■fe\'J,:- \' ,

lî, ■■■

■ :

¥ S

QUOD EX AUCTORITATE PECTORIS MAGNIFICI
H. ZWAARDEMAKER, MED. DOCT. ET IN FAC.
MED. PROF. AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI
CONSENSU ET NOBILISSIMAE FACULTATIS
LITTERARUM ET PHILOSOPHIAE DECRETO
PRO GRADU DOCTORATUS SUMMISQUE IN
LITTERARUM CLASSICARUM DISCIPLINA HONO-
RIBUS AC PRIVILEGIIS IN ACADEMIA RHENO-
TRAIECTINA RITE ET LEGITIME CONSEQUEN-
DIS FACULTATIS EXAMINI SUBMITTET

../■-if;-.

viro modestissimo, ideoque a multis verbis averso, pro
benevolentia et consiliis muitoque labore huic opusculo
impenso, viris clarissimis

H. VAN HERWERDEN,
J. VAN DER VLIET, piae memoriae,
B. H. C. K. VAN DER WIJCK,
J. C. VOLLGRAFF,
P. H. DAMSTÉ,

pro humanitate his novissimis diebus sibi praestita
maximas gratias agit et habet

jt. ^

\'Mr.

-V

Quid est historiae fons ? Udalricus de Wilamowitz Moellen-
dorf inter Tnjj\'ijv et xpyjvijy distinguens haec scribib: „die
„historié prüft was sie trinkt darauf, ob es TvjyatovvSup iet,
„ccùBtyevèç oder verschlammt, durch den filter geschmacklos
„geworden, von der sonne halb verdunstet. Auch die àxij^
„^ißcig ist ihr genehm, wenn sie nur äKpov &uto\'j ist, und
„was nach der quelle schmeckt, das nimmt sie, einerlei
.,wie vermittelt", et „die urkundon und die aussagen von
„zeugen, das sind erst quellen."

Sic mihi quoque propositum est inter jnjyàg et xpijvxg dis-
tinguere, initium quidem laciens xih t&v mjyßv. Quamobrem
ante omnia titulos, qui ad Cononem nostrum pertinent,
in brevem conspectum componam.

1. Columella reporta in arce : I. ö. I, 393, quuo dona-
rium fuisse videtur, in qua haec incisa sunt: Tifiô^eoç
(l<)dy(ù}yoç) \'AyaCpMarioç. Cf. cap. II. p. 23 et 24.

Basis marmoris pentelici, in duas partes fracta, in-
venta prope aedem Minervae, quam nos „Parthenon"
dicimus: I. G. II, 1360 (D S\' 85), ubi haec leguntur : KW
Tifi(o)Béou. TifiôBeoç Kâ}/u(m). Cf. cap. II. p. 24.

3. Tabula eruta Athenis in arce: C. I. A. IV, 1. 3. p.
165. n. 58b (DS« ^e custodia, qua Athenienses sinum
corinthium intercluserunt a®. 413 ; cf. cap. II. p. 26 ann. 4.

4. Tabula marmoris pentelici: C. I. A. IV. 2. p. 1. n.
V" (D S\' 56), cf. Judeich, Klein-Asiatische Studiën 28,
cuius tituli non nisi versus 26 sqq. ad nos pertinent, quibus
agitur de navibus atheniensibus, quae post pugnam ad
Arginusas factam Sami in insula remanserunt; cf. cap.
Ill p. 52 ann. 3.

5. Fragmenta duo lapidis pentelici eruta in area: I. G.
I. 64. Decretum de honoribus Euagorae Salaminio tribuendis;
cf. cap. IV. p. 59 ann. 3.

6. In ecclesia diruta Mvjrpb? roO ^soC meridiem versus a
vico Litri (Erythrae). D S\' 65. (Hicks\' man. of Gr. hist,
inscr. 70). Decretum de honoribus ab Erythraeis Cononi
tributis; cf. cap. V. pag. 80.

7. Angulus sinister superior tabulae marmoris pentelici:
I. G. II. 880; cf. cap. V. pag. 84 et 85.

His tribus titulis rationes referunt TeixoTotoi de muro
Conone auctore restitute.

10. Fragmentum enitum prope theatrum Dionysi:I. G.
II p. 397. 10b (Hicks^ Man. of Gr. hist, inscr. 72).

11. Lapis extractus ex reliquiis muri antiqui in paenin-
sula Eetionea: D S\' 63 (C. I. A, IV. 2. p. 197. 830b), qui
docet Atheniensea lam mense Scirophorione anni 394 muros
(Piraei ut vldetur) restituere coepisse; cf. cap. V. pag.
85 et 86.

12. Lapis extractus ex reliquiis muri antiqui in paen-
insula Eetionea: DS\'. 64 (C. I. A. IV. 2. p. 197. 830c) quo
agitur de eodem muro restitute, cf. cap. V. pag. 85.

13. I. G. II. 161, qui titulus docet Argivos quoque
muro aedificando operam suam praebuisse, cf. cap. Vp. 86.

14. Tabula marmoris albi inventa in metochio ll/v/occi-
dentem versus a vico BoAiJ« insulae Carpathi: DS\'. 69,
ex qua apparet Athenienses etiam cum Carpathiis, Cois,
Cnidiis, Rhodiis foedera iniisse; cf. cap. V. pag. 87.

15. I. G. IL 9 (plenius apud Wilhelm in Herme XXIV.
115 titulus editur) do foedere cum Khodiis icto; cf. cap.
V. pag. 87,

17. I. G. IL 813b Buppl. p. 196; unde Athenienses
tutelam sacrorum Apollinis deliacorum recuperasse apparet ;
cf. cap. V. pag. 88.

18. L G. IL 7.b. suppl. pag. 5, de foedere Atheniensium
cum Eretriensibus icto, Eubulide archonte, cf. cap. V, p. 88.

19. Tabula marmoris pentelici inventa in theatro Bacchi :
D S\' 66 (L G. IL 8) ; ßovKi^g Atheniensium decretum a\' 393,
quo laudantur Dionysius Syracusanorum tyrannus, Leptines
Theoridesque fratres eius, et uxoris frater Polyxenus; cf.
cap. V. pag. 89.

Post titulos ea, quae Cononis aequales nobis tradiderunt,
tractanda videntur; primo loco agendum erit de Thucydide,
Xenophonte, Ctesia. De quibus non mirum videbitur me easola
proferre, quae de rebus a Conone gestis memoriae pro-
diderunt.

L Thucydidis non nisi liber VIP® nobis inspiciendus
est, cuius libri capitibus 17°, 19°, 26°, 31°, 33°, 34° auctor
est Cononem a® 414/3 Naupacti strategia fungentem in
Acarnaniam ad Demosthenem et Eurymedontem navigasse.
Thucydides unicus harum rerum nobis fons exstat, cuius
testimonium titulus confirmât qui apud DS\' 46 legitur
Itaque, si nobiscum reputavorimus, quam certus in aliis
rebus auctor sit Thucydides, nihil erit profecto, cur huic
operis parti fidem abiudicemus

IL Xenophon do Cononis vita gravissimus nobis testis
est. Aequalis enim fuit Cononi et multa, quae ad illorum
temporum historiam nmximam vim habuerunt, ipso praesens
vidit. Quamobrem ex scriptis eius multum hauritur Tj;j\'«/ot/

\') Cf. cap. I. p. 1 sub 30. 2) Do Thucydide cf. ot aUi otEd. Moyor,
Qosch. dos Alterthuins, Band III § 106—158 ot IV § 627. Busolt,
Qr. Qosch. III. 2. 610-603. C. Wachsmutb, Einl. in das Stud. d.
Alt. Qoach. p. 617—G27.

vixToç. Eo raagis est dolendura, quod in Hellenicis multa >),
quae mari gesta sunt, brevissime perstrinxit, cum Conon
maritimo bello potissimum operam dare soleret. De
omnibus rebus, quas coram vidit, praesertim quae ad
Agesilaum, familiarem suum, pertinent, agit copiosius; ea
vero, quibus ipse non affuit, etiamsi a testibus ac specta-
tor! bus acceperit, breviter modo et quasi obiter attingit.
Inde fit, ut magna inter diversa Hellenicorum capita exstet
discrepantia neque totum opus ei normae respondeat quam
a bono rerum gestarum scriptore iure exspectes, ut sin-
gulae materiae partes pari atque aequabili cura industriaque
pertractentur. Sed hoc nescio an magis etiam vitio ei sit
vertendum, quod non semper sine ira et studio rem suam
egisse putatur. Sic Agesilaum laudibus eff"erre numquam
destitit ; sic prae bello terrestri, quod toto animo amplecte-
batur, maritimum fere neglexit.

Neque tamen obliviscendum est Xenophontem, ut qui
Agesilao familiariter uteretur, omnibus fero eius rebus
gestis interfuisse, itaquo praeter ceteros idoneum fuisse,
qui eas copiosius describeret. Quod igitur facta Agesilai
tantum spatii in Hellenicis obtinent, eius rei non haec
una causa mihi videtur, quod Lacedaemoniia eorumquo
rebus tantopere Xenophon favebat, sed etiam quod Agesilai
consilia resquo gestas optime cognitas habebat.

Accedit, quod Xenophon non velut extra rerum cursum
positus e loco superiors eas aspicere solebat, sed in medlis
rebus ipse versabatur. Inde non tetam scaenam oculis

1) Non omnia; vido e.g. Hell. I. 6, 16—24,quoiocouborriraonarrat
pugnam, quam Conon ad Mytiionas cum Caliicratida commiait.
Praosortim de dolo Cononis (19—21), quom quasi sub conspoctum
nostrum ponit, tam copioso agit, ut pateat Cononom gratiosum apud
eum fuisse. Ëtiam do pugnis ad Arginusas insulas (I, 6, 26—U5)
atquo ad Aogospotamos (11. 1. 20—29) factis et do Cononis obsidiono
solvonda (I, 30—38) fusius oxponit. Qua re frotus Xenophontem
utrique pugnae intorfuisae probabiliter coniecit Broitenbach (Einl.
id. Hell. § 46). 2) Ea re praestat Diodoro Siculo, qui et ipse nobis
auctor est baud\'spernendus. De quo cf. pagina 7 cqq.

complecti potuit. Ea, quae proximo sita erant, praeclare
vidit ; quae procul, non nisi vaga atque adumbrata prospexit.

Tiiucydides, quamquam et ipse aequalis fuit eis temporibus,
quae descripsit, tarnen, quia in Thracia versari coactus est,
omnino extra eas regiones versabatur, ubi bellum pelopon-
nesiacum, quod scripto mandare sibi proposuerat, sedem
babuit. Unde factum est, ut scaenam, in qua bellum
gerebatur, totam oculis subiectam cerneret. Quod Xenophon
facere non potuit

Attamen non hoe maxime nobis opus est, ut historiam
legamus summa arte compositam, sed fontem requirimus
certissimum, ex quo res fide dignas haurire possimus ad
vitam Cononis enarrandam. Hanc ob rem Xenophontis
Hellenica nobis maximo usui sunt. Multa ille quidem non
memorat; quin etiam, ut Lacedaemoniis faveat, consulte
tacere nonnumquam videtur; Hellenica eius digna non
sunt, quae re vera Hellenica appellentur, aliorumque tes-
timoniis lacunae compleantur necesse est, quae hand raro
occurrunt ; sed quod ad ea attinet, quae nobis tradidit,\'
certissimus fidissimusque auctor in iis habendus est

III. Ctesias, medicus ille Parysatidis et Artaxerxis,
tribus fragmentis superstitibus ea refert, quae cum rege
Persarum Conon egit a° 898, sc. in „Persicis" (apud
Photium) fr. 63 et 64, et apud Plutarchum, Artax. 21
(Ctesias ed. Gilmore § 94 et 95). Ctesiam testera esse
fide indignissimum nemo ignorât. C. Wachsmuth \') de
eo scripsit: „Geschichtlich Brauchbares bietet er nicht".
Tarnen haec tria fragmenta veritatis speciem exhibere
mihi videntur. Ipse enim Ctesias cum Euagora et Conone
per litteras colloquebatur, saepiusque |ad eorum consilia

Eo, qnod Xonophon aotato demuni provectua Hellonlca aua
conacripslt. ros ipsa non mutatur. Nam rocordatio rorum non minna
quam annotationes, quas ante focorat, ad id ipsum tompus, quo
bello intorfnorat, animiim oiua rovocabant. \') Do Xenophonto cf. Ed.
Meyor, III § 162 ot ann.; Buaolt, III. 2. 093-701. C. Wachsmuth,
Einl. Alt. Qosch. 529 aqq; Breitenbach, Einl. Ilollenika; Valeton In

Pest rerum scripteres, aetate ab eo non diverses, enume-
rentur oratores, qui Cononi aequales fuerunt, sc. Lysiaset
Isecrates.

IV. Lysias, causidicus ille versutissimus \'), qui, si fruc-
tum inde capere possent ii, pre quibus eratienes scribebat,
verum lubentissime detorquebat, cautissime sane adhibendus
est. Primum oratiene XIX^ nobis erit utendum, qua Aris-
tophanem quendam defendit, filium Nicophemi, Cononi
familiaris, deinde locis aliquot orationis XXP® (§ 7—11).
Quibus locis, quae de Conone familiaribusque eius Lysias
tradidit, fide indigna non esse videntur. Neque enim usquam
patet, quid eius interesse potuerit hie mentiri. Praeterea
minime verisimile est, Lysiam in eratione a° 388 vel 387
habita apud eos iudices, quibus omnia de Conone adhuc
notissima essent, de Conone falsa referre ausum esse \').

V. Ea, quae Isecrates nobis tradidit, dignissima sunt,
quibus credatur. Is enim Cononem bene neverat atque
etiam consilium ceperat iy^^bfiiov eius scribendi ■*). Timotheus,
Cononis Alius, celeberrimus discipulus idemque familiaris
fuit Isocratis *). Qui igitur Cononis vitam notissimam
habuit, et quaecumque de patre scire volebat, ex Alio
semper diligenter cognoscere poterat, cum post mortem
illius scriberet eas orationes, quae nobis nunc praesto
sunt (praecipue IV», V», IX®)

Inter eos scriptores, qui Cononi aequales fuerunt, eosque
qui aetate sunt posterieres (Diodorum, Nepotem, Tregum,
Plutarchum, alios) vinculi instar intercedunt duo Isocratis

1) De Ctesia cf. Wachsmuth 366—370. Ed. Meyer, III § 4 et 5. V.
§ 841. Busolt II\' 621. 2) v. Wilamowitz, .Arist. und Athen I. 177
eum confert cum „Numa Roumestan" et cum „Avkat Slua\'ubr" ! !
3) Do Lysia cf. et alii et Blass, Att. Beredsamkeit, I, p. 331 sqq.;
de oratione XlXa cf. pag. 529-539; do oral. XXIa; p. 494—BOl.
Frohberger in editione Lysiae quara curavit. Ed. Meyer, V. § 8ri2
et 871. isocr. IX, 57: „Tspl fièv ovvKô-mvo; HKKog ijnîv i\'jTxi My^oç"
6) Isocr. XV, 101 sqq. et Ep. VIII, 8; cf. Photius, Bibl. cod. 260 od.
Bekker p. 486, b. 31 ; Domosth. LXI ÇEpurtKÔç) 46. o) Do Isocrate
cf. Blass, Att. Beredsamkeit II ot Ed. Meyer, V § 882 ann., 908,923.

discipuli, Ephorus et Theopompus quorum nihil nisi
fragmenta quaedam aetatem tulerunt

VI. Ephori liber magnam partem nobis superest in
Bibliotheca Diodori Siculi, qui in libris XI—XVI scribendis
ex nullo fere alio fonte hausit Ephorum fontem fuisse
Diodori in libris tertio decimo et quarto decimo, qui nunc nos
detinent, haec demonstrant : 1° Tps<r/3oKal illae a-wexsTg, quae
in obsidionibus occurrunt libri XIII cap. 69, 4 (Andri in
insula) et XIII, 76, 5 (Methymnae) *) ; 2° notissimum illud
strategema, quod libri XIII cap. 77, 4 isdem fere verbis
traditur, quibus cap. 60,3 «), cf. XIII, 71 et 106 ; 3° sig-
num vexillo (cpoiyiKlSi vel cn/ircri^fiui) datum libri XIII cap.
77, 4—45, 8-46, 3—50, 8—67, 1 et 3 ; 4° quod totius
regionis quae Cymae urbi propior est (ubi Ephorum natum
esse novimus) peritissimum fuisse scriptorem apparet, cf.
XIII, 77 (ubi agit de Mytilene urbe). 97 (de Arginusis), 100
(de ora circum Cymen sita).

Cum Xenophonte Diodorus (an potius Ephorum dicam ?)
conspirât vel ab eo pendet his locis: lib. XIII, 74, 1, ubi
praefectorum indicem (tûv (rrpxT^yCjv rbv nxr&Xoyov) trans-
scripsit ex Hell. I. 5, 16«); lib. XIH, 76, 2, quo loco
eisdem fere verbis eadem narrat, quae Xenophon in Helle-
nicis I, 6, 1 (ri Ava-Mpu SieKvjKv^Ôroç toO T^g vxuxpxtccg
Xpivov = T(f> Avrivipu 7rxpsKi}\\vBÓTog ijStj roO xpivov). Praetorea
Diod. Xlli. 77. 1 = Hell. I, 5, 20 et 100, 6 = II, 1, 16.
In lib. XIII, 100 sqq. Diodorus pendel ex Xenophonte,
sed testimonium eius corrupit. 105. i =11, 1, 20 \'). XIV,
84,4 = IV, 8, 7. 84,5 = IV. 8, 8. 85, 3 = IV, 8,10.

1) cf. Bnsolt, III. 2, 705. 2) Do qalbus of. C. Wacbamutb Einl.
Alt. Gescb. 498—500 ot 537—548. 8) cf. Volquardaon, Untorsu-
chnngon ûber dio Quollon dor Qriocb. und Sicil. Goachichto bol
Diodor XI—XVI, pag. 61—66. Volquardaon Thoopompum a Diodoro
proraus nogloctum oaso conaot, quam sontontiam oinnos viri doctl
bodierni socuti sunt. Ea sontentia autom piano immutanda ost, ai P
(i.o. novus historicus Oxyrhynchonsis) idem ost qui Thooporapus (of.
huius capitis pag. 10 sqq.). *) cf. Busolt III, 2, 709, ann. 2. 5) cf.
cap. Ill, pag. 42 ann. 2. c) Ed. Moyor, IV, § 727, ann. 7) cf. cap.
in, p. 62, ann. 2.

Cum novo scriptore oxyrhynchensi (i. e. P, de quo fusius
agam pag. 13 sqq.) arta cognatione coniunctus esse videtur.
Nam et Died. XIV, 79, 8 = P. col. Ill, 28—26, et tempus,
quo Cononem Babylonem iter fecisse auctor est Diodorus
(XIV, 81, 4—6) cum iis, quae P tradit, congruit

Diodori testimoniis de Cononis vita (libris sc. XIII et
XIV) non nisi maxima cautione utendum est, quia magna
pars eorum, quae tradidit, aut falsa, aut conturbata est,
aut alia non docet, quam quae ex alio et meliore fonte
iam novimus.

Loci, qui nobis usui esse possunt, quia lacunas expient,
quae apud Xenophontem occurrunt, hi sunt: XIII, 75,ubi
agitur de trvvoinKTixw rhodio; XIII, 76, de Caliicratida Chii
et Tei commorante; XIV, 79, 4 et 7, de auxilio quoil
Aegyptiorum rex Lacedaemoniis misit ; XIV, 79, de Conone
Cauni Rhodique versante ; XIV, 81, de itinere a Conone
Babylonem facto ; XIV, 83, de pugna ad Cnidum commissa.

Minus recte traduntur, quae XIII, 69, 3 et 5 ; 74, 1 et
2 ; 76, 1 ; 100, 5 ; 101 sqq. ; 104 ; 106 ; XIV, 79 ; 85, 4.
Diodorus narrat.

Conturbata sunt, quae XIII, 76, 1 tradit, neque conti-
nuantur lis, quae 77, 1 scripsit. Inter 79, 9 et 97, 1
hiat narratio. Praeterea XIV, 79, 6 et 8, et 83 perturbata
sunt; denique locus 83,5 (ubi memorat 85 naves fuisse)
discrepat a 79, 4 (ubi 120 fuisse tradit).

Prorsus ficta profert XIII, 77 (de Caliicratida Cononom
persequente), 78 (de pugna in Mytilenaeorum portu facta),
104 (de Lysandro in Atticam navigante In temporum
rationibus non minus quam in iis quos affert numeris *),

\') cf. cap. IV, pag. 72 ann. 6. Praoterea conforatur: A. von Moss,
„die Hollonika von Oxyrhynchos und Xenophon und Diodor", in Rhein.
Mils. LXIV (1909) pag. 235-243. 2) Do singulis locis fero omnibus
agetur in cnpitibus soquontibus. s) Do tomporum rationo Diodori cf.
C. Wachsmuth, Uebor das Qoscbichtswork dos Diodorus. Leipzig 1892
(Akadem. Qelegonh. progr.) i, 15—17 ot II, 11. Volquardson, 85 sqq.
39 sqq. 43 sqq. E. M. Walker, Klio, VIII (1908) p. 362. i) cf. cap.
IV. pag. 76 ann. 2.

fide omnino caret. Quae cum ita sint, hoc iam efflci potest,
Diodorum minime esse repudiandura, quod de vita Cononis
complura vere testaturi), cautissime autem adhibendum
esse, neque nisi ad Xenophontem supplendum. Is enim,
ubicumque a Diodoro discrepat, ei praeferendus est

VII. Nepos pessime audire hodie solet, iure ut opinor.
Cui rei vita eius Cononis et ipsa amplam praebet materiam.
Longum est pro modo huius libelli de omnibus copiosius
agere, quae Nepos in hac vita vitiose vel parum accurate
descripsit. Quamobrem non nisi gravissima vitia erroresque
breviter attingam.

Cap. I, I, Cononem copiis pedestribus praefuisse scribit,
eumque solum omnium insuiarum imperium habuisse.
Pheras eum iam cepisse tradit postquam vix rempublicam
capessivit, quod re vera non factum est ante a™ 393.
Cap. I, 2, a pugna ad Aegos Flumen facta Cononem
afuisso scribit et sic pergit: „nemini dubium erat, si
adfuisset, illam Athenienses calamitatem accepturos non
fuisse" I Cap. II, I, Pharnabazum loniae et Lydiae satrapem
fuisse perhibet\'). Cap. II, 2, Lacedaemonios Agesilaum in
Asiam misisse contondit „maxime impulses a Tissapherne,
qui ox intimis regis ab amicitia eius defecerat" (cf. Ill, 1)
et turn demum Pharnabazum et Cononom a rege oppositos
esse Lacedaemoniis. Re vera Conon totum iam annum,
nauarchus regius, Cypri classem parabat, cum Agesilaus in
Asiam est missus propter id ipsum, quod apparatus illi
Lacedaemoniis innotuerant. Cap. II, 3: „si ille (i.e. Conon)
non fuisset, Agesilaum Asiam Tauro tonus regi fuisse
erepturum". Cap. Ill, 2 : „huius (i.e. Tissaphornis) accu-

1) Novo acriptore P oruto Diodori anctoritns aiictn esao videtur;
cf. pag. 14, 15, 16. 2) Do Diodoro (Ephoro) cf. C. Wachamnth, Uobor
daa Qoachichtswork dos Diodorus, Leipzig 1892 (Akad. Qolegonb.
progr). Busolt, III, 2, 706-726. Ed. Meyer, III, § 150 ot 163. Pauly\'
V, p. 663—704 (Schwartz). Noscio an orrorom traxorit ox Diodoro
(Ephoro), qui Tisaaphornora ot Pharnabazum in nnum confundoro,
oique nomen Pharnabazum dare aolot, cl. Diod. XIII, 36,6—87,4—
88,4-41,4-42,4.

sandi gratia Conon a Pharnabazo ad regem missus (est)".
Contra Pharnabazus ipse Tissaphernis accusandi causa ad
regem profectus erat aestate anni 398, Conon autumno
demum anni 395 Babylonem iter fecit

Cap. ni, 2—4, quomodo Conon in aula babylonia se
gesserit, ita narratur, ut superbiam viri Atheniensis,
liberae reipublicae civis, minime a Nepote intellectam esse
pateat Cap. IV, 2, asseverat Cononem non ante, quam
Babylone reverterit, classera instruere coepisse.

Cap. IV, 5, „muros dirutos a Lysandro utrosque" a
Conone refectos scribit, vocabulumque „utrosque" ita expli-
cat: „et Piraei et Athenarum". Procul dubio is, ex quo
Nepos hausit, rà a-Kéhij designaverat.

Cap. V, 2 et 3: „(Conon) clam dare operam coepit, ut
loniam et Aeoliam restitueret Atheniensibus. id cum minus
diligenter esset celatum, Tiribazus—Cononem (Sardes)
evocavit, simulans ad regem eum se mittere velle magna
de re." Conon autem in mari aegaeo minime „clam" res
suas gessit. Legationem quoque, quam socii Sardes mise-
runt, Nepotem plane ignorasse manifestum est. Haec
suflSciant de iis, quae Nepos perperam tradidit.

Iam venimus ad ilia, quae omnino non tradidit, quae
tamen Cononis vitam describens tradere debuit. Eorum
quoque non nisi praecipua breviter perstringam : Primo
loco narrare neglexit Cononem a° 407 in Alcibiadis locum
cum sumino imperio esse suSectum, deinde silentio prae-
teriit eundem, pugna cum Caliicratida ad Mytilenas com-
missa, ibi exitu interclusum esse, postea ad Euagoram eum
confugisse Cyprique moratum esse, Rhodum insulam a
Lacedaemoniis defecisse, alia.

Haec omnia efficiunt, ut vita ilia nullius fere pretii sit
putanda. Talis enim rerum scriptor, qui tot ineptias con-
scribere non veretur, qui idem plurimas res, quas tradere
eum oportebat, praetermittit, etiam in paucis, quae cum

In tanta rerum conturbatione, cuius causa non dubito
quin scriptoris ipsius neglegentia sit atque ignorantia, quibus
ex fontibus Nepos hauserit, difficillime diiudicatur. Cap.
V. 4 ipse Dinonem laudat, sed quam parum flde dignus
sit, etiam in auctoribus suis referendis, Busolt in vita
Alcibiadis demonstravit

Vin. Justini, Trogi Pompei epitomatoris, inspicienda
nobis sunt lib. V cap. 5—6, et VI cap. 1, 2, 3 et 5. Lib.
V cap. 5—6 tam incerta ac perturbata est narratio, ut
cognoscere, quid sibi velit, arduum sit. Agit ibi de proeliis
ad Notium, Mytilenen (Arginusas?), Aegospotamos factis,
sed nusquam eorum locorum nomina afifert 1 Si autem eas
paragraphos, a fine exorsi, retro perlegerimus, ambages
expediri aliquatenus possunt. Sic enim reperiemusJustinum
lib. V, 6, 9—10 pugnam ad Aegospotamos factam spectasse,
lib. V, 6, 4 ad Mytilenen, lib. V, 5, 3 ad Notium. Denique
non nisi animo benevolo ac prompto conicere licet his
tribus verbis: „vix libertatem tuebantur" (lib. V, 6, 6)
proelium ad Arginusas commissam designari.

