DR. D. A. DE JONG TE LEIDEN, H. M. KROON,
DR. H. MARKUS, J. J. WESTER TE UTRECHT.

H. Schornagel, Het werken met het bevriesmicrotoom volgens Becker 395
M. Flohil, Een geval van boosaardige kopziekte bij het rund, behandeld

Dr. K. Büchli, Enkele opmerkingen naar aanleiding der sterfte onder de
aan mond- en klauwzeer lijdende dieren gedurende de laatste epizoötie in

Casper, Beitrag zur Behandlung der Nabelbrüche bei Pferden (Wester).. 113
Dammann, Das seuchenhafte Verfohlen im Hauptgestüt Beberbeck(WESTER) 114

beachtenswerter Lymphknoten der ventralen Brusthöhlenwand (Markus) 190
Weber, Onderzoekingen betreffende colostrum en melk van bronstige

Petit, Sur la radio-activité persistante de l\'organisme, consécutive à l\'in-
jection intraveneuse de radium et sur l\'obtention d\'un serum radio-actif

Guido, Epididymo-vaginalite infectieuse épidémique du cheval (Wester) 269
Nieder, Sur le sondage de l\'estomac du cheval par la methode du Dr.

Neseni, Untersuchung des Harnes Osteomalacischer Rinder (Wester).... 698
Münzer, Verhalten der Temperaturen bei gesunden Pferden und bei ver-
schiedenen chronischen Krankheiten, die dem Dampfe zu Grunde liegen

A. W. Heidema. Verzamelde opstellen uit „Het Paard" 1910. (Kroon) 152
Verslagen en Mededeelingen van de Directie van den Landbouw, 1910. n° 6.

De. A. Scheibel. Vademecum für die tierärztliche Geburtshilfe. (Wf.ster) 269
Prof. Dr. Th. Kitt. Lehrbuch der pathologischen Anatomie der Haustiere.

Bibliotheek van Nederlandsche veeartsenijkundige werken. (28ste vervolg) . . . .478

Rijkscursus ter opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag 28, 165, 204, 979

In- en uitvoer van vleesch in verschillende landen en beantwoording van de
vraag: Is voor Nederland de invoer van bevroren en gekoeld vleesch uit het
buitenland wenschelijk. (Rapport F. B. Löhnis en Dr. D. A. de Jong) 593

Verstrekking van serum tegen de besmettelijke longontsteking der paarden 101
Verstrekking van entstof en serum tegen het besmettelijk verwerpen

Maatregelen tegen het mond- en klauwzeer. 169, 198, 230, 274, 333, 373, 418,
457, 497, 531, 560, 588, 653, 684, 710, 739, 849, 906, 973.

Merken van, na verduurzaming, voor uitvoer bestemd varkensvleesch. . . . 161
Jaaroverzicht van den Rijkskeuringsdienst van voor uitvoer bestemd vleesch 243
Maandelijksch overzicht van den Rijkskeuringsdienst van voor uitvoer be-
stemd vleesch............ 245, 293. 500, 533, 587, 655, 742, 848, 903, 974

Wetten, Koninklijke besluiten, Ministerieele beschikkingen en Officieele
mededeelingen:

Personalia 41, 102, 134, 171, 209, 255, 294, 347, 394, 425, 467, 504, 536, 572, 616

66o, 687, 714, 744, 788, 850, 908, 944, 980.
Staat van gevallen van besmettelijke veeziekten in Nederland, 42, 136, 210,294,

Penningmeester der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland.

Bij den aanvang van deel 38 van dit tijdschrift wenscht de
Redactie dank te brengen aan allen, die haar in het vervullen
van haar taak steunden; aan de inzenders van origineele artikelen,
van referaten, van berichten, aan heeren correspondenten, aan
de besturen van verschillende veterinaire vereenigingen. De
Redactie spreekt de hoop uit, dat zij ook in het vervolg haar
hun zeer gewaardeerden steun niet zullen onthouden en dat
hun aantal gedurende het jaar 1911 nog aanzienlijk moge ver-
meerderen.

Wat de veeartsen ij kundige vereenigingen betreft, is de Redactie
van meening, dat door het publiceeren van daarvoor geschikte
mededeelingen, hetzij genomen besluiten, hetzij uitgebrachte
rapporten, hetzij verslagen van vergaderingen, in het Tijdschrift
voor Veeartsenijkunde, niet alleen de actualiteit van dit blad zal
worden bevorderd, doch dat door deze publicaties in het officieele
orgaan van de Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland, vooral ook de eenheid in het veterinaire corps zal
worden gediend en het tijdschrift meer en meer een beeld zal geven
van het werken en streven der veeartsenijkunde in ons vaderland.

In verband met de rubriek Boekaankondigingen wil de Redactie
er hier de aandacht op vestigen, dat, als regel, verschenen boeken,
dissertaties, verslagen, met zullen worden besproken, dan wanneer
een exemplaar daarvan aan de Redactie van het Tijdschrift voor
Veeartsenijkunde, Biltstraat 166. Utrecht, wordt toegezonden.

De op de staatsbegrooting voor het jaar 1911 betrekking hebben-
de gewisselde stukken deelden verschillende zaken mede, voor deri
veearts van overwegend belang. Één daarvan is de bestrijding
der tuberculose.

Bij het onderzoek der begrooting in de afdeelingen van de
Tweede Kamer werden nadere inlichtingen gevraagd in verband
niet de aanvrage van ƒ 250000 voor 1911, waardoor de geheele
post voor bestrijding van besmettelijke veeziekten, vergeleken
met 1910, met / 125000 werd verminderd, terwijl in 1909 bijna een
millioen voor tuberculose-bestrijding werd uitgegeven. Ver-
scheidene leden waren van meening, dat de laatstgenoemde uit-
gaven geen evenredig nut hadden afgeworpen, hadden tegen de
vigeerende wijze van bestrijding ook bezwaar, omdat de tuberculine
niet zeker zou aanwijzen; anderen wilden door verplichte pasteuri-
satie van ondermelk in zuivelfabrieken de verspreiding der ziekte
tegengaan en ook alle open vormen van tuberculose onder de bij de
wet bedoelde besmettelijke veeziekten opnemen, terwijl bovendien
werd gewezen op het belang van de bestrijding der ziekte met
liet oog op de volksgezondheid.

De Minister heeft in zijn antwoord doen weten, dat hij, in verband
met het aan de groote uitgaven niet evenredige nut, zich niet
verantwoord achtte den post voor tuberculose-bestrijding te hand-
haven, indien daarmede niet een belangrijke wijziging van het
systeem gepaard zou gaan. Toen evenwel de onverwerpelijke be-
grooting werd vastgesteld (aldus de Minister, met cursiveering van
mij), hadden de plannen daartoe nog niet zoodanigen vasten vorm
verkregen, dat mededeclingen dienaangaande konden worden verstrekt.

Het geheele antwoord van den Minister kan den lezers van
dit Tijdschrift bekend zijn, want het werd opgenomen in het
nummer van 1 December j.1., bladzijde 865 en volgende.

dit antwoord een kritiek bevat op het tot heden gevolgde stelsel en
het standpunt raakt, hetwelk bij het in uitzicht gestelde systeem
wordt ingenomen. Op dit oogenblik ga ik daarop niet nader in.

Wel deed dat antwoord mij echter besluiten den wensch te
uiten, met het invoeren of uitvaardigen van nieuwe maatregelen
nu eens niet te haastig te zijn; en ik meende in dit opzicht wel over
eenigen tijd te kunnen beschikken; moeilijk was aan te nemen, dat
ongeveer drie weken na de Memorie van Antwoord van den
Minister er reeds een Koninklijk Besluit zou zijn. Zelfs al had de
Minister in zijn antwoord een volledige uiteenzetting gegeven van
de nieuwe maatregelen, dan nog kon men verwachten, dat er
voldoende tijd, vóór de uitvaardiging van een desbetreffend
Koninklijk Besluit, gegeven zou zijn om belangstellenden in staat
te stellen zich een nader oordeel te vormen. Maar het omtrent het
nieuwe stelsel medegedeelde was, als toelichting, zeer weinig, en
dus geenszins voldoende, om de betoonde haast te motiveeren.
En de vraag doet zich verder voor waarom, nu de tekst van het
Koninklijk Besluit op het oogenblik van het inzenden van de
Memorie van Antwoord ongetwijfeld reeds was vastgesteld, niet de
inhoud werd medegedeeld? Dan was tenminste algemeen bekend
gemaakt, wat thans op het gebied der tuberculose-bestrijding te
wachten is!

Hoe het zij, ik kom met mijn waarschuwing tegen overhaasting
te laat. Het Koninklijk Besluit is er. Toch wil ik mededeelen.
waarom ik de uitvaardiging, juist nu de inhoud mij nog onbekend
is, overhaast en daarom ontijdig vind.

De tuberculose-bestrijding heeft bij ons té lande reeds een zekere
geschiedenis. Uit een oogpunt van veeartsenij kundig staatstoe-
zicht kreeg zij practisch belang op het oogenblik van de indiening
van het bekende wetsontwerp Goeman Borgesius. Een ontwerp,
hetwelk van verschillende zijden werd bekeken, ook in een ver-
gadering der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde.
Dat is een voordeel van een wetsontwerp; het wordt aan de Staten-
Generaal aangeboden, en ieder heeft de gelegenheid het te be-
studeeren en zijn meening, in de pers of elders, daarover te uiten.

Dat wetsontwerp werd onder het opvolgende ministerie inge-
trokken. Een nieuw verscheen niet — maar er verscheen iets
anders, het bekende Koninklijk Besluit van den 2^den September
1904 (Staatsblad N°. 219), houdende bepalingen ter bevordering
van de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee. Zoo\'n
Koninklijk Besluit heeft het groote nadeel, dat het niet vóór de

uitvaardiging bekend wordt gemaakt, en dat dan de belanghebben-
den, voor zoover zij niet aan de samenstelling hebben mede-
gewerkt, voor een voldongen feit komen te staan. Bezwaren zijn
er niet meer te uiten. Welk een verschil dus met de voorbereiding
van een wet, waarbij geheel Nederland de gelegenheid heeft, zijn
meening te uiten over het ontwerp, terwijl dit laatste bovendien
de beide kamers der Staten-Generaal heeft te passeeren.

Ik heb mij, ik aarzel niet het te bekennen, met dat Koninklijk
Besluit van den 2^den September 1904, nooit kunnen vereenigen,
zooals ook valt af te leiden uit mijn voor het 8^ste Internationaal
Veeartsenij kundig Congres te Budapest uitgebracht rapport,
getiteld: .Bekämpfung der Tuberkulose der Haustiere", hetwelk
ik ook in dit tijdschrift deed verschijnen.

Van dit laatste heb ik weinig genoegen beleefd. Ik ben daarover
aangevallen op een wijze, die bij mij een onaangenamen indruk heeft
achtergelaten. Ik meen te verstaan te hebben gekregen, dat ik,
indien de Regeering iets doet, wat niet strookt met mijn opvatting,
heb te zwijgen. In elk geval heb ik na dien tijd over tuberculose-
bestrijding gezwegen tot in het jaar 1907, toen ik te Groningen
mijn „Landbouwvoordrachten over tuberculose" moest houden. En
daar heb ik de zaak slechts zeer oppervlakkig aangeroerd, alhoewel
duidelijk is gebleken, dat mijn standpunt niet was veranderd.

Thans, nu dat Koninklijk Besluit van 1904 den laatsten adem
uitblaast, meen ik echter weder wel iets te mogen zeggen. Dat
Besluit heeft ons, behalve zijn eigen fiasco, nog andere dingen
gebracht, die beter achterwege waren gebleven. Het heeft ons met
betrekking tot de bestaande inrichting van ons veeartsenijkundig
staatstoezicht een desorganiseerende richting te zien gegeven, die,
als onnoodig, achterwege had kunnen blijven. Niet berustend op
artikel 34 van de Wet van 20 Juli 1870 (Stbl. 131) werd de uit-
voering van het Koninklijk Besluit toch met name gelegd in de
handen der districtsveeartsen, wat misschien met het oog op het
bepaalde in artikel 1 dier wet nog goed te redeneeren is. Maar dan
had ook die uitvoering, onder den Minister, aan deze verant-
woordelijke personen gelaten moeten zijn. De wet kent slechts deze
veeartsenijkundige ambtenaren, en wil men iets anders, dan is wets-
wijziging op zijn plaats. Het ambt van districtsveearts is ingesteld
krachtens de Wet van 20 Juli 1870 (Stbl. 131), en aan de beteekenis
van dat ambt valt niet te tornen zonder verandering van de wet!

Dat had men in 1904 moeten bedenken. Ware het nu toch niet
veel beter geweest, indien de verschillende handelingen, die het de
bedoeling was krachtens dit Koninklijk Besluit van 1904 uit te

voeren, vooraf zoo goed mogelijk toegelicht ter kennis van het
algemeen te brengen? Het is toch in elk geval zeer jammer, dat
men heeft moeten verklaren, dat het nut niet in overeenstemming
was met de uitgaven! En ongetwijfeld is dat een zeer zachte uit-
drukking ter kenschetsing van den stand van zaken. In elk geval
is het verkregen resultaat toch wel zoo weinig bemoedigend, dat
ten opzichte van het decreteeren van een nieuw Koninklijk
Besluit de grootste voorzichtigheid geboden is! In vier jaren tijds
werd, de Minister deelde het mede, f 3.163.754.9a⁵ (van 1910
weten we het nog niet) uitgegeven, waarvoor heusch geen sprekende
resultaten zijn verkregen. Is het nu noodig hals over kop te gaan
vervangen door een ander Koninklijk Besluit, dat, wat zijn inhoud
betreft, niet vooraf bekend gemaakt wordt, ook al is het de bedoe-
ling daarvoor om te beginnen slechts f 250000 per jaar uit te geven?

Reeds werd aangegeven, dat het in de Memorie van Antwoord
omtrent het nieuwe systeem medegedeelde moeilijk als bewijs voor
de juistheid van het nieuwe besluit kan worden aangemerkt. En
de mededeeling, dat overleg heeft plaats gegrepen met de districts-
veeartsen, den directeur der Rijksseruminrichting, de gedelegeerden
der provinciale commissies voor de veefokkerij, de veeteeltconsu-
lenten, de vertegenwoordigers van de besturen der rundveestam-
boeken en een commissie uit het Nederlandsch Landbouw-comité,
doet een prijzenswaardigen maatregel kennen, die echter niet
voldoende is. De lijn volgend, zouden dan ook vertegenwoordigers
van de Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde en van
andere veterinaire vereenigingen gehoord moeten zijn, waardoor
ongetwijfeld deugdelijke adviezen te verkrijgen waren geweest.
En ook schijnen bij de voorbereiding niet gehoord te zijn personen
of corporaties, buiten veeartsenijkundige of landbouwkringen
staande, die konden beoordeelen of hier inderdaad een algemeen
belang in het spel was. En zoo ware het toch, met het oog op goede
voorbereiding en met het oog op welslagen zeer raadzaam geweest,
de uitkomsten van dat overleg algemeen bekend te maken, ten einde
niet-gehoorden de gelegenheid te geven, over de zaak na te denken,
alvorens het Koninklijk Besluit zoo plotseling te doen verschijnen¹).

\') Men zal de gedachte kunnen koesteren dat dit artikel mij uit de pen is
gevloeid uit wrevel, omdat ik zelf in casu niet werd gehoord. Nu, eerlijk ge-
zegd, prettig vind ik het niet, omdat de zaak mij zeer interesseert, en misschien
ware ik tusschen de thans gehoorde specialisten niet zoo geheel misplaatst ge-
weest. Maar per slot van rekening was daarmede het overhaast uitvaardigen
van een nieuw Koninklijk Besluit, zonder eerst de publieke opinie te hooren,
misschien niet te voorkomen geweest.

hetgeen thans voor tuberculose-bestrijding wordt wenschelijk en
noodig geacht, ter toelichting voldoende en juist is, of het niet
jammer is, dat niet op alle in de afdeelingen van de Tweede Kamer
gemaakte opmerkingen is geantwoord; of verder het Koninklijk
Besluit zelf bespreking eischt, zijn zaken, die later aan de orde
kunnen komen.

Thans wil ik mij er toe bepalen, te zeggen, dat het mij spijt, dat
nu reeds weder een nieuw Koninklijk Besluit werkelijkheid is
geworden. En de opgedane ervaring, èn ook de besluiten van het
9^de Internationaal Veeartsenijkundig Congres te \'s-Gravenhage,
hebben meer dan voldoende aangetoond, dat bij het invoeren van
een nieuw stelsel in ons land alleen dan haast bestaat, wanneer het,
nadat het van alle zijden te bezien is geweest, vrijwel algemeen
voor inwerkingstelling geschikt wordt geoordeeld.

Markert. Keuchhusten beim Hunde. Terwijl in de woonplaats
van den schrijver kinkhoest onder de kinderen heerschte, merkte
hij gelijke verschijnselen op bij een nest boxers van 2 maanden
oud. en ook bij de moeder. De jonge hondjes liepen vroolijk rond,
tot ze op een gegeven oogenblik door hoestkramp werden over-
vallen, waarbij het ook tot de diepe piepende inhalaties kwam als
bij de kinderen. In den regel trad daarbij braken op.

Na eenige weken vergeefsche behandeling, werden de hondjes
ook gelijk de kinderen naar buiten gestuurd, en genazen daar in
een maand tijds.

Pantzer. Fremdkörper im Schlünde einer Kuh. Een koe had een
appel doorgeslikt, welke in den slokdarm (borstgedeelte) was
blijven steken. Aangezien andere maatregelen geen baat gaven,
injicieerde P. in het verloop van 3 uren 2 keer 0.100 gr. Sulf.
eserini, waarop plotseling de appel in de maag gleed.

Redecha. La teneur de l\'urine en indican chez les chevaux atteints
de coliques. Indican wordt in het dierlijk lichaam gevormd door
eiwit-omzettingen van bacterieelen aard. Ook in de normale
urine, vooral bij plantenetende dieren komt indican voor (tot 50
m.gr. per liter).

Bij enkele ziekten vermeerdert dit gehalte tot 200—300—400
m.gr. Vooral bij constipaties is deze reactie van eenig belang,
omdat ze aangeeft, hoe sterk de omzettingen zijn in de feces.
Intusschen, de vermindering van het indicangehalte bij verstopping,
wijst niet altijd op een vermindering van de omzettingen in de
feces. Er komen gevallen voor van verstopping, waarbij het indican-
gehalte laag is en de ziekte toch zeer ernstig,

M. LiÉnaux. Remarques à propos du diagnostic et du traitement
de la fourbure. In dit artikel vestigt de schrijver o.a. de aandacht
op het onlogische van het afnemen der ijzers bij hoefbevangen
paarden. De dieren lijden minder met beslagen voeten, verplaatsen
zich daarop gemakkelijker, en zijn dus in gunstiger conditie voor
herstel.

Bovendien beveelt hij aan, deze patiënten dagelijks eenige
minuten op zachten grond zich te laten bewegen, om de congestie
te verminderen. Daartoe kunnen ook meewerken fricties van
terpentijn, die de dieren door de pijn zich ook telkens eenigszins
doen verplaatsen.

Prof. Dr. Fröhner. Die Behandlung der Beschälseuche mit
Arsenophenylglycine. Fröhner behandelde, overeenkomstig de
voorschriften van den uitvinder prof. Ehrlich, een hengst, aan-
getast door ,,dekziekte" (een „trypanosomiase") met arsenophenyl-
glycine, welk atoxylderivaat in staat moet zijn kunstmatig ge-
infecteerde muizen en konijnen met één slag weer vrij van trypano-
somen te maken.

ziekteproces werd veel erger; terwijl een hengst, eveneens aan de
ziekte lijdende, maar ter controle niet behandeld, in hooge mate
verbeterde.

Fröhner wijst in verband hiermee terecht op het gevaar „post
hoe" met „propter hoe" te verwarren.

Jaarverslag betreffende de Veemarkt en het Abattoir der gemeente
Amsterdam over 1909.

L)e redactie ontving slechts van de bovengenoemde abattoirs
de jaarverslagen over [909. Zij kan dus niet beoordeelen, of het
mogelijk zou zijn uit de jaarverslagen der verschillende Neder-
landsche slachthuizen een vergelijkend wetenschappelijk overzicht,
uit een hygiënisch oogpunt van belang, samen te stellen. In elk
geval hoopt cle redactie in een volgend jaar de verslagen van alle
abattoirs te ontvangen, en dan zoodanig éénvormig ingericht, dat
ook met name de resultaten der vleeschkeuring uit een oogpunt
van wetenschap een verdere bewerking toelaten.

Het zijn toch vooral die jaarverslagen, die niet alleen moeten
doen vermoeden, doch ook bewijzen, dat aan onze goed ingerichte
slachthuizen het vleeschonderzoek niets te wenschen overlaat.
Ook de vleeschkeuring leent er zich toe gemakkelijk in een empirisch
vak te ontaarden, waarbij de sleur een groote rol gaat spelen;
waarbij men zich dikwijls met een macroscopische of een waar-
schijnlijkheidsdiagnose tevreden stelt, terwijl het wetenschappe-
lijk geweten een microscopisch of een ander dieper gaand onder-
zoek eischt; waarbij men dikwijls ook geneigd is het juiste onder-
zoek achterwege te laten of zelfs onnoodig te verklaren, omdat
men voor dat onderzoek niet voldoende is ingericht of — laten wij

het maar zeggen — dat onderzoek niet kan of niet kent. Het is
niet onnoodig daarop te wijzen, vooral nu men in Nederland ge-
diplomeerde hulpkeurmeesters heeft. Men vergete niet, dat het
verschil tusschen den keuringsveearts en den leekenkeurder verder
gaat dan het verschil in diploma. Over den leekenkeurder kan men
tevreden zijn, wanneer hij in staat blijkt door een eenvoudig onder-
zoek den normalen toestand te onderkennen, en dus ook zal kunnen
aangeven, wanneer de normale toestand niet aanwezig is. Zelfs zal
men van hem eenige kennis van die abnormale toestanden en van
de hygiënische beoordeeling kunnen verlangen, omdat het mogelijk
zal zijn hem eenige eenvoudige regels daarcmtrent te doen leeren.
Maar de wetenschappelijke gedachtengang, en de kennis van het
wetenschappelijk onderzoek, het gevolg van een bepaalde weten-
schappelijke studie, wordt bij den veearts als vleeschkeurder aan-
wezig geacht, en dient er dus ook te zijn. En de jaarverslagen van
de abattoirs, dus inrichtingen, waar behoorlijk onderzoek mogelijk
moet zijn en uitgevoerd dient te worden, zijn de aangewezen schrift-
turen om den belangstellenden de bewijzen te leveren, dat daar
steeds het onderzoek van een belangrijk voedingsmiddel plaats
vindt naar de eischen van tijd en wetenschap.

Ik zou dus de jaarverslagen der abattoirs ten behoeve van de
vleeschkeuringsoverzichten wat uitgebreid wenschen te zien, en ze
bovendien meer éénvormig bewerkt willen hebben.

Slaan we het Amsterdanische verslag over 1909 na, dan vinden
wij daarin een aantal zeer belangrijke mededeelingen, die echter
den vrager naar het waarom en het hoe niet geheel bevredigen.
En ik weet zeker, dat het den bekwamen samensteller van dit
verslag, die bovendien de beschikking heeft over een goed ingericht
laboratorium, niet moeilijk zou vallen, het met zeer interessante
wetenschappelijke mededeelingen aan te vullen. Opvallend blijft
steeds, dat aan dit slachthuis het zouten als middel tot bruikbaar-
making van vleesch van tuberculeuze dieren blijft gehandhaafd, terwijl
geen enkel ander abattoir in dat opzicht navolgt. De mededeeling
omtrent het vinden van trichinen wijst er op, dat te Amsterdam een
branche van onderzoek bestaat, die elders misschien zeer ten on-
rechte wordt verwaarloosd. Het geval van trichinose was werkelijk
een uitvoeriger toelichting waard. Het laboratorium werd met
eenige nieuwe belangrijke standaard-pneparaten aangevuld, doch
de nieuwsgierige hoort daaromtrent verder niets. Zeer belangrijk
is de mededeeling, dat alle dood aangevoerde runderen en paarden
op miltvuur werden onderzocht; daaruit blijkt, dat men te Amster-
dam de eischen der vleeschkeuring niet alleen kent, doch ook

toepast. Maar men laat daarop volgen, dat in vele twijfelachtige
gevallen door microscopisch of bacteriologisch onderzoek de ge-
wenschte zekerheid werd verkregen omtrent den aard van patho-
logische veranderingen bij slachtdieren aangetroffen, doch men
zegt niets omtrent het bacteriologisch vleeschonderzoek bij ge-
storven dieren en noodslachtingen, hetwelk naar de meening van
ondergeteekende nagenoeg regelmatig dient te geschieden!

En zoo wordt de nieuwsgierigheid ook geprikkeld, wanneer men
de lange lijst van afkeuringen nagaat. De redenen van afkeuring:
„tumoren, cirrhosis, necrosis, myositis, glossitis, minder deugdelijk,
hepatitis, carcinomatosis, en andere" bevredigen niet geheel en al,
en er zou ongetwijfeld uit een oogpunt van wetenschappelijke
vleeschkeuring meer van te zeggen zijn.

Belangrijk zijn in het Amsterdamsch verslag de tuberculose-
tabellen. De cijfers zijn echter niet geruststellend. Ook hier geen
enkele aanduiding, dat de tuberculose-bestrijding der laatste
jaren heeft geholpen.

Veel minder dan het Amsterdamsche verslag geeft dat van
Roermond. Onder de redenen van afkeuring \\ ind ik pscudo-tubcr-
culose bij een schaap, doch niet van welke pseudo-tuberculose hier
sprake is. Omtrent een tuberculose-statistiek, vergelijkbaar met
die van andere slachthuizen vind ik niets. Daarentegen vindt men
aan het slot van het verslag een overzicht, op de exploitatie in de
io jaren van het bestaan van het slachthuis te Roermond be-
trekking hebbend.

Ik heb gemeend eenige aanmerkingen op het inrichten der
abattoirverslagen te mogen maken ondanks het feit, dat de door
mij indertijd te Leiden bewerkte, aan dezelfde euvels, als thans
gewraakt, mank gingen. Willen de verslagen echter niet alleen
dienen om aan bepalingen van instructiën of verordeningen te
voldoen, doch ook om de slachthuis- en de vleeschkeuringsweten-
schap vooruit te brengen, en dus een deel uit te maken van een
Nederlandsche veeartsenijkundige literatuur, waaraan wij zoozeer
behoefte hebben, dan dienen ze anders te worden bewerkt. De
deskundigen bij uitnemendheid op het gebied der wetenschappelijke
vleeschkeuring zijn de veeartsen-slachthuisdirecteuren, indien
het slachthuizen met behoorlijk ingerichte en gebruikte laboratoria
betreft. En een landsbelang zal worden gediend, indien die des-
kundigen eenmaal per jaar uit een oogpunt van wetenschap belang-
rijke verslagen publiceeren. Ik meende dit te mogen zeggen,
zonder de samenstellers van het Amsterdamsche en het Roer-
mondsche verslag over 1909 te kwetsen. Ik wensch de verslagen

meer wetenschappelijk bewerkt, omdat niemand beter dan de
samenstellers ons kunnen leeren, wat wetenschappelijke vleesch-
keuring beduidt. De gezaghebbende lieden moeten spreken, de
toekomst van de vleeschkeuring in Nederland eischt het!

Het is bekend, dat de Nederlandsche paardenartsen er op mogen
roemen, dat het sterftecijfer bij onze militaire paarden in ver-
gelijking met dat van andere legers zeer laag is.

Het jaar 1908 zal wel geen uitzondering vormen. Maar toch
was het totaal der voorgekomen inwendige ziekten en ook dat der
uitwendige ziekten wel eens (b.v. in 1900) belangrijk minder,
trouwens ook wel eens (1906) belangrijk hooger. Het spreekt
trouwens van zelf, dat belangrijke schommelingen moeten voor-
komen.

Interessant is overigens in deze statistiek slechts, voor dengene
tenminste, die niet van cijfers houdt, het wetenschappelijk gedeelte,
waarin beschouwingen worden aangetroffen over de meest voor-
gekomen ziektevormen. Zeer interessant is b.v. de mededeeling,
dat het aantal koliekgevallen in October opvallend sterk toeneemt,
terwijl precies hetzelfde werd geconstateerd in het Pruisische leger.

De paardenarts Muijzert spreekt het vermoeden uit, dat zulks
in verband staat met de weersveranderingen.

De paardenarts Rijnenberg bericht over een geval van schenkel-
breuk, waaraan blijkbaar een fissuur voorafging zonder kreupel-
heid mee te brengen. Terecht wordt opgemerkt, dat fissuur van een
schenkel mag worden vermoed, als in weerwil van een uiterlijk
onbelangrijk schijnende versche verwonding, heftige kreupelheid
aanwezig is. Het bovenbedoelde geval is zeker wel een groote
uitzondering. Interessant is ook de mededeeling van den paarden-
arts VixsEBOxsE, die melding maakt van een geval van purulente
ontsteking van de carpaalscheede (na operatie), welke toch in
volledig herstel overging.

Overigens was ik bij het doorlezen van dit verslag geneigd, hier
en daar een vraagteeken te plaatsen.

Zoo spreekt de paardenarts Verberne over een wond ter hoogte
van den eersten halswervel, door een halstergesp, welke (reeds)
den volgenden dag tot tetanus aanleiding zou hebben gegeven.
Later werd bij dit dier hersenvliesontsteking waargenomen, welke
ziekte werd toegeschreven aan de injectie van antdetanusserum,
daags te voren verricht. Mij dunkt, dat hier wel een paar dikk(
vraagteekens mogen staan.

De heer Rijnenberg spreekt van een geval van pyu;mie,
zich uitende in vermagering, neiging tot huidnecrose na druk,
verspringende kreupelheid, waarbij de aangetaste ledematen
opvallend koud waren en minder gevoelig; cachectische ver-
schijnselen later, terwijl op het eind streptococcen in het bloed
werden aangetoond.

. .Bij de sectie zou de primaire aandoening aan het licht komen, en
het causaal verband tusschen de hierboven gerelateerde feiten
zijn gebleken. Deze kon echter niet plaats hebben." In verband
vooral met den laatsten zin en ook met de verschijnselen zou
achter „pyaemie" wellicht ook een vraagteeken op zijn plaats zijn
geweest.

De luitenant Gallandat Huet bespreekt een geval van tetanus,
waarbij gedurende acht dagen 0.8 gr. ichthargan in 50 gr. aq. destill.
intraveneus werd ingespoten, benevens 30 gram chloralhydraat.
Het paard genas, en de waarnemer trekt de conclusie, dat dit
geval als een bijdrage kan gelden van den gunstigen invloed van
intraveneuze injecties van ichthargan bij tetanus, (gepaard met
desinfectie van den infectiehaard).

Ik vraag: wordt hier niet een beetje lichtvaardig met het ,,post"
en „propter" omgesprongen?

Het is mij door ervaring bekend, dat he.t zeer moeilijk is vele
ziekten onder enkele rubrieken te brengen, zonder in herhaling
te vervallen of bij de indeeling maar wat te doen. Ik weet dus heel
goed, dat kritiek in deze gemakkelijker is dan het doen.

Maar toch meen ik als mijn oordeel te mogen verklaren, dat
,,het overzicht der voorgekomen ziektevormen", dat in deze statistiek
(blz. 12 en 13) voorkomt, niet aan billijke eischen voldoet.

Onder ,,algemeene, constitutioncele en infectieziekten" komen
voor: goedaardige droes, influenza en catarrhale koorts. En onder
.,ziekten van de ademhalingsorganen": ,,neus-keelcatarrh en keel-
ontsteking." Men vraagt zich af: waren deze laatste aandoeningen
soms niet besmettelijk? Dat zou kunnen zijn. Maar op blz. 44

staat, dat ncus-keelcatarrh heerschend voorkwam. Ik zon ook willen
vragen: wat is catarrhale koorts ?

Onder ,,ziekten van de ademhalingsorganen" komen voor: ,,long-
emphyseem" en ,,chronische dampigheid" naast elkaar.

Bij het overzicht der ,,uitwendige ziekten" wordt gesproken van
,.ontsteking van pezen en peesscheeden", en wat later daarnaast
van ,,gallen". Een vreemd allegaartje wordt ook samengebracht
onder ,, hoef ziekten". Men spreekt daar van hoefontsteking, maar
daarnaast nog van traumatische en rheumatische hoefcntsteking,
steengallen, verzweringen, enz., enz. Men vraagt zich af, wat omvat
eigenlijk die eerste rubriek „hoefontsteking"? En men vraagt
zich ook af, houden alle paardenartsen zich aan dezelfde inter-
pretatie, zoo die al bekend is?

Gemist wordt hierbij een rubriek: „ontsteking van het hoefbeen",
of „osteïtismus" in het algemeen, welk lijden door de Fransche
paardenartsen zoo goed en oorspronkelijk werd bestudeerd.

Het hoofdbestuur heeft de eer onderstaand schrijven in zake
adviezen bij vlekziekten, verzonden aan Zijne Excellentie den
Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, ter kennis der
afdeelingen en der leden te brengen.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordering der
veeartsenijkunde in Nederland heeft de eer, naar aanleiding
van een missive van Uwe Excellentie van 15 April T909,
No. 2052, Af deeling Comptabiliteit, betreffende adviezen bij vlek-
ziekte, welke missive door de districtsveeartsen ter kennis is
gebracht van hun plaatsvervangers, het navolgende onder
Uwe aandacht te brengen.

Waar bij beschikking van den Minister van Waterstaat,
Handel en Nijverheid van 20 Februari 1904, met betrekking
tot de vlekziekte der varkens het onderzoek, — volgens art. 16
van de Wet van 20 Juli 1870 (S. 131) in te stellen, nadat dooi-
den houder of hoeder aan den Burgemeester kennisgeving
volgens art. 13 dier Wet is geschied — buiten toepassing_ is
gesteld, kan, naar de meening van het Hoofdbestuur, van een
op grond van dat onderzoek uit te brengen advies aan den
Burgemeester door den veearts, wel geen sprake zijn.

Wanneer evenwel de houder of hoeder bedoelde aangifte
bij den Burgemeester niet verricht, wijl hij niet meent met een
besmettelijke veeziekte te doen te hebben, en hij voor het
zieke dier de hulp inroept van zijn veearts, zal deze, indien
hij tot de conclusie komt, dat hier een besmettelijke veeziekte
in het spel is, volgens art. 11 van de Wet van 8 Juli 1874,
S. 98, verplicht zijn daarvan kennis te geven aan den districts-
veearts en aan den Burgemeester; in laatstbedoeld artikel
wordt evenwel van een advies niet gesproken.

Op grond van het bovenstaande wil het het Hoofdbestuur
voorkomen, dat de alinea van bovengenoemde missive, lui-
dende: Het is om die reden, dat dan ook in den vervolge bij
vlekziekte — evenzoo als bij andere besmettelijke veeziekten
— geregeld een advies zal moeten worden afgegeven, niet
in overeenstemming is met de omtrent dit punt vigeerende
bepalingen.

Aan Zijne Excellentie
den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel.
\' s-Gravenhage.

Af deeling Friesland. De veeartsen R. S. Bergsma te Sneek,
C. Kunst te Sneek en S. Schaap Hzn. te Joure zijn als leden dezer
afdeeling aangenomen. Het bestuur der afdeeling bleef, door her-
kiezing van den penningmeester, onveranderd.

Den 24^sten Augustus 1910 is een cursus in vee- en vleeschkeuring
voor veeartsen uit de provincie Zuid-Holland aangevangen, aan
het abattoir te Rotterdam en den 9^den November 1910 eenzelfde

cursus voor veeartsen uit de provincie Groningen, aan het abattoir
te Groningen.

Door de Veeartsenijkundige hygiënische vereeniging werd in
1909 een commissie benoemd, bestaande uit de heeren Dr. D. A. de
Jong te Leiden, J. J. F. Dhont te Rotterdam, F. W. van Dulm
te Arnhem en D. van der Sluijs te Amsterdam, welke de opdracht
verkreeg om in den meest ruimen zin te onderzoeken in hoever
de keuring van visch, week- en schaaldieren noodzakelijk, uitvoer-
baar zal zijn en op welke wijze die keuring zal dienen te worden
geregeld en uitgevoerd.

In een vergadering der commissie werd op voorstel van haar
voorzitter Dr. de Jong besloten aan het bestuur der vereeniging
voor te stellen der commissie zoo mogelijk een crediet te verleenen
ter bestrijding van de kosten verbonden aan haar onderzoek.
De commissie had zich daarbij voorgesteld om volgens het plan
van haar voorzitter een rapport samen te stellen omtrent
het resultaat van haar onderzoek en daaraan toe te voegen een
wetenschappelijke beschrijving van de eetbare vischsoorten, van
de ziekten, welke hierbij voorkomen, geïllustreerd door platen
en teekeningen, alsmede een verzameling in vitro van die visschen
aan te leggen.

Zooals eenigermate te verwachten was, ontving de commissie
van het bestuur ten antwoord, dat het gaarne zou medewerken
de uitvoering van het breed opgevatte plan te bevorderen, doch
dat de kas der vereeniging niet toereikend was dit zoodanig
financieel te steunen, dat het hierdoor ten uitvoer zou kunnen
worden gebracht.

Intusschen deelde Dr. de Jong in Mei 1910 aan het bestuur
der vereeniging mede, dat hij zich, wegens zijn vele werkzaamheden,
genoodzaakt zag het lidmaatschap der commissie neer te leggen.
De commissie bleef evenwel diligent en in de in Juli j.1. te Arnhem
gehouden algemeene vergadering der vereeniging werd deze door
de benoeming van den heer T. A. L. Beel aangevuld.

De aldus samengestelde commissie, waarvan de heer D. van der
Sluijs voorzitter, de heer van Dulm ondervoorzitter, de heer
Dhont penningmeester en de heer Beel secretaris is, vergaderde

den i2^den November j.1. te Utrecht, om te beraadslagen over de
wijze, waarop zij met bescheidener programma aan haar opdracht
zou kunnen voldoen. Het resultaat hiervan is, dat de commissie
als grondgedachte heeft aangenomen, dat de vischkeuring ligt op
het gebied der veeartsenijkundigen en deze derhalve zijn aan-
gewezen om die keuring uit te voeren of althans te controleeren
niet alleen, maar ook om het tot standkomen hiervan te be-
vorderen.

De commissie acht het, om aan de uitvoering van haar opdracht
te kunnen voldoen, noodzakelijk, gegevens te verzamelen omtrent
de waarneming van ziekten bij de visschen, omtrent nadeelige
gevolgen, welke door het gebruik van zieke of ondeugdelijke visch
bij menschen zijn waargenomen, en omtrent de plaatsen, waar in
ons land de vischkeuring wordt uitgeoefend en gereglemen-
teerd is.

De commissie meent, dat zij deze gegevens, voor een groot deel
althans, zal kunnen verkrijgen door de hulp van de Nederlandsche
veeartsen, doch ook andere personen of corporatiën in staat zullen
zijn haar omtrent een en ander voor te lichten. Zij stelt zich voor,
dat een beroep op de medewerking van verschillende personen, in
de eerste plaats van de Nederlandsche veeartsen, niet zonder
resultaat zal blijven en vleit zich met de hoop, dat ieder van hen,
die belang stelt in deze kwestie en in staat is hieromtrent in-
lichtingen te verstrekken, hiermede niet achterwege zal blijven
en bereid zal zijn voor zooveel mogelijk de vragen hierbij gesteld
te beantwoorden. Ook meent cle commissie, dat zij op de mede-
werking zal mogen rekenen van verschillende autoriteiten in ons
land en dat ook buitenlandsche collegae haar de hun eventueel te
verzoeken hulp niet zullen onthouden.

De commissie heeft het voornemen ter gelegener tiid van haar
werkzaamheden en bevindingen een zakelijk en voor den opzet
der zaak bruikbaar rapport samen te stellen en koestert den
wensch aan dit rapport toe te voegen een atlas in kleurendruk,
waarin de eetbare soorten van rivier- en zeevisch aanschouwelijk
worden voorgesteld en de soortkenmerken, benevens eenige andere
wetenswaardigheden betreffende die vischsoorten in beknopten
tekst worden beschreven.

De commissie vleit zich met de h.oop, dat de antwoorden op
de gestelde vragen in grooten getale vóór den isten Februari a.s.
zullen worden ingezonden aan den secretaris en brengt gaarne
reeds bij voorbaat haar dank aan de medewerkers.

woord van dank voor de bereidwilligheid, waarmede zij een plaats
heeft gegeven aan deze oproeping, welke daardoor onder de oogen
kan komen van alle Nederlandsche collegae, dus ook van hen.
die geen lid zijn der Veeartsenij kundige hygiënische vereenigmg.

1. Wordt in de gemeente, waar gij gevestigd zijt, of in die,
waarin gij de praktijk uitoefent, ambtelijk de keuring van
visch verricht, zoo ja, door wie?

2. Bestaan er in Uw gemeente of in die, waarin gij de praktijk
uitoefent, verordeningen, voorschriften of reglementen
omtrent de keuring van visch, zoo ja, welke?

3. Bestaan er in Uw gemeente of in die, waarin gij de praktijk
uitoefent, een openbare of wel particuliere vischmarkt of
vischafslag, zoo ja, welke vischsoorten worden daar ver-
handeld en van waar zijn die afkomstig?

4. Zijn door U ziekten bij vischsoorten waargenomen en van
welken aard waren die ziekten?

5. Zijn U gevallen bekend, waarin bij mensc.hen door het
nuttigen van visch, schaal- of weekdieren ziekten zijn ver-
oorzaakt?

6. Acht U het noodzakelijk, dat voor de consumptie bestemde
visch, schaal- of weekdieren aan keuring worden onder-
worpen en op welke wijze zou die keuring naar Uw meening
dienen te worden geregeld en uitgevoerd?

gemeentelijke slachthuizen in nederland over de
als gevolg van de door de regeering uit-
geschreven slachthuis-prijsvraag bekroonde
en aangekochte ontwerpen.
f Ten vorigen jare wendde de bovengenoemde vereeniging zich
tot den Directeur-Generaal van den Landbouw met het verzoek

in de gelegenheid te worden gesteld de bekroonde en aangekochte
ontwerpen ter nader onderzoek te mogen ontvangen.

Aan het verzoek werd met de meeste welwillendheid voldaan.
De vereeniging benoemde een aparte commissie ter onderzoek en
vereenigde zich met haar rapport en haar voorstellen. Nadere
bijzonderheden verstrekken het schrijven aan den Directeur-
Generaal van den Landbouw en het rapport der door de Vereeniging
benoemde commissie, hieronder afgedrukt

Het Bestuur der Vereeniging van directeuren van gemeente-
lijke slachthuizen in Nederland heeft de eer U Hoogedel-
gestrenge oprecht dank te zeggen voor de bereidwilligheid,
waarmede de bekroonde en aangekochte ontwerpen van
slachthuizen, resultaten van de door de Regeering uitge-
schreven prijsvraag, aan de Vereeniging ter beoordeeling
afgestaan werden.

De Vereeniging heeft een aparte commissie benoemd om
de genoemde ontwerpen nader te bestudeeren, en heeft zich in
haar algemeene vergadering van den riden September j.1.
met het rapport en de voorstellen dier commissie vereenigd.
Het bestuur neemt de vrijheid U, met terugzending der ont-
werpen, een exemplaar van het verslag der commissie te doen
toekomen, daardoor tevens voldoende aan de opdracht der
Vereeniging 0111 aan U Hoogedelgestrenge de door haar
aangenomen voorstellen der beoordeelingscommissie mede
te deelen.

Bovendien is het de plicht van het Bestuur L\' te doen weten,
dat de Vereeniging ernstig de mogelijkheid overweegt, om
harerzijds plannen van slachthuizen, als in de prijsvraag
bedoeld, te ontwerpen, waarin echter de door de commissie
bedoelde fouten worden gemist.

Rapport van de Commissie, benoemd door de ,,Vereeniging van
Directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Nederland" in
hare vergadering van 1 Mei 1909, belast met het uitbrengen
eener beoordeeling van de bekroonde en aangekochte ont-
werpen voor slachthuizen, resultaten van de door
de Nederlandschc Regeering uitgeschreven
prijsvraag.

Bovengenoemde commissie, bestaande uit de H. H. van
Dulm, van Oyen en Van Harrevej.t, vergaderde op 5 Juni
1909 ten huize van laatstgenoemd lid. Nadat bij onderling goed-
vinden de heer Van Dulm was aangewezen als voorzitter en de heer
Van Harrevelt als secretaris, werd de vergadering door eerst-
genoemde geopend met een kort inleidend woord.

Daarna namen de besprekingen der slachthuisontwerpen een
aanvang, waarvan hieronder een résumé volgt.

De commissie was eenparig van oordeel, dat men geen kritiek
kon uitoefenen op de wijze van bekroning, omdat men de andere
ingezonden onderwerpen niet kende; ook wenschte zij geen aan-
merkingen te maken op fouten in de door de Regeering gestelde
eischen begaan, al zijn die fouten oorzaak van gebreken in de inge-
zonden ontwerpen. De commissie wenschte slechts een beschouwing
omtrent de bestudeerde ontwerpen zelf te leveren en naar aanleiding
daarvan voor te stellen een advies aan de Regeering door de
„Vereeniging van Directeuren enz." te doen uitbrengen.

Volgens voorstel van den heer Van Oyen stelde de commissie
de volgende eischen vast, waaraan slachthuizen als bedoeld, vol-
gens haar inzicht moeten voldoen:

i°. Alle, tot het slachthuis behoorende inrichtingen behooren
onder één dak vereenigd te zijn, mits men daardoor niet in botsing
komt met eischen der hygiëne.

2°. Indien het noodig is een verbindingsgang te maken, moet het
slachthuis zóó worden ingericht, dat alle deelen door den gang
gemakkelijk te bereiken zijn, het verkeer niet wordt belemmerd en
het geslachte vleesch niet meer in aanraking kan komen met
bedorven lucht of onreine voorwerpen.

3⁰. De onreine deelen moeten snel uit «de slachtlokalen kunnen
worden verwijderd en op zoodanige wijze, dat deze niet meer in
aanraking kunnen komen met het geslachte vleesch.

4⁰. . Localen voor verwerking van onreine stoffen en die voor
waschaangelegenheden, privaten en urinoirs moeten zóóver van
de hallen verwijderd liggen, als dit met het oog op de practische
bruikbaarheid mogelijk is, en mogen geen hinder veroorzaken.

7°. In het voor den dienst bestemde gedeelte van het slachthuis
moeten minstens twee vertrekken aanwezig zijn, waarvan één voor
administratie en één voor onderzoek. Van uit beide vertrekken moet
men zooveel mogelijk toezicht kunnen houden op alles wat in het
slachthuis omgaat.

8°. Er moeten zooveel mogelijk inrichtingen worden aange-
bracht, welke het slachthuisbedrijf voor directie en gebruikers
gemakkelijk maken en de doelmatigheid van het geheel verhoogen,
(b.v. sterilisator, Kori-oven, weegplaats, lokaal voor het verkleinen
van vleesch).

io°, Is er een koelhuis en machinekamer, dan moet de ligging
van die lokalen ten opzichte van elkaar aan de eischen voldoen.

ii°. Er moet voldoende rioleering zijn en gezorgd worden voor
het onschadelijk maken der afgevoerde stoffen. De ligging en
constructie der kolken en riolen moet zoodanig zijn, dat verstoppin-
gen zonder schade aan de gebouwen en op weinig kostbare wijze
kannen worden verholpen.

Volgens bovenstaande eischen beschouwd, heeft de commissie
-de ontwerpen beoordeeld als volgt:

Volgens de beoordeeling der commissie moeten, wat hun
verdienste betreft, de ontwerpen A. gerangschikt worden als volgt:

Na de beoordeeling der ontwerpen werd door de commissie
besloten het volgende voorstel te doen aan de vergadering van de
,,Vereeniging van Directeuren, enz."

Aan den Heer Directeur-Generaal van den Landbouw onder
dankzegging voor de toezending van de bekroonde en aangekochte
ontwerpen van slachthuizen met de daarop betrekking hebbende
bescheiden, als de meening van de „Vereeniging van Directeuren
van gemeentelijke slachthuizen in Nederland" te berichten:

i°. Dat, waar bij de beoordeeling der ingekomen ontwerpen ter
beantwoording van de uitgeschreven prijsvraag voor een slacht-
huis, doelmatigheid en eenvoudigheid op den voorgrond zijn gesteld
geworden en het architectonische gedeelte terecht geheel buiten
beschouwing moest blijven, in de commissie, aan wie de beoordee-

ling werd opgedragen, meer plaats ingeruimd had moeten worden
aan personen, die, als bestuurders van bestaande slachthuizen,
uit ervaring bekend zijn geworden met de eischen, aan genoemde
inrichtingen te stellen.

2°. Dat, waar in Nederland in den laatsten tijd eenige moderne
slachthuizen zijn gebouwd, die in menig opzicht aan strenge eischen
getoetst mogen worden, doch die alle in de praktijk blijken nog niet
volmaakt te zijn, het in de eerste plaats de Directeuren van deze
moderne slachthuizen zijn, die zich een juist oordeel over de meer-
dere of mindere doelmatigheid van een slachthuis gevormd zullen
hebben en het dus bevreemding mag wekken, dat hun stem bij de
beoordeeling der prijsvragen niet is gehoord geworden.

3°. Dat zij zich niet kunnen vereenigen met de uitspraak der
jury in zake de prijsvraag voor een slachthuis.

4°. Dat in geen geval bevorderd mag worden het bouwen van
slachthuizen volgens type A. motto ,,Dierenbescherming", omdat
een aldus gebouwd slachthuis niet voldoet aan de hoofdeischen, die
men uit een oogpunt van doelmatigheid en hygiëne moet stellen.

5°. Dat het aanbeveling verdient om in zoo ruim mogelijken
kring bekend te maken het ontwerp type A, motto ,,X. Y. Z.",
omdat het is een plan, hetwelk aan strenge eischen kan worden
getoetst. Wel is waar bevat het volgens oordeel der commissie
enkele fouten, maar deze zijn gemakkelijk te verbeteren, zonder
ingrijpende wijzigingen in het ontwerp aan te brengen.

6°. Dat aan het ontwerp van een slachthuis met koelinrichting,
ingezonden onder motto ,,Dierenbescherming" (type B) verschil-
lende fouten kleven niet alleen, maar liet bovendien ook door een
minder gewenschte onderlinge ligging der lokalen afkeuring ver-
dient.

7°. Dat naar de meening der vereeniging gegrond op het onder-
zoek der desbetreffende commissie het bekroonde type B. niet
kan worden aanbevolen.

Aldus opgemaakt in opdracht van de commissie, benoemd
door de „Vereeniging van Directeuren van gemeentelijke slacht-
huizen in Nederland" in haar vergadering van i Mei 1909, belast
met het uitbrengen van een beoordeeling op de bekroonde en
aangekochte ontwerpen voor slachthuizen, resultaten van de door
de Nederlandsche Regeering uitgeschreven prijsvraag.

In een ingezonden artikel in aflevering 24 van het 37ste deel van dit tijdschrift,
getiteld: „De storm van 20 November 11. te Rotterdam" schrijft de Heer A. van
Leeuwen onder meer: „Ik baseerde mijn voorslag op de gegevens van de Hoornsche
vergadering, waar gesproken werd van 3 en 4 dagen wachten (op de hulp van den
veearts bij noodentingen), zoodat de varkenshouders gegronde klachten hadden."

Deze conclusie verbaast ons ten zeerste. Gaarne zullen ondergeteekenden
vernemen, waaruit de Heer Van Leeuwen het bewijs heeft geput, dat die gevallen,
waarin de veehouders bij noodentingen 3 a 4 dagen hebben moeten wachten op
hulp van den veearts, zich werkelijk hebben voorgedaan.

Uit het verslag van bedoelde vergadering te Hoorn, den isden September 1910
gehouden, voorkomende in het Landbouwweekblad van 15 October j.1. zeker niet.
Integendeel. De leugenachtige toelichting van het voorstel der Afdeeling Enkhuizen
van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw, om der Regeering te verzoeken
varkens tegen vlekziekte door particulieren (niet-veeartsen) te doen inenten,
berustte toch op de volkomen onware mededeeling, dat een tiental veehouders t(
Andijk in spoedeischende gevallen (dus bij noodentingen) 3 a.) dagen, nadat hulp
is aangevraagd, op de komst vun den veearts hebben moeten wachten. Maar over-
tuigend is op die vergadering aangetoond, en de mededeeling daarvan komt ook
in het verslag voor, het leugenachtige van die toelichting. De afgevaardigde van
de afdeeling Enkhuizen, door ondergeteekenden ter verantwoording geroepen,
is in gebreke gebleven ook maar één geval te noemen, waarin te Andijk de veeartsen
bij noodentingen 3 a 4 dagen op hun hulp hebben doen wachten.

Trouwens, de onwaarheid lag er ook te dik op, zooals reeds door den Voorzitter
onzer Maatschappij is begrepen, (zie diens mededeeling op bladzijde 611 van
deel 37 van dit tijdschrift), nog vóór de vergadering der Hollandsche Maatschappij
van Landbouw was gehouden.

Uit genoemd verslag is tevens op te maken, dat het geheele opzet van het
voorstel der afdeeling Enkhuizen is geweest, aan een, door den districtsveearts
af gestraften, frauduleus varkensinentenden veeverlosser-biggensnijder, die,
zooals begrijpelijk is, meer charlatans-uitstapjes op veeartsenijkundig-thera-
peutisch gebied maakt, weer het inenten van varkens te veroorloven.

De afdeeling Medemblik, grenzende aan die van Enkhuizen, en waarin door
ondergeteekenden ook de praktijk wordt uitgeoefend, vond de looze toelichting
dan ook zóó beneden alles, dat haar afgevaardigde een imperatief mandaat heeft
ontvangen om met alle middelen het voorstel Enkhuizen te bestrijden.
! Deze afdeeling heeft dan ook wijselijk haar voorstel met de onware toelichting,
■die eenig zal zijn in de annalen van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw,
ingetrokken, gelijk ook in het verslag is gemeld. Hoe kan nu bovengenoemde

niet goed gele/.en en als hij dit wel had gedaan, zou al zijn gevaarlijk geschrijf
overbodig zijn geweest.

De praktizeerende veeartsen in de
Afdeeling Enkhuizen en omgeving,
F. M. de Leur.
J. Koelemeij.

Correspondent voor de provincie Noord-Holland. Met ingang van 1 Januari
1911 treedt als zoodanig op de Heer Dr. F. P. Keijser, Directeur van het abattoir
te Alkmaar, ter vervanging van den Heer Dr. W. Stuurman, die met ingang
van dien datum van dit correspondentschap is ontheven.

Variabiliteit bij microben. Over dit onderwerp sprak Professor Beijerink
uit Delft den I4^den December j.1. in een buitengewone vergadering van de Philo-
sophische Faculteitsvereeniging te Utrecht. Na erop te hebben gewezen, dat zijn
voordracht eigenlijk zou raken aan de kwestie van het begrip soort, deelde spreker
meerdere gevallen van door hem waargenomen variabiliteit bij microben mede.

Ten eerste bij Dematium pullulans, een op de bladeren van allerlei boomen
voorkomende schimmel. Op glucoseagar vormt Dematium witte, bruine en zwarte
kolonies, die men a priori voor verschillende schimmelsoorten zou aanzien. Nader
onderzoek leert echter, dat het alle kolonies zijn van Dematium pullulans, welke
men als varianten of pleontcn kan aanduiden. Deze pleonten kunnen in elkaar
overgaan; uit een zwarte kolonie kan men b.v. zwarte en witte culturen zien
ontstaan.

Andere waarnemingen hadden betrekking op een gistsoort, Schizosaccharomyces
octosporus, die door spreker uit krenten was gecultiveerd, nadat deze gedurende
24 uur bij 50° C. waren verwarmd. Door dit verwarmen sterven eventueele andere
lagere organismen af, de sporen van bovengenoemde gistsoort evenwel niet. De
primaire cultuur werd verkregen in aangezuurd moutextract; daarna werd voort-
gekweekt op agar. In laatstbedoelde culturen ontstaan nu naast en op de witte
kolonies van den hoofdvorm meerdere pleonten, die gele kolonies geven. Overgiet
men zulk een cultuurplaat met jodiumoplossing, dan worden de witte kolonies
blauw; in den hoofdvorm n.1. komen sporen voor, waarvan de wand zich met
jodium blauw kleurt. De pleonten evenwel geven na de jodium-inwerking allerlei
kleuren te zien tusschen blauw en geel; sommige bevatten n.1. nog min of meer
sporen, andere zijn absoluut sporeloos; deze laatste, steriele, vormen moeten dus
naderhand zijn ontstaan uit den hoofdvorm, want de temperatuur van 50° C.
heeft alles, behalve de sporen, gedood.

in vloeisap van boomen, waarin de wilgenhoutrups voorkomt. Gekweekt op mout-
extract, (volgens spreker veel overeenkomst hebbende met genoemd vloeisap,
dat een „biertje" is) groeit deze Chlorella in een groene lintvormige cultuur, waarin
gele streepjes. Uit de gele streepjes kan men verder pleonten kweeken, die hun
afwijkende eigenschappen behouden, indien men ze geregeld en frequent overent.
(Spreker wees hierbij op het groote belang van gedurig overzetten voor de stabiliteit
der eigenschappen; ieder patholoog-bacterioloog zal dit met hem eens zijn.) Uit
de gele ontstaan soms witte Chlorella\'s, die later weer tot den groenen vorm kunnen
terugkeeren; sommige evenwel blijven sneeuwwit; deze zijn door Krüger Protho-
theca genoemd. Mag men hier nu spreken van een mutant, in den zin van De Vries?
Spreker is huiverig voor het toepassen der mutatie-theorie op de lagere organismen.
Het is zéér merkwaardig, dat de groene Chlorella onder invloed van het zonlicht
koolzuur assimileert; de gele doet het ook nog; de witte doet het niet meer. Spreker
heeft vastgesteld, dat bij den witten vorm de chromatophoor blijft, die evenwel
de eigenschap van bladgroenvorming heeft verloren.

Tenslotte behandelde spreker zijn onderzoek van Bacillus prodigiosus. Op
agarplaten kan deze bacil vele pleonten vormen; de variabiliteit is hier meer in-
gewikkeld. Naast den stamvorm van roode kleur ontstaan ev. twee varianten,
die overigens weinig van den stamvorm verschillen; n.1. Bac. prodigiosus hyalinus
en auratus. Voorts ontstaan er z.g. winst-varianten, waarbij nieuwe eigenschappen
optreden, b.v. slijmvorming; men kan dan spreken van een normaal-viscosus,
hyalinus-viscosus, auratus-viscosus. Ook zijn er z.g. verlies-varianten, n.1. de va-
rianten albus en roseus en allerlei vormen daar tusschen in. Sommige varianten
vormen op haar beurt wederom varianten; sommige zijn constant, andere keeren
ev. tot den grondvorm terug.

Ook wees spreker nog op den streptococcus van de z.g. lange wei; door te hooge
temperatuur wordt de lange wei tot z.g. korte wei.

Nadat de spreker deze resultaten nog had bezien in verband met de ontogenie
en de phylogenie der hoogere organismen, eindigde hij zijn voordracht, die ook
voor den patholoog-bacterioloog hoogst interessant was. Ook hij kan dikwijls
waarnemen, hoe b.v. de staphylococcus pyogenes aureus wordt tot een albus,
hoe bacillus tuberculosis soms bruinrood pigment vormt, hoe bacillus coli com-
mune soms de eigenschap om melk te stollen verliest, hoe een zeer virulent micro-
organisme avirulent wordt enz.

Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek. De vierde algemeene ver-
gadering dezer vereeniging werd 13 December j.1. te Utrecht gehouden onder
voorzitterschap van Prof. H. Kamerlingh Onnes uit Leiden.

De Heer F. B. Löhnis deed enkele mededeelingen omtrent het rapport over
den invoer van bevroren en gekoeld vleescli in Nederland. Aan een commissie,
bestaande uit de heeren F. B. Löhnis te \'s-Gravenliage, Prof. Dr. D. A. de Jong
te Leiden en C. G. Vattier Kraane te Amsterdam, was de beantwoording van
de volgende vraag opgedragen: Is ook voor Nederland de invoer van bevroren en
gekoeld vleesch uit het buitenland wenschelijk?

Het rapport der meerderheid (Löhnis—de Jong), dat waarschijnlijk binnen-
kort in dit tijdschrift zal worden gepubliceerd, komt tot een ontkennend antwoord,
vooral op hygiënische gronden; de minderheid (Vattier Kraane) wil de Neder-
landsche Regeering in overweging geven een proef te nemen met den invoer van een
nader te bepalen hoeveelheid bevroren en gekoeld vleesch. De minderheid meent n.1.
dat de vleeschprijzen binnen korten tijd zullen stijgen en wel door de vermindering
van den veestapel in Noord-Amerika als gevolg van de groote omzetting van
wei- in bouwland en van de bevolkingsaanwas, alsmede door de verscherping
der Engelsche wet op den uitvoer van slachtpaarden. Op een volgende vergadering
zal over beide rapporten worden gediscussieerd.

Daarna hield de heer G. Liebl, werktuigkundig ingenieur te Haarlem, een
voordracht over koelinrichtingen in slachthuizen. Bij de rondvraag wees de heer
D. van der Sluijs uit Amsterdam op het ozoniseeren van de lucht in de koel-
huizen, waarvan de heer Liebl niet had gesproken. Laatstgenoemde deelde daarop
mede, dat z.i. ozoniseeren niet noodig is, als de koelinricliting goed werkt. De
secretaris, de heer J. F. H. Koopman was dit niet met hem eens; hij weet o.a.
dat aan het abattoir te Keulen de ozoniseering zeer goed werkt en bepaalde voor-
deelen geeft; n.1. minder reuk in de koelruimten; geen schimmelvorming, (bestaande
schimmelvorming verdwijnt) en de mogelijkheid om het vleesch langer te bewaren.

De heer Ellerman uit Dordrecht vroeg nadere inlichtingen over hetgeen de
inleider verstond onder het permanent werken van de koelinstallatie. De heer
Liebl deelde hierop mede, dat het hem gewenscht voorkomt ongeveer 20 uur
per etmaal te koelen; hij acht het voor het resultaat der koeling aanbevelenswaardig,
dat er zooveel mogelijk permanent gekoeld wordt; de capaciteit der installatie
moet dan zoodanig worden gekozen, dat bij voortdurende functie de temperatuur
niet beneden 2° C. komt. Het afkoelen tot ± \'^"C. en het daarna laten oploopen
<!er temperatuur tot 8° C. acht hij voor het vleesch zeer slecht. (Dit zal ieder des-
kundige met den heer Liebl eens zijn, doch ondergeteekende is van meening,
dat een verstandig abattoir-directeur de temperatuur nimmer zoo hoog zal laten
stijgen.) Op een volgende vergadering zullen de discussies over dit onderwerp
worden voortgezet.

Tenslotte gaf de secretaris nog verslag van het Tweede Internationaal Koudc-
Congres, in October j.1. te Weenen gehouden. Uit de lange rij der rapporten blijkt,
welk een groote beteekenis de koeltechniek in den tegenwoordigen tijd voor allerlei
industrieën bezit. Op het gebied der koeltechniek maakt Nederland geen slecht
figuur; het telt op het oogenblik 260 koelmachines; het groote Rusland daaren-
tegen slechts 167, waarvan nog 37 op schepen. Interessant is een nieuwe methode
voor ijsfabricage, van Houlding, waarbij de ammoniak verdampt in een gedeel-
telijk in het water ronddraaienden trommel; het aan de oppervlakte van den
trommel gevormde ijs wordt voortdurend afgeschraapt en dit schraapsel wordt
tot staven geperst.

Rijkscursus ter opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag. l>e directeur-

generaal van den Landbouw brengt ter kennis van belanghebbenden, dat in de
maand Januari, op nader te bepalen dagen, aan \'s Rijks Veeartsenijschool te
Utrecht, gelegenheid zal worden gegeven tot het afleggen van het toelatings-
examen tot den cursus ter opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag.

Zij die tot dit examen wenschen te worden toegelaten, moeten den leeftijd van
23 jaar hebben bereikt en zich vóór 20 Januari, onder overlegging van geboorte-
akte, diploma\'s (van ambachtsschool, hoefsmidschool of hoefbeslagcursus), het
bewijs van het met vrucht afloopen der lagere school en aanbevelingen uit vroegere
werkkringen, met eigenhandig, vrachtvrij schrijven, bij den directeur van \'s Rijks
Veeartsenijschool te Utrecht aanmelden.

Mond- en klauwzeer. De minister van landbouw heeft aan de commissarissen
der Koningin in de onderscheidene provinciën het volgend schrijven gericht:

„In verband met de omstandigheid dat het mond- en klauwzeer zich in het
buitenland uitbreidt en met name in Duitschland een dreigend karakter aan-
neemt, acht ik het van groot belang, dat de veehouders door middel van de burge-
meesters, met nadruk gewezen worden op het noodzakelijke van onmiddellijke
aangifte van onverhoopte gevallen van mond- en klauwzeer. Het behoeft geen
betoog, dat het gedurende eenigen tijd verzwijgen van een eerste ziektegeval en
het dientengevolge in stand blijven van een bron van besmetting noodlottige
gevolgen met zich brengen kan.

Zelfs verdient het de voorkeur dat ook in twijfelachtige gevallen kennis gegeven
en niet gewacht worde, totdat meerdere zekerheid omtrent den aard der ziekte
verkregen is."

Provinciaal veeteelt-consulent. De Vereeniging tot ontwikkeling van den
Landbouw in Holland\'s Noorderkwartier verzoekt aan de Staten om met 1 Januari
1911 over te gaan tot de instelling van een Provinciaal veeteelt-consulentschap
en daarvoor een bedrag beschikbaar te stellen van f 1100.

Moet de aan te stellen consulent een provinciaal ambtenaar worden, dan is de
subsidie niet noodig. Onder de veefokkers bestaat nog weinig eenstemmigheid
over het nut en de werkzaamheid van de instelling van dit ambt en 1111 willen
gedeputeerden gaarne erkennen, dat een veeteelt-consulent als raadsman nut
kan stichten, doch daarin vinden zij geen voldoende aanleiding om hem al dadelijk
tot een provinciaal ambtenaar te maken.

Zij meenen, dat moet worden afgewacht op welke wijze de werkkring van dien
consulent door de vereeniging, gesteund door het rijk, zal worden geregeld en
meenen, dat het verzoek, zooals het thans luidt, mo\'et worden afgewezen.

Negende internationaal physiologisch congres. Het achtste congres te Weenea
heeft op voorstel van Prof. Hamburger besloten het volgende congres in 1913
te Groningen te houden. Het nieuwe laboratorium voor phvsiologie te Groningen
zal voor dien tijd voltooid zijn.

Openbare hygiëne in de Vereer.igde Staten. Het Amerikaansche Museum
voor Natuurlijke Historie te New-York heeft een afdeeling geopend, ten dienste
van de publieke hygiëne. Deze nieuwe afdeeling is nog maar in haar begin; maar
het volgende wordt er mee beoogd. Er bestaat op het oogenblik in de V. St. geen
overzichtelijke verzameling van bacteriën. Nu wordt vanwege het Museum een
laboratorium gesticht, waar een volledige collectie bacteriën zal worden gekweekt.
De kweekproeven en de nuttige of schadelijke eigenschappen der bacteriën zullen
op een bevattelijke wijze aan het publiek worden gedemonstreerd, waarbij vooral
op de eischen der openbare hygiëne de nadruk zal worden gelegd. Aan het hoofd
der nieuwe afdeeling van het Museum staat prof. Chari.es Edward Amory
Winslow.

Verwonding van J. N. A. C. Scheepens. Bij het departement van koloniën is
het bericht ingekomen, dat de kapitein-paardenarts J. N. A. C. Scheepens in
Atjeh zwaar gewond werd.

Blijkens ingewonnen inlichtingen staat de zware verwonding van den kapitein-
paardenarts J. Scheepens in Atjeh, waarvan het departement van koloniën
kennis heeft gegeven aan de familie hier te lande, niet in verband met militaire
krijgsverrichtingen, maar schijnt de verwonde het slachtoffer te zijn geworden
van een individueelen aanval.

De heer Scheepens was sedert eenigen tijd niet meer militair-paardenarts,
maar burgerveearts in Atjeh.

„Volgens officieele rapporten werden in de eerste 3 kwartalen van dit jaar
(1 Jan.—I Oct.) 1910 in Duitschland ingevoerd 171.984 stuks rundvee. Daarvan
kwamen ongeveer 100.000 stuks uit Denemarken, ruim 70.000 uit Oostenrijk-
Hongarije, en 1263 uit Zwitserland. Behalve slachtvee, wordt ook heel wat fok-
en bedrijfsvee ingevoerd. Het grootste contingent bestaat uit koeien (65.000),
verder zijn het ossen (40.000), vaarzen en 2-jarige stieren (46.000), pinken (11.000),
oude stieren (7762) en ruim 2000 jonge kalveren.

Wij maken hiervan melding, omdat in Oostenrijk-Hongarije volgens de laatste
officieele opgave (van pl. m. half November) een kleine 62.000 boerderijen door
mond- en klauwzeer besmet waren. In Duitschland zelf breidde zich deze ziekte
uit over ruim 3500 boerderijen, over het geheele rijk verspreid, zoodat geen enkele
provincie of geen vorstendom (Sleeswijk-Holstein misschien uitgezonderd) nu
meer vrij is van mond- en klauwzeer.

Daartegenover staat, dat uit Nederland geen vee mag worden ingevoerd wegens
.... het mond- en klauwzeer! In 1907 en 1908, zoo orakelde een hooggeplaatst
persoon kort geleden in de Rijksdag volkomen terecht, was in Nederland veel
mond- en klauwzeer. En nóg levert de toestand in Nederland voor den Duitschen
veestapel in dit opzicht een bestendig gevaar op, werd er volkomen ten onrechte
aan toegevoegd.

De ware toestand is, dat in 1909, ja, nog enkele gevallen van mond- en klauw-
zeer in ons land voorkwamen, doch dat het telkens gelukte door krasse maatregelen
de uitbreiding tegen te gaan.

In het jaar 1910 hebben wij nog 4 gevallen gehad, n.1. in Februari te Rotterdam,
in Maart te Genemuiden, in April te Oldenbroek en in Mei te Zoeterwoude. Telkens
gelukte het weer deze zeer sporadische gevallen te onderdrukken door afmaking
of strenge isoleering.

Sedert Mei 1.1., dus een groot half jaar, zijn wij nu geheel vrij van mond- en
klauwzeer. Hoe lang dit nog zal duren, weten wij niet. Maar dit kunnen wij toch
met vrij groote zekerheid vaststellen, dat het gevaar nu juist dreigt van den
Duitschen kant.

Verbetering van den Indischen veestapel. Aan de hoofden van gewestelijk
bestuur op Java en Madoera, met uitzondering van de residenten van Soerakarta
en Djokjakarta, is, namens den Landvoogd de volgende circulaire gezonden.

In verband met een door een der hoofden van gewestelijk bestuur gedaan
voorstel om aan eene afdeelingsbank een voorschot te verleenen, ten einde inland-
sche gemeenten in staat te stellen om springstieren en dekhengsten aan te koopen,
is de vraag in behandeling genomen op welk standpunt het bestuur zich behoort
te plaatsen tegenover coöperaties van Inlanders en medewerking van inlandsche
gemeenten, ten aanzien van in het belang der bevolking te nemen maatregelen
tot verbetering van den veestapel en de verschaffing van crediet voor dat doel.

De overweging van die vraag heeft den gouverneur-generaal tot de volgende
beschouwingen geleid.

Het schikt niet iederen landbouwer of veebezitter om er dekhengsten en fok-
stieren op na te houden voor het instandhouden of verbeteren van den veestapel;
liet ligt in den aard, dal daarom getracht wordt vele individuen te doen samen-
werken, wanneer althans niet — zooals in sommige streken mogelijk is gebleken —
een meer gegoede Inlander zelf de aanschaffing van een superieur dier betaalt en
het tegen betaling ter beschikking stelt van houders van te dekken koeien en
merries.

Is het doel alleen te bereiken door samenwerking van de belanghebbenden,
dan behoort toch, naar het inzien van den landvoogd, die samenwerking niet
kunstmatig in het leven geroepen te worden door ambtenaren, doch te staan
onder rechtstreeksche bestuursleiding. De belanghebbenden treden dan immers
niet toe uit eigen beweging, doch half en half gedwongen, althans zonder het
bewustzijn bij zich te dragen, dat actieve medewerking en controle hunnerzijds
noodig is. Zij treden toe, vertrouwende, dat de bestuursambtenaren de leiding
nemen en toezicht houden en het is dan ook geen ongewoon verschijnsel, dat,
wanneer deze leiding en dat toezicht verminderen, ook de medewerking van de
belanghebbenden afneemt of geheel verloopt.

Waar echter neiging tot samenwerking blijkt te bestaan, verdient het alle
aanbeveling die samenwerking te bevorderen.

De aangewezen weg om in die richting de veeverbetering in de hand te werken,
lijkt den landvoogd toe te zijn: den veehouders, indien zij van het nut overtuigd

zijn, aan te raden voor gezamenlijke rekening te handelen, — waarbij echter strikt
behoort te worden vermeden aan de bevolking vee op te dringen, dat zij niet
of slechts met veel moeite kan onderhouden, en niet zal kunnen terugbetalen.
Eerst dan is het, naar Zijne Excellentie vermeent, te verwachten, dat de betrok-
kenen zeiven de dieren goed zullen verzorgen, en de gewenschte maatregel van
blijvenden aard zal zijn.

Wat de inlandsche gemeente betreft, deze kan in het algemeen niet geacht
worden zich te eigenen voor de uitvoering van maatregelen tot verbetering van
den veestapel.

Hare bemoeienis dient zich, naar de meening van den Landvoogd, te bepalen
tot publieke belangen en daaronder behoort de zorg voor de aanschaffing van
fokstieren en dekhengsten minder eigenaardig thuis, daar deze zorg meer een
privaat belang van een, zij het ook groot deel der gemeentenaren, ten doel heeft.

Daarom komt het Zijne Excellentie voor, dat niet dan in bijzondere gevallen
aan eene gemeente als zoodanig crediet moet worden verschaft, voor den aankoop
van fokdieren. Beter schijnt het, zulk crediet te verleenen aan een groep van
belanghebbende veehouders of aan personen, die van het houden van fokstieren
of dekhengsten een beroep maken.

Mocht zich echter het geval voordoen dat eene inlandsche gemeente inderdaad
zelve dekhengsten en fokstieren wenscht aan te schaffen en te onderhouden, clan
acht de Gouverneur-Generaal, in verband met de in de dezerzijdsche circulaire
van 30 Juni 1909 no. 1665a gestelde voorwaarde, dat alleen aan credietwaardige
personen (instellingen) hulp mag worden verleend, het wenschelijk om, alvorens
de gevraagde leening toe te staan, eenige zekerheidsstelling van de zijde der in-
landsche gemeente te vorderen, wat zou kunnen gebeuren door schriftelijk t»
bedingen, dat de gezamenlijke kiesgerechtigden zich ten behoeve van de bank
borgstellen voor de stipte terugbetaling van hoofdsom, rente en c.q. boeten.

De heer Heemskerk, Minister van Binnenlandsche Zaken : De geachte
afgevaardigden uit Winschoten en uit Meppel hebben gesproken over de
keuring van vleesch en van voedingsmiddelen. Ik hoop, indien dat mogelijk
zal zijn, een regeling op de keuring van het vleesch met eenigen spoed gereed
te hebben. Daarmede wil ik niet beweren, dat dit een gemakkelijk onderwerp is.
Het eischt ook overleg met het Departement van Landbouw, Nijverheid en
Handel, en met zekerheid kan ik niet bepalen, wanneer men daarmede gereed
zal zijn. De wensch is intusschen om er zoo spoedig mogelijk mede te komen.

Wat betreft de keuring van voedingsmiddelen — ik heb nog nooit een proeve
van regeling van dit onderwerp gezien, die een regeling was. Eens is mij een proeve
voorgelegd, waarbij alles aan latere regelingen werd overgelaten, en toen heb
ik gezegd: voor dat ik met een wetsontwerp bij de Kamer kom, wil ik het onderwerp
en datgene wat men regelen wil meer nauwkeurig bepaald zien. En dat vereischt
mijns inziens een zeer grondig overleg en onderzoek. Ik durf nu niet te zeggen.

wanneer het mogelijk zal zijn daarmede te komen. Ik geloof, dat de zaak op het
oogenblik meer gediend wordt, door eerst de vleeschkeuring af te wachten, omdat
daardoor allicht eenigszins meer de weg wordt bepaald tot hetgeen op dit gebied
te regelen valt. Men moet niet beginnen met een algemeene regeling, en dat heb
ik door den geachten afgevaardigde niet hooren beweren.

Uit de Memorie van Antwoord, betreffende het wetsontwerp, tot wijziging
en aanvulling van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting
voor het dienstjaar 1909.

Art. 37. Het oordeel van eenige leden, dat de voorgestelde verdubbeling van
het op dit artikel uitgetrokken bedrag hare oorzaak vindt in „een bedroevend
slecht beleid, dat aan het Rijk aanzienlijk nadeel heeft berokkend", kan de
ondergeteekende niet aanvaarden.

Op grond van de adviezen van deskundigen heeft men gemeend ter bestrijding
van de tuberculose onder het rundvee te kunnen volstaan met afmaking van de
clinisch-zieke dieren, gepaard gaande met reiniging en ontsmetting der stallen.
Het groote aantal aanbiedingen van zieke runderen werd aanvankelijk, niet-
tegenstaande de hooge kosten, welke het gevolg er van waren, als een verblijdend
verschijnsel beschouwd, blijk gevende van de belangstelling en medewerking
der veehouders. Nadat het stelsel van bestrijding eenige jaren had gewerkt, kwam
echter aan het licht, dat door sommigen misbruik werd gemaakt van de Rijkshulp.
Dieren, welke een of ander ziekteverschijnsel vertoonden, werden als verdacht
van tuberculose aangegeven, waarop kosteloos onderzoek door den districtsveearts
of zijn plaatsvervanger volgde. Bleek nu bij dat onderzoek, dat het dier niet aan
tuberculose leed, dan waren de uitgaven, daarvoor van Rijkswege gedaan, nutteloos,
terwijl het daarmede gepaard gaande tijdverlies ten nadeele van de bestrijding
der ziekte op andere hoeven kwam. Voorts bestond er ernstig vermoeden, dat
sommige lieden tuberculeuse runderen opkochten, om die vervolgens aan het
Rijk over te doen.

Ten einde deze misbruiken tegen te gaan, werd bepaald, dat de aanvragen
om overneming vergezeld moesten zijn van eene verklaring van den veearts,
dat bij het ter overneming aangeboden dier verschijnselen van tuberculose waren
geconstateerd/terwijl verder alleen aanvragen van fokkers in overweging werden
genomen.

Uit een en ander moge blijken, dat er van gebrek aan controle geen sprake
kan zijn; integendeel, zoodra omtrent het bestaan dezer misbruiken genoegzaam
zekerheid was verkregen, zijn zij met kracht tegengegaan.

Dat overigens de kosten van de tuberculosebestrijding tot dusverre zeer hoog
zijn geweest, kan gereedelijk worden toegegeven. Daarin is dan ook eene van de
redenen gelegen, waarom de ondergeteekende heeft gemeend een anderen weg
te moeten inslaan.

Het zuivere bedrag der kosten in die jaren was
dus.......................................... / 2.303.832,845

Voor het jaar 1910 zal geen geld bij suppletoire begrooting voor de tuberculose-
bestrijding behoeven te worden aangevraagd.

Wat betreft de vraag, door enkele leden gesteld, of het vooruitzicht bestaat,
dat België genoegen zal nemen met de nieuwe wijze van bestrijding van de tuber-
culose, zooals die is neergelegd in het Koninklijk besluit van 1 December 1910
(Staatsblad n°. 364), zij opgemerkt, dat de quaestie van de vergemakkelijking van
den vee-invoer uit Nederland geen verband houdt met de maatregelen, welke hier
te lande worden genomen in zake de tuberculosebestrijding, doch met de wijzï,
waarop onzerzijds toezicht wordt gehouden op den gezondheidstoestand van het
vee, dat naar België wordt uitgevoerd. Hst ligt in de bedoeling in den loop van
het volgende jaar de thans te dier zake geldende voorschriften te herzien, ten
einde, zoo mogelijk, nog meer waarborgen te verschaffen, dat uitsluitend volkomen
gezond vee naar België (en naar andere landen) wordt uitgevoerd.

Uit het oorspronkelijke hoofdstuk VIII der Staatsbegrooting
voor het dienstjaar 1911. (Oorlog).

Art. 81. Traktementen, toelagen, vergoedingen en schadeloosstellingen van
de militaire paardenartsen...................................... f 78.225.—

§ 3. Herziening van de officiers-traktementen. In verband met de schriftelijke
en mondelinge gedachtenwisselingen in de beide Kamers der Staten-Generaal
over het ontwerp van wet tot vaststelling van het VlIIste hoofdstuk der Staats-
begrooting over het dienstjaar 1910, heeft de ondergeteekende vermeend niet
langer te mogen wachten met het brengen van verbetering in de bestaande
l.raktementsregeling van de officieren.

De voorstellen tot deze verbeteringen strekken zich niet alleen uit tot de trakte-
menten van de subalterne, maar ook tot die van de hoofdofficieren.

De bezoldiging toch van laatstbedoelde categorie is, behoudens eene kleine
wijziging, voor zooveel betreft het toekennen van eene toelage voor het houden
van dienstpaarden, geheel gelijk gebleven, aan die welke in 1881 werd vastgesteld.

i°. gelijkstelling van traktementen, rangsgewijze voor alle officieren van de
verschillende staven, wapens en dienstvakken — waarbij de thans door de officieren
der genie genoten traktementen in algemccnen zin tot grondslag zijn genomen —
met uitzondering van die van het personeel van den geneeskundigen dienst der
landmacht, beneden den rang van hoofdofficier; over de bezoldiging van laatst-
bedoeld personeel zal hieronder worden gehandeld;

2°. afschaffing van alle toelagen, in den thans bestaanden vorm, met uitzonde-
ring van die voor het houden van dienstpaarden en zeer enkele tegemoetkomingen,
voortvloeiende uit het gedwongen verblijf op afgelegen plaatsen buiten het garnizoen
of uit andere bijzondere omstandigheden.

3°. verhooging van de inkomsten van hoofd- en subalterne officieren, zoowel
van de aanvangstraktementen, als van de periodieke verhoogingen voor de
eerste-luitenants en kapiteins, welke thans geldend zijn.

De bezoldiging van de generaal-majoors en luitenant-generaals blijven, zooals
zij volgens de thans bestaande regeling zijn, met dien verstande echter, dat deze
opperofficieren ook zullen genieten de toelage voor het houden van dienstpaarden.

Bij het uitwerken van dit stelsel zijn voorts de volgende regelen in acht genomen:
het aanvangstraktement van een tweede-luitenant zal bedragen / 1200.—;

2°. het traktement van een eerste-luitenant bedraagt bij aanstelling / 1500.—
en wordt achtereenvolgens na 6, 9 en 12, 15 en 18 jaar dienst als officier onder-
scheidenlijk verhoogd met / 100.—, na 6 jaar, en voor de verder hiervoren aan-
gegeven aantallen dienstjaren telkenmale met / 200.—;

3°. het kapiteinstraktement wordt bij aanstelling in dezen rang gebracht
op / 2600.— en wordt na 24 en 28 jaren dienst als officier, telkenmale met / 200.—
verhoogd;

4⁰. de traktementen van de majoors, luitenant-kolonels en kolonels — daaronder
begrepen die van het wapen der genie, die thans / 5000.— traktement genieten —
zullen onderscheidenlijk bedragen ƒ 3500.—-, / 4000.— en ƒ 4800.—;

5⁰. alle opper-, hoofd- en verdere officieren gerechtigd tot het houden van
dienstpaarden, genieten deswege eene vergoeding van / 200.— \'s jaars voor elk
dienstpaard dat werkelijk gehouden wordt;

6°, voor het personeel van den geneeskundigen dienst der landmacht wordt
de navolgende regeling ingevoerd.

der iste klasse bij aanstelling (8 dienstjaren)..................................../ 2.600.—

na 12 jaren dienst als officier................................................................- 2.S00.—

„17 „ „ „ „ ................................................................- 3.000.—

,, 22 „ „ „ „ ................................................................- 3.200.—

der 3de klasse............................................................................................- 3.500.—

„ 2de „ ................................................................- 4.000.—

„ iste „ ............................................................................................- 4.800.—

inspecteur....................................................................................................- 5.500.—

der 2de klasse bij aanstelling................................................................/ 2.000.—

na 3 jaren dienst als officier ................................................................- 2.200.—

,, 6 ,, ,, ,, ,, ................................................................- 2.400.—

der iste klasse bij aanstelling (10 dienstjaren)....................................- 2.600.—

na 15 jaren dienst als officier................................................................- 2.800.—

„20 „ „ - „ ................................................................- 3.000.—

dirigeerende-militaire-apotheker of dirigeerende-paardenarts, als
overige hoofdofficieren:

met rang van majoor ............................................................................- 3.500.-—

„ ,, „ luitenant-kolonel ............................................................- 4.000.—

7⁰. ieder militair-officier blijft op den bestaanden voet bij aanstelling als
zoodanig eene tegemoetkoming in de kosten van eerste aanschaffing van kleeding
en uitrusting ontvangen ten bedrage van / 200.—.

Verhooging van traktement voor
sommige officieren na een zeker
aantal dienstjaren in hunnen rang:

4 paardenartsen der 2de klasse, 3 jaren,
ad / 200.— voor ³/₄ jaar..........

Bijslag op traktement bij aankomst in
eene nieuwe standplaats en toelage bij
tijdelijk verblijf in eene standplaats
Toelagen:

Schadeloosstelling voor het aanschaffen
en het verlies van dienstpaarden..
Idem voor verhuiskosten bij verplaatsing
Tegemoetkoming voor eerste aanschaf-
fing van uniform bij aanstelling als
officier, 1 a / 200.—..............

Het is te betreuren, dat deze alleszins gerechtvaardigde verbetering van de
positie der militaire paardenartsen door den gang van zaken bij de behandeling
der oorlogsbegrooting in de Tweede Kamer, weer op de lange baan is geschoven.
Waar toch de salariëering der veeartsen in de laatste jaren over het algemeen
vooruit is gegaan, wordt het aequivalent daarvoor bij de militaire collega\'s gemist.
Het is dan ook te hopen, dat spoedig in deze leemte wordt voorzien; of men
evenwel in dit opzicht, in verband met de aangenomen motie-DuijMAER van
Twist, optimistisch gestemd mag zijn, waag ik niet te beslissen.

Den 23^sten December is het nader gewijzigd ontwerp, waaruit alle belangrijke
voorstellen zijn genomen, zonder debat en zonder hoofdelijke stemming aangenomen.

Het Nederlandsche Paardenstamboek. In de, den igden December 1910 te
Rotterdam gehouden, algemeene vergadering werd o. m. het volgende besproken.

Het bestuur stelt voor eerst punt 5 te behandelen. Benoeming van een hoofd-
inspecteur met vaststelling van salaris.

De voorzitter stelt in het licht, hoe noodzakelijk het is, een goede inspectie
in te voeren. Zijns inziens is de band van de afdeelingen met het hoofdbestuur
nog te los.

Aan het hoofd van die inspectie moet iemand staan, die volkomen voor dien
zwaren taak berekend is. Het bestuur meent dien persoon gevonden te hebben
in zijn candidaat. Na bespreking met de regeering is het salaris vastgesteld op
/ 3000.— met ƒ 500.— toelage. De regeering heeft voorts een subsidie van / 5000.—
in uitzicht gesteld, in verband met de reorganisatie.

De heer Knaap, afgevaardigde van Noord-Holland, stelt, namens Noord-
Holland, voor, den heer W. G. van der Wal mede op den lijst der candidaten
te plaatsen.

Na uitvoerige besprekingen wordt tot stemming overgegaan en tot hoofd-
inspecteur benoemd de heer A.W. Heidema te Groningen met 20 van de 24 stemmen.
De gekozene verklaart de benoeming te aanvaarden.

a. Voorstel van het hoofdbestuur om den naam der vereeniging te wijzigen
in „Nationale Vereeniging tot bevordering der Paardenfokkerij in Nederland".

Het bestuur meent, dat de tegenwoordige naam niet meer past, omdat er van
één Nederlandsch paard geen sprake meer is. De sterk uiteenloopende typen,
die men thans vindt kunnen onmogelijk in één en hetzelfde stamboek worden
ondergebracht.

De vereeniging dient voorts eene wijdere strekking te hebben dan het oprichten
van een of meer stamboeken. Het ligt op haar weg tentoonstellingen te organiseeren.
den verkoop van paarden te bevorderen en degelijke kennis op het gebied der
paardenfokkerij te helpen verspreiden.

In aansluiting met den nieuwen naam geeft het bestuur in overweging, het
volgende in de statuten op te nemen:

„Het doel der Vereeniging is om de paardenfokkerij in Nederland zoo veelzijdig

en zoo krachtig mogelijk te ontwikkelen en te bevorderen en daartoe in de eerste
plaats één of meer paardenstamboeken op te richten en in stand te houden."

b. Voorstel van het hoofdbestuur om over te gaan tot de inrichting en instand-
houding van voorloopig drie afzonderlijke stamboeken en wel: i°. stamboek voor
het landbouw-trekpaard (Belgisch type); 2°. stamboek voor het zwaar gebouwd
landbouw-tuigpaard; 3⁰. stamboek voor het licht gebouwd landbouw-tuigpaard.

Aan de toelichting van het bestuur ontleenen wij het volgende: Van de drie
hoofdsoorten: trekpaarden, rijtuigpaarden en rijpaarden is de laatste groep voor
Nederland van weinig en voor den landbouw van geen beteekenis, waarom deze
dan ook buiten beschouwing kan blijven.

Voor de eerste rubriek acht het bestuur de bloote toevoeging van „Belgisch
type" voldoende, te meer, omdat met het Percheron-, Clydesdale- en Shire-ras
geen rekening meer behoeft te worden gehouden.

Minder eenvoudig is de zaak ten opzichte van de rijtuigpaarden. Niet alleen
waren de oorspronkelijk in Nederland voorkomende soorten nogal uiteenloopend,
doch sedert zijn een aantal rassen ter kruising ingevoerd.

Een tuigpaard moet in \'t algemeen gesproken, uitmunten door sierlijkheid
van den bovenbouw, goeden gang en stand, voldoende snelheid en volhoudings-
vermogen. Voor landbouw- en fokdoeleinden let men vooral op een flinke diepte
en breedte bij het paard en op meer of mindere massa.

Het hoofdbestuur wil daarom de groep tuigpaarden splitsen en voor elk der
beide typen een afzonderlijk stamboek oprichten. Hierbij zij aangestipt, dat
b.v. voor de vorming van het Oldenburgsche ras ook onderscheidene rassen hebben
bijgedragen, zooals Clevelandsche bruinen, N\'ormandiërs en Hannoveranen, zoodat
b.v. Oldenburgers en Normandiërs bij overeenstemmend type, in een zelfde
stamboek kunnen worden ingeschreven.

Om nu mettertijd tot een zuiver gescheiden houden der typen te geraken, acht
het bestuur het zeer gewenscht de veulenboeken goed te doen bijhouden en
behoort derhalve voor elk der drie stamboeken een veulenboek te worden ingesteld.

Moge een strikte scheiding aanvankelijk eenige bezwaren opleveren, nood-
zakelijk is het op een zuivere basis aan te vangen, wil men op den duur de drie
Nederlandsche typen met eere genoemd en door de koopers gewaardeerd en goed
betaald zien.

De heer K. D. Punt maakt bezwaar tegen den nieuwen naam, omdat reeds
een vereeniging met bijna gelijkklinkenden naam bestaat.

De afdeeling Noord-Holland meent, dat het instellen van een stamboek voor
zware èn voor lichte landbouwtuigpaarden aanleiding zal geven tot moeilijkheden.
De grens tusschen licht en zwaar zal vaak moeilijk te trekken zijn. De afgevaardigde
stelt daarom voor alle landbouwtuigpaarden in één stamboek in te schrijven en
een afzonderlijk stamboek aan te leggen voor het lichtere, méér edele tuigpaard.

De afdeeling Zuid-Holland gaat in beginsel met de voorstellen van het bestuur
mede, doch wenscht voorloopig slechts 2 stamboeken aan te leggen. De afgevaar-
digde der afdeeling zet uitvoerig uiteen, dat een licht paard zwaarder afstamme-
lingen kan fokken, waarvan het niet te bepalen zoude zijn hoe deze moeten worden
ingeschreven.

Naar aanleiding van al datgene wat door de verschillende sprekers in \'t midden
wordt gebracht, zet de voorzitter nog eens goed de bedoeling van het bestuur
uiteen en doet vooral uitkomen, dat voor elk paard, dat mede kan werken tot het
verkrijgen van het gewenschte type, plaats moet zijn in het stamboek.

„Ingericht zullen worden twee stamboeken en wel i°. stamboek voor het Neder-
landsch landbouw-tuigpaard, 2°. stamboek voor het Nederlandsch landbouw-
trekpaard, terwijl ruimte zal worden gelaten om daaraan later meerdere stam-
boeken toe te voegen."

In behandeling komt nu de begrooting voor 1911, welke zonder stemming
wordt goedgekeurd.

Bij de rondvraag klaagt de afgevaardigde van Noord-Holland er over, dat-
afgekeurde hengsten als fokmateriaal worden gebruikt. De heer Löhnis, inspecteur
van den Landbouw, beantwoordt den spreker en deelt mede, dat de wet op de
paardenfokkerij thans door <le regeering ter hand is genomen. De aan te brengen
wijzigingen zullen gebaseerd zijn op de wenschen der belanghebbenden. Ook het
door den heer Knaap te berde gebrachte is overwogen en zeer zeker zal ook met
diens bezwaren rekening worden gehouden.

Spreker heeft reeds vele vergaderingen van het Stamboek medegemaakt. Deze
vergadering wenscht hij bij te wonen als blijk van belangstelling der regeering
in de gewichtige besluiten die thans genomen zijn. Hiermede wenscht hij de
vereeniging geluk want nieuwe banen waren inderdaad noodig. Met dezen eersten
stap zal niet alles bereikt worden wat men zich voorstelt en men zal zich niet
algemeen in den lande ondër die vanen scharen. Maar ten slotte moet er samen-
werking komen tusschen de verschillende bestaande vercenigingen.

Op een vraag van den heer Bultman hoe het staat met het onderzoek naar de
rentabiliteit van de paardenfokkerij antwoordt de voorzitter, dat men zal trachten
deze zéér zeker belangrijke vraag te beantwoorden, zoodra de heden genomen
besluiten ten uitvoer zijn gebracht.

De vergadering wordt hierna met een woord van dank voor de goede opkomst
door den voorzitter gesloten.

Bond van rundveefokvereenigingen in Noord-Holland. In de algemeene
vergadering van dezen bond, den igden December 1910 te Hoorn gehouden,
kwam o. a. het volgende ter sprake:

Vervolgens kwam aan de orde het bestuursvoorstel inzake de op te richten
onderlinge stierenverzekering. Bij monde van den heer P. Stapel Cz., van Hoog-
karspel, stelde het bestuur o. m. voor: De verzekering blijft aan den bond en
vormt evenals de coöperatieve aankoop van benoodigdheden een onderdeel van
den bond, met dien verstande, dat de rekening en het risico buiten de kas van
den bond omgaan. Het bestuur van den bond vormt de directie, de secretaris
voert de administratie. Het doel is, dat de dieren, die verzekerd worden, stieren
zijn, in gebruik bij leden van de aangesloten fokvereenigingen. De stieren worden

verzekerd ten eerste tegen verlies door sterfte en ten tweede tegen afmaking
wegens \'t lijden aan een ongeneeslijke ziekte, op advies van een gediplomeerd
veearts, wiens hulp tijdig is ingeroepen. Uitgesloten blijven dieren, die kwaadaardig
worden. De maximum-verzekering wordt gesteld op / 700.—. Een reservekas
wordt gesticht tot een maximum van / 1000..—, te vormen door de verzekerden
door bijdragen van 1 percent van het verzekerde bedrag, wanneer er geen omslag
behoeft geheven te worden voor geleden schade. De reserve wordt aangesproken,
wanneer de omslag hooger wordt dan 3 percent.

Na eenige besprekingen werd met 13 tegen 7 stemmen en 3 in blanco besloten,
tot oprichting van een stierenverzekering over te gaan. Vervolgens werd een
commissie van drie leden benoemd om met het bestuur eenige onderdeelen nader
vast te stellen, waartoe wenken waren gegeven door de vergadering.

Stalinspecties ter bestrijding van het mond- en klauwzeer. Wegens het mond-
en klauwzeer in verschillende Duitsche grensplaatsen is bij de Nederlandsche
grensbewoners in Overijsel het vee onderzocht. Er werd geen enkel ziektegeval
geconstateerd.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 12 December is, met ingang van 1
Januari, tot wederopzegging, benoemd tot plaatsvervanger van den districts-
veearts, wien Haarlem als standplaats is aangewezen, dr. F. P. Kf.yser, benoemd
directeur van het abattoir te Alkmaar, onder toekenning van eervol ontslag als
plaatsvervanger van den districtsveearts wien Zutphen als standplaats is aan-
gewezen.

Bij Koninklijk besluit van 14 December is, met ingang van dien dag, aan dr.
D. A. de Jong Jzn. te Leiden, op zijn verzoek, eervol ontslag verleend als rijks-
keurmeester in bijzonderen dienst te Leiden.

Bij beschikking van den minister van binnenlandsclie zaken, is, voor het tijdvak
van i Januari tot en met 31 December 1911, buiten bezwaar van \'s Rijks schat-
kist, aan de Rijksuniversiteit te Leiden benoemd tot assistent bij de vergelijkende
pathologie, J. Roos, veearts, te Leiden.

De paardenarts 2de kl. J. Eggink, van het iste regiment veld-artillerie, keerde
28 December van zijn detacheering bij de Rijksseruminrichting naar Utrecht terug.

Bij Ministeriëele beschikking van 19 December, No. 10865, i^stc afdeeling, is
benoemd voor het tijdvak van 1 Januari tot en met 31 Augustus 1911, tot
assistent bij de cliniek en de geneesmiddelleer aan de Rijksveeartsenijschool, de
veearts H. van den Nieuwenhuizen te Utrecht.

Benoemd tot hoofdinspecteur van het Nederland sch Paardenstamboek de heer
A. W. Heidema te Groningen.

Benoemd tot rijkskeurmeester in bijzonderen dienst tc Leiden, S. Douma,
adjunct-directeur van het gemeentelijk slachthuis.

Bij Koninklijk besluit van 22 December 1910 n°. 28 is, met ingang van 1 Januari
1911, de veearts P. Stehouwer, te Dubbeldam, tot wederopzegging benoemd
tot plaatsvervanger van den districtsveearts wien Dordrecht als standplaats

is aangewezen, alsmede tot gouvernementskeurmeester voor de visitatie van
het vee dat te Dordrecht en te Zwijndrecht wordt ingeladen in schepen naar het
buitenland bestemd.

\'. Bij Koninklijk besluit van 22 December 1910 n°. 30 zijn, met ingang van 1 Januari
1911, benoemd:

a. tot rijkskeurmeester in algemeenen dienst 2de klasse, de rijkskeurmeester
Dn. D. G. Ubbels te Haarlem;

b. tot rijkskeurmeester in algemeenen dienst 3de klasse, de rijkskeurmeester
G. P. F. Munnik te Hoek van Holland;

c. tot wederopzegging tot rijkskeurmeester in bijzonderen dienst te Uithoorn,
de rijkskeurmeester A. de Ruiter te Mijdrecht, en tot rijkskeurmeester in
bijzonderen dienst te Wolvega, de rijkskeurmeester J. H. de Boer, aldaar;

d. voor den tijd van één jaar tot rijkskeurmeester in bijzonderen dienst te
Winterswijk, de rijkskeurmeester J. Th. van Lohuizen, aldaar.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Wat in casu onder veeartsenijkundigen dienst te verstaan is,
blijkt misschien nog het best uit Hoofdstuk X van de Staats-
begrooting, waarin onder letter D de „Veeartsenijkundige Dienst"
is te vinden. De daaronder vallende artikelen 37 tot en met 43
hebben betrekking op de salarissen en verdere uitgaven, noodig
voor het veeartsenijkundig staatstoezicht (artt. 37, 38, 41, 42
en 43), de uitvoerkeuring van vleesch (artt. 37 en 41) en de rijks-
seruminrichting (artt. 39 en 40).

De inspecteur van den veeartsenijkundigen dienst, in verband
met de begrooting voor 1910 in dit jaar aangesteld,wordt echter
in die artikelen niet genoemd. Zijn salaris vindt men niet onder
letter D, doch onder letter A, Algemeene Dienst, artikel 6.

Omtrent den werkkring van den nieuwen inspecteur werden
ten vorigen jare, in de memorie van antwoord, slechts voorloopige
inlichtingen verstrekt. De minister achtte liet gewenscht meer
eenheid in den veeartsenijkundigen dienst te brengen, waarmeda
niet tot een herziening der Wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad 131)
kon worden gewacht. Ook was het noodig den directeur-generaal
van den landbouw bijstand te verschaffen in verband met diens
bemoeiingen in zake besmettelijke veeziekten.

Uit een en ander blijkt wel stellig, dat onder veeartsenijkun-
digen dienst met name veeartsenijkundig staatstoezicht en veeartsenij-
kundige politie zou zijn te verstaan. Omtrent de vraag, of voor de
nieuwe betrekking de benoeming van een vakman zou zijn te
bevorderen, wenschte de minister eerst overleg te plegen met
den nieuwen directeur-generaal.

In den uitgewerkten en toelichtenden staat, behoorende bij
de Staatsbegrooting voor 1911, deelde de Regeering bij artikel 37
mede, dat het ,,in de bedoeling ligt een reorganisatie van den
veeartsenijkundigen dienst ter hand te nemen". In de afdeelingen
werd gevraagd, of het desbetreffende voorstel spoedig te -ver-
wachten was. Uit het antwoord van den minister is af te leiden,

dat het hier weder in hoofdzaak om het veeartsenijkundig staats-
toezicht en de veeartsenij kundige politie gaat. Dat antwoord
luidt n.1.: ,,De reorganisatie van den veeartsenijkundigen dienst
houdt verband met de voorgenomen herziening van de wet van
20 Juli 1870 (Staatsblad 131). De ondergeteekende vleit zich,
dat een daartoe strekkend wetsontwerp nog in den loop van dit
zittingsjaar ingediend zal kunnen worden".

Uit het antwoord valt niet af te leiden, wat er nog meer zal
gebeuren, dan de herziening van de genoemde wet. Evenmin
is er duidelijker door geworden op welke wijze nauwkeurig het
verschil is uit te drukken tusschen veeartsenij kundigen dienst en
veeartsenijkundig staatstoezicht met dito politie.

In elk geval schijnt er meer te zullen gebeuren dan de herziening
van de Wet van 20 Juli 1870. Deze herziening toch behoeft geen
verandering te brengen in de organisatie van den veeartsenij-
kundigen dienst, zooals die uit de inrichting der begrooting valt
af te leiden. Is het de bedoeling dien dienst te doen omvatten
alles wat van staatswege op het gebied der veeartsenijkunde
geschiedt, met uitzondering van het onderwijs, dan beduidt een
herziening van de Wet van 20 Juli 1870 geen reorganisatie van
dien dienst. De dienst kan dezelfde blijven, terwijl een onderdeel
gereorganiseerd wordt!

Wij hebben dus af te wachten wat er meer veranderd zal worden
dan juist die Wet van 20 Juli 1870. De bedoeling kan b.v. zijn
om de verhouding van den inspecteur tot alles, wat volgens de
begrooting tot den veeartsenijkundigen dienst behoort, zuiver te
regelen. Gemakkelijk kan diens taak, nu er zooveel meer dan
het veeartsenijkundig staatstoezicht tot zijn dienst schijnt te
behooren, zeker niet worden geacht.

Voor de hand ligt echter, dat de herziening van de wet zal
medebrengen het regelen van de verhouding van dien inspecteur
tot de districtsveeartsen.

Het schijnt dat velen over die wet ontevreden zijn. Verleden
jaar werd zij in de af deelingen van de Tweede Kamer „verouderd"
genoemd. Ik heb er nog wel anders over hooren spreken. In geen
geval ben ik het evenwel eens met hen, die een ongunstig oor-
deel uitspreken. Daar zit in die wet zoo verbazend veel goeds en
nuttigs; die wet heeft zooveel diensten bewezen en bewijst nog
dagelijks zulke goede diensten; daarin is principieel zooveel
deugdelijks, dat ik mijn oordeel niet verander, nu misschien wijziging
in onderdeden gewenscht kan worden geacht.

bepaling van artikel 2, waarbij het veeartsenijkundig staatstoezicht
onder den minister is opgedragen aan districtsveeartsen, niet
langer te handhaven is. Nu er een directeur-generaal van den
landbouw is en bovendien een inspecteur van den veeartsenij-
kundigen dienst, levert de bepaling misschien reeds hiërarchische
bezwaren op. En dan is er immers de meerdere eenheid, die men
gewaarborgd wil hebben! Ik gevoel voor dit laatste argument,
■doch men moet het niet overdrijven. Ik heb voor den onafhanke-
lijken districtsveearts, behoudens zijn verantwoording aan den
minister, die zijn district kent en zijn vak beheerscht, altijd zeer
veel gevoeld, en ik kan het steeds onderworpen zijn aan het gezag
van anderen, behoudens den verantwoordelijken minister, lang
niet altijd goedkeuren. Gaat men van de stelling uit, dat een
districtsveearts moet zijn een hoogstaand wetenschappelijk man,
die voelt welk een verantwoordelijke betrekking hij heeft, dan
ontmoet het bij mij bezwaren hem nog aan al te veel andere
ambtenaren ondergeschikt te maken. Dergelijke heden bewaren
de eenheid, ook zonder dat daarvoor een ander waakt. Zulke
mannen zijn, terecht, ook fijngevoelig en zouden hun goed ge-
motiveerde inzichten wel eens tot mindere ontwikkeling kunnen
doen komen, teneinde het verwijt van verstoring der eenheid te
ontgaan. Bovendien kan het wijzigen van de zoo gewenschte
onafhankelijke positie der districtsveeartsen ten gevolge hebben,
•dat men hun gezag, hetwelk zij voor een goede wetstoepassing
onvermijdelijk noodig hebben, ondermijnt. Men zal het voelen,
het is een teedere quaestie, die des te gemakkelijker op te lossen
is, naarmate daarbij breedere en hoogere beginselen worden
gehuldigd. En moeten de districtsveeartsen onder den inspecteur
van den veeartsenijkundigen dienst komen te staan, krachtens
bepalingen van de wet, dan, ik herhaal het, moet men over het
■gewicht der betrekking van inspecteur ook niet te licht denken.

Er zijn dus misschien voor deze veeartsenijkundige staats-
ambtenaren gewichtige dingen in het verschiet. Maar over één
ding zal men zich te verheugen hebben, wanneer het waar is, wat
gezegd wordt, dat in den laatsten tijd de positie der districts-
veeartsen krachtens de Wet van 20 Juli 1870 wel eens werd voorbij
gezien, n.1. hierover, dat een deugdelijke reorganisatie die positie
weder volkomen zuiver maakt.

Misschien geeft die reorganisatie ons dan ook de oplossing van
een andere quaestie, naar welke reeds jaren wordt verlangd, d.i.
de regeling van het instituut, waarbij plaatsvervangende district-
veeartsen en geëxamineerde veeartsen als ambtenaren van het

In hoeverre nu verder die Wet van 20 Juli 1870 (Stbl. 131) ook
met het oog op bestrijding van veeziekten wijziging behoeft, ligt
buiten de strekking van dit artikel, hetwelk alleen beoogde nader
de aandacht te vestigen op de bij de Staatsbegrooting aangekondigde
reorganisatie, voor zooverre daarvan verandering kan worden
verwacht in de positie der veeartsenijkundige ambtenaren, die het
staatstoezicht uitoefenen. Tegen de veeziekten zelf geeft deze wet
ons voldoende middelen aan de hand, en met het oog daarop is
herziening niet urgent.

Intusschen meen ik niet te mogen verhelen, dat het muisje-
wel een staartje zal hebben. Niet te vergeten toch is, dat er een
aantal veeartsenijkundige staatswetten zijn, die met de Wet van
20 Juli 1870 zijdelings of rechtstreeks verband houden, en die bij
elke eenigermate ingrijpende wijziging van de laatstbedoelde wet
zullen worden getroffen. Laat ik wijzen op de Wet van den 2^"
Juni 1875 (Stbl. N°. 94), waarin de hoogste in rang aanwezige
militaire paardenarts in de plaats treedt van den districtsveearts,
en dus met diens zoo onmisbaar gezag is bekleed. Verandert men
aan de positie en de rol der districtsveeartsen, dan zullen de gevolgen
in de Wet van 1875 te vinden zijn. De geneeskundige dienst van de
landmacht zal hier een woord mede te spreken hebben.

Verder bezitten wij nog een bijzondere longziekte-wet van
8 Augustus 1878 (Stbl. 115), een die geheel en al, wat de uitvoering
betreft, verband houdt met de Wet van 20 juli 1870, alhoewel
daarvan in het considerans niet wordt gerept. De Wet van 5 Juni
1875 (Stbl. 110) tegen het voorkomen van hondsdolheid is er
weder een, die geheel den geest van de Wet van 20 Juli 1870 ademt.
Zonderling is het, dat ook hier, evenals in de longziekte-wet, de
districtsveeartsen en zij, die hen vervangen, zonder meer als de
deskundigen worden aangewezen, terwijl die ambtenaren aan de
Wet van 20 Juli 1870 (Stbl. 131) zijn ontleend.

Met het oog op artikel 1 der Wet van 20 Juli 1870 is dit moeilijk
goed te redeneeren, zooals men het bij het tuberculose-besluit
van 2 September 1904 (Stbl. N°. 219) heeft getracht te doen..
Hetzelfde geldt van de rol, welke den districtsveeartsen in de Wet
van 8 Juli 1874 (Stbl. N°. 98) regelende de uitoefening der vee-
artsenijkunde is toebedeeld, een rol, die zij tot heden toe, naar
het mij wil voorkomen, geheel overeenkomstig de wijze van toe-
bedeeling hebben opgevat.

Maar, zal men zeggen, natuurlijk is het de bedoeling al die wetten,
in overeenstemming met de gewenschte eenheid te herzien. En men

•schoeit ze alle op de leest van de jongste veeartsenijkundige wet,
■dat is die van 16 Juli 1907 (Stbl. 217) op de uitvoerkeuring van
vleesch! De uitvoering van die wet is opgedragen aan een inspecteur
en onder hem aan andere ambtenaren! Pardon, zoo is het niet.
De keuring is onder het toezicht van dien inspecteur opgedragen
aan rijkskeurmeesters en rijkshulpkeurmeesters, niet de keurings-
dienst, of de uitvoering van de wet. In elk geval is hier iets on-
duidelijks. En zelfs de inspecteur, naar de oorspronkelijke be-
doeling van de wet, is er reeds niet meer. En allerlei amtbenaren,
die met die wet niets te maken hebben, waaronder weder die van
het veeartsenijkundig staatstoezicht, zijn met de opsporing der
overtredingen belast!

Men zij dus wat voorzichtig met de verwijzing naar nieuwe
veterinaire wetten. Men zij voorzichtig bij de herziening der Wet
van 20 Juli 1870. De veterinaire wetgeving is alles behalve ge-
makkelijk en een reorganisatie moet iets deugdelijks brengen, iets
dat beter is dan hetgeen wij hebben; iets beters dus dan dat, waar-
aan wij veel te danken hebben.

De strijd tegen de rundertuberculose in verband met de
in Nederland gevolgde methode,

Wanneer wij de oude geschiedschrijvers mogen gelooven; wanneer
wij mogen aannemen, dat men in de oudheid zijn diagnose even
goed heeft kunnen stellen als U, Mijne Heeren, dan is de tuberculose
zoo al niet de oudste, dan toch zeker een der oudst bekende runder-
ziekten. En het is alsof de oude volken reeds uit instinct gevoeld
hebben, dat het vleesch van deze dieren schadelijk kon zijn voor
de gezondheid van den mensch. Immers in de Mozaïsche wetgeving,
in den Talmud en verder in de Middeleeuwen en later in de I7^de en

i8^de eeuw, vinden wij bepalingen, waarbij het gebruik van vleesch
van tuberculeuze runderen verboden, ja vaak zelfs strafbaar
is gesteld, en met dergelijke bepalingen deed men feitelijk reeds
onbewust een stap in de richting van de bestrijding van deze
ziekte. Het is zeer zeker interessant na te¹ gaan, welke gedachten
men zich in den loop der eeuwen omtrent de oorzaak en het ont-
staan dezer ziekte gevormd heeft, doch daar dit feitelijk valt
buiten den eigenlijken kring onzer beschouwingen, zal ik hier niet
verder op ingaan. Alleen omdat ook hieruit weer blijkt, dat men
steeds doordrongen is geweest van het besmettelijke karakter
van deze ziekte, vestig ik er Uw aandacht op, dat men in het
begin van de 18 eeuw de meening was toegedaan, dat de tuber-
culose van het rund identisch was met de syphilis van den mensch.
en onze oostelijke naburen maakten daarvan gebruik om deze
ziekte verder met den naam van ,,Franzosenkrankheit" aan te
duiden, en men stelde zich dan voor, dat de tuberculose zich zou
ontwikkelen na een tegennatuurlijken omgang tusschen luetische
menschen en runderen.

Van een eigenlijke bestrijding der rundertuberculose kan eerst
in de tweede helft der 19^de eeuw sprake zijn, en het trekt zeer zeker
onze aandacht dat, hoewel men reeds met succes tegen de runder-
pest en tegen de longziekte was opgetreden, en men zelfs deze
ziekten bestreden had, zonder dat de oorzaak ervan bekend was.
de bestrijding van de rundertuberculose geen deel van staats-
bemoeiing is geweest. Het is, Mijne Heeren, alsof de volkeren bij
intuïtie gevoeld hebben, dat hun hier een zware, een moeiehjke
strijd te wachten stond, een strijd tegen een vijand, welke niet was
te overzien, noch te schatten.

Het is Denemarken geweest, het land waaraan de wetenschappe-
lijke veeartsenijkunde reeds zoo veel te danken heeft, dat in dezen
kamp is voorgegaan. En wanneer wij aan dezen tijd terug denken,
dan denken wij tegelijk aan hem, die de eerste is geweest, die in deze
materie aan zijn volk den weg heeft gewezen, aan Bang, die,
ofschoon ook hem geen ontgoocheling en critiek is gespaard ge-
bleven, ondanks het klimmen zijner jaren, met een heilig vuur
bezield, den jongeren ten voorbeeld, zijn meening blijft ver-
dedigen, en blijft wijzen op het groote belang, hetwelk de be-
strijding van deze veeziekte voor de volksgezondheid en voor de
gezondheid van den veestapel heeft. Ook voor de gezondheid
van den mensch, zeer zeker, want waar de wetenschap nog geen
reden heeft te twijfelen aan de internationale uitspraak van het
congres te Washington: ,,That preventivc measures be continued

against bovine tuberculosis and that the possibility of the propagation
of this to man be recognized"; en waar de verschillende onder-
zoekingen, welke in deze richting gedaan zijn, deze uitspraak nog
niet hebben gelogenstraft, daar zijn wij ook gerechtigd te zeggen,
dat de strijd tegen de tuberculose van het rundvee, tegelijk een
onderdeel uitmaakt van den strijd tegen de tuberculose van den
mensch.

Den i8^den October 1900 werd door den toenmaligen minister
van Binnenlandsche Zaken, Mr. Goeman Borgesius, aan de
Tweede Kamer der Staten-Generaal een wetsontwerp aangeboden,
houdende bepalingen ter bestrijding van de tuberculose onder het
rundvee.

Het voorloopig verslag door de Commissie van Rapporteurs uit
de Tweede Kamer uitgebracht, gaf aanleiding tot de samenstelling-
van een gewijzigd wetsontwerp, hetwelk in Juni 1901 aan de Kamer
werd ingezonden. Daar dit wetsontwerp indertijd in veeartsenij-
kundige kringen uitvoerig is besproken en de Maatschappij tot
bevordering der veeartsenijkunde in Nederland daarvoor een
afzonderlijke vergadering heeft belegd, kan ik dit zonder verdere
bespreking voorbijgaan. He\'t opvolgend Ministerie gaf er den
voorkeur aan genoemd wetsontwerp in te trekken en een andere
regeling samen te stellen, welke bij Koninklijk Besluit van 2
September 1904, (Staatsblad N°. 219) den volke werd bekend
gemaakt. Dit besluit bevat de op het oogenblik nog van kracht
zijnde bepalingen, eenigszins gewijzigd door de missive van den
minister van Landbouw, Nijverheid en Handel van den 14^11
Mei 1909, N°. 5101. Nader werd bepaald, dat het Koninklijk
Besluit den i^sten Januari 1905 in werking zou treden.

Aan deze Nederlandsche bepalingen nu liggen de volgende
gedachten ten grondslag:

i°. De tuberculose van het rundvee wordt veroorzaakt door
den tuberkelbacillus; zij is derhalve in hooge mate contagieus.

2°. De ziekte is echter alleen dan besmettelijk, wanneer het
aangetaste deel in het lichaam in open verbinding staat met de
buitenwereld, zoodat er gelegenheid bestaat smetstof naar buiten
te brengen.

3⁰. Wanneer wij de aan open tuberculose lijdende dieren uit
hun omgeving verwijderen, dan nemen wij daarmede de bron van
de smetstof weg, hetgeen tot een geleidelijke uitroeiing of in ieder
geval tot een aanzienlijke vermindering van de ziekte zal leiden.

Tegen de beide eerste punten zult U zeer zeker geen bezwaar
hebben, tegen het derde punt rijst echter onzerzijds ernstige be-

denking, omdat alleen dan effect hiervan te verwachten was,
wanneer wij in de gelegenheid waren onze tuberculeuze runderen uit
hun omgeving te elimineeren op het oogenblik of kort nadat de
gesloten aandoening in een open overgaat.

Reeds in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde van Mei 1906
heb ik gemeend te moeten waarschuwen tegen de scherpe diffe-
rentieering van open en gesloten tuberculose, en ik wees er op,
dat wat vandaag gesloten is, morgen open kan zijn en dat wij er
niet bij geroepen worden om dit te constateeren.

Wanneer bij den mensch zich op een gegeven oogenblik ver-
schijnselen voordoen, welke op het bestaan van een tuberculeuze
aandoening wijzen; wanneer door het optreden van haemoptoe,
hoesten, plotseling expectoreeren, febriciteeren als het ware alarm
wordt geblazen, gewaarschuwd wordt dat de sluimerende, gesloten
vorm der tuberculose in den open vorm is overgegaan, dan wordt
in de overgroote meerderheid der gevallen, zoowel bij rijk als arm,
de hulp van den medicus ingeroepen, dan wordt de ziekte gecon-
stateerd en wanneer dan de gelegenheid bestond deze lijders, die
eerst voor hun omgeving ongevaarlijk, doch nu smetstofverspreiders
zijn geworden, te isoleeren, dan zou zeer zeker een reuzenschrede
gedaan zijn op den weg van de beteugeling van deze ziekte.

In de veeartsenijkunde is het echter anders gesteld. Wanneer
bij het rund een vorm van gesloten tuberculose in den open vorm
is overgegaan, dan zal die overgang in den regel met zulke geringe
verschijnselen gepaard gaan, dat zij aan de waarneming van den
veehouder ontsnapt, en eerst later wanneer de ziekte meer en
meer is gevorderd, wanneer een veelvuldig hoesten en een onver-
klaarbare vermagering zijn opgetreden, dan zal de argwaan van
den bezitter worden opgewekt, dan zal, wanneer reeds veel kwaad
is gesticht, wanneer reeds een massa smetstof is verspreid en
andere dieren zijn geïnfecteerd, dan zal het rund uit zijn omgeving
worden verwijderd. Zeker zal men zeggen, maar dan komt het
koppelonderzoek, hetwelk de overige gevallen aan het licht brengt;
terecht, maar alleen voor zoover zij verschijnselen geven, welke
op de ziekte wijzen. Wij weten toch immers allen, dat, wanneer
een rund, indien het nog in den aanvang van de ziekte verkeert,
wanneer het, zooals men het wel eens noemt, voor een poosje is
leeggehoest, een tijdlang ophoudt verschijnselen te geven, en
vaak weder in voedingstoestand verbetert. Wij weten ook,
dat zelfs het nauwkeurigste onderzoek niet in staat is alle vormen
van open tuberculose te onderkennen, wij weten dat de beste
clinicus onder ons bij een koppelonderzoek vele gevallen zal laten

zitten, eenvoudig omdat er bij die dieren op een bepaald moment
geen verschijnselen zijn waar te nemen; waren wij in de gelegenheid
ons onderzoek dagelijks te herhalen, dan zou het zeker betere
resultaten geven, doch dit is immers practisch onuitvoerbaar.
Hadden wij de dieren echter van te voren getuberculineerd, dan
wisten wij in ieder geval, welke van hen tuberculeus waren en
konden wij onze krachten op hen samentrekken en door een
herhaald onderzoek den voortgang van de ziekte controleeren.
Het ligt niet in mijn bedoeling, M. M., de beteekenis van het
koppelonderzoek te verkleinen, integendeel, ik beschouw het
koppelonderzoek als het beste van de Nederlandsche bepalingen;
het is volgens mijn meening de ruggegraat van het geheele Konink-
lijke Besluit en het zal des te meer vruchten afwerpen, naarmate
het veelvuldiger en nauwkeuriger wordt herhaald. Uit uw midden
is in ons tijdschrift op de groote waarde van het koppelonderzoek
gewezen, en bij ons rijst de vraag of de Staat zelf wel het groote
belang hiervan heeft ingezien. Immers het heeft ons allen teleur-
gesteld, dat toen met ingang van i Juni 1909, de alleszins zeer
billijke bepaling werd getroffen, dat de veehouders bij hun aan-
gifte voorzien moesten zijn van een deskundige verklaring, waaruit
bleek, dat het rund inderdaad aan tuberculose lijdende was, en
de Staat daardoor de handen weer vrij kreeg, dat toen in stede van
van staatswege de veekoppels ernstig en herhaald te doen onder-
zoeken, men zich door een minitieus onderzoek, een betere zaak
waardig, er zich in verdiepte, wie al dan niet veefokker was, een
•Cjusestie, welke langs den administratieven weg eenvoudiger
•ware op te lossen geweest.

Verder dan het verwijderen van de clinisch zieke dieren reikt
het Nederlandsche stelsel niet, wanneer wij tenminste de ont-
smetting buiten rekening laten, want wij weten toch wat daarvan
in de praktijk terecht komt, wanneer wij dit aan den veehouder
overlaten.

Zeer terecht heeft de Nederlandsche Regeering meer dan eens
verklaard, dat zij, geplaatst voor de oplossing van een nieuw
vraagstuk, de maatregelen wilde beschouwd zien als een proef
en dat het van de resultaten van deze proef zou afhangen, of
men al dan niet op den ingeslagen weg zou voortgaan. Het is
dan ook feitelijk onjuist om te spreken van een Nederlandsche
methode of van een Nederlandsch stelsel. Wanneer wij toch denken
aan een methode, aan een stelsel, dan denken wij aan een regeling,
welke methodisch, stelselmatig wordt afgewerkt, aan iets dat af
3s. En wij zouden zeker tegenover het buitenland aan onzen goeden

naam van verstandige en gelukkige bestrijders van veeziekten
te kort doen, indien wij hun voorstelden dat die enkele maatregel,
welke men in Nederland getroffen heeft, nu den naam van een
stelsel of methode zou moeten dragen, üe Nederlandsche be-
palingen moeten wij beschouwen als een stukje tuberculose-
bestrijding.

Men heeft uit de lange reeks van middelen welke zijn aangegeven,
als het ware slechts een enkele genomen en deze toegepast, en dat
middel op zich zelf is goed, doch alleen werkt het niets uit, het
moet worden aangevuld en uitgebreid, er moeten nog meer raderen
in beweging worden gébracht.

Onafhankelijk en onbekend met de hier te lande verkregen
resultaten heeft Bang gezegd: ,,Es lässt sich nämlich nicht leugnen,
dass die Abschlachtung und Entschädigung der gefahrlich tubcrcu-
lösen Rinder dann und wann wenig Nützen machen wird, wenn
(ausser der wohl immer zu verordnenden Desinfektion des Standortes)
sonst keine besonderen Massnahmen zur Tilgung der Tuberculose
ins Werk gesetzt werden \' en wij kunnen met dezen uitspraak van
den nestor onzer tuberculose-bestrijders ons voordeel doen.

Op Uw vergadering van den 20^sten Maart van dit jaar heeft
U over de in Nederland gevolgde methode reeds den staf gebroken
en U heeft gemeend de motie, waarin gij uw gevoelen uitspraakt,
in \'s lands belang wereldkundig te moeten maken. Inderdaad,
wij praktizeerende veeartsen, die dagelijks te midden van het
zieke vee verkeeren, wij kunnen niet veel verbetering bespeuren.
Wel zien wij de z.g. slijters in aantal afnemen, doch dit moeten
wij hieruit verklaren, dat ook de veehouder beter de ziekte heeft
leeren onderkennen en zich nu spoediger van een dergelijk dier
weet te ontdoen. Maar nog meer dan ons gevoelen spreken de
cijfers van de slachthuizen, welke percentsgewijze aangeven
hoeveel runderen bij het slachten tuberculeus bevonden werden.
Door de welwillendheid van de heeren D. van der Sluys, J. J. F.
Dhont, K. Hoefnagel en S. Douma, aan wie ik op deze plaats
daarvoor nogmaals mijn hartelijken dank betuig, ben ik in de
gelegenheid U de cijfers te toonen, van zes jaren vóór, en zes
jaren nä het in werking treden van het Koninklijk Besluit, van
de abattoirs van de drie grootste steden uit ons land en van de
gemeente Leiden, welke plaats gelegen is in het centrum van een
streek, waar de tuberculose veelvuldig voorkomt.

De cijfers geven aan hoeveel % der runderen bij de slachting
tuberculeus werden bevonden in de verschillende jaren.

Nu moeten wij er rekening mede houden, dat de techniek van
de vleeschkeuring zooveel beter is geworden, doch dit heeft
natuurlijk geen invloed op een kort tijdsverloop, b.v. van de
laatste vijf jaren.

De heer Hoefnagel wijst er op, dat sinds 1907 aan het
abattoir te Utrecht uitsluitend gekeurd wordt door veeartsen,
en schrijft het daaraan mede toe, dat wij in dat jaar zoo\'n snelle
rijzing van het percentage van tuberculose krijgen. Alleen te
Rotterdam zou men voor de jaren 1907, 1908 en 1909 een ver-
betering meenen te kunnen zien. Wij moeten dit echter zoo
verklaren, dat een groot aantal tweede en derde klasse koeien
toen niet meer geslacht werden door de slagers, doch door het Rijk,
en wij zien dan ook dat in 1910, toen in verband met de wijziging
van i Juni 1909 minder runderen in de omstreken van Rotterdam
werden overgenomen, dat het percentage weder snel stijgt tot
10.61 en men behoeft geen profeet te zijn om te voorspellen, dat
in het jaar 1911 het percentage nog hooger zal zijn. Van een
gunstig resultaat van de maatregelen tot bestrijding der runder-
tuberculose valt dus niets te bespeuren, integendeel, wij kunnen
aannemen, dat deze ziekte, des ondanks aan het toenemen is.
Nu begrijpen wij allen, dat men in zes jaren tijds geen ziekte als
de rundertuberculose uitroeit, maar wanneer in die jaren, ondanks
alle maatregelen, ondanks alles wat nog tot afwering van deze ziekte
gedaan wordt, deze ziekte nog steeds blijft aangroeien, dan wordt
het toch zeker tijd uit te zien naar andere middelen, naar een
meer radicale bestrijdingswijze.

Er valt bij de inrichting van het veeartsenijkundig staats-
toezicht van de verschillende volkeren in de laatste jaren een andere
gedragslijn waar te nemen, dan men voorheen gewoon was te
volgen. Meende men vroeger meer zijn kracht te moeten zoeken
in strenge, bindende bepalingen, in heroïeke maatregelen, ja zelfs
in geweld, thans gaat men er meer toe over mildere bepalingen
in het leven te roepen.

Men is tot de overtuiging gekomen, dat waar in deze aan-
gelegenheid het zoo moeilijk valt te constateeren of de wet wel
steeds gehoorzaamd wordt, het beter is beloonend en aan-
moedigend op te treden, dan verordeningen uit te vaardigen,
welke toch niet zijn te handhaven. Een karakteristiek voorbeeld
hiervan geeft de nieuwe Oostenrijksche veewet van 6 Augustus 1909,
en het lijkt wel of de staat hier de medewerking van de veehouders
en van hun personeel wil gaan koopen, waar het luidt:

„In seuchenbedenklichen Zeiten können die politischen Landes-
behörden Personen, welche unter Hintansetzung der eigenen
Interessen durch rechtzeitige Erstattung der pflichtmässigen
Anzeige zur Eindämmung einer drohenden Gefahr beigetragen
haben, Prämien im Betrage von 10 bis 50 Kronen gewähren.
Dienstpersonen (Hirten, Schäfern u.s.w.) können nur dann An-
zeigeprämien gewährt werden, wenn diese Personen dem Besitzer
des Tieres den Ausbruch der Seuche vor der Anzeige zur Kenntnis
gebracht haben".

Er zullen echter steeds verschillende punten zijn, welke door de
wet geregeld dienen te worden, welke als het ware de basis, het fun-
dament vormen, waarop het gebouw van het Veeartsenijkundig
Staatstoezicht rust en aan welker nauwkeurige naleving en uit-
voering het wel en wee van een groot deel van ons nationaal
vermogen kan afhangen.

De grondslag dan van iedere rationeele bestrijding der runder-
tuberculose zal mijns inziens moeten zijn, de verplichte aangifte
bij het voorkomen van deze ziekte zoowel door den veearts als door
den veehouder. In ons land wordt door den veearts geen aangifte
gedaan wanneer hij deze ziekte in zijn praktijk ontmoet; of dit
ten opzichte van de wet correct is wensch ik alsnog te betwijfelen.

Er bestaat n.1. een ,,missive van den Minister van Binnenlandsche
Zaken van 2 Februari 1877, no. 62, betreffende aangifte van gevallen
van parelziekte (tuberculose) door veeartsen", waarbij de districts-
veeartsen worden aangeschreven de veeartsen uit te noodigen,
krachtens het bepaalde in art. 11 der wet van 8 Juli 1874 (Staats-
blad n°. 98) aan den districtsveearts en den burgemeester kennis

te geven „van elk geval van parelziekte door hen waargenomen bij
runderen, hetzij bij het leven, hetzij na slachting". Het is mij niet
bekend, dat deze ministerieele beschikking later is ingetrokken.

In Denemarken, Zweden, Noorwegen en voorheen in Hongarije
is alleen de veearts verplicht aangifte te doen.

Terecht zegt Ostertag dat men de veeartsen met een odium
belast, wanneer men hun alleen dezen plicht oplegt. En bovendien
wat zal het baten, wanneer de eigenaar ons zijn tuberculeuze
runderen verbergt. Ik voor mij beschouw de verplichte aangifte
van den kant van den veehouder als de alpha en de omega van de
geheele bestrijding van de rundertuberculose, als iets waar de
geheele strijd tegen de rundertuberculose mee staat of valt, en
ik voor mij zou aan die staten, welke deze ziekte zonder deze
maatregel willen bestrijden, een te abstine willen toeroepen. Niet
alleen dat wij bij den landbouwer de overtuiging vestigen, dat hij
tegenover zijn naasten en tegenover zich zelf verplicht is mede-
deeling te doen, wanneer hij meent, dat deze ziekte zich onder
zijn vee voordoet, maar bovendien geeft zij ons den sleutel, den
toegang tot het bedrijf; want opneming van deze veeziekte in den
wet van 20 Juli 1870 (Koninklijk besluit van 10 Juli 1896, Staats-
blad no. 104), acht ik een dringende noodzakelijkheid, omdat
wij daardoor in de gelegenheid zijn, al die maatregelen toe te
passen, welke nuttig en noodig geacht worden, en waarop de wet
ons dan het recht geeft. Men heeft vroeger altijd tegen deze aan-
gifte aangevoerd, dat het een onuitvoerbare bepaling was, omdat
een leek nimmer deze ziekte zou kunnen onderkennen.

Maar wij staan er op het oogenblik anders voor, dan toen wij
schreven 1905; de veehouders hebben sedert dien tijd een leer-
school doorgemaakt, en het groote aantal aangiften bewijst, dat
zij het wel degelijk kunnen zien, en waar wij den veehouder den
eisch stellen, dat hij kennis moet geven, wanneer zich een geval
van kwaden droes of miltvuur onder zijn vee voordoet, daar
zal het toch zeker geen bezwaar hebben de aangifte van tuber-
culose verplichtend te stellen. Men begrijpe mij goed, ik wensch
het een veehouder niet ten kwade te duiden, wanneer hij geen
kennis heeft gegeven, indien voor den dag komt, dat zijn rund
lijdende is aan tuberculose van de mesenteriale lymphklieren,
of wanneer blijkt, dat er een enkele tuberculeuze haard in de
longen bestaat en het dier overigens in goeden voedingstoestand
verkeert, maar wel zou ik hem willen aanrekenen, wanneer hij
verzuimt aangifte te doen, indien zich een „slijter", een „klieren-
kop" onder zijn vee bevindt, m.a.w. wanneer zich onder zijn

beslag een dier bevindt dat verschijnselen vertoont, welke
redelijkerwijze het bestaan van deze ziekte hadden kunnen doen
vermoeden. Wat zal het geven M. M., wanneer de eene veehouder
onder staatshulp al het mogelijke doet om uit deze ziekte te komen,
en zijn buurman, er op zijn Hollandsch gezegd ,,lak aan heeft"
en voort gaat zijn tuberculeuze runderen de wereld in te sturen.
Ik ken in Zuid-Holland een stal, waar jaarlijks een groot aantal
fokdieren voor hooggn prijs naar heinde en ver in ons land verkocht
worden, en waarvan de eigenaar nimmer gebruik heeft gemaakt
van de gunstige bepalingen van het Koninklijk Besluit, omdat hij
vreesde, dat wereldkundig gemaakt zou worden, dat in zijn stal
de tuberculose ontzettend veel voorkomt.

Het is Ostertag, die er aan herinnert, dat onze landgenoot
D. A. de Jong op het Congres te Budapest alleen stond, toen hij
voor de verplichte aangifte pleitte. En wat zien wij nu? Wij zien
dat alle staten langzamerhand gaan voelen, dat zonder deze
aangifte de bestrijding van de rundertuberculose vrijwel onmogelijk
is. In de „Reichs Viehseuchengesetz", welke op i Januari 1910 in
Duitschland in werking is getreden, is opgenomen dat: äusserlich
erkennbare Tuberculose des Rindviehs, sofern sie sich in den Lungen
im vorgeschrittenen Zustande befindet oder Euter, Gebärmutter oder
Darm ergriffen hat, door den veehouder moet worden aangegeven.
En waar het niet twijfelachtig is of het is aan den invloed van
Ostertag te danken, dat deze bepaling is opgenomen, daar is
dit toch zeker wel teekenend, want niemand zal toch beweren,
dat de directeur van de veterinaire afdeeling van den Keizerlijken
Gezondheidsdienst te Berlijn een voorstander is van heroïeke
of draconische maatregelen in veeartsenijkundige wetten. Ook
Oostenrijk-Hongarije heeft de beteekenis hiervan erkend, en ook
deze tweelingstaat heeft met ingang van dit jaar de aangifte van
de „äusserlich erkennbare Tuberculose des Rindes" verplichtend
gesteld.

Wordt het vermoeden van den eigenaar bevestigd, dan zal
spoedige slachting van het aan open tuberculose lijdende rund en
van de overige runderen, welke bij het aansluitende koppelonderzoek
ziek bevonden worden, onder schadeloosstelling zijn aangewezen en
gevolgd dienen te worden door een wetenschappelijke desinfectie,
aan het einde van den staltijd te herhalen.

Reeds meer dan eens is gewezen op het aandeel, hetwelk de
zuivelfabriek in het verspreiden van de smetstof heeft. In deze
inrichtingen, komt de melk van verschillende veehouders te zamen
en wordt gemengd, en dus ook melk, welke tuberkelbacillen

bevat, daarna tot zuivel verwerkt, en de afvalproducten,
de ondermelk, de karnemelk en de wei, worden weder aan de
veehouders teruggegeven, die het bezigen als voedsel voor hun
kalveren en varkens.

Het behoeft geen betoog, dat de verbreiding van de tuberculose
onder het rundvee daardoor zeer in de hand wordt gewerkt en
het is dan ook noodzakelijk dat bij de wet wordt vastgesteld, dat de
zuivelfabrieken verplicht zijn het centrifugeslib te vernietigen en de
ondermelk, de karnemelk en de wei te pasteuriseer en alvorens deze
de fabriek verlaten. Het gevaar van deze zijde is in de laatste jaren
nog aanmerkelijk vergroot en neemt allengs toe. Immers wij
zien in de steden, de z.g. melkboeren, dat zijn de melkslijters,
die de melk van de veehouders uit den omtrek ontvangen en
daarna aan het publiek uitventen, langzamerhand verdwijnen
en plaats maken voor de melkinrichtingen. Deze melkinrichtingen,
welke niet altijd hun omzet kunnen bepalen, verwerken de melk,
welke zij over hebben tot zuivel, en de veehouders uit de omgeving
halen dan de afvalproducten van deze zuivelbereiding af en ver-
voeren deze aan hun vee. Bij een varkenshouder in mijn omgeving,
die sinds ettelijke jaren een zeer groot aantal varkens fokt en
mest, was de tuberculose onder deze dieren een unicum, totdat
hij twee jaar geleden, zijn dieren begon te voederen met de afval-
producten van de zuivelbereiding van een melkinrichting in een
naburige stad, waarna de tuberculose onder zijn dieren schering
■en inslag is geworden.

Reeds in 1898 werd in Denemarken verbranding van het centri-
fugeslib en pasteurisatie van de ondermelk en de karnemelk
verplichtend gesteld. Bang zelf betreurt het, dat men ten op-
zichte van de wei, ook niet deze bepaling getroffen heeft, doch hij
merkt op, dat reeds verscheidene fabrieken vrijwillig hiertoe zijn
overgegaan en de proeven, welke in het jaar 1908 door de Directie
van den Landbouw te Lonneker zijn genomen, hebben buiten
betwisting het groote nut en de noodzakelijkheid hiervan aan-
getoond. In Jutland is het de gewoonte om de jonge paarden,
welke voor den handel gemest worden, groote hoeveelheden
koemelk te verstrekken, en men schrijft het dan ook aan dit
gebruik toe, dat zeer dikwijls enorme tuberculeuze vergrootingen
van de mesenteriale lymphklieren bij de Deensche paarden ge-
vonden worden. Wel een bewijs dat de melk als verspreidster
van de tuberculose niet genoeg gevreesd kan worden, want het paard
behoort toch inderdaad tot die dieren, welke voor een tuberculeuze
infectie vrijwel immuun zijn. Bovendien hoe dikwijls kunnen wij

niet in onze praktijk, wanneer een aanfok grootendeels tuberculeus
blijkt te zijn, en de veehouder geneigd is dit te moeten toeschrijven
aan een hereditaire praedispositie van vaderszijde, dit dan niet
terug brengen tot het feit, dat indertijd een rund met tuberculeuze
mastitis zich in den veekoppel bevond. Wij kunnen dan ook
gerust aannemen, dat gedurende het eerste levensjaar, de alimentaire
infectie de hoofdrol speelt.

Ons praktizeerenden veeartsen verwondert het dan ook, dat
men in het belang van de hygiëne van den mensch aan dit punt
niet meer de aandacht geschonken heeft, daar de melk toch nog
meestal (behoudens bij epidemiën van typhus enz.) ongekookt
door het publiek gebruikt wordt. Toen ik twee zomers terug in
het Oosten van ons land vertoefde en ter wille van mijn gezin
mijn oog liet gaan over een koppel vee, ontdekte ik daarin twee
runderen, welke lijdende waren aan open tuberculose en één
daarvan ook aan tuberculose van den uier. Ik gaf den eigenaar
den raad, de koe niet meer te melken en zich tot zijn veearts te
wenden en wees hem op de gunstige bepalingen van het Koninklijk
besluit. En wat werd mij later bericht. „Dat hij, tot wien de vee-
houder zich om raad gewend had, hem een drankje verstrekt
had, hetwelk sterk naar laurierkers rook; dat was zoo goed voor
het hoesten was er bij gevoegd". En de veehouder ging voort
zijn rund met inertuberculose te melken, ging voort deze melk
te verkoopen aan de verschillende pensions, waar het te drinken
gegeven werd, aan zoo vele kinderen, voor wie men misschien
herstel van een geschokte gezondheid had gezocht in de Geldersche
natuur. Kunnen wij dit voorbeeld niet met honderde andere
illustreeren? Was ik nog niet dezer dagen er getuige van, hoe
een veehouder in mijn onmiddellijke omgeving bezig was een
rund te melken hetwelk aan twee kwartieren lijdende was aan
mastitis tuberculosa, en op mijn verwonderend vragen ten ant-
woord gaf, dat het dier die harde kwartieren reeds zoo lang had,
en dat zijn afnemer, een der grootste melkinrichtingen uit Noord-
Holland\'s hoofdstad, nog nimmer aanmerking op de melk had
gemaakt. Staat dit niet gelijk met een intentioneele vergiftiging,,
getolereerd door den Staatl Zal niet iedere medicus, zelfs de meest
ongeloovige aan de leer van de eenheid der zoogdier-tuberculose,.
huiveren bij de gedachte, dat zijn patiënt tuberkelbacillen eet„
ook al zijn dat tuberkelbacillen van het rund? Is het te veel,
wanneer wij aan den wetgever vragen, dat in de wet worde op-
genomen, dat het verboden is een koe te melken, waarbij een mastitis
tuberculosa, een miliair-tuberculose of een tuberculeuze bloedinfectie■

is vastgesteld? Wanneer ik niet vreesde dat het te veel zou in-
grijpen in het particuliere bedrijf, dan zou ik dit verbod van
melken willen uitstrekken tot ieder rund, waarbij een open
tuberculose is vastgesteld en wanneer het mocht blijven bestaan,
dat de staat deze dieren onteigent, dan schijnt het mij toe, dat het
verbod tot alle runderen, welke aan clinische tuberculose lijdende
zijn, diende te worden uitgestrekt. Want wij weten immers allen,
dat de melk zeer goed tuberkelbacillen kan bevatten, zonder
dat de uier in het proces betrokken is, vooral door verontreiniging
met faeces van runderen, welke aan longtuberculose lijdende
zijn. Eenige jaren geleden werden in een monster gemengde melk,
dat een veehouder zelf verzameld had, aan de Rijksseruminrichting
tuberkelbacillen gevonden. Bij een daarop door mij ingesteld
onderzoek trof ik geen enkel rund met uiertuberculose aan, wel
een koe welke lijdende was aan baarmoedertuberculose en waarbij
een ernstige fluor albus bestond, waarin zeer veel tuberkelbacillen
werden gevonden. De onder mijn toezicht opnieuw verzamelde
melk, was vrij van tuberkelbacillen, zoodat de veronderstelling
niet gewaagd is, dat de melk tengevolge van de tuberculeuze
baarmoederaandoening besmet was. In verband met de weten-
schappelijke onderzoekingen, welke in den laatsten tijd zijn
gedaan, en welke aangetoond hebben, dat de meestal in ons land
gevolgde methode van pasteurisatie der melk geen voldoende
zekerheid geeft, dat de tuberkelbacillen in de melk zijn gedood,
en waar zooals ik reeds straks heb gezegd, over het algemeen de
melk door het publiek nog weinig gekookt wordt, hetzij om huis-
houdelijke redenen, hetzij uit een oogpunt van smaak of moeilijke
verteerbaarheid, zal het publiek mijns inziens verstandig doen te
eischen, dat de melk afkomstig is van runderen, welke tenminste
twee maal \'s jaars aan de tuberculine-proef zijn onderworpen en
daarop niet hebben gereageerd; zoo wordt dan tevens het publiek
een machtige bondgenoot in den strijd tegen de rundertuberculose.

Wij kunnen krachtens mijn ervaring de bedrijven van de vee-
fokkers in Zuid-Holland, en ik meen te mogen aannemen, ook
overal elders in ons land, verdeelen in twee groote groepen. De eene
groep omvat dan die stallen, waar de tuberculose sporadisch voor-
komt, en dan wel meestal bij een aangekocht rund; in de tweede
groep moeten wij die veehouders plaatsen, wier beslag voor het
grootste gedeelte is aangetast; het zijn die boerderijen, waar bij
het tuberculineeren vaak 70 % a 80 % der dieren een positieve
reactie vertoonen. Iedere praktizeerende veearts kan in zijn eigen
kring die stallen met den vinger aanwijzen, en waar onze kennis

in dit opzicht te kort mocht schieten, daar zullen de abattoirs
ons in de opsporing goede diensten kunnen bewijzen. Voor de
eerste groep zullen de verplichte maatregelen, welke ik zooeven heb
aangegeven, in den regel voldoende zijn, de tweede groep zal hierbij
geen baat vinden. En zoo kunnen wij hen dan ook verklaren, dat
men in sommige bedrijven inderdaad eenig succes van de thans
geldende maatregelen ondervonden heeft. Men zal bij de be-
strijding op deze zoo ernstig geteisterde boerderijen, naast de bij
de wet aangegeven verplichte een vrijwillige tuberculosebestrijding,
onder hulp en leiding van den Staat moeten inrichten en de stam-
boek-, fok- en contrölevereenigingen zullen hiertoe zeer veel
goeds kunnen bijdragen. Bij deze vrijwillige bestrijding zullen
alle runderen, tweemaal \'s jaars, voor en na den weidetijd, moeten
worden getuberculineerd. De reageerende dieren zullen van de
niet-reageerende moeten worden afgezonderd, zoo mogelijk in
een afzonderlijken stal of anders naast en tegenover elkaar, aan
het einde van de goot, waaruit de dieren worden gedrenkt, en
afzonderlijk moeten worden geweid. Zij zullen niet meer voor de
fokkerij mogen worden gebruikt en zoo spoedig mogelijk, binnen
een door de Regeering te bepalen termijn, geslacht dienen te
worden; bovendien moeten deze runderen herhaaldelijk worden
onderzocht, of zij ook lijdende zijn geworden aan open tuberculose
en alle aangekochte dieren zullen aan de tuberculine-proef moeten
worden onderworpen. De jonge fokdieren zullen uitsluitend melk,
wei enz. mogen drinken, welke afkomstig zijn van runderen, welke
op de tuberculine-proef niet hebben gereageerd, en zooveel mogelijk
gedurende den staltijd in de vrije natuur, met een schuilplaats
ter beschikking, verblijf moeten houden. Het spreekt van zelf
dat een deskundige en herhaalde desinfectie van deze zoo hevig
geteisterde stallen moet plaats hebben en bij den bouw of herbouw
van zijn boerderij moet de eigenaar op de hygiënische zijde ge-
wezen en daarbij geholpen worden. Men zal door het uitschrijven
van stal wedstrijden de belangstelling en de onderlinge wedijver
van de veehouders moeten opwekken. In Zweden wordt jaarlijks
door den staat een zekere som uitgetrokken, waarvoor aan die
veehouders, welke met bijzonder goed resultaat den strijd tegen
de rundertuberculose gevoerd hebben, een premie wordt toege-
kend. Is dit niet juist tegenovergesteld aan hetgeen wij hier te
lande zien, waar de hoogst geprimeerde dieren, bekroond door
bijdragen van staat en provincie, absoluut geen bewijs behoeven
te leveren, dat zij vrij zijn van tuberculose. Zelfs de veehouders
in ons land verwonderen zich daarover.

In mijn omgeving is bij de jongst gehouden districtskeuring
<een stier geprimeerd, behoorende tot een bedrijf waar de tuber-
culose verbazend veel voorkomt. En wat merkte de eigenaar
lakoniek tegen mij op: „Dat het zeker toch niet zoo heel erg was
met die tuberculose, want dat hij zich anders niet kon voorstellen,
hoe een stier uit zulk een sterk besmetten koppel geprimeerd
werd". Wanneer deze vrijwillige maatregelen in de toekomst
mochten blijken doeltreffend te zijn, dan zal men altijd nog kunnen
overwegen ze verder verplichtend te stellen.

Ik heb zoo straks reeds met een enkel woord gewezen op het
groote belang van de stalhygiëne, ook voor deze ziekte. Gelukkig
bezitten wij in ons land een klimaat waardoor de dieren een groot
gedeelte van het jaar op stal verblijf houden. Gelukkig? Ja, ten
minste voor ons veeartsen, die numeriek in de laatste jaren zoo
verbazend vooruit gaan, want wanneer er in Nederland geen
staltijd bestond, wanneer de dieren het geheele jaar door in de
weide konden verblijven, dan konden wij veeartsen voor de helft
■onze matten wel oprollen, wij zouden onder meer ook niet zoo\'n
ernstigen strijd tegen de tuberculose behoeven te voeren. In het
bijzonder dient de aandacht gevestigd te worden op de groote
vochtigheid van onze stallen, waar wij in den tijd, dat de runderen
er verblijf houden, het water langs de muren en van de balken
zien druipen, alles ten gevolge van een onvoldoende en ondoel-
matige ventilatie.

Wanneer wij de proeven van Cadéac en Peterson mogen
gelooven, wanneer wij ons niet scharen aan de zijde van den
medischen hoogleeraar, dien ik eenmaal gekscherend hoorde
zeggen, „dat een bacterioloog toch altijd vindt wat hij wil", dan
zal het gevaar voor het ontstaan van tuberculose, door inademing
van droog tuberkelbacillenhoudend stof niet groot zijn, wel echter
door verstoven vochtig materiaal. Volgens Buchsen zouden in de
luchtwegen inrichtingen zijn, welke tegenover gedroogd bacteriën-
houdend materiaal krachtiger optreden, dan wanneer dit vochtig
is en Flüggf. heeft er op gewezen, dat het slijmhoudende materiaal,
waarin de tuberkelbacillen gehuld zijn, wanneer zij door de dieren
naar buiten worden gebracht, zeer sterk hygroscopisch is, zoodat
ook, wanneer de bacillen eenigen tijd aan uitdroging zijn bloot-
gesteld geweest, zij gemakkelijk weder vochtig worden én dus
gemakkelijk in de luchtwegen kunnen dringen. Dus ook van deze
zijde bekeken, zijn onze runderstallen met hun hoogen graad
van vochtigheid een belangrijke factor voor het verbreiden van
■de tuberculose.

Ieder onzer, die wel eens in zijn particuliere praktijk geroepen-
is geweest, de tuberculose uit een bedrijf te helpen verbannen,
zal tot bovengenoemde maatregelen, welke ik voor de vrijwillige
bestrijding voorstelde, hebben gadviseerd en de gunstige resultaten
er van hebben ondervonden.

Ik voor mij heb meer dan eens in stallen, waar de tuberculose
ontzettend veel voorkwam, deze ziekte bezworen, door het nemen
van deze maatregelen. Zeker, zij kosten geld, maar niet zooveel
als wanneer men wacht, totdat de dieren aan een uitgebreide
tuberculose lijdende zijn; neen, hoe spoediger de dieren na de
tuberculinatie worden geslacht, des te meer zullen zij opbrengen,
des te minder zal de maatregel kosten. Vraagt het iedere autoriteit
op het gebied van de bestrijding der rundertuberculose of hij_:niet de meening is toegedaan, dat men een reuzenschrede zou
hebben afgelegd op den weg, welke leidt tot uitroeiing van deze
ziekte, wanneer alle runderen getuberculineerd werden en de
reageerende dieren in eens werden afgemaakt. Maar dit is on-
mogelijk. Goed, ik stem het U toe, het is een ideaal, en idealen
zijn nu eenmaal niet voor verwezenlijking vatbaar, maar laten
wij dan één pas terug doen en ons tot richtsnoer stellen: zooveel
mogelijk te tuberculineeren en zoo spoedig mogelijk, voor zoover dit
met de economische en technische belangen van het bedrijf van den
veehouder te vereenigen is, de reageerende dieren ter slachtbank leiden..
Want ik schaar mij, op grond van een rijke, persoonlijke ervaring,,
aan de zijde van hen, die de tuberculine als een diagnosticum van
onschatbaar gewicht bij de bestrijding van de rundertuberculose
waardeeren en ik ben nog meer in deze meening versterkt, sedert
ik in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde in Mei 1906 een lans
voor dit diagnosticum brak.

Immers, het wetenschappelijk onderzoek van de laatste jaren
heeft glashelder en buiten kijf bewezen, dat wanneer er bij de
gereageerd hebbende dieren, bij de sectie macroscopisch geen
tuberculose gevonden werd, het microscoop of anders de dier-enting
aantoonde, dat de lymphklieren wel tuberkelbacillen bevatten,
dat het dier verkeerde in het z.g. lymphoide stadium der tuber-
culose, en dat dus de tuberculine wel degelijk gelijk had. En is
niet het succes, hetwelk Nederland onlangs te Bucnos-Aires be-
haald heeft, naast de oordeelkundige keuze der dieren, aan de
tuberculine te danken? Er is in den laatsten tijd van de zijde
van de veehouders protest aangeteekend tegen het tuberculineeren;
men heeft aan de waarde van de tuberculine afbreuk willen doen
en men heeft zelfs ter verguizing van dit diagnosticum getracht

twee onzer meest eminente veeartsen tegen elkaar uit te spelen.
Neen, de veehouder, die een gezonden koppel vee heeft, vreest
de tuberculine niet; maar wel hij, wiens beslag voor het grootste
gedeelte ziek is. In mijn omgeving wordt de tuberculine geschat
en gewaardeerd en zeer vele landbouwers wachten met de betaling
van hun nieuwkoop, totdat de tuberculine-proef negatief is uit-
gevallen. Wat de accountant is voor de boeken van den koopman,
waar deze het debet en het credit, de winst en het verlies nagaat,
en de balans opmaakt, dat is de tuberculine voor het bedrijf van
den veehouder ten opzichte van de tuberculose. En men kan
het toch een vreemden staat niet ten kwade duiden, dat, wanneer
hij het dubbele of drievoudige van den normalen prijs voor een
■fokdier betaalt, hij dan gewaarborgd wil zijn, dat hij geen tering-
lijdster, ook al verkeert deze in het aanvangsstadium, invoert.
De mindere waardeering van de tuberculine door onze veehouders
in enkele provincies, moeten wij toeschrijven daaraan, dat dit
middel indertijd gebruikt is door leeken, die met eerbiediging
van het goede doel, hetwelk zij voor oogen hadden, er a bout
portant maar op los spoten, en dan tot onjuiste resultaten kwamen,
welke niet op rekening gesteld moesten worden van het middel,
maar op de uitvoering. Want alleen in de handen van den veearts,
die zich rekenschap geeft van hetgeen hij doet, is het een middel
van onschatbare waarde; in de handen van den leek is het een
■onbetrouwbaar middel, hetwelk niet zelden tot oneerlijke prak-
tijken aanleiding geeft en daarom dient wettelijk te worden vast-
gesteld, dat tuberculine voor veeartsenij kundige doeleinden alleen
mag worden afgegeven aan, en gebruikt door veeartsen. De strijd
tegen de tuberculose van het rundvee is geen kamp in het vlakke
veld, het is een strijd vol hinderlagen en schuilplaatsen, een strijd
tegen een sluipmoordenaar, een guerilla-oorlog, en evenals een
goed veldheer in êen dergelijke krijg zijn troepen niet noodeloos
zal blootstellen, maar door een goed georganiseerden verkennings-
dienst, door zijn éclaireurs den vijand zal trachten te ontdekken
en hem zal trachten te vernietigen, voordat die vijand een schot
gelost heeft, zoo zullen ook wij in den strijd tegen de runder-
tuberculose onzen verkenningsdienst organiseeren, ook wij zullen
steeds moeten spionneeren, onzen tegenstander reeds in zijn uiterste
schuilplaatsen moeten opsporen en ontdekken en hem onschadelijk
maken, alvorens hij kwaad gesticht heeft; en dat kunnen wij door
middel van de tuberculine, dan hebben wij het paard vóór den
wagen en niet er achter gespannen. En deze runderen zullen,
-zelfs gekocht tegen den hoogsten prijs, oneindig veel goedkooper

Wij willen hopen, dat het binnen korten tijd aan de wetenschap
zal gelukken, middelen samen te stellen, waardoor wij voor
langeren of korteren tijd bij onze runderen een passieve en actieve
immuniteit tegen de tuberculose zullen kunnen verwekken, en
het is zeer zeker een onderwerp, hetwelk de aandacht van de
Regeeringen moet bezig houden en hetwelk van staatswege
ernstig moreel en financieel dient te worden gesteund.

En ten slotte een enkel woord over de vraag, waar, voor dit
alles, de financiën vandaan zullen moeten komen? Ik weet wel,
dat er een oud spreekwoord is, hetwelk zegt, dat „als het den
boer goed gaat, gaat het iedereen goed", en er moge voor ons
praktizeerende veeartsen een kern van waarheid in liggen, mij
lijkt het evenwel toe, dat de landbouwers in de laatste jaren,
wel wat al te veel de risico van hun bedrijf op de schouders van
de gemeenschap willen leggen. In verschillende staten bestaan
voor dit doel vee verzekeringen, hetzij verplichte of niet-verpliohte,
waaruit de kosten van de bestrijding der rundertuberculose voor
een deel worden gevonden, terwijl het overige door den staat
wordt betaald. Mijns inziens zal de vraag overweging verdienen,
waar het hier geldt een nationaal belang, waarmede een groot
deel van ons nationaal vermogen gemoeid is, waar het hier geldt
een belang van de gemeenschap, of een dergelijke verzekering,
het heffen van een zoogenaamd hoorngeld niet verplichtend, gesteld
kan worden. Ik stel mij voor dat uit een staatsrechterlijk oogpunt
hiertegen geen bezwaar zal bestaan.

Zij verdient in ieder geval veel meer onze sympathie dan de
slachtveeverzekeringen, welke wij uit een sociaal oogpunt toejuichen,
omdat men het beginsel ten uitvoer brengt, elkanders lasten te
dragen, doch welke aan de bestrijding der rundertuberculose
zeer veel kwaad doen. Wij weten toch immers allen hoe die slacht-
veevereenigingen, die z.g. veefondsen, den veehouder vrijwel
onverschillig maken of zijn rund al dan niet lijdende is aan tuber-
culose, wanneer het maar in voedingstoestand wil verbeteren,
want hoe vaak hooren wij den eigenaar, wanneer er hieromtrent
twijfel of zekerheid bestaat niet zeggen, „dan doe ik haar maar
in het fonds". In het belang van de bestrijding der rundertuber-
culose, moeten wij dan ook op een goede controle bij deze ver-
eenigingen aandringen.

Naar aanleiding van hetgeen door mij heden betoogd is, stel
ik Uw vergadering voor de volgende conclusies te aanvaarden.

i°. De bestrijding van de tuberculose onder het rundvee is in
het belang van de gezondheid van den mensch en van den vee-
stapel; zij moet derhalve een tak van staatszorg zijn.

2°. De in Nedei\'land gevolgde methode van bestrijding is on-
voldoende en ontoereikend; deze dient te worden aangevuld en
uitgebreid.

3°. Bij de bestrijding van de tuberculose is de tuberculine in
handen van den veearts een diagnosticum van onberekenbaar
gewicht, in handen van den leek kan het tot ongewenschte en
oneerlijke praktijken aanleiding geven; wettelijk dient daarom te
worden vastgesteld, dat tuberculine voor veeartsenij kundige
doeleinden uitsluitend mag worden afgegeven aan, en gebruikt
door, veeartsen.

b. een vrijwillige, onder leiding en hulp van den Staat.
Overgang van b in a is na eenigen proeftijd niet buitengesloten.
Tot de onder a bedoelde wettelijke bepalingen behooren o.m.:
aangifte door den veearts en den veehouder bij het voorkomen

van deze ziekte en opneming daarvan in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad no. 131), Koninklijk besluit van den io^den Juli 1896,
(Staatsblad no. 104);

onteigening door den Staat, na schadeloosstelling, en spoedig
slachten van alle runderen, welke lijdende zijn aan open tuber-
culose, gevolgd door een desinfectie van den stal, aan het einde
van iederen staltijd te herhalen;

vernietiging van het centrifugeslib, pasteurisatie van onder-
melk, karnemelk en wei door de zuivelfabrieken;

verbod van melken van runderen waarbij een uiertuberculose,
miliairtuberculose of een tuberculeuze bloedinfectie is vastgesteld,
zoo mogelijk uit te strekken tot alle runderen, welke lijdende
zijn aan open tuberculose.

Bij de vrijwillige bestrijding onder b bedoeld, zal er naar ge-
streefd dienen te worden, alle runderen te tuberculineeren, en
die, welke op de tuberculineproef hebben gereageerd, zoo spoedig
mogelijk te slachten, en in afwachting daarvan deze dieren zooveel
mogelijk gescheiden te houden van het overige vee en daarnaast
een tuberculose-vrije opvoeding van het jonge vee.

5°. Proeven om immuniseering der runderen tegen tuberculose
te verkrijgen, zullen van staatswege krachtig moeten worden
aangemoedigd en gesteund.

6°. De onkosten voortvloeiende uit de verplichte bestrijding,
zullen gedeeltelijk worden betaald door den Staat, gedeeltelijk
gevonden moeten worden uit een verplichte veeverzekering tegen
de tuberculose, het heffen van een z.g. hoorngeld, waarvoor nadere
bestudeering van de verschillende stelsels aanbeveling verdient.

Wie geen vreemdeling is in de geschiedenis en in de literatuur
van de epizoötische ziekten gedurende de laatste halve eeuw,
wie een vergelijkende studie maakt van de wijze waarop de ver-
schillende staten de heerschende veeziekten trachten te keeren,
zal er zich zeker niet over behoeven te beklagen, dat Nederland
in dit opzicht niet doeltreffend is opgetreden, en in de rij dei-
volkeren, in het beteugelen der epizoötieën niet een eerste plaats
inneemt. Mij heeft het getroffen, hoe op het jongste internationaal
veeartsenij kundig congres, verschillende buitenlandsche veeartsen
met bewondering vernamen, hoe in ons land na 1883 geen long-
ziekte onder het rundvee is voorgekomen. Wij hebben gezien,
dat de tuberculose onder het rundvee ondanks hetgeen tot be-
strijding van deze ziekte gedaan wordt, blijft toenemen en wij
hopen, dat men zich ten volle rekenschap mag geven van den
ernst van dit feit en de beteekenis er van niet zal onderschatten.
Hier helpen geen lapmiddelen, hier helpt geen bestrijding op een
enkele boerderij; neen een radicale therapie, waarbij men met.
alle ten dienste staande middelen zal moeten strijden, kan alleen
verbetering geven. De Staat zal leidend, helpend en steunend,
doch ook gebiedend, zoo noodig straffend, moeten optreden, wil
men niet binnen afzienbaren tijd, wanneer de koers wordt opge-
maakt, tot de bekentenis moeten komen, dat dat deel van ons
nationaal vermogen, hetwelk in den veestapel is belegd, verre
beneden pari staat, en voor een groot gedeelte een waardeloos
bezit is: een groote verzameling teringlijdsters.

Alvorens te eindigen M.M. is het mij een behoefte den wensch
uit te spreken, dat het aan de Nederlandsche Regeering, aan de
Directie van den Landbouw, aan wie onze vaderlandsche vee-
houders reeds zoo ontzaggelijk veel te danken hebben, gegeven
moge zijn ook deze veeziekte in de toekomst te bedwingen.

Frank. Jodtherapie bei Fohlenlähme. De schrijver deelt mede,
■dat hij vroeger de veulens, lijdende aan deze ziekte, wel met
Joodkalium behandelde, zonder succes evenwel. Ook aan de
merrie werd reeds vóór de baring dit middel gegeven, eveneens
zonder succes.

Hij experimenteerde daarom later met Jodipine, in- en uit-
wendig. Per os gaf hij den lijdenden veulens 3 maal daags een koffie-
lepel vol Jodipine (25 %). De aangetaste gewrichten werden ook
locaal met Jodipine behandeld. In 5 gevallen was het succes
verrassend groot. Twee keer traden verschijnselen van Jood-
intoxicatie op, eens zich uitende in middenrifskrampen, de andere
keer in catarrhale verschijnselen. Telkens verdwenen echter deze
nevenverschijnselen als men korten tijd ophield, het middel te
verstrekken.

Frank komt tot de conclusie, dat Jodipine blijkbaar een speci-
ficum tegen de „Lähme" is, zelfs in tamelijk ernstige gevallen.

Lin dner. Zur Aetiologie und Behandlung des Koppens. Een
remonte paard werd in een box afgezonderd, en begon met de deur
te spelen, door den bovenrand beet te pakken en er aan te schudden.
Na 11 dagen was het dier een hartstochtelijk luchtzuiger geworden.

Een ander paard belikte eerst voortdurend het hek van de loop-
plaats, en was na 3 weken een luchtzuiger in optima forma.

Bij deze twee zuigers stonden meer dan een jaar 30 andere
paarden, welke weinig of geen arbeid hadden te verrichten. Van
deze paarden werd geen enkele luchtzuiger. Het naäpen is dus
aetiologisch lang niet altijd van groot gewicht.

Döderlein, Das Zungenlöffeln des Rindes. De schrijver nam
•waar, dat een twintigtal kalveren alle van denzelfden stier na
het spenen (8 ä 10 weken) begonnen te luchthappen. De stier
laboreerde aan hetzelfde euvel. „Dus", zegt de schrijver, „is niet
alleen het luchtzuigen bij paarden erfelijk, maar ook het lucht-
happen bij runderen."

Dr. H. Jacob, Die Paraplegie resp. Parese der Nachhand beim
Dachshunde, eine Folge seiner ungünstigen Bauart.

De schrijver beweert, dat verlammingen van het achterstel
speciaal eigen zijn aan dashonden. Hij schrijft dit verschijnsel
toe aan de groote lengte van deze honden, speciaal aan de lange
lendenen. Hierdoor toch zouden licht rekkingen van de periphere
zenuwen, daar waar ze uit de intevertebraalkanalen komen, kunnen
plaatsgrijpen, waardoor neuritis en Perineuritis met de gevolgen
van dien ontstaan.

Af deeling Gelderland—Overijsel. Met ingang van 1 Januari 1911
is het bestuur der afdeeling als volgt samengesteld: E. A. L.
Quadekker, voorzitter; F. S. J. Veeze, ondervoorzitter; Dr. D. L.
Bakker, secretaris; E. J. Dommerhold, penningmeester.

Tot leden zijn aangenomen de veeartsen J. Eshuis te Delden,.
A. J. Holtz te Ruurloo en J. Zweers te Ede, terwijl de veeartsen
N. H. M. van Altena te Hoek van Holland en Th. H. L. Arntz
te Nijmegen, bedankten, wegens overgang naar andere afdeelingen.

Nieuwe afdeeling Zuid-Holland. Tot leden zijn aangenomen de
veeartsen N. H. M. van Altena, J. Buitenhuis en G. P. F.
Munnik, te Hoek van Holland, G. J. Fros te Oude-Wetering en
G. Hupkes te Gouda.

Afdeeling Noord-Holland. Tot leden zijn aangenomen de vee-
artsen K. Edel te Purmerend en D. J. Fischer en F. Wester-
ling, te Amsterdam.

Het hoofdbestuur heeft de eer hierbij de notulen van de 51ste
algemeene vergadering ter kennis der leden en der afdeelingen
te brengen.

Notulen van de 51ste Algemeene Vergadering, gehouden op
Vrijdag 16 en Zaterdag 17 September 1910, in het Gebouw voor Kunsten en
Wetenschappen te Utrecht •).

Eerste gedeelte. Vrijdag 16 September des namiddags zeven uur.
i. Openen der vergadering. De Voorzitter opent de vergadering met een woord
van welkom aan de aanwezige leden en afgevaardigden en deelt mede, dat de
verschillende afdeelingen zijn vertegenwoordigd als volgt:

2. Ingekomen stukken. Van den Minister van Landbouw, Nijverheid en
Handel, den Directeur-Generaal van den Landbouw, den heer Schmidt te Kolding
en den heer Dr. W. P. Ruijsch te \'s-Gravenhage, is bericht ontvangen, dat zij
tot hun leedwezen de vergadering niet kunnen bijwonen.

50 op den heer L. J. Hoogkamer, zoodat eerstgenoemde is gekozen. De heer
Paimans verklaart zich bereid, de benoeming te aanvaarden.

De Voorzitter: Waar de vergadering den wensch daartoe te kennen geeft,
kan de aftredende bibliothecaris wel bij acclamatie worden herkozen. (Alge-
meene instemming). De heer D. F. van Esveld verklaart zich bereid, de
benoeming te aanvaarden, en zegt o.a.: Ik dank de vergadering zeer voor het
blijk van vertrouwen, dat zij in mij heeft gesteld, niettegenstaande zij heeft gezien,
dat ik in de drie laatste jaren niets heb gedaan. De omstandigheden hebben
daartoe geleid, maar ik hoop dat ik dit laatste jaar nog actief zal kunnen zijn.
De Voorzitter wenscht de Maatschappij geluk, dat de heer Van Esveld nog
minstens een jaar het ambt van bibliothecaris wil waarnemen.

5. Verkiezing van een lid voor de notulen-commissie. Uitgebracht worden 132
stemmen, waarvan 117 op den heer L. J. Hoogkamer, 14 op den heer J. M. A. van
Nes en 1 op Dr. H. A. Vermeulen, zoodat eerstgenoemde is gekozen.

De Voorzitter: In de vacature-KRooN zal billijkerwijze moeten worden voorzien
cloor de verkiezing van een praktizeerend veearts. De heer Heidema is het eenige
lid dezer commissie, dat hier aanwezig is. Heeft hij misschien een voorstel omtrent
■candidaten?

De heer Heidema: Het komt mij wenschelijk voor, iemand uit het zuiden van
het land te nemen. Ik zou dus, als ik namen moest noemen, de heeren de Graaff
•en Van der Vliet willen aanbevelen.

De afdeeling Limburg heeft met algemeene stemmen candidaat gesteld den heer
Beel te Roermond; Noord-Holland zou gaarne zien, dat een praktizeerend veearts
werd benoemd, doch heeft geen candidaat; Gelderland—Overijsel zal stemmen op
den heer Quadekker; Noord-Brabant op den heer Bakker; Friesland wenscht
een praktizeerend veearts van vooruitstrevende richting; Zeeland heeft candidaat
gesteld den heer J. Mazure, te Amsterdam; Zuid-Holland stelt voor den heer
Overbeek, terwijl Utrecht een praktizeerend veearts wil, als hoedanig de heer
J. Mazure is genoemd.

Uitgebracht worden 129 stemmen, waarvan 71 op Dr. D. L. Bakker, 19 op den
heer J. Mazure, 18 op den heer T. A. L. Beel, 10 op Dr. A. A. Overbeek, 8 op
den heer Quadekker, terwijl op ieder der heeren Van Nes, Remmelts en Van dèr
Vliet i stem is uitgebracht.

7. Verslag over den toestand der Maatschappij. De Secretaris brengt het vol-
gende verslag uit: (Zie Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, 37ste deel bladzijde 688).

De heer Hoogkamer zou gaarne willen weten, wanneer het request van de
Maatschappij aan den Minister van Koloniën is uitgegaan.

De Voorzitter: In April of Mei. Daar de Secretaris het brieventoek niet bij zich
heeft, kan hij niet den juisten datum opgeven. Het verslag wordt vastgesteld.

De Penningmeester en Bibliothecaris brengt de volgende verslagen uit: (Zie
Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, 37ste deel, bladzijden 692, 693 en 773).

9. Nazien der rekening van den Penningmeester. De Voorzitter stelt voor,
<ie behandeling van dit punt uit te stellen tot de pauze. Aldus wordt besloten.

De Voorzitter: Op 31 December 1911 moet de eerste secretaris aftreden, die
echter terstond herkiesbaar is; er wordt hieraan reeds nu herinnerd, opdat de af-
deelingen vóór 1 Juli 1911 candidaten kunnen voorstellen.

De Nieuwe afdeeling Zuid-Holland geeft de algemeene vergadering in overweging,
van gedachte te wisselen, omtrent de wenschelijkheid der benoeming van een gesala-
rieerden secretaris-penningmeester-bibliothecaris en beveelt aan, het hoofdbestuur,
gehoord de besprekingen, uit te noodigen op de algemeene vergadering in 1911, of
zooveel eerder als het zulks wenschelijk mocht achten, voorstellen dienaangaande in te-
dienen.

De Voorzitter: Wenscht de afgevaardigde van Nieuw-Zuid-Holland reeds
nu het woord, dan wel nadat anderen van hun meening hebben doen blijken.

Dr. H. Remmelts: Mijnheer de Voorzitter! Ik zou gaarne, omdat het hoofdbe-
stuur in zijn praeadvies afwijzend heeft beschikt, even het woord wenschen; ook
al, omdat die afwijzing verband houdt met hetgeen wij dezen avond zullen
behandelen.

Dr. H. Remmelts: Bij de behandeling van het voorstel, om candidaten aan te
wijzen ter benoeming van een commissie, welke een rapport zou uitbrengen in
zake veeverzekering, werd in onze afdeeling de aandacht gevestigd op de enorme
taak welke, naar men meende, hiermede op de schouders van deze commissie werd
gelegd.

Wenschte men toch een .rapport, waarvan met belangstelling zou worden kennis
genomen, dan, meende men, moest het een uitgebreide studie omvatten van het
veeverzekeringswezen hier en elders. Men zou, en dat vond men zeer wenschelijk,
een overzicht moeten geven van hetgeen elders op dit gebied geschiedt, wat in
Nederland plaats vindt, op welke wijze de onderscheidene veeverzekeringen werken,
de voor- en de nadeelen der verschillende stelsels moeten aantoonen, enz. enz.
om ten slotte op grond van hetgeen de ervaring heeft geleerd, en gebaseerd op de
verzamelde gegevens, tot conclusies te komen, die richting kunnen geven aan
hetgeen in de naaste toekomst ten opzichte van deze instelling in Nederland dient
te worden verricht.

Men zou zich langs dezen weg, evenals zulks met het rapport over de vleesch-
keuring het geval was, een standaardwerk verschaffen, waarmede voor den veearts-
een plaats bij de regeling dier aangelegenheid zou worden veroverd, die hem nu
nog lang niet altijd wordt toegekend.

Werd eenerzijds gemeend, dat een dergelijke arbeid niet mocht worden verlangd
van een commissie, bestaande uit leden, welke deze vrijwillig op zich genomen taak,,
moesten uitvoeren in de uren, die zij aan hun overigens reeds omvangrijken werk-
kring moesten ontworstelen, anderzijds werd te kennen gegeven, dat de voorgestelde
candidaten, een afdoende waarborg opleverden voor degelijk werk. Maar algemeen
voelde men wel, dat de commissie, ter uitvoering van haar opdracht, grooten steun
zóu hebben van een secretaris, die over den noodigen vrijen tijd beschikkende,
de onderscheidene stukken en staten zou kunnen verwerken en verder al datgene
doen wat den arbeid der leden kon verlichten, hetwelk, meende men, aan het
resultaat zeer ten goede zou komen. Werd door deze gedachtenwisseling de aan-
dacht gevestigd op den Secretaris van het Hoofdbestuur, men stuitte hierbij op het
bezwaar, dat men ook hier al weer te doen heeft met iemand, die onder dezelfde
hiervoren bedoelde ongunstige omstandigheden verkeerde.

Was de instelling dezer commissie nu de aanleiding tot deze gedachtenwisseling,.
de zaak geldt natuurlijk niet uitsluitend haar, maar is van toepassing op elke com-
missie alsmede op het bestuur. Dat ik hier het destijds in de afdeeling gesprokene
memoreer, is dan ook geenszins met de bedoeling om aan den arbeid van de Com-
missie eenige richting te geven deze zal zelf wel weten wat haar te doen staat \'en
heeft daarbij mijn voorlichting niet van noode] maar om aan te geven langs welken

weg men kwam tot de vraag of het niet wenschelijk was het Secretariaat op te
dragen aan iemand, die zich als levenstaak de behartiging van de belangen onzer
gemeenschap ten doel stelde. Verder ging de bespreking voorloopig niet, maar
toch was de kiem gelegd, die een jaar later zich ontwikkelde tot het voorstel, dat
nu aanhangig is.

Werd er in de afdeeling veel gevoeld voor het denkbeeld, toch kon men zich niet
ontveinzen dat tegen de opgesomde voordeelen ook bezwaren, vooral van finan-
ciëelen aard, waren aan te voeren en het om te zetten in een voorstel, op deze ver-
gadering definitief af te doen, achtte men niet gewenscht; evenmin verstandig.
Wel meende men in de aangevoerde argumenten, nu neêrgelegd in de toelichting,
voldoende stof te vinden om in de algemeene vergadering een bespreking uit te
lokken, waarbij het vóór en tegen zoude kunnen worden overwogen en alle afdeelin-
gen hun denkbeelden zouden kunnen ontwikkelen. Als dan later het verhandelde
in druk verscheen en in de afdeelingen punt voor punt nog eens werd overwogen,
kon, meende men, de zaak rijp zijn voor afdoening, gebaseerd als ze zou zijn op een
voorbereiding, waaraan alle afdeelingen als ook het hoofdbestuur hadden deel-
genomen. Want, daarover was men eenstemmig van gevoelen, dat het voorstel
te ingrijpend was om uit te gaan van één afdeeling. Er bestond echter mogelijkheid,
dat in den boezem van het hoofdbestuur eenzelfde denkbeeld tot rijpheid was ge-
komen, of dat dit het onderwerp in studie had genomen en met de voorbereiding
reeds zoover was gevorderd, dat het zelf met een voorstel voor den dag kwam.
])aarop doelde de laatste alinea van de toelichting.

Dit is echter niet geschied. Het hoofdbestuur geeft in een praeadvies in over-
weging, het voorstel niet aan te nemen.

Intusschen meent de afdeeling haar voorstel, te moeten handhaven, en hoopt
zij hiervoor bij de zuster-afdeelingen den steun te vinden, dien zij tevergeefs bij
het hoofdbestuur heeft gezocht.

De Nieuwe afdeeling Zuid-Holland geeft de algemeene vergadering in over-
weging, van gedachte te wisselen, omtrent de wenschelijkheid der benoeming van een
gesalarieerden secretaris-penningmeester-bibliothecatis en beveelt aan, het hoofdbestuur,
gehoord de besprekingen, uit te noodigen op de algemeene vergadering in 1911, of
zooveel eerder als het zulks wenschelijk mocht achten, voorstellen dienaangaande in
te dienen.

Ik durf op het oogenblik met de toelichting niet verder te gaan, omdat ik vrees,
dat ik dan buiten de orde zou zijn.

De Voorzitter: Pardon, het hoofdbestuur verzet zich niet tegen een bespreking;
als er een voorstel op het programma is, wordt dit vanzelf besproken.

De Voorzitter: Het hoofdbestuur heeft in zijn praeadvies alleen te kennen
gegeven, dat het de zaak, waarover de besprekingen zullen gaan, om verschil-
lende redenen thans en in dien vorm niet wenschelijk acht.

Wanneer men bij de uitwerking van een denkbeeld genoodzaakt is, dieper
daarop in te gaan stuit men wel eens op moeilijkheden, die men oorspronkelijk

niet had vermoed. In een ander licht beschouwd, treden dan soms kwesties op den
voorgrond, die een bepaalde overtuiging wel eens verzwakken, soms ook versterken.
Zoo is het mij ook in dit geval gegaan; hoe meer ik mij er in dacht, hoe sterker de
overtuiging bij mij postvatte, dat de benoeming van een vasten secretaris in het
belang van onze Maatschappij is.

Bij de verdediging hiervan ontkomt men niet aan de noodzakelijkheid om te
wijzen op het minder gewenschte van den bestaanden toestand, en loopt men daarbij
gevaar, hoe zakelijk men ook wil zijn, op hen, die den bestaanden toestand hebben
geschapen en gehandhaafd, den indruk te maken, dat men hun werken en streven
niet waardeert; dat men, hetgeen geschied is, afkeurt. Toch is dit geenszins het geval.
De afdeeling heeft geen reden om zich te beklagen over de werkzaamheden van
het bestuur, al zou zij wenschen, dat daarvan meerdere kracht uitgaat. De organi-
satie evenwel is niet van dien aard, dat dit wel mogelijk is; het bestuur treft dan ook
geen grief in dezen, wel het stelsel.

Een der argumenten, welke voor de benoeming van een permanenten secretaris
worden aangevoerd, berust op den omvang der werkzaamheden. Of deze van dien
.aard is dat het voorstel daarin rechtvaardiging vindt, is een kwestie van opvatting.
De een zegt ja, het hoofdbestuur zegt in zijn praeadvies, neen. Maar daarom gaat
het niet alleen; het is niet alleen de vraag of eenig bestuur het werk afkan, maar
in het algemeen; wat het voor de Maatschappij beteekent, welk standpunt het in-
neemt tegenover de leden. En als men dan wil, dat van een vereeniging kracht
uitga, dat deze een eervolle plaats in het algemeen maatschappelijk leven inneemt,
haar adviezen gaarne worden ingewonnen en opgevolgd, niet, omdat zij een groot
aantal leden telt, maar om de deugdelijkheid harer voorlichting, kan het bestuur zich
niet tevreden stellen met het verrichten der gewone werkzaamheden, maar moet het
produceeren, leiding geven aan het geheele lichaam, en een stuwende kracht zijn
voor allen. En hieraan hapert het wel eens bij vereenigingen, waarvan alle bestuurs-
leden hun werkzaamheden hebben, die oorzaak zijn, dat zij zich slechts nu en dan
met haar kunnen bezighouden. En zoo is het ook in onze Maatschappij. Ook om die
redenen achtte men een vaste secretaris wenschelijk. Maar er is meer, dat wensche-
lijk maakt dat nu de aandacht op dit onderwerp wordt gevestigd.

l)e Maatschappij neemt voortdurend in ledental toe; was het aantal in 1885 156,
nu, na 25 jaar, is het gestegen tot 438.

Geeft dit alleszins reden tot voldoening, men moet wèl bedenken, dat het karak-
ter van onze vereeniging daardoor verandert. Was het aantal veeartsen vroeger
gering, het had het voordeel dat men elkaar bijna allen vrij intiem kende; onze
■opleiding onder één dak droeg er het hare toe bij om den onderlingen band en
daardoor dien met onze vereeniging sterk te doen zijn. Nu echter, kent men elkaar
zoo goed niet meer, de band is losser en daarmede loopt men gevaar dat ook de
band, die ieder met de Maatschappij verbindt, minder hecht wordt, als gevolg
waarvan de kans op minder krachtige gemeenschappelijke samenwerking.

Ook dit moet men onder de oogen zien. En als dit juist is, al is het ook voor de
toekomst, dan moet getracht worden de aansluiting te bevorderen. Dit kan alleen
door zorg te dragen voor een krachtige inwendige organisatie, met een hoofd-

bestuur, waarvan bezieling uitgaat op de afdeelingen en de leden, die op hun beurt
weer door een actief vereenigingsleven, aan het centrale lichaam de opwekking
geven, die het voor zijn arbeid noodig heeft. Maar dan moeten ook de leden van
het Hoofdbestuur bijgestaan worden door iemand, die dagelijks aan de belangen-
van de Maatschappij kan werken. Dan zullen de veeartsen, meer nog dan nu, zich
aangetrokken gevoelen tot onze Maatschappij; zij zullen prijsstellen op het lid-
maatschap om de zaak zelve, en niet omdat het nu eenmaal zoo behoort, lid te zijn
van de grootste veterinaire vereeniging; en zal er ook geen vrees voor behoeven
te bestaan, dat zij heen zullen gaan, als de contributie soms met eenige guldens-
moet worden verhoogd.

Misschien dat deze redeneering door sommigen beschouwd wordt als zuiver
theoretisch, omdat het financieele bezwaar zich tegen de uitvoering verzet en het
hoofdbestuur zich in zijn praeadvies onverbiddelijk tegen de gevolgen van het
voorstel partij heeft gesteld. Ik vlei mij dan ook geenszins met een spoedige uit-
voering, maar hoop dat het menigeen tot nadenken zal stemmen en het is zelfs mijn
vaste overtuiging, dat over eenige jaren de kaart onzer vereeniging er anders zal
uitzien, want er zijn teekenen, die tot waakzaamheid aansporen. Wie zich de
moeite geeft rond te zien, zal bespeuren, dat in de laatste jaren vereenigingen
van veeartsen als paddestoelen uit den grond verrijzen. We hebben een Veeartse-
nijkundige Hygiënische Vereeniging, een vereeniging van paardenartsen, van
rijkskeurmeesters, van districtsveeartsen, van praktizeerende veeartsen in Zuid-
Holland. Dat alles wijst op een actief leven; maar, buiten onze Maatschappij om.

Ik zou die activiteit liever in onze Maatschappij ontwikkeld zien. Het oprichten
van die vereenigingen geeft te denken; ze schijnen noodig te zijn; men vindt blijk-
baar in de Maatschappij niet datgene, wat men wenscht.

Nu weet ik wel, dat het doel van sommige dezer vereenigingen dikwijls van zeer
bijzonderen aard is en geheel buiten de werkzaamheden der Maatschappij valt;
maar het stemt toch tot nadenken. Ik persoonlijk, sedert eenigen tijd voorzitter
van de Veeartsenijkundige Hygiënische Vereeniging, heb mij weieens afgevraagd,:
wat toch de reden van haar ontstaan kan zijn? Vonden de oprichters in onze Maat-
schappij geen plaats voor de behartiging der belangen die zij voorstonden? De
vereeniging bloeit, zeker, maar is het niet gedeeltelijk ten koste van onze Maat-
schappij en leidt het niet tot verspilling van krachten als zoovele lichamen éénzelfde
of soortgelijk doel nastreven?

Men raakt zoo licht op banen, waardoor de eene vereeniging de kracht van de
andere ondermijnt. Onlangs las men in de groote dagbladen een motie, aangenomen:
in een vergadering van praktizeerende veeartsen. Ik wil de strekking van deze
motie niet beoordeelen; er bestaat daartoe voor mij geen enkele reden. Men beoogt
er toch mee, het bereiken van een bepaald doel; anders publiceert men haar niet..
En nu zou ik toch denken, dat de zaak beter zou worden gediend, als zulk een
motie uitging van de geheele Maatschappij, dan van enkele praktizeerende veeartsen.

In al die vereenigingen schuilt een gevaar voor de centralisatie, die wij naar ik
meen, juist zoo zeer noodig hebben. Verleden jaar hebben we het gezien, dat eenige
ontevredenen in een dier vereenigingen het noodig vonden voor het lidmaatschap
dezer Maatschappij te bedanken, terwijl anderen, die overigens gaarne in ons

midden vertoefden, zich verplicht achtten, uit een mij onbegrijpelijk solidariteits-
gevoel, dit voorbeeld te volgen. Het komt mij voor, dat dit gevoel van solidariteit
meer op zijn plaats ware geweest, ten opzichte van de leden der betrokken vereeni-
ging. Nu weet ik wel, dat de Maatschappij de oprichting van nieuwe vereenigingen
niet kan tegengaan; dat is ook niet noodig. Ik kan mij zelfs voorstellen, dat ze deze
in sommige gevallen bevordert. Maar er moet worden getracht de nadeclige gevolgen
er van te voorkomen.

Een sterke en zeer actieve vereeniging zal van een zustervereeniging meestal geen
nadeel ondervinden; integendeel, zal er wellicht van kunnen profiteeren. Men
zorge er daarom voor, dat de Maatschappij de sterkste blijve, niet alleen in ledental,
maar vooral ook in levensuiting. En om die reden behoeft onze Maatschappij
meerdere kracht, die ik haar wil geven in den aanbevolen secretaris.

Dat aan dien secretaris tevens de zorg voor het beheer der geldmiddelen wordt
toevertrouwd, ligt voor de hand. De functie van secretaris-penningmeester is in
de meeste vereenigingen gecombineerd. Dat de scheiding in het Hoofdbestuur nog
nimmer aanleiding tot moeilijkheden heeft gegeven, zooals het in het pracadvies
luidt, pleit daartegen niet. Maar bovendien is dit van zeer ondergeschikt belang.
Of de nieuwe functionaris tevens de geldmiddelen en de bibliotheek beheert, of
niet, raakt het beginsel niet, en bizondere motieven behoeven ook voor die centra-
lisatie niet te worden aangevoerd, evenmin als voor de decentralisatie van thans.

Wat de secreatris voor het hoofdbestuur is, kan hij eventueel ook voor commissies
beteekenen. Hem te binden aan elke commissie, is niet noodig. Het werd aan-
gevoerd om aan te toonen op hoe velerlei wijzen hij zich nuttig zou kunnen maken.
Waar men het ongewenscht vindt, kan men hem er uitlaten. Het karakter der
commissies wordt evenwel niet miskend, indien men haar op bedoelde wijze hulp
geeft. Trouwens zijn werkkring ware bij instructie te regelen, alsmede óf en zoo ja,
welk aandeel hij in de werkzaamheden van de redactie van het tijdschrift zou
kunnen nemen. Dat hij daar trouwens op zijn plaats is, bewijst punt 13 van deze
agenda, dit is één pleidooi voor onzen secretaris; die te assumeeren vijfde persoon
is onze secretaris.

En nu de financieele kwestie. Deze is niet onbelangrijk; zonder meerdere in-
komsten is de uitvoering onmogelijk. Ik heb mij daar evenwel voorloopig buiten-
gehouden; eerst nadat het beginsel van de wenschelijkheid is aanvaard, kan worden
overwogen of de financieele bezwaren zóó groot zijn, dat men van de zaak zal
moeten afzien. Mocht dan blijken, dat de contributie moet worden verhoogd,
welnu zou daartegen bezwaar bestaan? Tot geldelijke otters ten behoeve van ver-
eenigingen en het bijwonen van vergaderingen zijn de veeartsen tegenwoordig
gaarne bereid, als daartegenover maar evenredige voordeelen staan. Al de ver-
eenigingen, die men heeft opgericht, kosten den leden toch ook geld. Er zullen er
wel zijn, die van drie of meer lid zijn. Indien het nut van het voorstel wordt in-
gezien, vrees ik voor de toekomst in deze niet.

Is eenmaal het beginsel aanvaard, dan kan men overwegen of de te maken
kosten en de daarmede eventueel gepaard gaande contributie-verhooging opwegen

tegen de voordeelen en als dan de secretaris te duur gekocht zou blijken te zijn,
welnu dan handhave men den bestaanden toestand.

Echter, men overwege goed en beslisse niet te vlug; nóch een beslissing in
positieven nóch in negatieven zin is voor dezen avond gewenscht; misschien zelfs
niet voor een volgende vergadering. Ik zou er prijs op stellen, het oordeel van de
onderscheidene afdeelingen te vernemen, voor zooveel mogelijk nu, maar liever nog.
nadat de zaak nogmaals in de afdeeling een punt van bespreking heeft uitgemaakt.

De Voorzitter: Ik dank Dr. Remmelts voor zijn uitvoerige toelichting, die de
vergadering ongetwijfeld met belangtselling heeft gevolgd. Alvorens naar aan-
leiding dier toelichting een en ander op te merken, wil ik in de eerste plaats de
afgevaardigden der afdeelingen in de gelegenheid stellen, hierover het woord te
voeren. Ik geef dus het woord aan den afgevaardigde van Friesland, den heer
Huizinga.

De heer Huizinga. In de afdeelingsvergadering van Friesland was men algemeen
vóór het praadvies van het hoofdbestuur, doch ik heb in deze een vrij mandaat;
nu kan ik persoonlijk met de door den heer Remmelts ontwikkelde denkbeelden
wel meegaan en het komt mij dan ook wenschelijk voor, thans niet over deze aan-
gelegenheid te stemmen, doch de zaak aan te houden en het hoofdbestuur in over-
weging te geven er nog nader studie aan te maken.

De heer Bakker: In de afdeeling Gelderland—Overijsel was men van meening,
dat het voorstel in de toekomst wel ernstige overweging zou verdienen, maar op het
oogenblik achtte men deze nieuwe funtcie nog niet noodzakelijk. Men ging dus
mede met het preadvies van het hoofdbestuur.

l)e heer Dr. Overueek: Mijnheer de Voorzitter! In de afdeeling Groningen—
Drenthe was men vóór het voorstel van de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland en
de voorzitter van Groningen—Drenthe wees er op, dat hij gedurende zijn meer
dan veertigjarig zeer werkzaam leven herhaaldelijk had waargenomen, dat de
stuwkracht van het hoofdbestuur, waarvan de heer Remmelts sprak, werd ge-
mist. Toch zou men niet gaarne letterlijk met het voorstel, zooals het hier ligt,
meegaan. Men zou liever zien, dat het werd teruggezonden naar de afdeeling,
met ,verzoek het volgende jaar met een nader geformuleerd voorstel te komen,
vergezeld van een uitvoerige toelichting omtrent de financieele gevolgen. Want
men was van meening, dat deze wel eens van dien aard zouden kunnen blijken te
zijn, dat het beter ware van het voorstel af te zien.

Voor het meerendeel deelt men echter niet de vrees van het hoofdbestuur, dat
een ongemotiveerde centralisatie in het leven zou worden geroepen, door het
secretariaat op te dragen aan een persoon, die niet alleen lid is van het hoofd-
bestuur, maar tevens van verschillende bestaande en nog te benoemen commis-
sies en van de redactie van het tijdschrift.

Men meent, dat dit niet alleen geen nadeel\'zal opleveren, maar dat het integen-
deel voordeelig zal blijken te zijn, gezien de werkzaamheden bij andere corporaties,
speciaal in de afdeelingen van de Maatschappij voor Landbouw.

De heer Lemmens: De afdeeling Limburg gaat mede met het praeadvies van het
hoofdbestuur.

rginsel, maar acht het voorloopig nog niet uitvoerbaar en vereenigt zich derhalve
met het praeadvies van het hoofdbestuur.

De heer Dr. van der Sluis: De afdeeling Noord-Holland vereenigt zich geheel
het praeadvies van het hoofdbestuur.

De heer Dr. Picard: Mijnheer de Voorzitter! Utrecht heeft mij opgedragen te
stemmen tegen het voorstel van de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland. In de eerste
plaats werd als bezwaar genoemd, dat een dergelijke functionaris een veel te
grooten invloed zou krijgen; in de tweede plaats, dat er een vrij beperkte keuze
zou zijn en in de derde plaats, dat er te groote uitgaven mee gepaard gaan. In aan-
sluiting daaraan wensch ik nog op te merken, dat het bestuur van de afdeeling
Utrecht er geen bedenkingen tegen heeft, den toestand van thans te zien bestendigd;
het meende echter een goede oplossing aan de hand te doen, door in overweging
te geven, den secretaris van het hoofdbestuur een vergoeding voor bureaukosten
toe te kennen.

De heer de Graaff: De afdeeling Zeeland gaat geheel mee met het praeadvies
van het hoofdbestuur.

De heer Dr. Vermaat: Mijnheer de Voorzitter! Ik meen, dat het oordeel der
afdeeling Zuid-Holland is belichaamd in een motie, welke reeds aan het hoofd-
bestuur is toegezonden; nochtans kan ik wel mededeelen, dat de afdeeling mede-
gaat met het praeadvies van het hoofdbestuur en dus tegen het voorstel zal
stemmen.

De Voorzitter: De door U bedoelde motie is ontvangen; zij behelst niet anders,
■dan wat door U is medegedeeld.

Nu de afgevaardigden der afdeelingen haar meeningen hebben gezegd, vraag ik
of er nog andere heeren zijn, die over het voorstel het woord wenschen.

Zoo niet, dan zou ik zelf naar aanleiding van het door den heer Remmelts
gesprokene, gaarne iets wenschen te zeggen. In de eerste plaats omtrent de finan
cieele zijde van de quaestie; de meerdere kosten zullen moeten worden gevonden
<loor contributie-verhooging en daartoe gaat men natuurlijk niet lichtvaardig
■over. Nu weten wij evenwel niet, hoe of de rekening van het tijdschrift er voor dit
jaar zal uitzien; bovendien is het veertiendaagsch tijdschrift nog in zijn prilste
jeugd en streeft men er naar er binnen betrekkelijk korten tijd een weekblad van
te kunnen maken. Het hoofdbestuur is de meening toegedaan, dat men niet telkens
de contributie moet verhoogen en dat het voorloopig aanbeveling verdient eerst
eens rustig de gang van zaken van het tijdschrift af te wachten. Wat de andere
veeartsenijkundige vereenigingen betreft, meen ik, dat vele ervan beslist buiten de
Maatschappij behooren, n.1. die, welke o.a. vooral de belangen van een scherp
•omschreven groep van veeartsen voorstaan, zooals de Vereeniging van slachthuis-
directeuren en de Militair-Veterinaire Vereeniging. Bovendien kan men hierover
moeilijk discussieeren; de vereenigingen zijn er, de oprichters voelden er blijkbaar
behoefte aan; ik vraag: had onze Maatschappij dat kunnen voorkomen?

Dezer dagen kregen we kennis van een besluit der slachthuis-directeuren over het
ritueele slachten en nu wil het mij voorkomen, dat dit besluit niet veel minder
invloed zal hebben, nu het genomen is door 15 abattoirdirecteuren, dan wanneer het
afkomstig ware van deze Maatschappij met ruim 400 leden, welke toch over dit

zéér speciale onderwerp door een deskundige commissie uit haar midden een
preadvies zou hebben doen uitbrengen.

De nadeelige gevolgen van die zustervereenigingen, waarvan Dr. Remmelts
spreekt, zie ik nog niet in; ik kan mij voorstellen, dat een in zulk een vereeniging
behandeld onderwerp ook op zijn plaats ware in deze vergadering, natuurlijk;
maar ik geloof niet, dat zij den bloei onzer Maatschappij in den weg behoeven
te staan.

Ten opzichte van de Redactie van het tijdschrift heeft de heer Remmelts op-
gemerkt, dat de vijfde persoon, bedoeld in het voorstel van het hoofdbestuur
(punt 13 van het programma), de door Nieuw Zuid-Holland bedoelde secretaris is.
Ik meen in dit verband te mogen verwijzen naar den brief der Redactie, welke in
het programma is afgedrukt, en met welks strekking het hoofdbestuur in generale
medegaat. Het hoofdbestuur is bovendien van meening, dat, geheel afgezien van de
financieele zijde van het vraagstuk, het geen aanbeveling verdient, vele absoluut
van elkaar onafhankelijke werkzaamheden te cumuleeren in één persoon.

Dit geldt ook van de werkzaamheden der verschillende commissies onzer Maat-
schappij; het hoofdbestuur acht één secretaris voor deze commissies, tevens se-
cretaris van het hoofdbestuur en lid der Redactie, niet gewenscht. Alles wordt
dan in één richting gestuurd en eventueele gemakzucht der andere commissieleden
zou hen er licht toe kunnen brengen den secretaris maar zijn gang te laten gaan.
De functionaris, als in het voorstel bedoeld, zal zeer veel werk krijgen en zal zich
daaraan geheel moeten geven; de Maatschappij zal hem daarvoor behoorlijk dienen
te betalen en men mag er niet op rekenen, dat er misschien op het oogenblik iemand
te vinden zou zijn, die, krachtens inkomsten uit andere bronnen, met een klein
salaris genoegen zou willen nemen. Wij moeten dan deze zaak regelen in verband
met een volledig honorarium, dat zoodanig zal moeten zijn, dat een veearts, hetzij
practicus, paardenarts of keurmeester, de betrekking zal kunnen ambiëeren.

Om, wanneer alles dan te duur gekocht blijkt te zijn, weer terug te gaan tot den
ouden toestand, is wel het meest omineuse, wat men kan bedenken.

Met genoegen constateer ik, dat acht van de negen afdeelingen zich met het
praeadvies van het hoofdbestuur hebben vercenigd; de afgevaardigde van Friesland,
die in deze een vrij mandaat heeft, wil, gehoord de toelichting van den heer Rem-
melts, de zaak aanhouden; de afdeeling Utrecht stelt voor den iste secretaris
van het hoofdbestuur te salarieeren. Alleen de afdeeling Groningen—Drenthe is
vóór het voorstel en tegen het praeadvies, doch wil het voorstel renvoyeeren naar de
afdeeling, met verzoek een nader voorstel te doen, vergezeld van een gedetailleerd
overzicht van de financieele gevolgen.

De heer Dr. Remmelts: Mijnheer de Voorzitter! Mag ik in de eerste plaats de
verschillende afdeelingen, die mijn voorstel hebben gesteund, mijn dank betuigen
voor de belofte het nog eens in de afdeelingen ter sprake te brengen. Het is vol-
strekt niet de bedoeling van Nieuw Zuid-Holland geweest, om hier van avond een
beslissing uit te lokken. Ik heb verder met belangstelling de opmerkingen van den
voorzitter vernomen, maar deze hebben mij geenszins geschokt in mijn opinie; inte-
gendeel, zij hebben mij daarin versterkt. De voorzitter heeft gemeend, dat het, waar
ik van de verschillende vereenigingen heb gesproken, mijn bedoeling was, dezeopte

lossen in de Maatschappij; dat is geenszins het geval, alleen heb ik gezegd, datik haar
activiteit ook in de Maatschappij zou willen zien. In deze ontbreekt het nog al
aan voortvarendheid; als wij nagaan, wat hier in de laatste jaren tot stand is
gekomen, is het niet veel. De hoofdzaak is, dat er een tijdschrift wordt uitgegeven,
maar verder doet men al heel weinig. Men zou haast zeggen, als men de begrooting
zag, waarop daarvoor / 3000.— is uitgetrokken, dat de Maatschappij eigenlijk een
vereeniging is tot het uitgeven van een tijdschrift. Wij houden wel cursussen in
vee- en vleeschkeuring voor veeartsen, maar ik geloof, dat ons deze wel een beetje
zijn opgedrongen door de afdeeling Groningen—Drenthe; uit onszelf hadden wij
die niet ingesteld. Verder gebeurt er al heel weinig. Wij zijn lid van de Maatschappij
en vinden het aardig als wij eens bij elkaar komen, maar het zou toch veel beter
zijn als er meer kracht van haar uitging. Verder heeft de voorzitter gezegd, dat het
niet wenschelijk zou zijn, den secretaris in de verschillende commissies zitting te
doen nemen; maar ik vermeen, dat, als de overige leden zoo weinig belangstellend
zijn en aan dien secretaris alles zouden over laten, zij niet verdienen lid van die
commissies te zijn. De secretaris is eigenlijk alleen de man, die de zaken op schrift
stelt; aan de leden de leiding en de uitvoering. Men leest wel eens in de dagbladen
van staatscommissies, waarin o. a. professoren zitting hebben, waarvan de secretaris
een adjunct-commies is, iemand van b.v. 22 jaar, als die alles zou moeten doen en
de leden passief bleven, zou het er gek uitzien. De denkbeelden van de commissie
behooren door den secretaris te worden neergelegd in een rapport. Daarom acht
ik het wenschelijk, het Hoofdbestuur te gemoet te komen en dan geloof ik zeker,
dat er ook in de afdeelingen beter zal worden gewerkt, want ook dat laat wel eens
te wenschen over. Men hoort wel eens klachten uit de afdeelingen, maar als er iemand
was, die er permanent achterheen zou zitten, zouden de zaken veel vlotter gaan en
zou ook de ontevredenheid verdwijnen en dat is van groot belang, want met onte-
vreden menschen kan men niet werken. De financieele gevolgen heeft de afdeeling
■ook onder de oogen gezien; zij denkt er geen oogenblik aan, de vergadering thans
het voorstel ter beslissing voor te leggen; zij is reeds tevreden als het ter sprake is
gebracht en ik hoop, dat de afgevaardigden naar huis zullen gaan met het voor-
nemen, deze zaak nog eens ernstig in hun afdeelingen ter sprake te brengen.

Dan komt het voorstel misschien over eenigen tijd weer ter tafel. Nu kan ik in
mijn afdeeling zeggen, dat er voldoende bespreking heeft plaats gehad en omdat
het voorstel thans toch geen succes zou hebben, acht ik het beter het thans in te
trekken.

De heer Huizinga: Mijnheer de Voorzitter! Ik blijf bij hetgeen ik reeds heb ge-
zegd en ga mede met den heer Remmelts. De verdediging van het praadvies
door den voorzitter heeft mij geenszins voldaan. Meent Z.Ed. in ernst, dat men
directeur van een abattoir moet zijn, om te kunnen beoordeelen welke slacht-
methode voor dieren de beste is? Is men van oordeel, dat de andere veeartsen
geen belang hebben bij goede hygiënische toestanden? Daarvoor is toch de op-
richting van een speciale veterinaire hygiënische vereeniging niet noodig. Ik zou
gaarne meer van die zaken in deze vergadering besproken zien.

De Voorzitter: Ik wil den heer Huizinga antwoorden, dat ik niemands capaci-
teiten ter beoordeeling van slachtmethoden in twijfel heb getrokken en dat ik geen

oordeel heb uitgesproken over de raison d\'être van de veterinaire-hvgiënische-
vereeniging.

De heer Overbeek: Mijnheer de Voorzitter! Na de krachtige verdediging van
den heer Remmelts geloof ik, dat dit voorstel bij de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland
niet in den doofpot zal gaan, ofschoon ik dit wel eenigszins zou vreezen na zijn
laatste mededeeling. Als het hoofdbestuur de zaak niet verder overweegt en de
afdeeling haar niet nader onder de oogen ziet, zal ze allicht in het vergeetboek
geraken. De heer Remmelts zegt, dat hetzelfde voorstel het volgend jaar opnieuw
door een afdeeling kan worden ingediend, maar de nieuwe afdeeling Zuid-Holland
is er zóó warm voor, dat ik den heer Remmelts gaarne in overweging geef, hetgeen
ook de wensch van de afdeeling Groningen—Drenthe is, in 1911 met een volledig
voorstel, ook wat de financieele regeling betreft, voor den dag te komen.

Dr. Remmelts. Naar aanleiding van het door den heer Huizinga gesprokene,
wil ik nog iets opmerken: n.1. dat men voorzichtig dient te zijn met het specialiseeren.
Als iemand b.v. een blauwen maandag aan een abattoir heeft gewerkt, is hij keur-
meester; en dan zouden de andere veeartsen, zij, die de gewone praktijk uitoefenen
of belast zijn met de bestrijding der infectieziekten, er niets meer van af weten, en
omgekeerd? Indien dit juist was en al die specialisten richtten vereenigingen op,,
zou het m. i. met deze Maatschappij spaak loopen. Het specialiseeren geeft nood-
wendig aanleiding tot versnippering van krachten, maar daarom behoeft deze
Maatschappij de oprichting dezer vereenigingen nog niet te veroordeelen; neen, zij
moet zelf zóó krachtig zijn, dat de kleine vereenigingen de overtuiging bezitten, dat-
zij naAst de groote Maatschappij staan. Laatstgenoemde moet nummer één zijn en
zij allen, met hun bepaalde belangetjes, nummer twee. De Maatschappij zou als het
ware de krachtige boom, de kleine vereenigingen daaromheen, diens loten moeten
zijn. Die krachtige boom zie ik thans echter nog niet voor me en daarom moeten
wij hem het voedsel niet onthouden, dat hij noodig heeft en dat is: de algemeene-
secretaris.

Aan den heer Overbeek geef ik gaarne de verzekering, dat de Nieuwe afdeeling
Zuid-Holland waakzaam zal blijven. Ik heb het voorstel ingetrokken, omdat ik
het hoofdbestuur niet iets wil opdringen, waarvan het niets wil weten. Al wordt
het voorstel thans van de agenda afgevoerd, wij hopen niettemin, dat het hoofd-
bestuur de zaak niet zal vergeten, maar zal overwegen, of het niet mogelijk is, in
die richting iets te doen; zoodat wij misschien na geruimen tijd toch tot den toestand
kunnen geraken, dien de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland wenscht.

De Voorzitter: Ik wensch nog iets te zeggen, naar aanleiding van het door den
heer Remmelts in tweede en derde instantie medegedeelde. Hij maakte een ver-
gelijking tusschen een commissie van o. a. professoren met een adjunct-commies als-
secretaris en de commissies in onze Maatschappij, met den secretaris als door Nieuw
Zuid-Holland wordt gewenscht. Die vergelijking gaat echter in het geheel niet op.
Zooals in de toelichting op het voorstel omschreven, wordt de secretaris de professor
en worden de professoren de adjunct-commiezen. Zulke staats-commissies bestaan
uit verschillende deskundigen, waaraan een ambtenaar als secretaris wordt toege-
voegd; maar nu vraag ik in gemoede, moet van zoo iemand nu de kracht uitgaan irt
onze Maatschappij? De voorstellende afdeeling verwacht dat blijkbaar werkelijk.

maar daarbij mag toch één groote factor niet worden vergeten. Er wordt door Dr.
Remmelts gesproken van klachten uit de afdeelingen; ik wil naar aanleiding
daarvan opmerken, dat, als de afdeelingen grieven hebben, zij deze te berde kunnen
brengen daar, waar zulks behoort. Wat het leven en de actie in de Maatschappij
betreft, zij moeten vooral ook van de leden en van de afdeelingen komen, ten slotte
via het hoofdbestuur of de algemeene vergadering tot practische resultaten te leiden.
Men kan niet beweren, dat het hoofdbestuur allerlei voorstellen die van leden of
van afdeelingen komen, in den doofpot stopt. Ik wil niet zeggen, dat ik alles in
onze Maatschappij ideaal vind, maar men moet niet zonder meer verwachten,
dat alleen de verlangde secretaris haar groot zou kunnen maken. De heer Remmelts
wenscht, dat wij de leden wakker zullen schudden, maar als deze niet willen, kunnen
wij ze wel een oogenblik wekken, maar slapen zij toch weer in. De zaak is niet zoo
eenvoudig, als de heer Remmelts haar wel voorstelt.

De heer Remmelts sprak van een krachtigen boom, met de loten, de vereenigingen
daaromheen; welnu, de Maatschappij bestaat al bijkans 50 jaar; de krachtige boom
is er, maar de loten zijn nog jong en zwak. De heer Remmelts zal misschien zeggen:
Ik ben bang, dat de boom omwaait; maar daartegen zou ik met meer grond kunnen
aanvoeren: Ik ben bang, dat die loten afwaaien. Wanneer eventueel samenwerking
wordt gezocht, moet men afwachten, hoe het ermede gaat; maar het is mij tot dus
verre niet bekend, dat door een van die vereenigingen naar samenwerking met de
Maatschappij is gestreefd.

De heer Remmelts merkte op, dat de cursussen in vee- en vleeschkeuring voor
veeartsen ons wel een beetje zijn opgedrongen door de afdeeling Groningen—
Drenthe, maar dan vraag ik: is die afdeeling dan ook geen deel onzer Maatschappij ?
En wat het tijdschrift betreft hoorden wij van den geachten afgevaardigde: ,,Men
zou haast zeggen, als men de begrooting zag, waarop daarvoor / 3000.— is uitge-
trokken, dat de Maatschappij eigenlijk een vereeniging is tot het uitgeven van een
tijdschrift". Naar aanleiding daarvan moet ik dan opmerken: ja, dat is zij o. a. ook;
het reglement zegt het uitdrukkelijk op meerdere plaatsen en het wil mij voorkomen,
dat deze Maatschappij, o. a. door het uitgeven van een tijdschrift, steeds de andere
veterinaire vereenigingen zal domineeren en juist daardoor de eenheid meer kan
bevorderen. Overigens zal het hoofdbestuur gaarne de resultaten van eventueele
overweging in de afdeelingen afwachten.

Dr. Remmelts: Mijnheer de Voorzitterl Ik geloof werkelijk, dat het hoofdbestuur
niet zoover van de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland afstaat als het wel meent.
Inderdaad heeft de afdeeling Zuid-Holland aan haar voorstel een toelichting
verbonden, waaruit men kan zien, wat men dien secretaris wel zou kunnen opdragen,
maar ik heb er toch nog eens uitdrukkelijk bij gezegd, dat het werk van dien secretaris
bij instructie nader zou moeten worden geregeld en nu behoeft men zich eventueel
bij het vaststellen van die instructie, toch niet te laten beïnvloeden door die twee
bladzijden druks van de toelichting. Het zou mij niet verwonderen, als het hoofd-
bestuur over eenige jaren zelf met een dergelijk voorstel voor den dag kwam.
Thans zou ik den voorzitter in overweging willen geven, de discussies te sluiten.

De Voorzitter: Alvorens daartoe over te gaan, wil ik toch nog opmerken,
dat de heer Remmelts de zaak nu eigenlijk anders voorstelt; de toelichting van

Nieuw Zuid-Holland doet er blijkbaar minder toe. Maar dan wil ik er op wijzen,
dat het reglement nu al veroorlooft den secretaris te salarieeren, zoodat men meer
van hem kan eischen; hetzefde geldt voor den bibliothecaris. Alles draait hier ten
slotte om het geld. Wanneer niemand meer het woord verlangt, zal ik de discussies
sluiten.

De heer Kroon : Mijnheer de Voorzitter! Ik heb de discussies gehoord, maar
die zijn, jammer genoeg, niet uitgeloopen zooals ik dat gaarne had gezien,
want ik voor mij ben ri.1. overtuigd, dat een permanente secretaris als de uitgaven
zich er niet tegen verzetten, in onze Maatschappij van heel veel nut zou zijn en
het spijt mij, dat het hoofdbestuur het geheele idee heeft verworpen. Ik hoor nu
op het laatst van den voorzitter, dat men er daar toch wel iets voor voelt, maar
men zijn bezwaren heeft tegen de onderdeelen van de toelichting van Nieuw-Zuid-
Holland. Laat ons daarop nu niet verder ingaan en maar hopen dat het denkbeeld
in de toekomst, misschien onder een anderen vorm, wel verwezenlijkt zal kunnen
worden. Ik zou er dus zeer veel prijs op stellen, als het hoofdbestuur de zaak nog
eens grondig zou willen overwegen.

De heer De Leur: Mijnheer de Voorzitter! Zou het ook overweging verdienen,
den afgevaardigden te verzoeken, deze zaak in de afdeelingen ter sprake te
brengen?

De Voorzitter: Daar is ze reeds besproken bij het programma en komt ze weer
ter sprake, wanneer de afgevaardigde verslag dezer vergadering uitbrengt.

De heer De Leur: Ik bedoel het anders. Wanneer het verslag van den afgevaar-
digde is gelezen, wordt er wellicht niet verder op de zaak ingegaan. Daarom zou
ik gaarne door het hoofdbestuur den wensch zien uitgesproken, dat de zaak nog-
maals in de afdeelingen werd behandeld; men zou ook de meening der afdeelingen
kunnen vragen.

De Voorzitter: ik zeg nogmaals, dat de quaestie reeds in de afdeelingen is be-
sproken en wij haar meeningen heden van de afgevaardigden hebben vernomen.
Het hoofdbestuur zal Uw wenschen overwegen.

He heer Hoogkamer: Mijnheer de Voorzitter! Ik kan niet inzien, wat er tegen zou
zijn, de afdeelingen namens het hoofdbestuur uit te noodigen over dit onderwerp,
•dat Nieuw Zuid-Holland ter sprake heeft gebracht, te zijner tijd advies uit te
brengen. Als de afdeelingen een dergelijk verzoek van het hoofdbestuur krijgen,
wordt het ook behandeld in degelijken vorm, vandaar een waarborg te meer dat
het vraagstuk ernstig onder de oogen wordt gezien. Het is alleen maar om de zaak
aan den gang te brengen en het oordeel van de afdeelingen eens te vernemen. Het
is immers evenzoo gegaan met de rapporten inzake de koopvernietigende gebreken.

De Voorzitter: Een en ander zal inderdaad door het hoofdbestuur worden
overwogen en wat het gevolg daarvan is, zal den afdeelingen worden meegedeeld.
Men kan nu toch niet eischen dat het hoofdbestuur pertinent zegt, dat men on-
middellijk aan de afdeelingen zal schrijven. Het zou kunnen zijn, dat het hoofd-
bestuur de zaak op een bepaalde wijze principieel wel wenschelijk acht, maar het
op dit öogenblik niet geschikt vindt de afdeelingen aan boord te komen met iets,
dat misschien over jaren pas uitvoerbaar is.

voorbijgaan, zonder nog eens de billijkheid te betoogen den secretaris van het
hoofdbestuur een geldelijke toelage te geven voor bureaukosten.

De heer Picard: Ik wensch dit denkbeeld juist nü den afdeelingen aan te bevelen,
als voorloopige maatregel omdat U daar spreekt van een uitvoerbaarheid over
jaren.

De Voorzitter: Dat kan dan nader worden voorgesteld. Ik geloof, dat de zaak
nu wel van alle kanten bekeken is.

De heer Heidema: Mijnheer de Voorzitter! Zou het niet mogelijk zijn, dat het
hoofdbestuur in zijn eerstvolgende bijeenkomst deze aangelegenheid nog eens weer
bespreekt, en alsdan een besluit neemt of het daarop eventueel op de eerstvolgende
algemeene vergadering wenscht terug te komen? Dan zou daarvan mededeeling
kunnen worden gedaan in het tijdschrift. Mocht het hoofdbestuur zelf een voorstel
wenschen in te dienen, dan komt dit immers in de afdeelingen ter sprake; zoo niet,
dan zou de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland opnieuw de behandeling van dit punt
aanhangig kunnen maken.

De heer Van Esveld: Mijnheer de Voorzitter! Wij praten lang over dit punt,
maar wij raken van het chapiter af. De hoofdreden, waarom ik heb geadviseerd
thans niets te doen, was de financieele kwestie. Het kan later misschien wel goed
zijn een secretaris-penningmeester-bibliothecaris aan te. stellen, maar daarom be-
hoeven wij daarover nu niet zooveel tijd te verbeuzelen. Niemand van ons w^et,
in welke geldelijke omstandigheden wij zullen komen door het tijdschrift. Dit
moet eerst eenige jaren geloopen hebben, voordat wij daarvan met zekerheid iets
kunnen zeggen. Als lid van het hoofdbestuur zou ik niet gaarne gebonden zijn,
om met een voorstel te komen, of om te zeggen, dat wij het niet kunnen doen. Ik
zou, bleef ik lid van het hoofdbestuur, mijn handen volkomen vrij willen hebben
en ik zou geen stap durven aanraden of willen doen, voordat ik iets meer wist
van onzen toekomstigen financieelen toestand.

De heer Heidema: De heer Van Esveld heeft gezegd, dat hij het jammer vindt,
flat er zooveel over wordt gepraat en dat er per slot van rekening toch geen bepaald
besluit kan worden genomen; nu over dat laatste zijn we het allen thans wel eens.
Toch gevoelen wij wel iets voor de hoofdlijn, die door den afgevaardigde van de
Nieuwe afdeeling Zuid-Holland is gevolgd. Wij moeten ervoor zorgen, dat onze
Maatschappij krachtig blijft en ten volle de vertegenwoordigster van de Neder-
landsche veeartsen. Enkele zaken, door den heer Remmelts aangevoerd, wijzen
er op, dat wij verbrokkeling moeten tegengaan en dat daartoe meer kracht van
de Maatschappij dient uit te gaan. Vanwaar die meerdere kracht moet komen?
Het antwoord op die vraag laten wij gaarne aan het hoofdbestuur over. Wanneer
wij de zekerheid hebben, dat aan deze zaak de noodige aandacht wordt gewijd,
is dit ons voldoende; ik geloof echter niet, dat het wenschelijk is deze quaestie
geheel van de baan te schuiven.

De Voorzitter: Ik kan den heeren Hoogkamer en Heidema slechts ant-
woorden, hetgeen ik ook tot den heer De Leur heb gezegd; n.1. dat het hoofd-
bestuur, gehoord de verschillende meeningen, de zaak nogmaals zal overwegen.

vernomen, dat de begrooting is meegevallen; zoodat de durf, die van de Maat-
schappij is uitgegaan tot het veertiendaags doen verschijnen van het Tijdschrift,
is beloond geworden. Daarom zou het wellicht wenschelijk zijn, ook hierbij een
beetje te durven.

De Voorzitter: Deze zaak is nu werkelijk voldoende van alle zijden bekeken;
ik sluit daarom de discussie daarover en stel aan de orde punt:

9. Nazien der rekening van den penningmeester. Ik verzoek den heeren Lemmens,
Picard en Vermaat zich wel daarmede te willen belasten; de rekening loopt over
de Maatschappij, de bibliotheek en het deijermans-fonds.

Toen ik den 22Sten December 1009 ten 5 uur namiddags na drukke praktijk-
werkzaamheden thuis kwam, ontving ik bericht, dat er bij den landbouwer
R. S. te Onderdendam, gem. Bedum, des morgens een paard dood in den stal was
gevonden. Daar het dier verzekerd was moest er onderzoek van het cadaver
plaats hebben; tot dat doel was ik den volgenden morgen ± 9 uur ter plaatse.

Door den, eenigszins onder den invloed van alcohol verkeerenden, eigenaar
werden mij de overblijfselen van een reeds gevild en afgeslacht paard getoond
en wel in de eerste plaats de ingewanden, uitgespreid op een grasveld onder den
bak van een wipkar. Later, na meerdere maanden, stond mij dit alles niet precies,
meer voor den geest; wel herinnerde ik mij toen, dat de maag sterk was uitgezet
en overvuld met een vaste voedselmassa; dat de serosajvan caecum^en]colon, welke
darmgedeelten in sterke mate door gassen waren gespannen, donkere vlekken
vertoonde en dat de milt volkomen normaal was.

Vervolgens zag ik in een nabijzijnd schuurtje het afgeslachte dier, d. w. z. één
helft aan den balk hangende, de andere helft in stukken op den bodem; voorts den
kop en de opgerolde huid, waaraan de leeftijd en de identiteit van het paard werden
vastgesteld. Aan de intacte helft van het afgeslachte dier bevond zich nog het
middelrif, waaraan ik een scheur van 10 a 15 c.m. lengte met ruwe randen waar-
nam, blijkbaar gedurende het leven ontstaan. Het vleesch had een normaal aspect;
met zekerheid weet ik, dat ook de spieren aan den hals niets afwijkends vertoonden.

Door den abnormalen toestand van den eigenaar vernam ik van de anamnese
niet veel en de vilder en een paar stroopersers, die mede aanwezig waren, maakten
mij in dit opzicht ook niet wijzer. Ik beëindigde dus het onderzoek en schreef in de
woonkamer de volgende verklaring:

„Ondergeteekende verklaart op heden nauwkeurig te hebben onderzocht,
„de aanwezige overblijfselen van een afgeslacht paard (volgt het signalement),
,,bij welk onderzoek hem is gebleken, dat bedoeld dier moet zijn gestorven aan
,,een zeer acute maag-darmaandoening, met name koliek, waarbij als complicatie

„een verscheuring van het middelrif is ontstaan; het vleesch kan in consumptie
„worden gebracht (volgen datum en onderteekening)".

De gedachtengang, die mij er toe leidde, de doodsoorzaak aan een zeer acute
maag-darmaandoeming toe te schrijven, was de volgende:

In het winterseizoen 1909—1910 had ik bij dezen eigenaar tot tweemaal toe
een patiënt in behandeling met overvoederingskoliek, waarbij na het aanw-enden
der gebruikelijke rmiddelen (aloë, arecoline) spoedig genezing intrad. Het was mij
toen opgevallen, dat er op dezen stal zeer onregelmatig werd gevoerd, vooral wat
betreft het lang-voier (haver-, erwten-, tarwe-, gerste- en boonenstroo). Nu vond
ik hier een sterk uitgezette, met vast voedsel overvulde maag en donkere vlekken
in de serosa der dilkke darmen, zooals ik die meermalen bij aan koliek, met op-
volgende hevige ty-mpanitis, gestorven paarden waarnam, alsmede verscheuring
van het middelrif; op grond dezer bevindingen meende ik dus (en meen ik ook
nu nog) overvoedeiings- of verstoppingskoliek met consecutieve tvmpanitis en
middelrifruptuur, als doodsoorzaak te moeten aannemen.

Tot het neerschrijven van dit alles gevoel ik mij verplicht door de volgende
feiten.

Ruim twee maaraden na dato werd door den inmiddels weggejaagden knecht van
bovengenoemden eigenaar verteld, dat het bewuste paard niet zijn natuurlijken
dood was gestorvem, doch door R. S. met zijn hulp was opgehangen, gewurgd.
Uit kwam de politie ter oore en ziedaar het begin van een rechtzaak — a la Papen -
drecht.

Het lust mij niett hier over mijn ervaringen in rechtszaken uit te weiden; deze
zaak heeft mij getoond, dat men ook op gevorderden leeftijd nog veel moet en
kan leeren en dat ieder burger, door praatjes van moreel minderwaardige individuen,
in een zeer onaangename positie kan worden gebracht. \'

Het allerergste evenwel is, dat wij veeartsen, ook wanneer wij te goeder trouw
dwalen, (en hoe licht kan ieder onzer dit in een geval als het beschrevene, gebeuren),
blootstaan aan de Ibeschuldiging van valschheid in geschrifte en daarvoor voor de
vierschaar worden gedaagd.

Mij althans is zoo iets gepasseerd, toen ik mij den ióden Juni j.1. voor de arron-
dissementsrechtbank te Groningen daarvoor had te verantwoorden. En hoewel
vrijspraak onmiddellijk volgde, zonder dat ik mij rechtskundig liet bijstaan (waar-
over het Openbaar Ministerie mij zelfs zijn compliment maakte), toch wil het mij
niet uit de pen, dat zoo\'n geschiedenis nu juist met genoegen wordt doorleefd. \')
Maar dit wil en moet ik hier zeggen: dat, toen de Officier van Justitie in zijn
requisitoir tot vrijsrpraak er op wees, „dat de heer L. zich in dit geval wel wat
nonchalant had gedragen en gehandeld", ik hem dit moest toestemmen; ja, ik
durf hem deze uitspraak met een kleine variatie nazeggen en wel zóó: „dat wij,
veeartsen, in zoodanige gevallen wel wat nonchalant (ik zou erbij durven voegen:

j, \') De eigenaar R.S. werd na mijn vrijspraak alsnu beschuldigd van en
en moest terecht staan wegens het gebruik maken van een verklaring, waarvan
hij wist dat ze valsch en onwaar was, om daardoor de verzekerde som in zijn
bezit te krijgen. Naar ik hoor, zal die zaak nu in derde instantie voor het
hoogste gerechtshof moeten dienen.

Overijld en eenigszins lichtvaardig) handelen". Want voor zoover mij bekend,
handelen de meeste collega\'s evenals ik.

