|
SWpBS!s»«S!HHi»UUIimU^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JP^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lliRlijil'iniiii/iiiiiiiiihiiiiriVilTTT
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BHIHi
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ARCfflTEjCTWA iWODERTSIA
ofte.
Bou^xdnge van onfen 1yt
Beffcaende in-verfcheyde soortett -van^
gehatvuteit zoo gemene als bysondere,als X ercketi, iTcornen, TLaedfhuyse, Toorten, huyse, Graven, en der^elyke£esHchien^t s^taende seo hitmen* defe &at tdm/hldanp ats eiders aUe Gedaen by den- 2 eer^vermaerds etv vernufte mr. HENDRICK DE KEYSER 'beeMiouwer enftoumeefkr der stat^Andhrdant
en,
in, weesen gehracht by den, veer eervarew CORNELIS DANCKERTS
m? Jlet/elaer etiBowneefler der voorfl Jtadt
Jiet eerv 3yuoejsetl van eentoe -Wercken
en jeSfchtetv van -verjcheyde andere Jieefkrs dyes tegemvoordigen pis
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fig=
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
;P#
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■uiutiiMUiiuuuujiaijriiiuHiiuiiiii»:n;tMiMiiniiitiiiiii!!;i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
[in)ii;iiiMiiri[iM!ni|iiiii|ii|iiiiriiiiniiiiiii
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IBlnlllllU.''IMl'liMl!IIMilllMillllMlllllHMlll"Ml||||[||llllllllll)M||!ll
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iiiimimtiiMiiiitiitmiiimimiiiiitMiiiiim!
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f Am^telrecUuxi.
If Cornells TJaxikertR
-yraxi Seeveiokove ^Woonenje inde koUktorbi
'^kyde lR.eguliers ioore^^ |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^!rTTiT^iTTnriSiiTiTT;T:iW^^t!'7f"i'r-r~,TTTl^£"
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Em
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'?
|
|||||||||||||||||||||||
|
Aen de E. E. Hooghe-Achtbare,
iWyfc cnde feer Voorfienige He£rcn;
|
|||||||||||||||||||||||
|
.
|
|||||||||||||||||||||||
|
JDtf Kegeerende Heeren
BORGEMEESTEREN
|
|||||||||||||||||||||||
|
I AC OB DE GRAEF, ende
GEURT DlRCKZ BeuNING; |
|||||||||||||||||||||||
|
DlRCK DE VLAMING,
Abraham Boom,
|
|||||||||||||||||||||||
|
Jlditjgaders de Eerentfeficj
THESAVRIEREN
Anthoni Oetjens, outBurgemeeftefy
Pieter. Bas, outSchepcn, Ver Vfy^beroemde Koop^-Stadt
AMSTELREDA
|
|||||||||||||||||||||||
|
YNE HEEREN,
|
|||||||||||||||||||||||
|
Ik yi Boven de naturelijcke verbinteritjfe, enfchuldighe plicht} ditj
alleOnderdanenverbonden ende gehouden maeckt> omme te eereri
en teachtenhmne(van Godtgefielde) Overheden, en regeerendtj Jt4achten,als0pper-Hoofdengeborenom tegebieden. Soo ijferbofuen dien noch eenefekertJ invvendige neyginge, oft inclinatie, die defe verplichtinghe vergefelfchapt ende bindt, met eenen fachten bandt van tiefde, en gunftige genegbentheyti doende beminnen, met een vyerige treck vangoetvvilligheyt, en dienen,met een onverbrekeit/cke getrouvvigheyt^ defe aertfche Go-* den, vanden Hemel, met ontallijcke gaven begonflighti om miidelyck, engoetdadighlijck, hm~ ne mindere^oft onderdanen, daer afde vruchten te doen ghenieten. Welcke ghenoemde in- vvendige neyginge^fprnytj oftefynen oorfyroncknetmpt ^uytte gedenckenijfe van ontfangene vveldaden. VVaer van mygeprickelt voelende, EcJrweerdige Heeren, bevvufl derecht- vaerdigevloeckenlafterder ondanckbaerheyti Sohebbe ick uweHoogheden ditBoeck m" houdwdcrJ
|
|||||||||||||||||||||||
|
i
. i |
|||||||||||||||||||||||
|
..
|
|||||||||||||||||||||||
|
1
houdende devoornaemjlekonjlige Gebowvvenonfesvolck-rijckende Amstelda u^er-
felt met eenige der voornaemfter onfer buur-Steden,alle ghedaen by den wijdt-beroemden, en vernuften Mr. Hendrick de Keyfcr, in fin leven uwer E. E. geliefden Dienaer> en Bouw-meefler dergenoemderStadt,onderflaenop tedragen, ende toe te eygenen. Vertroth wende uwer E. E. hetfehe ah emfchuldige Danck~offerfultaenmmen>ende uwer E.E. doorfiende oogen daergunfligh over latengaen. VGORSIENIGE HEEREN,
Sonder de aenmerckinghe,het by alien tyden een loffelijcke endeprijs-waerdighe fakegeacht
ende gehouden geweeft u, dat eenprivaet borgher fich be<vly tight ende betracht heeft, dcj eere,ende de uytnementheyt (jnesStadts.oftgeboort-plaetje, beroemt endebekent te makeny ickfoude bevreeHgeweefihebben defen mynen geringen arbejt te bejleden^in het uytgeven defer GeboHwenyende uwe Hoogheden die toe te eygenen. Dan doordefe voorfeyde aen- merckinge gehart ende ver flout zjjndey ick hebbe dit tegenwoordighedm verre gebracht: fireckende, totgrootmakinge uwer E.'E.gunfligeneyginge, tot verbeteringhe onfes Fader- lijcke(en uwer E.E. regeerende) Stadt, bewefen: en om^ derfeher konftige vercieringben^ <vvijdt en <verre te doenfieny ende te vertoonen. Ontfangt dan Mogende Heeren, defiu kleene Gtfte,ten offer geleyt, aende voeten <van uwe Hooghe Achtbacrheden, het eer< fie teecken der danck-fchuldige genegentheyt. |
||||||||
|
|
Vwer E.E. toe-gedane
|
||||||||
|
CORNELIS D ANCKERTSZ:
van Sevenhoven.
|
||||||||
|
\
|
|||||||||
|
De Suyrdcr kerc\^, 1
|
|||||||||
|
|
|||||||||
|
m
|
|||||||||
|
|
|||||||||
|
Pag: i
|
||||||
|
Aen den Lefer.
|
||||||
|
C K hebbe u dit tegenwoordige Boeck, gunftigen Lefer, onder den name van de Bmwingm van onfen tijdt
willen voordragen, en datweleygen, alfoo in het felvighe geene ghebouwenen zijn begrCpen, ofce hare Stichtingenen werden nietalleen van de daghen onfer Ouders:maer by naer meeft alle van onfe Vroege ja- ren bereyckt; En felfs onfe ooghen hebben vele der felver plaetfen ledigh: of met andere namen bekleedt ghefien. Een faeck niet fonder verwonderingh, oock voor den naerkomelingen, dat in fo weyntge laeren is herbouwt een fo vaften gedenckenifle, voor vele volgende Eeuwen, van onfen wel-geluckigen bloeyen- den tijdt. In de eerfte ryden als onfe oude Voor-vaderen in hen eenvoudigheydt, yder alle zijns felfs noodtlijckheden be- forghden en alle Konften, en Hand-wercken, fonder onderfcheydaen yder waren ghemeen, en zy hen felfs wooninge bou- wende; ofmetde befluytinghe van eenigen Bergh-hol, ofmetdet'famen-bindinghe van eenigh rijs ofriedtmet Leem beplayftert, en met bladeren, of eenighen dichten mofch ghedeckt: hen vanhetwyderuymaf-lloten, ('tzydan of dat het licht der Bouw-konfte noch tot hen niet gekomen: oft met een voorigen wyferen tijdt by hen vergeten was) fo en zijn ons van defe, geen andere ghedenckeniffe gebleven, als de verdrooghde lichamen, van fo matige zielen, overdeckt met de in- ghevalle daecken, van henonvolmaecktghetimmer. En heeft alfo vermits de fwacke beginfelen, en't vervalj de fchuyl- phetfe van hen leven , met eenen oock gedient tot een herberge voor haer doode beenderenj En hebben foo alfdoen beyde den Werck-manen 't werck een gelijck eynde ghehadt. Maerhier naer, als door 't vermenighvuldighen der Na-neven, de gemeenfchappen, ent'famen-handelinghen, de wetenfchappen, en oeffeninghen deden verwackeren,en datteteerfte Pelt- Gen.3:a, kleeden (van Gode ghekomen tot den menfchen) als een byfonder konfte onder haer aenghenomen was j alfdoen fegh ick, heeftmen oock begoft de Wetenfchappen, Konften, en Hand-wercken (nu verdeels-gewijs onder den menfchen verfpreyt) te onderfcheyen, en elck naer zijn aerdt, en geflacht.met een byfonderen name te noemenj En is van dien tijd voorts, oock een yeder naer de konfte die hy fich aentrock, benaemt gheworden: Als, Aerdt-kender, Ster-kenner, HemeUmeter , Telder, Bottiv-meetter, Reedenaer, Zedeformer, VFet-gever, Wijs-liever, en fo voorts. Onder alle defe, en is de Bomv-kontt geenfins de minfte, of ondergeblevenfte geweeft, maer heeft altoos by de eerfte plaets gehouden. En feecker fo't eerfte van de noodt- faeckelijckheden des levens, is het voedfel, het tweede de kleedinge, het derde, is fonder weder-fegghen de woon-plaetfe, en't vertreck voor ons ghefm; En al hoe wel de t'famen-wooninghe der Volckeren, befluytinghe van Steden, Burgerlijcke Verbinteniffen, en de Zedenforminge, en Wetten,zijn faecken van onweerfpreeckelijcke waerde; Soo zijn nochtans alle defe maer dienende tot debehoudenis, en verfekeringhe der drie eerft-ghefeyde noodtfaeckelijckheden; Maer defe drie, fonder ander tuflfchen-middel, dienen tot behoudeniffe van ons felven. Eener defe dan, te weten, de kenniffe der Bouwin- ghe, oft Bouw-kons~i (welcke foo wel bevat beyde het Timmeren en Metfelen, alsalleswattotdeop-maeckinghevaneeti geheel gefticht behoortjfal my(fuy veren Lefer)dy luften voor te dragen in hare eygene waerde,voor fo vele my doenlijck, en dy bevattelijck fal zijn.En vervolgens, wy fullen fpreecken van hare Oudheydt, waerheyd, en waerdigheyd- Nopende hare Oudtheydt, achterftellende de Griecken, wy komen tot den Hebreen als veel ouder: En felve ivy lefen in
de H. Schrift dat Cain d'eerite Stadt Enochia heeft gebouwt. s*th (volgens Iofephm) heeft de eerfte Zuylen oft Pilaren ge- Gtn.$;\y, maeckt. label, Lamechs lonestimmerde de eerfte Hutten: Maer Nuc heeft dat ovemvachtigHe Werck, de behoudeniffe van alle Zaeden de Arcke gebouwt. In alle defe wercken en is het niet al flechtelijcken toegegaen, ghelijck 't gemeen gevoelen ??n'₯?0' is, dat alle eerfte vonden onvolkomen zijn j maer het is feker, dat d£ felve zijn ghedaen met een Volkomen wetenfehap, en ' -' fpiegelingh, met klare kenniffe, van de ware Even-redenheden, en verdeelinghe der leden en deelen van 'tgheheel. Want doen noch de onbedurven aerde toe Het, de fuy vere zielen der eerfte Vaderen, de heylfame wetenfchappen te beVatten, En waerom, en foude oock niet defe konfte, fo wel als de Pelterye en't kleeden, van Gode tot de kinderen van Adam zijn ghe- Genef.^ komen ?ofteimmers den Voor-vaderen door een byfondere verlichtinghe zijngheopenbaert? Doch eyfchtmenbewijs? Godt felve heeft Nbe de Timmeringe der Arcke ghewefen. En nu naer dat de hooghe vloedt verfweene, en het vlottendc Gen.g:4. Huys op defoppe der Bergen van Armenien ruftendewas; en dat alle levendighe Zielen uyt de ghevangenhTe verloft, be- lIofePM<i wandeldeeen gefuyverde Aerde, den Rechtveerdigen Noe heeft den Heyligen, Hoogen een Altaer, ofte Offer-fteen ghe- G<mi,8:io, bouwt. En voorts vervolgens, wat fullen wy feggen van de Bouw-konft en bar en wafdom , ja tot hoe verre iffe by den kinde- ren der Menfchen mif bruyckt? dervende inde dagen van Nemrod, felf den Hemel tergen,en hertneckelijck d'eene hoogh- Genef. 11. de op d'ander hoopende: hebben niet af-gelaten voor dat het BabelTaclwerren,hen dwaes voornemen met befchaminge ver- 1 iofep.j :ta& ydelden. Noch blyve ick onder de kinderen van Heber, en fie deeenvoudige bewoonders en Burgers der Hutten, de God- vruchtighe Vaders , Abraham en Ifaac Gode Altaren timmeren: Jacob ftelt den merck-fteen van zijrt Hemel-droom, en de Genef. jr. Verbond-fteenen tufTchen hem en Laban werden gericht: De Koorn-folders van den fuy veren lofeph raecken over eynde.En voorts gaende,Iacobs Naer-neven werden vermoeyt met de a Naelden van Egypten.En uyt-geleydt van den VVonder-htylighen Exod- .*■ b Vondelingh: fwervende door de onbewandelde Wildernifle van Sinai, hebben naer't voor-beeldt van Gode gethoont,ghe- b Moyf«l *' timmert de heylige overlommerde Hutte van den Almachtigen, ende de allerheylighfte Arche, en Genaden-Hoel. Den verlich- Exof l2; ten Bezeleelen Oliab zip uytvoerders geweeft van de wercken des Heylighdoms, en haere handen hebben ghemaeckt de Ixo.j^erij'i Rttfl-plaetfe des Alderhooghften. En noch, als de c Niettwelingen Jacobs, by den onfcbuldighen d Dagh-lenger: in hen beloofde Erf- iofue %. deel zijn in gheleydt door de gedrooghde Iordam. Siet fy hebben hen Steden van het flaeffche Chanaan al voorens ghebouwt leSr^en6 gevonden. Maer eye^Wy?<fftercktftedefer heeft alleen voor'tgefichtedes Heyligdomsgefchuddet,enharengetoornden tochtm Fgy- Ringhmuur is ge vallen voor 't geluyt van de Friefterlijcke Bafuyne. Maer Ifrael, Chanaan voorts op de necke tredende, heeft j^&e'mtt s* alle zyne vafte Sterckten gemaeckt tot een vervallinghe, en zyne ghetimmerde Steden tot fteen-hoopen. Nu om voorder gyptewarege- oudtheyd der 5^/v-^»/?enghebruyck van dien te bewyfen, fal onnoodigh zijn neerwaerts te dalen tot de tyden van den fofue8!!10"'" PVijften Koningh) ofte oock te verhalen van dien foo wijdt beruchten Tempel, by hem den God Ifraels ghetimmert. Houde d iofucwefc- genoegh met het voorigh verhaelde verklaert, hoe vroegen begin defe konfte heeft gehadt, en tot hoedanigen volkomtnt- doendf °m* heyddie al inde tijdt van Iofue geraeckt was;' twelck naer deghemeene rekeninge is gheweeft ontrent 249 $■ jaernaerde ft«cn.«fcndig fcheppinge, en i4dp jaer voor de geboorte onfes Salighmakers. Engemerckt, dat de kinderen vm Ifrael achter hen had- heeft. den ghelaten de Koorn-folders, en Naelden van Egypten, en hier voor hen vonden foo vafte Steden des Landts Chanaan. e i«ricH t Is als feker te houden, dat defe konfte als doen al't behulp van eenighe voor-ghegane wyfe tyden, of immers van eenen ttioet gehadt hebbenj En of wel te ghelooven is, dat by den volcke Ifraels, foo vermidts henne lange doolinge, als oock ver- frudts de Oorloghe, met haer in-trede int lant van Beloften, door de welcken alles 't onderfte boven ghekeert wert: Meeft alle goede wetenfchappen t daer onder oock de Bouw-konft zijn inverval gheraecktj Soo en is doch defelve,daer deurniet geheelijcken uytgebluft, oft vergeeten geweeft. Want noch by Iofae felfs is opgerecht en ghebouw: een gedenck-teken van Iofue \ den overtocht der Iordam; Oock hebbe de Rubeniten en Gadditen,met ee gedeelte van Manages aen dees zyde der Iordane een s Iofep *' Offer-fteen tot ghedachtenis van hen verbondt met d'andere ftammen opgerecht. Soo oock mede hebben de kinderen If- Iofue ": i9'' ^e/^,dewyle fy de meefte Steden van Chanaan uytgeroeythadden,noodlijck voor hen weder nieuwe fteden en vvoon-plaet- \o\.<\o. ' *' |e riaoeten timmeren. Waer door te gelooven is,datfe defe konfte ghedurighlijck by den Hebreen is ghebleven; al-hoe-wel A % ver*
|
||||||
|
2 AendenLefer. -
iudicuminc vermidts dc velc oorlogen en verdmckinge by hen (geduerende de Rechteren tot op Samuel toe) van de overghebleven