In lib. V. 5—6 scribendis ex Ephoro hausisse videtur.\')
Liber VI iam dignior est, ad quem animum nostrum con-
vertamus. In capitis 2 paragraphia 16-17 omnia confusa
sunt; capitis 3 paragraph! 1 — 11 nullius pretii sunt haben-
dae. Sod ceteris testimoniis eius uti possumus. Multis

1) Max Schmidt, ,Konon" (dissert. Leipzig 1878) pag. 11 scribit:
„Trotz mannlchfacbor Schwachen ist aber dioso Biographie für uns
sehr wichtig, weil sie sich im Wosontlichon auf oino uns verloren
gegangene treffliche Quelle stützt, auf Doinon". 2) Busoit, Gr-
Gesch. III, 2, 768, cf. Wachsmuth,Einl.alt.Gesch.213: „...wfthrond
die grossen Historiker Thucydidos, Theopompos, Polyblus u. a. mehr
citlrt als benutzt sind." — Plura do Nopoto ioguntur apud Busolt,
III, 2,750-764. Wachsmuth, 209-213. Pauly\' IV, 1408 sqq. (Wis-
sowa). 8) Fricke, Untersuch, über die Quollen dos Plut. im Nikias
und Alkib. etc. Leipzig, 1869.

locis ex Diodoro nonnullis ex P eum pendere perspi-
cuum est. Dignum est notatu Justinum unum, praeter P,
militum seditionem Cauni factam memoriae mandasse

Justinus igitur, quamvis praeferendus Nepoti, tamen ab
eo, qui Cononis vitam descripturus est, cautissime est
adhibendus *).

IX. Plutarchi nobis praesto sunt vitae Alcibiadis (cap.
34—37), Lysandri (cap. 4—7, 9, II), Agesilai (cap. 6, 10,
23). Omnia, quae his capitibus continentur, fide digna sunt.
Verisimile est desumpta esse ex Xenophonte, Ephoro,
Theopompo, sive ipsorum scripta ad manum habuit Plu-
tarch us, sive apud posteriores, qui illis usi erant, tradita
invenit. Vitae Alcibiadis cap. 34—37 maximam partem ex
Xenophonte hausta sunt, nonnullis rebus ex Ephoro
et Theopompo additis ®). Vitae Lysandri caput 4 ex Xe-
nophonte et Ephoro pendere videtur; 5 ex Xenophonte,
Ephoro, Theopompo; 6 ex Xenophonte et Theopompo; 7
ex Xenophonte; 9 ex Xenophonte et Ephoro®); Il ex Xe-
nophonte et Theopompo. Composita igitur sunt ex Xeno-
phonte, Ephoro, Theopompo

Agesilai vitae cap. 6 depromptum est ex Xenophontis
Hellenicis (III, 4, 1, cf. Ages. 1,6 sqq); 10ex Xenophonte
(III, 4, 29), in quo capite ipse Plutarchus ex Theopompo
se hausisse scribit ; 23 ex Xenophonte (IV, 8, 7). Ergo
capita ilia ex Xenophonte et Theopompo confluxisse
apparet ®).

X. Polyaeni Strategemata utile non multum afferunt.
Inspioienda. sunt libri capita 44 ; 45, 2 ; 48, 2, 4, 5 ;

1) vr, 1, 7-9 = Diod. XIV, 39, 1 ; VI, 2, 1-2 = Diod. XIV,
79, 4; VI, 2, 12 = Diod. XIV, 81, 4-6; VI, 2, 16 ot 16 =-• Diod. XIV,
81, 6. •) VI, 2, 11 = P, col. XVI, 2 et XVI, 29-XVIII, 83. Cum
P et Diodoro conspirât in eo, quod iter a Conono Babylonem susceptum
biemi anni 895/4 attribuit, cf. cap. IV pag. 72 ann. 6. ») cf. cap. IV
pag. 71 ann. 4. i) Do Justino (Trogo) cf. Wachsmutb, Elnl. ait. Qosch.
108—116. Busolt, III, 2, 764 ; Ed. Meyer IV § 722 ann. 6) Busolt,
III, 2, 742. 8) cf. cap. III pag. 52 ann. 1 et 7 ; 53 ann. 5. Busolt,
III, 2, 747—750. 8) de Plntarcho cf. Wachsmuth, Elnl. ait. Gesch.
214-222J imprimis Busolt, III, 2, 727-750.

libri VI\' 27. E quibus I, ii magnis vitiis laborat ; 48, 2 stra-
tegema notissimum narrat, quod tamen ab hoe ioco alienum
est (cf. cap. Ill pag. 42 ann. 2) ; 48, 5 factum levissimum
memorat; VI, 27 narrationem conturbatissimam exhibet.
Itaque non nisi I, 45, 2 et 48, 4 usui nobis sunt, quam-
quam 48, 4 nonnulli errores inveniuntur. Pro fontibus in
his locis scribendis Polyaeno fuerunt Ephorus et Xenophon i).

XI. Orosius, quatenus a nobis adhiberi potest (i. e. lib.
II, 16 et III, 1) tantum non ad verbuxn exscripsitJustinum,
qua de causa eum neglegere sine damno licet.

XII. Magni momenti denique est P, qua littera insig-
nitur scriptor novae historiae graecae, cuius fragmenta, in
papyro quodam perscripta, eruta sunt abhinc aliquot annos
Oxyrhynchi, in page Aegypti. A® 1908 P primum in lucem
editus est Londinii a viris doctis Grenfell et Hunt, in
„The Oxyrhynchus Papyri, Part V, n° 842", copiosoque
commentario ornatus est, adiuvantibus viris doctissimis
Blass, Ed. Meyer, von Wilamowitz, aliis. Liber secundo
ante Christum saeculo perscriptus esse videtur. Fragmenta
agunt de duobus annis 396 et 896. Nemini igitur mirum
videbitur, Cononem nostrum in eis fragmentis saepenumero
momorari.

Hanc ob rem P nobis maximi momenti est, quia, a
Xenophontis ratione longe diversus, maritimo bello pri-
mum locum assignare solet, de quo optime edoctus fuisse
videtur, praecipue de rebus a Conone gestis.

Nova Hellenica opus satis amplum fuerunt, scriptum
ab homine flde digno et rerum cognitione non mediocriter
instructo, qui annalium modo per singulos annos librum
suum digessit, quam ob rem non magis quam Thucydides
ab alia re ad aliam subito transire perhorrescit.

Verisimile est P historiam suam scribere coepisse inde
ab anno 411, quo anno Thucydidis opus abruptum esse
novimus, et perrexisse usque ad pugnam ad Cnidum

of. J. Molbor, Uobor dio Quellen otc. Poiyftns. Toubnor 1885,
pag. 1)84, 444, 44&, 446, 446, 696- •) cf. cap. I pag. 8—6.

factam a° 394 (fortasse usque ad annum 387, i. e. ad
pacem Antalcidae). Scripsit autem post annum 387, sed
ante annum 346

Optimatium studiosum eum fuisse apparet, attamen sine
ira et studio res descripsit. Columnae XI vs. 1—34, quibus
seditionem rhodiam narrat, magna cum aestimatione agit
de moderatione victorum popularium, neque umquam de
Conone, qui et ipse erat popularis, invidiosum iudicium
fecit. Quin etiam ipsum Cononem gratum sibi esse ostendit,
e. g. col. XVIII, 30—32 : „rö fièv ovy ßatriÄDibv (TTpxrivt^ov

êTxùjxTo Tijg TxpxxYiÇ." Item col. XVI, 29—XVIII, 33, ubi de
seditione exponitur, quae Cauni orta est, manifesto vim
ingenii consiliique admiratus esse invenitur, qua Conon
in rebus difflcilibus periculosisque utebatur.

In hac quoque re a Xenophonte dififert, quod non, sicut
ille, praelato Agesilao, bellum maritimum Cononisque res
gestas breviter perstringit, sed probe intellexit Cononem,
quippe qui Lacedaemoniorum maris imperium tandem
delevisset, Atheniensium restituisset, dignum esse, qui
iuxta Agesilaum, quin etiam ante eum historia illu-
straretur.

Rhetorum arti P deditus non est, neque ullae apud eum
inveniuntur orationes, praeter unam, quae non nisi novem
vocabulis continetur (col. XI, 22—23). Genus scribendi est
rigidum, nullo colore ac varietate distinctum ; non nisi in
seditionibus rhodia cauniaque describendis paulo fit vividius.
Hiatum vitare\'solet s).

Inter P et Xenophontem nulla vincula intercedunt ; cum
Diodoro (Ephoro) arta cognatione eum coniunctum esse
perspicuum est.

1) Grenfell—Hunt, p. 122; Walker, Cratippus or Thoopompus ?
Klio VIII (1908) p. 366—357. \') Grenfell-Hunt, p. 124; Walker,
Klio VIII, p. 361 mavult: ante annum 356. Passim otiam fusius do
hac re egerunt Grenfell—Hunt et Walker. ») Grenfell-Hunt, p.
123-124; Walker, Klio VIII, 865; cf. K. Fuhr in Borl. Phil. Wochonschr.
16 Febr. 1908.

Polyaeni Vil, 16 e col. VII et VIII excerptum esse
videtur. Justinus quoque (VI, 2, 11) ex P hausit. Neque
cum Nepote, neque cum Plutarcho P quidquam commune
habet O-

Hae sunt partes novae historiae, quae nobis usui esse
possunt: col. I, 1—33; II, 35—40; III, 1—5, quibus de
Demaeneto Atheniensi agitur Cononi auxilium ferenti;
col. III, 20—26 de Pollide laconico nauarcho deque nona-
ginta navibus, quibus classis Cononis Cauni est aucta; III,
31—40 de motu quodam, quem ibidem cum navibus fecit;
VII, 4—Vni, 42 de Tissapherne ab imperio summoto
atque interfecto; XI, 1—34 de Rhodiorum republica com-
mutata; XV, 32—39 de Chiricrate Pollidi succedente et
de Cononis itinere Caunum facto; XVI, 1—29 de Conone
Cauno ad Tithraustem profecto ut pecuniam ab eo peteret;
XVI, 29—XVni, 33 de seditione caunia %

Inter quae fusius describuntur Demaeneti expeditie,
seditio Rhodiorum, iter Cononis ad Tithraustem factum,
seditio caunia.

Maximi momenti haec sunt: 1°. col. III, 23 — 26 fere
ad verbum congruunt cum Diod. XIV, 79, 8, undo apparet
Diodorum cum P artius cohaerere.\') 2°. col XI, 1 — 34
docent Rhodiorum defectionem ab Lacedaemoniis non con-
fundendam esse cum reipublicae commutatione, immo
alteram rem ab altera aliquot mensibus distare. *) 3°. col.
VII, 4 — VIII, 42 mendacii coarguunt Nepotem, qui tradidit
(cap. 3 et 4) Cononem in aula regia commorantem auctoritate
sua effecisse, ut Tithraustes in Asiam mitteretur, qui Tissa-
pherni imperium adimeret; nunc enim cognoscimus, Tithraus-
tem iam in Asiam profectum esse, antequam Conon Baby-
lonem iter faceret. ®) 4°. Solus P (col. XV, 32 — XVI, 29)
auctor est, Cononem Rhodo Caunum, inde Sardes iter
fecisse, ut a Tithrauste pecuniam peteret,®) ibique cum

1) Gronfeil-Hunt, p. 124-125. \') Do singulis locis cf. caput IV.
8) cf. cap. IV. pag. 66 ann. 8 ot cap. I p. 8. *) cf. cap. IV p. 68—70.

cf. cap. IV p. 68 ann. 9 ot 72 ann. 6. c) cf. cap. IV p. 70 ot ann. 5,
quo loco similitudinem quandam inter Pet Justinum esse demonstratur.

eo congressum esse. 5°. Solus P, praeter Justinum (VI,
2, 11) seditionis cauniae mentionem facit (col. XVI, 29—
XVIII, 33) 6°. P Cononem iter Babylonem suscepisse
narrat hieme anni 395/4, qua in re cum Diodoro (XIV,
81, 4 — 6) et Justino (VI, 2, 12) conspirât, sed discrepat
a Nepote (V. Conon. III) et Pausania (III, 9, 2), qui,
iniuria ut opinor, hiemi anni 396/5 id iter attribuunt. \')
7°. col. XV, 33 et XXI, 26 mentio fit nauarchi
cuiusdam laconici, adhuc prorsus ignoti, Chiricratis,
qui inter Pollidem et Pisandrum munere functus est. ■*)
8o. col. XXI, 26 Pancoli cuiusdam memoriam servavit,
Chiricratis legati, qui autumno anni 395 cum quinque
navibus circum Hellespontum versabatur.

Omnia ea, quae pag. 15 ex novo rerum scriptore P
enumeravi, flde dignissima mihi esse videntur ; e plerisque,
quae uberius pertractata sunt, manifestum est scriptorem
etiam de rebus minutis accuratissime edoctum fuisse.
Accedit, quod temporum rationibus rectis ac dilucidis uti
solet. Ergo concludere licet, P auctorem nobis esse magni
momenti. Nam quae apud Xenophontem brevia et quasi
mutilata Inveniuntur — res mari gestas in primis dico —
ea quod melius iam intellegi possunt, novo auctori accep-
tum referimus. Hoe quoque gratum nobis accidit, quod
eius testimonio accepte, melius quam antea de Diodoro
existimari potest.

lam venimus ad gravissimam quaestionem, quis sit P?
Ea quaestio animos virorum doctorum maxime commovit,
undo iam perspicitur, quanti fragmenta eius scriptoria
ubique habeantur.

Sed, cum tot viri docti clarissimi de ea re sententias
suas tulerint, easque minime inter se consentientes, equidem
de quaestione illa denuo non sum acturus, etiarnsi modus
huius libelli mihi permitteret. Satis habebo quaestione
ipsa cum virorum doctorum sententiis summatim exposita.

1) cf. cap. IV p. 71 et ann. 1. \') cf. cap. IV p. 71 ann. 4. «) cf. cap. IV
p. 72 ann. 6. *) cf. cap. IV p. 75 ann. 3. 6) cf. cap. IV p. 76 ann. 2.

1. Viri doctissimi Grenfell et Hunt, qui editionem
novorum Hellenicorura curaverunt, integre etiamtum iudicio
tota quaestione undique considerata, haec collegerunt:
Eum scriptorem quem P appellamus, compesuisse historiam
plenissimam, quae Thucydidis historiae continuaretur, ageret-
que de iis annis, qui inter 411 et 394 intersunt. Hanc ob
rem Ephorus, quem historiam universam conscripsisse
non ignoratur, excipiendus est, quamquam is animum
nostrum statim in se convertit, si meminimus Diodorum
saepenumero cum P congruere. Historiam autem rerum
ipsius auctoris aetate gestarum, qualem papyrum nostram
continere manifestum est, a Theopompo scriptam esse
novimus. Hellenica eius egerunt de rebus ab anno 411
usque ad 394 gestis, quam ob rem Theopompus a viris
doctis Ed. Meyer et von Wilamowitz-Moellendorf auctor
habetur papyri.

Deinde editores argumenta sex (Eduardi Meyer) proferunt,
quibus sua nonnulla adiciunt, quibus demonstretur Theo-
pompo papyrum deberi. Quibus altera sex argumenta super-
addunt, quae prioribus obloquuntur. Denique pag. 139
haec legimus: „To reject Theopompus and take refuge in
complete agnosticism is most unsatisfactory, for admittedly
P was a historian of much importance, who has largely
influenced later tradition, and since his work survived far into
the second century, his name at any rate must be known."

Tertio loco ab oditoribus quaeritur, an Cratippus fortasse
scriptor fuerit, cui Blass papyrum attribuit. Nam hie et ipse
historiam rerum inter annos 411 et 394 gestarum conscripsit
(Plut. de gloria Athen. p. 345, C — E). Pauca, quae de
Cratippo innotuerunt, ad Blassii sententiam optime quadrant.
Quae si vera est, ipsa ilia cognatio, qua P et Diodorus
coniuncti esse videntur, aptissime explicari potest; nam
turn Diodorum ex Ephoro, hunc ex Cratippo hausisse
manifestum est.

Postremo editores optionem nobis dant utrum Theopom-
pum cum ipsis eligere malimus, an potius Cratippum ;
tandem disputationis hunc finem faciunt (p. 142) : „Call
him by what name we will, our authors work entitles
him to be classed among the select band of Greek historians
of the first rank."

2. G. Busolt (Der neue Historiker und Xenophon, in
Herme 43 (1908) p. 255 — 285) a Theopompo conditum
esse opus censet. Hic quoque arbitratur, P ab Ephoro,
quem a Diodoro excerptum esse constat, in Historiis suis
scribendis adhibitum esse. Praeterea scriptorem accusat,
quod res non ab omnibus partibus spectaverit, eumque
cum studio ac leviter scripsisse contendit Ea, quae
Xenophon in Hellenicis tradidit, P multis locis consulto
immutavisse asseverat multaque ad suum arbitrium finxisse
(p. 283), quamquam haud pauca recte tradita et e puris
lontibus hausta esse non negat. In scriptore P non muKa
igitur Busolt invenit, quae sibi laude digna esse viderentur.

3. A von Mess (Die Hellenika von Oxyrhynchus, in
Rhein. Mus. 63 (1908) pag. 370 — 391) P scriptori, quem
id egisse dicit, ut ipse quoque per singulos annos historiam
enarrans Thucydidis opus persequeretur, nobilissimum inter
historicos locuin assignat. Nee tamen Ephoro, nee Theo-
pompo opus deberi ei videtur, verum scripsisse res ipsius
aetate gestas virum ceteroquin nobis ignotum, ad quas
cognoscendas neque Xenophontem, neque Ephorum adhi-
buerit. „Er steht für sich. Er ist erste Quelle" (tj^^v igitur).
Deinde admonet P Cononis esse studiosum, eundemque
Atheniensem fuisse ostendit. Postquam denique exposuit,
quam ob rem Cratippus praeferendus sit, his verbis pérorât :
„Unser Wissen ist Stückwerk, aber wenn wir wählen
wollen zwischen Theopomp und Kratippos, so werden wir,
so scheints, Kratippos wählen müssen."

4. U. Wilcken (Ein Theopompfragment in den neuen
Hellenika, in Herme 43 (1908) pag. 475—477) P VI, 44

sqq. comparatis cum Theopompi fragmento 290 (Strabón.
XIII, 629) scriptorem P eundem fuisse ac Theopompum
contendit.

5. E. M. Walker (Cratippus or Theopompus? Klio VIII
(1908) pag. 356—371) viris doctissimis Grenfell et Hunt
assentitur „Hellenica nova" post annum 387 et ante 346
scripta esse statuentibus, sed anno 356 definire mavult
terminum ad nostra tempora ducentem. Primum demonstrat
P non esse ex Atthidum, quae dicuntur, scriptoribus, sed
aut Ephorum eundem esse quem P, aut Ephorum ex P
hausisse. Tum multis verbis ostendit P eundem, quem
Ephorum, esse non posse.

Inquirit deinde in ea argumenta, quae Theopompum has
res scripsisse nonnullis indicare visa sunt, denique omnia,
quae huic sententiae obloquuntur, tripartite complectitur:
1° quae attinent ad temporum rationes, 2° ad cognationem,
qua cum aliis scriptoribus P conjunctus esse videtur, 3° ad
genus dicendi. Primo loco ostendit Walker, si P idem sit
qui Theopompus, hucc viginti duos annos natum iam ad
librum decimum Hellenicorum suorum pervenisse putandum
esse. De cognatione haec efflcit: acriptores, qui cum P
conjuncti sint (Pausaniam, Polyaenum, Justinum) nullis
vinculis cum Theopompo jigari; eos contra, qui ex Theo-
pompo pendeant (Nepotem et Plutarchum) cum P minime
cohaerere. (iiuod ad genus dicendi pertinet, admonet Theo-
pompum a° 352 \\6y\'ov èriTclcpiov in Mausoli honorem com-
posuisse, qua praecoptorem suum Isocratem vicerit. Num
fieri posse videri, ut scriptor tam insignis, fere eodem
tempore, quo rhetorem celeberrimum superavorit, Hellenica
sua scripserit sermone longo diverse i. e. rigide et duro?
Toti de Theopompo disputationi Walker hunc finem imponit
(pag. 366): „To put it shortly. If the composition of the
unknown authors work is assigned to a date earlier than
350, the chronological argument is fatal to his identifica-
tion with Theopompus. If the composition is assigned to
a later date, the argument from style is not less fatal".
Ergo Theopompo opus assignari non potest.

Postremo "Walker affirmat, Cratippum scriptorem fuisse
posse, et sicut Grenfell et Hunt (p. 141), ipse quoque
exponit (p. 370) facile intellectu esse, Cratippi nomen
perraro inveniri, si modo papyri nostras auctorera fuisse
acceperimus. Nam cum Ephorum (Diodorum) ex Cratippo
hausisse constat, nemini iam mirum posse videri ipsum
Cratippum, quippe qui rigido esset sermone nullaque varietate
distinctus, ab Ephoro nitidoque illo Xenophonte mox
submotum esse. Itaque P Cratippum esse profitetur. In
fine (p. 371) Walker iudicium suum profert de disputatione
Georgii Busolt in Herme 43 scripta.

6. Felix Jacoby (Ueber die Entwickelung der griechischen
Historiographie. Klio IX. 1909, pag. 80-123) pag. 97ann.
2, breviter de quaestione nostra agens et ipse iis assentitur,
qui cum Blassio P scriptorem eundem quem Cratippum
fuisse existimant. Sicut Walker (cuius disputationem non-
dum legerat) Jacoby quoque censet et temporis rationem
et genus dicendi testimonia esse gravissima contra Theo-
pompum; denique haec addit: „Wollen wir dem Anonymus
einen bestimmten Namen geben, so steht wirklich nur
Kratippos zur Verfügung".

Quid ipse sentiam, paucis verbis dici potest. Editores
Grenfell et Hunt iudicio sine ulla cupiditate facto, praeterea
tam copiose rem tractaveruntut quicumque suo iudicio

1) Ad eorum disputationem haec tantum adraonobo: 1°. in media
pagina 129 éditeras exponunt, quod argumentum Meyer (v. Wilamo-
witz) secundo loco attuloric pro Theopompo. Dicit onim, sibi non
mirum videri, Theopompum genero suo dicendi ardonti atque oloquenti
non usum esse in historiis scribendis. Deinde ita pergit: „in fact
the extant fragments of Theopompus\' Hellenika arc not dissimilar
in style from P." Quod ut probet, quattuor fragmenta Thoopompi
affert quae omnium longissima sunt, quorum tamon longlssimum
non amplius sex versuura ot dimidii est (cetera IV2, iVa» ^ versuum).
Haec mihi pauciora esse videntur, quam ut quis iis fretus de Theo-
pompi Hellenicorum sermone iudicium faciat, multo pauciora carte,
quam ut cum iis comparator genus dicendi P scriptoris, de quo optime
iudicari potest. Huius onim plura nobis supersunt quam fragmenta
aliquot brevia atque abrupta, sicut Theopompi Hellenicorum, immo

uti vult, ab eorum disputatione quasi exordio proficisci
debeat. Nemo aliter facere posse mihi videtur, quin cum
iis haec concludat : aut Theopompus scripsit, aut Cratippus.

Busolt animo iam praeoccupato disputationem suam
scripsisse mihi videtur. Postquam iam inde ab initio
Theopompum cum novo historiarum scriptore confudit,
omnia quae in Theopompo reprehendenda ei videbantur,
in P eadem esse repperit. Quod admirationem nemini
scilicet movet! Busolt in ea, quae P de bello terrestri
narrat, praecipue impetum facit, quia de P iudicium non
fert, nisi Xenophonte comparato. Quae vero ex papyro nobis
maximo usui sunt (rerum rhodiarum mutationem v. c. et
seditionem cauniam), ea recte tradita esse et e puris
fontibus hausta Busolt minime negat. Quod nobis maximi
pretii est.

Wilckenii disputatie iis nititur, quae ipse ad scriptoris
verba supplenda excogitavit. Tara multa enim in libro
manuscripto desiderantur, ut mutilata illa, quae supersunt,
non nisi tertiara partem pristini textus occupent. Postquam
supplevit, tum demum P cum Strabone (Theopompo)
congruere efficit. Ea, quae inseruit, probabilia fortasse
sunt, utique incerta. Mihi quidem argumentatie in lubrico

vero longiores nonnullao continuaoque narrationos (cf. cap. I pag. 15).
Omnino vix crodondum mihi esse vidotur, eundem scriptorom in
oporibus aliis longo aliam scribendi rationom usurpavisse.

2°. In eorum argumontorum numero, quae contra Thoopompum
afferuntur, editoros pag. 132 (3°) hoc memorant, quod orationes in
P omnino desunt, adduntquo: ,It is possible howovor that the absence
of speeches in P is due to accident." At, si P orationibus ornaro opua
voluiasot, plurimaa corto oas scribendi occasiones repperissot. Num
Thoopompus ille, orationum avldissimus, rhetorum artia poritlaaimus,
Cononom, quom P scriptori gratum fuisso iam vidimus, orationes
nitidas atquo oxpolitas habontem inducoro praotermisissot ? Quao
tandom exquisitior opportunitas oxistoro umquam potuit orationes
conscribondi quam rerum rhodiarum commutationo praoparata vol
doindo peracta, praecipuo cum Conon in contionom ibi prodiret, ubi
ot rostra ot audiontiura corona oi praesto erant (P XI, 1—84), vol,
si id mallet, in seditione caunia (P XVI, 29 - XVIII, 83) ?

et praecipiti stare videtur, quae, non nisi sex versibus
nixa, quorum duae fere partes suppletae sunt, inde colligat
Theopompum papyri fuisse scriptorem.

Von Mess strenue rem suam egisse sententiamque optime
probasse mihi videtur. Cuius conclusioni, Cratippo papyrum
nostram deberi, libenter equidem astipulor. Quae sententia
mihi etiam confirmatur a Felice Jacoby, sed maxime a
viro doctissimo Walker. Eius enim disputatio praeclara
argumentis manifestis, quae 1°. temporum rationibus, 2°.
cognatione scriptorum, 3°. dicendi genere nituntur, prorsus
mihi persuasit. Viris igitur doctissimis Blass, von Mess,
Jacoby, Walker assentier Cratippum papyri scriptorem
esse habendum. Unde sequitur P (= Cratippum) inordine
scriptorum, de quibus ante egi, ponendum esse inter Thucy-
didem Xenophontemque.

1) cf. Grenfell-Hunt pag. 219 et Jacoby, Klio IX, p. 97, ann. 2,
qui addit: „üeberhaupt aber ist die Beweisführung nicht schlüssig,
weil üebereinstimmung und Abweichungen zwischen Anonymus und
Strabon sich viel besser erklären, wenn Theopomp den Anonymus
benutzt hat, die Quellenmässige Reihe also Anonymus — Theopompus
— Strabon ist." \') cf. Plut. de gloria Ath. p. 345. C — E, ubi tem-
porum ratione habita, sese excepisse dicuntur Thucydides, Cratippus,
Xenophon etc. cf. Von Moss, Rhein. Mus. 63 (1908; pag. 387.

