCT:p0pCÇ,
X\'JX%X/M\'JT£Ç Sf rxîz £ßßx(T£7l TXÇ TUV ßVÜy (T-J-JTX7£i:, £jr fVjK/f/-
^C]/T£Ç P.ÎtTX Trpoç TO ßV! Î;\'^pxv3-£>TCÇ 70V V^X70: XTT£7Xhy,p\'J[Jl.[Jl.£-JX
yh£7bxi TX 7ÛpC,XTX. \')

Quid mirum igitur eos, quotiescumque pulvere ac san-
guine cooperti e pugna redirent vel longo itinere defessi
ad hospitem deverterentur, quam primum lavando sese
refecisse, et poetam tum balnei, quodammodo cum iis, quae
modo narraverit, cohaerentis, mentionem facere, cotidianas
lavationes omittentem ?

Nulla igitur causa est, cur credamus, temporibus, do
quibus Homerus agit, homines munditiam corporum
neglexisse: immo vero multae res indicant, heroes sicut
posteriores Graecos quam frequentissimis balnois tîim fri-
gidis quam calidis usos esse. Hoc Terpstni et Buchholz \')
intellexerunt. Idem de consuetudine in fluminibus ac mari
lavandi statuit Becker % assen tien ti bus Hermann \') et Iw.
Müller^), qui calidas balneas cotidie iteratas ab iis temporibus

\') cf. Darcmb. et Saglio. 1. ßiS. «) cf. K. 570; <1\'. 500; % 40.

Tcrpstra. Anliq. Horn. i)g. 181: Freijurnti»»ima erat heroich lemimrilns
corporis lavalio ei unctio, qua non tantum corpofts sordes abluereul, »cd el
animum recreareat.

•) Buchholz. Die IIoui. Benl. II. 2. 21?: If\'ie bei den »jmlereii Griechen,
so tcar auch in der heroischen Periode schon dan liaden eine stehende Geirohnheit,
Kelche nicht sofcohl die allgemein herschende Sitte, ah das aus dem heissen
Klima entspringende Jledür/ni»» gebieterisch forderte.

») Becker-Göll. Chnr. III. pg. 98: Bereits im heroisrheu Zeitalter trar das
Schwimmen und Baden im Meere und in den Flüssen etwas Geicühnliches. .H>et
nach bedeutenden Anstrengungen lt. dem Kampfe, der Jagd und der Heise
pßegte man sich auch ein Warmbad bereiten zu lassen,
\')\'Hermann. Gr. Antiq.\' pg. 210.
">) Iw. V. Müller. Gr. Privalalt. pg. 444 a.

964

abiudicandas nequo adhibitas esse putant nisi post labores
singulares. \') Haud dubie in hac quoque re multuni intererat
inter vitam castrensem et domesticam. Verisiinile autem
est, sicut in castris frigidas. ita in vita cotidiana ab utroque
sexu lavationes pro anni tempore cuiusque arbifratu minus
vel magis calidas adhibitas esse.

Heroes libenter in fluminibus vel mari lavatos esse, iam
supra vidimus. Quam periti nandi essent, docet nos,
ut exemplum afferam, Ulixes, qui naufragio facto xvtoc
Trpyj-jy,: xi^r-f« %,sïfs zsrxrrx:, vvixé[jt.£vxi fisf^xuç \'), et sic
in terram enavit. Ipse de se narrat: xÙTxp iyxys vsf^oVfw? rcSf
?,xïTfjLx hhjJLxyo\'j et paullo post: x}X xvx-xxvrxf^svc: \'vvjxo\'j
Alibi:®) sxtiTx, imiuit, 3« %sp7) h-^pe7xx[i:poT£py,7i

Troiani ab Achille in fugam consternati TÎ/^hesc (3f)

fîr ~STXfjtsv \'/é>.>,0VTD fixb-jppssv xpyjpslhyrj,
fv fir/x>.y -xrxyx, \'ppxz( ^xIttx pésbpx,

c-xbxi Vx(i:p) ■xsp) fiîy sfifxyar ci V x?>x?,y,T:ç

h>£cv hbx kx) hbx. /£?.i7ts[msi xxtx ^îvx: %

Neque iis urinandi ars ignota erat:

Patroclus Cebrionem interfectum, xpvsÛTtipi /f/s/xcra, o curru
delapsum cum urinatoro comparât:

i rrsrr:!, >j fix^,\' £?.x:ppsi xuiîp\' x; ^sTx KV^ittx.
si 3>j n-fy Kx) TTCvrx h \\%b\'jis\'/Tt yévsiro,
TTShhsù: xsv xiphsts\'j ivîj; sSs Tfjbsx 5/O.vv,
vj^Jç x:7£bp:y7xxy, s! kx) slif,

vjv sv :rf3/w ê!; 7:r7rxy pslx k-j/3i7tx. \')

Occasiono oblata in mari vol in lluminibus lavari no

\') cf. Mnu np. l\'ouly IP pg. 2713; Pcrrot cl Chipici:. Ilist. dc l\'Art. VIII.
|)g. 51 ; Dnrcmb. ct Snglio. I. OIS.

cf. K. 570; <1\'. 500; Addo 313, ubi lotus cxcrcitus lunris uiidis
lustratur.

\') m. ») 275; 280. ») 4\'. 351. •)«1>.11. t) n. 745.

8

mulieres quidem spernebant: Nausicaa cum ancillis vestes
lavatura a matre ampullam auream accipit, %-jr?,x7xiT0
7VV xf/.:pi7ró/.si7t yjvxil;!, atque perfecte opere in flumine
lavantur puellae unctaeque in ripa cenant: \')

X* ?.CS77XlJl.£\'JXt y.x) %pi7Xfji£yXi Â/V s\'/.xh
sTTstb^ eihoy-z "^xf :%by,7i\'j ■zc7X{Jt.olo,
jrslfiXTX Vy,£/Jsio "\'nk\'ji\'j 7£f7\'!^(i£\'jxi xùy^.

utrum vero hominibus, qui tunc erant, cotidie sive
frigida sive calida lavandi mos fuerit, an aliquanto maiore
spatio interposito, non magis patet, quam qua diei hora
se balneo reflcere solerent, quod tamen semper ante cenam
factum esse iure eificitur e versibus u. 254; 5. 48; S-. 426 sqq.;
p. 85; aliis.

X. 254: px7i>.y,i yxp x-jlp) jré/ciKxç.
tciyjtu si /£/ci)i£y, strit /.:\'j7xits 3x\'/ct t£,
£ùl£f/,£yxl flx>.xkùç.

Si sunt genuini versus 248—249 (qui Uimen ab iis
qui artem criticam exercent vulgo reiici soient, iuro, ut
opinor iis indicatur consuetudo Phaeacum propria, Graecis
tamen ignota. Neque pro certo afflrmaro ausim, heroes
de lecto surgentes ablutiono somnum depulisso: nusquam
huius rei mentio flt, ne k. 541 quidem:

^llr e^xt (Klpxy, .sc.), xCitIkx 3f xp-j7ibpiyz: y,/.\'jb£y\'Wxc.

XfjL^p) 3f fZ£ \'X/jCiyXy T£ %lTXyX T£ /fl/ixr\' £f£77£

xvry, yxp\'/vCpfSv ^xps: (xiyx \'jréyyjrs yófjtOy,
?.£7r7!y xx) zxplsy. rrsp) Vi ^xyy,y \\3x/.£t\' }!;uî
xx/.y,y xp7£ly,v, x£3x>.y, l\'t7réby,X£ xx\'/.\'j-Tpy.y.

neque o.56 sqq:

xç £:pxt\\ x\'jtixx sf xp\'j7ibpiyi: ^/.yîtfy \'iiît

x\'/xîf^sÀsy Sf ,3:y,y xyxbhc .Mfvf/jt:;

xy77xi: f^ fivif? \'K/.syy,£ TTxpx xx>.>.ixcficis. •

«) 80 ct DO, ») cf. V. l/jcuwcii ct Amcis-Hcnlrc Anhang ad. I. I.

TO\'j Và: cvv £vs\'>i7£y \'OSyryi^sr vlhs,

7TT£p%éiJL£\'A: px %ITX\'JX Tsp) 7iyx7.i£-jrx
\'SDvfv y.x\\ ftéyx 3xp:: £7r) 7TißxpcT: \'i3x/.£T äßois

ijpxs, \'\'ßy, §5 bùpx\'^£.

Utcumque haec res se habet, cum alii loci, iam pridem
enarrati, tum S". 450 sqq. docent nos, heroibus lavationes
calidas iucundiores fuisse, quam ut sine iusta causa diu
earum expertes esse potuerint. 450:

î ("()Sy77fyr sc.) Vxp\' biifi^

bspßX },S£Tp\\ £7T£l cy 71 KZ(MUSßyjSZ p\'\'

ê-it Svj \'/J:r£ Ix(jlx \\\\x>.\\j\'lii: Y,\'jy,i[icic.
7c3px Sf /SI KCßi^ii y£ S-fî; xs f/tirrfSî-:

Tum demum sponto a lavationibus abstinuisse videntur,
cum prae maerore ob parentem defunctum, amicuin, filiuni
omnis animi recreationis eos taedoret, quod per se iam
satis arguit, quanti lavationes facerent. Cum commilitones
Hectore occiso praeconibus imperarent, ut a(iuam calefa-
cerent, qua Achilles sanguine se purgaret, ille hoc fieri
pernegavit, quia fas non esset >.cf7px Kxpiix7ss x77c> T)C£7bxi,
prius(iuam Patroclo iusta persolvissot capillunique toton-
disset;\') ad quae schol, adnotat: x7£ß£iv yxp si :pi?.s77spy:i
w^/^cyr; TJJV tîD 7XßX7S; 7y,ç xsjSf/jt-* ■zps7ibh7£:.

Ceres, llliam quaorens, novem dies

îySf TTÎt\' XfißpS7lifi Kx) ySK7XpS: >f5y»-CTÎ/5

\'7rx77x7\' xkyrzsßiyy,. sysî -ZP^X \\2x/,ÄS7S /.SV7pSi:. \')

Saepo doindo legimus\'), jiuris et candidis vostibus indutos
in publicum prodiro vel convivis so immiscore decorum iis
habitum esse, noquo eo.s, (|ui tanti facorent ornatum, ipsius
corporis cultum ac curationem neglexisse crediderim. Censet
Peneloi)e, sibi vitio dari posse, si hospes x-j77x/.£s: kxkx
/ftßiys: tv f4.t\'}\'xpsi7i suis moretur \'), Laertosque, similis viro

\') 40. ») Hymn. Hom. (in Ccrer.) V. 50.

\') Cf. ö9 8q(|. etc. ») T. :}20—32S.

10

nobill, quem decet i^rii 7.oÙ7xitz Cpxyoi rs svhsfJLsvxi (jLxhxKx:.,
lion antea cum Ulixe et Telemacho cenae indulget, quam
lavatus, unctus, puris vestibus indutus est. \') Non tamen
negaverim, Helbigium iure observasse, hos versus per-
Linere ad recentiorem Odysseae partem, quo fit, ut re vera
describant mores et artes fortasse longius progressas quam
quarum vetustiores Odysseae partes nobis testes sunt.

Operae pretium est hoc loco memorare festivam illam
Iliadis narratiunculam, ubi Thetis Vulcanum adit, ut nova
arma in filii usum poscat: Pedibus captus Vulcanus, in
officina occupatus, simulatquo ab uxore vocatus audit deam
adesse, cuius beneficio salvus erat, instrumentis depositis so
ad cam confert, non ante üimen, quam faciem, cervices,
pectus pilosum, manus spongia deterserit:

:p-j7x: [Jih \'fÙTrhi\'jbi \\ibsi :r\'jfs:, c~>.x ts ttx\'^tx
/JpyxK U 7vys>JI;xri, tcTt\' irrzyslTi\'

7-::iyyti kx) xfiCpx �f xttciispyyj

Tf 7TltZxfh Kx) "I^\'IfSSX
"VJ 5f %t7xy\\ 1/.S 5f TXî{-T;îy ttxz^, \'ßij Sî bùpxî^s

(Quanta subtilitate Helbig ex hac narratiuncula docu-
mentum sibi petiturus fuisset, fabros, ciualis Vulcanus esse
llngitur, non nisi singularibus occasionibus lavari solitos
fuisse, quemadniodum lunonem, (luae, lovi placere cupiila,

:ifji,ofC7ly, [ih T7fxT:v JTTC tfispcr/T:: /,ù[ix7x rrx^r\' iKxby,ff>, \')

sibi argumente sumpsit negiectao herouin munditiae. (Juod
de hoc loco adnotîit, *) vel hoc ipso refutatur, ([uod optiniae

\') a. 253 ct 300.

Horn. Kp. j)g. 257: jV«r itt dtr idealifiereHdra SchiMcnmg dft Me«*
der VhaeaktH uml in einzelHeu jüngeren Liedern det Epot Jinden tick hintickilich
de» Hade* Aîiuerungeii, tcelche eine JnmUerH»g au die kla*»i$che ll\'eite //ehmd^M,

») 1\'. H2. ♦) =. 170.
^ ») Iloin. ï^p. pg, 257 : Jl\'tUreud der helleiiitrlieH lllnlezeU, in teefeier der
tägliche Gebrauch de» Bade» Kegel Kar, würde ein Dichter nimmermehr darauf
ter/alleM tein, einen toleheu Zug bei einer ähnliehen Schilderung tieizHfüqen.

11

/

aetatis Graeci, quamquam unicuique cotidie ante cenam
lavandi mos erat, numquam amicum ad cenam vocabant
nisi addita adhortatione, ut lotus veniret \'). Quo consilio
luno, antequam adiret maritum, se a sordibus purgaret
ungeretque, infra videbimus
Deinde procrorum famuli nobis depinguntur,
%/.xhx: pj feifiévsi jjSf %it5:\'jx:,
xk) Sf ?j7rxp:) Kf:px>Jc: xx) xx>.x :rf:7:c7rx,
neque dubium est, ipsos dominos hac re non cessisse
ministris.

Semel in Odyssea lavationis pedum mentio fit, in cur-
minis tamen i)arte, ab omnibus viris, tpii artem criticam
ciillent, vexata, a compluribus reiectu*), ubi Eurymone
Ulixis pedes lavat pelve, qua solebat pedes lavare (rw :tc2x£
\'). Lavationes autem pedum croberrime adhibitas
osse, cuni per se intellegitur, tum versu il. 285 denion-
stratur, quo lovis Dodonaei sacerdotes ^ty/n-rsViSfr xxßxuvvxi
vocantur, quibus verbis austeritas vitae indicatur a pootao
aotato aliéna, ut ex hoc ipso upparet, (luod narratur. ")
Pedes praeterea, — plerumquo virorum, semel lunonis\') —,

\') Vide Cnp X. ») Vido pg. i;}. >) 5. 331. ») t. 316 sqq.

*) (Juacritur, ciir 1\'enelopc, recedens a more, quo hospilTS toto corjwro
ab niicillis nbluebantur, iubeat pcdes tniitum Ulixis lavari, totius corpori.s
larntioiicm ad postcruni dieni dilTerens. Turpstra. Antiq. Hom. pg. 211- hacu
liabel: „Sub noctrm rubilum ablfurh (hospilibu* tr.) rfi>e(ila est aliquaudo
lacatio, jiraesertim fieihwi, ijuod Utysti ab Kur^moue praettari ium\'t J\'eue/opr.
ütc." Ulixes tarnen in aedibiis suis nondum lavatus est. Fortasso l\'enelopo
lavationem nimium temporis spatinm requirentem in diem sequentem dilTert,
quia liospitem do Ulixe interrogare in animo iiabet. Cf. T. 99; 253 sqq.; 501).

•) Cf. \\V. l>eaf ad 1.1 : TM» priestly tribe rrtaiued the custom* of prtmitire
barbarim in toien of sanctity. Cf. Eur. fr. 3CS: tv .vTT;.V7y -fS:«: suh\'JJt,
I\'S\'JX -j\'/pxhyj7iy «Sj;;. Philostr. Imag. 33: ci ■j;T:>p>iTXi
rsü Aiss, ctic Axn-Ti\'rsSi; rs xx) %xiJi,xiiüyx; h/vx "Ktiiv^p::.
*vti7%ih:i tivh fki xx) c-jttx xx7s7x{\'jx7nh:i riv p/iv. (px7)
fiijVxy xxTX7X£\'jx7X7^xr TC> "/xp Aa ^xtpitv 7^i7iv. tVf»5>}
x7:rx^:y7xi to xcits^iv.
=. isr>.

12

persaepe y-i-xpoi vocantur, quo adiectivo robustus ac sanus
pedum habitus indicari creditur,\') qua sententia tamen
de rebus tantum neque de corporis membris a poeta usurpari
solet; quare adiectivum >.i-xp:: propria potius vocabuli vi
(= oleo nitidus)®) accipiendum esse et \'^077) /.i7:xpol7i pedes
identidem lavatos atque unctos signiflcari putaverim.

Ut prisci illi homines recte observaverant, lavationibus
non solum corpora sordibus purgari sed etam animos refici
lassitudinesque depelli, sic minime fefellit eos, hominum,
qui recentes e balneis exierant, habitum multo splendi-
diorem ac lautiorem apparere quam ante lavationem solebat
esse. Telemachus\') et Ulixes,\') cui praeterea Minerva fx
xiCx/.y^s 77C/.V Kx/.>.:s f^fyfv, balneis egrediuntur
^xyxTci7i-j óficTci. Alibi Minerva Ulixem balneo recreatum
multo maiorem ac robustiorem reddit:

rh fih \\\\by,\'jxiy, \'by,x{> sKyiyxuTx
ßd^yjx r shjrihsfJLS\'j kx) ■:tx77i\'jx, Kxh kxpy,tts
/yjj\'.xs y,Ks KÓfix: \'jxKivbhx xvbe Sficix:. \')

Eadem balneo Laerti ßs/j

ßsuox kx) ~x77i\'jx \'Ó\'^^xf /ils7bxi. *)

Sic x7Tyip i-xpr/s£ fix?.i7rx

>.x!JL-ph ■:?x(iOxhsi /.f/.5y/<fv:r \'HKSX\'/US. \')
Luna fpioque Oceani undis roficitur:

ä^r\' \'llKsxvsh /.:t77Xfihyt xpix xj:a;v:\')
cuius voluptatis solus Arctus expers est, nam

xubt 7rpé3iTxi Kxl r \'ilxplxvx hKivii,
i\'y, V xiiiiipi: 1771 >.:(7px\'/ \'ilKsxysïs.
Huius balnoi effectus cum homines, qui tunc erant, iam

\') Kbcling s.v.; I\'npc s.v : ,gewöhnlich con MnHHern, ico nicht an viIUh
:h denken i»i;" minus rcctc. *) cf. 0. 332.
>) 408. ») -l. 103. ») K- 229 sqci. •) x. 308.
\') K. 0. t) Hymn. Flom (in Lunam) XXXII. 7. •) il. IS9.
a. Kustntii. ad. t- 230 (pg. 1501.22): S^f/.jr 7i-J7Zi: : :rsiy,7)i; x:
7S 7XfiX /.Z\'J7pci: 7f 7y,!M>.Z\'jß(yz-j Kx/./.Kv \'ym7xi. Idem pg. 1155.38

13

optime sibi conscii essent, minime miramur, imprimis
mulieres, quotiescmnque forma conspicuae esse vellent,
studuisse, ut hoe mode venustatem augerent. Ipsa Juno,
cum adiret lovem, ambrosia sese lavat ununguentisque
perfricat, ut gratia balneo aucta maritum magis delectet:

.-ï/ttp;:?/^ fzh irpxrcv i-c \'ipi.£pis\'jtor
/.•jfiXTX TTxyT x?.£r4^xrc 5f s}.x\'rx

xfii3f:7i:c fslx\'/x, rs \'pi fzi rs^vxfisyyj y,£v. \')
Cultus quoque deorum crebras ablutiones requirebat;
nam ante proces solemnes saepe non manus solas abluere
satis habebant, sed balneo toto corpore recreati, puris
induti vestibus, precantes ad caelum manus tendebant.
Sic Penelope Ci^pyr/xfièy)^, Kxbxpx -zpu fsifAxb" £>.zïi7x pro filii
salute Minervam precatur.

Deinde singuli homines ot interdum populi universi
lustrandi causti lavabantur, qui aut caedo contaminati\')
aut contagiono morbi divinitus ob culpam aliquam immissi
polluti orant.llanc ob causiim omnes Graeci, Chryseïdo
cum Ulixo donmm remissji, Agamemnonis iussu

^TTsKuiJixhiyr: kx) sis x/.x {i3x?./.cv, ")

quae verba sic intellegenda sunt, ut mare intranMit^,
neque ita, ut in litore stantos lavarentur, aquam vero,
qua so abluorant, in mare ofVunderont. *)

Eadem rationo Telemachus comitesciuo eius post inlUlarum
ancillarum caedom manus et pedes sanguine imbutos non
solum sanguinis abluendi causa purgasso yidentur, sed
otiam ut so expiarent»):

ohscrval, atitiquis hnnc opinioncin fiiissc, Stellos Occaiii uiidis IiivnU», S/i;
rcurs xx) >.xiJ,~px: sJvxt.

\') =. 170. ») Vide cap. X. \') 5. 759; cf. f. 48 j 68. ») Cf. \'/• SfiO sijq.

») Cf. Nilgclsb Hom. Theol. pg. Uit; Hermann üoUcsdiotistl. Alterlh.\'\'
J 23.25; Terpstra pg. 20. •) A. 31 k •) Cf. K. 572 sq. cl U-af. ad l.I.

») Nagclsb. pg. 3M-.

®) 178 sq. Domus quoquo Ulixis, (juao ab ancillis ct Tclcmaclio

14

5/ {jt,h a~str x7rcyt\\pxfi£voi %s7px: re tts^xc ts
sis "O^LKTi^x h\'ficyy h.ioy WsTb.s^TO Sf fkpycy.

Denique ad choros, quibus festos dies, quales sunt nuptiae,
celebraturi erant, sese balneo et vestibus mutatis praepara-
bant: Ulixes procrorum caede peracta a Telemacho rogatus,
quid sibi et famulis faciendum esset:

TTPXTX pih xp ?.S-J7X7b£, inquit Kx) Xln3ljr£7X7b£ XITXVXS,

Ifji.xxs y fV fi£yxpci7iy xvxy£r£ /flfjixb" £>.£7bxi.

x-jTxp b£l:s xsiVos £%xv Cpöpßiyyx ÄiysTxy

y,y£i7bx ^iJLiy ■^O.iTTxiyiJi.iyos cp%\'/ibiJt.ziz,

xs xfv tis ojjvj yxljloy £f4,lj(,£vxi £>itcs xki\'jxy. \')

Ne Musae (luidem illoto corpore ad chorum manus
iungebant:

MC-J7XXV \'K/JKX\'/ixhxy upz^yt-sb\' xeihiy,

x1 Sr\' \'\\i/.iKxy:s f^cvr/v cpcs fiiyx rs ^iS-fJv rs

.... Kxl rs /.cs77xfZ£vxi rspfvx zf^x \\\\spfiy,77c7c

!? \'\'ittttc-j kpy,yy,s >! \\)>.[jt.sicü Zxbkii

xKpcrxrx \'E?,ikxvi %cp:iis sys7rcr<i7x>r:

Kx>.ivs, ii^spisyrxs.

Idem poeta docet nos, Boeotis (|u0que, (jui tunc orant,
cotidio lavandi consuetudinem fuisso:

Kx) hx irxpbs\'AKVis x:rx>.s-xps:s yj ^ixy,7iv (sc. h xyifiyj

j} Tf lifixv hrs7b£ z-xpx fiy,r{pt fzlß^si,

C\'j :rx spyx \'ihJx

fi rs /.ss77xijLt>y, ripsvx zf^x kx) hiTr t\'/alx
%pi7xßiyy, iJL\'j%iy, Kxrx/Ji;srxi ivltbi tiKi-j
Y,!ixrt zstßsph.\'¹)

15

Alius quoque eiusdem carminis versus, i) quo viros poeta
vetat yuvxiKsh ?,c\'jTpü �x cpxi^pvvubxi, confirmât, eis tem-
poribus balneas calidas omnibus cum mulieribus turn
viris caras fuisse : inimo vero iam adeo viros eis indulgere
coepisse, ut admonendi esse viderentur, ne mulierum
ritu balneis nimis calidis emollirentur. Nam poetam ?,c-jrpx
yjyxiKsb balneas significare calidiores, mulieribus gratas,
viris tamen indecoras, dubium non est.

Qualem vero locum lavationes obtinerent in vita eorum,
qui antiquissimis temporibus graecam terram incolebant,
licet iam poetae veteres adumbravissent, iustum lumen
nunc demum huic rei offuderunt reliquiae eius aevi, quas
terra post tot saecula plorasque intégras nobis reservavit.

Non loquor de soliis, quorum fragmentîi creberrima in
arcibus Tirynthia et Troiana, Cnossi in regia, in multis
Cretae orientalis domibus roperta sunt, nequo do balneis
ox regiis Tirynthiorum Cretensiumque in lucem prolatis: de
his posthac mihi sermo erit; nunc mentio fucienda est do
imaguncula liglina, absconditji in sepulcro Cyprio, peran-
tiqua et rudi ac deformi, nobis tamen si qua alia pretiosa\').

16

Vir ithyphallicus est, qui usque ad femora in alveo sedet,
soliis, quibus hodie utimur, non dissimili.

Mulier — ex mammis cognoscitur, — alvei lateri adstans,
dum laeva virum fulcit labantis speciem • praebentem,
dextram aquae immersam habet, procul dubio, ut maritum
vel dominum aqua calida conspergat. Manifestum est, quo
consilio Cyprii antiqui hanc imagunculam propinquo mortuo
in sepulcro apposuerint: ut aeternam retineret memoriam
voluptatis, quam per totam vitam ceperat, quotiescumque
ab ancilla vel baud scio an ab uxore balneo recreabatur.
Quibus cum praeterea persuasum esset, defunctos apud
inferos non solum memoriam prioris vitae retinere, sed
etiam in eadem consuetudine perseverare, superstites, veriti,
ne umbrae res apud inferos desiderarent quibus, dum vita
manebat, cotidie corpus curaverant, eas in sepulcro adde-
bant, ut iisdem vasculis sese abluere atque ungere pergerent,
quibus vivi uti consueverant.

Huius consuetudinis sepulcrum Praesi urbis, quae olim
in. orientali Cretae parte erat, nobis testimonium afl\'ert. \')
In hoc sepulcro multa vasa figlina reperta sunt, in quibus
parvus tripus (0,82 M. altus) et hydria exigua (0,10 M.
altîi); in angulo autem stahat magna pelvis (0,18 M. alt.;

indicaturus csfct, scd cmunsa sexoginta diatdos ifl\'ZfpxfiXr hfTf\'r^XTC
/.irx /ji,3:Ï7x >/ji;/.x7X, rx: Wtx: Çyrj!;./i.r(i.c. olcuiu luiruin.)

Cf. Spanliclm ad 1.1. pg. Gll sqq.; nd Hymn, in Apoll. vs. 3\'.). pg. 101 wjq.

Fortassc in cxplicando Hcsiodo nonnullius momcnli sunt, quae l\'nusanias
aiïerl, dc calidis Thermopylarum acjuis agens (IV. 35.U). Narrai cniiu parvum
lacum c calidis aquis origineu) petentem ab accolis yjvxlKfIt\'Jç

vocari, quod nomcii indc ortum esse ])utnvcrim, cum calidae fontis aquae
praccipuc mulicribus gratac cssent.

Quid Hesiodi verba valeant, plane fefcllil Clementom Alexandrinum
(l\'aedag. 111. 5), qui hune versum laudat suae aetatis balneas reprehendcns
viris et mulicribus commune«. Huiusmodi balneas tamen llcsiodum nequa-
qimm sjMîctarc, Ileckcr (Charicl. III. 98) intcllcxit.

•) Cf. K. C. Bosanquct, Praesos. li. S. A, VIII. (1902) pg. 260.

17

0,35 M. diam.), in qua iacebant skyphos exiguus (0,06 M.
ait.) et Septem vascula ampullis similia. His imposita erat
-pózco: forma elegantissima, plus 0,30 M. alta. Hydria
(0,29 M. ait.) prope adstabat. Ne ceterae quidem res, quae
hominibus ad cultuni corporis usui esse soient, deerant:
duae novaculae totidemque forcipes aeneae ad capillos
crispandos aptae ibidem repertae sunt. Quid vero melius
illustrare potest, quanti iam prisci homines ablutiones et
balneas facerent, quam imaguncula illa, umbrae consecrata
ut pristinae vitae voluptatum memor esset, et supellex
balnearia, in sepulcro posita, ne defunctus in Orco earum
rerum egeret, quibus vivus animum et vires reficere solebat?

Eandem ob causiim posteriores quoque Graeci vasa bal-
nearia in sepulcris condebant et nonnumquam mortuis
balneum parabant (x^ô-ax >.:-jrfx.) \')

\') Vido Cap. VI.

