- \' = ■ \' v\' ■ . ■ • < F\' •

■ ■ ■ ■ ) \' .V ^; > >\'

... ■ • , ; V , • • ■ , ; V,

DE JUSTITIEELE COLLEGES IN
DE STEDEN EN OP HET PLATTE-
LAND VAN HOLLAND - 17951811

nUKSUNtVERSITElT UTRECHT

0824

DE JUSTITIEELE COLLEGES IN
DE STEDEN EN OP HET PLATTE-
LAND VAN HOLLAND - 1795-1811

PROEFSCHRIFT

TKR VERKRIJGING VAN DUN GRAAI»
VAN

Doctor in de Rechtswetenschap

aan de Rijks-Universiteit te Utrecht
OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS

Dr. A. A. NIJLAND

Honglreriir in de PtcuHeil der Wit- en Natuurkunde

VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT

TKURN ItK imilKNKINGKN VAN

DE FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID

TE VERDEDIGEN
op Vrijdag 5 Juli 1912 des namiddags (e 4 uur

DOOR

ANTHONY HENRIK MARTENS VAN SEVENHOVEN

geboren te Zutphen

P. DEN HOER

SENATUS VETER ANORUMIJTYPOGRAPHUS ET LIURORUM EDITOR

Utrecht — 1912

AAN MIJN OUDERS

VOORWOORD.

U, hooggeleerde Rengers Hora Siccama, betuig ik mijn
dank voor de leiding, die ge mij bij het samenstellen van
dit proefschrift hebt willen geven. Oij hebt U daarbij veel
meer moeite getroost dan ik had mogen verwachten. Hoezeer
ge mijn lust tot zelfstandig werken niet alleen geëerbiedigd,
maar ook krachtig aangewakkerd hebt, zoo zou het mij
toch tot een grootc voldoening zijn, indien Uw geest in mijn
werk werd opgemerkt.

Den anderen Hoogleeraren van de juridische faculteit,
van wie ik onderricht mocht ontvangen, ben ik hiervoor
erkentelijk, terwijl ik wijlen Prof. Hamaker met eerbied
gedenk.

Wanneer ik aan het voorbereidende werk, het verzamelen
mijner gegevens, terugdenk, dan word ik in de eerste plaats
aan U herinnerd, hooggeachte Van Riemsdijk, die mij bij
het onderzoek in het destijds door U beheerde Algemeen
Rijksarchief met Uw kennis en ervaring wildet terzijdestaan.
Ik zou mij gelukkig achten, indien de vrucht van mijn
onderzoek bij U cenige waardeering mocht vinden.

Aan dc ambtenaren bij het Algemeen Rijksarchief betuig
ik mijn dank voor de hulp, die ik nimmer tevergeefs inriep.
Ik denk in het bijzonder aan de vele diensten, mij door den
Adjunct-Archivaris Mr. P. G. Bos bewezen.

Ook aan Mr. L. G. N. Boürioiüs, Archivaris der ge-
meente Delft, ben ik dank verschuldigd voor de wijze, waarop
hij het onderzoek in het Delftsche archief voor mij heeft
gemakkelijk gemaakt.

Bij het verzamelen van enkele gegevens uit de archieven

van Rijk en gemeente te Haarlem mocht ik de welwillend-
heid ervaren van den beheerder dier archieven, den Heer
C. J. Gonnet.

Zeer waardeer ik de wenken, die ik mocht ontvangen van
Dr. H. T. Colenbrander, den kenner onzer geschiedenis in
het tijdperk, waartoe ik mijn aandacht bepaalde.

Tenslotte zeg ik hartelijk dank aan Mr. A. S. de Blecourt,
Rechter in de Arr. Rechtbank te Utrecht, die zoo voor-
komend was, mij in Maart l.l. de afdrukken van zijn in-
middels verschenen werk „Ambacht en Gemeente" ter hand
te stellen. Dat ik van die vriendelijkheid niet gebruikmaakte
door van dit belangrijke werk melding te maken, vindt zijn
oorzaak hierin, dat van mijn proefschrift toen reeds een te
groot gedeelte was afgedrukt om aan de door Mr. de Blecourt
verwerkte feiten een hun waardige plaats te kunnen ver-
schaffen. Ik wil er echter op wijzen, dat het kennisnemen
er van de in mijn tweede hoofdstuk belmndelde stof zal
verduidelijken. Het komt mij voor, dat mijn conclusien met
die van den geachtcn Schrijver niet in tegenspraak zijn.

INHOUD.

Dladz.

INLEIDING.................XVII

Begrenzing van het onderwerp, XVII. Bronnen, XIX.
EERSTE HOOFDSTUK.

De justitieele colleges in de groote steden .... I

Schout en schepenen te Delft tot voorbeeld gekozen, 1.
« I. Vóór het ultbrekon der revolutie in 1705.......2

A. De inrichting van het college.........2

De schout ambtenaar der Hooge Overheid, 2. Do overige

regenten volksvertegenwoordigers, 7. De Woth, 8. Positie
«Ier schepenen, 10. Hun overeenkomst met ambtenaren, 11.
De secretarissen, 11. De schepenen-commissarissen, 14.

B. De werkkring van schout en schepenen.....15

1. Als leden dor Wethouderschap.......15

Opsomming dor functies, 16. Hot kourenmakon, KJ.
Het begeven van ambten, 21. Onderworpen van zorg, 22:
1° kerk, school, gestichten, 22; 2\'handel en industrlo 23;
3° flnantien, 24; 4° wegen, watoren en gebouwen, 25;
5* familierecht, 2(5; 0° burenrecht, 27; 7° onderwerpen in
verband mot do rechtspraak, 27; politio in ongen zin, 28.
Do taak dor collegos niet door do begrippen politio on
justitio aan to duiden.

2. Als afzonderlijk collogo..........31

«. Do berechting van strafzaken.........32

De berechting der crimineolo zaken, 82; der cor-
rectioneelo delicten, 86.

i\'. De berechting der civiele twistgedingen.....37

c. Maatregelen van voluntaire jurisdictie......40

I II. 1708-1708 ..................................41

De Provisionoolo Representanten. 42. Hun proclamntie
van 31 Jan. 1705, 44. Zij zijn do Hoogo Overheid in Hol-
land, 47. Do Nationale Vergadering, 47. Hot Provintiaal
Bestuur ton deelo opvolger dor Staten, 48.

De inrichting van het college.........51

De remotie van 21 Jan. 1795, 51. Inrichting eener
nieuwe regeering, 54. Municipaliteit, maire en schepe-
nen, 57. De maire of schout ambtenaar der H. Over-
heid, 58. De Weth hersteld, 62. Een regeeringsreglement
komt niet tot stand, 63. Geen verandering door het
optreden van het P. B., 68. Het niet ten uitvoer gelegde
regl. van 15 Jan. 1798, 70. Andere voorbeelden: Haar-
lem, 73; Medemblik, 74.

B. De werkkring van schout en schepenen.....75

1. Als leden der "Wethouderschap.......76

Veranderingen door het optreden der mun., 76. Keuren-
maken, 77. Ambten begeven, 79. Functies vlg. het regl.
van 15 Jan. 1798, 81.

2. Als afzonderlijk college..........83

Het regl. 1798 wijzigt de bevoegdheden van den schout, 83.

§ iii. 1798-1803 ................. 86

De staatsgreep van 22 Jan. 1798, 87. Centralisatie van
het bestuur, 88. De rechterlijke macht, 90. De Agont
van Justitie, 92. De staatsgreep van 12 Juni, 95. De
staatsregeling, 97. De rechterlijke macht vlg. die strg., 98.
In hoeverre is de strg. uitgevoerd? 101. Verschillende
positie van vonniswijzers on rechtvorderaars, 103. Maat-
regelen om tot invoering der rechterlijke colleges vlg.
de strg. te komen, 105. Voorloopige bepalingen omtrent
de bestaande colleges, 107.

A. De inrichting van het college.........109

De administratieve mun.; het comité van justitie ge-
handhaafd, 109. Geen regeeringsrcgl.. 111. Ophefllng van
de Weth, 112.

B. De werkkring van schout en schepenen.....115

Schepenen met de gehcele adm. der justitie belast, 115.

1. Werkzaamheden van schopenon, voorheon door

de Weth verricht.............116

Keurenmaken, 116. Ambten begoven, 118. Onder-
was, enz., 118. Familie- en burenrecht, 110. Politie in
engen zin, 119.

2. Werkzaamh. van schout en schopenen, voor-
heen als afzonderl. colloge verricht .... 120

ZU blijven deze functies verrichten, 120. De scheiding
der justitie en politie door een geval te Haarlem toege-
licht, 121. De scheiding vlg. de strg., 122. De schout uit-
sluitend rechtvorderaar, 125.

5 iv. 1803-1808 ................ 128

De strg. van 1801, 129. Het bestuursregl. voor het
dep. Holland; organisatie der rechtbanken en schouten
vlg. dit regl., 131. Verhouding van de leden der recht-
banken tot de H. Overheid, 136; id. der publ. aanklagers, 138.
In hoeverre werd de strg. uitgevoerd? 143.

De strg. van 1805, 143. In hoeverre werd zy uitge-
voerd? 146. De positie der rechtbanken, 147; der publ.
aanklagers, 149.

A. De inrichting van het college.........150

Het gemeentebestuur, 150. Het regl. voor de rechtbank,

door het G. B. ontworpen, 151. De nieuwe rechtb., 152.
De schout, 154

B. De werkkring van schout en schepenen.....156

a. De taak der schepenen...........156

Hun taak door die van \'tG. B. begrensd, 157. Wet-
houderen met de Weth to vergeleken, de rechtb. met
schout en schepenen afzondoriyk, 159. Advies v. h. Hof
a. h. D. B. van Holl. omtrent do verdeeling dor functies, 164.
Het neemt de onderscheiding der bestaan hebbendo
colleges tot grondslag, 174.

b. De taak van den schout..........175

Do schout als hoofdofllcicr bij do rechtb., 175; als
hoofdschout bU \'tG. B., 177.

i v. 1808-1811 ................ 180

De staatsinrichting van 1806, 181. De verhouding dor
just. colleges tot do H. Overheid, 185. Het wetb. op do
rechterl. instellingen van 1809, 188. In hoeverre kwam
do nieuwe organisatio tot uitvoering? 190. Voorloopigo
bepalingon omtrent do rechtbanken, 194; omtrent do publ.
aanklagers, 195.
De inlijving bl) Frankrijk, 195.

A. Df. inrichting van het college.........197

Het college onveranderd; sedert hot optreden van den

burgemeester do schout alleen hoofdofficier, 197.

B. De werkkring van schout kn schepenen.....198

Burgem. on Wethoudoron met de Weth te vergoiyken, 198.

l)o vordeeling dor functies tusschen rechtbanken en gein.
besturen vlg. do wetten van Lou. Nap. 199. Taak van don
burgemeester, 200. Hot O.M. vlg. hot wetb. van 1809,204.

TWEEDE HOOFDSTUK.

De justitloele colleges op het platteland.....206

Do hoogo on Inge vierscharen in Rijnland, Delfland en
Schieland tot voorbeeld gekozen, 206.

§ I. Vóór het uitbreken der revolutie in 1795

A. De inrichting der colleges . . .

1. De hooge vierscharen...........210

De baljuwen ambtenaren van den landsheer of andere
h.eeren, 210. De mannen volksvertegenwoordigers, 214.
De ministers, 219.

2. De lage vieischaren

De schouten ambtenaren deels van de ambachtsheeren,
deels van de baljuwen, 221. De schepenen volksvertegen-
woordigers, 225. De ambachtsbewaarders, 227. Secretaris
en bode, 228.

B. De werkkring der colleges

Hooge, middelbare en lage jurisdictie, 228. Verdeeling
der regeertaak tusschen de hooge en lage gerechten, 230.

1. De hooge vierscharen...........231

Opsomming der bevoegdheden, 231. Berechting van crim.

zaken, 233. Keurenmaken, 235. Berechting van correcti-
oneele zaken, 237. Andere bevoegdheden, w. o. politie in
engen zin, 239.

2. De lage vierscharen...........239

Verschillende omschrijvingen der taak, 239. Keuren-
maken, 242. Do taak der ambachtsbewaarders, 243. Do
dageljjksche politie, 244. Voluntaire jurisdictie, 245. Be-
rechting van civiele twistgedingen, 240.

§ II. 1705-1708 ................. 247

A. De inrichting der colleges..........248

Het platteland met do steden gelijkgesteld, 248. Regee-

ringsveranderingen op de dorpen, 249. Verandering van
de H.V. van Rijnland, 253; van Schioland, 250. Do Prov.
Repres. regelen de reg. veranderingen (0 Mrt 1795), 257.
Rechtvorderaars en vonniswijzors, 202. Hot com. van
Voorlichting uit de Prov. Repros., 207. Reg. veranderin-
gen in ambachten na 0 Mrt, 209. Schout = voorzitter «Ier
mun., 273. Hooge heerlljkhedon, 274. Splitsing dor col-
leges aldaar, 270. Optreden van het P. B., 280. Do H. V.
van Rflnl. na 0 Mrt., 282; dio van Dolfl., 285; dio van
Schiel., 287.

B. De werkkring der colleges..........289

Do taak in liet algemeen ongewijzigd, 289. Keuren-

maken, 290. Ambten begoven, 294. In hoo\'verro splitsing
van justitie en politie? 2%.

I IIL 1708-1804 ................. 298

Ook de vierscharen op het platteland tot de rechterlijke
macht gerekend, 298.

A. De inrichting der colleges
1. De hooge vierscharen .

Z\\j worden als zuiver justitieele colleges beschouwd, 300;
blyven echter vrijwel onveranderd, 301.

2. De lage vierscharen

Reorganisatie der ambachtsgerechten door agenten van
het I.A.B. van Holland, 305. Municipaliteiten naast comi-
tés van justitie: de onderscheiding van amb. bewaarders
en schepenen, 305. De aanstelling der schouten, 309; der
schepenen, 311; der secretarissen, 312.

B. De werkkring der colleges..........313

1. De hooge vierscharen...........313

Geringe wijzigingen, 313. Keurenmaken, 313. Geschillen

met municipaliteiten over de bevoegdheid in zaken van
politie, 314.

2. De lage vierscharen............318

De instructie voor de municipaliteiten, 318. De inge-
volge de strg. van 1798 ontworpen verdeeling der func-
ties, 319.

IIV. 1804-1811 .................321

A. De inuiciitino der colleoes..........322

1. De hooge vierscharen...........322

De rechtbankon in do kleino baljuwschappen en in do

ambachten van reglementen voorzien, 822. Voorb. eenor
gereglomentoordo crim. rechtb.: Catwljk, 325. Do bal-
juw, 320. Do mannon, 328. Do secretaris, 329. Do hoogo
vierscharen in Rljnh, enz., 331. Advies van hot Hof van
7 Au». 1804. mot concept-rogl. voor do hoogo vierscha-
ren, 883. Do hoogo vierscharen vlg. hot wetb. van 1800,887.

2. De lago vierscharen............337

Reglementen voor civ. rechtbanken on gemeentebe-
sturen, 887. Do gemeentebesturen opvolgors dor am-
bachtsbewaarders, 338. Schouten on secretarissen, 340.
Voorbeelden van civ. rechtbanken: Catwijk, 340; Noord-
waddingsvoen, 342. Geringo wijzigingon sinds 1805, 5143.

B. De werkkring dku colleges..........345

Grenzen tusschon do taak dor rechtbankon on die der

gemeentebesturen, 846. Kourenmaken, 349; geschil hier-
over tusschon do H. V. van Dolfl. on de mun. vnn
Kethol, 349; bepalingen hieromtrent in het concopt-regl.
van het Hof, 353; in do wotten van L. N., 869. Taak der
baljuwen on schouten h\\j do rechtbankon, 360; der
schouten b|) do gomeentobesturon, 363.

SLOT.....................367

Samenvatting van enkele mededeelingen omtrent de
inrichting der colleges, 367; vóór 1795, 367; na het uit-
breken der revolutie in 1795, 370; na den staatsgreep van
22 Jan. 1798, 374; onder de strg. van 1801, 378; onder
die van 1805, 381; onder die van 1806, 381. Het wetb.
op de rechterlijke instellingen en de gemeentewet van
1809, 384.

Samenvatting van enkele mededeelingen omtrent den
werkkring der colleges, 393. De huishouding, 393. De
begrippen justitie en politie, 394. Reeds vóór 1795 pogingen
em de grenzen der just. en pol. aan te wijzen, 396.
Pogingen daartoe na 1795 in de practyk, 397; in \'t advies
van het Hof van 22 Sept. 1802, 400; in de wetten van
1809, 402. Algemeene opmerking omtrent de in de be-
handelde staatsinstellingen waargenomen wijzigingen, 402.

Eenige afkortingen.

A. v. J. ... Agent van Justitie.

C. V............Constitueerende Vergadering.

C. v. J. ... Comité van Justitie.

D. B.....Departementaal Bestuur.

G. B.....Gemeentebestuur.

H. V.....Hooge Vierschaar.

I. A. B. ... Intermediair Administratief Bestuur,
mun............municipaliteit.

N. V............Nationale Vergadering.

P. B............Provintiaal Bestuur.

Prov. Rcpres. Provisioneels Representanten [van het Volk
[v.h.V.v. H.] van Holland].

Rp..............Raadpensionaris.

S. B...... Staatsbewind.

U. B............Uitvoerend Bewind.

V. L............Vertegenwoordigend Lichaam.

W. L.....Wetgevend Lichaam.

INLEIDING.

Het onderzoek, waarvan ik de uitkomsten in dit proef-
schrift hoop mede te deelen, betreft de geschiedenis van
de justitieele colleges in de steden en ten plattenlande
van Holland. Ik heb hiermee dp het oog de colleges, die
vóór het uitbreken der revolutie in 1795 waren samen-
gesteld uit schout en schepenen in de steden, baljuw en
mannen in de baljuwschappen, schout en schepenen in
de ambachten. Daar nu deze colleges niet alle uitsluitend
met de administratio der justitie belast waren en boven-
dien ook andere regenten in de genoemde deelen van
Holland justitieele functies uitoefenden, zou men mi) niet
ten onrechte kunnen tegenwerpen, dat ik my niet volko-
men juist, althans niet duidoiyk, uitdruk. Hot komt my
echter voor, dat do bedoelde collegos onder een anderen
naam niet zyn samen to vatton. Onder den naam gcrcclit
werden in do ambachten ook do ambachtsbewaarders be-
grepen en in sommige steden word de magistraat aldus
genoemd. Do benaming rechtbank kwam weliswaar reeds
vóór het revolutiotydperk er vrij algemeen voor in zwang,
maar schijnt ml) niet aanbevelenswaardig wegens de tegen-
woordige engo beteekenis van het woord. Het feit, dat
de taak van allo colleges, die ik bedoel, voor een belangrijk
deel bestond in do administratio der justitie, doot my bo-
sluiten, ze gezamenlijk aan to duiden als: justitieele colleges.
Intu8schen zal do samenhang dezer colleges mot andere,
zoowol wat do inrichting als wat den werkkring betreft,
een strikte beperking tot do justitieele colleges onmogelijk
maken: ook tot die andere heeft zich mijn onderzoek tot

op zekere hoogte uitgestrekt. Ik hoop ze in zooverre ter
sprake te brengen als mij noodzakelijk schijnt voor de be-
handeling der justitieele colleges.

Door mij tot de steden en het platteland van Holland
te bepalen sluit ik enkele met de administratie der justitie
belaste colleges uit, als het Hof Yan Holland en Zeeland
en den insgelijks in die beide gewesten competenten Hoogen
Raad, die voor Holland trouwens 20 Mei 1795 werd afge-
schaft; voorts de Leidsche universiteitsvierschaar e. a.
Ook de in sommige plattelandsdistricten fungeerende jacht-
gerichten, die 28 Juli 1795 werden opgeheven, en verschil-
lende andere colleges, met byzondere rechtspraak belast,
wensch ik terzijde te laten, al waren zij ten plattenlande
of in de steden competent. Ik bedoel dus met de justi-
tieele colleges de genoemde regeeringscolleges, waaraan de
administratie der ordinaris justitie grootendeels toever-
trouwd was.

Dat het noodzakelijk is, uit de honderd acht en twintig
rechtbanken, die in Holland van crimineele zaken kennis-
namen toen d\'Alphonse z\\jn rapport aan den Franschen
minister schreef (1810), en uit de nog talryker lage ge-
rechten er enkele tot voorbeeld te kiezen, behoeft wel
geen betoog. De vraag, in hoeverre ik door de keuze mUner
voorbeelden het geheel meen te kunnen toelichten, hoop
ik te beantwoorden by de vermelding der te behandelen
colleges. Dat ik van de stedeiyke schepenbanken alleen\'die
in de groote steden zal ter sprake brengen, vindt zyn
grond hierin, dat die in de niet ter Statenvergadering
stemmende steden (waarvan ik er aanvankeiyk een paar
in myn plan opnam) daarmee al te zeer overeenstemmen
om er een afzonderiyk hoofdstuk aan te wyden, maar niot
zóózeer, dat het aanbeveling zou verdienen, ze er mee
samen te vatten.

Myn stof is voorts bepaald naar den tyd. Deze begren-
zing ontleen ik aan twee feiten, n.1. het uitbreken dor
revolutie in 1795 en do invoering dor Franscho rochtoriyke
organisatie in 1811. Het daartusschen liggende tydperk is

voor de geschiedenis der Nederlandsche staatsinstellingen
in het algemeen merkwaardig omdat die instellingen des-
tijds verschillende wyzigingen hebben ondergaan, welker
nawerking zich thans in menig opzicht nog speuren laat.
Een korte bespreking van inrichting en taak der colleges
vóór 1795, d.i. zooals zij zich by den aanvang der bedoelde
periode vertoonden, komt mij echter onmisbaar voor.

Mijn gegevens heb ik hoofdzakeiyk uit de archieven dei-
colleges zelf geput en uit die der autoriteiten, waartoe zij
in eenige betrekking stonden. Een opgave der bronnen, die
voor een groot gedeelte op het Algemeen Rijksarchief in
Den Haag zyn te vinden, zal ik by den aanvang van
iedere paragraaf in de noten verstrekken.

Wat ik omtrent de ontwikkeling der bedoelde instellingen
heb mede te deelen, zal, naar ik hoop, enkele trekken van
hot beeld der Nederlandsche staatsinstellingen een weinig
verduidelijken. Ik ontveins my echter niet, dat er nog heel
wat detailstudie — en van meer geoefende hand dan do
myne — zal noodig zyn, om de ontwikkeling onzer staats-
instellingen sodert 1795 to leeren kennen.

EERSTE HOOFDSTUK.
De justitieele colleges in de groote steden.

In de groote steden van Holland, waarmee ik bedoel
die, welke vóór 1795 stemrecht ter Statenvergadering had-
den, bestond destijds evenmin eenvormigheid van bestuurs-
inrichting als in de overige deelen van het gewest.

Daar ovenwei in al die steden schout en schepenen deel
uitmaakten van do regeering en hun werkkring in do
belangrijkste punten overeenkwam, meen ik, dat, indien
ik omtrent schout en schepenen in ééno dier achttien
steden iets mededeel, men zich een donkbeeld zal kunnen
vormon van organisatie en taak der stedoiyko justitieele
colleges.

Dit klomt to meer voor do ambtenaren en colleges, dio
sedert 1795 als do opvolgers der stedoiyko schouten en
schepenen zyn to beschouwen, daar sinds dat jaar do
gelijkvormigheid in hot algemeen is toegenomen.

Do stad dio ik tot voorbeeld koos, is Delft, do dordo In
rang onder do stemmende steden.

Wy zullen nu achtoreenvolgons beschouwen de inrichting
en taak van hot collogo van schout on schepenen to Delft
^vóór hot uitbreken dor rovolutio in 1795 en van do hen
opvolgendo colleges en ambtenaren in do vorschillondo
Perioden, waarin ik ten hunnen aanzien het tydperk
1705—1811 meen to moeten verdoelen.

§ I. "Vóór het uitbreken der revolutie in 1795 !).

A. De inrichting van het college.

De scliout was de vertegenwoordiger der Hooge Overheid,
d. i. van de Staten van Holland en Westfriesland, in de
stad 2). Hij was er bekleed met hooge zoowel als met lage

1) Bronnen:

a. literatuur. Tegenw. Staat IV, p. 478 e.v.;

Pestel, Commentarii de Republica Batava (Leiden 1795), II
p. 565 e.v., III p. 644, \'46, \'52, \'77 (noten);

„Register van zaaken, raakende de Stad Delvt—Deszelfs
Regeerders en de Bestiering der Hooge en Laago Collegien
aldaar", ± 1777 door den stadssecretaris Van Boyen samenge-
steld (m.s. gemeentebibliotheek Delft VA 4), meteen aansluitend
tweede deel (V A 5), waarin verschillende functies van de Woth
worden vermeld, en dat derhalve hoofdzakelijk een uittreksel
is van den „index van do resolutiGn van do Hoeren van de
Weth" (Ryksarch. aanw. 1890, 26 die 5 Sopt 1757 door don
secretaris H. Vockestaekt aan de weth werd opgedragen (be-
gonnen 1609, voortgezet tot 1789);

„Instructie van do Vierschaar binnen Delft" (1683), o.a. samen
met do ordonn. op do huweiykscho zaken en die op do wees-
kamer in een m.s. van don schepen l)r. M. van Heemskekck
van Beest (± 1700) in do Delftscho bibliotheek (VI B 18);

„Resolutifin en CereinoniCn van Hoeren Schepenen van Delft"
(1699—1772) in een m.s. in genoomdo biblotheek (VI B 18).

Voorts is over de regeering der stad Delft iets to vinden in
do beschrijvingen der stad door Van Blf.yswijck en Bomrr en
by C. E. Oveboaauw I\'ennis (proofschr. leiden 1840).

b. archiefstukken. Het rechterlijk archief der stad Delft, dat
zicli op het Rijksarchief bevindt (aanw. 1890, 26), bevat o.a. do
vlg. bronnen:

„Register van resolutiön of notulen der kamer van do hoeren
van den gerechto", sedert 10 April 1795 van „hoofdschout on
schepenen", sedert 18 Aug. 1798 van „baljuw on schepenen",
sedert 24 Oct. 18011 van „hoofdofficier on schepenen" (175:1—1811),
tot 1795 van oen indox voorzien (ddd);

do bovengonoomdo indox op do notulen van do Woth, wolko
notulen zeer onvolledig aanwezig zyn onderaan;

„Kamerboek van do handelingen dor Kamer van Justitio,"
bovattendo vorschillondo acton, door do Weth, door schout on
schepenen of door schepenen alloon uitgegeven, o.a. 1740—1810(1»).

2) Mot do „Hooge Overheid" duid ik hier en iu \'t vervolg
aan do bezitters der landsheerlijke macht, in tegenstelling tot
do stodoiyko on andere overheden, dio een moor beperkte
macht en in een beperkter gebied uitoefenden.

Dat do overgang der landsheoriyko macht van den graaf op

rechtsmacht: in de meeste steden was niet, geiyk ten
plattenlande, deze tweeërlei rechtsmacht aan tweeërlei lands-
heerlijke ambtenaren opgedragen *). Met de schouten der
overige steden (soms hoogschouten genoemd in tegenstelling
tot die in de ambachten op het platteland) en met de
baljuwen of drossaards en de schouten ten plattenlande 2)
vormde deze schout een ambtenarencorps, afhankeiyk
van en verantwoordelijk aan de Hooge Overheid. Deze
verhouding was geregeld in do instructie van het Hof van
1531 3) en in do Crimineele Ordonnantie van 5 Juli 1570
In de genoemde instructie werd den Procureur-Generaal
by het Hof een nauwkeurig toezicht opgedragen op de
daden van deze ambtenaren, do „officieren". Hoewel, gelijk

do Staten geen verandering bracht in do verhouding dor lands-
heerlijke ambtenaren tot do Hoogo Overheid, behoef ik hier niot
te botoogen. Voor do positio der stedoiyko schouten (oudtijds
wol baljuwen genoemd, welko titel ton plattenlande gebruikeiyk
hleof) gold nog in den tijd, dien wy thans bespreken, wat Jan
Matthuben or van zegt in zyn Rechtboek van tien Briel (Oudo
Vadori. Rochtsbr. I p. 38):

„Oio principael endo overste dienro des heren heet nader
ouden haircomon baillu, dat» in Latino: propositus, quia post
dominum debet tonori ot preforri ceteris sorvitoribus in honore,
data to segghen: dat dio bailiu voir allen andoren dienren, na
dos heren, ghoOort, ontsien endo gheaoht wil woson, omdat hy
i» vicarius, dat is stedehouwer des horen...."

1) Oudtijds was dit In do «tedon wol hot go val, blijkens

Mattiiijken t. a. p. p. 30. To (Jouda bloof do onderscheiding in

don titol bnljuw-Bchout bestaan, to Gorinrhem was oen afzon-
derlijke schout naast »Ion drossaard (dio dit tovens was in don
lando van Arkol en Hardingsveld). Cf. Pkstel 111 p. 008 (noot);
ot) do ondorschoiding der ambten van baljuw en schout ton
plattenlande, kom ik in hot \'JJ" hoofdstuk terug. Hot privilege,
•tot graaf Willem II 14 Apr. 1240 aan Delft verleondo (Van den
Bbroii, nork. boek n° 118), spreekt slecht« van don „vilMcus\'.\'

2) Onder do Republiek word do samenvattende titol „OlMder"
voor dezo ambtenaren veelal gebruikt (Cf. o.a. Mr. Tuymon Boey,
Woordentolk, \'»Oravenhnge 1773, in voco Olllcioron); met dozen
titel had men echter in \'thyzonder hun functies in strafzaken
°P het oog. Zoo word ook do Dolftache schout in Btnvfzakon
»{\'tredende meestal „hoofdolllcier" gonoomd. Pehtil noemt hen
»Prao toros."

8) Gr. Piac. B. II. p. 703.
4) Eid. p. 1008.

wij zien zullen, in de steden, die zelf deel hadden aan de
landsheerlijke macht, de schout veeleer een lid der stads-
regeering dan een ambtenaar van de Hooge Overheid scheen
te zijn en er inderdaad door die positie van de hiërarchie
in dit ambtenarencorps weinig terecht kwam in de practijk,
kon het bestaan der hiërarchische verhouding toch nimmer
ontkend worden.

Dit betoogt o.a. de Procureur-Generaal bij het Hof in zijn
missive d.d. 4 Oct. 1797 aan het Provintiaal Bestuur van
Holland i), naar aanleiding van zijn correspondentie met
den Procureur der Gemeente van Amsterdam (die in 1795
in de functies van den schout aldaar getreden was) over
de nalatigheid van dien officier in \'t vervolgen van een
gepleegd strafbaar feit. HU voert aan 1° dat de practyk
in overeenstemming met de instructie van het Hof altyd
het officie van den Advocaat-Fiscaal en Procureur-Generaal
bevoegd achtte, de klachten tegen officieren ter kennisso
van den Hove te brengen *), 2°. dat vlg. de ordonnantiën
van 1570 en de uitspraken van Vort, Bort, Van Leeuwen e.a.
de Procureur-Generaal bevoegd is, om van dispositiön van
lagere rechtors in crimineelo zaken aan den Hove te pro-
voceeren en het Hof om daarvan konnis te nemen. Daarby
haalt hy aan een missive van het Hof d.d. 10 Maart 1002 aan
do regeering van Amsterdam in eengoiyksoortigoquaestie:
„dat hetzelve [appolleeren by het Hof] zoowel is toegelaten
aan den Procureur-Generaal als aan do Officieren, deioelke
beiden uit eenen hoofde haare Ampten bekleeden, den tenen
in reguarde van ecne Stad of plaatse in het particulier
ende den anderen in reguarde van ccnc Provintic in het
generaal" ¹).

1 o) Ik cursiveer.

Behalve in dezen samenhang kwam de positie van den
schout als ambtenaar der Hooge Overheid uit in de wijze
van aanstelling en in de finantieele verantwoordelijkheid.

Op de aanstelling, waarmee de stedelijke regeeringen
natuurlijk oorspronkelijk niets te maken hadden, omdat
de landsheer, ondanks het verleenen van stadrecht heer of
gerechtsheer der stad bleef en dus het recht behield om
de stad door een plaatsvervanger te doen berechten, hebben
deze evenwel langzamerhand in sommige steden eenigen
invloed verkregen: te Amsterdam i), Rotterdam en Schiedam
hadden de vroedschappen de benoeming geheel aan zich
weten te trekken, in andere steden benoemden de Staten
of wel de Stadhouder (wien eveneens de uitoefening van
landsheerlijke rechten toekwam) uit een door de vroed-
schap opgemaakte voordracht 2).

Zoo te Delft de Staten, maar met dien verstande, dat
de door Veertigraden (d. i. de vroedschap) gewenschte
persoon altyd werd gekozen: men was gewoon, op het

palingen voor ieder bijzonder geval en bepaalde de som,
bij de aanvaarding van het ambt te voldoen *).

Met den schout vormden schepenen het oudste regeerings-
college der stad 2). Schepenen waren geen ambtenaren,
maar uit de poorters gekozenen, die — het constitutioneele
beginsel — het volk vertegenwoordigden naast en tegen-
over den landsheerlijken ambtenaar.

Naast schepenen waren in lateren tijd burgemeesteren
ingesteld 3), terwijl een meer algemeene vertegenwoordi-
ging, die in sommige belangrijke aangelegenheden de
wenschen der burgerij te kennen gaf, de oorsprong is der
vroedschap of Veertigraden. De ontwikkeling dezer insti-
tuten, die in alle steden werden aangetroffen, heeft geleid
tot den door de Staten in hun „Corto Vertooninge" van
15S7 •*) aldus omschreven en tevens gesanctioneerden
toestand:

„De steden hebben meest al een form van Regieringc,
te weten, een Collegio van Raden ofte Vroetschappen,
gheconstitueert zljndo vando notabelsto uyten midden van
de gantscho Burgerye, deso z\\jn in sommigo Steden van
veertigh, in andere van ses-on-dertigh, in andere van
twee-en-dertigh, acht-en-twintigh, vier-en-twintigh ofto twin-
tigh Persoonen, endo z\\jn do Collegien van de solvo soo
oudt als do Steden, ofto immers dat geen Memorie en is
van hare beginselen, do Personen eens vercorcn zijnde,
dienen haer loven oft Poorterschap lange geduyrende, in
plaetso van denghenen die sterven oft haer Poorterschappen
verlaten, worden by \'t selvo Collegio tot haren gclioven

voor te dragen drietal de twee jongste Veertigraden als
figuranten te plaatsen. In de meeste steden had de overheid
de waarneming van het ambt tot een bepaalden tijd be-
perkt, te Delft zes jaari). Omtrent de benoembaarheid
hadden de Staten in hun resolutie d.d. 12 Maart 1709
enkele bepalingen gemaakt, o. a. dat een 70-jarige zich zou
mogen excuseeren, dat de afgevaardigden naar generaliteits-
colleges niet benoembaar zouden zyn, evenmin de baljuw-
dijkgraaf van Delfland e. a. 2). Altijd werd de schout gekozen
uit de Veertigraden en hy bleef Veertigraad gedurende zijn
bediening.

Wat nu de fmanticele verantwoordelijkheid betreft, on-
middellijk na de electie belastten de Staten de (Hollandsche)
Rekenkamer met het opmaken eener commissie, op welke
commissie de schout, na het betalen van zekere pachtsom,
werd beöedigd door Gec. Raden. Deze aangelegenheid was
door Gec. Raden geregeld in de „Instructie en Ordonnantie
voor de Officieren", nader gearresteerd 2 Juni 1728 8).
Art. 1 dier instructie omschrijft de taak van den officier
als berechter van criraineele zaken (misdadigers vervolgen,
apprehendeeren, doen straffen /on terechtstellen), in do vol-
gende artt. wordt hem do betaling van verschillende daarop
vallende kosten opgedragen, waarvoor hom o. m. het vanouds
toegekende % der boeten, confiscation, enz. toekwam <).
Jaarlijks moest hy, ingevolge art. 4, rekening doen tor
Kamer van Auditie. De bovengenoemde commissie, waarop
de eed werd afgelegd, bevatte een uitwerking dier be-

ghekoren, andere Persoonen uyt \'t middel der Burgeren
tot vervullinge vant ghetal. Bij dese Collegien alleen is de
macht omme te adviseren, resolveren ende disponeren
van alle saecken, concernerende den Staet vanden Lande
ende der Stede respective: Ende wat \'t selve Collegie advi-
seert, resolveert ende disponeert, wert bij de gantsche
Burgerije geyolght, daer tegen noyt eenige inbreuck ofte
oppositie van de Burgeren is gevallen.

Bij dese Collegien worden Jaeriycks gekoren de ordinarise
Magistraten, te weten, vier, drie ofte twee Burgemeesters,
ende seven ofte meer Schepenen, omme te dienen voor
een Jaer, in sommige Steden geschieden dese Electien
absolutelick, inde sommige by nominatie van dobbel getal,
daer uyt by den Stadhouder de verkiesingo van \'t gcwoon-
ïyck getal wert gedaen...

... By dese Collegien van Magistraten worden absolute-
lick bericht de Regieringen der Steden van Holland, West-\'
frieslandt endo Zeelandt, meestal ghenoegh op eencn voet,
sonder dat de Princen vanden Landen hen do Regieringen
van don Steden eenichsins hebben onderwonden anders
dan in \'t stellen van eenen Officier, die op heuren name
de Justitie heeft govordert. Dit is in \'t korte do waerach-
tige ghelegentheydt vande Regieringo der Steden van
Holland ende Zcelandt".

Zoo treffen wy te Delft in den tyd, die ons bezighoudt,
dezen toestand aan, dat do rcgecring der stad word uit-
geoefend door den schout, vier hurgemeesteren en zeven
schepenen, te zamen vormendo het collego dor Wethouder-
schap of Weth (in andere steden het „gerecht" genoemd i),

1) Do algomeono naam voor dozo regeeringscollogcs was
Magistraat. Cf. Boey in voco Schoponon: „Burgomoestoron en
Scheepenen werden verstaan door hot woord Magistraat, ziet
de resol. van Holland op hot quaeritur van Kdain, 9 Aug.
1640, 1647". In voco Magistraat vat hy or ook do ofllcieren
onder. Cf. ook Van Zubck, Codex Batavus, in voco Magistraat.
Dezelfde regenton vat do Agent van Justitio samen onder don
Magistraat, blijkens zijn schrijvon aan hot Uitvoerend Bewind
d.d. 5 Mei 1801 (uit*?, brieven A. v. J. n° 341): „Het is een be-
kende zaak, dat do Collegiön van den Magistraat, ook wel Col-

waarmee te Delft schout en schepenen werden aangeduid).
Van dat college was de schout voorzitter; hij en de andere
leden hadden er gelijke, concludeerende stem in. Het
college van Veertigraden n.1. i) werd in de zaken der
regeering hoogst zelden gekend ; het was niet veel meer
dan een kiescollege, dat uit zijn midden de gecommit-
teerden der stad ter Statenvergadering koos en de met de
dagelijksche regeering der stad belaste lieden, n.1. de leden
der Weth voornoemd, den thesaurier, drie weesmeesteren
en twee havenmeesteren, ter electie voordroeg.

De laatstgenoemde, buiten de Weth staande, regenten,
bekleedden een aan deze ondergeschikte positie.

De Weth daarentegen — dit zal ons straks by do be-
spreking harer functies blijken — moeten we beschouwen
als de eigeniyke stadsregeering, als hoedanig ik haar
reeds heb aangeduid. Do onafhankelykheid van de Hoogo
Overheid, die dit regeoringscollege in zekere mate bezat
als een gevolg van de stedeiyke autonomie, was in do
practyk byzonder groot, omdat do stedeiyko regeering ver-
tegenwoordigd was ter Statenvergadering en dus zelf deel
had aan do landsheerlijke macht. Vcortigradon commit-
teerden n.1. jaarlijks burgemoesteren (leden dor Weth dus)
by tourbeurten, benovons twee z.g. adjuncten ter dagvaart
uit hun midden, om als hun gevolmachtigden in do Staten
zitting to nomen 3).

legiGn van den Gmytc of van do Wet genaamd, in de HoilandBche
steodon gowoost zijn eoUcyia mixta, bestaande uit don Hoofd-
Bchout, Burgomeosteron on Schepenen". Zoo ook het Hof in zijn
natomelden advies van 21 Sopt. 1802 omtrent do vordooling
dor functios tusschon do collegos van politie on van justitie.

1) Of wel do vroedschap; cf. Bornrr (ed. 1720) p. Uil: „ln
allo do Vergaderingen hobbon niet alleen stom do Heoron
Veertigen, maar ook do Hoeren Vroedschappen, dowelko buiten
do Voortig zouden mogen zijn, \'tgoon trouwens in lango jaren
niet geschied is; en worden als Vroedschappon erkont die
Hoeren dlo goweost zijn Burgomooster, Schopen, Thesaurier,
Weos- of Havenmeester".

2) Do govallon, waarin do Weth mot do vroedschap overleg
pleegdo, waren zeer zeldzaam.

3) Cf. Van Zurck, Codex Batavus, in voco Holland, § IV.

Daar nu de schout het voorzitterschap van dit vrijwel
onafhankelijke regeeringscollege bekleedde en daarin mede-
stemde, had hij in de practijk zijn karakter van verant-
woordelijk ambtenaar der Hooge Overheid grootendeels
verloren. De groote invloed, dien Veertigraden zich op zy\'n
aanstelling hadden verworven, werkte hiertoe ongetwij-
feld mede.

Wij zullen thans de positie der meergemelde schepenen
nader bezien.

Dat schepenen, gelijk ik opmerkte, geen ambtenaren
waren, doch vertegenwoordigers der burgerij, tot zekere
samenwerking met den schout bevoegd, belette niet, dat
zij in beginsel door den landsheer werden benoemd: by
het privilege, dat hot schepenen-college instelde of beves-
tigde i), behield de graaf de benoeming gewooniyk aan
zich. Vandaar in lateren tijd de electie door den Stad-
houder. Te Delft maakten Veertigraden jaariyks ln het
laatst van December een dubbeltal op, waaruit de Stad-
houder de zeven schepenen en vier burgemeesteren koos -\\)
Het moet by uitzondering zyn voorgekomen, dat niet-
Veertigraden tot schepenen werden verkozen 3), doch in do
jaren, die aan de revolutie voorafgingen, is dit niet het

geval geweest. Het vereischte voor Veertigraden, dat zij
poorters zijn moesten *), gold dus van zelf ook voor
schepenen (en voor den schout). Op een bepaalden leeftijd
werd niet (als in andere steden) gelet, doch 70-jarigen
mochten zich excuseeren. De oudste in jaren was president-
schepen; de drie jongsten werden bij tourbeurten tot do
rol gecommitteerd en moesten in dat geval verschillend©
commissies waarnemen met by tourbourt aangewezenen
uit de drie oudsten ¹). Evenmin kwam juridische kennis
in aanmerking, zoo min voor den schout als voorschepenen,
maar een algemeen geldend vereischte was het belyden
der Gereformeerde religie²).