Kóyuy TifioBéou \'AvxCpKùimoç vetere et nobili genere ortus est,
quod iam nomine eins brevi parumque perspicuo Kóvuv »)
commendatur. Insuper unus e Cononis maioribus a Plu-
tarcho in vita Solonis c. 15 nominatur, \') quo loco Plu-
tarchus narrat, Solonis familiares, de eius consilio certiores
factos (TEitTxx^elctç constituendae, fiducia abusos esse, quam
Solon in iis collocavisset. Magna enim pecunia mutua sumpta
agros emerunt; deinde, Solonis legibus promulgatis, pecuniam
sumptam minime reddiderunt, Solonis praescriptis nisi, unde
magnas copias sibi paraverunt. Eorum amicorum nomina com-
mémorât Plutarchus: ,,éMtvû(TXTO tûv (plÄuv oTç fidhiarx Tiareùuy
Kx) toTç repl Kóvuvx ml KÄeivixv kxI TttôV/jwv."

Conon ille igitur Soloni erat familiarissimus. Eandem narra-
tionem apud Aristotelem*) legimus, sed amicorum nominibus
omissis. Aristoteles praeterea addit : y^SBsy (pxa-l yeyéa-^xi toùç

Deinde Cononis cujusdam memoria servata est in titulo
L G. I 398, inciso in columella marmoris pentelici, reporta
in arce, qui donarium ornasse videtur, ubi haec leguntur :

1) V. Wilamowitz-Moellondorf, Aristoteles und Athen 1.62. •) Nomon
Kdvuy snope invonitur; cf. Kirchner, Prosopogrnphla Attica, ubi nomen
undevicies legltur: no. 8699 — 8717. ^ Kirchner Cononem illum
Solonis familiarem non nominat. ■•) Aristoteles, \'A^}jyxluy Tohrelx,
VI, 2. 6) cf. Busolt, Grlöchiscbo Qeschlchto ir 42. A: .^ToTtTepi
Köyuyx xxl K^siylxy kxI \'Irrd\'yiKoy," also die Ahnen dos Konon, Al-
kibiades und Kallias. Das sind die vTTspoy SoKoCyrst e^vxi TrxXxtÖThovTot."

„TiiJidB[s]oç iK\\6v[uvoç] \'Avx(pU(TTiog:\' De quo Dittenberger (D S®
14) haec profert : „Medio quinto a. Chr. saeculo non recentior
„titulus. Cononis, qui moenia Athenarum restituit, patrem
„hunc esse baud improbabiliter coniecit Rossius." Conon
hic igitur avus Cononis nostri est, idem fortasse atque
ille, quem anno 462/1 archontem fuisse novimus. ^)De Conone
eo nihil aliud scimus, quamobrem eum virum parvi momenti
fuisse nobis conicere licet. Archontis enim munus lege anni
487/6, qua archontes non amplius creandos sed sorte desig-
nandos sanctum erat, splendore suo erat orbatum, unde
archontum bonitas semper imminuta est. Et quamquam
in fastis archontum postea quoque saepius nomina virorum
vetere nobilique genere natorum leguntur, sicut hoc loco
Cononis, tamen virorum nomina re vera clarorum in
fastis non iam inveniuntur.

Pater Cononis est Tz/^tô«? KûVww?\'Avac^A^or/c?, cujus men-
tio fit I. G. I 398,8) I. G. II 1360 (= D 85): „YLimv
TiiJL[o]Béou.TiiJ.ô^soçK6vu[vog]"-, deini\'e apud Pausaniam I. 24. 3
in descriptione arcis occurrit : „évTxoBx xxl TifióBsog è Kôvuvog
y.al xvTÖg keTtxi K.6mv", <1) denique I. G. I 309 : „Tt(jl6[B£og
\'AvxcpÂù<7Ti]og\'^px[^iJ.xTEvg\'\\ qui idem esse videtur. De quo
Timotheo, Cononis patre, pauca igitur ad nos pervenerunt.
Originem ergo Conon traxit e pago „\'AyicpKvsrog", qui
pagus in parte Atticae situs est, quae ad meridiem vergit,
pertinetque ad phylam \'Avrioxi^x. c)

1) Diod. XI, 74. Arist. \'ABt. 25. *) cf. v. Wilamowitz, Arist. und
Athen II 93. S) cf. pag. 28. 4) cf. Paus. III. 9. 2: „(o/ \'ABijvxroi)
nvv\'^xvöfisvot üg Kövuv h TinoBiou wxpä, ßxtriMx xvxßsßijiubg e/ij"
et Paus. VIII. 52. 4, quolocorecurritKcWviTz/xcSr^fli/. cf. Kirchnor,
Prosop. att. 8707 ot 13699. C) cf. v. Wilamowitz, Arist. und Athen
I. 62: „Ueber das geschlecht jener anaphlysti-schon familio ist wol
nichts bekannt." Max Schmidt in dissertatione, quam do Conono
scripsit [Leipzig 1873], p. 16, Cononem ortum esso perhibot o genero
Eumolpidarum, quod Eleusiniae Coreris sacerdotium possidobat, cf.
Tacit. Hist. IV. 83, Plut. de Iside, 28. Schmidt, postquam Timotheum
Cononis filium Eleuaine columnam posuisso admonuit, in Isocratis,
famiiiaris sui, honorem, ita pergit: „Wie hätte JonerdioaZugosUlnd-

Primum ejus (TTpxrvjylx memoratur a Thucydide (VII, 31).
Hieme anni 414/13 Athenienses classem fere viginti
naviura, oui Conon praefuit, Naupactum miserunt. Igitur
(TTpxT^jybg creatus est mense Anthesterione i. e. Februario-
Martio anni 414.

Eo tempore ad aetatem triginta annorum, lege consti-
tutam, pervenerit oportet. Idcirco eum anno 444 vel brevi
ante natum esse verisimile est.

Quam suspicionem Justinus quodammodo confirmare
videtur, qui fere ejusdem aetatis Agesilaum et Cononem
fuisse tradidit. Agesilaum vero hieme anni 360/59 mortuum
esse constat, 84 annos natum. ") Itaque a°. 444 natus est. 7)
Praeterea, cum verisimillimum sit, Cononem, Atheniensem

„nis3 von den Eimiolpiden erlangen können, wenn or nicht selbst
„der Familie entsprossen?", deinde sic scribit: „Erhärtet wird diese
„Ansicht, dass Konon einer Priesterfainiiie angehörte, auch dadurch,
„dass er in seinem Testament eine ausserordentlich grosse Summe
„für Tempelgeschenke bestimmte."

Quae argumenta milii incertissimaosse videntur. Timotheum illum,
cujus memoria apud Tacitum exstat [Uist. IV. 83], Eumolpidam
fuisse constat, sed multis annis post, scilicet Ptolomaoo 1° rognante
[i. e. 323—28&] vixisso invonitur, cf. ßöckb, Att. Seewesen p. 251 sub
voce Tifiö^eog. Jacere raibi videtur tota conclusio, quam Schmidt e co-
lumna ilia collegit, Eleusine a Timotheo posita. Denique, quod admonet,
Cononem testamento suo tantum pecuniae templis assignasse, nonne
viri pii est gratique erga deos? Do hac re quoque conferantur Reh-
dantz, Vitao Ipliicratis etc. p. 45, § 2, ot Töpfer, Attische Genealogie
p. 97. ann.

1) Thuoyd. VII, 17. \') Thuc. VII, 31. 8) Ex Aristot. \'ABt. 44.4
apparet âp^xipe(xlxv trrpxTijy&v llori solero soptima TpurxvelijL {toioOji
yol iJLETâ Tijv ç\' rpvTxysùovTsç) i.e. mensoAnthesterione; of.
43. 2, ubi haec leguntur: „aJ iièv rpSöTxi Térrxpsg (sc. TpvTxvsîxt)
„ff Kxl K\' i^fiépxg iviirrvi, al Sè ç\' al wrtpxi Tévrt kxI A\' ijfxépxg
yMoLrrvj". -<] cf. Arist. \'ABtt. 4,3; 30,2? 31,1. f>] Just. VI, 2: ,quippo
aetas, virtus, consilium, sapientia utrique prope una", ß] Xen. Ages.
II. 31. Plut. Ages. 40. Cf. Ed. Meyer, Forschungen II. 509. Uoloch,
Gr. Gesch. II. 297. \'] nisi eum ipsis mensibus Januario vel Fe-
bruario natum esse oxistimemus. Tum anno 443 natus est.

nobilem, virum populärem, in urbe ubi populus regnaret,
statim (TTpxTijybv creatum esse, ubi primum ad trigesimum
aetatis annum pervenisset, Cononem a°. 444 natum esse
satis constat.

De Cononis adolescentia omnia obscura sunt. Quanarra-
tione res anno 413 gestas amplectitur, piimam ejus men-
tionem facit Thucydides.

Annus prior expeditionis Siciliensis praeterierat, qui
tamen Atheniensibus gloriam tam vehementer affectatam
non attulerat. Corinthiorum Lycedaemoniorumque civitates,
ab Syracusanis auxilium rogatae, non recusaverant, haec
ab Alcibiade impulsa eademque ira incensa ob pacem ab
Atheniensibus ipsis violatam, qui summa pace, aestate
scilicet anni 414, irruptionem in Laconicam facere non
veriti erant.

Itaque a°. 414 bello peloponnesiaco iterum exorto Sparta
manum parvam quidem, sed quae praestanti duceGylippo
gauderet, in Siciliam misit, cui ut iam autumno anni 414
intra urbem Syracusas irrumperet, contigit. Athenae quoque
iterum magnas copias Demosthene duce vere anni 413 in
Siciliam miserunt. Neque Corinthii defuerunt. Ut autem
impedirent, quominus naves eorum e corinthio sinu egre-
derentur, Athenienses hieme anni 414/13 viginti navium®)
classem Naupactum *) appellere jusserunt. Cui classi *)

1] Insuper quotannis decern arpxnjyoug creari solero reputandum
est. •] Tbuc. VII. 31. »] Thuc. VIL 17. 2. 4] Ad eas custodias
maritimas Atbeniensium, qtiae etiam mercatiirae impedimento fiierint
necesse est, sine dubio plebiscitum pertinet, quod memoratur apud
D S\' 46. Vir doctissimus Wilhelm [in Herrae XXIV, 110. n. II] ad
annum 413 id pertinore ceneet. Kirchhoff [C. I. A. IV. 1. 3. p.
165, n. SS»»] etiam ad annum 419 [cf. Thuc. V. 52. 2] pertinore
posse arbitratur. Attamen Thucydides oo loco do custodiis maritimis
non agit. Praeterea Alcibiadem, qui tantummodo in terra res gerebat,
prohibuisse quominus Lycon navem o portu eveheret, non probabile mihi
esse videtur. Anno 413 autem perfacile intelloctu est, Lyconis navem
onerariam Atbeniensium custodiis deprehensam e sinu corinthio
[ex Achaja] proficisci non potuiase. Tituli pars, quae ad banc rem

Conon noster praefuit. Corinthii ipsi classem 25 navium
instruxerunt, qua pugnam cum Atbeniensium classe ad
Naupactum committerent et Atbeniensium animos a suis
ipsorum navibus onerariis avocarent. \') Corinthiis hoc modo
successum est, ut pedites quingentos cum ducentis Sicyoniis
incolumes in Siciliam transportarent.

Itaque Conon Naupacti versatur hieme anni 414/13.
Interea Demosthenes, magna cum classe e Piraeo^) pro-
fectus, Chariclem in ora laconica populanda adiuvat, deinde
Corcyram, Zacynthum, Cephalleniam, Acarnaniam, ubique
apparatum suum explens, cursum dirigit, denique in Acar-
nania cum Eurymedonte, e Sicilia reverso, congreditur.
Tum Conon et ipse in Acarnaniam contendit, ubi Demos-
theni Eurymedontique viginti quinque naves corinthias,
quae ad Naupactum sibi oppositae sint, impetum in clas-
sem suam parare nuntiat. Duodeviginti navibus suis
iis par esse non visus, collegas subsidium rogat, impetrat-
que. Brevi postquam Cononi decem e navibus optime
navigantibus dederunt, Demosthenes et Eurymedon in
Italiam transvehuntur. Deinde Cunon Naupactum redit,
ubi jam classi 28 navium praeest.

Deinceps Thucydides (VII. 34) pugnam navalem ad Nau-
pactum inter classes peloponnesiacam atque atheniensem

portinet, haec est: „rjjfv 3è vxOv, ijv iêrai ixxonla-x^Bxi é^ \'Axxiix;,
„i)txoni<ri(rBu. iixl é^ivxi xórHi Kxt xpi^iixTx tVij ey Sffijç \'A^ijvxToi
„xpxTÖ<ri Kxl èç rà \'Aâijvxluv Cppôpix. îç îi töv xöKtov /zj) i^lvxi ijrXlv

oaodom sunt atquo j; éy rij Nxvtxktu (pu^xKi^ in Thuc. VII. 17. 4;
cf. Ed. Moyor IV. § 668. ann.

1] Tliuc. VII. 81. \'] Thuc. VII. 17. 4 ot 19. 4, B. »] cf. Gilbert,
Beitrftge 278-279. -«] Thuc. VII. 26. Thuc. VII. 31. «] cf Thuc.
VIT. 17. 2, quo loco Thuc. viginti naves fuisse tradit. Cetoraone duao
navesfortasse Messenios illos gravis arniaturno Naupacto in Acarnaniam
deportaverunt [cf. Thuc. VII. 31] ? An alicubi in Iltore Peloponnesi
custodiae causa rellctao erant? cf. „ôVwç CpvKcl<T<s-oiey pujiiyxdrbKo-
piyBoO xxi rjjç Tle^oroyyija-ou t\'ç rpjy ^tueMxy TepxioûT^xt." 7] Thuc.
VII. 83.

commissam memorat, ibique aequo Marte pugnatum scribit.
Utrique tropaeum erigunt. Paragraphe tertia haec sunt
Thucydidis verba : «O^ ^ \'ABijvxToi ix rijg NhvtcIxtov rpixxovrx
„vxv(tI xxl Tpi<Tiv j\'XVTÛV AKpi^og) éjriTXsLKTXi/ xÙTOÏg", qui-

bus vocabulis Cononem non jam (rrpxTvjybv fuisse apparet
sed Diphilum quondam. Qua re novum annum interea
inchoavisse, pugnamque illam ad Naupactum post mensis
Hecatombaei Kalendas factam manifestum est. Cononi ideo
Diphilus successit, quem ob eam rem cum quinque navibus
Athenis Naupactum navigasse verisimile est, quarum
adventu classis ad triginta trium navium numerum aucta est.

De prima ea Cononis strategia pauca igitur innotuerunt.
Tantummodo Cononem ducem minime temerarium fuisse
dicendum est. Providissime enim cavebat ne hostium clas-
sem aggrederetur, priusquam ei navium numero par esse
sibi videretur. Feliciter Cononi evenit, quod pugna mari-
tima apud Naupactum ab Atheniensibus minus bene gesta
in ejus rationes non inferenda est. Hic nobis sponte in
mentem venit, Phormionem a°. 429 his ipsis locis viginti
navibus classem corinthiam quadraginta Septem navium
aggredi ausum esse, illa imperii maritimi conscientia
superba fretum, quae Cononem omnino dereliquisse vi-
detur. At, idne Cononi vitio vertendum est? Immo vero
reputandum esse censeo, optimam quamque partem copia-
rum navalium Atheniensium tune in Sicilia ipsa versari vel
eo navigare, eaque quae restarent ad sinum corinthium
custodiendum sufRcere visa esse, denique Peloponnesiacos
inde ex eo anno 429 rebus maritimis multo maiorem operam
dedisse quam antea. Quibus rebus ad Naupactum gestis

1] cf. Bolocb, Attische Politik, 309. Gilbert, Beiträge 281. 2] Boloch,
Att. Pol. 272. 3] Divorsa est opinio Eduardi Moyor IV § 671, qui
scribit ; „Konon erbat sich von Demosthenes, als dieser nacli Akar-
„naniön gelangt v^ar, eine Verstärkung von 10 Schiffen unter Diphi-
„los, der dann das Commando übernahm". Praetorea Meyor [§ 672
initio] Eurymedontem tum demum in Acarnaniam ad Demosthenem
abisse putans, a Thucydidis narrationo discrepat, cf. Busolt. Qr.
Gesch. III. 1365. *] Thuc. II. 83.

Interea Athenienses, nuntio tristissimo accepto classes
splendidissimas, copias egregias, duces peritissimos in Sicilia
periisse, nequaquam animo demisso, miro vigore ex cala-
mitate ea se colleger ant. Mille talen tis consumptis, a
Pericle iam ad extremum casum sepositis, iterum classem
satis magnam sibi comparaverant. Optimatium brevem
dominationem urbs viderat et defectionem samiae classis
ab ea. Ducem Alcibiadem ab exilio revocatum ea classis
creaverat. Autumno anni 411 Atbeniensium classis ad
Cynossema atque ad Abydum rem suam bene egerat, vere
anni 410 Alcibiades victoriam clarissimam reportaverat
apud Cyzicum.

Eodem anno 410 Conen expeditionem suscipit in Cor-
cyram Iam a° 433 Corcyrae optimates, vi coacti,
cum Atheniensibus societatem inierant. Postea tamen,
Atheniensibus quam minime opitulati, identidem operam
dederant ut cum Spartanis in gratiam redirent. Inde inter
Athenienses Lacedaemoniosque perpetua aemulatio utri
apud Corcyraeos auctoritate plurimum valorent, inde etiam
in insula ipsa inter optimates Spartanorum studiosos atque
homines populäres, qui Atbeniensium rebus favebant, per-
petua bella civilia, plerumque cum atrocissimis caedibus
coniuncta. Post annum 425, optimatibus maximam partem
ad internecionem redactis populäres, insulae imperium
tenentes, Atheniensibus nimirum se adiunxerunt. Sed Atbe-
niensium copiis in Sicilia deletis, optimates, qui in insula
adhuc suporerant res novas moliri coeperunt, auxiliumque
a Spartanis petiverunt. Populäres contra, hinc rebus suis
périclitantes, ad Athenienses confugerunt, qui, antiquum
socium sibi iterum adiungendi occasione minime praeter-
missa, classem Cononis imperio parentem Corcyram mise-
runt: „Kós/uy 5\'6 (j-rpxTjj\'ybç tcSv ^A^vjvitiuv irXtùffxç etç KópKvpxy,

\') Diodorus, XIII, 48. =) Thucydidos IV. 48. G: „oi5 ^dp é\'n if y
vTÓXoiwov t&v érépuv (optimatium) S u xxl à^iôKoyoy." Quibus
otiam adnumerandi sunt ii, qui indo ex anno 425 adoleverant.

i^xaoahvg [ih TW SK \'NxvrixTou Me7(7ijyiuv y,xTi\\iTev h T^ TÖXet,
xvTÖg Je [lET^ Tuv VSÜV TxpiTrXsviTS, VJ3U xxBup[iI(7B)^ Tpbg Tip Tijg "Hpxg
TSflävEl." 1)

Conon igitur cum navibus ad Corcyram appulsus
primum portum Hyllaeum intrat, ibique in regione urbis,
quae in potestate popularium erat, Messenios sues exponit,
deinde lingulam quae portum amplectitur circumvectus,
ancoras iacit apud Heraeum i. e. apud ipsam urbis partem,
pi ope Alcinoi portum sitam, quam optimates occupabant\').
Sic enim optimates ilios coercere voluit. Interea sescenti
Messenii popularibus adiuvantibus foro frequenti optimates

1) Diod. XIII, 48,6. \') Kirchner in Prosop. Att. 8707 ad banc
strategiam anni 411/10 pertinere censet locum Lysiae XIX. 12.
(Lrpxrtjyöüii ydp Kövuv rspl n£?.o?röyy))<roy ktä.) item Beloch Att. Pol.
311. Frohberger contra in editione Lysiae, quam procuravit, ad locum
(Lys. XIX. 12) annotat, ad annum 393 haec verba pertinere (cf. Xen.
Hell. IV. 8, 8); item Ed. Meyer V. § 860 ann.; noque Busolt hunc
locum laudat, ubi res exponit anno 411/10 gestas. Cum utris faciendum
est ? Lysiae oratio XlXa habita est a° 387 (Ed. Meyer V § 873 ann.,
Frohberger, Einl. p. 97). Nicophemus et Aristophanes a° 387 necati sunt
(Ed. Meyer V.§ 873. ann. et 874), Kirchnero autem (n. 11066) si fides
est habenda, anno 389. Nicophemus, Cononis amicus, si fere eadem
aetate fuit qua Conon, a° 411 fere 33 annos, a° 393 autem fere 51
annos natus fuerit necesse est. Verisimilius igitur est, eia° 393 01 ium
nuptiis iam maturum fuisse, quam a° 410. Alterum argumentum hoc
est: Is, qui in Lysiae oratione XIX. 9 loquitur: „ijfJLsTg, inquit,...
frxiSdpix rpix }^vxyKX(7{xivoi Tpi(psiv." Quodsi existimamus locum
eum ad annum .411/10 pertinere, si praeterea conjicimus matrimo-
nium, approbatione patris patrata (cf. § 12), statim contractum esse,
deinde. ut e matrimonio iusto, mox liberos inde natos esse, tum
liberi iili a° 387 (quo pater eorum mortuus est) 22 annos inforiusquo
nati fuerint necesse est (vel si Kirchnero auctore anno 389 Nicophe-
mus Aristophanesque interfecti sunt: 20 annos inferiusque). Homines
scilicet 22 vel 20 annorum non jam Txiiipix appellari \'(§ 9), neque
de iis: oCt\' ISlcf, oCte ii^fiojl^ ijsiky^köteg" dici posse manifes-

tum est. Si contra locum ad annum 393 pertinere putamus, tunc
illi liberi a° 387 quinque annos nati atque inferius (vel a° 389 tres
annos inferiusque) fuerunt. Haec ro vera rxiSipia sunt. Locum in
Lysiae oratione XIX. 12 igitur ad annum 393 pertinere censuerim.
Cf. etiam Ed Meyer V. § 860. ann. 8) cf. quae luculento exposuit
B. Schmidt, Korkyraeische Studien. Leipzig 1890, p. 43 sqq.

imprudentes opprimunt, nonnullos capiunt, alios inter-
ficiunt, amplius mille insula expellunt fugantque in con-
tinentem. Nonnullis diebus post optimates, qui in urbe
remanserant, foro occupato, fugatos e continenti revocant,
quibus reversis caedes iteratur Qui motus optimatium
explicari non potest, nisi Cononem interea cum classe sua
abiisse putemus. Sic enim optimates resumptis viribus
amicos suos e continenti revocare potuerunt. Conon igitur
non nisi paucissimos dies Corcyrae moratus est.

Diodorus narrationem suam belli civilis corcyraei hoc
modo incipit : „Xuvißij $è Tspt toOtov rbv xP^vov xrA." (48. 1.)
Capite 46 de pugna agit ad Abydum commissa, quae pugna
facta est mense Novembri anni 411 ; capite 47 de Thera-
mene frustra impedire conato, quominus moles inter
Euboeam Boeotiamque aedificaretur (mense Octobri 411)
denique capitibus 49 et 50 de pugna ad Cyzicum facta (mense
Martio 410) ♦). Res Corcyrae gestas igitur hiemi assignavit
anni 411/10, ei anni parti, quae est inter menses Novem-
brem 411 et Martium 410, unde Cononem tunc iterum
arpxrifyày fuisso, Naupactique in urbe praefuisse patet.
Quam ob rem a-rpxTijyàv eum creatum es.se verisimile est,
cum, quadringentis viris mense Septembri 411 »emotis,
nova electione (yrpxTvjydv opus esset, qui oligarchis fugatis
succederent ®).

Victoria apud Cyzicum reportata, Atheniensibus resti-
tuta est ea i^fiov-pxru, quae rempublicam uniuscujusque
esse jussit nullo discrimine facto. Qui in urbe erant, cum
civibus, qui Sami in classe degebant, se reconciliaverunt;
rescissum est Alcibiadis exsilium Deinceps Thrasyllo in

1) Diod. XIII. 48.7 et 8. Ad banc (rri<r/y etiam dolegat nos. Thucydides
in libro IV. 48.6, ubi haec loguntur : „xa/ jj ardjn xoAAj) ytyofiévyj
itsxsùtvjffvj iç toCto, S(tx ye tixtsi tóv rôKefioy tóvse." \') Ed. Moyor IV.
§ 710. Busolt III. 2. 1622. 8) Busolt III, 2. 1526. Ed. Meyer IV,
§ 706 et 707 dielt: .fine monsis Soptombris 411." «) Busolt III. 2.
1527. Ed. Moyer IV § 711. 6) Beloch, Att. Pol. 311. Gilbert, Bei-
trage 835. 8) Thuc. VIII. 97. 2.

loniam profecto paulatim tota ora ad Hellespontum sita
in Atheniensium dicionem est redacta, praeter Abydum
Sic vere anni 408 maior pars classis, cui Thrasyllus praeerat,
domum redire potuit Thrasybulus interea, dum domum
Thrasyllus tendebat, cum trigintatriremibusin Thraciam
Alcibiades cum viginti Parum et Gytheum navigabat
Qui cum in cursu ipso se ipsum, Thrasybulum familiarem,
Cononemque, antequam Thrasyllus Athenas advenisset ®),
a-rpxTijyoùç a populo athonionsi creatos esse accepisset,
cursu converso, festo die Plynteriorum \'\') Piraeum portum
intravit. Quorum trium (rrpxTjjyûv electionem paulo ante i. e.
initio mensis Junii a\' 408 factam esse verisimile est.
Quia autem ordinaria <7TpxTvjyS>i/ electio mense Anthesterione
(cf. pag. 25) fieri solebat, haec extraordinaria profecto fuit.
Itidem paucis annis ante ad expeditionem siciliensem
faciendam novimus Alcibiadem, Niciam, Lamachum orpari^j\'oî/ç
creatos esse extraordinariis mandatis, praeter ceteros
(TTpxTijyoùç e.g. Antimachum Hermensem ®). Praeterea hac
eadem aestate, Alcibiadis rogatu, Aristocrates et Adimantus
KXTà yp GTpxTyjyoï \'), probabillter ex ducibus iam cr eatis,
adscript! aunt

Igitur mense Febr./Mart. ordinariam arpxTijySiy electio-
nem, Junio autem extraordinariam qua tres summae

1) Xen. Hell. I. 2. 1. 2) Diod. XIII. 68. 1. «) Xen. Hell. I.
i. 10. *) Hell. I. 4. 9. ß) Hell. I. 4. II. 6) Hell. I. 4. 10:
„Tph Sè i/jKEiv xJrbv (i.e. ©/jjwi/Aoj/), oI \'ABijvxîoi a-rpxTij\'yoù; eïKovro
\'A\'kviißtxSvjv fjlèv cpeûyovTx axi Qpxa-OßovKov xitqvtx, KÖvuvx Sè rplrov
lx, T&y oÏKoBey". Quo loco verbum cpeùyovrx justo negiegentius usur-
patum est, cum Alcibiades iam brevi ante pugnam ad Cyzicum
factam ab exilio revocatus esset, cf. Ed. Meyer IV. § 707. ann. xTrdvrx
se. in Thracia (Hell. I. 4. 9). \') i.e. dio 25° Thargelionis (a.d. XVI.
kal. Jul.) Xen. Hell. 1.4.12. Plut. Aie. 84; QxpyvjKidyog i\'xrj; CpBlyoyrog."
8) cf. DS\' 37, 35 sqq. 9) Xen. Hell. I. 4. 21 ; cf. Diod. XIII. 69
et Nepos, Ale. 7, quorum uterque orrorem Epliori, Thrasybulum pro
Aristocrate scribentis, propagaverunt. Plut. Aie. 35 : „iruvdpxovTxg oi)ç
IjceTvoç iljbéxyjffev," nomina omittit. i») cf. Ed. Meyer IV. § 718. ann.
U) Gilbert, Beiträge 357, ordinariam electionem fuisse censet; item
Beloch, Att. Pol. 312.

auctoritatis arpxTyjyoi crearentur, factam esse coniecerim
Quorum e numero Conon ipse erat, quem eo tempore
Athenis fuisse e Xenophontis verbis : „Kivuvx $è rpirov éx
Tüv otKo^ey" (Heil. I. 4.10) constat. Quae electie praecipuo
honore Cononem nostrum sustulit. Praeterea non modo
Athenienses iam a° 408 magnam spem de eo habuisse, sed
etiam factionem populärem, quacum staret, iterum multum
valuisse inde intellegi potest.