geheei. gheflachten der Chananitenen ombuerige Volckeren geieden, niet in evener volmaecktheydt, ja 't fchijnt wel dat defe kon- % Reg.7.1. lie een weynigh voor de Koningen by naer te niete moet zijn ghekomen ; doch heeft inde tyden van den Koningh David* *^en l*ia weder begonnen op gequeeckt te werden, en cenigen luyfter gekregen, ja is onder den Koningh Salomon (foo 't blijckt uyt 3 Reg. j.6.7. alle Ghedenck-fchriften van dien tijdt) weder gekomen en geraeckt tot op zijn hooghften trap. Nu fal miflchien yemandc a Par.i, 3^4. feggetl) jck hebbe wel bewefen de outheyd der Timmeringe van Stedcn, Huyfen en anders,alle 't welck waer is,en niet te- S.iofep.i. gen ghefeydtkan werden; maer daer uyt en volght niet klaer genoegh de oudtheyd van een konftige Bouwinge in fodani- ghe regulen beftaende, als nu onder den name van de ware Bouiv-konjl der Ouden wert voor-ghedragen , 't welck nochtans gefeyt was: want den grooten Bouw-meefter Marcm Vitruvim felve en gaet in zijn befchry vinge defer konfte niet verder Libra 4, als tot de Griecken, die hy ftelt als Vinders dier konfte, ja bet Corintifch Capiteel, feyd den felven Vitruvim gevonden te zijn CaP- ' van eenen Calimachm bygenaemt (ora zijn feltfaemheydt in dier konfte) Cachizotecnos, welckcn dit Capiteel in de Stadt van Corinthen eerft inde wercken gebruyckt heeft, waer uyt volght, de Bouw-konft niet van fbodanighen oudtheydt te zijn als voorheen geftelt. Hier tegens willen wy nochtans met vafte redenen onfe gefeyde outheydt haer bewyfenj En dat niet al- lecn een flechte en gemeene timmeringe, maer oock een cierlijcke en konftige,welcke alle faecken der Bouwinge te gelijck bevat, is van fo hooghen ouderdom, en al fo vroegh in ghebruyck geweeft , als vooren verhaelt is. Voor eerft wy ontken- nen de Griecken eerfte Vinders der Bouw-konft te zijn,en dat uyt defe redenen ; om dat al de bewyfen van de Gricckfche oudtheden , en defe vindinghen, meeft alle zijn ghenomen uyt de erdichte verfierfelen der oude Grieckfche Schryvers en Dichteren, en daerom heel onfeker; om't welcke te betoonen, wy fullender eenige weynige aenroeren. De vindinghe der Sage, Byl, en andere Timmer-reedtfchappen, fchry ven fy Dedalm toe; die even voor, of ontrent Thefettt tijdt moet geweeft zijn; daer nochtans by de 800 jaer daer te vooren, by Mofes de H. Hutte, en ontrent 1040 jaer de Arcke by Noe gemaeckt is,'t welck fonder Byl,en allerley Timmer-gereetfchap niet en heeft konne gefchieden.Sy feggen de eerfte Gefchied-fchry- vinghe te zijn ghedaen, by eenen Cadmut Milejiw, die een weynigh voor der Perfier krijgh op de Griecken , heeft gheleeft, daer nochrans de Boecken Moyfes, over de 900 jaer daer voorens gefchreven zijn. Amphion en Orpheta, werden by hen de Boec.i, cap.3 vindingen der Sing-konft,en Snaren-fpeltoe gefchreven,en de Cicloppen 't Smeden: Daer teghens Iofephus,en boven dien de Gen.4.2i.2z, ^5,.^^ fevt £e Sang-konft en't fpele van Jubal,en 't Smeeden vanTubalcain,Lamechs fonen gevonden te zijn,etlijcke hon- derde jaren voor dat Amphion, oiOrpheus gheweeft konnen zijn; Dit's genoegh van de Grieckfche onfekerheden in 't ghe- meen, nu willen wynoch in't by fonder aentaften de gheftelde vindingh van't Corintifche Capiteel, en met dien degheheele ordine; Defen Calimachm Cachizotecnos welcken fy dit toe eygenen , heeft gheleeft, naer al dat wy daer van hebben konnen vinden, ontrent oft een weynigh voor de tijdt dat Bericles t'Athenen 't meefte bewint hadt, 't welck mach zijn geweeft in't S.Boec,car>.i 3 500 jaer van de Scheppinge: En nochtans Wy Iefen in hfephusvan den bouwe des Koninghs Salomons; inden welcken on- der ander vermaendt werden van 16 Pilaren met Corintifche wercken (dat de Capiteelen oft Hooftftucken zijn)ghedeckt; dit is wel over de joo jaer voor defen Calimachus geweeft : waer uyt nootlijcken volght: dat iffet hier, en foo vroegh ghe- bruyckt,.dat het noch al vorens, en niet foo laet: by defen Calimachus binnen Corinthen gevonden moet zijn: wel kan 't zijn, dat Calimachus den eerften is gheweeft die aldaer die ordine van elders her-overghebracht, of inden wercke ghebruyckt heeft, en dat daer door naderhand de Griecken zyn in de mccmngc geraeckt, van daer , en by hem te zyn gevonden. Aen- c 1 gaende de vertellinge die Vitruvius daer- af doct;ie wcicn van't graf des Corintifche Magets, en den Teyl,met haer Speel- f Acathus ' 8oet Se^ct °P ^e wortel van f Berenclauw, dit alles komt fo eygen,en uytgenomen aerdigh ten voornemen, dat door de be* haeghlijckheydt der vertellingh, den meeften hoop fonder verder naerfoeck, fulckx gaerne voor waer aenneemt. Iae my is felve leet dat ick tegens een faeck, foo over een komende met de Natuur, fchry ven moet. Doch de waerheydt moet by ons meer we<>en,fo oock en is dit de eerfte fchoone onwaerheyt niet, die by de Griecken is te vinden. Maer nu, defe faeck noch watnauweronderfoeckende;yemantmochtvragen uyt welcke redenen dan dat fofephus defe wercken Corinthifche noemt? Waer op wy feggen, dat fulcx ghefchiet in dier manieren; als of hy wilde feggen, loo-danighe wercken, alfmen nu Corin- ' thifche noemt. 't welck blijckt. daer hy feyt,fprekende van eenige wercken der H. Hutte, de welcken hy feght de Dorien- a Boec cap.7 fer gelijck te zijn. daer nochtans alfo dit by de joo Iaer voor Salomon was, te ghelooven Staet, ick laet ftaen de wercken, den name Doris noch onbekent, en niet in wefen was, of oock en heeft fofephus miffchien int Griecx geen ander naem ge- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vonden om de felve mede te noemen, en den Griecken te doen verftaen: Nu noch tot nader bewijs, int felve Capittel wat
voorwaerts daer hy fchrijft van den bouwe des Tempels, en onder dies van de twee metale Pilaren die den Tyrofchen Bouw- meefter Chiramfim(we\cke den Koning lronius van Tyro te defer faecke aen de Koning Salomon gefchickt hadde ) maeckten, feyt hy dat boven op defe Pilaren wierden gefet knoppen, als Lelien ghegoten, "t welck eygentlijck het Corintifche S hooft- ftuck is, alle dit felve wert in de heylige Schrift noch immer fo klaerlijcken uytgedruyckt, daer gefeyt wert: Maer de Ca- piteelen die boven op de Columne waren,die waren konftelijck gemaeckt ghelijck een Lelienwerck, en voorts doorgaens in de heylige Schrift waer van den bouwe des Tempels vermaent wert, en oock mede alle Schryveren (oude ennieuwe) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
die van de bouwinge des Tempels ghefchreven hebben, getuygen datfeint geheei al van Corinthifchen werck is geweeft,
welcke maniere van wercken, lb men daer wel op let alfdoen niet nieuwelinghs en was, of aldaer eerft gevonden, want als wy defe plaetfen van't verhael vande bouwinge des Tempels: met dien van de H.Hutte ten tyde van Moyfes gevallen,wel teghen een houden, wy fullen bevinden, dat dit van Salomon in 't meerdeel al maer een gevolgh is, van't ghene Moyfes al- Exo.iy: 4~o. vorens (naer't voorwerp by Gode ghethoont) met hulpe van den verlichten Befeleel gedaen en gemaeckt heeft. En wort in de bouwino-e der H. Hutte klaerlijcken van Pilaren met hare voeten en hooftftucken gefproken; en niet alleen lofiphusfeyt dat by Befeleel veel nieuwe konften en vindingen wierden bekomen: Maer oock de H. Schrift felve ghetuyght fulcx klaer- libro V/r* ty0^ feggende van Befeleel en Oliab dat fy allerhande nieuwigheden vinden fouden: over fulcx gelijcke onfekerheyt als dit feggen van Paufanias heeft, te weten dat defen voorgemelden Cdimachm fneffens dien) noch d'eerfte foude gheweeft zijn die de Marber door boort, en fo dun gehouwen en gewrocht heeft; als nochtans in het tegendeel de H. Schrift alle dit dea Exo.31.en3y j&?y£/<?f/toe fchrijft, fo is oockal het ander teachten. Want zijnde defe wercken (nu Corinthifche) en oock mede de Dorifchet al ingebruyck ten tyde van Moyfes wel bet als 200 jaer eer dat de Stadt Corinthen,(eertijds Corcjra oft foo andere fegghen Ephyra genaemtj den name van Corinthen van eenen Corinthvu heeft bekomen, welcken Corinthm is gheweeft den foon van |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pltttaf. inTe
fenf.i. |
Be lops, en Bithim Thefeus moeders vaders broeder: dit foo zijnde, hoe konnen die dan met recht Corinthifche ghenaemt wer-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
den? fal het eerder benaemt werden naer het gene dat noch niet en is? offal yemand de moeder naer't kindt noemen; dit *s
ongerijmt. Dit alle aengemerckt,wy bevinden de onfekerheyd der Heydenfcher Schryveren ftellingh , en over fulcx, datfe hebben ghedoolt, die haer foo licht gheloove hebben ghegheven: nu oft fchoon door fulck mijn bewijs den juyften tijdt der vindinge,en den name der vinder of vinders defer konfte heel onfeker werden gemaeckt,daer is weynigh aen gelegen, als de konfte maer feker is. Want oock van de Wereld-fchriften, Hemel-lcop, Tellinge, en Meetkonfie, de Vinders heel onfeker zijn, doch defe weten fchappen daer-en-tuffchen werden in haer achtinghe hier door in't minfte nietvermindert: Doch is yemandt foo begeerigh om de vindinge defer konfte yemand toe te duyen, ons ftaet (de meefte waerheyd plaets gevende) te ghelooven die by de H. Outvaderen ende den volcken Godts ghevonden te zijn, en is Onder die den verlichten Bouw- meefter Befekel wel voor een voornaeraften vinder defer konfte te houden. Wy befluyten dan hier mede klaerlijck de oud- hcydt
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.1 . ...-■-'V.
|
||||||
|
A en den Lefet, 3
heydt van een konftige Bouwinghe (als gefeydt was) bewefen te hebben, en foo noch yets raochte ontbreecken, *t felve fal
int volgende van de waerheyd, en ghewii heyd defes konfts vervult werden. En treende uyt de vermoeyeniffe des Ouder- doms, wy komen toe de Waerheyd; de welcke onveroudet, en door geene langhduerigheyd verflindelijck, door alle Eeu- wen heen blinckt, en niet foo duyfter, als de vergetelbare oudtheyd door alle tyden heen gefleept, is op te foecken, noch en fullen om de felve niet behoeven, fo vele wits den Letter-druck te doen lyen. Komende dan te fpreken van de waerheydt of gewifheytder Bouw-konft, Wy feggen dat het is een ware,en wifkonfti*
tre wetenfchap,en niet: als wel by eenighe wert gevoelt, een ydele waninghe, ofSindrift,gheen eyghentlijcke reden, wet, of noodfakelijckheyt hebbende* van dus, of foo te moeten wefen. Maer flechts al wel te zijn, naer dan yders (fegh met een oock der onwetenfterj ghevalj of behaghen is; 't welck wy bewyfen fallen, 't gefchil dan fal hier niet zijn, offer oock eenige waerhey t is, of van de y delheydt der dingen in't ghemeen, want ten aenfien van het eenighe waerachtighe en den Schepper alles ydel,en ydelheyt is; Maer of defe konfte heeft een waerheyt en ghewif heydt in hare regulen, en oock foo vele als wel andere konfte, en wetenfehappen die by den Ouden verhandelr, en oock nu bekendt, en in fwanghe zijn. dan offe maer is een ydele waninghe, niet hebbende eenighe nootlijckheydt van dus, of foo; maer alles fo't valt. Om't welcke, en wat van defer fake is eyghentlijck te verklaren, wy fullen eerft eyndtfeheyen of bepalen wat de Bouw-konft zy, op datmen verftae wat en hoedanigh het zy daermen af fpreke, de welcke dan bepalende feggen; T)e Bowv-konft is een overfte wetenfebap, en werckelijcke kennijje, de welcke: tegelijck bevat*
tende alle de deelen der Bouwinghe, en met een overfte befchickingh alle de verfebeydene faken der voerc-
fynge, daer onder beboorendejn haer eynde te famen brengendejeerd tvelBouwen* DEfe bepalingh dus geftelt zijnde,wy fullen eer wy voorder gaen die noch wat breeder verklaren. Hier moet ver-
ftaen werden dat niet het Timmeren, of Metfelen, elck alleen is bouwen, maer y der voor fich, 't eene maer timme- ren,en 't ander metfelen; van gelijcken oock't Steenhouwen, en Smeden, en alle dergelijcke, dat alle faecken der werckinghe zijn,en zijn geen bouwen, maer yder bly ve het felve, dat hy van fijn eyghen aert zy, maer de famen- voegingh, engelijckemakinghe, en mede'-wercken met den anderen, beftiertdoor een Overfte befchickinghe tot een be- geerteynde is Bouwen. de beftiering van dele: zijndeeendoenende, of werckelijcke kennis, die alle de deelen der Bouw- konft: als fijn de kennilfe der redenen,en evenredenheden,bouw-regulen,en formen,de bewegende oorfaken,begin en eyn- de des Bouws (alle welcke bo ven de faken der werckinge zijnjbc vat, defelve noemen wy een overfte wetenfehap; om datfe alle de verfcheyde fak der werckinge als gebiedende geleyt, en in haer uyterfte over-een-brengende:tot het begeert eyntA welck is een vol-bouwinge te famen knoopt. overfulex den genen die met een kenniffe als vooren geleyt is,'t algemeen he- ftier., en bewint heeft over den gantfchenbouwe,is eygentlick(blyvende in tuffchen de Timmerman,Metfer,en Steen-hou- wer,yder dat hy zy)een Bouw-meefterjof Bouw-konftenaer.Maer eener die fulck bewint heeft fonder de gefeyde kenniffe, wy noeme die tot onderfcheyt van de konftigen,Bou-Heerjals fulcx zijnde by macht-hebbing,of Overftdfchap, gelijck ge- meynlick by ons de Stee-Fabrijcquenalfulcx fijn. Welcke dickwijl fo veel van't pit der fake weten,als een blinde Mol. Ert of nu,dat dickwils gebeumfonderiing in gemeyne Burger-bouwen,dewelc fo veel waernemens niet en vereyffcben:of den Metzelaer,ofden Timmer-man fulck beftier aen fich tre&.en onderneemt,fb moet verftaen werde dat dit niet en is eygent- lijck het Ampt oft't doen van een Metfer,of Timmer-man,want dat is,maer met(elen,entimmere. 't welcker uyterfte eyn- de de Bou-konft maer ftucx-gewijs bereycken,maer voor fo vele als hy Timmerman,of Metfer fulcx gedaen heeftiheeft hy bedient 't Ampt van een Bouw-Meefter. doch naer de mate van zijn wetenfehap.want het en zijn al gheen Kocks, die lange meffen dragemdan dat fulcx gefchiet, en is niet al oneygen; Want alle defe Timmeren, Metfelen, Steenhouwen, Leydec- ken,Schrijnwercken, Smeden, Glazemaken,endergelijckehandwercken,zijnallefaecken derwerckinge,enbehooreney- gentlijck onder't Bouwe,als haer opperfte ageflacht,waer van zy b afkomfte zijn,en door dies den andere vermaegfehapt. MaerdeMeet-konft,Deurfchouwing, Schijn-befchryving, ofSchilderen, en Beelt-houwen,zijn de Bouw-konft vermaeg- fchappende in evenen grade,dan nietemin,laten fich dickwils,en doorgaens tot.en onder de felve buygen,en ghebruycken. a Genus- Nuvalt nochte fegghen dat hier eyghentlijck te pas komt, nopende't beduncken van eenighe, welcke meenendateen b Specie'; Bouw-meefter oocknoodtlijck of een Timmerman,Metfer of Steen-houwer,of wel alle drie behoort te zijn, ofimmers dat hetbeterwaer,waeropwy feggen neen, noch en heeft oock in't minftegeen reden van nootfaeckelijckheyt, en al-hoe-wel dit uyttet voorgaende volcht,en genoeghte bevatten is,wy fullen 'r evenwel om genoegh te doen, wat naeckter verklaren en dat met defe redenen, ten eerften: vermidts d'onmeughlijckheyt alfooalle wetenlchap niet by een menfeh tedeghen bevat, en gedaen konnen werden, ten tweeden,vermidts d'onnootfakelijckheyt felve,want als by den Bouw-Meefter,maer alleen de eynde waer in de werckinghe haer in't bouwen verfamen, wel verftaen werden, is ghenoegh,en in dit te verftaen en komt niette pas, noch de kundfehap der werck-tuygen, of oock hoe die te gebruycken, of alle derghelijcke werckelijcke faecken, want alle defe volgens 't voor befchreven eynde des bouw-Meefters,daer den Metfer,en Timmerman en alien an- dere naer gewrocht hebben,al volkomen en gedaen zijn, en fchori maer de famen brengingh; Over fulckx 't is genoegh, als den Bouw-meefter maer klare kenniffe heeft van defer werckingen eynde. doch foo hy oock defer fake yets kundigh is, en bevat, 't geeft eenige meerder gereetheyt. Hier mede genoeg,en wy gaen voorts en komen tot ons gefeyde bewijs,'t welck Wy door drie wegen fullen hervoor brengen, en eerftelijck door de noodtfaeckelijckheydt des ghebouws teghens 't welcke geen ontkennen valt. Want dewyle het bouwen al vorens ghefey t is,is de derde noodtfaeckelijckheyt onfes levens, welcke door den noot-dwangh om fich tegens alle buyten ongemack te verfekeren, tot de kenniffe der menfehen ghekomen is, en uyt dies zijn oorfprongh en begin heeft ghenomen. Wie kan met reden fegghen dattet maer een ydele wetenfehap is? ende noch meer,gelijck de menfehen en oock d'huys-gefinnen vermenighvuldighden,en meerder wierden, alfoo is defe nieuwe konfte benoodight geweeft, fich oock te meerderen,en grooter fake te ondernemen,werdende intuffchen aldoende door de famen handelingen,en oeffeninge, de vernuften oock verwackert, fulcx dat alles welckx eerfte rede was door de noot oock eenfeeckerenreghelenwegh, door'tghebruyckbekomenheeft, enofonsfchoon vandeeerfte noodt-reden gheenighe ghefchriften, ofoverblijffelenenzijnghebleven, nochtans konnen wy defelve in de beoeffeninghe der konfte, wel be- mercken,eninderdaedtghewaer werden hoe-danigh, en welcke die zijn gheweeft. want onsaf tefcheyen, tebefluyten, grooter en kleender, naermeerenminghefin;inganghen, en lucht-gaten, mede heyrt-ftede, ende legher-plaetfe in dien* dit alle zijn noodtfakelijcke , en noch federt de famen-wooninghe der volckeren, en't Stee befluyten oock meerder benoo- digingh , want willende foo grooteplaets beiluyten, welcke delenghde der balcken niet over konde recken; hier zijnin de voegingh, en elders ftijlen geftelt geweeft, tottet felve is men oock gedronghen geweeft, in de opene zyden der galde- rijen, en voor-portalen. feker heeft dit weten geen waerheydt, 't welck bevat ware,en noodtlijcke faken, fo vVeten wy daer geen. Maer nu komen wy tot het geen,over welcke de reden gheleydt van het oordeel, het gebiedt, en de keure heeft aen- aengenomenj de welcke,gelijck als alles beftaet in maet en gewichte, door het wicken, en tegen een houden der dingen,ert faecken,die uyt een gront ontftonden tegen dier beWeeghden,heeft ghevonden de c evenredenheyt; hier is voorts uyt ghe- tiropoftfo volght de Bouw niet alleen of grooter,of klecnderj maer oockof koftelder,of flecker, of ftereker te maeeken* En door de Anal°stt-' B noodt