Laat dit voorbeeld ons een waarschuwing zijn en ons tot voorzichtigheid aan-
manen. Wat toch is het geval? Wij allen weten hoe moeilijk het vaak is, om de doods-
oorzaak alleen uit het waargenomene na den dood vast te stellen; wij weten ook,
dat er in elk geval een zeer nauwkeurig onderzoek van het cadaver (sectie) moet
plaats hebben en dat men daarna toch niet in alle gevallen met absolute zeker-
heid uitspraak kan en mag doen.

En toch, uit sleur handelen wij, zooals ik in het beschreven geval, er zoo maar
op los; eigenlijk alléén om de menschen maar te gerieven, want de meeste, zoo
niet alle, vee- en paarden-verzekeringsmaatschappijen eischen het vaststellen
der doodsoorzaak en de in dit geval betrokkene zegt in haar formulier uitdrukkelijk,
dat er zonder dat geen vergoeding wordt uitbetaald. Nu weten we allen, dat een
nauwkeurige sectie veel tijd, hulp en hulpmiddelen vereischt en dat het voor den
praktizeerenden veearts zoo goed als onmogelijk is om hieraan te voldoen.

Weigeren dus! Is de tijd dan eindelijk nog niet aangebroken, dat wij, veeartsen,
eens kort en bondig vierkant stelling nemen tegenover deze maatschappijen, die
toch, naar mijn innige overtuiging, meestal uit den booze zijn? Gelukkig! Het
begin van actie is er, daar onze Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
«en onderzoek doet instellen, waarvoor drie werkkrachtige collega\'s zich hebben
bereid verklaard. Dat zij het tot een goed einde mogen brengen!

Aan het ingezonden stuk van den heer A. van Leeuwen in ons tijdschrift
van 15 December 1.1. gaat vooraf het schrijven van het hoofdbestuur aan den
Minister, hetwelk zeer zeker de meening zal weergeven van de praktizeerende
veeartsen. Het wordt gevolgd door het leerzame: ,,Wie ooren heeft, die hoore."

Evenwel met allen eerbied voor het rechtsbegrip en plichtsbesef van genoemden
heer, moet het toch van mijn hart, dat zijn geschrijf over de bekende zaak in de
Veldbode nu juist niet in het belang is van den veearts.

Het spijt mij nu pas te kunnen antwoorden. Ik heb laat kennis genomen van
het bedoelde ingezonden stuk.

Dacht de heer Van Leeuwen nu heusch, dat de leek pas na 3 dagen zou gehaald
worden? De varkens zijn ziek en de veearts is uit; heeft het zoo druk met voor-
behoedend enten! De boer heeft ze gaarne beter en liefst zoo gauw mogelijk —
al is het dan ook door onbevoegde hand. De man heeft gelijk, indien hij de hulp
neemt, die men hem aangeboden heeft! Welke straf zou men den boer geven,
die zoo handelt? Zij zouden zoo handelen! Zij zouden direct den leek opzoeken;
geen haan kraaide er naar.

Hoeveel varkens zouden er zonder hulp reeds gestorven zijn binnen de 4 dagen?
Een groot deel; en daar is de eigenaar huiverig voor. Zoover mij bekend is, heeft
nooit één veearts zóólang gewacht; en de boer is wijs genoeg om bij afwezigheid
van ons een collega te halen. Het verheugt mij zeer, dat de heer De Leur over-

tuigend bewezen heeft, dat de aanklacht ongegrond was en dat men met alles
geknoeid had.

Reeds zooveel is in de laatste jaren aan onze handen ontglipt, dat het tijd wordt
nu eens stand te houden; vandaar mijn opwekking tot verzet, en het protest der
Vereeniging van praktizeerende veeartsen in Zuidholland. Men denke maar eens
aan het groote aantal verloskundigen, aan de behandeling van kalfziekte en van
kopziekte, aan de castraties, enz. Men vergete niet, dat er nog steeds onbevoegde
empiristen zijn, die praktijk doen onder de oogen van rijksambtenaren; die zelfs
gemeentekeurmeester zijn, o.a. in Koudekerk. De heer Van Leeuwen kent dezen
man zeker ook wel, daar hij ook in Leiderdorp praktizeerde. Deze leek entte ook.
Hoe hij aan serum en cultuur kwam is mij onbekend! Gelukkig had hij hiermee
geen succes.

Men zegt zelfs, dat veeopzichters tuberculineerden; dat zij een vóór-koppel-
onderzoek deden; dat zij tuberculeus vee op vervoerbaarheid onderzochten. Men
denke maar eens aan de tuberculosebestrijding, hoe wij stelselmatig teruggedrongen
werden!

Het is de praktizeerende veearts geweest, die den boer geleerd heeft wat tuber-
culose is. Hij is het geweest, die door eigen initiatief de enting tegen vlekziekte,
houtvuur, enz. ingang heeft doen vinden. Men vertrouwde ons en onze kennis.
En thans zou men willen, dat wij afstand deden van onze goede resultaten.

Gelukkig denkt de Regeering er voorloopig nog anders over. Bevordering der
praeventieve enting is de kwestie, waar het nu omgaat. Het aantal curatieve
entingen zal hierdoor verminderen, en tevens zal de veehouder het gevaar ont-
loopen, dat hij niet dadelijk geholpen kan worden. Een groot aantal boeren
beschouwt de praeventieve enting uit den booze; een vooruitloopen der voor-
zienigheid. Zij wachten liever tot zij ziekte hebben; vertrouwende op de gunstige
werking van het serum en op de vlugge komst van den veearts. Dan gebeurt het,
dat wij op één dag geroepen worden bij tal van veehouders, op uren afstand van
elkaar, voor zieke varkens. Ik kwam zoo eens 5 maal op één dag in Woubrugge.

Ik prijs de naastenliefde van den heer Van Leeuwen zeer, maar vermoed toch
dat hij wel anders denken zou, als hij nog praktizeerend veearts was. De leeken-
veeartsen zouden niet tevreden zijn! Morgen vragen zij boutvuur-enting, tubercu-
lineeren, enz.; allemaal eenvoudige operaties in hun oogen. Men vergete niet,
dat wij een wetenschap hebben hoog te houden; dat wij iets verplicht zijn aan
onzen stand in het wetenschappelijk en maatschappelijk leven.

Dat landbouwers en veeartsen van elkaar zullen vervreemden geloof ik niet.
Maar dusdanige artikels in de Veldbode doen zeer zeker afbreuk aan de bestaande
goede verhouding. De landbouwers worden aangespoord te vragen, wat hun niet
toekomt. Zij worden ontevreden gemaakt en wijten dit aan ons. Ik hoop, dat zij
niet zullen vergeten, wat zij aan ons te danken hebben — zelfs de vlekziekte-
enting, die zij nu voor zichzelven vragen.

Eindverslag der Commissie van Rapporteurs over het ontwerp van wet tot wijziging
en aanvulling van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1909.
Met leedwezen constateerde men den treurigen afloop van den maatregel tot
bestrijding van de tuberculose onder het rundvee. Na vijf jaren is er een tekort
van ruim twee millioen driehonderd duizend gulden en eerst thans vindt de Minister
reden om een anderen weg in te slaan, door een nieuwe wijze van tuberculose-
bestrijding, welke is neergelegd in het Koninklijk besluit van 1 December 1910
(Staatsblad n°. 364). Met eenige bevreemding vroeg men zich af hoe het komt,
dat men het eerste stelsel zóólang heeft kunnen volhouden zonder de misbruiken
te bemerken. Is de Minister onkundig gebleven van die misbruiken? Gaarne zou
men ook vernemen of de Minister eerst thans tot de ontdekking is gekomen, dat
het verschil tusschen de kosten en de opbrengst der overgenomen runderen zóó
groot is, dat de maatregel veel meer moest kosten dan men zich had voorgesteld.
En zoo neen, waarom dan niet eerder een andere weg is ingeslagen.

Beraadslaging in de Eerste Kamer der Staten-Generaal over de wijziging en
aanvulling van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1909.

De heer Talm a, Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel: Mijnheer de Voor-
zitter! Ik geloof, dat ik niet geheel kan zwijgen, na kennis genomen te hebben van
den inhoud van het Eindverslag van de Commissie van Rapporteurs, waarin op
het beleid in zake de tuberculosebestrijding, door de Regeering —• ik zal niet zeggen
door mij — in de laatste jaren gevolgd, een zeer scherpe critiek wordt uitgeoefend.
Het Eindverslag begint met te constateeren den treurigen afloop van den maat-
regel tot bestrijding der tuberculose onder het rundvee. Het wil mij voorkomen, dat
die woorden minder juist zijn. Wat is het geval? De 3 j millioen, die sinds het
Koninklijk besluit van 1904 volgens de bij dat besluit gestelde regelen gebruikt
zijn tot bestrijding van de tuberculose, hebben zonder eenigen twijfel, naar het ge-
voelen van alle deskundigen, een buitengewoon gunstige werking gehad. Ik durf
het cijfer niet precies vaststellen, maar ik geloof zeker, dat ten minste 25 000
runderen met open tuberculose, die juist een dreigend gevaar waren voor besmetting
van onzen veestapel, voor dat geld zijn opgeruimd. Ik geloof, dat niemand zal kun-
nen zeggen, dat dit niet van groote beteekenis is. Maar de ervaring met de-uit-
voering van dien maatregel — en dat was trouwens niet anders te verwachten —
heeft getoond, dat men bij den zoo moeilijken strijd tegen de tuberculose niet onmid-
dellijk gegrepen heeft naar het afdoende eenvoudige middel. Indertijd was door de

•directie van den landbouw in overleg met deskundigen, die groote autoriteit
hebben, gemeend, dat het mogelijk was langs dezen weg alle open tuberculose uit
■onzen veestapel te verwijderen.

Dat is toen het uitgangspunt geweest van den maatregel. Men heeft indertijd
vermoed, dat, wanneer de veehouders merkten, dat zij de gevaarlijke tuberculose
Jconden verwijderen uit hun veestapel, zij in groote mate zouden medewerken
en dat het besef van het gevaar, dat de tuberculose voor den veestapel oplevert,
in zeer sterke mate, zou doordringen bij de betrokkenen, zoodat zij alle medewer-
king zouden verleenen aan de maatregelen, die noodig zouden zijn om een verder
doordringen van de tuberculose te keeren.

En wat is er nu gebeurd? Ten eerste is bevonden, dat de tuberculose een veel
grootere verbreiding had dan men op het oogenblik, toen men den strijd begon,
■ook maar durfde vermoeden. Ten tweede, dat de maatregel niet paedagogisch
genoeg aangezet was. De boeren wisten, dat, als zij een stuk tuberculeus vee hadden,
zij dit kwijt konden raken aan het Rijk tegen de waarde, die het had voor het be-
drijf. Wat was het gevolg daarvan? Dat een groot aantal boeren vee met open
tuberculose behielden, zoodat het een bron van besmetting bleef, omdat zij wisten,
dat zij op het oogenblik, dat het hun convenieerde met het oog op hun andere
belangen, het vee aan het Rijk zouden kunnen geven en dat zij, ook indien het
vee in den laatsten tijd snel achteruit zou zijn gegaan, er toch nog een vrij belangrijk
bedrag voor zouden maken. Dat was een fout in den maatregel.

De strijd tegen de tuberculose, en dat is ook van groot belang, is een strijd
met een zeer algemeen hygiënisch karakter. Er zijn geen zeer speciale maatregelen
aan te wijzen, die genomen moeten worden om de tuberculose terug te dringen,
maar op den duur kan de strijd tegen de tuberculose alleen slagen doordat een zeer
sterk hygiënisch besef doordringt. Hetzelfde wat ons van alle zijden wordt toege-
roepen op het punt van de tuberculose bij den mensch, is natuurlijk ook waar
voor de tuberculose bij het vee.

Nu is men geld disponibel gaan stellen. Eerst ging dat aarzelend, maar weldra
greep iedereen toe. De eerste stijging werd beschouwd als een bewijs van buiten-
gewone belangstelling, waarover men tevreden was. Dat is geweest in de jaren
1905 en 1906. Toen was er nog geen reden te meenen, dat die maatregel niet zou
werken overeenkomstig de bedoeling. In 1907 was er ook een stijging, maar in
1908 vlogen de cijfers in eens naar boven. Toen vroeg men zich natuurlijk af: mag
dat zoo doorgaan? De deskundigen bleven zeggen, niet alleen ga door, maar breid
het uit. Ik herinner mij nog levendig, dat ik in het begin van 1908, toen ik kennis
genomen had van de methode van tuberculosebestrijding en ik daarover persoonlijk
•eenige dubia kreeg, bezoek ontving van een van de meest gezaghebbende deskundi-
gen in Nederland, die mij kwam aanbevelen, niet in te krimpen, waar met meer
kracht door te zetten. Eerst in het begin van 1909 kwamen de cijfers van 1908
voor den dag. Een dergelijke beweging, als zich hier bij de overname vertoonde,
kan niet dadelijk worden waargenomen, maar pas wanneer de cijfers over het
geheele land zich in staten laten bijeenvoegen. Toen is onmiddellijk een beperkende
maatregel genomen. Twee voorwaarden werden gesteld, n.1. dat alleen vee van
fokkers zou worden overgenomen en alleen wanneer een veearts reeds een verklaring

had gegeven, dat het vee inderdaad tuberculeus was. Daarop volgde direct een
daling. Zoodra wij misbruiken ontdekten, hebben wij daaraan dus een einde ge-
maakt. Maar wij hebben toen niet gezegd: laten wij nu maar blijven inkrimpen,
maar wij hebben overwogen, wat wij nu hadden te doen. Terwijl dat in overweging
was, is de vroegere directeur-generaal, de heer Lovink, weggegaan en de tegen-
woordige directeur-generaal, de heer Van Hoek, opgetreden. Reeds bij een van
de eerste gelegenheden, dat ik mij met hem over het algemeene beleid bezighield,
deelde deze mij mede, dat ook de tuberculosebestrijding zijn ernstige aandacht had
en dat hij meende deze zaak langs nieuwe, meer paedagogische wegen aan te kunnen
vatten. Nu kan men een dergelijken maatregel natuurlijk niet bestellen bij den
boekhandelaar. Een dergelijke maatregel moet worden overwogen, moet worden
besproken met menschen van het vak, veehouders, en met de verschillende deskun-
digen, de veeartsenijkundigen.

Dat heeft natuurlijk eenigen tijd opgehouden,, maar nu zijn wij eindelijk zoo ver,
dat wij een nieuwen maatregel hebben, waarvan ik vertrouw, dat wij met minder
geld dan tot nog toe is uitgegeven grooter resultaat zullen bereiken.

Maar, Mijnheer de Voorzitter, ik zeg er onmiddellijk bij: het is mij om het mindere
geld niet te doen. ik geloof, dat, wanneer blijkt, dat wij deze zaak op de juiste
wijze hebben aangevat en wij de noodige medewerking krijgen in de betrokken
kringen, een stijging van de som, die beschikbaar gesteld wordt voor de bestrijding
van de tuberculose, een stijging is, die de Kamer met voldoening zal moeten be-
groeten, omdat deze stijging een teeken zal zijn van oplevende belangstelling in
de betrokken kringen.

Een van de verschillen, die er bestaan tusschen het Koninklijk besluit van 1910
en dat van 1904 is, dat het Koninklijk besluit van 1904 den sleutel van de schatkist
gaf aan de veehouders en aan de veeartsen, twee voortreffelijke soorten van
menschen, maar die deze algemeen menschelijke eigenaardigheid hebben, dat zij
bij het gebruik van andermans geld van tijd tot tijd niet die spaarzaamheid en
nauwgezetheid betrachten, die men in acht neemt bij het gebruik van geld uit
eigen beurs.

Nu is er daarentegen een gelimiteerd bedrag, waardoor natuurlijk oneindig
veel beter kan worden toegezien op de wijze, waarop het geld wordt uitgegeven
in overleg met de fokkers en de fokvereenigingen, die hier worden voorgespannen.

Ik zeg daar een woord, dat ik nog even wil onderstrepen met het oog op de eerste
zinsnede in het Eindverslag, die ik met eenig leedwezen heb gelezen.

Iedereen weet, hoe in de laatste jaren de belangstelling in de veefokkerij is toe-
genomen. De fokvereenigingen o. a. hebben in de laatste jaren een groote uitbreiding
gekregen. Ik vraag mij zelf af, of niet onze maatregelen ten opzichte van de tuber-
culose zijdelings hebben medegewerkt die belangstelling te versterken, want daarop
komt het ten slotte aan. De eigenlijke strijd tegen de tuberculose wordt niet ge-
voerd door de ambtenaren en niet met het geld uit de schatkist, maar wordt gevoerd
krachtens het belang, dat de veehouders zelf gaan stellen in den gezondheidstoe-
stand van hun vee op dit punt.

Mijnheer de Voorzitter! In het Eindverslag staan nu nog enkele punten, die ik
even recht moet zetten. In de eerste plaats dit: „Na vijf jaren is er een tekort van

ruim twee millioen driehonderdduizend gulden en eerst thans vindt de Minister
reden om een anderen weg in te slaan"........

Ik geloof, dat dit een onjuiste opvatting is. Er is geen tekort, er zijn kosten. Nooit
heeft iemand er aan gedacht de tuberculosebestrijding in Nederland dienstbaar
te maken aan het belang van de schatkist; nooit heeft iemand er aan gedacht
tuberculeus vee op te koopen en daarna te verkoopen om er wat aan te verdienen.
Het spreekt van zelf, dat, wanneer men tuberculeus vee koopt, niet tegen de markt-
waarde, maar tegen de waarde, die het heeft voor het bedrijf, en men verkoopt
het weer als fatsoenlijk man, d. w. z. met alle waarborgen, dat het vleesch, voor
zoover het verkocht wordt, volkomen deugdelijk is, daar geld bijgelegd moet
worden, en juist in dat geld, dat men er bijlegt, zitten de kosten van den maatregel.

Er is dus geen tekort, er zijn eenvoudig kosten en dan verliest de opmerking
eigenlijk haar beteekenis. Want als er staat: nu heeft de maatregel in al die jaren
/ 2 300 000.— gekost en nu komt men er op terug, zeg ik: neen, ik kom er heelemaal
niet op terug, omdat de kosten / 2 300 000.— zijn, maar omdat ik na waarneming
van de feiten de overtuiging heb, dat, al stijgen wij in de komende vier jaren volgens
den gevolgden weg van 2} op 5 millioen, wij ten slotte ons doel niet zouden be-
reiken. Daarom hebben wij een anderen weg gevolgd.

Er wordt nog gevraagd, waardoor men het stelsel zoolang heeft kunnen vol-
houden, zonder dat de misbruiken werden gemerkt.

Het stelsel is eerst toegepast in 1905. In 1909, nu meer dan 1 \\ jaar geleden, is
aan de hoofdmisbruiken een einde gemaakt. Deze hadden zich eerst langzamerhand
ontwikkeld. Het is dan ook merkwaardig, dat in de beide Kamers der Staten-Gene-
raal, waarin toch zitting hebben een zoo groot aantal personen, die het leven van
de landbouwende bevolking van nabij kennen, pas het vorige jaar over misbruiken
is gesproken. Zoodra misbruiken werden bemerkt, zijn onmiddellijk maatregelen
genomen om die te keeren, hoewel de deskundigen het in het belang der zaak be-
treurden, dat die maatregelen op inkrimping gericht waren. Tegenover de voor-
stelling van het Eindverslag meen ik te mogen verklaren, dat de kostencijfers in
de eerste jaren tot geen opmerkingen aanleiding gaven. Immers, terwijl gerekend
was op een uitgave van 3 ton, bedroegen de kosten het eerste jaar 2 ton en het
tweede jaar 3.5 ton. Daarna kwam een normale stijging tot 4.7 ton, maar in het
vierde jaar een zeer belangrijke niet normale stijging, die aanleiding gaf tot on-
middellijk ingrijpen.

In de tweede plaats wil ik er op wijzen, dat de verandering, die op dit oogenblik
in de tuberculosebestrijding is gekomen, niet strekt om voor dit doel minder geld
uit te geven — hoewel natuurlijk mijn ambtgenoot van Financiën ook in dit opzicht
bezuiniging zeer zou toejuichen —, maar om een meer paedagogische methode
te volgen, die den fokker er toe brengt zich zelf aan het werk te zetten om met
behulp van Rijksgeld deze gevaarlijke ziekte te bestrijden. Ik geloof dat er aan-
leiding bestaat te verwachten — de ervaring waarover wij hierbij beschikken geeft
ons recht daartoe —, dat deze methode betere vruchten zal opleveren en ik ver-
trouw, dat, ingeval bij deze methode de uitgaven zouden stijgen, de Staten-Generaal,
waar die stijging alleen het gevolg kan zijn van groote belangstelling en medewerking
der belanghebbenden, geen bezwaar zullen hebben die meerdere gelden te bewilligen.

Bestrijding van de tuberculose onder het rundvee. De Minister van Landbouw,
Nijverheid en Handel;

Gelet op art. 3, onder li, van het Koninklijk besluit van 1 December 1910
(Staatsblad n°. 364), houdende bepalingen ter bevordering van de bestrijding van
de tuberculose onder het rundvee;
Heeft goedgevonden:
te bepalen, dat de kosten van onderzoek, bedoeld onder h van bovengenoemd
artikel, zullen worden berekend naar den maatstaf van vijftig cent (/ 0.50) per
onderzoek van elk dier.

Gelet op art. 3 van het Koninklijk besluit van 1 December 1910 (Staatsblad
n°. 364), houdende bepalingen ter bevordering van de bestrijding van de tuberculose
onder het rundvee;

Heeft goedgevonden:
den duur der verbintenis, bedoeld in bovengenoemd artikel, te bepalen op
twee jaren.

Uitvoer van vleesch. De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel;
Gelet op art. 2 der Wet op de uitvoerkeuring van vleesch 1907 (Staatsblad n^c.
217) en op het Koninklijk besluit van 6 Mei 1908 n°. 49 (Nederlandsehe Staatscourant
van 24 Juli 190S, 11°. 172), waarbij Groot-Britannië en Ierland zijn aangewezen
als de landen, naar welke het verboden is vleesch, hetwelk niet voorzien is van
een of meer merken, als bewijs dat het bij eene van Rijkswege ingestelde keuring
voor uitvoer geschikt is bevonden, uit te voeren of aan eenig middel van vervoer
tot uitvoer aan te bieden:
Heeft goedgevonden:
te bepalen, dat, met ingang van 1 Februari 1911, in zijne beschikking van 26
Maart 1909, Directie van den Landbouw, n°. 3241, Keuring van Vee en Vleesch
(Nederlandsehe Staatscourant van 27 Maart 1909, n°. 73) achter „a. voor verduur-
zaamd vleesch" zal worden gelezen: „met uitzondering van lichtgezouten varkens-
vleesch, zoogenaamd bacon".

heden, veehouders, onder wier rundvee het besmettelijk verwerpen of de besmette-
lijke scheede-ontsteking voorkomt, Dr. W. van den Akker, assistent aan de
Kijksseruminrichting, kosteloos kunnen raadplegen. Besturen van fokvereenigingen
hebben dezelfde bevoegdheid.

De aanvragen behooren als regel schriftelijk te geschieden en zijn te richten tot
den directeur der Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, Rotterdam.

Ontwerp-reglement, betreffende het toezicht op de veemarkten en veetentoon-
stellingen in Friesland en het toekennen van eene toelage uit de provinciale kas
aan de gemeenten, voor een aan te stellen veearts.

Art. 1. Onverminderd het bepaalde bij de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131), zooals die wet is aangevuld en gewijzigd bij de wetten van 1 Augustus
1880 (Staatsblad n°. 123), 15 April 1886 (Staatsblad n°. 64), 15 April 1896 (Staats-
blad n°. 68), 21 Juni 1901 (Staatsblad n°. 157) en 3 Februari 1902 (Staats-
blad 11?. 14) en moet worden gelezen in verband met de wet van 28 April 1906
(Staatsblad n°. 100), wordt, ter voorkoming van de verspreiding van besmettelijke
ziekten onder het vee, op de jaar-, week- en andere veemarkten en op.de vee-
tentoonstellingen toezicht gehouden door geëxamineerde veeartsen.

Art. 2. De Ged. Staten kunnen, wanneer hun dit in het belang van den vee-
stapel wenschelijk voorkomt, aan de gemeentebesturen, die, hetzij uit eigen midde-
len, hetzij door bijzondere vereenigingen in staat gesteld, aan een of meer veeartsen
eene jaarwedde verstrekken, op eene daartoe gedane aanvraag uit de provinciale
kas eene toelage toekennen, tot een maximum van 50 van die j aar wedde.

Deze toelage wordt telkens voor geen langeren termijn dan van vijf jaar verleend
en gaat de som van / 600.— ten behoeve van eiken veearts niet te boven.

Bij de aanvraag om eene toelage wordt de instructie voor den veearts aan de goed-
keuring van de Ged. Staten onderworpen.

Deze instructie zal moeten inhouden de bepalingen, die ter verzekering van de
naleving van de in art. 3 omschreven voorwaarden noodig zijn.

1. De veearts is verplicht de veeartsenijkunde in haar geheelen omvang, met
name de genees-, heel- en verloskunde bij het vee, uit te oefenen;

2. de standplaats van den veearts moet door de Ged. Staten worden goed-
gekeurd;

3. de veearts zal kosteloos en op eene wijze door Ged. Staten te bepalen, toe-
zicht moeten houden op alle veemarkten en veetentoonstellingen, die worden
.gehouden in de gemeente, door welker bestuur hij is aangesteld. Hij zal de diensten,
welke de Commissaris der Koningin of de Ged. Staten hem opdragen, moeten
verrichten volgens een tarief door laatstgenoemd college vastgesteld;

4- hij ^zal jaarlijks, mits daartoe uitgenoodigd door een landbouwcorporatie-
in zijne omgeving, zich zonder bijzondere vergoeding beschikbaar stellen tot het
houden van ten minste twee lezingen of besprekingen over een onderwerp, be-
trekking hebbende op zijn vak, welke lezingen of besprekingen voor de veehouders
in Friesland woonachtig, kosteloos toegankelijk moeten zijn;

5. hij geeft, zoo spoedig mogelijk, aan den burgemeester bericht van den
dood van een dier, dat heeft geleden aan eene ziekte, welke geacht wordt het vleesch
ondeugdelijk te maken voor de consumptie;

6. hij zal, daartoe door den burgemeester gelast, op uitnoodiging van den
districtsveearts, die diensten moeten verrichten, welke laatstgenoemde ambtenaar
in het belang van de wering of beteugeling van besmettelijke veeziekten noodig
acht;

7. hij zal jaarlijks vóór 1 Februari aan het gemeentebestuur een verslag zenden
betreffende den algemeenen gezondheidstoestand van den veestapel in zijne streek
en de daaronder meest voorgekomen ziekten, zijne bevindingen op de onderscheidene
veemarkten en veetentoonstellingen, zijne opmerkingen omtrent een en ander
en wat in verband hiermede door hem in het belang van den veestapel noodig
wordt geacht. Van dit verslag zendt het gemeentebestuur vóór 15 Februari een
afschrift aan de Ged. Staten en aan den districts-veearts.

Art. 4. De gemeentebesturen deelen aan de Ged. Staten mede den dag van de
in functietreding, van het ontslag en van het overlijden van den door hen aan-
gestelden veearts.

Art. 5. De Ged. Staten stellen vast een instructie voor de veeartsen, die door
hen tot het houden van toezicht op de veemarkten en veetentoonstellingen zijn
aangewezen, benevens het tarief van de aan die veeartsen toe te kennen vacatie-
gelden en vergoeding voor reis- en verblijfkosten.

Art. 6. Overgangsbepaling. De gemeentebesturen, die bij het in werking
treden van dit reglement eene toelage voor een veearts genieten, blijven deze ge-
nieten voor den reeds aangestelden veearts.

De veeartsen, die bij het in werking treden van dit reglement vacatiegelden of
vergoeding voor reiskosten of beide ontvangen voor het bezoeken van veemarkten
binnen hunne gemeente of gemeenten, blijven deze genieten tot dat hunne jaar
wedde nader zal zijn geregeld.

Art. 7. Slotbepaling. Dit reglement kan worden aangehaald onder den titel
van provinciaal reglement op den veeartsenijkundigen dienst.

Met zijne inwerkingtreding vervalt het besluit der Staten van 8 Juli 1889, n°. 3.
(Provinciaalblad n°. 84 van 1889)

In de memorie van toelichting zeggen Ged. Staten, dat het reglement, vast-
gesteld bij besluit der Prov. Staten van 8 juli 1889, ongetwijfeld zeer veel heeft
bijgedragen om verspreiding van besmettelijke ziekten onder den veestapel, door
markten, te voorkomen.

Sedert 1889 zijn echter de toestanden in deze provincie, in zake veefokkerij,
veehouderij, veehandel, zuivelfabricage enz. zooveel veranderd, dat destijds
doeltreffende bepalingen bij de tegenwoordige toestanden niet meer passen. De
vraag naar hulp en raad van de veeartsen is tegenwoordig zoo zeer toegenomen,
dat het tegenwoordig getal niet voldoende wordt geacht en in vele streken meer
veeartsen worden gewenscht. Aan deze gerechtvaardigde vraag dient zooveel
mogelijk tegemoet gekomen te worden.

Het is niet alleen gewenscht, dat elke gemeente zijn veearts heeft, maar voor
veerijke gemeenten moet het zelfs mogelijk worden gemaakt meer dan een veearts
aan te stellen. Daarentegen dient het aanstellen van één veearts door een combina-
tie van gemeenten — zooals vroeger herhaaldelijk geschiedde — zooveel mogelijk
te worden tegengegaan. Bij de poging om de vestiging van meer veeartsen in de
provincie te bevorderen, behoeft niet uit het oog te worden verloren, dat het voor
enkele gemeenten niet meer noodzakelijk is voor bepaalde plaatsen tractement te
verleenen, omdat ook zonder traktement de vestiging van een veearts ter plaatse
voldoende verzekerd mag worden geacht. Voor andere standplaatsen schijnt,
hoewel een gemeentetractement niet geheel kan worden ontbeerd, het toekennen
van een toelage van 50 procent uit de provinciale kas niet meer noodzakelijk.
Daarentegen dienen enkele gemeenten, wier veestapel minder groot, wier vee
minderwaardig is, waar de veehoudende bevolking minder dicht is en de verkeers-
wegen te wenschen overlaten, meer nog dan vroeger te worden gesteund bij hun
poging om een veearts tot vestiging binnen haar gebied te bewegen. De lust om zich
te vestigen op het platteland en in streken, waar de practijk zeer vermoeiend en
minder loonend is, is er in den laatsten tijd niet grooter op geworden, nu de vee-
artsen steeds in grooten getale in betrekkingen, zoowel hier te lande als in Indië,
worden geplaatst. Daar dient derhalve de provinciale toelage de gemeenten zooveel
mogelijk te steunen, waarom verhooging van het maximum van de te verleenen
toelage noodzakelijk wordt geacht. Daar de draagkracht der gemeenten niet altijd
•evenredig is aan de behoefte aan veeartsenijkundige hulp, dient tevens de mogelijk-
heid geopend te worden, dat de meer rechtstreeks belanghebbenden, b.v. bonden
of vereenigingen van veehouders, fokvereenigingen, veeverzekeringsmaatschappijen,
besturen van zuivelfabrieken enz. de gemeenten bij het uitloven van tractement
voor een veearts steunen.

Bij de groote op- en neergaande beweging, welke in de laatste 30 jaar in den
landbouw en de veehouderij heeft plaats gehad, is het gewenscht gebleken, de pro-
vinciale toelage slechts ter verleenen voor een bepaald aantal jaren. Ook is dit
gewenscht in verband met de eerlang te verwachten wet op de vleeschkeuring en
<le wijziging van de wet van 20 Juli 1870.

Het veeartsenijkundig toezicht op de tentoonstellingen van vee is niet minder
noodig dan voor de veemarkten. Daarom zijn in het ontwerp-reglement naast vee-
markten ook veetentoonstellingen genoemd.

In de artikelsgewijze toelichting wordt o. a. gezegd ten aanzien van art. 2, dat
■om redenen in de algemeene beschouwingen aangegeven het maximum van de
toelage van / 400.— op / 600.— is gebracht.

1. Dat het noodig schijnt om aan veeartsen de verplichting op te leggen ook de
verloskunde uit te oefenen, aangezien sommigen hunner zich gaarne aan dezen
moeitevollen tak van hun bedrijf onttrekken.

2. De goedkeuring der standplaats van den veearts door Ged. Staten is noodig
om een zooveel mogelijk gelijkmatige verspreiding van veeartsen over de provincie
te bevorderen.

3. Ter wille van eenvormigheid wordt het gewenscht geacht, dat Ged. Staten
eenige algemeene regelen vaststellen, die de gemeente-veeartsen bij het uitoefenen
van toezicht op de veemarkten en veetentoonstellingen in elk geval in acht moeten
nemen.

4. Het is voor de veehouders van groot belang met de theorie van hun bedrijf
kennis te maken. De veearts is de aangewezen persoon, die de veehouders in zijn
lezingen en besprekingen daarvan op de hoogte kan brengen. De verplichting
om lezingen te houden is ook gesteld in Noord-Brabant en Zuid-Holland.

5. Opneming van de bepaling om van den dood van een dier kennis te moeten
geven aan den burgemeester wordt gewenscht geacht, omdat in meerdere gemeenten
niet wordt gekeurd vleesch, dat naar elders wordt vervoerd. Hier treedt dus het
algemeen belang op den voorgrond.

6. De bepaling, dat de gemeente-veearts diensten zal moeten verrichten, welke
hem gelast worden door den districts-veearts ter afwering of beteugeling van be-
smettelijke veeziekten is opgenomen omdat gevallen zijn voorgekomen, dat vee-
artsen ter wille van hun particuliere praktijk zich aan het verrichten van die dien-
sten onttrokken.

7. Het nut der jaarverslagen zal worden bevorderd, wanneer een afschrift
daarvan wordt gezonden aan den districts-veearts, die den inhoud daarvan kan
bewerken voor het veeartsenijkundig jaarverslag voor den minister van Land-
bouw.

Ged. Staten geven in overweging het door hen ontworpen reglement aldus vast
ce stellen.

Door den districtsveearts in Friesland werd bij Gedeputeerde Staten van die
provincie aangedrongen op wijziging van het bestaande reglement. Op verzoek
van dit college heeft de heer H. van Staa een gewijzigd reglement ontworpen en
een memorie van toelichting opgesteld. Gedeputeerde staten hebben zich daarmede
in hoofdzaak kunnen vereenigen en dienden nu bovenstaand ontwerp met toelich-
ting ter behandeling bij de Provinciale Staten in.

Het komt mij voor, dat in dit ontwerp verschillende zaken zeer goed geregeld
worden. In de eerste plaats wordt de vestiging van veeartsen in Friesland bevor-
derd, door flinke provinciale toelagen aan de gemeenten, die er daardoor eerder toe
zullen komen en ook uit de gemeentekas een flinke som beschikbaar te stellen.

Vroeger heb ik al eens gewezen op de voordeelen van inperking der praktijken;
deze maatregel stuurt dezen weg op.

Dat alleen toelage verschaft wordt als de veearts ook de verloskunde uitoefent,
is mijns inziens billijk. Het toezicht op tentoonstellingen is natuurlijk even noodig.

als op markten; ik heb het in tijden van mond- en klauwzeer meermalen meege-
maakt, dat wij op markten streng toezagen en tentoonstellingen ongemoeid werden
gelaten.

Het houden van twee lezingen of besprekingen per jaar brengt den veearts nader
tot de veehouders en zal bevorderen, dat zijn advies ook op zoötechnisch gebied
meer dan vroeger wordt gevraagd.

Ik ben van meening, dat de districtsveearts in Friesland een goed stuk werk
heeft geleverd en dat het in het belang van Frieslands veestapel en ook in dat
der veeartsen is, als het ontwerp tot provinciaal reglement wordt verheven.

De Dagbladen melden dat bovenstaand ontwerp-reglement dezer dagen in de
afdeelingen van de Provinciale Staten aan de orde is geweest.

De commissie van rapporteurs geeft in overweging het voorstel terug te zen-
den, met verzoek, een nieuw reglement te willen ontwerpen, waarin onderscheid
wordt gemaakt tusschen subsidie aan gemeenten voor een veearts en een regle-
ment betreffende het toezicht op veemarkten en veetentoonstellingen en de vee-
artsenijkundige politie.

Het streven om den gemeenten toelagen te verleenen ter aanstelling van een
veearts, werd in de afdeelingen toegejuicht.

Verslag van de 4de vergadering der afdeeling Limburg, gehouden te Roermond
op 18 December 1.1. Aanwezig waren 18 leden; voorzitter de heer K. Houba. Na
enkele besprekingen van meer huishoudelijken aard kwam menjtot punt 8, den hoofd-
schotel van het programma, n.1. ,,De tuberculose-bestrijding in verband met de
samenmelkerijen". Kort en bondig behandelde de heer Goossens, districtsveearts
te Roermond, deze kwestie, die tot een levendige gedachtenwisseling aanleiding
gaf. Men was het algemeen eens, dat de centrifuges een groot gevaar kunnen op-
leveren voor de verspreiding der tuberculose, maar ook een machtigen factor
kunnen vormen in de bestrijding.

De pasteurisatie wordt, hoewel de waarde ervan erkend werd, door de slechte
of onvoldoende toepassing in vele inrichtingen als een wapen beschouwd waarachter
menige samenmelkerij zich schuilt, teneinde de nadeelige gevolgen voortvloeiende
uit deze inrichtingen, te bemantelen. Een slechte of onvoldoende pasteurisatie
geeft den veehouder een blindelings vertrouwen in de producten, die hij terug
ontvangt en daarin schuilt een groot gevaar. Beter niet dan ten halve gepasteuri-
seerd, dan kan de veehouder deze bewerking op eigen houtje verrichten. Nu ver-
trouwt hij niet zelden op een valsch cachet.

Frappante voorbeelden van recenten datum werden door den heer Sala aan-
gehaald, waar typhus-epidemiën tengevolge van melkgebruik op groote schaal
optraden, 6o—70 gevallen, waarvan 9 met doodelijken afloop, bij de leden van
samenmelkerijen. De zelf-karnende boerderijen bleven vrij. Ook daar pasteuriseerde
men op hun manier.

De heer Goossens wil kerngezonde melk aan de inrichtingen geleverd zien.
De heer Beel zegt dat de samenmelkerijen door de pasteurisatie reeds een eigen-
aardig cachet werpen op hun bedrijf, stilzwijgend erkennen ze dat er iets niet in den

haak is, anders werd deze kunstbewerking overbodig. Trouwens pasteurisatie kan
wel ziektekiemen dooden, mits lege artis toegepast, maar slechte melk kan ze
niet verbeteren of goedmaken.

De heer Goossens wijst er verder op, dat de secties aan het slachthuis te Roer-
mond ten duidelijkste bewijzen, dat voedingstuberculose bij varkens en kalveren
voorkomt uitsluitend met gepasteuriseerde melk gevoed. Willen de samen-melke-
rijen kerngezonde melk bewerken dan is een geregeld veeartsenijkundig toezicht
op de melkproduceerende koeien noodzakelijk; zonder gezonde grondstof geen
goed product, tenzij dat de melkindustrie een uitzondering maakt op deze logica,
maar dan vormen ze ook een unicum. Met 17 stemmen tegen één (die van den heer
Vroemen) werden de volgende conclusies genomen:

I. De samenmelkerijen zooals ze thans gedreven worden, zijn dikwijls gevaarlijk
omdat ze vaak de gelegenheid bieden tot verspreiding der tuberculose.

II. Samenmelkerijen behoorlijk gereglementeerd en waar een veeartsenijkundige
controle op vee en stallen wordt uitgeoefend kunnen zeker nuttig werkzaam zijn in
den strijd tegen de tuberculose.

De heer P. van Kempen besprak „Miltvuur als koopvernietigend gebrek". Men
was het er algemeen over eens dat dit een donkere questie was, en men het beste
deed rekenschap te houden met de erkende incubatie-tijdperken.

De heer Bloemen bedankte den voorzitter voor zijn tactvolle leiding, in deze
drukke vergadering zeer zeker verdiend.

Een scheikundig laboratorium voor het slagersbedrljf. De Deutsche Fleischer-
zeitung opent op 1 Januari een scheikundig laboratorium uitsluitend voor haar
abonné\'s, alwaar tegen een zeer laag tarief, in vergelijking met het Duitsche
Gesunrlheits-Amt, vleeschwaren worden onderzocht. Aan het hoofd staat Dr. Leb-
bin. Alle scheikundige onderzoekingen o. m. bepaling van aard en hoeveelheid van
meeltoevoeging, kleurstofbepalingen, onderzoek op de vleeschsoort enz., worden
er verricht. Daarmede is, vooral in Duitschland met zijn strenge vleeschkeurings-
wet en wet op de voedingsmiddelen in een groote behoefte voorzien.

Adviseur bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in O.-Indië. De gewezen
majoor der cavalerie Posno, voor wien de betrekking van adviseur bij den bur-
gerlijken veeartsenijkundigen dienst was gecreëerd, was bij dien dienst als het vijfde
rad aan den wagen.

Thans is hij tijdelijk ter beschikking van den directeur van Binnenlandsche
Bestuur gesteld, ten einde onder diens rechtstreeksche bevelen te worden belast
met de uitwerking van voorstellen tot eventueele reorganisatie van de korpsen
gewapende politiedienaren.

Besmettelijke ziekte onder de varkens in Friesland. In Friesland heerscht in de
laatste dagen een ziekte onder de varkens, die zeer besmettelijk blijkt te zijn.

Niet alleen door de aangetaste dieren, maar ook door menschen, die daarmee in
aanraking komen, wordt de ziekte overgebracht. Op verzoek der Friesche Maat-
schappij van Landbouw wordt een onderzoek ingesteld, om zoo mogelijk een middel
tot krachtdadige bestrijding te vinden.

Margarine-vergiftiging bij honden. De margarine-fabriek van Mohr und Co.
te Altona had aan verschillende bladen een mededeeling toegezonden, volgens welke
op grond van een betrouwbaar onderzoek nog nergens gebleken was, dat haar
margarine vergiftige bestanddeelen bevatte.

Daartegenover maakt nu de politie te Berlijn bekend, dat zij met margarine
van de firma Mohr, nadat menschen die er van gebruikt hadden ziek waren ge-
worden, proeven genomen heeft bij honden. Alle honden, die de margarine binnen
gekregen hadden, werden na een half uur onrustig, en begonnen te braken. Het
braken herhaalde zich tot twintig keer toe. Na zes uur lagen de dieren als stervend
op een zijde, maar zij kwamen weer bij. Een hond, die de margarine gegeten had,
bezweek na 20 uur. Het slijmvlies van de maag en van den dunnen darm was rood
en gezwollen. Andere honden,\'die, voor de contröle-proef, zuivere boter en kunst-
boter van andere herkomst gekregen hadden, bleven allen volmaakt gezond.

Uit deze proeven blijkt dus ten duidelijkste, dat de kunstboter van de firma
Mohr een vergif bevat, dat een hevige ontsteking van het slijmvlies van maag en
<larmkanaal veroorzaakt. Alleen weet men, daar het onderzoek van vetten en
■oliën zeer moeielijk is, nog altijd niet recht, welke stof dat is.

■Oostburg is, onder den naam Rust Roest, een vereeniging opgericht, bedoelende
<le bevordering van de fokkerij van het Belgische trekpaard.

Er werd besloten op de te houden zomerpaardenmarkt te Oostburg een veulen-
keuring te houden en hieraan een fokmarkt te verbinden van veulens, van leden
■der vereeniging.

De jeugdige vereeniging zal ook uitkomen op de provinciale tentoonstelling te
Middelburg.

Entingen tegen vlekziekte door leeken. Het Hoofdbestuur der Hollandsohe
Maatschappij van Landbouw verzond het volgende schrijven aan de afdeelingen:

De Afdeeling Enkhuizen en Omstreken heeft op onze laatste algemeene ver-
gadering eene bespreking uitgelokt van de vraag, of het wenschelijk ware om aan
particulieren (niet-veeartsen) de bevoegdheid te verleenen tot het inenten van
varkens tegen vlekziekte. De Afdeeling meende, dat het wenschelijk was om die
bevoegdheid te verleenen en zij voerde als hoofdargument aan, dat het dikwijls
voorkwam, dat wanneer bij aan vlekziekte lijdende varkens eene enting (z.g.
noodenting) dringend noodzakelijk was, de tot het doen dier enting geroepen
veearts niet aanstonds verscheen.

De Afdeeling Opmeer ondersteunde het denkbeeld der Afdeeling Enkhuizen
en Omstreken in zooverre, dat zij het hoofdargument beaamde, doch de inenting
niet aan particulieren wilde overlaten; integendeel zij achtte het wenschelijk,
dat van Regeeringswege bevoegde personen (niet-veeartsen) werden aangesteld
om deze inentingen te verrichten.

Op de algemeene vergadering te Hoorn hebben zich enkele Afdeelingen en
leden over deze zaak uitgesproken; ten slotte werd, op advies der Afdeeling Leiden
en Omstreken, deze kwestie naar ons verwezen, met verzoek ons gevoelen te
doen kennen.

Men verlieze niet uit het oog, dat er twee soorten van entingen zijn. De voor-
behoedende of preventieve, die op gezonde varkens wordt toegepast teneinde
deze tegen de vlekziekte te vrijwaren, en de genezende of curatieve, die haar
toepassing vindt op zieke of van ziekte verdachte varkens, de zoogenaamde
noodenting.

De ondervinding heeft geleerd van welk groot nut de preventieve inenting kan
zijn; in onze tot de Afdeelingen gerichte circulaire van Januari 1909 is dit met
cijfers aangetoond. Wanneer de varkenshouders tijdig deze preventieve inenting
laten doen, dan behoeft er als regel (voor 99,7 %) geen vrees te bestaan voor het
uitbreken der vlekziekte en valt de drang naar een noodenting vanzelf weg.

Daarin ligt naar onze meening de bron van de ramp, die door de Afdeeling
Enkhuizen geschetst werd. Men heeft verzuimd om de hulp der veeartsen in te
roepen, teneinde door preventieve inenting de varkens voor de vlekziekte onvat-
baar te maken. Breekt dan de vlekziekte uit, zoo verlangt men eene onmiddellijke
curatieve enting door den veearts, wiens hulp tevoren niet ingeroepen werd en
die niet altijd in staat zal zijn om onmiddellijk aan iedere roepstem - ook al is
die dringend — gehoor te geven.

In de Memorie van Antwoord op de Staatsbegrooting 1911 is dit punt onder
het hoofd „Verstrekking van serum" eenigermate uitvoerig behandeld en ge-
wezen op het oordeel der deskundigen, dat in den regel van eene noodbehandeling
met serum geen sprake behoeft te zijn, indien de varkenshouders slechts konden
besluiten tot preventieve enting hunner varkens.

Zoowel de preventieve als de curatieve inenting moeten uit den aard der zaak
niet uit de handen der deskundigen worden genomen.

Voor de preventieve enting is de beschikking noodig over serum en bouillon-
cultuur van vlekziektebacillen; het bezit van deze cultuur is zoo gevaarlijk in
handen van niet-deskundigen, dat het inderdaad onverantwoordelijk zoude zijn
om de beschikking daarover aan onbevoegden toe te vertrouwen.

Voor de curatieve inenting wordt alleen van serum gebruik gemaakt. Maar
deze inenting door niet-deskundigen zal haar doel geheel missen, omdat voor
eene deugdelijke curatieve inenting het een eerste vereischte is, dat men de ziekte,
waartegen geënt wordt, moet kennen, wil men geen gevaar loopen, dat het vlek-
ziekte-serum, wordt gebezigd tegen andere ziekten, waartegen het niets vermag.

Naar onze meening bestaat er dan ook geen aanleiding om op eene wetswijziging
aan te dringen, die aan particulieren het inenten van varkens zoude toelaten.

deels omdat daardoor aan particulieren de ondeskundige beschikking over gevaarlijk
goed gegeven zoude worden, deels omdat deze vrijheid niet zoude leiden tot het
gewenschte doel. De belangen van den veestapel zouden, naar onze overtuiging,
met zoodanige wijziging niet zijn gediend.

Voor het denkbeeld, door de Afdeeling Opmeer op den voorgrond gebracht,
verklaren wij ons evenmin gewonnen. Het is naar onze meening niet noodzakelijk
om van Regeeringswege naast de veeartsen bevoegde personen aan te stellen,
die inentingen zouden mogen verrichten. Het is immers niet gebleken, dat de
veeartsen niet in staat zouden zijn om de verschillende aanvragen tot preventieve
entingen uit te voeren. En waar dat niet gebleken is, daar valt de grond weg,
waarom men tot verruiming van den kring der bevoegden zoude overgaan.

De Nederlandsche veeartsen zullen ongetwijfeld met genoegen vernemen, dat
ook het Hoofdbestuur der Hollandsche Maatschappij van Landbouw zich in deze.
gesteld heeft op het eenige, èn op wetenschappelijke èn op practische gronden
te verdedigen standpunt, dat in deze quaestie kan worden ingenomen.

Thomassen-comité. Als laatste daad van het Thomassen-comité valt de
uitgave te vermelden van een brochure, waarin zijn opgenomen twee reproducties
van het borstbeeld, n.1. een van het borstbeeld alleen en een van het borstbeeld
op zijn voetstuk, geplaatst in het Pathologisch instituut van de Veeartsenijschool.
Verder bevat het boekje den tekst der bij de onthulling gehouden redevoeringen
(Kroon, Schimmel, Markus, Sigltng, Von Ratz, Degive, Bang, Marcone,
Albrecht, Zijne Excellentie den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel,
den heer A. S. Talma), eenige bij die gelegenheid ingekomen stukken, alsmede
de namen van de leden van het algemeen en van het uitvoerend comité eri van
de stichters.

De directeur-generaal van den landbouw brengt ter algemeene kennis, dat,
ingaande 15 Januari a.s., van Rijkswege serum tegen de besmettelijke longont-
steking der paarden kosteloos en portvrij op aanvrage wordt verstrekt aan in
Nederland gevestigde veeartsen, alsmede, ten behoeve van de paarden van het
Nederlandsche leger, aan de militaire paardenartsen.

De aanvragen behooren als regel schriftelijk te geschieden en zijn te richten
tot de Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, te Rotterdam.

In spoedeischende gevallen kunnen de aanvragen telegraphisch gericht worden
tot „Seruminrichting Rotterdam".

Ieder veearts ontvangt met het serum eene gebruiksaanwijzing en een gedrukt
formulier, hetwelk hij, zoodra het resultaat van de aanwending van het serum
bekend is, portvrij moet inzenden aan de Rijksseruminrichting.

Koninklijk bezoek aan de Rijksseruminrichting. Z. K. H. Prins Hendrik der
Nederlanden heeft den 7den Januari j.1. met den burgemeester van Rotterdam,
Mr. A. R. Zimmerman een bezoek gebracht aan de Rijksseruminrichting, waar
Z. K. H. werd ontvangen en rondgeleid door Dr. J. Poels.

9de Internationaal Landhuishoudkundig Congres te Madrid. In de zevende
sectie — Fokkerij — van dit congres, dat van 1 tot en met 6 Mei 1911 zal worden
gehouden, zullen de navolgende onderwerpen aan de orde komen:

b. Middelen om de paardenfokkerij meer te ontwikkelen in de richting van het
eigen gebruik voor de landbouwers.

Personalia. Bij Ministeriëele beschikking dato 24 December 1910 n°. 11399, iste
afd. is met ingang van 9 Januari a.s. tijdelijk belast met het verleenen van assis-
tentie bij het door den hoogleeraar Dr. D. A. de Jong te geven onderwijs, Dr.
D. G. Ubbels te Haarlem, met uitzondering van de dagen, waarop de districts-
veearts voor Noord-Holland zijn hulp noodig zal hebben.

Benoemd tot gemeenteveearts te Soerabaja, de gouvernementsveearts J. A.
Lenshoek.

Tijdelijk toegevoegd aan den veeartsenijkundigen ambtenaar, belast met den
dienst in het ressort Soerabaja, B. Eysenburger.

Met ingang van 1 Februari 1911 vestigt zich als praktizeerend veearts te
Haarlem, J. Flohil, thans adjunct-directeur van het abbattoir aldaar.

De theorie van HINTZE
omtrent de beteekenis der hoornige huidaanhangselen
aan de ledematen van eenhoevigen,

In den ,,Zoologische. Anzeiger" van i Februari 1910 (Bnd. 35,
No. 12—13) komt een interessante verhandeling voor van Dr. R.
Hintze, over „Die Bedeutung der sog. Kastanien an den Glied-
massen der Einhufer." Schrijver wijst er op, dat deze eigenaardige
hoornige verdikkingen aan de ledematen van eenhoevigen, alsmede
de spoor, het hoornige aanhangsel op de achtervlakte van het
kogelgewricht, bij deze dieren geen physiologische beteekenis
hebben en dat tot op heden niet bekend is, van welke fungeerende
organen bij voorvaderen der Equiden deze aanhangselen de
rudimenten zouden zijn. In de handboeken over veterinaire
anatomie wordt de meening verkondigd, dat kastanjes en spoor
vragerresten zijn. Martin zegt in Bnd. I, bldz. 220 van zijn „Lehrbuch
der Anatomie der Haustiere", dat de kastanje te beschouwen is als
rudiment van den eersten vinger en dat de spoor de resten repre-
senteert van den tweeden en vierden. Voorts op bldz. 769: „Kastanje
en spoor gelijken in aanleg op den hoef; zij zijn te beschouwen als
gedeelten van gereduceerde teenen". Tot staving van dit beweren
wordt aangevoerd, dat bij polydactylie bij het paard de spoor
ontbreekt. In Bnd. II van hetzelfde handboek, bldz. 1128, staat:
„Wenn beide Griffelbeine sich atavistisch stark entwickeln, so bilden
sich zwei Afterhufe aus und der Sporn fehlt dann. Wenn sich ein
Afterhuf entwickelt, so ist der Sporn wenigstens kleiner. In einem
Falle war an allen vier Köten ein doppelter Sporn vorhanden
(Franck)". Op hetzelfde standpunt plaatsen Ellenberger en
Baum zich in hun bekend leerboek. In hun ,,Grundriss der ver-
gleichenden Histiologie der Haussäugetiere" zeggen Ellenberger en
Günther, bldz. 200, dat kastanje en spoor in histologischen bouw op

den hoef gelijken; zij bestaan uit rudimentaire hoornpijpjes en
tusschenhoornstof. Door velen is de meening, dat deze hoornige
deelen de overblijfselen zouden zijn van vingers, verlaten. De
voornaamste grond hiervoor is, dat de kastanje van het voorste
lidmaat boven den carpus gelegen is en men een rudimentaire
vinger daaronder moet verwachten. De overeenkomst in histo-
logischen bouw met den hoef mag niet als argument worden aan-
gevoerd, daar andere epidermoïdale hoornvormingen gelijke
structuur kunnen vertoonen, bijvoorbeeld de hoornen der Cavi-
cornia;.

Weber (Die Säugetiere) en Bölsche (Das Pferd und seine
Geschichte) uiten de mogelijkheid, dat hier plaatsen aangeduid
worden, waar bij voorouders ophoopingen hebben bestaan van
huidklieren. Hintze komt op palaeontologische en vergelijkend
anatomische gronden tot de meening, dat kastanje en spoor,
evenals de straal, van huis uit zoogenaamde zoolballen, tori, zijn,
kussenvormige wijzigingen van de huid aan de volaire, respectieve-
lijk plantaire zijde van hand of voet. Men vindt deze reeds bij
amphibiën en reptiliën. Bij de boomkikvorsch en bij de gekko zijn
zij tot zuigschijven vervormd; bij vogels en zoogdieren zijn zij op
weinige uitzonderingen na algemeen. Hun aantal, ontwikkeling en
histologische bouw hangt af van den stand van het lidmaat en de
physiologische functie van de phalangen. In de tot tastorganen
ingerichte tastballen aan de vingerspitsen van den mensch bijv.
komen karakteristieke eindorganen voor van sensibele zenuwen
(wagner\'sche of MEisSNER\'sche lichaampjes).

De zoolballen bestaan uit een woekering van het Stratum
corneum van de huid, waarvan de oppervlakkige lagen tot elastische,
gepigmenteerde hoorn worden, sterk ontwikkelde papillen van
het corium, benevens een kussenvormige verdikking van het
subcutane bindweefsel, waarin vet en veel elastisch weefsel wordt
aangetroffen. Steeds komen in zoolballen talrijke zweetklieren
voor. Men onderscheidt naar de ligging drie vormen van tori: tori
digitales op de achtervlakte van de gewrichten van de 2^de en 3^devinger- of teenleden; tori metacarpales en metatarsales op de achter-
vlakte van de metacarpo- respect, metatarso-phalangeaal-
gewrichten, entoricarpales entarsales aan de achtervlakte van carpus
of tarsus. Deze organen reduceeren naarmate hand of voet bij
stand en gang van den bodem verheven wordt. Bij digitigrade
dieren (vleescheters), waar de lichaamslast voornamelijk rust op de
ondervlakte der phalangen, zijn zij voornamelijk beperkt tot de
vingerleden en de distale einden van middelhand of middelvoet;

zij dragen het lichaam veerkrachtig. Sommige roofdieren, die hun
scherpe klauwen voor afslijten kunnen beschutten door, naar
willekeur, het nagellid in een plooi van de huid terug te trekken,
loopen door hun zoolballen geruischloos en kunnen hierdoor on-
gemerkt hun prooi naderen. Bij deze dieren komen naar het aantal
vingers 4 of 5 kleine, ovale digitaalballen voor, een gemeenschappe-
lijke, groote, hartvormige metacarpaal- respect, metatarsaalbal,
terwijl een carpaalbal, die geheel buiten functie is gesteld en soms
ook een tarsaalbal lateraal gelegen is van carpus respect, tarsus.
Carpaal- respect, tarsaalbal en metacarpaal- respect, metatarsaal-
ballen kunnen geheel verdwijnen, wanneer zij door den verheven
stand der ledematen niet meer kunnen functionneeren. Deze
reductie vinden we zeer sterk bij de unguligrade dieren, waarbij de
metapodiën en phalangen zich zoodanig hebben opgericht, dat de
lichaamslast uitsluitend komt op de toongedeelten van de laatste
vinger- of teenleden. De maximaal doorgevoerde specialiseering
treffen we aan bij de eenhoevigen en is gepaard gegaan met in-
grijpende veranderingen in den bouw van het scelet der ledematen.
Carpus en tarsus zijn eenvoudiger geworden van bouw, het aantal
beenderen van den carpus is verminderd (verdwenen zijn os
centrale carpi en os carpale I), de ligging der beenderen ten opzichte
van elkander is zoodanig gewijzigd, dat het geheel solider geworden
is en grooter draagkracht bezit, het aantal vingers is gereduceerd
tot één (digitus III). De metapodiën en phalangen zijn reusachtig
toegenomen in alle afmetingen, daar zij de taak van de verdwenen
gedeelten van hand of voet hebben moeten overnemen. Zeer
karakteristiek is de vervorming van den laatsten phalanx, het
hoefbeen en de daarmede gepaard gaande versterking van den nagel
waarover op deze plaats niet behoeft te worden uitgewijd.

De oorspronkelijke hoefdieren waren pentadactyl en plantigrad,
de geheele zoolvlakte van hand en voet kwam met den bodem in
aanraking (Coryphodon). Het moeten gedrongen en plompe dieren
geweest zijn, die zich niet snel konden bewegen. Hierin is geleidelijk
verandering gekomen. Uit den plantigraden stand ontwikkelde
zich de semi-plantigrade, waarbij behalve de phalangen ook nog de
distale gedeelten der metapodiën op den bodem kwamen, hieruit
de digitigrade en ten slotte de unguligrade stand. Dit alles heeft
een wijziging tengevolge gehad van de geheele extremiteit; het
geheel is veel langer en slanker geworden, het dier is hierdoor in
staat gesteld zich snel te kunnen bewegen.

Uit de pentadactyle Condylarthra, fossielen, welke voornamelijk
gevonden zijn in de oudste tertiaire lagen van N. Amerika, hebben

zich ontwikkeld de Artiodactyli en de Perissodactyli. Tot de
eerste behooren de Ruminantia, de Hippopotamidae en de
Suidae tot de laatste de Tapiridae, de Rhinocerotidae en de Equidae.
Tapir heeft vóór 4 en achter 3 digiti, Rhinoceros vóór en achter 3,
Equus slechts één digitus n.1. n°. III, terwijl de zoogenaamde
griffelbeenderen de rudimenten zijn van digitus II en IV. Aan den
rhinoceroshoef komen slechts voor een hoornwand en een hoornzooi,
de zolen grenzen onmiddellijk aan de zoolballen, welke bij dit dier
tot één zware massa zijn vereenigd. Een zeer sterk fibro-elastisch
kussen vult de ruimte op tusschen de zoolballen en de ventrale
vlakten der steil staande phalangen en reikt zelfs tot aan de
achtervlakte van de distale gedeelten der metapodiën. Het geheel
stelt het dier in staat zijn enormen lichaamslast te dragen. Ook bij
tapir komt een zoolballen-complex voor; hier echter straalt van de
groote massa voor iederen phalanx een min of meer kegelvormig
gedeelte uit in de zool. Deze voortzettingen representeeren hoef-
stralen. Men kan zich nu voorstellen, hoe bij de Equidae het distale
gedeelte van het oorspronkelijke zoolballencomplex (torus digitalis)
in zeer innig contact is gekomen met den hoef. De straal van het
paard behoort niet tot den tot hoef vervormden nagel, maar is een
gemodificeerde, tusschen de omgeslagen gedeelten van den hoorn-
wand en de hoornzooi wigvormig ingeklemde, vingerbal.

Trouwens, het histologische beeld staaft geheel de gevolgtrek-
kingen, die door de vergelijkende anatomie in deze kwestie genomen
zijn. In den straal komen klieren voor, z.g. straalklieren. Ellen-
berger en Günther zeggen in hun reeds aangehaald werk,
Histiologie der Haussäugetiere, bldz. 189, ,,Die Strahldrüsen des
Pferdes kommen hauptsächlich in der Gegend des Hahnenkammes
(beim Esel im ganzen Strahl) vor und sind verästelte Knäueldrüsen,
denen jedoch die glatten Muskelfasern fehlen. Sie münden zwischen
den Hornsäulchen und sind den Knäueldrüsen der Zehenballen
der Fleischfresser ähnlich".

De tot hoef vervormde klauw heeft de digitale bal, die in grootte
en physiologische beteekenis aanzienlijk is toegenomen, in zich
opgenomen.

Hintze ziet in de spoor en de kastanje de rudimenten van de
overige zoolballen. De pentadactyle, zooltredende voorvaderen
van de eenhoevigen zouden de drie vormen van tori ook bezeten
hebben; het waren toen functionneerende organen als bij de thans
levende zooltreders. Bij de geleidelijke verandering in stand ge-
raakte eerst de dorsale en daarna de middelste torus buiten functie.
Bij de eenhoevigen zou van de dorsale slechts de hoornwoekering

achtergebleven zijn, bekend onder den naam van kastanje, van de
middelste het eigenaardige aanhangsel op de achtervlakte van het
iste phalangeaalgewricht, de spoor. Hintze wijst er op, dat de
spoor begraven ligt in een zwaren haarbos en dat bij ijsbeer en
ijsvos de tori door zware haarbossen zijn gescheiden. Hieraan kan
worden toegevoegd dat bij grove paarden deze zware beharing
zich op de achtervlakte van het lidmaat kan uitstrekken tot boven
de kastanje. Ten aanzien van de kastanje als rudimentairen torus
doet zich hetzelfde bezwaar voor als bij de meening, dat men hier te
doen zou hebben met een vingerrest, namelijk het feit, dat dit
aanhangsel aan het voorste lidmaat boven den carpus is gelegen.
Een verplaatsing van een huidmodificatie is evenwel gemakkelijker
aan te nemen dan een van een sceletdeel van een lidmaat. Af-
zonderlijke beenderen hiervan kunnen veranderen, reduceeren,
zelfs uitvallen of belangrijk in afmeting en functie toenemen,
de oorspronkelijke anatomische volgorde blijft, in normale gevallen,
behouden. Bij de enorme wijziging, die de extremiteit bij eenhoevigen
in den loop der tijden heeft doorgemaakt, vooral de reuzengroei der
metapodiën, kan een verplaatsing van een huidaanhangsel denk-
baar worden geacht. Hintze heeft getracht nog een argument bij
te brengen voor de meening, dat de kastanjes gereduceerde tori
zouden zijn. Bij de kangoeroe vindt men aan den bovenbinnenrand
van den metatarsus een hoornlijst, die de huid beschut bij het
springen en het neergehurkt zitten. In gevangen staat, wanneer deze
hoornlijst niet of niet voldoende functionneert, treedt hier ter plaatse
een hoornwoekering op. Hintze vindt dat de kastanje aan het ach-
terbeen van eenhoevigen, die meer langwerpig van gedaante is dan
die aan het voorbeen, op zulk een hoornlijst gelijkt en acht het niet
onmogelijk, dat aan de bekende voorvaderen van het paard een
springdier is voorafgegaan. Inderdaad was Phenacodus, een
pentadactyle voorvader van het paard ter grootte van een ezel>
sterk overbouwd. Een afbeelding van een volkomen scelet, ge-
vonden in het diepste eoceen in Wyoming, voorkomende in het
,,Handbuch der Palacontologie von Karl A. Zittel," (Bnd. IV,
S. 219), toont dit zeer duidelijk ¹). Wanneer in den loop der phylo-
genese uit springdieren vijfteenige digitigrade dieren zijn ontstaan,
welke op hun beurt de stamouders zijn geweest van diervormen,

\') In aansluiting met dezen gedachtengang kan worden medegedeeld, dat be-
langrijke deelen van het centrale zenuwstelsel van het paard veel meer overeenkomst
vertoonen met gelijknamige deelen van buideldieren dan van andere huisdieren.
Zulke gedeelten zijn: de pons Varoli, het corpus trapezoïdes, de oliva inferior en de
pyramiden der medulla oblongata. h. A. V.

die geleidelijk in stand en gang zoo hemelsbreed gingen verschillen
met hun oervormen, zouden we ons kunnen verklaren, hoe door
de lengtegroei van de beenderen de dorsale torus tot zelfs boven het
gewricht zou kunnen zijn verplaatst.

Aan het einde van zijn beschouwing wijst Hintze er op, dat
wellicht nog meer voor zijn zienswijze aangaande de verloren gegane
beteekenis van kastanje en spoor kan worden bijgebracht door
onderzoek van dergelijke organen bij foetera, ten einde na te gaan,
of hierin tubuleuze klieren zijn aangelegd.

Ik ben in de gelegenheid geweest de betreffende huidplaatsen
van paardenfoetera (spiritus-materiaal) respectievelijk inde 4^de, 5^deen 6^de maand van ontwikkeling te onderzoeken. De betreffende
huidplaatsen werden uitgeprepareerd, in stijgende alcoholen gehard
en alvorens in paraffine te worden ingesloten, behandeld met ceder-
olie en tetrachloorkoolstof. De coupes, 6 jx dik, zijn gedeeltelijk
gekleurd met h;emaluin-eosine, gedeeltelijk volgens van Gieson, en
onderzocht met een ZEiss-microscoop, oculair i, objectief A.A.
(vergrootmg 42 maal) en oculair 1, objectief E (vergrooting270 maal).

Mannelijk foetus, 19 e.m.lang, geheel naakt. Periode van ont-
wikkeling 4^de maand. De plaatsen, waar de kastanjes zich zouden
ontwikkeld hebben, staken door hun grijze kleur duidelijk van
de omgeving af. Op de achtervlakte van de kogelgewrichten
vertoonden zich kegelvormige verhevenheden aan den top van
ieder zag men een klein, licht gekleurd plekje.

Bij de kastanje van het voorste lidmaat verloopt het stratum
papillare van het corium nagenoeg recht, slechts hier en daar zijn
zwakke golvingen te zien. In de mazen van het bindweefsel liggen
veel vrije cellen, talrijke bloedvaten en lymphbanen treft men aan.
Hetzelfde valt te constateeren bij het daaronder gelegen ijler ge-
bouwde stratum reticulare; natuurlijk komen hierin grootere bloed-
vaten voor- De epidermis is zeer eenvoudig gebouwd. Het stratum
germinativum, bestaande uit een enkele laag cylinderepitheleum-
cellen, rust op een fijn bindweefselvliesje. Op enkele plaatsen zijn
epitheliumwoekeringen de diepte ingegroeid, de daaronder gelegen
coriumcellen hebben zich om deze instulpingen gegroepeerd. Het
zijn aanleggen van haren. Op het stratum germinativum volgt een
laag cellen met groote kernen; de grenzen van deze cellen zijn
onduidelijk; de laag representeert het stratum spinosum van de
ontwikkelde huid. Hierop volgen meerdere lagen groote, duidelijk
begrensde, polygonale cellen met groote kernen. Slechts de meeste
perifere lagen zijn afgeplat en bevatten op weinig uitzonderingen
na nog platte kernen. De kernen van de diepst gelegen cellen liggen

centraal, meer naar de periferie verplaatsen zij zich naar den uit-
wendigen celvvand. Het overeenkomstige gedeelte huid van het
achterste lidmaat vertoont hiermede geen noemenswaardige
verschillen; meerdere haaraanleggen zijn aanwezig, het corium is
sterker ontwikkeld, de bindweefselstrooken erin zijn dichter
gebouwd. Ook de spoor vertoont in hoofdzaak gelijke structuur;
aanleggen van haren zijn aanwezig, uitgezonderd aan den top van
de kegelvormige verhevenheid. Naar den top toe neemt het aantal
lagen cellen, waaruit de epidermis is opgebouwd, sterk toe. Het
geheel rust op een zware subcutis.

Mannelijk foetus, weinige haren zijn aanwezig op neus en lippen.
Periode van ontwikkeling 5^de maand. In de kastanjes zijn de
aanleggen van haren verdwenen, ter plaatse waar de sterk ge-
woekerde epidermis van de kastanje overgaat in de gewone huid,
zien we diep in het corium ingegroeide haarbalgen, waarin de
zich ontwikkelende haren liggen opgesloten. Uit iederen haarbalg
is een celprop gegroeid uit groote cellen met groote kernen be-
staande, aanstaande smeerklieren. Het corium van de kastanje
heeft talrijke, zeer hooge, puntig uitloopende papillen gekregen;
sommige reiken met hun spitsen tot in de meest oppervlakkige lagen
van de epidermis. Deze laatste is aanzienlijk dikker geworden, de
meest perifere lagen bestaan uit sterk afgeplatte cellen, welke geen
kernen meer dragen. Het stratum spinosum is uit meerdere lagen
opgebouwd. Aan het achterste lidmaat vinden we gelijken bouw.
De ontwikkeling van de spoor heeft hiermede gelijken tred gehouden.
Uitgezonderd aan den top zijn de aanleggen van haren sterk in
aantal toegenomen, in ontwikkeling zijnde smeerklieren worden
ook hier allerwege aangetroffen.

Vrouwelijk foetus, oogharen aanwezig, beginnende ontwikkeling
van de maanharen. Periode van ontwikkeling: 6^de maand. De
epidermis is sterk in dikte toegenomen, zij bestaat uit meer dan
20 lagen cellen. Ook nu nog is geen meerdere differentiatie van
cellen aan te toonen; van een stratum granulosum en een stratum
lucidum, welke in de geheel ontwikkelde huid op plaatsen, waar
deze dik is, kunnen onderscheiden worden, is hier nog geen sprake;
de uitwendige lagen zijn duidelijk verhoornd. De sterke papillen
van het corium reiken hoogstens ter halver hoogte van de epidermis.

Tubuleuze klieren, die zich gelijktijdig met de smeerklieren ont-
wikkelen als solide celstrengen van uit het stratum germinativum
der epidermis, om weldra tot in de diepste lagen van het corium
in te groeien en een lumen te verkrijgen, zijn door mij in geen der
onderzochte huidplaatsen aangetroffen.

massen der Einhufer (Zoologische Anzeiger, Bnd. 35,
No. 12—13, Februar, 1910).

De vruchtbaarheid van het huispaard: van de zebroïden en van
den hybride van het paard en equus Przewalskii. Over dit onder-
werp schrijft E. Iwanoff in Biologisches Centrallblatt, 1 Januar
1911; het volgende is daaraan ontleend.

De vraag der vruchtbaarheid van de zebroïden wordt door
semmige schrijvers positief, door anderen ontkennend beantwoord.
Breiim zegt bijv., dat men thans hybriden van ezel en zebra, half
ezel en zebra en van paard en zebra heeft verkregen, en dat de mees-
te dezer hybriden niet alleen viuchtbaar bleken met vertegenwoor-
digers der stamsoorten, doch ook onder elkander. Volgens hem is
het niet meer aan twijfel onderhevig, dat alle eenhoevigen vrucht-
baar kunnen paren en dat ditzelfde kan geschieden met de op deze
wijze verkregen bastaarden.

Van de zebrahybriden had Iwanoff slechts gelegenheid om de
bastaarden van paard en zebra te onderzoeken. In het zoölogisch
park van Falz-Fein te Askania-Nova in het gouvernement
Taurie (Rusland) bevinden zich 10 stuks van zulke zebroïden.
Daaronder komen zoowel volwassen vrouwelijke als mannelijke
dieren voor. Iwanoff onderzocht het sperma en de testikels van
twee mannelijke zebroïden (moeder: zebra, vader: paard) en kon,
in tegenstelling met Ewart, in het sperma geen spermatozoën
vinden. Het histologisch onderzoek der zaadklier van een dezer
zebroïden schonk hem de vaste overtuiging, dat niet te verwachten
is, dat in het sperma van zebroïden zaaddraden zullen worden aan-
getroffen. Aanvankelijk was Iwanoff niet in de gelegenheid om,
zooals Ewart, zebroïden te onderzoeken, waarvan de vader een

zebra-hengst en de moeder een paardenmerrie is. Laterjgelukte
hem dit, doch ook nu vond hij het sperma volkomen vrij van
spermatozoën.

Pogingen tot kunstmatige bevruchting van vijf zebroïden-
merries mislukten alle. Evenals bij de hybriden van paard en ezel
berust, gelijk door Stephan is aangetoond, de onvruchtbaarheid
der mannelijke individuen op het feit, dat de geslachtscellen in
de mannelijke geslachtsklieren ontbreken.

Het is zeer goed mogelijk, dat de zebroïden-merries, evenals
de vrouwelijke hybriden van andere zoogdieren (muildieren,
bastaarden van huiskoe en bison of aueros, hybride van schaap
en mouffion), blijken niet ongeschikt te zijn voor de voort-
teling.

Wat het geslachtsinstinkt en de ontwikkeling der uitwendige
geslachtsorganen betreft, deze zijn zoowel bij het mannelijk als het
vrouwelijk dier normaal.

Het wilde paard, equus Przewalskii is een soort equus, welke
door J. S. Poljakoff in 1881 het eerst beschreven en onderzocht
werd. In 1898 is in Rusland de eerste partij levende exemplaren
equus Przewalskii (5 merriën) geleverd en wel in den acclimatisatie-
tuin van Fai.z-Fein. Deze werd in 1904 gevolgd door een hengst,
zijnde een geschenk van den Czaar. Falz-Fein is thans in het bezit
van een aantal vol-en halfbloedpaarden van Przewalsky, welke
geacclimatiseerd en volkomen afgericht zijn en gewonen landarbied
verrichten.

Omtrent de afstamming van equus Przewalskii en zijn verwant-
schap met equus caballus verkeert men nog in het onzekere.
Salensky merkt op, dat craniologische en craniometrische onder-
zoekingen, evenals de beoordeeling van het skelet en de uitwendige
teekenen, de overtuiging schenken, dat het paard van Przewalsky
een bij zonderen vorm van het paard is, welke een eigen soort of ras
vormt, een subgenus equus dat het dichtst bij equus caballus staat.
Het is, volgens Salensky, een overgangsvorm tusschen paard en
ezel; meer dan andere soorten van het genus equus nadert het den
oorspronkelijken algemeenen vorm voor paarden, ezels en half ezels.
Daarin bestaat zijn groote systematische beteekems. In welken
genetisc.hen samenhang het staat met het gewone paard, of enkele
bekende vroegere paarden daarvan afstammen en of het ooit een
grooter geographische verbreiding heeft gehad dan thans, is on-
bekend.

Flower en Hahn houden het paard van Przewalsky voor een
hybride van kiang en paard, terwijl Ewart het rekent tot één der

door hem vastgestelde paardentypen: i°. equus Przewalskii door
drie speelsoorten vertegenwoordigd (zuidoostelijke, westelijke en
zuidelijke of Altaier), 2°. equus caballus celticus, en 3⁰. equus
caballus typicus.

Bij zulke meeningsverschillen omtrent de plaats van equus
Przewalskii in het stelsel krijgt de vraag omtrent de vruchtbaar-
heid der hybriden van het paard van Przewalsky een bijzondere
beteekenis. De vruchtbaarheid der vrouwelijke hybriden van het
gewone paard met equus Przewalskii werd door Fai.z-Fein meer-
malen waargenomen. Iwanoff onderzocht in 1909 het sperma van
een mannelijken hybride (vader: equus Przewalskii, moeder: equus
caballus), en vond het rijk aan zich levendig bewegende sperma-
tozoën, welke in vorm met" die van het gewone paard overeen-
kwamen.

Wanneer het paard van Przewalsky een bijzondere soort
vormt, dan bestaat dus in zijn hybride met het gewone paard een
belangrijke afwijking van de gewoonlijk waargenomen onvrucht-
baarheid der mannelijke hybriden van het paard, bijv. muildieren,
muilezels, zebroïden.

De onbeperkte vruchtbaarheid der hybriden van equus Prze-
walskii met het gewone paard kan niet beschouwd worden als een
stellig bewijs voor de identiteit der beide soorten, maar voor de
aanhangers der nauwe verwantschap van equus caballus met equus
Przewalskii moet dit feit als een der vaste steunpunten dienen.

Dr. Emil Hauptmann. Nabelbruchtherapie. Schrijver beveelt
bij navelbreuken van veulens een soort bandage aan, met behulp
van een plankje gemaakt. Het deksel van een sigarenkistje wordt
met kastenmakerslijm op de gereponeerde breuk geplakt, en met
aan weerszijden bevestigde gord-singelstukken op zijn plaats
gehouden. Op den rug worden de uiteinden hiervan aan elkaar
bevestigd en naar achteren en voren gefixeerd met een staartriem
en een borstriem.

Holterbach. Eine neue Indication für das Yohimbin-Spiegel.
Holterbach tracht het Yohimbine nieuw leven in te blazen, en
publiceert daartoe zijn zeer gunstige resultaten bij zangvogels
verkregen, niet alleen ten opzichte van de geslachtsfunctie, maar
ook ten opzichte van de zinglust en den stemomvang. Hij schrijft

overigens in het algemeen de gunstige werking van Yohimbine
niet toe aan zenuwwerking, maar aan hyperaemie, speciaal wat
aangaat de werking op de geslachtsfunctie.

De schrijver beveelt verder het alkaloid bij verschillende ziekten
aan, ook bij chronische maag-darmcatarrhen van het rund; bij te
weinig eierleggen van de bijenkoningin, in de zijderupsenteelt, etc.

Ten slotte verklaart de schrijver, dat men het wondermiddel
slechts gebruiken moet per os, niet subcutaan. (Men dient bij al dit
moois niet te vergeten, dat deze schrijver en de fabrikant nauwe
connecties onderhouden).

F. Ebhardt. Ein Fall von Mastitis chronica bei einem Fohlen.
In dit artikel wordt een geval besproken van een productieve
mastitis van één uierhelft bij een enter. Het ontstoken uier was zoo
groot als anderhalf manshoofd. Volgens de anamnese was het
proces opgetreden na den steek van een insect; het onderzoek deed
echter aan galactogene infectie denken. De schrijver veronderstelt,
dat het virus is kunnen binnendringen door vroegtijdige en tijdelijke
melksecretie, zooals die een enkele keer bij dieren, ook bij paarden
werd waargenomen. Bacteriologisch werd als oorzaak aangewezen
de Streptococcus pyogenes (resp. de diplococcus van Schütz).

Ref. merkt hierbij op, dat ook bij zeer jonge dieren (speciaal
kalveren) dergelijke mastitiden dikwijls optreden, wanneer ze door
broertjes of zusjes gezogen worden. Dat er dan een lactogene in-
fectie kan optreden is duidelijk. De schrijver heeft blijkbaar aan
deze mogelijkheid niet gedacht.

Dr. Casper. Beitrag zur Behandlung der Nabelbrüche bei
Pferden. Prof. Casper beschrijft een speciale modus operandi bij
navelbreuken. Hij legt bij groote breuken den breukzak bloot,
klemt haar af (na de darmen gereponeerd te hebben natuurlijk)
met een Fransche klem (Hauptner\'s Catalogus No. 3337), naait
den zak daaronder af met een schoenmakershechting en neemt
het afgebonden deel weg. De huid wordt er ook met een schoen-
makershechting overheengehecht. De wond wordt behandeld met
jodiumtinctuur, en het dier wordt eenige dagen opgebonden.

De voorbereiding bestaat in half rantsoen gedurende 2 dagen
vóór de operatie, en een arecoline-injectie.

Archiv für wissenschaftliche- und praktische Tierheilkunde, Fest-
schrift Wilhelm Schütz gewidmet. 1910.

Prof. Dr. Dammann. Das seuchenhafte Verfohlen im Haupt-
gestüt Beberbeck. In Beberbeck aborteerden 39 van de 100 gedekte
merries. De schrijver kon geen bacterie aantoonen als oorzaak.
Ook het drinkwater was zonder gebreken. Verondersteld werd, dat
het slechte voedsel, hetwelk meermalen aanleiding had gegeven
tot voedingsstoornissen, tenminste bij eenige der merries aanleiding
had gegeven tot het verwerpen.

Veterinaire Studenten-Almanak voor het jaar 1911, uitgegeven
door het Veterinaire Studentencorps „Absyrtus", 24ste jaargang.
Utrecht, L. E. Bosch en Zoon, 1910.

Getrouw aan de gewoonte der laatste jaren, heeft de Redactie
(de heeren Sciieltema, Van der Laan, De Jong, Veenstra en
Picard) er op lofwaardige wijze zorg voor gedragen, dat ook de
vier- en twintigste veterinaire studenten-almanak vóór Nieuwjaar
was verschenen. Het lijvige boekje is versierd met de welgelijkende
portretten van de heeren W. C. Schimmel, Dr. B. Sjollema
en Dr. H. A. Vermeulen en met een photo van den Senaat van
het corps. Het is een gelukkige gedachte geweest in dezen almanak
het portret van den nieuwen directeur van de Rijksveeartsenij-
school op te nemen en wel uit tweëerlei oogpunt. In de eerste plaats
omdat vele veeartsen het bezit van dit portret op prijs zullen stellen;
in de tweede plaats, omdat niet elk jaar een nieuwe directeur aan
de Veeartsenijschool optreedt. Ik hoop evenwel van harte, dat de
heer Schimmel de rij der directeuren zal besluiten en dat de
Redactie van den almanak over enkele jaren nog eens zijn beeltenis
moge plaatsen, als die van den eersten Rector-AI agnificus van de
Veterinaire Hoogeschool.

In de heeren Sjollema en Vermeulen begroeten we de jongste
eereleden van Absyrtus en de Senaats-photo keert telken jare met
nieuwe gezichten terug. De afwezigheid daarop van den zesden

persoon betreur ik niet; moge het zóó blijven! Op de reproducties,
in het bizonder der portretten, zou ik willen aanmerken, dat er bij
verschillende exemplaren die ik zag, te weinig teekening is in de
lichtzijde.

In haar voorwoord ,,Aan den lezer" zegt de Redactie o.a. dat deze
almanak moet zijn een handboekje, zoowel voor de studenten als
voor de veeartsen; ik juich dat standpunt ten zeerste toe en de
Redactie heeft o.a. door de volgende hoofdstukken een waardevolle
uitbreiding aan haar papieren kind gegeven.

Merkwaardige data uit de geschiedenis van het Veterinaire
Studentencorps Absyrtus.

Merkwaardige data uit de geschiedenis der veeartsenijkunde in
Ned erlandsch-Indië.

Naam- en ranglijst der militaire paardenartsen van het leger in
Nederlandsch Oost-Indië.

Naam- en ranglijst van Europeesche veeartsen bij den burgerlijken
veeartsenijkundigen dienst in Nederlandsch Oost-Indië.

Welke veearts wil niet altijd zulke gegevens direct bij de hand
hebben! En toch mis ik nog zooveel namen van veeartsen in
Nederland en zijn koloniën onder die der abonné\'s op den almanak,
wier dragers ik wel zou willen toeroepen: maar man, lees jij den
almanak niet! Ik tel 170 abonné\'s, maar er zijn toch ruim 400
Nederlandsche veeartsen. Mogen velen zich voor 1912 abonneeren!

Volgens de inhoudsopgave behooren voor dit jaar ook alle
veterinaire studenten, corpsleden zoowel als niet-corpsleden, tot

Bij de redactie kwam ter bespreking in een dissertatie van
Rudolf Veit, Tierarzt aus Pecin, getiteld: „Versuche mit Oxy-
chlorkaseïntannat „Tannyl-Gehe" bei Tieren" welke bewerkt werd
in het pharmacologisch instituut van de Veeartsenij kundige
Hoogeschool te Berlijn, onder leiding van professor Regenbogen.

Het aantal tannine-praeparaten is legio, en telkens komen er nog
weer nieuwe bij. Inderdaad is tannine voor verschillende doeleinden
met succes te gebruiken, uitwendig zoowel als inwendig.

i°. werkt het adstringeerend op den ontstoken darm speciaal,
en kan dus bij darm-aandoeningen met diarrhee succes hebben;

2°. belet het in combinatie (resp. verbinding) met andere
middelen, dat deze door het maagsap worden omgezet en daardoor
onwerkzaam worden. Daarop berust b.v. ook het toevoegen van
tannine bij pancreaspoeder, waardoor pancreon wordt verkregen.

Deze overweging gaf ook aanleiding tot het bereiden van
,,Tannyl-Gehe". Oxychloorcaseïne n.1. is een zeer sterk darm-
desinfectans, wat echter door de inwerking van het maagsap niet
voldoende tot zijn recht komt. De verbinding met tannine beschut
dat desinfectans in de maag en dit verhoogt bovendien als eiwit-
coaguleerende stof, de geneeskrachtige werking, vooral bij acute
ontstekingen van den darm.

Een soortgelijke combinatie dus als we hebben in tannoform,
hetwelk een verbinding is van tannine met formaldehyd.

Zijn conclusie is, dat het „Tannyl-Gehe" zeer weinig door het
maagsap wordt omgezet; zeer weinig giftig is, zelfs in zeer groote
dosis bij gezonde dieren slechts stoppend werkt; en bij dieren met
diarrhee, ook bij septische darmaandoeningen met diarrhee (honden-
ziekte) een bijzonder goed stypticum is.

De dosis is: tot 3 maal 2 gram per dag. Het praeparaat is in den
vorm bestemd voor veeartsenij kundige doeleinden niet duur.

De kapitein-paardenarts W. Folmer te Breda heeft bedankt
als lid der Maatschappij.

Algemeene afdeeling. De veearts J. Bouwman te Oosterhout
is overgegaan naar de afdeeling Noord-Brabant.

Vrijdag 16 en Zaterdag 17 September 1910, in het Gebouw voor Kunsten en
Wetenschappen te Utrecht *).

De Voorzitter: Mijne heeren. Ik heropen de vergadering en verzoek den heer
Lemmens namens de commissie verslag uit te brengen over het onderzoek der
rekening.

De heer Lemmens: De rekening is nagezien en in orde bevonden, weshalve de
commissie voorstelt den penningmeester te déchargeeren.

De Voorzitter dankt den heer Van Esvei.d voor zijn goede zorgen als penning-
meester en voor de vele andere diensten der Maatschappij bewezen; hij hoopt,
dat mocht het hoofdbestuur zijn voorlichting op financieel gebied nog eens noodig
hebben, het een gewillig oor bij hem zal vinden.

12. Het hoofdbestuur stelt de 51ste algemeene vergadering voor, den wensch te
hennen te geven het huishoudelijk reglement te wijzigen, ten opzichte van artikel 16
en van artikel 38.

Het voorstel wordt door den Voorzitter kort toegelicht. Alle afdeelingen ver-
klaren zich er mede te vereenigen.

De heer Overbeek wijst er op, dat het hoofdbestuur in de toelichting het woord
hoofdzakelijk gebruikt, doch dat dit in het voorstel is uitgevallen. Spreker stelt
voor, het alsnog er in op te nemen. Aldus wordt besloten.

De Voorzitter: Thans moeten twee leden worden aangewezen, die met mij
de commissie voor de reglementsherziening zullen uitmaken.

De heer Bakker stelt voor, de benoeming daarvan aan het hoofdbestuur over
te laten.

De Voorzitter zegt, dat dit niet gaat, daar het reglement voorschrijft, dat
„staande de vergadering twee leden worden aangewezen".

Genoemde heeren worden met resp. 69 en 79 stemmen gekozen en verklaren
zich bereid de benoeming te aanvaarden.

13. Het hoofdbestuur stelt voor, de redactie van het Tijdschrift voor Veeartsenij-
kunde te machtigen zich voor het jaar 1911 tijdelijk een vijfden persoon te assumeeren.

De Voorzitter: Het hoofdbestuur meent, in verband met een brief van de
Redactie vrijheid te vinden dit voorstel te doen en wil verder de voorstellen van
de commissie voor de reglementsherziening afwachten.

De afdeelingen Friesland en Gelderland—Overijsel verklaren zich vóór het
voorstel van het hoofdbestuur.

De heer Overbeek: Mijnheer de Voorzitter. Groningen—Drenthe stemt tegen,
omdat, zooals het hoofdbestuur in zijn toelichting zelf zegt, deze benoeming

volgens art. 38 aan de algemeene vergadering behoort en wijl zij meent., dat er
geen noodzakelijkheid bestaat, daarvan af te wijken.

Uit de toelichting blijkt, dat de vacature dateert van December 1909, zoodat
men tijd genoeg heeft gehad, om uit te zien naar een voorziening in deze en bij
het hoofdbestuur is de goede wil van deze vergadering te zeer bekend, om niet
te weten, dat zij in een eventueel voorstel wel zou hebben bewilligd.

Het hoofdbestuur stelt thans voor een commissie te benoemen, maar ik kan
er mij niet indenken, dat een reglementswijziging in dien zin zal worden gemaakt,
dat de redactie de vrijheid zou verkrijgen om in de toekomst zich zelf aan te
vullen. Het ligt toch voor de hand, dat de benoeming van de redactie-commissie
zal blijven bij de algemeene vergadering.

Maar Mijnheer de Voorzitter, afgezien van de Voorschriften van het Huishoudelijk
Reglement kan zich de meerderheid der afdeeling toch niet met het voorstel
vereenigen.

De redactie zegt in haar brief, dat er veel kans bestaat, dat het werk voor haar
te zwaar wordt, vooral door de correctie van proef en revisie, waarmede zij in
hoofdzaak het nieuwe lid zou willen belasten. Nu komt het mij voor, dat het
zeer moeilijk zal zijn daarvoor een redactielid te vinden. Wij kunnen ons voor-
stellen, dat de redactieleden veel te doen hebben en daarom is men in de afdeeling
Groningen—Drenthe van meening, dat men het beste zou doen met het voorbeeld
onzer Indische collega\'s te volgen en iemand, buiten de redactie staande, met
het correctiewerk belasten. In dien zin zou m.i. de algemeene vergadering zich
beter met het voorstel kunnen vereenigen,terwijl het toch niet moeilijk moet zijn
een geschikten persoon voor dien arbeid te vinden.

Toen voor eenige jaren in verschillende afdeelingen de wensch is te kennen
gegeven om van ons tijdschrift een weekblad te maken, was dat niet alleen met
wetenschappelijk doel, maar ook wilde men er in behandeld hebben de beroeps-
belangen van de veeartsen. Nu geloof ik zeker te spreken uit naam van alle vee-
artsen in Nederland, wanneer ik de redactie dank zeg voor hetgeen zij op dat
gebied in het hervormde tijdschrift heeft gepresteerd, maar toch meen ik, dat
er vele leden zullen zijn, die niet geheel voldaan zijn. Principieel is de inhoud van
het tijdschrift betrekkelijk weinig veranderd.

Om een voorbeeld te noemen: Op de vorige staatsbegrooting stond een post
voor den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst. Het was toen een
publiek geheim, dat het de bedoeling was, daarvoor een niet-veearts te benoemen;
gelukkig is het anders geloopen, maar daartoe heeft de redactie van het tijdschrift
niet meegewerkt. Ik geloof zeker, dat vele veeartsen gaarne hadden gezien, dat op
dat oogenblik de veeartsenijkundige pers voor die zaak in de bres was gesprongen
en had aangegeven op welke wijze een dergelijke plaats dient vervuld te worden.

Een tweede voorbeeld: Het is bekend, dat de bestrijding van de rundvee-
tuberculose in Nederland niet heeft geleid tot het doel, dat men er zich van voor-
stelde. Ik meen, dat de bespreking van deze zeer belangrijke zaak ook in het tijd-
schrift had behooren plaats te vinden. Overigens is het bekend, dat er op het
oogenblik wordt gewerkt aan een wijziging van de Wet van 20 Juli 1870 en zou
ik het zeer in het belang van de veeartsenijkunde achten als in ons tijdschrift

de beginselen, waarnaar deze wijziging dient te geschieden, werden besproken
en aangegeven.

Een voorbeeld van anderen aard: In Groningen is voor eenige jaren opgericht
een vereeniging voor hooger landbouwonderwijs en nu hebben wij allen kunnen
lezen, dat vanwege die vereeniging dezen winter voordrachten zullen worden
gehouden over de verloskunde der huisdieren, door een medisch hoogleeraar. Dit
heeft velen bevreemd. Waarom niet aan een veearts opgedragen, dergelijke
voordrachten te houden? Gaarne hadden wij dan ook gezien, dat deze en dergelijke
zaken meer de aandacht der redactie hadden getrokken; te eerder, omdat daarin
leden zitting hebben, aan wie de behandeling van zulke onderwerpen ten volle
is toevertrouwd. Mij nu houdende aan den brief van de redactie en aan het prae-
advies van het hoofdbestuur, kom ik tot de overtuiging, dat de tegenwoordige
redactieleden dermate met werk zijn overladen, dat het wellicht hieraan moet
worden toegeschreven, dat de zaken in ons tijdschrift niet worden behandeld,
als velen wel zouden wenschen. Indien we nu het onderwerpelijke voorstel met
dat van den heer A. Vrijburg sub 15 konden samenvatten en de redactie gingen
uitbreiden met een lid, dat zich met het maken van referaten en tijdschriftartikelen
belastte, zouden de bedoelde onderwerpen waarschijnlijk beter kunnen worden
behartigd.

Ik kom dus tot de conclusie dat, waar het voorstel in strijd is met de bepalingen
van ons huishoudelijk reglement, het niet mag worden aangenomen, zelfs niet
in stemming mag worden gebracht. De andere afdeelingen zullen daarover op
dezelfde wijze denken, als zij het voorstel maar goed lezen. Wij moeten echter
de redactie machtigen, om een persoon te zoeken — het kan een veearts zijn — ,
die het werk kan verrichten, dat voor haar te omvangrijk wordt. Voorts zou ik
de redactie willen uitnoodigen, het hoofdbestuur in overweging te geven met
den voorsteller van punt 15 nader overleg te plegen ten einde een vijfden redacteur
te krijgen in den zin zooals van den heer Vrijburg.

De Voorzitter: De afdeeling\'Groningen—Drenthe stelt dus voor, een redacteur
te benoemen voor" het jaar 1911? f"

De heer Overbeek: De vijfde redacteur moet worden benoemd door de alge-
meene vergadering, l i

De Voorzitter: Wordt het voorstel van het hoofdbestuur niet aangenomen,
dan kiezen wij in deze vergadering een vijfden redacteur.

De heer Overbeek: Dat staat niet op het programma; dit komt mij voor een fout
van het hoofdbestuur te zijn.

De Voorzitter: Het hoofdbestuur heeft dit punt wel degelijk overwogen. Het
spreekt echter vanzelf, dat, als dit voorstel niet wordt aangenomen, wij tot de
verkiezing van een redacteur dienen over te gaan.

De Voorzitter: Alleen voor het hoofdbestuur worden in den regel candidaten
in het programma genoemd; van een candidaatstelling voor redacteur spreekt
het reglement niet. Ook vond het hoofdbestuur het wel wat eigenaardig, om aan
het voorstel toe te voegen, dat, als het niet werd aangenomen, op de gewone wijze
een redacteur zou worden gekozen. Enkele afdeelingen hebben ons uit eigen be-
weging schriftelijk een candidaat genoemd.

De heer Overbeek: Dan kan ik mij er toe bepalen te zeggen, dat de afdeeling
Groningen—Drenthe tegen het voorstel van het hoofdbestuur is en zelfs meent,
dat dit niet in stemming kan worden gebracht. De afdeeling is er ook tegen, omdat
uit de toelichting van het hoofdbestuur en uit den brief van de redactie blijkt,
dat aan den vijfden redacteur werkzaamheden zullen worden opgedragen, waar-
mede de afdeeling niet kan medegaan. Zij wil dien vijfden redacteur meer werk
laten doen.

De afdeelingen Limburg, Noord-Brabant, Utrecht, Zeeland en Zuid-Holland
verklaren zich vóór het voorstel van het hoofdbestuur.

Dr. van der Sluis: Mijnheer de Voorzitter. Toen dit punt in de afdeeling Noord-
Holland ter sprake kwam, bleek het dat er twee stroomingen waren; een gedeelte
der leden kon zich vereenigen met het voorstel, n.1. bij wijze van proef; een ander
gedeelte echter meende, dat een dergelijke proef niet mocht worden genomen,
als zijnde irreglementair.

Bij stemming verklaarden zich zes leden vóór en vijf leden tegen het voorstel
van het hoofdbestuur.

Dr. Remmelts: Mijnheer de Voorzitter. Nieuw-Zuid-Holland is in het algemeen
sterk tegen reglementsverkrachting, maar meent dat het, waar de redactie in het
afgeloopen jaar toch al zooveel moeilijkheden heeft gehad, niet verstandig zou zijn,
haar in deze niet te steunen.

De Voorzitter: Nu de afgevaardigden hebben gesproken, vraag ik of ook andere
heeren over dit voorstel het woord wenschen.

De heer Bakker: Mijnheer de Voorzitter. Ik heb mijn meening als afgevaardigde
van Gelderland—Overijsel al gezegd, maar ik zou toch nog wel willen vragen, of het
niet mogelijk zou zijn een corrector aan te stellen? Al kan men hier nu wel niet
spreken van verkrachting van het reglement, men schept toch een precedent en
als zoodanig lijkt mij dit voorstel een gevaar.

De Voorzitter: Ik kom op dit punt terug bij de beantwoording van de op-
merkingen van den heer Overbeek.

De Heer Vrijburg: Mijnheer de Voorzitter. Ik ben het eens met het voorstel
van den heer Overbeek. Ook ik vind de hersens van de redactieleden te goed,
om zich met correctiewerk bezig te houden.

De Voorzitter: Alvorens het voorstel in stemming te brengen, wensch ik iets
te zeggen, in het bizonder naar aanleiding van de woorden van 1)r. Overbeek,
als afgevaardigde van de afdeeling Groningen—Drenthe.

De vacature in de redactie ontstond zéér plotseling in December 1909 door het
bedanken van den heer Schimmel; reeds eenige vergaderingen van de nieuwe
redactie hadden plaats gehad en het tijdstip was te meer zeer ongelegen, daar met
i januari het veertiendaagsch tijdschrift moest verschijnen. In zake het correctie-
werk wil ik opmerken, dat het bezwaarlijk gaat, daarvoor een niet-deskundige
te nemen, omdat het niet alleen gaat om taalkundige fouten (die worden trouwens
voor een groot gedeelte al op de drukkerij verbeterd), doch vooral ook om technische
termen; bovendien kan het zinsverband vaak alleen door een deskundige worden
beoordeeld.

Dr. Overbeek noemde daar het voorbeeld van de Veeartsenijkundige bladen
voor Nederlandsch-Indië. Mij heeft het\'juist meermalen getroffen, dat die bladen

redactioneel nu niet altijd zoo bijzonder verzorgd zijn en dat maakt geen prettigen
indruk.

Ook Dr. Vrijburg vindt de hersenen van de redactieleden te goed voor correctie-
werk. Ik wil hierop alleen antwoorden, dat voor deugdelijk correctiewerk, beter
gezegd voor deugdelijk redigeeren, ook goede hersenen noodig zijn.

Nu wat de verschillende beroepsaangelegenheden betreft, door Dr. Overbeek
genoemd. In September 1909 verscheen de staatsbegrooting voor 1910, waarin
gelden voor een Inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst waren uitgetrokken.
Het bedoelde publieke geheim was in October d. a. v. al bekend en eventueele
actie in de veterinaire pers had dus in elk geval vóór 1910 behooren te worden
gevoerd; men wacht daarmede niet noodeloos. Wellicht kan een der leden van de
vorige redactie Dr. Overbeek hierover nader inlichten.

Over het feit, dat de voordrachten over verloskunde der huisdieren te Groningen,
zouden worden gehouden door een medisch hoogleeraar, heb ik bij een desbetreffend
bericht in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde mijn bevreemding te kennen ge-
geven. Vindt iemand dit niet voldoende en wenscht hij daarover méér gezegd, dan
staat het hem toch vrij een ingezonden stuk te leveren; men behoeft dan toch niet
altijd eerst de kat uit den boom te zien. En zoo is het ook met de bestrijding der
rundveetuberculose, met de herziening der veeziektenwet. Men versta mij goed;
ik zeg niet, dat het niet op den weg der redactie ligt, daarover artikelen te schrijven,
maar ik kom anderdeels op tegen het imperatieve, dat de heer Overbeek in zijn
woorden legde. Het hoofdbestuur meent het voorstel te mogen doen in het belang
van het tijdschrift; er is bovendien reeds besloten, dat artikel 38 zal worden ge-
w-ijzigd; hoe die wijziging zal zijn, moeten we afwachten. Ik constateer met genoegen,
dat acht afdeelingen met het voorstel medegaan en een negende afdeeling met zes
stemmen. Den heer Bakker antwoord ik, dat men, als men wil, later hierin een
precedent kan zien; maar ik herhaal, en ik spreek nu mede op grond van mijn
ervaring als redactie-lid, dat het voorstel in het belang van het tijdschrift is.

De heer Overbeek: Mijnheer de Voorzitter. Volgens mijn meening dient een
besluit gebaseerd te zijn op een of ander artikel en is het absoluut verboden tegen
het reglement in te gaan. Het voorstel van het hoofdbestuur mag niet worden
aangenomen; niet, omdat wij anders een precedent zouden scheppen, maar omdat
het tegen het huishoudelijk reglement strijdt. Wenscht men er toch toe te besluiten,
dan zal ik mij erbij moeten neerleggen, maar geen enkel artikel geeft ons daartoe
het recht.

Wat het overigens door mij ter sprake gebrachte betreft, — ik ben begonnen
met te zeggen, dat het niet als een verwijt aan de redactie was bedoeld. Wij zijn
er dankbaar voor, dat het tijdschrift nu om de veertien dagen verschijnt, maar
ik meen toch, dat, waar uit den boezem van de Nederlandsche veeartsen de drang
kwam, om het tijdschrift uit te breiden, zulks geschiedde, omdat men er gaarne
ook de groote veeartsenijkundig-maatschappelijke vraagstukken in behandeld
zou willen zien. In dit opzicht is het nog niet veel veranderd. Nu zegt U als het
ware: schrijft U dan een artikel. Dat staat aan mij; maar belangrijke zaken als
ik noemde, moeten, als er geen artikelen over inkomen, door de redactie worden
besproken, aan haar de taak de zaak aan het rollen te brengen.

Hierop wilde ik vooral den nadruk leggen. In ons land hebben noch de Regeering
noch de Kamers kans, om door de pers te worden voorgelicht op ons gebied. We
hebben daarvoor als eenig orgaan het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde. Ik vind
het nuttig, dat die lichamen zaakkundig worden voorgelicht, zooals dit ook in
Duitsche tijdschriften geschiedt, o. a. ten opzichte van de tuberculose-bestrijding,
die in ons land nog beginnen moet.

De Voorzitter: Ik kan De. Overbeek slechts verwijzen naar hetgeen ik zooeven
heb gezegd. Vergelijkingen met Duitsche tijdschriften, waarvan in dit opzicht
dan wel in de eerste plaats de Berliner moet worden genoemd, gaan absoluut niet
op. Dat blad is óf van den uitgever óf van den verantwoordelijken hoofdredacteur
en het telt zijn lezers bij duizenden in binnen- en buitenland; zoo iets is een linan-
cieele onderneming, misschien wel een goudmijn. Het gaat niet op, daarmede
ons tijdschrift te vergelijken, uitgegeven door een Maatschappij met een betrek-
kelijk klein aantal leden en een beperkt budget, en niet geschreven in een
wereldtaal. Eischen kan men alleen, wanneer men liefst één redacteur-gerant
aanstelt, wiens werkkring precies wordt bepaald; zoo\'n persoon moet dan al
zijn tijd aan het tijdschrift besteden en kan dat ook doen, mits hij zoodanig
wordt gehonoreerd, dat hij hierin een volledig bestaan vindt. En zulk een ho-
norarium kan onze Maatschappij in jaren nog niet betalen, daargelaten nog of een
geschikte functionaris ware te vinden.

Dr. Remmelts: Zou de secretaris volgens het voorstel Nieuw-Zuid-Holland nu
niet een grooten steun voor de Redactie kunnen zijn?

De Voorzitter: Daarvan is in dit opzicht niets te zeggen; een goed sccretaris-
penningmeester-bibiiothecaris zooals Nieuw-Zuid-Holland bedoelt, is daarom nog
niet de man voor het schrijven van leadings, als door Dr. Overbeek besproken;
vooral niet, waar die artikelen vaak zullen handelen over zeer uiteenloopende
onderwerpen.

14. Het hoofdbestuur verzoekt de algemeene vergadering machtiging, den handels-
prijs van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, thans voorloopig gesteld op f 6.50,
voor deel 38 in overleg met de redactie te kunnen vaststellen.

De heer Overbeek stelt den voorzitter voor, het voorstel bij acclamatie te doen
goedkeuren. Aldus geschiedt onder applaus.

15. Dr. A. Vrijburg te Arnhem stelt de algemeene vergadering voor: in hel
tijdschrift meer werk te maken van referaten uit andere tijdschriften, dan tot nu toe
geschiedt — en referaten op te nemen uit alle voornaamste buite.nlandsche vak-
tijdschriften.

De Voorzitter: Ik geef het woord aan Dr. Vrijburg ter nadere toelichting
van zijn voorstel.

De heer Dr. Vrijburg: Mijnheer de Voorzitter. De prijs van het tijdschrift is
volgens het hoofdbestuur thans niet precies op te geven, maar ter verkrijging van
eenigen grondslag had men deze m. i. toch wel bij benadering kunnen ramen.
Ook meent het hoofdbestuur, dat het niet geraden is, de contributie weer te ver-
hoogen. Van den uitgever ben ik te weten gekomen, wat het blad ongeveer kost.
Iedere veertien dagen 16 bladzijden referaat kost ongeveer f336.— per jaar aan

drukloon. Voor het aanschaffen van de voornaamste tijdschriften is ± f 450.- -
per jaar noodig. Vele kunnen door ruiling worden verkregen en andere kunnen
uit bibliotheken worden geleend.

Dat wordt dus te zamen aan onkosten f 900.— en dus per hoofd voor ieder
lid f 2.— per jaar.

Het hoofdbestuur vreest, dat bij contributie-verhooging vele leden voor het
lidmaatschap zouden bedanken, maar hierin vergist het zich m. i. toch.

De voorzitter meent, dat het eigenlijk verspilling van arbeidskrachten is, als
elk land refereert en dat het voldoende zou zijn, als allen zich abonneerden op het
Centralorgan der Medizin itnd der Naehbargebiete, tegen den prijs van 25 Mrk.
per jaar. Ik voor mij zou de oprichting van één groot veterinair tijdschrift willen
bepleiten; echter zou men weer stuiten op het bezwaar, dat het in minstens drie
talen zou moeten verschijnen.

Daar het niet te verwachten is, dat een groot aantal veeartsen zich dat Central-
organ zullen aanschaffen, verdient het aanbeveling het Nederlandsche tijdschrift
zoo goed en zoo uitgebreid mogelijk te doen verschijnen. Is zulks misschien thans
niet mogelijk, dan zal het hoofdbestuur zeer zeker daartoe zoodra doenlijk willen
overgaan en der Maatschappij ter zake de noodige voorstellen aanbieden.

De heer Huizinga: De afdeeling Friesland juichte het voorstel wel toe, doch gaat
mee met het hoofdbestuur.

Hetzelfde standpunt wordt ingenomen door de afdeelingen Gelderland-Overijsel,
l.imburg, Noord-Brabant, Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland.

Dc heer De Graaff (afdeeling Zeeland): Omtrent dit punthebikalsafgevaardigde
e>en blanco maindaat, daar men dacht, dat De. Vrijburg nog wel nadere inlichtingen
zou geven. Nat deze te hebben gehoord, kan ik in beginsel wel met het voorstel
meegaan, doclh indien de financieelc bezwaren het voorloopig onmogelijk maken,
zie ik mij genoodzaakt vóór het voorstel van het hoofdbestuur te stemmen.

De heer Re mmelts verklaart, dat de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland hem vrij
mandaat heeft gegeven. Zij is in principe sterk vóór het voorstel van Dr. Vrijburg,
doch hij zal m et het bepalen van zijn stem wachten, tot hij de verdere toelichting
van den voorzitter zal hebben gehoord.

De heer Overbeek verklaart zich namens de afdeeling Groningen—Drenthe
principieel vóór het voorstel van Dr. Vrijburg, zij voelt echter ook de bezwaren
van het hoofdbestuur.

Kan men het gewenschte dus niet onmiddellijk bereiken, dan verdient het
wellicht toch aanbeveling het voorstel aan te nemen en reeds een kleine uitbreiding
in die richting te geven.

De Voorzitter: Naar aanleiding van de woorden van Dr. Vrijburg merk ik op,
dat de prijs van het tijdschrift bij benadering bekend is: n.1. f 3000.—, waarvoor
het immers op de begrooting staat. Dr. Vrijburg spreekt van f 336.— drukloon
per jaar, doch vergeet daarbij het honorarium der referenten, anderdeels zouden
de kosten der aan te schaffen tijdschriften wel minder kunnen zijn, omdat de
Maatschappij reeds veel ruil-exemplaren heeft en de andere wc) in de bibliotheek
der Veeartsenijschool zijn.

Het hoofdbestuur heeft in zijn preadvies niet gezegd, dat het bij contributie-
verhooging vreest voor bedanken van leden, doch het meent een frequente ver-
hooging toch te moeten ontraden.

Er is geen gebrek aan tijdschriften en referenten, ergo aan referaten, doch de
hoofdzaak is, dat we niet te veel referaten kunnen plaatsen, willen we de 60 vel
van het tijdschrift per jaar niet aanzienlijk overschrijden.

De heer Remmelts: Mijnheer de Voorzitter. Na uw toelichting zal ik stemmen
vóór het voorstel van het hoofdbestuur en tegen het voorstel van den heer Vrij-
burg.

Bij de stemming blijkt, dat alle afdeelingen medegaan met het praoadvies van
het hoofdbestuur, zoodat het voorstel van Dr. Vrijburg is verworpen.

De heer Van Esveld licht, op verzoek van den voorzitter, de begrooting in
het kort toe.

Dr. Remmelts vraagt namens de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland, indien mogelijk,
voortaan een specificatie van het bedrag van f 3000.— voor het tijdschrift.

Dr. Picard: Mijnheer de Voorzitter. In verband met het verworpen voorstel—
Vrijburg, zou ik willen voorstellen voor dat doel de contributie met f 2.— te ver-
hoogen.

De Voorzitter: U kunt een dergelijk voorstel doen vóór 1 April 1911 voor de
a.s. Algemeene Vergadering.

De Voorzitter: Voor eenigen tijd ontving het hoofdbestuur een schrijven
van de afdeeling Zuid-Holland betreffende het aanbieden van het eerelidmaatschap
aan den heer B. J. Aalbers te Rijsoord. Het is U bekend dat aan de afdeelingen
een afschrift van dat schrijven is gezonden en het doet mij genoegen U hier te
kunnen meedeelen, dat alle afdeelingen zich met het voorstel konden vereenigen.
De heer Aalbers is dus benoemd tot eerelid dezer Maatschappij (Applaus).

Daar de heer Aalbers velen Uwer persoonlijk niet bekend is, wil ik U enkele
bijzonderheden omtrent hem mededeelen.

De heer Aalbers verwierf in 1846 het diploma van veearts en praktizeerde
als zoodanig te Oud-Beierland en te Dubbeldam. Van 27 Augustus 1868 tot 1 Janu-
ari 1897 was hij penningmeester dezer Maatschappij en als zoodanig zeer actief;
hierom is het thans genomen besluit ten volle gerechtvaardigd.

Er staat echter op de agenda: benoeming van eereleden. Daardoor was ik reeds
genoodzaakt op een vraag, of zulks juist was, een leugen om best wil te verzinnen
en te antwoorden, dat het een drukfout was. Nu zijn er verschillende redenen, die
mij nopen, hier kort te zijn; in de eerste plaats wel deze: dat, waar op grond van
een voorstel van de afdeeling Gelderland—Overijsel, gesteund door andere af-
deelingen, in overweging werd gegeven, den heer Van Esveld het eerelidmaatschap
van de Maatschappij te verleenen, alle afdeelingen zich eenparig daarmede hebben
vereenigd (applaus), ongetwijfeld, omdat zij alle gevoelden, dat het hier de huldiging
gold van een man, aan wien deze Maatschappij groote verplichtingen heeft.

In de tweede plaats zal ik kort zijn, omdat de bescheidenheid van Van Esveld
mij zulks gebiedt en het hem niet aangenaam zou zijn, indien ik over zijn ver-
diensten uitweidde.

Ik wensch de Maatschappij geluk met haar besluit; ik wensch haar geluk met het
feit, dat Van Esveld zoovele jaren haar belangen heeft willen dienen en ik spreek
de hoop uit, dat zij hem nog lang als bibliothecaris moge behouden. (Applaus).

Geachte heer Van Esveld! Noode zien wij allen U vertrekken vanachter de be-
stuurstafel; bij dat vertrek bied ik U aan het eerelidmaatschap onzer Maatschappij;
wilt dit aanvaarden als bewijs harer dankbaarheid voor alles, wat ge voor haar deedt.

De heer Van Esveld: Mijnheer de Voorzitter. Mag ik alvorens verder te gaan,
de vraag stellen, of ik ook gewoon lid kan blijven? Dezelfde kwestie is reeds vroeger
besproken. Men heeft in 1894 ook allerlei plannen op touw gezet, om mij op deze
wijze hulde te bewijzen en ik heb mij toen daartegen verzet, indien ik geen gewoon
lid van de Maatschappij kon blijven. Ik ben van jongs af lid geweest en ik zou het
onaangenaam vinden als ik nu niet meer als gewoon lid aan de vergaderingen zou
kunnen deelnemen.

De Voorzitter: Mijnheer Van Esveld, ik ken geen artikel in het reglement
dat zich daartegen verzet. Er staat nergens dat u geen gewoon lid kunt blijven;
maar bovendien hebt u de titels van een eerelid.

De heer Remmelts: Anders zou men in dien zin een wijziging van het reglement
kunnen voorstellen.

De Voorzitter: Artikel 8 van het reglement, handelende over eereleden en
correspondeerende leden, voorziet hierin. De laatste zinsnede van dat artikel luidt:
........en hebben een adviseerende stem, tenzij zij tevens gewoon lid zijn.

De heer Van Esveld: Nu dus geen bezwaren blijken te bestaan, breng ik mijn
dank aan alle leden, die met het voorstel zijn meegegaan. Ik zal voortaan gaarne
als gewoon lid en als eerelid de vergaderingen bijwonen. (Applaus).

18. Bepaling van de plaats waar de 52ste Algemeene Vergadering zal worden gehouden.

De Voorzitter: Wij zijn aan het einde der agenda voor hedenavond. Evenwel
heeft de heer De Leur mij verzocht nu een mededeeling te mogen doen, omdat
hij morgen niet hier kan zijn. Ik geef dus hem het woord.

De heer De Leur: Mijnheer de Voorzitter. Ik heb gisteren medegemaakt de
jaarlijksche algemeene vergadering van de Hollandsche Maatschappij van Land-
bouw. Daar is behandeld een voorstel, betreffende het inenten van varkens; nl.
om de entstof ook ter beschikking van leeken te stellen. De afdeeling Enkhuizen
had onder punt yb op de agenda het volgende voorstel doen plaatsen: „Het hoofd-
bestuur wende zich tot de Regeering met beleefd verzoek te willen bevorderen,
dat aan particulieren (niet-veeartsen) bevoegdheid kan worden verleend tot het
enten van varkens tegen vlekziekte". Dan volgde als toelichting: „Bovenstaand
voorstel wordt gedaan naar aanleiding van een verzoek van een tiental leden te
Andijk, die het aantal veeartsen, beschikbaar voor het varkensenten, vooral in
spoedeischende gevallen onvoldoende achten, wijl het, naar zij beweren, meermalen
noorkomt, dat dit wegens te groote drukte eerst kan geschieden, drie of vier dagen
nadat het is aangevraagd". Het voorstel kwam te laat in, waardoor het hoofdbestuur
niet in de gelegenheid was, een schriftelijk praeadvies uit te brengen.
jj^In het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde van 1 September heeft Dr. Markus
tot mijn groot genoegen daarover het volgende geschreven: „Naar de meening van
ondergeteekende mag een verzoek, als door de afdeeling Enkhuizen en omstreken

bedoeld, nimmer worden ingewilligd, wijl het strijdt tegen een rationeele prophylaxis
der besmettelijke veeziekten, i. c. vlekziekte, dat serum en cultuur in handen worden
gesteld van leeken. De cultuur dient, als virulente smetstof, uitsluitend te blijven
in handen van deskundigen, hier de veeartsen, en ook het serum mag alleen door hen
worden aangewend, daar slechts de betrouwbare applicatie daarvan de onschadelijk-
heid der in te spuiten cultuur waarborgt. Het argument, dat het enten meermalen
pas drie a vier dagen na aanvrage geschiedt, kan niet als ernstig worden beschouwd,
omdat de entingen bijna steeds zijn voorbehoedende entingen. Indien er van curatieve
of nood-entingen sprake is, kan ondergeteekende zich niet voorstellen, dat een
veearts, zonder noodzaak, drie of vier dagen zou wachten; terwijl het juist dan
noodzakelijk is, dat de te enten dieren eerst door een deskundige worden onderzocht,
teneinde den aard der ziekte vast te stellen. Is er b.v. geen vlekziekte, doch varkens-
pest in het spel, dan kan laatstgenoemde ziekte door niet-deskundige enting ge-
makkelijk van zieke op gezonde dieren worden overgebracht".

In de eerste plaats een woord van dank aan de redactie voor haar activiteit.
"Wij hebben gehoord, dat daarop werd afgegeven, maar hier is toch wel het bewijs,
dat de redactie actief is.

Dr. Markus heeft aanstonds wel vermoed, dat de laatste alinea van de toe-
lichting op het voorstel onjuist was. En dat terecht, want ik kon niet anders zeggen,
dan dat het daarin voorkomende volkomen in strijd is met de waarheid. Het
is in mijn praktijk nog nooit voorgekomen, dat veehouders drie of vier dagen
bij een noodenting zouden hebben moeten wachten, en ook bij collega Koelemeij
is zulks nimmer het geval geweest. De onwaarheid lag er dan ook dik op en de tien
veehouders te Andijk hebben zich schuldig gemaakt aan het afgeven van een
valsche verklaring en de afdeeling Enkhuizen aan een desbewust gebruikmaken
daarvan. Ik heb dan ook gisteren met hand en tand dit voorstel bestreden en het
boos opzet daarvan in het licht gesteld.

De afgevaardigde van de afdeeling Enkhuizen gisteren door mij ter verant-
woording geroepen, was niet in staat één geval op te noemen, laat staan 10, dat vee-
artsen in de omstreken van Enkhuizen gevestigd, drie a vier dagen bij noodentingen
op zich zouden hebben laten wachten.

Er is evenwel een andere, ware, reden voor dit voorstel. Deze is, dat men wil
trachten, inentingen te doen verrichten door een zekeren varkenscastreerder,
A. Komme, woonachtig te Andijk, die, het bleek uit de verklaringen van den af-
gevaardigde van Enkhuizen, reeds veel frauduleus heeft geënt en daarvoor eenige
weken geleden door den districtsveearts is gewaarschuwd. Uit het debat bleek,
dat er meer leeken-inenters in de omstreken van Enkhuizen zijn, zoodat er nog een
heel arbeidsveld is voor de heeren districtsveeartsen en andere ambtenaren, wien
het aangaat. Ik zou gaarne willen, dat men daarvan nota nam. Bovendien heb ik
de bewering van die veehouders getoetst aan mijn boeken. Sinds ultimo December
1903 zijn door mij te Andijk in het geheel slechts drie noodentingen verricht, bij
twee veehouders. Ik vind het ergerlijk, dat enkele veehouders hun egoïsme zoover
meenen te mogen drijven, dat zij een officieel voorstel motiveeren met een on-
waarheid, alleen om gedaan te krijgen, dat aan een frauduleus varkensinentenden
biggensnijder entstof zou worden ter hand gesteld.

zien, de eer en den goeden naam van veeartsen in een officieel stuk, nog wel een
verzoek aan de Regeering bevattende, aan te randen.

De Regeering kan er de wetenschap uit putten, hoe vèr verkeerd begrepen
eigenbelang sommige veehouders drijven kan. Het deed mij dan ook groot genoegen,
dat de heer Directeur-Generaal van den Landbouw gisteren bij de discussies aan-
wezig en dus in de gelegenheid was, de debatten over dat leugenachtig gemotiveerde
voorstel bij te wonen. Ter elfder ure heeft de afdeeling Enkhuizen haar voorstel,
dat eigenlijk nooit, althans niet in dien vorm had mogen worden ingediend, inge-
trokken. Na afloop van de vergadering hebben verschillende aanwezige leden
van de Hollandsche Maatschappij voor Landbouw, maar ook twee Kamerleden hun
diepe verontwaardiging uitgesproken over de handelwijze dier afdeeling en een
dezer heeft mij verklaard, dat, zoolang hij Kamerlid is, hij er voor zal ijveren,
dat nimmer aan leeken serum en cultuur in handen zal worden gegeven. Het
hoofdbestuur van genoemde Maatschappij heeft evenwel een nader onderzoek in
deze zaak toegezegd, waarover ik mij zeer verheug; nu zou zulks misschien ook
van de zijde van ons hoofdbestuur kunnen geschieden, om, mocht er in deze verschil
van meening bestaan, tijdig de verschillende gegevens bij de hand te hebben.

De Voorzitter: Ik dank den heer De Leur zeer voor zijn mededeeling; de aan-
dacht van het hoofdbestuur is daardoor op deze zaak gevestigd.

De heer De Leur: Mijnheer de Voorzitter. Ik heb nog een opmerking, waaraan ik
tevens een verzoek wensch vast te knoopen. Het geldt het bekende 30 cents-besluit
voor het inenten van varkens; voorzeker een zeer ingrijpende maatregel, die inder-
tijd door den vorigen Directeur-Generaal van den Landbouw in de wereld is ge-
zonden en ten opzichte van ons, veeartsen, zeer onbillijk is, omdat geen rekening
wordt gehouden met het aantal in te enten varkens en de afstanden daarvoor
af te leggen. Het is nog niet zoo heel lang geleden, dat een van de veehouders te
Twisk mij noodzaken wilde, op een afstand van 15 K.M. 6 varkens bij hem in te
enten tegen het gewone tarief (waarvoor dus 30 K.M. moesten worden afgelegd).
Ik heb daarvoor natuurlijk bedankt. Dergelijke toestanden komen in mijn praktijk
nu niet zoo heel vaak voor, meer bij collega\'s in mijn buurt.

Nu is in deze, voor zoover ik weet, door onze Maatschappij tot op heden nog niets
gedaan. Men vatte dit niet op als een verwijt aan het hoofdbestuur of aan de
commissie voor beroepsbelangen, in geenendeele. Wellicht hebben pogingen tot
heden gefaald. Ik zou evenwel gaarne zien dat het hoofdbestuur de zaak in studie
nam en zich wendde, óf tot den Directeur-Generaal, óf tot den Minister van Land-
bouw, óf tot onze Volksvertegenwoordiging, om het 30 cents-besluit in dien geest
gewijzigd te krijgen, dat het meer in overeenstemming is met de billijkheid, zoodat
de veeartsen in het vervolg gevrijwaard blijven van onaangename ervaringen, als
waarvan hier sprake is.

De Voorzitter: Die quaestie is hier indertijd wel degelijk in eenalgemeene
vergadering overwogen. Ik kan den heer De Leur slechts toezeggen, dat het
hoofdbestuur er nader zijn aandacht aan zal schenken.

De heer Vermaat: Mijnheer de Voorzitter. Ik weet van betrekkelijk zeer nabij,
dat men, wanneer men varkens gaat enten, volgens het 30 cents-tarief, toch wel
afstandsgeld mag berekenen. Ik ben er echter zeer tegen, dat, op welke wijze dan
ook, ons van Regeeringswege een tarief wordt voorgeschreven.

De heer Lemmens: Mijnheer de Voorzitter. Ik zou gaarne de volgende mede-
deeling willen doen.

Het is dit jaar in Limburg voorgekomen, dat veeartsen werden aangezocht
om deel uit te maken van de keuringscommissie, bij gelegenheid van de hengsten-
keuring van Rijkswege. Zij verkeerden in de veronderstelling, dat zij als stem-
gerechtigde leden zouden fungeeren, maar al zeer spoedig werd hun meegedeeld,
dat zij alleen adviseerend hadden op te treden. De leden van de Limburgsche af-
deeling hebben daarom besloten, in het vervolg dit lidmaatschap niet meer aan te
nemen en mij opgedragen tot het hoofdbestuur het verzoek te richten, zich in
verbinding te willen stellen met de desbetreffende autoriteiten, ten einde het daar-
heen te leiden, dat een dergelijke misstand wordt opgeheven.

Dr. Vermaat: Mijnheer de Voorzitter. Ik vermoed, dat de heer Lemmens ver-
keerd is ingelicht; niet bij de rijkskeuringen komt zoo iets voor, maar waarschijnlijk
bij de premiekeuringen. In Zuid-Holland heeft collega Overbosch om dien reden
bedankt als jurylid. Men heeft toen den plaatsvervanger gepasseerd en iemand
gevraagd, die met de regeling genoegen nam.

De Voorzitter: Deze quaestie is in een ander verband reeds vroeger in het
hoofdbestuur besproken. Wil de heer Heidema als specialiteit op dit gebied den
heer Lemmens wellicht inlichten?

De heer Heidema: De heer Kroes heeft in een vergadering van het hoofdbestuur
daaromtrent ook het een en ander in het midden gebracht. Volgens de wet dient
in elke keuringscommissie minstens één veearts zitting te hebben, benevens het
militaire lid, dat voor de betrokken provincie als vast lid is aangewezen. Nu heeft
men bij de premiekeuringen soms de groote moeilijkheid, dat gelijktijdig verschillen-
de jury\'s werkzaam zijn. Het voorbeeld van den heer Kroes betrof de centrale
keuring te Groningen, waar zulks het geval was. Het is onmogelijk om in elke jury
het militaire lid te hebben, omdat er maar één is. Daarom heeft men in Groningen
bepaald, dat de veearts en het militaire lid leden van alle commissies kunnen zijn.
Wanneer zij het wenschen, kunnen zij lid zijn van één van de drie of vier jury\'s,
maar zij geven er de voorkeur aan, om rond te gaan en daar plaats te nemen,
waar zij zulks noodig achten. Bij de rijkshengstenkeuringen is dit niet mogelijk;
als een veearts lid is van een der subcommissies, heeft hij vanzelf een stem.

Bij de stamboekvereenigingen kan men het regelen, zooals men verkiest. Daarmee
heeft de Staat niets te maken. Zoo sta ik twee zulke vereenigingen als gesalarieerd
adviseur ter zijde en zijn de leden natuurlijk niet gehouden mijn advies te volgen,
waarin ik, omdat ik gesalarieerd word, dan ook niets krenkends vind.

Het hangt dus geheel en al van den veearts af, of hij een dergelijke verbintenis
wil aangaan. Als de Limburgsche veeartsen niet als adviseerende leden in de jury\'s
zitting wenschen te nemen, is zulks volkomen correct.

In Limburg heeft men strijd gevoerd en wilde de Maatschappij van Landbouw
zoowel als de regelingscommissie voor de paardenfokkerij, het heft in handen
hebben, waarna men een veearts om inlichtingen heeft gevraagd, om ten slotte
zelf te beslissen.

Hierna wordt de vergadering veranderd in een met gesloten deuren, welke
omstreeks half één eindigt.

Aanwezig: het hoofdbestuur, de afgevaardigden der bijzondere afdeelingen
en 91 leden.

De vergadering wordt geopend door den voorzitter Dr. H. Markus met een
rede, reeds opgenomen in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, 37ste deel, bladzijde
619.

Daarna wordt het woord verleend aan Dr. H. A. Vermeulen voor zijn voor-
dracht: „Over organen van interne secretie" (Tijdschrift voor Veeartsenijkunde,
37ste deel, bladzijde 829).

Naar aanleiding hiervan vraagt Dr. Poels of spreker ook bij varkens afwijkingen
van de glandulae thyreoïdeae heeft waargenomen?

Dr. Vermeulen: Zeer zeker, verscheidene prseparaten daarop betrekking
hebbende, zijn in mijn bezit.

Dr. Poels: Ik heb meermalen geconstateerd, dat na infectieziekten, b.v. bij
varkenspest, enkele organen, zooals lever en milt in omvang afnemen. Ook is
het opmerkelijk, dat na doorgestane vlekziekte, de dieren in-groei achterblijven en
rachitische verschijnselen vertoonen. Kan dit ook veroorzaakt worden door de-
generatie van de glandulae thyreoïdeae? Ik beveel dit zeer ter onderzoek aan, daar
het varken zich zeer goed leent voor het experiment.

Ook de maag moet men als een orgaan van interne secretie beschouwen.
Wanneer bij een pasgeboren kalf verschijnselen van besmettelijke kalverziekte
voorkomen, ziet men na het ingeven van een liter melk, zelfs bij moribunde dieren,
in korten tijd herstel optreden. De tijd is te kort dan dat de melk als voedingsmiddel
werkzaam zou hebben kunnen zijn, zoodat men mag aannemen, dat ze als prikkel
werkt voor de maagafscheiding en de daarbij gevormde producten herstel te
weeg brengen. —

De voorzitter dankt den heer Vermeulen voor zijn zeer belangwekkende
voordracht en deelt mede, dat gedurende de nu volgende pauze Dr. Vermeulen
verschillende prseparaten, daarop betrekking hebbende, zal demonstreeren.

Na de pauze houdt Dr. j. Poels een voordracht over ,,De uier ziekten van het rund,
het schaap en de geit" (Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, 37ste deel, bladzijde 789).

In het tepelkanaal zou bij een normale speen geen melk aanwezig zijn, dit is in
strijd met de genomen proeven. In 1906 of 1907 dacht Dr. Poels dat afwijkingen
in de samenstelling van de melk oorzaak waren van zuivelgebreken; thans zegt hij
dat deze laatste dikwijls geen verband houden met uiergebreken. Mijn ervaring
leert, dat veel kaasgebreken veroorzaakt worden door ziekten van den uier b.v.
bij coli-mastitis zullen zij niet uitblijven. Dr. Poels zegt dat aandoeningen van de
speen dikwijls een aanduiding zijn van uiergebreken — dit is mogelijk, maar het
is lang niet altijd het geval, (namelijk alleen dan, als ook het slijmvlies van de
melkboezems mee in het ontstekingsproces is betrokken).

Dr. Poels repliceert dat hij het in werkelijkheid met spreker volkomen eens is
en dat dit ook uit zijn rede voldoende blijkt. Zoo is gewezen op de aanwezigheid van
melk in de speen (vooral bij Nederlandsche koeien) en ook op het feit dat uierziekten
de oorzaak kunnen zijn van zuivelgebreken, maar ook kunnen deze op rekening
komen van factoren daarbuiten.

Dr. Mogendorff dupliceert, dat hij natuurlijk dit laatste niet wilde tegen-
spreken, maar wèl, hetgeen Dr. Poels zooeven mededeelde, als zouden ook meer-
malen uierontstekingen in geen causaal verband met een tegelijk aanwezig zuivel-
gebrek staan. Dit moge enkele keeren voorkomen, meestal echter bestaat naar de
ervaring van spreker er wel degelijk een causaal verband. Alleen, men moet dit
niet steeds zoeken op bacteriologisch doch dikwijls meer op chemisch terrein.

Dr. Sjollema heeft eenige proeven genomen in verband met de waarnemingen
uit de praktijk; zij zijn naast het klinisch onderzoek van hooge waarde ter onder-
kenning van melkgebreken. Spreker heeft melk uit zieke uierkwartieren onderzocht
en bevonden, dat de samenstelling dier melk meer en meer nadert tot die van het
bloed. Zoo b.v. stijgt het chloorgehalte van V3 bij gezonde tot ¹/₂ bij zieke, wordt,
het gehalte aan melksuiker minder en ongeveer gelijk aan dat van het bloed, terwijl
dit evenzoo het geval is met de caseïne en de kalk. Deze chemische afwijkingen
zijn dikwijls reeds waar te nemen, vóór de klinische symptomen optreden en geven
meer inlichting dan b.v. de katelase, die op een reeds verder gevorderd ziekte-
proces duidt. Spreker is van plan zijn onderzoekingen voort te zetten en vraagt
daarvoor den steun van de practici.

De heer D. van der Slüijs zegt dat het een fatale gewoonte is, melkvee met
volle uiers ter markt te brengen.Wegens de pijn die dit aan de dieren moet ver-
oorzaken, treedt de dierenbescherming daartegen op.

Spreker zou nu gaarne van Dr. Poels vernemen of die pijnlijkheid werkelijk
bestaat en of het markten der koeien met overvukle uiers, aanleiding kan geven
tot uieraandoeningen.

Dr. Poels. Het ontstaan van melkgebreken is zonder twijfel daardoor mogelijk;
het overschrijden van de elasticiteitsgrens geeft aanleiding tot tijdelijke verslapping
van de sluitspier, waardoor lagere organismen gemakkelijker kunnen binnen-
dringen.

Wat die beweerde pijnlijkheid aangaat, hij vermeent dat er overdrijving in het
spel is; door het gevuld raken van vele der melkkanalen, worden andere weer
dichtgedrukt, er ontstaat een intramammaire spanning, die wel druk veroorzaakt,
maar geen pijn; het is een prikkelend gevoel dat door vrouwen mede dikwijls
wordt waargenomen.

De heer H. van der Linden: Bij de behandeling van de kalfziekte werd vroeger
aangegeven niet meer dan 250 gram J.K.solutie per uierkwartier in te spuiten,
terwijl tegenwoordig een veel grootere hoeveelheid lucht wordt ingeblazen, hoe
zulks te verklaren?

Dr. Poels zegt dat de capaciteit van den uier veel grooter is dan men meent.
Als proef heeft hij 6 liter physiologische keukenzoutoplossing onder hoogen druk
in één kwartier kunnen brengen en 14 liter in den geheelen uier.

Dr. Overbeek vraagt nog, naar aanleiding van het markten van koeien mot
volle uiers, of pijn kan ontstaan door overvulling van den boezem?

Dr. Poels antwoordt dat de boezem een dikken wand heeft, die zeer uitrekbaar
is en dat, bij overspanning, de melk door het tepelkanaal wordt ontlast. Spreker
gelooft dus niet dat dit oorzaak van pijn kan zijn.

De heer Berch Gravenhorst vraagt of de rozet kan worden gelaideerd bij
het wegnemen van gezwelletjes, boven het tepelkanaal, met den tepelsteker.

Dr. Poels meent dat door de sterke epitheliumlaag daar aanwezig, de sluitspier
niet gemakkelijk zal beleedigd worden.

De Voorzitter dankt den heer Poels voor zijn belangrijke voordracht en deelt
verder mede dat de heer H. M. Kroon de Maatschappij zal vertegenwoordigen op het
congres te Brussel.

Hierna wordt het woord verleend aan den heer H. A. Kroes voor zijn voor-
bracht: „Iets over het extérieur en de raskennis van het rund".

Na een inleidend woord, waarbij spreker wijst op de uitstekende gelegenheid
welke de praktizeerende veearts heeft om zich tot veeteeltkundige te ontwikkelen
en op de tegenwoordige eischen van het veeteeltkundig onderwijs, geeft hij in een
gezellige causerie en aan de hand van een collectie platen en projecties een overzicht
van het extérieur onzer runderen.

Hij behandelt de typische veeslagen om ten slotte ons in gedachte te voeren
door de verschillende provincies van ons land waarbij niet alleen het daar thuis-
behoorende rund, maar ook woning en kleederdracht in woord en beeld worden
geschetst. In zijn voordracht, toegelicht met tal van lichtbeelden, geeft hij daarbij
den weg aan hoe de projectie dienstbaar kan en moet worden gemaakt aan het
veeteeltkundig onderwijs.

Na een hartelijk woord van dank aan den heer Kroes en aan alle sprekers van
dezen dag, sluit de voorzitter de vergadering.

Paardensterfte in Zeeland. Men meldt ons uit Zeeland, dat gedurende de laatste
weken een ware slachting wordt aangericht onder de paarden tengevolge eene
ziekte, waar tot heden geen middelen tegen bekend zijn.

Het bestuur der Zeeuwsche Landbouw-Maatschappij heeft den leden een circu-
laire doen toekomen met de noodige wenken, hoe te handelen tegen deze vreemde
ziekte. Daarin wordt aanbevolen: geen stallen te bezoeken, waar de ziekte voor-
komt; den toegang tot de stallen zoo mogelijk te sluiten voor menschen, die er
niet hoog noodig hebben; de paarden zoo min mogelijk in aanraking met vreemde
gaarden te brengen, ook niet wanneer ze pas ziek geweest zijn, want 6 a 7 weken

na de genezing zijn ze nog gevaarlijk voor andere; te zorgen voor frissche lucht
(geen tocht) en reine stallen; de paarden goed te borstelen en te kammen, liefst
buiten den stal; wordt hoesten gemerkt, dan tweemaal daags de temperatuur op
te nemen en stijgt deze boven 38.5 gr., dan geen arbeid te laten verrichten en
het zieke dier voor kou en stof, alsmede voor bedorven lucht te behoeden en af
te zonderen; welke afzondering volgehouden dient te worden tot 6 weken na de
genezing.

Geitenfokkerij in Zeeland. De vereeniging tot bevordering van de geitenfokkerij
in Zeeland, die reeds over de 40 af deelingen telt, zal dit jaar vooral hare aandacht
wijden aan de verbetering der inrichting van de geitenstallen. Binnenkort za.1 ze
neen geschriftje in \'t licht geven, waarin de noodzakelijke eischen tot behoud va
de gezondheid der geit en de inrichting van een modelstal duidelijk omschreven
zijn. Ook zullen dezen zomer premiën verstrekt worden aan die leden, welke de
meeste zorg besteden aan de verbetering van hun geitenstallen.

Onderlinge verzekering tegen schade bij tuberculose. Naar aanleiding van een
in de vorige maand door Dr. S. I. M. Mogendorff, rijksveearts te Schoonhoven,
gehouden lezing heeft de afdeeling Lekkerkerk der Hollandsche Maatschappij van
Landbouw een vereeniging opgericht, die zich ten doel stelt, de schade, welke
tuberculose onder het vee en de varkens harer leden zou kunnen veroorzaken,
zooveel mogelijk te beperken en de financieele gevolgen gezamenlijk te dragen.

Op gezette tijden zal de melk van de koeien der leden aan de Rijksseruminrïch-
ting op tuberkelbacillen worden onderzocht.

Rijksveeartsenijschool. Bij Koninklijk besluit van 2 Januari 1911, N°. 43 is
goedgekeurd, dat de leeraar Wester in 1911 een studiereis maakt naar Duitschland,
Oostenrijk-Hongarije, Zwitserland, Italië en Frankrijk.

Dr. Med. Johann Csokor, K. u. K. Hofrat, o. ö. Professor der K. u. K. Universi-
tät en van de K. u. K. Tierärztliche Hochschule in Wien i. P. is 7 Januari 1911
overleden.

Veterinair Studentencorps Absyrtus. Den i8den Januari 1911 had, in tegenwoor
digheid van den Voorzitter der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland, de tweede uitloting plaats van vier aandeelen in het fonds voor het
corpsgebouw. De getrokken nummers waren: 10, 39, 68 en 97.

Nederlandsch Rundveestamboek. Gisterennamiddag is te Roermond eene druk
bezochte algemeene vergadering gehouden van de afdeeling Limburg van het
Nederlandsch Rundveestamboek, onder voorzitterschap van den heer J. Beckers
te Jabeek.

Uit het jaarverslag van den secretaris bleek, dat het ledental, \'t welk in 1909
tengevolge van de landbouwtentoonstelling te Roermond zeer was toegenomen,
in 1910 constant gebleven is. Het aantal bedraagt thans 295.

Naar den Haag gezonden werden 100 aanvragen om inschrijving. In 1910 kwam
tot stand de nieuwe regeling in zake de tuberculose-bestrijding.

Uit het rapport van de commissie van comptabiliteit bleek, dat de inkomsten
hebben bedragen f 399.05, de uitgaven f 454.71.

Vervolgens kwam aan de orde het voorstel van den heer Jos. Hendrickx,
secretaris van den Limburgschen Landbouwbond, tot afscheiding van de afdeeling;
Limburg van het Nederlandsch Rundveestamboek.

Reeds werd dit voorstel door den heer Hendrickx in een vorige vergadering
ingediend, mede op grond van het feit, dat vroeger reeds bij de bespreking der
vlekkenkwestie de wenschelijkheid werd uitgesproken tot oprichting van een
zelfstandig Limburgsch Rundveestamboek.

Bij zijn voorstel tot afscheiding brengt de heer Hendrickx nog de volgende
onderdeelen ter sprake: 1. De vlekkenkwestie, 2. de weinige voordeelen met het oog
op den handel; 3. het gering aantal dieren, dat in Limburg wordt opgenomen;
4. de geringe sympathie der Limburgsche veehouders voor het Ned. Rundvee-
stamboek; 5. de hooge wenschelijkheid, dat Limburg zijn eigen fokmateriaal fokt;
6. de noodzakelijkheid van een controle op de opbrengst van het Limburgsch melk-
vee, alsmede de financieele zijde der kwestie.

Ter bestudeering dezer voor Limburg gewichtige aangelegenheid werd reeds in
1910 eene commissie benoemd. Deze commissie bracht thans een breedvoerig
praeadvies uit, waarin zij weergeeft de verschillende opinies, welke men over deze
kwestie of over de onderdeelen ervan, zou kunnen vormen. Zij laat echter aan de
vergadering over het vormen van een eigen opinie, op welke het toch ten slotte
aankomt.

De heer Bec;kers (Grevenbicht) bespreekt het voorstel Hendrickx, alsook
het rapport de?r commissie, daarbij de houding lakend van het Ned. Rundvee-
stamboek, \'t wellk impopulair is geworden, ook elders, wegens het afkeuren om enke-
le vlekjes.

Omtrent de grief van den heer Hendrickx over het weinig opnemen van Lim-
burgsch vee, verklaart de voorzitter, dat daaraan het Ned. Rundveestamboek geen
schuld heeft. Uit de aangehaalde cijfers trekt spr. de conclusie, dat er voor Lim-
burg geen uitzonderingsmaatregelen worden toegepast; wel acht hij het keurings-
stelsel te streng. De geringe sympathie voor het Ned. Rundveestamboek is oorzaak
van de geringe samenwerking.

De noodzakelijkheid van controle op het melkvee is voor den voorzitter het
voornaamste argument om aangesloten te blijven. Spr. wenscht samenwerking
tot bevordering der veeteelt. Wil men evenwel verandering, dat men dan voor
het geheele land een apart stamboek oprichte voor elk veeslag.

Hij verklaart zich tegen het voorstel Hendrickx, doch meent dezen te moeten
huldigen, omdat hij door zijn voorstel de slapenden heeft wakker geschud.

De heer L. Haan, Nieuwstadt, betoogt, dat Limburg zelf de hand aan den
ploeg dient te slaan. Het zou reeds veel verder komen, als b.v. maar vast een ver-
eeniging van fokkers tot stand kwam, dan wanneer men door bleef sukkelen met

het Nederlandsch Rundveestamboek, dat ons weinig verder bracht en tot geen
concessies geneigd is gebleken.

Hij acht het beter, dat aan het Ned. Rundveestamboek wordt gevraagd, of
het geneigd is tot toegeven; hierbij heeft spr. vooral de vlekkenkwestie op het oog.
Aangezien de zaak nog te weinig voorbereid is, meent de heer Ament, zuivelcon-
sulent voor Limburg, dat nu nog geen beslissing mag worden genomen. Late men
beginnen met de controle van het fokvee. Doordat deze controle ontbreekt, komen
geen koopers. Productiviteit en extérieur moeten door gedocumenteerde bewijzen
aangetoond worden. Het bestuur kan dan nog altijd met het Ned. Rundveestam-
boek in overleg treden. Met het oog op de goede voornemens voor de toekomst
trekt de heer Hendrickx zijn voorstel in. Hij wenscht echter een afwachtende
houding aan te nemen in verband met aan\'het hoofdbestuur te stellen vragen
omtrent voor Limburg te verleenen concessies.

De heer Corten, lid van Ged. Staten van Limburg, te Beek, ziet gaarne vast-
gesteld, welke vragen aan het hoofdbestuur zullen worden gericht.

De voorzitter zegt toe, dat het bestuur in de volgende vergadering een uitgewerkt
plan ter tafel zal brengen, waaruit de regeering en het hoofdbestuur zullen kunnen
zien wat gewild wordt.

De heer Ament stelt de volgende motie voor, welke met algemeene stemmen
wordt aangenomen:

„De algemeene vergadering, gehoord de diverse argumenten vóór en tegen
het voorstel van den heer Hendrickx, acht den tijd nog niet gekomen om eene
beslissing in deze te nemen en draagt het bestuur op van advies te dienen in zake
de te nemen maatregelen ter bevordering van de controle en stappen te doen bij
het hoofdbestuur ter verkrijging van de gewenschte concessies\'\'.

Op voorstel van het bestuur wordt de contributie verhoogd van f i.-— op f 1.50.

De begrooting voor 1911 wordt vastgesteld in ontvangsten tot een bedrag van
f 350.—. Tot de uitgaven zal behooren het nadeelig saldo van 1910; het overige
zal worden besteed aan een brochure over kalveropfok en aan de controle.

Vervolgens heeft de heer Dr. H. Remmelts, inspecteur van den veeartsenij-
kundigen dienst in Nederland, te \'s-Gravenhage, een lezing gehouden over de tuber-
culose in het algemeen en het nieuwe Koninklijk besluit aangaande tuberculose-
bestrijding in het bijzonder.

Mond- en klauwzeer in Pruisen. Op 31 December 1910 waren in Pruisen
1900 gemeenten met 4091 boerderijen met mond- en klauwzeer besmet. In 1899
waren nog 15,262 gemeenten met 77,800 boerderijen besmet.

Personalia. De militair-paardenarts 2de klasse Dr. L. J. H. Stadhouder, be-
noemd bij het leger in Oost-Indië, moet 28 Januari a. s. met het stoomschip Kawi,
zijn bestemming naar Batavia volgen.

De iste luitenant-paardenarts W. M. P. Pulle van het iste regiment huzaren
te Ede, is gedetacheerd bij het iste regiment veldartillerie te Utrecht.

I)r. E. C. H. A. M. Bemelmans, paardenarts 2de kl. bij het 4de reg. veldartillerie,,
te \'s Hertogenbosch, is 8 November 1910 gedetacheerd bij het Remontedepót
te Milligen.

Den 21 sten Januari 1911 overleed te Rijsoord de oud-veearts B. J. Aai.bers,.
in den ouderdom van ruim 85 jaar.

Tijdelijk belast met den dienst in het ressort Atjeh met standplaats Kotah
Radja, de gouvernementsveearts Th. P. A. Sperna Weiland.

Tijdelijk belast met den dienst in het ressort Semeloengoan, de gouverne-
mentsveearts C. S. Jeronimus.

gedurende de maand December 1910.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

„Eenige leden wensehten te vernemen, of spoedig een voorstel
,,tot verheffing van deze school tot hoogeschool mag worden
„tegemoet gezien, nu de Ineenschakelingscommissie in dezen
„geest adviseert. Herinnerd werd, dat men thans den titel van
„doctor in de veeartsenijkunde in het buitenland, met name te
„Bern, moet gaan behalen. Anderen achtten zoodanige verheffing
„tot hoogeschool niet gewenscht, zoolang niet is aangetoond, dat
„de school bij de bestaande, reeds zeer kostbare inrichting, aan
„hare bestemming niet beantwoordt".

Aldus het Voorloopig Verslag (Staatsbegrooting voor het dienst-
jaar 1911) in verband met artikel 21.

„De verheffing van de Veeartsenijschool tot hoogeschool wordt
door den ondergeteekende overwogen".

Het is zeer begrijpelijk, dat de minister op de punten, in het
Voorloopig Verslag opgemerkt, niet nader inging. Dat had een
lange verhandeling kunnen worden.

En in het kort is er weinig over te zeggen. Mogelijk ware het
echter voor hen, die de regeling van het veeartsenij kundig onder-
wijs op den huidigen voet hoe eer hoe liever geëindigd wenschen
te zien, aangenaam geweest te vernemen: „dat het betreffende
wetsvoorstel binnen eenige weken de Kamer zal bereiken."

Men kan zich bij de beoordeeling van dit vraagstuk op ver-
schillend standpunt stellen. Bij den een zullen de zuivere eischen
van wetenschap, bij den ander de toepassing der wetenschap in de
praktijk meer op den voorgrond treden. Scheiding is echter in dit
opzicht niet te maken, daar per slot van rekening de wetenschap,
waarom het gaat, zoodanig deugdelijk moet worden onderwezen,
dat ieder, onverschillig welke richting hij kiest, later niet over
gebrek aan wetenschap, door hem aan de Veeartsenijschool machtig
geworden, zal hebben te klagen; of nog erger, dat de gemeenschap

hem niet mindere bruikbaarheid wegens gebrek aan te verkrijgen
wetenschap zal kunnen verwijten.

Wij spreken hier in het algemeen natuurlijk van den veearts en
zijn wetenschappelijke opleiding. En wanneer men zich dan af-
vraagt, of de tegenwoordige opleiding \'met het oog op hetgeen van
den veearts kan worden verlangd, al of niet te wenschen overlaat;
of die opleiding niet naar een hooger wetenschappelijk standpunt
dient te worden opgevat, juist met het oog op hetgeen de gemeen-
schap van den veearts als wetenschappelijk mensch mag eischen,
dan is het antwoord onvermijdelijk, dat hier te weinig wordt
gegeven, en dat naar hoogere wetenschappelijke opleiding zoo spoe-
dig mogelijk moet worden gestuurd.

Welke richting ook wordt gekozen, de gewone veeartsenij kundige
praktijk, de keuring van vleesch of andere dierlijke voedingsmidde-
len, de veeartsenijkunde bij het leger of in de koloniën, de vee-
fokkerij, de laboratoriumrichting, er is geen twijfel aan of de
hoogere opleiding van den veearts is plicht, met het oog op hetgeen
het beroep en de roeping verlangen.

Ik zou dan ook in dezen zin de urgentie van de reorganisatie
van het veeartsenij kundig onderwijs steeds zoo gaarne bepleit
willen zien. Men benadeelt de gemeenschap door de opleiding van
de veeartsen niet te verbeteren. En men kan gerust de stelling
verdedigen, dat de Regeering in haar verantwoordelijkheid te kort
schiet, indien de toestand niet verbetert. Men heeft nu lang genoeg
met den bestaanden gesukkeld.

Dat, gelijk in het Voorloopig Verslag wordt opgemerkt, de In-
eenschakelingscommissie tot de verheffing van de Veeartsenijschool
tot hoogeschool adviseert is zeker een belangrijk feit, en wijst er
op, dat de oplossing in die richting te zoeken is. Maar ik wil er
toch hier den nadruk op leggen, dat voor mij het feit, dat naar de
meening der Ineenschakclingscommissie de Veeartsenijschool tot
het hooger onderwijs behoort, uit een oogpunt van wenschelijkheid
van reorganisatie minder zwaar weegt als argument, dan het andere
feit, dat het bij de bestaande organisatie van de Veeartsenijschool
feitelijk onmogelijk is den veeartsen de opleiding te geven, waarop
zijzelf en het publiek recht hebben!

Dat vind ik ook veel sterker argument, dan de opmerking in
het Voorloopig Verslag, dat men thans den titel van doctor in de
veeartsenij kunde in het buitenland, met name te Bern, moet gaan
behalen. Dat de doctorstitel door den veearts wordt begeerd, als
een middel om nader te doen blijken, dat hij, ongeacht het hem
verstrekte diploma van bekwaamheid, voor zelfstandigen weten-

schappelijken arbeid geschikt is, acht ik een gelukkig teeken. Een
zelfstandigen wetenschappelijken arbeid leveren is werkelijk nog
iets anders dan een staatsexamen afleggen. En het moet dan worden
betreurd, dal met dien arbeid hier te lande niet de prijs kan worden
behaald. Doch het verdient geen aanbeveling in dit opzicht nu
juist de promoties te Bern, zonder meer, als argument te bezigen.
Want moge het onaangenaam zijn voor de doctorandi, dat zij
hier te lande niet terecht kunnen, aangenaam is het toch zeker
voor hen, dat men de eischen te Bern veel lager stelt dan in Neder-
land, met het oog op de wetenschappelijke waarde hier aan den
doctorstitel gehecht, zou mogen geschieden. Neen, men moet het
clan duidelijker zeggen en wel op deze wijze: Het Nederlandsche
belang brengt mede, dat aan het promoveeren te Bern een einde
wordt gemaakt en de gelegenheid daartoe in Nederland geopend,
omdat de Nederlandsche doctorstitel meer waarde voor ons heeft.
Dus dient men het jus promovendi aan de Utrechtsche school
toe te kennen!

Een enkel woord over het laatste gedeelte van de vroeger uit
het Voorloopig Verslag geciteerde opmerkingen. Aangetoond
moet worden, zoo wordt gezegd, dat de school bij de bestaande
reeds zeer kostbare inrichting niet aan hare bestemming beant-
woordt. Dat aantoonen wordt zeer moeilijk, indien men niet
spoedig wil gelooven, dat de wetenschap aan de Veeartsenijschool
opgedaan, niet voldoende mag worden geacht met het oog op zelf-
standige beoefening der wetenschap en zelfstandige toepassing dei-
wetenschap in de praktijk. Ik moet van een bewijsvoering in dit
artikel verder afzien; bovendien vind ik het onderwerp zeergeschikt
voor een gedocumenteerd betoog van anderen, b.v. van den Raad
van Bestuur van \'s Rijks Veeartsenijschool of van het Hoofd-
bestuur der Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde
in Nederland. Maar tegenspraak eischt toch de bewering, dat
de school thans reeds kostbaar ingericht zou zijn. Dat heeft wel
iets van ,.fijne ironie". Het is niet gemakkelijk te gissen wat hier
eigenlijk bedoeld wordt. Heeft men op het oog gebouwen, klinieken,
laboratoria, stallen, hulpmiddelen, enz. dan is de spot met het
oog op den dikwijls armelijken en verarmden toestand van het gros
der onderdeelen eigenlijk misplaatst. Of heeft men doodeenvoudig
het totale begrootingsbedrag, zonder dieper nadenken, het bewijs
voor een kostbare inrichting genoemd? Dat zou toch sterk zijn.
Want een vergelijking met b.v. de bedragen voor de Hoogere
land-, tuin- en boschbouwschool en de Rijkslandbouwschool te

Wageningen leert, dat de Veeartsenijschool als geneeskundige onder-
wijsinrichting inderdaad zeer weinig kost, terwijl er ruim 150
veeartsen worden opgeleid. Laat men dan eens vergelijken met
de kosten van de medische faculteiten aan onze universiteiten,
terwijl die ook niet overdreven zijn bedeeld, vooral wanneer men
met het buitenland vergelijkt. Neen werkelijk, de bestaande
Veeartsenijschool als kostbare inrichting voor te stellen, is onjuist.
Doch wel is de Veeartsenijschool, èn als inrichting, èn wat haar
onderwijs betreft, in vrij belangrijke mate achterlijk, en zij is dit
reeds geruimen tijd geweest. Daaraan dient eindelijk een einde
te komen.

Het gebruik van chloralhydraat bij het rund
en de behandeling van prolapsus uteri,

Daar volgens het artikel van den heer J. J. Wester over de wer-
king van chloralhydraat, in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde
van i November 1910, door hem slechts eenmaal het middel bij een
koe is toegepast, komt liet mij gewenscht voor er de aandacht op te
vestigen, dat ik het middel, zoolang ik de praktijk uitoefen, bij
prolapsus uteri aanwend.

Dadelijk na aankomst bij een veehouder, die mijn hulp dien-
aangaande heeft ingeroepen, laat ik het rund in kwestie 35 a 40
gram hydras chlorali, met een flesch lauw warm water waarin
lijnmeel, ingeven. Daarna begin ik mij te verkleeden en in dien
tijd is het dier heel aardig in slaap gevallen, soms zelfs in een diepe
narcose. Meermalen hoorde ik zoo\'n rund snurken als bij kalf-
ziekte.

Mijn eerste werk is dan het dier achter hoog te leggen. Daartoe
laat ik twee zakken met hooi vullen, welke achter elkaar en in
horizontale richting worden gelegd. Hierop wordt het dier zoodanig
geplaatst, dat de uitwendige darmbeenshoek tusschen de beide
zakken komt te liggen. De repositie is dan zeer gemakkelijk.
Nadat een hechting is aangebracht, blijft het rund nog eenigen tijd
onder narcose in de beschreven positie liggen. De narcose duurt
niet lang en de eetlust keert spoedig terug.

Nadeelige gevolgen zag ik van chloralhydraat nooit. Een nadeel
zou het kunnen veroorzaken doordat het vleesch, afkomstig van
een uit nood geslacht rund, dat met chloral werd behandeld, naar
het middel kon ruiken.

Aangezien ik met 40 gram naar mijn meening soms een te diepe
narcose kreeg, geef ik in de meeste gevallen slechts 35 gram. Het
spreekt van zelf dat de dosis afhankelijk moet worden gesteld van
het lichaamsgewicht.

Ten slotte deel ik nog mede, dat chloralhydraat ook een gunstige
werking uitoefent bij lievige naweeën, welke na den partus tot
hoogst onaangename persingen aanleiding kunnen geven.

Het wil mij overigens voorkomen, dat ook bij operaties, b.v. die
aan de klauwen, chloralhydraat zeer goede diensten zal kunnen
bewijzen. Ik spreek daarom hier den wensch uit, dat de heer
Westkr eveneens bij runderen experimenten zal nemen, mede
ten behoeve van het vaststellen der juiste dosis bij die dieren.

De Luxemburgsche wetgeving ten opzichte van
koopvernietigende gebreken bij dieren,

Ik heb gemeend, dat het voor de Nederlandsche veeartsen en
ook voor andere belangstellenden van belang kan zijn, inzage
te nemen van de nieuwste wetgeving in zake koopvernietigende
gebreken, n.1. die van het Groothertogdom Luxemburg.

Ik meen wel te doen de wet, en het bijbehoorend besluit in
originali te laten afdrukken in het Fransch en het Duitsch, zooals
dat in Luxemburg gebruikelijk is. Voor hen, die het nog niet
wisten, is het misschien wel interessant te zien, hoe het Fransch
zich ook voor den tekst van wetten veel beter leent dan het Duitsch.

Ik vroeg den heer „Staatstierarzt" voor Luxemburg, Professor
Ries te Diekirch inlichtingen omtrent de interpretatie van enkele
bepalingen, en omtrent de werking van de wet.

ik geloof dat het wenschelijk is, ook deze briefwisseling in
originali te doen afdrukken, zonder commentaar.

Loi du 21 avril içoS, concernant les vices
rédhibitoires des animaux domestiques.

Nous GUILLAUME, par la grâce de
Dieu, Grand-Duc de Luxembourg, Duc
de Nassau, etc., etc., etc.;

Vu la décision de la Chambre des
députés du 14 avril 1908 et celle du
Conseil d\'État du 15 du même mois,
portant qu\'il n\'y a pas lieu à second vote;

Art. i^er. L\'action en garantie, dans
les ventes ou échanges d\'animaux domes-
tiques, sera régie, à défaut de conven-
tions contraires, par les dispositions
suivantes, sans préjudice des dommages-
intérêts (pii peuvent être dus s\'il y a dol.

Art. 2. Sont réputés vices rédhibitoires
et donneront seuls ouverture à l\'action
résultant de l\'art. 1641 du Code civil, dans
les ventes ou échanges, les maladies ou
défauts des chevaux, ânes, mulets et
autres animaux domestiques, apparte-
nant aux espèces ovine, bovine ou por-
cine, qui seront désignés par voie de règle-
ment d\'administration publique, avec
les restrictions et conditions qui seront
jugées convenir.

Art. 3. Le délai dans lequel l\'action
sera intentée, à peine de déchéance, sera
déterminé par la même vois. Le délai
sera franc; il commence à partir du jour
fixé pour la livraison et ne pourra dépasser
trente jours. Si le dernier jour est un jour
férié, le délai sera prorogé au lendemain.

Art. 4. Dans le délai qui sera fixé
conformément à l\'art. 3 pour intenter
l\'action, l\'acheteur sera tenu, sous peine
de déchéance, de provoquer la nomina-
tion d\'experts chargés de vérifier l\'exis-

Wir WILHELM, von Gottes Gnaden
Grossherzog von Luxemburg, Herzog zu
Nassau; u. s. w., u. s. w., u. s. w.;

Nach Einsicht der Entscheidung der
Abgeordnetenkammer vom 14. April
1908, und derjenigen des Staatsrates
vom 15. dess. Mts., wonach eine zweite
Abstimmung nicht erfolgen wird;

Art. 1. Für die Gewährleistungsklage,
bei Kauf oder Tausch von Haustieren,
gelten, in Ermangelung gegenteiliger
Vereinbarungen, nachstehende Bestim-
mungen, unbeschadet des wegen etwaiger
arglistiger Täuschung geschuldeten Scha -
denersatzes.

Art. 2. Als Hauptmängel bei Kauf- oder
Tauschgeschäften sind anzusehen und
begründen ausschliesslich die Erhebung
der unter Art. 1641 des bürgerlichen
Gesetzbuches vorgesehenen Klage, die-
jenigen Krankheiten oder Fehler der
Pferde, Esel, Maulesel und der zur Schaf-,
Hornvieh- oder Schweinerasse gehörigen
Haustiere, die durch öffentliches Ver-
waltungsreglement bezeichnet werden,
unter etwaigen Beschränkungen und
Bedingungen.

Art. 3. Die Frist, in der die Klage, bei
Strafe des Rechtsverlustes eingeleitet
werden muss, wird auf demselben Wege
bestimmt. Die Frist muss eine volle sein;
sie beginnt mit dem für die Ablieferung
festgesetzten Tage und darf dreissig
Tage nicht überschreiten. Ist der letzte
Tag ein Feiertag, so läuft die Frist bis
zum nächstfolgenden Tage.

Art. 4. Innerhalb der gemäss Art. 3 für
die Klageeinleitung zu bestimmenden
Frist ist der Käufer bei Strafe des Rechts-
verlustes, verpflichtet, die Ernennung von
Sachverständigen zu veranlassen, die das

La requête à cet effet exprimera, à
peine de nullité, le vice dont l\'animal
sera prétendûment atteint. Elle sera
présentée, soit par écrit, soit sous forme
de télégramme, au juge de paix du lieu
où se trouvera l\'animal.

Si l\'animal a été emmené à l\'étranger,
l\'acheteur devra, sous peine de déchéance,
le ramener dans le pays dans le délai
pour intenter l\'action avec une augmen_:tation de trois jours sans plus, et le
conduire soit au lieu du domicile du
vendeur, soit à tout autre lieu situé dans le
canton de ce domicile.

La requête en nomination d\'experts
devra, dans ce cas, sous peine de déché-
ance, être présentée au juge de paix
du lieu où l\'animal sera conduit.

L\'action en rédhibition devra aussi,
dans ce cas, être toujours intentée devant
le juge de ce même lieu.

En aucun cas, cependant, l\'acquéreur
ne pourra faire revenir l\'animal dans le
pays, ni avoir recours à une action en
rédhibition, lorsqu\'il s\'agit d\'un vice
rédhibitoire contagieux.

L\'acheteur ne pourra non plus recourir
à une semblable action en cas de mort
de l\'animal à l\'étranger.

Art. 5. Le juge constatera la date de la
requête dans son ordonnance; il mention-
nera le vice à raison duquel l\'action est
intentée et nommera immédiatement un
011 trois experts, suivant l\'exigence du
cas, qui devront opérer dans le plus bref
délai.

Le juge, à raison des circonstances et
des distances, décidera si la partie vende-
resse sera invitée à comparaître à l\'ex-
pertise. L\'invitation sera donnée par
les soins de l\'acheteur et pourra être
faite par exploit d\'huissier, lettre chargée
ou télégramme.

Les experts vérifieront l\'état de l\'ani-
mal, recueilleront tous les renseigne-
ments utiles, donneront leur avis motivé,

Vorhandensein des Hauptmangels fest-
zustellen und über ihre Untersuchung
Protokoll aufzunehmen haben.

Der dahinzielende Antrag enthält,
bei Strafe der Nichtigkeit, die Angabe des
Mangels, mit dem das Tier angeblich be-
haftet ist. Derselbe ist schriftlich oder
telegraphisch an den Friedensrichter des
Ortes einzureichen, wo sich das Tier
befindet.

Ist das Tier nach dem Auslande geführt
worden, so hat der Käufer dasselbe, bei
Strafe des Rechtsverlustes, innerhalb der
um drei Tage verlängerten Gewährfrist
wieder in das Land, und zwar an den
Wohnort des Verkäufers oder an einen
beliebigen Ort des Kantons, in dem der
Verkäufer wohnt, zurückzubringen.

Der Antrag auf Ernennung von Sach-
verständigen muss in diesem Falle, bei
Strafe des Rechtsverlustes, bei dem
Friedensrichter des Ortes, an den das
Tier gebracht wird, gestellt werden.

In diesem Falle muss auch die Klage aui
Wandelung stets vor dem Richter dieses
Ortes angestrengt werden.

Unter keinen Umständen darf jedoch
der Käufer das Tier in das Land zurück-
bringen lassen, noch Klage auf Wande-
lung anstrengen, wenn es sich um einen
Hauptmangel von ansteckendem Charak-
ter handelt.

•Ebensowenig kann der Käufer eine
derartige Klage erheben, wenn das Tier
im Auslande verendet ist.

Art. 5. Der Richter vefmerkt in seiner
Verfügung das Datum des Antrags; er
gibt den Mangel an, der die Klage ver-
anlasst hat, und ernennt unverzüglich,
je nach der Bedeutung des Falles, einen
oder drei Sachverständige, welche in
kürzester Frist ihres Amtes zu walten
haben.

Der Richter hat, mit Rücksicht auf
Umstände und Entfernungen zu ent-
scheiden, ob der Verkäufer aufzufordern
ist, der Untersuchung beizuwohnen. Die
Ladung erfolgt durch den Käufer und
kann durch Gerichtsvollziehersakt, durch
I Einschreibebrief oder durch Telegramm
geschehen.

Die Sachverständigen untersuchen den
Zustand des Tieres, sammeln alle zweck-
dienlichen Aufschlüsse, geben ein be-

et, à la fin du procès-verbal, affirmeront
par serment la sincérité de leurs opéra-
tions dans les termes suivants: ,,J\'affirme
ou nous affirmons la sincérité de nos
opérations, ainsi Dieu nous soit en aide!"

Si l\'expertise n\'est commencée ou
terminée qu\'après l\'expiration des délais
fixés conformément à l\'art. 3, elle dé-
terminera si le vice qu\'elle constate a
existé pendant ces délais.

Néanmoins, lorsque, dans le délai pour
intenter l\'action, l\'animal aura été abattu
par ordre de l\'autorité compétente dans
le Grand-Duché pour cause de l\'une des
maladies donnant lieu à rédhibition, le
procès-verbal dressé dans ce cas et qui
constatera l\'existence de cette maladie,
tiendra lieu de celui de l\'expertise.

Art. 6. Si pendant le délai fixé con-
formément à l\'art. 3, l\'animal \\ient à
périr, le vendeur ne sera pas tenu de la
garantie, à moins que l\'acheteur ne prouve
que la perte de l\'animal provient de l\'un
de vices rédhibitoires spécifiés en vertu
de la présente loi.

Art. 7. Sauf le cas prévu à l\'ai. 3 art.
8, l\'action en réduction du prix, autorisée
par l\'art. 1644 du Code civil, ne pourra
être exercée dans les ventes et échanges
d\'animaux qui font l\'objet de la présente
loi.

Art. 8. L\'action en résolution, dans les
ventes ou échanges d\'animaux domes-
tiques destinés à être abattus pour être
livrés à la consommation, sera recevable
à raison des vices qui les rendent impro-
pres à cet usage, pourvu qu\'elle soit in-
tentée dans le délai fixé par voie de règle-
ment d\'administration publique et à
condition que la viande ait été déclarée;
soit totalement impropre à l\'alimentation,
soit utilisable seulement seras condition.

Le délai dans lequel l\'action sera inten-
tée à peine de déchéance sera franc et
gründetes Gutachten ab und bekräftigen
eindlich am Schlüsse des Protokolls die
Aufrichtigkeit ihrer Amtswaltung "mit
folgenden Worten: „Ich bekräftige oder
wir bekräftigen die Aufrichtigkeit unserer
Amtswaltung, so wahr uns Gott helfe!"

Wird die Begutachtung erst nach Ab-
lauf der gemäss Art. 3 festgesetzten
Fristen begonnen oder beendet, so ist
zu erwähnen, ob der festgestellte Mangel
während dieser Fristen bestanden hat.

Ist jedoch das Tier, innerhalb der zur
Einbringung der Klage festgestetzten
Frist, auf Anordnung der im Grossherzog-
tum hierfür zuständigen Behörde, wegen
einer die Wandlung begründenden Krank-
heit getötet worden, so vertritt das dieser-
halb aufgenommene Protokoll, welches
das Vorhandensein dieser Krankheit
bestätigt, die Begutachtung der Sach-
verständigen.

Art. 6. Verendet das Tier während der
gemäss Art. 3 bestimmten Frist, so ist der
Verkäufer von jeder Gewährleistung ent-
bunden, wenn nicht der Käufer den
Nachweis erbringen kann, dass der Tod
von einem auf Grund gegenwärtigen
Gesetzes bezeichneten Hauptmangel her-
rührt.

Art. 7. Vorbehaltlich des unter Art. 8,
Absatz 3, vorgesehenen Falles, kann die
durch Art. 1644 des bürgerlichen Gesetz-
buches eingesetzte Minderungsklage be-
züglich der unter dieses Gesetz fallenden
Kauf- und Tauschgeschäfte von Haus-
tieren, nicht erhoben werden.

Art. 8. Beim Kauf oder Tausch von
Haustieren, die als Schlachtvieh zum
Nährgebrauch bestimmt sind, ist die
Klage auf Wandelung zulässig auf Grund
der Mängel, die das Vieh zu diesem
Zwecke untauglich machen, wofern die
Klage innerhalb der durch öffentliches
Yerwaltungsreglement zu bestimmenden
Frist eingeleitet wird, und das Fleisch
zum Genüsse entweder gänzlich unge-
eignet oder nur bedingungsweise taug-
lich erklärt wurde.

Die Frist in der die Klage, bei Strafe des
Rechtsverlustes, einzuleiten ist, ist eine

Si l\'animal n\'est que partiellement
déclaré impropre à l\'alimentation, l\'ache-
teur, à raison des parties saisies, n\'aura
droit qu\'à une diminution du prix. 11 ne
lui sera rien dû quand la saisie n\'aura
porté que sur les organes viscéraux ou
quand l\'animal aura été abattu à l\'é-
tranger.

L\'expertise se fera dans les conditions
déterminées par les dispositions régle-
mentaires sur l\'inspection des viandes.

Art. g. La maladie et le vice constatés
pendant le délai ouvert à l\'action rédhibi-
toire seront toujours censés avoir pré-
existé à la vente, sauf la preuve contraire
ians le cas de vente ou d\'échange d\'ani-
maux de boucherie.

Art. 10. Le vendeur ou l\'échangiste
ne sera pas tenu de la garantie résultant
d\'une maladie réputée cantagieuse, s\'il
prouve que depuis la livraison l\'animal a
té mis en contact soit avec des animaux
atteints de cette maladie, soit avec un
élément infecteur, ou que les lois ou règle-
ments aj\'ant pour objet d\'empêcher la
propagation des maladies contagieuses
n\'ont pas été observées, ou que l\'animal
a été exporté à l\'étranger, ou enfin qu\'il
a été transporté en chemin de fer.

Néanmoins, sauf le cas de l\'exportation
le l\'animal hors du pays, le vendeur reste-
ra tenu à garantie si l\'acheteur parvient
à prouver que dès avant la vente l\'animal
^e trouvait infecté de la maladie consta-
tée.

Art. ii. Au cours d\'une instance en
rédhibition, le juge pourra ordonner,
à la requête de l\'une des parties, la vente
aux enchères de l\'animal, et la consig-
nation du prix, aussitôt que la visite
de cet animal ne sera plus nécessaire.

Art. 12. L\'acheteur d\'un animal déter-
miné seulement, quant à son espèce,
peut demander que le vendeur, en rem-
placement d\'un animal atteint d\'un vice
volle, und darf dreissig Tage nicht über-
schreiten.

Ist das Tier nur teilweise genuss-
untauglich erklärt worden, so hat der
Käufer nur für die beschlagnahmten
Teile Anspruch auf eine Preisminderung.
Er hat jedoch keinen Anspruch auf
Vergütung, wenn die Beschlagnahme
sich ausschliesslich auf die Eingeweide
erstreckt, oder das Tier im Ausland
geschlachtet wurde.

Für die Begutachtung sind die regle-
mentarischen Bestimmungen über tlie
Fleischbeschau massgebend.

Art. 9. Zeigt sich eine Krankheit oder
ein Hauptmangel innerhalb der Gewähr-
frist, so wird stets angenommen, dass
dieselben schon beim Kauf vorhanden
gewesen, vorbehaltlich des Gegenbe-
weises beim Kauf oder Tausch von
Schlachtvieh.

Art. 10. Der Verkäufer oder Ver-
tauscher ist von der .gesetzlichen Gewähr
in Bezug auf die ansteckenden Krank-
heiten befreit, wenn der Beweis erbracht
wird, dass das Tier seit seiner Ablieferung
mit andern von derselben Krankheit
befallenen Tieren oder mit einem andern
Ansteckungs-Faktor in Berührung ge-
kommen ist, dass die Gesetze oder Ver-
ordnungen gegen ansteckende Krank-
heiten nicht beobachtet wurden, dass
das Tier in das Ausland ausgeführt oder
auf der Eisenbahn versandt wurde.

Jedoch ist der Verkäufer, ausser wenn
das Tier in das Ausland ausgeführt wurde,
zur gesetzlichen Gewähr verpflichtet,
wenn der Käufer den Beweis erbringen
kann, dass die ansteckende Krankheit
schon vor dem Ankauf bestand.

Art. 11. Ist über den Anspruch auf
Wandelung ein Rechtsstreit anhängig,
so kann der Richter, auf Antrag der einen
oder anderen Partei, die öffentliche Ver-
steigerung und die Hinterlegung des Er-
löses anordnen, sobald die Besichtigung
nicht mehr erforderlich ist.

Art. 12. Der Käufer eines nur der Gat-
tung nach bestimmten Tieres kann statt
der Wandelung verlangen, dass ihm an
Stelle des mangelhaften Tieres vom Ver.

rédhibitoire, lui en livre un autre qui en
soit exempt. Ce droit s\'exercera dans le
délai prévu pour l\'action rédhibitoire.

Art. 13. Au cas ou le vendeur assume
la garantie d\'un vice non spécifié comme
rédhibitoire, ou s\'il atteste l\'existence
d\'une qualité, de l\'animal, le délai de
garantie, à défaut de stipulation contraire,
sera de trente jours.

Art. 14. Les juges de paix connaissent
sans appel, jusqu\'à la valeur de 150 fr.,
et, à charge d\'appel, à quelque valeur
que la demande puisse monter, des actions
prévues par la présente loi. Les demandes
devront être formées devant le juge de
paix du domicile du vendeur.

La citation en justice sera précédée
d\'un avertissement à donner dans les
formes prévues par l\'art. 2 de la loi sur
la compétence en matière civile et com-
merciale du 24 janvier 1874. En cas de
non-comparution du défendeur, l\'action
sera réputée avoir été régulièrement
intentée par l\'avertissement, pourvu
que cet acte ait été suivi dans les quinze
jours de sa date, d\'une citation en justice.

Mandons et ordonnons que la présente
loi soit insérée au Mémorial, pour être
exécutée et observée par tous ceux que
la chose concerne.

Arrêté grand-ducal du 4 juin 1908, concer-
nant l\'exécution de la loi du 21 avril 1908
sur les vices rédhibitoires des animaux
domestiques.

Nous GUILLAUME, par la grâce de
Dieu, Grand-Duc de .Luxembourg, Duc
de Nassau, etc., etc., etc.;

käufer ein mangelfreies geliefert werde.
Dieser Anspruch ist in der für die Ge-
währklage vorgesehenen Frist zu erheben.

Art. 13. Uebernimmt der Verkäufer
die Gewährleistung wegen eines nicht
zu den Hauptmängeln gehörenden Feh-
lers, oder sichert er eine Eigenschaft de-
Tieres zu, so beträgt die Gewährfrist, in
Ermangelung gegenteiliger Vereinbarung,
dreissig Tage.

Art. 14. Die Friedensrichter erkennen,
ohne Berufung, bis zum Betrage von
150 Franken, und, mit Berufung, über
jeden höheren Betrag, in den auf Grund
gegenwärtigen Gesetzes angestrengten
Klagen. Die Klagen sind vor dem am
Wohnort des Verkäufers zuständigen
Friedensrichter zu erheben.

Der gerichtlichen Vorladung hat \'int
Kündigung, in den durch Art. 2 de-
Gesetzes vom 24 Februar 1874, über die
Zuständigkeit in Civil- und Handelssa-
chen, vorgesehenen Formen, voraufzu-
gehen. Bei Nichterscheinen des Beklagten
gilt die Klage als durch die Kündigung
regelrecht eingebracht, wofern binnen
fünfzehn Tagen nach der Kündigung eine
gerichtliche Vorladung erfolgt.

Art. 15. Die Gesetze vom 18 April 1851
und 13 Dezember 1870 sind ausser Kraft
gesetzt.

Befehlen und verordnen, dass diese>
Gesetz im „Memorial" veröffentlicht
werde, um von Allen, die es betrifft, aus-
geführt und befolgt zu werden.

Grossh. Beschluss vom 4 Juni 190S, be-
treffend die Ausführung des Gesetzes vom
21 April 1908, aber die Hauptmängel
der Haustiere.

Wir WILHELM, von Gottes Gnaden
Grossherzog von Luxemburg, Herzog zi
Nassau, u. S. w., u. s. w., u. s. w.;

Vu les art. 2, 3 et 8 de la loi du 21 avril
1908, concernant les vices rédhibitoires
des animaux domestiques;

Sur le rapport de Notre Ministre d\'Etat,
Président du Gouvernement, et après
délibération du Gouvernement en conseil:
Avons arrêté et arrêtons:

Art. 1. Sont réputés vices rédhibitoires
dans la vente et l\'échange des animaux
domestiques les maladies et défauts
suivants:

2°. L\'immobilité. Est considérée comme
immobilité la maladie incurable du cer-
veau, formée progressivement ou déter-
minée par une hydropisie cérébrale aiguë,
qui a pour effet un état d\'inconscience;

3°. L\'emphysème pulmonaire. Sont à
considérer comme tel les difficultés de la
respiration causées par une affection
chronique et incurable des poumons ou du
cœur;

4°. Le cornage. Sont à considérer
comme tel les troubles respiratoires causés
par une affection chronique et incurable
du larynx et caractérisés par des bruits
perceptibles;

5°. La fluxion périodique des yeux.
Est considérée comme telle l\'altération
inflammatoire des organes internes de
l\'oeil, lorsqu\'elle provient de causes in-
ternes;

6°. Le tic proprement dit, c.-à-d. avec
éructation soit en l\'air, soit à l\'appui.

La tuberculose, en tant qu\'elle a
déterminé un préjudice général à l\'état
d\'alimentation;

Nach Einsicht der Art. 2, 3 und 8
des Gesetzes vom 21 April 1908, betref-
fend die Hauptmängel der Haustiere;

Auf den Bericht Unseres Staatsminis-
ters, Präsidenten der Regierung, und nach
Beratung der Regierung im Conseil;

Art. 1. Für den Verkauf oder den
Tausch von Haustieren gelten als Haupt-
mängel nachstehende Krankheiten und
Fehler:

2. Dummkoller (Koller, Dummsein).
Als Dummkoller ist anzusehen die all-
mählich oder in Folge der akuten Ge-
hirnwassersucht entstandene, unheilbare
Krankheit des Gehirns, bei der das Be-
wusstsein des Pferdes vermindert ist;

3. Dämpfigkeit (Dampf, Hartschlägig-
keit, Bauchschlägigkeit). Als Dämpfig-
keit ist anzuseheil die Atembeschwerde,
die durch einen chronischen, unheilbaren
Krankheitszustand der Lungen oder des
Herzens bewirkt wird;

4. Kehlkopfpfeifen (Pfeiferdampf,
Hartschnaufigkeit, Rohren). Als Kehl-
kopfpfeifen ist anzusehen die durch
einen chronischen und unheilbaren Krank
heitszustand des Kehlkopfs oder der
Luftröhre verursachte und durch ein
hörbares Geräusch gekennzeichnete Atem-
störung;

5. Periodische Augenentzündung (inne-
re Augenentzündung, Mondblindheit).
Als periodische Augenentzündung ist
anzusehen die auf inneren Einwirkungen
beruhende, entzündliche Veränderung an
den inneren Organen des Auges;

1. Tuberkulöse Erkrankung, sofern in
Folge dieser Erkrankung eine allgemeine
Beeinträchtigung des Nährzustandes des
Tieres herbeigeführt ist;

2°. de onze jours pour les maladies et
défauts visés ci-dessus sub D, n°. 2;

3⁰. de quinze jours pour les maladies et
défauts énumérés sub A nos 1, 2, 3, 4 et 6,
C, et B n°. 1;

4 . de vingt-neuf jours pour la fluxion
périodique des yeux, A, n°. 5, et la pleuro-
pneumonie, B, n°. 2.

Si l\'animal vient à périr avant l\'expira-
tion des délais visés ci-dessus sub 2, 3, 4,
l\'action devra être intentée sous peine
de déchéance dans les trois jours, à partir
du jour de la mort de l\'animal; s\'il 11c
reste plus trois jours francs à courir
jusqu\'à l\'expiration du délai ordinaire,
l\'action devra être intentée, sous peine de ^:déchéance, avant l\'expiration de ce
dernier délai.

Art. 3. Sont à considérer comme ani-
maux domestiques destinés à être abattus
pour être livrés à la consommation, les
animaux qui, d\'après l\'intention des par.
ties, doivent être abattus à bref délai pour
être livrés à la consommation humaine.

Art. 4. Le délai pour intenter les ac-
tions en garantie, action en résolution 011
action en diminution de prix, à propos
des animaux domestiques de boucherie,
sera de huit jours.

Art. 5. Les délais mentionnés ci-dessus
seront francs. Sauf le cas prévu à l\'art. ;
2, alinéa dernier, ils courent à partir |
du jour fixé pour la livraison. Si le der- j
nier jour est un jour férié, le délai sera
prolongé au lendemain.

Art. 6. Notre Ministre d\'Etat, prési- ,
dent du Gouvernement, est chargé de :
l\'exécution du présent règlement.

3. fünfzehn Tage bei den unter A, 1, 2,
3, 4 und 6, sowie B, 1 bezeichneten Krank-
heiten und Fehlern;

4. neunundzwanzig Tage bei der perio-
dischen Augenentzündung, A, 5 und der
Lungenseuche, B, 2.

Verendet das Tier vor Ablauf der unter
2, 3 und 4 bestimmten Fristen, so muss
die Klage bei Strafe des Rechtsverlustes,
binnen drei Tagen nach dem Tode des
Tieres eingeleitet werden; beträgt die
Zeit bis zum Ablauf der gewöhnlichen
Frist weniger als drei volle Tage, so muss
die Klage, bei Strafe des Rechtsverlustes,
vor Ablauf dieser letzteren Frist ange-
strengt werden.

Art. 3. Als Schlachtvieh zum Nähr-
verbrauch sind anzusehen die Haustiere,
welche alsbald geschlachtet werden sollen
und bestimmt sind, als Nahrungsmittel
für Menschen zu dienen.

Art. 4. Die Frist zur Anstrengung der
Klage auf Gewährleistung, Wandelung
oder Preisminderung bei Schachttieren
beträgt acht Tage.

Art. 5. Die obenerwähnten Fristen
müssen volle sein. Ausser dem unter Art.
2, Schlussabsatz, vorgesehenen Falle,
beginnen dieselben mit dem für die Ab-
lieferung festgesetzten Tage. Ist der letzte
Tag ein Feiertag, so läuft die Frist bis zum
nächstfolgenden Tage.

Art. 6. L^Tnser Staatsminister, Präsident
der Regierung, ist mir der Ausführung
dieses Beschlusses beauftragt.

i°. Sind seit 1908 Fehler an\'s Licht gekommen in Ihren gesetz-
lichen Massnahmen?

2°. Ist es nicht beschwerlich für die Eigentümer, die Krank-
heiten nennen zu müssen, auf Strafe der Nichtigkeit, oder werden
vielleicht immer erst Tierärzte zu Rate gezogen, bevor man den
Antrag einsendet?

4⁰. Wird der Handel in Pferden nach dem Auslande nicht
benachteiligt durch dieses Gesetz? (Art. 4).

5°. Der Richter ernennt unverzüglich ein oder drei Sach-
verständigen, welche in kürzester Frist ihres Amtes zu walten haben.
Wieviel Zeit vergeht gewöhnlich bevor die Sachverständigen
untersuchen? Wie geht die Sache, wenn z. B. der Richter an einem
Tag abwesend ist, oder die Sachverständigen nicht sofort zu
requiriren sind? Passiert es nicht, dass dann die Sachverständigen
erst sehr spät eintreffen, und ist das nicht schädlich für den Wert
ihres Urteiles?

6°. Ist die Frist ,,15 Tage" nicht zu kurz bemessen, und noch
viel mehr 11 L\'age? Ich dachte mir die Sache so: Der Käufer meint
dass Dämpfigkeit anwesend ist, bei einem durch ihn gekauftes Pferd.
Er lässt sein Tierarzt urteilen. Dieser gibt ein Gutachten ab.
Der Käufer sendet dem Verkäufer das tierärztliche Gutachten.
Dieser sendet seinen Tierarzt um nachzusehen, ob wirklich die ange-
gebene Krankheit bestehen kann. Will dann der Verkäufer das
Pferd nicht zurücknehmen, dann sendet der Käufer dem Friedens-
richter seine Klage.

Dies alles kann beschwerlich in 15 Tagen geschehen. Oder geht
es bei Ihnen vielleicht nicht so?

7°. Angenommen wird dass die Krankheit schon anwesend
war vor dem Verkauf, wenn sie innerhalb der angegebenen Frist
constatirt ist.

Gibt dies niemals Anleitung zum Pflegen von Unrecht? Wenn
z. B. Lungenemphyseem constatirt wird 10 oder 12 Tage nach dem
Kauf, dann kann doch diese Krankheit sehr gut innerhalb dieser
Zeit entstanden sein.

8°. W⁷enn der Verkäufer die Gewährleistung wegen eines zu
den Hauptmängeln gehörenden Fehlers übernimmt, dann ist die
Gewährfrist 30 Tage. Wird auch dann angenommen, dass die
Krankheit schon vor dem Verkauf anwesend war, wenn eine Krank-
heit z. B. 25 Tage nach dem Verkauf constatirt wird?

9°. Wird die Gewährleistung im Handel vielfach auch für
andere Krankheiten als die Hauptmängel übernommen, oder ist
es so geworden, dass nur über die Hauptmängel Streitigkeiten ent-
stehen?

io°. Die Friedensrichter erkennen ohne Berufung, bis zum
Betrage von r50 Franken, und mit Berufung über jeden höheren
Betrag.

Kommt es fielfach vor, dass man in höheren Beruf geht, oder
legt man sich meistens bei der Aussprache des Friedensrichters
nieder? Wenn man in höheren Beruf geht, wird dann der Prozess
langwierig und mit viel Advokaterei und viel Kosten bei Ihnen
berechtet?

ii°. Der gerichtlichen Vorladung hat eine Kündigung (Avertis-
sement) vorauszugehen.

Wenn der Verkäufer die Kündigung empfängt, kann er sich
dann noch mit dem Käufer über die Sache verstehen, und kann
der Antrag dann noch zurückgezogen werden? Wer zahlt dann
die Kosten für die Untersuchung der Sachverständigen, etc.?

Nachdem 1838 das erste, klare, wohldurchdachte, französische
Specialgesetz erlassen worden war, nahmen 1850 die Belgier, und
1851 die Luxemburger das französische Gesetz mit einigen un-
wesentlichen Aenderungen herüber. Nach den, 1884 vorgenommenen
Aenderungen (Frankreich) wurde hier eine Commission mit der
Umarbeitung unseres Gesetzes betraut. Der entsprechende Bericht
möchte alle Gewährsfehler für das Rindvieh gestrichen sehen.

Dagegen wurden Stimmen laut und der Gesetzentwurf wurde
dem Parlemente nicht vorgelegt.

Mittlerweile erschien die Kaiserliche Verordnung (1899), und,
im Jahre 1908, wie man sich hier nicht gut einigen konnte, wurden,
auf Antrag unseres Staatsministers, die deutschen Bestimmungen
im Princip herübergenommen. Für das Verwaltungsreglement
wurden dann einige Aenderungen vorgenommen.

i°. Der Text, die Fristen betreffend, ist unklar; esheisst,, délais
francs" und „beginnen mit dem für die Ablieferung festgesetzten

Tage". Beträgt die Frist nun 15 oder tatsächlich 16 Tage? Eine
Jurisprudenz ist noch nicht gebildet.

2°. Nein! Es wird ein Fehler genannt und, subsidiarisch, auf
irgendwelche andere Fehler Antrag gestellt. Tierärzte werden
immer zu Rathe gezogen.

„Tuberkulöse Erkrankung" ist ein Fehlgriff — wegen der
Schwierigkeit der Diagnose.

4⁰. Nein! Einige mit Gewährsfehlern behafteten Pferde sind
zurückgebracht worden — das ging glatt.

5⁰. Gewöhnlich verstreichen 8 Tage bis zur Untersuchung.
Richter haben wir genug hier: einen Friedensrichter und zwei
Ergänzungsrichter für jeden Kanton. Es kommt vor, dass die
Sachverständigen erst sehr spät operiren.

6°. Ueber die zu kurzen Fristen wird nicht geklagt. Wenn der
Tierarzt des Verkäufers kommt, so lässt man denselben meistens
vor der Tür.

7⁰. Das Prinzip der „présomption légale" hat noch zu keiner
Klage geführt. Die Untersuchung durch den Sachverständigen
findet meistens nach Ablauf der gesetzlichen Fristen statt; alsdann
vermerkt der Sachverständige in seinem Berichte dass der Fehler
schon vor dem Verkaufe bestanden hat, — die Gerichte lassen es
dann so gelten.

8°. Für nicht-Gewährsfehler besteht „présomption légale" je
nach der Natur des Fehlers, — nicht-zugfest, ausschlagen, beissen

ii°. Der Antrag kann zu jeder Zeit zurückgezogen werden.
Der Antragsteller muss dann die Kosten zahlen. Meistens kommt
ein Vergleich zu Stande.

Instituut voor tropische ziekten te Hamburg. Te Hamburg heeft
men een crediet van 1.339.000 Mark verzocht voor den bouw van

een instituut voor tropische ziekten. In de toelichting op het voor-
stel leest men volgens de Hamburger Tagespresse o. m. dat:

,,Het arbeidsveld van het instituut zich niet moet bepalen tot de
studie van de tropenhygiene en geneeskunde van den mensch, maar
zich uit moet strekken tot die van de dieren, om reden het meeren-
deel der tropische aandoeningen bij mensch en dier een zoo groote
onderlinge overeenkomst vertoont, dat van een scheiding daarbij
kwalijk sprake kan zijn.

De tegenwoordige inrichting beantwoordt niet ten volle aan dezen
eisch en men mist daar de gelegenheid voor een grondige bestu-
deering van de tropische ziekten bij de dieren

Verzamelde opstellen uit „Het Paard" 1910. Redacteur — Uit-
gever: A. W. Heidema. Groningen, prijs f 1.75.

De hoofdredacteur-uitgever van ,,Het Paard" heeft de laatste
jaren de goede gewoonte om tegen de Kerstdagen de voornaamste
artikelen, in het afgeloopen jaar in dat weekblad opgenomen,
in boekformaat uit te geven. Nu in den tegenwoordigen tijd zoovele
bladen verschijnen, ziet menigeen er tegen op, om al die periodieken
te bewaren en in jaargangen te verzamelen. Een collectie van de
belangrijkste artikelen is daarom velen welkom.

Van Heidema treffen wij een viertal goed doorwerkte artikelen
betreffende paardenfokkerij in Nederland aan.

W. F. S. geeft in enkele uitvoerige artikelen zeer lezenswaardige
beschrijvingen, 0. a. van een reis naar de groote paardenmarkt
te Lowicz in Polen, van Nederlandsche paardenmarkten, van het
sleepersbediijf in Rotterdam, van den handel in slachtpaarden.

*) Zóó vat men deze aangelegenheid in Duitschland aan! En in Nederland
met zijn uitgestrekt rijk aan koloniën, draagt men niet eens zorg, dat onze
toekomstige veeartsen voor de tropen op eenigszins behoorlijke wijze onderricht
genieten in de ziekten die ze daar hoofdzakelijk te bestrijden zullen hebben.
Nog altijd zien we te vergeefs uit naar eenig antwoord op het, circa medio
1909 door de Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde in Nederland
tot de Regeering gerichte verzoek: „dat aan \'s Rijks Veeartsenijschool in
meerdere mate de aandacht worde gewijd aan het onderwijs in tropische ziekten\'¹.

J. H. K. levert de meeste bijdragen, en wel op velerlei gebied:
extérieur, voeding, verpleging van liet paard, dressuur en rijkunst.
Steeds weet hij, die goed tei zake kundig is, belangstelling te
weKkcn voor het onderwerp, dat hij behandelt. Behalve een tweetal
artikelen, een van den bekenden vroegeren medewerker T. T. en
een van M. C. C. betreffende harddraverijwezen, noem ik ten slotte
een niet onderteekende, zeer lezenswaardige verhandeling over
den Dubbelsprong.

Het getal schrijvers is gering, toch levert de bundel zeer veel
wetenswaardigs op, zoodat ik collega\'s, die geen abonné op ,,Het
Paard" mochten zijn, ten zeerste kan aanraden het boek aan te
schaffen.

Nog kort geleden hoorde ik iemand, die een goede plaats inneemt
onder de Nederlandsche paardenfokkers, klachten uiten over
het onvoldoende zijn der Nederlandsche landbouwbladen in het
algemeen, terwijl hij ook zijn afkeuring uitsprak over bladen,
welke zich bewegen op hippisch gebied. Toen ik hem wees op het vele
goede, dat het weekblad ,.Hct Paard" toch aanbood, was zijn grief,
dat ook dit blad tegenwoordig veel te veel aan de sport offerde
en dat te weinig notitie werd genomen van zaken de paardenfokkerij
rakende. Zelf niet veel voelende voor ren- en harddraverij, sport met
den aanhang van deze, kon ik zijn eerste opmerking niet weer-
leggen, wel echter kon ik hem aantoonen, dat toch ook telkens
over paardenkennis, paardenfokkerij, handel, belangrijke artikelen
in het blad VOofkoFften. Ik kan hem nu dezen bundel ter hand stellen,
waarin ik een serie\' artikelen kan aanstrepen; overtuigd ben ik, dat
hij na lezing zijn omgelijk wel bekennen zal.

Verslagen en Mededeelingen van de Directie van den Landbouw,
1910, N°. 6. \'s Gravenhage, Gcbrs. J. en H. van Langenhuijzen, 1910.
Prijs f 0.50.

In deze aflevering komt een opstel voor, waarop ik de aandacht wil
vestigen. Het bevat een beknopt verslag der van 20 Mei—20 Juni 1910
gehouden veetelling. Na eenige historische bijzonderheden betref-
fende de statistiek van den veestapel hier te lande en een bespreking
van de aanleiding tot en de inrichting van de gehouden telling
komt de schrijver tot de uitkomsten der telling.

Voor ik iets omtrent die uitkomsten meedeel, zij er hier op ge-
wezen, dat men maar niet zoo klakkeloos vergelijkingen mag maken

met de bij vroegere tellingen Verkregen cijfers. De vroegere tellingen
waren eerstens onbetrouwbaar, voor een groot gedeelte door
schatting, ook van onbevoegden, verkregen; de laatste telling
levert veel grooter waarborgen voor juiste uitkomsten. Een groot
verschil tusschen vroegere tellingen en deze ligt ook daarin, dat
zij vroeger steeds plaats hadden in December, en deze van 20 Mei—
20 Juni werd gehouden. Natuurlijk zijn de cijfers bij een telling in
December lager. In de tweede helft toch van het jaar werden er
weinige dieren geboren, terwijl er zeer vele uitgevoerd of geslacht
worden en een aantal dieren sterven. Het laat zich denken, dat dit
bijvoorbeeld bij schapen en varkens belangrijke verschillen maakt.
Voor een statistisch overzicht is het wel jammer, dat niet w^:eder
December is gekozen.

Als argumenten voor het kiezen van Mei—Juni worden aan-
gevoerd, dat bij een telling in den winter sommige veesoorten
niet tot hun recht komen, dat in December de dagen kort en de
gemeentesecretarieën in het laatst van het jaar met werk overladen
zijn. Ik vrees wel, dat de laatste motieven den doorslag hebben
gegeven.

Bij de bespreking van de verschillende huisdieren en vergelijking
met vroeger verkregen cijfers, wordt dan ook reeds in dit
overzicht rekening gehouden met bovengenoemde omstandigheid.

Het aantal paarden is sedert 1904 met 32 100 stuks cl. i. 11 %
toegenomen. Het aantal jonge paarden is veel sterker gestegen,
dan dat van paarden boven drie jaar, hetgeen een gevolg is van
uitbreiding der fokkerij. Was in 1903 het aantal gedekte merriën
45418, in 1909 is dit gestegen tot 63 377.

Opmerkelijk is het feit, dat het aantal paarden in de groote steden
sedert 1904 sterk is gedaald, (in Amsterdam van 3110 op 2937,
in Rotterdam van 3645 op 3418, in den Haag van 3592 op 3097,
in Utrecht van 1340 op 952, in Groningen van 1320 op 1314,)
terwijl in de kleinere steden, bijna overal een vermeerdering is
te constatéeren. Wij zijn met ons rundvee boven de 2 mdlioen ge-
komen, waarvan 1 068 361 melk- en kalfkoeien. Per jaar worden
ruim 400 000 stuks kalveren aangehouden; de toename van melk-
koeien is sedert 1904 10 %, van jongvee beneden 1 jaar 27.7 %
en van boven 1 jaar 22 %. De tijd van telling moge hier van invloed
zijn, toch wijzen .deze cijfers op een krachtiger aanfok. Schapen
zijn er 889036, waarvan 113 933 heideschapen en 775 103 andere
schapen. De cijfers voor heideschapen zijn, zooals te verwachten was,
lager dan in 1904, die voor andere schapen hooger. Door de gunstige

cijfeis, wegens de telling in Mei—Juni verkregen, gaat de verge-
lijking niet op; bewezen wordt zelts, dat de geheele schapenstapel
in aantal is achteruitgegaan. Het aantal geiten is gekomen op
224 23x stuks; een feitelijke vermeerdering van 20 % kan men veilig
aannemen. De toename van het aantal varkens is niet zoo groot,
als ik verwacht had, een vergelijking met 1904 is echter moeilijk.
Xu zijn er 1 259 844 stuks, in 1904 waren er 861 840. Het verschil
in tijd der telling maakt het verschil echter zeer veel kleiner, mis-
schien zelfs wel heel gering.

Wij nemen maar enkele cijfers over, in het overzicht is niet alleen
de wijziging over het geheele land, doch ook die in de verschillende
provinciën aangegeven; er wordt getracht verschillende aigumenten
aan te voeren voor de meerdere of mindere toename of de verminde-
ring, welke geconstateerd wordt.

In dit korte overzicht krijgen wij al een aardigen kijk op de ver-
kregen uitkomsten; wij kunnen de lezing ten zeerste aanbevelen.

Later zal een uitvoerig verslag verschijnen, dat ook een overzicht
geeft van de wijziging van den veestapel in iedere gemeente.

Op 21 Januari 1911 overleed te Rijsoord Bernardus Johan
Aalbers, de oudste veearts in Nederland.

Geboren te Millingen, den 22^sten September 1825, begon hij
zijn studiën aan de Veeartsenijschool te Utrecht in October 1842
en verkreeg hij op 18 Juli 1846 zijn diploma als veearts der i^steklasse met veel lof.

Met jeugdig vuur begon hij de uitoefening zijner praktijk op 7
October 1846 te Oud-Beierland, maar reeds in 1852 verwisselde hij
zijn standplaats met Dubbeldam en in 1856 woonde hij in Nieuw-
Lekkerland, waar hij stoom-rijstpelmolenaar was.

Hoe kwam die snelle verandering tot stand? In een kcrte be-
schrijving¹) van een bezoek te Rijsoord op 18 Juli 1896, door
collega Ellerman te Dordrecht, vindt men het antwoord op die
vraag; het luidt als volgt:

„Zijn gezondheidstoestand en de afkeer, dat het publiek liever
door empiristen bedrogen werd dan door een gediplomeerd veearts
werd bijgestaan, kwelden hem verschrikkelijk. Dit was dan ook de
reden dat hij zich uit de praktijk terugtrok, en rijstpelmolenaar
werd, een zaak waarvan hij toen op 28 (29)-jarigen leeftijd niets
wist."

De strijd tegen de empirie was in die dagen zeer zwaar en het
besluit de praktijk neder te leggen, werd slechts noode genomen,
want uit zijn later leven blijkt steeds groote belangstelling in de
veeartsenij kundige wetenschap en in de beoefenaars daarvan.

Toen op 1 September 1846 eenige Zuidhollandsche veeartsen
zich vereenigden met het bijoogmerk clat hun voorbeeld navolging
zoude vinden in andere provinciën, en dat men een „Algemeene
Maatschappij tot bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland"
tot stand zoude kunnen brengen, was Aalbers een der eersten die
toetrad en de functie van penningmeester op zich nam en ook op
de eerste algemeene vergadering onzer Maatschappij (5 September
1863) was Aalbers aanwezig.

In de af deeling Zuid-Holland was hij jarenlang de schatbewaarder
totdat hij deze functie met die van voorzitter verwisselde; eerst op
27 Januari 1910 trad hij als zoodanig af.

Den 27^sten Augustus 1868 werd hij door de Algemeene vergade-
ring benoemd tot penningmeester onzer Maatschappij; telkens
volgde een herbenoeming en eerst op 1 Januari 1897 gaf hij de
koorden der Maatschappelijke beurs en daarmede het beheer onzer
financiën aan zijn opvolger over. Mochten enkelen meenen, dat de
koorden wel eens te strak waren aangehaald, toch sympathiseerden
allen met hem en namens de Maatschappij werd hem als blijk van
hulde een exemplaar van de Encyclop;edie van Winkler Prins
aangeboden.

Toen Aalbers in 1910, dus op vijf en tachtigjarigen leeftijd,
genoodzaakt was zich geheel uit de veterinaire wereld terug te
trekken, werd hij in de 5i^ste algemeene vergadering, op 16 Sep-
tember 1910 tot eerclid der Maatschappij benoemd.

Intusschen was hij in Juni 1887 naar Rijsoord vertrokken, waar
hij zich vestigde in het gezin van zijn zoon. De praktijk oefende hij
niet meer uit, maar leegzitten ging den levenslustigen grijsaard
slecht af. Hij nam al spoedig ijverig deel aan het werk van zijn
zoon, het tuiniersvak en daarbij had hij vooral succes waar het
gold bestrijding van schadelijke invloeden op de planten. Daarop
was hij terecht trotsch, zooals bleek bij het bezoek van een commis-

sie uit de afdeeling Zuidholland op 18 Juli 1896 (zie hiervoor),
welke hem geluk kwam wenschen bij zijn 50-jarig jubileum als
veearts.

De oude liefde voor de veeartsenijkunde en haar beoefenaars
is bij het klimmen der jaren bij hem niet gedood. Op de vergade-
ringen zijner afdeeling ontbrak hij hoogst zelden en velen zullen
zich den eerbiedwaardigen grijsaard achter de bestuurstafel bij onze
algemeene vergaderingen nog voorstellen en in goede gedachten
houden.

Hij werd begraven den 24^sten Januari 1911 op het kerkhof te
Ridderkerk, waarbij de Maatschappij ter bevordering der veeartse-
nijkunde in Nederland en de afdeeling Zuidholland dier Maat-
schappij, vertegenwoordigd waren door haar voorzitters en secre-
tarissen. De voorzitters herdachten in korte woorden de verdiensten
van den overledene voor het vereenigingsleven der veeartsen.
Een krans van de Maatschappij dekte de baar.

Jarenlang heb ik in de Maatschappij met hem gewerkt en later
ben ik hem als penningmeester opgevolgd. Thans gaat hij mij
voor. Hij ruste zacht.

Het Hoofdbestuur heeft de eer de leden en de besturen der bijzon-
dere afdeelingen, met het oog op eventueele voorjaarsvergade-
ringen, te herinneren aan de bepalingen van artikel 12 van het
huishoudelijk reglement, o. a. betreffende voorstellen voor de a. s.
algemeene vergadering (in te zenden vóór 1 April a. s.) en opgave
van candidaat-lcden voor het hoofdbestuur (in te zenden vóór x Juni
a.s.).

Wat laatstbedoelde opgave betreft, herinnert het hoofdbestuur
er aan, dat 31 December 191X de iste secretaris aftreedt, (art. 17
van het huishoudelijk reglement).

Door het hoofdbestuur is onderstaand schrijven aan de besturen
van de bijzondere afdeelingen der Maatschappij verzonden.

Voorstel van de nieuwe
afdeeling Zuid-Holland
op de jongste algemeene
vergadering.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordering der veeartse-
nijkunde in Nederland heeft de eer U te berichten, dat het, ook bij
nadere overweging, omtrent genoemd voorstel de meening blijft
toegedaan, uitgedrukt in zijn desbetreffend pneadvies.

Het Hoofdbestuur heeft evenwel redenen om te vertrouwen,
dat, wellicht reeds spoedig, stappen kunnen worden gedaan 0111,
zij het dan ook in zeer gewijzigden vorm, iets van het gronddenk-
beeld van bedoeld voorstel, te realiseeren.

Afdeeling Limburg. Als lid dezer afdeeling bedankten de veearts
H. H. Nijssen te Eindhoven en de luitenant-paardenarts P. H. A.
van Aklst te Amersfoort; eerstgenoemde wegens overgang naai-
de afdeeling Noord-Brabant.

In het 38^ste deel, aflevering 1, blz. 13 van het Tijdschrift voior Veeartsenijkunde,
las ik de critiek, welke de heer Wester uitoefent over een idoor mij beschreven
tetanusgeval met complicaties, in het statistisch overzicht der Ibij het Nederlandsch
leger hier te lande in het jaar 1908 behandelde zieke paardejn.

Mij kan deze critiek over het algemeen weinig behagen, ik vincd daar uitdrukkingen
in, welke ik mij van een criticus niet kan voorstellen.

De meeste lezers (zoowel binnen- als buitenlandsche) van cclit tijdschrift, zullen
voorzeker bovengenoemd statistisch overzicht niet lezen, dus <ook niet mijn ziekte-
verslag en hier aan denkende, moet een criticus voorzichtig zijm met de keuze zijner
woorden.

Het betrof hier een patiënt, welke sinds 28 December 1907 in behandeling was
voor goedaardigen droes.

Den I5den Januari 1908 vertoont het dier verschijnselen van traumatische
tetanus tengevolge van een verwonding veroorzaakt door het indringen vair den
halstergesp in de huid en het vleesch ter hoogte van den eersten halswervel, op den
I4den Januari.

Dat tetanus kan optreden 11a een dergelijke verwonding, behoeft toch niet
betwijfeld te worden, daarom begrijp ik niet de opmerking van den heer Wester
,,zou hebben gegeven".

Deze opmerking is te scherp en geeft den indruk, dat men aan den waarheidszin
van den mededeeler twijfelt.

Dat de criticus het woord „reeds" tusschen twee haakjes er bijvoegt duidt erop,
dat hij het betwijfelt, dat tetanus zoo vlug kan optreden.

Hier merk ik op, dat, als men de literatuur over tetanus nagaat, deze er op wijst,
dat er gevallen zijn voorgekomen waarin tetanus reeds na eenige uren optrad.

Beter ware het geweest, als de heer Wester uit mijn ziekteverslag had medege-
deeld, dat den I5den Januari zich verschijnselen van tetanus bij den patiënt
voordeden, den ióden liet antitetanisch serum werd ingespoten enden I7denhet
dier aan acute hersenvliesontsteking overleed, dan wist de lezer het verband tus-
schen de tijden waarin een en ander gebeurde.

„Later" kan wijzen op een tijdsverloop van weken, maanden of jaren. Nu men
echter bovengenoemde, data weet, is de waarschijnlijke veronderstelling, dat de
acute hersenvliesontsteking tengevolge van de inspuiting optrad niet zoo erg
gewaagd, daar dergelijke complicaties niet zijn uitgesloten na onderhuidsche in-
spuitingen en onder de opgenoemde omstandigheden. Mij is dan ook het plaatsen
van een paar dikke vraagteekens achter mijn verslag niet zoo duidelijk.

De heer Verberne beklaagt zich over de door mij gegeven critiek, omtrent het
geval bovenbedoeld.

Zijn klacht bevat in hoofdzaak de mededeeling, dat ik het geval onjuist weergaf
en ook dat ik naar zijn meening critiseerde, waar critiek misplaatst was.

Nu ken ik niets zoo oneerlijk en leelijk, om geen andere termen te gebruiken, als
/ innen uit het verband rukken of iets dergelijks, en dan een critischen boom op te
zetten.

Ik meen mij echter dit verwijt niet te moeten aantrekken, en zal den lezer laten
jordeelen of er inderdaad iets van dien aard door mij werd bedreven.

„Tijdens de ziekte (droes), die een normaal verloop had, werd den I4den Januari,
\'s morgens bij patiënt een wond ter hoogte van den eersten halswervel opgemerkt.
De wond, veroorzaakt door een gesp van het halster, werd behoorlijk behandeld,
doch den volgenden dag vertoonde het paard verschijnselen van tetanus. Tele-

graphisch aan het instituut van Pasteur te Parijs aangevraagd antitetanus-serum
werd dadelijk na ontvangst aangewend. Den volgenden morgen nam men bij
patiënt de verschijnselen van acute hersenvliesontsteking waar, en stierf het paard
nog denzelfden dag (17 Januari). Genoemde paardenarts acht het waarschijnlijk,
dat de acute hersenvliesontsteking een gevolg is van de inspuiting."

„Zoo spreekt de paardenarts Verberne over een wond ter hoogte van den eersten
halswervel, door een halstergesp, welke (reeds) den volgenden dag tot tetanu>
aanleiding zou hebben gegeven. Later werd bij dit dier hersenvliesontsteking waar-
genomen, welke ziekte werd toegeschreven aan de injectie van antitetanus-serum
daags te voren verricht. Mij dunkt, dat hier wel een paar dikke vraagteekens mogen
staan".

Aan den lezer nu de beoordeeling in hoeverre ik het verwijt verdien, oneerlijke
critiek te hebben uitgeoefend.

En was hier critiek misplaatst? Naar mijn meening niet. Ik ben natuurlijk van de
veronderstelling uitgegaan, dat de wond dadelijk na het ontstaan werd opgemerkt,
en de heer Verberne geeft toe, dat dit mag verondersteld worden.

De zaak komt dus inderdaad eensdeels hierop neer, dat ik de mogelijkheid be-
twist van het ontstaan van tetanus in zoo korten tijd.

De heer Verberne zegt, dat er in de literatuur gevallen zijn beschreven, waarbij
de tetanus reeds enkele uren na de verwonding zou zijn opgetreden.

Ik betwist dit niet. Maar die gevallen zijn zeer weinige, en betreffen meest
veulens, terwijl de incubatie meestal 1 a 2 weken duurt. En van die enkele gevallen,
waarbij dan het zeer korte incubatietijdperk zou zijn waargenomen, betwijfel ik
ook nog de juistheid. Immers, de aetiologie van tetanus, voor zooverre wij die
nu kennen, als uitsluitend veroorzaakt door tetanusbacillen, doet dat wel haast
onbegrijpelijk schijnen.

Bovendien is het zoo gemakkelijk de conclusie te trekken dat de eventueel opge-
merkte verwonding ook de tetanus-bacillen bevat, maar daarom is dat nog niet
steeds juist. Er kunnen althans bij dieren ook nog andere niet opgemerkte kleine
verwondingen hebben plaats gehad, die wellicht juist de porte d\'entréc vormen
voor de invasie van de bacteriën. De verwarring van post en propter is hier al zeer
gemakkelijk, tenzij men de bacillen in de wond aantoont.

Ook nog om een andere reden vertrouw ik die een of twee gevallen niet. Men
moet bij de beoordeeling daarvan niet vergeten, dat men vroeger (vóór 1884)
meende, de tetanus na verwonding te moeten toeschrijven aan verscheuring van de
periphere zenuwen, waarna reflectorisch de krampen zouden worden opgewekt.

Dat standpunt is nu natuurlijk geheel verlaten, hoewel de heer Verberne de
uitdrukking ,,Tetanus traumalica" nog gebruikt.

.Maar deze veronderstelde aetiologie deed den waarnemer natuurlijk verlegen
zijn met de verklaring van een zoo langdurige incubatie (meestal 1 a 2 weken),
11a de verwonding.

Vandaar voor een deel naar het mij voorkomt, dat men vroeger zonder critiek
dergelijke waarnemingen accepteerde. Later 11a de vaststelling van de aetiologie,
\'s men omgekeerd verlegen geraakt met zoo\'n uiterst korte incubatietijd. Waaruit
b.v. mijn critiek weer voortvloeide.

Het andere deel van mijn critiek betrof de veronderstelling, dat reeds den dag,
volgende op de inspuiting van antitetanus-serum, door die injectie hersenvlies-
ontsteking zou kunnen ontstaan zijn.

De heer Verberne duide mij niet ten kwade, dat ik de mogelijkheid daarvan
bestrijd. Wanneer de waarnemer een intoxicatie had vermoed, dan zou dit iets
plausibels hebben, maar hoe na inspuiting van een steriele stof een ontsteking kan
optreden, binnen 24 uren, is mij onduidelijk.

De heer Verberne houde mij dus ten goede, dat ik de plaatsing van de vraag-
teekens nog altijd niet ongemotiveerd acht. Ik wil hier niet den schoolmeester
spelen; maar zou het heele geval niet beter te verklaren zijn, door aan te nemen, dat
de gesp de vliezen van het verlengde merg raakte, en zoo tot de ontsteking aan-
leiding gaf, terwijl dan dc krampen als symptoom daarvan moeten worden opgevat.

Deze critiek van een algemeen standpunt beoordeelende, zou men misschien
aanleiding kunnen hebben te vragen, waarom dat statistisch overzicht in het tijd-
schrift is besproken.

Der gewoonte getrouw, is dit, evenals vorige jaren, gebeurd, en water en melk
schenk ik nu eenmaal niet.

Gelet op de artt. 62, sub d, en 63 van het Koninklijk besluit van 24 Juni 1908,
n°. 50, houdende voorschriften ter uitvoering van art. 5 der Wet op de uitvoer-
keuring van vleesch 1907 (Staatsblad n°, 217);

I. in te trekken zijne beschikking van iS Octobcr 1909, Directie van den Land-
bouw, n°. 10117, keuring van Vee en Vleesch;

a. varkensvleeseh, overeenkomstig de bepalingen van bovengenoemd Konin-
klijk besluit ter keuring aangeboden, met de bedoeling het na verduurzaming uit
te voeren, zal onmiddellijk nadat het voor uitvoer geschikt is bevonden worden
voorzien van een stcmpelmerk, ingericht als volgt:

b. afdrukken van dit stempelmerk zullen worden aangebracht op iedere
lichaamshelft, op de plaatsen, aangegeven door kruisjes op onderstaande teekening.

De plaatsen a en b zijn gelegen respectievelijk op de binnenvlakte van de dij en
de binnenvlakte van den opperarm;

c. het merk, omschreven in art. 6i van het Koninklijk besluit van 24 juni
1908 n . 50, zal aan het sub a bedoelde varkensvleesch door den Rijkskeurmeester
niet. worden aangebracht, dan nadat hem bij onderzoek is gebleken, dat dit vleesch
nog voor uitvoer geschikt is.

Tarief van vergoeding voor overgenomen tuberculeuze runderen. De Minister
van Landbouw, Nijverheid en Handel;

Gelet op artikel 7 van het Koninklijk besluit van 1 December 1910 (Staatsblad
n°. 364), houdende bepalingen ter bevordering van de bestrijding van de tubercu-
lose onder het rundvee;

1. dat de vergoeding, welke zal worden gegeven voor krachtens het bovenaan"
gehaalde Koninklijk besluit door het Kijk ter slachting overgenomen tuberculeuze
runderen, zal worden berekend naar het volgende tarief:

Vee in goeden voedingstoestand verkeerende, en zonder zichtbare ziekte-
verschijnselen:

a. dragend en melkgevend fokvee, niet ouder dan 6 jaar: f 0.38 per K.G. levend
gewicht;

b. dragend en melkgevend fokvee, ouder dan 6 jaar, f 0.35 per K.G. levend
gewicht;

een en ander vermeerderd met f 2.- voor elke liter melk, welke het dier per dag
geeft, mits de melkgift ten minste 6 liter per dag bedraagt.

Vee, niet vallende onder klasse 1 of klasse III, met of zonder zichtbare ziekte-
verschijnselen: f 0.30 per K. G. levend gewicht.

Vermagerd vee en vee met ernstige ziekteverschijnselen, f 0.20 per K.G. levend
gewicht;

2. dat het wegen der runderen zal geschieden, ter keuze van den belanghebbende,
hetzij op zijne kosten door een beëedigden weger in of in de nabijheid van zijne
woonplaats, hetzij op Rijkskosten, zoo spoedig mogelijk na aankomst in het voor
de afmaking bestemde slachthuis.

Verstrekking van entstof en serum tegen het besmettelijk verwerpen (in-
fectieuse abortus) der koeien. L)e Directeur-Generaal van den Landbouw brengt
ter algemeene kennis, dat, ingaande 1 Februaria. s., van Rijkswege entstof en serum
tegen het besmettelijk verwerpen der koeien kosteloos en portvrij op aanvrage
worden verstrekt aan in Nederland gevestigde veeartsen.

De aanvragen behooren als regel schriftelijk te geschieden en zijn te richten
tot de Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, te Rotterdam.

In spoedeischende gevallen kunnen de aanvragen telegraphisch gericht worden
tot ,,Seruminrichting Rotterdam".

leder veearts ontvangt met de entstof en het serum eene gebruiksaanwijzing
en een gedrukt formulier, hetwelk hij, wanneer de resultaten van de aanwending
van de entstof en het serum bekend zijn, portvrij moet inzenden aan de Rijk sserum-
inrichting.

Invoer van slachtschapen in België. Blijkens eene mededeeling in den Belgischen
Moniteur van 14 Januari 1911, is van af 15 Januari de invoer van slachtschapen,
bestemd voor het slachthuis te Bergen, toegestaan langs alle tolkantoren, thans
openstaande voor den invoer van dergelijke dieren.

Gouvernementsveeartsen voor Ned. Indië. Voor den burgerlijken veeartsenij-
dienst in Nederlandsch-Indië worden gevraagd veeartsen, die aan de Rijksveeartse-
nijschool het diploma van veearts hebben verkregen.

Zij die in aanmerking wenschen te komen, moeten zich bij een gezegeld adres
aanmelden bij het Departement van Koloniën, onder overlegging van:

b. een bewijs van voldoening aan de wet op de nationale militie, afgegeven
door een Commissaris der Koningin;

c. een bewijs van goed maatschappelijk gedrag, na dagteekening dezer afge-
geven door den burgemeester van de laatste woonplaats;

e. eene opgave of de adspirant gehuwd of ongehuwd is en c. q. van het aantal en
den leeftijd zijner kinderen.

Door een vanwege het Departement van Koloniën in te stellen geneeskundig
onderzoek zal moeten blijken dat de uit te zenden veearts physiek geschikt is
voor den Indischen dienst.

a. overtocht voor Gouvernementsrekening als passagier der eerste klasse,
en c.q. ook voor het wettig gezin;

Hetgeen te dezer zake door de Regeering wordt betaald, moet teruggegeven
worden, wanneer de uit te zenden veearts binnen vijf jaren 11a zijne aankomst op
Java, om andere reden dan wel bewezen ziels- of lichaamsgebreken, buiten eigen
toedoen ontstaan, uit \'s lands dienst wordt ontslagen, wanneer hij niet binnen
den hem aan te wijzen termijn naar lndië vertrekt, dan wel de reis derwaarts moed-
willig afbreekt. Eene schriftelijke verbintenis wordt daaromtrent gevorderd;

c. eene voorloopige bezoldiging van f 150. \'s maands, ingaande met den dag
van aankomst in Nederlandsch-Indië.

In Indië zal genoten worden een traktement van f 275. \'s maands, na elke drie
jaren werkelijken dienst te verhoogen met f 75.— \'s maands, totdat een maximum
traktement van f 725. \'s maands zal zijn bereikt.

Ten opzichte van de bepalingen omtrent verlof, pensioen, weduwenpensioen enz.,
staan de veeartsen gelijk met de overige burgerlijke landsdienaren in Nederlandsch-
Indië.

Het activiteitstraktement gaat in Indië in met den eersten der maand volgende
op die waarin de benoeming door den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-
Indië zal hebben plaats gehad en de betrekking zal zijn aanvaard.

Het traktement is onderworpen aan eene korting van 2 pet. ten behoeve van de
burgerlijke pensioenen en van 5 pet. voor de gewone bijdrage aan het Weduwen- en
weezenfonds voor burgerlijke ambtenaren in Nederlandsch-lndic. Bovendien is bij

eerste indiensttreding te voldoen, ten behoeve van laatstgenoemd fonds, door
gehuwden twee maanden en door ongehuwden één maand traktement. Bij bevorde-
ring door gehuwden tweemaal het bedrag der verhooging over één maand, door
ongehuwden éénmaal. Bij huwelijk één maand traktement.

Deze contributiën zijn te voldoen in twaalf maandelijksche termijnen. Eene
contributie in eens is in geval van huwelijk nog verschuldigd wegens verschil in
leeftijd der echtgenooten, wanneer dat verschil meer dan negen jaren bedraagt.

Cursus voor opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag aan de Rijks-
veeartsenijschool. Op 27 en 28 Januari 1.1. had het eindexamen van den in 1910
gehouden cursus plaats, waaraan door alle 8 leerlingen werd deelgenomen.

Het examen werd afgenomen door de heeren Kroon en Van Horsen, onder
toezicht van een daartoe door den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel
aangewezen commissie, de heeren Schimmel, Motims en Heidema. Op den 2den
dag werd het gedeeltelijk bijgewoond door den Inspecteur van het Landbouw-
onderwijs Dr. H. K. M. van de Zande.

a. Het beoordeelen van een paard voor het beslag, het maken van 2 hoefijzers
voor en het beslaan van een vóór- en een achterhoef van dit paard.

b. Het maken van een hoefijzer van afwijkenden vorm: 4 candidaten kregen
een klapstrijkijzer, de 4 anderen een balkijzer te vervaardigen.

c. Het beslaan van een abnormalen hoef ei) daarvoor vervaardigen van een
hoefijzer.

Beslagen werden: 2 hoeven met Engelsche veerkrachtige hoefzolen, 1 hoef met een
afgebroken balkijzer, 2 hoeven met een ketelijzer, 1 hoef met een zijgewichts-
strijkijzer voor een harddraver, 2 volhoeven met kunsthoorn en balkijzer.

Aan zeven smeden werd het diploma als onderwijzer in practisch hoefbeslag
uitgereikt, n.1. aan de H.H.

Aan de twee eerstgenoemden werd meegedeeld, dat hun examen loffelijk moest
worden genoemd. Kroon.

Vergadering van de Afdeeling Noord-Brabant gehouden op 9 Januari 1911
te Breda. Voorzitter: de heer \\Y. 1\'aimans. Aanwezig 15 leden en 2 introducés.

Op deze vergadering werd o. a. besloten de contributie te bepalen op i\' 12. —,
werd tot lid aangenomen de heer P. Bouman te Oosterhout, terwijl de volgende
vergadering gehouden zal worden te \'s Bosch op een der dagen tusschen 23 en
30 Maart a. s.

Voor het wetenschappelijke gedeelte der vergadering was gezorgd door den heer
Jos. Arntz met een zeer interessante lezing over:

„De kalfziekte als cultuurziekte en hare verschijnselen uit een toxicologisch oogpunt.\'-

Spreker, van de veronderstelling uitgaande, dat de kalfziekte door een niet\'
bacterieel stofwisselingsproduct veroorzaakt wordt, beproeft in het eerste gedeelte
zijner voordracht een pharmacodynamische classificatie dier stof en komt tot de
conclusie, dat zij behoort tot de neurotica peripherica depri men tia en tusschen de
veratrine- en atropine-groep zou moeten worden gesteld.

In het tweede gedeelte gaat spreker uit van het standpunt dat de kalfziekte is
een cultuurziekte en de oorzaak moet gezocht worden in die organen, welke het
meest gecultiveerd zijn, n.1. de geslachtsorganen. Na een korte bespreking der
hormonentheorie komt spreker, mede op grond van door hem verrichte proeven,
tot de conclusie dat het uterushormoon de melkklier tot werking brengt en door
overproductie de kalfziekte veroorzaakt.