Alcibiades per aliquot menses Athenis versatus, mille
quingentis peditibus graviter armatis, centum quinqua-
ginta equitibus, centum navibus collectis, autumno, mense
Octobri ut videtur®), in loniam navigaturus, primum
Andrum *) insulam petit.

Vere anni 411\' Andri in insula optimates ad gubernacula
rei publicae accesserant, Pisandro auctore, qui Athenas
iter faciens ubique in insulis populäres loco moverat. Quo
facto Andrus ab Atheniensibus defecerat®).

Alcibiades ad insulam appulsus cives profligat, intra
urbem fugat, tropaeum erigit. Sed ad obsidionem diuturnam

Postea, hoe ipso anno, Alcibiades solus croatus est summus
dux : Xon. Heil. 1.4.20: „xvxppvßsl? xtüvtuv {jysfxcbv xCToxpirup."

Interprotatio Broitonbacbii ad Xon. Heil. 1,4.10: ,,Kdvuvx Ji rplrov"
i. 0. „als dritter der drol bodeutendston unter den für das Jahr 408/7
gewählten 10 Strategen" satis obscura est. 8) In Xenophontis
Hellenicis 1.4.21 haec [Ioguntur: „fieri rbv xarirXojv rplru yiv^vl
tV "Avipov", quae verba rooto seso haboro non possunt,
nam Plyntoriorum festo dio i.e. 25° Tharg. Alcibiades Piraeum portum
intravit. Pompa Eleusinia, quae 20° Boodromionls, i. o. initio mensis
Octobris, lleri solobat, oo auctore rursus terra duel potuit (Uell. I.
4. 20; Plut. Alc. 34). Inter festum Plyntoriorum igitur ot pompara
olousiniam iam quattnor foro monsos intersunt. Cobet TsrxpTu,
Breitonbach t^/xttw, Busolt è\'xrw proposuit. Quoquo modo ros so
habet, oxpoditionom contra Andrum suscoptam non antoa factam
esse quam mense Octobri (mensis parte, ut videtur, ultorioro i.e.
monso Pyanopsione) statuendum est. Ergo Xenophon errasso vidotur,
qui scripsorit Tplru cum doborot TéfnrTu (Tharg.-Sciroph.-IIecat.-
Metag.-Boodr.-Pyan.) Cf. Broitenbach ad Xon. Holl. 1. 4. 21; Busolt
III. 1566. ann. ■•) Xon. Holl. 1. 4. 21. Diod. XIII. 69. 4. 6) Thuc.
VIII. 65. 1 ot 69. 2. c) Xon. Heil. I. 4. 21.

suscipiendam spatium ei non dabatur, quam ob rem iter
facere pergit in loniam Conone, qui obsidionem perse-
queretur, viginti cum navibus®) Andri in insula relicto.
Xenophon alio loco auctor est, nullos (TTpary^yov? Alcibia-
dem Andrum prosecutos esse nisi Aristocratem et Adiman-
tum, Cononis mentione omissa ; de Alcibiade autem scribit

„rpÓTaióV TE Ê<TTVi7£ Kxl fJLEhoi; XÙTOÎl ÔXÎyO? \'^flépxç ETTÄSUaSy Eiç XxfiOy."

Unde concludendum est: 1° ab Alcibiade Cononem Athenis
arcessitum esse, 2° Alcibiadem, quoad Conon Andrum
advenisset, ibi substitisse, deinde Samum iter continuasse.

Conon igitur mensis Octobris parte extrema vel initio
mensis Novembris Andrum advenisse videtur, ubi usque
ad Vernum tempus anni 407 permansit, quo proficisci in
loniam ibique imperium ab Alcibiade recipere iussus est.

Interea Alcibiades, quem fortuna bellica deseruerat, favoris
popularis expers esse coepit. Nam Atheniensium omnem
spem, in eo solo positam, plane fefellerat. Andrum enim
insulam non ceperat, Lysandrum \') e portu Ephesi elicere
et proelio cum eo decertare non potuerat, milites navales
eius, quos Lysander maiore stipendie proposito ad se
pelliciebat, dilabebantur ; ad quae mala etiam hoc accesserat,
quod Antiochus legatus, qui ipso absente praeerat, cladem
ad Notium urbem (vere anni 407) acceperat. Itaque mox
criminationes calumniaeque undique conflatae, dein vêtus
suspicio, cui vita eius semper obnoxia erat, eum perdiderunt.

1) Xen. Bell. I. 4. 22; Diod. XIII. 69. 5; Plut. Aie. 85. Diodorus
(Epborua) narrando Thrasybulum ab Alcibiade Andri relictum esse
in errore suo cap. 69. 3 (cf. pag. 32 ann. 9) incepto perseverat. At
Thrasybulus in Thracia Thasique versabatur (Uell. I. 4. 9 et 5. 11).
Postea (Diod. XIII, 72. 1, cf. 3) Thrasybulum Andro Thasum Abde-
raque navigasse tradit, eamque expeditionem, quam Xenophon
(Hell. I. 4. 9) veri anni 408 attribuit (cf. 1.4. 3 : „xpxoixivov Tovixpoç"),
autumno factam esse dicit. Diodorus hoc loco igitur iterum errans
Andri (TTpxrvjybv quendam relictum esse non ignorât, sed quis fuerit
nescit. \') Xen. Hell. I. 5. 18. s) Hell. I. 4. 21. 4) Holl. I. 4. 23.
6) Lysander aestate praecipiti anni 408 nauarchus factus, in loniam
transvectus, cum classe^ sua Ephesi remanserat, cf. Xen. Hell. 1.6.1.

Alcibiadi postquam imperium abrogatum est decern alii
iTTpxTyjyoi suffecti sunt \\ sc. Conon, Diomedon, Leon, Pericles,
Erasinides, Aristocrates, Archestratus, Protomachus, Thra-
sylus, Aristogenes

Athenienses ab nimia potestate abhorrentes, quam uni
duci nuper concesserant, iam decern a-TpxTi^roùg pari potestate
créant. Ad tempus Alcibiadis imperium Cononi traditur*).

1) Xen. Heil. I. 5. 16 non disertis verbis scribit Alcibiadi imperium
abrogatum esse, non magis quam Diod. XIII. 74 et Plut. Alc. 36.
Sed Nepos Alc. 7 et Plut. Lys. 5 sic factum affirmant, cf. Lys. XXI.
7. Deinde Justinus V. f» : „et tan ta desperatio apud Athenienses erat,
ut ex continenti Alcibiaden ducem Conone mutarent" sine dubio
deiectionem e magistratu désignât (cf. Orosius IL 16, 10—11). Justini
auctoritas minima est, sed quia Xenophon, auctor fidissimus, hoc loco
non diserte loquitur, huius narrationem nuntiis Diodori, Plutarchi,
Lysiae et, si res cogit, etiam Nepotis Justinique nobis supplere et
emendare licet, siquidem ad perspicuitatem Xenophontis aliquid addere
possunt. Praeterea Diodori verba XIII. 74. 4: „xvrbg ovv avroù xaréyvu
Cpvyijy" demonstrare videntur Alcibiadem nondum elapso tempore, in
quod creatus erat, ab imperio abisse falsam igitur esse opinionom
nostrorum hominum, qui consent magistratus sui annum eum con-
fecisse, deinde non iterum creatum esse ; cf. Lysias XIV. 38. Prae-
terea cf. Gilbert, Beitrage 366, Ed. Meyer IV § 723. Busolt III. 1578.
ann. 2. \') Haoc aTpxTy^y&v oloctio ordinaria est, quae menso Martio fieri
solebat, sed docem srpxTVjYobg omnes pari potestate esse novum fuit,
cf. Ed. Moyer IV § 723. ann.; BusoltIIL 1680.ann.3;Gilbert,Beiträge
364. ") Diodorus XIII. 74. 1 Lysiam ducem fuisse scribit pro Loonto,
sine dubio quia Lysias (non Leon) in pugna apud Arginusas occurrit et
in lito quae ducibus intenta est (Xen. Hell. L 6. 29 et 7. 2), cf. Ed.
Meyer IV. § 727. ann. p. 644 : „An Leons Stolle erscheint fortan Lysias.
Wie das zu erklären ist, wissen wir nicht." Praoterea Diodorus
„Thrasybulum" Introduxit pro „Thrasylo", quem scribondi errorem
Diodoro in promptu fuisso confitendum est. (Ephorus, ex quo Diodorus
sino dubio hausit, Thrasybuli studiosissimus fuisso videtur, cf. pag.
82 ann. 9 ot 34 ann. 1). Apud Xenophontem (Holl. 1.5. lG)QpxiTvKog
est, et Lysiaa XXI. 7 sie scribit: „toùç Ji pistd OpxirCXou ^éxx eReirBs."
♦) Xen. Hell. I. 5. 18 (iPijCpiarxfJLévuv \'ABijvxluv)-, Diod. XIII. 74.1 :
,,tx Ji TovTuy rpoxpivxg (sc. <5 Sijfiog) Kdvuvx Txxéug l^éTSfiil/s xxp\'
\'AXxißidiou Tb \'jxvTixbv rxpx^vj^iiKZVOV." Ex Xen. I. 4. 22. et I. 5. 18
Gilbert (Beiträge 360) effecit Alcibiadem Cononem secum Andrum
duxisse Iniuria, opinor.

Quod ut suscipiat, Conon viginti cum triremibus suis
Andro Samum navigat. Andrum Cononis loco Phanosthenes
mittitur quattuor cum navibus

Festinatio, qua Conon Andro profectus est docet
Athenienses Alcibiadi ne die quidem diutius summam
imperii permisisse. Ad hoc, postquam tam turpiter magistratu
delectus erat, oboedienter successorem exspectare, ei im-
perium tradere, denique modeste ac demisse abire, minime
Alcibiadis erat Praeterea magnum periculum fuit, ne
classis lonica aliquamdiu summo imperio careret, quod ipsum,
ut facile intellegimus, Athenienses incitavit, ut continuo
mitterent, qui Alcibiadi succederet. Conon igitur statim
imperio Alcibiadi abrogato, antequam decem arpxTijyol crea-
rentur (quod factum esse novimus mense Martio anni 407),
Samum missus est.

1) Xen. Hell. I. 5. 18. 2) Diod. XIII. 74. 1 : „Kóvuva. Tuxéuç
l^éTEiJLfpE." Just. V. 5: ,.ut ex continenti Alcibiaden ducem Conone
mutarent." 3) Diodori (XIII. 74. 2: îè rijg àpxijg

ikxfijp^a-ag tû Kôvuvt xaî tàg ^uvâjisig nxpxMg") haec, ut videtur,
sententia fuit, Alcibiadem usque ad Cononis advontum in classe
remansisse. Multo probabiliora sunt quae Xenophon scribit (Heli. I.
{>. 17—18, cf. Plut. Alc. 36.4): Alcibiadem, qui etiam in classe gratiam
auctoritatemque suam amisisset, statim vola dedisse ad praedia, quae
in Chersoneso obtinebat, et postea demum Cononem Andro profectum
esse; cf. Gilbert, Beiträge 365.

Cononi, Samum ad insulam appulso, classis centum
triginta quattuor navium praesto fuit, i) Milites clade

1) Busolt III, 1577, ann. 1: 115 navos fuisse scribit, sc. 65 30
(Thrasybuli)4-20 = 115, cf. Herbst, Schlacht bei den Arginusen 18,
ann. 27. Busolt igitur arbitratur Aicibiadi ante pugnam ad Notium
factam 80 naves (65 15) fuisse, illasque viginti naves, qiias Conon
Andri habebat, quibuscum Samum navigavit (Hell. I, 5, 18), ab
AIcibiade de sua ipsius classe, quae 100 navium fuerat, detractas
Cononique traditas esse. At quidni Cononem, cum Athenis Andrum
navigaret, classiculam secum duxisso existimemus viginti navium
(quae eaedem fortasse fuerunt interea rofectae, quibuscum Alcibiades
mense Junlo Samo domum venerat: Xen. I. 4. 11), sicut postea
Phanosthenes, qui vicarius magistratui eius successit, cum quattuor
navibus Andrum profectus ost: „ävW Ji KoVwyoç slg^AvSpov irsixipxy
(Ol \'ABijvxTot) TéTTXpxç vxOç êxovTx" (Hell. I, 5, 8.) Cf.

Ed. Meyer, IV § 722 pag. 632 : „Konon, der 20 Schiffe mitbrachte".
Qnod si verum est, Alcibiades cum centum navibus Samum pervenisse
putandus est (Holl. I, 4. 21). Lysandro Septuaginta navos fuisse
accipimus Holl. I, 0, 1 ; mox Ephesl nonaginta (Hell. I. 5, 10). Tum
Alcibiades Phocaeam abit, ut Thrasybulum adiuvot (Holl. I, 5, II),
qui cum triginta navibus in Thraciam profectus erat. Apud Notium
Athenienses quindeclm navos amisernnt (I, 5, 14, cf. Plut. Lys. V, 1);
Aicibiadi igitur restant 100—15 = 85 naves. Eas 15 navos Lysander
classi suae adieclsse non videtur, nam, cum Calllcratidas in eius
locum sulTectus est, classis laconica etlamtum 90 navium erat (Hell.
I, 6, 3). Post pugnam autom Alcibiades raîg vxvjh xriirxig ante
portum Ephesi se constitult; Lysander exiro non audetî<iràTO^Â«rç
vxvTh éXxTToûvBxt (I, 5, 15). Haec qui fieri potuerint non npparot,ni3l
Alcibiadem ciassem Thrasybull Phocaea secum duxisse statuimus

atque egestate fracti erant nam nulla re magis laborabant
Athenienses, quam pecuniae inopiaperpetua. Contra Lysander
Cyri opes largissimas in promptu habebat, quare factum
est, ut militibus nautisque abundaret Haec inopia iam
statim Cononem coegit, ut classem suam ad Septuaginta
navium numerum deminueret Non alia ei fuit causa
expeditionis suscipiendae, qua singulis civitatibus pecuniam
imperando piratae, ut scribit Xenophon, magis quam duci
honesto similis esse videbatur, neglectis iis, quae ad bellum
conficiendum utilia erant*).

Haud immerito igitur Callicratidas adversarius i^oixà-j t^?
BxXdrrijç eum dixit Xenophon tradidit, Cononem eam
expeditionem suscepisse fisrà tûv HMmv aTpxTVjyûv ®) ; quibus
verbis Leontem, Erasinidem Archestratum Diome-
dontem \') désignasse videtur. Nescio an Aristocrates quoque
rei interfuerit. Is iam una cum Alcibiade Andrum in
insulam profectus erat postea autem nulla eius mentio
fit. Haec omnia facta sunt autumno et hieme anni 407 i\').

Interea Lysander, cum exspectare dum Atheniensium
classis in diem dilaberetur quam acie constituta belli
fortunam experiri mallet, in portu otiosus manebat, Conon
enim navium numero valde imminuto, optimisque e mili-
tibus nautisque retentis, lectissimae manui praeerat
Hoc unum contigit Lysandro, ut Delphinium, oppidum

(quod iam signiflcatur bis verbis : „toÂç vxuarh irdirxiç). Sic Alcibiadi
centum quindecim -naves paratae sunt, Lysandro nonaginta. Inde
Alcibiades una cum nave in Chersonesum proficiscitur [I, 5, 17],
restant igitur 114. Mox additia viginti navibus Cononis, flunt 134,
quae 90 navibus Lysandri opponuntur. Hunc numerum 134 [quam-
quam Conon pecuniae inopia ad tempus prohibetur, quominus amplius
70 instruat] Callicratidas superare conatus 140 naves adorqat. [Xen.
Hell. L 6, 1 ; Diod. XIII, 76, 8].

1] Xen. Hell. 1. 5. 20. 2] Phit. Lys. IV, 5. 8] Cf. Diodorus
XIII, 77, 1, qui hoc loco cum Xenophonte [Hell. I, 5, 20] congruit.
Ea quae falso tradidit cap. 76, 1, prorsus a Xenophontis narratione
discrepant, neque iis, quae ipse cap. 77, 1 narrat, continuantur.

Xen. Hell. 1. 5. 20. 6] Hell. I, 6, 16. o] Hell. I, 6, 20. \'] Hell.
I, 8, 16. 8] Lysias XXI, 8. 9] Hell. I, 6, 22. \'»] Hell. I, 4,21.
11] Hell. I, 6, 21. 12] Hell. I, 6, 16.

insulae Chii, Teumque urbem prope Clazomenas sitam
Atheniensibus eriperet Publicis autem rebus eo intentius
se immiscuit. Ubique enim operam dedit ut iraipixi iiiae notis-
simae constituerentur %

Callicratidas, nauarchus laconicus recens creatus, vere
anni 406 in loniam profectus, a Lysandro et a permultis,
qui partibus eius favebant, satis frigide, imrao paene hosti-
liter exceptus est. Ipsius Lysandri invidia eo processit ut,
quidquid supererat eius pecuniae, quam Cyrus suppedita-
verat, ad hunc remittendum curaret^).

Callicratidas autem classem laconicam, quinquaginta
navibus sociorum Chiorum, Rhodiorum aliorum adiectis,
ad 140 navium numerum auxit, w? irxvTy^jöfisvog toTç ToKsfxhig «).
Mox bellum redintegrare coepit, idque longe alia ratione ac
fecerat Lysander. Hic enim bellum pro rei publicae parte
habere solitus civilibus rebus arma postponebat. Quam ob
rem tunc otiosus remanserat, quod id eo tempore reipublicae
maxime prodesse videbatur, quieteque exspectabat, dum
classis Atbeniensium ipsa difllueret, ut, cum primum

1] Xenophon [Hell. I, &, 15]: „Axus^xi/idyioi Ji ô^lyu wTepoy alpoùixi
As^Cplvioy Kxl \'ll\'ióvx" scribit, quod veri anni 407 assignat, duci igitur
Lysandro. Diodorus [XIII, 76, 3—4] Dolphinii Toiquo montionem
facit. [Hoc vorum esso vidotur, non id, quod Xenophon narrat, de
Eione ad Strymonom in Thraciasita]. Sed Diodorus earn occupationom
anno 406 Caliicratida duco factara esse assovorat, quod non maie
quadrat in Callicratidam turn primum prodountem. Hoc vero gravis-
simum est, quod Xenophon id factum por se solum tradit, cum aliis
non cohaorens, nullius roi nisi temporis habita rationo. Quam ob rem
Xenophon dignior est cui crodamus. Accodit, quod Xenophontis auc-
toritas multo maior est temporumquo ratio apud Diodorum conturbata
esse BOlet. Cf. Ed. Meyor IV § 724 ann. p. 638; Busolt III, 1583, ann. 1.
\'] Diod. XIII, 70, 4 ; Plut. Lys. V, 4 ot XIII, 6. »1 Xen. I, 6, 1 :
„Ta5 S\'triôyu krei, ç5 ^ té ae^yij k^ihirey i(TTipxg (= 16° monsis
Aprilis 400]. ■•] Xon. Uoll. I, 6, 10; Plut. Lys. VI, 1. bj Hoc
ipso tempore Rhodua opibus valere coopit, quarum initium fuerat
avyoïxicriibg ille notissimus [Diod. XIII, 75] anni 408/7; cf. Van
Gelder, Geschichte der alton Rhodier, pag. 83. o] Xen. Hell, I, 6,
3, cf. Diod. XII1, 76, 8.

exploratam victoriam vidisset, tum demum funditus eos
deleret. Contra Callicrjitidas, qui vix animum eo adducere
poterat, ut a Persis pecuniam precibus efflagitaret, ut
erat Spartiates simplex atque integer peregrinorumque
consuetudine nondum corruptus bellum fortiter strenueque
gerere malebat. Continuo opus aggreditur. Navibus centum
quadraginta aedificatis confestim classem hostium petit
Cum »Cyrus ei Sardibus moram iusto longiorem fecisset^),
ofFensus abiit, et ipse pecuniam sibi comparare cona-
tus est.

Postquam Chii, socii opulentissimi, ab Atheniensibus
defecerunt solae Samus Lesbusque insulae iis supererant,
ubi classes in statione habere possent. Lesbi nihil nisi
Eresus Lacedaemoniorum erat Samus autem tota in
popularium potestate et propterea Atheniensibus constanter
erat fldelis. Accedebat quod in ea insula stabat classis
Cononis. Verisimile est, Callicratidam Lesbum insulam
Atheniensibus eripere voluisse, quo facto Cononem, aequo
animo id profecto non laturum, a Samo avocaret, eumque,
si modo fortuna annueret, facile profligaret. Navium enim
numero longe superior erat, ut qui 70 navibus Cononis
suas 140 opponeret.

Medio fere mense Maio anni 406 Callicratidas Lesbum
appulsus, Methymnam urbem aggreditur, ubi et praesidium
Atheniensium collocatum erat et ii, qui reipublicae prae-
erant, Atheniensibus favebant \'\'). Urbem vi expugnat
Milites praedantur, sed Callicratidas prohibet, ne quis civis
sub corona veneat. Atheniensium autem praesidium ut
veniret concessit. Misit, qui Cononi nuntiarent, se latrocinio
eius finem impositurum esse \'). Quid Conon interea fecerit,
non liquet. Hoc tantum novimus, post captam Methymnam

1] Xen. I, 6, 7 et 11. 2] oiod. XIII, 76, 2. s] Xon. Heil. 1,
6, 3. *] Heil. I, 6, 7, Cf. Plut. Lys. VI. 6] Thuc. VIII, 14.
6] Thuc. VIII, 100 et 103. t] Heil. I, 6, 13. 8] Heil. I, 6, 13.
Diodorus [XIII, 76, 5) scribit post perpetuos impetus tandem civium
ipsorum proditione urbem captam esso. 9] Heil. I, 6, 16.

cum omni classe (70 navium) eum versatum esse in freto,
quod est inter Lesbum insulam et continentem. Biduo
quo Methymna capta est, Callicratidas milites suos gravis
armaturae terrestri itinere Mytilenam i) misit, ipse insulam
circumvectus est Conon serius venerat, quam ut ad
Methymnae obsidionem solvendam quidquam conferret,
nec longe ab una ex Hecatonnesis quae dicuntur insulis
ancoras iecerat.

Callicratidas Cononem certiorem fecerat : „ort txvo-ei \'xütöv
jxoixwvTx rijy B-x\\xttxv" *) ; non ignorabat igitur, ubi ille cum
classe staret. Facile suspicamur Callicratidam iam ad
Hecatonnesos Cononem profligare, utique ex ea maris parte
eum expellere in animo habuisse. Si enim Conone neglecto
Mytilenam statim cursum dirigeret, maximum periculum
erat, ne Conon, eo absente continuo Methymnam profectus,
urbem eam recuperaret. Quam ob rem multa de nocte Calli-
cratidas Methymna avectus, prope centum insulas prima
luce Cononem, qui et ipse hostes appropinquantes
conspexerat altum iam petere vidit. Tum cursum acce-
leravit, ut Cononem opinor navibus suis circumveniret \'\').

Cononi tamen contigit, ut tempestive elapsus Mytilenam
cursum teneret. Tum persecutio praeceps fieri coepta est.
Conon, ut cui egregium esset remigium parvo momento

antiken Banresto dor Insel Lesbos, pag. 8. Berlin, 1890. \'J Diod.
Xlll, 76, 6. 8] Diod. Xlll, 77. 2. Hell. I, 6, 16. &) Ibidem. Diod.
Xlll, 77, 2, qui ot ipso scribit: „ä/ix 3\' i^fiéffi". Hell. 1, 0, 15:
„ISluxey vTOTSfivdiJLEvog rbv Elg ILxjiov tAoDv, STug fiif éxeirE (pCiyoi"
i.e. „ cursu, quo Samum itur, eum intercladens". Busolt, III, 158Het
Breitenbach ad Xen. 1, 6, 15 (cf. Breitenbach in Rhein. Mus. XXVll
p. E09) arbitrari videntur Cononi non nisi unum t\\oCv Eig "Lifiov
patuisso, sc. meridiem versus praeter Mytilenam. Sed cur Conon, ai
id facere magis oi placeret, secundum insulae oram, quae in septen-
trionem vergit, effugere non poluit? Nihil igitur Callicratidae relin-
quebatur nisi ut utramque viam Cononi intercluderet, ideoque enra
circumveniret. 8) Xen, I, 0, 10: „ipl<rrovg épéTxg."

hostes antecedeos portum Mytilenaeorum prior intravit.
Callicratidas, vestigia eius secutus i), proxiraus ab eo
invehitur

Strabo (XIII, 617) duos Mytilenaeis portus fuisse me-
morat, quorum alter, magnus altusque, a septentrionibus
esset positus, alter ad meridiem spectaret Illum a Diodoro
indicari manifestum est, ubi tradit (XIII, 79) Callicratidam

XIII, 77. 4.

TOKV TÛV aXKsiiv xTE<rri(7B;j(yxv.
ijpEV CpOlVlKiix\'TOÎITOyàp (TÙ(77Vj[lOV
xl fièv vxvg i^xiCpvifg rpbg iyx
KXtpbv ÏTé7TpE\\pXV.

1) Xen. I, 6, 16. Diodorus (XIII, 77) longe aliter rem factam
esse narrat. Initio fide dignus est : „stvxj^ fièv ovv xniirxig xvj^yfitvog
£T/ tvjv ßoi^Beixv tÇ/Ç Mi^BvixyyjÇ. eùpùy Sè xÛTÎjv ij?Mx.vTxv tóte fjlïv
vfiXla^tj Tfôç Tivi VT^\'Sù} Tüv \'Ejc^rèv KxKovjJLévcoy, ä[Jix J\' ijfiép^ v.xtx-
v0vj7xg Tàg rûv ToXsßiuv vxïig irpodzKEOvirxg..Deinde motu celeri
ingenii res tam mirabiles fingere incipit ad Atheniensium laudem
celebrandam, ut de fide eins maxima oriatur dubitatio. Quam longe
in hac re praestat Xenophon, solas res gestas breviter commemorans!
Insanum est cum Ephoro arbifcrari, Cononem consihum cepisse,
nedum conatum esse, cum Septuaginta navibus, quamvis optime
ornatis, classem centum quadraginta navium oppugnare, etiamsi
notissimum addat strategema, quo rem mirificam magis proba-
bilem faciat (cf. Polyaenus I, 48, 2, qui, non secus ac Diodorus, ex
Ephoro hausit, vide Melber, Die Quellen Polyaens, S. 445, Leipzig,
188Ó). Eodem strategemate Alcibiadem usum esse tradit Diodorus in
pugna ad Cyzicum commissa (XIII, 50), et Antiochum apud Notium
(XIII, 71, 2). Cap. 50, 3 fere isdem verbis utitur ac cap. 77, 4 :

3°. xl jisr\' \'AXxi/St^ou Tpii^pEig
l^xKpv\'/jg Trpbg ïvx mnpbv
éTéjTpEipxv.

