Van gebruik , en alleen van dienft zy.
Of een klaar , en net bewijs, dat, dewijl alleen de

Lage, ofGemeene, MalijtfeTaal by hen verftaanbaar, endeHooge
by hen t\'eenemaal onverftaanbaar, ïs_} derhaiven % foo \'er een Over-
fetting des Bybels in een van byde die Talen fel moeten gedrukt
werden , foo als die by het Chriftendom aldaar van dienfl: zijn fou ,
onwederfprekelijk de Overfetting in die Lage Taal , nu reeds ver-
veerdigd , behoord geprefereerd , en den druk van dien ter hand
genomen te werden.

van fekere cJMiffive , die van den Eerw. Kerken-raad van B at AVI A,
aan de Cbriftelijke Sjmodus van N. Ho LLA ND, den November 1697
gefebreven » en dit Jaar voor de felre gekomen is , waar by dun gemelde
waarbjd, van baar Eerw. weder[proken, maar onwederfprekelijk. ftaande \\
houden , en middag klaar getoond werd ,

öj

N. Z. G.

I M (5J). 8

Ril ÏRl^tot Middelburg ^m Zeeland vergaderd waren _yis äoor D. Petrus Laccher, Tredicant aldaar,
en Gedeputeerde tot d\'Indifche faken van wegen de Etrypm-

dige Ciaffis van Walcheren , uit naam der fefoe ClalTIs,
als ook uit name der beyde Chriftelijke Synoden en d* EerW.
Clafïis van Amflcrdam > op de aan haar EerW. gebleke ce~
tuigenijfen ₅ paperen uan perfuafie , en Jat isfad oir e btVpijfn
ruan de billijkhyd mijnes njerfoecks , ter Vergadering Van U
Ed, HOOG-AGTB. , met allen ernji <v oor ge dragen mijne
Overfettmge des BYBELS , in de lage , of gemeene , en,
al-om by de Malijtfche Chrifienen in bet Territoir VamZ* Ed.
HOOG-AGTB. , verftaanbare Malijtfche Taal , en
daar nevens Verfogt _y dat V Ed. HOOG-AGTB. , Wel-
ker loffyver , tot ^voortplanting nian Cbriflendom
onder de Muhammedanen en Heidenen in die geweflen,
fig foo verre uit(ire(tf > de goedbyd geliefden te hebben ₃ ^rvan
dat Werk,, als byfonder nut, en dien ftig₃ <uoor "\'t gebeele Ma-
lijtfche Cbriflendom , op V Ed, HOOG-AGTB. koften te
laten drucken ₅ op al bet wel{ V Ed, HOOG-AGTB.
goedbyd, en Welbehagen₃ geweefi is ₃ te dier tijd ₃ £ Vermits

het doen Winter ypas, eu V Ed. HOOG-AGTB. opbaar
njertrejonden) gmflelijkje antwoorden ₃ dat V Ed. HOOG-
AGTB. , te fijner tijd ₃ daar op fouden letten. In Maart
de fes Jaars ₃ wanneer V Ed. HOOG-AGTB. tot Ara-
fterdam ^vergaderd waren ₃ is dat , door D. D. Joannes
de Roy i en Adrianus van Wefel , Predicanten aldaar,
en <van Wegen de Eerw. Claffis van Amfterdam Gedepu-
teerden tot de Indifche faken _s met de febenernft₃ uitnaam
Van dis Claffis , als ook^ uit name <~van alle de \'voornoemde
Chriftelijke en aanflenlijke Kerkelijk^ Vergaderingen ₃ en op de

felve Jktisfatöoïre blijken _s en btwijjèn njan de bittijfyyd mij-
nes Verfteks , nogmaals gedaan , en doen de faak^ daar mede
gunflig beantwoord, dat V Ed. HOOG-AGTB. die aan
exprejfe GommiflariiTen foidcnfï ellen_; welke faa^, nufoó
uerre gebragt zijnde _} by alle die Kerkelijke Vergaderingen
een goede uit komfi beloofde ₅ maar ₃ gelijk, de Waarhjd dat
altijd fubjeïl geWeefi ₃ en nog is ₃ tegen fpraak^ te lijden » en
die gene, die de fel<ve voor paan , aanflonds hare wederpre-
ivers vinden , alfio heeft ook. defe Waarhyd, dat de lage ₃ ge-
mene , en Vniverfeel by alle Malijtfche Chriflenen yerjïaan--
bare Malijtfche Taal, de eenige ₃ waar by van outs her al-
le vrugt gedaan _s en tot heden toe nog te doen is, zy ₃ baar
Wederfmak moeten lijden_} en die gene , die dat fehe Volgens
gemoede daar (foo lang hy k$n) Voorgefïaan had, nog voor-
flaat j en fpeciaal by de voornoemde Chriflelijke Vergaderingen
foo fyagtig voor ge ft aan heeft (ik. namelijk) niet kannen ont-
gaan _s even eens gehandeld werden: want de Cbrifielijke Sy-
nodus van Noord-Holland aan den Eerw, Kérken-raad
van Batavia, van^tgene in mijn werk^by haar Eerw, ge-
daan was , en vorder fou gedam werden , by een Mijjive,
ongevaar over twee Jaren aan haar Eerw. tot Batavia gêfchre-
ven, kennis gegeven hebbende ₉ foo is daar opeen fcherpe Brief
van dien Eervp. Kernen-raad, waar by haar Eerw, die Waar-
hyd gelieven tegen te Jpreken , gekomen. \'Defe Brief nu heb-
ben haar Eerw. , met alleen by de Cbrifielijke Synodus van
Noord-Holland , maar ook, ( woor foo uerre my betreft
by de voornoemde Eerw. ClaiTen ₃ en (foo *tby my legt ₃

en my Vdn ter zijden berïgt is ) ook. hy V Ed. HOOG-
AGTB. doen dienen, Ik heb die \'Briefof dat Extraffi van
dien _s uoorfoo rverre dat my betreft ₃ (fekerheydshalven) hier
nevens gevoegd ₃ en dat van ft uk tot puk, en foo uolflagen ₃beantwoord ₃ dat ikjneine ^ dat het rmddagh klaar blijken fal,
aan wiens zijde de Waarhyd Zjy , en of die niet klaaY aan mijn
zijde is , late ik, over aan \'t Oordeel man de geheele Chriflen-
Were ld. Wel is Waar , dat ik alleen tegen die geheele Kerken\'
raad njan Batavia over [ia _s maar de waarhyd is dat meer
fubjefi geweefi ₃ en ik paf ere die flelling geduldig , Wetende,
dat by alle , die de billijkj;jyd en de Waarhydlïeven _a niet het
getal «van menfchen > of een groote Vergadering , geld, maar
dat alleen de Kragt njan Redenen ₃ die \'er aan Wederzijden
gegeven Werden , haar aanftonds fullen doen over/laan tot de
zijde f-van die gene (fchoon maar alleen zijnde) welkers Rede-
nen bejl hy haar doorgaan ₃ en haar het kragtigB overreden,
dewijl ^?<er nu niemand is , die daar meer , dan U Ed.
HOOG-AG TB. , aangelegen was te weten , Wat <~uan de
Waarhyd def er fake zy ₃ foo heb °et <uan mijn pligt ge-
agt, V Ed. HOOG-AGTB, „ niet fimpehjk> ^{aan an}-
aren , alleen kermis van defe faak te geven s maar op een
fpeciale wljfe {behoudens VEd, HOOG-AGTB. goede gra-
tie ) my onderwonden, \'tfdve onderdanig aan V Ed, HOÖG-
AGTB. Op te draoen, op dat V Ed. HOOG-AGTB. voor-
namelijk, > met alleen in V Generaal mogten [ten de bdlijkhyd
<vwmtjnfak$ , en<verfoeby U Ed. HOOG-AGTB.
^voorgedragen y maar ten einde V Ed, HOOG-AGTB. _a\' by

by \'t lef en van \'t een en V ander, en uit eygen geftgt _s hjgI-
komenmngten geperfuadeerdzijn, dat VEd. HOOG-AGTB,,
by \'t brengen van mijn Wer{ ter Haw Ed. HOOG-AGTB.
i)mk~f)erje , nut minder dan onnoodige Onkpften , maar in te-
gendeel h geheel Malijtfe Chriftendom een dienft fuilen doen,
die niet minder zijn fal dan de dtenft > hen gedaan by^tDruc-
ken Van alle andere Wcrcken ₃ die in de by haar verftaanba-
re Malijtfe Taal > tot bevordering \'-van hare kennis , op
kaften van Z) Ed. HOOG-AGTB. , en door der felver
mildadighyd _s zyn in \'t licht gekomen i ktuygende opregtelïjJ^
in allen dsfen geen tijdelijk? Wwft , nog eere ruoor my feU
\'pen (dan die prijfelijk. 3 w ^em Cbriftengmrioft is) maar
enkelïjk^ hier by de eere Gods ₃ en de Verdere uitbryding van
Cbrifti Koninkrijk in die Wijd-uitgeftrekte Landen Van V Ed.
HOOG-AGTB. , te bcoogen. Wefhalven dan, als ten
hoogften aangedaan met een yver njoor de fake Gods in defen,
en met liefde tot mijn Oude Gemeintens ₃ ii U Ed. H O O G-
AGTB. , welker Dienaar , en Tredicant, i{ thien Jaren,
in Amboina , en oo^eenige tijd in Banda {en foo niet
beter weet ₃ als een %Man ₃ die fijn talent daar met genoe-
gen hefteed heeft) geweeft ben , Ootmoedig bidde ₃ dat V
Ed. HOOG-AGTB. foo goed gelieven te zijn ₃ <~van hare
oogen ₃ foo om een regt en waar berigt dier faak^ te hebben,
als uit teedere erbaming over dat Chriftendom in hare Lan-
den i op dit Gefchrift te flaan ₃ rverfefyrd zijnde _s dat het
V Ed, HOOG-AGTB. niet fal berouwen dit gelefen te heb-
ben, Den Grooten God ₃ wiens fake dit is ₃ welckers we-

gen in defen onnafpeurhjk zjjn , en die het alles btflierd,
hidde i{ , dat ⁹et hem behage V Ed HOOG-AGTB.
herten , en Kefolutien, in defen te beßteren foodanig , als
met de eer <van fijnen Haam , en de welftand Van fijn Ker-
ke beft fal over een komen, \'Hy ^gene V Ed, HOOG-
AGTB, in al haar groote aanflagen, hy gedenckß aan V lid.
HOOG-AGTB. ten goede , als eertijds aan Nehemia,
en Kroone , V Ed. HOOG-AGTB. als Geregende Werk-
tuigen wan fijn Glorie, en als die getrouwe Voefter-Heeren
rvan fijn Kerke in die verre afgelegene Landen, met den Ze-
gen njan Salomon , en (als die grooter fi\'tgters \'-van foo
Veel ware Kerken buiten haar Vaderland) met den loon van
Cyrus i hier in genade, en hier namaals in Heerhkhyd.

ken Kaats wan Batavia aan de Chrifielicke Synode
rvan Noort-lhllant , gefc breven den i$- November
cA?m 1697.

At aangaat U Eerw. Schrijvens over het tran-
flaat van D. Valentijn, het welck U Eerw. feggen
dat hy gemaackt foude hebben over den geheelen
Bybel , wy hadden wel gewenfl:, dat het fchrij-
ven van defe Vergaderinge meer inganck by U Eerw. ge-
hadt hadde, als het voorgeven van D. Valentijn, of dat
het u Eerw. mogte hebben behaaght over het ondernemen
van foo een gewichtigh werck aan defe Kerken-raat nader te
fchrijven , en daar mede te confuleren : alfoo het buyten
alle tegenfpreken waar is , dat men hier beter kennis heeft
van de Maleytfe taal als in Hollant, op dat alfoo miffchien
niet met groote moeyte en koften in het licht komen foude
een werck , welcke onfe tegenfprekers mee redenen foude
konnen befpotten, doch aangefien wy iien dat U Eerw. zijc
mifleyt, fullen wy eens beantwoorden de redenen , die Ü
Eerw. meynen te hebben om dat werck te bevoorderen , en
fchoon genomen wy wel weten , hoe moeylick het is voor
yemant lijn goede faack goet te maken voor een Rechter,
die geen kennis van faken hebbende , het vonnis reedts ge-
velt heeft s foo twijffelen wy evenwel niet of UEerw. lullen
in ons gevoelen over komen, wanneer onfe redenen eens
met aandaght fullen hebben overwogen.

Dat U Eerw. feggen ₃ dat het nodig is en dienftig 3 dat;
Godts Woort overgefet wert in andere talen , is een waar-
hey t die van felfs fpreeckt, die van geen Gereformeert Chri-
ften wert geloogent en daarom niet van nooden heefe veel

bewijs-redenen ontrent die gene ₃ die al eenige Jaren lang
befig zijn geweeft om dit werck eens tot een gaet cynde re
brengen , en waar toe de koften tot het verfamelen der lette-
ren tot foo een werck noodigh hier al fijn gedaan : gelijck
dit voor delen al aen U herw. is gefchreven , ende hadden
wel gewenft dat UEerw. met een weynig gedult de voltrec-
lcinge van dit werck hadden gelieven af te wagten , maar de
verlie van D. VaSentijn by de hant hebbende , heeft het U
Eerw. behaagt, liever dat werck vóór af te laten gaan , om
dat de verfie die hier ondernomen wort, nog maar tot het
Boeckjobs (nu tot Ezechiel) was gevordert.

Broeders , by aldien den Overfeteer alhier dit werck foo
feer hadde willen verhaaften, fonder foo naauwagt te geven
op de wigtigheyt der faken , en het wel overwegen der
woorden, die hy moet gebruyeken, en verfie en revifiefou-
de hier af konnen gedaan zijn geweeft ₃ doch het is niet ge-
noeg een Overfettinge te maken , men moet oockwel naauw
toefien , hoedanigh men die maackc, wel overwegende de
woorden om den fin van den H. Geelt wel uyt te drucken,
en daar toe niet gebruyeken een kromme en gebroken ftijl,
die befpottelyck is ₅ maar foodatiig een die over een komt
met de agtbaarheyt der laken, die men voorftelt, gelijck
onfe Duytfe Overfetters dit foo wel hebben waargenomen;
de eerbiedigheyt die wy hebben voor het Woort Godts
moet ons doen fchricken om foo ras fonder een naauwe
overweginge van faken , en woorden daar over heen tè loo-
pem Het is beter door een langduerigh overlegh een goet
ftuck wereks in het iight te geven , als haafiende of blinde
Honden of ongeformeerde Beeren voor te brengen , g^lijc-
kerwijs de E. Compagnie dit foo menigmaal tot haar fchade,
en fonder eenige nuttigheyt heeft ondervonden. D. Heur-
fiius heeft Anno i. de vier Euangeliften niet de Hande-
lingen der Apoftelen ende eerfte Pfalmen uytgegeven,
maar foodanigh gedeformeert ïïietfulcken fiordigen ftyl van
- - ^y fchrij-

fchrij ven , met foo veel vfemde woorden, dat men met reden
figh moet bedroeven , fiende met wat een kleyn refped het
Woorc Godts gehandelc is. Naderhant is ^Jer geweeft D.
Brouwerius , om de Ooft hebbende Predicant ge wee ft , en
naderhant tot Geertruydenbergh, dele wederom foeckende
voor Predicant uyt te komen , en figh aengenaam te maken
by de tic eren Réwinthebbers , heeft met der haaft weten
te maken een overfettinge van het N.Teftament in de Ma-
leytfeTaal, maar foo Üordigh, dat het niet is rebefchrijven.
By aldien Erasmus Maleyts verftaan, en dat Boeck gelefen
hadt ₃ foude hy geen redenen ter werelt hebben gehad om
l\'oo hertelijck te lacchen , wanneer hy las de Epiftolas
Obfc. virorum. Gelijck dien Habifinfen Gregorius vol-
gens het getuygenifie van de Hr. Ludolphi, fomtijds quaat
wiert, en dan wederom lachte ₅ wanneer hy hoorde, hoeda-
nigh de Portugefe Monnicken de Habifinfe woorden . . .
rabraakten } foo gaat dat hier oock mede met de Maley ers wan-
neer men haar die Boecken voorftelt. Het is jammer ₃ dat
daar toe foo veel onnoodige koften fijn gedaan , het was te
wenfehen dat het als een mifgeboorte noyt het ligt gefien
hadt, of terftont in fijn geboorte was gefmoortgeworden.

Om foodanige dingen voor te komen , is hier gerefolveert
een goede en wel overdagte Overfettinge in het light te ge-
ven , om niet meer onderworpen te fijn het voorgeven van
defe ef gene , die een weynigh Maleyts geleert hebbende
terftont haar inbeelden Meefters daar van te zijn , en be-
quaam om oock de aldermoeyeJijckfte fchrifrenover tefetten.
Even eens als de jonge Studenren, die eerft op de Academie
komen, en een weynigh geftudeert hebbende * haar terftont
inbeelden Profefiores te fijn ; om dan dit werek uyt te voe-
ren heeft de E. Comp. hier al groote koften gedaan , de let-
ters daar toe verforgnt, en wert dit werek met naauwc over-
weginge van woorden en faken voort gefet, met foodanigen
fpoet als bequamelijck kan gefchieden. Wat nuttighéyt fal

het zijn te hebben tweederley overfettinge , waar door den
lefer fal gebraghc worden in twijffelinge : wat reden fouden
de Heer en XVII. hebben om onnoodigeonkoftentedoen.

Dog de Heeren feggen datter geen onnoodige onkoften
foude werden gedaan , om dat wy feer wel weten , dat ge-
lijck als\'er is een hooge en nederduy tfche, datter alfoo is een
hooge en lage Maley cie Taal, en dat derhalven de eene over-
fettinge foude fijn, tot gebruyek van die de lage? en de an-
dere voor die de hooge Maleytfe Taai verftaan. Het eene
voor de groote en het andere voor dekleyne. Wy verwon-
deren ons over \'t gene de Broeders foo vaftelick gelieven ter
neder te ftellen over onfe kennifTe van de MaleytfeTaal: dat
gene dat de broeders feggen , dat wy feer wel weten , daar
van betuygen wy de minfte kennifTe van te hebben. Die
gene die U. Eervv. dit heeft wijs gemaakt, betoont dat hy
feer weynigh ervarentheyt van de Maleytfe Taal heeft, en
dat hy een van de Amboinfe Maleyers is, die wanneer haar
eenige Jaren geleden de kromheyt van haar Taal wiert aange-
wefen , en vermaant de felve allenfkens te verbeteren s haar
met alle krachten daar tegen hebben aengekant : even eens
als de Monnikken ten tijde van Erafmus tegen fijn Latijn
deden, feggende dat haar Taal de lage en die men haar voor-
ftelde hoog Maleyts was. Het is oock een abufive ftellinge,
die U. Eerw. gelieven ter neder te ftellen, dat de hooge Ma-
leytfe Taal van de grooten, en de lage van de kleyne of ge-
ringe foude gefproken, en verftaan werden: aengefien groote
en kleyne eenderley Taal in Amboina gebruyeken. Niet
dat willen feggen, datter geen onderfcheytis byde Maleyers
de Maleyers felfs, die menoordeelen moet de befte kennifTe
van haar eygen Taal te hebben , die fpreken hier van an-
ders , fy onderfcheyden haar Taal in vyven de eerfte noe-
men fy......Bahaja T)zja^rdvy, dat is de geineeneMa-

leyfe Taal , foo als die gebruyekt, verftaan , en gefproken
werc ₃ waar in oock haar Boeeken werden gefchreven. De

tweede. . . . Bahafa T>alam, dat is een hooffe Taal,
ofte maniere van fpreken, meeftendeel daar inbeftaande, dat
fy fprekende van Koningen gewoon fijn , daar ontrent te
gebruyeken andere manieren van Ipreken , als \'er wel ge-
bruyekt werden van andere menlchen foo agten fyincivilte
feggen van een Koning, dat hy üaaptj eet, offterft, maar
feggen dat hy wat ruft, dat hy wat nuttigt, en dat hy ver-

een Taal der grooten en Edelen, welcke een wèynigh verhe-
venderis, als de Taal des gemeenen volcks is, gelijek als in
Europa de Edele en grooccn in Cierlickheyt en beleeftheyt
van fpreken boven het gemeene volck uytmunten. De vier-
de worc genoemdt......Bahafa Goenong, bergh of

boere taal, welck wat plomper is dan de gemeene , gelijek
meelt over al de boeren taal verfcheelt van der ftedelingen.
De vijfde is. . . . Bahafa Katsjokan , dat is een gemeng-
de ofte kromme kreupele taal , verfchillende van de gemey-
ne taal gelijek het Monnicken Latijn van het goede of gelijek
hier het Straats Portugees verlchild van het Portugees dat in
Portugaal, Goa, Macao> oock van de onfe op Ceylon wort
gefproken, ofte om U Eerw. noch nader te verklaren, gelijek
een Waal > die een half Jaar Nederduyts geleert hebbende,
fijn kromme taal van deNederlantfe verfchildi dog defe Ba-
hafa Katsjokan is niet eenderley maar zeer verfchillende,
niet alleen ten opfigt van de verfcheydenheyt der Eylanden
en Volckeren , maar oock ten opfigt der verfcheydenheyt
der menfehen , door welcke fy wort gefproken. De Ma>-
leyers, gelijek als ^st blijekt uyt haarbefchrevenZee-rechten,
fijn hier geweeft de oudfte handelaars , die al over langen
tijd , alle defe rondom leggende plaatfen tot Timor en ver-
der bevaren hebben, daarom is haar taal leer gemeen gewor-
den by Javanen, CJHacaJfaren , Baliers , Amboinefen,
Randanefen , Ternatanen , Timorefen , Siammers , en ver-
volgens oock nootfakelick geworden ₃ voor de Chmefen,

\\~Portugefen, en Hollanders, wanneer fy lieden defe Landen
hebben beginnen te bevaren niet dat defe taal de natuerlic-
ke taal defer Volckeren is j want yder volck heek fijn eygen
raai , maar om dat alle die menfchen eenige kenniife moe-
ten hebben van de Maleytfe raai, om met de aenkomende
vaartuvgen te konnen handelen , en hier van daan is het dat
yder een, Maleyts fprekende, de woorden en manieren van
fpreken in fijn eygen taai gebruickelick na fijn begrijp in het
Maleyts inmenght , daarom verfchild het Maleyts , dat de
Chinefen {preken , van het Maleyts_} dat gefproken wert by
de HoUanders, en Javanen, niet dat het Maleyts verfchey-
den is , maar om dat de Chinefi, en Hollantfe znj avaanfe
taal van den anderen verfchilt. Alle defe talen werden by
de Maleyers genaamt met de naam van Bah af a Katsjokan,
waar onder oock voornamelick geftelt wort het Hollands-
xyimbons tJMaleyts, het welcke U Eerw. volgens voorheeft
der t^/Imboinfe HoUanders ₅ met de naam van een lage Ma-
leytfe taal gelieven te Vereeren > even eens, als of het krom
Portugees, dat hier gefproken wort , laagh Portugees , en
de rechte Portugefe Taal, waar in het N. TeftamentGe-
druckt is , hoogh Portugees foude wefen, of als een waal
krom Nederduyts fprekende , fijn taal een Nederdiiytfe
taal, en de gemeene Nederduytfe taal een Hooghduvrfe taal
genoemt foude moeten werden j dat het nu foodanigh mee
die gepretendeerde Leege taal gelegen is , fal ymandt terftont
gewaar worden, wanneer hy fiet hoe gebreckelick die taal is
van woorden , en dat daar in noch XJrthographia , noch
Grammatica nog Syntaxis , nog yets dat tot een taai be-
hoort, is te vinden, \'daar in verfchillende ten principalen van
de gemeene Maleytfe raai, dat die dingen al te famen daar
in geobferveert worden. Wanneer een Uverfettinge goet fal
Üjn, fco moet wel agt gegeven werden dat de woorden
wel werden gefpelt, fo\'o dat niet gefchiet, fal het belacche-
ück wefen. Naauwlicks wort \'er een woort ten rechten by

baar\' gefpelt, gelijck als fukks blijckt uyt de Boecken die
by haar zijn uytgegeven- \'t Gaat met haar gelijck het hier toe-,
gaat met de Mixtifen , die als fy duyts fchrijven men dick-
wfls niet en weet , van wegen haar quade fpellingen, wat fy
daar mede willen feggen. Soo gebruycken fy in het gepre-
tendeerde laagh Maleyts de namen Badanr , Beitul f Chla-
ja. Wat dit voor namen zijn fal geen, Maleyer konnen ra-
den , en ten fy wy uyt het duyts , \'t wèick fy vertaalden
hadden geilen, dat fy doorBadang verftonden een lichaam,
door Beitul den Tempel , en door Chlaja, Pfalm. 2:1.
Heydencn verftonden, noyt fouden wy hebben konnen be-
dencken , dat voor Badang , . . . Bedden voor Beitul
.■ . . . . . Beit-ulmucaddts , en voor Chlaja, .... Cha-
lajak i gefet moften werden. In de uyt gegevene Werelt-
kaarten fietmenhoedeZee j bezuyden van Java gelegen , ge-
naemt wert CHare Lantchidol, wat dit feggen wil fal geen
Maleyer of Javaan konnen uytleggen door de quade fpellia-

beteyckent, is verandert in Lantchidol, welck woort geen
beteykenis heeft. En fomtijts gebeurt het oock wel, dat het
woort qualijck gefpelt zijnde , een heel andere beteykenis
lièeft, als die gene welcke men wilde uytdrucken. Gen. 50;
16. fet D. Brouwerius Pafang, voor Pafan , willende feg-
gen , daarom ontboden fy aen Jofeph , foo fet hy daarom
hebben fy vuer gegeven op Jofeph. En Cap. 41: 43. feght
hy Batelok, dat is een Inham , of Bay ₃ voor Bertelud,
Knielen. Meer diergelicke exempelen foüde men konnen
aen toonen, maar om kortheyts wille fullen die nalaten. Dit
is het verfchil, waar in de gemeene Maleytfe taal, die wy
gebruycken , verfchild van het Ambons Maleyts , het geen
door U. Eerw. laag Maleyts genaamt wert.

Sal een Overfettinge goet fijn , foo moet men gebruycken
die taal, waar in dat men de verfie doet» ofte wanneer men
gebruykt uytheemfe woorden , foo moet men nemen fooda-

nige woorden , welcke in die taal gebruyckelick fijn , an-
derfins falmen fig felven onverftaanbaar, of befpottelijck ma-
ken. Wanneer een krom tongige Waai duyts fpreeckt, en
hem een duyts woort ontbreeckt om zijn meeninge uytte
drucken , terftont waals daar ondermengt, en duyts en wals
onder een fpreeckt, en foo is het met de foo genaamde lage
Maleytfe Taal, haar eenige woorden voorkomende , die fy
door onkunde in \'c Maleyts niet en konnen feggen, hebben
fy terftont andere , en wei voornamentlijck Portugefe woor-
den by der hant , die zy daar onder lappen : foo gebeurt
het hier niet felden dat in een reden van fa 6 woorden Ma-
leyts , Portugees en Duyts onder een gemengt wert *, heb-
ben fy geen Maleytfe woorden om Godt, de H. Geeft, de
H. Schrift , een bed , tijt, het moet foo fijn , &c uyt te
dr.ucken , terftont hebben fy gereet de Portugefe woorden
Deos , Efpirito Sancto , Sagrada Efcritura , karna , tem-
po , mifter per forca , en diergelijcke woorden welcke fy
verfinnen. Maar gebeurt het dat niet alleen haar het Maleyts,
maar oock het Portugees woort ontbreeckt, dan keert men
alles t\' onderfte boven , dan moet het Portugees woort bra-
ga3 (een keten om de beenen) een jock aen den hals beteyc-
kenen, Gen. 27:40 T)an fultgy jijn jock ( Brouw er ius let
het over, fijn bragga , verbaftert Portugees , in plaatfe van
braga , dat is , een keten aen de beenen ) van uwen halfe
afruckken. Sulx gefchiet oock in \'t noemen van eygene
namen. Het foude onbehoorlijck zijn in deOvcrfettinge van
den Nederlandfe Bybel, Egypten , Syrien , Griekenlant,
de Roode Zee ₃ &c. te noemen met ander namen , dan waar
mede fy in Europa en in Nederlant bekent fijn. Soo is het
oock hier mede s lang falmen by de Maleyers noemen de
boven genoemde plaatfen , eer dat fy fullen weten aen wat
oort van het aartrijck die gelegen zijn. Maar noemen haar

Deure der JVaarhyd17
Kolf om ^ (Roode Zee) dan fullen fy-ferftont weten waar
men heen wil, dit is het tweede verfchil , waar in de ge-
me ene Maleytfe Taal van de kromme Ambons Maleytlè
Taal verlchild, namentlijek, dat daar men in die genoemde
lage taal inmengt Portugefe , Duytfe , of andere woorden,
die by de Maleyers foo wel werden verftaan als of fy Latijn,
ja pools hoorden fpreken , daar men in tegendeel in de ge-
meene Maleytfe Taal niet gebruyekt andere woorden, alsby
haar gebruykt en in haar gemeene Schriften gevonden wer-
den.

Dat yder taal fijn Eygen Grammatica , en Syntaxis heeft
is feker, en fonder daar agt op te geven:, kan \'er niet an-
ders als een kromme verwarde en veeltij ts onverftaanbare taal
gefproken werden , maer nogh op de Grammatica noch op
de Sijntaxis wert in die genoemde lage of kromme taal de
minfte reflexie genomen , dit geeft wel een gemackelijck-
heyt in \'t fpreken maar een moeylijckheyt om wel verftaan
te werden. i^Adjeffiva Subftantiva en Verba worden al
onder een vermengt, nu voor het eenen dan voor het ande-
ren , en daar de Maleyers niet alleen haar AEiiva en \'Pajfi-
va hebben gelijck als de Latijnen en Grieken ₃ maar oock
haar Kal, Kiphal, Tihel, ⁱPuhal, Hiphil, Hophal en
Hitpahel, gelijckde Hebreen , Arabiers &c. Soo wort in
*t minfte by haar daar op geen agt gegeven maar volgen daar
in doorgaans de manieren van fpreken in de Duytfe taal ge-
bruyckelijck voor verbet ar i amari , /eggen fy , Fieri verbe-
rare fieri amare , hoe belagchelijck foude een Latijnfe Over-
fettinge niet zijn, daar foodanigen een ftijl gebruyektwiert?
hier van daan is het oock , dat fy geen onderfcheyt maken,
tuflehen difcere en docere , maar gebruyken het eene voor
het andere. Wanneer Chriftus de Apoftelen belafte de
Volekeren te onderwijlen , foo fet ^CD. Brouwerius dat over
als of .men in \'t Latij n feyde , dijcite owues homines voor
docete Matt. 28: 15». wanneer \'er fiaat Gen. 4: 25*. fy noem-

de fijnen name Seth, foo ftaat \'er in het Maleyts, (y hadden
fijnen name Seth , wanneer \'er (laat Gen. ii: 9. Daarom
noemde men haren name Babel, heeft ^CD. Brouwerius,
daarom hebben de Menfchen haren Name Babel. Sara fey-
de Gen 21: 10. de Soone defer Dienftmaagt fai met mijnen
Soone niet Erven , foo fet hy over , de Soone defer Dienft-
maagt , fal geen Erffeniife wefen met mijnen Soone. Wan-
neer \'er ftaat Gen. 18:28. Ick en falfe niet verderven. Soo
let hy over , ick en wil niet vergaan , wanneer \'er ftaat Luc.
3:20. Dat Her odes , Johannem in de gevankenifle gefet
badde , foo heeft hy hadde een flot Johannem in de gevanc-
keniffe. Daar nu die laage Maleytfe taal foo kreupel is in.
haar Grammatica kan men light fien , wat van haar Syntaxis
te verwagten is. Wanneer \'er ftaat dat Abraham rijclc was
In vee , filver, en goud, foo fet hy over , dat hy een Beeft
was j dat hy was filver en goud. Wy weten wel, dat defe
kromme maniere van fpreken hier gebruyckelijek is , niet al-
leen in het Maleyts , maar oock in het Portugees, en Ne-
derlands by de Mixtifen , die fuliende feggen, dat fy geit
hebben, wel gewoon zijn te feggen, ick ben geit, of nogh
erger ₃ ick is geit. Maar laten die foo krom fpreken, als fy
willen, foodanigh een kleet moet Godts Woorc niet aenge-
togen worden. Dit is nu wederom een onderfcheyt tuffen
de gemeene , en kromme Maleytfe taal, dat defe dingen wel
in de eene , maar niet in de andere werden geobferveert.

Wanneer een Nederlants woort heeft twee of meer bete-
kenifien _r foo is het, dat de invoerders van het Hollands
Ambons Maleyts, die felfde beteyckenifle geven , aen het
Maleyts woort, dat het een of\'t andere betekent. Pafang.
betekent eygentlijck yets met vuur aanfteken , ende nadien,
wanneer men met een Roer fchiet, het kruyt met vuur aen-
geftoken wort, foo beteyekent het oock foo veel als vuur
ie geven, of met een Roer te fchieten, maar dewijl d\'er oock
geleght WC.rt 3 te fchieten met een boogh , foo is \'c dat ^CD.