CAPUT II.

Heroibus in lavando mulieres operam dabant.

Heroibus in lavando mulieres ministrare solebant. Hoc
non solum hospitibus contingebat, ut plerique interprétés
putant\'), sed omnibus viris nobilioribus, quotiescumque
domi suae lavabantur. De Ulixis patre haec legimus:
TcOpx Sf AxépTy,y fi{yx>.-<ÎTspx /ü h) fcÎKx
à[i(piT:o>,o: S/Xf;.>j "hzïiTsv xx) è>.xh,

xfiCp) yipx z^.xTvxf xx>.y,y (ßx>.\\
Plerumque puellae eaeque ancillae (Sa^wä/) hoc munero
fungebantur: sic, nisi fallor, ut singulis lavantibus singulao
ancillae ministrarent Cui opinioni non obstat nonnum-
quam\') plurium ancillarum mentionem fieri; nam 5. 48
et p. 87 bini viri lavandi sunt: Telemachus et Nestoris Alius,
Telemachus et Theoclymenus, quam ob rem etiam àa-«/4ivbci
adhibentur. Ulixem solum tamen

ifix\'x) XX) \\phxy f?jtL\\

xfi^p) lè ßiv x^-^Tvxv xx?.y,y \'/Sx?,!\'/ i^iè Zirûvx, *)
quo loco numerus pluralia fortasso ita intellegendus est, ut
signiflcetur una ex ancillis — vix enim credo, plures
simul ancillas cuiquam commode vestes induere posse —,
nisi forte ordine una eum hivit, altera unxit, tertia vestibus
induit. Hoc Penelope quoque vult, cum ancillas numero
plurali Ulixem lavare iubet:\')

«) Cf. Buchholl. II. 2. pg. 15 «jq. ») u. 305 «iq.\'

») Cf. y. 404; 5. 250; U. 300. •) 3. 48 = b. 454 = p. 87.

\'») b. 454. •) t. 317.

19

XhyJt. IZIV, àficphohoi, XTTDvi\'^XTS, KXT^STS S\' fyVJ^V,

quo loco apparat, altori ex ancillis Ulixem lavandum esse,
alteri lectum ei sternendum. 0

Ancilla hoc munere fungens hcsrpixco: appellabatur, quae,
cum ex balneo hospes exisset, parvum donum ab eo exspec-
tabat:

x}X ays fci Sxm ^sr/if/cy, cCppx xx) xùro:
\'/iS ?.csTpc%óx yspxç rr/ x?,}m
^fixxv, SI xxrx "hxfJLxr \'O^uTjijs: bslsis.

In Alcinoi aedibus y, rxßly, Ulixi nuntiat, balneum ab
ancillis paratum esse eumque adhortatur, ut se ancillis
lavandum praebeat:

xùrc\'èicv yxpx fiiv rxßly, XcÙTXjbxt xvxys
sh xrxfzivbsy ßxyb\\ et paullo post:

TSV 5\'iVf} SVV ^ßxx) ^?,SV7XV X, T. f. \')

In regia ithacensi tamen ipsa rx^iy, Eurynomo dominum
suum lavat\'), haud scio an quia ancillae ipsius iussu muUitis
vestibus saltationi se dabant.

Nonnumquam vero mulieres nobiles ipsao hospitibus hoc
offîcium praestiint, cuius üimen rei iusta causîi numquam
deesse videtur. \') Hebe enim, quao Martem vulneratum
lavat, in Olympo ministrae partes agit"), ipsiusque soror
est^). Calypso»), cui ancillae praesto non sunt, lavat Ulixem
discodentem, cuius tori muitos annos consors fuerat. Venus
lavatur a Gratiis»), quae ei pro ministris sunt. Helena
N.\'lgelsbacliio auctoro ipsîi lavat Ulixom, qui mondici vesto
indutus in urbem ixjnetravit, ut sibi consilia Graecorum ex
eo sciscitandi occasio sit, vel, si hoc praefers, no ab ancillis
agnoscatur\'0). Versus x, IBO sqq. non ita intollegendi sunt, ut

\') Cf. T. 344. ») y. 2\'Jß sqq. >) 44U sqq. ») 154.

») Cf. Niigclsb. Horn. Thcol.\' pg. 230 stiq.

•) K. 905. Cf. A. 2; Schol. ol Arist. ad h. 1. ») Ucsiod. Thcog. vs. 950.

«) f. 204. •) S. 304; cf. K. 238. «O) 252.

20

Ulixis socii, viginti duo numero, ab ipsa Circe lavati sint. 0
Restât 7- 464:

TC0px Tyi/Jfzxzcv \'?.cv7{v KX).-/! TIO^.L/kxtt}},
Nf^Tcpsr S7r?.sTxr>! bvyxTy^p

Hic versus aut sic interpretandus est, ut Polycaste
ancillas Telemachum lavare iusserit¹), aut ita, ut adulta
filia familias sua manu adolescentem laverit, cuius rei
alterum exemplum apud nostrum non exstat. Latet causa,
cur ipsa Polycaste Telemachum laverit, cum lavandi munus
ancillarum esset neque appareat, quareipsa servae partes
suscepisset,

Haec morum simplicitas posteriores Graecos rem e sui
aevi moribus pondérantes non minore admiratione afficiebat
quam muitos aequalium nostrorum.

Iam ab Hesiodi aevo mira haec simplicitas tam aliéna
erat, ut sine dubio Homeri versus respiciens, quibus Tele-
machum a Polycaste lavatum esse audinms, poßta finxerit,
eum cum Nestoris fllia rem habuisse atquo indo natum
esse filium Persepolin:

mjTop:: !r?.CTXT}} KC-jpy, ^iy,?.y,tx^xo,
n(p7itrs>,iv, ßsi%bsl7x Six xp\\j7ey,y

Minorem admirationem haec res Athonaeo movisso vido-
tur : ttom Sf "( ^ßy^po: kx) tx: Kspxs kx) rxç yjvxhx? >,ivi\'j7x:
Tchi ^hcv:, Ù: cvre cvt£ xKpx7lxv 7rx7xîvTuv rwv tu

ßtßtuKt-xv, Kx) 7xcpp:yx£ xTTTOßtvx:. xpxxTsv Jf 7SVT0 tbir

21

>.iùo\'j7i yox)y kx) xi k:ckx?.:-j b\'jyxtepiç, âç vevofittfièvcv, tcvm/vw
\'^xpxys\'jifji.s\'jcv fir \'^iks/JXV.

Fusius eadem narrat Zenobius \'), quo auctore Minos

/.i\\j7xlls-js: cltto txy kxkx?.cii bvyxtepxv xv^péb\'/} ^£0\'j7xv 7rl77xv
£-iz£xfiéyxv xùtx. \')

Cum commentatorum alii aliter de hac re disputaverint
versusque, quibus continetur, varie interpretati sint, nos
quoque eam accuratius tractare oportet.

Si versus, quibus de viris a puellis lavatis agitur, subti-
liter perpendimus, videmus verba >.sÙ£iv, zpUrj, fdßxrx
propria verborum sententia ita intellegenda
esse, ut re vera mulieres sua manu vires lavare atquo
ungere solerent Fortasso quispiam dixerit, certo versum
f. 264:

TÏ\' y xpx Irfpcn-\' xttû Vîjyîy iTx Kj-Ayi^/à,

/sllix-x r\' xß^t/i7x7x b\'jxhx kx) ?,0ù7x7x

etiam in hanc sententiam intellegi posso, ut Calypso Ulixi
quae ad balneum nocessaria essent et vestimenta prae-
buerit neque eum ipsii laverit. Non nego: eandem inter-
pretationem admittit E. 905:

rh {"Apt^x se.) 5\' "Ußii \'AîDs-fv, %xpis\'JTX 5f fslfixT\' Ifsvvs
quam parum accurato consideranti vs. >;. 296:

kx) V.îyy\' (V rrOTXfiù Kxi ßOi riSf fflfixr\'

22

confirmare videtur, cum ex iis quae praecedunt cogno-
verimus, Nausicaam non ipsam Ulixem lavisse. Attamen
hoe loco verbum s/m7s non valet jemanden sich baden
lassen, indem der Ort ihm angewiesen loird und die dazu
erforderlichen Gegenstände dargereicht werden^ sed perinde
dictum est atque ISi-xf, quod est: xßCpnrihC\'j: ^cïivxt ixiyyf
"E?.yj7s igitur idem valet atque ?.ov7xi £xé>.£-j7s neque vero
?.s-j7x7bxi SK£?.£\'J7£^) Eodom modo in versibus 438 sqq.:

TCippx Vxp^ \'Ap\'^Tij ^sivx 7r£ptKX>,?Jx %y,?.h
£^i(p£p£V bx?.ÄßOIO, Wlb£i 5\' £v) XX?J.tßX ^ÜpX,

£^£(p£p£U = £KCp£p£IV h£?.£V7£ Ot fr/S"fJ = TlbèvXt £K£?,£\'J7£ i Uam

reginam arcam non ipsam e cubiculo prompsisse neque
dona ipsam in ea collocasse, e versu sequenti apparet:

£v xùrh :pxpo: xx)h T£ %iTxyx,

quo legimus reginam ceteris donis pallium et tunicam
• ipsam addidisse. Dominae imperanti attribuitur, quod ancillae
iussae perficiunt. Verba igitur Ulixis haec sunt: Fj7ram<ra
ancillas me lavare atque haec vestimenta dare iussit.

Versus vero r. 464 sqq; 48 sqq = p. 85 sqq; 454 sqq;
X. 360 sqq; tp. 154 sqq; w. 866 sqq., quibus singulae balnei
partes ex ordine recensentur, animo non praeoccupato
intuentibus ad verbum sumendi sunt, licet versus x. 449 sijq.
\' huic interpretationi obsUire videantur, (juia vix üeri potest,
ut ipsa Circo viginti duo comités Ulixis laverit. At sine
dubio ei versus eodem modo intellegendi sunt atque vs.
296, id est: iiissit ancillas Uliyis comités lavare, ungere,
novia vestibus indxicre. •)

23

Portasse vss. y. 464 sqq. haud aliter explicandi sunt,
ut Polycaste ancillas Telemachum lavare \') iusserit, quod
tamen vix crediderim. Ubi tamen ipsae ^fixxl sententiae
subiectum sunt, fieri non potest, quin re vera sua manu
hospitem laverint atque unxerint:

Tob: 5\' ê-s) cvv Sf^xx) ^>.ov7xv kx) \'%fJ(TXv £>.xl:c,
x(i:p) Vxfx %?.xlvx: fC\'j}.x: \'/SiAîv jJSf xitccvxç,
elç px bpévo-j: ■rxp\'\' \'A7piTSy,v \'Shvi^.xsv.

Haec interpretatie confirmatur versibus 435—457:
Primum Aretae iussu ancillae balnei aquam calefaciunt:
x*i 5f hoerpo^iov TphoV "vtxvx\'j h Trvp) x>j?Ju,
fv vSxp fji^ffl!/, ÙTTO Sf ^\'j^x \'SxTov sAsürxr
yxTrpyiV fjih rphshs: ryp xf^^lpsTrs, \'^ipfiero ySSxp,
quo facto >5 rjjjCt/V Ulixem in balneum abducit:

xÙTc\'èio i\'xpx (Jt.iv TXfiiyj ?,sv7x7^xi xvxye
f]ç xjx^tivbcv i3xvtx.

Turn demum sequuntur versus in hac re soliti: rov 5\'
s-e) cvv i(ji.xx) \'?>cürxv K. 7. f. qui, si poota exprimero
voluisset, ancillas ei praebitis unguentis et vestibus copiam
lavandi dedisse, — quod ob causas, quas supra memoravi
fieri non potest —, nequaquam hoc loco inserendi fuis-
sent, cum ancillae o balneo oxissent antequam Ulixes
intrassot.

Insuper x. 861 disertis verbis Circe Ulixem solio impo-
suisso et caput umerosquo oius aqua perfudisse dicitur,
cum id ipsum, quod testibus remotis cum Helena in balneo
colloquebatur, eum adduceret, ut consilia Graocorum ei
denudarot. \')

24

Postremo vs. t. 344:

Cü5f yyyvî ;7c55r x\\p£Txi ^fzsTspoiû
collatus cum versibus 386 sqq. docet, Penelopen versu 317:
f/.iy, xß:pl7ro?,oi, ancillas re vera Ulixis pedes

abluere iussisse, neque cogitandum est, eam continue verbis:

•/lùbsv t/,x?> y,fi >.zkf7xi re %pT7xl ts \')
rem diversam indicasse.

r

Restât, ut pauca addam de versibus, quibus Ulixes
iubente Nausicaa in flumine lavatus esse narratur.

De hac carminis parte, omnibus qui artem criticam
exercebant semper molestissima, egregie disputavit Friedrich
Marx\'), ad quem delegare lectores satis haberem, si com-
mentatio eius mihi ex omni parte placeret: nunc non
omnem operam perdidisse censeo, si rem saope tractatam
retractavero.

Nausicaa iubet ancillas Ulixi cibos apponero eumque
in locum a vento tutum deducere:

).z\'j7X7£ 7\', inquit, fv z-s-x/jlù, sîr\' fV) 7ks7:x: hr\'

Hoc „?.s-j7xre" vix aliud signifiait atquo: lavate eum in
flumine^ neque: praebete ei quae ncccssaria stint^ ut ipse se
lavet^^) nam supra exposuimus ceteris locis signi-

• flcare aut: mia manu aliquem lavare^ aut: alii aligucm
lavandum delegare^ numquam vero: alicui îavandi copiam dare.

Quod si verum est, ancillao dominae dictis parum audientes
sunt, nam praeterquam quod pro cibis, quos ei Nausiciui
destinavit, vestes ci apponunt,\' oum neque lavare ne«iuo
ungere in animo habent, nam oleum et vestes ei porrigunt,
sine dubio ut ipso se ungat et vestibus induat. Quare oum
non ipsae lavaturae sunt? Audi Marxlum:¹)

1  Sic Schol. intcrprelatur. *) pg. 25:j.

25

„ Wanim geht hier das Bad nicht von Statten, wie an den

„andern oben bezeichneten Stellen?..... Wohl deshalb,

„weil die Situation hier eine von den oben angeführten Bade-
„scenen wesentlich verschiedene ist. Befindet der zu Badende
„sich in einer Bade-icanne, so können die Mägde ihn leicht
„waschen und reinigen : sie können aber unmöglich mit in den
„Fluss hineinsteigen, und dächte sich der Dichter denselben
„auch nicht breiter und tiefer als den Kephissos."

Deinde iîyxy:v 5\' xpx ?.cîi7bxt :rsrx!^sîs Verbum
ita intellegi potest, ut valeat aut ipsion se lavare,
aut sese aliaä lavandum permittere \'), quae vis tamen lioc
loco verbo subiecta non est, quia ancillae eum lavare in
animo non habent. ExspecUiveris, ancillas tum abisse, cum
iis nihil amplius Qircum Ulixem faciendum esset: manent
tamen, quare ab Ulixe paullum recedero iubentui". Quo
consilio manent? Si cum Marxio credis, eas Ulixom uncturas
et vestibus induturas fuisse, nument ut haec faciant. Verum
hoc si proposuissent sibi, ipsae ampullam oleariam et vestes
retinuissont. An ut eum ad Nausiciuim reducant? Hoc
I)arum probabilo est. Utcumquo res est, Ulixes eas dis-
cedore iubet:

xß^l7r:?.ci, oTJfîr\' cjtx l^p\' tyx xùr::

x?.^!\'/ xfisuy x:rs?.cù7si4xi, xf43i 5\' ^?.xix
•Xpi\'^sßxi\' V, yxp xits xpii: hriv x?.oiO)i.

xyrify 3\' su xfv tyx ys >.si77sßxr xi^és^xi yxp

yjpivsZ7bxi Ksópy,7ty yj:r>.SKXfist7i /x£7f>.bxy.

Quantopero ci versus acumen viroruin doctorum .semper
tentîivorunt! Si quem lubot disputationes cognoscore, quibus
vorba Ulixis, qualia nobis tradiUi sunt, probare student,
poriegat Schneidewin\'), Nngelsbach\'), Seeck »), IJisschof"),

\') Cf. HO; 3. 48; p. 87. >) C 218 sqq.

») Hoin. Nniv. pg. 151 sqq. •) lloin. Thcol.» pg. 233 sqq.

») Dio Quellen ri. üdyss. pg. 150. «) 1\'hilolog. XXXlll (1871). pg. 087.

26

Marx \'), Faesi *), alios fortasse : ab argumento commenta-
tionis nostrae opiniones eorum minus magisve probabiles
recensere abhorret, quae reliquas difßcultates, quibus haec
carminis pars abundat, non tollunt.

Omnes eorum disputationes inde filum deducunt, Uli-
xem operam a Nausicaae ancillis sibi in lavando oblatam
abnuere. Idcirco interpretantur in hunc modum: Paullum
recedile^ ancillae, ut ipse aquam marinam ab umeris abluam
et ipse membra \\ingam. Sed ancillae, seu simulantes se
dominae iussa minus recte percepisse, seu aliam ob causam \'),
nullam ei operam obtulerunt.

Pronomini xùrs: etiam alia vis subiecta est. Sexies non
hoc vult: aliquem ipstim nulla aliéna opera aliquid facere,
sed = f^óvir, id est: soliis, nullo comité, arbitiis remotis. \')
Iniuria Marx sibi persuasit, hanc notionem huic loco
minus aptam esse \'); nam nihil refert, quid Nausicaa
ancillis imperaverit, sed quo modo eae mandatîi dominao
persequantur : et eas Ulixi in lavando operam navaro nequa-
quam in animo liabuisse, iam supra exposuimus. Immo
vero haec pronominis vis huic loco egregie convenit:
Ulixem, quem non puduisset sese puellis operi intentis
lavandum permittere, pudet ipsum so lavare et ungere
coram puellis otiosis in ripa adstîmtibus atque intuentibus:
yc-j Ks-j tyx \'/{ >.ch7iiixi, incluit, xi^Jcjuxi yxp (sc. Jé>7>f>
/.:v7x7bx( delete versu 222, de quo vide infra), qui versus
non cum Marxio expungendus est, quasi contextus orationis
claudicet, cum xÙ7Sr valeat: tiulla vestra opera et x>7y,>:
vobis äspectantibiia. \')

\') 1.1. ») Ad. 1.1. >) Cf. Mnrx. pg 253.

») Cf. ^.171; 8; c. 311; H. Ü\'J; N. 729; \'1\'. 407; Amcis-Hcnlrc.
Anhang ad 8.

») „.i/>rr hier mut» es die Hripriiitffliehe Hrdeiifuiiff de» tellif, ohne eure llil/e
haben, denn die Mägde sind ihm nieht zur GetelUeha/l, »andern znr UHfeleitUng
von Nnutikaa beigegeben." •) pg. 254.

27

Subsequuntur verba:

yj(ji.-jsï)çbxi KSÙpYiTty fu-Asxi/ic/T/ fisrs^.\'Ö^xv,

quem versum Marx iure expunxisse videtur: Ulixes enim
hoc reten to verecundia ipsam Nausicaam longe supera visset;
deinde verbum yvfiysZ7bxi sensu caret. Nam quo modo Ulixes,
ut est nudus, etiam magis denudare se potest, nisi forte
existimes ramo quem paulo ante decerpserat adempto,
quem ramum tarnen Marx deleto versu 129 non ab Uiixe
arreptum esse putat ad virilia velanda, sed ut esset sibi
\'iKsT-J^pio: quo indicaret puellis se supplicem venire. \')

Deinde ancillae ad Nausicaam redeunt et rem narrant:
XÇ (:pxb\'\' x1 VxTTX\'js\'jbsy hxy, \'/sîttsv Vxpx Kcùpy,.

Hic iiaeremus: nam quid narrant? Versus speciem praebet,
quasi nuntiaverint se invitas, ipso Ulixe deprecante, quae sibi
domina imperaverat perficere non potuisse: sed constat eas
ab initio eum iuvare non in animo habuisse. Num forte confl-
tontur, se sponte neglegentius mandata exsecuüis esse? An
dicunt, Ulixem ipsas vetuisse otiosas dum lavatus esset oppo-
riri? Aut hoc aut illud contextus rocjuirit, neutrum tamen satis
placet: versus scriptus esse videtur ab aliquo, qui rem sic
sibi proponoret, Ulixem operam ab ancillis oblatam abnuisse.
Marx, deletis versibus 221—222 rem t^dem esse flngit:

Ancillae, iussu Nausicaao Ulixem lavaturae, imperatii
facere prohibentur, quia non cuni.Ulixo in IIunion descendero
possunt, (juao causji iis postea est so dominao oxcusandi.
Ulixes autem, vidons cas sibi in lavando oporani navaro
non posso, iis otiam ab ungondo et vestiondo vacationem

\') Sio Ulixes in vasculo pingilur. Vide: Gerhard. Auserl. Vasenb. III.
218 = Reinach. R<5perloiro des Vases peints II. 110. 3; Marx. pg. 200.

Cf. pg. 253: Sie i-onneH aber tinmofflicA mit in den Fiuss hineinsteigeH......

aber trail iimtien *ie den Qebadeten »alben und Heiden. Odystens tceitl die»
turüei- mit den V\'orten: „}liigde, entfernt enrh, ete." pg. 255: ll\'ariim der
Dichter den Oifymieu» die Hit/e der .Mägde beim liaden abicei»en hmt, »rheint
klar: tie können doch nicht mit ihm in den Flu»» hineintleigen F» lag dethalb
nahe, ihn auch ihre Hülfe beim Salben und .inkleiden abirei»en :h latten, etc.

28

dat \'). Versus traditi tarnen me iudice banc interpretationem
non admittunt. Si enim ancillae re vera UJixem lavare
in animo habuissent, sed casu prohibiti essent propositum
peragere, vei si Ulixes ob causam eandem earum operam
recusavisset, hoc inter versus 213 et 214 memorandum
fuisset. Nunc porrectis oleo atque vestibus eum ipsum se
lavare iubent, quo facto demum Ulixes, hoc dissimulans:
„Äbite", inquit „ut ipse (nam ita Marx xvri: intellegit) me
lavem et ungam." Nihil tamen addit de vestibus induendis.
Errat igitur Marx, cum putat Ulixem recusantem ancillarum
in xmgendo et vestiendo operam solam respicere, nam diserte
reicit earum in lavando operam.

Locus desperatus esse videtur, quod etiam Marx ipse
intellexit. Nam etiamsi omnes versus 217—223 deleiui
nondum sanatus est: his enim versibus reiectis aut ancillae
non nisi ex parte dominae oboediunt, cuius rei causii in-
super non memoratur, aut verbum >.:Ù7yrs. quod etiam ob
formam suspicionem movet*), itaintellegendumest,utvaleat:
„Ostendite ei locum, tibi ipse se lavet^ et praebete ei qxuie opus
sunt^" quae vis tîimen nusquam alibi verbo inest.

CAPUT III.

Quo modo balneum ppocedeneK

Plerique recentiorum \'), banc inorum simplicitateni non
ferentes, quamvis negare non possent, mulieres non solum
heroibus balneum parasse sed etiam iis in ipso lavando et
ungendo operam navasse, summa ope annisi sunt rem ita
explicare, ut quam minime offenderentur: tauKiuaui eorum
pudor idem esset atque priscorum iieroum! Itaque oleum
et operam perdiderunt. Si ex verbis poetae nihil elicero
studes, nisi id, quod ipsji verba docent, res hunc in niodum
processisse videtur:

In magno tripode, qui ob usum /jfrps^:«.: rphcv; dicebatur,
aquam ancillae fervefaciunt:

o7 XceTfSXGCv rpiTrol" ivtxjxv h Tr-jp) Ky,?Jx,
SV yjcp" liSxp s-xssv, Ss !;0>.x \'Sxisv shcvTs;\'
\'yx7TpY,v tzsv TpiTTS^s: TTvp xf^^sTTs, \'bépfisTS S\'y5.v;.
xorxp tTTs) 5>) \'^ias-fv v\'hxp sv) %x?.xx,

xx) TSTS 3>} \'?.cv7xv TS xx) i}}>si\\pxv S?,xIx,

Tales tripodes non raro in vasculis picti sunt.

Hesiodus in eundem usum ^yrpirc\'Siv mentionom facit*):

\') Cf. Niigclsbach. Iloin. Thcoi.\' pg. 2;}2 sqq.; Schncidowin. Horn. Naiv.
pg. 1.11; Buchholz. Hoin. Heal. II. 2. pg. 15 et 21U. Melius rem intellexit
Terp&tra. Anti«]. Hom. pg. 18U: PurUae enim plermm/He htuHdi et tmgueHdi
officio fnHgebantHr, i/Nod in cHa heroica nil habnit i/nod qffienderel regiitre
jUiabn» indignnm Aabrretur.

") i:. ;JI0 sqq. cf. 4:J5 sqq.; iKJ sqq.; 40; X. 358 sqq.;
Tpi-sv; sptrruptiJ^Tyti " \'. 702.

») Cf. Keinach. IWpert. I. 35Ü; II. 43; 07; 81.

») OiMir. vs. 748.

30

ÄIj;^\' ctTTO o/prpoTTohx\'j xvsTrippiKTuv xy£?Jvrx
tsbsi\'j iJ,y!h£ hosTbxi- sTTe) KX) TCTC hi TTCIV^.

E. Mau demonstravit, quae forma huius ollae pedatae
fuerit : \') „Es ist der hohe, im grossen und ganzen walzen-
förmige Ständer, der oben in siebartig durchlöcherter Höhlung
ein Kohlenfeuer trug, und auf welchem ein Topf für Speisen
oder Wasser Platz fand" Cortinae, in quibus aqua balne-
aria calefieret, cum aeneae tum fictiles, nec non aenei
tripodes Mycenis reperti sunt et in regia Tirynthia*).

Solium {y, xTxfJuvbsr »), quod neque in ipso t^syxpx ♦) neque
in vestibulo, quod ante (lèyxpov erat, id est h ^pzliiJLx
Isfic-j positum erat, sed in cubiculo balneis reservato \'),
partim aqua frigida completur. — non vero ita, ut hominis
in solio sedentis mentum attingatO; nam si tanta alti-
tudine aqua fuisset, quo modo ancilla eum Kxrx KpxTcc
TS Kx) xij^x\'j perfundere potuisset? —. Deinde ex aeno tan tum
fervidae aquae admiscetur, ut tepor ei, qui est hivandus,
dulcis Sit. Cf. T. 886:

ypii\'j: >Ji2y,b\'\' f/.f ttxhOX\'^XZ\'^TX,
Tcü TTchx: 54\' xTrhi^sv, vhxp y hs%s\'jXTS :T:>,/.SV
(TsiTx bspßh

ubi Eustathius adnottit, aquam calidam frigidao addi neque,
oit posteriorum consuetudo ferret, frigidam cîilidae\'). Corti-
nas autem non tam capaces fuisse, in quibus aqua frigida
calidae admisceretur, sua aponte intellegitur •). Hanc ob rem
vs. X. 861 cum van Leeuwen post \'/.s" interpungendus est
neque poat /4syx/.iis:

\') Köm. Mitl. IX (1805) :J8; Jnhrh. Arch. ln»l. XIV (1800) pg. 130.

») Vide Schliemaim. Mykenc pg. 31\'J; Tiryn« pg. 412; cf. Iwan Müller.
Gr. Privatall.» pg. 52 ct 57; Buchliolt. Horn. Kcal. II. 2. pg. 107.

>) Vide Cap. IV. ») Sic. K. Ungc. ») Cf. Voss. Odyss. UobcrscUiing
ad <r. 10-100; NilMch ad 3. 48. •) Vide Cap. V. \'») Buchholt II.
2. pg. 15 ct 210. •) EubUth. ad T. 388. pg. 1800.62. ») Aliter Niigcls-
bacb. Uom. Thool. pg. 223.

31

XÙTXP êTTs) \'ÇfVo-fV uSojp èv) f^VOTTl

sh p xtTxfitv^ov £<TXTX \'Ac", SX Tp\'tTTC^o: ßsyxXoio

^\'Jßy^psc XSpX7X7X XXTX XpXTÔ: TS xx) ùpixv. \')

Deinde ancilla vel tx^Iy, 0 hospitem arcessit, cui, post-
quam in solio consedit ancilla caput humerosque manibus
vel forte vasculo aliquo perfundit.

Egregie hoc illustratur imaguncula illa fictili, quam in
sepulcro cyprio inventam esse narravi. Vir in solio,
cuius margine ambabus manibus inniti videtur, ita sub-
sidit, ut superior corporis pars pube tenus e solio exstet:
neque igitur aqua, qua alveus repletus est, mentum eius
attingit*), neque corporis habitus tam verecundus est,
quam Nügelsbach nobis persuadere vult, neque ancilla ei a
tergo Stat, ut eum aqua ex aeno hausta perfundat, sed
alvei lateri adstans, ita ut omnia ei conspicua sint, quae
Buchholz et Nagelsbach ") velari maluerunt, eum laeva
humerum amplexa, dextra ex ipso solio aqua topida
conspergit.