Hoe igitur strategemate Ephorus saepius narrationem suam exornasse
videtur. Praeterea, si victoriae reportandae copiam sibi fieri vellet,
non i^cj ttKeÏv, sed potius in freto angusto manere Cononem oportebat,
quod historia rerum ante gestarum eum docere satis poterat. Denique
meminimus Cononem semper cautissimum nauarchum fuisse (nam
talem et alibi ot Naupacti so praestitit), non tantae temeritatis et
ferociae virum, quantae Ephorus eum insimuiavit. De hac Diodori
narratione cf. etiam Busolt, III, 721 et ann. 1. ») cf. Thuc. III,
Siix\' xfi(poTépoig Toïg >.i[iétTiv. Cf. tabulae splendidae apud Koldewey,
Die Antiken Baureste der Insel Lesbos. Berlin 1890.

y^xóv. Iam per se facile intellegitur Cononem, meridiem versus
fugientem, potissimum portum septentrionalem intrasse.
Ostium portus duae moles muniebant quibus introitus
etiam magis coartabatur. Conon autem in animo habuit
quam celerrime per portum transvehi, ut sub moenia ipsa
naves subduceret. Quod quominus faceret, prohibuit Calli-
cratidas qui eum subsecutus in ipso ostio novissimum
eius agmen aggressus est. Unde Conon hoc loco pugnare
coactus est.

In ostio angusto tunc proelium factum est, cui parvam
tantum] partem utriusque classis interfuisse apertum est.
Hac ipsa re Cononi contigit, ut maiorem classis partem
(quadraginta naves sc.) sub moenia urbis in tutum reciperet.
Reliquas triginta impetum hostium, qui numero tantopere
superarent, non diu sustentasse minime mirum est. Homines
tamen in terram (in jo^^^àg opinor) effugere potuerunt *).
Postremo Callicratidas in portu ancoris iactis exitum
custodire coepit \').

mirum videbitur Ephorum (Diodorum) regiones locaque, quae a
Cyme patria sua proximo aberant, optime cognita habuisso. \') Hell.
I, 0, 17. ijvxyxxfr\'B)^ yxunx^ijtrxi (de verbis rpbgru Ki^évi cf.
Breitenbach ad hunc locum). Ilaoc, contra Ephorum, affirmant
Cononom non nisi vi coactum pugnam commisisso. Minime voluit,
sed paruit nocessitati. Hac quoque ro artissimum navigandi
spatium, angustum igitur portus ostium, fuisso domonstratur. 6) Dio-
dorus (XIII, 78) hic iterum narrationem nobis apparat, quae quasi
spectaculi scaonici nos admonet. Quod ut facore posset, rem suam
ita instituit, ut Callicratidam non secundum Cononem portum in-
trantom faceret, sed primum ad orae locum quondam appellentem,
ut tropaoum ibl sistoret. Sic Cononi ot ipsi ad scaenam instruendam
tempus non doest. Ut primum ab utraquo parte omnia parata sunt,
aulaea promuntur et fabula agi incipit. Etiam Schmidtio (Konon 23)
„fast unbegreiflich" videtur Callicratidam tam diu cunctatura osso.
In numeris afforendis et in totius roi oxitu narrando, i. e. in eis rebus,
quae maximi sunt momenti, Diodorus cura Xenophonte congruit.

ire iussit, quibus urbem etiam a terra includeret. Ohio
ex insula quoque copias transvehendas curavit. Caliicratida
autem tam prospéré rem gerente, Cyrus am ici tiam Spartia-
tarum non neglegendam ratus denuo pecuniam misit

Ita Conon cum classe quadraginta navium Mytilenis et
terrestri et maritimo itinere intercludebatur una cum
Leonte et Erasinide strategis Res periculo non carebat,
nam magnus qui in urbe erat bominum numerus \') iis
commeatibus, qui praesto erant, ad breve tantum tempus
sustentabatur, et quia undique urbs circumsessa tenebatur,
novi commeatus inferri nulli poterant. Conon igitur auxi-
lium circumspectans primum, ut par est, de patria ipsa
cogitavit. Atbenis subsidium venturum, Athenienses novam
classem missuros, qua se et sociam urbem obsidione libe-
rarent, persuasum habebat. Sed quomodo se Mytilenis
obsessum teneri Athenas nuntiaret, ubi tota res prorsus
ignorabatur •*)?

1) Hell. 1, 6, 18. \') Xenophon [I, 6, 16] Archestratum, quem
Mytilenis mortuum esse Lysias (or. XXI, 8) auctor est, ne nominat
quidem. Breitenbach adh.1. propterea a Xenophonte eum neglectum
censet, quod nihil iam gesserit dignura memoratu, cf. pag. 45 ann. 3.
3) Hell. I, 6, 19. Homines, qui in tota Cononis classe fuerant [nam
ii quoque, qui ex triginta navibus amissis s\'lg Tijv y^v xTéCpuyov,
in urbem convenerant, cf. Diod. XIII. 78, 3] civium numerum iam
fere decem milibus auxorant. Praeterea ex agris circnmiacentibus
multi rustici in^urbem se contulerant, cf. Diod. Xll!, 78, 5. ■») Hell.
I, 6, 19 : xai o\\ ^A\'svjvxîoi oûn kßoißovv S ici rà fiij Tuv\'^d,vs7^xi txütx.
Quod minime raro factum esse videtur. Saepius in historia belli
peloponnesiaci apparet, quanta ignorantia laborent ei, qui domi sunt,
earum rerum, quae terra mariquo geruntur. Sic. Thuc. (I, 20, 8)
narrat, Corcyraeos nescivisse copias Corinthiorum advehi, donec sero
andiverint eas Epidamnum iam pervenisse. Thuc. I, 8L 2 tradit eoa-
dem Corcyraeos de ingontibus Corinthiorum apparatibusserocognovisse.
Thuc. 111, 29 auctor est Athenienses prorsus ignorasse peloponnesiacam
classem Mytilenas profectam esse, antequam ad Dolum appulsa sit;
deinde Lacedaemonios, eadem classe vectos, soro accepisse Mytilenas
iam captas esse. Etiamsi nuntii afforebantur, tamen fides iis saepo
denegabatur, cf. Thuc, 111, 2,8 [de Mytilenaeorum apparatibus Athenas
nuntiatis a® 428] et Thuc, VI, 32, 3 et 35, 1 (ubi eos, qui oxpediti-

Invenit autem banc artem, quam Xenophon cum
Yoluptate quadam narrat. Duas naves, quas habebat celer-
rimas, prima luce deductas delectis remigibus ornat.
Classiarii in cavernas se abdunt, tegumentaque e corio
facta praetenduntur Sic hostibus suspicio movebatur ;
quid vero pararetur, cognoscere non poterant. Usque ad
vesperam homines in navibus manebant ; tum tenebris
obortis, hostibus insciis rursus egrediuntur. Idem cotidie
repeti per quattuor dies iussit, ut hostes in hanc opinionem
adduceret, se nocte per custodias evadere conaturum. Interdiu
igitur hostes nihil mali suspicabantur et securi agebant.
Medio die quinto, dum Lacedaemonii, qui exitum custodie-
bant, nihil cavent nonnullique etiam dormiunt, duae naves
Cononis, commeatibus impositis, e portu evehuntur. Altera
Hellespontum versus ad septentriones cursum dirigit, altera
ad meridiem properans altum petit. Arti Cononis bene
successit, nam hostes imprudentes e navibus suis egressi
erant ut prandium sumerent. Re subita perturbati naves
conscendunt, ut fugientes assequantur. Alteram navem,
quae ad meridiem fuglebat, sole occidente ceperunt et cum
hominibus Mytilenas remuico retraxerunt. Altera effugit

onom Athoniensium appropinquaro imntiaront, n Syraciisania irrisos
osso legimus]. Tales nuntios eodom loco habitos esse apparot ac
rumoros ilios, quos nautae mercatorosque, ox itinoribus suis rovorsi,
afforro solobant. Manifestum igitur est nuntios publicos raro commeasse,
cortam publice percontandi ot oxpiorandi rationem aut nullam aut
dobiiissimam iis tomporibus fuisse. Cf. liusolt III, 1022, aliisquo locis.

M Holl. I, 6, 19—20, cf. Polyaenus I, 48, 4, qui tamon de diobus
praecedentibus quiiiquo no vorbo quidem locutus, utramque navem
nocto effugisse tradit, Cf. Moiber, Dio Quollen Polyaons, 416. \') cf.
Böckli, das Seewesen dos Att. Staates 159. 3) Hac navo vectum esse
Erasinidem verisimile est. Xenophon onim (I, G, ^10) nobls narrat
eum una cum Conono Mytilenis in urbe inclusum esse, ot cap. 29
oum pugnae ad Arginusas factae interfuisse. Nescio an Leon, qui
capito 16 momoratur, cuius postea non iam fit mentio, in altera navo
fuerit, quam Spartani ceperunt; cf. Breitenbach ad Hell. I, 6, 21 ot
Busolt III, 1589, 1. At, si hoc verum est, ubi postea Leon est?
Xenophon nusquam eius iam memor est. Fortasse occidlt in pugna
cum Spartanis commissa, cum navem eius ceperunt. Sod quare Xeno-

Interea lam Diomedon, unus e (yrpxT^yuv numero, modico
auxilio Cononi subvenire conatus erat. Is enim, auctore
Xenophonte épfila-xro sig To-j/ svpiTToy rhv rcDv "^^IvTiXvjvxluv CUm
duodecim navibus. Diomedon non profectus erat Athenis
Nescimus utrum in excursione quadam de Mytilenaeorum
obsidione certior factus sit, cum fortasse in Erasinidis
navem incidisset ; an forte circum Lesbum insulam vagatus
sit. Utcumque res se habet, Cononi subvenire conatus est.
Quod ut faceret, intravit, ut videtur, portum meridionalem,
cuius aditus patebat, nam septentrionalis ostium a Calli-
cratida custodiri meminimus. Deinde per svpiTov, quo uterque
portus coniunctus fuisse videtur, Cononi auxilium ferre
tentavit, primo loco fortasse commeatibus apportandis.
Callicratidas autem, ut primum Diomedontem in portum
meridionalem invectum esse cognovit, e septentrionali
portu evectus, et ipse meridionalem intravit, classemque

pbon id non memoravit? Scripsit enim Lacedaemonios navem illam
xùroTg ivipóuriv in portum deduxisse. Hoc quoque mirum est, Xeno-
phontem nihil amplius tradidisse de Archestrato, quem Lysias (or.
XXI, Mytilenis mortuum esse dicit (cf. pag. 44 ann. 2). I. M.
J. Valeton in Serto Naberico, Lugd. Batav. 1908, pag. 889 sqq. Xeno-
phontem erravisse censet, Leontem et Erasinidem una cum Conone
Mytilenis inclusos esse memorantem (I, 6, 16), sed nomina oum
proferre debuisse Archestrati et Erasinidis. Admonet (p. 890) Xeno-
phontem (I, 6, 38) tradere, Cononem unum, Eteonico profecto, ovectum
esse, ne verbo quidem de Leonte addito. Etiam inter <rrpxTi}yoùg
postea accusatós Leon non numeratur. Archestratum neque evectum
esse cum Conone neque cum aliis accusatum esse, non est quod
miremur. Nempe mortuus erat. Iure Valeton Busoltioobiectat (p. 890):
„Busolt Leontis nomine omisse, neque altère pro eo nominate, eam
difficultatem non tetigit Gr. Gesch. HI, 1B89."

1) Diodorus, postquam cap. 79, 7 tradidit Callicratidam Mytilenas
obsidione inclusisse a terra praecipue, deinde cap. 79, 8 initio facto
res Siculas narrandi, cap. 97. 1 pergit exponoro res in Graecia pro-
pria gestas, quas cap. 79. 8 reliquerat. Sed ibi statim agit de expo-
ditione ab Atheniensibus praeparata, ut Cononi subsidio venlrent.
Igitur tradere prorsus neglexit, quo tandem modo Athenienses de
obsidione illa certiores facti essent. \') Hell. I, 6, 22. 8) Quod Brei-^
tenbach ad Hell. I, 6, 22 demonstravit.

eius repente adortus decern ex navibus cepit. Diomedon
cum sua ipsius nave et cum altera quadam effugit

Athenis omnes în maxima sollicitudine versabantur. Nam
hoc minime ignorabant, si Cononem Mytilenaeosque deseruis-
sent, nemini iam dubium fore, quin Athenienses belli
exitum desperarent Lacedaemoniisque principatum mari-
timum concederent. Subsidio venire necesse erat, sed
— quo modo? Deerat pecunia, deerant homines. Tum
vero populäres athenienses denuo ostenderunt, quantis
facultatibLS abundarent, si modo ultima nécessitas urgeret.
Quid fecerint, narrat Xenophon, idque tam sicce et sine
ullo verborum ornatu, ut eo ipso animos nostros penitus
permoveat: Atheniensibus visum esse classe centum et
decem navium subsidio venire, omnes, qui aetate militari
essent, naves conscendisse, tum servos quum liberos*),
denique die tricesimo classem altum petivisse multos
équités quoque una profectos esse*). Haec classis primum
Samum in insulam profecta est, ubi decem naves samias
sibi adiunxit ; ceteri socii amplius triginta miserunt. Itaque
omnibus navibus, quae praesto erant, collectis (iis ipsis
quoque, quae adhuc in cursu erant) classis Atheniensium
ad plus centum quinquaginta navium numerum aucta est \').
Pecuniam sibi paraverunt omnibus fere aureis et argenteis
donariis vasisque templorum conflandis ®). Duces classi
praeerant Aristocrates, Diomedon, Pericles, Erasinides,

1) Do Mytilonaeorum urbis descriptiono cf. Koldowoy, Dio antikon
Bauresto der Insel Lesbos, imprimis magna tabula in Tafel 1 ot 2.
Quae Koldewey pag. 13 de pugna ad Mytiionas facta exposuit, levioris
momenti mibi esse videntur. \') cf. Diod. XIII, 97; Justinus V, 6.
8) Hell. I, B, 24. Inter quos Xenopbontem ipsum fuisse satis
constat : Ed. Meyer, IV, § 727 ann. 6) Hell. I, 6, 25. Diodorus (XIII,
97, 2) denuo a Xenoplionte in partibus quibusdnm discrepat, dum
sexaginta naves athenienses fuisse, decem a Samiis, octoginta ex
ceteris insulis missas esse narrat, sed eandem summam centum
quinquaginta navium indicat, cf. Plato, Menex. 243, c. Do classe et
do lis, qui ea vecti sunt, cf. Ed. Meyer IV § 727 ann. et Busolt III,
1591. 6) C. L A. 1,140, 69; Schol. Arist. Ran. 720; Pbilochorifragm.
120 {F. H. Q. I, 403).

Protomachus, Thrasyllus, Lysias, Aristogenes, qui erant
(TTpxryjot anni 407/6 i). Verisimile est eos omnes vere anni
406 iterum creates esse, praeter Leontem

Samo ex insula classis Atbeniensium ad septentriones
navigavit. Callicratidas ut primum cognovit classem
auxiliarem iam Samum pervenisse, legato Eteonico cum
quinquaginta navibus Mytilenis relicto, ipse reliquas centum
et viginti *) in mare eduxit. Deinde in meridiem versus
oram Lesbi insulae praetervectus ad Maleam promunturium
constitit. Eodem die classis Atbeniensium in conspectu
Maleae ad Arginusas insulas stetit Conon igitur etiam-
tum Mytilenis remanebat ab Eteonico custoditus.

Postridie (mense Julio exeunte vel ineunte Augusto)
nobilis illa pugna ad Arginusas insulascommissa est.
Callicratidas ibi fluctibus submersus est, Lacedaemonii
amplius Septuaginta naves amiserunt, reliquae (fere quin-
quaginta igitur) partim Pbocaeam, partim Chium in insulam
confugerunt. Atbeniensium viginti quinque naves fractae
sunt. Postquam Athenienses victoriam reportaverunt,

1) Archostratua Mytilenis mortuus erat (Lys. XXI, 8, cf. pag. 46,
ann. 3). Conon obsidione includebatur. Pro Leonte Lysias substicutus
esse videtur, cf. pag. 35 ann. 3 et pag. 45 ann. 3. *)cf. Busolt III, 1692 ann. 1.
Ed. Meyer (IV pag. 644 ann.) suspicatur imperium iis prorogatum
esse, lisque arpxTijyoTg, qui vere anni 406 creatl erant, imperium domos-
ticum delatum esse. At, si vorum est imperium iis prorogatum esse,
nondum intellogitur cur id in omnibus (TTpxTVjyoïg factum sit praeter
Leontem. Etiijm hac opinione accepta aonigma non solvitur, quo
Leon ille ovanuorit. Ed. Meyer ipse de hac ro scripsit (§ 727 ann.):
»Wie das zu erklären ist, wissen wir nicht." ») Eteonicum xpy-offT^v
laconicum fuisse Thasi a° 410 tradit Xenophon I, 1, 32; cf. Thuc.
VIII, 64. Eundem Astyochi legatum fuisso in insula Lesbo a®. 412
scribit Thucydides VIU. 23. 4. •«) cf. Uoll. I, 0. 3. Callicratidas ergo
triginta naves, quas Cononi eripuerat, classi suae adiunxit. i») Holl.
1. 6. 26-27. 6) Busolt III, 1591 ann. Ed. Moycr IV § 727, ann.:
„initio mensis augusti." Boernor, De rebus a Qraecis aba®. 410—403
gestis, diss, Güttingen 1894, pag. 35, scribit: „medio circitor mens!
Hecatombaeoni pugna tribuenda est," \') Do hac pugna pluribus
verbis agunt Xenophon (Holl, I, 6, 28—34); Ed. Meyer IV § 728;
Busolt III, 1595.

(TTpxTijyoi Theramenem et Thrasybulum trierarchos cura
quadraginta septem navibus naufrages e mari excipere
iusserunt. Ipsi cum reliquis fare duodaoctoginta navibus
Mytilenas statim petituri erant, ut Eteonico oppresso
Cononem liberarent. Sed tempestate vehementi coorta
impediti sunt quominus utrumque consilium perseque-
rentur Ita et naufragi destituti sunt et Eteonico effugiendi
facultas relicta est Celox ad id ipsum parata ^ pugnae
exitum nuntiavit Eteonico, qui procul a copiarum conspectu
eam opperitus esse videtur^). Ibi nuntios, priusquam
quemquam alium de clade certiorem facere possent,
altum repetere, deinde continuo raverti iussit, tune vero
laureates maximoque clamora et plausu, ut qui victoriam
magnam referrent. Hac arte prohibuit ne subito pavore
militum animi perturbarentur. Ne quis autem nuntio
diffideret, ipse victimas caedit, militesque cenam su mere
iubet, Mercatoribus imperat interea, ut merces suas in
naves clam imponant Chiumque in insulam pervehantur:
ventum secundum esse. Eodeni mox classem asedimittit;
ipse castris suis incensis copias pedestres Methymnam
ducit Conon, simulatque exitum liberum esse cognovit,
continuo navibus deductis, cum tempestas iam sedata

1) Holl. I, 0, 35. \') Hell. I, 0, 36 -37. ») Indo articulus i in
Hell. I, 6, 36: „rw s\'ereoyuu ô ùtijp£ti)dç xéxijç txvtx l^ijyy^ixs".

Non est onim credondum milites, si ipsi vidissentcelocem portum
intrantem, Eteonico nuntium afferentem, doindo rursus abeuntem,
continuoquo (xxpxxpvK^x) laureatam revertontem, de dolo nihil su-
spicatos esse. An Polyaonus (I. 44), qui in roliqua parte oius para-
graph! nugas ineptissimas composuit, vero narrasse putandus est,
Eteonicum celocem nocte dam evectam postridio reverti iussisse?
At haec male quadrant ad festinationem, qua Eteonicum usum
esse quivis intollegit, ut, priusquam victores Athenienses adossent,
ex portu effugeret. Quae supra scrips!, otiam conflrmantur a Xeno-
phonte (1, 6, 36), qui, quo primum colox appulerit, omniiio non
tradit; in reditu vero narrando ipsis verbis Eteonicum iussisse scribit
TrKeîv flç Tb éxvTùiv trrpxTÓJreSov. cf. Diod. XIII. 100,5. «) Diod. (100.
6] Pyrrham oum profectum esse scribit, quae ost urbs in media Lesbo
prope evpiTov UvppxTov sita.

esset, e portu provectus est. Atheniensium classi occurrit,
iisque nuntiat Eteonicum iam abisse. Duae classes in
unam confusae Mytilenas, deinde Chium, ubi tamen nihil
agunt, postremo Samum navigant

Iam Athenienses animos receperant; classis enim athe-
niensis rursus praeerat mari ; depulsum erat periculum,
quod timuerant. Attamen victoriae laetitiam minuebat
dolor tot civium perditorum. Noxii perquisiti simulque
reperti sunt or/jitr^yo/, qui ad Arginusas insulas classi
praefuerant. Ii tunc accusati sunt, quod socordia per-
moti tot naufrages, qui servari potuissent, perisse facile
tulissent. Inde quaestio illa in duces habita (mense
Octobri), suppliciumque de sex ex iis sumptum Quorum
in numero Conon esse non poterat, cum pugnae ad Argi-
nusas factae non interfuisset. Ipse hoc tempore Sami in
insula versabatur. E collegis eius Archestratus mortuus
erat, octo ceteri locis suis moti*). Eo tempore igitur, quo
omnium animos vehementissime commotos viresque civitatis
nimis intentas fuisse sane intellegimus, Athenienses optimis
ducibus, civibus fidissimis ipsi se orbaverunt Deinde
una cum Conone (TTpxr^jyol electi sunt Adimantus et
Philocles Discessum igitur est ab ea ratione, qua decem
jTpxTvjjoïç imperium dabatur pari potestate, quam secuti
erant a° 407 post imperium Alcibiadi abrogatum.

1) Hell. I. 6. 36—38, cf. Diod. XIII. 100. 6. \') Xen. I, 7, 1—34,
cf. Diod. XIII, lOL sqq. Ed. Meyer IV § 729. Busolt III, 2, 1597 sqq.
8) Archestratus Mytilenis mortuus erat (Lys. XXI, 8). Protomachus
et Aristogenes prudentiores fuorant quam ut Athenas redirent (Hell.
I, 7, 1), Aristoteles (\'A^t. 84) et Plato (Apol. 32. b) decem
memorant, cf. I. M. J. Valeton in Serto Naberico, Lugd. Bat. 1908
pag. 387 sqq ; „do numero praetorum a°. 406 Athenis condom natorum,"
et v. Wilamowitz, Arist. und Athen I, 127. *] cf. Heil. I, 7, 1, ox
quo loco apparet ois primum imperium ademptum esse, deinde eos
Athenas revocatos ad rationom reddcndam ibique damnatos esso,
cf. Boloch Att. Politik 89 ; contra Gilbert, Beitrftgo, 370. 6) De loco,
quo Athenis oo tempore res erant, cf. Ed. Moyer IV § 730. «) Alci-
biadi famiiiaris, de quo cf. Pauly\' L 357. 3. \') Xon. Hell. I. 7. 1,
cf. Diod. XIII, 104, qui Philoclen solum fuisse scribit.

gestum est. Classis Atheniensium iterum pecuniae inopia
laborabat Cononique alenda erat per populationes Interea
classis Lacedaemoniorum non meliore erat condicione.
Eteonicus in insula Chio et ipse penuria premebatur, nam
Cyri opibus non iam sustinebatur, militesque laconici
mendicorum agmini similes erant

Lacedaemoniorum socii ionici Ephesum concilio convocato
legates Spartam miserunt, qui obsecrarent Lacedaemonios,
ut Lysandrum iterum ad classem mitterent, cui petitioni
Cyrus quoque favebat Spartae tamen magna pars civium
a Lysandro eiusque rei gerendae ratione aversi erant animis,
unde factum est, ut prins pacem cum Atheniensibus*) facere
conarentur. Quod cum, Cleophontis opera ut videtur, parum
successisset, Lacedaemonii Lysandrum nomine iriirroMug
cum Araco nauarcho in Asiam miserunt Vere anni 405
Lysander Ephesum pervenit \'). Continuo operam dat, ut
classem laconicam summis viribus denuo conflrmet. Eteo-
nicum 7) cum classe eius Chio arcessit, omnes naves colligit,
novas Antandri aedificandas curat. Deinde iter facit ad
Cyrum. Is, priusquam ad patrem suum aegrotantem, a
quo evocatus erat, abiret, Lysandrum pecunia largissima
instruit. Simul obsecrat, ne ab Atheniensibus ad pugnam
iustam committendam pelliciatur, priusquam navium numero
eos longe superet®).

1) Xon. II. 1. 16; Diod. XIII. 100- 6. \') Xen. II. 1. 1-D. ») Xen.
II. 1. 6; Diod. XIII. 100. 7; Piut. Lya. 7. *) De animorum habitu
voluntatibuequo Atheniensium et do Ranis fabula hoc ipso tempore acta
cf. Ed. Meyer IV § 732 ot Busolt III, 1ÖU-1615, cf. Gilbert, Bei-
trftge 382—889. i^) Dlsortis verbis do hac ro egorunt Ed. Meyer IV
§ 731 et Busolt III, 1611—1612. «) Xen. II, 1, 10. \') Eteonicus igitur,
quem Methymnam cum pedestribus copiis iter facientem reliqulmus
(Ueil. I, 6, 38), postea et Ipse Chium in insulam venisse videtur. Verisi-
mile est, ei centum fore naves praesto fuisse, quinquaginta, quibus
Mytllenis praefuerat, ot foro quinquaginta, quae pugnae ad Arginusas
factae suporerant (cf. pag. 48). ») Holl. II, 1, 10—11 et 13—14 ; Diod.
XIII, 104, 3—4; Plut. Lys. 9. Diodorus (XIII, 101,3) auctor est Lysan-
drum triginta quinque naves socum duxisse o Peloponneso. Itaquo
classis laconica fore centum triginta quinque navium fuisse oxistimanda
est.

AthenieDsium quoque duces Conon, Philocles, Adimantus
navium numerum auxerunt Conon pugna ad Arginusas
facta Samum in insulam venerat cum 163 fere navibus 2).
Postea duces athenienses cum 180 navibus ad Aegospo-
tamos ancoras iecerunt, 20 Sami relictis Ergo classem
suam fere 37 navibus auxerant, ut summa 200 navium
conflceretur. Navium numero aucto arpxry/yuv quoque nu-
merus augendus fuit. Ideo tres arpxTy^yol adlecti sunt:
Menander, Tydeus, Cephisodotus qui cum Alcibiade
inimicitias gerebant Unde apparet eo tempore populäres
denuo Athenis rebus praefuisse. Hi iterum decreta fecerunt,
qualia Cleon olim proposuerat in Mytilenaeos ®). Nam iis
auctoribus populo Atbeniensium visum est in posterum
omnibus captivis manus dextras desecare, quamvis contra
nitente Adimanto. Immanior etiam fuit Philocles, unus
lx Tüy (TTpxT-^yüv, qui omnos homines, quos in duabus trire-
mibus ceperat, de rupe deiecif).