Brouwerius Gen. n : 6. wanneerhy falOverfbtten, Alseene
die met een boge fchiet, dat Overfet, Als een die met een
boog vuur geeft. Even eens als of in dien tijt het buskruyt
al was bekent geweeft, en dat men daar mede hadde konnen
fcnieten met een boog. Kruypen betekent kruypen op den
buyck , als flangen , wormen &c. Oock betekent het foo
veel als kruypen op handen en voeten , als de kinderen,
ofte kruypen op vier voeten als de Honden. Wanneer fy nu
fpreken van het kruypende gedierte , foo gebruyeken fy daar
toe j een woort > \'t welck foo veel betekent, als op handen
en voeten , en oock op vier voeten te kruypen > even eens
of gedierte , die men jfiet dat op haar buyck kruypt, doen
ter tijt op vier voeten gekropen had. Soó wanneer hy fpreekt
van wormen, foo gebruyekt hy daar toe een woort, \'t welck
betekent wormen die in den buyck van een Menfch groeyen.
Munte betekent een kruyt, \'t welck met die naam genoemt
wort, en het betekent oock de munte die op het geit ftaat,
en vervolgens wert het oock wel voor geit gebruyekt. Wan-
neer men leeft Matt. 23:23. Gy vertient de CHunte, de
*Dille, en de Comyn , foo wert de naam munte door haar
vertaalt ₅ \'Derham , Geit, een woort, welck de Arabiers
hebben ontleent van de Griecken, en gebruyekt wert in de A-
rabife verfïe van Erpenius Gen. 20 : 16. Matt. 28 : 12.
Luc. if: 8.5?. Joan. 2: if. in de verfe van Erpenius en
Walton. Dar de Heeren Hafeten Ruyl, ongeftudeerde Perfoo-
nen , hier in hebben gedwaalt, is geen wonder , maar dat
eer ft D. Heurnius , de Overfettinge dier Heeren, willende
verbeteren, en naderhant ^CD.Brouwerius, als oock den En-
gelfman Thomas Marf,\'hall, dit niet hebben gefien , en dat
fy de Heer Hafel daar in blindeling hebben nagevolght, is
te verwonderen, aangemerekt, fy lieden niet hebbengemerekt
dat het woort ⁽Derham van het Grieckfe woort Dragma af-
komftigh is. Wie foude nu foodanig een taal verft aan, ten
zy vemanc kenniÜê hebbende van de Diivtfe taal > wifte dat

het woort Munte die tweederley betekenifie hadde. Hier
van daan is het oock dat D, Brouwerius Gen. 1:2. fullende
overfetten, de Geeft Gods fvveefde over de wateren, feg.t, de
Geeft Godts vloogh over de wateren

Wanneer in de kromme; Maleytfe taal f meermaal genoemt)
haar een woort voorkomt, dat fy in ^Jt Maleyts niet konnen
feggen _} en niet van fints zijn een Portugees woort daar toe
te gebruyeken , foo nemen fv daar toe een woort, \'t wekk
heeft een andere betekenis 5 foo gebruyeken fy een woort
dat onderhouden , of voeden betekent , voor fcheppen ₃ en
oock voor fegenen , foodanigh als gefeght weit: In den be-
ginne Jchiep Godt Hemel en Aarde , iy feggen , in den be-
ginne onderhielt of voede Godt Hemel en Aarde. Wanneer
defe Overfettinge plaats grijpt, wat dwalinge fal daar uyc
niet voorkomen ? een naam welcke verftant betekent , ge-
bruyeken fy oock voor bedrogh , Gen. 3: 13. alwaar ftaat
de flange heeft my bedrogen, is volgens haar Overfettinge,
de flange heeft my verftandig of wijs gemaackt. Wanneer
\'er ftaat Luc. 1: 74. op dat wy Godt fouden dienen, foofet-
ten fy in quaat Maleyts , op dat wy Godt fouden fenden.
Wanneer van de Wijfen , die uyt het Ooften tot Chriftum
quamen, gefegt wert, dat fy hare gefchenken aan hembrag-
ten j lbo gebruyeken fy daar toe een woort, \'t welck bete-
kent een Goddelijck Keyferlijck of Konincklijck gefchenck,
een naam , welcke volgens de gefchrevene Maleytfe Wetten
van geen onderdaans gefchenck op pene van de doot ge-
bruyekt magh werden : en foo een vremdelinch met fijn ge-
fchenck aen yemant, wie het oock was , fulcks beftont te
doen, fijn gefchenck wiert niet alleen verworpen maar felver
foude hy oock tuftigh afgeroft worden. Daarom die vertaa-
linge lefende , foude een Maleyer met die van \'t Paufdom
ternont in gedachten vallen , dat de Wijfe zijn geweeft Ko-
ningen. Op foodanigh een manier foude die Overfettinge
by de Papiften nogh konnen doorgaan. Maar hoe fal eenig-

fins , foo wel by de Papiften als by Gereformeerde, verdra-
gen konnen werden , die uverfettinge die hy gebruyckt
Matt. f: 25. 29. en 8: 4. Wanneer gefproken wertvande
Offerhandedie men Godt meteen nedrig herte tot een teycken
van danckbaarheyt op-offert, hy daar toegebruycktdatfelve
woort, \'t welek betekent een Gave, die uyt een Souver ei-
ne magt en gunfte tot yemant, of van Godt , of van een
Koningh wert gegeven. Wanneer in die genoemde lage taal
gefproken werd van Godt te aancken , foo gebruycken fy
daar toe foodanig een maniere van fpreken , die foo veel be-
tekent , als yemants gefchenck uyt genegentheyt tot hem
aan te nemen. Wanneer defe Inlanders komen voor de groo-
ten om yets van haar te verfoecken , is het by haar een ge-
bruyck niet anders als met een gefchenck daar te verfchijnen,
wanneer dat gefchenck wort aengenomen , is het een teyc-
ken , dat men in haar gunft , en wel by haar ftaat, en dan
zijn de grooten gewoon te leggen , ick neem u gefchenck
aen, dat is foo veel, als of fy feyden, ghy ftaat wel by my,
ick ben uw genegen , foo doet men dan in die lage Maleyt-
fe taal de geloovige fpreken, foo doet men haarfeggen, clat
Godt wel by ^iaar ftaat, en fy hem gunftigh fijn. Wanneer
fy Chriftum den Verlofter noemen , foo gebruycken fy een
woort , \'t welck betekent de koopinge van een menfch,
maar doen daar by foodanigh een woort, dat een van de ge-
ringfte bedieningen betekent, die \'er fijn te vinden, en loo
wert dan die gene , die verheerhjckt is boven alle Kroonen
en M^gten , geftelt in den laagften trap , en geringfte be-
dieninge , en foo wert Joan. 16 : 14. de H. Geeft genoemt
een Tr ooft er, welcke ^CD. Brouwerius overfet met een Naam,
die qualijck een Kranck-befoecker foude pallen en foo ge-
beurt het dickwils , dat fy verfcheyden dingen toepafien fo-
dafrige namen, die der gants niet toe behooren. De Ma-
leyers verftaan door het woort Orang een redelijck fchepfel_}het zy een menfch , die ziel en lichaam heeft, als oock de

pn gelen ₅ en wert daar door een perfoon te "kennen gegeven ^
maar met die naam werden in de ïöo genaamde lage Maleytfe
taal genoemt foodanige dingen, die.leven en redenloos zijn,
gelijck door \'Z>. Brouwerius Gen. i. genoemt werden, niet
alleen Vogelen , Viflen , en Wormen , maar felfs ooek de
Son , Maan , en Sterren , waar door yemant van de Hey-
denen ligrelijck hier gebragt foude werden, tot de Godsdienfl
der Sabeen , welcke de Son , tMaan , en Sterren , aanba-
den , of beveftight in het oudt gevoelen , welcke hier feer
gemeen is , van de verhuyfinge der zielen.

Wanneer haar voorkomen eenige t.Arabife woorden , in
de Maleytfe taal gebruyckelijck, worden die foojammerlijck
gerabraackt, en lbo verkeerdelijck uytgeleydt , dat het niet
is te feggen. Het is een gewoonte by alle cSMuhammedanen
den Tempel van Jerufalem met de naam van Beit-ulmukad-
dis te noemen. Soo wort oock in de K^Arabife verfie van
Erpenius den Tempel genoemt Rom. 2: 22. maar in de
Overfettinge van D. Brouwerius, en van andere wort den
Tempel genoemt Beit, en dan wort daar by gedaan de arti-
culus van het woorc, wekker moefte voegen, en voor Beit-
tilmiikaddis geftelt Beitul. Dat is immers een bewijs dat zy
niet weten, wat fy feggen. Wanneer Gen. 4,3: 31. ftaat,
dat Jofeph figh bedwongh, foo fet T>. Broun er hts dat over
door een Arabis Woort, en feght, dat hy figh fel ven ka-
flijde , ofbeftrafte. Geluckfaligh wort door gaans by haar
vertaald door ^yt woort Moemin , en met wat voor kragtige
reden men haar dwalinge heeft aangewefèn , dat het was een
participium in Hiphil, ofte in de vierde Conjugatie , afko-
mende van het Hebreeus TONH en Arabis woort .... of
. ... \'t welck gelooven \'betekent, foo heeft men haar e-
venwel daar noyt konnen afbrengen > by aldien fy maar eens
hadden konnen , of willen na fien , de Arabifc verjte van
Joan, 20: 27. Gal. g: 9. 2 Cor. 6: if. &c. foo wel de
gene ₃ die door Erpenius, als door JValton is uytgegeven,

foo (ouden fy immers ten vollen daar van overtuygt zijn ge-
worden. Het woort tobat betekent bekeeringe ₇ fiet komt
ap van . „. , . toba welcke het felfde is met het Hebreeus
woort ^Ity ï ^{en wort v00r} bekeeringe gebruyckt in de Ara-
bife vtrße van het N. Teftament, Matt. 3: 8. 10, en 9: 13.
Actor. f: 31. en in dien felfden fin wort het oock doorgaans
gebruyckt by alle Maleytfe Schrijvers , maar dit woort,
welck bekeeren betekent, wert by haar in vervloecken ver-
andert. Gen. f:29. alwaar ftaat, het aardrijck dztfe Hee-
re vervloeckt heefc, fetten fy over , dat de Heere bekeert
heeft, Gen. 9:21. Ick ial het aartrijck niet meer vervloec-
ken , vertaaien fy , ick fal bet aartrijck niet meer bekeeren.
Gen. 3: 14. Daarom zijt ghy vervloeckt boven al het Vee _yfeggen fy > daarom is u bekeeringe boven al het Vee. Matt,
f: 44. Segentfe , die u vervloecken , fetten fy over , On-
derhoudt de gene die tot u keeren. Fael betekent een ge«
doente, daat, zijndezzn^Arabijch woort, overeenkomen-
de met het Hebreeus . , evenwel moet dat woort by
haar betekenen , aart, nat tier , gelijck 2). Brouwerius dat
gebruyckt Gen. 1. 11 : 12. en andere plaatfèn meer. Het
verdriet alle die abfurditeyten aen te wijfen: evenwel eer wy
hier van affcheyden , füllen wy nogh een Exempel voort-
brengen , en daar mede de faack belluyten. Wanneer de
invoerders van dat Hollands Ambons Maleyts hier eenige
woorden hebben ontmoet, die eenige gelijckeniiïè hadden
met eenige Latijnfe woorden , foo hebben fy die woorden
gebruyckt, om de Latijnfe daar door over te fetten ; foo
gebruycken fy het woort Saluwany voor Silo Gen. 45): 10.
en voor Salvator , doorgaans in het N. Teftament ; by al-
dien fy Sulwaan gefet hadden, was het om te verdragen
geweeft, om dat het een Arabifch woorc zijnde , betelint
een remedie tegen de liefde of droefheyt. Maar Saluwany,
is noch Arabifch , noch Maleyts , en t\' eenemaal by haar
onbekent, als men daar naar vraagt _a alleenlijck keft men

yets van eenen Salwany, die in voorige tijden, .een fnaghtigh
en groot Koningh op Cormandel is geweeft. Defe naam heeft
haar gedaght bequaam te wefen, om den naam van Silo en Sal-
vat or overtefetten, even eensofonfen Konigjefus _y binnen
Bethlehem gebooren, een Heydens Koning op de Kuft geweeft
waar. In ³t Maleyts leeft men diekmaals den naam van Sa£li^
\'t welck eygentlijck betekent een Magus of Tovenaar die
door een lange abftinentie en Eremitagie kragt heeft gekre-
gen over de geeften, en Duyvelen ₃ en die voor hem te doen
komen , en alfoo wonderlijeke dingen weet uyt te righten:
en daarom als de Maleyers hier hooren vertellen de daden
van Doótor Fauftus , foo houden fy hem voor een grooten
Sacfi. Maar aangefien het geluyt van Satïi ₅ en Santli ee-
nigfints oVer een komt, heeft dit woort al mede tot haar
kraam gedient, om daar door \'t woort Santlus te vertaaien,
foo wort by T). Brouwerius Rom. i: 7. de heyligegeroepe-
ne Romeynen , met de naam van Satïi ( Tovenaars) ge-
noemt en\'wanneer\'er ftaat Joan. 10: 36. dat den Vader den
Soone heeft geheyligt ₃ foo ftaater , dat den Vader de Soon
tot een Magus of Tovenaar gemaakt heeft en Joan. 17: 19.
ick heylige my felve voor haar , op dat Jy geheyligt mogen
werden, foo fielt ^<D. Brouweritts, ick make my tot een Ma-

fus> of Tovenaar op dat fy öóck Tovenaars fouden werden,
n waarheyt wie foude niet fchricken die fulcke dingen kome
te lefen , Chrifius de Soone Gods, ja de waaragtige Godt en-
de het Eeuwige leven ₃ felver met de naam vanSaóïi, (To-
venaar) te noemen , En ons geroepene Heylige met de
naam van Tovenaars te vereeren.

Soo hebben wy dan eenige weynïge ftaaltjes uyt ontelbare
U Eerw. voorgehouden , waar uyt men ten volien kan be-
mercken , dat het onderfcheyt in de Maleytfe Taal ₃ niet is
gelijck het Hoogduyts van her Nederduyts, maar wel ge-
lijck het Nederduyts, van een kromtongige Waal gefpro-
ken 5 van het rechte Nederlandts verfchilt ₃ in de fpellinge_a

in de manieren van fpreken, in de Grammatica , en Synta-
xis , verkeerde bevattingen van woorden. Nu geven wy
het aan U. Eerw. oordeel felfs over , of het wel dienftigh
loude zijn de H. Schrifture in foo een kromme Waalfe Ne-
derlandfe taal te drucken, om foo alleen door kromme "Wa-
len gelefen , en verdaan te werden foude het wel noodigh
zijnde „lelve uyt te geven in foo een kromme Duytfe taal als
hier gebruyckt wert by de Mixtifen en Swarten ? foude U.
Eerw. de Heeren Bewinthebberen wel derven verfoeeken,
dat het N. Teftament in een kromme Portugefe taal gelijck
hier door de Slaven langs de ftraat gelproken wert, ge-
druckt wiert, na dat fy reets de onkoften gedaan hadden ,
om die in het goet Portugees uyt te laten gaan ? Souden de
Portugefencbnle fpot daar mede niet drijven , wanneer fy
fulcke Overfettinge lafen ? En wat gedachten moeten de Ma-
leyers niet hebben wanneer fy fulcke kromme en aanftoote-
lijcke redenen hooren ? Laat nu toe dat de H. Schrijfture
gedruckt wert met foodanigh een ftijl , die befpottelijck is,
en Ergelijck , voor een verftandigh lefer. Laat nu toe dat
men in plaats van fijn Saligheyt te foecken in Jefus , die ge-
boren is binnen Bethlehem , men die fal gaan foecken ineen
Heydens Koning laat nu toe^dat de gemeynte der Heyligen
genoemt wert een gemeynte^cJMagi of Tovenaren. Ja laat
toe , datter gefeght wert dat de Vader fijnen Soone onfen
Saligmaker tot een Tovenaar gemaakt heeft, het welck de
Joden gretigh fullen aenemen wy fullen daar part noch deel
aen hebben , defen brief fal een getuyge daar van wefen,
vergeeft het ons, Broeders, dat wy foo vrymoedigh fchrij-
ven aan U, Eerw. aanfienlijcke vergaderinge. De laken
Chrifti laat ons niet toe hier in laauw te wefen, al was\'took
voor Koningen en ^cPrineen.

Dogh U. Eerw. fullen miflehien feggen dat de Overfet-
tinge van T>. Valentijn niet is als die van D. Brouw er ius,
of andere, die reets gedruckt fijn , en dat alle die verkeerde
.. E~ ftel-

Hellingen kromme , en aanftootelijke manieren van Ipreken
daar in niet en fijn te vinden, wat daar van z y können wy
niet leggen , alioo onfe vergaderinge dat werck noyt heeft
gefien. Maar wat gedachten kan men hebben, van de
Overfettinge van foodanigh een , die de kromme maniere
van fprekerux Van den beginne zijner aanJcomft alhier heeft
in-gefogen, en die verfie heeft klaar gemaackt, in foo een
korten tijt, dat men in de felve naatiwelijcks den Bybel fou-
de konnen uytfchrijven , daar onfe ^cDuytfe Overfetters den
Bijbel vertaalende , foo een ee«- geruymen tijdt daar aan be-
figh fijn geweeft. U.Eerw. oordeelen evenwel, dat dat
werck behoort voort te gaan om de getuvgeniffen, die door
eenige Landt grooten en , Schoolmeefters zijn gegeven.
Dogh hóe liehtelijck by haar te krijgen fijn getuygeniflèn
van Schoolmeefters die onder de Predecanten ftaan, en
niet gaarn haar tot tegen partijders hebben , weten feer wel^;de gene die daar hebben gelegen. Op wat voor een wijfert
^CD. Valentijn , die getuygenifïen heeft gekregen , kan men
ïightbedencken , wanneer men weet op hoedanigen wijfen
hy die verfoght heeft vanden Kercken-raat, namentlijck
getuygeniffen en rekommaiuiatien over een werck , het
welck fy noyt hadden gefien. En het fchijnt dat die Groo-
ten en Schoolmeefters niet gebruyckt hebben dievoorfichtig-
heyt die den Kercken-raat van ^Amboina gehadt heeft,
die het werck eerft heeft willen fien , eer dat zy daar een
getuygenis van gaven. Doch het zy foo het wil, fyhebbefl
de verfie gefien, of niet gefien, hebben fyfe niet gefien,
hoe konnen fy \'er van getuygen, hebben fyfe gefien, foo is
het wonder dat T>. Valentijn voor den Kercken-raad foo van
Auiboina, als van Batavia, niet gehadt heeft die deference,
die hy heeft gehadt voor eenige Schoolmeefters. Ja heb-
ben fy die verfie gefien , wel wat konnen fy daar van oor-
deelen ? wanneer men een getuygenifle geeft, moet men
geven reden van weten fchap. Wanneer men geeft getuy-

genifle van een verjïe , moet men oock geven een getuygenifïè
ciat de Overfettinge wel over een komt met den genen, waar
uyt de Overfettinge is gefchiet, hoe kan nu dat gefchieden
door foodanige, die hec O. Tejlament noyt hebben gelefen,
en geen T>uyts of Latijn, veel minder Griecks of Hebreeus
verltaan. Dogh feggen £7. Eerw. dat defe wel niet bequaam
zijn om te geven een getuygenis van de nuttigheyt der Over-
fettinge , maar alleen van de noodfakelijckhey t van foodanigen
werek in de Amboinfe Kerck. Doch willen wy U. Eerw. wel
in bedencken geven welck getuygenis hier meer gelden moet
het getuygenis des Kercken-raats van Amboina, die met haar
verfoeck, en de Kercken-raat van Batavia om die Overfettin-
ge hier by der hant te nemen , daar mede gegeven heeft een
getuygenis van de nootfakelickheyt van dat werek , waar
mede men hier befigh is , en dat hier meerder gelden moet
de getuygenifTe van eenige onwetende School-meefters. E11
wanneer dat verfoeck is aengenomen door defen Kercken-
raat , en toegeftaan door de hooge Regeringe , foo is het
werek dat hier gedaan wort, niet een byfonder \\ maar een
gemeen werek geworden. Wanneer op de Ordre der Staten
Generaal een nieuwe Overfettinge is gemaackt om ingevoert
te werden in alle de Kercken , die onder haar Heerfchappie
ftonden, foude het dan wel betamelijck zijn geweeft , dat
een byfonder perfoon op fijn eygen felfs dat werek hadt on-
dernomen ? foude een byfonder Synode de magt wel heb-
ben gehadt, om foodanigen werek in de pubiijeke Kercken
in\' te voeren , orn alfoo liet oogwit der Heer en Staten te
verydelen ? maar U Eerw. gelieven te feggen dat het niet en
fal gedrnckt werden , als na een naauwkeurige Revifie. By
aldien 2>. Vakntyn fijn werek een goede Re-vijïe hadt willen
onderwerpen, moeft hy dat in India, daar men Maleyts kan
gedaan hebben , en niet in Hollant, daar die tale vremt is.
Dat U Eerw. feggen , dat in Hollant ceffèren die redenen»
die <Z>. Valentijn hebben bewogen , om fulcks aan de tylm-

boinfe (\\vy doen *er oock by) de Batavife Kerck en-raat tc
weygeren. Dit is een waarheyt die niet als al te waaragrigh
is. En wat is dogh die reden geweeft , niet de queftie die
hy gehadt had met T>. Gordon , maar om dat daar Mannen
zijnde, die de Maleytfe tale kundig waren, hem terftont
fijne fouten en miftlagen fouden hebben konnen aenwijfen;
het welck in Hollant niet kan gefchieden, defe toets heeft hy
fijne Schriften niet willen onderwerpen. Wy fullen evenwei
voor vaft ftellen , dat die Revijie en verbeteringe exadt en
naauwkeurigh welen fal * en dat daar door alle kromme en
aanftootelijcke manieren van fpreken fullen wegh genomen
werden : laat dat foo zijn , maar dan fullen U Eerw. niet
een lage, maar een hooge Maleytfe verjïe hebben , daar
noghtans UEerw. willen verforgen een lage Maleytfe ^ruerfiè_>om van den gemeenen Man verftaan te werden , gelijck U
Eerw. in haren Brief gelieven te fchrijven. Maar wie fullen
dogh die Riuifores welen ? wy konnen dat immers wei denc-
ken, wy kennen immer wel die gene , die eenigfints de Ma-
leytfe taai kundigh zijnde ₃ hier van daan na het Vaderlant
fijn vertrockenj niemant van haar heeft oyt eengoetMaieyts
Boeck gelefen , ja noyt konnen lefen , te famen fpreken ly
even krom , alle befmet zijnde met den felven euvel , en
wat verbeteringe heeft men te wagten van die menfchen, die
alfoo langen uytlndia zijn geweeft, dat by aldien zy al dien
tijdt niet anders als onder de Maleyers verkeert hadden , fy
haar eygen taal fel ver foude hebben vergeten , daarom ziet
wel toe Eerw. Heeren, dat dat goct welcke in de verfie van
jD. Valentijn nogh is , door foodanige Revifores niet wort
wegh genomen en bedorven , en dat alfoo die Overfettinge
van ¥). Valentijn niet overkome dat gene , \\ welck gebeurt
is, ontrent de Overfettinge der 4 Evangeliften en de foPlal-
men , welcke in de Maleytfe taal waren overgefet door de
Heer Hafel dire&eur geweeft zijnde in Tatam , en door de
Heer Ruyl > welcke Mannen een langen tijdt verkeert heb-

bende in die plaatfer, daar het befte Maleyts wert gefproken,
daar door hadden verkregen een rechte kennifle dier taal , en
de woorden in haar eygen kraght leer naauw wiften uyt te
drucken , gelijck men daar nogh van ziet eenige voetftappen
overgebleven in haar voorgenoemde Boecken. Wanneer T).
Heurnius die Boecken in handen kreeg , defeive overgefien,
en foo hy feght , verbetert heeft, foo is ^Jt, dat hy defeive
na fijn wijfe fatfoenerende , die foodanigh heeft mishandelt
en bedurven , dat die gene , die dt verfie van de Heeren
Hafel en Ruyl felfs hebben gefien , haar felven bedroefden
en quaat maackten , fiende hoedanigh de woorden en ftijl
door ^CD. Heurnius zijn bedorven , even eens als of een on-
wetende Monnick de Schriften van Erafmus , in fijn tijdt
hadde willen verbeteren. Immers kan U Eerw. niet onbe-
kent wefen, dat geen \'t welck is voorgevallen ontrent de
verfie van het Nieuwe Teftament door ^CD. Ferreira , defe
zijnde een gebooren Portugees , die men prefumeeren moet
een regte kennifte van fijn eygen taal te hebben , hadde de
verfie van het N. Teftament in de Portugefe taal voltrocken,
en na het Vaderlant gefonden , alwaar defeive is gedruckt
geworden , na dat die eerfte was gerevideert door ^CZ>. ^CD. de
Voogd tnHeynen^ mannen die pretendeerden een goede ken-
niffè van het Portugees te hebben , war is het geVolgh van
dat werck geweeft ? dat Boeck tot Amjterdam gedruckt
wert verworpen om redenen, die daar van zijn gegeven,
een andere Revifie en druck wort daar naar op Bataviaby der
hant genomen. En foo heeft de E. Comp. te vergeefs ver-
ipilt de onkoftcn die in \'t Vaderlant gedaan zijn. Meynen
U. Eerw. dat het hier beter gaan fal ? is fulcks gefchiet on-
trent een verfie_f Die door een Portugees is opgeftehin fijn
eygen taal, die gerevideert is van mannen, die eerft uyt In-
dia waren gekomen , die de Portugefe taal kundigea-₍wa-
ren , als gelegen hebbende op Ceilon daar het befte Portu-
gees onder de onfe wert gefproken , ja ontrent een Verfie,

toe wiens Revejïe konde verforght werden meerder Perfoo-
nen , die de Portugefe taal kundigh waren na dien men in
Hollant van foodanige geen gebreck heeft. Wat falrnen
hebben te verwagten van foodanigh een verfie^ Die in een
vremde taal gedaan is , die gerevideert is van foodanige die
een geruymen tijt uyt India geweeft zijnde, vaftgeftelt moete*-
werden haar meefte Maleytfe taal vergeten te hebben en daar
geen ander^ buyten die gevonden werden. De welcke de
Maleytfe taal verftaan: en wat fal het gevolgh daar van zijn,
als dat men die kromme ftijl die ergelijcke en Godflafterlijc-
ke manieren van fpreken hebberude aen gewefen , de E.
Comp. met veel meerder redenen foude relolveren , dat ge-
druckte boeck wederom te fupprimeren , en die onkolten
aan haar been te knoopen , veel liever als dej vyanden van
onfen Godtsdienft redenen tot lafteringen te geven.

By al dien dan U. Eerw. Evenwel mogten genegen fijn
dien druek voort te laten gaan , fouden wy U. Eerw. raden
die Overfeatinge niet anders als door T>. Valentyn felfs te
laten revideren , nadien men vaft ftellen moet dat hy laaft
nyt India zijn de gekomen , dat Maleyts, het geen hy ge-
kent heeft, minft fal hebben vergeten ; ofte anders die <ver~
fie herwaarts over te fenden, op dat wy fouden konnen fien
hoe danigli die geftelt is. Dit het gene wy hebben noodigh
geoordeeeit 0111 te beantwoorden U. Eerw. confideratien,
die ons fijn voor geftelt in den Brief, die de Synodus van
Noort-Hollant den 6. Augufty 1696.ons toegefonden heeft en
gelijck als volgens U. Eerw. Recommandatie , en onfe ge-
duerige gewoonte U. Eerw. letteren zijn gecommuniceert
aan alle de Leden van de Kerckelijcke Vergaderinge , foo is
het oock, dat die gefamentlijek, met een parigheyt vanftem-
men ten vollen hebben geapprobeert defe Antwoort ₃ foo ais
die hier is neder geftelt.

Onder ftaat, Collatione faóta accordeert.
En isgsteyckerü , Melchior Leydecker, Epift. p. t. Scriba,
i Het

Het is twee Jaren geleden , dat de Chrijielijcke Synodus
van Noord-Holland, totEnkhuy/en vergaderd, foo op mijn
getuigeniffen , als mondeling vertoog van de Staat der Ker-
ke van Amboina , en van \'t geen ik met een Overfetting van
de Bybel in de lage ofgemeeue Malijtfe taal, (die ik toon-
de onder de iMahjtfe Chrijl enen nut, ja alleen nut te zijn}
tot ftigting, en verdre opbouwing van\'t Chrifiendom aldaar,
gedaan had, de goedhyd gehad heeft, van my , na van
mijne billijke en goede fake geperfuadeerd te zijn , de be-
hulplame hand tot voordfetting van den druk mijns JVerks
door een gunftige Refohitië , van \'t felve by de Ed. Heeren
Bewindhebberen, Gecommitteerden ter Vergadering der 17.
met alle kragt te fullen voordfetten , te bieden, en van die
Re joint ie ook^een Miffive in den felven Jare aan den Eerw*
Kerken-raad van Batavia afgegaan , aan haar Eerw. in \'t
breede kennis te geven y op welke letteren dan van de Chrijl..
Synodus voornoemd , d\' Eerw^ Kerken-raad van Batavia.
heeft gelieven te antwoorden en"een Miffive _y dit Jaar voor
de Chrtji. Synodus ("tot Alkmaar vergaderd) by Extraéfen
gelefen 3 waar mede haar Eerw. ( foo veel haar mogelijk
was_) de voordfetting van mijn Werk hebben tragten te flui-
ten, Dewijl nu haar Eerw. niet alleen by de Chrijl. Synodus
dit hebben tragten te bewerken , maar ook foo\'n indruk aan
\'t Eerw. Clajjis van cAmfterdam (foo my \'t eerft bleek) en
ook aan \'t Eerw. Clajjis van Walcheren, (foo my wat later,,
haar Eerw. Milfive daar over aan my , en aan de Chrijl.
Synodus gefchreven , te voren quam ) hebben foeken te ge-
ven , als of mijn werk de hulp en protectie van die aanfiene-
lijke Chrijielijke Vergaderinge niet waardig, maar veel eer
een onnut, en befpotteljjk Werk was , en dit ongetwijfFeld
(foo \'t by my legt) ook wel aan de Ed. Hoog-Agtb. Ver-
gadering der 17. gefchied fal zijn , foo heb ik , om mijn
Werk en Overfetting op een billijke wijfe te verdedigen , en
«iet een ook om by de Synoden , en al d\'Eerw. Claffen , in

Steden daar Kameren zijn , en voor al de Ed. Hoog-Agtb.
Heeren 17. , (ten eynde haarEd. Ed. geen verkeerd denk-
beeld van defe faak , door een verkeerd gegeven berigt van
dieny mogten hebbena of behouden) na waarhyd te onder-
richten, het ten hoogften van mijn pligt en beft gedagt, die
Brief van Batavia , (voor foo verre die mijn fake betreft)
van woord tot woord , foo als my die van d\' Eerw. Claffis
van TValcheren toegefonden is , voor af te laten gaan , en
van ftuk tot ftuk daar op te Antwoorden ten eynde alle en
een ygelijk , die dit Antwoord ₃ vergeleken met de hier ag-
ter volgende Extraóten, of getrockene faken uit Brieven ■> tuf-
fchen die van Batavia en Amboina , en vice verfa , en ook
tuflchen andre Gemeenten , met haar Eerw. gewifleld , eens
vooral klaar en evident blijken mag, hoedanig de conftitutie
der Maltjtfe Kerken in Indien , ten aanfienvan de Malijtfe
talen is , en wat taal, namentlijk , of de hooge ,"0161 of de
lage , en gemeene , ende by my gebruikte , van dienft en
vrugt zy. Om van \'t welke dan een begin te maken , ik
ter lake komen fal.

d\'Eerw. Broederen feggen dan voor eerft, dat fy wel^-
vuenfi hadden, dat het fchrijven van hare Vergadering meer
ingang gehad had by de Synodus , als \'t voorgeven van U.
Valentijn : en ik verheuge my , dat de Chrifi. Synodus mijn
bewijfen meer geloof heeft gelieven te geven, dan het voor-
geven van d\'Eerw. Kerken-raad van Batavia , gelijk te fij-
ner plaatfe bewijfen fal.