Tum oleo pinguius ungitur, nam unctionem post balneum
nunKiuam praotermittobant Cf. y. 4CG:

\') Cf. Schol : xspxrxrx tx t:ü Tpirrth:: s\\: x>.>.s xyxc: S>{A:v;r/.

Cf. iSi. \') Vide supra x. :{G0 sqq. ♦) Sic Iluchholz.

*) Nilgclsbach pg. 232 : irährend er so in gebückter Stellung, ohne Geirand,
decent (sic!), in derselben »it:t, iibergiesst ihm die hinter ihm stehende Magd
den über die U\'anne herantragenden Kopf «nd die Schultern mit dem indes
durch etieaigen \'/.uguss kalten Wassers angenehm temperierten U\'asser, irobei sie
»ich jedenfalls einer Art Oiesskanne bediente, um das Wasser aus dem Kessel
:h schöpfen und überzugiessen,

^ «) Schol. ad y. 400: (XpUvTO f>.xlx fiSTX TS Xsvbijvxi, hcTi tI
xvbpxz\'iMiv 7xfix 70fJt,^sv i7Ti xx) ^pxixfihs\'^, xx) ^TSTS fih iiypxhsTXi,
TTSTi Sf l-vipxi\'JSTXi, x; TSV vypsv siispxoßsvs\'\'^ISpxTxy vypxhsTxi
Sf ri;./!/ i\'v rij bipß^ TCV ?.svTpcv xx) xvsly\'sTxi. tct( 5f i\'^^/îvrî
TX è/.xî:c x: y>j7xpx cvTi xx) xx>,vsvTt TO vypsv
êfJt,:ppXTTSI yxp txç iTTX: TX: TSV 7X(IXTS: xx) 7Vvi7Ty,7lV XVTC. (IC.)

Athen. I. P^\' 24 C: «V\' i7:x>.si:psvT£: >J-x -ps: TO ßM t;y,pxvbévTC?
tsv vsxtcç x7r£7x>.)jpv/xßhx yivecbxi tx 7xßxtx.

32

XÙTXP STTê) \'P.ovrév TS y.Xl £%pi(7£V £}.xh.

s. 49: Tohç V S7T£) cvv ^f/,:çx) ^},sv7X\'j Kx) \\pÏ7xv èhxh.

Juno unguentis ungitur suaviter redolentibus :
xiJ!.ßpo7iy, [ih z-pxroy XTTO zpooç \'i{J.£pÔ£\'jTC:
/.•jfzxrx -TTX\'JT £)ix^ytp£v, x?.£r^xro A/V £/.xi\'^
xfißporlx fs\'èx\'jx, 70 px foi T£bvxfi£ycv y,£r
rcd Y,xi y.iTJiihiio ail: kxtx %,x/.K:ßxT£~ Sx
£[^7ry,ç £U yxïx-j Tf Kx) oùpx-Av Yk£T \')

Maiori autem interpretum parti persuasum est, homines
in soliis sedentes oleo oblitos esse*): sed quo modo quisquam,
in solio partim aqua repleto sedens, aut ipse se ungere aut
ab ancilla ungi potest? Ne erecto quidem corpore in alveo
stans commode ab ancilla perfricari potest. Statuendum
igitur nobis est, eos ante unctionem solia reliquisse. Corpus
aqua madidum — neque enim heroes neque posterions
aetatis Graeci corpora antequam ungebantur siccabant\') —
deinde ab ancilla, cuius opera in ungendo nihilo magis
quam in lavando carere poterant \'), i)inguius oleo ungitur
et fricatur, quo facto ab eadem dominus vel hospes vesti-
bus induitur.

Hoc cum Nagelsbachio et Buchholzio nimis a pudicitia
recedere videretur, auctores .sunt, ancillam post unctionem,
quam passos esse homines in soliis sedentes assoverant,
\' praebitis vestibus halneo oxcessisse \').

\') H. 170 «iq. Cf. ß. m:

T\' tv %y,>.Ü7t /X>.I£ T eùxhç hjciiv.
») Cf. Huchholz. pg. 15: Aluolui noUirendiff trar ihrr llandrrichtiiig nur,
»0 lange dertelbe, in der Vanne tilzend, den KôrjH\'r *alb/e. IIoc idcni scribit,
qui putAt viruin incnlo tenus in nqun scdcro! Schneidewin 1.1.: mit dtm
aia allen jenen Stetten ireiter er*ichtlichen Momente, dau die Wanne ertt nach
getehehener Salbung crrlatten wird,

>) Vide Cap XVII. • ♦) Aliter Nilgelsbach: îleim Salben Ut eine lieihûlfe
ciel entbehrlicher und daher trohl nur teilieeise anzunehmen. (Sic!)

Buchhole 1.1.: Abtolul nothicendig war ihre Handreichung nur, to
lange dertelbe, in der Wanne titzend, den Körper talbte, und da hütti die
Amcetenheil der Bedienenden durchaut nichtt Verfanglichet, da der ItaJende

33

Uterque, hic Friedreichium\'), ille Nitzschium O secutus,
locos collegit, quibus illustraret, verbum äfzCptßxKsh nostris
locis non necessario ita intellegendum esse, ut ancilla sua
manu viro lauto et uncto vestes induerit.

Praecipue Buchholzii \') mira est disputatie, parum apte
collato versu k. 542:

xùtîkx 5f Xf\'JTÓbpovci; ^AyS-fV \'H«?.

xßCp) Is fis %>,xhx-j ts %it5>\'jx ts /slfixt s/s7irs (sc. Iv/px?}), »)
ad quem adnotat: wo man sich offenbar in das Reich der
Incredibilia verirren würde, tcenn man annehmen icollte,
Kirke sei in ihrer Naivität so weit gegangen, dass sie früh
Morgens den seinem Lager entstiegenen Odyssens nur so ohne
weiteres hergenommen und ihm wie einer Puppe oder einem
Baby seine Kleider Stück vor Stück angezogen hätte.

Equidem non intellego, quo modo cuiquam olfensioni
esse possit, Circen oi, qui sibi per totum annum pro marito
fuerit®), mano ex eodem lecto surgenti\'), vestes induisse
vel in vestiendo adiuvisse, praesertim cum in mon tem
revocomus, haec fingi temporibus fieri quibus vel nobiles
mulieres ministeria fecisso apparet, (juao humillimae cuique
liodiernarum fanmlarum taedio essent. 0 Deinde nescio,
quare oa quae marito vestes induit „Kammerfrauendietiste"*)
praestet potius quam ea,\' quae nuiritum lavat atque uiigit.

At nihil refert, quid verbum xß^ptswüvxi alibi valeat, cum
nostris locis verba ?,o6siv, xplsiv, x/i:pis»vvxi artius coniuncUi

bi» zum Kinn im V\'atner mm. (sie I) Dann aber konnte tie tieh füglich entfernen,
da ihre fernere Gegentearl rollig »berfixmig trar. Nägclsbach. pg. 233:
Man tn\'rd annehmen, dam die Magd die neue Wätche und Kleidnng nur
herreichte, und dats nach deren KnlTernung der Badende sich »elbst ankleidete,
Die Magd ging aUo in der Regel nach dem XpTcxi hinaus.

\'J Horn. Kcal. pg. 240. i) III. 170. \') II. 2. pg. 210. •) Vcrba
sunt Ulixis. ») Cf. x. 334 ct 407. \') 480.

\') KirchholT tarnen asscntiento Leouweno (ad 1.1.) Iiuno versum risuin
niovcro iudicat. *) HuchboU. II. 2. pg. 210.

3

84

sint, quam ut aliud aliam interpretationem admittat. Accedit
quod hospes e balneo egressus a muliere, quae ei in lavando
operam navavit, in megaron reducitur:

àfiCp) Sf (IS %?.x7vxv Kx>.y,v tßxTC %tTÛvx,
she Si (jC ehxyxyoxKTX fV) bpóvov xpyvpoviKou.

Versus, quibus quo modo balneae procederent ordine
describitur, magna laborant obscuritate, nam ex verbis
poetae colligas, homines non modo unctos sed etiam vestitos
solia reliquisse:

xvTxp (tts) Vvflyyiv Tf kx) e%piT£v

x[jt,(p) [iiv Cpxpc: kx^hv %(tüvx,

IK p ciffXfiivbcv sßvi ^ißxe àâxvxTOiviv hfioloç. ^

Res tamen pro certo ita sese non habuit. Nam ut aliquem
in solio sedentem vel etiam erecto corpore stantem ab
alio ungi posse existimemus, miror quo modo idem in solio
stans magna ex parte aqua repleto vestibus induatur.
Eustathius \'), quem imitatus est Nagelsbach »), censot poetam
usurpasse v7Tepo?.cylxe Tporrcv, sed anceps haereo, num verum
sit. Sine dubio figura in argumento Medeao Euripideae
laudata :

/elfixTx r\'àfjtXpifkxvx bvûhx KX) >,OV7X(TX, ¹)
prothysteron est, perinde ac:

iifi(p) 5f I/.IV cpxpoq Kxkh \'ßx>jv XITUVX,
sed nostris locis versu

fx y xTXßhbou Ißvi li(ix; c^xvxromv ifioJoç, •)
effectus priorum actionum exprimitur: balneum ct vestes
mutatae tam miaviter cum refecerant, ut deo similis jirocederet,
Obstant otiam magis Eustathii opinioni versus 465 sq:

35

à^ip) Si ßiv %Xxrjxv kxK^v ^ßxXov jjSf zitûvx,
SX. p" à^xfihbov ßx; xv^pxç ßSTX foivoxoTÎjpxç
>îis, et p. 89 sqq:
, dfiCp) 5\' xpx %Xxhx: foùhx: \'\'ßxTxv ^Ss %tTÛvxç,
SK p" X<7Xfilvbuy ßxVTSC STTI XhlVßolffl Xxâl^OV,

qui explicari in hune modum non possunt, cum ob cau-
sam modo laudatam, tum quia verbis lx p x^xiihbou
(— ßx: (ßxvTse) momentum notatur praecedens ei, quod
proxime sequitur, id est rä tsvxi [ist avhpx: foivoTrcTîipxç et
TW xx^i^siv iTT) K?,i<T(jt,o7Ti. Hl vorsus aliam interpretationem non
admittunt nisi hanc: Ut erant bene lauti et novis vestibus
induli relinquebant balneum et sese ceteris convivis immiscebant,
Haec inclinant animum, ut eredam, hisce locis vocem
xTXfiivbc? latius patere, neque solum alveuni designare, sed
etiam cubiculum in quo alveus positus erat; cui coniecturae
vss. y. 4G8; 450; 163; u. 870 non refragantur.
Versu S. 128:

o: ISIfVfPjta fSaxf Sy\' àpyvpix: xffxßlvbcvc,
alvei dono dantur, neque aliter x. 861:

f xjxßivbov hxrx \'Aö", Circo Ulixem solio infert;
neutro loco tamen haec vocis notio ullam diflicultiitom
praebet. Alibi \') xi xrxiiivboi èh Î;s7txI vocantur, quod epithe-
ton rebus ligneis addi solebat, quam ob rem olim viri docti
credebant tx; x^xßlvbcu; alveos ligneos fuisse »), quod mihi
ab initio veri speciem non ferro vidobatur. Sed utcumque
haec res so habet, alvei notio ab orationis contextu non
abhorrot.
Resttint vss. p. 87 sqq:

i; 5\' »rxßlvbov; ßxvts; iu !;t7txç \'^owxvto.
toh; 5\' irre) ovv Ißxx) "Xoüvxv kx) \'xf^ffxv ^Aä/^,

36

àfzcp) Vxpct z>,xlvxç fOÙKxt; \'(3x?.ov j^Sf xtTÛvxç,

£K p à(TXlJl,lv^UV (ix\'JTSÇ fV) K},17(J(,oT(rl KX^T^OV.

Quarto versu voci x7xfiivboç vim balnei attribui praestat,
primo autem epitheton designare videtur alveum rieque
balneum spectari. Quis tamen hoc sibi facile persuaserit
poetam vocabulo in quattuor versibus bis usurpato duas res
subiecisse? At nisi valde fallor, tolli haec difficultas potest.

lam supra dixi, vix credibile videri, umquam solia
lignea in usu fuisse, neque probabile est, poetam alveo
figlino \') epitheton iù ^s^tcç tribuisse Balnei autem descrip-
tione perlecta, quod Schliemann Tirynthi in arce repperit,
in eam opinionem incidi, epitheton iù I-sttôç non ad solium
pertinere sed ad balneum. Schliemann enim perspicue demon-
stravit\'), quattuor huius balnei parietes tabulis ligneis
inductos fuisse, sine dubio ut tabulatio parietes luteos
ab aquae calidae vaporibus protegeret. Nimirum illae
tabulae artificiose politae erant, quo fit, ut epitheton il
4\'f(7Tö.: accommodatissimum sit cubiculo, cuius parietes tabu-
lati intrantium oculos statim in se convertebant.

Neque casu evenisse arbitrer, quod parietes quoque unius ex
tribus balneis regiae, Phaesti in arce detectae, non latoribus
gypseis, ut in balneis cretensibus fieri solet, sed perinde
atque ipse piscinae fundus, tabulis ligneis inducti fuerunt. »)
lam Scholiastes (B.) coniecerat xTxfAivbov non solum alveum
sed etiam balneum significare: xrxfitv^oç avuixim xx) t>iv
Tcxithiv xx) Tïiv Uxh^y Kx) Th ?xuTpüvx^ :Têp) ey vDv \') >J^et.
Hoc modo omnia explanari atquo intellegi possunt.

\') Vide Cap. IV. ») Conforanlur Umcn 604: fV) !;t(rT0Î7i Xlbci;;
k. 211: TtTtr/f^ivx iûfixrx K/fXJ},- !;t7T077iv ?m77i; Z. 24:J: Wm«»\'
ÇfJT^j\' x\\^i\'j7Y,7i TtTuyfiivûi. ») Vidc pg. 44. ») Vido pg. 48 et 4y.
«) I.e. r- 408.

CAPUT IV.

Qua AI Ai:AMIN0OI essenf forma.

Qua fuerint forma alvei, qui temporibus iliacis in usu
erant, iam antea ostenderat fragmentum magni solii fictilis
colore rubre, a Schliemannio in arce tirynthia repertum. \')
Hoc fragmentum (0,70 M. long.), eodem modo quo solia
nostra incurvatum, ansam solidam habet ; picturas exhibet
colore albe in formam linearum et spirarum magnarum
obductas. Marginis solii mensura in crassitudinem metrorum
0,055—0,060 est, ipsius lateris 0,016 M. Totus alveus circiter
1,80 M. longus et 0,40 M. altus fuisse videtur. Eiusmodi
solii fragmentum Troiae quoque repertum est. »)

Hodie multa alia soliorum oxompla, quorum nonnulla
illis multis saeculis antecedunt, — ut omittam parvum
oxemplum cyprium iam saepius memoratum — in insulis
CroUi et Molo prodierunt.

Cnosi in regia iuxta pariotem moridionalem cubiculi
parvi illius, ab oriente aroae siti, quam Evans the Clay
Area vocavit, quod balneum fuisse probat trua flctilis indo
incipiens \'), repertus est alveus flglinus, soliis quibus hodio
utimur simillinms. Perquam probabile est, etiam hunc
alveum, sicut solium flglinum, cuius fragmenta maiora in
alia regiae parte reporta sunt \'), lavantium usui inserviisso.

\') Schlicmann. Tiryns. pg. 158. tab. XXIV. d. ct o.
») Dörpfcld. Trojft, pg. 101. f

\') A. J. Evans. Cnossos. 11. S. A. VI (1900). pg. 18. Ub. XII. E.
») Vido pg. 61 et 62.

38

At non solum in regum, etiam in tenuiorum hominum
supellectile eiusmodi solia praesto erant; nam in privata
domo antiquissimae urbis, quae olim Cretae orientalis erat
— nunc locum Palaikastro incolae dicunt —, solium fictile,
floribus pictis pulcherrime ornatum, repertum est\'). Memo-
rabile est, neque hoc solium, neque id, quod Cnosi in
regia stabat, foramen habere, unde sordida aqua efflueret

Praeterea in aliis eiusdem uibis domibus fundus solii
fictilis\') et complura frngmenta similis solii inventa sunt,
ea arte confecta, quam viri docti Kamares vocant, ramulis
albis distincta. ¹)

Peculiari forma sunt alvei, quibus utebantur homines in
urbe insulae Meli, ab antiquissimis temporibus usque ad
aevum, quod viri docti mycenaeum vocant, frequentata, tum
verodeserta: nunc locus Phylakopi dicitur Hie in cubiculo
domus cuiusdam depressus et quasi demersus in solum
magnus alveus fictilis stabat, cuius rimae simulatque erutus
est solvebantur. Fragmenta eius innumerabilia Athenas
transportata ibi reconcinnata sunt\'). Forma eius ox longa
rotunda est (long. 1,13; lat. 0,66; alt. 0,52 M). Latera in
formam coni detruncati introrsum flexa sunt admodum,
unde fit, ut fundus perexiguus sit. Ab utraquo parte ansji
afflxa est. Intrinsecus spiris rubris et ramulis pictus sub
margine sericm bullarum exhibet, quales saepo clavos exem-
plorum aeneorum imitantur. Num re vera exemplum sivo
aeneum sivo ligneum 0 bic alveus imitetur, oxi)loratum
non est.

39

Hunc alveuin et muitos alios, quorum fragmenta alibi
reperta sunt, in usum lavantium adhibitos esse, ita ut
homines in iis subsidentes perfunderentur, tametsi non pro
certo afilrmare ausim, perquam probabile est, neque iniuria
doctus Britannus observavit, in corporibus abluendis et
purgandis non multum interfuisse inter heroes homericos
et eos, qui antiquitus Melum insulam habitabant. \')

Minores eiusdem formae alvei \') iis destinati fuisse viden-
tur, qui adulti nondum erant. \')

Illis etiam minores sunt pelves eiusdem formae ad pedes
manusque abluendas idoneae, quales etiam in insula Thera
in usu fuerunt *). Cui usui fortasse aliud quoque vasculum
praesto erat, pelvibus baud dissimile, super quas Aegyptii
manus lavare solebant. *)

Plerique id genus alvei intrinsecus ornati sunt spiris,
nonnulli ordine piscium: nec polypoda deesse vidomus.

Forma alveorum, in quibus lavabantur, priscos homines
adduxisse videtur, ut eos adhiberont ad rem plane diver-
Sivm: scilicet, ut in iis demortuorum ossa condorent.

Mox tamen alveos hanc speciom habentes fabricates esse
apparet, ut ab initio arcae ossont. Ab oo inde tempore
locum suum tonent inter sarcophages solitae formae, pul-
cherrime picti sicut illi et prope fundos multis locis per-
forati. ") Iniuria tamon Karo et Pottier O censuerunt,
mortuos idcirco in arcis soliorum similibus condi cooptos

40

esse, cum mos esset, exanimata corpora ablui ; nam homines
mortui non in soliis lavabantur, sed in lectis porrecti
spongiis abstergebantur.

Eiusmodi arcae, vocatae % creberrimae in Cretae

orientalis sepulcris repertae sunt : prope Miletum antiquam
(hodie Milato) \'), Praesi in urbe antiqua permultae prope
vicum, qui hodie Palaikastro dicitur ubi praeter intégras
multa aliarum fragmenta prodierunt Deinde duas alias
Orsi descripsit et depinxit Etiam in insula Thera exem-
plum huius arcarum generis repertum est\'). Pleraeque circiter
1,15 M. longae; 0,58 M. latae; 0,50 M. altae sunt.\')

Quamquam, ut supra dixi, verisimile est, longe maiori
harum arcarum parti nihil nisi formam cum soliis, in quibus
homines lavabantur, commune fuisse, dubito an duae arcae,
collocatae in sepulcro descripto B. S. A. VIII (1902). pg.
801. imag. 17, antequam ossa defuncti receperunt, lavantibus
utiles fuerint. Nam exiguae arcae solio .simili (0,50 M. long ;
0,25 M. lat.) operculi loco alia aliquante minor inversa
imposita est: dicas defuncti propinquos, quibus vera area
praesto non esset, ex supellectile duos alveos sumpsisse,
ut arcae et operculi vicibus fungerentur. Verum hoc non
nisi dubitanter coniecerim: neque enim aut h{is aut alias
areas praesens vidi, neque ex brevi descriptione aliquid
pro certo afflrmandum est: notatu tamen dignum est,

41

Bruecknerum et Pernicium \') mentionem facere de alveis
fictilibus quinti et quarti saeculi in sepulcris tanagraeis
repertis, nunc Athenis conservatis, in quibus antequam
in sepulcris arcarum loco conditi sint, vestimenta lavari
solita esse affirmant, cuius usus nos admonere foramina
in fundorum angulis posita, quibus aqua sordida efflueret.
Repugnant opinioni Haussoullieri conicientis areas perforatas
esse, ut aqua effluere posset, quae mortuos foedabat. Hanc
vero. opinionem vi non omnino carere, probant sarcophagi
cretenses utriusque generis, qui prope fundos multis locis
perforati sunt, procul dubio ut putidus cadaverum humor
efflueret: qua re tamen nequaquam refutatur, areas tima-
graeas prius mulieribus ad vestes lavandas usui fuisse.

Mos condendi ossa mortuorum In soliis vel in arcis
soliorum similibus inde ab antiquissimis temporibus in
longissimum aevum permansit, neque graecae solius terrae
terminis deliniebatur : ut antiqui Cretenses olim pro arcis
soliis utebantur et multis saeculis post Taiiagraoi propin-
quorum ossa in alveis condebant, in quibus antea vestimenta
laverant, sie Persae quoque utrumque usum miscobant:
nam Susis in pulcherrimo sepulcro quarti stieculi arcao
loco solium aeneum stabat. »)

Admirationeni igitur nullam movet niox solii nomen
etiam arcao inditum esse: teste scholiasta\') area etiam
»cxßivboi; vocabatur : irxiMtvbcv xùs>.C\'j, Ktßxriv, xx) ^ X5/A>} S^
xx) ßtyxhyi X\'jhil; xx) ^ Kxpvx^ cutu xx>.eÏTXt.

Non aliter posteriores vocabula et siAßxrvf, quibus

solium indicaro solebant, etiam do area vel de ipso sepulcro
usurparo coeporunt: in inscriptiono thracia\') sei)ulcrum

\') Kill Atlischcr Fricdhof: Alhcn. Mitt. XVIIl (1893). pg. lf.3. Cf.
Hull. IIcll. XII (1888). pg. 508. \') Mi\'m. de In Délégation en Perse
VIII. p. 29 sqq. pl. II. Cf. Dieulafoy. Acropole dc Suse pg. 428; Darcmb.
el Saglio, s. V. pyclos. ») Ad x. 301. «) Bull. Hell. XXV (1901). pg. 310.

42

TTvshoi:, efji^xT-^, 3->jx>j dicitur, itemque in inscriptionibus
bithynicis 7rvxi?.sg, 7r\'ji?.sc, 7rolx>,s£ >)• Sic Aeschylus vocabulo
^pchifi cum TTViXcv vel x7x[^ivbcv significat: Spohvi Trepuvu
7.cvrpx\\ turn loculum, Topov.
Agam. vs. 1540:

/« ya yx, sib" sfA eSe^u,
TTph royV fV/Sf/v xpyupoTolxov

"^pohviq kxte%ovtx %«/xfuv>jv.

Choeph. vs. 999:

xypsupix bifpsc, 5? ysxpou TroShSuTov

spo/tifc x,xtx7xy)vu(lx\\

\') Bull. Hell. XXV (I\'JOl). pg. 57 ct 88; Bull. Hell. XXVII {IU03).
pg. 8U. ») Eumcn. vs. 633.

CAPUT V.

De Balneis, quae in arce Mpynlhia alque in regiis cnosia
el phaesha nec non in complunibus Crelensium
privatopum domibus epulae sunt.

Postquam Schliemann nobis profusam luxuriam ostendit,
qua in splendidissimis regiis principes gaudebant, lieroum
homericorum aequales, et Evans stupore nos omnes affecit
immensis aediftciorum magniflcontissimorum spatiis in
insula Creta apertis, quibus cognoscimus, iam multis
annis ante tompoj-a quibus Tiryns et Mycenae üoruerunt,
Cretenses omni viüio ratione excultos atque expolitos fuisso,
quis est, qui crodat heroes homericos tanüi frugalitato
uses esse ut et domini ot hospites in ipso f^tyxpa \') balneo
recrearentur? Accedit, quod verba poetae hanc sententiam
réfutant.

Morito igitur Perrot ot Chipiez in regia, qualom antiques
principes homericos habitîisso opinantur, duas balnoas
domino et mulieribus propo cubiculum in quo dormiunt
attribuunt, tres aliius i)ropo mogaron ot gynaocoum fuisse
accipientes, in quibus hospites ab ancillis lavarentur. Nam
ex quo scimus, iisdem temporibus, immo vero iam nmltis
saeculis ante non solum regias sed etiam multas privatorum
Crotensium domos suas balnoas habuisse, eaodom nullo

\') Vido pg. 30.
Uist. do 1\' Art. VII. pg. 06 sqq.

44

modo a regiis principum, quos Homerus carminibus célébrât,
abiudicari possunt.

Ut nemo nescit, Schliemann Tirynthi in arce cubiculum
detexit, quod regiae balneum fuisse non sine iusta causa
suspicatus est.

In hoc cubiculo pavimenti vice fungitur ingens saxum
calcarium (4 M. long; 3 M. lat; 0.70 M. crass.), cui pondus
plus viginti millium K. G. est. Ei partim impositi parietes
sunt, ita ut ipsum cubiculum 3,05 M. longum et 2,65 M.
latum sit. Parietes magnis tabulis ligneis inductos fuisse
ex binis foraminibus apparet, quae paribus intermissis
spatiis in saxo terebrata sunt ad paxilla recipienda, quibus
tabulae retinebantur. Ex intervallis foraminum, quae desunt
ubi ianuam fuisse probabile est, efflcere licet, tabulas
latitudine 0,60—0,64 M. fuisse, crassitudine 0,12 metrorum.
Haec tabulatio parietes luteos contra aquam calidam
umidosque vapores munivisse videtur \'). In angulo saxi,
quo cubiculum pavimentatum est, trua excisa est, quao
extrinsecus continuatur.

Nemo umquam dubitavit, quin hoc cubiculum regiao
balneum fuerit. In eo solium positum fuisse necesso est
eiusmodi quale fragmentum alibi reportum esse narravimus *);
quo inverso cum lavatio poracta esset, aqua sordida in
pavimentum effusa per truam abducobatur. Qui fuerit usus
duorum receptîiculorum rotundorum *), in parieto septen-
trionali excavatorum, quao Schlioniann olim aquam vol
potius oleum cepisse censebat, non constat.

Iam antea monui Cnosi in regia quoquo parvum cubicu-
lum, in quo solium fictile sUibat, ot undo trua figllna
incipit, non sino vori siiecio pro balneo habendum csso. *)

«) Vide pg. 30. ») Pg. 37. ») Diainctr: 0, W-0.48 M.
») Vide pg. 37.

45

Nunc agendum est de longa serie cubiculorum peculiari
structura insignium, quae non solum regiae cnosiae pro-
pria sunt, sed etiam Phaesti in regia et in multis privatis
Cretae orientalis domibus reperiuntur. Structura eorum
igitur, postquam semel recepta est, in favorem venisse
videtur; nam cum nonnulla cubicula hac ratione aedi-
ficata vetustissimis regiae cnosiae partibus adnumeranda
sint, regia phaestia et Cretae orientalis domus cum balneis
ibi repertis ad aetatem pertinent, quam mycenaeam dicere
solemus.

Licet docti Britanni, qui Cnosi rudera aperuerunt, haec
cubicula pro balneis fuisse non asseverare audeant, huic
coniecturae, ut mox demonstrabimus, tot et ümtae res
fidem faciunt, ut nequaquam dubitem eorum descriptionem
huic commentationi inserere. Ad tempus ea cubicula balneas
vocabo, postea expositurus, (juatenus hoc nomen merito
iis inditum sit.

Pnmum eius generis balneum abhinc decennium Cnosi
in regia detectum est \'). E magna area per vestibulum
intramus cubiculum satis amplum cuius duobus parie-
tibus scamna lapidea adiuncta sunt, in medio pariete quem
intrantes a dextra habemus interrupUi, ut sj)atium relin-
quant cathedrae lapideae. E regione cathedrae pluteus
constructus est adiuncto scamno, in quibus tres Cîivernae
conspicuae sunt, quae olim colunmas ligneas recipiebant.
Pluteus a reliquo cubiculo piscinam 2,90 M. iongam, 2,44 M.
latam, 0,70 M. altjim seiungit, cuius latera o tabulis
gypseis constant magna cura connexis. Sox gradibus, quibus
a dextra pluteus additus est, in piscinam descenditur.