|
|||
|
V
|
||||||||||
|
■*.*
|
||||||||||
|
I
! i
|
||||||||||
|
ISaetmaet
|
||||||||||
|
■
|
||||||||||
|
4 Aen den Lefer.
noot had geleeit ingange,lucht-gate, en heyrt-ftede te make,daer heeft de rede gewefe waer, hoedanig en van vvatgroot«
te, en oock mede 't eerfte enckel ruym,gheleert te verdeelen,of te verfellen met meer plaetfen,uyt welcke de forme des ge- boaws eyndlijck is herkome,en gelijck ons hooft,neufe,mont,en alleeenige en voorneemfte leden int midden zijn,alfo heeft de natuurlijcke reden oock gewelen den ingang en voorneemfte,en alleen wefende plaeden,'t midden te geve,en weder de zijde, en eyndel-plaetfe te paren als vleugelen,arme en hande,nu de lede van defen hebben oock redelicke hervorminge be- come,en daer de noot ftijlen mae&en,daer is by gecome^maet,form,plaets,en getal;alle 't welck fo lang verbeteringe heeft gehad.alffer verbeterende redenen gevolgt zijn.tot datmen eyndlijck tot de uyterfte fchoonheyt is gecome, en waerachte- lijck hct ronde,'t welck de pylaer toegevoegt is.is de volmaeckfte geftalte van alle wis-konftige forme,en nochtans om be- dpyker-ftar. wegCntle redenen,is de d polie echter vierkant gebleven,en voorts wat heeft oock meerder over eencome met de natuur,als f cTlued die te geven e voet,f hooft,en 8lijf,en menfchelijcke redens lengde.En voorder noch,die weder tot verfekeringe meth over- gTronco balcken,enf ftijl banden iamen te binden en daer boven dek ruft-plaet voor de dwars binte welcke voor de water-drop ver- ^jSicos?*' fekert wiert,met de boven» hoornig overftekende dack-lijft, en weder willede de Pilaren meerder verheffinge geven, men k ihrize. ijCeft tot behulp de m zoole,en n voet-ftijl gevonde,en nopende der ° tuffchen wijde der Pylaren,uyt de eerfte rede des Bou- xnCzo"co, wcrs.men heeft niet een Pylacr,maer de tuffchenheyt het midden gegeven.waer uyt volgt,altoos oneve vacken,maer evenc n stilo bato. ftijlen te moeten zij n.Maer de breede der tulTchen-wijde heeft fijn maet gekrege na den macht des ftijls>beftaende uyt zijn o^milcofora- di&e,oock gemerck nemende op de laft des over-balcks,en willende meerder wijde hebbe,men heeft de P booge en q boog- nie hi & P°^en te nuiP genomen,maer fiet eens welc een fchoonen faeck en hoe nauw oock gefocht de even-redenige grootheyt der q impotta. lichten tot hare plaetfen,hebbenfe uyt de waerneming der Son,en daghlicht-fchauwen gevonden, en de wintftreken hebben met onderfcheyt voorfte,en achterfte doen kiefen. Siet dit fijn de redenen en bewegende oorfaken,door,ofte uyt de welcke |
||||||||||||||||||||||
|
t Principle
|
de eerfte vinders,en waernemers der konfte,de oorfproncke!icke,en eerfter beginlelen hebben genomen,en erdacht. Ic ge-
|
|||||||||||||||||||||
|
ve nu den wederfpreker felve te oordeelen,of in defe eenige waerheyt,of gewiffigheyt van natuurlijcke redenen ontbreect,
om voor een fuy ver verftant bevat te werden,blijft hy hertneckig?Ic houde voor alle redelijcke,nu door de weg des redens^ en voorens door de nootfakelijckheyt, genoeg myne meeninge en gefeyde,verklaert te hebben;Nu fullen wy legge van de gebruycken, dewelcke waerfe aflaten de redene te volgen fonder onderfcheyt goede,en oock quade faken tot fich trecken. Door't gebruyck eii de oeffeninge dan heeft defe konft gevorderr, en oock eenige vaftigheyt bekomej't welck is^efchiet, vermits de vlytigfte waernemers,onder de eerft-volgende in dier konfte.de eerfte vonden,en beginflelen van dien, welcke hen ter handen gecomen zijn;hebbe of met proevelijcke redenen verbetert,of beveftigt.En voorts uyt,en van de felve feke- re forme en regulen famen geftelt,'t welck alfo 't door't verfpreyden by eenige,en oock vele gelijcklijcken wert beoerTentj en ter hantgetrocken, heeft oorfake gegeven dat door defe famen oefFeninghe, en gemeeneter hand-treckinghe de konfte heeft becomen een gantfeh fekeren en valten voet, beydes in hare regulen,en formen; dan alfoo defe oefFeninghe gefchiede by verfcheyde geilachten,talen ende volck,"t is oock gevallen datfe in haer regulen,en geftelde formen, alhoewel nochtans gegront op een en de felvige beginfelen,hebben gefcheelt, en verfcheyden geweeft, welcke verfchelinghe oock met onder- Icheydelijcke namen by den nakomelingen fijn onderfcheyden en genoemt geworden,of naer de plaetfe daer die waren ge- vonden,ofdandiedeoutftegedenckeniffe van'tgebruyckdeffelfshaddennagelatenjAls j54r^n7c^,dat*swoefteofongc- rcge!de,fo genaemt van de Barbaros, met welcken name de Oude Griecken alle buy ten volckeren plegen te noemen, rechts gelijck als wy hedenfdaegs de volckeren van beyde de Indien,ende die van Guinea, A»goU,en Brafilien alle te gelijck Wilde noemen. Attifcbe van het lant j4ttica>Durifche,zn JomJ'che van de landen Doris en Ionien. So oock mede Tttjfcbaenfcbe en Corin- tifihe van Tajfchana, en der ftadt Corintben,&M welcke verfcheyde foorten ofte wijfe van Bouwinge:alfoo zy in hen beginfe- len(als vorens gefeyt)noch oock in hen Ampten en eynde niet en verfcheelde,maer over een quamen, zijn by de vernuftig- fte der Bou-Meefteren des naerder Eeuwsf onder de welcken wy de overgebleven fchriften van onfen Vitruvtm bekennen^ forgvuldelijck en met allernauwfte waerneming en op-merck by een verfaemt en vervangen in vier wyfe of foorten,als Tup- febaenfihe, Dorifcbe, forifibe, en Corintijcbe, welcke alffe waren gefchickt,dat bly vende yder in zijn forme fuy ver en on veran- dert,mcn altoos van grover tot teerder,en teerder voorts ginck, en door fekere algemeene regulen, nopende hen gebruyck daer by gegeven,de felve als bereyt en bequaera gemae<5t,om teffens ende te gelijck in een bouwe(doch met onderfcheyde- lijcke fchickinge)gebruycl: te werden.Boven dien heeftmen in de aller bloeyenfte Eeuwe des Roomfchen Rijckx, nocheen nieuwe of effer foorte of gefchick van Bouwe(vermenght uyt eenige der voorgenoemde foorten) famen gefet, welcke naer haer famen fettinge, heeft den name van Gemenghde, maer naer Roomen de plaetfe haerder vindinghe of eerft ghebruydite, dc Roomfche. Hier merd den onzijdigen Lefer wel in hoedanigen fchickelijcke wyfe defe konfte al deur fy gheclommen,en ge- vordert, welcke door de gebruycken,en gemeene oeffeninge der vlytigfte fo fekeren wet, en vafte regulen heeft becomen, dat de felve fijn noch re weer fpreken,ofte te verbeteren. Ick late ftaen te wroegen van eenigenongewilligheyt, of onwaer- heyt.En foude defe gewiffe waerheyt,welcke deur noodfakelijcke,natuurlijcke,en wis-konftige redenen is beveftigt, vafte proeve houde, wanneermen onfekonftige bouwingej,en haer regulen,vergeleke tegens de Barbarifcbe(herkomm vande Got- tben)van onfen tijt, welcke tot onlangs voor onfe Eeuwe in defe Landen alomme is in fwange,en gebruyk geweeft.Nu door 't betuygen van fo vele wichtige redenen,bewefen hebbendeonfe konftige bouwinge te hebben een gewiffe waerheyt:wil* len 't felve met de Achtbaerheyt van eenighe aengetrocke getuygeniffe uyt de H.Schrift vorder beveftighen. doch eer wy daer toe komen, fullen kortelijck betoonen dat de Bouw-konft niet alleen en befta uyt het noodfakelijckc, als makende een huysj Maer oock boven dienkonftigh en uytftekendemoet zijn, 't welck in debouwinghe der H. Hutteenoock Salomons Tempel blijekt, in welcke de mogentheyd Gods,als met een uytmuntentheyt,van konft, nieuwe vindinghen, cierlijcke ge^ fnede wercken,en koftelheyt heeft al heerlijck willen uytfteken,en den fterffelijcken door dies als met een verwonderingh verbafen, en alio tot hooger aendacht trecken.De natuurlijcke reden wijft fulcx als noch in Kercken, Raets-huyfen,alle ge- meyne geftichten,en oock aenfienlijckfter borgeren gebouwe vereyfcht te werden,Komende nu tot ons gefeyde,Ick vrage (achterftellende de onderwyfing No'es)a\s den Heere in Exodus fprekende van Bezeleel, feydt; Ick hebbe hem vervult met de Geeft Gods,met wij f heyt en verftandigheyt,ende b kenniffe in alderhande werck omme te verdencken alle dingen dietnen konftelijck maken mach;of dit nu een waerachtige verftandelijcke wetenfehap fy geweeft ?of maer een gewaende ghewiffe- lijck een ware«en Avie fou derven anders dencken? dit felve wert eenig Capittelen verder noch weder herhaeltals volgt: Al- dus hebben Bezeleel en Qliab en alle wyfe mannen,welcken den Heere wijf heyt en verftant gegeve heeft dat fy foude konnen konftelijcken wercken, alle datter noodlijck was tot behoef der Heylighdom-Stede, en al dat den Heere bevolen hadde: oock |
||||||||||||||||||||||
|
a Reg.y,
3 Reg, g:,. I(Par.l7:2p. aJPar. 7. Exod.3.3.
|
||||||||||||||||||||||
|
Exod.jtf: 1.