Veertigraden zwoeren, alvorens tot do nominatie over
te gaan, personen te zullen kiezen „uitte alrcrijckste,
oirbaeriycksto, notabelsto, reckeiyckste endo vreedoiycksto
mannen" ■»); het is evenwel een bekende zaak, dat feitoiyk
de inhoud der z.g. contracten van correspondentie bepaaldo,
wie gekozen zou worden.

Do schout werd op Nieuwjaar geïnstalleord door den
voorzittondon burgemeester van het afgeloopon jaar en
legde in diens handen af don eed van trouw aan do lloogo
Overheid, mot inachtneming van do privilegiën dor stad.
Hy stelde daarby zokoro cautie aan do Woth. Vervolgens
trad do oudo rogooring af en instalieordo do schout namens
de Hoogo Overheid do nieuwverkozenen ⁶). In zijn handoft
legden schepenen don oed van trouw aan do Staten af en
tevens don door dezen voorgeschreven zuivcringaeod.

Deze eeden maakten schepenen niet tot ambtenaren van
de Hoogo Ovorhoid, geiyk den schout.

Al schynen do wijzo van benoeming en do daarby af

te leggen eeden hen tot ambtenaren te stempelen, hun
karakter van volksgenooten hadden zij hierdoor toch niet
verloren. Immers de aanwijzing eener commissie uit de
volksgenooten, die vanouds door den landsheer placht te
geschieden om orde te stellen op de rechtsbedeeling, bracht
mede, dat de benoemden zich persoonlijk tegenover den
landsheer verbonden om de plichten, die voor hen uit deze
benoeming voortvloeiden, de taak van het rechtvinden n.1.,
trouw te zullen waarnemen.

Dit rechtvinden geschiedde door schepenen oorspronkelijk
niet uit naam van den landsheer, maar als vertegenwoor-
digers der burgerij. Eerst sedert de resol. der Staten van
27 September 1668 i) wezen zij vonnis (in crimineele
zaken althans) namens de Staten. Dezo resolutie wijzigde
„generalijck" in de sententien der „Rechteren binnen Hol-
landt ende West-Vrieslandt" en in de conclusien der
„Officieren" de clausule „uit den name ende vanwegen de
Hooge Overicheyt ende Graefïelickhoyt van Hollandt ende
Westfrieslandt" in: „uit den name onde vanwegen de
Heeren Staten van H. ende W." Oppervlakkig zou men
hieruit afleiden, dat door alle rechtsprekendo colleges reeds
vóór dien tyd werd rechtgesproken in naam der Hooge
Overheid. Uit verschillende dingboeken is my echter ge-
bleken, dat dit in do steden en ten plattenlando niet het
geval was: alleen voor het Hof, dat (ook in civiele zaken)
altyd namens den landsheer had vonnisgowezen, word de
clausulo gewijzigd voor do gerechten in do steden en
ten plattenlando werd zy ingevoerd ¹). Gewyzigd werd
zy bovendien in de vorderingen der officieren, die evenals
de leden van het Hof vanouds landsheoriyke ambtenaren
waren.

De schepenen werden reeds, evenals de raadsheeren
van het Hof, benoemd en beöedigd door den landsheer.
Daar nu door het Hof, in hoogste instantie dus, recht
werd gesproken namens den landsheer, kon dit voorbeeld
niet nalaten, invloed uit te oefenen op de opvatting van
de taak der stedelijke en plattelandsgerechten. Bovendien
was de rechtspraak meer en meer uitvoering van wetten
geworden en geschiedde ze dus in zooverre krachtens op-
dracht van den landsheer

Zoodoende zal het principiëele verschil tusschen de lands-
heeriyke rechtbank en de volksgerechten niet meer gevoeld
z\\jn en kon voor beide de bovengenoemdo clausule worden
vastgesteld.

Wij zien dus, dat door verschillende omstandigheden de
schepenen overeenkomst vertoonden met ambtenaren der
Hooge Overheid. Do overgang van do oude volksgorechton
in ambtenarencolleges, die nh, 1795 plaatshad, werd er
door voorbereid. Vóór 1795 hebben we echter in do sche-
penen nog niet een uit ambtenaren bestaande rechtbank
te zien, maar eon deel der stadsregeering, gecommitteerd
uit de burgory.

In hoevorro do waarnoming van byzondoro functies dit
deel der regoering tot een afzondoriyk collogo maakte,
hopen wy in de volgendo afdeeling na to gaan.

De voornaamste ambtenaren der regeering waren de
beide secretarissen, die door de "VVeth werden aangesteld
en bij de verschillende regeeringscolleges om beurten fun-
geerden, waarbij zij evenwel alleen in de Weth stemrecht
hadden.*).

De onderschout te Delft, de subst.-schouten te Delfshaven
en te Rijswijk (in welke heerlijkheid de schout van Delft q.q.
baljuw was) en de dienaren der Justitie werden door den
schout benoemd en door schepenen beëedigd, de boden of
roedragers (deurwaarders) werden aangesteld door burge-
meesteren.

Uit de schepenen werden by tourbeurten door den Stad-
houder gekozen drie „schepenen-commissarissen inzake fraude
en contraventie van \'slands gemeene middelen", oin met
den schout in deze zaken te fungeeren. Hun competentie
strekte zich ook buiten het gebied der stad uit: het gewest
was ten behoeve van deze rechtspraak in districten ver-
deeld. De instelling der schepenen-commissarissen zal ik
echter niet bespreken en evenmin haar geschiedenis in de
jaren 1795—1811, omdat zy op het karakter der justitieele
colleges, waarover ik handel, niet van invloed was 2).

B. De ■werkkring van Schout en Schepenen.

1. Als leden der Wethouderschap.
In het „Register van zaaken" van Van Royen vinden
we een omschrijving van de functies der Wethouderschap.
De schrijver vermeldt n.1. in voce Weth het volgende:

„Schout, Burgemeesteren en Schepenen te samen maaken
een Collegie uyt, dat Weth genoemt wert, alwaar de
Pensionaris en beyde de Secretarissen, voor een persoon
gereekent, mede compareren, hebben in alles een concludee-
rende stem, vergaderen alle maandagen op alle stadssaeken,
die van minder importantie zijn dan dat men die ter
vroedschap zoudo brengen, expedieeren requeston, hooren
partheyen, bevredigen twistende is \'t doenlik, maaken
keuren en vergeven verscheyde ofilcien, als het secretaris-
schap van dese Stad, stellen 2 commissarissen van harent-
wegen om op alle consistoriale vergaderingen te compare-
ren, alsmede do Commissarissen van de Huweiykscho
saaken, do Regenten van allo de Godshuysen, do Officiers
van de Laken-, Zaalj- en Fustenneering, etc. By dit Col-
legio werden gedaan allo do Beschouwingen zoo van het
Brandgeweer, waterdiepinge, Erflscheydinge, alsmede dodo
lichamen, die verongelukt zijn; don Schout presideert
alhier, doot do omvragen, en voert ordinaris hot woord;
do wot word gehouden allo maandagen om 10 u. in
Schepenskamor..Omtrent do regeling dor werkzaam-
heden deelt hU nog mode, dat ingevolge resol. Woth d.d.
3 Nov. 1609 allo resolutien by do Woth genomen dos
Maandags daaraan worden geresumeerd on gearresteerd,
en dat ingevlg. resol. Weth d.d. 6 Jan. 1685 „als vanouds"
do vergaderingen tot het vergovon van verschillende ofll-
cien werden gehouden op don l»¹»« en 2^d«n Maandag na
Nieuwjaar, „to procedeercn mot do praesenten".

Raaden van hot Noordor- en Zuyderquartior resp.;____— En

zulks alles is daar op dien voet gebleven, uytgonomen dat do
Collegiön van Gec. Raaden thans worden vervangen door do
Commissie van Finantie".

Met behulp van hetgeen mij uit andere bronnen bekend
is, zal ik trachten, deze omschrijving wat nader uit
te werken en zoo noodig aan te vullen. Op volledigheid
zal ik daarbij allerminst aanspraak maken: mijn doel
is, een korte schets te geven van de werkzaamheid van
dit regeeringscollege, waarin schout en schepenen een be-
langrijke rol vervulden.

De functie, die in de eerste plaats onze aandacht trekt,
is het keurenmaken. Dat van ouds schepenen het recht
hadden, in geineeu overleg met den schout keuren vast to
stellen, blijkt uit het Delftsche handvest van Graaf Willem II
d.d. 14 April 1246 0» waarin het aldus wordt omschreven:
„Item quamcumquo olectionem juris scabini de consilio
meo vel villici mei de Delf pro communi utilitate ordina-
verint, ratam observabitur, ita quod in prejudicium mei
juris non redundet."

In de samenwerking van den schout mot schepenen
(burgemeesteren waren er ten tyde van dit privilege nog
niet) zien we, als by het vonnissen en het nemon van
andero maatregelen, de samenwerking van overheid en
volk 2). Lator, toen naast schepenen burgemeesteren waren
opgetreden, kwam de bevoegdheid, keuren to maken, in
alle steden toe aan den Magistraat 3). in den tyd, die ons
bezighoudt, waren tengovolgo van do zelfstandigheid dor
steden tegenover de Hoogo Overheid de beido elementen

in die magistraatscolleges minder scherp onderscheiden:
alle leden van de Weth hadden gelijke, concludeerende
stem, zoowel bij het maken van keuren als bij het nemen
van andere maatregelen. De schout nam echter in zooverre
een bijzondere plaats in, dat hij als voorzitter de onder-
werpen ter tafel bracht en de stemmen opnam. Pestel *)
teekent zijn positie in den magistraat aldus: „Cum sit
primus in magistratu, apparet, qui factum sit ab antiquo,
ut honoratiorem in urbe locum obtineat deinde cur cum Coss.
& Scabinis de legibus urbanis ferendis ac jubendis conferat
consilia & decernat."

Dat de keuren slechts gedurende één jaar, den zittings-
duur der leden van den magistraat, geldig zouden z\\jn en
er dus jaarlijks een renovatie plaats moest hebben, zooals
oudtyds overal voorkwam, was in lateren t\\jd in onbruik
geraakt 2). Ook bracht de stedeiyko autonomie mede, dat
uitdrukkelijke goedkeuring der geinaakto keuren door het
Hof niet werd gevraagd. Geiyk wij bij do bespreking van
Rijnland zien zullen, was men ten plattenlando gewoon,
zich hierdoor to vrijwaren tegen do mogelijkheid, dat hot
Hof do gomaakto keuren bij voorkotnendo gelegenheden
ter zijde stelde.

Dit brengt ons tot de vraag: hoevor mocht do plaatse-
lijke overheid by hot keurenmakon gaan, tot welke onder-
werpen strekto zich haar kourrocht uit?

Een nauwkeurigo bogronzing van dezo onderworpen is
moeieiyk aan to wyzon. AVy moeten n.1. aannemen, dat
alles wat tot do stedelijke huishouding behoorde, d. w. z. de
stedeiyke justitie en politie, in do keuren werd geregeld 3),
doch in zooverre als hot recht tot regeling van een bepaald

onderwerp niet bij privilege, ordonnantie of gebruik aan
de Hooge Overheid was voorbehouden 1). Er bestond zoo-
doende minder aanleiding voor de stedelijke overheid tot
het regelen o. a. van het crimineele strafrecht en van het
recht, dat in civiele gedingen werd toegepast, doch de
bevoegdheid daartoe was haar in beginsel niet onttrokken.
Meer aanleiding bestond er tot het maken van wat wij
politieverordeningen noemen: zonder hiermee te kennen
te geven, dat al wat men destijds tot de politie rekende
op deze wijze geregeld werd, mogen wij aannemen, dat
de politieverordeningen onder de stedelijke keuren een
belangrijke plaats innamen.

Voor Delft en in den door ons besproken tyd geldt dus
niet wat Mr. Muller zegt van de keuren dor stad Utrecht
in de middeleeuwen: „Eene „„koer"" is in den regel cene
politieverordening, een „„koerbaer"" misdryf eene politie-
overtreding" 2), al dient te worden erkend, dat do wet-
gevende macht der stcdeiyke besturen zich veelvuldig
uitte in politieverordeningen. Laat my trachten, dit toe te
lichten.

Als voorbeelden van die politieverordeningen noemt
Mr. Muller „strafbepalingen" inzake „de stedeiyke huis-
houding, de straatpolitie, het toezicht op do nyverheid,

het marktwezen en dergelijke onderwerpen". Met de
stedelijke huishouding is in dit verband wellicht het
beheer der flnantien en publieke werken bedoeld. Ook
Pestel i) geeft enkele voorbeelden van verordeningen,
door den stedelyken magistraat ter uitoefening van de
„cura politiae" gemaakt, n.1. die tegen zedenbedervende
tooneelvoorstellingen, die op het markttoezicht, op de
ambachtslieden. Dergelijke voorbeelden zou ik uit de
Delftsche keuren kunnen vermelden; ik zal dit echter
thans niet doen, maar er straks, bij de bespreking
van de verdere taak der Weth, enkele noemen. Deze
politieverordeningen toch vormden een deel van do maat-
regelen, die do plaatselUko overheid verplicht was, ter
handhaving van orde, veiligheid, gezondheid, zedelijkheid enz.

de stad to nemen. Het maken van keuren was slechts
een der vormen, waarin de magistraat do stedelijke belan-
den behartigde; tusschen het maken van verordeningen
en het nemen van andero maatregelen ten aanzien van
die onderwerpen bestaat slechts dit verschil, dat do ver-
ordeningen zün de niet slechts voor één bepaald geval
genomen maatregelen.

DU de bespreking van die maatregelen nu kunnen wU niet
uitgaan van ons begrip »politie/* bedoeld in ona woord
»politieverordening", en dat ik voortaan zal aanduiden
^al£» „politio in engen zin", in tegenstelling tot het destyds
gebruikeiyko begrip, dat een voel ruimere beteokenis had.

Ook Mr. Muller heeft in het bovenaangehaalde blijk-
baar een ruimere beteekenis van het woord politieverorde-
ning op het oog gehad.

Hoewel n.1. vele van de door den magistraat behar-
tigde zaken tot die politie in engen zin behoorden en men
zelfs om die reden in \'t revolutietijdperk de oude magi-
straatscolleges wel onder de „politieke" regeeringscolleges
gerangschikt heeft, zoo zou toch het vinden van een om-
schrijving van dit begrip, in tegenstelling tot de politie in
ruimeren zin en de justitie, ons niet kunnen bevredigen
omdat een scherpe onderscheiding dier begrippen niet ten
grondslag lag aan de scheiding der werkzaamheden van
de magistraatscolleges en de andere regeeringscolleges.
Eerst in het revolutietijdperk heeft men getracht, de
scheiding der werkzaamheden volgens een onderscheiding
der begrippen politie en justitie te bewerkstelligen.

WU kunnen het doel der verschillende maatregelen, n.1.
de handhaving van orde, veiligheid, enz., niet tot criterium
nemen voor de kennis van do taak der Weth, want dorgo-
ïyke doeleinden hadden nagenoeg allo maatregelen der
regeering, o. m. ook hot opleggen der in de keuren be-
dreigde straffen, in do meest gevallen niet tot do taak der
Weth, maar tot die van hot gerecht bohoorendo

Ook do aard der straffen, dus die van do middolen ter
handhaving van orde enz., vormt geen criterium. Do cor-
rectioneele straffen, welker toepassing ovenals dio van de
crimineelo in hot algemeen tot do justitie behoorde, werden

wel veelal in politieverordeningen van de Weth bedreigd,
maar tot het bedreigen van lijfstraf was deze niet onbe-
voegd en correctioneele straffen werden ook wel door de
Hooge Overheid bepaald.

Dat in de keuren van de Weth ook onderwerpen ge-
regeld werden, die overigens slechts tot de taak der
schepenen behoorden, blijkt uit de instructie van de Vier-
schaar i), die een herziening bevat van de „keuren ende
ordonnantiën deser steede... op \'t stuck ende train van
der Justitie", door „Schout, Schepenen ende regierders"
(d. i. de Weth). Ook do keur op de kleine zaken, van 1714,
waarin het civiele procesrecht in zaken beneden f 50.—
geregeld werd, was een ordonnantie op dat stuk. Wanneer
men, gelijk wy zullen zien, in het revolutio-tydperk nu en
dan sprak van justitieele keuren of keuren, tot de admini-
stratie der justitie in nauw verband staande, werden er
dorgelyke verordeningen mee bedoeld.

Dat, ook by het aanvaarden van een zeer ruim begrip
politie, de keuren van do Weth niet slechts politieveror-
deningen waren, waarin correctioneelo straffen werden be-
dreigd, biykt derhalvo uit hot bestaan van ïyfatraffoiyke en
van slechts op do administratie der justitio betrekking heb-
bendo keuren. T.a.v. het keuronmaken moeten wy dus
concludeeren, dat do regelingsbevoegdheid der Weth slechts
beperkt werd door dio der Hoogo Overheid en dat zy
derhalvo verordeningen van allerlei aard maakte, doch die
grootendeels betrekking hadden op do aan haar toovortrouwdo
zorg voor verschillende stodeiyko belangen en dio voor het
meerondeel gehandhaafd werden door correctioneelo straffen.

Om ons van do functies dor Weth een donkbeeld to
vormen, zullen wy dus moeten trachten na to gaan, welke
dio stedoiyko belangen waren, waartoo zich do zorg van
het collego uitstrekte.

Ik wil echter vooraf nog op een bepaalde functie de
aandacht vestigen, n.1. hot begeven van oflicien, een werk-

zaamheid, die voor ons merkwaardig is omdat we in het
revolutietijdperk herhaaldelijk bijzondere bepalingen daar-
omtrent zullen aantreffen.

Met uitzondering van enkele bedieningen, die ter beschik-
king van burgemeesteren alleen stonden, en van enkele,
waartoe door schout en schepenen admissie werd verleend i),
werden de stedelijke ambten en commissien vergeven
door de Weth. Een opsomming er van vinden we in de
natemelden overeenkomst tusschen de municipaliteit en
het comité van justitie van 14 April 1798, waarbij deze
colleges de aanstellingen onder elkaar verdeelden in ver-
band met de verdeeling der verschillende werkzaamheden
van de destijds opgeheven Weth, naar den maatstaf van
wat zy achtten tot de politie en tot de justitie te behooren.

Wij zullen thans overgaan tot het beschouwen van enkele
onderwerpen, waartoe zich de zorg van de Weth uitstrekte.

lo. Kerk, school en gestichten.

De Weth benoemde twee commissarissen-politicq in den
kerkeraad, van wie er jaarlyks een aftrad. Deze commis-
sarissen waren in den regel schepenen 2). Do approbatie
van predikanten kwam echter aan burgemeesteren alleen toe.

Curatoren der groote en kleine scholen werden door do
Weth benoemd, waarby deze altyd een harer leden en een
predikant verkoos. Do Weth verleendo consent tot hot
houden van een school en tot het optreden als school-
meester; het laatsto op rapport der hoofdlieden en cxami-

nateurs van de scholen, die zelf door burgemeesteren be-
noemd werden. Het toezicht over de godshuizen droeg de
Weth jaarlijks opnieuw op aan „Commissarissen over de
godshuizen" uit haar midden, n.1. één burgemeester, twee
schepenen, den pensionaris en een der secretarissen
bovendien benoemde de "Weth alle regenten der godshuizen
en de vaders en moeders, alsmede de kerkmeesters. De
stadsverbeterhuizen werden om de twee jaren geinspecteerd
door een commissie uit de Weth, bestaande uit den schout,
twee burgemeesteren, vier schepenen en de ministers.

Uit haar midden benoemde de Weth jaarlijks commissa-
rissen tot do armenzaken: één burgemeester, tweo sche-
penen, den pensionaris en een der secretarissen. Om do
vestiging van armlastige personen binnen do stad te voor-
komen, vroeg de Weth, alvorens acte van inwoning aan
van eldors komenden to verleenen, van do regooringen der
vorige woonplaatsen z.g. acten van borgtocht of indemni-
teitbrioven. Omgekeerd stond zy door hot verleenen van
dergeiyko brieven er voor in, dat uit do stad vertrokken-
den elders niet armlastig zouden worden.

Ten aanzion van handel en industrie, oen tweede onder-
werp van zorg, dat wy aantrcfTon, bestond do taak dor
Weth in hot uitoefenen van zokor toezicht, voortvlooiondo
uit haar verplichting om zorg to dragen voor do rust,
orde, veiligheid, zcdelykhoid, gezondheid, onz. in do stad.

Ik noem dus:

2°. Handel en industrie.

Tot do taak van do Weth behoordo liet toezicht op do
gilden. Do Weth arresteerde, interprotoerde, ampliecrdo en
renoveerdo do keuren der gilden 2) en voordo zo uit, byv.
door op klacht der hoofdlieden hen, dio in stryd met die
keuren eenige nering of handwork uitoofenden, tot do bo-

paalde boete te veroordeelen door leden der gilden te
veroordeelen tot betaling der contributien, enz. Ook van
het tuchtrecht der hoofdheden ten aanzien van leerlingen
was hooger beroep bij de Weth en ingeval van verschil
tusschen de hoofdlieden en leden der gilden (byv. over
ziekenbussen, begrafenissen) deed de Weth uitspraak. Wan-
neer het advies der hoofdlieden op eenig request inzake
de gilden niet voldoende scheen voor het nemen der be-
slissing, was de Weth gewoon, het in handen te stellen
van den jongsten burgemeester, twee schepenen, den pen-
sionaris en een der secretarissen ¹).

Voor het oprichten van een traficq was consent van de
Weth vereischt, die hierover na ingewonnen advies van
den havenmeester besliste. Ook op de markten maakte de
Weth keuren, doch het oppertoezicht daarover behoorde
tot de taak van burgemeesteren; zoo ook het toezicht op
de keurmeesters van verschillende levensmiddelen en bouw-
materialen, die evenwel benoemd werden door do Weth.
Tot superintendenten van de grein-, saay- en stoflenhal
committeerde do Weth jaarlijks twee leden uit haar mid-
den; ook de gouverneurs (waarvan één lid van do Weth)
en andere officieren van dezo hal en van do lakenhal
werden door dit college aangesteld.

De Weth benoemdo voorts do ykers van maten en ge-
wichten; ingevolge do keur van 9 Juni 1071 geschieddo
de yk om de 2 jaar (in Mei) ten overstaan van loden
der Weth.

8°. De finantien der stad.

Het beheer der finantien vormde een bolangryk deol van
de taak van burgemeesteren, daarin bygestaan door don

hun ondergeschikten thesaurier. In zeer gewichtige finan-
tieele aangelegenheden raadpleegden zij niet de Weth, maar
"Veertigraden. Toch nam ook de Weth deel aan enkele
maatregelen betreffende de stedelijke finantien. Ik noem de
verpachting van stadsaccijnsen, die jaarlijks (81 December) op
plechtige wyze ten overstaan van de Weth in de schepenen-
kamer plaats had i)

4°. Wegen, wateren en gebouwen.

Het beheer van wat wy dc „publieke werken" zouden
noemen, in het revolutietydperk (gelijk ik nader uiteen hoop
te zetten) veelal „oeconomie" geheeten, behoorde evenmin
als dat der finantien tot de taak van de Weth. De regenten,
die met dit beheer belast waren, waren de buiten de Weth
staande, doch uit en door dc Veertigraden verkozen haven-
meesteren, één voor Delft en één voor Delfshaven. Finantieel
waren zy van burgemeesteren afhankeiyk, doch by do
uitoefening hunner taak hadden zy in sommigo opzichten
met de Weth samen to werken, die ook tot dezen be-
stuurstak haar zorg in het bolang van orde, veiligheid,
enz. uitstrekte. Onder haven meesteren stond do „stads-
fabryck", een ambtenaar, dio o.a. do noodigo inspecties dood.

Jaariyks in Juli hiold do Weth schouw over do buiten-
wegen, kaden en wateren 2), tweemaal \'sjaara mot don
stadshavenmeestor ovor do rytuigon, wagons en schuiten.
Aan haar keur op het roinigon der straten en wateren
hiold do Weth do hand door zelf waarschuwingon te doen
en zoo noodig boeton op to leggen. Verschillendo besluiten
van eenig belang, als byv. do toestemming tot hot afaluiton
van wegen, hot. dempen van wateren, hot leggen van
riolen, het geheol of gedeelteiyk afbroken van gebouwen,

liet de Weth niet aan havenmeesteren over. Bij niet nakoming
der verplichtingen bij het sloopen of verbouwen van huizen
legde zij zelf de boeten op.

5°. Familierecht.

De huwelijksvoltrekking (ingeval deze niet in de Geref.
Kerk plaats had) geschiedde voor de Weth, nadat de aan-
teekening ten overstaan van door haar benoemde commis-
sarissen was verricht!).

Separatie van tafel, bed, bijwoning en goederen, op
grond van oneenigheid of debauche, werd door de Weth
uitgesproken.

Met de voogdij van minderjarigen bemoeide de Weth
zich in \'talgemeen niet¹), doch over onverzorgde kinderen,
bijv. vondelingen of kinderen, wier ouders in het tuchthuis
waren opgenomen, oefende zy do oppervoogdy uit; in dio
gevallen qualificeerde zy de regenten van het weeshuis
tot opname der kinderen. Ook verleende de Weth brieven
van voorschryving by verzoek om venia aetatis aan de
Staten.

Tot haar bevoegdheden behoorde voorts het uitspreken
en opheffen van curateele. Ingoval van krankzinnigheid,
verkwisting, enz. werd do curateelo verleend door do Weth,
die ook do curatoren benoemde en ontsloeg. In do inocsto
gevallen werd do onder curateelo goplaatsto tovons geconfi-
neerd: in geval van krankzinnigheid werd daartoe een request
om conflnoment in het dolhuis (of wel in een der huizon,
waar onder toezicht van den schout krankzinnigen by par-
ticulieren werden geherbergd) door do nansto vrionden of
door regenten van \'t gasthuis onder overlegging van een

medisch attest aan de Weth gepresenteerd; ook \\>ij wan-
gedrag of verkwisting verleende de Weth confinement (in
een der verbeterhuizen) op verzoek van familieleden of
vrienden i).

60. Burenrecht.

Met de verhoudingen tusschen de ingezetenen, die op het
burenrecht berustten, bemoeide zich do Weth door to
trachten, geschillen tusschen buren te bevredigen, zoo
noodig die te berechten. Verschillende kleine buurquaes-
ties deed de Weth mondeling af 2), doch wanneer er een
zakelijk recht, mot name een servituut of gemeene muur,
by betrokken was, werd de zaak verwezen aan do door de
Weth benoemde erfscheidcrs. Konden dezen partijen niet
tot accoord brengen en mocht een daarop gevolgde inspectie
door do Weth zelf daar ovenmin toe leiden, dan werd een
proces gevoerd voor één burgemeester, benevens do sche-
penen 3).

7o. Onderwerpen, niet de rechtspraak der schepenen in
verband staande.

Hoowol, gelijk wy zien zullen, do berechting van straf-
zaken en civielo twistgedingen in hot algemeen tot do

taak van schout en schepenen behoorde, werden enkele hier-
mee in verband staande maatregelen door de geheele Weth
genomen.

Ik noem de lijkenschouw, die op initiatief van den
schout werd verricht door een stadsdoctor ten overstaan
van de Weth, die de toestemming tot begraven moest
verleenen en ingeval van misdrijf de berechting der zaak
opdroeg aan schout en schepenen; den verkoop van on-
roerende goederen bij executie, die eveneens ten overstaan
van de geheele Weth plaats had i).

Ik meen nu de voornaamste onderwerpen te hebben
opgesomd, waartoe zich in meerdere of mindere mate de
door de Weth uitgeoefende overheidszorg uitstrekto. Een
volledig overzicht van die werkzaamheid bedoel ik niet
te geven, maar ik wil ten slotte nog wijzen op een
aantal maatregelen, die allo de handhaving van orde, rust,
veiligheid, enz. ten doel hadden, zonder dat ik ze tot een be-
paald onderwerp van overheidszorg zou wenschen te brengen.

Do Weth was gewoon, rustverstoorders of om een andero
reden ongewenschto personen do stad uit te zotten, op
voordracht van den schout.

Het weren van bedelaars en het dagolUkscho toezicht op
dergelijke lieden had do Weth in verschillendo keuren en
resolutien opgedragen aan den schout, dio daartoe ook
verplicht was, too te zien op do herbergen en andero
huizon, waar kamers verhuurd worden.

Do Weth berechtto voorts huiskrakeelen en buurtwisten,
die soms aanleiding gaven, dat partyen voor onkole dagen
in het raadhuis werden gelogeerd of „politlquemont" in
het tuchthuis geconflneerd.

Hoewel correctioneele strafTen, geiyk wy zien zullen, in
den regel door schout en schepenen worden opgologd,

werden dus soms ook door de Weth tuchtmaatregelen
genomen. Het zijn die, waarvan Van Leeuwen !) zegt, dat
zij in sommige steden „bij manier van Vaderlyke kastij-
dinge" door schout, burgemeesteren en schepenen werden
genomen.

Ook op de veiligheid voor \'t verkeer in de straten hield
de schout namens de Weth toezicht; verschillende keuren
hadden daarop betrekking, als bijv. die op het losloopen
van honden, bokken en geiten. Bevelen tot het verbeteren
van bouwvallige huizen gingen van de Weth zelf uit.

In het bijzonder bracht de zorg van de Weth voor de
veiligheid mede, dat zy voorzorgsmaatregelen nam voor
brand. Te Delfshaven en Overschie hield zy jaariyks in
Mei brandschouw, te Delft benoemde zy een harer leden
(meestal een burgemeester, soms een schepen), tot super-
intendent van do brandspuiten, om daarop geregeld toezicht
te houden. De door burgemeesteren benoomdo brandmees-
teren moesten een driemaandeiyksch rapport uitbrengen
aan de Weth, naar aanleiding waarvan deze aanzeggingen
liet doen tot het verbouwen of reinigen van schoorstee-
nen, enz. Voor hot stellen van brandgovaariyko inrichtin-
gen, als ovens, schoorsteenen van smids en kuipers, moest
de Woth toestemming Yorleenen. In goval er brand uit-
brak, werd deze geïnspecteerd door een commissie uit de
Woth, op do waarschuwing van don schout. Op het brand-
gevaar haddon verschillende kouron betrekking, byv. die
tegen hot schieten van vuurpyion en klakkebosschen, op
het maken van byten, enz.

Do laatsteiyk opgesomde maatregelen zouden wy kunnen
rangschikken onder die tot handhaving der „polltio in
engen zin", waarmee ik, geiyk gezegd, hot niouwere be-
grip politio bedoel, in tegonstolling tot hot oudoro, dat
eon grootor gedeelte dor onderworpen van overheidszorg
aanduiddo. Ik vestig er do aandacht op, dat don schout
•hiorby zokero bevoegdhedon waren gedolegeord, dio een

bijzondere zijde vormen van zijn ambt als voorzitter van
de Weth. In de volgende §§ zullen wij aan die bevoegd-
heden nu en dan herinnerd worden.

Wanneer we nu de genoemde functies van de Weth
overzien, dan blijkt ons, dat dit magistraatscollege zich,
in meerdere of mindere mate, bemoeide met de geheele
regeertaak, die de plaatselijke overheid tot bevordering
van orde, veiligheid, gezondheid, enz. had uit te oefenen.
Daarbij merken wij echter op, dat verschillende onderwer-
pen van overheidszorg aan andere regeeringscolleges uit of
naast den Magistraat waren opgedragen: de finantien aan
burgemeesteren, de publieke werken of oeconomie aan
havenmeesteren, de berechting van strafzaken en civiele
gedingen of contentieuse zaken aan schout en schepenen.

Daar wij nu tot de bespreking der taak van laatstge-
noemde regenten zullen overgaan, zullen wy moeten in
het oog houden, dat deze taak slechts een onderdeel was
van de gansche regeertaak der plaatselijke overheid. Niet
overal was de grens tusschen hetgeen aan den Magistraat
was voorbehouden en de taak van schout en schepenen
dezelfde en het is moeielijk, een vast beginsel in dezo
grensbepaling te vinden. Met name bestond er groote
overeenkomst tusschen do maatregelen van do Weth, uit
het familierecht en het burenrecht voortkomonde, en ver-
schillende werkzaamheden van schout en schepenen. Zoo
is ook een principieel onderscheid tusschen zekere politie-
maatregelen van do Weth, als bUv. do uitzetting van rust-
verstoorders, het straffen met booto of politiek conflnemcnt,
en de taak van schout en schepenen, die het opleggen
van straffen in don ruimaten zin omvatte, moeieiyk to
bepalen «). Ik kan dus by de bespreking der taak van

schout en schepenen, hoewel deze niet van zoo algemeenen
aard was als die van de Weth, niet vooropstellen, dat zij
een bepaalde categorie van functies omvatte, n.1. de admi-
nistratie der justitie. Wel was hun de administratie der
justitie opgedragen, maar die taak was op verschillende
punten niet principieel van die der Weth te onderscheiden
en kan dus niet de geheele administratie der justitie omvat
hebben. De andere verhouding der regeeringscolleges, die
men in het revolutietydperk in het leven riep, heeft dit
feit, gelijk wij zien zullen, duidelijk in het licht gesteld.

Ik zal dus, thans overgaande tot do bespreking van
den werkkring van schout en schepenen,

2. Als afzonderlijk college.

weer een opsomming trachten te geven van de voor-
naamste functies, die daartoe behoorden. Dat die taak in
het algemeen bestond in do administratie der justitie, biykt
uit de meergemelde deductio der Staten van 1587: „do
Collegien van do Schepenen [in do steden] vaceeron ordi-
nario tot d\'administratio van do Justicio, soo in Criminelo
als Civile saecken, endo hebben endo exerceren allo hoogo
middelen endo lago Jurisdictio". Wy moeten hior ochtor
ook een beperking tot het huishoudelijke aannemen, want
wat do Hoogo Ovorhoid zich had voorbohouden, byv. do
zaken, waarin het Hof on do Hoogo Rand in 1«* instantie
rechtspraken, was natuurlijk aan do bevoegdheid der stede-
ïyko overheid onttrokken.

Drie voornamo rubrieken ondorscheidon wy by do functies
van schout en schepenen, n.1.: do berechting van straf.

zaken, de berechting van civiele twistgedingen, de maat-
regelen, die veelal gerekend worden tot de „voluntaire
jurisdictie". Deze verdeeling is niet de in de bovengenoemde
deductie gemaakte, want daar worden de civiele zaken
naast de crimineele of lijfstraffelijke gesteld en worden er
dus de civiele of niet-lijfstraffelijke strafzaken onder be-
grepen. Van de in de derde rubriek bedoelde zaken
regelden de Staten er verschillende in de ordonnantie van
de politie van 1 April 1580.

«

a. De berechting van strafzaken.

In deze rubriek vat ik dus samen de berechting van
crimineele en civiele delicten. Van het procesrecht in crimi-
neele zaken bevatten de crimineele ordonnantiën van 5 en
9 Juli 1570een algemeene regeling. Ook het materieelo
strafrecht was, voorzoover daarin lijfstraffen en daarmee
geiykstaande straffen bedreigd werden, grootendeels door
de Hooge Overheid vastgesteld 2). Voor de berechting der
civiele delicten werden de in bovengenoemde ordonnantiën
voorgeschreven procesvormen niot in acht genomen. Do
straffen, in boeten of eenige andere correctie bostaando ³),
werden opgelegd krachtons do verordeningen der stedeiyko
overheid, dio ik bij do taak van de Wetli besprak. In
enkele gevallen had do Weth zich, geiyk wy zagen, het
opleggen dier straffen zelf voorbehouden.

De rol van den schout by do berechting der crimineele
zaken wordt in do in afd. A vermcldo algomeeno in-
structio der ofllcieron aldus aangeduid: „In don eereten
sullen de Officieren van do Justitie allo vlyt en naarstig-
heid doen, ommo binnen haaro Jurisdictio de Delinquanten

en Misdaadigen te vervolgen, apprehendeeren, te regte te
stellen en te doen straffen na behooren". In de bijzondere
commissies werd den officieren gelast, „alle misdadigen
en kwaaddoenders met goede Ernst en zonder oogluikinge
te apprehendeeren, te regte te stellen en te doen straffen
na behooren". De schout, oudtijds veelal „rechter" genoemd,
welke naam langzamerhand plaats maakte voor dien van
„officier", was dus, als vertegenwoordiger van de Hoogo
Overheid, de ambtenaar, by wien de leiding van het geding
berustte, het was op zijn vordering, dat de schepenen in
de door hem gespannen vierschaar aan do berechting dei-
zaken medewerkten en de vonnissen wezen.

Een vry duideiyk beeld van zyn positie wordt gegeven
in het advies van zekere commissie aan het Provintiaal
Bestuur van Holland d.d. 16 Januari 17981) naar aanleiding
van het verzot van \'t Rotterdamscho volk tegen do appro-
batio van den aldaar benoemden baljuw 2) door het P. B.
^Daar. geiyk wy zien zullen, het karakter van het officiers-
ambt in dien tyd niet verschildo van dat vóór 1795 (do
term „recht eischen namens het Volk van Holland", aan
de leer dor volkssouvoroinitoit ontleend, doot in dit opzicht
hiet ter zako), meen ik dit advies tor karaktoriseering
het ambt to inogen aanhalen en wel oen gedeelto
daarvan, dat aldus luidt: „volgens do hedendaagscho crimi-
noele practycq ia do Baljuw, ala zyndo do publieko Aan-
jager, alleen bovoegd, het Recht van hot Volk van Holland
*°gen do overtreders dor wetten waar to nomen, do vcroi8chto
^Inquiaition to doen, do bekomen informaticn ter kennis van
schepenen to brongen, daarop provi8io van Juatitio to vor-
zoeken en voorta allo crimineolo zaken voor den Rechter to
vervolgen on telkens do noodigo aanvrago on demarches to
doen, ten einde te zorgen, dat do Crimineolo Juatitio volgens
de wet geadministreerd worde. Dat vervolgcna do Baljuw ook

•) Docrolon van hot Provintiaal Bestuur van Holland (cf.
^p „⁴¹. noot \'2), 1« Jan. 1708.

dl« Rotterdamsohe ofllcier droog vanouds don titel „Baljuw",

¹⁰ op het platteland algemeen voorkwam.

a

vrijheid heeft bij de deliberatien van Schepenen in alle
voorkomende zaken waarin hij niet direct als partij moet
beschouwd worden present te zijn en te adviseeren *): —
dat hij gehouden is, telkens wanneer het noodig is, de
Crimineele Vierschaar te spannen en zich aan het Hoofd
derzelve te plaatsen, waarom ook in de Vergaderplaats van
het College van Crimineele Justitie aan het boveneinde
der tafel een gedistingueerde Stoel voor denzelven geplaatst
is..., terwijl ook om die reden bij Art. 2 der Publicatie
van de Provisioneele Representanten van het Volk van
Holland van 1 Maart 1795 gesproken wordt van den Baljuw
als aan het Hoofd der Crimineele Justitie geplaatst zijnde..
De taak der schepenen is daarmede tevens aangeduid: zy
waren de vertegenwoordigers der burgerij, die op vordering
van den ambtenaar der Hooge Overheid vonnis wezen in
crimineele zaken. By het beraadslagen over die vonnissen
mocht de schout, die overigens als hoofd van het college
de vergaderingen presideerde, niet tegenwoordig zyn en
werd hy als voorzitter vervangen door den president-
schepen. De executie van het vonnis behoorde weer tefr
tot de taak van den officier.

De benaming „rechters" voor „schepenen", in het aan-
gehaalde stuk voorkomende, was in den tyd, dien wy be-
spreken, niet ongewoon: het spraakgebruik bracht dezen
titel over van do rechtvorderaars op de rechtvinders of
vonniswyzers 2).

Hot crimineele proces in by zonderheden to bespreken,
ligt buiten het bestek, dat ik my voor deze schets voor-
stelde. Om, met terzydelating van de to Delft zeldzaam
voorkoinendo ordinaire crimineole processen (waarby oon
procesordo govolgd werd als in civiele gedingen en als by
deze liooger beroep op het Hof openstond van do uit-

oefening der bedoelde taak van schout en schepenen een
beeld te verkrijgen voor de stad en het tijdvak, die ons
bezighouden, raadplege men de „notulen van de Heeren
Hoofd-Officier en Schepenen der Stad Delft, concerneerende
de extra-Judicieele verzoeken" i), waarin de „op de noodige
aanvragen" van den officier genomen besluiten (verleening
van apprehensie of decreet van \'.dagvaarding in persoon,
hooren op artikelen, condemnatie, executie van de sen-
tentie, enz.) staan opgeteekend.

De eisch werd door den officier mondeling gedaan, de
sententie werd, met een omschrijving van het misdrijf, doch
zonder motiveering van het vonnis, opgeteekend in het
„Crimineel boek der stad Delft" 2). Voor het vonniswijzen
(en dit geldt niet alleen voor crimineelo zaken) was een
getal van ten minste vier schepenen vereischt. De president-
schepen stemde het eerst en collecteerde de stommen ⁸).

Do executie van het vonnis moest binnen 24 uur plaats
hebben; bij die eener lijfstraf waren schepenen tegenwoor-
dig en bovendien een burgemeester, die vóór do executio

achter schepenen ging, doch na afloop zijn gewonen rang
vóór schepenen hernam i).

De berechting der civiele of correctioneele delicten was
van die der crimineele alleen hierdoor onderscheiden, dat
een eenvoudiger procesorde gevolgd werd. De rol van den
schout of officier was ook hier die van leider van het
geding en rechtvorderaar: zijn commissie droeg hem op,
ook de „boetschuldigen" te „mulcteeren".

Op de gewone rechtdagen, viermaal \'s weeks, stelde hy
zijn vorderingen in deze zaken mondeling in. Daarop
volgde meestal onmiddellijk (doch na deliberatie zonder de
aanwezigheid van den officier) de uitspraak van schepenen
met opdracht aan den officier om, zoo de straf niet in
een „reprimande" van schepenen bestond, deze ten uitvoer
te leggen.