Memorabilo est, neque hie neque in aliis eiusmodi pis-

\') Evftns. Cnossos. B. S. A. VI (1000). pg. 38 sqq. tab. XII. K 5; ining.
9 pg. 30. ») Circitcr 0,5 M. longuin ct 0,0 M. latum est.
\') Cf. Baumgarlen. Hellen. Cultur. imag. 39.

46

cinis, de quibus mox acturi sumus, emissarium inveniri,
quo aqua sordida vel supervacanea abducatur.

Hoe balneum usque ad regiae eversionem in usu fuisse,
pithos ibi inventus ratione docet qua coloribus inductus est.\')

Alterum balneum situm est in septentrionali regiae parte.
Differt a balneo, quod supra descripsimus, eo nomine, quod illic
in cubiculo tam spatioso piscina quasi secundas partes agit.
Hic vero piscina principem locum obtinet et spatium
perangustum quod ei contiguum est transitui similius est
quam cubiculo.

Scalae, quibus in piscinam descenditur, hunc in modum
constructae sunt, ut graduum series parieti dexteriori adiuncta
secundum parietem posteriorem altera graduum serie recto
angulo continuetur. Ipsa piscina 2,56 M. longa, 2,45 M.
lata, 2,— M. alta a scalis seiungitur pluteo itemgradatim
atque recto angulo descendenti et terminate pila quadraUi\'),
cui rotunda\') columnae ligneae basis imposita est. Gradus
(0,90 M. lati) a pluteo separantur crepidine humili 0,84 M.
lata. Piscinae latera facta sunt esjixiscalcjiriis infra tabulis
gypseis inductis: pars tamen superior rudere colorato, cuius
fragmenta reperUi sunt, trullissjita fuisse videtur.

Hoe balneum ad antiquiorem regiae partem pertinens
non post eam aetatem, (luam docti Britanni the third Middle
Minoan Period voaint, in usu fuisse conllrmat supellex
figlina eius aevi ibidem reperUi»).

Terlium balneum eadem rationo constructum in udvorsa
immensiie regiae parte (ad ortum brumalem siHJCtanti) situm
eflt\'). In piscinam 2,20 M. longam et 2,— M. latam, iis qmis

47

supra descripsi aliquanto minus profundam, simplici quattuor
graduum (1,05 M. lat.) serie descenditur. Hanc ob causam
Evans hanc piscinam olim lavationibus pedum, fortasse
lustrationis causa institutis, utilem fuisse arbitratur \'), ad
quam rem tamen eiusmodi piscinae mihi minime idoneae
fuisse videntur »). Hic quoque scalae ab ipsa piscina seiun-
guntur pluteo (0,53 M. lat.), cuius extrema pars antiquitus
columnam ligneam sustinebat. Scalae per ianuam petuntur
e transitu angusto (circ. 0,90 M.\' lat.), a piscina mure
ingenti disiuncto ; cubiculum igitur piscinae nullum adhaeret.

Hoc ei commune est cum quarto balneo, in orientali regiae
parte proximo ab exedra site, quam Evans the Hall of the
many door-icays vocavit. \')

A septentrionibus per ianuam balneum ingressi conspici-
mus a fronte pluteum pila quadrata terminatum, cui ex
more olim columna lignea imposita erat, et ad sinistram
sex gradus, parieti septentrionali et pluteo interpositos, qui-
bus recto angulo in piscinam (2,50 M. long, et 2,18 M. lat.)
descenditur. Cum pavimenti lapidei nullum vestigium super-
sit, non dubito, quin fundus piscinae, sicut in une ex
tribus balneis regiae (luao Phaosti in arce detecta est ♦),
tabulis lignois constiterit.

Hoc balneum cum piscina cubiculi, quod the Throne-room
dicunt, ot cum balneo lleginae Atrio (the Queens Megaron)
adiuncto, quod infra descripturi sumus"), in eo congruit,
quod ab angusto transitu, ab oriente ei adiecto, initio non
parioto sed ])luteo tres colunnuis ligneas sustinenti seiunctum
fuit: postea intercolumnia muris obstructa sunt. Etiam
parieti meridionali pluteus adiunctus est, qui o regiono
oius columnao, quae extremo scalarum pluteo imposita est,

\') „/"/ look», at if in ihii cote it had performed a lustral function of a
religious kind. \' >) Vido pg. 55.

>) B. S. A. XI (1905). pg. 7. •) Vide pg. 49. «) Vide pg. 51.

48

quintam columnam sustinet. Haec res indicare videtur,
spatium, his columnis et iis, quae pluteo orientali impositae
sunt, interiectum, in modum impluvii apertura fuisse. \')

His balneis cnosiis simillimae sunt balneae regiae myce-
neae quam dicunt, Phaesti in arce erutae

In meridionali eius regiae parte, ab occidente Magnae
Areae series porrigitur cubiculorum inter se perviorum
Ex angusto transitu »>-per duo cubicula satis ampla®) in
tertium pervenimus \'), quod simulatque intravimus, a laeva
conspicimus aditum piscinae cnosiarum instar aedificatae,
8,70 M. longae et 2,20 M. latae E primo tamen cubiculo »)
ad septentriones versi intramus aliud cubiculum, cui
adiuncta est altera piscina eiusdem structurae (4 M. long;
2,20 M. lat.) \').

Mirifice utriusque structura cum cnosiae regiae balneis con-
gruit: eaedem scalae, quibus in piscinam descenditur, eaedem
ipsius piscinae mensurae. Idem pluteus (luoque et columna
lignea extreme pluteo imjiosita, nisi ([uod in illo \'") pluteus
pro rotunda columna tignum quadratum sustinobat, gypseao
pilae quattuor jiaxillis afllxum, quorum foramina conspicua
sunt.

Paulo magis inter sese disUmt balneum in tîibula numero
19 notatum et reliqua eiusdem generis balnea, si rationem
consideramus, (jua parietes eorum inducti fuerunt. In hoc
balneo enim piscinae parietes non coterorum oxomplum
secuti lateribus gypseis exstructi fui.sso vidontur, sed
tabulis ligneis accurato coimexis, (luemadmodum balneum

\') Dc tfuinto rcgiao cnosioc balneo vido pg. 51.

*) Luigi Pcrnicr. II palar.7.o Miccnco di rbacslus. .Mon. Ant dci Linc«i.
XII—XIV (1902—1904); cf. Uvori cscguiti a Fcslos dalla missiono
arehcologica Iialiana. Uclasiono del Dolt, Liiigi I\'crnier Itonia 1901.

») Mon. Ant. XII (1902). tab. II. pg. 43; XIV (1904). Ub. XXVII
Nr. 15—21. ») Nr. 14. ») Nr. 16 cl 10. •) Nr. 20. ») Nr. 21.

•) Nr. 15. •) Nr. 19. >0) Nr. 21.

49

arcis tirynthiae tabulatum fuisse scimus >)• Etiam fundum
ligno pavimentïitum fuisse verisimile est ; nam cum nullum
pavimenti lapidei vestigium reperiretur, restabant multa
fragmenta materiae combustae, quorum nonnulla tabu-
larum vel trabium formam egregie conservaverant.

Inventa est in angulo cubiculi duobus his balneis inter-
iecti cisterna magna »). Haec cisterna, quam non temere
hoe loco aedificatam esse arbitrer, procul dubio suppedi-
tabat aquam, qua utrumque balneum repleretur.

Hisce maiore tertio balneo regia gaudebat in extrema
septentrionali aediflcii parte sito, quam Pernier ad vitam
privatam destinatini fuisse existimat*). E vestibule toïi
[isyxpc\'j «) per transitum leniter acclivem *) pervenimus in
cubiculum amplum O perinde ac transitus pavimentum
exhibons ex alabastrita confectum \'). Tres parietes tectorio
colorato inducti erant, quartus (i.e. meridionalis), qui pis-
cinam a cubiculo seiungit, praeterea sculpturis ornatus erat,
quarum nonnulla fragmenUi reperta sunt. Huic parieti duae
ianuae inaedificatae erant, quarum dexterior aditum i)rae-
cludebat scalarum quibus in piscinam ») descenditur. Scalao
constant septem gradibus iüi disi)Ositis, ut prima series
graduum, cui pluteus adiunctus est, altera serie continuetur
primam recto angulo secanti. In extreme pluteo combusta
colunmae ligneae fragmenta reportîi sunt, quales in huius
modi piscinis semper plutois impositas fuisse apparet.

\') Vido pg. ll- coll. |tg 47. *) In tnbuin numero 10 nolalur.

») 8 M. nil.; 2,50 M. dinni. •) Mon. Ant. XIV (l\'JOi). pg. m sqq.
§ 10: It bagno M ijuartiere pricato (del gineceo,). Quibus nrgumcntis com-
motus vir doclus linnc regiae partem pro gynaccco vel jwtius pro privata
acdifieii parte Imbeat, exponit pg. 300. l"lndem fcro profert quao Evans do
cnosiae rcgiao parte in qua the (^Meen\'t Megaron situm est.

») Mon. Ant. II. lab. XXVll. Nr. 79.

•) Nr. 80: Corridoio di coMmnnicazioHe fra il tettibulo ed il bagno.

4,90 M. long, el 3,78 M. lat. •) Nr. 81: Sala centrale del bagno.

*) Nr. 83: Ban no ]>er il bagno.

4

50

Ipsa piscina (2,25 M. long.; 2,25 M. lat.; 1 M. alt.) non
per totum parietem porrigitur, sed angustum spatium
relinquit altitudine cubiculi contigui pavimentum adaequans,
et a parte piscinae humili pluteo protectum, cuius vestigia
etiamnunc conspicua sunt. Hoc spatium, cuius aditum
altera ianua praebet, tectum profecto quondam fuit, ut
parietum tectorium pulchre decoratum a caeli asperitate
vindicaretur: fieri tamen potest, ut piscina ipsa, cuius latera
fundusque tabulis gypseis inducta aqua pluviali non corrum-
pebantur, impluvii instar tecto caruerit.»)

Balneo adiecta sunt duo cubicula angustiora, quorum
alterum in mentem revocat cubiculum, in privata regiae
cnosiae parte situm, quod Evans latrinam fuisse statuit.\')

Hasce piscinas sive balneas non regiis solis domibus
proprias fuisse, cognoscimus e trium domuum privatarum
reliquiis aetatis quam mycenaeam vocant, egregie illustran-
tium, qui fuerit balnei locus in aediflciis quorum structura
minus quam regiorum magniflca et opipara erat.

In aedibus Cretae orientalis — hodio locum Palaikjistro
dicunt — in atrio quasi inaedificatum est cubiculum
amplum *), cui solus aditus ex atrio patet; in angulo
piscinam habet quadratam *), iis do quil)us supra egimus
imprimis gradibus (tribus numero) pluteoque, qui olim
columnam ligneam sustinebat, perquam similem •). Exteriori
balnei muro e regione piscinae recto angulo adhaeret (juod
angiportum dictia, in quo putous depressus est. Cum autem
atrium et balneum loco 8it;i sint multo superioro quam
angiportus et puteus, BosjuKjuet, qui antiquum eam

\') Vido pg. 52 sqq. ») Nr. 84. ») Cf. U»b. X.XVII Nr. 80-84;
tab. XXXII. pg. .180; imag 30—32: Li tala cenirak, la ratca roU\' a»ite»»a
tano topraeUralo e la tcala che tcende alla ratca del bagno del ginecto.
.») Circ. 0,5 M. long. cl 5 M. lat. ») 1,80 M. long. cl 1,80 M lat.
«) B. S. A. IX (1903). pg. 312; tab. VI 11 I. 4; imag. 23.

51

urbem aperuit, non sine iusta causa suspicatur, in angiportu
olim scalas ligneas fuisse, quibus commode aqua e puteo
in balneum por tari posset.

In alia domo eiusdem urbis antiquissimae <) balnei atriique
dispositie priori simillima est: hie quoque cubiculum am-
plum, in cuius angulo piscina in solum demissa est, ex
atrio per ianuam aditur.

Tertium balneum in domo ad extremam aetatem myce-
naeam pertinenti in vico nunc Zakro dicto repertum est.

Eidem dispositioni balnei atrio annexi Cnosi quoque in
regia occurrimus, ubi e conclavi, quod Evans the Queen\'s
J^kgaron vocavit, per ianuam spatium satis parvum adimus,
a Reginae Atrio seiunctum columnis stylobatao impositis,
cui utrimque scamna lapidea adstructa sunt»)- Ad dextram
ianuae protenditur pluteus *) pila ornatus, quao olim colum-
nam ligneam ferebat. Diflfert tamen a balneis quae supra
descripsi eo nomine, quod solum non in modum piscinae
depressum est, sed altitudine pavimentum atrii adaequat,
quam ob causam etiam scalae absunt, quibus in ceteris
balneis in piscinam descenditur. Parietes cubiculi egregio
conservati infra tabulis gypseis®) inducti sunt. Superioris
partis tectorium, uno colore decoratum, infra lato spirarum
margine distinctum est.

Videnms igitur architectum, cum oi ob causam nobis
ignotam structura immutanda esset, in cubiculo sino dubio
eidem usui reservato quam minime a solitn aedificandi
rationo decessisso. Nam hoc quoque cubiculum pro balneo
fuisso praetor reliquaruni balnearum similitudinem com-
plura fragmenta magni solii llglini \') probant, in conclavi

\') H. s A. IX (1903). pg 278 ct 291 ; Inb. VI. II. 5.

*) il. S. A. VII (1901). pg. 141. In tabulndonuis numero XIV notaU cat.

») Ixjng. 3,92 M.; lat. 2,41 M.; all. 4 M.

*) B. S. A. VIll (1902). pg. 52 sqq.; tab. I. E. F. 10; imag. 27 a el b; 29.
») liong. 1,50 M.; lal. 0,G2 .M. «) 1,98 M. ait >) Vido pg. 37.

52

vicino reperta. Cansam, cur solium non in ipso balneo
repertum sit, Evans hanc fuisse coniecit, eos, qui regiam
temporibus eversioni proximo praecedentibus habitaverint,
quod olim balneum fuisset remoto solio pro armario usos
esse. Idem maiori balnearum parti contigisse videtur, cum
pleraeque invenirentur omni supellectile oppletae.

Cubicula eiusdem structurae etiam in nonnullis privato-
rum domibus reperiuntur: unum in domo Cretae orientalis\'),
altemm Cnosi in domo littera B notata. »)

Praeterea cubiculum regiae mycenaeae quam vocant, in
insula Melo detectae quod angusto transitu ex atrio
aditur et structura balnearum cretensium admonet, ad
eundem fortasse usum destinatum erat »). De alio eiusdem
insulae balneo iam supra locuti sumus «). •

Hae sunt „balneae," satismultaesi antiquitatem temporum
perpendimus, quae aetatem tulerunt. Restât, ut brevitor
disputem, utrum re vera cubicula supra descripta balneae
fuerint, an forte consilio plane diverse, nobis occulto, aedi-
flcata sint.

Cum Evans abhinc decennium in regia cnosia primam
piscinam, quales postea complures reperUie sunt, detexis-
set, dubitabat num balneum essot, cimi piscina emissiirio
careret, quo aqua sordida abduceretur. Re vera neque haec
piscina neque aliae huiusmodi emissarium habent.

Hanc ob causam Evans primo coniecit, piscinam impluvii
modo apertam stirpibus et floribus pulchre decoratam fuisso,
ut rex et principes ad sellam regiam (in „the Throne-room\'*)
congregati, dum foris soils calor liomines ureret, suavi

\') Vide pg. 40. Ï) R. s. A. IX (1903). pg. 287; Ub. VI. II. 4. Nr. 16.
») S. A. VIII (1902). pg. 312; cf. VI (1900). i.g. 74 Ub. V. H.
♦) 8 M. long, ct 3,5 M. lat. ») Excav. at Phjlakopi pg. 67; imtg. 49;
H. I. 1.4. •) Vide pg. 38.

53

aquae et florum aspectu delectarentur. Simul in piscina
tamquam in vivario pisces in usum culinarium ali potuisse.
Hoc tamen reliquis piscinis cum Cnosi tum Phaesti saepe
in remotis regiarum partibus repertis et undique angustis
cubiculis circumdatis minime convenit, ut recte Pernier
de Phaesti piscinis statuit\'). Accedit, quod, ipsa earum
structura cum hanc opinionem minime confirmet, privatarum
domuum piscinae, in angulo cubiculi atrio adhaerentis sitae,
ei nequaquam favent. Ipse Evans mox sententiam mutavit ;
nam uno anno interlapso censuit hanc piscinam ad lavationes
pedum destinatam fuisse Postea tamen de piscina eadem
tamquam de lumine loquitur unde sol in cubiculum adiacens
admittereturVerum pleraeque eiusmodi piscinae ita
aedificatae sunt, ut spatia adiuncta ne obscurum quidem
lumen accipiant, deinde si forte cubiculum aliquod exiguum
vol transitus angustus lumen inde dérivât, cubicula multo
maiora proximo adiacentia luce omnino carent.

Quae deinde necessitudo est inter luminis fontem et
piscinam in solum demissam, saepius ianua clausam, in
quam scalis descenditur? Insuper novimus, cubiculum
simillimae structurae, Reginao Atrio adiunctum, cuius
lacunar intactum exstjit, non apertum fuisse: innno vero
lumen ex cubiculis adiacentibus per intercolumnia in

54

piscinas admittebatnr. Minime constat omnia impluvia fuisse.
Imprimis privatarum dommim piscinae, quae in angulo
cubiculi atrio adiuncti sitae sunt, nec non ipsa earum
structura huic coniecturae refragantur. Potius a partibus
Pernieri steterim, qui piscinas eas contectas fuisse arbitratur
relic tis spiracuüs per quae aer et vapores libero cursu
commearent \')• Sed ne hoc quidem balneum Reginae Atrio
contiguum confirmât. Nunc tamen Evans dubitat an „balneae"
nostrae posterioribus saltem pro sacrariis fuerint, in quam
opinionem incidit nonnullis imagunculis divinis in „balneo"
supra pg. 47 descripto inventis, ubi etiam triplex pluteus
idem ei probare videtur \'). Sed quid, si pii deorum cultores,
cum pericula iis imminerent, sacra sua in balneo occultave-
Tunt? Etiam aliae balneae omni supellectile oppletae erant.

Ceterum, etiamsi re vera ii qui postea has regias habiUi-
verunt pro sacellis balneis illis u.si essent, minime inde
sequeretur eas initio hoc consilio aedificatas esse.

Insuper etiam eae „balneae" quao ultimis huius aevi tem-
poribus assignandae sunt — eas dico, quae Phaesti in regia
et in privatorum domibus repertjie sunt — in aedificiorum
partibus .satis remotis et quiisi obscuris iacent, ubi sacra-
rium nequaquam exspectaveris. Idem valet do cnosiae
regiae „balneis", quao omnes uno (the, Thronc-room) excepte
aut cubiculis exiguis aut transitibus angustis contigua
sunt, ubi nemo specUvtor rei sticrae adosse iK)torat.

\') Mon. Ant. XII (11)02). pg. 45: K\'te ÏMcece i dfili tercirano eome
tale da hagno, credo pii rerotimite immaginarU coperti e ben arriegati per met:o
di abbaini, dei qnali la colomta cenlrale polera »oitenere la Iraralura.

») H. 8. A. XI (1«05). pg. 8: THe tnple arrangement of He balntfrade,
ihoieing a facade tritk three cotnmnt and tttv tringt, each containing a tingle
column, it certainly tuggettice of thé Minoan pilhrthrinet The architectural
functiont of lighl-ictll and imptucium are i/uite reconcilable frith that of a
tmall hypaethral tamctuary, and it it moreocer pottiiU, that according to the
original plan the back part of the inner area icat coeered over.

55

Qnod ad privatorum domus attinet: hic quoque sacrarium
potius in ipso atrio quam in angulo cubiculi parvi quaeras.
Postremo mihi quidem non liquet, cur sacraria in terram
depressa essent.

Quid vero magis in promptu est quam piscinas, in quas
scalis descenditur, pro balneis haberi? Huic rei id unum
obstat, quod emissaria non habent. Verumtamen non obli-
viscendum est, neque magna solia figlina eiusdem temporis,
neque pyelos, quibus posteriores uti solerent\'), emissaria
habuisse, cum sine dubio potentibus illis regibus, qui im-
mensa regiarum spatia quorum aspectu hodierni obstupes-
cimus habitabant, vel principibus ab illis secundis non
deessent magna servitia, quibus parvi molimenti esset
piscinas aqua replere vel lavatione peracta exhaurire.

Iam supra memoravimus, in regia phaestia magnam cister-
nam medium inter duas balneas locum obtinere, atque veri-
simile esse in privata Cretjie orientalis dome olim scalas
ligneas balneum coniunxisse cum puteo loco inferiore sito ;
•utrumque hoc consilio factum esse apparet, ut quantum
lleri posset famulorum labor sublevaretur.

Cum altitude piscinarum, a fundo usque ad imum gradum
aestimata, porexigua sit, Evans anti(iuos ibi non toto corpore
lavari solitos esse putjit, sod pedes tantum in aqua tenui
abluisse; at scimus antiquis in universum consuotudinis
fuisse aqua hausta membra perfundero potius quam totes
sese in aquam submorgero *), cum insuper fieri potuit, ut
praetor fundum ipsum etiam gradus inferiores inundarentur.
Hactenus viro docto assontior, fortasso balneas etiam in
religionum solenmibus lavationibus lustrandi causa institutis
usurpatas fuisse. Praetor balneum, quod pg. 46 ot 47 descripsi-
mus, imprimis cubiculum, quod the Throne-room dicunt, cum

\') Vido Cap. XV. ») Vido Cap. XV ot XXV.

56

balneo adhaerenti ob cathedram et scamna circum parietes
disposita, in quibus sedentes rex et principes sacris ablu-
tionibus adesse possent, rebus divinis aptum fuisse arbitrer.

Quae cum ita sint, quamdiu exploratum non est piscinas
de quibus egimus diverso consilio aedificatas esse, praestabit
eas pro balneis habere, quam opinionem praesertim regiae
phaestiae balneae confirmant. Cum enim balneum utrumque
in illa regia ad meridiem spectans et tertium, in septen-
trionali parte situm, cum cubiculis adiacentibus quasi uno
corpore comprehendantur, a reliquis aediflciis separate,
manifestum est cetera cubicula eidem rei usui fuisse atque
balneas quibus contigua sunt. Hanc ob causam Perniero
persuasum est, cubicula balneis adhaerentia \') cum dominis
ipsis tum hospitibus ungendis et vestiendis utilitiitem
habuisse. »)

Denique mira intercedit similitudo inter balneas méri-
dionales regiao phaestiae et balneum cnosium, quod the
Throne-room vocatur. Nam balneis phaestiis prope adiacet
portions\'), 4,50 M. longa et 2,15 M. laüi, in Magnam Aream
prospicien.s, in qua scamna gypsea parietibus adiecUi .sunt,
quorum mensurae sciunnorum, quae in vestibulo balnoi
cnosii reperiuntur, pares sunt. Dicius, regiao phaestiae
architectum in aedificanda porticu, quao Perniero auctoro
valde idonea erat in qua homines o balneo egrossi aprica-
rentur»), cnosium vestibulum imiUitum esso. Hocno eodom
consilio constructum erat?

\') Mon. Ant. XII (1902). Ub. II; XIV (1904). Ub. XXVII. Nr. 16,17,
18, 10, 20, 80-84.

») Mon. Anl. XII (1902). pg. 40: Infntti in palnzcigrandioti e ricckinmt
qtiftU nirenei non in mh tola ed angutlu rauo jmlftanu icolgerti Inlle U operazione
del bagno, comodith predileUa dei Signori del Ivoge, offerla abilnalmenle ad
otpili iPogni rango, ma ad ew doreca euer detlinalo Inifo un gruppa ri*ercalo
di tani, non alfrimenür che Ir Urme nelle eaie nobili greeo-romane o pomi>eiaMe,
») Tab. VII. *) Mon. Ant. XII (1902). pg. 40: ore do/^ itaracriera
co$a grata il fermarti al tepore delC ampia Corte attolafa.

57

Duplex igitur Cretensibus antiquis lavandi ratio erat:
utebantur aut piscinis, in quas scalis descendebant, aut
soliis flctilibus ad portanduin idoneis, quae vulgo collocata
erant in cubiculis piscinarum instar aedificatis praeterquam
quod sola in iis non depressa erant.

Memoria piscinarum, in quibus Cretenses lavabantur,
balneas angustas et blattarias \'), quibus posteriores Graeci
usque ad aetatem romanam domi contenti erant % commo-
ditate multum antecedentium, fere mille et ducentis annis
post nondum oblitterata erat; cuius rei testis est Diodorus
Siculus, qui in libro quarto Ui/3?,ic^>)Kij? \'WropiKî^?^) narrat
Minoem Cocalo interemto pervulgasse, liospitem in balneo,
fallente vestigio in aquam fervidani lapsum, obiisse. Cum
autem Kvßia-TijT^fsc fuisset, pedo lapsum in solio submergi,
neque tali narrationi quisquam fidem habuisset, Cocains
Minoe auctore praeceps per gradus in piscinam, quales
nunc Cretensibus proprias fuisse scimus, cecidisse videtur.

\') Cf. Sencc. Epist. SC. \') Vido Cap. XIV ct XV.

IV. 79.2. Locus laudatus est pg. 21 adii. 2.

PARS ALTERA.

Qe usu fpigidarum calidarumque lavaMonum apud
posferioris aetaHs Graecos.

CAPUT VI.

De balneo anfiquitus morluorum umbris paralo deque crebris
cum mulierum lum virorum lavacpis.

Quam longa intercedunt spatia inter remota ilia tempora,
quae Homerus carminibus célébrât, et ea, quae ex poste-
rions aevi poetis et scriptoribus vetustissimus quisque nobis
illustrât!

Antiqui heroes interierant et simul multa ox institutis
moribusquo eorum evanuerant, quae posteriores Graeci
non minus quam nos admirabantur. At illis quoque tem-
poribus, nondum a scriptoribus celebratis, terra gracca
habitata fuit et vigebant mores e quibus ii nati .sunt, quos
postea valui.sse ex scriptoribus cognoscimus. Magno autem
fortunae boneflcio accidit, ut. no ca quidem aotas omni
indice careat, cum homines ([ui tunc erant nonnulla nobis
rellquerint monumenta, (|uao saepe vitam more.sque eorum
haud scie an melius quam scripta exjdanant.

Sepulcra sunt, in quibus mortuorum corporibus nmllao
res apponebantur, quibus vivi usi erant et quas lis apud
Inferos quoque usui fore existimabant.

59

Ut in antiquissimis sepulcris cretensibus multae resinventae
sunt, quae hominibus ad corporis cultum utiles erant \'),
sic in compluribus sepulcris atticis ad Dipylon sitis catini
conditi erant cibis repleti et pocula crateraeque, ut
umbrae apud Inferos edere et bibere pergerent quemadmodum
in terra assueverant.

Sed non cibi potusque soli iis dum vita manebat ad bene
vivendum sufifecerant: nonne cotidie laboribus fatigati
domum redeuntes unctione et ablutione lassitudinem curare
consueverant? Ecce hydria magna in sepulcri angulo. Fri-
gida aqùa expletam una cum trulla ad aquam hauriendam
et ampullis olei suavissimi plenis eam mortuo apposuerant,
ne umbra curam corporis neglegere cogeretur \'). Per totam
Graeciam eadem consuetudo valuit: in magno sepulcro,
quod in vico nunc Menidi dicto apertum est, frequentes
pelves stabant, binis ansis singulisque nasis instructae et
altis basibus fultae, <iuas Wolters ob posteriorum labrorum
similitudinem labra fuisse suspicatur*). Iis multae

ampullae oleariao additae erant. "Sepulcra quoque in insula
Thora detectïi magnum labrorum ot hydriarum pusillarum
numerum continebant, quae totideni eiusdem rei documenta
sunt. \')

Consuetudo ea parandi umbris balneum, cuius iam anti-
quissima Cretao sepulcra testimonium aflbrunt«), ad tempora
belli peloponnesiaci permansit, tum in oblivionem vonisse
videtur. \')

\') Vido pg. ] O cl 17.

In nonnullis cnim calinis ossiuiu rcliciuiiic rcpcrtnc sunt.

\') In quinqiio scpulcris npud Dipylon silis liydrinc taies opcrculis clausae
invcntae sunt. Cf. Mrucpkiier und Pcrnicc. Kin attischer Fricdhof. Athen.
Mitl. XVI (1803). pg. 115; Perrot ct ChijMcii. VII. pg. 53.

♦) Wolters. Vasen nus Menidi. Jahrb. Arch. Inst. XIV (1800). pg. 128 sqq.

DrngendorlT. Theracische üriiber. = Ililler v. üaortringcn. Die Insel
Thcra II. pg. 118. Cf. imag. 308 a et b.