|
||||||||||||||||||||||
|
3Reg.7:r4:
a Para, x: 13 Efai, f.j. ficckf. jS.-z? en vernuftig
|
omons Bou-Meefter Hyram, (en door dies de konfte)betuygt dat hy was een konftigen werck-man,vol wijfhede
n noch by Efaias wort vermaent van de wyfe in j4rchitetttira,Qx\ in Ecclefiafticpts wert oock vermelt van de arbeyt e wercken der Archite(5ts,otBou-meefters.Sietnu eens hoe c|aerlijck,en overvloedigh,de H.Schrift ons voor- |
|||||||||||||||||||||
|
gcftelde beveftigt,fprekende hier van hooghe wijf heyt en kenniffe^daer weder van de wyfe,en conftenaers,en vernuftighe
wercken. Alle welcke getuygeniffe niet en paffen op ydele, en gewaende wetenfehap of perfoonen, oeffenende vergeefle, of ydele conften.over fulcx,wy comen tot befluyt,en proevende wy fegge:de Bou -konft heeft een gewiffigheyt en waerheyt door denootfakelickheyt, by natuurlijcke redenen,door de gebruycken en proeve;en oock by getuygnis der H.Schrift; foo dan de Bou-konft heeft een waerheyt,en voor dekeurigfte,en die defe beweeghiijeke bewijs-redenennietghenoegh fy,wy fullen fulcx met een fchickelijcke bewijs-reden vorder bewyfen,als volght: ttAlk |
||||||||||||||||||||||
|
__--------------------1
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
/ '
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
I
1-t
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
. "^ffl^w
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-,------
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aen den i-eier. * 5
Alle konfl beflaende uytgewff^fecckere, enwrachtige kemiffefoeft eenioaerheyt.De Bom-konfl}
bcftaet uyt gbetvijfe^eec^ere, en w.uracbtighe kenniffe; Soo dan, de Bouw-hnft beeft een waerheydt* MAer nil der Bouw~hon$leni oude en waerheyd daer zijnde: Wy zijn gekomen tot te bevvyfen hare waerdigheydt,
en vvat kan ons dochlichter vallen? Alle waerdigheydt is eyghen, of vreemt. Eyghen waerde , is die vvy noemen achtbaerheyd; welcke vermits zijn eygen waerde, iich felven achtingh baert,en defe is altoos waer; maer vreem- der is die, welcke door't ghevoelen van anderen van buyten aen komt, en wy achtinge noemen welcke beyde is waer, en valfch: Ware, die uyt waerheydt bcftaet: maer valfche , die uyt gewaende herkomt. Spreeckende eerft van de eygene waerdigheydt en die fich felven achtinge baertjdewyle wy vande Bou-konft bethoont hebben hare ontwijffelbaere oudheyd, en van Gode of zynen volcke herkome te zijn, en oock medebewefen een foo fekeren waerheyd van dien. Seker wie fal een meerdereygenwaerdigheyd vereyfkhen? ende de defe niet genoegh zijn? Nu nopende hare achtinghe, welcke op dc(c eygen waerdigheyd isgegrondt, wy fullen om tijdt te winnen, weynighe doch heel fekere her voorbrenghen. En eerft den waren God heeft in en door defe konfte willen ge-eert zijn, ende zyne glans en Mogentheyt als verbeelden lafen. ,7^n|i*l'ff' En tredende lager trappen,en menfehen gangen,indien wy weder de paden der outheyt doorliepen, en van de eerfte tot de e" 4°« hedendaeghfche Eeuwe af traden; wy louden eer den Lefer vernoegen, als, aen voor-beelden ontbreecken: Maer ey ! ftaet * Paf"£},' 7i7, eens maer een weynigh, en fiet in wat achtinge die in de tijdt van Salomonh geweeft, en wat werck van den Bouw-konfte- en *? naren is ghemaeckt, de welcken verfocht van den eenen Koningh tot den anderen zijn in eeren op-gheklommen: en wordt den Bouw-meefter Hieram van den Koningh van Tyrm felve zijn vader genoemt- Wat Ware al her voor te halen vande Af- x ar-2:i3' fyrier> Ferfctt, en Egypenstren: doch met verlfer geheugnifle gedencken wy de Griecke»,en fulle wy fpreken van de heerlijcke ^i&'jllto Bouwen vanPmc/ej, wiensBouw-meefterP^^W een«wrocke zijnder nydcrs is gheweeft, oft fullen wy desb Werelts aPiricieswerc D wingh-heers wonderen Dinocrates her voor halen, en vaj^z,ynen wonderen c Athos feggen: maer noch een naerder Eeuw vetwete^eei |
|||||||
|
fal ons bekender zijn. Siet de Roomfche volcketen wat een werck hebben fy van de Bouw-konH en hare Bouwingheghe- onbehooriiks
jmaeckt, welker opperfte bewint onder den name van <* Bouw-heeren hen allerdappertfte mannen altoos is bevolen geweeft: phkUaste"161 Wacr uyt zijn ghevolght foo over machtighe wercken, van de welcke noch vele ten fpyte des flytenden tijds hen hooft en hebben- hoornen, door de af-gebrande afTche en puyn-hoopen op fteecken, en fiet een allerlieffte neve, en behouden fone Aftguili facia. 66°'3' is onledigh met den Bouwe der Speel-plaetfe noch hedendaeghs met zijn anaem genoemt, en voorts alle de na-zaten der ^uut".chus,in Cefars hebbens geen onwaerde geacht hen met dies te bekommeren. En onder ander Fefpafianns heeft derf Gottben fpijthet seri.4.boeck wondere Colifeum, ofSchouiv-hofghebouwt, en meeft alle volgende hebben niet min ghedaen, van den welcken ons zijn {j^;*^,, me gcbleven foo vele wondere wercken, als Tempels, Hoven, Baden, Schouw-hoven, Speel-plaetfen, Zeegh-boghen, Koningh *ar» Ren-banen en Graven, van de welcke eenige al gantfeh vervallen,ende mede ander noch te deele in wefen zijn,en van den MonTrch"1'1 Befchouwercn niet fonder verwonderingh befien werden. Alle dienende tot een feker bewijs, in hoedanighe achtinghe de c Athos een Bouw-konft by hen is geweeft,dat eyntlijck demagere Eeuwe Cmfiammi^a bedurven door de oorloge,gedwongen is ge- tJIfnd, wek- weeft uyt de vervallen Steen-hoopen , af-ghebroken leden, en gheroofde Bouw-ftucken ; den eerften Chriften Keyfer een ke Din0cr«tes Zeeghboogh van verfcheyden kppen t'famen gefet, te bouwen: bier mede dan genoegh tot bewijs van de waerdigheyd,en menfcheujck achtinge defer konft ft lefte van ons voui-geftelde} wser mede, als mettet voorgaende, wy houden in ovcrvloec, en ghe- ^edi^me, mf* noegh bewefen te hebben, de oudtheyd, waerheyd, en waerdigheyd der Bouw.konft: 't welck wy houden een aengename in"^^^ faecke te zijn, en hebbent gheacht voor een bequame, en fchickelijcke ordeningh , eerft klaerlijck te fpreken van het ghene h?.nteS volcfe- waer door yet zy, voor dat wy komen tot de dingen,die daer door zijn en haer wefen hebben:omme alfo, door de eygen- d'EdLs. ' waerdigheyd, en t'aenmerckelijckfte des Saecks, den Lefer tot aendacht en opmercken te trecken: Want bevattende uyt- e Marceifos. tet verhael der oudheyd en waerheyd, eenfdeels de oorfprongh,en vroege beginfelen,ende de wyfe van Bouwen der eerfte Marceiii. tyden,als oock mede de redenen die een konftige Bouwinge vereyifchen, en mede merckende de verfcheydentheden door ^« tegen- de gebruycke herkomen :en weder dien vergelijckende by den Bouwe des tegenwoordigen tijdsjfeker, hier uyt fal volgen welt der got- een onderfcheydelijcke kennifle, welcke den vlytigen Aenfchouwer van defe Bouwinge onfes tijds, fal doen met fmaeck, en ^" *n heb" oordeel onderkennen de fchickelijcke Gebouwen uyt de Barbarifche , en fal alfbyder van de genen de wy vervolghens in heeiom verre defen Boecke fullen vertoonen, ontfangen de eygen eere, en Iof die hem toe komt. konne **?&* Nu't is gantfeh bekend dat onlangs voor onfe Eeuwe: 't welck wy vollerhands uyt alle oude geftichten bemercken, al-
omme in defe Landen een feer Barbarifche wyfe van Bouwen is in gebruyck geweeftjden welcken vande Gottben, en V^an- dalen (die met een ingedroncken haet, het Roomfche Rijck, en alle gedenckeniffe van dien, trachten te verdelgen en uyt te roeyen: oock defe maniere van Bouwen al vreemt,en verbaftert vande oude,en voorige wyfe,in plaetfe vande ware hebben ingedrongen) is herkomen, en vermits eenige gedurigheyd der felver Heerfchappye in Italien, en Lombardien, is in fo va- llen gewoonte en gebruyck geraeckt, dattet een nieuwigheyd heeft gefchenen als korts en effen voor onfe Eeuwe weder in eenige van onfe Steden, de oude maniere van Bouwen (welcke eenighe jaren te vorens onder de Konft-lievende Taufen op de been geraeckt was) heeft fien her-voor-brengen, en gebruycken: de welcke wy alfnoch onder de burighe Ghebouwen, rechts als een feltfaemheyd zijn uytfteken: Waeruytoockdedolingheenhetgemeengevoelenisontftaen, deoutftewy- le van Bouwen,rechts als een nieuwigheyt te houden.Maer nu defen onfen tegenwoordige bloeyende tijd:inde welcke wy de waerachtige Bouxv-konJl zijn als erryfen: geeft ons de felve foo vollerhands , van de welcke de aenfienlijckfte en merck- waerdighfte, die in defen Boecke verthoont en voorgedraghen fullen worden vafte bewyfen zijn, dattet te hopen ftaet de Hotiiv-konft, met fulcke fchreden voortgaende weder op haren hooghften trap te fullen geraecken,en fal alfo uyt de volgende daet, de eygen-waerdigheyd der Botiw-kpnfi van de welcke wy vorens breetlijcken gefproken hebben, blijeken en bekend werden. Maer om nu byfonderlijck te fpreken vande Bouwinge van onfen tijd,'t felve fal doorgaens defen Boeck ghefchie- den,en der felver eygentlijckein-houd zijn: En met der felver tegenwoordige naeckte af-beeldinge,fo der gronden als op- ftallen alles ten fekertften gedaen op zijn maet,in fo kleenen forme doenlijck zijnde,vervolgens in orden vertoont en voor- gedragen worden; waer uyt wy hopen den vlytigen Befchouwer genoegen en verraaeck te fullen fcheppen: mogende naer . 2ijn wel-gevallen en eygen felfs oordeel, defe onfe tijdfche Gebouwen, by die vande oude vergelijcken, ende de felve met de ware redenen der wiikonftige Bouwingeproeven, en naer meten.Biddende alleenig defe onfen Bouwe eenige nootfaec- icelijcke oebreeckinge te verontfchuldigen; fo vermits onfe weecke en Moerachtige gronden(al-hoe-wel geheyd) noch niet alle toe en late datmen geerne foude willen, als oock vermits in defe landen alle lteen van fo juyften en begeerden grootte, als wel by den ouden is geweeft,niet en zijn te bekomenj boveri dien heeft onfen Bouw-meefter, ftaende onder de Bouw- . heeren,en zyne Meefters,oock dickwils benepen,en gedrongen geweeft: meer haer believe.als zijn felfs geweten te volge. So vele heeft ons goet gedacht die te verontfchuldighen: maer om weder ter artder zyde defelve te loveh, en met pry finghe hooge te verheffen, dat en fullen wy niet doen , dewyle alle goede faecken fich felven pryfert, maer fullen't felve met meer ceren, en benoegen vande konft-verftandigen befchouwercn verwachtem't welck wy ten hoogften wenfehende. Wenfcheri alien verftandelen lief hebberen der ware Bouw-konfte, en alle den ghenen die defen onfen by-een gebrachten Bouwe, eri arbey dt met Verwaerdinge fullen fien> heyl en voorfpoetj 't Levejrt
.X
|
|||||||
|
!
|
|||||||
|
-'- . __
|
|||||
|
Pag:«S
M
|
||||||||
|
4t Leven van
HENDRICK DE KEYSER,
|
||||||||
|
in zijn leven Bouw - Meefter der wijtver-
macrdeKoop-Stadt AMSTERDAM.
Aer dien Wy dus breet wijdloopigh hebben gefproken van de eygendom-*
me en waerdigheyt der Bouw-konft,vande welcke als van een feer vrucht- barige voort-brengfter en moeder, doch geteeltmet verfcheyde Vaders, alle geftichten en gebouwen intgemeen (daer onder oock deie)zijn voorts ghekomen, en als van de felve gebaert hen oorfpronck hebben. So fal met alien vvel voeghlijck zijn alhier oockmede eenighfins teverhalen 'tleven vanden ghenen, welcke defe onfe ti jdfche Gebouwen int byfbnder als vader heeft geteelt. *t Welck wy hier vorens hebben te doen, docrmfet naer de waerde van zyne verdienften, maer eenvoudigh en kort, en maer voor den vreemden en die zijns gantfch onbewuft zijn, engeen kennifle en hebben: want onder zyne Burgeren zyn de daden, wercken, name en bekentheyd noch alle foo verfch en van foodanighe achtinghe, dat mijn ongheoeffende Penne de genoeghlaemheyd van dien, aldaer niet en fbude konnen bereycken. Komende dan tot ons voornemen, het fchijnt dat de ghene die defe onfe Landen eerft befeten en be- bouwt hebben, in't kiefen van begrijp en ftichten der Steden, de vruchtbaertfte plaetie en aerde hebben uyt gepickt,rechts offe gevoelden, dat of door fbodanige goede aerde en vruchtbaerheydt oft andermis door't menghtfel derLucht felve alsoorfaeck van dien, fchranderder en bequamer menfchen louden werden voorts-gebracht:'t welk niet buyten reden is, en eenighfms in onfen konftenaer diens leven wy vorens hebben te befchryven, waerfchijnlijckheyd heeft: want defen onfen vermaerden Konftenaer Mf- Hendrick deKeyfer, welcke beydes fo konftigen Beeld-houwer als Bouw-meefter is geweeft, is gheboren bin- nen de Stadt Vytrecht, welcke Stadt inouderdomgeenigheverre of by-gelegene Steden in defe Landen en wijckt, maer in 'talghemeen voor eene der oudtfte van defe gheheele Land-ftreke wort gheacht, diens vette kleye en omgelegen vruchtbare Landouwe, daer toe als vorens gefeydt is de oorfaecke ghegeven heeft: Onfen konftenaer dan is gheboren gheweeft in't jaer ons Salighmakers 1567, fijn Vader die genaemt was Cornells deKeyfer, is geweeft een Kiftemaecker, en't fchijnt welof door fulckx, te weten de Schrijnwerckin- ghe, welcke onder't Bouwen als faecke der Werckinge behoort, onfen Konftenaer mach eerft toe-gangh tot de Bouw-konfte ghekregen hebben, of anderfins door de konft liefde des Vaders toe-geftiert, of oock wel door eygen genegentheyd en over-een-kominge met dier konfte mach aengeraeckt zijn: Voorts onder zyneMeefters is wel de voorneemfte ge- weeft de vader van Abraham B/oew^^Schilder tot Vytrecht, zijnde een Beeld-houwer, by de welcke onfen Keyfer in de Bouw-konft dapper heeft toegenomen, en feer heeft ghevor* dert: boven dien is hy oock in't Beeld-houwen feer uytnemende geworden, ende gantfch vaft in't Bootferen, deur 't welcken hy oock in fo goeden, en meerder achtinge is gheko- men als yemand van zynen tijd, volghens't welcke hy oock in't jaer 1594, zijnde nu een man vaft inde 27 jaren, tot Bouw-meefter der wijdtvermaerde Koop-ftadt Amftelredam is aengenomen,feker eenfchoone en gewenfchfte iaecke voor zijn konfte; hebbende ver~ mits den aenwas,toenemen en vergrooten van dele bloeyende Stadt: rechte gelegentheyt en voile ftoffe om in zijn konfte,vermits d'ervaeringe te vorderen en toe te nemen/t welck hy fich oock dapper heeft bevlytigt,en in verfcheyde wercken die hygedurende zijn 27 jarige dienft heeft bewefen en bethoont,en heeft binnen defen voorfchreven tijt menigte van Gebouwen, fo gemeene als bylbndere af-gevaerdigt, en vele groote werckengedaen, van de welcke binnen Amfterdam de voorneemfte wel zijn,de Zuyder-Kerck, de Beurs, de Ian Roompoorts Toorn, Haerlemmer-poort, Noorder-Kerck, en de Wefter-Kerck, over de welcken hy geftorven is, doch vande gca^ die hy buyten Stads gedaen heeft, zijn |
||||||||
|
I
|
||
|
t Leven vanMr* Hendrick de Keyfer. 7
des Princen van Orangiens Graf, en't Stadt-huys tot Delf wel de voorneemfte, boven defen
heeft hy noch een ontallijcke memgte van mindere en byfbndere Gebouwen en Burgers- huylen voltrocken, aen weicke alle zijn groote vlijt envaerdigheyd bJijckt. Eyntlijck hy istotgroote fchade voorde Konft indenjare 1621 den 15 May binnen Amfterdam in't 54 jaer zijns ouderdoms defer werelt over-leden, hebbende al vorens ontrent een rnaendt net bedde gehouden en aen de Koorts fieck geweeft, hy is in alles een prijs-waerdigh man en wonder vlytigh en wacker in zijn konft geweeft, en heeft door de felve oock loo hooge en meerder achtinge bekomen, als wy niet en weten dat yemandt voor hem gehadt heeft, en feker hy is den genen geweeft door de weicke de konftige Bouwinge in veel maniereri is her-refen en op-ghekomen, fulckx dat de konft door zijn vlijdt by naer als tot een ghe- woonheyd geraeckt is, en is door fulcx by den konftenaren van lynen tijd feer in achtinge en met alien wel-ghewillet geweeft, en heeft onder andere leer gemeeniame kennifTe ghe- hadtmetdenkonft-rijcken en feer vermaerden Gokius, als oock met Abraham "Bhemen tot Vytrecht,en fonderlingen met den wonderen Cornells Ketely alle Schilders van grooter ver- maertheyd. Voorts is hy een man geweeft in zijn manieren niet groots, heel goet-aerdigh en vreedfaem, en gantfch willigh en bereydt om yder met zijn konfte en wetenfchap be-» hulpig te zijn,en voort te helpen; waer door hy dan by alien liede van meerder en minder Staets feer is bemint geweeft. Oock is hy geweeft een fonderling lief hebber van't Vader-. land, ende de Gods-dienft gantfch toe-gedaen: en voorts in't geheel een man van goeden JBurgerlicke leven. Hy is gehuwd geweeft,en heeft naer gelaten vier Sonen en twee Doch- ters, de oudtfte vande Sonen ghenaemt Pieterde Keyfer, nu een Ionghman op't belle van zijns levens, weicke in des Vaders boefem inde Bouw-konft is op-gequeeckt, en des felfs voetftappen ten hooghften be^yvert,en na treedt: BediendaJs nu het Bouw-meefterfchap inde plaetfe zynes overleden Vaders, den welckenhy oock in't felve Ampt ghevolght is. Den anderen Soon Thomas de Keyfer, de weicke al-hoe-wel mcde der Bouw-konfte onder- welen, en heel kundigh,volghens'tghene van hem tefien, heeft fich t'eenemael totde Schilder-konft begeven, inden welcken hy nietmin dan zijn ouder broeder,fich een Soon van lodanigen wackeren Vader bewijft te zijn; fulcx dat het fchijnt even als hadde onferj Bouw-meefter zyne naer-komelingen de Konft als een Erfdeel naer gehtcn. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------~ ■
LOF-SONNET,
OpdeDoodtvan
M* HENDRICK DE KEYSER;
|
||||||||||
|
Ebouvven fprakeloos, die Am ft er dam verciert
En fchijnt als wonderen in't oogh der Vreemdelingem
Ghy toont dat Keysers breyn is waerdigh gelaur'urt^
Meer als mijn Sangh-Goddin,met baergedicht kanfmgen,
Nochtans dat Atropos niet meene dat zjjn Lof
(Door V korten van haer draetj) de Aerd heeft ingefvvolgen,
Soo langh Prins Wilhelms Tomb bevvaert is voor het ft oft
So [aide Faem fijn Lof met haer Trompette volgen^
Stjn handen ruften wel, het lijfis afgheleeft:
En d'aerde 7 edel Breyn tot fj?ijs genooten heeft*
Gelijckfe deed' van hem die cflliades dichtcj,
Doch nimmer fy de eer der Konslenaren erft,
Die opvvaeckt meer en meer^hoevvelhet Lichaemfterft$
En toont dan opentlijck de waer hey d eer ft in't IkhtLj.