Bij het opsporen der delicten werd de schout bijgestaan
door den onderschout en dienaren.

Do verplichting van den schout om door dageiyksch
toezicht in do straten, in herbergen en op andore publieke
plaatsen de „politie in engen zin" te handhaven, waarop
ik met een enkel woord wees by de bespreking van de
taak der Weth, namens wie hy dit toezicht uitoefende,
kon tot het opsporen van delicten en derhalve tot de
administratie der justitie aanleiding geven: het hing van
de waakzaamheid van den schout en zyn onderschout af
of do orde, veiligheid enz. door het opleggen der bedreigde
straffen zoudon worden gehandhaafd. Ik wys er op,
dat op dit terrein do functies van don schout als voor-
zitter van den Magistraat on als officier nauw vorbon-
den waron.

Schout en schepenen vaardigden soms waarschuwingen
uit, waarin zy te kennen gaven, zekere keuren streng to
zullen handhaven, doch vernieuwing of verandering der

keuren, ook der z.g. justitieele, waarvan ik boven sprak
had uitsluitend door de Weth plaats.

b. De berechting van civiele twistgedingen.

Ook de berechting der civiele twistgedingen, het recht-
doen tusschen den man en zijn naaste, zullen wy niet in
alle byzonderheden nagaan.

Het behoorde vanouds tot de competentio der schepe-
nen, in deze zaken vonnis te wijzen 2). De schout fungeerde
in deze als in andere zaken als hoofd van het college, die
namens de Hooge Overheid er voor te zorgen had, dat
recht werd geadministreerd. Hy was derhalvo bevoegd, de
vergaderingen te leiden, wanneer hy niet zelf eischer
of gevoegde was, maar bracht slechts een adviseerende
stem uit. 3).

In vele gevallen echter werden de zaken beöindigd door
twee schepenen-commissarissen. Wy hebben n.1. verschil-
lende wyzcn van berechting te onderscheiden. Kloino dif-
ferenten werden op do gowono rechtdagen, vier maal
\'s weeks, mondeling door het voltallige collego afgedaan,
waarby dus de schout geregeld tegenwoordig was, al
stemde hy niot mee over do uitspraak. Partyen kregen,
na gedagvaard to zyn, toestemming om hun zaak mon-
deling zelf voor te dragen. Namen zy mot do uitspraak
geen genoegen, dan worden zy verwezen naar do rol

(meestal de kleine rol), hetgeen ook geschiedde wanneer
schepenen de zaak niet geschikt achtten om „de plano"
af te doen ^J). Hooger beroep bij het Hof was van derge-
lijke uitspraken uitgesloten.

Gaf de zaak aanleiding tot een proces, dan werd dit
gevoerd ter kleine of ter groote rol. Ter kleine rol werden
behandeld geschillen, waarbij minder dan /*50.— gevorderd
werd; hiervan stond evenmin hooger beroep op het Hof
vrij. De keur op de kleine zaken, 17 December 1714 door
de Weth gearresteerd, bevatte een instructie voor schepenen
ten aanzien van deze zaken, waarbij partyen niet van prac-
tizijns gebruik maakten 2). Voor de berechting der zaken
ter groote of gewone rol, waarvan hooger beroep op het
Hof kon worden ingesteld, hadden schepenen zich te houden
aan de bepalingen daaromtrent in do „instructio voor de
Vierschaar", in 1688 door do Weth gearresteerd, 28 Oct.
1751 door schout en schepenen op een aantal punten ver-
duideiykt en aangevuld ³). In die instructio (die gegrond
was op de ordonnantie van do Justitie van 1580) wordt
melding gemaakt van een poortgeding tusschen burgors,
dat Dinsdags om de 14 dagen werd gehouden, en van
gastgedingen, iederen Woensdag en Zaterdag to houden
voor zaken, waarin eischor of gedaagde vreemdeling is.
Het gastgeding was evenwel het gewono in de jaren vóór
de revolutie •«). Het vonniswUzen (en zoo noodig hot ver-
leenen van default) geschiedde door presente schepenen

(minstens vijf) op de Woensdagsche en Zaterdagsche recht-
dagen, waarna werd overgegaan tot de kleine zaken. Ook
de pleidooien werden op in de gewone vergaderingen be-
paalde dagen voor het volledige college gehouden, maar
overigens waren by de aan de uitspraak voorafgaande proce-
dure slechts de twee „schepenen-commissarissen van de
Rol" tegenwoordig, die daartoe maandelijks naar rangorde
werden gecommitteerd i). Ingeval op grond van een ste-
delijke keur werd vonnis gewezen, moesten schepenen,
vlg. art. XIII, 5 der instructie, advies van burgemeesteren
inwinnen; in moeieiyke zaken mochten zy met den pensio-
naris te rade gaan of, indien partyen de kosten er voor over
hadden, rechtsgeleerde practizyns consulteeren (art. XIII, 0).

De beide commissarissen van do rol waren bevoegd, ook
na den aanvang van het proces, een accoonl tot stand te
brengen ter beëindiging van het geschil; hiervan brachten
z\\j ter gewone vergadering rapport uit aan hot collego 2).

De executie dor vonnissen geschiedde door do boden of
roedragers, die evoneens mot do dagvaardigingen belast
waren ³). Gyzelingon en arresten op goederen worden door
schepenen bevolen, eerstgenoemde met voorkennis van
burgemecstoron •*).

De aanstelling en beeediging der procureurs competeerde
aan schout en schepenen.

c. Maatregelen tot de voluntaire jurisdictie belioorende.

In tegenstelling tot de rechtsmacht in strafzaken en die
in civiele twistgedingen (de contentieuse jurisdictie) werd
de rechtsmacht van schout en schepenen in verschillende
andere zaken (waarin geen vonnis werd gewezen) wel ge-
noemd de „voluntaire jurisdictie". Juister is het, te zeggen,
dat zij een deel der voluntaire jurisdictie uitoefenden, want
verschillende maatregelen, die tot de taak van de Weth
behoorden, waren (en hierop zal ik in de volgende §§
terugkomen) nauw verwant aan die van schout en schepenen
of van schepenen alleen, die ik bedoel.

Ik zal dus niet uitgaan van een omschrijving van het
begrip „voluntaire jurisdictie", maar enkele der bedoelde
maatregelen noemen.

Voor schepenen werden sommige acten verleden, als
opdrachtbrieven, schepenen-schuldbrieven, acten van borg-
tocht. Na afloop van de Woensdagsche en Zaterdagsche
rechtdagen werd hiertoe door de jongste twee schepenen
zitting gehouden i).

De zorg voor het beheer van insolvente, gecedeerde en
geabandonneerde boedels was opgedragen aan schout en
schepenen, waartoe zij curateurs in dio boedels benoemden,
die aan hen rekening moesten doen (het laatste gewoonlijk
voor gecommitteerden uit schepenen) 2). Tot do govallen,

waarin sequesters (provisioneel) en curateurs benoemd en
ontslagen werden door schout en schepenen, behooren ook
die, waarin een boedel door afwezigheid of een nalatenschap
door ontstentenis Yan erfgenamen onbeheerd bleef; voorts
die, waarin schout en sehepenen vergunden, een nalaten-
schap onder beneficie van inventaris te aanvaarden.

Sequesters en curateurs moesten voor sommige rechtshan-
delingen (bijv. het verkoopen van zekere goederen, de afgifto
van zekere gelden) autorisatie ontvangen van schout en
schepenen; zoo ook de curatoren over personen en goederen
en de voogden over minderjarigen. Het toezicht op het be-
heer der curatoren berustte echter, gelijk wy zagen, by de
"Weth, dat op het beheer der voogden by de drie weesmee-
steren, van wie er jaariyks twee door Veertigraden werden
vernieuwd i). Alleen ingeval de ouders de weeskamer uit-
drukkeiyk hadden uitgesloten en do voogdy tusschentyds
openviel, werd do voogd over een minderjarige door schout
en schepenen benoemd. Dergeiyke maatregelen werden op
do gewono rechtdagen, ondor voorzitterschap van den schout
dus, genomen. Do acten van aanstelling van curateuren,
sequesters en (zeldzaam) voogden werden uitgegeven op
naam van don Gerechte: in het „kamerboek" vinden wo
zo aldus onderscheiden van besluiten, door schepenen alloon
genomen.

§ n. 1795—1798.2)

De rovolutio van Januari 1795 brak uit in do steden.
Het ontzetten der leden van do stedelijke regeeringen uit

lende stodon waren afzondorlijko „desolate boodolskamers". Eon
«looi dor tapk van dio kamers word to Delft verricht door jaar-
iyks benoomdo „commissarissen ovor hot curateolbock", dio eon
driemaandeiyksch rapport aan schout en schoponon uitbrachten
omtrent den stand der boheerdo boedels.

1) Hun taak en dio dor voogden was geregeld in do ordonn.
van do Weeskamer dor stad Delft van 12 Maart 17911 en onkolo
ampliatien daarvan.

2) Myn voornaamste bronnen zyn do vlg. archiefstukken:

hun posten en het aanstellen van regeeringscolleges, uit
personen bestaande, die de beginselen der revolutie waren
toegedaan, was het werk van comités revolutionair (uit
de patriotsche leesgezelschappen gevormd), onder leiding
van een centraal comité te Amsterdam i).

26 Januari 1795 kwamen afgevaardigden van twaalf
aldus omgezette regeeringen van ter Statenvergadering
stemmende steden in Den Haag bijeen -0, constitueerden
zich als „Provisioneele Representanten van het Volk van
Holland" en bekleedden zichzelf namens het souverein
verklaarde volk van Holland met de functies der Staten
van Holland en Westfriesland, in wier vergaderzaal zij
zitting namen, alsmede met de macht van den Stadhouder,
dien zy van al zijn waardigheden vervallen verklaarden.

a. voor do geschiedenis der regeering in Holland uit hot
arcli. van Holland:

Decreten der Provisioneolo Representanten van hot Volk van
Holland, 20 Jan. 1795—2 Maart 1796 (minuut met bijlagen
no» 4422—4430; gedrukt, mot indox, n°* 4432—1445);

Decreten van hot Provintiaal Bestuur van Holland, 2 Maart
179(5—31 Jan. 1798 (gedrukt mot indox achter ieder deel, no»
4556—4559);

b. voor do geschiedenis dor Delftscho regooring:

lo uit het Delftscho gomoontoarchiof, 2<i<> afd.: Notulen van
do municipalitoit dor Stad Delft, 21 Jan. 1795—9 Aug. 1803(11
deelen mot indox on bijlagen, ondor «);

Publicatiön van hot Bestuur dor Stad Delft, 21 Jan. 1795—19
Oct. 1802 (1 deel m.s. ondor b);

2° uit hot Delftscho rechterl. arch. do noot 1 p. 2 genoomdo
verzamelingen.

Voorts voor do algomoono geschiedenis dor ropubliok: I)r. 11.
T. Colenbrander, do Bataafscho Ropubliok, Amsterdam 1908
(aan to halon als: Coj.enurandeh, Bat. Rep.)

1) Colenbrandeb, Bat Rep. p. 52—57. B. C. de Savornin
Lohman, Do bestuursinrichting van gowest, stad on platteland
van Utrecht gedurende do Bataafscho Ropubliok (proofschr.
Utrecht 1910, aan to halon als: Loiiman, Bestuursinrichting), p.49.

2) N. 1. dio van Dordrecht, Ilaarlom, Dolft, 1/oidon, Amster-
dam, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Alkmaar, Knkhuizon, Mon-
nikendam on Purinerond.

Do byzondorhodon dezer rogooringsverandering ontloon ik
aan do deer. dor Prov. Repros.; zij zijn ook to vindon bjj C.
Roooe, Tafereel van do geschiedenis dor jongsto omwenteling
in do Vereenigdo Nederlanden (Amsterdam 1790).

Daarbij besloten zij, Ridderschap en Raadpensionaris niet in
hun vergadering te admitteeren. Spoedig sloten zich de
overige steden, die ter Statenvergadering stemrecht gehad
hadden, bij hen aan 1) en naarmate de regeeringsverande-
ringen in de tot dusver niet medestemmende steden en
op het platteland dit mogeiyk maakten, lieten z|j afge-
vaardigden van deze steden en van plattelandsdistricten
in hun midden toe. Deze plattelandsdistricten waren baljuw-
schappen of bannen, of wel combinaties daarvan, althans
voor het meerendeel hooge jurisdicties, geiyk ik hoop uiteen
te zetten by de bespreking van het platteland.

De afgevaardigden werden gekozen door de gezamenlijke
plaatseiyke besturen, die tot zulk een district behoorden
of zich er toe hadden vereenigd. Wat de samenstelling be-
treft vormden dus de Provisioneele Representanten van het
Volk van Holland do representatie van een aantal steden
en dorponcomplcxen, welker besturen telkens voor korten
tyd de leden afvaardigden. Met betrekking tot do uitoefe-
ning hunner taak echter vertegenwoordigden zy hotgansche
ondeelbare volk van Holland. Dit blykt uit do invoering
der stemming by hoofdo en do afschaffing der vorantwoor-
deiykhoid aan do committenten 2).

Van welke stellingen zy by hun optreden uitgingen en
lioo zy voorloopig het bestuur dor provincie inrichtten,
gaven zy to kennen in hun proclamatie van 81 Januari
1795, die ik voor de kennis van den veranderden toestand
in Holland van zoo grooto boteekenis acht, dat ik haar hier
geheel laat volgen:

1) Schoonhoven, Oorinchom, Edam on Modomblik 31 Jan.,
Briollo 9 Fob., Hoorn lü Fob.

2) Resp. 20 Jan. on 19 Fob. Laatstgonoomd bosl. word gonomon
naar aanleiding van hot crodontiaal van oen afgovaardigdo dor
llaagscho municipalitoit, wion speciaal do bolangon dor Haag-
scho ingozotonon waren aanbevolen. Dit cred. word gowoigord,
„vermits hot in dozo Vergadering voor oon aangenomen stel-
regel moet wordon gehouden, dat do zucht tot hot wolweozon van
alle Geduputeordon golijkoiyk moot zyn verdeeld over allo do
Ingezetenen van dozo I\'rovintio".

_rDe Provisioneele Repraesentanten van het Volk van Holland
aan hunnen Medeburgeren menende verschuldigd te zijn eene
plegtige verklaaring van de gronden, op welke hunne daden en
handelingen berusten, allen dengenen, die deze zullen zien ofte
hooren lezen, salut, doen te weten:

Dat wy volkomen overtuigd zyn, dat de magt, welke ons
toevertrouwd is, alleeniyk berust, en dat wy die ook alleen
hebben ontvangen, van de vrije keuze onzer Medeburgeren: dat
geen Oppergezag by ons, maar dat de eigenlyke Souvereiniteit
by het Volk is berustende, en wel zodanig, dat het Volk de
uitoeffening van hetzelve aan zyne Vertegenwoordigers kan
toevertrouwen, doch zonder hetzelve ooit te kunnen vervreemden.

Dat wy ons verzekerd houden, dat de rampen, welke dit
Kind en de overige Gewesten thans zoo zwaar drukken, voor-
nameiyk hunnen oorsprong verschuldigd zyn aan do verkeerde
denkbeelden, welke men door list en geweld den Volke heeft
voorgehouden, en dat het dus een vereischto is van Volksver-
tegenwoordigers, die hunnen pligt getrouw willen zyn, zekere
en duideiyke grondbeginselen, tot regelen van hun gedrag to
beramen en vast te stellen.

Dat hoe zeer wy meenen, dat do nadero bepaling van dio
rechten het eerste werk zal moeten zijn van eono Nationaal©
byeenroeping van Repraesentanten van hot gehoelo Volk, be-
noemd tot het vaststelion van oenen Regeringsvorm, wy nog-
thans aan het vertrouwen, door onzo Medeburgeron in ons
gesteld, verschuldigd zijn, om openlijk eono plegtigo erkentenis
van do Rechten van den Mensch en van den Burger to doen,
door to verklaren, gelijk wy erkennen en verklaren by dezen:

„_rDat allo Monschen met geiyko rechten geboren worden,
en dat deze natuuriyko rechten hun niot kunnen ontnomen
worden.

„„Dat dozo rechten bestaan in geiykheid, vryhoid, veiligheid,
eigendom en tegenstand aan onderdrukking.

„„Dat do vrijheid do magt is, welko ieder Mensch toekomt
om te mogen doen al hetgene anderen in hunne rechten niot
stoort: dat dus haro natuuriyko bepaling bestaat in dozo stelling:
Doe niet aan eencn anderen, hetgene gij niet wilt dat U geschiede.

„„Dat het ieder dus geoorloofd is, zyno gedachten en go-
voolens aan anderen to openbaren, hetzij door ⁽lo Drukpers of
op eonigo andero wijze.

„ „Dat ieder Mensch hot regt heeft, om God zodanig te dionon,
als hy wil, of niet wil, zonder daarin op cenigerloy wyzo go-
dwongen to kunnen worden.

„ „Dat do veiligheid bestaat in do zekorhoid van door anderen
niet gestoord te zullen worden in hot uitocfTonon van zyno
rechten, noch in hot vreedzaam bezit van wettig vorkregono
eigendommen.

„„Dat ieder stom bobben moot in do wotgovondo Vorgado-
ring der geheolc Maatschappij, hotzy persoonlijk, hetzy door
eene by hem medo gekozono Vertegenwoordiging.

„„Dat hot oogmerk van allo Burgeriyko Maatachappyen zyn

moet, om de Mensclien te verzekeren het vreedzaam genot
van hunne natuurlijke rechten. Dat dus de natuurlijke vrijheid
van alles te mogen doen wat anderen in hunne rechten niet
stoort, nimmer verhinderd kan worden, dan wanneer liet oog-
merk der Burgerlijke Maatschappijen zulks volstrektelijk vordert.

„„Dat diergelijke bepalingen der natuurlijke vrijheid niet
mogen gemaakt worden dan door het Volk of deszelfs Ver-
tegenwoordigers.

„ „Dat derhalven niemand kan verpligt worden, iets van zijno
bijzondere eigendommen aan het algemeen te moeten afstaan,
of opofferen, zonder dat zulks door den wil des Volks, of van
zijne Repraesentanten, uitdrukkelijk bepaald z\\j, en na eono
voorafgegane schavergoeding.

„ „Dat de wet do vrijo en plegtige uitdrukking is van den
algemeenen wil. dat zij voor allen gelijk is, hetzij om to straffen
hetz\\j om te belonen.

„„Dat niemand geregtelijk beschuldigd, gearresteerd en ge-
vangen gezet mag worden, dan in zodanige gevallen on volgende
zodanige formaliteiten als welke door do wet zelvo te voren be-
paald zijn.

„ „Dat ingevalle hot noodzaak)ijk geoordeeld wordt, iemand
gevangen to nomen, een ieder niot strongor mag behandeld
worden, dan volstrekt nodig is, om zig van zijn persoon to
verzekeren.

„ „Dat, daar allo Mensclien gelijk zijn, allen verkiesbaar zijn
tot allo Ampten en Bedioningon zondor oonige andere redenen
van voorkeur dan dio van deugden 011 bekwaamheden.

„ „Dat een iegoiyk het regt heeft, om van ieder Amptenaar
van hot publicq bestuur rokoning on verantwoording van zijn
bowind to helpen afvorderen.

„ „Dat nooit do geringste bopaling kan gemaakt wordon aan
hot recht van ieder Burger, 0111 zijne bolangon in to brengen b|j
hun, wolkon do publicquo macht toevertrouwd is.

„ „Dat do Souvoroiniteit bjj hot gohoolo Volk berust, on dus
geen gedeolto van hot Volk zich dezelve kan aanmatigen.

„„Dat hot Volk ton allen tijdo hot recht hoeft, zijnen
Regeringsvorm to verandoron, to vorboteron of oenen gohoel
anderen te verkiezen.

Dat dit do gronden zijn, op wolkon wij gemeend hebben
onzo daden en handelingen to moeten grondvesten, on dat wil
dezolve hobbendo willen toepassen op do voorheon plaats gehad
hebbondo ordre.van zaaken, weldra bobben bevonden, dat do
regeringsvorm, welke door do inrukking van do Pruissischo
Arraée, on derhalven door louter geweld in don jaaro 1787 is
bevestigd, in allo opzigten mot dozolvo strijdig was.

Dat do Personen, welko tovooren do vergadering van do
zogonaamdo Staten van Holland on Wostvriesland bobben uit-
gemaakt, nooit door hunne Modoburgoren tot derzolvor Vertegen-
woordigers waren vorkooron, en dat dus dat Staatsbestuur als
goheollijk strijdende mot do Rechten van don Mensoh on don
Burgor niot kon bestaan.

Dat wy ook terstond ontwaar geworden zyn, dat alle erfe-
lijke waardigheden als van Erfstadhouder, Capitein-Generaal
en Admiraal dezer Provintie, en van Ridderschap, mitsg. alle
erfelijke Adeldom, met de Rechten van den Mensch waren
strijdende, en dat dus alle dezelve voor vervallen moesten
worden gehouden en verklaard, zooals dezelve vervallen ver-
klaard worden b(j dezen.

Dat wy ons verzekerd houden, dat door deze verklaring alle
de afgeperste en onwettige Eeden op de zogenaamde oude Con-
stitutie, in 1787 en 1788 bepaald, dadelyk kragteloos worden,
voorzooverre dusdanig een Eed van eenige kragt mogt zijn
geweest; dan dat wy ten overvloede en tot geruststelling van
alle en een iegelijk, daarenboven verklaaren uit naam van het
Volk van Holland, geiyk wel expresseiyk verklaard word mits
deze, dat allo Ingezetenen welken den voorschr. Eed mogten
hebben gedaan, by deezen van denzelven geheeliyk worden
ontslagen.

Dat met deze gronden ook ten eenemaai onbestaanbaar was
hot te voren zogenaamd Collegie van Gecommitteerde Randen
zoo van het Zuider- als Noorderkwartier, zoo wel als do splitsing
van do provinciale huishouding, zoo in (inanciGn, als ander-
zints; geiyk ook do toenmalige existentie van do zoogezegd©
Beekenkamer van Holland en West vriesland, als allen geproflueerd
zynde uit do voorigo gebrekkigo Regeringsvorm, als waarin
geenerloy wcozontiyko repraesentatio geobserveerd werd, on
dat wy derhalve gemeend hebben, allo do voorsz. Collegion
van Gecommitteerde Raaden, zoo in hot Zuider- als Noorder-
quartier, mitsg. van do Reekenkamer van Holland on Wost-
vriesland, te moeten vernietigen en af te schaffen, golUk dezelve
vernietigd en afgeschaft worden by deezen, en dat wy, om hot
werk van dezelve Collegien al aanstonds behoorlijk te doen
vervangen, hebben gemeend te moeten aanstelion en commit»
teoron bjj doezen, eon CommitU! van Algemeen Welzyn. welks
werkzaamheid die van do voorsz. voonnaligo Gocommittoordo
Raaden goheel en al zal vervangen, voor zo vool do bijzon-
dere huishoudelyko bolangons dezer gcheele Provintie aangaat,
wolko tevoren aan do voorsz. heide Collegien gedemandoerd
goweest waren; voort« eon CommitU\' Militair, voor zo vool don
Militairen Staat en allo byzondoro Militaire zaakon dozer goheolo
Provintio betreft; — eon CommitU\', van Financie, om waar te
neomen allo zaakon van Financio over dozo goheolo Provintie;
en oindoiyk oen CommitU van Beekeninge, om allo do werk-
zaamheden van dio van do Hollandscho\'Roekenkamer ovor to
noemen en to vervangen, alles provisioneel en tot zoo lang
als daaromtrend door eene daartoo zoodra mogoiyk to bcroopono
Vergadering van Ropraesontanten uit het goheolo Volk gekozen,
nadoro schikkingen zullon woezon gemaakt: dat wy voorts
gemeend hebben geon andoren Titel aan dozo onzo Vergadering
te moeten hegten, dan dio van provisionele Bevraenentanten
van het Volk van Holland, zonder hot woord van tVeatvriesland

daar b\\j te voegen, als hebbende wy best geoordeeld de geheele
Provintie van Holland daaronder te moeten begrepen". 1)

Hun optreden grondden de Prov. Repres. dus op de leer
der z.g. rechten van den mensch en burger. Hoewel de
toepassing dezer leer zou hebben moeten bestaan in het
gelijkelijk medewerken van al die (individueele) ingezetenen
aan de regeering des lands, zoo noodig door het verkiezen
van vertegenwoordigers, door hen met do uitoefening dier
regeering belast, waren de Prov. Repres., die do boven-
genoemde publicatie afkondigden, afgevaardigden van stede-
lijke regeeringen.

Van hun voorgangers, de Staten, verschilden z\\j alleen
in zooverre, dat de Ridderschap niet in hun midden was
vertegenwoordigd, terwijl hun college door de toelating
van afgevaardigden van plattelandsdistricten langzamerhand
werd uitgebreid.

In de uitoefening van het gezag brachten zy voorloopig
geen verandering, gelijk uit do proclamatie blijkt, want
hot was onmogelijk, in één oogenblik het geldende door
op revolutionairen leest geschoeid recht te vervangen. Zelfs
do organisatio der provincialo regeoring bleef aanvankelijk
in hoofdzaak dezelfde: voorloopig werden alleen do namen
der bestaando colleges en ambtenaren veranderd. Er had
eenvoudig dit plaats, dat hot collego der Prov. Repres. do
taak der voorinaligo Staten overnam, en dientengovolge
hebben wy, by do bespreking van schout en schepenen
eener stad, niet meer of minder met hen rekening te
houden dan tot dusver met do Staten. Do Provisioneelo
Representanten waren thans do Hoogo Overheid in Holland.

Belangryker was do verandering, die het optreden der
Nationale Vergadering, 1 Maart 1790, in hot staatsbestuur
teweegbracht. Met bewilliging dor Hollandscho Prov. Repres.
besloten de Staten-Generaal 80 December 1795, „om het

1) De moosto dor zx. rochten van don mensch.in der.o proclam, genoomd,
trufTon we oolc aan m do Franscho constitutlo van hot Jaar III (22 Aug.
i™&); z|o Duouit ot Monnikr, Los constitutions ot les princlpalos lois politi-
ques de la France dopuls 171» (l\'arls 189Ô).

tot hier toe plaats gehad hebbend zevenhoofdig bewind
over de Bondgenootschappelijke belangen deezer Republicq
te doen vervangen, en opvolgen door een meer eenvoudig
en vereenigd bestuur eener Nationaale Vergadering ofte
Conventie" i).

Tevens stelden zij, mede onder goedkeuring van de
Prov. Repres., een reglement vast voor die conventie.
Volgens dit reglement werd de Nationale Vergadering ge-
kozen door kiezers, die aangewezen werden in de grondver-
gaderingen, waarin de gewestelijke regeeringen de bevolking
verdeelden. Zij representeerde vlg. art. 76 het geheele
Bataafsche volk, niet de provinciën in het bijzonder.

Tegelijkertijd (2 Maart 1796) trad ter vervanging van de
Prov. Repres. het „Provintiaal Bestuur van Holland" op,
eveneens in de grondvergaderingen verkozen en door de-
zelfde stemgerechtigden, voorzoover in Holland woonachtig.
Het reglement, waarnaar dit college zich te gedragen had,
werd, hoowel het do inrichting van den staat betrof en
dus volgens de revolutieleer niet zonder do medewerking
der ingezetenen mocht worden ingevoerd, vervaardigd en
ingevoerd door do aftredende Prov. Repres. In hun publ.
van 5 Februari 1796, ter afkondiging van dit reglement,
verdedigden dezen hunne daad aldus, dat het volk van
Holland reeds door er zich niet tegen te verzotten het
reglement voor de N. V. had goedgekeurd en dit. dus onge-
twijfeld ook wel op die wyzo doen zou t. a. v. een pro-
vinciaal reglement, met het nationale in harmonio^). Dio

1) Publ. dor Prov. Repros. 7 Jan 1700, tor afkondiging van
hot rcglomont voor do Nationale Vergadering.

2) In don aanhef dor publ. beweren zij o.a.: „Wij meonen
ook allo gronden to hebben om vast to stollen, dat hot intro-
duceeren van een intermediair Provintiaal Bestuur op zulk
eono wijze, als of oeno Rcgooringsform op een Constitutioneolen
voet bepaald wiord, naar don gowoonon loop dor zaken, on naar
do natuurlilko verkioefdheld dor Monschen aan hunne b(jzondoro
geadopteordo en gemanifesteerde principes, het geschiktste mid-
del zoudo zijn, om do introductie eener Constitutie, wolke van
wegens do Nationaale Vergaadering zal worden voorgedragen,

harmonie kwam in de eerste plaats hierin uit, dat alleen
het „huishoudelijk bestuur" der provincie aan het Provin-
tiaal Bestuur werd opgedragen*): de souvereiniteit werd
geacht, door de N. V., als representeerende het ondeelbare
Bataafsche volk, te worden uitgeoefend. Evenmin als de
N. V. was het P. B. aan instructies van steden of districten
gebonden (art. 67): ook de plaatselijke besturen zouden
niet meer deel hebben aan de souvereiniteit van den lande.
Wij zouden dit aldus kunnen uitdrukken, dat de Hooge
Overheid in Holland niet meer werd gevormd door gecom-
mitteerden van steden en andere onderdeelen van het ge-
west, maar door de N. V. 2). Dat deze verandering evenwel
t. a. v. ons onderwerp weinig ter zako doet, blijkt uit de
aan het P. B. opgedragen functies. Ingevolge art. 68 van
zijn reglement werd het P. B. belast met hot „huishoudelijk
bestuur der Provintie." Blijkens de daaropvolgende om-
schrijving zou dit bestuur omvatten „het Justicieelo, Finan-
cieele, do Policio en Oeconomio" en wel in zooverre als do
uitoefening daarvan niet aan do N. V. „wettig toekomt".
Met het „huishoudeiyko bestuur" wordt hior dus bedoeld
wat ik er in do eerste § onder verstaan heb: datgene,
wat niet aan andere regeoringscollegcs toekomt; aan een
beperking tot bepaaldo onderworpen moet hierby niet ge-
togen to staan en to vorydolcn, of ton minsten hot hoilryko
genot daar van voor oen goruimen tyd to vorschuivon".

De benoeming dor kiezers in do grondvergaderingen had plaats
1(5 Fobr., do verkiezing 17 Febr.; 2 Mrt word het P.B. door
eon commissio uit do Prov. Repros, geïnstalleenl; hot aantal
lotion was 55 (één uit ieder district, waarin hot gewest ton
behoeve van do verkiezingen verdeeld was); zy vergaderden
viermaal \'sjaars gedurende drio weken; 20 hunner waren por-
manent onder den naam „Provintiaal Comité".

1) Art. 6:> prov. regl. jo. 101 regl. N. V.

2) Do voorstolling, dat hot volk zelf door dozo representanten
rogoerdo, laat ik tor/.ydo omdat zy niot met do foiton ovoreon-
komt: evenmin in hot rovolutiotydpork als in eenig ander
tydpork heeft hot volk do regeoriuK uitgeoefend.

Dat do Prov. Ropres. v. h. V. v. H. sinds 1705 do Hoogo Over-
heid vormden, word later algomeon erkend (c.f. o.a. do in
^ IV aantehalon miss. van hot Gemeentebestuur van Amster-
dam, 22 Mei 1802).

dacht worden. Als takken van bestuur vinden we genoemd
de te Delft aan bepaalde colleges opgedragen justitie, finantien
en oeconomie, benevens de politie, waarmee dus het overige
deel der staatszorg moet bedoeld zijn.

Bij deze opdracht aan het P. B. was het de bedoeling,
geen ingrijpende veranderingen aan te brengen in de wijze,
waarop tot dusver de staatszorg in de provincie werd
uitgeoefend; dit biykt uit de volgende uitlegging, door de
N. V. aan de desbetreffende bepalingen van liet provinciale
reglement gegeven „eene vaststelling of invoering van
eenige Reglementen op de Regeeringsform, het Justitie-¹*) of
Financiewezen der bijzondere gewesten of omtrend eenige
andere Pointen, die uit derzelver aart en natuur voor eene
algemeene bepaling vatbaar zyn, en welke Reglementen
eene verdere bestemming zouden hebben, als het lang
gewenscht oogenblik eener algemeene Lands Constitutie,
zou eeno onmiddellijke tegenwerping zyn tegen den alge-
meenen wil der Natie, by meergemeld Reglement [regl.
N. V.] uitgedrukt". De bedoeling was, dat onder toezicht
van dit P. B. ook in do steden de bestaande colleges zouden
biyven fungeeren op den ouden voet: het huislioudeiyk
bestuur, dat by art. 63 regl. aan het P. B. werd opge-
dragen, bracht in dit opzicht mee, dat het P. B. zich
tot de nieuwo stedeiyke regeeringen ongeveer op dozelfdo
wyzo verhield als de voormalige Stilten tot die van
vóór 1795.

Daar, geiyk bekend is, de N. V. er niot in slaagde, een
nieuwe staatsregeling in to voeren, werd aan dezen voor-
loopigen toestand eerst een eindo gemaakt door don staats-
greep van 22 Januari 1798, waarby de N. V. voor een
Constitueerendo Vergadering moest plaatsmaken en con
Uitvoerend Bewind optrad, dat ingrypendo maatregelen

1  Do N. V. aan hot P. B. v. Holl., 15 Juni 1796 (deer. P. B.):
miss. houdende verzoek en adhortatio om geen veranderingen
in het bestuur der provincio to maken, „anders als alleen inter-
mediair". Cf. het bovongen. art 101 regl. N. V.

nam om tot een toestand in overeenstemming met de
revolutionaire theorie te geraken.

Ik meen derhalve de jaren 1795—\'98 ten aanzien van
mijn onderwerp als een afgerond tijdperk te mogen be-
schouwen.

Gaan wij thans na, hoe het in dit tijdvak met inrich-
ting en bevoegdheid van het college van schout en sche-
penen te Delft was gesteld.

A. De inrichting van het College.

21 Januari 1795 werden de Delftsche Veertigraden, dus
ook schout en schepenen, door een „commissie dor revo-
lutie" i) uit hun posten ontzet en vervangen door een
uit 24 leden bestaande „provisioneele municipaliteit", aan
het hoofd waarvan een president werd gesteld. Deze
remotie was oigeniyk een herhaling van die van 1787 *).
Destyds hadden vier „Hoeren Geconstitueorden der wel-
denkende Burgerij", begunstigd door eon buiten do Haag-
poort gelegerd vliegend legertje, waarmee hot excorcitie-
genootschap binnen Delft zich in verbinding had gesteld,
elf hcoren uit do Regeoring ontslagen en er uit naam
van de burgory elf anderen voor in do plaats benoemd.
Het dool van dezo operatie was slechts, do ineordorheid
dor Veertigraden patriotsch to maken. BU do komst dor
Pruisen echter werden do oudo regecringsleden hersteld
°n in Januari 1788 maakto do Stadhouder gebruik van
⁽le hem bl) resol. Staten Generaal 81 Oct. 1787 ver-
loondo bovoegdhoid om do patriotten uit do Wotli to
zetten, hotgcon tcngovolgo had, dat do commissie tot do
fovolutio in \'95 to doen had mot een in meerderheid prins-
Bozindo regeoring •\'\'). Hot feit, dat zy in do prov. mun.

een aantal patriotsche leden der oude regeering benoemde,
onder wie drie van de elf patriotten, die in \'87 in de
regeering gebracht waren, doet vermoeden, dat de com-
missie in de eerste plaats een herstel van de antistadhou-
derlijke regentenpartij beoogde, zij het onder revolutionaire
leus i). En de handelingen der 24- schijnen dit vermoeden
te bevestigen. Met onlusten als in \'87 ging thans echter
de remotie niet gepaard: de rust in de stad werd niet
verstoord 2).

Na op het raadhuis te hebben zitting genomen, zond de
prov. mun. een commissie naar Kravenhoff en „den
Franschen burger-generaal" te Amsterdam, om hun kennis
te geven, „dat do revolutie alhier ten vollen is geëffectueerd
en mitsdien de voorigo Regeering en Burgeryo is gedimit-
teerd; de revolutionaire Leeden zich in plaats der gemelde
voorige Burgerde doen employeeren en een municipaliteit
is aangesteld..." Met do „voorige Burgertje" werden klaar-
biykelUk bedoeld de Veertigraden buiten do regeering in
engen zin, die deze laatste plachten te verkiezen; inderdaad
waren zy als representanten der burgery te beschouwen
en de commissie tot do revolutie, zich nu voor vertegen-
woordigers der burgery uitgevend, deed wat vroeger Veertig-
raden deden: voor do burgery een regeering verkiezen. Zy
deed het echter in afwachting, dat de massa der burgery
regelen zou hebben goedgekeurd, volgens welke zy kiezers
benoemen zou oin haar tot do regeeringskouzo te vertegen-
woordigen. En bloc namen do 24 do werkzaamheden der
afgezette colleges over: zich in collogos splitsen dedon zU
niet wegens het periodieko hunner aanstelling. Alleen
trachtten zy In do ontstentenis van een schout te voorzien
door hun president aan te wyzen als den onmiddeliykon

chef van den onderschout der stad en de subst. schouten
te Rijswijk en Delfshaven. De justitieele zaken stelden zij
echter zooveel mogelijk uiti)

Weldra toonden zij door een gewichtige daad, dat zij
zich, zij het provisioneel, de opvolgers achtten van de
oude regeering: 25 Januari committeerden zy twee leden
uit hun midden ter vergadering der Prov. Repres. „van
Holland", „om van wegens deeze stad te compareeren ter
vergadering van Holland [niot: „van het Volk van H."] en
aldaar op de propositien, welke aldaar zullen worden gedaan,
met de gezamenlijke leeden, zoodanige resolutien te neemen,
als dezelven ten meesten nutte van den Lande en van
deeze Stad zullen bevinden te behooren". Wy zien dus
voor Delft wat wij reeds in het algemeen opmerkten, dat
de Prov. Repres. evenals de voormaligo stedeiyko afge-
vaardigden in de Staten hun steden vertegenwoordigden.
Sedert 28 Maart werden zy (op aanraden van Daendels)
buiten do mun. gecommitteerd, doch eerst 80 Juli werden
uit het credentiaal verwyderd do woorden „onder ver-
antwoording van hunne committenten", als niet over-

eenkoinende met de door de vergadering aangenomen
beginselen.

De voornaamste bezigheid van de mun. was, een plan
te ontwerpen, volgens hetwelk een definitieve regeering
naar de beginselen der revolutie zou kunnen optreden.
Met dit werk is het allerminst voorspoedig gegaan. Aan-
vankelijk waren het oneenigheden tusschen de prov. mun.
(welker leden vermoedelijk zoo lang mogelijk op het kussen
wenschten te biyven) en sommige politieke clubs, die de
zaak vertraagden.

Onder den druk eener zich noemende „commissie uit de
volksvergadering", die de mun. aanzegde, dat men haar
niet langer dan tot 1 Maart in functie wenschte te zien,
vaardigde deze 24 Februari een publicatie uit, waarin o. m.
voorkwam een kort verslag harer voornaamste verrichtingen
en een voorstel om door stemming een in comités gesplitste
mun. te benoemen, waarby do leden der oude mun. her-
kiesbaar zouden zyn. Den volgenden dag lichtte do pres.
der mun. van den preekstoel der Nieuwe Kerk dezo publ.
mondeling too en slaagde er in, do aldaar verzamelde
burgers te bewegen, door hot opsteken der handen het
verkiezingsplan goed te keuren, niettegenstaande oppositio
van de zydo der revolutionaire leidors. 20 Februari had
inderdaad do stemming plaats, doch do tegenwerking van
zekere in den Doelen vergaderde club maakto het nood-
zakciyk haar nietig te verklaren. Wat was er geschied?

Volgens hot plan dor mun. zouden de daarin aangoduido
stemgerechtigden individueel direct verkiezen: 1 persoon
tot Aluire of Hoofdofficier i), 7 tot Schepenen of Rechtere,
14 tot een Comité van Algemeen Welzijn (waaruit do go-

committeerden naar \'s Hage zouden gerecruteerd worden,
evenals voorheen uit burgemeesteren), 6 tot een Comité van
Financiön. Allen te zamen zouden zij vormen „eene ge-
neraale vergadering ofte Municipaliteit, aan wien het opper
Stads bestuur kan worden toegekend", met dit voorbehoud,
dat aan het volk (d. i. stemgerechtigden) te beoordeelen
zou worden gegeven of het Comité van Justitie wellicht
buiten deze mun. zou worden gesteld. De burgersocieteit
in den Doelen nu, die tegen stemming „per capita" en
„by committées" was (vermoedelijk omdat haar leden do
aangewezen kiezers waren bij trapsgewijze verkiezing), had
zelf kiezers benoemd, die ieder een aantal stembilletten
verzamelden en die invulden met een lijst namen, zonder
op indeeling in comités te letten. De ruzie hierover liep
zoo hoog, dat do Fransche generaal Dumonceau er zich
in mengde en de mun. beval, voorloopig aan te blijven.
Hierop vernietigde de mun. do stemming en verzocht den
burgers bij publ. van 17 Maart, zelf plannen voor do
stemming in to dienen. Tevens approbeordo zU do op-
richting van een nieuwe burgorsocictcit (tegenover dio in
den Doelen) en wees haar een vergaderplaats aan. Na
vruchteloos beproefd to hebben, boido socioteiten tot over-
eenstemming en dientengevolge tot indiening van cei) ge-
zamenlijk plan to brengen, ontbond zij die In don Dooien
(op een strongo aanmaning van Dumonckau) omdat dozo
eischte als „hot volk van Delft" to worden erkend. Dit had
tengevolge, dat or in \'t geheel geen plan inkwam, terwyi
do ontstentenis van schout cn schepenen drong tot beöin-
diging van den provisioncelon toestand. Daarom besloot
do mun. zelf don knoop door to hakken: 8 April publi-
ceerdo zy haar, door een commissie uit haar midden bo-
langrljk gewyzigde, eigen plan van oproeping en stemming,
zonder hierop de goedkeuring van het volk af tc tvachten >);
tegeiyk bepaalde zy do verkiezing op 7 April.

De verkiezing had plaats en het resultaat er van was,

dat 9 April een „door de volksstem gekozen" mairc, muni-
cipaliteit en comité van justitie geïnstalleerd werden. Daar
de regeering van Delft, volgens dit plan gekozen en van
tijd tot tijd herkozen of aangevuld, bijna drie jaren in
functie bleef, willen wij het wat nader bezien.

De burgerij vergaderde in negen wijken, elk bestaande
uit twee kwartieren. Hierbij maakte men gebruik van een
bestaande verdeeling der stad i).