•) Vide pg. 17. Wolters 1.1.

60

At non solum mortuorum reliquiis in sepulcris hydriae
aqua repletae apponebantur, sed etiam iis qui iamdudum
sepulti erant balneum parabant, quod in sepulcrum effunde-
bant. Hoc balneum Graeci z^cvix Xovrpx vocabant. Eusta-
thius\') dicit, balneum quod Andromache ancillas Hectori
parare iubet, ei non solum non vivo, sed ne mortuo quidem,
Ù: yovy x^svix 0x7) >.c-j-px, utile fuisse.

Hesych. : x^ivtx Xyj-px.Tx role vtKpsJg èz-iCpspófisvx. tKÖßi^cv
yxp lis rsùs rxCpcj: ?,:vTpx.

Quo modo illa ?.c\'jTpx rite fieront Cleidemus docet:
cpv^xi ßsb\'jysv TTps: £7Trépxv tûD 7\'^[ixto:. cTreiTX TTxpx rev ßsbuvcv
Trpsç h^ripxy ßheirs, Zlxp xxrx%,ii ?Jyxv riSf ùfih xTÓvififix
cïç %pvi Kx) cï: bißt;, e-^sirx xv^iç ß\'jpsv x,xrx%es.

Ingentia autem viisa, quae sepulcra apud Dipylon siUi
ornabant, non hoc uno consilio sepulcris imposita fuisse
videntur, ut 7^hxtx essent, sed ut etiam >>suTpx «c^i^wä
libationesque exciperent: omnium enim fundi perforati ot
kises cavaUie sunt, sine dubio ut liquores libati libera
permanare et ad mortuorum domicilia perveniro pos-
sent. ♦)

Acvrpx vero, quae in Sophoclis Electra Grestes in patris
sepulcrum effundit, non aquae sed lactis erant. Vs. 84:
(üfliv 7rp:7bev v) TX Ac^lsu
TTeipxfifb\' ïphiv Kx-jTù rû\'A" xpxKyi^tlv^
TTXTfi; %UvTtÇ >.C\'JTpX\'

coll. vs. 895: Ipù KS>Mvy,ç xxpx; vicppÔTSuç

7ry,yx; yx>jcKTCç.

Easdem libationes pooUi vs. 52 >xißx; vocat. Xci; quoijuo,

\') Euslalh. ad X 442 (pg. 1278.00).

») ?:adcm habcnt Suid. s. v.; 7>cnob. VI. 45; cf. Diogcnian. VIII. 09.
») F. H. G, 1. 303. ap. Allien. IX pg. 410 A.

•) Cf. Wollcrs I.I. pg. 155; Rhode. l\'sychc. pg. 33; Pcrrol ct Chipie».
VII. pg. 00; Dnremb. cl Sagiio. s. v. I/outrophcros.

f)l

quas Chrysothemis patri portât"), Electra vs. 434 >.ovTpx
dicit, de quibus conferatur a. 26:

xi^cp" XÙTX %oi}v 7rx7iv vsnùsvtrt,

TrpSiTx fjCSTtTTêiTX 5s fi^Sh foiva,

TO Tphcv XV^" V^XTl- STt) 5\' Xh(plTX Afüx\' STTXK\'JVCV.

Cf. Aeschyl. Choeph. vs. 129:

^yù xèo\'jTx txtIs fcipvißx; cp^tTOÎ?,
Af y a Kx?.ov<rx rrxripx. *)

Nonne urnae et ampullae aqua atque oleo repletae, in
sepulcris una cum cibi catillis corporibus appositae, et
balneum a superstitibus propinquis iamdudum mortuis
interdum paratum coarguunt, iam antiquissimis Graecis
tantopere de lavationum unctionumque crebrarum salubri-
tate ac necessitate persuasum fuisse, ut corpus humanuni
eis non magis quam alimentis carere posse censerent?

Quid mirum? Non enim id solum desiderium, quo com-
moti omnes homines vel potius omnia animalia certis tem-
poribus corpora sordibus purgare cupiunt, Graecos ut
lavarentur adducebat, sed imprimis eximium exercitationum
Studium, graecae stirpi natura insitum, quo omnibus

\') Vs. 100. ») Poctno Rlexnndrini %oxi vooabant ZÛt}.x. Cl\'. Orph.
Argonaut, vs. 32:

^piikv: t\' atyutttlxv kx) \\)slpih: Upx «c^tA^.

vs. 573: x\'JTxp eyxyt
^\'JXhv \\hx<tx(iy,v tt\'iri\'jhxv ßtt>Jy(j.xtx %ùt>mv.

Ai)oll. Rhod. 11. 190:

%ÙT>J. TS cl XtvovTO Kx) ifyvivxv hrofix ß^Xxv.

Mos bainci mortuis parandi in Graccia nondum cvnuuit. Nunc quo(|uo
Graeci in funoribus urnas nquae elTundunt, quibus morluoruin animos rccreari
alTirmant. I-kjdom consilio in aedibus funcslis per qiindrngiiil« dies alvcus
aquae i)onitur, nam Orcum ipsum aqua carere credunt. In scpulcrelis praeterea
graecis saepissime urnae diruplae conspiciunlur, e quibus |»rlus lor aqua
libaverunt. lloc fnciunt fistula in tcrram depressa, quao aquam recipial.
Cf. Wachsmuth. Das alle Griechenland im neuen, pg. 119 Dc Oreo aqua
caronli cf pg. 21 ei 51 adn. 18, ubi canlilena nlTertur, hoc versu incipicns:
viph ßpsyiMhs \'ßxi, %xp); Oxrix Kxüfih:.

62

omnium temporum nationibus praestabat, eos exercitationibus
palaestricis finitis membra sudantia et multo oleo et pulvere
cooperta strigili abradere et frigida ablutione recreare
cogebat. Hanc ob causam ubique multa gymnasia palaes-
traeque constituebantur, initio omnium simplicissima et
modico apparatu, mox tamen splendida balneis atque
unctoriis amplissimis adiectis.

In ilia cum adolescentes tum puberes cotidie convenie-
bant, exercitabantur, lavabantur, denuo sese oleo ungebant.
Ipsi ii, quos membra aetate vieta in gymnasiis frequentibus
denudare pudebat, domi exerceri pergebant. \')

Tantopere exercitationes adamabant, quod studium num-
quam imminutum est. Cf. Aristid. Rhet. Or. 51. vol. II pg. 579
Dind. : xvt) toxi ßxvi^siv fv) txc xkpcxva: rf;/ rx: mhviiß^bfx:
Cl 7r?.tls\'j: hxtpißits, {\'rx bx-jßx^sT(, il tivsç vßx: rûv >.{ycvTxv
>av\'bhz\'j7i- 70 5\' cî/ cJfixi, rrpo: ùfix: xÙ7ch;

071 CÙK ht77i >Jbxy (ftcYTx: C\'j}} ?.S\'J7pxv ^!;ifp7y,fjt.iyou: cOS\' x (i^
hT 7iiiü\'j7x: 7x: -rep) 7oh: >.iyc\'j: hx7pißx: yiyvxvKtt\'j. *)

Accedebat, quod imprimis ii Graeci, qui mare accolebant
vel quibus amnis urbem praeterfluebat, diligonter artem
natandi persequebantur res utilissima iis, quibus semper
periculum erat, no nave tempestate fracUi vel in pugna
navali depressii natando sjilutem petere cogerentur. Hac
arte, ut exemplum afTeram, permuiti Graeci pugna salaminia
servati sunt, quorum pauci, quibus naves depressao erant,
auctore Herodoto piirierunt, x7s vieiv ÎTrirrxiityst *), bar-
barorum vero plerique, quia\'liuius artis imperiti erant.\')
Multis locis etiam feminae natare discebant. Cf. Paus.

\') In iis Socratcs erat: Xcnoph. Symp. 2.18. Cf. Tlalo do Hep. V. pg. 452 H.
») Cf Lufian. Calapl. init.; l\'Hn. Epist. X 4U. 2: Oyrnnatih indulgrnt
Oraeculi; ct sacpo alibi. Vidc «rasbcrgcr. Eruichung u. Unlcrrichl im kl»»«.
Altert. I. pg. 377.

" ») Cf. Grasbcrgcr. I. pg. 151. ♦) Ilcrod. VIII. 89. ») Cf. TImc IV. 25. 4.

63

IX. 20. 4 : rxç ywxTxx? txç Txvxypxlxv :rps rûv ^icrô^ov cpylxv
fV) bx>a7a-xv xxTxßijvxt Kxbxpaixv £v£kx, •j-,^%o[jt.èvyiç Sf S7:i%atpy,(rxi
rh Tphxvx k. t. s. Mulieres in piscina nutantes Andocides
pinxit In vasculo, quod Capite XXII descriptum habes.
Viri natantes restibus religati in lecytho conspiciuntur
depicto apud Dumont et Chaplain. I. tab. XXIII.

Multi sub aquis quoque natandi peritissimi erant: urina-
tores sub aqua natantes Spartanos in insula Sphacteria
interceptes diu a iiime vindicaverunt \'). Verbuui huic rei
proprium hvlpvx^siv est. Cf. Etym. M. 256. 4: hv^pvxl^eiv

\'^mxim kx) to xä&\' iihxto: svstrbxi kx) kp\'jtttsiv sx-jtov^).
D.S.\' 803.20: puer quidam x:rcks>.-jßßx(rx£ sic txv bx>.x<t(rxv

sttsitx SfvSpwv si: tsttcv x^Iksto !;y,piv k. t. 5. \')

Adolescentibus spartanis ludus erat, quo acie fticta sese
in aquam protrudebant »), et Hermionae quotahnis natandi
et urinandi celebrabatur certamen »).

Si qui alii Atlienienses studia in hac re ponebant, qui,
omnes iam pueri natandi periti, homines plane incultos om-
nisquo eruditionis expertes fi^ÎTs vsîv ii^ts ypxfifixTx srrlrTxvbxi
dicebant. Cf. Plat. Legg. III. pg. 689 D:----td\'jvxvtîsv

SZOVTX: TO\'JTX\'j XÇ (TC^is\'jç TS ■:rps<TpyiTk\'j, XV KX) to ?.syéfisvsv 1/.>!TS
ypXßfAXTX ß)iTS VSTV STTKTTÜVTXt, Kx) TXÇ XpXX; loTkv XÇ lß<ppC7lV.

Hhet. graec. II. 45 (Waltz): ol yxp Wbt^vxïoi to :rx?.xtsy

Tobc SXUTXV Trxî^xç ypxiJLßXTX Kx) slis^Txlhvsv, T^ [ih

hx Toh; vjficuç, hx Tx; vxvßx-xlx;.

\') Time. IV. 20.8. ») Cf. Suid. 8. v.

\') Do urinntoribiis praeclnris cf. Ilcrod. VIII. 8; Tnus. X. 19. 1; Diog.
lAcrl. II 22. :i2 Illustres si qui alii Dclii erant; cf. Diog. linerl. II. 22;
Suid. s. v AjjA/su KShxtllßyiTOV \\ Anlli. gr. IX 578; Plato Protag. pg.
350 A, Uchcs pg. 193 C; Soph. pg. 220 A.; Acschyl. Suppl. v.s. lll;ctc.

\') Lucian. Anarh .38; Paus. III. U. 10; ct. Galen De locis äff. IV. 8:
(iSTx Tivxv hipxv rrxl^cvTX yvfJivxvTiKx; :rxihlx:, irroix: slxbsrxv

ol véci ttxl^stv sv zlxti.

•) Paus. II. 35. 1: xizl>m: xih\'jßßsv kx) Tr?,oixv Tibixriv xb}.x.
Eiusmodi ccrtnuicn describitur Nonn Dionys. X. 9 sqq.

64

Diogenian. VI. 56 : fi-^rs vsTv fz-^rs ypxfifzxTx- irr) tüv xi^x^ûv.

Txvtx yxp £k TTxihibsv iv txï? ""Abiïvxic êfj^xv^xvov.

Cum autem viri assiduis exercitationibus, lavationibus,
unctionibus corpora flrmare studerent, mulieres imprimis
elegantia et quodam placendi studio adducebantur, ut cotidie
vel nonnumquam saepius in die lavarent unguentisque
sese perfricarent : nullo enim remedio melius quam balneo
venustatem corporis augeri persuasum sibi habebant. Quem-
admodum Homerus lunonem balneo gratiam auxisse narrat,
ut lovi placeret \'), sic posteriores poetae deas tres, de quarum
pulchritudine Paris iudicaret, sese prius apud fontem ab-
luisse tradunt. Eur. Helen. vs. 676:

cciJi.01 ifJLÜv hivüv, ?.C\'JTpüy kx) Kpy,vüy,
ïvx bex) fzsp(pxv

icpxiip\'jvxv hbey e[Jt.o>,iv Kphi:.

Androm. vs. 285. Deae tres,

(TTt) ù>jKSfisv yxTTc; ^AyS-cy,
c\'jptixy z-ilxKxv

vl\\pxy x\\y>SvTX rûfixrx psxîç.

Liban. Antioch. I. 852 de fontibus Dapbnensibus:

TTtibcfixi "hl KXKiîvs, TXÇ Tpeîç cTf TTfp) xÂAAcy; fipil^cy,

tvTxuboî hsv7X(JLÎyxç ^Keiy.

Long. Piistor. L 82: kx) xÙTi; (ij X;.5>î se.) rcre TrpxTO
axçyihç bpxyto: èhsùvxts to (rùfjlx, ?.tvksv kx) kxbxpèu ù7rh
kx>.>.ij: kx) sùîê hz\'jTpùv i; kx?.?.s; hc^uvsv.

Alciplir. Ep. III. 1: t3 c?.:y TrpkxTTo xùrxTf htpjcmbxt
Txîç -xxpeixl; cIttsi; h rx; Xxpirx;, ràv \'t)px6fif>i> x:rc?,t7rcùirxç
kx) tijç l\'xpyx:pixç kp)iy)}f x^rsynpxfiiyxç. »)

«) Vide pg. VA.

») In fonte G«rg«pliia Diana quoque lavari solebat, ubi cam Aciaeon
vidit. Cf. l\'auv IX 2. 3: . . . ri ivTiv h Sf^\'ù . . li r^y

Tryr/h-y fv/Sw ?Jysv7iv XÙTSV {riv WKTXIXVX) >.:-jfiiyi}i Wprifiihf

fv T^ Cf. Ovid. MeUm. III. 135 sqq. Sic Pallas cl Cbariclo

nympha, dum m Ilipixwrenc fonlc lavanlur, a Tircsia pastore conspcctac sunt,

65

Quantum temporis iam septimo saeculo in Ionia mulieres
exornando sese frustra contererent domesticis neglectis
officiis, Semonides testatur Amorginus in carmine, quo
Deum feminarum animum ex animalibus repetivisse fingit,
mulierum genus placendi nimis studiosum ab equa ortum
esse affirmans \'). lila, pulchrum aliis spectaculum, marito
magnum malum, se ab omni labore domestico abstinet:
ne molas quidem tangit neque cribrum sumit,
AOÛT«/ SE Trxtnjç yjßspt^c xtto pûffov
S/r, a;,AöT£ rpi?, kx) {zvpoir x>^l:p£Txi\'
xh) Si %xiTy,v sKTsviriihYiV CpopsT
ßxbdxv, xvbi(JL0i7iv sdKixfffihyiv.

Marito tamen aequo detestabilis est ea uxor, quam
y®-: TxvvTpizoc ortam esse poeta flngit, cui omnis supellex
dispersa iacot,

xÙTi} y xhcuTOç irAÛTC/o-\' h eîfixixiv

h kottpi^ttv ^fiévii ttixivstxi.

Pari modo Antiphanes ») mulierum athoniensium doridet
levitatem, quae, nihil corporis ornatu antiquius ducentes,
quovis negotie maioro quam maxime porturbantur :

tpxerxi,

(ASTipxtb" xuT>), 7rpG(rèpz£r\\ où fjtsrépxfrxi,

iJKSt, TTXpStTTl, ^ÙTTTiTXI, TTpCripZ^TXI,
ITf4.ijTXt, KT£vI^£T\\ £KßißyiK£, TpIßfTXI,
XoÜTXl, (TKOTTSTtXI, OriAAfTÄ/, fiVpll^£TXI,
K07ߣlT\\ X>^14)£T\'\' h V Ixyi 7i XTrxyX£TXt.

quam ob rem visu privalus est. Cf. Callim. Uv. Tall. vs. 70; Proper!. IV.
H. 53. Dhbo pro accepto bcncficio gratas so pracbenfcs loci amoenitatem
nmpUncare solebant. Cf. Callinu 11. Apud l/ongum (II. 35) Amor: rxU
inquit, Txvrxis Xoùsiixi. hx tovto kxXx kx) tx xvby} kx)
tx ipvtx, tc7; ißo7; cptjt07ç xpióptfvx. Cf. Anth. gr. IX. 007:
A/ XxptUi ^oùtxvto\' Xfi£l\\pXfi£VXl Si >x£tph
iùkxv £üv ߣbiuv vlxffiv x^xxti^v.

Idem do balneis quoquo reoentioris aevi poetae dicunt. Cf. Antb. gr. IX. COO etc.

\') Carm. VII. v8.,57 sqq.- \') Ibid. vs. 5 sqq. >) Fr. III. 81 M.

6

66

Cf. Plaut. Stich, vs. 745:

Nam itast ingenium muliebre:
bene quom lauta^ iersa, ornata., fictast., infectast tamen.
Imprimis meretrices nimiae in lavando et exornando
sese erant. Audi unam ex iis in Plauti Poenulo:

Nullae res, inquit, plus negotii Mbent, si forte
occeperis exomare, quam navis et mulier:
nam nos usque ab aurora ad hoc quod dieist
ex indu^tria ambae numquam concessamus
lavari aut frican aut tergeri aut ornaii
poliri expoliri, pingi fingi: et una
binae singulis quae datae nobis ancillae,
eae nos lavando, eluendo operam dederunt:
aggerundaqiie aqm sunt viri duo defessi.
Apagem: negoii quantum in midiei\'e unast.
Sed vero duae, sat scio, maœumo uni
populo quoilubet plus satis dare potis sunt.
Quae nodes diesque omni in aetate semper
omantur, lavantur, tergentur, jwliuntur.
Posti\'emo modus niuliebris nullus est:
Neque umquam lavando et fricando scimus facereneniam.
Nam quae lautast, nisi percultast, mco quidem animo

quasi illauta est. \')
Do alia in Truculcnto sic scribit poota:

Piscis ego credo, qui usque dum vivonl, lavant,
minus diu lavare qmim haec lavai Phronesium.
Si proindc amentur multeres diu quam lavant
omnes aimntcs balneatores sient. *)
Praetor ablutiones frigidas in plerlsque civitatibus gniecia
calidae quoque balneae ab antiquissimis temporibus omnium

, \') V». 219 sqq. ») Vs. 323 sqq. Cf. Pscado-Lucitn. Amor. 42; Kpigr.
Lu\'ciUii in Anlb. gr. XI. 25G.

67

usu receptae erant. Imprimis defessis nihil balneo calido
ad vires recuperandas efScacius esse existimabant. Hanc
oh rem Sol equos calida lavatione réfrigérât:

(<V ö ■nXVTÓ~Ty,c) "HA/O? «f/
Xfar" jèbxvxTCv KX^XTÓV ^ "ttttuv

bspfixTc V^XTOC

ßXXXKOV 7TpO%OXlç XVXTTXVit. \')

Labores, Pindarus ait, postquam secunda suffragia nacti
sunt, optime curantur festivitate epiniciorum,
OüSf bspßhv uSap TÓ70V yt ßx>JbxKX Tsùxet
yuTx, TÓ770V £v?.sylx (popßtyyi <r-Jvxopoc. »)
Bacchus in Ranis aristophaneis in vocabulum xsttóc iocans,
in versibus quibus Euripides Aeschylum perstringit crebrius
usurpatum, desiderium ßxXxvskv se cepisse dicit, nam M
TOv xoTTicj, in quit, t« vs:ppù ßovßuviü.
In Aeschyli Choephoris Clytîiemestra

sivot, inquit, XiyotT xv ei ti hr "xxpsvri yxp

cttoîx ttsp "hoßolvl tohv fvf/xöv.*,

xx) bspfZX ^OUTpx xx) TTÛVÙiV bt>MT)ipiX,
(TTpufivi) hxxkv t\' ififixTuv TTxpovclx. \')
Cf. Plaut. Trucul. vs. 828:
Mihi quoque pro lassitmiine opus est ut lavem.
Morcat. vs. 127:

Numquam edepol omnes balituiae mihi hanc lassitudinetn
eximcnt.

Lucian. Lexiph. 2: %xipü ßtrx kx^xtcv Clem.

Alex. Paedag. III. 9: Corpus lavandum est ob sordes, quae
oi adijîiscuntur, cù ßhv «aa\' hb\' ht xx) vtrtxxùsim tcù? xx^xtov:.

Ad recreandum Hqrculem defessum ipsji Minerva vel
Neptunus vel Nymphae fontes calidos ovocasso credebantur.
Hanc ob causam apud calidas Thermopylarum aquas ara
Herculis posita erat: Horod. VH. 176: hrt 5) tv t»J èffólu
\') AeschylTfr. 192. «) Nein. IV. 5. ») Vs. 1280. ») Vs. 008.

68

TXVT-f} BepfiX XOVTPX, TX XVTpOVC KXKkutll ol STTlXUpiOl, Kx) (ScCflO?
7\'BpvTXi \'HpxxXéoi; S7T ChVTOKTl»

Pisander epicus in Schol, ad Arist. Nub. vs. 1050:

TÜ fv QspfiOTTvX\'ifi^i bsx yKxvKÜTTit; ^Ab\'^vy,
■JToisi bspfix }^£Tpx TTxpx pYiyfiTvi
Cf. Harpocr. Suid. Etym. M. s. v. QspiioTrühxi: <\\h}Jx£ Si

0y,71 SV y^c -»spióla Qspfx,C7rvKxc x?>)ib}jvxi, stts) sxsT v) Wbvivx
bspfix >£vtpx TW \'}\\pxx>^l sttou^s.

Idem Diodorus Siculus de fontibus prope Himeram etiam-
nunc claris tradit: Herculi iter facienti a Peloriade Siciliae
ad Erycem fi^uo?>sycd7t txc Nvfiipxc xvslvxi bspfix >.ouTpx ^rpo;
ty,v xvxTTXvriv ty,c xxtx ty,v ohtTroptxv ysvOfihyiC x\'jtü xxxs^rxbelx:.
TOUTUV 5\' cvTccv hrrüv, rx fisv \'IfispxTx, rx Sf "ï.ysfTTXix rrpotr-
xyopsvsTxt, r\\v Ivofixcixv s%ovtx txóthv xtto tüv tóttuv. \')

li.sdem Pindarus Ergolabum Olympionicen fessa membra
recreasse signiflcat.\')

Cf. Photius s.v. \'llpxx?.six Xovrpx\' T>jy Wb>}vxv h Bspfic:rj>.xi;
xxTióvTi \'Upxx?.sT xvsTvxi. oi 5\' h 7^ixs?.lx rx? ^üfiipx? ct 5\' xutcv

xurx XXTXTXSVXTXl.

Huius beneflcii memores Himeraei in nummis llerculem
habebant umeris acjuam excipientem quae ex leonis aipite
profluit. ThermiUini quoque hoc modo herois memoriam
grato animo tuebantur: in nummis eorum ciijmt Herculis
est, quorum in aversii parte Nymphao olïlnguntur, quao
ei calidas aquas evocasso dicuntur\'). Indo natum est, ut
omnes fontes calidi \'Il;;lx;.f/.* vocarontur: Hesych.

s. V. \'Upxx>.iix fxvTpx\' 7X bepfjix. XXTX ^xpexv ykp h \'ll^pxtr-
Tèf xvilxxsv xinx t^ \'llpxx^^T, 0; uv tx btpnx Tivi; ipxviv
\'HpxK?jix ylvsffbxi.\')

9

Aristid. Rhet. or. I. 64 : Acut/)«v rx jjhittx \'hpxk^^six strawfiixv
^XovTx £771. Sic celeberrimae aquae quae Aedepsi erant
\'llpxaxbvc Bspfix vocabantur. \')

Sine dubio \'HpxK>.£tov asvt/jjV eiusmodi artifex adumbrare
voluit, qui in vasculo Herculem depinxit sese positis armis
ad fontem lavantem, qui ex leonis capite profluit rupi afflxo,
a cuius tergo Mercurius conspicitur.

Multi tamen Theophrasto auctore hieme lassitudines uncti-
onibus curari malebant: x^Afycuo-/ Si rivfç robe (ih %£ifi£pivovi;

(wVcur sc.) Xh£l(Jt,ßX7t, 7chç II ^fptvovç hO-J7pâ ^£pX7r£V£lV. 70VÇ [ÛV
S/à txc fz£7xßoXxc kx) (ppÎKx:, 70i/i si Six t^v T^r upxs

Ktx^vypxivetv. *)

Unus ex iis, qui hoc praecipiunt, Aristoteles est: S/à rl
Tovç (ih ^spmbi; kóttov? Xovrp^ txj^xi 5f7, robe S^ %£iߣpivobe
«^.slfißxcrtv ; jj robe fib xXflfif^xri, Six rxç (ppUx? kx) rxç
yivoßivxe ßerxßoXxc. yxp Xvsiv SfT, >} TODÎrft xXsx^ftv. rh

Sf £Aä/ov iv Sf rw bipei KxBuypxmiv. \')

Idem alio loco docet, quid vocabulo x^ififix signiflcetur.
Ait enim, onmium optime curari lassitudinem, orxv ne r^
ixxlc^ usup trußfal^xe xvxtpl4^>itxt: id cst, si quis oleo cum
aqua mixte corpus porfricuerit, quoniam ita oleum penitus
intret atque diutius intra cutem haereat quam vel aqua
sola vol oleum per so facere posset. Aquam praeterea oleo
admixtam corpus emollire, cum oleum per so magis exsiccet.
Addit: n-pàç robç kéxov; et^vfi(popôv imv >> !;ttpx<rlx kxI vi
/ttfT« rotj ûSxroç xvxrpicp^h >irroy !;)ipxlyêi.

Miscebant igitur oleum cum aqua et hoc ùSptXxlx, quod
etiam ^ûta* dicebant, fricabant corpus. Cf. Suid. s. v.
jtwt^a- ùspi^iov. kx) jcvrAiÇf/v rh ßiyvüvxt kx) six^stv. Hesych.:
X\'^TXx- rx ßsr" iXxlov kx) vSxroç xKelfifixTX. ri vSxroç £Xxtov.
Etym. M.: Kvpluç elr) rx (if^ vSxroç tXxix.

\') Strab. IX. 4. 2. ») Gerhard. Auserl. Vascnb. 134 = Reinach. Réper-
toire. U. 72. 1. ») De Lawit. 17. •) Probl. I. 39. ») Probl. V. 6.

70

Verbuni huic rei proprium %vThov<7bxi erat, cui oppone-
batur ^yipx?.oi(p67v, ut ait Galenus: cTrsp ùvôfix^cy oî z-x?.xio)
XUT?.ov7bxi kx) xvTSTÎb!7xv y S xùtû TO Cf. Hosych. :

%vT?,ü<Txr /^fr\' ê?.xiov Xoûs-xffbxi.

Eodem tamen verbo etiam ea unctio designabatur, quae post
lavationem oleo fieri solebat pure: Etym. M.: %vT>M<Txr où%

x7r?Mç to x?.{7ipxi, x?.>ji to fV/ xo\'jtpû xXsi-\'pxvbxi %vt>m7x7bxi h^syov.
Suid. : %ùtxx Sf ?JysTxi Kvpluç to ijypsû hi xtto v^xto: cvto:

tov (tûfixtoç x?.{l\\pxitbxi.

Hesych.: %UT>M7XiT0- X}M^XIT0 ßSTX to ?xù7x7bxi.
Cf. Schol. Lycophr. vs. 822: %vt?.oç s>moIôxov xyy£7ov, ecp"
oj fJ%ov o\'i ttxKxio) to 1?.xiov, urrep [istx to ?,sù7x7bxi £%ph,rto.