|
||||||||||
|
vjt
|
||||||||||
|
Konickk'ibuw
't Leven
|
||||||||||
|
- '.;------------:.-------------p
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
K crick
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jsfoorder
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
r"
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JIl
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J05.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*L
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wi M»x
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i. , . ;Ti
|
_^5,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
35.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Maete van. jjo -voctr
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
--------------------.-----------------i_-----------
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pag:8
|
|||||||
|
t Leven van
|
|||||||
|
CORNELIS DANCKERTSEN,
Overfte Metfelaer der voorghefeyde
Stadt AMSTELREDAM,
»
E T feergoede redenenkbben de oude Dickers, in hen verfiermgen (werhalendedegeboor*
U 'van de konft-Goddinne Pallas) den mancken Smil metfynen Diamanten Byl,recks ah ten Froud-vrowvv, oft ah beter^efeydt is: Baer-vader vanfodanigen <vvonderltjcken ge- hoortc yoor-flefteh infynergedacht: Want offchoon de dingen al %jjn ahgefcbapen en hit werftant gbeboren, endc oock wvefentlijck van dien ont<vverpen en moddelkn ^bemaeckty nocbtans indiendefelvenuten komentoteenrvolkomendaet eninwyejenteraecken, foo blyven dejelve rechts ah in hen gheboorte begravcn en vergeten. Overfuhkx zjjn de Boiwv-meeftcrs groote* lijchghehoaden in den FFerck-meefteren die hen dhighenfuyver, en wolkomentlijck, fonder af, of by doen nyt-hoeijen en in <vvefen brengen: En -vvy oock met evveyn\^eriah door defelve in langdurigheytfo [choone faeckentfhemetende, enindedaet kkennende. Dunvo\gbens, <vvy fullenhier oock ghedencken Cornells Danckertfzjdtf/t welckeneen jaernaer onfen Boiwv-meefter Mr Hendrick de Keyfer ,to£overfte Metfelaer der machine Stadt Amftcrdam is aen^enomen^ewveeft, \ wvelck is gkweeft in't jaer 1595 int 34 jaer zjjns oaderdoms,by is een Burger defer Stadt en aldaer^eboren in't jaer 1561, tyn wader isgeweeft denouden Cornells Danckertfz, dewvclckeeen'igejarende voorfcStadt yfmfterdamheeft jediendt ah Bowvv~mtefter,in wvelcke Sedieninge hy oock is^heftorven. Maer onfen Comelis Danckertlz daerwvy tin wanfpreken, hebbende ah nit at 3 5 jaren ah Stadts overfle Metfelaergediendt, is eenfeer arbeydtfaem en naerftyh man, enfonderluyen ervaun in sjjnkonji en Hand-wverck,'t <vvelckfyne welegkdane wvercken dedaenbinnenAmfterdminovervloet betuy^en, wan wvelcke die woomeemfte indefen Boech wolghenett werthoont fullenwverden: Voortsuhy eenmanin sj.jn\eienen manierengantfhftil enoprecht, eengoet Burger, engeene bedriegelijckheyd in hem hebbende, noch oock zjjnfelvenyets latende beduncken, offich <ver- hejfende, ofteeens andersecretotficbtetrecken: woortseengoet Liefbebber des Fader-landts endede Re- \\g\s toe-jhedaen, en is tegenwvoordigh aleen man wangoeden en hoo^en ouderdom hebbende 69 jaren, docfi nktts minnocbeenwaftmanenalfnocbinfynen dienft en overfte Meefterfchap wervotybende, %ijnde alste- fienwvoordigh bovendegewvoonlijcke wvercken der Stadt befich met dewolvoerhge <vande FFefter-Kerck en der [elver Toom,overden wvekken onfen Boawv-meefter geftovvenis. L O F-S A N G H,
Op
HENDRICK DE KEYSER,
En
CORNELIS DANCKAERSTZ. P mijn Mufa3hier is ftof,
Om der Konftenaren Lof,
Met een lieffelijck ghedicht,
Eens te brengeninhtt licht.
d* Architect is overleden,
Die foo veel van Ncerlandts (leden Tot Bouw-Meefter heeft verftreckt, Tot hemfelfde Aerde deckt. Doch
|
|||||||
|
Lof-Sangh. 9
Doch foolangh de Amftcl-dakeni
In het Te fchitt'rend blaken, EndeWcfter-Kerckvanverr Op gae t als ccn Morgen-Sterr: Salmennochvan Keyser rocmcn, - Endenaemvan Danckehts nocmeni Die het geen dat H e n d r i c k fchetft Konftigh met zijn hant op-metft: Laes! de doodt moet alles fcheyden Die Too lange niet kon beyden* Dat den Tempel was volbrachti By hem konftigh overdacht Doch de Sprujten overbleven d'Oude Stam zijn Iuyfter geven* \ Geen de doot hen voor de tij t Nijdigh fcheentemaken quijt. Recte Agendo,
|
||||||
|
SONNET,
Op de
Amftelfche Ghebouwen.
HT die begeerigh qjt om kfendigb faenfcbowwiti
't Cleraefuan Amflerdam^gebomt op't Scbip-rtjck Tt Bit Boeck'vertoont u meefl haer defiige Gebomen, Siet y>at de Keyfer kon uytreihten metde Ry. *t Geen eertijds yeas ten Baeck^an arme Vijfcbers qefen}
Rees als een Pbmix op,up zjjngeringe As, m bomt Palleyfen nu, door 'tgeen baewlotte kielen Toe'Poerenrvan bet endt,-van 'tgrondekos Moras, Soo hrn een kleewflaet, door eendracbtficbvermeeren:
Soo kan een armgehucbt totjoo een Stadtrverkeereni VVanneer Gods/egen (liert desuromen Raeds beleydti Schoon dat de felle Mars fvoedt order degeburen.
En met zjjn donder-Schut breech Toorenen en muren, VfijldHeen band'voert betfaaerty d'aar niem>e fallen \eydt, PATIbR UT PoTIARi
Kort
|
||||||
|
_^JLl^U ... ..
|
|||
|
Kort begrijp defes Boeckx.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IO
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
WY fallen dcfe onfe JrchiteElara Moderns, ofte Bouwinghe onfes tijds.onderfcheyen in twee deelen. Waer van
het eerfte deel inhoudende de wercken ghedaen by M* Hendrick, de Key fir, weder by ons verdeelt'fal werden in twee Boecken/t eertte Boeck fal bevatten de wercken by hem gedaen binnen Amfterdam,dan het tweede de wercken welcke elders in verfcheyde plaetfen van hem fijn te wege ghebracht: weder fallen de(e Boecken verdeelt werden in twee ftucken, houdende't eerfte de ghemeyne, en het anderde de byfonder Ghebouwen. Door welcke orden yder op zijn eygen plaets fal komen en te vinden zijn, en in defer fchickinge den Befchouweren werden voorgedra- gen. Voor het tweede Deel nemen wy het by-vocghfel van verfcheyde andere Meefters defes teghenwoordighen tiids het welcke wy alfo het noch gantfeh weynige in fich bevat onverdeelt hebben gelaten: Dan bevindende dat defen onfeni Arbevt den Lief hebberen behagelijcken zy, en vruchtbaer af loopt: wy fullen de gelegentheydt vinden om dit by-voeghfel alfoo te vermeerderen, dat wy oorfaecke fullen hebben om't (elve, gelijckerwijs 't ander in minder deelen en leden te verfprev- jen. Nu op dat de fchickinge en't vervolgh die wy in de befchryvinghe van onfe tijdts Bouwe meenen te houden ten eer- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ften klaerlijcken mach werden verftaen : alsoock medc omdeur by-geftellede ghetal de plaetfe van yder Bouw-form
|
en
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Plact aen te wyfen: Wy hebben goet geacht onfe fchickinge en orden Tafels-gewyfe verfpreyt hier onder ue vertoonen;
I met fijn aen-{ . j va hmten inn
klevenjpla- | 2 Kerckbof («en dd^k X^anbLen v.
ten. {.poortjens. \ inde Zant-firaetS » %'
en vi.
\van binnen vn.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fEerfte finely
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ghemeene < met fijn aen- \ ^bmnenmet degront ix.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(Eerfte Boeck
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
wercken*
|
eleven 3plate. { Eenige poortjens en leden van dien x.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bevattende
de wercken ^ binnen Am fterdam. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(Eerfte deel
inboudede de we re kg van lMx. Hendrick deKeyfer. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(ter zijen mette Toren xr.
Opfialvan\ achteren xumrtte. grant xi j 1. K^binnenmette groote Leden xiv» |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
We(ter-kercki
vertoont in 14 platen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(binnen KercJ^deur xv.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J 3 Kerc^peortjens{
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
{2 buyte poortjens. J
|
ten OoBen xvf.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Architc&ura
Moderns, tf/j Bouwinghe ^ van onjen ttjdt. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ten Zuyde xvti.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(buyten xvi t 1. (
I r 1 I A hlmen *'*' Hnm V- fA i$XVIfI '»***
\3kerck-hofsHuytenxx. , fallen {Bisxxenxxi. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^poorten. ^bwnenxxi. \xxiv. ICisxxu
|
ren xxi j i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\ buy ten xxii. j
\binnenxxiii, (^ Wale Kerck-Poort xxv.
Ian Room-poort )
KeoulierspoomATOOrmnXXV1'
Haerlemmer Poort\Vmh$**""fiftM**..
J van binnen met z,ijn opUalxxlu. Frincen-Hofs-Poort xix.
Nieuive-zijds Schoolpoort xxx.
j 2 Poortjes noch nietftaendej A XXXI'
v \B xxx 11. fffuys van Wijlen [Sr.Hans van Welii, xxxm.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(luck b ( / HU^ Vm*** Bo^n op de CingeU xxnii.
dere ' { ?omim van d'Heer B^gemeesier Vlaming, A. ? j PoortjenvanS'BansBartholotti, Coopman. B. C
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XXXV.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
{ Eenigekelder-booghjes.nochnietftaende, xxxvi.
fStadt-ffuys van Dejf, xxxvm. TweedeBoeeibevattende J EemgeOpBallenmettegrontJesStadt-HuysvanDelf, xxxvm.
{de wercken elders Baende. \, r, ,.* t / Grafdes Pnncen van Orangien binnen Delft i VM Vmn XXXIX'
r>,^ r ^ r^ru 1 , }\vanterzuen xl Tweede deel ofbyvoeghfel \ l GraJ van Graef Wilhelm binnen Leeuwaerden xlj.
van verfcheyde andere <( Gf^rije des Komngs van Denemarcken te Koppenhagcn.van Steen-winchl XB. Meeliers. 1 Huys "JAn Koymaas, van I. van Campen, xliij. v J |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
{Zeeghbooghjen>van Mr- Thomas de Kcyfer. xliij}.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Eerile
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\ fc^
|
|||||
|
N
|
|||||
|
Pag:ii
Eerfte Deel5 Der
ARCHITECTVRA MODERNA;
OFTE
Bouwinghe onfes Tijdts.
Inlioudende
DeVP'ercken ende Gheftichten, ghedaenby de feer Vermaerde, en Vernufte Meeflers^
Mr< Hendrick de Keyser, en Cornhis Danckaerts,
Beuw-MeeflersderSudt AMSTERDAM.
Omende m\,ogwftigen Befcbouwer! tot de voor-draginge vanden Bouwe onfeS
tijds: Is datghy u tot dies bereytenvaerdight, niet alIeenomteh"en,maer oock om te door-fien,welcke en wat wy dy verthoonen fullen; Soo en ver- wacht niet noch oude of vreemde faecken, nochte geenighen Maufokm, ofte oode getimmer Semiramide, ofte oock weder eenigert Roomfchen Thed* trufn, ofte de Renbane Nerontj: Maer Kercken, Toornen, Raets-Huyfen, Poorten, Huy* fen, Graven, en dergelijcke, alles naer onfe Lands wyfe engelegentheyt in gewoonte en ge- bruyck zijndej doch eenigfins verformt, en als overtrocken met eenderhande aert en ge- lijckenifTeder oude gheftichten voor Coo veel als lydelijck isgheweefl: Wantonderdit woort, onfes tijds, verftaen wy oock Lands gebruyckelijck, en als naer plaetfens gelegent- heyd doenlijck: Want de Schouw-ho'venjRen-banen, Collojfm, Piramfdenycn alle dergelijcke over- flallighe Geftichten, zijn volgens d'eenvondigheyd van onfe Chriftelijcke Leere,gantfch in ongebruyck geraeckt, en oock vreemt aen de fuynige arbeytfaemheyd van onfe Lands-; volck. Weder dat yemant hier oock te over-geweldige fwaerte van Gebouwe wilde ftich- ten: tot vele plaetfen en konnen onfe moer-achtige en weecke gronden iulcx niet verdra- gen, en algeheyd zijnde,'t welckonbedenckelijcke koflen maeckt, wijckennoch dick- wils minofmeer. Oockontbrekenons veelmaels fteenen vanfoodanighengrootheydtals wel vereyffen louden, 'twelck inde Voor-reden ih't verby-gaen mede is aen-getrocken. En noch fbmenoock foude willen vele opene Galderijen boven een, ende gantfche door- luchtige Gebouwen maken, als wel eertijds by den Griecken isgedaen,en oock noch in Ita- Jien, vermits hen fbetelucht en warmte,gebruyckelijck: ghewifTelijck wy fbuden ons be- drogen vinden, want onfe koudefware Winden,Regen en Srieeuw,verbiedenons fulex,eri ibudedieongcbruyckelijck rnaken,ente eerder totvervalbrenghen, fen fbuden alio met fchade onfe dolinge te fpade bemercken: want in defen moet rtauw ghemerck ghertomert werden, op de gelegentneydt, koude, en warmte der Landen, otnme lien, naer dies te voe- gen. Voor onswy konnen de Formen der Ouden totcieraet en welftandt reeht ende wel, en oock met goede redenen gebruy cken, maer haer in alle hare fborten van Gebouwen te volgen, is,als gefeydis,voor ons ondoenlijck, en oock ongebruyckelijck: overfiilckx dan verwacht te fien een Bouwinge onfes tijds, over-een-komende met onfe Landts ghebruyck en ghelegentheydt. *
ii Eerfte
|
|||||
|
I.
|
|||||
|
■M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tfflt.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
r /
XII
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
v
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JW,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jlaete van jao voet
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
. k \\
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pag: 12
|
||||||||
|
Eerfte Boeck
EER STe'n DEELS>
Der
Bouwinghe onfes Tijdts.
VoordragendedeWerckenenGebouwengedaenby MR* Hendrick di
Keyser, binnen AMSTERDAM. |
||||||||
|
Gemeyne Geftichten:
EERSTE STVCK, ZVTDBR-*KERCKy Metzijn aenkleven,verthoontin7Platen:
Op-ftalvanvorenmetde Toorn I. van terzijen 1I. en
van binnen HI.
S feker in defe Landen een nieuwigheyd, en met recht een verwondering
voor onfe Eeuwe gheweeft , weder te fien Kercken bouwen;alfbomen door Jangheyd van tyden uyt die gewoonheyt geraeckt was.Want de nieuwling- fte Kercken hier in't ronde hidden te minften over de hondert jaren: oock fo hadde onfe wreede Trouble meet* Kercken ghebroken dan vermaeckt, en voorts ware een gedeelte der oude Kercken van hen gebruyck en name berooft en veran-' dert, en tot Gaft-huyfen, Godts-huyfen, en ander ftaetfche fteetie nootfaeckelijckheden gebruyckt, en bequaem gemaeckt: Maer naderhand heeft de wel-varentheyd defer Lan- den, en fbnderlinghenden aen-was van ons Volck-rijckende Amfterdam weer oorfaecke gegeven tot Kercken meerderingh: Waer over isgevallen ofgevolght de Stichtinghevan deft tegenwoordige Kerck,welcke ftaende in't Zuydlijcke gedeelte der Stadt: raeckende met zijn Kerck-hof aende Sl Teunis DijckofBreeftraet, heeft den name gekregen vande Zuyder-Kerck.Defes ftichtinge is aengevangen geweeft in't jaer 160 3.en heeft den eerfte Steen van dien geleyt den Zoon van den Heere Burgermeefler Bicker,op den 22 dag in Augufti desvoorfz jaers.Dit iseenfchoonvierkantigenvaftwerck,meteenengrooten cierlijcken Toorn,welcke komt te ftaen inde Zuyd-weft hoeck,ten eynde vande Wefter-zydel-gang: Dit werck is binnen van goeder ruymde,werdende het dack van't middel-ruym, ?t welck fich hoogh uyt de zydel-daken op-heft, ghedraghen van thien feer groote Pilaren, op de welcke oock de Boogen der zydel-gangen,als oock mede de Styien des middel-ruyms ko- men te ruften, zijnde alles vait en wel gebonden en verfekert, en vermits de merckelijcke hooghde des middel-ruyms en veelheyt der Lichten,komt defen wercke feer licht en met alien luchtigh te zijn, gelijck uyt de tegenwoordige Bouw-Formen, 1,11, en 111 (waer in de grondt met de binnen en buy ten Op-ftallen vertoont werden)klaerlijcken te fien is. In defe Kercke en is geen Choor met alien, 't welck met wille is achter-ghelaten,vermits de felveby den Ghereformeerden en openbareGods-dienftongebruyckelijckentenover- vloede zijn.Nu nopende defer maten in't byfonder,als lengde,breede,hoogde, en andere, falalfb hier neffens een kleene voet-maet, vanden felven Bouwe gantfeh onnoodigh zijn te verhalen: Dewijl men deur middel vande felvefulcx kan kundigh werden,en (elver met de PafTer naer meten .Dit werck is vermidts zyne grootte en anders, voile xi jaren onder handen geweeft,en is in zijn geheel met zijn Toorn,en befluyt van Kerck-hof volmaeckt en gedaen geweeft int jaer 1614. 't Kerck-hof van defe Kerckis geheel ruym en vierkant, leggende tegens de Ooft-zyde des Kercks, en heeft twee uyt-gangen, waer van de eene op de Sl'Tmnis Dijckuyt gaet, welckers twee Poortjens volgen, en oock mede verthoont ful-< len werden. Twee
|
||||||||
|
*
|
||||||||
|
|
|||||||||
|
ty
|
|||||||||
|
j
|
|||||||||
|
Archite&uraModerna,&;c. 13
Twee Kerck-Hof~ Poortjens der Zuyder Kerck^
vertowd in ^ Platen, IIII.V, VI. en VII. DE S E twee Poortjens welcke vermits de feltfaemheyd van hare vindinge, niet fori*
der verwonderingh zijn aen te fien, en fbnderlinghe dienen tot vermaeek voor een veranderluftigh oogh, hebben wy oock als aenclevige des voor vertoonden Kercks, den befchouweren willen voor-dragen:van welcke de Bouw-form 1111, vertoont de buy- ten: maer V.debinnen-zyde,van net welck aen den Dijck of Breeftraet ftaet: enweder vanghelijckende Bouw-form V I.de buyten,en VI I.de binnen-zyde van het Poortje^ 7t welck komt inde Sand-ftraet. |
||||||
|
NOORDER-KERC K,
Met zijn aen-kleven, vertoont in 3 platen,
Opflahan buyten VI11, tan hitmen mew grant IX.