Aan het slot der voordracht, die geheel het karakter eener voorloopige mede
deeling droeg, gaf spreker een overzicht van de gedane proeven betreffende het
kunstmatig opwekken der Gebarparese en de zuivere bereiding van het hormoon,
benevens het verdere onderzoekingsplan. Bij het geanimeerde debat werd er door
den inleider de nadruk op gelegd, dat het wezen der kalfziekte is eene bloedsdruk-
verlaging en de tegenwoordige therapie berust op de aanwending van een physio-
logisch tegengift; het tegengift zdve wordt door het organisme onschadelijk ge-
maakt.

Verder werden door den heer Hilwig medegedeeld twee gevallen van cornagever-
schijnselen bij paarden, veroorzaakt door gebroken trachea-ringen.

De heer Köhler deelde mede, dat bij de behandeling van acute tympanitis bij
runderen rekening moet worden gehouden met de oorzaak daarvan; meer bijzonder
werd opgemerkt, dat wanneer het eten van meel de oorzaak is, de gassen zich niet
boven, maar in de voedselmassa bevinden, zoodat de penssteek dan niet veel
resultaat heeft. In het debat, dat hierop volgde, werd opgemerkt, dat in verband
hiermede van Fransche zijde ook een onderscheid wordt gemaakt tusschen de
,,indigestion gazeuse" en de ,,indigestion spumeuse".

oog op het veelvuldig voorkomen dezer ziekte en het ernstig karakter, dat zij
aanneemt, worden pogingen aangewend, om de verplichte voorjaars-hengsten-
keuring, welke moet plaats hebben op 6 Februari a. s. te Kattendijke, plaats te doen
hebben in Bergen op Zoom; verder om de premiekeuringen, uitgeschreven in de
tweede helft van Februari, voor Zuid-Beveland uit te stellen, alsmede de in Maart
te houden centrale keuring te Gocs van hengsten uit de provincie, welke voor
een prijs in aanmerking komen.

dringen, de z.g.n. hengstenmarkten, waarop in het voorjaar de dekhengsten van
het eiland eiken Dinsdag ter bezichtiging worden bijeengebracht, te verbieden.

Jodoform en phagocytose. In de 28 Januari 1911 gehouden vergadering van de
afdeeling der Kon. Academie van Wetenschappen, bestemd voor de wis- en natuur-
kundige wetenschappen, deed Prof. Hamburger te Groningen, mede uit naam
van de heeren J. de Haan en F. Bubanovic, een mededeeling over den invloed
van jodoform, chloroform en andere in vet oplosbare stoffen op de phagocytose.

Spr. wees erop, dat reeds meer dan 30 jaren jodoform wordt toegepast bij de
wondbehandeling. Aanvankelijk meende men. dat de gunstige invloed berustte op
een antiseptische werking der stof, doch men kwam daarvan terug, toen het bleek,
dat bacteriën zich in een jodoformhoudend milieu krachtig konden ontwikkelen.
Toen werden andere hypothesen opgesteld, die hoofdzakelijk het oog gericht hadden
op de afsplitsing van jodium. Geen van alle heeft echter algemeene bevrediging
geschonken.

Uit proeven, verricht in gemeenschap met de heeren J. de Haan en F. Bubano-
vic, is nu gebleken, dat jodoform in hooge mate het vermogen bezit, de phagocytose
(opneming van bacteriën of andere partikeltjes door witte bloedlichaampjes)
te bevorderen. Een oplossing van 1 op 5 millioen (of van 1 gram-molecuul jodoform
op 2 millioen liter zoutoplossing) dost dit nog op zeer duidelijke wijze. De oorzaak
van deze werking kan niet toegeschreven worden aan de afsplitsing van jodium
of jodium-ionen; immers beide gaan de phagocytose tegen,doch moet gezocht worden
in het vermogen van jodoform om in vetachtige substanties op te lossen. Het mag
toch als een vaststaand feit beschouwd worden, dat de uitwendige begrenzing dei-
cellen uit vetachtige substantie is opgebouwd. Deze zal nu door het jodoform meer
vloeibaar worden, de oppervlaktespanning der cel zal verminderen, de beweging
der witte bloedlichaampjes zal vergemakkelijkt en versneld worden en daardoor
het phagocytair vermogen bevorderd.

Was deze voorstelling juist, dan moesten andere in vet oplosbare stoffen hetzelfde
effect hebben. Van deze werden voor dit doel 4 typen onderzocht, nl. chloroform,
benzol, kamfer en terpentijn. Inderdaad bleek nu, dat alle vier in hooge mate het
vermogen bezitten, de phagocytose te versnellen. Chloroform b.v. werkte nog
duidelijk in een concentratie van 1 op 5 millioen. In een verdunning van 1 op
500.000 bedroeg de vermeerdering der phagocytose ongeveer 45 pet. doch in geringe
verdunning, b.v. 1 op 10.000, ontstaat een verlangzaming; wat begrijpelijk is, omdat
dan de verlammende werking op het protoplasma zich doet gevoelen.

Bij benzol en kamfer werden soortgelijke verschijnselen waargenomen, ook bij
terpentijn. Bij het laatste denkt men onwillekeurig aan de therapeutische toe-
passing van inhalatie van terpentijndamp en van harslucht bij bacteriëele processen
in de ademhalingsorganen.

i°. omdat gebleken is, dat vetoplossende stoffen ook kunstmatige bevruchting
van zeeëgel- en van zeestereieren kunnen verwekken, hetgeen door spr. verklaard
werd door er op te wijzen, dat ook van de eieren de vetachtige membraan door de
inwerking van genoemde stoffen wordt verweekt, tengevolge waarvan de beweging

van het protoplasma, welke aan de celdeeling ten grondslag ligt, vergemakkelijkt
wordt en nu tot uiting kan komen;

2°. wordt door genoemde, in zijn laboratorium verrichte onderzoekingen,
licht ontstoken in het welbekende, doch tot dusverre geheel onverklaard gebleven
verschijnsel, dat narcotica, zooals bijv. chloroform en aether, in den aanvang of
ook in kleine hoeveelheid exciteeren, doch in grootere hoeveelheid verlammend
werken.

Hoefbeslag-examens in Limburg. Van den cursus te Venraij (leeraar de veearts
Sala) slaagden 17 leerlingen van de 21; van dien te Sittard (leeraar de veearts
L. van Kempen) 16 leerlingen van de 17. De examen-commissie bestond uit de
heeren H. j. C. van Lent en W. A. H. van Horsen benevens resp. de heeren Sala
en Van Kempen.

Een landbouw-hoogeschool te Utrecht. De gemeenteraad van Utrecht heeft aan
den minister van landbouw, nijverheid en handel een adres verzonden, waarin
verwezen wordt naar het wetsontwerp betreffende de stichting van eene middelbare
Nederlandsche landbouwschool te Groningen en een middelbare koloniale land-
bouwschool te Deventer, waardoor zou -worden tegemoetgekomen aan het aan de
Wageningsche school heerschende plaatsgebrek.

Adressant beroept zich op het advies der ineenschakelingscommissie om een land-
bouw-hoogeschool te vestigen in of in de onmiddellijke nabijheid eener universiteits-
stad en uit de meening, dat Utrecht daarvoor bijzonder geschikt zou zijn. De
gemeenteraad te Utrecht verklaart zich daarom bereid aan het rijk kosteloos af te
staan voor den bouw van een landbouw-hoogeschool te Utrecht een terrein van
4 a 5 hectaren gelegen aan den Amsterdamschen straatweg en voorts de voor
bouwkosten benoodigde gelden voor te schieten, alsmede de electrische gemeente-
tramlijn door te trekken tot de plaats, waar de bouw zal geschieden.

Een afdruk van het adres is gezonden aan de leden van de beide Kamers der
Staten-Generaal.

Slachtoffer der vivisectie. Men herinnert zich het geval met de fontein in een park
in de Londensche gemeente Rattersea, waarop het beeld stond van een hond en
een opschrift, waarin vermeld werd, dat dit gedenkteeken was opgericht ter her-
innering van den bruinen hond, die aan de Londensche universiteit dood was
geviviseceerd, en van een aantal andere honden, die in 1902 in de laboratoria van
die universiteit hetzelfde lot hadden ondergaan. Het gedenkteeken was in 1906
opgericht door een vereeniging ter bestrijding van de vivisectie en door den ge-
meenteraad aanvaard. In 1910, toen er herhaaldelijk opstootjes waren geweest,
veroorzaakt door studenten, die aan het opschrift aanstoot namen, verwijderde de
gemeenteraad de fontein. De vereeniging daagde daarop de gemeente voor het
gerechtshof en verlangde, dat zij de fontein op een geschikte plaats weer zou
opstellen. Het gerechtshof heeft nu echter den eisch afgewezen.

Voordracht keuringsveearts ts Arnhem. Voor de benoeming tot keuringsveearts
aan het gemeenteslachthuis te Arnhem, bevelen B. en W. aan de heeren S. G Zwart
en E. Vleming, beiden te Rotterdam.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

a. met ingang van 5 Februari 1911 het houden van markten, openbare ver-
koopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren
en varkens te verbieden, in het gedeelte van de provincie Limburg, dat gelegen is
ten zuiden van de gemeente Susteren;

b. te bepalen dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub a be-
doelde verbod n9odzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in de provincie Limburg, onder de door den
districtsveearts te Roermond aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

a. met ingang van 8 Februari 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren cn varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de ge-
meente Sittard, omvattende het gehucht Lcijenbroek, met uitzondering van de
gedeelten genaamd Watersleyhof cn Casino;

b. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub a bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
burgemeester van Sittard. onder de door den districts-veearts te Roermond aan
te geven voorwaarden.

Er worden strenge maatregelen genomen, om de uitbreiding van het mond- en
klauwzeer in deze omstreken tegen te gaan. Van den landbouwer Qeijs, te Leij-
enbroek, bij Sittard, in wiens stallen een geval van die ziekte is geconstateerd,
zijn Donderdag (2 Februari) 17 stuks hoornvee afgemaakt. De dieren werden per
as naar het slachthuis gebracht. Waarschijnlijk zal het geheele gehucht Lejjenbroek
door soldaten worden afgezet.

In het gehucht Leijenbroek bij Sittard, waar weer een geval van mond- en
klauwzeer werd geconstateerd, worden thans de wettelijke voorschriften streng
toegepast. Gisteravond (6 Februari) arriveerden een achttal marechaussee, die met
het toezicht te Leijenbroek zullen worden belast.

Den 5den Februari 1911 vergaderde de Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
dienst te Roermond met den Districtsveearts voor Limburg, de adsistent-
districtsveeartsen voor Noord-Brabant en Zuid-Holland, de plaatsvervangende
districtsveeartsen, de praktizeerende veeartsen en de slachthuisdirecteuren
in de provincie Limburg, ter bepaling van verdere maatregelen tegen het
mond- en klauwzeer, waarvan de eerste gevallen werden geconstateerd
te Sittard, niet ver van de Duitsche grens. Een algemeene stalinspectie werd
voorgeschreven. Aan de veeartsen werden vier soorten kaarten uitgereikt (ver-
schillend van kleur), waarop zij dagelijks bericht moeten zenden omtrent de ge-
inspecteerde stallen en hun bevindingen aan den Commissaris der Koningin, den
Inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst, den Districtsveearts en den Burge-
meester. De vergadering werd door 23 veeartsen bezocht.

Besluit van den 26sten Januari 1911, tot vaststelling van den dag van openstelling
van de gelegenheid, bedoeld in artikel 1 van het Koninklijk besluit van 1 December
1910 (Staatsblad n°. 364).

Wij W I L H E L M I N A, hij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onzen Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel
van 24 Januari 1911, Directie van den Landbouw, n°. 661, 3de Afdeeling, Bureau B;

Gezien Ons besluit van 1 December 1910 (Staatsblad n . 364), houdende be-
palingen ter bevordering van dc bestrijding van de tuberculose onder het rundvee;

Hebben goedgevonden en verstaan:
te bepalen, dat de, in artikel 1 van Ons in het hoofd dezes genoemde besluit
bedoelde, gelegenheid wordt opengesteld met ingang van 1 Februari 1911.

Onze Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel is belast met de uitvoering
van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst,
\'s Gravenhage, den 2Östen Januari 1911.

Rijksvoorjaarskeuringen van dekhengsten. De Minister van Landbouw, Nijver-
heid en Handel:

Gelet op de Wet op de paardenfokkerij 1901, gewijzigd bij de wet van 28 April
1906 (Staatsblad n°. 100) en op het Koninklijk besluit van 14 Augustus 1901 (Staats-
blad n°. 204), gewijzigd bij de Koninklijke besluiten van 25 Juni 1906 (Staatsblad
n°. 135) en 6 November 1906 (Staatsblad n°. 278);
Gezien de ingekomen ambtsberichten;

Heeft goedgevonden:
te bepalen, dat de gewone Rijksvoorjaarskeuringen van tot dekking bestemde
hengsten in 1911 gehouden zullen worden:

voor Noordbrabant, op 2 Maart te \'s Hertogenbosch, op 3 Maart te Zevenbergen;
voor Gelderland, op 23 Februari te Tiel, op 24 Februari te Eist;
voor Zuidholland, op 8 Februari te Rotterdam;
voor Noordholland, op 21 Februari te Haarlem;

Stalwedstrijden. Van de stalwedstrijden, door de Hollandsche Maatschappij van
Landbouw uitgeschreven, nemen in den kring Rotterdam 24 stallen deel en in den
kring Amsterdam 27. Voorzitter van de Amsterdamsche hoofdcommissie is de heer
G. Kruseman te Houtrijk en Polanen, en Dr. S. I. M. Mogendorff, veearts te
Schoonhoven, treedt op als voorzitter van de Rotterdamsche commissie.

Landbouwtentoonstelling in 1913. De opening van de landbouwtentoonstelling,
in 1913 vanwege de Koninklijke Nederlandsche Landbouwvereeniging te Scheve-
ningen te houden, is, naar in een vergadering van het hoofdbestuur der Hollandsche
Maatschappij van Landbouw is meegedeeld, verschoven van Juni tot Augustus

Personalia. Tijdelijk toegevoegd bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst,
aan den gouvernements-veearts van het ressort Banjoemas, met standplaats
Poerwokerto, de veeartsenijkundige ambtenaar, ter beschikking van den directeur
van landbouw , B. Eijsenburger, thans tijdelijk toegevoegd aan den veeartsenij-
kundigen ambtenaar, belast met den dienst in het ressort Soerabaja, met standplaats
Soerabaja.

Benoemd tot keurings-veearts aan het gemeente-slachthuis te Arnhem, de
veearts S. G. Zwart te Rotterdam.

Benoemd tot gemeenteveearts te Borger (Dr.), met ingang van 15 Juli
a. s. de heer L. van Bergen, assistent aan de Rijksveeartsenijschool.

Het vertrek van den paardenarts Dr. L. J. H. Stadhouder is nader vastgesteld
op 25 Februari a.s. met het stoomschip ,,Wilis".

De luitenant-paardenarts W. M. P. Pulle is den 9den Februari 1.1. van zijn
detacheering bij het iste regiment veldartillerie te Utrecht ontheven.

Benoemd tot leeraar aan de inlandsche veeartsenschool te Buitenzorg, de veearts
bij den[burgerlijken veeartsenijkundigen dienst, Dr. H. J.Smit, metde bepaling, dat
hij, totdat daaromtrent anders wordt beschikt, tevens belast blijft met de waar-
neming van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in de afdeeling Buitenzorg
der residentie Batavia en als zoodanig het recht behoudt tot het uitoefenen van
particuliere praktijk op den voet van artikel 12 der instructie in Staatsblad 1901
n°. 226.

Overgeplaatst van Batavia naar Padalarang, de paardenarts 2e klasse Dr.
J. A. van der Linde.

Overgeplaatst van Padalarang naar Batavia de paardenarts 2de klasse F. H. Sar-
deman.

Het buitonlandsch verlof wegens langdurigen dienst van den gouverncments-
veearts Dr. B. Vrijburg is met 6 maanden verlengd.

Ter vervanging van den paardenarts der iste klasse D. H. Goossen is aangewezen
als lid van de vaste remonte-commissie, de paardenarts der iste klasse J. Maas,
van het 3de regiment huzaren, en als diens plaatsvervanger de paardenarts der
iste klasse W. Folmer, van het 3de regiment veldartillerie.

De heer T. A. L. Beel werd benoemd tot lid van het comité voor de, ter gelegen-
heid van het Middenstandscongrcs, te Roermond te houden tentoonstelling.

l)e luitenant-paardenarts J. Eggink van het iste regiment veldartillerie, is
9 Februari j.1. van zijn detacheering aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam
ontheven.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordering der vee-
artsenijkunde in Nederland heeft de eer hierbij ter kennis der leden
en der afdeelingen te brengen: het rapport der commissie van drie
clinici, ingesteld bij besluit der 50ste algemeene vergadering
(16 October 1909) en in opdracht hebbende: te onderzoeken, of er
ziekten zijn, welke als koopvernietigende gebreken in de wet zouden
kunnen worden opgenomen en waarvoor waarborgtijden zouden
kunnen worden aangegeven.

De minderheid der commissie heeft van haar afwijkende meening
doen blijken in een uitvoerige nota, welke tevens hieronder volgt.

Gelijk bekend verklaarden de heeren J. Mazure te Amsterdam,
Dh. J. POELS te Rotterdam en J. J. Wkster te Utrecht zich, op
verzoek van het Hoofdbestuur, bereid in bedoelde commissie zitting
te nemen.

Het Hoofdbestuur,
Dr. H. Markus, Voorzitter.
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

Aan het. Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordering der
veeartsenijkunde in Nederland heeft,, de commissie van clinici in
zake koopvernietigende gebreken", benoemd ingevolge besluit
van de 50^sle Algemeene Vergadering dier Maatschappij, de eer het
volgende te rapporteeren:

De commissie heeft gemeend, op de haar gestelde vraag ,,of er-
een lijst van gebreken bij dieren zou zijn op te stellen, welke met
bijbehoorendc waarborgtijden in de wettelijke bepalingen omtrent
koopvernietigende gebreken zou zijn op te nemen", geen antwoord te
kunnen geven zonder deze aangelegenheid in verband met alge-
meene rechtsprincipes te beschouwen.

De commissie is unaniem van oordeel, dat feitelijk slechts
wettelijke bepalingen, waarin het Romeinsche rechtsprincipe
is belichaamd, waarbij dus voor alle verborgen gebreken gelijke
vrijwaring wordt gewaarborgd, principieel ieder zijn recht kunnen
doen verkrijgen; mits steeds de noodige spoed wordt betracht en
voor de behandeling der strijdvragen arbitragecommissies worden
benoemd.

De meerderheid der commissie is van meening, dac reeds om deze
algemeene reden, een lijst van gebreken niet in onze desbetreffende
wetsbepalingen dient te worden opgenomen, terwijl ze bovendien
van oordeel is, dat voor vele ziekten waarborgtijden onmogelijk met
behoorlijke zekerheid op wetenschappelijken grondslag zijn te
baseeren, en om die reden een lijst als bedoeld ook in de wet niet
kan worden opgenomen.

De minderheid der commissie kwam tot een andere conclusie,
waaromtrent in een afzonderlijk rapport uiting wordt gegeven.

Aan het Hoofdbestuur
der Maatschappij ter bevordering
der veeartsenijkunde in Nederland.

De ondergeteekende, uitmakende de minderheid in de commissie
bovenbedoeld, onderschrijft gaarne de uitspraak, vervat in het
eerste aeel harer conclusie.

Ook ik zou het liefst behouden ons tegenwoordig wettelijk
beginsel, mits arbitragecommissies (scheidsgerechten) werden in-
gesteld, met het recht van uitspraak, en steeds spoed werd betracht.

Nu heb ik vroeger gemeend, dat wijziging van onze wettelijke
voorschriften in dien geest gemakkelijk door te voeren zou zijn.

Ik ben echter later, door nadere studie van de zaak, tot de over-
tuiging gekomen, dat onze toestanden daarvoor nog niet rijp
zijn, en dac onze wetgever er voorloopig niet in zal slagen, de
beginselen „scheidsgerechten" en ,,spoed" in een wet belichaamd
te krijgen, ook al wilde hij het.

Blijkbaar toch kunnen in de eerste plaats de „schriftgeleerden"
onze grondwet zoo uitleggen, dat het leekenelement in de recht-
spraak niet toelaatbaar is.

Maar in ieder geval zal onze magistratuur en heel het juris-
tendom zich voorloopig blijven verzetten tegen het optreden
van dat leekenelement, speciaal waar het geldt civiele zaken
(zie hierover de Handelingen van de Nederlandsche juristen-
vereeniging van 1908).

Ook het beginsel spoed zal, vrees ik, als algemeen beginsel in
dezen niet gemakkelijk door te voeren zijn.

Onze magistratuur toch zal zich waarschijnlijk ook verzetten
tegen het zich laten opdringen van specialen spoed, voor een
bepaalde en dan nog slechts kleine groep van aangelegenheden.

En dit in zekeren zin terecht: immers zijn er nog wel meer
aangelegenheden dan de onderhavige, welke spoed vereischen,
ja, bijna al onze rechtzaken vereischen naar \'t schijnt meer spoed
dan kan worden betracht.

Bovendien is lang niet altijd alleen bij den rechter de oorzaak
van tijdverlies te zoeken; immers de advocaat van den gedaagde
tracht dikwijls door chicanes de zaak te traineeren, wel wetende,
dat daardoor alleen reeds soms het geding in het voordeel van
zijn cliënt zal moeten worden beslist.

En ook de kooper wacht dikwijls veel te lang met het indienen
van zijn klacht, waardoor een voorschrift van spoed aan den
rechter nog niet steeds tot resultaat zal leiden.

legenheden zullen waarschijnlijk korte waarborgtijden voor
gebreken, die daarvoor het meest in aanmerking komen, wel het
best tot het doel leiden.

Is eenmaal hiermee spoed verkregen, dan zijn scheidsgerechten
niet meer zóó onmisbaar, omdat daarmee in ieder geval voor de
meest voorkomende strijdvragen de moeilijkheden bij de recht-
spraak aanmerkelijk zijn verminderd.

Ik blijf echter principieel voorstander van scheidsgerechten,
speciaal in den Deenschen geest, met berechting van alle zaken
binnen korten termijn, en met rechtspraak in hoogste instantie.
Dit om verschillende redenen, die ik in mijn artikel hierover in
de aflevering van 1 Januari 1910 aangaf, en daaronder vooral, omdat
in de onderhavige materie scherp omschreven recht dikwijls moeilijk
is te geven en men met het bemiddelingssysteem daarin vervat beter
allebei de partijen kan bevredigen, wat bij de gewone rechtspraak
zeker wel tot de hooge uitzonderingen zal blijven behooren.

Het wil mij overigens voorkomen, dat uit een gemengd systeem
met waarborgtijden, maar waarin ook het Romeinsche principe
zooveel mogelijk blijft vertegenwoordigd, in den geest zooals de
heer Overbeek dat aangaf, inderdaad wel iets bruikbaars is
te maken, hoewel ons rechtsgevoel hiermee niet steeds volkomen
bevredigd zal worden, en het onrecht steeds om een hoekje zal
blijven kijken.

Zullen we, een systeem met waarborgtijden aanvaardend, dan
het Duitsche stelsel invoeren?

Juist de gebreken van het Duitsche stelsel waren aanleiding,
dat een deel der Nedeilandsche veeartsen niets willen weten
van waarborgtijden. Trouwens ook een misverstand is hierbij
in het spel naar ik meen.

De Duitsche wet bepaalt, dat slechts voor zeer enkele in de
wet genoemde verborgen gebreken, en dan nog gedurende slechts
korten tijd, 14 dagen, door den verkooper moet worden ingestaan,
tenzij de kooper uitdrukkelijk iets anders bedingt (§ 483).

Nu is door redenen, die ik zoo aanstonds zal aangeven, die
lijst van gebreken, waarvoor stilzwijgend moet worden gevrij-
waard, in de Duitsche wetgeving al zeer beperkt uitgevallen. Die
gebreken (z.g.n. ,.Hauptmängel") zijn n.1. slechts,

voor paarden: kwade droes, stille kolder, cornage, maanblindheid
en kribbebijten;

2°. door de lijst van gebreken met korten waarborgtijd zoo uit-
gebreid mogelijk te doen zijn.

Men schrijve in onze wet voor, dat voor een aantal te noemen
gebreken kan worden geklaagd, slechts binnen zekeren korten
termijn (z.g.n. waarborgtijd, b.v. 14 dagen) met de bedoeling,
om tenminste voor die gebreken door spoed mogelijk te maken,
dat men een voldoend oordeel kan vellen over de vraag, of het
gebrek in kwestie reeds vóór den verkoop aanwezig was of niet.

Men late echter klachten over andere verborgen gebreken
even goed toe, ook na dien termijn, mits binnen zekeren niet al
te lang genomen tijd (b.v. tot 6 weken) om daarmee te coupeeren,
dat men eventueel 3—6 maanden na den koop den verkooper
nog verantwoordelijk tracht te stellen voor een gebrek.

Nu moet men de practische waarde van dat recht van klagen
ook voor gebreken buiten het lijstje met korten waarborgtijd,
niet overschatten.

De gebreken toch, die het best voor berechting vatbaar zijn,
moeten in de lijst worden genoemd, en voor de andere, waarvoor
cle kans op behoorlijke berechting veel minder groot is, zal men
zoo langzamerhand wel niet dikwijls de uitspraak van den rechter
vragen.

De ziekten welke naar mijn meening in de lijst van verborgen
gebreken met specialen korten waarborgtijd zouden moeten
worden opgenomen zijn,

voor paarden-, chronische aandoeningen van de longen en van
het hart, chronische hersenaandoeningen, chronische aandoeningen
van de voorst", luchtwegen, chronische aandoeningen van de oogen,
intermiltecrcnde kreupelheid, kribbebijten, chronische baarmoederont-
steking, chronische kiesgebreken en kopschudden;

voor koeien: tuberculose, chronische baarmoedcrontsteking, nympho-
manie, blindheid, krampigheid.

Voor deze gebreken zou dan dus het recht van klagen vervallen
14 dagen na den koop.

Daarin schuilt eenig onrecht; immers het kan voorkomen, dat
tenminste een enkele der genoemde gebreken feitelijk reeds voor
den koop aanwezig was, zonder dat het zich gedurende dien korten
waarborgtijd in duidelijke ziekteverschijnselen uitte (tuberculose).

wenschen, dat ook voor deze categorie van gebreken het recht
van klagen na die 14 dagen bestaan bleef.

Intusschen, dat beginsel kan ik niet voorstaan, omdat dan de
voordeelen van dien korten waarborgtijd, n.1. de voorgeschreven
spoed, wellicht imaginair zouden worden. Ik vrees n.1. dat dan
menig benadeelde zou denken: „nu ja, ik kan ook nog na 14 dagen
klagen", en dan zou de toestand ongeveer blijven zooals die
tegenwoordig is.

Men zal dus dat onrecht moeten aanvaarden, en dat kan men
vrij gerust, omdat het inderdaad slechts zelden zal voorkomen.

Er is nog een ander beginsel in de Duifsche wetgeving, dat
vele Nederlandsche veeartsen volstrekt niet aanstaat.

De Duitsche wet bepaalt (§ 484), dat bij constateering van één
der z.g.n. „Hauptmangel", binnen den waarborgtijd, zonder
meer zal worden aangenomen, dat de ziekte reeds vóór den verkoop
bestond.

Dit is een beginsel dat naast het begrip „korte waarborgtijden"
staat, maar door de Nederlandsche veeartsen in den regel er mee
wordt vereenzelvigd. Ook in de Duitsche wet echter staan die
twee begrippen in afzonderlijke artikelen. De meening, dat ze
onafscheidelijk bij elkaar behooren, heeft naar het mij voorkomt
wel eenige verwarring gesticht. Dit is het misverstand waar ik
zoo pas op doelde.

In dit beginsel ligt ook weer onrecht. Immers een verborgen
gebrek kan soms binnen 14 dagen ontstaan. Dit heeft men
natuurlijk ook in Duitschland wel begrepen, en dat is de reden
waarom hun lijstje zoo beperkt is moeten worden. Hierdoor nu
wordt dit onrecht wel gemeden, maar men heeft er een ander
voor in de plaats gesteld.

Overigens mag men niet vergeten, dat er eenig voordeel in
ligt, daar waar het kan, aan te nemen, dat bij constateering van
het gebrek binnen den waarborgtijd het reeds voor den verkoop
bestond.

Het geeft n.1. reeds dadelijk bij constateering zekerheid omtrent
hetgeen zal geschieden, en dit is den serieuzen klager en ook den
serieuzen gedaagde aangenaam. Niets is hem onaangenamer dan
twijfelen en onzekerheid.

Bovendien geloof ik, dat hierdoor de prseventieve werking
van de wetsbepalingen wordt versterkt, omdat de bedrieger
begrijpt, dat hij dan op geenerlei wijze door de mazen zal kunnen
sluipen.

Wanneer men nu met behoud van de waarborgtijden het onrecht
wil vermijden, wat ligt in het feit, dat het gebrek eventueel binnen
den waarborgtijd kan optreden, clan zal de rechter, evenals
tegenwoordig bij onze wetgeving, óók nog moeten vragen: ,.Is
het gebrek aanwezig geweest vóór den verkoop?"

De deskundige zal zich echter in de eerste plaats bij de beant-
woording van laatstbedoelde vraag ook kunnen vergissen, maar
hij zal bovendien wel eens moeten zeggen: „dat weet ik niet".

Men moet dus voor de voordeden van dat imperatieve voor-
schrift niet blind zijn.

Daarom zou ik wenschen, dat voor die gebreken, waarbij de
kans, dat ze zich binnen 14 dagen kunnen ontwikkelen, zeer
gering is, imperatief werd voorgeschreven bij de wet: „de consta-
teering binnen den waarborgtijd staat gelijk met constateering
vóór den koop."

Die gebreken zijn naar mijn meening bij paarden\', intcrmit-
teerende kreupelheid, kribbebijten, kopsehudden; bij koeien: tuber-
culose, nymphomanie en krampigheid.

Voor de overige in de wet te noemen gebreken met korten
waarborgtijd, acht ik de kans, dat ze zich binnen 14 dagen kunnen
ontwikkelen te groot, om zoo maar ,,mir nichts, dir nichts" aan
te nemen, dat ze reeds vóór den verkoop aanwezig waren, wanneer
ze binnen dien tijd worden geconstateerd.

Dus voor chronische aandoeningen van de longen en van het hart,
chronische hersenaandoeningen, chronische aandoeningen van de
voorste luchtwegen, chronische oogaandoeningen, chronische baar-
moeder ontsteking, chronische kiesgebreken, zou ik door den rechter
willen doen vragen: ,,was de ziekte reeds vóór den verkoop
aanwezig?"

Eenmaal dit beginsel aanvaardende, is men veel vrijer in het
bepalen van den waarborgtijd, en kan men natuurlijk ook veel
meer ziekten, respectievelijk groepen van ziekten onder den korten
waarborgtijd brengen, waardoor dus voor veel meer gebreken
specialen spoed wordt verkregen.

Ik meen, dat op de boven aangegeven wijze de bezwaren ver-
bonden aan korte waarborgtijden wel zoo ongeveer kunnen worden
ondervangen, en dat op de bovenontwikkelde grondslagen toch

In ieder geval zullen we beter doen, een dergelijk stelsel te
aanvaarden, dan te blijven staren op een wellicht onbereikbaar
ideaal.

Bij het opstellen van de lijst van verborgen gebreken, die in
de wet zouden kunnen worden genoemd, als vallende onder een
specialen korten waarborgtijd, ben ik uitgegaan van de volgende
beginselen:

2°. Ze moeten de waarde van het dier in hooge mate ver-
minderen, en toch het karakter van verborgen gebreken hebben.
Hierdoor valt krampigheid bij paarden uit. Immers is dit gebrek
in geringe mate aanwezig, zoodat het heusch geacht kan
worden verborgen te zijn, dan is het van weinig belang; is het daar-
entegen van veel belang, dan is het niet meer verborgen.

3°. Ze moeten niet te weinig in aantal zijn, opdat de lijst niet
worde een middel om strijdvragen te smoren.

4°. Ze moeten niet vallen onder de wettelijke bepalingen
omtrent besmettelijke ziekten, omdat de dieren daarmee behept,
uit dien hoofde reeds niet verhandeld mogen worden. Men kan
hiertegen aanvoeren, dat dieren met besmettelijke ziekten toch
alevel soms wel verhandeld worden.

Dit is juist. Maar men kan toch bezwaarlijk van den wetgever
verlangen, dat hij in een tweede wet erkent, dat de bepalingen
van een eerste niet worden nageleefd. Ik zou het daaiom meer
wenschelijk achten, dat bij de revisie van de wet op het veeartsenij-
kundig staatstoezicht hieiin werd bepaald, dat bij constateering
van een besmettelijke ziekte binnen zekeren tijd na den verkoop,
de eventueele schade op den verkooper zou kunnen worden
verhaald.

5°. Ze moeten door deskundigen volkomen objectief, zonder
meer kunnen worden geconstateerd. Hierdoor vallen uit recidi-
veerende koliek, steegheid en melkzuigen.

Deze aandoeningen zijn, tenminste meestal, zeer moeilijk te
constateeien. Het is toeval als de deskundige b.v. een koliek-
aanval te zien krijgt, terwijl pathologisch-anatomische afwijkingen
niet altijd aanwezig zijn. Constateering zou dus, tenminste
gedeeltelijk, op getuigenverhoor moeten berusten en dit zou
zeker dikwijls noodig zijn om uit te maken of het lijden reeds vóór
den verkoop bestond. Wanneer dit er nu toch bij te pas komt,

is het beter, dat de gewone weg wordt gevolgd en is in ieder
geval speciale spoed niet noodig.

6°. De lijsc moet niet toepasselijk zijn op slachtvee, omdat
verzekeringen hierin doeltreffend voorzien.

Ik acht het voor de samenleving veel beter, dat door onderlinge
slachtveeverzekering de kwesties worden voorkomen, dan dat
dit zoo nuttige beginsel door wettelijke bepalingen in haar ont-
wikkeling en algemeene toepassing zou worden gestooid.

7°. De waarborg tij den moeten zooveel mogelijk gelijk worden
genomen, om de bepalingen gemakkelijk „volksgoed" te doen
worden, en verwarringen en vergissingen te voorkomen.

8°. De waarborgtijden moeten niet te kort zijn, om consta-
teering door den kooper steeds mogelijk te doen blijven, en zij
moeten ook niet te lang zijn, waardoor eventueel de verkooper
onrecht zou kunnen worden aangedaan.

Ik geloof dat een termijn van 14 dagen het best aan deze
algemeene eischen voldoet.

Wanneer men nu zegt in de wet: ,,de waarborgtijd is 14 dagen",
dan kan dit nog tot misverstand aanleiding geven.

De vraag is n.1.: „Wat wordt daarmee bedoeld? Is het de tijd
waarbinnen de kooper moet klagen, of is er bij inbegrepen de
tijd die nog verloopt vóór het gebrek door den officieelen des-
kundige is onderzocht?"

Het laatste is feitelijk de juiste opvatting, pas na dit onderzoek
is de verkooper ontslagen van vrijwaring.

Wanneer men den termijn voor de aanklacht op 14 dagen stel*,
wordt dus feitelijk de tijd van vrijwaring 14 plus nog enkele dagen.

Dit is nu geen bezwaar van eenig practisch belang, daar waar
het geldt die gebreken, waarvan wordt aangenomen, dat ze ook
voor den koop aanwezig waren, indien ze gedurende den waarborg-
tijd zijn geconstateerd; immers men mag veilig aannemen, dat
de kooper niet voor zijn pleizier klaagt en daarmee waagt het
proces te verliezen.

Maar wel kan die verlenging van waarborgtijd nadeelig zijn
voor een der partijen, indien het geldt die ziekten, vvaarvan de
deskundige zal moeten uitmaken, niet alleen dat ze aanwezig
zijn, maar ook of ze reeds vóór den verkoop bestonden. Immers
hoe langer de termijn van vrijwaring is, hoe minder zeker zal
de deskundige dit kunnen uitmaken.

De tijd, die noodig is voor de benoeming van den deskundige en
voor zijn onderzoek, bij de 14 dagen te voegen, heeft dus zijn be-
zwaren. Moet deze tijd daar dan inbegrepen zijn? Dan wordt echter

de termijn die den kooper ter beschikking staat voor de constatee-
ring, voor het raadplegen van zijn veearts, voor het bespreken van
de zaak met den verkooper, en eventueel voor het onderzoek van
diens veearts wel wat heel kort. Ik zou dus liever de termijn,
waarbinnen geklaagd moet worden zonder verkorting op 14 dagen
willen stellen en overigens de klip met de volgende bepalingen
b.v. willen omzeilen.

Art. b. De kooper is gehouden zijn klacht in te dienen (bij den
kantonrechter b.v.) binnen 6 weken na den dag van den koop,
behalve waar het betreft de bij Koninklijk besluit nader te noemen
verborgen gebreken, waarvoor de klacht moet worden ingediend
binnen 14 dagen.

Daarnaast zouden in de wet of het Koninklijk besluit voor-
schriften moeten worden gegeven omtrent den spoed door den
magistraat en den deskundige te betrachten, opdat een en ander
b.v. binnen hoogstens 3 a 4 dagen kan afloopen.

Verborgen gebreken van eenhoevige dieren, niet voor de slacht-
bank bestemd, welke in de wettelijke bepalingen zouden kunnen
worden opgenomen, met korten waarborgtijd.

1°. Chronische aandoeningen van de longen of van het hart, die
aanleiding geven lot afwijkingen in de ademhaling. Termijn waar-
binnen de klacht moet geschieden 14 dagen (waarborgtijd).

„Chronisch" op te vatten als ouder dan de tijd verloopen tusschcn
den dag van den koop en den dag van het officieele deskundig onderzoek.

Toelichting: Ik zou hier den term „dampigheid" kunnen
gebruiken; maar dikwijls wordt daarbij uitsluitend gedacht aan
Iongemphyseem. Om er nu de aandacht op te vestigen, dat
volstrekt niet wordt bedoeld alleen longdamp met dubbelslag,
zou ik de goede definitie van dampigheid willen gebruiken in
plaats van het woord zelf.

Ziehier overigens een groep van aandoeningen waarvoor ik
het niet zou aandurven imperatief voor te schrijven, dat bij
constateering binnen 14 dagen moet worden aangenomen, dat
de ziekte reeds vóór den verkoop aanwezig was.

Immers de meest typische vorm van dampigheid, veroorzaakt
door Iongemphyseem kan wel optreden in enkele uren, door het
rijden in de mist of in den wind met een paard hetwelk lijdt aan
een lichte bronchitis, of door het stallen van het dier na een

geforceerden rit in een warmen dampigcn koestal. Desgelijks staat
het met acute hartsdilatatie.

Deze acute aandoeningen zouden ten onrechte voor rekening
van den verkooper komen, als men het Duitsche stelsel volgde.
Daarom heb ik gesproken van ,,Chronische" aandoeningen, opdat
de deskundige de acute gevallen kan uitsluiten.

Intusschen wanneer men spreekt van „chronisch" zonder
meer dan bedoelt men „verouderd" — „slepend". Een ziekte-
geval van den duur nu van b.v. 16 dagen is volgens het gewone
spraakgebruik nog niet chronisch, wel subacuut. Men zou overigens
nog kunnen gaan twisten over de beteekenis.

Daarom dient er dus een toevoeging bij worden gegeven, waaruit
blijkt wat men in dit geval onder chronisch verstaan moet.

Bedoeld wordt natuurlijk slechts dat de deskundige uumake
of de ziekte vóór den verkoop bestond, ja dan neen. Vandaar
de redactie, die ik gaf.

Voor al de verborgen gebreken, waarbij ik het woord chronisch
gebruikte behoeft verder geen bepaalde aanduiding in de wet te
staan dat men dit bedoelt. Wanneer de redactie wordt gebruikt,
die ik aangaf, volgt de interpretatie van zelf.

Ziehier een gebrek dat zeer zeker niet dikwijls binnen 14 dagen
zal ontstaan. De mogelijkheid van ontwikkeling binnen dien
termijn is misschien niet volstrekt buitengesloten, maar ik geloof
niet, dat er bezwaar bestaat hiervoor aan te nemen, dat het georek
reeds vóór den verkoop bestond, wanneer het binnen den aan-
gegeven tijd wordt geconstateerd.

Voor dit gebrek en voor de enkele andere vroeger ook reeds
genoemd, zou ik dat dus imperatief voorgeschreven willen zien, hetzij
in een samenvatting, of bij ieder dier gebreken telkens herhaald.

3°. Chronische hersenaandoeningen. Waarborgtijd 14 dagen;
chronisch op te vatten als onder i°. bedoeld.

Ik had den ouden term „stille kolder" kunnen gebruiken. Ik
deed dit expres niet, omdat deze term te vaag is, en niet alles
omvat wat ik bedoel.

Op de hier aangegeven wijze toch kan niet alleen chronische
of subacute hersenwaterzucht onder den korten waarborgtijd
vallen, maar ook epilepsie, tumoren, oude abscessen etc.

Ik spreek ook hier weer met opzet niet van hersenaandoeningen
zonder meer, omdat die natuurlijk wel binnen 14 dagen kunnen
optreden. Daarom dus ook hier de bijvoeging „chronisch", in
den zin zooals bij dampigheid.

4°. Kribbebijten, kribbezuigen, kribbezetten, luchtzuigen, lucht-
happen. Waarborgtijd 14 dagen.

Ik ben overtuigd dat dit gebrek (resp. gebreken) zich in enkele
dagen in opcima forma kan ontwikkelen. Ik ben echter evenzeer
overtuigd dat dit tot de groote uitzonderingen behoort.

Het nut van gelijke waarborgtijden erkennende, heb ik dit
dus weggecijferd; bovendien kan de waarborgtijd bezwaarlijk
korter genomen worden, zooals ik betoogde.

Ook met den termijn van 14 dagen acht ik het geen bezwaar
in dezen, dat bij constateering binnen den waarborgtijd wordt
aangenomen zonder meer, dat het gebrek reeds vóór den verkoop
bestond. Ik zou dus ook hierbij het Duitsche stelsel willen volgen.

5°. Chronische aandoeningen van de voorste luchtwegen, welke aan-
leiding kunnen geven tot vermindering van de waarde. Waarborgtijd
14 dagen. Chronisch op te vatten in den zin als onder i°.

De Duitsche bepalingen spreken alleen van Kehlkopfpfeifen,
met de definitie: „chronische, ongeneeslijke aandoening van
het strottenhoofd of de luchtpijp, welke een hoorbaar geruisch
bij de ademhaling veroorzaakt".

Nu denk ik bij de door mij bedoelde aandoeningen niet uit-
sluitend aan „cornage", maar b.v. ook aan boezemkatarrhen en
aandoeningen van de neusschelpjes, welke gebreken ook dikwijls
tot knoeierijen in den handel aanleiding geven. Vandaar in hoofd-
zaak de reden waarom ik het woord cornage vermeed. Wil men
overigens het woord „cornage", resp. „piepende damp" of
„snuiven" gebruiken, dan dient men in ieder geval de Duitsche
definitie te verruimen, immers b.v. ook de zwelgkeel kan een
abnormaal ademhalingsgeruisch doen ontstaan.

Maar ook dan omvat men niet het recidiveerend snotteren,
door boezcmkatarrh, of necrose van de neusschelpjes.

Ik heb hier gezegd: „welke aanleiding geven tot vermindering
van de waarde", om geen chicanes uit te lokken over kleinigheden.
Ik dacht daarbij aan de z.g.n. cornage, die eerst voor den dag
komt na geforceerd rijden, met krachtig inhouden, met bijzet-
teugels en dergelijke middelen, en die dan nog nauwelijks is waar
te nemen. Hiervan wordt inderdaad veel misbruik gemaakt.

6°. Chronische aandoeningen van het inwendige van het oog.
Chronisch op te vatten als voren; waarborgtijd 14 dagen.

Ik gebruik met opzet weer niet het woord „maanblindheid"
omdat dit een onbestemd begrip is, en omdat het in de meest ge-
wone beteekenis van „periodieke oogontsteking" veel te beperkt is.
Hieronder toch kan men niet begrijpen lens-luxaties, loslatingen

van het netvlies, noch kataract. Daarom heb ik gemeend ook
hier van chronische aandoeningen in het algemeen te moeten
spreken. De bijvoeging: „van het inwendige oog", is geschied
om gewone hoornvliesvlekken buiten te sluiten als niet koop-
vernietigend zijnde. Met hec inwendige van het oog bedoel ik
de iris en wat daarachter ligt.

Wil men het woord „maanblindheid" behouden, dan dient als
definitie te worden vastgesteld: „chronische aandoeningen van
het inwendige van het oog".

7°. Chronische baarmoederontsteking. Chronisch op te vatten
in de beteekenis als boven; waarborgtijd 14 dagen.

Baarmoederontstekingen geven bij paarden dikwijls aanleiding
tot periodieke uitvloeiingen. Het is dus een gebrek waarmee
gemakkelijk geknoeid kan worden. Het dier hetwelk er mee behept
is, verliest hierdoor belangrijk aan waarde.

De deskundige zal uit den aard der uitvloeiing, uit den toestand
van den baarmoedermond, den baarmoederhals en de baarmoeder
zelf, en ook uit de omstandigheid of het dier al of niet na den
koop heeft geveulend of is gedekt, in den regel gemakkelijk kunnen
uitmaken, of de aandoening vóór den verkoop bestond.

8°. Chronische kiesgebreken, welke aanleiding geven tot minder
goede voedselopname. Waarborgtijd 14 dagen; chronisch op te vatten
in de aangegeven beteekenis.

Ook deze aandoeningen kunnen echte verborgen gebreken
vormen, die pas na den verkoop worden opgemerkt en de waarde
van het dier soms sterk verminderen. Aan den deskundige zij
ook hierbij de taak opgedragen uit te maken of het lijden vóór
den verkoop bestond, wat zeker slechts zeer zelden tot moeilijk-
heden aanleiding zal geven.

Ook dit lijden is dikwijls een echt verborgen gebrek, omdat het
veelal eerst voor den dag komt, als het dier warm is geworden.
Het kan de waarde van het paard is hooge mate verminderen.

In den grooten regel is de oorzaak van het kopschudden een
langzaam optredende irritatie van den uitwendigen gehoorgang.
Ik acht het dus geen bezwaar ook voor dit gebrek aan te nemen,
dat het bestond vóór den verkoop wanneer het binnen den aan-
gegeven waarborgtijd wordt geconstateerd.\'

Gebreken bij runderen, niet dadelijk voor de slachtbank bestemd
welke in de wettelijke bepalingen zouden kunnen worden opgenomen
met korten waarborgtijd.

i°. Tuberculose, mits klinisch aantoonbaar door physisch of
bacteriologisch onderzoek. Waarborgtijd 14 dagen.

Zoo lang tuberculose niet als besmettelijke ziekte in de wet
is opgenomen, behoort ze tot de gewone koopvernietigende
gebreken te blijven gerekend.

Ik heb de beperking: „mits door physisch of bacteriologisch
onderzoek aantoonbaar" er aan toegevoegd om misbruik van
tuberculinatie te dezen opzichte te voorkomen. Wanneer ook
tuberculose uitsluitend door tuberculinatie gebleken, den koop
zou kunnen doen vernietigen, zou de handel in vee onmogelijk
worden. De waarborgtijd zou wel iets langer kunnen worden
genomen. Voor de uniformiteit heb ik ook hier 14 dagen gesteld.

Wordt tuberculose binnen 14 dagen aangetoond, dan kan men
gerust aannemen, dat het lijden ook reeds vóór den verkoop
bestond.

2°. Chronische longaandoeningen. Waarborgtijd 14 dagen;
chronisch op te vatten in den boven aangegeven zin.

Hieronder dienen de pseudotuberculeuze aandoeningen te
worden gerekend en ook longemphyseem, echinococcose ete. Het
zal den deskundige niet altijd gemakkelijk vallen met zekerheid
uit te maken of het lijden reeds voor den verkoop bestond. Toch
is de bijvoeging „chronisch" onmisbaar omdat vele longaan-
doeningen gemakkelijk binnen 14 dagen kunnen optreden.

3⁰. Chronische baarmoederontsteking. Waarborgtijd 14 dagen;
chronisch op te vatten in den boven aangegeven zin.

Dit lijden .is voor koeien niet altijd zoo belangrijk als voor
paarden. Maar omdat er in den veehandel zoo uitgebreid mis-
bruik wordt gemaakt van dit gebrek, en de handelaren, die ik er
over sprak, de wenschelijkheid van opname ook van dit gebrek
allen betoogden, meen ik dat het een plaatsje toekomt in deze
lijst. De tijd stelde ik weer voor de uniformiteit op 14 dagen.

Dit gebrek is verborgen op stal en op de markt. De constateering
kan een enkele keer tot bezwaren aanleiding geven, echter slechts
als het gebrek in geringe mate aanwezig is. Aangezien er dan
wel niet dikwijls een klacht zal worden ingediend, vervalt dit
bezwaar grootendeels.

Het kan ook zijn, dat het gebrek zich binnen 14 dagen niet
duidelijk vertoont, omdat het in verband staat met de tochtig-
heidsperiode. Intusschen ook dat zijn dan weer de lichte gevallen.

5°. Blindheid, respectievelijk slecht zien, veroorzaakt door chro-
nische aandoeningen van het oog. Waarborgtijd 14 dagen; chronisch
op te vatten in den boven aangegeven zin.

Vele handelaren en veehouders klagen er over, dat ze nog al
eens bedrogen worden met blinde of slecht ziende koeien, vooral
bij koopen op stal. Bij koeien kan dit bedrog gemakkelijker ge-
schieden dan bij paarden, omdat het oog bij runderen veel
moeilijker is waar te nemen. Ik spreek daarom opzettelijk niet
van aandoeningen van het inwendige van het oog.

Dit lijden komt nog al eens voor bij runderen en vermindert
soms de waarde der dieren in hooge mate. Het is op de markt
en vooral in de weide zeer moeilijk te constateeren. De diagnose
op stal is gemakkelijk. De waarborgtijd is naar mijn meening
noch te lang, noch te kort.

De meeste bedriegerijen worden gepleegd met runderen welke
verkocht worden als niet drachtig en het toch zijn, en omgekeerd;
of ook door opgave van een gefingeerden baringstijd.

Unaniem is de klacht hierover bij veehouders en veehandelaren.
Ik zie echter geen middel om hieraan door wettelijke bepalingen
tegemoet te komen. Men zou daarvoor een schriftelijk koop-
contract moeten aangaan, opdat later te bewijzen ware wat werd
gegarandeerd. Maar ook dan nog zou het moeilijk zijn aan te
toonen, dat bedrog werd gepleegd. Immers een koe, die 3 maanden
na den koop blijkt gust te zijn, kan in het verloop van dien tijd
wel geaborteerd hebben, zonder dat het werd opgemerkt; en een
koe die blijkt na den koop drachtig te zijn kan bevrucht zijn soms
(in de weide) zonder dat de eigenaar het vermoedt.

Daarbij komt ook nog dat dikwijls de tusschenpersonen,
handelaars van één dag (z.g.n. „sneezen") het bedrog plegen,
en de oorspronkelijke eigenaar of de groothandelaar, daaraan
j^art noch deel heeft. Van deze heeren is in den regel niet veel
te halen.

Voor den handel met schapen, komen individueele gebreken
van die dieren niet in aanmerking om in een lijst van koopver-
nietigende gebreken te worden genoemd, omdat de waarde van
het individu niet groot is en de waardevermindering bij eventueele

verborgen gebreken, door de betrekkelijk groote slachtwaarde
nog geringer wordt.

Slechts koppelziekten zouden dus in aanmerking komen, om
in het lijstje te worden gesignaleerd.

Als men dan de besmettelijke ziekten „schurft", „rotkreupel"
en „mond- en klauwzeer" buitensluit blijft voor ons land slechts
de leverbotziekte over. De constateering en de termijnbepaling
zijn hierbij echter te moeilijk om niet terug te doen schrikken
voor opname in de lijst. Strijdvragen daarover kunnen trouwens
langs den anderen weg altijd nog worden berecht.

Voor den handel met varkens gelden in hoofdzaak de over-
wegingen, welke voor schapen zijn aangegeven. Ook hiervoor
dus geen lijst.

i°. dat uitvoering van wetsbepalingen op bovenontwikkelde
grondslagen moeilijk denkbaar is, wanneer de kantonrechter er
niet steeds in betrokken wordt;

2°. dat het wenschelijk zou zijn een lijst als bovenbedoeld
in een Koninklijk besluit aan te geven, en niet in de wet;

3°. dat het wenschelijk zou zijn, bij Koninklijk beluit of
ministerieele beschikking een reeks van vaste deskundigen aan
te wijzen, waaruit de kantonrechter zou kunnen kiezen, opdac
niet de eerste de beste zou kunnen worden gerequireerd.

In het belang van de zaak meen ik er ten slotte op te mogen
wijzen, hoewel het geen verband houdt met de door de commissie
te beantwoorden vraag, dat het zeer gewenscht zou zijn bij
de eventueele wetswijziging te bepalen, dat een buitenlandsche
kooper bij eventueel vermoeden van de aanwezigheid van een ver-
koopvernietigend gebrek, gehouden is het dier in kwestie binnen
den waarborgtijd op de plaats van den koop ter onderzoek beschik-
baar te stellen. Ik geloof dat een dergelijke bepaling broodnoodig
is, om de uitbuiting van de Nederlandsche paardenfokkers door
buitenlanders tegen te gaan.

Dr. B. Sjollema. Over de samenstelling der melk van uierzieke
koeien. Handelingen van het Genootschap ter bevordering van
melkkunde in 1910, deel II.

De overweging, dat het in de allereerste plaats van belang s,
zoowel voor de zuivelbereiding, als voor de controle der consumptie-
melk, om melk van zieke koeien — speciaal wanneer ziekten
voorkomen waarvan zeker is dat zij invloed op de melk zullen
uitoefenen — te onderscheiden van melk van gezonde dieren,
was aanleiding tot dit onderzoek. Immers vooral voor kinderen
is melk van uierzieke koeien gevaarlijk; zelfs in gekookten toestand.

Van een aantal uierzieke koeien, waarvan de veterinaire bij-
zonderheden bekend waren, werd de melk van elk kwartier
afzonderlijk scheikundig onderzocht; van de enzym-reacties werd
alleen de katalaseproef verricht.

Aan de hand van verschillende tabellen worden de resultaten
der analysen besproken.

In de eerste plaats wordt aangetoond, dat het chloorgehalte
bijzonder hoog is en het melksuikergehalte zeer laag bij melk
van uierzieke koeien. Het eerste is soms ^ 3 maal zoo hoog als
in normale melk. Het laatste daalt in enkele gevallen tot minder
dan Vjj °/₀ (terwijl circa 4.5 % normaal is). De samenstelling dezer
abnormale melksoorten nadert ten opzichte van deze beide
bestanddeelen tot die van bloedserum, wat bij een door ziekte
slecht functioneerend uierweefsel niet behoeft te verwonderen.

Ook ten opzichte van enkele andere bestanddeelen, met name
het phosphorzuur en de kalk, bleek hetzelfde. Van beide stoffen
was het gehalte in de abnormale melk belangrijk lager; n.1. somtijds
het Vs Ve ^van dat van gewone melk.

Het zuurgetal, dat voor \'t onderzoek van melk van veel belang
is, bleek dikwijls te hoog of te laag te zijn; daarentegen was het
ook in sommige andere gevallen normaal (n.1. tusschen 6 en 8)
bij overigens bepaald abnormale melk.

De katalaseproef, waaraan tegenwoordig zooveel waarde
gehecht wordt om te onderzoeken of melk afkomstig is van
\'\' gezonde koeien, was wel dikwijls te hoog bij de abnormale melk,
maar toch deden zich meerdere gevallen voor, waarbij het katalase-
cijfer geen aanleiding tot afkeuren der melk zou hebben gegeven,
terwijl toch uit alles bleek (bijv. abnorm. chloor-, melksuiker- en
eiwitgehalte; abnormaal uiterlijk) dat het kwartier, waaruit de
melk verkregen werd, abnormaal was. Er wordt uit deze proeven
afgeleid, dat het zeer gewenscht is na te gaan, welke factoren invloed
kunnen uitoefenen op de uitkomsten der katalaseproef, (o.a.
is dit waarschijnlijk met den zuurgraad het geval) en bovendien
dat de katalaseproef, zooals die thans wordt uitgevoerd, somtijds
melk van uierzieke koeien voor normale door laat gaan.

De refractie van het serum (wei) was bij de abnormale melk-
monsters dikwijls abnormaal, maar toch niet in alle gevallen.

Het eiwitgehalte van de melk van uierzieke koeien is soms
belangrijk hooger dan van normale. Ofschoon het niet opzettelijk
werd nagegaan, is het toch waarschijnlijk dat slechts een zeer
klein deel er van uit caseine bestond.

Het chloorgehalte is ook bij melk van oudmelksche koeien
abnormaal hoog, zooals door Stapenséa is aangetoond; zoodat
een hoog chloorgehalte niet steeds op uieraandoeningen wijst;
intusschen is ook de melk aan \'t einde der lactatieperiode verkregen,
als abnormale melk te beschouwen; derhalve wijst ook daar een
hoog chloorcijfer op abnormale melk. Stapenséa vond bij deze
melk bovendien een laag melksuikergehalte (minimaal circa 2 %)
en veelal — ofschoon niet altijd — een hoog katalasecijfer.

De bepaling van het chloorcijfer is wegens de gemakkelijke
uitvoerbaarheid meer aan te bevelen dan die van het melksuiker-
gehalte — ofschoon dit laatste het sterkst afwijkend kan zijn —
ter herkenning van abnormale melk. Ook voor de kaasbereiding
en zeer waarschijnlijk eveneens voor \'t constateeren eener
beginnende uieraandoening zijn deze bepalingen van veel belang
te achten.

Zeer opvallend waren de groote verschillen in samenstelling
der me\'k, tegelijkertijd verkregen uit de vier verschillende kwartieren
van één koe, zoowel wat betreft het chloor- en melksuikergehalte
als ten opzichte van andere bestanddeelen.

De hier bedoelde bepalingen maken het dus ook mogelijk om
uit te maken, welke kwartieren gezond en welke ziek zijn.

Een uitvoerig onderzoek in de aangegeven richting zou zoowel
voor de kaasbereiding als voor het constateeren van beginnende
uieraandoeningen door den veearts en ten slotte ter vermijding
van ongesteldheden, vooral bij kinderen, door het gebruik van
melk van uierzieke koeien, van veel belang zijn te achten.

Die ,,Schaufelknorpeldrüse", ein bisher nicht genügend bekannter,
beachtenswerter Lymphknoten der vcntralen Brusthöhlenwand.

Stroh beschrijft onder bovenstaanden titel een niet steeds
aanwezige lymphklier bij het rund, welke hij in de werken over
anatomie en vleeschkeuring niet vermeld of afgebeeld vindt.

Deze ongeveer erwtgroote lymphklier ligt meer mediaal dan
de dertien ventrale thoracale of sternale lymphklieren en wel
caudaalwaarts in den hoek, gevormd door het borstbeen en het

kraakbeen van de laatste ware rib. Om haar op te zoeken moet
de aanhechting van het middelrif ter plaatse worden doorge-
sneden, het schubkraakbeen worden verwijderd en de musculus
triangularis sterni worden losgemaakt.

Deze lymphoglandula xyphoidea heeft haar wortelgebied in
de serosae van borst- en buikholte; wat de pleura betreft, is de
klier vooral, alhoewel niet steeds, tuberculeus bij tuberculose
van de pleura diaphragmatica; het komt dikwijls voor, dat bij
pleura-tuberculose de ventrale thoracale klieren geïnfecteerd
zijn, doch de schubkraakbeenklier normaal is.

Wat het peritoneum aangaat, is het opmerkelijk, dat cle lg.
xyphoidea bij de meest oro-ventraal gelegen peritoneale tuber-
culose steeds tuberculeus is; de ventrale thoracale klieren worden
dan nog vaak normaal gevonden.

Het lymphatische verband met bedoeld gedeelte van het peri-
toneum toont Stroh ook nog aan door de volgende waarneming:
bij een rund met locale peritonitis, door corpus alienum, van het
linker voorste gedeelte van het buikvlies, vond hij deze lymph-
klier links bijna tot kastanje-grootte gezwollen, terwijl het rechter
exemplaar nauwelijks erwtgroot was.

Het artikel is vergezeld van een duidelijke afbeelding ter
demonstratie van de ligging van de lg. xyphoidea.

Onderzoekingen betreffende colostrum en melk van bronstige koeien,
door Dr. Ew. Weber, privaat-docent aan de Veeartsenijkundige
Hoogeschool te Dresden.

In het ,,Milchwirtschaftliches Zentralblatt" en in he* ,,Deutsche
Tierärztliche Wochenschrift", komen verschillende artikelen voor
van Dr. Weber betreffende onderzoek van biestmelk en melk
van tochtige koeien, verricht in het zoötechnisch instituut en
den rassenstal van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Dresden.
Het doel dezer onderzoekingen was, vast te stellen of colostrum
schadelijk is voor het algemeen gebruik, of zij als kindei melk
dient verboden te worden en ten slotte ook, of het mogelijk is
om door onderzoek van het uiersecretum uit te maken of een
koe al dan niet nieuwmelksch is en of melk tijdens de bronst ver-
anderingen ondergaat. Vooral uit een forensisch oogpunt zijn
deze laatste zaken we van belang.

De kleur van het colostrum der koe is korten tijd na het
kalveren geel in verschillende nuances, wordt dan geleidelijk

grauw, om den 3—8^sten, meestal den 5^den dag post partum de
normale kleur der melk aan te nemen. De gele kleur wordt ver-
oorzaakt door de kleur der vetbolletjes. Bruinachtige kleuien
wijzen op bijmenging van bloed of roode bloedlichaampjes.

Bij schapen is de kleur in vier dagen weer normaal, bij geiten
meestal reeds na 3, hoogstens na 6 dagen. Bij geiten wordt de
kleur van geel direct wit, zonder den overgang van grauw, zooals
die bij het rund voorkomt.

De consistentie der biestmelk is den eersten dag dik-vlodbaai,
slijmig, kleverig, draderig. Den derden dag is de gewone vloei-
baarheid der melk bereikt, soms reeds den tweeden, op zijn laatst
eerst den vijfden dag. Bij schaap en geit is de dikslijmigheid den
vierden dag geheel verdwenen. De overgang tot normale kleur
en tot normale consistentie verloopt niet parallel. De reuk van
colostrum is den eersten dag dikwijls duidelijk zoet, de smaak
niet zelden zoutachtig. Bij schaap en geit vertoont de biest geen
reuk, bij het schaap is de smaak nooit, bij de geit af en toe zout-
achtig.

Het specifiek gewicht der kort na het kalveren verkregen biest
is zeer hoog (van 1.060 tot 1.090).

Hoogstens 7—9 dagen post partum zijn de melkbolletjes ia
colostrum dikwijls samengekleefd, meermalen gering in aantal
en in den regel verschillend in grootte. Bij schaap en geit is het
sterke verschil in grootte der vetbolletjes alleen de eerste vier
dagen op te merken. De sterkere geelkleuring van het vet valt
alleen de eerste twee dagen op.

De reactie van biest ten opzichte van lakmoespapier is zwak
amphotere; de eerste twee tot drie dagen is in sommige gevallen
de zwak-zure reactie intensiever.

Het vetgehalte, is meestal lager dan van normale melk en
vertoont belangrijke schommelingen.

Twee (tot vier) dagen post partum stolt (schift) de c.olostraal-
melk bij koken. Bij schaap en geit bepaalt zich dit steeds tot
twee dagen. Eerst na den vierden tot twaalfden dag na de geboorte,
verdraagt de biest de alcoholproef. Al naar dat het kalven gemak-
kelijk of moeilijk geschiedde en ontstekingen volgden merkte
schr. verschillende schommelingen op (2—75 dagen). Van het
schaap en de geit stolt niet alleen de biest, doch ook de gewone
melk bij toevoegen van 68 volumeprocents alcohol, zoodat daar
de alcoholproef niet toegepast kan worden.

In den regel kan koemelk eerst de kookproef en eerst later de
alcoholproef doorstaan.

De zuurgraad van colostrum van het eerste melksel schommelt
tusschen ii³-5 en i8°.o. De volgende dagen daalt hij geleidelijk
■om meestal na zeven dagen (dit aantal schommelt belangrijk)
■den norm te bereiken.

De biest bevat den eersten dag na het kalven dikwijls geen
•oxydasen, den tweeden dag treden deze enzymen reeds in geringe
hoeveelheid op, en daarna zijn zij steeds aanwezig. In schapen-
•colostrum werden den eersten dag soms al oxydasen aangetoond,
terwijl zij in geitenbiest de eerste twee (tot vier) dagen niet voor-
kwamen.

Voor gewone doeleinden kan de melk gebruikt worden, als zij
de normale kleur en consistentie gekregen heeft en de kookproef
verdraagt. Moet zij als kindermelk verkocht worden, dan moet
zij bovendien een normalen zuurgraad vertoonen en na bijvoeging
van 68 volumeprocents alcohol niet schiften. Zooals reeds mede-
gedeeld is kan de alcoholproef bij schapen- en geitenmelk niet
•dienen.

Het is niet bewèzen, dat het gebruik van colostrum in eenig
•opzicht nadeelig is voor den mensch.

De biestperiode duurt bij gezonde koeien hoogstens twaalf
■dagen. Het einde van deze periode wordt aangegeven door de
negatieve reactie met de alcoholproef.

De colostrumlichaampjes zijn in biestmelk van verschillende
koeien in zeer wisselende hoeveelheid en duidelijkheid voorhanden.

In het verdere beloop der lactatieperiode treden zij ook bij
een groot aantal runderen in gering aantal in de melk op. Kort
voor het droogstaan worden zij in den regel veel talrijker; er
zijn ook koeien waarin de Dor me\' sche lichaampjes nooit te vinden
.zijn. Men vindt de lichaampjes het gemakkelijkst in de bovenste
laag van biest, welke een tijdje gestaan heeft. Het al of niet zuigen
van het kalf heeft geen invloed op het aantal.

De meening, dat een groot aantal biestlichaampjes zou wijzen
op groote melkproductie, is niet juist gebleken; gedurende de
bronst en bij melkstuwingen is geen vermeerderd aantal waar
te nemen, wel is dikwijls bij uierziekten een stijging aan te toonen.
In schapenmelk waren na drie en een halve maand nog colostrum-
lichaampjes aanwezig, in geitenmelk waren zij bijna nooit te vinden,
alleen in zeer enkele gevallen de eerste drie dagen na het lammeren.

Het voorkomen of ontbreken van biestlichaampjes geeft voor
de diagnose van het nieuwmelkt zijn, weinig betrouwbare aan-
wijzigingen. Ook de samenstelling der melk geeft overigens maar
korten tijd de noodige gegevens.

Bronstige koeien geven alleen bij uitzondering minder en dan
nog is de daling schijnbaar. Als de melk tijdens de bronst minder
wordt, is de oorzaak in het optrekken der melk te zoeken. Handige
melkers weten dit te overwinnen en te zorgen dat de melksecretie
bij geslachtelijk opgewekte dieren niet achteruitgaat. Het vet-
gehalte wordt dan ook niet veranderd; wordt van tochtige koeien
melk verkregen met een laag vetgehalte, dan komt dit doordat
niet goed uitgemolken wordt.

De zuurgraad van door tochtige koeien geleverde melk is bij
onze moderne rasdieren in den regel niet veranderd; bij uitzondering
leveren zeer opgewekte koeien melk met abnormaal hoogen
zuurgraad. De normale amphotere reactie van koemelk ten op-
zichte van lakmoespapier blijft ook gedurende de bronst bestaan.

Melk van tochtige koeien schift bij toepassing van de kookprocf
in den regel niet; ook de alcoholproef levert maar bij uitzondering
een positieve reactie. De gist- resp. lebproef levert in sommige
gevallen afwijkende stremming.

Een bloedig bezinksel is voor melk van tochtige koeien niet
specifiek. Het voorkomen of ontbreken van leucocythen en
colostrumlichaampes in de melk ondergaat geen verandering door
de bronst. Vorm- en kleursverandering der melkvetbolletjes
treden in deze periode meestal niet op, bij uitzondering kan bij
hooggradige tochtigheid duidelijke geelkleuring ojigemerkt worden.

Afwijkingen in uiterlijk en in smaak komen in den regel niet
voor, bij uitzondering echter wel.

De melk van tochtige koeien bleek noch bij volwassen menschen,
noch bij zuigkalveren en zuiglammeren de gezondheid in eenig
opzicht te benadeelen.

Eerste Kamer der Staten-Generaal. Uit de Memorie van Antwoord over het
ontwerp van wet tot vaststelling van hoofdstuk V (Binnenlandsche Zaken) der Stants-
begrooting voor het dienstjaar 1911.

Zoodra zijn andere werkzaamheden het zullen toelaten, hoopt de onder-
geteekende het verslag der Staatscommissie voor de vivisectie ter hand te nemen.

Van de beschouwingen betreffende de zware eischen, welke het universitair
onderwijs bij voortduring en in steeds toenemende mate aan de schatkist stelt,
nam de ondergeteekende met genoegen kennis, wijl hij het resultaat, tot hetwelk
men vrij algemeen kwam, meent te mogen beschouwen als eene goedkeuring van
de gedragslijn, door hem te dezen opzichte getrokken en gedurende de laatst-
verloopen jaren gevolgd. Opheffing van eene der drie Rijksuniversiteiten, zoo al
ooit in ernst overwogen, mag inderdaad als een practisch onuitvoerbaar denkbeeld
beschouwd worden. Uitgaande daarom van de overweging, dat men nu eenmaal
met het historisch gewordene, d. i. met het bestaan van die drie universiteiten
des Rijks heeft rekening te houden, is het voor een practisch Regeeringsbeleid
slechts de vraag, op welke wijze deze instellingen met het oog op de voortgaande
ontwikkeling en specialiseering der wetenschap op schier ieder gebied behoorlijk
kunnen worden toegerust, zonder nochtans aan de daaruit voortvloeiende kosten
een te bedenkelijke uitbreiding te geven. Ook de ondergeteekende is, na rijpe
overweging van dit gewichtig vraagstuk, tot deze oplossing gekomen, dat aan iedere
universiteit alle faculteiten op het minimum-peil gebracht en gehandhaafd be-
hooren te worden, terwijl, wat de verdergaande behoeften betreft, voor iederen
tak van wetenschap slechts aan ééne der universiteiten het summum verkrijgbaar
moet zijn (zie Handelingen Tweede Kamer 1909-1910 bladz. 1081, en de Memorie
van Antwoord op het Voorloopig Verslag dier Kamer betreffende Hoofdstuk V
der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911 bladz. 26 en 27). Aan de aanvragen
der curatoren-colleges, welke tot hem kwamen, heeft hij tot dusver steeds dezen
toets aangelegd en ook voor de toekomst hoopt hij in die richting werkzaam te
blijven. Is het thans door eenige leden aanbevolen denkbeeld, hetwelk samengevat
wordt in de woorden „unificatie en concentratie, eenheid maar niet localiseering",
in dien zin te verstaan, dan kan ondergeteekende zich daarmede dus zeer we\'
vereenigen. Meer bezwaar zou echter tegen de toepassing van dat denkbeeld
bestaan, wanneer men daarmede beoogde verder te gaan en het onderwijs voor
iederen tak van wetenschap, ook wat de minimum-eischen betreft, telkens slechts
tot ééne der universiteiten zoude wenschen te beperken. Dan toch zou men in
werkelijkheid tot de vroegere academische vakscholen terugkeeren en het begrip
universiteit, d. i. de universitas scientiarum, loslaten.

Waarom ondergeteekende van de vervanging der drie curatoren-colleges door
één curatorium in de richting van bezuiniging en vereenvoudiging niet veel heil
verwacht, zette hij uiteen in de Memorie van Antwoord betreffende deze begrooting
aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal, bladz. 27.

Op de belangwekkende beschouwingen, blijkens het Voorloopig Verslag ook in de
Eerste Kamer geleverd ten aanzien van de wenschelijkheid van terugkeer tot
het stelsel van eenheid van doctoraat in elke faculteit, zoomede van het verbinden
van den effectus civilis hetzij aan de universitaire doctoraal-examens, hetzij aan
examens, voor eene Staatscommissie af te leggen, meent ondergeteekende op dit
oogenblik niet te moeten ingaan. Bij eene eventueele herziening van de hooger-
onderwijswet aan de hand van het rapport der ineenschakelingscommissie, zal de
gelegenheid bestaan op dit gewichtig vraagstuk terug te komen. Het moge hem
vergund zijn thans te volstaan met eene verwijzing naar hetgeen hij te dien aanzien

opmerkte in de vergadering der Tweede Kamer van 2 December 1908 (Handelingen
1908-1909 bladz. 893 en 894), zoomede in de Memorie van Antwoord op het Voor-
loopig Verslag dier Kamer betreffende Hoofdstuk V der Staatsbegrooting voor het
dienstjaar 1910, bladz. 31, en die betreffende hoofdstuk V der thans aanhangige
ontwerp-begrooting, bladz. 27 en 28.

Vee. De ondergeteekende onderschrijft, zooals bekend is, de meening der leden
die toegeven dat eene tijdelijke openstelling der Duitsche grenzen voor den invoer
van Nederlandsch vee eer schadelijk dan voordeelig geacht moet worden. Op eene
definitieve openstelling dier grenzen valt echter, niettegenstaande alle pogingen
daartoe aangewend, voor het oogenblik niet te rekenen. In verband hiermede zij
aangeteekend dat de invoer van Deensch vee in Duitschland over de landgrenzen
verboden is, doch over zee onder zekere voorwaarden is toegestaan.

Melk. In aansluiting aan hetgeen ter zake reeds is medegedeeld bij de behande-
ling van de begrooting van het Departement in de Tweede Kamer der Staten-
Generaal kan de ondergeteekende nog mededeelen dat dezer dagen van Hr. Ms.
gezant te Berlijn bericht is ontvangen, waaruit afgeleid moet worden dat de Duitsche
Regeering ons verzoek voor den invoer van Nederlandsche melk eerst in over-
weging kan nemen wanneer negen maanden verstreken zullen zijn sedert het
laatste geval van mond- en klauwzeer hier te lande is voorgekomen. Waar dit eerst
in Februari het geval zal zijn, meent de ondergeteekende dien datum te moeten
afwachten alvorens de zaak weder ter hand te nemen; is dat oogenblik gekomen dan
zal er daarbij tevens op te wijzen zijn dat, waar de invoer van melk uit andere
landen, waaronder Denemarken, is toegestaan het onbillijk zoude zijn dezen nog
langer uit Nederland te blijven verbieden.

Het was den ondergeteekende aangenaam te mogen vernemen, dat algemeen
ingenomenheid werd betuigd met de keuze van den nieuwen directeur-generaal
van Landbouw en dat ook de wijze, waarop de directie van den Landbouw op den
eenmaal ingeslagen weg is voortgegaan, algeheele instemming vond.

De opmerking, dat het Departement bijzonder duur is, kan ondergeteekende niet
onweersproken laten. De algeheele instemming, die het beleid in zake landbouw
gevoerd bij de Kamer vond, is voor den ondergeteekende eene aanwijzing, dat de
besteding der gelden ook door de Kamer doeltreffend wordt geacht en de onder-
geteekende kan de verzekering geven, dat met het oog op den stand van \'s lands
middelen, maar ook met het oog op den zich steeds uitbreidenden kring van be-
hoeften, wier bevrediging in \'s lands belang wordt geacht het mogelijke wordt ge-
daan om te bezuinigen en met de beschikbare middelen te woekeren.

Ten opzichte van de meening van sommige leden, dat meer spaarzaamheid
zou kunnen worden betracht in het verleenen van subsidies en dat meer aan het

particulier initiatief kan worden overgelaten, zij het vergund te verwijzen naar
hetgeen te dezer zake op bladz. i en 2 der Memorie van Antwoord op het Voor-
loopig Verslag der Tweede Kamer op dit hoofdstuk is gezegd.

Het was den ondergeteekende aangenaam te vernemen, dat vele leden de urgentie
der regeling van het hooger landbouwonderwijs bepleitten.

Uit de Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag van de Tweede
Kamer moge blijken, dat ook de ondergeteekende daarvan overtuigd is en dat hij
zijne plannen ten aanzien van deze materie spoedig aan de Volksvertegenwoordiging
hoopt te kunnen voorleggen.

Aangezien de uitwerking dezer plannen verband houdt met de behandeling van
het wetsontwerp tot verhooging van hoofdstuk X der Staatsbegrooting voor het
dienstjaar 1910 (C»edrukte stukken 1910—1911, 34) (verplaatsing en splitsing der
Rijkslandbouwschool), meent hij, alvorens verdere stappen te doen, deze be-
handeling te moeten afwachten.

Zijne meening betreffende het punt: verheffing der Rijks hoogere land-, tuin- en
boschbouwschool te Wageningen tot hoogeschool is uitvoerig uiteengezet in de
Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag over het wetsontwerp boven
bedoeld en hij meent daarnaar te mogen verwijzen.

Eene nadere regeling van de salarissen der Rijksland- en tuinbouwleeraren en der
directeuren en leeraren van land- en tuinbouwwinterscholen wordt door den
ondergeteekende overwogen.

Met waardeering nam de ondergeteekende kennis van de mededeeling, dat het
voorstel tot het verleenen van een crediet van f 300.000 ten behoeve van de in
1913 te houden Nationale Landbouwtentoonstelling door verschillende leden
onvoorwaardelijk werd toegejuicht.

Wat de leden betreft, die met dit voorstel hunne instemming betuigden,
„omdat deze tentoonstelling, blijkens de Memorie van Toelichting in verband staat
met de receptie van een groot aantal vreemdelingen, waartoe de Regeering zich
vermoedelijk in 1913 wel zal geroepen zien", zij opgemerkt, dat de Memorie van
Toelichting tot eenig misverstand aanleiding schijnt te hebben gegeven. Immers
geen oogenblik is het de bedoeling der Regeering geweest om de tentoonstelling te
beschouwen als eene feestelijkheid, georganiseerd met het oog op de ontvangst
van vreemdelingen, die eventueel in 1913 hier te lande mochten komen.

Bij de voorbereiding en de beoordeeling van deze zaak zijn de belangen van den
Nederlandschen landbouw volledig beslissend geweest, zij het ook dat het samen-
treffen van de tentoonstelling met de inwijding van het Arbitrage-paleis aan de
Regeering hoogst aangenaam zal wezen.

Wat aangaat de vraag nopens de plannen, te maken met het oog op de receptie
van vreemdelingen, meent de ondergeteekende te mogen verwijzen naar zijn ambt-
genoot voor Buitenlandsche Zaken, vermits de zorg daarvoor in de eerste plaats
bij diens Departement berust.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staasblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

I. in te trekken zijne beschikking van 4 Februari 1911, directie van den Land-
bouw, n°. 1032, 3de afdeeling, bureau A, waarbij verboden werd het houden van
markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van
herkauwende dieren en varkens in het gedeelte van de provincie Limburg, dat
gelegen is ten zuiden van de gemeente Susteren;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens te verbieden in het
gedeelte van de provincie Limburg, dat gelegen is ten zuiden van de spoorlijn
Glad bach-Antwerpen;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A, 11,
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in de provincie Limburg, onder de door den
districtsveearts te Roermond aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden, en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van
elke dier ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit of naar een kring, omvattende de gemeente Emmen;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Emmen
te verbieden;

b. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub a. bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den burgemeester van Emmen, voor zooveel betreft het verbod bedoeld
onder a I, en door den Commissaris der Koningin in de provincie Drenthe, voor

zooveel betreft het verbod bedoeld onder a II, in beide gevallen onder de door den
districtsveearts te Groningen aan te geven voorwaarden.
\'s-Gravenhage, 14 Februari 1911.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
11°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elk dier
ziekten moeten toegepast worden;

a. met ingang van 15 Februari 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende
de gemeente Horn, benevens de gedeelten van de gemeenten Haelen, Buggenum
en Koermond, die begrensd worden door de gemeente Horn, den Rijksweg Venlo-
Maaseyk, de spoorlijn Antwerpen-Gladbach, de Maas en den provincialen weg
Roermond-Weert;

I. dat doorvoer door den sub a omschreven kring geoorloofd is langs den
Rijksweg Venlo-Maaseyk en langs den provincialen weg Roermond-Weert, onder
voorgaarde, dat bij dien doorvoer worde overgelegd een schriftelijk bewijs, af-
gegeven door den burgemeester van de gemeente van herkomst, dat de dieren uit
zijne gemeente afkomstig zijn;

II. dat, wanneer bijzondere redenen meerdere afwijking van het sub\' a bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
burgemeester der betrokken gemeente, onder de door den districts-veearts te
Roermond aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
ii°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden, en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

koopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren
en varkens te verbieden in het gedeelte van de provincie Limburg, dat gelegen is
ten noorden van de spoorlijn Gladbach-Antwerpen;

B. te bepalen, dat wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in de provincie Limburg, onder de door den
districtsveearts te Roermond aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 juli 1896 (Staats
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n^c. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staats-
blad 11°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke
dier ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 10 Februari 1911, het vervoeren of doen vervoeren van
herkauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de
gemeente Arcen en Velden, omvattende het gehucht Schandelo;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
burgemeester van Arcen en Velden, onder de door den districts-veearts te Roer-
mond aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 20 Februari 1911, het vervoeren of doen vervoeren van
herkauwende dieren en varkens te verbieden uit de provincie Limburg naar het
overige gedeelte des Rijks;

doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in de provincie binnen welke de plaats van
bestemming is gelegen, onder de door den betrokken districtsveearts aan te geven
voorwaarden.

Van iedere toegestane afwijking is door den Commissaris der Koningin kennis
te geven aan den burgemeester der gemeente van bestemming.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit of naar een kring, omvattende het gedeelte van de gemeente Vier-
lingsbcek, dat gelegen is ten Oosten van de spoorlijn Nijmegen—Maastricht;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Vierlings-
beek te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den burgemeester van Vierlingsbeek, voor zooveel betreft het verbod
bedoeld onder A I, en door den Commissaris der Koningin in de provincie Noord-
brabant., voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder A II, in beide gevallen
onder de door den districtsveearts te Teteringen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmet-
telijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 13,1)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

A. met ingang van 22 Februari 1911 het vervoeren of doen vervoeren van
herkauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar een kring, omvattende
de gemeente Bergh;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
burgemeester van Bergh, onder de door den districtsveearts te Zutplien aan te
geven voorwaarden.

In verband met het uitbreken van het mond- en klauwzeer te Sittard «erden
de assistent-districtsveeartsen A. ten Sande en A. A. van Mansfeld aan den
districtsveearts voor Limburg toegevoegd, alsmede vier veeopzichters.

Op de hoeve van den landbouwer Jeurink, te Wilhelmsoord, in de gemeente
Emmen, is het mond- en klauwzeer geconstateerd. Alle vee is dadelijk afgemaakt.

Op den stal van den landbouwer G. te Horn is het mond- en klauwzeer uitge-
broken. Er zijn dadelijk maatregelen genomen om uitbreiding der ziekte tegen te
gaan.

Men meldt ons, dat or mond- en klauwzeer is geconstateerd te Mechelen
gemeente Wittem, ten Zuiden van Sittard.

Bij den landbouwer H. Meijer te Lengel, gemeente Bergh (Gelderl.), is onder
het rundvee mond- en klauwzeer uitgebroken. De boerderij wordt door politie
bewaakt.

In de stal van den landbouwer W. Pool te Aduard is mond- en klauwzeer
geconstateerd. 19 runderen en 4 schapen zijn afgemaakt.

ie Horn (L.) hebben zich op twee stallen nieuwe gevallen van mond- en klauw-
zeer voorgedaan. Er zijn thans drie stallen aangetast.

Onder den veestapel van J. GoLDsïiiiN te Harendermolen (Gron.) is het
mond- en klauwzeer geconstateerd.

Mond- en klauwzeer in Duitschland. Op 31 Januari 1911 kwam in Duitschland
mond- en klauwzeer voor in 2217 gemeenten en op 5082 boerderijen.

Hengstenkeuringen in Noord-Holland. De keuringen voor de toekenning der
Rijks- en Provinciale-bijdragen en -subsidiën voor hengsten vanwege de afd.
Noord-Holland van het Nederl. Paardenstamboek zullen plaats hebben: te Schagen
op Woensdag 8 Maart, te Hoofddorp op Donderdag 9 Maart en te Beverwijk op
Vrijdag 10 Maart.

De premiekeuring van koudbloed-hengsten heeft plaats te Beverwijk, waar dus
alle koudbloed-hengsten bij elkaar moeten komen.

Voeding en Hygiëne. Wij hebben vroeger reeds de aandacht gevestigd op de
Internationale Hygiënische Tentoonstelling, welke van April—November te
Dresden wordt gehouden en meegedeeld dat voor deze expositie zelfs een Neder-
landsch comité gevormd is.

Ook te Parijs zal dit jaar en wel in April en Mei een internationale tentoonstel-
ling van voeding en gezondheidsleer georganiseerd worden en wel door de ,,Union
philantropique culinaire" en de „Société technique de 1\'alimentation". De ten-
toonstelling staat onder bescherming van den Franschen minister van landbouw
en koophandel. Programma en reglement der tentoonstelling en verdere inlichtingen
zijn te bekomen bij den gedelegeerde der buitenlandsche secties, te Gent, Coupure 15.

Een „Congrés de 1\'Alimentation" zal van 1—4 October van dit jaar te Luik
plaats hebben. Het congres zal zich o.a. bezig houden met alle voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong, terwijl een speciale sectie voor de voeding van het vee
wordt ingericht. Voor inlichtingen wende men zich tot den secretaris-generaal
Dr. Schoofs, rue de Guillemins 17, te Luik.

Het aantal veeartsen in België en in Nederland. Naar aanleiding van een opgave
van het aantal veeartsen in Nederland in N°. 18 van het Tijdschrift voor Veeartsenij-
kunde, wordt in 1\'Echo Vétérinaire een vergelijking gemaakt met het aantal vee-
artsen in België. Er wordt op gewezen, dat de veestapel van België ten naastebij
even groot is als in Nederland, doch dat het aantal veeartsen er veel sterker is
toegenomen. Ziet hier de staatjes ter vergelijking:

Het aantal veterinaire studenten in Duitschland. Het aantal studenten aan de
vijf Veeartsenijkundige Hoogescholen en aan de Veeartsenijkundige Faculteit dei-
Universiteit te Giessen ingeschreven, is als volgt:

3 Februari in de hoefsmederij van \'s Rijksveeartsenijschool gehouden admissie-
examen voor den nieuwen cursus tot opleiding van onderwijzers in practisch
hoefbeslag werd door 19 smeden deelgenomen.
Toegelaten werden:

Verder werd aan G. J. Rolink .te Enschede en A. A. Blonk te Woerden
toegestaan, om het laatste gedeelte van den cursus te volgen.

Jaar.	Veeartsen	Empiristen. ■	Totaal.
18 77	170	370	540
1887	179	239	418
1897	225	161	386
1909	376	73	449
Jaar.	Veeartsen.	Empiristen.	Totaal.
1877	411	115	526
1887	452	62	517
1997	548		548
1909	73«		738

Besmettelijke borstziekte onder de paarden in Zeeland. De verplichte hengsten-
keuring, die den 7den Februari j.1. te Kattendijke had moeten plaats hebben, is
met toestemming van den Minister, wien zulks door de provinciale regelings-

commissie was verzocht, gehouden te Bergen op Zoom. (Op deze keuring werd
door subcommissie B. o. a. afgekeurd de Belgische hengst Menelaus, aangekocht
op de laatst gehouden publieke verkooping aan het Rijkshengstveulendepöt te
Bergen op Zoom voor f 3225.).

De premiekeuringen van dekhengsten en van tweejarige hengsten en merriën,
te houden te Middelburg, Goes en Kruiningen en op Noord-Beveland, alsmede de
centrale keuring te Goes, zijn uitgesteld tot nader te bepalen tijdstip. B. en W. van
Goes hebben, gelet op het desbetreffend verzoek van de afdecling Goes der Zeeuwsche
f.andbouwmaatschappij en gezien de eensluidende adviezen van de drie op Zuid-
lieveland gevestigde veeartsen, de tijdens de voorjaarsveemarkten, gewoonlijk
plaats vindende monstering van ter dekking staande hengsten verboden.

De veestapel op Madoera. De veestapel van Madoera gaat, zoo deelt een des-
kundige aan het Soerab. Handelsbl., mede, zienderoogen achteruit. Gevreesd
wordt, dat over een paar jaar de uitvoer van het zoo gewilde Madoereesche vee
moet worden gestaakt bij gebrek aan materiaal.

Ofschoon de slacht van vrouwelijke dieren verboden is, wordt op roekelooze
wijze het vrouwelijk vee naar de slachtbank gedreven, niet alleen het oude, ook het
jonge. Dat hierdoor de voortteling wordt gehinderd, is duidelijk.

De 30-tal mantris kunnen of willen er niets tegen doen. Deze menschen kosten
heel wat.— hun salaris is 25 gulden per maand en bovendien kunnen zij nog de-
clarceren voor reizen - en het is de vraag, of de uitgave die zij teweegbrengen,
gerechtvaardigd is. Als men die uitgave voor iederen mantri op 100 gulden per
maand stelt, komt men tot 3000 gulden. Dit zal wel te hoog berekend zijn, maar in
allen gevalle wordt men ertoe gebracht de vraag te stellen, of het niet
verkieslijk is die mantris door veeartsen te vervangen en van deze heeren in elke
afdeeling van Madoera cén te plaatsen. Tegenwoordig heeft het gansche eiland
slechts één functionaris.

fntusschen komt het mij voor, dat de vernietiging van Madoera\'s eens zoo
mooien veestapel moeilijk zal kunnen belet worden. In economisch opzicht is de
inlander dom; economisch besef heeft hij niet; wat op den duur zijn belang is,
ontgaat zijn kort verstand. En tegen een geheel volk kan men nu eenmaal niet
vechten.

Tot zoover de mededeel ingen van den deskundige in het Soer. Handelsbl. zegt
de Java-bode, dit bericht overnemende en voegt er aan toe: bepaald nieuw zijn die
klachten niet en \'t verwondert ons, dat niet met een enkel woord de conclusie,
waartoe bedoelde deskundige komt, zoo niet tegengesproken, dan toch in twijfel
getrokken wordt, tenzij men met opzet de door de Regeering terzake getoonde
belangstelling over het hoofd ziet. Den 27sten Augustus 1910 toch konden wij reeds
melding maken van een eersten stap in de goede richting. Den i3den October werd
bekendheid gegeven aan de door de regeering gegeven opdracht aan den door den
heer Lovink hierheen geroepen veearts Kok, die den in Madoera locaal bekenden

controleur thans assistent-resident-secretaris Kal zou bijstaan in de blijkbaar dan
toch zéér gewenschte en ernstig ter hand genomen verbetering van den veestapel
in Madoera, terwijl eene in ons nummer van den 9den November jl. opgenomen
circulaire aan de hoofden van gewestelijk bestuur het bewijs levert, dat de betrokken
autoriteiten geen herinnering, als boven overgenomen, behoeven.

School voor tropische geneeskunde voor artsen en veeartsen. Het ambtelijk
blad van Belgisch Congo is verschenen met een Koninklijk besluit van 30 September,
waardoor een school van tropische geneeskunde wordt ingesteld, ten doel hebbende
de geneesheeren en de veeartsen bijzonder voor te bereiden om hun kunst in de
kolonie van Belgisch Congo uit te oefenen.

Dit besluit is gevolgd door het reglement en het programma van de leergangen
der nieuwe school. Er zal een bijzondere afdeeling zijn voor de apothekers en de
missionarissen, vooral om hen in staat te stellen doelmatig de slaapziekte te
bestrijden.

Er wordt ook een koloniale school gesticht voor de bedienden, die een ambt
willen gaan vervullen in Congo. Het onderwijs zal er kosteloos gegeven worden.

herbenoeming van den periodiek aftredenden voorzitter, den heer K J. Laméris
werd met applaus begroet. Behandeld werd een circulaire van het landbouw-
proefstation te Groningen, waarin aan de veeartsen wordt v erzocht meded celing
te doen van waargenomen vergiftigingsverschijnselen, tengevolge van voedering
van raapkoek.

De heer Bruijel, veearts te Nuis, die in den laatsten tijd dergelijke vergiftigings-
gevallen heeft geconstateerd, zal daarvan aan gemeld proefstation mededeeling
doen.

De wenschelijkheid werd uitgesproken, om bij eventuecle wetswijziging aan te
dringen op de verandering van den naam veearts in dierenarts.

Na een korte pauze vergastte Prof. Dr. D. A. de Jong ]/.. te Leiden ons op een
schitterende improvisatie over ultravisible smetstoffen. Voor talrijke leden van onze
afdeeling, ecnige van de afd. Friesland, en genoodigden, w.o. verschillende leden
van den geneeskundigen kring te Groningen, gaf Prof. de Jong een duidelijk
inzicht in den tegenwoordigen stand der wetenschap op hel gebied van de ultra-
visible, filtreerbare smetstoffen. De grondslagen van de uitspraken van Koch
en Pasteur zijn nog steeds van enorme beteekenis. Toen men in verband daarmee
ook betreffende verschillende, nog te dien opzichte weinig onderzochte ziekten, als
oorzaak naar levende organismen zocht, hebben die onderzoekingen niet altijd
aan de verwachtingen voldaan; voor een deel ten gevolge van de onvolkomen
hulpmiddelen van onderzoek. Wel werd het microscoop enorm verbeterd, doch ble-
ken de\' lenzen nog niet voldoende om de kleinste levende wezens te zien. Zoo kwam
men aan het woord onzichtbare smetstoffen, \'t Is een betrekkelijk begrip! Waren
de hulpmiddelen beter, dan zouden ze wellicht niet onzichtbaar zijn. Een smetstof,
die onder deze rubriek valt, is die der besmettelijke longziekte van het rund; we

kunnen hier reeds eenigen vorm onderscheiden, doch duidelijke waarneming is
niet mogelijk. Het is niet altijd het enorm-kleine van het object, ook het licht\'
doorlatend en het lichtbrekcnd vermogen zijn van beteekenis. Daarom worden de
microörganismen gekleurd voor bezichtiging onder het microscoop. De filtreerbaar-
heid is ook relatief; verschil van de poriën der filters verschil van druk. Soms houden
de filters aanvankelijk de bacteriën tegen, later niet meer; deze woekeren door de
filters heen, omdat het levende organismen zijn. Behalve de poriën en de druk
spelen ook de attractie-werkingen, in verband daarmede, de graad van verdunning
der te filtreeren vloeistoffen, een rol. Hoe sterker verdunning, hoe gemakkelijker
de smetstoffen doorgaan.

Helmholtz toonde aan, dat de zichtbaarheid van voorwerpen beperkt is door
eigenschappen van het licht; de afmetingen moeten niet kleiner worden dan de
halve golflengte, anders wordt geen beeld op het netvlies geworpen.

Met behulp van de ultra-microscopie kunnen we echter zeer kleine voorwerpen
bij benadering zien; men laat lichtstralen schuin invallen op een donker vlak (iets
dergelijks als het vallen van een zonnestraal in een donkere kamer, waarbij men
ook de overigens onzichtbare stofjes waarneemt), en maakt daardoor de buigings-
schijfjes der kleine voorwerpen zichtbaar.

Ook door bijzonder sterk licht door een gedeeltelijk verduisterd systeem van
Abbe te laten vallen kan men hetzelfde bereiken en b.v. de zweepdraden der
typhusbacillen zien.

Verder is de studie der onzichtbare smetstoffen gebracht door de filtratie-proeven
terwijl ook de fotografie door ultraviolette stralen bemoedigende resultaten heelt
gegeven. Voor de filtratie moeten de toestellen volkomen in orde zijn, de poriën
in eenzelfde filter zullen niet alle gelijke diameter hebben; ze moeten daarom
zorgvuldig worden gecontroleerd, door ze te onderzoeken op de filtratie van de
kleinste bacillen, b.v. die der influenza en der kippencholera, welke laatste bizondei"
virulent zijn voor konijnen, en daarom voor de fijnste proefnemingen met het
filtraat zeer geschikt.

Ook van het kleurvormend vermogen van bepaalde bacteriën is bij dit onderzoek
en voor het onderzoek der filters partij getrokken.

Sommige ziekten werden al met succes bestreden vóór de smetstof met juistheid
bekend was, b.v. de lyssa door Pasteur, de longziekte door de entingsmethode van
Willëms. Desondanks is het goed de feitelijke oorzaak op te sporen, dan kan het
procédé van onderzoek en bestrijding verbeterd worden (b.v. niet meer enten tegen
longziekte met de ruwe stof uit de longen, doch met een reincultuur). De ontdekking
der moeilijk zichtbare longziekte-smetstof door Nocard en Roux heeft dit bewezen.

Verschillende andere smetstoffen behooren tot de onzichtbare, b.v. die van de
mozaikziekte der tabaksplanten. Het filtraat was weer in staat andere planten te
besmetten. Beyerink sprak van een contagium fluidum in den zin van een op-
gelost virus, omdat het in een agarvoedingsbodem binnendrong, welke voorstelling
echter foutief is te achten, omdat in dit geval het doorgaan der smetstof berust
op diffusie of wel op groei.

Een filtreerbare smetstof is ook die van het mond- en klauwzeer, zooals is aan-
getoond door Loeffler. De filtreerbaarheid is afhankelijk van den toestand

waarin de blaarinlioud verkeert. Loeffler heeft een entingsprocédé en een serum-
therapie weten in te stellen met vrij gunstig succes.

Door Mac Fadyean is de filtreerbare smetstof aangetoond van de Afrikaansche
paardenpest. Ook voor hoenderpest, gele koorts, runderpest, epithelioma contagio-
sum. Borrel toonde aan, dat ook het virus van schaapspokken filtreerbaar is,
waarop ook zijn gebaseerd een goede serumtherapie en entingsprocédé.

Spreker wees op de identiteit van vaccine en variole en bracht dit in verband met
de door hem verdedigde overeenkomst tusschen dieren- en menschentuberculose.

De nadere onderkenning van het pokkenvirus heeft reeds geleid tot een andere
wijze van vaccineeren, n.1. door onderhuidsche injectie zonder noemenswaardige
locale reactie (Weenen).

Uit een diagnostisch oogpunt bij pokken is op het vinden van de lichaampjes
van Guarnieri (bestanddeelen van de cellen, die zich op bepaalde wijze laten
kleuren) bij enting van het materiaal in de cornea bij het konijn bewijzend voor de
ziekte. Bij lyssa komt iets dergelijks voor. We vinden de smetstof in het centrale
zenuwstelsel en soms in het speeksel; maar als een criterium wordt beschouwd het
vinden in de hersenen van de lichaampjes van Negri. De vraag is gesteld of we
in dergelijke gevallen te doen hebben met 2 vormen van dezelfde smetstof, n.1. een
zichtbaar en een onzichtbaar gedeelte.

De varkenspest levert ook een filtreerbaar virus; toch kan ook de varkenspest-
bacil het ziekteverloop zeer beïnfluenceeren. \'

Ook bij de polyomyelitis anterior infantum is een filtreerbaar virus gevonden,
waarmee apen en konijnen zijn geïnfecteerd. Ook tegen dit lijden kan, merk-
waardigerwijze, immuniteit worden opgewekt, door eenzelfde procédé als bij honds-
dolheid.

Ten slotte is nog bij chronische anaemie der paarden, bij hondenziekte en enkele
andere ziekten een filtreerbaar virus gevonden.

Er is door een en ander nog al een groote kentering teweeggebracht in de
beschouwingen omtrent de infectieziekten. We leven als \'t ware in een aëra, waarin
de bacteriën als specifieke oorzaken concurrentie ondervinden van protozoën en
filtreerbare virus.

De rede van Prof. de Jong ontlokte woorden van dank aan den voorzitter,
alsmede aan den vertegenwoordiger van den geneeskundigen kring.

Cursussen in vee- en vleeschkeuring, De Minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel;

Gelet op art. 6, eerste lid, van het bij Koninklijk besluit van 25 April 1905
n^c. 110, vastgestelde reglement voor de cursussen in vee- en vleeschkeuring;

te bepalen, dat gedurende het jaar 1911 geene cursussen in vee- en vleesch-
keuring zullen worden gehouden.

Personalia. Gepromoveerd te Bern tot doctor medicinae veterinariao de iste
luitenant-paardenarts Th. J. van Capelle, op een proefschrift, getiteld: Ueber
Tuberkulinanaphylaxie und ihre Zusammenhang zu dem Wesen der Tubcrkuhn-
reaction.

Aangewezen, gerekend van i Januari 1911, als directeur der inlandsche vee-
artsenijschool te Buitenzorg, de chef van het veeartsenij kundig laboratorium bij het
departement van Landbouw, Dr. L. de Blieck.

Belast met de waarneming der betrekking van laborante bij het laboratorium
voor veeartsenijkundig onderzoek mej. E. V. Matheij.

De veearts J. M. R. F. Beckers te Venlo is door Gedeputeerde Staten van
Limburg tijdelijk belast met de waarneming van den dienst in het 12de district
van veestapel, met behoud van Venlo als standplaats.

Benoemd tot veearts, Dr. J. Hellemans, thans ter beschikking van den direc-
teur van landbouw, ten einde te worden belast met werkzaamheden in het belang
van bovengenoemden dienst, te voren eerstgemelde betrekking bekleed hebbende.

Belast met den dienst in de residentie Besoeki, met standplaats Bondowoso, de
gouvernementsveearts F. C. de la Chambre, thans toegevoegd aan den gouver-
nementsveearts van genoemd ressort.

Overgeplaatst van Bondowoso (Besoeki), naar het ressort residentie Soerabaja,
met standplaats Soerabaja, de gouvernementsveearts J. K. F. de Does.

Verleend wegens langdurigen dienst, een jaar verlof naar Europa, aan den ad-
junct-inspecteur bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst P. Ph. van der
Poel, met bepaling, dat hij zijne betrekking zal nederleggen na afloop van de
hem door den directeur van landbouw op te dragen werkzaamheden in Britscli-
Indië.

Ingetrokken de tijdelijke toevoeging van den veeartsenijkundigen ambtenaar
B. Eijsenburger aan den gouvernementsveearts van het ressort Banjoe/nas.

Gepromoveerd te Bern tot doctor medicinae vetirinariae de veearts S. G. Zwart
te Leeuwarden, op een proefschrift getiteld: Beiträge zur Kenntnisse der Anatom
und Physiologie der Milchdrüse des Rindes.

gedurende de maand Januari igu.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Gezwellen in de zijventrikels der hersenen, welke veel cholesterine
bevatten, zijn bij het paard volstrekt niet zeldzaam en menigmaal
beschreven. Ik zou dan ook geen aanleiding hebben het door mij
waargenomen geval te publiceeren, als ik niet in de gelegenheid
was geweest ook de klinische verschijnselen waar te nemen en als
het gezwel in kwestie niet zoo enorm groot was geweest.

Het paard in kwestie was een oud trampaard, hetwelk, volgens
de anamnese, gedurende zijn tramdienst nooit ziekteverschijnselen
had vertoond.

Het werd gekocht, ongeveer een jaar geleden, door een hout-
handelaar en deed in het begin zijn werk vrij goed. Na eenigen tijcl
echter vertoonden zich recidiveerende aanvallen van hersen-
verschijnselen, die nu eens door een veearts, dan weer door mij
werden behandeld. In bedoelden toestand werd patiënt in April
van dit jaar voor het eerst aan de kliniek gebracht. Het paard was
in hooge mate gedeprimeerd, liep met gebogen hoofd, strakke,
starende oogen, eenigszins wankelend, meer of min bewusteloos
voort. Het hart was zeer zwak, de polsfrequentie echter normaal.
Van excitatie was geen sprake. Een aderlating werd verricht
(8 liter), en koude douches werden voorgeschreven.

Een paar dagen daarna was het paard weer in functie en deed
zijn werk als te voren.

In dezen zomer werd de patiënt door mij behandeld voor een
borstbuil; van depressie was toen niets te merken.

In September was het dier weer in hooge mate gedeprimeerd,
onderging weer een aderlating en kwam weer op de been.

\') Abusievelijk spreekt men in de veeartsenijkunde nog dikwijls van
cholestearine, hetwelk doet denken aan stearine, aan verwantschap dus met
vet; cholesterine is echter een alkohol en heeft met stearine niets te maken.

Ik vernam toen, dat deze aanvallen wel eerder waren terug-
gekomen en dat zelfs verschijnselen van excitatie aanwezig waren
geweest, welke telkens door den veearts Hoogland waren be-
handeld. Als algemeen voorschrift was ter voorkoming, zooveel
mogelijk, van de aanvallen, door collega Hoogland voorgeschreven:
,,veel werk en niet te veel voedsel".

In October zag ik het dier voor het laatst, nu voor elephantiasis.
Van depressie in den eigenlijken zin van het woord, was ook toen
geen sprake; wel was het dier vermagerd, zag er wat dor uit en
was ook volgens den koetsier wat trager dan gewoon, maar werkte
goed, at en dronk normaal. De koetsier schreef de vermagering
toe aan het dieet.

Twee dagen daarna was de patiënt op weg naar Zeist voor den
houtwagen moeilijk staande te houden, was erg suf en wankelde,
zoodat hij slechts met groote moeite thuis kon worden gebracht.
Des avonds en des nachts was het paard volgens mededeeling van
den koetsier zeer geëxciteerd geweest, en bezwaarlijk te genaken;
had tegen den morgen verschijnselen van koliek vertoond en
was toen op advies van den veearts afgemaakt.

Collega Hoefnagel was zoo vriendelijk mij den kop te ver-
schaffen. Na het wegnemen van het schedeldak was de sterke
uitzetting, infiltratie en verdunning van het mediale gedeelte van
de occipitaalkwab van de groote hersenhemispheren zeer op-
merkelijk. Dat gedeelte leek doorschijnend en gelatineus. Later
was na de afvloeiing van het cerebrospinaalvocht hiervan weinig
meer te merken.

De zijkamers bleken vrijwel geheel opgevuld door het tweelobbige
afgeronde gezwel dat hiernevens is afgebeeld. De kleur hiervan was
grauwgeel met glinsterende plekjes hier en daar.

Cerebrospinaalvocht was naast het gezwel in vrij groote hoeveel-
heid aanwezig; het was meer viskeus en ook meer gekleurd (geel)
dan gewoon.

Bij nader onderzoek bleek het gezwel rechts aan de vaatvlecht
en links aan de hersenmassa verbonden te zijn. Laatst bedoelde
verbinding had een diameter van ± i c.m.

In zijn geheel uitgenomen bleek de tumor 118 gram te wegen;
een gewicht, voor zoover ik weet, nog niet in de literatuur vermeld.
Door den voortdurenden druk waren de zijventrikels natuurlijk
sterk vergroot, vooral de linker. In het voorste gedeelte van de
linker hemispheer was er slechts zoo weinig hersenweefsel over-

gebleven, dat achter de reukzenuwkolfjes de basis zelfs door-
schijnend was geworden.

Van ontstekingsprocessen (bloedingen-b.v.) was macroscopisch
niets te zien. De grootere viscositeit van het cerebrospinaalvocht,
en het meer gefingeerd zijn daarvan, wijzen echter naast de ex-
citatieverschijnselen wel eenigszins in die richting.

Merkwaardig mag het heeten, dat, bij aanwezigheid van een
zoo grooten tumor in de hersenen, waardoor toch zeer sterke druk
werd uitgeoefend en zelfs enorme drukatrophie ontstond, de
patiënt, voor ons oog tenminste, slechts periodiek duidelijke ziekte-
verschijnselen vertoonde, en niet zooals bij chronische hersen-
waterzucht voortdurend sterk gedeprimeerd was. Ik schrijf dit
laatste toe aan periodieke afsluiting van den aquaeductus sylvii door
den tumor, waardoor bij ophooping van het cerebrospinaalvocht
de druk nog werd verhoogd, en dan meer algemeen op de hemis-
pheren werkte.

Vooral in de verloskunde zijn we meermalen, zooals bij torsio
uteri b.v., verplicht een koe neder te leggen, waarbij de volgende
manier mij steeds zeer heeft voldaan.

Men neemt een touw van voldoende lengte cn dikte (b.v. een
z.g. achterwagentouw) en legt dit dubbel gevouwen dwars over
het midden van den rug der koe en laat cle lus zakken, totdat deze
onder de buik door gemakkelijk is te grijpen, steekt dan de beide
einden door deze losse lus, daarbij zorg dragende dat het touw (c)
komt te liggen achter de schoft en over de lendenen, vóór de
heupen der koe en de uitgespreide lus (b) langs borst en buik ter
hoogte van den elleboog, zooals op nevensgaande schets is aan-
gegeven.

a en trekt langzaam en stevig naar boven, terwijl een ander den kop
gewoon aan een koptouw vasthoudt.

Het voordeel van deze wijze van „remmen" is: de eenvoud van
de applicatie, de zekerheid waarmede men kan bepalen op welke
zijde de koe komt te liggen, terwijl bovendien de koe niet omrolt
of achteruitvalt, zooals dat op de gebruikelijke manier nog al eens

gebeurt. Ook heeft men niet achter de koe te staan om te trekken,
maar terzijde, hetgeen op den stal in verband met de soms geringe
ruimte een groot voordeel is.
Olst, Januari 1911.

In afl. I, blz. 8 van ons tijdschrift refereert Wester een artikel
van Liénaux over lioefbevangenheid. Wester is het volmaakt
eens met Liénaux waar deze bij lijders aan genoemde ziekte aan-
beveelt: hoefijzers niet afnemen; de dieren dagelijks eenige minuten
op zachten grond laten loopen om de congestie te verminderen;
fricties van terpentijn, die de dieren (door de pijn) er toe brengen,
zich telkens eenigszins te verplaatsen.

Over het eerste punt (niet afnemen der ijzers) ben ik het ook
volmaakt met de heeren eens, maar met de andere kan ik mij niet
vereenigen. Ik heb vele paarden met rheumatische hoefontsteking
in behandeling gehad en vond steeds, dat alle beweging, daarbij
..uit den booze" is. Terpentijnfricties, die beweging moeten be-
vorderen, en zeer pijnlijk zijn, vind ik wreed voor de arme dieren,
die al genoeg pijn hebben aan hun zieke hoeven.

Ik zag de ziekte bijna uitsluitend optreden, direct nadat de dieren
gebruikt waren, vooral op harde wegen en groote afstanden, (bij
nieuwe, nog weinig getrainde paarden ook wel na korte afstanden).
Enkele malen was voedering van pas geoogste paddie de oorzaak;
in dat geval trad de ziekte steeds in lichten graad op.

Een rheumatische oorzaak nam ik nooit waar en de naam rheu-
matische hoefontsteking is, althans voor Indië, misplaatst.

Zeer dikwijls had de eigenaar de zaak al bedorven door de
dieren, die volgens hem „stijf" waren, nog eens een uurtje flink
te laten afstappen.

Bij paarden, die dadelijk in behandeling kwamen, kon ik bijna
altijd een doorzakken van het hoefbeen voorkomen door de dieren
gedurende i a 2 weken in een ruime box met dik stroobed te
plaatsen. De dieren durven (door de pijn bij elke beweging) dik-
wijls niet te gaan liggen; ik liet daarom (indien het eenigszins
mogelijk was), gedurende de eerste dagen de dieren voorzichtig
neerleggen. Als men ze dan een poosje vasthoudt en kalmeert,
blijven ze gewoonlijk wel liggen en voelen zich blijkbaar verlicht.
Den volgenden dag op de andere zijde leggen met het oog op
doorliggen. Indien het te krijgen was, gedurende de eerste dagen
op de voorvlakte der zieke hoeven stukjes ijs (met een stuk zak
bevestigd). Verder eenige dagen slap dieet (geen haver of paddie),
(ieen medicijnen. Bij alle in leerboeken aangeraden middelen
vond ik geen baat. Een aderlating, terstond in het begin der
ziekte, is waarschijnlijk aan te raden.

Du. A. Trautmann. Die Histiologie des Muskelapparates und
die physiologische Bedeutung des Muscularis mueorae im Dünndarm.

De muscularis mucosae van liet dundarmkanaal is het sterkst
ontwikkeld bij het paard en den hond, het minst bij de herkauwers,

en van deze bezit de geit de zwakste musculatuur ter plaatse.
Bij alle huisdieren heeft Tr. behalve longitudinale en circulaire
ook schuinverloopende vezelen aangetoond. Bij paard, rund.
varken, hond en kat zijn de longitudinale en circulair verloopende
vezelen in behoorlijk te onderscheiden lagen gerangschikt. In
tegenstelling met hetgeen aangetroffen wordt in den middelsten
darmrok, de tunica muscularis waar de inwendige, de circulaire
laag steeds het sterkst is ontwikkeld, zien we in den muscularis
mucosae steeds de longitudinale laag het duidelijkst. Bij kleine
herkauwers zijn geen lagen te onderscheiden, maar doet de muscu-
laris mucosae zich voor als een vlechtwerk van gladde spiervezelen.

Bij het varken en de kat is de circulaire laag zeer dun; beide
spiervezellagen zijn bij het varken gelijkmatig dik, bij andere
dieren het dikst aan de peripherie van iedere laag. Alleen bij den
hond wordt tusschen beide lagen spaarzaam bindweefsel aan-
getroffen.

De dundarmmusculatuur is het sterkst bij het paard, hierop
volgen hond, kat, rund, varken, schaap en geit. Tr. schat de
ontwikkeling van dezen musculatuur bij de geit op 10 maal zwakker
dan bij het paard. Aan deze onderzoekingen voegt Tr. eenige physio-
logische beschouwingen toe. Na eerst herinnerd te hebben, dat
Exner er op heeft gewezen, dat de muscularis mucosae het dun-
darmkanaal beschut voor schadelijke inwerkingen van scherpe
bestanddeelen, die, met het voedsel opgenomen, onverwerkt de maag
zijn gepasseerd (hetgeen gemakkelijk bij het paard geschieden
kan) doordat de contractie, die op een abnormen prikkel volgt,
dc bewuste plaats van het scherpe voorwerp wegtrekken kan, dank
zij de bundels spiervezelen, die dc muscularis mucosae in de darm-
vlokken zendt, voegt Tr. er als zijn meening aan toe, dat dit spier-
systeem tevens dient om de bekercellcn van hun slijmigen
inhoud te ontlasten en om de tunica muscularis in haar functie,
het tot stand brengen van de darmbeweging, te ondersteunen.
Tot staving van zijn beweren vermeldt hij, dat deze muscularis
het sterkst voorkomt waar veel bekercellen tusschen de darm-
epitheliën aanwezig zijn en ook ter plaatse waar de tunica muscu-
laris zwak ontwikkeld is, terwijl omgekeerd de muscularis mucosae
gering is, waar de eigenlijke spierrok krachtig voorkomt. Beide
spiervezelsystemen zouden elkander aanvullen.

L. Bolk. Over de ontwikkeling der hypophysis van de Primaten,
in het bijzonder bij Tarsius en bij den mensch.

Bolk heeft aangetoond, dat het klierachtig gedeelte van het
hersenaanhangsel bij Tarsius (een halfaap) en bij den mensch
gepaard wordt aangelegd en uit het vermoeden, dat ook dit orgaan
een kieuwspleetderivaat is, evenals thymus, epitheellichaampjes
en andere intern-secerneerende organen.

(\'Verslag van een mededeeling in de gewone vergadering der Wis-
en Natuurkundige af deeling der Koninklijke Academie van Weten-
schappen te Amsterdam, van 26 November 1910).

Dr. Francis H. Mc. Grudden. Ueber die Ausscheidung des
Morphins untcr dem Einfluss den Darm local reizendcr Mittel.

De schrijver merkt op, dat het bekend is, hoe door aanzetting
van de nierfunctie vermeerderde toxine-uitscheiding plaats heeft.
Hij stelde zich nu ten doel te onderzoeken, of de uitscheiding op
dergelijke wijze ook zou kunnen worden vermeerderd bij stoffen
die slechts langs maag en darmen worden uitgescheiden. Hij kwam
op die gedachte door het feit, dat de gevolgen van slangenbeten
door oer- en cultuurvolken niet zelden met succes worden bestreden
met alkohol of b.v. radix Senegae. Bekend is, dat het slangengif
wordt uitgescheiden langs maag en darmen en de genoemde
stoffen op die organen prikkelend werken. Bekend is ook dat
morphine wordt uitgescheiden langs den tractus intestinalis.

De schrijver bepaalde eerst de hoeveelheid morphine langs dien
weg uitgescheiden zonder behandeling; dit was ±44%.

Na behandeling met cortex Quillojae was de uitscheiding 64 % ;
met radix Senegae 59 % en met alkohol (rum) 61 %.

Hieruit mag volgens den onderzoeker de conclusie worden
getrokken, dat het nut van die stoffen, bij slangenbeet wel plausibel
schijnt.

De schrijver merkt op dat nog altijd niet met zekerheid is uit-
gemaakt, hoe narcotica en locaalanaesthetica precies werken.
Wel is de hypothese van Meyer en Overton, dat de werking van
narcotica in verband zou staan met de affiniteit van die stoffen tot
vetten nog al plausibel, maar ze is in ieder geval voor locaal wer-
kende anaesthetica nog niet waarschijnlijk gemaakt.

De onderzoeker wenschte nu te bepalen of er eventueel met
narcotica locale ongevoeligheid is te verkrijgen, en omgekeerd
met locale anaesthetica algemeene narcose. Wanneer de theorie
van Meyer en Overton ook toepasselijk is voor de locaal ver-
doovende middelen, dan moest er toch vrijwel in alle opzichten
gelijksoortige werking optreden.

Inderdaad kon de schrijver bij kikvorschen steeds met locale
anaesthetica narcose verkrijgen (door injectie) en met algemeene
narcotica locale ongevoeligheid. Hij meent dus tot gelijkwaardig-
heid der werking dier twee geneesmiddelgroepen te mogen besluiten.

Referent is zoo vrij hiertegenover op te merken, dat bij onze
huisdieren zeer zeker met cocaïne b.v. geen narcose is te verkrijgen,
eer het tegendeel en dat het bovendien wel merkwaardig is, dat
motorische zenuwen veel minder spoedig onder den invloed geraken
van locaal verdoovende middelen dan de sensibele zenuwen, iets
wat toch moeilijk te verklaren is met de hypothese, dat ook deze-
stoffen door hun affiniteit tot het vet van het zenuwweefsel ver-
doovend zouden werken.

Volgens Dr. Arnold zou dit lijden zeer dikwijls voorko-
men bij het rund. De verschijnselen zijn volgens den schrijver:
verminderde eetlust, verminderd herkauwen, trage defecatie,
droge mest, normale pols (laterfrequent), normale temperatuur,
frequente ademhaling, kreunen, vooral bij het urineeren, liggen
gaan en bergafloopen; en vooral ook schijnbare tympanitis door
ophooping van gassen tusschen buikwand en pens. De pens is slechts
in de diepte te voelen door dit luchtkussen heen. Aangezien in de
pens geen gassen aanwezig zijn, is het inbrengen van de slokdarm-
sonde bij deze schijnbare tympanitis zonder succes. De schrijver
verklaart de gasophooping ter plaatse door de aanwezigheid van
een doordringende wond in de netmaag, waardoor de gassen van-
uit de maag in de buikholte kunnen treden.

In weerwil van dit verschijnsel acht Dr. Arnold de prognose
bij deze gastritis gunstig, wanneer het vreemde voorwerp nog in
de netmaag is en een doeltreffende therapie wordt ingesteld. Die
gassen worden dan weer geresorbeerd. De therapie moet bestaan
in laten hongeren, en vóór hoogplaatsen. Het vreemde voorwerp
valt dan weer in de maag terug en de maagwond heelt weer.

Antiperiostin is oorspronkelijk een Engelsch geheimmiddel
{ostoline) door Dr. Klein* geannexeerd, en in Duitschland ge-
patenteerd. Het bestaat uit sublimaat, jodium en cantharidine-
züur. De prijs is 4 Mark het fleschje. De firma Bengen en Co.
maakte het na met een kleine wijziging, vraagt 1.50 Mark voor
het fleschje en noemt het Cantharidol. Dr. Klein klaagt laatst-
genoemde firma aan. Prof. Frick neemt het op voor Bengen en Co
en doet het meer of min voorkomen, alsof deze firma uit philantropie
dit feit bedreef, uit zucht om toch vooral goedkoope geneesmidde-
len te leveren aan de veeartsen.

Prof. G. Petit. Sur la radio-activité persistante de Vorganisme,
consécutive ä Tinjection intraveneuse de radium et sur Vobtention
d\'un serum radio-actif.

Prof. Petit bestudeerde met Dominici en Jaboin de werking
van radiumsulfaat bij paarden na intraveneuze injectie. De onder-
zoekers kwamen tot de conclusie, dat het radium voor een deel
langen tijd in circulatie blijft, voor een ander deel wordt gefixeerd
(o. a. in de longen) en voor het derde deel spoedig wordt uitgeschei-
den. Het geeft aanleiding tot vermeerdering der roode bloed-
lichaampjes en werkt ook overigens naar het schijnt gunstig op
liet organisme. De onderzoekers stellen zich voor nader proeven
te nemen en hopen langs dezen weg een serum te kunnen ont-
dekken tegen verschillende, ook besmettelijke ziekten nl. door het
bloedserum van dieren radio-actief te maken, en dit intraveneus
bij zieke individuen aan te wenden.

Af deeling Noord-Holland. Als leden zijn aangenomen de vee-
artsen H. ter Beek te Naarden en Dr. F. P. Keijser te Alkmaar.

Afdeeling Utrecht. Het lid Prof. Dr. PI. J. Hamburger is
met ipgang van 1 Januari 1911 overgegaan tot buitengewoon
iicl der afdeeling.

Algemeene afdeeling. Als lid is aangenomen de veearts Th.
H. L. Arntz te Nijmegen.

Cursus in vee- en vleeschkeuring voor veeartsen uit de provincie
Zuid-Holland. Aan dezen cursus, gehouden aan het abattoir te
Rotterdam van 24 Augustus tot 9 December 1910 en geleid dooi-
de heeren J. J. F. Dhont en G. G. J. Westholz, namen de volgende
veeartsen deel: D. de Bruin te Strijen, M. Frankenhuis te Slie-
drecht, Dr. S. J. M. Mogendorff te Schoonhoven, M. C. van der
Poel te Nieuwenhoorn en J. A. Vreeswijk te Oude-Tonge.

Correspondent voor Friesland. Als zoodanig treedt met ingang van 1 Maart
1911 op de heer M. J. Veenstra te Leeuwarden, ter vervanging van den heer
H. Veenstra.

Dezer dagen is als n°. 11 der congrespublicaties verschenen het verslag der sectie-
vergaderingen van bovengenoemd congres; met dit verslag is de compte-rendu
compleet.

Tweede Kamer der Staten-Generaal. Uit het Verslag der Algemcene Reken-
kamer nopens hare werkzaamheden over het jaar 1909.

Onjuiste toepassing van art. 37 der wet op het veeartsenijkundig Staatstoezicht
(Veewet) van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131).

Bij vonnissen van de arrondissements-rechtbank te Middelburg waren drie
personen, beklaagd ter zake van verboden invoer uit België van biggen met paard
en kar met vernietiging van vonnissen van den kantonrechter te Ter Neuzen —
ontslagen van alle rechtsvervolging met bevel tot teruggave aan ieder van hen
van de kar en het zuiver overschot der opbrengst van paard en biggen. Nadat tegen
één dier vonnissen cassatie was aangeteekend in het belang der wet, vernietigde
de Hooge Raad het betrokken vonnis, met bepaling, dat daarvoor geen nadeel
werd toegebracht aan de rechten, door partijen verkregen.

In verband met deze rechterlijke uitspraken had aan bedoelde drie personen,
op grond van het in casu toepasselijk art. 37, voorlaatste en laatste alinea\'s, der
wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131), moeten zijn uitgekeerd de opbrengst
van paard en biggen, verminderd met de kosten: a. van onderhoud van het vee
sedert den dag der inbeslagneming tot aan den verkoop; en b. v an den v erkoop.
Zooals bleek uit de rekening en verantwoording wegens den verkoop der paarden
en biggen, had de burgemeester evenwel uit de onzuivere opbrengst niet Slleen de
sub a en b bedoelde kosten, maar ook verschillende andere voor het inbeslagnemen

der varkens voor het bij deurwaarders exploten aanbieden van karren, tuigen en het
restant der opbrengst; benevens voor het bewaren der karren en tuigen, enz. bestre-
den. Dientengevolge was als „zuiver overschot" ruim /180. — minder aangeboden
en uitgekeerd dan het gezamenlijk bedrag, waarop de drie belanghebbenden volgens
de Veewet recht hadden. Er was te hunnen opzichte eene onrechtvaardigheid
begaan, welke, naar het gevoelen der Kamer, alsnog behoorde te worden hersteld.
Te dien einde vestigde zij de aandacht van den Minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel op de haars inziens minder regelmatige handelwijze van den burge-
meester. Mede ter voorkoming van herhaling van het gebeurde gaf zij daarbij in
overweging den burgemeester omtrent de toepassing van art. 37 in gevallen als deze
te doen inlichten; wat te meer wenschelijk scheen, waar de burgemeester ver-
zuimd had, overeenkomstig het bepaalde in den eersten volzin der voorlaatste
alinea van gemeld artikel, de opbrengst van den verkoop aan den gemeente-ont-
vanger in bewaring te geven, en het haar niet duidelijk was, waarom het overschot
der gelden per deurwaardersexploot was aangeboden.

Tegenover de opvatting der Kamer wees de Minister er op, dat art. 37 niet
bepaalt, dat geene andere kosten dan de sub a en b genoemde in vergelijking mochten
worden gebracht. Zoodanige andere uitgaven, krachtens andere bepalingen ver-
schuldigd, mochten dus evenzeer met de opbrengst worden verrekend. Intusschen
gaf de Minister toe, dat de kosten voor het in beslag nemen der varkens ten onrechte
uit de opbrengst waren betaald.

Wat de exploiten betreft, schreef de Minister, dat tot het doen daarvan was over-
gegaan na ingewonnen advies van den Landsadvocaat, omdat de betrokken per-
sonen geweigerd hadden het resteerend bedrag, alsmede de karren in ontvangst
te nemen (één kar bleek inmiddels vóór de aanbieding te zijn gestolen). Aanvankelijk
betoogde Zijne Excellentie, dat de kosten der exploiten, als gemaakt in het belang
der betrokkenen, te recht waren afgetrokken van de opbrengst. Toen de Kamer
er evenwel op wees, dat art. 38, juncto art. 26 der Veewet voorschreef hoe men in
gevallen als deze had te handelen — en dat daarbij van gerechtelijke aanbieding
niet alleen niet gewaagd, maar zelfs bepaald werd, dat de vormen, voorgeschreven
bij art. 1442 van het Burgerlijk Wetboek niet toepasselijk waren, zoodat de kosten
zeker niet konden worden gebracht ten laste van de betrokken personen - gaf de
Minister ook omtrent deze kosten toe, dat zij niet uit de opbrengst hadden moeten
zijn betaald. Het loon voor het bewaren der karren en tuigen zou echter, naar be-
toogd werd, te recht ten laste van de eigenaren zijn gebracht, omdat de bewaring
had plaats gehad in het belang van hem, die ten slotte zou blijken recht te hebben
op de in beslag genomen goederen.

De Kamer was daarentegen van oordeel, dat de bewaarneming niet in het belang
der eigenaren was geschied, daar zij slechts het gevolg was van maatregelen, door
het Rijk genomen in verband met eene uitvoering der wet. De bij art. 35, slotalinea,
der Veewet voorgeschreven inbeslagneming en de omstandigheid, dat de in beslag
genomen voorwerpen als overtuigingsstukken moesten dienen bij het tegen de
eigenaars in te stellen rechtsgeding, brachten haars inziens in onderling verband
mede, dat die goederen, als noodig voor de justitie, van Rijkswege werden opge-
borgen, zoo noodig tegen betaling van kosten. Door de inbeslagneming was het Rijk

voor de voorwerpen verantwoordelijk geworden. Het feit, dat de bewaargeving
ook ten goede kon komen en in casn kwam aan den eigenaar der voorwerpen scheen
der Kamer slechts van bijkomenden aard toe. Met het oog op een en ander bestond
er dan ook, naar de meening van het College, geen grond om de kosten dier bewaar-
geving ten laste der eigenaren te brengen nu deze van rechtsvervolging waren
ontslagen en dus geacht moesten worden geen aanleiding te hebben gegeven tot
de bedoelde maatregelen.

Na dit betoog deelde de Minister mede, zich ten slotte met der Kamer opvattint,
te hebben vereenigd.

Hoog taxatieloon bij onteigening van vee, ingevolge de wet op het veeartsenijkundig
Staatstoezicht.

De Algemeene Rekenkamer vestigde de aandacht van den Minister van Land-
bouw, Nijverheid en Handel op de haars inziens buitengewoon hooge belooningen,
door onderscheidene burgemeesters in Zuidholland betaald voor het taxeeren van
vee, onteigend in zake besmettelijke veeziekte. Zoo was bij voorbeeld aan één
deskundige betaald telkens voor werkzaamheden op een en denzelfden dag: voor
het schatten van 76 runderen ƒ 152.—; van 27 runderen / 54.—; van 16 runderen,
6 kalveren en 6 schapen ƒ 41.—, en van 58 stuks hoornvee, 39 schapen en 7 varkens
/ 139. . Die belooningen achtte de Kamer buiten verhouding tot de gepraesteerde
diensten, in het bijzonder voor zooveel de waardeeringen waren geschied door
een Rijksveeopzichter, wiens gewone bezoldiging / 80.— per maand bedroeg:
zij kwamen te meer hoog voor, daar in Friesland een burgemeester voor het schatten
van 43 runderen, 32 schapen en 4 geiten slechts f 20.— had betaald. Aangezien tot
dusverre geen maatstaf voor taxatiën als hierbedoeld bestond, gaf de Kamer in
overweging: dien alsnog vast te stellen; het maximum bedrag te bepalen bij schat-
ting op éénzelfden dag; en de betaalde hooge sommen tot dat maximum bedrag
te verminderen.

i . dat, voor taxatiën als hier bedoeld, voortaan per persoon en per dag slechts
eene belooning mocht worden uitbetaald van ten hoogste:

2^C. dat voor schapen, varkens, kalveren of geiten ten hoogste de helft van het
sub ï vermeld tarief kon worden in rekening gebracht, en

3⁰. dat aan Rijksambtenaren die krachtens hunne instructies niet tot het ver-
richten van vorenbedoelde schattingen verplicht «aren, slechts de helft van boven-
vermelde belooningen kan worden uitbetaald.

Overigens gaf de Minister toe, dat de betaalde belooningen buitengewoon hoog
waren, maar hij achtte het niet billijk alsnog tot vermindering over te gaan, zonder

die gelijktijdig uit te strekken tot aile soortgelijke taxatiën in voorgaande jaren.
Daar dit laatste uit den aard der zaak niet wel uitvoerbaar meer was, vertrouwde
Zijne Excellentie, dat het College zich bij nader inzien met het achterwege blijven
der vermindering wel zou kunnen vereenigen.

Wat de door particulieren en één enkele maal door een districts-veearts gedane
taxatiën betrof, berustte de Kamer. De Rijksveeopzichter had echter op neger.
lagen in de maanden Januari tot en met April 1909 aan taxatieloon genoten
ƒ 645.—, dat is gemiddeld ruim f 70.— per dag.

Het betaalde kwam der Kamer zoo bovenmate hoog voor — ook met het oog
op zijne ambtelijke positie — en zoo geheel onevenredig aan den duur der ver-
richte werkzaamheden, dat zij hier wel termen aanwezig achtte tot eenige verminde-
ring; bij eene berekening naar het nu vastgesteld tarief, zou hij slechts recht hebben
gehad op / 51.25 of gemiddeld nog geen / 6.— per dag.

De Minister deed echter opmerken, dat de nu genoten belooning ad ƒ 2.— per
rund reeds verscheidene jaren had gegolden, zonder dat de Kamer daartegen
ooit bedenking had gemaakt; dat de bedoelde veeopzichter ook in vorige jaren
voor de door hem gedane taxatiën was beloond naar den gemelden maatstaf, en
het nu ontvangen taxatie-geld vermoedelijk wel reeds had verbruikt, en dat de
Kamer — zooals boven is vermeld — had berust in de op dezelfde wijze berekende
belooning van de andere schatters. Het kwam daarom niet billijk voor, alleen
van dezen opzichter te vorderen, dat hij een gedeelte der belooning zou terug-
storten, te minder, daar die ambtenaar, tijdens het heerschen van mond- en klauw-
zeer, ter opsporing van ziektegevallen zich buitengewoon had ingespannen.

De Kamer heeft in dit antwoord wel moeten berusten, al bleef zij bij hare meening.
dat deze ambtenaar voor de door hem gedane schattingen die hij, werkzaam zijnde
als veeopzichter, slechts ter loops had verricht, buitengewoon hoog was betaald.
Deze opvatting vond in het bijzonder steun in de omstandigheid, dat de belang-
hebbende voor de reizen naar en van de plaatsen, waar de taxatiën moesten ge-
schieden, vergoeding voor reis- en verblijfkosten declareerde, tot de verevening
waarvan de Kamer heeft moeten overgaan, vermits de Minister op hare vraag of
bedoelde kosten niet waren begrepen in het bedrag van het taxatieloon, aanvoerde,
dat de ambtenaar ter plaatse van de schatting was aanwezig geweest in zijne
hoedanigheid van veeopzichter, zoodat de reis- en verblijfkosten te recht aan het
Rijk waren in rekening gebracht.

Een districts-veearts die op een veemarkt drie en twintig schapen had onder-
zocht, verklaarde vijf daarvan lijdende aan schurft en adviseerde: i°. deze zieke
beesten in beslag te nemen en, met toepassing van art. 36 der wet van 20 Juli
1870 (Staatsblad n°. 131), onschadelijk te maken door ze te slachten; en 2° aan de
eigenaars te vergunnen hunne gezonde schapen, met inachtneming van eenige
voorzorgsmaatregelen, naar huis te vervoeren.

De burgemeester gaf aan het advies gevolg. Daar de kantonrechter den eigenaar
der zieke schapen veroordeelde wegens verboden vervoer naar de markt, had deze,
n verband met het bepaalde in al. 2 van gemeld wetsartikel, geen aanspraak op
het gesequestreerd bedrag der geschatte waarde van deze afgemaakte dieren.

Uit de bij de Algemeene Rekenkamer ingekomen bescheiden viel intusschen
af te leiden, dat de drie en twintig schapen één koppel vormden. Aangeziien zich
daarbij zieke dieren bevonden, waren de andere in verdachten toestand geraakt,
en was dus, naar het College meende, niet alleen met de zieke schapen, m;aar met
den geheelen koppel overtreding gepleegd van de artt. 21, juncto 22, der Veewet.
Ofschoon de veearts ten onrechte had geadviseerd om slechts de zieke dieren in
beslag te nemen, had de burgemeester dan ook desniettemin, op grond van art.
35, mede de gezonde schapen moeten in beslag nemen, en had de vrijgevïng niet
mogen geschieden dan met inachtneming van art. 37, al. 1, dus tegen storting
van de geschatte waarde door de eigenaars bij den gemeenteontvanger.

Door het niet in beslag nemen van de achttien gezonde schapen en het teriuggeven
dezer dieren aan den eigenaar, zonder storting der geschatte waarde, was dus,
naar de opvatting der Kamer, gehandeld in strijd met de Veewet en hatdi, door
bedoeld onjuist advies en door deze verzuimen van den burgemeester de Staat
hoogstwaarschijnlijk geldelijk nadeel geleden. Waar toch in het besluit tot inbeslag-
neming alleen sprake was van de vijf zieke dieren, had alleen ten opzichte van deze
vervolging en veroordeeling plaats gehad, terwijl gereedelijk was aan te nenien,
dat, bij inbeslagneming van den geheelen koppel, de kantonrechter mede ver-
oordeeling ten aanzien van de andere dieren zou hebben uitgesproken en ook
deze zou hebben verbeurd verklaard, al behoorden eenige daarvan aan een anderen
dan den veroordeelden eigenaar.¹)

Nadat de Algemeene Rekenkamer de aandacht van den Minister van Landbouw,
Nijverheid en Handel op het vorenstaande had gevestigd, heeft Zijne Excellentie
zoowel den districts-veearts als den burgemeester er mede in kennis gesteld, ten
einde in den vervolge met hare opvatting rekening te houden.

Vrijspraak in zake veeziekte, met verbeurdverklaring, in strijd mei art. 35 der
! \'eewet.

Wegens verboden invoer waren in beslag genomen onder andere een aantal
biggen en een paard. De invoerder werd, na door den kantonrechter te zijn veroor-
deeld, in hooger beroep door de rechtbank — op de overweging, dat het bewijs
niet was geleverd, dat de beklaagde zich aan de ten laste gelegde overtreding had
schuldig gemaakt, maar wel, dat er verboden invoer had plaats gehad — vrij-
gesproken, bij welk vonnis echter werd verbeurd verklaard ten behoeve van \'s Rijks
schatkist het zuiver overschot der opbrengst van bovenbedoeld door den burge-
meester verkocht vee. Ofschoon deze verbeurdverklaring was in duidelijken strijd
met het bepaalde in de slotalinea van art. 35 der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
11°. 131), volgens welke zij alleen had mogen plaats hebben bij veroordeeling, had de
officier van justitie tegen dit vonnis geen cassatie aangeteekend. Eenigen tijd
nadat het vonnis in kracht van gewijsde was gegaan en het zuiver overschot der
opbrengst was gestort in \'s Rijks schatkist, machtigde de Minister van Financiën
den betrokken betaalmeester, dat overschot uit de middelen terug te geven aan den
vrijgesprokene. Die machtiging was, blijkens de desbetreffende aan de Algemeene
Rekenkamer toegezonden beschikking, verleend op verzoek van den Minister van

Justitie, waarbij deze aan zijn ambtgenoot mededeelde, dat het bedoeld bedrag
ten onrechte in \'s Rijks schatkist was gestort, „aangezien de van overtreding ver-
dachte persoon bij rechterlijk vonnis was vrijgesproken".

Dat de storting ten onrechte zou zijn geschied kon de Kamer niet toegeven,
want zij had plaats gehad ten gevolge van het in kracht van gewijsde gegaan
vonnis, waaraan uitvoering had moeten worden gegeven. De omstandigheid, dat
de verbeurdverklaring in düidelijken strijd was met het bepaalde in de slotalinea
van art. 35 veranderde daaraan, naar de meening van het College, niets. De opheffing
der gevolgen van het vonnis door teruggaaf van het verbeurd verklaarde gestorte
bedrag uit de middelen kon dus niet geschieden bij Ministerieele resolutie, doch
alleen door gebruikmaking van het recht van gratie (confer. art. 68 der Grondwet
en de artt. 16 en 17 van het Koninklijk besluit van T3 December 1887, Staatsblad
n°. 215). De Kamer gaf daarom den Minister van Justitie in overweging alsnog een
Koninklijk besluit als hier bedoeld uit te lokken, bij gebreke waarvan zij het bedrag
der teruggaaf te zijner tijd niet onder de uitgaven van den betaalmeester meende
te kunnen toelaten.

De Minister van Financiën, aan wien de Kamer afschrift had gezonden van haar
tot zijn voormelden ambtgenoot gericht schrijven, berichtte\'daarop, dat de vorm
der teruggaaf - - eene Ministerieele resolutie — een gevolg was van de omstandig-
heid, dat de Minister van Justitie wel de vrijspraak van den beklaagde, doch niet
de verbeurdverklaring van het zuiver overschot der opbrengst had medegedeeld.

Tegen het door de Kamer aan de hand gedaan middel tot oplossing der quaestie —
het uitlokken van een gratiebesluit — bestonden bij den Minister van Justitie
ernstige bedenkingen; want door er op in te gaan zoti aan het gratierecht eene
eigenaardige toepassing worden gegeven, met name: gratie ten aanzien van een
persoon, die bij rechterlijk vonnis was vrijgesproken. Wel was bij het vrijsprekend
vonnis ook eene straf opgelegd (de verbeurdverklaring) en was dus letterlijk aan
den eisch van art. 68 der Grondwet voldaan, doch men mocht vragen of de grond-
wetgever eene dergelijke gratie zich had gedacht. Dat eene bijkomende straf zou zijn
opgelegd, terwijl eene hoofdstraf ontbrak, kon intusschen, naar de Minister meende,
ook bezwaarlijk worden verondersteld; bovendien sprak het Koninklijk besluit
van 1887, tot uitvoering van gemeld grondwetsartikel, steeds van den „veroor-
deelde". De ondergeteekende persoon behoorde volgens de terminologie van
het Wetboek van Strafvordering en volgens die van de wet van 1870, zoo betoogde
de Minister verder, stellig niet tot de „veroordeelden", doch tot de „vrijgespro-
kenen". Deze twee uitdrukkingen stonden zijns inziens tegenover elkander er de
•veroordeeling tot eene bijkomende straf deed bedoelden persoon toch blijven een
„vrijgesprokene". Het gevolg daarvan was, dat het Koninklijk besluit van 1887
feitelijk niet aangaf op welke wijze aan belanghebbende, een vrijgesprokene, gratie
kon worden verleend, zoodat het, volgens Zijne Excellentie, aan grooten twijfel
onderhevig was of het aanbevolen middel wel kon worden aangewend. Evenwel
kwam het wenschelijk voor, den betrokkene geen geldelijk nadeel te laten lijden.
Vermits, hangende deze correspondentie, de terugbetaling ingevolge de Ministerieele
beschikking bereids had plaats gevonden, werd in den Ministerraad goedgekeurd
aan den betrokken betaalmeester eene vergoeding te verleenen tot het door hem

uitbetaald bedrag, en een desbetreffend ontwerp-besluit aan de bekrachtiging van
Uwe Majesteit te onderwerpen. Blijkens het Koninklijk besluit van 12 Maart 190c,
n°. 3 heeft het Uwe Majesteit behaagd zich hiermede te vereenigen en is op grond
daarvan het bedrag zonder overlegging van bewijsstukken betaald ten laste van
het Xllde hoofdstuk der Staatsbegrooting, dienst 1909.

Subsidie tot wegneming der gevolgen van het niet-verevenen van onwettige uitgaven
in zake veeziekte.

In eene declaratie wegens gedane verschotten uit eene gemeentekas w\'as / 106.70
in uitgaaf gebracht voor geleverd veevoeder en stroo, benevens verrichten arbeid
tijdens het opstallen van eenige aan mond- en klauwzeer lijdende runderen.

Daar art. 41, alinea 3, van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), zooals dat wordt gelezen volgens het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), slechts toelaat voor de uit het opstallen voortvloeiende
buitengewone kosten van veevoeder uit \'s Rijks kas eene gedeeltelijke schadeloos-
stelling te verleenen, dus niet om de uit de opstalling voortvloeiende uitgaven te)
volle te vergoeden, zooals in dit geval scheen te hebben plaats gehad, en er overigens
in het geheel geen aanspraak bestond op eenige betaling voor geleverd stroo en
verrichten arbeid, maakte de Algemeene Rekenkamer in 1908 bezwaar gemeld
bedrag te verevenen.

Korten tijd daarna ontving zij afschrift van Uwer Majesteits besluit van 28
October 1908 n°. 38, waarbij aan de betrokken gemeente een subsidie werd ver-
leend van / 107.70 als bijdrage in de kosten tot afwending van het gevaar, waar-
mede ziekten den veestapel bedreigen. De Kamer heeft in het afgeloopen jaar tot
de verevening van dit bedrag moeten overgaan, maar het vermoeden ligt voor de
ïiaftd, dat nu aan de gemeente is vergoed de bestreden uitgaaf, vermeerderd onder
andere met de kosten wegens zegel en leges voor het betalingstuk.

Wijders werden nog bij Uwer Majesteits besluiten van 15 Februari 1909 n". y<
en 17 Februari 1909 n°. 34 aan een tweetal andere gemeenten gelijksoortige subsi-
liën toegekend, respectievelijk ad / 240,50 en / 22,50, waarschijnlijk tot vergoeding
van bedragen, wegens veevoeder en uitgaven in zake een geval van miltvuur,
tegen welker verevening de Kamer om verschillende redenen evenzeer bezwaar had
moeten maken.

Bij het derde lid van art. 4 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°, 104) gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 14 Februari 1907 (Staatsblad
n°. 27) is bepaald dat door den Minister slechts een gedeeltelijke schadeloosstelling
kan worden toegekend voor de uit het opstallen of ophokken voortvloeiende
buitengewone kosten.

Door dit voorschrift wordt geenszins uitgesloten dat bij Koninklijk besluit al-
^eheele vergoeding kan worden toegekend in de bijzondere gevallen, waarin de
billijkheid zulks medebrengt.

Niet altijd kunnen de uitgaven, door de gemeentebesturen gedaan, hetzij ter
voorkoming, hetzij ter beteugeling van veeziekten, aangemerkt worden als uit-

vloeisels van de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131). Pe omstandigheid even-
wel, dat zij geacht moeten worden te zijn geschied in \'s Rijks belang, zoude het
onbillijk doen wezen, de gemeenten met die uitgaven te belasten. In die gevallen
is het gebruikelijk de gemeenten uit \'s Rijks kas schadeloos te stellen door de toe-
kenning van een subsidie.

Bij Wet van den I3den Februari 1911 is dit hoofdstuk vastgesteld.
Ee uit een veeartsenij kundig oogpunt belangrijke artikelen zijn overeenkomstig
de aangevraagde bedragen als volgt vastgesteld.

Artikel 22. Gebouwen, meubelen, hulpmiddelen voor het onder-
wijs, lokaalbehoeften, reiskosten, kosten wegens het uitoefenen van
de buitencliniek, aankoop en onderhoud van dieren en verdere uit-
gaven ten behoeve van de Rijksveeartsenijschool.................. 95 523.—

Artikel 23 Kosten van de examens ter verkrijging van het diploma
van veearts.................................................... 3 000.—■

Artikel 29,. Jaarwedden en toelagen van het vaste en tijdelijke per-
soneel bij hiet Rijkshengstveulendepöt............................ 8100.—

Artikel 30. Subsidiën en kosten in verband met de uitvoering der
■.vet op de paardenfokkerij 1901, zoomede subsidiën en andere uitgaven
voor de paardenfokkerij in bet algemeen.......•................... 146000.-

Artikel 31. Subsidiën voor en andere uitgaven ten behoeve van de
rundvee-, varkens-, schapen en geitenfokkerij, zoomede van de vee-
teeltconsulenten .............................................. 96 000.—

Artikel 37. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het personeel
van den veeartsenijkundigen dienst mitsgaders schrijfloonen ...... 177 460.--

Artikel 38. Reis-, bureel- en verplaatsingskosten; reiskosten en
vacatiegelden van plaatsvervangende districtsveeartsen; reiskosten
en belooningen van gouvernementskeurmeesters en geëxamineerde
veeartsen; vergoeding voor het gebruik van rijwielen bij reizen ten

Artikel 39. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het personeel
van de Rijksseruminrichting, mitsgaders schrijfloonen.............. 36060.—

Artikel 40. Gebouwen, meubelen, benoodigdheden voor de te
verrichten werkzaamheden, lokaalbehoeften, reiskosten, aankoop en
onderhoud van dieren en verdere uitgaven ten behoeve van de Rijks-
seruminrichting ................................................ 76 150.- -

Artikel 41. Benoodigdheden voor de te verrichten werkzaamheden,
en verdere uitgaven ten behoeve van de keuring van voor uitvoer be-
stemd vee en vleesch; subsidiën en verdere uitgaven ten behoeve van

Artikel 42. Kosten, subsidiën en schadeloosstellingen tot afwen-
ding van het gevaar, waarmede ziekten den veestapel bedreigen......325000.—

Artikel 43. Kosten voortvloeiende uit de wet van 5 Juni 1875
(,Staatsblad n°. 110)................................................................................250.-

Trekhondenwet. Blijkens Koninklijk besluit van 6 Februari 1911 (Stbl. N°. 44)
zal de „Trekhondenwet" 1910 (Stbl. n°. 203) houdende bepalingen ter bescherming
van trekhonden, op 1 September 1911 in werking treden. Ter uitvoering van de ar-
tikelen 1, 4 en 5 dier wet is onderstaand besluit afgekondigd.

(Stbl. n°. 45) BESL.UIT van den 6den Februari 1911, tot uitvoering van de
artikelen ï, 4 en 5 der ,,Trekhondenwet" 1910 (Staatsblad n°. 203).

Wij WILHELMINA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 15 Decem
ber 1910, n°. 8054, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

Den Raad van State gehoord (advies van 17 Januari 1911, n°. 15);
Gelet op het nader rapport van Onzen Minister voornoemd van 3 Februari
1911, n°. 321, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

Gelet op de artikelen 1, 4 en 5 der „Trekhondenwet"i9io (Staatsblad n°. 203);

Hebben goedgevonden en verstaan:
met ingang van den dag, waarop in werking treedt de „Trekhondenwet" 1910
(Staatsblad n°. 203) te bepalen:

Het is verboden als trekhonden te gebruiken of te doen gebruiken:
1 . kreupele, schurftige, gewonde, zichtbaar drachtige of zoogende honden;

nog niet volwassen honden;
3°. honden met eene geringere schouderhoogte dan zestig centimeter.

Tot het tuig moeten behooren een borstriem van minstens vier centimeter
breedte van zacht leder, reikende tot achter de voorpooten en met strengen ver-
bonden aan een spoorstok, onder de hondenkar vastgemaakt tusschen de twee
uiteinden van de boomen, een draagriem van minstens zes centimeter breedte
en een buikriem van minstens vier centimeter breedte.

De hondenkar moet voorzien zijn van steunsels, die voorkomen, dat zij den hond
drukt, wanneer hij in rust is, en van een drinkbak.

Op de kar moeten de naam van den houder en van de gemeente, waarin hij
woonplaats heeft, alsmede het nummer van de kar goed leesbaar voorkomen

Als geleider van de hondenkar mag niet optreden een persoon die den leeftijd
van veertien jaar nog niet heeft bereikt.

Indien de hondenkar met meer dan één hond is bespannen, moeten de honden
naast elkander worden gespannen.

Voor de kar mogen niet meer dan drie, onder de kar niet meer dan twee honden
worden gespannen.

Onder de kar mogen geen honden worden gespannen, die, te rekenen naar de
schouderhoogte, niet rechtop onder de kar kunnen staan.

De lading, met inbegrip van den persoon, of de personen, op de kar gezeten,
moet zich in evenwicht bevinden en haar gewicht mag niet zoo groot zijn, dat het
trekken bovenmatige inspanning vereischt.

De inschrijving van den houder van eene hondenkar, bedoeld in de artikelen
i en 5 der „Trekhondenwet" 1910 (Staatsblad n°. 203), geschiedt in eene door-
loopende nummerreeks, met dien verstande, dat voor elke hondenkar een af-
zonderlijk nummer wordt gebezigd.

Is eene inschrijving onherroepelijk doorgehaald, dan is eene nieuwe inschrijving
eerst toegelaten na verloop van dertig dagen na de doorhaling.

De burgemeester geeft van eene onherroepelijke doorhaling terstond kennis
aan de burgemeesters der omliggende gemeenten, met vermelding van de dag-
teekening dier doorhaling.

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit
besluit, hetwelk in het Staatsblad en in de Staatscourant zal worden geplaatst
en in afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij hert dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te-
verbieden uit een kring, omvattende de gemeenten: Haren (Gr.), Groningen.
Noorddijk, Adorp, Aduard, Hoogkerk en Zuidhorn, benevens het gedeelte van de
gemeente Bcdum, dat gelegen is ten Zuiden van de spoorlijn Groningen—Delfzijl,
en het gedeelte van de gemeente Leek, dat gelegen is ten Oosten van het Lettel
berderdiep;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub T omschreven
kring te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde-
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toe-
gestaan door den burgemeester der betrokken gemeente, voor zooveel betreft het
verbod bedoeld onder A. I., en door den Commissaris der Koningin in de pro-
vincie Groningen, voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder A. II, in beide
gevallen onder de door den districtsveearts te Groningen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staats-
blad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke
dier ziekten moeten toegepast worden.

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit of naar een kring, omvattende de gemeenten Vries, Zuidlaren, Eelde
en Peize;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub 1 omschreven
kring te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den burgemeester van de betrokken gemeente, voor zooveel betreft het
verbod bedoeld onder A I., en door den Commissaris der Koningin in de provincie
Drenthe, voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder A II., in beide gevallen
onder de door den districtsveearts te Groningen aan te geven voorwaarden.

De directeur-generaal van den landbouw doet met het oog op het gevaar, hetwelk
•den Nederlandschen veestapel door het optreden van het mond- en klauwzeer
op enkele plaatsen bedreigt, een beroep op de medewerking van alle veehouders in
den strijd tegen deze veeziekte en vestigt hunne aandacht op de hun bij de wet
opgelegde verplichting om, wanneer zich onverhoopt een geval van mond- en
klauwzeer onder hun vee mocht voordoen, daarvan onmiddellijk aangifte te doen
bij den burgemeester.

Het geduiende eenigen tijd verzwijgen van een eerste ziektegeval en het dien-
tengevolge in stand blijven van eene bron van besmetting kan noodlottige gevolgen
met zich brengen.

Zelfs verdient het de voorkeur, dat ook in twijfelachtige gevallen kennis gegeven
worde en niet gewacht worde, totdat meerdere zekerheid omtrent den aard der
ziekte verkregen is.

De minister van landbouw heeft de commissarissen der Koningin uitgenoodigd,
de aandacht van de veehouders er op te doen vestigen, dat het, aangezien het mond-
en klauwzeer dikwijls wordt overgebracht door personen, die in aanraking zijn

geweest met dieren, welke aan die ziekte leden, bijv. door veehandelaren, aanbe-
veling verdient geen lieden op de boerderij toe te laten, van wie men vermoeden
kan, dat zij de smetstof bij zich kunnen dragen.

Aan deze kennisgeving aan de veehouders ware, volgens den minister, toe te
voegen dat het zeer wenschelijk is, dat zij bijzondere aandacht wijden aan hunne
schapen daar deze meermalen het eerst door mond- en klauwzeer worden aan-
getast, en het daarom geraden is, wanneer deze dieren eenig verdacht verschijnsel,
bijv. kreupelheid vertoonen, dadelijk den veearts te raadplegen.

De minister zoude het voorts op prijs stellen, dat, wanneer tot afmaking van
vee moet worden overgegaan, ter zake van de benoeming van den schatter, overleg
worde gepleegd met den .districts-veearts.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli r896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 4 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvat-
tende het gedeelte van het gehucht Flilleshagen, voor zooveel dit gelegen is binnen
de gemeente Wittem;

B. te bepalen, dat wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Wittem, onder de door den buitengewonen districts
veearts te Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 43 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (,Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader w-ordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

Mede gelet op zijne beschikking van 18 Februari 1911, Directie van den Land-
bouw, n°. 1511, 3de afdeeling, bureau A, waarbij:

A. verboden is het vervoeren of doen vervoeren van herkauw-ende dieren en
varkens uit de provincie Limburg naar het overige gedeelte des Rijks;

B. bepaald is, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den Commissaris der Koningin in de provincie, binnen welke de plaats
van bestemming is gelegen, onder de door den betrokken districtsveearts aan
te geven voorwaarden, en dat voorts van iedere toegestane afwijking door den
Commissaris der Koningin kennis moet worden gegeven aan den burgemeester
der gemeente van bestemming;

het vervoer van herkauwende dieren en varkens te verbieden in de aan Limburg
grenzende Noordbrabantsche gemeenten Linden, Cuyk, c.a., Oefïelt, Beugen c.a.
Boxmeer, Sambeek, Vierlingsbeek, Maashees, c.a., Bakel c.a., Deurne c.a.. Asten,
Someren, Maarheeze en Budel, tenzij de vervoerder in het bezit is:

öf van eene schriftelijke vergunning, als bedoeld sub B van bovenaangehaalde
ministerieele beschikking van 18 Februari 1911, Directie van den Landbouw,
n°. 1511, 3de afdeeling, bureau A, waarbij hem afwijking van het verbod van
vervoer van vee uit Limburg is toegestaan, ten behoeve van het vee, dat hij
vervoert;

óf van een vervoer biljet, afgegeven door den burgemeester van de plaats van
herkomst van het vee en bevattende eene nauwkeurige beschrijving van het vee
door opgave van geslacht, leeftijd, kleur en blijvende bijzondere kenteekenen,
eene opgave van de plaats van herkomst en de plaats van bestemming en ver-
den tijd, gedurende welken het biljet geldig is, alsmede de verklaring van dien
burgemeester, dat het vee zich na 5 Maart 1911 niet in Limburg heeft bevonden.
\'s-Gravenhage, 4 Maart 1911.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 2oJuli 1870 (Staats-
blad 11°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke
dier ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 6 Maart 1911, in te trekken zijne beschikking van 14 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1333, 3de afdeeling Bureau A (Neder-
landschc Staatscourant van 15 Februari d.a.v., n°. 39), waarbij verboden werd:

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit
of naar een kring, omvattende de gemeente Emmen;

met ingang van 8 Maart 1911 ten opzichte van den terugvoer van vee, dat ter
beweiding of beakkering van grenslanderijen in Duitschland is uitgevoerd, tijdelijk
buiten werking te stellen het bepaalde in de artt. 10, laatste lid, 11, 12, 13, 14 en

15 van de bij de beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van
17 October 1899, n°. 5989, afdeeling Landbouw, vastgestelde regelen, waarnaar,
ten behoeve van den invoer van vee en mest ter beweiding, beakkering en be-
mesting van grenslanderijen, afwijking wordt toegestaan van de Koninklijke
besluiten van 8 December 1870 (Staatsblad n°. 194) en van 14 Augustus 1888
(Staatsblad n°. 142).

De directeur-generaal van den landbouw heeft aan onderscheidene (ongeveer
90) fabrikanten van veevoederartikelen een schrijven gericht van den volgenden
inhoud:

„Het zal u wellicht bekend zijn, dat op enkele plaatsen in ons land onder het
vee het mond- en klauwzeer is uitgebroken.

„Van staatswege wordt streng tegen deze ziekte opgetreden, terwijl alle mogelijke
voorzorgsmaatregelen worden genomen, om verspreiding der smetstof te ver-
hinderen.

„Als overbrengers van de ziekte van den eenen stal naar den anderen worden
o.a. gevreesd de kisten en ander verpakkingsmateriaal voor veevoeder, dat door
u gebezigd wordt om veekoeken te verzenden.

„Indien toch kisten aanvankelijk gebruikt zijn op een stal, waar de ziekte
heerscht, en derhalve zeer in de gelegenheid zijn geweest met smetstof bezoedeld
te worden en vervolgens weder door u gebezigd worden, om koeken naar een
anderen boer te zenden, bestaat er groot gevaar voor verbreiding der ziekte.

„Het is in verband met het bovenstaande, dat ik mij tot u wend met het verzoek,
wel te willen zorg dragen voor eene afdoende ontsmetting (welke ontsmetting
het best kan geschieden door middel van kokend heet sodawater, waarmede de
kisten enz. geboend worden), van bovenbedoeld verpakkingsmateriaal, telkens
\\oordat het voor eene nieuwe zending zal worden gebruikt. Ik vlei mij met de
hoop, dat gij aan mijn verzoek zult voldoen en dat mijn beroep op uwe bereide
willigheid, waar het geldt de bestrijding van eene voor den Nederlandschen vee-
handel zoo nadeelige ziekte, niet vergeefsch zal zijn."

Groningen gehouden vergadering van het comité van de zijde van veehouders
011 -handelaars ingesteld, is voorloopig besloten, aan den minister van
landbouw, nijverheid en handel te verzoeken, de tegenwoordige maatregelen
in te trekken, den veestapel te laten doorzieken, de kringen op te heffen en de
markten terstond weer te openen.

Deze vergadering, die door een andere, voor alle veehouders toegankelijke,
zal worden gevolgd, vindt haar oorzaak in de ontevredenheid, die onder de vee-
houders en -handelaars naar aanleiding van de genomen maatregelen heerscht
en die een gevolg is van de geleden schade. Zoo konden doordat er Dinsdag geen
markt gehouden is, de handelaren hun kalf- en melkvee niet kwijt raken. De
veehouders betreuren het, dat de dieren moeten afgemaakt worden, terwijl de
ziekte binnen 14 dagen genezen kan zijn, en de schade althans niet in die mate
door hen geleden behoefde te worden.

Omtrent de tovenbedoelde, voor alle veehoudèrs toegankelijke, vergadering
meldt de Telegraaf het volgende:

In café Scholtens, aan de Veemarkt, alhier, is hedenavond vanwege de „Ver-
eeniging tot bevordering van de belangen der veehouders in de provincie Groningen\'\'
een protestvergadering gehouden tegen de methode, waarop de regeering het
mond- en klauwzeer bestrijdt.

De heer K. R. Velthuis hield een toespraak, waarin hij er op wees, hoe voor
acht jaren de mond- en klauwzeer-bestrijding door veel zachtere maatregelen
werd gevoerd, zoodat handel en veestapel er niet zoo schrikbarend als thans onder
leden. Indien thans de sporadische gevallen werden bestreden door de afmaking
van het vee der besmette stallen, dan zou men hebben gezwegen. Thans echter,
nu de handel met lamheid is geslagen, en de met moeite verkregen uitmuntende
stallen vee geheel worden afgemaakt, moest er volgens deze vereeniging, protest
komen, om, hoewel het standpunt der regeering eerbiedigend, een andere be-
strijdingsmethode als zeer gewenscht is aan te raden. In veehouderskringen
prefereert men de doorzieking of afzondering in barakken, terwijl de besmettings-
kringen worden opgeheven en de markt weer geopend wordt, ver boven de nu
toegepaste maatregelen. Een adres in dezen geest aan den minister van Land-
bouw, werd daarna ter teekening aangeboden. Discussie werd niet gewenscht,
omdat men het regeeringsstandpunt voldoende kende.

Toen dan ook hedenavond de Rijkskeurmeester H. de Heer, in opdracht van
den districts-veearts, aan het bestuur vroeg, of de aanwezigheid van een regeerings-
afgevaardigde ter toelichting van het regeeringsstandpunt, de vereeniging aan-
genaam zou zijn, werd ontkennend geantwoord. Zoo deelde de genoemde keur-
meester ter protestvergadering mede.

De heer Velthuis bestreed deze verklaring; hij was van meening, dat de
districtsveearts particulier persoon was.

De keurmeester merkte daartegen op, dat ook gevraagd was, of de inspecteur
van den veeartsenijkundigen dienst of de directeur-generaal het woord zouden
mogen voeren. Het antwoord was volgens den keurmeester weigerend. Volgens

Zoo ontstond er een tumult, terwijl de heer Velthuis het adres ter teekening
aanbood. Hij vond het onnoodig, dat de zuivelconsulent Huisman het woord
verkreeg, voordat het adres door de aanwezigen geteekend werd.

Het adres is door eenige honderden veehouders en veehandelaren en andere
belanghebbenden geteekend. Wij kunnen hieraan toevoegen, dat de landbouw-
directie nog tot Zaterdagmorgen plan had een afgevaardigde te zenden, maar
daarvan heeft afgezien wegens de houding van het bestuur der vereeniging.

Bij de lezing van bovenstaande berichtjes zal het velen gegaan zijn als mij;
n.1. de vraag hebben gesteld, wat de veehouders en de veeha.ndelaren wel zouden
hebben gezegd, indien de Regeering niet onmiddellijk krachtig had ingegrepen.

Het is daarom verblijdend, dat X. in een ingezonden stuk in de Nieuwe Rottcr-
damsche Courant van 7 Maart j.1., hetwelk hieronder volgt, den spijker zoo precies
op den kop slaat.

Ik hoop, dat ook alle Nederlandsche landbouwbladen dit ingezonden stuk
zullen overnemen, om het op die wijze zooveel mogelijk onder de oogen der be-
langhebbenden te brengen.

Volgens courantenberichten hebben te Groningen vergaderingen van vee-
handelaars en veehouders plaats gehad, teneinde te pro\'testeeren tegen de maat
regelen van Rijkswege genomen tegen het mond- en klauwzeer, alsmede om een
adres te richten aan den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, waarin
aan Zijne Exc. verzocht zal worden de maatregelen in te trekken, den veestaix-l
te laten doorzieken, of indien de Minister hiertoe niet wil overgaan, het zieke vee
in plaats van te dooden, af te zonderen.

In \'t kort beteekent zulks, geen maatregelen te nemen terwijl er nog groote
kans bestaat, de ziekte in Groningen en Drenthe te onderdrukken. Nu, ik denk
zoo, dat de Friesche en Hollandsche boeren, daarin ook nog wel eens e^en woordje
zullen willen meespreken. Immers, loslating van de maatregelen in genoemde
provinciën, zou beteekenen, mond- en klauwzeer in ons geheele land en millioenen
schade aan den landbouw toegebracht.

Er wordt beweerd, dat de maatregelen oorzaak zouden zijn van de schade aan
Groninger en Drentsche boeren toegebracht.

Maanden geleden werden uit het besmette Duitschland aan de Groninger
grenzen, door veehandelaren varkens in ons land binnengesmokkeld. Zijn deze
varkens niet aangeland in de nabijheid van, of in Groningen?

Hebben veehouders en veehandelaars terstond kennis gegeven, toen hun vee
door het mond- en klauwzeer werd aangetast?

Xe Aduard werd de ziekte het eerst officieel geconstateerd. Zeker! Maar was
niet lang te voren de ziekte te Haren uitgebroken, alwaar later op onbegrijpelijke
wijze vele nieuwe gevallen werden geconstateerd?

Ik denk dat menig Harensch boertje wel meer zal weten, dan hij nu nog zou
willen zeggen; dat zijn geweten op dit punt wel niet al te zuiver zal zijn.

Het zij dan, dat uit onwilligheid, of uit onachtzaamheid of slordigheid van de
zijde van sommige veehouders de overheid niet tijdig in kennis gesteld werd met
bet voorkomen der ziekte, zoo mag men niet beweren, dat de thans geledene
schade veroorzaakt w<ordt door de straffe maatregelen, welke onder de tegen-
woordige omstandigheden geboden zijn, maar wel dat deze veroorzaakt zijn door
het verzuim door veehouders gepleegd.

In den zomer van 1910 kwam te Zoeterwoude een geval van mond- en klauw-
zeer voor. Of de veehouder w-el de vereischte kennis zou hebben gegeven, zoo hij
niet in de nabijheid zijner woning een veeopzichter had zien rondzwerven, zal ik
niet beweren. Maar in elk geval gaf hij kennis. Zijn veekoppel werd afgemaakt.
De ziekte breidde zich niet uit, de veemarkt in het naburige Leiden behoefde
niet te worden gesloten, veehouders en veehandelaars werden niet in hunne
belangen geschaad, terwijl den veehouder, die zijn plicht deed, bedrijfsschade
werd toegekend.

In de gemeente Emmen (Drenthe) gaf onlangs een veehouder kennis van de
ziekte onder zijn vee. Of hij zulks deed, omdat hij, naar verluidt, een veeopzichter
uit de tram zag stappen? Ook dit zullen wij ter zijde laten. In elk geval deed hij
aangifte; zijn vee werd afgemaakt; uitbreiding vond niet plaats, en we hebben
in de couranten kunnen lezen dat Z.Ex. Minister Talma, thans aldaar alle maat-
regelen heeft ingetrokken.

Het kan zijn nut hebben deze gevallen te releveeren. Hadden de veehouders
in Groningen of in de omliggende gemeenten eveneens de eerste ziektegevallen
gemeld, zoo houd ik mij overtuigd, dat thans geen sluiting der veemarkt, plus
de andere maatregelen zouden noodig zijn geweest. Zij zelf dus, door hunne na-
latigheid, zijn oorzaak van de maatregelen welke thans moeten worden toegepast,
en het is ook niet zoo geheel onbillijk, dat zij nu ook de lasten dragen.

Hoe \'t ook zij, de wagen is te Groningen uit het spoor geraakt. Laat ons thans
echter den tijd niet verbeuzelen met verder te twisten, hoe zulks plaats vond,
maar de handen uit de mouwen steken om \'t voertuig weer in \'t goede spoor te
brengen.

Minister Talma vooraan, de commissarissen der Koingin in de provinciën
Groningen en Drenthe, de directeur-generaal van den landbouw en andere hoofden
van besturen doen al het mogelijke om het kwaad ongedaan te maken, zij het
dan ook met opoffering van kosten en moeite.

De districtsveearts van Groningen en Drenthe met zijn staf van veeartsen
en veeopzichters, zij allen doen wat in hun vermogen is om de ziekte te onder-
drukken.

Groningen en Drenthe, geef toch den moed niet op, verloochen uwen volksaard
van taaiheid en volharding niet. Dit is de wijze, waarop ge het spoedigst van de
belemmerende bepalingen zult worden verlost.

De strijd is zwaar, maar als we allen onzen plicht doen, zoo houd ik mij over-
tuigd, dat eindelijk de zegepraal aan ons zal zijn.

Verscherpt markttoezicht in de provincie Friesland. Het Provinciaal Blad
van Friesland, N°. 31, 1911 bevat het navolgende besluit van de Gedeputeerde
Staten dier provincie.

BESLUIT van de GEDEPUTEERDE STATEN, van 1 Maan
1911, no. 2, 2e af deeling, tot tijdelijke verscherping van het toezicht
op de veemarkten in de provincie.

Gelet op een missive van den districts-veearts voor Friesland <d.d. 28 Februari
j.1., no. 215, houdende voorstel tot tijdelijke versterking en vcerscherping van
het toezicht op de veemarkten;

Gelet op den inhoud der Provinciale bladen van 1889, nos. 84 en 107, regelende
het toezicht op de veemarkten;

1\'. Te bepalen dat behalve de reeds aangewezen veeartsen tot 1 Juli 191 r
nog met het toezicht worden belast op de veemarkten te:

2°. Burgemeester en Wethouders der verschillende gemeenten te verzoeken
om zooveel mogelijk te bevorderen dat:

a. de uren van opening der markten, welke in geen geval vóór zonsopgang
dienen te worden gesteld, vooraf worden bekend gemaakt en die uren ook stipt
worden in acht genomen;

b. bij iedere markt een gelegenheid beschikbaar zij om ziek en verdacht vee
onmiddellijk te kunnen afzonderen;

d. het marktterrein zoodanig worde ingericht dat het rundvee aangebonden
wordt aan eene dubbele rij palen, door stangen of touwen verbonden, waartusschen
een flinke gang aanwezig zij; - j^j.

e. op de plaats of plaatsen, waar de keuring wordt verricht, ontsmettings-
middelen, met name carbolzuur of creoline, benevens zeep, handdoeken en water
aanwezig zijn;

ƒ. na afloop van de markt het terrein worde gereinigd en zoo dit door den
districtsveearts noodzakelijk wordt geacht, ook worde ontsmet;

h. van gemeentewege aan eiken veearts een persoon worde toegevoegd voor
het vasthouden en het openen van de monden der runderen.

3°. De bovengenoemde veeartsen uit te noodigen, zorg te dragen, zich te
vergewissen van de juistheid der data van de veemarkten, waarvoor zij aangewezen
zijn, steeds vóór het openen der markt op het marktterrein aanwezig te zijn en bij
de uitoefening hunner functie de aanwijzing te volgen van den districtsveearts.

4°. Dien veeartsen mede te deelen, dat zij voor het hun hierbij opgedragen
toezicht kunnen declareeren overeenkomstig het bepaalde bij littera c, sub III⁰,
van het Provinciaal blad van 1889, no. 107, zooals dat is aangevuld bij besluit
opgenomen in het Provinciaal blad van 1897, no. 38.

En zal dit besluit worden geplaatst in het Provinciaal blad, terwijl exemplaren
daarvan zullen worden gezonden aan de gemeentebesturen in dit gewest, aan
den districts-veearts en aan de verschillende veeartsen, boven genoemd.

Geëxtraheerd uit het resolutieboek van
het College van Gedeputeerde
Staten van Friesland,
De Griffier der Staten,
C, B. MENALDA.

Het mond- en klauwzeer in de Tweede Kamer. In de vergadering van 3 Maart
1911 heeft de heer van Lijnden van Sandenburg de volgende vraag gesteld:

Naar het schijnt zijn in den laatsten tijd wederom in verschillende gedeelten
van het land gevallen van mond- en klauwzeer geconstateerd.

De heer Talma, Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, heeft daarop
als volgt geantwoord:

Sedert den zden Februari, toen het mond- en klauwzeer uitbrak op een stal
in het gehucht Leijenbroek, gemeente Sittard, zijn vooral in Zuid-Limburg, maar
toch ook in enkele andere provincies gevallen van mond- en klauwzeer voorgekomen.

Hoewel in de meeste gevallen eenige aanwijzing omtrent de oorzaak ontbreekt,
moet toch worden aangenomen, dat de smetstof is overgebracht uit de Duitsche

grensprovinciën, waar de ziekte in den laatsten tijd eene groote uitbreiding heeft
verkregen.

Behoudens eenige gevallen in Limburg, waarbij strenge afzondering der be-
smette hoeven werd toegepast, zijn ter voorkoming van verspreiding van smetstof
alle zieke en verdachte dieren na onteigening afgemaakt.

Het geval te Emmen, waar de ziekte den nden Februari werd geconstateerd,
is niet door andere in dezelfde gemeente gevolgd; mocht de toestand aldaar nog
eenige dagen zoo gunstig blijven, dan is het gevaar voor uitbreiding aldaar geweken.
Hetzelfde geldt ook voor Gelderland en Noordbrabant. In Haarlemmermeer heeft
zich gisteren het 2de geval, een week na het eerste, voorgedaan.

In de gemeente Aduard in Groningen werd den ióden Februari de ziekte ge-
constateerd bij een veehouder, die tevens handelaar in veevoeder is. Was dit daar-
door al reeds een bedenkelijk geval, het feit, dat de melk der zieke en verdachte
koeien was geleverd aan een zuivelfabriek, die de afgeroomde melk en karnemelk
ongepasteuriseerd van de hand deed, mocht doen verwachten, dat meerdere
gevallen zouden volgen. Dit bleek dan ook, toen spoedig daarop aangiften kwamen
uit Haren en de onmiddellijk daaraan grenzende Drentsche gemeente Vries, voor
welke gevallen een verband kon worden opgespoord met voornoemde zuivelfa-
briek, waar intusschen de varkens ook ziek waren geworden. Bovendien zijn onder-
scheidene veehouders te Haren aangesloten aan een gemeenschappelijke maalderij
van veevoeder, hetgeen, naar men meende te moeten aannemen, de verbreiding
der ziekte heeft bevorderd.

Hoewel de termijn nog niet is verloopen, waarin de gevallen zich kunnen open-
baren, die veroorzaakt kunnen zijn door besmetting van uit de zuivelfabriek te
Aduard, bestaat toch de hoop, dat verbreiding der ziekte niet meer heeft plaats
gevonden. Het aantal nieuwe ziektegevallen is dan ook in deze week minder dan
in de vorige; volgens telephonisch bericht van den districtsveearts te Groningen
zijn gisteren aldaar geen nieuwe gevallen voorgekomen. Alle gedane aangiften
bleken gisteren gegrond te zijn op verschijnselen, die niet aan mond- en klauwzeer
te wijten waren. Het zij mij vergund in de Handelingen mijn antwoord te doen
volgen door een staatje, dat omtrent het verloop der ziektegevallen eenige aan-
wijzing geeft¹). (Zie staatje op pag. 242.)

De maatregelen, welke worden genomen, bestaan in het volgende: Onmiddellijk
na de aangifte wordt door den burgemeester, in afwachting van de komst van den
districtsveearts, een wachter voor de verdachte boerderij geplaatst, die zorg draagt,
dat geen vee, melk, voederartikelen van den verdachten stal worden verwijderd,
en dat zij, die noodzakelijk op het erf moeten zijn, dat niet meer verlaten dan na
behoorlijk hun schoenen te hebben ontsmet. Is de ziekte geconstateerd, dan wordt

in die gevallen, waarin geoordeeld wordt dat door afmaking het best een afdoend
resultaat kan worden bereikt, zoo spoedig mogelijk overgegaan tot het slachten
van de zieke en de verdachte dieren, en daarna ondergaat de stal een grondige
ontsmetting. Het vee van alle omliggende boerderijen wordt voorts nauwkeurig
nagezien door bijzonder daarvoor aangewezen veeartsen en veeopzichters, en indien
kan worden aangenomen, dat eenige verspreiding van smetstof kan hebben plaats
uitgevonden, wordt de uitvoer van rundvee en varkens uit den verdachten kring
verboden, alsmede het houden van markten, tentoonstellingen en verkoopingen
van vee.

Dergelijke kringen werden gevormd voor Groningen en omliggende gemeenten.
Emmen, Vries, Bergh; terwijl de uitvoer van herkauwende dieren en varkens uil
de provincie Limburg naar het overige gedeelte van Nederland is verboden.

lil de gevallen, waarin de dieren niet worden afgemaakt, wordt zorg gedragen
voor strenge bewaking der hoeven.

Behalve deze maatregelen ter plaatse, waar de ziekte is uitgebroken, is ter voor
koming van nieuwe besmetting uit Duitschland het grensverkeer zooveel mogelijk
beperkt en zijn de vergunningen tot grensbeweiding ingetrokken. Door het geheele
land worden voorts, onder leiding van de districtsveearlsen, wier getal met twee
buitengewone districtsveeartsen is vermeerderd, stal-inspecties gehouden, en door
tusschenkomst van de Commissarissen der Koningin, de burgemeesters en de
landbouw maatschappijen zijn de veehouders opgew ekt tot het nemen van bijzondere
voorzorgen, ten einde te voorkomen, dat de smetstof in hun stal wordt ingevoerd,
en tot het doen van onmiddellijke aangifte, wanneer zich bij een hunner dieren
verschijnselen voordoen, die op mond- en klauwzeer wijzen.

Bovendien is de aandacht der handelaars in veevoeder gevestigd op het gevaar
van verspreiding van smetstof door kisten en ander verpakkingsmateriaal van
veevoeder, en is tot hen het verzoek gericht, deze, nadat ze van een veehouder
zijn terug ontvangen, niet weer in gebruik te nemen, dan na afdoende reiniging
met kokend sodawater.

Al deze bemoeiingen zullen ongetwijfeld het hunne bijdragen tot beperking der
ziekte. Ook de veehouders blijken in \'t algemeen de adviezen der Regeering ter

harte te nemen en tijdig aangifte te doen, getuigen de onderscheidene aangiften,
welke bij nader onderzoek geen gevallen van mond- en klauwzeer bleken te zijn.

Bestaat er in deze gevallen reden tot tevredenheid, de Regeering werd pijnlijk-
getroffen doordat ook nu weer de ziekte door sommigen werd verzwegen of werd
aangegeven nadat eerst eenige dieren, die men blijkbaar aan de maatregelen wilde
onttrekken, waren weggevoerd.

Op het onverantwoordelijke van deze handelingen, «aarmede groot nadeel aan
den Nederlandschen veestapel wordt berokkend en waarmede niets wordt bereikt,
dan dat de aanwezigheid der ziekte eenige dagen later ter kennis van de Regeerings-
ambtenaren wordt gebracht, kan niet genoeg worden gewezen.

De strenge controle en de voortdurende stalinspecties maken toch, dat men niet
ontkomen kan aan de maatregelen, die de Regeering moet nemen, nu er nog groote
kans bestaat, dat de ziekte in haar verbreiding wordt gestuit. Of dat zal gelukken,
hangt bijna uitsluitend van de medewerking der veehouders en veehandelaren al.
Zorgvuldige toepassing van de verstrekte adviezen, nauwlettend acht geven op
de verpleging der dieren en op de voedermiddelen, de stallen sluiten voor vreemden,
en zelf elk contact met vreemd vee voorkomen, ziedaar eenvoudige middelen,
die de veehouder zelf in de hand heeft en waardoor meer dan door eenigen Regee-
ringsmaatregel de verbreiding der ziekte kan worden tegengehouden. Als alle
veehouders hiervan konden worden overtuigd en hieraan hun volle aandacht
schonken, zou de hoop in hooge mate worden versterkt, dat ons land gespaard
blijft voor de ramp van een epizoötie van mond- en klauwzeer.

Daarbij komt, dat hierdoor binnen enge grenzen beperkt blijft het middel van
afmaking, door de Regeering niet dan noode toegepast en dat voor den veehouder,
)ok al wordt hij behoorlijk schadeloos gesteld, vaak zoo pijnlijk moet zijn.

Geen wonder, dat nu ook reeds bleek, dat er vooral in Groningen een strooming
bij belanghebbenden bestaat om verdere afmaking van ziek en verdacht vee
te staken. Zoo lang nog heil van dezen maatregel is te wachten en dit is op dit
oogenblik nog het geval - - zal tot staking niet kunnen worden overgegaan, tenzij
de ziekte mocht binnensluipen in stallen met waardevol fokvee, in welk geval de
insluitingsmaatregel zal worden toegepast. Daarbij zal de Regeering echter de zeker-
heid moeten hebben, dat zij op de algeheele medewerking van den belanghebbende
kan rekenen. Maar men vergete niet, dat krachtige werkzaamheid, medewerking
van onzen geheelen boerenstand het meest afdoende middel is om overbodig te
maken, dat een aantal dieren in het belang van den geheelen veestapel moeten
worden opgeofferd.

N.B. De cijfers, geplaatst tusschen ( ), geven de getallen aan, welke betrekking
hebben op de gedurende het tijdvak van i Mei tot en met 31 December 1909 ver-
richte keuringen.

Gedurende het jaar 1910 zijn in de Rijkskeuringsdiensten van voor uitvoer naar
Groot-Brittannië en Ierland bestemd vleesch ter keuring aangeboden:

53² 336 (327 166) varkens waarvan voor „bacon" waren bestemd 98 159 (35 923^)
varkens, 289241 (342994) schapen, 553 (438) runderen, 80445 (67186) vette

kalveren, 6659 (9920) graskalveren, 166342 (44662) nuchtere kal-eren en 1 (o)
geit.

Hiervan werden voor uitvoer goedgekeurd 514 05 si (316 509) varkens, 288 146
(341 727J) schapen, 486J (395 J) runderen, 80 198J (66 986J) vette kalveren,
6549! (9107J) graskalveren, 160152 (43 837J) nuchtere kalveren en 1 (o) geit.

Voor uitvoer ongeschikt waren 18 280J (10657) varkens, 1095 (i>66£) schapen,
66J- (42^) runderen, 246}- (199^) vette kalveren, 109^ (112J) graskaveren en 6190
(824J) nuchtere kalveren.

Na aan voortgezette keuring te zijn onderworpen, werden van de voor uitvoer
ongeschikt bevonden dieren, voor consumtie goedgekeurd: 16 86<7| (5950J) varkens,
1041 (1199) schapen, 32^- (23^) runderen, 173J (152) vette kalveren, 89^ (73^) gras-
kalveren en 5673J (667) nuchtere kalveren.

Voorwaardelijk goedgekeurd werden: 767J (291J) varkens, o (1) schapen, o (o)
runderen, 15I (9) vette kalveren, 6 (5) graskalveren en o (1) nuchtere kalveren.

645j (415) varkens, 54 (66J) schapen, 34J (19) runderen, 57 (38 j) vette kalveren,
M (3-t!) graskalveren en 516^ (156J) nuchtere kalveren, alsmede:

699; (247]) huiden, 6253J (2490]) K.G. vleescli, 4611 (274J) koppen, 346 (598)
ondervoeten, 168 (4) tongen, 3795 (1868) harten, 37 466 (21 371) longen, 663 (188)
borstvliezen, 16 084 (8529!) levers, 1067 (750) milten, 4120 (2233) partijen maag
en darmen, 4419 (2507) darmscheilen, 3625 (2138) nieren, 327 (50) buikvliezen,
12 468 (5507) lvmphklieren, 85,3 (115J) K.G. vet, 262 (283) netten, 69 (91) ooren,
1097 (o) borstorganen, 1023 (o) buikorganen, 97 (o) K.G. beenderen, 273 (o) ge-
wrichten, 2 (o) baarmoeders, 6 (o) vruchten, o (13J) reuzeis en o (1) staarten;

-^l9i i^l3) K.G. vleesch, 3 (o) koppen, o (1) ondervoeten, 19 (20) harten, 3° 945
(15 656) longen, 18 (3) borstvliezen, 66209 (35 177) levers, 13 (22) milten, 32 (25)
partijen maag en darmen, 40 (22) darmscheilen, 140 (72) nieren, 62^ (10) buikvliezen,
890 (78) baarmoeders, 430 (22) vruchten, 17J (18) uiers, 6 (o) borstorganen, 7 (o)
buikorganen, 13 (o) slokdarmen, 2 (4) K.G. vet, 5 (o) lymphklieren, o (2) staarten,
o (1) netten;

36 (20]) K.G. vleesch, 6 (6) koppen, 2 (3) ondervoeten, 5 (2) tongen, 17 (8)
harten, 340 (211) longen, 29 (1) borstvliezen, 128 (98J) levers, 2 (2) milten. 40 (3)
partijen maag en darmen, 36J (18) darmscheilen, 63 (35) nieren, 20 (1) buikvliezen,
41 (27) baarmoeders, 26 (5) vruchten, 77 (57J) uiers, 30 (5) lymphklieren, 3 (o)
netten, 29J (21J-) K.G. vet, 2 (o) luchtpijpen en o (2) strottenhoofden;

94 (38) K.G. vleesch, 27 (18) koppen, 11 (18) ondervoeten, 1 (5) tongen, 24 (43)
harten, 2464 (1107) longen, 15 (1) borstvliezen, 583 (374^) levers, 36 (43) milten,
7¹ (79) partijen maag en darmen, 115 (62) darmscheilen, 753 (559) nieren, 12 (1)
buikvliezen, 15 (o) lymphklieren, 11 (o) borstorganen, 12 (o) buikorganen, 87 (36)
zwezeriken, 6 (4) gewrichten, 31^ (o) K.G. vet en o (4) beenderen;

23 (i7) K.G. vleesch, 2 (3) koppen, 21 (28) harten, 2520 (2448) longen, 14 (o)
borstvliezen, 825 (1042) levers, 18 (19) milten, 27 (29) partijen maag en darmen,
20 (24) darmscheilen, 69 (106) nieren, 10 (o) buikvliezen, 10 (o) lymphklieren, 3 (o)
borstorganen, 3 (o) buikorganen, 12 (o) zwezeriken en 11J (o) K.G. vet;
/) van nuchtere kalveren:

239 (48J) K.G. vleesch, 3 (1) koppen, 18 (o) ondervoeten, 55 (24) harten, 1199
(1177) Iongen, 228 (65) levers, 49 (22) milten, 142 (29) partijen maag en darmen,
134 (6) darmscheilen, 178 (104) nieren, 2 (1) blazen, 31 (o) gewrichten, 4 (4) borst-
vliezen, i (o) borstorganen en 2 (2) buikvliezen.

Voorts werden 163 668J (147 125!) K.G. afzonderlijke organen en deelen ter
keuring aangeboden, waarvan 3822 (1550) stuks voor de consumtie werden af-
gekeurd.

Maandelijksch overzicht van den Rijkskeuringsdienst van voor uitvoer bestemd
vleesch. Gedurende de maand Januari 1911 zijn in de Rijkskeuringsdiensten
van voor uitvoer naar Groot-Brittannië en Ierland bestemd vleesch ter keuring
aangeboden: 67921 varkens, 20970 schapen, 35 runderen, 4606 vette kalveren,
4027 nuchtere kalveren, 83 graskalveren.

Hiervan werden voor uitvoer goedgekeurd: 65 8824 varkens, waarvan tot
,.bacon" zijn bereid 6064 varkens, 20 864 schapen, 31^ runderen, 4587 vette kal-
veren, 3907 nuchtere kalveren, 79 graskalveren.

Voor uitvoer ongeschikt waren: 2038J varkens, 106 schapen, 3J runderen, 19
vette kalveren, 120 nuchtere kalveren, 4 graskalveren. < i

Na aan voortgezette keuring te zijn onderworpen, werden van de voor uitvoer
ongeschikt bevonden dieren voor consumtie goedgekeurd:

1914I varkens, 101 schapen, i\\ runderen, 16 vette kalveren, 117 nuchtere
kalveren, 4 graskalveren.

Voorwaardelijk goedgekeurd werden: 82 varkens, 2 vette kalveren.
Voor de consumtie werden afgekeurd:

II. a. van varkens: 25 K.G. huid, 10174- K.G. vleesch, 47 koppen, 20 onder-
voeten, 8 tongen, 445 harten, 4051 longen, 68 borstvliezen, 1436 levers, 38 milten,
268 partijen maag en darmen, 61 darmen, 327 darmscheilen, 373 nieren, 50 buik-
vliezen, 1220 lymphklieren, 12 reuzels, 14 netten, 2 ooren, 13 gewrichten, 173
borstorganen, 171 buikorganen, 13 beenderen;

b. van schapen: 20 K.G. vleesch, 1 hart, 2654 longen, 2 borstvliezen, 6055
levers, 13 nieren, 12 buikvliezen, 75 baarmoeders, 58 vruchten, 4 uiers, 2 K.G. vet;

c. van runderen: 31 K.G. vleesch, 1 hart, 32 longen, 2 borstvliezen, 7J lever,
3 partijen maag en darmen, 3 darmscheilen, 9 nieren, 2 buikvliezen, 2 baarmoeders
i vrucht, 19J uiers, 1 lymphklier, 14 K.G. vet;

d. van vette kalveren: 2 K.G. vleesch, 3 harten, 133 longen, 1 borstvlies, 39
levers, 7 milten, 13 partijen maag en darmen, 2 darmscheilen, 32 nieren, 4 buik-
vliezen, 2 zwezeriken;

Het toekennen van een toelage uit de provinciale kas in Friesland aan de
gemeenten voor een aan te stellen veearts, en het toezicht op de
veemarkten en veetentoonstellingen in deze provincie.

In Afl. 2 van dezen jaargang heb ik gewezen op het door Gedeputeerde Staten
ingediende en door den heer H. van Staa ontworpen reglement, waarin ik veel
goeds kon aanwijzen.

Dit ontwerp is in de afdeelingen in de Provinciale staten behandeld en de com-
missie van rapporteurs gaf in overweging het voorstel naar Gedeputeerde Staten
terug te zenden, met verzoek een nieuw reglement te willen ontwerpen, waarin
dan scheiding wordt gemaakt tusschen subsidie aan gemeenten voor een veearts,
en een reglement betreffende toezicht op veemarkten en veetentoonstellingen.

Hierop is een nota van Gedeputeerde Staten gevolgd, waarin zij hun voorstel
handhaven. Daarna is door de rapporteurs, omdat eventueele aanneming van de
conclusie in hun eerste rapport leiden zou tot uitstel naar een volgende zitting be-
sloten tot terugname van hun advies, doch dienden zij zelf een gewijzigd voorstel
in, waarin voor elk der bovengenoemde onderwerpen een afzonderlijk reglement
is opgenomen. Uit de hieronder afgedrukte reglementen blijkt, dat zij in hoofd-
zaak hetzelfde behelzen als het door Gedeputeerde Staten ingediende ontwerp-
reglement. Toch zijn er enkele verschillen.

In het reglement betreffende het toekennen van een toelage wordt nu voorgesteld,
dat dit steeds geschiedt door de Staten op voorstel van Gedeputeerde Staten en niet
zooals in het vroegere ontwerp door Gedeputeerde Staten alleen. Verder worden
de voorwaarden voor de toelage verminderd, terwijl aan de voorwaarde, die de
veearts verplicht de veeartsenijkunde in haar geheelen omvang uit te oefenen
weinig waarde wordt gehecht. De voorstellen zeggen, dat zij zich geen illusies
maken over het resultaat dezer bepaling.

De verplichtig van het houden van ten minste twee lezingen of besprekingen
per jaar is ook vervallen.

A. REGLEMENT betreffende het toekennen van eene toelage uit de pro-
vinciale kas aan de gemeenten voor een aan te stellen veearts.

Op voorstel van de Gedeputeerde Staten kunnen de Staten, wanneer hun dit
in het belang van den veestapel wenschelijk voorkomt, aan de gemeentebesturen
in deze provincie op eene daartoe gedane aanvraag uit de provinciale kas eene
toelage toekennen tot tegemoetkoming van eene door hen te verstrekken jaarwedde
aan geëxamineerde veeartsen tot een maximum van 50 % van die jaarwedde.

Deze toelage wordt telkens voor geen langeren termijn dan van vijf jaren ver-
leend en gaat de som van / 600.—, \'s jaars ten behoeve van eiken veearts niet te
boven.

Bij de aanvraag om eene toelage wordt de instructie voor den veearts aan de
goedkeuring van de Gedeputeerde Staten onderworpen.

Om voor het toekennen van eene toelage uit de provinciale kas in aanmerking
te kunnen komen, moet in de in art. 3 bedoelde instructie zijn bepaald de ver-
plichting van den veearts om:

1°. de veeartsenijkunde in haren geheelen omvang, niet name de genees-, heel-
en verloskunde bij het vee uit te oefenen;

3°. toezicht te houden op alle veemarkten en veetentoonstellingen, die worden
gehouden in de gemeente, door het bestuur waarvan hij is aangesteld;

4⁰. de diensten, welke de Commissaris der Koningin of de Gedeputeerde Staten
hem opdragen, te verrichten volgens een tarief door laatstgenoemd college vast-
gesteld;

5⁰. jaarlijks vóór den 1 Februari aan het gemeentebestuur een verslag te
zenden betrekkelijk den algemeenen gezondheidstoestand van den veestapel in
den bij de instructie aangewezen kring en de daaronder meest voorgekomen ziekten,
zijne bevindingen op de onderscheidene veemarkten en veetentoonstellingen, zijne
opmerkingen omtrent een en ander en wat in verband hiermede door hem in het
belang van den veestapel noodig wordt geacht.

De gemeentebesturen, aan wie eene toelage uit de provinciale kas is toegekend,
deelen aan de Gedeputeerde Staten mede den dag van de infunctietreding, van het
ontslag en van het overlijden van den door hen aangestelden veearts en zenden
telken jare vóór 15 Februari een afschrift van het in het vorig artikel sub 5⁰ bedoeld
verslag aan de Gedeputeerde Staten en aan den districts-veearts.

De gemeentebesturen, die bij het inwerking treden van dit reglement eene toelage
voor een veearts genoten, blijven deze genieten voor den reeds aangestelden veearts.

Dit reglement kan worden aangehaald onder den titel van provinciaal reglement
op den veeartsenijkundigen dienst.

B. REGLEMENT betreffende het toezicht op de veemarkten en veetentoon-
stellingen in Friesland.

zooals die wet is aangevuld en gewijzigd bij de wetten van i Augustus 1880 (Staats-
blad no. 123), 15 April 1886 (Staatsblad no. 64), 15 April 1896 (Staatsblad no, 68),
21 Juni 1901 (Staatsblad no. 157) en 3 Februari 1902 (Staatsblad no. 14) en moet
worden gelezen in verband met de wet van 18 April 1906 (Staatsblad no. 100),
met de uit die wetten voortgevloeide Koninklijke besluiten, wordt, ter voorkoming
van de verspreiding van besmettelijke ziekten onder het vee op de jaar-, week- en
andere veemarkten en op de veetentoonstellingen toezicht gehouden door geëxa-
mineerde veeartsen.

De bevoegdheid om de in het vorig artikel bedoelde veeartsen te benoemen,
te schorsen en te ontslaan, berust bij de Gedeputeerde Staten, die tevens eene
instructie voor hunne werkzaamheden vaststellen en het tarief bepalen van de aan
die veeartsen toe te kennen vacatiegelden en vergoeding van reis- en verblijfkosten.

De veeartsen, tot wier jaarwedde volgens het provinciaal reglement op den
veeartsenijkundigen dienst eene toelage uit de provinciale kas wordt toegekend,
verrichten het toezicht op de veemarkten en veetentoonstellingen in de gemeente^
waarvoor zij zijn aangesteld, kosteloos.

Behalve bepalingen, regelende het toezicht op de veemarkten en veetentoon
stellingen, kan de in art. 2 bedoelde instructie ook bevatten voorschriften omtrent
het verleenen van onverwijlde hulp aan den districts-veearts in het belang van
de wering of beteugeling van besmettelijke veeziekten.

De veeartsen die bij het in werking treden van dit reglement vacatie-gelden
of veigoeding van reiskosten of beide ontvangen voor het bezoeken van veemarkten
binnen hunne gemeente of gemeenten, blijven deze genieten totdat hunne jaarwedde
nader zal zijn geregeld.

Deze reglementen A en B treden in werking op den door Gedeputeerde
Staten te bepalen dag;

Met ingang van den dag, waarop de reglementen A en B in werking zullen tre-
den, wordt ingetrokken het besluit der Staten van 8 Juli 1889, 110. 3 (Provin-
ciaal blad no. 84 van 1889).

Vergadering van de Afdeeling Uirechl op 18 Februari j.l. Voorzitter de heer
Anker; aanwezig 18 leden en 1 introducé.

Als candidaat voor iste secretaris van het Hoofdbestuur werd verkozen de
heer H. J. C. van Lent.

Besloten werd aan de 52ste Algemeene Vergadering voor te stellen, den iste
secretaris van het Hoofdbestuur een nader te bepalen jaarlijksche toelage te
verleenen.

Na afloop der huishoudelijke werkzaamheden werden door Dr. H. Markus
eenige fraaie preparaten gedemonstreerd, n.1. een geval van actinomycose in den
rectaalwand bij een paard; caries van de 1 ste kies in de bovenkaak bij een paard, met
consecutieve necrose van het achterste neusschelpjc; een geval van pyonephrose (7K.G.)
bij een 6 maanden oud varken; een geval van pachymeningitis spinalis ossificans
en een geval van woekering der tusschenwervelschijven bij den hond; spoelcellig sarcootn
in het harde gehemelte en de neusschelpjes bij de kat; tuberculose in den wand van
de spiermaag bij de kip.

Door den heer Kroon werden een aantal ijzers, hoefzolen en hoefinlegsels gede-
monstreerd, ter voorkoming van het uitglijden der paarden op asphaltplaveisel.
Spreker maakte hierbij de volgende rubrieken: 1. beslag waarbij een deel van den
hoornwand met den bodem in aanraking komt: 2. stroeve deelen vast met het ijzer
verbonden (touw-, vilt-, gummi-inlegsels); 3. verwisselbare zolen met gutta-percha
kussens; 4. uitnecmbare inlegsels (kurk, kurkkit, gutta-percha, vilt, touw). 5. balken
en borstels van gutta-percha en vilt. Na genomen proeven bleken alleen enkele beslag-
vormen uit de rubrieken 3 en 4 te voldoen. Van de verwisselbare zolen bleken vooral
die, welke men zelf vervaardigen kan van oude automobielbanden zeer bruikbaar
door hun geringen prijs en soliditeit (aangegeven door den heer T. Folmer).
Van de verwisselbare inlegsels beval spreker, op grond zijner ervaringen, de eveneens
door den veearts zelf gemakkelijk te vervaardigen, goedkoope inlegsels van kurk
en van kurkkit aan.

Het Amsterdamsche Abattoir. Nadat hier ter stede en te Rotterdam een
gemeentelijk abattoir was opgericht, verrezen er in verschillende plaatsen van ons
land dergelijke inrichtingen. Met name te Leiden, Utrecht, Maastricht, Roermond,
Nijmegen, Haarlem, Alkmaar, Dordrecht, Groningen en te Arnhem. Al die abat-
toirs werden ingericht volgens het nieuwe systeem, het Duitsclie z.g. halsysteem.

Het hier gevestigde abattoir, waaraan men in 1883 begon te bouwen, dat in 1887
gereed kwam en dus het volgende jaar vijf en twintig jaren zal hebben bestaan,
werd gebouwd naar het Fransche kamer- of celsysteem.

Dit Fransche celsysteem heeft verschillende nadeelen, zoo zeer, dat men het in
Frankrijk zelf, bij het bouwen van nieuwe abattoirs, verlaten en het halsysteem
volgen gaat, dat overal in Duitschland sinds een twintigtal jaren bestaat.

Doordat bij ons abattoir het Fransche celsysteem werd gevolgd, is het van meet
af aan geen ideaal abattoir geweest, wat natuurlijk allerminst zeggen wil, dat het
in een vervallen, onbruikbaren toestand zou verkeeren. Maar een belangrijk groot
voordeel zou het opleveren, zoowel voor onderhoud, toezicht als controle, wanneer
het kamersysteem vervangen werd door een hal-inrichting. Van de bestaande
gebouwen kan, vooral wat de fundeeringen betreft, gebruik gemaakt worden om
geschikte, goed ingerichte hallen te maken, terwijl ook bestaande gebouwen ge-

Het maakt op \'t oogenblik een punt van onderzoek uit of men het hal-systeem
op ons abattoir zal toepassen. Wordt daartoe overgegaan, dan zal wellicht ook
onvermijdelijk zijn een verkoophal voor grossiers aan het abattoir te verbinden;
thans wordt reeds op verschillende plekken van het abattoir een groote, levendige
handel in vleesch gedreven, doch bij toepassing van het hal-systeem zal die verkoop
op één punt geconcentreerd moeten worden.

In verband met de vraag of op het abattoir het hal-systeem zal worden toegepast,
zal de wethouder De. Josephus Jitta met de commissie van bijstand in het beheer
van het abattoir en den directeur, den heer D. van der Sluys, eerstdaags een
kijkje gaan nemen te Arnhem — op het jongste hier te lande verrezen abattoir,
dat zeer mooi is ingericht — en in Duitschland, waarschijnlijk Keulen.

Nu wij \'t toch over het abattoir hebben, kunnen wij nog meedeelen, dat de werk-
zaamheden aan het koelhuis zoo ver gevorderd zijn, dat men met den bovenbouw
is begonnen. Er zal echter nog wel een jaar mee gemoeid zijn, vóór het gebouw
is afgewerkt en, zonder onvoorziene omstandigheden, zeker nog wel een jaar vóór
liet in gebruik genomen zal kunnen worden.

In gebruik stelling van het abattoir te \'s-Gravenhage. Naar de Nieuwe Courant
verneemt, zal i Juni a. s. het openbaar slachthuis aan de Laakhaven in gebruik
worden genomen.

Erkenning van het Zeeuwsch-Belgisch Trekpaardenstamboek door de Ameri-
kaansche Regeering. Aan het bestuur van het Zeeuwsch-Belgisch Trekpaarden-
Stamboek is een adres gezonden, waarin o. m. wordt gezegd, dat de fokkerij niet
alleen gebaat is met goed fokmateriaal en goede fokproducten, maar dat voor de
laatste ook een goed afzetgebied moet gevonden worden op de wereldmarkt.
Amerika laat alleen toe paarden, voorzien van stamboekbewijzen, afgegeven door
stamboekvereenigingen, die door de Amerikaansche regeering zijn erkend, en dit
laatste is tot heden met het Zeeuwsch-Belgisch Trekpaarden-Stamboek niet
het geval.

De heer Pu. J. van Dixhoorn, bekend Zeeuwsch fokker, lieeft daarom, steunende
op bovenstaande feiten, het bestuur van het Zeeuwsch-Belgisch Trekpaarden-
Stamboek verzocht, in de eerstvolgende algemeene ledenvergadering, het voorstel
ter tafel te brengen, om te trachten door de Amerikaansche regeering ook het ge-
noemde stamboek erkend te krijgen.

Prijsvraag in zake dc geitenfokkerij. Het tijdschrift der Ziegenzüchter, ofjizielles
Organ des Reichsverbandes deutscher Ziegenzuchtvereinigungen, schreef een prijsvraag
uit als volgt:

Wie erzielen wir bei unseren Ziegen gutgeformten Milcheuter wid wie können
Missbildungen vorgebeugt werden?

De heer E. J. Do.mmerhold, veearts te Hengelo (O.) behaalde met zijn beant-
woording den tweeden prijs.

Invoer van renpaarden. De Ministers van Landbouw, Nijverheid en Handel
en van Financiën:

Gelet op de Koninklijke besluiten van 22 Juni 1896 (Staatsblad n°. 98) en 25
Juni 1906 (Staatsblad n°. 135);

Mede gelet op de gemeenschappelijke beschikkingen van de Ministers van Binnen-
landsche Zaken en van Financiën van 21 Mei 1901 (Nederlandsche Staatscourant
van 26, 27 en 28 Mei d. a. v., n°. 121), en van de Ministers van Landbouw, Nijver-
heid en Handel en van Financiën van 3-7 Augustus 1906 (Nederlandsche Staats-
courant van 16 d. a. v., n°. 190);

Brengen ter kennis van belanghebbenden, dat ten aanzien van den invoer van
paarden, bestemd voor de in het tijdvak van 5 April tot en met 29 November 1911
op de renbaan te Duindigt (Wassenaar), te houden wedrennen en harddraverijen,
afwijking van de verbodsbepalingen, vervat in bovenaangehaalde ministerieele
beschikkingen, wordt toegestaan, onder voorwaarde:

a. dat aan het eerste kantoor worde overgelegd een door of vanwege den secre-
taris van het rencomité van bedoelde renbaan afgegeven bewijs, dat de paarden
voor de rennen of draverijen te Duindigt bestemd zijn;

b. dat de paarden, voor zooveel zij na afloop van de rennen hier te lande moch-
ten blijven, niet in het verkeer worden gebracht, dan na door den districtsveearts
te \'s Gravenhage, of een zijner plaatsvervangers, te zijn gekeurd en gezond bevonden.

Gemeente-veearts te Batavia. De gouverncmcnts-veearls Hellemans, thans
te Soerabaja, zal vermoedelijk in begin van Maart optreden als gemeente-veearts
te Batavia.

Invoer van bevroren vleesch in Zwitserland. De Zwitsersche regeering heeft
besloten, voorshands een proef te nemen met de toelating van bevroren vleesch
uit Argentinië. De vergunning tot invoer wordt alleen verleend voor steden, waar
de noodige inrichtingen aanwezig zijn. Het vleesch wordt behandeld als verduur-
zaamd vleesch, en er moet dienvolgens een invoerrecht van 25 frs. de 100 K.G.
van betaald worden en niet van 10 frs. (invoerrecht van versch vleesch), gelijk
men verwacht had. De voorstanders van de toelating zijn hier bitter ontstemd
over.

Ontwerp-markt-conditiën der Vereeniging van Veehandelaren. In een alge-
meene vergadering der Vereeniging van Veehandelaren, dezer dagen onder voor-
zitterschap van den heer L. Faas, uit Streefkerk, in het Algemeen Verlooplokaal

alhier gehouden, kwamen in bespreking de ontwerp-markt-conditiën, waarop door
leden van de vereeniging op de markt alhier runderen, waaronder worden verstaan
koeien, vaarzen, hokkelingen, kalveren, stieren en ossen zullen worden verkocht.

De verkooper staat gedurende een termijn van dertig dagen na den dag van den
verkoop, dien dag daaronder begrepen, in voor verborgen gebreken van het ver-
kochte rund tenzij hij uitdrukkelijk bedingt dat de verkoop voetstoots geschiedt,
in welk geval hij tot geen enkele vrijwaring is gehouden. Wordt bij een rund binnen
den hier genoemden termijn een verborgen gebrek geconstateerd dan heeft de
verkooper de keus het verkochte rund terug te nemen tegen teruggave van den
koopprijs of een door den kooper gevorderd of door na te noemen scheidslieden
vast te stellen bedrag voor waarde-vermindering te betalen.

De kooper of zijn rechtverkrijgende, die een verborgen gebrek aan het gekochte
rund ontdekt, is verplicht daarvan onmiddellijk, althans uiterlijk binnen drie dagen
na de ontdekking in ieder geval uiterlijk op den laatsten dag der in art. i genoemde
vrijwaringstermijn aan den verkooper schriftelijk kennis te geven, onder overleg-
ging van origineel of copie eener verklaring van een rijksveearts dat het rund aan
een verborgen gebrek lijdende is en hoe lang te voren naar het oordeel van dien
deskundige dit verborgen gebrek moet zijn aanwezig geweest.

Deze termijn van kennisgeving, wordt met drie dagen verlengd voor iederen
koop tusschen leden van de Vereeniging van Veehandelaren, waaraan het betrokken
rund, gedurende den tijd van dertig dagen voor de ontdekking van het verborgen
gebrek, is onderworpen geweest.

Geen geschillen omtrent het al of niet aanwezig zijn van eenige verborgen ge-
breken, alsmede omtrent het al of niet verborgen zijn van een gebrek, zullen worden
onderworpen aan het oordeel van den gewonen rechter, behalve het geval bedoeld
in art. 10, maar zullen bij uitsluiting worden beslist door drie scheidslieden, waar-
van een wordt aangewezen door den kooper en een door den verkooper, welke
beide aldus aangewezenen den derden scheidsman kiezen.

Heeft de verkooper binnen de in art. 7 genoemden termijn geen scheidsman
schriftelijk aan de daar genoemde personen opgegeven of niet het in art. 8 genoemde
bedrag van tien gulden gestort, hetzij, omdat hij weigert tot de uitspraak door
scheidsmannen mee te werken, hetzij, omdat hij ontkent dat hij het rund, waaraan
een verborgen gebrek is ontdekt, door hem is verkocht, dan is de kooper
bevoegd zich tot den gewonen rechter te wenden, die alsdan recht spreekt naar
de bepalingen der wet; alleen zal de vrijwaringstermijn voor verborgen gebreken
tot 30 dagen na den dag der verkoop beperkt blijven.

Alvorens de vergadering te sluiten, wekte de voorzitter de veehandelaren na-
drukkelijk tot samenwerking op.

14 Maart a.s. te houden jaarvergadering van de Vereeniging tot bevordering der
paardenfokkerij in de provincie Groningen zal het bestuur voorstellen, om in
het Groningsch Paardenstamboek alleen die paarden op te nemen, waarvan ambte-

lijke afstammingsbewijzen kunnen worden overgelegd en in een hulpstamboek
in te schrijven de fokpaarden zonder erkende afstamming, waarvan de erkende
nakomelingen, bij goedkeuring op 3-jarigen leeftijd, in het Groningsche Paarden-
stamboek kunnen worden opgenomen.

In de toelichting wijst het bestuur er op, dat, nu er eene strooming opkomt,
om met het koudbloedpaard te fokken, er voor gewaakt dient te worden dat in
het Groningsche Paardenstamboek alleen fokdieren van zuiver (warm) bloed
worden opgenomen.

Heeft eene in het hulpboek ingeschreven merrie twee in het Groningsche Paarden-
stamboek ingeschreven afstammelingen voortgebracht, dan zal ook de merrie
(moeder) van uit het hulpboek in het stamboek worden overgeschreven.

Besmettelijke ziekte onder de katten in Engeland. In het zuiden van Engeland
heerscht onder de katten een epidemie, die als een soort van griep onderkend is.
L)e ziekte vertoont zich in den vorm van een catairh van de luchtwegen, waaraan
soms misselijkheid en diarrhee voorafgaan. In Devonshire en andere graafschappen,
zoo meldt de Times, zijn er vele katten aan gestorven, en nu is de ziekte naar Londen
overgeslagen. Indien een kat, die de ziekte krijgt, onder behandeling van een veearts
komt, herstelt zij meestal. Maar is dit niet het geval, dan bezwijkt zij er gewoonlijk
aan.

Katten zijn teere dieren, zoodra zij ziek worden. Zij hebben een taaie levens-
kracht tegenover verwondingen, stooten en vallen, maar wanneer zij ziek worden
zijn zij niets meer waard. Een hond zal met een bijna menschelijk weerstandsver-
mogen voor zijn leven vechten, maar een kat legt het spoedig af. Zij zinkt in en
sterft haast zonder eenigen strijd. Op een hoeve in Kent zijn onlangs zestien katten
aan de ziekte gestorven. In Londen is de sterfte niet zoo groot, omdat vele dieren
er een goede geneeskundige behandeling krijgen.

Mond- en klauwzeer in Duitschland. In de Duitsche bladen vindt men tal van
berichten over de uitbreiding van het mond- en klauwzeer onder het vee. De
ziekte slaat telkens over naai districten die nog vrij waren. Naar de wijze waarop de
besmetting w-ordt overgebracht, gist men nog dikwijls. Men weet, dat in ons land
wel gedacht is aan de verspreiding van de ziekte door vogels. In Duitschland be-
schouwt men de ratten ook als overbrengsters, daar zij zich bij voorkeur in de
voederbakken van het vee ophouden. In de buurt van Odenkirchen, waar de ziekte
zich nu vertoont, is men daarom met de verdelging van dit gedierte begonnen.

Tuberculose-bestrijding onder het rundvee. Dinsdag 22 Februari 1911 werd
te Leeuwarden een bijeenkomst gehouden door den Inspecteur van den Veeartsenij-
kundigen dienst met de veeartsen in Friesland, welke ten doel had een bespreking
van het Koninklijk Besluit van 1 December 1910, (Stbl.^.364), houdende bepalingen
ter bevordering van de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee en even-
tueele nadere instructie te dien opzichte. De Friesche veeartsen waren op 3 na allen
tegenwoordig.

Nadat door den Inspecteur enkele onderdeelen van het Konir.klijk besluit nader
waren besproken, vond over enkele punten een levendige discussie plaats. Vooral
de moeilijkheden, die deze bestrijdingsmethode, volgens sommige veeartsen, zou
ondervinden ten gevolge van locale omstandigheden, speelden h;erbij een hoofdrol.

De zeer druk bezochte vergadering werd door den districtsveearts voor Friesland
gepresideerd.

CIRCULAIRE van 17 Februari 1911, A no. 623 a, 3de afdeeling; besmettelijke
borstziekte der paarden.

Mijne aandacht is gevestigd op het gevaar, dat de naderende dektijd oplevert
voor de verbreiding van de besmettelijke borstziekte, welke thans onder de paarden
op Noord- en Zuid-Beveland heerschende is, daar in vele gevallen zoowel hengsten
als merries voor de dekking naar elders worden vervoerd en bij verblijf op erven
of in stallen, waar de ziekte heerscht, kans loopen besmet te worden en de be-
smetting verder te verbreiden.

Ik heb derhalve de eer U te verzoeken, wanneer zulks met het oog op het boven-
staande door U voor Uwe gemeente noodig wordt geacht, bij openbare kennis-
geving de ingezetenen op dit gevaar te wijzen en hen in hun eigen belang tot voor-
zichtigheid aan te manen.

Alvorens paarden op een vreemd erf worden gebracht, behoort men in elk geval,
waarin ook maar eenige reden tot twijfel bestaat, van te voren inlichtingen te
vragen, of de ziekte op dat erf aanwezig is.

In het bijzonder met het oog op deze ziekte, doch ook ter bevordering van den
gezondheidstoestand van het vee in het algemeen geef ik U voor zooveel noodig
in overweging, met de Wethouders in overleg te treden over een voorstel aan den
Raad, om de politieverordening aan te vullen met eene bepaling, welke, onvermin-
derd de voorschriften der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad no. 13T), verbiedt de
lijken van aan eenige ziekte gestorven vee te vervoeren, tenzij eene verklaring
kan worden overgelegd van een gediplomeerd veearts, dat tegen dit vervoer geen
bezwaar bestaat. Voorts zal moeten worden voorgeschreven, dat het lijk, dat niet
vervoerd wordt, op het erf moet worden begraven, behalve die gedeelten van het
vleesch, welke blijkens eene verklaring van een gediplomeerd veearts voor de con-
sumptie niet ongeschikt mochten zijn, terwijl de huid, wanneer die niet mede be-
graven wordt, ingeval zulks door den veearts noodig wordt geacht, op kosten van
den eigenaar onder politietoezicht zal moeten worden ontsmet volgens de regelen
van het Koninklijk Besluit van 9 Juni 1885 (Staatsblad no. 125).

Ten slotte geef ik U in overweging, de eigenaars van stallen, waarin paarden
aan de besmettelijke borstziekte overleden zijn, in hun eigen belang te wijzen op de
noodzakelijkheid eener behoorlijke ontsmetting met eene oplossing van soda of groene
zeep in heet water.

Besmetverklaring van Nederland. Blijkens eene bekendmaking van het Zweed-
sche „Kommerskollegiuin" is Nederland besmet verklaard wegens mond- en klauw -
zeer. Als gevolg daarvan is de invoer van vee uit ons land te Zweden verboden.

Blijkens een schrijven van den Belgischen gezant is de invoer van rundvee en
geiten in België over de kantoren Achel en Hamont en over de kantoren langs de
grens van Nederlandsch Limburg verboden.

Premiekeuringen in Gelderland. Be premiekeuringen van 3- en 4-jarige heng-
sten en keuringen van 1- en 2-jarige hengsten om aanhoudings-premiën zullen
dit jaar in Gelderland worden gehouden: te Geldermalsen 20 April, Zutphen 22
April, Zevenaar 25 April, Tiel 29 April, Eist 4 en 5 Mei (centrale keuring). Op
al deze ^! keuringen zal gelegenheid bestaan tot inschrijving in het Geldersch Paar-
den Stamboek.

Prof. Dr. J, H. van \'t Hoff overleden. Deze scheikundige van wereldvermaard
heid is 1 Maart j.1. te Steglitz bij Berlijn overleden. Van \'t Hoff heeft ook, al-
hoewel gedurende korten tijd, 111 betrekking gestaan tot de Veeartsenijschool.
Hij toch was de eerste assistent aan deze inrichting en wel voor de vakken van
den leeraar Van Laer en als zoodanig belast met het onderwijs in de natuurkunde.
Deze betrekking aanvaardde Van \'t Hoff Maart 1876; reeds 1 October 1877 trad
hij af, wegens zijn benoeming tot hooglceraar in de scheikunde aan de gemeente-
universiteit te Amsterclaim; later werd hij als zoodanig naar Berlijn geroepen.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 24 Februari 1911 n°. 18 zijn, met ingang
van dien dag, tot wederopzegging benoemd tot buitengewoon districtsveearts,
de assistent-districtsveeartsen Dr. A. ten Sande Jr. te \'s Gravenhage, en A. A.
van Mansveld, te Bergen op Zoom.

Gepromoveerd te Bern tot doctor medicinae veterinariae: de veearts \\Y. Lux-
wolda te Zwolle, op een proefschrift: Wachstum und Wirkung einiger Milch-
hakterien bei verschiedenen Temperaturen, en de veearts H. L. Th. Warnecke te
Utrecht, op een proefschrift: Der Kampf gegen die Tuberkulose unter dem Rind-
vieh».

Tijdelijk werkzaam gesteld bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst
in de onderafdeeling Soembawa, afdeeling van dien naam der residentie Timor
en Onderlioorigheden, met standplaats Soembawa besar, B. Eijsenburger,
thans tijdelijk toegevoegd aan den gouvernementsveearts te Soerabaja.

Benoemd tot adjunct-directeur van het abattoir te Haarlem, met ingang van
15"Maart 1911, de veearts C. F. van Oijen te Utrecht.

Rudolf Veit, Versuche mit Oxychlor-kaseïntannat ,,Tannyl-Gehe" bei Tieren.
Inaugural-Dissertation Giessen. Naumburg a. S., Lippert en Co., 1910.

Derde bundel — Verzamelde opstellen — uit ,,het Paard". A. W. Heidema,
Groningen, f 1.75.

Travaux du IXe Congrès International de Médecine Vétérinaire, ä la Haye,
13—19 Septembre 1909. Tome IV. Séances des sections. (N°. 11).

tot opleiding van inlandsche veeartsen; Veeartsenijkundig laboratorium; Bur-
gerlijke veeartsenijkundige dienst.

Dr. H. Zwaardemaker Czn., Leerboek der Physiologie, Tweede deel, Eerste
stuk. Haarlem, de erven F. Bohn, 191 i.

Prof. Dr. W. Ellenberger, Handbuch der vergleichenden mikroskopischen
Anatomie der Haustiere. Zweiter Band; Berlin, Paul Parey, 191 i. Prijs: 24 Mark.

Dr. Ludolf Krehl, Pathologische Physiologie. Sechste Auflage; Leipzig, F. C.
W. Vogel, 1910.

A. J. S. van Alphen, Anaphylaxie. Inaugural-Dissertation-Bern. Jena, Gustav
Fischer, 191 i.

Maria Hubertus Johannes Petrus Thomassen, 1847—1906, Onthulling van het
borstbeeld op 20 September 1909. Redevoeringen, Comité, Stichters. J. van Boek-
hoven, Utrecht.

A. J. Winkel, Ueber die klinische und bakteriologische Diagnostiek der offenen
Lungentuberkulose beim Rinde. Inaugural-Dissertation-Bern. Leiden, G. L. van
den Berg, 1910.

Verslag aan de Koningin van de bevindingen en handelingen van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht in het jaar 1909. \'s Gravenhage, J. en H. van Langenhui jsen,
1910.

Inauguration de la nouvelle Ecole de Médecine Vétérinaire de l\'Etat à Cureghem—
Anderlecht. Liège, Mathieu Thone, 1910.

F. Brücklmayer, Untersuchungen über Nierenzysten beim Schwein. Inaugural-
Dissertation—Leipzig. Dresden, Otto Franke, 1910.

F. Lanzl, Untersuchungen über die nichtparasitären Leberzirrhosen des Schweines
mit besonderer Berücksichtigung des Verhaltens der Gitterfasern. Idem, idem.

C. Liebrecht, Untersuchungen über den Fettgehalt der Leberzellen und der
Epithelien der intrahepatischen Gallengänge unter normalen und pathologischen
Bedingungen. (Zugleich ein Beitrag zur Kenntnis der Leberzirrhose des Hundes).
Idem, idem.

Dr. Franz Hutyra und Dr. Josef Marek, Spezielle Pathologie und Therapie
der Haustiere, Dritte Auflage, Erster und zweiter Band. Jena, Gustav Fischer.
1910.

Ehrlich, Krause, Mosse, Rosin, Weigert, Enzyklopädie der mikroskopischen
Technik, Zweite Auflage, Erster und zweiter Band. Berlin—Wien, Urban und
Schwarzenberg, 1910.

O. Lubarsch und R. Ostertag, Ergebnisse der Allgemeinen Pathologie und
Pathologischen Anatomie des Menschen und der Tiere, Vierzehnter Jahrgang, 1
Abteilung. (A. Technik; B. Allgemeine Aetiologie; C. Allgemeine und specielle
pathologische Physiologie und Morphologie). Wiesbaden, J. F. Bergmann, 1910.

Dr. A. Scheibel, Vademecum für die tierärztliche Geburtshilfe. Hannover, M.
und H. Schaper, 1910. Prijs 2.25 Mark.

Dr. J. Ulrich Duerst, Selektion und Pathologie. Studien über die Vererbung
durch Krankheit verursachter Heilbildungen, sowie an sich krankhafter Veränderungen,
Missbildungen und Krankheiten der Organe als Ursache vieler Gattungs-, Art- und
Rassenmerkmale in der Tierwelt und ihre Bedeutung für die praktische Tierzucht.
Hannover, M. und H. Schaper, 191 i. Prijs 2.50 Mark.

Naar de aetiologie wordt een onderscheid gemaakt tusschen
multiple haemorrhagieën van toxischen en infectieuzen aard
en bloedingen ontstaan door mechanische invloeden. De bloedingen
in spieren bij ziekten van toxischen en infectieuzen aard, zijn
slechts één der symptomen, waarbij tal van andere karakteristieke
verschijnselen optreden, in de eerste plaats degeneratie der
parenchymateuze organen. De bloeduitstortingen in de spieren
treffen we dan aan naast petecliiën onder de sereuze vliezen, in
de slijmvliezen en in de substantie der organen. Deze soort bloed-
uitstortingen zullen buiten bespreking blijven. Bedoeld zijn hier
die bloedingen in de musculatuur bij varkens, welke beperkt
blijven uitsluitend tot de spieren, terwijl overigens alle organen
normaal zijn.

In 1890 verscheen van de hand van Ostertag een artikel
Ueber tnultiple Hamorrhagien in der Museulatur bei Schweinen.
Hierin worden 3 gevallen beschreven van spierbloedingen bij
vetgemeste varkens, welke vooraf door kopslag waren bedwelmd
en daarna op de gewone wijze geslacht. De bloeduitstortingen
werden vooral aangetroffen in de spieren van het middelrif en in de
buik- en lendenspieren. Bij nauwkeurig onderzoek der haemorrha-
gische plaatsen, nam Ostertag steeds fibrillaire spierverscheuring
waar; bovendien werden in de fibrillen vetkorreltjes aangetroffen.
Deze spierverscheuring houdt Ostertag voor de oorzaak der
bloedingen. De aanleiding moet worden gezocht in de levenswijze
der varkens; de dieren hebben n.1. van af de prilste jeugd geen
of weinig beweging; de spieren verslappen en er treedt vetvorming
in op. Korten tijd vóór het slachten wordt van de varkens een
ongewonen, voor hun doen buitengewonen, spierarbeid gevergd bij

het transport van af den stal naar en in de slachtplaats. Een
lichte fibrillaire verscheuring van spieren heeft nu gemakkelijk
plaats, waardoor ruptuur van vaatjes met bloeduitstorting ontstaat.

Deze voorstelling wordt in de boeken over vleeschhygiëne over-
genomen, en ook in het handboek van Kitt (Lehrbuch der Patho-
logisehen Anatomie der Haustiere, I Band) wordt alleen van
Ostertag\'s meening melding gemaakt. Hier wordt gesproken
van Fragmentatio haemorrhagiea earnis bei Mastschweinen. Ongeveer
bij 8 % der geslachte mestvarkens zouden deze bloedingen worden
aangetroffen. In Edelmann\'s Lehrbuch der Fleischhygiëne (1907)
wordt met een paar regels in bovenstaanden geest van de bloed-
uitstortingen melding gemaakt. Tevens wordt opgemerkt, dat
bedoelde bloedingen ook worden aangetroffen in de psoas- en
bekkenspieren, en bij uitzondering in de overige skeletspieren.

In de laatste uitgave van Ostertag\'s Handbuch der Fleisch-
beschau, Band I, 1910, wordt omtrent deze bloedingen iets meer
medegedeeld. Zoo o.a., dat zij moeten optreden korten tijd vóór
de slachting, afgaande op de roode bloedlichaampjes, waarvan
de vorm over \'t algemeen goed behouden bleek te zijn. Verder,
dat zelfs gedurende een transport, waarbij de dieren worden
ontzien, bij vette varkens toch een zekere graad van dyspnoe
optreedt, waarbij middelrif en buikspieren bovenmatig werken.

Dat gebrekkige beweging invloed heeft op het ontstaan der
spierverscheuringen leert, volgens Ostertag, het feit, dat bij
fokdieren, beeren zoowel als zeugen, die meer vrije beweging en
een meer natuurlijke levenswijze genieten, de bedoelde spier-
bloedingen niet voorkomen; tenminste Ostertag heeft ze noch
bij een beer, noch bij een zeug ooit waargenomen.