Verbum autem ^^pxhoitpslj sive l;y,piTptßs77bxi sivo
^Vtpo}.o\\jT(s7y usurpabant de quaque unctione, quam lavatio
non antecedebat; fiebat autem tîilis unctio oleo puro aqua
non admixta. Cf. Harpocr. Suid. Hesych. Phot. s. v.: rh

Xup)ç >.o\'jTpoZ i}M(pt7bxi ij l;iipoTptßs77bxt. ^y,poho\\jTp(7r rh xvro.
TO XVIU Tob ?,SV£7bxt

Eustath. ad I. 468 (pg. 764.14): ^>}px?.:i^f7y kx) ^y.p-
x>.oicplx rh avfj }.o\'jTpoü à>jl^t7bxi. fVfi kx) tipùç s fiî} ùrrh
?xuTpcïi, i;.;.\' ÙTrh yufjivxvlxv kx) ttîvxv yivéfjuvoç. \')
Cf. Lucian. Lexiph. 4: iyù !;}}px>>ci:pyi7u xTrt}Jbûv.
Haec ungendi ratio praecipue in pahiestris in usu erat:
Anecd. Bekk. pg. 284. 1 et Etym. M. s. v. !;)tpx?.ei^f7r rè
iv tx7ç ■:rx>al7rpxif yvßvxl^cfifvov xcyei xf^^bxi.
Servis autem hoc modo ungi non licebat:
Plut. Sol. 1 : kx) yépLCv lypx^s {I sc.) iixyeptvtyrx

pci} ßvili xxihpx7Tt7v. »)

71

Similis lex Andaniae valebat: SîSAar ßvibstc à^siOstrbu. \')
Ad lassitudinem curandam haec quoque idonea

erat, multum tamen auctore Galeno cedebat ei unctioni,
quam z^\'^^\'ovrbxi nuncupabant: hn ßh kx) tdvtô ttuç xùto kxb"

XÙTO KOTra-j ÏXTPIKOV iAA\' is-öAf/VfT«/ Ay rov %uTXÓ:<TX(Tbxi.

Hanc unctionem Hesychium intellegere opinor scribentem
Lacedaemonios tq isikivh x?mta[ix vocare awt/jov >). Cf.
Lucian. Lexiph. 2 r sJtx to S£i/,ivov trspi^ivyifféfisbx sv Avks\'iu.
Nam Graeci ante cenam aut in balneis lavari aut neglecto
balneo yvßvxXs^bxi et corpora oleo puro perfricare solebant.
In Xenophontis Convivio Gallias domum se conférons in
Socratem incidit, quem cum amicis nonnullis comitantibus
ad cenam vocat. Uli tjvy.kohoùbvicxv. Ïttsitx xvrù o] [ih

yjfivxvxßsvoi kx) %pi<txfi{V0i, ot kx) ^0-j(rxf4,£V0( :rxpiixbov.

Simile quid Plutarchus de convivio narrat, quod a Periandro
Corinthiorum tyranno Lechaei comparatum esse fingit:
Inter hos sennones od aedes pervenimus^ inquit kx) ?.oó7x(rbxi
ß^v i 0ÂAi5ç ûy* vßb,y,7£y. yxp, Jrfv, et deambulans^

palaestras,, alia spectahai; rS>v 3\'«aawv rh x>.£i\\pxfi£vov ?
>,ovtäߣ>ov cl bfpxttovttç {hîjycv êiç tèv àvSpûvx 3/à rijç 7toxç \').
Eodem auctoro Alexander Magnus, ubi iter faciens ad
devorsorium venerat, se vertebat Trpi; xourpov >5 x>.£i(ifix. \')
Cf. Theophr. Char. 24. 11:3 vxsp^^pxm hivó? kTt . . . cut;
fV* x?.£t:p0ߣvov xÙThv cire ?.cvôfi£v0v oCt£ hblovrx êxrxi m
elroJbtîv.

Quamquam igitur communis hominum opinio erat, lava-
tiones calidas non omnino a viris abiudicandas esse, semper
reporti sunt quos di versa tenerot senten tia. Iam llesiodus
aequales monebat, graveni viros manoro poonam, nisi a

72

lavationibus calidis abstinerent \'). Trecentis ferme annis
post Hermippus comicus personam inducit enuntiantem
lavationes calidas Atheniensibus ingenuis sicut ebrietatem
vitandas esse:

M« TOV Al\\ 0\'J [iivTOl fisbvsiv TOV xvhpx
tqv xyot^ov oySf bspfiohovrsiv, a, tv ttoisIc.
Ac Philippus Macedonum rex Tarentino cuidam imperium
ademit, quia in castris calida lavabatur.\')

Pythagoras quoque discipulos in balneas ire vetuisse
dicitur, non tamen ut eos a calida lavandi consuetudine
avocaret, sed no intrantes balneas polluerentur. Nam ut
homines puros ab impurorum servaret contagione, eos
eisdem uti vetabat rebus, quibus et alii utebantur, quos
num puri essent panim constabat; idcirco hominibus puris
viae publicae devitandae erant nuper ab impuris calcatae,
ideoque eos cavere hortatus est, ne digitos in aquam lustralem
immergerent neve corpus lavaMoni committerent ab aliis
fortasse pollutae. lamblich. de Vita Pyth. XVIII 83:
Monuit discipulos Pythagoras, ct/ cy Itl tx^ Xtu:psfov(
ßxil^ttv iiovg cyJ^ tU ■^rtpippxvTiïpnv inßxTTftv, eCili iv ßx?jtvel:j}
>xÜ7bxi\' ai>}?,sy yxp h ttxvi tcutcis, ti Kxbxprjsvviv ct kotvxkzvtif.
Eadem habet Aelianus.\')

Haud scio an ex cogitationibus parum diversis ritus
profecti sint quibus sacerdotes nonnulli parobant. Viro ac
mulieri, qui in Dianao Hymniae templo, quod in ngro
Orchomeniorum erat, rei divinae operam dabant, castimonia
praescripUi erat, non solum ea, quae pertinet ad congressus
venereos verum etiam in rebus ceteris: x*) cOre ?.fjTpx, ut
ait Pausanias *), cyw IIxitx ?.ct7rh kxtx rx xutx xx&i
xx) roTf 7rc?,},o7i; irrtv, culi it; cixixv ^xpixviv xvipc; Hixtcj.

«) Opcr. VB. 753. Vido pg. 16. ») Fr. I. 248 K. -

») Vide Cap. VIII, ubi Apollonii quoque Tjanci scnlentia eommcmoratur.

») Var. Hist. IV. 17. ») Paus. VIII. 13. 1.

73

Imprimis calidae lavationes quodammodo polluere homines
videbantur. Sic is, qui in antro Trophonii, quod Lebadeae
erat, incubare statuerat, per certum dierum numerum in
quadam aedificula commorari iubebatur, per quod tempus
cum aliarum rerum pollutionem vitare tum a lavationibus
calidis abstinere eum oportebat. lis diebus ei in Hercyna
flumine lavari fas erat:.....rx ts x>.?a xxbxpsvst kx) xovrpüv

f^PySTXl bspßöüv, TO ye XC\'JTPSV 5 TTOTXl^Ó? SffTl 5} "EpK\'JVX. \')

Cum tamen magis magisque in consuetudinem venirent
lavationes calidae mode voluptatis causa adhibitae, et
iuvenes exercitationibus palaestricis ablutionibusque frigidis
neglectis ad calidas sese converterent lavationes, et balneas,
in quibus calida lavandi copia dabatur, frequentare coopis-
sent, tum etiam ii, qui non moleste ferebant, mulieres et
senes aetîite confectos, immo mediae quoque aetiitis vires
calida lavari, iuvenes omni ope a consuetudine, quam
pessimi existimabant exempli, abstrahere conati sunt.

Athenis hoc praesertim post medium quintum saeculum
factum esse videtur. Quousque tamen iam tunc malum
provectum esset, ipsi xpxxlxç ttxiIsIx: ostenilunt defensores,
morem novum improbantes. Si quis alius Aristophanes
iuvenes effeminatos coorcore studebat. In Nubibus eius
i^lKxioe iuvenes tov Kpslrru hiyoy x\'tpslvbxi iubet, ut forum odisse
atque a balneis abstinore discant: Kx:rKrT)i7si i^ktsTvxycpxvkx)
ßx>avsluv x:rixs<Tbxt Facetlssimo "Miks: verba AtKxlcu
redarguere conatur\'):

VKi^xt T>!V :rxßsvffiv ^ 7ri:rstbsv, û: i>Jy!;x-
ctti; trs bspiJL^ cpy,<Tt Xovjbxi s-/:ÜTCV cùk êxtrsiv.
Kxlroi tIvx yvxßy^v ex^v \\piysi: tx Bspfix ?.ovTpx;

A/x. hiij kxkurtcx iirri kx) lsi?.c> ttoisT tov x\'jhpx.
"aS/x. STrlffxsç- tùbùf yxp fihov Xxßhv x^uktov.

\') Paus. IX. 39. 5. ») Vs. 991. ») Vs. 1043 sqq.

74

y.xl fjlol (ppX70V, TÜV TOV alos TTxlSuV tIv avS/j\' Xpi7T0V
ysfiiùiç, flrré, xx) ^rAfzVrcy? ttcvo-jc 7rsvy,7xi;
a!x. iyù (ih c-jSiv\' \'Upxxhêo\'j: ßehtiov xvSpx xphx.

"A5/X. 7T0V ■pUZpX ItVtTX 77X7707 sïSsç \'HpXX?.£lX ?.0\'JTpX ;

xxItoi rh x\'jèpsiÔTspoç

Ad haec Aixxioc ira accensus exclamat:

TxW i^TIV X\'JT ixs7vx,
X TÜv vsxvhxxv xs) \'^fiépxe hxhovvTX\'j
77?.yjpec TO ßx?.xvs70v 770167, xivx: Sf txç 77X?>xhTpx?,

quae verba docent, calida lavandi consuetudinem iam tum
altius iuvenum animos penetrasse, quam ut comici facetiae
eam evellere possent. Voluptatum vitaeque laxioris cupi-
ditas Athenis quoque, sicut multis annis ante in urbibus
loniae et Magnae Graeciae, adolescentes corruperat, quibus
ab eo inde tempore nihil balneis calidis praestare videbatur.

In Cratetis fabula, quae Qiîpix inscribebatur, duae personae
in scenam prodeunt, altera mollem vitam ac delicatam,
altera simplicem commendans naturaeque legibus conve-
nientem.

Haec vitam proponit, qualis hominibus simplicibus sum-
mam voluptatis praebere videbatur: neçî^c ^^wero, inquit,
neque ancilla cuiquam opus ent, nam omnis supellex ad nutum
domini officio sua sponte fungetur: simulac dominus iusseril
ipsa mensa accedet, sacciis pinsel, olla expromet betas, ipse
piscis monebit se nondum ex altera parle assum esse atque
ipse inversus sese sale consperget!

Ilisco altera persona bona opponit, quorum iis, qui ipsius
partes secuti erunt, auctor erit: \')

\'AAA\' àvTlbeç Tcr iyù yxp x\'Wx 7rxfi7rx>,tv
TX btpfJlX >,CVTPX T7pÜT0V X^U T07f êf^ûTç

/t) xicvxv uatttp Six roxi rrxixvlcu
XTTO rijç bx?Srry,?, xvb\' txxvrx psùvtrxi
* \') Fr. I. 133 K.

75

f/V Tijv TÙiXsv. ipsT Si\' bS^ap x\'A%srxi.
è-nSiT x}J,ßx7T0: fùbéxs ij^si fiîipov
x\'jtoßxtc^ ô (TTTcyyo: ts kx) tx 7xv^X?,x.

Hoc igitur viri efFeminati summum beatae vitae bonum
esse censebant, quo nihil optatius poeta fingere potuit,
lavacra calida atque ea marina per aquaeductum sua sponte
cuique domum in solium fluere!

Pherecrates quoque bipfix KouTpx in voluptuosae vitae
apparatu recenset:

\'vxi^x\'aç vxttx\'jto: ùttxpzei,
xj:) bspfzx XoDTpx kx) Txpizvi ttviktx kx) KXpÙKY,. \')

Alibi idem poetii iuvenes otio et deliciis difïluentes, quos
incertus comicus x-xhojc bepiiohcj^ixiç, xßpohc fix>.bxK£iJvlxt?
vocavit*), hisce verbis perstringit:

Aoujxfitvci TTph ?a(Jt,Trpxç
^[iépxç iv TOTç (TTSi^XVXliXlTlV, cl V iv

T^ ßvpa, ?aX{7T{ TTSp) (TlVJflßpluV

XC7IJt.0ffXvlx)MV Tt. \')

Eosdem Aristophanes quoque in Equitibus désignât:
rx i^ipxKtx tx\'jt) Aiyftî, rxv ry /xûpij},
X mißvKthxi TOixïi Kxby,ßhx.

In eos autom imprimis comici invehuntur, qui desides
et inertes oftlciorum obliti iusto diutius in balneis degentes
roliquumquo diem circum tabernas unguentariiw vel inter
coronarios versjintes grandem pecuniam profundebant neque
ïîiultum aborant, quin patres bonis omnibus ovortorent:
OOS igitur,

un itrri Th eùS^v iAA\' ^ KpxiTTxk^,
ßxXxviV, XKPXTCÇ, Xfilhç, xpylx, ttôtoç. \')

\') Fr. I. 198 K. ») Cf. Anecd. Ikkk. pg. i; \'Acnob. Append. I. 34;
Suid. 8.V. x:rx?,ol. ») Fr. 1. 145 K. ») Vs. 1371.
*) Anon. fr. IV. Oil. 35 M.

76

Unus ex iis Phidippides in Nubibus aristophaneis est,
cui Strepsiades pater obicit, quod rem suam in balneis
lavando lacerat, Socratis et Chaerephontis tenacitatem ei
opponens, qui numquam balneas adibant : o-ù SHnquit, «o-« tp

TsBveÛTOÇ XXTX>,0£1 fiC\'J TOV ßlov.

Non igitur aquae calidae usus solus homines ad balneas
impugnandas adduxisse videtur, quas eo potius nomine
damnabant, quod, cum homines leves et desidiosi balneas
frequentare solerent, periculum erat, ne adolescentes quoque
frugi ac sobrii balneas adeuntes a severae vitae consue-
tudine discederent, praecipue cum in iis bibendi atque
helluandi occasie non defuisse videatur Qua tamen ratione
in balneis tantum pecuniae profundi posset, ut pater Alio
obiceret, quod lavando rem familiarem dissiparet, hoc parum
intellego, Verbum autem xxtx?.ov£iv, hoc unico loco apud
vetustiores auctores graecos obvium, in omnium tamen
ore fuisse Plautus testatur: Quid quadraginia minis faciumst?
— Gomessmn, expotum, exunctum, elotum in balineis.^)

Cf. Asinar. vs. 185: Natn in mati repperi, hie clavi bonis.

Rud. vs. 579:

Eho, an te poenilet,
in man quod elavi, ni hie in terra itenm eluam?
— Eluas tu an exunguare, ciccim non interduim.

Stich, vs. 670: Volo eluamus hodie.

Inprimis unguentorum luxus et fortasso pvfiiixTx pretiosii
spectari videntur.

Quae cum ita sint, nil minimur a disciplina quoque mili-
tari balnearum usum abhorruisse. Oravissimis enim verbis
in Demosthenis oratione adversus Polyclein dux navalis
perstringitur, quod militibus et nantis in balneas lavatum

\') Vs. 838. ») Vido Cap. XXXI. ») Trinumtn.\' vs. 405.
\') Dc unguentorum usu vidc Athen. XIV. pg. 686—092. De corum prctio
Wkh. Staatah.» I. pg. 149.

77

JK

ire permisit: hs:pbxpfji,évov ßh irXy^paiix kx) sïabo? xpyvpiov
TToXv 7rpo?iXfißxv£iv kx) xT£>^lxg xysiv tüv vofii^oßivxv èv rj? vvß

kx) kovtrbxi iv ßxhxvsia. et paullo post: kxkü-j
f^ïj, S/SiffXÂÂcr ykyovxs iv tZ trTpxrevfixTf. \')

Haec lex sine dubio Apollodori Carystii menti obversa-
batur, cum scriberet bello e civitate adempto sociis in
balneas iro licitum fore.

n-/v£<v \'abyjvxisus xttxvtx: tous i^éxpi
irüv TpixKovT\\ i^iévxt tovç 5\' tTTTréxç

fv) küßov fk kópivbcv ^fiipxc lux
a-t{(pxvsvs SXOVTXÇ Kx) {Ajjpsv -zpo y,[^épxCy

----, ek ro ßxhxvelov XTriévxi roh: 7V[i(Jt,xxotJ?\' *)

Vires tamen aeUvte iam provectiores, aquam frigidam
quam maxime vitantes, calida fovere corpora solere, hoe
nihil offensionis habebat. Ipse Plato lavacra calida senibus
praebere iuvenes iubet yspsvrncx xovrpx ea vocans, quibus
corpora foveant morbis confectïv et assiduis laboribus fracüi:
^XVTXX^ Si êv TOTs toio\'jtots (i. e. locis vel natura vel hominum
operibus aqua abundantibus) yuf^yxjix %pvi kxtxvkvjxKsiv

^û^-r v/flyç xÙToli; Tt kx) toî; yipsvvi yepcvTiKX >.c-JTpx btp/ix
uXijv jrxpxTibivTx; xCtfy KX) Ijffpxv x^bcvtv, irr\'
iviîffet kxßyivtüiy Tt vÔ70iç kx) ttcvsi; TtTp\'Jfihx ytxpyiKSÏ? (TÙfixTX
^^XOßivou^ fùfjLevûi txTpoü ié!;iv fiit xxy\'J vc^iv ßtXrlsvx (r-jxv^.

Cf. Plut. An seni sit ger. R. P. 10. pg. 789 F: i^x) rh

m^^Päc" olßxi kx) tb „ytpxlptiv" !vo/^x fftfivhv xrè tw ytpôvTuv
ytVûfifvov ilXßivtt, 6ÙX STl btpiJLOXCUTOÏKTl Kx) KX^fÙliVffl jiXhXKlXTtpOV,
k. t. i.

Aristophanes quoque Umtuni abest, ut vires aetîite pro-
vectiores calida lavantes vituperot, ut in eadem comoodia,
in qua àiKxhu et \'AS/xsu colloquio testatur quam perniciosus
adolescentium moribus balnoas ciilidas esse conseat,

\') l^ein. L. 35. ») Fr. IV. m M. ») Lcgg. VI pg. 701 C.

78

Socratem Chaerephontemque ludibrio habeat, quod avaritia
adducti balneas declinent:

UV (i.e. Socratis Cbaerephontisque) -j-o t^: (psîhuxixç

iXTTSKslpST OÙh)ç TTXTTOT CÙS\'

OÙV sic ßx?.XV£l0V >.ßU70fl£V0£. \')

In Pluto eius mulier quaedam, cui Carion narraverat, se
Plutum caecum ad mare ductum abluisse priusquam in
Aesculapii templo incubaret, senem commiseratur tam-
quam rem plane deplorabilem passum:

N^) A/\' £vhxiiJi,uv xp" ^v
àvijp yspu\'j i\'vzpx S-äPJtt}) \\cùfi£voç. ^

Ac Demus in Equitibus, ut audivit Paphlagonem in
balneis solia occupaturum esse, magna cura sollicitatur,
se, si ita factum sit, postero die lavatum in balneas ire
non posse:

TXÇ TTvéXC\'JÇ (py,7)v )CXTX?.i^\\p£<rb\'\' £V ßxhxvsla.

ùk\'^fioç" êyù xXouToç T^ßspov yvjviffOßxt.

Tantopere populus atbeniensis iam tum lavationes appete-
bat calidas ! \')

Cum tamen balneatores ab iis, qui in balneis publicis
lavabantur, balneaticum exigeront ¹), pauperrimus quisquo
balneas vitaro inopia coactus erat, nequo tabernariis tenui-
bus vel fabris, qui vix undo viverent quaerero potorant,
cotidie nummos seponere contingebat, quibus sibi banc
voluptatem pararent\'). Qui tiimen, simulac tîintas opes
adepti sunt, ut vitîim agero possint paullo commodiorem
minusquo astrictam, ot ipsi bam fortunatiorum consuotu-

1  De quacstu eorum diurno cf. lioeckh. Staatsh.» I. pg. 105.

79

dinera, cui tamdiu inviderunt, asciscere properant. Hoe
Blepsidemus, pauperrimus ille opifex \'), summum fortunae
don um esse existimat, se divitem factum cum uxore et
liberis genio indulgentem bene lotum pinguiusque unctum
e balneis discedentem opiflces et Egestatem despicere posse :
N>} Al" iyù yoîjv È&fXi) ffXsuTûiy
eùuxslirbxi ftsTx TCCV Traßxv
Tijç TS yvvxiKOç, xx) Xovrxftsvoç
XiTTxphç xapSiv SX ßxhxvsiou

TÙV %SipOTS%VÎiv
xx) T^i Usvlxç XXTXTTXphïV.

Vixdum faber ferrarius iste calvus nuperque e custodia
emissus, quocum Socrates indignes homines philosophiam
arripientes componit, aliquantum pecuniae adeptus est,
cum nova iudutus veste in balneas lavatum it egenique
patroni flliam sibi in matrimonium petit I\')

Apparot igitur iam Aristophanis aetato longe maiorem
Atheniensium partem balneas ailidîis neque damnasse neque
sprovisse; immo vero, quamvis non tîintîi intemperantia
\'Iii voluptati inservirent, quanta sencx iste efîominatus
in Menandri fabula, qui singulis diebus quinqies lavabatur \'),
^d vitam iucunde ac suaviter i)oragondam necessariam eam

oxistimabant.

Ceterum verisimile est, i)lerosnuo Atheniensium pro anni
tempore cuiusque arbitrio aquam sivo calidam sive tepidam
sive frigidam in lavando adhibuisse, neque dubito, (luin
iidem, (jui assiduum balnearum usum ob nimium aquae

\') Aristoph. l\'hil. V8. 015. >) l\'iato do Kcp. VI. pg. 495 H-
*) IV. 178. 1 M:

xxItci i>hç ttöt\' iyevi(i*!v xxyh, yvvxi,
oùx ixoùfzyiv z-svtxxi; t»},- ^fiip^^

80

calorem damnarent, media hieme, frigore pauperrimum
quemque ad balnearum caminos compellente \'), ipsi ad cali-
dam confugerent.

At etiam hieme inventes esse, qui brevem algorem gelida
aqua exeitatum tolerare mallent quam ut reliquum diem
tentarentur frigore, quale hiberne tempore calidum balneum
subsequi solet, docet Aristoteles: kxtxf/.xboi tcvto xv ric
xkpißhrspov stt) tüv ^pv^po^-s\'^tfovvrxy tov xsißüvoc kx) txv tcj
Xftfiâvoç ?.0-J0fiévuy rx btpfix. k. r. f. i)

Mulieres contra frigoris nequaquam patientes hiberno
dumtaxat tempore omnino a lavationibus frigidis tempe-
rasse videntur. Homo enim maledicus apud Theophrastum \')
improbitatem cuiusdam, de cuius fama detrahere studet,
hoc maxime argumente probare vult, quod uxorem, quae
dotem complurium talentum ei attulerit, media hieme
frigida lavari cogat : "Eyx Sf rovrov rov xvbpxTrov s-Aiov ttxvtxv
ptsßhijKX\' kx) yxp etSexbijs ric xtto rov Trpcvxz-ov scrh\' vj ïh
Trciliiplx, cySfv cfioiov. ijy^fitTov si\' t>5 yxp xvrcv yvvxix) rxhxvrx
shivf/Kxizh-^ TrpoÏKX, îl; ou ■zxîhkv xvrx ysvvx, rpeîf xx>y.ovç tlç
c\'^cv lilxvi kx) rx \\pvxpv >\'CV£iTbxi xvxyKx^si rij rov Ilc7fi3«vcr ^fiipx.
Homo maledicus autem maritum criminatur, quod uxoris,
ex qua fllium procreaverat, valetudinem inllrmaro studeat,
hiberno tempore frigida eam lavari cogens, quo maturius
0 vitîi discedat atque ipso iure attico dotis faculUitem
adipiscatur.

Tempestato vero mitiore lavationes quoque frigidao sexui
natura minus valido gratissimae erant: Philematium
meretrix in Plauti Mostellaria:

\') Vide Cap. XXIX.

l\'robl. I. 20. coll. 63, undc cflicias Aristotelcm huno usuin corpori
minus utilcm iudicasso, \') Char. 28. 4.
^ *) Cf. Immisch ad 1.1. (Theophr. Char, herausgcgob. r. d. philol. Gesellsch.
ru Leiprig pg. 249.)

81

lampridem ecastor.,mqmi.,frigidanonlavimagisliihente}\\
nec quom me melius., mea Scapha^ rear esse defricatam. 0

Servos antiquitus vulgo domi frigida lavatos esse, ex
hisce apparet: Cum Atheniensis quidam, cum Socrate collo-
quium habens, quereretur aquam quam domi biberet
calidam esse, Socrates respondit, itaque ei, cum calida

lavari vellet, paratam esse. Alter vero existimabat, earn
ad

lavandum frigidiorem esse. Tum Socrates: Num servi
qiioqtie tui, inquit, moleste ferunt ea ad bibendum et ad
iavandtan uti? Immo saepe miratus sum, inquit, quod tam
iucundc ad utramque rem ea utuntur »). Quem recte Socrates
servis morosiorem esse monuit: servi enim ea aqua uti
coacti erant, quam ipse in balneas iturus ob nimium
frigus spernebat. Hoc igitur beneficium servis tunc negatum
fuisse videtur.

Quodsi in hac re sîitis auctoritatis in Terentio est,
Menandri aotîito Athonis non solum servi sed otiam servae
i» balneas publicas lavatum ibant. In Torentii Eunucho
enim Chaerea adolescens amico narrat, quomodo eunucbi
ornatu indutus in Thaidis merotricis aodes ponetravorit
ibiquo virginom quandam, cui custos addituserat, vitiaverit:
nioretrico cum nuiioro ancillarum parte ad cenam profectu,
ipsum cum paucis aliis circum virginom domi rolictum esse.
Doindo ancilUui puellam lavaUun in lecto colloaisso atque
jpai imporavisso ut, dum lavarentur, puollao dormionti
fiabello ventum facorot, addontes:

Ubi nos laverimus, si volcSy lavato. >)
Vix elocutast hoc, iUi porgit, foras simul omnes pro-

ruont se,

abeunt lavatum, perstrejmnt, Ha ut fit, domini ubi absunt.

\') Most. vs. 157. Vido praeterea Cap. XXIl.

Xonoph. Memor. III. 13. 3.

Vs 600.

82

Chaerea deinde solus cum virgine domi relictus pessulum
ostio obdit atque id facit, quod eunuchus perpetrare non
potuerat. Ancillae igitur foris, id est in balneis publicis
lavabantur. Utrum vero Terentius hanc fabulae partem
integram a Menandro mutuatus sit, an consuetudinem
romanam temere Athenas transtulerit — quod si fecit, locus
nobis nullius momenti est —, hoc exploratum non habeo.
Luciani aetate in urbibus graecis servos in balneas lavatum
ivisse constat. Narrat Asinus, se a divitis Thessalonicensis
servo emptum stabulum habuisse in eadem cella, in qua ipse
servus et frater eius habitarent; eos autem, post domini
cenam reliquiis mensae eo collatis, ÂVrf xT7c\'/.oÙ7X7bxi sU
ßx>.xv{7sv abiisse. \')

>) Asin. 46.

CAPUT VIII.

Ijacedaemonii Macedonesque anfiquilus lavacra calida
omnino spernebanl.

Ab Atheniensibus diversissimi Lacedaeinonii erant, qui
a pueris lavacra calida spernebant. Plutarcho auctore\') pueri
spartiini, ubi attigerant annum duodecimum, iam sine tunica
^ivebant, unum quotannis pallium accipientes, xOxf^ifp:) rx
^\'^ßxrx. xx) ?.:\'jrpSiv kx) xXsififixrxv x:rfipsi. c?.lyx£ vi[ji.ipx:
\' rsD syix-jTCv ry,£ rsixüry,: ^t^jo^pxrrix? fiSTsT%cy. Plutarchum
lavacra sola calida intellegere praeter verba t>?-- rcixóry,?
^\'Xxvbpx:rix£ ßfra^cv scholium docet ad Thucydidis Libr. II.

\'^P- 89: st 3f jturs) cvrxs stti\'XGvx: y,<TKi\\jv, x: [ly^^ hsurpxy

xpKStvbxi TX V.-JpXTX ^STXßX TTfir 75 XSUJXT^XI.

Lacedaemonios cotidie in Eurota llumino lavari consuesse
I^lutarchus quoque tradit*), narrans coquum laconicum, a
""ßßo quodam pontico omptum, ut sibi ius illud nigrum
^aconicum compararet, rcgi cui ius non placeret respondisso:

rcüto hsT rev ^xfilv h tx K-jpxrx
^"C^xj^jc:\'), Strabo narrat Lusitjuios qui Durio llumini
adjacent axkxyikxf hxym, kx) (zsvsrpsipozy-

^^^ xjt^jfp/Aj; xj!) xirüf^). Praeterea non dubium est, quin
^^uidae EuroUio undae etiam puellas lacaonas allicerent,
^lUae cotidio xviptrr) rrxp\' EöpxTxs xcsTpsïi ungi solebant.