1) Xen. II. 1. 12, cf. Diod. XUI, 101. l et Breitonbach ad Heil. II.
1 12. 2) Classis Atheniensium emissa ut Cononom obsidione exi-
meret, 150 fuerat navium (dell. I. 6. 25; Diod. XIII. 97. 2). Pugna
ad Arginusas facta 25 naves intorierunt (ilell. II. 6. 34 ; Diod. XIII.
100. 3), restabant igitur 125. Quibus cum adiuncta esset classis Co-
nonis, quae 38 navium erat (nam duas Conon ex portu omiserat,
quae Athenas nuntium aflerront), factae sunt naves 163. Diodorus
tradit (104. 1—2) ^Athenienses Pbiloclem cum classe Samum mislsse,
eoque tempore totam classem 173 navium fuisse ; deinde 20 navibus
Sami relictis, a-TpxTyjyoùç cum ceteris omnibus ad Hellespontum
navigasse, i. e. cum 153 navibus. At cap. 105. 1 scribit ad Aegos-
potamos ancoras iecisse ISO naves; haec igitur sumpsite Xenophonte
(II. 1. 20), non aliter ac Plutarchus (Lys, 9). Sicut fieri solet, oa,
quae profert Diodorus, postremo tamen cum Xenophontis testimonio
conveniunt. ») Diod. XIIL 104.2, cf. D S\' 56 va. 26 sqq. (= C. I. A.
IV 2 p. 1. n. 1. b) et Judeich, Kleinasiatische Studiën p. 28. ■») Xen.
II. 1. 16. 6) Cf. Xen. II. 1. 26. 6) Thuc. Hl. 36. 7) Xon. II. 1.
31—32, cf. Plut. Lys. 9, qui addit quo consilio lllud focerint, se. Sttu;
Sôpv Cpépsiy fii] Sûvuyrxi". Praeterea narrat Philoclom fuisse, qui popu-
lum atheniensem ad illud decretum faciendum impulerit.

quaerebatque opportunitatem, qua pugnam cum Lysandro
committere posset. Eo consilio Chium quoque Ephesumque
navigavit Lysander parvis expeditionibus operam dare
quam summae rei periculum facere malebat: sic in sinum
ceramicum profectus, qui Carias oram dividit, urbem Cedreas
cepit Atheniensibus amicam, incolasque sub basta ven-
didit, sed pugnae occasionem non quaerebat, immo diligen-
tissime evitabat ld tantum agebat, ut moram interponeret.
Nam classis Atheniensium perpetua pecuniae inopia in
dies atterebatur, ipsius vero classis semper crescebat.
Quietus igitur id temporis exspectabat, quo classem hostium
prorsus delere posse sibi videretur. Cedreis Rhodum trans-
vectus est, ut nova supplementa classi adiungeret, simul
fortasse, sicut Busolt^) coniecit, ut Athenienses de veris
consiliis suis in errorem induceret. Rhodo autem in Hel-
lespontum proficiscitur, oram loniae legens, ut et naves

1) Xen. II. 1. 16. 2) Xen. II. 1. 15. Diod. XIII. 104. 7 pro Cedreis
lasum substltnit, quae urbs, iam a°. 412 a Lacedaemoniis capta,
tunc in Tissaphernis potestato erat. Cf. Thuc. VIII. 28 et Busolt 111.
1617. ann. 2. ») Tota expeditiono In sinum ceramicum facta nihil
aliud spectasso Lysander videtur, nisi ut Cononem ovitaret. ») 111.1617.
5) Xen. II. 1. 16—17. Diodoro (Xlll. 104. 8) auctore Lysander primum
in Atticïim navigavit et in multa alia loca, ubl „fiéya fih oùZlv oi/î\'
livîjfJDjç ^rpx^e • Sib nxl rxCra fièv ovk dvxypiCpetv itttoviiaxjj.si».\'"
Plutarchus (Lys. 9) idem EphorI testimonium pluribus verbis reddi-
dit ; Lysandrum Aegina et Salamino deletis ad Atticam appulsum
iblque cum Agide rege, qui Decelea ad eum venisset, congressum
esse. Et Diodorum et Plutarchum ex Ephoro hausisse apertum
est. Ed. Moyor IV § 784 hanc expeditionem in Atticam re vera factam
esse existimat, quod negafc Busolt 111. 1617, ann. 3. Busolt rem acu
tetigisse mihi videtur. Nam hoe primum obscurnm est, quamobrem
ox Attica Khodum Lysander rodiorlt, antequam ad Uellespontum
navigaret? Quod fecerlt necesso est, sIMeyeroassenlimur; nam Rhodo
eum ad Hellespontum pervectum esse disertis verbis affirmat Xeno-
phon (II. 1. 16—17). Hoc ot ipso Moyor credit ;expeditiono onim attica
enarrata, ita abrupte pergit: „Von Rhodos aus führte er dio gesammto
Flotte nach dem Hellespont." An premi vult Meyer verbum „ge-
sammto"? At undo novit Lysandrum non nisi cum parte quadam
classis In Atticam transllsse ? Hoe minime quadrat ad cautissimam

frumentarias Atheniensium e Ponto domura redeuntes
excipiat et urbes, quae defecerant, in Lacedaemoniorum
potestatem denuo redigat. De qua re certior facta Athe-
niensium classis et ipsa provehitur, Chio ex insula, non
oram secuta, nam \'A(ria ToXsfiix aöroTg p, sed aitum petens

Itaque Athenienses Lacedaemoniique iterum \') in Hel-
lesponto congressuri erant, ibique summa rerum in discrimen
adducebatur. Lysander classem Atheniensium, quae ad
Chium insulam stabat, furtim praetervectus, Hellespontum
intrat, Abydum attingit, postremo Lampsacum urbem,
quae adhuc in Atheniensium potestate erat, a mari inter-
cludit. A terra urbs includitur a Thorace Lacedaemonio,
qui copiis Abydi aliarumque urbium praeerat. Vi atque
armis Lampsacus capitur, copiae eius amplissimae diripi-
untur ; incolis ingenuis Lysander permisit ut liberi exirent \').
Conon, cum classe 180 navium quam celerrime ad Hellespon-
tum itinere confecto, Elaeunte, ubi prandendi causa ancoras
iecit, comperit Lampsacum urbem a Lysandro captam esse,
statimque Sestum profectus est. Ibi commeatibus in naves
impositiö Aegospotamos navigavit, qui locus e regione

eius agendi rationem (cf. pag. 53 et Cyri consilium in pag. 51);
nam sic magnum periculum erat ne cum parte classis suae in
totam classem Atheniensium incideret. Diodoro Ephori narratio
parvi momenti, fortasse fide vix digna visa est; solus Plutarchus
(Lys 9) eam multis verbis tradidit. Accedit quod Plutarchus Lysan-
drum ignavum fuisse finxit et vaniloquum : „èréSsi^e ûç tMuv jf
^oùKoito KpxTlüv TVfS Bx^xTT^^g" ot „Toùg \'A^ijyxhvg xiirBóixevog iiÛMVTxg
xÙTÔv üAAw SpôfHf} Std yy^cuv eCpsvyey s\'ig Tijv \'A^lxv," quod tamen
scriptorem minime voluisse constat. Denique noque Diodorus nequo
Plutarchus disertis verbis scripsit Lysandrum continuo ab Attica
ad Hellespontum navigasse, ideoque vel accepta eorum narratione
fieri potest ut arbitremur Lysandrum Rhodo ad Hellespontum navi-
gasse, sicut Xenophon tradit. Diodori narratio ambigua brevior est
quam ut ratio eius habeatur; Plutarchus, uti solet, in vitam Lysandri
narrationem quandam exornatam libenter Inseruit. Praeferenda est
igitur narratio simplex et perspicua Xenophontis, qui iam per se
fide multo dignior est.

1) Xen. II. 1. 17. \') Cf. Thuc. VIII. 104 sqq. \') Xon. 11. 1. 18-19,
cf. Diod. XIII. 104. 8 ; Plut. Lys. 9.

Lampsaci situs erat, ubi homines suos cenare iussit Hic
autem Lysander superbos ac socordes Athenienses modo
notissimo per quadriduum delusit. Quinto die hostes
inopinantes aggreditur. Non pugna fit, sed fere sine ulla
dimicatione tota classis Atheniensium capitur, non nisi
paucis navibus exceptis Sic fortuna belli diiudicata est

Quae autem Cononis nostri partes ad Aegospotamos
fuerunt? Hoc primum dicendum est, eum longe pulcherrimas
partes egisse. Ceteris omnibus, etiam strategis, maxima socor-
dia per Chersonesum diffusis, ille tamen prope naves semper
remanserat. Postquam primus Lysandrum cum classe
appropinquantem vidit, militibus signum dedit ut, quam
celerrime currere possent, naves complerent. Illius naves
primae completae erant, ergo homines eius non longe
afuerant. Solus efiFugere potuit, antequam Lysander navium
orbem, quo castra Atheniensium includebat, contraheret.
Praeter suam ipsius navem Septem alias et illam, quae
Paralus dicebatur, secum duxit Ceterae omnes Lysandri

1) Xen. II. 1. 20-21. Diod. XIII. 105. 1, qni cap. 104. 2 iam hanc
rem anticipavit ibiquo navium 153 mentionem fecit, hoc loco, Xeno-
phontem secntus, 180 naves fuisse scribit. \'j Fusius haoc narrantur
ab Ed. Meyer IV § 734 et Busolt III. 1619-1620; cf. Xen. II. 1.22-
30. 8) Clades facta est initio mensis Soptembris anni 40.\') Busolt
III, 1620, ann. 1. *) Numorura navium, quae una cum Conone
effugerunt, alium alii indicant rerum scriptores. Xenophon (II, 1. 28)
octo et Paralum, novom Igitur, fuisse scribit; Diodorus (XIII. 106)
decem fuisse asseverat, quarum unam Conon consconderit, quae eum
Cyprum in insulam transvexit; Plutarchus, (Alc. 37) ôktù rpi^pstç
scripsit fiETà Ko\'vuvoç, quibus verbis utrum solas octo naves signifi-
cavorit, an octo ot Cononis navem, i. o. novem, non diiudlcaverim.
In Lysandri vita c. 11 Plutarchus Cononem cum 8 navibus ad
Euagoram confugisso perhibot, et paulo post Lysandrum totam
classem Atheniensium copisso „ävev tfjg Uxpi?^ou kxI t£Sv [xsTâ
Kóvum éxCpuyourSiv" i. 0., ut supra iam vidimus, octo cum Paralo,
i. e. novem. Justinus V, 6 Plutarchum sequitur. Frontinus II, 1, 18
nullam navem ellugisse contendlt. Pausanias III. 11. 5 decem naves
ad Cyprios evasisse narrat (ut scilicet numerum summatim com-
prehendat). Plutarchus igitur Idem dicit quod Xenophon ; Diodorus
ot Pausanias unam navem addiderunt. Ergo Xenophon recte scrip-
sisse mihi vidotur.

in manus devenerunt antequam in altum provectae
sunt. Conon cum vidisset rem Atheniensium perisse,
sibique nihil aliud relinqui nisi ut novem suas naves
servaret, primum Abarnidem, Lampsaci in promunturium,
vectus, Lysandri vela magna, quae ibi servabantur, surri-
puit. Deinde ex Hellesponto profectus, Paralum Athenas
misit, quae tristissimam cladem nuntiaret, ipse cum octo
navibus Cyprum in insulam ad Euagoram familiarem
se contulit.

De iis, quae Lysander postea perpetravit, et de rebus
Athenis in urbe gestis cf. Xen. Hell. IL 1. 30 sqq., Ed.
Meyer IV § 735 sqq., Busolt III, 1622 sqq.

1) Hoc loco Xenophontis narrationi aliquid deesse videtur. Lysias
(in orat. XXI. 9—11) loquitur de duodecim navibus servatis, quarum
duas Athenas duxit is, qui hanc orationem habuit; cf. Isocrates 18.
59. Itaque praeter Cononis octo naves et Paralum tres aliae efifugisse
videntur, cf. Busolt 111 1621, ann. 1. \'] Busolt III, 1621 et ann. 1.
coniecit eas octo naves Cypro Athenas redisse, cum comperissent
Piraeum adhuc patere navigantibus. „Wenn die 8 Trieren mit 1500
bis 1600 Mann, darunter mehreren Hundert Athenern, bei Euagoras
geblieben wären, so müsste das doch wohl in der Lobrede auf den
Fürsten [§ f>l] Erwähnung gefunden haben." Mihi tamen haud ab-
surdum videtur, Isocratem [IX. 51] his verbis; „róiy yàp \'EXÄ^jvwv
ttoM^oI aai Kxhil ndyaBol râç LxvrSiv TXTpl^xç xiroKnróvTeg iJ^S\'ov
eiç Kùrpov olxyjirovTeç xrA." eas ipsas naves octo signiflcasse. Cononis
enim aequales non tam facile quam hodierni peregrlnari vel ex patria
emigrare solebant, et profecto de tali occasione, quails tunc fuit,
nobis cogitandum est, si \'EK^vw iroKKoùg sodés mutasse accipimus.
Neque miramur comités illos Cononis, semel ad Cyprum appulsos,
facile pellectos esse, ut ibi manerent „vj-yoCfievoi [sicut scripsit Iso-
crates IX. 51] xovCpoTépxv xxl vofitfJLurépxv ehxi Tij> \'Evxyôpov ßxo\'iT^six)\'
t&v oHmi voKitéiwv", quod tune praosentos videre poterant. \'] De
tota re cf. Xen. 11. 1. 27-29. Prorsus flcta narrat Diodorus XIII. 106,
cf. Ed. Meyer IV § 734 ann., Busolt 111, 1620, ann. 2. Plutarchus
(Lys. 11) eadem exhibet quae Xenophon, cf. [de Paralo] Polyaonus
I. 45. 2; Plut. Alc. 37; Isocratos 5. 62. Polyaeni expositio [VI, 27]
perplexissima est. [Melber ad h.1. censet ea, quao VI, \'27 traduntur»
non ipsius Polyaeni esse, sed excerptum tantum ad nos dovenisse].

Demostheoes 19. 191 auctor est AdimaDtum a Conone
proditionis accusatum esse. Non obloquar, sed tamen mirum
est neque Xenophontem (II. 1. 32) neque ullum alium
scriptorem Cononis nomen memorasse in hac re narranda,
quae ipsa satis dubia est. Cf. Lysias 14. 38; Plut. Ale. 37;
Paus. IV. 17 et X. 9; Gilbert, Beiträge 390—393.

Mense igitur Septembri anni 405 Conon in Cyprum
insulam ad Euagoram Salaminis regem pervenit. Athenas
eum non redisse nemini mirum videbitur qui, quomodo
Atheniensium duces in proeliis victi saepenumero a civibus
suis domi sint excepti, paululum secum reputaverit. Nempe
populus dolore exacerbatus hominem quaerebat, in quem
acceptae cladis culpam posset conferre, neque quisquam
facilius in suspicionem vocabatur quam ipse dux misernmus.

Nonne brevi ante Conon viderat populum, a demagogis
exagitatum, iram ac dolorem tot civium amissorum acerrime
persecutum esse atque ab ipsis ducibus poenas petiisse, qui
pugna ad Arginusas insulas — vicerant? Quanto magis
eiusdem populi ira ei pertimescenda erat, qui tota fere
classe amissa cum paucissimis navibus e proelio effugisset I

Causa autem, propter quam ad Euagoram potissimum
confugit, baec erat. Ut in occidentis partibus Dionysius,
sic Euagoras in oriente studiosissimus erat artium graeca-
rum litterarumque ; ut ille in Sicilia, ita in Cypro insula
hie barbariam phoeniciam ex hominum moribus cultu atque
humanitate Qraecorum delere studebat. Itaque Euagoras
magnam operam dabat, ut fines semper proferrentur, per
quos cultum ilium graecum propagaret. Multis deraum
annis post Alexander in multo maiore imperio suo idem
ut fleret assecutus est. Non miramur igitur Cononem,
quippe qui ardenti patriae amore impulsus Athenarum

\'] cf. cap. Ill pag. 65 ann. 3. De Euagora cf. Pauly\' lier Ualb-
band p. 820 [Swoboda].

splendoris gloriaeque deaiderio flagraret, ad Euagoram
confugisse, apud quem meliora tempoi a exspectaret, quibus
pro viribus nlteretur, ut propositum iliud praeclarum
consequeretur.

Euagorae, e Teucridarum gente oriundo, quae antea
Salaminis imperium obtinuerat, Solos in urbem Ciliciae
fugiendum fuerat, cum Abdemon, Citii rex, natione Poenus,
Salaminis quoque regno potitus esset. Anno 411 Euagoras,
Salamina reversus, regiam occupaverat veteremque Teu-
cridarum domum in regnum restituerai

Paulatim Cyprum in insulam, Euagora regnante, colonia
convenerat Graecorum \'), imprimis Atheniensium, quos
hospitaliter rex recipere solebat. Euagoras enim Atheni-
ensibus semper favebat, quibus etiam in bello contra Persas
Lacedaemoniosque gesto re frumentariaopitulatus erat. Prae-
terea Athenienses in posterum quoque Euagoram sibi affore
confidebint Euagoras vero semper id agebat, ut urbem
suam muniret, classem inatrueret^ ab omni parte imperium
confirmaret propagaretque, quae omnia placide efficere
potuit, cum rex Persarum, cui illud regnum graecum,
quod prope fines suos tantopere cresceret, summo odio
fuisse manifestum est, alibi vehementius occuparetur, quam
ut Cyprii sibi cordi essent¹).

Sic Conon. cum Salamine Euagorao hospitio uteretur,
cum solis Graeci.s vivebat, ibique per octo annos n)oratus
est. De quo tempore pauca admodum ad nos devenerunt.
Iterum uxorem duxit Cypri natam, ex qua fllium sua-
cepit *), qui tamen non idem est ac Timotheus. Nam
Timotheus una cum raatro sua Athenis remansisse videtur
Praeterea Athenaeus^) nobis auctor est Timothei matrem

ex Thracia originem traxisse Deinde cum Conone, dum
in insula Cypro degebat, fratrem fuisse comperimus cete-
roquin ignotum, et fratris eius filium, quem bonis suis
cypriis dispensatorem imposuerat Praeter ea de Cononis
peregrinatione cypria alta nocte omnia premuntur. Minime
otio inerti ac desidioso se dedit, sed tempora mutata ex-
spectavit, quae iterum in scaenam prodeundi occasionem
ei darent \'). Ea occasio a® 398 ei oblata est.

Hieme anni 400/99 hello inter Persas Lacedaemoniosque
denuo exorto, Lacedaemonii Thimbronem cum exercitu
Ephesum miserant qui, exercitui suo sex milibus militum
adiectis, qui ex Cyri expeditione supererant, bellum ultro

intulerat, sed postquam parum profecit, propterea ab ephoris
revocatus, Dercylidae imperium tradere iussus erat.

Is, indutiis cum Tissapberne factis septentrionem versus
in Pbarnabazi praefecturam profectus, ibique multis
urbibus potitus, cum Pharnabazo ipso indutias \') in hiemem
anni 399/8 aestatemque proximam^) fecerat. Anno 397
Dercylidas iterum contra solum Tissapbernem signa fert,
qui tamen denuo proelium detrectans novas facit indutias
Sic bello, quod terrestri exercitu gerebatur, languescente,
cum praefecti regii identidem proelia detrectarent, neque
duces laconici longius ab ora maritima discedere aude-
rent, Cononi tempus venisse visum est e latabris proce-
dendi etclassibus decertandi. Necesse erat rem in discrimen
adduci, discrimenque id mari fieri "). Atqui mari rem
gerere Cononi unice conveniebat ; peritia enim maritima
excellebat, qua fretus res Lacedaemoniorum se labefacturum
sperabat, Atheniensium se restituturum. Regi, si aliquid
exsequi vellet, magnam classem instruendam esse perspexit.
Ipse paratus erat in ea classe militiam capeasere.

Quamobrem continuo via breviasima procedere, ipse ad
Artaxerxem proficisci, eiusque arbitrio consilia sua per-
mittere in animo habet; sed Euagoras, quocum consilia
sua communicavit, ne id faceret ei suasit quamquam ipse
Cononis consilia summopere approbabat Euagoras deinde
litteras misit ad Ctesiam, regis Artaxerxis medicum graecum,
quibus quae Conon suscipere vellet demonstravit. Praeterea
stipendium sibi impositum denuo regi pependit, quo facto
necnon donia postea ad Satibarzanem missis (qui purpu-
ratus quidam fuisse videtur) animum regis, quem rebus
suis Cypri in insula gestis \') offenderat, placaro et conciliare
sibi conatus est.

Eodem tempore et ipse Conon per litteras Ctesiam adiit.
Deinde Ctesias, cum Artaxerxe rege de Conone collocutus,
eventum eius colloquii Cononi per epistulam nuntiavit.
Eventus prosperus fuisse videtur; tunc enim Cononem
ipsum epistulam ad regem misisse audimus, alteramque ad
Ctesiam. De iila verbis disertis agit Ctesias (apud Plutarchum,
Artax. 21). Conon tabeilario imperavit ut epistulam, qua
consilia sua Artaxerxi exposuerat, regi traderet sive per
Zenonem saltatorem quendam creticum, sive per Polycra-
tem medicum, sive, iis absentibus, per Ctesiam

Dum haec fiunt, in aula Artaxerxis Pharnabazus quoque
et legatio lacedaemonia versabantur. Pharnabazus, post-
quam indutias in aestatem anni 398 \') cum Dercylida fecit,
vere in aulam regiam iter fecerat, ut coram rege quereretur
Tissaphernem iusto mollius bellum gerere, eique ut bellum
acrius gereret persuaderet. Re vera Artaxerxem adduxit,
ut belli maritimi initium faceret, magnam classem in-
strueret, Cononemque nauarchum faceret Nimirum Eua-
gorae opera, Ctesiae deprecatione, denique Cononis ipsius
epistula factum est, ut Pharnabazi proposita benigne a rege
audirentur.

Epitome Photii \') de legatione quadam lacedaemonia agit,
quae Susis retenta est; quae huius morae causa fuerit,
non commemoratur ; procul dubio haec legatio spectatur,
quam ideo rex abire prohibuit, ne ea, quae ipse mente
agitaret. Spartam nuntiarentur.

Artaxerxes deinde litteras ad Cononem scriptas Ctesiae
Cyprum in insulam perferendas dedit. Pharnabazus et
ipse aliquante post Cyprum iter fecit, quingentis talentis
a rege acceptis, quibus classis instrueretur. Qui Cyprum
postquam pervenit, classe centum navium imperata cum
Conone collocutus est, quem classi ei praefecit, dum
plura etiam regis beneficia ei ostentat. Conon honorem non
detrectavit

Pharnabazus, mox in continentem transvectus, ubi una
cum Tissapherne Dercylidae resisteret\'), reliquam curam
classis instruendae Cononi delegasse videtur Qua re
Conon per totum annum 397 proximamque hiemem occu-
patus est.

Interea Lacedaemonii quae rex apparabat plane ignorant;
nam litterae, quas Artaxerxes Spartam perferendas Ctesiae
dederat*), procul dubio nihil aliud spectaverant, quam ut
ephoris pulverem ob oculos aspergeront. Pharnabazus et
Tissaphernes iterum quam citissime indutias cum Dercylida
fecerant Itaque omnia pacis otiique plena esse videntur,
Spartani periculum nullum provident, dum Conon cum
bona pace classem suam adornat.

Tandem exterriti sunt Lacedaemonii ab Heroda, mer-
catore quodam syracusano, qui, ex Phoenicia Spartam
redux, magnos apparatus se ibi vidisse narravit, magnam-
que classem, quae fortasse trecentarum navium foret, ibi
instrui tradidit «). Nimirum Lacedaemonii, continuo quae

Artaxerxes moliretur intelligentes, suam oppressionem hac
classe parari sibique prespiciendum esse rati, auxilia ex
sociis suis conquisiverunt. Thebani, Corinthii, Athenienses
ne bello Lacedaemoniorum interessent, recusaverunt, sed
Nepherites, Aegyptiorum rex, pollicitus est se Spartanis
affore frumenti subvectione et armamentorum centum
navium copia facienda

Vere anni 396 Agesilaus, una cum Lysandro in Asiam
profectus, magno cum exercitu Ephesum appulsus est.
Continuo Tissaphernes, sicut facere solebat, cum eo indutias
fecit, in tres menses. Agesilaus, in Pbarnabazi praefectu-
ram profectus, deinde in loniam in hibernacula concessit,
postremo vere anni 395 Tissaphernem ad Pactolum
flumen magna clade affecit.

Vere anni 396 bellum maritimum suscipitur. Nam eo
tempore Conon cum quadraginta navibus, quas in insula
Cypro atque in Cilicia adornare iam potuerat, qua in re
Euagoram ei auxilium tulisse constat Caunum, in Cariae
urbem®), transvehitur ibique manet, sive ut apparatus
suos ibi perficiat, sive quod parva cum classe in altum
prodire non audet. Classis enim laconica centum fere
navium 7), cui Pharacidas®) praeerat, Rhodi stabat.

Pharacidas, Rhodo transvectus, Caunum obsidione claudit;
sed postquam Pharnabazus una cum Artapherne Cononi
magnis copiis succurrerunt, terrestri itinere ut videtur,
Pharacidas obbidione desistere cogitur, Rhodumque redit
tota cum classe. Ea ipsa aestate anni 396 Pharax qui
a° 397 nauarchus fuerat, classi praepositus, Dionysio
opitulaturus, in Siciliam missus est, unde apparet Lace-
daemonios Cononis apparatus non magni fecisse neque
extimuisse.

Interea Cononi Caunum auxilia mittuntur. Demaenetus
quidam Atheniensis una cum popularibus aliquot nave
in Piraeo adornata ad Cononem evehitur arbitratu suo
„ov fiETd Tvfi TdhEug" Athenlonsos veriti ne hanc ob rem
bellum cum Lacedaemoniis denuo exardescat, propere Milo-
nem, Aeginae insulae dpfioa-Tijv, certiorem faciunt, qui Demae-
neti navem deprehendere conatus ad irritum tamen redigitur

Athenienses, quamvis Demaeneti inceptum palam dissi-
mularent, tamen iam antea dam Cononi auxilium tulerant \').
Praeterea quo animo Athenienses fuerint erga regem adver-
susque Lacedaemonios, non modo e legatione perspicitur
ad regem missa ®), sed etiam ex eo ipso, quod se Agesilai
expeditionis participes fore negarunt. Mox tamen maiora
auxilia®) ad eum perveniunt. Etenim dum Conon Cauni

moratur, classe laconica Riioiluui iam revecta, persica
classis nonaginta navium in portum Cauni navigat, quae
postquam cum eius navibus, quadraginta numero, coniuncta
est iam centum triginta naves ei praesto sunt. Decem
ex iis e Cilicia fuerunt, ceterae octoginta e Phoenicia,
Actone quodam duce, Sidoniorum principe\').

Tune demum navium Lacedaemoniorum numerum exce-
dens Conon considérât, quid sibi ulterius faciendum sit,
num forte hostes suos, qui semper Rhodi stabant, adoriatur.
Eosne continuo aggrediatur? At quo animo Rhodii ipsi
sint ignorât. An exspectet, si classis laconica in altum
provehatur? Mediam eandemque tutam viam ingressus, e
portu Cauni profectus, ad Chersonesum rhodiam, in Rhodi
ipsius conspectu sitam, cursum dirigit®).