Ik wil hier iets meer mededeelen omtrent de meeningen van
Ellinger en Schneider, dan Ostertag in den laatsten druk
van zijn handboek daarvan geeft; immers we lezen daarin alleen,
dat Schneider bij 25 % der geslachte varkens de multiple
haemorrhagieën aantrof, en van Ellinger\'s onderzoekingen wordt
slechts medegedeeld, in welke volgorde van spieren, de bloedingen
werden opgemerkt.

Ellinger dan meent, dat de vettige degeneratie van spier-
vezelen voor het ontstaan der fibrillaire verscheuringen eerst in
de tweede plaats in aanmerking komt. Ook gelooft hij niet, dat de
mechanische invloeden, door transport, etc., hier alleen in het
spel zijn, maar hij hecht veel gewicht aan, wat hij noemt, hae-
morrhagische diathese. Er zou een bijzondere dispositie bestaan,
waarvoor twee factoren in aanmerking komen. De eerste is zwakte

der musculatuur, door gebrek aan beweging, en verandering van
de normale weefselstructuur, welke tot diapedesis van roode
bloedlichaampjes en transsudatie van vloeibare bestanddeelen
leidt. In de tweede plaats komt eerst de vettige degeneratie in
aanmerking. Ellinger meent, dat de bloedingen nooit worden
waargenomen bij varkens, die onmiddellijk na het transport
worden geslacht. Voor het tot stand komen zou een tijdruimte
van 12—24 uur noodig zijn, verloopende tusschen het einde van
het transport en het tijdstip van de slachting. Ellinger vond
ook bij eenige niet-vette varkens deze bloedingen; van vervetting
der spieren was niets te bespeuren.

Schneider heeft 2000 varkens, welke hij naar gelang van
het gewicht in drie groepen verdeelde, stelselmatig op multiple
haemorrhagieën onderzocht en deze bij 25,7 % der geslachte
varkens gevonden. Hij kwam o. m. tot de conclusie, dat niet alleen
gemeste varkens, maar ook betrekkelijk magere dieren dergelijke
spierbloedingen vertoonen. Schneider is het niet eens met Ellinger,
waar deze een rusttijd van 12—24 uur voor het ontstaan der
bloedingen noodig vindt.

Niet onvermeld wil ik laten een artikeltje van Noack, die
mededeelingen doet omtrent het voorkomen van multiple hae-
morrhagieën bij verscheidene slachtdieren en eindigt met de
woorden: Worauf die Entstehung der Blutungen überhaupt zurück
zu führen ist, wage ich nicht zu entscheiden, glaube jedoch, dass sie
im besonderen unter Umständen durch irgend welche Einwirkungen
während des Tötens bedingt werden.

In overeenstemming met hetgeen daaromtrent door anderen
reeds is gezegd, vond ook ik dat de bloedingen steeds in ongeveer
dezelfde spiergroepen voorkomen. In de eerste plaats werd als
geliefkoosde zitplaats opgemerkt het vleezig gedeelte van het mid-
delrif; daarop volgen buik- en lendenspieren; ook in den obturator
internus en de musculi semitendinosus en semimem-branosus, sarto-
rius en gracilis trof ik ze aan, ja soms zelfs in alle croupe-spieren.
Ook werden ze waargenomen in de tusschenrib- en halsspieren.

De lengte der bloeduitstortingen wisselt af van eenige millimeters
tot 2 c.m., terwijl de breedte in den regel een paar milimeter
bedraagt. Soms treft men enkele haemorrhagieën aan, meermalen
echter komen deze in zóó grooten getale voor, dat het spierweefsel
een donkerblauw of zwartrood aanzien verkrijgt. Bij aansnijden
van deze plekken komt een donkerroode vloeistof te voorschijn.

van vleesch, heb ik meer dan voorheen, bijzondere opmerkzaamheid
aan de multiple haemorrhagieën geschonken, in verband met de
omstandigheid, dat het voorkomen dezer bloedingen aanleiding
kan geven tot afkeuring in Engeland. Na de inwerkingtreding der
genoemde wet werden in het exportslachthuis, waar schrijver
aan het hoofd van den keuringsdienst stond, deze bloedingen
maar zeer sporadisch meer waargenomen, een opmerkelijkheid,
waarop aanstonds nader zal worden teruggekomen.

De rijkskeurmeester Van Altena, destijds werkzaam aan het
tweede slachthuis te Hoek van Holland, heeft, op mijn verzoek,
gedurende eenige maanden aanteekeningen gemaakt omtrent
het voorkomen der bloedingen bij varkens, in dit slachthuis
geslacht. Gemakshalve zal ik eerstbedoeld exportslachthuis aan-
duiden door A, het tweede door B.

Wij vonden, dat bij grofgebouwde varkens de bloedingen minder
voorkwamen dan bij fijn ontwikkelde dieren. Waar van Engelsche
zijde de opmerking gemaakt was, dat alleen die varkens bloedingen
in de spieren vertoonden, welke verkeerd geslagen waren (bedoeld
was hier, waar de kopslag niet op de groote hersenen was aan-
gebracht) leerden onze waarnemingen, gevoegd bij opzettelijk
daartoe genomen proeven, dat deze meening niet juist kon zijn.
Van de 82 door collega Van Altena aangeteekende bloedingen
(van de 3648 varkens), kwamen 76 gevallen voor bij varkens,
welke den slag op de groote hersenen hadden ontvangen, terwijl
bij 6 varkens, welke de bloedingen vertoonden, de slag op den
nek was aangekomen; terwijl tal van varkens, waar evenzoo
de slag op den nek was aangebracht, in \'t geheel geen afwijkingen
vertoonden. De houding der dieren tijdens de bedwelming had
geen invloed op het ontstaan der bloedingen.

De rusttijden welke de varkens vóór het slachten genoten hadden,
wisselden af van £ tot 2 uur. Verreweg het grootste aantal z.g.
exportvarkens wordt met geringe rust na het transport geslacht.
Onze ervaring was in dit opzicht dan ook in lijnrechte tegenspraak
met Ellinger. Waar Ostertag in \'t bijzonder spreekt van vet-
gemeste varkens, kwamen ten dezen onze bevindingen het meest
overeen met die van Schneider, die veelvuldig de bloedingen
waarnam bij relatief magere varkens.

Een ieder die onze z.g. „Londensche biggen" kent, zal het toch
wel met mij eens zijn, dat hier nog geen sprake is van vetmesting.

Intusschen heb ik ook meermalen een microscopisch onderzoek
ingesteld, waarbij ik tot de conclusie kwam, dat het aangetroffen
bloed versch was en dat er spierverscheuring in het spel was.

Ten einde deze laatste vast te stellen, volgde ik een eenvoudige
methode, reeds door een ander toegepast in een geval van spier-
bloedingen bij een rund, waarbij deze aan bacteriëele invloeden
dacht. Hij wilde n.1. onderzoeken of in het uitgestorte bloed
bacteriën te ontdekken waren, waartoe hij uitstrijkpreparaten
door middel van het oogje der platinanaald maakte. Bij door-
zoeken van het preparaat trof hij eenige dwarsgestreepte spier-
vezeltjes aan.

Mij verging het evenzoo. Met uitschakeling van vermeende
bacteriëele invloeden was het mijn doel, te trachten op dezelfde
wijze gescheurde spiervezeltjes door middel van het oogje met
het bloed naar buiten te halen, waarbij werd zorg gedragen, dat
dit volkomen gesloten en glad was. En in heel veel gevallen nam
ik typische, dwarsgestreepte spierfibrillen in het gezichtsveld
waar; bij normaal spierweefsel, waar ik als controleproef dezelfde
pogingen aanwendde, gelukte het geen enkele maal.

De dwarsstreping zag ik veelal op sommige plekken minder
duidelijk. De roode bloedlichaampjes zagen er steeds normaal
uit, zonder vormveranderingen, wat getuigt voor de veronder-
stelling dat de bloedingen zeer recent waren. Maar behalve de
genoemde dwarsgestreepte spiervezeltjes en de roode bloed-
lichaampjes kon ik steeds waarnemen gladde musculatuur, af-
komstig van gescheurde bloedvaatwanden.

Dr. H. Markus, wien ik eenige spierstukjes, waarin bloedingen,
toezond, heeft deze onderzocht door middel van bevriesmicro-
toomcoupes, gekleurd met haemaluin en sudan III; Markus
kwam tot de conclusie, dat werkelijk bloedingen en ruptuur van
spiervezelen aanwezig waren. Van vettige degeneratie der toe-
gezonden deelen was geen sprake. Wel vond hij een anderen
degeneratieven toestand, n.1. die, welke de Duitschers noemen
streifige Degeneration, waarbij de fibril sterk gestreept wordt in
de lengte-richting, als het ware in zijn primitief-fibrillen uiteen-
valt. De dwarsstreping wordt daarbij minder duidelijk of ver-
dwijnt volkomen. Deze gestreepte degeneratie kan zeer wel de
vezelen tot verscheuring praedisponeeren.

Reeds langen tijd vóór de inwerkingtreding der wet op de
uitvoerkeuring van vleesch, had ik de multiple haemorrhagieën
waargenomen en reeds toen trachtte ik meer omtrent oorzaak
en aanleiding te weten te komen. Alhoewel zeer goed kunnende
meegaan met de denkbeelden van Ostertag, waren er toch zulke
frappante feiten, die mij de overtuiging schonken, dat er behalve
dat, nog iets anders in het spel moest zijn; ik was het geheel eens

Destijds was er nog geen splitsing van de keuringsdiensten
te Hoek van Holland en had ik de leiding van den dienst in beide
exportslachthuizen.

Mijn ervaringen waren ook toen reeds, dat de bloedingen voor-
komen bij magere dieren, bij jonge dieren, waarbij geen sprake
is van vetmesting; later bleek ten overvloede dat van vettige
degeneratie geen sprake was.

Vooral trof mij het feit, dat ik de bloedingen toentertijd uit-
sluitend in slachthuis A waarnam, terwijl ik ze nimmer constateerde
bij varkens, geslacht in inrichting B, totdat — en vooral dit is
het merkwaardige, het opvallende feit — men in slachthuis B de
varkens op dezelfde wijze ging slachten als in A.

Hierdoor bracht ik het ontstaan der bloedingen in verband
met een bepaalde slachtmethode (de nog niet genoemde oorzaak).

In slachthuis A, waar ik vóór 1 Mei 1909 de bloedingen steeds
zag, werden de varkens, alvorens gestoken te worden, bedwelmd
door kopslag en wel zóó, dat een 20-tal met een houten hamer
een klap op den schedel ontving en daarna, eerst als het laatste
was bedwelmd, werd aangevangen met steken, zonder op een
bepaalde volgorde te letten. Bij ongeveer 2 % der geslachte
varkens nam ik de bloedingen waar.

In slachthuis B werden de varkens tot dien datum op Ameri-
kaansche wijze geslacht, d. w. z. ze kregen een ketting om één
der spronggewrichten, werden daarna omhoog geheschen aan
een stang en dan zoo. met den kop omlaag hangende, gestoken.
Bij ^ 140.000 aldus geslachte varkens heb ik nooit bedoelde
spierbloedingen waargenomen.

Echter, reeds van af den eersten dag dat de varkens door kopslag
bedwelmd werden, zag ik ook de multiple haemorrhagieën en dat
bleef zoo.

Ik meende dus wel eenigen grond te hebben, tot de conclusie
te mogen komen, dat de bedwelming zooals die in de genoemde
slachthuizen werd toegepast, als een praedisponeerend moment
voor het ontstaan der bloedingen in aanmerking mocht komen.
Meerdere collega\'s hebben mij medegedeeld, dat ook zij dezelfde
ervaring hadden opgedaan. Ook zij hadden tevoren, toen niet
bedwelmd werd, noch door kopslag, nóch op andere wijze, de
bloedingen nimmer waargenomen, tot het oogenblik toen men den
kopslag ging toepassen. Om echter de gevolgtrekking te mogen
maken of het lag aan de methode van bedwelming, was het noodig,

dat ik de ervaring vernam van hen, die de varkens zagen bedwelmen
anders dan door kopslag. Ik heb mij ten dien einde gewend tot
een 6-tal directeuren van gemeentelijke slachthuizen met de
vraag, welke bedwelmingsmethode van varkens in hun abattoir
gebruikelijk was en öf zij de multiple haemorrhagieën ooit hadden
waargenomen. De antwoorden pleitten voor mijn vermoeden,
dat hier aan kopslag een rol toegedacht moest worden. In geen
der slachthuizen waren de onderhavige bloedingen ooit gezien —
en in geen der slachthuizen werden de varkens ooit door kopslag
bedwelmd. Meestal werden de dieren bedwelmd door middel
van een toestel, waarbij een stalen pin in de hersenen dringt,
o. a. het behr\'sche pistool, de percuteur van Pilet en Lemmens,
en het gewijzigde kleinschmidt\'sche apparaat.

Ook in exportslachthuizen, waar de percuteur aanwending
vond, zag men de spierbloedingen niet.

Bij een 6oo-tal varkens, voorzichtig neergelegd en neergehouden
en zonder voorafgaande bedwelming gestoken, werd geen enkele
bloeding aangetroffen.

In Duitschland, waar de methode van bedwelming door kopslag
buitengewoon veel wordt toegepast, treft men bij 25 % der
geslachte varkens de bloedingen aan.

Een en ander pleit m. i. wel voor de veronderstelling, dat de
bedwelming door kopslag bij varkens praedisponeert tot het
ontstaan der multiple haemorrhagieën.

Ik heb zoo pas gezegd, dat na de inwerkingtreding der meer-
genoemde wet in slachthuis A de bloedingen maar uiterst zelden
werden aangetroffen en ik heb medegedeeld hoe de varkens aldaar
werden bedwelmd. Tegen die massa-bedwelming, zal ik het maar
noemen, kwam ik op, omdat ik het met het oog op het uitbloeden
niet goed keurde, dat sommige varkens zoo geruimen tijd bewus-
teloos, misschien wel gedood, neerlagen zonder gestoken te worden.
Immers eenigen regel werd niet gevolgd. Het kon derhalve clan
ook heel goed plaats hebben, dat een varken, dat het eerst be-
dwelmd was, het laatst gestoken werd. En zoo gebeurde het reeds
vóór i Mei 1909, dat niet meer dan een 6-tal varkens tegelijk
in het z.g.n. steekhok gedreven, geslagen en gestoken werden.
Na eenigen tijd viel het mij op, dat we maar zelden meer spier-
bloedingen te zien kregen.

Daarop voerde ik in, dat onmiddellijk nadat een varken den
kopslag gekregen had, het gestoken moest worden. Verrassend
waren de uitkomsten. Waar voorheen bij 2 % der geslachte
varkens deze bloedingen voorkwamen, keurden we reeds meer

dan 5000 varkens zonder iets waar te nemen; de fibrillaire spier-
verscheuringen bleven natuurlijk voorkomen, maar doordat het
varken gestoken werd onmiddellijk na het ontstaan der rupturen,
was er voor het bloed bijna geen gelegenheid zich bij de vaat-
ruptuur in de spieren uit te storten, en al stortte het uit, dan
werd het onmiddellijk door de zuigende werking van het uit-
stroomende bloed meegevoerd.

Intusschen moet men wel bedenken, dat zeer zeker bloedingen
kunnen ontstaan eenigen tijd vóór het slachten, hetzij doordat de
dieren uitglijden, gestompt worden, neervallen of over elkaar
heen springen en dringen en onder den voet raken. Dit gebeurt
dan ook vaak in exportslachthuizen, waar een groot aantal, 20
en meer, tegelijk in het z.g.n. steekhok worden gebracht. Een reden
te meer om slechts enkele varkens in die steekruimte toe te laten.

Een afdoende verklaring hoe de kopslag medehelpt om deze
bloedingen tot stand te brengen, waag ik niet te geven. Voorop
staat dat de spieren van het varken, door de eigenaardige fokwijze,
opfokking en verpleging (weinig beweging, vele nimmer weide-
gang, slechte verblijfplaatsen, ondoelmatige voeding, familieteelt)
meer dan van een andere diersoort, gepraedisponeerd zijn tot het
krijgen van rupturen als hier bedoeld.

Nu treedt bij den kopslag, wat men noemt, shock op, waarbij
heftige plotselinge inspiratie. Men kan vaak het dier zien neer-
vallen met opengesperden bek. Door deze hevige, snelle inspiratie
zullen de spieren die met de ademhaling in verband staan, buiten-
gewoon werken. Vandaar fibrillaire verscheuring met vaak ruptuur
en bloeduitstorting in die spieren, waarin we de bloedingen het
talrijkst waarnemen, n.1. middelrif- en buikspieren.

Maar soms komt het voor, dat alle spieren van de ham deze
bloedingen vertoonen; door uitglijden, vallen enz., kan dit worden
veroorzaakt. Maar zeer zeker zullen deze spierverschcuringen
ontstaan en zijn ook waargenomen indien het levend dier met
een ketting om het spronggewricht aan één achterbeen omhoog
wordt geheschen en daarna den slag op den schedel ontvangt.
En eigenaardig is het, dat waar dit ophijschen plaats had, maar in
plaats van den hamer, de percuteur werd gebruikt, men de
bloedingen toch niet zag.

Ostertag, Archiv für wissenschaftliche und praktische Tierheil-
kunde, XVI Band, 1890.

Ellinger, Berliner Tierärztliche Wochenschrift, 1895, S. 109.
Schneider, Rundschau auf dem Gebiete der gesamten Fleisch-
beschau und Trichinenschau, 1906, n°. 5.
Bayersdoerfer, Badische Fleischbeschauer-Zeitung, 1907, n°. 12.
Noack, Deutsche Fleischbeschauer-Zeitung, 1905, n°. 1.

Prof. Dr. R. Schmaltz. Die Clitoris bei den Haussaugetieren
nebst Bemerkungen über die Rutenkappe.

In alle leerboeken voor ontleedkunde staat vermeld, dat het
erectiele lichaam van den glans penis een voortzetting is van het
caverneuze weefsel dat de urethra omgeeft. Beide erectiele lichamen,
hoewel door vaatverband communiceerende, zijn echter van
verschillende afkomst en mogen dus niet als één geheel worden
beschouwd. Reeds Retterer heeft bewezen, dat de eikel zich
geheel onafhankelijk van de urethra ontwikkelt; Frey heeft
aangetoond, dat de venen van het corpus cavernosum van den
glans penis ontstaan uit arterieele capillairen uit het praeputium;
door vergelijkend anatomische studiën is Schmaltz tot de slotsom
gekomen, dat het corpus cavernosum glandis een huidderivaat is.
Het duidelijkst kan dat worden aangetoond bij het varken, waar
een laag caverneus weefsel gelegen is onder het stratum papillare
van het viscerale praeputium; hierop volgt dan een laag bind-
weefsel; het zwellichaam behoort hier ongetwijfeld tot de huid.
Een dergelijke perifere „Schwellmantel" komt ook voor bij de
herkauwers. Bij paard en hond waar, evenals bij den mensch, een
echte eikel voorkomt, d.w.z. een belangrijke caverneuze aanzwelling
om het einde van het corpus cavernosum penis, is dit weefsel ont-
staan uit de diepere bindweefsel lagen van het corium praeputiï.
Schmaltz brengt in herinnering, dat bij vele dieren (ook bij den
mensch) de beide bladen van het praeputium, het huidblad
(parietale) en het cikelblad (viscerale) vóór en dikwerf ook eenigen
tijd na de geboorte voor het grootste gedeelte zijn verkleefd en
dat de bursa praeputialis in normale gevallen eerst later optreedt.
Overgaande tot een beschrijving van de clitoris, zegt Schmaltz,
dat alleen bij paard en hond de overslag van het vestibulaire
slijmvlies op de clitoris een behoorlijke ruimte vrijlaat, een echte
bursa praeputialis aanwezig is (fossa clitoridis); bij de kat en

het schaap zijn de beide bladen grootendeels vergroeid; bij alle
andere dieren blijven deze geheel vergroeid, zoodat men op door-
snede de clitoris omgeven ziet door een epithelialen kap die.
zoowel aan de naar de clitoris toegekeerde, als aan de van haar
afgerichte zijde, door een Stratum papilläre wordt begrensd.
Bij het rund en het varken doet zich de merkwaardige omstandig-
heid voor, dat de verkleving der huidbladen plaatselijk weer
loslaat; steeds komen bij deze dieren epitheliale instulpingen voor,
in den regel rechts en links één; veelal echter kan men op doorsnede
constateeren, dat op meerdere plaatsen loslatingen zijn tot stand
gekomen en zich blind eindigende kanalen hebben gevormd met
epitheliale wanden. Voor de practijk is het van belang te weten,
dat bij infectieuze aandoeningen van de geslachtswegen in de,
nabij den glans clitoridis uitmondende gangen, gemakkelijk en
bij voorkeur, smetstoffen zullen kunnen ophoopen.

Het artikel, versierd met vele fraaie afbeeldingen, bevat voorts
de beschrijving van een aantal anatomische verschillen, die de
clitoris bij de verschillende huisdieren vertoont.

De Fransche paardenarts Bouchet behandelde met zeer goed
succes paarden door pneumonie aangetast intraveneus met H2O2.

De oplossing werd in verdunden toestand geïnjicieerd, tweemaal
daags 50 -150 gr. De patiënten toonen zich eenigszins gevoelig
voor liet medicament, hebben na de injectie soms zelfs lichte
koliekaanvallen. Ze reageeren echter later prompt met temperatuurs-
verlaging volgens den experimentator. Een plausibele verklaring
voor den gunstigen invloed van dit middel geeft de schrijver niet.

De schrijver deelt mede, dat door hem in de zieke huid bij
een hond geslachtslooze larven van wormen (waarschijnlijk Rhab-
ditis strongyloïdes) konden worden aangetoond. Het huidlijden
geleek veel op acarusschurft. In de literatuur heeft Liebert
nog een vijftal gevallen van dit lijden aangetroffen.

Maintz. Ueber die Wirkungen des Lecithins auf das Knochen-
gerüst der jungen Pferde.

De schrijver is van oordeel, dat vooral het lecithine, een in
planten voorkomende organische phosphorverbinding, invloed
uitoefent op de kwaliteit van het beenderenstelsel bij jonge dieren.
Hij beveelt daarom aan, den jongen paarden stelselmatig in de
eerste levensjaren lecithine te verstrekken.

In het laboratorium van Prof. Vallée te Alfort werd een
interessante ziekte bij paarden bestudeerd, welke enzoötisch
was opgetreden.

Bij verschillende hengsten trad een purulente ontsteking op
van den bijbal en cle tunica vaginalis, terwijl secundair ook het
vas deferens en de testikels gingen lijden. De ziekte werd ver-
oorzaakt door een fijne, polymorphe bacil. Injecties hiermede gaven
naar de meening van referent echter geen bevredigend resultaat.

Dr. A. Scheibel, Vademecum für die tierärztliche Geburtshilfe.
Hannover, M. en H. Schaper, 1910, Prijs 2.25 Mark.

De bedoeling van den schrijver is, hiermee te geven een korte
leidraad, waarin zich de studeerende, en de jonge veearts spoedig
kan oriënteeren. De schrijver acht zich volgens de voorrede
gerechtvaardigd tot deze uitgave, omdat hij in de praktijk ten
dezen opzichte veel ervaring heeft opgedaan, en zelf ook paarden
fokt.

Intusschen, aan een werkje als ons hier wordt geboden is geen
behoefte en daarom is m. i. de uitgave niet gerechtvaardigd.
Wel lijden vele van onze tegenwoordige leerboeken aan over-
lading en is het daarom naar mijn meening gewenscht om voor
al onze branches van veeartsenij kundige wetenschap scheiding

te gaan maken tusschen handboeken en leerboeken, opdat den
studeerenden van wege de vele boomen het gezicht op het bosch
niet worde onthouden, maar men kan ook te kort zijn.

Hier wordt in 93 kleine pagina\'s de heele verloskunde van
al onze huisdieren behandeld. Het hoofdstuk „infectieuze abortus"
beslaat nauwelijks één bladzijde en ook voor mastitis wordt
evenveel plaats ingeruimd.

En was dan nog maar alles goed en juist wat er staat. Maar de
vaginitis granularis en de abortus door den BANG\'schen
bacillus veroorzaakt worden niet aangeduid, nog minder ge-
scheiden, maar wel door elkaar gehaspeld.

Dat trouwens de schrijver de competentie, in ieder geval voor
dit onderdeel, ten eenen male mist, blijkt wel uit den eersten zin
waarin staat: ,,Das enzoötische Verwerfen wird durch eia Stall-
miasma verursacht". Men meent een stem uit het midden van
de vorige eeuw te hooren.

De mastitisvormen worden even ondeskundig behandeld. De
bacteriën worden daarbij volstrekt genegeerd.

Nu wil ik niet ontkennen, dat het overige gedeelte iets beter
is, maar ook dit is in ieder geval veel te beknopt beschreven en
ook daarin zijn nog vele onjuistheden en vergissingen. Ik heb
echter geen aanleiding daarop nader in te gaan. Dat ik het koopen
niet aanraad, zal den lezer wel reeds duidelijk zijn geworden.

Zooals bekend, heeft de mond- en klauwzeerbestrijding in mijn ambtsgebied
in den laatsten tijd heel wat pennen en gemoederen in beweging gebracht.
Men \'zalj begrijpen, dat ik] thans betere dingen te doen heb, dan op allerlei
zaken ten dezen opzichte te reageeren.

Het in dit tijdschrift, deel 38, No. 6. overgenomen artikel uit de Nieuwe
Rotterdamsche Courant van 7 Maart j.1., onderteekend X. eischt, èn door deze
overneming èn omdat het zichtbaar van een zaakkundige afkomstig is èn wegens
het bijschrift van Markus, mijnerzijds protest. Wanneer X., zonder bewijs,
menig Harensch boertje en andere veehouders van nalatigheid beschuldigt,
behoort hij zijn naam niet achter het pseudoniem X. te verbergen.

Ik stel er prijs op te verklaren, dat vast en zeker het mond- en klauwzeer
te Haren later is uitgebroken dan te Aduard, en zonder eenige kwestie het op-

treden d&Ar, een gevolg is geweest van het eerste ziektegeval te Aduard; en
verder, dat het juist door de, op zeer enkele uitzonderingen na, snelle aangifte
van de zijde der eigenaren is, dat bijna het geheele verloop en verband der
verschillende gevallen tot nu toe is na te sporen, en dat, wanneer de pogingen
tot onderdrukking der ziekte hier succes hebben, zulks voor een belangrijk
deel mede zal zijn te danken aan de genoemde snelle aangiften.

X. heeft zijn best gedaan, om door zijn onjuiste voorstellingen en onware
beschuldigingen, den menschen, die met moeite in het goede spoor gehouden
werden, den kop gek te maken en den boel in de war te sturen; ik moet
ernstig protesteeren tegen dergelijk gevaarlijk gedoe.

Dat in den zomer van 1910, in verband met het veel beschreven en veel
besproken ziektegeval te Zoeterwoude, marktsluiting te Leiden niet noodig was
en thans te Groningen wel, en dat X. Zoeterwoude-Leiden ten dezen opzichte
stelt tegenover Haren—Aduard—Groningen moet verbazen. X. leze, wat bekend
is over het geval-Zoeterwoude goed na (zie o.a. het artikel van Ten Sande in
No. 24, deel 37 van dit tijdschrift) en hij zal moeten erkennen, dat het grooten-
deels geluk was, dat hier niet méér ingrijpende maatregelen noodig waren; dat
zulks in elk geval niet is te danken geweest aan de snelle aangifte, alias
plichtsbetrachting, van den Zoeterwoudschen veehouder, waar bij de komst van
het Staatstoezicht reeds drie runderen geheel genezen waren.

De Redactie van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde deelt hierbij mede,
dat de verzending van de Rede van den Voorzitter der Militair- Veterinaire Ver-
eeniging, uitgesproken in de vergadering dier Vereeniging op 7 October 1910 te
Utrecht, met aflevering 5 van genoemd tijdschrift, zonder haar voorkennis is
geschied.

Commissie voor het veeartsenijkundig examen. Bij Koninklijk besluit van
7 Maart 1911, n°. 28 zijn benoemd;

tot lid en voorzitter der commissie, die gedurende de jaren 1911, 1912 en 1913
belast zal zijn met het afnemen van het veeartsenijkundig examen, W. C. Schimmel,
directeur van \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht;

D. F. van Esveld, leeraar aan \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht;
tot leden:

Dr. C. J. Rab, tijdelijk leeraar aan de Rijkslandbouwschool en plaatsvervangend
districtsveearts te Oosterbeek, gemeente Renkum;
tot plaatsvervangende leden:

H. J. C. van Lent, directeur der hoefsmidschool en plaatsvervangend districts-
veearts te Tiel;

B. M. Busing, plaatsvervangend districtsveearts en gouvernementsveearts
te Naarden;

A. W. Heidema, hoofdinspecteur van het Nederlandsch Paardenstamboek en
leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Groningen;

Dr. A. ten Sande, tijdelijk buitengewoon districtsveearts en gouvernements-
veearts te \'s-Graven hage;

Dr. L. F. D. E. Lourens, adjunct-directeur der rijksseruminrichting te Rotter-
dam;

Dr. D. G. Ubbels, plaatsvervangend districtsveearts en rijkskeurmeester in
algemeenen dienst 2e klasse te Haarlem;

Dr. J. H. Picard, plaatsvervangend districtsveearts en gemeenteveearts te
Zeist;

Dr. K. Over, oud-paardenarts 2de klasse, keuringsveearts aan het abattoir
te Amsterdam;

Toelatingsexamen-Rijksveeartsenijschool. De directeur-generaal van den land-
bouw brengt ter algemeene kennis, dat het examen om als leerling aan \'s Rijks
Veeartsenijschool te Utrecht te worden toegelaten, ingevolge het reglement voor
die school, vastgesteld bij Koninklijk besluit van 25 Mei 1894 (Staatsblad n°. 65)
en laatstelijk gewijzigd bij Koninklijk besluit van 21 Augustus 1906 (Staatsblad
n°. 228), zal plaats hebben in de eerste helft der maand Juli e.k. en dat zij die
dat examen willen afleggen, zich schriftelijk, vóór 1 Mei e. k., bij den directeur
der school moeten aanmelden, met overlegging van:

een bewijs van hun goed gedrag, afgegeven door het gemeentebestuur hunner
woonplaats, en

eene verklaring van een geneeskundige, dat zij met goed gevolg of meer dan
eens de inenting der koepokken hebben ondergaan of aan de natuurlijke kinder-
pokken (variolae) hebben geleden.

Zij, die verlangen als leerling te worden toegelaten, moeten bij examen doen
blijken voldoende kennis te bezitten van:

de adspirant ook op het eerste gezicht uit ieder dier talen in het Nederlandscb
kan overbrengen;

e. de wiskunde, omvattende de rekenkunde, de gewone stelkunde, de plani-
metrie, de stereometrie en de vlakke trigonometrie;

h. de beginselen der dier-, plant-, delfstof- en aardkunde; bovendien wordt
verlangd eenige vaardigheid in het handteekenen.

Vrijgesteld van het afleggen van een toelatingsexamen zijn zij, die bij eene schrif-
telijke aan den directeur te richten aanvraag om toelating als leerling, behalve de
bovengenoemde stukken, overleggen een getuigschrift, waaruit blijkt, dat zij be-
voegd zijn tot het afleggen van de examens, bedoeld in art. 84 van de wet van 28
April 1876 (Staatsblad n°. 102), tot regeling van het hooger onderwijs of het getuig-
schrift verkregen door het met goed gevolg afleggen van het eindexamen voor de
hoogere burgerscholen met 5-jarigen cursus, bedoeld in art. 57, of van het examen
A, bedoeld in art. 59 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50), houdende regeling
van het middelbaar onderwijs.

Zij, die met deze vrijstelling van het toelatingsexamen tot de school wenschen te
worden toegelaten, moeten hunne schriftelijke aanvraag daartoe vóór 1 Juli 1911
aan den directeur inzenden.

De leerlingen zijn uitwonend (d. i. ontvangen geene huisvesting en verpleging
in de school) en betalen jaarlijks als bijdrage voor onderwijs f 100.—, te voldoen
in twee gelijke termijnen, op de dagen dat de winter- en de zomercursus een aanvang
nemen (eersten Dinsdag in September en 1 Februari).

Natuurkundig examen voor a.s. veeartsen. De directeur-generaal van den
landbouw brengt ter kennis van belanghebbenden, dat in de maanden Juni en Juli
e.k., aan \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht gelegenheid zal worden gegeven tot
het afleggen van het natuurkundig examen voor aanstaande veeartsen, bedoeld in
art. 12 der wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad n°, 99).

Zij, die tot dat examen wenschen te worden toegelaten, behooren zich schriftelijk
vóór i Mei e.k. aan te melden bij den directeur van gemelde school.

Veeartsenijkundig examen—1911. De directeur-generaal van den landbouw
brengt ter kennis van belanghebbenden, dat eerlang gelegenheid zal gegeven
worden tot het afleggen van het veeartsenijkundig examen, bedoeld in art. 10 der
wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad n°. 99), ter verkrijging van het diploma van veearts.

Dag en plaats van dat examen zullen nader worden bekend gemaakt. Zij, die tot
gemeld examen wenschen te worden toegelaten, moeten daarvan vóór 20 Maart
e.k. schriftelijk opgave doen aan den voorzitter der commissie belast met het af-
nemen van het veeartsenijkundig examen, gedurende de jaren 1911, 1912 en 1913,
W. C. Schimmel te Utrecht, met bijvoeging van de in art. 10 der voornoemde
wet vermelde bewijzen.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
\'(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staats-
blad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit of naar een kring, omvattende de gemeente Nieuwer-Amstel, alsmede
den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder, gelegen in de gemeente Aalsmeer;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub I omschreven
kring te verbieden;

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

met ingang van 11 Maart 1911, in te trekken zijne beschikking van 14 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1332, 3de afdeeling, Bureau A (Nederlandsche

Staatscourant van 15 Februari d. a. v., n°. 39), waarbij verboden werd liet vervoeren
of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit, naar of binnen een kring,
omvattende de gemeente Horn, benevens de gedeelten van de gemeenten Haelen,
Buggenum en Roermond, die begrensd worden door de gemeente Horn, den Rijks-
weg Venlo-Maaseyk, de spoorlijn Antwerpen—Gladbach, de Maas en den provin-
cialen weg Roermond-Weert.

A. met ingang van 11 Maart 1911, het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de ge-
meente Wolphaartsdijk, omvattende den Egbert-Petrus-polder, den Westkerke
polder en den Westerl and-polder;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Wolphaartsdijk, onder de door den districtsveearts
te Dordrecht aan te geven voorwaarden.

1. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit of naar een kring, omvattende de gemeenten Wisch, Dinxperlo en
Aalten;

andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub I omschreven
kring te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den betrokken burgemeester, voor zooveel betreft het verbod bedoeld
onder A I., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland voor zooveel
betreft het verbod bedoeld onder A II., in beide gevallen onder de door den districts-
veearts te Zutphen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 14 Maart 1911, in te trekken zijne beschikking van 21 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1556, 3de afdeeling, Bureau A (Nederlandsche
Staatscourant van 22 Februari d. a. v., n°. 44), waarbij verboden werd:

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit
of naar een kring, omvattende het gedeelte van de gemeente Vierlingsbeek, dat
gelegen is ten Oosten van de spoorlijn Nijmegen—Maastricht;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Vierlings-
beek.

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden binnen elke der gemeenten Eibergen, Winterswijk, Aalten, Dinxperlo,

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens te verbieden in de ge-
meenten Eibergen, Winterswijk, Gendringen, Bergh, Zevenaar, Herwen en Aerdt-
Millingen, Ubbergen en Groesbeek;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A, bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder
A I., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland, voor zooveel betreft
het verbod bedoeld onder A II., in beide gevallen onder de door den districtsveearts
te Zutphen aan te geven voorwaarden,
\'s Gravenhage, 13 Maart 1911.

Heeft goedgevonden:
met ingang van 17 Maart 191 r, in te trekken zijne beschikking van 7 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1103, 3de afdeeling, Bureau A (Nederlandsche
Staatscourant van 8 Februari d. a. v., n°. 33), waarbij verboden werd het vervoeren
of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit, naar of binnen een
kring in de gemeente Sittard, omvattende het gehucht Leijenbroek, met uitzonde-
ring van de gedeelten, genaamd Watersleyhof en Casino,
\'s Gravenhage, 16 Maart 1911.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

Heeft goedgevonden:
A. met ingang van 20 Maart 1911, het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar een kring in de gemeente
Wijlre, omvattende het gehucht Fromberg;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
burgemeester van Wijlre, onder de door den buitengewoon-districtsveearts te
Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en\' welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van
elke dier ziekten moeten toegepast worden;

I. Het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende de gemeenten Hengelo
(Gelderland), Lichtenvoorde, Groenlo, Zelhem, Hummelo en Keppel, Doesburg,
Ambt-Doetinchem, Stad-Doetinchem, Wehl en Didam;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub I omschreven
kring te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken Burgemeester, voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder
A I., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland voor zooveel betreft
het verbod bedoeld onder A II, in beide gevallen onder de door den districtsveearts
te Zutphen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 43 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk w-orden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staats-
blad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke
dier ziekten moeten toegepast worden;

Mede gelet op zijne beschikking van 9 Maart 1911, directie van den Landbouw
n°. 2275, 3de afdeeling bureau A, waarbij:

A. I. verboden is het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren
en varkens uit of naar een kring, omvattende de gemeente Nieuwer-Amstel, alsmede
den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder, gelegen in de gemeente Aalsmeer;

11. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub I omschreven
kring;

B. bepaald is, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te
Haarlem aan te geven voorwaarden;

I. A. met ingang van 22 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden binnen een kring, omvattende de ge-
meente Nieuwer-Amstel, alsmede den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder,
gelegen in de gemeente Aalsmeer;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk make, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Haarlem
aan te geven voorwaarden;

II. met ingang van 22 Maart 1911, het vervoer van herkauwende dieren en var-
kens te verbieden in de gemeenten Ouder-Amstel, Abcoude-Proosdij en Abcoude-
Braambrugge, voor zoover deze drie gemeenten gelegen zijn ten Westen van
den Staatsspoorweg Amsterdam Utrecht, benevens in de gemeenten Vinkeveen
en Waterveen, Mijdrecht, Uithoorn, alsmede in de gemeente Aalsmeer, met uit-
zondering van den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder, tenzij de vervoerder
in het bezit is:

öf van cenc schriftelijke vergunning, als bedoeld sub B van bovenaangehaalde
ministerieele beschikking van 9 Maart 1911, Directie van den Landbouw, n°. 2275,
3de afdeeling, Bureau A, waarbij hem afwijking van het verbod van uitvoer uit
de gemeente Nieuwer-Amstel of uit het gedeelte van de gemeente Aalsmeer,
omvattende den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder, is toegestaan, ten
behoeve van het vee, dat hij vervoert,

öf van een vervoerbiljet afgegeven door den burgemeester van de plaats van
herkomst van het vee en bevattende eene nauwkeurige beschrijving van het vee,
door opgave van geslacht, leeftijd, kleur en blijvende bijzondere kenteekenen,
eene opgave van de plaats van herkomst en de plaats van bestemming en van den
tijd gedurende welken het biljet geldig is, alsmede de verklaring van dien burge-
meester, dat het vee zich na 21 Maart 1911 niet in de gemeente Nieuwer-Amstel
of in het gedeelte van de gemeente Aalsmeer, omvattende den Oosteinderpoel-
polder en den Schinkelpolder, heeft bevonden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februarii907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

Heeft goedgevonden:
met ingang van 23 Maart 1911, in te trekken zijne beschikking van 15 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1378, 3de afdeeling, Bureau A, waarbij
verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens
uit, naar of binnen een kring in de gemeente Arcen en Velden, omvattende het
gehucht Schandelo.

In verband met het voorkomen van gevallen van mond- en klauwzeer heeft de
minister van landbouw, handel en nijverheid, naar aanleiding van bij de districts-
veeartsen ingekomen bemerkingen, de bijzondere aandacht der spoorwegmaat-
schappijen gevestigd op de noodzakelijkheid van het behoorlijk reinigen en ont-
smetten van voertuigen, die gediend hebben tot vervoer van vee.
(Nieuwe Rotterdamsche Courant).

In een, den I4den Maart te Groningen gehouden, druk bezochte vergadering is na
een rede van den directeur-generaal van den landbouw, den heer Van Hoek,
en na besprekingen, waaraan behalve door den heer Van Hoek, ook werd deel-
genomen door Dr. H. Remmelts, inspecteur van den veeartsenijkundigen dienst
te \'s-Gravenhage, en Dr. A. A. Overbeek, districtsveearts te Groningen, onder
luid applaus de volgende motie met algemeene stemmen aangenomen:

De vergadering van de leden der hoofdbesturen van den Groninger Landbouw-
bond, den Veenkolonialen Boerenbond en de Groninger Maatschappij van Land-
bouw en Nijverheid en van de besturen der Maatschappij tot bevordering van
Landbouw en Nijverheid in het Westerkwartier der afdeeling Groningen van het
Nederlandsch Rundveestamboek, gehouden ter bespreking van de regeerings-
maatregelen tot bestrijding van het mond- en klauwzeer, verklaart die maatregelen
ten zeerste te waardeeren;

spreekt het volste vertrouwen uit in het goede beleid der regeering;
roept de medewerking in van alle veehouders en veehandelaars en noodigt het
dagelijksch bestuur van den Groninger Landbouwbond uit, deze motie ter kennis
te brengen van den minister van landbouw, nijverheid en handel.
(Id. id.)

Besmetverklaring van Nederland wegens mond- en klauwzeer. Volgens mede-
deeling van Harer Majesteits gezant te Parijs is de invoer in Frankrijk van runderen

schapen, geiten en varkens uit Nederland verboden. De invoer van Nederlandsch
-vleesch, dat in Frankrijk thans zeer gewild is, blijft geoorloofd.

Blijkens eene van den Duitschen gezant ontvangen mededeeling is, in verband
met de in de provinciën Groningen en Drenthe voorgekomen gevallen van mond-
en klauwzeer, de invoer van Nederlandsch hooi en stroo, behalve voor verpakkings-
doeleinden, in het district Aurich, verboden.

Blijkens een in den Belgischen Moniteur voorkomend bericht is thans ook de
\'nvoer van rundvee en geiten uit Nederland in België verboden langs de grenskan-
toren Loozen, Bocholt en Kessenich.

Blijkens eene in het Fransche Journal Ofjiciel voorkomende mededeeling is,
met het oog op het voorkomen van mond- en klauwzeer in onderscheidene landen,
de invoer in Frankrijk van levend pluimvee, duiven en konijnen thans alleen
toegestaan per spoorweg.

Veeartsenijkundige dienst in Noord-Brabant. Door Gedeputeerde Staten van
Noord-Brabant is de volgende circulaire gezonden aan de provinciale veeartsen
in die provincie.

Ten behoeve van een onderzoek naar de wenschelijkheid van eene herziening
van den veeartsenijkundigen dienst in deze provincie, wenschen wij van U te ver-
nemen, of de veeartsenijkunde door U in haren geheelen omvang in de verschillende
gemeenten van uw district wordt uitgeoefend, met name of U zich ten allen tijde
en voor alle plaatsen beschikbaar stelt, zoowel voor het behandelen van ziek
vee, als voor de uitoefening der verloskunde.

Vervoer van uit Engeland ingevoerde slachtpaarden. De Minister van Land-
bouw, Nijverheid en Handel;

Gelet op de Koninklijke besluiten van 22 Juni 1896 (Staatsblad n°. 98) en 25 Juni
1906 (Staatsblad n°. 135);

Mede gelet op de gemeenschappelijke beschikking van de Ministers van Land-
bouw, Nijverheid en Handel en van Financiën, van 3/7 Augustus t9o6, Directie
van den Landbouw, n°. 4844, afdeeling Veeartsenijkundige Dienst n°. 23, afdeeling
Invoerrechten en Accijnzen, betreffende den in- en doorvoer uit Groot-Brittannië
en Ierland van eenhoevige dieren;

voor de slachtbank bestemde, rechtstreeks per schip uit Groot-Brittannië en
Ierland te Amsterdam of Rotterdam aangevoerde eenhoevige dieren, welke, inge-
volge de bovengenoemde ministerieele beschikking naar de in die gemeenten ge-
vestigde abattoirs zijn vervoerd, mogen ter afmaking gezonden worden naar het
gemeentelijk slachthuis te Maastricht, onder voorwaarde:

i°. dat de dieren vóór de afzending van het abattoir, welke binnen 2 dagen na

aankomst zal moeten plaats vinden, door den districtsveearts of een zijner plaats-
vervangers worden onderzocht en eene schriftelijke verklaring worde afgegeven
dat de dieren bij dat onderzoek niet lijdend zijn bevonden aan kwaden droes,
goedaardigen droes, borstziekte, influenza of epizoötische lymphangitis, geene
verschijnselen vertoonen die het bestaan van genoemde ziekten doen vermoeden,
niet door eene heftige huidziekte aangetast zijn, van belangrijke verwondingen
of pijnlijke lichaamsgebreken vrij en voor vervoer per spoor geschikt zijn;

2°. dat de dieren van af het abattoir rechtstreeks naar de plaats van inlading
voor Maastricht vervoerd en ter plaatse van inlading onmiddellijk gebracht worden
n den (de) voor hen bestemden(de) wagen(s), welke daarna is (zijn) te verzegelen
of te plombeeren; zoowel het vervoer door Amsterdam of Rotterdam als het inladen
en het verzegelen of plombeeren behooren te geschieden onder politietoezicht;

3°. dat het vervoer van af de plaats van inlading tot aan de losplaats te Maas-
tricht geschiede per spoor en zonder overlading;

4°. dat de dieren, nadat het verbreken van de zegels of het verwijderen van de
loodjes alsmede hunne lossing aan de losplaats onder politietoezicht verricht zijn,
onmiddellijk, eveneens onder bedoeld toezicht, vervoerd worden naar den (de)
op het terrein van het slachthuis voor hen bestemden(de) stal(len);

5°. dat de dieren zoo spoedig mogelijk na aankomst op het terrein van het
slachthuis door de zorg van den burgemeester zoodanig gemerkt worden, dat er
later omtrent hunne identiteit geen twijfel kan bestaan;

6°. dat de dieren, zoowel tijdens het vervoer als gedurende den tijd verstrijkende
tusschen de aankomst op het terrein van het slachthuis en hunne slachting, afge-
zonderd worden gehouden van andere eenhoevige dieren;

7°. dat de dieren binnen 8 dagen, te rekenen van den dag van aankomst te
Amsterdam of Rotterdam, geslacht worden, met inachtneming van de omtrent
de onschadelijkmaking van de overblijfselen van verdacht vee geldende bepalingen;

8°. dat de wagens, waarmede, het vervoer per spoor plaats greep, vóór ver-
wijdering van de losplaats door de zorg van den burgemeester worden ontsmet,
met inachtneming van de voorschriften van het Koninklijk besluit van g Juni
1885 (Staatsblad n°. 125).

De bovenaangehaalde schriftelijke verklaring, welke ingericht moet zijn overeen-
komstig onderstaand model, wordt kosteloos aan den belanghebbende uitgereikt
en is door of namens dezen, onmiddellijk na aankomst van het (de) betrokken
dier(en) aan de losplaats te Maastricht, te vertoonen aan de politie en vervolgens
af te geven aan den directeur van het slachthuis; laatstgenoemde voorziet de ver-
klaring van zijne handteekening, ten bewijze, dat de aankomst van het (de) dier(en)
hem bekend is, en zendt het stuk onverwijld aan den districtsveearts, door wien
of door wiens plaatsvervanger het was afgegeven.

De ondergeteekende, ---.. . -— ter stand-
plaatsvervanger van den districtsveearts

Gelet op de beschikking van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel
van 16 Maart 1911, Directie van den Landbouw, n°. 2237, 3de Afdeeling, Bureau A;
Verklaart:

dat (a) voor de slachtbank bestemd(e) eenhoevig(e) dier(en), zijnde (b)..........,

aangevoerd per (e)................, bij onderzoek niet lijdende is (zijn) bevonden

aan kwaden droes, goedaardigen droes, borstziekte, influenza of epizoötische lym-

doen vermoeden, niet door eene heftige huidziekte aangetast is (zijn), van belang-

0111 per spoor vervoerd te worden naar Maastricht, met bestemming naar het ge-
meentelijk slachthuis aldaar;

dat de voorwaarden, waaronder bedoeld vervoer mag geschieden, volgens de boven-
aangehaalde ministerieele beschikking luiden als volgt:

dat de dieren van af het abattoir rechtstreeks naar de plaats van inlading
voor Maastricht vervoerd en ter plaatse van inlading onmiddellijk gebracht worden
in den (de) voor hen bestemden(de) wagen(s), welke daarna is (zijn) te verzegelen
of te plombeeren; zoowel het vervoer door Amsterdam of Rotterdam als het inladen
en het verzegelen of plombeeren behooren te geschieden onder politietoezicht;

2°. dat het vervoer van af de plaats van inlading tot aan de losplaats te Maas-
tricht geschiede per spoor en zonder overlading;

3⁰. dat de dieren, nadat het verbreken van de zegels of het verwijderen van de
loodjes alsmede hunne lossing aan de losplaats onder politietoezicht verricht zijn,
onmiddellijk, eveneens onder bedoeld toezicht, vervoerd worden naar den (de) op
het terrein van het slachthuis voor hen bestemden(de) stal(len);

4⁰. dat de dieren zoo spoedig mogelijk na aankomst op het terrein van het slacht-
huis door de zorg van den burgemeester zoodanig gemerkt worden, dat er later
omtrent hunne identiteit geen twijfel kan bestaan;

5⁰. dat de dieren, zoowel tijdens het vervoer als gedurende den tijd verstrijkende
tusschen de aankomst op het terrein van het slachthuis en hunne slachting, afge-
zonderd worden gehouden van andere eenhoevige dieren;

6°. dat de dieren binnen 8 dagen, te rekenen van den dag van aankomst te
Amsterdam of Rotterdam, geslacht worden, met inachtneming van de omtrent de
onschadelijkmaking van de overblijfselen van verdacht vee geldende bepalingen;

7°. dat de wagens, waarmede het vervoer per spoor plaats greep, vóór verwijde-
ring van de losplaats door de zorg van den burgemeester worden ontsmet, met
inachtneming van de voorschriften van het Koninklijk besluit van 9 Juni 1885
(.Staatsblad n°. 125).

Behoort bij beschikking van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel
van 16 Maart 1911, Directie van den Landbouw, n°. 2237, 3de afdeeling, bureau A.

Een nieuw veeartsenijkundig tijdschrift. Vanaf 1 Januari 1911 verschijnt
maandelijks het Skandinavisk Veterincir-Tidskrift för Bakteriologi, Patologi sammt
Kött- och Mjölkhygien, onder redactie van Arvid M. Bergman, H. M. Höijberg,
Gust. Kjerrulf, H. Horne, L. Bahr, R. Hindersson; hoofdredacteur is Arvid
M. Bergman, Malmö, Zweden.

De afleveringen 1—2, Januari—Februari, bevatten o. a. de navolgende artikelen:
Bahr, Nogle Gaeringsforsog med Baciller henhorende til ,,Odembacilgruppen"\\
Bergman, Fran vilka muskler böra prov tagas för trikinundersokning? Höyberg,
En Metode til Paavisning af Koer hois Maelk indeholder en abnorm Maengde
Leucocyter, samt Fibrin og Bakterier.

Het tijdschrift wordt uitgegeven te Uppsala en Stockholm, Almquist en Wiksells
Boktryckeri -A. -B. en kost voor het buitenland per jaargang 12 kronen (± / 8.—).
De taal zal evenwel een hinderpaal zijn voor een groot aantal buitenlandsche
abonné\'s.

Oesinfectie van miltvuurhuiden. l)e maandrapporten leveren aanhoudend
stijgende cijfers van het aantal gevallen van miltvuur in ons land. Looierijen aan
het water gelegen, invoer van vreemde huiden, overstroomingen enz. schijnen
een groote rol te spelen. Bkekle (Centralblatt für Bakteriologie) desinfecteerde
miltvuursporenhoudende caviahuidjes, door ze in water of bouillon 48 uur lang op

43—44° C. te houden, waardoor de sporen tot ontkieming kwamen, zonder dat
zich nieuwe sporen vormden. Vervolgens doodde hij de nieuw gevormde miltvuur-
bacillen met kalkmelk. De huiden leden niets. Misschien is dit toe te passen in de
looierspractijk en daardoor veel onheil te voorkomen.

Verbod van den totalisator bij de courses. Er is dan geschied, wat weinigen
vermoed hebben, door de 2de Kamer der S. G. is het amendement Van Vuuren
op de wet betreffende de bestrijding der zedeloosheid aangenomen, en daarmee
behalve de bookmaker, ook de totalisator verboden.

In Deel 36 van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde heb ik in een bespreking
van de door de Nederlandsche Harddraverij- en Renvereeniging gepubliceerde
brochure „Rechtvaardiging van het bestaan der rennen en draverijen in Neder-
land", mijn meening gezegd omtrent den invloed der courses op de paarden-
fokkerij in Nederland. Men kan daaruit lezen, dat, naar mijn meening, de paarden
fokkerij al heel weinig nadeel zal ondervinden, nu door het ophouden der winsten
uit het wedden bij bookmaker en totalisator, de courses niet meer zoo zullen bloeien.

Wij zullen hier niet de uitvoerige discussiën uit de Handelingen overnemen,
slechts op enkele gedeelten wil ik wijzen.

De heer Van Vuuren zegt tot hen. die meenen dat nu geen rennen en harddrave-
rijen meer zullen worden gehouden:

„Maar zoo tot heden de rennen daarom niets zijn geweest dan een groot spel
en de renbaan niets dan een publiek speelhuis, het behoeft zoo niet te blijven.
Kunnen de rennen zonder spel niet bestaan, dan vrage „Landbouw" om een sub-
sidie. Wij zullen dan met daden toonen, dat het doel dezer wet ook den Staat zoo
noodig een offer waard is.

Wie weet of als de totalisator verdwenen is, niet pas de echte paardenliefhebbers
den weg naar de renbaan gaan vinden?

De wedrennen zullen daardoor verheven worden. Thans is het ermede de
vergelijking is gemaakt in den Franschen senaat — als met de koffiehuizen, die, geen
cliënten vindend voor hun consumtie, een damesbediening als lokmiddel ge-
bruiken.

Ik vertrouw, dat evengoed als eenige jaren geleden rennen en harddraverijen
zullen worden gehouden, nu als sport en niet als middel om te wedden".

Natuurlijk heeft „het nut dat de gewone paardenfokkerij van de courses onder-
vindt" in ruime mate dienst gedaan om het amendement te bestrijden, den totali-
sator te behouden. Ik zal hier enkele betoogen te dezer zake laten afdrukken,
om te doen zien hoe door sommige sprekers — paardenliefhebbers, volgens eigen
beweren — met de paardenfokkerij en het verband tusschen renbaan en Neder-
landsch paard wordt omgesprongen.

„Wanneer men paarden wil fokken heeft men bloed noodig, Dat bloed is noodig
voor de remonteering, voor den paardenhandel en naar mijn opvatting ook voor
den landbouw. Ik wil er tot steun van dit laatste bijvoegen, dat o.a. het coursewezen

is ontstaan op aanstichting van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw in
1879, maar wil mijn meening in dit opzicht niet zoo beslist naar voren schuiven,
omdat men in ons land — waar men op dit gebied nog aan het tasten is — ook
gezaghebbende mannen vindt, die beweren, dat wij op landbouwgebied met koud
bloed kunnen volstaan.

Dat wij nog steeds in vele provinciën aan het tasten zijn ten aanzien van de fokke-
rij, is o. m. duidelijk kunnen blijken uit wat er te doen is geweest in het district,
dat vertegenwoordigd wordt door den heer Van Vuuren zelf, het district Zeven-
bergen. Wanneer de heer Van Vuuren dit nagaat, zal hij tot groote bedachtzaam-
heid gedwongen worden, alvorens een bepaalde conclusie ten aanzien van de
fokrichting in het algemeen uit te spreken.

Wel kan men bepaald concludeeren op grond van hetgeen te dien aanzien in
vreemde landen is duidelijk geworden, zoowel in Frankrijk als in Engeland en
Duitschland, dat zonder courses geen volbloed-, en zonder volbloed- geen halfbloed-
fokkerij op den duur bestaanbaar is."

„Bij het verband tusschen de paardenfokkerij en de wedstrijden wensch ik even
stil te staan.

Het is waarlijk nog niet zoo heel lang geleden, dat in ons land de paardenfokkerij
zóó ontzaglijk achterlijk was, dat allen die zich in het paard, dat edele product
der schepping, interesseerden — en daartoe behoor ik — zich daarover voortdurend
ergerden. Daarin is zeer zeker verandering ten goede gekomen. De paardenfokkerij
bij ons heeft een zekere vlucht genomen, en dat is voor ons land van niet weinig
belang. Het is duidelijk, dat wij — willen wij in de paardenfokkerij een bloeiend
bedrijf hebben - paarden moeten fokken voor export. In ons land heeft de paarden-
sport, die aan de fokkerij verbonden is, nog niet zoodanigen omvang genomen, dat
men zou kunnen denken, dat een krachtige en goede paardenfokkerij hier kan be-
staan alleen voor binnenlandsch gebruik. Wij moeten het doen voor export. Wij
moeten dus in hooge mate ook luxe-paarden hebben, zooals men het noemt, paarden
waarvoor men goede prijzen maakt, en waarvan men meer voordeel kan hebben.

Nu is men, gelijk ik zeide, in dit opricht vooruitgegaan. Dit is voor een goed dee\'
te wijten aan den vooruitgang en den opbloei van de paardensport, welke onmisken-
baar zijn. Wij zien, dat ook onze ruiters in het buitenland, onlangs bij voorbeeld
in Amerika, een figuur beginnen te maken. Ook onze paarden worden in het buiten-
land geapprecieerd en worden zelfs bij wedstrijden in aanmerking genomen.

In dit opzicht is de paardensport bepaald vooruitgegaan en die sport is in deze
een groote factor geweest ten voordeele van de paardenfokkerij. Maar nu weten
wij toch, dat voor het opbloeien en het opgewekt bestaan van de paardensport,
evenals van alle andere sport, de paardenwedstrijden onmisbaar zijn. Als die niet
meer zullen gehouden worden, gaat bij ons ook die sport naar beneden en vallen
wij langzamerhand terug in den ouden toestand dien ik mij nog zeer goed herinner,
wat de paardenfokkerij aangaat, zooclat men er zich eenvoudig over schaamde.

De heer Van Vuuren heeft gezegd: „Ik vertegenwoordig een district waar paarden
gefokt worden en vandaar is geen aandrang tot mij gekomen om mijn amendement-
niet in te dienen." Misschien wisten de heeren in dat district, dat het toch vergeefsche

en maakt er een bedrijf van, dat, zoo niet in hooge mate winstgevend, toch voldoende
moeite zou zijn, maar in ieder geval, de opvatting van onze landbouwers, waarop
hij zich beroept, sla ik in deze quaestie niet hoog aan. Ik herinner mij den tijd,
dat bij vele landbouwers het paard achterstond bij de koe en zelfs bij het varken.
En niet alleen ten opzichte van de fokkerij, maar ook van den handel en de opleiding
en verpleging van paarden heerschten in de practijk begrippen, waarvan ieder die
het edele dier kent, de handen in elkaar sloeg.

Er is dus tusschen de paardenfokkerij en de paardenwedstrijden en al hetgeen
een paard toekomt een nauw verband. En wanneer men nu die wedstrijden on-
mogelijk gaat maken, wanneer men de zaak zoo inricht, dat die onvermijdelijk
zullen vervallen, doordat men niet meer wil toelaten een goede reglementeering,
zooals de Minister wil, van de kansovereenkomsten op den uitslag van die wed-
strijden, gaat deze geheele zaak achteruit en zal bij ons de paardensport en paarden-
fokkerij vervallen."

„Wanneer men zegt, dat het is beneden de waardigheid van het ontwerp om reke-
ning te houden met de ontwikkeling van het paardenras, dan weet men van de
zaak bijzonder weinig af. Dat de paarden zoo geweldig hard Ioopen en op de seconde
aankomen, och, daar zit niet zoo veel verdienste in. Dat is het ook niet. Het zit in
het trainen. Maanden en maanden, soms jarenlang, wordt moeite gedaan om die
paarden los te maken, gymnastiek te leeren, om daardoor het paardenras te ver-
beteren, om van een paard dat een lummel en een slungel is, wanneer het één of
anderhalf jaar is, te maken een prachtig, schoon, sterk dier, met uithoudingsver
mogen en snelheid, twee van de voornaamste eigenschappen die een paard moet
hebben. Als derde eigenschap komt er bij sierlijkheid en losheid van beweging
Dat geeft de waarde aan een paard. Wij hebben, zooals de heer Van Karnebeek
gezegd heeft, met de paardenfokkerij hier te lande lang gesukkeld. Wij hadden
paarden waarvoor men zich moest schamen, als men in het buitenland zag wat men
daar maakte van een paard en voor «elke hooge prijzen men het kon verkoopen.
De wedrennen zijn bij ons volstrekt niet het doel. Op zich zelf zijn ze niet van veel
belang, maar ze zijn een middel waardoor men veel kan doen tot verbetering van
\'het paardenras. Wij kunnen daardoor krijgen sneller en eleganter paarden, paarden
van meer uithoudingsvermogen. Alles wordt daarvoor gedaan. De beste hengsten
en merries worden door onze eerste paardenkenners in het buitenland aangekocht.
Daarmede wordt gefokt en zoo krijgt men langzamerhand - dat kan iedereen
opmerken, die er eenige liefhebberij in heeft en die zien kan - een veel beter soort
paarden. Het is nog geen twintig jaar geleden, dat men bij onze landbouwers bijna
geen paard kon krijgen, dat geschikt was voor de remonte van de artillerie, terwijl
men daarvoor toch lang zooveel niet eischt als voor de cavalerie.

Op dit oogenblik echter worden in ons land, in de Haarlemmermeer, in Groningen
en elders, vele paarden aangekocht voor de artillerie. Is dat geen voordeel? Men
houdt het geld in eigen land, men kan zijn eigen boeren en fokkers laten verdienen.
En dat geld komt niet alleen in de beurs van de eigenaars. De paardenfokkerij
eischt veel zorgen en geeft veel arbeidsloon. Dat daalt af in alle kringen van de
maatschappij. Dat geld blijft niet in den zak, het rouleert. Men breidt de zaken uit

loonend is om een tak van bestaan te zijn, niet zoozeer als veeteelt, maar meer als
rasverbetering der paarden, zoo zit de vork in den steel........"

Organisaties. Onlangs wees ik er op, dat de veeverloskundigen zich organi-
seeren. In Zuid-Holland is de eerste vereeniging tot stand gekomen en in het
afgeloopen jaar zijn afdeelingen opgericht in Noord-Holland, Utrecht en Groningen.
In den loop van dit jaar zal worden overgegaan tot oprichting van een „Neder-
landsche(n) Bond van Veeverloskundigen."

De vorige maand kwam te Rotterdam nog een andere organisatie tot stand,
nu van castreurs en ook bij hen bestaat het voornemen om nog dit jaar een bond
voor het geheele land te stichten. De castreurs besloten reeds ieder lid te voorzien
van een „kenmerk" en tevens dat alleen „beroepsmannen" als lid kunnen worden
aangenomen.

Of de meening, dat wij leven in een gunstigen tijd voor den opbloei der empirie
ten grondslag ligt aan deze organisatie of wel dat de oprichters der bonden zich
bedreigd voelen in hun bestaan is uit de verslagen in de dagbladen niet op te maken.

Landbouwtentoonstelling te Leiden, 12 — 17 September 1911. In de wetenschappelijke
commissie voor deze tentoonstelling heeft o.a. zitting : Dr. J. Poels te
Rotterdam; in de commissie voor den wedstrijd in hoefbeslag de heeren D. van
Gruting te Leiden en J. M. Knipscheer te \'s-Gravenhage; laatstgenoemde tevens
in de commissiën voor de afdeeling paarden.

Aantal dekkingen door goedgekeurde hengsten in Nederland gedurende het jaar
1910. De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel;

Gezien de verzamelstaten, welke door de secretarissen der provinciale regelings-
commissiën voor de paardenfokkerij in de onderscheidene gewesten ingezonden
zijn ter voldoening aan het voorschrift van art. 12, derde lid, van het Koninklijk
besluit van 14 Augustus 1901 (Staatsblad n°. 204), laatstelijk gewijzigd bij Konin-
klijk besluit van 6 November 1906 (Staatsblad n°. 278);

Brengt ter kennis van belanghebbenden, dat onderstaande tabel een, aan voor-
noemde verzamelstaten ontleend, overzicht behelst van het aantal dekkingen door
goedgekeurde hengsten in Nederland, gedurende het jaar 1910.

Het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage. Het openbaar slachthuis aan de
Laakhaven nadert zijn voltooiing; doen er zich geen onvoorziene omstandigheden
voor, dan zal het op 1 Juni in gebruik genomen worden.

L)en Haag komt met zijn slachthuis heel wat later dan vele steden (Rotterdam
zag het zijne reeds een 30 jaar geleden geopend), maar krijgt nu dan ook een in-
richting, die aan de meest moderne eischen zal beantwoorden.

He toegang tot het gebouwencomplex, te bereiken langs de Zuidelijke havenkade,
wordt geflankeerd door twee aardige villatjes, de woningen van den keurmeester
en den chef-machinist. Links daarnaast het huis van den directeur en op zij daarvan
het administratiegebouw, waarboven het laboratorium. Verder gaande, bereikt
men het koffiehuis — de verpachting daarvan is eerstdaags te verwachten in
twee afdeelingen gescheiden: een voor de patroons en een voor de gezellen. Dit alles
aan de frontzijde.

Het eerste gebouw aan den linkerkant is de stal voor paarden en wagens; en daar-
achter het eerste onderdeel van het eigenlijke slachthuis: het pekelhuis.

In cellen, door hoog hekwerk gescheiden, kunnen hier de slagers hun vleesch bij
lage temperatuur zouten. Mocht de toekomst leeren, dat aan deze inrichting geen
behoefte bestaat, dan vindt deze ruimte wel een ander doel.

Het voorkoelhuis voor varkensvleesch sluit hier onmiddellijk bij aan, een 500
gespannen varkens vinden er gemakkelijk plaats en moeten er bij een temperatuur

van 8° C. een tijdlang blijven hangen, voordat ze in het eigenlijke koelhuis gebracht
mogen worden. Evenals de pekelkamer is dit koelhuis, waarin de temperatuur
van tot 3|° C. zal varieeren, in cellen verdeeld van verschillende grootte. Ieder
slager kan uitzoeken, welke hem het best lijkt, maar de ruimte, die hij huurt, moet
hijzelf, volgens voorschriften van de directie, schoonhouden, en daar het niet
wenschelijk is water in dit koelhuis te brengen, zal de reiniging meestal droog moeten
geschieden.

Op de eerste verdieping van dit gebouw staat nog een enorme ruimte van 80
bij 30 meter, ongebruikt; deze was noodig, omdat uitbreiding door bijbouw hier
niet mogelijk is, en bij voorbaat werd in de hoogte gezocht, wat in de breedte
niet te vinden is.

De voorkoelkamer voor rundvleesch ligt hier naast en deze drie aaneengebouwde
koelinrichtingen zijn door een groote glazen kap, over een 21 a 22 meter breede
gang, verbonden met de eigenlijke slachtplaatsen, waarvan er ook weer drie zijn:
een voor varkens, een voor runderen en een voor klein vee (kalveren, schapen,
geiten, enz.)

In deze ruimten, waar aan licht en lucht niet gauw gebrek zal komen, moeten de
slagers hun dieren zelf slachten. Voor het toebrengen van de halssnede, moeten de
slagers de dieren bedwelmen, door middel van het schietapparaat. De varkens
worden, na de slachting door middel van een kraan in de broeikuipen gedompeld
en na behandeling daarin en op de ontharingstafel op vernuftige wijze naar de
voorkoelkamer gebracht.

Bovenin het gebouw loopen op rails, langs de kuipen en de rijen met ijzeren
haken, waaraan de varkens komen te hangen voor het schoonmaken, kleine wagen-
tjes, waaraan stangen, die vier kruiselings verbonden haken dragen. Evenzooveel
halve varkens worden eraan gehangen en het geheele toestel rolt dan gemakkelijk
door de slachtplaats, onder de glazen overkapping door, naar de voorkoelkamer.

Met het stoffelijk overschot van de runderen en het klein vee gaat het vrijwel
op gelijke wijze — de broeikuipen ontbreken daar natuurlijk. Bij het verlaten van
de slachtplaats loopen de stukken vleesch langs een automatischen weger, en tegen
betaling van 10 cent kan men het gewicht te weten komen.

Om te verhinderen, dat in de varkensslachtplaats door den damp van de broei-
kuipen een minder frissche atmosfeer komt, is aan elke kuip een zuiginrichting aan-
gebracht, die bij abattoirs in het buitenland reeds haar nuttige werking bewees.

Recht boven de kuip is een wijde buis, met de opening omlaag, waaruit lucht
stroomt, die den damp omlaag jaagt. Aan de boven-binnenzijde van eiken bak,
van dubbele wanden voorzien, waartusschen de lucht wordt weggezogen, bevindt
zich een rij openingen, zoo groot als een gulden, en de lucht, die naar en door elk
van die gaten zal gaan, voert den damp mee.

De stallen voor de verschillende soorten vee liggen recht tegenover de slacht-
plaatsen, aan den rechterkant van het terrein. Alleen die voor de runderen is een
weinig naar achter geplaatst, omdat het wenschelijk was de darmwasscherij zoo-
veel mogelijk in de buurt te hebben (het wasschen van de ingewanden van de
varkens en het klein vee geschiedt in de gebouwen, waar die dieren hun laatste
lot ondergaan). De mest, die bij het schoonmaken vrij komt, valt in — in den kelder

geplaatste — bakken, die door een breede uitgegraven gang naar buiten geschoven
kunnen worden, waar een electrische loopkraan ze opneemt en naar de schuiten in
de Laakhaven brengt. Dezelfde kraan is bestemd voor het aanvoeren van hooi,
steenkolen en klein vee, waarvan het transport te water geschiedt.

Achter op het terrein de stallen en slachtplaatsen voor de paarden, waarvoor een
afzonderlijk koelhuis is aangericht.

Aanleiding tot deze afzondering is de minder prettige verstandhouding, die
nu eenmaal tusschen runder- en paardenslagers bestaat. De eerste categorie behoeft
hier echter niet bevreesd te zijn, dat het vleesch van hun dieren zal bederven,
omdat het stoffelijk overschot van een paard er naast hangt.

Eveneens aan den achterkant is de slachtplaats van ziek en verdacht vee. Mocht
blijken, dat het vleesch door sterilisatie nog voor de consumptie geschikt is te
maken, dan wordt dit op verlangen van den eigenaar gedaan. De kosten daarvan
bedragen f 2.50 per koe, maar de opbrengst van den verkoop, die in een aparte
kamer op het terrein moet plaats vinden, is voor den eigenaar.

Op het terrein zijn verder nog, buiten de machinekamer, waarbij een badgelegen-
heid voor slagers, die er 4 badkuipen en 8 douches te hunner beschikking vinden,
gebouwtjes voor de keuring van levend vee, een voor het onderzoek van het vleesch,
dat van buiten komt, de verbrandingsoven voor ziek vleesch en woningen voor
den hulpmachinist, portier en twee opzichters. De huur voor deze alleraardigste
huisjes bedraagt, vuur en licht inbegrepen, slechts f 160.— per jaar.

Dit wat betreft de gebouwen op het 9.8 H.A. groote terrein, dat als versiering
een plein met plantsoen en een paar grasvelden, bestemd voor eventueele uitbrei-
ding of op te richten vetsmelterijen, krijgt.

Het op lage temperatuur houden van de koelkamers geschiedt op de volgende
wijze:

Zwavelzuur wordt in compressors samengeperst, daarna afgekoeld en komt
door een nauwe leiding in een samenstel van buizen, waar het zich vrij uit kan
zetten. Die buizen liggen in een zoutbad, dat door de uitzetting afgekoeld wordt.
Het zoute water gaat nu naar den luchtkoeler, waar het als een waterval over
étage-gewijs geplaatste ijzeren platen stroomt. Een ventilator drijft door dit
water lucht, die van daar naar de houten leidingen in de koelkamers gaat en daar
langzaam daalt.

Het zwavelzuur stroomt, na de uitzetting, naar een afkoelingsplaats en komt
weer in den compressor terug. De gebruikte zoutoplossing vloeit weer naar den
zoutbak.

In de slachtplaatsen kunnen 250 varkens, 64 runderen en 100 stuks klein vée
tegelijk behandeld worden. De kosten van den geheelen bouw en inrichting zijn
geraamd op f 2,227,000.—; het personeel zal 65 man bedragen. De bouw is be-
gonnen in Januari 1909.

Rest nog de vermelding, dat het aanvankelijk het plan was, het slachthuis aan
aan het station van de H. IJ. S. M. aan te sluiten, maar toen de maatschappij er
f 98.000.— voor vroeg, vond men het raadzamer, de rekening niet met deze som
te belasten en voorloopig alleen met aansluiting te water te volstaan.

Het openbaar slachthuis zal als het voltooid is, kunnen voldoen aan de behoeften
van een gemeente van een half millioen inwoners.

Invoer van paarden. De Ministers van Landbouw, Nijverheid en Handel en van
Financiën;

Gelet op de Koninklijke besluiten van 22 Juni 1896 (Staatsblad n°. 98) en 25 Juni
1906 (Staatsblad n°. 135);

Mede gelet op de gemeenschappelijke beschikkingen van de Ministers van Binnen-
landsche Zaken en van Financiën van 21 Mei 1901 (Nederlandsche Staatscourant
van 26, 27 en 28 Mei d. a. v., n°. 121) en van de Ministers van Landbouw, Nijver-
heid en Handel en van Financiën van 3/7 Augustus 1906 (Nederlandsche Staats-
courant van 16 Augustus d. a. v., n°. 190);

Brengen ter kennis van belanghebbenden, dat ten aanzien van den invoer van
paarden, bestemd voor het vanwege de Vereeniging tot bevordering der paarden-
fokkerij in Nederland, in Juli e.k. te \'s Gravenhage te houden internationaal con-
cours hippique, afwijking van de verbodsbepalingen, vervat in bovenaangehaalde
ministerieele beschikkingen, wordt toegestaan, onder voorwaarde:

a. dat aan het eerste kantoor worde overgelegd een door den secretaris, gedele-
geerd commissaris, van liet concours hippique afgegeven bewijs, dat de paarden
voor genoemd concours hippique bestemd zijn;

b. dat de paarden, voor zooveel zij na afloop van het concours hippique hier
te lande mochten blijven, niet in het verkeer worden gebracht dan na door den
districtsveearts te \'s Gravenhage, of een zijner plaatsvervangers te zijn gekeurd
en gezond bevonden.

Mond- en klauwzeer in Engeland. In Engeland is het mond- en klauwzeer weer
uitgebroken. Volgens ambtelijke opgave zijn er op een boerderij te Chobham in
Surrey zes runderen en vier varkens door aangetast. In een wijden omtrek mag
er geen vee verplaatst worden.

Een landbouwkundige schrijft in de Times, dat het gevolg zal zijn, dat alle havens
voor vee uit Engeland en Wales, en misschien ook uit Schotland, zullen worden
gesloten, zoodat de handel in fokvee tijdelijk wordt stopgezet.

Behalve de beperkte gevallen in Yorkshire in Juli 1910 en te Edinburg in het
begin van 1908, is de ziekte, zoo zegt de Times, in vele jaren in het Vereenigde
Koninkrijk niet voorgekomen. Naar de oorzaak van de ziekte kan slechts gegist

worden. Misschien is het weer besmet hooi of stroo van het vasteland, evenals
in het Edinburgsche geval. Verleden week nog — zei de Times Zaterdag — heeft
de Britsche Veeboeren-Vereeniging een besluit aangenomen, om het departement
van landbouw te verzoeken, den invoer van hooi, stroo en pakmateriaal uit be-
smette streken van het vasteland te verbieden.

Uitvoer van geslachte varkens naar Frankrijk. Nu de Fransche grens voor
den invoer van levend vee uit Holland gesloten is, heerscht in de exportslachterijen
te Gennep en te Oeffelt een groote bedrijvigheid, aangezien nu de varkens bij
groote partijen geslacht naar Frankrijk uitgevoerd worden.

Rijkskeuringsdienst van voor uitvoer bestemd vleesch. Gedurende de maand
Februari 1911 zijn in de Rijkskeuringsdiensten van voor uitvoer naar Groot-
Brittannië en Ierland bestemd vleesch ter keuring aangeboden: 50 831 varkens,
1148 schapen, 19 runderen, 3980 vette kalveren, 19 163 nuchtere kalveren,
63 graskalveren.

Hiervan werden voor uitvoer goedgekeurd: 49 526 varkens, waarvan tot ,,bacon"
zijn bereid 1532 varkens, 1129 schapen, 15 runderen, 3963 vette kalveren, 18 455
nuchtere kalveren, 62 graskalveren.

Voor uitvoer ongeschikt waren: 1305 varkens, 19 schapen, 4 runderen, 17 vette
kalveren, 708 nuchtere kalveren, 1 graskalf.

Na aan voortgezette keuring te zijn onderworpen werden van de voor uitvoer
ongeschikt bevonden dieren voor consumtie goedgekeurd: 1193I varkens, 18 scha-
pen, if runderen, 15 vette kalveren, 692 nuchtere kalveren, 1 graskalf.

I. 48;}- varkens, 1 schaap, 2^ runderen, 2 vette kalveren, 16 nuchtere kalveren.

II. a. van varkens: 20 K.Cr. huid, 602 K.G. vleesch, 34 koppen, 20 ondervoeten,
5 tongen, 355 harten, 2921 longen, 70 borstvliezen, 1039 levers, 65 milten, 268
partijen maag en darmen, 32 darmen, 367 darmscheiten, 284 nieren, 34 buik-
vliezen, 1016 lymphklieren, 5 K.G. vet, 15 netten, 5 ooren, 7 gewrichten, 100
borstorganen, 95 buikorganen, 8 beenderen;

b. van schapen: 3 K.G. vleesch, 2 koppen, 208 longen, 1 borstvlies, 351 levers,
i partij maag en darmen, 1 buikvlies, 19 baarmoeders, 16 vruchten, 1 K.G. vet;

c. van runderen: K.G. vleesch, 1 ondervoet, 1 hart, 7 longen, 2 borstvliezen,
5 levers, 1 milt, 6 nieren, 2 buikvliezen, 1 baarmoeder, 5 uiers, 3 lymphklieren;

d. van vette kalveren: 12 K.G. vleesch, 1 ondervoet, 113 longen, 30 levers,
i milt, 3 partijen maag en darmen, 7 darmscheilen, 26 nieren, 3 buikvliezen, 6
beenderen, 2 gewrichten, 3 zwezeriken, 3 K.G. vet;

e. van nuchtere kalveren: 24 K.G. vleesch, 5 ondervoeten, 2 harten, 141 longen,
17 levers, 1 milt, 7 partijen maag en darmen, 7 darmscheilen, 14 nieren, 2 buik-
vliezen, i borstvlies;

/. van graskalveren: 10 longen, 3 levers, 1 partij maag en darmen, 2 darmscheilen
4 nieren, 1 buikvlies.

Arloing overleden. Prof. Dr. S. Arloing, Directeur der Ecole vétérinaire de
Li)on en hoogleeraar in de vergelijkende pathologie aan de universiteit aldaar,
is dezer dagen plotseling overleden. Behalve door zijn omvangrijken weten-
schappelijken arbeid, zal hij bij vele Nederlandsche veeartsen in de herinnering
voortleven door de persoonlijke kennismaking gedurende het Negende Interna-
tionaal Veeartsenij kundig Congres. Het stemt weemoedig, te weten, dat wij hem
op het volgende congres te Londen niet kunnen terugzien. Markus.

Personalia. Overgeplaatst van Batavia naar Tjimahi, de mi\'itaire paardenarts
2de klasse J. van Dulm.

Verleend, wegens langdurigen dienst, een jaar verlof naar Europa aan den
gouvernementsveearts Ch. Th. C. H. de Wilde.

Eervol ontslag verleend als adviseerend lid van de commissie voor den veestapel
in Nickerie en Coronie aan Dr. H. J. van der Schroeff.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Februari 1911.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

In het Voorloopig Verslag van het onderzoek van het Xde
hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911 vindt
men bij artikel 41 het volgende: „In de Memorie van Antwoord
betreffende de begrooting voor 1909 werd medegedeeld, dat een
voorloopig wetsontwerp betreffende de keuring van voor binnen-
landsch verbruik bestemd vee was opgemaakt. Men vroeg of
indiening van een voorstel spoedig te wachten is."

De Minister gaf het volgende antwoord: „Ter beantwoording
van de vraag in zake de indiening van een wetsontwerp betreffende
de keuring van voor binnenlandsch verbruik bestemd vleesch zij
medegedeeld, dat ten aanzien van de bedoelde aangelegenheid
tusschen de Departementen van Binnenlandsche Zaken en Land-
bouw, Nijverheid en Handel overleg heeft plaats gehad, hetwelk
geleid heeft tot de slotsom, het ontwerp in quaestie te doen uit-
gaan van eerstgenoemd Departement met medewerking van
het laatste,"

Ook bij het onderzoek der begrooting van Binnenlandsche
Zaken was de aangelegenheid ter sprake gekomen en wel op deze
wijze:

„Andermaal werd de urgentie van een Rijkskeuringsdienst
voor voedingsmiddelen bepleit. In verband met het onlangs te
Leiden gehouden congres voor openbare gezondheidsregeling
werd een tentoonstelling van vervalschte levensmiddelen ge-
organiseerd, die opnieuw deed blijken hoezeer tusschenkomst
van den wetgever geëischt is. Gemeentelijke regeling voldoet
niet. Do abattoirs, gunstig werkende voor eigen kring, ver-
oorzaken dat het platte land bet afgekeurde of niet gekeurde
vleesch in grooten overvloed tot zich neemt. Evenzoo geschiedt
met andere waren. Geldelijke omstandigheden houden kleine
gemeenten er van af evenzoo ondeugdelijke voedingsmiddelen
te weren. Bovendien wordt de handel zeer belemmerd door
bepalingen in de gemeenten, volgens welke alleen het vleesch,

dat aldaar gekeurd is, als deugdelijk wordt beschouwd, en invoer
van vleesch, elders gekeurd, is verboden. Voorts is een Rijks-
keuringsdienst niet slechts om hygiënische redenen noodzakelijk;
ook financiëele belangen zijn er mede gemoeid, wijl vaak voor
waren van ondeugdelijke samenstelling dezelfde prijzen als voor
deugdelijke worden gevraagd.

,,In het hier aangevoerde worden de keuring van voedings-
middelen en de keuring van vleesch gelijkelijk besproken. De
ondergeteekende meent, dat hier zijn twee aangelegenheden,
die ieder voor een afzonderlijke regeling in aanmerking komen.
Een wettelijke regeling van de keuring van vleesch is in voor-
bereiding. De ondergeteekende betwijfelt evenwel, of de keuring
van de overige voedingsmiddelen reeds voor een wettelijke regeling
rijp is en of een Rijkskeuringsdienst een zaak van urgentie is.
Voorshands is hij geneigd te meenen, dat de gemeenten, hetzij
afzonderlijk, hetzij in vereeniging, het beste tot een practische
regeling in staat zijn. De aandacht blijft evenwel op dit onder-
werp gevestigd. Blijkt, dat een practische wettelijke regeling
mogelijk en noodig is, dan zal een voorstel daartoe worden gedaan."

Vooraf zij opgemerkt, dat de Minister van Binnenlandsche
Zaken de zaak volkomen juist schijnt in te zien. Inderdaad is
de vee- en vleeschkeuring voor wettelijke regeling rijp. En wat de
keuring van slachtdieren en het daarvan afkomstige versche vleesch
betreft, vergeleken met die van andere voedingsmiddelen, is
het niet overbodig er eens op te wijzen, juist met het oog op de
overdreven waarde welke dikwijls aan de keuringen van die andere
voedingsmiddelen wordt toegekend, dat uit een zuiver hygiënisch
oogpunt de vleeschkeuring door die van andere voedingsmiddelen
nooit te evenaren zal zijn.

Maar, hoe staat het dan 1111 eigenlijk met de zaak, die den
veterinairen hygiënisten zoozeer ter harte gaat, omdat het hier
de wettelijke regeling betreft van de controle van een voedings-
middel, voor welker beoordeeling zij alleen competent moeten
worden geacht? Hoe staat het met die wettelijke regeling der
vleeschkeuring, die in Nederland hoognoodig is, en door welker
ontbreken wij, zooals in zooveel zaken, de veeartsenijkunde
rakend, bij vele andere landen ten achter zijn? Het is met het
oog op de uitlatingen der beide Ministers moeilijk te zeggen.

In 1909 was, volgens den Minister van Landbouw, een voor-
loopig wetsontwerp opgemaakt. In 1910 deelt dezelfde Minister
mede, dat het ontwerp in quaestie zal moeten uitgaan van het
Departement van Binnenlandsche Zaken met medewerking van
het Departement van Landbouw. En de Minister van Binnen-
landsche Zaken zegt kort daarna: „Een wettelijke regeling der
keuring van vleesch is in voorbereiding"!

Wij hebben dus af te wachten en te blijven hopen, maar wij
weten niet in welk stadium de zaak eigenlijk verkeert. Wel is
uit het medegedeelde af te leiden:

i°. dat men gemeend heeft ze, in de allereerste plaats aan de
zorgen van den Minister van Binnenlandsche Zaken en niet van
dien van Landbouw te moeten toevertrouwen;

2°. dat, gelijk gezegd, de Minister van Binnenlandsche Zaken
meent dat de keuring van vleesch voor een wettelijke regeling
rijp is.

Dit laatste stemt hoopvol. Waar de noodzakelijkheid van de
regeling door niemand kan worden ontkend, de zaak echter door den
Minister die een wet zal ontwerpen, zij het dan ook met mede-
werking van den Minister van Landbouw, voor regeling rijp wordt
geacht, daar moet het ontwerp spoedig te verwachten zijn. Boven-
dien de zaak is rijp, zooals uit andere landen blijkt.

Op te merken valt nog, dat bij de behandeling der begrooting
van Binnenlandsche Zaken in de Tweede Kamer de Minister
zich weder zoodanig heeft uitgelaten, dat een hoopvol vertrouwen
in de toekomst werkelijk gewettigd is.

De heer Bos bracht de keuring van voedingsmiddelen ter sprake,
en zeide o. m. het volgende: „Ik juich het toe, dat de Regeering
voornemens is een wettelijke regeling voor te schrijven ten opzichte
van de keuring van vleesch. De moeilijkheid heeft zich reeds
herhaaldelijk voorgedaan dat, nu in verschillende groote ge-
meenten in verband met de oprichting van abattoirs, ten opzichte
van de keuring van vleesch maatregelen zijn getroffen, daardoor
minderwaardig vleesch in deelen van het land wordt gedistribueerd
die dergelijken keuringsdienst niet bezitten, waardoor de handel
tusschen verschillende landsgedeelten een groote schade onder-
vindt. In verschillende deelen van het land vanwaar men vleesch
naar de groote steden zendt staan die voorschriften aan den
handel in den weg. Om die reden hoop ik, dat de Regeering zoo
spoedig mogelijk met een algemeene regeling zal komen."

Het is niet volkomen duidelijk, welk belang de afgevaardigde
door de wettelijke regeling in de allereerste plaats gesteund wil
hebben, het hygiënische dan wel het handelsbelang. Laten wij
hopen het eerste en dat dus het streven is aan de geheele bevolking
de hygiënische voordeelen van een deugdelijke keuring te bezorgen.
Dat dit noodig is blijkt toch immers uit de maatregelen door
verschillende steden genomen? Zij konden niet langer het dubieuze
materiaal, product van het platte land hetwelk haar ter consumptie
werd geboden, zonder onderzoek toelaten. Moet niet de geheele
bevolking door een dergelijk onderzoek voor de consumptie van
ondeugdelijk materiaal gevrijwaard worden, nu de producenten
van dat materiaal geen waarborgen geven?

Dat dan tevens handelsbelangen, vooral ook die van recht-
schapen producenten en handelaars zullen worden gediend, spreekt
wel van zelf.

Ook de heer Smeenge bracht het onderwerp ter sprake en legde
met name den nadruk op het handelsbelang. ,,Het getal abattoirs",
zoo zeide hij, „wordt met den dag grooter; toch zijn er nog plaatsen,
waar de oprichting daarvan om der kosten wille moet achterwege
blijven. Welnu, zij die zich op laatstbedoelde plaatsen onledig
houden met het slachten en verhandelen van vleesch, ondervinden
bij den dag meer en meer de nadeelen van het gebrek aan een
Rijkskeuring.

Door de oprichting van abattoirs wordt de kring waarin zij
handelen kunnen kleiner, omdat men daar, waar abattoirs zijn,
dikwijls niet anders mag ter markt brengen dan vleesch van dat
abattoir en soms bij wijze van gemis van vleesch, voorzien van
het stempel eener zusterinstelling. Daarvan is het gevolg, dat
oj) menige plaats, waar vroeger een groep handelaren de menschen
elders van uitnemend vleesch voorzag, de kooplui op dit oogenblik
in moeilijkheden komen. Voor den handel in plaatsen met abattoirs
worden deze uitgeschakeld. Dit is niet alleen jammer voor de
plaatsen waar vroeger dit vleesch kwam, maar ook voor de
slagerijen zelf. Doordat men de beste stukken elders tegen goeden
prijs kon plaatsen, daarvoor een hoogere markt kon bedingen,
was het mogelijk het overige tegen redelijken prijs te bekomen.

Waar het eerste niet meer gaat, daar moet men dientengevolge
daarmede bij het bepalen der vleeschprijzen op de plaats zelf
rekening houden en zoo worden ook daar de prijzen hooger dan
anders het geval kon zijn. Om al deze overwegingen mag ik zeggen,
dat ik mij over die voorbereiding (d.i. van een wet. d. J.) verheug;
maar ook omdat ik hoop, dat zij met eenigen spoed wordt voort-

gezet, opdat binnen een niet al te lang tijdsverloop deze zaak
zijn beslag krijge. De volksgezondheid zal daar wel bij varen,
maar tevens zullen de nadeelen die ik zooeven met een paar
woorden aangaf worden weggenomen; want is er een Rijkskeur
dan zal vleesch, daarvan voorzien, natuurlijk weer overal mogen
worden verhandeld".

Men ziet het, ook hier wordt vooral weder het handelsbelang
op den voorgrond gebracht. De vleeschproducenten en de vleesch-
handelaars buiten steden met abattoirs, met name op plaatsen
waar men nooit iets heeft gedaan om de deugdelijkheid van het
product te waarborgen, waar men meestal het onmogelijke daar-
van pleit, omdat men het mogelijk niet heeft willen beproeven,
worden in het gedrang geacht door de maatregelen, die steden
hebben genomen om het gevaar te bezweren, en daarom —
is dan wettelijke regeling der vleeschkeuring ook vooral gewenscht!

Men voelt wel, dat er iets hokt in dergelijke redeneeringen.
Dat de zaak niet altijd principieel wordt bezien! Dat ook regeling-
der vleeschkeuring en stichting van abattoirs in steden wordt
verward, daarop zal ik straks even wijzen. Maar waar het principe
niet zuiver wordt gehouden, daar moeten ook de conclusies ver-
keerd zijn. Want het is het onmogelijke verlangen, te wenschen
dat vleesch, krachtens rijkskeuring goedgekeurd, overal ver-
handeld zal mogen worden. Stel dat het bedorven, bemodderd,
beslijkt, besmet in de plaats van verhandeling aankomt, dan
dient het afgekeurd te worden!

De Minister heeft zich in zijn antwoord van het aangeven van
motieven onthouden. Hij zeide: ,,De geachte afgevaardigden-
uit Winschoten en uit Meppel hebben gesproken over de keuring
van vleesch en van voedingsmiddelen. Ik hoop, indien dat mogelijk
zal zijn, een regeling op de keuring van het vleesch met eenigen
spoed gereed te hebben. Daarmede wil ik niet beweren, dat
dit een gemakkelijk onderwerp is. Het eischt ook overleg met
het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel, en met
zekerheid kan ik niet bepalen, wanneer men daarmede gereed
zal zijn. De wensch is intusschen om er zoo spoedig mogelijk
mede te komen."

Waarom is de aangelegenheid van het Ministerie van Land-
bouw naar dat van Binnenlandsche Zaken overgebracht? Men
heeft wel eens redenen genoemd, zonder daaromtrent zekerheid
te kunnen geven. De zorg voor de openbare gezondheidsbelangen,
zoo zeide men b.v., behoort met name bij het Departement van

Binnenlandsche Zaken, dus ook de wettelijke regeling der vleesch-
keuring. Maar toen indertijd de veeartsenijkundige aangelegen-
heden, te recht of ten onrechte, van het Departement van Binnen-
landsche Zaken naar dat van Waterstaat, later naai dat van Land-
bouw verhuisden, zal toch wel niemand gedacht hebben, dat een op
de grondslagen der wetenschappelijke vleeschkeuring, d.i. een
veterinaire wetenschap, gebaseerde wettelijke regeling der vleesch-
keuring, desondanks allereerst tot de bemoeiingen van het
Departement van Binnenlandsche Zaken zou blijven behooren,
een Departement waaronder niet alleen geen Rijks Veeartsenij-
school meer ressorteerde, maar dat bovendien geen enkel vee-
artsenijkundig ambtenaar meer telde, en dat het veeartsenij kundig
staatstoezicht, hetwelk in belangrijke mate de gezondheid der
ingezetenen heeft te dienen, geheel en al had losgelaten.

Toch is het zoo, werd nader uitgelegd, maar de regeling van
het staatstoezicht op de volksgezondheid zit er achter. De ambte-
naren daarvan, of de centrale gezondheidsraad, willen niet dat
de wettelijke regeling der vleeschkeuring als een afzonderlijke
zaak van veterinair-hygiënischen aard, zonder hen en buiten hen
tot stand komt. In de geheele organisatie van het staatstoezicht
op de volksgezondheid is wel geen enkel deskundige op bet gebied
der vleeschkeuring aan te wijzen, maar — wanneer die zaak
bij de ^et geregeld wordt dan w^ril dat staatstoezicht de leiding
hebben, en komt het pas in de tweede plaats in aanmerking, of
bier de veeartsen eventueel in hun rechten zullen worden verkort.

Ik denk niet, dat er dergelijke zaken achter zitten. In dezen
tijd zal er toch wel niemand zijn, die zou duiven verdedigen,
dat in deze materie, in welk onderdeel ook, de veearts niet de
aangewezen deskundige is. Mocht men echter willen beproeven
bij een eventueele regeling anderen, niet bevoegd, boven hen
te plaatsen, dan kunnen zij doodeenvoudig daartegen protes-
teeren, door hun medewerking te onthouden. Dan is een wettelijke
regeling der vleeschkeuring onmogelijk geworden.

Wat dat aangaat staan de veeartsen dus zeer sterk en dit is
zoo begrijpelijk, dat er wel een andere reden moet zijn, waarom
de voorbereiding in eerste instantie van het Departement van
Landbouw naar dat van Binnenlandsche Zaken is overgegaan.
En dat vermoeden schijnt bevestigd te worden door hetgeen
in de Tweede Kamer, bij de begrooting van Landbouw door den
Minister werd gezegd.

De heer Van Nispen tot Sevenaer (Rheden) bracht bij de
behandeling van onderartikel 41, handelende over de uitvoer-
keuring van vleesch en de cursussen in vee- en vleeschkeuring het
gemis van een wet op de keuring van vleesch voor binnenlandsch
gebruik ter sprake. Het feit, dat verschillende gemeenten, die
een goede regeling der vleeschkeuring, veelal met behulp van
een abattoir, hebben getroffen, daarin reden vinden om
vleesch uit andere gemeenten te weigeren, tenzij in die gemeenten
ook een slachthuis bestaat, vormde de aanleiding. De gemeenteraad
van Zwolle had zich, zooals ook de genoemde afgevaardigde
mededeelde, zelfs tot den Minister gewend in verband met deze
aangelegenheid, en in dat adres gezegd, dat door dergelijke maat-
regelen de invoer van vleesch uit gemeenten met een slachthuis
wordt bevoorrecht terwijl, zoolang op andere wijze geregeld
toezicht niet als ondeugdelijk moet worden verworpen, een derge-
lijke bepaling als onnoodig hinderlijk moet worden beschouwd.
Het Zwolsche adres gaf zelfs in overweging te willen onderzoeken
of er termen aanwezig zijn, om wijziging van de verordening te
Venlo te bevorderen of, bij gebreke van zoodanige wijziging, de
betreffende bepaling wegens strijd met het algemeen belang, aan
Hare Majesteit ter vernietiging voor te dragen.

Na hierop nader de aandacht gevestigd te hebben noemde de
heer Van Nispen tot Sevenaer dit den grond, het wezen
van alle klachten, en meende dat alleen door Rijkskeur aan de
wanverhoudingen een einde kan worden gemaakt, en daarna gaf
de heer Van Nispen verder in het kort aan hoe de zaak, volgens
deskundigen die hem inlichtten, uitvoerbaar zou zijn.

Het is minder de bedoeling hier uitvoerig op het denkbeeld
van den heer Van Nispen in te gaan. Maar dat hij in zijn uit-
latingen, naar mijn opvatting, minder gelukkig is geweest, wil
ik toch even opmerken. Zonder nadere toelichting wil hij in
gemeenten met meer dan 10000 inwoners een gemeentelijk slacht-
huis als regel voorschrijven. Dit beginsel is onjuist. De exploitatie
van een slachthuis houdt niet zoozeer verband met het aantal
inwoners dan wel met het aantal te slachten dieren, en het bezitten
van een bebouwde kom waar de slagers wonen.

Dan wordt er aan toegevoegd, dat, waar dit noodig is, rijks-
subsidie voor de stichting van het gemeentelijk slachthuis gegeven
zal moeten worden.

Ook die meening is op deze wijze gezegd moeilijk te verdedigen
daar, indien de abattoirbouw vooral verband houdt met het
aantal te slachten dieren, juist daarom ook de onkosten gemakkelijk

te vinden zullen zijn. Het is dus onnoodig dat subsidie-denkbeeld,
zij het ook eenigermate getemperd, door de bijvoeging „waar
dit noodig is", uit te spreken, omdat subsidie in den regel niet
noodig zal zijn. Op die wijze wordt zonder noodzaak het ver-
moeden gewekt dat de wettelijke regeling der vleeschkeuring
belangrijke kosten voor dat doel zal medebrengen.

Maar bovendien is het verkeerd het denkbeeld der wettelijke
regeling der vleeschkeuring te verwateren, door er de verplichting
van abattoir-bouw aan te verbinden. De bedoeling is een uniforme
regeling der vleeschkeuring over het geheele land te krijgen, en
de wet moet waarborgen, dat deze in alle gemeenten van ons
land behoorlijk tot stand komt. Dan is echter een gebiedend voor-
schrijven van abattoirs voor bepaalde gemeenten niet noodig
en zelfs irrationeel. Irrationeel omdat daarmede gezegd zou zijn.
dat eigenlijk zonder abattoirs de zaak niet te regelen zou zijn
waarmede tevens wordt gezegd, dat, om op het denkbeeld van
den heer Van Nispen tot Sevenaer en zijn deskundigen in te
gaan, de regeling in plaatsen beneden ioooo inwoners steeds te
wensehen zal overlaten. Tot dergelijke conclusies mag een wettelijke
regeling niet voeren. En het beginsel der regeling moet dan öok
dit zijn, dat zij voorschriften bevat omtrent de inrichting en de
uitvoering van en het toezicht op de keuring in het geheele land,
zoodanig dat alle ingezetenen, die vleesch gebruiken, uit een
hygiënisch oogpunt gewaarborgd zijn. Verder dient men niet
te gaan, en de slachthuizen kan men laten rusten, nu afgezien
van het wegnemen van eventueele wettelijke bezwaren, die nu
nog de stichting belemmeren.

Dat vele gemeenten, door de Wet verplicht de vleeschkeuring
in overeenstemming met de bepalingen der wet te regelen, van
zelf tot de stichting van een abattoir zullen overgaan, als gevende
de meest gemakkelijke en goedkoope oplossing, spreekt wel van
zelf.

De heer Van Nispen tot Sevenaer wees er terecht op dat.
door de wettelijke regeling der vleeschkeuring het bedrijf van
de slagers, dat nu bedreigd wordt, en de volksgezondheid gebaat
zouden zijn. Het maakt alweder een eenigszins vreemden indruk,
dat hier de volksgezondheid in de laatste plaats wordt genoemd;
doch dit kan wel niet zoo bedoeld zijn. En verder zeide de af-
gevaardigde woordelijk: „In September 1907 is bij de opening
van de Staten-Generaal een wetsontwerp op de Rijkskeuring
toegezegd en in het Voorloopig Verslag voor 1909 is alweer aan-

Bij de aanhangige begrooting wordt in de Memorie van Antwoord
een duidelijk woord gesproken, een woord, dat iets belooft, zij
het dan ook alleen in de verte. Daar wordt in zeer omzichtige
woorden het volgende gezegd (en dan citeert de afgevaardigde
het ook door ons aangehaalde antwoord van den Minister)."

De afgevaardigde vond daarin aanleiding om den Minister
twee vragen te stellen: „In de eerste plaats, of hij eenige inlichting
kan geven, wanneer dat bedoelde wetsontwerp zou kunnen in-
komen; en ten tweede, of, indien dat niet spoedig geschiedt, hij
pogingen wil aanwenden bij den heer Minister van Binnenlandsche
Zaken, en zich zelf verder bereid wil verklaren er toe mede te
werken, te zorgen, dat het bedoelde wetsontwerp niet lang op
zich laat wachten, want er zijn groote belangen bij betrokken."

De Minister van Landbouw heeft op die vragen geantwoord.
En juist in dat antwoord wordt een reden, of de reden, genoemd,
waarom het voor de hand ligt het Departement van Binnen-
landsche Zaken met de definitieve regeling te belasten, zij het
met medewerking van het Departement van Landbouw, de reden,
waarop ik vroeger zinspeelde. De Minister van Landbouw ant-
woordde als volgt:

,,Ik kan den geachten afgevaardigde de verzekering geven,
dat wat ik zou kunnen noemen de Freizügigkeit van het vleesch
een landbouw-, een nijverheids- en een handelsbelang is, zonder
eenigen twijfel, maar bij het onderzoek van de zaak is gebleken,
dat bij de regeling van de Rijkskeuring een zóó gewichtige plaats
moet worden ingeruimd aan de bemoeiingen van de gemeente-
besturen, dat het voor de hand ligt het Departement van Binnen-
landsche Zaken met de definitieve regeling te belasten, zij het
met medewerking van mijn Departement. Dit heeft eenige ver-
traging gegeven, maar ik vertrouw op het oogenblik, dat aan
eerstgenoemd Departement de zaak ter hand genomen wordt.
Het is niet goed, dat door de verschillende scheidsmuren, die
door de gemeentelijke keuren zijn opgeworpen, een geregelde
omloop van het vleesch als handelsartikel wordt belet en ik ver-
trouw, dat door een Rijkskeuring inderdaad in deze zal kunnen
worden voorzien."

Hieruit is dus af te leiden, dat de bemoeiingen der gemeente-
besturen bij de regeling der vleeschkeuring door de Wet zoo gewichtig

worden geacht, dat daarom en om geen andere reden, gemeend is
het initiatief der regeling allereerst door het Departement van Binnen-
landsche Zaken te doen nemen.

Dat is dus de eenige reden. Niet dus omdat slechts het Depar-
tement van Binnenlandsche Zaken hygiënische belangen behartigt
en het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel
daarvan zich niets heeft aan te trekken. Integendeel. Ook de
zorg voor hygiënische belangen behoort tot de bemoeiingen van
het laatstbedoelde departement, en het is daarom jammer, dat
de Minister aan zijn antwoord niet ongeveer het volgende heeft
kunnen toevoegen: „alhoewel het begrijpelijk is dat verschillende
gemeenten, in het belang van de gezondheid van haar ingezetenen
en bij het ontbreken van een rijksregeling zelf maatregelen hebben
genomen om de ingezetenen tegen het gebruik van ondeugdelijk
vleesch te beschermen, en dus ook strenge maatregelen nemen
tegen den invoer van vleesch, hetwelk niet aan de waarborgen
van een deugdelijk handelsartikel voldoet." De gemeenten die
in dit opzicht zijn voorgegaan verdienen waardeering en kunnen
verder maar niet alles aannemen wat men als deugdelijke handels-
waar meent te krinnen aanduiden!

Uit dit antwoord van den Minister blijkt dus allerminst, dat
men de zaak, als zijnde een regeling van hygiënischen aard, in
de allereerste plaats aan Binnenlandsche Zaken heeft overgegeven.

Dat standpunt zou dan ook met het oog op het feit, dat alle
veterinaire aangelegenheden, waaronder er vele zijn van hygiëni-
schen aard, zoomede de opleiding der veeartsen, bij het Depar-
tement van Landbouw, Nijverheid en Handel, en meer speciaal
bij de afdeeling Landbouw zijn ondergebracht, moeilijk te ver-
dedigen zijn.

Krachtens dit feit worden door het bedoelde Ministerie niet
alleen landbouwbelangen, voor zoover zij door de veeartsenij-
kundige wetenschap worden gediend, maar ook hygiënische en
andere die mede op deze wetenschap steunen, behartigd. Dit is
ook wel daarom begrijpelijk, omdat de veeartsenijkundige weten-
schap alles behalve een wetenschap is die uitsluitend den landbouw
heeft te dienen, welke laatste opvatting de veeartsen in hun eigen
belang al evenmin zouden kunnen aanvaarden als dat deel der
maatschappij, hetwelk, buiten den landbouw staande, van de
veeartsenijkundige wetenschap afhankelijk is. We mogen dus
voor en na aannemen, dat de belangen der veterinaire hygiëne
bij het Ministerie van Landbouw veilig zijn, en dat als gevolg

daarvan ook inderdaad bij de wettelijke regeling der vleesch-
keuring in Nederland zal rekening gehouden worden met het-
geen de veeartsenij kundige wetenschap in deze positiefs heeft
opgeleverd, de eenige wetenschap die zich tot heden met het
hygiënische onderwerp vleeschkeuring stelselmatig en in breeden
zin heeft bezig gehouden, en mede de eenige wetenschap die op dat
gebied op schitterende resultaten kan wijzen. Dat spoedig die
resultaten ook in Nederland, krachtens een bijzondere wettelijke
regeling, practische toepassing mogen vinden! Dat zou trouwens
ook in het buitenland worden gewaardeerd, met name in
het naburige Duitschland, waar de aangelegenheid bij de Wet
over het geheele rijk werd geregeld, en waar men maar al te zeer
geneigd is het ontbreken bij ons aan gebrek aan veterinaire kennis
en gebrek aan organisatie aan veterinaire aangelegenheden toe
te schrijven. Dat is ook een nadeel voor Nederland, grooter dan
men misschien denkt.

Nu in cle groote steden de asphaltbestrating en andere gladde
plaveisels meer en meer toepassing vinden, komt het veelvuldig
voor, dat. paarden uitglijden en vallen. Dieren, die niet gewend
zijn om op zulke straten te loopen, ondervinden den meesten
last, doch ook stalhouderspaarden, aan het plaveisel gewend, ziet
men telkens glijden. Eerst meende men dit dikwijls te moeten
toeschrijven aan onoplettendheid der koetsiers, die in de groote
winkelstraten te veel afgeleid zouden worden, doch later bleek
wel, dat het plaveisel de schuld had. De straal is door de zachte,
elastische gesteldheid van den hoorn een uitstekend wapen tegen
het uitglijden; bij gladde ijzers functionneert hij beter dan bij
kalkoenijzers, doch door de ijzerdikte komt hij ook zonder
kalkoenen dikwijls niet op den bodem, vooral als hij door slechte
hoefverpleging of veel besnijden hard, droog en klein is. Het
gebruik van kalkoenen, speciaal scherpe kalkoenen, zooals die
\'s winters steeds met succes tegen het uitglijden op gladde wegen
worden gebezigd, heeft vele bezwaren en zou ook de moderne

bestrating te veel doen lijden. Is de straat met een laag sneeuw
of ijs bedekt, dan raken de scherpe kalkoenen in den regel het
plaveisel niet; de gewone asphalt- of houtbestrating zou bij
voortdurend gebruik van scherp beslag zeker veel te spoedig
vernieuwd moeten worden.

In de groote steden van het buitenland, waar het asphalt-
straatoppervlak reeds geruimen tijd vrij uitgestrekt is, en waar
men dus het eerst de nadeelen leerde kennen, heeft men gezocht
naar middelen, welke het uitglijden tegengaan en toch de be-
strating niet aantasten. Men heeft allerlei inlegsels en zolen be-
proefd, welke voor andere doeleinden reeds geconstrueerd en in
den handel waren, en verder nieuwe methoden trachten te vinden,
om het euvel te voorkomen.

Sedert enkele jaren wordt velerlei beslag beproefd en in ver-
schillende groote plaatsen in het buitenland zag ik allerlei hulp-
middelen toepassen. Ik heb trachten na te gaan, wat de ervaring
daar reeds leerde en verder door hier met sommige methoden
proeven te nemen, willen uitmaken, wat voor ons het meest
aanbeveling verdient. Daar enkele hulpmiddelen nog slechts
kort en dan slechts bij wijze van proefneming in gebruik zijn,
is niet uitgesloten, dat een dezer, de bestaande nog weer ver-
dringen zal.

Nu bij ons te lande in verschillende steden de hoofdstraten
geasphalteerd zijn of ander modern plaveisel gelegd wordt, voelt
men ook daar behoefte aan een goed beslag, en reeds ziet men
enkele middelen toepassen, doch nog lang niet algemeen. Ik acht
het daarom niet ondienstig hier een overzicht te geven van wat
wel aangeraden en toegepast wordt en mede te deelen welke
methoden voor ons het meest bruikbaar zijn gebleken.

Men kan de hulpmiddelen om het uitglijden tegen te gaan
brengen tot vijf rubrieken:

I. Hoefijzers, zoodanig ondergelegd, dat de hoorn van den
hoef op den bodem komt.

I. Het ringzoolijzer van Charlier en de halvemaansijzers
van lafosse-père en Lafosse-Iïïs, die zeker een deel van straal,
verzenen en steunsels met den bodem in aanraking zouden doen
komen en zoo het uitglijden zouden tegengaan verdienen geen

aanbeveling; het eerste niet omdat het alle uitzetting onmogelijk
maakt, de andere niet omdat de verzenen te veel te lijden zouden
hebben op de vele straten welke nog met steenen geplaveid zijn.

Om toch een deel van de achterste hoefhelft op den bodem te
brengen, wordt nu een ijzer gebezigd met een gewonen buitentak
en een halven binnentak, welke zoodanig ingelaten en waarvoor
de hoef zoodanig besneden wordt, dat de binnenverzen even
hoog blijft als de buitenverzen met de dikte van het ijzer (hg. I).
Dan komt de binnenvelden op den bodem, wordt het doel bereikt
en heeft de achterste hoefhelft minder te lijden dan bij het halve-
maansijzer. Als bewijs, dat dit beslag wel doeltreffend is, moge
gelden, dat het reeds enkele jaren in gebruik is bij de Amster-
damsche brandweer. Dit beslag heeft voor, dat geen bijzondere
hulpmiddelen noodig zijn, doch vereischt een krachtige binnen-
verzen aan den hoef.

II. Reeds jaren geleden zijn hoefijzers met inlegsels van touw,
leer, vilt, gummi en kurk in den handel gebracht. Zeer veel toe-
passing hebben deze nooit gevonden, uitgezonderd de touwijzers,
welke in Berlijn en enkele andere groote Duitsche steden wel
gebezigd worden. Van verschillende dezer ijzers is de prijs te
hoog, terwijl aan alle, ook aan de touwijzers, het bezwaar verbonden
is, dat zij fabriekmatig vervaardigd moeten worden en dus alle
aan fabrieksijzers verbonden nadeelen bezitten.

De hier afgebeelde ijzers met inlegsels van touw (hg. 2 en 3),
vilt en touw (fig. 4), vilt (fig. 5), leer (fig. 6), kurk (fig. 7), gummi
(fig. 8 en 9) zijn geen van alle practisch. De touwinlegsels hebben,
al worden zij nog wel gebruikt, toch het bezwaar, dat zij spoedig
zoodanig afslijten en samengeperst worden, dat zij niet meer
onder het niveau van de ijzerranden uitsteken en dan geen doel
meer treffen. Om hieraan te gemoet te komen is door Dk. Moser,
hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Miinchen,
het gebruik van touw aangeraden, waarin dun staaldraad geslagen
is. Dit touw wordt gebruikt in het gewone touwijzer, doch heeft
bet voordeel, dat bij afslijting een aantal staaldraadjes door-
slijten, die dan iets ombuigen, onder de randen van het ijzer uit-
steken en een soort staalborstel vormen, welke het uitglijden
zeer tegengaat en de bestrating niet beschadigt. Het vorig jaar
te München zijnde, bleek mij, dat het daar veel wordt toe-
gepast en ik zag verschillende ijzers bij paarden afgenomen,
waaraan men zich kon overtuigen van de gunstige werking van
dit staaldraadtouw (fig. 10). Natuurlijk blijft het bezwaar van
het gebruik van fabrieksijzers bestaan.

III. Zolen als die van Downie en Hakris, van Sheather, de
Engelsche veerkrachtige hoefzolen, de leeren zolen metgummistraal,
de gesloten en open luchtzolen kunnen op het gladde plaveisel
wel dienst doen, doch zullen wegens den betrekkelijk hoogen prijs
nooit algemeen ingevoerd worden. Toch fabriceert de firma Topff
in Frankfort zolen met dikke gummi kussens speciaal tegen het
uitglijden (fig. n en 12) en heeft men de zool ,,Le Flamand",
eigenlijk een zool van Downie en Harris, met dikker gummi
kussen, gemaakt (fig. 13). Ook de prijs is voor deze een beletsel;
men bedenke wel dat zij niet alleen noodig zijn voor luxe paarden
of dieren met pijnlijke, zwakke of nauwe hoeven, doch voor alle
paarden. Ook het Fransche „Fer Robert" (fig. 14) en dergelijke
zolen, bestaande uit een gummibalk en gummirand vinden om
deze redenen weinig of geen toepassing.

De kort geleden in den handel gebrachte touwzool (fig. 15)
zal eerst wel doeltreffend zijn, doch spoedig zal het touw weer
afgesleten en samengeperst wezen, waardoor men weer het doel
mist.

In plaats van leeren en gummizolen, wordt ook een geïm-
pregneerde viltzool met vilt kussen aanbevolen. De zool wordt
evenals de vorige tusschen draagrand en ijzer bevestigd, het
viltkussen steekt onder het ijzer uit en moet dus het uitglijden
tegengaan. Het vilt zoodanig geprepareerd, dat het geen vocht
resorbeert en stevig is. Niettegenstaande de lichtheid van deze
zool een voordeel is, verdient zij toch geen aanbeveling omdat
zij niet voldoende duurzaam is en samengejierst wordt (fig. 16).

Om den te hoogen prijs der zolen heb ik gemeend eens een
proef te moeten nemen met uit oude automobielbanden ver-
vaardigde gummizolen. Het is u bekend, dat door den heer C. J.
Folmer, candidaat-veearts, in het Veterinair Studenten Maand-
blad een en ander is meegedeeld omtrent het maken en gebruiken
van uit oude autobanden vervaardigde zolen, welke reeds lang
door zijn vader te Haarlemmermeer worden toegepast.

Van een ouden band, die voor / 4 gekocht werd, konden 8 paar
zolen gemaakt worden, zoodat de prijs slechts ƒ 0.50 per paar
was. Het gummi en het canvas zijn innig verbonden, zoodat van
loslaten der verbinding, zooals dat bij vele in den handel voor-
komende zolen wel het geval is, geen sprake was. Terwijl Folmer
zolen maakt met het doel om de uitzetting van den hoef te be-
vorderen en daarom het gummi naar den straal keert en het canvas op
den bodem laat komen, was mijn doel gummikussens te maken, tegen
het uitglijden op gladde straten. Op nevensgaande afbeelding

(fig. 17) is te zien, dat een gummikussen te verkrijgen is, hetwelk
onder het hoefijzer uitsteekt. De ruimte tusschen canvas en zool
wordt opgevuld met in teer gedrenkte jute, terwijl de canvasrand
tusschen draagrand en ijzer komt te liggen en met de nagels wordt
gefixeerd.

Een paard, dat niet bijzonder stevig ter been was en blijkens
de sterke afslijting van de uiteinden der ijzertakken nogal op de
ballen liep, werd met deze zolen voor en achter beslagen. De
gang werd beter, het uitglijden veel minder, zoodat het doel werd
bereikt. Door de zool had een uitzetting van den hoef plaats,
welke zelfs zoover ging, dat hel achterste, nogal harde bovenste
deel van den straal iets inscheurde en pijnlijk werd, wat echter na
het insmeren met boorzalf spoedig verdween. Verder was, doordat
een laagje gummi op het canvas tusschen draagrand en ijzer was
blijven zitten, eenig samendrukken mogelijk, waardoor enkele
nagels loslieten of afbraken. Ik ben echter overtuigd, dat deze
nadeelen zeer goed te voorkomen zijn door het gummikussen
iets kleiner te nemen en wat minder onder het ijzer te doen uit-
steken en door zooveel mogelijk het gummi weg te nemen van
het canvas, dat tusschen ijzer en draagrand komt. De door mij
beproefde zolen lagen meer dan tien weken bij het paard onder,
en van afslijting was nog heel weinig merkbaar. Ik heb dan ook
de overtuiging gekregen, dat zulke uit oude autobanden ver-
vaardigde zolen voor ons doel zeer geschikt zijn.

IV. De bekende hoefbufïers van Hartmann zouden ook hier
dienst kunnen doen, doch de hooge prijs maakt een algemeen
gebruik bezwaailijk. Daarom is een zool van leer en touw in den
vorm van dezen hoefbuffer in den handel gebracht, terwijl deze,
behalve door de lipjes, tusschen de afhelling van het ijzer en de
hoornzooi wordt bevestigd door een verplaatsbaren balk, zooals
die vroeger door Hutchinson voor den gummi hoefbuffer is
aangegeven (fig. 18 en 19). Het touw zal weer niet voldoende
stevig blijken en ingedrukt worden, al kan men de zolen dan
ook op stal afnemen.

Men heeft reeds lang uitgezien naar goedkooper en deugdelijker
materiaal voor verwisselbare zolen en had reeds eenige ervaring
opgedaan bij het zoeken naar middelen om het inballen van de
sneeuw tegen te gaan en werkelijk zijn enkele daarvoor aange-
geven zolen voor ons doel practisch bruikbaar. Dat de voor het
inballen gebruikte matjes van stroo of kokosvezelen en zooltjes
van vilt niet bruikbaar zijn voor ons doel, spreekt van zelf, omdat
zij spoedig slijten, samendrukken en veel vocht resorbeeren.

Bruikbaar zijn vooral de zolen van kurk, omdat zij doeltreffend,
goedkoop en gemakkelijk toe te passen zijn (fig. 20 en 21). De
kurkzolen worden door den smid zelf uit een kurkplaat gesneden
naar den vorm van hoef en ijzer. De bovenvlakte wordt meer of
minder hol genomen naar de uitholling van de zool, terwijl voor
den straal een verdieping wordt gemaakt overeenkomstig de grootte.
De zool maakt men zoo dik, dat zij een eindje onder het ijzer uit-
steekt, waarbij bedacht moet worden, dat de kurk door het zware
gewicht wel wat wordt samengedrukt.

Wil men een aldus gesneden zool onderleggen, dan wordt het
paard beslagen met een gewoon ijzer, waarvan de takken iets
verlengd en wat naar binnen gebogen zijn. De kurkzool wordt
in kokend water gelegd, taai en kneedbaar, zoodat zij met de
hand iets samengedrukt en aldus in het ijzer kan worden geplaatst.
Voor dit samendrukken wordt wel een speciale tang aangeraden,
doch deze is onnoodig. De kurkzool blijft vast zitten tusschen
den binnenrand van het ijzer en zit zelfs heel vast als zij weer
is uitgedroogd, wat zeer spoedig het geval is. De buitenrand van
de zool, welke onder het ijzer uitsteekt, wordt met de rasp rond
bijgewerkt, daar de kurk anders door aanstooten en afbrokkelen
zou verloren gaan. Nooit moet verzuimd worden, dat men vóór
het aanbrengen der zool cle ondervlakte van den hoef goed reinigt
en met bruine teer insmeert, daar anders rotting van den hoorn
ontstaat. Zulke kurkzolen, goed aangebracht, voldoen uitstekend,
wat mij ook door proefneming is gebleken, en zeker verdienen
zij een meer algemeen gebruik. Zij vinden langzamerhand ook
ten onzent ingang, zoo worden bijvoorbeeld de paarden van
H. M. de Koningin van zulke kurkzolen voorzien in den tijd,
dat het hof verblijf houdt te Amsterdam.

Guttapercha wordt voor vulling van de zoolholte wel gebezigd,
vooral tegen inballen van sneeuw, doch ook tegen het uitglijden
op gladde straten. Uit een guttapercha plaat snijdt de smid een
zool, welke eenigszins in vorm met de te vullen ruimte overeen-
komt, dan wordt deze in warm water geweekt en tusschen de
ijzertakken ingedrukt. De weeke guttapercha kleeft aan hoorn
en ijzer, vult ook de ruimte tusschen afhelling en zool op en krijgt
daardoor een goede bevestiging. Men kan naar verkiezing, naar
gelang de straal meer of minder ontwikkeld is, deze vrijlaten of
bedekken. Men droge het week gemaakte gummi flink af, opdat
het goed aan hoorn en ijzer kleeft en zorge dat de grond nat is,
opdat de nog niet hard geworden zool bij het neerzetten van den

voet niet aan den bodem vastkleeft. Met koud water kan men
de guttapercha natuurlijk spoedig hard maken. Een goed reinigen
van den hoef moet aan het inbrengen der guttapercha voorafgaan,
terwijl men ook de ijzertakken meestal verlengt en de einden
naar binnen ombuigt (fig. 22 en 23).

In plaats van guttapercha kan men van hoeflederkit en zelfs
van kunsthoorn gebruik maken. Zulke zolen zijn duurder dan
kurkzolen en daarom alleen reeds minder aan te bevelen.

Voor dergelijke zolen is later in den handel gebracht kurkkit,
een mengsel van hoeflederkit en stukjes kurk, en dit wordt reeds
veel gebruikt. De prijs per K.G. is goedkooper dan van de daar-
even genoemde stoffen, terwijl het quantum veel grooter is en
dus uit i K.G. veel meer zolen kunnen worden gemaakt. Deze
kurkkit met de bij guttapercha reeds genoemde voorzorgen toe-
gepast, geeft goede resultaten, is niet duur, gemakkelijk aan te
wenden en gaat het glijden uitstekend tegen (fig. 24 en 25). Ik
kan deze kurkkit voor ons doel wel aanbevelen.

V. Als vaste balken zouden toegepast kunnen worden de
vooral door Fransche fabrikanten in den handel gebrachte gummi
straal- of verzenkussens bijvoorbeeld de ,,Fourchette artificielle"
van La Combe (fig. 26), de „Talonette" van Deitz (fig. 27), het
guttapercha kussen van Philips en Neer (fig. 28), welke met
het ijzer aan den hoef bevestigd worden en een gummibalk vormen,
die het uitglijden kan tegengaan. Deels komen zij te weinig op den
bodem, deels zijn zij te duur, waarom zij weinig gebruikt worden.

De militaire hoefsmid Van Angeren construeerde een gummi-
balk, welke, deels in het ijzer ingelaten, met het ijzer wordt onder-
gelegd. Het gummi steekt niet onder het ijzer uit en zal clus be-
trekkelijk weinig helpen (fig. 28).

Nog op een andere wijze heeft men zich trachten te helpen,
namelijk door een verwisselbare balk aan te brengen, die veel
wrijving op den bodem veroorzaakt. Te München zag ik behalve
het gebruik van staaldraadtouw, ook de zoogenaamde „staal-
borstels" toepassen. In de ijzertakken wordt bij wijze van een
balk in een daarvoor aangebrachte uitsnijding een houten balkje
geschoven, waarop een borstel van naast elkaar geplaatste dunne
staalplaatjes is aangebracht. De naam „staalborstel" is zeer juist,
het verschil met staalborstels, zooals wij die voor ander gebruik
kennen, is, dat de plaatjes vast op de houten plaat zijn aange-
bracht. De borstel steekt iets onder her ijzer uit, geeft zeer veel
wrijving op den grond, en gaat het uitglijden op asphalt en
dergelijk plaveisel tegen. Veel goeds werd van deze staalborstels

verteld, ik ben er echter niet in geslaagd er enkele te krijgen,
zoodat ik geen proef heb kunnen nemen, en dus van geschiktheid
in de practijk nog niets kan zeggen (fig. 30).

Hiermede heb ik een overzicht gegeven van wat al in toepassing
is en wordt gebracht om het uitglijden op gladde plaveisels tegen
te gaan. Het doet mij genoegen, dat ik onder het vele dat aan-
geraden is, toch enkele middelen kan aanwijzen, welke zeer goed
bruikbaar zijn.

Het maakt een groot verschil of de veehouderij beoefend wordt
ten platte lande dan wel om de groote steden.

In het eerste geval wordt de mdk op de hoeve of in een naburige
fabriek verwerkt; men is door contracten niet gebonden om een
bepaald aantal liters te verwerken of af te leveren. Naar willekeur
bestemt de boer een bepaalde hoeveelheid melk voor zijn aanfok
en, hoogst loonend als dit in de laatste jaren was, maakt hij
dezen (den aanfok) groot genoeg om niet alleen zijn eigen vee-
stapel aan te vullen, doch ook nog om het surplus in de maanden
October of November in elk geval vóór den staltijd, van de hand
te doen. De veekoopman komt dus bij hem niet om te verkoopen,
maar om te koopen.

Geheel anders is het in het tweede geval. Hier brengt het
beroep mede om de stad van melk te voorzien, \'s Morgens en
\'s avonds ziet men de melkwagens rijden; geen liter, dan alleen
die voor eigen gebruik, wordt er tehuis gehouden; men bindt
zich door scherp begrensde contracten om een bepaalde hoeveel-
heid melk aan zijn afnemer te leveren en heeft men soms „over-
melk" dan brengt deze ook haar prijs op. Hier is dus geen sprake
van aanfok, en moet de veestapel door geregclden aankoop op
het vereischte getal gehouden worden. Hiei treedt dus de veekoop-
man als „verkooper" op. De handel in „versche" koeien (laat

ik nu Amsterdam maar noemen) is daardoor het geheele jaar
door vrij aanzienlijk, en deze dieren worden in den regel, behalve
uit Overijssel, uit het Noorden van ons lancl betrokken, hetzij
dat zij bij de veehouders aan huis of dat zij op de verschillende
markten aldaar worden opgekocht.

Werd nu al dit vee alleen op de markt te Amsterdam ver-
handeld, dan kon het in gevreesde tijden behoorlijk geïnspecteerd
worden, maar dit is het geval niet. Het te verkoopen vee wordt
van af het spoor of van af de stoomboot naar huis gebracht, in
den regel op vaste dagen (vrijdagnacht of zaterdagmorgen vroeg)
en eenige uren later komen de boeren op de stallen van de vee-
handelaars reeds hun keuze doen.

Merkt nu het scherpziend oog van den veekoopman eenig
verdacht verschijnsel aan de een of andere koe, dan is de ver-
zoeking voor hem sterk genoeg om geen aangifte te doen, want
in dit geval loopt hij gevaar dat zijn geheele aanvoer verdacht
verklaard wordt; van verkooj) is dan geen sprake meer en wie
zal zijn schade begrooten, wanneer hij zijn duur gekochte koeien
niet meer als „versch" in de eerste dagen kan verkoopen?

Intusschen is zijn erf en zijn stal een bron van besmetting en
de kooplustige boeren dragen de smetstof mede naar hun eigen
hoeven. Het staat voor mij vast, dat het onverwachte optreden
van mond- en klauwzeer om Amsterdam, haar beginpunt hierin
heeft gevonden en dus zou men de waarschuwing ,,boer laat
geen koopman in je stal" moeten omdraaien en zeggen „boer
ga niet in den stal van den koopman, maar koop alleen op cle
markt." Zeer zeker zou het een doeltreffende maatregel zijn
wanneer, zoodra ergens in ons land de ziekte uitbreekt, vanwege
het veeartsenijkundig staatstoezicht een geregelde inspectie met
registratie van het aanwezige en aangevoerde vee in zulke koop-
mansstallen kon geschieden.

Het hoofdbestuur heeft de eer, ter voldoening aan artikel 39
van het huishoudelijk reglement, in deze en volgende afleveringen
de verslagen over het jaar 1910 van de verschillende bijzondere
afdeelingen, successievelijk ter kennis der leden te brengen.

Het hoofdbestuur:
Dr. H. Markus, Voorzitter;
H. J. C. van Lent, i^ste Secretaris.

verslag omtrent de werkzaamheden en den
toestand der afdeeling zuid- holland over
het jaar I9IO.

Het aantal leden bedroeg op 31 December 1910, 25, waarvan
de heeren Dr. P. Vermaat, J. J. Hendrikse en H. L. Ellerman
Lz. de functiën resp. van voorzitter, penningmeester en secretaris
waarnamen.

Er werden 3 vergaderingen gehouden te Rotterdam, in de
tweede waarvan de heer W. J. Paimans de leden vergastte op
een voordracht, tot onderwerp dragende: ,,De veearts in de
praktijk op het platteland."

In een goed gestyleerde, aangename rede deed spreker duidelijk
uitkomen, dat aan den veearts op het platte land zware eischen
worden gesteld, doch gewoonlijk goede vruchten dragen, waarom
hij met een gerust geweten de jonge veeartsen durft aanraden
zich op het platte land te vestigen.

Uit de daarop gevolgde discussie bleek dat deze voordracht
met veel belangstelling was gevolgd en de heer Paimans een
nuttig werk had verricht. De woorden van hulde en dank door
den voorzitter aan ZEd. gebracht, waren dan ook ten volle
verdiend.

Deze vergadering werd met een gemeenschappelijken maaltijd
besloten, waaraan groote gezelligheid en eensgezindheid heerschte.

Over het algemeen werden de vergaderingen vrij goed bezocht
en liet de collegiale geest, soms bij ernstig verschil van meening.
niet te wenschen over.

stal met paarden; Th. G. van Rijssel en W. K. van de Stolpe:
Miltvuurgevallen vermoedelijk als gevolg van het voederen van
buitenlandsch graan; Jan C. Colder: Twee typische gevallen van
kalf ziekte bij 6 maanden drachtige dieren. Herstel na behandeling
volgens Schmidt; Dr. S. J. M. Mogendorff: Waargenomen ver-
andering in de enzymen van de melk van aan kalfziekte lijdende
koeien; M. C. van der Poel: Pleuritis bij een paard; J. M.
Kerkhoven: Behandeling van paarden met spierrheumatisme; en
W. F. Altevogt: De inrichting van het veeartsenij kundig Staats-
toezicht.

B. J. Aalbers, Rijsoord; H. van Aken, \'s Gravenhage. W. F.
Altevogt, Klaaswaal; D. de Bruin, Strijen; M. C. van Buuren,
Zuidland; Jan C. Colder, Gorinchem; H. L. Ellerman Lz.,
Dordrecht, Secretaris; C. Fauel, Rotterdam, M. Frankenhuis,
Sliedrecht; P. A. Goedhart, Meerkerk; C. de Graaf, Dirksland;
A. J. van Hemert, Sommelsdijk; J. J. Hendrikse, Groot Ammeis,
Penningmeester; J. M. Kerkhoven, Rotterdam; E. A. Kok,
Rotterdam; J. Laay, Rijsoord; Dr. S. J. M. Mogendorff, Schoon-
hoven; M. C. van der Poel, Nieuwenhoorn; H. Poot, \'s Graven-
hage; Th. G. van Rijssel, Dordrecht; P. Stehouwer, Dubbeldam;
W. K. van de Stolpe, Rotterdam; P. Teljer, Ned. Oost Indië;
Dr. P. Vermaat, Oud Beijerland, Voorzitter; Joh. A. Vreeswijk,
Oude Tonge.

VERSLAG omtrent de werkzaamheden en den toestand
der afdef.ling Utrecht gedurende het jaar 1910.

De afdeeling telde in het jaar 1910, 45 leden, n.1. 43 gewone
en 2 buitengewone leden.

In de vacature van onder-voorzitter, ontstaan door de be-
noeming van den heer Anker tot voorzitter, werd voorzien door
de verkiezing van den heer Wester; de secretaris, de heer Rab,
werd als zoodanig vervangen door den heer Schornagel.

Als afgevaardigde en plaatsvervangend afgevaardigde naar
de Algemeene Vergadering werden gekozen de heeren Picard
en Vermeulen; tot gedelegeerde en diens plaatsvervanger naar
ev. bijzondere vergaderingen, volgens art. 19 der statuten, de
heeren Picard en Rab.

De inkomsten bedroegen in het afgeloopen jaar ƒ 512.84*, de
uitgaven / 424.34, zoodat op 1 Januari 1911 een batig saldo in
kas was van ƒ 88.50⁵. In verband met dezen gunstigen financieelen
toestand werd besloten de contributie voor het jaar 1911 vast
te stellen op ƒ 10.—.

Er werden gehouden 1 buitengewone en 3 gewone vergaderingen.
De buitengewone vergadering was belegd ter bespreking van het
eindrapport der commissie inzake koopvernietigende gebreken
en het rapport van de minderheid dier commissie. De meerder-
heid der vergadering sprak zich uit voor de conclusies neergelegd
in het rapport van de minderheid der commissie.

In de gewone vergaderingen werden, naast de behandeling
van huishoudelijke zaken, een aantal interessante mededeelingen
gedaan. Achtereenvolgens werden de volgende onderwerpen be-
sproken, gedeeltelijk toegelicht door fraaie preparaten.

Door Dr. Markus: cysticercoss bij het varken; filaria immitis
bij den hond in Nederland; streifige Degeneration van de hartspier
bij den hond; kwade droes bij het paard. Door Prof. de Jong:
een geval van draaiziekte bij het schaap. Door den heer Kroon:
verschillende nieuwere hoefijzers. De heer Boer bepleitte de wen-
schelijkheid van officieele mededeeling aan veeartsen van gevallen
van besmettelijke veeziekten. Prof. de Jong deelde gevallen mede
van epitheliale nieuwvormingen op het peritoneum van een vei kalf
en het voorkomen van sarcosporidiën in de hartspier van een rund.
De heer Wester demonstreerde een hersentumor (cholesteatoom)
bij een paard en Dr. Rab deed mededeeling van eigenaardige
reacties op tuberculine bij runderen.

A. J. Abspoel Wzn., Ede; H. Anker, Oudewater, Voorzitter;
R. A. Barmen \'t Loo, Barneveld; E. H. Berch Gravenhorst,
Leerdam; J. Boer, Wijk bij Duurstede; M. ten Broek, Tiel;
J. Crans, Dieren; G. Daams, Baarn; H. den Daas, Druten;
Dr. M. C. Dekhuyzen, Utrecht; W. van Doorn, Harmeien;
C. Eykman, IJsselstein; D. F. van Esveld, Utrecht; J.Harp,
Veenendaal; J. J. F. Hartman, Loenen a/d Vecht, W. H. van
Haselen, Amersfoort; J. H. Hartog, Kuilenburg; G. J. Hoogland,
Utrecht; H. J. M. Hoogland, Utrecht; Prof. Dr. D. A. de
Jong Jzn., Leiden; J. van Klaveren, Utrecht; H. M. Kroon,
Utrecht; S. Knöps, Sommelsdijk; A. van Leeuwen, Utrecht;

H. J. C. van Lent, Tiel; Dr. H. Markus, Utrecht; D. A. Oskam,
Oudewater; Dr. J. D. van der Plaats, Utrecht; R. A. Plemper
van Balen, Utrecht; Dr. J. H. Picard, Driebergen; Dr. C. J. Rab,
Oosterbeek, A. de Ruiter, Mijdrecht; W. C. Schimmel, Utrecht.
H. Schornagel, Utrecht, Secretaris-, J. P. van der Slooten,
Utrecht; J. B. F. Solkes, Hilversum; H. J. H. Stempel, Utrecht,
Penningmeester-, G. C. Verkaik, Woerden; Dr. H. A. Vermeulen,
Utrecht; J. de Vries, Zalt-Bommel; G. G. J. Westholz, Rotter-
dam; J. J. Wester, Utrecht, Ondervoorzitter.

E. Faber, Deventer; Prof. Dr. H. J. Hamburger, Groningen;
Dr. B. Sjollema, Utrecht.

Herziening der Wet op de paardenfokkerij 1901. Bij Koninklijke Boodschap van
27 Maart 1911 is het navolgende ontwerp van wet aan de Tweede Kamer
der Staten-Generaal aangeboden.

W\'ij W I I. H E L M I N A, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat de bij de toepassing van de Wet
op de paardenfokkerij 1901 opgedane ervaring heeft aangetoond, dat de in die
wet vervatte voorschriften wijziging en aanvulling behoeven;

Zoo is het, dat Wij, den Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der
Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en
verstaan bij deze:

In de Wet op de paardenfokkerij 1901 worden de volgende aanvullingen en
wijzigingen aangebracht:

Het is verboden tot dekking van merriën, hengsten te gebruiken, die niet volgens
de voorschriften dezer wet zijn goedgekeurd voor de provincie, waarin de dekking
plaats heeft.

Het in liet vorige artikel bepaalde is niet van toepassing, indien tijdens de dekking
en de twee daaraan voorafgaande maanden de eigenaar van de merrie vol en
onvoorwaardelijk eigenaar of met niet meer dan één persoon of met een of meèr
personen, behoorende tot één gezin, mede-eigenaar was van den hengst.

Het is verboden een afgekeurden hengst of een ongekeurden hengst, die tot de
laatst gehouden provinciale keuring had kunnen worden toegelaten, te houden
op een erf, waar een goedgekeurde hengt tegen betaling beschikbaar is voor dekking.

In bijzondere gevallen kan door Onzen Minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel ontheffing worden verleend van de in het vorige lid vervatte verbods-
bepaling.

Door erf in den zin van artikel ib wordt verstaan de aanhoorigheid van eene
woning, alsmede een van de omgeving kennelijk afgescheiden, niet openbaar terrein.

De eigenaar of houder van een goedgekeurden hengst, welke tot dekking is
gebruikt, geeft aan den eigenaar of houder van de merrie, nadat déze heeft afge-
slagen of gebleken is drachtig te zijn, een volgens een door Onzen Minister van
Landbouw, Nijverheid en Handel vast te stellen model ingevuld dekbewijs af.

De eigenaar of houder van eene merrie, welke een veulen heeft geworpen, is,
zoolang het veulen niet is gespeend, verplicht, om op vordering onmiddellijk een
dekbewijs, als bedoeld in het vorige artikel, te vertoonen aan de in artikel 27
bedoelde ambtenaren.

Het in het vorige artikel bepaalde is niet van toepassing, indien de eigenaar
van de merrie vol en onvoorwaardelijk eigenaar of met niet meer dan één persoon
of met een of meer personen, behoorende tot één gezin, mede-eigenaar is of .tijdens
de dekking en de twee daaraan voorafgaande maanden geweest is van een hengst
van twee jaar of ouder.

In het vijfde lid van artikel 2 worden achter de woorden „plaatsvervangende
leden" ingevoegd de woorden „ , bij wier benoeming rekening wordt gehouden met
hunne kennis van de in de provincie voorkomende paardenrassen".

In het vierde lid van artikel 4 worden de woorden „der, door den voorzitter
aan te wijzen, leden of plaatsvervangende leden" vervangen door de woorden
„door den voorzitter aan te wijzen lid, plaatsvervangend lid of ander deskundig
persoon".

In het tweede lid van artikel 5 wordt het woord „en" vervangen door eene komma
en worden achter de woorden „plaatsvervangende leden" ingevoegd de woorden
„en de plaatsvervangende secretaris van de algemeene keuringscommissie".

In het vierde lid van artikel 6 worden de woorden „De voorjaarskeuringen
hebben" vervangen door de woorden „In den regel hebben de voorjaarskeuringen".

afstamming, overervende eigenschappen, karaktereigenschappen en verrichtingen
van de hengsten";

In het eerste lid van artikel 10 worden de woorden „volledige beschrijving"
veranderd in „lijst"; wordt het woord „opgave" veranderd in „vollledige be-
schrijving"; worden de woorden: „ , en van de" vervangen door de woorden „ ; van
de afgekeurde worden in dat rapport de" en wordt achter het woord „geleid"
ingevoegd het woord „ , vermeld".

In het tweede lid van artikel 10 worden de woorden „1 Februari" veranderd in
„15 April"; wordt het woord „kalenderjaar" veranderd in „jaar" en worden achter
het woord „Staten" gevoegd de woorden „en provinciale regelingscommissiën".

In artikel 11 sub d worden de woorden „wien, wanneer en in welke rangorde"
vervangen door de woorden „wien en wanneer".

In het eerste lid van artikel 12 wordt het cijfer „75 ooo"veranderd in „90000".

In het tweede lid van artikel 12 worden achter het woord „geschiedt" inge-
voegd de woorden „ , na toekenning van een vast bedrag van f 1500.— voor iedere
provincie".

a. in het eerste lid de woorden ,,, aanhoudingsbijdragen en bijdragen in verliezen
bij verkoop van in het binnen- of buitenland aangekochte hengsten, merriën en
merrieveulens" vervangen door de woorden „en aanhoudingsbijdragen, tot be-
strijding der kosten van paardententoonstellingen, waarop mededinging voor
paarden uit de verschillende provinciën is opengesteld, en voor aankoop van fok-
dieren";

b. in het tweede lid de woorden „De regelen voor die toekenning" vervangen
door de woorden „De regelen voor het gebruik der Rijkssubsidiën".

a. In het tweede lid de woorden „wat die van 3 jaar of ouder betreft, ingeschre-
ven zijn in één der hier te lande bestaande openbare paardenstamboeken", ver-
vangen door de woorden „aan welke in den regel de eisch zal worden gesteld,
dat zij niet lijden aan stillen kolder en gebreken van oogen, ademhalingswerktuigen
en geslachtsdeelen";

b. in het derde lid de woorden „behooren de overige paarden te zijn vrij be-
vonden van erfelijke gebreken en moeten de veulens blijken af te stammen van
een hengst, die overeenkomstig de bepalingen van deze wet is goedgekeurd"
vervangen door de woorden „terwijl alle paarden van 3 jaar of ouder moeten zijn
ingeschreven in een van de hier te lande bestaande openbare paardenstamboeken,
welke door de betrokken provinciale regelingscommissie daarvoor worden aan-
gewezen."

„Om voor toekenning van premiën en bijdragen in aanmerking te komen, be-
hooren veulens en een- en tweejarige paarden, voor zoover zij hier te lande zijn
gefokt, af te stammen van een hengst, die overeenkomstig de voorschriften dezer
wet is goedgekeurd".

In iedere provincie wordt door Gedeputeerde Staten, de in de betrokken pro-
vincie gevestigde openbare paardenstamboeken of afdeelingen daarvan gehoord,
eene provinciale regelingscommissie voor de paardenfokkerij benoemd.

De leden van eene provinciale regelingscommissie kunnen door Gedeputeerde
Staten worden geschorst en ontslagen.

Om de drie jaren treedt de helft van de leden van eene provinciale regelings-
commissie af, volgens een door Gedeputeerde Staten opgemaakten rooster.

Die ter vervulling van eene tusschentijds opengevallen plaats is benoemd,
treedt af op het tijdstip, waarop degeen, in wiens plaats hij is benoemd, zou moeten
aftreden.

Aan eene provinciale regelingscommissie kan, op haar verzoek, door Gedepu-
teerde Staten, die in dat geval eene aanbeveling van twee personen, door de com-
missie in te dienen, ontvangen, een secretaris worden toegevoegd.

Aan den secretaris van eene provinciale regelingscommissie kan, Gedeputeerde
Staten gehoord, door Ons eene jaarlijksche belooning worden toegekend.

In artikel 16 worden de woorden „voor premiën en bijdragen bestemd" vervangen
door de woorden „bestemd voor premiën, onderhoudsbijdragen en aanhoudings-
bijdragen, tot bestrijding der kosten van paardententoonstellingen, waarop mede-
dinging voor paarden uit de verschillende provinciën is opengesteld, en voor
aankoop van fokdieren".

„Door Onzen Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel worden voor-
schriften gegeven betreffende het in het vorige lid bedoelde beheer".

In artikel 20 worden sub a de woorden „voor de premiën en bijdragen" ver-
vangen door de woorden „bestemd voor premiën, onderhoudsbijdragen en aan-
houdingsbijdragen, tot bestrijding der kosten van paardenten toonstellingen,
waarop mededinging voor paarden uit de verschillende provinciën is opengesteld,
en voor aankoop van fokdieren".

De provinciale regelingscommissiën brengen gezamenlijk jaarlijks vóór 1 Mei
aan Onzen Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel een beredeneerd verslag
uit omtrent den toestand van de paardenfokkerij in het afgeloopen jaar.

Het in het vorige lid bedoelde verslag wordt in eene vergadering van afgevaar-
digden van de provinciale regelingscommissiën vastgesteld.

In artikel 23 wordt sub a het cijfer 100 veranderd in 300; sub b, c en d het cijfer
50 veranderd in 100 en sub d de woorden „artikel 1 vierde lid" vervangen door
de woorden „artikel 1 b".

Aan artikel 23 worden twee litterae toegevoegd, luidende: ,,e. f 50.— overtreding
van artikel ld; f 100.—• overtreding van artikel ie".

Met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren wordt gestraft hij, die een merk,
als bedoeld in artikel 9, valschelijk plaatst of een echt vervalscht, met het oog-
merk om den hengst, waarop het is geplaatst, te gebruiken of door andere te doen
gebruiken, alsof het merk echt en onvervalscht was.

Met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren wordt gestraft hij, die een dek-
bewijs valschelijk opmaakt of vervalscht, met het oogmerk om het als echt en on-
vervalscht te gebruiken of door anderen te doen gebruiken.

In artikel 25 worden de woorden „Wordt gestraft met geldboete van ten hoogste
f io.-—" vervangen door de woorden „Met geldboete van ten hoogste twintig gulden
wordt gestraft".

De in artikel 23 bepaalde geldboeten worden verdubbeld of hechtenis van ten
hoogste drie maanden wordt opgelegd, indien tijdens het plegen van de overtreding
nog geen jaar is verloopen, sedert de schuldige wegens een der in artikel 23, 24 of
24a strafbaar gestelde feiten onherroepelijk is veroordeeld of de opgelegde geld-
boete of het maximum van een der in artikelen 23 bedreigde geldboeten betaald is.

De in artikel 25 bepaalde geldboete wordt verdubbeld, indien tijdens het plegen
van de overtreding nog geen jaar is verloopen, sedert de schuldige wegens een der
in de artikelen 23, 24, 24a of 25 strafbaar gestelde feiten onherroepelijk is ver-
oordeeld of de opgelegde geldboete of het maximum van een der in de artikelen
23 of 25 bedreigde geldboeten betaald is.

„Met het opsporen van de in deze wet strafbaar gestelde feiten zijn belast, be-
halve de bij artikel 8, 1° tot en met 6°, van het Wetboek van Strafvordering aan-
gewezen ambtenaren:
• a. de marechaussee;

De in het eerste lid van het vorige artikel bedoelde ambtenaren zijn bevoegd
besloten lokalen en erven binnen te treden.

Indien hun de toegang wordt geweigerd, verschaffen zij zich dien desnoods
met inroeping van den sterken arm.

In woningen treden zij tegen den wil van den bewoner niet binnen dan op vertoon
van een schriftelijken, bij zonderen last van den burgemeester of van den kanton-
rechter. Van dit binnentreden wordt door hen een proces-verbaal opgemaakt,
dat binnen tweemaal vier en twintig uren aan dengene, in wiens woning is binnen-
getreden, in afschrift wordt medegedeeld.

De in deze wet strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als overtredingen,
behalve de bij artikel 24 of 24a strafbaar gestelde feiten, welke als misdrijven
worden beschouwd.

Deze wet kan worden aangehaald onder den titel van „Paardenwet" met bij-
voeging van het jaartal van het Staatsblad, waarin zij opnieuw zal worden af-
gekondigd.

In de artikelen 4, 6, 9, 10, 18, 19 en 20 worden de woorden „Binnenlandsche
Zaken" vervangen door de woorden „Landbouw, Nijverheid en Handel".

is aangevuld en gewijzigd, wordt, met vernummering der artikelen en met de daaruit
voortvloeiende wijzigingen in (1e aanhaling van artikelen, opnieuw afgekondigd.

Lasten en bevelen, dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst en dat alle
Ministerieele Departementen, Autoriteiten, Colleges en Ambtenaren, wie zulks
aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.

De wet van 21 Juni 1901 (Staatsblad n°. 156), houdende bepalingen betreffende
de Staatszorg voor de paardenfokkerij, heeft volgens verklaringen van deskundigen
een gunstigen invloed gehad op de ontwikkeling van dat bedrijf in ons land. Dit
neemt echter niet weg, dat de negenjarige ervaring, bij de uitvoering dier wet op-
gedaan, heeft aangetoond, dat zij leemten vertoont, waarin hoe eer hoe beter
behoort te worden voorzien.

In de eerste plaats is eene herziening dezer wet dringend noodzakelijk, om met
meer kracht het dekken van merriën met niet goedgekeurde hengsten te kunnen
keeren. Hoewel het euvel niet in alle gedeelten van ons land in even sterke mate
optreedt, zijn de klachten over overtreding van de wet algemeen. De meeste
misbruiken schijnen plaats te vinden in Noordbrabant, Zuidholland en Utrecht,
hoewel ook in Gelderland, Zeeland en Limburg overtredingen der wet volstrekt
niet tot de zeldzaamheden behooren. Uit eene door de Gedeputeerde Staten van
Noordbrabant ingestelde enquête blijkt zelfs, dat van de 7835 in die provincie in
1907 gedekte merriën niet minder dan 1070, dat is bijna een zevende gedeelte,
door ongekeurde of afgekeurde hengsten zijn gedekt.

Dat de bij de wet verboden dekkingen een zoo grooten omvang hebben kunnen
aannemen, is in het bijzonder te wijten aan de omstandigheid, dat vele paarden-
fokkers niet kunnen worden overtuigd, hoezeer zij zichzelf benadeelen door hunne
merriën door minderwaardige hengsten te doen dekken. In de hand gewerkt wordt
verder deze betreurenswaardige toestand, doordat de overtredingen in vele ge-
vallen bijzonder moeilijk te constateeren zijn; allerhande voorzorgen worden
genomen, om die overtredingen aan het oog van de politic te onttrekken. In de
eerste plaats doen de overtreders daartoe de dekking meestal plaats vinden in een
besloten lokaal, waarin de politie niet dan met inachtneming van de bij de wet
voorgeschreven formaliteiten mag binnentreden. Ook door fictieven verkoop van
de merrie aan den hengsthouder, waardoor van de uitzonderingsbepaling van het
tweede lid van artikel 1 gebruik kan worden gemaakt, wordt de wet ontdoken.
Ten slotte zijn de betrekkelijk geringe straffen, welke tegen overtreding der wet
zijn bedreigd, er niet op berekend, om van het kwaad af te schrikken. Om al deze
redenen kan naar de stellige overtuiging van den ondergeteekende, zonder w-etswijzi-
ging het kwaad niet doeltreffend worden bestreden.

Herhaaldelijk en met nadruk werd reeds op de onvoldoendheid der bestaande
wettelijke voorschriften de aandacht gevestigd door de met de handhaving der
wet belaste rechterlijke ambtenaren, door de algemeene keuringscommissie en de
provinciale regelingscommissiën voor de paardenfokkerij en door sommige pro-

vinciale besturen. Maar ook van de zijde der hengsthouders zelve worden telkens
weer klachten vernomen en wordt op verbetering van den bestaanden toestand
aangedrongen. Daar toch anders in andere landen, zooals Duitschland en Frankrijk,
in ons land het hengsthoudersbedrijf uitsluitend aan het particulier initiatief is
overgelaten, is van concurrentie met minderwaardige hengsten, welke natuurlijk
tegen een zeer laag dekgeld dekken, in verband met de groote, aan het houden van
veelal kostbare hengsten verbonden risico\'s, in vele streken verlies voor de hengst-
houders het gevolg en worden particulieren er steeds meer van afgeschrikt om,
zich werkelijk deugdelijke hengsten aan te schaffen.

Ondervindt zoo het bedrijf der paardenfokkerij in het algemeen van den be-
staanden toestand groote nadeeien, ook het gezag van en de eerbied voor de wet
worden er door ondermijnd.

Voor eene gezonde en krachtige ontwikkeling van de paardenfokkerij moeten
verschillende factoren samenwerken; de aard van het bedrijf, de bodem en ook
traditie en gewoonten spelen daarbij eene groote rol. Het ligt daarom voor de hand,
dat niet in alle deelen van ons land de paardenfokkerij van even groote beteekenis
is. Zeer terecht genieten de in dit opzicht op den voorgrond tredende streken een
grooter jaarlijksch subidie dan de meer achterlijke. Dit neemt evenwel niet weg,
dat ook deze laatste niet mogen worden verwaarloosd, en dat bij toekenning van
subsidie het streven er op gericht moet zijn het bedrijf der paardenfokkerij ook
in die streken te versterken.

Met deze beginselen, welke noodzakelijk aan eene billijke verdeeling van het
Rijkssubsidie ten grondslag moeten liggen, houdt artikel 12 der bestaande wet,
volgens hetwelk de verdeeling van de voor subsidiën beschikbare gelden geschiedt
naar den maatstaf van het aantal merriën, die gedurende het afgeloopen jaar in
iedere provincie gedekt zijn door een overeenkomstig de bepalingen der wet
goedgekeurden hengst, niet voldoende rekening.

Bij de zeer belangrijke uitbreiding, welke het bedrijf der paardenfokkerij in
enkele provinciën heeft verkregen, is de in de wet vastgelegde wijze van verdeeling
van het jaarlijksch subsidie uit \'s Lands kas oorzaak, dat voor sommige provinciën
een veel te gering bedrag beschikbaar is. Ongeveer 45 pet. van het totale bedrag
van het Rijkssubsidie toch komt thans ten goede aan drie provinciën, nl. Zeeland,
Gelderland en Groningen, terwijl voor de provincie Overijssel slechts f 2390. , zijnde
nog geen 3 pet. van het totale bedrag, beschikbaar blijft.

Hierbij komt voorts, dat ook de provinciale subisdiën veelal niet in overeenstem-
ming zijn met de beteekenis der paardenfokkerij in de onderscheidene gewesten,
zooals o.a. duidelijk wordt bij beschouwing van den onderstaanden staat, aan-
gevende de subsidiën in 1909 uit \'s Rijks kas, uit provinciale en andere middelen
ten behoeve van de paardenfokkerij beschikbaar gesteld.

Niemand, die mét den stand der paardenfokkerij in ons land ook maar eenigszins
vertrouwd is, zal kunnen ontkennen, dat de thans toegekende provinciale sub-
sidiën in hunne onderlinge verhouding i) geen verband houden met de meer of
minder groote beteekenis der paardenfokkerij in de verschillende gewesten.

Ten einde de noodig geachte verbetering voor zoover het Kijk aangaat te ver-
krijgen, is dan ook van meerdere zijden en bij herhaling aangedrongen en wordt
in het onderhavige ontwerp voorgesteld, om, evenals bij de verdeeling van de
subsidiën voor de veefokkerij, voor iedere provincie pen vast bedrag beschikbaai
te stellen, alvorens tot eene verdeeling naai den thans gevolgden maatstaf over te
gaan.

Als gevolg hiervan mag worden verwacht, dat ook de bedragen der provinciale
subsidiën zullen worden gewijzigd, zoodat in de provinciën, die cenig nadeel mochten
ondervinden van den voorgestelden, gewijzigden maatstaf van verdecling van het
Rijkssubsidie, dit verlies eene aansporing zal zijn om het provinciale subsidie te
verhoogen.

Ten einde een juist beeld te verkrijgen van de financieele gevolgen, welke eene
volgens het onderhavige wetsvoorstel gewijzigde verdeeling van het Rijkssubsidie
zal hebben, worden de feitelijk in igoj uitgekeerde bedragen in den hieronder

i) Uit bovenstaandcn staat volgt, dat het totale bedrag der provinciale
subsidiën pl.m. 48 pet, van dat van het jaarlijksch Rijksubsidie bedraagt.
Deze verhouding is voor de provinciën ieder afzonderlijk, als volgt :

volgenden staat vergeleken met die, welke provinciesgewijze zouden zijn uitbetaald,
indien voor iedere provincie een vast bedrag van f 1500.— ware toegekend.

Artikel 1. Ad artikel 1 a. In het tweede lid van artikel 1 der Wet op de paai den-
fokkerij 1901 wordt het verbod om eene merrie te doen dekken door een hengst,
die niet is goedgekeurd voor de provincie, waar de dekking plaats heeft, niet
toepasselijk verklaard, indien de hengst en de merrie tijdens de dekking en de tien
daaraan voorafgaande dagen in vollen eigendom aan denzelfden persoon of dezelfde
personen toebehoorden. Van deze uitzonderingsbepaling is misbruik gemaakt op
eene wijze, die, indien zij niet in de kiem werd onderdrukt en op ruime schaal
toepassing ging vinden, het doel der wet zou doen falen. Door een twintigtal per-
sonen is nog zeer onlangs een afgekeurde hengst aangekocht met het doel om dit
dier te gebruiken tot dekking hunner inerriën. Daar deze personen niet vormen eene
„vereeniging tot exploitatie van een of meer dekhengsten", als bedoeld in het derde
lid van artikel 1, is deze praktijk, hoezeer ook in strijd met de bedoeling der wet,
volgens haar letter niet verboden (artikel 1, lid 2). Het ontworpen artikel 1 a heeft
ten doel deze praktijken voor het vervolg onmogelijk te maken; in het belang
der paardenfokkerij moet de uitzonderingsbepaling van het tweede lid van het
vigeerende artikel 1 binnen zoo eng mogelijke grenzen beperkt worden.

De hengst en de merrie moeten, in plaats van gedurende de aan de dekking
voorafgaande tien dagen, zooals in de geldende wet is voorgeschreven, gedurende
de twee maanden, die onmiddellijk aan de dekking voorafgaan, aan denzelfden
eigenaar of dezelfde eigenaren hebben toebehoord, wil de verbodsbepaling van het
ontworpen artikel 1 niet van toepassing zijn. Deze wijziging heeft ten doel ont-
duiking van de bepalingen der wet door gefingeerden verkoop van eene merrie
aan den hengsthouder meer dan tot dusver te voorkomen.

Door het ontworpen artikel ia is het derde lid van artikel 1 der geldende wet
overbodig geworden.

Van de verschillende wijzigingen, die artikel i der geldende wet moest ondergaan,
is gebruik gemaakt, om aan de daarin vervatte voorschriften eene meer duidelijke
en overzichtelijke redactie te geven (artikelen i, ia en ib).

Ad artikel ic. Bij de uitvoering van de wet van 1901 hebben zich meermalen
moeilijkheden voorgedaan met betrekking tot de vraag, wat verstaan moet worden
onder het begrip „erf". De hier voorgestelde definitie beoogt in deze leemte te
voorzien.

Ad artikelen 1 d en 1«. Artikel ie beoogt het tegengaanvan dekking in strijd met
de wet.

Bij verandering van eigenaar wordt met het veulen vaak het dekbewijs over-
gedragen, zoodat de merriehouder dat bewijs daarna niet meer kan vertoonen.

In artikel 13 van het Koninklijk besluit van 14 Augustus 1901 (Staatsblad n°. 204)
is den eigenaar of houder van een goedgekeurden hengst, die dezen tot dekking van
eene merrie bezigt of laat bezigen, de verplichting opgelegd, om aan den eigenaar
of houder van de merrie, nadat deze heejt afgeslagen, een nauwkeurig ingevuld
dekbewijs af te geven. Daar vele merriën niet opnieuw bij den hengst gebracht
worden, omdat de houder meent, dat zij niet opnieuw liengstig zijn geworden,
en daarom niet in de gelegenheid worden gesteld af te slaan, is deze bepaling thans
in zooverre aangevuld, dat de hengsthouder evenzeer verplicht is een dekbewijs
af te geven, indien de merrie blijkt drachtig te zijn.

Ad artikel 1/. Aangezien krachtens het bepaalde in artikel 1 a de eigenaar van een
hengst, onverschillig of deze goedgekeurd, afgekeurd of ongekeurd is, dezen mag
gebruiken voor de dekking van zijne merriën, is het niet noodig hem de verplichting
tot het vertoonen van een dekbewijs op te leggen, daar mag wórden aangenomen,
dat hij zijne merriën laat dekken door zijnen voor dekking geschikten, tweejarigen
of ouderen hengst. Ter vergemakkelijking van de uitvoering der wet mag zelfs
worden aangenomen, dat hij, die op het oogenblik, dat de vertooning van een
dekbewijs wordt gevorderd, in het bezit is van een voor dekking geschikten hengst,
dit ook was op het oogenblik, dat de merrie werd gedekt, en de twee daaraan voor-
afgaande maanden.

Alleen vooi het geval, dat hij niet meer in het bezit is van zoodanigen hengst,
zal hij, indien van hem de vertooning van een dekbewijs wordt gevorderd, het bewijs
hebben te leveren, dat hij op het oogenblik van de dekking zijner merrie en de twee
daaraan voorafgaande maanden eigenaar was van een twee-jarigen of ouderen
hengst.

Dit zelfde geldt, indien de eigenaar van de merrie met niet meer dan één persoon
of met een of meer personen, behoorende tot één gezin, mede-eigenaar is of tijdens
de dekking en de twee dagen daaraan voorafgaande maanden geweest is van een
tweejarigen of ouderen hengst.

Artikel II. Daar bij den uitslag van de provinciale keuringen de geldelijke belangen
van de hengsthouders in hooge mate zijn betrokken, hebben deze recht, dat de door

hen ter keuring aangeboden hengsten door volkomen deskundigen worden gekeurd.
Zeer vaak doet zich nu het geval voor, dat een persoon een volkomen tot oordeelen
bevoegd kenner is van het eene maar geenszins van een ander paardenras. In het
bijzonder kan dit geval voorkomen ten aanzien van hengsten van warm- en van
koudbloedras; bovendien komen onder de eerste soort nog verschillende uiteen -
loopende slagen of onderrassen voor, welke, om op hunne hoedanigheid te worden
beoordeeld, bijzondere ondervinding vorderen. De in dit artikel voorgestelde toe-
voeging aan het vijfde lid van artikel 2 der vigeerende wet heeft ten doel aan de
alleszins billijke wenschen van de belanghebbenden ten deze tegemoet te komen.

Artikel III. De praktijk heeft geleerd, dat het bij afwezigheid of ontstentenis
van den secretaris der algemeene keuringscommissie vaak moeilijkheden oplevert,
om een der leden of plaatsvervangende leden dier commissie met het secretariaat
te belasten. De lijst der personen, waaruit de voorzitter een plaatsvervangend
secretaris kan aanwijzen, is daarom uitgebreid.

Artikel IV. Lid 1. Volgens artikel 1 j° 2 van het Koninklijk besluit van 5 Januari
1884 (Staatsblad n°. 4), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 8 Mei
1909 (Staatsblad n°. 119), genieten de voorzitter, leden, secretarissen en hunne
plaatsvervangers van de niet afzonderlijk genoemde, bij wet of Koninklijk besluit
ingestelde commissiën, vergoeding voor reis- en verblijfkosten volgens de tweede
klasse van het bij dat besluit ingestelde tarief, voor zoover zij niet volgens hun
rang of betrekking in de eerste klasse zijn gerangschikt. Daar de algemeene keurings-
commissie behoort tot de bij de wet ingestelde commissiën, vinden hare leden de
regeling van de vergoeding hunner reis- en verblijfkosten in het bovengenoemde
besluit. Het eerste lid van artikel 5 der Wet op de paardenfokkerij 1901 is deswege
overbodig.

Lid 2. De in dit lid voorgestelde wijziging is een gevolg van die van artikel lil.

Artikel V. De praktijk heeft de wcnschelijkheid aan het licht gebracht, dat
met betrekking tot den tijd, waarin de voor- en najaarskeuringen worden gehouden,
eenige meerdere speling wordt toegelaten.

Artikel VI. Ad a. De reden van de onder deze littera voorgestelde wijziging is
gelegen in de omstandigheid, dat het wenschelijk is, om de hengsten zoowel in stap
als in draf te keuren.

Ad b. Tot nog toe worden premiën en aanhoudigsbijdragen zoo goed als uit-
sluitend toegekend op grond van keuring naar het exterieur. Meer en meer begint
men echter in te zien, dat dit geen volstrekt betrouwbare maatstaf is, om de
fokwaarde te bepalen; de overtuiging wint veld, dat afstamming, overerving en de
geaardheid der dieren factoren zijn, waarmede bij de keuring rekening moet worden
gehouden, terwijl ook trek- en snelheidsproeven voor eene juiste beoordeeling
der fokwaarde zoo goed als onontbeerlijk zijn te achten. Deze onderzoekingen zullen
zich in verband met hunne bestemming voor het warmbloed in hoofdzaak dienen
te bepalen tot het opnemen van de verrichtingen in het tuig, voor koudbloedige
paarden tot het nemen van trekproeven.

Artikel VII. De in het eerste lid voorgestelde wijzigingen hebben ten doel de
werkzaamheden van de algemeene keuringscommissie juister te omschrijven dan
in het geldende artikel is geschied.

Aan het inzenden vóór i Februari van ieder jaar van het in het tweede lid van
artikel 10 bedoelde beknopte verslag zijn in de praktijk groote bezwaren verbonden.
Daarom wordt voorgesteld dezen termijn op 15 April te stellen.

Artikel IX. De in dit artikel voorgestelde verhooging van het jaarlijksch
Rijkssubsidie is een gevolg van de in artikel VI voorgestelde, met vrij hooge kosten
gepaard gaande keuring, waarbij niet alleen op het exterieur wordt gelet.

Artikel X. Terwijl artikel 13 der Wet op de paardenfokkerij 1901 bepaalt, dat de
Rijkssubsidiën voor de paardenfokkerij zullen worden gebruikt tot het toekennen
van premiën, onderhoudsbijdragen, aanhoudingsbij dragen en bijdragen in verliezen
bij verkoop van in het binnen- of buitenland aangekochte hengsten, merriën en
merrieveulens, heeft het Koninklijk besluit van 6 November 1906 (Staatsblad
n°. 278), tot wijziging van het Koninklijk besluit van 14 Augustus 1901 (Staatsblad
n°. 204), daarnaast eene nieuwe bestemming voor de subsidiën in het leven ge-
roepen (artikel 15, ii°), namelijk bestrijding der kosten van paardententoon-
stellingen, waarop mededinging voor paarden uit de verschillende provinciën is
opengesteld.

In verband met het limitatieve karakter van het eerste lid van artikel 13 der
wet, komt het den ondergeteekende wenschelijk voor deze laatste bestemming van
het Rijkssubsidie over te brengen uit het Koninklijk besluit naar de wet. De
bedoeling van deze bestemming is de gelden te doen strekken ter tegemoetkoming
in de kosten, verbonden aan het bijeenbrengen van collectieve inzendingen uit de
verschillende provinciën, ten einde deze onderling in concurrentie te doen treden.
Voor eene vergelijkende beoordeeling van fokmateriaal in de verschillende deelen
des lands kunnen zoodanige nationale tentoonstellingen, mits goed ingericht,
geacht worden van groot belang te zijn.

In de praktijk wordt niet eerst als er verlies is geleden bij verkoop van aan-
gekochte hengsten, merriën en merrieveulens uit het jaarlijksche Rijkssubsidie bij-
gedragen, maar wordt een voorschot gegeven bij den aankoop zelf dezer dieren.
Daarom is het juister te spreken van „voor aankoop" dan van bijdrage in verlies
bij verkoop.

Artikel XI. De in dit artikel voorgestelde wijzigingen hebben in hoofdzaak
ten doel verduidelijking van de voorwaaiden, waaraan hengsten moeten voldoen,
om aan de premiekeuringen te mogen deelnemen.

Het doel van de ontworpen bepaling, dat veulens en één- en tweejarige paarden,
voor zoover zij hier te lande zijn gefokt, om aan premiekeuringen te mogen deel-
nemen, moeten afstammen van een hengst, die overeenkomstig de bepalingen
dezer wet is goedgekeurd, is geen andere dan om het fokken met on- en afgekeurde
hengsten tegen te gaan.

vattende. Behalve met het beheer over en de uitbetaling van de voor premiën en
bijdragen bestemde gelden en met het benoemen van de wisselende leden der
algemeene keuringscommissie en van de leden der provinciale keuringscommissiën
voor de toekenning van premiën en bijdragen zijn zij ook, binnen de door de wet
gestelde perken, belast met het geven van leiding aan de verschillende stroomingen,
die zich op het gebied van de paardenfokkerij in hare provinciën vertoonen Om
hare gewichtige tak naar behooren te vervullen, moeten de proviniale regelings-
commissiën in hooge mate het vertrouwen der fokkers bezitten, een vertrouwen, dat
alleen kan worden verkregen, indiende leden werkelijk deskundig zijn op het
gebied der paardenfokkerij en een open oog hebben voor de daarbij betrokken
belangen. Om dit doel te bereiken verdient het aanbeveling — en daarop is van de
zijde der onmiddellijk belanghebbenden voortdurend aangedrongen —, dat den
ontwikkelden fokkers overwegende invloed wordt gegeven, waar het betreft de
wijze van samenstelling der regelingscommissiën. Volgens artkiel 15 der wet
worden die commissiën benoemd door Gedeputeerde Staten na ingewonnen advies
van de in de provincie gevestigde meer dan 600 leden tellende landbouwmaat
schappijen en de in de provincie gevestigde openbare paardenstamboeken. Waar
nu de landbouwmaatschappijen op het zoo bijzondere gebied der paardenfokkerij
als niet beslist deskundig moeten worden aangemerkt; wordt in het ontwerp voor-
gesteld alleen het advies van de paardenstamboeken in te winnen.

lid 2. De subsidiën, bedoeld in artikel 13, worden jaarlijks in hun geheel,
na de toekenning, aan de provinciale regelingscommissiën uitbetaald. In verband
met de omstandigheid, dat onderscheiden premiën en bijdragen eerst aan de
gerechtigden worden uitbetaald, wanneer aan verschillende voorwaarden is vol-
daan, ligt het in de bedoeling de subsidiën in het vervolg ter beschikking van de
commissiën te stellen, naar gelang de behoefte zich doet gevoelen. Niettemin
zullen de commissiën steeds gelden onder zich hebben en het mag wenschelijk
worden geacht, dat ten aanzien van het beheer dier gelden eenige algemeene
regelen worden gesteld.

Artikel XVII. Het is eene onmiskenbare leemte in de bestaande wet, dat zij
zich de provinciale regelingscommissiën te zeer als geheel op zich zelf staand heeft
gedacht; van eenig overleg of eenige samenwerking tusschen de verschillende
provinciale regelingscommissiën is in de wet van 1901 geen sprake. Dit heeft ten
gevolge, dat er geen voldoende uitwisseling van gedachten plaats heeft en dat de
ervaringen, door de verschillende commissiën opgedaan, in andere provinciën niet
voldoende bekend worden. Wel is waar werden in de laatste jaren onder voor-
zitterschap van den Diercteur-Generaal van den Landbouw nu en dan vergaderingen
gehouden van afgevaardigden van provinciale regelingscommissiën en van paarden-
stamboeken, maar het gemis eener wettelijke voorziening omtrfent dit punt
bleef eene voelbare leemte.

De in het tweede lid bedoelde jaarlijksche vergadering kan worden dienstbaar
gemaakt aan het opstellen van een algemeen verslag omtrent den toestand van de
paardenfokkerij. Niet alleen zal door het gezamenlijk opstellen van dit verslag een
nauwe band tusschen de verschillende regelingscommissiën worden gelegd, maar
bovendien mag zoo\'n beredeneerd verslag — in de bestaande wet onbekend —,
opgesteld door de meest deskundigen op het gebied der paardenfokkerij, van zeer
groot belang worden gerekend.

Artikel XVIII. De in dit artikel voorgestelde wijzigingen vinden haar grond
deels in het streven om dekking in strijd met de voorschriften der wet krachtiger
dan tot dusver tegen te gaan, deels brengen zij de sanctie op de overtreding van
eenige nieuw in de wet opgenomen normen.

Artikel XIX. Artikel 24 van de bestaande wet is, zoowel wat de strafmaat als
wat de redactie betreft, in overeenstemming gebracht met artikel 219, 1° Swb.

Artikel XX. In verband met de grootere beteekenis, die een dekbewijs zal
verkrijgen, indien het onderhavige wetsvoorstel tot wet wordt verheven, wordt
voorgesteld het opzettelijk afgeven van een onjuist dekbewijs strafbaar te stellen.
De strafmaat is dezelfde als die in artikel 24 volgens de ontworpen redactie.

Artikel XXII. Artikel 26 van de bestaande wet is gesplitst in twee artikelen.
De reden van dit voorstel is deze. Indien het onderhavige wetsvoorstel tot wet zal
zijn verheven en in werking zal zijn getreden, zal de rechter in geval van recidive
niet alleen eene hoogere geldboete, maar in de plaats daarvan ook hechtenis kunnen
opleggen. Daar nu in geval van herhaalde veroordeeling volgens het gewijzigde
artikel 23a eene geldboete van f 600, volgens het gewijzigde artikel 25 van slechts
f 40 zal kunnen worden opgelegd, is het natuurlijk onmogelijk naast deze zoo zeer
uiteenloopende geldboeten eene zelfde principale hechtenisstraf te bedreigen.
Ofschoon het niet noodzakelijk is, dat bij twee overtredingen de verhouding
tusschen de maxima der op te leggen geldboeten steeds gelijk is aan de verhouding
tusschen de maxima der facultatief op te leggen vrijheidsstraffen, zou in dit geval
het verschil toch te groot zijn. Indien toch de principale hechtenis eenigszins in
overeenstemming werd gebracht met de laagst bedreigde geldboete, zou het
mogelijk zijn, dat de rechter in sommige gevallen eene subsidiaire hechtenisstraf
oplegde, die de principale ver overtrof.

In verband met de uitlegging, bij het arrest van den Hoogen Raad van 11 Maart
1895 (Weekblad van het Recht n°. 6641) aan artikel 266 Sv. gegeven, is met het
onherroepelijk worden van\' een veroordeelend vonnis gelijk gesteld het betalen
der opgelegde geldboete.

In het bestaande artikel 26 is geen rekening gehouden met de bepaling van
artikel 74 Swb. In dit artikel is bepaald, dat het recht tot strafvordering wegens
overtredingen, waarop geen andere hoofdstraf is gesteld dan geldboete, vervalt

door vrijwillige betaling van het maximum der bedreigde geldboete op machtiging
van den bevoegden ambtenaar van het Openbaar Ministerie binnen den door dezen
te stellen termijn. Indien dit artikel toepassing vindt, behoort de recidivetermijn te
loopen van af het tijdstip der vrijwillige betaling van de geldboete.

Bij de redactie van de voorgestelde artikelen 26 en 26a is zooveel mogelijk die
van titel XXXI Swb. gevolgd.

Artikel XXIII. Door de in dit artikel voorgestelde verandering wordt de
redactie van het eerste lid van artikel 27 der bestaande wet in overeenstemming ge-
bracht met de in andeie wetten van den laatsten tijd gehuldigde terminologie.

Artikel XXIV. Om toezicht op eene goede naleving van de wet mogelijk te
maken, is het noodig de vereischten, waaraan moet worden voldaan, om woningen,
besloten lokalen of erven te mogen binnentreden ter opsporing van de in deze wet
strafbaar gestelde overtredingen, te verzachten.

De in dit artikel voorgestelde wijziging van artikel 28 brengt dit artikel in overeen-
stemming met de correspondeerende artikelen in verschil lende wetten van jongeren
datum (Arbeidswet artikel 19, Veiligheidswet artikel 22). Ook afgescheiden evenwel
van de zoo hoogst wenschelijke uniformiteit in onze wetgeving, ware de in dit
artikel neergelegde wijziging van groot belang. Volgens artikel 28 der wet van
1901 toch is voor het tusschen zonsop- en ondergang tegen den wil van den recht-
hebbende binnentreden van besloten lokalen, welke niet aan eene woning ver-
bonden zijn, alsmede van besloten erven een schriftelijke last van den burgemeester
of van den kantonrechter noodig. Dit nu is zonder eenig practisch belang. Bij het
binnentreden van erven en van gebouwen, mits deze geen woningen zijn, noch door
eene woning moeten worden betreden, is het ten eenenmale onnoodig, dat de
binnentredende voorzien zij van een schriftelijken last, niet alleen, indien dit binnen-
treden geschiedt met goedvinden van den eigenaar of gebruiker, maar eveneens,
indien het plaats vindt tegen diens wil. Krachtens hunne functie, zonder eenige
bijkomstige formaliteit, moeten de opsporingsambtenaren besloten lokalen en
erven kunnen binnentreden. Niet evenwel woningen. Daarvoor immers eischt
artikel 158 der Grondwet met zoovele woorden een last van een door de wet aan-
gewezen macht.

Artikelen XXVI en XXVII. Artikel 30 van de Wet op dc paardenfokkerij
1901 heeft uitgewerkt. Bij de nieuwe afkondiging van de wet met de daarin aan
gebrachte wijzigingen en aanvullingen (artikel XXX) behoort het artikel daarom te
vervallen.

Als gevolg van het vervallen van deze eenige overgaansbepaling in de wet van
1901 kan het opschrift van de vierde paragraaf worden veranderd in den in artikel
XXVI aangegeven zin.

Artikel XXVIII. In de praktijk vindt de benaming „Paardenwet" steeds
meer ingang en wordt de wet zelden met den officieelen langen titel aangeduid.
Het voorgestelde artikel beoogt dit spraakgebruik te volgen.

In de volgende aflevering zullen, naast elkander, worden opgenomen: de tekst
der Wet op de paardenfokkerij 1911 en de tekst der Wet op de paardenfokkerij
1901, zooals deze zal luiden, indien bovenstaand ontwerp tot wet zal zijn verheven.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee^voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 25 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar een kring in de gemeente
Noorbeek, omvattende het gehucht Hoog-Cruts;

B. te bepalen, dat wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Noorbeek, onder de door den buitengewonen districts-
veearts te Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

A. met ingang van 25 Maart 1911, het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar een kring in de gemeente
Wijlre, omvattende het gehucht Elkenraad; ■ !"\'l j

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A.
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door tien burgemeester van Wijlre, onder de door den buitengewonen districts-
veearts te Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 21 Juli 1870 (Staatsblad

n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 27 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de
gemeenten Woudenberg en Leusden, begrensd ten oosten door de provinciale grens
Utrecht—Gelderland, ten zuiden door den straatweg Woudenberg-Scherpenzeel,
ten westen door de spoorlijn Amersfoort-Rhenen, en ten noorden door den binnenweg
over Taaijeland en Callenhove;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Utrecht
aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 16 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 28 Maart 1911 in te trekken zijne beschikking van 1 Maart 19x1,
Directie van den Landbouw, n°. 1877, 3de afdeeling, Bureau A, voor zooveel
daarbij werd verboden:

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit of
naar de gemeenten Zuidlaren, Eelde en Peize;

II. het hóuden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in genoemde gemeenten.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heeischen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet toegepast worden;

met ingang van 28 Maart 1911 in te trekken zijne beschikking van 24 Februaii
jl., Directie van den Landbouw, n°. 1714, 3de afdeeling, bureau A, voor zooveel
daarbij werd verboden:

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit
de gemeenten Noordijk, Adorp, Aduard, en Zuidhorn benevens uit het gedeelte

van de gemeente Bedum, dat gelegen is ten zuiden van de spoorlijn Groningen-
Delfzijl en het gedeelte van de gemeente Leek, dat gelegen is ten oosten van het
Lettelberderdiep;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere
vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de genoemde gemeenten en
gedeelten van gemeenten.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli r896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 28 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar een kring in de gemeente
Margraten, omvattende het gehucht Termaar;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Margraten, onder de door den buitengewonen districts-
veearts te Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 28 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of binnen een kring, omvattende de
gemeente Beusichem;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A.
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Beusichem, onder de door den districtsveearts te
Utrecht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907

(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van bet vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen o< bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit het vasteland van de provincie Noordholland naar het overige
gedeelte des Rijks;

II. het houden van tentoonstellingen van herkauwende dieren en varkens te
verbieden op het vasteland van de provincie Noordholland;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A. be-
doelde verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden
toegestaan, voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder A. I. door den Commis-
saris der Koningin in de provincie, binnen welke de plaats van bestemming is
gelegen, en voor zooveel betreft het verbod bedoeld onder A. II. door den betrokken
burgemeester, in beide gevallen onder de door den betrokken districtsveearts
aan te geven voorwaarden.

Van iedere door hem toegestane afwijking is door den Commissaris der Koningin
kennis te geven aan den burgemeester der gemeente van bestemming.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 30 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de
gemeente Noorddijk, omvattende de buurtschappen Middelbert, Euvelgunne,
Engelbert en Roode Haan;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A.
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Noorddijk, onder de door den districtsveearts te Gro-
ningen aan te geven voorwaarden;

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), w-aarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad

n". 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 31 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende
de gemeente Sloten (N.H-.);

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A. be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Sloten (N.-H.), onder de door den districtsveearts te
Haarlem aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artikelen 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 127), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van
elke dier ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 31 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden naar de eilanden Texel en Wieringen;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijken van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Haarlem aan te
geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 31 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende
de gemeente Breukelen-St. Pieters, alsmede de gedeelten der gemeenten Breukelen-
Nijenrode en Ruwiel, die gelegen zijn ten Oosten van den Staatsspoorweg Utrecht-
Amsterdam;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A.
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Utrecht
aan te geven voorwaarden.

Gelet op de art. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van to Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 31 Maart 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende
het gehucht Ter Aa, gelegen in de gemeenten Ruwiel en Loenersloot;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijken van het sub A. bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door den
betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Utrecht aan te
geven voorwaarden.

Geiet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februa i 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 31 Maart 1911 het houden van markten, openbare ver-
koopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren en
varkens in de gemeenten Lienden en Zoelen te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in Gelderland, onder de door den districts-
veearts te Utrecht aan te geven voorwaarden.

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden binnen een kring, omvattende de gemeente Nijmegen;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Nijmegen
te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A be-
doelde verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden
toegestaan door den burgemeester van Nijmegen voor zooveel betreft het verbod
bedoeld onder A. I., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland, voor
zooveel betreft het verbod bedoeld onder A. II., in beide gevallen onder de door den
districtsveearts te Zutphen aan te geven voorwaarden.

A. met ingang van 1 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit een kring in de gemeente Smallinger-
land, begrensd door de Leijen, de Lits, den weg van Rottevalle naar Nijtap, den
weg van Nijtap naar Dragten, de Luitenantslaan, den Hoogen weg, den Heerenweg
en de grens der gemeenten SmaUingerland en ïietjerksteradeel;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A. be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Smallingerland, onder de door den districtsveearts te
Leeuwarden aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 1 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of naar het gedeelte van de gemeenten
Huisseling c.a., dat gelegen is ten Oosten van de Graafsche straat;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Huisseling c.a., onder de door den districtsveearts te
Teteringen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 43 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden, en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

Mede gelet op zijne beschikking van 29 Maart 1911, Directie van den Landbouw
n°. 3106, 3de Afdeeling, bureau A (Nederlandsche Staatscourant van 30 Maart
1911 n°. 76), waarbij, onder meer, verboden werd het vervoeren of doen vervoeren
van herkauwende dieren en varkens uit het vaste land van de provincie Noord-
holland naar het overige gedeelte des Rijks, en voorts bepaald is, dat, wanneer
bijzondere redenen afwijking van bedoeld verbod noodzakelijk maken, zoodanige
afwijking kan worden toegestaan door den Commissaris der Koningin in de provin-
cie, binnen welke de plaats van bestemming is gelegen, onder de door den be-
trokken districtsveearts aan te geven voorwaarden;

I. in te trekken zijne beschikking van 21 Maait 1911, Directie van den Land-
bouw, n°. 2672, 3de afdeeling, bureau A (Nederlandsche Staatscourant van 22
Maart d. a. v., n°. 69), voor zooveel daarbij werd verboden het vervoer van her-
kauwende dieren en varkens in de gemeenten Ouder-Amstel, Abcoude-Proostdij
en Abcoude-Baambrugge, voor zoover deze drie gemeenten gelegen zijn ten westen
van den Staatsspoorweg Amsterdam-Utrecht, benevens in de gemeenten Vinkeveen
en Waverveen, Mijdrecht, Uithoorn, alsmede in de gemeente Aalsmeer, met uit-
zondering van den Oosteinderpoelpolder en den Schinkelpolder;

II. het vervoer van herkauwende dieren en varkens te verbieden in de ge-
meenten Noordwijk, Noordwijkerhout, Hillegom, Lisse, Sassenheim, Warmond,
Alkemade, Leimuiden, Nieuwveen, Mijdrecht, Vinkeveen c.a., Abcoude-Proostdij,
Abcoude-Baambrugge, Nigtevecht, Vreeland, Loosdrecht, Tienhoven, Westbroek,
Achttienhoven, Maartensdijk, Baarn en Eemnes, tenzij de vervoerder in het bezit is:

óf van eene schriftelijke vergunning, als bovenbedoeld, waarbij hem afwijking
van het verbod van vervoer van vee uit het vasteland van Noordholland is toe-
gestaan, ten behoeve van het vee dat hij vervoert;

óf van een vervoerbiljet, afgegeven door den burgemeester van de plaats van her-
komst van het vee en bevattende eene nauwkeurige beschrijving van het vee, door
opgave van geslacht, leeftijd, kleur en blijvende bijzondere kenteekenen, eene
opgave van de plaats van herkomst en de plaats van bestemming en van den tijd
gedurende welken het biljet geldig is, alsmede de verklaring van dien buregmeester,
dat het vee zich na 30 Maart 1911 niet op het vasteland van Noordholland heeft
bevonden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-

blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

i°. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden binnen een kring, omvattende de gemeente Duiven;

2°. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Duiven
te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A. be-
doelde verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking van worden
toegestaan door den burgemeester van Duiven voor zooveel betreft het verbod,
bedoeld onder A., 1°., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland voor
zooveel betreft het verbod, bedoeld onder A., 2°., in beide gevallen onder de door
den districtsveearts te Zutphen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

A. met ingang van 3 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende
het gehucht Brachter St. Joost, gelegen in de gemeente Maasbracht, alsmede het
gehucht Echter St. Joost, gelegen in de gemeente Echt;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A. be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, onder de door den buitengewonen districts-
veearts te Venlo aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°, 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

Mede gelet op zijne beschikking van 30 Maart 1911, Directie van den Landbouw,
ⁿ°- 3²33> 3<ie Afdeeling, Bureau A,. waarbij:

A. met ingang van 1 April 1911, het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens verboden is uit of naar het gedeelte van de gemeente
Huisseling c. a. dat gelegen is ten Oosten van de Graafsche straat, en

B. bepaald is dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A. be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Huisseling c. a., onder de door den districtsveearts te
Teteringen aan te geven voorwaarden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden binnen het gedeelte van de gemeente Huisseling c. a. dat gelegen is ten
Oosten van de Graafsche straat;

II. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit, naar of binnen een kring in de gemeente Herpen omvattende het
gehucht Overlangel;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A. be-
doelde verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden
toegestaan door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts
te Teteringen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de Koninklijke besluiten van 8 December 1870 (Staatsblad n°. 194),
14 Augustus 1888 (Staatsblad n°. 142) en 25 Juni 1906 (Staatsblad n°. 135);

met ingang van 2 April 1911, ten opzichte van den terugvoer van vee, dat ter
beweiding of beakkering van grenslanderijen in België is uitgevoerd, tijdelijk
buiten werking te stellen het bepaalde in de artt. 10, laatste lid, 11, 12, 13, 14, en 15
van de, bij de beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 17
October 1899, n°. 5989, afdeeling Landbouw, vastgestelde regelen, waarnaar, ten
behoeve van den invoer van vee en mest ter beweiding, beakkering en bemesting
van grenslanderijen, afwijking wordt toegestaan van de Koninklijke besluiten van
8 December 1870 (Staatsblad n". 194) en van 14 Augustus 1888 (Staatsblad n°. 142).

met ingang van 3 April 1911 in te trekken zijne beschikking van 24 Februari
j.1., Directie van den Landbouw, n°. 1714, 3de afdeeling, bureau A, voor zooveel
daarbij werd verboden:

X. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit
de gemeenten Groningen en Hoogkerk;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de genoemde ge-
meenten.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden:
Heeft goedgevonden:

i°. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden binnen een kring, omvattende de gemeente Borculo;

2°. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Borculo
te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den burgemeester van Borculo, voor zooveel betreft het verbod bedoeld
onder A 1°., en door den Commissaris der Koningin in Gelderland, voor zooveel
betreft het verbod bedoeld onder A 2°., in beide gevallen onder de door den districts-
veearts te Zutphen aan te geven voorwaarden.

Vanwege het ministerie van landbouw is, om de uitbreiding van het mond-
en klauwzeer te voorkomen, aan de directies van de boterfabrieken hier te lande
verzocht de noodige maatregelen te nemen, dat de nevenproducten, welke de
fabrieken aan de veehouders afgeven, vooraf behoorlijk worden gepasteuriseerd.

Besmetverklaring van Nederland wegens mond- en klauwzeer. Blijkens een des-
betreffend schrijven van den Duitschen gezant is de invoer van lijnkoeken in
kisten, in z.g. grensverkeer tusschen Nederlandsche en Duitsche boerderijen,
benevens de invoer van gevogelte langs den landweg, in het district Aurich ver-
boden. Het eerstgenoemde verbod is gegrond op het feit, dat ingevoerde kisten
somtijds reeds in Nederland gebruikt zijn en derhalve de ziektekiemen zouden
kunnen overbrengen.

Met het oog op het voorkomen van mond- en klauwzeer in ons land heeft de
Spaansche Regeering bepaald, dat het uit Nederland in Spanje ingevoerde vee
aan de grenzen aan eene quarantaine van 10 dagen wordt onderworpen.

Invoer van Nederlandsch vee in België. Blijkens een in den Belgischen Moniteur
voorkomend bericht is, met ingang van i April, de invoer in België van rundvee
onderworpen aan de tuberculine-proef, en van geiten langs al de douauekantoren
der Nederlandsche grens, verboden.

Mond- en klauwzeer in Denemarken. In Jylland, Denemarken, breidt het
mond- en klauwzeer zich uit. Een veearts zegt, dat ratten de besmetting ver-
spreiden. Soldaten zijn te hulp geroepen om het gebroed uit te delgen.

Ambtenaren ten behoeve van den veeartsenijkundigen dienst. De directeur-gene-
raal van den landbouw brengt ter kennis van belanghebbenden, dat eerlang,
en naarmate de behoefte daaraan blijkt, bij den veeartsenijkundigen dienst vee-
artsen zullen kunnen worden geplaatst, die belast zullen worden met de bestrijding
van de tuberculose onder het rundvee en, zoo noodig, met andere werkzaamheden
den veeartsenijkundigen dienst betreffende.

Aan deze betrekking, w aarmede de uitoefening der veeartsenijkundige praktijk
onvereenigbaar is, is eene jaarwedde van twee duizend vierhonderd gulden (f 2400)
verbonden.

Gegadigden gelieven zich, met opgave van leeftijd en onder overlegging van hun
diploma van veearts, vóór 10 April a. s., bij gezegeld adres, in te zenden bij den in-
specteur van den veeartsenijkundigen dienst, Willemstraat 54, te \'s-Gravenhage,
te wenden tot den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel.

Bij genoemden inspecteur zijn tevens nadere inlichtingen te verkrijgen en wel
schriftelijk vóór 1 April a.s., en mondeling op Maandag 3 en Vrijdag 7 April a. s.,
telkens v.m. van 9—12 en n.m. van tot 4! uur.

Veeartsenijkundig examen. De directeur-generaal van den Landbouw brengt
ter kennis Van belanghebbenden, dat het in dit jaar te houden veeartsenij-
kundig examen, bedoeld in art. 10 der wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad n°. 99).
zal aanvangen op Maandag 8 Mei a.s, des voormiddags te 9 uur, in de lokalen
van \'s Rijks Veeartsenijschool te Utrecht.

Bestrijding der tuberculose. Aan het verslag van de jongste Algemeene Ver-
gadering van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw worde het volgende
ontleend:

Na de pauze houdt de heer Dh. H. Remmelts, inspecteur van den veeartsenij-
kundigen dienst, een lezing over de wijze van bestrijding der tuberculose en zulks

In behandeling komt daarop het voorstel van de afdeeling Nieuwerkerlc a/d.
IJsel c.a., waarbij de wensch wordt uitgesproken, dat het hoofdbestuur zich tot de
hooge regeering wende met het verzoek, eiken landbouwer te verplichten, den
stier, welke voor dekking gebruikt wordt, van rijkswege kosteloos te laten onder-
zoeken op de tuberculose-proef en zoo het dier blijkt aan tuberculose lijdende te
zijn, het in geen geval voor den publieken dienst, d.i. als zoogenaamden dijk- of
weg-stier toe te laten.

Uit het prae-advies van het hoofdbestuur blijkt, dat het de meening van de
voorstellers niet deelt. Stelde de wetenschap zich vroeger op het standpunt, dat
overerving en besmetting bij dekking mogelijk waren, de latere onderzoekingen
hebben uitgemaakt, dat beide vermoedens onjuist zijn. Het hoofdbestuur stelt er
prijs op, te verklaren, dat in \'t algemeen het gebruik van gezonde, deugdelijke
stieren is aan te moedigen, en geeft aan de afdeeling Nieuwerkerk in overweging,
jaarlijks een goeden stier aan te koopen en dien rond te doen leiden, zooals men dit
ook elders doet. Het ontraadt aanneming van het voorstel der afdeeling.

Bij de bespreking van het voorstel bleek, dat het niet de bedoeling van de af-
deeling Nieuwerkerk a/d. IJsel c.a. was, een beslissing in deze vergadering uit te
lokken.

Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres. Het dertiende dezer con-
gressen wordt op 20, 21 en 22 April 1911 te Groningen gehouden. Het programma
bevat, behalve verschillende feestelijkheden, o.a. de navolgende onderwerpen:
J. A. Heijmann, Over enzymen in de oester; J. C. H. de Meijere, Over Mendel-
verschijnselen bij de secundaire geslachtskenmerken van vlinders; G. van Iterson
Jzn., Celvormen; K. F. Wenckebach, Chirurgische behandeling van ziekten van
borstkas en borstorganen; J. H. Zaaijer, Toestel voor over druk nar co se; Experimenten
over oesophaguschirurgie; M. Jansen, De beteekenis der bronchi met de hen bege-
leidende vaten en het bindweefsel der longen voor de physiologie en de pathologie der
longblaasjes; R. Magnus, Experimenteele en klinische waarnemingen betreffende
tonische reflexen; E. Wiersma, Polscurven-registratie; P. H. Eijkman, De sympha-
nator voor medisch gebruik; D. A. de Jong, Enkele trichinose-vraagstukken; W. A.
Boekelman, De tegenwoordige stand van het antitrypsine-vraagstuk; L. Polak
Daniels, De specifieke waarde van de reactie van Wassermann; W. H. Cox, De
pigmentatie der iris van den mensch en hare erfelijkheid; E. Hekma, Over den bevorde-
renden invloed van calcium op de trypsine-werking; C. W. J. Westerman, Chirur-
gische behandeling van morbus Basedowi; E. C. van Leersum, Slijmvliesstukjes in
maaginhoud; P. C. Romkes, Stikstofbepalingen van maaginhoud als diagnosticum
voor maagziekten; D. de Vries Reilingh, Methode ter bepaling van de bloeddrukking
en van den invloed daarop van den arteriewand; G. C. Nijhoff, De beteekenis van
het bekken voor de baring bij den mensch en bij de huisdieren; H. K. Offerhaus,
Demonstratie van een instrument ter behandeling van beenbreuken; R. Wijbauw,
Bloeddrukking bij onregelmatige hartswerking; L. J. J. Muskens, De projectie van

het huidoppervlak naar segmentair principe van de groote hersenschors; W. Post-
humus Meijes, Over kleinhersenenabsces.

Voorts demonstraties, o.a.: Bezichtiging van het nieuwe Physiologisch Labora-
torium met verklaring der daarin aanwezige installaties; J. van Rees, Demonstratie
van microscopische praeparaten van maagepithelium in het duodenum in verband met
het afvloeien aldaar van „maagsap" uit de duodcnaalklieren; H. J. Hamburger,
Demonstratie van een methode om de phagocytose quantitatief te bestudeeren; J. W.
Moli., De bij het onderwijs in het laboratorium gevolgde projectie-methoden; en in liet
bioscoop-theater: Kinematographische demonstratie van zieken.

Voorts is er gedurende de congresdagen in de bibliotheek en de verschillende
laboratoria een tentoonstelling van handschriften, gedrukte werken, incunabelen,
instrumenten, praeparaten, etc., etc.

Ercursie van veterinaire studenten naar de Rijksseruminrichting. Zaterdag 25
Maart j.1. bezochten een groot aantal studenten uit het 4de en 3de studiejaar
van de Rijksveeartsenijschool, onder leiding van Prof Dr. D. A. de Jong, de
Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Veetelling in Pruisen. Op 1 December 1910 is vanwege de Pruisische regeering
een veetelling gehouden. Bij deze telling kwam men tot de volgende getallen:

Het rundvee is verminderd van 11,763,161 stuks in 1909 en 12,089,072 in 1908
tot 11,582,054 stuks in 1910. In twee jaar tijds dus een achteruitgang met een half
millioen stuks. Het aantal schapen is afgenomen van 4,975,632 in 1909 en 5,200,238
in 1908 tot 4,627,517. In 1873 waren er nog 19,600,000 schapen in Pruisen! Varkens
waren er 16,461,658 in 1910 tegen 14,162,367 in 1909, 13,422,373 in 1908 en
15,355,959 in 1906. Ondanks de toeneming van het auto-verkeer, is ook het aantal
paarden flink vermeerderd. Het bedroeg op 1 December 3,127,427 tegen 3,077,946
in 1909 en 3,062,946 in 1908.

Bekroning van niet zwart bonte stieren. De afdeeling Tiel van de Geldersch-
Overijselsche Maatschappij van Landbouw zal tot Gedeputeerde Staten van
Gelderland een adres richten, verzoekende in het vervolg ook andere dan zwart-
bonte stieren voor bekroningen in aanmerking te doen komen. Daar in deze streek
drukke handel in vet vee is, zou bedoelde wijziging van het provinciaal reglement
volgens de meening der afdeeling zeer gunstig op de fokkerij werken.

Geïllustreerde Landbouw-Encyclopaedie. Bij de firma van de Garde en Wink
gaat ter perse een geïllustreerde landbouw-encyclopaedie, onder redactie van P.
Teunissen te Amsterdam. Onder de personen, die zich tot de samenstelling bereid
hebben verklaard, komt als veterinair voor: Dr. J. Pof.ls, Directeur van de
Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Nog een nieuw veeartsenijkundig tijdschrift. De Redactie ontving ter kennis-
making het eerste nummer van een nieuw tijdschrift, Union veterinaria. Revista
de medicina experimental y comparada, veterinaria practica, higiene y sanidad
pecuaria y tribuna independiente profesional. (ïomo i, Num. i, Febrero 1911).
Het tijdschrift zal maandelijks verschijnen in de Spaansche taal; de redactie en
administratie zijn gevestigd te Chozas de Canales (Toledo). Fundador-Director is
Segundino Arango y Lombardero, aldaar. De eerste aflevering bevat o.a.
Conveniencia de las Camaras frigorificas en los mataderos, par Don Jesus Luque.

Wegens de taal zal dit tijdschrift voor de Nederlandsche veeartsen weinig direct
nut kunnen stichten.

Uniformiteit van de jaarverslagen der abattoirs. De Vereeniging van slachthuis-
directeuren in Nederland benoemde een commissie, bestaande uit de heeren
D. van der Sluijs, Dr. W. Stuurman en T. A. L. Beel, teneinde te overwegen,
in hoeverre meerdere uniformiteit van de aan de gemeentebesturen uit te brengen
jaarverslagen der abattoirs kan worden verkregen.

Vereeniging van praktizeerende veeartsen in Zuid-Holland had dezer dagen een
conferentie met den Directeur-Generaal van den Landbouw. Door het bestuur
werd het doel en het streven van onze vereeniging nader uiteengezet en werden
verschillende belangen der praktizeerende veeartsen den Directeur-Generaal voor-
gedragen, die beloofde deze zooveel mogelijk te behartigen.

De conferentie werd eveneens bijgewoond door den Inspecteur van den Vee
artsenijkundigen Dienst.

Stalwedstrijd te Stramproy (L.). Wij ontvingen van dezen stalwedstrijd een
uitvoerig verslag. De stalwedstrijden, welke nu in bijna alle provinciën van ons
land gehouden worden en een uitstekend middel blijken te zijn om tot betere toe-
standen in onze rundveestallen tc komen, worden ook in Limburg georganiseerd.
Aan dezen wedstrijd namen 36 stallen deel; de organisatie was dezelfde als in
andere provinciën, de resultaten waren weer zeer goed. In het verslag zijn de resul-
taten van een onderzoek van de stallucht in een donkeren potstal en in een verbe-
terden koestal opgenomen, en zelfs door afbeeldingen de meerdere microörganismen
in de slechte stallucht aangetoond. Een beschrijving van een goeden rundveestal

met afbeelding — en van doelmatige varkenshokken zijn aan het verslag toe-
gevoegd .

Personalia. Benoemd tot leden van het Eere-comité der Landbouw- en
Veetentoonstelling, in 1911 te Venloo te houden, o.a. de heer G. B. Goossens,
districtsveearts voor Limburg, en J. M. R. Beckers, provinciaal en gemeente-
veearts te Venloo.

Op verzoek eervol ontslagen, met ingang van 7 Maart 1911, de assistent bij
het veeartsenij kundig laboratorium te Buitenzorg, T. van Heelsbergen.

Bij Koninklijk besluit van 23 Maart 1911 n°. 18 is, niet ingang van dien dag,
tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervanger van den districtsveearts, wien
Groningen als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veearts F. B. Venema
te Bedum.

Dr. H. J. van der Schroeff, gouvernementsveearts en directeur van het
abattoir te Paramaribo, thans met verlof in Europa, heeft het voornemen met
Juni a.s. als gouvernementsveearts naar Oost-Indië te vertrekken.

Bij Koninklijk besluit van 30 Maart 1911 n°. 43 is, met ingang van dien dag
tot wederopzegging benoemd tot buitengewoon districtsveearts, de plaatsver-
vangende districtsveearts Dr. D. G. Ubbels, te Haarlem.

Bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 31 Maart
1911, n°. 1915, afdeeling Hooger en Middelbaar Onderwijs, is Dr. J. E. W, Ihle
tot wederopzegging toegelaten als privaat-docent in de faculteit der wis- en natuur-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in de zoölogie.

Benoemd tot veearts bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Neder-
landsch-Indië, B. Eysenburger, thans ter beschikking gesteld van den directeur
van landbouw, ten einde te worden belast met werkzaamheden in het belang van
bovengenoemden dienst, en H. Chr. de Waal, daartoe gesteld ter beschikking
van den gouverneur-generaal.

De heer E. A. R. F. Baudet te \'s-Gravenhage is bestemd voor den dienst in\'
Ned.-Indië, om te worden benoemd tot veearts bij den burgerlijken veeartsenij-
kundigen dienst daar te lande.

Bij Koninklijk besluit van 1 April 1911 n°. 62 is, met ingang van dien dag, tot
wederopzegging benoemd tot plaatsvervanger van den districtsveearts wien
Haarlem als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veearts E. Vleming te
Rotterdam, thans tijdelijk te Haarlem.

Tijdelijk belast met werkzaamheden in het belang van den burgerlijken
veeartsenijkundigen dienst in de residentie Pasoeroean, met standplaats de
gewestelijke hoofdplaats, de waarnemend inlandsche assistent-Ieeraar bij de
inlandsche veeartsenschool te Buitenzorg, J. A. Kaligis.

Den 4^den Juni 1909 werd door den heer J. H. Rutgers, veearts
te Zetten, aan het instituut ter onderzoek gezonden het achterste
gedeelte van het rectum van een paard, (donkerbruine, gekruiste
Oldenburger merrie, oud 4 jaar), in welks wand een zeer groote
tumor voorkwam.

De eerste ziekteverschijnselen, welke het paard had vertoond,
waren vermagering en bemoeilijkte defaecatie; bij exploratie
werd daarna een uitgebreide verdikking in den bovenwand van
liet rectum geconstateerd. Teneinde de defaecatie te vergemak-
kelijken, werd geadviseerd het dier, dat op stal haver en hooi
ontving, in de weide te doen; de vermagering nam hier echter
snel toe; evenzoo de omvang van de nieuwvorming in den rectum-
wand en daarmede de vernauwing van het rectum. Daar ten
slotte vrijwel geen faeces meer konden passeeren, werd besloten
het dier te doen afmaken; gerekend vanaf de eerste waarneembare
symptomen had het proces toen vier maanden geduurd.

Ongeveer 10 c.m. van den anus verwijderd, bevond zich in den
rectumwand een eenigszins schijfvormige nieuwvorming van
24 a 25 c.m. diameter, vrijwel plat aan de zijde van het darmlumen,
convex aan de uitwendige zijde. De grootste dikte van de abnor-
male weefselmassa, gemeten verticaal op de mucosa, bedroeg
11 c.m.

Na het aanbrengen van een insnijding in het vrij weeke weefsel
in laatstbedoelde richting (zie de afbeelding), kon worden waar-
genomen, dat de mucosa, die van buiten af gezien, de nieuw-
vorming geheel bedekte, over het algemeen normaal was. Alleen
zag men op sommige plaatsen, welke reeds bij de uitwendige palpatie
door buitengewoon weeke consistentie de aandacht trokken,
de mucosa met het pathologische weefsel geïnfiltreerd en het
laatste daardoor meer de oppervlakte naderen. Bij het uitsnijden
van het gephotographeerde stuk zijn deze weekere plaatsen eenigs-

zins gelaedeerd geworden, terwijl bij de opstelling van het preparaat
ten behoeve der opname, tengevolge van de werking der zwaarte-
kracht, de mucosa-zijde eenigermate is gerekt; vandaar de hiaten
in en de lichte convexiteit van den bovensten contour in de afbeel-
ding.

Onder de mucosa lag een breede zone van een zeer week, sterk-
mazig weefsel, dat direct submuceus een grijsgele, meer in de
diepte een grauwroode of bruinroode kleur had. In de mazen van
dit weefsel was rijkelijk etter aanwezig, die niet stonk, een gele
kleur en een roomachtige consistentie had.

Dit abnormale weefsel nam bet gebied van de submucosa, de
muscularis en de intermuscularis vrijwel geheel in; alleen aan de
peripherie waren nog resten van de longitudinale spiervezellaag te
zien. (In de afbeelding op dwarsche doorsnede waar te nemen).

Op deze laag volgde een breede zone van bindweefsel, waarin
hier en daar scherp omschreven haarden van bovenvermeld patho-
logisch weefsel aanwezig waren. Het microscopisch onderzoek
bracht aan het licht, dat men hier met actinomycose te doen had.

In een vaak zeer myxomateus bindweefsel lagen overal ver-
spreid actinomycose-haarden; de actinomyces waren omgeven
door een groote hoeveelheid ettercellen, tusschen welke aan de
peripherie meer en meer fibroblasten optraden.

In volgens Gram gekleurde preparaten waren de actinomyces
te onderkennen als fijne, slanke, soms gekorrelde, soms vertakte,
draden, tot een vaak zeer dicht netwerk vereenigd; tusschen deze
draden kwamen vele korrels (z.g.n. sporen) voor; draden en korrels
waren GRAM-positief. Van kolven was in zulke preparaten niets
waar te nemen; in haemaluineo-sine-coupes evenwel was aan den
omtrek soms een heldere kolflaag te zien, ofschoon niet bijzonder
duidelijk.

De geringe ontwikkeling van de kolflaag moet wellicht worden
verklaard uit den jeugdigen leeftijd van het proces en uit zijn
snellen groei. Door verschillende onderzoekers is er n.1. op gewezen,
dat bij jonge en snel zich ontwikkelende actinomycose de kolven
in den regel ontbreken; zij dus geen verschijning zijn van groote
vitaliteit der actinomyces.

De regionaire lymphklieren, welke spekachtig gezwollen waren,
gaven microscopisch niets specifieks te zien; zij waren niet door cle
actinomycose aangetast.

Dit geval is der vermelding waard èn wegens de diersoort waarbij
het werd waargenomen èn wegens de plaats van voorkomen.

Hutyra en Marek ¹) zeggen omtrent de anatomische verande-
ringen bij de actinomycose van het paard het volgende:

„Bei Pferden entwickeln sich die Aktinomykome zumeist im Leistenkanal,
wo sie bis kindskopfgrosse Geschwülste bilden, die sich auch in die Bauchhöhle
fortsetzen und in ihrem zähen Bindegewebe gelbliche, gallertige Herde mit darin
eingebetteten Pilzrasen aufweisen. (Der Befund ist jenem bei der Botryomykose
des Sarr.enstranges sehr ähnlich).

Ausserdem wurden Fälle von Aktinomykose der Ober- und Unterkiefer, der
Kehlgangslymphdrüsen (Schmidt), der Hals- und Bronchialdrüsen, der Zunge,
der Lippen, des Euters, der Knochen und der Muskeln (von Struwe in generali-
sierter Form), der Lunge, Leberund Milz (Bruschettini) sowie der Haut- und des
Unterhautbindegewebes beobachtet\'\'.

„Bei Pferden gelangt die, übrigens seltene Aktinomykose am ehesten als eine
Erkrankung des Samenstranges (Samenstrangfistel) zur Beobachtung. Die Er-
krankung anderer Organe äussert sich in ähnlichen Erscheinungen wie bei Rindern.

Eine besondere Berücksichtigung verdient die Erkrankung der Kehlgangs-
lymphdrüsen, die sich zuweilen primär entwickelt und der verdächtigen Drüse
beim Rotz ähnlich sieht; die aktinomykotische Geschwulst pflegt jedoch häufiger
zu abszedieren, ausserdem findet man gewöhnlich auch die retropharyngealen
und die oberen Halslymphdrüsen miterkrankt (Schmidt, Roettger). Am Halse
kann die Geschw ulst einen solchen Umfang erreichen, dass das Pferd infolgedessen
den Kopf nicht seitwärts beugen kann (Bonchet). Aktinomykose des Oberkiefers
wurde (bei einem Maultier) von Aubry, eine solche der Gesichtsleiste von Rousse-
lot beobachtet, während im Falle Hamburgers das Krankheitsbild der Knochen-
aktinomykose jenem bei Rhachitis ähnlich war."

Volgens deze citaten is actinomycose van het rectum bij het
paard dus nog niet waargenomen.

Hetzelfde blijkt uit hetgeen hieromtrent is te vinden in het
bekende werk van Friedberger en Fröhner²). Daar leest men:

„Beim Pferde sind Fälle von Knochenaktinomykose, von aktinomykotischer
Erkrankung der Lunge und Bauchwand, sowie von Aktinomykose der Kchlgangs-
lymphdriisen (Uotzverdacht), der Unterkieferdrüse und des Samenstranges beob-
achtet worden. Bei 3 Pferden, welche auf Maliern typisch reagierten, fanden sich
zahlreiche hirsekorn- bis erbsengrosse, teilweise verkalkte, aktinomykotische
Knötchen in den Lymphdrüsen, in der Lunge, Leber und Milz (Bruschettini).
In einem von Hartl beschriebenen Falle war bei einem 4-jährigen Pferde der
ganze Kehlgang durch eine derbe, flache, auf die Backen übergreifende Geschwulst
ausgefüllt, von der sich perlschnurartige Lymphgefässstränge nach den Lippen
zu fortsetzten (Rotzverdacht)".

1 \') Hutyra und Marek. Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere, Erster
Band, 1910, Bladz. 656 en 661.

2 ) Friedberger und Fröhner, Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere,
Sechste Auflage, II Band, 1904, Bladz. 388.

Kitt noemt de actinomycose bij den mensch, het rund en het
varken — ziemlich häufig —; „sie wurde in Einzelfällen auch beim
Schafe, bei Hirschen und Rehen, Hund, Katze und beim Elephant
beobachtet". Hij vermeldt het paard dus in het geheel niet, hetgeen
reeds met het oog op de citaten uit bovengenoemde werken onjuist
moet worden genoemd.

„Aktinomykose des Darms ist eine Seltenheit; Jensen traf neben Leberaktino-
mykose ein paarmal beim Rinde Strahlenpilzgeschwülste durch die Wand des
Zwölffingerdarms hindurchgewachsen, als einzeln postierten, etwa walnuss-grossen
Tumor und als Fistelgang, welcher in einen aktinomykotischen Herd der Leber
führte; das Duodenum erschien an der Leber adhärent. In einem anderen Falle
sass die Geschwulst mitten am Dünndarm und bestand auch Bauchfelltuberkulose".

Hieruit blijkt, dat actinomycose van het darmkanaal zeer
zeldzaam is, dat de tot heden bekende gevallen de dunne darmen
betroffen en dat in eenige der door Jensen waargenomen gevallen
de darmactinomycose blijkbaar consecutief was aan leveractino-
mycose.

Dat actinomycose bij het paard zeldzaam is blijkt ook hieruit,
dat sinds i September 1906, behalve het bovenbeschreven geval,
slechts één geval in dit instituut werd onderzocht; n.1. een in de
chirurgische cliniek geëxstirpeerde tumor uit de keelgang van een
8-jarig paard van gekruist inlandsch ras, welke bij microscopisch
onderzoek een actinomycoom bleek te zijn; het weefsel was hard
en microscopisch konden na GRAM-kleuring slechts enkele kleine
actinomyceshaarden worden gevonden. De actinomyces deden zich
ook in dit geval voor als GRAM-positieve, lange, slanke draden, waar-
tusschen ronde korrels; GRAM-positieve kolven ontbraken geheel;
ook in haemaluin-eosine-preparaten was daarvan niets te bespeuren.

Daarentegen werden sinds dien datum 12 gevallen van actino-
mycose van het rund onderzocht, n.1. 5 van de tong, 2 van beenderen
van het hoofd, 1 van de longen, 1 van de netmaag, 1 van de neus-
huid, i van de keelgangstreek, 1 van het mondslijmvlies.

De meerdere frequentie van botryomycose bij het paard werd ook
hier bevestigd. Sedert 1 September 1906 werden daarvan in dit
instituut 11 gevallen waargenomen, waarvan 5 van de zaadstreng.

2 van de huid van den borstwand, i van de huid van den breukzak
(post operationem), i van de huid van het perineum (merrie),
i van een borstbuil en i van lever en middelrif (metastatisch na
zaadstrengbotryomycose).

Omtrent de modus infectionis is in dit geval met zekerheid niets
te zeggen; de anamnese gaf in dit opzicht geen enkele aanwijzing.
In verband met hetgeen omtrent de infectiewijze bij actinomycose
in het algemeen bekend is, is men geneigd ook hier een infectie
van den rectumwand door actinomyces-dragende plantendeelen
(kafnaalden van gerst b.v.) als het meest waarschijnlijk aan te
nemen.

Het ware in de toekomst eventueel te beproeven, of de diagnose
— actinomycose — intra vitam kan worden gesteld, door micros-
copisch onderzoek van b.v. door curetteeren verkregen weefsel van
den zieken rectumwand.

In 1908 vond Frank bij een gestorven rund in Steinwingert
(Westerwald) trypanosomen in het bloed. De sectie van het dier
leverde een beeld, dat aan miltvuur deed denken. Daar dergelijke
verschijnselen niet aan trypanosomen eigen zijn, waren de laatste
zeer zeker niet de oorzaak van den dood.

De trypanosomen werden door Knuth onderzocht en waren
volgens hem gelijkende op, en misschien identisch met de in
Zuid-Afrika bij het rund voorkomende Trypanosoma Theileri. \').

Daar men dacht dat het rund zijn trypanosomen-infectie door
middel van vliegen had gekregen, werden in die buurt vele vliegen
op flagellaten onderzocht, meestal met negatief gevolg. Alleen
vond men bij eenige exemplaren van Haematopota pluvialis en
ook bij eenige Tabaniden in het darmkanaal flagellaten, die echter
niet den vorm van trypanosomen hadden. Het waren Crithidiën,
die zeer waarschijnlijk niet als een ontwikkelingsstadium der
rundertrypanosomen zijn te beschouwen, maar als een zelfstandige,
niet zelden in den vliegendarm voorkomende parasietensoort.
Knuth en Rauchhaar ¹) onderzochten nu een aantal runderen uit
het Westenvald op trypanosomen, en het gelukte hun, bij 7 van
de 25 onderzochte gezonde dieren, door middel van bloedcultuur,
trypanosomen aan te toonen. (Zij entten een weinig steriel opge-
vangen jugularisbloed in een buisje met runderbouillon en vonden
na eenige dagen talrijke ontwikkelingsvormen en agglomeraties
van trypanosomen).

Daar de proefdieren op goed geluk genomen waren, is het duide-
lijk, dat in die streek vele koeien met trypanosomen moeten voor-
komen.

In Engeland²) werd in 1910 een koppel van 10 runderen geënt
tegen piroplasmose (texaskoorts) met bloed van herstelde dieren.
Na de enting werden bij 6 van de 10, behalve de texaskoorts-
parasieten, in het bloed ook trypanosomen gevonden — bij 5 van
de dieren verschenen ze op den i6^flen dag, na de enting in klein
aantal en slechts gedurende 1 a 2 dagen — bij het 6de rund werden
ze reeds 9 dagen na de enting gezien (cn 3 dagen na het optreden der
piroplasmen) en bleven gedurende 8 dagen in het bloed. Ze waren
talrijker dan bij de andere dieren soms 1—8 in één bloedpreparaat.
Ook deze trypanosomen leken op tryp. Theileri. Pogingen om
ze in vitro te cultiveeren gelukten niet.

In Noord-Amerika kreeg Crawley culturen van trypanosomen,
toen hij bloed van 7 gezonde runderen, waarin geen trypanosomen
waren te ^ien geweest, op geschikte voedingsbodems entte.

Miijajima te Manilla trachtte piroplasmose-parasieten in vitro
te kweeken, en entte daarvoor bouillonbuisjes met piroplasmata-
bevattend runderbloed. In plaats van piroplasmacultuur kreeg hij
in de buisjes een cultuur van trypanosomen. Daar deze in het

bloed van zijn runderen niet te vinden waren, dacht hij dat de
trypanosomen in de buisjes een ontwikkelingsvorm waren van het
piroplasma. Latere proeven bewezen, dat hij zich vergist had en
dat hij met het bloed der runderen, tegelijk met de piroplasmen,
trypanosomen in de bouillonbuisjes had gebracht. Deze kwamen
echter bij de dieren zoo sporadisch voor, dat ze aan het microsco-
pisch bloedonderzoek ontsnapten.

In Nederland zijn tot nog toe geen trypanosomen bij het rund ge-
vonden, hetgeen niet wil zeggen, dat ze niet sporadisch voorkomen.
Onderzoek in die richting is waarschijnlijk nog niet gedaan.

Knuth acht het mogelijk, dat runderen met latente trypanoso-
miasis aan bepaalde ziekten, b.v. mond- en klauwzeer, in ergere
mate zullen lijden, en dat misschien het boosaardig verloop van een
heerschende ziekte in een bepaalde streek of tijd, op dergelijke
wijze te verklaren zou zijn. Het laatste betwijfel ik; de reden
daarvan zal wel zijn, dat het virus door toevallige oorzaken meer
of minder virulent is. Wel is het een bekend verschijnsel, waarop
Knuth ook wijst, dat runderen met latente piroplasmose, zoodra
ze gaan lijden aan een andere ernstige ziekte (veepest b.v.) een
acute verergering van hun oorspronkelijke kwaal kunnen krijgen.
Iets dergelijks nam ik waar bij trypanosomiasis, speciaal bij de
in Ned. Indië veel voorkomende surra. Krachtige, gezonde runderen
vooral zebu\'s aan die ziekte lijdende, vertoonen, als ze toevallig
een lui leven kunnen leiden, dikwijls zoo goed als geen ziekte-
verschijnselen. Worden ze echter verzwakt door een andere ziekte
of door zwaren arbeid of slechte voeding, dan treedt meteen de
surra meer op en sterven de dieren, onder verschijnselen van
vermagering en anaemie.

Het kan nu zeer goed zijn, dat de in Europa bij runderen ge-
vonden trypanosomen voor het gastdier onschadelijke parasieten
zijn. Zoo heeft men ook bij vogels, reptielen en visschen wel try-
panosomen gevonden, zonder dat de betreffende dieren ziekte-
verschijnselen hadden. De tryp. Lewisi van de rat schijnt bij dat
dier meestal geen ziekteverschijnselen te veroorzaken.

Toch is het zaak in dit opzicht voorzichtig te zijn; de meeste
trypanosomen zijn wel degelijk pathogeen, en het is zeer goed denk-
baar, dat bij sommige ziekten met nog onbekende oorzaak, trypa-
nosomen de schuldigen zijn.

Niemand zou vroeger geloofd hebben, dat de tryp. equiperdum
de oorzaak der dekziekte was. Verschillende voedselvergiftigingen
en diverse bacteriën zijn vanaf 1840 beschuldigd de slaapziekte

bij den mensch te veroorzaken, en het duurde tot 1901—1902,
voor Forde, Dutton\', Todd en Castellani in het bloed en het
cerebro-spinaalvocht der lijders de tryp. gambiense vonden, die
sedert als de ware oorzaak dier moorddadige ziekte erkend is.

Kn uth geeft in overweging bij maanblindheid, stillen kolder,
cornage, petechiaalkoorts, het onderzoek eens te leiden in de
richting der trypanosomen. Men zou er nog andere ziekten aan
kunnen toevoegen; b.v. de pernicieuse anaemie van het paard,
die in sommige streken van Frankrijk en Zwitserland voorkomt,
en de boosaardige kopziekte van het rund. (Surra van het rund
veroorzaakt soms verschijnselen, die aan kopziekte doen denken).

Het is bekend, dat in het laatste tiental jaren ook bij runderen
veelvuldig trypanosomen gevonden zijn van het type tryp.
Theileri. In vrijwel alle werelddeelen zijn ze gesignaleerd.

Oorspronkelijk dacht men deze protozoën ook voor deze diersoort
te moeten beschouwen als de oorzaak van vele ziekten. Zoo meende
Theiler aanvankelijk, dat de ,,galziekte" in Zuid Afrika een try-
panosomiase was.

Langzamerhand komt men echter tot het inzicht, dat deze try-
panosomen in den regel voorkomen, of bij oogenschijnlijk volkomen
gezonde koeien, of bij runderen, die door andere ziekten zijn aan-
getast, (runderpest, piroplasmose).

Ook Theiler is teruggekomen van zijn oorspronkelijke meening
bovenbedoeld, en beschouwt nu de galziekte als een piroplasmose.

Tot voor 1908 was men van oordeel, dat deze trypanosomen
bij Europeesche runderen niet voorkwamen.

In Juli van dat jaar echter vond Prof. Dr. Frank te Wiesbaden,
in bloed en weefsel van een gestorven rund uit het Westerwald,
hetwelk op miltvuur en houtvuur moest worden onderzocht,
massa\'s trypanosomen, maar geen miltvuur- noch boutvuurbacillen.

1 Eerst bij het corrigeeren van mijn drukproef kreeg ik kennis van het
hiervoor staand artikeltje van collega Vrijburg, waardoor ik niet daarnaar
heb kunnen verwijzen.

Deze vondst bracht heel wat beroering te weeg. Met ijver en zelfs
met hartstocht zocht men in genoemde streek naar meer sporen
van trypanosomiase bij runderen; voorloopig echter zonder eenig
noemenswaardig resultaat. Honderde bloedpreparaten werden
onderzocht; slechts een enkele keer werd een trypanosoom gevonden.

Eindelijk bracht de reeds vroeger door een Japannees uitgedachte
bloed-bouillonmethode de oplossing.

Werd een weinig bloed van runderen uit de z.g.n. geïnfecteerde
streek gebracht in steriel runderbouillon, dan konden hieri; dikwijls
reeds na enkele dagen de trypanosomen in massa\'s worden aan-
getoond.

Later bleek echter, dat niet alleen in het Westerwald, maar ook
op verschillende anderè plaatsen in Duitschland, en ook in Dene-
marken, Zweden en Engeland deze trypanosomen in het bloed
van oogenschijnlijk gezonde koeien door middel van bovenbedoelde
methode konden worden gevonden.

Het was dus a priori wel waarschijnlijk, dat ook bij onze koeien
deze parasiet zou voorkomen.

Het is mij nu inderdaad gelukt bij drie van acht door mij onder-
zochte koeien van de veeartsenijschool, de trypanosomen te vinden.

Hiermee opent zich ook voor de Nederlandsche veeartsen een
nieuw en interessant veld van onderzoek.

Ook wij kunnen nu meedoen aan het onderzoek naar de ont-
wikkelingsgang, verbreiding en eventueele pathogeniteit van deze
trypanosomen.

Hoofddoel van deze publicatie nu is, den praktizeerenden veeart-
sen er op te wijzen, welk groot aandeel zij kunnen en moeten
hebben in dit onderzoek.

Door hun medewerking zal zeer zeker veel spoediger de sluier,
die nog over een en ander gespreid ligt, kunnen worden opgelicht,
dan wanneer het onderzoek in het laboratorium blijft.

Voor praktizeerende veeartsen zonder veel laboratorium-hulp-
middelen zou ik den volgenden modus operandi willen aanbevelen,

Men neme voor het onderzoek van één rund 5 reageerbuisjes
met ^ 8 c.c,m. gesteriliseerde runderbouillon (bij Marius te Utrecht
verkrijgbaar). In elk buisje wordt ± 2 c.c.m. steriel uit de vena
jugularis opgevangen bloed gebracht, hetwelk van te voren is
gedcfibrineerd. De buisjes worden dan gesloten niet een watten-
prop op een donkere plaats bij kamertemperatuur bewaard; beter
nog in een broedstoof bij 22° C.

Na 5—14 dagen wordt met een lange platinadraad een weinig
van het bloed onder uit het buisje genomen, en microscopisch
onderzocht (Immersie-oculair 1). Het onderzoek in denehangenden
druppel is niet aanbevelenswaardig; tusschen voorwerp- en dekglas
ziet men de trypanosomen minstens even goed. Wanneer het bloed
geïnfecteerd was, ziet men in vrijwel elk preparaat massa\'s levende
trypanosomen, die met eenige attentie bij bovenbedoelde vergroo-
ting onmogelijk over \'t hoofd kunnen worden gezien.