E S E Kerck de welcke ftaet int Noorden, en het left nieuwelingh inghe-
trocken gedeelte der Stadaen dePrincen-graft, fchijnt door fiilcx den na- me van Noorder-Kcrck toc-cygent te fijn,dan wert oock te mets de kruys- Kerck genaemt nae zijn Form, de welcke kruys-wijs komt, doch niet alfo dat de tufTchenheden des kruys ledigh zijn, maer werden weder aen den anderen gebonden, en by naer in forme van een acht-hoeck befloten met eenige kleender bouwe, welcke af-gedacktlaten de dacken des middel-kruys onverhin- dert boren fich kruys-wijs uytfteecken: boven op welcker middel of kruys komt een ma- telijcken Toorn van bevaliijcken aenfien, zijnde in zijn bovenfte, daer de grootfte kJock komt te hanghcn,gantfch open en doorluchtigh: Alles ghelijckals in de tegenwoordighe Bou-form, der felver te fien is. Defe Kerck,vermits hy ftaet op een ruyme pJaets,laet fich by naer van alle zyde uytgenomen ten Noord-Weften,gemackelijckenfien, en fbnderlin- ge vande Princen-graft,aen welke zyde het Kerck-hof komt, welcke vierkantig is,en met zijn uyterfte muur de voor-feyde graft raeckt: Degroote van defe Kerck, welcke met de by-geftelde voet-maet te mete is,is merckelick min als die vandeZuyder,of Wefterkerck: dan niet te min, is in zyn feiven fchoon en van behagelijcken aenfien. Den eerften fteen van defe Kerck is geleytgeweeft by den outfte Soon van Mr- Cornells Danckertf^ovevftc Met- felaer, van den welcken hier vorens verhaelt is, en is met dien begonnen op den i j Iunij des jaers 16*20, en is in zijn geheel voldaen en gemaecktgeweeft in't derdejaer naer dien. zijnde'tjaer 1623. Thwe Poortjens jn eenige Leden der JSloorder/uvat naeckter* verbeelt Jf.
DE S E twee Poortjens komen binnen inde Noorder-Kerck,waer van if.komt aen de
Noord,maer B. aen de Zuyd-zyde des gefeyde Kerex,de groote van dien,is te vin- den met de by-geftelde Voet-maet,'t welck wy by alien volgende Oock fullen doen, en yeder zijn eygen voet-maet by ftellen: voorts het Bazement gemerct met C. is de baze en voet vande groote Pilaren der ghefeyde Kerck,en dat met D. der felver Pilaren hooft- ftuck, of Capiteel,ende de Architrave, fries en Cornice boven dien. VVESTER.
|
||||||
|
-------
|
||||||
|
-----------------___
|
||||||
|
T> L '\K)£,ST^tR.-'KCtJK,CX <V JLM 3JJSJVCW.
|
||||||
|
14 Archite&ura Moderna,
WESTER-KER C K,
Met zijn aen-kle ven,
verthoont in 14 platen.
Op-tfalvan ter zs/tn met dcTooren X/, njanachterm XII9 mette
gront XIII, 'van binnen XIIIL
E S E Kerck hebbende den by-voeghlijcken name van Wetter ghekregen,
vermits hy is ftaende in't Weftelijck,en mede left ingetrocken gedeelte des Stadts: Is een fchoon vierkantigh en ruym vat, zijnde in delenghde door- fneden met twee wat mindere kruys-daecken, welcke haer gelijckx met de zydel-gangen uy t de gront hefFen,heeft te Weften aen 't voorfte een fchoo- ne grooten vierkanten Toorn , doch op-gaende verformt tuffchen beyde de ommegangen,met eenige infnydinge daer de Wyfers plaetfen fljn in een achtkant,waer mede die voorts tottet opperften op-Ioopt, welcker bovenfte in plaetfe des Appels geciert fal zijn met de Keyferlijcke Stads-wapen-kroon, dat feker ee gantfeh aerdige vindinge is, en op-gemaeckt zijnde,foo te gelooven is, met alien bevalligh, en behaeghlijck fal ftaen, ghelijckmenuyt de by-gaendeBouw-formkanaf-meten: Nu vermits defe Kerck komt te ftaen tuffchen de Keyfers en de Princen graft, rechts inde bocht op een groote ruym- de, laetle flch van alien zydegemackelijcke en fchoon fien, en doec fn:h op dit ruym in't oogh wonder wel op, zijnde tenNoorden, als oock ten Ooften befloten met een ruym Kerck-hof, t welck ten Ooflen met zijn uyterfte muur de Keyfers graft raeckt, ten Zuy-« den komt de Wefter-marckt, t welcke een groote vierkantighe Marckt is, hebbende ten Ooften aen de zyde van de Keyfers graft, een van middelbaren grooten Vleefch-hal, en ten Weften het open van de Princen graft met de Kerck gemeen,door welcke ruymte van lucht defe Kercke,die anderfins oock wel met lichten veriien is, van binnen feer luchtigh en licht valt, 't welck een luftige en aengename faecke is. En is in zijn geheel van binnen gantfeh cierhjek met fchoone welven, welcke alle met hare boghen komen te ruften op vafte pilaren,zijnde yder van dien rechts als een driegelingh gegroeyde en aen een-gewafc fen pilaer, als uyttet binnen Op-ftal te mercken is: En vermits het middel-ruym , 't welck inde hoogde van twee ftadien met twee kruys-welvinge is door-gefneen, heeft defe Kerc- ke van binnen een gantfeh wyde en luchtige ruymte , en een bevallighe fpeelinge voor 't oogh, te meer vermits de ornamenten, foo der eerft als tweede Stadie, welcke alle over- vloedig van leden,en hier en daer heel geciert zijn, en op de binnen-plate X 1111 naede- lijck en in't groot vertoont worden, getekent zijnde met A. B. C. D. daer oock mede by~ gevoeght zijnde leden des felven Kercks van buy ten, getekent met E. F. G. En worden de mate daer van door een by-geftelde voet-maet aen-gewefen, en fal door behulp der ielfde den vlytighen naerfoecker alle begeerde deelen en grootheden konnen naer meten ende vinden. Defe Kerck is begonnen geweeft in't jaer 1620 den 9 September, en is dien felve daghdeeerftefteen daer van geleydtgheweeft byde Soon vande Heere Burgermeefker Frede- rick de Vry, als doen tegenwoordigh zijnde in Regeeringe , genaemt VVillem de Vry. Dan ver- mits de groote enfwaerte defes wercx,en is tot alfnoch in fijngheheel niet voltrocken, en voornementlijcke de Toorn, welcke als nu ontrent ruym de halve hoogde mach hebben, doch in alle manieren en volgens dele nefFens gaende Bouw-form, by onfen Bou-meeftcr (die in't begin van defenbouwe, te weten in May 1611, (als vorensghefeydt is) isoverle- den,)felve gedaen en naer gelaten, fal voltrocken werden. Nu volghen d'aen*kjeyighe, en onder dies; t)rie
|
||||||
|
.■s»^--,'«"-f**'i'"' """"_"' ■'i/'"' ■'t*^-..,':"*£fW!&'
|
|||
|
ofte Bouwinge onfes tijds. iS
Drie Kerck-poortjens der VVefier-Kerck. Binnen Kerch-dear Xf>
Wefler-dmr XVI, Zuyd-deur X VII.
WY hebben tot naerder verklaringeoock defe drie Poortjens (veMiits der felveir
aetd.gevmd.ngh en feltfaemheydt) oockby willenvoeghen,waetva7het« ne welck wort verthoont inde X V Bouw-form, komt van binnen inde Kefck aen desToorns zyde.en d.ent tot de uytgangh op de Prince-graft: feket ditte is vermTdts deghebroken Ardmt*, en buk.gefr.es, eengantfch wonderlijcke en van onffherner v.nd.nge en .s voorts heelgec.ertmet verhevenen uyt-gehouwen wercken.Het volgende met XVI. 't welck buyten komtopdeKeyfers-graft.endeOoft^eurdergheJaSe Kerck .s, en .s met m.n pr.js waerd.gh alft voorgaende, en van gelijcken van lee vercTef! l.jckenongemeenenv.nd.ng, waer in de op-geftelde Doods-hoofden gantfch aerdkdiick z.jn bygevoeght.en goet c.eraetgeven ten voornemen.Maerdittegemerd met XVII is de Zuyder deur, welcke zijn uyt-f.cht heeft op de Weiler-marckt, en al-hoe-wel niet foo feer ghec.ert z.jnde als de voorgaende, en Iaet daerom niet neffens de felve pS houden en >n een.ge feltfaemheydt uyt tefteecken,een faecke, fo wy meenen,noeyt meer gefien of . een.ge wercke te v.nden, waer aen de uytnemende feltfaemheyd van vindinS van onfen Bou-meefter te mercken .s.want de pilafter by hem int midden gebroke, e °£ bmnen helft rechts als een v.erdeel van een rondepilaer ghemaeckt zijnfe, defelve aen weder-zyde bmnen en buyten mettet v.erkant als tuflchen twee p.lafteie befloten Twelk een behaeghhjckheyd int aenf.engeeft,vermits fo vercierlijcken veranderingh Drie Kerck-Hof-Poortjens der Vfcfler Kerch,
■vertoond'van -mdersj/den in 6 Platen. Oojlfoonjen XVIII, en XIX. Zuyd-foortjen XX, en XXI. Noord-poonjen
XXII, en XXI11. dMette Op -ftalien XX t r.
DEwyle defe drie Kerck-hof poortjens waren van feer vercierlicke en feltfamer vin
d.nge.en vol gantfch ongemeene breeckinge,wonder hetoogh vermakend Ten IZ de felve met m.n van binnen als van buvten waren o-herW,. u uT ' , dach t de felve en oock van weder-zyde, hopendeX EaXr ^ «K r18°" ghe- ^eer vermaeck te fu.len dienen, enUen a'rbeyd in d£nie't ^SS£STg in X x/en weder van binnenmeX^M^S^^T^^^^
het Poortjen aen de Noord zvde daer van iSPde X' Xit d b^yt^erTxTl I f 7 binnen zyde: nu al-hoe-wel defe Poortjens tot alfnoch niet en ziin aXl7f r ' bracht,vermits de voor-verhaelde Kerck oock felve nochniet al vo wi ^ g? ben wy even wel de felve, alfo die eyntlijck tot defe ^nlv«^&££&?^
opheneygenplaetfewillenvoordragenenverthoonen. aeavackee^^da,alhiet VVaele-Kerck-Poort XXV,
DESE PoortftaetindeoudeHoog-ftraetomtrentlietOdft-Idifch Huvs eh Um
voor een fekeren gangh, door de welcke men gaet in de Waeleof FvJcC U.f defe is m z.jn geheel van een cierlijcken en vaifen ftant voTve,ciei H.rL n fame v.nd.nghe, waer in de fondedinge v ndelijckhevd des Meefterl t,Z rt , ■ u '* bende de Pilaren ghegheven heel niefwe verciLlijc/e ^^£SSX£t |
||||||
|
felve
|
||||||
|
^1
|
||||||
|
\6 Architedtuta Moderna,
fclve met hare krollen ecnighfins de maniere van Ionifcben wercke verthoonen, oock mede
is't heel vreemt enbedenckelijck de Arbitrate alfo ghebroken , en halvelingh in de fries te fpringen, en weder de fries boven dien,welcke van een geheel ongewoonen toog is, boven defe op de Cornice tuifchen de gebroken Frontefpice , komt het Stadts wapen met de Key- ferlijckekrooneteftaen, 't welck een feer aenghename heerlijckheydt en goeden ftant o-ceft, fulckx dat defe Poort een merckelijcke vercierfel voor defe flraet is. |
||||||
|
Ian Roompoorts en Reguliers poorts Toorn ^
beydevertoontin eenPlaet XXVI. DIE met A. gemerckt, is de Ian Room poorts Toorn, 't welcke eertijdts een oudcn
doch noch ftercken lagen ronden toorn des Stads poort(genaemt Ian Room poort) plach te zijn, ftaende op de Cingel fchuyns tegens over de Huyfinge vanden Heere BurgermeeflerReynier Fatno , danisindenjaere 1616 den 10 Maybegonnen met een vier- kantigen huydt omtogen te werden, en is allbo voorts in forme van een Klock-toorn, als inde tegenwoordige Bouw-form te lien is op-ghetrocken, en vermits het fterck wercken aen de felve(alfo de op-makingh feer van den Beer Burgermeefler Pauiv(foo men feydejwier^ de be-yvert,ter laecke vanden af-gebroken Stadt-huys Toorn , waer door de plaetfen daer omtrent geen na by klocken-flach of wyfers en haddenjis noch in't felve jaer geheel vol- maecktgheweeh:. En die met B. ghemerckt, is inghelijckermanieren als de voorgaende intjaer 1610 den j October, begonnen gebouwt te wordenopeenevande oudeToornen der oude Reguliers poort, welcke ftaet ten eynde aende Kalverftaet, en is dele mede ge- maeckt tot een Toorn met klock en wyfers , doch kleender in alles als de voorighe, en is defen Toorn in 't volgende jaer daer aen oock mede in zijn geheel voldaen en ghemaeckt geweeft, feker beyde defeToornen,al-hoe-wel andere grootere,mede by onfen Bou-mee- fter ghedaen, hier vorens vertoont, en zijn geenfms de minfte , maer foude met goede re- denen wel mogen vorensgheftelt werden, en fonderlingh de Ian Room-poorts Toorn, de welcke van een gantfch bevalligh aen/ien is, en een feer vafle maniere van Bouwen verthoondt. Haerlemmer-Poort>rverthoont in 1 Platen.
Op-flalvan buyten XXVII, Op-ftal'vanbinwn XXVIII. DE S E Poort, welcke is eene der Stadts Poorten, ftaende aendeHaerlemrner-dijck,
uyt de welcke men rijdt naer Haerlem, (een feer nae-buurighe Stadt, welcke ver- mits zijn fchoone hoogeLandouwe, Duynen en Boffchen,onfe water-rijcke Stadt diendt tot een eygentlijcke verluft-plaets en ververffchingh) wordt daer van de Haerlem^ mer-poort genaemt, defe is van buyten in zijn geheel al van Blaeuwen-oorduyn-fteen op- gebouwt,geheel robuft en van ruftiger ordine, 't welck een vail aenfien gheeft en fterck- te verthoont, weltooghlijck voor een Poort van foo een gheweldigen Stadt, boven op het opperfte komen twee Leeuwen ftijf foo groot als't leven, wel gemaeckt, welcke des Stads Wapen met de Keyferlijcke kroone, als geweldige verdedigers van grooter mogentheydt vafl houden,de gang of goote van defe Poort, is wel met twee of drie kreecken of borch- ten ghemaeckt, alfo dat hy niet recht deur ghefien kan werden, 't welcke is ghedaen met wil,tot verfekeringhen bevry dingh voor het door-fchieten, al-hoe-wel nochtans defes Stadts omgelegentheyd, vermits laghe, weeck, waterighe en moer-achtighe Landen en gronden foodanigh is, dat het ondoenlijck foude zijn de fchc te om-legghen, ofmetna- by-legheringhe tebenauwen: 'tbinnenfte van defe Poorte't welck in de Stadt fiet, is al van enckel witte Hartfteen, mede al vafl: en van ruftighen wercke , zijndede pilaren des felfsmet eenighe banden als tot fterckte overbonden j fulckx dat die foo wel van binnen
|
||||||
|
'
|
||||||||
|
■
|
||||||||
|
Vaetz tnaet
|
||||||||
|
ofte Bouwinge onfes Tijts. 17
binnen als van buyten een vaft aenfien maeckt,doch fo dat hy van binnen zijnde in alles
wat teerder, en vermidtszyne witheydtveel bevallijcker, aUhoe-wel oockgheweldigh aenfien heeft: d'eerfte fteen van defe Poorte is gheleydtgeweeft by den Heer Burgermeefter DK Sebaftiaen Egbert/^ vermaert Doctor inde Medicine, een man vermits zynegheleertheyd niet om fonder eere te noemen, en is defe Poorte alfoo met dien begonnen en te maecken aen-gheheven op den 18 Iulij des jaers i6ij,enisinzijngheheelvoldaengheweeir. in *t jaer 1618. |
||||||||
|
Princen-Hofs-Poort XXIX.