Ook wenfchen haar Eerw. dat de Chrifi. Synodus , alvo-
rens met foo een Werk voord te gaan , met dien Kerken-raad
hadden gelieven te confnieren: het is billijk ie con[kleren met
lieden , die verftand van die faak hebben ₃ welke in gefchil
is : hier is nu in gefchil, of mijne verjïe, die in de gemeene
taal verveerdigd is , dan of die van d\'Heer Leidecker , die
in een Hooge , cierlijke, en ( foo men legt ) de fuivre
CWatytfe taal toeberijd werd, beter zy. Oie daar over ful-

ïen oordeelen , dienen ren minften\'van een van byden die ta-
len i niet alleen kennis, maar felf een \'Theologifche kennis te
hebben : want hier te Lande fou ik \'er vele konnen aanwij-
fen, die hetMalijts byfonder wel konnen fpreken_} dog die
ik daarom niet capabel fou oordeelen om mijn Werk te revi-
deren , vermits hare kennis lig principaal over faken van Ne-
gotie en dagelijkfe converfatie , en ook wel over faken van
Godsdienfi uitftrekt j maar niet met die naaukeurighyd , als
in foo\'n Revifor vereyfcht werd , die , buiten dat hy taal-
kundig zy , ook een Theologant in die taal diend te zijn.
Dit nu , geloove ik niet dat imand, die de billijkhyd plaats
geeft j fal tegenfpreken. Wanneer nu de Broederen op Ba-
tavia wenfchen , dat men met haar Eerw. daar over eer ft
geconfuleerd had, en fy ondertuflehen te gelijk voor dat hoo-
ge Malijts fchrijven , foo was \'t immers voor al van nooden
dat fy een Theologifche kennis van die taal hadden maar
nu fegge ik, dat ik niet een eehjg lid, in de geheele Kerken-
raad kenne, die de allerminfie kennis van de hooge Malijtfe
taal heeft, dan alleen de Heer Leidecker , die de eenige in
die Vergadering is, die defelve verftaat} ja (\'r geen nog
verder gaat) ik en kenne \'er ook geen een in die Vergade-
ring (vermits d\'Hr. Leidecker wel hoog , maar geen laag
\'JMalijts verftaat) die \\gemeene Malijts wel verftaat, want
Wat d\' Heeren Predicanten aangaat, die het fouden zijn,
Waar by hebben die oït of oit eenige de allerminfte preuven
van haar bequaamhyd in die talen, \'t zy by Trediken , daar
te Batavie AzMalftfe dienft foo lang van Predicant beroofd
ge weeft is , \'t zy by fchrijven, \'t zy felf by dat wel te fpre-
ken-> gegeven,!*", ende en behoorde het by een van die ftel-
lingen eerft niet te blijken , of haar Eerw. wel in ftaat^van
daar over te konnen oordeelen waren, alvorens fig daar over
cénïg oordeel aan te matigen?\' Ook en kennen alle haar Eerw.,
niet alleen mijne?, maar Ook ander es wetens $ die nog later

van Batavia gekomen zijn, geenöHaljts. En feg dit laat-
fte , voor foo verre my dat berigt is van Vrunden , die het
foo wel als dq Broederen pretenderen te weten, en daar van
ook kennis, ter plaatfe daar het diende , hebben gegeven.
Wat de Heeren Ouderlingen aangaat , daar is ..\'er geen een
onder , die hoog Malijts kan , en ook geen een die felf hec
gemeen \'iMalijts verftaat, dan alleen de Hr. T>ane ; die in
Amboina geboren zijnde , ook dat Malijts preekt en geen
ander verftaat Dog de kenniffe , die dien Heer van die
taal heeft, gaat niet verder als de dagelijkfe converfatïe ver-
eyfcht, ook is fijn E. geen Theologant in die tale , ende en
geloove niet dac fijn E. fig fou aanmatigen om overeenverjie
des Bybels in die tale te oordeelen, en foo dien Heer al oor-
deelen wilde , foo fou hy moeten oordeelen over de lage,
die hy fpreekt en verftaat, en niet over de hooge , waar in
fijn E. geheel onervaren is. Uit allen defen blijkt dan , dat
(buiten de Hr. Leidecker*) geen een in de geheele Kerken-
raad van Batavia bequaamhyd gehad hebbende, om over de
verjie des Bybels in een van byde die talen eenigfins te kon-
nen oordeelen, en alfoo ook geenfins om defen Brief ( voor
foo verre \'t oordeel en een redenering over die talen en qua-
lijk overgefettede paiTagien belangd) op te ft ellen, haar
Eervv. londer eenige kennis van faken , en blindeling heb-
ben opgevolgtj \'t geen haar door de Heer Leidecker over die
talen , (blijvende nogtans dele en gene fcherpe expreflien
daar over haar Eerw. eygenj is voorgefchreven , fonder by
haar felven door eygen kennis eenigfins verfekerd te zijn ₃ of
^at foo was , of niet j een fake , of oordeel, \'c geen immers
een vergadering hier in \'t Vaderland, met even foo veelmin-
dien niet met meer, regt, fig fou konnen aanmatigen j maar
genomen , alle de Broederen verftonden het hooge Malijts
foo wel als d\' Hr. Leidecker , louden die alle te famen , al-
ken maar kermis van die ^/ hebbende, fig durven aanma-
tigen

tigeti om te oordeclen over een verfie in de gemeene Malijtfe
taal? Sou de billijkhyd niet e/ffchen, dat het felvegefehie-
den door Mannen , ervaren in de gemeene Malijtfe taal ?
Of fou \'t anders niet even eens zijn , als of een Man , erva^
ren in te gemeene Malijtfe taal, % felven wilde aanmatigen
om" te oordeelen over de verfie van de Heer Leidecker > in
de hooge Malijtfe taal verveerdigd ? Onwederfprekelijk dan
gaat het door, dat mijne verfie in de gemeene taal mottgere-
videerd werden door "Pre die anten in die taal, en dat dan my .
felve (gelijk nog doe) daar aan onderworpen hebbende3
het oordeel van die Mannen aangaande de nuttighyd van
die taal, en \'i net overfetten van ipreekwijfen volgens den
aart dier tale ₅ foo als die by alle Malijtfe Chrijlenen gebrui-
kelijk is niet alleen moet prevaleren boven \'t oordeel van
foo een vergadering , daar in geen een lid die taal als een
Theologant verftaat, en daar fe alle voor \'t hooge Malijts ge-
porteerd zijn , maar dat mijn verfie noit kan komen on-
der \'t oordeel van ervarene in \'t hoge CMalyts , even gelijk
ook een verfie in \'t hooge <CMriijts noit kan , nog mag ko-
men ₅ onder \'t oordeel van ervarene in de lage CMalijtfe
taal, de reden is , om dat veel dingen , die in \'t hooge Ma-
lïjts goed fouden zijn , niet alleen een befpottelijke , maar
felf een verfoejelijke fin in \'t lage Malijts > en foo weer veel
dingen , die in\'t gemeene Malijts goed waren , ook dierge-
gelijken quaden fin in \'t hooge Malijts fouden geven. Hoe.
veel billikhyd nu in dit verfoek der Broederen fteekt, wan-
neer fy wenfehen dat de Chrift. Synodus met haar Eerw. ge-
confnleerd had over mijne verfie j alvorens foo\'n gewigtig
^;iverk te ondernemen , geve ik aan alle befchydenhyd-lieven-
de Broederen in bedenking. Indien van de Broederen nog
gefegt was, dat haar Eerw. gevuenfcht hadden, dat men daar
\'over eer ft eens geconfitleerd had₅ met Predieanten , in die
\'Malijtfe tale in Indien dienft doende ₅, \'t zy die dan in Am~
^L \'^J F 2 ~ boina

boina , \'t zy die in Banda , of Ternaten waren > het had
nog eenige goeden fchijn gehad ; dog dat fou dan met ee-
nen tegen haarEerw. fugt voor \'t hooge Malijts hebben aan^
geloopen , en dan fou \'er nog overgebleven hebben te on-
derfoeken , waar grooter getal van bequame Predicanten in
die gemeene Malytfe taal te vinden fouden zijn , in Indien ₃of hier te Lande. Ik nu feg , dat, by mijn vertrek in Am-
boina , \'er geen een Predicant in die \'Provintie ge weeft is,
die in die taal geverferd was : want d\'eenige die de Malijt-
fe dienft , daar aan \'t Cafteel of op buiten comptoiié^ waar-
namen , zijn geweeft D. D. vander Vorm en Hodenpijf die
fig oeffenden in de hooge Mahjtfe taal ₃ daar . nog By geen
Chriftenen elders , ganfeh niet verft aarJj aar , gelijk nader
toonen fal. Defe byden hebben ook de fundamenten dier
tale onder de Hr. Leidecker gelegt, daar na Swagers gewor-
den zijnde daar een lijn in getrocken , maar egter foo veel
daar in niet gevorderd, dat fy eenigfins comparabel by d\'Hr.
Leidecker zijn ₃ waar benevens dan ook de laatfte geen ken-
nis van andre talen , dan van die hooge rJMalijtfe en de Ne-
derduitfe , heeft. Dit nu zijn ( mijn\'s w^Tetens) ook de ee-
nige Predicanten in Indien ₃ die in \'t hooge CWalyts wat ge-
daan hebben , en die in cönfideratie fouden moeten komen j
maar geen van byden heeft de helft der bequaamhyd van de
Hr. Leidecker in die tale ₅ en derhal ven niemand in Indien
lbo bequaam om \'t Werk van dien Heer , als \'t voltoid fai
zijn , te revideren , dan fijn Eerw. felf j daar men nogtans
hier meind , dat \'er in Indien Chriftenen genoeg zijn , die
die tale grondig verftaan , \'t geen foo verre daar van daan is
datfe by een ygelijk Chriflen (\'t zy Inlander , \'t zy Euro-
peer) niet alleen, maar felf by ider Schoolmeefter der Inlan-
ders nog eerft fou moeten aangeleerd worden , om die dan
weer aan andre te leer en , en dat op een fecr moejelijke wij-
fe, fonder eenig nut₅ dewijl men die taal fou moeten leer en

öm daar in de gronden der Religie te leeren verftaan , niet
tegenftaande fy reeds een taal, die univerfeel by alle Malijt-
fe Chriftenen gefproken en gebruikt werd ₃ hebben , en al
die verborgentheden daar in foo klaar können hooren , le-
fen , en verftaan ₃ dan in eenige taal ter wereld , \\ geen
men vatten kan waar te moeten zijn , om dat men anders aan
haar de faken ₃ die men haar in de hooge taal wilde doen
vatten , niet fou können uitdrucken of doen verftaan. Is \'t
van nooden imand.de gronden der Religie in\'t Hoogduitfch,
Fran feh > oï Engelfch , te leeren verftaan ₃ als hy die reeds
in\'t Ne der duitje h_y of eenige andre taalvz rftaat, hoe krom
die ook zy ? En verftaaè hy die in die eerfte taal niet, of
zijn \'er in die eerfte taal foo kragtige en klare fpreekswijjm
niet , om hen die te doen befeffen ₃ dan in een van die an-
dre talen ₅ waar in men hem die wil doen begrijpen, hoe fal
hy dan in een taal waar in die fpreekswijfen niet, of foo klaar
niet zijn , die leeren verftaan in een taal_fAie hem vremd is r
En verftaat hy dat reeds in die lage taaf maar zijn de woor-
den en fpreekswijfen foo fuiver niet in haar uitfpraak , als fy
behooren te zijn volgens den aard der fuivre taal, het en
komt hier immers niet op (uiverhyd van woorden , of nethyd
van fpreekswijfen , maar alleen daer op aan , of fy die woor-
den en fpreekswijfen hoorende , die haar het felve denkbeeld
van faken geven, als diefuiver der woorden, en netterfpreeks-
wijfen , tot welke fy haar wilden doen overgaan , fouden
doen j \'t welk waar zijnde, gelijk het waar is, en geen een
van die gene , die kennis van degemeene Malijtje taal heb-
ben , met fundament konnende tegenipreken, foo moet ik dan
beüuiten, en feggen, \'t geen ik toonen fal al vele Jaren
Vaar my door den Kerken-raad van i_Amboma gefegt te zijn,
dat het namentlijk ₃ niet eygentlijk te doen is om Chriftus
maar met vru^t bekend te maken aan de gemoederen der
Inianderen j maar enkelijk om die taal fuy ver te fchrtjven,

en die aan de Inlanders , die reeds een andre eil beter taal
van gebruik hebben , te leeren , latende haar Eerw. alfoo
haar felve feer ter herten gaan , een cierlyke Malijtfe ftijl,
en nette of hoogdravende fpreekswijfen₃ even of dat het werk
der Predieanten was , talen aan andre te leeren daar fy im-
mers die behooren aan te leeren , die fy univerfeel van ge-
bruik vinden , al was fy in vele fpreekswijfen foo net niet,
als fy behoord te zijn , indien fy maar een regt begrip en
denkbeeld -van faken geeft. Dit is een fake, die immers die
Inlanders, die eenig verftand en luft tothet Chriftendom heb-
ben , niet anders kan doen denken , dan dat het die liefheb-
bers der hooge Malijtfe taal meer te doen is om haar hoog
Mdlijts te leeren , dan om haar de gronden van onfe Gods-
dienjl te doen verftaan , om dat , indien \'t haar Eerw. om
\'tlaatfte alleen te doen was, haar Eerw. dat gemackelijk,
en met veel vrugt, fonden können doen in diegemeene, nu
zederd 70 a 80 Jaren altijd met vrugt gebruikt, daar d\' an-
dre haar niet anders dan onnoodig , moejelijk , en tedieus,
feer belacchelijk moet voorkomen , even als of men om een
\\Tredicmts wil, die (om dat hy geen Nederduits geleerd
had , en niec als Hoogduits kon) van gevoelen mögt zijn,
dat het Nederdmtfch een kreupele, en de Hoogduitfe dafui-
vre taal was , onfe Gemeintens en "Predicanten alhier wilde
ohligeren en gebieden, Hoogduitfh te leeren. Ik meine dat
dat een werk fou zijn , om in een fnede af te fnijden alle de
Godvrugtige arbyd van foo veel Godzalige Mannen , met
foo veel vrugt, zederd foo lange reeks van Jaren , fond er
int er mi(ße van \\ gebruik dier tale _?? befteed , en alfoo niet
anders dan ₅ fondcr de allerminfte eefc Qf verwagting van \'t
andre , \'t geen men reeds vaft had , te laten varen , en V
onfe*zere met het uiterfte prijkel en een extraordinare moei-
te , als blindeling > en fonder behulp-middelen te gaan foe-
ken, \' - - •»

Dewijl^ nu in Amhoma geen Malijtfe Predicanten, in
de gemene taal ei varen, waren, foo (ouden fe nograns in
Band*) of Ter nat en, mogen zijn. In Banda nu is D .de
Graaf, ook geen man, dieeenige andr et aal, dan die lage
LMafytfh f en de Neder-duitfe _y verffoat; en D. Feylingius,
die , hy mijn vertrek uit Amboina, wanneer fijn Eerw: in
die Trovmtïe nog was, eer ft even op een * Buit en Comptoir
gelegt zijnde, met verre daar in kan geavanceerd zijn. In
Ternaten legt D. Stampioen, die, even voor mijn vertrek uit
Amboina, geen Malijts kon, en daar na toeging, apparent,
om, by tijd en wijle, fig daar in die tale re oeftenen, waar
in derhalven ook niet verre kan gekomen zijn. Hier nu in
ⁱt Vaderland is D. (Jaron, Predikant tot Lexmond, die, by
dé 14, jaren, met feer veel lof, niet alleen van die van Am-
boina, maar feif van die van Banda_% Macaffar, en Bata-
i^ia. , fijn talent in die tale hefteed, en ook daar door by
haar Hoog Edel hⁿ., en den Eerw: Kerkenraad van Batavia^
foo veel eftime gehad heeft, dat fijn Eerw: Schriften, op
recommandatie van byden die CoUegien, foo aan de Ed:
Vergadering der XVIl^re, als aan \'t Eerw: Clafiis van ydm-
Jierdam, zijn in druk gegaan, tot fëer veel nut, en dienft,
ifer Clmfienen, foo in al de O 0 fier je Trovintien, als tot
Batavia, als nader uit \'tExtraét van de Brief, van haar
Eerw: van den 16. December, Anno 167f. aan die van
Amboina gefchreven , en onder de Extra&en hier agtervol- j &{///}
gende*, omftandig blijkt. De tweede is D. vander Sluis,
die niet minder, maar eer meer, tijd in die tale dienft gedaan
heeft, en die de laatfte Predikant; (voor \'t fchrijven dier
M\'illlve) in die eygen tale, in de Malijtfe Gemeente tot
Batavia ge weeft, ja dieexpres, alsfoodanig een, door Haar
Koog Edⁿ., en de Broederen van Batavia, uit Amboina
daas beroepen is. Daar en boven zijn iiier te lande nog D.
D. Mant e oh , en Hek, van welke de eene in Banda, en de
andre in Ternatem, gelegen heeft. Wat den eerftcn aan-

gaat, hebbe, doen in Banda quam, by difcours uit fijn
Eerw: genoegfaam konnen hooren, dat lijn Eerw: niet al-
leen Mahjts kon* maar al Teer net daar over wift te (preken.
Laatft gemelde wete niet beter of heeft in Ternaten preu-
ven, en blijken, van fijn bequaamhyd, in die taal> gege-
ven. En genomen , by den die Heeren en verftonden dat
ganfchelijk nier, die twee voornoemde Heeren verftaan het
lbo veel beter, en Ik de derde hier te lande zijnde, meine
ik dat wy te famen, en in getal, en in bequaamhyd by een
genomen, alle Indijche Predicanten, in die tale ervaren ,
fouden overwegen, en al(oo in ftaat zijn, om, /onder de
Indijche Predicanten daar mee moejelijk te vallen, dat werk-
fecuur en wel te revideren, zijnde het evenveel, waar een
werk gerevideerd werd, als de revifie maar goed is. De
Broederen gaan voord, en (eggen , dat het buiten alle tegen-
fpreken is_t dat men daar beter kennis van de Malijtfe taal
heeft als in-Holland,

Indien de Broederen, door de Malijtfe taal, de Gemee-
ne verdaan , gelijk fy moeten verftaan, fullen fy over een
ver/ie in die taal oordeelen, foo leg ik rond uit, dat haar
Eerw: daar in geabufèerd, en dat\'er in ganfeh Indien geen
Ledematen, nog felf geen Predikanten, zijn, die voor foo
verre haar kennis, om een ver (ie des Bijbels te revideren,
belangt, dat half foo goed, dan de twee Heeren Caron, of
vander Sluis* kennen,, en wat bequaamhyd ik daar in heb,
fal kunnen blijken aan mijn werk, en \'t oordeel, \'cgeen, by
tijden wijle, daar over, door die Heeren, en andere dier
taalkundige, fou konnen gegeven werden, gelijk dat ook
by occafie, en difcours met taai-kundige, liever fou willen
toonen , en een ander dat laten feggen, dan (\'tgeen debe-
fehydenhyd niet lijd) daar felf veel van op te geven, Ver-
ftaan de Broederen, door de c.Malijtfe taal, de Hpoge_i lbo
kan het verftand, of oordeel, der kundige in die taalt im-
Eoers niet in confideratie komen» om een oordeel te vellen

over een verfie in de Qemeene tad> en (choon haar oordeel
al in confideratie kon komen} foo fou men weder vragen,
war men met die woorden., van dat men hier beter kenrits
heeft, verftaat: want men fal daar door moeten verftaan,
men/chen in het Territoir daar de E; Qomp: Malijtfe Ker-
ken heeft, als tot Batavia _% in Ambon, Banda, Ternaten,
en de reft om de Ooft, en dat men daar beter hoog Malijis
verftaat: of men verftaat \'er door, die in de Territoir en van
defe en genecJMahometaanfche Trinfen, als Jambi, Djo-
hor, xyiehin, Tatani, Maningkabo, en andere Rijken
die ftreek uit, zijn. Indien het iaatfte, ik fta het toe5 maar
die Inlanders konnen immers niet in confideratie komen by
gefchil over een verfie des Bijbels in de Hooge of Lage taal, om
dat fy de Lage niet verftaan, en in de Hooge taal Cïïlaho-
metanen zijnde, \'er van haar nog geen andere fouden konnen
oordelen, als Triefters, of Koningenom dat die eygent-
lijk Geleerden in óietale , en de gemeene lieden daar fbo kun-
dig niet in zijn, en \'tgemeene Maiijts, foo wel als andere,
in dagelij ke converfatie, negotie, \'&c. gebruyken. Indien
men het eerfte verftaat, foo fal\' men by de menfchen in het
Territoir der E: Comp: weer of de Chrijlenen, en Heyde-
nen, of Mahometanen, verftaan. Nu fegge ik, uit onder-
vinding op Batavia en om de Ooft, dat niet alleen de
Malijtfe Lhr ijl enen ganlch geen Hoog Maiijts verftaan maar
dat ook de Chinefen, Bal/ers_f Macaffajtn, Javanen, en
alf00 Chri/lenen, Hydenen en gemzene.Maho me tanen, in
genere, van geen hoog CMalijts , of feer wynig \'er af weten,
en alleen het gemeene gebruiken, gelijk ik dat tot Batavia*
en Bantam, lbo wel, als in t_Amboina en Banda, (elf on-
dervonden hebj maar dit is waar, dat de Triejlers, Vor~
fien, en Hoj^: groot en, op Java, en andre plaatlèn, ook
felf i_n Amboina, niet tegenftaande fy in converfatie en ne-
gotie, gemeen Maiijts i\\preken, fig, inhaarfchrijven , en in
laken vzriGods-dienft, bedienen van hoog Maiijts ₉ ook wel

van Arabifch, en dat mee zzti\\Arabifche letter, by de
z Mahometaanfe gemeente foo niet bekend \'tgeen een pradtijci}
van defelve is, om de faken van Gods-dïenjf, die alleindie
letter befchreven zijn, te meer verborgen te houden voor
^y*tgemeen, die, buiten datfe het ten meeften deel niet lefèn
konnen, ook wynig daar van verftaan, en dat (komende
hier in over een met die van \'t "Pausdom, die haar Gods-
dienft in\'t Latijn doen.) op haar Trieflers maar laten aan-
komen , waar van in Mahometaanfe Tempelen oor- en oog-
getuige geweefl: ben; uit al het welke dan onwederfprekê-
lijk blijkt, hoe wynig die gepretendeerde beter kennis van"
Malijts in Indien, dan in Holland, ter fake doet, en te pas
komt, foo ontren teen Overfetting in de hooge, als in de la-
ge \\oïgemeene •> Malijtfe taal. De Broederen nii voegen\'er
dit by, dat fy dit verfoeken_y op dat alfoo mijfchien niet met
groote moeite en koften in \'t licht komen Joude, een werk_}\'t welk onfe tegenfprekers met redenen Jonden konnen befpotten.
Even of daar veel aan gelegen was, ofonle bittre tegenpar-
tijderen, die Hooge Malijers, Mahometanen van Religie,
ons beJpotteden> als maar het teedre Chrijlendom daar door
aangequeekc, of opgebouwd wierd. Of meinen de Broe-
deren ook, dat fy Mahometanen, ten aanfien van het we-
fen der faken, in de Goddelijke Schriften vervat, (daar\'t
hier op aan kom,t) foo \'n werk in de Hooge Malijtfe taal
minder, dan fod\'thaar in de gemeene taal voorquam, fbii-
den bef potten ? Voor my, ik nietj maar meine, dat héc
Euangehüm, gelijk het den \'Joden-, in wat land \'took zy,
een ergernis, en den Grieken een dwaashyd is, alfoo ook
den iMahometanen befpottelijk, en dwaas, foo lang voor-
komt, totdat het God behage, door de werking van fijn
Geefthare herten kragrdadig te raken, haar \'t regt verftand
van faken te geven, en die fpreekwijfen, diehaardoen, om
dat fy fe niet verftonden, befpottelijk voorquamen, te lee-

geleerd, overgefec, en ingefcherpt zijn. Enten uitérftengé*
nomen, al die bef potting lou alleen daar van voordkomen_som dar lbo een, by een fpreekswijs, hem bef poft eïyk voor-
komende, iets verftaan fbu, \'tgeen hy fich inbeelde dat te
beteekenen in \\ Hooge Malijts, en niet (gelijk ^st wefèn
moeft, om wel te raifonneren) dat gene, dat den ÖvéHët-
ter daar mede heeft willen te kennen geven, en dat het ëy-
gentlijk, en klaar, in de Lage taal, by allen die defelve ver-
ftaan, beteekendj en derhalven is dit een fvvarighyd, die
by my, en andre lieden, foo fwaar niet weegt, als by de
Heeren Broederen op Batavia te meer, dewijl foo \'n Over-
Jetting in handen van diegeen, die \'t béfpotten fouden, na alle
apparentie, niet eer fou komen > voor en al eer fy door Ca-
techifatien, en Predicatien, (die dan even befpottelijk fouden
wefèn, en niet alleen nu, maarzederdfeer veel jaren dienden
verworpen te zijn) al eerft ten grooten deele Gechrifiend„
waren maar even lbo wynig als onfe Predicatien en Catë-
chifatien haar befpottelijk voorkomen, om dat fy uit eygen
believen, en een averjiè van onfe Religie, wegens duifter-
nis die God nog op haar herte laat, \'er niet komen om die
te hooren, even foo wynig fou onfe Overfettinghzav befpot-
telijk v oorkomen, om dat fy die, öradieeygen«wr/ïV,niet
fouden willen iefen, voor ën al eer het God behage, haar
kragtdadig te trecken, \'t begrip der eerfte beginfèlen te ge-
ven , en alfoo eyndelijk den geheele Gods-dienjï fmakelijk te
doen voorkomen. Vervolgens dan feggen de Eerw: Broe-
deren : dog aangejïen wy .fieHy dat U Eerw: zijt mislydy
fullen wy eens beantwoorden de redenen, &c. Dat de Syrio-
dus mijiyd is, is feker, maar dat beftaat daar in, dat haar
Eerw: fig ingebeeld hebben, dat die Taal, in welke D. Lei-
decker fijn O ver jetting verveerdigd] een Taal was, dit men
al om by de Chrtftenen vcrftond, eii die alfoo van gebruik,
en nut fou zijn, en niet, dat het een/^/was, die geen Ckri.
fteneny en, ten hoogften, maar 2 Predicanten verftaan,

en die men die gene, die Chrifien zijn, eerft, met vee)
moeite, fou moeten leer en, daar fy gemackelijk in die taal,
waar in ik overgefèt heb, konnen onderrigt werden, dewijl
dizUniverfeel, daar Chrifien Kerken zijn, verftaan, en al-
leen gebruikt werd. Dat het moejehjk is voor imant, (ijn
goede Jaak goed te maken -voor een Regter, die, geen kennis
van faken hebbende, het vonnis reeds geveld heeft, kan ik
met meer fundament leggen , dan den Kerkenraad van Bata-
via, vermits haar Eerw: in de fake van mijne fehoon
fy niet d\'allerminfte kennis van faken hebben, teneerften al
een Vonnis hebben believen te vellen, en alfoo mv veel
moeite te maken, om voor haar Eerw: geen kennis van fa-
ken hebbende, mijn goede /aak goed te maken; (oohet, na-
melijk, vannooden, en billijk was, die daar voor goed te
maken-, en hoe kunnen haar Eerw: fpreken van die Jaukgoed
te maken voor \'t Synodus als onkundige, daar \'t Synodus \'er
meer kennis van heeft-,\' dan haar Eerw:, en mijn faak beter
op fijn beenen (laat, als die van haar Eerw:, om dar ik ge-
heel anders handel, dan haar Eerw:, want dit goed maken
van haar Eerw: is niet een daad van haar Eerw:, maar een
eygentlijke daad van de Heer Leidecker, welk goed maken
haar Eerw:, als de faak niet verft aande, en die ter goeder
trouwe aannemende, by \'tSynodus willen doen gelden, als
of het was een daad van den Kerkenraad, met een vól 11 rek te
kennis oordeelende, en getuigenis gevende , foo wegens die
£wee talen, als wegens die twee Verfien of Over(ettingen j
even als of de Heer Leidecker fijn gedagten geuit hebbende,
en de Kerkenraad, blindeling, znjonderkennis, diegedag-
ten aannemende, dat voor meer dan voor eene daad kon
werden aangefien. Dat de Heer Leidecker fijn oordeel over
mijne Verfie, en andere haar werken, uit, ftaat fijn Eerw:
vry, maar over dit oordeel moet weer geoordeeld werden
van lieden, die bequaamhyd in die lage Tale hebben, én
niet van Hooge MatijerSy en veelmin werden onderlchraagd

van een Kerkenraad, die nog\'teen nog\'tander Volmaakt
varftaat. Ik , voor my, heb mijn gevoelen , met alle ze-
dighyd en Candeur de perfoon, en \'t werk, van de Heer
Letdecker behandelende, voor het Synodus open gelegd,
en niet gewild, dat men my gelooven iou, om dat ik dat
fyde, gelijk de Broederen op Batavia doen, die willen, dat
men haar/eggen met eenen voor bewijs Tal aannemen, daar
\'t immers maar ten Jeggen van deWzer Leidecker, of anders
maar een Notificatie van dien door hare Eerw: Mijfive, fon-
der eenig verfekerd bewijs, is5 maar ik heb de Chriftelijke
Synodus foo vcclbewi/Jenvan dien, als, tot volkomen over-
tuiging van mijn geregtige faak noodig waren, gegeven, en
doen nog, daar en boven, my beroepen op Taalkundige
Predicanten, en andere, die ik haar Eerw: (elf aanwees, en
v erlogt, dat haar Eerw; by de fèlve eens geliefden te exami-
neren, of ik haar, in allen deelen , de waar hyd niet gefegt,
en voorgedragen, had. Indien nu een Synodus _y föodanig
onderrigt van de nature der fake, nog moet paflëren voor
een Regt er die geen kennis heeft, waar voor fal dan de Ker-
kenraad van Batavia pafferen, die nog veel minder van de
Jake fchijnt te weten, om dat fy anderfins anders handelen
feu. En, indien de Synodus, goede en deugdelijke getui-
geniflèn van Inianderen,, en andre, en de judicature van
ervarene Predicanten, en taalkundige over die fike, defelve
confirmerende waar te zijn, niet mag gelooven; wat mid-
del dan, om hier uit te geraken, dan dat fy (dewijl de Pret
dicanten van Batavia \'er ook geen kennis afhebben,) felf
tjMalijtS leere. \'

Vorder feggen haar Eer w:, dat het noodig is, dat Gods Woord
in .andre talen werde Overgefet, en dat dat een waar hyd is,
die van/elf J\'preekt. Hoe können dan de Eerw: Broederen
tegerjfpreken mijn Verfie des tij bels in föodanigen taal, die
van een Univerfeel gebruik is? en van welke de Heeren
Bros deren lèlf (gelijk hier achter by \'t Ex trad der Batavi-
\' \' ^: \' " Jche

Jche Miffive, van den jare 1694. en den 31. Januari], te fien
is) dit navolgende feggen: Maar wat de MaUjtfe taal be-
langd, wy zijn mede van dat oordeel, dat d^>Ordinaire^<Pre~
dicatien behoor en te gejchie den in *t Gemeen Malijts, als

zijnde by den Inlander bejl verjlaanlijk , en fy daar aan ook
meejl gewent: want die tale moet, voor haar het Jligtelijkfïe

een tale, in welke Gods Woord met vrugt kan overgelêt
werden, het is fekerlijk die, dewelke rnen int^Amboinage-
bruikt. Daar is de principale Queek-fchool. Daar leerd men
die Maiijtje taal, die van alle Chrijlenen niet alleen, maar
felf ook van Heidenen, en Mahometanen, dagelijx gebruikt
werd. Daar fetten fich de Predicanten tot het vol maakt ge-
bruiken van die taal, foo als fy, tot voordfètting van \'z
Chrtjfendom, van nut en dienft is. Daar alleen heeft men
vijftig, of meer. Kerken, een getal foo co-njider abel, datfy
die van al de and\'re Trovintien, hoofd voor hoofd, ja by
na alle te gelijk., overwegen. Van daar heeft men, van tijd
tot; tijd , veel Predicanten tot and\'reGemeintens (ten bewijs
dat \'et een taal van een Univerjele nuttighyd was) verfon-
den. Daar is die Kerke (om foo te (preken) eerft in die
Gemeene /^/gefundeerd, nietzederd io.azo., maarzederd
70. a 80. jaren her waards, niet door Vijf, of Ses, maar
dopr een Conjiderahel getal van Predicanten, kundig in die
taal,, gelijk uit de Ext raden der Brieven, hier achter vol-
gende, na Proportie van die tijd, daar die van beginnen,
af te nemen is, Daar, of door Predicanten diedaargeftaan
hebben, zijn alle, of de mccttc Boeken in de Gemeene,
en die Univerjeelgebruikelijke, /Wgelchreven,en, op ko-
ften van d\'E: Comp:, op Recommandatie van den Ambon-
Jchen Kerkenraad aan die van Batavia, verfchydene, vele
"ook op recommandatie des Batavijchen Kerkenraflds aan
Haar Hoog Edeih™. , en foo voorts door die byde Collegien
w,ccr aan de Hceren Majorës, niet alleen gedrukt, maar

yerfchydene ook herdrukt; van welke recommandatie van
die van Amboina aan die van Batavia, en lbo voorts, een
klaar voorbeeld in \'t Extract der Mijfive van den 16. De-
cember 1675. hier aehteif aarfyolgende, tefienis. Van daar
heeft men io de Trovintien van Banda, Temate, Mac af-
tcc. die weken, gedrukt zijnde, en felf de Schriften
van dien, eer die nog in druk waren, verfogt, met veel
vrugt, en betuiging van dankbaarhyd gebruikt, (gelijk,
hierachter, uit de Extraden der Miffiv en* van den jare
1669. en den 26. Februarij, den 12. April , en den f. Sep-
tember, ook van den jare 1 <573. en den 27. Februarij, te
fien is) en alfbo een onwederfprekelijk bewijs gegeven, dat
dctaal, daar gebruikelijk, niet alleen van een Üniverjek
nuttighyd was, maar dat ook alles, \'cgeen, tot vermeer-
dering van de kennis der Inlandfche Chriftenen, vorder fou
mogen overgefet werden, onwederfprekelijk moeft overge-
fet werden in die taal, die van foo veel Dienaren, zederd
ibo veel jaren, met foo veel vrugt gebruikt, en fooUniver-
seel van gebruik, en nut by die allen was, ten ware men,
als op een klop, alles \'tgeen bevorens, niet alleen volgens
getuigenis van alle huiten-kerken in trovintien, maar felf
volgens getuigenis van de Kerke van Batavia (boven geci-
teerd) wel, en met vrugt begonnen, en tot lbo verre, door
Gods Genade, gebouwd was, plotfelijk afkeuren, de Boe-
ken, in die taal (hoe nut ook) befchreven zijnde, achter
de bank werpen, en dat groot werk foo temerair en reuke-
loos afbreeken wilde, Al welke faken, wel geconfidereerd
zijnde, ik niet begrijpen kan, hoe die broederen van Ba-
tavia aan de Kerken van Amboina, en, nevens haar ook,
aan die van Banda, Ternaten, en Batavia, daar men de
felve -Boeken, de felve Inftruttie, Taal, en T re die anten,
in een en die fèJveTW(fullenfy verftaan werden)gébruikt,
en by alle en een y gel ijk, dagelijx geen andre Matijfe taal
fpreekt, hoe de Broederen (kg ik) aan alle de felve dan n02

Iconnen tragten te onthouden een Överfetting AUÈybefcH•
die taalt die haar Familiaar, eygen, aangenaam , ert alleen
van gebrüyk is, en hoe men kan tragten foo veel Matten
liever op te dringen het aanleer en Van de Hooge, aïfuyüê*
te Malijtfe taal, op dat fy den Bijbel, die daar in werd over*
ge/et, Jouden konnen lefen en *uerfiaan (gelijkjhaar Eerwj
Miffive van den 31. Januarij, 1694, hieragtervolgende, te
kennen geeft) dan haar, nevens alle andre Ghriftenen, dó
Vryhyd te laten van den Bijbelle hebben in die taal, die fy
vefftaan, en dagelijx gebruyken j een faak, dieimmersvan
felf ipreekt, dat, namelijk, die van Amboina, en alle die\'
Malijtfe Chr ijl enen den Bijbel in de by haar alleen verftaan-
bare, en lage Malijtfe taal, even foo wel als andre Ker-
ken behooren te hebben, alwaar\'cfehoon dat haar taal, of
haar Malijts, foo t\'eenemaal aan haar ^cProvintie alleen valt
was, dat\'et nergens, dan alleen by haar, van gebruyk wa*
fe, hoe.veel meer dan dewijle dc Overfetting indietaleveiv
veerdigd, by lbo vele buiten haar, ja by alle cMalijtfe Chru
jfenen, van een en \'t fèlve gebruik, en even\' verftaanbaaf
\'rgeen men begrijpen kan Waar te zijn, om dat het an=
de fis verkeerd gehandeld ibu zijn , Predicantente verfènden j
ofte beroepen, van plaaclen daar fy verftaan werden, en
dat om te gaan na plaatfen, daar fy niet fouaeft verftaatl
werden_} \'t geen ook plaats hebben, en een en de felvefaak zijn
Ibu met het verfênden van Boeken, en Mee fiérs, die van
die Van Amboina, na andre gemeintens daar Malijtfe Chri*
ftenen zijn , niet een en de felve vrugt, menigmaal verfon*
den, expres ge-êyfcht (gelijk hier achter, voor foo verre de
^vBoeken of fchriften betreft, uit verfchyde Extraden van
Miffive 1» blijken kan) en met byfonder genoegen gebruykt
Zijn, \'tgeen men van de Hooge CMalijtje fchriften immers
niet feggen kan 5 dat fe oit, zederd den Godsdienft daar ge*
plant is, tot mijn vertrek uit Amboina daar ge-eyfcht zijn»
dan alken (even voor mijn vertrek» en na expreflè Ordr*

jn te voeren) by foime van Confideratïe,
hoe \'t Nö°drakelij^ fou zijn Malijtje fchriften in een Arabi-
fche letter te hebben, foo mendiefuivere taalfou moeten lee-
ren, foodanig nogtans dat dat niet op voordfetting van de
Religie in, en door, de icive, maar alleen op de Scholen
en Meefiersy om die, ^Studenten op d\'Academie, fig\' in
de fuiverhyd der Malijtje taal te doen evertueren, en haar
verftant in \'tgeneraal op te helderen, fpe&eerdej maar hoe
wynig verwagting\'er van de felve (voor foo verre aangaat,
dat men de Goddelijke waarheden daar in fou tragtên te lee-
ren, of ter neder te (lellen) fou geweeft zijn van de reft in
êen Arabijche letter geföhreven, kan men fien aan dat een
klyn Frage-Boekje, in \'t Hoog Malijts overgefet of gefchre-
ven, en tot Batavia gedrukt, \'tgeen, fonder ge-eyfcht te
zijn, al over eenige jaren na Amboina van Batavia gefon-
den zijnde, by geen Chr ijl enen, der Malijtfer lage tale
kundig, heeft konnen verdaan werden, en alfooganfchon-
nut bevonden is , gelijk dat klaar blijkt uit de Copye der
Mtfiive van de Heer Tadbrugge (gevvefen Gouverneur van
Amboina) die hier achter aangehecht , en onder Anno 1697
en den 20 Junij» té\'^vinden is, en by welkers tijd die boek-
jens gefonden zijn. Dat nu haar Eerw: leggen , dat die
waarhyd, dat \'t Woord Gods in andre talen overgefet werde,
liiet veel bewijsredenen behoefd voor die gene, die al eenige
jaren lang befig gewee(l zijn, om dit werk eens tot een goed
einde te brengen, dat is een feggen, dat niet in \'t aller m in ften
op die van Amboina paft: wanc het Werk, waar van haar Eerw;
Ipreken, werd verveerdigd in\\Hoog Malijts, en fou derhal-
ven, by tijd en wijle van nuttighyd werdende, eenelijk voor
diegene, die in die/eervaren zijn., konnen en moeten die-
nen, maar ganich niet voor die van Amhoina, Banda_y Tema-
ten „ of Batavia, daar men, by Chriftenen, die /vWniet ver-
ftaat, en, in faken van Godsdienjlfd aar \'t hierop aankomt) noit
met d\'allerminfte yrugt (hoe feer men foo nu en dan, voor een

vlaag» ook getragt heeft die in te voeren) gebruikt heeft ,
tenware men, feg ik wederom, \'er fig niet aan kreunde,
en \'tvoor een geringe en gemakkelijke faak hield, ai die Na-
tien te obl igeren Hoog Malijts te leeren, alleen om den Bij-
r £ hek** die daarjnjjverd overgefet, te konnen lef en, en verft aan.