Ze zijn 30—80 jjl. lang en 2—5 jx. breed. De lengte is dus 4—10
maal zoo groot als die van een rood bloedlichaampje.

Ongekleurd doen ze zich voor als aaltjes, of in knodsvorm, of
als een blaas-epitheelcel, of als een spermatozoïde meer of minder
groot, en meer of minder beweeglijk. De afwijkende vormen be-
schouw ik als ontwikkelings- en cultuurvormen. Steeds zijn ze
voorzien van een zwiepende zweepdraad, waaraan ze altijd zijn
te kennen.

Wanneer men het bloed vóór het onderzoek niet of weinig heeft
omgeroerd, ziet men ze meestal in nesten (agglomeraten) van
tientallen bij en over elkaar. Op zoo\'n plek liggen geen bloedlichaam-
pjes, maar ziet men gestippelde plekjes, die bij eenig fixeeren
voortdurend in beweging blijken te zijn, en waar het wriemelt van
de zweepdraden. De bloedlichaampjes in de omgeving worden
hierdoor in voortdurende beweging gehouden.

Voor de praktijk kan men de trypanosomen het gemakkelijkst
kleuren met methyleenblauw of volgens Giemsa na fixatie met
methylalcohol. Het onderzoek van de levende trypanosomen
is echter gemakkelijker en veel interessanter ook

Het eenige bezwaar kan in de praktijk zijn, het steriel werken.
Absolute steriliteit, (wat betreft bacteriën), is wel niet beslist
noodzakelijk, maar men dient er toch naar te streven.

Men kan het aldus doen : het bloed wordt afgenomen met
een aderlaatcanule, voorzien van een stukje caoutchoucbuis ;
alles uitgekookt natuurlijk. Men neemt canule en buisje mede in
een schoone, versch gestreken handdoek, om bezoedeling te voor-
komen. Het bloed wordt opgevangen in een wijdmondsch stopfleschje,
voorzien van een caoutchoucstop, en waarin wat emailschroot.
Men schudt 5—10 minuten; het fleschje in de handdoek. Vóór het
uitgieten van het gedefibrineerde bloed in het bouillonbuisje,
reinigt men nog eerst zorgvuldig den rand van het fleschje. des-
noods met een weinig alkohol, waarna men den rand nog kan
flambeeren, ook kan men met vrucht gebruik maken van een
groot soort oogdruppelbuisje als pipet. Men heeft dan niet te gieten.

Bij nauwkeurig werken mag men verwachten, dat van eenige
op deze wijze verkregen cultuurbuisjes meer dan de helft niet
gaan rotten, en dus aan het doel beantwoorden. Overigens geef ik
deze methode gaarne voor beter.

In den regel is zeer zeker deze trypanosoma een onschade-
lijke commensaal. De mogelijkheid bestaat echter; dat op een ge-
geven oogenblik, wanneer de omstandigheden daarvoor gunstig
zijn, door groote eigen virulentie of verminderd weerstandsver-
mogen van den hospes, de parasiet pathogeen wordt. Nu is het
natuurlijk wenschelijk in het vervolg steeds te denken aan die
mogelijkheid, maar vooral is dat wenschelijk naar \'t mij voorkomt
bij anaemische koeien. Er komt bij runderen een slepende anaemie
voor, die misschien wel door deze parasiet wordt veroorzaakt.
Van zulke dieren vooral dient de veearts eenige cultuurbuisjes
aan te leggen.

Van de drie geïnfecteerde koeien van de veeartsenijschool is
een in den laatsten tijd eenigszins vermagerd, zonder overigens
symptomen van ziekte te vertoonen, behalve eenigszins bleeke
slijmvliezen. De andere twee zijn volkomen gezond. Alle drie echter
hebben een eenigszins laag haemoglobinegehalte.

Het gebruik van chloralhydraat bij de behandeling van
prolapsus uteri bij het rund,

De lezers houden het mij ten goede, dat ik boven dit episteltje
dezen titel plaats, alhoewel ik het middel nooit bij prolapsus uteri
heb aangewend. Ik kan dus weinig van de specifieke werking uit
eigen ervaring zeggen. Ik wil echter veronderstellen, dat het een
gelijksoortige werking zal uitoefenen als morphine en dat het
door collega Knol (zie blz. 140, deel 38 van dit tijdschrift)
gedurende de uitoefening zijner praktijk steeds is aangewend om
het schijnbaar lastige persen te voorkomen.

Toen ik het genoegen had mijn praktijk te mogen aanvangen en
mij de gelegenheid werd geboden mijn opgedane boekenkennis
toe te passen bij enkele gevallen van prolapsus uteri bij runderen,
was ik, mij beroepende op de mededeelingen van Fröhner, Franck,
Regenbogen e.a. gewapend met een passende dosis morphine
en een injectiespuit om die dosis subcutaan aan te brengen. Nu
zou het gaan! Maar de veeartsengenius draaide mij den rug toe.
Het ging niet, en toch liet de koe geduldig met zich sollen: zij was
erg slaperig!

Door niet te persen scheen zij me duidelijk te willen maken, dat
zij niet minder dan ik wensclite, dat ik alles weer in \'t reine bracht.

De uterus had onderwijl al zooveel geleden, mijn krachten en
mijn vuur waren zoodanig verflauwd (als verontschuldiging dien
ik even aan te voeren, dat men mij in \'t holst van den nacht uit
Morpheus\' armen had gerukt), dat ik het noodzakelijk achtte
amputatie te verrichten. Met het beste succes zij terloops mede
gedeeld.

Met eenigen angst wachtte ik de tweede patiënte af. Hoe zou dat
gaan? Welgemoed stapte ik er heen; ik had immers mijn Pravaz\'-
spuitje en mijn morphine bij me! Dit laatste werkte prachtig, maar
niet zoodanig, of de koe kon zoo nu en dan in haar heldere oogen-
blikken zich nog eens tegenover mijn goede bedoeling, het reponeeren
van haar uterus, te weer stellen door er tegen in te persen.

Dat was een uitkomst voor mij en voor haar, want in die oogen-
blikken vorderde het werk vlot.Ik begon van dat oogenblik af de
goede bedoeling van de morphine te wantrouwen enmijn3^de patiënte
zou nu geëxploiteerd worden zonder morphine; dit heeft mij niet
berouwd. Ik verricht nu de reposities bij staande of bij liggende
koeien, maar dan ook, zooals de heer Knol in zijn artikel aangeeft
met verhoogd achterstel en wel op de linkerzijde liggende, gemakke-
lijk, voor zoover van gemakkelijkheid bij het reponeeren sprake kan
zijn. Dit nu is geen gewoon gevolg van langdurige praktijk, wijl
„alle Anfang schwer ist", maar ik schrijf het toe en ik geloof, dat
de meeste, zoo niet alle oudere collega\'s het hierin met mij eens
zullen zijn, aan de hulp van, zooals de Duitsche schrijvers het
gelieven te noemen, het ,,lästige Mitdrängen".

En waarin bestaat nu de hulp van dat „lästige Mitdrängen"?
Eenvoudig in de zuiging, welke opgewekt wordt door de zakkende
buikwand van de koe, onmiddellijk nadat de persing heeft opge-
houden. Wanneer men met den in den omgestulpten uterus inge-
brachten arm tijdens de persing maar een weinig aan die persing
gehoor geeft, dan zal men in het opvolgende oogenblik met hulp

van een zekere hoeveelheid arbeidsvermogen van beweging meer
en meer het gewenschte doel naderen.

Mijn laatste patiënte deed mij nu eenige dagen geleden nog eens
aan de vroegere behandeling denken. Deze koe was zoo kalm en
slaperig en het werk vlotte zoo weinig, dat ik den eigenaar moest
vragen of hij zijn toevlucht tot bedarende middelen, bijv. tot
het ingeven van alkohol had genomen. De operatie geschiedde
staande. Nadat de koe gelegd was met verhoogd achterstel begon
krachtig tegenwerken en het doel was binnen het kwartier bereikt.

Ik raad daarom mijn collega\'s, welke bij het reponeeren gebruik
maken van narcotische hulpmiddelen, het eenvoudig eens zonder
deze te beproeven en ik ben overtuigd, dat zij de laatste methode
zullen blijven verkiezen.

Prof. Dr. Th. Kitt, Lehrbuch der pathologischen Anatomie der
Haustiere. Vierte, verbesserte Auflage. I Band. Stuttgart, Ferdi-
nand Enke, 1910. Prijs 18.40 Mark.

Van het bekende leerboek van Kitt is, voorzoover het eerste deel
betreft, reeds een vierde editie versehenen, terwijl deze voor het
tweede deel nog in bewerking is.

De hoofdstukken van het eerste deel zijn, wat titel en aantal
betreft, in den nieuwen druk gelijk aan de derde uitgave; de ge-
zamenlijke omvang is evenwel toegenomen van 683 tot 768 blad-
zijden.

Hoofdstuk II. —Sectietechniek— is in eenige opzichten uitge-
breid. Bij de dissectie van de hersenen zijn twee nieuwe afbeel-
dingen opgenomen, waarvan de eerste, fig. 7, — Eröffnung einer
Seitenkammer des Gehirns —, niet den indruk geeft, dat men bij
deze operatie, verricht op de uitgenomen hersenen, het orgaan,
op de tafel liggende, zal insnijden; uit den tekst blijkt dit evenmin.
Misschien zou men hiertegen willen aanvoeren, dat zooiets toch
van zelf spreekt, doch de ervaring heeft mij geleerd, dat er bij de
studenten steeds groote neiging bestaat voor allerhande incisies
de organen, indien eenigszins mogelijk, geheel vrij in de hand te
nemen. M. i. is dit èn voor een juiste techniek èn voor de veiligheid

van de handen van den secant, niet aan te bevelen. Overigens geef
ik voor het openen der zij ventrikels de voorkeur aan het hersen-
mes boven het scalpel.

Bij de sectie van het rund is opgenomen de dissectie van den uier
van de koe volgens Sven Wall, welke hierin bestaat, dat men
beide uierhelften met haar mediale vlakte op de tafel legt, zoodanig,
dat de tepels naar den secant zijn gericht. Bij deze ligging kan men
zich gemakkelijk oriënteeren; het linker vóór-kwartier ligt dan
geheel links, het rechter geheel rechts; terwijl de achterkwartieren,
met de supramammaire lymphklieren, naar elkander gericht zijn.
Een normale uierhelft is nu eenigszins afgeplat, slap, en voelt week,
elastisch aan. De supramammaire lymphklieren vindt men ten
getale van twee aan elk achterkwartier (dorsaal), gelegen in het
bindweefsel; zij worden in de lengte doorgesneden. Vervolgens
wordt elke uierhelft in sagittale richting, dus parallel aan de
onderlaag, zóódanig diep ingesneden, dat de tepels, de cysternen
en elk kwartier gehalveerd worden en de twee deelen als een boek
zijn open te slaan; de samenhang tusschen de vóór- en achter-
kwartierhelften wordt niet verstoord. Zoo noodig maakt men nog
dwarssneden in radiaire richting naar de tepels toe.

Omtrent de door Kitt aangegeven sectietechniek wil ik nog
enkele opmerkingen maken, n.1. wat betreft de volgorde, waarin
de evisceratie van de borst- en de buikholte geschiedt. Nadat
eerst de buikholte, daarna de borstholte is geopend, gaat Kitt
over „zur Herausnahme zuerst der Baucheingeweide". Afgezien
van het feit, dat het waarom hierbij ontbreekt, wil het ïülj voor-
komen dat het voorschrift van Virchow, om eerst de borstholte
te eviscereeren, de voorkeur verdient en wel om de navolgende
redenen: a. bij het uitnemen van de lever vloeit het bloed uit het
rechter hart door de vena cava en de leveraderen af, hetgeen on-
gewenscht is voor het hartonderzock; b. bij de evisceratie van de
buikholte wordt het middelrif gemakkelijk gelaedeerd, vooral
wanneer er vergroeiingen bestaan met buikingewanden, b.v. de
lever; door deze middelriflaesie zal nu een eventueele vloeibare in-
houd van den thorax geheel of gedeeltelijk zijn weg zoeken naar het
abdomen en daardoor een nauwkeurig onderzoek van de pleura-
holten in dit opzicht onmogelijk maken.

Wat de ligging van het cadaver betreft, n.1. rechter of linker
zijligging, zou ik de rechter zijligging, uitgezonderd voor de her-
kauwers, als de normale willen zien aangegeven, en wel, omdat in
die ligging de mediaansnede tot opening van de buikholte, door
rechtshändigen het best kan geschieden. In bijzondere gevallen kan

hiervan toch steeds worden afgeweken. Bij de sectie van het
paard heeft de rechter zijligging bovendien nog dit groote voordeel
dat de ontwikkeling en evisceratie van het darmkanaal dan veel
overzichtelijker zijn dan in linker zijligging. In linker zijligging wordt
n.1. het darmkanaal, met uitzondering van een gedeelte duodenum
en rectum, in toto uitgenomen, terwijl in rechter zij ligging het
buiten de buikholte leggen van de linker colonlagen onmiddellijk
ruimte en inzicht verschaft en het rectum, de dunne darmen be-
halve een stuk duodenum, en coecum plus colon nu afzonderlijk-
worden uitgenomen.

Hoofdstuk III - Angeborene Missbildungen — is met eenige
nieuwe afbeeldingen verrijkt; ditzelfde geldt voor de andere hoofd-
stukken.

Zeer belangwekkend is, hetgeen wordt medegedeeld over diffuse,
fibreuze huidverdikking aan de iippen van het rund en de ooren van
het varken; alleen door microscopisch onderzoek van coupes is hier
de diagnose — huidactinomycose — te stellen, (Actinomycosis ele-
phantiastica diffusa). Kitt geeft hierbij twee\' fraaie afbeeldingen
van het varken. Omtrent dezen vorm van actinomycose zegt hij:

„Die Oberlippe des Rindes kann sich dabei bis auf J m. verbreitern, in brettharter
Schwellung rings um das Flotzmaul die Subkutis von starrem, fibrösem Bindegewebe
eingenommen sein. Besonders originell ist die Veränderung am Schweinsohr,
welche ich in drei Fällen sah und wo die Muschel bis zu 3A K.G. Gewicht, 25 28 c.m.
Breite und 2 Finger Dicke erlangt (auch j unack hat einen solchen Fall beschrieben).
Das dickwulstig und bretthart gewordene Ohr lässt äusserlich nichts für Aktino-
mvkose Charakteristisches (keine Knötchen etc.) erkennen, und auch auf den
Durchschnitten liegt nur ein speckig weisses, saftig glänzendes, etwas ödematöses
Bindegewebe vor, das radiär faserig vom Perichondrium und Knorpel ausstrahlt.
Höchstens sind bei genauem Zusehen trüb graugelbliche, verstreute Pünktchen
in dem Sclnvielengewebe erkennbar. Der Pilz ist so sparsam im Gewebe, dass erst
in gefärbten mikroskopischen Schnitten seine Anwesentheit entdeckt wird, (von
Ernst und Walter in meinem Institut nachgewiesen).

C. O. Jensen fand auch feste fibröse Aktinomykome mit ulcerierter Haut
überdeckt beim Schwein."

Naar aanleiding van tuberculosis cutis zij het mij vergund hier
te wijzen op een interessant geval van primaire tuberculose van de
vulva bij het rund, door Joest onlangs medegedeeld\'). Bij een
ongeveer 8 jaar oude koe ontstond gedurende den partus een ver-
scheuring van de vagina, welke door een empiricus werd behandeld.

Bericht über die Königliche Tierärztliche Hochschule zu Dresden auf das Jahr
1909; spec. Bericht Hier das Pathologische Institut auf das Jahr 1909. Dresden,
1910, bladz. 16.

In aansluiting aan deze verscheuring was langzamerhand een ver-
dikking van de vulva ontstaan, die na 5Y2 maand, toen het rund
geslacht werd, bijna hoofdgroot was en ± 2^J/₂ K.G. woog. Bij de
keuring van het dier werd, behalve deze anomalie, alleen tuber-
culose gevonden van de bronchiale lymphklieren; de andere organen,
ook de uterus, waren normaal. Beide schaamlippen waren enorm
verdikt en geulcereerd; in strijkpreparaten van de sneevlakte
werden tuberkelbacillen gevonden. Ook de cavia-enting gaf een
positief resultaat; uit de milt van dit proefdier werd de tuberkel-
bacil op gestold bloedserum gecultiveerd. In etterig verweekte
haarden van de sneevlakte werden bacteriën van de proteusgroep
gevonden. Histologisch was het beeld dat van tuberculeus weefsel,
waarin zeer veel reuzencellen (type-langhans). Joest neemt aan,
dat deze vulva-tuberculose primair is en zich ontwikkelde uit
een infectie via bovengenoemde vagina-verscheuring.

Bij het melanoom van de huid worden ook de waarnemingen
van Jaeger ^l) vermeld, waarop ik misschien later nog terugkom,
en volgens welke de bijnieren, die bij melanoomvorming steeds
melanotisch zouden zijn, genetisch met die tumoren in verband
zouden staan.

Evenals Bollinger en Kitt zag ik ook eenmaal congenitaal
melanosarcoom bij het kalf.

Bij de spieren noemt Kitt een myositis virideflavescens van het
rund, zoo genoemd wegens de eigenaardige groengele kleur, welke
daarbij voorkomt.

„Ohne jede Eiterung, als chronische sklerosierende Entzündung gegeben, zeigen
sich mitten im roten Fleische multiple spannenlange, 2—4 Finger breite Stellen
von halbtransparenter, grüngelber Beschaffenheit, nicht erweicht, sondern derb,
zäh wie Bindegewebe. Es sind die Muskelfaserbündel gruppenweise erkränkt,
etwas verquollen, zwischen den fahlen, grünlichen, parallel verläufenden Zügen
auch heller grauweisse und rötliche Streifen und normal dunkelrote oder blassrote
Bündel einstrahlend.

Mikroskopisch bestand eine sehr starke zellige Infiltration und Fibroblasten-
wucherung, welche die Muskelfasern weit auseinanderdrängte, diese hatten teil-
weise noch ihre Querstreifung; in einem Falle lagen Sarkosporidiën vor, in einem
andern war nichts von Parasiten zu sehen, solche möglicherweise abgestorben und
resorbiert."

\') Alfred Jaeger, Die Melanosarkomatose der Schimmelpferde. Die Entstehung
des Melaninfarbstofls. Virchows Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie
und für klinische Medizin. Bd. 198, H. 1; Bldz. 1 en 62, 1909.

vorm van spiertuberculose of pseudotuberculose bij het rund
wordt, evenals in de vorige uitgave, uitvoerig beschreven. Opge-
helderd is de zaak m.i. ook nu nog niet. Persoonlijk nam ik deze
ziekte nimmer waar en voor zoover ik weet, is ze in Nederland
nog niet gezien. Heeren collega\'s verzoek ik, ook bij vermoedelijk
voorkomen, beleefd om toezending van materiaal; ter orienteering
laat ik hier de beschrijving volgen.

„Ferner kommt eine eigentümliche Form von Knoten vor, die ebenfalls nicht
so wie typische Serösen- oder Parenchymtuberkel sich darbieten, sondern durch
homogene Gerinnungsnekrose und stark bindegewebige, beinahe kapselartige
Abgrenzung, durch ihren nur auf die oberflächlichen Muskelschichten und Subkutis
beschränkten Sitz sowie durch den Mangel färbbarer Tuberkelbazillen sich aus-
zeichnen und von denen es fraglich ist, ob sie abgeheilte inveterierte fibronodöse
Tuberkeln vorstellen oder ob es sich um Pseudotuberkeln handelt. Es stecken diese
Knoten in den Hautmuskeln, in der Bauchwand, im Schulter- und Schenkel-
fleische und am häufigsten an der Schweifrübe unmittelbar unter den Fascien
und sind nach Abzug der Haut als flachkuppige, halbkugelige oder eiförmige
Prominenzen auffallend, beulig sich hervorwölbend und durch die Muskelschichten,
unter denen sie nur bis wenige Zentimeter tief lagern, zu fühlen. In der Grösse
sind diese Knoten gewöhnlich wie eine Haselnuss oder Mandel, doch kommen
auch nur erbsen- oder grieskornkleine Herde zerstreut zu Gesicht. Die Konsistenz
ist sehr derb, der eines Fibrom\'s gleichkommend, und das Gewebe beim Einschneiden
so zäh wie weisser Radiergummi. Auf der Schnittfläche zeigt sich der Knoten
opak gelbweiss, strohgelb oder mehr bräunlich, homogen verkäst, ganz trocken,
umsäumt von einer dünnen Zone halbtransparent grauen Gewebes, das sich auch
noch in das Zentrum herein fortsetzt, alsob eine Lymphdrüse halbmondförmig
nur in der Rinde verkäst wäre; in anderen Fällen im Zentrum eine stecknadel-
kopfgrosse Höhle mit gelber, schmierig käsiger Materie, und darum in zarter zwiebel-
artiger Schichtung eine matt opake, trockene Gerinnungsmasse (wie gekochter
Nackenband aussehend) von fester Konsistenz, peripher eine Kapsel von weiss-
schwieligem Bindegewebe. Manchmal ist eine grössere Aehnliclikeit mit Perlsucht-
knoten gegeben, indem die Herde aus graurötlicher Grundmasse bestehen und
nicht homogen verkäst erscheinen, sondern deutlich aus mehreren hirsekornkleinen
Knötchen, deren jedes einen winzigen Käsepunkt zeigt, zusammengesetzt sich
zeigen, im ganzen als erbsen- bis doppelterbsengrosse Knoten sich aus dem Fleische
ausschälen lassen.

Die Benennung bereitet insofern Schwierigkeiten, als in jenen Bindegewebs-
knollen Tuberkelbazillen färberisch nicht mehr nachweisbar sind. (Dies ist jedoch
in anderen echt tuberkulösen Käseherden und namentlich in Tuberkeln des Schwei-
nes oft der Fall). Der Umstand aber, dass bei dem betreffenden Tiere häufig gleich-
zeitig typische Lymphdrüsentuberkulose oder Tuberkulose der Eingeweide vorliegt,
dass ferner keine anderen Bakterien (Nekrosebazillen) oder Fremdkörper vor-
liegen und dass endlich das histiologische Bild (Kiesenzellen, Leukozyten und
Fibroblasten mit herdförmiger Koagulationsnekrose) dem der Tuberkeln gleicht,
(Dürbeck, Schwaebel), lässt vorläufig die Deutung zu, dass es sich um Tuberkeln

handelt, die entweder verödet sind öderen derer Erreger Färbungsvermögen
verloren haben. Doch konnte es sich, wie gesagt, auch um eine Pseudotuberkulose
handeln. Subcutane Impfungen mit den zerriebenen Knoten beim Rinde verliefen
negativ (monatelange Beobachtung).

In het hoofdstuk betreffende parasieten van spieren en subcutis
is de interessante waarneming van Stroh vermeld geworden.
Strom zag n.1. de infectie van jonge kalveren met Cysticercus bovis
geschieden door de handen van den stalknecht, die aan taeniasis
lijdende was. De blaaswormen zitten bij de kalveren vooral in de
hartspier, voorts in tong en subcutis, soms in de spieren van onder-
arm- en schenkelstreek; de kauwspieren kunnen er geheel vrij van
zijn. Blijkbaar groeien de finnen in de weefsels van het jonge kalf
(3—5 weken) snel; men vindt er van 9—15 m.m. lengte en m.m.
breedte; ze degenereeren er evenwel ook spoedig en worden dan tot
een grijsgroenen kazigen haard, in welks bindweefselkapsel zich
kalk afzet.

Dat glossitis fibromatosa niet steeds wordt veroorzaakt door
actinomyces, demonstreert figuur 273; de tong van het rund was
hier lijdende door sarcosporidiën.

Wat het mesenteriaalemphysecm van het varken betreft blijven
oorzaak en genese nog vrijwel in het duister. Met de publicatie
van Jaeger -) is rekening gehouden; rationeel schijnt zijn opvatting,
dat de analysen, welke voor en na van het gas uit de blaasjes zijn
gemaakt, niet de samenstelling intra vitam weergeven, omdat,
wanneer het darmkanaal gedurende eenigen tijd aam de atmos-
pherische lucht is blootgesteld, er spoedig gaswisseling door diffusie
plaats heeft en zuurstof van de lucht in de blaasjes; kan komen.

Uit een en ander moge blijken, dat het leerboek van Kitt op de
hoogte van den tijd is gehouden; voor hen, die zich met veterinaire
ev. vergelijkende, pathologische anatomie bezig houden, is het een
aanbevelenswaardig bezit. Moge het in velerlei opzicht wat te veel
casuïstisch zijn, men bedenke steeds, dat ook dit werk kind van
zijn tijd is; dat n.1. de veterinaire pathologische anatomie een nog
voor een groot gedeelte braak liggend terrein is en dat ieder schrij-
ver, die zich thans tot het samenstellen van een leer- of handboek
op dit gebied zet, dikwijls te kampen heeft met gebrek aan bruikbare

literatuur over de verschillende onderwerpen. Zoo volledig mogelijk
uitgewerkte casuïstische bijdragen zijn dan ook nog steeds van
groote waarde; zij vormen het bijzondere, waaruit later het alge-
meene kan voortkomen en de toekomstige schrijver eener veterinaire
pathologische anatomie zal van de in deze bijdragen besloten
wetenschap gaarne een dankbaar en heilzaam gebruik maken.

Prof. Dr. H. Möller, Lehrbuch der Augenheilkunde für Tierärzte.
Vierte Auflage. Stuttgart, Ferdinand Enke, 1910. Prijs 11 Mark.

Bij de Redactie is deze 4<^]e druk ter bespreking ingekomen;
de 3^de druk van clit boek dateert van 1898, de iste van 1889.

Er was dus blijkbaar in de eerste jaren na het verschijnen van
Möller\'s werk meer vraag naar dit boek dan gedurende het leven
van den 3^den druk. In de eerste jaren was dan ook het werk van
Möller zoo goed als de eenige vraagbaak op dit nog vrijwel pas
betreden terrein. Later, na 1900, kwam de groote concurrentie
van het werk van Dr. Jos. Bayer, Tierärztliche Augenheilkunde,
wat kon bogen op meer en mooier platen en beter gefundamenteercl
was in eigen waarnemingen; terwijl Möller\'s werk wat schralen
indruk maakte en meer op compilatie berust.

Van Bayer\'s werk verscheen dan ook reeds na 6 jaar (1906) den
tweeden druk, terwijl Möller met den 4den druk i2¹/_ajaar heeft
moeten wachten.

Deze druk is door den schrijver zooveel mogelijk op de hoogte
van den tijd gebracht: vrijwel alle nieuwere literatuur heeft er
een plaatsje in gekregen. Enkele nieuwe hoofdstukken zijn bijge-
voegd, andere eenigszins gewijzigd; de meeste hebben hun ouden
vorm, de oude stof behouden.

Möller zegt in de voorrede: „Mit der Entwicklung der Wissen-
schaft konnte ihre Ausnützung für der Therapie nicht gleichen
Schritt halten. Das liegt an der Natur der Sache. Denn niemals
wird die Behandlung der Augenleiden bei Tieren die Bedeutung
erlangen, welche diese beim Menschen in Anspruch nimmt". Dit
zal wel niemand tegenspreken. Daarom zou ik wenschen dat de
z.g.n. leerboeken voor de oogheelkunde, die, zooals ook dit boek
van Möller, feitelijk de stof vrijwel uitputten, geen leerboeken
werden genoemd maar handboeken. Voor een leerboek is ook dit werk
naar mijn bescheiden meening te uitgebreid. De studeerenden in
de veeartsenijkunde kunnen wel met een weinig minder van deze
wetenschap toe voor de praktijk.

Het Hoofdbestuur heeft de eer, ingevolge artikel 29, i^ste alinea
van het huishoudelijk reglement, onderstaande voorstellen voor
de aanstaande algemeene vergadering, welke 22 en 23 September
1911 te Utrecht zal w^rorden gehouden, ter kennis der afdeelingen
en der leden te brengen.

Het Hoofdbestuur,
Dr. H. Markus, Voorzitter.
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

De afdeeling Utrecht stelt voor, den lste secretaris van het Hoofd-
bestuur, met ingang van 1 Januari 1912, een nader vast te stellen
jaarlijksche toelage toe te kennen.

Toelichting: De afdeeling Utrecht kon zich met het voorstel van de
Nieuwe afdeeling Zuid-Holland op de j ongste algemeene vergadering-
aanstelling van een gesalarieerden secretaris-penningmeester-biblio-
thecaris — niet vereenigen. De bezwaren tegen dit voorstel waren
gedeeltelijk van principiëelen, gedeeltelijk van financieelen aard.

Bij de bespreking van het voorstel Nieuw-Zuid-Holland wezen
meerdere leden op de wenschelijkheid van het toekennen van een
toelage aan den i^ste secretaris, hetgeen art. 25 van het huis-
houdelijk reglement mogelijk maakt. Men meende, dat deze functi-
onaris, die, met opofferin\'g van veel tijd en werkkracht, gewichtige
diensten aan onze Maatschappij bewijst, een erkenning hiervoor,
in den vorm eener geldelijke toelage, alleszins verdient.

In de Februari-vergadering der afdeeling kwam dit punt opnieuw
ter sprake en werd er bovendien door meerdere leden op gewezen,
dat het verstrekken van zulk een toelage eenigermate de eerste
stap zou kunnen zijn op den weg, door Nieuw-Zuid-Holland gaarne
betreden; vooral ook in dien zin, dat hierdoor een honorarium voor
den iste secretaris van het hoofdbestuur onder clc uitgaven dei-
Maatschappij wordt opgenomen. Met algemeene stemmen werd
besloten aan de algemeene vergadering een desbetreffend voorstel
te doen.

De Nieuwe afdeeling Zuid-Holland geeft in overweging, dat van
de zijde der Maatschappij de noodige stappen worden gedaan, strek-
kende tot het in het leven roepen van wettelijke voorschriften op de

afgifte van sera en entstoffen ten behoeve onzer huisdieren, zóódanig,
dat deze:

a. uitsluitend is toegestaan aan inrichtingen en personen, in de
wet genoemd, of van regeeringswege gemachtigd;

Toelichting: Het kan niet worden ontkend, dat het, met het oog
op het verkrijgen van gunstige resultaten bij de behandeling van
zieke dieren en bij de bestrijding van besmettelijke ziekten onder
deze, van overwegend belang is, dat de sera en entstoffen in werke-
lijkheid beantwoorden aan de daaraan te stellen eischen.

Geldt zulks in het algemeen voor elk geneesmiddel, de nood-
zakelijkheid daarvan treedt voor deze stoffen te meer naar voren,
naardien controle op hare samenstelling en werkzaamheid in het
algemeen zeer moeilijk en in vele gevallen niet wel mogelijk is.
Men denke o.a. aan de polyvalente sera, aan de onmogelijkheid
om vast te stellen in hoeverre zij met behulp van verschillende
bacterie-stammen bereid zijn geworden; aan voorkomende ver-
ontreinigingen van den voedingsbodem bij het maken van tuber-
culine; verontreinigingen, die daarin niet meer aangetoond kunnen
worden, maar nochtans oorzaak kunnen zijn van hare minder
goede werking.

Bovendien kunnen verschillende omstandigheden er toe leiden,
dat de waardeloosheid in de praktijk niet zoo dadelijk aan het licht
komt en kan dientengevolge, alvorens daarvan is gebleken, reeds
veel kwaad zijn gesticht.

Dat de entstoffen, indien ze niet goed bereid zijn geworden,
de verspreiding van besmettelijke ziekten kunnen bevorderen, zal
wel geen nader betoog behoeven.

Het is daarom, dat dan ook alleen vertrouwen kan worden
gesteld in de sera en entstoffen, die bereid zijn geworden in labora-
toria, bij welke wetenschap hand aan hand gaat met een groote
mate van nauwgezetheid en het streven naar het verkrijgen van
geldelijk voordeel zooveel mogelijk is buitengesloten.

Inrichtingen en personen toch, wier hoofddoel in deze is: winst-
bejag, komen bij de aflevering menigmaal zóódanig met hun eigen
financieele belangen in botsing, dat men bezwaarlijk kan ver-
wachten, dat ze deze bij die van den betrokken veestapel zullen
achterstellen.

Dat de sera en entstoffen, welke een goede uitwerking in de
praktijk blijken te missen, van zelf reeds veroordeeld zijn en men
daarom zal trachten een zoo goed mogelijk preparaat in den handel
te brengen, mag theoretisch juist zijn, maar is in volkomen tegen-

spraak met de ervaring. De literatuur levert het overtuigend bewijs,
dat vele sera — vooral buitenlandsche — absoluut onwerkzaam
zijn. Het doen afgeven van sera en entstoffen uitsluitend aan vee-
artsen, achten wij noodzakelijk, omdat alleen zij in staat zijn tot
het stellen der juiste ziekteonderkenningen en het lege artis aan-
wenden van deze preparaten.

Wil dus de Staat, op welken de verplichting tot bestrijding der
besmettelijke ziekten rust, daarin niet te kort schieten en het ge-
vaar ontgaan, dat de getroffen maatregelen hun doel zullen missen;
wil deze, evenals dit, tot op zekere hoogte, reeds is geschied voor
de geneesmiddelen, het publiek in bescherming nemen tegen het
in den handel brengen van minder deugdelijke sera en entstoffen,
zoo zullen wettelijke voorschriften, regelende de afgifte van deze,
niet langer mogen uitblijven.

Afdeeling Noord-Brabant. Tot iste secretaris dezer afdeeling werd
benoemd de heer F. van Hootegem te \'s Hertogenbosch.

Afdeeling Friesland. Tot lid dezer afdeeling is aangenomen de
heer M. J. Veenstra te Leeuwarden.

In aflevering i, van i Januari 1911, van dit tijdschrift is opge-
nomen: Het oordeel der Vereeniging van directeuren van gemeente-
lijke slachthuizen in Nederland over de als gevolg van de door de
Regeering uitgeschreven slachthuis-prijsvraag bekroonde en aange-
kochte ontiverpen. In de daarbij behoorende toelk hting (blz. 18 en
19), wordt o. m. gezegd: „dat de vereeniging zich ten vorigen jare
tot den Directeur-Generaal van den Landbouw wendde met het
verzoek, in de gelegenheid te worden gesteld, de bekroonde en
aangekochte ontwerpen ter nader onderzoek te mogen ontvangen."

Dit is in zooverre minder juist, dat de woorden — ter nader onder-
zoek — niet zijn gebezigd in het aan de Regeering gerichte schrijven.
De Vereeniging heeft niet anders verzocht dan haar een volledig

stel teekeningen met bijbehoorende bescheiden te willen afstaan,
waaraan, gelijk reeds vroeger vermeld, met de meeste welwillend-
heid is voldaan.

Toezending van materiaal aan het Pathologisch Instituut van de Rijksvee-
artsenijschool. Ondergeteekende heeft de eer den collega\'s beleefd te verzoeken,
eventueele zendingen van pathologisch materiaal aan bovengenoemd instituut,
alsmede daarop betrekking hebbende correspondentie, als volgt te willen adres-
seeren:

Verhooging van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar
1911. Bij Koninklijke Boodschap van 7 April 1911 is een ontwerp van wet
ingediend, strekkende o. a. tot het aanbrengen van de volgende wijzigingen in
genoemd hoofdstuk.

Het bedrag van artikel 21, thans f 94931. wordt verhoogd met f 10300.—•
en mitsdien gebracht op f 105 231.—.

Het bedrag van artikel 22, thans f 95 523.—, wordt verhoogd met f 44 500.
en mitsdien gebracht op f 140023..—.

Art. 21. Door het aftreden van Dr. Wirtz als leeraar in parasitaire en infectie-
ziekten aan de Rijks veeartsenij school, moest tot aanstelling van een nieuwen
titularis voor die vakken worden besloten.

Ondergeteekende meende, dat tot eene benoeming alleen dan mocht worden
overgegaan, wanneer van den voorgedragene mocht worden verwacht, dat door
zijn arbeid de veeartsenijkundige wetenschap in Nederland kon worden vooruit-
gebracht en dat door zijn verbinding aan de Rijksveeartsenijschool deze inrichting
in beteekenis zou winnen.

slechts theoretisch werden onderwezen, noodwendig gepaard gaan eene uitbreiding
van hulpkrachten en materieel voor het practisch onderwijs.

Welke uitgaven voor een en ander noodig zouden zijn, kon eerst worden begroot
na gepleegd overleg met den nieuwen leeraar, die na het opmaken der ontwerp-
begrooting werd benoemd. Prof. Dr. D. A. de Jong, die met i December 1910
zijne functie heeft aanvaard, acht het met ondergeteekende noodig zijn onderwijs
op zoodanige wijze in te richten als met het oog op den tegenwoordigen stand
en de tegenwoordige eischen der wetenschap noodzakelijk is. Daarom worden
thans de gelden voorgesteld, benoodigd voor de aanstelling van twee assistent-
conservatoren, twee amanuenses en personeel voor verdere hulp, verzorging
van dieren, enz.

Voorts is onder dezen verhoogingspost gebracht een bedrag van f 2500.— om
te voldoen aan het dringende verlangen van den directeur der Rijksveeartsenij-
school tot aanstelling van een adjunct-leeraar voor de heelkundige vakken, die
als verantwoordelijk medewerker bij de chirurgie zal kunnen optreden en den
leeraar in verloskunde in de gelegenheid zal stellen veel meer dan tot nu toe
aan de practijk der veeverloskunde met de leerlingen te doen.

Art. 22. Ten einde den nieuwen titularis, waarvan sprake is in het vorig
artikel, in de gelegenheid te stellen tot het geven van vruchtdragend onderwijs,
wordt onder dit artikel het noodige aangevraagd om de vroegere directeurswoning,
die thans ledig staat, in te richten tot voorloopig instituut voor parasitaire en
infectieziekten. Bovendien wordt een bedrag uitgetrokken voor het aanschaffen
van de noodige toestellen voor onderzoek en leermiddelen en voor een eenvoudig
operatie- en sectielokaaltje. Verder zijn onmisbaar eenige stalletjes voor groote
dieren ten behoeve van dat instituut, terwijl tevens het voor hulpmiddelen voor
het onderwijs van den benoemden leeraar uitgetrokken bedrag moet worden
verhoogd.

Het is gebleken, dat de bedoelde directeurswoning met niet al te groote kosten
voorloopig is in te richten voor het beoogde doel.

Ten slotte is in de verhooging begrepen een bedrag van f 7500.— voor enkele
stalletjes voor zieke dieren, die voor het onderwijs noodig zijn en die nu het voor-
deeligst te gelijk met de andere zijn te bouwen.

Natuurkundig examen voor a.s. veeartsen. De directeur-generaal van den
landbouw brengt ter kennis van belanghebbenden, dat het in dit jaar te houden
natuurkundig examen voor aanstaande veeartsen, bedoeld in art. 12 der wet
van 8 Juli 1874 (Staatsblad n°. 99) zal aanvangen op Maandag 12 Juni a.s. in
de lokalen van \'s Rijksveeartsenijschool te Utrecht.

Invoer van paarden. De Ministers van Landbouw, Nijverheid en Handel
en van Financiën;

Gelet op de Koninklijke besluiten van 22 Juni 1896 (Staatsblad n°. 98) en 25 Juni

Mede gelet op de gemeenschappelijke beschikkingen van de Ministers van
Binnenlandsche Zaken en van Financiën van 21 Mei 1901 (Nederlandsche Staats-
courant van 26, 27 en 28 Mei d.a.v., n°. 121) en van de Ministers van Landbouw,
Nijverheid en Handel en van Financiën van 3—7 Augustus 1906 (Nederlandsche
Staatscourant van 16 Augustus d.a.v., n°. 190);

Brengen ter kennis van belanghebbenden, dat ten aanzien van den invoer
van paarden, bestemd voor het vanwege de West-Brabantsche harddraverij-
en concours-hippique-vereeniging 5 Juni e.k. te Bergen op Zoom te houden
internationaal concours hippique, afwijking van de verbodsbepalingen, vervat
in bovenaangehaalde ministerieele beschikkingen, wordt toegestaan onder voor-
waarde:

a. dat aan het eerste kantoor worde overgelegd een namens het bestuur van
de vereeniging afgegeven bewijs, dat de paarden voor genoemd concours hippique
bestemd zijn;

b. dat de paarden voor zooveel zij na afloop van het concours hippique hier
te lande mochten blijven, niet in het verkeer worden gebracht dan na door den
districtsveearts te Teteringen of een zijner plaatsvervangers te zijn gekeurd en
gezond bevonden.

Gelet op de artikelen 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari

1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het
vee voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen
van elke dier ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 5 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of binnen een kring omvattende
de gemeente Bladel c. a.;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijken van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Bladel c. a., onder de door den districtsveearts te
Teteringen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907

(Staatsblad n . 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 5 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit of binnen een kring, omvattende
de gemeenten Zoelen, Buren en Buurmalsen, benevens de gehuchten Ravenswaay
en Rijswijk, gelegen in de gemeente Maurik;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den betrokken burgemeester, onder de door den districtsveearts te Utrecht
aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n\'. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 5 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de
gemeente Bergen (Limburg), omvattende het gedeelte van het gehucht Wellerlooi,
dat gelegen is ten Oosten van den Rijksweg;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Bergen (L.), onder de door den buitengewonen districts-
veearts te Vcnlo aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en w-elke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 5 April 1911 het houden van markten, openbare ver- •
koopi-ngen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren
en varkens te verbieden binnen een kring, omvattende het gedeelte van de provincie
Gelderland, dat begrensd wordt ten Noorden door den Rijn en de Lek, ten Westen

door de spoorlijn Utrecht--\'s-Hertogenbosch, ten Zuiden door de spoorlijn
Cieldermalsen—Kesteren en ten Oosten door de spoorlijn Rhenen—Kesteren;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondfere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in Gelderland, onder de door den districts-
veearts te Utrecht aan te geven voorwaarden.
\'s-Gravenhage, 4 April 1911.

Gelet op de artt. 43 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

Mede gelet op zijne beschikking van 4 April 1911, Directie van den Landbouw,
n°. 3442, 3de afdeeling, bureau A, waarbij:

A. met ingang van 5 April 1911, het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens verboden is uit of binnen een kring, omvattende
de gemeente Bladel c. a.;

B. bepaald is, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Bladel c. a., onder de door den districtsveearts te
Teteringen aan te geven voorwaarden;

Heeft goedgevonden:
met ingang van 5 April 1911 het vervoer van herkauwende dieren en varkens
te verbieden in de gemeenten Reusel, Hooge en Lage Mierde, Oostelbeers c. a.,
Hoogeloon c. a. en Bergoyk, tenzij de vervoerder in het bezit is:

öf van eene schriftelijke vergunning, als bedoeld sub B van bovenaangehaalde
ministerieele beschikking van 4 April 1911, Directie van den Landbouw, n°. 3442,
3de afdeeling, bureau A, waarbij hem afwijking van het verbod van uitvoer uit de
gemeente Bladel c. a. is toegestaan, ten behoeve van het vee dat hij vervoert;

öf van een vervoerbiljet, afgegeven door den burgemeester van de plaats van
herkomst van het vee en bevattende eene nauwkeurige beschrijving van het vee,
door opgave van geslacht, leeftijd, kleur en blijvende bijzondere ken teekenen,
eene opgave van de plaats van herkomst en de plaats van bestemming en den
tijd gedurende welken het biljet geldig is, alsmede de verklaring van dien burge-
meester, dat het vee zich na 4 April 1911 niet in de gemeente Bladel c. a. heeft
bevonden.

vee voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen
van elke dier ziekten moeten toegepast worden;
Heeft goedgevonden:

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit, naar of binnen een kring, in de gemeente Dalen, omvattende het
gehucht Wachtum;

II. het houden\' van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Dalen
te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toe-
gestaan door den burgemeester van Dalen, voor zooveel betreft het verbod bedoeld
onder A I., en door den Commissaris der Koningin in Drenthe, voor zooveel betreft
het verbod bedoeld onder A II., in beide gevallen onder de door den districts-
veearts te Groningen aan te geven voorwaarden.

A. met ingang van 8 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring, in de
gemeente Maarsseveen, omvattende den Bethune-polder;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Maarsseveen, onder de door den districtsveearts
te Utrecht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n". 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;
Heeft goedgevonden:

te verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende de wijken F, H, I, K en
L der gemeente Velsen;

2°. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in de gemeente Velsen
te verbieden;

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
\' n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 10 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, of binnen een kring in de gemeenten
Schalkwijk en Tuil en \'t Waal, begrensd ten Oosten door den Langen Uitweg,
den Korten Uitweg en den Lekdijk tot aan de Lek bij het fort Honswijk, ten
Zuiden door de Lek, ten Westen door de grens tusschen de gemeenten Tuil en
\'t Waal en Schalkwijk eenerzijds en Vreeswijk anderzijds, ten Noorden door de
grens tusschen de gemeenten Houten en Schalkwijk;

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. f04), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 10 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring omvattende
de gemeente Oostzaan, met uitzondering van het gedeelte dat gelegen is ten
Zuiden van den Oostzaner Zeedijk;

bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Oostzaan, onder de door den buitengewoon districts-
veearts te Alkmaar aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
11°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 10 April 1911 het houden van tentoonstellingen van her-
kauwende dieren en varkens in de provincie Utrecht te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in de provincie Utrecht, onder de door den
districtsveearts te Utrecht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artikelen 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), w-aarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen
van elke dier ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 10 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring omvattende
het Noordwestelijk gedeelte der gemeente Beemster, begrensd door de Ringvaart
het Westelijk gedeelte van den Oosthuizerweg en het Noordelijk gedeelte van
den Middenweg, met inbegrip van genoemde deelen dezer wegen;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Beemster, onder de door den buitengewoon districts-
veearts te Alkmaar aan te geven voorwaarden.

n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 11 April 1911 het houden van markten, openbare ver-
koopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van varkens in de gemeenten
Leiden en Woerden, alsmede in het overige deel van de provincie Zuidholland,
dat gelegen is ten Noorden van den Ouden Rijn, te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in Zuidholland, onder de door den districts-
veearts te \'s-Gravenhage aan te geven voorwaarden.

A. met ingang van 11 April 1911 in te trekken zijne beschikking van 4 April
1911, Directie van den Landbouw, 110. 3442¹, 3de afdeeling, bureau A (Ncder-
landsche Staatscourant van 5 April d.a.v., n°. 81), waarbij verboden werd het
vervoer van herkauwende dieren en varkens in de gemeenten Reusel, Hooge
en Lage Mierde, Oostelbeers c.a., Hoogeloon c.a. en Bergeyk.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n^,J. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 11 April 1911 het houden van markten van herkauwende
dieren en varkens in de gemeenten Smallingerland en Haskerland te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den Commissaris der Koningin in Friesland, onder de door den districts-
veearts te Leeuwarden aan te geven voorwaarden.

(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het
vee voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen
van elke dier ziekten moeten toegepast worden;

Heeft goedgevonden:
met ingang van 12 \'April 1911 in te trekken zijne beschikking van 25 Maart
1911, Directie van den Landbouw, n°. 2954, 3de afdeeling, bureau A (Neder-
landsche Staatscourant van 26/27 Maart d.a.v., n°. 73), waarbij verboden werd
het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit, naar of
binnen een kring in de gemeenten Woudenberg en Leusden.
\'s-Gravenhage, 11 April 1911.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het
vee voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen
van elke dier ziekten moeten toegepast worden;

Heeft goedgevonden:
met ingang van 12 April 1911 in te trekken zijne beschikking van 20 Maart
1911, Directie van den Landbouw, n°. 2700, 3de afdeeling, bureau A (Neder-
landsche Staatscourant van 21 Maart d.a.v., n°. 68), voor zooveel daarbij werd
verboden het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens
uit, naar of binnen de gemeenten Hengelo (Gelderland), Zelhem, Hummelo en
Keppel en Doesburg, alsmede het houden van markten, openbare verkoopingen,
tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens
in genoemde gemeenten.

Gelet op de artt. 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk w-orden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

I. het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens te
verbieden uit, naar of binnen een kring, omvattende de gemeente Enschedé en
Lonneker;

II. het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en
andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens in den sub I omschreven
kring te verbieden; ,

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van de sub A. bedoelde
verbodsbepalingen noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toege-
staan door den betrokken burgemeester, voor zooveel betreft het verbod bedoeld
onder A., I., en door den Commissaris der Koningin in Overijssel, voor zooveel
betreft het verbod bedoeld onder A., II., in beide gevallen onder de door den dis-
trictsveearts te Zutphen aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmet-
telijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden.

A. met ingang van 14 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de ge-
meente Wittem, omvattende het gehucht Niswijlre; .

I. dat doorvoer door den sub A. bedoelden kring geoorloofd is indien de ver-
voerder in het bezit is van een vervoerbiljet, afgegeven door den burgemeester
van de plaats van herkomst van het vee en bevattende eene nauwkeurige be-
schrijving van het vee en eene opgave van de plaats van bestemming;

II. dat, wanneer bijzondere redenen verdere afwijking van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door
den burgemeester van Wittem, onder de door den buitengewoon districtsveearts te
Maastricht aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 14 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring omvattende
de kom van de gemeente Houten;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A. be-
doelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van Houten, onder de door den districtsveearts te Utrecht
aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n . 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907,
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

A. met ingang van 14 April 1911 het vervoeren of doen vervoeren van herkauwen-
de dieren en varkens te verbieden uit, naar of binnen een kring in de gemeente
de Bildt, begrensd ten noorden door de Bildtsche Grift, ten oosten door den Bunnik-
schen weg en de Jacobsteeg, ten zuiden door den Hoofddijk en ten westen door de
Kloosterlaan met inbegrip van de landerijen van J. Streefkerk tot aan den
Hoofddijk;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A.
bedoelde verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan
door den burgemeester van de Bildt, onder de door den districtsveearts te Utrecht
aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n . 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 16 April 1911, in te trekken zijne beschikking van 3 Maart 1911,
Directie van den Landbouw, n°. 1981, 3e afdeeling, bureau A (Nederlandsche
Staatscourant van 4 Maart d. a. v., n°. 54), waarbij verboden werd het vervoeren
of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit, naar of binnen een kring,
omvattende het gedeelte van het gehucht Hilleshagen, voor zooveel dit gelegen is
binnen de gemeente Wittem.

Gelet op de artikelen 40, 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896
(Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee
voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870
(Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van
elke dier ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 16 April 1911 in te trekken zijne beschikking van 24 Februari
1911, Directie van den Landbouw, n°. 1714, 3de Afdeeling, Bureau A, voor zooveel

daarbij werd verboden het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren
en varkens uit de gemeente Haren (Gr.), benevens het houden van markten, open-
bare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende
dieren en varkens in genoemde gemeente.

Gelet op de artt. 42 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmet-
telijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

A. met ingang van 17 April 1911 het houden van markten van herkauwende
dieren en varkens in de gemeente Achtkarspelen te verbieden;

B. te bepalen, dat, wanneer bijzondere redenen afwijking van het sub A bedoelde
verbod noodzakelijk maken, zoodanige afwijking kan worden toegestaan door
den Commissaris der Koningin in Friesland, onder de door den districtsveearts te
Leeuwarden aan te geven voorwaarden.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

met ingang van 16 April 1911 in te trekken zijne beschikking van 18 Maart 1911,
Directie van den Landbouw, no. 2671, 3de Afdeeling, Bureau A (Nederlandse/ie
Staatscourant van 19/20 Maart d. a. v., n°. 67), waarbij verboden werd het ver-
voeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens uit of naar een kring
in de gemeente Wijlre, omvattende het gehucht Fromberg.

Gelet op de artt. 40 en 44 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden;

1911, Directie van den Landbouw, n°. 3165, 3de Afdeeling, Bureau A, waarbij
verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en var-
kens uit, naar of binnen een kring in de gemeente Noorddijk.
s\'-Gravenhage, 15 April 1911.

Vereeniging voor Mikrobiologie. Teneinde tot de oprichting van zulk een ver-
eeniging te geraken, is onlangs onderstaande circulaire verspreid geworden.

Ondergeteekenden zijn van meening, dat een nadere aaneensluiting gewenscht is
tusschen de Nederlandsche mikrobiologen van verschillende schakeering. Zij
willen daartoe eene „Vereeniging voor Mikrobiologie" oprichten, waarin enkele
malen per jaar de leden hunne wetenschappelijke belangen kunnen bespreken.
Ruim genomen, zal het arbeidsveld dezer vereeniging — met de bakteriologie
als centrum — eenerzijds ook wetenschappelijk-hygiënische vraagstukken, ande;-
zijds ook de immuniteitsleer omvatten. Ondergeteekenden Toepen daarom allen,
die zich krachtens hun studie of beroep op dit gebied bewegen of zich daartoe
aangetrokken gevoelen, en die met het bovenstaande kunnen instemmen, tot mede-
werking op.

De bedoeling is, bij gelegenheid van het aanstaande Natuur- en Geneeskundig
Congres te Groningen tot de oprichting der vereeniging over te gaan. Wij noodigen
daarom belangstellenden uit tot een samenkomst op Donderdag 20 dezer, des
voormiddags 10 uur, in het Bakteriologisch-Hygiënisch Laboratorium der
Groningsche Universiteit. Hun, die verhindering mochten hebben daar tegen-
woordig te zijn, doch die met onze bedoelingen sympathiseeren, wordt verzocht
een bewijs van instemming te zenden aan den laatsten ondergeteekende, uiterlijk
17 dezer. Hun zal nader bericht omtrent het resultaat der bijeenkomst te Groningen
worden toegezonden.

C. J. Koning, Bussum. Prof. Dr. J. G. Sleeswij k, Delft,
Dr. H. Markus, Utrecht. Noordeinde 31.

Prijsvraag betreflende de normale flora van het darmkanaal bij het rund. Deze
prijsvraag is onlangs uitgeschreven dooi de Académie Royale des sciences et des
lettres de Danemark; uit het legaat—Classen wordt een prijs van 800 kronen
beschikbaar gesteld.

La flore intestinale normale chez le bœuf est encore mal connue. Il existe bien
•des communications dispersées sur la présence de microcoques, de bactéries appar-
tenant au groupe du Bac. coli, et de bacilles à spores; mais il nous manque d\'une
part une vue d\'ensemble sur cette flore, et d\'autre part nous ignorons les différences
entre les flores dans les différentes parties de l\'intestin et l\'influence que peuvent
exercer l\'âge de l\'animal et la nature de son alimentation; enfin nous ne sommes pas
assez renseignés sur les divers microbes. Non seulement un examen approfondi de
la flore intestinale peut intéresser l\'histoire naturelle, mais il contribuerait aussi
dans une large mesure à nous faire comprendre les maladies du tube digestif, si
fréquentes surtout chez les petits veaux.

L\'Académie offre donc un prix de 800 couronnes, prélevé sur le legs Classen, pour
une réponse satisfaisante à cette question:

Etudier la flore bactérienne du canal intestinal normal chez le boeuf, en observant
surtout les particularités pendant les premières semaines après la naissance; la
morphologie et la biologie des divers types de bactéries devront être examinées avec
assez d\'ampleur pour qu\'une comparaison sérieuse devienne possible avec des types
voisins défa connus.
Le délai expire le 31 octobre 1913.

Les réponses aux questions de concours peuvent être rédigées en danois, en
danois-norvégien, en suédois, en anglais, en allemand, en français ou en latin.
Les mémoires ne porteront pas le nom de l\'auteur, mais une devise, et seront
accompagnés d\'une enveloppe cachetée portant la même devise et renfermant le
nom, la profession et l\'adresse du concurrent. Les membres danois de l\'Académie
ne sont pas admis à concourir. Le prix accordé à une réponse satisfaisante, lors-
qu\'aucun autre prix n\'est spécifié, est la médaille d\'or de l\'Académie, d\'une valeur
■de 320 couronnes (environ 440 francs).

Avant l\'expiration du délai indiqué pour chaque question, les mémoires devront
être adressés au secrétaire de l\'Académie, M. H. G. Zeuthen, ci-devant professeur
à l\'Université de Copenhague. Les décisions seront publiées dans le mois de février
suivant, après quoi les auteurs pourront retirer leurs mémoires.

Vergadering van de afdeeling Limburg. Onder voorzitterschap van den heer
K. Houba hield de Afdeeling Limburg den i2den Maart j.l. haar 5de vergadering
te Koermond. Aanwezig waren 13 leden, waaronder de districtsveearts voor Lim-
burg. Notulen en de rekening en verantwoording werden goedgekeurd. Het aantal
leden was met 2 verminderd door vertrek naar elders en tengevolge van de scheiding
van heel het corps paardenartsen van onze Maatschappij, en bedraagt thans 22.
Omtrent de laatste quacstie werd uitvoerig van gedachten gevvisseld.

Het verslag van de handelingen der Afdeeling aan het Hoofdbestuur opgemaakt
door den heer Sala werd goedgekeurd. Op voorstel van den heer Horbach werd
cen motie luidende: ,,Het hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordeiing der vee-

artsenijkunde in Nederland verzoeke de hooge Regeering bij het nemen van be-
langrijke nieuwe maatregelen tot bestrijding van besmettelijke ziekten onder den
veestapel het oordeel hierover te willen inwinnen van de Maatschappij ter bevorde-
ring der veeartsenijkunde in Nederland". Na eenige discussie werd dit voorstel
met algemeene stemmen aangenomen en verwezen naar de algemeene vergadering.
De heer Beel hield een lezing over ,,de groote huisdieren in de volksgeneeskunde".
De voorzitter, die bij de opening een keurig overzicht had gegeven over het leven
en streven der afdeeling in het afgeloopen jaar, bedankte den heer Beel voor de
lezing, die een blik gaf in de ruwe empirie, waarin onze huisdieren een niet geringe
rol spelen. Onder vrije mededeelingen werden behandeld: kwaliteitskeuiing van
afgemaakte runderen lijdende aan mond- en klauwzeer, onderricht in vleesch-
keuring aan militairen, huidtransplantatie, enz.

vergadering plaats der afdeeling Noord-Brabant in Hotel Central te \'s-Bosch,
onder voorzitterschap van den heer W. J. Paimans.

De afdeeling stelde als candidaat voor iste secretaris van het hoofdbestuur,
den tegenwoordigen functionaris, den heer H. j. C. van Lekt te Tiel. Als iste
secretaris der afdeeling werd gekozen F. van Hootegem te \'s-Bosch. Na het be-
handelen van de huishoudelijke punten der agenda werd door den heer P. den
Ouden ingeleid het onderwerp: Krampigheid bij paarden, dat aanleiding gaf tot
een zeer levendige discussie.

Het lid J. A. Klauwers besprak de verschillende gevallen van mond- en klauw-
zeer, welke zich in den laatsten tijd hadden voorgedaan, de vermoedelijke wijze
van besmetting en de methode van bestrijding der ziekte.

Het lid Köhler demonstreerde eenige preparaten door hem in zijn praktijk
verzameld.

Besloten werd dat de 5de vergadering zal worden gehouden in de maand Augustus
te Breda. Des vóórmiddags zal vergaderd worden, terwijl des namiddags en bij
genoegzame deelname ook den volgenden dag da omstreken van Breda zullen worden
bezichtigd.

Hoewel de opkomst der leden niet talrijk mocht worden genoemd, had de ver-
gadering een zeer geanimeerd verloop. Alle aanwezigen namen na afloop deel aan
het gemeenschappelijk diner.

Leden der Afdeeling Limburg, denkt aan onze laatste gemeenschappelijke
vergadering. Zullen wij U ook te Breda ontmoeten!

Het nieuwe laboratorium voor physiologie te Groningen. In tegenwoordigheid
van een groot aantal genoodigden is Vrijdag 7 April 1911 het nieuwe laboratorium
voor physiologie te Groningen ingewijd. Dit met een samenkomst in de collegezaal,
waarin Prof. Dr. H. J. Hamburger een rede heeft gehouden, waarvan het eerste
deel eenige retrospectieve beschouwingen bevatte. Als van zelf werd de hoogleeraar

in zijn gedachten teruggevoerd naar het jaar 1866, toen het thans verlaten labora-
torium werd gesticht. Nog maar sedert kort had de phvsiologie zich een plaats
veroverd in de rij der natuurwetenschappen en had zich de overtuiging een weg
gebaand, dat de wetten der physica en der chemie evenzeer gelden voor de levende
georganiseerde natuur als in de zoogenaamde doode. Was dit zoo, dan behoorden
de levensverrichtingen onderzocht te worden met gelijksoortige methoden en met
gelijksoortige hulpmiddelen. Tot die beschouwing had de mechanische warmte-theo-
rie en de wet van het behoud van arbeidsvermogen in niet geringe mate bijgedragen-
Het lag voor de hand, ook de dierlijke verrichtingen van een mechanisch stand-
punt te beschouwen. Hoewel deze nieuwe richting triomf op triomf vierde, meenden
toen velen haar recht van bestaan te moeten betwisten. De tegenstanders der nieuwe
richting waren verdeeld in twee kampen; de eene groep waren aanhangers der
natuurphilosophie, de andere hing het vitalisme aan, twee richtingen, die zich ook
in de praktische geneeskunde afspiegelden. Op den duur evenwel kon de tegenstand,
ook van invloedrijke mannen, niet baten en werd aan verschillende universiteiten
de physiologie, die tot dusver niet meer was geweest dan een aanhangsel van de
anatomie, als een zelfstandige wetenschap erkend, die alleen met eigen methoden
beoefend en vooruitgebracht kon worden.

Beter dan andere regeeringen begreep dat de Nederlandsche regeering: Onder
den invloed van het krachtig betoog van Donders waren in 1865 en 1866 door
Thorbecke posten op de begrooting gebracht voor den bouw van laboratoria in
Utrecht, Leiden en Groningen. Het eerst van de drie was het Groningsche labora-
torium gereed en zoo was dit het tweede gebouw in Europa, (Tiibingen was in 1865
voorgegaan), dat onmiddellijk als laboratorium bedoeld en als zoodanig ingericht
was; Berlijn kreeg het zijne eerst in 1877.

In aanmerking genomen het aantal studenten in de geneeskunde en de toenmalige
eischen van wetenschap en onderzoek, voldeed het laboratorium aan billijke eischen-
Dit echter zou niet lang het geval blijven, want reeds onmiddellijk na zijn benoeming
in 1901 moest spr. aan de curatoren verklaren, dat het voor onderwijs en onderzoek
ten eenenmale onvoldoende was.

Prof. Hamburger schetste nu in \'t kort de gebreken van het thans verlaten
laboratorium om in het tweede deel van zijn rede een beschrijving te geven van het
nieuwe, dat aan den Oostersingel, in de nabijheid van het laboratorium voor ana-
tomie, pathologische anatomie en het ziekenhuis verrezen is en dat in Europa zijn
wederga niet heeft.

Op de eerste verdieping is in de eerste plaats de collegekamer als een amphitheater
ingericht. Achter in het amphitheater is een vrij breed platform, dat ruimte biedt
voor een kinematograaf en een gewoon projectie-toestel. Prof. Hamburger wees
er op, dat de kinematografie een machtig hulpmiddel zal worden voor onderzoek
en onderwijs. Zij zal de herhaling van een aantal moeilijke collegeproeven overbodig
maken en demonstraties van bewegingen, die te spoedig afgeloopen of gewijzigd
zijn, vergemakkelijken, omdat men die bewegingen met de kinematograaf kan
vastleggen.

Op de eerste verdieping zijn verder een lokaal, waar in gereedheid wordt gebracht
wat op het college zal getoond worden, de zitkamer van den hoogleeraar, zijn eigen

werkplaats, een leeskamer en bibliotheek, en een weegkamer, die voor een deel als
bibliotheek is ingericht.

Verder is daar het spectatorium en demonstratielokaal. Het eigenaardige van dit
lokaal is, dat er een amphitheater is geplaatst met verhoogingen van een halve
meter, zoodat men over elkanders hoofden kan heenzien. Hier zijn uitsluitend staan-
plaatsen, gelegenheid biedend experimenten onder zoo gunstig mogelijke voorwaar-
den te zien.

Voorts zijn op de eerste verdieping nog een zitkamer van een assistent, een werk-
zaal voor hen, die een dissertatie bewerken en in \'t algemeen voor personen, die
zich met een wetenschappelijk onderzoek bezig houden, een lokaal waar de prak-
tische cursus in den mikroskopischen bouw van weefsels en organen wordt gehouden,
een lokaal, waar die weefsels, voor zoover noodig, gereed worden gemaakt en een
kamer, welke dienst doet voor de vervaardiging van teekeningen en fotografieën
en voor de administratie.

Gelijkvloers is in de eerste plaats de zaal voor het chemisch practicum, waar
onderwijs wordt gegeven in het onderzoek van bloed, melk en andere lichaamsvoch-
ten, waar de werking van spijsverteeringssappen en dergelijke bestudeerd wordt,
dat in aard geheel verschilt van de zooeven genoemde zaal voor het histologisch of
mikroscopisch onderzoek.

In aard van deze beide wederom onderscheiden is een derde practicum-lokaal,
dat men bereikt door een spoelkamer of door een daarnaast gelegen donkere kamer.
Het physiologisch practicum stelt den studenten in de gelegenheid, om eenige
fundamenteelc verschijnselen betreffende hartswerking, bloedsomloop, ademhaling,
spier- en zenuwwerking enz. te bestudeeren. Wij vinden hier verder de instrumenten-
makerswerkplaats, een goed verlichte zaal, waarin zich bevinden alle werktuigen,
noodig om de fijnste instrumenten te maken en te herstellen; een ruw laboratorium
gelegenheid biedend voor het bergen van ingrediënten voor de werkplaats en boven-
dien bestemd voor het sokleeren; een kamer voor een assistent; een spreekkamer;
een hulpbergplaats voor chemicaliën en glasoven; een vertrek bestemd voor ver-
schillend soort van onderzoek door iemand, die bij dat onderzoek van den starenden
invloed van andere personen moet vrij blijven.

F.enigszins uitvoerig stond spr. stil bij het bacteriologisch laboratorium, in de
eerste plaats om te betoogen, dat zulk een inrichting noodzakelijk is in een physio-
logisch laboratorium. Immers, in verband met het overweldigend aantal bacteriën,
die in het darmkanaal ook van den gezonden mensch voorkomen, mag men aanne
men, dat zij daarin een belangrijke rol spelen. Tn de tweede plaats, en dit is van nog
meer belang, heeft de physioloog rekening te houden met bacteriën, omdat zij als
ongewenschte gasten herhaaldelijk zijn onderzoekingen bedreigen. Vele onder-
zoekingen op physiologisch gebied eischen steriel werken, wat spr. door een paar
voorbeelden toelichtte.

Ook voor andere speciale onderzoekingsmethoden zijn bijzondere vertrekken
ingericht. Daar is een lokaal bestemd voor physisch-chemisch onderzoek. De hier
toegepaste methoden van onderzoek onderscheiden zich wezenlijk van de gewone
chemische methoden van onderzoek. Arbeiden de laatste met hooge temperatuur
en met krachtig werkende scheikundige stoffen, die het leven vernielen, de physische

chemie bedient zich slechts van middelen, die de ingewikkelde labiele chemische
structuur, zooals die in het leven voorkomt, ontzien. Deze nieuw-e methoden van
onderzoek hebben een nieuwe aëra geopend in de geneeskundige wetenschappen.

Een andere nieuwe richting van onderzoek maakte noodig de vertrekken voor de
zoogenaamde phvsiologische chirurgie. Men is tegenwoordig in staat, inwendig
gelegen organen voor het onderzoek onmiddellijk toegankelijk te maken op zoodani-
ge wijze, dat het individu daarbij jaren lang in volkomen welstand kan blijven.
Deze methode heeft schitterende resultaten opgeleverd. Zij heeft aan het licht
gebracht, hoe harmonisch de spijsverteringsorganen samen werken; zij heeft
den grooten invloed van de psyche op de functies van organen zelfs quantitatief
leeren onderzoeken. Ook geeft zij een antwoord op de vraag, in hoeverre het weg-
nemen van organen op den duur verdragen wordt, hoe andere organen de functie
van het verwijderde overnemen en onder welke voorwaarden dit het best geschiedt.
Bij deze onderzoekingen is het noodig dat de operatie, welke de dieren hebben te
ondergaan, geschiede met inachtneming van de strengste eischen der moderne
chirurgie en dat zij vervolgens, evenals menschelijke patiënten, met groote zorg
worden verpleegd. Daarna gevoelen zij zich behagelijk en opgewekt. Vandaar dat
een goede operatiekamer met vertrekken voor reiniging en narcose, een sterilisatie-
en een verbandkamer niet ontbreken, evenmin als een hygienische verblijfplaats,
waar de geopereerde dieren kunnen herstellen. Zij vinden die in de stallen, die
zoo noodig ook verwarmd kunnen worden. Deze zijn buiten het hoofdgebouw en
bieden plaats, niet alleen voor kleinere, maar ook voor grootere dieren. Voor dieren,
die onmiddellijk na de operatie geregeld geobserveerd moeten worden, is er een goed
geventileerde operatiekamer.

Eindelijk is op den beganen grond nog een kamer voor Röntgen- en optisch
onderzoek.

Ten slotte het sousterrain. Wij passeeren de bergplaats voor rijwielen en de
bergplaats, waarin zich de motor voor de lift bevindt, en komen in de electro-
physiologisch laboratorium. Het specifieke van het vertrek bestaat hierin, dat daar
proeven kunnen worden verricht op een bodem, die niet aangesproken kan worden
door trillingen, welke worden veroorzaakt door de beweging van zware machines,
die elders in het gebouw zijn opgesteld. Daarvoor is in dit vertrek een groot T-vormig
stuk massief metselwerk gemaakt, dat geheel vrij van het overige gedeelte van den
vloer, op de zandplaat is aangebracht. Om die zandplaat te bereiken, moest ongeveer
4 M. diep gegraven worden; zoo hoog is dus het stuk metselwerk. Zulk een trilvije
peiler is noodig om uiterst zwakke electrische stroomen te kunnen aantoonen en
photogralisch registreeren. Is er wel écn orgaan, vroeg spr., waar die stroomen gemist
worden? Van belang moet het zijn, een zoo verbreid voorkomend levensverschijnsel
te onderzoeken, omdat het naar men hoopt een inzicht geeft in het wezen der
levensprocessen, welke aan de electrische stroomen in het lichaam ten grond
slag liggen.

Wij passeeren de timmerwerkplaats, de pakkamer en komen in de kamer voor
lage temperatuur, die met de kamer, voor lichaamstemperatuur den trots van
Prof. Hamburgers laboratorium vormen. De eerste is noodig voor het onderzoek
van in lichaamsvloeistoffen en organen voorkomende belangrijke stoffen, die reeds

bij kamertemperatuur uiteenvallen, doch dat niet doen bij zeer lage temperatuur.
De kamer voor lichaamstemperatuur, die Prof. Hamburger nog in geen enkel
instituut voor physiologie aantrof, opent de mogelijkheid voor een onafzienbaar
veld van onderzoek. Immers het verloop der levensprocessen is in hooge mate van
de temperatuur afhankelijk. Het is dus van belang, om in een vertrek te kunnen
werken, waar de temperatuur fijn geregeld en constant gehouden kan worden.
Groote diensten zal deze kamer ook bewijzen bij de bestudeering van uit het lichaam
genomen organen. Men kan zulk een geïsoleerd orgaan geruimen tijd buiten het
lichaam in het leven houden, wanneer men het slechts voorziet van een kunst-
matigen stroom zuurstofhoudend bloed. De nier blijft dan urine afscheiden, het
hart kloppen enz. Een onafwijsbare voorwaarde daarvoor is echter, dat de tempe-
ratuur niet beneden lichaamstemperatuur daalt. Behalve lichaamstemperatuur
kunnen ook temperaturen tusschen 20° .en 40° C. verkregen worden. Evenals in de
kamer voor lagere temperatuur zijn in dit vertrek de wanden, de bodem en de zolder
bekleed met een 8 tot 15 c.M. dikke laag kurkplaat.

Nog passeeren wij de verwarmingskelders en de centrifugekamer en de wandeling
is volbracht.

De hoogleeraar constateerde, dat het grootsche gebouw, hoewel geheel voldoende
aan de eischen die tegenwoordig aan een physiologisch laboratorium gesteld moeten
worden, vrij is gebeven van eenige opdrijving of luxe. Hij achtte dit noodig uit te
spreken vooral tegenover niet-deskundigen en lichtte dit nader toe door te betoogen,
dat, dank zij de ongekende ontwikkeling van natuur- en scheikunde, het armamen-
tarium van den physioloog aanzienlijk is verrijkt en hij in het bezit gekomen is
van apparaten en onderzoekingsmethoden, die hem veroorloven, verder dan vroeger
in het fijn georganiseerde leven door te dringen. Hiertoe moeten echter de voor-
waarden, waaronder de waarnemingen geschieden, zeer gunstig zijn en de plaats van
opstelling der instrumenten met zorg gekozen worden.

Doch niet alleen bij het onderzoek, ook bij het onderwijs zijn de eischen veel
hooger geworden. Waar toch in het leven zoowel de physische als chemische ver-
schijnselen een rol spelen en deze wederom beheerscht worden door den mikros-
kopischen bouw der organen, moeten deze drie richtingen ook bij het praktisch
onderwijs tot hun recht komen. Eigenlijk vertegenwoordigt het physiologisch
laboratorium drie laboratoria, die tot één zijn samengesmolten. Aan verschillende
universiteiten in het buitenland zijn deze drie richtingen, nl. de physiologische
chemie, de mikroskopie en de meer physische physiologie dan ook over drie geschei-
den laboratoria verdeeld, ieder met een gewonen hoogleeraar aan het hoofd.

Aan het slot van zijne rede.sprak Prof. Hamburger een woord van dank tot
de curatoren der Groningsche hoogeschool, inzonderheid tot den president-curator
Mr. C. C. Geertsema en den secretaris Mr. B. ten Bruggencate; een woord van
dankbare hulde tot den rijksbouwkundige den heer Vrijman; een woord van
weemoedige hulde aan de nagedachtenis van wijlen den heer Teeuwisse, aan wien
de gedetailleerde uitvoering der plannen was toevertrouwd en die voor enkele
maanden stierf; een woord van dank verder tot den heer Baggerman die over de
uitvoering van het gebouw en de inrichting waakte, en tot den assistent den heer
Offringa en den amanuensis den heer Boem.

Prof. Hamburger eindigde met den wensch, dat het nieuwe laboratoiium
krachtig moge bijdragen tot bevordering der wetenschap en tot glorie der Groning-
sche Universiteit.

Besmettelijk verwerpen der runderen, in een onlangs gehouden vergadering van
de afdeeling Leiden van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw is, na een
huishoudelijke bespreking, mededeeling gedaan van een brief der Rijksserum-
inrichting te Rotterdam, aanbevelend een proefneming met het middel dier in-
stelling tegen het besmettelijk verwerpen van runderen.

De heer Van Gruting verklaarde op een desbetreffende vraag van den directeur
der seruminrichting, Dr. Poels, te hebben vernomen, dat de staten betreffende
de resultaten van het middel nog niet alle waren ingekomen en verwerkt, zoodat
geen oordeel kan worden geveld. Intusschen kan hij uit eigen ervaring meedeelen»
dat een stal onder zijn behandeling, na vergeefsche aanwending van andere middelen
door de inspuiting volgens Dr. Poels was genezen. Hij beval het middel dan ook
ten zeerste aan. Het staat intusschen alleen ter beschikking van veeartsen.

Keuring der hengsten van het depot tz Bergen-op-Zoom. In de eerstvolgende
vergadering van het hoofdbestuur der Zeeuwsche Landbouwmaatschappij zal
o. m. behandeld worden een voorstel van de afdeeling Tholen om aan de regeering
te verzoeken, bij verkoop van hengsten van het veulendepöt te Bergen op Zoom
daaraan de voorwaarde te verbinden dat de koop zou ontbonden worden, indien
de hengst binnen een vastgestelde tijdruimte afgekeurd wordt door de algemeene
keuringscommissie B.

De afdeeling Kruiningen heeft besloten, het hoofdbestuur in overweging te geven,
bij de regeering er op aan te dringen, dat hengsten van het depót vóór den verkoop
zullen worden gekeurd zoowel op exterieur als op cornage; dit laatste uit over-
weging, dat de kooper van een hengst bij afkeuring niet voldoende schadeloos is
gesteld, als hij den koopprijs terug ontvangt, daar er dan onkosten zijn gemaakt
voor vervoer, voeding, enz., terwijl het vertrouwen in het depót zal stijgen, als
men weet, dat de ten verkoop aangeboden hengsten in alle opzichten goedgekeurd
zijn.

Rijkspolitiehulp bij mond- en klauwzeer. Verscheidene burgemeesters hebben
de hulp der rijksveldwacht ingeroepen voor de bewaking van door mond- en
klauwzeer besmette hoeven. De procureur-generaal, fungeerend directeur van Rijks-
politie te Amsterdam, heeft aan de commissarissen der Koningin in Noord-Holland
en Utrecht medegedeeld, dat aan dergelijke aanvragen niet meer kan worden vol-
daan, en de wenschelijkheid uitgesproken, dat voortaan overeenkomstig art. 29
der veeziektenwet de hulp der militaire macht worde ingeroepen, opdat de rijks-
veldwacht haar eigenlijke taak kunne hervatten.

Paardenkeuring en mond- en klauwzeer. De commissaris der Koningin in de
provincie Utrecht heeft aan de burgemeesters medegedeeld, dat wegens het heer.
schen van mond- en klauwzeer de mogelijkheid bestaat, dat de voor die piovincie
uitgeschreven paardenkeuringen nog worden afgelast, zoodat het aanbeveling
zal verdienen de gevorderde werkzaamheden niet vroeger te verrichten, dan de
wettelijke voorschriften noodzakelijk maken.

Het mond- en klauwzeer in Engeland. De strenge maatregelen, die het depar-
tement van landbouw heeft genomen, om te beletten, dat het mond- en klauwzeer
in het begin van Maart op een hoeve te Chobdam in Surrey uitgebroken, zich ver-
spreidde, hebben doel getroffen. De ziekte heeft zich niet verder vertoond en nu
zijn alle voorschriften betreffende het vervoer van vee in de besmette streek inge-
trokken.

Toen de ziekte bij zes runderen en vier varkens vastgesteld was, werden niet
alleen deze beesten afgemaakt, maar alle die er door besmet konden zijn. Verder
werd het verboden 24 K.M. in den omtrek beesten te vervoeren. Een groote staf
van beambten zorgde voor nakoming van deze bepalingen.

Men meent er achter te zijn gekomen, op welke wijze Surrey door mond- en klauw-
zeer is besmet. Sir E. Kraciiey, parlementair secretaris van het departement
van landbouw, heeft medegedeeld dat in October 1910 in 1039 gemeenten vaH
Rusland mond- en klauwzeer heerschte. Nu is op 21 Januari uit Libau een hoeveel-
heid haver naar Engeland gezonden. Deze is gedeeltelijk en bij kleine hoeveelheden
tegelijk in Surrey terecht gekomen en zou de besmetting hebben overgebracht.

Bezoek van leden der British Dairy Farmers Association aan Nederland. 135 leden
dezer vereeniging zullen 6 Mei a.s. via Hoek van Holland te \'s-Gravenhage aan-
komen. Op dien datum heeft na de lunch een conferentie plaats, w\'aarin o a. als
spreker zal optreden Dr. J. Poels, die een voordracht zal houden over — Dc
middelen in Nederland aangewend om veeziekten te bestrijden.

Landbouw en veeteelt in de provincie Utrecht. Het genootschap voor Landbouw
en Kruidkunde te Utrecht houdt een algemecne vergadering op Zaterdag 29 April.
Op de agenda staat o. a.: Beschouwingen omtrent landbouw en veeteelt in de pro-
vincie Utrecht. In te leiden door den heer Dr. B. Sjollema te LHrecht.

Mond- en klauwzeer. Naar aanleiding van het afmaken van den veestapel bij
den heer Kornelis, in de gemeente Haskerland (Fr.), waar mond- en klauwzeer
was geconstateerd, is een deputatie van drie veehouders uit die gemeente bij
Minister Talma op audiëntie geweest, om aan te dringen op intrekking van
het stelsel van afmaking.

De Minister verklaarde niet te begrijpen, dat de veehouders zoo tegen dat stelsel

waren, wijl de schade hun toch wordt vergoed en de boeren toch spoedig weer
nieuw vee kunnen koopen.

De deputatie legde toen den Minister uit, dat dit laatste niet het geval is, het
was zeer moeilijk weer een nieuwen stal te koopen, en in elk geval was daarmede
een lange tijd gemoeid en leed de boer intusschen groote schade.

De Minister antwoordde, dat in de Haarlemmermeer de boeren juist vragen:
„Onteigen ons vee en maak het af". Waarop de deputatie betoogde, dat die
gevallen niet gelijk stonden. In de Haarlemmermeer wordt de koe alleen beschouwd
als melkproducente; in Friesland is het mede fokvee, ook op den stal van den heer
Kornelis. Het bleek, dat de adviezen der veeartsen over deze quaestie geenszins
eenstemmig zijn.

Op de vraag of toepassing van het afmaakstelsel zal gestaakt worden, kon de
Minister niets stelligs beloven; hij verwees de deputatie naar den heer van Hoek,
den directeur van landbouw.

De heer van Hoek antwoordde hun o. a. het volgende: „Wij zijn natuurlijk
hier en kunnen niet oordeelen uit eigen aanschouwing en ervaring. Wij moeten
afgaan op de adviezen der disctritsveeartsen, en nu geloof ik wel, dat de heer
van Staa, te Leeuwarden, nog al wat streng is. Per telephoon zal ik met den
heer van Staa de zaak nog eens bespreken."

Voorts deelde de heer van Hoek nog mede, dat indien de ziekte epidemisch
wordt, het afmaken zal gestaakt worden.

De tuberculose onder het rundvee in Drenthe. Gedeputeerde Staten van
Drente hebben aan het hoofdbestuur van het Genootschap ter bevordering van
den Landbouw in Drente medegedeeld, dat de door de rijksveeartsen met provinciale
toelage uitgebrachte verslagen over 1910 den indruk geven, dat de tuberculose
onder het rundvee in de provincie Drente steeds meer en meer optreedt. Naar het
oordeel van Gedeputeerde Staten moet als een voorname reden hiervoor genoemd
worden, dat vele aan tuberculose lijdende koeien door den landbouwer van de
hand worden gedaan om voor prijzen, beneden de marktwaarde van goed vee,
te komen in handen van kleinere landbouwers en arbeiders, die ze dikwijls op
3 maanden crediet op boeldagen koopen. De runderen worden in de veefondsen
opgenomen, en de zuivelfabrieken brengen de gevreesde ziekte verder, door het
niet pasteuriseeren van de ondermelk.

Gedeputeerde Staten roepen daarom de medewerking in van het hoofdbestuur
om de talrijke landbouwvereenigingen en veefondsen te wijzen op het groote
gevaar voor den Drentschen veestapel bij uitbreiding der ziekte en hen uit te
noodigen daartegen maatregelen te nemen door scherper toezicht te oefenen.

Een afschrift van deze missive is gezonden aan de veeartsen in Drente met
verzoek, hun gedachten hierover te laten gaan, onder mededeeling, dat er in het
laatst van Mei een vergadering van het hoofdbestuur met de veeartsen zal worden
gehouden om de zaak te behandelen.
_L (ld. id.)

Personalia. Bij resolutie van den Minister van Koloniën van 12 April 1911,
afd. D, n°. 54, is E. A. R. F. Baudet, gesteld ter beschikking van den Gouver-
neur-Generaal van Nederlandsch-Indië, om te worden benoemd tot veearts bij
den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst daar te lande.

Geplaatst, bij aankomst in Indië, te Batavia de militaire paardenarts 2e klasse,
Dr. L. J. H. Stadhouder.

Bij Koninklijk besluit van 15 April 1911 n°. 53 zijn, met ingang van dien dag,
tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districtsveearts wien
Utrecht als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veeartsen H. den Daas
te Druten, W. F. Elsen te Geldermalsen en J. H. Hartog te Culenborg.

Waar dit bevriesmicrotoom ons in staat stelt, om op eenvoudige
wijze en binnen zeer korten tijd goede microscopische preparaten
te vervaardigen en het door deze eigenschappen, vooral bij de
vleeschkeuring steeds meer in gebruik komt, meen ik, dat het nuttig
kan zijn een en ander over het werken met dit instrument mede te
deelen. Veel van hetgeen hieronder volgt, kan men ook vinden in
de verschillende handleidingen betreffende methoden van histo-
logisch onderzoek, doch daarin mist men vaak practische wenken,
die voor het verkrijgen van goede resultaten van zoo groot
belang zijn.

Evenals elk instrument heeft ook dit zijn voor- en nadeelen. De
nadeelen zijn vooral, dat de dunste coupes die te verkrijgen zijn,
altijd nog vrij dik zijn; dat van weinig samenhangende weefsels
bij de verschillende manipulaties vrij veel cellen verloren kunnen
gaan en, in de derde plaats, dat niet elke fixatievloeistof is aan te
wenden. Waar echter het bevriesmicrotoom hoofdzakelijk zal
worden gebruikt om een, op het macroscopisch aspect, gestelde
diagnose spoedig microscopisch te bevestigen of mogelijk te maken,
en niet voor fijnere histologische onderzoekingen, wegen deze na-
deelen niet zoo heel zwaar. Tegenover hen staan als groote voor-
deden, de mogelijkheid om in zéér korten tijd een goed preparaat
te kunnen vervaardigen, de zeer eenvoudige voorbehandeling van
het weefsel, de weinige hulpmiddelen, die noodig zijn en de gelegen-
heid om de reacties op verschillende celdegeneraties in coupes te
kunnen toepassen. Door deze eigenschappen is dit microtoom dan
ook onmisbaar in die laboratoria, waar men spoedig een goede
coupe wenscht, waar men slechts over weinig hulpmiddelen be-
schikt en ook daar, waar men zeer veel materiaal te onderzoeken
heeft; dus in bijna elk laboratorium. Het is duidelijk, dat het ook
bij het onderwijs van groot nut kan zijn, door de mogelijkheid,

om korten tijd na een sectie microscopische preparaten te kunnen
demonstreeren van de zieke organen.

Het uiterst solide en eenvoudige BEOKER\'sche microtoom, dat
hier in het Pathologisch Instituut reeds een viertal jaren in ge-
bruik is, voldoet in alle opzichten uitstekend. Voor het bevriezen
gebruike men gecomprimeerd koolzuur, dat, in vergelijking met
aether, tijd, geld en ergernis spaart. Bij een doelmatig gebruik kan
men met een cvlinder koolzuur geruimen tijd toe, (in dit instituut
zijn bij een vrij veelvuldig gebruik, 3 a 4 cylinders per jaar vol-
doende); het bevriezen gaat zeer snel, de temperatuur der omgeving
oefent hierop geen merkbaren invloed uit en het dichtvriezen of
verstopt geraken van de uitvoerbuis komt bijna nooit voor.

Als voorbehandeling van het weefsel is een formaline-fixatie het
meest aanbevelenswaardig; men kan aldus gefixeerd weefsel direct
laten bevriezen; spoelen in water is onnoodig. Bij gebruik van andere
fixatievloeistoffen is het uitwasschen zeer wenschelijk, b.v. bij subli-
maat, formaline-ijsazijn enz., of zelfs noodzakelijk b.v. bij alcohol.

Is het met het oog op den tijd niet mogelijk, het weefsel eerst in
formaline te fixeeren, dan kan men het ook ongefixeerd snijden,
hoewel dit minder gemakkelijk gaat, of wel, men fixeert het ge-
durende i a 2 minuten in kokend water. De fixatie in kokend water
is zelfs aan te bevelen bij weefsels met veel vrijliggend exsudaat,
cysten, sereuze infiltratie enz. Men moet er echter wel aan denken,
dat de weefsels door het koken broos worden en dus bindweefsel-
arme weefsels zich er minder goed toe leenen.

De te snijden weefselstukjes moeten een dikte hebben Viin 4 a 5
m.m. en niet van 1 m.m., zooals men in sommige handleidingen
vindt opgegeven. Het is moeilijk om van zeer dunne stukjes goede
coupes te maken en verder is het voordeel van betere fixatie slechts
schijn, daar men bij een summier onderzoek slechts enkele coupes
noodig heeft en de buitenste laag van een dikker stukje evengoed
is gefixeerd als die van een dun stukje. De stukjes moeten zoo regel-
matig mogelijk worden besneden, zoodat men coupes krijgt met
rechte of afgeronde zijden, daar gekartelde coupes bij het kleuren
gemakkelijk inscheuren.

Het eigenlijke snijden is al even eenvoudig als de voorbehandeling.
Naast een goed mes zit het groote geheim voor het verkrijgen van
goede, dunne coupes in den juisten graad van hardheid van het
bevroren weefsel. Tenzij het weefsel bijzonder moeilijk te snijden is,
gelukt het mij bijna altijd coupes te maken van 10—15 jjl, en als
men in aanmerking neemt, dat deze coupes nog waterhoudend zijn
en dus voor het insluiten door wateronttrekking nog aanmerkelijk

dunner worden, blijkt het nadeel van te dikke coupes niet zoo heel
groot te zijn, vooral niet voor een eenvoudig diagnostisch onderzoek.
Bij niet al te dunne stukjes gelukt het meestal heel gemakkelijk
om de juiste consistentie te verkrijgen, dank zij de slechte warmte-
geleiding van dierlijk weefsel. Bij een volkomen bevriezing is het
onmogelijk goede coupes te maken; men verkrijgt öf sterk inge-
scheurde en gekartelde coupes öf niets dan poeder. Men moet dan
het weefsel iets laten ontdooien en wel zoover, dat de coupes zich
nog voor het mes oprollen, doch gave randen vertoonen; laat men
nog verder ontdooien, dan blijven de coupes aan het mes kleven
en worden ze bij het afnemen gemakkelijk beschadigd. Het is duide-
lijk, dat in het laatste geval de coupes ook minder mooi zullen zijn,
omdat het mes dan niet meer snijdt, maar een laagje weefsel af-
schaaft, waardoor de ligging der cellen ten opzichte van elkaar
kan veranderen. Toch is het dikwijls bij materiaal, rijk aan vast
bindweefsel, noodig het ontdooiingsproces ver te laten voortschrij-
den, omdat het anders onmogelijk te snijden is. Het is dan aanbe-
velenswaardig, het mes met alcohol te bevochtigen en met een
nat penseeltje de coupes een voor een van het mes af te nemen.
Het bezwaar van liggingsveranderingen der cellen bestaat hierbij
natuurlijk niet of bijna niet. Bij zeer dunne stukjes is het moeilijk
de juiste consistentie voor het snijden te verkrijgen, omdat het
weefselstukje dan in zijn geheele dikte overal even hard is. Is het
zoo sterk bevroren, dat het nog goed aan het tafeltje hecht, dan is
het ongeschikt tot snijden; laat men het zoover ontdooien, dat
het goed snijdbaar is, dan ziet men het vaak reeds bij de eerste goede
coupe van het tafeltje loslaten. Een ander bezwaar van zeer dunne
stukjes is, dat de sneevlakte vaak is omgeven door een manteltje
van ijs; men moet dan door lagen van verschillende hardheid snijden,
wat ook weer bezwaren oplevert. Zeer dunne stukjes hebben dus
alleen nadeelen, geen voordeelen. Voor een zuinig gebruik van
koolzuur is het raadzaam de kraan, met tusschenpoozen van een
tiental seconden, slechts i a 2 seconden te openen; de ontwikkelde
koude heeft dan gelegenheid zich door het weefsel voort te planten;
laat men de kraan voortdurend openstaan, dan gaat veel kool-
zuur zonder eenig nuttig effect verloren en heeft men bovendien
kans, dat de opening van de nauwe uitvoerbuis verstopt geraakt.

De opgerolde coupes vangt men op in een glazen schaaltje met
50 % alcohol, waarin ze zich al gedeeltelijk ontrollen. Deze alcohol
heeft het voordeel, dat de coupes er geruimen tijd in bewaard kunnen
worden, dat ze niet hard en broos worden, dat vet er niet door wordt
opgelost en dat de coupes uit den alcohol in water gebracht zich dade-

lijk vlak uitspreiden. Coupes van niet-gefixeerd weefsel vangt men
op in 5—io % formaline en brengt men na ^ minuten in 50 %
alcohol. Wanneer men deze coupes direct opvangt in alcohol zullen
ze zich dikwijls, vooral bij bloedrijk weefsel, minder goed uitsprei-
den; ook wordt de kleurbaarheid door de formalinefixatie
bevorderd.

Voor de kleuring zal men meestal kunnen volstaan met haema-
luin-eosine en Van Gieson. De benoodigde kleurstoffen zijn:
haemaluin (a. 1 gram haemateïne onder zacht verwarmen oplossen
in 25 c.c.m. 90 % alcohol, b. 25 gram aluin oplossen in 500 c.c.m.
aqua destillata; na afkoeling a en b mengen en daarna enkele
dagen in een open schaal laten staan); eosine (0.5 gram wasscr-
lösliche eosine oplossen in 100 c.c.m. 70 % alcohol).

Van Gieson\'s kleurstof (een mengsel van 150 deelen verzadigde
waterige oplossing van picrinezuur en 3 deelen verzadigde waterige
oplossing van Saurefuchsine). Haemaluin en Van Gieson\'s kleur-
stof blijven lang goed; de eosine oplossing neemt, vooral als ze aan
het daglicht is blootgesteld, vrij spoedig in kleurvermogen af.

De gang der kleuring is de volgende. De coupes worden uit den
alcohol, met een dun uitgetrokken glazen staafje, gebracht in
water, waar ze zich aan de oppervlakte mooi uitspreiden. Metalen
naalden zijn minder aan te bevelen, daar ze spoedig roesten en
hierdoor de coupes vaak aan de naald blijven kleven. Vervolgens
worden de coupes gedurende ^ 2 minuten gekleurd met haemaluin
(gefiltreerd), daarna overgebracht in water, waarin ze verblijven
totdat ze een helderblauwe kleur vertoonen; dan 2 a 3 minuten in
eosine, vlug afspoelen in water, watervrij maken in alcoholen van
stijgende concentratie, ophelderen in xylol.

De kleuring volgens Van Gieson geschiedt als volgt: haemaluin.
water, Van Gieson\'s kleurstof (1 a ij minuut), water (zeer kort),
alcohol 70 %, alcohol g~> %, absolute alcohol, xylol.

Men zorge er voor, dat de coupes in de verschillende vloeistoffen
steeds vlak liggen, anders worden ze niet gelijkmatig gekleurd.
In de xylol blijven ze slechts zoo lang als voor de opheldering
noodzakelijk is, omdat de coupes hierin hard en rimpelig worden.
Met behulp van een naald worden de coupes nu op een dekglaasje
uitgespreid en met canadabalsem ingesloten.

Een eenvoudige methode om vet in coupes aan te toonen is de
kleuring met Sudan III. Deze roode kleurstof lost gemakkelijkei-
op in vet dan in alcohol. Brengen we dus coupes waarin vet voor-
komt in een alcoholische oplossing van Sudan III, dan verlaat de
kleurstof den alcohol en wordt ze opgelost in het weefselvet. Sterke

alcoholen moeten worden vermeden, daar het vet hierdoor wordt
uitgetrokken. Deze kleuring geschiedt op de volgende wijze.

De coupes worden uit de 50 % alcohol overgebracht in een ge-
filtreerde verzadigde oplossing van Sudan III in 70 % alcohoi
( 20 minuten); daarna even afgespoeld in water, vervolgens na-
gekleurd met haemaluin. De coupes kunnen bezien worden in water
of, voor duurzame preparaten, worden ingesloten met glycerinelijm
(1 deel gelatine, 6 deelen water, 7 deelen glycerine, onder verwarmen
oplossen; daarna 1 druppel carbolzuur toevoegen).

De celkernen zijn nu helderblauw, het protoplasma lichtblauw,
en de vetdruppels oranjerood gekleurd.

Wanneer men het bevriesmicrotoom van Becker eenmaal heeft
leeren gebruiken, komt men spoedig tot de overtuiging, dat het
voor pathologisch-histologisch onderzoek een vrijwel onmisbaar
instrument is. Op geen andere wijze kan men, zóó eenvoudig en in
zóó\'n korten tijd, zulke uitstekende microscopische preparaten
vervaardigen.

Een geval van boosaardige kopziekte bij het rund,
behandeld met antistreptococcen-serum,

Op 11 December 1910 werd mij een koe, toebehoorende aan
C. V., landbouwer, wonende te Rijswijk, ter behandeling aange-
boden met de volgende anamnese:

De koe was op 1 December te Delft gekocht, had een of twee
dagen te voren gekalfd. Zeer spoedig trad aan een kwartier ontste-
king op, waartegen op 8 December de speen werd gekloofd. De eet-
lust verminderde allengs, totdat op 10 en 11 December alle voedsel
werd geweigerd. Op 8 December begon patiënt te snorken en was
stijf bij het opstaan en omgaan. Op 10 December werd het snorken
verontrustend, zoodat patiënt met veel moeite uit den stal werd
verwijderd. De melkproductie was in de eerste dagen ^x5 li^teren was op 11 December tot op 1 liter gedaald.
Status praesens op 11 December voormiddag:

Patiënt lag dik onder dekens en in stroo, snorkte; dikke draden
bloedig slijm hingen van den neus; was eenigszins suf; horens en
ooren warm. Het opstaan ging bezwaarlijk; ontdaan van de dekens
was de voedingstoestand zeer goed; flank niet bijzonder ingevallen;
\'rechter achterkwartier zeer vergroot, warm, hard, pijnlijk en belang-
rijke uitvloeiing van kwalijk riekende purulente stof. Ontlasting
dun, zonder vliezen. Temperatuur 40°,4 C. Aantal polsslagen 90.

Gang: buitengewoon stijf (voorbeenen vooruit en achterbeenen
onder het lijf, terwijl omgekeerd werd op het achterstel met stijf-
houden van het voorstel) en zeer moeilijk, zoodat de koe na eenige
passen buiten adem was en hevig snorkte.

Uit de neusgaten hingen taaie bloederige slijmdraden, reikende
nagenoeg tot den grond.

Na reiniging van den neus waren op de neusvleugels en op het
middenschot beiderzijds, grijsgrauwe croupeus-diphtheritische be-
slagen ter grootte van een halve cent en nog grooter zichtbaar.
Het slijmvlies was donkerrood. Na verwijdering van enkele mem-
branen begonnen de ontbloote plekken te bloeden zoo hevig, dat
het bloed druppelsgewijze uitvloeide, waardoor het dier met bloed
en slijm gevulde neusgaten vertoonde. Hooger op in den neus
waren waarschijnlijk meer en grootere membranen aanwezig,
getuige de ademnood.

Diagnose: Nasale vorm van boosaardige kopziekte en zeer waar-
schijnlijk streptomycose van het achterkwartier.

Therapie: Opstalling in een luchtigen, donkeren stal, gemakke-
lijke ligging: warm houden; onthouden van vast voedsel, slob-
bering van inlandsch koekmeel; koude omslagen om den
schedel.

De eigenaar komt mij te gemoet met de mededeeling, dat de koe
veel beter is. Op den elfden \'s avonds herkauwde ze reeds; ze zou
gaarne hooi gebruiken en neemt het stroo van de standplaats.

Status praesens: Het snorken is veel verminderd; eveneens de
uitvloeiing uit den neus; blik vrijer, horens en ooren natuurlijk
warm; uierzwelling minder en de uitvloeiing afgenomen; de ont-
lasting nog dun, doch meer gebonden en zonder membranen.

De plekken waarvan op n December de membranen waren
verwijderd bevinden zich op weg van genezing.

Slobbering wordt gaarne gebruikt en vast voedsel zou zeer gaarne
genuttigd worden.

Patiënt aanzienlijk verbeterd. Het snorken wordt in rust haast
niet meer vernomen; de neus is schoon en nat. Horens en ooren
normaal warm. De zwelling van het zieke kwartier nog meer af-
genomen en de uitvloeiing zeer gering. Er wordt regelmatig geher-
kauwd. De melkproductie is 4 liter per dag. Ontlasting nog meer
gebonden. Eetlust goed. Temperatuur en pols normaal.

Therapie: Als op 13 December met weglating van de koude
omslagen en toediening van hooi en lijnkoek, zoo mogelijk in
klimmende hoeveelheid.

Patiënt is totaal genezen zoowel wat de boosaardige kopziekte
als wat de uierontsteking betreft. De stijve gang is niet geheel
verdwenen. Melkproductie is 10 liter per dag. Patiënt eet, drinkt
en verteert goed.

De schrijver beveelt de maagsondage bij paarden aan, welke
aan indigestie lijden. Hij brengt daartoe de sonde vrijwel op de
gewone wijze in, en giet daarna 8 à 10 liter water met wat bicar-
bonas natricus door de sonde in de maag.

Na eenige oogenblikken wordt dan de maag weer uitgeheveld,
door de sonde naar omlaag te houden. Zoo noodig wordt dit procédé
herhaald.

De schrijver zegt bij stadspaard?n (waarbij veel maagkolieken
voorkomen) bijzonder veel succes te hebben met deze medicatie.

G. Barrier et Eloire. De la boiterie de la hanche causée par
Farrachement de la tête du femur chez les jeunes chevaux de gros trait.

In het nummer van Februari igrr der Annales de Médecine Vé-
térinaire komt een artikel voor van Liénaux en Zwaenepoel
over ,,la fracture du col du femur chez le cheval".

In beide artikelen bovenbedoeld wordt hetzelfde lijden be-
schreven n.1. het afscheuren van het caput femoris van de epiphyse
op de plaats waar het in cle jeugd kraakbeenig daarmee verbonden
is. Het lijden komt uitsluitend voor bij jonge, zware koudbloed-
paarden beneden den 3-jarigen leeftijd. Verondersteld wordt, dat er
bij die jonge reuzen een disaccoord bestaat tusschen gewicht en
spierkracht aan de eene zijde en soliditeit van het beenderenstelsel
aan de andere zijde.

Vandaar dat trauma, hetwelk aanleiding geeft tot dislocatie
van het been naar achteren en terzijde, de oorzaak kan zijn van
dit lijden bij die jonge dieren.

Het dier wordt hierbij plotseling kreupel, in het begin weinig,
later veel meer. Het been wordt bij de locomotie weinig gebogen.
Verplaatsing geschiedt zeer ongaarne. Het draven is den dieren
vrijwel onmogelijk. In rust wordt het been iets naar voren en naar
buiten geplaatst. Het been is iets verkort; het spronggewricht is
hooger geplaatst dan bij het gezonde been. De heup en de croupe
schijnen meer afgeplat.

Crepitatie in den eigenlijken zin van het woord wordt niet waar-
genomen, wel echter een ruw wrijven van beenuiteinden ove:
elkaar.

Door het voortdurend over elkaar wrijven van de beenuiteinden
wordt de femur korter en lichter. Die gewichtsvermindering word:
trouwens bevorderd door de inactiviteit van het been. Op den duur
kan zich een soort nearthrose vormen.

De prognose is natuurlijk zeer ongunstig. Het is aan te bevelea
de patiënt ter slachtbank te leiden.

Selektion und Pathologie. Studiën über die Vererbung durch
Krankheit verursachter Heilbildungen, sowie an sich krankhafter
Veränderungen, Missbildungen und Krankheiten der Organe als
Ursache vieler Gattungs-, Art- und Rassenmerkmale in der Tierwelt,
und ihre Bedeutung für die praktische Tierzucht.

Vortrag, gehalten in der Versammlung der Deutschen Gesell-
schaft für Züchtungskunde, am 24 September 1910 zu München,
von Dr. J. Ulrich Duerst, Professor an der Universität in Bern
und Director des Zoötechnischen Instituts daselbst; mit 12 Tafeln.
Preis Mk. 2.50. Verlag von M. &. H. Schaper, Hannover 1911.

Duerst tracht in dit geschrift een oplossing te leveren voor het
zoo moeilijke probleem der soortengenese. Darwin en zijn vele
volgelingen hebben geen verklaring weten te geven van de oorzaken
van het ontstaan der verschillende vormentypen en ook over de
oorzaak der door Hugo de Vries aangegeven mutatiën weten wij
zoo goed als niets. Waarom de planten en dieren zich aanpassen
aan de omstandigheden en aldus variëteiten en soorten ontstaan,
wat — anders dan het toeval — het plotseling optreden eener
mutatie teweeg brengt, bleef tot nu toe bijna geheel een open vraag.

D. wil nu bewijzen, dat de oorzaak van het ontstaan van varië-
teiten, rassen en soorten gelegen is in de overerving van patholo-
gische veranderingen, misvormingen of ziekten en hun gevolgen.
Door uitwendige invloeden, aldus is zijn redeneering, treden mis-
vormingen, „pathologische variatiën van het embryo" of ziekten op,
deze, of de overblijfselen ervan, erven over en op die wijze ontstaan
de variëteiten, rassen en soorten.

Het spreekt van zelf, dat deze uitspraak door een aantal waarge-
nomen feiten dient te worden gestaafd.

De schrijver zelf en velen, die op zijn instituut werkten, hebben
zich tot taak gesteld zulke feiten te verzamelen, welke als bewijzen
moeten dienen, en erkend moet worden, dat reeds een belangrijk
materiaal bijeengebracht en bewerkt is. Wat de misvormingen
betreft is het de vraag, of zij overerven en zoo ja, of de overerving
dan zoo algemeen voorkomt, dat zij rassen en bij wilde dieren zelfs
soorten kan doen ontstaan. De schrijver beantwoordt beide be-
vestigend. Hij wijst o.a. op de kuifvorming bij kuifhoenders en
kuifeenden. Bij Hollandsche witkuiven bijvoorbeeld, hebben wij
te doen met hydrocephalus internus congenitus, bij kuifeenden
met een encephalocele, welke veroorzaakt wordt door een stoor-

nis in den groei der frontaal-, parietaal- en occipitaalbeenderen,
welke mogelijkerwijze, op ziekte terug te voeren is. Men sprak van
mutatiën, doch hier bestaat niets anders dan overerving van
misvormingen.

Zoo is de oorzaak van de krombeenigheid der dashonden, die
vorm van micromelie, welke Kaufmann aan chondrodystrophia
foetalis toeschrijft, eene ziekte welke erfelijk is. De misvormingen
als gemis aan staart bij enkele hoenderrassen, bij katten en honden,
zelfs de kortstaartigheid der groote groep van kortstaartige schapen-
rassen, de kruising van den snavel bij kruissnavelige kippen, de
polydactylie en de syndactylie bij verschillende huisdieren, creti-
nismus bij het Niatarund, de mops en den bull-dog, de polymastie
bij veeltepelige schapen zijn erfelijk en kunnen aanleiding geven
tot de vorming van rassen en soorten.

Moeilijker is nog de vraag of ziekten in engeren zin en hun
gevolgen overerven en dan oorzaak kunnen worden van variatiën
en vorming van rassen en soorten. D. beschouwt de ziekten als een
middel, waarvan de natuur zich bedient om planten en dieren,
al naar de levensomstandigheden waaraan zij zich moeten aan-
passen, tot variatie te brengen. De ziekten en ziekelijke verande-
ringen gehoorzamen aan dezelfde erfelijkheidswetten als de nor-
male vormen en eigenschappen van het organisme.

Virchow wees er reeds op, dat dit vooral plaats heeft als de
oorzaak der afwijking blijft voortbestaan en op de eene generatie
na de andere inwerkt. Juist door andere levensomstandigheden,
zooals bijvoorbeeld door een ander klimaat, ontstaan variaties.
1). stelt zich voor, dat door het andere klimaat prikkels inwerken,
welke ziekten teweeg brengen, die overerven en zoo aanleiding geven
tot vorming van variëteiten. Alleen die variatie welke gunstig is,
welke het individu geschikter maakt voor het andere klimaat, zal ge-
dijen en tot ontwikkeling komen; een natuurlijke selectie dus verder.

De gevallen van aanpassing op grond van veranderingen in het
organisme, welke met het optreden van ziekten hand in hand gaan,
zijn veel talrijker in de natuur, clan men op het eerste gezicht wel
zou meenen.

D. verklaart het ontstaan der horens bij de dieren in navolging
van Lamarck en anderen als volgt. De gevechten der mannelijke
dieren, welke den kop als aanvalswapen gebruiken, veroorzaken
dikwijls traumatische verwondingen van den schedel, en als gevolg
daarvan treedt pathologische hoornvorming op. Deze hoornvorming
wordt dan erfelijk. Vooral het naakt worden van kop en hals,
zooals dat bij marabout, aasgier en andere aasvogels en ook bij

verschillende hoenderachtige vogels voorkomt, werd bestudeerd.
D. meent, dat de naakthoofdigheid van gier en marabout geen
anderen grond heeft dan het aaneenkleven der veeren, op de plaat-
sen welke in het cadaver gestooten worden. Door het kleven der
haren ontstond jeukte, met de klauwen werd gekrabd en daardoor
dermatitis erythematosa mechanica of traumatica veroorzaakt,
waarbij dan nog door de werking van den zonnegloed op de kale
plekken een dermatitis calorica kwam.

Dat de aasetende watervogels als de meeuwen en de zeeraven,
die ook dikwijls kop en hals bezoedelen, deze deelen niet naakt
hebben is te verklaren, doordat het water altijd voor reiniging
zorgde en aldus een dermatitis voorkwam.

De kam der hoenders ontstond uit een plexiform angioom
(teleangiectasie); naaktheid over het geheele lichaam of van bepaalde
plaatsen bij vogels door ziekte der veeren. Verschillende kippen- en
eendenvariëteiten hebben hun ontstaan aan verschillende ziekten
der veeren te danken. Clonische spierkrampen ,,myoclonie" vormen
bij duiven verschillende rassen; de myoclonie van de oesophagus-
musculatuur is oorzaak, dat de slokdarm sterk met lucht gevuld
wordt, zooals wij dat bij de kropduiven kennen. Deze myoclonie
kan tot tetanische krampen stijgen, waardoor speciaal de Amster-
damsche ballonduiven wel24uren met opgeblazen krop blij ven staan.
Doorde erfelijke myoclonie ontstaat een hypertrophie van den krop.

Ook in de plantenwereld wijst schrijver voorbeelden aan, waar
zijns inziens misvormingen en ziekten aanleiding gaven tot vorming
van nieuwe variëteiten, rassen en soorten.

In zeer grove trekken geef ik hier de ideën weer, welke D. in dat
werkje nader omschreven heeft. De mededeelingen in deze voor-
dracht zijn slechts voorloopige. In een grooter werk zal D. verder
bewijsmateriaal hebben te leveren, zelf zegt hij voldoende\' over-
tuigd te zijn van de juistheid van zijn nieuwe theorie:

,,Ich bin mir wohl bewusst, dass ich sehr wahrscheinlich einen
Sturm des Widenpruches bei zahlreichen Vertretern der biologi-
schen Wissenschaft entfesseln werde" zegt schr. in zijn inleiding,
en om zulk een storm te weerstaan zijn krachtige wapens noodig.

D. gaf ons nu slechts een kijkje in zijn arsenaal: nader zal moeten
blijken of zijn theorie voldoende gefundamenteerd is om zich staande
te houden.

Af deeling Zeeland. Tot voorzitter dezer afdeeling is gekozen de
heer J. Z. Risch te Goes, ter vervanging van den heer E. L. van
Mervennee, die als zoodanig ontslag heeft genomen.

Nieuwe afdeeling Zuid-Holland. Tot lid dezer afdeeling is aan-
genomen de heer Dr. A. Vrijburg te \'s-Gravenhage.

Afdeeling Friesland. De heer J. H. de Boer te Wolvega heeft
bedankt als lid der Maatschappij ter bevordering der veeartsenij-
kunde in Nederland.

Cursus tot opleiding van inlandsehe veeartsen. In het Jaarboek 1909, uitgegeven
door het Departement van Landbouw te Buitenzorg, komt een uitvoerig verslag
voor van den Cursus tot opleiding van inlandsehe veeartsen, uitgebracht door den
Afdeelingschef, belast met de leiding van den opleidingscursus, Dr. L. deJBlieck.
Daar het ongetwijfeld voor de Nederlandsche veeartsen interessant is tot in onder-
deelen met dezen cursus kennis te maken, moge hier het verslag in zijn geheel
volgen.

Het verdient wel bizondere vermelding, dat tot het materieel van den opleidings-
cursus o. a. behoort een travailbascule, die men aan de Rijksveeartsenijschool te
Utrecht nog tevergeefs zoekt.

Het verslag bevat eenige goede afbeeldingen van: opzichterswoning, apotheek,
paarden- en hondenstallen, operatietafel voor paarden en runderen, behandeling der
patiënten door de leerlingenfy/cr school, paardenstal der stationnaire kliniek, saccharo-
mycose (ver gevorderd stadium).

De nieuwe leerzaal, de kliniekloods en stallen voor patiënten zijn in 1910 gereed
gekomen. De leerzaal is voorloopig ook als apotheek ingericht, het zal waarschijnlijk
noodig zijn over eenigen tijd hiervoor een afzonderlijke localiteit tejbouwen. De
kliniekloods voldoet goed; in het begin ontstond nogal moeilijkheid^m^met geringe
kosten een vloer, die voldoende hard bleef, er in aan te brengen, later is^door gedeel-
telijke asphalteering hierin verbetering gebracht.

In de stallen is gelegenheid voor opname van paarden, bovendien zijn 5 afge-
sloten boxen aanwezig om paarden en runderen, die aan een besmettelijke ziekte
lijden of daarvan verdacht zijn, te kunnen isoleeren. Voor deze boxen is geheel
afzonderlijk personeel; voor elk paard of rund worden aparte gereedschappen
gebruikt, zoodat elke communicatie met de overige dieren is uitgesloten, waardoor
besmetting wordt voorkomen.

Bovendien zijn er 5 goed ingerichte hondenstallen, waarin de dieren zich kunnen
bewegen; aan 3 stallen is bovendien een loop gebouwd, terwijl de beide andere
voor dolle honden zijn ingericht. Uitbreiding van het aantal hondenstallen is
noodzakelijk; vooral bij het voorkomen van dolheid bleek geen voldoende gelegen-
heid te bestaan om honden in observatie te kunnen nemen.

De apotheek is nog niet opgesteld, de standflesschen zullen echter spoedig uit
Europa aankomen, zoodat het onderwijs in practische artsenijmengkunde dan
beter tot zijn recht komt en het bereiden van recepten ten behoeve van de cliniek
een aanvang kan nemen.

De travailbascule, waarvan in het vorige verslag sprake was, is gemonteerd
en heeft reeds bij enkele operatiën uitstekende diensten bewezen. Daar het toestel
voor de groote Europeesche paarden is geconstrueerd, zijn enkele veranderingen
aangebracht moeten worden, opdat ook kleine paarden, goed verzekerd, erin be-
vestigd kunnen worden. De operatietafel voldoet uitstekend; zonder gevaar kan de
operateur zelfs binnen de travailbascule staan, om het operatieveld gemakkelijk
te kunnen bereiken, de leerlingen kunnen de operatie van dichtbij volgen en de
operatie kan veel aseptischer verricht worden, hetgeen in Indië, met het oog op de
gemakkelijke verontreiniging van wonden, van groot belang is voor den gunstigen
afloop der operatie. Indien operatiën gedaan of gedemonstreerd worden, die in de
praktijk meer toepassing zullen vinden als castraties, neurectomiën, wegnemen van
tumoren op minder gevaarlijke plaatsen enz., dan geschiedt dit bij voorkeur in de
open lucht op gras, ten einde de leerlingen zooveel mogelijk met de omstandigheden,
waaronder opeiatiën in de praktijk moeten verricht worden, vertrouwd te doen
geraken.

Het instrumentarium der school werd uitgebreid met een castreertang volgens
Sohns, castratie-instrumenten volgens Vrijburg en een tandbijtel. Bovendien
werd een phantoom voor het oefenen in piactische verloskunde aangeschaft. Voor
het onderwijs in hoefoperatiën werden enkele kleine operatietafeltjes vervaardigd.
Voor het doen van sectie op dolle honden is een practische operatietafel ingericht,
zoodat de geheele sectie, incluis het uitnemen van de hersenen, zonder gevaar voor
den persoon, die de sectie doet, kan geschieden.

Geduiende den cursus 1908—1909 is geen verandering in het vaste leeraars-
personeel gekomen. De 2de leeraar, die bij de begrooting van 1910 is toegestaan,
is bij het indienen van dit verslag (Mei 1910) nog niet in functie. De cursus 1909—
1910 moest dus wederom beginnen met slechts 1 vasten leeraar, Dr. Leurink,
terwijl toen aan den Gouvernementsveearts Dr. Smit een grooter aantal vakken is
opgedragen.

Gedurende den cursus 1908—1909, waarover dit verslag gaat, waren slechts
3 studiejaren gevormd.

De leervakken der eerste 2 studiejaren, die aan de Landbouwschool gevolgd
worden, werden door de volgende leeraren gedoceerd:

Dr. G. Leurink Theoretische- en practische ontleedkunde, histiologie en
physiologie, practische histiologie, bijzondere ziektekunde en geneesleer, algemeene
geneesleer, algemeene heelkunde, heelkunde en operatieleer, heelkundige ontleed-
kunde, propaedeutische kliniek, algemeene ziektekunde en kliniek.

Dr. H. J. Smit Verloskunde, hoefziekten, practische operatieleer, theoretisch
hoefbeslag.

Duidelijk blijkt, dat Dr. Leurink met leervakken overladen is, dit is nog toe-
genomen in October 1909 met het begin van den nieuwen cursus, toen ook een
4de studiejaar is gevormd. De komst van een 2den vasten leeraar is dan ook hoog
noodig; terwijl, wil het onderwijs gegeven worden, zooals het behoort, waarbij ook
tijd beschikbaar moet zijn voor demonstratief onderwijs, dan zal voor de veteiinaire
vakken het leeraarcorps minstens uit 3 vaste leeraars (veeartsen) moeten bestaan.

Aan den Gouvernementsveearts kunnen niet meer leervakken worden opgedragen;
deze ambtenaai moet ook tijd beschikbaar hebben voor zijn dienst als Gouverne-
mentsveearts. Reeds bleek, dat hij meermalen verhinderd was zijn lessen te geven,
die dan later werden ingehaald.

Het streven moet zijn het onderwijs zooveel mogelijk door vaste leerkrachten
te doen geven, die elk een niet te groot aantal vakken voor hun rekening moeten
hebben, eerst dan kan in de perfectie gedoceerd worden en zal door de routine,
die deze leeraren krijgen, het onderwijs steeds meer vruchten dragen. De Inlandsche
assistent-leeraar, die einde 1910 (tijdstip dat een der leerlingen het examen voor
Inlandsch veearts kan afgelegd hebben) in functie zal treden, zal slechts met
practische anatomie (10 uren \'s weeks) belast kunnen worden. Overigens zal hij de
leeraren bij het practisch en demonstratief onderwijs behulpzaam zijn.

De leerling van het iste studiejaar Mohamed Isak Winata Prawira heeft
wegens voortdurende ziekte zijn studiën gestaakt. De leerling van het 3de studie-
jaar Raden Mas Ario Moehamad heeft aan het einde van den cursus, kort vóór

het examen, eveneens de school verlaten, als reden opgevende, dat hij liever een
betrekking bij het Inlandsch Bestuur wilde bekleeden.

Bij het overgangsexamen, dat in September 1909 plaats had, werden met uit-
zondering van één leerling van het iste studiejaar, die niet aan het examen deelnam
en één, die niet slaagde, alle leerlingen tot een hoogere klasse bevorderd. Het
examen werd voor zoover de veeartsenijkundige leervakken betreft, mondeling,
zoowel theoretisch als practisch, afgenomen. Het examen werd van tijd tot tijd
bijgewoond door den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, C. A. Penning
en den Adjunct-Inspecteur Dr. \'t Hoen. De algemeene indruk van de vorderingen
der leerlingen was bevredigend, van enkele leerlingen kan het examen zelfs goed
genoemd worden, van één leerling zeer goed. Tot het iste studiejaar werden van
de 14 candidaten 5 als leerling toegelaten.

1. A. Laihad; 2. Mas Adi Amidjaja; 3. Raden Abdoelmanap; 4. A1.1 Moesa;
5. W. H. Merai; 6. Mas Soemodihardjo; 7. Mas Soetomo.

Het onderwijs werd in hoofdzaak gegeven als in het vorige jaar, voor zoover
betreft de beide eerste studiejaren. Omtrent de leervakken natuurkunde, schei-
kunde, plantkunde, dierkunde, microscopie, welke aan de Landbouwschool worden
gevolgd, zij verwezen naar het verslag dier inrichting. Hieronder volgt een be-
spreking van de veterinaire vakken, zooals die in de verschillende studiejaren
worden gedoceerd.

Na de algemeene inleiding werd achtereenvolgens behandeld de leer der beende-
ren, der beenverbindingen, der spieren, terwijl een aanvang gemaakt werd met de
bespreking der ingewandsleer. In verband hiermede werden bij de practische
ontleedkunde door de leerlingen praeparaten vervaardigd van beenderen, ge-
wrichten en spieren. Na het vervaardigen dezer praeparaten had demonstratie
onder leiding van den leeraar plaats.

Bij het toenemend aantal leerlingen blijkt behoefte te komen aan een goed
ingericht anatomie-locaal. Voorloopig echter kan nog op de bestaande wijze worden
voortgegaan.

was gemaakt, werd afgehandeld en daarna overgegaan tot de anatomie van de
bloedvaten, zenuwen en zintuigen. \'/., uur per week werd besteed aan het onderwijs
in ontwikkelingsgeschiedenis (embryologie). Ook hier hielden de practische oefe-
ningen verband met hetgeen in de theoretische lessen besproken was.

Achtereenvolgens werden behandeld de algemeene weefselleer en de micros-
copische anatomie der voornaamste organen. Bij het onderricht in de physiologie
deed zich in sterke mate het bezwaar gevoelen, dat de leeraar geen voldoenden
tijd had proeven voor te bereiden, zoodat de zoo zeer gewenschte phvsiologische
demonstraties geheel achterwege moesten blijven.

Bij het onderwijs in de practische histiologie bekwamen de leerlingen geheel
afgewerkte praeparaten ter bestudeering, soms echter werden deze geheel of ge-
deeltelijk door hen zelf vervaardigd (fixeeren, insluiten van weefsels, snijden en
kleuren van coupes).

Veeteelt is gedurende den cursus 1908—1909 door het iste en 2de studiejaar nog
aan de Landbouwschool gevolgd. Met ingang van den nieuwen cursus is hierin
verandering gekomen. De veeteelt, zooals die aan de Landbouwschool gedoceerd
moet worden, zou men beter kunnen bestempelen met den naam van populaire
veeartsenijkunde. Tn het iste studiejaar (r uur per week) worden anatomie, exte-
rieur, raskennis, natuurlijke historie, ouderdomskennis onderwezen, voor zoover
noodig is om de eigenlijke veeteelt, die in het 2de jaar wordt gegeven, te kunnen
volgen. In het 2de jaar wordt 2 uur per week behalve in algemeene en bijzondere
veeteelt ook les gegeven in besmettelijke ziekten, veterinaire politie, voederkennis,
hygiëne, vleesch- en melkkeuring. Al deze vakken worden aan den Veeartsen-
cursus veel uitvoeriger gegeven. Daarom volgen met ingang van den cursus 1909—
1910 de leerlingen van het iste studiejaar niet meer de veeteeltlessen aan de Land-
bouwschool en worden in het 2de studiejaar alleen voor zoover de algemeene en
bijzondere veeteelt behandeld wordt, de lessen door de leerling-veeartsen bijge-
woond. Hygiëne, voederkennis, exterieur, raskennis en natuurlijke historie worden
afzonderlijk gedoceerd.

Zoodra het leeraarspersoneel aan den Veeartsencursus meer volledig is, zal over-
wogen worden of het gewenscht is ook de eigenlijke veeteelt afzonderlijk te doen
onderwijzen. Uitgebreide kennis der veeteelt is voor den inlandschen veearts hoog
noodzakelijk, opdat zij later op veeteeltkundig gebied diensten kunnen presteeren.

Bacteriologie (x uur per week) werd in dezen cursus eveneens aan de Landbouw-
school gevolgd; met ingang van den cursus 1909—1910 echter werd dit vak afzonder-
lijk, meer in aansluiting met de voor dieren pathogene bacteriën behandeld in het
3de studiejaar bij de practische bacteriologie en algemeene ziektekunde.

Bij dit leervak werden de simplicia behandeld, de grondstoffen waaruit de
geneesmiddelen worden verkregen. Een verzameling van simplicia voor aanschouwe-
lijk onderwijs was nog niet aanwezig, doch is thans in gereedheid gebracht.

Theoretisch is dit vak in dezen cursus niet gedoceerd. Het behoort in het 2de
studiejaar gegeven te worden, doch daar de leerlingen van dit studiejaar het reeds
in den cursus 1908—1909 hebben gehad, was het dit jaar overbodig.

De lessen in practisch hoefbeslag werden door de meeste leerlingen met ambitie
gevolgd.

In het iste studiejaar werd slechts beoogd de leerlingen vertrouwd te doen
geraken met hoefbeslaginstrumenten; normale ijzers werden vervaardigd. In
het 2de studiejaar werd dit gecompleteerd, ook abnormale ijzers werden gemaakt,
terwijl aanvankelijk doode hoeven en enkele malen levende dieren werden beslagen.
In aanmerking genomen de slechte wijze van beslaan, die bij den inlander in gebruik
is en welke in strijd is met de voornaamste regels der hoefverpleging, lijdt het geen
twijfel of dit vak is voor den Inlandschen Veearts van bijzonder practisch nut.
Daar op het oogenblik slechts aan één aambeeld gesmeed kan worden, is het nood-
zakelijk op het terrein der school een gelegenheid te maken, waar minstens 4 leer-
lingen tegelijk kunnen werken.

Wegens gebrek aan leerkrachten werd dit vak tot den volgenden cursus uit-
gesteld. Dit zal geen bezwaar geven, daar het 4de studiejaar slechts uit 1 leerling
bestaat, die dus gemakkelijk in den cursus 1909—1910 met het 3de studiejaar dit
onderwijs kan volgen.

Van dit leervak werd het algemeene gedeelte behandeld o. a. de hoofdstukken:
wonden, lymphangitis en lymphadenitis, phlegmoon, fracturen, ziekten der ge-
wrichten, peesscheden en slijmbeurzen, breuken en zweren.

Van dit leervak werd eveneens het algemeene gedeelte onderwezen, benevens de
instrumentleer. Vooral aan die hoofdstukken, welke voor de a.s. Inlandsche vee-
artsen het meeste belang hebben, werd in het bijzonder de aandacht gewijd.

De algemeene ziektekunde werd met het oog op de later volgende bijzonders
ziektekunde uitvoerig onderwezen. Daar echter Dr. Leurink een te groot aantal
vakken voor zijn rekening had, moest ook dit onderwijs bijna geheel tot het zuiver
theoretische gedeelte worden beperkt. Bij de komst van den tweeden leeraar zal
in het 4de studiejaar getracht worden dit tekort in te halen.

Aan de kliniek was weinig materiaal, dat zich voor dit onderwijs leende Slechts
enkele patiënten met interne ziekten kwamen in behandeling, zoodat het onderwijs
in dit vak, wat betreft het practische gedeelte, niet zoo gegeven kon worden als
wel gewenscht was. Hierin is echter tegemoet gekomen, doordat de leerlingen door
den leeraar op zijn particuliere praktijk werden medegenomen, en <le patiënten ge-
demonstreerd werden.

Van dit leervak werden behandeld de natuurgenezing, de kunstgenezing, de
pharmacodynamica, waaronder de verschillende methoden van aanwending der
geneesmiddelen. Daarop werden achtereenvolgens de werking van de verschillende
groepen van geneesmiddelen bij de verschillende diersoorten besproken en in

verband daarmede de behandelingsmethoden. Van de algemeene vergiftleer werd
na de inleiding de werking der verschillende groepen van vergiften besproken als-
mede het ziektebeeld, dat zij verwekken.

Behandeld werden de huidziekten, de ziekten der respiratie-organen en van
het hart, der digestie-organen, der urine-organen en van de lever.

Bij de behandeling der geneesmiddelleer werd deze in verschillende groepen
met overeenkomstige geneeskrachtige werking verdeeld. Achtereenvolgens werden
besproken: de antipyretica, cardiaca, sedativa, excitantia, antiseptica, metalen
en metalloïden, adstringentia en amara. Er werd naar gestreefd de belangrijkste
geneesmiddelen voor veeartsenijkundig gebruik meer uitvoerig te behandelen,
terwijl de minder belangrijke meer terloops werden aangeroerd. Het meeste gewicht
werd gelegd op de werking op het dierlijk organisme; de chemische samenstelling
van de geneesmiddelen werd daarentegen zoo beknopt mogelijk behandeld, waarbij
vooral bij sterk werkende geneesmiddelen de aandacht gevestigd werd op het ge-
halte aan werkzame bestanddeelen, dat de pharmacopoea voorschrijft.

Doordat de apotheek nog niet geheel was ingericht, kon met de artsenijmengkunde
alleen een begin worden gemaakt door het gereedmaken van enkele recepten.
De wijze van voorschrijven werd met voor beelden nader toegelicht.

Bij het onderwijs in verloskunde, waarbij het leerboek van M. G. de Bkuin
gevolgd werd, werden zoo uitvoerig mogelijk behandeld de normale dracht, de
normale geboorte, de abnormale dracht, de abnormale geboorte, verloskundige
operatieleer (repositie en embrvotomie), ziekten der moeder tijdens en 11a de ge-
boorte, ziekten van het jonge dier kort na de geboorte.

Behandeld werden de acute en chronische ontstekingen van het keratogene
membraan, afwijkingen in vorm en gesteldheid van het hoornkapsel, continui-
teitsstoornissen van den hoefhoorn.

De practische operatieleer bepaalde zich in het begin van den cursus hoofd-
zakelijk tot practische verbandleer. Toen geregeld proefpaarden konden worden
aangekocht, werden de volgende operatiën gedaan: tracheotomie, trepaneeren
van de kaakboezems, urethrotomie, castratie, staartamputatie, zenuwsneden van
den n. medianus, de digitaalzenuwen, de operatie van Bosi, aderlatingen aan
de vena jugularis, boegader en spoorader met naald, vlijm en lancet, speldhechtin-
gen, staafjeshechtingen, diepe en oppervlakkige hechtingen.

Toen ook later de tafeltjes voor hoefoperaties kwamen, konden de operaties
tegen verbeening der hoefkraakbeenderen van Siedamgrotzky, Möller-Frick,
Bayer en Röder worden gedaan, evenals de operaties van André, de operaties
ter genezing van nageltred en vernageling, hoornscheuren en hoornzuilen.

Alle operaties hadden op doode dieren plaats met uitzondering van tracheotomie
en aderlaten.

De leerlingen werden 111 de gelegenheid gesteld de meeste bacteriologische
onderzoekingsmethoden uit te voeren. Behalve het bereiden van voedingsbodems,
kleuren van preparaten en cultiveeren van bacteriën, het nemen van dierproeven,
werden ook enkele bacteriën ter determineering geheel uitgewerkt. Zoo werden
door hen bestudeerd Bac. anthracis, Bac. septicaemia haemorrhagica, Bac. coli,
Bac. paratvphus, Bac. oedema maligna, Bac. sarcophysematos bovis, Streptococcen,
Bac. malleï, Saccharomyces farciminosa, Bacil van het farcin du boeuf, Bac. tetanus.
In het bijzonder werden zij ook vertrouwd gemaakt met het onderzoek van trypano-
somen. Bij de experimenten, door het Laboratorium in zake surra-behandeling
begonnen, verleenden zij hulp, zoodat zij op het gebied der bloedonderzoekingen
een ruime eivaring opdeden.

Preparaten van piroplasmose werden gedemonstreerd en indien die ter onder-
zoek kwamen, door de leerlingen doorgezocht.

Daar een zaal van het Laboratorium voor dit onderwijs gereserveerd is, kunnen
de leerlingen in hun vrijen tijd de onderzoekingen, die in de les zijn begonnen,
voortzetten. De liefhebberij voor dit vak is bij sommige leerlingen bijzonder groot,
deze vinden dan ook steeds in het Laboratorium gelegenheid zich meer te bekwamen.

Ook eenvoudige immuniteitsonderzoekingen, als agglutinatie, praecipitatie,
malleïnaties en tuberculinaties werden door hen verricht, terwijl zij in de gelegen-
heid waren ook andere onderzoekingen te volgen.

De leerling van het tegenwoordige 4de studiejaar was behulpzaam bij de bereiding
van het serum tegen de septicaemia haemorrhagica, inspuiten en tappen der
paarden, controleeren van het serum, enz.

In het geheel zijn slechts 2 microscopen beschikbaar, het ligt in de bedoeling
eiken leerling van een microscoop te voorzien, dat later hun eigendom wordt.
Hiermede zal tegelijk bereikt zijn, dat zij in de praktijk in het bezit zijn van een
microscoop, het onmisbare instrument voor de onderkenning der besmettelijke
ziekten.

l)e chirurgische kliniek leverde voldoende materiaal op; op dit gebied konden
de leerlingen zich voldoende bekwamen. Daarentegen werden in het afgeloopen
jaar slechts weinig interne patiënten behandeld of opgenomen. Van de consultatieve
en stationnaire cliniek wordt nog steeds een bescheiden gebruik gemaakt. In hoofd-
zaak zijn het Europeanen, sporadisch Arabieren of Cliineezen, die hunne paarden
ter behandeling aanbieden.

De Inlander zal slechts op den langen duur en schoorvoetend er toe besluiten
zijn zieke dieren onder behandeling te stellen. Indien de verschillende wagenver-
huurders hun zieke dieren aan de cliniek brachten, zou dit een belangrijke aanwinst
zijn. Bij de inlandsche bestuursambtenaren is de aandacht op deze kwestie gevestigd.

Ter bevordering der stationnaire kliniek is door de Regeering bepaald, dat het
vervoer van patiënten naar de kliniek en terug naar de woonplaats van den eigenaar,
voor zoover dit per spoor plaats vindt, voor rekening van den Lande kan geschieden.

De behandeling in de consultatieve cliniek is voor iedereen kosteloos. Behande-
ling in de stationnaire kliniek geschiedt eveneens kosteloos, alleen is voor voeding

en verpleging der dieren volgens onderstaand tarief (Besluit van den Directeur
van Landbouw 13 April 1909 N°. 2771) vergoeding verschuldigd. Daarentegen
worden voor on- en minvermogenden ook voor voeding en verpleging der patiënten
geen kosten in rekening gebracht.

Tarief vooi de berekening van voeding en verpleging van dieren opgenomen in de
stationnaire kliniek van den cursus tot opleiding van inlandsche veeartsen te
Buitenzorg:

Indien speciale voeding voor een patiënt noodzakelijk mocht zijn, worden
de kosten hiervoor extra in rekening gebracht.

In de consultatieve kliniek werden derhalve (zie de staatjes) in het geheel
101 patiënten ter behandeling aangeboden. Hiervan herstelden er 73 terwijl er
18 stierven en 2 afgemaakt moesten worden. In 5 gevallen moest de patiënt niet
of onvolledig hersteld worden ontslagen. Tot de 18 gestorven patiënten behooren
8 kuikens, die lijdende waren aan vogelpokken, diphtherie of coccidiose, ziekten,
die bij jonge dieren bijna steeds doodelijk verloopen.

Van de 5 als niet hersteld ontslagen patiënten waren er 4 lijdende aan een of
andere chronische gewrichtsaandoening, welke, ofschoon de prognose bij het eerste
onderzoek ongunstig gesteld werd, toch in behandeling zijn genomen.

Het aantal patiënten, opgenomen in de stationnaire kliniek bedroeg 39, waar-
onder 14 paarden, 15 honden, 5 runderen, 3 katten, 1 schaap en 1 geit. Hiervan
herstelden 28; 5 patiënten stierven en 3 werden afgemaakt, terwijl 2 als niet her-
steld moesten worden ontslagen.

Van de 5 gestorven patiënten werd er een, waarschijnlijk een geval van vergifti-
ging, in doodstrijd aangebracht, terwijl een geit, die in behandeling was voor een
fractuur van de rechter achterpijp, aan de gevolgen van abortus overleed.

Er werden in behandeling genomen 4 paarden, lijdende aan saccharomycose_rwaarvan bij twee het proces zeer ver voortgeschreden was. Alle 4 werden op dezelfde
manier behandeld nl. uitwendig met Jodiumtinctuur en Jodiumzalf en inwendig
met Joodkalium. De twee patiënten, waarbij het lijden nog niet te ver uitgebreid
was, genazen geheel, terwijl van de andere twee er één als ongeneeslijk moest worden
afgemaakt, en de andere aan algemeene uitputting stierf. Bij alle vier waren de
saccharomyces-cellen microscopisch aangetoond, terwijl de dieren op de ophthalmo-
malleïnatie negatief reageerden.

De twee runderen (volbloed Hollandsch ras), die lijdende waren aan vaginitis
granulosa infectiosa, kwamen in behandeling wegens langdurige onvruchtbaarheid.
Zij werden behandeld met bacillolstaafjes, waarna de uitvloeiing ophield en waarbij
ten slotte na eene behandeling van i twee maanden ook de knobbeltjes verdwenen

OVERZICHT van de patiënten, behandeld in de Consultatieve Kliniek van den
Opleidingscursus voor Inlandsche veeartsen te Buitenzorg vanaf
i Januari 1909 tot 1 Januari 1910.

OVERZICHT van de patiënten, behandeld in de Stationnaire Kliniek van den
Opleidingscursus voor Inlandsche veeartsen te Buitenzorg vanaf
i Januari 1909 tot 1 Januari 1910.

waren. Toch was het niet mogelijk ook na deze volkomen genezing de dieren
bevrucht te krijgen. Rij één der twee, die naderhand wegens andere redenen geslacht
werd, is de vagina en uterus zeer nauwkeurig onderzocht en kon geen enkele zieke-
lijke verandering geconstateerd worden. De onvruchtbaarheid moet dus hier in
andere oorzaken gezocht worden en het schijnt niet onmogelijk dat klimaatinvloeden
en achteruitgang van de dieren in de tropen een ongunstigen invloed op de vrucht-
baarheid uitoefenen.

Met carcinoom van den uier werden een hond en een kat aangeboden. Het
gezwel van het laatste dier woog na extirpatie 142 gram en had bijna de geheele
onderbuikwand ingenomen, 3 dagen na de operatie stierf de patiënt. l>e hond

daarentegen, waarbij het carcinoom niet die groote uitbreiding verkregen had. is
na dé operatie volkomen genezen.

Met ruggemergsverlamming als gevolg van trauma (overrijden) werden 3 honden
behandeld. Deze verlammingen waren van dien aard, dat de achterbeenen onbe-
weeglijk waren en bij het loopen over den grond sleepten. Defaecatie en urineont-
lasting konden slechts door kunstbewerking plaats hebben. Door middel van
subcutane injecties van nitras strychnini zijn alle drie in enkele weken tijds vol-
komen genezen.

In het geheel werden 48 grootere en kleinere operaties verricht en wel bij 19
paarden, 3 runderen, 13 honden, 6 katten en 7 kippen, waarvan na de operatie
43 hersteld zijn, terwijl 1 dier aan de gevolgen ervan bezweek en 4 niet herstelden.

De verrichte castraties, die zich tot honden, katten en paarden beperkten,
werden alle volgens de bloedige methode, zooals die bijna overal in Europa ge-
bruikelijk is, verricht. In het bijzonder bij paarden verdient deze methode de
voorkeur boven de klopmethode, indien men in de gelegenheid is een eventueel
noodige nabehandeling naar behooren te doen plaats vinden.

De klopmethode werd ook eenige malen uitgevoerd bij paarden. De zaadstreng
bij deze dieren is kort en de huid fijn, zoodat indien te hard geklopt wordt, ver-
wonding der huid kan geschieden, terwijl indien men te zacht klopt, het beoogde
doel niet wordt bereikt.

Van de 3 verrichte neurectomiën, welke de intentie hadden bestaande kreupelheid
te genezen, geschiedden er twee volgens Bosi; deze laatsten betroffen chronisch
spatkreupele paarden (Australiërs). De operatie werd volgens de laatste modificatie
verricht en gaf bij het eene dier absoluut geen en bij het andere een gering resultaat.

Tracheotomie was eens noodig bij een patiënt van het Laboratorium, lijdende
aan goedaardigen droes, waarbij de ademhalingsbezwaren van dien aard waren,
dat zij een vitaal indicatie vormden. Patiënt is na dien volkomen hersteld.

De Afdeelingschef,
belast met de leiding van
den Opleidingscursus,
L. de Blieck.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmet-
telijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

,, „ Nieuwer-Amstel, en Oosteinderpoelpolder en Schinkelpolder, gemeente
Aalsmeer;

26 April, Oostzaan, met uitzondering van het gedeelte, dat gelegen is ten Zuiden

„ „ het gehucht Brachter St. Joost, gemeente Maasbraclit, en het gehucht
Echter St. Joost, gemeente Echt;

de Ringvaart, het westelijk gedeelte van den Oosthuizerweg en het
noordelijk gedeelte van den Middenweg, met inbegrip van genoemde
deelen dezer wegen;

28 April, het gehucht Ravenswaaij, gemeente Maurik,
„ „ het gehucht Elkenraad, gemeente Wijlre;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten toegepast worden, goedgevonden:

te verbieden, met ingang van den daarbij vermelden datum, het vervoeren of
doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten,
openbare verkoopingen en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens
voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

Tolsche straat, den Rijksweg, het voetpad naar den Elshof en de
Schotsche straat;

„ „ het gedeelte der gemeente Sloten (N.-H.), dat begrensd wordt door
de Haarlemmervaart vanaf den Uitweg, de grens der gemeente
Amsterdam, de Kostverlorenvaart, de Schinkel, de Ringvaart van den
Haarlemmermeerpolder, den Akerweg, den Osdorperweg tot den Uit-
weg en den Uitweg;
,, ,, Gendringen en Ubbergen;

oosten van den weg, loopende van Montfoort naar Blokland, ten noorden
begrensd door de gemeente Linschoten en ten oosten door de gemeente
I Jsselstein;

„ „ het Noordeinde van Portengen, gelegen in de gemeenten Ruwiel en
Breukelen—Nijenrode;

„ „ het gedeelte der gemeente Rockanje, dat begrensd wordt door den
Rietdijk, van af het strand tot aan den Achterweg, den Achterweg,

den Lodderlandschen dijk tot aan den Vogelen zang weg, den Vogelen-
zangweg tot aan den Strijpschen dijk, den Strijpschen dijk. den
Nieuw-Rockanjeschen dijk, den Schapengorschen dijk en den Duindijk;

Werkschen dijk en den Binnenvliet, gemeente de Werken en Sleeuw ijk;
„ „ het gehucht De Peel, gemeente Reusel;

Weerpad en de Kerksloot;
„ ,, het gedeelte der gemeente Haarlemmermeer, begrensd door den Kruis-
weg vanaf den Cruquiusbrug tot den IJweg, den IJweg van af den
Kruisweg tot den Spaarnwouderweg, den Spaarnwouderweg vanaf
den IJ weg tot de Ringvaart en de Ringvaart van af den Spaarnwouder-
weg tot de Cruquiusbrug, met dien verstande, dat de genoemde deelen
dezer wegen tot den afgesloten kring gerekend worden;

a. het Westelijk gedeelte van den Rondehoeppolder, dat begrensd
wordt door den Amstel, de Meentsloot en de Molenwetering van
J. Verhaar;

b. de Groot- en Klein-Dvivendrechtsche polders, voor zooveel die
gelegen zijn ten Westen van den Staatsspoorweg Amsterdam—
Utrecht en ten Noorden van de Oudekerkerlaan;

Eemskanaal en ten westen van den kunstweg Ruisscherbrug—Zuid-
wolde, met uitzondering van het gedeelte dat gelegen is ten westen
van Noorderhoogebrug;
,, ,, Hummelo en Keppel;

2 Mei, het gedeelte der gemeente Meerkerk, hetwelk begrensd wordt door
den Zouwen Dijk van af de Nieuwe Steeg tot aan den Noordschcn weg,
den Noordschen weg tot aan den Grooten Vliet, den Grooten Vliet
tot aan de Nieuwe Steeg en de Nieuwe Steeg tot aan den Zouwen Dijk.
5 Mei, de provincie Utrecht;

,, ,, de kring omvattende de provinciën Friesland, Groningen, Drenthe
en Overijsel, alsmede de Geldersche gemeenten Doornspijk, Olde-
broek, Hattem, Elburg, Heerde, Harderwijk, Ermelo en Epe.
„ „ het gedeelte van den polder van Aalburg, dat gelegen is tusschen
de Aalburgsche steeg, de Lange steeg en de polstraat, gemeenteWij k;
„ „ de Vervoornepolder, gemeente Werken.

koeken in kisten ot\' andere verpakking uit Nederland in het district Aurich verboden.
Vóór het in werking treden van dit verbod was alleen verboden het z.g. ,.grens-
verkeer over het betreffende deel van de Duitsche grens".

Mede is thans verboden de invoer van gevogelte per spoorweg in genoemd
district.

Het afmaken van vee bij mond- en klauwzeer. Te Ulft is 25 April j.1. een ver-
gadering gehouden, die het volgende telegram aan den minister van Landbouw heeft
verzonden:

„De besturen van de afdeelingen Heelweg, Varsseveld, Oud-IJsel, Doetinchem,
Steenderen en Gend ringen, van de Geldersch-Overijselsche Maatschappij van
Landbouw, van de afdeelingen Gendringen, Mechelen, Azewijn, Ulft, Silvolde,
Bredenbroek, Etten en Gaanderen, van den Boerenbond, en de besturen van de
fokvereenigingen te Bredenbroek, Silvolde, Gendringen, W\'ichen, Voorst, Var-
selder en Veldhuisen, in vergadering vereenigd, verzoeken Uwe Excellentie eer-
biedig maar dringend, het afmaken van vee inzake mond- en klauwzeer te doen sta-
ken en hun commissie in buitengewone audiëntie te ontvangen".

Gelijktijdig werd aan den directeur-generaal van landbouw het volgende telegram
verzonden:

„Verschillende besturen van landbouw- en fokvereenigingen verzochten Z. Exc.
den minister van Landbouw liet afmaken van vee inzake mond- en klauwzeer te
doen staken en verzoeken U beleefd dit te willen steunen".

Wordt de gevraagde audiëntie toegestaan, dan zullen de heeren H. J. van
Zadiclhoff, te Doetinchem, Rexwinkel te Varsseveld en Semmelink te Gen-
dringen, de belangen der veehouders bij den minister bepleiten.

Vrijdag a.s. zullen veehouders in het Kamerkiesdistrict Schoterland een protest-
vergadering houden tegen het afmaken van vee bij mond- en klauwzeer. Op verzoek
zal het Kamerlid voor dat district, Mr, Limburg, deze vergadering bijwonen.

Invoer van paarden in Engeland. Sir E. Strachey, de onderminister van land-
bouw, heeft gisteren in het Lagerhuis medegedeeld, dat er maatregelen zijn genomen
tegen den invoer van besmette paarden. Geen paard kan er uit het buitenland in
het Vereenigde Koninkrijk aan wal worden gebracht zonder behoorlijk getuigschrift
dat het vrij van ziekte is. Het ministerie van handel had verder stoomvaart- en
spoorwegmaatschappijen aangeschreven 0111 stallen en wagens, voor het vervoer
van paarden bestemd, deugdelijk te ontsmetten.

Veetelling in Beieren. Ook in Beieren heeft de laatste telling van het vee uit-
gewezen, dat de veestapel daar afneemt. Onder de oorzaken noemt men de ver-
mindering van de gelegenheid om het vee in de bergen te weiden, wat weer een
gevolg is van liet aanplanten van bosschen in het belang van de voortteling van het
jachtwild. Op sommige plaatsen is, volgens de boeren, de hoeveelheid wild vervier-
voudigd. Het grove wild berokkent in het voorjaar groote schade aan de bergweiden.

Herziening der Wet op de paardenfokkerij 1901. In afwijking van het medege-
deelde op bladzijde 333 van dit tijdschrift, zullen bedoelde wetten eerst «orden
opgenomen na de behandeling van het ontwerp van wet, in de beide Kamers der
Staten-Generaai. De beschikbare plaatsruimte noopt de Redactie daartoe over
te gaan. Markus.

onderwerp werd onlangs besproken in de algemeene vergadering van de Vereenigi nc
van Zuivel fabrieken in Nederland, gehouden te Amsterdam, welke vergadering werd
bijgewoond door den Directeur-Generaal van den Landbouw.

Daarna werd aan de orde gesteld het onderwerp: voorkoming van het mond- en
klauwzeer.

Gevraagd is of de fabiikanten geneigd zijn tot medewerking in dezen door het
pasteuriseeren der wei.

De heer Mesdag (Leeuwarden) gaf een overzicht van de resultaten, verkregen
met het pasteuriseeren der wei, o. m. door het leiden van den stoom door weiputten.
De resultaten waren zeer verschillend, en ongunstig indien de temperatuur niet
langdurig werd volgehouden. De wei moet men zoo warm mogelijk in de bussen
brengen, zoodat ook die bussen worden gedesinfecteerd, en de wei moet ook warm
naar de boerderij. Het vee gebruikt dan de wei graag. De methode is niet goedkoop,
doch afdoend en practisch uitvoerbaar. Voor 100 L. wei is noodig K.G. stoom
van 150 graden, zoodat de kosten zullen bedragen 15 ets. per 100 K.G. wei. Daar
de maatregel echter een tijdelijke is, behoeft dit niet af te schrikken.

De directeur-generaal van den landbouw wees op het groote belang dat de fa-
brieken erbij hebben om de wei te pasteuriseeren. Verschillende gevallen van ver-
spreiding van mond- en klauwzeer door zuivelfabrieken zijn voorgekomen. Het
pasteuriseeren van de wei kost geld, maar het afmaken van veestallen kost meer,
en ook opsluiting van het vee is schadelijk. In de nieuwe wet op den veterinairen
dienst verwacht spr. dan ook maatregelen ten opzichte der zuivelfabrieken, die zelf
bij de zaak het grootste belang hebben.

Congres voor Openbare Gezondheidsregeling. Het aanstaande congres wordt
ró en 17 Juni 1911 te Rotterdam gehouden.

Op welke wijze kunnen de coöperatieve zuivelfabrieken met het meeste succes
den strijd tegen de tuberculose onder het vee harer leden aanbinden?

Is het wenschelijk en uitvoerbaar, dat vaste arbitrage-commissies in het leven
worden geroepen, om in voorkomende geschillen betrekkelijk tot den veehandel,
meer in het bijzonder tot koopvernietigende gebreken in den veehandel, op verzoek
van partijen uitspraak doen?

In te leiden door Dr. A. A. Overbeek, Groningen en Mr. J. L. Linthorst
Homan, Assen.

Provinciaal Blad van Limburg over 1911, No. 53, bevat een lijst van Duitsche
veeartsen, die bevoegd zijn tot het uitoefenen der veeartsenijkunde in aan Duitsch-
land grenzende Nederlandsche gemeenten.

II. Regeeringsdistrict Osnabrück.
Johann Dove, Neuenhaus.
Theodor Düker, Lathen.
Jakob Assenmacher, Meppen.
Dr. Emil Klein, Bentheim.
Arnold van Bentheim, Nordhorn.
C.ristian Winter, Neuenhaus.
Wilhelm Mengel, Papenburg.
Dr. Johannes Rowold, Haselünne.

III. Regeeringsdistrict Munster.
Joseph Fürstenau, Ahaus.
Karl Steinbach, Borken.
Richard Boge, id.

Amandus Schröder, Gronau.
Dr. Julius Wolff, Südlohn.
Heinrich Meinikmann, Bocholt.
Josef Sladeczek, Rhede.
Paul Kösler, Anholt.

Namen der Veeartsen. Woonplaats.
IV. Regeeringsdistrict Dusseldorf.
Franz Lehmke, Emmerich.
Dr. Fritz Schmitt, Cleve.
Dr. Jakob Keuten, Geldern.
Jakob Beckers, Kempen.
Theodor Lükkefels, Emmerich.
Friedrich Grether, id.
Hubert Stelkens, Straelen.
Friedrich Schröder, id.
Georg Seifert, Kaldenkirchen.

V. Regeeringsdistrict Aken.
Anton Wolpers, Heinsberg.
Gotthold Schwabe, Geilekirchen.
Bernhard Jannes, Aachen.
Hugo Hünerbein, Hünshoven.
Peter Beurschgens, Kohlscheld.
Ignaz Keller, Herzogenrath.

bezoek (zie dit tijdschrift, bladzijde 392), vermeldt de Nieuwe Rotterdamsche
Contant o. a.:

Dr. J. Poels, directeur van \'s Rijks seruminrichting te Rotterdam, geeft een
uitvoerige uiteenzetting van den stand onzer wetgeving ter bestrijding van de
besmettelijke veeziekten, de uitslagen van de inenting, de geschiedenis van het
mond- en klauwzeer in ons land, enz. Het was vooral met het oog op den uitvoer
naar Engeland, dat de Nederlandsche regeering met kracht ging optreden tegen
de besmettelijke veeziekten.

De heer Poels geeft een overzicht van de maatregelen, welke tegen uitbreiding
van tuberculose en andere ziekten hier te lande en ook elders worden genomen,
welke voorschriften daaromtrent bij Koninklijk besluit werden gegeven, welke
vergoedingen men gaf voor afgemaakt vee. hoevele koeien, enz. dit lot ondergingen^
welke instrumenten men bij het onderzoek gebruikt en zoo meer. Hij stelt vast,
dat thans ieder overtuigd is van de noodzakelijkheid, tuberculose onder groot vee
en varkens te bestrijden.

Dr. Poels verhaalt vervolgens in bijzonderheden de geschiedenis van de op-
richting van \'s Rijks seruminrichting en van hetgeen zij sedert het ontstaan in
1904 deed; veider verklaart hij de oorzaken van de infectie, de werking en de
toepassing van het serum, hij legt de indeeling van de inrichting uit, de toebereiding
van het serum, de controle op de toepassing en de wijze, waarop men onderzoekt
of het beest immuun is geworden.

Spr. geeft vervolgens een overzicht van al hetgeen is gedaan ten aanzien van het
bacteriologisch onderzoek van den grond, van het zoeken naar de tot dusverre
onbekende oorzaken van veeziekten. Zoo heeft men een onderzoek ingesteld naar de
ziekten, waaraan visschen, bijen en andere dieren lijden, en hij verzuimt niet te
wijzen op de belangstelling, die de inrichting ondervond van de zijde van geleerden
van alle landen, van het Koninklijk Huis, van den minister van landbouw, die lang
in het gebouw vertoefde.

Eindelijk gewaagt hij van het onderzoek naar de geheimzinnige middelen, die
in advertenties tegen allerlei veeziekten worden aanbevolen, welk onderzoek vaak
de meest verrassende resultaten opleverde om de onbeduidendheid en waardeloos-
heid van de ingrediënten, waaruit de geneesmiddelen bleken te zijn saamgesteld.

De heer J. B. Ellis, uit St. Ives (Huntingdonshire), verklaart, naast zijn bewon-
dering voor de uiteenzetting van den heer Poels, vooral te waardeeren, dat in
Nederland de boer, wiens vee wordt afgemaakt, behoorlijk wordt schadeloos ge-
steld, hetgeen de bestrijding van het verbreiden der ziekte zeer ten goede moet
komen.

De heer James Kirby, uit Buckhurst Hill (Essex), spreekt in denzelfden geest;
hij klaagt er over, dat in Engeland geen schadevergoeding wordt gegeven en acht
dit unfair.

De heer Fred. Ballard, uit Malvern (Lincolnshire), stelt voor, dat inen deze
aangelegenheid speciaal onder de aandacht brenge van de Board of Agriculture
in Engeland.

De voorzitter meent, dat men na de bijeenkomst ook overigens veel nut zal heb-
ben, dat waardig is onder de aandacht van de Board of Agriculturc te brengen.

De rede van den heer Poels wordt op dezelfde wijze goedgekeurd als met die
van den heer Van Rijn geschiedde.

Aan het einde van de vergadering verzoekt de voorzitter den Britschen gezant
(die eveneens de vergadering bijwoonde), aan de regeering de voornaamste hier
gemaakte opmerkingen te willen overbrengen. Hij bedankt den gezant en den
minister van landbouw, nijverheid en handel voor het bijwonen van de vergadering.

Luide juicht men deze rede toe, waarna de gezant verklaart, gaarne te zullen
voldoen, aan het verzoek, de regeering in kennis te stellen met de hier gevoerde
debatten, en hij twijfelt niet, of daaraan zal de grootste aandacht worden geschon-
ken.

Den I9en April werd het mond en klauwzeer onder het vee van een veehouder
te Krimpen a. cl. Lek geconstateerd en den dag d. a. v., bij een veehouder te Stomp-
wijk. Thans zijn de dieren in zooverre hersteld, dat deze wederom in de weide

zijn gelaten, omdat zij voor herkauwende dieren en varkens geen gevaar van be-
smetting meer opleveren. Vóór de dieren in het land werden toegelaten, zijn zij
echter duchtig gereinigd en ontsmet. De veehouders bovenbedoeld hebben niet
alleen onmiddellijk aangifte van de ziekte gedaan, maar hebben ook al het mogelijke
verricht om verdere besmetting te voorkomen, hetwelk dan ook in deze gevallen
volkomen gelukt is. Hieruit blijkt, dat wanneer de veehouders hunne medederking
verleenen, er uitstekende resultaten kunnen worden bereikt. Bedoelde veehouders
verdienen dan ook alle lof en hulde.

In den laatsten tijd zijn verschillende gevallen der ziekte voorgekomen door het
aankoopen van vee, afkomstig uit Utrecht en Gelderland. Nu bijna alle koeien in
de weide zijn, is dat zeer zeker zeer bedenkelijk.

Men zij echter op zijn hoede en houde het goede voorbeeld, hier aangehaald, voor
oogen. Zoodra een dier verdachte verschijnselen vertoont, begint men met dit op
stal te zetten om daarna den burgemeester kennis te geven.

Zoo we vernomen hebben, is minister Talma voornemens aan de veehouders,
die hun plicht doen, billijke schadevergoeding te verleenen voor hetgeen zij in
hun bedrijf door de maatregelen ton bate der gemeenschap, schade hebben geleden.

Bij voortduring wordt het vee in de weide en stallen door veeartsen en vee-
opzichters geïnspecteerd. Nu echter bijna al het vee in de weide loopt, zullen er
nog eenige veeartsen, zoomede een flink aantal veeopzichters worden opgeroepen,
om dan in deze, dan in gene gemeente van Zuid-Holland het vee te inspecteeren.

Zulks zij een waarschuwing voor de minder goed gezinde veehouders. In geval
verzuimde aangifte wordt ontdekt, kunnen daaruit groote nadeelen voor den vee-
houder voortspruiten, afgezien nog van de nadeelen, die zij daardoor aan de buren
en aan de gemeenschap berokkenen.

Ongev eer 70 veehouders te Sliedrecht hebben, zoo wordt aan de D. Ct. gemeld,
een adres gezonden aan den minister van landbouw, handel en nijverheid, inhouden-
de het verzoek, niet verder door te gaan met het laten afmaken van vee bij mond-
en klauwzeer.

Wijziging van de Wet op de paardenfokkerij 1901. DeFriescheMaatschappij van
Landbouw zal op Vrijdag 26 Mei te Leeuwarden een algemeené vergadering houden.

Op de agenda komt o. m. voor: Het wetsvoorstel ter aanvulling en wijziging van
de wet van 21 Juni 1901, houdende bepalingen betreffende de Staatszorg voor de
paardenfokkerij, — in te leiden door den heer A. W. Heidema, inspecteur van het
Nederlandsch Paardenstamboek.

De internationale tentoonstelling voor hygiëne te üresden is 6 Mei jl., in tegen-
woordigheid van den Koning, geopend.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 22 April 1911 n°. 56 zijn, met ingang
van dien dag, tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districts-
veearts wien Groningen als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veeartsen

Jhr. W. Alberda van Ekenstein te ter Apel, gemeente Vlagtwedde, W. de Bei jl
te Coevorden en H. R. Rentema te Blijham, gemeente Wedde.

Gepromoveerd te Bern tot doctor medicinae veterinariae de luitenant-paardenarts
E. A. R. F. Baudet te \'s-Gravenhage, op een proefschrift getiteld: Asporogene
Milzbrandbazillen.

Bij Koninklijk besluit van 24 April 1911 n°. 57 is aan den paardenarts der 2de
klasse E. A. R. F. Baudet, van het personeel van den geneeskundigen dienst der
landmacht, op het daartoe door hem gedaan verzoek, een eervol ontslag uit den
militairen dienst verleend.

Belast, met ingang van 25 April 1911, met de keuring van melk in de gemeente
Kerkrade, de veearts Dr. E. Duijsens te Heerlen.

Tijdelijk belast met werkzaamheden aan het veeartsenij kundig laboratorium
te Buitenzorg, de gouvernementsveearts J. Ch. F. Sohns, thans geplaatst te
Taroetoeng.

Overgeplaatst van Sariboe Dolok (Sumatra\'s Oostkust) naar Tapanoeli, de
veearts T. P. A. Sperna Weiland; van Medan naar Kebon Djahé (Simeloengoen
en Karolanden) de veearts Mas Atropawiro.

Tijdelijk belast met den dienst in Simeloengoen en de Karolanden (Sumatra\'s
Oostkust) gelijk met zijn eigen functiën, de gouvernementsveearts te Medan
C. S. Jeronimus.

Bij Koninklijk besluit van 29 April 1911 no. 46 zijn, met ingang van 1 Mei
1911, benoemd tot rijkskeurmeester in algemeenen dienst 2de klasse, de rijks-
keurmeesters N. H. Mispelblom van Altena te Hoek van Holland, en Dr. A.
J. Winkel te Akkrum, thans tijdelijk als zoodanig werkzaam.

gedurende de maand Maart 191 r.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier ve£ de ziek(_e

Bij Koninklijk besluit van 18 Mei 1911 is Dr. J. Poels,
directeur der Rijksseruminrichting te Rotterdam, benoemd tot
buitengewoon hoogleeraar in de faculteit der geneeskunde aan
de Rijksuniversiteit te Leiden, tot het geven van onderwijs
in de toegepaste bacteriologie.

Den i5^en Februari 1895 werd Poels door deze universiteit
gepromoveerd tot medicinae doctor honoris causa; reeds zestien
jaar geleden dus erkende de Leidsche hoogeschool zijn groote
wetenschappelijke verdiensten.

Wat er nadien door Poels is tot stand gebracht, is iederen
Nederlandschen veearts van nabij bekend; de rapporten over de
kalverziekten en over de varkensziekten, de Rijksseruminrichting,
zijn bewijzen van zijn groote en vruchtbare werkzaamheid.
Het behoeft clan ook niet te verwonderen, dat de Leidsche
hoogeschool gaarne een man van de wetenschappelijke beteekenis
van Poels aan zich verbonden ziet en dat voor de Staatsbe-
grooting over het dienstjaar 1911 een voorstel in dezen zin
is gedaan.

De redactie van dit tijdschrift wenscht Dr. Poels geluk met
de hooge onderscheiding en spreekt de hoop uit, dat het hem
gegeven moge zijn nog vele jaren te arbeiden aan de bevordering
van de veeartsenij kundige en van de medische wetenschap, welke
juist op het gebied der infectieziekten zoo nauw met elkaar
zijn verbonden.

Voor den trekhond vraag ik hier de aandacht, omdat in de
eerstvolgende jaren veel notitie van dit nuttige huisdier zal worden
genomen, het extérieur en de geschiktheid voor den dienst nauw-
keuriger zullen worden beoordeeld, de keuze van fokmateriaalende
richting in de fokkerij onderwerpen worden van algemeene belang-
stelling. Waar het geldt het beoordeelen van het extérieur en
het bevorderen van een goede fokkerij onzer huisdieren behooren
de veeartsen steeds tot de meest deskundigen; nu het de beoor-
deeling en de fokkerij van den trekhond betreft, wil ik daarom
juist hier omtrent beoordeeling en bevordering van een goede
fokkerij een en ander meedeelen.

In de eerste plaats wil ik aantoonen, dat wij hier te doen hebben
met een zaak, welke onze belangstelling waard is.

Het aantal trekhonden in Nederland wordt geschat op omstreeks
150.000; uit de opbrengst der hondenbelasting in de gemeente
Utrecht is op te maken, dat in deze gemeente alleen reeds meer
dan 2000 trekhonden worden aangetroffen. Wel zijn er gemeenten,
als Haarlem en andere, waar het gebruik van trekhonden verboden
is, doch in vele streken van ons land is de hond een veel gebruikt
trekdier. De kleine handelaren, die het platteland afreizen, de
vischboeren, de melkboeren, de groentehandelaren en zooveel
andere categoriën van personen maken met zeer veel voordeel
van den trekhond gebruik.

Er is, om de beteekenis van den trekhond aan te toonen, wel
eens de volgende berekening gemaakt. De arbeid van den hond
per dag wordt geacht een waarde van 25 cent te vertegenwoordigen;
het aantal werkdagen rekenend op 280 per jaar, levert elke hond
voor een waarde van f 70 aan arbeid en alle trekhonden in Neder-
land tezamen voor een waarde van meer dan 10 millioen gulden
per jaar.

Natuurlijk faalt zulk een berekening, vooral omdat de gegevens
ervoor verre van zuiver zijn; toch is er voldoende uit te zien, dat
de arbeid der trekhonden in Nederland een belangrijk kapitaal
vertegenwoordigt en het dus wel van oeconomische beteekenis is.
dat de trekhonden verbeterd worden.

Ook uit een oogpunt van dierenbescherming is de verbetering
gewenscht, daar nu dikwijls individuen voor den arbeid gebezigd
worden, welke daartoe ten eenenmale ongeschikt zijn.

i* In verschillende gemeenten van ons land is het gebruik van
trekhonden verboden en van verschillende zijden is meermalen
op een algemeen verbod aangedrongen. In 1901 werd de Bond tot
bescherming van den trekhond in Nederland onder praesidium van
den heer F. W. Baron van Tuyl van Serooskerken opgericht,
welke aanvankelijk ook op het verbod van het gebruik van trek-
honden aandrong, doch er later vooral naar heeft gestreefd, den
trekhond, zijn voeding, verpleging en bespanning te verbeteren
door het houden van keuringen en wedstrijden, het verspreiden
van kennis van den trekhond, het invoeren of invoer bevorderen
van goed fokmateriaal, het aanstellen van een inspecteur om
overal voorlichting te geven aan eigenaars en fokkers. Ten slotte
heeft deze bond aangedrongen op wettelijke regeling van het ge-
bruik der trekhonden. Gemeentelijke en provinciale verordeningen
bestonden reeds, men wenschte een uniforme regeling voor het
geheele land.

In de Wet van 14 Juli 1910 (Staatsblad N°. 203), houdende be-
palingen ter bescherming van trekhonden, ,,de Trekhorndenwet",
komt in Art. 1 voor:

i°. anders dan met inachtneming van de voorschriften, omtrent
de lichamelijke gesteldheid en de maat der honden, het tuig, de
hondenkar en het geleide bij algemeene maatregel van bestuur
gesteld".

Deze wet treedt met 1 September 1911 in werking en bij Konink-
lijk besluit van 6 Februari 1911, (Staatsblad N°. 45)^a) is o.a. vast-
gesteld:

Wij krijgen dus met September a.s. een toezicht van rijkswege
op alle trekhonden; een verbod van het gebruik kan echter door
gemeentebesturen nog worden uitgevaardigd.

Teneinde mijn standpunt ten opzichte van het gebruik van
trekhonden duidelijk te maken, kan ik hier een gedeelte van een
artikel aanhalen, dat ik in October 1909schreef in de Nederlandsche
Hondensport, ter aanbeveling van het toen bij de 2de Kamer in-
gediende trekhcndenwet-ontwerp:

„Nooit heb ik er mij mee kunnen vereenigen, dat men uit een
oogpunt van dierenbescherming zoover ging, dat men het bezigen
van trekhonden verbood. Toch is dit in verschillende gemeenten
geschied. Dat men zich met de trekhonden heeft bezig gehouden
was broodnoodig. De marteling der dieren was dikwijls vreeselijk.
Het gebruik van honden als trekdieren is in vele streken in dis-
crediet, een hondenkar is er als vervoermiddel niet in aanzien. Ik
heb tal van menschen gek\'end, die met voordeel van een honden-
voertuig gebruik zouden kunnen maken, doch die dat ver beneden
zich achtten, zich zouden schamen met een dergelijk voertuig te
rijden.

Andere streken zijn er, waar het gebruik van trekhonden meer
buxgerrecht verkreeg. Op vele plaatsen echter worden de henden
als trekdieren gebezigd door menschen van geen hoog allooi, men-
schen, die zich niet ontzien zwakke dieren hard te laten trekken,
hun niet de noodige rust gunnen, aan voeding en verpleging hoe-
genaamd geen zorg besteden, die dieren slaan en beulen. Uit een
-oogpunt van extérieur, van bouw, voor trekken geheel ongeschikte
dieren worden voor den arbeid gebezigd, het tuig, het voertuig
zijn dikwijls geheel ongeschikt, en zoodanig, dat het dier niel ge-
makkelijk arbeidt, meer kracht moet besteden dan noodig is. Er
is zeker tegen de honden in dit opzicht veel onrecht geschied.
Zedelijk laag staande, soms half dronken individuen ziet men
honden martelen, zoodat ieder weldenkend mensch de vuist balt.
Men moet maar eens opletten, als bijvoorbeeld na markten som-
mige kramers en handelaars huiswaarts gaan! Een ergernis voor
velen is terecht dit misbruiken van trekhonden.

Moeten wij nu echter tot het andere uiterste overgaan, het ge-
bruik van trekhonden verbieden? Mijns inziens niet. Ik ben van
meening, dat een goed gebouwde hond, goed gevoed en goed ver
pleegd, zeer goed arbeid kan verrichten, zeer goed voor trekdienst
kan worden gebezigd, als maar gezorgd wordt, dat de hoeveelheid
arbeid in goede verhouding staat tot den bouw en de spierkracht
van het dier, dat van den hond niet meer gevergd wordt dan billijk
is. Terecht zegt de Minister in de toelichting van de Trekhondenwet
„als goedkoope trekkracht is een eenigermate sterke hond uit-
nemend geschikt".

i September ign nadert en de eigenaars en gebruikers van
trekhonden, die zich tot nu toe niet zoo heel veel aan deze huis-
dieren lieten gelegen liggen, beginnen te beseffen, dat zij maat-
regelen hebben te nemen, willen zij niet na invoer der wet met
den strafrechter in aanraking komen, en voor hen het gebruik van
trekhonden bezwaarlijk of onmogelijk worden. Waren het tot voor
kort bijna uitsluitend de dierenbeschermers, die zich het lot van
den trekhond aantrokken, nu zijn het de eigenaars der honden
zelf, die door de Wet wakker geschud, naar verbetering willen
streven. Het spreekt vanzelf, dat daardoor de tijd gekomen is
om wat te bereiken. Terwijl vroeger bijna alle fokkers en eigenaren
onverschillig waren, is er nu belangstelling en een, zij het dan ook
noodgedwongen, pogen om betere honden te krijgen. Wie wat
voelt voor de verbetering van den trekhond, vindt nu een terrein
voor zijn arbeid bijzonder geschikt en waarop zeker goede resul-
taten te verkrijgen zijn.

Dezer dagen bleek mij, hoe de eigenaren van trekhonden be-
ginnen te begrijpen, dat zij door de trekhondenwet in moeilijkheden
komen, en hoe zij gaarne ook den steun en de voorlichting van ons
veeartsen ontvangen om de fokkerij van trekhonden in goede
banen te leiden.

In het laatst van Maart 1911 werd door het bestuur eener dezer
dagen te Utrecht opgerichte vereeniging van eigenaren van trek-
honden aan \'s Rijks Veeartsenijschool om inlichtingen gevraagd
betreffende de eischen, aan goede trekhonden te stellen, en de
xassen, welke men het best zou kunnen fokken. Als antwoord kon
ik geven, dat een speciaal trekhondenras ten onzent niet bestaat,
doch dat verschillende groote rassen als verschillende doggen,.

St. Bernard? en andere wel goede trekhonden leveren en dat er
goede trekhonden zijn, waarvan het ras zelfs niet is op te geven,
allerlei kruisingsproducten, die echter een bouw hebben, welke
de dieren voor den arbeid geschikt maakt.

Vooral meende ik de aandacht te moeten vestigen op den Bel-
gischen trekhond de „Mâtin" of bulhond, die ook in het Zuiden
van ons land reeds vrij veelvuldig voorkomt. In een bespreking
met het bestuur der genoemde Utrechtsche Vereeniging heb ik
toen de eischen, aan een goeden trekhond te stellen, nader aan-
gegeven, terwijl ik tevens meende te moeten aandringen op aan-
sluiting van de vereeniging bij den reeds genoemden Bond tot
bescherming van den trekhond in Nederland, om zoo te komen
tot samenwerking van belangstellenden en belanghebbenden.
Vooraf had ik mij reeds in verbinding gesteld met den voorzitter
van den bond en met den heer Seegers te Bussum, die sedert 1901
altijd als keurmeester op de wedstrijden van den Bond fungeert.

De Utrechtsche vereeniging, welke in enkele weken 150 leden
telde, en de contributie op / 2.50 stelde, is een afdeeling van den
bond geworden, zoodat samenwerking verkregen is. Pogingen
worden van uit Utrecht aangewend om ook vereenigingen op te
richten te Amersfoort, te Huizen en te Bunschoten.

De eerste maatregel, welke ik meende te moeten aanraden is
het houden van een keuring van de honden der leden, ten einde
het bestaande materiaal te leeren kennen. Op 19 April had deze
keuring plaats, waar ook de heer Seegers aanwezig was om de
hoogte te meten en de voor fokdieren geschikte exemplaren voor
een te Amsterdam te houden wedstrijd uit te zoeken. 121 trek-
honden werden aangevoerd en van deze hadden er slechts 27,
dus 22.3% de door de trekhondenwet geëischte maat van 60 cm.
schouderhoogte; 94 honden (77.7%) waren dus te klein. Van deze
94 hadden er 43 geen 55 c.m. schouderhoogte (35.5%). Onder de
121 honden, waren 6 goed gebouwde, terwijl verder een 10-taI
vrij goed of voldoende genoemd konden worden. De rest was onvol-
doende en slecht. De zes beste henden waren alle reuen en onder
de teven waren er slechts 2, die als fokdieren in aanmerking zouden
kunnen komen. Bijna alle waren kruisingsproducten, bloed van
Duitsche doggen, Boxers, Dalmatiners, Bloedhonden, zelf« van
Windhonden was te onderkennen; het meerendeel was geheel
rasloos. Over het algemeen waren de aangevoerde honden weinig
of niet voor den arbeid geschikt en gerust mogen wij aannemen,
dat de andere trekhonden in Utrecht niet veel beter zijn.

aangetroffen, dan zou misschien een stationneeren van een Mastifi-
stud-dog het advies geweest zijn, nu is het voornemen om zoo
mogelijk met steun en voorlichting van den bond enkele Belgische
Matin-teven te koopen, en een Matin-stud-dog te stationneeren, die
ook de goede teven hier en in den omtrek zou kunnen dekken.
De jongen der ingevoerde Matin-teven zullen onder de leden aan
de meestbiedenden verkocht worden en de opbrengst zal weer dienen
voor invoer van nieuw fokmateriaal. Aldus kan men binnen enkele
jaren een groot aantal trekhonden krijgen, die zeergeschikt zijn voor
den arbeid en aan de eischen van het Koninklijk Besluit voldoen.

Een eerste en billijke poging, welke door de eigenaars van trek-
honden. wordt aangewend, is, om een wijziging te krijgen van het
Koninklijk besluit van 6 Februari 1911 in dien zin, dat als overgangs-
bepaling gedurende de twee eerstvolgende jaren de schouderhoogte
op 55 c.m. in plaats van op 60 c.m. gesteld wordt. Het is nu on-
mogelijk om op i September a.s. een voldoend aantal trekhonden
te hebben, met een schouderhoogte van 60 c.m. of meer. De eige-
naars en gebruikers van trekhonden zijn niet in de mogelijkheid
om aan de eischen der wet te voldoen, zoodat velen dan de kar
zelf zullen moeten trekken bij gebrek aan geschikte honden.

Stelt men de maat gedurende twee jaren op 55 c.m., dan vallen
er veel minder honden af en is er tijd om door aanfok een groot
aantal trekhonden met een maat van minstens 60 c.m. te verkrijgen.

Door de veel hoogere eischen aan den trekhond te stellen en
door de betrekkelijk groote schaarschte aan trekhonden zal de
prijs stijgen. Nu worden voor goede exemplaren soms f 40—f 60
betaald. Een. gevolg hiervan is, dat zieke dieren eerder in behande-
ling zullen komen, veeartsenij kundige hulp zal worden ingeroepen,
waar nu dikwijls eerst aan behandelen wordt gedacht als ziekten
ver zijn voortgeschreden en waarbij dan nog in den regel slechts
huis- en kwakzalversmiddelen worden toegepast.

Een verzekering van trekhonden, zooals die bijvoorbeeld in
België reeds vrij algemeen is, zal ook ten onzent ingang moeten
vinden.

Ad. Reul, de vroegere leeraar aan de veeartsenijschool te
Cureghem, heeft vooral studie gemaakt van het extérieur van den
trekhond. Na hem hebben H. A. Graaf van Bylandt, Seegers,
Sodenkamp, Houtart, Huyghebaert, Pauwels, Jans en
anderen, die op de wedstrijden van trekhonden als keurmeesters

fungeerden, soms in tijdschriften, doch meestal in hun keurings-
verslagen over het extérieur van den trekhond geschreven. Op het
den vorigen zomer te Brussel gehouden congres, dat ik bijwoonde,
en waaraan bekende kynologen deelnamen, werd nog het extérieur
van Reul als zeer juist beschouwd.

Bij de beoordeeling van het extérieur dient eenigszins rekening
te. worden gehouden met het doel, waarvoor de hond gebruikt
wordt. Honden voor groente- en melkwagens verrichten vooral
stappend werk, terwijl bij honden van vischboeren en marskramers
meer op snelheid wordt gelet; het spreekt van zelf dat de bouwniet
geheel dezelfde moet zijn. Wij krijgen verschillen, zooals wij die
bij zwaardere en lichtere trekpaarden kennen.

Laat ik hier de eischen noemen, welke men aan de verschillende
onderdeelen stelt; de motieven liggen zoo vooi de hand, dat ik
daarop niet nader behoef in te gaan.

De geheele bouw is regelmatig en krachtig, de romp breed, diep
en gespierd, de beenen zijn tamelijk kort, zeer krachtig en goed
gespierd. De schouderhoogte bedraagt minstens 60 c.m., liever heeft
men die 65—80 c.m., de romplengte is niet grooter dan de schouder-
hoogte. Het gewicht is voor reuen omstreeks 50 K.G., voor teven
omstreeks 45 K.G.

De huid is vrij grof, en moet ruimen losliggend zijn, de beharing
kort of ruig en hard, de huidkleur is van weinig beteekenis, bij den
Mâtin geeft men aan vaalrood met een donker masker, aan zwart
of gestroomd de voorkeur. Het hoofd is groot met breeden schedel
en korten breeden snuit. Op het voorhoofd, dat even lang als breed
is, heeft men gaarne twe? spierkussens door een sleuf in de mediaan-
lijn gescheiden. De ooren zijn het best half hangend; zij woiden niet
gecoupeerd omdat zij het binnendringen van regen, stof en vuil
in de gehoorgang beletten. De oogen zijn groot, de blik is schran-
der, de neus goed ontwikkeld, zwart en heeft ruime neusgangen,
De lippen zijn zwaar en overhangend, de boven- en onderkaak
even lang en gewapend met een sterk, wit gebit. Een gebrekkig
gebit is een groote fout.

De keelgang moet wijd zijn, de nek breed en krachtig, de geheele
hals kort, dik en cylindrisch.

De schoft is bij den trekhond weinig ontwikkeld, de spinaal-
uitsteeksels der wervels steken niet boven de schouderbladen
uit, waarom men dan ook in den regel spreekt van schouderhoogte
in plaats van schofthoogte.

Voor een goede ligging van het gareel moet de schoft breed en
goed gespierd zijn. De rug wenscht men breed, recht goed

gespierd en tamelijk lang; een zadelrug, een karperrug of een
ezelsrug komen dikwijls voor en zijn als een groote fout te be-
schouwen. De lenden moeten breed, horizontaal, goed gespierd en
sterk zijn. Om de kracht van rug en lenden te beproeven, drukt
men er met de hand op; bij geringen druk mag de hond niet io
elkaar zakken of gaan zitten.

Van veel belang is een breede, diepe, vlakke, goed gespierde
borsl, op \'een goede welving der ribben wordt steeds gelet; men
vergt gewoonlijk een borstomvang var 80 a qo c.m. De buik mag
niet afhangen en evenmin opgetrokken zijn, doch is iets breeder
dan de borstkas. Breede en ingevallen flanken zijn een fout, zij
moeten smal en gevuld zijn.

Het kruis is breed, lang en goed gespierd en liefst recht; het iets
afhangend zijn is geen groote fout, vooral niet voor honden, die
niet hard behoeven te loopen. De staart moet goed aangezet en
dik zijn; steeds wordt zij gecoupeerd tot op 6—8 c.m., omdat een
lange staart licht tegen de kar gewond of gekneusd wordt.

De schouder zij tamelijk schuin, lang, van boven breed en goed
gespierd. Vastliggend zijn de schouders niet; bij het loopen steekt
ieder op de beurt boven de schoft uit; hoe minder dit het geval is,
des te beter.

Aan den opperarm wenscht men goede spieren, de elleboog
mag niet binnen- of buitenwaarts geplaatst zijn en leggers of eelt-
plekken mogen niet voorkomen. De loodrecht staande onderarm
zij lang, recht en goed gespierd (omvang 18—23 c.m.). De voor-
knieën wenscht men breed, plat, droog zonder gebreken en van
een omvang van minstens 16 c.m. Zij moeten laag bij den grond
zijn door korte ondervoeten. De kooten zijn droog en kort, staan
loodrecht en eindigen in korte, dikke, ronde klauwen, waarvan de
teenen niet gespreid mogen staan of lang mogen zijn. Van veel
nut zijn dikke zooikussens, bedekt door een dikke, harde leer-
achtige huid.

De trekhond moet goed gebroekt zijn, een lange dij, en de knie
niet naar binnen of naar buiten geplaatst hebben. De schenkel
wenscht men zeer lang, breed, goed gespierd en schuin staand.
Het spronggewricht moet krachtig, breed, droog en vrij van ge-
breken en eeltplekken zijn en heeft bij goeden bouw een omvang
van 16 —20 c.m. De spronggewrichten zijn laag bij den grond, de
kooten staan niet als aan de voorbeenen loodrecht, doch schuin
naar voren, de klauwen wenscht men evenals voor. De dikwijls
voorkomende St. Hubertusklauwtjes kunnen hinderlijk zijn bij
het trekken en worden daarom in de jeugd weggenomen.

Wat de standen van voor- en achterbeenen betreft, komen alle
afwijkingen voor, welke wij bij het paard kennen. Diep doortreden
en beervoetigheid, koehakkigheid, en sabelbeenen ziet men dik-
wijls voorkomen. De beoordeeling der standen wijst zich vanzelf aan.

Dat bij trekhonden op regelmatige en ruime gangen gelet wordt,
spreekt van zelf. Bij de keuring van trekhonden in België worden
steeds trekproeven gevergd.

Ten slotte iets over den reeds genoemden Belgischen Mâtin,
werkelijk den besten trekhond.

Volgens de nasporingen van A. Houtar is de mâtin een zeer
oud ras, dat evenals de dog uit Tibet afkomstig, zeer vroeg in
Europa is gekomen, reeds bij de Grieken en Romeinen bekend
was en vooral door de Galliërs werd gehouden voor de jacht op
wolven en wilde zwijnen. De naam ,,mâtin" stamt van het Latijn-
sche woord mansatinus af, ook wel mansio, dat huis beteekent.
Van mansatinus, maakte men mastin en later mâtin. Linnaeus
gaf aan dit ras den naam Canis laniarus, slagershond.

De mâtins zijn met de doggen verwant, doch behooren niet tot
deze groep. Het beste is het mâtintype bewaard gebleven in België,
waar zij in de i8^den eeuw vooral gehouden werden door de slagers
in de steden, die een privilege hadden om op groot wild te jagen.
Toen na de Fransche revolutie den slagers dit jachtrechtprivilege
werd ontnomen, werden de mâtins niet meer voor de jacht ge-
bezigd, trad voor het ras een tijdperk van achteruitgang en verval in,
werd er verder weinig notitie van genomen. Wanneer men de mâtin
toen meer algemeen als trekhond is gaan bezigen, is niet te zeggen,
zeker is wel, dat het ras meer en meer achteruitging. In de brochure
,,Le Chien de Trait Belge et les attelages des chiens", 1899, zegt
A. Reul, dat men den mâtin bijna niet meer als een ras mag
beschouwen, dat door kruising met allerlei straathonden een
mengelmoes ontstaan is, waaraan alle homogeniteit ontbreekt.

Toch is het oude ras nog behouden; toen in 1899 de „Société na-
tionale du chien de trait Belge" werd opgericht, vond zij in ver-
schillende deelen van België nog enkele goed gebouwde mâtins,
voldoende materiaal om het ras weer op te bouwen en in eere te
herstellen. Sedert dien heeft men steeds getracht het te verbeteren,
van het vreemde bloed te zuiveren en weer heeft men een krachtig
ras verkregen, dat alle eigenschappen bezit, welke men aan een
goeden trekhond moet stellen. Sedert 1907 bestaat een stamboek,

Geschiedenis van den Mâtin in Chasse et Pêche en Nederlandsche
Hondensport 1909.

waarin vele honden zijn opgenomen ¹). In België, waar veel trek-
honden gebruikt worden, is de mâtin in aanzien gekomen, en ook
daarbuiten trekt hij de aandacht.

Ten onzent is het, zooals ik aantoonde, met de trekhonden
treurig gesteld; door selectie uit ons materiaal zullen wij niet tot
een goed ras geraken, wij zijn genoodzaakt tot invoer van een goed
trekhondenras uit het buitenland, en als zoodanig is de Belgische
mâtin in de eerste plaats aangewezen.

Hoewel in leerboeken en tijdschriften op veeartsenij kundig
gebied reeds talrijke behandelingsmethoden voor bovengenoemd
lijden zijn aangegeven, wil het mij voorkomen, dat het niet onnut
is, de volgende methode te publiceeren, vooral wegens haar ge-
makkelijke toepassing in de praktijk.

In de literatuur vindt men eenige mededeelingen over de aan-
wending van tannoform bij uterusaandoeningen. Zieger ²) geeft
aan voor de behandeling van vaginaal- en uterusaandoeningen
bij het rund, zoogenaamde nootjes, welke hij maakt door 25 gr.
tannoform met versehe room te vermengen. Frucht ³) wendde
staafjes aan van 25 gr. tannoform glycerine q.s. bij metritis
septica van het rund. Beiden verkregen zeer gunstige resultaten.
Dit bracht mij er toe om, toen ik in Augustus 1909 een paard in
behandeling kreeg met een zeer ernstige endometritis chronica,
ook eens tannoform te gebruiken, te meer daar geregelde irrigaties
zeer lastig waren toe te passen, daar de eigenaar op een zeer afgele-
gen hoeve woonde. Door mij werden nu staafjes gemaakt van
tannoform met oleum butyrum cacao pulv. Eerst versmolt ik beide
deelen op een waterbad en goot daarna het mengsel in een reageer-

1 \') Stud-Book du Mdtin de trait Beige, de la Fedération nationale des Syndic.its
d\'élevage de chiens de trait Beige, Louvain, Imprimerie Giele.

buis en liet deze afkoelen. Voor het gebruik hield ik liet buisje
even in warm water, waarna het staafje er gemakkelijk uit te
schudden was. Per staafje aldus verkregen gebruikte ik 20 gr.
tannoform 15 gr. oleum butyrum cacao pulv.

Drie gevallen zijn door mij op bovenbedoelde wijze behandeld
en alle met hetzelfde resultaat. De dieren welke eerst\'loom en traag
waren, een verminderde eetlust hadden, gepaard met dorre huid en
overeind staande haren, verbeterden spoedig en gingen direct in
voedingstoestand vooruit.

Eerst werd door mij de uterus geïrrigeerd met een antiseptische
vloeistof en daarna het staafje met den vinger door het cervicaal-
kanaal in den uterus gebracht.

Het eerste paard werd driemaal achter elkaar telkens met één
dag tusschenruimte behandeld. Het exsudaat, dat zich bij de
irrigatie ontlastte en in het begin mucopurulent was met een groen-
gele kleur, was hierna veel dunner van consistentie geworden,
terwijl de kleur meer lichtgeel werd. Daarna werd het paard 2 X
per week behandeld en na 4 weken, dus na 11 maal behandeld te
zijn, was patiënte volkomen genezen. De laatste maal was het
zoo goed als onmogelijk de irrigatieslang in den uterus te brengen
en eerst na manueele dilatatie van het cervicaalkanaal gelukte
dit. De door mij gebruikte £ % bacillolsolutie kwam even helder
terug bij het uithevelen als zij er in gebracht was.

De beide andere paarden zijn op gelijke wijze behandeld; het
laatste echter is gedurende 6 weken 1 x per week behandeld. Dit
is nu ongeveer 4 maanden geleden en geen spoor van recidive van
het lijden is te bespeuren.

De kosten dezer behandeling zijn niet groot. Bij de twee eerste
paarden werd de „Tannoform" van Merck gebruikt, de laatste
maal echter het Hollandsche praeparaat „Methyleenditanninum",
waarvan 1 staafje ^ 25 cent kost.

Alhoewel uit 3 gevallen niet met zekerheid een conclusie te
trekken is, geloof ik toch dat ik den collega\'s deze methode
gerust mag aanbevelen.

aangenomen, een belangrijke rol vervult als intern secerneerend
orgaan, bij de verschillende huisdieren onderzocht en merkwaar-
dige verschillen aangetoond, vooral ten opzichte van de wijze
waarop het klierachtige en het nerveuze gedeelte van het orgaan
zich anatomisch ten opzichte van elkander verhouden.

Het bevreemdt referent, dat Schrijver nog steeds het klier-
achtig gedeelte entodermaal noemt; dit is een verouderde opvat-
ting: het van het pharyngeale slijmvlies afgesnoerde blaasje, dat
in een zeer vroege periode van ontwikkeling, vóór de kraakbeenige
aanleg van de schedelbasis gesloten is, in aanraking komt met het
nerveuze gedeelte van het aanhangsel, dat aan de hersenbasis
wordt gevormd, is evenzeer van ectodermalen oorsprong.

Bij herkauwers, varken en vleescheters blijft een lumen bestaan
in het pharyngeale gedeelte, de hypophysisholte; bij paard en
ezel ontbreekt deze. De van de hersenen afgekeerde darmwand is
sterk verdikt; die naar de hersenen is toegekeerd zeer dun. Dit
dunne gedeelte, dat innig met het cerebrale deel van het orgaan is
vergroeid, noemt Tr. de epitheelzoom, pars intermedia.

Bij het paard is het aanhangsel ei-vormig 21—24 m.m. lang,
15—17 m.m. breed en 6—8 m.m. dik; het nerveuze gedeelte wordt
geheel door het klierachtige omgeven; bij den ezel is het orgaan
platter, blijft het knotsvormig, sterk achterwaarts gericht einde
van het nerveuze deel vrij. Bij het rund is het aanhangsel groot
en hard, ligt het pharyngeale deel onder het cerebrale, dit laatste
steekt met het caudaal verdikte einde over het eerstgenoemde
heen. Bij de kleine herkauwers is dit niet het geval, ligt het ner-
veuze gedeelte geheel op het io-maal sterker ontwikkelde klier-
achtige gedeelte. Bij het varken is de verhouding als bij den
mensch, ligt het klierachtige vóór het nerveuze gedeelte. Tenslotte
zien we, dat bij den hond het pharyngeale deel als bij het paard
geheel begraven ligt in het cerebrale, terwijl dit bij de kat slechts
gedeeltelijk het geval is.

De holte van het infundibulum waar het nerveuze gedeelte aan
hangt, breidt zich bij verschillende dieren verschillend ver er
in uit.

Bij jonge individuen komen vaak openingen voor in het been
van de sella turcica; wellicht zijn dit overblijfselen van de hypo-
physisgang, de oorspronkelijke verbinding van het klierachtige
gedeelte met de keelholte.

Archif für wissenschaftliche und praktische Tiermedizin, Bnd. 35.
Heft 6. Vermeulen.

Dr. Goldbeck beschrijft de dikwijls door hem uitgevoerde me-
thode om piephakken tot resorptie te brengen, door „Sprengung".
Hij past dit middel slechts toe bij subcutane bursitiden van
chronischen aard; bij alle andere soorten van z.g.n. piephak is
de methode niet toepasselijk.

De modus operandi is als volgt. Een stevige bandage wordt
in achtslag vrij strak om den tarsas en de hak getrokken; de
praam is daarbij meestal onontbeerlijk. Daarna wordt het dier
aangezet zich te bewegen, wanneer niet reeds dadelijk de patiënt
heftige buigingen en strekkingen met het verbonden been uitvoert.

Na korten tijd wordt de bandage verwijderd, en blijkt het in
den regel, dat het vocht uit de bursa zich in de omgeving heeft ver-
spreid. Men kan daarna een Priessnitzschen omslag of een scherpe
zalf aanwenden. Dikwijls is herhaling van de operatie door recidive
noodzakelijk.

M. Morel. Empoissonnement de porcs par un champignon,
,,rarmillaire de miel (Armillaria mellea).

De schrijver nam een geval van vergiftiging met afkooksel van
bovenbedoelden paddenstoel waar bij 4 varkens. De svmptomen
uitten zich in krampen, gepaard met paretische verschijnselen,
ongevoeligheid van de huid, stenose-geruischen, langzame adem-
haling en speekselen.

Departement van Landbouw, Buitenzorg, Jaarboek 1909.
Burgelijke Veeartsenijkundige dienst.
Op ultimo December 1909 waren, behalve de inspecteur, chef
van den dienst, en een tijdelijke adjunct-inspecteur (Dr. H. \'t Hoen)
in dienst;

29 Europeesche veeartsen, van wie één boven de formatie;
9 inlandsche veeartsen, 75 veemantri\'s, van wie 65 tijdelijk.
Omtrent besmettelijke ziekten wordt o.m. het volgende gemeld:
Runderpest kwam alleen voor in de Bataklanden; miltvuur werd

Septicaemia epizoötica (het adjectief enzoötica lijkt mij beter,
Ref.) werd gerapporteerd in de residenties Bantam, Batavia,
Cheribon, Pekalongan en Semarang, en vooral uit de residentie
Batavia. In 1910 zal een serum practisch worden beproefd.

Mond- en klauwzeer kwam op geheel Java en Madoera voor.
Daar de ziekte goedaardig verliep, werd aan bestrijding niet heel
veel gedaan.

Malleus werd in alle residenties van Java geconstateerd, niet
omdat meer gevallen voorkwamen, maar omdat meer aandacht
aan de ziekte werd geschonken. Vooral vond de ophthalmo-reactie
door malkïne aanwending.

In de buitenbezittingen, met name op Lombok, werd de ziekte
bijna geheel onderdrukt; echter werd de ziekte op Soembawa veel-
vuldig aangetroffen.

Saceharomycose. Het aantal gevallen nam op Java af. Te Makas-
sar werd de ziekte geconstateerd.

Surra werd vooral op Java waargenomen. De dieren vertoonen
dikwijls geen verschijnselen, zoolang ze onder gunstige levens-
voorwaarden verkeeren, of wel geen andere infectie (mond- en
klauwzeer, piroplasmose) hebben te doorstaan. Door de dieren
op stal te houden, en dus de verspreiding door buiten levende
diptera buiten te sluiten, is de ziekte te bestrijden. Practisch is
dit middel moeilijk toe te passen; bij groote uitbreiding dient
men het echter toe te passen, terwijl het „kralen" van den ge-
heelen veestapel van een dessa dient te worden tegengegaan.
Verder zijn in bepaalde streken de verspreidende insecten zooveel
mogelijk te vangen, waarvoor premiën uit te loven zijn.

Piroplasmose. Deze ziekte is onder den veestapel inheemsch.
De dieren worden in den regel op jeugdigen leeftijd geïnfecteerd
en zijn dan op lateren leeftijd na doorstaan der ziekte, weinig
vatbaar.

Door bijkomende omstandigheden kunnen ze dan echter acuut
ziek worden (door mond- en klauwzeer, surra, runderpest, enz.)

Bij ingevoerd vee richt de ziekte groote verwoestingen aan.
Men dient dus vooral vee te betrekken uit streken, waar de ziekte
eveneens inheemsch is, of anders de dieren zooveel mogelijk te
immuniseeren. Dit laatste bereikt men door jonge dieren in te

voeren en die niet dadelijk op sterk besmette weiden te brengen,
want dan zouden ze dadelijk te veel teken vastgehecht krijgen.
Door ze van inlandsch vee te scheiden, worden ze spaarzaam
door teken bezocht en op deze wijze in lichten graad geïnfecteerd.

Er zijn echter verschillende piroplasmata en verschillende teken,
zoodat men bij deze immuniseering een beetje in het duister tast.

Op Java kent men thans drie vormen van piroplasmose. Nadere
interessante bijzonderheden worden vermeld welke moeilijkheden
de piroplasmose gaf ten opzichte van den invoer van vee uit Bali,
Europa, Zuid Australië, Britsch-Indië enz.

Tuberculose. Onder den inlandschen veestapel werd geen tuber-
culose waargenomen, wel bij 10 runderen uit Australië ingevoerd.

Hondsdolheid, werd geconstateerd over geheel Java, en op
Sumatra en Celebes. De zoogenaamde hondsdolheid-ordonnantie
haalt weinig uit. Voorstellen ter verbetering werden ingediend.

Het verslag is opgemaakt door den Inspecteur van den Burger-
lijken Veeartsenijkundigen Dienst C. A. Penning.

Uit de jaarverslagen van den Burgerlijken Veeartsen ij kundigen
Dienst in N. O.-Indië der laatste jaren blijkt telkens, welkeen
benijdenswaardige rol de veterinairen in Indië spelen op zoö-
technisch gebied, zij blijken de leiders, de adviseurs te zijn, de
mannen, die de verbeteringen invoeren.

Of de feiten, dat in Oost-Indië zeer weinig ontwikkelde vee-
fokkers zijn, die op den voorgrond treden en den toon aangeven,
dat gestudeerde landbouwkundigen in de verschillende cultures
ruimschoots plaats vinden, dat er betrekkelijk weinig officieren
van bereden wapens zijn, en deskundigen op het gebied van melk-
en zuivelproductie niet gevormd worden, dit in de hand werken,
kan ik niet beoordeelen, zeker is het echter, dat de veearts daar,
meer dan in het moederland, werkzaam is in het belang van de
teelt der huisdieren. Dat hun werkkring in dit opzicht zich meer
en meer uitbreidt, pleit wel voor de deugdelijkheid hunner pres-
taties.

Het jaarboek 1909 levert weer tal van interessante gegevens,
vooral voor den Nederlandschen veeteeltkundige van belang,
omdat zij eenigszins een kijk geven op de fokkerij van verschil-
lende huisdieren in onze Koloniën, waaromtrent het niet gemak-
kelijk is zich een goed beeld te vormen, zonder zelf in de tropen
te zijn geweest.

Uit N.-I. werden in 1909 ruim 30 duizend varkens vervoerd,
vooral naar Singapore; van deze waren er 29691 afkomstig van
het eiland Bali, waar dus de varkensteelt van beteekenis is. Andere
huisdieren worden slechts in geringe getale geëxporteerd; wel is
de uitvoer van huiden (bijna 7 millioen K.G.) van belang.

De invoer betreft voor een voornaam gedeelte fokmateriaal.
Uit Britsch-Indië kwamen 128 paarden, uit Australië 466 (waarvan
234 voor de remonte bestemd). Aan runderen leverde Britsch-
Indië 1396 stieren en ossen en 988 koeien, Australië 4252 runderen
en Nederland 10 melkkoeien. Ook zijn honderden geiten en schapen
ingevoerd.

Handel tussc.hen verschillende eilanden en zelfs tusschen ver-
schillende deelen van Java bestaat wel. Men denke maar eens
aan den belangrijken uitvoer van paarden uit Samboe, Sandelhout
en Sawoe naar Java en het vervoer van slachtvee van Oost-naar
West-Java.

Voor de verbetering van het rundvee werd wel selectie in eigen
ras en reine teelt toegepast, doch meestal zocht men heil in kruising
met vreemde rassen. Het is niet aan mij om te beoordeelen of niet
dikwijls ook bij paard en kleine huisdieren door selectie en reine
teelt meer te bereiken ware dan door kruising. Onze collega\'s, de
voordeelen van reine teelt boven kruising kennende, zullen dat
zeker wel overwogen hebben en niet tot kruising overgaan, waar
teelt in eigen ras tot het doel kan leiden.

Als dekstieren worden bij voorkeur ingevoerd Bengaalsche
stieren, zcbustieien dus, die overal goed blijken te voldoen.
Waar wij in de laatste jaren telkens lezen van kruisingsproeven
van zebu en rund in Pruisen op vrij groote schaal genomen, weten
wij in onze koloniën reeds, dat de zebustiermet het rund goede
producten geeft. Onze collega\'s hebben blijkbaar goed waargenomen.
Toen men met den invoer van zebustieren begon, was bij de zoölogen
de overtuiging nog algemeen, dat zebu en rund verschillende
species waren, en dat vermenging van soorten weinig goeds op-
levert. De kruising lukt echter goed, wat nu veel minder behoefc
te verwonderen, omdat de latere onderzoekers zebu en rund als
één soort beschouwen en slechts van verschillende rassen van een
species kan worden gesproken. Om goed materiaal in te voeren, zijn
meermalen veeartsen naar Engelsch-Indië gezonden om daar een
groot aantal geschikte exemplaren van het Mysare- of van het
Ongaleras voor gouvernementskosten aan te koopen.

Balineesche en Madoereesche stieren op Java ter verbetering
van den veestapel ingevoerd, bieden veel minder weerstand tegen
tropische veeziekten, en zijn daarom minder geschikt. In de berg-
streken is wel met succes gebruik gemaakt van op Java gefokte
Hollandsche en Australische stieren.

Aan de bevolking op Java worden sedert 1905 springsl ieren
verstrekt, door veeartsen op geschiktheid als dekstier onderzocht.
Voor dien tijd werd aan speciale dekstieren niet gedacht, de voort-
teling werd geheel aan de natuur overgelaten. De bevolking zal
aan dit nieuwe moeten wennen; ultimo 1909 waren 2677 zulke
stieren in functie, waarvan 1290 volbloed Javaansche en 1387
geïmporteerde. Het verstrekken van dekstieren liet men zeer
terecht gepaard gaan met castratie van alle bepaald inferieure
stieren, aanwezig in de dekrayons der ingevoerde stieren. In de
laatste jaren werden daarom niet minder dan 135576 stuks van
de teelt uitgesloten door castratie. Steeds wordt kneuzing van de
zaadstreng toegepast en het verslag kan het gelukkige feit vermel-
den, dat daardoor geen enkel sterfgeval voorkwam.

Deze enkele mededeelingen doen zien, dat men op het gebied
der rundveeteelt flink werkzaam begint te worden. Van ver-
schillende tentoonstellingen worden verslagen gegeven.

De staatszorg voor de paardenfokkerij doet zich in de eerste
plaats gelden in de Preanger regentschappen, waar vanwege het
gouvernement in 52 dekstations 87 dekhengsten zijn gestation-
neerd, die 2374 merriën dekten, dat is 23% van het aantal gedekte
. merriën. Verder werden premiekeuringen ingericht; op deze keu-
ringen verschenen 4746 merriën, waarvan er aan 978 een aanhou-
dingspremie werd toegekend, waarvoor f12,980 beschikbaar was
gesteld. Te veel goede merriën werden vooral naar aangrenzende
residentiën verkocht; om dit neg krachtiger te bestrijden, werd
de zeker rationeele maatregel voorgesteld, om de aanhoudings-
premiën voor superieure merriën gedurende drie achtereenvolgende
jaren gelijk toe te kennen.

Verder zijn in verschillende residentiën hengsten geplaatst in
streken, waar vroeger een goed slag paard werd aangetroffen,
doch de fokkerij in verval is geraakt.

Behalve op Java werden hengsten ter beschikking gesteld in
de Padangsche bovenlanden, waar 66 Sandelhouthengsten over
25 stations zijn verdeeld. In Sumatra\'s Oostkust werd met de
14 ter beschikking gestelde dekhengsten door de onverschilligheid
van hoofden en paardenhouders niets bereikt.

vervangen, op verzoek van eenige Radjas, enkele Arabische heng-
sten geplaatst. Deze vallen zeer in den smaak, zoodat de verbas-
tering van het deugdzame paardenslag door onoordeelkundige
kruising, wordt tegengegaan.

Een verslag van de stoeterij te Padalarang en van een paarden-
tentoonstelling te Fort de Ivock komen in het verslag voor.

De poging om de geiten op Java te verbeteren, gaven geen resul-
taat. BengaaFche geiten door Arabische handelaren reeds sedert
jaren op de havenplaatsen langs de Noordkust ingevoerd, werden
door de bevolking hoog geschat omdat zij beter zijn voor vleeseh-
en melkproductie dan de inheemsche.

De commissie voor aankoop van Bangaalsch vee in Britsch-
Indië kocht in het binnenland van Noord-Indië ten Zuiden van
Nepal een 400 stuks, doch gedurende de lange spoorreis van 7
dagen leden de dieren enorm, zoodat er vele bezweken. Onder de
aangekochte waren er enkele blijkbaar met oestruslarven geïn-
fecteerd en alle dieren schijnen daarvan deze larven gekregen te heb-
ben, met het gevolg, dat alle dieren successievelijk bezweken, zoodat
geen enkele aan de bevolking verstrekt kon worden.

Ook was het succes met de verbetering der schapen niet groot.
Op Java is een schaap van inferieure kwaliteit, uitsluitend voor
de slachtbank geschikt en levend 20—30 K.G. wegend.

In verschillende residenties werd getracht een beter schaap in
te voeren. In Banjoemaas bracht men 109 rammen en 23 ooien
van het vetstaartschaap, afkomstig uit de afdeeling Donggala in
Midden-Celebes. Deze dieren schijnen in het vochtige klimaat
van Java slecht te aarden.

Meer dan 100 stuks stierven aan distomatose en verder werden
massa\'s téken op de dieren aangetroffen, die op het Javaansche
schaap niet voorkomen, zoodat hier misschien tevens piroplasmose
in het spel is, waarnaar een onderzoek wordt ingesteld. In droge
streken schijnt het vetstaartschaap beter te gedijen, op Madoera
treft men het reeds vrij veel aan. Een proef op dit eiland met
invoer van 100 stuks Australische schapen mislukte weer, door-
dat zij er blijkbaar niet konden aarden.

Van maatregelen betreffende varkensteelt, die op de niet-maho-
medaansche eilanden van belang is, vinden wij niets vermeld. Wel
wordt de hoenderteelt op verschillende wijze bevorderd.

Dat, waar de bevolking weinig hart heeft voor de huisdieren,,
en overal verregaande verwaarloozing heeft geleid tot achteruit-
gang van den veestapel, de genomen maatregelen slechts zeer
angzaam verbetering zullen brengen, spreekt vanzelf.

Toch moet het streven, waarvan het jaarverslag in zulke ruime
mate blijk geeft, de verwaarloosde rassen wel weer verbeteren,
hetzij terugbrengen op het vroegere niveau, hetzij zoodanig wijzigen,
■dat zij meer aan billijke eischen voldoen, terwijl toch ook de bevol-
king, goede resultaten ziende, wel uit de oude sleur gewekt en
tot meerdere medewerking gebracht zal worden.

,,Ende desespereert niet" zullen onze collega\'s elkander wel eens
hebben toe te roepen bij hun schoone. maar moeilijke taak.

Verslag omtrent oe werkzaamheden en den toestand
der afdeeling Noord-Holland gedurende
het jaar 1910.

Kon het verslag over 1909 worden aangevangen met de mede-
•deeling, dat dit jaar gunstig was geweest voor ons vereenigings-
leven, dezelfde aangename verklaring kan ook thans worden gedaan
voor het jaar 1910.

Bedroeg het ledental op 1 Januari 1909 28, op 1 Januari 1910
was het gestegen tot 31.

De belangstelling der leden, afgemeten naar het bezoek onzer
vergaderingen, nam toe; bedroeg dit in 1909 gemiddeld 12 leden
per vergadering, in 1910 steeg dit getal tot gemiddeld 14.

Waar echter dit laatste cijfer nog niet de helft van het aantal
leden bedraagt, zou het een blijk zijn van te groot optimisme,
zich hiermede geheel tevreden te stellen en mag de wensch worden
geuit, dat alle leden — natuurlijk in de eerste plaats zij, die geregeld
door afwezigheid hebben geschitterd — bedenken, dat een druk
bezoek aan de vergaderingen een allereerste eisch is om onze ver-
eeniging geheel aan haar doel te doen beantwoorden.

Wat de schommeling in het ledental betreft, valt op te merken,
dat in de voorjaarsvergadering (25 Maart) als lid onzer afdeeling
werd aangenomen de heer D. Haan te Den Helder, terwijl in de
Novembervergadering tot leden werden aangenomen de heeren
K. Edel te Purmerend en D. J. Fischer en F. Westerling,
beiden te Amsterdam,

Tegenover deze aanwinst stond, wegens vertrek uit de provincie,
het verlies der leden J. C. van Veen te Halfweg en Dr. W. Stuur-
man te Alkmaar.

Dit jaar werden drie gewone vergaderingen gehouden; voor
het houden van één pf meer buitengewone vergaderingen bestond
geen aanleiding.

Het bestuur onderging met de intrede van 1910 slechts in
zóóver een wijziging, dat de periodiek aftredende en niet-her-
kiesbare secretaris, de heer F. M. de Leur te Hoorn, werd ver-
vangen door den heer IJ. van der Sluijs te Amsterdam.

In de Novembervergadering werd in plaats van den aftredenden
en niet-herkiesbaren penningmeester, den heer A. L. J. Goethals_vverkozen, met ingang van 1 Januari 1911, de heer Dr. J. IJ.
Swierstra te Zaandam.

In dezelfde vergadering werd tot gedelegeerde volgens artikel 34
van het huishoudelijk reglement der Maatschappij benoemd
de heer M. J. Hengeveld G. Jzn., die ook het vorige jaar deze
functie had bekleed en als diens plaatsvervanger de heer D. van
der Sluijs.

Wat de kas der afdeeling betreft, hiervan moet worden gecon-
stateerd, dat zij niet rijk is aan contanten; er bestaat echter geen
enkele reden hierover bezorgdheid te hebben; wij behoeven slechts
te bedenken, dat de bijdrage aan de algemeene kas der Maat-
schappij steeg, terwijl de contributie dezelfde bleef. Met ingang
van 1911 is, volgens een besluit genomen in de vergadering van
November 1910, de contributie vastgesteld op / 12.50 per lid.

De bibliotheek geeft geen aanleiding tot bijzondere op- of
aanmerkingen en werd met de gewone periodieken aangevuld.

In de vergaderingen der afdeeling werd slechts één voordracht
gehouden en wel op 25 Maart 1910 door Prof. Dr. D. A. de Jong
over de nieuwere immuniteitsle.er en haar toepassingen. De afdeeling.
mocht het genoegen smaken onder degenen, die aan haar invitatie
om deze voordracht bij te wonen voldeden, te tellen 0. a. den
heer Voorzitter der Maatschappij ter bevordering der veeartsenij-
kunde in Nederland.

Was het aantal voordrachten derhalve gering, zoo behoeft
dit gelukkig niet te worden geconstateerd van de wetenschappelijke
mededeelingen en demonstraties der leden.

Zoo deelde in de Augustusvergadering de heer F. M. de Leur
o. a. mede, dat het hem dit jaar is voorgekomen, dat runderen
3 maanden, 2 maanden, 6 weken en 2 weken na den partus ziekte-

verschijnselen vertoonden, geheel overeenkomende met het beeld
van kalfziekte, terwijl ook dezelfde behandeling als tegen dit
lijden, n.1. luchtinsufflatie in den uier, genezing bracht. Tegelijkertijd
werd er door dezen collega op gewezen, dat hij dit jaar betrekkelijk
veel patiënten heeft gehad met emphysema pulmonum.

De heer A. L. J. Goethals deelde in dezelfde vergadering
mede, dat hij bij een stal van 56 paarden meerdere ziektever-
schijnselen had zien optreden, welk symptomencomplex hij
vermeende te moeten verklaren uit lichte influenza, waarbij een
injectie van antistreptococcen-serum en ovale-bacillen-serum
gunstige resultaten zou hebben teweeggebracht. Deze collega heeft
een nadere beschrijving dezer gevallen toegezegd.

De heer J. Mazure Czn. nam een dergelijk lijden waar bij
paarden der Amstelbrouwerij; hier werd geen seruminjectie
toegepast, doch verliepen latere ziektegevallen eveneens gunstig.

De heer IJ. van der Sluijs demonstreerde een geval van spier-
tuberculose bij het varken en deelde tevens mede, eenige dergelijke
goed geconstateerde gevallen bij runderen te hebben waargenomen.

Den heer J.Flohil deelde mede bij drie van vijf jonge stieren
de cysticereus inermis te hebben geconstateerd.

Varkensvlekziekte was meermalen het onderwerp van bespre-
kingen; zoo o. a. in de Novembervergadering. Het vastgestelde
tarief vond bij geen der leden verdediging, doch werd door meerdere
aan critiek onderworpen en afgekeurd. Dat serum tegen deze
ziekte aan leeken ter beschikking zou worden gesteld, werd
algemeen zeer ongewenscht geacht, zoowel voor den veehouder
als voor den veearts.

In laatstgenoemde vergadering vertoonde de heer IJ. van der
Sluijs resultaten verkregen bij het aantoonen van paardenvleesch
volgens de biologische methode.

Nog zij medegedeeld, dat de cursus in vee- en vleeschkeuring
voor veeartsen, aan het abattoir te Amsterdam onder leiding
van den heer D. van der Sluijs in 1909 aangevangen, eindigde
den ióden Juni 1910 en dat de afdeeling Noord-Holland het
jaar 1911 ingaat met 33 leden.

B. M. Busing, Naarden; F. C. de la Chambre, Ned.-Indië;
K. Edel, Purmerend; D. J. Fischer, Amsterdam; J. Fi.ohil,
Haarlem; T. Folmer, Hoofddorp; J. W. H. Geerlings, Purmerend;

A. L. J. Goethals, Amsterdam; D. Haan, Helder; G. Hannema,
Zaandam; M. J. Hengeveld G. Jzn., Haarlem; J. Koelemeij,
Ooster-Blokker; D. C. Kruijmel, Haarlem; C. A. Leenheer,
Weesp; F. M. de Leur, Hoorn; H. van der Linden, Amsterdam;
J. Mazure Czn., Amsterdam; G. Muijs, Schagen; F. J. Nieuwen-
huijzen, Hilversum; J. H. van Oijen, Haarlem; J. Rempt Dzn.,
Ouderkerk a. d. Amstel; J. W. Roeloffs, Texel; C. Roodzant,
Alkmaar; C. Sieswerda, de Rijp; Dr. IJ. van derSluijs,Am-
sterdam, secretaris-, D. van der Sluijs, Amsterdam; A. P. Smits,
Amsterdam; W. S. Stüven, Amsterdam; Dr. J. Swierstra,
Zaandam, penningmeester, Dr. D. G. Ubbels, Haarlem; G. C.
Duval Verwei j, Amsterdam; F. Westerling, Amsterdam;
U. Wester, Schagen.

Onderstaande circulaire is door het bestuur der afdeeling aan
de leden verzonden.

In de op 29Aprilj.1.gehoudenvergaderingderafdeelingGroningen-
Drenthe der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland, werd mededeeling gedaan, dat sommige gemeente-
besturen den geheelen vleeschkeuringsdienst opdragen of wenschen
op te dragen aan hulpkeurmeesters, onder hun volle verantwoor-
delijkheid, terwijl dan een veearts zou worden belast met eventueele
herkeuring, indien de eigenaar niet accoord gaat met de door
den hulpkeurmeester verrichte afkeuring.

De algemeene geest in de vergadering, gesteund door de in-
zichten van onzen autoriteit inzake vleeschkeuring (den heer
Beunders) was, dat de hulpkeurmeesters steeds moeten werken
onder verantwoordelijkheid van de veeartsen en dat hun geen
bevoegdheid tot afkeuren moet worden toegekend, tenzij in nader
te omschrijven gevallen. De vergadering vond het zeer wenschelijk
een en ander per circulaire onder de aandacht te brengen van
de praktizeerende veeartsen en hun ernstig in overweging te geven,
zich niet te leenen voor het verrichten van bovenbedoelde her-
keuringen, teneinde niet aan de gemeentebesturen de gelegenheid
te geven een vleeschkeuringsdienst te bestendigen of in het leven
te roepen, die onvoldoende waarborgen geeft, zoowel ten opzichte
van de volksgezondheid als van de belangen van de slagers en
vleeschhandelaren.

Het behoeft wel geen nader betoog, dat ook de belangen van
den veterinairen stand hiermede in het nauwste verband staan.

Ondergeteekenden hebben de eer hieronder een overzicht te
geven van de rekening van het Thomassen-comité.

2. Van het Negende Internationaal Veeartsenij-
kundig Congres, ten behoeve van de ont-
hullingsplechtigheid ................................................- 201.71

3. Voor drukwerk........................................................- 267.30

5. Voor porto\'s ............................................................- 36-37

6. Voor photo\'s............................................................- 28.80

8. Voor reiskosten......................................................- 19.7⁰

Overzicht van het veeartsenijkundig personeel in N. O.-Indië.
Naam- en ranglijst der militaire paardenartsen.

Tromp de Haas, H. J.
P.arts iste kl. 12 Oct. \'01;
2e kl. 27 Augustus \'90;
3e kl. 12 December \'88.
Burg. W. van der
P.arts iste kl. 26 Juli \'04;
2de kl. 27 Juli \'98 (Ned).
3de kl. 20 Juli \'94 (Ned.).

Gedetacheerd van het Nederlandsche leger: Paardenarts der 1ste klasse (kapitein).

Naam- en Ranglijst der Europeesche veeartsen bij den burgerlijken
veeartsenijkundlgen dienst.

Krediet, Dr. G., 15 Augustus 1910.
Smit, Dr. H. J., 31 December 1910.
Assistent-Leeraar: Kaligis, J. A. (Inl. veearts)., 29 October 1910.

Dertiende Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres. In aiwacnting
van liet officieele verslag van dit congres, moge hier op enkele voordrachten en
demonstraties worden gewezen, welke, onder meer, ik zelf bijwoonde.

Prof. J. W. Moll verklaarde en demonstreerde de bij het onderwijs in zijn
botanisch laboratorium gevolgde projectiemethoden. De hoofdzaak hierbij is, dat
de collegezaal gedurende de projectie helder verlicht blijft, terwijl de projectie-
beelden toch zeer scherp zijn. Dit is mogelijk, doordat de lamp van het projectie-
toestel zeer sterk is (50 amp.) en er geen verlies is door spiegels etc. Het toestel is
een sciopticon van Newton te Londen en dient uitsluitend voor de projecties
van diapositieven. Het mist dus de groote voordeelen van den epidiaskoop van
Zeiss, n.1. de mogelijkheid, om elke tabel of afbeelding, zelfs platte orgaanstukken,
onmiddellijk, zonder eenige voorbereiding, in de natuurlijke kleur sterk vergroot
te projecteeren.

Prof. Dr. D. A. db Jcvng sprak in ile sectie voor Biologische Wetenschappen
over: Enkele trichinose-vrc\\agstukken en gaf daarbij uitvoerig verslag van verschillen-
de in zijn laboratorium verrichte onderzoekingen. In het kort kunnen alle resultaten
worden samengevat als volgt:

i°. Bij geïnfecteerde caviae, die niet aan darmtrichinellose vroegtijdig sterven
en later spiertrichinellose krijgen, zijn trichinellen-embryonen van verschillende
grootte aan te toonen van af i week tot zelfs 3 weken na de infectie, zoowel in het
hartbloed als in het carotisbloed.

2°. Jonge varkens kunnen bij opneming van sterk trichinelleus materiaal
spoedig aan darmtrichinellose sterven.

3⁰. De gevoeligheid van ratten en muizen voor darmtrichinellose is niet grooter
dan die van caviae en konijnen.

4°. Honden zijn vrij gemakkelijk experimenteel trichinelleus te maken; ze
zijn weinig gevoelig voor darmtrichinellose.

5°. Aan de kat is, afgaande op het resultaat van één voederingsproef, vrij ge-
makkelijk spiertrichinellose te bezorgen.

Zeer interessant en leerzaam was de Kinematograpsche demonstratie van zieken
door Prof. Koch. Een patiënt met congenitale heupluxatie of tabes dorsalis b.v.,
wordt, terwijl hij loopt, opgenomenop een film. Naderhand kan men dus, zoovaak
men verkiest, den typischen gang weer op het scherm demonstreeren. V001 het
onderwijs schijnt mij deze methode van onschatbaar nut; het is jammer, dat zij
nog al kostbaar is.

Voor bijzonderheden omtrent het voortreffelijk ingerichte nieuwe laboratorium
voor physiologie van Prof. Hamburger zij verwezen naar de beschrijving op
bladzijden 386 en volgende van dit tijdschrift.

Het veertiende congres zal in 1913 te Delft worden gehouden; tot voorzitters der
secties of subsecties zijn, naar de N. R. Crt. vermeldt, gekozen:
voor de natuurkunde-sectie Prof. H. ter Meulen te Delft;
voor de sub-sectie voor wiskunde, Prof. Barrau te Delft;
voor de sub-sectie voor scheikunde, Prof. H. ter Meulen te Delft;
voor de sub-sectie voor natuurkunde, Prof. Snijders te Delft;
voor de biologische sectie Prof. Beyerinck te Delft;
voor de geneeskundige sectie Prof. Nolen te Leiden;
en voor de geophysische sectie, Prof. Molengraaff te Leiden.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van ro Juli 1896 (Staatsblad
D³. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of tloen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

io Mei, het gedeelte der provincie Limburg, gelegen ten Noorden van de
spoorlijn Gladbach—Antwerpen;

Noorden door den Rijn en de Lek, ten Westen door de spoorlijn
Utrecht—\'s-Hertogenbosch, ten Zuiden door de spoorlijn Gelder-
malsen—Resteren en ten Oosten door de spoorlijn Rhenen—Kesteren;

Tolsche straat, den Rijksweg, het voetpad naar den Elshof en de
Schotsche straat;

ii Mei, het gedeelte van den polder van Aalburg, dat gelegen is tusschen de
Aalburgsche steeg, de Lange steeg en de Polstraat;

coude—Baambrugge, Nigtevecht, Vreeland, Loosdrecht, Tienhoven,
Westbroek, Achttienhoven, Maartensdijk, Baarn en Eemnes;

het Eemskanaal en ten Westen van den kunstweg Ruisscherbrug-Zuid-
wolde, met uitzondering van het gedeelte dat gelegen is ten Westen
van Noorderhoogebrug;

13 Mei, het gedeelte der provincie Limburg, gelegen ten Zuiden van de spoor-
lijn Gladbach—Antwerpen;

13 Mei, het gedeelte der gemeente Oostzaan, gelegen ten Noorden van het
Weerpad en de Kerksloot;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

te verbieden, met ingang van den daarbij vermelden datum, het vervoeren of doen
vervoeren van herkauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten,

openbare verkoopingen en andereTS\'ereenigingen van herkauwende dieren en
varkens, voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

6 Mei, het gehucht Kerkenhoek, voor zooveel dit gelegen is ten Oosten
van den Klinkerweg, gemeente Rosmalen;

6 Mei, het gedeelte van de gemeente Nieuw-Lekkerland, hetwelk begrensd
wordt door den Lekdijk van af de woning van D. Meerkerk tot aan den
Middelweg, den Middelweg tot aan den Achterboezem, het Achter-
waterschap van af den Middelweg tot aan het perceel sectie B 1460
en de sloot (westzijde) van de perceelen van D. Meerkerk tot aan
den Lekdijk;

8 Mei, het gedeelte der gemeente Landsmeer, dat gelegen is ten Zuiden van het
Tuinpad en de Breeken, alsmede den Buiksloterpolder in de gemeente
Buiksloot;

8 Mei, de provincie Zeeland, benevens het eiland Goeree en Overflakkee
(met uitzondering voor die dieren, welke voor de exportslachterijen te
Vlissingen bestemd zijn);

9 Mei, het gedeelte der gemeente Maartensdijk, dat begrensd wordt ten
Westen door de spoorlijn Utrecht—Hilversum, ten Zuiden door de
Nieuwe Wetering, ten Noorden dooi de Hollandsche Rading, ten
Oosten door de Prinsenlaan van af de Nieuwe Wetering tot den Kerkr
weg en vervolgens door den „weg achter Huibert van Dijk" tot de
Hollandsche Rading;

Bossche steeg, de Kromme Nol, de Yeldstraat, de Berenhoeksche
straat, de Lange steeg en de Polstraat;

15 Mei, het gedeelte der gemeente Maartensdijk, dat begrensd wordt ten
Westen door de grens tusschen de gemeenten Maartensdijk en Acht-
tienhoven, van af de Hollandsche Rading tot den grintweg langs
Persijn, den grintweg langs Persijn tot den straatweg Utrecht—Hil-
versum en den straatweg Utrecht—Hilversum tot de Nieuwe Wetering,
ten Zuiden door de Nieuwe Wetering, ten Noorden door de Hollandsche
Rading, ten Oosten door de Prinsenlaan van af de Nieuwe Wetering
tot den Kerkweg en vervolgens door den weg achter Huibert van Dijk
tot de Hollandsche Rading.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, heeft, met ingang van 11 Mei,
goedgevonden, te vergunnen, het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende
dieren en varkens uit het vaste land van de provincie Noord-Holland naar de
provincie Utrecht en omgekeerd.

Verbouwing van het abattoir te Amsterdam. Het is een bekend feit, dat het
Abattoir alhier in de kringen der deskundigen wordt beschouwd als een verouderde
inrichting, zooals er in den tegenwoordigen tijd geen meer zou worden gebouwd.
Het staat zoowel wat doelmatigheid als wat hygiënische inrichting betreft belang-
rijk achter bij de in latere jaren gebouwde abattoirs, zelfs van veel kleinere ge-
meenten. Dit kan geen verwondering wekken, indien men bedenkt dat het aan den
bouw ten grondslag gelegde stelsel meer dan 30 jaar oud is.

Een bepaalde reden om tot verandering der inrichting over te gaan zoude in het
verouderde stelsel alleen op het oogenblik niet kunnen worden gevonden, indien
niet thans zich moeilijkheden voordeden, welke een voorziening noodzakelijk
maken, moeilijkheden, die mede voortspruiten uit de groote stijging in het gebruik,
dat van het Abattoir wordt gemaakt (zoo bedroeg b.v. het kleinste aantal na de
opening in één jaar geslachte runderen 22.813 in 1890, het grootste 42.905 in 1909).