Een lid der mun. presideerde iedere wijkvergadering,
hield den burgers de door de Prov. Repres. vastgestelde
verklaring 2) voor en verwyderde hen, die haar niet wensch-
ten af te leggen. Bovendien werden uitgesloten (behalve
de vrouwen, die in dergelijke vergaderingen niet versche-
nen 3)): personen beneden 21 jaar, tenzy zü schutters
waren, bedeelden en zy, die geen permissie van inwoning
hadden; van de stemming waren uitgesloten de leden
der mun.

Het deel der burgerij, dat na deze zifting overbleef, koos
bij meerderheid van stemmen met geteekende billetten in
iedere wijkvergadering drie gecommitteerden, welke zich
onmiddellijk naar \'t stadhuis in de raadkamer begaven en
daar met gesloten briefjes hun getal van 27 op negen
brachten. De negen aldus als kiezers aangewezenen legden
voor de mun. een verklaring af, die tot waarborg strekken
moest, dat z\\j hun kiesrecht niet zouden misbruiken !)•

Na „tot geregelder werking" een president en secretaris M • -\'
te hebben gekozen, gingen zy over (binnen 2X24 uur)
tot het benoemen van: 20 personen tot de municipaliteit,
aan wie het „opperstadsbestuur" zou worden toegekend,
„een Maire of Hoofdschout en 7 schepenen of rechters, om
uit te maken een college van Justitie". Hot passieve kies-
recht werd niet geregeld behoudens de bepaling, dat de
kiezers zichzelf niet mochten benoemen. Doch krachtens
het algemeeno voorschrift der Prov. Repros, in hun boven-
vermelde proclamatie van BI Januari was het voreischto
vervallen, dat de leden der regeering gereformeerd moesten
zyn, terwyi men alleen do manneiyko inwoners der stad

verkiesbaar zal hebben geacht. De kiezers moesten de ver-
kozen burgers van hun verkiezing verwittigen en ingeval zij
zich excuseerden anderen in de plaats stellen. Na finalen
afloop moesten zij den volke van het verrichte kennis geven.

De mun. zou zichzelf in comités verdeelen en zelf, even-
als ook het comité van justitie, een secretaris aanstellen.
Beide colleges zouden fungeeren tot ultimo December 1795,
tenzij de Landsconstitutie eender mocht zijn gevestigd.
Het gevolg van de tenuitvoerlegging van dit plan was,
dat bijna zonder uitzondering homines novi in de regee-
ring werden benoemd >).

Een der omstandigheden, waardoor het vervangen van
de prov. mun. door een volledige regeering bevorderd werd,
was de ontstentenis van een schout. Aan hot schoutambt,
dat immers een van de Hooge Overheid afhankelijk ambt
was, wadden de Prov. Repres, die zich overigens niet
buiten noodzaak met de stedelijke regcoringsveranderingen
inlieten, een byzonderen aandacht. In hun (by do be-
spreking van het platteland uitvoerig te vermelden) pu-
blicatie van 0 Maart 1795 kenden zy aan de ingezetenen
van steden en dorpen het recht toe, om do „hoofden
der Crimineelo Justitie" zelf to benoemen, evenals do
schepenen en andero leden der regeeringen, omdat zy
meenden, „zich niet to moeten inlaaten in do huis-
houdeiyke schikkingen van eenigo Steden of dorpen."
Daarby maakten zy echter t. a. v. do schouten o. d. dit be-
langryke voorbehoud, dat zy zelf do gekozenen zouden
approbeeren en dat dezen op den ouden voet, d.i. door het
comité van Reekeningo als opvolger van do Hollandscho
Rekenkamer, van commissies zouden worden voorzien.

Zy achtten het n.1. in \'t belang van het ychcck volk
van Holland, dat vertrouwdo personen in naam van dat
volk zouden recht eischen.

De tegenstelling van \'t belang van het geheele volk en
dat van een deel er van, die de Prov. Repres. ten grond-
slag legden aan de regeling der benoeming van schouten
en schepenen, is merkwaardig. Waarom is het benoemon
der recJitvordcraars in \'t belang van het geheele volk van
Holland, terwijl] het vonnimijzen geschiedt door vertegen-
woordigers van het Delftsche en andere plaatsoiyko volken ?
Het is duidelijk, dat we hier te doen hebben met de van-
ouds bestaan hebbende tegenstelling tusschen den lands-
heer als gerechtsheer en de ingezetenen van een bepaald
deel van zyn gebied, maar by de toepassing van do leer
der volkssouvereiniteit werd deze tegenstelling dio van het
volk van Hollaud tot de plaatseiyke volken, die elk in hot
zyne aanspraak op de souvereiniteit maakten. Dientenge-
volge werd hot recht der stedelijke volken erkend om hot
vonniswyzen en andere regeeringsdaden door hun vertegen-
woordigers to doen verrichten, d.i. door do door het volk
zelf verkozenen, want volgons die theorio moest do ver-
tegenwoordiger door den vertegenwoordigdo zelf benoemd
worden. Op grond van dezelfdo leer word do regeering ln
Holland (i.c. do benoeming dor schouten) uitgeoefend door
representanten van hot Hollandsche volk. Dat do Prov.
Repros, vooralsnog niet by machto waren, do stelling too to
passen, dat hot Hollandsche volk als hot eonigo souvereino
tot do uitoefening van allo overheidsfuncties bovoogd was,
blykt niot alleen uit do tegenstelling, dio zy by do regeling
van het benoemingsrecht maakten t. a. v. rechtvorderaars
en vonniswyzers, maar ook uit hot feit, dat zy de schouts-
benoeming slechts ten deolo aan zich trokken. Zy waron
n.1. genoodzaakt, met do vanouds bestaando zelfstandig-
heid der steden rekening to houden, waarvan dezo in don
aanvang van hot rovolutiotydpork nog niets haddon prys-
gegeven. Hun bedoeling om dezo zelfstandigheid zoovool
mogelyk to ontzien blykt uit de bowoordingon, waarin
zU van het besluit kennis gaven: „Wy durven ons
vleyen, dat onze Medeburgeren genoegsaamo en over-
tuigende biykon hebben ontfangen van onze zorgvuldighoid

om niemands rechten te krenken, dan dat wij bevreesd
zouden zijn, dat men ons zoude verwijten, eenige inbreuken
op de rechten onzer Medeburgeren te zullen maken, en
wij kunnen dezelven verzekeren, nimmer hen die ver-
kooren zijn hunne Commissien te zullen weigeren, tenzij
^!s Volks belang, hetgeen aan onze zorge is toevertrouwd,
zulks volstrektelijk vordert, terwijl alle deeze schikkingen
niet kunnen zijn dan provisioneel" (de quaestie werd n.1.
voor de bijeentekomen Nationale Conventie bewaard)¹).

Dat bij consequente toepassing van de leer der volks-
souvereiniteit op het Hollandsche volk de benoeming zoowel
van de schepenen als van de schouten aan de vertegen-
woordigers van dat volk zou moeten worden opgedragen,
dat het daarentegen voor de hand lag, met voorbijgang
dezer theorie de bestaande rechten en verplichtingen in de
nieuwe vormen in te passen, vond ik o. a. uiteengezet in
een schrijven van baljuw en schepenen van Dordrecht
aan de Prov. Repres., waarin zij (9 Febr., dus vóór de uit-
vaardiging der publicatie hieromtrent) vroegen, uit wiens
naam de baljuwen voortaan recht zouden moeten vorderen
en bij welk college zij zich voor de op de administratie
der justitie vallende kosten hadden te vervoegen. Zij gaven
daarbij in bedenking „of niet, hoe zeer ook onze aanstelling
door onze Burgerij geschied zij, alle Jurisdictie niettemin
moet gerekend worden, origineel te berusten in den boezem
van den Souverain, dat is, van het geheele Volk". Onder
het begrip jurisdictie vatten zij hier blijkbaar samen het
rechtvorderen en het rechtspreken. Zij meenden echter,
dat de aanstelling der recht vorderaars door de represen-

1  Blykens de deer. der Prov. Repres. droegen alle stede-
lijke regeeringen achtereenvolgens een schout ter approbatie
voor, Amsterdam het laatst (10 Sopt. 1795). Te Amsterdam
stelde men in plaats van den hoofdofficier twee ambtenaren
aan, een maire en een procureur der gemeente. De laatste
werd door de Prov. Repres. beëedigd en van commissie voor-
zien nadat de gedeputeerden van Amsterdam met moeite de
regeering hunner stad hadden overreed om van hun vermeend
recht ten dezen afstand te doen.

tanten van \'t geheele volk in het bijzonder voor de hand
lag omdat de rechtsvordering, in crimineele zaken althans,
altijd in naam der Staten had plaatsgehad, „als gerekend
wordende het Souveraine Volk van deze Provintie te repre-
senteeren". Daarmee toonden zij het onderscheid te gevoe-
len tusschen het rechtvorderen in naam der Staten, dat altijd
door ambtenaren was verricht, en het vonniswijzen in
hunnen naam door de schepenen. Zij wenschten nu te
weten of, „daar deze benaming en form van representatie
als nu is afgeschaft en vernietigd", zij, die thans onder
anderen naam en vorm het Hollandsche volk represen-
teerden, ook dit recht der voormalige Staten, het doen
rechtvorderen, zich hadden toegeëigend.

Dezelfde quaestie deed zich voor ten aanzien van de
beëediging van de leden der nieuwe colleges van justitie
in de steden. Hoewel de schepenen altijd een commissie
uit de bevolking geweest waren, waren zij, gelijk ik in
§ I opmerkte, gehouden, een eed van trouw aan de Staten
te zweren. Het was dus in overeenstemming met den be-
staan hebbenden toestand, dat de Prov. Repres., die 9 Maart
een eedsformulier vaststelden voor alle ambtenaren van
politie en justitie, door wie tot dusver een eed aan den
lande was afgelegd, dezen eed van trouw aan het volk
van Holland ook van de leden der comités van justitie( en
van de municipaliteiten) in de steden eischten.

Daar nu voor de benoeming der schepenen e. d. de revo-
lutietheorie aldus was toegepast, dat dit recht aan de
stedelijke volken was toegekend, meenden de represen-
tanten dier volken, dat hun souvereiniteit nu ook wel ten
aanzien van de beëediging mocht worden erkend: de
stedelijke regeeringen wenschten ook in dit opzicht toe-
passing der leer van de volkssouvereiniteit op de stedelijke
volken, d. i. dus miskenning van de souvereiniteit van het
Hollandsche volk, en wel voornamelijk die van Amsterdam
en Leiden. Ook ten dezen heeft echter het historisch ge-
wordene de overhand gehad, want de Prov. Repres. slaagden
er in, hun besluit door te zetten, zoodat gelijk voorheen

de schepenen wel een commissie uit de stedelijke burgerij
vormden (op revolutionaire wijze samengesteld), doch be-
eedigd werden door (of namens) de Hooge Overheid i).

De provisioneele municipaliteit van Delft, die, gelijk wij
zagen, haren president tijdelijk met de functies van den
schout had belast, gaf 11 Maart op een aanschrijving der
Prov. Repres. te kennen, dat zij spoedig een hoofdschout
ter approbatie hoopte te kunnen voordragen. Toen nu,
mede tengevolge van deze dringende omstandigheid, de
nieuwe regeering was verkozen, werden de Prov. Repres.
onmiddellijk door haar met de aanstelling van den hoofd-
schout in kennis gesteld en dezen lieten reeds 9 April een
commissie voor hem opmaken, waarop hij beëedigd werd
als „Hoofdschout der Stad Delft, Baljuw van Delfshaven
en Rijswijk".²) De schout bleef dus ambtenaar der Hooge
Overheid.

Het bericht van deze approbatie (alsmede van de benoe-
ming van drie schepenen-commissarissen in zaken van
gemeene middelen) zonden de Prov. Repres. aan de muni-
cipaliteit, die den 29^sten April den hoofdschout ten overstaan
van een gecommitteerde uit haar midden liet beëedigen.
Evenwel waren hoofdschout en schepenen reeds 10 April
in functie getreden: op dien datum beëedigde en instal-
leerde de hoofdschout de zeven verkozen schepenen of
„rechters", die het comité van justitie vormden.

In strijd met de bepaling van het reglement, volgens
welke het comité van justitie zelf een secretaris zou aan-
stellen, werden de beide secretarissen door de municipali-
teit en het comité van justitie gezamenlijk benoemd, over-
eenkomstig do bestaan hebbende gewoonte. 3)

Een maatregel van meer belang, die bewijst, dat men
de oude instellingen niet geheel wenschte te vernietigen,

is het loeder invoeren der Wethouderschap. 18 April werd
door combinatie van het „comité van Algemeen Welzijn,"
dat uit zes leden der mun. bestond, met den hoofdschout
en de leden van het comité van justitie de oude vergade-
ring van de Weth hersteld, i) De mun. gaf n.1. tegelijker-
tijd kennis, dat zij zich had verdeeld in het genoemde
comité van Algemeen Welzijn, een „comité van Finantie" (zes
leden) en een „comité van Fabricagie" (drie leden). Blijkens
de notulen werden door het comité van Algemeen Welzijn
verschillende functies der voormalige burgemeesteren uit-
geoefend, behoudens het fmantieele beheer, dat aan het
comité van Finantie was toevertrouwd. In overeenstem-
ming daarmee werd ook in de Weth het comité van Alge-
meen Welzijn de opvolger der burgemeesteren, die immers
in dat college met schout en schepenen, de voorgangers
van den hoofdschout en het comité van justitie, hadden
samengewerkt.

Het is niet te verwonderen, dat men tot de oude instel-
lingen terugkeerde, want een bepaling van de taak der
verschillende colleges in een regeeringsreglement ontbrak.
Wel had nu het volk (zij het een klein gedeelte er van
en op initiatief van zeer enkelen) door zelf representanten
te verkiezen gedaan wat men noemde het sluiten van een
maatschappelijk verdrag, wel werden de korte zittingsduur
en de verantwoordelijkheid aan de burgerij na afloop waar-
borgen geacht voor de nakoming van dit verdrag door de
representanten, maar de inhoud van \'t verdrag was niet
geregeld. Hetzelfde geval deed zich voor, dat wij naar aan-
leiding van de proclamatie van 31 Jan. voor het gewestelijke
bestuur opmerkten: op grond van revolutionaire stellingen
konden wel andere personen zich meester maken van de
rechten der overheid, maar den inhoud dier rechten volgens
die stellingen te wijzigen was niet het werk van één
oogenblik. Behoudens enkele wijzigingen tengevolge van

het optreden der mun., die een element vormde, dat in
sommige opzichten nieuw kon heeten, bleef den nieuwbe-
noemden colleges niets over dan bij hun werkzaamheid
zich te richten naar de colleges, die zij als hun voorgangers
konden beschouwen. Ik hoop hierop in afd. B terug
te komen, maar wijs er thans op, dat, wilde men de
revolutieleer in practijk brengen, zoowel inrichting als
taak der colleges in een door stemgerechtigden vervaardigd
regeeringsreglement moesten worden omschreven. Over
dit te maken reglement nu ontstonden moeielijkheden, die
tot aan het einde van 1797 voortduurden.

Het waren voornamelijk twee quaestieuse zaken, waar-
uit deze moeielijkheden voortsproten. Vooreerst was de
mun. het niet eens met de revolutionaire elementen in de
wijkvergaderingen over het recht van benoeming van ver-
schillende ambtenaren. Kwam dit recht aan stemgerech-
tigden toe, dan moest dit in \'t reglement worden bepaald,
gelijk in \'t ontwerp van zekere „Vergadering van het Stem-
gerechtigd Volk van Delft" was geschied. De Prov. Repres.
verklaarden (11 Nov.), dat dit „eene zaak van schikking"
tusschen de burgerij en de mun. moest zijn, maar tot een
schikking kon men juist niet gemakkelijk komen.

Ten anderen vertraagde de quaestie der al- of niet-saam-
hoorigheid van Delfshaven met Delft het totstandkomen van
een reglement. Delfshaven vormde nl. met Delft (en het tus-
schenliggende vaarwater) één geheel tengevolge van een privi-
lege van Albrecht van Beieren i). 24 Jan. 1795 maakte het

zich los van Delft door de aanstelling van een Provisioneelen
Raad, 17 Maart wist het van de Prov. Repres. bekrachti-
ging van deze daad te verkrijgen en daarop liet het zich
naast Delft in de vergadering dier Repres. vertegenwoordigen.

Ook werd 29 April de te Delfshaven aangestelde maire
als „crimineel officier" geapprobeerd. De regeering der
beide plaatsen was evenwel zoozeer samengeweven, dat de
loswikkeling op groote moeielijkheden stuitte. En ook hier
gingen de Prov. Repres. niet verder dan tot „broederlijke
schikkingen" vermanen\'), kennelijk omdat zij niet wenschten
in te grijpen in de particuliere huishouding eener stad.

Zoo naderde Nieuwjaar 1796, de voor het aftreden der
regeering bepaalde termijn, zonder dat een reglement was
ingevoerd. 19 December 1795 arresteerde de mun. een
publicatie voor de herverkiezing en 1 Januari 1796 werden
de volgens deze publicatie gekozenen geïnstalleerd²). De
wijze van verkiezing was in zooverre veranderd, dat een
commissie uit de mun. en stemgerechtigde burgers ge-
drukte diploma\'s had doen uitreiken 3), zoodat niet bij
iedere verkiezing de verklaring opnieuw moest worden
afgelegd; ook dienstboden werden thans van de wijkver-
gaderingen uitgesloten.

Het getal leden der municipaliteit werd van 20 op 12
gebracht.

De negen kiezers trachtten van deze gelegenheid gebruik

te maken, om op hun eigen houtje een regeeringsreglement
op te leggen aan de door hen verkozenen, maar dezen
weigerden natuurlijk zich te onderwerpen aan een instruc-
tie, tot het vaststellen waarvan de wijkvergaderingen geen
last hadden gegeven aan hun gecommitteerden, en de
kiezers waren genoodzaakt, van hun illegalen stap terug
te komen!).

Deze stap bleef echter niet zonder gevolg, want in een
proclamatie van 2 Januari 1796 bracht de gecombineerde
vergadering van mun. en com. van justitie ter kennis
harer committenten, dat zij een bestuursreglement wenschte
in te voeren en nu de wijkvergaderingen opriep tegen 6
Januari, om commissarissen te benoemen ter examinatie
van zeker plan, door het stemgerechtigde volk ontworpen,
en om daarop gedurende drie weken de aanmerkingen
der burgers in te winnen, waarna het aan de wijkverga-
deringen ter goed- of afkeuring zou worden voorgedragen
en door de mun. in een publicatie worden^v vervat. Dit
plan was geen ander dan het door de kiezers voorgedragene.

De oneenigheid tusschen Delft en Delfshaven bracht
echter stremming teweeg, zoodat de Prov. Repres. het
noodig achtten, in te grijpen. Op hun uitdrukkelijk ver-
langen ¹) riep de mun. bij publ. 4 Maart 1796 stemge-
rechtigden in de grondvergaderingen op voor \'t benoemen
van commissarissen. De helft der aldus verkozen 28 com-
missarissen kreeg 14 dagen tijd om een ontwerp-reglement
te maken, de wederhelft evenveel tijd om dit te re videeren.
Vervolgens zou het aan de grondvergaderingen ter goed-
of afkeuring worden voorgelegd.

Dat er in deze publicatie sprake is van grondvergade-
ringen, niet meer van wijkvergaderingen, was het gevolg
van een algemeenen maatregel, door de Prov. Repres. ge-

1  Deer. Prov. Repres. 22 Febr. 1796.

nomen ten aanzien van de verkiezing van plaatselijke be-
sturen zoowel in de steden als op het platteland. Om aan
de verwarringen en onlusten op vele plaatsen een einde
te maken bepaalden de Prov. Repres. 22 Februari 1796,
op verzoek van een commissie uit hun midden, die zich
te Rotterdam bevond, dat de vereischten voor stemge-
rechtigdheid van de artt. 4 en 6 van het 5 Februari afge-
kondigde reglement P. B. ook toepasselijk zouden zijn voor
de verkiezing der plaatselijke besturen. Voortaan zouden
de ter verkiezing van N. V. en P. B. bijeengeroepen grond-
vergaderingen ook de plaatselijke verkiezingen verrichten
en de uiteenloopende bepalingen der reglementen dienaan-
gaande vervielen dus. Naar aanleiding van dit decreet werd
9 Maart 1796 door het P. B. een aanschrijving aan alle
municipaliteiten gericht, waarin hun gelast werd: „dat
Gijl. U bij het oproepen der Stemgerechtigden, in alles
wat de verkiezing voor de plaatselijke Regeeringen... zoude
mogen aangaan, naar het voorsz. decreet zult gedragen, en
mitsdien, bij provisie en tot zoo lange, door geene andere
generaale cynosure, of door het aannemen der te for-
meerene Constitutie, anders zal zijn vastgesteld, gene per-
sonen m de Grondvergaderingen, zoo als die naar mate van
UI. locaale omstandigheden zouden mogen zijn afgedeeld,
tot stemming toetelaten, dan alleen de zoodanigen, welke
de qualiteiten bezitten, die bij Art. 4 van het tweede
Hoofdstuk van het Reglement voor het Provintiaal Bestuur
zijn bepaald, en vlg. Art. 6 van A tot D niet zijn uitge-
sloten, alsmede die de verklaring, in Art. 6 onder E ver-
meld, dadelijk zullen afleggen." Het bedoelde art. 4 eischte
voor stemgerechtigdheid 20-jarigen leeftijd en een jaar in-
woning in Holland, de redenen van uitsluiting van art. 6
Waren: curateele, faillissement e. d., bedeeling, eerloosheid
krachtens rechterlijk vonnis, gevangenschap, gijzeling, wette-
üjk vermoeden van misdrijf. De verklaring luidde: „Ik
^verklaare voor Wettig te houden alleen zodanige Regee-
ringsform, welke gegrond is op de Oppermacht des geheelen
Volks; en dienvolgens houde ik voor onwettig en daarmede

strijdende alle Erffelijke Ampten en Waardigheden." Bij
gelegenheid eener tusschentijdsche verkiezing van twee
schepenen wijzigde de Delftsche mun. de vereischten van
stemgerechtigdheid in dezen zin ^J), maar voorloopig hand-
haafde zij de organisatie in wijkvergaderingen voor de
plaatselijke verkiezingen.

Behoudens deze regeling van het kiesrecht bleef de in-
vloed van het P. B. op de samenstelling der stedelijke
regeeringen beperkt tot die der Prov. Repres.: de schouten
werden geapprobeerd door het P. B., doch met de benoe-
ming der leden van de comités van justitie bemoeide zich
dit college evenmin als de Prov. Repres., tenzij hiertoe
een aanleiding bestond, zooals de oneenigheid tusschen
Delft en Delfshaven.

Het P. B. heeft intusschen wel in overweging genomen,
het aanstellingsrecht der schouten geheel aan zich te
trekken en dus den middelweg te verlaten, dien de Prov.
Repres. hadden gekozen om de oude zelfstandigheid der
steden te ontzien. Dit blijkt uit het rapport eener 29 Juni
benoemde commissie, ¹) die advies moest uitbrengen op
het voorstel om de baljuwen en colleges van justitie voor-
taan door het P. B. te doen benoemen. Ook de benoeming
van de opvolgers der voormalige stedelijke schepenen zou
dus, ware dit voorstel aangenomen, weer aan de Hooge
Overheid zijn gekomen, waaraan zij was onttrokken door
de toepassing van het revolutionaire representatiesysteem
op deze vertegenwoordigers der stedelijke burgerijen. De
bedoelde commissie was het eens met het P. B., dat
„baljuwen en schepenen" niet konden worden beschouwd
als vertegenwoordigers van de ingezetenen der resp. plaatsen,
daar zij recht vragen en spreken namens het volk van
Holland. Hieruit wenschte zij wel de in het revolutionaire
systeem passende gevolgtrekking te maken, dat de benoe-
ming zoowel van vonniswijzers als van rec.htvorderaars

1  Deer. P. B. 29 Sept. 1796.

moest toekomen aan de representanten van het Holland-
sche volk, maar om practische redenen ontraadde zij in-
voering hiervan in vollen omvang en koos weer een
middelweg. Zij wenschte n.1., dat de schouten en de leden
der justitieele colleges door het P. B. zouden worden ge-
kozen uit nominaties, door de ingezetenen aan te bieden,
met de vrijheid, buiten die nominaties te gaan. Die prac-
tische redenen bestaan hierin, dat „de Ingezetenen van een
Stad, Plaats of District natuurlijk het meest geinteresseerd
zijn, en genoegzaam alleen belang hebben, in de admini-
stratie eener goede Justitie daar ter plaatse en daarenboven
ook het best in staat zijn om over de geschiktheid en be-
kwaamheid van zodanige personen als tot de voorsz. posten
moeten worden aangesteld, te oordeelen." De werkelijke
reden was natuurlijk deze, dat de zelfstandigheid der stede-
lijke regeeringen tegenover het gewestelijke bestuur nog
niet belangrijk was gewijzigd sinds het uitbreken der revo-
lutie. Het P. B. besloot intusschen, zelfs niet tot de door
zijn commissie voorgestelde transactie over te gaan, maai-
de zaak in afwachting van de invoering der nieuwe con-
stitutie in statu quo te laten.

Gaan wij thans weer over tot de speciale bemoeienis
van het P. B. met de Delftsche bestuursinrichting.

27 September 1796 decreteerde het P. B. de hereeniging
van Delfshaven met Delft, in de verwachting, dat nu een
regeeringsreglement zonder moeite tot stand zou komen.

Ter vervanging van de 28 commissarissen, die met hun
ontwerp nog niet waren gereedgekomen, benoemden de
gezamenlijke grondvergaderingen van Delft en Delfshaven
een nieuwe commissie tot het vervaardigen van een
reglement.

Tijdens de werkzaamheden dezer commissie werden,
Nieuwjaar 1797, municipaliteit, hoofdschout en comité van
justitie door de wijkvergaderingen gecontinueerd. Commis-
sarissen der 9 wijken deelden dit bij publ. 2 Januari 1797
aan hun medeburgers mede. Eerst 1 November 1797 slaagde
de commissie er in, een concept voor stemgerechtigden ter

lezing te leggen, bij welke gelegenheid enkele opmerkingen
werden gemaakt, waarvan de toepassing weer eenigen tijd
vorderde, zoodat eerst 20 December 1797 in de grond-
vergaderingen over \'t ontwerp werd gestemd. Het P. B.,
dat door een commissie had laten toezicht houden op het
werk der vereenigde commissarissen, wenschte ten slotte
het ontwerp aan zijn goedkeuring onderworpen te zien.
Hiermede bedoelde het vermoedelijk niet, in strijd met
den door de N. Y. uitgedrukten wensch een reglement
van blijvenden aard te maken: het trachtte slechts, de
oneenigheden te Delft bij te leggen door de stad te helpen
aan een geregelde bestuursorganisatie, die tot de invoering
der Landsconstitutie zou kunnen dienst doen. 15 Januari 1798
kwam deze goedkeuring in op het omvangrijke werkstuk,
dat — bijna onmiddellijk naar het archief verhuisde, want
de staatsgreep van 22 Jan. d. a.v. riep een toestand in het
leven, waarbij dit reglement niet paste.

Voorloopig bleef Delfshaven zelfstandig.

Daar in andere steden reglementen in gelijken geest
bestaan hebben, die inderdaad gewerkt hebben, en het aan
buitengewone omstandigheden te wijten is, dat dit te Delft
niet het geval was, schijnt het niet onbelangrijk, er enkele
hoofdpunten uit te vermelden i).

Hoofdstuk I luidt: „Het Bestuur der Stad, Haven en
Jurisdictie 2) van dezelve zal voortaan worden toebetrouwt
aan 25 Leden, door het Volk te verkiezen. Eén zal den Post
van Hoofdschout vervullen. De 24 overigen zullen twee
bijzondere, op zichzelve staande Collegien uitmaaken: den
Raad der Gemeente, namentlijk, en het Gollegie van Schepe-
nen, beide met een Secretaris. De Raad der Gemeente
bestaat uit 15 Leden: 12 van dezelve woonen in de 7 eerste
Wijken, welke te Delft en 3 in de wijken N. 8 en 9, die
te Delfshaven vergaderen. Het Gollegie van Schepenen be-

staat uit de overige 9 Leden: 7 van dezelve woonen in
de Wijken van de Stad, en 2 in die van de Haven". De
bedoeling was, de administratie der justitie van de overige
functies der stedelijke regeering af te scheiden door twee
colleges naast elkaar, doch volkomen van elkaar gescheiden,
te laten optreden. In samenstelling echter zouden die
beide colleges niet verschillen: passief en actief kiesrecht,
wijze van verkiezing, zittingsduur zouden voor beide gelijk
zijn. Zij zouden dus het karakter dragen van één college,
dat zich gemakshalve in twee kamers splitst; slechts zou
er minder voeling bestaan tusschen beide onderdeelen dan
voorheen tusschen schepenen en burgemeesteren.

De hoofdschout behoort vlg. Hfdst. VIII van dit regle-
ment tot beide colleges, maar zijn verrichtingen bij het
eene zijn van die bij het andere afgescheiden. Van een
„Wethouderschap" is dus geen sprake meer. De Raad is
verdeeld in drie colleges, elk van vijf leden: de comités
van Algemeen Welzijn, van Finantie en van Fabricagie;
de thesaurier is ondergeschikt aan het comité van Finantie.
Zoowel de Raad als schepenen en de hoofdschout worden voor
twee jaar gekozen door kiezers, die in de wijkvergaderingen
worden benoemd i). Op de bijzonderheden dezer zeer uit-
voerig geregelde verkiezing zal ik niet ingaan, maar
vermelding verdient, dat kiezers de wijkvergaderingen ver-
tegenwoordigen bij het installeeren en beëedigen der ver-
kozenen. Het volk wordt weer geacht te bestaan uit de
stemgerechtigden, in wijkvergaderingen georganiseerd, en
die in \'t algemeen aan de vereischten moeten voldoen, door
de Prov. Repres. in Februari 1796 gesteld. De leiding dei-
wijkvergaderingen berust bij door en uit deze vergaderingen
gekozen commissarissen (drie in elke wijk), die negen maan-
den dienstdoen, daarna (beurtelings om de drie maanden)
aftreden en gedurende negen maanden niet verkiesbaar zijn.

Zij roepen de wijken op tot driemaandelijksche ordinaire
vergaderingen en bovendien wanneer zij dit noodig oordeelen
tot de behandeling van allerlei stadsbelangen; in die ver-
gaderingen brengen zij de voorstellen in omvraag en tot
conclusie i). Verantwoording is de Eaad aan het geheele
volk verschuldigd, waartoe om de twee maanden een open-
bare vergadering zal plaatshebben. Voor de schepenen is
hieromtrent niets bepaald.

Het voorgaande kunnen wij in \'t kort aldus samenvatten:
Van 21 Jan.—9 Apr. 1795 waren er te Delft noch schout
noch schepenen. Van 9 Apr. 1795—22 Jan. 1798 waren
er een schout (onder den titel „Hoofdschout") en zeven
schepenen (ook „Rechters" genoemd). Zoowel de schout
als schepenen werden verkozen door kiezers, door zekere
stemgerechtigden uit de burgerij benoemd, en beëedigd en
geïnstalleerd door of ten overstaan van deze kiezers. De
verkiezing van den schout werd door de Prov. Repres.
geapprobeerd; namens dezen ontving hij van het Comité
van Reekeninge een commissie, waaraan hij zich door het
afleggen van een eed verbond. Provisioneel, daar nog geen
regeeringsreglement was ingevoerd, dat aan deze samen-
werking een einde zou maken, vormden schout en schepenen
met zes leden der op dezelfde wijze als zij verkozen muni-
cipaliteit een regeeringscollege, dat Wethouderschap of Weth
genoemd werd en met het bestaan hebbende college van
dien naam overeenkwam.

Het zou onjuist zijn, uit deze samenvatting de gevolg-
trekking te maken, dat in alle voorheen stemmende steden
in het behandelde tijdvak de inrichting der regeering niet
noemenswaard gewijzigd werd. Met zooveel moeielijkheden
als te Delft ging het totstandkomen van een regeerings-
reglement niet overal gepaard en waar zulk een reglement
werd ingevoerd werd er allicht meer veranderd dan te
Delft: men denke aan de bepalingen van het niet-ingevoerde
Delftsche reglement, die blijkens de sanctie van het P. B.

vermoedelijk overeenkwamen met wat in andere steden
was aanvaard. Waarschijnlijk echter is men nergens ont-
komen aan de noodzakelijkheid, de oude inrichting tot
voorbeeld te doen strekken aan de nieuwe.

Laat mij, om dit toe te lichten, in \'tkort vermelden hoe
te Haarlem de omwenteling (daar zorgvuldig door voor-
mannen der revolutie voorbereid) zich heeft toegedragen i).

Te Haarlem werden 19 Januari 1795 door de hoofden
der vereenigde revolutionaire clubs de leden der regeering
en hun ministers ontslagen en een „commissie van ver-
tegenwoordigers" van zeven leden voor twee dagen aan-
gesteld. Onmiddellijk liet men door de in de Groote Kerk
verzamelde burgers deze aanstelling bij acclamatie goed-
keuren en tevens een hun voorgedragen provisioneel regle-
ment, door Van de Kasteele reeds maanden tevoren gereed
gemaakt 2).

Den 21sten werden volgens dit reglement 24 leden eener
„provisioneele Stadsregeering" gekozen. Hierbij werd een
reeds in 1787 gemaakte verdeeling in zes wijken gebruikt,
in ieder van welke vijf kiezers benoemd werden door de
mannelijke ingezetenen van tenminste 18-jarigen leeftijd.
De 24 werden den 22^sten Januari geïnstalleerd en verdeel-
den zich, mede volgens het provisioneel reglement, in vijf
comités, die de werkzaamheden der oude regeering over-
namen. Het „Comité van Regten en Justitie", uit zeven
leden bestaande, verving de zeven schepenen. Aan dezen pro-
visioneelen toestand werd een einde gemaakt, toen ingevolge
het door de burgerij 18 Augustus 1795 gearresteerde
„Reglement op het Stadsbestuur", de provisioneele Stads-
regeering werd veranderd in „Stadsbestuur", waarbij de
personen grootendeels werden gecontinueerd. Het Comité
van Regten en Justitie noemde men toen „Collegie van

Civiele en Crimineele Justitie"; bepaald werd, dat de leden
daarvan niet tot het Stadsbestuur zouden gerekend worden.
In plaats van den schout werd een „Hoofdschout" be-
noemd. Door het stellen van den Hoofdschout en de leden
van het college van justitie buiten het „Stadsbestuur",
verviel de samenwerking van schout en schepenen met
burgemeesteren (thans, wat een deel hunner werkzaam-
heden betreft, door het „Comité van Algemeen Belang"
vervangen), met wie zij voorheen gezamenlijk het opper-
bestuur der stad uitoefenden, onder den naam „Die van
den Geregte". De taak van dit voormalige magistraats-
college werd tusschen de comités verdeeld.

Anders ging het te Medemblik, waar wel een reglement
werd ingevoerd in 1795 !), maar ingevolge dit reglement
de oude inrichting der regeering bleef voortbestaan op
ongeveer dezelfde wijze als zij te Delft provisioneel, bij
ontstentenis van een reglement, werd gehandhaafd. Art. 13
van het Medembliksche reglement luidt: „De Provisioneele
Representanten 2) [16 in getal, evenveel als er voorheen
vroedschappen waren 3)] zullen uit hun midden benoemen
een Comité, bestaande uit 3 Personen, dewelke den Post
voorheen door Burgemeesteren bekleed, zullen vervangen,
welk Comité, met de Maire en Scheepenen, de Magistraats
Vergadering zullen uitmaken, onder den Naam van Comité
van Algemeene Waakzaamheid..."

Ik zal deze voorbeelden niet vermeerderen, maar meen
uit de medegedeelde een algemeene gevolgtrekking te

mogen maken voor de steden in deze jaren, en wel
deze, dat de ambten en bedieningen, die vóór 1795 in de
steden werden vervuld, hetzij tot de administratie der
justitie of tot de uitoefening van andere deelen der over-
heidstaak, niet werden afgeschaft, al werd met de namen
ook de wijze van samenstelling min of meer gewijzigd;
voorts, dat de verhouding der stedelijke regenten tot de
Hooge Overheid in het algemeen de oude bleef.

Zij, die in de stad met den ambtenaar der Hooge Over-
heid, den schout, samenwerkten tot de administratie der
justitie, waren toen evenmin als voorheen ambtenaren; zij
waren uit en door de bevolking gekozenen, niet door
commissies aan de Hooge Overheid gebonden. De Hooge
Overheid (i. c. het gewestelijke bestuur) had wel zekere
superintendentie, zij was door den schout vertegenwoordigd
in de stad, maar binnen den kring der stedelijke huis-
houding was de stedelijke regeering autonoom, onverschillig
of het zaken van justitie, dan wel andere betrof. Ik
vestig hierop de aandacht, omdat in latere jaren de
justitieele functies aan ambtenaren werden opgedragen, in
tegenstelling tot de niet-justitieele, die, voorzoover ze huis-
houdelijk werden geacht, aan autonome stedelijke regeerings-
colleges bleven toevertrouwd.

B. De werkkring van schout en schepenen.

Den korten overgangstijd van 21 Januari tot 9 April
1795 laat ik buiten beschouwing.

De werkzaamheden van schout en schepenen van 9 April
1795 tot 22 Januari 1798 kunnen wij weer splitsen in
1° de als leden der Wethouderschap, 2° de zonder mede-
werking van andere leden der regeering verrichte.

Voor beide deelen hunner taak geldt, dat zij al datgene,
wat niet door bijzondere omstandigheden aan hun be-
voegdheid werd onttrokken, als voorheen bleven uitoefenen.
Noch in een regeeringsreglement, noch in bijzondere in-
structies werden hun bepaald omschreven functies opge-
dragen; -3r bestond dus in het algemeen geen aanleiding

voor hen, een andere taak op zich te nemen dan de door
hun voorgangers vóór 1795 uitgeoefende.

Ten aanzien van hun werkzaamheid als leden van de
Weth blijkt dit uit den inhoud van de overeenkomst van
11 April 1798 waarbij de municipaliteit en het comité
van justitie, destijds fungeerend, tot daadwerkelijke ont-
binding van de Weth overgingen en de funties, door dit
college tot dusver uitgeoefend, onder elkaar verdeelden.
Overigens is mij uit de notulen van het gerecht in dit
tijdvak gebleken, dat dezelfde zaken door schout en schepenen
afzonderlijk werden behandeld als voorheen en dat ook
vroeger door de Weth bezorgde zaken nog telkens naar
dat college werden verwezen.

Daar echter verschilpunten met den vroegeren toestand
niet geheel ontbreken en ik, evenals in de vorige afd.,
het niet onbelangrijk acht, het regl. 1798 -) ter sprake
te brengen, mogen hier enkele opmerkingen volgen over de
beide deelen van den werkkring van schout en schepenen.

1° de werkkring van schout en schepenen
als leden der Wethouderschap.

Door het optreden eener municipaliteit, waaraan door
kiezers het „opperstadsbestuur" werd toevertrouwd, was
er een nieuw element gekomen in de Delftsche regeering.
Dat dit college zich, met uitsluiting van schout en schepenen,
opvolger der Veertigraden achtte, toonde het door alleen de ge-
deputeerden ter vergadering van de Prov. Repres. af te vaar-
digen. ³) Uit een onmiddellijk genomen besluit om twee-
maal \'s weeks te vergaderen blijkt evenwel, dat de mun.
niet de lijdelijke rol der voormalige veertigen dacht te
vervullen. Wel liet zij het dagelijksche beheer, voorheen

door burgemeesteren gevoerd, over aan de comités uit
haar midden, van Alg. Welzijn en van Pinantie, dat der
voormalige havenmeesteren aan het comité van Fabricagie,
van welke comités het eerstgenoemde met schout en
schepenen in de Weth samenwerkte, maar deze comités
moesten wekelijks uitvoerig rapport van hun verrichtingen
aan de mun. uitbrengen en in verschillende belangrijke
aangelegenheden de beslissing van deze afwachten i). Door
middel van het comité van Alg. Welzijn oefende zij der-
halve invloed uit op de besluiten van de Weth.

Een groot aantal publicaties werden door de mun. alleen,
niet door de Weth, uitgevaardigd, ten bewijze, dat de mun.
zich uitsluitend bevoegd achtte, aan het bestuur der stad
zekere leiding te geven ¹).

Daarentegen arresteerden schout en schepenen gelijk
voorheen waarschuwingen, dat bepaalde publicaties streng
zouden worden nageleefd 3). Een enkele maal vinden we
zulk een waarschuwing door de geheele „Geconstitueerde
Macht der Gemeente Delft," d. i. mun. en com. v. justitie,
uitgevaardigd 4).

Het maken van keuren en ordonnantiën echter bleef
opgedragen aan de Weth 5). Anders in \'t regl. 1798.

Art. 14, Hfdst. VII van dat reglement droeg het arre-
steeren, amplieeren en interpreteeren der keuren, ordon-
nantiën en publicatien, „zo als dit wel eer door \'t Collegie
van de Weth gedaan wierd" op aan den Raad, waarbij
schepenen verplicht zouden zijn, desgevraagd te adviseeren.
Deze bepaling vloeide voort uit het beginsel, de wetgevende
macht van de rechterlijke en uitvoerende af te scheiden.

Men beschouwde n.1. op grond van de theorie der drie
machten het vaststellen van bindende regelen en het inter-
preteeren daarvan als een bevoegdheid, waartoe afzonder-
lijke colleges moesten worden aangewezen, wier leden zich
niet met de administratie der justitie en politie op andere
wijze bezighielden. De laatstgenoemde functies zouden
volgens die leer verdeeld worden tusschen colleges, die de
rechterlijke en andere, die de uitvoerende macht vormden.
Het Delftsche reglement huldigt deze leer door de wet-
geving op te dragen aan de municipaliteit, de administratie
der justitie aan het comité van justitie (buiten de mun.
staande), de overige functies van de plaatselijke overheid
aan de comités van Algemeen Welzijn, van Finantie en
Fabricatie. Een strenge afscheiding der wetgevende en
uitvoerende macht zou er dus niet zijn, want de drie met
de uitvoerende macht belaste comités zouden tezamen den
Raad vormen. Het verplichte advies van schepenen bij het
keurenmaken, in sommige gevallen, bewijst, dat men een
volkomen afscheiding der rechterlijke macht van de wet-
gevende evenmin wenschelijk achtte.