^{A x} \' Uit dele geheele ftelling dan van haar Eerw:, in fijn regte
kragt aangemerkt, trek ik, in faveur van mijne Overjet-
ting, dele waarhyd, dat men veel minder bewijsredenen van
7ioo den hef ft voor diegene, die, al ze der t e enige jaren, een
algemein dienftig werk, en een overfetting, by alle Malijt-
fe Chrijlenen verftaanbaar, voltoid heeft, dan voor die ge-
ne, die al eenigejaren lang befïg ge weeft zijn om een werk
ten einde te brengen, \'tgeen by geen Malijtfe Qhriftenen fou
konnen verftaan werden, en alfoo voor haar van geen ge-
bruik zijn fou, Wanneer men nu een Bijbel over let, foo is
\'£ ook niet genoeg die maar in een andre taal over tefetten,
maar die taal, waar in men overfet, moet verftaan werden
by die Chriften-Natien, tot welker dien ft en gebruik die,
by tijd en wijlen, welen fou-, ,en die taal diend gefproken,
en verftaan te werden in \'t Gebied van den Land-Heer,
waar in foo\'n Overfetting gedrukt werd, of lal werden.
Sou het niet de vreemdfte faak ter wereld zijn, by al dien
de H. M. Heeren Staten Generaal een Bijbel in haar Gebied
lieten drueken , die by de Ingefetenen, Trofefiie van de Chri-
ftehjke Religie doende onder haat H. M.\' Gebied, niet ver-
daan wierd, en dat in een tijd, dat de felve nog van geen
Overfetting dts Bijbels verfien waren, en dat (Tonder te
con fidereren hoe moejelijk en verdrietig haar \'taanleefen van
die taal vallen fou) om defe en gene Natiën, buiten haar
Territoir onder vreemde Vorften_y (Groote Vyanden van
onCe Religie) ft aan de, te bekeeren, fonder bevorens nog-
tans eenige fchijn of hoop te hebben van foo\'n Religie, of
Boeken daar over handelende, (om dat het felve tegen alle
Tolitique en Kerkelijke Regelen der Mahometaanjche Vor-

Jïen en Priefters direct aanloopt) met eenige vrugt te kon-
nen invoeren? Sekerlijk behoord immers, in ïoo\'n geval,
onfe Gebieders, en ons, de Gemeinte Gods onderons reeds
*Projefiie van onfë Religie doende, allereerft ter herten te gaan,,
om die eerft\'t Woord Gods in haar, (dat is de by haardage-
lijx gebruikelijke en verftaanbare) taal te geven, en daar na
ook om and re te denken, maar men behoord die niet verle-
gen te laten, en veel min te vergen een taal, diefy niet ver-
ftaan, aan te leer en, ten einde het Woord Gods daar in te
leeren verftaan, en dat alles onder pretext of van andre, die
die fuivretaal verftaan of gebruiken, en Mahometaans van
Gods-dienft zijn, te bekeeren, of enkelijk (\'c geen nog erger
is) om een fuivre taal te hebben, \'tgeen in der daad niet
anders zijn fbu, dan ^!t Jekere te verwerpen, en, als voor een
tijd, te laten varen, om met alle ernft, fonder hoop van d\'al-
lerminfte meerd\'re vrugt ten aanlien Van \'twefen der fake
(den Gods-dienfl namelijk) te fullen doen, het onjekere na
te jagen. Voordgaande, dan fèggen de Broederen nader:
Broeders by aldien den Over/etter alhier dit werk foo feer
had willen verhaaflen, fonder nau agt te geven op de wig-
tighyd der faken &c., en Verfte en Revifie (oude hier afkon-
nengedaan zijn. De woorden, foo, en verhaaflenzijn hier
nadrukkelijk. Het is geen gevolg, dat imand, die lang over
een werk befig is, nauwer agt op de wigtighyd der faken
geeft * dan een perfoon die foo\'n -ze^ in korter tijd ten ein-
de brengd, om dat die geen * die\'er meeft geheele dagen,
en ook een groot deel van dé nachten (met eenfitchtom dat
te voleinden) aanfit, eer fat ten einde geraken, dan imand,
die \'er foo flipt en geftadig niet aanfit, en al foo in een jaar
konnen afdoen, \'tgene daar een ander twee, en meer, jaren
over befig zijn fou, fonder dat het fèlve nogtans eenigfins
fal beletten, dat hy nau agt op de ge wigtighyd der fakenge-
geven fal hebben. Maar wie dog heeft dc Broederen dat wijs
gemaakt, of daar van overtuigd, dat, namelijk, het ver-

haaften van mijn werk, uit enkle liefde tot voordfetting van
het Chriftendom begonnen, en op \'ternftig verföek der7#-
landeren, op een betamelijke wijle, voordgefet, enuitygen
drift en yver (\'tgeen veel verfchild van een werk, dat men
imand oplegt, en verfoekt, latende hem de vryhyd van,te
verbaaften, of niet tè ver haaften\') ondernomen , eenigfins
gefehied zy, ibnder daar nevens, immers foo wel dan de
Heer Leidecker, de behoorlijke agt op de gewigtighyd der
faken, eri\'t wel overleggen der woorden gegeven te hebben?
D r is immers een Fiaejuditic, \'tgeen haar Eerw: tegen mijn
Werk, evenals of ik daar maar-fop over hemen geloopen had,
willen leggen, daar immers haar Eerw: dat noitgefien heb-
ben, en ook, al hadden fy dat gefien , niet in ftaat zijn,
om daar over te oordeelen jen daar dit een faak is die blijken
moet, en fal, wanneer dat door CMannen, die ervarene
Theologanten in die Taal zijn, gerevideerd fal wefen. Dat
ook, by foo\'n verhaafting van den Heer Overjet ter aldaar.,
foo\'n Werk wel eer voltoid (hoewel niet in denhaak)ge\\veeft J
fou hebben, wil ik geerne gelooven, ook wel, dat de Re-
vifte fou hebben kormen afgedaan geweeft z>ijn\\ maar tuf
fehen konnen, en doen, is een groot onderfchyd: Want dat
daarom, om dat het mogelijk was, dc Revifte in der daad
fuiken vaart fou geloopen hebben, kan ik beftvaarlijk aan-
nemen s ook fchijnd het de gewoonte van den Batavijchen
Kerkenraad niet te zijn (\'tzy het dan by haar Eerw:, of
wel by andre Intercidenlen, toekomt) vokoide Verft en ten
eer ft en te revideren, dewijl *t anders wonder is, hoe niet al-
leen de Re-uïfie van \'t N. Teftament, in \'t Tortugeejch, foo
lang (foo my berigt is) onder handen geweeft zy, maar
hoe\'er ook tot nog toe aan de Revifie van de Overietting
des O Teftament*s m \'t Tortugeejcb (bfyden door D, Fer-
reira verveerdigd) by \'t afgaan van die Brief nognjjjt eens
begonnen was, daar die nogtans zedert Anno 165?4.., voor
\'t vertrek der Retour-Vloot (wanneer ik dat felf, in Vergade-

ring op Batavia fittende» heb hooren bekend maken) al
klaar gelegen heeft, en daar\'er reeds verfchyde Taalkundi-
ge, en Fredicancen in die taal; aldaar waren. Ik, voor
my , geloove dat ik de reden van dien wel fou raden, maar
fal daar van mijn gedagten by my houden, om te toonen,
dat ik my van die faak niet verder wil bedienen, dan fy hier
voor \'t jegenwbordige te pas komt. Dat hes niet genoeg is
een Overjetting te maken, maar dat men diendtejien, hoe
men die maakt, is feker j maar dat daar uit fou vloejen, daü
die Waarhyd voldaan, opgevolgd, en nau genoeg ag$ ge-
geven werd, wanneer men, fonder te confidereren wat taal
van gebruik, en een Algemein nut zy, een Overjetting
verveerdigd in een voor de OHaljtje Chriftencn on verdaan-
bare taal, die nog eerft moet aangeleerd werden, nietalleen
by Tredicanten en Mee fiers, maar ook by die gene, diefy
leeren en daar in ftigten (lillen 5 en dat ook daar uit fou vol-
gen, dat men, de fin van den H. Geeft willende uitdruc*
ken, daar toe niet fou mogen gebruiken eengebroke, krom-
me , en bejpottelijke Jlijl, foodanig namelijk, dat die alleen
by die Hoogt Mahjers, Mahometanen van Religie, krom*
gebroken en befpottelijk, cn die te gelijk nogtans by alle
Lhrijlenen (die lage taal gebruikende) en ook felf by fèer
veel and re Indijche, en van onfè Religie verfehillende,
Volkeren, Umverjeel in gebruik, ten vollen •verjiaanbaar,
alleen van vtugt, en dè Goddelijke Waarheden, ibü klaar
als \'t behoord, uitdruckende is, dat, feg ik, kan ik in \'t
allerminfte niet fien* en is een (aak, die geen een Man van
verftand M konnen goedkeuren. Indien ookdie Hoogt taal
foo noodig was, hoe komt \'et dat men niet in tijds, en van
ouds her, Boeken, Onderwij/\'ers, enandre behulpmiddelen
\' in die taalt om \'taanleeren van dien , (00 op Batavia als
op de Buiten-Gouvernementen te f acUiteren, befcrgd, hoe,
dat men de Predicanten, tot den CMalijtftn \'Dienft gepro-
Je&eerd* foo lang in foo een bejpottelijke taal, niet alleen

met eygen goedkeuring heeft laten prediken, maar dat men
de Schriftenvan de foodanige in die taal, felf met veelernft
als dien 11 ig gerecommandeerd, die aan Haar Hoog Rdélh^en.>
aan d\'Eerw: Clafiü van t^Amjlerdam, en deEd:Heeren Be-
wind hebber en , openbaar (als ontrent de Predicatien van D.
Caron, en by de Extratt Mifiive van den 16. December,
Anno i-6\'jff eri in de Voorreden van D. Caron\'s Predica-
tien, klaar te fien is) voor nut verklaard, en Predicanten
in die befpottelijke taal ook felf in de Malijtfe Gemeinte van
Batavia gebruikt, en beroepen heeft, als in dien D. Brou-
werius felf (daar men \'t foo opgeladen heeft) en in Ö. D.
Heüenius, Vofmaar, en vander Sluis, die alle de Malijtfe
Kerk als Predicanten van dien daar bediend hebben, en nog-
tans haar Malijts van Amboina mede gebragt hadden, ge-
bleken is ? Dog dele geheelaftelling loopt ook direct tegen
de tale van Taulus, 1 Cor. 14, aan, daar hy (by na \'t ge-
heel Capittel door) \'tleeren in een onverftaanbre taal ve,r-
werpt, en \'tleeren in een verftaanbare prijft. In \'f4. #sfegt
hy : dat, die in een vreemde taal [preekt, hem felvenjligt.
In ^,c6. legt hy : nu Broeders, indien ik totuquame, enjfra-
ke [vreemde\'] talen, nvat nuttighyd Joude ik doen, foo ik tot
unietenfprake, of in Openbaring, ofin kennis, of in Tro-
phetie, of in Leering7 In \'t 12. fs wil hy, dat men over-
vloedig tot ftigting der Gemeinte zijn fal. Maar voor al
drukt hy fich kragtig in \'t 19. fs uit, daar hy legt: Maar ik
wil liever in de Gemeinte vijf woorden (preken, met mijn
V erfland, op dat ik ook and^yre mag onder wijjen, dan thien
duif end woorden in een vreemde tale. Dat de Broeders hier
onfe ¹T)uitfe Overjetters by brengen, als of die foodanig op
de Agtbaarhyd derf aken gelet hadden, dat fy niet meteen,
ja principaal op fe ftigting der gemeinte (volgens Tault ta-
le) en de verftaanlijkhyd der tale by de gemeene Man, ge-
let Ibu hebben, is (behoudens haar Eerw: refped) niet wel
geallegeerd, en \'t en quadreerd op defe faak ganfeh niet:

*Deure der Waarhyd.
«rant die taal) en het Neder duytjck, waar in die Ovcrgefet
hebben, en is niet Hoog-duit (ch, felf niet fat gereleveerd
en Hoogdravend Neder duitje h, \'tgeen, gelijk \'t Hoog Ma-
lijts met veel Arabifche, ook even foodanig met veel uytheem-
fche en Baßard woorden gemengt is* ook is\'t niet dat Duitfcb
\'tgeen men hier aan \\Hof, of aan de Hoven van Juftitie,
of by de Curieufe verbeteraars van onfè taal, gebruikt j
Maar het is fuiken gemeen en flegt Neder duitfch, als by de
Gemeene Man (voor foo verre de taal aangaat) gemakke-
lijk Verftaanbaar, en, by allen het geheel Land door, in
daaglijkfe Converfatie in gebrnyk en van een Algemeenenut-
tighyd, is. Is dit nu niet een groot onderjehyd tufiehen de
Hf Leidecker > en tufiehen on/e 0 ver fett er s, dat fijn Eerw:
in een onverfiaanbare, en dat die wijfe en voorfigtige Man-
nen in een overal in delen Lande verftaanbare taal hebben
overgefet? want tufiehen dat Juiver CMaltjts , \'tgeen de
Heer Leidecker gebruikt, en dat kromme (lbo haar Eerw: feg-
gen) dat alle Malijtfe ChriHenen, en andre Inlander en voor-
noemd , gebruiken, is fuik en onderjehyd, dat fy dat krom-
me ₉ (of dat gemeene, foo ik met haar Eerw: in haren Brief
van den ji.Januarij, 1694, dat noeme) klaar, en dat Jui-
ver Malijtls nog in de mceüïe woorden, nog in fpelling, nog
in conftruÏÏie, en alfoo van\'tfêlve geen fin, verftaan, en
dat eerft moeten aanleeren, om (foo haar Eerw: in \'tEx-
tra& der even gemelde Mißive hier ageer volgende, willen)
de taal Juiver te le er en leJen en verft aan-, even of\'er maar
een klyn onderfchyd tufiehen byde die talen, en als of het
maar een quade Spelling, of kromme Uitjpraak was ; maar
, dat het foo veel verfchild, als ik feg, kan uit dele twee
Mißivefl, een van Banda, en een van Amboina (die hier
■■» agter onder den 16. Februarij, en 12. April, van \'t jaar 1
by Extra£b te vinden zijn) middagklaar blijken. Indien nu
de eerbied * die haar Eerw: (na haar voorgeven) voor God
hebben* hen Jou doen fchricken, om foo ras, en Jonder een
nauwe Overweging van faken, en woorden, \'er over heen

te loop en, \'ris wonder, dat haar Eer w: foo gemackelijk , ci*
fonder teje krieken, daar foo over heen hebben honnen loopen,
om den Bijbel in foo\'n onverftaanbare taal te laten overfet-
ten, of felf over te letten, niet tegengaande haar Eerw: wel
willen, of konden weten, dat de andre (of die lage) va»
een Univerfeel gebruik en nuttighyd by allé Inlanders,
daar Malijtfe Chriften- Kerken zijn, was. Of men nu, fon-
der te haaften, en met langdurig dog verkeerd overleg>
ook niet wel een blinden Hond, of ongeformeerden Beer
voordbrengen kan, 01 de Ed: Comp:, tot haar fchade,
veel eer aan IVerkenvzn die natuur, die in een Onverjiaan-
hare, dan aan die, dewelke in een verftaanbare taal ge-
fehreven en gedrukt zijn , of vorder lauden mogen werden»
bevinden: want *r geen D. Heurnius gedaan heeft, dat kan
noit komen onder *t Oordeel der Liefhebbers van de»Suivre
of Hooge taai, vermits lijn Eer w: de vier Euangelien, de Han-
delingen der Apojlelen, en de vijftig eer fteTfalmen, foo als
die daar lagen ((onder eenigfins op de nethyd> of kromhyd
der taal te Hen, als fy maar verltaan wierd) t\'enemaal gefchikt,
en Gereformeerd heeft na den aart der gemeene Maliftfe tale₉foo als die al-om by de Chriftencn verstaanbaar was, en dat
met fuiken Stijl van (ehrijven, en (oodanige wvorden, die
noit by die gemeene Malijers, maar alleen die ervarene in die
Hooge taal, vreemd en /brdig fou konnen voorkomens
terwijl nogtans alle die Chriftenen met reden fig over die re-
formatie (die de Eerw: Broederen een Ueformatie noemen)
fouden verheugen, (iende met hoe veel grooter refpèff fy
nu \'t W\'ootd Gods, dat in een Vér(laanbaretaal\\efende, kon-
den behandelen en aanmerken, dan wanneer het haar in
een voor haar Onver(laanbare taal wierd, of moge werden
voorgedragen Even foodanigis \'t ook gelegen met de O ver-
Jetting des N. Teftament\'s van D Brouwerius, een Marf
die, by dat Werk alleen, meer, dan alle andre te (amen,
gefchreven, en die by lijn (ehrij ven noit voorgehad heeft net ,

fiDeure der Waarhyd,
(dog Principaal by e^om de Ooft woonende) Chriftenen
verftaanbaar Malijts (hoe ftordig het de fuivre Malijers ook
fou mogen voorkomen) te fchrijvèn, agtende fijn Eerw: het
beter te zijn om (volgens Pauli tale) een woordmet fijn ver-
ftand, en tot Onderwijfing van andre, dan tbien duifend in
een yreernde tak, alleen fig {elven daar byftigtende, en geen
licht aan andre daar door gevende, te fchrijvèn. Dat die ^Man
Ü]n Feilen hier en daar in fijn Werk heefr, weet ik, en fou
*er mogelijk konnen aan wij/en, die daar wat beter na fouden
gelijken, dan vele,die haar Eerw: aanhalenmaar onder-
tu/Ièhen nogtans foo weegt het goede in fijn Werk het qua-
de en die teilen fcer verre op, voor foo verre hy een tale*
by die Lieden verftaanbaar, en alleen van vrugt onder het
ganfeh C.Malijts Chriftendom, gebruikende, daar nevens ook
die gene tot nog toe is, en blijft, die de grootfte enPrincj»
paalhe van alle ichrijvers in die gemcene taal, en alfoo een
groot iJMede-Fundateur van alles, \'tgeen daar op gebouwd
wierd, is 5 al het welke nograns alle andere Broederen, die
ten dienfte van dat Chriftendom fchreven (als wel by fonder
D. Caron) haar lof en eere niet moet ichijnen te verkorten,
aangefien ook die, (en byfönder fijn Eerw: , foo even ge-
noemt) ongemeen verftaanbaar en met veel vrugt,die haar
Werken nog dagelijx dragen, ge fchreven hebben, fchoon
fy juift foo groote Werken, als D. Brouwerius, niet heb-
ben uitgegeven. Daar is niet gemakkelijker als te berifpen,
maar ik en kan niet fien dat het die iet ij pers fouden zijn,
die dien Man, in allen deelen, fouden verbeteren: want,
foo ly hier of daar een plaats verbeterden, fy fouden in te-
gendeel wel weer thien plaatfen, die fijn Eerw: wel overge-
fet had_r deformeren en bederven , om dat fy die na hetjui-
v ere Malijts (\'tgeen immers by de Gemeinte niet ver/laan
fou konnen werden) fouden willen fchikken, gelijk ook dat
gene, dat fy jlordignoemen, ten grootften deelen alleen haar
Eerw: > en nietandren,dier tale kundig, ftordig voorkomeniou-,
en ingevalle £r^«^ dat Mek gele fen had _y foujhy, kennis van

faken hebbende, fekerlijk om \'tfelve in verre na foo hertel
lijk niet hebben ge lacchen, als hy fich wel hertelijck bedroefd
Ibu hebben over \'c willen invoeren van een Overfetting &
een tale, die voor alle Malijtfe Chriftenen on verft aan baar
en Barbaars is. En genomen , hy moge daar eens om ge-
lacchen hebben , voor foo verre dat niet befchreven was in
dié fuivère taal, foo was daar wynig aan gelegen , wanneer
den Over/etter fig maar verftaanbaarrnaakte,en fijn Oogwit he-
rijkte, \'tgeen hy Onwederfprekelijk berijkt heeft, dewijl
fijn werken van die ChriBenen feer wel verft aan werden,
en veel vrugt doen. Dat over dat Boek, (namelijk het N.
T. van D> Brouweriusi) j\'uivre Majijers (daar het noit voor
gelehreven is) fouden willen oordeelen, is onbillijk, eheven
eens, als of men een Boek, voor de Ne der duitfchers ge-
lehreven, niet alleen de Hoogduitfchers, maar felf lieden,
welker taal mg meer, dande Hoogduitfe van de Nederduitfe
verfehild, wilde voorlefen om haar daar over te laten Oor-
deelen : want het verfchil (als reeds gefegd is) is foo groot,
dat een gemeen Malijer de gemeene taal (eet klaar, endean-
dre ganjch niet verftaat. Indien nu die Hooge Malyers
daarom mogten lacchen,, dat lou geen bewijs van de belac-
ehelijkhyd dier tale geven, maar de reden van dit lacchen
fbu alleen defe zijn, om dat fy die niet verftonden, of om
dat fy die geerne na haar fuivre (dog voor and\'reonverftaan-
bare) taal gefchikt lagen. Met veel meer reden fouden dan,
om een Overfetting des Bijbels in de Bngelfche taal, lac-
chen alle die Natiën, die daar in ider iets van haar taal feer
gedeformeerd fouden mogen vinden j \'tgeen nogtans de En-
ge Ij chen noit obligeren fou daar in te veranderen, maar lie-
ver dit mengelmoes en diegedeformeerde taal te\'houden, en-
kel en alleen, om dat die Joo bejl, en klaar by de Natie
verftaan wierd. Imand, die regt weet, "Wat tale \'er van
nut en vrugt is, fal noit feggen, dat het jammer is, dat
tot het drucken van dat Werk foo v eel óhkoftengedaanr
ten ware hy ook met een verkeerde en blinde drift was aan-

gedaan, om liever fijn ftem tot hes drucken van een Over-
fetting in een Onv erft aanb are, dan in een verftaanb\'re taal
re geven; en ingevallen ik op al de buitenfporige en lief-
deloofe expreflien der Broederen fou antwoorden, foo als
het wel behoorde, het fou mogelijk de Broederen gedagten
konnen inboefemen, als of ik my foo wel met feherpe ex-
prefixen, als alleen door de bloote reden, en billijkhyd de-
ferfaak, tragte te verdedigen, weshalven hier op defe Pe-
riode niet meer fal leggen. Om foodanige dingen, name-
lijk onnoodige onkoften, voor te komen, foo ü daar (leggen
d\'Eerw: Broederen van Batavia) gerejolveerd, een goede en
wel over dagte Over fetting in het licht te gevenj dog hoe
kan dat een goede en wel overdagte, O ver fetting z,ijn, waar
in niet anders fteekt, en daar mede men niet anders beoogt
dan een taal te fuiveren, föodanig, dat men fig, van ver-
ftaanbaar, onverftaanbaar maakt, en al foo Deformeerd, in
de plaats van te Reformeren, ontftigt, in de plaats van te
fiigten, en afbreekt, in de plaats van op te bouwen • een
oogwit, en een gedoente, dire£t tegen dat van de voor-
noemde Heeren, Heurnius en Brouwerim, aanloopende:
want fy Deformeerden (foo de Broederen feggen) een taal,
om de Gemeintens, voor welke fydie fchreven, te Refor-
meren , en de Broederen tot Batavia, Reformeren weer de
verftaanbare, en met veel vrugt gebruikte, taaldefer Broe-
deren, om de Gemeintens , voor welke die dienen fou, te
Deformeren, fig \'t niet eens kreunende, of fy lbo veel Chri-
ften CMalijtfe Gemeintens Deformeren, en haaronverftaan-
baar voorkomen, als haar Eerw: die kromme Taal, en
(lordige ft ijl, die men in ^Amboina en elders, gebruikt,
maar Reformeren j dog wat is gemackelijker, en redelijker,
dat foo veel Gemeintens die Hooge en fuivre taal, die twee
a drie perfoonen haar tragten op te dringen, aanleer en,
dan dat twee & drie perfoonen, onder foo vele duifenden,
en om aanftonds vrugt te doen, en van ider een verftaan te
werden, die Univerfeel verftaanbre (fchoon kromme\') taal

fouden aanleerenl onwederfprekelijk hec laatfte: want, te
feggen, dat de Tredicanten die taal eerft fouden konnen aan-
leeren, en dat fy die dan aan de cJMeefters, en die weer aan
andre fouden voordleeren, is de belacchelijkfte fake ter we-
reld, ende en is in fpecie niet anders dan de Predicanten de
wefen tl ijke reden van haar kom ft te doen vergeten, of ter
zijden te ftellen, en haar voor eerft tot School-meefters van
een taal, om die Juiver te leeren fpreken, te maken, Ton-
der dat fy by \'t vqlieeren van die taal dan iets meer aan een
Inlander fouden konnen te kennen geven , als men hem in
die taal, die hem familiaar is, gemackelijker en fpoediger
reeds geleerd heeft, en nog leeren kan. Dit is immers de
reden van haar komft in Indien nier, namelijk vreemde ta-
len aan andre te keren, en veel min die te verbeteren, maar
dit isfè, namelijk om talen, die fy daar vinden, te leeren ,
en fieh hoe eer hoe liever aan den Inlander en maar enkelijk
verftaanbaar te maken, en hen Chriftm , en dien gekruift,
te prediken, ten einde haar van de magt der duijiemïs over
te brengen tot Gods wonderbaarlijk ligt, en niet om haredui-
fternis dicker en grooter te maken, door\'taanleeren van een
taaly die al de Iuft, die\'er nog by defè en gene foutje mogen
welen, t\'eenemaal uit bluffen, en al het licht, dat daar nog
is, als een omgekeerde fackel jammerlijk fou uitdoven, en
fmoren. Dat een Predicant voor fijn plaifir, en als een poinfr
van ftudie, Juiver Malijts leere, en even loo ook een Mee-
fier, om wat verder in de fuiverhyd dentale, als een Stu-
dent te avanceren, foo voor fïch fèlven, als daarna voor fijn
leerlingen, prijfè ik, maar dit in conjequentie te treek en,
als of de Predicanten die taal aan de Meejlers, en de Mee-
Jlers die aan hare School-kinderen fouden moeten leeren, of
die bequaamhyd fouden behooren te hebben, om deH. Schrift
daar in te konnen lejen en verjiaan, is een fake, die de ge-
heele Wereld vreemd moet voorkomen , wanneer fy dat in
die Extraét Mijfive, hier agter onder Anno 165)4,. den 31.
Januarij gevoegd, foo klaar lefen falj zijnde hier, in dit

aanleeren van die taal, onfes bedunkens, geen andre vrugt,
dan voor foo verre het is een poincl van ftudie, en geenfins
voor foo verre het op de Religie fpe£fcerende is, en is ook
by ons noit anders toegedaan»

Defe voornoemde Refolutie nu, van die_!goede en welover-
dagte O verjet ting in ^yt ligt te geven, was genomen , omniet
meer onderworpen te zijn het voorgeven van deje of gene,die,
een wynig Malijts geleerd hebbende, terflond haar jelven in-
beelden Meejlers daar van te zijn, en bequaam om ook d\'al-
ler moe jdïjkjte Jchriften over te fetten, eveneens als de jonge
Studenten, die eerjl op de i^Academie komen, e?i, een wy-
niggefltideerd hebbende, haar terjïond inbeelden^cProjeJJores
te zijn. Is dit een taal van Broederen ontrent Broederen ?
en heb ik, met mijnen langdurigen arbyd, foo choquante
exprefiien aan haar Eerw: verdiend? Broeders dit gaat te
verre, dit is te fcherp, ende mijn pligt en laat niet toej dat
ik daar op fal Twijgen, gelijk wel gewenfcht had te mogen
doen, om dat foodanige exprefiien een applicabel antwoord
uitlockende, de liefde, die by U Eerw: al leer aan \'t verkou-
den is, niet fuHen vermeerderen, Of ik nu wynig of veel
Malijts geleerd hebbe, wat konnen die Broederen daar van
oordeelen, die nog \'t Hooge nog \\Gemeene verftaan? dat
de Heer Leidecker, die my tot Batavia heeft hooren pre-
diken, en menigmaal met my over de Hooge tale gefproken
heeft, datfou ftellen, kan ik befwaarlijk gelooven:. want fijn
Eerw: heeft van my, in prefentie van velevrunden, tot Ba-
tavia getuigd, dat fijn Eerw: nog,noit imand gehoord had,
die lbo goeden Malijts als ik fprak, en die foo veel be-
quaamhyd in die taie toonde. Dit wete ik, dat fijn Eerw:,
die ik vooreen man van fijn woord houde, noit fal tegen-
fpreken, buiten dat ik dit met fijn Eerw: letteren, nog dit
ielve jaar aan my gefchreven, fou konnen toonen , mee dele
expreffie: Ik houde tot nog toe flaande, dat ikond r deTre-
dicanten tot nog toe op Batavia niemand heb ontrn et, die
het Malijts joo wel verjlond, als U Eerw:. Ammnejen

getuigen van my, dat noit een Tredicant foo klaar en ver-
ft aanhaar, in de Mahjtfe talehy hen gebruikelijk, gepredikt, en
noit mand van mijne Tredecefjeurenfoo verre daar ingekomen
was, dan ik. Den Ed: Heer Generaal, en d\'Ed: Heeren
Raden van Indien hebben, op mijn verfoek, en de daar ne-
vens overgekomen getuigenis, foo van den Gouverneur en
lijn Raad, als van dznCAmbonfenKerkenraad ,my, die nog
maar een jaar voor 80. gulden ter maand gediend had,
van die tijd af aan, expres om dat my foo iverig in \'t aanle-
ren der CMalijtfe taal getoond had, en reeds de publique
dienft waarnam, van 80. tot 100. gulden gelieven te verbeterend-
om daar voor dat loopend verband van vijfjaren uit te dienen,
daar ik anders vijf jaren, voor 80. gulden, en dat verband
eerft had moeten uit dienen, welk verband ten eynde geloo-
pen zijnde, foo is my, by mijn tweede verband (zijnde van
driejaren)op voorfchrijvens, endegoede getuigenifïèn, foo
van d\'Heer Gouverneur en Raad, als van den %ylmbonjen
Kerkenraad, door de Ed: Heer Generaal, en Raden van In-
dien, toegelegd 120. ter maand, met dcfe/ïgnificante expreftie
\'er by: dat ik mijn beroep in de Chriflelijke gemeinte van Am-
boina, na de van daar gekomen getuigeniffen, met alle iver
en neerjlighyd waarnemende, en my ook byfonder in de Ma-
lijtfe taal geoejfend hebbende, van 100. tot 120. gulden ver-
beterd wierd. Blijkt nu uit al die getuigenifïèn niet onwe-
derfprekelijk, dat het (éggen van de Broeders, voor foo verre
het op my gepaft is, t\'eenemaal vervald? Schoon de Broe-
deren (foo gefegt heb) niet bequaamhyd genoeg hebben om
defen brief, voor foo verre een folide oordeel over de hoogeof
lage Malijtfe taal_y en over defe en gene daar in geciteerde Ma-
lij tfe woorden en paftagien aangaat, op te ftellen, foo hebben
haar Eerw: nogtans bequaamhyd genoeg (als bl ijkt) gehad, om
fcherpe expreffien»die by my niet voor de H. Leideckérs, maar
voordele en gene van haar Eerw: reekeningftaan, \'erin te la-
ten vloejen. En dewijl nu bewelèn heb, dat dele voorn: expref-
fien niet wel van de H. Leidecker, maaralleen vandeandre