Het besluit tot den bouw van een koelhuis, in 1907 genomen, is de eerste stap
geweest op den weg, die ertoe moet leiden de inrichting in overeenstemming te
brengen met de eischen van den nieuwen tijd. Die bouw maakt verder een wijziging
in de slachthuizen noodzakelijk. Toen n.1. een aanvang werd gemaakt, met hierin
aan te brengen de transportbanen, langs welke de geslachte dieren naar het koelhuis
overgebracht moeten worden, bleek weldra, dat door de nieuwe inrichting de slacht-
ruimte aanmerkelijk minder veelvuldig kon worden gebruikt. Het was toch tot
dien tijd de gewoonte, dat aan de slagers, die op één dag veel runderen hadden te
slachten, de gelegenheid werd gegeven dit zooveel mogelijk in één slachtkamer
te doen, omdat zij dan hun werk konden overzien, hetwelk niet mogelijk was,
indien zij van verschillende niet naast elkaai gelegen kamers moesten gebruik
maken. Daardoor kwam men er langzamerhand toe zelfs vier dieren tegelijk in
één kamer te behandelen. De nieuwe transportbanen, waarbij in één kamer niet
meer dan twee hefinrichtingen kunnen worden aangebracht, die niet verplaatsbaar
zijn, bieden daardoor slechts gelegenheid voor het slachten van twee dieren tegelijk.
Dientengevolge zullen, zoodra de transportbanen in alle kamers zijn aangebracht,
slagers, die op één namiddag veel runderen te slachten hebben, op drukke slacht-
dagen tijd te kort komen, om alle dieren af te slachten, en dit zal nog erger worden,
indien de verwachting wordt verwezenlijkt, dat het gebruik van het koelhuis
ertoe zal leiden, dat het slachten tot enkele vaste dagen zal worden beperkt. Wel
zoude eenige verbetering in den toestand kunnen worden verkregen, indien het
slachten meer over den geheelen dag kon worden verdeeld, zoodat ook de morgen-
uren daarvoor konden worden gebruikt, maar het bedrijf van de slagers zoude
een dergelijke verandering niet toelaten.

Dat in de slachtkamers niet meer dan twee runderen tegelijk worden geslacht,
kan op zichzelf genomen niet anders dan doelmatig worden genoemd. Niet alleen
waren de kamers, zoowel wat afmetingen als outillage betreft, oorspronkelijk

niet op een grooter aantal ontworpen, maar bovendien moest de toestand uit een
zindelijkheids- en ook uit een algemeen bedrijfsoogpunt worden afgekeurd.

De genoemde omstandigheden maken derhalve een uitbreiding van de slacht-
gelegenheid onvermijdelijk en wel zoo spoedig, dat daarvan reeds bij de opening
van het koelhuis partij kan worden getrokken.

En nu eenmaal tot een dergelijke uitbreiding moet worden overgegaan, zouden
B. en W. van die omstandigheid gebruik willen maken, om een volgenden stap te
zetten op dén weg der moderniseering van de inrichting door met het verouderde
Fransche, zoogenaamde kamerstelsel te breken en aanvankelijk één der runder-
slachthuizen om te bouwen tot een ruime, goed verlichte en goed geventileerde
slachthal volgens het Duitsclie stelsel.

Aan dit stelsel zijn vele voordeelen verbonden, welke men in het kamerstelsel
mist. In de eerste plaats krijgt men in dezelfde ruimte het dubbele aantal slaclit-
standen, zonder dat die aanleiding geeft tot de bovenvermelde bezwaren. In de
tweede plaats wordt het toezicht veel eenvoudiger; één opzichter kan de geheele
ruimte overzien, waardoor ontduiking der bepalingen op de keuring bijv. door het
verwisselen der ingewanden, waarop in de slachtkamers niet altijd voldoende
controle mogelijk is, voorkomen wordt. In de derde plaats is de keuring in een hal
gemakkelijker; zij vereischt n.1. goed licht, dat in een hal overvloedig is te vinden,
doch in de slachtkamers ontbreekt. Voorts is een hal veel zindelijker, doordat bij
dit systeem kan worden gezorgd voor onmiddellijke verwijdering van maag en
darmen, met hun inhoud naar een afgelegen, speciaal daarvoor ingerichte ruimte
terwijl in de slachtkamers die inhoud op onvolledige wijze voorloopig wordt uitge-
stort in bakken, welke zich in de nabijheid bevinden, waarna de pensen inde kamers
zelf verder worden gereinigd. Ook vereischt het onderhoud van een hal minder
kosten, doordat hier slechts vier wanden zijn, die weinig te lijden hebben, terwijl
elke slachtkamer haar eigen wanden heeft, welke dikwijls voorziening eischen.
En eindelijk biedt een slachthal gelegenheid voor een veel ruimer gebruik van
het schietmasker, dan bij het stelsel van slachtkamers mogelijk is. Al deze voordeelen
zijn reeds ondervonden bij het varkensslachthuis, dat naar het halstelsel is gebouwd.
Ook de Commissie van bijstand in het beheer van de Veemarkt en het Abattoir,
die de volgens dit stelsel ingerichte abattoirs van Arnhem en van Keulen heeft
bezocht, is unaniem van meening, dat daaraan verre de voorkeur is te geven.
De Gezondheidscommissie deelt dit gevoelen.

Een slachthal, welke de vereischte grootere slachtruimte verschaft, zal op de
minst kostbare wijze zijn te verkrijgen door een der bestaande slachthuizen tot
een hal om te bouwen en wel, omdat men dan zooveel mogelijk van de fundamenten
van dat gebouw gebruik kan maken. Nadat verschillende plannen voor een derge-
lijken ombouw waren opgemaakt, bleek het meest daarvoor in aanmerking te
komen het runderslachthuis B, van waar een gemakkelijke toegang naar het voor-
koelhuis is te verkrijgen. Ten einde het bedrijf zoo min mogelijk te storen, zal de
ombouw in twee gedeelten moeten worden uitgevoerd, zoodat wordt begonnen
met de helft, die het dichtst bij het koelhuis is gelegen, en de andere helft, welke
dan niet meer bruikbaar zal zijn, doordat de transportbanen niet meer op dezelfde
hoogte zullen liggen als die in het nieuwe gedeelte, onmiddellijk daarop zal volgen.
Aldus wordt een slachthal verkregen met ongeveer 90 slachtstanden.

Aangezien bij een behoorlijk ingerichte slachthal een penshuis behoort, waar
de pensen, na op de meststortplaats te zijn geledigd, worden gereinigd en verder
behandeld, moet in de nabijheid van slachthuis B een plaats daarvoor worden aan-
gewezen. Deze is te vinden in stal A, waarvan de Oostelijke helft zonder groote
kosten als penshuis is in te richten. Zij moet dan van voldoende zij- en bovenlicht
en van kapventilatie worden voorzien en voorts van een goed te reinigen vloer
en een plafond, dat de houten kap tegen damp beschermt. Ook zijn daarin een
warmwaterleiding, spoelbakken en tafels aan te brengen.

Mocht het blijken, dat de stalruimte, welke door de inrichting van het penshuis
verloren gaat, niet kan worden gemist, dan kan dezelfde stal A in Westelijkeri chting
tot aan het keurlokaal worden vergroot.

In de onmiddellijke nabijheid van het penshuis moet worden voorzien in een
stortplaats voor mest, waar de inhoud der magen en darmen kan worden ver-
wijderd. Deze kan worden aangelegd met een overdekten, eenigszins oploopenden
doorgang tusschen het overblijvende deel van stal A en het penshuis ten Zuiden
van dit stalgebouw. In dien doorgang worden dan meststorttrechters in den vloer
aangebracht, waaronder ruimte zal worden gemaakt voor drie mestwagens, die na
vulling weggereden kunnen worden naar de centrale mestbergplaats. Ten einde die
bergplaats gemakkelijk te bereiken, is het gewenscht langs de gcheele Zuidzijde van
dat terrein een weg aan te leggen, die zal zijn te bestraten en te voorzien van
een smal spoor, ten einde de betrekkelijk zware mestwagentjes op gemakkelijke
wijze daarlangs te kunnen voeren, in verband hiermede moet de bestaande, bouw-
vallige schutting worden weggeruimd en vervangen door een nieuwe, te plaatsen
tusschen den voornoemden weg en de inrichting. Bovendien zal de oever van de
vaart van een basaltglooiing zijn te voorzien.

Aan de Zuidzijde van stal A bevinden zich thans in de onmiddellijke nabijheid
van het koelhuis twee pensmestbakken. Deze moeten in ieder geval worden opge-
ruimd, omdat zij voor het koelhuisbedrijf hinderlijk zullen zijn. Zij
kunnen zonder bezwaar worden gemist, indien een centrale mestbergplaats
voor de gcheele inrichting wordt gemaakt. Deze kan worden aangelegd ter plaatse
van de-bestaande bergplaats aan het Oostelijk einde van het terrein, onder instand-
houding van hetgeen daarvan nog bruikbaar is. Zij moet worden overdekt en voor-
zien van een uitrit naar een nieuw te maken steiger aan de Nieuwe Vaart, waar-
langs de schepen, welke den mest wegvoeren, kunnen meren.

Ten slotte is nog noodig de inrichting eener darmenwasscherij in de nabijheid
van het varkensslachthuis, waaraan voor het bedrijf in dat slachthuis dringend
behoefte bestaat. De ruimte hiervoor kan worden gevonden in de zoogenaamde
koelkamers in het Westelijk deel van het slachthuis, welke na de opening van
het koelhuis niet meer zullen worden gebruikt voor het tijdelijk bergen van geslachte
varkens, waarvoor zij thans nog dienst doen. Voorloopig behoeft nog slechts de
Westelijke helft dier kamers tot wasscherij te worden verbouwd.

De verschillende werken zijn op den hierbij overgelegden plattegrond nader
aangegeven. De kosten daarvan worden geraamd op / 325.000.—, en wel: voor
den ombouw van het slachthuis B / 200.000.—, voor de inrichting van het pens-
liius en de vergrooting van stal A / 20.000.—, voor de meststortplaats / 8000.—,

voor den weg langs de Zuidzijde, de schutting en de basaltglooiing / 25,000.—,
voor de centrale mestbergplaats ƒ 28.000.---, voor de darmwasscherij in het varkens-
slachthuis / 16.000.—, voor den inventaris ƒ 28.000.—.

B. en W. wenschen er echter reeds thans op te wijzen, dat met deze voorzieningen
de vernieuwingen in het Abattoir niet beëindigd zullen zijn. Zoo zal de ombouw
van het slachthuis B tot een hal noodwendig moeten worden gevolgd door een
gelijken ombouw van het slachthuis G, in de eerste plaats met het oog op de meer-
dere ruimte, die er door wordt verkregen, en tevens omdat het bedrijf, indien
een maal het halstelsel is aanvaard, zich daarop geheel zal moeten inrichten.
Komt ook die ombouw tot stand, dan zullen daardoor 40 slachtstanden worden
verkregen, welke met de omstreeks 90 standen in het tot hal omgebouwde slacht-
huis B voor een verre toekomst in de behoefte zullen kunnen voorzien. Derhalve
zal dan aan slachthuis C geen behoefte meer bestaan en zal het terrein, waarop dit
gebouw zich bevindt, kunnen worden gebruikt, om er verschillende inrichtingen
te plaatsen, die thans ontbreken, doch op den duur niet mogen worden gemist,
zooals een remise voor wagens, een verkooplokaal, enz. Ook zal nog een slachthuis
voor klein vee moeten worden gebouwd en eischen de slachthuizen voor ziek en
verdacht vee alsmede de lokalen voor het steriliseeren van vleesch en het smelten
van vet verbetering, terwijl tevens de werkplaatsen voor vernieuwing in aanmerking
komen. Met nog enkele kleine voorzieningen zal dit alles een bedrag van nog onge-
veer ƒ 400.000.— vereischen. Daarmede zal dan echter het Abattoir, door een,
in verhouding tot de kosten van den bouw eener nieuwe inrichting, betrekkelijk
geringe uitgave toch zoodanig zijn gemoderniseerd, dat het in het algemeen niet
zal behoeven achter te staan bij in den lateren tijd gebouwde abattoirs.

Verstrekking van serum tegen de uierziekten van het rund
(de uierpyobacillose, de uierstreptomycose en de uiercolibaclllose.)

De directeur-generaal van den landbouw brengt ter algemeene kennis, dat,
ingaande 5 Juni a. s., van Rijkswege serum tegen de uierziekten van het rund
kosteloos en portvrij op aanvrage wordt verstrekt aan in Nederland gevestigde
veeartsen.

De aanvragen behooren als regel schriftelijk te geschieden en zijn te richten
tot de Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, te Rotterdam. In spoed-
eischende gevallen kunnen de aanvragen telegraphisch gericht worden tot „Serum-
inrichting Rotterdam".

Ieder veearts ontvangt met de entstof eene gebruiksaanwijzing en een gedrukt
formulier, hetwelk hij, zoodra het resultaat der inenting bekend is, behoorlijk
ingevuld en onderteekend, portvrij moet terugzenden aan de Rijksseruminrichting
voornoemd.

Verstrekking van serum tegen de baarmoederontsteking van het rund en
van het paard (acute en chronische metritis.)

De directeur-generaal van den landbouw brengt ter algemeene kennis, dat,
ingaande 1 Juni a.s., van Rijkswege serum tegen de baarmoederontsteking van
het rund en van het paard kosteloos en portvrij op aanvrage wordt verstrekt aan
in Nederland gevestigde veeartsen.

Ten behoeve van de paarden van het Nederlandsche leger wordt het laatst-
genoemde serum, eveneens kosteloos en portvrij, verstrekt aan de militaire paarden-
artsen.

De aanvragen behooren als regel schriftelijk te geschieden en zijn te richten
tot de Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, te Rotterdam. In spoedeischen-
de gevallen kunnen de aanvragen telegraphisch gericht worden tot „Seruminrichting
Rotterdam".

Rijksveeartsenijschool. De directeur-generaal van den landbouw brengt ter kennis
van belanghebbenden, dat het in dit jaar te houden examen om als leerling aan
\'s Rijks veeartsenijschool te Utrecht te worden toegelaten, zal aanvangen op Maan-
dag 3 Juli a. s., in de lokalen van voornoemde school.

Verstrekking van prophylactine tegen de vlekziekte der varkens. De directeur-
generaal van den Landbouw brengt ter algemeene kennis, dat, ingaande 22 Mei
a.s., van Rijkswege eene nieuwe entstof, prophylactine genoemd, tegen de vlek-
ziekte der varkens kosteloos en portvrij op aanvrage wordt verstrekt aan in Neder-
land gevestigde veeartsen.

Prophylactine is uitsluitend bestemd om gezonde niet verdachte varkens voor-
behoedend in te enten en wordt zonder serum bij de varkens op de gewone wijze
achter de ooren of aan de inwendige schenkelvlakte onder de huid gespoten.

Bij de aanvragen, die schriftelijk behooren te geschieden en gericht moeten
worden tot de Rijksseruminrichting, Vinkendwarsstraat 15, te Rotterdam, moet
uitsluitend prophylactine tegen de vlekziekte der varkens worden aangevraagd.

Bij alle aanvragen om entstof tegen de vlekziekte, waarbij niet uitdrukkelijk om
prophylactine wordt verzocht, wordt de gewone in gebruik zijnde entstof (cultuur
en serum) afgeleverd.

Iedere veearts ontvangt met de prophylactine eene gebruiksaanwijzing en een
formulier A, hetwelk hij, behoorlijk ingevuld en onderteekend, aan de Rijksserum-

inrichting voornoemd moet terugzenden, zoodra hij de inenting heeft verricht
Tevens wordt hem toegezonden een formulier B, hetwelk hij, eveneens behoorlijk
ingevuld en onderteekend, vóór December aan meergenoemde inrichting moet
terugzenden.

Opening van het abattoir te \'s-Gravenhage. Het gemeentelijk slachthuis aan de
Laakhaven zal met 15 Juni in gebruik gesteld worden, indien vóór dien datum de
Koninklijke goedkeuring is verkregen op de verordening tot heffing der slachtgelden.
Daarom heeft dit onderwerp den voorrang op de lijst van punten voor de a.s.
Maandag belegde raadsvergadering.

algemeene vergadering van de Groninger Maatschappij van Landbouw en Nijver,
heid, welke 27 Juni a.s. te Groningen zal worden gehouden, komt o.a. het volgende
vraagpunt aan de orde:

Is het wenschelijk, dat de tuberculose onder het rundvee in de provincie Gronin-
gen meer en beter wordt bestreden dan tot dusver het geval is? Zoo ja, welke middelen
staan ons hiervoor ten dienste? Hoe krijgen wij met die middelen, op een zooveel mogelijk
praktische wijze toegepast, de beste resultaten?

Provinciaal Utreehtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. In de sectie
van Natuur- en Geneeskundige Wetenschappen komen den 6den Juni a.s. de
volgende onderwerpen aan de orde:

E. C. van Leersum; Demonstratie van een instrument tot het meten van de blned-
drukking bij dieren.

Na afloop der algemeene vergadering op 7 Juni, zal Dr. Alt Cohen, Directeur
van het Centraal Laboratorium ten behoeve van het Staatstoezicht op de Volksgezond-
heid, aan belangstellende leden gelegenheid geven, dit laboratorium te bezichtigen.

Internationale Veearlsenijkundige Congressen. De permanente commissie voor
deze congressen houdt begin Juni een vergadering te Baden-Baden; de heeren W. C.
Schimmel en Prof. Dr. D. A. de Jong zullen als Nederlandsche gedelegeerden
die vergadering bijwonen.

Onthulling monument Laulanié. De onthulling van dit monument heeft 13
Mei jl. in de Ecole nationale vétérinaire te Toulouse plaats gehad, onder voorzitter-
schap van den Minister van Landbouw.

Nederlandsche Vereeniging voor Mikrobiologie. Deze vereeniging is 20 April
jl. te Groningen opgericht. De vergadering heeft besloten, de contributie op ƒ 10.—
vast te stellen, waarvoor de leden o. m. kosteloos het verslag van de handelingen
der vergaderingen in druk zullen ontvangen, waarschijnlijk in den vorm van een
tijdschrift.

De eerste bijeenkomst zal nog vóór de zomervacantie (in de eerste helft van
Juli), in het Laboratorium voor Mikrobiologie der Technische Hoogeschool te Delft
worden gehouden. Het voorloopig testuur bestaat uit de heeren M. W. Beijerinck,
J. G. Sleeswijk, A. Klein, J. Poels en C. W. Broers.

Demonstratielokaal bij het Pathologisch Instituut van de Rijksveeartsenijschool.

Op Zaterdag 27 Mei 1911 heeft, onder goedkeuring van den Minister van Land-
bouw, Nijverheid en Handel, aan het gebouw van de directie van den landbouw,
Tournooiveld n°. 6 te \'s-Gravenhage, de aanbesteding plaats gehad van: den bouw
van een demonstratielokaal op de bestaande fundeering en in aansluiting met het
sectielokaal, behoorende bij het pathologisch instituut der Rijksveeartsenijschool te
Utrecht.

Advies van de Gezondheidscommissie in zake vleeschkeuring. In de jongste
vergadering van de Haagsche Gezondheidscommissie kwam o.a. aan de orde het
rapport van de heeren Belinfante, Brevet en Lamêris, omtrent de door den
directeur van het openbaar slachthuis ontworpen verordening op den invoer,
het vervoer, den doorvoer, de keuring van vleesch en den handel daarin.

De sub-commissie was van meening, dat de genoemde directeur ten onrechte
aan keuring wil onderwerpen het vleesch, dat particulieren voor eigen gebruik
uit andere plaatsen betrekken. De openbare gezondheid is hierbij niet rechtstreeks
betrokken, en de bepaling ware in de praktijk niet te handhaven.

Voorts zou de verordening naar het oordeel der sub-commissie ook moeten om-
vatten de keuring van wild en gevogelte. Er is alle reden om door met de vleesch-
keuring vertrouwde deskundigen ook op zulk vleesch voortdurend toezicht te doen
uitoefenen, evengoed als de visch door speciaal daarmede belaste keurmeesters
gekeurd wordt.

Behoudens enkele kleine wijzigingen werd het rapport van de genoemde heeren
goedgekeurd; overeenkomstig dat rapport zal in deze aan B. en W. geadviseerd
worden.

Verspreiding van besmettelijke ziekten door zuivelfabrieken. De algemeene
vergadering van den Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (F. N. Z.) zal 24
Mei te Utrecht plaats hebben. Daarin zullen besprekingen worden gehouden
over maatregelen, welke genomen dienen te worden om te voorkomen, dat door
de nevenproducten van zuivelfabrieken besmettelijke veeziekten verspreid kunnen
worden. De secretaris, de heer Reitsma zal dit punt inleiden.

Personalia. Bij resolutie van den Minister van Koloniën, van 8 Mei 1911, afdeeling
D., n°. 17, is Dr. H. J. van der Schroeff gesteld ter beschikking van den Gouver-
neur-Generaal van Nederlandsch-lndië, om te worden benoemd tot veearts bij den
burgerlijken veeartsenijkundigen dienst daar te lande.

Bij Koninklijk besluit van 12 Mei 1911 n°. 45 is, met ingang van 16 Mei 1911,
aan A. van Mansfeld, te Bergen op Zoom, tijdelijk te Maastricht, op zijn\'verzoek,
eervol ontslag verleend als tijdelijk assistent van den districtsveearts voor Noord-
brabant en als buitengewoon districtsveearts.

De reserve-paardenartsen 2e kl. J. L. Moerkerken van der Meulen, D. A. Os-
kam en T. A. A. van Diermen zijn gedetacheerd bij de rij- en hoefsmidschool te
Amersfoort.

De luitenant-paardenarts H. W. Klerk de Reus van het iste regiment veld-
artillerie is 15 Mei j.1. gedetacheerd bij het korps rijdende artillerie te Arnhem.

Bij Koninklijk besluit van 18 Mei 1911 n°. 30 is benoemd tot buitengewoon
hoogleeraar in de faculteit der geneeskunde aan de Rijksuniversiteit te Leiden
tot het geven van onderwijs in de toegepaste bacteriologie, Dr. J. Poels, directeur
der Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Gesteld, met aanstelling tot burgerlijk ambtenaar, ter beschikking van den
■directeur van landbouw, ten einde te worden belast met werkzaamheden in het
belang van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Nederlandsch-lndië,
H. D. Senstius, ter beschikking gesteld van den Gouverneur-Generaal om te worden
benoemd tot veearts bij genoemden dienst.

De gouvernementsveearts in Nederlandsch Oost-Indië Ch. Th. G. H. de
Wilde is met verlof in Europa aangekomen.

Benoemd tot adjunct-directeur van het abattoir te \'s Gravenhage, de veearts
S. Douma, adjunct-directeur van het abattoir te Leiden.

Eenige kritische beschouwingen omtrent de theorie van
Hintze over de kastanje en spoor der Eenhoevigen,

P. E. KEUCHENIUS.
Leeraar in de Natuurlijke Historie aan het Gymnasium te Amsterdam.

In zijn stuk „De theorie van Hintze omtrent de beteekenis der
hoornige huidaanhangselen aan de ledematen van Eenhoevigen",
voorkomende in het „Tijdschrift voor Veeartsenijkunde", 3e afl.,
i Febr. 1911, zet de schrijver Dr. H. A. Vermeulen in het kort
uiteen, welke die theorie van Hintze is. In zijn verhandeling geeft
Vermeulen ons een beschrijving der door hem onderzochte
embryologische preparaten, betreffende de ontwikkeling van
spoor en kastanje bij het paard en voegt zijn eigen beschouwingen
aan die van Hintze toe. Aan het slot verzuimt Vermeulen ons
te vermelden, tot welk resultaat zijn onderzoek hem gebracht heeft,
doch ik mag aannemen, dat zich dit zal moeten aansluiten bij de
theorie van Hintze. Ik meende echter uit het onderzoek van Ver-
meulen juist negatieve bewijzen voor Hintze\'s theorie te kunnen
putten. Dit feit en ook de onwaarschijnlijkheid van vele argu-
menten uit de verhandeling van Hintze zelf waren voor mij aan-
leiding tot mijn beschouwingen. In hetgeen volgen zal, wensch ik
ook de aandacht te vestigen op eenige verschijnselen, die mij er
toe nopen in spoor en kastanje klierresten te zien.

Duidelijkheidshalve acht ik het noodig, nog enkele punten te
releveeren uit het stuk van Hintze zelf (Zie Zool. Anz., Bd. 35,
n°. 12-13, p. 372) en voor zoover zulks noodig mocht wezen, ook
uit dat van Vermeulen. Hintze beschouwt de spoor (vetlok)
als een rest van den zooibal, en de kastanjes als resten van carpaal-
en tarsaalballen. Het feit, dat Hintze aan den binnenrand van den
metatarsus bij een kangoeroe, dus terzelfder plaatse als bij het
paard, ook een hoornlijst aantrof, welke de huid zou beschutten
bij het neerkomen op den bodem na het springen, maakte hem de

verklaring der kastanjes aan het achterbeen van het paard duidelijk.
Het paard zou volgens Hintze een springenden voorvader gehad
hebben. Het verschijnsel, dat de boombewonende Prosimiae:
Lemur catta en Hapalemur griseus boven den carpus hoornige
excrescenties bezitten, brachten hem verder, ter verklaring der
voorste kastanjes van het paard, op het denkbeeld om aan te
nemen, dat die springende voorvader van het paard, tevens boom-
bewoner zou zijn geweest. Ter verklaring van de verplaatsing der
voorste kastanjes, (carpaalballen) boven den carpus, stelt Hintze
zich het volgende voor: „Wenn nun solche springende Säugetiere
sich etwa wieder zu fünfzehigen digitigraden Geschöpfen umwan-
delten, wie wir solche in der Ahnenreihe der Pferde auftreten sehen,
so könnte durch einfaches Längenwachstum der Knochen (zonder
dat daarbij natuurlijk ook de huid mee in de lengte gioeit) eine
Verlagerung der Carpalballen bis zur Widersinnigkeit eintreten.
Dasselbe könnte vielleicht schon eingetreten sein bei den Nach-
fahren eines für die Vorfahrenreihe der Pferde in Anspruch
genommenen Tieres, des ausgestorbenen Phenacodus". Vermeulen
voegt aan dezen gedachtengang toe: „Een verplaatsing van een
huidmodificatie is evenwel gemakkelijker aan te nemen, dan een
van een skeletdeel van een lidmaat."

Inderdaad kan men deze vindingrijke theorie van Hintze,
welke zegt, dat spoor en kastanje tori-rudimenten zijn, als een
nieuwe bijdrage beschouwen ter verklaring dezer geheimzinnige
verhoorningen, die thans zeker functieloos en van geen beteekenis
meer voor het leven der Eenhoevigen zijn. Aanvankelijk vermoedde
ik, dat, althans de kastanjes, als wrijvingskussens tusschen de
ledematen een rol speelden gedurende den slaap, doch moet ik nu
deze meening beslist ontkennen.

Intusschen, Hintze\'s „Springdierhypothese" gepaard met zijn
ietwat stoute voorstelling ter verklaring van de verplaatsing der
voorste kastanjes, vind ik zeer onwaarschijnlijk en op wel wat al te
losse en fantastische argumenten gebaseerd. Behalve de reeds
genoemde feiten, haalt Hintze nog andere aan tot steun van zijn
springdierhypothese en zoo wijst hij op den gedrongen paardestaart,
die zeer veel op een vroegeren steunstaart duidt (in den zin als
bij een kangoeroe). Hieraan voegt hij nog toe de groote bewegelijk-
heid van den staart en de ondeugd van het paard, welke als
„Leinefangen" bekend staat. Alhoewel Hintze zelf geen grooten
nadruk op deze argumenten legt, zal men toch moeten toegeven,
dat zij ver gezocht zijn en geen aanspraak maken om als werkelijke
argumenten te kunnen worden opgevat.

Ten slotte merkt Hintze op, dat Phenacodus f, een pentadactyle
voorvader van het paard, sterk overbouwd is. Vermeulfn is het
hieimede geheel eens en voegt daaraan toe: „In aansluiting met
dezen gedachtengang kan worden medegedeeld, dat belangrijke
deelen van het centrale zenuwstelsel van het paard veel meer
overeenkomst vertoonen met gelijknamige deelen van buidel-
dieren, (met buideldieren worden zeer waarschijnlijk kangoeroe\'s
bedoeld) dan van andere huisdieren. Zulke gedeelten zijn: de
pons Varoli, het coipus trapezoides, de oliva inferior en de pyra-
miden der medulla oblongata". Afgezien van de gelijkenis dezer
zenuwdeelen, is het niet recht duidelijk, welke de bedoeling dezer
thesis is. Wil Vermeulen hier duiden op een nauwere verwant-
schap tusschen Marsupialia en Perissodactyla ? Zonder hierop
uitvoerig in te gaan, wil ik zeggen, dat van een nauwere verwant-
schap tusschen deze beide Mammalia-groepen niet eenige sprake
kan wezen, terwijl ik hieraan wil toevoegen, dat, indien Vermeulen
hier het oog had op een convergentieverschijnsel, deze convergen-
tiën tusschen de hersenen van Buideldieren en Equidae, geenszins
de conclusie rechtvaardigen, dat het paard daarom ook een
springend (d.i. een kangoeroe-) stadium zou hebben doorloopen.

Gaan wij den stam der Equidae na, zooals zij thans algemeen
aangenomen wordt volgens de meening van Sciilosser. Uit
Phenacodus f in Noord-Amerika heeft zich Hyracotherium f
(Eohippus) ontwikkeld. In de opstammingsreeks Hyracotherium f
tot Equus, vindt men, te oordeelen naar den vorm der hoeven en
staart en de lengteverhouding tusschen de voorpooten en de
achterpooten, geen vormen, waarvan men veronderstellen kan,
dat zij boombewonend-springend kunnen geweest zijn. De
bewering, dat Phenacodus f achter sterk overbouwd was, moet ik
beslist onjuist verklaren. Zou men echter toch willen zeggen, dat
Phenacodus f overbouwd was, dan is dat niets meer of minder dan
b.v. een hond of kat. (Zie Weber p. 691 een afbeelding van Phena-
codus primaevus Cope f volgens Osborn).

Natuurlijk kan men nog wel verder zoeken, om in de afstammings-
reeks van het paard een springenden boombewoner te vinden en
zoo afdalende, zoeken onder de Creodonta f. Maar wat baat het
ons. De plaatsing der voorste kastanjes boven den carpus wordt ons
daardoor niet verklaard en blijft even mysterieus.

Dezelfde bezwaren, waarop men stuit bij de theorie, die de ka-
stanjes van vingerrudimenten afleidt, kleven ook aan de theorie
van Hintze ter verklaring van de plaatsing der voorste kastanjes
boven den carpus. Zijn springdierhypothese is ver gezocht en een

verplaatsing van een huidmodificatie in dien zin als Hintze zulks
veronderstelt — dat zij n.1. zou zijn tot stand gekomen eenvoudig
door het in de lengte groeien der skeletdeelen der aanvankelijk
korte voorpooten, teiwijl de carpaalballen daarbij op de oorspron-
kelijke plaats zouden zijn gebleven -— is al even moeilijk aan te
nemen als de verplaatsing van een skeletdeel. Met evenveel recht
zou men anders gewoonweg kunnen aannemen, dat de kastanjes
verplaatste hoefrudimenten zijn, zooals inderdaad de oude theorie
ook was. Men behoeft dan slechts dezelfde springdierhypothese
van Hintze toe te passen.

En thans eenige overwegingen, die mij er toe nopen om in de
spoor en kastanje resten van oude klierophoopingen te zien.
Hierbij wil ik in de eerste plaats de aandacht vestigen op het
belangrijke feit, dat hoornexcrescenties in verband met gekonglo-
beerde klieren op de extremiteiten van verschillende mammalia-
groepen kunnen vooi komen. Enkele voorbeelden, die ik aan
,,Die Säugetiere" van Weber ontleend heb, wil ik hier noemen.
Zoo vindt men hoornvormingen aan de radiale zijde van den be-
nedenarm van Hapalemur griseus en Lemur catta. Deze hoorn-
excrescenties, waarvan Hintze in zijn verhandeling zegt de be-
teekenis niet te kennen, staan in verband met klierophoopingen,
welke daaronder hun zetel hebben. Ook bij Galago garnetti treden
ze op, zich hier echter bij de zoolballen aansluitend; terwijl men bij
Monotremata aan den binnenkant van den tarsus de bekende
doorboorde beenspoor met een bedekkende hoornlaag aantreft,
waarop zich de uitmonding van een klier bevindt; die door Semon
voor een sexueel prikkelend orgaan gehouden wordt.

Eigenaardige klierophoopingen, echter zonder daarbij optre-
dende verhoorningcn, aan zoogdierextremiteiten zijn nog menig
vuldiger en de belangrijkheid hiervan wordt nog verhoogd door
het feit dat ze juist bij Artiodactyla zoo talrijk voorkomen, dus
bij een zoogdiergroep, di? met de Equidae ten nauwste verwant
is. Nog merkwaardiger is, dat zelfs andere Perissodactyla, (waar-
onder ook de Equidae gebracht worden) met carpaal- en tarsaal-
klieren behept zijn. Volgens Owen treft men nl. bij Rhinoceros
aan de buigzijde tusschen carpus en metacarpus, tarsus en meta-
tarsus, klieren aan die de functie bezitten, de huid ter plaatse in te
vetten. Eenzelfde rol vervullen de carpaalklieren der Suidae en
vervolgens treft men smeerklieren nog aan tusschen de teenen bij
schaap en gems, zoo wel aan voorste en achterste extremiteiten,
terwijl ree, Cervulus en Tetraceius zulke klieren alleen aan de
achterste ledematen bezitten. Palaearctische herten zijn in het

bezit van een z.g. „borstel" d. w. z. een klierveld met haren aan
den binnenkant van den tarsus. Zoo vindt men lateraal, boven
(sic) het midden van den metatarsus bij Plesiometacarpale Cervinae
somtijds een borstel, terwijl van de Telemetacarpale Cervinae:
Cervus alces, C. capreolus en Hydropotes in het bezit zijn van een
borstel onder het midden van den metatarsus.

Behalve dat deze verschillende klieren als smeerorganen fun-
geeren, dus de huid tusschen de teenen vettig houden, staan zij zeer
waarschijnlijk mede in verband met het geslachtsleven, daar zij
haast zonder exceptie bij de mannetjes sterker ontwikkeld zijn,
dan bij de wijfjes, maar wat meer zegt, dikwijls sterk riekende, als
excitantia werkende, stoffen secerneeren.

Ik acht het in verband hiermede wel de moeite waard om eens
na te gaan, in hoeverre ook de kastanjes en spoor bij paarden
en ezels, bij de mannetjes sterker ontwikkeld zijn dan bij de wijfjes.
Zelf heb ik zulks niet kunnen doen, om reden dat ik niet in de
gelegenheid ben, om metingen op omvangrijke schaal uit te voeren
bij paarden. Een tweede bezwaar was voor mij, dat ik ook de
verschillende paardem assen niet zou kunnen onderkennen, terwijl
het mij wenschelijk voorkomt, om eventueel alléén conclusies te
trekken uit vergelijkende metingen van mannetjes en wijfjes bij
dezelfde paardenrassen.

Deze verschijnselen zijn voor mij de motieven om ook de spoor en
kastanjes van het paard, van klieren af te leiden, analoog met de
smeer- en tevens secundaire geslachtsklieren, die zoo talrijk zijn
op de extremiteiten bij Mammalia-groepen, die met de Equidae zeer
nauw verwant zijn. De plaatsing der voorste kastanjes boven den
carpus levert voor deze opvatting ook geen bezwaren op.

Op enkele feiten, voorkomende in de door Vermeulen gegeven
beschrijving zijner embryologische preparaten, wilde ik nog wijzen,
aangezien ze van belang zijn om na te gaan, in hoeverre zij de
conclusie meer rechtvaaidigen om spoor en kastanje van zoolballen,
dan wel van klierophoopingen af te leiden. Mijns inziens spreken dan
verschillende dingen voor de laatste opvatting. Vermeulen wees
er op, dat in de ontwikkeling van spoor en kastanje geen aanduiding
te vinden is van tubuleuze klieren, doch wel haaraanleggen, met
daarbij behoorende acineuze klieren, die echter naarmate het em-
bryo ouder was, wederom verdwenen. Nu is het bekend, dat in den
straal (digitaaltorus) van het paard, juist tubuleuze klieren zeer
talrijk zijn, zoodat men ze eveneens in de ontwikkeling van spoor en
kastanje, volgens Hintze respectievelijk homoloog met zool- en
carpaal- of tarsaalballen, zou verwachten. Dit is evenwel niet het

geval en ik acht zulks een zeer zwaar wegend negatief bewijs voor
de opvattingen van Hintze, terwijl voor de afleiding van klierop-
hoopingen geen bezwaren in den weg liggen. Immers, dat alleen
acineuze klieren met haaraanleggen in de ontogenie verschijnen,
behoeft geheel geen verwondering te wekken, daar gekonglobeerde
klieren op de extremiteiten net zoo goed gepaard kunnen gaan met
de ontwikkeling van haren, en zij tevens uit één der beide soorten:
acineuze dan wel tubuleuze klieren kunnen bestaan, of uit een
combinatie van beide soorten van klieren. Wel vindt Vermeulen
in zijn preparaten geen bepaalde ophoopingen van acineuze klieren,
doch dit is begrijpelijk, daar de secerneerende functie der spoor en
kastanje van lieverlede is verloren gegaan. Toch kunnen als
zoodanig de door Vermeulen aangetroffen acineuze klieren wel
degelijk worden opgevat als resten van vroegere klierophoopingen.

Merkwaardig blijft echter het feit, dat wanneer beide griffelbeen-
tjes atavistisch sterk ontwikkeld zijn, dus polydactylie aanwezig is,
zich ook twee bijhoefjes ontwikkelen, terwijl de spoor ontbreekt.
Even merkwaardig is ook, dat dan de kastanjes wel gebleven zijn.
In één geval was aan alle vier ledematen een dubbele spoor voor-
ahnden. De juiste verklaring voor deze verschijnselen is moeilijk
te geven, doch men kan zich voorstellen, dat bij polydactylie de
spoor op zijn oude plaats en in zijn ouden kliervorm verschijnt, en
daardoor aan de waarneming zou zijn ontsnapt. Intusschen wil ik
op deze veronderstelling geen bijzonderen nadruk leggen, Men zou
den gulden middenweg kunnen volgen en den spoor van een torus
en de kastanje van klieren afleiden; edoch, dit zou stuiten op het
bezwaar, dat spoor en kastanje zich ontogenetisch volkomen gelijk
gedragen en ook histologisch denzelfden bouw vertoonen.

Nog wilde ik aan deze overwegingen toevoegen, dat het onder-
zoek van Vermeulen, al zegt hij zulks zelf niet, mijns inziens
afdoende bewezen heeft, dat de aloude meening, die ook nu nog
wel aanhangers telt, als zouden n.1. spoor en kastanje teenrudi-
menten zijn, thans onhoudbaar is geworden. Ingeval spoor en
kastanje teenrudimenten zijn, zou men moeten verwachten in de
ontogenie daarvan sporen te vinden, die ons doen denken aan de
ontwikkeling van den hoef, of men zou verwachten sporen van
been of kraakbeen te vinden. [Bei Zweifel, ob man es in embryo-
nalen Teilen mit einer Skeletstückanlage zu tun hat, sind die
Lagebeziehungen der kleinzelligen Anhäufungen zu den Nachbar-
teilen wichtig für die Beurteilung, bei den Fingern ausserdem die
interdigitalen Gefässe und die umspinnenden Kapillarnetze der
Skeletanlagen. Der Nachweis von Knorpel ist nicht notwendig,

voiknorpelige Kerne haben gleichen morphologischen Wert.
(Mehnert)] Vermeulen kon echter geen aanduiding vinden van
den aanleg van been of kraakbeen in zijn preparaten, zoodat van
een vingerrest geen sprake kan wezen. Het ontbreken van een
eponychium in de ontogenie van spoor en kastanje, dat in den eersten
nagelaanleg steeds aanwezig is, en het verschijnen van acineuze
klier- en haaraanleggen, maken eveneens de afleiding van een
hoef onmogelijk, daar acineuze klieren en haren bij de nagelont-
wikkeling niet voorkomen.

Ten slotte nog een andere verklaring voor de spoor en kastanje,
die mij niet onmogelijk voorkomt en wel, dat deze hoornexcrescen-
ties, ofschoon ze thans van geen beteekenis meer zijn, eertijds een
rol gespeeld hebben in dien zin, dat ze contactgezwellen waren,
welke door de leefwijze ontstaan zijn en later, hoewel volkomen
nutteloos geworden, toch erfelijk gebleven zijn. Dergelijke voor-
beelden zijn, ofschoon zeldzaam, in de evolutie bekend en de
beste analogie acht ik de carpaalgezwellen bij het wratzwijn
Phacochoerus aethiopicus. Deze gezwellen zijn ontstaan door de
gewoonte van dit dier om zich gravend en etend op de carpaal-
gewrichten voort te slepen en merkwaardig is het feit, dat ook deze
verhoorningen erfelijk zijn vastgelegd, daar ze reeds bij het embryo
optreden.

Hutyra und Marek. Spezielle Pathologie und Therapie der
Haustiere; dritte Auflage. Jena, Gustav Fischer, 1910.

Het werk heeft sedert zijn verschijnen zoo\'n opgang gemaakt,
dat een hernieuwde aanbeveling feitelijk overbodig is. De stof is
uitvoerig, echter daarbij zeer overzichtelijk behandeld, en, wat de
waarde van het boek zeer verhoogt, het is tot in alle onderdeelen
wetenschappelijk gebleven. De neiging om in de cliniek vooral
ook zuivere wetenschap te doen overheerschen is overal merkbaar.

De infectieziekten zijn deugdelijk behandeld, ook in verband met
de practische resultaten der moderne immuniteitsleer. Men moge
een andere indeeling prefereeren, maar daarmede is die in het
boek gevolgde niet veroordeeld. Eigenaardig is dat gesproken wordt
van „door protozoën veroorzaakte infectieziekten", waartoe ook

de spirochaetosen gerekend worden, en waarbij men dus dierlijke
parasieten, als inficeerende agentia resp. infectiestoffen heeft
aangeduid.

De parasitaire ziekten zijn niet afzonderlijk behandeld, doch
bij de orgaanziekten besproken. De nieuwere nomenclatuur werd
daarbij in hoofdzaak wel gevolgd.

Het werk is onovertroffen met het oog op snelle oriënteeiing. Het
is dus bij uitstek geschikt voor den practicus. En de afbeeldingen
zijn werkelijk af en toe schitterend. Wat infectieziekten betreft,
vormt dit werk een welkome aanvulling van het zeer hoogstaande
boek van Nocard en Leclainche, waarvan een nieuwe uitgaaf
helaas nog steeds op zich doet wachten.

Dit boek van Hutyra en Marek behoeft geen aanbeveling
meer; de meeste veeartsen achten het zeker wel met mij het beste
werk op dit gebied dat we hebben. Dat er sedert 1905 reeds een
derde druk is moeten verschijnen en er blijkens de voorrede van
dien laatsten druk een Italiaansche en een Russische vertaling is
uitgegeven, bewijzen dit wel.

De groote deugden van dit werk berusten op den streng weten-
schappelijken zin, groote ervaring, veel eigen onderzoekingen
en zeer uitgebreide literatuurkennis; daardoor kon het worden
oorspronkelijk en volledig.

Slechts de wensch om door eenige naar mijn meening gegronde
kritiek mee te werken enkele fouten, die m. i. aan het boek kleven,
eventueel te doen opheffen, geven mij aanleiding en moed om op
enkele punten, die mij niet zoo zeer bevallen de aandacht te vestigen,
in de hoop dat de schrijvers er wellicht notitie van zouden willen
nemen.

Overigens stel ik mij van dit laatste niet al te veel voor, omdat de
stem van een schrijver, die gebruik maakt van de Hollandsche taal,
voor buitenlanders veel gelijkt op die eens roependen in de
woestijn.

In de eerste plaats is de indeeling in „infectieziekten" en „orgaan-
ziekten" respectievelijk bewerkt door Hutyra en door Marek.
niet volgehouden. Pustuleuze stomatitis b.v. is beschreven bij de
infectieziekten, de infectieuze pustuleuze huidontsteking niet:
diphtherie van de kalveren staat bij de infectieziekten; de andere
ziekten door de bac. necrophorus veroorzaakt weer niet; droes

wordt besproken bij de infectieziekten, de epizoötische laringo-
bronchitis niet, enz. enz. Boosaardige kopziekte staat bij de infectie-
ziekten, wat mij wel een beetje voorbarig toeschijnt.

In de tweede plaats is er naar mijn bescheiden meening te veel
rekening gehouden met de pathologie en therapie van den mensch.
Natuurlijk wil ik niet ontkennen, dat de pathologie van den
mensch de moeder voor de veeartsenij kundige wetenschap is ten
slotte; maar kinderen worden mannen. Steeds stuit men nog in
onze wetenschap op gegevens, die zoo maar klakkeloos zijn over-
genomen uit boeken voor menschelijke geneeskunde. Dit zullen de
schrijvers van dit werk ook wel hebben ervaren. Ik had daarom
verwacht, dat zij waar het kon den leiband zpuden hebben door-
gesneden. Intusschen is dit niet zoo; overal vindt men hiervan de
sporen. Marek toch schrijft b.v. ,,die Ausdehnung eines Darm-
abschnittes ruft aber ein unangenehmes Gefühl der Spannung oder

Op blz. 193 van dl. II spreekt Marek over „Aphtheuse Maul-
entzündung" daarmee bedoelende wat de Duitschers noemen
„Soorkrankheit"; met de bijvoeging dat weliswaar de veeartsen met
aphthae blaasjes bedoelen, maar de artsen daaronder membranen
verstaan en hij het daarom beter acht de laatstbedoelde termino-
logie te gebruiken.

Dit zou nog mogelijk zijn als de veterinaire opvatting niet zoo
algemeen was doorgedrongen. Nu niet meer, immers iedereen
spreekt van „aphthae epizooticae" (ook Hutyra) voor mond- en
klauwzeer. Het gevaar voor verwarring, wat Marek vreest uit
het oogpunt van vergelijkende pathologie roept hij juist op waar
het betreft veterinaire begrippen.

In de derde plaats geeft het werk hier en daar te veel, zoodat men
het woud bezwaarlijk kan zien van wege de boomen. Vrijwel alleen-
staande mededeelingen uit de literatuur en nog in de lucht zweven-
de meeningen worden soms uitvoerig opgenomen, wat alleen het
streven naar absolute volledigheid zou kunnen rechtvaardigen.

Ten slotte is Marek dikwijls uitvoerig en treedt hier en daar
nog al eens in herhalingen, waardoor het werk onnoodig is uitge-
breid en eigenlijk een schrikwekkenden omvang heeft verkrsgen
(meer dan 2000 pagina\'s). Het uitvcerig behandelen van pathogenese
en aetiologie ieder afzonderlijk is naar mijn bescheiden meening
b.v. dikwijls overbodig.

Dit zijn opmerkingen in het algemeen. Natuurlijk is ook in de
details niet iedereen het met Marek altijd eens. Ik zal hierop niet

diep ingaan, maar wil slechts opmerken, dat hij voor het ontstaan
van de echte koliekpijnen slechts één oorzaak kent, n.1 de tetanische
darmcontracties, waardoor de sensibele zenuwen zouden worden
gedrukt. Ik denk op een andere plaats hierop eens uitvoerig in te
gaan en wil hier slechts opmerken, dat men bij den blootgelegden
darm nooit door trauma pijn kan veroorzaken, noch door snijden,
noch door branden, noch door drukken of hoe dan ook. In ieder
geval acht ik voor maagkolieken door ectasie de theorie van
Lennander heel plausibel, die juist daarom de kolieken tracht te
verklaren uit rekken en wrijven van het peritoneum.

Ten slotte meen ik er op te mogen wijzen, dat naar het mij voor-
komt de kunstmatige voeding met de slokdarmsonde bij acute
pharyngitis, zooals Marek die aanbeveelt, niet gewenscht is, evenmin
als bij acute ziekten in het algemeen. Ik zou vreezen, dat men hier-
mee licht een maagcatarrh zou kunnen veroorzaken, terwijl
bovendien bij pharyngitis het herhaald passeeren van de sonde
toch ook wel niet nuttig zal zijn.

Het Hoofdbestuur heeft de eer hierbij te publiceeren het 28ste
vervolg van de lijst van Neder landsche veeartsenij kundige werken,
samengesteld door den bibliothecaris, den heer D. F. van Esveld.

De laatste soortgelijke publicatie (27ste vervolg) is te vinden
in deel 36 van dit tijdschrift, bladzijde 42.

Het Hoofdbestuui:
Dr. H. Markus, Voorzitter.
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

Van het bestuur van het Veterinair Studenten-Corps „Absyrtus":
Veterinaire Studenten-Almanak 1909, 1910.

D. L. Bakker, Studien ueber die Geschichte, den heutigen
Zustand und die Zukunft des Rindes und seiner Zucht in den
Niederlanden mit besonderer kritischen Berücksichtigung der
Arbeitsweise des Niederländischen Rindviehstammbuches. Inaugu-
ral-Dissertation 1907.

Dr. C. G. Haubner, door E. C. Enklaar, De gezondheidsleer
der landhuishoudelijke huisdieren. 2de druk 1867.

T. A. L. Beel. Verslag van het openbaar slacht- en koelhuis te
Roermond over 1908.

Idem. Verslag der Rijksseruiriinrichting te Rotterdam over
1904—1905. Avicult. 3 Juli 1908.

Veeartsenijkunde. 50-jarig jubileum afdl. Noord-Brabant—
Limburg. N. Venl. Crt. 25 Augustus 1908.

Dr. H. C. L. E. Berger en Dr. W. D. Gratama. Onderzoek naar
den toestand der slachtplaatsen en vleeschwinkels in het ambts-
gebied der gezondheidscommissie, gezeteld te Naaldwijk, 1908.

Dr. H. C. L. E. Berger. Hygiëne en controle van worst- en
vleeschconserven-fabrieken. Tijdschr. v. Veeartsenijkunde XXXVI
1908.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het open-
baar slachthuis te Groningen over 1908.

Uittreksel van het verhandelde (veeteelt en zuivelindustrie) in
de vergadering van 28 Juni 1907 van het Ned. Landb. Comité.
Ned. Landb. Weekblad. 3 Augustus 1907.

Rapport der Commissie voor vee- en vleeschkeuring in verband
met veeverzekering. Id. id.

v. F. De landbouwtentoonstelling te \'s-Gravenhage en het
mond- en klauwzeer. Id. id.

W. van der Burg, De positie van de militaire paardenartsen
in Ned. Indië, vergeleken met die van de overige officieren van
den geneeskundigen dienst aldaar. Vet. Studenten-Almanak 1909.

Idem. Een officier bij den Indischen burgerlijken veteiinairen
dienst. De Avondpost 19 Juli 1909.

L. J. Colsen, Inenting tegen de vlekziekte. Zeeuwseh Landb.
blad, 11 November 1908.

25-jarig jubileum van den directeur van het abattoir te Rotter-
dam. N. Rott. Crt. 2 Jan. 1908.

Idem. Wijziging van het reglement op den in- en doorvoer van
vee. Besluit 17 Februari 1867.

Rapport betreffende de middelen tot bestrijding van de vee-
pest (met een bijlage). Haarl. Crt., 5 Februari 1867.

E. J. Dommerhold. Een zoon van Deventer, J. Revius. Deventer
Crt., 6 November 1908.

Idem. De invloed van het voedsel op de hoeveelheid melk en
het vetgehalte daarvan. Devent. Crt. 5 Maart 1909.

Idem. Kindersterfte en melkvoorziening. Weekbld. De Amster-
dammer, 7 Maart 1909.

Verslag der keuring van vee en vleesch, van de visch en van de
schaal- en schelpdieren over 1908.

H. L. Ellerman Lzn. Onze roeping uit een hygiënisch oogpunt,
mededeeling „Bond van gediplomeerde hulpkeurmeesters van vee
en vleesch in Nederland", September 1908.

Overlijden van M. G. de Bruin. Utr. prov. en sted. Dagbl. 8. 9.
11 Maart 1908, Utr. Crt. 11 Maart 1908.

Luis van de Pas, Un paso hacia adelante en el Camino de la
evolución del Caballo—Buenos Aires 1908.

D. F. van Esveld, Aansporing toe te treden tot het IXe Inter-
nationaal veeartsenijkundig congres. 13 Augustus 1909.

H.(ugo) N.(olthenius). Het invitatie-concert van Zaterdag-
avond in den schouwburg. Feestconcert in den schouwburg.
Utr. prov. en sted. Dagbl. 20 September 1909.

D. F. van Esveld. Naamlijst, standplaatsen enz. van alle gediplo-
meerde veeartsen in Nederland en zijn koloniën 1907, 1908, 1909.
In Vet. Stud. Alm. en Tijdschr. v. Veeartsenijk.

Verslag over het jaar 1907 betreffende het „Friesch Lincoln
schapenstamboek. n°, 1.

D. J. van Doorninck, Gemeentelijke Slachthuisexplcitatie.
De Nieuwe Crt. 28 Juni 1908.

Circulaire van een aantal collega\'s om op te wekken tot aan-
sluiting bij Societas en Unitas medicorum. 25 December 1908.

Dr. C. H. Felix en Dr. G. Grijns, Een geval van tuberculeuze
panophthalmie. Geneesk. Tijdschr. v. Ned. Indië XLIX.

Dr. K. W. van Gorkom, Burgerlijke veeartsenij kundige dienst
in N.-Oost-Indië. Ind. Mercuur, 24 Maart 1908 en 23 Maart 1909.

Dr. G. Grijns, Over het voorkomen van bacillaire dysenterie
in Ned. Indië (II). Geneesk. Tijdschr. v. Ned. Indië. XLIX.

Dr. J. de Haan, Beknopt verslag van de werkzaamheden in het
Geneeskundig Laboratorium gedurende 1907 en 1908. Geneesk.
Tijdschr. v. Ned. Indië. XLVIII en XLIX.

Idem. De methode der complementsbinding als middel tot het
herkennen van kwaden droes. Id. en XLIX.

Idem. Over het voorkomen van antistoffen in het bloedserum
van lijders aan lepra. Id. XLIX.

Dr. J. de Haan en Dr. G. Grijns, Over het ontbreken van
antigeen en zoogenaamde antistoffen bij beri-beri en bij kippen-
neuritis. Geneesk. tijdschr. v. Ned. Indië. XLIX.

B. J. C. te Hennepe, Die Immunisierung von Rindern gegen
Tuberkulose. Inaugural-Dissertation 1909.

Dr. J. Poels, Smetstoffen, serumbereiding en immuniteit.
Verslag voordracht N. Rott. Crt. 15 Januari 1908.

Verslag van den toestand en de exploitatie der gemeenteslacht-
plaats te Utiecht over 1908.

H. W. van Dalfsen, Iets ovei den veestapel van Nederlandsch-
Indië, beschouwd in verband met zijn belang voor handel en
industiie. Tijdschrift v. Nijverheid en Landb. in Nederl.-Indië.
LXXIII, 1906.

Dr. \'t Hoen, Een enkel woerd naar aanleiding van het artikel
van den heer van Dalfsen, (zie hiervoor.) Id.

Idem. Geboortecijfers na invoering der castratie in de afdeelingen
Keboemen en Bandjarnagara der residenties Kedoe en Banjoemas,
benevens eenige wenken betreffende voeding en verpleging van den
rundveestapel der inlandsche bevolking. Veeartsenijk. Bladen v.
Ned. Indië. XIX 1907.

Van Dr. R. H. J. Gallandat Huet te Zutfen:
R. H. J. Gallandat Huet, Die Samenbläschen als Virusträgev.
Inaugural-Dissertation 1909.

Van den heer C. S. Jeronimus te Medan:
C. S. Jeronimus, Proeven met arsenicum en arsenicumpraepara-
ten tegen surra en piroplasmose bij groote huisdieren. Med. path.
Laborat. Medan. 1909.

Van Prof. Dr. D. A. de Jong te Leiden:
Verslag omtrent den toestand en den gang der exploitatie van
het openbaar slachthuis en omtrent den dienst der vee- en vleesch-
keuring te Leiden over 1908.

Reglement voor de Onderlinge Verzekeringsmaatschappij wegens
verlies van rundvee aan de longziekte, of ten gevolge der inenting,
gevestigd in de gemeente Idaarderadeel en aangrenzende dorpen,
30 April 1857.

F. P. Keijser. Diagnose des Rotzes am Kadaver mittels Komple-
mentbindung. Centr. bl. ƒ. Bact. Parasit, und Infektionskrankh.,
XLIX 1909.

Van den heer H. A. Kroes te Groningen:
De Veldpost, 19de jaargang 1909.
Coöperatie door veeartsen. Groningen 1908.

Van de gezondheid van het vee in verband met den toestand
der stallen en van de hoedanigheid der melk. Hoofdbest. der
Holl. Maatsch. v. Landbouw. October 1908.

H. M. Kroon enz. Verbetering der rundveestallen. Rapport der
Commissie uit de Geld.-Overijss. Maatschappij v. Landbouw.
April 1908.

Idem. Verbetering der rund veestallen, 2e druk. 1909.
Idem. Keuringsboek rundvee, 1908.

E. Kortman, Over het enten van varkens. Brief aan de leden
van de N. C. Boerenbond, afdl. Roosendaal. De Grondwet, 23 Juli
1909.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar
slachthuis te Maastricht over 1908.

G. Leurink, Ueber aktive Immunisation gegen Schweinepest
durch Bazillen der Hogcholeragruppe. Inaugural-Dissertation 1907.

Open brief aan Zijne Excellentie den Minister van Koloniën
in zake promotie enz. van militaire apothekers en paardenartsen
in Ned.-Indië. Mei 1908.

Remedie voor de Brandende Kreeft ofte de ziekte onder de
beesten, dewelke geïnfekteert zijn geweest waardoor haar in 24
uuren de tonge kwam uit te vallen in 1682. Nu weder ontdekt in
1732, C. Schram te Amsterdam.

B. Stegeman, Uit den ouden tijd. Veeziekte en Een bekwaam
veearts. Wintersw. Crt., 10 en 17 December, 1909.

A. Marcus, De toepassing van koude tot wering van bederf.
De Natuur, 15 October 1908.

Dr. H. E. Reeser, Eenige vogel- en konijnenziekten. Verslag
voordracht, N. Rott. Crt. 16 December 1908.

A. W. Heidema en Dr. A. A. Overbeek. Verdachtmaking van
veeartsen. Id. 18 en 23 December 1908.

De abattoir-quaestie te Rotterdam. N. Rolt. Crt. 6, 7, 15, 23, 25
Mei en 5 Juni 1909.

Maatsch. ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland.
Id. 16 en 17 October 1909.

Dr. S. J. M. Mogendorff. De melkcontröle uit een veeartsenij-
kundig oogpunt. Id. Verslag voordracht 11 November 1909.

A. F. Muller, Het amendement van Foreest op de landbouw-
begroting. Id. 7 December 1909

Seruminrichting en Veeartsenijschool, door Veterinarius, M. S.
Briedé en Dr. H. Markus. Idem, 20, 22 en 23 December 1909.

Van Dr. S. J. M. Mogendorff te Schoonhoven:
N, De veearts in de praktijk als zuivelconsulent; zie Tijdschrift
voor veeartsenijkunde, deel XXXVI, n°. 5. Weekblad voor Melk-
hygiëne, 2 Maart 1909.

S. J. M. Mogendorff, Rapport aan het hoofdbestuur der
Hollandsche Maatschappij van Landbouw, naar aanleiding van
het rapport „Stalhygiëne". Schoonhoven 15 Mei 1909.

Idem. Die Milchuntersuchung vom tierärztlichen Standpunkte
aus betrachtet. Inaugural-dissertation, Schoonhoven, S. en W. N.
Van Nooten 1909.

Dr. L. T. C. Schey, Samenwerking van den veearts met den
zuivelconsulent, en antwoord daarop van S. J. M. Mogendorff.
Ned. Landb. Wkbl. van 21 en 28 Augustus 1909.

F. W. J. Boekhout, Eenige opmerkingen naar aanleiding van
het rapport van Dr. Mogendorff. Idem, 2 October 1909.

Dr. S. J. M. Mogendorff, De veearts, de zuivel en de melk.
Idem, 16 October 1909.

Idem, Melkcontröle uit een veeartsenijkundig oogpunt. Voor-
dracht met debat. Ned. Tijdschrift voor Melkhygiëne, 13 Januari

Het melkonderzoek bekeken van het standpunt van den veearts,
door ? en Dr. L. T. C. Schey. De veearts als zuivelconsulent.
Off. org. v. d. algem. Nederl. Zuivelbond, 17 Januari 1910.
Dr. S. J. M. Mogendorff, Eenzijdigheid. Idem, 7 Febr. 1910.

Idem. Handeling tot de behandeling, gezondheidsbewaring en de
geneeswijze van de ziekten der paarden, 1817.

W. Sluiter, Het vernederd Nederland of klagt over Neêrlands
zonden gestraft met sterfte onder het rundvee, 1865.

Dr. A. Numan. Voorlezingen over de runderpest (veetyphus)
zoowel wat het geschied- als het geneeskundige betreft, bijeen
verzameld door W. F. Rijkzen, 1865.

Leeraren der Veeartsenijschool. Derde verslag der proefnemingen
met de inenting tegen de longziekte. 1855.

Dr. J. N. L. Bax, Niet België, maar Nederland en België komt
de eer toe tot de uitvinding der inenting bij het rundvee, 1856.

Dr. A. Numan, Geschiedenis der veeartsenijkunde en beschrijving
van \'s Rijksveeartsenijschool, z.j.

Een aantal gemeente-bladen van Middelburg tusschen 1861 en
1868, waarin mededeelingen en bepalingen omtrent besmettelijke
ziekten.

A. W. Heidema en Dr. A. A. Overbeek. Verdachtmaking van
veeartsen. N. Rott. Crt. 18 December 1908.

A. F. Muller, Het amendement van Foreest op de landbouw-
begrooting. Idem, 7 December 1909.

Het amendement van den heer van Foreest en verloskundigen,
door een veearts. Alg. Handelsbl. 7 December 1909.

Dr. J. Bergsma, Zuid-Afrika. (Veeartsenijkundige studie).
Prov. Gron. Crt., 30 September 1908.

Het veeconsulentschap enz. in de Maatschappij ter bevordering
der veeartsenijkunde in Nederland. De Veldpost, 7 October 1908.

Verslag over den toestand en de exploitatie van het openbaar
slachthuis en omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring over
1908.

Onderwijs in veeteelt aan \'s Rijks veeartsenijschool. N. Rotterd.
Crt. 2 Juli 1908.

Dr. J. D. van der Plaats, Uit de geschiedenis van het tegen-
woordig gebouw ,,Absyrtus" (met afbeelding). Communico, 1 Febru-
ari 1909.

Verschillende stukken, betrekking hebbende op onderzoek op
tuberculose, en op het onderzoek van Staatswege van fokrunderen
uit Nederland uit te voeren.

Dr. C. G. von Reeken, Ontleedkundig onderzoek van den toe-
stel voor accomodatie van het oog. Dissertatie 1855.

Idem. De geneeskunde der dieren in verband met staats- en
volksbelang. De Gids, Juli 1861.

Idem. Over angina diphtherina. Verslag: Genootsch. ter bev. der
Genees- en Heelkunde te Amsterdam, September 1862.

Idem. Enkele opmerkingen over kraamvrouwenkoorts. Ned.
Tijdsehr. v. Heel- en Verloskunde 1864-65.

Idem. De waarde der laatste ingediende Wets-ontwerpen op de
geneeskunde, getoetst aan de bestaande wetten. 1868.

Dr. C. G. von Reeken, De rede van Mr. Kappeyne van de
Copello, gehouden 24 November 1874 in de Tweede Kamer.
Alg. Handelsbl., 6 December 1874.

Idem. Het leerplan voor het gymnasiaal onderwijs, in verband
met het leerplan van verschillende, zoowel binnen- als buiten-
landsche Gymnasiën en scholen van middelbaar onderwijs, 1877.

Idem. Voorstel betreffende wijzing der plaatselijke directe
belasting te Haarlem, 1879.

Idem. Het Noordzeekanaal en het Spar.rne. Laatste stukken
betreffende het Noordzee-kanaal en het Spaarne. Haarl. Dagbl.
2—17 Mei 1879.

Idem. De Naamlooze Vennootschap „Nederland", Levensver-
zekering-Maatschappij, opgericht in 1858, haar zorgeloos beheer
en verwarde administratie, November—December 1907.

Idem. De onmacht van den Minister van Justitie en van de
rechterlijke macht, tegenover verkeerde handelingen en wets-
overtredingen van Naamlooze Vennootschappen met bijvoeging
van betrekkelijke wetsbepalingen en eenige aanteekeningen. 1908.

Idem. Staatstoezicht op en openbaarheid van particuliere levens-
verzekering en anti-critiek, Maart 1909.

Dr. Ruysch, Dr. A. W. H. Wirtz, Rapport omtrent den stand
der longziekte in het spoelingdistrict, November 1884.

Idem. Welke invloeden kan het drinkwater hebben op het
ontstaan en de verspreiding van infectieziekten bij het vee? 1897.
Idem. Mesures contre les epizoöties, 1891.

Denkschrift über die Lungenseuche unter dem Rindvieh in den
Niederlanden,- 1885.

P. T. Schat, Beiträge zu den Untersuchungen über die Trypano-
soma Evansi und zur Bekämpfung der Surra unter dem Hornvieh
auf Java. Inaugural-Dissertation 1909.

Van den heer W. C. Schimmel te Utrecht:
W. C. Schimmel, Boekaankondiging. L. J. M. Rijnenberg,
Leerboek over paardenkennis ten dienste van het militair onderwijs.
Mil. Speet., Januari 1903.

Nationale en internationale landbouwtentoonstelling en inter-
nationaal zuivelcongres te \'s Hage. N. Rott. Crt. iy, 18 September
1907.

M. G. de Bruin, Melk- en melkcontröle. Verslag voordracht.
Utr. Crt., 7 Jan. 1908.
M. G. de Bruin. N. Rolt. Crt., 8 Maart 1908.
W. G. van der Wal, Ned. paardenfokkerij. De Betuwe, 15 Mei
1909.

B. J. C. te Hennepe, Het drinkwater. Verslag voordracht.
N. Rott. Crt., 6 Augustus 1908.

Heidema en Overbeek, Verdachtmaking van veeartsen. N.
Rott. Crt., 18 December 1900.

H. F. B. contra W. G. van der Wal, Over paardenkennis. De
Betuwe, 2 Januari 1909.

Dr. H. E. Reeser, Vogel- en konijnenziekten. Verslag voor-
dracht. N. Rott. Crt., 31 Maart 1909.

P. van Hoek, Organisatie van het Hooger Landbouwonderwijs.
Referaat. N. Rott. Crt.. 1 April 1909.

D. A. de Jong en H. G. van Harrevelt, De abattoirkwestie
hier ter stede (Rotterdam). Id., 5 Mei 1909.

A. F. Muller, Het amendement van Foreest op de landbouw-
begrooting. N. Rott. Crt. 1909.

Y. van der Sluis, Ueber die Abtötung der Tuberkelbazillen in
natürlich infizierter Milch und ueber die Pasteurisierung der Milch.
Inaugural-Dissertation 1909.

N. Waterman en H. J. Smit, Nebenniere und Sympathicus.
Arch. f. d. ges. Physiologie 1908.

Anker, Maul- und Klauenseuche. Impfung nach Ozv. (Referaat)
Berliner tierärztliche Wochenschr. 3 Dezember 1907.

Dr. E. Berger, Vergleichende Untersuchungen über den Bacillus
pyogenes bovis und den Bacillus pyogenes suis. Id.. Referaat
6 Februari 1908.

Idem. Bakteriologische Untersuchungen über einige chronische
Lungenentzündungen des Rindes (Referaat). Id., 11 Juni 1908.

A. Marcus, Neue Grundsätze über Milchgewinnung und Milch-
ernährung und eine Musteranstalt für deren Verwirklichung
(Refer.). Id., 4 Juli 1907.

A. A. Overbeek, Auffangen des Sputums unter Anwendung der
Tracheotomie für die Diagnostik der offenen Lungentuberkulose
des Rindes (Referat). Id., 4 April 1907.

W. C. Schimmel, Partielle Kieferfraktur mit Komplikationen;
Podotrochlitis chronica beider Vorderfüsse; Obturation der
hinteren Aorta (Referaten). Id.. 4 April 1907.

Idem. Rippenknorpelfraktur mit partieller Rippendefekt ion
bei einem Hunde (Ref.). Id., 23 Mei 1907.

Idem. Keratose an der Krone eines Hinterfuszes beim Pferd
(Ref.). Id., 8 Aug. 1907.

Idem. Fractura comminuta des rechten Augenbogens, mit
Zerreissung des Nervus opticus; Ruptur des Fesselbeinbeugers
an beiden Hinterfüssen bei einem Wagenpferde; Kondylom am
Penis und eine diffuse papillomatöse Wucherung auf dem inneren
Praputialblatt. Osteofibrom (Ref.). Id. 30 Januari 1908.

Dr. J. Swierstra, Kommen in dem Fleisch und makroskopisch
gesunden Lymphdrüsen von tuberkulösen Tieren Tuberkelbazillen
vor? (Ref.), Id. id.

C. Terne, Op welke wijze zoude men het tegenwoordig ras van
inlandsche paarden, in de bijzondere provinciën van ons Gemeen-
best over het algemeen, tot eene meerdere volkomenheid kunnen
brengen, het zij door vermenging van hetzelve met vreemde rassen,
of wel door eene meerdere oplettendheid in het aanfokken en op-
voeden der jonge paarden, als anderzins. 1795.

Instructie voor de veeartsen die door het Gouvernement benoemd
zijn en uit het fonds voor den landbouw gesalarieerd worden.
12 Mei 1819.

Reglement der Maatschappij tot bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland, dato 30 Maart 1847.

Enkele Piovinciale bladen van Gelderland, meerendeels op
erkende veeartsen betrekking hebbende, van 1830—1850.

Wet van 30 Mei 1840, tot wederinvoering eener belasting op de
runderen, paarden en schapen, ten behoeve van^het fonds voor den
landbouw.

De boerenwaarzegger of waarnemingen van den schaapherder
van Banbury omtrent het weder. 1842.

Dr. W. C. M. Staring, Over de oprigting eener Nederlandsche
hoogeschool voor den landbouw. 1847.

G. J. Hengeveld, Een-verschrikkelijk voorval uit de empirie
der veeartsenijkunde in Frankrijk. 1862.

Voorschriften in de gemeente Lekkerkerk betreffende de runder-
pest, met circulaire. W. Dogterom. 1865.

P. Verhoeve Bruinvis, De Koninklijke vraag: Is er soms een
ras van vee, dat minder of niet vatbaar is voor besmettelijke ziek-
ten? waarin een brief van J. B. Snellen van 17 Maart 1867.

J. E. C. Schook, Hilvers. Crt., Hilv. Veehtbode, en Gooi en Ecm-
landen, 21 Juli 1909.

Een groot aantal stukken betrekking hebbende op de Internatio-
nale Zuivelcongressen in 1907 en 1909, respectievelijk te \'s-Graven-
hage en te Budapest.

Dr. M. H. J. C. Thomassen, Over den veterinairen dienst te
velde. Mil. Speet., April 1909.

Van Pu yenbroek en Lemmens, Verdoovings-apparaat. Limb.
Koerier, 20 en 21 Augustus 1908.

A. F. Muller, Het amendement van Foreest op de landbouw-
begrooting N. Rott. Crt., 7 December 1909.

M. J. Hengeveld G. J.zn., en J. A. Zaalberg, Verzameling van
wetten, koninklijke besluiten enz. 2^de Uitgaaf, 1908.

Nederl. Harddraverij en renvereeniging, Rechtvaardiging van het
bestaan der rennen en draverijen in Nederland. 1909.

J. van der Veen, Ein Fall von Zahnanomalie beimPferde.
Inaugural Dissertation 1908.

K. van der Veen, Beiträge zur Frage der Virusträgei im
Besonderen bei Schweinerotlauf. Inaugural-Dissertation 1909.

H. A. Vermeulen, Die Tuba auditiva beim Pferde und ihre
physiologische Bedeutung. Inaugural-Dissertation 1909.

G. C. Duval Verwey, Verzorging van huisdieren (honden en
katten). Het kook- en huishoudboek, 23 Januari 1909.

A. Vrijburg, Versuche über die Bedeutung der Opsoninlehre
in der Therapie der Agalactia catarrhalis contagiosa. Inaugural-
Dissertation 1908.

W. G. van der Wal, Rede van den heer W. G. van der Wal
bij het concours hippique te Hoofddorp. Nieuwsbld. Nieuwer-
Amstel, 24 Juli 1909.

Een veearts, Het amendement van den heer van Foreest
en veeverloskundigen. Alg. Handelsbl., 7 December 1909.

Dr. A. W. H. Wirtz, 35ste en 36ste jaarverslag van de Rijks-
inrichting tot kweeking van koepokstof. Jaargang 1907 en 1908.

\'s Rijksveeartsenijschool. Programma der lessen voor de school-
jaren 1907—1910.

Verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand
der afdeeling Limburg gedurende het jaar 1910.

Gedurende het afgeloopen jaar werden door deze afdeeling
vier vergaderingen gehouden. De eerste vergadering had plaats te
Roermond op Zondag 27 Februari.

De voorzitter, de heer K. Houba, herdacht in zijn openingsrede
de afscheiding van Noord-Brabant en sprak de hoop uit, dat beide
nieuwe afdeelingen mogen bloeien.

Tot bestuursleden werden gekozen de heeren K. Houba, voorzit-
ter; P. van Kempen, ondervoorzitter; H. J. H. Sala, iste secretaris;
J. Duijsens, penningmeester; H. J. C. Horbach, 2de secretaris.

Na behandeling van eenige huishoudelijke zaken, werden door
den heer Beel preparaten van pscudo-tuberculose bij het schaap,
en van een vcrgroote testikel van een binnen-beer, waarbij de zaad-
streng in sterke mate getordeerd was, gedemonstreerd.

Op deze vergadering werd door den heer Beel een uitvoerig
rapport uitgebracht over de oprichting van een afdeelings-bibliotheek.

Na breedvoerige discussie werd besloten een portefeuille te laten
circuleeren met de navolgende tijdschriften; Berliner tierärztliche
Wochenschrift; Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene; Annales
de Médecine vétérinaire; VEcho vétérinaire.

De heer Beel demonstreert een preparaat van tuberculose van
het buikvlies, waarbij het eigenaaidige was, dat verschillende

gesteelde tuberkels door diaaiing in den toestand van stuwing
verkeerden; verder prachtige preparaten van melanose van het
strottenhoofd en de longen.

De heeren P. van Kempen en Sala deelen mede, dat zij bij
veulenmerries meermalen eerst kreupelheid aan één achterbeen,
daarna aan beide en tenslotte totale verlamming van het achterstel
zagen optreden, zonder de oorzaak hiervan te kunnen vaststellen.

De vooizitter feliciteeit de heeren Beckers en Van Aelst met
hun bevordering tot veearts. Beide heeren worden bij acclamatie
tot lid der afdeeling aangenomen. Den heer E. Dui jsens wenscht hij
geluk met zijn promotie tot doctor in de veeartsenijkunde. De heer
Beel demonstreert een eigenaardig orgaan, gevonden in de buik-
holte van een varken, waarvan het weefsel bij microscopisch onder-
zoek het meest geleek op milt weefsel; hij meent hier dan ook te
doen te hebben met een wandelende milt.

De heer L. van Kempen deelt mede, dat hij als veterinair lid
zitting heeft gehad in de commissie voor de merriekeuring, waarbij
hem bleek, dat de veearts daarin nagenoeg niets te zeggen heeft;
hij verzocht de leden daarom in het vervolg eenparig te weigeren,
in dergelijke commissies zitting te nemen.

De vierde vergadering werd gehouden te Roermond op Zondag
18 December. De voorzitter herdenkt het zilveren huwelijksfeest
van collega Goossens. Voor de Limburgsche veeartsen zal deze
dag onvergetelijk blijven.

In deze vergadering hield de heer Goossens een voordracht
over tuberculose-bestrijding in verband met de samenmelkerijen.

i°. Samenmelkerijen, zooals zij thans gedreven worden, zijn
dikwijls bevorderlijk aan de verspreiding der tuberculose.

2°. Samenmelkerijen, behoorlijk gereglementeerd en met vee-
artsenijkundige controle op het vee en den stal, zullen nuttig werk-
zaam zijn in den strijd tegen der tuberculose.

Bij de béhandeling der eerste conclusie stemt alleen de heer
Vroemen tegen. De tweede conclusie wordt met algemeene stem-
men aangenomen. Het ledental verminderde met twee door het
bedanken van de heeren Van Aelst en Nyssen en bedraagt 22.

P. van Aelst, Amersfoort; T. A. L. Beel, Roermond; J. Beckers
Venloo; J. Billekens, Horst; H. Billekens, Weert; L. J. H.
Bloemen, Roermond; M. J. H. Duysens, Heerlen, penning-
meester-, Br. E. Duysens, Heerlen; G. B. Goossens, Roermond;
J. H. Hillen, Maastricht; H. J. C. Horbach, Wittern, 2^de secre-
taris; P. K. M. Houba, Maastricht, voorzitter, L. Jenniskens,
Helden; H. J. Kars, Maastricht; L. van Kempen, Sittard; P.
van Kempen, Echt, ondervoorzitter-, H. J. Lemmens, Maastricht;
H. H. Nyssen, Eindhoven; H. Pinckers, Gulpen; F. J. H. J.
Quaedvlieg, Eckelrade; H. J. H. Sala, Venray, 1ste secretaris-,
W. G. Schepens, Beek; J. J. W. Urlings, Heerlen; K. J.
Vroemen, Weert.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden.

in te. trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

19 Mei, het Noordeindc van Portengen, gelegen in de gemeenten Ruwiel
en Breukelen—Nijenrode;

24 Mei, de Zuidhollandsche gemeenten, grenzende aan de provincie Noord-
holland;

24 Mei, de Kagerpolder met buitenland, gemeente Alkemade;
24 Mei, het gehucht Rijswijk, gemeente Maurik;

24 Mei, Leiden en Woerden, alsmede het overige deel der provincie Zuid-
holland, dat gelegen is ten Noorden van den Ouden Rijn;
24 Mei, Meerkerk en Streefkerk;
24 Mei, Velsen;
24 Mei, Sloten, (N.-H.);
24 Mei, Haarlemmermeer;
24 Mei, Nieuwer-Amstel, wijk B;
24 Mei, Ouder-Amstel;

24 Mei, het gedeelte van het dorp Berkhout, vanaf de Burgt tot de Kerk,
gemeente Berkhout;

25 Mei, het gehucht de Peel, gemeente Reusel;
28 Mei, de polder Deil, gemeente Deil;

30 Mei, Maartensdijk;
2 Juni, gemeente Bingelrade, alsmede het gedeelte der gemeente Oirsbeek,
dat gelegen is ten Noordoosten van den Rijksweg van Winbraak naar
Klein Doenrade en den gemeenteweg van Klein Doenrade naar Haag.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
bc nettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Julii 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elk dier
ziekten moet worden toegepast, goedgevonden:

te verbieden, met ingang van den daarbij vermelden datum, het vervoeren of
doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens ev. het houden van markten,
openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vercenigingen van herkau-
wende dieren en varkens voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

17 Mei, het gedeelte der gemeente Nieuw-Lekkerland, dat begrensd wordt
door den Lekdijk vanaf de sluizen van Elshout tot den Zonneweg,
den Zonneweg tot de Zijde-brug en het Achterwaterschap (Achter-
Boezem) vanaf de Zijde-brug tot de sluizen van Elshout;

Oude Weidsche Steeg, de Rijkswetering, de Nieuwe W\'etering en de
Watermolen Steeg;

worden door den locaalspoorweg Nijkerk-Barneveld, den Rijksstraat-
weg Voorthuizen-Hoevelaken, den grintweg Barneveld-Nijkerk en
den zandweg, genaamd „de Kamersteeg" of „Oude Voorthuizerweg";

19 Mei, Zegveld, Kamerik, Wilnis, Mijdrecht, Vinkeveen c. a., Abcoude-
Proostdij, Abcoude-Baambrugge, Nigtevecht, Vreeland, Loenen,
Loenersloot, Ruwiel, Loosdrecht, Breukelen-St. Pieters, Breukelen-
Nijenrode, Kockengen, Laag-Nieuwkoop, Maarssen, Maarsseveen,
Tienhoven, Westbroek, Achttienhoven, Maartensdijk, Haarzuilens,
Vleuten, Harmelcn, Veldhuizen, Linschoten, Montfoort, Willeskop,
Benschop en IJsselstein.

c. de provincie Zuidholland, met uitzondering van de eilanden
Rozenburg, Hoeksche Waard, Voorne, Putten, Tiengemeten, het
eiland van Dordrecht, Goeree en Overflakkee;

d. het gedeelte der provincie Noordbrabant, dat ten Zuiden be-
grensd wordt door de Amer en de Nieuwe Maas;

30 Mei, het vervoer over den landweg in de Zuidewijnsche waarden binnen
de gemeente Drongelen, c. a.;

30 Mei, het gedeelte der gemeente Zevenbergen, dat begrensd wordt door den
Zandbergschen Recvliet, den Nieuwen weg en den Nieuwen dijk,
met inbegrip van den Nieuwen dijk;

door den Korten Achterweg, ten Oosten door den Langen-Achter-
weg en ten Noorden en ten Westen door den Lekdijk;

2 Juni, de gedeelten der gemeenten Maasdam, Puttershoek, Heinenoord en
Mijnsheerenland, welke begrensd worden door de Boezemvaart van
af de brug te Maasdam tot de schutsluis te Puttershoek, de Oude
Maas van af de schutsluis te Puttershoek tot de Provinciale brug,
de tramlijn van af de Provinciale brug tot het station Blaaksche dijk
den Blaakschen dijk, van af het tramstation tot de Oude Kreek, de
Oude Kreek tot de Binnen Maas en de Binnen Maas tot de brug
te Maasdam;

2 Juni, het gedeelte van den West-Hengmengschen polder, dat gelegen is ten
Zuiden van den Hengmengschen Waterloop gemeente Meeuwen;

2 Juni, het gedeelte der gemeente Alem, dat begrensd wordt door den Maas-
dijk, de Roode Wetering en de Broeksteeg.

Rijkskeuringsdienst van voor uitvoer bestemd vleesch. Gedurende de maand Maart
1911 zijn in de Rijkskeuringsdiensten van voor uitvoer naar Groot Brittannië en
Ierland bestemd \\deesch ter keuring aangeboden: 133 graskalveren, 45 736 nuchtere
kalveren, 18 runderen, 460 schapen, 49 640 varkens en 5324 vette kalveren.

Hiervan werden voor uitvoer goedgekeurd: 130 graskalveren, 43 780 nuchtere
kalveren, 12 runderen, 398 schapen, 48 114¹/. varkens (waarvan tot „bacon" zijn
bereid 1375 varkens) en 5298 vette kalveren. Voor uitvoer ongeschikt w aren: 3 gras-
kalveren, 1956 nuchtere kalveren, 6 runderen, 62 schapen, 1225 ^:\'/₄ varkens en
26 vette kalveren.

Na aan voortgezette keuring te zijn onderworpen, werden van de voor uitvoer
ongeschikt bevonden dieren voor consumptie goedgekeurd: 2 graskalveren, 1836
nuchtere kalveren, 62 schapen, 1092 \'/.j varkens en 17 vette kalveren.

I. i graskalf, 120 nuchtere kalveren, 6 runderen, 5 81/, varkens en 7 vette
kalveren.

II a. van graskalveren: 3 levers, 13 longen, 3 nieren, 4 ondervoeten, 3\'/\' K.G.
vet en 2 zwezeriken;

11 partijen maag en darmen, 2 milten, 30 nieren, 9 ondervoeten, 1 tong en 65 K.G.
vleesch;

e. van varkens: 1 baarmoeder, 13 K.G. beenderen, 80 borstorganen, 33 borst-
vliezen, 77 buikorganen, 10 buikvliezen, 28 partijen darmen, 363 darmscheilen,
6 gewrichten, 296 harten, 21% K.G. huid, 25 koppen, 951 levers, 2380 longen,
924 lymphklieren, 275 partijen maag en darmen, 69 milten, 25 netten, 211 nieren,

/. van vette kalveren: 3 borstorganen, 2 borstvliezen, 3 buikorganen, 6 darm-
scheilen, i gewricht, 5 harten, 2 koppen, 32 levers, 140 longen, 4 partijen maag
en darmen, 3 milten, 53 nieren, 2 ondervoeten, % K.G. vet, 6 K.G. vleesch, 5 zwe-
zeriken.

Voorts werden 18 827 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring aan-
geboden, waarvan 245 stuks voor de consumptie werden afgekeurd.

Nuttige vereenigingen. In Friesland zijn in enkele plaatsen vereenigingen
opgericht, welker doel is om veehouders, wier veestapel van regeeringswege wordt
afgemaakt, in de gelegenheid te stellen weer een vertrouwd beslag vee terug te
krijgen. Te Tjalleberd en te Tietjerksteradeel werden in de vorige maand reeds
zulke vereenigingen gesticht. De regeling is in beide niet precies gelijk, in hoofdzaken
echter dezelfde. Om een overzicht te geven van de werking van zulk een vereeniging
neem ik hier uit het Friesch Weekblad het reglement der vereeniging te Tjalle-
berd over.

Art. i. Ieder lid met minder dan 4 koeien behoeft geen vee af te staan.
Ieder lid, houdende 4—10 koeien, stelt 1 koe beschikbaar om af te staan.
Ieder lid, houdende 11—20 koeien, stelt 1 koe 1 pink 1 kalf beschikbaar.
Ieder lid, houdende 21—30 koeien, stelt 2 koeien 1 pink 1 kalf beschikbaar.
Ieder lid, houdende 30 en meer koeien, stelt 2 koeien 2 pinken 1 kalf
beschikbaar.

Art. 2. Ieder lid, wiens vee wordt getroffen door mond- en klauwzeer en dat
dientengevolge wordt afgemaakt, kan van zijne medeleden terug ontvangen:

zoo hij houdt i—10 koeien, hoogstens 9 koeien en pinken enkalverenin verhouding;
zoo hij houdt 11—20 koeien, hoogstens 18 koeien en pinken en kalveren;
zoo hij houdt 21—30 koeien, hoogstens 27 koeien en pinken en kalveren;
zoo hij houdt 31—40 koeien, hoogstens 36 koeien en pinken en kalveren;
zoo hij houdt 41—50 koeien, hoogstens 45 koeien en pinken en kalveren.
Art. 3. De verhouding in ieder beslag vee is vastgesteld als volgt: 4 koeien
tegen 1 pink en 1 kalf.

Art. 4. Zoo het vee van iemand, die minder dan 10 koeien houdt, wordt af-
gemaakt, mag hij niet meer nemen dan 1 stuk vee van één lid;
die 11—20 koeien houdt niet meer dan 2 stuk vee van een lid;
die 21—30 koeien houdt niet meer dan 3 stuk vee van een lid;
die 31—40 koeien houdt niet meer dan 4 stuk vee van een lid;
die 41—50 koeien houdt niet meer dan 5 stuk vee van een lid.
Art 5. Ieder lid is verplicht de meest uitgebreide inlichtingen te verschaffen
van zijn vee, o.a. door inzage te geven der contröleboeken.

Art. 6. Iemand, die 4—10 koeien houdt, mag er 1 koe voor zich zelf uitzoeken.
Iemand, die 11—20 koeien houdt, mag er 2 koeien voor zich zelf uitzoeken.
Iemand, die 21—30 koeien houdt, mag er 3 koeien voor zich zelf uitzoeken.
Iemand, die 31—40 koeien houdt, mag er 4 koeien voor zich zelf uitzoeken.
Iemand, die 41—50 koeien houdt, mag er 5 koeien voor zich zelf uitzoeken.
Iemand, die 51—60 koeien houdt, mag er 6 koeien voor zich zelf uitzoeken.
Art. 7. Om de waarde te bepalen van het vee dat moet worden afgestaan,
nemen kooper en verkooper ieder een taxateur; bij verschil van meening benoemt
het bestuur een derde, die dan in hoogste instantie beslist.

Zoo de kooper hiermede nog geen genoegen neemt is hij vrij zich elders te voor-
zien, maar heeft hij niet het recht te beschikken over een der exemplaren dei
andere medeleden.

Art. 8. Degene, die handelt in strijd met bovenstaande bepalingen betaalt
eene boete van / 25 per gehouden koe op eerste aanmaning te storten in handen
van den secretaris-penningmeester dezer vereeniging.

Medegedeeld wordt dat de vereeniging te Tjalleberd reeds meer dan 90 leden
telt.

Wij meenen hier de aandacht te moeten vestigen op deze vereenigingen, die de
lasten welke enkele veehouders ondervinden van de afmaking vail veestapels,
noodzakelijk ter bestrijding van het mond- en klauwzeer, overbrengen op de schou-

(Iers van velen. De veehouders toonen hun standpunt goed te begrijpen, door niet
te ageeren tegen het afmaken als dat noodig is, doch door de nadeelen, welke en-
kelen ondervinden te mitigeeren.

Vergadering der afdeeling Groningen-Drenthe. Deze afdeeling vergaderde
29 April j.1. De vergadering werd voorafgegaan door een bijeenkomst van de
provinciale veeartsen in Groningen, naar aanleiding van de instructie, bedoeld
in artikel 2 van het reglement tot wering van besmettelijke ziekten onder het
vee in die provincie (Provinciaal blad n° 60 van 1896).

Volgens bedoelde instructie wordt den betrefïenden provincialen veeartsen,
in tijden dat er gevaar dreigt voor het verspreiden van besmettelijke veeziekten,
een kring aangewezen, waarbinnen zij een algemeen toezicht houden op den vee-
stapel en in \'t bizonder op het vee, dat wordt aangevoerd op markten, tentoonstelling
en en openbare veeverkoopingen. Deze veeartsen genieten voor hun dienstreizen
een daarvoor vastgesteld honorarium, benevens vergoeding voor reis- en verblijf-
kosten; echter, een provinciale toelage, zooals in andere provincies bestaat, geeft
Groningen niet.

Het resultaat dezer bijeenkomst was, dat men besloot een adres te richten
tot de Gedeputeerde Staten der provincie Groningen, waarin het verzoek, de
verhouding tusschen de provincie en de provinciale veeartsen van permanenten
aard te doen zijn en hun een jaarlijksche toelage te verleenen.

De afdeelingsvergadering werd door de voorzitter geopend, o. a. met een her-
denking van de benoeming van het lid A. W. Heidema tot hoofdinspecteur van
het Nederlandsch paardenstamboek; de heer Heidema wordt daarmede geluk
gewenscht.

De secretaris brengt verslag uit over den toestand der afdeeling gedurende 1910.

Naar aanleiding van een schrijven van het hoofdbestuur, betreffende cursussen
in vee- en vleeschkeuring en vervolgcursussen voor veeartsen, wordt besloten,
aan het hoofdbestuur mede te deelen, dat de afdeeling gaarne in aanmerking
wenscht te komen voor een cursus in melkhygiëne.

De heer A. W. Heidema heeft de overtuiging gekregen, dat er in den boezem
van de Vereeniging ter bevordering van de paardenfokkerij in Groningen wel
eenige antiveterinaire richtirgen heeischen. Het is daarom gewenscht, dat de
vceaitsen, die door genoemde vereeniging met bepaalde functies worden belast,
zich ten opzichte van de te volgen gedragslijn met elkaar verstaan.

Namens den heer C. A. van Dorssen (afwezig) doet Dr. A. A. Overbeek
eenige medcdeelingen, in verband met het aanstellen van hulpkeurmeesters door
gemeentebesturen in de provincie Groningen; aan deze beambten wordt dan
veelal de geheele verantwoording voor de vleeschkeuring in de gemeente opge-
dragen, zoodat zij zoowel zelfstanding goed- als afkeuren.

Naar aanleiding daarvan werd besloten een circulaire tot de leden der afdeeling
te richten ^:).

Opgemerkt werd, dat van een rationeele bestrijding van dit euvel alleen sprake
kan zijn bij het instellen van een verplichte rijksvleeschkeuring. In een volgende
vergadering zal de heer Beunders dit onderwerp inleiden.

Vervolgens had de afdeeling het voorrecht Dr. a. Vrijburg te \'s-Gravenhage
te hooren spreken over het onderwerp: Bloedziekten door protozoên. Deze voor-
dracht zal later in haar geheel in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde worden
opgenomen.

Nadat Dr. Vrijburg enkele vragen van de heeren Van Nes en Dr. Schade
welwillend en afdoende had beantwoord, bracht de voorzitter den spreker een
welgekozen woord van hulde en dank en noodigde hem uit met een anderen gast,
het vertrekkende lid Heidema, deel te nemen aan den gemeenschappelijken maal-
tijd, waarbij, als immer, een recht gezellige veterinaire geest heerschte.

Bibliographie der Veterinär-Medizin. Deze bibliographie zal gedurende 1911
niet maandelijks verschijnen; in het najaar zal worden beslist, of deze bibliographie
aan het einde van het jaar als een jaarboek zal worden uitgegeven.

Deze toestand zal slechts tijdelijk zijn; de bibliographie zal weer maandelijks
verschijnen, zoodia het gelukt is een gezonde financieele basis te vormen, vooral
ook door collectief-afnemers in het buitenland. Hetzelfde geldt voor de Biblio-
grafie der inneren Medizin.

Die voor biologie verschijnt onveranderd; die voor biochemie en biophysica in
meer uitgebreiden vorm.

Lijst van veeartsen, die in de Nederlandsch-Belgisehe grensgemeenten praktijk
mogen uitoefenen:

Antwerpen:
Hopstaken, Calmpthout;
Vanderheyden, Esschen;
L. Bril, Stabroeck;
C. Bril, Stabroeck;
(Staatscourant).

D. F. J. Prosmans, Loinmel;
Th. Schouterden, Maesijck;
T. H. Pernot, Maeseijck;
Vanderhoydonck, Neerpclt;
P. A. J. Cnuts,\'Stockheim.

E. Kortman, Rozendaal;
H. Bii.lekens, Weert;
K. J. Vroemen, Weert;
L. Louter, IJzendijke.

Gemeenteslachthuis te \'s Hertogenbosch. In het koelhuis van dit abattoir
zal een azoniseerinrichting worden geplaatst, uit te voeren door den ingenieur
C. Liebi. te Haarlem.

Opening van het abattoir te \'s-Gravenhage uitgesteld. Nu de opening van
het openbaar slachthuis vertraagd is, wordt het gedurende den tijd, die tot
het in gebruikstellen verloopen moet, ter bezichtiging gesteld. Verschillende
vereenigingen brachten reeds een bezoek, de gemeenteraad volgde en eindelijk
kreeg de pers ook een officieele uitnoodiging.

We hebben indertijd van gebouwen en terrein een uitvoerige beschrijving
gegeven en vermelden daarom alleen, dat hoe meer de dag van voltooiing nadert,
zoo meer de grootsche opzet en practische inrichting van het geheele complex
uitkomt. Den Haag krijgt hier een bedrijf, waarop het met recht trots mag
zijn. Den bouwmeester, den heer Schadee, en den directeur, den heer Van
Harrevelt, die meehielp de plannen te maken, komt dan ook een woord
van lof toe.

Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheidsregeling. Op het zestiende
Congres, dat 16 en 17 Juni te Rotterdam wordt gehouden komen o. a. de
navolgende onderwerpen aan de orde: Het gebruik van tabak uit het oogpunt
der volksgezondheid; De ontsmettingsdienst in de steden en op hei platteland, in
verband met de laatste wijzigingen der wet van 4 December 1872; Het wetsont-
werp van de gezondheidswet; De pest, voordracht met lichtbeelden door Prof.
Dr. C. Eijkman. Onder de inrichtingen, welke bezocht kunnen worden, be-
hoort ook de Rijksseruminrichting.

Personalia. Tijdelijk belast met den dienst in het ressort I\'asoeroean, de gou-
vernementsveearts te Soerabaja, J. K. F. de Does, en zulks met gelijktijdige uit-
oefening zijner eigen functiën.

Tijdelijk toegevoegd aan den gouvernementsveearts te Soerabaja, om in liet
bijzonder werkzaam te zijn in de residentie Pasoeroean, H. D. Senstius, ter be-
schikking gesteld van den directeur van landbouw, ten einde te worden belast
met werkzaamheden in het belang van bovengenoemden dienst ; met bepaling
dat zijn standplaats voorloopig zal zijn de hoofdplaats Soerabaja.

Gepromoveerd te Bern tot doctor medicinae vcterinariae, de veearts C. Kunst
te Sneek, op een proefschrift getiteld : ,,Die normale Flora der Genitalien beim
weiblichen Rinde".

Benoemd tot leden van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van
Kunsten en Wetenschappen Prof. Dr. J. Poels te Rotterdam en Dr. B. Sjollema
te Utrecht.

Bij resolutie van den Minister van Koloniën, 6 Juni 1911, afd. D, no. 48,
is C. Bubberman ter beschikking gesteld van den Gouverneur-Generaal van
Nederlandsch-Indië, om te worden benoemd tot assistent aan het veeartsenij-
kundig laboratorium te Buitenzorg.

Bij Koninklijk besluit van 6 Juni 1911 no. 100 is, voor het tijdvak van 5
Juni tot en met 31 December 1911, benoemd tot conservator, tevens assistent
aan het laboratorium voor parasitaire- en infectieziekten van \'s Rijks veeartse-
nijschool te Utrecht, T. van Heelsbergen. te Dordrecht.

Bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 9 Juni,
1911, n°. 4329, afdeeling Volksgezondheid en Armwezen, is, voor het tijdvak
van i Juli 1911 tot en met 30 Juni 1912, belast met het onderzoek van de
aan het Rijks Pare Vaccinogène te Utrecht tot kweeking van koepokstof
gebezigde entkalveren, K. Hoefnagel, veearts, directeur der gemeenteslacht-
plaats te Utrecht.

Erratum. In het verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand der
afdeeling Noord-Holland gedurende het jaar 1910 is abusivelijk gedrukt ge-
worden : IJ. van der Sluijs, in plaats van IJ. van der Sluis. Den lezer
wordt beleefd verzocht zelf deze fout te willen corrigeeren.

gedurende de maand April 1911.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Ondanks de mededeelingen, die Robert Koch in zijn arbeid
,,Die Aetiologie der Tuberculose" (i) omtrent de spontane tuber-
culose der Guineesche biggetjes heeft gedaan, wordt de tuber-
culose van deze dieren dikwijls als zoo zeldzaam voorgesteld,
dat men er uit een practisch oogpunt liefst geen rekening mede
houdt.

Dit is zeer verkeerd; vooral in die laboratoria waar veel met
tuberculeus materiaal wordt gearbeid dient men in de allereerste
plaats op de spontane tuberculose van caviae en konijnen be-
dacht te zijn. De cavia is inderdaad ook zeer vatbaar voor spon-
tane infectie, wanneer slechts de gelegenheid gunstig is ; het
dier staat in dat opzicht niet achter bij de grootere huisdieren :
rund, varken, paard, schaap, geit, hond en kat.

Ook De Jong heeft op de spontane tuberculose der caviae ge-
wezen (2). In een zijner gevallen leed een cavia zelfs tegelijker-
tijd aan tuberculose en pseudo-tuberculose van Pfeiffer, welke
laatste ziekte eveneens in laboratoria aandacht verdient, omdat
zij veel dieren kan doen sterven en omdat zij het noodig maakt,
dat men in een cavia, die men aan entingstuberculose gestorven
meent, de tuberkelbacillen aantoont.

Een cavia, die ten behoeve van een trichine-experiment af-
gezonderd was gehouden, en nooit, althans niet na den aankoop,

\') Robert Koch. Die Aetiologie der Tuberculose. Mittheilungen aus dem
Kaiserlichen Gesundheitsamte 1884. 2e Band.

²) D. A. de Jong. Tuberculose en pseudotuberculose bij caviae. Veterinaire
pathologie en hygiene. Eerste reeks, 1900.

Aan de huid van de keelgang trok, in de ondertongstreek, een
rond ulcus met droogkruimeligen bodem van y₂ ^c-^m- middellijn
allereerst de aandacht. De obductie bracht een zeer uitgebreide
tuberculose aan het licht.

In de omgeving van het ulcus waren, vooral naar rechts in
het subcutane bindweefsel, kleine tuberkels aanwezig, waar-
schijnlijk kleine tuberculeuze lymphklieren. Achter het ulcus,
naast larynx en trachea lagen rechts drie, links twee, onderling
samenhangende, erwtgroote, vaste, deels in verkazing zijnde
lymphklieren, van welke laatste een door een lymphstreng samen-
hing met het ulcus, dat dus hoogstwaarschijnlijk te beschouwen
is als een verweekte tuberculeuze lymphklier, die, na vergroeiing
met de huid, naar buiten was doorgebroken, terwijl de bedoelde
lymphklieren als lymphoglandulae submaxillares en -cervicales
te beschouwen zijn. Naar voren, in de kin, lagen twee sterk-tuber-
culeuze lymphkliertjes.

Zeer sterk veranderd, in tegenstelling met hetgeen bij entings-
tuberculose in den regel wordt opgemerkt, waren de longen.
Deze vertoonden, behalve kleinere tuberkels, een groot aantal
vrij groote, onregelmatige, tuberculeuze haarden. De bronchiale
lymphklieren waren gezwollen, evenals de retrojugulaire.

Belangrijk tuberculeus waren ook lever en milt,, terwijl de
mesenteriale klieren in een vergroot, vast, in verkazing zijnd
pakket veranderd waren. Verder werden in de buikholte geen
tuberculeuze verschijnselen waargenomen. Van verandering der
retroperitoneale klieren, die bij entingstuberculose zoo dikwijls
voorkomt, was niets te bemerken.

Een sectiebeeld dus, dat door de sterk vergroote lymphklieren
aan kop en hals en de hevige longtuberculose geheel afwijkt van
dat der entingstuberculose bij caviae. Door Koch reeds werd
dan ook op het verschil in sectiebeeld tusschen spontane- en
entingstuberculose van caviae en konijnen gewezen.

De sterke verandering der lymphklieren aan kop en hals doet
in ons geval echter meer aan een alimentaire dan aan een aerogene
infectie denken, welke laatste vooral door Koch bij de spontane
tuberculose der caviae werd aangenomen.

Op 8 Februari j.1. werd mij ter behandeling aangeboden een
bruine 8-jarige merrie, lijdende aan onwillekeurige urineloozing.

Volgens het verhaal van den eigenaar werd patiente het vorig
jaar verlost door een collega. Het veulen was geweest een hydroce-
phalus, waardoor embryotomie noodzakelijk was. In het eerst
was de toestand van de merrie normaal geweest, maar na eenige
weken was frequent urineeren opgetreden, wat ten slotte was
overgegaan in onwillekeurige urineafzetting.

Symptomen-. Bij beweging vloeit troebele urine af, welke langs
dijen en onderbeenen loopt, waardoor het dier er vies uitziet en
stinkt. Het haar daar ter plaatse is uitgevallen. Het paard is wat
vermagerd; de eetlust is in den laatsten tijd verminderd ; daaren-
tegen is het dorstgevoel sterk vermeerderd. Het paard was door
bedoelden collega als ongeneeslijk, nl. als lijdende aan blaas-
verlamming weggezonden.

Na kluistering der achterbeenen bleek bij vaginaal onderzoek
het volgende : Op den ventralen bekkenwand was te voelen een
steenharde ovale massa ter grootte van een ganzenei.

Na invoeren van een vinger in de urethra was in de blaas één
harde massa te voelen, die echter bij nader betasten bleek te
bestaan uit verscheiden brokken of segmenten, die juist in elkaar
passend, als één ovale ganzeneigroote massa, de geheele blaas
opvulden.

Door met de linkerhand de blaas naar achteren te drukken,
werden met één vinger der rechterhand stuk voor stuk de ver-
schillende steenen verwijderd en tevens een groote croupeuze
membraan. De meeste steenen waren van hazelnoot- tot walnoot-
groot. Aan de naar den blaaswand gekeerde zijde waren ze convex,
de andere vlakken waren zoodanig, dat de verschillende steenen
juist op elkaar pasten en samen den eivorm maakten.

Tevens bevond zich in de blaas nog wat fijn gruis. Door eigen
onachtzaamheid is een groot deel der steenmassa verloren ge-
gaan ; ongeveer het derde deel is nog in mijn bezit, dit weegt
40 gram.

De steenen zijn poreus, licht en broos. Ze zijn laagsgewijs op-
gebouwd; enkele vallen nu reeds in lagen uiteen. Na verwijdering
der steenen werd de blaas, die sterk verdikt was, met een groote
hoeveelheid lauwwarme boorzuursolutie (3 %) uitgespoeld, tot
alle gruis uit de blaas was verwijderd.

Daarna werd inwendig gegeven: 2 maal daags 10 gram salicyl-
zuur. Om de drie dagen werd de blaas geïrrigeerd met zwakke
antiseptica. Namelijk eerst met nitras-argenti (^x/2%); later met
sulfas zinci (¹/₂%) ^en permanganas kalicus (¹/₂%)- Ten slotte kreeg
het dier inwendig 2 maal daags 10 gram salol.

Direct na verwijdering der blaassteenen trad verbetering op.
Het dier begon dadelijk weer goed te eten. Gedurende de eerste
weken werd nu en dan nog wat troebele urine ontlast, daarna
was deze normaal, en nu, na anderhalve maand, is het dier vrijwel
hersteld. Alleen bij plotseling aanzetten of hoesten worden
soms nog eenige druppels urine onwillekeurig ontlast.

Als oorzaak van het lijden is waarschijnlijk aan te merken een
traumatische vaginitis bij de embryotomie ontstaan, welke va-
ginitis zeker tot infectie der blaas, en opvolgend tot chronische
blaascatarrh en steenvorming gevoerd zal hebben.

Tevens wil ik hierbij vermelden een tweede geval van een
paard, waarbij ik zelf totale embryotomie van het veulen ver-
richtte, en waar eveneens door herhaalde prolapsus vesicae,
naderhand een chronische blaascatarrh ontstond. Ook hier trad
na geregelde blaasirrigaties met zwakke antiseptica (vooral met
nitras argenti) en inwendig salol, geheel herstel op.

Door Professor Sahli werd Pantopon in de menschelijke genees-
kunde ingevoerd. Het is een praeparaat waarin alle alkaloïden
van opium als zoutzure zouten aanwezig zijn. De schrijver ex-
perimenteerdemet dit middel bij honden, welke aan diarrhee
lijdende waren, meestal door hondenziekte. Over \'t geheel bleek
het te zijn een zeer goed stoppend middel. De dosis was 0.2—1 c.cm.
van 2 % solutie, subcutaan.

paarden het middel beproefd, omdat hij meende, dat eventueel
bij koliek het boven morphine zou kunnen zijn te verkiezen. Het
bleek dat ook de physiologische werking bij paarden een vrij sterk
stoppende is in doses van 0.5 gram. De excitatie, als nevenwerking,
bleek echter sterker dan bij morphine. Hiermee klopt ook de waar-
neming van den schrijver bovenbedoeld, dat Pantopon als voor-
bereidend middel bij chloroformnarcose minder goed werkt dan
morphine.

A. Raillet, G. Moussu et A. Henri. Essais sur la prophylaxie
ut le traitement de la distomatose.

In Frankrijk heerscht na de overstroonrngen van ruim een jaar
geleden op ontzettende wijze de leverbotziekte bij schapen, koeien
en geiten. Duizende dieren sterven aan die ziekte. Dit was aan-
leiding, dat de geleerden bovengenoemd een onderzoek instelden
naar de mogelijkheid een prophylactisch en een curatief middel
te vinden ter bestrijding van deze ziekte.

Ze experimenteerden, wat betreft het prophylacticum, met
embryonen, die ze in een broedstoof uit eieren hadden gekweekt.
Het bleek hun dat, zooals reeds bekend was, keukenzout een zeer
sterk vergift is voor deze embryonen, maar veel sterker nog bleek
kalk te zijn.

Onder invloed van een keukenzoutsolutie van 1¹/₂ % sterven de
embryonen in 1 minuut, met zeewater zijn ze onmiddellijk te
dooden (3% NaCl). Met kalk zijn ze reeds onmiddellijk dood onder
invloed van ¹/₂ % solutie.

De onderzoekers bevelen daarom aan, in de geïnfecteerde
streken de kalkbemesting systematisch toe te passen. Ze wijzen
er op dat de gewone kalkbemesting geschiedt met 800—1000 K.G.
per H. A., wat voor dit doel veel meer dan voldoende is.

De kalkbemesting moet dan echter niet, zooals gewoonlijk, des
winters geschieden, maar in het voorjaar of in den zomer, om zoo-
veel mogelijk embryonen te treffen.

Verslag aan de Koningin van de bevindingen en handelingen van
het Veeartsenijkundig Staatstoezicht in het jaar 1909. \'s-Gravenhage,
Gebrs. J. en H. Langeniiuysen, 1910.

In 1908 behoorde tot het Veeartsenij kundig Staatstoezicht
nog de keuringsdienst van voor uitvoer bestemd vleesch; in 1909
niet meer. Onder het personeel, genoemd in hoofdstuk I van het
verslag wordt dan ook in 1909 het personeel van den keuringsdienst
niet meer vermeld. De reden zal wel in het in werking treden van
de Wet op de uitvoerkeuring gelegen zijn. Duister blijft het dan
echter nog, hoe een wettelijke regeling der uitvoerkeuring, plot-
seling de denkbeelden omtrent hetgeen Veeartsenij kundig Staats-
toezicht is, kan wijzigen. Dat ware toe te lichten geweest, wil niet
tot een zekere wispelturigheid in die denkbeelden worden gecon-
cludeerd.

Dan wees ik er ten vorigen jare op, dat bij de bewerking van
het verslag men het gewenscht heeft geoordeeld, van de verslagen
der districtsveeartsen korte samenvattingen af te drukken. Om
het overzicht te vergemakkelijken is dit natuurlijk aanbevelens-
waardig. Bij den titel van Hoofdstuk II wordt in het verslag over
1909 dié samenvatting in een noot afzonderlijk medegedeeld.
Men leest daarin: „Voor het ambtsgebied van iederen districtsvee-
arts wordt het belangrijkste uit diens jaarverslag hier medegedeeld,
terwijl aan het slot van § 1 en van de beschouwingen met betrekking
tot elk der onder §§2 en 3 vermelde ziekten het medegedeelde in
\'t kort wordt samengevat". Ten vorigen jare klopten die samen-
vattingen dikwijls niet met het medegedeelde. Met name werden
in de samenvatting allerlei mededeelingen gedaan, zelfs adviezen
verstrekt, waarvan in de mededeelingen der districtsveeartsen
niets te vinden was. Dat is natuurlijk in een verslag, als waarom
het hier gaat, niet geoorloofd. En vooral niet, wanneer het zaken
betreft van wetenschappelijken aard. Een bewerker van een der-
gelijk verslag heeft zich te onthouden van het geven van weten-
schappelijke meeningen in verband met de rapporten der districts-
veeartsen. Dan is het verslag niet onpartijdig of onbevooroordeeld
meer.

En nu is in het verslag over 1909 weder hetzelfde geschied.
Herhaaldelijk maakt het den indruk dat de bewerker alleen die
zaken in de samenvatting heeft willen vermelden, die meer speciaal

zijn aandacht waardig waren en door allerlei toevoegingen heeft
willen doen uitkomen, dat in sommige gevallen uitgedrukte
meeningen onjuist zijn en dan moet worden gedacht, zooals men
wel zoo goed is in de samenvatting aan te geven.

Ik herhaal, dat dit in een jaarverslag, uitgebracht krachtens
een wettelijke bepaling, ongeoorloofd is. Het moet een verslag zijn
van handelingen en bevindingen, gebaseerd op de rapporten der
districtsveeartsen, en niets meer.

Dus maak ik aanmerking op de samenvatting in verband met
tuberculose, bout vuur, kalverziekten, granulaire scheedeontsteking,
abortus, infectieuze uierontsteking, tetanus en verschillende
andere ziekten. Daarin komen betweterijen voor, die in een re-
geeringsstuk niet op haar plaats zijn.

Het omtrent besmettelijke veeziekten, niet bedoeld bij de Wet
van 20 Juli 1870 (Stbl. 131), medegedeelde, brengt over het algemeen
genomen weinig nieuws, en hetzelfde geldt voor de parasitaire
ziekten. Dat men geen rekening houdt met de internationale zoö-
logische nomenclatuur blijkt uit de benamingen van verschillende
parasieten herhaaldelijk. Merkwaardig zijn het vrij groot aantal
gevallen van herpes tonsurans, die infecties bij menschen zo
hebben gegeven. Van de vermelde gevallen van piroplasmosis
schijnt in geen enkel geval de diagnose door microscopisch onder-
zoek gesteld te zijn. Het hoofdstuk over vergiftigingen geeft uit een
oogpunt van aetiologie weinig licht. Merkwaardig vind ik de uit
Utrecht medegedeelde gevallen van rhododendron-vergiftiging bij
een ezel en blauwzuurvergiftiging bij runderen door ondeugdelijk
lijnmeel (!).

Van de bij de Wet bedoelde besmettelijke ziekten wordt uit-
voerig het mond- en klauwzeer vermeld; de daarbij gemaakte uit
verschillende provinciën afkomstige opmerkingen kunnen aan de
thans te verkrijgen ervaringen worden getoetst. Opmerkelijk is
de meening van den districtsveearts te Leeuwarden, die vogels
beschuldigt van het overbrengen der besmetting in sommige
gevallen. Nog opmerkelijker is echter de meening van den samen-
vatter daaromtrent. Hij zegt:,, De mededeelingen van den districts-
veearts te Leeuwarden omtrent het ontstaan van mond- en klauw-
zeer door vogels zijn minder waarschijnlijk, omdat in dien tijd in
noordelijker gelegen landen, voor zoover bekend, deze ziekte niet
voorkwam en moeilijk aangenomen kan worden, dat mond- en
klauwzeer wel bij vogels zou voorkomen en niet bij runderen".

De districtsveearts in Friesland mag dankbaar zijn voor den
ernst, waarmede zijn verslag werd gelezen!

Het omtrent kwaden droes medegedeelde wijst er op dat uit het
buitenland, onverschillig voor welk doel, ingevoerde paarden, aan
nauwkeurige controle onderworpen dienen te blijven. Malleïne is in
dit opzicht een deugdelijk hulpmiddel. Omtrent sarcoptes- en pso-
roptes-schurft worden geen bijzonderheden gemeld, evenmin om-
trent het aetiologisch en pathogenetisch moeilijk definieerbare
rotkreupel. Uit het omtrent vlekziekte medegedeelde blij kt duidelijk,
dat tegen de ziekte geen officieele maatregelen meer worden ge-
nomen en dat dus een eigenaardige circulus vitiosus op weg is
gecreëerd te worden d. w. z. bestrijding der ziekte- en sterfgevallen
door enting en serotherapie en voortdurende vermeerdering van
smetstof door zieke dieren en de cultuurentingen.

Uit het te Amsterdam ontdekte geval van trichinellose bij een
varken, uit Amersfoort afkomstig, blijkt opnieuw de waarde van
het trichinellen-onderzoek, waarin het Amsterdamsche abattoir
eenig is.

De gevallen van miltvuur schijnen over het algemeen in ons
land niet te verminderen, ondanks de meer en meer toegepaste
preventieve entingen. Uit de resultaten der verschillende inentingen,
in de bijlagen opgenomen, kan nog steeds niet worden geconcludeerd,
dat de preventieve entingen door middel van serum en cultuur
boven de pasteur\'sche entingen te verkiezen zijn.

Zeer merkwaardig was het voorkomen van miltvuur bij eenden,
door den districtsveearts in Noord-Holland gemeld, temeer omdat
de vermelde verschijnselen, met name bloeddiarrhee, niet de
gewone zijn die van miltvuur bij vogels worden medegedeeld.

Het verslag over 1909 laat zich weder aangenaam lezen en is van
een handig formaat. Het is te hopen dat de storende samenvattingen
in het volgende verslag zullen verdwijnen.

Het Hoofdbestuur heeft de eer, ter voldoening aan artikel 38
van het Huishoudelijk Reglement, hierbij het verslag omtrent

den toestand van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde over het
jaar 19x0 ter kennis der afdeelingen en der leden te brengen.

Het Hoofdbestuur:
Dr. H. Markus, voorzitter,
H. J. C. van Lent, iste secretaris.

Verslag omtrent den toestand van het tijdschrift
voor veeartsenijkunde gedurende het jaar 1910.

De Redactie van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde heeft
de eer, ter voldoening aan artikel 38 van het huishoudelijk reglement,
U hierbij een verslag aan te bieden omtrent den toestand van het
Tijdschrift over het jaar 1910.

Met genoegen kan de Redactie verklaren, dat de medewerking
der veeartsen, door liet inzenden van origineele artikelen en refe-
raten, zoodanig was, dat het tijdschrift zonder bezwaren om de
veertien dagen kon verschijnen; ook de verschillende correspon-
denten leverden nu en dan waardevolle berichten.

Op den inhoud van het tijdschrift als zoodanig behoeft de
Redactie hier niet in te gaan; hij is U als van zelf bekend.

Mede in verband met den wensch, vrij algemeen kenbaar ge-
maakt op de jongste algemeene vergadering naar aanleiding van
het voorstel van Dr. A. Vrijburg, zou de Redactie gaarne in de
gelegenheid worden gesteld eenige meerdere plaatsruimte te
kunnen bestemmen voor de rubriek referaten. Bij den tegen-
woordigen omvang van het tijdschrift van 60 vel per deel is dit
niet doenlijk; daarom verzoekt de Redactie U, de mogelijkheid te
willen overwegen, haar voor 1912 een maximum van 75 vel toe te
staan. Een dergelijke uitbreiding van den omvang van het tijd-
schrift kan tevens eenigermate leeren, of, met het oog op de voor-
handene stof, binnen afzicnbaren tijd het veertiendaagsch tijd-
schrift kan worden veranderd in een weekblad.

Hieronder volgt een overzicht van de inkomsten en uitgaven,
betreffende deel 37, 1910; tevens worden daarbij de quitanties
overgelegd.

het Hoofdbestuur der Maatschappij
ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland.

1. Aan abonnementen, advertentiën en verkochte
afleveringen ................/ 802.01

1. Voor zetten, drukken, extra-correctie, innaaien en
verzenden ..."..............f 2218.05

7. Voor voorschotten-redactie (o.a. correctie-loon,
abonnementen op de Nederlandsche Staatscourant,
de Handelingen der beide Kamers der Staten-
Generaal, de Berliner Tierärztliche Wochenschrift

In het afgeloopen jaar werden de vier gewone vergaderingen,
volgens huishoudelijk reglement voorgeschreven, alle te Leeuwarden
gehouden. Deze bijeenkomsten werden vrij goed bezocht, er komt
weer wat meer leven in onze afdeeling.

Behalve aan de gewone huishoudelijke zaken waren de ver-
gaderingen grootendeels gewijd aan de bespreking van praktische
onderwerpen, hetgeen in een afdeeling als de onze, bijna geheel
door praktiseerende veeartsen gevormd, als van zelf sprekend is.
Zoo werden o.a. mededeelingen gedaan over: Resultaten met sera

van Prof. Spronck te Utrecht, in vergelijking met die met sera in
andere landen bereikt; reacties met tuberculine van verschillende
herkomst verkregen; vergiftigingen bij vee door voedingsmiddelen,
o. a. door grondnotenkoeken; miltvuur; behandelingsmethoden van de
besmettelijke scheedecatarrh bij de runderen, waarbij als nieuwer
penseelen der granulae met 20 % chloorzinksolutie: torsio uteri;
vergiftiging door ranunkels; varkenspest en borstziekte; infectieuze
mastitis der runderen.

Tot de afdeeling traden toe vier nieuwe leden, terwijl één met
ingang van 19x1 bedankte, zoodat op 1 Januari 1911 het ledental
32 bedroeg.

J. Attema Czn., Kollum; K. Bergsma, Oosterwierum; R. Bergs-
ma, Sneek; R. Boer Hzn., St. Anna-Parochie, voorzitter; Th. Bosma,
Wommels; P. C. Buijterse, Harlingen; H. F. Eggink, Beetster-
zwaag; R. Feddema, Ferwerd; S. Ferwerda, Oldebroek; M. A.
Hibma, Franeker; W. ten Hoopen, Hardegarijp, secretaris;
B. J. C. Hubenet, Dokkum; J. R. Huizinga, Murmerwoude,
ondervoorzitter; J. Jansma, Joure; S. Kingma, Menaldum, penning-
meester; C. Kunst, Sneek; G. van der Meulen, Huizem;
Dr. J. Nauta, Witmarsum; J. Plet, Heerenveen; H. Postma,
Oosterwolde; G. A. de Raadt, Drachten; C. M. van Rooijen,
Roordahuizum; S. H. Schaap, Joure; J. Schuurmans, Bolsward;
H. van Staa, Leeuwarden; W. van Staa, Sneek; A. Veenbaas,
Wolvega; H. Veenstra, Leeuwarden-Schans; M. J. Veenstra,,
Leeuwarden; Dr. H. J. de Vries, Harlingen; Dr. A. J. Winkel,
Akkrum; H. IJmker Rzn., Koudum; J. M. A. Zwart, Leeuwarden-

Den 2den Juni j.1. vergaderde in Baden-Baden het Permanente
Comité van de Internationale Veeartsenij kundige Congressen.

Tegenwoordig waren: Lydtin,. Baden-Baden, voorzitter, Hutyra,
Budapest, Mac Fadijean, Londen, Degive, Brussel, Tuleff,
Sofia, Happich, Jurjew, Hess, Bern, Von Rèltz, Budapest,
Kjerrulf, Stockholm, Locusteanu, Bukarest, Schimmel, Utrecht.
Barrier, Alfort en De Jong, Leiden, secretaris.

Allereerst werden de overleden eereleden van de Congressen,
Robert Koch en Arloing herdacht. In de plaats van wijlen
Prof. Arloing had de Bond van Fransclie veeartsenij kundige ver-
eenigingen, onder goedkeuring van de Fransche regeering, den
heer Barrier, directeur van de veeartsenijschool te Alfort, als
afgevaardigde gezonden. Na voorlezing der notulen van de drie
laatste vergaderingen in den Haag, waarbij werd vastgesteld, dat
er nooit een misverstand tusschen het permanente comité en het
uitvoerende comité in den Haag, had bestaan, werd het bestuur
van het comité opnieuw gekozen. De lieer Lydtin werd, niet-
tegenstaande zijn tegenwerpingen, waarbij hij zich beriep op zijn
hoogen leeftijd en gezondheidstoestand, herkozen tot voorzitter.
De heer Hutyra, Budapest, werd met algemeene stemmen tot
iste vice-president gekozen. Voorgesteld als 2de vice-president
waren de heeren Bang, Degive en Barrier; nadat laatstge-
noemde voor een ev. benoeming bedankt had, werd de heer
Degive gekozen. De heer De Jong, Leiden, werd met alge-
meene stemmen als secretaris herkozen, onder dankzegging
voor zijn tot nu toe bewezen diensten; de heer Von R;itz werd
weder tot 2de secretaris benoemd. Ook werden de vefdiensten
van den heer Schimmel voor het Congres in den Haag, door den
voorzitter herdacht.

Hierna besprak het comité de door het Congres in den Haag
genomen besluiten en zorgde voor de uitvoering daarvan.

Betreffende het Londen\'sche Congres deelde de heer Mac Fa-
dijean mede, dat de Engelsche veeartsen een bedrag van 2000 pond
sterling beschikbaar hebben gesteld ter bestrijding van de onkosten
ter voorbereiding van dit Congres; het Congres zal waarschijnlijk
einde Juli of begin Augustus 19x4 gehouden worden. De vorming
van het uitvoerend comité is in voorbereiding.

Hierop besloot het comité, na levendige, urenlange discussies, om
de, door het uitvoerend comité op zoo onbekrompen wijze ev. voor
dit doel beschikbaar gestelde f 2500. tot oprichting van een
permanent secretariaat in den Haag, met woning, inwendige
inrichting en ev. personeel, in navolging van de Internationale
Geneeskundige Congressen, dankbaar te accepteeren. Onder voor-
behoud van goedkeuring der regeeringen van de landen, die door

de leden van het comité waren vertegenwoordigd, zal het secre-
tariaat, onder den Nederlandschen Minister van Landbouw
Nijverheid en Handel, ev. de Nederlandsche Regeering, evenals
het permanente comité der Geneeskundige Congressen, speciaal
aan de correspondentie tusschen. de verschillende regeeringen
dienstbaar zijn.

Bij het bestuur van de Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in
Nederlandsch-Indiê bestaat het voornemen zich langzamerhand, wat betreft de
uitgave van het orgaan der vereeniging, de Veeartsenijkundige bladen voor Neder-
landseh-Indiê, onafhankelijk te maken van leeken-inteekenaren en den inhoud
van het tijdschrift dienovereenkomstig te wijzigen.

Met het oog op het steeds stijgend aantal veeartsen (thans telt Indië reeds
57 ambtelijke en particuliere Europeesche veeartsenijkundigen), terwijl met de
toekomstige Inlandsche veeartsen ook rekening moet worden gehouden, mag
over niet te lange jaren dit streven voor verwezenlijking vatbaar worden geacht.

Aangezien evenwel om financiëele redenen zulks vooralsnog niet kan geschieden,
meent het bestuur om de bereiking van dit doel te bespoedigen een beroep te
mogen doen op den steun van de collega\'s in patria en wendt zich daartoe langs
dezen weg tot alle Nederlandsche veearsten en in het bijzonder tot de verschillende
afdeelingen van de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde en de verdere
veeartsenijkundige vereenigingen in Nederland met het verzoek daadwerkelijk
van haar sympathie met dit streven te doen blijken door zich als inteekenaar
op de Veeartsenijkundige Bladen aan te melden. Wederzijds kan hierdoor niet
clan winst worden verkregen. Op de hoogte te zijn van hetgeen in Indië geschiedt,,
is ook voor den veearts in Nederland van belang. Ten einde kennismaking met
die Bladen mogelijk te maken, zijn aan de besturen van bedoelde vereenigingen
de afleveringen i en 2 van deel XXIII toegezonden, met verzoek deze aan de leden
in rondlezing te geven ¹).

Het bestuur van de vereeniging tot bevordering
van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië:

\') De Redactie voldoet zeer gaarne aan liet verzoek van liet liestuur der vereeniging tot plaatsing
van dit stuk en z(j wekt de Nederlandaclie veeartsen op, ann de roepstem van (le collega\'s gehoor te geven.

lïc Redactie herinnert er daarbij aan, dat bijna alle koloniale veeartsen lid zijn van de Maatschappij
ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland en daardoor dus steun verleenen aan het streven
dier Maatschappij.

Tenslotte zij medegedeeld, dat men als inteekenaar op de Veeartsenijkundige bladen per jaar zes
gulden heeft te betalen.

is het wenschelijk en uitvoerbaar, dat vaste arbitrage-commissies
in het leven worden geroepen, om in voorkomende geschillen
betrekkelijk tot den veehandel, meer in het bijzonder tot
koopvernietigende gebreken in den veehandel, op
verzoek van partijen uitspraak doen?

Prae-advies van H.H. Me. J. T. Linthorst Homan,
te Assen en De. A. A. Overbeek, te Groningen.

Van zeer verschillende zijden is er herhaalde malen op gewezen, dat onze wet-
geving op het gebied van verborgen gebreken (art. 1540 vlg. B. W.) speciaal met
het oog op den veehandel onvoldoende is. De oneenigheid over de vraag, wat
verborgen gebreken zijn, het verschil in opvatting omtrent den termijn, binnen
welken de rechtsvordering, gebaseerd op het bestaan van verborgen gebreken
bij het gekochte goed, moet worden ingesteld, een en ander gevoegd bij het niet
te loochenen feit, dat de ééne Rechter in deze zus, de andere zoo oordeelt, brengen
een zoo groote onzekerheid ten aanzien van deze materie teweeg, dat daardoor
niet alleen menigeen wordt weerhouden \'s Rechters tusschenkomst in te roepen,
doch als gevolg daarvan tevens de handel zelf schade ondervindt.

Talrijk zijn dan ook de pogingen geweest om te geraken tot meerdere rechts-
eenheid en rechtszekerheid en nagenoeg steeds strekten die pogingen tot wets-
wijziging.

Naast hen, die alleen wijziging wenschen van de bepalingen in onze wetgeving
betrekkelijk lot verborgen gebreken, staan zij, die daarnevens wenschen te geraken
tot eene snellere afdoening van daaruit voortvloeiende rechtsgedingen. Het is
niet te ontkennen, dat een al te langdurige rechtsgang bijna nog ernstiger nadeelen
met zich brengt dan de onzekerheid of men recht zal krijgen.

Het komt den inleiders van dit vraagpunt voor, dat — hoezeer ook toejuiching
verdienen de pogingen van dezulken, die in de bedoelde richting verbetering
van den inderdaad onhoudbaren toestand zoeken — gemakkelijker elders eene
oplossing is te vinden.

Overtuigd als zij zijn van het onzekere, het tijdroovende en het kostbare van
gedingen voor den Burgerlijken Rechter, en wantrouwend als zij zijn in het spoedig
tot stand komen van allen bevredigende wetswijzigingen, hebben zij gemeend
— met behoud van alle wettelijke bepalingen — hulp te kunen vinden bij de
arbitrage.

Hetgeen zij willen, is niets nieuws. Wordt in de laatste jaren niet een overgroot
deel der geschillen in handelszaken uitgemaakt door scheidslieden? En het feit,
dat men in den handel allerwege meer en meer tot die wijze van uitwijzen der
geschillen overgaat, toont meer dan boekdeelen kunnen doen aan, dat men daarbij
bevrediging vindt.

Ook thans geeft de Wet ruimte om geschillen over verborgen gebreken in den
veehandel te doen uitwijzen door scheidslieden: dat instituut is echter te weinig
bekend en — in zijn algemeenheid —* te weinig toegankelijk, dan dat het, zonder
hulpmiddelen, zoude kunnen voorzien in de bestaande behoefte.

Het ligt daarom in de bedoeling der inleiders, dat men voor iedere Provincie,
of wel voor nader aan te wijzen kringen of districten, vaste arbitrage-commissies
in het leven roepe, waarin in ieder geval een jurist en een veearts dienen zitting
te hebben en die als goede mannen naar billijkheid recht zullen doen in alle
geschillen, tot den veehandel betrekkelijk, welke aan hun oordeel zullen worden
onderworpen.

De benoeming dier Commissies, alsmede de vaststelling der instructiën, bepaling
van vergoeding enz., zou men gereedelijk kunnen overlaten aan de Provinciale
Landbouw-Vereenigingen, terwijl er geen bezwaar tegen schijnt te bestaan één
Centrale Commissie te benoemen, ten einde in appèl te oordeelen.

Dit laatste zou het voordeel meebrengen, dat men langzamerhand in het bezit
zoude kunnen komen van eene gevestigde jurisprudentie.

Op welke wijze kunnen de coöperatieve zuivelfabrieken met het
meeste succes den strijd tegen de tuberculose onder het vee
hap.er leden aanbinden?

Er is in den laatsten tijd bij herhaling gewezen op eene schaduwzijde van de
fabriekmatige zuivelbereiding. Wel is waar wordt er dan nooit nagelaten, eerst
eene buiging te maken voor de Zuivelfabriek, n.1. door te erkennen, dat de ge-
meenschappelijke verwerking van de melk aan onze veehouders groote voordeelen
heeft bezorgd, maar als wij, dankbaar en gevleid, deze loftuiting geaccepteerd
hebben, komt toch des te gevoeliger de volgende opmerking aan, dat ook onze
medaille hare keerzijde heeft, of, om het zonder eenige beeldspraak te zeggen,
dat door nevenproducten van zuivelfabrieken besmettelijke veeziekten verspreid
kunnen worden.

Dit is niet eene uitlating van den laatsten tijd alleen; reeds vanaf den beginne
van het fabriekmatig bedrijf is hierop gewezen. In den jongsten tijd is er evenwel
meer dan ééne reden, om dit punt naar voren te brengen. De nieuwe banen, waarin
de bestrijding van de rundertuberculose hier te lande geleid zijn, gaan feitelijk
uit van het punt:

Dr. Remmelts noemt dit het voetstuk, waarop het systeem berust. Als het
toeval was, dan was het een teekenend toeval, dat juist in eene vergadering van
Bestuurders en Beheerders van Coöperatieve Zuivelfabrieken, n.1. in de December-
vergadering van den Frieschen Bond, Dr. Remmelts voor het eerst het nieuwe
strijdplan ontplooide.

In die voordracht werden man en paard genoemd en zoo konden ook de talrijke
aanwezigen zich daar hooren vertellen, dat,

„de zuivel!abrieken de verspreiding der tuberculose in de hand hebben gewerkt".
Op zich zelve waren deze woorden voldoende geweest om de Zuivelbereiding,
en met name het Coöperatieve gedeelte, te dwingen, opnieuw de kwestie onder
de oogen te zien, maar het doordringen van het mond- en klauwzeer van over de
oostelijke grenzen bracht nog sterker deze zwakke zijde onzer fabrieken naar vor en
Wat bij de verspreiding der tuberculose niet mogelijk is, is dit wel bij het mond-
en klauwzeer.

Hier zien wij als het ware de ziekte van het eene dier op het andere overgaan.
Één geval vandaag, morgen nóg een, binnen enkele dagen is de geheele stal lijdende.

Een gevolg hiervan is, dat veel beter het spoor der ziekte nagegaan kan worden.
Met vrij groote zekerheid heeft men dan ook in de laatste weken bij herhaling
kunnen aantoonen, dat de smetstof, die mond- en klauwzeer veroorzaakte, van
de ééne boerderij via de zuivelfabriek op de andere werd overgebracht.

In het bekende rondschrijven van den Directeur-Generaal van den Landbouw
aan de Zuivelfabrieken, heet het:

„De ondervinding van vroegere jaren heeft het vermoeden gewekt, — en bij
de jongste gevallen van mond- en klauwzeer is dat vermoeden versterkt, — dat
de bijproducten der Zuivelfabrieken, niet of onvoldoende van ziektekiemen bevrijd,
aan de melkleveranciers teruggegeven, de verbreiding van genoemde ziekte zéér
in de hand werken".

Men heeft het dus gehoord: het is een versterkt vermoeden. Als deze en gene
zich nu misschien achter de vaagheid van die uitdrukking wilde verschuilen,
dan zou ik dit beslist struisvogelpolitiek noemen.

Trouwens, in den allerlaatsten tijd zijn er tè sprekende gevallen geweest, dan
dat men zich nog achter dezen twijfel kan verschuilen.

In den strijd over de pasteurisatie der nevenproducten hebben zij, die bezwaren
zagen in deze behandeling, al spoedig een schans in den steek gelaten:

Toegegeven is n.1. algemeen, dat de zoete ondermelk besmetting kan overbrengen.
Eene vesting valt niet met één schans — achter andere bolwerken lièeft men
zich nu teruggetrokken, door n.I. de volgende stellingen op te roepen:
Door gezuurde ondermelk of zure wei wordt de besmetting niet overgebracht.
Ten opzichte van het nevenproduct der kaasbereiding wordt dan nog gezegd :
De pasteurisatie van wei is onmogelijk, omdat

1. de kosten van dit proces in geene verhouding staan tot de waarde van het
product.

2. de voedingswaarde door de pasteurisatie van de\'wei sterk achteruit gaat,
en de veehouders zich krachtig tegen deze bewerking zouden verzetten.

Wat deze punten betreft, kan het volgende opgemerkt worden.
Dr. Remmelts zeide in de vergadering van de Hollandsche Maatschappij van
Landbouw, op 22 Maart, het volgende :

„Men wil zich wijsmaken, dat het voeden van wei niet schadelijk is, vooral,
ndien ze zuur is. De bacillen zouden dan gedood zijn. Ik moet U die illusie ont-
nemen ; het zuurgehalte schijnt geenen invloed te hebben.

„In den laatsten tijd is door den Directeur der Rijksseruminrichting eene proef
genomen met 3 kalveren, die werden gevoed met melk, waarin tuberkelbacillen

-waren "gebracht, door een weinig melk toe te voegen van eene koe, die aan uier-
tubercxilose leed. Deze meJk werd aan de kalveren gegeven, toen zij een hoog
zuurgehalte had verkregen, maar de kalveren werden wel degelijk tuberculeus.

„Nu is het onbetwistbaar, dat bij de kaasbereiding met het neerslaan van het
eiwit, veel tuberkelbacillen worden medegesleept, maar even onbetwistbaar
is het, dat in de wei nog tuberkelbacillen worden aangetroffen, die door het zuur-
gehalte niets van hunne schadelijkheid verliezen".

In een vergadering van de Centrale Commissie voor proefnemingen in het Groot-
zuivelbedrijf is de vraag te berde gebracht, of er proefnemingen opgezet dienden
te worden, om het gevaar voor overbrenging van besmetting door ongepasteuri
seerde wei na te gaan. In verband met bovengenoemde uitlating van den Inspec-
teur van den Veeartsenijkundigen Dienst is besloten, hierop niet in te gaan,
maar de vraag te richten tot den Directeur-Generaal van den Landbouw, om een
verslag der proefnemingen, en tevens te vragen of nu als vaststaande de con-
clusies, getrokken uit de proef met deze drie dieren, kunnen worden aangenomen.

Wordt de twijfel, dien de bovengenoemde proef nog overlaat, ook weggenomen,
dan valt daarmede het laatste stukje van de vesting, en zal men dienen te erken-
nen, dat de nevenproducten, die, niet afdoende verhit, naar de boerderij teruggaan
en afkomstig zijn van mengmelk, waarin ziektekiemen voorkomen, ernstige gevaren
voor besmetting opleveren.

De Coöperatieve zuivelfabrieken moeten deze zaak onder de oogen zien, en
mogen, als er harerzijds maatregelen ter bestrijding van het gevaar genomen
kunnen worden, niet werkeloos blijven. Onwillekeurig zouden zij een deel harer
gunstige resultaten op de ééne zijde te niet doen, door in een ander deel van het
bedrijf schade te veroorzaken. Schatten gelds zijn in de laatste jaren besteed om
de fabrieken zoo goed mogelijk in te richten ■— de enkele honderde guldens die
de te nemen maatregelen zouden kosten, mogen en kunnen geen bezwaar zijn.

Het antwoord is te vinden, als wij ons nog eens de bovengenoemde uitspraak
voor den geest roepen :

„Nevenproducten, niet afdoende verhit, en afkomstig van mengmelk, waarin
ziektekiemen voorkomen".

Men kan nu den nadruk leggen op niet afdoende verhit en op mengmelk, waarin
ziektekiemen voorkomen.

Het eerste, dat het meest radicale is, is slechts zuiver in een enkel geval door-
gevoerd. Het is de methode Timmer — of wil men liever den naam van de groep,
dan spreek ik van de methode Kimswerd.

Vanaf den winter 1899—1900 mocht aan deze fabriek geen melk geleverd wor-
den van koeien, die niet met gunstig gevolg op tuberculose waren onderzocht.

Alle dieren, die reageerden, moesten van de hand gedaan worden. Op een enkel
bedrijf moesten aldus van de 20 stuks 15 verkocht worden.

In Februari 1901 werden de 112 kalveren der leden op tuberculose onderzocht.
Geen enkel dat reageerde.

In Februari 1902 werden de kalveren onderzocht, welke in 1901 geboren
waren. Van de 98 stuks reageerde er één, (dit dier was bijgekocht).

En zóó heeft men doorgewerkt. In vol vertrouwen, op den goeden weg te zijn,
s in 1906 aan de Regeering aangeboden, den totalen veestapel van alle leden
der fabriek te onderzoeken, om aldus een oordeel te kunnen vormen over de waarde
van het bestrijdingssysteem. Daarop is toen niet ingegaan.

In begin December 1910 vond een dergelijk onderzoek van Rijkswege plaats.
Één stal zag er slecht uit — 13 koeien, 2 rieren en 1 kalf reageerden ; bij de overige
leden kwamen op de ongeveer 300 stuks vee 6 reageerende exemplaren voor.

De stapel, die er slecht uitzag, en die waarschijnlijk ook oorzaak van de be-
smetting van meerdere der andere dieren is geweest, bevond zich op dezelfde
boerderij, waar oorspronkelijk ook bijna alles reageerde. De stal is oud. Vermoed
wordt, dat zij de vorige keer onvoldoende ontsmet is.

De leden der Coöperatieve zuivelfabriek te Kimswerd hebben zich terecht niet
door dezen tegenslag laten ontmoedigen, — de zieke dieren zijn verwijderd en
de bewuste stal is geheel vernieuwd.

Het voorbeeld leert, dat in deze richting een weg tot definitieve bestrijding
ligt, maar ook, dat men zich ten allen tijde tegen onaangename verrassingen moet
wapenen. Een voortdurend toezicht en deskundige inspectie is noodig.

Maar voor een geval als te Kimswerd, waar de vereeniging bestaat uit een
klein aantal leden, die allen een flink veehoudersbedrijf hebben, acht ik dit systeem
het meest aangewezene, omdat het het beste is.

Daar zijn evenwel ook omstandigheden, en voor het grootste gedeelte van
het land zullen deze de normale zijn, dat in den beginne althans met alle zorg
voorkomen dient te worden, dat besmette nevenproducten de fabriek uitgaan.
Pasteurisatie dus.

In een zuivelfabriek behoort de room gepasteuriseerd te worden en kunnen
wij dus de karnemelk onbesproken laten.

Omtrent de pasteurisatie van de ondermelk zijn geen nieuwe gezichtspunten
te openen. Geschikte toestellen zijn bekend en in gebruik.

De pasteurisatie der wei is tot in den treure onuitvoerbaar genoemd. Onder
den druk van de vrees voor mond- en klauwzeer zijn verschillende Friesche fabrieken
de wei gaan pasteuriseeren, en met ongedacht resultaat.

Er is eenig verschil in de wijze van uitvoering — maar er zijn mij geen andere
dan gunstige oordeelvellingen van de leden, die de gepasteuriseerde wei terug-
ontvingen, bekend. Uit cén der fabrieksrapporten is het volgende overgenomen:

„Onze veehouders zijn hoogst ingenomen met de pasteurisatie; het blijkt, dat
de wei met véél meer graagte door de dieren wordt gebruikt.

\'t Gevolg is dan ook, dat bij ons reeds eene aanvrage inkwam om voor het
vervolg de wei altijd te pasteuriseeren.\'\'

En in dezen toonaard luiden ook de andere rapporten.
Nu nog iets over de kosten. Door onzen ambtenaar voor stookcontröle enz. is
een onderzoek ingesteld op een 5-tal fabrieken, waar de wei gepasteuriseerd werd.
Aan zijn rapport is het volgende staatje ontleend:

De gevonden bedragen varieeren dus tusschen 13 en 18 cent per 1000 Liters
wei. Het hoogste cijfer is van de derde proef; deze vond plaats in eene fabriek,
waar de capaciteit van den ketel niet voldoende was om het pasteuriseeren tijdens
het werken te doen plaats hebben, en dit daarom vóór het werken plaats had,
cn daarom werd de volgende proef genomen:

De kolen werden nauwkeurig gewogen en de stoom uit den ketel alleen gebruikt
om een bak, waarin 2030 Liter wei van 30° C. was, te verhitten tot 82° C. Verder
werd de spanning op dezelfde hoogte en het vuur zooveel mogelijk van dezelfde
dikte gehouden, terwijl met den injecteur gezorgd werd, dat de waterstand in
den ketel dezelfde bleef. Bij het bereiken van de vereischte temperatuur bleken
37 K.G. steenkolen gebruikt te zijn. Per 1000 Liter werd dit dus 18 K.G. of 18 cent.

De ketel werd met koud water gevoed — de isolatie van de stoomleiding was
onvoldoende — de trek was slecht, waardoor zeker onvoordeelig gestookt werd.
Neemt men dit alles in aanmerking, dan mogen wij als middencijfer aannemen
15 cents per 1000 Liter wei. Voor eene fabriek volgens het Friesche type zou dit
dus worden per millioen K.G. verwerkte melk: één honderd gulden. Nu zal er
nog wel wat bijkomen, maar als de maatregel werkelijk van belang is voor den
Nederlandschen veestapel, dan behoeft ze zeer zeker niet om deze kosten achter-
wege te blijven.

Wij zijn nu met cijfers bezig en daarom is het misschien wel goed, hiernaast
eens de bedragen te zetten, die onze Regeering voor de bestrijding der runder-
tuberculose uitgaf in

Als de Regeering uit de algemeene kas dergelijke sommen beschikbaar stelt, dan
mogen de Coöperatieve Zuivelfabrieken, als zij in het belang van de veestapels
harer leden opgevorderd worden, om mede te doen, zich niet verschuilen achter
de kosten van eenige tientallen tonnen steenkolen.

Een voornaam punt is nog de wijze van uitvoering. Niet alle werkwijzen geven
de zekerheid, dat de verhitting voldoende is. Zoo ergens, dan is juist hier half
werk slechter dan niets. Vóórlichting en toezicht zullen in den beginne noodig zijn.

Voor de ondermelk is naar aanwijzingen van den heer Ament een toestel ge-
construeerd, dat aangebracht kan worden aan elk pasteuriseer-apparaat, en
automatisch de aflevering van onvoldoend verhitte melk voorkomt.

Behalve de hiervoor genoemde punten hechten wij groote waarde aan de ver-
spreiding van goede begrippen omtrent de gezondheidsleer van het vee onder
de veehouders. Naast hiertoe dienende cursussen moeten wij, gezien de zeer gunstige
resultaten op verschillende plaatsen bereikt, nog in het bijzonder noemen de
stalwedstrijden.

Wij kunnen de vraag, gesteld aan het hoofd van dit prae-advies, op de volgende
wijze beantwoorden.

De Coöperatieve Zuivelfabrieken behooren alle maatregelen te steunen — of
daarvoor, zoo noodig, zelve het initiatief te nemen —- die kunnen dienen, om
den gezondheidstoestand van het vee te verlioogen.

Wanneer de maatregel uitvoerbaar is, moet er vanwege de coöperatieve ver-
eeniging een zóódanig toezicht uitgeoefend worden op de veestapels der leden
dat uitsluitend melk van gezonde dieren aan de fabriek wordt geleverd.

Voor de gevallen, waarin dit tijdelijk of voortdurend niet doenlijk is, moeten
de bijproducten tot een temperatuur van 80—85° C. verhit worden, voordat
zij de fabriek verlaten.

De vereenigingen van de coöperatieve fabrieken (de Zuivelbonden) behooren
een controle-dienst te organiseeren, waardoor nagegaan wordt, of deze pasteurisatie
op voldoende en doelmatige wijze geschiedt.

Wie erzielen wir bei unseren Ziegen gutgeformte Milcheuter und wie können
Mlssblldungen vorgebeugt werden?

Preisarbeit, angefertigt für die Zeitschrift „Der Ziegenzüchter",
von Rijksveearts E. J. Dommerhold, Hengelo (Holland).

Der Zweck der Ziegenhaltung ist, auf die möglichst wohlfeilste Weise viel Milch
zu gewinnen. Dazu hat man nötig: gesunde, kräftige Tiere, mit guter Verdauung
und guter Milchleistung.

Das Euter ist das wichtigste Organ der Ziege. Man verlangt es: gross, möglichst
breit, lang, halbkugelförmig, wenig behaart, fest an der Bauchwand anliegend,
weit nach vorn nach dem Nabel zu und hoch nach hinten und oben bis an die
Scham, die beiden Hälften gleich gross, nicht lang herabhängend, den Raum
zwischen den beiden Hinterschenkeln „alles Euter". Mit gut entwickelten Zitzen,,
die massig lang, gerade und etwas nach vorn gerichtet sind.

Es kann keinem Zweifel unterliegen, dass dasjenige Organ, das für die Milch-
absonderung besonders tätig ist, auch durch seine äussere Erscheinung bereits
einen Schluss auf den Effekt jener Tätigkeit ziehen lässt. Ist das Euter sehr
umfangreich, mit einer dünnen und mit feinen Haaren besetzten Haut überzogen,
sind sonst noch Zeichen vorhanden, die für eine umfangreiche Ausbildung der
Milchdrüsen sprechen, fo irren wir uns in der Regel nicht, wenn wir dies als ein
gutes Zeichen für die Milchergiebigkeit der Ziege ansehen. Und dennoch ist es
nicht selten der Fall, dass das Euter in seiner äusseren Erscheinung in dieser
Beziehung täuscht, wenn es nur oberflächlich und ohne Berücksichtigung der
sonst für die Milchergiebigkeit des Tieres sprechenden Zeichen beobachtet wird.

Die Milch stellt ein Produkt der Drüsenzellen des Euters dar, die die zum
Aufbau der Milch nötigen Stoffe dem sie umkreisenden Blute entnehmen und
zu Milchbestandteilen von bestimmter Zusammensetzung umbilden.

An erster Stelle verlangen wir also: viel Drüsensubstanz, die möglich ist bei
einem grossen Euter, also wie gesagt, lang und breit, nicht nur am bequem sicht-
baren Teile, sondern auch am Ansätze, worauf man wohl achten muss, weil die
Schwere der Milchdrüse und die mit den zunehmenden Jahren sich einstellende
Erschlaffung der Gewebe zu einer Dehnung des Tragbandes führen.

Bisweilen erscheint das Euter auch nicht besonders gross, und doch ist die
Ziege ein gutes Melktier, nämlich wenn im Euter die drüsigen auf Kosten der
bindegewebigen Substanzen und des Fettgewebes bevorzugt sind, und die Energie
der Zellen von den Eltern erworben ist. In solchen Fällen ist immer das Euter
breit an der Basis, gut an den Leib gezogen, drüsig, d. h. nicht pappig, anzufühlen.
Solche Tiere zeichnen sich weniger aus durch ausnahmsweise hohe Tagesquanten
während der kurzen Zeit des Frischmilchseins, als vielmehr durch Ausdauer und
Gleiclimässigkeit in der Leistung.

Die Missbildungen am Euter und an den Zitzen oder deren fehlerhafte Formen
können wir einteilen in angeborenen und später erworbenen.

Wie wir ein gutes Euter verlangen, ist schon gesagt. In dem Rahmen dieser
Beschreibung ist Raum für mehrere unter sich abweichende Formen, die alle
gut zu nennen sind und wovon keine als fehlerhaft zu betrachten ist. Durch viele
gute Ziegeneuter zu prüfen und genau zu betrachten, prägt man sich deren Formen
im Gedächtnis ein, ebenso wie die der Zitzen, die alle, wieviel auch von einander
abweichend, grösstenteils gelegen sind binnen den Grenzen des Normalen, ohne
dass man von Abweichungen oder Fehlern sprechen darf.

In den meisten Fällen sind abweichende Formen, die symmetrisch, d. h. beider-
seits gleich, vorkommen, angeboren. Einseitig vorkommende Abweichungen sind
oft die Folge von abgelaufenen krankhaften Prozessen. Angeboren sind: das Wild-
euter, das Fleischeuter, auch sekundäre Strichelchen usw.; erworben: Hängeeuter,
Knoten im Euter, Kuhstrichen usw.

Wir müssen also danach streben, dass die Ziegen geboren werden mit der Ver-
anlagung guter Euterformen und dabei, wenn dieses der Fall ist, dieses Natürlich-
Gute durch unsere Pflege dauernd zu erhalten.

Die beste Form ist ein grosses Drüseneuter. Dasselbe soll sich oben derb und
unten über den Zitzen weich anfühlen und nach dem Melken stark zusammenfallen.

Mit dem guten Drüseneuter darf das Fett- oder Fleischeuter nicht verwechselt
werden, über dessen wahre Natur man am besten durch Abmelken der Ziege
Aufschluss erhält. Einmal liefern solche Euter weniger Milch als Drüseneuter
von gleicher Grösse, und ferner fallen sie auch weniger zusammen. Fetteuter
fühlen sich auch weich, gummiartig an.

Das kleine, gewöhnlich stark behaarte Haar- oder Wildeuter findet man in
wenig milchergiebigen, nicht veredelten Landschlägen. Was die Behaarung des
Euters betrifft, gilt, dass je spärlicher und je feiner die Haare sind, desto edler
ist das Tier und desto grösser ist die Wahrscheinlichkeit, dass dasselbe in der
Milchleistung befriedigt.

Das Hänge- oder Schlappeuter ist schlecht an den Leib gezogen und stark
herabhängend, so dass die Strichöffnungen fast den Boden erreichen können.
Die Befestigung findet durch das Aufhängeband statt; ist dieses Band unstark,
bei allgemeiner Körperschwäche, dann bekommt man eine solche Euterform.

Die Zitzen wollen wir gut entwickelt, mässig lang, gerade und etwas nach vorn
gerichtet. Eine gewisse Länge und Wandstärke ist erforderlich, damit die Zitzen
beim Melken in die Hand genommen werden können, und nicht abrutschen, und
damit sie andererseits dem Drucke der angesammelten Milch genügenden Wider-
stand leisten. Zu grosse Zitzen (Kuhstriche) werden getadelt; man sieht diese
dann und wann bei alten Milchziegen, bei denen sie als Zeichen von Schlaffheit
zu betrachten sind, mehr aber infolge fehlerhaften Melkens. Sehr eng aneinander-
stehende Zitzen entsprechen gewöhnlich nicht besonders entwickelter Euterhälften.

Bei der Ziege kommen häufig an den gewöhnlichen Zitzen noch sekundäre
Strichelchcn vor, die, wenn sie weit nach unten sitzen, das Melken durch den
Druck, den sie auf die Mutterzitze ausüben, erschweren. Oft sind sie mit Offnungen
versehen, so dass sich dann aus beiden Kanälen Milch entleeren lässt.

Verwachsungen des Milchkanals und der Ausflussöffnung durch Entzündungen
die die Öffnung befallen, oder nach Katarrhen der Zitzenschleimhaut (oft auf
unerklärliche Weise während des Trockenstehens entstanden) kommen sehr oft
bei der Ziege vor; auch angeborener Mangel einer Strichöffnung infolge von Bildungs-
fehlern; ebenso Verengungen des Lumens durch Schleimhautknoten, Wandknoten,
Schlcimhautfalten, durch bindegewebige Stränge usw.

Wir haben gesagt, dass die Milch ein Produkt der Drüsenzellen des Euters
darstellt. Aus diesem physiologischen Verhalten ist ersichtlich, welche Rolle die
Drüsensubstanz und die Leistungsfähigkeit ihrer Zellen spielen. Beide sind ab-
hängig von der Rasse und Abstammung, von der individuellen Veranlagung
des Tieres, und ebenso von der Art der Aufzucht, der Ernährung, den normalen
Funktionen des Gesamtorganismus.

Also an erster Stelle: Rasse und Abstammung und individuelle Veranlagung;
letztere ist ja die Summe der Eigenschaften der Eltern und Voreltern.

Und umgekehrt: die vielen fehlerhaften Bildungen, abweichend von der Norm,
vererben sich fast immer. Und die Formfehler beeinträchtigen die Milchmenge
und damit direkt den Zweck der Ziegenhaltung.

Als ersten Punkt finden wir also: Unsere Zuchtziegen zu wählen aus Tieren mit
gutgeformtem Milcheuter, damit die Nachkommenschaft, wenigstens in Anlage,
dieses auch mit zur Welt bringt.

Das Euter findet seine günstigste Lage bei langem und breitem Becken; also
guter allgemeiner Körperbau ist eine Bedingung für gute Euterform.

Bei allgemeiner Körperschwäche, wenn auch das Aufhängeband des Euters
schwach wird, bekommt man ein Hängeeuter.

Guter Körperbau und Körperkraft bekommt und erhält das Tier nur durch
gute Aufzucht, Bewegung im Freien, gute Ernährung usw.

Unsere zweite Schlussfolgerung lautet also: Die jungen, heranwachsenden Tiere
und die Milchziegen, sie müssen gut aufgezogen und kräftig ernährt werden.

Neben den schon genannten angeborenen oder später erhaltenen Fehlern kommen
noch sehr oft solche vor, die ihre Ursache finden in Euterentzündungen. Hierbei
ist die Drüsensubstanz und das Bindegewebe ergriffen; meist ist nur eine Hälfte
des Euters betroffen. Die befallene Euterhälfte ist in ernsten Fällen hart, schmerz-
haft; das Sekret flockig, gelb oder eiterig oder blutig, wässerig oder schwer zu
entleeren und schliesslich ganz versagend. Heilung kann einsetzen; oft aber geht der
Zustand in Verödung der erkrankten Hälfte oder in Eiterung oder sogar Brand
über. Weiterhin können Euterknoten zurückbleiben. Knoten im Euter können
aber auch die Folge sein von Tuberkulose und Aktynomycose. Gelber Galt ist
eine infektiöse Eutererkrankung, die zum vollständigen Schwunde der Drüse
führt; Drüse und Zitze werden auffallend weich und schlaff.

Erkältung ist als Ursache nicht immer ganz auszuschliessen; wiederholen sich
diese Ursachen, wie dies in schlechten, nassen, kalten, zugigen, dunklen Ställen
so oftmals der Fall ist, so können Krankheiten auch am Euter nicht ausbleiben.
Vief mehr, in weitaus den meisten Fällen aber, sind die Ursachen Infektionsstolfe,
die durch die Strichöffnung in die Zitze gelangen. Seltener äussere Verletzungen
durch Stösse, Tritte usw.

Steht die Ziege lange mit starkgespanntem Euter, so kann durch Überdehnung
der Schlussmuskeln der Zitze leicht ein Tropfen Milch aus dieser hinaustreten;
auch nach dem Melken bleibt unter Umständen oft ein kleiner Tropfen am Strich-
kanal. Und dieser Tropfen ist es, der die Infektion erleichtert oder zustande bringt,
wenn die Ziege auf unreiner Streu liegt.

Bei schweren Euterentzündungen kan keiner sich irren, in leichteren Fällen
ist die Entscheidung weit schwieriger.

Die durch einen Krankheitsprozess befallene Euterhälfte ist im Anfang zumeist
etwas angeschwollen, grösser als die gesunde Hälfte, fällt nach dem Melken weniger
zusammen, ist etwas wärmer mit vermehrtem Blutgehalt. Sehr oft lahmt das
Tier mit dem entsprechenden Hinterbein. Später aber kann die krankhafte Hälfte
etwas einschrumpfen und kleiner werden als die gesunde und dabei ihre Form
sehr ändern. Solche Hälften sind weniger warm als die gesunde, die Hautfarbe
ist blasser, oft mit einem Stiche ins Gelbliche; die Zitze, die anfangs grösser war,
hat abgenommen und ist sogar kleiner als die gesunde.

Durch chronische, nicht deutlich sichtbare Krankheitsprozesse nimmt die
befallene Hälfte an Grösse ab und deren Schwerpunkt nimmt einen anderen
Platz ein, weshalb die gesunde Hälfte stärker von hinten sichtbar wird, das Euter
dreht sich etwas um seine Achse; dabei hat sich der Stand der Zitzen geändert.
In einiger Entfernung\' kann man schon sehen, dass eine der beiden Euterhälften
infolge eines chronischen Euterleidens etwas heruntergekommen ist.

Also zu drei: Saubere Haltung, regelmässige Pflege; regelmässiges Ausmelken;
guter, reiner, heller Stall mit guter Streu.

Das Melken ist auch oft die Ursache vieler Euterfehler; wir haben schon gesehen,
dass eine Ueberfüllung des Euters, durch nicht auf Zeit melken, oft Veranlassung
geben kann zu Entzündungen. Auch die Weise des Melkens aber kann das tun und
dabei zu Formfehlern des Euters und der Zitzen führen. Hauptsache ist immer,
dass das Euter immer gut ausgemolken wird; man bekommt mehr und bessere
Milch: die zuletzt gemolkene Milch ist die fettreichste. Und dabei, bei stets un-
genügend ausgemolkenen, verkehrt behandelten Eutern vermindert die Sekretion,
das Euter wird kleiner, weniger ausgiebig, und sehr leicht tritt Entzündung auf.
Besonders bei jungen Tieren ist es von grösster Wichtigkeit, dass sie gut aus-
gemolken werden.

Dass das Melken so oft fehlerhaft geschieht, beweisen die vielen riesenhaften
Kuhstriche und die vielen ungleich grossen Euterhälften. Die Zitzen des Ziegen-
euters sind kurz, wodurch das Melken eine gewisse Behendigkeit und Geduld
erfordert. Das Euter soll natürlich rein sein. Vor Anfang des Melkens wird das
Euter während einiger Augenblicke sanft geknetet und gestrichen, damit die
Milch „einschiesst" und die Ziege die Milch leichter abgibt. Darauf wird mit
jeder Hand eine Zitze gefasst und mit dem nach innen geschlagenen Daumen gegen
die Zitze gedrückt; man fängt dann an langsam zu melken, indem man die Finger,
oben anfangend, schnell nach einander dicht drückt. Diese Melkweise ist die
beste — weit besser als das Melken zwischen zwei Fingern —, die leichteste für
denjenigen, der sich einmal daran gewöhnt hat, angenehmer für das Tier und
besser für Zitzen und Euter. Ein starkes Ziehen an den Zitzen ist verkehrt, fehler-
haft. Man melke mit netten Strahlen, die dicht zusammen in den Topf kommen,
so dass leicht Schaumbildung sich einstellen kann, nicht mit beiden Händen an
einer Zitze, und regelmässig ohne Ruhe.

Vorteilhaft für das leichte Abgeben der Milch ist, wenn man sich der Ziege ruhig
nähert, dabei sie noch immer sacht behandelt, während des Melkens nicht redet,
und alles unterlässt, was dem Tiere Zerstreuung geben kan. Nach gutem Aus-
melken verlasse man das Tier ruhig. Wenn möglich, soll das Melken immer durch
dieselbe Person und stets auf festen Zeiten statthaben.

Bei einigen Ziegen sind die Zitzen sehr empfindlich, so dass sie beim Berühren
nach oben gezogen werden; dabei findet dann gleichzeitig ein stärkerer Verschluss
der Zitzenöffnung statt, weshalb das Melken erschwert ist und eine grössere Kraft
erfordert. Ruhe und Geduld sind die besten Mittel gegen diese Beschwerden.

An vierter Stelle finden wir also zur Erziehung und Erhaltung gutgeformter
Milcheuter und zur Vorbeugung von Missbildungen: Gut Melken und gut Ausmelken!

Wir sehen, das Thema umfasst die ganze Ziegenzucht: die Wahl der Zuchteltern,
nach Rasse, Abstammung, individuelle Veranlagung; die Aufzucht und Ernährung
und guter allgemeiner Körperbau; saubere Haltung, regelmässige Pflege; guter,
reiner, heller Stall mit guter Streu; regelmässiges und gutes Melken und Ausmclken.

Das kann ja auch nicht anders sein, wie wir im Anfang schon sagten, dass der
ganze Zweck der Ziegenzucht ist, auf die möglichst wohlfeilste Weise viel Milch
zu gewinnen, und dieses Ziel können wir nur erreichen durch gute Tiere mit guter
Veranlagung und ein gut geformtes Euter.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast goedgevonden.

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

8 Juni, Eibergen, Aalten, Dinxperloo, Zevenaar, Heuven en Aerdt, Millingen,
Ubbergen en Groesbeek;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmette-
lijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elk dier ziekten moet
worden toegepast, goedgevonden:

te verbieden met ingang van den daarbij vermelden datum, het vervoeren of
doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens ev. het houden van markten
openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkau-
wende dieren en varkens voor de navolgende gemeenten ev. kringen:
3 Juni, de buurtschap Holk, gemeente Nijkerk;

3 Juni, het gedeelte der gemeente Buurmalsem, dat begrensd wordt door den
spoorweg Gorinchem—Tiel, de Linge en den Bisschopsgraaf (waterweg)
met dien verstande, dat genoemde verkeerswegen buiten den kring
liggen;

Rijswijk, welke begrensd wordt ten Noorden door den Rijn, ten
Oosten door de grens tusschen Rijswijk en Maurik, ten Westen door
de grens tusschen Rijswijk en Ravenswaaij en ten Zuiden door den
Lekdijk;
4 Juni, Bemmel;

Lekdijk boven de stad Culemborg, den weg langs het speelhuis
„de Bol", het Westelijk gedeelte van de Noorderlaan met de Wester-
laan van het Rondeel, den Tielschen zandweg, de Harddraversdreei
en den Korten Achterweg;

8 Juni, het gedeelte der gemeente Beusichem, dat begrensd wordt door de
Zoelmondsche Broeksteeg, de Laan van Engelrode, het Engsteegje,
de Beusichemsche Broeksteeg en den Hennisdijk;

polder Dreumel, dat begrensd wordt door de Rooysche straat, den
Ouden Maasdijk, de Heeresteeg, de Nieuwe straat en de Dorpsstraat;

akker, welke begrensd wordt door den Vleerdamschen dijk, den
Korten weg en de duinen;
9 Juni, Hoevelaken;

li Juni, het gedeelte der gemeente Culemborg, dat begrensd wordt door de
Lek Van af de balkenhaven der firma Sillevis tot de grens tusschen
de gemeenten Culemborg en Beusichem, genoemde gemeentegrens
tot den Stadssingel en den Stadssingel tot de Lek;
14 Juni, de kring in de gemeente Nijkerk, omvattende het gedeelte der buurt-
schap Holk, dat begrensd wordt door den straatweg Nijkerk—Bun-
schoten van af het huis „den Hoek" tot de Palestinasteeg, de Palestina-
steeg, de Laak vanaf de Palestinasteeg tot den spoorweg Amersfoort—
Nijkerk, den spoorweg Amersfoort—Nijkerk vanaf de Laak tot den
Uitweg, genaamd de Hilhorstersteeg, de Hilhorstersteeg en den
Nachtenaschen weg van af de Hilhorstersteeg tot het huis „den Hoek";
14 Juni, het gedeelte der gemeente Zevenbergen, dat begrensd wordt door
den straatweg naar Breda, den Langenweg, den Hamschen weg, en
den Voogde weg;

15 Juni, de buurtschappen Rheden, Velp en de Steeg, gemeente Rheden;
15 Juni, de buurtschap Doornenburg, gemeente Bemmel;
15 Juni, de buurtschap Gaanderen, gemeente Ambt-Doetichem;
15 Juni, het gedeelte der gemeente Empel c. a. dat gelegen is ten Oosten van
den spoorweg \'s Hertogenbosch—Utrecht.

Staat van de gedurende de maand April 1911 in de Rijkskeuringsdiensten van
voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 108067^ K.G. afzonderlijke organen en deeleu ter keuring aangeboden, waarvan
60 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

Bekroningen bij de Algemeene en Internationale Tentoonstelling in 1910 te
Brussel gehouden. De Directie van den Landbouw te \'s-Gravenhage verwierf
voor haar afdeelingen Serothcrapie, Vleeschkeuring en Vleeschexport een groote prijs.

Gazen worstvellen. In Parijs is door het voedingssyndicaat aan den Minister
van Landbouw gevraagd of hij goed zou kunnen keuren, dat bij de worstfabrikatie
in plaats van de dierlijke membranen, waarin de worst altijd gestopt werd, gaas
gebruikt werd, geprepareerd met gelatine en aluin. Men meende, dat op die wijze
meer waarborgen voor zuiverheid gegeven konden worden, omdat het zelfs bij de
grootste voorzorgen, toch altijd mogelijk blijft, dat het worstvleesch door de kiemen,
die aan het dierlijk omhulsel zijn blijven kleven, verontreinigd wordt. De Minister
was van oordeel, dat hij tegen de gewenschte verandering geen bezwaar mocht
maken.

Invoer van ongekeurd vleesch te \'s-Gravenhage. Het amendement-streng,
om te verbieden den vrijen invoer van ten hoogste 5 kilogram ongekeurd vleesch,
werd aangenomen met 19 tegen 7 stemmen.

De strijd liep ditmaal voornamelijk over de vraag of in den Haag ten aanzien
van kleinere stukken vleesch, door particulieren tot eigen gebruik van buiten de
gemeente betrokken, het Rotterdamsche systeem zal worden gevolgd, dan wel
het stelsel, dat in Arnhem en Haarlem wordt toegepast. Had aanvankelijk de
commissie voor de strafverordeningen voorgesteld om ook dit vleesch aan keuring
te onderwerpen, de Gezondheidscommissie had haar van gedachten doen ver-
anderen en gedaan weten te krijgen, dat versch vleesch, tot eigen verbruik in stuk-
ken van 5 K.G. of minder ingevoerd, niet onder de verordening zou vallen. (Rotter
damsch stelsel). De heer Streng nu betreurde deze volte-face en wist door amen-
deering den oorspronkelijken tekst hersteld te krijgen.

Een feitelijke en een juridische kwestie kwamen hierbij ter sprake. De feitelijke
kwestie was deze: zal zoo\'n invoer-verbod practisch veel uitwerken, waar immers
de invoer per postpakket aan elke controle ontsnappen moet? \'). De juridische
vraag raakt de interpretatie van artikel 135 der Gemeentewet. Waar — zoo kan
worden gevraagd — eindigt de sfeer, die door verordeningen ,,in het belang der
openbare gezondheid" mag worden bestreken; waar begint het gebied, dat uit-
sluitend binnen de grenzen van de particuliere gezondheidszorg van het individu
valt? De vraag lijkt eenvoudiger dan zij is. Zoo ergens, dan zijn hier de grenzen
moeilijk te trekken. De Heer BI K wees er op, toen hij zich beriep op een gemeentelijke
verordening, die het gebruik van een bepaald soort water voorschreef, een ver-
ordening, in 1903 door den Hoogen Raad verbindend verklaard, aangezien het
drinken van verontreinigd water door een enkelen inwoner een ver om zich grij-

\') Invoerverbod, zeiden wij. Daarop komt toch, welbeschouwd, de redactie van den heer Streng neer.
Immers in \'t algemeen mogen geen kleiner stukken vleesch dan halve dieren enz. ter keuring worden
ingevoerd. Wy zwygen nu van het versche vleesch, dat het goedkeuringsmerk van een ander gemeen-
telijk slachthuis draagt, of dat voorzien is van het keur-merk van gemeenten, die — zonder een abattior
te bezitten — toch door B. en W. de eer der leverantie aan de Haagsche ingezetenen worden waardig
gekeurd.

Vermeld worde nog dat (ondanks liet advies der Gezondheidscommissie en in afwijking van het
Rotterdamsche stelsel) de keuring van wild en gevogelte niet geregeld wordt.

pende epidemie kan ten gevolge hebben en in zooverre in casu wel degelijk van een
openbaar gezondheidsbelang sprake is. In mindere mate zou men hetzelfde wellicht
ook ten aanzien van het boven-besproken invoerverbod kunnen zeggen. Daar-
tegenover beroept men zich nu echter op een Koninklijk Besluit uit den jare 1909,
waarbij een artikel van een verordening der gemeente Echt werd vernietigd, dat
,.iedereen" verplichtte, „al het in zijn bezit zijnde vleesch, spek of visch aan den
keurmeester of onderkeurmeester op diens eerste vordering te vertoonen en de
keuring daarvan toe te laten."

Terwijl de heer Vas Dias trachtte te betoogen, dat in Echt de zaak inderdaad
anders aanlag dan in Den Haag het geval zou zijn, mobiliseerde de heer Streng
allerlei juristen tegen bovengenoemd Koninklijk Besluit, dat z. i. niet door den
beugel kon. Ten slotte won hij, gelijk wij reeds mededeelden, het pleit.

Verbetering rundvee in Gelderland. Gedeputeerde Staten stellen voor, aan de
commissie tot bevordering der verbetering van het rundvee in Gelderland voor de
jaren 1911, 1912 en 1913 een crediet van ten hoogste ƒ 12,000 per jaar te verleenen.

Nederlandseh hygiënisch genootschap. Moleschott deelt mede, dat definitief be
sloten is tot oprichting van een Nederlandseh Hygiënisch Genootschap. Op de
statuten dezer nieuwe vereeniging zal de Koninklijke goedkeuring worden aan-
gevraagd. Van i Juli af zal Moleschott in grooter formaat als orgaan van het
genootschap verschijnen.

Internationaal embryologisch instituut. Naar men ons mededeelt, is op de
Pinksterdagen in het Zoölogisch Laboratorium van de universiteit te Utrecht
een bijeenkomst gehouden van vertegenwoordigers der embryologie der gewer-
velde dieren uit verschillende landen. België, Duitschland, Engeland, Frankrijk,
Nederland en Oostenrijk waren vertegenwoordigd, terwijl van vakgenooten in
de Vereenigde Staten en Zwitserland brieven werden voorgelezen, waarin instem-
ming met het doel der bijeenkomst werd betuigd.

Een internationaal embryologisch instituut werd opgericht, dat in de eerste plaats
ten doel heeft, volledige serieën van embryo\'s bijeen te brengen van die zoog-
dieren-soorten, welke gevaar loopen, binnen korten tijd uit te sterven.

Het instituut, dat 40 leden telt, zal een besloten vereeniging vormen en voor
bovengenoemd doel zoowel bij de regeeringen als bij rijke stichtingen en particu-
lieren belangstelling trachten te wekken.

Bovendien zal het instituut streven naar het bereiken van overeenstemming
op het gebied der embryologische nomenclatuur en zal het door samenwerking
de bestudeering van het vaak zoo moeilijk te verkrijgen embryologisch materiaal
gemakkelijker trachten te maken.

Tot voorzitter van het internationaal embryologisch instituut is prof. R. Bonnet
uit Bonn gekozen.

Verontreiniging der straten. Prof. Blanchard heeft de Académie de Médecine in
het geweer geroepen tegen de honden, die op onverantwoordelijke wijze, zij
het ook gehoor gevend aan een onweerstaanbaren aandrang, de straten veront-
reinigen. Reeds vroeger heeft hij de Académie doen aandringen op meer toezicht
op de honden in de slachthuizen. Maar wat zij in de straten laten liggen, en als
stof, of door onoplettende voetgangers meer rechtstreeks in de huizen wordt
gebracht, kan de kiemen van favus, herpes tonsurans, tuberculose, febris typhoi-
dea op de menschen overbrengen. Beperking van de vrijheid van beweging der
trouwe viervoeters acht Blanchard dringend noodig.

Rijksveeartsenijschool. Aan het overgangsexamen van het ie naar het 2e
studiejaar werd door 58 studenten deelgenomen; 1 candidaat trok zich gedurende
het examen terug, 38 candidaten slaagden, n.1. de heeren:

J. Aukema, R. Bakker, P. van den Berg, J. D. van Beek, Th. A. Bloem,
P. de Boer, C. Brands, S. Broersma, A. W. Brons, H. A. Dingemans, O. A. van
Dobbenburgh, L. Eykelenboom, L. Gazenbeek, J. C. A. Guijt, H. A. Haijting,
J. A. M. van Hal, A. Hijink, R. van den Hoek, S. J. Hoogstra, J. Hordijk,
F. IJntema, J. A. Knape, C. C. van Lent, G. J. Loran, F. Lubberink, D. van
der Maas, E. C. Merens, P. A. Oostingh, A. Reilingh, J. Rinses, E. Rutgers,
E. A. Siebelink, R. H. Veenstra, J. A. van Velzen, G. van de Werf, J. Westra,
J. H. Wilmink, H. A. Zwijnenburg.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 8 Juni 1911 11°. 5 is, met ingang van
11 Juni 1911, benoemd tot Rijksveearts, belast met de bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee, K. de Vink, plaatsvervangend districtsveearts, te
Zoe termeer.

De paardenarts 2e kl. H. W. Klerk de Reus, van het ie reg. veld-artillerie,
is ontheven van zijn detacheering bij het korps rijdende-artillerie te Arnhem.

Bij Koninklijk besluit van 15 Juni 1911 n°. 66 zijn, met ingang van dien
dag, tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districtsveearts
wien Roermond als standplaats is aangewezen,de geëxamineerde veeartsen Hillen,
te Maastricht, H. J. C. Horbach, te Wittem, en L. Jenniskens, te Helden.

De paardenarts 2e kl. P. H. A. van Aelst, van de rij- en hoefsmidschool
te Amersfoort, wordt gedetacheerd bij het ie reg. huzaren te Deventer.

Het voorkomen van degeneratie der hartspier bij kalveren
na aphthae epizooticae,

In den laatsten tijd worden aan het Amsterdamsche abattoir
herhaaldelijk kalveren ter keuring aangeboden, welke volgens ver-
klaring van den eigenaar zijn afgemaakt ten gevolge van aphthae
epizooticae; volgens de verschijnselen zijn er echter ook dieren bij,
die hun natuurlijke dood zijn gestorven.

Gewoonlijk ontbreken kop, tong en pooten en zijn de andere or-
ganen als longen, hart, lever, milt en nieren op natuurlijke wijze
aan het dier bevestigd.

Bij een oppervlakkig beschouwen maken al deze dieren den
indruk van ware noodslachtingen; de longen zijn meer of minder
met bloed gevuld, terwijl verschijnselen van longoedeem en meer
of minder emphyseem aanwezig zijn; de lever is in lichten graad
gezwollen en week en op doorsnede blauw van kleur.

Bij insnijden van het hart is het merkwaardig, dat in alle ge-
vallen in de hartspier vlekken zijn waar te nemen van een gele kleur.
Op het eerste gezicht doet de kleur dezer vlekken denken aan die,
welke de necrotische leverhaarden bij runderen vertoonen; bij
nauwkeurig onderzoek \'echter zijn ze hiervan ook weer duidelijk
te onderscheiden.

Bij kalveren, welke om andere redenen dan aphthae ter nood-
slachting komen, nam ik natuurlijk wel degeneratie der hartspier
waar, doch nimmer deze karakteristieke haarden; soms is de ge-
heele hartspier doorzaaid met deze vlekken en vlekjes; ik vermeen
deze degeneratie dan ook als karakteristiek voor aphthae te mogen
beschouwen. Het viel mij op, dat de graad dezer degeneratie dik-
wijls (echter niet altijd) des te erger is, naarmate het dier meer
zijn natuurlijke, plotselinge dood is gestorven.

De plotselinge dood, welke bij kalveren gedurende het heerschen
van mond- en klauwzeer dikwijls intreedt, zelfs zonder dat er
aan tong of klauwen nog iets van de ziekte is waar te nemen, kan

gemakkelijk, evenals het longoedeem, uit deze liartspierdegene-
ratie worden verklaard.

Bij het microscopisch onderzoek bleek, dat de grens tusschen
het gedegenereerde gedeelte en het normale hartspierweefsel een
vrij scherpe is; de geheele degeneratie maakte op mij den indruk
Van te zijn een hyaline degeneratie.

Ik vermeende het de moeite waard, het bovenstaande ter kennis
van de collega\'s te brengen, opdat zij in voorkomende gevallen
hun attentie hieraan zullen kunnen wijden.

Meermalen trof ik bij het rund in de verschillende willekeurige
spieren fibreuse knobbels aan, welke in grootte afwisselden van
een erwt tot een kleinen knikker.

Het eerste geval, dat door mij is gezien en door wijlen collega
Koorevaar microscopisch werd onderzocht en als sarcomatosis
werd gediagnostiseerd, is misschien de reden geweest, dat latere
door mijzelf waargenomen gevallen ook direct macroscopisch voor
een dergelijke tumorvorming werden gehouden.

Het eerste door mij microscopisch onderzochte geval betrof een
aan het abattoir ter keuring ingevoerd geslacht rund. In verschil-
lende spieren der achtervoeten en ook, ofschoon in geringer aan-
tal, in die der voorvoeten trof ik de bovenaangegevene, op doorsnede
ietwat geelachtige knobbels aan.

Het microscopisch onderzoek deed mij in dit geval echter twijfe-
len aan sarcomatosis. Bij dit onderzoek vond ik in het centrum
der tumor verval en aan de peripherie reuzencellen, waaromheen
fibreus bindweefsel; het was mij echter niet mogelijk tuberkel-
bacillen aan te toonen. Het onderzoek ging toen niet verder en
de conclusies bepaalden zich in dit geval dan ook slechts tot het
betwijfelen, of ik hier wel met tumoren te doen had.

overgenomen rund een gelijk beeld te zien en behalve dat hier his-
tologisch weer hetzelfde viel waar te nemen als in het vorige geval,
gelukte het nu ook een enkelen tuberkelbacil te vinden. Het
onderzoek had eenige vertraging ondervonden en versch materiaal
voor een dierenting was niet meer aanwezig. Persoonlijk was ik nu
overtuigd, dat onder de bovenomschreven gevallen er zeker voor-
komen, die niet behooren te worden gerangschikt onder sarcoma-
tosis maar onder tuberculosis.

Gelukkig was ik nog eens in de gelegenheid een nieuw geval waar
te nemen. Thans weer hetzelfde histologische beeld als boven, doch
geen tuberkelbacillen; nu echter was ik in de gelegenheid met versch
materiaal een dierenting te verrichten.

De cavia, welke subcutaan werd geënt met een klein partikeltje
van den steriel uitgenomen knobbel, reageerde zooals men dit
ziet bij elke subcutane enting met tuberculeus materiaal en toen
het dier na 12 weken werd geseceerd, was het lijdende aan alge-
meene tuberculosis; een klein partikeltje van de milt dezer cavia,
bij een tweede dier ingebracht, veroorzaakte ook hier algemeene
tuberculosis.

Uit het bovenstaande meen ik te moeten concludeeren, dat het
onjuist is de fibreuse op doorsnede gele knobbels, welke in de
spieren van het rund voorkomen steeds te beschouwen als sarco-
men; het is buiten twijfel dat vele dier gevallen van tuberculeuzen
aard zijn.

Na dien tijd is door mij een dergelijk geval waargenomen bij het
varken. Bij dit dier, dat lijdende was aan algemeene tuberculose,
bevonden zich in de spieren knobbeltjes ter grootte van een ganzen-
hagelkorrel, op doorsnede een geelachtige kleur vertoonende en
die microscopisch en bij inenting van tuberculeuzen aard bleken
te zijn.

M. de Roo. Considérations sur le cornage chronique chez l\'étalon
reproducteur.

Op de vergadering van 22 Januari rçjii van de Société de Mé-
decine Vétérinaire du Brabant hield de inspecteur De Roo een voor-
dracht over cornage en sprak daarbij als zijn besliste meening uit,
dat cornage niet erfelijk is. Naar zijn meening treedt cornage slechts
op na een infectieuze ziekte van de luchtwegen, ook noemt hij eenige

voorbeelden van hengsten met cornage behept, waa-van de af-
stammelingen vrij waren van dit gebrek.

Vele der aanwezige veeartsen waren het eens met een inleider
o.a. ook professor Liénaux.

De spreker maakte de opmerking, dat hij het heilig huisje van
de voorvechters voor de erfelijkheidsidée aantastte, dis veronder-
stelde niet veel bijval te oogsten, maar dat toch in htt algemeen
moet worden geconstateerd dat de stelling:,,cornage is net erfelijk",
meer en meer veld wint.

Ook referent is van oordeel, dat een algemeene invoering van
prophylactische entingen met antistreptococcenseruir de cornage
zeer sterk zal terugdringen en dat overigens aan de cornage èn
in de fokkerij èn in den veehandel veel meer waarde wordt toe-
gekend dan haar toekomt.

De schrijver veronderstelt, zooals ook Hutyra en Marek in
in de laatste editie van hun boek, dat melkziekte moet worden op-
gevat als een autointoxicatie met het karakter van xnafihylaxie.
De anaphylaxie zou dan worden veroorzaakt door resorptie van
caseïne uit den uier, waartegen specifieke antilichamen zouden op-
treden, die bij een volgende resorptie in staat zouden blijken de
caseïne te destrueeren, waardoor toxische stoffen zouden worden
gevormd. Dus een verklaring voor de door velen omhelsde onder-
stelling, dat melkziekte een autointoxicatie zou zijn, en tegelijk een
nieuw argument daarvoor.

Inderdaad is in het licht van de nieuwere wetenschap omtrent
eiwitintoxicaties deze hypothese niet onaardig gevonden.

Al de argumenten, die door de voorstanders zijn aangevoerd voor
het wezen van de melkziekte als autointoxicatie met een productie-
haard van de toxische stof in den uier, blijven daardoor onaange-
tast, en enkele feiten kunnen er beter door worden verklaard.

Het feit, dat primiparae slechts zelden aan de ziekte gaan lijden,
verklaart de schrijver in dit verband uit de omstandigheid, dat
tot kort voor het kalven de uier niet functioneerde, dus er geen
gelegenheid was voor het vooraf optreden van de noodzakelijke
autosensibilisatie.

Het fatale van het droogstaan wordt begrijpelijk als men het
als praeanaphylactisch stadium opvat.

zou worden veroorzaakt door het persisteeren van den toestand
van active anaphylaxie.

In verband met onderzoekingen van anderen, reeds vroeger
gepubliceerd, veronderstelt de schrijver, dat het mogelijk
zou zijn de melkziekte te voorkomen door praeventieve injecties
van kleine hoeveelheden melk in het praeanaphylactisch stadium
(enkele dagen voor de baring). Hierdoor zouden de antilichamen
worden verzadigd vóór de groote resorptie van caseïne plaats vindt,
of zooals men het uitdrukt het dier zou hierdoor worden gedé-
sensibiliseerd, of antianaphylactisch gemaakt.

De schrijver haalt als argument voor zijn hypothese er ook bij het
feit, dat intensieve meelvoeding soortgelijke verschijnselen kan doen
optreden als die van de melkziekte, veronderstellende dat deze
verschijnselen ook dan slechts optreden bij bestaande intensieve
lactatie.

Intusschen kan dit veeleer gelden als een contra-argument. Immers
die verschijnselen, sprekend gelijkend op melkziekte, treden ook
wel op bij droogstaande koeien, die met meel overvoederd zijn.

Dat feit en nog andere soortgelijke (ook bij enteritis toch treden
die paretisc.lie toestanden soms op) hebben referent juist steeds
een weinig doen aarzelen, om met volle overtuiging de productie
van de toxische stoffen bij melkziekte uitsluitend te zoeken in
den uier; temeer ook omdat steeds de melkziekte in nauw verband
blijkt te staan met de digestieorganen, en b.v. purgantia, di-
gestiva en dieet in deskundige handen, uitnemende prophylactische
middelen kinnen zijn. De mogelijkheid bestaat overigens natuurlijk,
dat de toeslaiid der digestieorganen slechts een praedisponeerenden
invloed heeft op het ontstaan der ziekte.

Hoe dit cok zij, de hypothese, dat de melkziekte een anaphylaxie
zou zijn, geeft een interessanten en nieuwen kijk op deze zoo
mystieke ziekte.

Departement van Landbouw te Buitenzorg, Jaarboek 1909. Vee-
artsenijkuniig Laboratorium.

Het lezen van het verslag van het Veeartsenij kundig Labora-
torium, uitgebracht door den afdeelingschef Dr. de Blieck,

loont de moeite. Het vormt aangename lectuur en levert het be-
wijs, dat aan de nieuwe inrichting ijverig wordt gewerkt.

In 1909 werd een vliegenstal voor paarden aangebracht, ten einde
proeven in verband met surra te kunnen nemen; deze bepaalden
zich tot het beproeven van verschillende medicamenten. Ook
verschillende andere onderzoekingen werden verricht.

Het instrumentarium, de verzameling en de boekerij werden uit-
gebreid. Het personeel was nog niet compleet.

In 231 gevallen had het onderzoek van ingezonden materieel
een positief resultaat, in 53 gevallen een negatief.

Het aantal geconstateerde gevallen van dolheid vormde slechts
een klein gedeelte van het totale aantal, in Indië voorkomend.

Miltvuur werd geconstateerd bij 5 karbouwen. Voor het eerst
werd in Indië de neerose-bacillus van Bang in necrosis multipla
hepatis bij het rund aangetroffen; later werd hetzelfde microör-
ganisme in de longen van een kalf gevonden.

Uitvoerig wordt over oestrosis bij geiten bericht. Vaginitis
infectiosa werd waargenomen, zooals met het oog op den invoer
van runderen moeilijk kon uitblijven. Ze werd het eerst ontdekt
in een fokkerij van Hollandsche runderen.

Bij de bestrijding van malleus werd vooral malleïne aangewend,
en met name de conjunctivale applicatie, welke in de praktijk in
Indië beter is toe te passen dan de subcutane. Dr. de Blieck is
over de oogreactie reeds tevreden. Zij wordt in steeds ruimere
mate toegepast, omdat de Regeering schadevergoeding geeft bij het
afmaken van kwaaddroezige paarden. In het geheel werden 6296
paarden gemalleïneerd. De reactie was zeer betrouwbaar.

In twijfelachtige gevallen hielp de agglutinatie. De eomplements-
bindingsreactie moest als te tijdroovend achterwege blijven. Ook
de intracutane reactie gaf goede resultaten, vooral ook omdat
de eigenaar op de beoordeeling geen invloed kan uitoefenen.

Ook experimenten omtrent de infectiewegen bij malleus werden
verricht. De geïsoleerde malleusbacillen stonden in virulentie bij
die uit Europa achter. De ziekte zelf verloopt ook meer chronisch
dan in Europa, d. w. z. bij Indische paarden.

Aan de onderzoekingen van Angeloff d. w. z. aan het al of
niet voorkomen van eosinophile cellen wordt door den schrijver
waarde gehecht, wat de onderkenning van den aard van knobbeltjes
in de longen betreft. Een en ander zal nader worden uitgewerkt.

Tubereulinatie werd weinig toegepast, daar tuberculose be-
trekkelijk weinig voorkomt. De inconstante lichaamstemperatuur
vormt een bezwaar.

Belangrijke onderzoekingen werden verricht in verband met
de bereiding en de toepassing\' van een specifiek serum bij hae-
morrhagische septicaemie, resp. de mogelijkheid om door middel
van een simultaan-enting immuniteit te verkrijgen. De onderzoekin-
gen gaven nog geen afdoend resultaat en worden daarom voort-
gezet. Verder werden ook de infectie-wegen in studie genomen.

Ten opzichte van surra werden genezingsproeven verricht met
collargol, atoxyl, auripigment en arsenik. De resultaten bij spontaan
aangetaste paarden waren niet gunstig, evenals die van Vrijburg
en Jeronimus.

Bij kunstmatig geïnfecteerde paarden werd met atoxyl geen
blijvend resultaat verkregen. Met auripigment was het resultaat
iets beter, en nog meer succes gaf de combinatie van auripigment
en atoxyl. De resultaten van arsenikbehandeling zijn nog niet aan
te geven.

Verder gelukte het per os drie honden en één paard met surra-
trypanosomen te infecteeren, terwijl met immuniseeringsproeven
begonnen is.

Het virus van mond- en klauwzeer was niet voort te kweeken.
De serum-enting zal in het algemeen in Indië weinig toepassing
vinden.

Piroplasmose-onderzoekingen werden niet ingesteld, terwijl
eenige onderzoekingen omtrent osteomalacie hij paarden werden
verricht.

Het verslag bevat 3 aardige photographiën n. 1. van een stal
voor het onderzoek van parasitaire bloedziekten, van surra-
patiënten, van een karbouw die tegen haemorrhagische septicaemie
geënt wordt. Uit het geheele verslag blijkt dat onze collega De
Bijeck ijverig aan den arbeid is.

De Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde in
Nederland werd op het 13de Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig
Congres te Groningen, het 63ste Nederlandsch Landhuishoudkundig
Congres te Venlo en het 16de Nederlandsch Congres voor Openbare
Gezondheidsregeling te Rotterdam vertegenwoordigd door den
voorzitter, Dr. H. Markus te Utrecht.

Aan de cursussen, gehouden aan de abattoirs te Rotterdam,
Roermond en Groningen, namen resp. de volgende veeartsen deel:

Dr. K. Büchli, Gouda; W. J. Esser, \'s-Gravenhage; D. van
Gruting, Leiden; K. R. Kuipers, Alphen a. d. Rijn; J. F. Laméris,
\'s-Gravenhage; Dr. A. ten Sande, \'s-Gravenhage; A. J. van
Velzen, Schiedam en K. de Vink, Zoetermeer.

J. Beckers, Venlo; J. Billekens, Horst; L. Bloemen, Roer-
mond; Dr. E. Duijsens, Heerlen; L. Jenniskens, Helden; P.
van Kempen, Echt; H. Sala, Venraij en J. Urlings, Heerlen.

B. Bruins, Eenrum; J. Bruijel, Nuis; Th. Edens, Roode-
school; K. Huizinga, Hoogezand; D. R. S. Mensema, Beilen;
R. Nijhoff, Hoogeveen; Dr. J. Staal, Assen; A. H. Steenbergen,
Emmen; Dr. J. van der Veen, Rhoden en U. van der Wal,
Grijpskerk.

Het onderwijs werd resp. gegeven door de heeren J. J. F. Dhont
en G. G. J. Westholtz; T. A. L. Beel, P. D. Beunders en H.G.
O. Boom.

Programma voor de 52^ste algemeene vergadering
der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde

te houden op vrijdag 22 en zaterdag 23 september I9II,
in het gebouw voor kunsten en wetenschappen te ütrecht.

Eerste gedeelte. Vrijdag 22 September 1911.
Aanvang der vergadering des namiddags half twee.

3. Herziening van het huishoudelijk reglement, ingevolge besluit
der 5i^ste algemeene vergadering. Door de daartoe benoemde
commissie, bestaande uit de heeren H. M. Kroon en J. H. Picard

\') De volmachten der afgevaardigden, ingericht overeenkomstig artikel 27 van
het huishoudelijk reglement, bshooren vóór den aanvang der vergadering bij
het secretariaat te zijn ingeleverd.

en den voorzitter der Maatschappij, worden de volgende ver-
anderingen voorgesteld.

Art. 2. Voor bijzondere onderwerpen
kan de algemeene vergadering com-
missiën benoemen of een of meer
personen committeeren.

Toelichting: Het tegenwoordige artikel 2 is niet in overeen-
stemming met artikel 4, waarin van door het hoofdbestuur be-
noemde commissiën of gecommitteerden wordt gesproken. Om
dezelfde reden dient ook artikel 3 eenige wijzigingen te ondergaan.

Art. 3. De commissiën, bedoeld
bij art. 2, blijven zonder verplichte
aftreding der leden bestaan, totdat
zij door de algemeene vergadering
worden ontbonden; de gecommitteer-
den blijven evenzoo in functie, totdat
zij door die vergadering van hun taak
worden ontheven.

Art. 3. De commissiën, bedoeld bij
art. 2, blijven zonder verplichte af-
treding der leden bestaan, totdat zij
door de algemeene vergadering, resp.
het hoofdbestuur, worden ontbonden;
de gecommitteerden blijven evenzoo
in functie, totdat zij door die ver-
gadering, resp. het hoofdbestuur, van
hun taak worden ontheven.

Art. 5. Zij zijn gehouden telken jare
vóór i Januari opgave van hun uit-
gaven aan den penningmeester in te
zenden, etc.

Toelichting: Thans is art. 5 niet in overeenstemming met art.
25, alinea 3, waarin wordt gesproken van 15 Januari; verder
strekt de toevoeging ter verduidelijking.

Art. g. Aan het bestaande artikel
een vierde lid toe te voegen en wel: Indien een gewoon lid eener bijzondere

af deeling buitengewoon lid dier zelf de of
van een andere afdeeling wordt of om-
gekeerd, geeft de secretaris der betreffende
afdeeling hiervan kennis aan den xste
secretaris van het hoofdbestuur. Zulk een
verandering van lidmaatschap gaat steeds
in met het maatschappelijk jaar.
Toelichting: Daar art. 9 hieromtrent thans niets bepaalt, is
toevoeging van de voorgestelde alinea gewenscht.

Toelichting: Daar art. 10 hieromtrent thans niets bepaalt, is toe-
voeging van de voorgestelde alinea gewenscht.

Art. li. Elke bijzondere afdeeling
richt haar bestuur naar eigen goed-
vinden in. De secretaris voert de brief-
wisseling met het hoofdbestuur en
zendt jaarlijks vóór i Januari een
ledenlijst en vóór i Mei etc.

De penningmeester treedt over geld-
zaken in rechtstreeksche briefwisseling
met het hoofdbestuur en zendt vóór
i Mei de voor de gewone en buitenge-
wone leden der afdeeling verschuldigde
jaarlijksche bijdragen aan den penning-
meester van het hoofdbestuur.

De secretaris voert de briefwisseling
met het hoofdbestuur en zendt jaar-
lijks vóór 15 Januari een ledenlijst,
vermeldende de leden over het pas aan-
gevangen jaar en vóór i Mei etc.

De penningmeester treedt over geld-
zaken in rechtstreeksche briefwisseling
met het hoofdbestuur en zendt vóór
i Maart etc.

Toelichting: De te zenden ledenlijst moet aangeven de leden
over het nieuwe maatschappelijke jaar; dit is voor het geldelijk
beheer door den penningmeester van het hoofdbestuur nood-
zakelijk. Wordt evenwel de ledenlijst door den secretaris werkelijk
vóór i Januari gezonden, dan bestaat de mogelijkheid, dat daarop
nog leden voorkomen, die wellicht juist op 31 December bedank-
ten. De voorgestelde wijziging en toevoeging zijn daarom wen-
schelijk.

Het zenden van de jaarlijksche bijdragen door de penningmeesters
der afdeelingen geschiedt ook thans reeds dikwijls lang vóór 1 Mei.
Het is dan ook niet noodig de termijn zoo ruim te nemen, terwijl
er uit het oogpunt van een goed financieel beheer alles vóór te
zeggen is, dat het geld spoedig bij den penningmeester van het
hoofdbestuur inkomt.

Art. 16. De bijzondere afdeelingen
bepalen zelf het bedrag van de contri-
butie harer leden, doch storten jaar-
lijks vóór i Mei voor elk buitengewoon
lid ƒ 5.—, voor etc.

doch storten jaarlijks vóór 1 Maart
voor elk buitengewoon lid / 6.—,
voor etc.

Toelichting: De datum wijzigingen vloeien voort uit de voor-
gestelde verandering van art. 11. De verhooging van de bijdrage
voor elk buitengewoon lid van ƒ 5.— op ƒ6.— is gewenscht met
het oog op den handelsprijs van het tijdschrift, welke / 6.50 be-
draagt.

Art. 20. Het hoofdbestuur brengt
jaarlijks in de algemeene vergadering
verslag uit over den toestand van de
Maatschappij, van haar geldmiddelen
en van de bibliotheek en dient zoo-
danige voorstellen in, als het in
het belang der Maatschappij nood-
zakelijk acht.

Toelichting: Het is gewenscht, de huishoudelijke werkzaamheden
in de algemeene vergadering niet noodeloos uit te breiden; naast
het verslag over den toestand van de bibliotheek waren ev. nog
te noemen het verslag over den toestand van het tijdschrift en de
verslagen der verschillende commissiën. Bedoelde verslagen kunnen
evenwel op meer doeltreffende en minder tijdroovende wijze door
het tijdschrift onder de oogen der leden worden gebracht. Daarom
stelt de commissie voor in artikel 20 het bibliotheek-verslag te
doen vervallen.

Art. 24. De penningmeester int
gelden en doet betalingen op last
van het hoofdbestuur en brengt jaar-
lijks aan het hoofdbestuur verslag
uit van zijn rekening over het afge-
loopen jaar.

Het nazien der rekening geschiedt
staande de algemeene vergadering door
drie der afgevaardigden van de bij-
zondere afdeelingen, daartoe door den
voorzitter uitgenoodigd.

jaarlijks vóór 1 Mei aan het hoofd-
bestuur verslag uit van zijn rekening
over het afgeloopen jaar.

Het nazien der rekening geschiedt
vóór 1 September d. a. v. door het bestuur
van een bijzondere afdeeling, daartoe
door het hoofdbestuur uitgenoodigd.

Art. 38. Het orgaan der Maatschappij
draagt den naam van Tijdschrift voor
Veeartsenijkunde en wordt op haar
koslen uitgegeven door het hoofd-
bestuur, met behulp van een afzonder-
lijke commissie van redactie, waarvan
de leden door de algemeene vergadering
worden benoemd bij volstrekte meer-
derheid van stemmen.

Deze commissie treedt om de drie
jaar af, doch haar leden zijn dadelijk
herkiesbaar.

Zij brengt jaarlijks omtrent den
toestand van het tijdschrift een verslag
uit aan het hoofdbestuur, hetwelk dit
ter kennis brengt van de leden.

met behulp van een afzonderlijke
commissie van redactie, bestaande uit
vijf leden, die door de algemeene
vergadering bij volstrekte meerderheid
van stemmen worden benoemd.

Deze commissie is bevoegd zich voor
administratieve werkzaamheden te doen
bijstaan door een -persoon ter harer
keuze [administrateur), wien zij een ge-
deelte van het redactie-honorarium toe-
kent.

Jaarlijks treedt een der leden af;
het aftredende lid is dadelijk herkies-
baar.

het verslag door den penningmeester moet zijn uitgebracht. Met
de uitbreiding der maatschappelijke werkzaamheden wordt de
rekening der Maatschappij elk jaar omvangrijker; en daar, mede
tengevolge dier uitbreiding, de huishoudelijke zaken ter alge-
meene vergadering steeds meer tijd vragen, komt het der commissie
aanbevelenswaardig voor het nazien der rekening niet meer te
doen geschieden, staande die vergadering, doch door het bestuur
van een bijzondere af deeling, waaraan tot dat doel de stukken
worden toegezonden.

Tevens legt zij daarbij over de rekening
van het laatst verschenen deel en een
concept-begrooting voor den volgenden
jaargang.

Toelichting: Bij besluit van de 49^ algemeene vergadering is
bepaald, dat de redactie uit vijf leden zal bestaan; het is gewenscht
dit aantal in het reglement vast te leggen. De bepaling omtrent
een administrateur is in overeenstemming met den wensch der
redactie en met de haar door de 5i^ste algemeene vergadering ver-

leende machtiging voor het jaar 1911; het komt der commissie
gewenscht voor dien toestand nu bij reglement vast te stellen.

Het aftreden der geheele redactie na verloop van een zeker aantal
jaren is een minder gelukkige bepaling; beter is het, dat de aftreding
geschiedt telken jare, volgens rooster, met herkiesbaarheid. Om-
trent de voordeelen van zulk een regeling zegt de Redactie in haar
schrijven N°. 85 van 19 Maart 1910 aan het hoofdbestuur:

„Hierdoor zal n. 1. het voordeel worden verkregen, dat er zoo-
„veel mogelijk stabiliteit zal zijn in de samenstelling der redactie,
„en dat, wanneer ev. leden wenschen uit te treden, dit kan ge-
schieden in achtereenvolgende jaren; iets, wat zonder twijfel
„als een groot voordeel voor den gang van zaken moet worden
„beschouwd."

Het is gewenscht, dat de redactie telken jare bij haar verslag
overlegt de rekening over het afgeloopen deel en een concept-
begrooting voor den volgenden jaargang; het hoofdbestuur kan
dan ev. met deze concept-begrooting rekening homden bij het
opmaken der begrooting van de Maatschappij.

Art. 39. Artikelen, aan de commissie
van redactie ter plaatsing in het tijd-
schrift toegezonden, worden daarin
opgenomen indien zij deze artikelen
daarvoor geschikt acht.

De Mei-aflevering zal de voorstellen
bevatten voor de eerstvolgende alge-
meene vergadering, benevens hun toe-
lichting.

slag uit omtrent den toestand der bi-
bliotheek en legt daarbij zijn rekening
van het afgeloopen jaar over.

Hij is belast met het in orde houden
van de bibliotheek en het catalogiseeren
der boeken.

den toestand der bibliotheek aan het
hoofdbestuur, dat dit ter kennis brengt
van de leden.

Tevens legt hij daarbij de rekening
over van het afgeloopen jaar en een
concept-begrooting voor het volgende jaar.

Hij is belast met het in orde houden
van de bibliotheek en het catalogiseeren
en de verzending der boeken.

Toelichting: In verband met de voorgestelde wijziging van artikel
20 wordt hier voorgesteld, dat het hoofdbestuur het bibliotheek-
verslag ter kennis brengt van de leden. Wat de concept-begrooting
betreft, geldt hetzelfde als voor de desbetreffende bepaling in
het voorgestelde artikel 38.

4. Verkiezing van een iste secretaris, wegens periodieke aftreding.
De i^ste secretaris is terstond herkiesbaar.

Door de" afdeelingen Noord-Brabant, Noord-Holland, Nieuw
Zuid-Holland, Utrecht en Zuid-Holland is als candidaat ge-
steld, de heer H. J. C. van Lent te Tiel.

10. De afdeeling Utrecht stelt voor, den iste secretaris van het Hoofd-
bestuur, met ingang van 1 Januari 1912, een nader vast te stellen
jaarlijksche toelage toe te kennen.

Toelichting: De afdeeling Utrecht kon zich met het voorstel van
de Nieuwe afdeeling Zuid-Holland op de jongste algemeene ver-
gadering — aanstelling van een gesalarieerden secretaris-penning-
meester-bibliothecaris—niet vereenigen. De bezwaren tegen dit
voorstel waren gedeeltelijk van principiëelen, gedeeltelijk van
financieelen aard.

Bij de bespreking van het voorstel Nieuw Zuid-Holland wezen
meerdere leden op de wenschelijkheid van het toekennen van een
toelage aan den i^ste secretaris, hetgeen art. 25 van het huishoude-
lijk reglement mogelijk maakt. Men meende, dat deze functionaris,
die, met opoffering van veel tijd en werkkracht, gewichtige dier.sten

aan onze Maatschappij bewijst, een erkenning hiervoor, in den
vorm eener geldelijke toelage, alleszins verdient.

In de Februari-vergadering der afdeeling kwam dit punt op-
nieuw ter sprake en werd er bovendien door meerdere leden op
gewezen, dat het verstrekken van zulk een toelage eenigermate
de eerste stap zou kunnen zijn op den weg, door Nieuw-Zuid-Holland
gaarne betreden; vooral ook in dien zin, dat hierdoor een honora-
rium voor den iste secretaris van het hoofdbestuur onder de uitgaven
der Maatschappij wordt opgenomen. Met algemeene stemmen werd
besloten aan de algemeene vergadering een desbetreffend voorstel
te doen.

Het hoofdbestuur geeft der algemeene vergadering in over-
weging mede te gaan met het voorstel der afdeeling Utrecht,
omdat het billijk is, dat de i^ste secretaris voor zijn werkzaamheden
een zeker honorarium ontvangt en de mogelijkheid bestaat, dat de
kas der Maatschappij deze uitgave kan dragen. De billijkheid van
het geven eener toelage aan den secretaris is trouwens reeds in
1906 door de algemeene vergadering in principe erkend, door de
aanneming van het tegenwoordige artikel 25, i^ste lid, van het
huishoudelijk reglement, dat o. a. zegt: de iste secretaris kan boven-
dien een door de algemeene vergadering te bepalen toelage ontvangen.
In verband met dit artikel stelt het hoofdbestuur voor, na ev. aan-
neming van het voorstel der afdeeling Utrecht, bedoelde toelage
te bepalen op één honderd gulden per jaar.

xi. De Nieuwe afdeeling Zuid-Holland geeft in overweging, dat van
de zijde der Maatschappij de noodige stappen worden gedaan, strek-
kende tot het in het leven roepen van wettelijke voorschriften op de af-
gifte van sera eb entstoffen ten behoeve onzer huisdieren, zoodanig,
dat deze:

a. uitsluitend is toegestaan aan inrichtingen en personen, in de
wet genoemd, of van regeeringswege gemachtigd;

Geldt zulks in het algemeen voor elk geneesmiddel, de noodzake-
lijkheid daarvan treedt voor deze stoffen te meer naar voren, naar-
dien controle op hare samenstelling en werkzaamheid in het alge-
meen zeer moeilijk en in vele gevallen niet wel mogelijk is. Men
denke o. a. aan de polyvalente sera, aan de onmogelijkheid om vast
te stellen in hoeverre zij met behulp van verschillende bacterie-
stammen bereid zijn geworden; aan voorkomende verontreinigingen
van den voedingsbodem bij het maken van tuberculine; veront-
reinigingen, die daarin niet meer aangetoond kunnen worden, maar
nochtans oorzaak kunnen zijn van hare minder goede werking.

Bovendien kunnen verschillende omstandigheden er toe leiden\'
dat de waardeloosheid in de praktijk niet zoo dadelijk aan het licht
komt, en kan dientengevolge, alvorens daarvan gebleken is, reeds
veel kwaad zijn gesticht.

Dat de entstoffen, indien ze niet goed bereid zijn geworden, de
verspreiding van besmettelijke ziekten kunnen bevorderen, zal
wel geen nader betoog behoeven.

Het is dcié.rom, dat dan ook alleen vertrouwen kan worden ge-
steld in de sera en entstoffen, die bereid zijn geworden in labora-
toria, bij welke wetenschap hand aan hand gaat met een groote
mate van nauwgezetheid en het streven naar het verkrijgen van
geldelijk voordeel zooveel mogelijk is buitengesloten.

Dat de sera en entstoffen, welke een goede uitwerking in de prak-
tijk blijken te missen, van zelf reeds veroordeeld zijn en men daarom
zal trachten een zoo goed mogelijk preparaat in den handel te bren-
gen, mag theoretisch juist zijn, maar is in volkomen tegenspraak met
de ervaring. De literatuur levert het overtuigend bewijs, dat vele
sera — vooral buitenlandsche — absoluut onwerkzaam zijn.

Het doen afgeven van sera en entstoffen uitsluitend aan vee-
artsen, achten wij noodzakelijk, omdat alleen zij in staat zijn
tot het stellen der juiste ziekteonderkenningen en het lege artis
aanwenden van deze preparaten. Wil dus de Staat, op welken de
verplichting tot bestrijding der besmettelijke ziekten rust, daarin
niet te kort schieten en het gevaar ontgaan, dat de getroffen maat-
regelen hun doel zullen missen; wil deze, evenals dit, tot op zekere
hoogte, reeds is geschied voor de geneesmiddelen, het publiek in
bescherming nemen tegen het in den handel brengen van minder

deugdelijke sera en entstoffen, zoo zullen wettelijke voorschriften,
regelende de afgifte van deze, niet langer mogen uitblijven.

Het hoofdbestuur geeft der algemeene vergadering in overwe-
ging mede te gaan met het voorstel der Nieuwe afdeeling Zuid-
Holland, omdat het ook naar zijn meening gewenscht is, dat de af-
gifte, en, gelijk uit de toelichting volgt, vooral ook de bereiding
van sera en entstoffen, aan bepaalde voorwaarden worden gebonden.
Het voorstel ligt bovendien geheel in de lijn van het verzoek van
het hoofdbestuur aan de Ministers van Binnenlandsche Zaken en
van Landbouw, Nijverheid en Handel, gedaan bij schrijven van
17 Januari 1908. (Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, deel 35, blad-
zijde 284).

12. Het Hoofdbestuur der Maatschappij ter bevordering der veeartsenij-
kunde in Nederland verzoeke de hooge Regeering bij het nemen van
belangrijke nieuwe maatregelen tot bestrijding van besmettelijke ziek-
ten onder den veestapel, hierover het oordeel van voornoemde Maat-
schappij te willen inwinnen.

Toelichting: Met het oog op de verkregen resultaten bij de laatste
bestrijdingswijzen van de rundertuberculose en het mond- en
klauwzeer, blijkt de wenschelijkheid, dat de Regeering het advies
der Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde in. Neder-
land inwint, alvorens tot een bepaalde wijze van ageeren tegen
deze ziekten over te gaan.

Het hoofdbestuur geeft der algemeene vergadering in overweging
mede te gaan met het voorstel van de afdeeling Limburg, omdat
het van meening is dat, afgezien van het feit dat de Maatschappij
haar oordeel kan zeggen over bestaande maatregelen, de voor-
lichting van dit lichaam ook vooral bij het nemen van nieuwe
maatregelen bevorderlijk kan zijn aan een rationeele bestrijding
der besmettelijke veeziekten.

13. Het hoofdbestuur stelt der algemeene vergadering, ingevolge
artikel 16 van het huishoudelijk reglement der Maatschappij, voor,

de bijdrage, door de bijzondere afdeelingen voor ieder gewoon lid in
de kas der Maatschappij te storten en welke thans f 9 bedraagt,
voor het jaar 1912 te bepalen op f 10.

Toelichting: De uitgaven der Maatschappij zijn in de laatste jaren
voortdurend stijgende; hetgeen 0. a. voortvloeit uit de werkzaam-
heid van verschillende commissiën, uit een grooter aantal verga-
deringen van het hoofdbestuur, uit vermeerdering van de door het
hoofdbestuur gevoerde correspondentie en de daarmede samen-
hangende stijging van de kosten van schrijfloonen en porto\'s.

Afgezien dan ook van uitgaven, voortkomende uit ev. door deze
algemeene vergadering te nemen besluiten, dient, naar de meening
van het hoofdbestuur, bedoelde bijdrage eenigszins te worden
verhoogd. Indien deze verhooging evenwel één gulden bedraagt
en de bijdrage, voor ieder gewoon lid in de kas der Maatschappij
te storten dus wordt gebracht van negen op tien gulden, kunnen,
mede in verband met een te •verwachten stijging van het aantal
leden, ook de kosten, door bedoelde besluiten veroorzaakt, worden
bestreden. In de begrooting van het jaar 1911 is dan ook om prac-
tische redenen reeds met deze factoren rekening gehouden.

14. Het hoofdbestuur stelt voor het vijftigjarig bestaan der Maat-
schappij ter bevordering der veeartsenijkunde in Nederland (27
Augustus 1912), in vereeniging met de in dat jaar te houden algemeene
vergadering, feestelijk te herdenken.

Toelichting: Het hoofdbestuur is van meening, dat het vijftig-
jarig bestaan dezer Maatschappij een gebeurtenis vormt van zoodanig
gewicht, dat een feestelijke herdenking daarvan alleszins op haar
plaats is. Het acht het overbodig deze meening hier voor de Neder-
landsche veeartsen nader toe te lichten.

Het hoofdbestuur is voornemens, direct na het verschijnen van
dit programma tot de besturen der bijzondere afdeelingen een
schrijven te richten, waarin de bijzonderheden van de feestelijke
herdenking, zooals het hoofdbestuur zich die voorstelt, en de
daarvan onafscheidelijke financieele gevolgen, worden medegedeeld.
Dit schrijven kan dan als leidraad dienen bij de behandeling van
het voorstel in de afdeelingen.

Ofschoon het huishoudelijk reglement hieromtrent niets bepaalt,
geeft het hoofdbestuur toch de afdeelingen in overweging haar can-
didaat of candidaten vóór de algemeene vergadering aan den i^stesecretaris op te geven.

17. Bepaling van de plaats waar de 53ste algemeene vergadering
zal worden gehouden.

3. Onderzoekingen betreffende correlatie tusschen exterieur
en productievermogen bij de melkkoe, door H. M. Kroon
en Dr. C. J. Rab.

4. De regeling van de vleeschkeuring in kleinere gemeenten,
in te leiden door den heer P. D. Beunders.

5. Bijdrage tot de kennis van de tuberculose bij den hond
in Nederland, door Dr. H. Markus en H. Schornagel.
(met demonstratie van preparaten en culturen).

Aan zetten, drukken, extra-correctie, innaaien, ver-
zenden, tabellen, platen, overdrukken en frankeer-

schrijfloonen, porto\'s, drukwerk, staatscourant,
handelingen etc................- 100.—

Hun, die wenschien deel te nemen aan den gemeenschappelijken maaltijd in
Maison Okhuijzen, Kromme Nieuwe Gracht 20, op 23 September 1911, des
namiddags zes uur, wordt verzocht daarvan dien dag vóór 12 uur te doen blijken
door teekenen op de lijst, welke aan den ingang der vergaderzaal aanwezig
zal zijn.

Voorloopig verslag betreffende het ontwerp van wet tot verhooging en
aanvulling van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting
voor het dienstjaar 1911.¹)

Artikel 21. Blijkens de Memorie van Toelichting heeft de vervanging van Dr.
Wirtz, afgetreden leeraar in parasitaire en infectieziekten aan de Rijksveeartsenij-
school, ten gevolge dat behalve lager personeel naast den nieuwen titularis twee
assistent-conservatoren en twee amanuenses aan de school worden verbonden.
Men was van meening, dat hier al te vrijgevig met \'s lands penningen wordt ge-
handeld en vond in \'s Ministers voorstel een nieuw bewijs voor de juistheid van
hetgeen bij de behandeling van hoofdstuk X der Staatsbegrooting voor het loopende
jaar was betoogd, dat bij dit Departement steeds vergeefs wordt aangedrongen op
een zuinig beheer.

Men vroeg specificeering van het bedrag, waarmede de Minister het begrootings-
artikel wenscht verhoogd te zien; slechts één cijfer wordt genoemd, nl. / 2500.—
ten behoeve van een adjunct-leeraar voor de heelkundige vakken.

Artikel 22. Naar de toelichting mededeelt ligt het in het voornemen om de
vroegere directeurswoning in te richten tot „voorloopig" instituut voor parasitaire
en infectieziekten. Gaarne zou men vernemen wat met deze voorloopige inrich-
ting wordt bedoeld. Opgemerkt werd, dat het in het algemeen de meest kost-
bare wijze van handelen is eerst voorloopige en dan definitieve maatregelen te
nemen, en men betwijfelde dan"ook of de hooge kosten zijn gerechtvaardigd, waar
het hier slechts eene tijdelijke voorziening geldt. Men begreep niet, waarom
niet terstond tot eene definitieve inrichting kon worden overgegaan.

Ook bij dit artikel wordt in de toelichting slechts van één onderdeel het bedrag
medegedeeld, nl. de aanzienlijke som van / 7500.— voor „enkele stalletjes voor
zieke dieren". Gaarne zou men vernemen hoeveel geraamd is voor de andere in de
toelichting vermelde posten.

Nog werd gevraagd of de evenbedoelde stalletjes elk een of meer dieren zullen
bevatten.

Besluit van den 12den Juni 1911, tot wijziging van
artikel 1. 3°, van het Koninklijk besluit van 6 Februari 1911
(Staatsblad n°. 45), tot uitvoering van de artikelen 1, 4 en
5 der „Trekhondenwet" 1910 (Staatsblad n°. 203).

Wij WIL H\'E L M I\'N A, bij de gratie Gods,Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 26 April
1911, n°. 1884, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

Gelet op het nader rapport van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken
van 6 Juni 1911, n°. 2430, afdeeling Binnenlandsch Bestuur;

aan artikel i, 3⁰, van het Koninklijk besluit van 6 Februari 1911 (Staatsblad n°.
45), worden toegevoegd de woorden:

„indien zij na 1 September 1914 vóór de kar worden gespannen; vijftig centi"
meter, indien zij vóór 1 September 1914 vóór de kar, of indien zij onder de kar
worden gespannen".

Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit
besluit, hetw-elk in het Staatsblad en in de Staatscourant zal worden geplaatst en
in afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.

Paardenarts hier te lande, De Minister van Oorlog brengt ter kennis van belang-
hebbenden, dat er voor een burgerveearts, die voor den militairen dienst physiek
geschikt is, gelegenheid bestaat om te worden benoemd tot paardenarts der 2de
klasse bij het personeel van den geneeskundigen dienst der landmacht.

Voor zoodanige benoeming komen alleen in aanmerking ongehuwde Neder-
landers, van goed zedelijk gedrag, die het diploma van veearts bezitten en niet
ouder zijn dan 28 jaren.

Aan de betrekking van paardenarts der 2de klasse is verbonden de rang van
eerste-luitenant, eene tegemoetkoming in de eerste aanschaffing van kleeding en
uitrusting ten bedrage van tweehonderd gulden (/ 200.—) en een jaarlijkscli
traktement van veertienhonderd gulden (ƒ 1400.—). Bovendien ontvangt de
paardenarts als bereden officier eene jaarlijksche toelage van tweehonderd gulden
(/ 200.—); terwijl bij aanschaffing van zijn eerste dienstpaard eene vergoeding
wordt genoten van driehonderd gulden (/ 300.—).

Na vijf jaren dienst als paardenarts wordt het traktement gebracht op zestien-
honderd gulden (/ 1600.—).

Bij goed gedrag en genoegzamen dienstijver worden de paardenartsen der 2de
klasse na tienjarigen diensttijd bevorderd tot paardenarts der iste klasse (rang
van kapitein) op een jaarlijkscli traktement van twee duizend gulden (/ 2000.—)
terwijl voorts voor den paardenarts der iste klasse na vijftien jaren dienst als
paardenarts het traktement wordt gebracht op twee en twintig honderd gulden

(/ 22oo.—), na twintig jaren dienst als paardenarts op vier en twintig honderd
gulden (/ 2400.—) en na vijf en twintig jaren dienst als paardenarts op zes en
twintig honderd gulden (/ 2600.—).

Belanghebbenden zullen zich vóór 1 Augustus e. k. met een op zegel geschreven
request behooren te wenden tot Hare Majesteit de Koningin, onder overlegging
der navolgende stukken:

4°. het bewijs, dat de adspirant Nederlander is volgens de wet van 12 December
1892 (Staatsblad n°. 268);

5°. het bewijs, dat de adspirant heeft voldaan aan zijne verplichtingen ten
aanzien van de nationale militie;

6°. een bewijs, af te geven door het hoofd van het gemeentebestuur zijner woon-
plaats, dat hij is en steeds geweest is van een goed zedelijk gedrag.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen,
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de ar-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Febrauri 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

te verbieden, met ingang van den daarbij vermelden datum, het vervoeren of doen
vervoeren van herkauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten,
openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende
dieren en varkens voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

13 Juni, het gedeelte der gemeente Oyen, c.a., dat begrensd wordt door den
Maasdijk, den Zeedijk, de Ossestraat en de Verbrande straat;

13 Juni, een kring in de gemeente Alem c. a., omvattende de Koornwaard,
het Alemsche Broek en den Maasdijk langs dit Broek;

16 Juni, een kring, omvattende den Klein Baarzandepolder en den Jong
Baarzandepolder in de gemeente Groede, alsmede de gedeelten der
gemeenten Schoondijke, IJzendijke en Hoofdplaat, welke begrensd
worden door de grens tusschen de gemeenten Groede en Schoondijke
van af den Zeedijk tot den Gaternisseweg, den Gaternisseweg tot de
Gaternisse kreek, de Gaternisse kreek, den Scherpenheuvelschen weg
van af den Statendijk tot de Klakbaan, de Klakbaan, den Kruisweg
tot den Zeedijk en den Zeedijk van af den Kruisweg tot de grens tus-
schen de gemeenten Groede en Schoondijke;

19 Juni, een kring, omvattende het gedeelte der gemeente Ouwerkerk, dat
begrensd wordt door den Gatweg en den Blooten weg tot het Riethuis,
den Rolleklootsendijk tot Ouwersluis, den Beijerschen weg tot Vianen,
den Zeedijk van af Vianen tot den Groenen dijk en den Groenen
dijk tot den Gatweg;

2i Juni, een kring, omvattende de gedeelten der gemeenten Veere en Arne-
muiden, welke begrensd worden door de spoorlijn Middelburg—Goes
van af de grens der gemeente Middelburg tot den Sloedam, den
Zeedijk van af den Sloedam tot het kanaal door Walcheren bij Veere,
den Nieuwen Veerschen weg van af genoemd kanaal bij Veere tot de
grens tusschen de gemeenten St. Laurens en Veere en de grenzen
tusschen de gemeenten St. Laurens en Veere, Middelburg en Veere en
Middelburg en Arnemuiden tot de spoorlijn Middelburg—Goes;

Beusichem, Brakel, Buren, Buurmalsen, Culenborg, Deil, Dreumel,
Driel, Druten, Echteld, Est en Opijnen, Gameren, Geldermalsen,
Haaften, Hedel, Heerewaarden, Herwijnen, Hoevelaken, Horssen,
Hurwenen, IJzendoorn, Kerkwijl, Resteren, Lienden, Maurik, Neder-
hemert, Nijkerk, Ophemert, Poederoijen, Putten, Rossum, Scherpen-
zeel, Tiel, Varik, Vuren, Waardenburg, Wadenoijen, Wamel, Zalt-
bommel, Zoelen en Zuilichem.

de Diepe Wei, de grenzen van de drooggemaakte Workumermeer,
het Kanaal, de Trekvaart, de Horsa, den Ouden Zeedijk, den Zeedijk
tot het punt van aanvang;
25 Juni, a. een kring, omvattende de gemeente Duiven;

c. een kring, omvattende de gemeente Eist, met uitzondering van
de kadastrale gemeente Lent;

d. een kring in de gemeente Hummelo en Keppel, omvattende het
buurtschap Eldrik;

g. een kring in de gemeente Heteren, omvattende het gedeelte
dier gemeente dat gelegen is ten westen van den weg van Wageningen
naar Nijmegen;

Juli, de buurtschap Gelderingen, gemeente Steenwijkerwold;
Juli, de buurtschap Baarloo, gemeente Ambt-Vollenhove;
Juli, de buurtschap Haatland, gemeente Kampen;
Juli, de buurtschap Bovenboer, gemeente Wanneperveen;
Juli, de polder Coudorpe, gemeenten Driewegen en Ellewoutsdijk;
Juli, het gehucht Kerkenhoek, gemeente Rosmalen, voor zoover dit gelegen
is ten oosten van den Klinkerweg;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft goedgevonden:
met betrekking tot het mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens,
buiten toepassing te stellen de navolgende maatregelen:

de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub i⁰., en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104);
■ 2°. het onderzoek, art. 2, sub 2°.;

5\'. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6°., en art. 39, eerste lid);

7°. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 38);

8 Juli, voor het vasteland van de provincie Noordholland en het eiland
Wieringen;

Blijkens eene mededeeling in den Belgischen Moniteur wordt thans de in- en door-
voer van mest, hooi, stroo, slijk, huiden, wol, haar, beenderen, hoeven, hoornen
uit Nederland in en door België alleen toegestaan tegen overlegging van een getuig-
schrift, afgegeven door den burgemeester der gemeente van herkomst, waarin
verklaard wordt, dat gedurende de laatst verloopen 21 dagen het mond- en klauw-
zeer niet werd geconstateerd op de boerderij van herkomst noch op een afstand
van 100 meter daarvan.

Melk van Nederlandschen oorsprong wordt toegelaten tegen overlegging van eene
verklaring, dat zij komt uit een onbesmetten stal of wel, dat zij eene voor de
vernietiging der ziektekiemen voldoende verhitting heeft ondergaan.

Voor doorvoer der bovengenoemde artikelen per spoorweg in geplombeerde
wagens is geen getuigschrift noodig.

Comité pour l\'Erection d\'un Monument à la mémoire du
Professeur S. ARLOING.

Correspondant de l\'Institut, Directeur de l\'École Vétérinaire de Lyon,
Professeur à la Faculté de Médecine.

M. Chauveau, membre de l\'Institut, inspecteur général, MM. les Membres
du Corps enseignant de l\'Ecole nationale Vétérinaire de Lyon unis dans une même

pensée à leurs collègues de Toulouse et d\'Alfort, M. le Recteur de l\'Académie de
Lyon, MM. les Doyens, MM. les Professeurs des Facultés de l\'Université de Lyon
et ses compatriotes, se sont trouvés unanimes pour honorer la mémoire du Profes-
seur S. Arloing et ont résolu d\'élever à Lyon et à Cusset, sa ville natale, un monu-
ment au savant, au maître, au collègue et à l\'ami.