Ook het begeven van ambten werd beschouwd als een
functie van bijzonderen aard. Deze functie ontnam de muni-
cipaliteit geheel aan de Weth, want 12 April 1795 besloot
zij, „dat alle ampten of officien, hoe ook genaamd, door
de mun., daartoe expresselijk geconvoceerd, zullen begeven
worden", en in haar publ. van 18 April verklaarde zij, dat
op een der beide wekelijksche vergaderdagen over van tijd
tot tijd vaceerende ambten zou worden gedisponeerd i). Uit
de notulen van 2 Jan. 1797 blijkt evenwel, dat op 2 Jan. 1796
en gedurende het d.a.v. jaar de ambten zijn begeven dooi-
de gecombineerde vergadering van mun. en com. van justitie,
daartoe door den president der mun. belegd, en dat men
besloot, in 1797 het weer op deze wijze te doen.

Intusschen, niet alleen de mun. mengde zich in het be-
geven der ambten, maar ook de burgerij zelf, althans enkele
revolutionairen uit haar midden, die voor haar rechten
beweerden op te komen. We hebben hier te doen met een
toepassing van de leer, dat alle ambtenaren, als dienaren
van het souvereine volk, door dit volk zelf moeten worden
benoemd. Later heeft men deze bevoegdheid, als andere
aan het souvereine volk vlg. de theorie toekomende, aan
de representanten des volks toegekend, die immers den
souverein verbeelden, doch bij den aanvang der revolutie
poogde men, benoeming der ambtenaren door het volk,
d.i. door de stemgerechtigden, in practijk te brengen.
Daarbij had de neiging in de steden om de leer der volks-
souvereiniteit op de stedelijke volken toe te passen ten-
gevolge, dat vergeving der stedelijke ambten door de
stedelijke stemgerechtigden werd geöischt. In hun publ.
van 8 April 1795 gelastten de Prov. Repres. den municipa-
liteiten, voor de remotie der aanhangers van het Huis van
Oranje en van de z.g. oude constitutie uit alle ambten

zorg te dragen. Het zou ons te ver voeren, ons te ver-
diepen in de geschiedenis der hierop gevolgde ambtenaren-
remoties, waarbij de Prov. Repres. op allerlei wijzen, ook
buiten de municipaliteiten om, er naar streefden, de anti-
revolutionaire elementen van het publieke terrein te ver-
wijderen.

Te Delft matigde een zich noemend „comité van remotie
uit het Stemgerechtigd Volk" zich de remotie aan. In het
different, dat hierover tusschen de mun. en dit comité
ontstond, kozen de Prov. Repres. niet de zijde der mun.,
maar overwegende, „dat de begeving van Burgerlijke
Ampten van Steden en Plaatsen niet privativelijk moet
staan aan de municipaliteiten, maar dat zoodanige aan-
stellingen veeleer een zaak van schikking tusschen de
resp. municipaliteiten en de Burgerijen onderling be-
hooren te zijn, vermits dezelve in den grond der zaaken
aan de Burgerijen behooren", gelastten zij het benoemen
eener commissie, die een regel voor \'t begeven der ambten
zou opstellen 1). Hieruit vloeiden voort de moeielijkheden,
die het totstandkomen van een reglement vertraagden,
maar wij zagen reeds, dat de aanstellingen in 1796 en
1797 door mun. en comité van justitie gedaan werden ¹).
In het regl. 1798 was een afzonderlijk hoofdstuk (het
laatste) gewijd aan de begeving der ambten. Daarin werd
o.m. bepaald, dat de Raad alle stedelijke ambten en be-
dieningen zou begeven uit nominatien, maandelijks voor
de in de afgeloopen maand opengevallen ambten door
commissarissen der wijken op te maken, waarbij zekere
vereischten van benoembaarheid moesten in acht genomen

1  Dat het com. van remotie na het besl. der Prov. Repres.
vrü aanmatigend optrad, blijkt o.a. uit do not. v. h. gerecht:21 Nov.
1795 weigerde het com. v. just., door het com. v. rem. aange-
stelde procureurs te beëedigen, omdat het van de mun. geen
kennis van het bestaan van dit com. had ontvangen; 9 en 20
Jan. 1796 werden door het com. v. rem. voorgedragen procureurs
aangesteld en beëedigd door het com. v. just., „zonder con-
sequentie."

worden. De begeving der ambten werd dus met de wet-
gevende macht verbonden. De aanstelling der secretarissen
en die van den onderschout zouden door den Raad en
schepenen gezamenlijk geschieden, de admissie van procu-
reurs door schepenen, de benoeming der dienaars van
justitie door den schout. Schout en schepenen zouden dus,
ware dit reglement in werking getreden, niet meer tot het
begeven van ambten hebben meegewerkt, met uitzonde-
ring van die hunner ministers.

Een commissie, die niet meer vergeven werd, was die
van de commissarissen-poli ticq in den kerkeraad: de
kerk was het eenige der in § I opgesomde objecten,
waartoe zich de zorg van de Weth uitstrekte, dat thans
aan die zorg werd onttrokken. In verband met deze af-
scheiding was het algemeen verplichtend stellen van het
burgerlijk huwelijk, bij publ. der Prov. Repres. van 7 Mei
1795, een maatregel, die hier en daar (gelijk wij zullen
opmerken bij de beschouwing van het platteland) tot com-
petentiegeschillen tusschen plaatselijke autoriteiten aanlei-
ding gaf, te Delft echter alleen tengevolge had, dat de taak
van de Weth, die de huwelijken solemniseerde, en van
de commissarissen tot de huwelijksche zaken er door ver-
zwaard werd, omdat die taak zich nu ook uitstrekte tot
de huwelijken der leden van de Gereformeerde Kerk.

In het regl. 1798 werden de functies der Weth voor een
belangrijk deel opgedragen aan het comité van Algemeen
Welzijn uit den Raad.

De opsomming der werkzaamheden van dit comité in
art. 18 hfdst. VII, eindigende met de algemeene om-
schrijving „handhaving van rust, veiligheid en goede
orde" geeft den indruk, dat de bedoeling was, van dit
comité den opvolger der Wethouderschap te maken, be-
halve ten aanzien van het keurenmaken en ofiicien ver-
geven, gelijk ik reeds opmerkte.

Eigenlijk is het juister, te zeggen, dat aan het com.
van Algemeen Welzijn al datgene werd opgedragen, wat
niet aan de andere colleges uitdrukkelijk toebedeeld werd:

6

vandaar groote overeenkomst ,met de Weth, die immers
als het voornaamste regeeringscollege alle functies der
stedelijke overheid uitoefende, die niet tot de bijzondere
taak van schepenen, burgemeesteren en havenmeesteren
behoorden; vandaar ook, dat de uitdrukking „handhaving
van rust, veiligheid en goede orde" gebruikt werd, om de
taak van dat comité volledig aan te wijzen, want onder
deze bewoordingen, die het doel der gansche overheidstaak
omschrijven, kan men zooveel samenvatten als men wil.
Wij zullen straks zien, dat aan het comité van justitie
ongeveer de taak der schepenen was toegedacht; aan het
comité van finantie werd het finantieele beheer der bur-
gemeesteren opgedragen (met medewerking van den thesau-
rier) aan het comité van fabricagie het toezicht over stads-
gebouwen, werken, sluizen, wegen, bruggen, straten, kaden en
wateren, d. i. de door havenmeesteren uitgeoefende oecono-
mie¹). Wij moeten hierbij echter in het oog houden, dat het
nemen van gewichtige besluiten den geheelen Raad werd
voorbehouden: „tot gemak en ter bespoediging der werk-
zaamheden" zou de Raad zich in comités verdeelen (art. 17,
hfdst. VII), doch vlg. art. 14 zou ook de Raad zelf
besluiten „over alle Zaaken, welke den welvaart der Bur-
gerij in \'t algemeen, die de Politie, Finantie en eigendom-
men der stad in \'t bijzonder betreffen". Uit het opnoemen
der „Politie" naast de taak der comités van Finantie en
Fabricagie meen ik te mogen afleiden, dat de taak van
het com. van Algemeen Welzijn, d. i. dus het grootste
gedeelte van die der Weth, werd aangeduid door het woord
politie. Het bedoelde comité zou intusschen tot den Raad
hebben gestaan in ongeveer dezelfde verhouding als sinds
1795 de Weth tot de municipaliteit.

De huwelijksvoltrekking, benevens de inteekeningen en
de dispositie over verzoeken betreffende huwelijkszaken

1  Een vierde comité, dat van Koophandel, werd niet tot
het stadsbestuur gerekend. Het zou uit acht kooplieden bestaan-

(waaronder men ook verzoeken om separatie zal te verstaan
hebben) werden in art. 10 hfdst. IV aan schepenen op-
gedragen.

2o De werkkring van schout en schepenen
als afzonderlijk college.

Hierbij deden zich geen omstandigheden voor, die tot
wijziging aanleiding gaven, evenmin wat den aard der
werkzaamheden als wat de wijze van werken betreft. Van
de sinds langen tijd in Holland gewenschte herziening van
het procesrecht, die men zich thans voorstelde, te ver-
wezenlijken, kwam vóór 1798 niets tot stand, zoodat de
berechting van delicten en twistgedingen volgens de be-
staande gewoonten en ordonnantiën bleef geschieden. Jaar-
lijks werd door schout en schepenen naar gewoonte het
regl. op de behandeling van zaken van 9 Jan. 1751
(dat, gelijk wij zagen, het civiele proces betrof) opnieuw
gearresteerd. Ook het regl. 1798 handhaafde provisioneel
deze ordonnantie. Dit regl. somde overigens (in hfdst. IX)
enkele werkzaamheden der schepenen op, o. a. het houden
van crimineele en civiele rechtbank en de reeds vermelde
huwelijksvoltrekking c. a., terwijl de gansche werkzaamheid
in den schepeneneed wordt samengevat onder den ouden
term „administratie der Civiele en Crimineele Justitie" en
bovendien in art. 13 hfdst. IX: „alles \'t welk voorheen
door Schepenen van deeze Stad wierd afgedaan, en \'t geen
hier voor van de werkzaamheden van dit Collegie niet uit-
drukkelijk is afgescheiden". Daar nu de afscheiding alleen
betreft zaken, waaraan tevoren schepenen als leden der
"Weth deelnamen, mogen wij de gevolgtrekking maken,
dat de vervaardigers van dit regl. onder zaken van justitie
verstaan hebben al datgene wat schout en schepenen tot
dusver als afzonderlijk college verrichtten, benevens de
huwelijksvoltrekking c. a.

Opmerkelijk is voorts, dat het regl. 1798 schout en
schepenen niet noemt als te zamen één college vormende.

In het aangehaalde hfdst. IX, dat handelt „van \'t Col-
legie van Schepenen", is van den hoofdschout alleen

sprake, waar gezegd wordt, dat de crimineele rechtbank
door hem met de negen schepenen zal worden gehouden.
Vermoedelijk was hem in strafzaken de rol toegekend, die
de schout altijd vervuld had, n.1. die van leider der ge-
dingen en rechtvorderaar, terwijl de president-schepen zou
voorzitten wanneer vonnis gewezen werd. Uit de civiele
rechtbank echter, waarin hij voorheen ten allen tijde de
leiding op zich kon nemen en adviseerende stem uit-
brengen i), werd hij thans uitgesloten. Bovendien zou de
schout door de opheffiing der Weth zijn positie als mede-
stemmend lid en voorzitter van dit regeeringscollege hebben
verloren, waarvoor wel zekere werkzaamheid bij den Raad
zou zijn in de plaats gekomen, doch niet als lid daarvan.
"Wij vinden n.1. de taak van den hoofdschout in hfdst.
IX aldus omschreven. Hij is volgens art. 5 verplicht,
„de Lands Wetten mitsgaders de Keuren en Ordonnantiën
van deeze Stad te handhaaven, en de Boeten daarbij be-
paald in te vorderen en te ontfangen"; art. 6 draagt
hem op het toezicht op rust, orde en veiligheid. Blijkbaar
zijn met deze twee deelen zijner taak zijn functies in zaken
van justitie en van politie (hier weer met de bekende al-
gemeene bewoordingen „rust, orde en veiligheid" aange-
duid) bedoeld, want het volgende artikel (7), dat betreft
de wijze, waarop hij zijn taak heeft uit te oefenen, gaat
uit van deze onderscheiding. Dit artikel luidt: „Hij zal
\'t recht der Ingezetenen helpen handhaaven, in zaaken van
Justitie bij Scheepenen, en in de zaaken welke de Politie
betreffen, bij den Raad der Gemeente of \'t Comité van Al-
gemeen Welzijn. Oordeelt Hij \'t om deeze, of om andere
redenen, noodig die Collegien te confereeren, zal Hem op
zijn verzoek den toegang niet mogen ge weigert en Hem
zal in zulk een geval eene gedistingueerde Zitplaats worden
aangewezen."

Van zitting in deze colleges is dus geen sprake, nog
minder van voorzitterschap. Met betrekking tot het sche-
penencollege wordt dit nog eens uitdrukkelijk gezegd in
art. 14: „Hij vermag zich niet in de Vergadering van
\'t College te sisteeren zonder voorafgaande kennis en con-
sent van \'t zelve."

Men lette op de uitdrukkingen van art. 5 en art. 7: de
wetten handhaven en het recht der ingezetenen handhaven.
Met de eerste wordt bedoeld, dat de hoofdschout bij de uit-
oefening zijner taak met de bestaande verordeningen moet
rekening houden, met de tweede, dat hij die uitoefent in
\'t belang der ingezetenen. Opvallend is, dat zoowel politieke
als justitieele functies onder den laatstgenoemden term
worden samengevat. Gelijk wij in een volgende § zien zullen,
noemde men de politie weieens de maatregelen in \'t be-
lang van het algemeen, de justitie die in \'t belang der
bijzondere personen. Hier valt deze onderscheiding weg,
wellicht omdat men onder de ingezetenen zoowel het ge-
heele (souvereine) volk kon verstaan als de bijzondere
ingezetenen.

In zijn eed vinden we nogmaals de beide deelen der taak
van den schout omschreven: „dat ik met en benevens
het Collegie van Schepenen de misdaadige Personen zal
rechten en corrigeeren naar gelegenheid en de groot-
heid van hunne misdaad; en van de breukige Personen,
ingevolge de beschreven rechten of wetten, de boeten
zal invorderen... dat ik... alle mijne pogingen zal aan-
wenden, om de Rust, Veiligheid en goede Orde, binnen
deeze Stad, derzelver Haven en Jurisdictie, te helpen daar-
stellen en te bewaaren."

Ik meen, dat in dit verband met het woord politie
niet anders kan bedoeld zijn dan de meergenoemde politie
in engen zin, want het was juist op dit gebied, dat de
schout namens de Weth zekere zelfstandige taak placht te
vervullen. De bepalingen uit het regl. 1798 omtrent
den schout komen dus hierop neer, dat hem zijn oude
positie als voorzitter der Weth en als hoofd van het gerecht

wordt, ontnomen, doch dat de taak van rechtvorderaar
in strafzaken en van politieambtenaar (in engen zin) hem
opgedragen blijft. Uit deze tweeërlei functies is later de
splitsing van het schoutambt in twee ambten voortgekomen.

§ III. 1798—1803 *).

In deze jaren waren de veranderingen, die de regeering
der Bataafsche Republiek onderging, grooter dan in de
vorige. Die veranderingen waren ook op de inrichting en
bevoegdheid der stedelijke regeeringscolleges van invloed.
Ik zal daarom, alvorens over schout en schepenen van
Delft te handelen, ter inleiding iets omtrent de geschiedenis
der centrale regeering mededeelen, zonder welke de wijzi-

gingen in de positie dier stedelijke regenten niet te ver-
klaren zijn.

T.a.v. de geschiedenis der Bataafsche Republiek zijn de
jaren 1798—1803 in drie korte periodes te verdeelen, n.1.:
1° 22 Jan—12 Juni 1798, den tijd, waarin de bewerkers
van den staatsgreep van 22 Jan. een staatsregeling tot
afkondiging brachten, maar konden noch wilden overgaan
tot uitvoering harer bepalingen; 2° 12 Juni 1798—16 Oct.
1801, gedurende welken tijd deze staatsregeling in werking
was, zij het, dat men er niet in slaagde, haar in vollen
omvang uit te voeren, maar er integendeel toe kwam,
haar, onder den invloed van den veranderden politieken
toestand in binnen- en buitenland, door een andere te ver-
vangen. Deze nieuwe constitutie, die van 16 Oct. 1801,
beheerscht een derde tijdvak, doch daar eerst in 1803 de
colleges van schout en schepenen in de steden een wijziging
ondergingen door de werking dezer staatsregeling, neem
ik t. a. v. mijn onderwerp aan, dat de jaren 1798—1803
een geheel vormen.

De leden der Nationale Vergadering, die zich 22 Jan. 1798
onder den naam Constitneerende Vergadering de hoedanig-
heid van representanten van het souvereine Bataafsche
volk toeeigenden, benoemden onmiddellijk een Uitvoerend
Bewind van vijf leden, afgescheiden van en verantwoor-
delijk aan hun college, en belastten dit met de zorg voor de
binnen- en buitenlandsche rust der republiek. Daartoe werd
het gemachtigd, o. a. om de „Intermediaire Administrative
Besturen, zoo Landschappelijke als Plaatselijke, zoo lang
dezelve nog bestaan op den tegenwoordigen voet, derzelver
ordres te doen obedieeren, en voorts dezelve ten spoedigste
te ontbinden en zooveel noodig te reorganiseeren" i).
Voorloopig continueerde de C. V. alle „Geconstitueerde
Magten" bij proclamatie d.d. 25 Jan., die derhalve alle
verkiezingen uitstelde 2), en 29 Jan. gelastte zij „inzonder-

heid alle Administrative, Gewestelijke en Plaatselijke

Besturen en Comités____, alle Hoven van Justitie, alle

Officieren en Justicieren, midsg. alle Ambtenaren binnen
deze Republiek, voor zoo veel hen aangaat, om het voorsz.
Uitvoerend Bewind der Bataafsche Republiek als zoodanig
te erkennen en deszelfs ordres te gehoorzamen; en zulks
op den eed of belofte, bij het aanvaarden hunner resp.
bedieningen gedaan en op hunne bijzondere verantwoor-
delijkheid ____"

Om de invoering eener zuiver revolutionaire staatsregeling
voor te bereiden, eischte het U. B. van allen, die eenigen
publieken post bekleedden, dus van alle regenten en ambte-
naren, de verklaring, dat zij onveranderlijk afkeerig waren
van het stadhouderschap, de aristocratie, de regeeringloos-
heid en het foederalisme. Wie die verklaring niet wenschte
af te leggen werd geremoveerd.

Het „Uitvoerend" Bewind had zijn bestaan als zoodanig
te danken aan de theorie der drie machten in den Staat.
De wetgevende macht had de C.V. zichzelf voorbehouden i),
de uitvoerende had zij opgedragen aan het U. B. zonder
evenwel uit te maken, welke functies daartoe behoorden.
Bij die taak zou het U. B. door de gewestelijke en plaatse-
lijke z.g. administratieve besturen worden bijgestaan, die
slechts een zeer geringe zelfstandigheid zouden bezitten.
In afwachting van de staatsregeling, die colleges Yan ge-
lijken aard in het leven zou roepen, werd het U. B. bevoegd
verklaard (in het bovengen, deer. van 23 Jan.) om deze
colleges zooveel noodig te reorganiseeren. In Holland had
de C. Y. 23 Jan. het zittende Provintiaal Bestuur veranderd
in Intermediair Administratief Bestuur van het voormalig

Hollandsch gewest. 5 Febr. benoemde het U. B. nieuwe
leden en voorzag hen van een instructie, die hen aan de
C. V. en het U. B. ondergeschikt maakte i).

Men kende dus nu niet meer verschillende provinciale
volken, als het Hollandsche, en daarnaast plaatselijke, als
het Delftsche: men kende slechts één volk, het Bataafsche,
en hierop alleen paste men dus de leer der volkssouve-
reiniteit toe. Op die wijze ontweek men de moeielijkheden,
die zich sedert 1795 bij de toepassing dier leer hadden
voorgedaan tengevolge van het feit, dat zij niet het begrip
autonomie doch slechts dat van souvereiniteit kende. Door
de erkenning zoowel van de bevolking der eertijds souve-
reine provincies als van de voorheen autonome plaatselijke
bevolkingen als volk, dat is dus als souverein volk, ont-
moette men bij de begrenzing der bevoegdheden van die
verschillende volken groote bezwaren. Om aan die bezwaren
te ontkomen, schafte men thans niet alleen het onmogelijk
gebleken imperium in imperio af, maar men ontzegde alle
zelfstandigheid aan de colleges, die niet het ééne souvereine
volk representeerden: het kind werd met het badwater
weggeworpen. Voortaan zouden de gewestelijke en ge-
meentebesturen geen autonomie meer hebben (een begrip,
waarvoor in de revolutionaire theorie geen plaats was),
maar zij zouden te vergelijken zijn met de organen van
het menschelijke lichaam, welker werking geheel afhankelijk
is van de in dat lichaam wonende ziel.

Van deze beeldspraak (waarmee Menenius Agrippa de
plebejers bewoog, van den Heiligen Berg terug te keeren)
bediende zich bijv. de Agent van Justitie. Naar aanleiding
van klachten van municipaliteiten over de bemoeiing van
het I. A. B. van Holland met haar zaken schreef hij
14 Maart 1799 2) aan het U. B.: „Eveneens, Burgers Direc-

teuren, als een menschelijk Ligchaam niet zoude kunnen
bestaan wanneer eenmaal deszelfs bijzondere deelen ver-
meenende beledigt te worden weigerden dat geene te ver-
rigten, waartoe zij bestemd zijn, wanneer bijv. de voeten
weigerden, het Ligchaam te dragen, de handen het voetzei
aan den mond te brengen, de mond hetzelve te ontvangen,
de tanden het fijn te maaien en de maag het te kooken
en te verteeren — zo ook kan geene maatschappij of ge-
meenebest bestaan wanneer de ondergeschikte machten
niet verkozen aan de hogere te gehoorzamen of de pligten
haar opgelegt te volbrengen — spoedig zoude de ziel bij
aldien eens zulke eene wederspannigheid van de bijzondere
deelen van het Ligchaam plaatsgreep, ter voorkoming van
eenen doodelijken stilstand, elk dier deelen zijnen aange-
wezenen post doen vervullen, dog niettemin daarna onder-
zoeken wat of van de klagten zij." (Met de ziel bedoelt hij
het Y. L., waaraan de besturen in hoogste instantie onder-
worpen waren).

Inderdaad is deze bekende beeldspraak hier op haar
plaats. Ik vestig er de aandacht op, dat de vergelijking
der staatsinstellingen met organen in het algemeen beter
past in een staat, waar alle macht is gecentraliseerd, dan
in een staat, die autonome regeeringscolleges kent. De
positie van dergelijke zelfstandig handelende colleges toch
is niet te vergelijken met die der deelen van ons lichaam,
die afhankelijk zijn van onzen wil¹).

Naast de z.g. uitvoerende colleges beschouwde men de
met rechterlijke macht bekleede als de derde macht in den
staat. Ook deze colleges zouden namens het geheele Bataaf-
sche volk fungeeren. Daar zij van de uitvoerende macht

1  Thorbecke bediende zich van dezelfde beeldspraak b\\j de
verdediging van art. 150 der gemeentewet van 1851 tegen een
amendement van Groen van Prinsterer (onuitgeg. redevoerin-
gen van Mr. J. R. Thorbecke, Arnhem 1900, lp. 229): „Gelijk
in het menschelijk lichaam het bloed door al de aderen vloeit,
zoo moet ook voor de werking van de algemeene wetten, voor
den eisch van de algemeene belangen, ieder deel van den Staat
toegankelijk zijn".

gescheiden moesten zijn, zouden zij naast de plaatselijke
administratieve colleges optreden 1) en niet aan het U. B.
onderworpen zijn. De bevoegdheid om de rechterlijke col-
leges te reorganiseeren was daarom aan het TJ. B. ont-
trokken, d. w. z. het mocht geen verandering in de samen-
stelling dier colleges aanbrengen. "Wel mocht het de leden
daarvan individueel removeeren, een bevoegdheid, die het
aan zich hield, terwijl met de z.g. zuivering der plaatse-
lijke bestuurscolleges en ambtenaren, die niet geacht werden
tot de rechterlijke macht te behooren, agenten werden be-
last. In Holland werden dezen benoemd door het I. A. B.
krachtens art. 22 zijner instructie 2).

Nu had wel de C. V. in haar proclamatie van 23 Januari
bovengenoemd kunnen decreteeren: „het Justitiewezen zal
provisioneel op den vorigen voet blijven" (en tevens, dat
vonnissen voortaan op naam van het Bataafsche volk zouden
gewezen worden), maar het was de vraag, welke colleges
justitieel waren. De meeste met de administratie der justitie

belaste colleges toch maakten tot dusver deel uit — in de
steden — van de stedelijke regeeringen. Naast de met
niet-justitieele functies bekleede colleges hadden zij in vele
gevallen geen zelfstandig bestaan. Het gevolg van deze
omstandigheid was, dat de reorganisatie der z.g. admini-
stratieve colleges door of namens het U. B. ook eeniger-
mate betrekking had op de justitieele: waar — en dit
geldt tot de invoering der Strg. van 1801 — het U. B. er
in slaagde, het administratieve bestuur als afzonderlijk
college af te scheiden, deed het noodwendig tegelijk het-
zelfde met het justitieele en achtte een van beide zijn
terrein niet voldoende afgebakend, dan trok het Bewind
de grensDe werkzaamheid van den Agent van Justitie
bestond voor een groot deel in het uitbrengen van advies
aan het U. B. in dergelijke aangelegenheden.

De Agent van Justitie was één der vijf agenten, van wie
het U. B. zich bij zijn bestuurstaak bediende. Aan elk
hunner was een bepaald terrein aangewezen, waarop hij
voor de uitvoering der bevelen van het Bewind moest
zorgdragen en het van advies dienen. Bij publ. van 12 Maart
1798 gaf het U.B. kennis, „dat hetzelve, aanhoudend voort-
gaande, omme, in voldoening aan de intentie der Consti-
tueerende Vergadering, representerende het Bataafsche Volk,
de onderscheiden deelen van het Bestuur te organiseeren,
heeft daargesteld het Departement van Justitie, en tot Agent
bij hetzelve aangesteld den Burger R. W. Tadama."

1) Het archief van den A. v. J. levert hiervoor tal van bewijzen.
Ik hoop er op terug te komen by de bespreking van het
platteland: in de steden was de scheiding gemakkelijker to
bewerkstelligen omdat daar tweeërlei uit verschillende personen
samengestelde colleges waren, die Omtrent de begrenzing hunner
terreinen konden overeenkomen door verdeeling der functies,
voorzoover zy nog een gemeenschappelijke taak uitoefenden,
als te Delft in de Weth. Het besl. U. B. 21 Mrt 1798 tot aan-
schrijving aan het I. A. B. van H. om to zorgen, „dat voortaan
by de organisatie der Plaatselijke Bestuuren geene personen
worden benoemd tot Leden van de Collegien van Justitie en
van de Gemeente Bestuuren tevens", heeft voornamelijk betrek-
king op het platteland.

Hoe men zich de rechterlijke macht als „deel van het
bestuur" onder toezicht van een aan het Uitvoerend Be-
wind ondergeschikten agent gedacht heeft, zullen wij
trachten nategaan bij de bespreking van de definitieve
instructie, die de A. v. J. na de invoering der staatsregeling
ontving. Dat men onderscheid maakte tusschen de eigen-
lijke rechterlijke macht en de „publieke aanklagers" (de
naam, aan hun optreden in strafzaken ontleend, die voor
de schouten e. d. in zwang kwam), blijkt hieruit, dat de
C. V. zichzelf uitdrukkelijk het recht voorbehield om appro-
batie te verleenen op de benoeming van publieke aankla-
gers i), terwijl daarentegen de aanstelling der leden van
de justitieele colleges niet geregeld werd. De opdracht der
remotie van niet revolutionairgezinde leden dier colleges
aan het U.B. toch was niet een regeling hunner benoeming
voor alle gevallen. Hoewel het rechtvorderen zoowel als
het vonniswijzen tot de administratie der justitie gerekend
werd en dus volgens de trias politica, gecombineerd met
de leer der volkssouvereiniteit, beiderlei functies zouden
moeten worden uitgeoefend namens het souvereine volk
door andere vertegenwoordigers dan de met wetgevende
en uitvoerende macht bekleede, zoo stond men toch t. a. v.
de rechtvorderaars evenmin als in 1795 en 1796 directe
verkiezing door het volk en onafhankelijkheid van de
andere machten voor. Ik zal hierop straks terugkomen,
want de definitieve organisatie der verschillende autoriteiten
werd overgelaten aan de te maken staatsregeling. Even-
Wel wil ik er hier op wijzen, dat de C. V. in haar decreet
omtrent de benoeming der baljuwen, schouten, enz. zich
uitdrukkelijk beroept op het recht van approbatie, door de

1) Deer. O. V. 17 Fobr. 1798. De publieke aanklagers (in dit
deer. genoemd „Bailluwen en andere Officieren, Crimineele
•Justitie exerceeronde") werden in beginsel als alle „geconsti-
tueerde machten" gecontinueerd, maar b\\j twijfel aan de zuiver-
heid hunner revolutionaire overtuiging mocht het U. B. ook
"en removeeren. Het afnemen van den eed liet de C. V. over
aan de administratieve gewestelijke besturen. 23 Mrt werd ook
het opmaken der commissies aan dezen opgedragen.

Prov. Repres. en het P. B. uitgeoefend, hetwelk thans op
haar zou zijn overgegaan, omdat zij het Bataafsche volk
representeert, waaraan de „provinciale Souvereiniteiten"
zijn overgegaan. Het feit, dat de Prov. Repres. en het
P. B. deze approbatie aan zich trokken, meende ik te moeten
verklaren uit de oude positie der rechtvorderaars als
ambtenaren van den landsheer. Hetzelfde feit was onge-
twijfeld de aanleiding tot de daad der C. V.: dit juist blijkt
uit de omstandigheid, dat zij aan de directe keuze door
het volk van de comités van justitie niet uitdrukkelijk een
einde wenschte te maken, waarbij zij zich immers niet
kon beroepen op een recht, door de Prov. Repres. uitge-
oefend. Dc redeneering nu, dat zij het approbatierecht
uitoefende als zijnde haar gedelegeerd door het souvereine
volk, vaagde in de theorie het onderscheid tusschen recht-
vorderaars en vonniswijzers weg: bij toepassing dezer
redeneering ook op de laatstgenoemden zou de C.V. met
evenveel recht de volksrepresentanten, met rechtspraak
belast, mogen benoemen. Wanneer n.1. de C.V. het volk
verbeeldt, dan vallen in haar overheid en volk samen en
vervalt daarmede het onderscheid tusschen den ambtenaar-
rechtvorderaar en den volksrepresentant-vonniswijzer. Door
deze redeneering, aan de leer der volkssouvereiniteit ont-
leend, zou dus aan de stelling der trias politica, dat de
justitie door een van de andere overheden onafhankelijke
macht moet worden geadministreerd, haar beteekenis ge-
heel kunnen ontnomen worden

Na de aanneming der constitutie in de „gezuiverde"
grondvergaderingen op 23 April 1798, die do inwerking-
treding op 4 Mei tengevolge had, handhaafde het U. B.
zich, vlg. deer. der C. Y. van 20 Maart, als constitutioneel

1) In de Fransche constitutie van 1795 trachtte men de beide
theoriëen aldus te verzoenen, dat men het wetgevend lichaam,,
waaraan de benoeming van leden der uitvoerende en der rech-
terlijke macht was opgedragen, t. a. v. dio bevoegdheid niet be-
schouwde als de wetgevende macht, maar als vervullende „les
fonctions d\'assemblée ólectorale, au nom de la nation" (art. 132.
dier Const.).

Uitvoerend Bewind, terwijl de C. V. zichzelf den naam
Vertegenwoordigend Lichaam gaf. 10 Mei kondigde het
U. B. af, „dat alle het zij gewestelijke of plaatselijke be-
stuuren, gerechtshoven en Collegien van Justitie zullen
blijven continueeren en voortduren tot dat deselve volgens
het voorschrift der Constitutie zullen zijn vervangen, en
dat dienvolgens alle de Leeden en Ministers tot deselve
behoorende worden gerequireerd op hunne personele ver-
antwoordelijkheid op hunne resp. posten te blijven en de
administratie en applicatie der wetten en decreten, bij
de

vorige Nationale en Constitueerende Vergaderingen,
alsmede de beveelen van het Uitvoerend Bewind der
Bataafsche Republiek, voor zo verre deselve bij de Consti-
tutie niet dadelijk zijn afgeschaft, rigtig te blijven waar-
deernen en volvoeren____"

Wie bevoegd was tot het provisioneel vervullen van
vacante schepenplaatsen, werd nog steeds onbeslist gelaten;
ⁱⁿ de laatste dagen van zijn bestaan besloot het U. B.
°P voorstel van den A. v. J., deze bevoegdheid voor zichzelf
te vragen aan het V. L., doch hierop is geen besluit meer

gevallen 2).

Tengevolge van den staatsgreep van 12 Juni 1798 trad
^llet U. B. af en constitueerden de vijf agenten zichzelf tot
Intermediair Uitvoerend Bewind, waarna zij de uitvoering
der staatsregeling terhandnamen 3). Zij benoemden 13 Juni

1) Op grond van deze procl. moest do Ag. v. Politie belet-
¹⁶⁰, dat verkiezingen van municipaliteiten werden gehouden,
^vaartoe men in sommige steden wilde overgaan (not. U. B.
^<J9 Mei, 1 Juni, etc.). Of men ook van plan geweest is, schepe-
ncolleges te kiozen, is mij niet gebleken.

2) Cf. not. U. B. 18 en 25 Mei 1798.

³) Het wierp zich in naam van het souvereine volk op als
^0verheid. Cf do slotzin der procl. aan het volk van 12 Juni:
»• • • zoo gelasten wij in deszelfs naam [d. i. van het Bat. volk]
^a{}^e geconstitueerde machten, gewestelijke en gemeentebesturen,
^alIe Officieren en Justicieren, ... om onze bevelen te erkennen

geen andere dan die van ons zullen zijn geëmaneerd te eer-
ledigen, totdat het tussclien-Bewind zal zijn bijeengekomen".
UJoor het 12 Juni benoemde Wetgevend Lichaam liet het zich
^t tusschenbewind constitueeren).

een Wetgevend Lichaam en organiseerden vervolgens de
stemming voor een constitutioneel Vertegenwoordigend
Lichaam, die einde Juli plaatshad i). Door het herstellen der
onbillijke remotien trachtte het I.U.B. de door zijn voorgan-
gers teweeggebrachte wanorde en ontevredenheid te ver-
minderen. 16 Juni kondigde het aan, dat het alle resolu-
ties, enz. van het vorige Bewind betreffende remotien had
ingetrokken en thans aan de Adm. besturen, agenten e. a.
gelastte, het doen dier remotien te staken; daarentegen
werd den Adm. besturen opgedragen, de geremoveerde
leden der municipaliteiten zooveel mogelijk te herstellen 2).
26 Juni werd den A.v. J. bevolen, de van tijd tot tijd
inkomende klachten van geremoveerden in Holland te stellen
in handen van het I. A. B. van dat gewest (dat door het
I. U. B. was gecontinueerd na verandering van de helft
der leden), doch in het herbenoemen van „Bailluwen en
Justicieren, benevens hunne ministers" zooveel mogelijk
vóór 10 Juli zelf te voorzien ¹).

17 Aug. 1798 zag zich het I. U. B. vervangen door een
U. B., dat door het inmiddels in de grondvergaderingen

1 1) Cf. publ. I. U. B. 18 Juni 1798 „wegens de herstelling in
het stemregt van alle zoodanige Burgers, welke daarvan zyn
uitgesloten geweest niettegenstaande zy de bij de Staatsregeling
bepaalde vereischten bezitten".

2) 22 Juni benoemde het I. A. B. van Holland een com-
missie van drie leden uit zyn midden om daartoe voordrachten
te doen.

3) Bekendmakingen van den A. v. J. in do Binnenl. Bataafsche
Ct, 27 Juni en 18 Juli 1798.

Dit besl. had natuurlijk niet betrekking op de leden der
municipaliteiten, wier aanstelling reeds aan het I. A. B. was
opgedragen.

28 Juli autoriseerde het I. U. B. de gewestelijke en plaatselijke
adm. besturen tot het doen der benoemingen van de niet-justi-
tieele ambtenaren. Ter elucidatie ontvingen zij daarbij de opgave
van wie zy „onwaardig of nutteloos" moesten achten (vyf rede-
nen van uitsluiting). Den A. v. J. bleef echter uitdrukkelijk de
bevoegdheid voorbehouden tot het benoemen van de leden der
justitieele colleges en ook de beslissing of een bepaald ambte-
naar als tot de justitie behoorende niet door een adm. bestuur
mocht worden aangesteld.

verkozen V. L. volgens het voorschrift der staatsregeling
was benoemd.

Dit begin van uitvoering der staatsregeling van 1798 geeft
mij aanleiding, de voornaamste bepalingen dier staats-
regeling na te gaan, voorzoover zij tot mijn onderwerp in
eenig verband staan.

Deze staatsregeling nam de één- en ondeelbaarheid der
Bataafsche Republiek aanen veronderstelde, dat de opper-
macht bij alle burgers, leden der maatschappij, berustte,
die geacht werden, haar bij volmacht af te staan aan een
door de meerderheid van zekere stemgerechtigden uit hun
midden gekozen Vertegenwoordigend Lichaam. Naast en
tevens onder deze aan het V. L. toevertrouwde „hoogste
macht" erkende zij (tit. III) het bestaan van tweeërlei
macht. Tot de hoogste macht behoorde de wetgevende
macht, die werd uitgeoefend door het V. L.

Hieruit blijkt ons weer, hoe moeielijk liet was, de leer
der trias met die van de volkssouvereiniteit in overeen-
stemming te brengen. Immers het begrip „hoogste macht"
sluit bemoeiingen van anderen aard dan wetgeving niet uit.
^Een consequent aanhanger van de leer der volkssouverei-
niteit zou er zich dan ook moeielijk mee hebben kunnen
vereenigen, indien aan \'t V. L. uitsluitend de wetgevende
macht was opgedragen, daar dit lichaam toch het souvereine
volk

verbeelden moest. Aanbidders der driemachtentheorie
echter, voor wie het despotisme van zulk een lichaam het
gevreesde spook was, moesten de opdracht der wetgevende
macht aan \'t V. L. limitatief wenschen. Zoo zegt bijv. Gogel

de t ^et een jaar na de invoering der staatsregeling met
brief°^epassink^r van dit beginsel gesteld was, lezen we in een
(Drbm ^ScHiMMELrENNiNCK aan Wiselius d.d. 26—28 Juli 1799
vin \\r i Kolenbrander, Gedenkstukken der Alg. Geschiedenis
gelief] ^erland> 1795—1840, IV p. 525), waarin hü zegt, dat „het
van } ^c)^anwezen der Bataafsche Republiek, de geheele existentie
constif^eV^{Bataafsclie volk}\' ^aIs \'tware nog maar alleen op het
krao ^one®l P^aPier bestaat en nog op geene physieke volks-
^afai< gevestigd is".

in zeker opstel van Dec. 1800 ^]) van \'tV. L.: „Overschrijding
van macht is een der gebreken van zoodanige vergadering:
dan is zij uitvoerend, dan rechter, dan dwingland, dan
onrechtvaardig." Daar men algemeen het begrip souve-
reiniteit gelijkstelde met machtsvolkomenheid, is deze klacht
beslist in strijd met de theorie der volkssouvereiniteit, vol-
gens welke de bedoelde vergadering met de souvereiniteit
des volks was bekleed. De moeielijkheid om verschillende
theorieën tot overeenstemming te brengen had men natuur-
lijk alleen kunnen vermijden door zich te houden aan de
bestaande verhouding van overheid en volk in den staat,
maar hiervoor achtte men zich te verlicht.

De uitvoerende macht werd opgedragen aan een Uit-
voerend Bewind van vijf leden, door het V. L. benoemd en
door acht agenten bijgestaan, onder wie één voor de justitie.
Aan dit Bewind waren de departementale en gemeente-
besturen als administratieve colleges ondergeschikt.

Dat de rechterlijke macht evenmin met de uitvoerende
als met de wetgevende op ééne lijn werd gesteld, blykt
uit art. 107, dat naast de handelingen der Dep. en Gem.
besturen ook die der gerechtshoven en rechtbanken aan
het toezicht van het U. B. onderwierp, hetwelk zelfs tot
schorsing hunner „acten" en afzetting der leden bevoegd
was, behoudens beroep van dezen op het V. L. Yan de
genoemde administratieve besturen verschilden de justitieele
colleges, waaraan de uitoefening der rechterlijke macht werd
opgedragen, echter in zooverre, dat zij in de uitoefening
hunner taak zelfstandig waren, terwijl de eerstgenoemde
in het algemeen slechts instrumenten waren, waarvan het
U. B. zich bediende ¹). Wanneer eenig geschil over de com-

1  De (niet ingevoerde) instructie voor de burgerlijke recht-
banken van 1799 verplichtte deze colleges (artt. 122, \'23), berichten
te geven aan de 1ste _en 2<io Kamer V. L., het U. B., de Dep.
gerechtshoven, waaronder z\\j ressorteerden, en den A. v. J.; aan
dèn laatste speciaal omtrent baljuwen en schouten-crimineel
en over ingediende klachten wegens niet-inachtneming van
vormen by de rechtspleging door henzelf of door vrederechters.

petentie der rechterlijke colleges, de bevoegdheid dus om
in een bepaald geval zelfstandig te handelen, zich mocht
voordoen, zou vlg. art. 260 al. 3 de beslissing staan aan
het V. L. Aanduiding der gevallen, waarin zij bevoegd
zouden zijn, was hiertoe allereerst vereischt: een wet zou
er in voorzien (art. 260 al. 1 en 2).