Broederen, konnen ter neder gefield zijn, wie heeft haar Eer w:,
die immers geen verftand van Hoog of Laag Malijts hebben ge~
authorifeerd, omovermy, die foo lange jaren Predicant indie
\' lagetale ge weeft, endaar enboveninftaat ben, om te konnen
toonen, dat geen minder bequaamhyd in de hooge enJuivere,
als in de lage taaly ja die nu in dieby de talen 12. jaren befteed
heb, w ie dog heeft haar de Magt gegeven, om over my foo Ma-
gtjiraal te oordeelen? even of ik, na 12. jaren fweetens in die
taal, nog maar een leerling of een Student, die pas op de Acade-
mie quam> was, en als of haar Eerw: T r ofe(foren in die to/wa-
ren? of beelden fig haar Eerw: in, dat haar Eerw:, omdat fy
een Kerkenraad zijn, en ik maar-een finguher Predicant ben, al-
les mogen (eggen, wat haar gevalt, of dat de wi jshyd, en \'t oor-
deel , over dte taal, om dat fy een Indifche, en daar en boven
die aanfienlijke Batavifche Kerkenraad uit maken, aan hare
Vergadering, ook felftot nadeel van de waarhyd, vaft is ? zijn
\'eroit menfehengeweeft, die daar fy niet minder dan dat zijn,
fig nogtans inbeelden Meefters en Trofejforen te zijn, foo zijn \'c
immers haar Eerw: in defen, willendedat, daar\'er op Batavia
maar een klynzMahjtjeGemeente is, en \'inAmboina foo vele
Zijn, dat, (èg ik, nogtans haar Eerw: oordeel boven de getuige-
nis van foo veel Ambonje Kerken (om van andre Trovintien
nog niec eens te (preken) over de Hooge en Gemeene taal, en
welke de befte voor haar zy, lal prevaleren, en dat al mijne be-
tivijf en* hoe kragtig en confonant die ook zij n, by hetj\'eggen en
voorgeven van haar Eerw: niet eens (lillen in confideratie ko-
men s dog het komt my niet vreemd voor, dat men my foo han-
deld, want even fooda\'nig als men nu hier tegen my voor dit/«/-
vre Malijts plijt, heeft den Kerkenraad van Batavia tegen de
geheelen Kerkenraad vznAmboina, in den jare 1677. gedaan.
- Doen was\'er vooreen ©ogenblik, ook foo\'n drift en fugt daar
voor, op\'taanfotten vand\'een ofd\'anderLiefhebber, dog die
inbeelding vervloog in rook en damp, en men fpraker zederd
niet meer af, dan alleen dat\'er nu weer foo een koorts van de tijd
is, die mogelijk even eens fal af nemen, en overgaan. Even eens

nu als ik jegenwoprdig daar op antwoord, en daar nevens
overdtTrojejjorenmagt, oïjuperioritijt., van haarEerw: kla-
ge, even foo heeft de Kerkenraadvan^kmboma daar ook op ge-
antwoord, en daar over ook geklaagt, gelijk niet anders afte
nemen is uit het antwoord van haarEerw: aan die van Amboina.
over datfubjeèl, by haarEerw: MiiUve van den 26. December,
T677. en nog nader fou blijken, indien de Brieven van den 8.;
Mey, en f. September, Anno 167 7. en van den 28. Mey ^ Anno
16]%AoordiQ\\anAmboinaaanéizyanBatavia over die fake
gefchreven, eens voorde Synoden en Clajfen alhier mogten ko-
men 3 gelijk de Broederen van Batavia dat voor haar iel ven hou-
den, daar niet meer van notificerende: dan haarEerw: welge-
vallen is. Dog om tctoonen dat wy niet iets alleen /eggen, maar
ook bewijfen willen, foo fullen wy d\'eygen woorden van haar
Eerw: citeren, welke voor foo verredefe materie raakt, aldus
luiden. PVy hebben ons waarlijk, waarde Broeders, ten hoogfien
verwonderd, dat U Eerw: Joo onbedagt en onvoorjïgtig zijt*
dervendeJoo een geheeleen aanfienlijke Vergadering foo een lajler
en leugen aanvrijven, dat hier meer (foo zijn de eygtn woorden
in UEerw: briej) op Joo eenhooge engïerlijkejlijl in\'t Malijts,
. als wel op den aanwas van Gods Gemeinte gelet werd, waar
door de G emainte meer aj- als toe- neemt en vervolgens fèggen
de Broederen in die brief: rakende de Suprioritijt dejer Kerke
van Batavia, o ver de Kerke van Ambon» waar mede U Eerw:
ons ten onregt befchuldigdy daar antwoorden wy met een woord
op, dat het uit U Eerw: eygen letteren blijkt, dat U Eerw.tr agt
je Ijs de,Super ioritijt over de kerk van Batavia te erlangen: want
U Eerw: aar deel is, dat wy gehouden fouden zijn ons oordeel met
dat vanU Eerw: te conformeren. Komtdit, in\'t wefèn der fa-
ke, niet over een met het gene reeds by my gefègtis, cn blijkt
hier uit niet dat indien de Kerk van Amboina al eyfcht, dat die
van Batavia in de fake der Malijtfe tale, by de Chrijlenen, foo
aldaar, als op B at aviafelf, gebruikelijk, haar met die van Am-
boina haar geliefden te conf ormeren, daar in niet alleen niet
Heekt die ©nbillijkhyd, die\'er fteektin\'t geen die van Batavia

fragten uit te werken, nam:, dat fy (ouden willen, van dat men
xnAmboinaeenTaalinvoetde, dienog in Ambm, nog lelf by
de Chrijienen op Batavia, verftaan. wierd, maar dat \'er in te-
gendeel een leer groote billijkhyd infteekc, vermits haren
wenfeh was, dat de Broederen van Batavia lig met die van Am-
bo ina (fonder op haar grooter kennis in de tale, of op haar groo- \\
ter aanfienhjkhyd, door meerder getal van CMalijtfe Kerken,
boven alle Trovintim te ftaan) fig geliefden te conformeren tot
het behouden van een taal, die en in Amboina en tot Batavia
by de Malijtfe Chrijienen verftaan wierd, ja over al by alle Chri-
flen Malijtfe Kerken, zederd lbo veel jaren, met lbo veel vrugt
.gebruikt was, en derhal ven, buiten de allermmftenoodfakelijk-
hyd, of fehijn van eenige meerdere vrugt daar door te doen, niec
^aan te nemen voor haar eygen Kerk, en veel min andre Kerken
op te dringen, te perfuaderen ₃ of te doen overgaan tot een tml,
vdie nog in Amboma, nog tot Batavia van Chrijienen verftaan
-wierd. Die graat nu ftak de Broederen van Batavia nog te
.dwars in de keel, weshalven haar Eerw:, by hare Miftive van
den 14- Febr: 167$, in ant woord van de Ambonfe lijfme van
den 28. Mey desjaars 1678, dit feggen: UEerw: eerfteMifiive,
van den 28. Mey Anno pa ff at 0, ftrektfig eerjl en meefl uit in moe-
jelijke en onlujlige haketten over het Malijts werk en deJ\'aak van
^Albert Struis, van welke wy afkeerig,en daar in verdrietig
zijn: anderjïnsnogfiof, nog reden ontbrekende, om met ernjli-
ge en gegronde ver antwoording uwe driften te ontmoeten: dog
wy hebben de gewoonte niet nog de Gemeinte Gods: even of die
gene die tegen \'t invoeren van een onverftaanbare taal, en door
^?t behouden van een verftaanbare plijten, niet lbo wel, ja niet
meer, toonde de Gemeinte Gods te zijn, als diegene die tegen
de gebruikelijke taal voor \'t invoeren van een on verftaanbare
plijten. Het oordeel daar van Iaat ik over aan de ganlehe werelds
konnendedit\'er by voegen, dat, ingevalle die gene, of irnand
van die gene, die doen daar foo voor plijteden, tw teOrdinaire ^ v^*¹^
Raden van Indiento t hare Swagers gehad hadden, die faak mif-
fchien wat meer vaardgeloopen, en lbo fehielijk daar by niet fou

hebben blijven fteken. Ook fouden de Broederen daar foo gc^
makkelijk niet overgefproken, en veel min foo dire£t aange-
gaan hebben tegen dat gene dat haar Eerw: nu doen, dat is met
andre Kerken haar Vryhyd\'vadtfcn niet tefcaten: wantby haar
Eerw: Mifiive van den ló. Januarij 1680. lèhrij ven haar Eerw:
aan die van Amboina dit navolgende: Het mijhaagt ons ook
ganfchelijk niet, dat UEerw:, rakende deCMalijtfe taal in U
Eerw: Catec hijmus en formulieren gebruikt, haar felven nog
refereren, ongedragen aan haarfchrijvens van den 20. Februarij
167 7, aljoo wy ook desgeljx doen, aan d\'onfe van den 14. Febr:
1679: welwetende, dat ider Kerkevryflaat, dietale in hare
formulieren en leerjhicken te gebritike\'n welke de leerlingen aller-
meefl en allerbeft verft aan, al en ver ft aan nog gebruiken die van
andre Kerken defelve niet, Wittende Broederen doen, da tider
Kerke die vryhydhad, en weten haar Eerw: het nu niet? Voor
my, ik weet wel, en houde voor de geheele Chriften Wereld
flaande, dat het een Kerk altijd, niet alleen vry ftaat, maar dat
lè ook verpligt isformidieren, leerftucketi, en Overfettingen te
gebruiken in een tale> die daar altijd van gebruik, verftaanbaar,
en nut geweeft is, maar dit wete ik daar nevens, en houde het
even eens ftaande, dat \'et een Kerk noit vryflaat, Formulier en_rof Leerftucken, en al(bo veel min de Overj\'etting des Bijbels te
gebruiken, ineentale, die nog in die kerke k,lf, nog by eenige
andre Chriften kerken verftaan werd ₅ en dat\'et allbonog veel
min vry ftaat die by andre kerken (ten ware men.haar gemoede-
ren geweld aan mogt doen ) ook te willen invoeren, gelijk voor
foo verre met de Miiïï ve van haar Eerw: van demi Januarij 16$ ^
blijkt, haar Eerw: tragten te doen.

De Broederen gaan voord, en feggen: om ddn dit Werk uit te
voeren heeft de E:Comp: hier al groot e onkoften gedaan > en de
letters daar toe verforgt. Het ftaat deE: Comf>: vry, te doen \'t
geen haar welgevald, maar defè faak, op qualijk gegevenebe-
rigten fteunende, heeft de Heeren Majores mogelijk gebragt tot
iets, \'t geen haar Ed: Ed: noit fouden gedaan hebben, foo fy wel
van de fake waren onderrigt ge weeft, en \'t geen haarEd.Ed: fig

wiet alleen te laat fouden können "beklagen, maar ook veel ge-
voeglijker had können gelchieden na voltojing en revifie van
een werk, van \'t welk men niet weet of God de Heer de Maker,
endzRevifeurs van foo\'n Werk (die mogelijk verre tefbeken
füllen zijn) foo lang lal laten leven, dat fy dat können voleynden.

Dat \'nu-dat werk, met nauwe overweging van woorden en fa-
ken , voordgejet werd, met foodanigen (poet, als bequdmeluk
kan gefc bieden, wil ikgeernegelooven, als haar Eerw: dat par-
ticulier van dien Over (etter, en van die taal, in welke fijn
Eerw:overfet, gelieven teverftaanj maar dat daarom een Ver-
fie in de lage of gerne ene Malijife taal door imand(die buiten fijn
dienft de meefte tijd van fijn leven by dag en by nagt daar toe he-
fteed, wynig vermaak en divertiftement,gefogt,"en fig gedron-
gen gevonden heefc, foo door gcftadig verfoek der Inianderen,
als door fijnen iver en hope van veel vrugt daar by te füllen doen^
en een fonderlingepreuve van fijne neerftighyd te füllen geven)
met met even naukeurige overweging van woorden enfaken, en
met meerfpoed, en ee» even foo bequaam fou können vervaar-
digd werdenfou jammer mpt-, en een voorbarig oordeel zijn-, \'c
geen beft fal können blijken, niet alleen by de Revifie van mijn
Werk, maar fel f ook by andre werken, daar verveerdigd, die
mogelijk eer.dan haar Eerw: denken/t ligt fien, en fouden kön-
nen toonen, wat de neerftighyd al vermag. Wat nuttighydfiaVt
zijn (feggen haar Eerw:) te hebben tweederiy Overfetting waar
door den lefer fal gebragt werden in twijjfeling, wat redenen fou-
den de Heerenpfhben om onnoodiee onkoften te doen ?

Believen de Heeren Be mndh\\^f^Ferfien, van de H .Lei-
decker, en my tedrucken, ikfalmydaar, met die drift, n\'iet te-
gen ftellefyals de Broederen doen tegen de mijne: vermits GW
de Heere, by nader conqueften der E: Comp: op landen van Ma-
hornet aan f che Koningen, daar die tale van gebruik mögt zijn,
foo\'n Werk nog fou können zegenen, en alfoo dat van gebruik
maken.

Ik wil den arbyd van den Heer Leidecker foo liefdeloos niet
afbreken, maar moet even wel dat feggen, daralsdeG?02/>;maar

eene verßefou moeten en willen drucken, het onwederfpreke-
• /«j^lli^kdoorg^aat» da^de welke in die taalis, dieiälmoeten gedrukt
£ Jj^v* jSL " werden die van alle Chriften kerken, ja ook felf by die van Ba-
iavia, beft en alleen verftaan werd, \'t geen ik genoeg bewefèn
heb alleen de mijne te zijn, en dat alfoo de verfie van de H. Lei-
decker niet in Confederatie jföu können komen, als gemaakt zijn-
de in een tale, die by geen ChrißenkerkenverRzzn werd , en die
men geen Ferk in Indien (fal fy haar vryhyd hebben die haar toe-
komt) kan vergen aan te leren, daar \'er reeds een alom verftaan-
bare en Univerjeel gebruikelijke taal is.

De Broederen leggen vorder: datje haar verwonderen ovër\'t
gene de Chriftelijke Synodus wegens haar Eerw: kennis van de
Malijtfe taal, en wegens die gene, voor welke die by fa talen
dienen feu den, foo vaftelijk ter neder/leid, en betuigen daar van
niet de min fte kennis te hebben. Indien de Broeders daar mede
verftaan, dat haar Eerw: geen Hoog nog Laag Malijts verftaan,
ik wil hetgeerne gelooven, mits dat ik alleen de Heer Leideeker
en de Heer ^cDam\\(welke laatfte hetgemeen MalijtSyfoo ver het
in conv er fat ie te ^komtfyrekenk^n) mag uitfonderen j dog
foo de Heeren daar door verftaan, dat haar Eerw: niet weten,dat
\'er is een Hooge offuyvere, die men by de regte Mali/ers fchrijft,
en een Lage ofgemeene, die men in Amboina, Banda, &c,, ja
felfopiter^/^fpreekt, endagelijx, lbo in faken van Religie,
als in die van c onver fat ie en negotie, gebruikt, lbo fpreken haar
Eerw: haasr Mijfive van den 31. Jan: 16$ 4,. dired tegen. Of ver-
ftaan haar Eerw: daar door, dat fy niet weten dat die eene Over-
fetting in de Hooge fou können dienen voor de Hooge Malijers,
ende Lage voorde Lage? Het is vaft, dat haar Eerw: weten,
en moeten toeftaan, dat mijne Verße, als in de lage taal verveer-
- digd, van de Lage fal können verftaan werden, voor foo verre
de/Waangaat, ofanders was mijn en anderer Prediken, en de
getuigenis van die van Amboinaz&n die van Bataviapók te ver-
geefs. \'tls ook vaft, dat het werk van de H^rLeydecker, in de
Hooge of Suiveretaahetv eerdigd, by een van byden, \'tzyla-
ge of hooge Malijers lal moeten verftaan werden. De Lage of

üemeene Malijers, foo Clmftenen als andre, en tonnen dat niet vcrftaan, foo en\'
is \'c dan fooqualijk van de Chriftei: Synodus niet gefield, dat dat feu komen dienen
■poor die inde Hooge taal ervaren ^n-^ en ierhalvenen wete ik niet waar van de
Broederen fuiken ignorantie gelieven te petenderen, ten ware haar Eerw: daar door
dat eerfie, nam:, dat fy nog Hoog nog Laag Malijts kennen, verftaan. Waar-
lijk die exprefte, van byde de Verfien te willen bevorderen, is \'er door de Chrijl: ,
Synodus expres daarom ingefteld , Otn te toonen, wel dat haar Eerw: voor mijn
Werk, aisj het nutft, verftaanlijkft en \'t eerft voltoid,wa*-, dog dat nogtans
hare en anderer drift foo verre nier ging, van terwijl fy voor mijn Werk fchenen,
dat van de Heer Leidekker te willen agter de bank werpen, en fuppr\'meren, laten-
de het vorder Gode en de tijd bevolen.

, Die gene nu (foo de Broederen feggen) die de Chriftel: Synodusdit wijs gemaakt
heeft, betoond een Man van ivynïg ervarenthydin de Malijtfe taal te z,ijn; maar die
Man heeft betoond, en kan nog nader ten allen rijden betoonen , dat hy* ₅ niet al-
leen laag of gemeenmaar ook het hovge en fuïvere Malijts, al vry beter dan de
Broederen fig inbeelden, niet alleen verftmn, maar ook met een Arabifche letter
f\'chrijven, en de Malijtfe Traciaten in die letter foodanig lefen kan, dat, indien de
Broederen hier foo wel als and\'ren eens fagen, of, liever, kenden lïen (ge-ijk vele dac
gefien hebben) haar Eerw:, fekerlijk gunftiger > dan hier doen, van hem fouden
getuigen, voor foo verre nam: haar Eerw: kennis van d\'eene end\'andrdaal, en
der fel ver letteren ,\' mogten hebben; dog dit is een waarhyd/, dat die Man, die
de Chriftel: Synodus dat niet wijs gemaakt, maar kngug getoond heeft, een van die
Anibonfe Malijers is, die, wanneer haar eenige jaren geleden de Kromhyd van haar
taal (foo de Broederen het noemen) wierd aangewefen, en vermaand (door die
van Batavia) de felve allen flenste verbeteren, haar met allekragten (om al de te
voren aangehaalde redenen) daar tegen hebben aangekant, ert met goede reden,
ja met Approbatie van Synoden en Clajfen, voor welke defe fijne faak Wereldkundig is
geworden, blijven aankanten, om te toonen, datfy van fulke fchadeSijke nieu-
wigheden, en invoeringen van vreemde talen-, nieuwe [peilingen, en cierltjke
fpreektvij\'fen (die niet ter fake doen, en den Inlander t\'eenemaal onverftaanbaar
voorkomen) ganfeh niet houden • wynig \'er na vragende, of men haar doen by
het doen der Monnikken tegen Erafmus, en tegen lijn Latijn, vergelijkt, als fy
daar mede maar vrugt doen, en met contrarie te handelen, door \'t invoeren van
een vreemde en onverftatab\'re taal in faken van Geds-dienft, fig maar in der daad
en waarhyd nki gelijk maken die gene in \'t Pausdom, die een Ave Maria, of Kyt*S

EleÏÏon, beter dan een regc verftaanbaar gebed tot God_/ of als de ware tale Ca-
»^«^\'btehaagd.

De Broederen feggen vervolgens, dat het een abuftve fielling is vandeChrift:
Synodus, dat de Hooge Mdtjtfe taal van de Grootc, en de Lage van de Geringe of
Klym[oUgefproken werden. Het is waar , dat defe faak, met al fijn omftandighe-

den ^ en foo net als \'t wel gefegt is van diegene, die dat voordroeg, door de
Chriftel: Sfnodus niet is terneder gefield ■ maar hoe gemackelijk dit in faken van
die natuir gefchieden kon, fal ider een vatten, dewijl imand, die feit in Indien ge-
weelt is, beter in ftaat is om dat net ter neder te fiellen, dan irrand die daar van
maar een [nondeling vertoog hoord doen • maar egter en heeft de Chriftel; Sjnodus
daar niet geheel mee mis getaft; want door de^r ooien wedden alle Mabometaanfe
Grooten in alle Rijken en Landftreken, en door die weer de Koningen, Vorften, en
Triefters Sic. (die dikwiis meer bewind dan de Vorften felfs hebben) verftaan. Nu
is Yfeker» dat die Koningen, Vorften, Priefters, &c. (ig in haar fchrijven en in
faken van Gods dienft, en anderfins, vaneen hooge taal bedienen, die de flegte»
geringe, en kleine Mabometanen niet verflaan nog gebruiken, dewijl diegemeetèn
Tafar \'Malijts, by alle verftaanbaar (gelijk by haar komft en Negotie op Batavia en_
elders blijkt) (preken, foodanig, dat fy van Ambonefen, Bandanefen, Baliers,
gemeene Macafïanen, en Javanen verftaan werden, \'t geen men ook, in dagelijk-
fe csnverfatie, veel van Grooten en Priefters (iet. Voor foo verre nu egter die Gro-
ten, en Priefters &c. de fuivere taal (\'t zy men die noerne een Babafa Dz.jatvi, of
een B aha fit Dalam, of een BahafaBangfjawan) verflaan , voor foo verre fou die
Overzetting van de HÏLeidecker (na de meining der Chrift: Synod:) voor de felve,
en de lage of gemeene O verfetting ook voor die gemeene en geringe lieden onder de
Mahowetanen (indien niet ook ten deel en voor veel Grooten, als \'t God behaagde
hare herten te raken, om die te willen lefen) opdefe en gene contreyen konnen
dienen: Ook hebben de Broeders abuis, wanneer fy ftellen, dat greote en kjeene
eenerljr taalgebruiken, vermits dat wel onder de Christenen, maar onder de Ma-
bometanen niet verder waar is, als voor foo verre het dageüjkfe in converfatie en
negotie aangaat, mail\' in faken van Religie zijn de Grooten, en de Priefters by Ton-
der , ook gewoon fig te dienen van Malijts, \'t geen niet alleen hooger dan \'t geme-
ne , maar ook met feer veel Arabifch vermengd is, een fake. die men in de febriften
der Malijers feer veel ontmoet. Vcor foo verre nu fou de Overfetting in \'t JIooge en
in \'t Gemeene Malijts ook de Groote en Kleene Mahometanen aldaar, by tijd en wij-
le , (wanneer \'t God de Heer behaagde kragtdadig in haar te werken) haar nuttig-
hyd konnen hebben; blijvende nogtans onwederfprekelijk waar, dat een O verfet-
ting in de gemeene Mafijtfe taal daar, en elders, niet alleen een en meer vrngt dan
een Overfetting in de Hooge of fuivere taal, doen fou, maar, \'t geen verdergaat,
alleen vrugt doen kan. Haar Eerw: ft ellen ock feJf in haar Mtpve, dat \'er by de
Mahjers ondévfebjd tujfcben Malijts en Malijts is, en halen ook aan verfchyde foor-
ten van Malijts, die wy onder een benaming van de Hooge of Stiivere uitdruc-
ken, en onder andre ook een, die de Hooge Mahjers Babajfi Katfafón ,
dat is ₃ een Kromme gemengde of Kreupele; en die wy de Gemeene taal noe-
men; maar dac dat Gemeene Malijts van haar Eerw:, dat haar Eerw: de Ba-
haft en de taal waar in men febnjft, dog \'tgeen wy Hoog Malijts

*peure der VVMrhijd.
noemen , niet meer fou vcrfchillen, als \'t Monnikken Latijn
van het goede y_ of het Straat Tortugeeswan het geen tot Goa
Mc. gefproken word„ of, gelijk haar Éerw: nader uitdruk-
* ken, als de kromme taal van een IVaal> die wat Ne der duitfch
gele er t heeft > van de Neder landfe verfchildj is een abuis van
haar Eerw: , \'t geen naakt enklaar uit het Extrad van haar ei-
gen Mijfive van den 31 Jan. 1, en ook uit een Brief van de
Kerkenraad van Banda j van den 2 6 Febr. 1669 (lij de hier
agter aanvofgende ) aan die van Amboina ₃ blij kt -_y uit welke
eerfte Mijfive klaar blijkt foo grooten onderfchijd te zijn, dat
men die nog moet aanleer en ; en uit de Mijfive van Banda
blijkt, dat\'t gefchreven in die taal „ in \'t lage Malijts > foo
men het verftaan fou, diende getranjlateerd te werden : en
wat komt hier het krom T>uits van een Waal by \'t krom Ma-
lijts van een Amboinetfte pas ? \'t Krom \'Duits van een IVaal
is maar krom door de uitfpraak, en dat alleen by hem* fonder
datandre in ons land dat foo univerfeel, als een IVaal dat uit-
fpreekt, gebruiken * maar \'t Malijts j \'tgeen men in t^Amboi-
na fpreekt, is niet krom door de bloote uitfpraak, maar is, foo
krom als \'t is, een univerfele tale j by alle Chrijlen - Kerken
niet alleen, maar felf ook op Batavia by de meefte andre Na-
tien gebruikelijk, en immers foo verftaanbaar als in Amboina,
hoewel die verfchijde Natiën dat eigen gemeen Malijts en
die eigene fpreekwijfen in die taaf ider na \'t accent van haar
taal trekken, blijvende nogtans de taal de felve, gelijk dit
van haar Eerw: feer wel aangemerkt werd, als ook dat die Ba-
hafa Kabsjokan niet eenderley is j maar verfchild j foo ten
ofifigt van de verfchijdenhjjd der eilanden ₃ en volkeren_} als
ten opfigt der menfchenj die die uitfpreken. Volgenéi"het geeii\'
haar Eerw: daar van feggen, van dat de Malijtfe taal geen na-
tuurlijke by alle die Natiën_t maar hen noodfakelijk ügeworden,
om met alle die by haar Eerw: genoemde volkeren te konneii
kandelen dat die Natten nu en dan wel een woord van
haar taal\'in dat Malijts inmengen > en dat Malijts > niet met
andre woorden of fpreekwijfen, maar alleen met een ac-
cent meer na haar dan na een andre taal hellende j uitfpre*

ken j is waar. Stellen nu haar Eerw: het HoUdfitS-Ambons-
Malijts mee met die nam van een Bahafa Kabsjokan voor, ik
fta het geerne toe , en iie by defe ftelltng van haar Eerw: mijn
fteüing, van dat dat \\_Ambons CMalijts ook by alle die Natten
van gebruik, en alfoo vaneen confiderable nuttighijd iè , foo
kragtig, als het behoord, beveiligd_; maar dat de GhriHelijke
Synodus dat Malijts met de naam van gemeen CMahjts ver-
eerd , gefchied niet alleen volgens voorbeeld der t^mbonfe
Hollanders maar ook volgens voorbeeld van de Kerkenraad
van Batavia, die het foo in haar MiJJive van denji Jan. 1694 5
aan die van Amboma gefchreven, noemen. Ook fou ik geen
fwarighijd vinden om het krom \'Portugees het lage te noemen,
indien dat foo univerfeel van gebruik , en ver ft aan baar, en
het regt c\'Tortugees de naam van \\hooge te geven, indien dat
in gebruiken verftaanlijkhijd foo veel van dat krom \'Portugees
verfchilde, als dat krom CMalijts van \'t fuivere of hooge ver-
fchild , gelijk \'t ook foo met het krom Nederduits van een
Waali en my alfoo even veel is, wat naam men die/^gcof ge-
me ene taal geeft , als fy maar de taal van gebruik , en die al-
om verftaanbaar is, blijft. Vorder tragten haar Eerw: de we-
reld wijs te maken, dat die taal {00 gebrekkelijk van woorden
is j dat daar tn geen Ortographia nog Grammaticanog
Syntaxis > nog iets ₃ dat na een taal gelijkt te vinden is.
Om dat nu haar Eerw: met beter weten ^ is het daarom waar ?
daar over konnen immers haar Eerw: niet oordeelen; en indien
ik, enandrevoormy, fig in ftaat gevonden hebben, en nog
vinden, om fig in d ietaal_} immers foo klaar > foo kragtig,
en foo <verjl aanhaar > uit te drukken, als in eenige taal ter
wereld, meinen dan haar Eerw:, dat de wereld meer fal kon-
nen gelooven het feggen van haar fc erw:, dan ons onweder-
fprekelijk bewijs van dat het die taal nog aan woorden, nog
aan iet anders, \'t geen\'er tot het wel uitdrukken van zig zei-
ven in die taal behoord, manqueerd? Ik, voormy, meine,
dat als men capabel is om publijcq meen taal niet alleen te pre-
diken j maar ook een Bijbel in die taal over te fetten_} het een
bewijs is, dat het die taalmat ontbreken kan aan eenige van die

Deure der Waarhijd.
dingen, die in een taal venijfcht werden, om lig volmaakte-
lij k en net te konnen uitdrukken ; en hoewei nu die Broede-
ren foudert konnen twijfFelen , of ik my foo net j als \'t be-
hoord, wel uitgedrukthad , foofal dietwijffeling, foohaaft
mijn werk door kundigen in die gemeene CMahjtfe taal ge-
revideerd is, van felfs ophouden, dewijl die Mannen j aan
welkers examen ik m jxi fVerk geern wil overlaten , daar dan
andre getuigenis van fullen moeten geven > indien dit, buiten
dien, ook by4iaar particulier j en by alle , die kennis van
defe taal hebben, niet even foo wel van de felve taal, als van
eenige andre ter wereld, waar was, en vaft ftond. Van het
eene uiterfte dan tot het andre overftappende, feggen deHee-
ren Broederen nader: wanneer een overjettinggoed zijn fal
V⁷er op de Jpelling der woorden wel diend gelet te werden en
foo dat met gefchied_s het belachelijk zijn fal. Even of daar
aan gelegen was, of men een woord fus of foo fpelde_} indien
maar \'t woord het felve in beteekenü en kracht, foo van ge-
bruik, en verftaanbaarder, als of³t felve wel gefpeld was, by
die gene_;die dat gemeen of krom CMalijts fpreken, is, en in-
dien het een en het felve aan den lefer of hoorder te verftaan
geeft, \'t geen den Overfetter daar meê wilde feggen, en \'t
gene het ter plaatfe, daar \'t gebruikt werd, beteekenen meelt,
Wat ons aangaat, wy zijn van oordeel, en hebben ondervon-
den , dat die nette fpeüing en die nette exprejfie van woorden^
en manieren van fpr eken j met die felve letteren, als cle regte
CMalyers doen, gefpeld,, de woorden en faken in %Amboina en
elders, t\'eenemaal onverfiaanbaar, en den Tjïenjl van een Pre-
èic&ntvrugtcioosmakenten ware^tmen vooreen vrugtwilde
rekenen, de taal net te fpellen_J en na de eïgenfehappen van de
fpr eekwijf en der Malijers uit te drukken, Tonder fig eenigfins
te kreunen, of men verftaan word, of niet. Voor my, ik ben van
een contrary gevoelen „ en vinde my gefterkt van dc gevoelens*
van vele andere, die nog op die nette fpe Hingen, nog\'op die net-
te fpr eekwjj jen . in \'t allerminfte agt gegeven, maar die bijde die
faken als hinderpalen om wel verftaan te werden aangefien,
uit kragte van dien figdaar wynig aan geftoord, enfig aan die

fpeiling t en aan diefp^eekwijfen > by welke fy bell verftaas
können werden , en diehdverfeelby die van t^Amboina en alle
andere Cftlalytfche Chrijtenen in gebruik vonden, onverander-
lijk en met veel vrugyhebben gehouden. Wat nu die cierlijk-
hydvan [preken aangaat, daar van feyd de Hr. Caron in lijn
V oorbeeld s openbaren Gods dienfis _s en in deJXelfs aanjpraak
tot de Kerk van \\jimbon _s dit navolgende: V E. E. hebben-
hier een fpïegel ^ daar in fien können, hoe men ter zaüghyd
gelooven₃ leven > en bidden moet ₃ toe gefield in gemeenfaam
tJMalyPs j na, de gelegenthyd, tijd, plaats, en perfoonen ,
niet om door een hoogdravende ftijl den geoejfenden in die taal te
ke telen , nog door een kunßige methode en. diep finnige faken
alleenlijk den geleerden te behagen > maar om 0 E. E._s die
teedere kinderen ztjt tn Chrifto Jefiu _> de kennis des waren
Godsjde betrachtinge van fijn H. wille „ de kragt fijns IVoordsj
en de dier baar hyd van fijn aangenome religie, op d\'eenvou-
dig fie manier in te planten. Maar tot een voornaam bewijs
kan ook dienen \'tgeen vinde in dz Voorreden van een Vocabu-
laar of Woordboek ₃ met \'Duitje h voor, en Malyts agter, en
ooktJMalyts voor, en Duitfeh agter, gecomponeerd by den
Eerw: Cafpar Wiltens (zalr.) ennamaals overlien, vermeer-
derd , in ordre gebragt , ende uitgegeven door den Eerw.
Sebafiianm Dankaarts (zalr.) zijnde in s\'Gravetthage ₃ in
denjare 1623. by de Wed. en Erfgen. van wijlen HiUebrand
Jacobfz van IVOüWj ordinaris Drukkender Hoog: Mog: Hee-
ren Staten Generaal, gedrukt, alwaar hy dit fegt, dat hy
(^tZ). T) ankaarts J verfcheide malen aangemaand is om die
Vocabularia de drukker ie te onderwerpen ₃ op datfe een ider
gemeen fouden gemaakt werden oor deelende dat de zelve fe er
dienfiig fouden können we fen voor de genen (voornamelijk, die
e erft aankomen) welke d\' Ey landen van ^Amboina, Banda _aMolukken , en Java j frequenteren in welke plaat fen de
Malytfe taal (hoewel imperfetl) mee ft gebruikt wet d ₃ ge-
lijkfe hier in dit gering werk werd vertoond. Wy wet en wel
(vervolgd hy) en bekennen fe er geer n, dat daar in van die
genedie grondige kennis der regte Malytfe tale hebben , vele

woorden eigent lij ker fouden konnen uitgedrukt. en ook e eni-
ge gecorrigeerd ₃ werden ; dog en fouden als dan ( gelijk
door mijne or dinar ifche Tredicatien _y die my de goede God j
als fijn onweerdig dienaar eenige jaren op Amboina heeft
laten exerceren > wel bevonden heb j van de inwoonders
der Eilanden voorfchreven (voor de welke God de Heer
nu een wijde deur tot de kennifie des H. Euangelii belieft
te openen j niet konnen ver [laan werden ; fulx dat dienftï-
ger hebbe geagt, te blijven by het gene _s dat van haar wel
verft aan werd, en foo Wiltens, voornoemd „ als ik meeft
uit haar eigene monden hebben geleerd. Invoegen dat mijn
oogmerk in \'t minfte niet en ü geweefl hier een perfeöi _sof fuiver Malijts gefchrift te ff ellen en te corrigeren het
gene dat aireede by d\' Heeren A. Reu] en F. Houtman ge-
daan was > maar hebbe ftmpelïjk geften > of \'t gene my noo-
dig dagte te we feu tot de voordplanting van de eer en leer
Chrifti f daar toe j als ge feit is _s de mildadige God eenen
goeden toegang verleend heeft > ende j mijns oordeels ₃ defe
Vocabularia, foo alfie gefield zijn, feer vorderljjk fullen
wefen.) Voorts f al den Chriftelijken Lefer gelieven te we-
ten j dat aüe de Malijtfe woorden die in dit werk gebruikt
werden j niet en zijn gefield ge lijkje de regte Mafijen in
hare fchriften gefpeld hebben _s ( want fulx gr00te difjïcuU
tjjt voor de leerluftigen > zoude ver oor faken J maar wel
gelijk fyfe meeft en de inwoonderen der quartieren voor-
noemd (daar op ik allefygefïen hebbe j in allen deelen pro-
nuncieren Dus verre de woorden van "X>. T)ankaarts (2air.)
welke , of fe niet t\' eenemaal, met \'t gene by my te voren
geallegeerd is, overeenkomen, in fubftantie van faken , ja
felf in woorden, ik t\'eenemaal aan\'t befcliij den oordeel, van
die dit fullen lefen, overlaat. Soodanig nufchreef men, in
den jare 162 3 over defe materie entale, zijnde reeds al een
geruime tijd bevorens foo gebruikt, gelijk fe ook, even foo-
danig, foo grooten reeks van jaren , van foo vele Predican-

ten, tot mijn vertrek toe, en daar na, alleen met\'vrugt.ge-
bruikt, en alles , ₅\'t geen met vrugt geboud wierd , enkel
daar op geboud is. Hoe noodfakelijk nu de nette jpeüing
tot ten goede overfetting in die gemeene of kromme Malijtje
taal zy j kan ider een hier uit oordeelen. Dat \'er naultjx
een woord ten r egt en Jby die gene , die in dit gemeen Ma-
lij ts gefchreven hebben, fou gefield zijn , is by uitnement-
heid gegreflèerd. En fchoon een regt CWlalijer niet
mogt weten te raden wat namen, Badang > Beitulj en
Chlaja zijn , foo is \'t genoeg , als dit die lage en gemeene
tJHalijers en alle CVLalijtje Chr ijl enen ( voor welke die
foo gefchreven waren ) maar konnen raden ₃ en, daarnevens,
.haar regte beteekenis , foo als by die van t^Amboina en an-
dere Chr ijl enen in gebruik is, weten: want onwederfpreke-
lijk is\'t beter Badang, Beitul, en Chlaja j foo krom, mits
dat men \'er by verftaan werd, uit te fpreken, dan, in plaats
van die woorden foo te fchrijven en te pronuncieren , lie-
ver Bedden > Beit-ul mucaddis ₃ en Chalajak , tefeggen,
om die woorden fuiver te fpreken, en te fchrijven , en on-
dertuftchen aldaar, nog elders , van geen Chr ijl en verftaan
te werden. Soo is \'t ook met laoet kidol gelegen, \'t geen,
fchoon \'t, na den aard der taal, beter fou mogen wefen, nog-
tans by de zeevarenden, en Kaartmakers > foo verftaanbaar
niet zijn zou, als lantchidol_y om dat die zee by haar, met
die eerfte naam, niet bekend zijnde, dit laatfte , door d\'u-
fantie, alleen verftaanbaar is gebleven , en , om die eenige
reden, f nam verba valent ufu J by die lieden foo behou-
den werd} even gelijk men in ^Amboina fekeren hoek van
^Amboina , die men pafteren moet om na \'t Cajleel te zijlen,
by de zeevarenden niet den hoek van Noefa Nivelj maar
Rofenivej door de bank, noemen hoord.