Les représentants des pouvoirs publics, les Académies, Sociétés et Associations
diverses auxquelles S. Arloing appartenait, ont tenu à accorder leur patronage
à une souscription publique ouverte pour perpétuer le souvenir de cet homme utile.

Ainsi s\'est trouvé constitué un grand Comité qui fait un appel chaleureux à
tous ceux qui, connaissant l\'œuvre de S. Arloing, veulent s\'associer à un acte
d\'admiration et de justice.

Arloing, comme savant, comme professeur, a rendu d\'inoubliables services
à la Science et à l\'Enseignement vétérinaire et médical. Par ses recherches, il a
contribué pour une grande part, au progrès de la médecine générale et comparée.

Homme de devoir, Arloing a, par son active propagande, répandu dans tous
les milieux les applications des découvertes modernes à l\'hygiène de l\'homme
et des animaux, particulièrement en ce qui concerne la tuberçulose.
A tous ces titres, Arloing mérite la reconnaissance de tous.

LéoN Bourgeois, Sénateur, ancien Président du Conseil des Ministres, Président

de l\'Alliance d\'Hygiène sociale.
Dr. Lvdtin, Président de la Commission permanente des Congrès internationaux
de Médecine vétérinaire.

les Sénateurs et Députés du Rhône,
les Sénateurs et Députés de l\'Allier.
Méline, ancien Ministre de l\'Agriculture.
Viger, ancien Ministre de l\'Agriculture,
le Préfet du Département du Rhône.

le Président du Conseil général du Département du Rhône,
le Gouverneur militaire de Lyon,
le Maire de Lyon.

le Directeur de l\'Enseignement supérieur au Ministère de l\'Instruction publique,
le Directeur de l\'Agriculture au Ministère de l\'Agriculture,
le Recteur de l\'Académie de Lyon.

le Vétérinaire principal de ire classe, chef de la Section technique vétérinaire au
Ministère de la Guerre.

le Vice-Président de l\'Association Française pour l\'avancement des Sciences-

le Président du Conseil général d\'administration des Hospices civils de Lyon,

Chauveau, Membre de l\'Institut, In"
specteur général des Ecoles Vétérinai"
res, Président.

Sarailler, Président d\'honneur de la
Société des Anciens Elèves du Collège
de Cusset, Vice-Président.

Le Doyen et les Membres du Corps
enseignant de la Faculté de Médecine
de Lyon.

Les Doyens et les Membres du Corps
enseignant des Facultés des Sciences,
Lettres et Droit.

Le Président de l\'Association amicale
des Anciens Elèves du Collège de Cusset

Le Président de la Fédération des Sociétés
et Syndicats Vétérinaires de France.

MM. les Membres de la Commission
permanente du Congrès international,
de Médecine Vétérinaire:

Popovits, Chef du Service Vétérinaire au
Ministère de l\'Agriculture à Belgrade.

Léon Bernard, Agrégé de la Faculté de
Médecine, Médecin des Hôpitaux de
Paris.

Clédat, Doyen de la Faculté des Lettres,
ancien Professeur à l\'Ecole Vétérinaire
de Lyon.

Darbot, Sénateur de la Haute-Marne,
ancein Président de la Fédération
Vétérinare.

Joly, Directeur de l\'Enseignement Vété-
rinaire à l\'Ecole d\'application de
Cavalerie de Saumur.

Lesieur, Agrégé à la Faculté de Médecine
de Lyon, Directeur du Bureau d\'Hy-
giène.

Liautard, Directeur de l\'Ecole Vétéri-
naire de New-York, 14, avenue de
l\'Opéra, Paris.

Lucet, Membre de l\'Académie de Méde-
cine, Aide-Naturaliste au Muséum
d\'Histoire naturelle à Paris.

Rohr, Vétérinaire principal, Directeur
des Services vétérinaires des XlVe
et XVe corps d\'armée, à Lyon.

Sabran, ancien Président du Conseil
général d\'administration des Hospices
civils de Lyon.

P. Teissier, Agrégé à la Faculté de
Médecine, Médecin des Hôpitaux de
Paris.

Vaillard, Directeur de l\'Ecole d\'appli-
cation du Service de Santé militair
au Val-de-Gràce, à Paris.

Adresser les Souscriptions ou Bulletins de Souscription:
à M. Maignon, Chef de travaux à l\'École Vétérinaire de Lyon,
ou à M. Nicolas, Professeur à la Faculté de Médecine, 19, place Morand, à Lyon
ou à if. Francis Bernard, Négociant, à Cusset (Allier).
Les Souscripteurs d\'une somme d\'au moins 25 francs auront droit â une Plaquette
artistique en bronze, représentant le Professeur S. Arloing.

Gaarne betuig ik aan de Redactie van dit tijdschrift mijn dank voor de opneming
van het bovenstaande. Moge het de collega\'s opwekken om een steentje bij te dragen
tot den opbouw van het monument voor dien grooten en beminnelijken Franschman
gelijk hij het deed voor onzen Thomassen.

Vele Nederlandsche veeartsen hebben, hetzij op liet internationaal zuivelcongres
in 1907, hetzij op het internationaal veeartsenijkundig congres in 1909, beide te
Scheveningen gehouden, met Arloing persoonlijk kennis gemaakt, en iedere collega
heeft hem leeren hoogschatten uit zijn vele geschriften op onderscheiden gebied,
in het bijzonder op dat der tuberculose.

Helaas heeft hij het 150-jarig bestaan van de eerste veeartsenijschool der wereld,
waarvan hij directeur was, niet meer mogen beleven, en hij had zich daarvan zoo-
veel voorgesteld, gelijk hij nog uitte te Brussel op 14 Augustus 1910, bij gelegen-
heid van de plechtige opening der nieuwe veeartsenijschool aldaar. lederen veeirts,
zonder onderscheid, noodigde hij toen uit, om in 1912 naar Lyon op te gaan. ten
einde met hem te herdenken het begin der wetenschappelijke veeartsenijkunde.

Gaarne zal ik van de Nederlandsche veeartsen bijdragen in ontvangst nemea en
deze met hun namen naar Lyon opzenden. Men late zich niet weerhouden indien

men slechts een kleine gift heeft te missen. Mogen velen hun sympathie betoonen en
daarmede bewijzen, dat ons kleine veterinaire corps groot is, waar het geldt de waar-
deering van de pioniers zijner wetenschap.

63ste Nederlandsch LandhuishoudkundigCongres. Op dit congres, dat ondergeteeken-
deslechts den i.jden Juni kon bijwonen, vond het door de Heeren Dr. A. A. Over-
beek en Mr. J. T. Linthorst Homan ingeleide vraagpunt: Is het wenschelijk en
uitvoerbaar, dat vaste arbitrage-commissies in het leven worden geroepen, om in voor-
komende geschillen betrekkelijk tot den veehandel, meer in het bijzonder tot koopver-
nietigende gebreken in den veehandel, op verzoek van partijen uitspraak te doen? zeer
groote belangstelling; welke bleek, niet alleen uit de zeer goed bezochte vergadering,
doch vooral uit de levendige gedachtenwisseling, die na de inleiding volgde.

Het gezamenlijk praeadvies der inleiders is te vinden op bladzijde 250 van dit
tijdschrift; voor bijzonderheden moge dus daarnaar worden verwezen.

Over het algemeen vonden de denkbeelden van de inleiders levendigen bijval en
naar het ondergeteekende wil toeschijnen, terecht. Het is toch buiten kijf, dat
wijziging van het Burgerlijk Wetboek of het tot stand komen van een speciale
wet, regelende deze materie, nog jaren tot de pia vota zullen blijven behooren en
het komt ondergeteekende dan ook van de inleiders zeer juist ge;.ien voor, dat zij
naar middelen hebben gezocht, welke vrijwel onmiddelijk kunnen worden toege-
past. Deze middelen vinden zij in de arbitrage en wel in een arbitrage op grond van
art. 620 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering; dit artikel maakt de uit-
spraak door scheidsmannen mogelijk.

Het congres werd dien dag o. a. bijgewoond door Zijne Excellentie, Minister
Talma en door den Directeur-Generaal van den Landbouw, den heer P. van Hoek.

Ter gelegenheid van het congres werd een landbouwtentoonstelling gehouden,
waarop wegens het mond- en klauwzeer het vee ontbrak. Na de sluiting van het
congres had een zeer geanimeerd officieel congres-diner plaats, waaraan, behalve
bovengenoemde autoriteiten o.a. ook deelnam het Tweede Kamerlid voor Venlo,
Dr. W. H. Nolens.

Natuurkundig examen voor a.s. veeartsen. Den 2fisten Juni 1911 zijn bevorderd
tot candidaat-veearts de navolgende studenten van het tweede studiejaar van de
Rijksveeartsenijschool: W. H. Th. Bary van Dokkum; H. van den Berg van
Zwolle; J. B. Bloemendal van Amersfoort; P. J. M. H. Boots van Venlo; N.
Brandenburg van Oranjewoud; F. Bromberg van Amsterdam; H. Detmers
van Wildervank; H. S. Frenkel van Utrecht; J. C. Gurck van Ambt-Delden;
A. Klarenbeek van Amsterdam; D. Koiter van Assen; J. van der Kooij van
Kollum; A. Kool van Lutjebroek; J. F. H. L. van Leeuwen van \'s Gravenhage;
J. M. T. A. Mai.lens van Tilburg; J. J. Meier van Vlissingen; W. K. Picard van
Utrecht; K. Schuijtemaker van Midwoud; N. R. Slop van Gouda; J. Tolsma van
Berlikum; A. B. Vaandrager van Rotterdam; H. van Vuuren van Haarlemmer-
meer.

Groninger Maatschappij van Landbouw en Nijverheid. De heden te Groningen
gehouden algemeene vergadering der Groninger Maatschappij van Landbouw en
Nijverheid werd door den voorzitter, den heer R. Dojes, geopend met een hartelijk
welkomstwoord. Spr. bracht in herinnering de buitengewone waakzaamheid en
het krachtig optreden van de regeering en van den veeartsenijkundigen dienst in
het begin van dit jaar in de noordelijke provinciën ter bestrijding van de van
elders ingevoerde besmettelijke veeziekte: mond- en klauwzeer. Het doortastend op-
treden der regeering door afmaking van ziek vee met de overige dieren in de vee-
stal, het sluiten van enkele veemarkten en het trekken van bepaalde kringen, van-
waar geen vee uitgevoerd mocht worden, heeft na eenige weken tot de gewenschte
uitkomst: uitroeiing van mond- en klauwzeer in de noordelijke provinciën, geleid.
In de overige provinciën van ons land is de gewenschte uitkomst niet bereikt;
daar woedt de ziekte thans nog fel.

Spr. wees er verder op, dat de vertegenwoordigers van landbouwvereenigingen
en rundveestamboeken in deze provincie de regeering hebben aangemoedigd
krachtig door te tasten. In dat verband betoogt hij het nut van samenwerking
door te wijzen op de bestrijding van vroegere veeziekten, de besmettelijke veepest,
die het laatst voorkwam in 1867, en de besmettelijke longziekte, toen de regeering
krachtig gesteund werd door de vereenigde landbouwmaatschappijen. Deze vijand
bood in het laatste bolwerk, liet spoelingdistrict, een waar broeinest van besmet-
ting, hardnekkig weerstand aan de regeeringsmaatregelen. Telkens werd de re-
geering aangemoedigd door te tasten, totdat het eindelijk in 1885 aan minister
Heemskerk azn. gelukte den vijand te overwinnen, die sedert niet weer opge-
treden is.

In verband met dien onmisbaren geest van samenwerking, vroeger en ook in
dit voorjaar getoond, wijst spr. op het tweede vraagpunt der agenda: bestrijding
der tuberculose bij het rundvee, betoogend hoe ook daarbij de gedachte ten grond-
slag ligt, de regeering in den strijd tegen de tuberculose bij het rundvee te steu-
nen, en dat reeds daarom in de behandeling van dit onderwerp een opvoedende
kracht ligt.

Hij spreekt den wensch uit. dat de behandeling van dit en van de andere onder-
werpen moge strekken tot bevordering van den landbouw en opent met dien
wensch de vergadering.

Is het wenschelijk, dat de tuberculose onder het rundvee in de provincie Gro-
ningen meer en beter wordt bestreden dan tot dusver het geval is? Zoo ja, welke
middelen staan ons hiervoor ten dienste en hoe zijn met die middslen, op zooveel
mogelijk practische wijze toegepast, de beste resultaten te verkrijgen?

In de toelichting wordt er op gewezen, dat in de provincie Groningen nog be
trekkelijk weinig wordt gedaan aan de bestrijding van de tuberculose onder het
rundvee. Een reden hiervan zal wel zijn het feit, dat deze ziekte hier niet in die
mate heerscht, dat zij de rentabiliteit der veehouderij in ernstige mate benadeelt.

De afdeeling Loppersum betwijfelt ten zeerste, dat de provincie Groningen
deze bevoorrechte positie zal behouden en vindt het hoogst nuttig, dat deze zaak
in de afdeelingen aan de orde wordt hersteld. Tot leidraad voor de behandeling
heeft zij een 7-tal punten opgegeven.

De heer J. E. Huizinga gaf een korte fnondelinge toelichting. Hij wees er op,
dat door den veranderden aard van het landbouwbedrijf het gevaar voor besmet
ting is vergroot. De bij de behandeling te beantwoorden vragen toelichtend, wees hij
er op, dat onder meer moet worden nagegaan of de regeering goed gezien heeft
door de tuberculose niet op te nemen in de wet op de besmettelijke veeziekten en
of niet de regeering de zuivelfabrieken moet dwingen de melk te pastcuriseeren^

Dr. OvERBEEKbetoogde,dat, wanneer deze pasteurisatie mogelijk en uitvoerbaar
is in de praktijk de zaak niet bij Koninklijk besluit maar bij de wet moet worden
geregeld. Spr. heeft vernomen, dat, wanneer men aan het pasteuriseeren der onder-
melk verbindt het procédé van kunstmatig zuren eu daarna karnen, een zeer goed
houdbaar en oogelijk product kan worden verkregen.

De heer J. Huisman, zuivelconsulent, in theorie voor pasteurisatie der onder-
melk, wees op de bezwaren in de praktijk daaraan verbonden, vooral met het oog
op de voeding van het vee.

Na nog eenig debat werd besloten het vraagpunt te verzenden naar de afdeelingen.

Mond- en klauwzeer. Het hoofdbestuur van de Hollandsche Maatschappij van
Landbouw verzoekt een ieder om goed omschreven feiten en beschouwingen te
willen mededeelen, die licht kunnen verspreiden over oorzaken der mislukking van
de bestrijding van het mond- en klauwzeer op het vasteland van Noord- en Zuid-
holland en over de toepassing der maatregelen.

Salversan voor paarden. Rij gelegenheid van de landbouwtentoonstelling in
Kassei is van veeartsenijkundige zijde medegedeeld, dat met het Salversan van
Ehrlich bij paarden, die aan borstziekte leden, uitstekende resultaten zijn bereikt.

Huldiging van Professor Dr. J. Poels. Den Ssten Juli 1911 weid dooreen vijftig-
tal Ncderlandsche veeartsen Dr. Poels gehuldigd wegens >;ijn benoeming tot
buitengewoon hoogleeraar in de faculteit der geneeskunde aan de Rijksuniversiteit
te Leiden, en wel door het houden van een feestelijken maaltijd in Hotel Wittebrug
te \'s-Gravenhage, waaraan Dr. Poels als gast deelnam.

De groote wetenschappelijke verdiensten van Poels werden successievelijk
herdacht door den tafelpraeses, den heer Schimmelcii doorde heeren J. F. Laméris,
Markus, Anker, Overbeek, van der Linden, C. M. Mazure, Houba, J. Mazure,
van Nederveen, Goethals, Berger; in enkele der speeches waren ook bijzonder-
heden uit den studententijd opgenomen. Door Dr. Remmelts werden de inge-
komen telegrammen en brieven voorgelezen.

Vervolgens dankte Dr. Poels de aanwezigen voor de hem bewezen eer en
wees er op, dat hij zijn benoeming tot buitengewoon hoogleeraar vooral beschouwt
als een onderscheiding van de veeartsenijkundige wetenschap.

Tenslotte bracht de heer A. Overbosch een dronk uit op den nestor der aan-
wezigen, den heer F. B. Venema uit Bedum, die ondanks zijn hoogen leeftijd toch
de groote reis had ondernomen, om hier aanwezig te kunnen zijn.

Vóór den aanvang van het diner werd op liet terras een photo van de deelnemers
gemaakt, die, zooals men zich reeds tijdens den maaltijd kon overtuigen, evenals
het geheele feest, uitstekend geslaagd mag heeten.

Rijksveeartsenijschool. Voor het examen van het derde naar het vierde studie-
jaar slaagden de heeren: A. de Boer, H. J. van Daal, A. Diemont, C. A. Eggink,
D. Goedhart, H. G. Hommels, D. M. Hoogland, M. van der Linde, j. L. Petten,
A. de Ronde, H. W. Schiphorst, G. van Soest, W. Treffers, H. Ubbens, H.
Veenendaal, W. Voorthuysen, O. Wyma, D. W. Zuydam.

Wet tot regeling van den veeartsenijkundigen dienst. Naar wij uit goede bron
vernemen wordt sedert eenigen tijd aan de directie van den landbouw met kracht
gewerkt aan een ontwerp-wet tot regeling van den veeartsenijkundigen dienst,
waarbij gestreefd wordt naar ondervanging van de bezwaren, welke de tegen-
woordige organisatie van dien dienst aankleven en die bij de bestrijding der epi-
zoötieën van mond- en klauwzeer telkens aan den dag treden.

Het ontwerp is reeds zoover gevorderd, dat daarover binnenkort het ad-
vies van deskundige en belanghebbende personen kan worden ingewonnen.

Een zoötechnische dissertatie. Aan de universiteit te Zurich is tot doctor in de
natuurwetenschappen gepromoveerd de heer H. Molhuyzen, Nederlandsch
landbouwkundige, geboren te \'s-Gravenhage, met eene dissertatie getiteld: Unter-
suchungen über die süda/rikanischen Rinder mit besonderer Berücksichtigung des
Transvaalrindes.

De Nederlandsche Vereeniging voor Mikrobiologie zal haar eerste ledenvergade
ring in de tweede helft van October a. s. in Delft houden.

Mond- en klauwzeer. In de algemeene vergadering van het hoofdbestuur der
Noordbrabantsche Maatschappij van Landbouw, den i8den Juli 1911 te Breda te
houden, zal Dn. H. Remmelts, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst,
een bespreking houden over genoemde ziekte.

Personalia. Benoemd tot lid bij den gewestelijken raad van Soerabaja, J. K. F.
de Does, gouvernementsveearts te Soerabaja.

Ontheven: eervol van de tijdelijke waarneming van den dienst in het ressort re-
sidentie Pasoeroean, de gouvernementsveearts te Soerabaja, J. K. F. de Does,
en zulks met ingang van den dag, waarop hij den dienst in genoemd ressort zal
hebben overgegeven aan den gouvernementsveearts J. N. A. C. Scheepens.

Overgeplaatst van Kota Radja naar Pasoeroean de waarnemend gouveruements-
veearts J. N. A. C. Scheepens.

Benoemd tot veearts bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Neder-
landsch-Indië, H. D. Senstius, thans ter beschikking gesteld van den directeur van
landbouw, ten einde te worden belast met werkzaamheden in het belang van boven-
genoemden dienst.

Aan de universiteit tc Bern is bevorderd tot doctor medicinae veteriuariae de
lieer G. c. Duval Verwey, veearts te Amsterdam, geboren te Bolsward, op
\'een proefschrift, getiteld:,, Serotherapeutische Untersuchungen überdie Hundestaupe".

Bij Koninklijk besluit van 27 Juni 1911 no. 66 is, met ingang van dien dag, aan
H. Anker, geëxamineerd veearts te Oudewater, op zijn verzoek, eervol ontslag
verleend als plaatsvervanger van de districtsveeartsen wien respectievelijk \'s Gra-
venhage en Utrecht als standplaats is aangewezen.

Dr. B. Vrijburg, gouvernementsveearts met verlof, verwierf aan de Land-
wirthschaftliche Hochschule te Berlijn den graad van Tierzuchtinspektor.

Bij Koninklijk besluit van 3 Juli 1911 n°. 55 is, met ingang van dien dag-
aan S. Douma, veearts-hoofdkeurmeester van het openbaar slachthuis te \'s-Graven-
hage, op zijn verzoek, eervol ontslag verleend als Rijkskeurmeester in bijzonderen
dienst te Leiden.

Bij Koninklijk besluit van 4 Juli 1911 n°. 59 zijn met ingang van dien datum,
tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districtsveearts, wien
Dordrecht als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veeartsen A. Risseeuw,
te Heinkenszand, en Dr. P. Vermaat, te Oud-Beijerland.

Bij Ministeriëele beschikking van 10 Juli 1911, Directie van den Landbouw,
N°. 7004, iste afd., is met ingang van 15 Juli a.s. op hun verzoek eervol ontslag
verleend aan de tijdelijke assistenten: H. van den Nieuwenhuizen, L. van
Bergen, C. Bubberman, F. A. A. van Diermen en P. Stapel en zijn bij dezelfde
beschikking voor het tijdvak van 15 Juli t. m. 31 Augustus 1911 benoemd tot
tijdelijke assistenten: G. M. van der Plank, G. Terpstra en J. Witkamp, allen
te Utrecht.

De lieer H. J. H. Stempel, oud-districtsveearts te Utrecht, herdacht 11 Juli
j.1. den dag, waarop hij voor 50 jaar het diploma van veearts verwierf.

gedurende de maand Mei 191 r.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Hahdel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Op het Geneeskundig Congres te Parijs in 1900, deelde een
gynaecoloog uit Lyon mede, dat hij bij puerperaalkoorts zeer
gunstige resultaten had verkregen met subcutane injectie van
enkele grammen 01. terebinthinae. Hij was uitgegaan van het
standpunt, dat van oudsher in de volksgeneeskunde bekend is,
dat ettering soms ziekteprocessen zeer gunstig kan beïnfluenceeren.
Door proeven bleek hem, dat geen stof prompter ettering opwekt
dan terpentijnolie. Hij stelde zich voor, dat op deze wijze schadelijke
stoffen uit het lichaam werden gefixeerd en noemde de opgewekte
abscessen ,,absces de fixation".

De gunstige ervaringen van Fochier werden nooit tegengespro-
ken; wel hier en daar bevestigd. Toch heeft deze therapie bij den
mensch geen opgang gemaakt, waarschijnlijk wel omdat het procédé
voor den patiënt uiterst pijnlijk is, en bovendien de opgewekte
abscessen, hetzij men ze laat resorbeeren, of dat ze worden geopend,
steeds last en zorg baren.

Bij dieren leggen genoemde overwegingen niet zóóveel gewicht
in de schaal, maar toch zijn die bezwaren ook in de veeartsenij-
kunde blijkbaar in staat geweest, deze terpentijn-injecties eenigszins
op den achtergrond te houden.

Intusschen zijn er toch vooral in Frankrijk onder de vétérinairen
enthousiaste voorstanders van deze therapie, die bijna steeds,
speciaal pneumonieën behandelen met injecties van terpentijn, liefst
onder de huid van de onderborst (tusschen de voorbeenen).

Men spuit dan in b.v. 4 gram gewone niet-gerectificeerde terpen-
tijnolie (de gerectificeerde geeft minder zeker abscessen). Is na
12 uur geen groote pijnlijke zwelling opgetreden dan herhaalt men
de injectie, desnoods met de dubbele dosis. Bij ernstige patiënten
dient men zoolang de injecties te herhalen, totdat er een phlegmo-
neuse zwelling optreedt. Wanneer geen abscedeering kan worden

opgewekt, is de prognose ongunstig te stellen. Treedt daarentegen
een groote ontstekingszwelling op, dan is de prognose gunstig.

De abscessen, welke op deze wijze worden opgewekt, zijn steriel.
De etter is meestal slijmig en riekt steeds nog naar terpentijn,
ook al wacht men b.v. 14 dagen met de splijting van het absces.
Men kan door punctie de etter zich doen ontlasten na 5—7 dagen;
maar men kan ze ook laten resorbeeren. In den regel blijft er
op den duur niets van de zwelling over.

Ik heb mij persoonlijk kunnen overtuigen van het zeer gunstige
effect van deze terpentijninjecties bij pneumonieën, waarmee ik
in enkele gevallen in staat was na 12—24 uren zeer sterke tem-
peratuurdaling en algemeene verbetering te bereiken. (Eigenaardig
is, dat men bij gezonde paarden na de injectie de temperatuur soms
voor korten tijd belangrijk ziet stijgen.) Het interesseerde mij te
weten hoe eigenlijk de werking is van het middel.

Dat fixatie van toxische stoffen (materia peccans van Boerhaave)
het nuttige effekt zou veroorzaken is wellicht niet onmogelijk,
maar de verklaring is te weinig tastbaar en trouwens ook te
weinig op experimenten berustend om bevredigend te zijn.

Men heeft na de publicatie van de theorie van Metschnikoff
omtrent de werkzaamheid der phagocyten bij infectieziekten en
bacteriëninvasies in het algemeen, gedacht aan algemeene li5\'per-
leucocytose na de injecties. Er is beweerd dat terpentijn inderdaad
het aantal witte bloedlichaampjes zou doen vermeerderen (Binz).
Van andere zijde is echter gezegd, dat het aantal witte bloed-
lichaampjes hierdoor niet zou vermeerderen (Chantemesse).
Persoonlijk heb ik mij kunnen overtuigen dat dit inderdaad niet het
geval is.

Mercandino beweerde, dat er antitoxinen in het bloed zouden
worden gevormd onder invloed van de terpentijn. De zaak zal
daarop tenslotte wel hoofdzakelijk neerkomen; het klinkt ten
minste voor modern geschoolde ooren heel plausibel. Intusschen,
bewezen is het niet.

In verband nu met het bekende feit, dat een groote dosis digitalis
bij pneumonie in het begin zeer nuttig kan werken, blijkbaar
tengevolge van hetcardiotonisch effekt, meende ik dat liefde moeite
zou kunnen loonen, de werking te bestudeeren van terpentijn op
het hart. Hiervoor koos ik een drietal paarden, die ik voor de af-
wijkingen in de hartsfunctie welke ze vertoonden, bestudeerde.
Deze methode lijkt mij beter, dan te experimenteeren op volkomen
gezonde dieren, omdat versterking of verzwakking van den hartslag
daarbij moeilijker is waar te nemen.

Ik heb mij overigens bepaald, tot de gewone klinische wijze van
hart- en polsonderzoek, omdat de ervaring mij heeft geleerd, dat
dit minstens zoo betrouwbaar resultaat geeft, als de bepaling
b.v. van den bloeddruk en de graphische opname van pols- of
hartslag. Een en ander is moeilijk uit te voeren bij groote huis-
dieren, en men trekt bovendien licht verkeerde conclusies.

1. Een paard met hartzwakte, n.1. met regelmatige intermissies
(i a 2 intermissies om de 3 slagen), waarbij dikwijls wel de boezems
zich samen trekken, en niet de ventrikels, werd geïnjicieerd met
4 c.c.m. ol. terebinthinae.

4 Febr., injectie; vóór de injectie is de pols zwak, 42, wanneer
de intermissies voor slagen worden geteld;

5 Febr., zwelling op de injectieplaats; — pols krachtiger, 40—42;
geen intermissies, volkomen normaal en krachtig.

6 en 7 Febr., de zwelling neemt toe; de pols blijft krachtig,
zonder intermissies.

8 Febr., de zwelling neemt af; om 40 a 50 slagen komt er één
intermissie terug.

10 Febr., de zwelling gaat sterk slinken; de hartslag is weer
als voor de injectie.

2. Een proefpaard, op reform gesteld wegens hartzwakte,
heeft een zeer onregelmatige hartslag met intermissies; de pols-
intermissies zijn grooter in aantal dan de hartsintermissies;
frequentie 36—40.

12 April, 3 u. \'s middags, zwelling, de pols is krachtiger, de on-
regelmatigheden zijn nog aanwezig; aantal 48.

13 April 9 u. \'s morgens, sterke zwelling, pols 60, krachtig, regel-
matiger; om 12 uur \'s middags is de pols 52; krachtig en regelmatig.

15 April 9 u. pols 46—48, weer onregelmatig. Het absces
wordt geopend, de etter is steriel, riekt sterk naar terpentijn.

De temperatuur was vóór de proef 37°.2 en 37°-3, steeg op 12
April tot 39⁰.1; was op 13 April 38°.8; en daalde op 14 April weer
tot 37⁰.9. De eetlust was slechts op 13 April iets minder goed.

regelmatig; aanwezigheid van systolische geruischen. (Deze suizende
systolische geruischen konden ook met andere cardiatonica worden
opgewekt. Waarschijnlijk werden ze veroorzaakt, door een geringe
insufficientie van atrio-ventriculair-, of semilunairkleppen, welke
sterker voor den dag kwam doordat de contracties van de hart-
spier onder invloed van het cardiacum intensiever werden. Hoe
sterker de contracties van de hartspier, hoe duidelijker werden de
geruischen. Hetzelfde beginsel gaf wellicht indertijd Gmelin
aanleiding bij traumatische pericarditis de injectie van digitaline
aan te bevelen, waardoor de geruischen eveneens duidelijker
zouden worden).

13 April 9 u. \'s morgens, sterke zwelling, pols 44, krachtig en
regelmatig, geen geruischen.

15 April 9 u. \'s morgens, pols 42, nog iets krachtiger dan voor
de injecties, de intermissies zijn weer in \'t gewone aantal aanwezig.

16 April, pols 40, en alles weer als vóór de injectie. Na punctie
van de zwelling vloeit eenig sereus vocht af, hetwelk nog intensief
naar terpentijn riekt.

De hoeveelheid gesecerneerde urine was bij dit paard gewoonlijk
± 5 Liter; op 14 April 6.5 L.; op 15 April 5 L., en op 16 April
6.75 L.

4. Een proefpaard op reform gesteld wegens kreupelheid, met
een eenigszins zwakke hartswerking, heeft vóór de injectie 28
polsslagen in de minuut; de temperatuur was 37.7.

12 April 9 u. \'s morgens, eenige zwelling, pols iets krachtiger,,
temperatuur 37°-5.

13 April 9 u. \'s morgens, sterke zwelling, pols 40, krachtig;
temp. 38°.2, eetlust nog iets minder.

14 April 9 u. \'s morgens; zeer sterke zwelling; pols 44, krachtig;
temp. 37⁰.8, eetlust weer iets beter.

5- Een 4 jarige proefkoe kreeg 6 gr. terpentijn subcutaan;
geen werking. Den volgenden dag werd nog 10 gr. geïnjicieerd;
Eenige zwelling trad daarna op. Op het hart was geen werking te
constateeren. De eetlust echter was twee dagen minder goed.
De werking bleek mij ook locaal minder intens dan bij het paard.

Uit het vorenstaande meen ik met eenig recht de conclusie te
mogen trekken, dat terpentijn bij subcutane injectie een krachtig
cardiotonicum is.

Intusschen moet men bij de waardeering daarvan ook de pijn,
die door de injectie wordt veroorzaakt in aanmerking nemen.
Pijn heeft reflectorisch een hartprikkelende werking.

Ook is het een feit, dat sterke vermeerdering van polsfrequentie,
waardoor dan ook veroorzaakt, de eventueel bestaande polsinter-
missies kan doen verminderen in aantal, soms zelfs kan doen
verdwijnen.

Dus niet alles van het hartversterkende effekt kan toegeschreven
worden uitsluitend aan de resorptieve werking van de terpentijn.

Om het effekt van de pijn uit te schakelen, heb ik ter controle
ook terpentijn per os gegeven.

Ook dan is mij gebleken, dat bij paarden met zwakke harts-
werking, deze wordt versterkt. Ook bij die applicatiemethode
vermeerdert het aantal roode bloedlichaampjes niet, evenmin
het aantal witte.

Daarbij bleek mij tevens dat de combinatie van 100 gram ol.
terebinthinae met 500 gram ol. ricini, welke zoo dikwijls in de
boeken wordt opgegeven als aanbevelenswaardig bij ascariasis
van paarden, door deze dieren in den regel niet best wordt ver-
dragen. Dikwijls treedt daarbij n.1. maag-darmcatarrh op.

Een derivaat van terpentijn is Tallianine (geözoniseerde terpen-
tijnolie) ook dit middel is nogal veelvuldig aanbevolen bij infec-
tieuse pneumonieën van paarden.

mij bij proeven op dezelfde drie paarden, dat ook door
intraveneuse injectie van Tallianine, het hart kan worden aan-
gezet. Vooral was dat op te merken als den volgenden dag de
injectie werd herhaald. Ook hierbij was geen verandering in de
bloedsamenstelling waar te nemen. Diurese trad niet op

Ten slotte zij nog ten opzichte der subcutane terpentijninjecties
opgemerkt, dat in Denemarken het middel op deze wijze is toege-
past bij chronische mastitis, met zeer goed gevolg. Men injicieert
dan 4 c. c. m. aan den bovenrand van den uier. Na 14 dagen worden
de abscessen geopend.

Het is mij gebleken dat ook in holten, speciaal bij haematomen,
injecties van terpentijnolie uitstekende resultaten kunnen geven.
Eigenaardig is daarbij, dat de stof op wonden minder blijkt te
prikkelen dan op de huid. De zeer groote haematomen bij runderen,
zooals die in de liesstreek en boven den uier, of aan de zitbeenderen
zoo veelvuldig voorkomen, kan men naar mijn ervaring, wanneer
de tijd van openen is gekomen, het spoedigst doen opsluiten, door
na verwijdering van alle stolsels een gaasdracht te appliceeren,
en dan ééns om de twee dagen of ééns per dag b.v. 100 gram
terpentijn door te spuiten.

In de holte treedt dan zeer spoedig door plaatselijke hyper-
leucocytose ettering op, terwijl de afloopende terpentijn tevens
de huid zich doet samentrekken, waardoor dus het aankleven
der wanden wordt bevorderd. Daar waar men die werking op de
huid niet wenscht, kan men ze voorkomen door een dekkende zalf.

Ook bij slecht granuleerende abscesholten (b.v. bij groepbeenen)
werkt terpentijn uitnemend.

Statistisch overzicht der geneeskundig behandelde paarden en
muildieren van het Nederlandsch-Indische leger over het jaar 1909.

Er blijkt uit dat in het verslagjaar het ziektecijfer 272 % was
(van 2286 dieren kwam er 6226 keer een paard in behandeling)
en het verliescijfer (door sterven, afmaken, of op reform stellen)
12.22 %. Deze cijfers zijn blijkbaar stijgende, en steken zeer on-
gunstig af bij die van de Nederlandsche legerpaarden. Het verlies-
cijfer bedroeg voor 1908 in Nederland 2.75 %.

In Indië was het verlies voor het wapen der artillerie 7.79 %,
voor het wapen der cavallerie 18.46 %; voor ofhciersdienstpaarden
5.5 % en voor den trein zelfs 31.5 %.

De kwaliteit der dieren (Australische paarden), enkele speciaal
tropische ziekten, (surra, osteomalacie), de meerdere dienstverging
der laatste jaren, minder geoefend personeel, en zeker nog tal
van andere oorzaken in verband met de min gunstige Indis:he
toestanden, overigens niet uit het verslag te lezen, zijn blijkbaar
van een en ander de oorzaken.

de cijfers voor de verschillende ziekten. Opvallend is daarbij het
uitsluitend gebruik van latijnsche termen. Naar mijn meening is
dit hier wel wat ver gedreven.

Ik waardeer het streven, om vele termen uit de volksveeartsenij-
kunde zoo langzamerhand te doen vervangen door andere, meer
wetenschappelijke, maar men kan daarbij ook te ver gaan, waardoor
zooals hier, het lezen van een verslag, zelfs voor een deskundige,
een heele toer kan worden. Men moet de kerk zoo ongeveer in het
midden laten, en doet naar \'t mij voorkomt het best, de bij weten-
schappelijke veeartsenijkundigen in gebruik zijnde termen te
gebruiken, maar niet verder te gaan. Daarom acht ik het gebruik
van het woord „enteralgia" niet gemotiveerd: „koliek" is meer
gangbaar, en is, in de tegenwoordige beteekenis tenminste, ruimer.
De hier gebruikte termen morbus mentis, morbi lentis, insolatio,
submersio, debilitas, e. a., waarbij woordenboeken moeten worden
gebruikt, en zelfs de ,,Medizinische Terminologie" van Guttmann
te kort kan schieten, waren naar mijn meening beter door meer
gebruikelijke, zoo noodig Hollandsche, uitdrukkingen te vervangen.

Ik vrees overigens, dat hierbij niet alleen een te waardeeren
streven naar meer wetenschappelijke termen in \'t spel is. Vele
der in het latijn genoemde ziekten toch paradeeren slechts in dit
verslag. Bij ziekte van ,,hart- en vaatstelsel" b.v. worden genoemd:
palpitutiones cordis (aantal o.) pericarditis (o) endocarditis (o)
vitia valvularum (i), endarteriitis et mesarteriitis (o) en dan
„overige ziekten van hart en vaatstelsel" (9). De diagnostiek was
blijkbaar niet zoo gedetailleerd als het verslag, oppervlakkig be-
keken, zou kunnen doen schijnen.

Een groot deel van het 43 bladzijden groot verslag (nl. 20)
wordt ingenomen door „het Overzicht der verrichte heelkundige
kunstbewerkingen", welke, behalve tal van kleinere operaties,
door de Indische paardenartsen werden verricht. Dit geeft een
interessant inzicht in de wijze van opereeren onzer militaire collega\'s
in Indië. Het blijkt hieruit, dat ze ook groote operaties niet schuwen,
(herniotomiën b.v.) en ook onder Indische omstandigheden zeer
goed resultaat is te verkrijgen wanneer lege artis wordt gewerkt.

Een weinig meer eenvoud in de terminologie was m. i. ook in
dit deel van het verslag gewenscht.

Agenda voor de 5de vergadering der afdeeling, te houden op
Zaterdag 5 Augustus des voormiddags 10¹/₂ uur in Hotel Duivels-
berg a/h Mastbosch te Ginneken bij Breda.

8. Mededeelingen uit de verloskundige cliniek van de
Rijksveeartsenijschool, door den Heer W. J. Paimans.

10. Vrije mededeelingen over: otitis externa pustidosa
als symptoom van hondenziekte en als na-ziekte;
eenige gevallen van kroongeivrichtkreupelhedcn bij
het paard; ziekteverschijnselen na castratie van een
volwassen hond; stuwingstherapie bij subacute
tendinitiden.

Door den gemeenteraad van Soerabaia is een oproeping gedaan voor een
gemeenteveearts; salaris / 500.— met zes jaarlijksche verhoogingen van / 50.—,
vergoeding voor transportkosten / 100.—; alles per maand.

Daar eventueel de oproeping wellicht in Uw tijdschrift zal worden gedaan,
geef ik U in overweging eventueele sollicitanten op het volgende te wijzen.

De levensstandaard voor den gemeenteveearts, die aldaar direct een zekere
positie inneemt, zal ongeveer / 600.— bedragen. Transportkosten ad / 100.— is
om mij zoo voorzichtig mogelijk uit te drukken, niet hoog geraamd.

Het is niet zeker of de benoemde practijk mag uitoefenen! Is dit geoorloofd,
dan taxeer ik deze in verband met de aanwezigheid van een gouvernementsveearts,
een militair paardenarts en een particulier veearts op niet meer dan ƒ 100.—

\'s maands. Verder is geen pensioen aan deze betrekking verbonden; het wordt
alleen in uitzicht gesteld.

Ik raad dan ook eventueele sollicitanten, als ook die voor de te creëeren betrek-
kingen van gemeenteveearts te Semarang en Batavia aan, alleen hiertoe over te
gaan op de navolgende voorwaarden:

a. maandelijksch salaris van / 600.— met vier jaarlijksche verhoogingen ad
/ 100.—;

d. verlof en pensioen op de voorwaarden, als voor gouvernementsambtenaren
bepaald.

Als men nagaat, dat b.v. de gemeentearchitect te Semarang wordt benoemd
op / 1000.— \'s maands, dan behoeft het geen betoog, dat in verhouding het salaris
van den veearts te laag is. W.

Tweede Kamer der Staten-Generaal. Verhooging en aanvulling van heiAae
Hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911.

Artikel 21 en 22. Naar aanleiding van de herhaalde opmerking, dat de onder-
geteekende te vrijgevig met \'s lands penningen handelt, zij opgemerkt, dat de
Rijksveeartsenijschool niet beantwoordt aan de eischen, die aan een dergelijk
Onderwijsinstituut mogen worden gesteld.

Zij is door te ver gedreven zuinigheid reeds sedert jaren in hare ontwikkeling
belemmerd, waarvan het gevolg is dat thans, nu ondergeteekende wenscht te vol-
doen aan den drang, die van alle kanten op hem wordt uitgeoefend om de school
te brengen op het peil, waarop het veeartsenij kundig onderwijs in ons land behoort
te staan, blijkt, dat:

Bij de benoeming van Dr. de Jong werd ondergeteekende dan ook voor de
keuze gesteld, 6f naar een anderen leeraar om te zien, óf te voldoen aan de wenschen
van genoemden leeraar, waardoor het hem mogelijk zou worden het hem op te
dragen onderwijs zóó te geven, dat het kan beantwoorden aan de tegenwoordige
eischen.

Ondergeteekende heeft in het belang van de school niet geaarzeld aan het ver-
langen van Dr. de Jong te gemoet te komen, zij het ook, dat daardoor bedragen
moesten worden aangevraagd, die bij den eersten aanblik als bovenmatig konden
worden aangemerkt.

Ook ten opzichte van de ruimte, benoodigd voor het geven van onderwijs door
Dr. de Jong, alsmede voor het wetenschappelijk onderzoek en de practische
oefeningen door de leerlingen, moest worden ingegrepen en kon niet worden gewacht
totdat de plannen voor uitbreiding der school, waarvoor eerlang gelden zullen
worden aangevraagd, geheel waren uitgewerkt. Dit kon des te gemakkelijker,
daar gebruik kon worden gemaakt van de woning van den vorigen directeur, welke
zeer goed voor het beoogde doel kan worden ingericht.

Dat deze voorloopige voorziening te duur zal worden, kan de ondergeteekende
niet toegeven, daar tijdens de verbouwing en uitbreiding der Rijksveeartsenijschool
voortdurend in behoefte aan localiteit moet worden voorzien. Ook met het oog
hierop is tot de inrichting van de directeurswoning voor onderwijsdoeleinden

eerste aanschaffing van hulpmiddelen voor het onderwijs in parasi-
taire en infectieziekten.........................................10 000

De kosten van het bouwen der proefstallen en der stalletjes voor zieke dieren
worden geraamd op f 1250 per stuk. Zij zijn bestemd voor één dier waar het betreft
paarden en runderen, voor meer waar ze moeten bevatten kleinere huisdieren.

De Voorzitter: Ik verzoek thans den heer griffier voorte lezen bet Verslag, door
de Commissie van Rapporteurs uitgebracht over het wetsontwerp) tot verhoogiv.g
van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911 (244).

,,De Commissie van Rapporteurs voor het wetsontwerp tot verhooging van
het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911 is, na kennis
genomen te hebben van de Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag
wegens dit wetsontwerp, van oordeel dat door deze gewisselde schrifturen de open-
bare beraadslaging over het voorstel genoegzaam is voorbereid.

De Voorzitter: Aangezien mij door de Regeenng is te kennen gegeven, dat zij
er prijs op stelt dat dit wetsontwerp nog wordt afgedaan, stel ik voor in afwijking
van het bepaalde in het laatste gedeelte van art. 70 van het Reglement van Orde
ook dit wetsontwerp nog in behandeling te nemen.

Het wetsontwerp wordt zonder beraadslaging en zonder hoofdelijke stemming
aangenomen.

Eindverslag dkr Commissie van Rapporteurs over het ontwerp van
wet tot verhooging van het Xde hoofdstuk der Staatsbegrooting over het
dienstjaar 190. (₂₄₄ Tweede Kamer.).

Bij het onderzoek in de afdeelingen werd geklaagd over het in het algemeen
gestadig toenemen van de kosten van het Departement van Landbouw, Nijverheid
en Handel. Veelvuldig worden nieuwe ambtenaren aangesteld, ten gevolge waarvan
de blijvende uitgaven stijgen. Vooral is dit het geval bij den tak van dienst, die de
zorg heeft voor de belangen van den landbouw. Zoo worden hier onder art. 21
gelden aangevraagd voor de benoeming van niet minder dan vijf nieuwe ambtenaren
voor de veeartsenijschool; de eischen voor die school worden, naar de meening
van de leden, die deze opmerking maakten, te hoog opgevoerd.

Tegen het telkens aanvragen van gelden ten behoeve dezer inrichting, zondereen
voorafgaand uitgewerkt plan hadden zij bezwaar. Bij de thans gevolgde wijze
kan men geen overzicht verkrijgen over het totaal der uitgaven, die door de school
gedaan worden of alsnog noodig worden geacht. De wensch werd uitgesproken
dat de Minister een uitgewerkt plan zoude overleggen.

Tegen een en ander werd door andere leden aangevoerd, dat vermeerdering van
uitgaven niet te vermijden is; naarmate nieuwe behoeften ontstaan, moeten, om
aan die behoeften te kunnen voldoen, de uitgaven toenemen.

Dat de eischen van de veeartsenijschool te hoog zouden worden opgevoerd werd
ontkend. Er werd op gewezen, dat bij het laatste Veeartsenijkundig Congres ge-
bleken was, dat in menig opzicht genoemde instelling van onderwijs ten achter

■was bij andere dergelijke inrichtingen in het buitenland. De leden, die deze tegen-
spraak hielden, verklaarden dan ook met voldoening van de aanvrage van gelden
ten behoeve van de school kennis te hebben genomen.

Behandeling van bovenstaand Wetsontwerp in de
Eerste Kamer der Staten-Generaal. ¹)

De heer Talma, Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel: Bij het onder-
zoek in de afdeelingen van dit wetsontwerp is geklaagd over de toeneming van de
kosten der Veeartsenijschool. Er waren leden, die in verband daarmede aandrongen
op een voorafgaand uitgewerkt plan voor de uitgaven, die nog ten behoeve dezer
inrichting zullen moeten worden gedaan.

Mijnheer de Voorzitter! Ik wil aan de Kamer mededeelen, dat inderdaad in
voorbereiding is het maken van een uitgewerkt plan van de maatregelen, die ge-
nomen moeten worden ten einde de school ten volle aan haar beteekenis te kunnen
doen beantwoorden. Ik mag herinneren aan het betrekkelijk gunstig oordeel,
dat over het onderwijs aan de Veeartsenijschool in het rapport van de Ineen-
schakelingscommissie wordt uitgesproken; maar ieder die den toestand daar kent
weet wel, dat er nog heel wat te doen is voordat de school wezenlijk aan de eischen
beantwoordt. Nu hadden wij bij het heengaan van Dr. Wirtz de gelegenheid om
in professor de Jong ons een leerkracht te verzekeren voor een der gewichtigste
takken van onderwijs en het lag dus voor de hand, dat wij ons best hebben gedaan
om te zorgen, dat die docent zijn onderwijs ook onder gunstige omstandigheden
zou kunnen geven.

Daarom zijn op dit oogenblik deze bijzondere gelden gevraagd en kon dit niet
wachten totdat het plan voor de verbetering van personeel en materieel aan de
Veeartsenijschool geheel was uitgewerkt.

Ik hoop dat de Kamer met het oog op deze omstandigheid ook geen bezwaar
zal maken tegen het toestaan van de hier gevraagde gelden.

De beraadslaging wordt gesloten en het wetsontwerp zonder hoofdelijke stemming
aangenomen.

Staat van de gedurende de maand Mei 1911 in de Rijkskeuringsdiensten van
voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 12 616 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring,
aangeboden, waarvm 265 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
Had n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen,
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:

14 Juli, Duiven, Westervoort, Eist, Hummelo en Keppel, Brummen, Winters-
wijk en Heteren;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met dc ar-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast, goedgevonden:

13 Juli, een kring, omvattende het gedeelte der gemeente Kampen, dat be-
grensd wordt ten zuiden door de noordelijke bermsloot langs den weg
van af de sluis tot het stoomgemaal van Broeken en Maten, de noorde-
lijke bermsloot van den St. Nicolaasdijk, den Noordweg en den Belt-
weg tot den IJssel, ten westen door de Zuiderzee en ten noorden en
ten oosten door den IJssel;
13 Juli, de gemeente Valburg, met uitzondering van het dorp Oosterhout;
13 Juli, de gemeente Eist, met uitzondering van de buurtschap Lent en den

polder Meinerswijk met Rijksweg te Elden;
15 Juli, het gedeelte der gemeente Heteren, dat gelegen is ten Westen van

den weg van Wageningen naar Nijmegen;
15 Juli, de buurtschap Cortenoever, gemeente Brummen;
15 Juli, Westervoort;

de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub i⁰., en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104);

5⁰. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6°., en art. 39, eerste lid);

7⁰. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 38);

20 Juli, voor de gemeenten Ammerzoden, Appeltern, Beesd, Beusichem,
Brakel, Buren, Bnurmalsem, Culenborg, Deil, Dreumel, Driel>
Druten, Echteld, Est en Opijnen, ameren, Geldermalsem, Haaften
Hedel, Heerenwaarden, Herwijnen, Horssen, Hurwenen, IJzendoorn,
Kerkwijk, Kesteren, Lienden, Maurik, Nederhemert, Ophemert,
Poedernoyen, Rossu:n, Tiel, Varik, Vuren, Waardenburg, Wadenoyen,
Wamel, Zaltbommel, Zoelen en Zuilichem.

Verslag van de vergadering der Veeartsenijkundige Hygiënische Vereeniging op
8 Juli j. I. Deze Vereeniging hield op 8 Juli te \'s-Gravenhage haar jaarlijksche
algemeene vergadering. Aanwezig waren 20 leden.

Uit het jaarverslag bleek, dat de toestand der Vereeniging zeer bevredigend is
en zij in het afgeloopen jaar 106 leden telde. De ontvangsten bedroegen f 558.14°,
de uitgaven f 237.49⁵. In de plaats van het aftredende en niet-herkiesbare bestuurs-
lid Dr. W. Stuurman werd gekozen de Heer H. G. van Harrevelt te \'s-Graven-
hage. Als nieuwe leden werden aangenomen de H.H. S. Douma te \'s-Gravenhage;
J. Goedhart te Groningen; J. Kets te Gieten; K. R. Kuipers te Alphen a. d. Rijn;
Dr. S. J. M. Mogendorff te Schoonhoven en C. M. van Rooijen te Roorda-
huizum. De contributie werd weder op f 3.— bepaald. Besloten werd de volgende
algemeene vergadering te Utrecht te houden.

Tot de ingekomen stukken behoorde een schrijven van de afdeeling Groningen—
Drenthe van de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland,
waarin de aandacht der Vereeniging werd gevestigd op het feit, dat vanwege de
directeuren van de gemeentelijke keuringsdiensten aan het Gemeentebestuur

van Utrecht een adres is gezonden, waarin wordt verzocht, de ingediende ontwerp-
melkverordening niet aan te nemen. De afdeeling spreekt de verwachting uit, dat
de Vereeniging niet zal nalaten het goed recht en de belangen van den veeartsenij-
kundigen stand voor te staan.

De voorzitter zegt, dat in verband met de hier bedoelde quaestie, de secretaris
zich in verbinding heeft gesteld met Dr. J. D. van-der Plaats, secretaris der
Gezondheidscommissie te Utrecht, met het resultaat, dat een schrijven is ont-
vangen, waarin de Heer Van der Plaats motiveert, waarom hij het niet noodig
acht, dat door de Vereeniging stappen worden gedaan ter verdediging van de
belangen der veeartsen. Na eenige discussie wordt overeenkomstig dit advies be-
sloten, voorloopig niet verder op deze zaak in te gaan.

Vervolgens werd door den Heer D. van der Sluijs, voorzitter der Commissie
in zake vischkeuring, verslag uitgebracht omtrent de werkzaamheden der Com-
missie. Hieruit bleek, dat de Commissie bij het vervullen van haar taak slechts
weinig steun mocht ondervinden van de Nederlandsche veeartsen, althans op de
in het Tijdschrift gestelde vragen kwam slechts i antwoord in. De Commissie
heeft zich vervolgens tot eenige buitenlanders gewend, alsook tot de Nederlandsche
Heide-Maatschappij, met het gevolg dat thans eenige gegevens zijn verzameld.
De Heer\'van der Sluijs vestigde er evenwel de aandacht op, dat er toch nog wel
eenige tijd mede gemoeid zal zijn, eer de Commissie met haar arbeid gereed is.

Na de pauze werd door den Heer P. D. Beunders, bij afwezigheid van Dr. A. A.
Overbeek, het vraagpunt ingeleid, handelende over de bevoegdheid, aan hulp-
keurmeesters van gemeente-wege in kleinere gemeenten verleend.

Spreker lichtte met voorbeelden toe, dat in de provincie Groningen de neiging
schijnt te bestaan, om de veeartsen zoo goed als geheel van de vleeschkeuring uit
te sluiten en deze in haar geheelen omvang op te dragen aan de hulpkeurmeesters.
Hij vond het zeer afkeurenswaardig, dat de tusschenkomst van den veearts alleen
ingeroepen wordt, als de belanghebbende met de uitspraak van den hulpkeurmeester
geen genoegen neemt. Bovendien worden de gemeenteveeartsen verplicht dergelijke
herkeuringen te verrichten zonder eenige geldelijke vergoeding. Inverband met deze
feiten is door de afdeeling Groningen—Drenthe een circulaire aan de leden
gericht i) met het verzoek, zich voortaan van deze herkeuringen te willen ont-
houden. Aan de hand van verschillende plaatselijke verordeningen toonde spreker
aan, dat de toestanden op dit gebied te wenschen overlaten. Ten einde hierin eenige
verbetering te krijgen, stelde de Heer Beunders voor, dat door de Vereeniging een
verordening worde ontworpen, die den gemeentebesturen eventueel tot leidraad
zal kunnen dienen.

Discussie. De Heer Van der Sluijs meent, dat de schuld niet alleen ligt bij
de hulpkeurmeesters, doch ook voor een deel bij de veeartsen, omdat zij niet genoeg
aandacht aan de vleeschkeuring wijden. Bovendien vinden de hulpkeurmeesters
steun bij de gemeentebesturen. Naar sprekers oordeel kan alleen een afdoende
verbetering worden verkregen bij een algemeene Rijksregeling. Overigens ver-
wacht hij meer-succes langs den weg der Gezondheidscommissies dan langs dien
der gemeentebesturen.

De Heer Van Lent schetst den toestand te Tiel. Ofschoon daar het toezicht op
vleesch en melk bij verordening geregeld is, laat de uitvoering, welke aan de boden
van het stadhuis is opgedragen, alles te wenschen over.

De Heer Van Nederveen merkt op, dat de veearts in Middelburg systematisch
uitgeschakeld wordt van de vleeschkeuring. Zelfs noodslachtingen worden door den
hulpkeurmeester behandeld. Ofschoon spreker het gemeentebestuur op de daaraan
verbonden gevaren heeft gewezen (miltvuur e. d.), mocht zulks niet baten. Hij
geeft in overweging zich ter verbetering van deze toestanden tot den Centralen
Gezondheidsraad te wenden.

De voorzitter vindt dat dergelijke zaken ook tot het terrein van den districts-
veearts behooren, vooral met het oog op besmettelijke ziekten.

Prof. de Jong betreurt het, dat op het gebied der wetenschappelijke vleesch-
keuring zoo weinig werk door de veeartsen wordt geleverd en spoort de collega\'s
aan, om de zaak met ernst en kracht aan te vatten. Hij kan niet ontkennen, dat
de schuld ook bij de veeartsen ligt.

Aan de vleeschkeuring, ook ten platte lande, moet door de veeartsen alle zorg
worden besteed, die haar toekomt, en zij mag geenszins als bijbaantje worden
beschouwd.

De Heer Dhont is eveneens van meening, dat de schuld in deze voor een niet-
onbelangrijk deel bij de veeartsen te zoeken is. Hij zou elk collega op het hart willen
drukken, de zaak zelf aan te vatten en niet aan den hulpkeurmeester over te laten.
Een afdoende regeling verwacht spreker alleen van een Rijkswet.

De Heer Hubertcs zou de oplossing vooral willen zoeken in een betere opleiding
der veeartsen op het gebied der vleeschkeuring, vooral ook practisch.

De Heer Markus zet zijn meening uiteen omtrent het theoretisch onderwijs in
vleeschkeuring, wat tijdelijk aan hem is opgedragen. Dit onderwijs moet, wegens
gebrek aan tijd, onvoldoende worden genoemd.

Het is z. i. urgent, dat de theoretische en de practische vleeschkeuring onder de
vakken van het veeartscnij kundig examen worden opgenomen. Daarom geeft spreker
in overweging zich met een gemotiveerd adres tot de regeering te wenden, waarbij
wordt aangedrongen op aanvulling van het veeartsenijkundig examen in bovenge-
noemden zin. Dit voorstel werd bij acclamatie aangenomen.

Eveneens werd aangenomen het voorstel Beunders—De Jong, luidende: De
Veeartsenij kundige Hygiënische Vereeniging ontwerpe een verordening, welke als
leidraad zal kunnen dienen voor gemeenten, die, in afwachting van een Rijksregeling,
een rationeele vleeschkeuring wenschen in te voeren.

Teneinde te bevorderen, dat een zoo groot mogelijk aantal veeartsen van het in
deze vergadering verhandelde kennis dragen, hetgeen men algemeen gewenscht
acht, verklaart de heer Beunders zich op, verzoek van Dr. Markus als voorzitter
der Maatschappij, bereid, dit vraagpunt eveneens op de a. s. algemeene vergadering
der Maatschappij in te leiden.

Daarna verkreeg de Heer J. J. F. Dhont het woord tot het houden van een in-
leiding over den invoer van buitenlandsch vleesch in Nederland. Spreker deed daarbij
uitkomen, dat de invoer van vleesch in Nederland in naam is verboden, doch dat
inderdaad groote hoeveelheden vleesch, zoowel versch als gezouten, worden ge-
ïmporteerd. Deze invoer wordt mogelijk gemaakt door de dispensaties, welke op

grond van de wet van 20 Juli 1870 van regeeringswege (Commissaris der Koningin)
worden verleend, doch waarbij absoluut geen rekening wordt gehouden met hy-
giënische belangen. Spreker vond dezen toestand ongewenscht en niet zonder ge-
vaar. Hij zou daarom gaarne zien, dat vanwege de vereeniging bij de Regeering
erop werd aangedrongen om bij het verleenen van dispensaties de hygiënische be-
langen meer op den voorgrond te stellen. Ook werden door den Heer Dhont eenige
punten besproken uit het rapport van wege de Vereeniging voor Koeltechniek,
door de H. H. Löhnis en De Jong, in zake den invoer van bevroren vleesch, uitge-
bracht. \') Naar sprekers oordeel was in bedoeld rapport niet voldoende met de
werkelijkheid omtrent invoer van vleesch rekening gehouden. Overigens was ook
hij van meening, dat de invoer van bevroren vleesch nóch wenschelijk is uit een
hvgiënisch, nóch noodzakelijk uit een oeconomisch oogpunt.

Discussie. De Heer Van der Sluijs is omtrent het verleenen der dispensaties
dezelfde meening toegedaan als de Heer Dhont. Ook hij is op hygiënische gronden
een tegenstander van den invoer van bevroren vleesch. De keuring toch hiervan
is niet mogelijk, terwijl hij vooralsnog geen waarde kan hechten aan de keuring
op de plaats van afzending. Ook verbiedt te Amsterdam de verordening den invoer
van zulk vleesch. Tevens betwijfelt hij of de behoefte daaraan wel groot is. Van
vleeschnood is in ons land geen sprake.

De Heer Beunders zegt slechte ervaringen omtrent den invoer van buitenlandsch
vleesch te hebben. Zoo zag hij zich eenmaal verplicht een groote partij hammen
en gezouten vleesch uit Duitschland afkomstig, wegens bederf in beslag te nemen
en te vernietigen.

Prof. de Jong verdedigt het door den Heer Löhnis en hem uitgebrachte rapport,
Het lag naar sprekers oordeel niet op hun weg om op de dispensaties de aandacht
te vestigen. Overigens is hij van meening, dat de ambtenaren van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht ook de hygiënische belangen hebben te dienen, omdat hun
een gedeelte der menschelijke hygiëne is toevertrouwd.

De Heer Dhont zegt den indruk te hebben gekregen, dat de rapporteurs niet op
de hoogte waren van de wijze, waarop de dispensaties worden verleend. De ambte-
naren van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht beroepen zich op de wet van 20
Juli 1870, omdat zij zich ergens op moeten beroepen. Hij hoopt echter, dat aan
dezen toestand spoedig een einde zal komen.

De Heer Mazure (Amsterdam) bespreekt de quaestie van den invoer van
vleesch te Amsterdam De Gezondheidscommissie aldaar heeft zich tegen den invoer
verklaard, in overeenstemming met het gevoelen van den directeur van het abattoir.
Toch zou spreker gaarne meer licht omtrent deze zaak verspreid zien. Hij herinnert
er daarbij aan, dat sommige schepen te Amsterdam versch vleesch inslaan, dat
evenwel vóór de reis aan bevriezing wordt onderworpen. Hij acht het wellicht
mogelijk, dat de regeering bepaalde eischen stelt omtrent den invoer.

De Heer Dhont oordeelt het wenschelijk, dat een internationale regeling omtrent
de export van vleesch worde getroffen.

Het voorstel-dhont, eenigszins gewijzigd door den Heer De Jong, werd daarna
bij acclamatie aangenomen. Het luidt: De Veeartsenij kundige Hygiënische Ver-

Teneinde dit rapport voor iederen Nederlandschen veearts toegankelijk te maken, ia het hieronder
in zyn geheel opgenomen. Mabküs.

leniging wende zich tot den Minister, met het verzoek te willen bevorderen, dat geen
■dispensaties worden verleend, indien tegen den invoer van het vleesch hygiënische
■bezwaren bestaan.

Ten slotte werd nog door Prof. De Jong de wenschelijkheid betoogd, om in af-
wijking van het dien morgen genomen besluit, waarbij de Heer De Jong niet tegen-
woordig was, een adres te zenden aan den Gemeenteraad van Utrecht. Spreker merk-
te daarbij op, dat het geenszins in zijn bedoeling lag, de in de andere adressen aan-
gevoerde argumenten te weerleggen, doch alleen om het hygiënische beginsel, dat
bij de melkcontróle te Utrecht zeer terecht op den voorgrond is gesteld, te verde-
digen. Ook wenschte hij Burgemeester en Wethouders en de Commissie voor straf-
verordeningen hulde te brengen voor het door hen ingenomen standpunt. Na
eenige discussie werd het voorstel tot het zenden van een adres in den door Prof.
De Jong bedoelden zin bij acclamatie aangenomen.

Na afloop der vergadering werd door Dr. K. Büchli een hart gedemonstreerd
van een rund, dat plotseling aan mond- en klauwzeer was gestorven en waarbij
eigenaardige afwijkingen in de hartspier voorkwamen. Daarna had een bezichtiging
plaats van het Openbaar Slachthuis.

In- en uitvoer van vleesch in verschillende landen en beantwoording
van de vraag: Is voor Nederland de invoer van bevroren en-
gekoeld. vleesch uit het buitenland wenschelijk?, door
F. B. Liöhnis, Inspecteur van den Landbouw te \'s-Gravenhage
en Dir. D. a. de Jong, Buitengewoon hoogleeraar aan
de Rijksuniversiteit- te Leiden.

Rapport, ingediend bij het Tweede Internationale Koudecongres van 6—10 October
1910 te Weenen gehouden.

Volgens het Verslag van den Landbouw 1909, voerde Nederland in 1907 voor
niet minder dan 210 millioen gulden aan landbouwproducten uit en van dit
bedrag komen ruim 28 millioen gulden voor rekening van rund-, varkens- en
schapen vleesch.

Engeland is onze hoofdafnemer. Duitschland treedt echter in de laatste jaren
voortdurend meer als kooper op, terwijl België alsmede af en toe Frankrijk en ook
Zwitserland vleesch uit Nederland betrekken.

De totaal-uitvoer uit Nederland bedroeg in 1907, wat rund- en kalfsvleesch
betreft, 16 millioen kilo, ter waarde van 9 millioen gulden. Engeland ontving hier-
van 10 millioen K.G. en Duitschland 5J millioen. Wat betreft onzen uitvoer van
versch schapenvieesch zoo is deze zoo goed als uitsluitend gericht naar Engeland
en zulks is eveneens het geval met dien van versch varkensvleesch. Van de 12
millioen K.G. versch schapenvieesch in 1907 uitgevoerd waren millioen K.G.
bestemd voor Engelsche havens en van de 24 millioen K.G. versch varkensvleesch
.ging eveneens 22 millioen K.G. naar Engeland.

In de jaren 1907, 1908 en 1909 was de totale uitvoer van geslacht vleesch uit
Nederland, als volgt:

De uitvoer van geslacht vleesch uit Nederland heeft eerst in de latere jaren een
groote beteekenis gekregen. Aanvankelijk werd het vee levend naar het land van
bestemming gezonden, maar uit hygiënische overwegingen werden in de meeste
landen de grenzen daarvoor gesloten. Engeland gaf in 1892 het voorbeeld, hetwelk
in 1894 door Duitschland werd gevolgd. Beide landen zijn thans voor alle soorten
slachtvee uit Nederland gesloten. België sloot zijne grenzen voor levende varkens
uit Nederland in 1895 doch laat levend rundvee, schapen en lammeren onder
bepaalde voorwaarden toe en zulks is ook het geval met Frankrijk en Zwitserland.

Onze uitvoer van levende schapen en van varkens naar België, Frankrijk en
Zwitserland was in de jaren 1907, 1908 en 1909 als volgt:

Bovenstaande cijfers zijn vooral wat Frankrijk betreft wel opmerkelijk, daar zij
■duidelijk aantoonen, hoe de marktverhoudingen in een zelfde land binnen kort
tijdsverloop aan groote wisselingen onderhevig kunnen zijn. In de jaren 1907 en
1908 betrok Frankrijk slechts een klein aantal schapen uit Nederland. Dit aantal
steeg in 1909 plotseling tot 64.000 stuks en zulks in verband met een tijdelijk tekort
aan schapenvleesch in Frankrijk, samenvallende met lage vleeschprijzen in Enge-
land.

Met varkensvleesch deed zich merkwaardigerwijze juist het omgekeerde ver-
schijnsel voor. In de jaren 1907 en 1908 waren de varkens in Frankrijk buitengewoon
hoog geprijsd, hetwelk een enormen aanvoer uit Nederland tengevolge had. Door
grooten aanfok in Frankrijk daalden de prijzen daar te lande, hetgeen het buitenland
tot koopen uitlokte. Zwitserland en Italië waren de hoofdafnemers, maar sedert
de laatste maanden van 1909 kocht ook Nederland, dat in 1907 en 1908 zulke
aanzienlijke hoeveelheden varkens aan Frankrijk geleverd had, wekelijks ongeveer
2000 stuks op de markt te La Villette. Deze dieren worden naar ons land getrans-
porteerd, aldaar in de exportslachterijen geslacht en vervolgens grootendeels naar
Engeland en Duitschland uitgevoerd.

Onder de landen, welke vleesch invoeren, speelt Engeland verreweg de belang-
rijkste rol. Duitschland is sedert eenige jaren echter ook niet meer in staat in de
behoefte aan vleesch voor eigen bevolking geheel te voorzien, terwijl zulks met
België en Zwitserland eveneens het geval is.

In 1907 bedroeg de totale invoer van vleesch in het Vereenigd Koninkrijk 952
miliioen kilo, waarvan 306 millioen kilo rundvleesch, 234 millioen kilo schapen-
vleesch en 372 millioen kilo varkensvleesch. In datzelfde jaar importeerde Duitsch-
land 28 millioen K.G. rundvleesch en 14 millioen kilo varkensvleesch; in 1908
waren die bedragen respectievelijk 16 millioen en 2 millioen kilo.

Duitschland betrekt uitsluitend versch vleesch en in dezen handel neemt Neder-
land een belangrijke plaats in. Engeland daarentegen voorziet in zijn tekort hoofd-
zakelijk door invoer van in koelkamers bewaard vleesch uit overzeesche gewesten.

Voor zoover Engeland echter versch vleesch invoert is Nederland de voornaamste
leverancier.

Onder de leveranciers van bevroren vleesch namen de Vereenigde Staten van
Noord-Amerika tot voor korten tijd de eerste plaats in, doch daarin komt thans
verandering. In 1908 bedroeg de uitvoer uit Noord-Amerikaansche havens, 310
millioen K.G., Argentinië exporteerde in dat jaar 219 millioen K.G. en de Britsche
Koloniën, hoofdzakelijk Nieuw-Zeeland en Australië, 258 millioen K. G. Dene-
marken volgt dan in de rij met 103 millioen K.G., en dan komt Nederland met 45
millioen K.G. Opmerkelijk is het, dat de uitvoer van vleesch uit de Vereenigde
Staten van Noord-Amerika sedert 1906 gestadig vermindert, zoodat dan ook de
uitvoer in 1909 slechts 57 % bedroeg van die in 1906. Verschillende oorzaken hebben
daartoe medegewerkt. In de eerste plaats neemt de binnenlandsche vraag, tenge-
volge van toename der bevolking voortdurend toe, terwijl de veestapel in de laatste
jaren vrijwel stationair is gebleven. Deze stilstand is grootendeels een gevolg van
de omstandigheid, dat gaandeweg aan den zoo goed als vrijen weidegang van de
reusachtige kudden hoornvee in de Westelijke en Noordelijke Staten een eind is

gekomen, wijl het weiland meer en meer in bouwland wordt omgezet. Het vee-
houdersbedrijf wordt daardoor aanmerkelijk kostbaarder, wijl deze gewijzigde-
omstandigheden het bouwen van stallen en schuren noodzakelijk maken. De tijd
schijnt dan ook niet meer zoo heel ver dat de Vereenigde Staten van Noord-Amerika
als exporteur van slachtvee en van vleesch een ondergeschikte rol zullen gaan
spelen. Voor uitvoer van rundvleesch schijnt Argentinië daarentegen voorbeschikt-
de grootste leverancier te worden, terwijl Nieuw-Zeeland en Australië de hoofd-
exporteurs van schapenvieesch zijn en dit voorloopig nog wel zullen blijven.

Wat de prijzen van het vleesch betreft zoo ondergaan die wel regelmatig schomme-
lingen, maar de tijd is voorbij, dat de beperkte plaatselijke markt den prijs ervan
regelde.

Geslacht vee is een handelsproduct van den eersten rang geworden en mitsdien
wordt de prijs er van op de wereldmarkt bepaald. Dit geldt hoofdzakelijk voor het
door kunstmatige koude bewaarde vleesch; de prijs van versch vleesch hangt daar
zeer zeker wel mede samen, maar bij dit minder houdbare product doen locale
invloeden zich toch in sterker mate gevoelen. De internationale handel in vleesch
wordt in hooge mate bemoeilijkt door de heffing van invoerrechten alsmede door
strenge keuringsmaatregelen aan de grenzen. Deze maatregelen hebben ten deele
ten doel den eigen veestapel tegen het insluipen van besmettelijke ziekten te bescher-
men, anderdeels beoogen zij door het hoog houden der prijzen, de veeteelt in eigen
land te bevorderen.

De vleeschnood, welke voor een paar jaren in Duitschland heerschte, ligt nog:
versch in het geheugen. Van alle zijden werd de Regeering toen aangezocht om den
invoer van vleesch en slachtvee te bevorderen, maar, gesteund door de machtige
agrarische partij, heeft de regeering aan dien wensch geen gehoor gegeven. Het
gevolg hiervan is geweest dat, aangelokt door de hooge prijzen, de varkensstapel
in Duitschland door grooter aanfok in de laatste jaren aanmerkelijk is vergroot.

Zooals bekend, speelt het varkensvleesch in de voeding van het Duitsche volk
een zeer belangrijke rol. De varkensstapel nu is vatbaar voor snelle uitbreiding
en inkrimping, veel meer dan het geval is met den rundveestapel, welke een veel
stabieler element op de boerderij vertegenwoordigt. De aanzienlijke vermeerdering
van het aantal slachtvarkens nu had in zooverre het gewenschte gevolg dat de
prijzen van het varkensvleesch aanmerkelijk daalden, zoodat het zelfs tijdelijk
in Duitschland lager genoteerd stond dan bij ons te lande. Of de geldelijke uit-
komsten van deze vergrooting van den varkensstapel voor onze Oostelijke naburen
de voordeelen heeft opgeleverd, welke men er van verwachtte, valt te betwijfelen.

Deze uitbreiding toch viel samen met een periode van zeer hoogen prijs der-
voedermiddelen, terwijl daarenboven in Duitschland sterk geklaagd wordt over
toename van ziektegevallen onder de varkens, waardoor aan de fokkers groote-
verliezen worden berokkend.

Ook in Frankrijk vertoonden zich in de laatste jaren op kleiner schaal dezelfde
wisselingen op de vleeschmarkt als in Duitschland. Boven werd er reeds op gewezen
dat in de jaren 1907 en 1908 in Frankrijk groote schaarschte aan varkensvleesch.
bestond met hooge prijzen, welke een belangrijken invoer van slachtvee uit het
buitenland ten gevolge hadden. De hooge prijzen hadden ook hier een aanzienlijke-

uitbreiding van den varkensstapel ten gevolge; groote prijsverlaging was hiervan
het gevolg, zoodat Frankrijk in 1909 als exporteur van varkensvleesch optrad.

In Engeland heeft men ten opzichte van vleeschverzorging der bevolking reeds
lang alle illusie verloren om :elf in de behoeften te kunnen voorzien. Een zeer
belangrijk deel van het benoodigde vleesch wordt door het buitenland geleverd en
in den handel spelen de overzcesche gewesten verreweg de belangrijkste rol.

Tot voor korte jaren bestond bij een groot deel van het koopkrachtige publiek
in Engeland een zekere afkeer tegen het gebruik van het door toepassing der koel-
techniek bewaarde vleesch. Zooals bekend valt te onderscheiden tusschen „be-
vroren" vleesch en „gekoeld\' vleesch. Het eerste (frozen meat) wordt in sterk
bevroren toestand in den handel gebracht, terwijl het gekoelde vleesch (chilled meat)
als versch vleesch is te beschouwen, bewaard in een atmospheer, welke een paar
graden boven het vriespunt schommelt en welke bovendien volgens de nieuwere
procédés gesteriliseerd wordt. Dit chilled meat is feitelijk niet van versch vleesch te
onderscheiden, maar zulks is wel het geval met bevroren vleesch. Tegen het gebruik
van bevroren vleesch gold langen tijd een vooroordeel, maar, dank zij de ver-
beterde bewaringswijzen, is de kwaliteit aanmerkelijk verbeterd, terwijl zich
bovendien het eigenaardig verschijnsel voordoet, dat de smaak van het Engelsche
vleeschetend publiek zich schijnt te wijzigen ten voordeele van het bevroren
vleesch.

In 1907 had in het Vereenigd Koninkrijk de grootste invoer van bevroren vleesch
plaats, welke nog ooit bereikt was. Ook in 1908 was de invoer zeer belangrijk en dit
had ten gevolge dat in de Engelsche koelhuizen kolossale voorraden werden op-
gestapeld, wijl het aanbod grooter was dan de vraag. Volgens een betrouwbare
statistiek, bedroeg de in de Engelsche koelhuizen aanwezige voorrraad in den
Nazomer van 1909, ongeveer 2 millioen stuks, uit het buitenland ingevoerde, ge-
slachte schapen. Deze overvoerde markt had een aanzienlijke prijsdaling ten
Revolge niet alleen van het bevroren schapenvleesch, maar ook van het versche
vleesch. Hierbij kwam dat tb_ng_evolge van den hoogen prijs van het schapen-
vleesch in de jaren 1903—190^ de schapenstapel in het Vereenigd Koninkrijk aan-
zienlijk werd uitgebreid en we] _van 25.639.797 stuks in 1903 tot 27.618.409 stuks
in 1909. Dat deze toename haa_r invloed deed gelden op de vleeschmarkt is begrijpe-
lijk en zulks blijkt ook zeer duidelijk uit het pas verschenen rapport van den Super-
intendent van de Centrale markten in Engeland, waaruit blijkt dat de aanvoer van
Schapen- en laiTlSYlg6§Gll afkömstig van in Engeland gefokte dieren in 1909 niet
minder dan 75 % meer heeft bedragen dan in 1908.

Beide factoren: groote aanvoer van vleesch uit het buitenland en aanzienlijke
uitbreiding van den schapenstapel in het binnenland, vielen dus samen en het
behoeft dus geenszins te verwonderen, dat de prijzen omlaag gingen. In onderstaand
staatje wordt zulks nader toegelicht:

Boven werd er reeds op gewezen, dat de smaak van het Engelsche vleeschetend
publiek eene wijziging ondergaat in dien zin, dat er steeds minder vooroordeel is
waar te nemen tegen het gebruik van in koelkamers bewaard vleesch. Zelfs de
gegoede families gaan er meer en meer toe over het goedkoopere geïmporteerde
bevroren vleesch op te disschen en bovendien wordt in den detailhandel, in de
slagerswinkels, zonder twijfel veel bevroren en gekoeld vleesch voor versch ver-
kocht, wat den prijs van het versche vleesch moet drukken.

Vandaar luide klachten van de Engelsche schapenfokkers, die hunne belangen
geschaad zien door deze aanzienlijke prijsdaling, welke in vergelijking met eenige
jaren geleden wel 30 % bedraagt. Maar ook de Nederlandsche schapenfokkers, welke
hoofdzakelijk voor de Engelsche markt produceeren, ondervonden den terugslag
der prijzen in niet mindere mate.

In Fig. i, A van den loop der prijzen van Amerikaansch gekoeld rund vleesch,
B van versch Engelsch rundvleesch en C van bevroren rundvleesch op de Londen-
sche markt gedurende de jaren 1902—1909;

in Fig. 2, A van den loop der prijzen van versch schapenvleesch en B van be-
vroren schapenvleesch op de Londensche markt gedurende de jaren 1902—1909.

Uit deze beide voorstellingen blijkt dat de loop der prijzen van rundvleesch en
schapenvleesch in de laatste jaren nogal aanmerkelijke verschillen vertoont.

Wat het rundvleesch betreft zoo valt voor de jaren 1908 en 1909 eenige stijging
in den loop der prijzen op te merken, als gevolg van den minderen aanvoer van
levend vee, hoofdzakelijk wegens het uitbreken van mond- en klauwzeer in Argen-
tinië. Wel is in die jaren de invoer van rundvleesch op de Engelsche markt toe-
genomen, doch van versch vleesch was het aanbod geringer. Opvallend is het dat,
zooals uit de grafische voorstelling blijkt, de prijs van het Amerikaansche gekoelde
vleesch (chilled meat) in dit tijdsverloop bijna altijd hooger is geweest dan die van
het beste Engelsche vleesch. Hierbij zij echter opgemerkt dat het prima Schotsche
vleesch altijd iets hooger genoteerd is dan het beste Engelsche.

Wat het schapenvleesch betreft zoo blijkt uit de grafische voorstelling, dat in de
jaren 1908 en 1909 de prijs zoowel in verschen als in bevroren toestand aanmerkelijk
is gedaald en wel in ongeveer gelijke verhouding. Er blijkt dan ook niet uit, wat wel
eens wordt beweerd, dat het verschil in prijs tusschen versch en bevroren vleesch
gaandeweg kleiner wordt. De marge blijft ongeveer gelijk.

Wanneer men eene vergelijking maakt tusschen het vleeschgebruik per hoofd der
bevolking in de verschillende landen dan vindt men merkwaardige verschillen.
Bekend is het, dat het vleeschgebruik bij de Oostersche volken zeer gering is, ja,
dat vele millioenen, wonende in de warme luchtstreek, feitelijk vegetariërs zijn. Ver-
schillende oorzaken, ook godsdienstige voorschriften, hebben daarop grooten
invloed uitgeoefend, maar ook bij de Europeesche volkeren komen merkwaardige
verschillen voor.

De Engelschman geldt voor den carnivoor bij uitnemendhied. Per hoofd der
bevolking wordt het vleeschgebruik geschat op 121.8 Engelsche ponden of ± 55
K. G. per jaar, maar het behoeft geen betoog dat dit, naar gelang van den maat-
schappelijken stand, aanmerkelijk verschilt. Rundvleesch speelt nog altijd de

hoofdrol op het Engelsche vleeschmenu, maar schapenvleesch is bijna evenzeer
n tel en ook varkensvleesch maakt er een belangrijk deel van uit.

De Duitscher gebruikt volgens de laatste statistieken thans ongeveer 53 K.G.
per jaar tegen ongeveer 50 K.G. in 1905. Het tegenwoordig gebruik staat dus niet
veel bij dat in Engeland achter. Twee derde van deze hoeveelheid bestaat uit
varkensvleesch, en slechts een derde uit rundvleesch.

Het gebruik van schapenvleesch is in Duitschland van weinig belang en bedraagt
slechts 2 % van het totale vleeschgebruik. De vleeschconsumptie in Frankrijk
wordt op ± 80 EngePche ponden of 36 K.G. per hoofd der bevolking geschat;
schapenvleesch maakt daar een niet onaanzienlijk gedeelte van uit.

Bovenstaande cijfers kunnen zeker geen aanspraak maken op volkomen be-
trouwbaarheid, maar geven toch een beeld van den toestand.

Ook voor ons land ontbreken betrouwbare gegevens. Met zekerheid kan echter
worden vastgesteld dat schapenvleesch een zeer onbeteekenenden rol in de volks-
voeding speelt. De breede zoom van den middenstand bij ons te lande toont een
afkeer van het gebruik van schapenvleesch. Op het platteland, zelfs in eene aan
schapen zoo rijke provincie als Noord-Holland, is het gebruik van deze vleeschsoort
zoo goed als onbekend en slechts in de groote steden en dan nog hoofdzakelijk
onder de meer welgestelden, is het gebruik van lams- en schapenvleesch meer in
zwang. Opmerkelijk is het dat het gebruik van paardenvleesch in verschillende
landen van Europa en ook in Nederland, zich meer en meer onder de eigenlijke
volksklasse uitbreidt, terwijl dit gebruik in Engeland zoo goed als onbekend is
gebleven. Het merkwaardig verschijnsel doet zich dan ook voor dat Groot-Britan-
nië, dat zulke enorme hoeveelheden rund-, schapen- en varkensvleesch invoert,
een niet onbelangrijken exporthandel in slachtpaarden drijft, hoofdzakelijk met
België en Nederland.

Ten einde eenige gegevens te verstrekken aangaande het vleeschgebruik in
Nederland, laten wij hier een staatje volgen, ontleend aan het verslag van het
slachthuis te Leiden en waarin een overzicht wordt gegeven van het gebruik per
hoofd der bevolking in die gemeente over het jaar 1908. Deze getallen geven geen-
zins een beeld van het vleeschgebruik in geheel Nederland, maar zij verschaffen
toch eenig inzicht, wat betreft het gebruik van vleesch afkomstig van verschillende
diersoorten door de stadsbevolking in Nederland.

Het vleeschgebruik in Leiden bedroeg per hoofd en per jaar 52.44 K.G. als volgt
over de verschillende rubrieken verdeeld:

Uit dit staatje blijkt alzoo dat het gebruik van rundvleesch en van varkens-
vleesch ongeveer even groot is; dat het gebruik van schapenvleesch een zeer onbe-
duidend deel uitmaakt, terwijl het gebruik van paardenvleesch niet onbelangrijk is.

Onderstaande gegevens aanstaande het vleeschgebruik in enkele steden in
Nederland zijn door ons ontleend aan een rapport dat niet is gepubliceerd, maar dat
voldoende waarborg voor betrouwbaarheid levert. Volgens dat rapport zou het
verbruik over de jaren 1901—1905 als volgt bedragen in K. G.:

Het ligt in den aard van de zaak, dat met het oog op de volksgezondheid door de
verschillende Regeeringen strenge keuringsdiensten aan de grenzen zijn ingesteld
om het uit het buitenland aangevoerde vleesch aan een nauwkeurig onderzoek te
onderwerpen. In sommige landen, waartoe ook Nederland behoort, is de invoer
van vleesch uit het buitenland verboden, maar van dit verbod kan in sommige
gevallen ontheffing worden verleend.

Wat betreft de voorwaarden, waaraan vleesch bij invoer moet voldoen, wordt
in de verschillende landen van Europa, Engeland en Duitschland uitgezonderd,
ten aanzien van versch en bevroren vleesch geen onderscheid gemaakt.

Met name wordt steeds voorgeschreven, dat bij invoer zulks moet geschieden in
geheele of halve carcassen (rompen) en dat een deel der inwendige organen er nog
aan bevestigd moet zijn. Voor bevroren en gekoeld vleesch, dat in den regel over
groote afstanden verscheept moet worden, is dit een lastige bepaling, welke den
handel in deze vleeschssoort zeer bemoeilijkt.

In Nederland gelden wat den invoer van vleesch en vee aangaat thans de volgende
bepalingen:

Wat vleesch betreft, werd, voor zoover het afkomstig is van rundvee, schapen
bokken en geiten bij Koninklijk besluit van 8 December 1870 (Staatsblad 194) de
invoer verboden en zulks is bij Koninklijk besluit van 14 Augustus 1888 (Staats-
blad 142) ook voor varkensvleesch toepasselijk verklaard. Afwijking van deze
verbodsbepaling kon echter worden toegestaan door den betrokken Minister.

Later is hierin in zooverre wijziging gebracht, dat de Commissarissen der Koningin
doorloopend gemachtigd zijn verklaard, namens den Minister dispensatie te ver-
leen en.

Bij Koninklijk besluit van 22 Juni 1896 (Staatsblad 98) is de in- en doorvoer in
Nederland van vleesch afkomstig van eenhoevige dieran (paarden) verboden uit
landen of streken, door den betrokken Minister aan te wijzen. Indien dispensatie
van dit verbod wordt verleend dan is zulks alleen toepasselijk:

a. op vleesch van in hun geheel aangebrachte dieren, waarvan de huid en de
ademhalingswerktuigen nog bevestigd zijn en hetwelk aan het eerste kantoor door
den Districtsveearts of diens plaatsvervanger bij onderzoek voor consumptie-
geschikt blijkt;

b. op vleesch, ten aanzien waarvan aan het eerste kantoor overlegd wordt eene
bijzondere vergunning van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel.

Wat invoer van levend vee bij ons te lande betreft zoo werd bij Koninklijk
besluit van 8 December 1870 de invoer van runderen, schapen, bokken en geiten
verboden en zulks werd bij Koninklijk besluit van 14 Augustus 1888 ook voor
varkens van toepassing verklaard. Aan den betrokken Minister werd echter de
bevoegdheid toegekend van dit verbod dispensatie te verleenen.

Later werd ten aanzien van den invoer uit België van rundvee, schapen en
geiten, Duitschland van rundvee en schapen, bestemd voor de slachtbank, Frank-
rijk van rundvee, schapen, geiten, en varkens, bij Ministerieele beschikkingen van
10 November 1896, 2 Januari 1904 en 28 Februari 1896 doorloopend afwijking
van deze verbodsbepalingen toegestaan, mits de noodige voorzorgen tegen over-
brenging der besmetting worden genomen. Deze voorzorgen bestaan: a. in
overlegging van gezondheidsattesten, b. in het toepassen van quarantaine-
maatregelen .

Uit het bovenstaande blijkt, dat in Nederland scherpe wettelijke bepalingen
bestaan, wat betreft invoer van vleesch en vee uit het buitenland.

Maar ook de bestaande gemeentelijke verordeningen ten aanzien van het toe-
laten van vleesch voor consumptie zijn zeer gestreng en voor het uit het buitenland
ingevoerde vleesch, hetzij in verschen of in bevroren toestand, valt daar bezwaarlijk
aan te voldoen.

In Nederland ontbreekt nog steeds een Rijkswet op de keuring van voedings-
middelen, dus ook van vleesch en wordt in de groote gemeenten door speciale ver-
ordeningen in deze leemte voorzien. Dit heeft tengevolge dat, mocht al door den
Commissaris der Koningin namens den Minister machtiging tot invoer van een
partij vleesch worden verstrekt, dit ingevoerde vleesch binnen de gemeente waar-
voor het was bestemd, opnieuw aan eene keuring zou worden onderworpen, wat
zeker bezwaren met zich brengt.

Daar echter invoer van vleesch uit het buitenland in Nederland feitelijk niet
plaats vindt, zoo hebben deze bezwaren grootendeels slechts een theoretische
beteekenis.

Duitschland. In Duitschland mag versch vleesch in het tolgebied slechts in-
gevoerd worden in geheele lichaamsdeelen en moeten verschillende inwendige
organen nog daaraan bevestigd zijn. Varkens mogen in twee helften, overlangs
doorgesneden, verdeeld zijn. Voor invoer van geslachte dieren zijn bepaalde tol-
kantoren aangewezen en heeft aldaar de keuring door daartoe aangewezen keurings-
ambtenaren plaats. Deze keuring geschiedt volgens bepalingen van de wet op de

,,Schlachtvieh- und Fleischbeschau" van 3 Juni 1900, later aangevuld met ver-
schillende besluiten van den Bondsraad.

In Hamburg mag wat het vrij handelsgebied betreft, vleesch vrij van rechten
worden ingevoerd; in het overig deel dezer vrijhaven, hetwelk tot het tolgebied
behoort, gelden dezelfde bepalingen als in het Duitsche Rijk.

Engeland. In Engeland wordt geen inkomend recht van vleesch geheven. Het
wordt echter bij invoer aan strenge keuring onderworpen. Deze keuring geschiedt
door den Medical Officer of Health, volgens de bepalingen der Foreign meat Regu-
lations Act 1908. De ambtenaren van den keuringsdienst hebben uitgestrekte vol-
macht om bij gebleken ongeschiktheid van het vleesch den invoer te verbieden of
zelfs het te doen vernietigen. Bovendien kunnen bij overtreding hooge boeten
worden opgelegd tot 100 £ toe.

Ten einde aan de handelaren in vleesch afkomstig uit Nederland voldoenden
waarborg te geven tegen afkeuring in het buitenland en tevens om den handel op
gezonde basis te vestigen is door de Nederlandsche Regeering een keuringsdienst
van voor uitvoer bestemd vleesch in het leven geroepen. Bij de wet op de uitvoer-
keuring van vleesch 1907 wordt aan de Regeering de macht toegekend den uitvoer
van ongekeurd vleesch te verbieden naar elk land, dat daarvoor door de Kroon
wordt aangewezen. Bij Koninklijk besluit van 6 Mei 1908, No. 49, is zulks geschied
ten aanzien van het Vereenigd Koninkrijk, zoodat thans al het, naar dat land uit
Nederland gezonden vleesch, voorzien moet zijn van een Rijksmerk ten bewijze
dat het bij keuring gezond is bevonden. Door dezen maatregel is aan onzen export-
handel van vleesch naar Engeland een belangrijken dienst bewezen en ondervindt
deze maatregel bij de Engelsche autoriteiten groote instemming en steun.

Frankrijk. Bevroren en gekoeld vleesch zijn in Frankrijk aan dezelfde bepalingen ,
•en rechten onderworpen als versch vleesch.

Bij de beraadslagingen over het nieuwe tarief van invoerrechten dat thans in
Frankrijk in werking is getreden, werden in de Kamer van Afgevaardigden pogingen
aangewend de bestaande rechten te verhoogen. De Regeering heeft zich daar
echter tegen verzet en zijn de oude rechten dan ook behouden.

België. Ook in dit land wordt bevroren en gekoeld vleesch bij invoer op den-
zelfden voet behandeld als versch vleesch. Voor geheele en halve dieren bedraagt het
invoerrecht frs. 25 per 100 kilo en voor vleesch in anderen vorm frs. 30.

Bij invoer wordt het vleesch aan eene strenge keuring onderworpen en zijn daar
bepaalde douanekantoren voor aangewezen.

Zwitserland. De bepalingen, welke den invoer van vleesch in Zwitserland be-
heerschen steunen op de „Verordnung betreffend Untersuchung der Einfuhrsen-

dungen von Fleisch und Fleischwaaren", 29 Januari 1909. Volgens art. 21 dezer
verordening mag gekoeld of bevroren vleesch slechts op speciale vergunning van
het Departement van Binnenlandsche Zaken worden ingevoerd. Bij den invoer
moet steeds een nauwkeurige beschrijving worden overgelegd van den aard van de
waar, alsmede eene verklaring betreffende het land van oorsprong, alles geregeld
volgens speciale voorschriften.

versch kalfsvleesch 15 frs. per 100 K.G.
_ti varkensvleesch 10 ,, „ „ „
ander vleesch 10 „ „ „ „

Gaan wij thans over tot beantwoording van de vraag gesteld door de Neder-
landsche Vereeninging voor Koeltechniek: of het in het algemeen belang is te achten,
om in Nederland afgekoeld en bevroren vleesch te importeeren, en zoo ja: welke
maatregelen te nemen zouden zijn om de verspreiding er van te bevorderen.

Nederland als behoorende tot de vleeschuitvoerende landen staat bij de beant-
woording dezer vraag op een geheel ander standpunt dan bv. Engeland, dat meer
dan een derde deel (35 %) van het voor zijn bevolking benoodigde vleesch uit het
buitenland moet betrekken. Zulks geldt ook, alhoewel in veel mindere mate voor
België, Duitschland en Zwitserland, welke eveneens wat betreft het vleeschge-
bruik op invoer uit luet buitenland moeten steunen.

Wat Engeland betreft zoo speelt schapenvleesch de belangrijkste rol in den
vleeschhandel met lhet buitenland. In 1908 bedroeg de invoer in Engeland niet
minder dan 9.651.4*8 geslachte schapen, tegen 1.788.159 runder-kwarten. Invoer
van schapenvleeschi in Nederland is geheel buitengesloten, daar, zooals we boven
reeds mededeelden, schiapenvleesch hier te lande een geheel onbeduidende rol in de
volksvoeding speelt.

Voor Nederland zotu dus alleen sprake kunnen zijn van invoer van bevroren
rundvleesch, wanneer dit althans zoo goedkoop geleverd kon worden, dat het
gebruik er van onder hiet bereik werd gebracht van de minder welgestelde volks-
klassen, voor wie het gebruik van deugdelijk rundvleesch te kostbaar is. Hierbij zij
echter al dadelijk opgemerkt, dat het gebruik van paardenvleesch in Nederland
zich meer en meer uitbreidt en dat dit als een goedkoop en\'gezond volksvoedsel is
te beschouwen.

Uit de boven door ons verstrekte opgaven betrekking hebbende op den loop der
prijzen in Engeland zoowel van versch als van bevroren rundvleesch blijkt dat het
verschil in prijs tusschen beide categoriën van vleesch ongeveer 1 shilling per
stone van 8 Eng. pond bedraagt. Aangenomen, dat in Nederland de noodige koel-
pakhuizen in de havenplaatsen werden aangetroffen om het bevroren vleesch,
dadelijk in ontvangst te nemen, dan zou het verschil in prijs hier te lande ongeveer
gelijk zijn te stellen met dat in Engeland, alzoo ± / 0.25 per kilo.

Boven hebben wij reeds medegedeeld, dat in Engeland het bevroren vleesch in
den detailhandel niet zelden voor versch vleesch wordt verkocht. Hieruit volgt
alzoo, dat daardoor aan de producenten van versch vleesch, dus den veehouders
een oneerlijke concurrentie wordt aangedaan, ongeveer in denzelfden geest als de
zuivelbereiders schade lijden door den handel in margarine, welke als boter wordt

verkocht. Men weet dat de Nederlandsche Regeering door een speciale wet aan de
knoeierijen in den boterhandel een einde heeft gemaakt. Wanneer nu op overeen-
komstige wijze knoeierijen met bevroren vleesch plaats vonden, dan zou de nood-
zakelijkheid zich allicht doen gevoelen een wet in het leven te roepen tegen knoeie-
rijen in den vleeschhandel, wat echter zonder twijfel op groot verzet zou stuiten.

Bovendien zou, mocht de Regeering er toe besluiten bevroren vleesch in Nederland
toe te laten, speciaal voor dit doel een keuringsdienst in het leven geroepen moeten
worden. Invoer van versch rundvleesch in Nederland is zoo goed als verboden.
Dit schijnt een autoritaire maatregel, maar in werkelijkheid is zulks niet het geval,
daar invoer van versch vleesch hier te lande slechts bij hooge uitzondering loonend
zal zijn.

Ook uit een sanitair oogpunt doet zich de vraag voor of tegen toelating van
bevroren vleesch uit het buitenland geen bedenking bestaat. Ten einde dienaan-
gaande nader te worden voorgelicht, hebben wij gemeend er goed aan te doen het
oordeel in te winnen van de Vereeniging van Directeuren van Gemeentelijke slacht-
huizen in Nederland. Het antwoord, dat wij mochten ontvangen, laat aan duidelijk-
heid niets te wenschen over. „Uit een hygiënisch oogpunt/\' zoo luidt het antwoord,
„allereerst met het oog op de gezondheidsbelangen van Nederland en op die van
den Nederlandschen veestapel, moet de invoer van afgekoeld of bevroren vleesch
in Nederland beslist worden ontraden, omdat een deugdelijk onderzoek van dat
vleesch, met het oog op de genoemde belangen in Nederland niet meer mogelijk is,
terwijl aan een eventueel in het buitenland ingesteld onderzoek, met het oog op in
Nederland gestelde eischen vooralsnog geen voldoende waarde valt te hechten."

Wij hebben aan deze uitspraak van zoo bevoegde zijde weinig toe te voegen.
Wanneer Nederland in de omstandigheid verkeerde, dat er een tekort aan vleesch
moest worden aangevuld, dan zou kunnen worden overwogen, in hoeverre aan
bovengenoemde bezwaren tegemoet ware te komen. Er zouden dan echter wel
groote voordeelen tegenover moeten staan om over deze bezwaren heen te stappen.

Die voordeelen nu wegen, naar het ons voorkomt, geenszins op tegen het te ver-
wachten nadeel en daarom komen wij dan ook tot de conclusie, dat het vooralsnog
geen aanbeveling verdient bij de Regeering aan te dringen om de grenzen van
Nederland voor den invoer van gekoeld en bevroren vleesch open te stellen.

Op ongeveer gelijk standpunt hebben zich de meeste Regeeringen op het vaste
land van Europa gesteld, en het valt dientengevolge niet te ontkennen, dat,
Engeland uitgezonderd, de verschillende Regeeringen een weinig tegemoet komende
houding hebben aangenomen, ten aanzien van den aanvoer van vleesch uit over-
zeesche gewesten.

Ten deele hebben agrarische overwegingen zich hierbij ongetwijfeld doen gelden
maar de bezwaren verbonden aan een betrouwbare keuring van dit vleesch hebben
toch stellig den doorslag gegeven. Daar waar de meeste Rijken er toe zijn overgegaan
een strenge keuring van vleesch afkomstig uit het binnenland in het leven te roepen
gaat het toch zeer bezwaarlijk ten aanzien van uit het buitenland ingevoerd vleesch
zich met mindere eischen tevreden te stellen.

Behalve Italië, dat invoer van kleine hoeveelheden bevroren vleesch over Genua
toelaat, is het vaste land van Europa voor dit artikel dan ook zoo goed als gesloten,

want ook Zweden en Zwitserland, welke landen in de laatste jaren kleine zendingen
toelieten, hebben zich thans door een andere interpretatie der bestaande bepalingen
bij de bovenstaande opvatting aangesloten.

Toch breidt de handel in bevroren en gekoeld vleesch zich voortdurend uit. In
Australië werden in 1909 geen nieuwe koelhuizen bijgebouwd; in Argentinië werden
echter twee bestaande inrichtingen aanmerkelijk vergroot, ook in Venezuela werd
in 1909 eene nieuwe inrichting voor transport van vleesch bijgebouwd en verwacht
men dan ook in 1910 zendingen uit dit land.

De wereldprodcutie van bevroren en gekoeld vleesch bedroeg in 1909 561.535
ton tegen 481.170 ton in 1908 en 465.561 ton in 1907. Hiervan ging in 1909 547.366
ton of ± 97 % naar het Vereenigd Koninkrijk; het overige deel werd in hoofdzaak
verscheept naar Zuid-Afrika, de Philippijnen en Wladiwostok.

Door verschillende oorzaken, waarop wij boven reeds de aandacht vestigden
gaat de exporthandel van Noord-Amerika en ook van Canada achteruit. In 1909
was de prijs van bevroren vleesch te Chicago en New-York menigmaal hooger
dan te Londen en in de eerste weken van 1910 zijn zelfs groote hoeveelheden vleesch
van Australië en Nieuw-Zeeland te New-York ingevoerd, hetgeen er op wijst dat
Amerika neiging heeft in stede van exporteur, importeur van vleesch te worden.

Australië is in 1909 begonnen met den uitvoer van gekoeld rundvleesch wijl tot
nog toe de exporthandel hoofdzakelijk betrekking had op bevroren schapen vleesch.
Deze wijziging is mogelijk geworden door toepassing van een nieuw procédé volgens
het stelsel Linly, waarbij de lucht in de koelkamers geheel wordt gesteriliseerd, en
welk procédé waarschijnlijk een groote toekomst heeft.

Wij hebben ons bij de beantwoording van de ons gestelde vraag moeten beperken,
want het onderwerp is zeer veelzijdig en leent zich voor verschillende beschouwingen.
Meer en meer gaat men echter inzien, dat wat het binnenland aangaat, het koelhuis
een onmisbaar onderdeel vormt van het openbare slachthuis en daarvan een
belangrijk deel uitmaakt.

Voor overzeesche gewesten, welke zooals Argentinië, Australië en Nieuw-Zeeland
in opkomst zijn en waar de veeteelt nog voor zoo groote uitbreiding vatbaar is,
is de toepassing van de koude-industrie een ware uitkomst geweest.

Die landen werden daardoor toch in staat gesteld op de Engelsche vleeschmarkt
met de Europeesche landen in het strijdperk te treden en staat de welvaart van die
gewesten voor een belangrijk deel met den bloei van dien handel in verband. Niet
te ontkennen is het dan ook dat het voor die landen van het uiterste belang zou
zijn, als ook de overige Rijken in Europa tegenover den invoer van bevroren vleesch
dezelfde houding aannamen als Engeland.

In bovenstaande regelen meenen wij nochtans te hebben aangetoond, dat daar
vooreerst wel weinig uitzicht op bestaat en wat meer in het bijzonder Nederland,
betreft meenen wij, op de door ons ontwikkelde gronden, het vergemakkelijken
van dien invoer vooralsnog te moeten ontraden.

(Overgedrukt uit de „Mededeelingen" No. 11 der Nederlandsche Vereeniging voor
Koeltechniek).

Nationale en Internationale Landbouwtentoonstelling te \'s-Gravenhage in
Augustus 1913. Het programma voor deze tentoonstelling is verschenen en vormt
een boekje van bijna honderd bladzijden. Het Dagelijksch Bestuur der Koninklijke
Nederlandsche Landbouwvereeniging behoudt zich het recht voor tot wijziging
van dit programma.

In de Commissie voor afdeeling II, Paarden, heeft o. a. zitting de heer A. W
Heidema, Hoofdinspecteur der Nationale Vereeniging ter Bevordering der Paarden-
fokkerij in Nederland, te \'s-Gravenhage; in die voor afdeeling XV, Hoefbeslag, treft
men o. a. de volgende namen aan: H. M. Kroon, Leeraar aan de Rijksveeartsenij-
school en leider van den Rijkscursus voor onderwijzers in practisch hoefbeslag, te
Utrecht, Secretaris; C. Fauël, plaatsvervangend Districtsveearts, Gouvernements-
veearts, te Rotterdam; A. W. Heidema, voornoemd; L. J. Hoogkamer, gepension-
neerd dirigeerend Paardenarts (Majoor) van het N. I. leger, te \'s-Gravenhage;
L. van Kempen, Leeraar aan de Rijkslandbouwwintersehool, te Sittard; J. Laméris,
gepensionneerd Majoor-Paardenarts, leider van den provincialen hoefsmidscursus
voor Zuid-Holland, te \'s-Gravenhage; F. Laméris, Kapitein-Paardenarts aan de
militaire hoefsmidschool, te Amersfoort; H. J. C. van Lent, Directeur van de
Hoefsmidschool, te Tiel; J. B. H. Moubis, gepensionneerd dirigeerend Paardenarts
(Luitenant-Kolonel), te Utrecht; J. Plet, Rijksveearts, te Heerenveen; H. Vixse-
boxse, Kapitein-Paardenarts te Haarlem; J. de Vries, Rijksveearts, te Zalt-
Bommel.

De Commissie voor afdeeling X VI, Staatszorg voor den Landbouw, is samengesteld
voor verschillende groepen; in die voor Groep A., Onderwijs, heeft o. a. zitting de
heer W. C. Schimmel, Directeur der Rijksveeartsenijschool, te Utrecht; die voor
Groep B, Veeartsenijkundige dienst bestaat uit de heeren Dr. H. Remmelts, In-
specteur van den Veeartsenijkundigen dienst, te \'s-Gravenhage en Prof. Dr. J.
Poels, Directeur der Rijksseruminrichting, te Rotterdam.

18. Maatregelen ter verbetering van den toestand ten platte lande, inzonderheid
van den landarbeider.

1. Aan de veehouders en veefokkers in Nederland te toonen welke resultaten
bereikt zijn op het gebied der veefokkerij\'en der veeverbetering.

2. Aan het buitenland te toonen dat in Nederland scherp van elkaar te onder-
scheiden rundveerassen voorkomen, die ieder voor zich geheel zuiver voortgefokt
worden en waarvan de verbeterde exemplaren uitmuntende eigenschappen bezitten.

3. Uitbreiding en leiding te geven aan het vereenigingsleven op het gebied der
rundveeverbetering, zooals zich dat in de laatste jaren heeft ontwikkeld.

1. Aan de paardenhouders en paardenfokkers en handelaren in Nederland en
in het buitenland te laten zien, welke resultaten bereikt zijn op het gebied der
paardenfokkerij, zoowel in elke provincie afzonderlijk als in geheel Nederland.

1. Een beeld te geven van het vereenigingsleven, zooals zich dat in de laatste
jaren op het gebied der kleinveehouderij ontwikkeld heeft en van de resultaten
daarvan.

2. Een overzicht te geven van datgene, wat particuliere fokkers op het gebied der
klemveefokkerij bereikt hebben.

1. Door het houden van wedstrijden van verschillende categoriën van hoef-
smeden propaganda te maken voor het groot belang van een goed hoefbeslag en
voorts aanmoediging te geven voor verdere bekwaming in het vak.

2. Het publiek de groote beteekenis van het hoefsmidsvak te toonen en aan de
vakmenschen te laten zien alles wat tot hun vak behoort.

3. Een beeld te geven van de wetenschappelijke grondslagen, waarop het
hoefbeslag berust.

1. Een overzicht te geven van de verschillende maatregelen, welke van Rijks-
wege genomen worden ter bevordering van den landbouw:

2. Te laten zien hoe het landbouwbedrijf zich in de laatste jaren, mede als
gevolg van de genomen maatregelen heeft ontwikkeld;

3. Meer bekendheid te geven aan het doel van verschillende Rijksinstellingen en
de wijze, waarop de practische landbouwer daarvan gebruik kan maken.

Er zal een beeld gegeven worden van den aard en de ontwikkeling van het onder-
wijs aan onderstaande inrichtingen van onderwijs en voorts van de werkzaamheden
van de tot de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool behoorende insti-
tuten.

1. De Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool te Wageningen en de
daartoe behoorende instituten voor Landbouwwerktuigen en -gebouwen en phyto-
pathologie.

5. De Rijkslandbouw- en Rijkstuinbouwwinterscholen en eventueel andere
inrichtingen van land- of tuinbouwonderwijs.

Voorts zal onder nader te bepalen voorwaarden een wedstrijd uitgeschreven
worden voor eigengemaakte of eigenverzamelde leermiddelen ten gebruike bij het
land- en tuinbouwonderwijs, hetzij door leeraren, hetzij door leerlingen van land-
bouwwintercursussen eenerzijds en van landbouwwinterscholen anderzijds.

Veeartsenijkundig Staatstoezicht; bestrijding van veeziekten; keuring van voor
uitvoer bestemd vleesch; wezen en werken der Rijksseruminrichting.

1. Allegorische voorstellingen betreffende den dienst der Rijksland- en tuin-
bouwleeraren en van de veeteeltconsulenten.

2. Kaart, aangevende het aantal fok- en controlevereenigingen en stieren-
houderijen.

5. Kaarten, aangevende het aantal dekstations voor warm- en koudbloed-
paarden in 1902 en 1911.

15. Kaart, aangevende de grootte der landbouwbedrijven, opgemaakt volgens
de telling van 1910.

Algemeene Keuringscommissie voor de Paardenfokkerij. Bij Kon. besluit van
28 Juni 1911, n°. 57 zijn, met ingang van 1 Juli 1911, benoemd in de Algemeene
Keuringscommissie voor de Paardenfokkerij

J. C. Roodzant Kzn. te \'s-Gravenhage, J. Plet te Schoterland, A. G. Wasse-
naar te Oudeschoot gemeente Schoterland, H. Welt te Uithuizermeeden, K.
Büchli te Gouda, W. F. Altevogt te Klaaswaal, L. Louter te Yzendijke, S. C
Gooszen te \'s-Gravenhage en Dr. D. G. Ubbels te Haarlem.

Herdenking van het 25-jarig bestaan der afdeeling Friesland. Den 9den Juli
1911 was het 25 jaar geleden, dat een 14-tal Friesche veeartsen (J. M. D. West-
holtz, Leeuwarden; R. Boer, St. Anna Parochie; P. C. Buijterse, Harlingen;
K. Bergsma, Irnsum: H. Veenstra, Oosterwolde J. M. A. Zwart, Schrans,
Huizum; j. Jansma, Joure; H. F. Eggink, Beetsterzwaag; H. C. Poll, Wit-
marssum; E. Sijtsema, Kollum; Cr. van der Meulen, Menaldum; H. van Staa,
Sneek; M. Hibma, Frameker; B. J. C. Hubenet, Dokkum) ingaande op een voorstel
van J. M. D. WestH\'oltz, den toenmaligen district-veearts van Friesland, te
Leeuwarden bijeen kw/amen en besloten tot oprichting van de afdeeling Friesland
van de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland.

De tegenwoordige lei-Ien der afdeeling meenden terecht, dat deze dag niet zonder
feestelijke herdenking imocht voorbijgaan. En zoo zagen we dan weldra een feest-
commissie ingêStëld, bestaande uit Plet, Van Rooi jen en Veenstra Sr., die
rekening houdende mot de drukte veroorzaakt door verscherpt markt-toezicht
Donderdag 6 Juli als feestdag uitkoos.

Aan het Hoofdbestuur en de zusterafdeeling Groningen—Drenthe werden in-
vitaties gezonden om door aanwezigheid te willen bijdragen tot een luisterrijke
viering; aan God Absyrtus een uitnoodiging om voor mooi weer te zorgen.

Het eerste deel van het programma omvatte n.1. een boottocht van Leeuwarden
over Wartena naar Grouw en terug over Eernewoude en Wartena; en de feest-
commissie hield zich het hart vast, wanneer ze er aan dacht, dat de 6de Juli als
een werkdag op God Pluvius\' lijst van werkzaamheden kon vermeld staan.

Maar gelukkig bleek de veterinaire schutspatroon berekend voor zijn taak; het
beloofde een mooie, zonnige, misschien ietwat warme dag te worden, toen de
feestgenooten zich in groepjes naar de eerste kanaalsbrug begaven; daar hadden
de begroeting en de kennismaking plaats.

Aan de tocht namen deel: Dr. H. Markus en H. A. Kroes als leden van het
Hoofdbestuur; (H. J. C. van Lent, die eveneens had bericht te zullen komen,
was helaas verhinderd); drie leden, waaronder één met dame, van de afdeeling

Groningen—Drenthe en verder 14 leden van de afdeeling Friesland, waaronder
een u-tal met dames.

De feestboot was gepavoiseerd en voerde achter de driekleur en in het midden
de groen - wit - groene vlag, daartoe welwillend door het Kroegbestuur afge-
staan.

Om ^ 9 uur vond de afvaart plaats en weldra was men op het voordek van de
boot, het door de dames uitverkoren plekje, in druk gesprek gewikkeld. Plet\'s
gramophoon zorgde voor de noodige afwisseling en weldra klonken Catharina v.
Kennes\', Speenhof\'s, Caruso\'s, Nap de la Mar\'s en Orelio\'s uit de horen van het
instrument, dat uitstekend door Van Rooijen werd bediend.

De boerenbevolking bracht hier en daar een morgengroet aan de feestboot, welke
met veel hilariteit werden beantwoord; vooral was dit het geval, toen een van de
zwaarste leden van het gezelschap een niet bepaald schoone Friezin het „je t\'adore"
toeriep.

Na Grouw, waar het Wilhelminapark met het standbeeld van den Frieschen
dichter Dr. E. Halbertsma werd bezichtigd, vond aan boord de lunch plaats*\'
wanneer ik me niet sterk vergis, dan heeft hierbij een van de heeren het kunststuk
trachten uit te voeren een croquet aan z\'n zitvlak te bevestigen, wat hem wonderwel
moet zijn gelukt.

Na aankomst te Leeuwarden vond ten 6 uur in hotel de Phoenix een diner plaats
waaraan ook K. J. Laméris, de voorzitter van de afdeeling Groningen—Drente
deelnam.

Het diner, vooral gezellig door de aanwezigheid van de dames, werd opgeluisterd
door muziek.

Van de sprekers liet de voorzitter R. Boer de geschiedenis van de afdeeling
de revue passeeren; Dr. H. Markus complimenteerde in exquise bewoordingen
de afdeeling namens de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in
Nederland; Laméris bood namens de afdeeling Groningen—Drente een keurige
voorzittershamer aan, waarop aan de eene zijde het wapen van Absyrtus, aan
de andere het wapen van Friesland en voorzien van de jaartallen 1886—1911;
een attentie van het sympathieke Groningen—Drente, die zeer op prijs werd gesteld.

Van Absyrtus, van de afdeeling Nieuw-Zuid-Holland en van de Arnhemsche
abattoir-collega\'s Van Dïïlm en Zwart Jr. waren gelukwenschen ingekomen.

\'s Avonds werd den vertrekkenden collega\'s tot den trein uitgeleide gedaan,
terwijl de overbl ij venden onder het genot van een biertje gingen uitrusten van de
vermoeienissen van den dag. De proef om een feest te vieren met dames mag als
schitterend geslaagd worden aangemerkt (in spijt van het feit, dat sommige dames
enkele ongetrouwde heeren ernstig het verkeerde van het coelibaat onder het
oog hebben willen brengen); de afdeeling Friesland beveelt den zusterafdeelingen
daarom dan ook gerust deze proef aan.

Verzoek. De bestrijding van het mond-^en klauwzeer is op het vasteland van
Noord- en Zuid-Holland wederom geheel mislukt. Het Rijk heeft zeer groote kosten

gemaakt en de veehouders hebben zeer veel moeite gehad en groote schade beloopen,
ofschoon de ziekte begon in. een tijd, toen de bestrijding betrekkelijk gemakkelijk
was, doordat het vee op stal stond.

Het interesseert ons in de eerste plaats: waaraan die mislukking te wijten is,
om de oorzaak daarvan te leeren kennen. Eene onzer afdeelingen heeft reeds
voorgesteld om de bestrijding van de tongblaar tot een onderwerp van bespreking
te maken voor de aanstaande Algemeene Vergadering te Leiden. Doch het wil
ons voorkomen, dat wij door eene opsomming van grieven in de ledenvergadering
de oplossing der vraag „waardoor de bestrijding mislukt is" geen stap verder
zullen brengen. Op een dergelijk gebied is het in den regel zeer gemakkelijk om een
aantal klachten en grieven tot uiting te brengen, doch minder gemakkelijk is het
om in het bezit van een betrouwbaar feitenmateriaal te komen, dat als grondslag
voor een onderzoek zoude kunnen dienen.

Ons Hoofdbestuur wil een poging wagen om daartoe te geraken en verzoekt
daarom een ieder om goed omschreven feiten en beschouwingen te willen mede-
deelen, die licht kunnen verspreiden over de oorzaken der mislukking en over de
toepassing der maatregelen.

Wij moeten in de allereerste plaats er naar streven om te weten, waaraan de
mislukking is toe te schrijven, want blijft die reden onbekend, dan loopt de zaak bij
een volgenden inval der ziekte weer juist zoo, met alle moeite, last en kosten, zonder
eenig nut. Ligt het aan het systeem van bestrijding (aan de wet of aan de voor-
schriften zelve) dan w.-el aan de wijze van toepassing dier bepalingen of aan de
veehouders?

Wij roepen de medewerking in van allen, die bijdragen tot dit onderzoek willen
en kunnen geven, en verzoeken hun om alle feiten, die zij van belang achten>
of alle verbeteringen, die zij zouden wenschen, aan het Hoofdbestuur zoo
spoedig mogelijk kenbaar te maken (Anna Paulownastraat n, Den Haag). „Zoo
spoedig mogelijk", want van vele zaken is nu de indruk nog versch. Laat een
ieder, die wat weet, het zeggen, want zoo mag het nooit weer gaan.

De redacties der dag- en weekbladen zullen ons verplichten door opname van
deze oproeping in hunne bladen.

Tuberculose onder het rundvee In Drente. ^l) Gedeputeerde Staten van Drente
hebben indertijd aan het hoofdbestuur van het Genootschap ter bevordering van den
landbouw in Drente medegedeeld, dat het college uit de bij hen ingezonden verslagen
van de door de provincie gesubsidieerde rijksveeartsen den indruk heeft verkregen,
dat de tuberculose onder het rundvee meer en meer optreedt.

Naar aanleiding hiervan werd eene bespreking gehouden met de veeartsen
in Drente, den districts-veearts Dr. Overbeek, den rijkslandbouwleeraar en den
zuivelconsulent in Drente. In die vergadering was men eenstemmig van oordeel,

dat in eene goede pasteurisatie der ondermelk aan de zuivelfabrieken een krachtig
hulpmiddel moet worden gezocht ter bestrijding der ziekte, en dat niet te dikwijls
aan de besturen der fabrieken kan worden medegedeeld, dat op hen de plicht
rust tot die pasteurisatie over te gaan. Voor het aanbrengen van goede toestellen
zal ook moeten worden gezorgd.

Het hoofdbestuur heeft naar aanleiding van de gehouden besprekingen eene
circulaire gezonden aan de besturen der veefondsen, dorpsvereenigingen en zuivel-
fabrieken in Drente, waarin wordt aangedrongen op medewerking tot eene krachtige
bestrijding der gevreesde ziekte. Ziek vee zal moeten worden afgemaakt en niet
zooals tot heden geschiedde, door de fondsen worden verkocht. Aangedrongen
wordt op aansluiting en samenwerking van de veefondsen onderling.

Eén merkteeken voor het vee, dat een gevaar is voor de gezonde dieren, moet
worden vastgesteld en deze dieren moeten door ieder fonds, bij de aanbieding tot
opname, onherroepelijk worden geweigerd.

Wenschelijk zoude het zijn, alle nieuw ter verzekering op te nemen dieren vooraf
aan een onderzoek te onderwerpen (speciaal de nieuw aangekochte) en zoo noodig
te doen tuberculineeren, teneinde verspreiding van smetstof onder het vee van
aangesloten deelhebbers te voorkomen.

Aanbevolen wordt een onderzoek en tuberculinatie van alle rundvee van een deel-
hebber in een veefonds, bij wien een verzekerd dier aan tuberculose (pokken) stierf,
daar in een dergelijk veebeslag dikwijls meerdere aangetaste dieren aanwezig zijn-
Het wordt billijk geacht in eenzelfde fonds, de leveranciers aan niet-pasteuriseerende
fabrieken een hoogere verzekeringspremie te doen betalen, dan die welke gepas-
teuriseerde ondermelk terug ontvagen, daar de eerste meer kans hebben, naast
andere besmettelijke veeziekten, ook tuberculose onder het vee te krijgen.

Te zijner tijd zullen de genoemde besturen tot eene samenkomst worden uit-
genoodigd om deze zaak nader te bespreken.

Abattoir te Amsterdam. Door den gemeenteraad van Amsterdam werd goedge-
keurd de voordracht van B. en W. betreffende verbouwing der slachthuizen van het
abattoir.

Deze voordracht strekt, om tot uitbreiding der slachtgelegenheid over te gaan en
van die omstandigheid gebruik te maken, om met het verouderde Fransche zooge-
naamde kamerstelsel te breken en aanvankelijk één der runderslachthuizen om te
bouwen tot een ruime, goed verlichte en goed geventileerde slachthal volgens het
Duitsche stelsel.

Voorgesteld wordt om het slachthuis B om te bouwen tot een hal met ongeveer
90 slachtstanden, waarvan de kosten geraamd worden op / 200.000.—.

In verband hiermede worden nog andere werken voorgesteld en wel: de inrichting
van een penshuis en de vergrooting van stal A (/ 20,000.—); een meststortplaats
(/ 8,000.); aan eg van een weg langs de zuidzijde, enz. (/ 25,000.); een centrale
mestbergplaats (/ 28,000.); een darmwasscherij in het varkensslachthuis
(/ 16,000.); inventaris (/ 28,000.); te zamen alzoo / 325,000.—.

B. en W. wijzen er echter op, dat met deze voorzieningen de vernieuwingen
in het abattoir niet beëindigd zullen zijn.

Later zal nog een bedrag van ongeveer / 400.000.— moeten worden beschikbaar
gesteld.

Daarmede zal dan echter het abattoir, door een, in verhouding tot de kosten
van den bouw eener nieuwe inrichting, betrekkelijk geringe uitgave, toch zoodanig
zijn gemoderniseerd, dat het in het algemeen niet zal behoeven achter te staan bij
in den lateren tijd gebouwde abattoirs.

Over eenige jaren, wanneer de vereischte voorzieningen in haar geheel zijn te
overzien, zullen omtrent deze laatste verbeteringen voorstellen gedaan worden.

Rijksveeartsenijschool. Voor het toelatingsexamen slaagde den i3den Juli j.1.
de eenige candidaat, de heer H. Hofstra te Oldeboorn.

Uitbreiding van het abattoir te Nijmegen. In een in het Gemeenteblad opgenomen
schrijven van den directeur van het openbaar slachthuis wordt medegedeeld dat
sedert het eerste exploitatiejaar dezer inrichting (1901) het aantal dieren dat
daar wordt geslacht belangrijk is toegenomen: in 1901 was het 15,602; in 1910
19,710, en dat hier sedert 1900 het aantal slagers is verdubbeld. Met het gevolg
dat de slachthal voor groot vee en het koelhuis uitbreiding behoeven. Voor de
100 slagers zijn maar 57 koelcellen beschikbaar, waarvan 43 slagers hun vleesch
hebben in de cellen van andere slagers, welke toestand, betoogt de directeur
onhoudbaar is. Op grond van zijn verslag hebben nu B. en W. den raad voorgesteld
te besluiten tot uitbreiding van de slachthal voor groot vee, de voorkoelruimte
en het eigenlijk koelhuis en daarvoor toe te staan een som van / 91,125.— (bouw-
kosten / 33,750.—, koelmachine met bijbehooren / 37,900.—, inrichting van
koelruimten / 19,475.—).

Conférence de génétique. Van 18—23 September zal in de Société d\'horticulture
te Parijs, een internationale conferentie worden gehouden, conférence de génétique,
betreffende wetenschappelijke onderwerpen op het gebied der herediteit, mutatie,
variatie en transmissie in het dieren- en plantenrijk, hoofdzakelijk op biologisch
gebied.

Gemeenteveearts te Semarang. In de gemeente Semarang (Ned. Indië), is te
vervullen de betrekking van gemeenteveearts op een maandelijksche bezoldiging
van / 400.— en een toelage voor reiskosten van / 75.— benevens tweejaarlijksche
verhoogingen ad ƒ 50.— \'s maands, totdat het maximum salaris ad ƒ 700.— is
bereikt. Genoemden veearts wordt opgedragen de keuring van vee, vleesch en melk;
tevens moet hij kunnen optreden als Directeur van het op te richten abattoir.

Sollicitanten voor deze betrekking kunnen nadere inlichtingen bekomen bij den
Directeur van het Gemeente-slachthuis te Nijmegen, aan wien ook de sollicitatie-
stukken (gezegeld verzoekschrift met afschriften van certificaten en met opgave
van leeftijd) ingezonden moeten worden vóór den isten Augustus 1911.

Rijksveeartsenijschool. Aan \'s-Rijks Veeartsenijschool te Utrecht zijn, voor
het tijdvak van i September 1911 tot en met 31 Augustus 1912, te vervullen
de betrekkiugen van:

b. assistent (2 plaatsen) bij de cliniek en de bijzondere ziektekunde en
geneesleer;

Voor de onder b, c, d en e genoemde assistentsplaatsen komen uitsluitend
veeartsen in aanmerking.

Zij die in aanmerking wenschen te komen voor eene benoeming tot assistent,
op eene bezoldiging van f 1200.— \'s jaars, gelieven daarvan vóór 1 Augustus
a.s. met opgaaf van leeftijd en eventueel met overlegging van hun diploma
van veearts, schriftelijk te doen blijken in een aan den Minister van Land-
bouw, Nijverheid en Handel gericht en bij den directeur van ^Js Rijks Vee-
artsenijschool, portvrij, in te zenden gezegeld verzoekschrift.

Personalia; Bij Koninklijk besluit van 11 Juli 1911 n°. 51 is, met ingang van dien
datum, aan den geëxamineerden veearts E. Vleming, te Hoek van Holland, in
verband met zijne verandering van woonplaats, eervol ontslag verleend als plaats,
vervanger van den districtsveearts, wien Haarlem als standplaats is aangewezen

De veearts C. Bubberman zal 26 Augustus per s.s. Tambora naar N. O.-Indië
vertrekken.

Gepromoveerd aan de universiteit te Bern tot doctor medicinac veterinariae _>de veearts P. Stapel, op een proefschrift, getiteld: Beitrag zur Kenntniss der Ein-
flüsse der Trachtigkcit und des Partus auf dem Organismus, en de luitenant-
paardenarts J. Eggink, op een proefschrift, getiteld: Streptokokkeninjektionen
der tieferen Luftwege bcim Pferde.

Belast met den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Atjeh en onderhoorig-
heden, met standplaats Kota-Radja, de gouvernementsveearts H. D. Senstius,
thans te Soerabaja.

Gevestigd te Zoetermeer de veearts J. L. Moerkercken van der Meulen,
voorheen te Eibergen.

Bij Koninklijk besluit van 14 Juli 1911 n°. 61 is, met ingang van dien
datum, aan den geëxamineerden veearts J. L. Moerkercken van der
Meulen, te Zoetermeer, op zijn verzoek, eervol ontslag verleend als plaats
vervanger van den districtsveearts wien Zutphen als standplaats is aangewezen

gedurende de maand Juni 1911.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De ciifers tussohen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Gedurende de laatste maanden was ik in de gelegenheid eenige
gevallen te onderzoeken van een hartspieraandoening bij runderen,
die tengevolge van aphthae epizooticae waren gesuccombeerd of
uit nood geslacht.

Zeer waarschijnlijk heb ik hier te doen met dezelfde anomalie
van de hartspier als door Dr. IJ. van der Sluis op bladzijden
537 en 538 van dit tijdschrift is beschreven, ofschoon het microsco-
pisch onderzoek mij tot andere dan zijn conclusies leidde.

Eveneens bestaat er met groote waarschijnlijkheid analogi«
tusschen de door mij bedoelde aandoening en die, welke Dr. K.
Büchli demonstreerde op de algemeene vergadering der Vee-
artsenijkundige Hygiënische Vereeniging op 8 Juli j.1. *) enthans
beschrijft in deze aflevering van ons tijdschrift, bij de 4de groep;
hetzelfde mag worden gezegd ten opzichte van hetgeen blijkens
een korte mededeeling van den heer Haan, die hierachter volgt,
door hem is waargenomen.

Voor eenigen tijd Werd aan het instituut ter onderzoek gezonden
een gedeelte van de hartspier van een uit nood geslacht graskalf;
hierbij werd de volgende anamnese verstrekt.

Het zwartbonte graskalf, oud ^ 4J maand, verkeerde in hevigen
ademnood; de tong stak uit den mond; de flanken sloegen heftig en
frequent; aan hals en voorborst waren subcutane oedemen waar-
neembaar. De lichaamstemperatuur bedroeg 39.8° C. Bij auscul-
tatie van de borstkas werd een zwakken, maar ontelbaar frequen-
ten hartslag waargenomen, terwijl de ademhalingsgeruischen
werden overstemd door een snorkend geluid, voortgeplant vanuit

de larynx. Er werd tot onmiddellijke slachting geadviseerd. Bij
de sectie werd het volgende gevonden:

Eén gebarsten blaar op de tongpunt en eenige open blaren aan
de binnenzijde van de bovenlip; geen blaren of erosies tusschen de
klauwen. Alle lymphklieren waren oedemateus; ook was er aan-
zienlijk oedeem in de halsstreek, in de omgeving van het niervet en
in de bekkenholte; bovendien zéér hevig longoedeem. Lever, milt
en spieren waren zéér bloedrijk. De belangrijkste afwijking werd in
de hartspier gevonden; daarop kom ik hieronder nader terug.

De collega, die zoo welwillend was mij een gedeelte van dit
myocardium ter onderzoek te zenden, deelde mij verder nog mede,
dat hij dezelfde afwijking in het myocardium had aangetroffen
bij tien uit nood geslachte of gestorven vette- of graskalveren. Alle
dieren kwamen van hoeven, waar mond- en klauwzeer heerschte
en waren ook zelf aan die ziekte lijdende; bij één dier konden even-
wel geen aphthae of resten daarvan worden gevonden. Ook vond
hij het hartspierlijden bij twee aan aphthae epizooticae gestorven
koeien. Bedoelde collega acht de aandoening specifiek voor ver-
gevorderde stadia van genoemde ziekte, vooral bij kalveren.

Bij onderzoek van het ter beschikking staande gedeelte myo-
cardium werd het volgende geconstateerd.

Op doorsnede waren in de hartspier tal van geelbruine haardjes
te zien, ter grootte van een speldeknop en kleiner; veelal waren de
haardjes meer strengvormig en in den regel lagen zij in groepjes
bijeen, waardoor bij oppervlakkige beschouwing een grootere geel-
bruine plek ontstond. De meeste haardjes waren te vinden in den
linker hartwand en in het septum ventriculorum; evenwel kwamen
ook enkele aan de rechterzijde voor.

Met. de punt van het scalpel was het weefsel van deze haardjes
gemakkelijk weg te nemen; het bleek daarbij week te zijn en zeer
weinig samenhangend; met een druppel physiologische NaCl-op-
lossing tusschen een voorwerp en een dekglas en daarna onder den
microscoop gebracht, kreeg men a priori den indruk met een
detritus-massa te doen te hebben; bij nadere studie zag ik evenwel
hier en daar nog vrijwel intacte spiervezelen met duidelijke dwars-
streping; de groote massa was evenwel oogenschijnlijk amorph, en
blijkbaar pleksgewijze verkalkt. Door toevoegen van 25 % HC1
zag ik onder den micoscoop die plekken verdwijnen; er was dus
werkelijk kalk aanwezig en, daar de oplossing niet gepaard ging
met gasontwikkeling, vermoedelijk calciumphosphaat.

amorphe massa wat meer teekening gekomen; zij zag er n.1. nu uit
als opgebouwd uit vrijwel parallel gelegen vezelen of strooken
welke alle sterk gekorreld waren. Zonder twijfel waren het min of
meer gemodificeerde hartspiervezelen; vermoedelijk verkeerden
zij in den toestand van troebele zwelling, want ze waren veel
breeder dan de intacte vezelen, waarvan hierboven sprake was.
Het materiaal van dit ontkalkte preparaat werd nu gebruikt voor
een nieuw preparaat, dat behandeld werd met i % KOH. Door de
inwerking van deze stof werd de korreling veel minder sterk en
het microscopisch beeld veel helderder, zoodat er werkelijk van
troebele zwelling of parenchymateuse degeneratie mag worden
gesproken.

Het microscopisch onderzoek van het versche materiaal gaf
<ius te zien: troebele zwelling van hartspiervezelen en verkalking.

Aan coupes, vervaardigd met het bevriesmicrotoom, viel het
volgende waar te nemen.

In een dergelijke coupe, ongekleurd in canadabalsem ingesloten,
werden meerdere plaatsen gevonden, waar de normale teekening
van de hartspier was verdwenen en het weefsel er vrijwel diffuus
uitzag, hoogstens ietwat korrelig; de plekken waar kalk aanwezig
was, waren opaque en sterk lichtbrekend en lagen hier en daar
in de grootere diffuse gedeelten. Volgens de methode van Kossa ¹),
waarbij phosphorzure kalk door nitras argenti zwart wordt ge-
kleurd, kon de ware aard dezer kalkhaarden nog nader worden
vastgesteld. De uitkomst van dit onderzoek was in overeenstem-
ming met die, verkregen op het versche materiaal, zoodat we hier
hoogstwaarschijnlijk met phosphorzure kalk te doen hebben.

Het histologisch beeld werd bestudeerd aan coupes, vervaardigd
met het bevriesmicrotoom en aan paraffinepreparaten, alle ge-
kleurd met haemaluin-eosine of volgens van Gieson.

Reeds bij een eerste onderzoek der preparaten viel het in het
oog, dat pleksgewijze tusschen de hartspiervezelen een abnormaal
weefsel voorkwam, soms in zeer aanzienlijke hoeveelheid; op
zulke plaatsen waren de spiervezelen dan door dit weefsel ver-
drongen; hier en daar zag men ze nog als parallelle strooken aan-
wezig. Dit abnormaal weefsel bleek bij nader onderzoek grooten-
deels te bestaan uit fibroblasten; soms was het zeer bloedvatrijk
en werden ook vele angioplasten aangetroffen; hier en daar werd
ook kleincellig infiltraat gevonden.

\') Zie Schmorl, Die pathologisch-histologischen Untersuchungsniethoden, vierte
Auflage, 1907, bladzijde 147.

Bij sterke vergrooting werden in dit weefsel resten van spier-
vezelen waargenomen; in den regel was daarvan de dwarsstreping
verloren gegaan. Deze spiervezelen en ook die in de omgeving
van den haard waren dikwijls verkalkt; de kalkmassa was ge-
korreld en nam in sterke mate de haemaluin in zich op.

Met de van gieson-kleurstof aantoonbare fibrillen waren
slechts hier en daar in zeer geringe hoeveelheid aanwezig.

Dat ook spiercelkernen aan de proliferatie deelnamen kon niet
worden aangetoond.

Uit het onderzoek van Sudan-preparaten bleek, dat er van
vervetting geen sprake was, noch in het myocardium in zijn
geheel, noch in de ziektehaarden.

Het beeld is dus dat van een myocarditis, waarbij bmdweefsel-
proliferatie en degeneratie, ev. verkalking, van hartspiervezelen
sterk op den voorgrond treden.

Alvorens nader over deze myocarditis te spreken, wil ik in het
kort nog een paar andere gevallen mededeelen, welke ik kon
onderzoeken.

Een tweede geval, dat ik in de gelegenheid was te onderzoeken,
betrof eveneens een kalf. De collega, die mij het hart toezond,
deelde daarbij mede, dat het dier ongeveer een week oud was en
dat op de betrokken hoeve mond- en klauwzeer heerschte. Ziekte-
verschijnselen waren bij het kalf niet waargenomen; het dier stierf
plotseling; bij de sectie werden een acute pneumonie en een afwijking
in het myocardium gevonden; de andere organen waren normaal.

In het myocardium waren, vooral in het septum ventriculorum
en in den wand van de linker kamer, weinig of niet in dien van
de rechter, tal van geelbruine haardjes aanwezig, vaak driehoekig
van vorm, ook wel meer onregelmatig, en ter grootte van een
speldeknop. Het aspect dezer haardjes was geheel en al hetzelfde
als in het eerste geval; ook de consistentie van het weefsel ter
plaatse. Bovendien leverde het onderzoek van het versche materiaal
dezelfde uitkomst op; ook hier was parenchymateuse degeneratie
der spiervezelen waar te nemen met verkalking.

Ook microscopisch werd in generale hetzelfde gevonden. Dit
kan ook worden gezegd van een derde geval, dat ik in hoofdzaak
microscopisch kon onderzoeken.

Een kalf van maand, dat aan aphthae epizooticae leed, bleef
plotseling dood; volgens den eigenaar na het springen over een
sloot. Ook bij dit dier was het hart op de bovenbeschreven wijze
aangedaan; èn macroscopisch èn microscopisch kwam dit geval
met de beide andere overeen.

Reeds bij de beschrijving van het eerste geval heb ik er op
gewezen, dat men hier te doen heeft met een myocarditis, dus een
ontsteking van het myocardium, waarbij optreden degeneratie,
c. q. verkalking van spiervezelen, en proliferatie van bindweefsel.
Het is wel buiten twijfel, dat deze myocarditis verband houdt met
de infectie door het virus van aphthae epizooticae en het ligt voor
de hand aan te nemen, dat bedoelde smetstof via de bloedbaan op
het myocardium heeft ingewerkt. In den regel is het virus slechts
in zéér verdunden toestand in het bloed aanwezig; bestaat er
-evenwel een afwijking van dien regel of is het virus buitengewoon
sterk werkend, dan kan men zich voorstellen, dat het myocardium
in hevige mate gaat lijden en hierdoor het leven van het dier wordt
bedreigd. Wanneer gevallen van mond- en klauwzeer letaal ver-
loopen, zal men als naaste oorzaak van den dood vooral ook aan dit
hartlijden hebben te denken.

Hutyra en Marek¹) schrijven: „Die parenchymatösen Organe
sind fettig entartet, welche Veränderung zuweilen an der Musku-
latur des Herzens derart ausgeprägt ist, dass ihre Schnittfläche
durch gelbe Flecken bunt gestaltet erscheint (Johne, Nocard;
nach Trattner besteht an den betreffenden Stellen auch eine
hyaline Degeneration)." Van myocarditis spreken zij dus niet. Dit
is wel het geval bij Kitt²); daar leest men: „Als Myocarditis
parenchymatosa fin den Bezeichnung entzündlich-degenerative Ver-
änderungen des Herzmuskels, welche dem Zirkulieren verschiede-
ner, namentlich toxischer Infektionsstoffe im Blute oder anderer
■Giftwirkung zugeschrieben werden müssen, insofern sie als Begleit-
veränderung der Maul- und Klauenseuche,³) Brustseuche und
anderer Infektionskrankheiten, auch per continuitatem bei Endo-
karditis, ferner bei Vergiftigungen mit Schwermetallen (Queck-
silber, Kupfer) zur Beobachtung kamen."

Ofschoon dus niet onbekend, wil het mij toch voorkomen, dat
tot heden aan deze myocarditis niet die aandacht is geschonken,
welke zij verdient; reden, waarom ik tot deze publicatie overging

1 \') Hutyra und Marek, Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere, 1910.
Erster Band, Bladzijde 333.

2 ) Kitt, Lehrbuch der pathologischen Anatomie der Haustiere, 1911. Zweiter
Band, Bladzijde 350.

Enkele opmerkingen naar aanleiding der sterfte onder
de aan mond- en klauwzeer lijdende dieren gedurende
de laatste epizoötie in Zuid-Holland,

In aflevering 14, 38ste deel van dit tijdschrift schrijft Dr. IJ. VAN
der Sluis over een degeneratie van de hartspier bij kalveren na
aphthae epizooticae en besluit hij zijn artikel met de opmerking:
„Ik vermeende, dat het de moeite waard zou zijn, bovenstaande
ter kennis van de collega\'s te brengen, opdat zij in voorkomende
gevallen hun attentie hieraan zullen kunnen wijden."

Ik ben het daarin eens met den schrijver en hoewel sommige
pathologische organen nog in onderzoek zijn, kan het zijn nut
hebben hieromtrent eenige mededeelingen te doen.

De onderstaande waarnemingen zijn gedaan in de oostelijke
gemeenten van Zuidholland ten noorden van de Lek. De sterfte
was hier zoo groot, dat het cijfer tot 60 ä 70 gestorven runderen
per dag liep. Meestal betrof het kalveren van 3 a 5 maanden,
pinken stierven er maar weinig, oudere dieren weer meer. Zoo-
stierven op den I7^den Juni in de gemeenten Stolwijk en Bergambacht
4 koeien, 20 kalveren en 1 pink. In Bergambacht, Stolwijk en
Gouderak stierven in Juni gedurende een tijdvak van 10 dagen
ruim 200 runderen, grootendeels kalveren.

Het aantal gestorven varkens (hoofdzakelijk biggen) in Zuid-
holland is nog niet op te geven, maar bedraagt stellig duizenden.

De koeien liepen bijna alle in de weide, de kalveren waren voor
een deel opgehokt; een duidelijk verschil in sterfte, hiermee overeen-
stemmende, heb ik nog niet kunnen constateeren.

Wij hebben hier blijkbaar te doen gehad met wat Hutyra en
Marek noemen, „die bösartige Maul- und Klauenseuche", waaronder
zij verstaan: „jene Fälle, die zeitweise und in den Regel biossauf
kleinere Gebiete beschränkt, massenhaft auftreten und in denen
die Krankheit als solche, ohne Komplikationen, den Tod der Rinder
herbeiführt."

Voor zoover ik heb kunnen nagaan waren de verschijnselen,
welke de gestorven dieren vertoonden, gedurende den laatsten tijd

voorafgaande aan het sterven, de ziekteverschijnselen in het
algemeen, verschillend. Daarnaar zijn de patiënten in ongeveer
4 groepen onder te brengen.

iste groep: De aangetaste dieren (bijna zonder uitzondering
volwassen koeien) vertoonen verschijnselen van parese of totale
verlamming van het achterstel. Dikwijls breidt zich deze ver-
lamming ook uit naar het voorstel en we verkrijgen het ziektebeeld
van de „moerziekte". Luchtinsufflatie schijnt hier in sommige
gevallen genezing te brengen. Lang niet in alle gevallen evenwel,
voor zoover ik heb kunnen nagaan.

De sectie gaf hier weinig resultaten. Behalve dikwijls longoedeem
en longemphyseem werd weinig gevonden. Waarschijnlijk zou een
onderzoek van het centrale zenuwstelsel (vooral van het rugge-
merg) hier meer licht hebben verspreid. Dit onderzoek is wegens
gebrek aan tijd door mij niet verricht.

2de groep: In den loop der ziekte krijgen de dieren diarrhee,.
soms heftig; ze vermageren en verzwakken; de melkafscheiding
houdt bijna geheel op, de eetlust verdwijnt. Patiënten liggen veel,
de eetlust verdwijnt.

Sectie: Darmontsteking, ontsteking van de lebmaag en dikwijls
van de pens, vooral in de buurt van de pilaren. De mucosa van den
darm ziet er soms uit, zooals men die bij varkenspest aantreft,
alleen is de rand van de ulcera niet verdikt.

3de groep: De patiënten worden kortademig, beginnen te
kreunen, vertoonen hierbij soms nog verschijnselen van diarrhee.

4de groep: Geen verschijnselen. De dieren sterven veelal den
j<ien₎ (jden a 7<icn dag en schenen reeds bijna genezen.

Plotseling vallen ze neer en sterven, waarbij de kalveren veelal
geluiden maken, welke de boeren hier „lollen" noemen. Zoo stier-
ven kalveren korten tijd nadat ze nog gedronken hadden; melk-
koeien onder het melken of kort daarna, waarbij de hoeveelheid
melk nog tamelijk voldoende was geweest.

Sectie: Hoofdverschijnsel is een degeneratie van de hartspier.
Soms leverdegeneratie daarnevens, soms, bij kalveren, meer of
minder duidelijke verschijnselen van ontsteking van lebmaag en
dunne darmen.

Deze degeneratie van de hartspier maakt op mij een anderen
indruk dan die van „eine fettige Entartung", zooals Hutyra
en Marek haar beschrijven.

Bij doorsnijding van de zijwanden en het middenschot van het
hart lijkt het op \'t eerste gezicht soms of we te doen zouden hebben

met sarcosporidiën. Meestal zijn er een groot aantal zeer kleine,
geelachtige haardjes op de sneevlakte te zien, punten en stippels
door \'t geheele spierweefsel verspreid, hier en daar wat dichter
gezaaid en conflueerend en dan vlekjes en vlekken vormend.

Bovenstaande opgaven, hoewel ver van volledig, zijn, nu de
epizoötie in ons land nog lang niet is geweken, misschien van eenig
belang. Wellicht bestaat er later gelegenheid er nog eens op terug
te komen en nauwkeuriger gegevens te verstrekken.

In dit tijdschrift van 15 Juli komt van de hand van Dr. IJ.
van der Sluis een artikel voor over hartdegeneratie bij kalveren
na aphthae epizooticae. Ik was in de gelegenheid een tiental secties
te verrichten bij runderen, die tengevolge van aphthae plotseling
waren gestorven of uit nood geslacht. Zonder dat nog mijn aan-
dacht door genoemd artikel op deze hartdegeneratie was gevestigd,
constateerde ik steeds de zeer duidelijke verandering. Ook ik heb
meenen op te merken, dat zij gewoonlijk het hevigst was bij die
dieren welke hun natuurlijke dood waren gestorven.

Of de degeneratie werkelijk karakteristiek is voor mond- en
klauwzeer, zou ik niet durven verklaren; dat echter het aspect zéér
typisch is, zal ieder toestemmen, die haar eens zag. Dat zij de oor-
zaak is van den plotselingen dood der dieren is mijns inziens buiten
kijf. Gewoonlijk toch zijn de andere afwijkingen zéér gering, be-
halve natuurlijk de verschijnselen van aphthae in den mond en aan
de klauwen. Maar ook deze behoeven niet zoo hevig te zijn en het
dier kan reeds min of meer reconvalescent zijn.

Dat de plotselinge dood wordt veroorzaakt door het aspireeren.
van afgestooten membranen, zal toch wel groote uitzondering zijn.

N. Tschirwinsky. De ontwikkeling van het scclet bij schapen onder
normale verhoudingen, bij onvoldoende voeding en na castratie op
jeugdigen leeftijd.

Voor deze onderzoekingen heeft schrijver talrijke sceletten onder-
zocht van schapen behoorende tot het Russische kortstaartras.
Ten einde mogelijken invloed van talrijk voorkomende individueele
verschillen zooveel doenlijk te ontgaan, zijn alleen sceletten ver-
werkt van dieren, die elkander verwant waren. Veertien jaren zijn
noodig geweest het benoodigde materiaal bijeen te krijgen. In het
kort komen de verkregen resultaten op het volgende neer:

Bij jonge dieren is naar verhouding de schedel breeder en sterker
gewelfd, de schedelholte in vergelijking met het aangezichtsge-
deelte grooter, het boezemsysteem ruimer dan bij volwassen dieren.
Bij mannelijke dieren bij welke zich zware hoornen zullen ont-
wikkelen, verdwijnt dat verschil reeds in de iste maand na de ge-
boorte. Bij pasgeboren lammeren is het halsgedeelte van den wer-
velkolom naar verhouding korter, het ruggedeelte langer dan bij
volwassen vrouwelijke schapen; echter langer, respectievelijk korter
dan bij volwassen rammen; de ribben zijn minder gewelfd, het
bekken veel nauwer. Dit laatste springt vooral in het oog en is
zelfs op een leeftijd van 10 maanden nog duidelijk waar te nemen.
Het schouderblad is bij pasgeboren lammeren smaller en vertoont
een bovenrand, waarvan het meest uitstekende gedeelte veel meer
achterwaarts gelegen is dan bij het volwassen dier. De lange z.g.n.
pijpbeenderen bezitten in de prille jeugd een dunne schors en ruime
mergholten; sterk ontwikkelde epiphysen en zwak ontwikkelde
diaphysen zijn aanwezig. Bij volwassen dieren is de humerus het
dikste been van het scelet, bij pasgeboren dieren de femur; bij
eerstgenoemde is de metatarsus dikker dan de metacarpus; bij
laatstgenoemde verhouden deze beenderen zich in dit opzicht om-
gekeerd.

Na de geboorte veranderen tal van sceletdeelen in verschillende
dimensies, dit geldt vooral den schedel; de wervelkolom groeit in
de eerste 40 dagen buitengewoon snel. Wat betreft de consolideering
van het scelet, zij opgemerkt dat de distale epiphyse van den
humerus en de proximale van den radius het eerstmet de betreffende
diaphysen vergroeien en wel op een leeftijd van 3 maanden;
op ongeveer 10 maanden zijn de distale epiphysen van de tibia
en de trochanter minor vergroeid, op 15^—16 maanden de epi-

physen van metacarpus en metatarsus. Op het einde van de i6^demaand het caput femoris en de trochanter major, het laatst, op
een leeftijd van 16—21 maanden de distale epiphysen van radius
en femur en de proximale van humerus en tibia.

Schr. heeft de toeneming in gewicht van afzonderlijke beenderen
en van complexen procentisch berekend en tabellarisch verwerkt.
Hieruit zij aangestipt, dat het allereerst en wel vóór het tweede
levensjaar de metacarpus en de metatarsus hun blijvend gewicht
verkrijgen. Hieraan sluiten de overige lange beenderen waarschijn-
lijk in de reeks: tibia, femur, radius-ulna, humerus. De schedel,
het schouderblad en de beenderen van den romp bereiken hun
definitief gewicht eerst tusschen het 2de en 3de levensjaar.

Wat betreft de verschillen, die zich voordoen bij de beide geslach-
ten, is schr. tot dezelfde conclusien gekomen als lang voor hem
Nathusius e. a. wat betreft den vorm van den schedel en van het
bekken en de krachtige ontwikkeling van beenuitsteeksels bij het
mannelijk dier in verband met de sterkere ontwikkeling van de
musculatuur. Het gezamenlijk gewicht van de beenderen van de
ledematen is bij mannelijke dieren aanmerkelijk minder dan dat
van den romp; bij vrouwelijke dieren kan het eerstgenoemd gewicht
gelijk zijn aan het laatstgenoemde, zelfs dat overtreffen. Als ge-
volgen van onvoldoende voeding in de jeugd treedt verlangzaming
op in de ontwikkeling van het scelet, vermindering in gewicht en in
afmeting van sceletdeelen. Dit terugblijven in groei is niet steeds
proportioneel, enkele beenderen of complexen kunnen in meerdere
mate terugblijven dan andere; de tandwisseling blijft langer weg,
de epiphysaire kraakbeenderen verbeenen laat; lange beenderen
blijven dunner en lichter dan in normale gevallen; de schedel toont
breed doordat het aangezichtsgedeelte in groei achterblijft; het
bekken verbeent zéér laat, de darmbeenshoeken en zitbeensknob-
bels zijn bij slecht gevoede dieren nog op 34—4-jarigen leeftijd
kraakbeenig.

Bij mannelijke dieren, die op den leeftijd van 1 maand werden
gecastreerd, waren een jaar na de operatie de volgende afwijkingen
duidelijk aan het scelet waar te nemen: de schedel was lang en
smal, de hoornen niet of slecht ontwikkeld, de halswervelkolom
langer dan bij contröledieren; het bekken vertoonde een vrouwelijk
type terwijl de verbeening ervan aanzienlijk was vertraagd; de
lange beenderen zijn meer dan anders in de lengterichting gegroeid;
het duidelijkst was dit het geval bij den radius, hierop volgde de
tibia, terwijl het gewicht van de beenderen van den romp nagenoeg
gelijk bleek te zijn aan dat van de ledematen.

0. Hertwig und W. Waldeyer. Archiv für mikroskopische
Anatomie und Entwicklungsgeschichte. Bnd. 75, Heft III.

Nederlandsche Geitenteelt, door Jacques Timmermans, Land-
bouwkundige M. O. en Veeteeltconsulent voor Limburg. Verkrijgbaar
bij den schrijver en de firma Leiter-Nijpels, Maastricht. Zonder
jaartal. Prijs f 1.50.

De literatuur op het gebied der geitenfokkerij is in ons land nog
zeer arm, wij bezitten slechts enkele kleine werkjes. Timmermans
heeft zich tot taak gesteld, om een meer uitgebreid werk te schrijven
over al wat de geiten betreft. Behoefte aan zulk een werk doet
zich gevoelen, nu op vele plaatsen van de geitenteelt meer notitie
wordt genomen, en het verwondert mij niet, dat Timmermans als
veeteeltconsulent werkzaam in de provincie, waar in navolging
van België, het eerst een ernstig streven bestaat om de geiten te
verbeteren, te veredelen, de geheele teelt op te heffen, zich tot de
samenstelling geroepen voelde. Blijkens vroegere geschriften, voor-
drachten voor landbouwvereenigingen, rapporten voor congressen,
heeft Timmermans zich met verschillende vragen op het gebied der
geitenfokkerij bezig gehouden.

Hier is een vrij uitvoerig werk (163 pag.) geleverd en gaarne
voldoe ik aan het verzoek van den schrijver, om het hier aan te
kondigen en te beoordeelen.

Veel wetenswaardigs is in dit boek samengebracht en op elk
gebied, exterieur, raskennis, voeding, hygiëne, fokkerij kan men
gegevens vinden. Mijns inziens echter komt Timmermans wat veel
in de richting van de Duitsche boekenmakers, die het essentiërle
van hun werk dikwijls verdrinken in te veel omhaal. I)e algemeene
beschouwingen over raskennis, voedingsleer, fokleer, hygiëne,
welke men in ieder boek over de teelt van een onzer huisdiersoorten
kan vinden, nemen wat veel plaats in, terwijl diezelfde onderwerpen
wat speciaal de geit betreft, wat kort behandeld zijn. Een tweede
hoofdbezwaar tegen dit werk „Nederlandsche Geitenteelt" is,
dat de „Nederlandsche geit" in het boek eigenlijk zoo goed als niet
behandeld wordt, wat zeker wel het gevolg is van het aanhalen
en overnemen uit buitenlandsche werken, welke eerlijk genoemd

zijn; de resultaten van onderzoek in eigen land hadden echter
daarnaast niet mogen ontbreken.

De inleiding van het boek, waarin de beteekenis van de geit
in verschillende opzichten geschetst wordt, is zeer lezenswaardig;
de gegevens betreffende het voorkomen van tuberculose bij geiten,
het vorig jaar in een rapport voor het internationaal veeteeltkundig
congres te Brussel verzameld, hadden hier niet in toto weergegeven
behoeven te worden, een kort overzicht ware voldoende geweest
en had meer verband gehouden met de andere behandelde onder-
werpen.

Melk, ook Basedowmelk, zuivelproducten, vleesch, huiden, mest,
de waarde van de geit als trekdier worden uitstekend behandeld.
Een statistisch overzicht uit de Verslagen en Mededeelingen van
de Directie van den Landbouw besluiten dit hoofdstuk.

Als inleiding van de beoordeelingsleer had ik behalve de beende-
ren ook gaarne enkele andere onderdeelen der anatomie als spieren,
ingewanden, kort behandeld gezien. Het exterieur wordt uitvoerig
behandeld, jammer genoeg ontbreken afbeeldingen om dit te
verduidelijken. Bij de ouderdomskennis zijn de haast al te duide-
lijke afbeeldingen geplaatst, welke enkele jaren geleden in de
Deutsche Landwirtschaftliche Presse voorkwamen.

Het hoofdstuk „Rassenkunde" is minder goed geslaagd. Dat aan
de voor Nederland van belang zijnde rassen als de Saanengeit, de
Toggenburger en enkele Duitsche rassen veel plaats wordt inge-
ruimd, spreekt van zelf — van de Toggenburger had ik zelfs wel
wat meer gewenscht — doch waarom alle rassen in Duitschland
en Zwitserland uitvoerig worden behandeld, begrijp ik niet en ïiog
minder waarom van de geiten in Nederland, België en andere
landen in het geheel niets gezegd wordt. Ik wees er reeds op, in
een „Nederlandsche geitenteelt" had de Nederlandsche geit het
eerst behandeld moeten worden; vooral ook om zoodoende gegevens
te krijgen ter beantwoording van de vraag, welken weg wij op-
moeten, verbetering door selectie in eigen ras en reine teelt, of
kruising met buitenlandsche rassen. Nu is het wel waar, dat Prof.
Anderegg en anderen uitvoerig alle Zwitsersche rassen beschreven
en Dr. Oene de Duitsche, doch dit mag nog geen reden zijn uit
hun werken te veel te putten en de rest te verwaarloozen.

Algemeene fokleer en voedingsleer worden behandeld als in al
dergelijke werken over veeteelt, de voeding van de geit wel wat
kort, maar met kennis van zaken. Bij het opfokken van lammeren
neemt Timmermans de bestrijdingswijze der kalverziekten volgens
Dr. Poels, zonder eenige nadere reserve of toelichting voor de

lammerziekten over; ook bij andere ziekten valt een dergelijke
vrijmoedigheid waar te nemen.

Het hoofdstuk over Verloskunde is duidelijk en behandelt alles
wat voor den fokker noodig is. Het chorion met foetus, afgebeeld
op pag. 89, is niet van de geit, maar van het rund (komt voor in
Traité d\'obstétrique vétérinaire ftar St. Cyr et Violet, 2de Ed. 1888
pag. 75). Bij een volgende editie doet de schrijver verstandig het
chorion van de geit over te nemen uit ,,Die Geburtshilfe bei den
kleineren Haustieren" van De Bruin (fig. 9, pag. 19).

De meeste waarde heeft Hoofdstuk V, „Organisatie en verdere
middelen ter verbetering". Hier is Timmermans zelf aan het woord
„van vreemde smetten vrij", de organisatie, het bevorderen der
geitenfokkerij, de invoer van fokmateriaal — hier had ik gaarne
wat meer gevonden over de resultaten, verkregen met het voor
1906 ingevoerde buitenlandsche fokmateriaal — tentoonstellingen,
bokhouding, geitenverzekering, fokvereenigingen, stamboeken,
stalwedstrijden, enz., worden op duidelijke wijze behandeld.

Al mag ik het niet in alles met Timmermans eens zijn, gaarne wil
ik erkennen dat deze verhandelingen veel verdienste hebben,
blijk geven geschreven te zijn door iemand, die met eigen oogen
heeft rondgekeken en meedoet met de beweging, welke er op dit
gebied gaande is.

Reglementen van vereenigingen voor geitenverzekering en
geitenfokvereeniging, instructies voor den controleur der fok-
vereeniging en van den bokhouder, modellen van lijsten, registers, en
tabellen, noodig voor fokvereenigingen zijn aan het boek toegevoegd.

Over het geheel kan ik Timmerman\'! boek wel aanbevelen.
Wat ik op te merken had, heb ik gezegd, zonder daarbij echter in
bijzonderheden te treden. Kroon.

Af deeling Utrecht. Als nieuwe leden zijn aangenomen J. Roos
te Leiden en T. van Heelsbergen te Utrecht.

Het is het bestuur zeer aangenaam te kunnen constateeren, dat onze afdeeling
met voldoening op het afgeloopen jaar kan terugzien, in zooverre, dat vele harer

^l) Dit verslag is buiten de schuld der redactie abusievelijk in kleine letter gedrukt.

leden in menig opzicht blijken gaven, van met lust en ijver bezield te zijn voor
de bevordering van de belangen onzer maatschappij.

En, al blijft nog wel een en ander te wenschen over, het valt niet te ontkennen,
dat de drang naar een opgewekt vereenigingsleven meer en meer naar voren trad.

Vermeenen we hierin alzoo reden tot groote dankbaarheid te mogen vinden, daar
tegenover staat, dat we tot ons leedwezen melding moeten maken van een groot
verlies, dat we hebben geleden door het aftreden als secretaris en als lid van het
bestuur, van Dr. J. Poei.s.

De vele bezigheden, die ZEd. in beslag nemen, veroorloofden hem helaas niet
langer in deze functie werkzaam te blijven en al hebben wij onzerzijds geen pogingen
onaangewend gelaten om hem van zijn eenmaal\'opgevat besluit terug te brengen,
we waren verplicht de billijkheid zijner beweeggronden te erkennen en zijn voor-
nemen te eerbiedigen.

Wat het verlies van hem als secretaris te beteekenen heeft, kan alleen ten volle
worden gevoeld door hen, die, zooals de beide oudste bestuursleden, het voorrecht
hebben gehad, tal van jaren met hem werkzaam te zijn geweest.

Dr. Poels toch stelde zich niet tevreden met den bescheiden rol van administra-
teur; in geenen deele. Eén der oprichters van de afdeeling zijnde, heeft hij van den
aanvang af tot op den 9den Maart 1910, alzoo gedurende ruim 21 jaren, aan haren
bloei gewerkt. En zonder nu tekort te willen doen aan de verdiensten in dezen van
anderen, die we hier niet allen kunnen no«men, het is een niet te weerleggen feit,
dat het in hoofdzaak te danken was aan zijn toewijding, aan zijn ijver, dat zij, tot
voor kort de jongste van alle, thans een waardige plaats inneemt naast hare zusters
De ouderen onder ons zullen het zich nog levendig herinneren en kunnen het
getuigen, hoe hij op onze bijeenkomsten steeds allen bezielde, hoe zijn voorbeeld
om de wetenschap te dienen navolging vond en van hoeveel practisch nut zijn
raadgevingen en wenken vaak bleken te zijn.

Het bestuur kan helaas slechts in enkele regels van de groote verdiensten van
Dr. Poels melding maken, want wilde het op alles in het bizonder de aandacht
gaan vestigen, dan zou het de geschiedenis der afdeeling van de oprichting af tot
op heden, dienen te schetsen. Eerst dan zou recht aan het licht komen, wat hij voor
haar geweest is; echter daarvoor is in dit verslag uit den aard der zaak geen ruimte.
Ook heeft men rekening te houden met de bescheidenheid van den. afgetreden
functionaris, die, zelf wel het minst van ons allen overtuigd van eigen verdienste,
het meeste wars van openlijk huldebetoon zal zijn.

Moeten we hem alzoo als onzen secretaris missen, we hopen intusschen, zoowel
voor hem als voor onze afdeeling, dat het hem gegeven moge zijn, nog tal van jaren
in ons midden werkzaam te blijven en ons, zooals hij dit immer deed, waar mogelijk,
te steunen.

En wat zijn plaatsvervanger, den nieuwen secretaris betreft, dezen wenschen we
een even vruchtbare werkperiode toe als die van Dr. J. Poels.

Van nog een ander persoonlijk feit dient melding te worden gemaakt, n. 1. van de
benoeming van een der leden onzer afdeeling, Dr. H. Remmelts, tot inspecteur van
den veeartsenijkundigen dienst. In de bijeenkomst van 10 Mei had onze voorzitter
het genoegen, hem daarmede van harte geluk te wenschen, terwijl hij er tevens op

wees, dat van nu af degelijke behartiging van de belangen der veeartsenijkunde
van het betrokken departement mag worden verwacht.

Omtrent de leden zij meegedeeld, dat twee hun ontslag verzochten, om redenen
die U bekend zijn; drie wegens verandering van woonplaats overgingen naar een
andere afdeeling en tien nieuwe zich aanmeldden, zoodat het ledental thans het
cijfer 46 heeft bereikt.

In het geheel werden er vijf vergaderingen gehouden, n. 1.: drie te Rotterdam en
twee te \'s-Gravenhage. In aanmerking genomen, dat uit den aard dei zaak menigeen
door bezigheden verhinderd werd deze te bezoeken, kan de belangstelling niet on-
bevredigend worden genoemd, daar de bijeenkomsten werden bijgewoond onder-
scheidenlijk door 8, 19, 16, 19, en 21 of gemiddeld door 16.6 leden.

Bij het inzien van de verschillende presentielijsten treft het ons echter, dat het bijna
zonder uitzondering steeds dezelfden zijn, die we moeten missen, zoodat men wel
moet aannemen, dat voor hun wegblijven nog andere redenen bestaan. Vandaar
dat in den boezem van het bestuur de vraag rees: of wellicht een wijziging in de
keus onzer vergaderplaatsen, dan wel uitnoodigingen, aan daartoe bevoegde per-
sonen, om over onderwerpen van veeartsenijkundigen aard te komen spreken,
hierin verbetering zouden kunnen brengen?

Is het bestuur van meening, het antwoord op het eerste gedeelte der vraag aan
de leden te moeten overlaten, ten opzichte van het tweede veroorlooft het zich
onder de aandacht te brengen, dat ook dit middel z. i. niet aan het euvel van gebrek
aan algemeene belangstelling tegemoet zal komen, aangezien er in het afgeloopen
jaar verschillende wetenschappelijke voordrachten werden gehouden, waaruit voor
allen zeer veel viel te leeren, zoodat — we durven dit met gerustheid voor onze
verantwoording te nemen — niemand de bijeenkomsten onvoldaan verliet.

Trouwe opkomst is noodzakelijk; zonder deze geen krachtig vereenigingsleven
dat zooveel ten goede tot stand kan brengen. En liever dan zich af te scheiden en zijn
medewerking te verleenen tot het oprichten van afzonderlijke vereenigingen, wat
slechts kan leiden tot versnippering van krachten, tot ondermijning van de al-
gemeene organisatie, streve men er naar, hen, die van de voordeelen daarvan nog
niet overtuigd mochten zijn, tot meerdere aansluiting te bewegen.

b. Anaphylaxie, beschouwd in verband met het ontstaan van lumbago gravis bij
het paard-,

Wat de eerste, voordracht aangaat, deze maakte deel uit van een reeks van
lezingen, die hij zich voorstelt te zullen hbuden, aangezien dit vraagstuk zich be-
zwaarlijk in één of twee uren laat behandelen. Aan de hand van fraaie en duidelijke
afbeeldingen, werd in hoofdzaak de theorie van Ehrlich besproken en door het
auditorium met de grootste aandacht gevolgd.

Ten opzichte van de anaphylaxie werd aan er herinnerd, dat een Franschman,
Richet, de eerste is geweest, die, naar aanleiding van injecties van een extract,
bereid uit de tentakels van zeeanemonen, bij dieren, hierop de aandacht heeft ge-
vestigd. Hem bleek daarbij n.1. dat de proefhonden na inspuiting van 100 gram

wel ziekte-verschijnselen vertoonen, doch spoedig weer genezen, terwijl een tweede
aanzienlijk geringere gift, een tijd daarna toegediend, steeds den dood ten gevolge had.

Deze hypersensibiliteit ziet men nu ook voor den dag treden na injecties van
soortvreemd eiwit, b.v. kippeneiwit, planteneiwit, melk, serum enz. Bij de eerste
inspuiting blijven stoornissen achterwege, terwijl bij herhaling de dood kan intreden-
Dit verschijnsel nu wordt verklaard door aan te nemen, dat het eerst in het lichaam
gebrachte eiwit door de langzaam zich vormende anHlichamen geleidelijk ont-
bonden, afgebroken, maar tevens ook geëlimineerd wordt, waardoor de toxische
werking uitblijft; terwijl de tweede of derde gift de lysinen gereed vindt tot splitsing,
zoodat zich vrij snel toxinen vormen en ophoopen, welke het betrokken individu
ziek maken en kunnen doen ondergaan. De aandacht werd er op gevestigd, dat
zich alleen lysinen vormen, als het een voor het lichaam vreemd eiwit betreft,
zooals b.v. runderbloed bij het paard en omgekeerd en wanneer het eiwit niet langs
de digestie-organen wordt toegediend, daar het door het maagsap zoodanig wordt
gewijzigd (peptonen), dat het, geresorbeerd, geen schade doet, d.w.z. geen aan-
leiding geeft tot de vorming van antilichamen, welke het vermogen bezitten
natuurlijk eiwit af te breken. Uiteengezet werd, dat wat in deze geldt voor eiwit-
lichamen, ook van toepassing is op bacteriën, cellen, zoo de bloedlichaampjes, in
verband waarmede men dan ook spreekt van albumino-, bacterio-, cyto- en
haemolysinen. Na deze, hier slechts in het kort weergegeven inleiding, tot de
bespreking der lumbago overgaande, werd medegedeeld, dat het bloed van een
paard, dat voor de tweede maal met de vereischte hoeveelheid runderbloed
wordt ingespoten, zeer vergiftig is, zoodat het, bij een gezond rund ingebracht,
in meerdere of mindere mate het beeld van voornoemde ziekte te voorschijn doet
treden; terwijl uit de veranderingen bij de lijkopening blijkt, dat ook hier het
haemolytisch karakter sterk op den voorgrond treedt.

Spreker bleek nu met betrekking tot de lumbago van het paard van meening, dat,
als gevolg van een minder normale functie der digestie-organen, ongesplitste
eiwitlichamen van uit het darmkanaal worden opgenomen, die geleidelijk een
toestand van hypersensibiliteit (ophooping van antilichamen of lysinen) doen
ontstaan, welke toestand, wanneer de hoeveelheid eiwit op een bepaald oogenblik
betrekkelijk groot wordt, (waarvoor alle kans bestaat bij dieren, die bij een proteïne-
rijke voeding, na één of meer dagen rust, weer aan het werk gaan), aanleiding geeft
tot snelle splitsing in en afbreken van dit eiwit tot toxische stoffen, welke het dier
ziek maken.

Deze vergiftigings-theorie is niet nieuw; verschillende autoriteiten, onder welke
in de eerste plaats Dieckerhoff, hebben daarop reeds lang geleden de aandacht
gevestigd. De acute parenchymateuse degeneratie van hart, lever, milt, nieren en
van verschillende skeletspieren, welke men post-mortem als de meest kenmerkende
verandering aantreft, wijst eveneens op een intoxatie. De opvatting, dat alleen de
spieren van de achterhand in het lijden zouden betrokken zijn, is volgens Poels
minder juist, daar ook verschillende andere spiergroepen, o.a. die van de voorhand,
zijn aangedaan. Dat men in den regel de klinische symptomen het eerst aan de
achterhand waarneemt, vindt hoogstwaarschijnlijk zijn verklaring in de patho-
logische veranderingen, die ook in het dorsale, lumbale en sacrale\'gedeelte van het

ruggemerg worden aangetroffen; mogelijk, dat zich in deze ook omstandigheden
doen gelden, verband houdende met de circulatie.

Wat de therapie betreft, werd volstrekte rust aanbevolen, ten doel hebbende de
resorptie door verhoogde circulatie niet in de hand te werken; voorts een flinke
venaesectie, zoodra mogelijk toegepast en groote giften bicarbonas natricus. Dat
geheele onthouding van voedsel op den voorgrond staat spreekt vanzelf; mogelijk,
dat ook goede resultaten te verwachten zijn van een antitoxisch serum.

Met betrekking tot de werking der tubereuline bij het tuberculeuze dier, werden
achtereenvolgens besproken de summatie-theorie en de opvattingen van Wasser-
mann-Bruck en van Wolff-Eisner. De laatste heeft voor Poels de meeste reden
van waarschijnlijkheid. Hij vestigt er de aandacht op, dat Wassermann en Bruck
de eersten zijn geweest, die, met behulp van de complementbinding, bij met tuber-
euline behandelde tuberculeuzen, in het bloedserum, en in de tuberculeuze haarden
de antituberculine hebben aangetoond, welke door Wolff-Eisner en anderen
later ook werd gevonden bij tuberculeuzen, die tevoren deze behandeling niet
hadden ondergaan.

Er werd aan herinnerd, dat er bij het inbrengen van toxinen, antitoxinen optre-
den, die het vermogen bezitten, het toxine te binden en aldus onschadelijk te maken,
terwijl zich bij injectie van vreemd eiwit, bloedcellen, bacteriën, tubereuline, enz.
lysinen vormen, die het bijbehoorend antigeen splitsen en afbreken in stoffen, die
in hooge mate vergiftig zijn.

Zoo zou ook bij injectie van tubereuline (die toch grootendeels uit bacterie-eiwit
bestaat), iin het normale lichaam antituberculine worden gevormd, een lytische
werking uitoefenende op de tubereuline.

Indien mien n.1. bij een gezonde cavia 2 c.c.M. onverdunde tubereuline in de peri-
toneaal-holte injicieert, zal het diertje daarvan weinig nadeel ondervinden. Bij
herhaling Uer inspuiting echter, b. v. na 20 dagen, zal men 60 S. 70 % van de aldus
behandelde dieren ten gronde zien gaan, ten gevolge van de splitsing der tubereuline
in toxische stoffen door de sedert gevormde antituberculine. In verband hiermee
treft men deze stof dan ook hoofdzakelijk alleen aan in het lichaam van tubercu-
leuzen, daarin gevormd onder den invloed van de tubereuline, aanwezig in de
tuberculeuze haarden. Hierdoor wordt verklaard het feit dat deze individuen rea-
geeren op een dosis tubereuline, die bij gezonden zonder uitwerking blijft.

Mag ons door deze theorie nog ni^t alles duidelijk worden, het valt niet te ont-
kennen, dat veel van hetgeen ons vroeger duister voorkwam thans is opgehelderd.
Men heeft hier te doen met een streng specifieke werking. Zoo zal b.v. een tubercu-
leus rund reageeren op tuberculinum bovis, niet echter op tubereuline, bereid uit
de bacillen van den salamander, uit de Klimmer\'sche bacillen; deze tubereuline
wordt door de in het lichaam van het rund aanwezige tuberculino-lysine niet ge
splitst; alzoo tubereuline en anti-tuberculine moeten op elkaar passen. De tuber-
culinum bovis roept bij het tuberculeuze rund ook een veel sterkere reactie te voor-
schijn dan de tuberculinum hominis; zóó, dat men, aangenomen dat de bereidings-
wijze voor beide soorten geheel gelijk is, van 300 milligram van de eerste een even
groote reactie ziet, als van 500 milligram van de laatste en deze bij de eerste zich
reeds openbaart 8—10, bij de andere 18 uren na de inspuiting.

De voorkeur dient door ons, dierenartsen, dus te worden gegeven aan de tuber-
culinum bovis, ook al is ze moeilijker te bereiden en veel duurder.

In Duitschland wordt voor 50 c.c.M. tuberculinum bovis en tuberculinum hominis
betaald onderscheidenlijk 100 en 12 Mark.

Controle op de tuberculine is volgens Dr. Poels dringend noodzakelijk. Men acht
de tuberculine voldoende werkzaam, indien een gift van ^ c.c.M. een tuberculeuze
cavia doodt. Aangezien echter de gevolgen van de inspuiting mede afhankelijk zijn
van de zitplaats van den ziektehaard en van den meer of minderen rijkdom van het
lichaam aan tuberculino-lysine, komt het ook wel voor, dat de proefdieren bij deze
dosis nog in leven blijven.

In het bizonder werd er de aandacht op gevestigd, dat men bij het kweeken van
•tuberkelbacillen vooral te waken heeft tegen infectie der bouillon-kolven, daar het
kan voorkomen, dat vreemde micro-organismen de watteprop passeeren, zonder dat
men dit aan den voedingsbodem bespeuren kan. Eerst door nauwkeurig microsco-
pisch onderzoek van het daarop drijvende vlies komt men tot de ontdekking der
verontreiniging, een verontreiniging, die oorzaak kan zijn van een minder goede
werking der verkregen tuberculine.

De antistoffen zijn in geenen deele te beschouwen als voor het lichaam geheel
vreemde stoffen, daar ze ook in het gezonde organisme aanwezig zijn, waarin ze,
naar het schijnt, meer een functie in verband staande met de voeding te vervullen
hebben.

Zoo b.v. treft men bij het gezonde paard anti-lichamen aan, passende op diphterie-
toxinen, ook al heeft het dier nimmer een diphterie-infectie doorgemaakt. In de
leer der immuniteit geldt dan ook, dat men ten opzichte van deze te doen heeft met
normale stoffen, in geval van ziekte echter in meer dan gewone hoeveelheid aanwezig.

Ten slotte werd er nog op gewezen, dat de gevallen, waarin de tuberculine het
betrokken dier als tuberculeus aanwijst, zonder dat post mortem met het bloote
oog ziekelijke veranderingen worden aangetroffen, lang niet zeldzaam zijn, integen-
deel veel meer voorkomen dan men vroeger meende. In dergelijke gevallen zal men
voor diagnostische doeleinden zijn toevlucht moeten nemen tot een zeer nauw-
keurig onderzoek der lymphklieren en soms tot enting van proefdieren. Juist de
occulte vormen van tuberculose zijn het, die de tuberculine in discrediet brengen;
men zij dus op zijn hoede.

In de daaropvolgende gedachtenwisseling Jusschen Dr. Poels en enkelen der
leden, werd door hem betoogd, dat men zich bij het gebruik van de tuberculine als
therapeuticum vooral te wachten heeft voor overhaasting. Men diene dus slechts
kleine giften toe, ten einde het lichaam de gelegenheid te geven tot de vorming
van tuberculino-lysine en van antitoxinen tevens, welke laatste tot taak zouden
hebben, zooveel mogelijk tegemoet te komen aan de vergiftige werking van het
gesplitste bacterie-eiwit. Doen zich bij patiënt in het oog vallende reacties, als
verhoogde temperatuur enz. voor, zoo wijst dit op de aanwending van te groote
dosis. Wat hare waarde als diagnosticum betreft, spreker achtte de tuberculine
absoluut betrouwbaar.

Aan de mededeeling van Prof. Klimmer inzake de genezing van tuberculeuze
runderen, meende hij geen groote waarde te kunnen toekennen.

In een der bijeenkomsten werd de toepassing van het pneumonie-serum bij
paarden, zooals dit in de rijks-inrichting te Rotterdam wordt bereid, tenzeerste
aanbevolen. Te Groningen o.a. zijn daarmede zeer goede resultaten verkregen en
men is, blijkens de herhaalde aanvragen door Prof. Hess, ook in Zwitserland er
zeer mee ingenomen.

Door Dr. H. C. L. E. Berger werd gesproken over multiple haemorrhagiën in
de spieren bij varkens, waaronder hij wenschte te verstaan een afwijking, zich
bepalende tot bloedingen uitsluitend in de spieren.

Hij wees er op, dat Prof. Ostertag de eerste is geweest, die hierop onze aandacht
heeft gevestigd; volgens hem zouden ze te wijten zijn aan den vergevorderden graad
van vetdegeneratie, als gevolg waarvan zich gemakkelijk ruptuur der kleinere
vaten zou voordoen. Sommigen zagen ze echter ook bij magere varkens.

Aangaande de casuïstiek trad spreker in uitvoerige beschouwingen, mede in
verband met de meening in deze van anderen, om tot het besluit te komen, dat als
voorbeschikkend moment voor die bloedingen geldt, de heftige commotio cerebri
bij het dooden door middel van den kopslag, waarbij een buitengewoon sterke in-
spiratie zou optreden, die op haar beurt weer de aanleiding zou zijn tot ruptuur van
de toch reeds zoo verzwakte spierbundels en kleinere bloedvaten. In dergelijke
gevallen zien we cle bloedingen dan ook bijna uitsluitend in de spieren, welke in
betrekking staan tot de ademhaling. De Heer Dhont uit Rotterdam bleek deze
meening niet te kunnen deelen. Aan het openbaar slachthuis aldaar worden jaarlijks
gemiddeld 40.000 varkens geslacht; hij nam wel bloedingen in de spieren waar bij
het dooden met het schietmasker, niet, daarentegen, bij aanwending van den kopslag.

De Heer Hellemans deelde mee, dat de varkens in Ned. lndië worden gedood
door afsteken en dat men die haemorrhagiën daar ook heeft waargenomen, echter
alleen dan, als de slachtoffers heftig schreeuwden en men verzuimd had ze den mond
dicht te binden. Ook dit zou er, naar het oordeel van den Heer Berger op wijzen,
dat er tusschen die bloedingen en de wijze van ademhalen, verband bestaat.

Behalve nu op deze voordrachten mag ook nog worden gewezen op verschillende
meer of minder belangrijke mededeelingen en opmerkingen, die aanleiding gaven
tot leerrijke discussies.

Zoo werd door den Heer Hoogkamer, naar aanleiding van een door hem onder-
zochten hengst, lijdende aan een chronische irido-chorioidilis, gepaard gaande met
subluxatie van de lens en cataract, de vraag gesteld of dit dier van de progenituur
zou dienen te worden uitgesloten. Hij voor zich zou daarop een ontkennend ant-
woord willen geven, omdat aangaande de oorzaak van het lijden niets bekend is en
de heriditeit van dergelijke aandoeningen nog door niemand daadwerkelijk is aan-
getoond en daarom door velen wordt geloochend. De gedachtenwisseling tusschen
hem en de Heeren Büchli en Vrijburg, leidde tot geen bepaalde uitspraak. Van
veel gewicht zou het echter zijn, dat men, gèzien de mindere waarde van den ruin
tegenover den fokhengst, zich van bevoegde zijde over dit vraagstuk uitsprak.

Ook werd door hem de aandacht gevestigd op het feit, dat door Prof. Knuth in
Beieren bij 50 % van de hem verdacht voorkomende runderen trypanosomen in het
bloed konden worden aangetoond, door een weinig hiervan te brengen op een voe
dingsbodem, samengesteld uit runderbloedserum en bouillon.

Niet onmogelijk achtte hij het, dat trypanosomiasis ook in ons land, vooral in
de lage streken, voor zou komen, waarom hij bij dieren, die symptomen van per-
nicieuze anaemie vertoonen, een nauwkeurig bloedonderzoek aanbeval.

Door den Heer J. F. I.ameris werd het groote nut betoogd van geregelde, dage-
lijksche temper atuuropnamen onder den koppel runderen, waarin zich één of meer
gevallen van anthrax voordeden. Dieren, welke een verhooging van beteekenis te
zien geven, zal men dadelijk op dieet stellen, d. w. z. weinig of geen en in elk geval
zeer gemakkelijk te verteren voedsel verstrekken. De slechts in lichten graad aan-
getaste exemplaren kan men in den grooten regel op deze wijze nog redden, terwijl
ze bij de gewone voeding alle kans hebben te succombeeren.

Men huidige ten deze alzoo hetzelfde beginsel, dat bij de therapie van abdominaal-
typhus bij den mensch op den voorgrond treedt.

De Heer Muller deed mededeeling van een te Haarlem verkocht en door hem
volkomen gezond bevonden paard, dat bij aankomst op zijn nieuwe standplaats
door den deskundige aldaar lijdende werd bevonden aan cornage. Op de betrekke-
lijke verklaring was door laatstgenoemden aangeteekend geworden: na het lon-
geeren nog een poosje geduld hebben met luisteren.

Aangezien spreker steeds geleerd en gemeend heeft, het onderzoek reeds tijdens
de beweging of wel onmiddelijk daarna te moeten instellen, werd door hem aan de
aanw ezigen hieromtrent inlichtingen verzocht. Algemeen bleken dezen van gevoelen
dat het aanbeveling verdiende met de ausculatie van den larynx zoodra mogelijk
te beginnen en daarmede niet tot na het longeeren te wachten.

Ook werd er nog door de Heeren Poels en Knipscheer op gewezen, vooral voor-
zichtig te zijn in de uitspraak, waar het geldt nerveuse dieren, omdat deze zich zóó-
kunnen opwinden, dat ze een stenose-geluid doen hooren, weinig of niet verschillende
van dat, hetwelk men bij cornage waarneemt. Plotseling optredende heftige pijn
zooals b. v. na strijken, kan daartoe eveneens aanleiding geven, zeide de Heer Poels.

De Heer Keyser te Leiden (destijds) demonstreerde in een der bijeenkomsten
een hersenpreparaat van een schaap, lijdende aan de zoogenaamde draaiziekte,
veroorzaakt door coenurus cerebralis. De parasiet, waarvan de zitplaats intra
vitam door percussie kon worden vastgesteld, lag aan de linkerzijde, onder de
medulla oblongata.

De Heer J. van der Slooten maakte melding van een 8-jarige teef, die,
steeds normaal gemenstrueerd hebbende en éénmaal ,nu 2 jaren geleden, acht
normale jongen heeft geworpen, reeds sedert maanden verkeerde in een toestand,
dat zij, zonder de symptomen eigen aan den bronsttijd of ziekelijke afwijkingen
van de genitaliën te vertoonen, steeds bereid was tot cohabiteeren. Alhoewel geen
der aanwezigen hiervoor een absolute verklaring wist te geven, volgden wel van
verschillende zijden mededeelingen, waaruit blijkt, dat zich op dit gebied vaak af-
wijkingen van den norm voordoen. \')

In een der vergaderingen werd er door den Heer K. Büchli over geklaagd, dat
aan de samenstelling van attesten, afgegeven door dierenartsen, in het algemeen
zoo weinig zorg wordt besteed. Vooral als ze bestemd zijn om in handen te komen.

van onze rechters, zouden ze, meende hij, een treurige getuigenis afleggen van onze
algemeene en wetenschappelijke ontwikkeling, indien men die daarnaar zou willen
beoordeelen.

Het ware te wenschen dat allen dit begrepen en ter harte namen; mogelijk dat
aan het euvel te gemoet ware te komen door hiervoor bepaalde formulieren te doen
vaststellen.

In de vergadering van den ₄den Mei werd een Commissie van prae-advies be-
noemd, bestaande uit de Heeren J. F. Lameris, L. J. Hoogkamer en A. F. Muller,
teneinde de afdeeling voor te lichten aangaande het eindrapport en het rapport
der minderheid der commissie inzake de verborgen gebreken in den veehandel, welk
prae-advies de grondslag vormde voor een gedachtenwisseling der leden in de
volgende bijeenkomst. Als resultaat daarvan werd een uitvoerig verslag samen-
gesteld en opgezonden aan het hoofdbestuur.

Een schrijven werd tot dit bestuur gericht, strekkende, om, in verband met het
voorkomende in punt 5 en 6 der vraagpunten van het in Juni 1910 te Zevenbergen
te houden Nederlandsch landhuishoudkundig congres, een deskundige ter voor-
lichting daarheen af te vaardigen.

In antwoord daarop werd ons medegedeeld, dat een besluit daartoe reeds was
genomen en de voorzitter, de heer Markus, de Maatschappij zou vertegenwoordigen.

De voorstellen voor de 51ste algemeene vergadering te Utrecht werden nauw-
gezet behandeld en besproken, terwijl de Heer Remmelts werd uitgenoodigd
<leze vergadering als afgevaardigde bij te wonen.

Dat het denkbeeld der afdeeling om een permanenten en bezoldigden secretaris
in dienst van het hoofdbestuur te stellen, van verschillende zijden nog een weinig
tegenkanting ondervond, zal, naar we hopen, geen reden zijn om daarop te gelegener
tijd niet terug te komen, aangezien het in de toekomst daartoe toch zal moeten
komen.

Evenals in 1909 werd ook in het afgeloopen jaar weer de gelegenheid opengesteld
voor hen, die dit wenschten, deel te nemen aan een cursus in vee-en vleeschkeuring,
thans onder de leiding van den directeur en den onderdirecteur van het gemeentelijk
slachthuis te Rotterdam.

In het geheel meldden zich daarvoor 9 leden aan, die allen tot het onderricht
konden worden toegelaten.

Besloten werd geen 2den secretaris te benoemen, daar men één titularis voldoende
achtte. Bij eventueele herziening van het huishoudelijk reglement zal met dit
besluit rekening worden gehouden.

De voorzitter, de Heer J. F. Lameris, die volgens het huishoudelijk reglement
aan de beurt van aftreden was, werd bij acclamatie opnieuw als zoodanig gekozen.

ZEd. wilde zich gaarne weer met die functie belasten, waarmede we onze afdeeling
ongetwijfeld ten zeerste geluk mogen wenschen.

Als afgevaardigde voor de bizondere vergaderingen, bedoeld bij art. 19 der
statuten, werd aangewezen de Heer L. J. Hoogkamer.

K. R. Kuipers, Alfen a-d Rijn, A. A. Barendregt, Barendrecht; J.Burggraaf,
Bodegraven; D. Kruijt, Delft; Dr. K. Büchli, Gouda, E. Overbosch, Gouda;
H. W. Overbosch, Gouda; J. N. Ballangée, \'s-Hage; M. Flohil, \'s-Hage; W. J.
Esser, \'s-Hage; L. J. Hoogkamer, \'s-Hage; J. M. Knipscheer, \'s-Hage; J. F.
Laméris, \'s-Hage; J. Laméris, \'s-Hage; A. Overbosch, \'s-Hage; Dr. H. Remmelts,
\'s-Hage; Dr. A. ten Sande, \'s-Hage; Dr. J. C. van der Slooten, \'s-Hage; C. Ten-
haeff, \'s-Hage; M. H. de la Vieter, \'s-Hage; Dr. N. P. Woudenberg, \'s-Hage;
J. M. Fillekes, Hilligersberg; Dr. H. C. L. E. Berger, Zwolle; D. van Gruting,
Leiden; P. C. Muijzert, Leiden; J. F. Velde, Naaldwijk; J. Kleiburg, N. Lekker-
land; A. F. Muller, Lisse; K. T. Smits, Poortugaal; Dr. D. J. Copper, Rotterdam;
J. J. F. Dhont, Rotterdam; Dr. L. F. D. E. Lourens, Rotterdam; C. M. Mazure,
Rotterdam; Dr. J. Poels, Rotterdam; Dr. H. A. Reeser, Rotterdam; A. J. van
Velzen, Schiedam; J. D. Keukenmeester, Vlaardingen; K. de Vink, Zoetermeer;
P. A. van Driest, Rotterdam; H. G. van Hartevelt, \'s-Hage; B.|Vrijburg, \'s-Hage;
G. J. Fros, Oude-Wetering; N. H. M. van Altena, Hoek van Holland; J. Buiten-
huis, Hoek van Holland; G. P. F. Munnik, Hoek van Holland; G. Hupkes, Gouda.

Bezoek van Z. K. H. Prins Hendrik der Nederlanden
aan \'s Rijksveeartsenijschool.

Zaterdag 5 Augustus 1911 werd \'s Rijksveeartsenijschool vereerd door een
bezoek van Zijn Koninklijke Hoogheid Prins Hendrik der Nederlanden, Hertog
van Mecklenburg. Vergezeld van zijn adjudant Jhr. C. Hooft Graafland en van
de heeren Jhr. J. C. F. von Mühlen, adjudant van Hare Majesteit de Koningin,
en L. W. Groenf.veldt, intendant van het paleis Soestdijk, kwam Z. K. H. te
3.15 per auto uit Soestdijk aan en werd met zijn gevolg door den directeur, den
heer W. C. Schimmel, in de directeurskamer geleid. Aldaar werden hem de nog
niet met vacantie vertrokken leeraren: Dr. J. D. van der Plaats, Dr. M. C.
Dekhuyzen, Dr. H. Markus, J. J. Wester en Dr. D. A. de, Jong voorgesteld.
Nadat eenige ververschingen waren aangeboden, heette de ïe;er Schimmel Zijn
Koninklijke Hoogheid welkom en bedankte hem voor de e;er, welke hij door
zijn bezoek aan de School bewees. Spreker merkte op, dal cdït de tweede maal
was, dat de inrichting de eer van een vorstelijk bezoek deelachtig werd; de eerste
keer geschiedde het op 9 October 1822, toen Zijne Majesteii Koning Willem I,
vergezeld van Zijn Doorluchtige Hoogheid den Prins van HIessen-Darmstadt
en Zijn Koninklijke Hoogheid Prins Frederik der Nederlanden met
gevolg, een bezoek aan de kort te voren geopende Veeartsjmij school bracht en
er met een gedeelte van zijn gevolg overnachtte. Voorts bracht de heer Schimmel.
in herinnering dat de Nederlandsche veeartsenijkunde reeds veel dank aan Zijn
Koninklijke Hoogheid verschuldigd is; hij toch was de hooge beschermheer van
het in 1909 te Scheveningen gehouden 9de internationaal veeartsenijkundig.

congres. Dat dit zoc uitnemend slaagde, is zeker voor een groot deel aan den
Prins te danken. Voorts bezocht deze de Rijksseruminrichting te Rotterdam en
droeg daardoor ongetwijfeld bij, dat dit nuttige instituut meer algemeen bekend
werd. En nu wordt op dit alles het zegel gedrukt door het hooge bezoek aan de
Veeartsenijschool. Het gevolg daarvan zal stellig zijn, dat de wetenschappelijke vee-
artsenijkunde meer nog dan te voren zal trachten haar vleugels uit te breiden ter
voorkoming van ziekten bij den mensch, ter voorkoming ook van het heerschen van
veeziekten, en daardoor van nationale rampen, zooals er nu een door het mond-
en klauwzeer wordt teweeg gebracht. Het deed spreker leed, dat de veeartsenij-
school wegens de vacantie niet in volle actie was te zien, en voorts dat het terrein
er hier en daar, wegens den bouw van verschillende inrichtingen, minder ooglijk
uitzag. Hij noodigde nu Zijn Hoogheid uit om de rondwandeling te beginnen.

Vergezeld van de heeren van het gevolg en de genoemde leeraren werden ach-
tereenvolgens de verschillende gebouwen, stallen, enz. in oogenschouw genomen.
In het anatomisch museum demonstreerde de prosector Dr. H. A. Vermeulen en
in elk der afdeelingen de leeraar wien het aanging. De Prins stelde in alles groot
belang en moest telkens door den directeur tot voortgaan worden aangemaand,
omdat er anders tijd zou ontbreken tot het bekomen van een overzicht van het
geheel. Vooral bij de zieke dieren en in de laboratoria voor physiologie, voor para-
sitaire en infectieziekten en in het pathologisch instituut werd lang vertoefd.
De Heeren Wester, Dekiiuyzen, de Jong en Markus demonstreerden wat
op hun gebied interessants te zien was en voor alles had Zijn Koninklijke Hoog-
heid een open oor, terwijl hij dikwijls blijken gaf, op het ter sprake gebrachte
gebied geen vreemdeling te zijn. Het langst werd vertoefd in het pathologisch
instituut, waar Dr.. Markus, bijgestaan door den prosector-conservator H.
Schornagel, door middel van den epidiascoop tal van afbeeldingen van belangrijke
praeparaten op het scherm wierp en ten slotte de afbeeldingen van Prinses
Juliana, Hare Majesteit de Koningin en Zijn Koninklijke Hoogheid
Prins Hendrik projecteerde.

Intusschen was het, niettegenstaande eenige afdeelingen waren overgeslagen,
laat geworden. Opnieuw begaf men zich naar de directeurskamer, waar de dochter
van den directeur, mevrouw Van der Hoeven, de honneurs van\'de thee waarnam.

Nadat Zijn Koninklijke Hoogheid zijn hooge tevredenheid had geuit, over
hetgeen hem te aanschouwen was gegeven, en van de leeraren met een handdruk
afscheid had genomen, vertrok hij te zes uur met zijn gevolg weder per auto naar
Soestdijk, toegejuicht door een groote menigte welke zich buiten de Veeartsenij-
school had opgesteld.

Het bezoek heeft bij allen een onuitwischbaren indruk achtergelaten; de be-
langstelling van Zijn Koninklijke Hoogheid in de wetenschappelijke veeartsenij-
kunde geeft goeden moed voor de toekomst.

De Veeartsenijschool bewaart ook daardoor een aangename herinnering aan
dit bezoek, omdat het gouden boek, voor deze gelegenheid aangelegd, werd in-
gewijd door de handteekening van Z. K. H. Prins Hendrik der Nederlanden,
Hertoo van Mecklenburg, waarbij de leden van het gevolg welwillend de
hunne voegden.

De 5 plaatsen van tijdelijk assistent werden bezet op i September 1909 door de
benoeming voor den tijd van één jaar van de veeartsen F. Westerling bij de
cliniek en de geneesmiddelleer, J. H. Hartog en J. A. Beijers bij de cliniek en de
heelkundige leervakken, W. van den Akker, bij de cliniek en de verloskunde,
en van C. H. Nieuwland, technoloog bij de natuurlijke historie.

Bij Koninklijk besluit van 15 Januari 1910 no. 52 werd benoemd tot directeur
van \'s Rijks veeartsenijschool W. C. Schimmel, sedert 1 September 1909 met de
waarneming van het directoraat belast.

De tijdelijke assistent bij de cliniek en de verloskunde W. van den Akker werd
op zijn verzoek eervol ontslagen met ingang van 1 Februari 1910. De tijdelijke
assistenten bij de cliniek en de geneesmiddelleer, resp. de cliniek en de heelkundige
leervakken, F. Westerling, J. A. Beijers en J. H. Hartog, werden op hun ver-
zoek eervol ontslagen; de eerste met ingang van 1 Juli 1910; de tweede met ingang
van i Juli 1910, de laatste met ingang van 15 Juli 1910. De tijdelijke assistent bij
de natuurlijke historie volbracht zijn gelieelen diensttijd. Van 15 Juli tot 1 Septem-
ber 1910 waren als tijdelijk assistent werkzaam de candidaat-veeartsen C. Bubber-
man en P. Stapel, resp. bij de chirurgische en de interne cliniek.

De tijdelijke amanuensis bij het pathologisch instituut J. H. van de Bilt werd
met ingang van 1 Januari 1910, benoemd tot amanuensis bij het pathologisch in-
stituut.

Voor het tijdvak van 1 April 1910 tot en met 31 Maart 1911, werd tot amanuensis
bij de zootechniek benoemd J. J. Both te Utrecht.

De tijdelijke schrijver H. van den Berg werd in zijne betrekking bestendigd voor
het tijdvak van 1 April 1910 tot en met 31 Maart 1911.

Aan den tot hoogleeraar benoemden Dr. H. F. Nierstrasz werd eervol ontslag
verleend als tijdelijk buitengewoon leeraar met ingang van 1 September 1910.

Met ingang van 1 September 1910, werd benoemd tot tijdelijk buitengewoon
leeraar aan \'s Rijks veeartsenijschool 1)r. J. E. W. Ihi.e, privaat docent in de zoö-
logie en assistent aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam.

Voor het loopend schooljaar werd belast met het geven van onderwijs in parasi-
taire en besmettelijke ziekten en in veeartsenijkundige politie, Dr. H. F. Reeser,
bacterioloog aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Studenten. Bij den aanvang van het schooljaar waren aanwezig 145 studenten,
over de 4 studiejaren verdeeld als volgt:

Van deze 146 heeft één student van het iste studiejaar, wegens verandering van
studie, op 8 October 1909 opgehouden student te zijn, maar heeft zich met ingang
van 30 Mei 1910 opnieuw als zoodanig laten inschrijven, terwijl één student van
het 4de studiejaar, die reeds gedurende het geheele schooljaar 1909—1910 wegens

familieomstandigheden in Zwitserland verblijf hield, definitief van de verdere
studie afzag. Ditzelfde deed een student van het iste studiejaar, die ten tweede
male niet slaagde bij het overgangsexamen.

De tegen het einde van het schooljaar afgelegde examens hebben den volgenden
uitslag opgeleverd.

Van de 46 studenten van het 4de studiejaar hebben 45 aan het veeartsenijkundig
examen deelgenomen. Twee hunner, waarvan één om gezondheidsredenen, trokken
zich gedurende het examen terug. Aan 27 candidaten werd door de commissie voor
genoemd examen het diploma van veearts uitgereikt.

Van de 28 studenten van het 3de studiejaar hebben 27 het overgangsexamen op
den gewonen tijd afgelegd; 26 werden tot het 4de studiejaar bevorderd, terwijl één
aan de gestelde eischen niet voldeed.

Eén student van het 3de studiejaar, die wegens ziekte vergunning had gekregen
het overgangsexamen af te leggen bij den aanvang van het schooljaar 1910—1911,
werd insgelijks tot het 4de studiejaar bevorderd.

Van de 29 studenten van het 2de studiejaar hebben 28 het natuurkundig examen
voor aanstaande veeartsen afgelegd. Aan 23 hunner werd door de commissie van
directeur en leeraren het overgangsdiploma uitgereikt, dat den student toegang
geeft tot het 3de studiejaar.

Van de 43 studenten van het iste studiejaar hebben 42 aan het overgangsexamen,
deelgenomen, 24 werden tot het 2de studiejaar bevorderd; 18 hebben niet voldaan
aan de gestelde eischen.

Eén student, die wegens ziekte vergunning had gekregen het overgangsexamen
af te leggen bij den aanvang van het schooljaar 1910—1911, zag om gezondheids-
redenen hiervan af.

Voor het toelatingsexamen in 1910 hadden zich aangegeven 4 adspiranten
waarvan 2 hunne aangifte introkken, zoodat 2 opkwamen. Van deze beiden trok
zich op den tweeden dag van het examen één terug; de andere legde het examen in
zijn geheel al\', doch werd afgewezen.

Bijgevolg heeft in 1910, evenals in 1908 en 1909, de gelegenheid tot het afleggen
van een toelatingsexamen niets opgeleverd.

Toehoorders. Van de gelegenheid bij artikel 27 van het schoolreglement open-
gesteld, om, zonder als student te zijn ingeschreven, het onderwijs in enkele vakken
bij te wonen, is door 5 personen gebruik gemaakt, die het practisch onderwijs,
door den onderwijzer in hoefbeslag gegeven, volgden, met de bedoeling zich voorliet
hoefsmidsvak te bekwamen. Aan het theoretisch onderwijs in hoefkunde, zooals dit
door den leeraar aan de studenten van het 2de studiejaar wordt gegeven, nemen
deze toehoorders al sinds eenige jaren geen deel meer. Herhaaldelijk toch was
gebleken, dat dit onderricht wegens onvoldoende voorbereidende kennis boven
hunne bevatting ging, zoodat zij het niet met vrucht konden volgen.

Twee hunner waren toehoorder gedurende de 5 maanden van den wintercursus
(September—Januari), 2 gedurende de 6 maanden Februari—Juli, één gedurende
de 5 maanden Maart—Juli.

September 1910 in gebruik gesteld. Het gebouw, in denzelfden trant opgetrokken
als de manege, is het meest noordelijk liggende van de gebouwenreeks en grenst
onmiddellijk aan den plantentuin. Met zijn rood pannendak en licht getint verfwerk,
maakt het een vroolijken indruk. De stal biedt ruimte aan voor 19 honden. De
hokken, belangrijk grooter dan die in den ouden stal, zijn rondom tot op borst-
hoogte met witte tegels bezet, terwijl de open zijde, aan den middengang, door uit de
hand gesmede ijzeren hekken is afgesloten. De flauw gewelfde vloer is van asphalt,
aan weerszijden voorzien van eene goot met afvoer. Gas- en waterleiding zijn door
het geheele gebouw aangebracht. Aan de oostzijde bevindt zich aan den eenen
kant eene bergplaats voor voedsel, gereedschap als anderszins, aan den anderen
kant eene badinrichting voor honden. De verwarming zal door twee kachels ge-
schieden.

Ook de oude hondenstal onderging eene doelmatige verandering. Door optrekken
van een binnenmuur werd hij in twee afzonderlijke gedeelten gesplitst, waarvan de
eene helft bestemd is voor dieren lijdende aan eene inwendige ziekte, de andere
helft voor honden met een chirurgisch lijden. Een nieuwe klinkervloer in sterke
specie werd aangebracht, terwijl het geheel van waterleiding is voorzien.

Het bezetten van de binnenzijde der hokken met tegels werd mede voltooid. Door
een en ander is de gebruikswaarde van dit gebouw belangrijk verhoogd.

De afdeeling voor heelkunde en verloskunde, die eene belangrijke verbouwing en
uitbreiding ondergingen, alsmede de nieuwe afdeeling voor zootechniek, waarvan
in het vorige schooljaar werd gewaagd, zijn bij den aanvang van den nieuwen
cursus in gebruik gesteld.

Den prosector anatomes, die tot dusver verstoken was van eene eigen werkkamer,
werd de voormalige apotheek, laatstelijk telephoonkamer, voor dit doel toegewezen.
Na eenige kleine wijzigingen, als het aanbrengen van eene vaste werktafel onder
de ramen en het maken van eene trap, leidende naar de localiteiten voor anatomie,
voorziet deze kamer in eene lang gevoelde behoefte.

Onderwijs. Door den leeraar-directeur konden in het schooljaar 1909—1910
twee lessen niet op den voorgeschreven tijd worden gegeven. Wegens den door het
te \'s Gravenhage gehouden internationaal veeartsenijkundig congres lateren aan-
vang van den cursus in 1909 (28 September) werden door hem op 15 dagen extra-
colleges gegeven.

Het onderwijs van den leeraar D. F. van Esveld had geregeld plaats, totdat
deze op 11 Januari plotseling ziek werd, gedurende nagenoeg 4 weken. Tijdens deze
verhindering van den leeraar werd de prosector belast met het onderwijs in normale
ontleedkunde aan de studenten van het iste en 2de studiejaar en van de heelkundige
ontleedkunde aan de studenten van het 3de studiejaar. In het geheel werden door
dezen 29 colleges gegeven.

Het onderricht in natuur- en scheikunde aan de studenten van het iste studie-
jaar door den leeraar Dr. J. D. van der Plaats werd gegeven als in de vorige
jaren. Veertien uren zijn besteed aan de kennis der meteorologie en het klimaat
van Nederland. Op 14 Maart 1910 werd door den leeraar met de studenten van het
iste studiejaar een bezoek gebracht aan het Koninklijk Meteorologisch Instituut
te de Bildt.

Het onderwijs van den leeraar Dr. M. C. Dekhuyzen in weefselleer, physiologie
en embryologie werd geregeld gegeven. De leerstof breidt zich steeds uit, waardoor
tegen het einde van den cursus nog een twaalftal extra colleges in vrije uren noodig
bleken. IJver en gedrag der studenten lieten volgens dezen leeraar niets te wenschen
over; de colleges werden trouw bezocht.

Het onderwijs in de onderscheidene vakken van den leeraar Dr. H. Markus
werd door de studenten in het algemeen geregeld gevolgd. Daar de algemeene
ziektenkunde, inclusief de algemeene pathologische anatomie, in den wintercursus
niet kon worden afgehandeld, werd hierin, evenals in vorige jaren, ook nog ge-
durende den zomercursus onderwijs gegeven. Daardoor bleef in den zomercursus
geen tijd over voor de zeer omvangrijke specieele pathologische anatomie; deze
zal nu in den loopenden wintercursus met het 4de studiejaar worden behandeld
in 2 lesuren per week, waardoor uit den aard der zaak slechts een zeer klein gedeelte
van dit vak kan worden besproken.

De lessen van den leeraar J. J. Wester werden, behoudens enkele uitzonderingen,
alle gegeven en leidden niet tot bijzondere opmerkingen. Het vorig jaar werden
behandeld in de consultatieve cliniek 3904 dieren; voor dit jaar 332 patiënten meer.
Aannemende dat elke patiënt 2-maal aan de cliniek verschijnt, wat ongeveer het
geval is, komt men tot ^ 8500 consulten gedurende het nu afgeloopen schooljaar.

Het spreekt vanzelf dat dit belangrijk materiaal niet naar behooren kon worden
verwerkt, dat de leeraar niet bij machte was dit alles persoonlijk af te doen en veel
aan het zelfstandig oordeel der assistenten moest overlaten.

Het blijkt derhalve, aldus merkt de heer Wester op, meer en meer wenschelijk
om deze cliniek te splitsen en aan écn clinischen leeraar uitsluitend de behandeling
der kleine huisdieren op te dragen.

De colleges van den leeraar Dr. B. Sjollema werden geregeld gegeven. Deze
leeraar merkt op, dat wederom het bezwaar werd gevoeld, dat het botanisch
practicum niet in het iste studiejaar wordt behandeld, gelijktijdig met de planten-
anatomie. Ook het onderwijs in practische artsenij mengkunde voldoet bij de
tegenwoordige toestanden niet; eene andere regeling is gewenscht. De theoretische
artsenijmengkunde behoorde een examenvak te worden, hetzij voor het 2de of
voor het 3de studiejaar.

Het onderwijs van den leeraar W. J. Paimans in bijzondere ziektenkunde en ge-
neesleer, in verloskunde en propaedeutische cliniek, interne en runderkliniek werd
op den voorgeschreven tijd en geregeld gegeven; de belangstelling der studenten was
over het algemeen zeer bevredigend. De propaedeutische cliniek werd weder,
evenals het vorig jaar, gedeeltelijk theoretisch, gedeeltelijk practisch behandeld-
Bij de practische oefeningen werden, voor zoover deze bij gezonde dieren konden
plaats hebben, de paarden en koeien van de school gebruikt, voorts de patiënten der
stationnaire interne cliniek en de door het Rijk overgenomen van tuberculose
verdachte runderen. Vooral de laatsten vormen een geschikt onderwijsmateriaal.
Bovendien werden, meer speciaal voor oefeningen in het rectaal onderzoek, eenige
malen paarden gebezigd welke bestemd waren voor de ontleedzaal. Aan het einde
van zijn verslag slaakt ook deze leeraar de verzuchting, dat de tijd voor dit onderwijs
beschikbaar gesteld te beperkt was, zoodat wanneer van de lessen in interne cliniek
tijd overbleef deze daarvoor werd gebruikt.

De leeraar H. M. Kroon was in Januari door ziekte verhinderd op 10, en in
Maart door eene dienstreis naar het buitenland op 6 dagen college te geven.

Ten .einde den waarnemenden leeraar in besmettelijke en parasitaire ziekten
Dr. H. E. Reeser gelegenheid te geven om in den zomercursus over meer vrije
uren voor het 4de studiejaar te beschikken, werd de gerechtelijke veeartsenijkunde
door den leeraar Kroon gedurende den wintercursus gedoceerd.

De colleges in hoefkunde werden in den zomercusus gegeven. De leeraar merkt op,
dat het veel beter ware, indien dit vak naar den wintercursus werd verplaatst,
omdat het theoretisch onderwijs thans wordt gegeven in den tijd dat de practische
oefeningen ten einde loopen.

Voor veeteelt waren dit jaar voor het eerst 3 uren beschikbaar; wenschelijk ware
het dat dit getal nog met één uur per week kon worden vermeerderd.

De practische oefeningen in exterieur van paard en rund werden bijna altijd in
de manege gehouden. Aan het 3de studiejaar werd het exterieur op verschillende
dieren gedemonstreerd, terwijl door de studenten van het 4de studiejaar in deze
practica werden beoordeeld: 16 paarden van verschillende rassen, afkomstig uit de
ziekenstallen, 8 koeien en 4 stieren, de laatste welwillend ter beschikking gesteld
door eigenaren uit de omgeving der stad.

Door den leeraar Kroon werden met de studenten van het 4de studiejaar ver-
schillende excursiën gemaakt. Bezocht werden de hoefsmidschool en de melkin-
richting te Tiel, de handelsstal van den heer Heuff—Cellendonk te Avezaath,
de stal van den hengstenhouder der Hengsten-Associatie te Tiel en stallen van enkele
groote paardenfokkers te Avezaath en te Zoelen. Voorts werd bijgewoond de door de
paardenhandelaren Gebroeders van der Haar te Zeist gehouden monstering van
paarden, terwijl eindelijk een bezoek werd gebracht aan eenige uit Ierland inge-
voerde remontepaarden in eene weide te de Bildt.

De cursus tot opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag aan \'s Rijks
veeartsenijschool nam met 9 Februari 1910 een aanvang, zoodat alleen het eerste
gedeelte in dit schooljaar valt.

Voor het toelatingsexamen hadden zich 73 smeden aangemeld, terwijl volgens
het reglement 6 leerlingen konden worden toegelaten. Op 4, 5 en 7 Februari werd
in de hoefsmederij het examen gehouden; ieder candidaat had een hoefijzer te
maken en een dooden hoef te beslaan. Behalve op den geleverden arbeid werd
acht geslagen op de ingezonden diploma\'s en getuigschriften.

Van de 73 hoefsmeden waren woonachtig in de provincie Groningen 3, Friesland
5, Drenthe 1, Overijssel 3, Gelderland 9, Noordbrabant 1, Limburg 7, Utrecht 13,
Noordholland 10, Zuidholland 15 en Zeeland 6.

Wat den leeftijd betreft, waren 38 candidaten tusschen 20 en 30 jaar, 22 candi-
daten tusschen 30 en 40 jaar, 11 candidaten tusschen 40 en 50 jaar en 2 candidaten
50 jaar of daarboven.

Van de 73 smeden hadden er 65 eene opleiding ontvangen ook buiten de smederij,
50 aan cursussen in hoefbeslag, 8 als toehoorders aan \'s Rijks veeartsenijschool, 1
aan de inrichting voor hoefbeslag van de heeren Wiersum en Heidema te Groningen
en i aan de hoefsmidschool te Tiel, 4 der deelnemers waren in het bezit van een

diploma ambachtsschool, terwijl ook een viertal middelbaar of meer uitgebreid
lager onderwijs had genoten.

Tot den cursus werden 6 leerlingen toegelaten, waarvan 2 uit Limburg, 1 uit
Zuidholland, 1 uit Gelderland, 1 uit Friesland, 1 uit Utrecht.

Aan 2 wachtmeesters-hoefsmid, die beiden reeds sedert jaren met succes als on-
derwijzer aan verschillende cursussen werkzaam zijn geweest, werd toegestaan
van i October af den cursus te volgen en daarna aan het eindexamen deel te nemen.

De lessen werden geregeld gegeven; de eerste geschiedde op 9 Februari 1910. De
practische oefeningen hadden plaats in de hoefsmederij en op het terrein der school;
de theoretische lessen werden gegeven in de leerzaal van de afdeeling zootechniek.
De verzameling hoefijzers, modellen, praeparaten en andere leermiddelen in deze
afdeeling bewijzen bij het onderwijs aan den cursus uitstekende diensten.

In de hoefsmederij worden alle modellen hoefijzers gemaakt, vele paarden met
gezonde en zieke hoeven beslagen, terwijl verder gelegenheid bestaat om zich op
doode hoeven te oefenen.

De paarden, welke tevens worden gebezigd voor het beoordeelen van standen,
gangen en hoeven, zijn grootendeels afkomstig uit de cliniek der school en worden
anderdeels door het publiek aangebracht. Een groot bezwaar is het steeds, dat bij
de hoefsmederij geene gelegenheid bestaat om paajden te monsteren.

De leerlingen volgden de lessen geregeld; slechts enkele malen was één hunner
door ziekte afwezig. De onderwijzer aan den cursus en de twee smidsknechts hebben
hunne taak met lust en naar behooren vervuld. De leerlingen gaven blijk den noodi-
gen ijver te bezitten.

De colleges van den buitengewoon leeraar in dierkunde Dr. H. F. Nierstrasz:
hebben geregeld plaats gehad. De ijver en belangstelling der studenten liet niets te
wenschen over. De verzamelingen bevinden zich in goeden staat. Vooral de collectie
parasieten werd dit jaar sterk uitgebreid en is thans zeer bruikbaar. Dank zij het
voldoend subsidie was deze uitbreiding thans mogelijk, alsook het vervaardigen
van een groot aantal collegeplaten. Hierdoor konden de lessen ruimschoots worden
ondersteund, terwijl verscheidene demonstraties aan de objecten niet achterwege
bleven. Evenwel zij opgemerkt, dat noch een voortreffelijke collectie platen, noch
een ruim demonstratiemateriaal voldoende zijn om de lessen werkelijk vruchtbaar
te maken, indien niet tevens den studenten de gelegenheid wordt geboden om door
eigen aanschouwing en onderzoek de noodige kennis te verkrijgen. Het gemis van
gelegenheid tot practisch werken liet zich ook dit jaar gevoelen.

Het onderricht in practische vleeschkeuring werd door den buitengewoon leeraar
K. Hoefnagel geregeld gegeven en door de studenten van het 4de studiejaar trouw
gevolgd. Zooveel mogelijk werden zij beurtsgewijze door hem in de gelegenheid ge-
steld de keuringen van de]diverse slachtdieren zelf, onder zijn toezicht, te verrichten.
Het onderkennen van tuberculose en het onderzoeken van vleesch afkomstig van.
dieren welke daaraan hadden geleden, de keuring van uit nood geslachte dieren en
de beoordeeling van het vleesch dezer runderen werden uitvoerig besproken. De
leeraar betreurt het, dat de tijd voor dit vak beschikbaar gesteld ook dit jaar weder
te kort bleek te zijn om den studenten de noodige handigheid in het keuren te ver-
schaffen.

De cursus in landbouwkunde, in dit schooljaar door den docent S. Koenen te
Bennekom voor de zesde maal in den wintercursus gegeven, had plaats op n na-
middagen, van 2 October tot 29 januari. De belangstelling in dit toch zoo interes-
sante onderwijsvak was helaas ook dit jaar bij de studenten gering. Als reden daar-
voor kan worden aangevoerd, dat het geen examenvak is, doch vooral dat de studen-
ten reeds erg overladen zijn.

Leermiddelen. De verzameling van instrumenten, toestellen en modellen voor
het onderwijs in natuurkunde en theoretische scheikunde verkeert in goeden staat.
Zij werd met eenige artikelen vermeerderd, onder andere met een projectie-apparaat
van Leyboldt met booglamp en verder toebehooren, een weerstand 5—25 ampère
van Ruhstrat, een dubbelsnoer voor 25 ampère, een\'dompelelectrode, twee thermo-
meters, een pycnometer, een retort voor bereiding van zuurstof, een signir-appa-
raat, eene bankschroef en ander materiaal voor de werkplaats, alsmede met eene
hoeveelheid glaswerk en chemicaliën voor het scheikundig laboratorium. Voorts
door eigen aanmaak met verschillende hulptoestellen, zooals tafel, scherm en kist
voor de projectielamp, diverse andere electrische toestellen, vilt om den pijler en de
tafels in het laboratorium voor natuurkunde, een verdonkeringsscherm voor den
heliostaat, een rek voor het bewaren van teekeningen en twee groote platen.

Het museum voor normale ontleedkunde der huisdieren verkeert in uitmuntenden
staat en telt thans 2516 nummers. Het werd met 31 praeparaten verrijkt, op ééne
uitzondering na alle door den proscetor vervaardigd. Het zijn meerendeels praepa-
raten op urine- en geslachtsorganen, strottenhoofd, schildklier en digestie-appara-
ten betrekking hebbende; 22 ervan zijn op liquor.

Met het catalogiseeren, ververschen en uitbreiden der verzameling van monsters
voor voederkennis werd geregeld voortgegaan; tal van knol- en wortelgewassen
werden op liquor geplaatst en vooral werd de verzameling koeken belangrijk uitge-
breid. Voorts kreeg de afdeeling, door aankoop, de beschikking over een microtoom.

Het materiaal van het laboratorium voor physiologie en weefselleer werd met
eene nieuwe draaibank, eene centrifuge voor melkonderzoek en een toestel voor
photographische registratie vermeerderd, terwijl diverse teekeningen werden ver-
vaardigd.

Bij de practische weefselleer werden aan ieder der studenten 98 praeparaten ver-
strekt.

De hulpmiddelen voor het onderwijs in natuurlijke historie, artsenij warenkennis,
artsenijmengkunde en practische scheikunde werden naar behoefte aangevuld, on-
der andere met een thermostaat van Oswald en een electrischen ventilator. Tevens
werden vele photographische platen op die afdeeling vervaardigd.

Bij het practicum in ziektekundige weefselleer werden in het geheel 46 micros-
copische praeparaten door de studenten bestudeerd, waarvan de kleuring door
hen persoonlijk was verricht.

Het practicum in bacteriologie werd in drie groepen gegeven, elke groep 11-maal
2 uur per week.

Voor het practisch onderwijs in ziektekundige ontleedkunde kwamen aan de in-
richting ter beschikking 14 paarden, 13 runderen, 1 schaap, 1 geit, 10 varkens,
98 honden, 2 katten, 2 konijnen, 1 kip en 1 papegaai, te zamen 143 dieren.

Bovendien worden 88 secties verricht op dieren, welke van elders ter onderzoek
werden aangebracht, namelijk: i paard, i kalf, 4 varkens, 15 honden, 9 katten,
7 konijnen, 1 eekhoorn, 32 kippen, 5 eenden, 3 zwanen, 5 papegaaien, 1 fazant, 1 pauw
en 3 duiven. In het geheel werden dus in het verslagjaar 231 secties verricht.

De leeraar Dp.. B. Sjollema verrichtte eenige malen een chemisch onderzoek van
door secties geleverd materiaal.

Op verzoek der clinische leeraren werd 52-maal een onderzoek verricht van be-
paalde weefseldeelen, terwijl door veeartsen 65 -maal tot hetzelfde doel orgaandeelen
werden ingezonden. Beide groepen van inzendingen leverden herhaaldelijk uit
stekend materiaal voor het pathologisch-histologisch en bacteriologisch-practicum.

Ten behoeve der clinieken werd 2i-maal tubereuline verstrekt, in het instituut
bereid. Op verzoek van den directeur werden 8 van dolheid verdachte honden en
2 katten onderzocht. Bij 3 honden viel het onderzoek positief uit.

De in het vorig schooljaar geleverde, bij den aanvang van het nieuwe schooljaar
in gebruik genomen epidiascoop bewees bij het practicum groote diensten. Terwijl
namelijk in de vorige schooljaren elk praeparaat met behulp van eene schematische
teekening op het bord moest worden verklaard, kon thans deze verklaring geschie-
den aan de hand van een groot gekleurd projectiebeeld van hetzelfde micros-
copische praeparaat, als daarna door de studenten werd behandeld. Dat daardoor
de juiste interpretatie der beelden zeer wordt bevorderd, behoeft wel geen nader
betoog.

Het instrumentarium werd behalve met tal van kleinere voorwerpen en verschil-
lend glaswerk, onder andere uitgebreid met 9 electrische microscopiseerlampen en
2 voorschakelweerstanden voor epidiascoop en microphotographisch apparaat.

De verzameling van instrumenten, gereedschappen en modellen voor het onder-
wijs in operatieve heelkunde, verbandleer, geneeskunde, verloskunde en cliniek,
verkeeren in uitmuntenden staat. Onverminderd een groot aantal instrumenten
en toestellen voor dagelijksch gebruik, als scalpellen, scharen, wondspuiten, record-
injectiespuiten, insufflatoren, canules, thermometers, spuiten, renetten, en andere
kleine benoodigdheden van minder beteekenis, werden die verzamelingen vermeer-
derd met: 1 stethoscoop volgens Freudentha»., 2 plessimeters, 1 phonendoscoop,

1 wrattentang, 1 statief met 4 draaibare groote flesschen met ingebrand etiquet,

2 schedelzagen, 2 slokdarmsondes, 12 catheters, 1 trepaneerboor, 3 tondeuses,
i microscopiseerlamp, 1 speculum voor honden, 1 brandijzer voor hoornscheur,
i mondspiegel volgens Mellinger, i spectroscoop, 1 apparaat voor laryngeale injec-
ties, i tandschaar, 3 tandtangen, 1 melkziekte-apparaat, 1 compleet instrumenta-
rium ter behandeling der steriliteit bij runderen volgens Albrechtsen, i trousse
met completen inhoud, 12 tepelringen volgens Evers, een osteoclast, 1 tordeertang
voor papillomen, 1 spray-apparaat volgens Malkmus, i longenslijmopvanger vol-
gens Hasenkamp, i spectroscoop, 4 oorspiegels, 2 paar gummi handschoenen,
i hoeftang volgens Lutje en 1 Yankee-drilboor. Voorts door eigen aanmaak
met ₄ ijzeren breukklemmen en 12 esschen klemhoutjes.

De verzameling voor hoefbeslag werd voor een belangrijk deel geordend, genum-
merd en gecatalogiseerd. De collectie werd aangevuld met verschillende in de af-
deeling vervaardigde praeparaten, enkele in de smederij vervaardigde modelijzers,

eenige historische ijzers en een aantal nieuwe en oude ijzers van afwijkende model-
len, ten geschenke aangeboden door smeden die den cursus tot opleiding voor
onderwijzer in practisch hoefbeslag volgden.

Met het aanleggen van een zoötechnische verzameling werd een begin gemaakt.
Verschillende schedels van rasdieren en ook enkele gewrichten en beenderen werden
hier gepraepareerd, andere werden voor de verzameling ten geschenke ontvangen,
onder andere eene verzameling van schedels uit Oost-Indië van den heer J. P. de
Does. Ook werd eene collectie gebitten van rund en hond voor ouderdomskennis
verkregen.

Voor het vervaardigen van photographieën voor het onderwijs in exterieur en
raskennis werden een photographietoestel met ZEiss-lens en eene verdere installatie
voor photographie aangeschaft en met het maken van photo\'s werd een begin ge-
maakt.

Verder werden aangeschaft een GERBER-apparaat voor onderzoek van melk
op vetgehalte, alsmede eene verzameling van afbeeldingen van rundvee- en honden-
rassen. De behoefte aan een epidiascoop voor het projecteeren van photographieën
en andere afbeeldingen deed zich in hooge mate gevoelen.

De bibliotheek werd vermeerderd met 148 nummers, ongerekend de bijgekomen
gedeelten van vervolgwerken en een 60-tal vaste tijdschriften, benevens nieuwe
uitgaven van reeds aanwezige werken. Zij telde aan het einde van het schooljaar
5273 nummers, samen uitmakende 14795 boekdeelen en andere stukken.

Voor het onderwijs in normale ontleedkunde, en ten behoeve van de overgangs-
examens van het 2de en 3de studiejaar werden gebezigd 41 paarden, waarvan 36
te voren gediend hadden voor de oefeningen in practische operatieleer. Voorts
werden voor de ontleedkunde gebezigd 2 schapen en gedeelten van 6 paarden en
3 runderen, welke ter sectie waren aangevoerd.

Voor proefnemingen werden aangekocht 2 paarden, 5 kalveren, 3 honden en een
aantal konijnen en hoenders.

Ten behoeve van het practisch onderwijs in hoefbeslag en in de hoefoperatiën
werden aangekocht 858 paardenhoeven.

Bij 28 runderen en 2 paarden hadclen de studenten .van het 3de en 4de studiejaar
gelegenheid het verloop der normale baring uit eigen aanschouwing te leeren
kennen. Voorts werd verloskundige hulp verleend in 38 gevallen van abnormale
baring, namelijk 2 bij paarden, 25 bij runderen, 8 bij varkens, 1 bij eene geit en

Voor het practisch verloskundig onderwijs op het phantoom werden 35 kalveren
gebezigd.

Van de door de veeartsenijschool aangeboden gelegenheid tot kostelooze voeding
en verpleging van hoogdrachtige dieren, waarbij eene moeilijke baring werd ver-
wacht, is in dit schooljaar gebruik gemaakt door 12 veehouders voor 14 runderen en

3 paarden. Bij 11 runderen en 2 paarden verliep de baring normaal, bij 3 runderen
en i paard abnormaal.

Uit het toegestaan subsidie tot aankoop van drachtige dieren voor het onderwijs
werden 8 jonge runderen aangekocht. Van deze hebben 4 normaal en 4 abnormaal
gekalfd.

Voor de diagnostiek in de runderkliniek kreeg voorts de Veeartsenijschool in dit
schooljaar de beschikking over 6 runderen, welke wegens tuberculose door het Rijk
waren overgenomen en die alle geslacht werden op de gemeente-slachtplaats te
Utrecht.

In de hoefsmederij der school werden, ongerekend het beslag dat enkel ten
behoeve van het onderwijs geschiedde, 573 paarden beslagen tegen 679 in het
schooljaar 1908—1909. Daarbij werden 1524 hoefijzers, waaronder eenige voor
zieke en gebrekkige hoeven, vervaardigd en ondergelegd, tegen 1757 in het school-
jaar 1908—1909, terwijl 312 ijzers werden verlegd.