Ihde factum est, ut ii Athenionses quoque, qui Lacodae-

l^ycurg. 12. ^

bia: rjßyx7xfifv:y XxKOiKx; ct pro scripto

) Strub. III. 3. 0. rpij^^j,^ j^ym yj 23

8-i

moniorum vitam imitari studebant, ^.xxxvsfixysZv-sç illi, qui
ixófzxv, iirshx\'j, ippvTrxv, {hxxpxTxv), £(jX\'jTX?.io3opxv >), frigida
sola lavarentur. Idcirco Alcibiades, Spartanos sibi conciliare
cupiens, patria consuetudine exuta sine mora sese novorum
amicorum duritia assuefecit: Plut. Alcib. 23: s \\\\?.xißix^y,:

Tohq 7ró>.>.:v: xxre\'^yifixyûysi xx) xxrsyci^Tsvs Tvj lixtT-f }.xxxvi^uy,
xtrb" ópxvTX?. fv zpv xs-jptxvTx xx) ^p-JXpsy-cvrsVi/TX xx) i/,x^y,
auvóyTX xx) i^xßx pi£?.xvi %pxߣvsv.

Ceterum quantopere Spartani appeterent lavationes, ea
probant quae Agidi régi acciderunt. Qui in vitae periculo
versatus in templum perfugerat, sed desiderio balnei adductus
nonnullis amicis comitantibus identidem perfugium tutum
relinquebat, quam temeritatem capite luit; nam inimici
arrepta occasione eum a balneo in templum redeuntem
interceperunt ac mox in carcere strangulaverunt. »)

Postea vero, cum Lacedaemonii iamdudum a maiorum
institutis discessissent, — nam no ii quidem diu priscos
mores servare valuerunt, sed rvsv Tïjs iixlr^jc rijs rcixóry,;

(TX},y,piTy,TX VJTSpSV XXTX>.Ù7X>r££ £^XX£l},XV fU rpÓOy/V. ¹)— im-
primis philosophi, frigida lavando sese a ceteris segregantes,
asperitate simulata gratiam vulgi aucupabant: Si quis, ut
ait Lucianus *), philosophuin rogat, „quid agis" vel „quid
ad vitam confers," ille, si vera dicere v\\dt, agnim colere

85

etc. sibi superfluum videri respondebit, sed „K£xpxyx\\ iriquit,

»Sf xx) XÙXIZÛ xx) •■l-J%p).Z-JTÎâ xx) XrJ7ro2i}T0? TOV %£lf/.ÜV0£

"^piîpZOfixt." Non aliter Plutarchus \') de aliquo, qui vitam
asperam simulans diversa consectatur, haec scribit : x^wVra/

xx) ^p\'jxp!»•0\'jt£l xx) txç COpïli x1p£l, Xx) (plKOVO^Pslv Cpy,7l Xx)
7xcppo\'jsh hx tov vôflov £hx v\'jxtccp xx) xxb\' virj%ixy

„PAyxf/\' iirûpx ^pîiXxxo: £X?.£?.0nrÔT0ç."
Que tempore Lacedaemone balneae aediflcari coeptae sint,
incompertum est. Hoc unum constat, Apollonidem quondam
e balneis redeuntem interfectum esse \'). Quod cum factum
sit Ptolemaeo Epiphane rognante, tum igitur Spartae
balneae reperiebantur, nisi forte Polybius, sui aevi consue-
tudinem secutus, antiquum gymnasium ßx?.xv£7sv vocavit.\')
Primo post Christum natum saeculo Lacedaemone balneas
fuisse omni nimii luxus apparatu instructas Phiiostratus
tradit, narrans Apollonium Tyaneum cum legates vidisset
Lacedaemoniorum mollioro vitti effeminates atque Af/sy-r
ô-xf\'Ajî, missis litteris ephoros tantopere commovisso,

(KsIvc-j: x>ip\\jyf4.x TTSIVlTXITbxi l^plCfrlx T^V TS -XÎTTXV TÜV
ßxUvsixv i^xipsvvTx: xx) TX£ 7rxpxTi>.Tplx; ilishxùvovTX:, i? 70
t£ xxbi7TXßhi\'j: ^xvrx, cbsv 7rx>>x77Tpxl r\' xv>ißy,<rxv
^TîySa) xx) TX Ol^iTlX iTTXvUXbs Xx) h^VSTO ^ AXKS^xIfiXV
fXUT^ ifiS7x.^)

Idem Apollonius, ipso frigida lavari solitus, vehementer
halneis culidis advorsabatur, yiifx,\' xvbpxrrxv eas vocans \').
Cum autem Antiochiao balneas in omni dodecoro volutantes
\'\'ox chmdi iussissot, ille nxxtv ùiiîv inquit i ßx<riktb: kxxoï;
/Sii-VÄ, :r>.tlcvx hr,. Ephesü cum magistratus lapidibus

86

obruere vellent, quia balneas calefleri vetuerant, ille: -j^sh
ßh rov XP%Û\'JTX, inquit, xWix^bs iTreily, Trcr^püg AïDrS-f, iyx

5\' Vßx:, STl

Apparet igitur, etiam Apollonii aequales multis quae in
balneis pessimi exempli erant modum ponere conatos esse,
satisque constat, quamquam litteris proditum non est,
prioribus quoque urbium magistratibus saepe increscenti
balnearum malo obviam ire necessarium visum esse.

Praeter Lacedaemonios antiquitus Macedones frigoris
patientissimi fuisse videntur, apud quos, si iis quae Polyae-
nus tradit fldes habenda est, Philipp! temporibus ne puer-
perae quidem calida lavabantur. Narrat enim Philippum
in castris Docimo cuidam Tarentino calida sese lavanti
imperium hisce verbis ademisse: x-yvosh ßu izksi: tx tüv
\'S\\xx.ehcyxv, irxp" oh cjIs yv/^ rsnix/vx bspfiü >.:6{txi. \')

Ab iis tamen quae Polyaenus tradit omnino discrepant,
quae Macho comicus de Stratonico quodam citharoedo
atheniensi, Philippi aequali, refert, quo auctore iam tum
Pellae balneae atque eae egregio instructao \') reperiebantur :
\'^rpxrivix.o: x7r£Syi(JLV,7iv eis Wb.hxv iroré,
TTXpX (fl^pzvbf TOZT" XKifKSÙS

u: 7Tr?.Vi\'jiKsh: elwbcv y, Tfihi: :roi£tv.

SV 7Ü ßx>JCV£li} KXTXflxbÙV OVV ^T^tlovXÇ
yvßvxXoiiSvcvc rûv i/,(ipxKi7x.xv TTxpx TO rrvp,

xofi\'^jü; ró re xpüßx kx) to y,7ky,xitx:,
"hixßxpTxvsiv (<px7x£ TCVÇ. flpy,x:Tx:
XVTX\' XXTXßxbxV y, y,vix t^lffl 7TX>JV.
Tijs x:t?.lx£ TCV f^CVTJt ólT?j7tSV ....♦)

87

„Kx^i^fitvoz yxp fv&iS\' ovro: (pxIvsTCfi
TX B" IßxTix TÜv sitTioyruy Xx[Jt,ßxvuv
TijptTv XfAX xx) TOVi (TTTX^VXCy S\'jbsCOC "vX
y,Tl7CÏlV TOÏC hhv ^ (TTSVCXUpIx.\'"\'

Sed utcumque haec res se habet, Philipp! filius, prorsus
diversa secutus, balnei voluptati libenter indulgebat, atque
etiam iter faciens singulis diebus bis lavari solebat. Interdiu
autem multus in venationibus — quod ex diano dus discos,
ut Plutarchus, qui haec memorat, addit —, ubi ad dever-
sorium venerat, se vertebat Trpic ?.o-jTpsv yj x?>stß{ix. Deinde sero
accumbens, compotationem in longum trahere solebat: fisTx

tsv ttstsv xt\'jtxfii-js; sxj&£-jh( trs?jjxi: fii-xpt f^ït^h? \')

ÏIoc fticiens Alexander Mnesithei, nisi fallor, medici
atheniensis praecepto parebat, qui largo potare corpori
utile esse arbitrabatur, dummodo tria observarentur: ne
pravum vel merum vinum biberent homines, neve bellaria
comederent, neve se somno traderent priusquam plus
»ninusve vomuissent. Deinde, ita pergit, somnnm cape

-epixexfiivo.:. ixv Ss f^h ixxy«? xsvü7xi (tx-jtov,

-yMiyi xpijrxi TX >.suTpx\\ xx) fl: tJjv rwAcv xxTXxXibyji

bepßhy S3;,.,. 1)

In lavando rege semper complures ministri occupati
orant, dum alii interea cantu vol aliis facotiis eum oblecta-

bant. I-Iaoc nos narratiuncuhi docet a Plutarcho memorata.\')

Narrat Athenophanem quondam Athenionsem, unum ex
"S, qui Tf;) x?.(,fifix xx) Xs\'jrpsy rh iccfix bfpx:r£i>siv rou ßx7t>Jxc
Solobant, in balneo regem rogasse, num naphtbam, cuius
^Im mirabilom Babylonii regi ostendorant, .in Stephane
Puero facio ridiculo sed suaviter cjvnonti, qui tum forte

88

regis lateri adstabat, experiri vellet. Assentiente rege puerum
non repugnantem oleo oblitum esse, sed subito cum magno
regis metu ac desperatione ab imo ad summum flammam
concepisse, ita ut omne auxilium serum irritumque fuisset,

£1 Sf /ztj xxtx tux\'-fv :rxpyj(txv xy\'y£lx -tzpbq rs ?.:-jtfsv

"Shx-oc hx %£ipxv £%o-jT£:. Illos autem vix flammas exstinxisse
puerumque diu graviter aegrotasse.

Ipse igitur rex a balnearum luxu minime abhorrebat:
attamen nihil de durioris vitae officiis remittens, multusque
in expeditionibus ac ferarum venationibus aegre ferebat,
amicos paulatim barbarorum quos vicerant instar omni
luxuria diffluere. Cum autem cognovisset, Leonnatum pulve-
rem in palaestrae usum camelis ex Aegypto arcessivisse,
omnesque iivpa xpxfjiivovc Uvxi Trpi: x>.£i[Jt.fix kx) hz-j-ph
jVcyr cySf ixxix, rphrx: Sf kx) kxr£\'jvx7txe 7r£pix\'ycfih:u:, eos
studiosissime a tali vita revocare conatus est.\')

Ultimos vitae dies noctesquo rex febri consumptus fere
totes in balneo degit. De hac re in diariis eius hunc in modum
scriptum est: iysiia irr) hKXTvi axickv ßy,vhs hxbsvssv iv tü
>.c\\JTpu\'ji six to ■zvpil-xi. tj? fji^r >.C\'j<tx{ji.£>s: t): rev bx>aficv
kx) SlY,nip£\\J£ TTpOC M)j5/CV kvßf\'jxv. sJt^ xc\'jtxfjifvsc
kx) tx Upx toTc (-)fo7£ fV/S^f/r ifiCpxyxv Six tjkto: t\'ryffi\'f. T^

£IKxSl >.c\'j7x(ji,£vdc 7rX?.iv (bj7£ Ty,V £lb 17fJ(,iVy,V bv7ixv Kx) KXTXKslfJifVO;
£V TÜ XCilTpXVI TOT; 7r£p) \'Sixpxov £7xi>,X^£V XKpSXfitVS? TX TTip)
TOV TTXsijv Kx) Tyjy /a£yx?,)j> StxXxttx\'/. rij S£kxt>! O^hsvrs: txxjtx
7roi^7X£ fix?.?.:v xv{:p?Jx^>i kx) t>!> ^Jktx ßxpix: hxe kx) TViV
lTrisÜ7xv y^ßipxv £7rvf£TT£ 7^sspx kx) fASTXpb{)e KxrixfiTO Txpx

T^ nsyx>.y,y Ki>.\'j[ißvibpxv, x. r. f. (^uinto die post sub teno-
bras obiit.

CAPUT IX.

De medîcopum pnaecepHs deque fonMbus quos
salubritaMs medicae esse credebant.

Alexander, sine dubio medicorum praecepüi secutus,
Ultimos vitae dies in balneo degit; nam non solum ad
tuendam valetudinem crebras lavationes necessarias esse,
sed etiam ad sanitatem amissîim recuperandam nmltum
Gas valere huius aevi medici existimabant.

Praesertim aestato crebras lavationes magno omolumento
®sse arbitrabantur, niinori vero hiomo, itomque tonuibus
\'^\'\'^gis prodesse quam crassis. Hippocrates haec praecipit:

xféirbxi rov bépsoç, rov %siiiüvo:
ffrpiOvsvs ßxhXzv Xov£7bxi rüi> 7xpKxSixv. \')
quis forte corpore pleno natus tonuior fieri cupiobat,
debebat ßCK7iriiiv xx) xhovrisiv xx) 7x>,i}pcxciThiv xx) yvß\'/ov
"ff-XTéeiv cffcv OÎÔV rt ßxht7T h (ïr,. Qui vero, attonuati cum
corpore crassiores ofilci volebant, rationom huiccontra-
sequobanturet ieiuni nullam subibantexorcitîitioneni.

Potissimum concoctioni balneas utiles esso putiibant.
\'^\'"Istot. Meteor. IV. 2: chv >} rpoOii vvptTrhrsrxt hx >.zvrpav
tciovtxv. Cf. Plut. Do san. tuend. 17 pg. 181 C:
^ ^^ bepßc>,ov7lx lilx7i 7vyy>xßy,v. où yxp tc7ovtov svrovix:

^\'^xipfj ^J.) îjj^^.^ x^eXeî Trph; ùyUixv, hlcvißx r^ 7ri\\pfi

compluribus quoquo morbis balneao prodesso erode-

90

bantur. Plato iubet senibus yspcvrikx xourpx bspi^x parari,
fV\' xxfzvsvrccv y!7oiç, arbitratus ea multo utiliora esse

quam medicorum non ita peritorum modelas. \') Cf. Plut.
Sympos. IV. 1. 3. pg. 662 C: -^olx yxp x?,\'yyihxv, rh h^six, ttstcv
lyt\'/.v^T\'^piO\'j o\'JTx p:ßlics xx) x-ps^.ûç viVov sXucsv, ù: Xovrph h
xxipä ysyofisvcv, xx) oJvoç "Scbs): ^ssfiévoiç;

Sic in Aristophanis Vespis Alius patrom cpi?.y,}.iX7->j-j aqua
frigida et alvi purgatione sanare conatur:

sir x-JTOV x7:kho-j xx) £xxbxip\\ : S\' où fix7.x (éVf/9-frc sc.)

Hippocrates in fine libelli de ratione victus in morbis
acutis\') praecepta dat, quando et quomodo balneae adhi-
bendae sint. Interdum enim ad eas minus apte recurri hx
Tvjv x7rxpx7x£vx7lyrj rîc-j quibus vulgo in domibus

necessaria non parata neque ministri idonei praesto sint;
nam aegrotantes nisi optime laventur incurrere in noxam
non mediocrem.

Opus esse tecto monet liberum fumo oxitum praebenti
{<tx£-zy,; ùxxiryyj 5f/), atquo aquam porpetuo parce affundendam
esse, non semel et afiiitim. Dissuadet ri^yr/fixrxv usum; sin
vero adhibeantur, diluta sint multo copiosiore aqua quam
fieri solet, atquo ea calida, praecedento atque subséquente
larga aquae purae perfusione. Via ad solium (-û^Aîv), (juod
facile tam ingressu (luam exitu esse oportet, brovis sit,
et qui lavatur moderate so gerat et taceat nihilquo ipso
faciat, sed aliis so perfundendum et detergendum {KXTx^ttiv
xx) permittat.

Iubet deinde aquae tepidae bene temporatae magnam
copiam parari {ßfrxxcpxrßx rrc>./.j>), cuius perfusionos celeres
fieri praescribit.

Pro strigili praeterea spongiao usum praecipit. Magnl
autem interesse iudicat, num aeger dum valecot balnei

\') ^\'«\'KK- I\'S- itr- ff- *) iif. c^i-. «w.

9J

cupidissimus esse soleret {Oixsxcvrps? xyxv) et lavari assuetus. \')
Tales enim magis balneum appetere et lavatos utilitatem
sentire, non lavatos vero laedi.

Deinde enumerat quibus morbis balneum conveniat.
Expedire enim magis pulmonum inflammationibus quam
febribus ardentibus. Nam lateris pectoris dorsi dolores
balneis mitigari, sputum maturari et educi, spirationem
faciliorem reddi, lassitudines tolli, cum articuli et extima
cutis emolliantur, urinam provocari, capitis gravitatem solvi
et nares humecUiri.

Tum recenset quibus morbis balneae minime opportunae
sint.

Ad extremum praeceptis hunc in modum flnem imponit*):
Si apparatm convcnientes fiichnt — mm si apparatus in
uno vel pluribus deficiant, verendum est, ne lavalio magis
noeeat quam conférât \') — et aeger non grauate balneum ferre
videatur, cotidie eum lavan expedit. Lavandi autem cupidos
(rsl: :pi>.s>,:vTfh>Tx:) ctiamsi bis die lavcris, nihil peccavens. \')
Et paulo post : Nam quibus eorum dcest aliquid, quod balneo
contingit, quibusque adsunt signa, quae balneo adiuvanlur,
hos lavari oportet: quibus vero corum nihil deficit et quibus
praescntia sunt sigm, in quibus lavari non conducit, hos
lavari nequaquam oportet,

Ktiam in Asclopieis acgri sîicpissime seso in sjicris fontibus
lavaro iubebantur, qui aut in ipsa tcmpli area aut in
Pi"oi)in«iuo erant. Permagnus enim in Graecia numerus
\'\'ontiuni sou calidoruni sou frigidorum erat, (pii magna
»ilubritatis mediale laude florebant. De (luibus cum iam

\') Clip. on. 1) c«p. 08. >) c«p. 07.
. *) Cf. Paul. AcR. II. 18: rci; ^iXcXcÔTfSvç sOSi ti 3);

^MJCfirJyct,- Jt^, NIimIIIi» Ii«Im.» \'t\'Iimifli. N.uin. C«|.. 16«.

92

multi alii abunde dixerint mihi nonnullos ex iis, quorum
mentio ad nos pervenit, enumerasse satis erit, ut demon-
stretur quantam vim iam veteres Graeci in conflrmanda
valetudine aquarum usui tribuerent.

Si quae aliae Thermopylarum calidae aquae salubres
esse existimabantur : Philostr. Soph. II. 1. 9: (Herodes
Atticus exornavit) txc iv Q(pßC7rv?.xi? KO>,vfiß}jbpx: to7? vsjoüji

ttxlxvlyjs.

Eadem laude Tempe, vallis amoenissima, aquis flore-
bant: Aelian. Yar. Hist. IH. 1: >Ay£Txi rx v^xrx rxxnx
xx) rol: P.cvrxfj\'Jvciç xyxbév ilvxi xx) s: vyUtxv xùrolç 7\\JiJt,ßx),},£vbxi.

Aedepsi in oppido Euboeae fontes calidi erant, quo Plu-
tarchi aetate media praesertim aestate undique conveniebant
homines, ita ut xotvhv o]xy,r\'^piov ry,: \'EXhxlo: esso videretur.
In eadem urbe Strabo quoque Tà&f/)//à7Â\'n/!j:x;.f5y-:memorat.»)
Iam tertio saeculo frequentissimi hue confluero solebant
Graeci, ut aquam frigidam ex alio fonte biberent, qui
Antigoni regis aetate manare desiit. *)

Pausanias memorat ro \'VjAvy,: >.o\'jTpôv e regione Cenchrearum,
cuius vlxp x>.(JLvpov uSxri Ofiotôv (fVr/v) xpxofisvx btpßxivirbxi. *)
Eodem auctore alii fontes calidi vehementer saisi triginta
stadia a Methana aberant, quibus tamen hoc molestum
erat,- quod non prope aderat aqua frigida, qua lavati se
abluerent, neque tuti in mare descendero potorant. *)

Prope a Phigalia quoque bspßx hovrpx erant\'), et sine
dubio Aetoliae urbs, et alia Macedoniae, quas Strabo \')
memorat, sicut duo Siciliae oppida, quibus Thermao nomen
erat, alterum propo Himeram \'), alterum non longo a Soli-
nunte, ab aquis calidis nomen ducebant. Scotussa quoquo,

\') Vide Uermann-Blfimncr pg. 13 adn. 1 et 2.

«) Vide pg. C9; cf. Aristot. Meteor. II. 8.

ï) Phylarch. ap. Athen. III. pg. 73 C. (F. II. G. I. 350).

») Paus. II. 2. 3. ») Ibid II. 34. 1. «) Ibid. VIII. 41. 4.

7) Strab. X. 3. 2. et VII. fr. 20. ») Vide pg. 08.

93

quae Thessaliae urbs erat, thermarum laude fruebatur. >)
Tertio saeculo celeberrimae erant Pantaliae calidae aquae,
quod Thraciae oppidum erat Aesculapii sacris insigne. \')

Multae praeter eas in Asia thermae erant. Aelius Aristides
bspfix uSxTji prope ab Aesepo, Mysiae flumine, memorat,
quibus valetudinis confirmandae causa lavabantur. Aliae
non multum a Smyrna aberant \'). Haud scio an illae eaedem
sint quas Philostratus a Smyrnaeis "Ayxfisfivovsh-j? vocatas
esse tradit: xx) xcvrpx rol: reTpxfiivsis (in quadam belli
troiani pugna) iaxvtsvtx èyevsTO Tn^yx) bspßx) èv xç hi

xx) vïiv \'ayxfjlsfjivzvsio\'j: xx>.sî>viv oi ^lfivpvxv oixsZvtss. x-jtkxzmii^

oïflXI, tittxpxxsvrx vtxhix tsv x7t£c£, xx) xvijltto ttot xùtcîs

xlxiAXhUTX xpxvy, Mlîo-U. *) -

Kursus alia houTpx bepfix erant Atarnei in Aeolidis oppido,
"ATT-jpx vocatii et colore nigro \'), itomque Teis et Clazomeniis
nec non Lebediis fontes calidi erant, bxvfix xvbpîirrcis ificû
xx) -IcpbMx, atque Erythraeis >.cuTpx bx?Ji7<Tix, omnium quae
in lonia erant aegris maximo utilia\'). Aristotelo teste\')
Magnesiae quoque btpizx fuerant, quae tîunen calida esse
desierant.

») I\'scudo-Arislot. Mir. Ausc. 1. «) D. S.i 418.

\') Scrm. Sacr. IV. pg. 506. Dind. ») Ibid. pg. 478 cl 483.

*) Philoatr. Her. III. 35. Cf. cpigramnia Agathiao scholastici in Anth.
gr. IX. 031: K/V tx bipfjix tx \'ayxfufikvax tV ^fiópv^i.
Xöipos iyu AxVXOTf fvbx ftSXiVTeg

rii; \\\\six>.tipsii}f i!;tKxbovro T^Jt\'«"?*\'
iKxfx yxp pLSTx mptv ifiolc xxhxvro ptibpst;,

0Xp^XplK^i XTTUTXIlfVCI.

héev xf!i^b>)V ipe3)j(pspsi\' ivr) Tifi^;
tJjv Wyxpi.tiJLVoviyiv tupsv huvjukv.

In thermis quoquo Claeomcniis teste I\'ausania (VII. 5. 11) Wyxfiifivxv
tJXf TlfiXf. Aliunde duclum esse videtur proverbium quod Zonob. I. 0
memorat: \'Ayxfxffivovdx ^PpêxTX\' (ir) Txv flsyxXxv (pyxv. \'liTTOpsvin
yxp T6V Wyxfiifivovx z-ep) Thv AiX/Sx xx) tsAAjs^oD rij; \'KAAiSs;
(PpixTx ipv^xt.

•) Paus. IV. 36. 10. Cf. Aristot. Probl. XXIV. 10.

\') Paus. VII. 3. 6 et VIL 6. 11 sqq. •) Probl. XXIV. 17.

94

Multo etiam maior frigidorum fontium numerus per
totam Graeciam erat, qui medicae salubritatis esse crede-
bantur »). Hisce potissimum in locis Asclepiea constitue-
bantur quamquam - etiam fontes salubres aliis diis
consecrati erant, ut in Elide, ubi apud fontem, in quo
?.svc[iévciç KXfcxTcc\'j. TS sTTi Kx) x}.\'yy,ßXTuy TrxvTcixv Ixfjt-xrx,
Nympharum delubrum exstructum erat\'). Sic in lapide
Naupacti invento hoc distichon incisum est:

Ac-jrpov fth 7rpo%sx bvy,TsT7i Vùysly,v

a\'j %xpi\'j skts?.s7xr S\'jfx\' E\'jvsfjt-ci ib\'jvt\'^f fjls, »)

quod fortasse imitatus aliquis de fonte insulae Taphi haec
scribit:

\'Svßöxi; [ih TTpsz^x >,svTphv bvy,TcT7i S\'yj\'f/jjy
by,Ks 5f fis UTSps?JCç vîsç \'\'Evvx?.l:v.

In fonte quoque templi Amphiarai, quod Athenis erat,
aegrotantes lavabantur. Socrates apud Xenophontem : i Urspov
Is, inquit, >.cv7x7bxi -^vxp^tspiv, rh rrxpx 70) y, to sv Wti:ptxpxo\'j x
^ TO SV Wficpixpxo-j, sipij*). De balneis quae Oropi in templo
Amphiarai erant, alibi dictum est.

Plerosque tamen Aesculapii numine scaturire persuasum
sibi habebant Graeci, cui templum vel certearam vel simula-
crum apud fontem statuebant. Cf. Paus. VII. 27.11 : xrruTipx
Is cù\'7rc>.h xtto tov Mv7xIsv (quod circiter sexaginta stîidia
a Pellene abest) Upiv fVr/v \\\\7)c>.y,-riov kxhovfisvov KD;:.-, kx)

IxflXTX XvbpÜTTOi: TTXPX TCV QsiÜ \'/IvSTXl. vlup Is Kx) tVTXvbx

\') Dc miriflco quodnm fontc I\'ausanins so audivisso tradil, dc Sclcmno
Achaiae fluvio, a quo ii inedicinam iKstcbant, qui gravissimo morbo, amorc,
laljorabant: Paus. VII. 23. 3. Dc aliis fontibus, quibus similcni vini tribuc-
bant, cf. Philostr. Vit. Apoll. I. G; Ilcr. II. 0; Achill. Tat. VIII. 12j
Herod. III. 23; Athen. I. pg. 41 D. — 44.

») Plut. Qu. Rom. pg. 286 D: kxi yxp "V.h/y^vs: tv tottoi: xxbxpoTf
kx) sTTisiKx: ihpvfihx tx \\\\7K?.y,z-lsix sxcv7iv.

J) Paus. VI. 22. 7. \') I. G. IX. I. 390. ») Anth. gr. IX. 084.

«) Memor. III. 13. 3. Vido Cap. XXI.

95

x-Alvt-j itjTl, KX) iV) tî5 (JLsyhTVi TUV 7ry,yüv rcïi \'\'A7x?,y,7nov TO

XyxXßX ÏSpVTXl,

Pausanias signa quoque, quae in antro stabant, in quo
Hercynae fluininis fontes sunt, sceptra tenentia draconibus
circumvoluta, Aesculapii et Hygieae esse coniicit, quamquam,
ut addit, etiam Trophonii et Hercynae esse possunt, quia
dracones non magis Aesculapio quam Trophonio consecrati
esse censentur.

In Asclepieo Atheniensium hodie eruto aediflcia erant
in quibus cubarent aegrotantes, magnusque tholus in quo
fens scaturiebat \')• Cf. Xenoph. 1.1. : uÔTffov lé, sôy, (5 ^^xKpxT^:),

TO TTXpX 7C) vSxp bspHOTSpOV TTKIV iVTIV TO SV \\\\(TK>sij7riOÏl ;

Etiam in clarissimo Asclepieo epidaurio eiusmodi tholus
repertus est, nullus vero fens.

Alibi, ut in insula Pare flebat, fontis aqua per canalem
in delubrum deducebatur. \')

Altere p. C. n. saccule si quis alius clarus fuisse videtur
fens, qui Pergami in Aesculapii temple erat. Aelius
Aristides oratione, quam ad hunc puteum celebrandum
scripsit, abundat in eius laude. Aesculapii sacerdotes
lavationibus potissimum sou calidis sou frigidis aegros
sanare conatos esse, vol maxime apparet ex nugis quas
Aristides composuit, quibus simul egregie illustratur, quo
insaniao ii pervonirent, qui sacerdotum praeceptis obtem-
perabant.

Si quem lubet, inspiciat eius Ax?,ixv tl; \'AtrKXysmóv, kk rh
^pixp ri \'A7K>.y,7rtsu, \'\\sp0v4 Asysvf. >)

Deinde non cognovisse pigebit titulum Marci lulii Apollae

\') Cf. Ikunioislcr. Dcnkni. I. IflS. Tholus |>cr medium 85 .M. occupaiis
aliqunnto minus altus est; Guhl und Koner.\' ])g. 118.
*) Daremb. ct Saglio s. v. Fons.

») Imprimis cd. Dindorf. pg. 07; 4i0; 400; 400; 407; 470; 472; 477;
478; 470; 483; 484; 485; 400; 502; 503.