Quo facto cum Lacedaemoniis numero navium longe
disparibus incursionem e proxima vicinia minitaretur, res
ex sententia ei processit

Rhodus enim, post o-ûw/x/cr/xày ad magnaeurbisamplitudinem
aucta atque adulta, Lacedaemoniorum grave imperium eorum-
quo àpixo(7Tâg ac decemviratus non nisi invita tulerat. Sparta
Rbodiis, sicuti ceteris, qui Asiam incolebant in odium
venerat, et iam dudum Rhodios occasionem circumspexisse
verisimile est a dominis invisis deficiendi Quae occasio
tandem oblata est. Nam persica classis e regione urbis
ipsius conspecta Rhodiis animos addidit, ut classe laconica
e portu expulsa a Lacedaemoniis desciscerent *). Conon
classem hostium quiete abire passus, deinde Rhodum ipse
transgressus cum tota classe sua a civibus maximo gaudio
in portum admittitur Brevi post Cononi praeter opinionem
contigit, ut classis frumentaria ab Aegyptiorum rege emissa,
ut Lacedaemoniis subsidie esset "), Rhodi ubi appulsa est,
in eius manus incideret. Nam Rhodi defectionem plane
ignorans portum rhodium nihil mali suspicata ingressa
est, nimirum grata atque accepta Cononi \').

Vere eiusdem anni 895 Agesilaus Tissaphernem ad
Pactolum fuderat, quo facto Artaxerxes rex Tithraustem
in Asiam miserat, qui Tissaphernem praefectura moveret
suppliciumque de eo sumeret Itaque paulo post pugnam ad

Pactolum factam, i.e. aestate anni 395, et Tithraustes
in Plirygiam advenit et Tissaphernes supplicio affec-
tus est.

Conon igitur inde ex initio anni 395 Rhodi morabatur.
Ibi aestate eiusdem anni sedition! favit popularium contra
optimates eamque per milites suos sustentavit. Quippe
cotidie milites suos armatos recenser! iusserat, specie ut
praeverteret desidiam ceteraque mala, quae inde oriri soient,
re ipsa ut cives rhodios copiarum aspectu assuefaceret,
quo facilius, si res eo venisset, opprimerentur. Tum ipse
cum viginti triremibus Caunum transvectus, legatis suis
Hieronymo et Nicophemo res gerendas permisit. Ipse
enim Diagoridarum ruinae interesse noluit. Postridie
Hieronymus et Nicophemus milites ad recensendum, ut
fieri solebat, paratos partim ad portum, partim prope forum
constituunt. Deinde, qui ex Rhodüs coniuraverant, in forum
confluunt. Quorum unus, Dorimachus quidam, in suggestum
lapideum ascendit ibique exclamat : „rw/t«y, & Sivipsg To^rrai,
bri TOÙÇ TupxvvQug rijy *) Ceter! curiam irrumpunt

sicis armati, quibus Diagoridas undecimque cives alios
trucidant. Quo facto populum rhodium in contionem
cogunt, quae dum habetur, Cauno Conon redisse nuntiatur.
Coniurat! paucis civibus expulsis rempublicam popular!
ratione constituunt. Hoc modo brevissimo spatio seditio
rhodia confecta est ®).

Ex hac narratione colligendum est Cononem cum classe
sua iam Rhodi fuisse, cum seditio fieret, qua popularibus

respublica traderetur, igiturque ut Conon in portum rhodium
reciperetur, deinde ut Rhodus ipsa initio anni 395 a
Lacedaemoniis deficeret, factum esse non unius factionis
popularis sed totius civitatis opera, quae adhuc ab opti-
matibus (i.e. a Diagoridis) regeretur. Conon, cum Diagoridis
regnantibus (i.e. eorum quoque opera) in portum receptus
esset, se eripere maluit, ne eorum calamitatem spectaret.
Nam, quominus Diagoridis contra populäres opem ferret,
voluntas et consilia eum prohibuerunt, quae de republica
habebat ; ne populäres contra privatim adiuvaret adversus
Diagoridas, retentus est, quia multa iis debebat. Abeundum
igitur sibi esse censuit. Quae omnia morum probitatem in
Conone nostro mihi indicare videntur. Eis rebus expositis
P continuo ita scribere pergit : „\'qoiurol sè naï «twxer? toùtou
ToO Bépov? eîç iróKsfjM-j KXTé(mj(7xv," e quibus efficere licet seditio-
nem rhodiam aeque aestate anni 395 factam esse.

Quamvis prospéré omnia Cononi succederent, tamen
angustiis pecuniae laborabat. Nam praeter quingenta talenta,
quae vere anni 397 Pharnabazus Cyprum secum tulerat
Conon non nisi rarissimis subsidiis a Persis sustentatus
esse videtur. Militibus eius multorum mensium stipendium
debebatur *■), cum praefecti regii neque suppeditarent, quod
satis esset, neque certum pendendi ordinem observarent
Quam ob rem Conon cum viginti navibus Caunum trans-

vectus, inde ad Pharnabazum et Tithraustem iter fecit,
ut eos pecuniam flagitaret.

Sardibus cum Tithrauste congressus, ei exponit periculum
esse, ne totum inceptum pecuniae inopia in irritum redi-
gatur, neque aequum esse, eos ipsos, qui pro rege pugnent,
inopia laborare. Tum Tithraustes nonnullos ex iis Persis,
qui cum eo esse solebant, emittit, traditis talentis ducentis
viginti, e re familiari, quam Tissaphernes reliquerat, sumptis,
quos inde stipendium militibus pendere iubet Per breve
tempus etiam Sardibus mansisse Tithraustem comperimus,
deinde postquam Ariaeum et Pasiphernem \') copiis prae-
fecit, ipse ad regem revertitur

Cauni, cum Conon Sardibus eo redisset, gravissimus
tumultus militum erupit, quem ille aegerrime sedavit^).
Cypriae enim copiae terrestres, una cum Conone Caunum
transgressae, quae hoc tempore extra urbem castra posuisse
videntur, duce carpasio quodam homine tumultuatae
sunt, cum fama percrebuisset remigibus modo et classiariis
stipendium debitum solutum iri. Auxilio autem usus copia-
rum graecarum caricarumque duce Leonymo quodam, qui
urbi Cauno®) praepositus fuisse videtur, Conon coniuratos
intra castra, extra urbem sita, coercet, hominem carpasium
et sexaginta alios comprehendit, suppliciumque de iis sumit;
Carpasius cruci afflgitur.

Quibus cognitis Oyprii, qui Rhodi restiterant, et ipsi
tumultuari coeperunt. Sfcatim Conon Rhodum transgressus
seditionis principes capi percutique iubet, ceterisque stipen-
dium solvendum curat. Itaque seditio illa compressa est
„Cononis alacritate consilioque" ut approbans scribit P

Ducenta viginti talenta a Tithrauste missa 2), quibus
Stipendium multorum mensium solveretur, non modo
classi fere centum triginta navium, sed etiam copiis ter-
restribus nequaquam sufiFecisse manifestum est*), Itaque
auxilio minime efficaci allato non mirum est Cononem,
multa acerba expertum perpetuaea pecuniae inopia tandem
patientiam abrupisse, omnemque intercessionem cum satra-
parum tum aliorum aspernatum ad regem ipsum iter faciendi
consilium cepisse. Quod autumno anni 395 exsecutus est;
baud scio an biems iam esse coeperit®).

Conon postquam in suum locum Hieronymum •) et Nicophe-
mum classi praefecit, in Ciliciam navigat, inde Thapsacum
in urbem Syriae ad Euphratem sitam iter facit, postremo
secundo flumine Babylonem devehitur Quo advectus, non
ipse cum rege Artaxerxe collocutus est. Nam Conon, civis
atheniensis liber ac sibi confidens, more Persarum se ad
regis pedes prosternere noluit

Ergo per alios cum Artaxerxe ei agendum erat Ne-
potem si audimus, Tithraustes, proximo autumno e
Sardibus redux \'), interpres ei fuit. Ita Conon cum
rege queritur de perpetua pecuniae inopia, benignoque
assensu ab eo auditur, Magnis donis rex eum munerat,
propriumque magistratum constituit, qui in posterum sti-
pendium copiarum Cononi exsolvat^). Insuper ei concedit,
ut ipse Persam quendam eligat, qui secum rebus bellicis
praesit. Conon Pharnabazum eligit Quod eo consilio
factum esse videtur, ut Pharnabazo utrumque munus
mandaretur Itaque omnia, quae concupiverat, assecutus
ad mare revertit^), initio anni 394 ut videtur.

Aestate anni 395 Agesilaus et Tithraustes indutias
fecerant in sex menses®), i.e. usque ad vernum tempus
anni 394. Verisimile est eas indutias ad bellum maritimum
quoque pertinuisse. Unde nemini mirum videbitur per id
tempus nihil de classium motibus audiri.

Postquam aestate praecipiti Agesilao summa imperii
maritimi tradita est, ei concessum erat ex libidine nauar-
chum aliquem constituere. Pisandrum, fratrem [uxoris suae,
creaverat. \') Autumno anni 395 proelium ad Haliartum
commissum, Lacedaemoniis causa et principium fuerat fere
totam partem mediam Graeciae amittendi \'O). Quam ob
rem vere anni 394 Agesilaus ex Asia revocatus est, qui
mense lunio Hellespontum transiit "). Mense Quintiii pugna

Agesilaus igitur uxoris fratrem Pisandrum fecerat nau-
archum in annum 395/4 de quo Xenophon [Hell. HI, 4,
29] sic scribit î [lèv xai éppujiivov TijV dxsipÓTSpoy

iè Tov Txpa<rK£vi!l^£iTBat ùg isî" *). Pisander per totum ver atque
aestatem anni 894 nihil egisse videtur. Conon, qui initio
anni 394 ad classem redierat, et ipse otiosus fuit Interea
Pharnabazus quoque ad classem pervenerat. Itaque classes
per totam aestatem prope Rhodum insulam sibi oppo-
sitae erant, usque ad mensem Sextilem. Eo tempore
Pisander ad Cnidum, Conon et Pharnabazus prope Loryma,
urbiculam in Chersoneso rhodica sitam «), cum classibus
suis stabant.

Initio mensis Sextilis, paucis diebus ante decimum quar-
tum tandem pugna decertatum est. Perincommode autem

1) Ed. Meyer V § 857. ■) ib. § 858. 8) p auctore [col. XV, 83 et XXI,
26] nauarcho laconico Pollidi Chiricrates successit, qui ipse mox
Pisandro mutatus est, cf. Qrenfell-Hunt Ox. Pap. V, ad P col. III,
21, 23—26 et XV, 33. Quo tempore anni 395 Pisander magistratum
suum inierifc, parvi interest, nam, quoquo modo res ea se habet, a°
394 demum ros suas gessit. cf. Plut. Ages. 10. ß) Judeich (Kl. As.
Stud. 73) lustlnum (VI, 2, 16) bis verbis: „agros hostiles vastat,
urbes expugnat" etc. agros urbesque in Asia sita signiflcasse censet.
Idem facit Buehl, in editione lustini, quam curavit, qui ante
paragraphum 17»™ quaedam deesse conicit. Neque Judeichii nequo
Ruehlii sententia mihi arridet, sed lustinum negligentia porductum
ea, quae hoc loco narrat, et ea, quae cap. V, 6—8 narravit, permis-
cuisse coniecerim. Veram causam, propter quam Agesilaus revocatus
est, lustinus ignorât, ideoque quandam ipse flnxit (cap. IV, 9 Agesi-
laus, 00 auctore scilicet, iterum revocaturl) ") Diod. XIV, 83, 4.
7) Nam Xenophon (Hell. IV, 3, 10) tradidit, eodem tempore, quo
Agesilaus Boeotiam ingressurus esset, solem parte sui dolituisso
(i ijA/o? [i\'^voet^g sSo^s (pxvfjvxi), eumque comperisse Pisandrum ad
Cnidum profligatum atque occisum esso. Ea autem solis defectio,
sicut postea computatum est, die 14° mensis Sextilis facta
ost, noque sano nuntio Cnido in lioootiam iter lacionti amplius
triduo vel quadriduo opus fuit. Insupor conferatur Lysias in orab.
XIX, 29 : „lyéviTO J\' yxvfixxlx iz\' V.vßo0Xov äpxovTog"

accidit, quod de tauta pugna e nuntiis, qui nobis praesto
sunt parum luculente perspicimus, quem ad modum
commissa sit. Quae adhuc ex iis, quae Xenophon et
Diodorus tradiderunt, efflci possunt, haec sunt: Pisander
Cnido in altum provehitur, Persae Lorymis. Classes

congrediuntur prope Cnidura, ad orientera Classis persica
ita constituta erat, ut ex duabus classiculis constaret.
Classiculae priori, quae navium graecarum erat cum graecis
militibus Conon praeerat. Posterior, duce Pharnabazo,
navium poenarum erat, inter quas baud scio an eae naves
fuerint, quas Euagoras contulerat

Pisander primum cum Cononis classicula raanus confert ♦),
sed postquara Pharnabazus cum posteriore classis parte
ad proelium accessit, Pisandri socii sinistrum cornu tenentos,
quod ad continentem vergebat % in litus terga vertunt.
Pisander ipse strenue hostium impetum sustinet, attamen

triremibus ad Hellespontum fuisse autumno ai 395. lis quoquo de
bumma deductis, restant 120—30—5 = 85, qui idem ost numerus, quem
Diodorus (XIV, 83, 6) postremo proponit. At qua tandem ratione
cum Diodori narratione convonit, quod Agosilaus Xenophonte farai-
liari eius auctore classem 120 navium instruendam curaverit?
Fieri non posse mihi videtur, ut de hac ro, quid verum sit,
cognoscamus. In numeris, quos Xenophon [Heil. IV, 3, 11—12] tradit,
considerandis, reputandum est Xenophontem oos a laconicis auctoribus
de laconica classe cognovisse. Et Thucydides [V, 68, 2] iam queatus
est: „ipiBfibv $è ypsiipxi.... oCk iv Svvalfxi^v dupißüg. tö {xèv ydp
„axkesaifioiuv rKijBog 3/i lijg tokitsixg tö Kpvrrày ijyvaïito". Deindo
omnes novimus fidem Diodori [Ephori] in numeris tradendis fero
nullam esse. Denique rem in incerto manere confitendum ost.

1] cf. Judeich, Kl. As, Stud. 74, ann. 1. 2] Xen. Hell. IV, 3,11:
„Kéyuyx Sè rö è^fivrx Terd^^xt ifXTporBev xôroû (sc

fl^xpvxßilov)" Verisimile est eo „\'EATiJ^v/xw" etlam contineri octo
navoB, quibuscum Conon Aegospotamis aufugorat [cf. M. Schmidt,
Konon 46 ot Judeich 74 ann.], deinde navom Domaonoti (F col. I,
1-25; II, 35—10; III, 1—5], denique tot naves [quae ab Euagora
oblatae esse mihi videntur, Isocrat. IX, 56 ot 58], quot opus erat
omnibus oxsulibus atheniensibus militlbusque voluntariis, qui cum
Conono erant [cf. pag. 66 et Plato, Menex. 245 A]. Xeno-
phonti, tradonti [IV, 8, 12] id agmen primum Cononis solum iam
multo plnrium navium fuisse tota classe Pisandri, fides hoc loco non
habenda esse videtur. ») cf. Isoer. IX, 56 ot 58. Xon. Holl. IV,
3, 12; Diod. XIV, 83, 6: „rxTg [lèv TpojrKsoùrxig vxwï frvjißxKü)/\'*
6) Xen. Holl. IV, 8, 12; Diod. XIV, 88, 6.

postremo viribus hostium succumbens in litus propellitur,
ubi Spartiatarum prisco more fortiter pugnans occidit.

Spartani victi sunt. Magna pars\') navium capta in
Cononis manus venit; reliquae Cnidum effugiunt. Etiam e
navibus demersis multi effugiunt Cnidumque perveniunt
terrestri itinere.

Exitus pugnae apud Cnidum factae omnium opinionem
fefellit, imprimis Lacedaemoniorum, quibus tunc ad totius
Graeciae imperium recuperandum via patere visa erat.
Maculam cladis haliartensis deleverant pugnae apud Nemeam
rivulum et ad Coroneam commissae, quibus quamquam socii
non prorsus devicti erant, tamen Lacedaemonios solos
cuivis graecarum civitatum societati adhuc pares esse
apparuerat. Tunc vero bona spes, quam in posterum habu-
erant, hac una calamitate plane sublata est. Neque tantum
ipsa clade res mutatae sunt, quantum iis, quae post cladem
acciderunt. Tunc enim quam maxime patuit Lysandri
rationem regendi, qua harmostas et praesidia in omnibus
Asiae insulis atque urbibus collocaverat, nihil aliud poperisse
nisi timorem odiumque. Ut primum clades cnidia metum
molestae dominationis abstulit, odium acerbum in Lace-
daemonios ubique exsurgit, omnesque iugum servile excutere
properant

Quid res poscoret, Conon optime perspexit. Pharnabazo
persuasit ad defectionem, quae subito ubique eruperat,
augendam et conflrmandam nihil esse efficacius quam
nomen illud libertatis atque aOrovoulctg, quod quasi carmen
magicum omnium Qraecorum animos conciliare et devinciro
soleret. Pharnabazus prudentior erat, quam ut Cononis
consilium neglegeret *). Una cum Conone insulas et urbes

1) Diod. XIV, 84, 4 : „toixvt)^ iè rijç ixsTMrri^sug a-rovSij rig elg
Tàg TàXm kviz£(Ttv." \'1 Xen. Hell. IV. 8. 2.

maritimas circumvectus, ubique pollicetur se nulla in
urbibus praesidia positurum easque suis legibus usuras
esse. Quo facto civitates maximo gaudio eos excipiunt
summisque laudibus eflferunt. Pharnabazo dona dantur
Samii Ephesiique Cononi liberator! statuas constituunt
Erythraei etiam amplius procedunt. Non modo Cononem
statua honorant ex aere inaurato facta, sed nomine
EóspyéTov \'EpvBpxiuy icai Tpo^évov eum ornant, T/jseï/j/^y erythraeam
et iréhsixv ttxvtuv ^/jj^/iarwj/ kxï mxj uypfi xxl é^xycûypjÇ xxl To\'KéjJLOV xxl

dpi^v^ç ei tribuunt, ipsum et posteros civitate donant \'). Totum
iter Pharnabazo et Cononi triumphi instar est. tJbique
assequuntur id, quod voluut : ipfiojTxt laconici cum praesi-
diis suis eiciuntur Tanto studio ab invisis dominis
ubique deficitnr (Diodorus ®) nominatim affert Coos, Nisy-
rios, Teios, Chios 7), Mytilenaeos Ephesios Erythraeos)
ut mox Lacedaemonii toto imperio maritime orbati sint.

Quod primam Pharnabazi Cononisque adhortationem uni-
versa defectio tam prompta secuta est, inde vel maxime intel-
legi potest, et quanto odio fuerint Lacedaemonii, et quanta
celeritate in contrariam abierit timor, quem antea inicie-
bant. Potentia, quam in maribus asiaticis obtinuerant,
prorsus fracta est, et classis evanuit Rursus Persae, ut
ante annum 480 mare tenebant. Urbes qnaedam parvulae,
sicot Temnus et Aegae, quae in media terra sitae erant,
non defecerunt Aliquante maioris erat momenti, quod
Abydus et Sestns fidem Lacedaemoniis servabant.

Quo tempore ad Cnidnm proelio decertabatur, Abydi in
urbe versabatur Dercylidas, qni usque ad Amphipolim
Agesilao obviam progressus, nt ei victoriam ad Nemeam

1] Hell. IV. 8. 2. •] Paus. VI, 3, 16. »] DS2 no. 65 [Hicks
Man. Qr. Inscr. 70]. Etiam ex urbibus in Europa sitls: Xen.
IV, 8, 5. 6) Diod. XIV, 84, 4. o] XIV, 84, 8. 7j\' cf. Diod. XIV,
94, 4. 8) cf. Diod. XIV, 94,3: „x^ettyTVjxu^xv ydp ttmxi (sc. TdXeii
xxTi Tvjv Aiir^ov) TKvjv MvuKiji/y^?", cf. Xen. IV, 8. 28. O) cf. Xen.
IV. 8. 3, ubi tradit Pharnabazum ad Ephesum appulsum esse, unde
patet Ephesios a Lacedaemoniis iam defecisse. cf. Dom. XX, 69.
11) cf. Ed. Meyer V § 860. 12) Xen. IV. 8. 5.

rivnlam reportatam nnntiaret, deinde ab Agesilao in Asiam
missns erat Post pngnam cnidiam Dercylidas non fagae
se dedit, sicut ceteri «pfxoirTcii, sed Abydam urbem Lacedae-
moniis servavit, civibusqne persuasit, ut ipfxojTàg ex aliis
nrbibus expulses hospitio exciperent. Inde Sestam trans-
vectus, postquam ibi quoque Lacedaemoniorura multitu-
dinem circum se collegit, in urbe munitissima tutum se
iam esse confidebat^). Itaque duae urbes gravissimae,
Sestus et Abydus, quae Hellesponto imminebant, Dercylidae
in manibus erant. Quam ob rem Pharnabazo, oui insnper
privatae cum Dercylida inimicitiae erant»), primum ad
Hellespontum proficisci visum est. Ephesi e nave escendit
Cononemque cum quadraginta navibus*) Sestum navigare
iussit, ubi rursus convenirent. Ipse itinere terrestri ad
praefecturam suam \') contendit. Ubi cum comperisset
Abydenos et Sestios non addnci posse ut Lacedaemonios
ex urbibus suis eicerent, Cononem utramque urbem classe
obsidere iussit, ipse Abydenorum agros populatus est. Qua
re facienda cum nihil profecisset, Dascylium in regiam
suam profectus est, Cononique mandavit ut in urbibus ad
Hellespontum sitis quam maximam posset classera in ver
proximum instrueret. Dum parantur en, quae usui erant
ad magnam illam expeditionem, quam Pharnabazus in
Graeciam suscepturus erat, nt Lacedaemonios ulcisceretur,
hiems praeteriit ®). Iram Pharnabazi in Lacedaemonios et
consilium belli in ipsorum patriam transferendi Cononi gra-
tissiraa fuisse, quis miretur? Procul dubio nihil praotermisit
quin id consilium Pharnabazo quam maximo conflrmaret.

Vere anni 393 Conon et Pharnabazus expeditiouem in
Graeciam susceporunt cum magna classe, additis etiam
copiis mercennariis recens conductis

\') Ed. Moyor V § 858. \') Xon. IV, 8, 8-5. ») Xon. IV, 8, 3, cf.
III, 1, 9. \') Roliqua pars classis Ephosi roraansisso videtur usquo
ad Vernum tempus anni proximi, cf. pag. 82 . 6) Xen. IV, 8, 3.
«) Xon. IV, 8, 6, cf. Diod. XIV, 84, 4 7) Xon. IV, 8, 7:
Diod, XIV, 84, 4: txvtI tü (ttóXu. Numerus igitur navium non in-
dicatur, Diodorus XIV, 85, 2 tradidit Cononem cum octoginta navibus
Piraeum intrasso.

Verisimile est Cononem ab Hellesponto Ephesura primum
navigasse, ubi eam classis partem, quae autumno superiore
ibi relicta erat sibi adiungeret, simulque Pharnabazum
exercitumque ab illo conductum in naves imponeret
Dum ab Hellesponto Ephesum vela dirigit, Imbrios, Lem-
nios, Scyrios ad defectionem impulisse videtur Deinde
una cum Pharnabazo Cycladas pererrans, quae et ipsae
minime repugnantes ad eorum partes accedunt Melum
in insulam advenit. Inde in Peloponnesum transvecti ad
Pheras Messeniae urbem, naves appellunt agrosque popu-
lantur. Aliis quoque locis, ubicumque occasio datur, popu-
landi causa in terram egrediuntur. Mox tamen incursioni-
bus®) sibi parum profici posse intellexerunt. Nam ora laco-
nica saxosa et vix babitata portibus omnino carebat ; accede-
bat perpetuus timer, ne copiae laconicae subito adessent, et
frumentatio perdifficilis. Quam ob rem post breve tempus
reversi \'\') ancoras iecerunt Phoenicunte in urbe insulae
Cytherorum. Cives metu perculsi, ne urbs vi oppugnaretur
(moenia enim vetustate dilapsa oppugnationique imparia
fuisse videntur) de defensione ne cogitarunt quidem, sed
libenter pacti sunt ut sibi incolumibus in Laconicam abire
liceret. Conon et Pharnabazus moenibus restitutis et prae-
sidio in urbe collocato ipsi cum classe in Isthmum profecti
sunt

1) cf. pag. 81 ann. 4. \') Id cursus quoque indicafc, quera et Dio-
doro et Xenophonte auctoribus classis tenuit. Diod. XIV, 84,4:
KvxMixg pyjiTovs Tpotrucyaydfisvoi nxréTrXsvjxv êjrl Kv^ijpx rjjv vi^nov"
Xen, IV, 8, 7: „iirKtvctv b ^xpvi^x^óg ts hxï ó Kóvuj/ ijlst\' xCtoO
iici, sis MjJ^jy," quo loco verbis J/i v^irui/ procul dubioSpora-

des Cycladesque insulae designantur. Quod ad verba J/i y)ja-ui/ sino
articulo posita cf. VI, 2, 12; Herod. III, 96, 122, VI, 95, a. 1. \') Xen.
IV, 8, 15, cf. Beloch Att, Pol. 345, Diod. XIV, 84, 4. B) Nepos
(Con. 1) tradit Cononem Pheras urbem copisso quo tempore primum
rebus publicis operam dare coepisset, i. e. ante pugnam ad Aegos-
potamos factam 1 c) cf. Plut. Ages. 23. \') Xen. IV, 8,7; Diod.
XIV, 84, 4; Cf. lust. VI, 5, 6-7; Isocr. IV, 119, cf, IX, 68; Lys, XIX,
12. 8) Xen, IV, 8, 8 et Diod. XIV, 84, 5.

Praesidio ei praepositus est\') Nicophemus®), Cononis
familiaris, procul dubio Conone ipso auctore ; milites quoque
praesidiarios Athenienses fuisse verisimile est. Hic iam
aliquatenus patefieri videmus, quod mox luce clarius
apparebit, quid re vera Conon agendum sibi proposuerit,
ut Atheniensibus, non Persis, imperium maritimum com-
pararet.

Ad Isthmum appulsi cum roT? <7vvéipoi? colloquuntur, qui ex
iis civitatibus, quae contra Lacedaemonios se coniunxerant,
Corinthum ad deliberandum erant missi. Quos, postquam
societatem cum iis iniit, vehementer Pharnabazus admonet,
ut bellum cum Lacedaemoniis acriter gerant fidosque se
regi praebeant. Tum, pecunia iis tradita in praefecturam
suam revertitur *).

Conon hoe ipso tempore sibi fortiter agendum esse intel-
lexit. Nam, si Pharnabazus cum tota classe persica in
Asiam redisset, nullam sibi in proximum tempus facul-
tatem superfuturam videbat efficiendi ea, quae pro patria
sua dilectissima in animo agitabat. Lacedaemoniorum copiae
navales deletae erant ; dummodo regia classis hoe tempore
Cononi suppeteret, mare tenere et Atheniensium imperium
maritimum restituere poterat. Pharnabazo igitur persuadere
conatur, ut sibi classem tradat, quacum Athenas proficis-
catur ; ea, quae ad victum necessaria sint, se non dubitare,
quin ex insulis facile sit accepturus. Tum se muros longos
et moenia Piraei restituturum esse, quo facto Pharnabazum
duo gravissima consecuturum, nam sic et Lacedaemoniis,
quaecumque iam consecuti cssent, irrita fore, et Athe-
nienses perpetuo beneficio obstrictos illum habiturum.