DE teghenwoordighe Poort, welcke mede alfedert of in de lefte jaeren van onfen
Bouw-meefter is ghebouwt, ftaetop de Fluweelen oft Oude-zydts-voor-burchwal, endiendttotdenvoorneemften in-ganghvan't Princen-Hof, enalfo inditvoorl fchreven Hofs begrijp de Ghecommitteerde Raden ter Admiraliteyt binnen defer Stadt, oock haere Sit-plaetfe houden, heeft onfen Bouw-meefter in den boven wercke van ddc -Poorte,met kenbaretekenenals Schepen,Anckersen Zee-gedierten , fulckxoock willen verthooncn en te kennen gheven: En feker defe Poort, foo verrnidts zyne goede plaets als grootte, heeft een heerlijck aenfien, wel voeghlijck voor eens Princen Hove, en is voorts oock met foo velerhande feltfame vercierlijcke breeckinghen , en verheven en gefnedcn wercke gheciert, datter ruymte is om een grettigh en nauw-fichtigh ooghe te verfaden en genoegh te doen. 1 |
||||||||
|
Nieuvve - Zijdts School- Poort, XXX.
DE S E onfe Stadt Amfterdam wordt door den Amftel en Dams-brack,in tween ghc*
deeldt, en al van oudts met de namen , Ouwe endeNieuwe-zijdtsonderfcheyen, herkomende van de eerfte plaetfe des Stadts , 't welcke is gheweeft ianghs aen de Ooft-zyde van den Amftel en Dams-brack,maer by de eerfte vergrootingh ghefchiedt in den jare 1 j8y, de Weft-zydedes Amftels oock in-ghetrockert zijnde, heeft ghekrcgen de name van Nieuwe-zyde, en heeft dien volghens al wat be-ooften den Amftel was leggen- de, behouden den name van d'Oude-zyde, en weder alle 't ghene be*weften was, genaemt gheworden Nieuwe-zyde, welcke twee zijen of ghedeelten der Stadt, by naer als met een Evenaer ghewickt, ingroote overmachtighe, foo ghemeene als byfondere Ghebouwen, Marckten,Straten, Wateringen en anders, fo even-gelijck zijn, datternauw onderfcheyt van is te maken: Defe nu onder anderen hebben yder oock zijneygen Latijnfche Schoole byfonder; Waer van hetNieuwe-zijdts Latijnfche School komt achter ter fi jert de Nieu-. we ofte 5'- Catharinen Kerck, aen't Grave-ftraet jen, al waer defe teghenwoordighe Poorte flaet,endiendttotdeh voorneemften in-gangh van'tfelve School, welcke Poorte onder de weixken van onfen Bouw-meefter gantfchpryfelijcken is, fijnde het Boecken-o-eftei boven op de Cornice^ ter zijen rechts als een vertoon, loo oock in 't midden verlelt met een School-Meefteriijcke troonje , 'c welck alle wercken van aerdigher vercieringh en van goeder vindinge zijn, van wat grootte defe Poorte zy fal door de by-gheftelde \foet-> maet, volgens ons doorgaenfche gewoonte, licht te vinden zijn. 'Twee
|
||||||||
|
J.4** 4 ~~.''~--------■ I
|
|||||||||
|
I
|
|||||||||
|
~ .I -------------1, i■ ip11. ■
|
|||||||||
|
M~~
|
|||||||||
|
18 Archite&ura Moderna, &c.
Twee Poortjensnochmet jlacnde. A . XXXI. B. XXXII.
AL-hoe-wel beyde defe Poortjens noch niet en zijn in wefen gebracht, en tot noeh
toe geen plaetfe en hebben bekomen,en door dies nameloos zijn gebleven: 't heeft ons echter even-wel goetghedacht, de felve als zijnde vande vindinghe van onfen Bouw-meefter in't licht te brengen, en by zyne andere din^en plaetfe te gheven, en oock hier aifoo wy vermercken 't eene door zijn groote meer als byfonder, en't ander door des Stadts-wapen-kroon , felve de Stadt den ghemeene wercken toe-ge-eygent te zijn , fonder nochtans, vermidts d'af-lyvigheydt des Meefters , jnyfte kennifTe te hebben waer toe die eyghentlijck zijn ghefchickt, 't welcke volghens, wy hebben de felve hier onder de ghe- meyne Gheftichten willen plaets gheven, en by ontbrekinge van name met Letteren on- derfcheyden: En fprekende eerft int korte yets van dat met A. ghemerckt,en getallet met XXXI, waerlijck ditte is vanfeerfeltfamen, wonderlijckenenvereierlijckenvindin- ghe, en is te gelooven dattet in wefen gebracht zijnde , al eenige andere van onfen Bouw- Meefter niet en foude toegeven of wij cken: doch 't volghende met B. en gheciert met de Keyferlijcke kroon,achten wy immer fo fchoon,en oock beter te zijn: ditte is vol cieraets en uyt-gehouwen wercke, en als aen de Capiteelen te mercken, treckt genoeghfaem nae de Corinrifcbewyfe: 'tis niet te twijffelen oftedit Poortjen foude in't werck fich wel vertoo- nen, en heelgoeden ftant houden, te meer vermidts zijn uyt-heffinghe op de twee voor- waertfte ftaende pilaren, als uyttet byftaende zy-opftal te mercken en te fien is. Eynde des Eerslen Stuckx, waer in verhandelt van de
GemcyneGeflichtenbirmen Amflerdam. |
||||
|
^----------:-------
|
|||||||
|
XIX
|
|||||||
|
19
Byfbndere Gheftichten*
TWEED! STVCK*
Huys van Sr- Hans van Wety XXXIIL
E Voordraging van dit Huys> vernieut ons 't ontfermelijck ongeluck aen
denStichter des felven, wylen &-Hans van Welij y Koopman ende Iuwe~ lier defer Stadt Amfterdam^ overkomen, den welcke onlangs naer de Bou- winghe defes,in 't jaer 1616 inden Hage, by twee Francoyien ter fake vail eenighe zyne over-koftelijcke Iuweelen,deerlijcken is vermoortgeweeft, docn fijn de Moorders haeft bekent geworden, en beyde over t felve oock Gerichtet. Dit Huys dan door zynes Stichters ongeluck eenighfms vermaerder, is boven de gewoonlijckenaert van Burgerlijcke Gebouwen, gantfch uyt-fteeckende, en gheheei koftelijck, en feer gheciert met alle maniere van uyt-ghehouwen wereken: En is't Voor- /icht daervan wylprekeninzijngheheel, al van Blaeuwen oorduyn-fteen ghebouwt, en hier en daer met Marbere en Toets-fteene tafelen en platen ingeleyt: het ftaet op de Flu- weelen ofte Ouwe-zijds voor-burchwal, tegens over d'Engelfche Bier-kay, van waer het fich vermidts de ruymte gantfch wel laet fien, en oock een luchtigh uyt-fien heeft, d'on- derfte ftadie van defen, is van Dorifchen wercke, en de tweede van Ionifche, maer de derde, (met de welckende toogh van de Gevel begint, welcke op *t cierlijckfte met allerhande feltfame breeckingen,en verheven,en gehoutyen wereken is t'famengefetjis in zijn ghe- heei een Cornpofita,ofgemengde wyfe,'t begrijp in lijn geheel is van merekelijcke hoogde, fulcx dat het boven de om-burige Huyferi uytfteeckt, en /ich wd kenneJijcken vertoont, vermits eenen kleenen achtkantigen Toorn, die zyelings boven het dack,neffens eenigen plat uyt-komt,door 't welcke, als oock vermits zyne koftelheydt, en zynes Stichters ghe-« dachte ongeluck>dit Huys gantfch vermaert^en inde Stad over al en by yder bekent is* - |
|||||||
|
Het Huys den Dolfyfy
' Met de helfle eens Getels acker de Oude Kerch XX X lit L DE S E twee Voor-fichten ofte Ge vels,geven fbnderlingh te kerineh de aerdighe vin-
dinghe onfes Bou-meefters,welcke cierlijcke Verdeelinge des werckx aen het oogh een lull, en feergoet gevallen gheVen. Het eene daer den Dolfyn inde Gevel is uyt- gebeelt, tegenwoordigh bewoont door den HterVanNieucoop, ftaet op de Cingel teg-en Over de Rouaenfche Kay, en heeft aen alle zyden een feer behaeghlijekuytficht: Hetander van't welcke maer de helft vertoont wort, ftaet achter de oude Kercke tuffcheh de Nie- fels ende de oude Kerckx brug: wat belangt hunne geeftige vercieririgen *en kdnftige ver-i deelirtge des werckx, die fullen wy fonder pryfingeri ver~by gaen,alfo fulckx in gOede din- gen onnoodigh is: Aengaende de Maten, fal den vly tighen Naerfbeeker, op de Plate (om zyne kurieufheyd te voldoenj getekerit vinderi, |
|||||||
|
Twee Poortjens,<veftoont In cm Plaet XXXJ7.
DE S E teghenwbordighe twee Podrtjeris ftaen beyde op de Heere graft, waeir
van het ghene met A. gemerckt,is de deure ofte iri-gangh des Huys van it Hare Bur- germeefler de Flaniingb, en't ander met B. komt te ftaen in't midden, makende de deu-« re van't Huys van Sr- Ham Bartholotti Koopman binnen defer Stadt. Sekerdefe twee Poort- jens en verdienen orider de andere Wereken van onfen Bouw-meefter, vermits hunne aer~ F digheyd,
|
|||||||
|
"v*-~^.__
|
|||
|
20 Byfondere Geftichten.
digheyd, ovcrvloed van cierlijcke verheven wercken en feltfame breeckinghen, niet min
lof als cenige der voor-gaende , al-hoe-wel die van meerder grootte en aeniienlijckheydt zijn (volgens hen vereyffchinge) als de defe: want defe en geven,voor ifb vele als hen vin- dingh en't eygcn daer toe die zijn gefchickt aengaet, den anderen niet toe , zijnde beyde in haer geheel gantfch vercierlijck, en als gepaft tot byfbndcr en Burgerlijck gebruyck, 't welck niet fodanige grootsheyd en grootte, als wel gemeyne Gheftichten doen, en ver- eyiTchen. |
||||||
|
Kelder - Booghjens ofin-gangen XXXV L
AL-hoe-\vel defe tegenwoordige Booghjens niet en ftaen, noch gecn plaetfe en heb-
ben, hebbenwy echter even wel vermidts hunne verdienfte,enooek zijnde vand< vindinge van onfen Bouw-meefter, de felve hier plaetfe willen gheven , en den Be fchouweren voor-dragen: defc waren by onfen Bouw-meefter gefchickt totin-gangen vai eenige Kelders,dan en zijn echter niet tot de daet gckomen,nochtans wy durven die ver fekeren dat defer verdienften meerder zijn, en ick laete ftaen een Kelder, foude genoegh faem omtedienentoteenGalderije, en foude indies heel goeden ftant houden, en ver mits defe eenighfins lydelijcke buyginge der Cornice, bovenyder boge en rondt Frontifpi cum makende, foude vermidts deie veranderlijckheyt een gantfch behaeghlijck aenhei hebben, en den Befchouweren vermaken: want dit in zijn gheheel een goet werck is, ei gantfch gemeen aen de oude wyfe} zijnde van der ordine Tujfcbana, hebbende geenige on gemeenheyd als de buygingh der Cornice, 't welck nochtans vermits zyn bequame toogl en plaets, welftant geeft. Eynde des Eerften Boecxvande wercken van Mr* HendRIck de KeyseR
geinyenteert, en door Cornelis Danckaert? »«-wefengehracht,
binmn Amfterdam.
|
||||||
|
;
|
||||||
|
gtf»ft*«aftfrBi
|
||||||
|
.■I. ■■■> ■'
|
||||||
|
21
Tweede Boeck
EER ST EN* DEELS;
Der
Bouwinghe onfes Tijdts.
Voordragendede WerckenenGebouwen gedaenby MR* Hendrick de
Keyser, in verfcheyde plaetfen.
|
|||||
|
V Stadt-Huys tot D elf in Hollandt XXXV11
E T oude Spreeck-woort feydt, dat brant noyt en verarmde, 't welck door
defe tegenwoordige Bouwe heel waerachtigh fchijnt, want als nu eenige Iarcn gheleden, de brant het Oude Stadt , Huys van Delf hadt aenghetaft en 't felve in fijn gheheelghefchonden, en by naer tot eenen Ashoop ghe- maeckt: So heeft de nootwendigheydt fulcx verey iTchende, en inde gele^ de fchade,de beterendeyvergewarfen zijnde, weder oorfake gegeven om de waerdige Raets-plaetfevan Too een voortreffelijcke Stadt als is Delf, naer't betamen van dien te hermaken, en als van nieuws weder op te bouwen, 't welck wy teo-henwoorden Hjck fien uyt de affche van't oude er-referi, 't hodft op-fteecken rechts als eenen nieuwen Pk#nbc,den welcken zyne eerfte gewofle vedcreh uytfprey t, en fich met een nieuwelingh herboren glantfe en uytftekentheyd. vertoont: En waerlijck dit voortrefFelijcke gebouw, komende te ftaen ten eynde op een foo fchoonen vierkantighen en ruyrnen marckt als in geenige der Steden in Holland tevinden is, en hebbendeboven dien een Fadatte of Voor- ficht, welcke rechts tegens over de voorneemfte en groote Kercke aertfiet, gantfch cier lijck en in zijngheheel al van witte Hertftee.n, met Pilafteren en heureopper-cieradeif houdende twee itadie in de hoogde, Dorica en Iomcaten in't midden noch tot ver-rijckindi met een derde der Ordinc Corimhia op-gefet,waer dicht bezyden eenige middelbare * Nael- a TiuMl den op de naefte pilaren komen te ftaen, alles koftelijcken ghewrocht en met verheven en *"' uyt-gehouwen wercken, tot de welcke noch de rijckelijckheyd van't overgouden rredaen is, geciert: fulckx dat dit werck in fijn gheheel,is van grooter koftelheydt, en van foo be Iiagelijcken aenfien, alfnoch geenige Raets-Huyfen in eenighe der buur-fteden te fien fr \ I les 't welck uyt de tegenwoordige Bou-form,de Welcke verthoont de Fadatte of 't Voor r ht des gemelden Stads-Huys,en neffens dien der felver zy-op-#al,kIaerlijcken te inert n is, welcken wy fonder voorder pryfinghe den vlytighen Befchouwer tot zynen vrven cleele overgeven, Wat degrootte van't geheel ende der deelen aengaet de dive is door ddel vande by gheftelde Voet-maete te bekomen. Dit Stadt-Huys is naer den brandt ickeisgeweeftm'tjaer i6i8,inden jare i6x9 begonnen, en is in zijn geheel voltroc' Kenengemaecktgeweeftin'tjaer \6iOi Eenige Op-fi'-alien mettegront des Stadt-Huys van Delf XXXVIII,
HETn g«*egetekent met A. is hetOp-ftal desvoorgaenden Stads-Huys van Delf
en B. degront des felven Stadt-Huys: en C. den Op-ftal van * Poortjen, getekent met XXXI} lortcrende onder de ghemeeneWercken:en D. isd'OpftalvanHefc Poortjen van'tgroot School, getekent met XXX. en E. isvan't ZeeghbooUjeri zijnde dalderleiteplaetvandelnventievan M'' Thomas de Kevser ' J Graf
|
|||||
|
XXII
|
||||
|
foet- nuuir
|
||||
|
22
Graf van den Doorluchtigen PRINCE,
WILLEM VAN NASSAV '
Prince van Orangien^&c. binnen Del£ Verthoont in i Platen.
Op-ftalvaniooren XXXIX. Van terpen XL. Euwigh-durigh moeten zijn de gedenckenifle van fb een Doorluchtighen
Vorft, en te waerden Vader des Vader4ands,de welcke de eerfte hitte der Burgher-kryghen en Op-roeren verduurt, gheftilt, en onfen verdruckten Staet tot eenen Vryen ftant herftelt heeft; die in't verdedigenvan de feL ve tegens der Vyt-landfcher Heerfchingh zynes Doorluchtighen Huyfes goed en bloedt by ghefet heeft, en eynthjck in't betrachten van dien,zijn dierbaerfte leven felve (door Moorderfche handen wegh-gheruckt) den Vader-lande en Vryheyd ten offer heeft op-ghedragen: En niet en konnen dcih foo weynighe Eeren-beel- den in't minfte eenighe wedergeldingh doen, voor foo onwaerdeerlijcke ontfangene wel- daden, maer de diepe letteren die yder Burger in fijn binnenfte draeght,zijn waeraehtige en waerdiger belooninge van foo hooge Helden-daden, volgens 't welcke dit fb koftelijc- a cbara- ke Q{-a£{s maer het minfte a merck van foo vele Danck-ofFeren, als wel werden ghewilt en |
||||||||||
|
ghemeent:Dit tegenwoordige Graf, van foo konftighen en vercierlijcken wercke, en van
fo velerleye koftelijcke Steen, en Marbre van alle coleuren gebouwt, en met fchoone Ee- ren-beelden, (daer onder oock des Vorftelijcken beeldenifle, felvc in zijn voile ruftinge) al van Bronze ghegoten,gheciert: en voorts voltrocken met alle koftelheydt, den werc- ke aenklevigh zijnde, fulcx dat onfe eenvoudige Voor-eeuw dierghelijcke niet en heeft gefien: Is by de Hoogmogende Heeren Staten,indeeere des over-leden Vwfls Wiuem, Booghlojf: gedachteniffe PrincevanOrangien, gedaen bouwen, en geftelt binnen Delf inde groote oft nieuwe Kerck, al waer het Lichaem des Hoogh-gedachten Yorlts ruftende was. In ditfelve Graf is oock naderhandtinden jare 1615, met alle Feeftelicke eeregebrachtge* weed, 't Lichaem van den Prince Maurits, Hoogloff: gedachteniffe Prince -pan Orangien, Sone van de voor-gedaehten Prince W 1 l l e m: De makinge van dit Graf is by de H.M.Heeren Staten by der hant genomen,ontrent 32 jaer naer 't over-Iyden van den Hoog-gedachten Vorfl W 1 l l e m PrincervanOrangien>en is indenjare 1616, onfen Bou-meefter by de H. ge-» melde H.Staten aenbefteet geweeft: En is by onfen Bou-meefter onderhanden geweeft tot den jare 1621, in de welcke het oock in de gefeyde Kerck binnen Delf is op-gerecht ge- weeft. Wat voorts byfon4erlijcks meer van defen wercke te fegghen is, kan den vlytighen Befchouwer uyt de twee tegenwoordighe Bouw-formen van dien, 't felve naer fpeurende, licht begrypen en verftaen, waer mede wy defes Grafs een eynde maken. Befluyt.