96

cuiusdam, ab Aesculapio epidaurio sanati, qui eum iussit:
xvtoy s/\' x-jtcv ?.cï)7bxi, - - - \'trpbc txic wkoxic \') h ßxxxvslx
7rpoa-rplp£(jbxi tx roi�, ■7ryi>.x(jx7bxi, - - - -^ph sptßijvxt fv

tx ßx7.x-jsix sic ts bspfihv v^xp ohcv 7r£pi%éx7bxi, flsvcv }.0\'j7x7bxi

kx) xttiky,v ^ovvxi tx ßx>.x\'js\'i (sic 1). >)

Sanati grato et libenti animo deos, quibus fontes conse-
crati erant, donariis titulisque honorare solebant, ut ex
multis exemplis inventis apparet. 3)

\') Wilamowitz ^.\\kox: latinum vocabulum aquca esse censct litteris
graecis scriptum, et aquaeduclum designari ab Antonino l\'io institutum
(coU. Paus. II. 27. 7). ») D. S.» 804.

Cf. Curtius. Griech. Quell- und Brunneninschriften pg. 12 sqq.

i

CAPUT X.

De lavaHonibus, quae lustrandi causa fiebanK

Postremo paucis mihi agendum est de lavationibus,
quibus lustrandi causa adhibitis — singularis enim in
lustrationibus aquae purae vis — Graeci veteres, ut vel
puri sanctique dees adire possent vel contractae poilu-
tionis mala iramque deorum averruncarent, per totam vitam
infinitis numero sibi opus esse credebant. \')

Puro esse corpore debebant, quicumque precibus, libatione,
sacriflcio ad deos accedebant locumve sacrum ingredie-
bantur. Hoc h x^pr^^ o Humino vivo vel fonte hausta
immersoque titiono puriflcatr., quae in sacrillciis circum-
ferebatur itemquo ri Trtfiffxyr^fix admonebant, o quibus in
loci sîicri conflnio posltis aquaquo lustrall repletls, il, (jui In
templum Introlbant, sese conspergere et lustrare solebant. *)
At una aquae lustralis aspersio lis, (luibus undique, no
sou culpa allqua sibi contracUi sou quovis alio modo polluo-
rentur, periculum erat, plerumque parum proficero credo-
batur, etiam cum dulcem aquam nmrlnao, cui singularem
lustrandi attrlbuobant vim, admlxto sale asslmulavlssent\'):
vulgo totlus corporis lavatione, eaque, cum gravlus admissum

\') Cf. rUlo. Cratyl. pg. 405 A. «) Cf. lUrcmb. et Saglio. s. r. Lustratio.
\') Cl. Stengel. Cullusalterth.« pg. 1S8 sqq. (= Ivr. .Muller. Handb. V. 3).
Hermann. Ooltesdicnstl. Allcrlh.« $ 10 adn. 6; J 23 adn. 1 et 22; Schumann.
Oriech. Altcrth. IL» pg. 301 sqq.; I/omcier. Dc retcrum gentilium lustra-
tionibu». (Ultrai. 1081) pg. 164 et 334 sqq.; etc.
\') Cf. Hermann. Gottc«licnitl. Altcrth.» \\ 23 adn. 8 et 0; llhodc. Psyche,»
405. Ix)mcicr pg. 173 sqq.

7

98

esset peccatum, saepius iterata, vel certe capitis \')etmanuum,
manuumve solarum ad omnes maculas eluendas opus erat. \')

Ac quot numero pollutionis contrahendae causae aderant!

Nonne nox ipso somno polluere credebatur?

Servius ad Aen. VIII. 69: qxiia nox dicitur etiam solo
somno polluere. Haec scribit spectans Pers. Sat. II. 16:
Haec sancte ut poscas, Tiberino in gurgite mergis
vmne caput bis terque, et noctem flumine purgas.

Conferantur etiam Propert. III. 8. 11:
Surge, et poscentes iusta precare deos
ac primum pura soimum tibi discute lympha
et Appui. Metam. XI. 1 : Augusium specimen deae praesentis
statui deprecari confestiynque discussa pigra quiete alacer
exsurgo meque protinus purificandi studio marino lavacro trailo.

Imprimis tamen infaustorum somniorum omina lavationo
procuranda erant.\')

Mulier in Aristophanis Ranis funesto somnio vexata:
x>.>Ji (ist, xii(pixs).st, inquit, Aû^vîv x^xre

T 5x TTSTXflÜV IçSVSV XfXTt, bipfitTi v

ÛÇ xv bfTsv Sveipsv irjxP.vTW. *)

Atossa somnio vexata e lecto surgit et manus fontana
aqua abluit:

kx) txütx (ih 3>î vjktsi firthïv ?Jyx.
£7re) 3\' xvhTy,v kx) x^psTv Kx?.?.tppîo\'j
Hxvrx- vvv b\\jy,i:6>.:ä %tp)

ßxiisv rrpsrkry,)/, xrsTpiTreivt Ixißiriv
bh.S\'j7x bZvxt xv rJ?.}{ Txh. \')

t) KXTX Ke^x>.>i.: ).S\'j7X7bxt, Thcophr. Chur. 16. 13; kxtxxJCx^jc
?.S-J7x7bxt, 1). s.« 633.

») Psycho I I- \') Cf. Theophr. Char. 16. 11; Sonh. Elect, it. 645.

•) Vs.^ 1338. Cf. Schol, ad 1.1.: x:r:K?.\'j7X\' x:rsvf4>xßxt. cxfp etxbxft
zstfh iv rslq ivtipstc. tcüto 3f (itinhxt i .v/vjjjü;.;,-. rrxpiftv
xrshcircßxehbxi (]xbx7t tcü; xxhixxrxTCj:; twv ivtipxv.

») Acschyl. Pcrs. ts. 201.

99

Argonautae, cum ad Circes insulam navem appulissent,
deam inveniunt

x?.oc \'JOTII£7VI Kxpy, £7rt(pxiSpvvo\'J7xr
rsTsv yxp v\'j%loi7iv inipx7iv £7rroly,TO. >)

Cf. Plut, de Superstit. pg. 166 A:---, x?X sh\' huTrvcv

(pX>rX7(Jl.X ûoiùtî,---, $X7rTl70V 7{X\'Jrh sic bx>,x77xv.

Aedesius sophista, divino viso somnio, rev rs ouv ttxTSx
xx>.s7, ry,v c\\piv (i. e. rev cvsipcv) kx) rl ^r/JsVi-rcv x:rc7fiii7xt rà
uSxri (3:\'j?Jfisv:£. ")

Cf. Sil. Ital. VIII. 124:

Quae dum abigo menti, et sub lucem ut visa secundeni,
oro caelicolas, ac invo purgor in amni,--

Martial. XI. 60:

Amphora nunc pctitur nigri cariosa Falerni,
expiet ut somnos garrula saga tuos. >)

Eiusmodi lustratio est, quam Phaedrae privignus desiderat,
quod nutricis ncfanda postulantis verba audivit:¹)

xyù ^urcT; vx7fi6Ï7tv il;Cfiép^ofixt

eJf xrx K?,\'j^xv.

Ii quoque, qui noctu venereis iiidulserant voluptatibus,
mane jiura aqua toto corpore lustrandi erant.

Antigonus Carystius rofert in insula Cret^i amnem
esse, In quo narrabant incolae Europam a lovis amplexu
lavat^im esse. »)

III Mesopotamia quoque lluvius crat, nomine Aborras,
^luo vicinl i)orvulgabant lunonem /^srx rsl; yxfisu; rcü Aja;
ustun esse •), neque aliter Naupliae fons crat, in quo Argivl

100

credebant lunonem quotannis lavatam virginem fieri. \')

Ceres cum a Neptuno invita compressa esset, sese in
Ladone Arcadiae fluvio abluit, unde Acu^lx compellabatur.

Athenaeus tradit, Ameriam Macedonem, de flore
agentem qui vocabatur, narrare eum ortum esse èx

TÜV "A(ppo^lry,ç ?,0\'JTpcûv, srf \'HCpxhrcp ff-oyxoi^y^bsT^x >j \'ACppohhy,
ê?.cv(rxTC.

Cinesias cum uxore in antro Panis concumbere cupiens
cum ab ea rogaretur, quo pacto exinde sancta in urbem
rediret : xx?.?j7rx I-^tto-j, inquit, Xovrxfiivi^ \'v t>5 K^vf-^ySpjf.

Eadem lavandi necessitas in [Luciani] Amoribus desig-
natur: rjxrxs stt) tovtci: hyiycv^svxi xx) rcyr hepsxpxTx:
vttvcui xx) SrjjXyTJïTöi fyyJjy ysficv^xv, \'scCp\'\' y^ç xvxttx: s\'xxvtc:
fyS-y >.o-jrpiïi xpàsç èrriv.

Cf. Ovid. Amor. III. 7. 53:

Ä tenera quisqmm sic surgit mane puella,
2)rotinus ut sanctos j^ossit adirc deos?\')

Notissima enim ros est, veteres concubitum polluero
persuasum sibi habuisse, nequo iis licuisso locis consocratis
rem veneriam exercero vel, nisi prius lustrati essent, post
venerem rem divinam aggrodi vel templa intraro.

Hörod. II. 64: xx) to ßivytfrbxi yjvxiî;) îv \\pom {ivtli
x}.cÙT6\'je xrrh yjvxixûv iç \'ipx hUvxi GUTci {oi Al^\'urr/fii) (hi tt

ITpÛTSl bpy,7XsÛ7XVT(Ç. CI fûv -/Xp Xhhil 7%flh \'xivTO; XvbfXTTOt,
Tr>.y,v Alyurrr/i-v xx) \'KU.vivxv, ßtTycvTxi h ipsJri xx) xTrh j\'yv*<x«v
xvi7TxiJt.(vot xhi-JTOi htpxcvTXi tç ipiv. T)

101

In templum m>!vsç Tvfhyou, a Xantho Lycio quodam
erectum, post venerem xovtxfjisvo\'j: kxtxksCùxXx xùby,fi£pov
ehTTopsvevbxt licebat. \')

Titulus tamen Pergami inventus inter matrimonium
iustum et illicitam venerem distinguit, ita ut illis eodem
die purgatis templum {tîjs rij? Nix>!:pcpo-j) intraro

liceret, his diei spatie interlapso : \'AyvrjsTutrxv Si xx)
(h/td\'o\'xv {}: tov ty,ç 3"f5i5 vxsv ci re ttohtrxi xx) cl xkxoi ttxvtsc
xttc (ih tîjç ihlxç yvvxixoç xx) toü l\'èltu xy^pcç xiibyißspöv, xtto
Sf x>,}.orpix: xx) xKKorpiou ^s\'jrspxtoi xcuvxfisvot.

Alius titulus, prope Lindum inventus, praeterea olei
unctionem praescribit : xtto (T-jysv<rix£ voßlfisu xx/bynispov
TTfpipxvxfihovs xx) rpÖTepov %pii7xfiévc\'j: £}al:ç {xhluç Trxpivxt flç
to Upov xpii). \')

Mulieres etiam a menstruis lustrandao erant : in templum
Monis Tyranni mulierem h tüv yvvxixixv hx sirrx y,ii(pxv
Xo-j<TXfiivy,v KxrxKJ^x?.x eïir:rcpéó{7bxi aùbiffispss/ licebat.

Deinde quis est qui ignoret, communom omnium votorum
opinionem fuisse, puerperium et mortem non cos solos
polluere qui ipsi rem subirent, sed otiam quicumque
puerperao vel mortuo operam navtissent inque funestis
aedibus vorsati ossont?\')

Hanc ob aiusjim infantes recontes a partu lavacro excipio-
bantur, ut do lovo modo nato Callinuichus narrat:

\') I). 8.» 033.

*) Ibid. 500. Dc hue r« prnclcr Diog. Ucrl. VII1. 43, quern Dittcn-
l^rgcr Uudnt, inspcxisM pUccbil Umbl.do ViUpylh.XI.SSctXXVII. 13i.

*) 1). 8.» 607. 14. Vide practcron Stengel. CuUusaltcrth.» pg. 148
cl 203.

^ Cf. Stengel pg. 148; Schomnnn, Hermann. II. II.; Rhode, rsjcho* II.
72; Casaubon. a<l Thoophr. Char. 10. 0; ete. De Graecis hodierniscf. Wachs-
«nutb. Das alt« GrI. im ncucn pg. 73; 107; 109; 119 «iq.

102

"Ey^x c" £7rs) (iyiTy,p [Jt,eyx>MV XTS^-^KXTO nihTTCov,

xvr\'iKX psov vhxroc, u ks to\'kho

Xvfixrx %vT>.x7xirc, rsov V iv) %pÜTx Xsh^xr \')

et paullo post Terram deam montem virga concussisse
refert, eumque in duas partes discedentem magnam aquae
vim effudisse:

Tc\'S-/, ita pergit, zp\'» (pxilpvvx^x,
uvx, tssv ffttsipokts, NfS»} Sf (Tf SwXf xoflhjxl. ¹)

Pausania auctore Gortyna, Arcadiae vicum, fluvius per-
fluebat, quem ii qui circa eius fontes habitabant Asv^tov
vocabant fV/ ?.o-jTpo7c lij to7c Aisc T£�vrcc.\')
Apollinem modo natum

bex) Xöov xihxTi kx?.ü
xyvü: kx) Kx^xpuc. *)

Cf. Callim. Hymn. in Del. vs. 4:

l" f&fAf/ rx "Trpürx (pipt^^xi
(K yiovffiuv, cTi \'lK7ßcv xoilxxv ßtiecvrx

TS Kx) (77rsipxTs, kx) ug bshv trpxry,.

Sic Bacchum Dirco undis oxceporat:

bvyxTsp,
TrÖTVl\' S\'JTTXpbsVS AlpKX,

7v yxp sv vx7: itzts rrxyx7f
Th Ali; ßpicpo: s>aßs£,
STf TT\'jpig f4\' X-

bxVXTC\'j y^h; i tskxv >!p-
■TX7k yiv. *)

Pelopem iam tum Neptunus amabat.

103

èxsi viv Kxbxp:u Xißy^TOc K>.xboi}

£>jcpxvti cpxi^lßcv xflov kskxlfiho\'j. \')

Ipsa quoque puerpera quam celerrime pura aqua puerperii
sordibus purgabatur. lovis mater filio edito
xvtIkx li^yjTO picv u^xros, u xs 70x010

xvßx7x x\'j7>.x(j-x170.

Peneius amnis in Callimachi carmine\') Latonam hisce
verbis alloquitur:.

cv yxp eyxys,

\\lÓ7uix, 7XS uhhx: xvxhopixr o/Sx xx) xhXx:
Veneri, cum Beroön peperisset,

Tij xoxfvoimsvy, xpx7xyyf?,s£ (l7£7l bh/ixv
\'i1x£xyo^ xsp£ ^fy/xj! }.£Xuioy il-ui x:7(icv,
xtvxx T{?afixyi x^^^ fiiTpsv/ifvsv v^xp.\')

104

Eis, quae puerperam in partu adiuverant, per legem
templi Minervae, quod Pergami erat, lavacro lustratis
altero die templum ingredi licebat \'). Ad extremum omnes
\'AßCpi^pofiiccv die rite lustrabantur.

Praeterea unis Lacedaemoniis exceptis \') communem
veterum opinionem fuisse, eos, qui corpus exanimatum
contrectassent vel adspexissent modo, inquinatos esse, vix
est quod dicam.

Hanc ob causam ut primum quis efflaverat animum, vas
flglinum aliunde apportatum fontanaque aqua ropletum
(xflxvicv, cTTpxxov)^) ad ostium domus ponebatur, ex quo
ii, qui in aedibus funestis commorati essent, ne quem
alium polluerent, egredientes sese adspergebant.

Mulieres tamen, quarum munus erat mortuum lavare
reliquisque circum eum officiis fungi, lavatione toto corpore
lustrandae erant. Schol. ad Aristoph. Nub. vs. 888: tbo: y>v

105

ßSTX TO ixKOfllS-b^VXl TO (TÜflX XxbxpfjLOV %âpiV X\'JTOXOVSTBXI TCVÇ
olxsiov: TOV TsbvsÛTOÇ.

In titulo quoque Pergami invente ii, qui ipsi corpus
defuncti curant (5/ xtto x^î^ovç) distinguuntur ab iis, qui non
nisi fuuus sequuntur; D. S.^ 566. 4: xvxvtccs Sf xx) xtto

xiihvs xx) t£xsvs-)fs yvvxixoç IsvTspxlo: {Ko\'J7X[Jt.svo: eis tov Tifs
beov vxov sWhx)\' xtto Sè tx3ov xx) ix^pspxs -^spipxvxfJLevoi xx)

SlSÀbo\'vTSS TiJV TTV^.\'/fV, XX^^ TX xyi7TVipiX TlbsTXl, xxbxpo)

xvbyjfKpôv.

Cf. D. s.\' 633 (de templo Menis Tyranni): xm tXTTG ysxpcu

hx vtiMpùv lUx KXTXKS^xkx (iff7rop£V((rbxt xùb^f^ipôv).

Ibid. 567 (in titulo propo Lindum invente): xrro xiihvs
olxflov vißtpxy (jtf {ireptpxyxßivovs eis to kpsv Trxpivxi %/!>}.)

Fusius hanc rem tractant Ceorum vs/zoï :rsp) tùv xxrx^bi-
(jUvxv \') : 5Tcy xv bxv^, irijv ßh îkfxi yvvxTxxs rrpss t>jv

olxiy,\'/ xX>,xs ^ Tx: (lixivofihxr (iixin^bxi Si fiyjêpx xx) yvvxïxx
xx) xh>>:p(x: xx) buyxTépxs, rrpss Si txvtxi: ijl^ t:>ào)/ r^m
yjvxiKÛv, rrxîix; Si Sw, bvyxHpx; x>e\\piscv, x},?.c> Si jxyihhx, rcv;

filXIV0ßiVÖ\'j4 ?.cvtx(jUvo\'j£ TTf^l TjlvTJt rh xf^tx vSxtcç

xxbxpovf (hxu ♦)

Deinde quid addam do hominibus superstitiosis, quales
Theophnistus désignât, qui religiosissimo ne contaminarentur
praecaventes, identidem lavationibus opus esse porsuasum
sibi habobant, ut i)oilutionis ij)sis insciis contractao mala
îivorruncarent? *)

|) Cf. Ixing. l\'Mior. I. 42: fifrx Si rh Jitpxxvs; 7x(p:v Xcûei riv

>} .VAsV TTftf TXÇ xyjcycjTx.

») TX x^\'trr^pix TX rrepippxvTijpix.

*) I). S.* 877. 23 Wjq. •) Dc Graocis hodicrnis cf. Wnchsmulh: Dns
»•to Grl im ncucn pg. 107; 109; 119.

*) Cf. Schümann. Cap. 13: /W rtnUUdige MrnchM« ti« (die lirmgitagen)
"l* ttHHiiU tmd werUloi, «vi7 er erkannt datt et den ÜotUm gegenüber ntrr
"»/ die (SetiMHtmg, niekt auf dergUiekeit FôrmlickkeiteH ankomme; der .{ber-
gUtübige kielt tie für ein gute» H\'erk, itorin man nickt leickt tnciel tkun könnte.

106

Caelicolae ipsi cum lustrationum caerimoniarum expertes
esse non possent, quo modo homines corpora sibi pura
atque intégra vindicarent ? \')

Hanc ob causam 5 in Theophrasti sermone »)

singulis mensibus cum uxore et liberis in mare lustrandi
causa descendit : kx) rüv 7r£pippxivofjt,évxy stt) ^xXxtty,: sTrifisXxç

Sûî;si£\'j x-j £hxi KXTX iv^yx 7:cp£\\jiijt.£\'j0z yt.£TX T-^ç yjyxiKse — £xy

Sè Af<! \'^XoXJ.^Yi Yi yjT^, (JLSTx rnbY,: — KX) TÖC\'J z-xiSlxv.

Ex eadem mente lustrationum caerimoniae profluxerunt,
quas ii sequebantur, qui sacris initiari cupiebant. Notissima
res est, eos qui sacris Eleusiniis interesse vellent, quotannis
in mare descendisse yiv^rxi), ibique unumquemque

mystagogis hydranoque ducibus pro magnitudine pecca-
torum, quorum sibi conscius esset, et se et zoTpov [z-jttikóv,
quem postero die sacrificaturus esset, aqua marina lus-
trasse.

Sic Pausanias mulieres tanagraeas, Bacchi mysteria cele-
braturae cum in mare lustrandi causa descendissent, a
Tritono oppressas esse refert*): txç yjvxlKxç tx: Txvxypxlxv
Trps TÙv cpylxy irr) bx?.x77xv Kxrxßijyxt Kxbxprlxv £V£Kx,

yY,%C[jL£yxi: 5f i\':n%£tp^7xi TIv \'Yp\'iTXvx K. T. f. *)

Iniiumerabiles Orphicorum lustrationes fuisse quis est,
qui ignoret? ®).

Saepissime ex sacris illis lavationibus artifices argumenUi
sibi sumpserunt: specula tusca, de quibus infra acturus
sum \'), ad unum omnia et ex vasorum imaginibus permultae

\') Dc dcoruni lustrationibiis cf.: liomcicr. Cap. XXVI; Spanhcim. ad
Callimachi Lavacrum I\'alladis; Daremb. ct Saglio s. v. Kallyntcria ct llicros
Gamos. ») Char. 10. 12.

») Cf. Darcnib. ct Saglio s. v. Elcusinia et Mystcria; A, Mommsen.
Ilcortolog pg. 2i8. ») Taus IX. 20. 4.
») Dc sacris minoribus cf. I/)meicr. Cap. XVl. pg. 152 sqq.
«) Cf. Rhode. Psyc^\'C-* Pg-sqq; Stengel. Cultusallcrlh.» pg. 150sqq.
Ï) Cap. XVI.

107

ad mysteriorum lustrationes pertinent; de aliis interpre-
tatores inter se discordant. \')

— Lavationibus quibus ii, qui sacris initiabantur, lustrandi
erant, etiam rh >,c-jrpsv rjfi:piKÔv adnumerandum est, quod
iis, qui matrimonium contracturi erant, cum sponso tum
sponsae, nuptiarum die sollemniter parabatur.

In Euripidis Phoenissis locaste hisce verbis Polynicem
alloquitur :

syù 5\'cy7£ ffoi TTvpo: «vij^x
vißißov £v yxf/.sf£,
XÇ rrpsiTsi ßXTspi ßXKxpix\'
xyjfiévxix 5\' "17ßy/Zoc iKyjhvbyi
?.s\\jTpc^ipo\'j xvx Qyßxlxv

TTOhtv hiyxby, 7XÇ Ï7ohc: yjptCpxç\' \')

atque in Hercule Megara sic Alios suos:
fi{Txßxy^oZ7X 3\' >} T\'JX>1
yjß^xc fih ùfiJv Kiipxs x\'/Té^xx.\' exsiv,
êfis) Sf ixKp\'jx ?>c\\jTpx Syrrjjvw (péptiv.
In Aeschyli Prometheo Oceanidao so canUuites Promothoi
Asyrpâ yjfjtOiK^ adfuisso dicunt\'):

ïfzxbcv Txh 7x: ■xps7ÏhsW c>.:xç Tvx-xî, UpspDjbev.
70 hx(i:plhs\\> li ßst :rpc7ê7rrx

réi\' (Kthó y ST" ?.suTpx

\') Vido Gerhard. Ktruso. Spiegel 1. pg. S sqq. lab. 16; 10; 1«. 3; 100;
107; 108; 109; 317; 318; lAjnurin. ct do W. I^lito C<?r. IV. tnb. 10; 11;
12 (qua Italinski lustrationeni, quao Cercris sacris pracccdebat, repracsentari
accipit); 13 (Fontani iiideiu); 14 (Italinski itidem); 16; 20 (Fontani itidem;
lionorm. el do W. alitcr); 21 (Fontani itiden»: comme ii ioutet Ut tecnet de
cell« ttfice); 22; 30; 05; cf. ibid. pg. 98 sqq.

\') v. Wilaniowit» ad Kur. llcrncl. vs. 483: Die ehe iti dat triehiigtk
tlUck der getillung, tu der die meutchheit tich erzogen hnl. Die relijioH hat tie
daher alt tacrament geheiligt, der Hellene nennt tie ein T^Asr, wie jede weihe,
Zh dem 7(?,fh (dem die :tp:7{xstx rorhergehn) gekört ein feierlichet bad.
De hodiernis Graecis vido Wacbsmuth Das alte GrI. im neuen pg. SS.

\') Vs. 344. ») Vs. 480. «) Vs. 554.

108

kx) to\'j ùfiévxiovv

utxti yxfixv.

Sponsae balneum commemoratur in Euripidis Iphigenia
Taurica^), ubi Orestes rogat:

kx) êç Av\'/.iv fiy/tpor x\'jshe^x TTxpx;

In Pace aristophanea Trychaeus servum as-jt/jcv vv[i3ikiv
parare et lectum genialem sternere iubet:
X}./\' shxy" à: rx%i(TTx rxvrvt\'A Xxßüv,
kx) Ty,v 7rv£?.ov y.xrxKhv^s kx) bipfixiv v\'Sxp,
7TCpyV T £[iz) Kx) tjfsf Kovpiliov >.s%c/:.

Antiquitus sponsi in ipsos fluvios vel fontes, quos cuiusque
loci incolae omnium sanctissimos esse ducebant, descen-
disse videntur; schol. ad. Eur. Phoen. vs. 847: elxbitrxv

o\'t yjßOici 70 ■77x?.xicv x7rs?.sv£tbxi £■») 7o7c èyxxplstç x07x(l0\'iç.

Pseudo-Aeschines in epistola decima narrat in Troado vir-
gines sese in Scamandri ripa lustrari solitas esse procul inspec-
tante multitudine: y£vô[JLi77xi 5f iv rij Tpxxh 7x: yxfiovfiivxs

ttxpbivo-js fV) rev ylkx^xylpoy fpxstrbxi kx) >.:\'j7xߣyx: ir\' X\'j70v
70 £7rc; 701)70 x7x£p UpOV 71 txOÀySlT ßOV, "iükxßxvlpi, 7iiv

xxpbvAxy" Sic puella quoque, cui nomen erat Kxhh\\ppiy„ fV<

>) Minus rede igitur li^crivain (Darcinb. cl SagUo s. v. Matrimonium)
de boc~balneo lamrjuam sponsae soli parato agit, cuius erroris ei aliisquc haud
dubio Etym. M. s, v. ImxKpfjyt: et Porphyr, do antro Nymph. 12 auctorcs
sunt. Etym. M.: xp^yy; . . . . x3\' 7X /.S\'j7px 7x7: yx(ii\'jyi.hxi;
pi£7lx7i. Porphyr: ^fv kx) 7x; yxfii-jߣ>xi fbss, xs xy elf yiysviy
7\'jysxi\'jyßhx:, yjfi^px: 7£ kx/j7y kx) >.s-j7p67: kx7xx,(^v ix ^djyiv
>; yxßx7xy yj Kpy,yxy hvxxv (i?,y,(4.ßivsif. Iicctc Phot. s. v. ?.cv7px\' (bef
£77) KOfii^fiy ix) ^fyyc-r 7x7c yxßOupLivxt; xx) 7o7; yxßsürty.

») Vs. 818. \') Vs. 843.

») Cf. Arisloph. Lysislr. vs. 378. Do ludis cf. Philoslr. Vit. Apoll. III. 11;
de Dardanis Aelian. Var. Ilisf. IV. 1: OT/ Axplxyt7; 7sl; XTrh 7?,^
\'\\>.>.\\jplot: xxi\'jx 7p); /ajvsv hiütvbxi xxpx xxyrx riy ix-JTxy ßUr
xliyxy xx) yxf4:Zy7x? xx) xxcbxyty7x;. l.:tdcm habent Stobaeus V.
51 ct Mant Proverb. Paroemiog. III. 27.

Cf. EusUth. ad \'4\'. 141^ (pg. 1293. 1): r: ),o-j7ply h xi7X(iiX> 7i7;
yjfiOioic h0iiiX£70 o\'ixyi^oßhoi; 7i yiyißoy. Porphyr, do antro Nymph.
12 Vide supra adn. 1.

109

TOV TTc-xf^ov ^xs >.s\'j<rofiivy,. Nos, ita pergit qui scripsit epistolam,
ciwi familiarihus eanm quae niipturae erant et cetera multitu-
dine, Trôppxbsv ty,v kop-^v xx) tx ?.ovTpx tcóv ^rxpbivxv, >j béfuç
TOÏÇ H-uTspu opxv, ibsûfisbx. Cimon tamen quidam se occul-
ta verat in amnis ripa, et cum se lavaret puella et solemnia
pronuntiaret verba, prorumpens „Libenter accipio" inquit,
ac secum proripit puellam. Paullo post additur, Magnesiae
quoque virgines lustrandi causa sese ad Maeandrum conferre.