1) Xenophon verbo laconico ipfioari^y eum dicit, quo nomine tamen
non eos solos duces appellat, quos Lacedaemonii urbibus praeflciebant,
cf. VII, 1, 43; 3, 4; 8, 9 (de duce a Thebanis constituto), Anab. V,
5, 19. De quo cf. Kirchner, Prosop. Att. no- 11066; Lys. XIX;
praeterea huius libelli cap. II, pag. 30 ann.2otcap. IV, pag. 69. 8)Qua
copias conduxerunt classemque instruxorunt: Xon. IV, 4, 14 et 8,10.

Xen. IV, 8, 8; Diod. XIV, 84, 5. Diodorus Cononem et ipsum una
cum Pharnabazo in Asiam redisse tradit.

Pharnabazus consilio Cononis obsequendum ratus permisit,
ut ille cum classe Piraeum navigaret; pecuniam, qua
moenia reficeret, ultro dedit ; ipse Dascylium revertit

Sic iam aderat Cononi dies ille exspectatus, quo tandem
in patriam carissimam redire ei licebat. Rediit autem non
ut dux profligatus, non ut exsul summisse veniam orans;
rediit victor fortissimae classi praefectus, qua Athenis suis
libertatem, quin etiäm principem locum apud Graecos
redintegraret. Classem illam esse persicam, pecuniam per-
sicam, Cononem re vera ducem persicum, Athenienses
exsultantes tunc minime reputabant, immo reputare nole-
bant. Hoc unum videbant, ob hoc unum gaudio triumpha-
bant: tempora illa praeterisse, quibus humiliter pristinae
superbiae poenas luebant, illuxisse aetatem novae gloriae,
potentiae, prosperitatis. Nonne habebant cur eum virum,
qui haec omnia eflfecerat, tamquam patrem patriae summis
laudibus celebrarent?

Ineunte aestate anni 893 ¹) Conon cum classe magna
Piraeum invehitur. Facile ante oculos nobis proponimus,
quanto clamore et plausu Piraeus resonaverit, quanta laetitia
cives liberatorem suum quasi manibus gestaverint, quomodo
introitus eius in urbem triumphi instar fuerit. Cum vero Cono-
nem ad propositum suum aggressum mox vidissent, cum
moenia spectarent libertatis suae propugnacula denuo exsur-
gentia, tum omnibus honoribus eum obruerunt. Euagoras
quoque, Cononis famiiiaris, qui tanto studio in omnibus rebus
ei afiFuerat, bonorum eorum particeps fuit. Statuae Cononis et
Euagorae positae sunt prope rijy aroAv ßxjiXtm Iv KepxfietKw,
iuxta Aibg \'ZtkTVjpoq simulacrum \'), qui honor ante Cononem

nemini nisi Harmodio et Aristogitoni tributus erat Res
gestae Cononis in tabula incisae sunt Complura \\pi}CpitriJMTx
eius ornandi causa facta sunt, quorum uno ârA«« ei data
est. Corona aurea ei oblata est, in qua haec inscripta erant :
„Ko\'ywy iró ri^g vcuj[xxxixg rijg rpbg Aaxeîa/pvfou?" *). EuagOras
publice laudatus est coronatusque ,,àpéT^g hsxev rijg ég \'AB}jvalovg\'\\
ipsique et posteris civitas atheniensis tributa \').

Conon statim initium fecit moenium restituendorum.
Iam mense Scirophorione anni 894, ergo iam ante pugnam
ad Cnidum factam, Athenienses ipsi moenia reflcere coo-
pérant, sed tum nonnisi de mûris qui Piraeum eingebaut
actum esse videtur®). Conon primus cives hortatus est,
ut muros longos inter Piraeum et urbem reaedificarent,
effecitque ut id facere possent. Iure iis persuasit, tum
demum, si illi muri starent, vere libéras fore Athenas
locumque suum, fortasse primum, inter civitates graecas
iterum occupaturas\'\').

Milites suos nautasque in opera perficiendo civibus adesse
iussit ; ipse operis mercedem solvit, esteras impansas omnes
praestitit. Opus autem per phylas dividebatur "). Ita factum
est ut Athenienses, ultro adiuvantibus Boeotis, qui quin-

gentos operas miserunt, aliisque, inter quos Argivi
fuerunt, et murorum longorum et Piraei moenium partem
maiorem brevi tempore redintegrarent Mire profecto
accidit, quod moenia instaurata sunt ipsis iliis civitatibus
faventibus ae strenue adiuvantibus, quae olim isdem
moenibus diruendis laetis vocibus acclamaverant. Lacedae-
monii moenium exstructionem impedire ne conari quidem
poterant, quia terra marique itinere erant interclusi,
nam et Estbmus munitus erat et maris imperium Conon
tenebat et in sinu corintbio classis corintbia stabat nuper
instructa \').

His omnibus rebus postquam populi sui amorem gra-
tumque animum sibi conciliavit, procul dubio gratiosior

etiam factus est, cum hecatomben cecidit omnesque cives
convivio excepit Praeterea in Piraeo, prope mare, tem-
plum Veneris cnidiae aediflcavit, ad memoriam victoriae
suae cnidiae conservandam

Cononem eis rebus, quae civitatem domi in partes dis-
trahebant, multum operae adhibuisse verisimile non est.
Nam diuturna peregrinatio a factionibus atheniensibus eum
plane alienaverat, et postquam triumphans in urbem rediit,
locum obtinebat partium studia dignitate et magniücentia
praecurrentem. Inde, quamquam gloria Cononis Thrasybuli
auctoritati offecit, illoque reverso populäres denuo superiores
facti sunt, tamen ipse Conon in republica regenda num-
quam dux ac princeps fuitBrevius enim Athenis moratus
est, quam ut id facere posset*). Contra in rebus exteris
administrandis totus occupatus fuisse videtur. Assidue
operam dabat, ut id, quod petebat, consequeretur, ut Athe-
niensibus maris imperium restitueretur. Hanc ob rem mox
cum classe sua Piraeo profectus, semper opibus regiis
sustentatus \'), mare Aegaeum pervagatur imperiumque
Atheniensium in insulis atque urbibus maritimis ®) confirmât
et propagat. Lemnua, Imbrus, Scyrus \'\') insulae denuo
imperio tenentur ; cum multis aliis civitatibus foedera fiunt ®).

Cononis opera factum esse videtur, ut Athenienses recu-
perarent TrpotTTourixv templi deliaci, quam post captas Athenas
insulae incolis ipsis reddiderant Lacedaemonii et ita
Cycladum omnium principatum % Nescio an Conon idem
auctor fuerit foederis illius, quod inter Athenienses Eretri-
ensesque Eubulide archonte ictum est Fortasse etiam
bello terrestri, in quo Athenienses principum locum tunc
obtinebant, se inmiscuit. Nam instruxisse dicitur exerci-
tum peltastarum, quocum postea Iphicrates in bello
corinthiaco felicissime rem gessit Verisimilius tamen
mihi videtur, Cononem nihil nisi pecuniam dedisse®), qua
exercitus is conduceretur.

Ita Conon noster iam haud mediocriter processerat in
ea via, qua se Atheniensibus antiquam potentiam restitu-
turum confidebat. Sed longius etiam prospiciebat. Intellexit
enim Persas celari per longum tempus non posse, quid
re vera appeteret ; tandem perspecturos, eum Atheniensium,
non Persarum imperio operam dare. Facile tum fieri posse,
ut Persae, eam fallaciam iuste indignati, cum Spartiatis
rursus societatem Inirent. Bellum autem cum Spartiatis,
quibus Persae se adiunxissent, utique dubium fore, quamvis
Athenienses a Boeotis et Argivis, ab Euagora, fortasse ab
Aegyptiorum rege adiuvarentur. Alia igitur auxilia respi-
cienda erant, et quidem gratia quaerenda videbatur Dionysii,
qui rebus Siciliae praeerat. Conon non ignorabat, maxime
interesse utri parti se ille adiuncturus esset, eamque librae
lancem, in qua gladium suum posuisset, propensuram
videri.

Seraper Dionysius Lacedaemoniorum socius fuerat, sed
initio anni 898 decretum rjj? ßovKi?,?, quo Dionysius cum
Leptine et Theoride fratribus et cum uxoris fratre Polyxeno
publice laudabatur \\ viam patefecerat qua Atheniensibus
favor regis conciliaretur. Eandem viam tunc ingressus,
Conon legates misit in Siciliam, qui Dionysio persuadere
conarentur, ut societatem Lacedaemoniis renuntiaret et
Atheniensibus se adiungeret, simulque Euagorae sororem
in matrimoniura ei offerrent Ita Conon duos reges graocos,
quorum alter in Orienti, alter in Occidenti regnabat, affi-
nitate devincire studebat, ut eodem foedere coniuncti
Athenienses, Euagoras, Dionysius omnes Graecos imperio
tenerent, Lacedaemoniorum potentiam delerent, Persasque
impedirent, quominus quicquam proficerent Legatio ea
nihil aliud impetravit, nisi ut Dionysius polliceretur se
triremes, quas eo ipso tempore instrueret, Lacedaemoniis
auxilio non missurum esse ®).

Interea Lacedaemonii imperium maritimum omne iam
amiserant. Etiam bellum terrestre circum Corinthum non
nisi molliter languideque gerebatur \'\') ; dum utrimque
maximam partem mercennariis utuntur, neutra pars satis
prospéré rem gessit. Spartiatae autem non ignorantes
socles, quamdiu pecunia regia sustentarentur, a se vinci
non posse, omnes scrupules ex animis evellere et ipsi
quoque Persarum amicitiam petere statuerunt. Hanc ob

rem hieme anni 393/2 Sardes âd Tiribazum satrapam,
qui Tissapherni successerat Antalcidan miserunt, qui
pacem a Persis impetrare conaretur. Antalcidas ibi praefecto
regio exposuit, Cononem Persarum pecunia Athenarum
moenia restituentem, classem suam alentem, insulas urbes-
que maritimas Atheniensibus adiungentem, minime id agere
ut regis commodis serviret, sed nihil aliud spectare nisi
patriae suae utilitatem. Venisse se autem, ut pacem Persis
his legibus oflferret, ut quaecumque in Asia essent Grae-
corum civitates, regi permitterentur, insulas vero ceterasque
urbes Lacedaemonii libéras esse sinerent.

Sed socii et ipsi legates Sardes miserunt, in quorum
numero Conon noster fuit. Una cum eo profecti sunt
Hermogenes, Dion, Callisthenes, Callimedon, quibus The-
banorum, Corinthiorum, Argivorum legati accesserunt.
Antalcidae condiciones Tiribazo admodum placuerant, quas
propterea etiam sociorum legatis proposuit. Ei tamen
probe intellexerunt Lacedaemonios libertate ilia insulis
urbibusque concessa nihil aliud efflcere velle nisi ut summum
imperium ad se rediret. Athenienses autem Lemno, Imbro,
Scyro insulis denuo privari nolebant; nec Thebani urbes
boeotias in aùrovoyLixv restituisinebant, neque Argivi Corinthios
a se separari. Ita infecta re legati domum redierunt \').
Conon tamen unus non revertit ; nam Tiribazus, priusquam
ad regem iter suscepit, ut de condicionibus legatorum
laconicorum responsum illius cognosceret, Cononem com-
prehensum in carcerem inclusit „ù? iit-MvvTi re ßxriMx wt
xXvjB^ Ktyôvruv AxKsSxifiovlu-/\'

Non iniuria Tiribazus Antalcidae verbis fldem habuit
secumque reputavit Cononem, a rege ipso classi persicae
praepositum, regi (i. e. domino suo) non modo non prodesse,
sed potius maximum detrimentum ei inferre. Neque magis
culpandus est, quod virum regis imperio tam perniciosum

comprimere voluit, comprehendit, fortasse necaturus fuit
Itaque, si tioc tantum Tiribazus spectavit, ut imperii saluti
consuleret, omnino probandum est quod fecit ; sin poenas
a Conone repetere voluit, considerandum potius fuit, non
Cononem Atheniensem puniendum esse, sed Pharnabazum
Persam, Cononi praepositum, quo invito nihil ille fecisset.
Omnium, quae facta erant, Pharnabazum solum reum esse
oportebat. Sed Pharnabazus collega erat Tiribazi, pari
potestate magistratum gerens. Verisimile est Tiribazum
Conone comprehenso collegae suo negotium exhibere eumque
regi suapectum reddere voluisse.

Quoquo modo res se habet, Conon in vinculis versabatur.
Sic vitae eius curriculo finis repente impositus est, eo
ipso tempore, quo prope consecutua esse videbatur quod
per totam vitam vehementer expetiverat, ut Atheniensibus
imperium instauraret. Opus in medio labore abruptum num-
quam deinde resumere potuit.

Non ita multo post, eodem anno 392, ei contigit, ut e
carcere elaberetur \'). Iterum Cyprum in inaulam confugit,
ad Euagoram, cuius familiaritatem perspectam habebat.
Is eo ipso tempore totam insulam in dicionem suam redi-
gebat, bellumque cum Persis suacipere parabat \'). Incertum
eat, utrum in breve tantum tempus Cyprum venerit, quo
Euagoran ad nova consilia impelleret et fortasse praedia
sua, quae in ea inaula sita erant*), perlustraret, deinde
mox Athenas reversurus, an Cypri in posterum habitare
in animo habuerit, unde una cum Euagora hello cum
Persis Lacedaemoniisque gerendo praeesset. Verisimile est
Cononem Euagorae persuasisse, ut ab Atheniensibus auxilium
contra Persas peteret. Nam cum satrapae Lydiae et Cariae

a° 390 Euagoram aggredi in animo haberent, ille Athenas
legatos misit, qui auxilium inde requirerent. Quam lega-
tionem strenue suatentaverunt ei, qui Athenis Cononi
erant familiares imprimis Aristophanes, quem etiam per
litteras adhortabatur Nicophemus pater, qui Cypri reman-
serat\'). Cononis tamen hac in re nulla iam fit mentio.
Brevi enim postquam Cyprum pervenit, mortuus esse
videtur\'), fortasse iam a° 392 (vel a° 391). Aeger, sed
etiamtum mentis plane compos, sua manu testamentum
conscripsit *). Quae testamento illo continerentur, nobis
narravit Lysias in oratione XIX^ Ad donaria Minervae et
Apollini delphico dedicanda quinque milia staterum desig-
navit; filio fratris sui, qui Cypri in insula dispensator ei
fuerat, decem milia drachmarum ascripsit; fratri suo tria
talenta dedit ; reliqua septendecim talenta fiiio Timotheo
legavit ®). Reliquit igitur quadraginta talenta®). Corporis
eius combusti cinis Athenas transvectus esse videtur ;
nam in via, qua ad Academiam itur, sepulcrum erat
Cononis Timotheique filii \'\').

De Cononis persona, si res gestas omittimus, pauca
admodum innotuerunt. Habitus corporis parvus fuisse
videtur®). Praeterea novimus eum ditissimum fuisse; quia,
ut supra vidimus, quadraginta talenta reliquit. Hae enim
pro eis temporibus ingentes fortunae erant. Sic Timotheus,
Cononis filius, septendecim talentum causa, quae hereditate
acceperat, ditissimus iam habebatur et temporibus belli
peloponnesiaci fortunas amplius decem talentum raras

Athenis fuisse constat Verisimile est Cononem, ut qui
vetere et nobili genere ortus essetiam a maioribus suis
magnam rem familiarem accepisse. Procul dubio per vitam
casuum plenam id patrimonium magnopere auxit\'), impri-
mis Cypri in insula*). Bona eius, quae Athenis erant,
a Timotheo Alio administrabantur \'). Magna domus in media
urbe, cuius Athenaeus memor est ®), a Timotheo brevi post
mortem patris aedificata esse videtur 7).

Postremo breviter ad ea respiciamus, quae iam his
capitibus de ingenio Cononis reporta sunt. Quamquam inter
clarissimos praetores navales principem locum non obtinet,
neque vere summis viris adnumerandus esse videtur, tamen
confitendura est, eum arpxnjyóv fuisse laude dignum deque
patria sua bene meritum. Nihil umquam scriptores memo-
riae prodiderunt, in quo Cononem aut imperitia erravisse,
aut inconsulte egisse, aut ignavia vel ferocia peccasse
videamus. Contra prudentiae consiliique eius exempla
pullulant. Ad Naupactum classem corinthiam numero
navium superiorem non aggreditur, antequam a Demosthene
supplementa accepit. Ao 406, cum Septuaginta navibus
fugiens, laconica classe centum quadraginta navium vestigia
eius sequente, in ipso denique ostio portus mytilenaei
deprehensus, quod tamen quadraginta naves servavit, ex
ceteris triginta plerosque homines manibus hostium eripuit»),
ea ro vel maxime ostendit se ducem esse peritissimum.
Quara facile subitus terror militum animos tunc invadere

potuit, quo tota classis Atheniensium moxdeleta esset ! Dolus,
quo ei successit, ut ex urbe Mytilenaeorum nuntium Athenas
mitteret, prudentiam eius clare demonstrat Ad Aegos-
potamos Conon unus ex praefectis atheniensibus nefariae
socordiae non indulget, itaque solus cum suis ex ea clade
servatur. Ac tam forti et audaci animo etlamtum fuit, ut
paene astante Lysandro vela eius magna, quae Abarnide
servabantur, surriperet Militum seditiones, quae Cauni
Rhodique eruperant, celeriter confidenterque agendo brevi
tempore compressit Quo denique modo in aula babylonia
se gessit, eo luculente cuius esset naturae et ingeniiostendit.

Pio quoque animo Conon fuisse videtur. Nam pro vic-
toria ad Cnidum reportata gratum se praebuit templo
Veneri cnidiae dedicato V, et testamento pecuniam ingen-
tem legavit (quinque milia staterum, quae sunt fere sep-
tendecim talenta), qua donaria Minervae Apollinique delphico
constituerentur \'\').

Tempus, quo Conon classibus Atheniensium praefuit, in
duas partes dividi potest, quarum altera ante annum 407
cedit, altera post eum annum. Ante annum 407 non nisi
parvis classibus praefuit et tantummodo in eis maribus,
quae ad occidentem spectant, ut Naupacti, circum Acarnaniam,
iterum Naupacti, Corcyrae. Anno 408 iuxta Alcibiaden
arpxrijyàç creatus, sed re vera imperio Alcibiadis subiectus
est, quem arte peritiaque sibi longe praestare procul dubio
ipse Conon ingenue confitebatur. Sed ut primum a° 407
Alcibiades, vir ingenio omnibus superior, de scaena decessit,
Cononis primae fuerunt partes. Deinde ao 406 Mytilenis
obsidione retentus otioaus esse cogitur ; sic pugna ad
Arginusas eo absente prospéré facta est. Id Cononem
gravissime tulisse nemini mirum videbitur. Sed mox profecto
habuit, cur se tum afuisse gauderet. Ita enim effugit sortem
miseram eorum ducum, qui ad Arginusas classi praefuerant,
patriaeque suae servatus est. Tum secuta est clades ad
Aegospotamos, quae vi tam Cononis plane muta vit.

Hucusque enim patriae suae servierat (TTpxDjyóg i.e. magis-
tratus populo subiectus, sed post annum 405 nullius iam
imperio parebat. Tunc, quamquam patria carens, solus ac
desertus et ab exule vix differens, tamen meliora tempera
patriae suae tandem adventura esse minime desperavit.
Neque compressis, uti aiunt, manibus consedit aliisque
reiiquit laborem patriae restituendae, sed e malis rursus
se attollens, talem virum quaesivit, qui in opere eo consiliis
atque opibus ipsi adesse posset. Euagoram invenit, quo
adiuvante impigre opus aggressus neque viribus neque
vitae suae pepercit, dummodo consequeretur quod ardenter
et unice desiderabat, ut Athenas in veterem potentiae
locum restitueret. Sic postremo Conon ipse per se quasi
vis quaedam facta est, quam metuebant Lacedaemonii,
Athenienses celebrabant et colebant, Persis denique ipsis
periculosam habuit Tiribazus

Restât, ut paucis inquiramus, quid de Cononis natura
moribusque statuere liceat.

Hoc primo loco ponendum est, fuisse ei aliquid, cui
totam vitam dedicaret. Per omnem enim vitam, quae post
annum 404 reliqua fuit, nihil aliud egit, nisi ut patriam
miserrimam, quae alflicta et prorsus debilitata iacebat,
rursus attolleret, novis viribus augeret, tandem, si fieri
posset, ad gloriam antiquam reduceret. Huic muneri ultro
suscepto non per breve tempus, sed usque ad mortem
omnem laborem atque operam impendit.

Iam initio res adversae multos alios deterruissent. Clades ad
Aegospotamos accepta tamquam fero ictu ex rerum scaena
in angulum remotum eum abiecerat. Eo tamen ictu minime
contusus in ipso angulo, Cypri in insula dico, rursus se
erexit, ibique tempus habuit sui colligendi, meditandi,
exspectandi. Simulatque occasio data est, vel certe dari
visa est, ex angulo suo prodiit, et opere laboriose suscepto,
tenaci perseverantia locum suum iterum occupavit. Neque

tamen sibi id fecit, non ut ipse dignitatem potestatemque
sibi compararet. Nam, quod non minus proprium eius fuit,
magna erat integritate atque abstinentia, idque eo tempore,
eo hominum inter se commercio, in quo sua cuique utilitas
pro lege esset. Licet ingenio ilium Alcibiades multo supe-
raverit, quantum distat Cononis abstinentia a foedo sui
amore, quem Alcibiades numquam deposuit! Etiam in
Alcibiadis vita unitatem quandam fuisse negari non potest,
sed talem,\';[qua semper hoc unum quaereret : quomodo sibi
ipsi dignitatem, potentiam, gloriam pararet. Contra Co-
nonis consilia hoc vinculo communi contineri regique
soient, quod ipse locum suum occupare studuit, ut patriae
magis prodesset; quo altior ille locus esset, eo uberius, eo
latius se patriae suae servire posse intellegebat.

Sic omnibus viribus enisus est, sic perseveravit, sic tandem
ei successit. Iterum Athenienses valuerunt adversus Lace-
daemonios, adversus insulas — postremo etiam adversus
Persas. Hoc Conon non iam vidit, sed hunc finem semper
ei ante oculos obversatum esse pro certo habeo. At ob id
ipsum Conon vehementer culpandus est.

Praeclarum sane erat, quod agendum sibi proposuerat ;
laudanda est perseverantia, qua id propositum tenaciter
persequebatur ; integritas eius modum illius temporis longe
excedit ; et tamen via ac ratio, qua usus est ad id, cui
studebat, consequendum, condemnanda est. Ut Athenas
suas servaret, at patriam ad gloriam antiquam attolleret,
operam suam praebuit Persis, hostibus patriis, hostibus
sempiternis totius nominis graeci. Eorum potentia et eorum
pecunia viam ei munierunt ad propositum assequendum.
Ipsius abstinentia magnusquo patriae amor non magis eum
excusant, quam quod cum Athenienses tum Lacedaemonii
idem faciendo viam eam monstraverant. Nam sic Conon
maculam aeternam et sibi et operi suo iniecit, sic scelus
illud civitatem religione quasi obstrinxit. Illias peccati
poenas patria Init tum, cum pace Antalcidae omnia, quae
Conon confecerat, deleta sunt et Graecia in Persarum
potestatem dicionemque venit.

Argumenta, quae Eduardus Meyer (The Oxyrhynchus
Papyri V ed. Grenfell et Hunt, Londinii 1908) afifert, qui-
bus demonstret fragmenta, quae ex Theopompi Hellenicis
aetatem tulerunt, genere dicendi non differre a fragmentis
novi historici P, ad fldem faciendam apta non sunt.

Cum v. cl. "Walker (Klio VIH pag. 356—871) accipien-
dum esse videtur Cratippo deberi papyrum, quae novum
historicum graecum P continet.

Iniuria Ed. Meyer (I"V § 734) Diodoro (XIII, 104, S) et
Plutarcho (Lys. 9) auctoribus fretus contendit Lysandrum
anno 405, antequam Rhodo in Hellespontum profectus sit,
expeditionem in Atticam fecisse.

Seditio rhodia anni 395, quae optimates deiecit, non
eodem tempore facta est, quo Rhodii a Lacedaemoniis
defecerunt, sicut plerique arbitrantur, sed tempus satis
longum interfuit.

Verba Diodori (XIV, 70, 8) : „■^npzysvvjBy^trM ii tü Kóvuvt
rpiijpeiç ivev^fKovTx" v. cl. Judeich (Kl. Asiatische Stud. p. 65)
ita vertisse videtur, ut summam Cononis navium nonaginta

fuisse censeat. Immo verba significant Cononis classem
nonaginta navibus auctam esse itaque centum Septuaginta
navium fuisse.

Transisse videtur Appius Claudius in Siciliam et sie belli
punici primi initium fecisse ineunte anno 263, non, sicut
vulgo creditur, exeunte anno 264.

Het bekende verhaal over Gemma van Burmania, den
„Stânfries" (zie W. Eekhoff, Geschiedenis van Friesland
p. 160, en Waling Dijkstra, Uit Friesland\'s Volksleven I
p. 64) is niet historisch.

In columna XI novi historici A° 1908 editi a viris doctis
Grenfell et Hunt in „The Oxyrhynchus Papyri, Pari V
n° 842" versus 19 et 20 sic legendes putant editores :
-------KXÏ Aupifiaxo?

„àyxret(rBÉVT£ç ovtu tivQv StxßxXKdvTuv ùç xvtoTç fiiv où fiéKKovjiv
àtûitiôvat ktx."

In eodem papyro col. XVIII, 5 in libro manuscripto
legitur : Atóyy/wv rbv t[...............]3rey.

wpoa-TlTvowx J\'eV [JiÉpei, Téx.vx
\'éüKxi\', éBpijvsi Tbv ToXvv /naorwv vóvov
arévovj\', x$s^(pjj B\'i} Txpxa-TÏ^ow^ èfioO.

In Evangelie sec. Matthaeum XII, 4; Epist. ad Gala-
tas I, 19; Apocalypsi IX, 4 et XXI, 27 verba ei m non
vertenda sunt: „nisi". sed potius : „sed", vel „sed tantum".

Tac. Hibt. II, 60: Suetonium Paulinum ac Licinium
Proculum tristi mora squalidos tenuit -

Tac. Hist. V, 12: cod. mediceus: magna conlubie et
ceterarum urbium clade aucti.

Non cum Nipperdeyo emendandum est: magna conluvies
et ceterarum ...., sed : magna conluvie ex ceterarum____

Orosius II, 16: solus dux Conon superstes bello et po-
pulo, timens civium crudelitatem, ad Cyrum regem concessit.

Brentano en Schuppe hebben gelyk met te beweren, dat
de kategorieön van Aristoteles als praedikaten moeten op-
gevat worden.

Er is niets tegen om aan te nemen, wat door vele lateren
bericht wordt, dat Anaximander het bestaan van vele
werelden geleerd heeft.

■\'\'A:-"\'

S\'s :

■•>>• t:

VA. tv

mm\'mm-