Omtrent de organisatie der rechterlijke colleges en de
benoeming der leden bevat tit. VIII bepalingen. Grondslag
dier organisatie was de verdeeling van het land in departe-
menten (welker grenzen niet met die der oude gewesten
overeenkwamen): in elk departement zou zich een gerechtshof
en een nader te bepalen getal „burgerlijke rechtbanken"
bevinden, in iedere gemeente een of meer vrederechters
met bijzitters. Voor de benoeming ging men uit van den
löden Staatkundigen grondregel, in de Strg. opgenomen:
„Ambten en Bedieningen zijn lastgevingen der Maatschappij
voor eenen bepaalden tijd." De leden der burgerlijke recht-
banken, de vrederechters en hun bijzitters zouden deze
lastgeving direct van de „Maatschappij" ontvangen, n.1. van
de meerderheid der stemgerechtigden in de grondvergade-
ringen i), terwijl in de wijze van aanstelling der leden van
de gerechtshoven door een wet zou worden voorzien. „Het
benoodigd aantal Schouten Crimineel in de verschillende
gemeenten" zou benoemd worden door de Dep. besturen
op instructie van het U. B. 2), de openbare aanklagers, die
in crimineele zaken bij de gerechtshoven zouden fungeeren,
door dat Bewind zelf. Bovendien zou het Bewind, „om te

zouden echter vlg. art. 127 bjj die berichten nimmer ge-
f\'oimen mogen openbaren en vooral niet door den A. v. J.
inbreuk laten maken op hun onafhankelijkheid als rechters.
¹egenover den A. v. J. zou beroep op het U. B. openstaan.

1) Vrederechters en bijzitters zouden voor 2 jaar verkozen
gorden. De verkiezing der leden van de burgerlijke rechtbanken
^zpu een wet nader regelen; do bedoeling schijnt goweest te • i
dat er in iedere gemeente één zou komen. Althans zou/v
*n iedere gemeente één Schout-Crimineel zijn (art. 70 instr.
«em. besturen).
. 2) Het

gemeentebestuur zou een drietal voordragen (art 70
mstr. gem. besturen).

waaken voor de uitvoering der Wetten en derzelver form",
een Commissaris bij ieder hof aanstellen. Deze commis-
sarissen (een instelling, die ook in de Fransche constitutie
van 1795 voorkwam) zouden dus namens het U. B. toezicht
oefenen op de administratie der justitie door de leden der
hoven en de publieke aanklagers daarbij.

De aanstelling der publieke aanklagers en die der leden
van de justitieele colleges, waarover ik naar aanleiding van
de voorloopige maatregelen vóór het totstandkomen der
staatsregeling reeds iets opmerkte, zien wij dus in die
staatsregeling weer op verschillende wijze geregeld. Noch
uit de consequente toepassing van de leer der volkssouve-
reiniteit noch uit die der triasleer is deze ongelijke regeling
verklaarbaar. Gelijk ik t. a. p. uiteenzette, zou volgens de
eerstgenoemde leer (die in den 15^den staatkundigen grond-
regel schijnt gehuldigd te worden) aan de vertegenwoor-
diging van het souvereine volk, het V. L., de benoeming
zoowel van recht vorderaars als van vonnis wijzers toekomen;
volgens de triasleer zouden alle met de administratie der
justitie belaste personen als een macht naast het wetgevende
Y. L. afzonderlijk moeten verkozen worden door het stem-
gerechtigde volk. Inderdaad zouden evenwel de publieke
aanklagers door de onder \'t gezag van het U. B. staande
Dep. besturen benoemd worden en werden dezen dus niet
beschouwd als ambtenaren of vertegenwoordigers van het
souvereine volk. Dat de leden der burgerlijke rechtbanken,
enz. zouden verkozen worden door de stemgerechtigden, niet
door het V. L., is meer met de triasleer dan met die der
volkssouvereiniteit in overeenstemming. Het feit evenwel,
dat het ongetwijfeld de bedoeling geweest is, hen evenals
de leden der administratieve colleges niet door het geheele
Bataafsche volk te doen verkiezen, maar door de stemge-
rechtigden in de districten, waar zij zouden fungeeren, laat
zich alleen verklaren uit de omstandigheid, dat zij (gelijk
ook de leden der administratieve colleges) de opvolgers
zouden zijn der voormalige plaatselijke regenten, die de
plaatselijke bevolking vertegenwoordigden. Dat men door het

tegenover elkaar stellen van ambtenaren van de uitvoerende
macht, met rechtvordering belast, en volksrepresentanten-
vonniswijzers niet een bepaalde theorie toepaste, maar aan-
knoopte aan het historisch gewordene, blijkt meer nog dan
uit de aanstelling (die immers voorheen in beide gevallen,
althans te Delft, den landsheer competeerde) uit de ver-
houding der twee categorieën tot het U. B. en den A. v. J.
Bij de bespreking van de uitvoering der staatsregeling zal
ons dit blijken.

Alvorens hiertoe over te gaan wil ik nog enkele voor-
schriften dier staatsregeling noemen, die de rechterlijke
organisatie betreffen.

Een gerechtshof voor de geheele Republiek kende zij
slechts als forum privilegiatum: het Hoog Nationaal Ge-
rechtshof der artt. 294 e. v. Het U. B. zou dit zoo noodig
bijeenroepen op last van het Y. L.; het zou uit leden der
verschillende hoven worden samengesteld. Een dergelijke
niet-permanente instelling was de „vierschaar over de mis-
drijven der rechters", uit vijf leden van departementale
hoven bestaande, met den A. v. J. als publiek aanklager.
"Wel ging n.1. het toezicht van het U. B. zoover, dat het
onder bepaalde voorwaarden de leden der rechterlijke col-
leges mocht afzetten, maar het vonniswijzen kwam hun
alleen toe: vandaar deze vierschaar, die wegens ambts-
misdrijf de rechters (en rechtbanken) zou vonnissen.

In hoeverre is men er nu in geslaagd, deze regeling uit
te voeren?

Y. L. en U. B. werden, gelijk gezegd, in Aug. 1798 ge-
constitueerd. De A. v. J. werd 17 Aug. provisioneel gecon-
tinueerd door het U. B.^]) en 6 Oct. van een door het Y. L.
bekrachtigde instructie voorzien, die hem officieel belastte
met de taak, die hij tot dusver had verricht. Deze taak

1) 7 Mei 1799 werd Tadama vervangen door Reuvens. Cf.
over het agentschap van Justitie: Bakhuizen v. d. Brink, Over-
zigt van het Nederl. Rijks-archief (\'s-Grav. 1854). Zijn instructie
met die der overige agenten is in 1799 uitgegeven ter lands-
drukkerij.

bestond in de eerste plaats in het toezicht op de uitvoering
der wetten betreffende „het gewoone Justitie-wezen" (art. 2),
in het bijzonder op het inachtnemen der „form van Rechts-
pleeging" zoowel door rechters als door publ. aanklagers
(art. 3). T. a.v. de laatstgenoemden strekte zich zijn toezicht
uit tot hun gansche werkzaamheid (art. 4), doch op de
vonnissen der rechters mocht hij niet den minsten invloed
oefenen (art. 10). Onder rechters en publ. aanklagers zouden
vlg. art. 5 voorloopig verstaan worden „alle Justitiëele
Officieren en openbaare Aanklagers, onder welke benaaming

ook, mitsgaders____alle Rechters, bij alle Rechtbanken en

Gerichtshoven over de geheele Bataafsche Republiek". De
publieke aanklagers zou hij ingeval van plichtverzuim of
misdaad mogen schorsen, mits daarvan binnen 24 uur
kennisgevende aan het U. B. (art. 8); het geheele bedoelde
toezicht toch oefende hij uit namens het U. B. Zijn voor-
naamste werk bleef het uitbrengen van advies aan het
U. B. (art. 19)!); in het bijzonder was hem opgedragen, wets-
voorstellen te concipieeren in zake de nieuwe rechterlijke
organisatie (art. 12).

Wij zagen, dat ingeval van geschil over de competentie
tusschen een rechterlijk en een „bewindvoerend" college
vlg. art. 260 Strg. de beslissing aan het V. L. toekwam.
Ingevolge art. 7 zijner instructie zou het mede tot de taak
van den A. v. J. behooren, te waken tegen machtsover-
schrijding der administratieve colleges, die tot dergelijke
geschillen zou kunnen aanleiding geven: „Hij zal elk
Ingezeeten der Republiek moeten beschermen tegen alle
Politieke daaden van gezag, strijdig tegen de Staatsregeling,
en mitsdien aan alle Administrative Lichaamen, aan het

1) Blijkens de uitg. brieven van den A. v. J. werd zijn advies
door het U. B. in een zeer groot aantal zaken ingewonnen. In
zijn miss. van 14 Feb. 1800 (n° 195) aan het U. B. beklaagt
Reuvens zich, dat ingevolge een al te ruime uitlegging van
art. 19 zijner instructie zijn tijd geheel in beslag genomen
wordt door het optreden als „advocaat voor het gemeeho land"
in verschillende zaken, waarvan vele niet eens direct het
justitiewezen specteeren.

Uitvoerend Bewind, en, naar gelange der omstandigheden,
aan het Vertegenwoordigend Lichaam, zodanige Vertoogen
kunnen doen, als hij tot dit einde het meest geschikt zal
oordeelen". Hij moest er m. a. w. voor zorgen, dat de ver-
schillende regeeringscolleges zich zouden houden aan de
staatsregeling.

Uit deze instructie blijkt, meer nog dan uit de verschil-
lende regeling der aanstelling van de publieke aanklagers
en de leden der rechtbanken, dat er als vanouds verschil
zou bestaan in de verhouding dezer tweeërlei functiona-
rissen tot de Hooge Overheid. De publieke aanklagers
zouden een aan het U. B. verantwoordelijk ambtenaren-
corps vormen, aan de bevelen van dit Bewind en den
A. v. J. bij de uitoefening hunner taak gebonden. Dat zij
allerminst tot een onafhankelijke „macht" in den staat
zouden behooren, maar dat bij de regeling hunner positie
werd aangeknoopt aan het oude instituut der rechtvorde-
raars in dienst van den landsheer, is derhalve duidelijk.
De rechterlijke colleges daarentegen zouden bij de uitoefe-
ning hunner taak, het vonniswijzen, zelfstandig zijn, al
was er van „onafhankelijkheid" dezer colleges en dus van
een „macht" in den zin der triasleer evenmin sprake als
bij de publieke aanklagers. Zij zouden toch, als vanouds,
aan zeker toezicht van de Hooge Overheid, i.c. den A.v. J.
namens het U. B., onderworpen zijn, een toezicht n.1. op
de inachtneming van de grenzen hunner bevoegdheid en
op de naleving van de regelen van rechtspleging.

Ter toelichting van deze ondergeschikte verhouding der
colleges, die de rechterlijke macht heetten te vormen, tot
het V. L. en het U. B. zij vermeld een advies van den
A. v. J. aan het U. B. *), waarin deze betoogt, dat van
machten naast elkaar geen sprake kan zijn. Hij zegt
daarin o. c., dat het „de ongerijmdheid zelve" zou zijn, dat

1) Adv. van den A. v. J. aan het U. B. inzake een compe-
tentiegeschil tusschen het Hollandsche Hof en den Raad der
Aziatische Bezittingen en Etablissementen (uitg. br. A. v. J.
6 Feb. 1R00 n° 101).

de rechterlijke macht „zig aan de klem van het Bestuur
zoude kunnen onttrekken". Immers indien zij zelf mocht
beslissen, welke zaken tot haar competentie behooren, „wel
verre dat de Rechterlijke Macht alsdan zoude weezen, zo
als het Hof zegt en de grootste Staats-School, de ligtste
en, zo als Montesquieu zegt, en quelque façon nulle, zo
zoude dezelve integendeel worden de allerkragtigste : alle
Wetten en beschikkingen der Staatsregering en van den
Wetgever zouden ijdel worden en alle macht in den Staat
zoude in effectu geheel en al worden overgebragt in den
Boezem van de Collégien van Justitie". Om nu deze stel-
ling te bewijzen, toont hij met een reeks voorbeelden aan,
dat het nimmer aan het Hof vrijgestaan heeft, zelf te
beoordeelen of een zaak ingevolge de resol. der Staten van
12 Juli 1674, het kennisnemen van zaken van politie aan
het Hof verbiedende, al of niet tot de competentie van het
Hof behoorde. In dezelfde zaak concludeert hij 14 Maart
1800 !), dat hier niet twee machten onafhankelijk van
elkaar disputeeren, gelijk twee menschen in den staat der
natuur of twee volken: „het verschil is hier geenzins
tusschen twee Machten, die even onafhanklijk van elkaar
zijn: de Uitvoerende Macht is altijd meer of min superieur
aan de Rechterlijke. De Uitvoerende Macht competeert
eenig toezigt over de Rechterlijke, maSï- aan de Rechter-
lijke nimmer over de Uitvoerende".

Het is intusschen zeer opmerkelijk, dat de A.v. J. hier
de wetgevende en de uitvoerende macht te zamen plaatst
tegenover de rechterlijke. Met de „staatsregering" n.1.,
naast den „wetgever", kan hij moeielijk iets anders bedoelen
dan de uitvoerende macht. De Staten, die niet alleen wet-
gevers waren, vormden dus volgens hem voorheen de
uitvoerende en de wetgevende macht, deze beide machten
zijn derhalve de opvolgers der voormalige Hooge Overheid
en de positie der rechterlijke colleges tegenover V. L. en
U. B. is geen andere dan de oude verhouding tusschen de

vonniswijzers en de Hooge Overheid. Zoolang de functies
dier colleges, voorzoover men ze uit de oude gemengde
regeeringscolleges afzonderde, niet in reglementen omschre-
ven waren, hield het toezicht van den A.v. J. een uitge-
breide bevoegdheid in.

Yoorloopig werden de bestaande instellingen, met de
daarin sinds 1795 gebrachte wijzigingen, gehandhaafd i).
Met de invoering der door de staatsregeling voorgeschreven
organisatie van de rechterlijke colleges kon niet worden
begonnen voordat de nieuwe departementen en gemeenten
waren totstandgekomen, die aan de territoriale indeeling
der rechterlijke colleges tot grondslag zouden strekken.
De Dep. besturen werden 30 Maart 1799 geinstalleerd;
sedert behoorden Holland en Westfriesland grootendeels
tot de departementen van Texel, van den Amstel, van de
Delf en van Schelde en Maas. 9 Juni 1800 publiceerde
het U. B. de verdeeling der departementen in gemeenten
benevens een instructie van 116 artt. voor de gemeente-
besturen, doch de invoering dier verdeeling bleek op groote
moeielijkheden te stuiten: het was gemakkelijker, de pro-
vincies in stukken te knippen, al slaagde men ook hierin
slechts ten deele ¹), dan de organisatie in steden en baljuw-
schappen, waarin de bevolking vanouds leefde, uiteen te
scheuren. 22 Jan. 1801 werd de voorgestelde verdeeling
belangrijk gewijzigd, maar tot invoering er van is het
nooit gekomen 3). En hierop stuitte ook de invoering der
burgerlijke rechtbanken en vrederechters af, terwijl de ge-

1  Het beheer der financien bleef opgedragenaan een „finantieele
commissie voor het voormalig gewest Holland". Cf. Lohman, Be-
stuursinrichting p. 77.

rechtshoven in de departementen (welker leden in het
voorjaar van 1799 benoemd werden) hun werkzaamheden
niet konden aanvangen zoolang de justitieele colleges in de
steden en baljuwschappen, welker competentie gedeeltelijk
op de hoven zou overgaan, bleven voortbestaan. Intusschen
werd ijverig gewerkt aan de bepaling van de competentie
der op te richten colleges door het vaststellen van instruc-
ties. In de 22 Aug. 1799 door het V. L. gearresteerde
„Algemeene manier van Procedeeren" waren instructies
opgenomen voor de vrederechters en hun bijzitters, de
burgerlijke rechtbanken, de dep. gerechtshoven, de procu-
reurs-generaal of publ. aanklagers bij die hoven, de vier-
schaar over de misdrijven der rechters en het Hoog
Nationaal Gerechtshof. 16 Mei 1800 arresteerde het U. B.
een instructie voor de Schouten Crimineel!). Ten slotte
liet het V. L. 24 Nov. 1800 een reglement afkondigen
aangaande de afdoening der voor de oude colleges van
justitie aanhangige zaken. Art. 2 van dit reglement bevat
een opsomming der zaken, die van de bestaande colleges
van justitie, geen provinciale gerechtshoven zijnde, zouden
overgaan op de burgerlijke rechtbanken en departementale
hoven; voor de aan de vrederechters toe te wijzen zaken
verwijst art. 3 naar de bovenvermelde instructie voor die
ambtenaren in de „manier van Procedeeren". De op deze
maatregelen gevolgde politieke gebeurtenissen hebben ze
evenwel onnoodig gemaakt: van de invoering der nieuwe
rechterlijke organisatie is niets gekomen ¹).

1  Cf. de procl. van het U. B. tot verantwoording zijner
daden (24 Sept. 1801), bij gelegenheid van het uitschrijven der
stemming voor de nieuwe Strg.: „Hoe veele wetten zijn er, na
drie Jaren arbeids, nog wel aanwezig, welke als algemeene
voorschriften van gedrag kunnen aangemerkt worden? Zijn het
niet even zoovele bijzondere bepalingen in bijzondere gevallen,
welker getal, met de behoeften en bezwaren der Ingezetenen,
dagelijks toeneemt, de Uitvoerende Magt in deszelfs werking
verlammende, bovendien iedereen met duizeling en verwarring
bedreigen, welke zich, ampts- of plichtshalve, in de nabijheid
van dezen draaykolk wagen moet... [wij behoeven slechts] U

Intusschen had men getracht, door enkele provisioneele
bepalingen de bestaande justitieele colleges in den nieuwen
staat in te passen. Het V. L. verleende bij deer. 15 Sept. 17981)
aan het U. B. de bevoegdheid, bij voorkomende vacatures in
de benoeming der publieke aanklagers ²) te voorzien, „zoo-
danig ... als hetzelve overeenkomstig de Staatsregeling tot
gerief van de Ingezetenen en ten meesten dienste van de
Justitie zal oordeelen te behooren." Het U. B. voorzag er
in door de benoemingen te doen uit door de colleges van
schepenen e. a. opgemaakte nominatien, waaraan het zich
niet geregeld hield. Wanneer het afloopen van een termijn
een benoeming noodzakelijk maakte, continueerde het ge-
woonlijk den fungeerenden ambtenaar; achtte het een
nieuwe benoeming gewenscht of was de vacature door
sterfgeval ontstaan, dan liet het den nieuwbenoemde be-
eedigen door het college, waarbij hij zou fungeeren. Eerst
bij besl. U. B. 23 Sept. 1801 (n° 9) werd een nieuwe rege-
ling omtrent eed en commissie gemaakt: de finantieele
commissie over het voorm. gewest Holland zou de taak
van het voormalige Comité van Reekeninge in dezen over-
nemen".

De aanstelling van schepenen e. d. regelde het V. L. bij
decr.^ 18 Oct. 1798 3). Verkiezing in de grondvergaderingen
zou in den geest der staatsregeling zijn geweest, doch daar
de organisatie in grondvergaderingen niet strookte met de
oude territoriale indeeling, die nog steeds de competentie
der colleges bepaalde, moest hiervan worden afgezien. In
deze omstandigheden behield het Y. L. zich de aanstelling

voor. Bij vacature door sterfgeval e. d. in eenig „committé
van Justitie" binnen de Republiek, waar de crimineele
Justitie alleen of tegelijk met de civiele werd geadmini-
streerd, moest het college een nominatie van vier personen
zenden aan de l^ste Kamer, die daarvan een tweetal maakte,
waaruit de 2^de Kamer eligeerde, „zullende voorts de alzoo
gekoorne op order van dit Bewind [het U. B., dat de publ.
deed] door den Publieken Aanklager, in naam van het
Bataafsche Yolk, op de tot hiertoe bij elk Committé ge-
bruikelijke wijze, behoorlijk moeten worden geïnstalleerd"!).
Van periodieke aftreding was evenwel geen sprake. Dat
het V. L. van de geldende vereischten voor de benoeming
niet wenschte af te wijken, blijkt uit den last der l^ste Kamer
aan het U. B. 19 Nov. 1798, om te zorgen, dat op de
nominatien geen personen zouden geplaatst worden, die
volgens de vigeerende stedelijke en plaatselijke keuren
daartoe onbevoegd waren ¹).

Het Wetgevend Lichaam, dat in 1801 het V. L. verving,
belastte bij besl. 4 Nov. 1801 ²) het Staatsbewind op voor-
dracht van dit Bewind zelf met de provisioneele vervulling
der vacatures, alsmede met eventueel vereischt ontslag uit
de comités van justitie.

Wij zullen thans terugkeeren tot de geschiedenis van
schout en schepenen te Delft.

A. De inrichting van het college.

Wij zagen, dat 15 Jan. 1798 een regeerings-reglement
tot stand kwam, waarin bepaald werd, dat een regeering van
Delft en Delfshaven gezamenlijk zou optreden. Nauwelijks
was men aangevangen met het organiseeren der nieuwe
wijken, waarin die regeering zou worden verkozen, toen de
staatsgreep van 22 Jan. plaatshad en door de daarop ge-
volgde proclamatie der 0. V. alle geconstitueerde machten,
dus ook de regeeringscolleges te Delft en die te Delfshaven,
provisioneel op denzelfden voet werden gecontinueerd, doch
tevens aan het U. B. ondergeschikt verklaard.

Om zich aan dezen nieuwen toestand aan te passen,
legden de leden van het comité van Civiele en Crimineele
Justitie te Delft 30 Jan. hoofd voor hoofd, met hun secre-
taris, op hun burgertrouw de verklaring af van onver-
anderlijken afkeer van het Stadhouderschap, de Aristocratie,
het Foederalisme en de Regeeringloosheid en verklaarden
zij zich te zijn „een administratief Committé van de
Republicq der Bataven" i). Ook den onderschout en de
dienaren van justitie lieten zij de verklaring afleggen. Zij
gaven van hun stap kennis aan het comité van Alg. Welzijn
(waarmee zij de Weth vormden) en vernamen daarop
(3 Pebr.), dat de gansche municipaliteit (waarvan dit comité
deel uitmaakte) zich reeds, na aflegging der verklaring, had
geconstitueerd als administratief college. Denzelfden dag
gaven zij van het gebeurde kennis aan de C.Y. in een
door twee leden van het C. v. J., twee uit de mun. ont-
worpen missive: gezamenlijk beschouwden zij zich nog
steeds als „de Geconstitueerde Macht der Gemeente van
Delft" ¹). De mun. echter zou het spoedig ondervinden, dat
de gemeente van Delft geen macht meer te constitueeren

1  Cf. not. gerecht 26 Jan. 1798.

had. Bij publ. van 7 Febr., onder de leus „Vrijheid, Gelijk-
heid, Een- en Ondeelbaarheid", eischte zij de bekende ver-
klaring van alle stedelijke ambtenaren, maar deze ijver
mocht haar niet baten, want 15 Maart verscheen een com-
missie uit het I. A. B. yan Holland in haar midden, die
alle leden met de ministers ontsloeg en negen personen
aanstelde tot een „administrative municipaliteit", „omme
provisioneel de publieke zake dezer Gemeente te admini-
streeren" *). Dit college verdeelde zich, na door de boven-
genoemde commissie geïnstalleerd te zijn, in dezelfde
comités, waarin de vorige mun. was verdeeld geweest,
doch elk van slechts drie leden, n.1. een Comité van Alg.
Welzijn, een van Finantie en een van Fabricage; conti-
nueerde den secretaris, benoemde o. a. drie weesmeesteren
en (17 Maart) uit het comité van Finantie een thesaurier.
Ook stelde het 17 Maart een „comité van binnenlandsche
correspondentie" aan, om het U. B. bij den speurdienst
behulpzaam te zijn. Het comité van justitie daarentegen
bleef onveranderd voortbestaan. De leden schijnen aan het
U. B. welgevallig geweest te zijn, want geen hunner werd
geremoveerd, hoewel het TJ. B. er, gelijk wij zagen, de
macht toe had en het elders er niet afkeerig van is
geweest, van die macht gebruik te maken. Ook de hoofd-
schout, voortaan gewoonlijk „baljuw" genoemd ¹), bleef in
functie. Hij werd echter niet begrepen onder de benaming

1  Daar de aan den schout toegekende titels naar tijd en
plaats telkens veranderden, meen ik mij to mogen houden aan
de oudste benaming, die van „schout", wanneer ik het ambt
in het algemeen wensch aan te duiden. Daar ik mij in deze
afd. tot de steden beperk, kan het bij de beschrijving van het
tijdperk 1798—1803 dooreengebruiken van de woorden „baljuw"
en „schout" (die op het platteland verschillende ambtsdragers,
aanduidden) geen verwarring veroorzaken.

„comité van justitie", waarmee men alleen schepenen aan-
duidde. Bij de bespreking der functies van schout en
schepenen zullen wij de hiermee samenhangende wijziging
in zijn positie nader beschouwen.

Wij constateeren dus als gevolg van den 22^sten Jan., dat
niet alleen het nieuwe regeeringsreglement niet in werking
trad, maar ook het verkiezingsreglement van 1795 met de
later daarin gemaakte wijzigingen verviel, tengevolge van
het optreden der 0. V. en van het U. B. Een uitdrukkelijke
afschaffing der reglementen schijnt nergens te hebben plaats
gehad. Voor het niet-justitieele deel der stadsregeeringen
kwam de instructie der municipaliteiten er voor in de
plaats, die 16 Febr. 1798 op last van het U. B. door het
I. A. B. van Holland gearresteerd werd *).

Het onttrekken der wetgevende bevoegdheid aan de ge-
meentebesturen bij art. 6 dier instructie gaf aan de mun.
en het C. v. J. te Delft aanleiding, de Wethouderschap af
te schaffen en daarbij tevens over te gaan tot een ver-
deeling der door het vorige com. van Alg. Welzijn en dat
van Justitie gemeenschappelijk uitgeoefende functies, omdat
deze samenwerking niet overeenkwam met de organisatie
der mun. als afzonderlijk college.

Het initiatief hiertoe ging uit van een lid van het I. A. B.
van Holland, die 18 Maart den hoofdschout te kennen gaf,
dat de Weth als strijdende met de aan de mun. verleende
instructie diende te worden gemortificeerd. Daarop werd
door den hoofdschout, als president van de Weth, de eerst-
volgende vergadering afgezegd en kwam deze met den
president der mun. overeen, dat zij tegelijk de mun. (niet
slechts het com. v. Alg. Welzijn) en het C. v. J. zouden con-
voceeren, teneinde „vriendelijke schikkingen te beramen".
Op het resultaat dier schikkingen trachtten zij de goed-
keuring van het I.A.B. te verwerven, doch dit achtte een
speciale autorisatie onnoodig: het bepaalde zich tot een
ofïïcieuse machtiging om het werk der mortificatie te ver-
richten ¹). Dientengevolge werd 14 April het den llden
genomen besluit afgekondigd, waarbij „het Comité van
Civile en Crimineele Justitie deezer Gemeente, met de
Administrative Municipaliteit voornoemd, op dat stuk een-
stemmig denkende en beide de verantwoordelijkheid ge-
voelende, dat, overeenkomstig de tegenwoordig algemeen
aangenomen Politique Grondbeginzelen, de Administratie
van de Politie en van Justitie ieder op zigzelve en beiden
geheel afzonderlijk behoorden te worden waargenomen",
de gecombineerde vergadering van Weth of Wethouder-
schap ontbonden en de werkzaamheden schiftten „met
wederzijdsch overleg en genoegen, naar den aart en eigen-
schap van dezelve." De taak der administratieve municipa-

1  Not. gerecht 3 Apr. 1798.

liteit werd dus geacht te zijn de administratie der politie,
die van het comité van justitie de administratie der justitie.
Gedeeltelijk was beider taak voortaan geregeld in deze
publicatie van 14 April 1798. De daarin genoemde bevoegd-
heden van schepenen werden hun toegekend met uitsluiting
van den schout, wien dus de functies ontnomen werden,
die hij als voorzitter der Weth of „president-wethouder"
had uitgeoefend. Mun. en C. v. J. wezen zich 16 Maart
ieder een der stadssecretarissen toe.

De staatsgreep van 12 Juni bracht geen verandering in
<le samenstelling der beide colleges, doch de baljuw werd
krachtens besl. van het I. U. B. 27 Juni 1798 door een
ander vervangen, die den 30^sten d. a. v. door den president-
schepen beëedigd werd !). Den onderschout stelde deze
naar gewoonte aan op door hem gemaakte conditiën en
beëedigde hem in de vergadering van het C. v. J. 2). Twee-
maal werd een vacature in het C. v. J. vervuld, in Jan.
1799 door het V. L., in Jan. 1802 door het Staatsbewind.
Den president benoemde het college bij gelegenheid zelf³).

24 Oct. 1803 werd het C. v. J. ontbonden en de baljuw
afgezet door een commissie uit het ingevolge de Strg. van
1801 fungeerende Departementaal Bestuur van Holland.

Niet in alle steden kostte het voorloopig instandhouden
<ler comités van justitie aan het U. B. zoo weinig moeite
als te Delft. Het spreekt vanzelf, dat het Bewind van den
22sten j_an> moeite had om voor de velen, die het, ook uit
de justieele colleges, removeerde, „geschikte voorwerpen"
in de plaats te vinden ⁴), doch ook na den 12^d<>n Juni, toen

de eisch der politieke gezindheid minder streng gesteld
werd en ettelijke geremoveerden werden herbenoemd, was
het niet gemakkelijk, personen te vinden, die zich wenschten
geplaatst te zien in een ambt, waarvan de duur der waar-
neming onzeker was, en dat meer bezwaren dan voordeelen
opleverde. Te Gouda bijv. werd blijkens bericht van den
A. v. J. aan het U. B. d. d. 16 Juli 1798 „de uitoefening
der politie en justitie door een en hetzelfde College waar-
genomen." Van de zeven personen, tot wier benoeming
in het C. v. J. het TJ. B. den agent bij die gelegenheid
machtigde, waren er in Jan. 1799 slechts vijf in functie i)
en nog 12 Jan. 1803 moest het D. B. besluiten, dat te
Gouda de leden van het C. v. J. provisioneel tevens leden
van den Raad zouden mogen zijn. ¹)

Een der redenen van de talrijke bij het U.B. ingekomen
klachten over het lidmaatschap van de comités van justi-
tie was het feit, dat in de meeste steden de municipali-
teiten zich de opvolgers der oude stadsregeeringen schijnen
geacht te hebben en als zoodanig bevoegd tot het innen
der emolumenten van de vorige regenten, met uitsluiting
van de comités van justitie. Te Amsterdam verklaarde
de mun. zich bereid, aan het C. v. J. zekere vergoeding voor
het gemis dier emolumenten uit te keeren, mits haar
zekere justitieele bevoegdheden (o. a. de aanstelling van
procureurs) werden toegekend, zooals ook het regl. van
1795 gedaan had door ze te verleenen aan het gemeente-
bestuur als opvolger der voormalige burgemeesteren ²).

1  Een dergl. besluit t.a.v. Purmerend 1 Feb. 1803.

2  Cf. Mr. R. Fruin, Verspr. geschriften IV p. 309—\'11. Een
blijk van de suprematie van burgemeesteren was o.a., dat zij

Het U. B. kon dat niet toestaan en had om die reden veel
moeite, de talrijke plaatsen in de justitieele colleges te
Amsterdam bezet te houden ¹). Naar aanleiding van de
ontslagaanvrage van een Rotterdamschen schepen betoogde
de A. v. J. 22 Juni 1799 aan het U.B ²), dat het wenschelijk
was, geldige redenen van verschooning aan te nemen,
omdat „groote strengheid niet anders zoude kunnen teweeg-
brengen dan eene toeneemende vermindering en schaars-
heid van menschen, die zig vrijwillig tot het bekleeden
van posten leenen, uit vreese van daarvan niet ligtelijk
te zullen worden ontslagen".

B. De werkkring van schout en schepenen.

Wij kunnen weer in \'t algemeen zeggen, dat schout en
schepenen bij gebrek aan reglementen of instructies, die
hun bevoegdheden omschreven, dezelfde functies bleven
uitoefenen, welke zij tot dusver verrichtten, voorzoover
niet de een of andere omstandigheid hierin ten deele
"wijziging bracht. De gewichtigste gebeurtenis van dien
aard was het totstandkomen der overeenkomst tusschen
de mun. en het C. v. J. (d. i. schepenen) 11 April 1798
(publ. 14 April), waarbij de Weth werd opgeheven en
de functies van dat college tusschen de contracteerende
partijen werden verdeeld. W|j hebben dus niet meer reke-
ning te houden met den werkkring van schout en schepenen
als leden van de Weth: een deel van dien werkkring werd
aan schepenen alleen toegewezen en met hun vorige be-

1  Stukken betreffende deze moeielykheden in arch. Uit-
voerend Bewind nos 393, \'94; zie ook not. U. B. 12 Oct. 1798 n° 33.

2  Uitg. br. 22 Juni 1799 n° 975.

voegdheden als afzonderlijk college samengevat onder den
naam administratie der justitie. Het overige deel der taak
van het voormalige magistraatscollege (voorzoover n.1. die
taak nog tot de stedelijke huishouding gerekend werd)
vormde met den specialen werkkring der comités van alg.
welzijn, finantie en fabricagie de taak der administratieve
municipaliteit of administratie der politie.

Wij zien dus voor het eerst (en dit op grond van de
stelling, dat de justitie moet worden gescheiden van de
overige functies der overheid) een college optreden, dat
zuiver justitieel is, d.w. z. belast met de geheele admini.
stratie der justitie voorzoover deze aan de stedelijke over-
heid competeerde. Afgescheiden van de vraag of men er
te Delft in slaagde, een onwederlegbare omschrijving van
die justitieele taak te geven, zullen wij trachten na te
gaan wat men onder de administratie der justitie verstond
door eerst te onderzoeken, welke functies van de voor-
malige Weth aan schepenen werden opgedragen, vervolgens
of wellicht de oude taak van schout en schepenen als
afzonderlijk college werd gewijzigd. Wij zullen deze func-
ties vergelijken met de blijkens de instructies van 1799
aan de rechtbanken toegedachte bij uitvoering der staats-
regeling, die een nieuwe organisatie der rechterlijke macht
voorschreef.

Een omstandigheid, die bovendien onze aandacht vraagt,
is de wijziging in de positie van den schout, waarvan ik
melding maakte, eveneens verband houdende met de schei-
ding der rechterlijke en administratieve of uitvoerende macht.

1. Werkzaamheden van schepenen, voorheen
door de Weth verricht.

Wij zagen, dat de mun. en het C. v. J. zich in den aan-
hef der publ. van 14 April 1798 beriepen op het artikel
der instructie voor de municipaliteiten, waarin de wetgevende
bevoegdheid aan deze onthouden werd omdat ze voortaan
uitsluitend toekwam aan de vertegenwoordiging van het
Bataafsche volk. Toch werd bij de verdeeling der functies
bepaald, „dat----aan elk der beide voornoemde Collegien

het Emaneeren van Keuren, elk in den zijnen... zal zijn
en blijven gederaandeert". Klaarblijkelijk gingen de contrac-
teerende partijen hierbij haar bevoegdheid te buiten, want
de bevoegdheid om keuren uit te vaardigen omvat meer
dan de in het 2^de lid van art. 6 der instructie bedoelde,
die als eenige daad van wetgeving den municipaliteiten
werd overgelaten, n.1. die tot het uitvaardigen van notifi-
caties en waarschuwingen. Dit zouden zij in dringende
gevallen mogen doen, mits daarvan onmiddellijk kennis-
gevende aan het Adm. Bestuur van Holland !). Het gevolg
was, dat de mun. nu en dan keuren uitvaardigde of ver-
nieuwde ²). Hieruit blijkt weer, dat de keuren der voor-
malige Weth in het algemeen tot de politie werden gerekend:
gelijk ik reeds opmerkte verstond men onder een justitieele
keur (thans vlg. het contract door schepenen te maken)
slechts een regeling van de wijze, waarop de justitie werd
geadministreerd. Het eenige mij bekende voorbeeld van
een publicatie door schepenen na de totstandkoming van
het contract is die van 6 Sept. 1798 tot ampliatie en alteratie
der publ. van de Weth van 14 Feb. 1791 op het kennis-
geven door kasteleins e.d. omtrent bij hen gelogeerde personen,
hetgeen voortaan niet meer ten huize van den schout,
doch ten raadhuize moest geschieden.

1) Art. 6 instr. mun. luidt: „Zy zullen zig onthouden van
■me wetgevende magt; Edoch, ingevalle van nood, zodanige
Notificatien, waarschouwingen of bekendmakingen kunnen doen
Emaneeren, als zy ter conserveering van de plaatselyke rust
^en algemeene welvaart zullen nodig oordeelon, mits daarvan
dadelyk aan het Administratief Bestuur binnen dit gewest
kennis to goven."

2). Voorbeelden: 5 Nov. 1799 kour tegen het schieten met
^een\'g schietgeweer, het opsteken van vuurpylen, klakkobossen
en andere vuurwerken (vervangende keuren van do Weth); 6 Mrt.
i8rv! .^amPhatie en altoratie dor keur op do zeevisch; 31 Juli
jöOO idem op den yk van de warmoeziers- en fruitmanden. Te
utrecht werd het verbod van wetgeving evenmin streng ge-
handhaafd (Loiiman. Bestuursinrichting p. 225). Daarentegen
?7oo^te de A. v. J., in zyn advies aan het V. L. d. d. 21 Aug.

(uitg. br. n° 271) het van groot belang, iedere daad van
wetgeving eener municipaliteit (in casu die van Berkel en
Jvodenrys), „hoe gering ook op zichzelve," te vernietigen.

Naast het keurenmaken noemde ik in § I het vergeven
van ambten en bedieningen als een functie van de Weth.
Afgezien van de remotie van stedelijke ambtenaren en be-
dienden wegens hun politieke denkwijze en de daarop
gevolgde herbenoemingen in 1798 was het begeven van
officien niet, gelijk het keurenmaken, aan de plaatselijke
overheid onttrokken. Mun. en C. v. J. verdeelden ze onder
elkaar in het contract. Bij de bespreking der verdeeling
van de onderwerpen, waartoe zich de zorg van de Weth
had uitgestrekt, zal ik er enkele noemen.

Het toezicht op onderwijs en gestichten, met de daaraan
verbonden aanstellingen, ging over aan de municipaliteit,
met uitzondering van het inspecteeren der stadsverbeter-
huizen en van het tuchthuis, benevens de benoeming dei-
regenten van laatstgenoemd huis !). Ook het verleenen en
aanvragen der acten van inwoning en indemniteitbrieven
zou door het C. v. J. geschieden ¹). Het toezicht op handel
en industrie werd aan de mun. toebedeeld, behoudens het
assisteeren bij den ijk en het benoemen der ijkers 3). Ook
is mij gebleken, dat de vroeger door de Weth beslechte
geschillen tusschen de hoofdlieden (sinds 5 Oct. 1798 com-
missarissen der voormalige gilden) en de leden der gilden
door schepenen werden beslist 4). Het beheer der finantien
en der publieke werken, waarop, gelijk wij zagen, enkele
werkzaamheden van de Weth betrekking hadden, werd

1  De acten van indemniteit werden afgeschaft door de wet
op het armbestuur van 15 Juli 1800, doch provisioneel, tot
de invoering der armbesturen, gehandhaafd.

thans geheel aan de verschillende comités uit de man.
opgedragen i).

Daarentegen werden blijkens de opdracht aan het C. v. J.
justitieel geacht de beschikkingen der voormalige Weth,
die voortvloeiden uit het familierecht en uit het burenrecht.
Het contract wijst de beschikkingen van de eerstgenoemde
soort, die ik in § I noemde, met name aan het C. v. J.
toe ¹) en eveneens de „quaestien over erfscheidingen" en
de aanstelling van erfscheiders. Uit de notulen is mij
gebleken, dat ook buurquaesties, waarbij geen erfscheiders
te pas kwamen, sedert door het C.v. J. werden afgedaan.
Van de onderwerpen, in verband staande met de rechtspraak
door schepenen, geldt eveneens, dat zij justitieel werden ge-
acht: met name werd het assisteeren bij den lijkenschouw
en bij executoriale verkoopingen aan het C. v. J. opgedragen.

Omtrent de bevoegdheden der Weth, die ik rangschikte
onder de politie in engen zin, werd in het contract weinig
bepaald. Uit de notulen is mij evenwel gebleken, dat een
deel dier bevoegdheden werd uitgeoefend door het C. v. J.,
als bijv. de uitzetting van rustverstoorders, het beslechten
van huiskrakeelen en buurtwisten, het opsluiten in het
raadhuis of politiquement conflneeren wegens onbetamelijk
gedrag, enz. Wanneer we naast deze maatregelen plaatsen
de eerdergenoemde berechting van erfscheidingsquaosties
en de beslechting van geschillen in de gilden, dan zien we,
dat de beslechting van geschillen in den ruimsten zin, en
mede in ruimen zin het opleggen van straf en het uitoefenen
^van tucht, tot de administratie der justitie werd gerekend.
Bovendien zagen wij, dat men hiertoe bracht bevoegdheden,
die vermoedelijk werden aangemerkt als de uitoefening der
voluntaire jurisdictie betreffende (huwelijksvoltrekking, cura-
tele, enz.) en enkele, die met de oude justitieele taak dei-
schepenen samenhingen (o.a. de inspectie van het tuchthuis).

1  8 Mei 1798 jirresteerde het C. v. J. een nieuw „formulier
«es huwelijks".

Wij moeten dus aannemen, dat men justitieel achtte
een zeker aantal maatregelen van z.g. voluntaire jurisdictie
en voorts dat deel der overheidstaak tot handhaving der
rust, orde, veiligheid, enz., dat uitgeoefend wordt door het
doen van uitspraak in geschillen en door het opleggen van
straf. Daarnaast behoorden tot de taak der municipaliteit
(art. 1 der instr.), de administratie van „de zaken van
Politie, de geldmiddelen en de plaatselijke Eigendommen".
Onder de „politie" werd dus in dit artikel samengevat
dat deel der overheidstaak, dat niet tot de bovenomschre-
ven administratie der justitie behoorde en evenmin tot de
administratie der finantien en publieke werken.

Bij deze beschouwing veronderstelde ik reeds, dat

2. De werkzaamheden van schout en schepe-
nen, voorheen door hen als afzonderlijk col-
lege verricht, niet gewijzigd werden. Inderdaad is mij
uit de notulen gebleken, dat dit niet het geval was: de
berechting van strafzaken en civiele twistgedingen en de
in § 1 genoemde maatregelen, tot de voluntaire jurisdictie
behoorende, bleven zij uitoefenen.