Hoewel het waar is, dat het woord _y pajan, ontbieden of
bekend maken beteekenende, fonder g behoord gefchreven
te werden, foo volgt daarom egter daar uit niet, dat het

met eeng^ enpaf&ng, voorpafan₃ gefchreven zijnde, in
die plaarie Gen. 50.16, daar D. Brottwerius dat foo gefteld
heeft, by imanddie dat geheel vers leeft, en ecnigfins Ma-
li] ts verftaat, in ⁵t allerminften, dood fcbieten kan beteeke-
nen: want wat fin fou dat geven, daarom fchoten fy Jofeph
dood j feggende : uw vader heeft bevolen voor fijn dood.
Hoe fou iiïïand, dit in fijn famenhang lefende, konnen vat-
ten, dat, Jofeph doot ge fchoten zijnde, men nog tegen hem
fprak, en hy ook daar na weer tegen fijn broeders ? Uit al
het welke , te famen geconfidereerd , den Lefèr aanftonds
befpeuren fou, dat het woord pafang ₃ hoewel qualijk ge-
fchreven, echter daar niet anders als ontbieden ₃ of lat en aan-
feggen > kon beteekenen. Wat het woord, batelok j aan-
gaat, \'t geenD. Brouwerius in fijn overfetting van Gen. 41.
43. gebruikt , dat beteekend (foo haar Eerw. voorgeven)
mogelij k by de hooge CMalijers „ een inham, dog een inham
noemd men in de cJMalijtfe taaf die men in x^Amboina en
elders gebruikt, te loc ; en bate loc beteekend daar noit iet
anders dan knielen > wesbalven datfeerwelovergefet is, we!
wetende , dat het woord berteloed goed , dog in verre
na foo verftaanbaar by ider een niet, nog foo wel, als het
eerfte, van gebruik is.

Dat in een overfettinge _} die goed zijn fal„ die t aal> waar
in men dieVerfie doet, behoord gebruikt te werden₃ of*
dat men uitheemfe woorden gebruikende ₃ foo danige nemen
moet j die in die taal gebruikelijk zijn , of dat men fig an-
ders befpottehjk of onverflaanbaar maken faf fta ik geheel
en al toe, mits dat het die van r^Amboina, en andere CMa*
lijtfe Chrijfenen, ook vry fta, foodanige uitheemfe woorden*
als by haar in haar CMalijts gebruikelijk en verftaanbaar
zijn, te gebruiken in een overfetting ₃ die voor haar en an-
dere CMalijtfe Chriffenen, die taal gebruikende_} gemaakt
is * zijnde \'er weinig aan gelegen , of andere , die die taal
niet verftaan nog gebruiken > daarmee fpotten* als die on-
der hen maar van dienft en nut is. M 2 Het

Het gene ook , daar de Broeders die van Amboïna meê
befchuldigen , als of het alleen in haar cJMalijts gelchiede₃is een fake , die immers in alle talen niet alleen , maar felf
ook in de hooge en fuiver e Malijtfe taal gefchied 5 en wat
regt heeft een hoog CMahjer meer om Ckrabifche_} Ter-
fiaanfche, en Javaanfche woorden in fijn tale te mogen ge-
bruiken s als een laag Malijer j \'Portugeefe of andere 3
waar door hy fich gewoon, is uit te drukken in lijn gemeene
taal? Wil men feggen, die andre taal > en der fel ver woor-
den zijn in de hooge taal met een en de felve letter gefchre-
ven, allenkskens gebruikelijk > en , met \'er tijd, van vrugt
en verfiaanbaar geworden 5 het felve feg ik ook van \'t \'Por-
tugees j en andere talen > die in dele lage of gemeene CMa-
lijtfe taal vermengd werden 5 nogtans moet men dit foo niet
nemen, even als of, om dat fommige in haar fchriften de-
fe en gene ^cPortugeJche woorden gebruikt hebben , dit een
gebrek in die taal, en als of die daarom gedeftitueerdwas van
andere goede en aldaar verftaanbare Cfrlalijtfe woorden :
want dat het contrary waar is , fal aan mijn overjettïng kon-
nen blijken, waarin geen een eenig\'Portugeeswoord gevon-
den fal werden; en genomen, men vond \'er nu al een woord,
foo fou ik liet felve doen , \'t geen den Overfetter van dat
Hoog Malijts Vraagboekje ("zijnde \'t eenige gedrukt boek,
en dat fuiver Malijts \'voorbeeld J doet, die in \'t gebed, \'t
geen men Sondags na de Predieatie bid, fol: 50, in d\'agtfte
regel, niet alleen Tortugeefch j maar ook fuiver \'Duitfch on-
der bet Malijts mengd, wanneer hy , God iLillende bidden
voor de Heer Generaal > en de Raden van Indien > dit doet
met defe woorden : Lagipon at as Toehan Goevemadoor
Generaal, daan Sega la Raden van India: daar hebje voor
af Hoofs Malijts gelardeerd met Tortugeefch _y en in \'t
jflfot een fauce van fuiver Neder duit fch, \'er over > en dat is
dat fuiver dfttafojts j dat tot een voorbeeld fou dienen, om
daar hoog en fuiver Malijts uit te leeren (want ten dien

einde, en om te fien of men het verftaan kon, is \'t in Am-
boina gefonden.) Sekerlijk het ware beter geweeft de doe-
den, in \'t gene fy wel gedaan hebben, te laten ruften, of,
was men vittens gefmt , eerft wel toe te fien , of men felf
niet berifpelijk was, over \'t geen men in een ander berifpen
wilde: dog wat een mengelmoes van talen de Mahjtfe taal
is, en van hoe veel andre talen fy woorden ontleend, kan,
buitendien, gencegfaam blijken uit het gene D.Gueyn\'ter
in de Voorreden van lijn Malijtfe Vocabulaar > te kennen
geeft, daar hy den gunftigen Lefer aanfpreekt, en in fijn
elfde aanmerking aldus fegt : alwaar gy vinden fult defë
letteren, Jav: Mac: Chm: Amb: Ar: foo fult gy weten ,
dat het beduid , dat de naaÏÏ voorgaande woorden , Ja-
vaanfche , Macafaarfche , Chinefche , i_Amboinfche , of
i_Arabifche woorden zijn , die by de fJMaüjers fom wijlen
gebruikt werden, \'t Geen de Broederen, wegens de over-
fetting van een jok, Gen. 27. 40. daar D. Brouvverius ba-
ragga toe gebruikt, aanmerken, is by de felve wel geremar-
queerd, en komt rny (voor als nog) ais qualijk overgefet
voor. Het is ook onbillijk , de namen van de je en gene landen
in Gods woord , als, Evypten, Syrien , Griekenland ,
in een Overfetting des Bijbels, met andre namen, dan waar
mede fy in onfe Provintien bekend zijn, te noemen ; maar ,
foo onbillijk als het zijn fou, in een Nederduitfche overfet-
ting j die landen te noemen , en te (pellen met de namen ,
waar mede fy in defe en gene Hoogduit fe landen (daar men
de fuiverfte en hoogfte taal gebruikt) genoemd werden,
even onbillijk is *t, dat haarEerw: willen, dat in ten Over-
fetting des Bijbels in dc gemeene Maijjtfe taal, Egypten
Mitfir j Syrien Sjaam, Griekenland Joenan , of Roem, en
de Roode Zee Bahr Kolf om , alleen om die redenen , ful-
len genaamd werden , fonder eens te confidereren, of men
daar by verftaan werd, of niet. Wat Mitfir te feggen is,
weten vele, maar niet allen, wat Roem is, weinige; deg van

SjAanij Jómattj en Bahr Kol/om j weten ter wereld geen lie-
den , die die lage taal gebruiken; ende en is \'t niet even veel,
hoe fy \'et noemen, als fy daar door maar ^Jt felve verftaan ? En
fouden fy fomtijds ook niet foo wel eens mogen "\'Duitfch fpre-
ken als de Maker van dat Hoog Malüts Vrageboekje, wan-
neer fy haar, gelijk hy doen met fijn Goevernadoor Géneraal
daan Segala Raden van India eens mogten verlegen vin-
den om \'er in \'t Malijts uitte drukken? Mengenwy in ons
Me der duitfch niet wel dik wils, dan een sFranJche j aan eens
Griekfche _x dan eens Latijnfche, en andere woorden , die
wy, door \'t gebruik, hebben leeren verdaan, en niet alleen
behouden, maar ook van beter gebruik vinden, en die ook
vele eer verftaan , dan of wy fe met regte Nederduijche
woorden uitdrukten ? Soodanige zijn de woorden van Pen-
fionark j Propheet, t_Apojlel* EuangeliH, Tabernakel„ en
andren van die natuur, die van allen, foo uitgefp roken, ten
eerften fullen verftaan werden, maar velen , in \'t regt Re-
der duitfch uitgedrukt, foo vreemd (door d¹ ongewoonte)
fullen voorkomen , dat fe niet fullen weten , wat , en wien
men daar mêe wil te kennen geven. Wat nij \'t ander van
die periode der Broeders aangaat, dat dunkt myal ruim ge-
noeg, by \'t vorige, wederlegt, en klaar genoeg getoond te
zijn, dat niet alleen de Lage j maar ook de Hooge MalijerSj
niet alleen Portugeefch > en Nederdnitfch , maar ook veel
andere talen onder de hare mengen, die veel beter van haar,
dan P&olfch of Latijn, verftaan werden $ en genomen dat
wierd al niet verftaan van de Hooge Malyers , indien de Ma-
Ijjife Chr ijlenen * en die gemeene Amhonfche kromme Ma-
lij er s _} dat gene, dat fy in haar taal inmengen, maar verftaan,
foo is \'t ons/en de geheele WerelcL genoeg. Wat aangaat
nu dat die lage Maljjtfe taal geen Grammatica, of Syntaxis
hebben fou , dat meereen bevorens al genoeg beantwoord te
hebben j dog fullen alleen de paffagien, die de Broeders aan-
halen, wat nader behandelen, \'t Woord , waar mede D.

Brouwerijs, Math: 28.19. Ie eren heeft overgezet, dat fa!
geen laag Malyer > in die taal > een ander denkbeeld van de
laak geven, dan dat het woord leer en daar onder wijf en doc-
eer e en niet difcere₂ beteekend i blijvende ondertufTchen
ook dit waar, dat het woord manoef ia, menfehen j en niet
volken beteekenende, daar niet wel gefteld is,

De palTagien Gen. 4: 25, ook 21:9. voor foo verre het
woord bernamaj, by D. Brouwerïus daar, om \'t woord noemen
te beteekenengebruikt, betreft, die zijn by lijn Eerw:, volgens
\\ geen dat woord by diegemeene Malijers beteekend, foo wel
overgefet, als het behoord, dewijl fe die Malytfe lefers \'t
felve denkbeeld van die faak in haar taal geven, \'t geen wy\'er
in de onfe van hebben , en by niemand van die Malijers
die fin hebben, die de Broeders willen dat fy daar hebben-_tmaar wat Gen. 21. 10, ook 18. 28. en Luc. 3. 20 belangd,
die palTagien (gelijk de Broeders wel aanmerken) zijn niet
wel overgefet, e 1 (uilen de Revïfeurs ₃ dieby tijd en wijlen,
geheel anders, en nogtans in d ie geme ene taalzeev verftaanbaar,
by my overgefet vinden. Ook is het zeer liegt geargumen-
teert, Brouwerïus heeft die en die palTagien foo liegt over-
gefet , ergo j die lage taal is kreupel in haar Grammatica
en Syntaxis ₃ even of andere dat niet beter konden doen₃en of daarom die geheele taal > van foo veel nut en gebruik,
byalle Chriftenen, drijvend afgekeurd moeftzijn. Die paf-
fagie, dat tAbraham rijk was in vee ₃ filver, en goud ^
is, voor foo verre \'t woord ada, dat daar hebben beteekend ₃aangaat, en na den aard diertaal, niet alleen by Chriftenen ₃maar ook by Hijdenen en Mahometanen dagelijks foo ge-
bruikelijk, feer wel overgefet : want dat het felve woord ₃\'t geen Zijn beteekend , ook veeltijds hebben beteekend,
kan men felf in de Woordboeken , foo van D. Gueynier
als van D ankaarts fien ; en alfoo beteekend ada, haiwan*
daar niet uvas beeft en j maar had een beeft, of vee ; een fake,
die men₃ foo inde ÏDwtfche> Latynfche> en andere talen

Deure der Wtuirhijd.
fiet, dat een woord veeltyds tweederley beteekenis heeft, \'t
geen, als men foo in die talen handelen wilde, daar een en
de felve fehijn hebben fou, als of foo een woord hier of daar
qualyk gebruikt was : hoewel ik nogtans dat geheel vers
wat anders , dan D. Brouvverius doet, overfetten fou.
Dog de Broederen feggen nader felf te vu et en > dat die
kromme maniere van jpreken ( foo haar Eerw: dat noe-
men) daar tot Batavia _A of daar te lande, gebruikelijk is in⁷1
Malïjts en andere talen. Wel waarom dan dat niet uitge-
legt met dat gene, dat die Eylanders daar by verftaan, na-
mentiijk , met het woord hebben , en niet met zijn ? ook is \'t
een abuis der Broederen, dat het daar in met dat Mal\'jts, als
met het Duitfeh der CMixtieen_} een is: want by die Ma-
lijers beteekend het woord ada ₃ fomtijds zijn ₃ fomtijds
hebben. Soo nu is \'t met het woord zijn, in ^}t Neder duitfeh,
niet gelegen > want dat beteekend niet anders alsdat: maar de
Mixticen in de Mahjtfe taai \'t woord ada voor zijn en
hebben gebruikende , die beelden fig , Duitfeh willende
fpreken, in, dat wy in AeTiuitfche taal ock met een woord
bijde die faken konnen uitdrukken 3 en daar komt het van
daan, dat fy feggen ik ben geld, en ik ben wijs ,> verftaan-
de nogtans door het eerfte, ik heb geld. Dat nu Gods woord
foodanigen kleed niet fou mogen aangetogen werden ₃ daar
dat woord univerfeel van fuiken gebruik is, en by lage Ma-
lijers noit dat denkbeeld geefd, dat haar Eerw: , of moge-
lijk de Hooge Malijers, daar van hebben, is een zake, die
mogelijk , voor foo verre die Vrrfie in die fuiyere taal
aangaat, eenigfins infchrkkelijk feu konnen zijn 5 maar die
by ons nog by geen lage Malijers^ in \'t al ie rm in ft c deur-

De paflagie nu Gen. ii, 16. is niet overgefet^foo als \'t be-
hoord, en die fal men bymy geheel anders overgefet vinden*
en wat die verfcheide manieren van kruipen aangaat, ider
met byfondere woorden by de Hooge Maljtrs bekend,

daar Tan weet men by de lage Maljjers niet , cn derhalve«
heeft men \'er dat Denkbeeld niet van , \'t geen de Heeren
Broederen felfs, of hooge Maljjers daar van fouden hebben.
Voor \'t woord wormen₃ dat D. Brouweriusme: het woord k3<_;<*±ff>?
t^fumy overfet , fal men by my een ander woord vinden.
Ook zijn die pafiagien Matth. 23.23. en Gen. 1. 2. by de
Broeders zeer wel aangemerkt, en van D. Brouwerius qua-
lijk vertaald. Dog wat de paffagievan God fchiep hemel ett
aarde, aangaat, dat die, God voede, of onderhield hemel
en aarde, fou overgefetzijn, is een groot abuis . en feerwel
overgefet met de woorden , die D. Brouwerius daar toe
gebruikt, dewijl dat noit anders, dan fcheppen , by de lage
Maljjers beteekend, maar dat en is dat woord niet, \'t geen ,
volgens haar Eerw; feggen, voeden beteekend: want^r^/-
pen uit te drukken, gebruiken de lage Maltjers miaiagj dog
\'t woord, dat in \'t hoog Malijts voeden beteekend ^ werd,
met een wijnig verdraijing, in de lage Matjjtfe taal_n Zegenen
gebruikt, fonder dat \'et ooit iet anders beteekend / en der-
hal ven zijn die woorden , foo gebruikt, niet anders quaad,
dan enkel en alleen in de gedagten van de hooge Maljjers , daar
niet aan gelegen is, dewijl die foo alleen in traBaen ₃ voor
lage Malijers gefchreven , gebruikt werden -_y anderfins fou
men dit blad eens konnen omkeeren, en feggen, dat die woor-
den in een Overfetting in de fuivere taal, in de beteekenis,
die fy daar in hebben, gebruikt, en van een laag Ma lij er ge-
leien , -êfreen en \'t felve quaad denkbeeld van dat hoog ?JMa<>
ïvjts woord, na fijn beteekenis ift de lage Malijtfe taal by hem
fel ven uitgelegt, fou konnen geven , als dat woord in een
tratfaat ₃ voor de lage Maljjers gefchreven , aan een hoog
Malijer, wanneer hy dat op fijn hoog Malijts by fich felvca
uitleggen wilde, fou konnen geven.

De pafiagie Gen. 3. 13. is van D. Brouwerius, na dé be-
teekenis die die fpreekwijfe by alle die lage tJMaljjers heeft ,
feer wel uitgelegt, en geeft alfoo aan dea lefcr te verftaan,

niet , als de Broeders feggen , de jlang heeft my verftandig
gemaakt, maar de flang heeft my bedrogen. Soo is ook de
plaats Luc. i. 74., daarD. Brouwerius fajoerno voor dienen
overfet, feer wel vertaald , vermits dat woord by die lage
CMalijers noit fenden , maar enkelij ken alleen dienen betee-
kend. Ook weten die lage CHahjers van dat onderfchijd
niet tuffchen \'t gefchenk van een Konink aan fijn minder , en
van een mïndren aan een Koninkenderhalven geen fwa-rig-
hijd over die paffagie der IVijfen uit het Oojien j of haar ge*
fchenk Mat. 2. n.,ook niet over die Mat. 5. 23. 24. of 8.4.
want beteekend dat woord by de hooge Maiijers een Godlij k,
Keiferlijk of Koninklijk gefchenk ₃ by die lage CMalïjers
niet, en by haar nooit iet anders, een gefchenk in generé,
hebbende by haar die eigent fignificatie, die by ons \'t woord
gefchenk -heeft, waar door dan al die gemoveerde fwarigheden
van felf vervallen, en alleen konnen overblijven in de gedag-
ten van hooge Malyers, voor welke dat niet gefchreven, en
die ^}t derhal ven in foo \'n geval niet meer geoorlooft is een
laag Malijts woord, na de beteekenis die dat in\'t hoog Ma*
lijts heeft, uitteleggen, dan \'t een laag Malijer geoorloft
is , even dat of diergelijk ander hoog Malijts woord uit te
leggen na de beteekenis , die \'t by die lage Maljjers heeft :
een fake , die aa<n wederlijdeii niet kan nog mag gefchieden.
Even alfoo hebben ook de lage of die kromme Maiijers foo
veel overweging niet over henvoord danken , als \'er de Broe-
ders j of d\' hooge \'Jlialyers voor haar particulier af hebben,
maar verftaan door \'t woord~farima kafitf maar dan-

ken > hoewel ik geerne bekenne, dat dat woord by de hooge
Malyers clie beteekenis heeft-, die de Broeders daar van ne-
dcrftellen maar dat geeft in \'t allerminfte geen nadeel aan
den fin, die \'t in \'t lage Malijts hebben moet. Het woord,
waiir mede alle die Malijtfe Chriftenen Chrijtus den Ver lof er
noemen, beteekend by haar niet anders als een Vtrlofier _} en
werd by haar voor Chrijtus j met immers foo veel refpett ₃

als by ons dat woord van VerloJ&r gebruikt ; en even eens
is \'t ook .met dat woord gelegen, waar mede fy den H, Geeft
den Tr ooft er noemen , derhalven bijde feer wel overgefet j de«
wijl bijde die woorden , by die Chriftenen in die felve kragt,
en met dat felve refpetl, als by ons de woorden va nVcrloJ-
fer en T rooft er j gebruikt werden. Wanneer D. Br ouwe-
rïus met het woord orang Gen. i. van vogelen viffchen *
wormen₃ Sou* Maan en Sterrenfpreekt, foo heeftliydaar
in een miillag.

- Aangaande nu \'t rabraken der Arabifche woorden daar
de Broeders van gelieven te fprckcn, het is beter die krom^
en verft aanhaar fchoon men beter weet, dan die recht ₃ en
oitv erft aanhaar uit te fp reken, vermits die Schryver niet an-
ders beoogd heeft, dan fig te verftaan te geven aan anderen.
De pafiagie Gen. 43: 3. werd by D. Brouw erim overgefet met
eeen woord, \'t geen, by de lage Malyers ₃ dwingen betee-
kend , dog in mijn Óverfitting fal men een woord vinden,
*t geen de ftgnificatie van bedwingen heeft. Moemin betee-
kend by de lage Mahjers noit anders dan gelukfalig , werd
by allen foo verftaan, en is derhalven goed, willende geerne
gelooven, dat het by de M\'Mms of hooge CMaljjers gelooven
beteekend, en daar voor gebruikt werd; \'t geen hier niet ter
fake doet, als \'t maar niet by die lage LMalijers (dat is voor
die gene waar voor het gelchreven wierd j dat beteekend.
Het woord tobwt, \'t geen , in de fuivere CMalijtfe taalj
bekeer en beteekend, heeft in de lage Malijtfe taal geen an-
dere Jigniftcatie dan die van vervloeken ; en dewijl het om
dat te beteekenen Gen. 9. 21. eng. 14. Mat. 5.44. en elders«,
gebruikt is, foo is dat voor de lage Malyers foo wel over-
gefet, als men het in eenige taal fou konnen doen j en het
manqueerd maar alleen aan de Broeders en anderen, die een
denkbeeld hebben dat, omdat dat woord foo een beteckenis
by de hooge Malyers heeft, het daarom ook foo van de lage
geconfidereerd, of met een denkbeeld van \'t geen dat in de

hooge taal beteekend , gebruikt werd , \'t geen een valfche
fieüing is. Indien men dan dat quadc denkbeeld \'er niet af heeft,
gelijk men \'er dat by de lage Malijers noit van heeft, foo
is dat derhalven ook dan niet aanftootelijk, als alleen by die
gene die niet beter weten. Wil men hier feggen dat het een
quaden fin voor een hoog Malijer geven lal, foo hy dat las^
het is nooit voor hem gefehre ven: maar fouden voor een laag
Malijer j de woorden van tobat pada x^Allah in een hoog Ma-
lijts traslaat lefende , niet wel erger en bejpottehjkerja
een grouwelijker lïn geven, indien hy dat woord tobat₃ (even
als de hooge Malijers \'t woord tobafc in een laag Ma lijts tra-
vaat lefende, foo onbefchijden gedaan hadden ) na de betee-
kenis, die dat woord by de lage Malijers heeft, wilde uit-
leggen , vermits het aldaar, in de plaats dat dat woord met
de andre by een hoog Malijer ₃ en als voor hoog Malijts ge-
fchreven, jig tot God bekeer en ₃ foude beteekenen, dat by
een laag OWalijer nogtans geen andre Jignificatie ₃ als God
vervloeken ₃ hebben fou. Sou dat niet by alle diergelijk qua-
Jijk uitgepikte j?aJ3agien ₃ by fuiken omkeering van de betee-
kenis der woorden, ( wanneer men eenig hoog Ö^Lalijts woord
in een laag Cftïalijts boek lefende, dat op lijn laag Malijts
daar verftaarf en uitleggen wilde) niet de belachelijkfte fin
ter w^rereld geven ? Allerbeft dan dat men fulke woqrden , \'t
•zy in hooge, \'tzy in lage Malijtfe travaten, voorkomende,
dat gene laat beteekenen, dat fy in die tale ₃ en voor die Ma-
lyers waar voor fy gefchreven zijn, volgens gewoonlijk ge-
bruik by haar, beteekenen. Even foodanig is\'^ogk met het
woord fael ₃ \'t geen by de lage Malyers al leen bant of nature
beteekend, gelegen, en werd derhalven Gen. I. n, 12. en
elders feer wel gebruikt van D. Brouwerius ₃ die liever dat
"woord als verftaanbaar (fehoon krom na denreening der hoo~
ge Malyers ) dan een ander t\'eenemaal onverftaanbaar woord
(en dat fonder vrugt) heeft willen gebruiken. Wat nu \'t
woord baluwani aangaat, dat is onder haar even gebruike-
lijk

lijk en verftaanbaar voor een Zaligmaker, hoewel ik, om een
Heyland of Silo over te fetten , andere woorden gebruike.
Weshalven al de glojfen van Koning Salwaani ( waar van
men by lage Malijers niet ter wereld weet) hier niet te pas
komen j op al het welke dan nog ditfeg, dat ook het woord
faffï , foo in de van de Broederen geallegeerde plaatfen, als
elders, feer wel, na de beteekenis die dat woord by de Ma-
lijtfe Chr ïBenen en in die gemeene taal heeft,. overgefet is ,
vermits dat woord by haar noit een toovenaar j maar enke-
lijk en alleen heilig beteckend, foodaniguniverfeel gebruikt,
en daar by (fonder ooit op toovenaars te denken) yerftaan
werd. Daar heeft men nu diefchoonq excerpta. Hoe jam-
merlijk heeft men nu dien vromen D. Heurnim, en den neer-
ftigen D. Brouwerïus gevild en gefcheurd? Voor my, ik
moet feggen, dat die aanmerkingen der Broederen gefchre-
ven zijn, nog met genoegfame kennis van zaken , nog met
die liefde, befchijdenhijd, en moderatie, die ik gewenfcht
had in Broederen ontrent Broederen te fien , maar wel met
een voorbarig oordeel over de Werken dier cSMannen ₃ die
nu dood, en alfoo niet in ftaat vanfig te verantwoorden zijn*
en dat enkelijk met een drift om mijn Werk > \\ geen haar
Eerw: felf bekennen noit gefien te hebben, tegen te gaan, en
af te keuren * een bitterhijd, die nog die Eerw: mannen, nog
ik verdiend heb, en aanmerkingen, die buiten dien een feer
flegte confequentie , voor foo veel die op mijn Werk fien,
geven, \'t Is onwederfprekelijk, dat die mannen welkers
Schriften men na haar dood foo hekeld en foo jammerlijk
mifhandeld „ dat fy , feg ik, daar in xiAmbo\'ma , daar de
principale zetel en queekfchool der Malijtfe ChriHenen „ by
uitnementhijd boven anderen, geweeft is, mede van de eer-
fte het ys gebroken, en door hare neerftigheid, onder Gods
zegen, niet alleen met prediken en catechizeren „ maar ook
by fonder door haar Schriften > \'t Chrïjtendom geplani hebben,
en nog onwederfpreeklijker is \'t, dat op ₃ en door haren arbijcl

in defen foo-veel Kerken gebouwd, fy mede van de voornaam,
fte Schrijvers ge weeft , en , foo fy leefden, volkomen in ftaat
fóuden zijn om reden van haar fchnj ven, en van haar/«?*? fchrij-
ven te geven. Waarom den docden D. Heurniw waarom D.
Brouw eriM foo onmedoogend in haar graf aangctaft , en waar-
om van den nog levenden D. Caron j die in een en die felve taal
gefchreven heeft , en die lig verdedigen kan , niet eens gerept ?
Waar het niet edelmoediger en Qhrijhlijker geweeft , de doo-
den in hare graven te laten ruften, den goeden en godvriigtigen
y ver en arbijd dier wakkere Mannen in haar fchrijven. te ei time-
ren , en haar feylenbefchijdentlijk verby te gaan, en te verbe-
teren, dan foo wijnig liefde en lbo grooten drift te toonen tot
dev/erken van die nc.cï&.i<c^Vo&rtfètters van het RijkeChrifii
met haar fchrij ven, dewelke, indien fy hier en daar al een mif-
flag mogten gehad hebben, immers, foo men haar na den aard
der liefde handelen fou, niet verdiend hadden, dat men alleen
het qtiade uitpikte > en van\'t goede, alsof dat niets weerdig
was, niet eens fprak, en als ten vuire doemde ? Hadden fy, en
wijnig andere, die even als fy gefchreven, cn die felve taal, fpel-
Kng, en fpreekwijfen gebruikt hebben, niet gefchreven, daar
fou im mcrs tot nog toe niets gedaan zijn j en is dit nu de lof voor
al haar llooven en arbijden? Is dit de kroone har es roems, en
die haar foo vele volkeren met foo veeleer enblijdfchap op het
hooft gefet , en die fy als een geurige en aangename laurkrans
( ook felf na haar dood nog fullende groen blij ven ) na tengra-
ve nedergedaalt te zijn, foo vele jaren daar na met foo veel lof
hadden behouden $ en werd die haar en haar pofteritij t nu foo
wreed en liefdeloos na haar dood van \'t hooft gerukt, en dat
door hare mede-Broederen , die op andere tijden van D.
Brouwerius en lijn CMalijtfè dienjt, als van een dienjt > die in
haar Mahjtfe Gemeinte op Batavia vmgt deê, fpraken ? Of
mogten óit Mannen na haar dooadoor haanjchrijt&n niet feggcn
een en het felve, ^Jt geen fy in haar leven op de Tredikjfoelen foö
menigmaal met toejuiching en vreugde der Inlandfche Ghri-

ft enen mondeling gefegt hadden ? \'T was immers beter wat
goeds en verft aanhaar te fchrij ven, fchoon CQm^fmsgebrekke«.
lijk, dan niets te doen (dan te berifpen) en onder tuffen foo vele
blinde Hijdenen en Muhammedanen in hare blindhijd te laten
fitten 3 alïoo die feylen met\'er tijd konden verbetert, en alfoo \'t
werk voltoid werden. Hebben fy feilen gehad, ik geloove niet
dat.andere in allen deelen, \'t zy in wat taai fy overgefet hebben,
ookfelf in haareygen gedagten, daar vry af geweeft zijn, ook
felf niet van menigte fpelfauten, die ik in menigte in dat hoog
tJMalijts Vraagboekje gevonden heb, en \'t niet eens nut is aan
te halen. Daarom ook is men gewoon, om feker te gaan, dier-
gelijke Werken, als \'t gefchieden kan , te overfien, \'t geen
(mijns wetens) ontrent die Travaten dierZalr. He eren niet
gedaan is, mogelijk, om dat men daar toe des^geen ftof en
had. Hoewel 1111 haar Eerw: overleden zijn, en niemant daar
voor haar in de brefle ftaat, foo heb ik \'t dan van mijn pligt
gcagt\' te toonen, dat my, met veel liefde e t met befehijden-
hijd, haar eere ter herte gaat, als van Mannen, die noit een
idele eere en glorie voor haar fel ven, door de verborgentheden
des Euangeimms, met een diepe geleer dbeijd in de hooge Ma-
Ujtfe taal hare Gemeintens voor te dragen, maar die enkelij k
en alleen è\'eere Gods gefogt, en enkelij k betragt hebben Chri*
ftus aan de gemoederen van Heydenen en Muhammedanen be-
kent, 4n haar fel ven in defen (\'t was dan door hoe kr-omme
tak of fpelhng het zijn mogt) maar enkelij k verft aanhaar te
maken j en dat op een en de felve wijfe, en met de felve vrugt,
waar mede het al hare predeceffeuren gedaan hadden , en in die
taal , die fy daar en alom by alle Maljjtfe Chriflenen van ge-
bruik vonden 3 fettende het aan \'t oordeel van alle Befchijden₃of niet volftagen en befchijden genoeg getoond heb, dat die
Mannen niet in alles gedwaald , nog foo befbottelifk, als
d\' Eerw: Broederen op Batavia voorgeven , gefchreven,
maar in tegendeel veel eere verdiend hebben. Alles nu \'t
geen d\'Eerw: Broederen ook tegen mijneVerfte (hoewelin,

allen deden foodanig niet gemaakt zijnde) het zy wegens dt
kromhijd van taal, \'tzy wegens de jpeüingj korten tijd om
dat over te fetten , of wat meer van dien aard is, (na haar
lofte gedagten daar af) hebben, is by al het te voren gealle-
geerdefoo kragtig, als het behoord, en volflagen beantwoord^
en \'t geen haar Eerw: tegen mijn getuigenis der Landgrooten
en Sehoolmeejters ( even of de QhrijteUjke Synodus fig daar al-
leen op fundeerde) hebben, endaar van feggen, da t die gene₃die in lyimboina gelegen hebben > Jeer wel weten hoe ligt die
getuigeniJZen \'te bekomen zijn j is een fcherphijd van een o ver-
gifténd humeur, ^;\'t geen niet ter fake diend, vermits hier maar
in consideratie komt, of het wefentlijke in die getuigenis der
Landgrooten e® Sehoolmeejters met de waarhijd over een
komt: want genomen, ik was daar eens aangekomen op fuiken
wijfe, als de Broederenmeinen, is dat gene dat fy getuigen
niet de opregte waarhijd? En-wat getuigen fy daar in wegens
mijn overfetting ? Dat fy die geleien , dat Malijts verftaan
hebben, en in tegendeelvan dat hosg Malijts, dat men invoe-
ren wil, niet meer verftaan konnen, dan of men ^yirabifch te-
gen haar fprak, en dat dat een taal is, die fy nog moeten aan-
leer en j die haar verdrietig, en veel eer haar verftand verdui-
jfterende, dan verligtende, is; verfoekende derhalven aan al-
le CoÜegien, daar ditfou konnen te pas komen , dat fy gelie-
ven te gelooven, dat nog noit imant haar taalioo klaar en ver-
jftaanbaar voor haar gepredikt en gefchreven had, en dat die,
uit kragte van dien, de voortfetting van den druk mijns Werks
geliefden te behertigen. Defe getuigenis is waar en billijk, by
my niet anders, dan om een getuigenis> aangaande de verftaan-
lijke taal bymy gebruikt, te hebben, verfogt ■ en dat nietal-
leen by d&Landsgrooten en Sehoolmeejters, maar ook , met
dat injigt alleen > by de Kerkenraad van *ylmboïna, aan
welke, by aldien ik imand onder haar bequaam gekend had,
om over de Orthodoxie van mijn IVerk , als volfJage taalkun-
digen in die lage taal^ te konnen oordcelen, ik dan ook met