Tot hier toe Gunftigen Lefer en Befchouwer,is onfen arbeyd t'uwer vermaeck gedaen
en volftreckt, voor fo vele aengaet de Wercken en GebouWen,ghedaen by onfen Amfter- damfchen Bou-meefter HendnckdeKeyfer, fo binnen onfe Vaderlijcke Stad Amfterdam als elders:Nu ift by en aldien dat wy onfen vlijt u en alien Lief hebbere behaeglick te fijn, en tot uwen vermake gedient te hebben, fulcx dat de weder-vruehten daer van ons tct hande komemZijt verfekert datwy eerlang full6 vinden gelegeritheyd,omme by defe te vervoe- gen alle wercken,den welcken ghy bemerckt al hier van onfen Bou-meefter te ontbreke; en foo voorts gaende, fullen ons verplicht houden onfen Landts-lieden * Konftenaren en alien Lie?hebberen,den Vader-lande te nutte, metter tijd noch grooter en meerder fake te wege te brengen,waer mede wy een eynde make van dit Eerfle Deelder Bominge onfesTijds. |
||||||||||
|
*\*0f"*t
|
||||||||||
|
-----.-------;-------------
|
||||||||
|
^_
|
||||||||
|
|
||||||||
|
IH^nLUm^mu^uUlUUUUUUmUl
|
||||||||
|
'Voet- maet
|
||||||||
|
*3
By-voeghfel,
Ofte ' ■ ■
T W E E D E DEEL,
Der
ARCHITECTVRA MODERNA:
Ofte
Bouwinghe onfes Tijds.
Inhoudende eenige werckenenGeftichten vanverfchevxleandefe
Meeiters deles teghenwoordighen Tijdts.
|
|||||||
|
Graf van zjyne Vorfielijcke Ghenade Graef Willem van Naflbuw,(?0#-
yerneur ^an Vriejlandt, &c. BinnenLeetwaerdenin Vries-knd XL I.
I E van Vries-Iand niet min danckbaer, en gehouden aen hen Befcherm*
Heeren Vader,fijn VorflelickeGenade Graef ' Wx llem *vanNajfauypyde welken binnen Leeuwaerdenoverledenzijnde in den jare 1620 den leften May, fbo hebben de Staten des lands eenighen tijdt daer nae hem ghedaen maken en opgericht dit tegenwoordighe koftelijck Graf, *t welck by den outilen Soon van onfen Bouw-meefler genaemt Pietek de Keyser eerfl ontworpe,en daer na door een ander zynengewefen Difcipel in we/en gebracht:en is ditfelve geftelt en op-gericht inde Hooft-Kercke binnen Leeuwaerden, alwaer zijn Vor- ftelijcke Genade eenigen tijdt te voren begraven was. Voorts alle begeerde byfbnderhe-« den of maten van dien wercke, fal den vlytigen Befchouwer in de tegenwoordighe Bouw«t form, deur middel der by-geftelde Voet-maet by fy felven konnen begrypen. Galderije des Koninghs van Denemercken tot Frederickx-burch, ghedaen
by Hans Steenwinckel, XL II.
DE KonftvoedendevmchtbaerheydvanonfetijdfcheEeuwenLande isfbdanighj
dat de Koningen felfs van uyt den Noorden die by ons komen foecken > en bear- beyden de felve van alhier by hen te trecken, en onfes konflers dienft aldaer te ge- bruycken, 't welck met defe tegenwoordige Galderije, waer te zijn bewefen wert, die ge^ daenisbydenvindigenenfeervercierlijcken Hans Steenwinckel, denwelcken wy hier met defen Koninghlijcken wercke wel billijck hebben tegedencken. Seker defe Galderije (welcke is gemaeckt voor, en tendienfte van zyne Koningl: Majefteyt van De- nemercken, in zijn Koninghlij eke Hof tot Frederickx-burch) is eenwerck vangrooterko-* ftelijckheyd,metovervloetvangefneden,verheven, enuyt-gehouwenwercken, en is by naer in zijn geheel of immer ten meerdeele, van Marbre en andere koftelijcke fteen ghe^» bout,hy begrijpt in de lengde (even alfulcke bogen als hier vertoont werde,en houd in del hooghdetwee fladien,zijnde d'onderfte van Dorifche^ en d'andervan lonifchen wercke,yder defer vacken of twee boven-een-ftaende bogen ,zijn toe-ge-eygent aen eene der feven Pla* neet-Goden, 't welcke in yder boge met beeldeniffe, en alie fborten van Wercken daer op oaffende wertuyt-gebeeldet, en bovendienkomthet beeldt van yder der Planeten, felve ?oven ophet opperfle van zijn toe-gewyde boge teflaen, gelijckuyt ditftuckswyfe ver* toon der tegenwoordige Bouw-form van de gefeyde Galderije te fien is:Wy vertoonen Van dies fb weynigh, om dattet genoegh is voor de verftandige, omme hier voorts de hoeda-* nigheyd van't geheel uyt te begrypen ende te verftaen, alfo het doch alle, uyt-genomen de beelden en beeldeniffe, een felvige werek is, G Buys
|
|||||||
|
1.
|
|||||||
|
XXIEL
|
||||||||||||||||
|
f:.
|
||||||||||||||||
|
Wm
|
||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||
|
te
|
||||||||||||||||
|
-rims
|
||||||||||||||||
|
"S
|
||||||||||||||||
|
24
Huys vanS'' Baltha&ar Koymans binnen Amsterdam:
Gedaen by d'Heere Iacob van Campen, Bom-meefter en Scbilder, X L11 J. DEfen bouwe welcken wy hier te berde brengen, en den Befchouweren als in wefer
vertoonen en voordragen , is gedaen ende te wege gebracht by den verwonderli jc- ken en dapperen Schilder, en Bouw-meefter d'Heere Iacob van Campen eer Broeders lone van onfen Bouw~konft-lievenden S^Cornelis van Campen, en dit ten believe van den Stichter desfelven Sy- Balthafar Koymans, zynen feer ghemeenlamer, vriend, welcken wercke is ftaende binnen onfe Stadt Amfterdam, op de Keylers graft te. gens over de Wefter-Kerck: de Faciatte of't Voorficht van defen bouwe, welcke eygent- lijck is't gene dat by onfen gefeyden Konftenaer is te wege ghebracht, en wy hier vertoo- nen, heeft twee ftadien en een halve inde hooghde, waer van de pnderfte der ordine lonko en het tweede met de halve boven dien der ordine Romanovs al vol met pilafteren en han oppercieraden en ornamenten, alles ten nauwften waergenomen, en fuyverlijck uyt-ghe wrocht: fulckx dat defe Faciatte in zijn geheel is van uytnemender fchoonheyd, en van fa danigen grootsheyd en oock behaeghlijcken aenfien, datmen billigh feggen mach,dat dt genen welcke onfe Stadt doorfien, ende defes Gebouws fchoonheyt niet gemerckt en heb- ben noch ghewaer geworden zijn, noch al de heerlijckheyd onfes Stads befien: noch dei Bouw-konft niet verftaen te hebben. Zeegh~Booghjeny
Gedaen by Mr' ThomasdeKeyser, XL I III. DIt tegenwoordigh Poortjen,byons genaemt Zeeghboogh,(vermits degelijckheyd
met dien) is van de vinding van MR* Thomas de Keyser, tweede Soone van onfen voorgedachten Bouw-Meefter, MR' Hendrick de Keyser, ende en heeft tot als noch nergens plaetfe begrepen, wefhalven wy het een name hebben gegeven naer ons believen, en beft over een komende metzijnaert.En feker dit poortjen't welck in zijn geheel al van Dorifcben wercke is,is van goederverdeelinge en feer bevallig,engenoeg- faem gefchickt en geciert na de maniere der Ouden, fulckx dat wy dit met reden loo vele lbude mogen pryfen als eeriige der voorgegane Poortjens in defen Boeck,waer uy t wy mo- ghen verftaen wat hope datter van defen bloeyenden konftenaer foude zijn, by en aldien hy rich tot de Bouw-konft in'tgeheel wilde bVergeven, nopende de leden hier by gheftelt, A. is de Baze, en B. 't Capiteel der Pylaren,maer C. 't Ornament boven dien. Hier mede goetwilligen Lefer maken wy een eynde van ons fchryven,in't welcke wy na
ons vermoghen hebben bevlyticht, uenden verftandighftentewilletezijn, engenoech te doen. Ift hier en daer gebreckigh, en hevet verbeteringh van nooden,Wy nemen fulcx met de daet,danckelicken aen,en weten voorshantsgeen ander onfchult van dies te doen, als tebekennendat allemenfchelijcke werckenfeylbaerzijn. Doch fegghe alleenich dit- te, in geval hem yemant mocht ftooten aen de langheydt van onfe Voor-Reden, (met den welcken wy nocntans gepoocht hebben luft en aendacht te verwecken) ons voorwerpen- de, vermidts 't weynige fchriftelijcke ghevolgh en kleenen inhoudt deles Boecks, te groo- ten hooft, opfookleenen lijfjen te ftaen. Wy daer-en-teghen fegghen de faeck foo niet te zijn,want den eygentlijcken inhoud defes Boecks en beftaet niet alleen uyttet gefchreven of gheletterde,maer oock mede en in't meerdeel uyt de by-een-verfaemde Bouw-formen, welcke met hare tegenwoordighey t,al-hoe-wel onghelettert,de fake naerder verklaren als wel veel letteren,en eengroot begrijp van fchrift niet en lbude doen.Defe beyde dan te fa- men, en nietde befchrij vinghe of Bouw-formen alleen, maken den inhoudt defes Boecks, welcke alfb te famenghenomen, zijn feker genoeghfaem om te hebben een Voor-Reden als by ons befchreven. Hier mede gonftighen Lefer maken wy onle redenen een eynde,Ia- tende u de vergelijckinghe van 'c een mettet ander en alle oordeel vry, alles t' uwen welge- vallen^nfb als het u beft behagen fal. Waer
|
||||
|
Befluyi
|
|||||||||||
|
. 2y
|
|||||||||||
|
WJer mede,o konjl-liewende D a n c k a e r t s .' ick maeck een eynde van de begeerdeBefchryving
defes Boecks, maer niet esn eynde, <van a <vve\ verdiendm Lof, zjjnde ghehouden beyde de It- <vendhgeen dooden/vvelcker gedenckeniffe door u arbeyd fekerder is bcvvaert ah cfoor hen Were- kenfelwe, en wvygenieten door u 'vlijtj datyeder blyvende in zjjn Stad't enfelve binnens huys,fallen tijde alfi ons maer lufi en believe, ons mogen ah in we/en voor ooghen fiellen een menighte en <veelheyt a;an werfchey- de aenmerckelijcke Gebouvven en Geflichten3flaende in werfcheyde plaetfen en oorden. Voort myne, ick boude my rverplicht, en hope dot myne ghedanen 'vlijt u <vvelghevallenfal, en heb oockgeerne ditte ('t wvclck met <vvelrecbtbyyemandl onervaren inde Bowvv -konfl koniegefebieden) gedaen, ende oock myneghenegentbeydt den Owerledenen vltjtigh bevvefen: bevveegbt door de bedenckingey of door een ontydige doodtyoock myne were* kenfulckx van een anderfoude mogen komen te wereyfehen. Doch al dit en beb ick oock met fonderin dies ver- moeyt te <vverdin tot dus <verregebzachty hebbende eenige dingen <vvijten <verr moeten opfoecken,fulck dat my dick in deghedachte (in dit mijn kkene begin) is her njoor ghekomen, dat <veh Boecken tefchryvengheen eynde en hebbe, maer ditte eyndighende, Ick wvenfche u Danckaerts, <vvel<varen^n blyve ay een feet genegm orient. In Haerlem defen 14 December^ 1630. |
|||||||||||
|
BESLVYT.
|
|||||||||||
|
I Icr fletghy Lefer af-ghcbeelt,
Hec geen de Bouw-konftheeft geteelt, Noch feJf in dees ons laetftc Ecu w, En meeitin't woeden van de Leeuw. Ick wenfeh dat elck voor-oordeel ftaeckt, En denck: geen wcrck was oyt volmaeckt* Hoe ftrickt'lijck nauw dat yemant leeft,
WieifTer die geen feylcn heeft?
Komt yemant yet berifp'lijcx voor,
By neme' het by het rechter oor,
Sofal 't veel-licht wat beter ftaen.
Waer 't dat dit veeJtijds wcrt gedaen,
Men vondt nietfo veel haet en nijt,
Die doch het goed' als \ quadc bijt.
Ickprijs den Swijger die daer toont
Met daed, wat in zijn Hardens woont.
Alsdit een yeder wel betrachr,
So wiert te voorfchijn yets gebracht
*t Geen anderen tot Juft verweckt:
En Lievers tot de Kunfte treckt.
Den goeden is het allesgoet.
Een Blom wel Spin en Bye voed*
TenkanhetBloemtjesfchultniet zijn, .
Maer wel die daer uy t fuyght fenijn.
|
|||||||||||
|
C. Dan ckaert s
|
|||||||||||
|
xxvin:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
' >.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
V
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
jm
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ridffl
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mmmp
HlMllllill llllil'll
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%' '
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
:.^'
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J V * « * 4
|
* a. «> «& # |■
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
> !
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I'lfll'HI'MIM'll
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
»iinmi'»iniiMi|ini
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^proiii
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
in
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
..(/
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^ *
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
- .1>,)».w
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i-J
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
' ■-■■
"''■■■■ )
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
U
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
:> I
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"
o
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
w*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MI
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
£«*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
»**v.«
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*yivv
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^* * * * iH **J
* ■ - *_♦ 1 J* ■> IB
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
l
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
s
|
2E
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i t a
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
; M
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
TV
ffliwi'iiniiinBwiiiiifflmniBiiiiiiiitiiHiinHffliiiHWMd
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
E3i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
rrr
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
=cxa
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-i, Kt-L
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-l., 1. ' i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
rrtr-T"
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
~-\
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Vaetmaet-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
,l
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
~^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
, ~V
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■a- ■-------------------------:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-vT
|
||||||||||||||
|
Nwmr^wxv- wwwv
|
||||||||||||||
|
fllllllllll) III......lllllllllllltllFl
|
||||||||||||||
|
llMtlllMlllillllMtlUIHIIIflMllllilltllllltlHIllllMliU-' fMM.1ili..l.ii,i»i.....M.i*M,lMiHM.tiiHMi1mii1i,i1iiiin.i.iumMiti|H|i. ^(.iiiiiiiilllllllllliliiiMliliiiDliilklllllllllllllll
|
||||||||||||||
|
|
||||||||||||||
|
~-**r--------
|
||||||||||||||
|
...- -"*""
|
||||
|
XXX;
|
||||
|
''. ' "$
|
|||||||||||||||||||||
|
Jv Jv^v X
|
|||||||||||||||||||||
|
(j
|
|||||||||||||||||||||
|
^TT
|
|||||||||||||||||||||
|
'
|
||||||
|
.
|
||||||
|
m___.1... -
|
|||
|
..:-
|
||||||||
|
XXXV.
|
||||||||
|
■■■ t
|
||||||||
|
!
|
||||||||
|
|
||||||||
|
^BBippWiSi
|
||||||||||||||||||||
|
'■
|
||||||||||||||||||||
|
ijimijuuuuiiiiui^
|
||||||||||||||||||||
|
4'
|
||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||
|
1 \ >>:■:■
|
||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||
|
.0-. . .;■ js.-j.aiataji.
|
||||||||||||||||||||
|
II
|
|||||||
|
i
I
|
|||||||
|
XXXVIII.
|
|||||||||||||||||||||
|
k J.
|
|||||||||||||||||||||
|
r=ff
|
|||||||||||||||||||||
|
'■
|
|||||||||||||||||||||
|
pvV^^SvSSSi^SSSXv ^ ^SNSSNKSSSS'^^
|
|||||||||||||||||||||
|
mnwtiijfci
|
|||||||||||||||||||||
|
tffl
|
|||||||||||||||||||||
|
D
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||
|
syr-~--__
|
|||
|
foetmae-fr
|
||||
|
^BBf?T"T fn- - _.
|
||||
|
-** .
|
||||||||||
|
- ' ' ■' Simmd^
|
||||||||||
|
- ^* ^"''■■''P^PPIWpPWPPiPWiPlrP
|
||||||||||
|
: -», ."- -~
|
||||||||||
|
«y""£'':*
|
||||
|
I
|
||||
|
';
|
||||||
|
:t-
|
||||||