Ik moet hierbij echter de aandacht vestigen op de ver-
andering, die werd aangebracht in de wijze van berechting
der crimineele zaken door het provisioneele reglement ter
aanvulling en wijziging Yan den stijl van procedeeren in
crimineele zaken (10 Oct. 1798)^J). Dit reglement, dat door
\'t V. L. werd gearresteerd om te voorzien in door de af-
schaffing der pijnbank ontstane moeielijkheden, verzwaarde
de taak der schepenen omdat het voor de meeste gevallen
veroordeeling op convictie invoerde, die meer tyd vereischte
dan de vroegere confessie-procedure en bovendien vermoe-
delijk de behoefte aan juridische vorming der rechtspre-
kenden heeft verstrekt. ¹)

Ter illustratie van de genoemde scheiding der maatrege-
len, die als in \'t opleggen van correctie bestaande justitieel
geacht werden, van de daarmee samenhangende, die men
thans tot de administratie der politie rekende, vermeld ik
een geval, waarin die scheiding eenige moeielijkheid mede-
bracht. In dit geval, dat zich te Haarlem voordeed, bracht
de A. v. J. 2 Nov. 1799 advies uit aan het U. B. i)

Te Haarlem was, evenals te Delft, eertijds vergunning
van de Weth (daar „die van den Geregte" genoemd) ver-
eischt voor het geheel of gedeeltelijk sloopen van gebou-
wen. Bij een keur op dat stuk van 1 Juni 1785 had
dit college zichzelf het opleggen der bedreigde boeten
voorbehouden, gelijk ook de Delftsche Weth placht te
doen. Daar nu te Haarlem het gezag, dat burgemeesteren
als „opperfabriekmeesters" uitoefenden onder toezicht van
den gerechte, waarin zij zelf zitting hadden, was over-
gegaan op het „Comité van Fabricage", meende dit comité,
dat daarmee ook de handhaving der bedoelde keur tot
zijn taak behoorde. De A. v. J. nu was het eens met het
C. v. J. te Haarlem, dat slechts „het politiek toezicht", en
daarmee ook het verleenen der toestemming tot het sloopen,
aan het C. v. F. was overgegaan, doch dat condemnatien
tot geldboeten en andere poenaliteiten als „regterlijke
daaden" alleen aan het C. v. J. competeerden, al was hot,
dat deze daden, gelijk hier het geval was, tot uitvoering
"van „wetten van Policie" strekten.

In zyn adv. van 2 Nov. 1799, waarmee het U. B. zich
blijkens besl. van 4 Nov. d. a. v. vereenigde, beweert de
A. v. J., „dat de handhaaving der gemelde keure wel in
zoverre is en blyft politicq dat het geheel en alleen aan

het Comité van Fabricage staat, het geheel of gedeeltelijk
afbreeken of sloopen van gebouwen te vergunnen, of te
weigeren, zonder dat de Justitie daarin iets te zeggen
heeft; — dat ook het Comité voornoemd eeniglijk bevoegd
is om praeliminair te inquireeren of tegen die Publicatie
gehandeld is en zulks vermeenende den gesustineerden
overtreeder te calangeeren; dog dat voor het overige de
beoordeeling van de wettigheid dier calange en de condem-
natie tot de poenaliteiten bij die keure vastgesteld behoord
gedemandeerd te zijn aan de Justitie. Dit vloeyt voort, zo
hij [d. i. onderget. A. v. J.] meent, uyt de scheiding tusschen
Politicque en Regterlijke Magt, welke wel nog niet overal,
maar in verre de meeste Hollandsche Steeden, en daar-
onder ook te Haarlem i), daadelijk bij of kort na de
Revolutie van 1795 is tot stand gebragt, door het ver-
nietigen van de Collegien, voormaals bekend onder den
naam van Die van den geregte, bestaande uyt Hoofdoffi-
cier, Burgemeesteren en Schepenen te zamen, en het
geheel en al op zig zelfs laaten van de Collegien van
Politie en van Justitie — En hoezeer de onderget. niet
ontkent, dat deeze afscheiding niet tot overdreeven uytersten
behoorde te worden gepousseerd en hij zig verbeeld, dat
de ondervinding eindlijk leeren zal, dat de klem der Politie
in dagelijks voorvallende zaaken bijna nauwlijks zonder
het vermogen om deeze of geene kleine correctien te in-
fligeeren kan gehandhaafd worden — zo vermeend hij
echter aan den anderen kant, dat deze magt der Politie
nimmer behoort, ja nimmer heeft behooren te worden
uitgestrekt tot zodanige poenaliteiten en straffen als bij
de Publicatie of keure ten deezen in quaestie zijn gesta-
tueert" (de keur bedreigde boete tot /*25.—).

Intusschen lag het in de bedoeling, ter uitvoering van
de staatsregeling de afscheiding tot deze „overdreeven
uytersten" te pousseeren, want in de instr. en manier van
procedeeren voor de vrederechters en hun bijzitters van

1) P. 74 proefschr.

1799 worden aan deze justitieele ambtenaren ter berech-
ting opgedragen alle, calanges en civiele actiën, door de
Crim. schouten te institueeren ingevolge wetten, keu-
ren, etc. „tot onderhoud van goede Policie" (art. 1 2
en 4). Hierbij worden (blijkbaar enuntiatief) opgesomd
die, welke voortvloeien uit: „het in acht nemen der behoed-
middelen of voorzorgen tegen en werkzaamheden bij Brand;
het maaken en openhouden van Bijten in het IJs; het
schoonhouden van Straaten en Wegen, gelijk meede teegen
het belemmeren of vervuilen van Wegen, Straaten of
Gragten; het schenden van Boomen en andere Publieke
Eigendommen", benevens een aantal kleine delicten, die
naar ik meen te Delft altijd door schout en schepenen
werden berecht. Bovendien draagt art. 1 j°. 2 en 4 den
vrederechters en bijzitters op de bevrediging en zoo noodig
berechting van alle geschillen, zonder onderscheid of zij „in
rechten dan in faicten bestaan". En in de instructie voor
de burgerlijke rechtbanken vinden we de meeste overige
werkzaamheden van de Weth terug, die vlg. het contract van
14 April 1798 aan schepenen werden toegewezen, n.1.: aan-
stelling en ontslag van curatoren over krankzinnigen, ver-
kwisters en andere toezichtbehoevenden (art. 74), verleening
van confinementen en ontslag daaruit buiten vorm van
proces, op verzoek van naastbestaanden of ambtshalve,
"wegens uitzinnigheid, verregaande verkwisting, dronken-
schap, hoererij, wangedrag jegens ouders of voogden (art. 77);
lijkenschouw (art. 82); toezicht op gevangen-, tucht- en
gijzelhuizen (art. 104), alsmede op verbeterhuizen en alle
huizen, waar krankzinnigen, verkwisters e. d. zijn gecon-
fineerd (art. 106). Bij sommige dezer werkzaamheden zou
de baljuw (d. i. de publieke aanklager by de burgeriyke
rechtbank) zekere medewerking moeten verleenen, die her-
innert aan de functies van den schout als voorzitter van
de Weth.

Daarentegen zou het te Delft tot de justitie gerekende
verleenen der huwelijksgeboden en solemniseeren der huwe-
lijken aan de gemeentebesturen worden opgedragen vlg.

art. 68 hunner instructie (separatien werden tot de ge-
schillen gerekend en derhalve justitieel geacht).

Nog op een ander punt werd in die instructie voor de
gemeentebesturen afgeweken van de te Delft aangenomen
definitie der justitie, n.1. door het vanouds voor schepenen
plaatsgehad hebbende passeeren van testamenten en andere
acten, van transporten, hypothecatien, enz. aan de gemeente-
besturen op te dragen (art. 58). In zijn advies van 18 Oct. 1798
aan het U. B. i) betoogt echter de A. v. J., dat aan het
C. v. J. (in casu te Leerdam) moet overgelaten worden „al wat
onder het vak van regtspleging valt", de uitoefening der vrij-
willige rechtspleging daarvan niet uitgesloten, derhalve ook
het staan over verkoopingen, het doen van opdrachten, enz.
29 Mei 1798 had het U. B. in gelijken zin beslist in een
geschil te Geertuidenberg ¹), waarbij het er op wees, dat
niet alle voordeelen hierdoor aan de justitie werden toebe-
deeld, omdat toch de municipaliteit die uit de huwelijks-
voltrekking c. a. voor zich behield. Ik vermoed, dat men
in \'t reglement voor de gemeentebesturen om geen andere
reden het passeeren der bedoelde acten aan de colleges
van justitie onttrok dan om daardoor een geschikte rege-
ling der emolumenten voor beiderlei colleges te verkrijgen.
Wellicht is ook de beoordeeling of de huwelijksvoltrekking c. a.
tot de administratie der justitie behoort van die omstan-
digheid afhankelijk geweest. Overigens vinden we de
functies, die als behoorende tot de administratie der justitie
vanouds aan schout en schepenen waren opgedragen, terug

1  Besl. U. B. 29 Mei 1798, „dat voortaan liet passeeren en
registreeren van alle scabinale Actens zonder onderscheid, het
passeeren van alle transporten, cessien, hypothecatien en schuld-
brieven aan het Comité van Justitie [te Geertruidenberg] alleen
zal z\\jn en blyven gedemandeerd en dat alle verkoopingen en
verpachtingen ten hunnen overstaan zullen moeten geschieden.
Doch dat het ontvangen der Impositien op het middel van het
trouwen en begraven geemaneerd, van den 40sten en 80sten
penning en het Collateraal in cas van versterf van het depar-
tement der municipaliteit zullen zyn".

in de instructies voor de burgerlijke rechtbanken en voor
de vrederechters en bijzitters.*)

Het reglement op den overgang der zaken van de „Hooge
Vierscharen, Schepenbanken, Collegien of Committés van
Justitie, Municipaliteiten, Gemeentebesturen... en andere
diergelijke Gerechten of Rechters" op de nieuwe rechtbanken
(24 Nov. 1800) omschrijft alle overgaande (d. i. dus de
justitieele) zaken als: „zaaken tot Voluntaire of Conten-
tieuse, Ordinaire of Extra-Ordinaire Jurisdictie behoorende,
zoo Civiel als Crimineel, welke voor de ontbinding of ver-
nietiging deezer Collegien... ter deliberatie, dispositie of
beslissing van al zulke Collegien... zullen zijn gebragt".
Daarbij herhaalt dit regl. niet de opsomming der zaken,
in de instructies voorkomende, doch noemt slechts uitdruk-
kelijk enkele door mij reeds gemelde bevoegdheden van de
Weth, die aan de justitieele colleges zouden overgaan,
benevens het toezicht over de onder publiek beheer ge-
stelde boedels. Dit toezicht was n.1. in sommige steden
niet gelijk te Delft aan schout en schepenen, maar aan
den Magistraat opgedragen. ²)

Wat nu de positie van den schout aangaat, wij zagen
in de voorgaande §§, dat deze medestemmend voorzitter
der Wethouderschap was en dat hij als hoofd van het
schepenencollege in den regel do vergaderingen van dat

1) In laatstgen. regl. o.a. een enuntiatieve opsomming der
(vanouds to Delft door schepenen berechte) civiele delicten, als
vechten, mestrekken, schelden, enz.

\'2) Vlg. het adv. van den A. v. J. aan het U. B. d.d. 9 Juli
1799 (uitg. br. n° 69) werden deze zaken in do meeste steden
door de colleges van schout en schepenen behandeld, voor-
zoover er geen afzonderlijke desolate boedelkamers waren, (even-
zoo het Hof in zyn adv. aan het Departementaal Bestuur van
21 Sept. 1802, in de vlg. § te vermelden). In zijn genoemde
advies wijst de A. v. J. er echter op, dat in sommige steden
(in casu te Naarden) de aanstelling van curatouren in insol-
vente boedels don Magistraat toekwam, maar dat naar zjjn
meening die bevoegdheid „bij eon eventueele scheiding tussclien
de politie on de regterljjke magt allerwaarschijnlijkst aan de
laatstgenoemdo zal wordon overgebragt, alwaar deeze zaaken
meer en beter schijnen te behooren".

college bijwoonde; dat hij evenwel aan de totstandkoming
van vonnissen in civiele zaken niet dan door het uitbren-
gen van een adviseerende stem medewerkte, terwijl hij bij
de verrichtingen van commissarissen-schepenen in zaken,
tot de civiele en voluntaire jurisdictie behoorende, afwezig
was; dat hij voorts gehouden was, de vergadering te ver-
laten, wanneer in strafzaken beslist werd op de vorderin-
gen, die hij als hoofdofficier R. O. deed. Sinds 3798 nu
woonde de schout, naar mij uit de notulen bleek, alleen
dan de vergaderingen bij, wanneer hij een vordering had
in te stellen, terwijl de president-schepen, die vroeger
slechts bij afwezigheid van den schout fungeerde, als zoo-
danig in alle vergaderingen aanwezig was en als leider
der werkzaamheden van het college optrad. Verplicht om
zich te verwijderen was de schout evenwel alleen in de
gevallen, waarin hij hiertoe vanouds gehouden was: her-
haaldelijk werden besluiten in zijn tegenwoordigheid ge-
nomen, wanneer hij zich tot het doen van vorderingen in
strafzaken ter vergadering bevond. Zoo werden de zaken,
die vroeger door de Weth, thans door schepenen alleen
behandeld werden, soms wel in zijn tegenwoordigheid be-
slist, maar daarbij was hij noch voorzitter noch stemmend
lid van \'t college, zoodat van het vroegere voorzitterschap
der Weth hem niets was gebleven dan vermoedelijk een
adviseerende stem. Zijn positie was dus ongeveer die, welke
het reglement van 1798 hem t. a, v. de in dat regl. aan
schepenen opgedragen zaken had toegedacht. Dat hij geen
stemrecht meer had, blijkt uit de in het z.g. „kamerboek"
opgenomen acten; acten, die vroeger uitgingen van de Weth
en van den Gerechte (d. i. schout en schepenen), werden
sinds 1798 op naam van schepenen alleen uitgegeven i).

Vlg. de instructie der Schouten Crimineel van 1800 zouden

1) N. 1. van het „Comité van Justitie". Dat hiermee alleen
schepenen bedoeld werden, blijkt o.a. uit zekere acte van curateele
van 26 Mei 1798: „Scheepenen off het Committé van Justitie".

Voorbeelden van de eerste soort: acten van aanstelling van
curatoren over persoon en goederen; van de tweede soort die

dezen fungeeren als opsporingsambtenaren t. a. v. alle
delicten; voorzoover deze delicten tot de competentie dei-
vrederechters behoorden zouden ze de calanges bij dezen
instellen, doch de overige opsporingen zouden zij als
hulpofficieren ten dienste van de baljuwen bij de burger-
lijke rechtbanken doen.

Ik vestig er de aandacht op, dat de schouten in dit
tijdvak noch feitelijk noch volgens den hun bij volledige
uitvoering der staatregeling toegedachten werkkring in
eenige verhouding tot de gemeentebesturen stonden (althans
in de steden). Onder de Strg. van 1801 werd een dergelijke
verhouding wel in de regeling hunner functies opgenomen,
gelijk ook het regl. 1798 die gekend had. Daar evenwel
een deel van de uitoefening der politie in engen zin van
de Weth aan schepenen was overgegaan en de schout
daarbij, gelijk wij zagen, zijn medewerking verleende (bijv.
door het opsluiten van dronken lieden, het uitzetten van
rustverstoorders, enz. te vorderen), was de taak van den
schout als politieambtenaar, tevoren een deel van zijn taak
als voorzitter van de Weth, hem thans niet geheel ont-
nomen. Hij kreeg die bevoegdheid echter niet als politie-
ambtenaar, maar omdat dergelijke zaken, gelijk door my
werd uiteengezet, tot de strafzaken gekend werden. Voor
het overige werd de voorzitter der municipalitoit belast
met de bevoegdheden, die vroeger den schout als president-
wethouder waren opgedragen.

Mijn conclusie is, dat de schout (alsook de ambtenaren,
die hem zouden hebben vervangen bij uitvoering der Strg.
van 1798) uitsluitend was rechtvorderaar in strafzaken;
z|jn ambt neemt het karakter aan van dat der leden van
het latere Openbaar Ministerie.

van curateurs en sequesters in geabandonneerde en desolate
boedels, van voogden, procureurs, enz.; voorts verleening van
venift agendi en andere machtigingen. Daarnaast acten, die
altijd door schepenen alleen werden uitgegeven, n.1. die, waarbij
oe schout R. O. betrokken was, bijv. acte van submissie, ver-
klaring, dat een zaak composibel is.

§ IV. 1803—1808 1).

Ook hier moet duidelijkheidshalve een inleiding vooraf-
gaan aan de bespreking van de organisatie van schout en
schepenen te Delft. In de eerste plaats moeten wij daarbij
de Strg. van 1801 bezien, welker bepalingen den grondslag
vormden van de organisatie der justitieele colleges, die in

1) Mijn bronnen zyn o.m. de vlg. archiefstukken:

a. voor de geschiedenis der staatsinstellingen in de Bat. Rep.
en in Holland:

1°. uit het archief van het Staatsbewind:

Registers van notulen van het Staatsbewind, 17 Oct. 1801—
29 April 1805, waarin is opgenomen (12 April 1802 n° 88) het
reglement voor het Departementaal Bestuur van Holland (hierbij
de z.g. groene index, zie noot 1 p. 86); de publicatien van het
Staatsbewind zijn in de notulen te vinden en bovendien in
n°s 165 en 166 van het archief;

2°. uit het archief van den Raadpensionaris:

Staatsbesluiten, 29 April 1805—9 Juni 1806, waarby de boven-
genoemde groene index;

3°. uit het archief van Holland:

Besluiten van het Departementaal Bestuur van Holland,
21 Juni 1802—1 Juni 1805 (nos 5088—5094, benevens indices
nos 5098—5101);

Besluiten van het Constitutioneel Departementaal Bestuur
van het Departement Holland, 1 Aug. 1805—30 Dec. 1806
(nos 5095—5097 zonder index), waarin opgenomen het Algemeen
Reglement voor de Dep. Besturen en de besluiten van het
Gedeputeerd Bestuur;

b. voor de geschiedenis der Delfsche regeering:

1°. iut het rechterlijk archief der stad Delft de in noot 1 p. 2
vermelde verzamelingen; het resolutieboek van schout en sche-
penen werd „kamerboek" genoemd, terwyl daarnaast het oude
kamerboek onder denzelfden naam" werd aangehouden;

2°. uit het Delftsche gemeentearchief, 2^do afd.:

Resolutien van den \'Raad der Stad Delft, 9 Aug. 1803—1 Febr.
1808 (11 deelen met by lagen en index), onder a.;

Notulen der Kamer van Wetliouderen, 11 Aug. 1813—26 Jan.
1808 (3 deelen met bylagen), onder a.;

Publicatien, ordonnantiën en notificatien van het bestuur der
stad Delft, 1795—1801, 1803—1804 (2 deelen), onder b.

Voor de algemeene geschiedenis der Bataafsche Republiek
verwijs ik naar Colenbrander, Bat. Rep., en, voorzoover do
regeering van Schimmelpenninck betreft, naar: Schimmelpenninck
en Koning Lodewijk, van denzelfden schrijver (Amsterdam 1911).

de steden in 1808 totstandkwam. Vervolgens zullen wij
trachten na te gaan, in hoeverre de Strg. van 1805 tot
wijzigingen aanleiding gaf, die van invloed waren op de
positie van schout en schepenen voornoemd.

De staatsregeling, die 16 Oct. 1801 werd afgekondigd en
tegelijkertijd in werking trad, herstelde onder den naam
„departementen" de oude provinciën en gaf, hoewel de
één- en ondeelbaarheid der Bataafsche Republiek erkennende,
aan de besturen dezer departementen een groot deel van
de macht, die vóór 1795 door de Staten als souvereinen
in hun gewesten was uitgeoefend.

Aan het hoofd der regeering van de Republiek was een
Staatsbeioind van twaalf leden geplaatst, waaraan ook de
Dep. besturen in vele bestuurszaken ondergeschikt waren,
en welks besluiten zij hadden uit te voeren. Dit S. B. nam
bovendien het initiatief voor de door de sanctie van het
Wetgevend Lichaam in het leven te roepen wetten. W. L.
en Dep. besturen waren volksvertegenwoordigingen, het
S. B. werd buiten den directen invloed van stemgerech-
tigden benoemd!).

Van een strenge scheiding van colleges, met wetgevende
en uitvoerende macht bekleed, was geen sprake: de Dep.
besturen oefenden, om met den A. v. J. in zyn in § III
vermelde advies te spreken, zoowel „wetgeving" als „staats-
regering" uit, voorzoover deze tot hun terrein behoorden,
en kwamen hierin dus met de voormalige Staten overeen.
De theorie der drie machten werd dan ook in deze staats-
regeling niet als in de vorige ipsis verbis verkondigd. Toch
gaf deze constitutie meer waarborg dan de vorige voor een
onafhankelijke werkzaamheid der justitieele colleges, door

1) Zio over deze staatsinstellingen: Lokman, Bestuursinrich-
ting I § 4, waar de oorzaak van de moeieiyke werking der
staatsregeling gezocht wordt in de onvolledige regeling van de
verhouding dezer colleges. In hot algemeen waren de Dop. be-
sturen in hun bevoegdheid niet zoozeer beperkt t. a. v. de
onderwerpen, waartoe zich die bevoegdheid uitstrekte, als wel
hierdoor, dat hun besluiten moesten wyken voor die van het
^w- L. en het S. B.

de instelling van een Nationaal Gerechtshof, waaraan uit-
sluitend het toezicht op de door die colleges uitgeoefende
administratie der justitie werd opgedragen. Bovendien was
het bevoegd, alle leden van regeeringscolleges (incl. W. L.
en S. B.) en ambtenaren te vonnissen op aanklacht van
een drietal door het W. L. te benoemen ambtenaren, die
het Nationaal Syndicaat vormden en als zoodanig op al die
personen een algemeen toezicht oefenden (art. 99 Strg.).
De organisatie van dit gerechtshof was geregeld in een
afzonderlijk hoofdstuk der staatsregeling i). Voor de overige
justitieele colleges werd geen nieuwe organisatie geëischt,
maar bepaald (artt. 81, 82), dat de bestaande op een vasten
voet zouden worden ingericht, terwijl van de door art. 84
voorgeschreven invoering eener codificatie zou afhangen of
„eene andere organisatie der Rechterlijke Magt" (art. 85)
in een wet zou worden vastgelegd.

Bestaande rechterlijke colleges waren in de eerste plaats
de gewestelijke hoven, waaronder het Hof van Holland en
Zeeland, sinds 10 Jan. 1803 gesplitst in een Hof van Holland
en een van Zeeland ¹). Art. 81 Strg. bepaalt, dat de ge-
rechtshoven der voormalige gewesten hun „jurisdictiën" zul-
len behouden, en veronderstelt dus hun voortbestaan in den
toestand, waarin zij verkeeren ²). Voor een regelmatige
organisatie der „rechtbanken", die zich in de verschillende
gemeenten (d. i. steden, ambachten en andere daarnaast

1  Deze splitsing werd verricht door de Dep. besturen inge-
volge art. 138 regl. D. B. Holl. („het Hof van Holland en Zeeland
zal voortaan alleen voor Holland fungeeren") en art. 22 regl.
D. B. Zeeland, („in Zeeland zal een Departementaal Hof worden
opgericht"). Cf. p. 143 prft.

2  In die departementen, waar geen gerechtshof was, zou
een wet de inrichting regelen.

T. a. v. de competentie werd bepaald, dat de vonnissen der
hoven appellabel zouden zijn voor het Nat. Gerechtshof. Het
Hollandsche Hof, sinds de opheffing van den Hoogen Raad in
1796 hoogste rechtsprekend college, zag dus weer een college
boven zich geplaatst.

\\

bestaande districten; cf. art. 73 Strg.) bevonden, zouden de
Dep. besturen moeten zorgdragen.

Deze organisatie kwam t. a. v. de stedelijke rechtbanken
neer op een nadere regeling van inrichting en bevoegdheid
van de comités van justitie, die reeds in 1795 of 1798 van
het overige deel der stadsregeeringen waren afgescheiden,
alsmede van positie en taak der bij die colleges fungeerende
schouten. De Dep. besturen waren verplicht, gebruik te
maken van ontwerp-reglementen voor de rechtbanken, dooi-
de gemeentebesturen in te dienen. De organisatie der
gemeentebesturen, die op een straks te vermelden wijze
geschieden zou, moest derhalve voorafgaan aan die der
rechtbanken.

Een nadere uitwerking dezer voorschriften treffen we
aan in de reglementen voor de Dep. besturen.

Deze reglementen zouden we ook staatsregelingen kunnen
noemen, zij het dan bijzondere, ter onderscheiding van die
der geheele Republiek, met welke zij niet in strijd mochten
zijn. Zij bevatten n.1. een omschrijving van de bestuurs-
inrichting in elk departement, die (althans zoo heette het
te geschieden) door de stemgerechtigden van het departe-
ment werd vastgesteld^x). Men paste dus, daar men de
oude zelfstandigheid der provinciën grootendeels wenschte
te doen herleven, de leer der volkssouvereiniteit zoowel op
de provinciale of departementale volken too als op het
Bataafsche, doch met dit voorbehoud, dat de wenschen
dier departementale volken bij die van het Bataafsche
werden achtergesteld.

Het „Reglement van Bestuur voor het Departement
Holland" werd door een commissie ontworpen, vervolgens
door het S. B. goedgekeurd en van 17—24 Mei 1802 door
stemgerechtigden aangenomen. 3 Juni d. a. v. werd het door
het S. B. afgekondigd.

1) Cf. Loiiman, Bestuursinrichting, p. 118, 119. De stemming
over het regl. had in Holland op dezelfde wy\'ze plaats als

a. p. voor Utrecht wordt medegedeeld en kon dus niet geacht
worden, de meening van het volk weer te geven.

Van dit reglement handelen de hoofdstukken VIII—X
over de „rechterlijke macht", XI over de „Hoofdofficieren,
Baljuwen en Schouten". Wij zien dus, dat, hoewel werd
rechtgesproken in naam van het geheele Bataafsche volk
(art. 80 Strg. en 129 Dep. regl. Holl.) en onder toezicht
van het Nat. Gerechtshof, de organisatie der justitieele
colleges en ambtenaren, binnen enkele door de staats-
regeling aangeduide grenzen, werd geregeld door de departe-
mentale volksrepresentaties. Met de bepaling van inrichting
en bevoegdheid kwam ook de benoeming dier colleges en
ambtenaren grootendeels in handen van de Dep. besturen.
Deze aanstellingsrechten, die voorheen door de Staten (be-
houdens enkele, waartoe de Stadhouder bevoegd was) werden
uitgeoefend niet als gewestelijk bestuur, maar als Hooge
Overheid van den lande, werden thans dus toegekend aan
de opvolgers der Staten als gewestelijk bestuur. De Hooge
Overheid toch werd niet gevormd door de Dep. besturen,
maar door hetW.L. en het S.B. der geheele Republiek. Men
hield op deze wijze formeel aan het oude vast, doch zonder
zich rekenschap te geven van de historische beteekenis er
van: m. a. w., aangezien de provinciale Staten deze aan-
stellingsrechten niet als gewestelijk bestuur maar als Hooge
Overheid bezeten hadden, was het slechts uit sleur, uit
conservatisme, dat ze thans aan het gewestelijke bestuur
toegekend werden, terwijl het in de historische, antirevo-
lutionaire lijn zou hebben gelegen, ze door de centrale
regeering te doen uitoefenen.

Wij zullen zien, dat het D. B. ook de stedelijke zelf-
standigheid in menig opzicht heeft doen herleven, waarbij
het evenzeer van conservatisme biyk gaf.

De staatsregeling zelf zwygt over de benoeming dei-
schouten; t. a. v. die der leden van de „rechtbanken" gaf
zij het in 1798 gehuldigde beginsel der volkskeuze prijs
en daarmede de stelling, dat de namens het volk recht-
sprekenden ook representanten (in revolutionairen zin) van
dat volk moeten zijn, naast de met andere bevoegdheden
bekleede vertegenwoordigers.

Wij zullen nu de bovengenoemde hoofdstukken van het
Dep. regl. voor Holland nader beschouwen.

Hfdst. VIII bevat hoofdzakelijk een herhaling van eenige
algemeene bepalingen, die in de artt. 77 e.v. Strg. gevonden
worden. "Van belang is vooral art. 128 (78 Strg.), dat enkele
vereischten voor de benoembaarheid tot rechter inhoudt,
straks in ander verband te noemen; voorts art. 129 (80 Strg.):
rechtspraak in naam en vanwege het Bataafsche volk.

Hfdst. IX handelt over het Dep. Gerechtshof, X over de
andere rechtbanken in het departement. Grondslag van de
organisatie dezer colleges is de bepaling van art. 152: „Er
zullen in de onderscheiden gemeenten i) van het Departe-
ment bijzondere rechtbanken zijn, welke alle haar voor-
malige jurisdictiën aanvankelijk i) zullen behouden, en hetzij
alleen over civiele of tegelijk over crimineele zaken recht
spreken, naarmate zulks tot hiertoe door dezelve heeft
mogen worden gedaan." De bedoeling was dus, de be-
staande colleges, doch gereglementeerd, te handhaven;
t. a. v. de jurisdicties, welke zich over meer dan ééne ge-
meente uitstrekken, wordt het art. aangevuld door de beide
volgende, waarin van hetzelfde beginsel wordt uitgegaan ¹).
Ingevolge het besproken art. 82 der Strg. schrijft art. 158
Dep. regl. voor, dat de reglementen voor de rechtbanken
in de gemeenten, dus ook voor de stedelijke colleges, dooi-
de gemeentebesturen zullen ontworpen worden en aan het
D. B. ter goed- of afkeuring aangeboden, opdat het D. B.
er voor kan zorgdragen, dat de regeling „zooveel mogelijk
op een eenparigen voet" zal zyn. Wat nu deze gemeente-
besturen betreft, die daartoe eerst in werking moesten
gesteld worden, hfdst. VII bevat bepalingen omtrent de
reglementeering hunner inrichting en bevoegdheid: zy
zouden de opvolgers zyn der bestaande municipaliteiten

1  Over deze juridicties hoop ik by de bespreking van het
Platteland te handelen. In de staatsregeling worden zy niet
genoemd.

in steden en dorpen ¹). Binnen ééne maand na hun optre-
den zouden deze colleges de bedoelde ontwerpreglem enten
voor de rechtbanken aan het D. B. moeten zenden, waarbij
zij aan elf regelen zouden gebonden zijn. Mocht het ont-
werp niet tijdig inkomen of door het D. B. worden afge-
keurd, dan zou dit bevoegd zijn, zelf een provisioneel
reglement te maken, waartegen het gemeentebestuur ge-
durende 14 dagen bedenkingen zou mogen indienen (art. 160).
De elf regelen van art. 159 zijn de volgende:²)
1° „de Rechtbanken zelve en hunne leden zullen als
vanouds schepenen heeten";

2° de in art. 128 (ingevolge 78 Strg.) gestelde eischen
voor de benoembaarheid tot het schepenambt: de leden
eener rechtbank mogen elkaar onderling en den Publ. Aan-
klager niet bestaan tot in den derden graad van bloedverwant-
schap of zwagerschap; zij moeten zijn stemgerechtigd burger,
25 jaar oud en (wat de staatsregeling niet vermeldt) twee of
drie jaar binnen de gemeente verblijfhouden; 3)

3° zij zijn zoo mogelijk niet tevens leden van het ge-
meentebestuur; zij mogen de praktijk niet uitoefenen;

4° het getal schepenen zal vijf a negen zijn, naar de
plaatselijke gesteldheid;

5° de aanstelling zal geschieden door het D. B. uit een
nominatie van twee personen, voor de eerste maal door het ge-

1  De bestaande municipaliteiten zouden commissies buiten
haar midden benoemen. Bij nalatigheid zou het D. B. dit doen.

Deze commissies zouden een bestuurs- en een kiesregl. ont-
werpen (art. 107) met inachtneming van regelen, in art. 111
vervat. Mocht er binnen een bepaalden tijd geen bestuursregl.
gemaakt zijn, dan zou het D. B. er provisioneel een ontwerpen
(art. 114). De reglementen zouden ter goed- of afkeuring aan
stemgerechtigden worden voorgelegd, daarna aan het D. B.
(art. 112).

Cf. over de gemeentebesturen: De Blécourt, de org. der ge-
meenten p. 11, 12.

2  De cursiveeringen zijn van mij.

meentebestuur, later (bij vacature of aftreding vlg. dit regl.)
door het college zelf op te maken; het D. B. zal bevoegd
zijn, de nominatie af te keuren en een nieuwe te vorderen;

60 de aanstelling zal overeenkomstig de plaatselijke gesteld-
heid voor het leven zijn of voor een bepaald aantal jaren
(minstens twee), doch jaarlijks zal nooit meer dan de helft
der schepenen aftreden. Ontslag zal nimmer verleend worden,
tenzij op eigen verzoek, ingeval de betrokkene voor het
leven is aangesteld; het D. B. is alsdan bevoegd;

7» de wedden zullen uit de plaatselijke kassen betaald
worden naar plaatselijke omstandigheden (menigvuldigheid
van zaken, tijd van dienst, gesteldheid der kas), doch
salarieering is geen vereischte;

8° secretarissen en bedienden zullen naar plaatselijke
omstandigheden worden aangesteld; zij moeten evenwel
stemgerechtigd en meerderjarig zijn; in de steden zal het
secretaris-ambt afgescheiden zijn van dat van den schout
en van den secretaris van het G. B.;

9o er zal minstens één rechtdag per maand gehouden
worden; overigens blijven getal en bepaling der rechtdagen
aan plaatselijke regeling overgelaten;

10° waar behalve de „Ordinaris Recht- of Schepenen-
banken" andere colleges of kamers zijn, b. v. „tot judica-
ture of arbitrage van kleine of bijzondere soort van
zaken", kunnen deze met goedkeuring van het D.B. blijven
bestaan; voor de benoembaarheid in deze colleges gelden
de onder 2° genoemde vereischten; de benoeming zal dooi-
de gemeentebesturen geschieden, voor de eerste maal vrij,
later uit door de colleges zelf op te maken voordrachten;

11° een bepaling betreffende de competentie, die ik in
de vlg. afd. hoop te bespreken.

Met uitzondering van het laatstgenoemde voorschrift,
dat van ondergeschikt belang is, wordt de regeling der
competentie overgelaten aan het D. B. door art. 161 van
het regl., waarin we lezen: „Vóór de goedkeuring dei-
Reglementen bepaalt het Departementaal Bestuur, welke
²aken buiten de contentieuse Jurisdictie aan de Rechtbanken

zouden moeten worden of blijven opgedragen of integen-
deel overgelaten aan de Gemeentebesturen of andere be-
staan hebbende Colleges". Het D. B. zou verplicht zyn,
daarb\'j het advies van het Hof in te winnen, en zoo mogelijk
ook in dit opzicht een eenparige inrichting voor het ge-
heele departement te ontwerpen. Uit dit „zoo mogelijk"
blijkt, dat een scherpe begrenzing van de tot de admini-
stratie der justitie behoorende functies tot dusver niet
bestond en het trekken dier grenzen niet gemakkelijk
scheen te zijn. Wat de inrichting der colleges aangaat,
doen de bovenstaande regelen ons zien, dat met de van
ouds bestaande verscheidenheid der plaatselijke omstandig-
heden niet werd gebroken. In de steden althans streefde
men er naar, het deel der oude regeeringen, dat in het
bijzonder met de administratie der justitie belast was, tot
afzonderlijke, van de gemeentebesturen afgescheiden, recht-
banken te organiseeren, doch het daarbij zoo min mogelijk
van zijn oude karakter te doen verliezen. Binnen de gren-
zen, door de staatsregeling en het dep. reglement gesteld,
kon men in de reglementen voor de rechtbanken zoowel
als in die voor de gemeentebesturen tal van bepalingen
opnemen, die overeenkwamen met die der costumen en
ordonnantiën, volgens welke de voormalige stedelijke regen-
ten plachten te handelen. Er was dus geen sprake meer
van een nieuw uitgedachte organisatie, als die der con-
stitutie van 1798.

De invloed der revolutionaire leerstellingen was echter
in de voorschriften van het dep. reglement omtrent de
rechtbanken niet geheel onmerkbaar. Ik wees reeds op
het door de triasleer beinvloede feit, dat rechtbanken en
gemeentebesturen geheel gescheiden werden. Ook de ver-
houding van de leden der rechtbanken tot de Hooge Over-
heid was niet geheel die der vroegere schepenen. Wel
konden zij nog geacht worden, een commissie uit de be-
volking te vormen (men denke aan het verplichte inwoner-
schap der stad), wel ontbraken de vereischten, die men
allicht voor rechterlijke ambtenaren zou stellen, maar in de

benoeming door de Hooge Overheid was een wijziging ge-
bracht, die hun eenigermate het karakter van ambtenaren
gaf. In de benoeming door de Staten (waarbij afwijking
van de voordracht hooge uitzondering was) meende ik een
electie te zien uit leden der burgerij, door een die burgerij
vertegenwoordigende vergadering, de vroedschap, uit haar
midden voorgedragen. Thans werd de voordracht door
het college zelf opgemaakt en het D. B. was uitdrukke-
lijk bevoegd verklaard, die af te keuren en een nieuwe
te vorderen. Dit laat denken aan een ambtenaren-benoe-
ming, waarbij de overheid ter vergemakkelijking harer taak
een aanbeveling toegezonden krijgt. Aan deze nieuwig-
heid kan de meergemelde theorie, dat de rechterlijke macht
wordt uitgeoefend door vertegenwoordigers van het souve-
reine volk, niet vreemd zijn geweest. Wanneer men n.1.
aanneemt, dat het souvereine volk zijn rechten heeft toe-
vertrouwd aan een vertegenwoordigend college, dan ligt
het voor de hand, aan dit college de benoeming van alle
namens het souvereine volk fungeerende autoriteiten op te
dragen, m. a. w.: de Hooge Overheid vereenigt alle aan-
stellingsrechten in zich, omdat zy zelf zoowel volk als
overheid verbeeldt. Dat niet de vertegenwoordiging van het
Bataafsche volk, maar de departementale vertegenwoordi-
ging het aanstellingsrecht zou uitoefenen, is een gevolg
van het feit, dat men zich hechtte aan het historisch
gewordene door ook aan de onderdeelen van het Ba-
taafsche volk, i. c. het Hollandsche, zekere zelfstandig-
heid toe te kennen, waarvan by zuivere toepassing der
^evolutieleer op het Bataafsche volk geen sprake had kun-
nen zijn. Uit hetzelfde feit moet verklaard worden de zelf-
standigheid der gemeentebesturen, die de stedelijke volken
representeerden en daarbü veel minder afhankeiyk waren
^Van het S. B. dan de administratieve besturen sinds 1798
^Van het U. B. T. a. v. de uitvoerende macht (waartoe
immers de gemeentebesturen werden gerekend) kwam dus
de theorie, dat zij namens het geheele Bataafsche volk
fungeert, nog minder tot haar recht dan t. a. v. de rechter-

lijke. Eigenlijk was de invloed der triasleer, gecombineerd
met die der volkssouvereiniteit, alleen op de rechterlijke
colleges van eenig belang, want — wij merkten het reeds
op — van een scheiding der wetgevende en uitvoerende
macht kwam, ook in de steden, nagenoeg niets in.

Het verschil tusschen de oude en de nieuwe regeling
der benoeming van schepenen werd blijkbaar gevoeld te
Amsterdam. Daar verzocht n.1. de Raad aan het D. B., het
reglement op de rechtbank aldus te wijzigen, dat niet
schepenen zelf, maar de Raad jaarlijks de nominatie voor
schepenen zou doen, wethouderen (de opvolgers der voor-
malige burgemeesteren) die voor de andere banken of kamers
van justitie. Als vertegenwoordiging van de burgerij achtte
de Raad zich vermoedelijk op historische gronden aange-
wezen tot het doen der voordracht. Het D. B. vereenigde
zich natuurlijk niet met deze afwijking van het reglement i).

Bij de organisatie der publieke aanklagers werd eveneens
aan de vroegere inrichting aangeknoopt. De staatsregeling
bepaalt niets hieromtrent, met uitzondering van enkele be-
palingen over de Procureurs-Generaal bij het Nat. Gerechtshof
en de Dep. hoven, doch hfdst. XI van het regl. D. B. handelt
over hen. In de steden zouden zij den titel „Hoofdofficier"
dragen (art. 163) ¹). Hun ambt zou voor altijd vereenigd
zijn met „het ambt van Schout over civiele zaken gaande
en tot de Politie betrekkelijk" (art. 164). Dit laatste was,
gelijk wij weten, te Delft het geval tot 1798.

De splitsing der ambten was een gevolg van het bekende
beginsel, justitie en politie te scheiden. Dat men ze echter
tegelijkertijd voor altijd combineerde in de personen der
ambtsdragers, toont aan, dat men het streng doorvoeren
van deze splitsing in de practijk niet mogelijk of wenschelijk

1  Het D. B. decreteerde 20 April 1803, dat de steden, waar
de publ. aanklagers Hoofdofficieren zouden heeten on waar dus
de bepalingen van het Dep. regl. omtrent Hoofdofficieren zouden
gelden, waren „de agttien Steden, welke bevorens zitting ter
Staatsvergadering van Holland hadden, mitsg. Den Haag".

achtte: bij de toepassing op een bestaande instelling liet
men ook hier de theorie grootendeels varen.

Art. 165 stelt voor de benoembaarheid dezelfde vereischten
als voor die der schepenen, benevens driejarig verblijf in
de stad. Art. 166 bepaalt, dat zij zullen worden aangesteld
door het D. B. uit drietallen, telkens door een vereenigde
commissie uit het gemeentebestuur en schepenen (drie a
vijf leden van elk college) op te maken. Het voorheen door
de Staten uitgeoefende landsheerlijke recht om zich in de
stad door een schout te doen vertegenwoordigen was dus
thans een recht van het D. B. Hoewel, gelijk ik reeds op-
merkte, de historische beteekenis der instelling meebracht,
dat de schouten door de Hooge Overheid werden benoemd,
werd het aanstellingsrecht toegekend aan een college, dat
wel t. a. v. het inwendige bestuur der provincie, doch niet
als Hooge Overheid opvolger was van de voormalige Staten:
niet historisch besef, maar provincialisme gaf hier den door-
slag. Aan voorliefde voor ouden sleur ook moet het te
wijten zijn, dat tegelijk de oudtijds door sommige stads-
regeeringen verkregen invloed op de schoutsbenoeming aan
alle in zekere mate werd toegekend.