De ure der Waarhijd.
eenen ^;t gefigt en de revifie van mijn Werk feer geenie fou
hebben overgelaten , daar nu niet anders_} dan een getuïgcnü
wegens de taal {op voorgemelde wijfe als van de AmbonCche
Landsgrooten) verfogt heb, ten einde den druk van dat ÏVcrk
te facUiteren ₃ en te fijner tijd door bequame Theologanten in
die taal te laten revideren\'tgeen alles is wat men van een
eerlijk man kan vorderen En vragen de Broederen waarom
het aan de Kerkenraad in \\_Amboina niet foo wel als aan de
xyimbonfche handgroot en en eenige Schoolmeefters getoond ?
Ik antwoord 3 om dat in dien geheelen Kerkenraad geen een
Predikant was, die laag ^Malyts verftond ^ en om dat\'er twee
waren ( zijnde de eenigfte Predikanten irt geheel Indien „ die
nevens de Hr. Leidekker hoog CWalijts j hoewel in verre na
foo volmaakt niet als fijn Eerw:, verftaan) die met een en de fel-
ve drift voor dat hoog (jMaljjts ( hoewel \'er geen een Inlander
een eenige periode van haar Predikatiën verltaat J geporteerd
waren. \'t Was dan niet raadfaam, mij n Werk te laten komen
onder dejndic at ure van Medebroederen ₃ die mijn Werk ( by
gefigt of revifie) met de felve drift, als nu de Broeders de
Werken van D. D. He&rnim en Brouwerius gedaan hebben,
fouden mishandeld hebben. En wat de Kerkenraad van Ba-
tavia aangaat, die heeft my niet de allerminfte aanlijding ge-
geven om dat te korden doen, vermits ten tijde dat ik als een
Lid in de Vergadering op Batavia fittende, haar Eerw: ken-
nis van mijn vervaardigd Wt?rk gaf, ik, op mijn verfoek van
^Jtfelve (by mijn deen aanftaande vertrek van daarj by haar
MiJJiven na \'t Vaderland te willen recommanderen _} niet tot
antwoord kreeg dat haar Eerw: alvorens in mijn faveur daar
over te fehrijven\', mijn Werk eerft wel eens wenfehten en
dienden te fkn ; maar alleen, dat haar Eerw: het Werk van de
Heer Leidekker gerecommandeerd hebbende , geen twee
Wérken te gelijk konden recommanderen; waar óp ik dan
feide, dat ik mijn Werk (onder Gods zegen in \'t Vaderland
komende) felf fou voortfetten. Ingevalle nu de Qhriftelïjke

Dewc der Waarhijd,.
Synodus alleen op die bloot e attejlatie had aangegaan , lbo fou-
den de Broederen eenigfins gclijk fchijnen te hebben; maar in-
dien een perfoon, die die attejlatie aan de ChriJtelyke Synodus
vertoonde, lig met eenen beroepen heeft die faken by des kun-
dige lieden , en er varen Predikanten alhier eens te examine-
renj of die lage taal niet alleen , van gebruik-Jjy de Chrijtenen
aldaar j en ofdie hopge niet t\'eenemaal onver ft aanbaaris-, in-
dien de Chr ijle lij ke Synodus dat lbo bevonden, en d ieattejia-
tie der Landgropten nog bo ven dien gefterkt gefien. heeft met
gen attejlatie van een QmmijSaris der drie OoJterJche \'Provin
tien j, en die daar en bo ven vier jaren daar na gefchreven, en in
jfubftantie der fake, ja met de felve woorden, een en \'t fel ve be-
zeilende, dat namentlijk_;§ijnEd: tot overtuiging ondervon-
den heeft f. by \'t overfenden.van Batavia nm_Amboina van
dat eenig gedrukt boog Malijts Boekje onder lijn Gouverne-
ment ) dat die/^^/ en dat ^^i/V t\'eenemaal onverltaanbaar,
pnnutj en derhal ven aniverfeel verworpen was, en dat, foo\'er
een overfetting moeft gedrukt werden, dat in de lage taal on-
wederfprekeUjk fou moeten gefchieden. Meinen de Broe-
ders j dat &e Chr ijle lijke Synodus , by fooveel blijken, nog
redenqrt heeft om aan de waarhijd van mijn faak tetwijffejen?
Dat iiet by4e Qhyjfe^keSynodusdoen anders lag, en by bijde
de Chrijlelijke Synoden.nog anders legt, fal haar Eer w: te fijner
tijd blijken. .. Dog.\'t is ppmerkelij k, dat in\'t beantwoorden
,van den brief der Chriftelijke Synode , voor foo verre mijn
laak betreft j fiaar Eerw: maar alleen beantwoorden faken,
,;4aar \'t niet op aan komt, , en niet op die faak, waar in de ge-
h&dtMwfi Kjt, voor fgp verre 4të aangaat, \'er maar buiten
,om.io9pende _t Hoe komt \'et dat de Broeders niet geantwoord
hebben op de laatjlemoorden in die Brief, my betreffende,
daar 4e Chriflel^ke Synodus fegt, dat het veel beter is die vol-
keren m haar. eigen , (of een by haar verftaanbare) taal te ftig-
ien of te onder.wyfen * daniti een taal die fy nog eerjlmoeten
aanleer en, vermits men nog moeite genoeg heeft om haar de

verborgentheden in die taal die fy verft aan te doen begrij-
pén f Is ^ dc póft niet,dieallermeeft moeft beantWooVdzijri,

daar\' de geheeie laak op aan komt ₅ en \'t alles öp draaid ? want
dit niet genegeerd zijnde, foo vérvald defe gehèeleBrief van
Haar Ëerw:, in antwoord van dien gefchreven. Öf is ^yi daar-
om j dat haar Eerw: daar niet eens varireppenom dat de ton-
fcienüè van haar Eerw: felf tégen haar getuigen fóu , dat n^-
mentlijk dé lage tale verft aanhaar ₃ en de andre waarlij lc een
taal is, die men nogeerft moet aanleer én ?\'. Haar Eerw: dóén
jfeer wel, dat fy, voor foo verre, hare cönfcientien met wit
{en befwaren, als wetende, dat fulx uit haar Eerw: Briefj
den 31 jan. 1694. aan die van fimboïna gefchreven, te klaar
(öu konnen blij ken foo te zijm Maar is dit\' \'at niet genoeg lij n
gemoed befwaard, met fel ver te bekennen," dat dé gemeenè
taal daar van gebruik, VerftaariSaar, van dierift en nut is, én
nogtans \'t invoeren van de hooge taal met alle kragten Voort
te drij ven, enkelyk en alleen daar om , om dat den Bijbel ïn
dte tdal overgej\'et \'werd^ Voor my, ik geve het over aan *fc
oordeel van alle befchijdenen, wat van het niet bèantwoordèii
van die ïaak, daar \'t alles op aan komt, en van alles, *t gecii
daarnevens voortgebragt heb , te denken valt, en hoe groe-
ten billijkhijd \'er in mijn voorftel zy , en hoe Vijnig de vol-
gende argumenten van haar Eerw: deurgaan. Haddén de
Broederen maar half foo veel gefchreven, of opditfdak at- \'

leen dijtiuSl en direB geantwoord, haar Eerw: foüden \'riiy de
moeite gefpaard hebben, van foo ampel (als óm de onkundi-
gen in die faak alhier nunoodigwas)\' by na poft voor poft te
beantwoorden.

Wat Aq getuigenis des Kerkenraads van Amboina, en haar
verfoek aangaat, indien men door dié Kerkenraad dié t$ee
f\'buiten d\' H r. Leidekker J eenigfte hooge Malijtfe ( dog-
voor alle Chriflenen onverftaanbare\'^ \'PrèdikWritén verfjiat. _afoo wil ik gelooven, dat die , na mijn vertrek, daar met al haar
vermogen toe hebben gearbijd, te meer , dewijl fy fwagers

waren , en nu niemand hadden, die haar daar in met dat gewigt
Van redenen , als ik altijd mét fundament gedaan heb , konden
tegen Haan_; maar dat men my fou willen doen gelooven, dat
die gene in die ^fProvincie j en in die Ambonfche Vergadering-,
die de gemeene CMalïjtfe taal alleen verftaan (gelij k daar alle
de Chr ijl enen die alleen verftaan, en alleen maar lip reken , fon-
der van die hooge taal iets te begrijpen ) dat, feg ik, die gene
na een behoorlijke openlegging van die faak , die men na Ba-
tavia verfoeken fou, om die Verjie verfogt fouden hebben ,
fal ik al foo wijnig geloo ven, als dat, in gevalle dat al gefchied
was, ik geloo ven fal dat het imand ter wereld, kennis van fa-
ken hebbende, billijk fou konnen voorkomen, dat een Ker-
kenraad haar magt tót nadeel van de Religie > en uitdooving
vandeluft der Inlander? misbruikte, om een taal ₃ die de
geheele Natie daar als Barbaars en on verftaanbaar voorkomt,
met alle kragt in te voeren. In dit geval meine ik, gefterkt van
alle die gene die kennis van Taken hebben , dat de getuigenis
der Ambönfe Landgrooten eii CHeeftèrs> (die hier gefun-
deerd is op \'t feggen van de geheele Natie ₃ en op dat geen dat
alle Chr ijlen Kerken daar van feggen) en dat dat gene dat foo
Veel Predikanten (als hier agter uit de ExtraBen der Briev en,
zederd den jare 16^6 blijkt / zederd zoo langen reeks van ja-
ren gefegt,\' ja felf dievan Batavia en iyimboina met lbo vele
Brieven over en weer niet alleen beveiligd, maar haar Eerw:
lbo kragtig met b&r*Êtiffïve van den \'jare 1694. confirmeerd,
en waar aan diegene, die hier te lande taalkundige en Predi-
dikanten zijn, haar zegel gehangen\'hébben; dat, feg ik, die
faak ₅ foo in die ware circumftantie aangemerkt, feer verre
moet prévaleren boven \'t oordeel van die Batavifche Ker-
kenraad , en ook boven \'t oordeel van die twee Predikanten,
voor foo verre f y alle te fmien, nog geen van haar, defe "vu aar-
hjfd niet konnen tegenfp reken, dat de taal die fy verwerpen
altijd met vriigt daar en elders gebruikt , en by een y gel ijk
verftaan werd,* en dat die , die haar Eerw: met fuiken drift
\' ^: \' x wil-

De ure der VFadrhiji.
willen invoeren , een taal is, die daar niet verftaan werd , en
die men op vorig gefegde wijle (fonder dat \'er eenige gedruk-
te Hoog-Maljjtfe Boeken _t dan alleen dat eene Vraagboekje >
fonder dat \'er CMeefter\'s , of andere noodige behulpmiddelen
zijn) met d\' uiterlle moeite nog eerft moet > en niet wel fui-
ver en net kan aanleeren ₃ dan alleen door kennis der Ara-
bïfche letters, waar in alle fuivere CHaljjtfe Schriften ver-
veerdigd, en in welke alle die Chriflenen, die de Latynfe en
yjuitfe letteren gebruiken, t\'eenemaal onkundig en onervaren
zijn. Uit al het welk dan blijkt, wat fundament dat verfoek
van die van Amboina ({00 men lbo breed uitmeet j aan de
Kerkenraad van Batavia en wat gewigt dat van de Kerken -
raad van Batavia weêr aan de Hooge Regering van Indien
geeft, om foo een overfetting voort te fetten, en dat alfoo een
piblïjcq Werk te noemen. Wat 1111 de Heeren Staten Gene-
raal in defen aangaat, Haar Hoog (JMogen de hebben har e ap-
probatie gegeven over een Overfetting van den Bybel in foo
een taal j als ik gebruik , namentlijk een taaf die over al
het geheele Land door verftaan wierd , en de gemeene taal
was-j maar noit hebben Haar Hoog Mog: haar magt gelieven
te gebruiken tot het invoeren van een taal„ die by \'t gehee-
le Chriftendom aldaar onverflaanbaar, en een taal is , die
men nog moet aanleeren. Nooit hebben Haar Hoog Mog:
ook de Predikanten gelaft foo \'11 taal te leeren, om daar in
by tijd en wijlen te prediken, en veelmin die magt gelieven
te gebruiken tot het voort fetten en invoeren van een overfet-
ting des Bijbels in die taal, maar altijd aan de Predikanten
hier te lande het vry gelaten in die tale > en foo als fy beft by
de Natie verftaanbaar waren, en de meefte vrugt konden doen,
te prediken, en alfoo de fterke hand geboden tot het voort-
fetten en invoeren van een Overfetting in die fel ve alom daar
verftaanbare en gebruikelijke taal. Indien dit geallegeerde in
al lijn omftandigheden, Haar Hoog Edelh: de Hr. Generaal
en Raden van Indiln ^ (in de plaats van defelve een geheel
- ■ O 3 ver-

verkeerd berigt der fake te geven ) foo voorgedragen , en
by de felve Haar H: Ed: door haar Eer w: op die onwederfpre-
kel ijke redenen aangedrongen was? ik geloove niet dat Haar
H: Ed: daar toe fouden gekomen zijn latende nogtans liet oor-
deel van Haar Hoog Edelh: particulier over die faak volko-
men vry, dewijl maar alleen voor heb de billiijkhijd van mijn
fake tegen \'t Ich rij ven van de Eerw: Kerkenraad van Bata-
via j cp de ge voegelij kfte wijfe-, te toönen. Wat nu de magt
van een-by fonder Synode aangaat, en of die fqodanigen Werk
als \'t mijne j tegen fo& \'n oogwit van de Heeren Staten wél,
fou mogen invoeren , daar op flaat weêr, \'t geen reeds gefegt
is, dat de IL Staten noit dat oogwit gehad hebben van de hand
tot het in voeren van een vreemde■, en by de Nederdmtfcbe Ge-
meinte onverßaanbat e taal te leenen , en dat derhal ven dit in-
voeren van mijn W&k door ézChriftelijke Synodwjft de plaats
Van \'t oogwitder Heeren Staten Generaal te verydeleo, daar
geheel en al meê over een komt ₅ dog indien nu de Broederen
dit op Indien alles geappliceert hebben, en daar uit \\vilden ar-
gumenteren , dat, om dat Haar Hoog Edelh: de handleenen tot
het invoer en vaneen vreemde taal , en een overjetting in die
taal, daarom éen ander Predikant den Bijbel niet fou mogen
overfetten in die taal, die overal veritaan werd daar Chrilfen
Malytfe Kerkenffetw waar in hy en foo velen fep confiderabe-
len reex van jaren met vrugt gepredi kt, en de Gemeinte Qhrtjti
daar te lande gebouwd hebben, en dat een Synodtisd^ niet fou
mogenjbatrocineren $èli,en)

expres verboden hadden ₅ een faak die ik aan de geheele öfe-
ftenhijd in bedenking geve. Of fou % na haar Eerw: g^^ert,
beter zijn dat 4e Synodus ( om haar Eeny: ocgwit nieer dan de
fake Gods, en de verBrijding van fijn eer, te bevorderen) die
ónverftaanbare taal mee hielp inyoéïen, om alfoo den jlaatften

doödjïèékWdfajRjligie m. ÜfeGeweften te geven, eh\'t Cjhrijtefo-
WmaïMh "(b\'n\'der de tfaarir van-een "(uivère taal in te voeren)
te helpen riederflörten in\'een jammerlijken poel van een nare en
Wklaagbjke \'"daifonis: Waar" toe fou, foo doende, die tec-
dre Kerke niet ver vallen, en wat wiftelvalligheden fou fy niet
onderworpen zijn ? In vorige tijden oordeelden de Kerken«
raad, en ^Hooge Regering tot Batavia ₃ foo, nu weer foo,
en na korten tijd fou \'t ligtelijk weer wat anders konnen zijn,
\'Wat fal dog van die geftadige verandering komen ? En wat lul-
len die veranderingen van refolutïen voortbrengen ? Doen or-
donneerde men, en dat foo grooten reeks van jaren Vervolgens,
dat dePredicanten de,^/, daar van gebruik, lëeren, en daarin
prediken fóiïden, en dat is gefchied by fóo velen,en niet foo veel
vrugt, en nu wil men weer geleerd hebben een ia.dl die oh ver-
ftaanbaaris ,, en wil^Teens klaps, f op \'t oordeel van een min
2 a afbreken, \'t geen met foo veel moeite van fóo velen ge-
bouwd is. Komen die Mannen nu te fterven ofte vertrekken ₂daar legt dan weer dat geheele wérk: Wat kandit anders dab
een férmeele vêrwerrhg geven, die nog de E d: Coifipa^iïe *
nog &iQ Chrijtemn aldaar, diend ? Gelooft zy de Heer, .die de
Chriftelijke Synodus een ander herte, ecnCbrifiélifk medédóö-
gen met die teedere\'Chriiïénen, en een oogedes verMnts gége-
ven heeft, om tot in het binnenfte van die laak in te fiën, en
meer de eercGbds j \'/aièhaar teMaar daar in uit blonk } te \'be-
tragten y dan geloof te geven aan \'t Schrijven van U Eerw:,
die ook tegens dat gene, daar \'tmeeft op aankomt, ( dktna-
mentlij k mijn taal verftaan, en de hare niet vèrftaan Werd, én
nog eerfl: aangèïèerd rhóet werden,) in.\'t allërminfte riïêt
Ïchrijyen, én fekerlijk mét ftudie dat niet eens beantwbort heb-
ben, Wat nu de Revifeurs van mijn IVerk aangaat, \'en wie die
jfulien zijn dat is een vrage, die niet ééns hoeft beantWoort "te-
werden: want wat le\'gjt daar haar Eerw: aangelegen , die immers
daar over niet fouden konrten oordcelen. Dic Revifettrs zijn
hier, én bevorens reeds fan myakhgewefenj enfchoon\'er niet

een was, foo is men hier nog jfoo verlegen van verftant nier,
dat men niet een middel en expedient fou weten te bedenken ,
om dat IVerk egter fecuur en wel ter drukperfe te brengen *
maar nus\'er zijn,behoeft dat niet.Hoe vreemd ook die Malijt-
fe taal., waar in ik overgefet heb, in Holland is , en hoe men
bequamer Mannen daar in hier te lande, dan in Indien , heeft,
meine ik genoeg uit het bevorens ge alle geer de te blijken > dog
dat ik die Revtjie aan de Bat avife Kerkenraad fóu ge wijgert
hebben j is een laak, die noit eens te pas gekomen, nog daar,
mijnes wetens, niets meer af gefproken is, dan reets bevorens
daar over gefegt heb, maar dit is egter waar dat, eer ik dat
gedaan had, ik dat nog wel driemaal in bedenking genomen fou
bebben, en dat \'et my nu ook nog te minder beroud, fiende hoe
lange dieVerjie des Ouden Jejlaments _a fonder dat men neg
eens begonnen heeft te revideren nog in de maling blijft. W at
die va niyimboina aangaat, en waarom ik die aan haar niet ge-
laten heb, daar van heb ik bevorens reden gegeven, e in\'t
breede opening aan de Synodtts gedaan j maar \'t is immers even
veel waar dat IVerk gerevideert werd, hier of elders, als de
Revifie maargoed, "en (om goed te zijn) in handenyan Man-
nen is ., die foo lange jaren., als D. Caron en X3. Sluys ₃ (wel-
ke laatfte nü tot Zuilen woond ) met foo veel-Vrugt Predican-
ten in die tale geweeft, en foo in tyfmboïnd en Ter nat en als
op Batavia felf, den dienft met genoegen en lof waargeno-
men hebben. Ook willen wy wel gelooven, dat uËerw: die
gene > die, e enig fins de Mahjtfè taalkundig zijnde_? van daar
na \'t Vaderland vertrokken zijn ₃ wel kennen ; dog wie en
wat U Eerw: daar meê meenen, is diibbelfinnig. Dat niemant
van haar een goet Malijts, dat is, hoog Malijts boek ge lef en
heeft; ja noit heeft konnenlefen, fou wel konnen zijn, maar
dat daar uit feu vloeyen, dat het foo is, geeft geen gevolg.
Hebben fy noit geen gcede lage Malijtfe (dat is by ider een
verftaanbare ) gedrukte boeken gelefen, ende en zijn die niet
goed, om dat fy met geen KArabifche letter gefchreven, en

verhevene ennette (preeh&yfen opgecierd zijn ? feerwel, wy
ftaan dat toe > maar leggen evenwel, dat fy goed zij n voor die
gene , voor welke dat fy gefehreven zijn , ja voor haar onein-
dig beter dan die hoogt en in de fuivere taal gefchreve Boe-
ken, vermits fy d|e niet fouden konnen lefen wegens d * Ar a-
bïfche letter . waar in fy zijn gefehreven, en die, al lafenfe
die prompt ₃ niet fouden konnen verftaan. Wy ftaan U Eerw:
ook toe, dat fy te jamen even krom freken . en datje alle
met die Jelven euvel befmet zijn ; maar leggen ook, dat alle
sJMalïjtfe ChriHenen in Indien die felve kromme taal fpreken,
en ook met die felven euvel befmet zijn. ïs \'t ook niet be-
ter , met een kromme taal te fpreken, de menfehen regt voor
God te maken, dan, met een regte en fuivere taal te fpreken,
dat gene, dat alreeds foo verre regt was, weer kromte vree-
ken? Ende en fou dat niet belachelijk zijn, indien een Lief-
hebber dev Hoogduit fche mal van de Predikanten, die hier Ne-
der duitfeh prediken, om dat fy geen fuiver Hoogduitfeh fpra-
ken, wilde feggen, fy fpreken Jamen even krom en zijn alle
met den felven euvel befmet ? Even of lig de Nederduitfche
Predikanten daar wat aan fouden kreunen , als fy van haar
Gemeïntens maar grondig en wel verftaan werden. Indien
die kromme taal foo be(potte lijk , la fier lijk₃ en veragtelijk ₃en die fuivere foo prijfensweerdig is, hoe komt dan dat men
toegelaten heeft, foo veel jaren agter den anderen, daar in te
prediken? hoe dat die niet agter de bank geworpen , en in
haar geboorte gefmoord is? hoe dat die hooge taal niet eer ge-
leerd , hoe dat fe nu met fuiken force voor den dag komt,
en niet eer doorgebroken is? Moet het niet defperaat met het
invoeren van een taal zijn , die ten allerhoogften onder dat
heel ChriHen dom maar twee a drie Predikanten kennen?

IVat verbetering men van die gene die foo lang uit In-
dien.ge weeft zijn ₃ te wagten heeft ₃ is een faak, die haar
Eerw: immers niet bekend zijnde, haar Eerw: wat pracïp-

tant en metpnejuditie doet oordeelen: om in andre daarvan
datfelvepr<ejuditie tegen de fcodanige te leggen, daar nog-
tans die fake te fijner tijd lal konnen blijken*

Dat nu haarEerw.de Chriftelijke Synodus verfoe ken wel toe
te fien, dat mijn Werk niet overkome _s \'t geen de 4 Euange-
liflen en de 50 Tfalmen, door d^} ff eer enfia fel en Ruy lover-
gefet j en by Heurnius (volgens voorgeven) foo mifbande ld_xovergekomen is ₃ is een vermaning, die hier niet fluit- vermits
, die Heeren (na \'t fchrijvèn der Broederen J in \'t befte , dat is,
in \'t hooge en fuivere Mahjts gefchreven hebben , en dat Werk
(tevoren onverftaanbaar wegens fijn fuiverbijd en nethijd)
doorD. Heurnius tot laag, en voor de Mahjtfe ChriHenen
verftaanbaar Mahjts gebragt is. Hoe kan dat nu flaan op mijn
Werk j \'t geen in \'t laag Malijts verveerdigd is, en door Pre-
dikanten, in die felve taal ervaren, voor des felfs dru k, fal
gerevideerd werden ? Maar wat het Tortugefche N. Teftament
van D. Ferreira aangaat, daarvan fal ik liever niet met allen
fpreken, hopende nog vreefendefoo ongelukkig niet te fuilen
zijn als fijn Eerw:, omdat ik felf hier in loco ₃ en \'er by ben 3
en om dat \'ook hier die redenen, die fijn Eerw: veel wederweer-
digheden en lang talmens met fijn Werk gegeven hebben, na
alle apparentie feilen ophouden, of ten miriften ons debvoir
daar toe doen. Dat nu haar Eerw: foo authoritative aan een
Symdus (ais dit vaft ftellende) vragen, meiiten Eerw: dat
\'è hier \'»eter gaan fal ? en b y vervolg van haar fwaeke rede-
nermg \'er defe comchjie niet duifter uit trekken, dat *et hier
ntet beter gaan fal, co dat om ctie elendige en vergefegte re-
denen, die haar Eerw: van defe hare ff el!ing geven, dat, feg
ik , is een voor bar ighijd en een prajuditie , \'t geen by ider
«en. foo. klaar fal uitkeken, dat het by m niet eens noodig is daar
op te antwoorden.. Want is\'t een vaft gevolg ,e*n dat het daar
sndaa-r in doen niet welwas., dat het hier en hier in nu niet be-
ter M zijn ? En is-\'t ook een vaft gevolg, dat die die laat ft uit
Sudie» gekomen khet befte de Malijtfe taal verftaat, en dat

de later vertrokkene verftaat ? Broeders, het was te wenfchén,
dat daar mede de hevigheden ophielden, maar het fehijnci daar
inoet tot flot van de reden nog een herhaling van die woorden ,
kromme ft ijl , die ergerlijke en Godslaflerlijke manier e van
(preken , weien 3 dog ik fal dat (als genoeg daar van gefegt
hebbende) geduldig pafier en, heel weinig vreefe voor \'t fup-
primeren van dat IVerk , als \'t eens fal gedrukt zijn, veel miq.
bekommering voor \'t doen van onmodige onkofien hebben, en
my feer wijnig kreunen aan die ongegronde en onredelijke lafie-
nngen dier vijanden van Gods IVoord , hopende dat fy door \'t
felve nog eenmaal getrokken, en tot dat wonderbaarlijk ligt,
\'t geen ons beftraala, fullen overgebragt werden. Dat nu haar
Eerw: de Synodus raden, mijn Werk door my te laten revide-
ren , dat werd by my niet opgenomen foo als dat haar Eerw:
fchijnen te meinen; maar beter fal \'t zijn dat te laten revideren
door andre buiten my, konnende egter famen gaan, dat ik daar
over nevens haar Eerw:, als confulerende en raifonnerende ₉fpreek, en conferere. Indien ik nu ook \'t Malijts dat ik ge-
leerd heb _x daarom, minji fal vergeten hebben , om dat ik
laaB uit Indien gekomen ben , foo fal d-at D. Vander Sluis ,
voorleden jaar, en alfoo lang na my uit Indien gekomen , nog
minder het Malijts, dat fijn Eerw: gekend heejt, vergeten
hebben_} en alfoo te beter in ftaatzijn van de Revifie byte wo-
nen > maar mijn Verfie derwaarts over te fenden , op dat
haar Eerw: Jouden mogen fien, hoedanig die gefield zy , is,
fchoon^het allerlaatft in den Brief komt, wel het eerfte in
haai; gedagüen geweeft, en feu, na my dunkt, allermeeft en
allereerft van haar Eerw: behagen zijn 3 en ik geloof dat haar
Eerw: dan met\'er daat fouden doen, \'t geen haar Eerw: nu
maaralleen met haar (chrijven doen. Door wat bril haar
Eerw: mijne Verfie fouden fien , en van der fel ver gejieltenis
oordeelen, fal een ygelijk , die fig haar talent in de hooge
en lage Malijtje taal maar eens te binnen brengt, ligtelijk

bevroeden. W-y dan ken dan de Chrijle lijke Synodus _} die dat
anders heeft gelieven te apprehenderen _} en wenfchQn^^rail her-
ten , dat het daarby blijve_} en gelijk ik de Broeders op Ba~
via de vrij hij d van handeling ontrent de Overfetting in \'t hoog
Mahjts _} volgens \'t gefegde, geerne wil aanbevolen, en lijn
loop laten haar Eerw: ook my die vrijhijd ontrent mijne Ver-
_A ji_e i_n de lage Maiïjtfe taai j en de felve haren loop gelieven

te geven, van herten wenfehende , dat daar over niet meer
op diergelijke wijfe gefehreven mag werden, op dat ik niet
verpligt werde daar weer op te antwoorden.

EXT RACT EN van Kerkelijke Brieven ₃ tujfchen die
van Amboina en Batavia over en weer j als ook andre
Kerken van Indien, en in \'t Vaderland alhier > zedert den
jare i6j6: gewi field ₃ dienende tot elucidatie van vele fa-
ken j die ik by mijn antwoord op defe hier nevens gaande
Brief van de Eerw: Kerkenraad van Batavia, tegen haar
Eerwr (my foo daar o_p_} als ook op andere faken funderen-
de J jtaande boude-> by welke danfejlmtieeljle van dien ₃voor foo verre het ter defer fake fou konnen dienen _s byna
van woord tot woord (ais uit de Copye-Brieven felfs „ die
ik onder myen met veel moeit e, van tijd tot tot tijd _J by een
gekregen heb_} fou konnen blijken j alhier is ter neder ge-
field i alles alleen ten einde de wereld ook daar uit onwè-
derfprekelijk blijken mogt, dat gelijk als al voor heen , al-
joo in die tijd j en foo vervolgens alle vrugt j die by de
Malijtfe Chrijienen alom in Indien j en met name in Am-
boina, Banda, Ternaten, en Batavia, oitofoit, tot voort-
fetting van de Religie, en uitbrijding van Chrifti Rijk,
gedaan is_} alleen verrigt zy door de lage CMalvjtfe, taal,
door Predikanten daar in ervaren, en door Boeken daar
in gedrukt ₃ fonder dat \'er oit by foo grooten getal \\Predi-
canten in die Contreyen, by hare Miffiven > of by foo groo-
ten reex van jaren ₃ eenigfms van Hooge Malijtfe met
een \\Jlrabifche letter gefchrevene Boecken te ontbie-
den j of van met emH een andre of hooge taal in te voe-
ren j hetaüerminftegefchrevenzy ; of zoo daarvan die
hooge taal gerept wierd, dat daar mede niet anders uit ge-
rigt zy¹ j dan dat\'er te klaarder is doorgebroken de noodfa-
ke lijkhijd van het onverander lijk behouden van de lage Ma-
lijdfe taal, foo³er nament lijk eenige vrugt by die Inlanders₃foo \'er geen ver ge e ff e onkoften gedaan , en het ware oogwit
van alle Chrijienen berïjkt fal werden.

2o,Sepc. J^ Ambojntyje Predicanten , eifchenfchooi behoeften, in\'t
laag Malijts , vermits nog de Gemeinte nog de Predicanten
geen andere verftonden. A. 1656. den 20. September.
A. iöf9. D. Jojïas Sfiljardus uit Banda gekomen, en D. Burum,
^Mey. die bevorens al Amboina gelegen hadden, eifchen de felve
fchoolbehoeften. Den eerften der felve gaat Tomaten , en
d\'omleggende Eilanden vijïteren.
A. 1660. Comelius Janfonius op Honimoa geplaatft zijnde , eifcht
joMey. de Kerkenraad in September des fel ven jaars 3000 CMalflfe
Catechijmen, 2000 dtto tsildegonde\'s, (zijnde gemeen en
feer verftaanbaar Malijts) en maakt bekend dat daar doen drie
Predicanten, nam: Spil; ar dm , Burum , en Janfomus , in
die Malijtfe taal redelijk toenamen _; eifchen ook 5 a 600
Euangelien > 3 £4,00 PJalmboeken oïPfalters van D. Heur-
nius in \'t Malijts en 1 a 200 Tredicatien van Gafpar Wil-
tens.

A. i6<sf* Recommanderen die van Batavia , hy de komfte van D. D
uFeb. Qwnelim Walrant en Franeois Caron , dat die van Amboina,
door een der Broederen Ternaten gelieven te laten vifiteren.
In Mey maken die van Amboina aan die van Batavia de dood
van D. Janfonim, de plaatfing van D. VValrant op Honimoa,
het verblijf van D. Caron aan \'t Cafteel en \'t vifiteren der
Temaatfe Kerke doorD. Burum ₃ bekend 3 eifchen ook de
Malijtfe Qatechifmen van D. T)ankaarts , i^Aldegonde\'s,
Euangehen , Pjalter s , van D. Heumim, Predicatien van
D.VViltensj alle in \'t lage, engeenein\'thooge.Malijts.ge-
drukt.

Eod. A. Maken die van Banda aan die van ^Amboina bekend, dat
JuIiï. p) j Molanus eenige Malijtje Tredicatien gemaakt, en dat
haarEerw: goedgevonden hadden, die aan die van \\^/lmboina
ter Revifie over te fenden waar op die van Amboina antwoor-
den, dat de felve Predicatien waren, klaar en duidelijk voor

perfoonen in die taal ₃ en in de Chrifretyke Religie ervaren, of
geoeifend * dog voor gemeene lieden wat/waar ; en hoog om
te verjfaan.

Verfoeken die van Amboina ₃ aan de Chriflelijke Synodus Eod. A.
van N; Holland ₃ om noodige Malijtfe Boeken ₃ en klagen ^{25 Se}P^r\'
feer j dat de Scholen daar van ganfeh on voorfien zijn, vreefen-
fe, dat, foo\'er niet fpoedig in voorfien werd, daar alles fal
vervallen, waarby fy dan defeMalijtje Boeken ₃ waarom be-
noodigtzijn, noemen: tJMahjtfe Gatechifmen₃ en Aldegon-
des ₃ door D. Sebajtianum ankaarts gemaakt, de Malijtfe _fSermoenen van D. Wilt er s ₃ Euangelien ₃ *Pfalters ₃ ( alle in
®t laag Malijts₃) even foo verfoeken fy, by haar fchrijvens
van den fel ven jare, maand, en dag, aan die van Batavia ₃inftantig om die fiomme Leeraren ₃ en goede en nuttige Boe-
ken , als ook om het drukken van een Synodaal Zeeuws Frage-
boekje ₃ by D. Sp Ij ar dus getranflateert, en by D. Warme h
overlïen, ten einde dat, foo voor die van t^Amboma, als voor
andere Malijtfe Gemeintens dienen mogt > waar nevens ook
op de felve25.September 1661. expres aan d\'Hr.Generaal₃door haar Eerweerdens, om boven gemelde Malijtfe Boeken
gefehre ven, en verfogt is: verfoekende ook nog om 435 Fre-
dieanten, terwijl\'er daar reeds drie, namentlijk D. D. Spiljar-
dus , Walrant ₃ en Caron ₃ waren.

Notificeren die van ^Amboina ₃ aan die van Batavia ₃ dat A.1SÓ2.
fy D. Joannes Sweerdius aan \'t Cafteel, en D. Godefr. van ²9 J^unI1-
f^ylkendam op Oma geplaatft hebben: verfoeken weer ernftig
om boven gemelde Schoolbehoeften in detMalijtfe tale, feg-
gende foo ontbloot te zijn van ^Aldegonde\'s Catechifmen van
D. Dankaarts ₃ Malijtfe Vocabularen ₃ Tredicatien van
Wiltens, en Euangelien₃ dat niet een eenige tot gebruik van
Kerk en Scholen kan gevonden , of opgefogt, werden* be-
tuigende, niet fchuldig te zijn aan de fchade, die Gods Kerk
daar by leed.

dicanten , die fig beneerfdgden om foo onder de "\'DuitJen , als
wel voornamentlijk onder de Inlanders , baren dienft te ver-
rigten indecMahjtfe tale, dewelke daar meed van alle ver-
ftaanwerd: verfoeken, en bidden om de boven gemelde Boe-
ken , leggende daar van t\'eenemaal ontbloot te zijn. Was ge-
teekend door D. D, Jofias Sfiitjardiis, Caron , Walrand,
S\'weerdius, i_Xkendam.
A. 16n 3. Verfoeken haar Eerw: weer om die Boeken aan die van Ba-
\'^ï2SeP^c; tav ia.

A 1664 N otifjceren die van Batavia , dat D. t^Akendam na Terna-
12 Ji.n, geordonneerd is , esi I). de Buck 11a Amboina . dieinMey
daar komt, en aan \'t Kafteel blijft. Op welke tijd D. S\'weer-
dius om fijn taalkunde geplaatft was op Honimoa , in de plaats
van den ïnNov: 1663.overledenen D.Walrand. D. Aken-
dam gaat leggen als vaft Predicant in 7 ernaten y volgens fchrij-
ven van den 10 Mey uit Ambotna.
A. 166^. Verfoeken die van Amboina aan die van Batavia , dat de
^{4 Aug}\' Eerw: Broederen aan Haar Hoog Edelh: den Ed: Heer Gene-
raal en Raden van Indien , en Haar Hoog Edelh: weer aan de
Heeren <LMajor es in \'t Vaderland gelieven te verfoeken cm \'t
herdrukken der allernoodigfte Malijtfe Boeken, die fy daar
feggen defe te zijn: d\' Euangelien, D. Wiltens Tredicatien,
Aldegonde\'s, (alleen, gelijk gefegt is) in\'tlaag tn gemeen
CMalijts.J

Ao. eod. Schrijven die van Amboina aan \'t Eerw: ClaJJis van Amfler-
14Sept. dam, omdefelve Schoolbehoeften. Was geteekend door
D. D. Caron en de Buck, en krijgen daar op antwoord A. 1667.
ioNov. Beloven die van Batavia, foo veel in haar vermogen is , te
doen, ten einde die van Amboina het verfogte erlangen mogen.
A. 1666. Die van Amboina fchrij ven aan Batavia, dat D. de Buck in
z5 Aug. -pebr. defesjaars na Ternaten ter vifite verfonden, en D. Sweer-
dius weer aan.\'t Kafteel geplaatft was j eifchen ook weer boven
gemelde Boeken.

Die van Amboina ontfangen by een Brief van \'t Eervv: Clajfis A. i6ê?J
van Amjterdam van den 7. April 1665. antwoord , dat haar
Eerw: \'t verfcek des Kerkenraads van cAmboina aan de Ed:
Heer en Bewindhebber en gunftig voorgefteld hadden, en \'t
felve by Haar Ed; Agtb: aangenomen was.

Notificeren die van Batavia dat D: Sweerdius na Ter nat en A. 1666,
geordonneerd is. ^{25 Nov}\'

Klagen die van Amboina over gebrek van boven gemelde A. 1667.
Malijtfe Boeken, foo in dele hare Mijjive aan de Kerkenraad ^{26 b£}?^r-
tot Batavia _} als in een Brief aan den Ed: Heer Generaal van
den fel ven datum, en geven in hare Mijfive aan den Heer Ge-
neraals kennen: dat de CMalijtfe Genefeis van D Brouwe-
rïus denIwakkenlnlanderenfonderlingbehagen, om NB.de
klare begrijpelijkhijd der Overfetting; klagen ook feer over
gebrek van i3ialjjtfe Catechifmen₃ &c. die, onaangefienhaar
jaarlijx fchrijven, niet gevolgd waren ; welke fy verfoeken >
ten einde de Amboinefen bequamelijk mogten onderwefen, en
NB.opvorigen voet, fonder fchielijke verandering van me-
thode, gehouden worden. Was geteekend door D. D. de
Kuck en Caron.

Verfoeken fy aan \'t Eeerw: Clajfis van Amjterdam weer om Eod.A».
Catechifmen van D. T)ankaarts, enTredicatienvan D, W\'tl- ^{dle & m}*
tens.

N otificeren die van Batavia de kom ft van D. Cornelis Taü A. 1668.
na Amboina, en werden de geëifte Boeken beloofd. ^{3 Feb:}

Notificeren die van Amboina aan die van Batavia, datD. A.eod.
de Buk wegens fickte opgaat na Batavia ₃ en verfoeken ern- ^InJ^u1^
ftig om \'t herdrukken van T)ankaarts Malijtfe Catechifmus ₃ook in hare Mi.(live van den 22 Septemb. aan den Heer Gene-
raal j noemende die Catechifmend\' Euangelien ₃ en IVil-
tens Tredicatien (Boeken hier van tijd tot tijd gebruikelijk)
cn verfoekende \'t herdrukken der felve op Batavia.

Schrijven die van Banda aan die van Amboina dit: alfoo wy A
alhier van overlang in ervaringe zijn gekomendat de Malijtfe ^{c r}\'

Tredicatien van D. Molanus zalr. infeer hoog Malijts, bo-
ven\'t begrijp van de gemeene man ₃ zijn gefield derhalven
wijnig of geen vrugt doen , foo hebben ook , onder voor-
fchrijven van den Ë. Heer Gouverneur alhier, doord\'Eerw:
Kerkenraad op Batavia by Haar Edelheden aangehouden,
dat de felve in familiaarder Malijts mogten getranflateerd
werden, waar over door den Commißaris in onie jongde Kcr~
kenraad, uit Mijftve antwoord van Haar Edelh: aan d\' Heer
Gouverneur en Sijn E. Raad (Batavifche Kerkelijke CMijfi-
ve nog werdende verwagt) opening is gedaan, als dat Haar
Edelh: daar op hebben goed gevonden, uit het midden van
UEerw: den geleerden O. Francois Caron te verfoeken, ge-
lijk wy ook doen by defen, uit onfer naam, by D. F. (jaron
gelieft aan te houden , de Kerken onfer \'Provincie ook foo
verre te obligerenmet Copye van Sijn E. Malytfe Predicatien
te fijner tijd ferwaard over te fenden , dewelke berugt zijn
feer ge leer de lijk inpaf er Malijts geilek! te wefen; hebben ook,
om te meerder getal en verfchiet te hebben, d\'onfe beginnen
te copieren , en U" Eerw: dan by occafie te laten toekomen, om
de felve in popiilaer Malijts, ten fine voorfchreven, door Sijn
E: te tranflateren _} niet twijfFelende fig defe moeite fal ge-
trooften, ons fel ven verfekeren konnende van d\'hijlfame vrug-
ten j die wy uit dat werk te gemoet fien: verfoel^ook om D.
Cafp: IViltens Pr edicatien. Was geteekend D. \'De Bitter.
Eod. l i Notificeren die van Batavia , dat D. De Buck wederkomt
Febn i\\\\x_Amboina , als zijnde een bequaam en taalkundig man.
ei April. Antwoorden die van Amboina op \'t fchrijvens van die van
Banda van den 26. Febr: dat fy D.Caron, om \'t overfenden
van fijne Predicatien verfogt hebbende, Sijn E. aangenomen
had die te overfien, en die dan, by tijd en wijlen meê redce-
len : dat by haar geen Cajp. IViltens Boeken te bekomen wa-
ren , en dat het haar Eerw: te tadieus dagt D. Molant Tred -
catien in gemeenfkmer en verftandiger cMalijts over te fet-
ten , als die agten hetalfoo gevoeglijk felfs iets door arbijd op

H papier te brengen, als den arbeid van anderen te corrigeren*
Was geteekend D. *De Buck.

Schrijven die van tyimboina aan \'tEerw: Claffisvan t_Arn~ InSept;
fierd: dat haren eilch maar ten deele voldaan was, cn iy geen
Malijtfe Euangelien ₃ \'Pfdlmboeken ₃ of Sermoenen van PVil-
terts gekregen hadden ₅ dewi.1, foo \'t haar toefcheen, die in
Indï&n niet meer te bekomen waren, om dat van jaar tot jaar
daar om verfo\'gt, en geene bekomen hadden, daar fy die nog-
tans niet ontberen konden$ notificeren ook, dat de Malijtfe
\'Catechifmus van D. ankaarts, op expres verfoek van hare
Kerk , door ordre van Haar Hoog Ed: herdrukt was. Dat
ook CMoren en Hijdenen van Boano en Manipa tot de Kerke
gekomen waren, als ook dat D. Jacobus tJMontanus dat jaar
tot haar gekomen was, en alioo doen vier Predicanten, D. D,
de Buck, Caron ₃ Tais en cJHontanus ₃ daar waren.

Verfoeken die van Banda weer om de Tredicatien vanD. Eed. A.
Caron j alstenhoogftennoodig. Was geteekend C. Mént eau. ^5Sepc\'

Notificeren die van Batavia dekomftvan D. D. J.Huis- A. 1670*\'
man, Hubert de Jager ₃ en Corn: É\'kouwenius. Dat om Ca- ²³ ->^aatechifmen aan Haar Hoog Ed: verfogt hadden, en dat ook den
dienjt aldaar inde Malijtfe taal₃ NB. met goed fucces NB.
en aanwas, onder de provifionele bearbijding en hulpe D.
\'Brouwerii hervat was.

Notificeren die van Kyïmbon aan die van Ter nat en, dat D, Eod. A.
tMontanus ₃ wegens lijn kennis in de Malijtfe taal bequaam, ^Inde vifite daar fou waarnemen

Schrij ven die van Amboina aan dié van Batavia verheugd ^ItJte zijn, dat de Malijtfe vervallen Gemeinte aldaar, na lang-
wijlige opfchorting verlevend was onder de toefigt van D.
Brouwerius. Dat D. T)e Buck overleden was in Octob: be-
vorens , en D. Tais wegens fiekte na Batavia ging. Noti-
ficeren ook dat fy dat jaar eenige tMalytfeTeftamenten van
Brouwerius cntfangen hadden, met hope van ftigting, NB,
zijnde .wel de overfetting foo niet gefteld na de volmaakte ei- •

genfchap der tak, nogtans klaar en gevoegd na "t begrip der
AmbomeJen, Klagen cok dat in 8 a 9 jaren geen Wilt elf $ of
t^Aldegonde\'s j en m lange geen Da fikaarts Catechifmen ge-
kregen hadden, betuigende die niet te konnen ontberen. Was
geteekend ^cDe jager, Caron₃ Montanus > en fifyouwewus.
A. 1*70.^y Schrijven fy aan d\'Ed: Heer Generaal> dat de gedrukte
joSept. ^ Tejtamentcn van Brouwerim in \'t CHalijts overgefet ₃en wegens de klaarhijd en gein ij n fa me manieren van fpreken,
na\'tbegrip der fwakke Inlandercn in de felve gebruikt, ta-
melijke nuttighijd toebragten: verfoeken weer leer, dat Al-
de gom des en Catech: van D. T) ankaarts inogten erlangen,
dewijl in ider fchoolxm hoogden \'er maar twee waren _} dat
de Jcholen anders feer fullen vervallen: Notificeren dat D. Ca-
ron om fijn verlofling verfogt.
Eod.A. Schrijven fy aan/t Eerw: Clajjis van t^Amflerdam weer
& die. ernftigom Catech: van T) ankaarts > en Sermoenen van Wil-
tens j als waar aan d^; Inlanders gewent zijn. Was geteekend
door D. D. Huisman en Caron.
m Sept. Notificeren die van ^Amboina aan die van Batavia de
dood van Y), de Jager j en \'t plaatfen van $\\onwcmus op
Oma.

A. 1671. Verfoeken die van Mac a/se r om \'Kerk en Schoolbehoejten,
aé jan. ook om Meejters van die van Amboina; en werd haar den
25 Mey des felven jaars geantwoord van die van ^/Imbon > dat
fy haar niet als van eenige gefchreven Tredicatien foudeo
konnen bedienen.
A. eed. Bedanken die van Banda die van Amboina voor de toegé-
ifSepr. fendene Tredicatien van D. Caron , en verfoeken Vrage-
boekjens van de Hr. van S. i^Aldgonde een goede quantiteit,
om die op Aroe, daar \'er feer om verfogt wiercl, met vrugt
onder de Nieuwe (Jjrijtenen te gebruiken. Was geteekend
door D. D. De Bitter > Rynsdijk , Mant eau , van welke
Vraagboekjens die van Amboina by haar fchri jven van den
laatften Nov; 1671. ^;er 25 aan die van Banda fenden.

Sclirijven die van Batavia aan die van Amboina, datfy A.u>7i.
gefien hebben deverplaatfing van D: Mout anus op Honififloa , ^21l\'^eb-
op Oma , en aan \'t Cafieel; ook van ï). Struis op Oma. No-
tificeren ook dat fy dat jaar feilden D. Peregrinm en D. Noach
Gerhardi

Schrijven die van Ambon aan die van Batavia , dat fy ge- Ao. end
lefen hadden hoe D. Brouw er im na Ter nat en was verfonden, ^SeP^tken dat D. Struis by haar was geland , en geplaatft op Oma ,
zijnde doe D.D.Caron , Montanus , en Huisman aan\'t Ka-
Jiesl

Maken die van Amboina aan die vanTematen bekend, dat A. »073.
fy by haar Eerw:MiJJive van den 23. Jan: verftaan hadden de ^{27 febl}\'
dood van D. Daniël Brouwerim , NB. als een yverigen en
taalkundigen Dienaar} betuigen haar blijdlchap over het hoo-
rendat d\' Inlanders in de gronden der Chriftelijke Religie foo
verre gevorderd waren, datfy bequaam geoordeeld wierden
den Hijdelbergjen CatechiJmm-CMalijts aan te leeren , van
welke fy\'er 10 flux na die van Ternaten feilden. Notificeren
dat hare Kerken wenfchelijk toenamen in getale van Belijders,
Meren en Heidenen , die toevloeiden tot de glans van de Son-
ne der Geregtighijd. Verfoeken ook die van Ternaten , door
de middelen die provifioneelaande hand zijn, die Kerk in die
Haat , NB. waar in fy vanD. Brouwerim gebragt is, foo veel
mogelijk is, gelieven te bewaren, met belofte, dat fy haar met
deeerfte gelegenthijd een uit haar tot fecours fullen toefenden,
zijnde nog de vorige Predicanten, t: w: D.D.Caron , Huis-
man, Montanus, Struis, enPeregrinm in \'tleven.

Notificeren die van Amb. aan die van Batav. deoverkomft A 1674,
van D. Petrus *Durant, en des Krankbefoekers Vander Sluis: ^{1 s SepE}\'
dat ook de laatfte daar tot Proponent was gevorderd; dat het
fcheen dat God in die tijden byfonder voor had fijn Euangelium
niet alleen onder de Moren, maar voornamentlijk onder de
Hïfdenen uit te brijden, tot bevordering van \'t welke ly voor
deMalijtfe Gemeente eiffchen, Malijtfe Testamenten , Va-

Cäbnliiars, Malijtfè Catechifmen, Aldegondes: dat ook niet
twijffelden of Carotis Predicaiien waren al onder de penTe :
dat D. Diirant de halve Duitfe dien ft waar nam , D. Struis op
Oma j D.D. Ment anus en Huisman aan \'t Kajteel, D. Pere-
grtnus op Honimoa lagen,
A. i^75- Notificeren die van Batavia, dat D. Caron tot haar was
⁸ ■ J^ail- overgekomen , daar een jaar blij ven fou, dat fy haar de voir tot
het drucken van fijn Predicatief! gedaan hadden , dog dat haar
Edelheden dat uitgeftelt hadden : dat fy \'t drucken van D,
Dankaarts Malijtfè Catech. ernftig voorgedragen hadden: dat
D. Andreas J^eldercampim tot haar over quam 5 als ook den
Krankbefoeker Zacharias Cahein ; belovende de geeifchte
School en Kerkbehoeften, na vermogen te füllen Toeken.
Ao. eod. Notificeren die van Batavia de dood van Ü. de Bitter ,
10 Nov. doen alleen,

Ao. eod. Notificeren die van Batavia uit een MiJJive van den 18,
16 Dec. September verftaan te hebben j dat den Krankbefoeker Z. Ca-
hein j tot Proponent ge vordert, D. Huif man geftorven, en
D. Montanus na Ter nat en verplaat ft was; dat ook tot haar nu
overquam Barth: ab Englifh, dat ook door de hooge Regering
een der twee Proponenten, Van der Sluis of Cahein, na Banda
geordonneert was , om als Proponent in de plaats van Simon de
Ldêge, na Ter nat en b.y D. Montanus door de Hooge Rege-
ring geordonneert, te gaan: feggenook, dat fygefien hebben
deRefolutic van den Ambonfen Kerkenraad, over het druc-
ken van D. Carons Malijtfè Predicatien, uit een aparte Mif-
11 ve aanhaar, en dat fy met die van*.Amboina NB. in \'t felve
verftant zijn, dat die feer nodig zijn voor de Chriftenen aldaar_}dat fy daar op die faak aan haar Hoog Edelheden feer ernftig ge-
recommandeerd , en dat Haar Hoog Edelheden weder haar
voorfchrij vens aan de YiztvmMajores toe gefegt hadden, be-
lovende haar Eerw: daer en boven die faak op het ferieufte aan
de fel ve Fleer en, als mede aan de Eerw: Clajjis van t_yimfter-
dam en Walcheren te füllen recommanderen .

Notificeren die van Batavia, dc komft van D. Jacobus van A. 1
Bellej en by haar Mifilve van den 2 z. December, dat fy bad- 3° J^:ui:den gekregen de Papieren over \'t cleportementivari D. Struis;
dat ook gehoord hadden de dood van D. D. Montanus en van
Belle j dat D. D.Burenus en Cahein als Predikanten ( de laat-
He yab lijn fSTlxamen/t geen toegeftaan was) na Ter na-
ten geordonneert waren, en D. D .Vofmaar ₃ de Leeuw ₃ en
Barth: Heinen na Ambon : dat ook fijn Edelhijd ₃ de Heer
Generaal, op haar verfoek, aangenomen had te verforgen het
drucken des Malijtfie Heidelbergfe Catechifmi.

Notificeren die van Batavia verdaan te hebben uit een Brief A. 167«,
vanden 8.Mey.en 15. September \'t overlijden vanD.Betrus ^{26 Dec}-
*Durant ₃ envoegen\'er dit nevens: wy hebben ens waarlijk,
waarde Broeders ₃ ten hoogden verwondert , dat U Eerw:
foo onbedagt en onvoorfigtig zijt, dervende foo een geheele
en aanfienlijke Vergadering foo een lafter en leugen aanvrij ven,
dat hier meer (foo zijn de eigen woorden inU Eerw:Brief)
op foo een hooge en eter lij ke jüjl in \'t cJMahjts ₃ als wel op
den aanwas van Gods Gemeïnte gelet werd, waar door de Ge-
meinte meer af als toeneemt: dat ook goed gevonden was dat
van der Sluis j 11a pr: examen , als Predikant na Ternaten
gaan fou.

Schrijven die van Batavia aan die van Ambon aldus : U A. 1679.
Eerw: eerfte Mijfive van den 28. Mey Tpaffato ₃ ftrekt fig H
eerit en meeft uit in moejelijke en onlufiige hakkeife,over het
Malijts werk, en de faak van Albert Struis ₃ van welke wy
afkeerig en daar in verdrietig zijn: anderfins nog ftof nog reden
ontbrekende, om met ernftige ende gegronde verantwoording,
uwe driften te ontmoeten; dog wy hebben de gewoonte niet,
nog de GemeinteGods, &cc. Seggen verftaan te hebbende dood
van D. Eldencampius ₃ dat ook berigt waren uit Ternaten ₃ dat
D van der Sluls als Predikant, en D. Stevens als Trojonent
gekomen waren: dat D. Mant eau op Java meê ging. /

fchelijk niet dat U Eerw:, rakende deC JWalijtfe talen , in U
Eerw: Cateehijmus en Formulieren gebruikt, haar feive nog
refereren, en gedragen aan haar fchnjvens van den 20.Febr:
1677., alfoo wy ook defgelijks doen aan d\'onfe van den 14,
Febr: 1679. welwetende, datiderKerke vry ftaat die tale in
hare Formulieren en Leer (heken te gebruiken, welke die Leer-
lingen allermeeft en allerbeft verftaan, al en verdaan nog ge-
bruiken die van andere Kerken de felve niet. Notificeren dat
metlectwelend\'overkoiiift vanD. de Leeuw fien, dat D. de
Leeuw na Ter nat en ftont te gaan, enD. Mant eau na Ban da
in d\'plaafs van D. Carpius: feggen te fullen beforgen, dat de
overgefettcCMalijtfeCatechif \'miAmboina > by overkomft,
gedrukt werde, die fy by \'t eindigen defer fchrij ven gekomen ts
zijn, en te fullen haar beft doen, dat die gedrukt werden.
A. 16S0. Notificeren die van Ambon dat, na D. de Leeuws vertrek
i Sept. _ver]_ecj_en j_aar} ^_aara[i_een ]} d. Teregrinus , en Vofmaar ble-
ven. Dathaam^cTernatenD.Cahem toegekomen was* dat
Yy/Peregrinus den 1 July 1680. was overleden* datD. Vof-
maar ftekwas, en D. Cahein ₃ die eenigen tijd alleen in bijde
de talen had moeten prediken , nu ook was fiek geworden.
A. 1681. Notificeren die van Batavia de komft van D. t^Al: Carp\'M
^,J^an: »ervooraf, en datD. D.Gal: Vonk cnI/aakHellen\'m fton-
den te volgen: dat 2). Jacobus du Bols op fijn vertrek na Ban-
da ftond: dat de Maljjtje Catechifmus door die van Amboina
aan die van Batavia toegefonden, door beqi$me mannen al
lang overfien was, onder fijn Edelh beruftede, en nog niet
gedrukt wierd, dog dat fe daarfteeds om aanhielden, en dat
die haar, lbo niet eer, toekomende jaar ltond overgefonden
te werden.

A. cod: Seggen die van\\rfmbon, dat die drie Predicanten haar gefond
23 Sept. waren toegekomen_; dar 1). D. Carpius en Vonk _J cn^cD. Vof-
maar aan \'t Kafteel j enT) Hellenius op Honimoa gelegt was:
dat®. Cahein den 4 Dec: So en met hem ook fijn Broeders
D T) ab Englifch en\'Peregrinus overleden waren. Verfoe-

Seggen die van Ambon dat T). ^<D. Hek en Vos tot haar wa- A.
ren gekomen, dat \'D. Vonk den 5. April overleden was, en ^2,8SeP*-

jD Hellemus na Batavia vertrok: dat *D,Vof??aarj Cor-
pus j en Hek aan \'t Kafteellagen , en \'Z). Vos na Honimoa ge-
plaatit was.

Schrijven die van Batavia dat T> .HeÜenius op Batavia in A.iéSj.
de tMaljjtfe Kerk geemployeerd was in de plaats van T) Guey- ^Febr*
nier j. die, omdat geen publijcq gebed wilde doen voor een
gecondemneerde Önchriiten en hertnekkigen, geiiifpendeert
was; zijnde doen ^CD. Mant eau in Banda ^CD. de Leeuw en
Vander Muis in Ter nat en. *

Schrijven die van Batavia aan die van Ambon , dat ook A.1684.
iets wegens de opkomft van ^CD. Vofmaar verhaald hadden, ^pFebr*
dat D. Vofmaar door de Ho&ge Regering in fijn gevoelen ge-
regtveerdigd, en in fijn gagie, koftgeld, &c. herlteld, en
dat\'Z). Hek na I er nat en geordonneerd was: dat daar ook drie
Predicanten na toe quamen, <D. vander Sluis uit Ter nat en^
DT). Schconebeek en ^cDix van Batavia.

■ Notificeren die van Ambon dat die drie Predikanten haar Ëod. A.
waren toegekomen_; dog dat D. Sehoonebeek na twee maan-
den bedlegerig geweeft te zijn, was overleden, en dat T)
Carpus wegens fwakhijd na Batavia opging.

Notificeren die van Batavia dat D Vofmaar op Bata- A. i6%f.
via permanent Predikant gemaakt was, om de Riieede, \'t ²5J^an»
Eiland Onruft, end\' omleggende plaatfen, beoolten en be-
weften de Had leggende, te beforgen.

Notificeren die van Ambon de dood van 7). Vos in No- Eod. A.
vemb. des verleden jaars : en by een andere Brief ook de ^Sepr.
dood van D. Petrus Dix. Eifichen een groote quantitijt
Malijtfe Boeken, als Catechifmen 1000, 500 Aldegondes j
200 Carons Tredicatien j 200 Genefeis > 200 Nieuwe Te-
ftamenten.

lentijn_} ftonden toe te komen.
A. «694. Schrijven de Broeders van Batavia aan die van Amboina
P J^an- dit navolgende van woord tot woord: Dog wegens de gele-
genthijd van het In landJch Chrijtendvm in xjAmboina en kön-
nen wy niet anders feggen, als dat d\'opftelders van die vo-
lumineufegefchriften wegens hare neerftighijd te prijfcn zijn,
als hebbende alles ten naauwkeiirigften waargenomen j maar
watd eMalytfetale belangd, wy zijn mede van dat oordeel,
dat d\'ordinaire Predicatien behoorden te gefchieden in hex.ge-
meen Maiijts 3 als zijnde by den Inlander beft verftaanlijk,
en fy daar aan ook meeft gewent: want die tale moet voor
haar het ftigtelijkfte zijn, dewelke by haar beft kan verftaan
werden: dog het eigentlijk of hoog Maiijts meenen wy ook
met U Eerw:, dat met vrugt voor de Tredicanten en School-
meeft er s kan aangeleerd werden, opdat d\'eerfte mogten be-
quaam zijn om dat aan de tweede, en de tweede dat aan haar
Schoolkinderen te leeren , opdat foo allenskens een ygelijk
de fuivere taal kundig werdende, ook mogten bequaamhijd
krijgen om de H. Schrift, die nu in de regte Malijtfe tale
werd overgefet, te können lefen en verftaan.

COTTE van een CMiJJive ₃ door d* Ed. Heer R. T.ad-
brugge aan \'~D. F Valentjjn gefchreven A 1697. in Juny,
•mm antwoord van een Brief van ^CD. Falentjjn, waar
by hy verfogt dat Sjjn Ed. foo goed geliefde te zijn van
Opephertig te kennen te geven oj het hoog ₃ dan of het
ïaag Maiïjts van nut en dienfl zy.

IK heb altoos daar tegens geweeft, en kan my met het fel-
ve nog qualijk gedragen , dat men in een onbekende tale
die volkeren , die men lligten moet , foekt te leeren : het
gene even eens is , of men indeLatijnfche tale de onkundige
daarin fcgte te leeren. Want dat men het hooge Maljjts , foo
fy het noemen , foude willen indringen, foo ware het beter
geweeft, dat men van eerften af de Arabijche taal het volk
had gemeen gemaakt, \'t welk onmogelijk zijnde , foo kan
men ligt oordeelen, wat daar af te verwagten zy.

Defe taal dan meell zijnde een mengeling van de t.Arahi-
fche j meer verfchillende dan de gelatïnifeerde van onfc
T)uitfche taal , hoedanig by de Regtsgeleerden in gebruik
is, kan foo wel als defe niet verftaan werden , e i felfs pas
een woord , en is te vergelijken by de taal van Vrankrijk
van nu, of van voorhenen, toen fy nog Hoogduits fp raken,
gelijk \'Pafehalius de Libertate Ecclefia Gattlcante aanhaal d,
en door \'t invoeren vande, Romjjnfehe taal ₃ Romans of Ro-
mania genaamd wierd, en fuik een aanlien bequam, dat ook
een eigen tale is geworden * nu wilde ik wel weten, of dit
by \'t goede ^cDuitfehe volk foude verftaan werden, foo imand
daar in quam te fpreken_; gewilfelijk geenlins, even foo foekt
men de Maljjtfche fuïvere taal te ver bajt er en met het Ara-
hifch,

Dog of dit nu het werk van de Comp: feu zijn, den Bij-
bel in \'t geheel te laten drukken, laat ik aan Haar Ed: Agtb:
hocgwijfer oordeel over. Dog foo \'t gedrukt fou moeten
werden, of in dat hoog Malijts of Arabijch, dan wel in de
opregte , en over al ver liaan bare Malijtje , foo fcude dit
laatfte voor alles moeten gekeurd werden. Want door \'t
wijnige dat fy ons in \'t hooge Malijts gedrukt van Batavia
toegefonden hebben, nament lijk \'t Vraagboekjen , blijkt al-
fins dit hooge Malijts niet verftaanbaar te wefen , ende en
kenden de Schoolmeefiers met de felve niet te regt komen,
als zijnde een eierlijke en Hoof/che tale , waar door \'t ook
voor onnut geoordeeld wierd.

Dit cp U Ed: verfoek ter neder gefteld zijnde, kund
U Ed. fig bedienen, foo het te raden werd, foo by de Hes-
rm Bewindhebber en j als anders. Ikblijve,

Aangefien den Autheur by de corre&ie niet heefc
können prefent zjjn , foo zijn , tot deffelfs leet-
welen , dele navolgende en mogelijk nog een ige
andre kleyne misdagen en feylen (die hy verfoekc
dat den Lefer gelieve ten goede te nemen , en by
fich felf te verbeteren ) hier in geflopen.

Teftamen
weis
fterftont
zijnde

Portugefende

Gemeinte

aenemen.

eën een

. /
opgeftel
kundigen

moet
ander

hebben de
fa&ä.
een
en een
en haaf
en of

Jin.
X2

»3
i

zó

pag,

37
ead.

ead.
ead.

40
43
57
59

61
66
ead.

ead.
ead.
ead.

eere

Macaffaan

gedaante
Profefforen

jammer 7jjn
Heeren
by de

dat de welkein die

taal is &c. dat die fal moete gedrukt wer«
den, de welke in die taai
is, die van alle 8cc,

	^v—•	E R R A	T A.
pag.	lin.	voor	lees
ead.	«5	miacay	ïoiara
ead.	17	fegenen	voor %enen
ead,	z6	leien, en een en \'t fclve	lefen , een en \'t f«lre
85	3	faherno	fafoero
ead.	%7	caritria Kafllr	tarima kafiïg
87	ZI	Mabuns	Arabiers
ead.	Ä5	toboit	tobat
88	11	tobar	tobat
ead.	28	band	aard
91	H	dan	doen
ead.	24	in haar felven	en haar felven
93	^z3	komen	können
95	4	geregeerd	genegeerd
98	Zl	Kerken,	Kerken zijn,
99	15	wil op eens klaps,	wil eens klaps
100	Zl	D. Sluis	D. vander Sluis
IOZ	6	Kafel	Hafel
ead.	$1	en dat het	om dat het
ead.	32	hier en hier in	hier in
103	Zl	foo lal dat D. vander	foo fal D. vander
ead.	28	haar gedagten	haar Eerw. gedagten
104	I	wy	ik
ead.	Z	wenfchen	wenfche
ead.	6	haar	alioo verfoeke dat haar
105	8	eflèntieelfte	het eflentieelfte
so6	i	~ Remtus	Remetus
ead.	2	Amboinafe	Ambonfche
110	16	verwaard.	herwaard
ead.	23	verfoek	verfoeken
ju	17	C. Monteau	C. Manteau
ead.	19	Brouwerius	Rouwenius
ead.	19	1670. 3 Jan.	A. 167a. 23 Jan.
112	5	Brouwerius	Rouwenius
ead.	zo	Brouwerius	Rouwenius
ead.	zi	fchoolbehoeften	fchoolbehoeften
ead.	26	13 Septemb.	A. eod. 15 Sept.
113	z	Hotninoa	Honimoa
114	II	Feldereampius	Eldercampius
ead.		foeken^_	verfoeken
ead.	n	Simon de Laege	Simon de Large."
115	6	van fijn pr.	na fijn peremptoir
ead.	Zl	pr.	peremptoir
ead.	24	a paffato	A₀. paflato
ead.	^a5	hakken	hakketten

Pagina	Linie 0
4	8
eadem	13
?	18
14	20
15	4
17	I
»5	7
ead.	14
ead.
ead.	26
i<5	6
ead.	10
ead.	M
	3°
ead.	ead.
ead»	32
3°	4
ead.	6
ead.	8
ead.	ead.
ead.	li
ead.	33
3\'	14
ead.	18
ead.
	16
33	29
36	10
ead.	12

ead.	18	dam	Dane
ead.	33	H.	Hr.
7¹	5	kennen of verftaan.	kennen, verftaan
ead.	7	aan	om
ead.	8	voltoid was,	voltoid, waren,
ead.	18	hier	dat
72	14	Makaflanen	Makaffaren
ead.	18	H.	Hr.
cad.		een	eer
ead .	37	Katfiokiim	]\\atfjokan
73	7	1684	1604
ead-	I?	Amboiner	Amboinees
ead.	16	hen	hem
ead.	27	Karfjói^m	Kjitf\\okan
74	z	Kjrfiokan	Ratfjokan
ead.	io	1 jan.	31 Jan.
75	14	\'er	dat\'er
ead.	28	\'t men	men \'t
77	26	alles	alleen
79	n	her	het
33	32	ada , haiwan,	ada haiwan,
ead.	33	beeilen	een beeft
ead.	ead.	had een beeft,	maar had beeft en
85	5	tjaefumy	tljatijing
ead,	H	want fcheppen	want om fcheppen