Dat sommige van die stedelijke regeeringen met een
dergelijke inrichting, die noch met de revolutionaire leer-
stellingen noch met het historisch gewordene in overeen-
stemming was, niet tevreden waren, behoeft ons niet te
verwonderen. De Amsterdamscho regeering bijv. beklaagde
zich er over, dat haar oude recht op do benoeming slechts
gedeeltelijk hersteld werd. Het Intermediair Gemeente-
bestuur n.1. diende 22 Mei 1802 een protest in bfl het
^s- B. ï), waarin het zich beriep op art. 15 Strg., volgons
hetwelk „alle algemeene Wetten en bepalingen, welke sedert

1) Not. S. B. 25 Mei 1802 n° 19. Het S. B. zond de miss. om
rapp. aan de commissie tot de binnenl. zaken. 11 Juni 1802
tt) 67) werd het in den tekst vermelde besl. genomen op rapp.

commissie, dat vermoedelijk mondeling is uitgebracht; de
miss. van het gemeentebestuur is te vinden in het archief der
^comm. tot de binnenl. zaken (arch. S. B. n" 321).

het begin van den Jare 1795 gederogeerd hebben aan de
waarde van Eigendommen of wettig verkregen Bezittin-
gen", zouden worden herzien en de benadeelden zich tot
het S. B. zouden mogen wenden om schadeloosstelling,
indien voor bepaalde gevallen die wetten, etc. niet afge-
schaft werden. De Amsterdamsche regeering meende zich
tot die benadeelden te mogen rekenen, terwijl de voor
haar nadeelige bepalingen thans niet geheel waren afge-
schaft, wegens den inhoud van art. 166 regl. D. B. Dit art.
was n.1. niet in overeenstemming met art. 15 van den
z.g. „afstand der satisfactie" van 20 Dec. 1581, waarbij de
regeering van Amsterdam werd ontslagen van een jaar-
lij ksche uitkeering op het schoutambt, die zij te voldoen
had sedert zij (in 1564) krachtens verpanding voor 20000
ponden van 40 grooten de beschikking over dat ambt van
de Hooge Overheid verkregen had. M. a. w.: krachtens het
genoemde artikel kwam de beschikking over het schout-
ambt aan de stedelijke regeering (vóór 1795 de facto
burgemeesteren) toe zonder eenige beperking dan het recht
der Hooge Overheid om het weer aan zich te trekken door
terugbetaling van de 20000 pond. Tot 1798 had de regee-
ring van dit haar recht gebruik gemaakt: in 1795 hadden
de „Prov. Repres. van het Volk van Amsterdam" wel nood-
gedwongen toegestemd in het verleenen van commissie
door de Prov. Repres. v. h. Volk van Holland *) aan den
procureur hunner gemeente, maar het recht op de aan-
stelling hadden zij destijds niet prijsgegeven. De Amster-
damsche regeering, van oordeel, dat de Strg. van 1801
herstel van het in \'t bijzonder in 1798 en volgende jaren
gepleegde onrecht beoogde, verwachtte nu van het Wet-
gevend Lichaam een wijziging van art. 166 regl. D. B.,
waardoor zij haar recht kon blijven uitoefenen 2).

1) Cf. noot 1 p. 60 prft.

2) Woordelijk beweert het I. G. B. o.a.: „dan, indien verdragen en
conventien niet dan mot toestemming van wederzijdsche partijen
naar rechten vernietigd mogen worden; indien een recht, dat
niet gratis, maar titulo oneroso verkreegen is, zo lang behoort

11 Juni 1802 wees het S. B. het verzoek om hieromtrent
een voordracht aan het W. L. te doen kortweg af, „in
aanmerking genomen, dat het verzoek niet valt in de
termen van Art. 15 der Staatsregeling." 15 Juli d. a.v.
wendde zich het gemeentebestuur tot het Nat. Gerechtshof
met verzoek, te verklaren, dat het zich terecht op art. 15
Strg. beriep, of, indien het de staatsregeling op dit punt
niet volkomen duidelijk achtte, te handelen overeenkomstig
art. 105, bevattende een regeling voor de interpretatie van
duisterheden in de staatsregeling, waartoe het Nat. Ge-
rechtshof het initiatief moest nemen. Ook dit Hof ant-
woordde kort, door 17 Aug. het verzoek af te wijzen, „in
aanmerking genomen zijnde, dat het Hof de Letter der
Staatsregeling ten deze volkomen duidelijk en de Sustenue
van het interm. Gemeentebestuur van Amsterdam onge-
grond oordeeld" i). Toen het gemeentebestuur zich vervol-
gens nogmaals tot het S. B. richtte (14 Sept.), om informatie
van de gronden van het besluit van 11 Juni, werd het den
16den d. a.v. 2) naar het evenmin gemotiveerde besluit van
\'t Nat. Gerechtshof verwezen.

stand te houden als do last, waarvoor het zelve verkreegen is,
bestaat, dan vertrouwen wjj (het zy mot eerbied gezegd) mot
alle recht to mogen gebruik maaken van het naar gronden
van rechten aan deze stad competeorendo recht van reclame
tot de uitoeffening van het recht van benoeming en aanstel-
ling van den Schout; door de Stad by een plegtig verdrag on
titulo onoroso verkroegen, en tot in 1798 door de Stad altoos
uitgeoeffend en geliandhaaft; te moer daar do in 1798 on zedert
gedaane benoomingen en aanstellingen van den Maire on Pro-
cureur der Gemeente allen geschied zyn voordat de thands
Plaatshebbende Staatsregeling in werking was, on by dezo
Staatsregeling mot zo veel wijsheid als billijkheid is gestatuoerd,
dat alle algomeene wetten en bepalingen, wolko zedert het
hegin van den Jaare 1795 gederogeerd hebben aan de waarde
van eigendommen of wettig verkreegen bezittingen aan her-
ziening onderworpen zijn".

1) Resol. Nat. Gerechtshof 17 Aug. 1802, gehoord rapp. van
twee raden, die de 1G Juli ingekomen miss. van het Int. G. B.
^van Amsterdam d. d. 15 Juli (vergezeld van de copie dor miss.
^aan het S. B.) hadden onderzocht.

²) Not. S. B. 16 Sopt. 1802 n° 27.

Men rekende dus het aanstellingsrecht van den stedelijken
schout niet tot de heerlijke rechten, waarvoor art. 15 gel-
delijke schadevergoeding in uitzicht stelde, voorzoover ze
aan de wettige bezitters daarvan bleven ontnomen. Dit
door de Hooge Overheid indertijd afgestane recht trok deze
zonder eenig uitzicht op schadeloosstelling weer aan zich,
zij het met delegatie aan het D. B. en met toekenning van
het recht van voordracht aan de stedelijke regeeringen,
onverschillig of deze vroeger het aanstellingsrecht geheel
of gedeeltelijk of in \'t geheel niet hadden bezeten.

Het verdient aandacht, dat het Interm. Gemeentebestuur
de leer der volkssouvereiniteit volkomen terzijde liet: het
recht der schoutsbenoeming eischte het niet op voor het
volk van Amsterdam, maar nadrukkelijk erkennende, dat
de Prov. Repres. van het Volk van Holland in 1795 waren
de Hooge Overheid, die van het Volk van Amsterdam de
stadsregeering, eischte het erkenning van een recht, waar-
van de uitoefening aan die stadsregering was belet dooi-
de Hooge Overheid sinds 1798.

Wij zien dus, dat men tot een eenparige organisatie
van de schouten in de steden kwam, waarbij het recht op
de benoeming, door de Amsterdamsche en andere stede-
lijke regeeringen verkregen, zonder schadevergoeding werd
afgeschaft, doch t. a. v. alle steden dit benoemingsrecht
verdeeld werd tusschen de gewestelijke en de stedelijke
overheid. Dat men daarbij niet uit het oog verloor, dat
de schouten ambtenaren waren van de Hooge Overheid,
blijkt hieruit, dat zij vlg. art. 167 regl. D. B. binnen ééne
maand na de aanstelling hun commissies moesten ver-
toonen aan den Procureur-Generaal of Advocaat-Fiscaal bij
het Dep. Gerechtshof: deze door het S. B. benoemde
ambtenaar (art. 98 Strg.) was hun onmiddellijke chef. De
duur hunner bediening en de wedden zouden voor iedere
stad afzonderlijk worden geregeld (art. 167 regl. D. B.). Wat
wijze en duur der aanstelling en vereischten voor de be-
noembaarheid betreft, werd dus in beginsel geen verschil
gemaakt tusschen schouten en schepenen; wel bleef de

schout, in tegenstelling tot de schepenen, een aan de com-
missie en bevelen der Hooge Overheid gebonden ambtenaar.

In hoeverre kwamen nu de besproken voorschriften tot
uitvoering ?
Achtereenvolgens traden in werking:
Het Staatsbewind (17 Oct. 1801), bestaande uit twaalf
directeuren, van wie zeven door de aftredende leden van
het U. B. benoemd werden, de vijf overigen door de zeven;

het Wetgevend Lichaam (2 Nov. 1801), voor de eerste
maal benoemd door het S. B.;

het Nationaal Gerechtshof (1 Maart 1802), benoemd door
een commissie uit W. L. en S. B.; tegelijk met de installatie
van dit Hof, waaraan het toezicht op de rechterlijke colleges
overging, trad de Agent van Justitie af¹);

het Departementaal Bestuur van Holland (21 Juni 1S02),
voor de eerste maal door het S. B. benoemd ²); 5 Juli wees het
uit zijn midden een commissie van vier leden „tot de zaken
der Justitie" aan, die als adviseur inzake de aan het D. B.
f vertrouwde zorg voor het justitiewezen den A.v. J. verving;

het Hof van Justitie van Holland (10 Jan. 1803), dat na
de totstandkoming van het accoord tusschen de Dep. be-
sturen van Holland en Zeeland (publ. 22 Dec. 1802) tot
regeling van de scheiding der hoven voor die gewesten
door het D. B. werd samengesteld uit de leden, die in het
Hof van Holland en Zeeland wegons Holland hadden gezeten.

Hoe het D. B. zich kweet van de opdracht, de regeerings-
colleges in de steden te reorganiseeren, zullen wij weer
t. a. v. Delft nagaan. Vooraf wil ik echter iets omtrent de
Strg. van 1805 mededeelen, waaraan ik geen afzonderlijke §
wijd, omdat onder haar werking slechts zeer goringo wijzi-
gingen in inrichting en bevoegdheid der bedoelde colleges
werden aangebracht.
Do 29 April 1805 in werking getreden staatsregeling

1  Het archief van \'t agentschap werd overgebracht naar de
secretarie van het Nat. Gerechtshof.

2  Tijdens de recessen werden sommige werkzaamheden door
^Jlet „Gedoputeerd Bestuur" waargenomen.

huldigde in schijn de theorie der drie machten in den
Staat, maar inderdaad was een zeer overwegende macht
aan den Raadpensionaris toegekend, die op Napoleons wensch
aan het hoofd der Bataafsche Republiek werd geplaatst i).
De wetgevende macht, door art. 17 Strg. aan het Wetgevend
Lichaam opgedragen, deelde dit college feitelijk met den
Rp. ¹), die vlg. art. 38 namens hetzelfde W. L. de uit-
voerende macht uitoefende, behoudens een niet zeer om-
vangrijke zelfstandige bestuurstaak der Dep. besturen 3).
Art. 69 bepaalt (conf. art. 77 Strg. 1801): „de Regterlijke
Magt wordt alleen uitgeoefend door Regters, ingevolge de
Staatsregeling aangesteld" en „geene Politieke Magt oefent
eenigen invloed op de Regterlijke Magt uit." Dat de aan
den Rp. opgedragen uitvoerende macht ook de zorg „voor
de ongestoorde administratie der Justitie" omvatte (art. 51),
beteekende (evenmin als tijdens het U. B. mutatis mutandis)
niet, dat de justitieele colleges bij die administratie, bij de
uitoefening hunner taak dus, afhankelijk waren van den
Rp. Integendeel draagt art. 83 conf. art. 93 Strg. 1801 het
toezicht over de „geregtshoven en regtbanken in het
Bataafsch Gemeenebest" op aan het Nat. Gerechtshof (d. i.
het vlg. de vorige Strg. bestaande Hof) met de bevoegdheid
om de handelingen dier colleges te casseeren*).

Niet alleen het W. L., maar ook de Rp. en de Dep.
besturen konden geacht worden, het volk (resp. het Bataaf-
sche en de departementale volken) te representeeren op
revolutionaire wijze &). Deze staatsregeling bevatte echter

1  Eid. p. 137 e. v.

evenmin als de vorige het beginsel, dat zij, die „in naam
en van wegens het Bataafsche Volk" recht zouden spreken
(art. 73), direct door dat volk (althans door stemgerechtig-
den) moesten worden gekozen. Veeleer schijnt zij uit te
gaan van de stelling, dat deze benoemingen als die van
ambtenaren door de Uitvoerende Macht behooren te ge-
schieden. Art. 49 draagt den Rp. de benoeming op van
„alle leden van Regtbanken, tot de zaken van het Alge-
meen Bestuur behoorende", met uitzondering van die van
het Nat. Gerechtshof, die geëligeerd zouden worden door
•het W. L. uit drietallen, door dat Hof zelf op te maken.
Omtrent de aanstelling der publieke aanklagers werd alleen
bepaald (art. 79 al. 2), dat die bij het Nat. Gerechtshof en
de Dep. Hoven door den Rp. zouden worden benoemd,
insgelijks uit voordrachten van de betrokken hoven.

Er valt weinig te zeggen over de plaats, die bij een
langdurig bestaan dezer staatsregeling de rechtsprekende
colleges zouden hebben ingenomen in den staat, want een
algemeene regeling werd evenmin door de staatsregeling
als door eenig ander reglement gegeven. In de staatsrege-
ling (artt. 69 e. v.) vinden we als in die van 1801 enkele
algemeene bepalingen omtrent de benoembaarheid tot de
ambten van „rechter" en „publiek aanklager" (een termi-
nologie, die langzamerhand vast geworden was), doch in
bijzonderheden wordt slechts de organisatie van het Nat.
Gerechtshof geregeld. Voor al het overigo geldt art. 87:
»Met betrekking tot alles, wat tot do Regteriyke Magt
behoort, het getal en de organisatie van Geregtshoven en
Regtbanken, het zU burgerlijke, het zy militaire, wordt aan
het Gouvernement [den Rp.] overgelaten, om daaromtrent
aan de vergadering van Hun Hoog Mogenden [het W. L.]
zoodanige veranderingen en verbeteringen voor te dragen,
als in vervolg van tyd wenscheiyk zal bevonden worden".
Een nieuwe organisatie wordt dus thans in uitzicht ge-
steld, terwijl in 1801 (art. 85) slechts van de mogeiykheid
daarvan sprake was. Van belang is, dat de consideratien
der Dep. besturen hierby niet meer als in 1801 zouden

gevraagd worden: de meerdere centralisatie van het bestuur
bracht mee, dat men de gedachte liet varen om de depar-
tementale representatien te doen medewerken aan consti-
tutieve regelingen.

Wij zullen nu ook t. a.v. deze staatsregeling nagaan, in
hoeverre zij tot uitvoering is gekomen.

Tegelijk met de staatsregeling werd de door het S. B.
bij procl. van 25 Maart 1805 voorgestelde benoeming van
R. J. Schimmelpenninck tot Raadpensionaris door een
volksstemming (simul et semel) aangenomen. Met behulp
van dezelfde stemming werd de benoeming der leden van
het W. L. voor de eerste maal den Rp. toevertrouwd en
hem toegestaan, „alle zoodanige verdere aanstellingen te
doen, als tot invoering dezer Staatsregeling zullen worden
vereischt" i).

Krachtens deze lastgeving benoemde de Rp. het Wet-
gevend Lichaam, dat hij 15 Mei beëedigde. Voorts stelde
hij, nadat H. H. M. 19 Juli een Algemeen Departementaal
Reglement hadden goedgekeurd, de leden der Dep. Besturen
aan, die 1 Aug. de gecontinueerde leden der vorige besturen
vervingen ¹).

De provisioneele voortzetting van den toestand, waarin
de justitieele colleges onder de Strg. van 1801 verkeerden,
bracht mee, dat in dit Alg. Dep. regl. de bepalingen
omtrent deze colleges grootendeels werden overgeno-

1  Van een verkiezing der leden van deze besturen is tijdens
de werking der staatsregeling niets gekomen; volksvertegen-
woordigers in revolutionairen zin zijn zjj dus nimmer geweest.

Het „Constitutioneel Departementaal Bestuur voor het Depar-
tement Holland" bestond bijna geheel uit leden van het vorige
D. B., doch hun getal was van veertien op tien gebracht. De
vergaderingen zouden tweemaal \'s weeks in Febr., Mei, Aug.
en Nov. plaatshebben; gedurende de recessen zou een „Gedepu-
teerd Bestuur" van vier leden werkzaam zijn (instr. 25 Aug. 1805).

men uit de vorige departementale reglementen. Slechts
in verband met de bevoegdheid van Rp. en W. L. inge-
volge art. 87 Strg. was eenige wijziging noodzakelijk.

Wij vinden dan t. a. v. het „Justitiewezen" in het Alg.
Dep. regl. de volgende bepalingen.

„De Departementale Besturen oefenen (voorbehoudens
den inhoud van de Staatsregeling in het gemeen en van
het 51, 63 en 64 Art. van dezelve in het bijzonder i)...
de verzorging over het Justitiewezen in dezelve [d. i. in
de departementen], met dien verstande nogtans, dat, t. a. v.
het Justitiewezen, door dezelve geene verordeningen mogen
worden daargesteld, door welke het 87 Art. der Staats-
regeling op eene indirecte wijze worde elusoir gemaakt"
(art. 14).

In beginsel bleef dus hun verhouding tot de justitieele
colleges de oude ²), maar de taak der reorganisatie werd
hun ontnomen. In overeenstemming hiermee lezen we in
art. 52: „de Geregtshoven en Regtbanken blijven bij pro-
visie, en tot zoo lange het 87 Art. der Staatregeling effect
zal hebben gesorteerd, of andere partiele maatregelen, naar
aanleiding van hetzelve Art., zullen zijn genomen, op den
tegenwoordigen voet. De Departementale Besturen... oefe-
nen by provisie al datgene uit, omtrent de aanstellingen
der Regters onder hun Ressort, met den aankleven van
dien, wat tot heden aan dezelve is opgedragen, met uitzon-
dering nogtans der bepalingen, omtrent het aanstellen van
de Leden en Ministers van de Departementale Geregtshoven
in Art. 23 voorkomende".

In de wijze van benoeming is dus de eenigo verandering
die van art. 28: de leden en ministers der Dep. hoven

_p !) D.i. met eerbiediging van de macht van H. H. M. en den
P* in (Igzg zaken.

2) Ook \'de verplichting der rechterlijke colleges (gelyk die
gemeentebesturen) om het D. B. van advies te dienen bleef
bestaan (art. 19). Een „commissie tot do zaken van policie en
justitie" verving als adviseur in justitieele zaken de conim.
tot do zaken der justitio uit het vorigo D. B.

zouden niet meer door de Dep. besturen worden aangesteld,
maar door den Rp. uit voordrachten van vier personen,
gezamenlijk door het betrokken Hof en het D. B. op te
maken. De algemeene bepalingen betreffende de benoem-
baarheid, in de staatsregeling voorkomende, herhaalt het
Alg. Dep. regl. in art. 54: de leden der rechtbanken, alsook
de publ. aanklagers, moeten zijn stemgerechtigde burgers,
25 jaar oud, elkaar in bepaalde graden niet verwant.

In de practijk werd het voorschrift tot handhaving der
rechterlijke colleges „op den tegenwoordigen voet" aldus
uitgelegd, dat alsnog van de gemeentebesturen inkomende
ontwerp-reglementen voor plaatselijke schepenen-colleges
werden gesanctioneerd door het D. B. i).

Ook de schouten werden gehandhaafd in de hun onder
de vorige staatsregeling toegekende positie, doch met dit
belangrijke verschil, dat het aanstellingsrecht niet aan het
D. B. gedelegeerd bleef. Wij zagen, dat de staatsregeling
alleen de aanstelling der publ. aanklagers bij de Hoven
regelde. Het Alg. Dep. regl. laat zich evenmin uit over die
der overige officieren. Hieromtrent werd bij staatsbesl.
25 Sept. 1805 (n° 7) bepaald, „dat provisioneel, en tot
nader daaromtrent zal zijn gedisponeerd, bij voorkomende
Vacatures der Posten van Hoofd-Officieren, Baljuwen en
andere publieke Aanklagers bij Plaatselijke Regtbanken,
daarvan door dezelve Regtbanken onmiddellijk kennis zal
gegeven worden aan het Departementaal Bestuur, waar-
onder dezelve resorteeren, en door hetzelve Bestuur aan
den Raadpensionaris, met opgave van de wijze, waarop tot
daartoe de aanvulling dier Posten is geschied, ten einde
door denzelven naar bevind van zaken zoude kunnen wor-
den gehandeld." Het staatsbesl. van 7 Oct. gelastte opzending
der op de oude wijze opgemaakte voordrachten door het
D. B. van Holland aan den Rp., opdat deze provisioneel

1) Dit\' blijkt uit de notulen D. B. De instr. voor bet Gedep.
Bestuur machtigde dit college (tijdens de recessen) tot het
arresteeren dier reglementen waar het nog niet was geschied.

de aanstellingen zou kunnen doen. Dit besluit ontnam dus
ook aan het D. B. van Holland het aanstellingsrecht der
schouten, maar 10 Dec. werd er aan opgedragen, deze ambte-
naren te beëedigen en van commissie te voorzien in naam
en vanwege H.H.M. De commissies zouden ter Staats-
secretarie worden opgemaakt i).

Het is niet te verwonderen, dat deze besluiten aan
het D. B. van Holland niet aangenaam waren, want zij
bevatten een voelbare toepassing van het beginsel, dat het
D.B. geen landsheerlijke rechten meer had uit te oefenen,
al was het toezicht op het justitiewezen er nog steeds
aan opgedragen. Zijn ergernis drukt het bestuur in het
besl. van 7 Nov. om het staatsbesl. van 7 Oct. bekend te
maken zoo voorzichtig mogelijk aldus uit: „in achting ge-
nomen zijnde, dat, offschoon aan den eenen kant op de
meest solide gronden zoude kunnen worden beweerd, dat
°P de aanstelling der bovengenoemde Ambtenaren geene
de minste invloed door het Nationaal Bestuur zoude be-
hooren te worden uitgeoefend, neen maar dezelve op den
tot hiertoe gebruikelijken voet____zoude behooren te ge-
schieden, ____nogtans aan den anderen kant vanwege het

Nationaal Bestuur zoude kunnen worden gesustineerd, dat,
vermits vlg. Art. 73 der Staatsregeling in de geheele
Republiek regt gesproken wordt in naam des Bataafschen
Volks, de voorsz. Ambtenaren eenigermate moeten ge-
rekend worden in eene Nationale betrekking te staan; en
het van geen genoegzaam belang moet geacht worden,
over eene materie als deze met het Gouvernement in
discussie te treden, waarvan de bedoeling misschien zoude
miskend worden, te minder, daar de gemaakte bepalingen
enkel als provisioneel te beschouwen zyn".

Het D. B. zag dus zelf wel in, dat het door het aan-
stellingsrecht te eischen een ouden sleur verdedigde, waar-
aan een wezenlijke grondslag ontbrak; dat daarentegen

1) De bedoelde staatsbesluiten zyn te vinden in de not. van
* Const. D. B. van Holl. 1 Oct., 10 Oct., 17 Dec. 1805.

de leer, dat namens het Bataafsche volk de justitie moet
worden geadministreerd, leidde tot benoeming zoowel van
de leden der rechterlijke colleges als van de daarbij fun-
geerende ambtenaren door de Hooge Overheid. Opmerkelijk
is, dat voor de uitdrukking „uitvoerende macht," die wij
vroeger al geïdentificeerd zagen met „ staat sregeering," thans
die van „gouvernement" in de plaats komt. Wel is er
een wetgevend lichaam en zijn er in zekeren zin zelfstandige
rechterlijke colleges, maar hij, die de uitvoerende macht
uitoefent, de Raadpensionaris, is toch eigenlijk de overheid,
het gouvernement. Zoo was het destijds met de toepassing
der triasleer gesteld.

De genoemde provisioneele regelingen zijn gedurende
het bestaan der staatsregeling niet door definitieve ver-
vangen : gedurende zijn eenjarige regeering is de Raadpen-
sionaris niet in de gelegenheid geweest, de door art. 87
Strg. in uitzicht gestelde organisatie tot stand te brengen,
behoudens enkele partieele maatregelen van weinig belang i).

Wij zullen thans tot schout en schepenen van Delft
terugkeeren, in de eerste plaats tot het reglement, volgens
hetwelk zij gefungeerd hebben van 1803—1811.

A. de inrichting van het college.

22 Juni 1803 arresteerde het D. B. een „Reglement voor
het Gemeentebestuur der stad Delft, deszelfs haven en

1) De Rp. heeft aan de Amsterdamsche schepenbank een
nieuw reglement willen opleggen, doch liet concept, dat liij
25 Apr. 1806 aan Wethouderen van Amsterdam zond, is niet
tot wet verheven.

In een protest hiertegen, door het D. B. op verzoek van
Wethouderen 14 Mei 1806 aan den Rp. gericht, voerde dit o.m.
aan, dat art. 87 Strg. slechts op een generale reorganisatie zou
doelen: mocht voorziening in een bepaald geval wegens ge-
brekkige werking eener rechtbank noodig blijken, dan zou hot
D. B. ingevolge art. 14 Alg. Dep. regl. hiertoe aangewezen zijn.
De superintendentie van den Rp. in justitiezaken (art. 51 Strg.)
achtte het D. B. alleen toepasselijk ingeval van nalatigheid

zijnerzijds: „Het is----onzer aandacht geenzins geëchappeerd,

Hoogmogend Heer! dat de by voorsclir. Articul [14 Alg. Dep.

jurisdictie" *). Het college, dat ingevolge dit regl. 4 Aug. 1803
optrad, droeg den naam Raad der stad Delft. Het werd
voor de eerste maal aangesteld door het D. B. Van de
vijftien leden of „Raden" moesten drie te Delfshaven
woonachtig zijn, dat 19 Jan. 1803 door het D. B. met
Delft was hereenigd. Zij werden verdeeld in drie kamers,
van Wethouder en, van, Financien en van Fabricage 2), in
elke waarvan een Delfshavenaar zitting nam 3). Deze kamers,
ieder uit vijf leden bestaande, kwamen dus in de plaats
van de comités van Alg. Welzijn, van Finantie en van
Fabricagie. Wij zullen evenwel zien, dat de kamer van
Wethouderen niet slechts in naam, maar ook wat de functies
aangaat meer aan de oude Wethouderschap herinnerde dan
aan het comité van Alg. Welzijn.

De Raad nu ontwierp het Reglement op de inrichting

regl.] aan de Departementaio Besturen gedemandeerde verzorging
over het Justitiewezen, krachtons de daarbij gedane voorbehou-
ding van Art. 51 der Staatsregeling, ook aan de superintendentie
van U. E. is onderworpen; dan, w(j vertrouwen, dat de enkele
inzage van dat Articul genoegzaam zijn zal, om de compleetste
overtuiging bij U te weeg te brengen, dat hetzelve alleen dan
van applicatie kan gemaakt worden, wanneer de Departementale
Besturen in den aan hun opgelegden taak van verzorging over
het Justitiewezen nalatig zijn".

.1) Blijkens publ. mun. 20 Mei 1803 heeft hot ontwerp voor
dit regl. in hot Princenhof ter visie gelegen voor stemgerech-
tigden met een stemregister, waarin zij goed- of afkeuring van
het geheele regl. konden aanteokonen. Stemgerechtigd waren
zij, die overeenkomstig het _pAlg. regl. omtrent het stemrecht"
van 18 Febr. 1803 in do registers van stemgerechtigden waren
ingeschreven (publ. mun. 28 Febr.). De uitslag der stemming
werd niet gepubliceerd. Wellicht kwam niemand op, evenals
te Utrecht (Loiiman p. 235).

2) De indeeling in kamers grondde men in do verschillende
steden op de vroegere instellingen. Zoo zouden te Amsterdam
uit den Raad van 36 leden, dio 12 jaar zouden zitten, jaarlijks
^een Kamer van Wethouderen van vijf leden (te vgl. met bur-
gemeesteren) en een van Thesaurioren, van zes leden, verkozen
worden. Dordrecht had slechts ééne kamer, do „Kamer ten
Beleyde van doezer Stad en Merwede zaaken," uit zes leden
van den Raad bestaande.

3)_ De helft der Delftsche raadsleden waren lieden van vóór
i\'95, o. a. de meerderheid der kamer van financiën.

van de Civiele en Crimineele Rechtbank binnen de stad Delft,
deszelfs Haven en Jurisdictie, dat 19 Oct. 1803 door het
D. B. werd gearresteerd 3).

Het bestaande college van justitie werd ingevolge besl.
D. B. van 21 Oct. den 24^sten d. a. v. door een commissie
uit den Raad ontbonden, welke commissie vervolgens
negen schepenen 2) beöedigde en installeerde, die door het
D. B. uit een door den Raad aangeboden dubbeltal waren
benoemd¹). 5 Nov. kozen deze schepenen een commissie
van vijf leden uit hun midden om met vijf Raden een
nominatie voor den post van hoofdofficier te maken en
aan het D. B. aan te bieden; 25 Nov. werd hieruit
de schepen Mr. C. van der Goes geöligeerd, die 19 Dec.
(na ontvangst zijner commissie van het D. B.) door den
president van den Raad in de vergadering van dit col-
lege beëedigd en vervolgens in schepenenkamer binnen-
geleid werd 4). Op den dag hunner installatie wezen sche-
penen zelf een president en een vice-president aan en

1 1) Achtereenvolgens arresteerde het D. B. in 1803 reglemen-
ten voor rechtbanken in alle voormalige stemmende steden
van Holland, n.1. voor Haarlem 25 Febr., Alkmaar en Purmerend
4 Maart, Dordrecht en de Menvede 23 Maart, Brielle 24 Maart,
Leiden 25 Maart, Gouda en Schiedam 15 April, Schoonhoven
20 April, Rotterdam en Enkhuizen 5 Mei, Monnikendam 6 Mei,
Amsterdam en Hoorn 23 Juni, Medemblik 15 Juli, Edam 17 Aug.,
Gorinchem 25 Aug., Delft, haven en jurisd. 19 Oct. Veranderingen
in deze reglementen zouden de gemeentebesturen mogen maken
onder approbatie van het D. B. en na ingewonnen adv. van
hoofdofficieren en schepenen (cf. „Generaal Slot-Articul" 57 van
het Delftsche regl.) De artt. van \'t regl. zal ik niet telkens aan-
halen: het medegedeelde omtrent de inwerkingstelling en
inrichting van het Delftsche college is in overeenstemming
met het regl. geschied.

2) Het aantal schepenen in de steden bedroeg zeven of negen.

3) De nieuwbenoemden waren: Mr. C. van der Goes (schepen
vóór 1795) Mr. J. Ph. Hartz, J. Kluit (Delfsh.), W. Noodt (sinds
30 Juni 1798 hoofdschout), A. van Ommering (Delfsh.), Mr. C.
Overgaauw Pennis, Mr. Is. van Staveren, Dr. A. van Stip-
riaan Luiscius, Mr. H. Vockestaart — Van der Goes werd
25 Nov. 1803 hoofdschout en als schepen vervangen door Mr. J.
Bousquet.

4) Het D. B. stelde in 1803 in alle voormalige stemmende
steden andere hoofdofficieren aan.

bepaalden zij bij loting de orde van aftreding, want een derde
hunner zou om de twee jaar in Mei aftreden. "Voortaan zou
de benoeming geschieden door het D. B. uit dubbeltallen, door
henzelf opgemaakt, waarbij de afgaanden opnieuw verkies-
baar zouden zijn*). Voor de benoembaarheid stelde het regl.
de in het Dep. regl. opgesomde vereischten; bovendien sloot
het leeraars van eenige godsdienstige gezindheid uit van
het schepenambt 2). De beëediging zou in \'t vervolg plaats-
hebben in handen van den hoofdofficier. Bij den eed (of
verklaring) werd geen trouw gezworen aan de overheid,
maar trouwe waarneming van den post van schepen be-
loofd (waarvan de werkzaamheden worden omschreven als
„administratie der civiele en crimineele Justitie"), met de
belofte, zich te zullen houden aan de wetten van den lande,
de keuren der stad en inzonderheid aan het regl. voor de
rechtbank; voorts werd de gewone zuiveringseed afgelegd.
Dat zij geen speciale commissies kregen en zelfs geen eed
van trouw aan de Hooge Overheid hadden te zweren, bewijst,
dat zij geen ambtenaren van die Overheid waren, al droeg
hun benoeming, geiyk ik heb uiteengezet, het karakter
eener ambtenarenbenoeming.

De secretaris van het schepenencollege, wiens bediening
ingevolge het Dep. regl. afgescheiden moest zijn van die
van den secretaris van \'t gemeentebestuur 3), werd door

1) Tusschentydsche vacatures zouden niet worden aangevuld
binnen de drie laatste maanden der zitting van den afgetreden©
(art. 23 regl.)

2) Art. 17 regl.: „Leeraars van eenige godsdienstige gezind-
heid zijn ingevolge art. 27 der Staatsregeling niet verkiesbaar
tot eenige poston van politiek bestuur on dus ook niet tot het
bekleeden van het Rechterampt". Een zonderlinge gevolgtrek-
king in een tijd, waarin men „politiek bestuur" en „rechterlijke
macht" beschouwde als begrippen, dio niets met elkaar gemeon
hebben! Wy hebben hier echter niet te doen met de tegen-
stelling politie-justitio, maar met een zeer ruime beteekenis van het
woord politie: de taak van den staat tegenover die van de lcerk.

3) Dat dezo bepaling niet in alle steden werd nageleefd,
blijkt uit de opgaven omtrent het secretarisambt, die by den
Minister van Justitie en Politie onder Lodewyk Napoleon inkwa-
men ingevolge de aanschry vingen van dien minister d.d. 11 Juli

het laatstgenoemde college aangesteld (art. 107 regl. G. B.),
doch was aan hoofdofficier en schepenen ondergeschikt
(art. 52 regl. rechtb.). Hij ontving zijn instructie van het
G. B. en werd door den president van Wethouderen beëedigd.
Te Delfshaven deed een subst-secretaris dienst bij het
natemelden zelfstandige optreden van twee schepenen in
sommige zaken aldaar.

Het ambt van den schout werd zoowel in het regl. G. B.
als in dat der rechtbank geregeld: als hoofdofficier was
hij aan het schepenencollege verbonden, als schout in zaken
van politie met den titel hoofdschout aan den Raad. Hoe-
wel het regl. G. B. den indruk geeft, dat hij in de niet-
crimineele zaken van justitie zou fungeeren als hoofdschout
(zijn ambt gaat vlg. dat regl. „over civiele zaaken" en is
bovendien „tot de Policie betrekkelijk"), zoo moeten wij
toch aannemen, dat het begrip „hoofdofficier" een alge-
meen justitieel, geen uitsluitend crimineel begrip is. In de
notulen der rechtbank toch wordt altijd, ook in niet-crimi-
neele zaken, de titel hoofdofficier gebruikt, in overeen-
stemming met het regl. voor de rechtbank. Van geen van
beide colleges was hij het hoofd: bij de bespreking zijner
functies zullen wij zien, dat hij niet meer als president-
wethouder fungeerde en evenmin als leider van de werk-
zaamheden van schepenen.

De bepalingen betreffende de schouten, in het Dep. regl.
voorkomende, vinden we terug in het regl. G. B. Als be-
letsel voor de benoembaarheid wordt daar nog genoemd
het regentschap van een der godshuizen binnen de stad.
Den duur der bediening bepaalt art. 90 regl. G. B. op zes
jaar i). De eed, in handen van den president-Wethouder
af te leggen, is analoog met den schepenseed: belofte van

trouwe waarneming der posten van hoofdofficier en hoofd-
schout, van handhaving der stedelijke keuren en van de
reglementen G. B. en rechtb., enz. Deze eed is slechts die
op wat het regl. voor de rechtb. noemt de „stedelijke
instructie" van den hoofdofficier. Vooraf was hij (in tegen-
stelling tot de schepenen) door het D. B. bij het ontvangen
zijner commissie beëedigd.

De hoofdofficier mocht niet buiten de stad overnachten
zonder voorkennis van den president-schepen, die zoo noodig
het ambt waarnam, gelijk dit reeds vóór 1795 placht te
geschieden bij absentie. De benoeming der onderschouten
te Delft en Delfshaven zou als vanouds door den hoofd-
officier geschieden en op de oude condities, doch met appro-
batie van den Raad.

Hoofdofficier en schepenen kregen resp. ƒ800.— en ƒ200.—
tractement uit de stadskas, d. i. wat schepenen betreft
evenveel als zij vóór 1795 ontvingen i), doch de daarbij
komende emolumenten waren blijkens een opgave in 1809 ¹)
sedert het uitbreken der revolutie dermate verminderd, dat
het schepenambt was te beschouwen als een „honos" of
wel een „lastpost" volgens de destijds gangbare spreek-
wijze. Ongetwijfeld werd de regeling der bezoldiging gevoeld
als een bezwaar, aan de vervulling van het schepenambt
verbonden, te meer omdat de administratie der justitie er
niet eenvoudiger op geworden was, o. a. tengevolge van de
algemeene invoering van het rechtdoen op convictie.

Wij zien dus, dat in \'t algemeen het plaatselijke karakter
van het schepenencollege behouden bleef. In die steden, waar
naast dat der schepenen andere justitieel© colleges plachten
te fungeeren, blijkt hetzelfde t. a. v. die colleges. Vlg. den
lOden regel van art. 159 Dep. regl. werden z|j in de regle-
menteering der rechtbanken opgenomen, zonder dat hierbij

1  Deze opgave vond ik in liet antwoord dor Delftsche schepen-
bank op de in noot 3 p. 153 vermelde circulaire aanschry vingon.

sprake was van een eenparige inrichting in verschillende
steden. Zoo zou bijv. vlg. het Rotterdamsche regl. „de
Kamer van Assurantie, Avarij en Zeezaken" aldaar zooveel
mogelijk uit kooplieden en reeders bestaan, die niet tevens
lid van den Raad mochten zijn; te Dordrecht zouden zeven
schepenen een „watergerecht" vormen. Ook kamers van
kleine zaken, vredemakerskamers, enz. werden alleen daar,
waar ze vanouds bestonden, geregeld.

De Delftsche rechtbank bleef, behoudens enkele mutaties
in het personeel, op de beschreven wijze fungeeren ge-
durende de periode, die wij in deze § bespreken.

B. De werkkring van Schout en Schepenen.

Aan den werkkring van den schout als hoofdofficier en van
schepenen lag thans een reglement ten grondslag, dat van
19 Oct. 1803, terwijl de werkzaamheden van den schout
als hoofdschout geregeld waren in het regl. op het O. B.
van 22 Juni 1803. Daar de rol van den hoofdofficier in
het algemeen bestond in het doen van verschillende vor-
deringen aan schepenen, waartoe hij bij sommige hunner
vergaderingen assisteerde, doch niet meer in de leiding
dier vergaderingen, en daar hij als hoofdschout bij het
gemeentebestuur fungeerde, zullen wij eerst de taak dei-
schepenen bespreken, vervolgens afzonderlijk die van den
hoofdofficier-hoofdschout.

a. de taak der schepenen.

Vlg. art. 28 regl. zouden schepenen „behoorlijk zorgen
voor de administratie van Recht en Justitie in alle de
Crimineele en Civiele zaken". Meer dan dit artikel zegt
het 29ste, dat hun opdraagt de behandeling van „alle zoda-
nige zaaken..., welke volgens de Keuren, Ordonnantiën en
Costumen bevoorens bij \'t Collegie van Schepenen wierden
afgedaan en waaromtrent tans niet bij het Stedelijk Regle-
ment andersints is gedisponeert en onvermindert zodanige
nadere bepalingen als met relatie tot deze materie door het
Departementaal Bestuur van Holland uit krachte van Art. 161
van het Reglement voor dat Bestuur mogten worden ge-

maakt". Het laatste doelt op een eventueele reorganisatie
der rechterlijke colleges door het D. B.

Om nu te bepalen, binnen welke grenzen de aan schepenen
opgedragen administratie der justitie zich uitstrekte, moeten
we dus nagaan, welke de taak was van het gemeentebestuur.
Die administratie der justitie toch zou niet alleen omvatten
de berechting van crimineele en civiele zaken, doch ook
de andere door schepenen vroeger uitgeoefende functies,
verminderd met sommige, die aan het gemeentebestuur
waren toegewezen, en die we moeten zoeken in het regle-
ment voor dat bestuur. Met de vroeger uitgeoefende func-
ties bedoel ik ook die vlg. het contract van 1798; de
uitzonderingen, in \'t regl. G. B. te vinden, zijn grootendeels
uitzonderingen op de bepalingen van dat contract.

In een algemeen artikel (21) wordt den Raad de „vrije
beschikking" gegeven „over alles wat tot de gewone in-
wendige policie, financie en eigendommen van deze Ge-
meente en Jurisdictie van dien behoort".

Deze drie, reeds in vorige §§ door mij genoemde, be-
stuurstakken vinden we terug in de Strg. van 1801 (art. 71)
en in de Dep. reglementen van 1802 en 1805, als „inwen-
dige politie, oeconomie en finantie", terwijl de laatstge-
noemde reglementen nader uitwerken, wat er toe behoort.
Het regl. van 1802 geeft voor de politie in art. 29 de meer-
gemelde algemeene definitie, die niet een omschrijving is
van onderwerpen van zorg, maar van het doel der gan-
sche staatszorg: „alles wat tot de handhaving van het
openbaar gezag, van orde, ondergeschiktheid, rust en vei-
ligheid in de Maatschappij behoort". In het hfdst. „Van
de Policie en Oeconomie" wordt vervolgens het beheer der
publieke werken (departementale gebouwen, dijken, slui-
zen, waterwerken, enz.) aan het D. B. toevertrouwd on ten
slotte een menigte onderwerpen van allerlei aard, als jacht
en visschery, posterijen, munt, godsdienstoefening, geeste-
lijke goederen, armbestuur, koophandel, fabrieken, enz., en,
ten bewijze, dat een limitatieve opsomming onmogelijk is,
worden alle niet genoemde zaken van politie en oecono-