Vanwege de school werd hulp verleelid voor 5597 dieren, tegen 5197 in het vorig
schooljaar. Uit het vorig schooljaar waren in behandeling gebleven 8 dieren; de
overige 5589 zijn gedurende het schooljaar in behandeling gekomen, tegen 5157
in 1908—1909.

Van de 5597 dieren werden 724 in de stallen der inrichting verpleegd (stationnaire
kliniek) tegen 808 in 1908—1909. In de dagelijksche uren voor policliniek (op
werkdagen 10—12) werden 5589 dieren eens of meermalen aan de inrichting gebracht,
enkel ten behoeve van onderzoek en behandeling (consultatieve cliniek), tegen 3940
in 1908—1909.

Buiten de inrichting werden 283 dieren eens of meermalen enkel onderzocht en
586 dieren onderzocht en behandeld (ambulatoire cliniek) tegen 449 in 1908—1909.

Achterstaande staat geeft een overzicht van de soort en het aantal dieren welke
gedurende het schooljaar 1909—1910 in elk van de drie afdeelingen der cliniek
voor het onderwijs dienstig waren.

Uit de begrooting voor Nederlandsch-Indië voor het dienstjaar 1912. (Indisch
ontwerp). In dit ontwerp leest men, dat de hoogere raming van de afdeeling Land-
bouw, Nijverheid en Handel o. a. betrekking heeft op den Veeartsenijkundigen
dienst (voor traktement en reiskosten in verband met de uitbreiding van het perso-
neel en voor de verbetering van den paarden- en veestapel).

Voofloopig, bij wijze van tijdelijke maatregel, is aan de Inlandsche veeartsen-
school te Buitenzorg een cursus voor de opleiding van keurmeesters verbonden,
die tevens dienstbaar kan worden gemaakt aan de opleiding van mantri\'s voor den
burgerlijken veeartsenijkundigen dienst. In verband hiermede is de raming ver-
hoogd met een bedrag van / 4500.—. In 1912 zullen drie volledige cursussen van
4 maanden, elk van 10 leerlingen, worden gehouden.

Voor de aanstelling van 5 veeartsen is ƒ 16500.— en voor die van 44 mantri\'s
/ 13200.— aangevraagd.

Voor de uitvoering van de verschillende maatregelen in verband met de verbete-
ring van den veestapel op Madoera wordt voor 1912 een bedrag van / 75000.—■
noodig geacht.

Volgens door de betrokken gouvernements-veeartsen in overleg met de bestuurs-
ambtenaren verstrekte voorloopige gegevens zullen de ter zake van de verbetering
van den paarden- en veestapel in de verschillende gewesten in 1912 te doene uit-
gaven naar schatting bedragen voor de residentiën Cheribon, Kedoe, Madioen,

Bovendien werden verricht de volgende voorbehoedende entingen: Het aantal gereed gemaakte recepten voor zieke dieren heeft
tegen coli-bacillose 30 kalveren; bedragen 9843 tegen 7967 in het vorig schooljaar.

Pasoeroean en Palembang respectievelijk / 10,000.—, / 36,000.—, / 32,000.—,
ƒ 12,000.—, en / 13,000.— en voor het gouvernement Atjeh en Onderhoorigheden

In het geheel wordt voor maatregelen tot verbetering van den paarden- en vee-
stapel uitgetrokken / 208,000.—.

Wet van den 18den Juli 1911, tot verhooging van het tiende hoofdstuk der
Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911. Bij deze wet zijn de artikelen 21 en 22
veihoogd op de wijze, als aangegeven in het desbetreffende ontwerp van wet.
(Zie bladzijde 371 van dit tijdschrift).

I>e Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen,
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten ev. kringen:
25

Juli, Middelburg;

Juli, Veeie en Arnemuiden;

Juli, de provinciën Friesland en Overijssel, alsmede de Geldersche gemeen-
ten Doornspijk, Oldebroek, Hattem, Elburg, Heerde, Harderwijk,
Ermelo en Epe;
Juli, Gilze, c. a.;
Juli, Wijk c. a.;
Juli, Alem c. a.;
Juli, Oijen c. a.;
juli, Zevenbergen;

Juli, den landweg in de Zuidewijnsche waarden, binnen de gemeente

Drongelen c. a.;
Juli, Meeuwen c. a.;
Juli, Boxtel;
Juli, St. Oedenrode;
Juli, de Werken c. a.;
Juli, Genderen;

Juli, het gedeelte der gemeente Empel, dat gelegen is ten Oosten van Jen

spoorweg \'s-Hertogenbosch—Utrecht.
Juli, Dussen;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de ar-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n\'. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast, goedgevonden:

Kuinre, Blankenham, Oldemarkt, Steenwijkerwold, Steenwijk,.
Blokzijl, Giethoorn, Stad-Vollenhove, Ambt Vollenhove,
Wanneperveen, Genemuiden, Grafhorst, IJsselmuiden, Zwoller-
kerspel, Zwolle, Kampen, Wilsum, Kamperveen en Zalk en
Veecaten;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft goedgevonden:
met betrekking tot het mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens,,
buiten toepassing te stellen de navolgende maatregelen:

i°. de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub 1°., en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad 11°. 104);

5°. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6°, en art. 39, eerste lid);

7°. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 38);

Brunssum, Cadier en Keer, St. Geertruid, Gronsveld, Maastricht,
Margraten, Meerssen, Mesch, Mheer, Noorbeek, Nuth, Oud-
Valkenbnrg, Oud-Vroenhoven, St. Pieter, Schimmert, Simpel-
veld, Spaubeek, Ulestraten, Valkenburg (Limburg) en Wijnands-
rade;

Staat van de gedurende de maand Juni 1911 in de Rijkskeuringsdiensten van
voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 10255\'^ K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring
aangeboden, waarvan 119 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

Koninklijk besluit in zake bestrijding van het mond- en klauwzeer. Bij;
Koninklijk besluit van den 255\'™ Juli 1911, (Staatsblad n°. 260) zijn de navol-
gende wijzigingen aangebracht in de Maatregelen tegen het mond- en klauw zeer
bij de herkauwende dieren en de varkens :

Artikel 4obis. In spoedeischende gevallen, wanneer de districtsveearts dit
noodig acht, kan de burgemeester een of meer kringen in zijne gemeente aan-
wijzen, waaruit, waarnaar of waarbinnen het verplaatsen van herkauwende
dieren en varkens verboden is.

Wanneer bijzondere redenen afwijking van bet uitgevaardigde verbod
noodzakelijk maken, kan de burgemeester zoodanige afwijkingen toestaan onder
de, door den districtveearts aan te geven voorwaarden.

De, in het eerste lid van dit artikel bedoelde, aanwijzingen zijn niet langer
dan een week van kracht.

De aanwijzingen alsmede hare intrekking of wijziging worden door den
burgemeester ter algemeene kennis gebracht.

Artikel 44b«. De schade, veroorzaakt door de toepassing van de maatre-
gelen tegen het mond- en klauwzeer, kan in bijzondere gevallen door Onzen
Minister, met de uitvoering van dit besluit belast, uit \'s Rijks kas geheel of
ten deele worden vergoed.

Veeartsenijkundig examen 1911. Den 3rsten Juli 1911 werd het diploma van
veearts uitgereikt aan de navolgende canQidaat-veeartsen: C. van Baak van Breda;
K. T. de Boer van Blesdijke; C. A. Bon van Amsterdam; M. D. Booy van Pur-
merend; D. H. van den Bosch van Veenendaal (Utrecht); A. Feberwee van
Zutphen; G. Feikema van Sneek; C. J. Folmer van Haarlemmermeer (Hoofd-
dorp); B. Hartog van Lochem; J. S. Hoogstra van Gouda; C. J. G. van der
Kamp van Utrecht; B. B. Lautenbach van Rotterdam; J. Niks van Stadskanaal
J. M. G. Numans van Utrecht; P. J. Offeringa van \'t Zandt; G. M. van der
Plank van Amersfoort; W. A. A. Roukens van \'s-Gravenhage; G. Terpstra
van Marsum; F. W. Tervoert van Zeddam; D. van der Veen van Tiel; H.
Venema van Bedum; M. L. O. Verkerk van Amersfoort; S. de Vlas van Frane-
ker; G. de Vries van Amersfoort; K. Waal van Bobeldijk; L. W. de Waardt
van Utrecht; J. Witkamp van Schiedam.

Rijkskeurmeesters ln algemeenen dienst. De directeur-generaal van den Land-
bouw- brengt ter kennis van belanghebbenden, dat eerlang bij den keuringsdienst
van voor uitvoer bestemd vleesch Rijkskeurmeesters in algemeenen dienst 3de
klasse kunnen worden geplaatst, op eene bezoldiging van f 1600 \'s jaars.

Voor genoemde betrekking, waarmede de uitoefening der veeartsenijkundige-
practijk niet vereenigbaar is, komen uitsluitend veeartsen in aanmerking.

Zij die voor deze betrekking in aanmerking wenschen te komen, gelieven zich,
met opgave van leeftijd en met overlegging van hun diploma van veearts, bij ge-
zegeld adres, vóór 16 Augustus a.s. te richten tot den inspecteur van den vee-
artsenij kundigen dienst, Willemstraat 54 te \'s Gravenhage, bij wien tevens op
7 Augustus a.s. nadere inlichtingen zijn te bekomen.

Vergadering van de afdeeling\' Utrecht. Onder praesidium van den heer I-I. Anker
vergaderde deze afdeeling 22 Juli j.1. te Utrecht, hoofdzakelijk ter bespreking
van het programma voor de 52ste Algemeene Vergadering.

Als afgevaardigde en diens plaatsvervanger naar de Algemeene Vergadering
werden verkozen respect, de heeren Dr. J. H. Picard en Dr. C. J. Rae.

Met de meeste voorstellen kon de afdeeling wel meegaan; echter had men
gaarne gezien dat het Hoofdbestuur een hooger bedrag had uitgetrokken als
toelage voor den iste secretaris.

Tegen het voorstel Nieuw Zuid-Holland had men ernstige bezwaren. Het zou
op het wetenschappelijk onderzoek een nadeeligen invloed uitoefenen indien
de bereiding van sera en entstoffen een monopolie werd van enkele personen
of inrichtingen. De wetenschappelijke concurrentie zou onmogelijk worden ge-
maakt en hiermee het voortdurend zoeken en streven naar steeds betere pro-
ducten. Alleen een Staatscontrole op de bereiding, uitgeoefend door deskundige
personen, geheel onafhankelijk van de vervaardigers der entstoffen, zou een
waarborg kannen zijn voor deugdelijke producten. Door het voorstel N. Z.-H.
zou een bepaald, zeer belangrijk terrein van onderzoek, uitsluitend komen in
handen van enkele personen, waarmee onze wetenschap zeker niet gediend zou
zijn. Het was verder den leden onzer afdeeling niet bekend, dat er inderdaad
zooveel minderwaardige entstoffen in den handel voorkomen, dat een dergelijk
ingrijpend voorschrift zou zijn te verdedigen. Mocht dit te eeniger tijd blijken,
dan is het nog tijd genoeg om maatregelen te nemen.

Als canclidaat voor redacteur van het Tijdschrift werd gesteld: Dr. A. Vrijburg.

Als nieuwe leden der afdeeling werden aangenomen de heeren T. van Heei.s-
bergen te Utrecht en J. Roos te Leiden. H. Schornagel.

Aanteekeningen omtrent nieuwe instmmenten en apparaten, alsmede ver
beteringen aan reeds bestaande ten dienste van onderwijs, techniek en onderzoek.

Onder dezen titel geeft de Naamlooze Vennootschap, Fabriek en Magazijn
van wetenschappelijke instrumenten, voorheen J. C. Th. Marius, Utrecht, sedert
1910 een beschrijvende prijscourant uit, welke periodiek verschijnt.

Het nummer van Juni 1911 bevat: nikkelchroom-driehoeken, aseptisch statief
voor oogdruppelfleschjes; microtoom, n.1. het bevriesmicrotoom-Becker; eenvoudige
universeel-colorimeter; Ewon-lamp; geijkte chemische maat instrumenten; hydro-
statische en demonstratiebalansen.

Deze publicatie maakt het zeer gemakkelijk, op de hoogte te blijven van nieuwe
instrumenten en apparaten.

Opening van het openbaar slachthuis te \'s-Gravenhage. Het openbaar slachthuis
te \'s-Gravenhage is 26 Juli j.1. in gebruik genomen.

Verplaatsing en splitsing der Rijkslandbouwschool. Evenals de Tweede Kamer
heeft ook de Eerste Kamer in haar vergadering van 13 Juli 1911 het wetsont-
werp tot verhooging van hoofdstuk X der Staatsbegrooting voor het dienstjaar
1911 (34) en genoemde verplaatsing en splitsing ten doel hebbende, aangenomen.
De Nederlandsche Landbouwschool zal worden gevestigd te Groningen, de Kolo-
niale Landbouwschool te Deventer.

Door enkele leden werd er met nadruk op gewezen, dat zij, ofschoon vóór dit
wetsontwerp, zich hun stem voorbehielden bij de beoordeeling van eventueele
voorstellen betreffende de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouv.school te
Wageningen. Markus

Tweede voedingscongres te Luik. Van 1 tot 4 October 1911 komt dit congres
te Luik bijeen. Van de vier sectiën zijn voor veeartsen de eerste en de vierde van
belang. In de eeiste wordt het onderzoek van voedingsmiddelen van dieriijken
oorsprong behandeld: iste melk en melkproducten, kaas, 2de vleesch, gevogelte,
visch, eieren en conserven, 3de boter, margarine, vetten en voedingsoliën.

b. De invloed van de voeding der melkkoe op het vetgehalte der melk, rappor-
teurs Marcas en Coppens.

d. De hygiëne van den stal met betrekking tot de melkproductie, rapporteur
Raquet.

e. De invloed van de voeding der melkkoeien op de hygiënische en de voedende
waarde der melk, rapporteur Achten.

/. De permanente commissie der melk, haar ontslaan en haar werkkring, rap-
porteurs Delleur en Bredo.

g. Toezicht op den handel in en de fabricatie van vleeschwaren, de fouten en de
wenschen, rapporteur T. Stiennon.

h. Studie over de middelen om vergiftigingen te voorkomen, veroorzaakt door
het eten van vleesch afkomstig van dieren welke aan septische ziekten lijdende
waren, rapporteur Fally.

i. Welk kalfsvleesch moet niet in consumtie gebracht worden, rappoiteur
Lonhienne.

Aanmeldingen voor het congres te richten aan: Dr. Schoofs, rue des Guil-
lemins, Luik.

Wet betreffende de vernietiging van diercadavers.- Een wet, als voor ons land
reeds lang door collega Van Dulm bepleit werd, wordt nu in Duitschland in-
gevoerd: „Das Gesetz, betreffend die Bcseitigung von Tierkadavern", van 17
Juni 1911. Kroon.

Het aantal veeartsen in Zwitserland. Volgens het „Schweizer Archiv fiir Tier-
heilkunde" waren in 1910 in Zwitserland in het geheel 604 veeartsen, waaronder
de 71 paardenartsen in dienst van het leger, meegeteld zijn.

Het aantal studenten aan de Duitsche veeartsenijkundige hoogescholen. Berlijn
335 (inclusief 125 militaire studenten), Dresden 172 (inclusief de militaire stu-
denten), Giessen 160, Hannover 282, München 260, Stuttgart 94, samen 1323.

Cursussen in paardenkennis, rundveekennis en hoefbeslag. Volgens het verslag
over het Landbouwonderwijs over 1908/1910 werden in Nederland gehouden
in 1908/1909 37 cursussen in paardenkennis, 33 cursussen in rundveekennis en
11 cursussen in hoefbeslag en in 1909/1910 34 cursussen in paardenkennis, 35
cursussen in rundveekennis en 10 cursussen in hoefbeslag.

Minister*van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft goedgevonden, dat, met ingang
van 1 Augustus 1911, eenhoevige dieren rechtstreeks per schip uit Engeland te
Rotterdam aangevoerd, ter afmaking mogen worden gezonden naar het abattoir
te \'s-Gravenhage. Voor de hierbij te nemen maatregelen zie men pag. 281 van
dit tijdschrift.

Melkeonsulent. Op de 514de vergadering van het Hoofdbestuur der Hol-
landsche Maatschappij van Landbouw op 20 Juli 1911 te Amsterdam gehouden,
betoogde de Heer Dr. .S. I. M. Mogendorff, Rijksveearts te Schoonhoven, in
verband met de eischen die thans aan de melkvoorziening gesteld worden, de
wenschelijkheid van de aanstelling van een melkeonsulent. De spreker ontwik-
kelt een plan, waarbij hij zich voorstelt, dat het Hoofdbestuur een „melkcon-
tróle" zal instellen, met de Vereenigingen, die zich met den verkoop van melk
bezig houden als leden-contribuanten. De melkeonsulent zou op de boerderijen
als controleur, vooral als raadgever, optreden.

Aan bepaalde voorwaarden voldoende, zouden de melkverkoopers voor reclame
er dan op mogen wijzen, dat zij onder controle van de Hollandsche Maatschappij
van Landbouw werken.

De belangen der veehouders, die zich aan de controle onderwerpen, zouden
gediend worden door den hoogeren prijs, dien het publiek voor gecontroleerde
melk zal willen besteden.

De beschouwingen van den Heer Mogendorff worden met belangstelling
aangehoord en den spreker onder dankbetuiging verzekerd, dat het Hoofdbe-
stuur aan deze zaak zijn aandacht zal wijden.

Hooger Landbouwonderwijs te Groningen. Onder de sprekers voor het studie-
jaar 1911—\'12 komen o.a. voor: P. D. Beunders: De vleeschkeuring in verband
met de bestrijding van veeziekten en H. M. Kroon: De tegenwoordige richtingen
in de fokkerij onzer huisdieren.

Het inslituut voor experimenteele therapie te Frankfurt am Main heeft thans
een veterinaire afdeeling gekregen onder leiding van Dr. E. Bierbaum.

D. F. van Esveld, Utrecht ................................................................10 francs.

Gaarne ziet ondergeteekende verdere deelneming te gemoet. Ook giften van
één gulden worden dankbaar in ontvangst genomen. De namen der inschrijvers
zullen worden vermeld.

Personalia. Gepromoveerd tot doctor medicinae velerinariae aan de univer-
siteit te Bern de veearts C. A. van der Velden te Rotterdam, op een proef-
schrift getiteld: I mmunisierung mittelst thermisch abgetöleter Kuituren.

Gevestigd te Zevenbergen de veearts Dr. C. A. van der Velden, voorheen
te Rotterdam.

Benoemd tot adjunct-directeur van het openbaar slachthuis te Leiden, tevens
keuringsveearts, Dr. J. Eggink, luitenant-paardenarts te Utrecht.

Bij Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 n*. 91 zijn, met ingang van dien datum,
tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districtsveearts wien
\'s-Gravenhage als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veeartsen H.
G. van Harrevelt, directeur van het openbaar slachthuis te \'s-Gravenhage,
en J. L. Moerkercken van der Meulen, te Zoetermeer.

Bij Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 n°. 92 is, met ingang van dien dag, tot
wederopzegging benoemd tot Rijkskeurmeester in bijzonderen dienst te \'s Her-
togenbosch, de Rijkskeurmeestcr F. van Hootegem, aldaar.

De gouvernementsveearts met verlof A. de Vletter zal 16 September a.s.
per s.s. Oranje naar de koloniën terugkeeren.

Tijdelijk toegevoegd aan den inspecteur, chef van den burgerlijken veeartsenij-
kundigen dienst, met standplaats Buitenzorg, residentie Batavia, de gouverne-
mentsveearts H. Chr. de Waal, thans toegevoegd aan den gouvernementsvee
arts te Labat, residentie Palembang.

Bij Koninklijk besluit van 25 Juli 1911, n°. 95 is, met ingang van x Augustus
1911, aan A. W. Heidema te \'s-Gravenhage, op zijn verzoek, eervol ontslag
verleend als leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Groningen.

Bij Koninklijk besluit van 29 Juli 1911 n*. 58 is, met ingang van 1 Septem-
ber 1911, benoemd tot leeraar aan de Rijksveeartsenijschool te Utrecht,
Dr. H. Jakob te München.

Bij Koninklijk besluit van 7 Augustus 1911 n°. 42 zijn, met ingang van
21 Augustus 1911, benoemd tot Rijkskeurmeester in algemeenen dienst 3^tleklasse, de Rijkskeurmeesters J. Buitenhuis en E. Vleming, beiden te Hoek
van Holland.

Voor het eerst op den 28sten Maart 1910, en in het jaar 1911
nog weder bij vier nuchtere kalveren, werden aan een der export-
slachterijen te Nieuwerkerk a. d. IJssel leverbotten in de gal-
gangen aangetroffen.

Ervaren hulpkeurmeesters van vleesch verzekerden mij, dat
iets dergelijks nog nooit door hen was opgemerkt. Hiertegenover
staat de mededeeling van een ouden slagersknecht, werkzaam
aan de exportslachterij, dat het hem gedurende zijn veeljarige
werkzaamheid meermalen was overkomen, dat bij het slachten
van nuchtere kalveren, wanneer de galblaas van de lever werd
gesneden, een leverbotje op zijn hand was terechtgekomen. Hij
had aan het feit verder geen aandacht geschonken.

De vondst leek mij voor mededeeling merkwaardig genoeg.
De kalveren in quaestie waren van één tot drie dagen oud, afkom-
stig uit de gemeente Nieuwerkerk, waar veel laag gelegen weiland
voorkomt.

Gedurende het leven was aan de diertjes niets abnormaals te
zien. Bij het slachten werden de distomen toevallig gevonden door
het insnijden van de portale lymphklieren; waarschijnlijk door
daarbij uitgeoefende drukking kwam uit de, in de porta gelegen
grootere galbuizen een exemplaar van fasciola hepatica te voor-
schijn. Deze oppervlakkig gelegen ductus hepatici bleken iets
uitgezet te zijn en een in geringe mate verdikten wand te bezitten.

Het aantal distomen in de vijf levers gevonden, was telkens
zeer gering. In de eerste lever werden er slechts drie opgemerkt,
doch deze werd door toevallige omstandigheden minder nauw-
keurig onderzocht. De lengte varieerde ongeveer van 1 tot c.m.

Icterische verschijnselen en buikwaterzucht waren bij de onder-
zochte kalveren niet aanwezig. Of de moeders ook lijdende waren
aan distomatose kon niet worden nagegaan.

Een der levers werd opgezonden naar het Laboratorium voor
Vergelijkende Pathologie te Leiden, waar Prof. de Jong de
bijgevoegde photographieën deed vervaardigen. De eene (Fig. I)
stelt voor een schijfje van de lever, waar het achterdeel van het
lichaam van een fasciola uit een groote galbuis steekt. De andere,
(Fig. II) is het beeld van een geïsoleerde fasciola, door de behande-
ling met alcohol iets krom getrokken.

Uit het genoemde laboratorium zullen omtrent het geval nog
nadere bijzonderheden worden medegedeeld.

Op den 3den Maart 1911 werd door Dr. K. Büchli te Gouda
een lever van een nuchter kalf, niet ouder dan drie dagen, gevon-
den, met de mededeeling, dat daarin fasciola hepatica aanwezig
zou zijn. Een exemplaar daarvan uit de lever afkomstig, was
afzonderlijk mede gezonden.

Bij onderzoek van de lever werden in de diepere deelen daar-
van, ondanks nauwkeurig zoeken, geen parasieten gevonden.
Echter gelukte het in een grooten ductus hepaticus, nabij de
porta vrij oppervlakkig gelegen en nabij de galblaas afgesneden,
een viertal exemplaren met het kopuiteinde centraal gericht,
aan te treffen. Door iets dieper in de lever, nagenoeg loodrecht op
die galgang, in te snijden kon door druk in periphere richting een
distoma met het achterdeel van het lichaam uit de galbuis worden
gedrukt. De eerste photographie, bij het artikel van Dr. Büchli

Fig. II. Ductus hepaticus van een nuchter kalf met glandulaire
woekering door fasciola.

behoorende, geeft deze fasciola te zien, terwijl de tweede photo-
graphie de afbeelding is van het afzonderlijk gevonden, na behan-
deling met alcohol en xylol in canadabalsem ingesloten, exem-
plaar.

Behalve verwijding van de galbuis in quaestie en bovendien
verdikking van haar wand, was de lever volkomen normaal, en
bestond er geen aanleiding voor nader microscopisch onderzoek.
De verwijde galbuis werd echter histologisch onderzocht, ten
einde een nader inzicht in het daar zich afspelend proces te ver-
krijgen. Bovendien werd een analoge galbuis van een lever van
een nuchter kalf, echter zonder distomen, gesneden. Uit dit onder-
zoek bleek, dat in den wand van de zieke galbuis werkelijk belang-
rijke veranderingen hadden plaats gegrepen.

De bijgevoegde photographie (Fig. I) doet den wand vaneen
normale galbuis, bij een vergrooting met Leitz, Ocul. 3, Obj. 3,
zien. Het epithelium is intact, de slijmklieren zijn niet gewoekerd.
De andere photographie (Fig. II) bij dezelfde vergrooting genomen
van de overeenkomstige galbuis met fasciola hepatica, doet be-
langrijke veranderingen in het epithelium en in de slijmklieren zien,
niet name het beeld van de glandulaire woekering, zooals die in
1899 door Schaper *) werd beschreven, en welk proces men bij
den mensch zelfs met carcinoomvorming in verband wil brengen.²)

Behalve de veranderingen van epithelium en klierweefsel in de
mucosa, is de wand van de zieke buis slechts weinig ontstoken, een
bewijs dat het prikkelingsproces nog niet lang heeft geduurd.

Dit laatste is dan geheel in overeenstemming met het feit, dat
hier de parasieten slechts gedurende eenige dagen aanwezig ge-
weest konden zijn. Ook hiermede in overeenstemming was de
bevinding dat in de onderzochte galgang slechts een viertal dis-
tomen, in de nabijheid van de galblaas aanwezig waren, bovendien
met het orale uiteinde centraal gericht. Deze distomen waren boven-
dien niet geheel volwassen, want het grootste exemplaar, d. i. dat,
hetwelk Dr. Büchli had gezonden en hetwelk in Fig. II van zijn
artikel is afgebeeld, had een lengte van 2.2 c.m., was dus wel vol-
wassen maar nog niet geheel en al uitgegroeid, terwijl de overige
door Dr. Büchli gevonden exemplaren, blijkens zijn mededeeling,
I—c.m. lang waren.

\') Schaper. Die Leberegelkrankheit der Haussaugetiere. Deutsche Zeitschrift
]ür Tiermedizin und Vergleichende Pathologie, Bd. 16.

⁵) Konjetzny. Pathologische Anatomie und Physiologie der\' Gallenblase.
Ergebnisse von Llbarsch und Ostertag, II Abt. 1910.

De veranderingen in de lever in het algemeen, de geringe ver-
anderingen in het fibreuze gedeelte van den wand van de galbuis,
het aantreffen van slechts een viertal exemplaren in deze buis nabij
de galblaas en niet dieper in de lever, wijst op een niet lang vooraf
plaats gehad hebbende invasie.

Intusschen is er in het geval iets, wat niet met de in den regel
gehuldigde opvattingen is overeen te brengen.

Als regel wordt aangenomen, dat de jonge fasciola, in den
ductus choledochus indringend en zich verder in de lever ver-
spreidend, een lengte heeft van slechts een paar m.m. en één tot
drie weken, of zelfs langer noodig heeft om volwassen te worden
(Leuckart, Thomas). De in de lever in quaestie gevonden dis-
tomen waren, ten minste wat de grootste betreft, volwassen en
moeten, afgaande op den ouderdom van het kalf, dus in den tijd
van circa drie dagen, nagenoeg volwassen zijn geworden. De mede-
deeling van Schaper „Unmittelbar nach Ihrem Eintritt in ein
Leber beginnen nun die jugendlichen Distomen rapid zu wachsen,
so dass sie schon nach wenigen Wochen eine durchschnittliche
Grösse von 25 m.m. erreicht haben", dient dan zoo veranderd te
worden „dass sie unter Umständen diese Grösse in wenigen Tagen
erreichen können." Zonder bezwaar zij n de glandulaire woekeringen,
waarbij in casu het galgangslijmvlies zelf nog slechts weinig ver-
anderd was, en het fibreuze wandgedeelte in het geheel niet, door
het korte verblijf der distomen te verklaren. Een prikkeling van
2 a. 3 dagen kan in het teere epitheelweefsel aanmerkelijke ver-
anderingen doen ontstaan.

Het beschreven geval en de andere gevallen, door Dr. Büchli
waargenomen, moeten dus bewijzen dat een jonge distoma, in den
ductus choledochus binnengedrongen, in tegenstelling met de
klassieke opgaven van Leuckart in een paar dagen in plaats van
in een paar weken tot vollen wasdom kan komen. Begrijpelijkerwijs
zal men echter juist omdat het hier een invasie bij kalveren van
slechts enkele dagen betreft, aan een andere wijze van binnen-
dringen willen denken, ook omdat men aan de liiuckart\'sche
opgaven liever niet tornen wil. Intusschen meen ik dat elke andere
wijze van binnendringen dan door den ductus choledochus hier veilig
buiten te sluiten is. Een infectie langs den weg der foetale circulatie,
waardoor men dus congenitale distomatose zou krijgen, waarbij de
jonge distomen, bij de moeder vrij in het bloed circuleerend, door
de placenta in de navelcirculatie van het jonge dier zouden moeten
komen, de lever bereiken, en daar op verder onzichtbare wijze in
de ductus hepatici geraken — dat alles is op zich zelf zeer onwaar-

schijnlijk. Het centripetaal gezeten zijn der jonge distomen in de
ductus hepatici wijst bovendien op een pas aangevangen invasie
langs den gewonen en vrij algemeen aangenomen weg. In het andere
geval had de lever ook andere veranderingen moeten vertoonen.
Dus moet de mogelijkheid van een snelleren groei dan gewoonlijk
worden aangenomen.

Overigens bieden de gevallen van Dr. Büchli geen moeilijk-
heden ten opzichte van de verklaring. Dat uitsluitend met melk
gevoede pasgeboren dieren, of zelfs totaal nuchtere dieren, wanneer
de locale omstandigheden gunstig zijn, cercariën kunnen binnen
krijgen, spreekt wel van zelf. Dit laatste houdt geen onmiddellijk
verband met de voeding. En in Nederland zijn de omstandigheden
in dat opzicht zeer gunstig.

Kurkkit, e>en mengsel van hoeflederkit en kurkstukjes, in den
vorm van platen in den handel gebracht, wordt door de hoefsmeden
meer en meer gebruikt, vooral omdat het door het lage soortelijk
gewicht goedkoop is in het gebruik. Deze kit wordt aangewend
tegen het inballen van de sneeuw, tegen het uitglijden op gladde
plaveisels, ter beschutting van pijnlijke zolen en zelfs ter vervanging
van verschillende hoefzolen om zool, straal en steunsels een tegen-
druk te geven en daardoor het hoefmechanisme te bevorderen.

Volgens voorschrift wordt de kurkkit in kokend water weke
gemaakt en gekneed in de ruimte tusschen de ijzertakken en de
hoornzooi, welke geheel wordt opgevuld, zoodanig, dat de kurkkit
iets onder de bodemvlakte van het ijzer uitsteekt.

Als men de weeke kurkkit goed aandrukt, zoodat ook de ruimte
tusschen den buitenrand der zool en de afhelling van het ijzer wordt
opgevuld, vormt zich aan de kitzool een rand, welke op het ijzer
draagt, het uitvallen belet en een naar binnen ombuigen van de
ijzertakken onnoodig maakt. Men koelt de zool met koud water af
voor men de voet weer op den grond laat zetten en al dadelijk is de

kurkkit zoo vast geworden, dat zij door den druk op den bodem
niet meer van vorm verandert.

Omdat aangegeven wordt, dat men de kurkkit kan aanbrengen
als zool, straal- en straalgroeven enkel gereinigd zijn, en wij bij
toepassing van andere zolen behalve reiniging der genoemde deelen
een flink insmeren met bruine teer van de geheele ondervlakte van
den hoef laten voorafgaan, heb ik kurkkitzolen laten gebruiken
zonder en met vooraf interen van de bodemvlakte van den hoorn-
schoen. Het verschil was opvallend, de met teer behandelde zolen,
waren nadat de kurkkit vijf weken ondergelegen had, nog mooi
gaaf en geheel reukeloos, terwijl bij het afnemen van de zolen bij
de niet ingeteerde hoeven dadelijk een onaangename lucht en
rotting van de hoorn was waar te nemen. Vooraf interen van de
ondervlakte van den hoef is daarom zeer aan te raden; een goede
verbinding tusschen hoorn en hoefkit wordt er niet door belemmerd.

Een ernstig bezwaar doet zich voor bij het gebruik van kurkkit
zolen op grind- en macadamwegen; zelfs in de steden doet het zich
gelden. De kurkkit is niet zoo hard als hoorn of ook kunsthoorn
en vooral bij heet zomerweer vermindert de hardheid, wordt de
kit zelfs eenigszins kleverig. Het gevolg hiervan is, dat kiezelsteenen,
bazaltstukken en -schilfers en scherpe voorwerpen aan de zool
kleven en geleidelijk worden ingetrapt. Zij komen, telkens dieper
gedrukt, langzamerhand zoo ver, dat zij door de zool heengaan en
op de hoornzooi of straal drukken. Bij een der paarden, die ik zelf
bij wijze van proef op kurkkitzolen liet loopen, bleken bij het af-
nemen in twee der vier zolen kiezelsteenen gedrongen te zijn, waar-
van er een met een punt boven de zool uitstak en zooals duidelijk
zichtbaar was, tegen de hoornzooi had gedrukt. Daar het paard
een dikke hoornzooi had, ondervond het van dezen druk geen na-
deel. Van een ander paard, een hit, die veel op bazaltwegen moest
loopen en die ter beschutting van de te dunne zolen, met kurkkit
was beslagen om de vroeger gebezigde dure gummizolen te ver-
vangen, is het mij bekend, dat het wel nadeel van zulk een bazalt-
stukje ondervond. Drie dagen na het aanleggen der kurkkitzolen
begon de hit te kreupelen, en de kreupelheid nam eiken dag toe.
Bij onderzoek bleek een scherpe bazaltpunt door de kurkkitzool
heen in de hoefzool te zijn gedrongen, zoodat de keratogene mem-
braan gekneusd en pijnlijk werd.

Wanneer men in de zomermaanden de kurkkitzolen na het ge-
bruik eens goed bekijkt, vindt men er steeds steentjes in, doch als
deze niet zoo groot zijn, dat zij gelijktijdig den grond raken en op
de hoornzooi drukken, doen zij geen nadeel. Af en toe echter zullen

grootere steenen ingetrapt worden, welke eerst oppervlakkig in de
kitzool zitten, doch bij het loopen steeds dieper indringen en ten
slotte zoo op hoornzooi of hoornstraal drukken, dat zij dieper ge-
legen deelen kneuzen. Zolen van leer, gummi, of kurk laten het in-
en doordringen van scherpe voorwerpen niet gemakkelijk toe,
kurkkitzolen maken dat zeer gemakkelijk.

Ik meen hier op dit nadeel van het gebruik van kurkkit te moeten
wijzen, omdat daarin de oorzaak van kreupelheid kan liggen.

De schrijver beschrijft een gezwel op de neusschelpjes en de
zeefbeencellen bij een paard, waardoor de neusgangen rechts, en
ook de kaakboezem en de voorhoofdsboezem vrijwel heelemaal
waren opgevuld; macroscopisch geleek het veel op een sarcoom.

Microscopisch werden er lichaampjes in gevonden, welke werden
gedetermineerd als te zijn gistcellen in verschillende stadia van
ontwikkeling.

Het paard was blind, en vertoonde hersenverschijnselen. Een
en ander kan door het gezwel zijn veroorzaakt.

Dr. Behrens. Klinische Beobachtungen ueber Ursachen, Diagnose,
Krankheitsverlauf und Behandlung der Kolik des Pferdes.

In de laatste jaren zijn er enkele heel goede artikelen verschenen
in buitenlandsche tijdschriften over koliek. Lezenswaard is ook
bovengenoemd artikel van den repetitor Behrens, die daarin
zijn ervaringen mededeelt uit de kliniek van de Berlijnsche Hooge-
school, waar zeer veel materiaal wordt aangevoerd (van 1 April
1909—31 Maart 1910, 722 paarden met koliek).

De schrijver behandelt: verstoppingskoliek, liggingsveranderingen
van den darm en acute maagverwijding.

Verstoppingskoliek, welke bij 74 % van alle koliekpatiënten
werd geconstateerd, wordt in Berlijn behandeld, als het betreft
obstipatie in den dunnen darm met 50 m.gr. hydrobromas arecolini
subcutaan. In 75 % van al die gevallen is deze medicatie af-
doende, zegt Behrens. Is er echter na \\—1 uur geen zichtbare

verbetering ingetreden, dan wordt 50 m.gr. sulfas eserini geïnjicieerd
Is na 18—36 uren (in enkele gevallen) nog geen herstel opgetreden,
dan geeft men in Berlijn 10—25 gr. extractum aloës aquosum.

Bij lichte verstoppingen in den dikken darm wordt op dezelfde
wijze gemedicineerd. In ernstige gevallen wordt reeds dadelijk
naast de arecoline-eserine injecties aloë gegeven.

Merkwaardig is zeker wel de verklaring die Behrens geeft van
de oorzaken van koliek. Hij zegt dat verreweg het meest hooge
luchttemperaturen aanleiding geven tot vermindering van de
peristaltiek, en daardoor tot verstoppingskoliek.

Hoe warmer n.1. de lucht, hoe minder sterk wordt de huid ge-
prikkeld; en juist deze huidprikkel zou reflectorisch de peristaltiek
in gang houden.

Warm weer en een warme stal, zouden dan ook de paarden het
meest voor koliek praedisponeeren.

Trouwens er zijn wel meer uitingen in dit artikel, welke referent
niet gaarne tot de zijne zou maken.

Bij de bespreking van de liggingsveranderingen van de darmen,
wijst de schrijver er op, dat in verreweg de meeste gevallen post
mortem kan worden aangetoond, dat deze liggingsveranderingen
secundair ontstaan in het verloop van verstoppingskoliek.

De methode van Forssell bij de asdraaiing van het colon
(wentelen als bij torsio uteri) gaf Behrens slechts bij één van
de vier gevallen resultaat.

Dr. Behrens wijst in dit artikel er op, dat acute hersenontsteking
lang niet zelden binnen 14 dagen in een stadium kan overgaan,
waarin de verschijnselen niet van die bij chronischen stillen kolder
zijn te onderscheiden. Hij meent dat de waarborgtijd van de Duit-
sche wetgeving (nu 14 dagen) moest worden gesteld op b.v. 8 dagen,
om in geval van een klacht over stillen kolder als koopvernietigend
gebrek, den kooper niet te benadeelen.
Ibid.

Algemeene afdeeling. Door het Hoofdbestuur zijn tot leden
dezer afdeeling aangenomen de navolgende veeartsen: K. T.
de Boer te Blesdijke, C. A. Bon te Amsterdam, D. H. van
den Bosch te Veenendaal, C. J. Folmer te Hoofddorp, P. J,
Oi feringa te \'t Zandt, G. Terpstra te Utrecht, S. de Vlas
te Franeker.

Op x Januari van dit jaar telde onze afdeeling 52 leden, welk
aantal aan het eind van het jaar tot 55 geklommen was. De Heeren
Th. H. L. Arntz te Nijmegen en N. H. M. van Altena te Hoek
van Holland bedankten voor het lidmaatschap, terwijl de afdeeling
zich zeer tot haar leedwezen verplicht zag in de zomervergadering
den naam van één harer leden wegens wanbetaling van de leden-
lijst af te voeren. Tegenover dit verlies van drie leden stond een
aanwinst van een zestal-nieuwe, n.1. de Heeren B. Eggink te
Twello, J. C. van Veen te Dedemsvaart, J. A. Beijers te Raalte
J. Eshuis te Delden, A. J. Holtz te Ruurlo en J. Zweers te Ede.

Wat de werkzaamheden betreft werden er drie gewone ver-
gaderingen gehouden, n.1. op 20 Maart te Zutfen, op 17 Augustus
te Deventer en op 21 December te Arnhem. Op de voorjaarsver-
gadering werd door den Heer E. A. L. Quadekker ingeleid: ,,Onder
welke voorwaarden kunnen door veeartsen aan vleeschfabrieken
verklaringen worden afgegeven, dat aan die fabrieken uitsluitend
vleesch van gezonde dieren verwerkt wordtV\'

Vervolgens werd door Dr. D. L. Bakker een voordracht ge-
houden over ,,de(n) tegenwoordige(n) stand der rundveefokkerij in ons
land."

Bij gelegenheid van de zomervergadering werd een bezoek
gebracht aan de landbouwtentoonstelling te Olst, voor welk bezoek
van het Bestuur dier Landbouwtentoonstelling een ofhcieele uit-
noodiging ontvangen was, terwijl op de wintervergadering de Heer
P. Baerends een korte bespreking hield over ,,het terrein der werk-
zaamheden van praktizeerende veeartsen".

Tot afgevaardigde naar de 51ste Algemeene Vergadering der
Maatschappij werd benoemd de Heer Dr.D. L. Bakker en tot diens
plaatsvervanger de Heer P. Baerends, terwijl tot afgevaardigde
bedoeld bij art. 34 van het huishoudelijk reglement der Maatschappij
en diens plaatsvervanger benoemd werden de Heeren A. van
Heusden en Dr. D. L. Bakker.

In de vergadering van 21 December trad de Heer A. van Heus-
den als voorzitter der afdeeling af en werd vervangen door den
Heer E. A. L. Quadekker. In de plaats van den Heer Quadekker
werd de Heer E. J. Dommerhold als penningmeester gekozen. Na
afloop van deze vergadering werd een bezoek gebracht aan het
Openbaar Slachthuis te Arnhem, waar de Directeur, de Heer F.
W. van Dulm, de bezoekers op de meest aangename wijze rond-
geleidde.

Ten slotte zij opgemerkt, dat wat den algemeenen toestand onzer
afdeeling betreft, we de toekomst, wat de financiën en het leden-
aantal aangaat, rustig tegemoet kunnen gaan. \'t Is echter werkelijk
te hopen, dat de leden en vooral de jongeren onder ons (de ouderen,
die nooit verschijnen, zullen op dit punt wel onverbeterlijk blijken
te zijn), wat trouwer bezoekers onzer vergaderingen worden. Én
het doel, dat wij ons wetenschappelijk en maatschappelijk stellen,
èn de gezelligheid onzer vergaderingen kunnen er slechts door
winnen.

D. Akkerman, Brammen; S. W. Arntz, Millingen; P. Baerends,
Arnhem; Dr. D. L. Bakker, Enschedé; J. A. Bevers, Raalte;
P. Boonstra, Steenwijk; A. A. Bosch, Rijssen; G. W. Brink,
Wijhe; W. F. Brink, Deventer; G. Bulk, Ommen; E. J. Dommer-
hold, Hengelo; F. W. van Dulm, Arnhem; B. Eggink, Twello;
G. J. Eggink, Twello; W. F. Elsen, Geldermalsen; J. Eshuis,
Delden; W. F. A. Gantvoort, Borculo; W. L. Gitzels, Bemmel;
B. van Goor, Epe; S. Heimans, Zutphen; A. van Heusden,
Nijmegen; G. L. Hinrichs, Nijmegen; A. J. Holtz, Riiurlo;
J. Hoogland, G. Jzn., Zeddam; B. de Jong, Olst; R. Katten-
winkel, Kampen; D. Kok, Velp; J. Th. van Lohuizen, Winters-
wijk; W. Luxwolda, Zwolle; S. A. van der Mast, Staphorst;
W. J. G. Meerstadt, Nijkerk; J. L. Moerkercken van der
Meulen, Eibergen; F. Mos, Elburg; D. Nieburg, Varsseveld;

H. J. Odé, Aalten; A. D. Oosterbaan, Lochern; A. D. Oosterbaan
Jr., Markelo; E. A. L. Quadekker, Nijmegen; A. F. Reicnman.
Steenderen; F. F. Reichman, Hengelo; H. C. Reimers, Wage-
ningen; M. de Ridder, Arnhem; D. J. B. Rutgers, Doesburg;
J. H. Rutgers, Zetten; C. Schilperoort, Apeldoorn; D. Schurink,
Laag-Keppel; J. Stapenséa, Nijmegen; G. H. J. Tervoert, Zwolle;
Th. M. Thien, Vörden; J. C. van Veen, Avereest; F. S. J. Veeze,
Zutphen; P. Visser, Gendringen; J. Vlaskamp, Deventer; W.
Vleming, Almelo; J. Zweers, Ede.

Verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand
der afdeeling Groningen—Drenthe
gedurende het jaar 1910.

Het huishoudelijk reglement der Afdeeling schrijft voor, elk
kwartaal een vergadering te houden; wij deden alzoo; driemaal
vergaderde de afdeeling te Groningen en eenmaal te Assen.

Wat werd er dan alzoo in die 4 X 3| uur behandeld? We namen
nieuwe leden aan n.1. de Heeren R. Hess, J. Kets, Dr. G. Krediet,
Dr. J. van der Veen, W. de Beijl en Jhr. W. Alberda van
Ekenstein.

De Heer Dr. G. Krediet vertrok naar Indië, overigens hadden
wij geen verlies van leden.

Het periodiek aftredend, doch herbenoembaar lid van het
Bestuur P. D. Beunders, bleef als penningmeester aan.

Uit diens verslag bleek, dat de kas der afdeeling zich mag ver-
heugen in een batig saldo van f 37.50.

Als candidaten voor de vacature in het Hoofdbestuur werden
gesteld de Heeren L. J. Hoogkamer, \'s-Hage en H. van Staa,
Leeuwarden.

Dr. A. A. Overbeek: De wenschelijkheid van de herziening der
Wet van 8 Juli 1874 (Stbl. 98).

Dr. J. van der Veen: Oorzaken van abortus en het niet drachtig
worden. (Naar aanleiding van een tot onze afd. gerichte vraag van
de prov. regelingscommissie der veefokkerij).

H. A. Kroes: Het terrein van den praktiseer enden veearts betreden
door ambtenaren van de Rijksseruminrichting.

J. Bruijel: De wensehelijkheid dat varkenspest en borstziekte
der varkens in de wet op besmettelijke veeziekten worden opgenomen.

Onze afdeeling werd op de algemeene vergadering in September
1910 vertegenwoordigd door de Heeren Dr. Overbeek en Van Nes.

In het afgeloopen jaar werd voor leden van onze afdeeling
de 3de cursus in vee- en vleeschkeuring gehouden aan het stedelijk
slachthuis te Groningen.

In een der gehouden vergaderingen werd het heugelijk feit
gereleveerd, dat ons geacht medelid, A. W. Heidema, door H. M. de
Koningin werd begiftigd met het ridderkruis der Oranje-Nassauorde.

De vergaderingen werden vrij constant door ongeveer 50 % der
leden bezocht. Sommige zeer gaarne geziene leden zijn über-
chronisch absent. Dat wordt een gewoonte voor hen, maar een
zeer verkeerde. Dat zij zich dit jaar weer bij ons voegen is mijn
oprechte wensch.

Jhr. W. Alberda van Ekenstein, Ter Apel; R. Bosscher,
Veendam; G. F. Bronsdijk, Groningen; J. Bruijel, Nuis; R.
Bruins, Eenrum; J. Doornbos, Noordbroek; C. A. van Dorssen,
Winschoten; Th. Edens, Roodeschool; D. de Fluiter, Schildwolde;
M. R. ten Have, Midwolda (Old.); A. W. Heidema, den Haag;
H. H. Huizinga, Appingedam; K. Huizinga, Hoogezand; A. J.
Koster, Becrta; H. A. Kroes, Groningen; K. J. Lameris, Warffum;
1). Mulder, Loppersum; H. R. Rentema, Blijham; M. Smit,
Veendam; F. B. Venema, Bedum; U. van der Wal, Grijpskerk;
H. G. Werkman, Leens; K. F. Wiersum, Groningen; A. Wolf,
Nieuwolda; Dr. A. A. Overbeek, Groningen; P. D. Beunders,
Groningen; J. Goedhart, Groningen; H. G. O. Boom, Groningen:
W. de Beijl, Coevorden; F. Boeriiave, Dieren; R. Hess, Zuidlaren;
J. Knol, Meppel; D. S. R. Mensema, Beilen; R. Nijhoff, Hooge-
veen; Dr. J. Staal, Assen; A. H. Steenbergen, Emmen; Dr.
J. van der Veen, Roden; H. Wolters, Nieuw-Buinen; J. M. A. van
Nes, Assen; J. Kets, Gieten.

Verslag omtrent de werkzaamheden en den
toestand der Afdeeling Zeeland
gedurende het jaar 1910.

In het jaar 1910 werden de twee gewone vergaderingen ge-
houden; de April-vergadering was slecht bezocht, waarom werd
besloten in den zomer bijeen te komen in het Badhotel te Vlissingen.
Het resultaat was negatief.

Besprekingen of verhandelingen, der moeite waard om te ver-
melden, werden niet gehouden, zoodat ik mij moet bepalen tot
het opnoemen der leden. Zij zijn:

E. L. van Mervennée, Middelburg; M. van der Vliet, Kruinin-
gen; J. Kraamer, Koudekerke; J. A. de Graafj, Scherpenisse;
J Kooijman, Hontenisse; D. G. de Vries, Klinge; Jac. Z. Risch,
Goes; L Boogaert, Axel; H. J. van Nederveen, Middelburg;
J P L. Goemans, Zierikzee; L. Louter, IJzendijke; A. Risseeuw,
Heinkenszand; L J. Colsen, Hontenisse; J. W. Brouwer, Kort-
gene; H. A. Welman, Vlissingen; M. Lucieer, Oostburg.

vorige aflevering van dit tijdschrift, zie pag. 656, werd aangegeven welke wijzigingen
in de „Maatregelen tegen het mond- en klauwzeer" bij Koninklijk besluit waren
aangebracht. Volledigheidshalve volgt hieronder het Besluit in zijn geheel.

BESLUIT van den lasten Juli 1911, tot wijziging van
het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n104),
waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor
besmettelijk worden gehouden en welke der, in de wet van 20
Juli 1870 (Staatsblad n°. 131) genoemde, maatregelen bij
het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten moeten
toegepast worden, gewijzigd bij de Koninklijke besluiten van
22 April 1898 (Staatsblad w°. 109) en 4 Februari 1907
(Staatsblad n". 27).

Wij W I L H E L M I N A, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden,
Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

blad n°. 104), gewijzigd bij de Koninklijke besluiten van 22 April 1898 (Staatsblad
n°. 109) en 4 Februari 1907 (Staatsblad n°. 27), noodzakelijk is;

Gezien de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131), tot regeling van het vee-
artsenijkundig Staatstoezicht en de veeartsenijkundige politie, aangevuld bij de
wet van 1 Augustus 1880 (Staatsblad n°. 123) en gewijzigd bij de wetten van 15
April 1886 (Staatsblad n°. 64), 15 April 1896 (Staatsblad n°. 68) en 21 Juni 1901
(Staatsblad n°. 157);

Op de voordracht van Onzen Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel
van 12 Juni 1911, Directie van den Landbouw, n°. 6449, 3de Afdeeling, Bureau A;

Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 22 Juli 1911,
Directie van den Landbouw, n°. 7817, 3de Afdeeling, Bureau A;

§ 5 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104), gewijzigd
bij de Koninklijke besluiten van 22 April 1898 (Staatsblad n°. 109) en 4 Februari
1907 (Staatsblad n°. 27), wordt gelezen als volgt:

,,§ 5. Maatregelen tegen het mond- en klauwzeer (besmettelijke
blaaruitslag van den mond en de klauwen) bij de herkauwende
dieren en de varkens.

De zieke en de verdachte dieren moeten van de overige afgezonderd worden
gehouden.

Wanneer, naar het oordeel van den districtsveearts, het afgezonderd houden
van enkele zieke dieren geen nut meer kan opleveren ter voorkoming van de be-
smetting van den geheelen koppel of wanneer er geene gelegenheid bestaat tot
afzondering van een geheelen verdachten koppel, geeft de burgemeester, op advies
van den districtsveearts, vergunning de zieke dieren in den verdachten koppel te
laten verblijven of verdachte dieren niet af te zonderen.

De termijn, bedoeld bij artikel 22 der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131),
wordt gesteld op 15 dagen.

In bijzondere gevallen, ter beoordeeling van den districtsveearts, kan afmaking
van zieke of verdachte dieren worden bevolen. Ten aanzien van de uitoefening van
deze bevoegdheid volgt de districtsveearts de bevelen van Onzen Minister, met de
uitvoering van dit besluit belast.

ontsmet. De borst- en buikingewanden, de hoeven en klauwen en, wanneer dit door
den districtsveearts noodig wordt geacht, ook de koppen der afgemaakte zieke of
van ziekte verdachte dieren moeten worden verbrand of begraven.

Waar het ter bestrijding der ziekte door den districtsveearts noodig wordt geacht,
moeten de afgemaakte zieke of verdachte dieren in hun geheel worden verbrand of
begraven.

Eigenaars van zieke of verdachte dieren, die niet worden afgemaakt ingevolge
jde bepaling van het iste lid van artikel 35 van dit besluit, zijn bevoegd deze, met
nachtneming van de, door den districtsveearts voor te schrijven, maatregelen
van voorzorg, te slachten, na aangifte bij den burgemeester en onder toezicht der
politie.

In dit geval zijn de voorschriften van het 2de lid van artikel 35 van toepassing.

De stal of het gebouw en, wanneer dit door den districtsveearts noodig wordt
geacht, ook het terrein, waar zich zieke of verdachte dieren bevonden hebben,
moet na afloop van het laatste ziektegeval worden ontsmet.

Wanneer de districtsveearts dit in het belang van de beteugeling der ziekte
noodig acht, moet ook ontsmetting plaats vinden vóór den afloop van het laatste
ziektegeval.

In stallen en gebouwen of op weiden, erven of hoeven, waar zieke dieren gestaan
hebben, mogen geene herkauwende dieren en varkens gebracht worden gedurende
een termijn van 15 dagen, te rekenen van den dag, waarop het laatste ziektegeval
door herstel of dood is geëindigd, en, wat de stallen en gebouwen betreft, in elk
geval eerst na den gelieelen afloop der ontsmetting.

Het oogenblik, waarop deze termijn voor het geval van herstel begint te loopen,
wordt door den districtsveearts vastgesteld bij schriftelijke en gedagteekende ver-
klaring, die door tusschenkomst van den burgemeester aan den belanghebbende
kosteloos wordt uitgereikt.

In bijzondere gevallen kan de districtsveearts bepalen, dat terstond na afloop der
ontsmetting van de stallen en gebouwen wederom herkauwende dieren en varkens
daarin gebracht mogen worden.

Bij afsluiting van besmette hoeven, erven of weiden, ingevolge het in artikel
2, sub 6°., van dit besluit bepaalde, is verboden: invoer in en uitvoer uit den af-
gesloten kring van herkauwende dieren en varkens en uitvoer uit den afge-
sloten kring van niet ontsmette huiden, hoornen, hoeven en klauwen van her-
kauwende dieren, van wol, van mest en allen anderen afval, van hooi, stroo en

ander veevoeder, touw, koedekken en stalgereedschap alsmede, behoudens ver-
gunning van den burgemeester op advies van den districtsveearts, van melk van
herkauwende dieren en van vleesch van herkauwende dieren en varkens.

Het is verboden uit, naar of binnen de kringen, door Onzen Minister, met de
uitvoering van dit besluit belast, aangewezen, te vervoeren of te doen vervoeren
herkauwende dieren en varkens en uit of binnen die kringen de, door voormelden
Minister nader aan te wijzen, in artikel 15 der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) bedoelde, voorwerpen.

In bijzondere gevallen, wanneer dit door den districtsveearts noodig wordt
geoordeeld, kan binnen de, in het eerste lid van dit artikel bedoelde, kringen ook
verplaatsing van herkauwende dieren en varkens door den burgemeester verboden
worden.

In spoedeischende gevallen, wanneer de districtsveearts dit noodig acht, kan de
burgemeester een of meer kringen in zijne gemeente aanwijzen, waaruit, waarnaar
of waarbinnen het vervoeren of doen vervoeren of waarbinnen het verplaatsen
van herkauwende dieren en varkens verboden is.

Wanneer bijzondere redenen afwijking van het uitgevaardigde verbod nood-
zakelijk maken, kan de burgemeester zoodanige afwijking toestaan onder de, door
den districtsveearts aan te geven voorwaarden.

De, in het eerste lid van dit artikel bedoelde, aanwijzingen zijn niet langer dan
een week van kracht.

De aanwijzingen alsmede hare intrekking of wijziging worden door den burge-
meester ter algemeene kennis gebracht.

Wanneer dit door den districtsveearts noodzakelijk wordt geacht, moeten de
veehouders hun vee, dat zich in weiden of andere open plaatsen bevindt, op last
van den burgemeester opstallen of ophokken.

Ten aanzien van de uitoefening van deze bevoegdheid volgt de districtsveearts
de bevelen van Onzen Minister, met de uitvoering van dit besluit belast.

Het houden van markten, openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere
vereenigingen van herkauwende dieren en varkens is verboden in gemeenten of
gedeelten van gemeenten, door onzen Minister, met de uitvoering van dit besluit
belast, aangewezen.

Openbare verkooping van herkauwende dieren en varkens van denzelfden
eigenaar of behoorende tot de nalatenschap van een overledene blijft geoorloofd

met schriftelijk verlof van den burgemeester en binnen een, door dezen daarbij
te bepalen, termijn, nadat de districtsveearts verklaard heeft, dat daartegen \'gëen
bezwaar bestaat.

In de, door Onzen Minister, met de uitvoering van dit besluit belast, aangewezen,
gemeenten of gedeelten van gemeenten, gelegen langs of in de nabijheid van de
grenzen van eenen kring, waaruit door voormelden Minister, krachtens artikel ₄o
van dit besluit, vervoer van herkauwende dieren en varkens is verboden, is het
vervoer van de, eveneens door voormelden Minister aan te wijzen, soorten van vee
verboden, tenzij de vervoerder in het bezit zij öf van eene schriftelijke vergunning,
waarbij hem, met inachtneming van de voorschriften, gegeven krachtens artikel 44,
tweede lid, van dit besluit, afwijking van het verbod van vervoer uit den afgesloten
kring ten behoeve van het vee, dat hij vervoert, is toegestaan, öf van een vervoer-
biljet, afgegeven door den burgemeester van de plaats van herkomst van het vee
en bevattende eene nauwkeurige beschrijving van het vee door opgave van ge-
slacht, leeftijd, kleur en blijvende bijzondere kenteekenen, eene opgave\' van de
plaats van herkomst en de plaats van bestemming en van den tijd, gedurende
welken het biljet geldig is, alsmede de verklaring van den burgemeester, dat het
vee zich 11a het inwerkingtreden van de, krachtens dit artikel gedane, aanwijzing
niet in den afgesloten kring heeft bevonden.

De, in de artikelen 40, 42 en 43 bedoelde, aanwijzingen worden door plaatsing
in de Staatscourant en, zoo mogelijk, in een of meer plaatselijke nieuwsbladen ter
algemeene kennis gebracht.

Daarbij worden tevens voorschriften gegeven omtrent uitzonderingen, die op het
uitgevaardigde verbod zullen worden toegelaten.

De intrekking of wijziging van de, in de artikelen 40, 42 en 43 bedoelde, aan-
wijzingen wordt op dezelfde wijze ter algemeene kennis gebracht.

De schade, veroorzaakt door de toepassing van de maatregelen tegen het mond-
en klauwzeer, kan in bijzondere gevallen door Onzen Minister, met de uitvoering
van dit besluit belast, uit \'s Rijks kas geheel of ten deele worden vergoed.

Dit besluit treedt in werking op den tweeden dag na dien der dagteekening van
het Staatsblad en van de Staatscourant, waarin het is geplaatst.

Onze Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel is belast met de uitvoering
van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad en gelijktijdig in de Staatscourant zal

worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van
State.

VERSLAG van den directeur en de leeraren van \'s Rijks veeartsenijschool omtrent

De directeur en de leeraren van \'s Rijks veeartsenijschool uitmakende de com-
missie voor het natuurkundig examen voor aanstaande veeartsen, ingevolge art. 12
der wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad n°. 99), tot regeling van het onderwijs in de
veeartsenijkunde en de voorwaarden tot het verkrijgen van het diploma van
veearts, hebben als zoodanig de eer aan Uwe Excellentie verslag uit te brengen over
het natuurkundig examen, dat op 12—26 Juni heeft plaats gehad.

Tot het afleggen van het examen hadden zich aangegeven 31 candidaten, allen
studenten aan \'s Rijks veeartsenijschool en in het bezit van het getuigschrift van
met goed gevolg afgelegd eindexamen eener hoogere burgerschool met vijfjarigen
cursus, zoodat aan allen, krachtens art. 11 van bovengenoemde wet, vrijstelling
werd verleend van het examen in natuurkunde en scheikunde. Een der candidaten
trok zich wegens ziekte gedurende het examen terug.

Het examen bestond, overeenkomstig art. 9 van vermelde wet, uit een theoretisch
en een practisch gedeelte en werd door verschillende subcommissiën afgenomen.

Het theoretisch gedeelte had, voor zoover betreft de dierkunde en de aard- en
delfstofkunde geheel, voor de plantkunde ten deele schriftelijk plaats.

Bij het schriftelijk examen werd van de candidaten beantwoording van een of
meer vragen, ter keuze uit een aantal vragen, geëischt.

De systematische plantkunde werd mondeling te gelijk met de kennis der voeder-,
vergift- en artsenijplanten geëxamineerd.

In de andere vakken van het theoretisch gedeelte had het examen mondeling
plaats.

De volgende staat geeft de vakken aan, waarin, overeenkomstig artt. 2 en 9 der
wet, werd geëxamineerd, benevens den tijd voor elk onderdeel per candidaat aan
het examen besteed.

Plantkunde, schriftelijk........................................................................60 minuten.

Kennis der voeder-, vergift- en artsenij planten, benevens syste-
matische plantkunde ........................................ 15 minuten.

b. chemisch gedeelte, in twee groepen, elke groep gedurende een
voor- of namiddag.

a. gereedmaken van een anatomisch praeparaat, in twee groepen, elk gedurende
een namiddag;

b. demonstreeren van een anatomisch praeparaat, in twee groepen, tijd on-
bepaald.

De gereed te maken, alsmede de te demonstreeren, anatomische praeparaten
werden onmiddellijk te voren door loting aangewezen, terwijl iedere candidaat
steeds een ander dan het door hem gereed gemaakte praeparaat te demonstreeren
had.

Het chemisch gedeelte van het examen in artsenijwarenkennis bestond in een
scheikundig onderzoek van een mengsel van delfstoffelijke artsenij waren, van melk
of van urine. Ook hier werd de te onderzoeken stof na loting toegewezen.

Het practisch examen in hoefbeslag bestond voor iederen candiaat in het ver-
vaardigen van een door loting bepaald model van een hoefijzer en het bewerken en
beslaan van een dooden hoef.

Vóór den aanvang van het examen in weefselleer, physiologie en ontwikkelings-
leer der huisdieren werd aan iederen candidaat gelegenheid gegeven ter herkenning
van twee histologische praeparaten.

gevolg afgelegd natuurkundig examen kon worden uitgereikt; aan 8 candidaten
moest het worden onthouden, daar het door hen afgelegd examen in onderscheidene
vakken beneden de gestelde eischen was gebleven.

Hieronder volgt een alphabetische opgaaf van de namen der geslaagde candi-
daten, met vermelding van de plaats van geboorte.
W. H. Th. Bary, geboren te Dockum;
H. van den Berg, geboren te Zwolle;
J. B. Bloemendal, geboren te Amersfoort;
P. J. M. H. Boots, geboren te Venlo;

Najaarskeuringen van dekhengsten. De Minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel;

Gelet op de Wet op de paardenfokkerij 1901, gewijzigd bij de wet van 28 April
1906 (Staatsblad n°. 100), en op het Koninklijk besluit van 14 Augustus 1901 (Staats-
blad n°. 204), gewijzigd bij de Koninklijke besluiten van 25 Juni 1906 (Staatsblad
n°. .135) en 6 November 1906 (Staatsblad n°. 278);
Gezien de ingekomen ambtsberichten;

Heeft goedgevonden:
te bepalen, dat de gewone Rijksnajaarskeuringen van tot dekking bestemde
hengsten in 1911 gehouden zullen worden:

op 24 October te Leiden;
„25 „ „ Rotterdam;
„ 26 „ „ Dordrecht;
,, 27 ,, ,, Dirksland;

voor Noordholland:
op 26 September v.m. te Schagen, n.m. te Wieringen;
„ 27 „ te Hoofddorp;

,, 14 „ v.m. te Middelburg en n.m. te Kattendijke;
„15 „ te Bergen op Zoom;
„ 16 „ ,, Zierikzee;

voor Friesland:
op 4 October te Oranjewoud;
„ 5 „ „ Leeuwarden;
„ 6 „ „ Nes (Ameland);

voor Groningen:
op 31 October te Groningen;
,, i November te Winschoten;
» ² „ >, Appingedam;
» 3 ), Groningen;

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens, en het houden van markten, openbare verkoopingen,
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de ar-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 4 Februari 1907 (Staats-
blad n°. 27), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast, goedgevonden:

te verbieden, met ingang van den daarbij vernielden datum, het vervoeren of doen
vervoeren van herkauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten,
openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende
dieren en varkens voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

7 Augustus, een kring, omvattende de gemeenten Stellendam, Sommelsdijk,
Middelharnis en Stad aan \'t Haringvliet, voor zooveel zij geheel
of gedeeltelijk gelegen zijn binnen het gedeelte van het eiland
Goeree en Overflakkee, dat begrensd wordt door den Spuidijk,
den Buitendijk, den Oudendijk, den Kraaienissedijk, den Gors-
dijk, den Oud-Kraaijerdijk, den Nieuwlandschen dijk, de kommen
der gemeenten Sommelsdijk en Middelharnis, den Boomgaard-
weg, den Middelweg, den Vroonweg, den Lieve Vrouwepolder-
schen dijk, den Tilschen dijk, de grens tusschen de gemeenten

Middelharnis en den Bommel, de grens tusschen de gemeenten
Stad aan \'t Haringvliet en den Bommel, het Haringvliet en het
Zuiderdiep, alsmede de kommen der gemeenten Stellendam,
Sommelsdijk en Middelharnis;

9 Augustus, Oss, Megen c. a., Oyen c. a., Lithoyen, Lith, Alem c. a. en Ros-
malen;

9 Augustus, een kring, omvattende de gemeenten Hedikhuizen, Herpt c. a.,
Heusden, Oudheusden c. a., Genderen, Baardwijk, Waalwijk,
Besoyen, Sprang, Vrijhoeve-Capelle, Capelle (N.-B.), Waspik,
Raamsdonk, Geertruidenberg, Made c. a., Hooge en Lage Zwa-
luwe, Klundert, Willemstad, Fijnaart c. a., Zevenbergen, Ouden-
bosch, Hoeven, Etten c. a., Princenhage, Terheyden, Ooster-
hout, \'s-Gravemoer, Dongen en Loon op Zand c. a., voor zooveel
deze gemeenten gelegen zijn ten Zuiden van den Amer en de
Nieuwe Maas, naar het overige deel der provincie Noordbrabant,
met uitzondering van het gedeelte, dat gelegen is ten Noorden
van den Amer en de Nieuwe Maas;

buurtschap De Wilp, het gehucht Trimunt en het overig gedeelte
der gemeente dat gelegen is ten Noorden van het Oude Diepje;

15 Augustus, het vervoer uit het voormalige vierde naar het voormalige vijfde
district van Zeeuwsch-Vlaanderen en omgekeerd over den op
Belgisch grondgebied gelegen „Vrijen Dijk";

de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104);

5°. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6°, en art. 39, eerste lid);

7°. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 38);

7 Augustus, in de gemeenten Stellendam, Sommelsdijk, Middelharnis en
Stad aan \'t Haringvliet, voor zooveel zij geheel of gedeeltelijk
gelegen zijn binnen het gedeelte van het eiland Goeree en Over-
flakkee, dat begrensd wordt door den Spuidijk, den Buitendijk,
den Oudendijk, den Kraaijenissedijk, den Gorsdijk, den Oud
Kraaijerdijk, den Nieuwelandschen dijk, de kommen der ge-
meenten Sommelsdijk en Middelharnis, den Boomgaardweg, den

Middelweg, den Vroonweg, den Lieve Vrouwepolderschen dijk
den Tüschen dijk, de grens tusschen de gemeenten Middelharnis
en den Bommel, de grens tusschen de gemeenten Stad aan \'t
Haringvliet en den Bommel, het Haringvliet en het Zuiderdiep,
alsmede in de kommen der gemeenten Stellendam, Sommelsdijk
en Middelharnis;

9 Augustus, in de gemeenten Hedikhuizen, Herpt c. a., Heusden, Oudheusden
c.a., Genderen, Wijk o.a., Veen, Andel, Giessen, Rijswijk (N.-Br.),
Woudrichem, de Werken c. a., Werkendam, Almkerk, Dussen,
Meeuwen c. a., Drongelen c. a., Baardwijk, Waalwijk, Besoijen,
Sprang, Vrijhoeve-Capelle, Capelle (N.-Br.), Waspik, Raams-
donk, Geertruidenberg, Made c. a., Klundert, Willemstad,
Fijnaart c. a., Zevenbergen, Oudenbosch, Hoeven, Etteri c. a.,
Princenhage, Terheyden, Oosterhout, \'s-Gravemoer, Dongen en
Loon op Zand c. a.;

Alem c. a. en Rosmalen;
ii Augustus, in d gemeenten Wisch, Gendringen, Bergh, Didam, Angerlo,
Rheden, Arnhem, Westervoort, Duiven, Zevenaar, Herwen en
Aerdt, Millingen, Bemmel, Huissen, Eist, Valburg, Hemmen,
Heteren en Wageningen;
li Augustus, in de gemeenten Amstenrade, Beek, Bingelrade, Bunde, Elsloo,
Eijgelshoven, Geleen, Geulle, Itteren, Jabeek, Kerkrade, Merkel-
beek, Munstergeleen, Nieuwenhagen, Oirsbeek, Rijckholt, Sehaes-
berg, Schinnen, Schinveld, Stein en Ubach over Worms;
25 Augustus, op de eilanden Texel en Marken.

25-jarig jubileum als veearts. Op 22 Juli 1911 was het voor 13 veeartsen
25 jaar geleden, dat zij als zoodanig hun diploma verwierven. Hoewel één van
dezen door voortdurende ziekte niet in staat is zijn praktijk waar te nemen en door
twee hun oorspronkelijk vak is verwisseld met een ander, mag het toch zekereenigs-
zins merkwaardig genoemd worden, dat nog geen hunner door den dood aan ons is
ontvallen. Dit jubileum mocht volgens een dezer veeartsen niet onopgemerkt
worden voorbijgegaan. Aan allen werd daarom zijn plan om dien dag feestelijk te
herdenken, bekend gemaakt en door hen, die met dat idee sympathiseerden,
besloten in de stad, waar zij hunne studiën hadden voltooid, samen te komen
in gezelschap van hunne dames.

Dit is gebeurd op 30 Juli j.1. De réunie had plaats in het Haagsche koffiehuis
te Utrecht, des morgens ten 12 ure. Na aldaar geluncht te hebben, werd onder
begunstiging van prachtig, hoewel wat warm, weer een uitstapje gemaakt naar
Zeist, waar de middag onder gezelligen kout in de lommerrijke bosschen werd
gepasseerd. Om half 7 waren we weer terug te Utrecht om ons te vereenigen aan
een diner in het Hotel de 1\'Europe, waar een zeer aardig versierde tafel met uitste-
kende schotels ons wachtte. Menige dronk werd uitgebracht, veel van het verledene
werd nog eens herdacht en zeker was de tijd van scheiden voor allen te vroeg

aangebroken. Een genotvollen dag, die bij ons lang in aangename herinnering
zal voortleven, hebbn we allen gehad; zeer zeker heeft de tegenwoordigheid dei-
dames daartoe veel bijgedragen en toen dan ook één der feestvierenden het voor-
stel deed, om thans geen 25 jaar meer te wachten, maar over 5 jaar nog eens
zulk een réunie te houden, vond dit algemeene instemming. Om 10 uur ongeveer
gingen de meesten weer naar hun woonplaats terug; zij werden door de blij-
venden uitgeleide gedaan en met een warmen, collegialen handdruk werd
afscheid genomen.

Daar naar mijn meening zulk een réunie de eerste is, die op deze manier is
gehouden, wil ik gaarne aan de collega\'s, die na ons komen om hun zilveren
jubileum te herdenken, in overweging geven, dit op soortgelijke wijze te doen.

Personalia. Bij beschikking van den Minister van Oorlog is de paardenarts der
2de klasse Dr. J. Eggink, van het iste regiment veld-artillerie, op zijn verzoek,
met ingang van 15 Augustus 1911, voor één jaar op non-activiteit gesteld, zonder
bezwaar der schatkist.

Bij beschikking van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel van
11 Augustus 1911, Directie van den Landbouw, n°. 8776, eerste afdeeling, zijn,
voor het tijdvak van 1 September 1911 tot en met 31 Augustus 1912, benoemd aan
\'s Rijksveeartsenijschool te Utrecht, tot assistent bij:

Bij Koninklijk besluit van 5 Augustus 1911 n°. 52 is, met ingang van 1 September
1911, benoemd tot buitengewoon leeraar aan de Rijksveeartsenijschool te Utrecht,
J. H. Hartog, te Culemborg.

Bij Koninklijk besluit van 12 Augustus 1911 n°. 42 is, met ingang van dien
datum, benoemd tot districtsveearts, Dr. A. ten Sande jr., te \'s-Gravenhage,
onder gelijktijdige toekenning van eervol ontslag als buitengewoon districtsveearts,
als tijdelijk assistent en plaatsvervanger van den districtsveearts voor Zuidholland
benoorden Maas en Lek en als gouvernementsveearts in algemeenen dienst en is aan
Dr. D. G. Ubbels, te Haarlem, eervol ontslag verleend als buitengewoon districts-
veearts.

Bij Koninklijk besluit van 21 Augustus 1911 n°. 38 zijn, op den voet van
het bepaalde bij art. 2, onder 2°., van het Koninklijk besluit van 11 Maart
1909 n°. 12, benoemd bij het reserve-personeel der landmacht, tot reserve-
paardenarts der 2de klasse, de heeren G. Terpstra, H. Venema, G. M. van
der Plank en M. D. Booy.

Erratum. De titel op bladzijde 642 in de aflevering van 15 Augustus j.1.
moet als volgt luiden :

gedurende de maand Juli 1911.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Het is bekend, dat het paard vatbaar is voor de infectie met
mond- en klauwzeersmetstof, alhoewel de gevallen tot de zeldzaam-
heden behooren. De literatuur is in dit opzicht duidelijk, en men
dient met het feit rekening te houden, ook wat de bestrijding der
ziekte betreft. In den regel wordt echter aan het paard als voor
mond- en klauwzeer vatbaar dier ter zake geen of slechts een geringe
waarde gehecht, evenzeer ten onrechte, als b.v. de ziekte bij vogels
en bij honden en katten in dat opzicht wordt verwaarloosd.

Of zulks, wat ons land betreft, daaraan is toe te schrijven dat
de ziekte werkelijk bij paarden zoo weinig is waargenomen, durf
ik niet zeggen. Gegevens in dit opzicht heb ik niet kunnen ver-
krijgen. Zelf heb ik slechts eenmaal bij een paard mond- en klauw-
zeer gezien. Het dier stond met 12 runderen in denzelfden stal, en
toen deze laatste mond- en klauwzeer kregen, merkte de eigenaar
op, dat ook het paard moeilijk voedsel tot zich nam en speekselde.
Het had een lichten vorm van mondzeer met blaren aan tong,
gehemelte en tandelooze randen, welke zeer spoedig genas.

Omdat ik meen, dat de gevallen meer moeten voorkomen dan
men veelal denkt, wil ik melding maken van het voorkomen der
ziekte bij drie veulens, hetwelk ik dezer dagen toevallig kon waar-
nemen. De heer J. H. v. d. F. te Z. is o. m. eigenaar van drie veu-
lens, waarvan er één in Februari geboren is, de twee andere in
Maart. De dieren zijn in Juli gespeend en daarna den I5den Juli
in een weide gedaan, waarin runderen met mond- en klauwzeer.
Op den 20sten Juli werden de eerste verschijnselen van mondzeer
waargenomen, bestaande in bemoeilijkte voedselopneming, speek-
selen, terwijl vooral ook een schuimend vocht de mondopening
bedekte. Het bij runderen zoo eigenaardige smakkende geluid
werd niet gehoord.

ook reeds gebersten blaren te zien. Den 2Östen Juli werden de
dieren onderzocht door den veearts H. W. Overbosch, te Gouda,
die het bestaan van mond- en klauwzeer niet onwaarschijnlijk
achtte.

Ik kreeg gelegenheid de veulens op den 30sten Juli te onder-
zoeken, toen de eetlust nagenoeg geheel teruggekeerd was en ook
overigens van ziekteverschijnselen weinig meer was waar te nemen,
afgezien van den speekselvloed, die bij één dier nog in vrij sterke
mate aanwezig was. Het onderzoek der mondholte deed echter bij
alle drie in genezing overgaand mondzeer constateeren, d. w. z.
bij alle dieren waren gebersten en op weg van genezing zijnde,
soms vrij groote blaren te zien. Bij het eerste dier waren 5 c.m.
van de punt van de tong verwijderd aan de bovenvlakte twee
onregelmatig ronde, grijsgekleurde epitheeldefecten waar te ne-
men, met opgeworpen en uitgevreten randen, elk ongeveer c.m.
in middellijn, terwijl 3 c.m. verder naar achteren een dergelijke
erosie met een middellijn van c.m. te zien was. Het tweede
veulen had twee groote epitheeldefecten met gescheurde randen,
vooraan op het grondstuk van de tong, elk met een middellijn van
ongeveer 3 c.m. En het derde veulen eindelijk, hetwelk nog ptya-
lismus had, vertoonde verschillende kleinere en grootere, eerst kort
geleden geperforeerde blaren achter op de bovenvlakte van de tong.

Aan andere plaatsen van het lichaam werden geen veranderingen
waargenomen. I)e hoeven waren normaal. De verschijnselen in dê
mondholte waren kenmerkend genoeg om de diagnose mond- en
klauwzeer te rechtvaardigen. De vrij aanzienlijk epitheelverliezen,
waarbij dikwijls nog tamelijk groote, geelgekleurde epithelium-
lapjes overgebleven waren, terwijl een dunne, geelgrauwe, nieuwe
epitheliumlaag zich gevormd had, het aanwezig zijn van de
blaren, vooral ook op het achterste gedeelte van de bovenvlakte
van de tong, deed het bestaan van elke andere ziekte buitensluiten.

De gevallen bewijzen, met de andere in de literatuur vermelde,
dat het onjuist is alleen maatregelen te nemen tegen mond- en
klauwzeer bij de herkauwende dieren en de varkens, of wel, bij het
nemen van die maatregelen het paard als smetstof-verspreider
buiten rekening te laten. En in dit opzicht dient, behalve aan het
paard, ook nog aan andere dieren te worden gedacht.

Op 24 December 1908 werd een renpaard aan de kliniek van
*s Rijks veeartsenijschool gebracht met de anamnese, dat het dier
ongeveer 2 maanden geleden bij het traineeren over een hindernis
was gevallen en daarbij een kleine verwonding boven het rechteroog
was ontstaan en tegelijkertijd een lichte neusbloeding was op-
getreden. Tot ongeveer i-J- maand daarna was er aan het dier niets
te bespeuren geweest.

Op den 5den December evenwel was het paard plotseling hevig
uit de neus gaan bloeden, wat zich in weerwil van veeartsenijkun-
dige behandeling op den ióden December herhaalde, en wel vooral
uit het linker neusgat.

Bij het eerste onderzoek op 24 December, dadelijk na de aan-
komst, bleek de temperatuur normaal te zijn. De hartslag was
■echter 72 in de minuut, en intermitteerend. Na een weinig draven
was de hartslag 96—100 in de minuut, terwijl de onregelmatigheid
bleef bestaan. De hartdemping was vergroot. De ademhaling was
44 in de minuut, de eetlust was normaal.

In verband met een en ander werd gedacht aan hartdilatatie door
overmatig sterk traineeren.

In de volgende dagen werden pols en ademhaling minder fre-
quent, zoodat op den morgen van 30 December weinig abnormaals
aan het dier was te bespeuren.

Des avonds echter om 8 uur bleek het paard sterk geëxciteerd en
nerveus. De pols was weer 96 en onregelmatig; de ademhaling ± 40;
de temperatuur normaal.

Om 10 uur des avonds trad een heftige bloeding op, vooral uit den
mond. Als cardiotonicum werd spiritus camphoratus geïnjicieerd.
Den volgenden dag was er zwelling in de keelstreek te bespeuren,
waartegen werd opgetreden met Priessnitz\'sche omslagen en fricties
met spiritus camphoratus.

Den isten Januari 1909 was er een zeer sterke zwelling in de
keelstreek en vooral ook aan den kop ontstaan. Het dier kon niet
meer slikken en was in hooge mate dyspnoïsch. De temperatuur
was nu 39⁰.5; de polsslag 60 in de minuut.

Des avonds werd tracheotomie verricht. Het drinkwater liep met
een grooten straal uit den tracheotubus, zonder eenige reactie van
de zijde van den larynx te veroorzaken.

Den volgenden dag was de zwelling verminderd, en de tempe-
ratuur eenigszins gedaald, de slikbezwaren bleven echter in on-
verminderde mate bestaan. De behandeling bestond in injectie
van spiritus camphoratus en het rectaal infundeeren van melk. De
eetlust was vrij groot; ter voorkoming van slikpneumonie werd een
muilkorf aangedaan, en geen vast voedsel verstrekt.

Den ₄den Januari werd voor het eerst weer haver geprobeerd; de
slikbezwaren bleken sterk verminderd, de haver werd opgegeten;
het drinkwater liep slechts voor een klein gedeelte uit den tracheo-
tubus af. Het hart was kalmer en krachtiger geworden.

Deze verbetering hield tot den 6den Januari aan. Toen kwamen
de slikbezwaren weer opzetten. Bij manuale exploratie van den
pharynx en den larynx werd echter niets abnormaals gevoeld.

De slikbezwaren bleven bestaan; het dier vermagerde langzamer-
hand erg, en ging ten slotte aan een slikpneumonie ten gronde.

Bij de sectie bleek de larynx diffuus ontstoken, de pharynx
niet. De linker luchtzak was sterk uitgezet door een groot bloed-
coagulum. In den bovenhoek van den luchtzak was duidelijk een
arteriestompje te zien, door een versch georganiseerd thrombus-
propje afgesloten.

Blijkbaar is de bloeding in den luchtzak de oorzaak van alles
geweest; in ieder geval van de excitatie en de zwelling van de keel-
streek en de dyspnoe, welke in het begin werden waargenomen.
Deze verschijnselen zijn zeker veroorzaakt door druk op de be-
treffende vaten.

De slikbezwaren zijn blijkbaar van het begin af veroorzaakt
geworden door verlamming van den pharynx, terwijl daarnevens
ook de larynx ongevoelig bleek door zenuwverlamming. Het is
niet duidelijk of deze verlamming ook in verband stond met druk
door den opgezetten luchtzak veroorzaakt, dan wel of eventueel
hetzelfde trauma, dat aanleiding gaf tot de vaatruptuur ook wel-
licht zenuwrekking en opvolgende degeneratie veroorzaakte.

De onderzoekingen van Kohlbrugge betreffende de rol, welke
spermatozoïden vervullen na de bevruchting.

liet bevruchtingsproces heeft gezien, het versmelten van den kop
van een enkele spermatozoïd met een rijpe eicel, was men tot voor
korten tijd van meening dat de uitstorting van millioenen sperma-
tozoïden bij iederen coïtus eenvoudig een uiting was van een nuttig-
heidsprincipe; het verkrijgen van de grootst mogelijke zekerheid
dat één of eenige spermatozoïden hun doel bereiken zouden: het
in contact komen met de eicel of met eicellen in de(n) eileider(s).
Bij weinige individuen toch, althans onder de hooge zoogdieren,
komt het sperma bij paring direct in den uterus (schaap), in den
regel wordt het in de vagina gedeponeerd en zou de zure reactie
van het vaginale slijm voor zeer vele spermatozoïden verderfelijk
zijn. Voorts was men van meening, dat de eigen beweegkracht
der zaadcellen tegen de richting in van de trilharen, waarmede de
uterusepithelien zijn bekleed, voor millioenen andere te zwak zou
den zijn, waardoor zij het doel niet konden bereiken, stierven of
ten prooi vielen aan phagocyten.

De studies van K. hebben geleerd, dat de overtalrijke spermato-
zoïden die voor de bevruchting niet noodig zijn,, wel degelijk een
rol te vervullen hebben. Reeds in 1899 heeft Bonnet gepubliceerd,
dat door hem op de kiemblaas van een hond, 17^ dag na de laatste
paring, nog volkomen intacte spermatozoïden gevonden waren,
terwijl Nierstrasz bij Amphineuren (weekdieren) heeft gecon-
stateerd, dat de spermatozoïden bij deze dieren na de paring het
geheele dier doordringen. In zijn eerste studie over dit onderwerp
(Einfluss der Spermatozoïden auf dem Uterus; Zeitschrift für
Morphologie und Anthropologie, Bnd. 12) bericht K., dat onder de
1300 uteri van een vleermuissoort (Xantharpya amplexicaudata),
die hij op Java verzameld had, er vele waren, die stampvol zaten met
spermatozoïden. K. vond ze in rijen gerangschikt met den kop
naar het uterusepithelium gekeerd; hij zag hoe zij in de klierbuizen
gedrongen waren, in de epitheelcellen van de uterusmucosa,
enkele zelfs in het intertubulaire weefsel. De mucosa uteri en het
nog niet bevruchte ei oefenen een chemotactische werking uit op
de spermatozoïden. Vermoedelijk dringen de zaadcellen in de
celkernen en doen zij zich daarna voor als nucleoli. Merkwaardige
resultaten van volgende onderzoekingen heeft K. gepubliceerd in
het Archiv für Mikroskopische Anatomie, Bnd. 75, Heft III en
Bnd. 77, Heft I. Reeds lang is bekend dat het ei-omhulsel, de zona
pellucida, na de bevruchting het indringen van meerdere sperma-
tozoën tegengaat en de bevruchte eicel zich snel gaat deelen. K.
heeft bij vleermuizen gezien, dat zoodra de invaginatie-
blastula, na de bersting der zona pellucida, is ontstaan, de spermiën

er weer op losstormen en niet alleen dringen in de cellen van de
trophoblast, maar ook in die van den embryonaal-aanleg. Zij doen
dit niet alleen wanneer de blastula nog vrij rondzweeft, maar ook
nadat deze zich aan de uterusmucosa heeft vastgehecht en weldra
in een verdieping ervan begraven ligt. Is het contact met den
uterus inniger geworden, dan ziet men ze niet meer. Gelijke waar-
nemingen zijn gedaan bij de spitsmuis en bij Tarsius (een halfaap).
Bij konijnen echter vond K. dat de spermiën reeds vroeger in-
dringen, n.1. wanneer het bevruchte ei zich in 2, 4. 6 of 8 splijtings-
kogels had verdeeld. Hier zag hij ze nimmer in de kernen treden
maar bleven zij in het protoplasma en zwollen daar aan tot kleine
tonvormige lichaampjes, die slechts aan één pool chromatine
bezitten.

Schr. heeft er op gewezen, dat experimenten geleerd hebben, dat
bacteriën en spermatozoën eigenschappen gemeen hebben. Wordt
sperma subcutaan gebracht onder de huid van een dier, belioorende
tot een andere diersoort, dan zullen spermatozoïden van deze dier-
soort in de buikholte gebracht van het proefdier spoedig hun
bewegelijkheid verliezen en doodgaan. Meerdere onderzoekers
hebben den coïtus, naast het vermogen om te bevruchten, ook eigen-
schappen toegekend, gelijk aan die van een injectie van serum,
waardoor het vrouwelijk individu ongetwijfeld zou worden ge-
ïnfluenceerd. K. meent door zijn onderzoekingen een verklaring
gevonden te hebben voor de telegonie, de mogelijkheid dat de
invloed van een paring op een vrouwelijk dier zou blijven bestaan,
nadat dit individu andermaal maar nu door een ander mannelijk
dier is bevrucht. In ieder geval zouden de spermatozoïden ook een
nutritieve functie hebben vóór het contact van den embryonaal-
aanleg met de uterusmucosa innig geworden is; de voeding van
het bevruchte ei zou dus niet geheel ten laste komen van het baar-
moederslijmvlies. Gaat men na de hoeveelheden spermatozoïden
die bij iedere ejaculatie geloosd worden (men heeft berekend voor
den mensch ruim 200 millioen, voor den hond 60 millioen, voor het
paard 10 milliard), voorts dat veelal meerdere cohabitaties volgen
korten tijd na de eigenlijke bevruchting, dan bestaat de mogelijk-
heid dat de epitheel-cellen van het uterusslijmvlies als het ware
verzadigd worden van zaadcellen en dat ongeloof el ij ke hoeveel-
heden van deze, hun invloed kunnen doen gelden opdeontwikkeling
van het jonge individu. Het vaderdier zou hiertoe dan belangrijk
meer bijdragen dan te voren steeds is vermoed geworden, wat uit
een oogpunt van erfelijkheid van eigenschappen van het grootste:
gewicht is. Vermeulen-

Liebert beveelt de Thigenol (een zwavelverbinding door Hoff-
mann in la Roche bereid) aan bij eczemen van honden. Bij natte
eczemen en bij eczema rubrum, gebruikt hij met succes 5 % thige-
nolspiritus. Bij chronische eczemen wordt thigenolzalf (1 : 10 met
vet en lanoline ana) aanbevolen. Dit middel is volgens Liebert
overal daar op zijn plaats, waar men teer zou willen gebruiken, en
is dan beter dan laatst bedoeld medicament, omdat het niet riekt
en niet giftig is.

Reimers deelt mede, dat in 1904 van 300 stuks rundvee de
helft ernstig ziek werd en 51 stierven door vergiftiging met Elbe-
water. Het Elbewater had toen vrijwel de samenstelling van het
Noordzee-water en had tot de vergiftiging aanleiding kunnen
geven, doordat het de buitendijksche weide, waarop de dieren
graasden, na een lange droogteperiode meer of min had overstroomd.
De dieren waren daardoor genoodzaakt dit zeewater te drinken.

De klinische verschijnselen uitten zich hoofdzakelijk in heftige
diarrhee, parese en anaemie; pathologisch-anatomisch bleek er
aanwezig te zijn gastro-enteritis, hepatitis, c.ystitis, en anaemie van
alle inwendige organen.

Referent heeft vergiftiging met zeewater waargenomen bij eenige
paarden, die gedrenkt werden met water uit het Noord-Hollandsch
kanaal, nadat er door droogte veel buitenwater was ingelaten.

De verschijnselen bestonden daarbij in polydipsie (de dieren
dronken 80—180 Liter van het water), polyurie en sterke ver-
magering. Na verandering van drinkwater trad spoedig herstel op.

ZwAENEPOEL et Declercq. Pathogcuie et traitement de laluxation
de la calotte calcanéenne du perforé chez le cheval.

De schrijvers wijzen er op, dat de oorzaken van de luxatie van
de pees van den kroonbeenbuiger van het hielbeen niet volkomen
duidelijk zijn. Om de aetiologie nader te bestudeeren doorsneden
ze de aponeurosa-plaat, die aan weerszijden den kop van de pees
op zijn plaats houdt. Ze kwamen tot den conclusie dat het door-
snijden van den medialen band geen luxatie naar buiten veroorzaakt,

terwijl de resectie van den lateralen band wel luxatie naar binnen
tengevolge heeft.

Dit resultaat lijkt te meer vreemd, omdat spontaan vrijwel altijd
de luxatie naar de laterale zijde plaats heeft.

Waarom experimenteel naar de mediale zijde? Volgens de
schrijvers zijn hiervoor twee oorzaken. Het hielbeen n.1. is naar
binnen schuins afloopend, en de pees van den M. flexor digitalis
pedis sublimus (alias kroonbeenbuiger, of „perforé") windt zich
mediaal om de achillespees, en komt zoo uit de diepte naar de
oppervlakte. Hierdoor zal steeds meer tractie naar binnen bestaan,
dan naar buiten. Dat die opvatting juist is, blijkt volgens de
schrijvers ook wel uit het feit, dat de laterale hechtband veel sterker
ontwikkeld is, dan de mediale. Werden de beide hecht banden door-
gesneden, dan trad daardoor steeds de luxatie naar binnen op,
nooit naar buiten.

Sneed men eerst de achillespees door en daarna de hechtbanden,
dan ook trad de luxatie naar binnen op. De luxatie naar buiten kon
echter dan gemakkelijk worden opgewekt, wanneer vlak voor
de strekking van den kroonbeenbuiger op den kop van de pees een
drukking naar buiten werd uitgeoefend.

Voor de luxatie naar buiten, die het meest wordt gezien in de
praktijk, zijn noodig, volgens de schrijvers: i°. zeer sterke tensie
van de pees, bij verzamelen of galop. 2°. relaxatie van de pees van
Achilles om daardoor den invloed van de torsie van de pees van
den kroonbeenbuiger te doen verdwijnen. Door die wending n.1.
uit de diepte naar de oppervlakte toe, zou steeds de luxatie naar
mediaal geschieden. Is intusschen de achillespees verslapt, dan is
die tractie naar binnen niet meer aanwezig. 3⁰. een plotselinge
beweging naar buiten van de punt van de hiel of van het geheele
spronggewricht, op het oogenblik van sterkste spanning van den
kroonbeenbuiger.

Dit laatste moment nu treedt vooral op bij steigeren of zijwaarts
springen of bij krachtige bewegingen in lossen grond: en in die
omstandigheden treedt juist de luxatie naar buiten ook op.

De schrijvers hadden gelegenheid een acuut geval van luxatie
te behandelen. Ze deden niets dan de pees van den kroonbeen-
buiger doorsnijden even boven de punt van het hielbeen. Dadelijk
daarop verdween de pijn bij de beweging. De patiënt werd in de
weide gedaan, en kon zes weken daarna zijn dienst weer verrichten
Op de operatieplaats was slechts een kleine verdikking van de pees
achtergebleven.

rECUS eenigen tijd te voren aanbevolen, welke bestond in het
doorsnijden van de pees beneden het spronggewricht, en hechting
van den hechtband. In acute gevallen zal dit laatste wel niet noodig
zijn, bij chronische zeer zeker wel. Overigens snijden de schrijvers
naar mijn meening terecht de pees door boven den sprong.

Raillet, Moussu et Henry. Recherches sur le traitement dc la
distomatose du mouton.

Deze Fransche veeartsenij kundigen hebben hun interessante
proeven omtrent prophylaxis en genezing van distomatose voort-
gezet. Ze hebben in een tweede serie van experimenten verschillende
middelen beproefd, o.a. atoxyl en urotropine. Geen dier middelen
echter gaf resultaat behalve extractum filicis maris, hetwelk vroeger
reeds door Italiaansche veeartsen werd aanbevolen.

Wanneer aan schapen, die blijkens uitscheiding van veel distomen-
eieren met de faeces in sterke mate door de ziekte waren aange-
tast, werd gegeven 4 dagen achter elkaar telkens 5 gram van het
extract met 25 gram olie per dag, dan bleek het dat dadelijk na
den dood, slechts zeer weinig distomen meer aanwezig waren, en
deze in den regel nog in staat van ontbinding verkeerden; de ove-
rige waren dan blijkbaar reeds geresorbeerd. De distomen, die in
de buikholte vrij aanwezig waren, bleken niet onder den invloed
van het middel te zijn geraakt.

I)e toxische invloed was overigens slechts te bespeuren waar het
betrof de „grandes douves" (fasciola hepatica L.) en niet de ,,pe-
tites douves" (dicrocoelium lanceolatum).

Aan de veeartsenijschool te Weenen deed men proeven met
adrenaline bij haemoglobinaemie van paarden. Deze experimenten
hadden in zooverre een rationeelen grondslag, omdat er wel wordt
aangenomen, dat deze ziekte zou zijn een autoïntoxïcatie, en de
bijnier een orgaan wordt geacht in staat vele toxische lichaams-
producten te neutraliseeren. Geïnjicieerd werden telkens 4 c.c.m.

van de oplossing i : iooo. Over \'t geheel was er van gunstig
resultaat weinig te bespeuren.

In 1909 trad in Oostenrijk osteomalacie als \'t ware epizoötisch
op, waarvan de schrijver gebruik maakte de urine te onderzoeken
speciaal in verband met de gegevens vooral uit Frankrijk afkom-
stig, waarin wordt gesproken van zeer sterke vermeerdering van
het gehalte aan phosphorzure kalk speciaal.

De schrijver vond bij koeien met beenbreekziekte het calcium-
gehalte van de urine vermeerderd, maar het gehalte aan phos-
phaten eer verminderd dan vermeerderd.

Hugo Münzer. Verhalten der Temperaturen bei gesunden
Pferden und bei verschiedenen chronischen Krankheiten, die dem
Dampfe zu Grunde liegen.

De schrijver onderzocht in verband met waarnemingen en mede-
deelingen van andere zijde de temperatuursverhooging na arbeid
bij paarden, en vergeleek de stijging en opvolgende daling van de
temperatuur bij gezonde en dampige paarden.

\'t Is jammer dat deze experimenten op beperkte schaal slechts
bij enkele paarden werden uitgevoerd. De nauwkeurigheid waarmee
ze werden uitgevoerd, schenkt ze echter toch waarde.

i°. Na stappend werk met telkens terugkeerende pauzen is de
temperatuur niet verhoogd, wel als langen tijd wordt doorgestapt;
de temperatuur stijgt dan 0.7—1°.7 C.

2°. Na 15 minuten draf was de temperatuursverhooging bij
gezonde paarden 0.5—1° C.

4⁰. Bij dampigheid van welken aard ook (3 paarden respec-
tievelijk met chronische bronchitis, longemphyseem en harts-
dilatatie) is de stijging der temperatuur na arbeid of draf evenals
bij gezonde paarden.

5°. Bij gezonde paarden daalt na den arbeid de temperatuur
spoedig weer of blijft hoogstens 15 minuten onveranderd.

6°. Bij dampige paarden komt 15—30 minuten na den arbeid
(dus in de rust) nog weer een temper atuursverhooging voor van 0.2 —
o°4 C.

7⁰. De temperatuurdaling geschiedt veel langzamer bij dam-
pige paarden dan bij gezonde; bij dampige paarden is de tempe-
ratuur soms na 2 uur rust nog o°4 verhoogd.

De schrijver veronderstelt dat die ,,Temperaturnachsteigerung""
pathognomonisch is; hoewel hij daarop alleen de diagnose „Dampig-
heid" niet wil laten rusten.

De schrijver deelt mede, dat hij bij een Norischen hengst het
geheele hoefbeen wegnam, en het dier later dekte, en zelfs meer
dan 4 jaar voor den meelwagen liep. Het hoefbeen was necrotisch
geworden na vernageling. Na wegname van het hoefbeen werd
de wond gewoon antiseptisch behandeld. De hoef trok zich wat
samen, maar bleek toch bruikbaar.

De schrijver deelt aan het slot mede, dat hij tot nu toe tevergeefs
op den hoef wachtte, en het geval slechts mededeelde om de collega\'s,
die het niet gelooven wilden te verwittigen, dat ze bij den „Guts-
verwalter N. N." kunnen informeeren.

Dr. H. Möller und H. Frick. Möller\'s Lehrbuch der Chirurgie
für Tierärzte; I. Allgemeine Chirurgie, Dritte Auflage. Stuttgart,
Ferdinand Enke, 1911. Prijs 16.60 Mark.

De 3de druk van de Algemeene Chirurgie van Möller en Frick,
hier bedoeld, is, zocals ook in de voorrede is vermeld, geheel om-
gewerkt, omdat sedert het verschijnen van den 2den druk uit een
therapeutisch en ook uit een prophylactisch oogpunt, vele nieuwe
gezichtspunten zijn geopend op het punt van chirurgie. Dit bewijst
wel, dat ook de vétérinaire chirurgie in het laatste tiental jaren niet
heeft stilgestaan, hoewel ze wellicht toch van al de klinische bran-
ches de minste uitbreiding heeft ondergaan.

Het boek is in 12 Hoofdstukken verdeeld. Hiervan zijn enkele
zeer duidelijk en overzichtelijk geschreven, b.v. dat, hetwelk
handelt over „ontsteking".

Enkele andere hoofdstukken zijn naar mijn meening minder
gelukkig geslaagd, vooral dat over gewrichtsaandoeningen wil
mij niet recht bevallen. Zoo wordt daarin gesproken van „akut-
eitrige Arthritis", waaronder ook worden thuisgebracht de arthri-
tiden bij Brustseuche en droes, bij retentio secundinarum, vagini-
tis, metritis, enz. Nu valt misschien niet te betwisten, dat pyogene
bacteriën hierbij in het spel zijn, maar om al die arthritiden, welke
dikwijls acuut verloopen. zonder sporen achter te laten, tot de
etteringen te rekenen, gaat dunkt mij wel wat ver.

De ,,Arthritis chronica fibrosa" wordt een „verharde gal" ge-
noemd, terwijl even daarna de overhoef er mee vereenzelvigd wordt.

Het allerminst kan mij in dit boek bekoren het artikel over
„Arthritis chronica deformans". Hierin wordt veel te veel over-
genomen uit de werken over chrirurgie van den mensch, en te
weinig rekening gehouden met de nieuwe speciaal Fransche litera-
tuur over deze, vooral wat betreft paarden, zoo belangrijke aan-
doening.

Het hoofdbestuur heeft de eer ter kennis der leden te brengen,
dat op de a.s. algemeene vergadering door Prof. Dr. J. Poels een
mededeeling zal worden gedaan betreffende de oorzaak der
thans in ons land zeer uitgebreid voorkomende oogontsteking onder
het rundvee, (keratitis infectiosa).

Algemeene afdeeling. Door het hoofdbestuur zijn tot leden
dezer afdeeling aangenomen de veeartsen C. van Baak te Goes,
M. D. Booij te Purmerend, B. Hartog te Lochem, C. J. G.
van der Kamp te Utrecht, J. Niks te Stadskanaal J. M. G.
Numans te Utrecht, G. M. van der Plank te Utrecht, D. van
der Veen te Tiel, L. W. de Waardt te Utrecht, J. Witkamp
te Utrecht.

Het lid dezer afdeeling C. F. van Oijen te Haarlem, gaat
met i Januari a.s. over naar de afdeeling Noord-Holland.

Het Hoofdbestuur heeft de eer hierbij ter kennis der leden en der
afdeelingen te brengen:

c. een overzicht van dat beheer, in verband met de begrooting;
opgemaakt door den thans afgetreden penningmeester, den
heer D. F. van Esveld.

Het Hoofdbestuur:
Dr. H. Markus, Voorzitter.
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

Bij het nagaan der rekening valt de aandacht er op, dat de ont-
vangen contributie f 108.50 minder bedraagt dan in de begrooting
is aangegeven. Daar de laatste reeds op 26 Juni 1909 moest worden
vastgesteld, kon er natuurlijk geen rekening worden gehouden
niet het bedanken van enkele paardenartsen. Het ledenaantal
blijft toenemen. Van de 27 pas gediplomeerde veeartsen werden
er 26 als lid voor het 2de halfjaar 1910 aangenomen, zoodat dus,
ook in verband met het groot aantal veeartsen in 1911 te ver-
Wachlen, geen vrees behoeft te bestaan dat deze vermindering zal
toenemen.

Voor rente werd f 40.49 meer ontvangen dan geraamd was, daar
door verhooging der contributie meer geld in kas kwam. Dit bedrag
zal in den vervolge, door een te verwachten wijziging in de betaling
van de kosten van het tijdschrift, eer minder dan meer worden.

Omtrent de subsidie van de Regeering voor het houden van cur-
sussen in vleeschkeuring, is een afzonderlijke rekening ingediend;
de Maatschappij moet alle onkosten voor zegels, porto\'s, geld-
zending, enz. betalen, zoodat het bedrag der subsidie op inkomsten
en uitgaven gelijk wordt gesteld.

Wat betreft de uitgaven zijn de kosten voor het tijdschrift de
raming iets te boven gegaan; dit behoeft niet te verwonderen, daar
de raming zeer moeilijk was en ook voor 1911 is er niet op te rekenen,
dat begrooting en rekening zullen kloppen; maar daar het aantal
advertenties weder is toegenomen, bestaat er alle hoop, dat de
tijdschriftrekening op den duur geen te groote bezwaren zal op-
leveren. Het zijn de huishoudelijke uitgaven echter, waarvoor heel
wat geld meer noodig is dan vroeger; wat niet alleen het gevolg is.

van het grootere aantal leden, maar omdat de Maatschappij meer
werkt en vooral ook meer naar buiten werkt; zoowel voor het hoofd-
bestuur als voor de talrijke commissies is dus meer geld noodig. De
onkosten voor de commissies zijn natuurlijk zeer wisselend, maar
die voor het hoofdbestuur nemen geregeld toe, wat duidelijk blijkt
uit de posten: voorschotten en reis- en verblijfkosten.

Op één post moet ik U in het bijzonder wijzen, n.1. op die voor
het innen der contributie, welke de begrooting met f 26.— over-
schrijdt. Dit is het gevolg van een andere wijze van innen der gelden
uit het buitenland, waartoe ondergeteekende door bijzondere
omstandigheden werd gedwongen; deze verhooging zal in het
vervolg wel niet meer voorkomen.

De algemeene vergadering was dit jaar goedkoop, daar er op de
kosten voor den stenograaf belangrijk werd bezuinigd.

Het saldo bedraagt f 1060.99\', dat is slechts f 68.78 minder dan
dat van het voorgaande jaar. Hierbij moet worden opgemerkt, dat
in het saldo is begrepen een bedrag van f 300.— voor den klapper
op de deelen I—XXXVI van het tijdschrift. Door ziekte van
ondergeteekende werd de bewerking vertraagd; het grootste ge-
deelte is reeds aan de drukkerij.

Bij het laatste verslag door ondergeteekende als penningmeester
opgemaakt, spreekt hij gaarne den wensch uit, dat het zijn op-
volger gegeven moge zijn, onder even gelukkige omstandigheden
als dit met hem het geval was, te fungeeren; namelijk in een Maat-
schappij die steeds in ledental en in werkkracht toeneemt.

Contributie afdeeling Groningen-Drenthe (40 leden) - 360.—
Friesland (30 leden) .... - 270.—
Gelderland-Overijsel (52 leden) - 468.—
,, ,, Utrecht (43 gewone, 2 buiten-

Voor onderhoud en assurantie bibliotheek - 200.—
Voor contributie en vertegenwoordiging:
Nederlandsch Landhuishoudkundig con-
gres ..............f 2.50

Reis- en verblijfkosten lid J. J. Wester - 15.60
Commissie voor Veever zekering:

,, verschotten, briefport, zegels, enz. . - 138.18 - 100.—
,, reis- en verblijfkosten van het hoofd-
bestuur .............- 246.81 - 150.—

beroepsbelangen .
koop en verkoop
veeverzekering
onkosten voor klapper, deel i—36
vleeschkeuring (bijzondere nota) . .

Rijksveeartsenijschool. Het aantal nieuw ingeschreven studenten bedroeg op
i September j.1. reeds 52; voor het schooljaar 1911—1912 zal dientengevolge het
eerste studiejaar minstens 73 studenten tellen; het tweede, derde en vierde studie-
jaar hebben er resp. 47, 28 en 36, zoodat het totaal aantal studiosi thans reeds op
184 komt.

Ten behoeve van het clinisch onderwijs te geven door den nieuwen leeraar
Dr. Jakob, is vlak achter het hoofdgebouw aan de Biltsche Grift een hulpgebouw
geplaatst, in afwachting van de totstandkoming van een nieuwe chirurgische
cliniek; voorts zijn ingrijpende veranderingen aangebracht in de achterste cliniek-
zaal, terwijl achter den hortus botanicus een KoRi-oven ter vernietiging van alle
dierlijke afval, welke de inrichting oplevert, zijn voltooiing nadert.

In de afdeeling voor physiologie is een verbouwing in gang met het doel een
grootere collegezaal te verkrijgen en een doelmatiger gelegenheid voor het practicum
in histologie en botanie; de oude directeurswoning wordt verder tot een voorloopig
laboratorium voor parasitaire en infectieziekten ingericht.

Het sectiegebouw, behoorende bij het pathologisch instituut, wordt thans
voltooid. Naast de reeds aanwezige sectiezaal wordt een demonstratielokaal ge-
bouwd, waar de studenten, gezeten in een steil oploopend amphitheater, de
secties kunnen volgen.

Schimmel, voorzien van een telephooninrichting in elke afdeeling, met een
schakelbord bij den portier.

Collega\'s, die ter gelegenheid van de a. s. algemeene vergadering de Alma Mater
mochten bezoeken, zullen daar dus weer veel nieuws aantreffen.

De commissie, belast met het afnemen van het veeartsenijkundig examen,
ingevolge art. 10 der wet van 8 Juli 1874, (Staatsblad n°. 99), voor de 3 jaren 1911,
1912 en 1913 benoemd bij Koninklijk besluit van 7 Maart 1911 n°. 28, is samen-
gesteld als volgt:

lid en voorzitter, W. C. Schimmel, directeur van \'s Rijks Veeartsenijschool te
Utrecht;

lid en secretaris, D. F. van Esveld, leeraar aan \'s Rijks Veeartsenijschool te
Utrecht;

Dr. C. J. Rab, tijdelijk leeraar aan de Rijkslandbouwschool en plaatsvervan-
gend districtsveearts te Oosterbeek, gem. Renkum;

H. J. C. van Lent, directeur der hoefsmidschool en plaatsvervangend districts-
veearts te Tiel;

B. M. Busing, plaatsvervangend districtsveearts en gouvernementsveearts te
Naarden;

A. W. Heidema, hoofdinspecteur van het Nederlandsch Paardenstamboek
en leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Groningen;

Dr. A. ten Sande, tijdelijk buitengewoon districtsveearts en gouvernements-
veearts te \'s Gravenhage;

Dr. L. F. D. E. Eourens, adjunct-directeur der Rijksseruminrichting te
Rotterdam;

Dr. D. G. Ubbels, plaatsvervangend districtsveearts en Rijkskeurmeester in
algemeenen dienst 2de klasse te Haarlem;

Dr. J. H. Picard, plaatsvervangend districtsveearts en gemeenteveearts te
Zeist;

Dr. K. Over, oud-paardenarts 2de klasse, keuringsveearts aan het abattoir
te Amsterdam;

De commissie heeft de eer, ter voldoening aan art. 15 der voornoemde wet,
aan Uwe Excellentie verslag te doen van haar zitting in het loopend jaar.

De werkzaamheden dezer zitting werden geregeld in een voorbereidende ver-
gadering van de leden, gehouden te Utrecht, op 1 April 1911.

Het examen heeft grootendeels plaats gehad aan \'s Rijks Veeartsenijschool van
8 Mei tot en met 31 Juli, op 65 werkdagen.

Op laatstgenoemden dag geschiedden de beoordeeling der candidaten en de
bekendmaking van den uitslag; tevens werd het verslag van het examen vast-
gesteld.

Tot het afleggen van dit examen hadden zich 45 candidaten aangemeld, allen
leerling van het vierde studiejaar aan \'s Rijks Veeartsenijschool, die hun natuur-
kundig examen met goed gevolg hadden afgelegd.

Aan de bepaling van het tweede lid van art. 10 der wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad
n°. 99) was door allen voldaan.

Acht der candidaten deden ook in 1909 en 1910 examen, terwijl 9 candidaten
het examen ook in 1910 aflegden; één der candidaten trok zich vóór het examen
terug, wat hij in 1910 deed op den eersten dag van het examen.

Overeenkomstig art. 10 der voornoemde wet heeft het examen bestaan uit een
theoretisch en een practisch gedeelte.

De volgende staat geeft aan: de vakken van de beide gedeelten, den tijd per
candidaat en de namen der examinatoren en assessoren.

Schimmel en Rab.
Wester en Paimans.
Schimmel en Kroon.
Van Esveld en Markus.
Paimans en Kroon.
Sjollema en Wester.
Van Esveld en Sjollema.

Tot het examen in algemeene ziektekunde en ziektekundige ontleedkunde behoor-
de mede de onderkenning van twee pathologisch-histologische praeparaten, door den
candidaat onmiddellijk te voren onderzocht.

Het practisch examen heeft voor iederen candidaat bestaan uit de volgende
onderdeelen:

voor clinick: het onderkennen en daarna bespreken van de ziekten of gebreken
van drie huisdieren en bovendien het opmaken van een beredeneerd verslag aan-
gaande het onderzoek van een vierde ziektegeval zonder voorafgaande bespreking,
waarover evenwel bij de beoordeeling van het verslag de candidaat door de commis-
sie werd gehoord;

voor operatie- en verbandleer: het verrichten van minstens 4 operatiën, waaronder
één hoefoperatie, en het aanleggen van minstens 2 verbanden, een en ander door
loting aangewezen;

voor heelkundige ontleedkunde: het gereedmaken van een door loting aan-
gewezen chirurgiscli-anatomisch praeparaat en het demonstreeren van een dusdanig
praeparaat, dat onmiddellijk te voren door het lot was bepaald, doch niet door den
candidaat zelf gereedgemaakt;

voor verloskunde: het gedeeltelijk onderhuidsch ontleden van een in het phan-
toom geplaatst, onmiddellijk te voren gedood kalf;

voor artsenijmengkunde: het schrijven, het lezen en gereedmaken van twee bij
loting aangewezen recepten in verschillende artsenij vormen;

voor voederkennis: het beredeneerd beoordeelen van verschillende graan- en
hooisoorten, peulvruchten en voederkoeken;

voor toegepast exterieur der huisdieren: het beredeneerd beoordeelen van twee
paarden en van twee runderen, waarbij den candidaat telkenmale gedurende
io minuten gelegenheid werd gegeven tot het nauwkeurig onderzoek van het
daarna met hem te bespreken dier.

De kolonel-commandant van het iste regiment veldartillerie stelde de commissie
in de gelegenheid om bij het examen in practisch exterieur paarden te gebruiken
van voornoemd regiment ten deele aan de kazerne op Damlust, voor een ander deel
aan \'s Rijks Veeartsenijschool.

Wegens het groot aantal candidaten was door de commissie, evenals vroeger,
besloten voor dit examen runderen van veehouders te Utrecht of in de nabijheid dier
gemeente ter beschikking te krijgen, hetzij aan de Veeartsenijschool, hetzij op de
boerderijen. Met voldoening kan de commissie mededeelen, dat hiertoe wederom in
ruime mate door veehouders op hun boerderijen gelegenheid is gegeven.

Zoowel het theoretisch als het practisch gedeelte van het examen werden af-
genomen door sub-commissiën, elk uit 2 leden bestaande en grootendeels gelijktijdig
werkzaam zijnde.

Ten behoeve van het examen in cliniek heeft de commissie voldoende over nieuw
aangevoerde dieren kunnen beschikken.

Voor dit gedeelte van het practisch examen zijn n.1. gebezigd 70 paarden, 8
runderen, 1 geit, 1 varken en 11 honden.

Voor het practisch examen in operatieleer en in heelkundige ontleedkunde zijn
gebezigd 5 paarden; voor het practisch examen in verloskunde 9 kalveren.

Alle operatiën, met uitzondering van de aderlatingen en luchtpijpsneden, zijn
op liet doode dier verricht.

Aan 17 candidaten moest het diploma worden onthouden, aangezien zij in ver-
schillende theoretische en practische vakken beneden de gestelde eischen waren
gebleven.

Hieronder volgt een alphabetische opgaaf van de namen der geslaagde candi-
<iaten met vermelding van de plaats van geboorte.

De commissie heeft tot haar leedwezen moeten bemerken, dat veel candidaten,
vooral wat betreft het practisch gedeelte van het examen, inzonderheid in cliniek_ronvoldoende waren onderlegd, hetgeen in hoofdzaak moet worden toegeschreven
aan het groot aantal leerlingen en den te korten studietijd aan \'s Rijks Veeartsenij-
school.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de-
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104) laatstelijk gewijzigd bij hei Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad
n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens en het houden van markten, openbare verkoopingem
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten, ev. kringen:

21 Augustus, Stad aan \'t Haringvliet, Stellendam, Sommelsdijk an Middel-
harnis;

i September, Hedikhuizen, Herpt c. a., Heusden, Oudheusden c. a., Genderen,
Baardwijk, Waalwijk, Besoijen, Sprang, Vrijhoeve-Capelle,
Capelle (N.-B.), Waspik, Raamsdonk, Geertruidenberg, Made c.
a., Hooge en Lage Zwaluwe, Klundert, Willemstad, Fijnaart c. a.,
Prinsenhage, Terheijden, Oosterhout, \'s-Gravenliage, Dongen en
Loon op \'t Zand;

de aan Limburg grenzende Noord-Brabantsche gemeenten;
een kring in de gemeenten Driewegen en Ellewoutsdijk, om-
vattende den polder Coudorpe, ten oosten begrensd door den
Loire-weg;

c. de provincie Overijssel, met uitzondering van de gemeenten
Kuinre, Blankendam, Oldemarkt, Steenwijkerwold, Steenwijk,
Blokzijl, Giethoorn, Stad-Vollenhove, Ambt-Vollenhove, W\'anne-
perveen, Genemuiden, Grafhorst, IJsselmuiden, Zwollerkerspel,
Zwolle, Kampen, Wilsum, Kamperveen, Zalk en Veecaten en
Hasselt;

d. het gedeelte der provincie Noordbrabant, dat ten zuiden
begrensd wordt door den Araer en de Nieuwe Maas;

e. de Geldersche gemeenten Ammerzoden, Appeltern, Barne-
veld, Beesd, Beusichem, Brakel, Buren, Buurmalsum, Culem-
borg, Deil, Dreumel, Driel, Druten, Echteld, Est en Opijnen,
Gameren, Geldermalsen, Haaften, Hedel, Heerewaarden, Her-
wijnen, Hoevelaken, Horssen, Hurwenen, IJzendoorn, Kerkwijk,
Kesteren, Lienden, Maurik, Nederhemert, Nijkerk, Ophemert,
Poederoijen, Putten, Rossum, Scherpenzeel, Tiel, Varik, Vuren,
Waardenburg, Wadenoijen, Wamel, Zaltbommel, Zoelen en
Zuilichem;

blad n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Slaatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast;

i September, het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en
varkens te verbieden uit het overig gedeelte van Nederland naar
twee kringen, te weten:

a. de provincie Groningen, met uitzondering van de gemeenten
Marum, Grootegast en Grijpskerk;

b. de provincie Drenthe, met uitzondering van de gemeenten
Vledder en Diever en het buurtschap Wapsterveen der gemeente
Havelte en de gemeente Dwingelo;

c. de provincie Overijssel, met uitzondering van de gemeenten
Wijhe, Heino, Hasselt, Kuinre, Blankenham, Oldemarkt, Steen-
wijkerwold, Steenwijk, Blokzijl, Giethoorn, Stad-Vollenhove,
Ambt-Vollenhove, Wanneperveen, Staphorst, Genemuiden, Graf-
horst, IJsselmuiden, Zwollerkerspel, Zwolle, Kampen, Wilsum,
Zwartsluis, Kamperveen en Zalk en Veecaten;

d. de Geldersche gemeenten Voorst, Gorssel, Zutphen, Brum-
men, Warnsveld, Vorden, Hengelo, Ruurlo, Lochem, Laren,
Borculo, Neede, Eibergen, Groenlo, Lichtenvoorde, Winterswijk,
Aalten en Dinxperlo;

a. de provincie Limburg, met uitzondering van het gedeelte,
dat gelegen is ten zuiden van de gemeenten Sittard en Urmond;

b. het gedeelte van de provincie Noordbrabant, dat ten noorden
begrensd wordt door de gemeenten Grave, Velp, (N.-Br.),
Reek, Schayk, Nistelrode, Dinther, Schijndel, Liempde, Boxtel,
Haaren, Udenhout, Tilburg, Gilze c. a. en Chaam, met inbegrip
van deze gemeenten;

7 September, een kring in de gemeenten Groningen, Noorddijk en Adorp,
begrensd ten Westen door het Reitdiep, ten Noorden door den
Schouwsterweg, ten Oosten en ten Zuiden door den Spoorweg
Adorp—Groningen;

de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub 1°., en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104);
2°. het onderzoek (art. 2, sub 2⁰.);
3⁰. het plaatsen der kenteekenen (art 2, sub 3⁰);
4⁰, het merken (art. 2, sub 4°.);

5°. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6", en art. 39, eerste lid);
6°. de ontsmetting (art 2, sub 7⁰., en art. 37);

7°. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 38):
met ingang van:

21 Augustus in de gemeenten Balgoy c.a., Bergharen, Beuningen, Dodewaard,
Ewijk, Heumen, Overasselt en Wijchen;

29 Augustus, in de gemeenten Aagtekerke, Biggekerke, Domburg, Grijpskerke,
Koudekerke, St. Laurens, Meliskerke, Oostkapelle, Oost- en
West-Souburg, Serooskerke (W.), Zoutelande, Veere, Vlissingei^
Vrouwepolder, Westkapelle, Gapinge, Ritthem, Driewegen,
Ovezande, Nisse, \'s Heer Abtskerke, Borssele, Baarland, Hoede-
kenskerke, Oudelande, \'s Gravenpolder, \'s Heerenlioek, Aarden-
burg, Eede, Sluis, Cadzand, Retranchement, Zuidzande, St. Kruis,
IJzendijke en Biervliet;

i September, in de gemeenten Kuinre, Blankenham, Oldemarkt, Steenwijker-
wold, Steenwijk, Blokzijl, Giethoorn, Stad-Vollenhove, Ambt-
Vollenhove, Wanneperveen, Genemuiden, Grafhorst, IJssel-
muiden, Zwollekerspel, Zwolle, Kampen, Wilsum, Kamperveen
en Zalk en Veecaten;

Monument Arloing. Ten vervolge van mijn opgaaf in aflevering 16, bladz. 660,
van dezen jaargang, kan ik tot mijn genoegén berichten, dat alsnog de volgende
inschrijvingen bij mij zijn ingekomen:

Voor verdere inschrijvingen beveel ik mij aan. Ook kleine bedragen worden
gaarne in ontvangst genomen. Voor opgaaf van de namen der inschrijvers zal ik
zorg dragen.

De inauguratie van Prof. Dr. J POELS zal plaats hebben op Woensdag
ii October 1911, des namiddags 2 uur, in het groot-auditorium der Rijksuniversiteit
te Leiden.

Benoemd tot lid van de militaire commissie voor den aankoop van paarden in
Australië de luitenant-paardenarts J. van Dulm.

Benoemd tot officier in de orde van Oranje-Nassau: J. N. Ballangée, dirigeerend
paardenarts met den rang van luitenant-kolonel, toegevoegd aan den inspecteur
van den geneeskundigen dienst der landmacht; D. F. van Esveld, leeraar aan de
Rijksveeartsenijschool te Utrecht (bij bevordering).

Bij Koninklijk besluit van 2 September 1911, no. 27 is, voor het tijdvak van
1 September 1911 tot en met 31 Augustus 1912, benoemd tot tijdelijk leeraar aan
de Rijkslandbouwschool te Wageningen, dr. C. J. Rab te Oosterbeek.

Eervol ontslagen als gemeenteveearts te Kuilenburg de heer J. H. Hartog en
benoemd als zoodanig de heer F. A. A. van Diermen.

Nieuw uitgekomen boeken. H. C. F. L. Warnecke, Der Kampf gegen die Tuber-
kulose unter dem Rindvieh. Inaugural-Dissertation, Bern; J. Zimmer, Utrecht, 1911.

G. C. Duval Verweij, Serotherapeulische Untersuchungen über die Hunde-
staupe. i.-D., Bern; Ott und Bolliger, Bern, 1911.

Verslag over den landbouw in Nederland over 1910. Gebrs. J. en H. van Langen-
huijsen, \'s-Gravenhage, 1911. Prijs f 0.50.

G. Krediet, Ueber die sympathischen Nerven in der Bauch- und Beckenhöhle
des Pferdes, der Wiederkäuer (ins besondere der Ziege) und des Hundes. I.-D., Bern.

Dr. Ferdinand Meijer, Terminologie und Morphologie der Säugetierlebcr nebst
Bemerkungen über die Homologie ihrer Lappen. Eine vergleichend-anatomische,
entwicklungsgeschichtliche Untersuchung. Hannover, M. 11. H. Schaper, 191 i.
Prijs 3.50 Mark.

W. van den Akker, Die septische Pleuropneumonie der Kälber und die Immuni-
sierung mit abgetöteten Kulturen. I.-D., Bern.

Prof. Dr. Th. Kitt, Lehrbuch der pathologischen Anatomie der Haustiere. Vierte
Auflage, II Band. Stuttgart, Ferdinand Enke, 1911. Prijs 19.60 Mark.

Prof. Dr. med. u. phil. W. Ellenbeger, Handbuch der vergleichenden mikros-
kopischen Anatomie der Haustiere. Dritter Band (Schluss). Berlin, Paul Parey,
1911. Prijs 22 Mark.

S. G. Zwart, Beiträge zur Anatomie und Physiologie der Milchdrüse des Rindes.
I.-D., Bern; Arnhem, G. W. van der Wiel en Co., 1911.

W. C. Schimmel, Acht- en dertigste jaarverslag (1910) van de Rijksinrichting tot
kweeking van koepokstof.

Dr. L. de Blieck, Veeartsenijkundige mededeelingen; I. Longziekte (Pleuropneu-
monia contagiosa bovum) op Java. Batavia, Javasche Boekhandel en Drukkerij, 1911.
(Uitgave van het Departement van Landbouw).

Dr. L. de Blieck en Dr. H. J. Smit, idem; II. Verdere onderzoekingen omtrent
tuberculose en tuberculinatie in Nederlandsch-1ndië. Idem, idem.

CoRSTiAAN Kunst, Die normale Flora der Genitalien beim weiblichen Rinde.
I.-D., Bern; Sneek, J. F. van Druten, 191 i.

Dr. J. Poels, Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting, 1908, 1909,
1910. Rotterdam, Wed. S. Benedictus, 191 i.

Verslag over het landbouwonderwijs over 1908—1910. \'s-Gravenhage, Gebrs.
J. en H. van Langenhuijzen, 1911. Prijs f 0.50.

Lijst van officiëele personen, instellingen en vereenigingen op land- en tuinbouw-
gebied. Idem, idem, 1911. Prijs f 0.30.

J. Hellemans, Ueber das Auftreten des Strongylus pinguicola (Sclerostoma
pinguicola Verrill, Stephanurus dentalus Diesing) auf Java und Sumatra. I.-D.,
Bern; Jena, Gustav Fischer, 191 i.

Prof. Dr. G. Schmorl, Die pathologisch-histologischen Untersuchungsmethoden.
Fünfte Auflage, Leipzig, F. C. W. Vogel, 1909. Prijs 10 Mark.

R. Kisskalt und M. Hartmann, Praktikum der Bakteriologie und Protozoologie.
Zweite Auflage, Zweiter Teil. M. Hartmann, Protozoologie. Jena, Gustav Fischer,
1910. Prijs 4 Mark.

Statistisch overzicht der bij het Nederlandschc leger hier te lande in het jaar 1909
behandelde zieke paarden. Bewerkt op last van den Inspecteur van den Geneeskun-
digen Dienst der landmacht, \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1911.

C. Görte, Leitfaden des Hufbeschlags für die Schmiede der berittenen Truppen, 1911.
Prijs 2.40 Mark.

J. Baijer und E. Fröhner, Handbuch der tierärztlichen Chirurgie und Geburtshilfe.

E. Fröhner,Bd. II, Allgemeine Chirurgie, Vierte Auflage; Wien, Braumüller,
1911. Prijs 10 Mark.

E. Hess, Bd. III, 3 Teil; Erkrankungen des Euters; idem, 1911. Prijs 14 Mark.
W. Ludewig, Leitfaden zum militär-veterinärärztlichen Dienstunterricht, 1911.
Prijs 5.50 Mark .

R. Schmaltz, Struktur der Geschlechtsorgane der Haussäugetiere, 1911. Prijs
15 Mark.

Schroeber, Das Fleischbeschaugesetz, preussisches Ausführungsgesetz und Aus-
führungsbestimmungen; zusammengestellt und mit Anmerkungen versehen. Dritte
Auflage, 1911.

Die Viehseuchengesetzc für das Deutsche Reich und Preussen. Textausgabe (Hey-
mann), 1911.

G; Moussu, Traité des maladies du bétail. Troisième édition. Paris, Asselin et
Houzean, 1911.

Prof. Dr. R. Kraus und Dr. C. Levaditi, Handbuch der Technik und Methodik
der Immunitätsforschung. Erster Ergänzungsband. Jena, Gustav Fischer, 191 i.
Prijs 26.50 Mark.

In November 1908 kwam een tweejarige trekhond in behandeling,
omdat hij zeer spoedig vermoeid was en dikke beenen kreeg. De
eetlust bleef overigens vrij goed.

De beenen waren oedemateus gezwollen. De hartslag was
frequent (120 slagen) en bonzend; de hartsdemping vergroot. De
patiënt werd een cardiotonicum ingegeven. Na enkele dagen was
de oedemateuze zwelling iets verminderd, de beenen waren echter
feitelijk niet dunner geworden. De zachte zwelling was echter
vervangen door een harde, en vooral de lange beenderen van de
extremiteiten waren bij druk zeer pijnlijk. Ook de platte beenderen
van den kop waren gezwollen en pijnlijk. De temperatuur was
verhoogd (40°.5), de pols frequent (120 slagen in de minuut); de
eetlust nu iets verminderd.

In verband met de veronderstelling dat een beenlijden aan-
wezig was, werd de urine op phosphorzuur onderzocht. Ze bevatte
0.²55 % P2O5. terwijl het normale gehalte van de urine o,r75 %is.

Bij het doorlichten met Röntgenstralen bleek de beenmergholte
niet vergroot, maar wel de corticaal-substantie sterk verdikt. De
grens tusschen het been en het omliggende weefsel was niet zoo
scherp aangegeven als normaal. Blijkbaar was dus het normale
been met een meer of minder weeke beenlaag omgeven. In deze
zachte koek echter was peripheer een scherp omschreven zwart
laagje aanwezig, waaruit de conclusie werd getrokken, dat het
nieuw gevormde been weefsel bezig was te verharden. De diagnose
was dus nu diffuse periostitis; de prognose werd vrij gunstig
gesteld. De therapie bestond steeds in het geven van arsenik.

De zwelling der beenderen nam nu langzamerhand af, de pijn
verminderde meer en meer, de vergroote hartsdemping werd ook
kleiner, en na ongeveer een maand vertrok het dier weer. De schedel-
beenderen waren toen nog iets verdikt en ook de ondervoeten bleven
iets gezwollen.

De Pathogenese van dit interessante lijden is mij volstrekt
duister gebleven. Bij navraag bleek mij dat het dier vroeger wel
eens was ziekelijk was, maar dat dit lijden vrij plotseling was opge-
treden na een drietal dagen zeer hard werken.

Naar aanleiding van een hier ter stede geheerscht hebbende
epizoötie onder de paarden, acht ik het uit een praktisch oogpunt
gewenscht hier ter plaatse te dien opzichte eenige nadere mede-
deelingen te doen. Ik schrijf met opzet „uit een praktisch oogpunt",
omdat op theoretisch gebied vooral ten opzichte der aetiologie en
nomenclatuur, zeer zeker het laatste woord door de verschillende
geleerden nog niet gesproken zal zijn en ik bovendien als „practicus"
mij niet bevoegd acht uitspraak te doen.

Mijn mededeelingen zullen uit den aard der zaak, slechts betrek-
king hebben op een deel dier epizoötie, daar tegelijkertijd, door
andere collega\'s in Amsterdam, eveneens dergelijke ziektegevallen
in grooten getale zijn waargenomen en behandeld; wellicht spoort
het ook hen aan, hun waarnemingen te publiceeren en aldus te
komen tot een meer gecompleteerd overzicht.

De eerste zieke in mijn praktijk deed zich voor op 22 Juni 1910,
bij de firma van Gend en Loos, — ongeveer een maand, nadat op de
onmiddellijk aangrenzende stallen van de Amstel-Bieibrouwerij de
ziekte was opgetreden en zelfs met een zeer dreigend karakter,
zoodat aldaar 3 paarden in korten tijd aan infectieuze pleuro-
pneumonie ten gronde gingen. De laatstgenoemde stallen behooren
tot de praktijkafdeeling van mijn collega Mazure en derhalve zijn
de ziektegevallen niet persoonlijk door mij geconstateerd en be-
handeld; zij worden hier slechts vermeld, als zijnde zeer vermoedelijk
het uitgangspunt der epizoötie.

Einde Juni 1910 deed dus, als boven vermeld, de bedoelde epi-
zoötie haar intrede in mijn praktijkafdeeling en duurde aldaar

achtereenvolgens tot 27 Maart 1911, verdeeld over verschillende
stallen, zooals te zien is in onderstaanden staat, waarin tevens de
afzonderlijke duur en de resultaten der behandeling zijn neergelegd.

De ziekte karakteriseerde zich, als een zeer acuut optredende
catarrh der ademhalingsorganen, met zeer sterk geprononceerde
neiging tot complicatie met pleuro-pneumonie of pleuritis, enkele
malen slechts éénzijdig, langsclinischen wegduidelijkteconstateeren.
De aanval begon steeds met zeer hooge temperatuur 40°.5—42°,
slechte eetlust (veelal anorexie) frequente, oppervlakkige adem-
haling, sterk geïnjicieerd neusslijmvlies en dito conjunctivae, welke
veelal bij de hevigere gevallen vuilrood, enkele malen geelbruin
gekleurd waren; over het algemeen weinig uitvloeiing, enkele

malen een bloederig gekleurd slijm, uit beide neusgaten. Voorts-
was meerdere malen een onderdrukt hoesten (kuchen) te consta-
teeren, terwijl eigenlijk hoesten betrekkelijk weinig werd waarge-
nomen; vooral bij palpeeren van den borstwand trad dit kuchen
herhaaldelijk op den voorgrond, evenals bij het vóór- en achter-
uitzetten, hetgeen natuurlijk wijst op een meer of minder aangedaan
zijn der pleura. Alhoewel niet bij alle patiënten waargenomen, trad
toch bij zeer vele opvallende spierzwakte voor den dag, nü eens
speciaal wat betreft de achterhand, dan weer zoowel in vóór- als
achterbeenen, waarbij de dieren veelal leunden tegen de, zich achter
hen bevindende, palen, of ook herhaaldelijk over den lantierboom,
halfzittende werden aangetroffen, of ook liggende werden gevonden,
telkenmale echter slechts voor korten tijd, daar zich anders spoedig
ademhalingsbezwaren vertoonden.

Aan de hand van bovenbeschreven symptomencomplex volgde
mijn diagnose „Influenza", daaraan hechtende de zuivere beteekenis
welke daaraan vroeger werd gegeven en zonder dus te specificeeren
of ik hier te doen had met „Influenza" in nauweren zin (Pferde-
staupe) of met „Brustseuche". Uit een praktisch oogpunt komt mij
de benaming ,,besmettelijke borstziekte" derpaarden vooral deze hier
te behandelen ziektegevallen zeer geschikt voor, te meer daar men
bij de nalezing der verschillende rapporten, betreffende deze
ziekte(n) op ons congres in 1909 uitgebracht o. m. door Prof.
Malkmus, Josef Szpilman, Tartakowsky en anderen, den indruk
krijgt, dat theoretisch deze naamkwestie nog lang niet is vastgesteld
en men in die rapporten herhaaldelijk over „Brustseuche" begint
om eenige regels verder over „Influenza" door te gaan of elders
de Brustseuche beschouwd wil zien als behoorende tot de „Influenza-
groep" (Pasteurellose) etc. Ik voor mij heb den indruk gekregen,
dat er vooralsnog geen bezwaar bestaat uit een praktisch oogpunt
den naam „Influenza" te handhaven, daar het mij voorkomt,
dat bij een dergelijke uitgebreide epizoötie, zoowel gevallen voor-
komen, welke men met „Influenza" zou willen bestempelen, alsook
gevallen, welke meer de rubriek „Brustseuche" naderen, en welke
mijns inziens berusten op een meerdere of mindere intensiteit van
het ziekteproces; en zoolang nog geen specifieke\' ziekteoorzaak
onomstootelijk vaststaat, zal het ook uit een therapeutisch oogpunt
geen verschil maken.

Zooals boven gezegd, deden zich de eerste gevallen bij de
firma van Gend en Loos voor op 22 en 23 Juni, beide gevallen
met hooge temperatuur (41⁰), en het eerst volgende paard
werd op 11 Juli ziek; daarna trad een rustperiode in tot 1

Augustus en nu volgden meerdere paarden tegelijk per dag, totdat
op 13 Augustus 15 paarden buiten dienst werden gesteld. De zieke
paarden waren, voor zoover ruimte beschikbaar was, afgezonderd
eerst op den ziekenstal (geschikt voor 6 paarden), daarna werd een
der andere stalafdeelingen tijdelijk als ziekenstal ingericht. Tot op
13 Augustus had de behandeling bestaan, evenals bij vroegere
influenza-aanvallen, in het toedienen van antifebrine en sal thermar.
carolin. (resp.25, en 20 gr. 2 maal daags), en bij het optreden van
ademhalingsbezwaren toepassing van Priessnitz\'sche omslagen of ook
mosterdinwrij vingen. Wat betreft de reeds einde Juni ziek geworden
paarden, heb ik bij 2 er van, tot tweemalen toe, een plotselinge
verergering der ziekteverschijnselen zien optreden in den vorm van
plotselinge sterk verhoogde temperatuur n.1. tot 40°.5, gepaard
gaande met dyspnoe-verschijnselen en hevige spierzwakte, telkens
met een tusschenpooze van ruim een week, terwijl in die tusschen-
ruimte beide paarden zonder toediening der poeders een zeer
normale temperatuur (i 37°-8) hadden, flink hun voedsel namen
en oogenschijnlijk geen enkel ziektesymptoom meer was waar te
nemen. Telkenmale trad deze verergering op nadat de dieren bij
goed weer gedurende ongeveer een half uur waren afgestapt.

Naar aanleiding van de plotselinge uitbreiding wat het aantal
zieken betrof, werd mij door de Directie verzocht of ik mij te dezen
opzichte met Dr. Poels in verbinding wilde stellen, die de paarden
dezer maatschappij in Rotterdam behandelde, waartegen mijnerzijds
geen bezwaar bestond. Dït consult had plaats op 11 Augustus en
daarbij werden door mij aangewezen 2 paarden met reeds duidelijk
te constateeren pneumonie en één paard met beginnende pleuritis.
Dr. Pof.ls was van meening dat hier ,,de besmettelijke borstziekte"
der paarden aanwezig was en wel dat het borstlijden, als secundaire
ziekte, veroorzaakt werd door de ovale bacillen en de strepto-
coccen van het paard, en gaf in overweging zoo spoedig doenlijk
over te gaan tot subcutane injecties van een daartegen door hem
bereid serum, waarvan mij reeds zeer spoedig een groote hoeveelheid
werd verstrekt.

Op 14 Augustus werden door mij 10 paarden met beide sera
behandeld en wel met 30 c.c.m. van elk (serum tegen de ovale
pneumoniebacillen en serum tegen de pneumoniestreptococcen).
De paarden, waarvan de temperatuur na 24 uren niet aanmerkelijk
was gedaald (hieronder vielen de 3 paarden, met localisatie in
longen en pleura) werden na 24 uren andermaal ingespoten, nu met
25 c.c. m. van elk serum gedurende 4 en 5 dagen. Hierbij valt op
te merken dat de dreigende symptomen telkenmale verminderden

en na 8 dagen deze paarden, normale temperatuur en goede eetlust
vertoonden en de ademhalingsbezwaren waren verdwenen. Eén
dezer 10 ingespoten paarden vertoonde den 5den dag na de eerste
injectie, verschijnselen van petechiaaltyphus, en deze namen in
korten tijd toe, zoodat op 22 Augustus het volkomen beeld dezer
ziekte met petechiën, dikke gezwollen beenen, hoofd en oogleden,
aanwezig was. Ik besloot desniettegenstaande met de injecties
door te gaan en met zeer goed succes. Al de na 14 Augustus nog
ziek geworden paarden werden op de bovenbeschreven wijze be-
handeld en op één uitzondering na, waren einde September alle 23
paarden hersteld en begin October in dienst gesteld. De bovenbe-
doelde uitzondering betrof een 6-jarige vos, welke eerst 4 maanden
geleden uit België was geïmporteerd. Ook dit paard is ernstig ziek
geweest (4i°4 gedurende 5 dagen) en heeft longverschijnselen ver-
toond, was echter oogenschijnlijk na 14 dagen hersteld; doch
telkenmale met een tusschenpooze van 10—14 dagen trad, steeds
plotseling, een sterke temperatuurstijging op. Ik liet daarom het
paard steeds afgezonderd op den ziekenstal en van daaruit lichte
bezigheden verrichten (ledige wagens wegbrengen). De voedings-
toestand was uitstekend en uitgezonderd de plotselinge tempera-
tuursverhooging was aan het paard geen enkel ziekteverschijnsel
waar te nemen. Dit duurde tot einde Februari en hoewel ik het de
Directie afraadde besloot men van uit Antwerpen het paard terug
te nemen. Ik hoorde dat ook daar en zelfs toen het paard naar een
kleiner station, waar het geïsoleerd kon werken, was overgebracht,,
deze koortsaanvallen zich hebben herhaald. Ik vermoed hier met
een „bacillendrager", zij het dan ook in gewijzigden vorm, te doen
te hebben, vandaar mijn advies om het paard niet op andere stallen
te brengen. Ik zal trachten het verder beloop van dit ziektegeval
te vernemen.

Aangemoedigd door het aanvankelijk succes bij deze behandeling,
heb ik al de nakomende gevallen aan deze inspuitingen onder-
worpen, steeds daar waar het doenlijk was alle zieken geïsoleerd, ge-
zorgd voor reinheid op stal, frissche lucht en zoo min mogelijk stof-
opjagende, dagelijksche besproeiing van den stalbodemmetcreoline-
oplossing en dagelijksche controle met den thermometer. Ik behoef
dus bij de volgende gevallen niet meer hierop terug te komen en zal
mij dus bepalen tot het vermelden van complicaties, etc., welke
zich verder in het verloop der epizoötie voordeden, alsmede er op
te wijzen dat bij de uitbreiding der ziekte, op andere stallen, evenals
bij mijn eerste gevallen, de zoogenaamde „roode draad" goed was
te volgen. De paarden van van Gend en Loos komen n.1. op de

Handelskade en bij de verschillende vrachtloodsen der spoorwegen
met de paarden der overige te bespreken maatschappijen telkens
in onmiddellijke aanraking. Het duurde dan ook slechts korten
tijd of op de stallen der Mij. Amsterdamsch Goederenvervoer,
Afd. Zeeburg, juist bij de expeditiepaarden, trad de ziekte op,
deden zich ook op de stallen der Stadsreinigingsdienst, de eerste
gevallen voor, en werden, zooals uit bijgaanden staat is te zien, op
de Afd. Zeeburg 18, Afd. Sarphatistraat 28 en opdenStadsreinigings-
stal 17 paarden aangetast.

Op eerst genoemde afdeeling stierf één oud paard en werd bij
sectie pleuro-pneumonie geconstateerd, terwijl op Afd. Sarphati-
straat 2 paarden, als complicatie, aan acute meningitis leden en
zich zoo ernstig verwondden, dat met het oog op leeftijd en geringe
waarde door mij werd geadviseerd tot afmaken; bij beide paarden
werd eveneens pleuropneumonie vastgesteld.

Wat de eerste aanval der ziekte op den Stadsreinigingsstal
betreft, waarbij in den tijd van slechts enkele dagen 17 paarden ziek
werden, kan ik mededeelen dat door onmiddellijk alle paarden op
de stalafdeeling, waar de ziekte uitbrak, temperatuur te doen
opnemen en zoodoende spoedig alle zieke en verdachte paarden
te kunnen isoleeren, blijkbaar de aanval spoedig is gestuit geworden.
De 17 zieke en verdachte paarden vertoonden zeer spoedig, binnen
24 uren na het overbrengen op den ziekenstal, temperaturen van
41⁰. De seruminjecties werden zeer spoedig op alle toegepast
en met drie weken waren al de paarden, niet alleen hersteld, maar ook
respectievelijk weder in dienst gesteld, waaruit blijkt dat niettegen-
staande het dreigend karakter, complicaties der borstorganen slechts
in zeer geringe mate zijn opgetreden, in tegenstelling met de gelijk-
tijdig ziek zijnde paarden op cle andere stallen, alwaar, èn controle
èn hygienische verhoudingen, als gevolg der stalinrichting, niet
zoo gunstig waren.

Inmiddels werden door den heer van der Kuijlen, handelaar
in luxe paarden, in dien tijd 6 paarden geïmporteerd uit Engeland.
Eén dezer paarden kwam ernstig ziek hier ter stede aan, vertoonde
denzelfden avond bij onderzoek reeds een temperatuur van 41⁰,
terwijl bij percussie duidelijk pleuritis kon worden geconstateerd;
den volgenden dag trad een hevige neusbloeding op en den ₃den
dag succombeerde de patiënt. Bij sectie aan het abattoir werd
acute pleuro-pneumonie pastgesteld. De 5 overige paarden weiden
met het oog op malleïnatie, dagelijks gecontroleerd en toen de
temperatuur 8 dagen normaal bleek te blijven, hieraan onder-
worpen, waarbij geen dezer paarden afwijkingen vertoonden. Eerst

ruim 6 weken later is uit dezen zelfden koppel, andermaal een paard
aan influenza ziek geworden en gestorven; ik werd eerst ontboden
toen een uitgebreide pleuro-pneumonie bestond en het dier blijkbaar
te laat, als „ziek" was opgestald. Vóór dien tijd werden aldaar
nog 8 paarden aangetast, welke alle herstelden. Het is duidelijk
dat in dit geval de ziekte door het uit Engeland ingevoerde paard
is overgebracht.

Alsnutrad een korte rustperiode in en geraakte ik in mijnpraktijk-
afdeeling „uit de zieken".

Plotseling echter deed zich 15 Januari weder een ernstig geval
voor in een stalhouderij, waar \'s avonds een oud paard, onder hevige
dyspnoe en 4i°-3 temperatuur, zeer sterk gezwollen oogleden en
wankleurige conjunctivae, ziek werd. De eigenares dierstalhouderij
werd door mij op het dreigend gevaar gewezen, te meer daar ^
25 paarden van den hier toevenden circus Carré, ten harent in een
afzonderlijke af deeling waren ondergebracht. Ik stelde voor on-
middellijk een stalafdeeling, in een andere straat gelegen, als zieken-
stal in te richten, daar ik het vermoeden uitsprak, dat weldra
vele van haar paarden ziek zouden zijn, hetgeen voor zulk een bedrijf
een kwestie van totalen ondergang kan uitmaken. Blijkbaar onder
den indruk van dit ernstig vermoeden, heb ik alle medewerking
gehad, goede verzorging, onmiddellijke isoleering met afzonderlijk
personeel. Binnen 4 dagen waren hier 15 paarden aangetast. Bij de
eerste 3 paarden met temperatuur tot 42⁰ enlocalisaties in de longen,
heb ik de seruminjecties tot 4 malen herhaald, de latere slechts 2
malen en met het succes, dat r5 dagen later, alle paarden succes-
sievelijk in dienst konden worden gesteld en de schadepost voor de
eigenares tot een minimum was beperkt gebleven.

Alsnu rest mij nog te beschrijven de tweede en meest uitgebreide
aanval dezer epizoötie op de stallen van den Gemeentereinigings-
dienst. Aldaar werden plotseling in slechts enkele dagen 15 paarden
aangetast en onmiddellijk overgebracht naar den ziekenstal.
Den volgenden ochtend, 28 Januari, waren er reeds 18 opgestald
en werden onmiddellijk met de seruminjecties behandeld. Deze
eerste 18 paarden kwamen uit één afdeeling der centrale stallen
en ten einde te beproeven de ziekte tot deze afdeeling te beperken,
werden door mij de overige paarden, welke toen nog normale
temperatuur vertoonden, eveneens ingespoten. Van deze 15 paarden
zijn echter reeds zeer spoedig achtereenvolgens 7 paarden ziek
geworden en acht ik een uitspraak, over het nut als „preventieve"
inspuiting, hier niet gerechtigd, daar vermoedelijk deze 7 paarden
reeds in het incubatietijdperk verkeerden en de ziekte dag aan dag

nu een dergelijke snelle uitbreiding, ook op de anderestalafdeelingen,
verkreeg, dat ik mij verder moest bepalen tot behandeling der
zieke dieren. Achtereenvolgens kwamen nu van de 156 paarden 112
in behandeling, waarvan slechts één oud paard, onder de ver-
schijnselen van hevige pleuro-pneumonie, binnen 3 X 24 uren,
succombeerde; bij de gehouden sectie bleek dit paard, naast de
acute verschijnselen van pleuro-pneumonie, vele oude cavernen*
in de longen te hebben, welke vermoedelijk dateerden van 6 jaren
geleden, toen dit paard eveneens aan influenza met opvolgende
pneumonie was lijdende geweest. Aangezien ik aan deze Gemeente-
inrichting daartoe uitstekend personeel ter beschikking had, is
op mijn verzoek gedurende dezen geheelen aanval steeds van alle
zieke paarden en tevens van elk verdacht paard, 2 maal daags de
temperatuur opgenomen en werden daarvan lijsten opgemaakt
en daarbij alle bijzonderheden genoteerd. De geheele aanval duurde
van 27 Januari 1911—27 Maart daaraanvolgende; op laatstgenoem-
den datum waren alle paarden successievelijk weder in dienst ge-
steld. Het grootste aantal, dat tegelijkertijd „buiten dienst" was,
is 60 geweest, en het laat zich begrijpen, dat onder deze omstandig-
heden, de werkzaamheden dier inrichting aanmerkelijk moesten
worden ingekrompen en tot de hoogst noodzakelijke worden be-
perkt . I n dit opzicht kan ik dan ook de medewerking van den Direc-
teur niet genoeg roemen en ben van meening, dat ook dit een groote
factor is geweest in het zeer gunstige verloop der verdere ziekte-
gevallen, daar toch „te vroeg" in dienst zetten, vooral met het oog
op recidieve en naziekten, een groote rol speelt.

Het is gebleken dat, bij dezen tweeden aanval, bij 9 paarden van
de 17, welke in Novemberigio de ziekte hadden doorgemaakt, de
ziekte recidiveerde, zoodat mijns inziens slechts een zeer betrekk -
lijke immuniteit was verkregen. Wel bleek duidelijk uit mijn
gegevens, dat deze 9 paarden veel spoediger hersteld waren dan de
eerste maal in November, zoodat het aantal zieke dagen bij die
recidivisten aanmerkelijk kleiner was geworden en zij over het
algemeen slechts in lichteren graad ziek werden.

In vergelijking met vroegere, door mij waargenomen epizoötieën
in Amsterdam, is het mij gebleken, dat bij de nu gevolgde
behandelingsmethode de ziekteverschijnselen spoedig hun dreigend
karakter verliezen en men het sterftecijfer heel wat ziet dalen.
Gedurende den influenza-aanval in 1909 stierven aan pleuro-
pneumonie alléén op de stallen der Gemeentereinigingsdienst 6 van
de 62 aangetaste paarden en één aan een hersenlijden, tenge-
volge dezer ziekte. De epizoötie duurde op genoemde stallen

in 1909 van i Juni—15 September, dus bijna dubbel zoo lang,
niettegenstaande het geringere ziektecijfer.

Na afloop der ziekte werden alle stalafdeelingen beurtelings
grondig gedesinfecteerd. Recidieve en näziekten werden ditmaal
(1911) tot heden niet waargenomen.

Aan het slot dezer mededeelingen gekomen, komt het mij ge-
wenscht voor even te wijzen op het onderstaande bericht uit „Monats-
hefte für praktische Thierheilkunde" (Fröhner und Kitt) alwaar
in het vorig jaarverslag staat: „Pferde-Influenza (Brustseuche und
Influenza) erkränkt 7631, wovon 10 % gefallen. Vom 1 Oktober
1908 ist die allgemeine Anzeigepflicht eingeführt". In Duitschland
worden dus blijkbaar officieel de beide ziektevormen ook onder
één hoofd gebracht. Gezien deze opgave, kan ik over het verloop
in mijn praktij kaf deeling tevreden zijn, wat het sterftecijfer betreft.

Resumeerende kom ik tot de conclusie dat door toepassing der
beschreven seruminjecties, bij het optreden van influenza de
complicaties van longen en pleura worden voorkomen, of spoedig
in hevigheid teruggaan en als gevolg hiervan het ziekteproces aan-
merkelijk wordt bekort en het sterftecijfer aanzienlijk verlaagd.

Door Schrijver werd longziekte geconstateerd bij een koppel
melkvee te Nanassan bij Lawang (residentie Pasoeroean). Leverde
de sectie op een slechts korten tijd ziek kalf het beeld van een acute
interstitieele pneumonie en fibrineuzc pleuritis, het vrijwel negatieve
resultaat der bacteriologische onderzoekingen en de secties op
meerdere zieke en herstellende dieren verricht, welke sequesters,
adhaesive pleuritis, bindweefselproliferatie met secundaire induratie
te zien gaven, maakten dat de diagnose longziekte positief gesteld
kon worden.

Vermoedelijk was door invoer van vee uit Australië de ziekte
meegekomen, zoodat naast maatregelen van afmaking en isolatie,
verbod van invoer van vee uit bepaalde deelen van Australië is
bevolen geworden.

(Veeartsenijkundige bladen voor Ned-Indië, Deel XXIII, aflevering
i en 2.) Krediet.

Dr. L. de Blieck en Dr. H. J. Smit. Verdere onderzoekingen
omtrent tuberculose en tuberculinaties in Ned.-Indië.
a. Een geval van tuberculose bij een karbouw.
Uit een absces in de keelstreek bij een karbouw kon slechts
weinig etter worden ontlast, die bovendien nog gekenmerkt was
door harde verkalkte deeltjes. Op de inmiddels gestorven karbouw
werd sectie gedaan, waarbij bleek dat tuberculose bestond van
de keelgangsklieren, halsklieren, en van bijna alle orgaanlymph-
klieren in de borst en buikholte. In longen, milt en lever waren
eenige verkalkte haarden aanwezig.

Ook bij runderen hebben schrijvers waargenomen, dat de
tuberculeuze processen zich voornamelijk beperkten tot de lymph-
klieren. Zij meenen dat de gunstige klimaatsomstandigheden
in Ned. Indië het ontstaan en de uitbreiding der longprocessen
tegengaan.

b. Uitbreiding der tuberculose bij een veestapel te Buitenzorg.
Een beslag van ^ 80 slecht onderhouden melkrunderen was
met boven genoemden buffel in aanraking geweest. Bij onderzoek
bleken een paar runderen geabscedeerde keelgangsklieren te be-
zitten, maar door de onhandelbaarheid der dieren, kon het klinisch
onderzoek niet voortgezet worden. Tot tuberculinatie werd over-
gegaan en als regel werd aangenomen: de runderen, die zoowel
op de conjunctivale als intradermale tuberculinatie negatief
reageeren, worden vrijgegeven als zijnde niet tuberculeus. (De
subcutane methode werd eveneens toegepast, doch de
onhandelbaarheid der dieren verhinderde juiste temperatuur-
opnamen). Afgemaakt werden alle magere dieren en die welke
positief reageerden op een van beide locale tuberculinaties.
Van de 58 afgemaakte dieren waren 28 tuberculeus.
Verloop der reacties als volgt: ( = positief; ± = twijfel-
achtig; — = negatief.).

9 maal was er overeenstemming, 6 maal niet en in 6 gevallen
was het verschil gering ( en ₌|_:). Dus is op één methode alleen
geen beslissing te nemen.

In 21 gevallen was er overeenstemming, in 5 gevallen niet, terwijl
bij 2 runderen beide reacties positief waren.

Aangezien de oog- en huidreactie berusten op een anaphylacti-
schen toestand van het individu, kan, alhoewel macroscopisch
geen tuberculeuze verschijnselen zijn waar te nemen, toch micros-
copisch tuberculose bestaan (bijv. aanwezigheid van bacillen in
de lymphklieren). Zoo men hierop de reageerende niet-tuber-
culeuze runderen terugbrengt en de 2 ^ reageerenden waren bij
verder onderzoek geworden, dan komen dus de positieve reacties
bij beide locale tuberculinaties overeen en zouden op tuberculose
duiden, maar bij de negatieve zou even goed nog tuberculose
aanwezig kunnen zijn.

De conjunctivale methode heeft 13 en de intradermale 20 mis-
wijzingen vertoond. Waarschijnlijk dat bij een nauwkeurig bacterio-
logisch onderzoek dit aantal geringer was geworden.

Prof. Dr. Sciilampp. lieber Adrenalin-Therapie bei Morbus
maculosus des Pferdes.

Prof. Schlampp wijst er op, dat sera, zoowel als pharmaca,
tot nu toe geen bevredigend resultaat gaven bij petechiaaltyphus.
Hij probeerde bij deze ziekte het vaatvemauwende adrenaline,
subcutaan (2—4 c.c.m. van de solutie 1:1000). Na 2 dagen werd
deze injectie herhaald, meestal 4—5 keer.

Schlampp roemt het gunstige resultaat. De oedemen zoowel als
de petechiën verdwenen spoedig. Opvallend was ook, dat na iedere
injectie de temperatuur sterk daalde.

Dr. Sustmann. Günstige Heilwirkung durch Legung von Fon-
tanellen bei Conjunctivitis catarrhalis chronica bei einem Pferde.

Hoewel deze behandelingsmethode als verouderd en volkomen
nutteloos wordt beschouwd, heeft toch de schrijver bij een paard
met bilaterale chronische heftige Conjunctivitis, de fontanel
nogmaals toegepast en wel met verrassend goed resultaat.

Aan weerszijden werd onder de huid van de wang een papier-
ring omwoeld met jute en gedrenkt in terpentijn, aangebracht,
welke na 14 dagen weer verwijderd werd. In 4 weken was het
ooglijden volstrekt genezen. Hoewel ook nitras argenti in 2 %
solutie in de bindvlieszak werd gebracht (slechts één keer blijkbaar)

zegt de schrijver: ,,die überaus schnelle Heilerfolg ist in diesem
Falle sicherlich auf die ableitende Wirkung der Fontanelle zurück-
zuführen.

De veearts Schmid gebruikt daarbij steeds en uitsluitend
sublimaat 1:3000 tot 1 : 5000. Hij infundeert 2 ä 3 liter van deze
solutie, en hevelt dadelijk weer uit, totdat het afvloeiende vocht
helder is. Hij roemt deze methode zeer, vanwege de gunstige
resultaten. Mercurialismus zag hij nooit optreden.

De schrijver wijst op de medeeelingen van Weber in de Deutsche
Tierärztliche Wochenschrift van 1910, No. 11 en 12, die heeft aan-
getoond, dat bij hoogdrachtige runderen, enkele uren vóór den
partus steeds temperatuursverhooging optreedt. Deze tempera-
tuursverhooging treedt volgens Weber gemiddeld 28 uur voor den
partus op (12—52 u.). Weber zegt daaromtrent woordelijk:
„Einige Zeit vor der Geburt wird der Höchststand erreicht, und
hierauf ein deutliches Sinken als Zeichen des bevorstehenden
Kalbens beobachtet." Meyer controleerde deze opgaven, en con-
stateerde vrijwel hetzelfde bij 3 koeien. De verhooging bedroeg
°-5°> °-7° ^en o.6° boven de gemiddelde temperatuur. De ver-
hooging trad 20 uur voor den partus op.

Dr. Olsder. Beobachtungen über die qualitativen und quan-
titativen Verschiedenheiten der Kuhmilch und deren Ursachen.

Olsder deelt mede dat de melk van tochtige koeien in den
regel minder vetrijk is, en zeker nooit meer vet bevat dan gewoon;
terwijl de reactie amphoteer of zuur is, wat aanleiding zou geven
tot het spoediger stollen bij koken.

Het minder groot vetgehalte van de mengmelk van een tochtige
koe verklaart de schrijver uit het feit, dat deze dieren zeer onrustig
zijn bij het melken, waardoor de laatste, juist de vetrijkste melk,
licht niet wordt verkregen. Bij heel kalme dieren zou volgens
O. het vetgehalte niet veranderen.

Als curiosum vermeldt de schrijver, dat melk van een sterk
vermagerde koe, die leed aan darmtuberculose slechts i % vet
bevatte, en naar het oordeel van den onderzoekenden scheikundige
met 30 % water moest zijn vervalscht, terwijl bovendien de room
nog voor²/, moest zijn verwijderd vóór den verkoop.

Algemeene afdeeling. Door het hoofdbestuur zijn als lid dezer
afdeeling aangenomen de veeartsen F. W. Tervoert te Utrecht
en K. Waal te Voorschoten.

Verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand
der Afdeeling Noord-Brabant gedurende het jaar 1910.

Vergaderingen vonden plaats op 7 Mei en op 25 Augustus te
\'s-Hertogenbosch, welke vergaderingen beide goed bezocht werden.

J. G. Th. Arntz, Nijmegen; B. Bierman, Helmond; J. Bouwman,
Oosterhout; J. C. Boots, Cuyk; K. Bosma, Zevenbergen; L. F.
van Dixiioorn, Uden; W. F. Hilwig, Heusden; P. J. \'t Hooft,
Almkerk; F. van Hootegem, \'s Bosch; D. Hubertus, Oss; A.
de Jong, Capelle; H. de Jong, Ginneken; R. L. Klinkenberg,
Klundert; J. Köhler, Almkerk; E. F. L. Kortman, Rozendaal;
C. A. van der Leeden, Oss; J. C. E. van Looveren, Prinsenhage;
J. de Man, Bergen op Zoom; A. A. van Mansveld, Bergen op
Zoom; C. H. Molendijk, Dinteloord; A. J. Montens, Best; J. M.
van Nieuwenhuizen, Steenbergen; J. A. Klauwers, Teteringen;

H. H. Nyssen, Eindhoven; P. den Ouden, Tilburg; W. J. Paimans,
Utrecht; M. F. Plankeel, \'s Bosch; A. van de Sande, Steen-
bergen; Dr. P. F. Vermast, Etten; T. F. Wismans, Cuyk.

Onderafdeeling 115. Door de uitbreiding der werkzaamheden bij het laborato-
rium voor veeartsenijkundig onderzoek blijken de voor laboratorium behoeften
toegestane fondsen niet meer voldoende te zijn. Vooral voor de groote hoeveel-
heden malleïne (entstof ter onderkenning van kwaden droes), die bereid moeten
worden, moeten betrekkelijk groote uitgaven worden gedaan. In verband daarmede
is de raming verhoogd met f 1000.—. Voorts is de som van f 125.—, uitgetrokken
voor kleine uitgaven, verhoogd met f 200.—.

Voor de inlandsche veeartsenschool is f n 558.— meer uitgetrokken. Het is
n.1. gebleken, dat na de belangrijke uitbreiding, die deze inrichting ten vorigen
jare heeft ondergaan, nog eenige vermeerdering van de daarvoor toegestane fond-
sen noodig is, ten deele als gevolg van die uitbreiding en verder voornamelijk in
verband met de toeneming van het aantal patiënten in de stationnaire kliniek.

In verband met die toeneming en de uitbreiding der gebouwen is het voor den
opzichter-amanuensis van het veeartsenijkundig laboratorium, wiens eigen werk-
zaamheden door de uitbreiding van dat laboratorium ook beduidend vermeerderd
zijn, niet langer mogelijk om, zooals tot dusver geschiedde, tevens toezicht te
houden over bedienden, patiënten en gebouwen van de veeartsenschool. Het is
daarom noodig voor de school een afzonderlijken opzichter in dienst te stellen,
aan wien eene bezoldiging zal worden toegekend van f 60.— \'s maands met 2
driejaarlijksche verhoogingen van f 25.— \'s maands en een huishuurindemniteit
van f 15.— \'s maands.

Wegens de voortdurende toeneming van het aantal patiënten kan niet meer
met 2 bedienden worden volstaan, doch dient dit aantal op 4 te worden gebracht.
Bovendien zijn ook nog een drietal bedienden noodig om bij de lessen te helpen
en voor het sehoonhouden van de lokalen en is ten slotte de behoefte gebleken aan
een bekwamen inlandschen hoefsmid voor de smederij.

Daar de hoefsmid eigenlijk niet behoort tot het personeel, dat men gewoonlijk
tot de bedienden rekent, is de omschrijving van den betrekkelijken post, luidende:
„verder bediendenloon" gewijzigd in „verder inlandsch personeel en bedienden".

Voorts is het noodig gebleken aan het onderwijs in dierkunde in het eerste jaar
eenige uitbreiding te geven, ten einde het tweede leerjaar uitsluitend te kunnen
wijden aan speciale zoölogie, in verband met de veeartsenijkunde.

Voor studiereizen van leeraren en leerlingen is een bedrag van f 1500.— uit-
getrokken. Het ligt nl. in het voornemen den leerlingen af en toe gelegenheid te
geven iets van de practijk te zien, waartoe bezoeken zullen zijn te brengen aan
groote veetentoonstellingen en centra van paarden- of veefokkerij. Ook voor de
leeraren is het in het belang van het door hen te geven onderwijs ten zeerste ge-
wenscht, dat zij af en toe in de gelegenheid worden gesteld om hun kennis door
eigen aanschouwing op te frisschen en aan te vullen.

Door de uitbreiding van het aantal leeraren is het mogelijk geworden aan de
verschillende veeartsenij kundige vakken veel meer aandacht te besteden, dan
toen die vakken alle door één persoon moesten worden onderwezen.

Het is echter gebleken, dat, ten einde het onderwijs, dat bij uitstek aanschouwelijk
dient te zijn, zoo volledig en vooral zoo instructief mogelijk te kunnen geven, nog
een aantal instrumenten en andere hulpmiddelen noodig zijn, waarvan de kosten
worden geraamd op f 4600.—.

Voor verlichting en gasverbruik voor de toestellen werden tot dusver geen
fondsen uitgetrokken en werden de kosten daarvan uit andere fondsen bestrede^
wat echter verder niet mogelijk is. Met het noodig geachte bedrag van f 300.—
is verhoogd de post „aanschaffing en onderhoud van meubilair en instrumenten",
waarvan in verband hiermede de omschrijving is gewijzigd in „meubilair, instru-
menten, verlichting, enz.".

Nu de bemoeienis met de keuring van slachtvee en vleesch aan de locale raden
is overgedragen, is het wenschelijk gebleken om van Gouvernementswege de ge-
legenheid te openen tot opleiding van keurmeesters, zoowel omdat anders de
voorziening in de behoefte aan opgeleide keurmeesters bezwaren zou opleveren
als omdat ter verzekering van een behoorlijke werking van den keuringsdienst een
uniforme opleiding een dringende eisch moet worden geacht.

Naar aanleiding hiervan is voorloopig bij wijze van tijdelijken maatregel aan
de inlandsche veeartsenschool te Buitenzorg, waar in ruimere mate dan elders
over de noodige onderwijskrachten kan worden beschikt, een cursus voor de op-
leiding van keurmeesters verbonden, die tevens dienstbaar van worden gemaakt
aan de opleiding van mantri\'s voor den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst,
welke opleiding tot dusver op bescheiden schaal door den te Soerakarta geplaatsten
veearts geschiedde.

In verband hiermede is de omschrijving van onderdeel b aangevuld en is dat
onderdeel verhoogd met een bedrag van f 4500.—. In 1912 zullen drie volledige
cursussen van 4 maanden, elk van 10 leerlingen, worden gehouden. De leerlingen
ontvangen, desnoodig, eene toelage voor levensonderhoud van f 10.— \'s maands,
terwijl voor leermiddelen per leerling kan worden beschikt over eene som van
f 10.— per cursus; aan de drie leeraren wordt eene toelage toegekend van hoogstens
f 75.— per maand, terwijl eindelijk voor reiskosten naar Buitenzorg van de candi-
daat-mantri\'s van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst wordt gerekend
op f 300.—.

Aangezien de opleidingskosten van de keurmeesters van slachtvee en vleesch
binnen het ressort van de locale raden door die raden worden terugbetaald, is in
de raming der middelen de omschrijving van den post, vroeger luidende: „Inkom-
sten van de inlandsche veeartsenschool", mede aangevuld.

Onderafdeeling 125. Door de uitbreiding, die de formatie der Gouvernements-
veeartsen in de laatste jaren geleidelijk heeft ondergaan, is het mogelijk geworden
om op Java en Madoera een veearts voor elk gewest, voor de Preanger-Regent-
schappen zelfs twee veeartsen, aan te wijzen en om de uit veeartsenij kundig oog-
punt belangrijkste gewesten van de Buitenbezittingen bij een veeartsenijkundig
ambtsressort in te deelen.

Het is echter in de practijk gebleken, dat in eenige ressorten, hetzij wegens de
uitgestrektheid daarvan, hetzij wegens de belangrijkheid van den paarden- en vee-
stapel, door één persoon onmogelijk voldoende toezicht kan worden gehouden.
Splitsing dier ressorten is daarom in het belang van den dienst dringend noodig,
waartoe de formatie der veeartsen nader zal moeten worden uitgebreid met 7
n.1. één voor elk der residentiën Djambi, Benkoelen en Lampongsche Districten
één voor de residentie Tapanoeli, behalve de afdeeling Bataklanden, één voor
de residentie Timor en Onderhoorigheden met uitzondering van het eiland Soem-
tawa, één voor de afdeeling Salatiga der residentie Semarang en één voor de
afdeeling Tasikmalaja der residentie Preanger-Regentschappen.

Behalve deze ambtenaren wordt nog een drietal reserve-veeartsen noodig geacht
om de volgende redenen.

Tot nog toe is namelijk het organiek aantal veeartsen steeds gelijk geweest
aan het aantal ambtsressorten, wat ten gevolge heeft, dat wanneer een veearts
door ziekte als anderszins aan den dienst wordt onttrokken, daarin alleen kan
worden voorzien door den veearts van een naburig ressort daarmede te belasten.
Het behoeft geen betoog, dat bij de groote uitgestrektheid der ressorten zoodanige
voorziening echter niet anders dan zeer gebrekkig kan zijn. Ook bij het heerschen
van besmettelijke ziekten bij het vee, die in den regel bijzondere werkzaamheden
vereischen, wordt de behoefte gevoeld over ambtenaren te kunnen beschikken,
die onmiddellijk op de bedreigde plaatsen assistentie kunnen verleenen.

Aangezien het niet te verwachten is dat in 1912 een voldoend aantal geschikte
candidaten beschikbaar zal zijn, wordt voor deze begrooting op eene vermeerdering
van 5 veeartsen gerekend.

Wijders maken de in verschillende streken genomen maatregelen tot vermeerde-
ring en verbetering van den paarden- en veestapel der bevolking, alsmede een
goed toezicht op de bestrijding van besmettelijke veeziekten, o.a. van malleus onder
de paarden, ook vermeerdering van het aantal mantri\'s bij den veeartsenijkundigen
dienst noodig, terwijl eenige thans reeds op eene eenigszins afwijkende traktements-
regeling tijdelijk in dienst zijnde mantri\'s, die, naar bij onderzoek gebleken is
voorshands niet gemist kunnen worden, voor vaste aanstelling op de gebruikelijke
inkomsten in aanmerking komen.

In verband met een en ander wordt deze onderafdeeling verhoogd met f 16 500.—
voor de aanstelling van 5 veeartsen en met f 13 200.— voor 44 mantri\'s.

De veestapel van het eiland Madoera is al sedert verscheidene jaren quantitatief
sterk achteruitgaande. Als de voornaamste oorzaken hiervan zijn te beschouwen
onttrekking aan de voortteling van geschikt vrouwelijk fokmateriaal door verkoop
voor de slachtbank en onvoldoende zorg voor goed mannelijk fokmateriaal.

Waar de veeteelt het voornaamste middel van bestaan van de bevolking van
Madoera uitmaakt, is het voor de volkswelvaart aldaar van het grootste belang
niet alleen verderen achteruitgang van den veestapel te voorkomen, maar om zoo
mogelijk het gehalte daarvan weder op te voeren.

Met het oog hierop zijn reeds in 1909 een tweeëntwintigtal Inlandsche mantri\'s
in dienst gesteld, die, onder toezicht van het bestuur en van den betrokken gouver-
nements-veearts, tot taak hebben: registratie van den veestapel, toezicht op de
naleving van de verbodsbepalingen omtrent het slachten van nog voor de voort-
teling geschikt vrouwelijk vee (Indisch Staatsblad 1905 n°. 416) en bevordering
van de castratie van minderwaardig mannelijk vee.

Een in het laatst van het vorig jaar ingesteld onderzoek heeft echter aangetoond,
dat hiermede niet kan worden volstaan en dat ter bereiking van het beoogde doel
nog verschillende andare maatregelen noodig zijn. .

In de eerste plaats moet van gouvernementswege voorzien worden in de in
verschillende streken bestaande groote behoefte aan goede dekstieren, verder dient
o.a., zoowel door het verleenen van aanhoudingsprcmiën als door het houden van
tentoonstellingen, het aanhouden van geschikt fokvee te worden bevorderd en
moeten meer afdoende maatregelen worden genomen tot bevordering van de castra-
tie van minderwaardig vee.

Voor de uitvoering van verschillende maatregelen wordt voor 1912 een bedrag
van f75 000.— noodig geacht.

In verschillende andere gewesten is men thans met de voorbereiding van maat-
regelen tot verbetering van den paarden- en veestapel zoover gevorderd, dat met
de uitvoering daarvan in 1912 een aanvang zal kunnen worden gemaakt.

Volgens door de betrokken gouvernements-veeartsen in overleg met de bestuurs-
ambtenaren verstrekte voorloopige gegevens zullen de te dezer zake in 1912 te
doene uitgaven naar schatting bedragen voor de residentiën Cheribon, Kedoe,
Madiocn, Pasoeroean en Palembang respectievelijk f 10 000.—, f 36 000 —,
f 32 000.—, f 12 000.—, en f 13 000.— en voor het gouvernement Atjeh en Onder,
hoorigheden f 30000.— of in totaal f 133000.—.

In het geheel wordt deze post gebracht op f 208 000.—, waarbij in aanmerking
moet worden genomen, dat een groot gedeelte der gelden geleidelijk door de be-
volking wordt terugbetaald.

115. Veeartsen ij kundig onderzoek en onderwijs.
a. Laboratorium voor veeartsenijkundig onderzoek.

i afdeelingschef ....................................................................................f 6 000.—-

i assistent ................................................................................................- 4 200.—

i opzichter-amanuensis ........................................................................- 720.—

i laborant ................................................................................................- 600.—

laboratorium-uitgaven ............................................................................- 3 500.—

aankoop en onderhoud van proefdieren............................................- 6 000.—

reis-en verblijfkosten................................................................................- 1200.—

periodieke traktementsverhoogingen ................................................- 1 200.—

Voor periodieke traktementsverhooging is f 625.— meer noodig
dan ten vorigen jare.

b. Inlandsche veeartsenschool en cursus tot opleiding van mantri\'s
bij den burgerlijken veeartsenijkundigen diensten van keurmeesters van

i directeur ................................................................................................f 1 200.—

3 leeraren ................................................................................................- 12 600.—

i inlandsch assistent-leeraar ................................................................- 1 200.—

i inlandsch apotheek-bediende ............................................................- 180.—

verder inlandsch personeel en bedienden............................................- 1 260.—

toelagen voor het geven van onderwijs............................................- 3 224.—

toelagen aan leerlingen............................................................................- 9 585.—

leermiddelen ............................................................................................- 4 975-—

genees- en verbandmiddelen ...................»........................- 1 000.—

reis- en verblijfkosten ............................................................................- 2 500.—

meubilair, instrumenten, verlichting enz..........................................- 4 900.—

voedings- en verplegingskosten der patiënten................................- 2 400.—

periodieke traktementsverhoogingen ................................................- 1 94°-—

toelagen voor het geven van onderwijs............................................- 2 700.—

toelagen aan leerlingen ........................................................................- 1 200.—

leermiddelen ............................................................................................- 300.—

reis- en verblijfkosten ............................................................................- 300.—

Voor periodieke traktementsverhoogingen is f 1000.— meer noodig dan ten
vorigen jare.

a. Traktementen en toelagen van den inspecteur en het verder personeel
voor den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst, alsmede schrijfloonen en be-

1 inspecteur ............................................................................................f 9 600.—

2 adjunct-inspecteurs, a f 7 800.— ................................................- 15 600.—

35 Europeesche veeartsen, a f 3300.—............................................-115 5°o.—

geheel jaar, 1 af 900.— gedurende 4 maanden, en 9 a f 420.—. ... - 6 780.—

129 mantri\'s, waarvan 9 a f 480.— en 120 a f 300.—....................- 40 320.—

schrijfloonen ............................................................................................- 2 520.—

i oppasser ................................................................................................- 144.—

periodieke en buitengewone traktementsverhoogingen....................- 73 680.—

In 1911 zullen vermoedelijk 3 leerlingen en in 1912 één leerling
van de inlandsche veeartsenschool tot inlandsch veearts worden
benoemd.

Voor periodieke en buitengewone traktementsverhoogingen is
f 3 765-— minder noodig dan ten vorigen jare.

b. Kantoor- en lokaalbehoeften; boekwerken en tijdschriften;
instrumenten, utensiliën en chemicaliën; kosten van aankoop en
onderhoud van proefdieren en van de noodige hokken daarvoor;
kosten van verpakking en verzending aan het veeartsenijkundig
laboratorium te Buitenzorg van onderzoekingsmateriaal..........

De omschrijving van dezen post is aangevuld om ten laste daarvan
te kunnen brengen de uitgaven voor de door de veeartsen voor de
uitoefening van hun dienst benoodigde instrumenten, utensiliën en
chemicaliën, welke uitgaven tot dusver werden bestreden uit onder-
deel l.

In verband hiermede en ten behoeve van telephonische aansluiting
van de veeartsen die daaraan behoefte hebben, is de raming verhoogd
met f 3000.—.

c. Subsidie aan de vereeniging tot bevordering van veeartsenij-
kunde in Nederlandsch-Indië..................................

f 90 000.—, verminderd met f 25 000.— in verband met de omstandig-
heid, dat onder eerstbedoeld cijfer ook zijn begrepen de uitgaven voor
de tamme stoeterij te Padalarang (onderdeel /).

e. Verbetering van den paarden- en veestapel (maatregelen in het
belang van de economische ontwikkeling)...................... - 208000.—

i directeur ................................................................................................- 7 200.—

ondergeschikt personeel ........................................................................- 7 405.—

aanschaffing fokmateriaal........................................................................- 2 000.—

reis- en verblijfkosten ............................................................................- 250.—

periodieke traktementsverhooging ....................................................- 2 400.—

De hoogere raming houdt voornamelijk verband met de voor-
genomen vermeerdering van het aantal fokmerries.

Verder zijn enkele uitgaven, die vroeger ten laste van het de-
partement van oorlog werden gebracht, regelmatigheidshalve thans

h. Reis- en verblijfkosten; kosten van vervoer der door de gouver-
nementsveeartsen bij reizen in commissie in het belang van den

Hooger geraamd in verband met de uitkomsten over 1910 en met
de uitbreiding van het personeel.

i. Fokstation voor pluimvee (maatregelen in het belang van de
economische ontwikkeling) .................................... - 2 200.—

7\'. Uitgaven in verband met de keuring van vee en vleesch en de
inning der keurloonen ........................................ Memorie.

In verband met de overdracht van de regelingen en bemoeienissen
in zake de keuring van slachtvee en vleesch aan de locale raden, waar
deze aanwezig zijn, kan niet over gegevens worden beschikt waarnaar
zou kunnen worden geraamd en is daarom de post voor „memorie"
uitgetrokken.

Geraamd naar de uitkomsten over 1908—1909.
I. Maatregelen ter voorkoming of beteugeling van besmettelijke

IXde Afdeeling.
Departement van Oorlog.
Onderafdeeling 190. Geneeskundige dienst.................. f 1 717 622.—

aanschaffing en oppassing van dienstrijpaarden, toelagen, bureau-
en andere kosten van den geneeskundigen dienst, alsmede be-
looningen voor buitengewone werkzaamheden. §§ 114—118.

Hoofdbureau ....................................................................................Memorie

Idemniteit voor fourage en tegemoetkoming voor oppassing
enz. van dienstrijpaarden:

i kolonel, 19 dirigeerende officieren van gezondheid en 10 paarden-
artsen, te zamen 30 officieren, a f 385.58..........f 11567.40

die tot het houden van dienstrijpaarden verplicht zijn....................f 500.—

Bureaukosten ........................................................................................- 2 298.—

Kosten van de militaire geneeskundige bibliotheek....................- 1 450.—

van den geneeskundigen dienst............................................................-\' 100000.—

Telephoonkosten....................................................................................- 1 54²-—\'

Natuurkundig examen vcor a.s. veeartsen. Dit examen werd na de groote va-
cantie met goed gevolg afgelegd door den student van het 2de studiejaar A. A-
de Haas te Amersfoort.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104) laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad
n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten, ev. kringen:

13 September, een kring in de gemeenten Groningen, Noorddijk en Adorp,
begrensd ten Westen door het Reitdiep, ten Noorden door
den Schouwstersteeg, ten Oosten en ten Zuiden door den
spoorweg Adorp—Groningen;

13 September, Zuidhorn en het gedeelte der gemeente Oldehove ten Westen
van de Kommerzijlster Riet;

20 September, een kring omvattende de provinciën Groningen en Drenthe,
benevens de\' gemeenten Brummen, Dalfsen, Diepenveen,
Nieuwleusen, Olst, Stad- en Ambt-Ommen en Raalte;

23 September, een kring omvattende gedeelten van de provinciën Overijssel
en Gelderland.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de ar-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n° 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staats-
blad n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast;

vervoeren van herkauwende dieren en varkens, ev. het houden van markten,
openbare verkoopingen, tentoonstellingen en andere vereenigingen van herkauwende
dieren en varkens voor de navolgende gemeenten ev. kringen:

13 September, een kring in de gemeenten Groningen, Noorddijk, Bedum en
Adorp, begrensd door de spoorlijn van af het Noorderspoorweg-
station Groningen tot het Reitdiep, het Reitdiep tot de Wie-
rumerschouw, den Schouwsterweg tot het spoorwegstation
Adorp, de spoorlijn tot den Munnikenweg, den Munnikenweg
tot den Woldijk, den Woldijk tot het Boterdiep bij de Noorder-
hoogebrug, het Boterdiep tot aan de Stationstraat in de ge-
meente Groningen en de Stationstraat tot aan het Noorder.
spoorwegstation te Groningen;

18 September, a. een kring omvattende de gehuchten Raam, Meerlo en
Hoeven in de gemeente Uden;

b. een kring omvattende de gehuchten Maastraat en Hoen-
derbosch in de gemeente Uden:

Gelet op de paragrafen 1, 2 en 5 alsmede op art. 107 van het Koninklijk besluit
van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit
van 25 Juli 1911 (Staatsblad n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten
van het vee voor besmettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20
Juli 1870 (Staatsblad n°. 131) genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het
dreigen van elke dier ziekten moeten toegepast worden;

met ingang van 12 September 1911 in te trekken zijne beschikkingen van 8
Augustus jl., Directie van den Landbouw, nos. 8950 en 8951¹, 3de Afdeeling
Bureau A (Nederlandsche Staatscourant van 9 Augustus 19x1, n°. 185), voor zooveel
daarbij in de gemeenten Oss, Megen c. a., Oijen c. a., Lithoijen, Lith, Alem c. a.
Rosmalen, Hedikhuizen, Herpt c. a., Heusden, Oudheusden c. a., Genderen, Wijk
c. a., Veen, Andel, Giessen, Rijswijk (Nbr.), Woudrichem, De Werken c. a., Werken-
dam, Almkerk, Dussen, Meeuwen c. a., Drongelen c. a., Baardwijk, Waalwijk^
Besoijen, Sprang, Vrijhoeve-Capelle, Capelle (Nbr.), Waspik, Raamsdonk, Geer-
truidenbsrg. Made c. a., Klundert, Willemstad, Fijnaart c. a., Zevenbergen,
Oudenbosch, Hoeven, Etten c. a., Princenhage, Terheyden, Oosterhout, \'s Grave-
moer, Dongen en Loon op Zand c. a. met betrekking tot het mond-en klauwzeer
bij de herkauwende dieren en varkens buiten toepassing werd gesteld het plaatsen
der kenteekenen (art. 2, sub 3⁰. van het gewijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli
1896 ([Staatsblad n°. 104]);

i°. de verwijdering en de afzondering, art. 2, sub 1⁰., en art. 34 van het ge-
wijzigd Koninklijk besluit van 10 Juli 1S96 (Staatsblad n°. 104);
2°. het onderzoek (art. 2, sub 2°.);
3⁰. het plaatsen der kenteelcenen (art 2, sub 3⁰);
4°. het merken (art. 2, sub 4°.);

5⁰. de afsluiting van hoeven enz. en het verbod van vervoer uit en naar af-
gesloten kringen (art. 2, sub 6°, en art. 39, eerste lid);
6°. de ontsmetting (art 2, sub 7°., en art. 37);

7°. het verbod van vervoer naar besmette plaatsen (art. 2, sub 8°. en art. 8);
met ingang van:

12 September, in de gemeenten Berghem, Berlicum e. a., Deursen c. a.,
Dieden c. a., den Dungen, Drunen, Dinteloord c. a., Empel c. a.,
Escharen, Geffen, Ginneken c. a., Grave, Herpen, \'s Hertogen-
bosch, Huisseling c. a., St. Michielsgestel, Nuland, Oud- en
Nieuw-Gastel, Reek, Roosendaal c. a., Schayk, Standdaarbuiten,
Steenbergen c. a., Teteringen, Velp, Vught en Wouw.

20 September, in de gemeenten Oostburg, Nieuwvliet, Groede, Schoondijke,
Waterlandkerkje, Middelburg, Arnemuiden en Nieuw- en
St. Joostland;

20 September, Brummen, Dalfsen, Diepenveen, Heino, Nieuw Leusen, Olst,
Stad en Ambt-Ommen, Raalte, Batenburg. Stad en Ambt-
Doetinchem. Ede, Hengelo (G.). Hummelo en Keppel.
Steenderen, Vörden, Warnsveld, Wehl, Zelhem, Wijhe
Zwartsluis.

Dammann-jubileum. Door Veterinärrat Carl Matthiesen, Departements-
tierarzt, is bij de firma M. en H. Schaper te Hannover een verslag uitgegeven
van Die Feier des fünfzigjährigen Berufsjubiläums des Geheimen Regierungsrats
und Medizinalrats Professor Dr. Carl Dammann, Direktor der Tierärztlichen
Hochschule in Hannover. Festakt und Festmahl, Hannover am 22 April 1911
Het boekje is voor 2.40 Mark in den handel verkrijgbaar en werd der redactie
ter bespreking toegezonden Het bevat primo een uitstekend gelijkend portret
van den jubilaris en secundo den tekst der gehouden redevoeringen (ten getale
van 55, waaronder 25 antwoorden van den jubilaris), cn van eenige der ruim 800
ingekomen telegrammen. Onder de laatste is er ook een van „Das Professoren-
kollegium der Staats-Tierarzneischule in Utrecht."

Cursus ter opleiding van inlandsche veeartsen. Door de regeering is machtiging
verleend tot het bouwen van een school voor anatomie-onderwijs bij het veeartsenij-
kundig laboratorium te Buitenzorg.

Staat van de gedurende de maand Juli 1911 In de Rijkskeuringsdiensten vaD
voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 9488 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring aan-
geboden, waarvan 19 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

Vergadering van de afdeeling Noord-Holland. Op 18 Augustus j.1. vergaderde
de afdeeling Nooi d-Holland te Amsterdam onder praesidium van den heer J. M.
Hengeveld.

Als nieuw lid der afdeeling werd aangenomen de heer C. F. van Oi jen te Haarlem
De heer D. van der Sluijs werd tot afgevaardigde naar de Algemeene Ver-
gadering verkozen, terwijl tot diens plaatsvervanger de heer J. Mazure werd
benoemd.

Behoudens kleine opmerkingen kon de afdeeling met de meeste voorstellen wel
meegaan.

Wat het voorstel van de nieuwe afdeeling Zuid-Holland betreft, was men er niet
van overtuigd, dat de buitenlandsche sera en entstoffen minderwaardig waren
aan de binnenlandsche. Verschillende gevallen werden genoemd, waaruit bleek,
dat ook de binnenlandsche onwerkzaam bleven.

Ten slotte kon de afdeeling Noord-Holland zich vereenigen met het voorstel
van de nieuwe afdeeling Zuid-Holland, mits eventueele wettelijke voorschriften
geen belemmering zouden opleveren voor de aanwending van deugdelijke buiten-
landsche of binnenlandsche sera en entstoffen.

Het voorstel van de afdeeling Limburg vond eenige bestrijding. Daar de regeering
bij het nemen van maatregelen reeds het advies van meerdere deskundigen in-
wint, werd door enkele leden de noodzakelijkheid niet ingezien, ook steeds aan het
hoofdbestuur inlichtingen te vragen. Het hoofdbestuur kon toch, zonder dat het
voorstel van de afdeeling Limburg werd aangenomen, zijn oordeel over nieuwe
maatregelen tot bestrijding van besmettelijke veeziekten aan de regeering kenbaar
maken. Keijser.

Reorganisatie van het veeartsenijkundig onderwijs. Den 29^dca September
1911, is de Zitting der Staten-Generaal in naam van Hare Majesteit de
Koningin, door een Commissie, bestaande uit de Ministers, Hoofden van
Ministerieele Departementen, geopend, met een rede, uitgesproken door den
Minister van Binnenlandsche Zaken, waarin o.a. het volgende voorkomt:

„Wetsontwerpen tot herziening van de Jachtwet en van de regeling van
„het landbouw- en veeartsenijkundig onderwijs zijn in bewerking.

Deze mededeeling is door de Nederlandsche veeartsen zonder twijfel met
vreugde vernomen. Zij allen wenschen toch, dat het veeartsenijkundig onder-
wijs zéér spoedig worde bevrijd van de knellende banden eener verouderde
wet en wij mogen nu met reden verwachten, dat hun wensch binnen korten
tijd zal worden vervuld. Markus,

Monument Arloing. Als vervolg op mijn berichten in de afleveringen 16 en
18 van dezen jaargang kan ik mededeelen, dat alsnog de volgende inschrij-
vingen bij mij zijn ingekomen:

Met dankzegging aan de vriendelijke inschrijvers zie ik gaarne verdere bij-
dragen, ook kleine, te gemoet. Mogen Arloing\'s groote wetenschappelijke ver-
diensten en mede zijn beminnelijke persoonlijkheid, zooals hij die in 1907 en
1909 in ons land, vooral ook bij de onthulling der buste van onzen Thomassen
ten toon spreidde, nog vele collega\'s nopen om blijk te geven van hun
sympathie voor dezen te vroeg gestorven geleerde.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 8 September 1911 n°. 62 is, op den voet
van het bepaalde bij art. 2, onder 2°., van het Koninklijk besluit van 11 Maart
1909 n°. 12, benoemd bij het reservepersoneel der landmacht, tot reservepaarden-
arts der 2de klasse, de heer D. H. van den Bosch.

Bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst zijn overgeplaatst: van Serang,
residentie Bantam, naar het ressort residentie Banjoemas met standplaats Poerwo-
kerto, de gouvernementsveearts H. J. M. Valois; van Poerwokerto, residentie
Banjoemas, naar het ressort residentiën Palembang, Benkoelen, Banka en Onder-
hoorigheden met standplaats Lahat, residentie Palembang, de gouvernements-
veearts J. E. Asbeek Brusse; van Lahat, residentie Palembang, naar het ressort
afdeelingen Soekaboemi enTjiandjoer der residentie Preanger-Regentschappen, met
standplaats Soekaboemi, de gouvernementsveearts A. E. R. P. Stuur; van Soeka-
boemi, residentie Preanger-Regentschappen, naar het ressort residentie Djokja-
karta, met standplaats Djokjakarta, de wd. gouvernementsveearts A. M. Vermast;
van Djokjakarta, residentie van dien naam, naar het ressort residentie Kedoe
met standplaats Magelang, de gouvernementsveearts J. H. Zijp; van Magelang,
residentie Kedoe, naar de residentie Djambi met standplaats Bangko, de gouverne-
mentsveearts J. D. van den BeRGH.

Eervol ontslag verleend: op zijn verzoek aan den gouvernementsveearts (West-
Indië), Dr. H. J. van der Schroeff.

Gesteld ter beschikking van den directeur van landbouw voor het verrichten
van werkzaamheden bij den veeartsenijkundigen dienst in Ned. Oost Indië, Dr.
van der Schroeff, die daartoe uitgezonden wordt.

De nonactiviteit van den paardenarts 2de klasse T. j. van Capelle, is verlengd
tot i Maart 1912, mede zonder bezwaar der schatkist.

De paardenarts isteklasse A. Frederikse van het iste reg. veld-art. is 17 Sep-
tember gedetacheerd bij het 3de reg. huzaren uit Amsterdam, dat deelneemt aan
de manoeuvres der iste divisie in Gelderland.

Tijdelijk toegevoegd aan den gouvernementsveearts te Pekalongan, met
standplaats Pekalongan, Dr. H. J. van der Schroeff, ter beschikking gs-
steld van den directeur van landbouw, ten einde te worden belast met
werkzaamheden in het belang van bovengenoemden dienst.

Belast met ingang van 2 September 1911 met den dienst in het ressort
residentie Pekalongan, Dr. H. J. van der Schroeff voornoemd.

gouvernementsveearts te Pekalongan, F. W. Kempen, met bepaling, dat hij
zijne betrekking op 2 September ign zal nederleggen.

Overgeplaatst van Batavia naar Salatiga, de militaire paardenarts, 2e klasse*
Dr. L. J. H. Stadhouder.

Gesteld op zijn verzoek op non-activiteit, buiten bezwaar van den lande,
voor den tijd van een jaar of zooveel langer als in verband met de gelegen-
heid tot herplaatsing in actieven dienst noodig zal zijn, de militaire paarden-
arts der 2e klasse, J. A. Gunst.

Bij Koninklijk besluit van 19 September no. 52 zijn, met ingang van
i October 1911, bestendigd als Rijkskeurmeester in bijzonderen dienst,
respectievelijk te Epe, te Lochem en te Borculo en te Cuyk, de Rijks-
keurmeesters B. van Goor te Epe, A. D. Oosterbaan te Lochem, beiden
voor den tijd van één jaar, en X. E. Wismans te Cuyk, tot wederopzegging.

gedurende de maand Augustus 191 x.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

uitgesproken door den Voorzitter der Maatschappij ter bevordering
der veeartsenijkunde in Nederland,

Toen Uwe vergadering het vorige jaar op voorstel van de af-
deeling Zuid-Holland den heer B. J. Aalbers te Rijsoord benoemde
tot eerelid van deze Maatschappij en ik in dit feit aanleiding vond
zijn verdiensten voor het veeartsenij kundige vereenigingsleven te
gedenken, vermoedde ik niet, dat ik hetzelfde binnen betrekkelijk
korten tijd aan zijn groeve zou herhalen. En toch was dit zoo.
Den 2i^steu Januari 1911 is Bernardus Johan Aalbers overleden;
hij was de nestor der Nederlandsche veeartsen, want hij werd den
i8^den Juli 1846 tot veearts bevorderd. Van Esveld wijdde aan
hem een waardeerend artikel, dat U zeker uit ons tijdschrift
bekend zal zijn ²); hier wil ik daaraan slechts ontleenen, dat Aalbers
van 1869 tot 1897 penningmeester was dezer Maatschappij, welke
hij door zijn zorgvuldig beheer zeer aan zich heeft verplicht.

Het tweede eerelid, verleden jaar door de vergadering benoemd,
de heer D. F. van Esveld, mist U allen zeker noode aan deze
tafel. Na Aalbers heeft hij de gelden van onze vereeniging op
voorbeeldige wijze beheerd en wij danken het vooral aan hem,
dat deze Maatschappij ook thans op een gezonde financieele basis
staat. Namens U allen zeg ik van deze plaats den heer van Esveld
daarvoor hartelijk dank. Gelukkig bleef hij als bibliothecaris voor
onze Maatschappij behouden en het is mij hoogst aangenaam U te
kunnen meedeelen, dat de door van Esveld bewerkte klapper
op de eerste zes en dertig deelen van het Tijdschrift voor veeartsenij-
kunde thans gereed is.

Dat van Esveld nog lang gespaard moge blijven voor zijn
familie, voor het veeartsenij kundig onderwijs en voor deze Maat-
schappij, is ons aller innige wensch.

Zijn bevordering tot Officier in de orde van Oranje-Nassau,
waarmede ik hem namens deze Maatschappij van harte geluk-
wensch, verheugt ons allen in hooge mate.

Ook den heer Ballengee, dirigeerend paardenarts, met den
rang van luitenant-kolonel, die tot- Officier in deze orde werd
benoemd, breng ik van deze plaats den gelukwensch der Maat-
schappij .

De heer Stempel, oud-districtsveearts en oud-voorzitter dezer
vereeniging herdacht den n^den Juli j.1. den dag, waarop hij
vóór vijftig jaar tot. veearts werd bevorderd; de afdeeling Friesland
herdacht den 6^den Juli j.1. haar 25-jarig bestaan; beide jubilarissen
werden namens deze Maatschappij gecomplimenteerd.

Een bijzonder eervolle onderscheiding gewerd Dr. J. Poels,
Directeur der Rijksseruminrichting, door zijn benoeming tot
buitengewoon hoogleeraar in de faculteit der geneeskunde aan de
Rijksuniversiteit te Leiden tot het geven van onderwijs in de
toegepaste bacteriologie. Waar ik het vorige jaar ter gelegenheid
van de benoeming tot Ridder in de orde van den Nederlandschen
Leeuw er op wees, dat deze Maatschappij daarin vooral de appre-
ciatie zag van het feit, dat Poels met recht kan worden genoemd
de grondlegger van de veterinaire serumtherapie in Nederland,
moet in de benoeming tot buitengewoon hoogleeraar in de toe-
gepaste bacteriologie vooral worden gezien de hoogste wetenschap-
pelijke erkenning van Poels\' autoriteit op het gebied der bacteri-
eele ziekteoorzaken. Ook Dr. Poels werd namens deze Maatschappij
gelukgewenscht.

In zijn antwoord op dezen gelukwensch schrijft de heer Poels:
„Ik kan niet nalaten hierbij het verlangen te uiten, dat weldra
het tijdstip moge aanbreken, waarop het veeartsenij kundig onder-
wijs tot hooger onderwijs worde verheven, teneinde de titel van
hoogleeraar en het jus promovendi ook in de Nederlandsche
veeartsenijkunde een plaats te doen innemen."

Dat het jus promovendi noodzakelijk is, blijkt wederom uit
het groote aantal promoties van Nederlandsche veeartsen tot
doctor medicinae veterinariae aan de universiteit te Bern, dat
sinds de vorige algemeene vergadering is te boekstaven; de namen
dier collega\'s en de titels hunner proefschriften zijn de volgende:

Th. J. van Capelle, Uber Tuberkulinanaphylaxie und ihre
Zusammenhang zu dem Wesen der Tuberkulinreaction.

S. G. Zwart, Beiträge zur Kenntnisse der Anatomie und Physiolo-
gie der Milchdrüse des Rindes.

W. Luxwolda, Wachstum und Wirkung einiger Milchbakterien
bei verschiedenen Temperaturen.

P. Stapel, Beitrag zur Kenntniss der Einflüsse der Trächtigkeit
und des Partus auf dem Organismus.

Vrijwel al deze proefschriften zijn in Nederlandsche veeartsenij-
kundige laboratoria en clinieken bewerkt.

Tevens is het een vermeldenswaardig feit, dat aan Dr. D. A.
de Jong bij zijn benoeming tot leeraar aan de Rij ksveeartsen ij school
den persoonlijken titel van hoogleeraar is verleend; deze titulatuur
toch doet het plan kennen, waarop ook de Regeering het veeartsenij-
kundig onderwijs officieel wenscht gesteld te zien. Dat het Haar
gegeven moge zijn spoedig dat te kunnen verwezenlijken, het-
welk hieromtrent in de jongste troonrede is gezegd geworden, is
voorzeker de hartgrondige wensch van de Nederlandsche veeartsen,
van deze Maatschappij.

In de laatste jaren is nog een nieuw motief voor reorganisatie
van ons onderwijs zich bij de reeds langen tijd bekende komen
voegen; n.1. het groote aantal studenten aan de Rijksveeartsenij-
school. Terwijl dit aantal in de laatste drie schooljaren respectieve-
lijk bedroeg 140, 131, 161, is het voor den loopenden cursus thans
gestegen tot 187.

Dit groote aantal studenten is oorzaak, dat de practica en de
clinieken overvuld zijn of door de studenten groepsgewijze moeten
worden bezocht; feiten, waardoor, bij den te korten studietijd
van vier jaar, de practische vorming van den aanstaanden veearts
zonder twijfel wordt geschaad. Wij lezen dan ook in de verslagen
•der commissie voor het veeartsenij kundig examen over de jaren
1909, 1910 en 1911:

„De commissie heeft tot haar leedwezen moeten bemerken,
dat veel candidaten, vooral wat betreft het practisch gedeelte
van het examen, inzonderheid in cliniek, onvoldoende waren
onderlegd, hetgeen in hoofdzaak moet worden toegeschreven aan
het groot aantal leerlingen en den te korten studietijd aan \'s Rijks
Veeartsenijschool".

Het is een verblijdend verschijnsel te noemen, dat door meerdere
Nederlandsche veeartsen op actieve wijze werd deelgenomen aan
congressen, die, ofschoon in sommige opzichten met de veeartsenij-
kunde verband houdende, toch niet direct tot haar gebied kannen
worden gerekend.

Zoo treffen wij de collega\'s Bakker en Kroon aan als rappor-
teurs voor het Eerste Internationale Congres voor Veeteelt en Vee-
voedering, van 22—25 September 1910 te Brussel gehouden, op
welk congres laatstgenoemde tevens deze Maatschappij vertegen-
woordigde; de heer Bakker bracht daar een rapport uit over:
De organisatie der rundveefokvereenigingen in Nederland en de
invloed door haar op de rationeele veeverbetering uitgeoefend; de heer
Kroon over: Opvoeding van halfbloedveulens gedurende het eerste
levensjaar; en over: Coöperatieve exportslachterijen ter bevordering
van de varkensfokkerij.

Voor het Tweede Internationale Koudecongres, van 6—10 October
1910 te Weenen gehouden, leverde Prof. de Jong in vereeniging
met den heer F. B. LÖHNIS, Inspecteur van den Landbouw te
\'s-Gravenhage, een rapport over: In- en uitvoer van vleesch in
verschillende landen en beantwoording van de vraag: Is voor Neder-
land de invoer van bevroren en gekoeld vleesch uit het buitenland
wenschelijk?

Voor het 63*\'« Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres, van
12—15 Juni 1911 te Venlo gehouden, en waar ik de eer had deze
Maatschappij te vertegenwoordigen, was door Dr. A. A. Overbeek
en Mr. J. T. Linthorst Homan een prae-advies uitgebracht
omtrent de vraag: Is het wenschelijk en uitvoerbaar, dat vaste arbitrage-
commissies in het leven worden geroepen, om in voorkomende ge-
schillen betrekkelijk lot den veehandel, meer in het bijzonder tot
koopvernietigende gebreken in den veehandel, op verzoek van partijen
uitspraak te doen?

Naar aanleiding van dit praeadvies wil ik een oogenblik stil-
staan bij hetgeen in zake de koopvernietigende gebreken in den
veehandel en alles wat daarmede verband houdt, reeds door deze
Maatschappij is verricht, en bij dat, wat m. i. onze vereeniging nog
ten dezen opzichte te doen staat.

Het zal U bekend zijn, dat in de 5o^ste algemeene vergadering,
•den i5^den en i6^dei1 October 1909 alhier gehouden, het eindrapport
der commissie van Dulm—Overbeek—Quadekker en het
rapport der minderheid der commissie (Overbeek) zijn behandeld
geworden.

De meerderheid der commissie (van Dulm—Quadekker)
concludeerde, dat zij niet van opinie was veranderd en dat zij de
conclusies, aangegeven in haar oorspronkelijk rapport, handhaafde.

Dit oorspronkelijk rapport was opgemaakt door een commissie,
bestaande uit de heeren de Bruin, van Dulm en Quadekker
en wordt als volgt besloten:

„De grondslag voor de bepalingen in zake de verborgen gebreken
,,in den veehandel kan o. i. het Romeinsche recht blijven, alleen
„de wijze waarop de zaak wordt behandeld, dient spoediger en
„minder kostbaar te geschieden.

„De rechter moet het oordeel behouden, zoo noodig na des-
kundigen te hebben gehoord, of het gebrek of de ziekte als ver-
,,borgen moet worden beschouwd. Elk gebrek tot hiertoe bekend
„en aanleiding hebbende gegeven tot geschil, kan in het eene geval
„verborgen zijn en in het andere geval niet.

„De commissie is derhalve tot de conclusie gekomen, dat de
„kooper voor elk verborgen gebrek (hetwelk door den rechter
„zal worden beoordeeld in hoever het van genoegzaam gewicht
„mag worden geacht, dat het onder artikel 1 der ontworpen artike-
len kan gerekend worden) de actie tot vernietiging van den koop
„moet kunnen instellen.

„Zij meent dat het geen aanbeveling verdient enkele ziekten
„of gebreken in een wet of koninklijk besluit te noemen en voor
„elk dier ziekten een tijd aan te geven binnen welken het gebrek,
„onderkend zijnde, ook geacht mag worden tijdens den koop te
„hebben bestaan. Wel acht zij het noodzakelijk dat de vrijwarings-
,,procedure als spoedeischend wordt beschouwd."

„De commissie in haar geheel gevoelt evenwel, dat het voor den
„veehandel van groot nut zou zijn, indien op eenvoudige, vlugge
„en weinig kostbare wijze de partijen tot overeenstemming konden
„worden gebracht.

„Naar haar meening zou dit te bereiken zijn, indien de partijen
„zich wilden onderwerpen aan de uitspraak eener arbitrage-commis-
,,sie. Zij stelt zich voor, dat er eenige van dergelijke commissies
^voor verborgen gebreken zouden benoemd worden, bestaande uit

„5 leden, waarvan de meerderheid veeartsen, de anderen rechts-
geleerden moesten zijn.

„Deze commissies moesten worden benoemd door de regeering
„en het recht hebben uitspraak te doen omtrent geschillen over
„verborgen gebreken.

„Bij het sluiten van een koop zou, zoo noodig, de conditie kunnen
„worden gemaakt, dat bij eventueele geschillen de tusschenkomst
„eener arbitrage-commissie zou worden ingeroepen."

„De rechtszekerheid zou evenwel naar mijn meening belangrijk
„winnen wanneer, naast de verplichte vrijwaring door den verkooper
,,wegens verborgen gebreken, een lijst van enkele gebreken werd
„vastgesteld, welke verborgen kunnen zijn, met de bepaling, dat
„voor elk van die gebreken het (rechtsvermoeden bestaat, dat het
„tijdens den verkoop aanwezig is geweest, indien het wordt gecon-
stateerd binnen een voor elk dier gebreken aan te geven tijd na
„den verkoop. Het tegenbewijs door den verkooper zou uit den aard
„der zaak steeds zijn toegelaten. Dit lijstje zou naar mijn meening
„alleen die gebreken moeten bevatten, welke in hoofdzaak en
„meer dan andere tot geschillen aanleiding kunnen geven."

„Voor alle niet in de door mij bedoelde lijst genoemde gebreken zou
„dus het bestaande rechtsbeginsel blijven gelden en eveneens voor die
„gebreken, wel in de lijst genoemd, wanneer de constateering van
„het gebrek valt buiten den termijn voor dat gebrek aangegeven.

„Vrijwaring wegens alle verborgen gebreken, tenzij anders
„tusschen de partijen is overeengekomen, moet dus ook naar mijn
„besliste meening gehandhaafd blijven."

Mijne Heeren. Het is U bekend, dat, nadat beide rapporten
waren besproken, de 5o^ste algemeene vergadering het volgende
tweeledige voorstel, ingediend door den heer Kroon, aannam:

a. De Maatschappij drage aan een commissie van drie clinici
op te onderzoeken, of er ziekten zijn, welke als koopvernietigende
gebreken in de wet zouden kunnen worden opgenomen en waarvoor
waarborgt ij den zouden kunnen worden aangegeven.

b. De Maatschappij verzamele in een brochure alle te dezer zake
uit haar midden voortgekomen rapporten, zoomede de naar aanleiding
daarvan gevoerde discussies en verspreide die brochure op ruime
schaal.

Daar de vergadering de benoeming dezer commissie aan het
hoofdbestuur wenschte over te laten, werden door dit bestuur de
heeren J. Mazure, J. Poels en J. J. Wester aangezocht, in deze
commissie zitting te willen nemen en mocht het van ieder hunner
een gunstig antwoord ontvangen.

Het rapport dezer commissie kan U bekend zijn, daar het is
opgenomen in aflevering 5 van 1 Maart j.1. van het Tijdschrift
voor Veeartsenijkunde. Het luidt in hoofdzaak als volgt:

„De commissie is unaniem van oordeel, dat feitelijk slechts
„wettelijke bepalingen, waarin het Romeinsche rechtsprincipe is
„belichaamd, waarbij dus voor alle verborgen gebreken gelijke vrij-
,,waring wordt gewaarborgd, principieel ieder zijn recht kunnen doen
„verkrijgen; mits steeds de noodige spoed wordt betracht en voor
„de behandeling der strijdvragen arbitragecommissies worden
„benoemd.

„De meerderheid der commissie is van meening, dat reeds om
„deze algemeene reden, een lijst van gebreken niet in onze des-
betreffende wetsbepalingen dient te worden opgenomen, terwijl
„ze bovendien van oordeel is, dat voor vele ziekten waarborgtijden
„onmogelijk met behoorlijke zekerheid op wetenschappelijken
„grondslag zijn te baseeren, en om die reden een lijst als bedoeld
„ook in de wet niet kan worden opgenomen.

„De minderheid der commissie kwam tot een andere conclusie,
„waaromtrent in een afzonderlijk rapport uiting wordt gegeven".

De geheele commissie Mazure—Poels—Wester wil dus arbi-
tragecommissies benoemd en spoed betracht zien; de meerderheid
(Mazure—Poels) geen waarborgtijden. De minderheid der commis-
sie (Wester) wil een korten waarborgtijd (14 dagen) voor ver-
schillende in een Koninklijk besluit met name te noemen ziekten
van het paard en het rund en verder vrijwaring voor alle verborgen
gebreken, mits de klacht binnen 6 weken na den dag van den koop
wordt ingediend. Het recht van klagen bestaat voor de in het
Koninklijk besluit genoemde ziekten niet meer na 14 dagen, terwijl
anderdeels voor enkele van de met name te noemen ziekten
de constateering binnen den waarborgtijd gelijk staat met constateering
vóór den koop en voor de andere genoemde de rechter heeft te
vragen, of de ziekte reeds vóór den verkoop aanwezig was.

Wester meent verder, „dat uitvoering van wetsbepalingen op
bovenontwikkelde grondslagen moeilijk denkbaar is, wanneer de
kantonrechter er niet steeds in betrokken wordt;" en „dat het
wenschelijk zou zijn, bij Koninklijk besluit of ministerieele be-
schikking een reeks van vaste deskundigen aan te wijzen, waaruit

de kantonrechter zou kunnen kiezen, opdat niet de eerste de beste
zou kruinen worden gerequireerd."

Wat nu het tweede gedeelte van het voorstel-kroon betreft,
het samenstellen van een brochure, wil ik U er aan herinneren,
dat het hoofdbestuur in meergenoemde algemeene vergadering
op voorstel van den heer Paimans de toezegging deed, dat het
niet tot het samenstellen dier brochure zou overgaan, dan nadat
de afdeelingen was verzocht, schriftelijk van haar meening (over
de rapporten van Dulm—Overbeek—Quadekker) te doen
blijken. Op dit verzoek zijn van de afdeelingen de volgende ant-
woorden ingekomen. Duidelijkheidshalve, ofschoon niet geheel
juist, zal ik hierbij spreken van het rapport der meerderheid (van
Dulm—Quadekker) en van het rapport der minderheid (Overbeek).

De afdeeling Friesland heeft zich met dertien stemmen vóór en
één stem blanco uitgesproken ten gunste van het rapport der
minderheid der commissie.

De afdeeling Groningen—Drenthe gaat mede met het rapport der
minderheid, zooals dat op de algemeene vergadering in 1909 door
haar afgevaardigde Dr. A. A. Overbeek, nader is uiteengezet.

De afdeeling Gelderland— Overijsel verklaarde zich met vijf
stemmen voor het rapport der meerderheid en met vier stemmen
voor dat der minderheid.

De afdeeling Utrecht berichtte, dat alle aanwezige leden het
eenparig eens waren, dat op een kortere berechting inzake ge-
schillen over verborgen gebreken moet worden aangedrongen;
vier leden waren vóór het rapport der minderheid, twee leden vóór
het rapport der meerderheid, terwijl een lid blanco stemde.

De afdeeling Noord-Holland verklaarde zich met negen stemmen
vóór het rapport der meerderheid en met een stem vóór dat der
minderheid.

De afdeeling Zuid-Holland sluit zich volkomen aan bij de meerder-
heid der commissie.

De nieuwe afdeeling Zuid-Holland verwacht niet veel verbetering
van het voorstel van de meerderheid, doch kan zich in principe
wel vereenigen met het rapport der minderheid. De afdeeling stelt
daarom voor in het ontwerp van wet artikel 1 als volgt te lezen:

De verkooper is gehouden tot vrijwaring wegens verborgen gebreken-
van het verkochte goed, die hetzelve ongeschikt maken tot het gebruik
waartoe het bestemd is of die dat gebruik in dier voege verminderen
dat, bijaldien de kooper de gebreken had gekend, hij het goed of in het
geheel niet of niet dan voor een minderen prijs zou hebben gekocht.

Onder de verborgen gebreken, betrekking hebbende op den koop en-
verkoop van vee (waaronder hier te verstaan: paarden, runderen,
schapen, geiten, varkens en honden) worden onder meer gerang-
schikt ...........wordende bepaald, dat:

i°. voor elk van deze het (rechts)-vermoeden bestaat, dat het vóór
of tijdens den verkoop aanwezig en voor den kooper niet te ontdekken
of op te merken is geweest (onverschillig de omvang en de uitbreiding
der afwijking) indien het wordt geconstateerd\'.

voor wat betreft kwaden droes binnen . . . dagen*),•
,, ,, ,, tuberculose ,, ...

2°. de kooper zijn recht tot het instellen eener actie ook na het
verstrijken van den waarborgtijd nog blijft behouden.

In alle gedingen, voortkomende uit koop en verkoop van goederen,
wordt in eersten aanleg beslist door den kantonrechter, ook al betreft
het een koopprijs, hooger dan f 200.—.

De afdeeling Zeeland heeft het oordeel harer leden schriftelijk
ingewonnen; het resultaat dezer enquête is het volgende:

Niemand ontveinst zich de moeilijkheid een goede regeling te
treffen, maar nagenoeg algemeen wenscht men er eene in het
leven te roepen, die goedkooper en vooral sneller recht bezorgt.

Zes leden bepleitten het opsommen van de meest voorkomende
verborgen gebreken met het aangeven van waarborgtijden, of-
schoon deze niet absoluut zeker zijn op te geven, maar toch op
bevredigende wijze zullen kunnen aangegeven worden door erkend
bekwame clinici en patholoog-anatomen.

Het opsommen van verborgen gebreken behoeft evenwel het
instellen van een eisch bij vermeend bedrog met andere gebreken,
niet onmogelijk te maken. Alleen in de meest voorkomende geval-
len zal dus vereenvoudiging van rechtspraak bereikt worden.
Bovendien verlangen zes leden arbitrage-commissies, voor meer
dan de helft der leden bestaande uit veeartsen, en voor het andere
gedeelte uit rechtsgeleerden; zij verwachten daarvan sneller recht,
dan thans kan geleverd worden.

Een lid wil elk geval van vermeend bedrog op zich zelf be-
schouwd zien, terwijl twee leden de Duitsche wijze van rechts-
pleging wenschen, zonder meer.

rapport der meerderheid en negen stemmen voor dat der minderheid,
terwijl zes leden blanco stemden.

Van de afdeeling Noord Brabant is tot heden geen antwoord bij
het hoofdbestuur ingekomen.

Het resultaat dezer enquête is dus, dat 21 leden en één afdeeling
(Zuid-Holland) zich verklaarden vóór het rapport der meerderheid,
terwijl 37 leden en twee afdeelingen (Groningen—Drenthe en
Nieuw Zuid-Holland) vóór het rapport der minderheid stemden.

In het reeds genoemde praeadvies voor het 63^ Nederlandsch
Landhuishoudkundig Congres wijzen Mr. J. T. Linthorst Homan
en Dr. A. A. Overbeek er op, dat men ter verkrijging van meerdere
rechtseenheid en rechtszekerheid ten aanzien van deze materie
nagenoeg steeds heeft aangedrongen op wetswijziging, dat evenwel
zulk een wetswijziging nog lang op zich zal laten wachten en
dat er vooral ook verbetering behoort te komen in de snelheid
van afdoening der rechtsgedingen. Zij schrijven n.1.:

„Overtuigd als zij zijn van het onzekere, het tijdroovende en
,,het kostbare van gedingen voor den Burgerlijken Rechter, en
„wantrouwend als zij zijn in het spoedig tot stand komen van
„allen-bevredigende wetswijzigingen, hebben zij gemeend — met
„behoud van alle wettelijke bepalingen — hulp te kunnen vinden
„bij de arbitrage. Hetgeen zij willen, is niets nieuws. Wordt in
„de laatste jaren niet een overgroot deel der geschillen in handels-
taken uitgemaakt door scheidslieden? En het feit, dat men in
„den handel allerwege meer en meer tot die wijze van uitwijzen
„der geschillen overgaat, toont meer dan boekdeelen kunnen doen
„aan, dat men daarbij bevrediging vindt.

„Ook thans geeft de wet ruimte om geschillen over verborgen
„gebreken in den veehandel te doen uitwijzen door scheidslieden:
„dat instituut is echter te weinig bekend en — in zijn algemeenheid
,,— te weinig toegankelijk, dan dat het, zonder hulpmiddelen,
„zoude kunnen voorzien in de bestaande behoefte."

Hieruit blijkt dus, dat arbitrage-commissies, zooals ze ook worden
voorgestaan door de commissies van Dulm—Overbeek—
Quadekker en Mazure—Poels—Wester wettisch wel degelijk
mogelijk zijn en dat de bezwaren, die door sommigen tegen
een dergelijke leekenrechtspraak vermoed worden, niet bestaan.

Over de nadere regeling van deze aangelegenheid zeggen meer-
genoemde prae-adviseurs:

„Het ligt daarom in de bedoeling der inleiders, dat men voor
„iedere provincie, of wel voor nader aan te wijzen kringen of
„districten, vaste arbitrage-commissies in het leven roepe, waarin

„in ieder geval een jurist en een veearts dienen zitting te hebben
„en die als goede mannen naar billijkheid recht zullen doen in
„alle geschillen, tot den veehandel betrekkelijk, welke aan hun
„oordeel zullen worden onderworpen.

,,De benoeming dier commissies, alsmede de vaststelling der
„instructiën, bepaling van vergoeding enz., zou men gereedelijk
„kunnen overlaten aan de provinciale landbouwvereenigingen,
„terwijl er geen bezwaar tegen schijnt te bestaan, één centrale
„commissie te benoemen, teneinde in appèl te oordeelen.

„Dit laatste zou het voordeel meebrengen, dat men langzamer-
hand in het bezit zoude kunnen komen van een gevestigde juris-
prudentie."

Mijne Heeren. Het wil mij voorkomen, dat voorshands de op-
lossing der quaestie moet worden gezocht in de richting door Mr.
Linthorst Homan en Dr. Overbeek aangegeven. Wetswijzigingen
zijn steeds zaken van langen duur en het getuigt van wijs beleid,
dat men gaat omzien naar middelen, die reeds bij de bestaande
wetgeving kunnen worden toegepast. Het is de verdienste van de
genoemde praeadviseurs op de mogelijkheid der arbitrage te hebben
gewezen en het is mijns inziens gewenscht, dat deze Maatschappij
zich binnen niet al te langen tijd over dit middel uitspreke.

In de détails der regeling treed ik op dit oogenblik niet; evenmin
in de vraag, of de arbitragecommissies zullen werken geheel volgens
het Romeinsche rechtsprincipe, dan wel dat voor enkele ziekten
waarborgtijden zullen worden vastgesteld. Doch dit mag mijns
inziens wel als vaststaande worden aangenomen, dat de snelheid
van behandeling der geschillen, door het instellen van arbitrage-
commissies zal zijn gebaat en dat is reeds een aanzienlijke winst.

Ik beveel daarom dit onderwerp aan in Uwe bijzondere attentie
en ik vlei mij met de hoop, dat wanneer de Maatschappij overgaat
tot het drukken der bovenbedoelde brochure, deze kan worden
besloten met de communis opinio der Nederlandsche veeartsen
omtrent dit zoo bij uitstek moeilijk vraagstuk.

Reeds sedert vele jaren vinden wij mededeelingen in de literatuur
over eene ontsteking der cornea bij het rund, die onder den naam
van keratitis infectiosa wordt beschreven en in vele landen is waar-
genomen .

Ook in Nederland is van deze ziekte onder de benaming van
,,houw" gewag gemaakt.

Volgens eene mededeeling van W. C. Schimmel, gedaan in 1894
in ons tijdschrift, zijn het vooral de veeartsen Akkerman, Katten-
winkel en Schurink, die deze ziekte hebben waargenomen.

Hekmeijer schrijft haar ontstaan toe aan een insect (den mest-
kever, geotrupes stcrcorarius), dat \'s avonds na een heet en, fraaien
dag tegen de oogen der runderen zou vliegen.

Dunnewold zegt, dat hij geen oorzaak voor het lijden weet
aan te wijzen. Akkerman meent, het stuiven van fijn, droog
kiezelzand in de oogen, als oorzaak te moeten aanmerken; Katten-
w⁷inkel is van oordeel, dat stellig micro-organismen in het spel
moeten zijn; ook Schurink gelooft aan infectie. Door Schimmel
wordt medegedeeld, dat de zonnestralen een rol zouden kunnen
spelen, omdat het lijden in de zomermaanden optreedt, vooral
wanneer het droog en heet weer is en omdat runderen, die in een
boomgaard in de schaduw liepen, van de ziekte verschoond bleven,
niettegenstaande zij werden gemolken door dezelfde knechts,
die ook andere koeien van den eigenaar, die met dat ooglijden
behept waren, molken. Het ware zeer goed mogelijk, aldus gaat
Schimmel voort, dat de ziekte door de zonnestralen werd op-

gewekt en door infectie onderhouden. Indien de zon bij het rund
een eczema solare op de witte huidplaatsen kan doen ontstaan,
dan mag men haar ook wel het vermogen toekennen, om een
keratitis te kunnen opwekken.

Deze mededeeling van Schimmel he \'ft mijne aandacht getrokken,
omdat men voor de pathogenese dezer oogontsteking, die inderdaad
door een micro-organisme wordt veroorzaakt, den invloed van
een praedisponeerend agens bezwaarlijk kan ontberen.

Kattenwinkel onderscheidt een lichteren vorm, waarbij de
cornea slechts gedeeltelijk troebel wordt en welke, zonder eenig
defect achter te laten, in 8—14 dagen geneest, en een hevigen vorm,
waarbij in het parenchym der cornea, onder het epithelium, een
rijkelijke plastische infiltratie ontstaat, zóó aanzienlijk, dat daar-
door het centrale gedeelte der cornea een geel, spekachtig aanzien
krijgt en conisch naar voren wordt gespitst, waardoor het den
schijn krijgt, alsof het gele of geelgrauwe infiltraat op de cornea
is gelegen.

Ik haal deze mededeelingen uitdrukkelijk aan, omdat zij een
juisten blik werpen op de correcte waarneming van Kattenwinkel,
die ook met veel nauwkeurigheid de sterke vaatontwikkeling aan
de peripherie van de cornea heeft geobserveerd.

Karakteristiek voor het lijden zijn inderdaad de lichtere en
hevige vormen der ziekte; bovendien is het proces steeds geheel
centraal in de cornea gezeten en aanvankelijk sub-epitheliaal.

Men kan zeggen, het proces komt steeds tot ontwikkeling in
het centrale gedeelte der cornea, ongeveer recht tegenover de
pupil. Schimmel zag slechts bij uitzondering, en in een later stadium
der ziekte, abscesvorming en ulcus corneae optreden. Wel schijnt
abscesvorming zeldzaam te zijn, maar een ulcus in de cornea heb
ik eveneens waargenomen.

Het aangetaste oog kenmerkt zich reeds bij het begin der ziekte,
vooral door sterk tranen, lichtschuwheid en aan elkander kleven
der oogharen, inzonderheid van het bovenste ooglid. De weg,
die de tranen in benedenwaartsche richting volgen, wordt door het
aan elkander kleven der haren aangeduid. Bovendien is het geheele
oog warm, pijnlijk en gezwollen. Wanneer men de ziekte observeert,
bestaat steeds conjunctivitis, hetgeen aanleiding kan geven, dat
men de conjunctivitis voor het primaire lijden houdt. Dit zou
evenwel onjuist zijn, want de cornea is het eerst aangetast en de
conjunctivitis moet als een consecutief lijden worden opgevat.

In het midden der cornea treedt eene diffuse infiltratie op, die
aanvankelijk melkwit is. In de gevallen, waarbij het proces spoedig

in genezing overgaat, blijft de diffuse cornea-infiltratie wit. Bij
heviger gevallen treedt weldra een min of meer gele kleur op, en
is het proces aanvankelijk in hoofdzaak sub-epitheliaal gezeten;
weldra breidt het zich over de geheele dikte der cornea uit, zoodat
eene ware keratitis parenchymatosa tot ontwikkeling komt.

In vele gevallen heeft eene vergroeiing van cornea en iris plaats,
waarbij het vocht in de voorste oogkamer grootendeels ver-
drongen wordt en plaats maakt voor een geelachtig witte, vrij
consistente weefselmassa. Oppervlakkig beschouwd, krijgt men
den indruk alsof etter aanwezig is; echter, bij insnijding vindt men
in plaats van etter een vrij vast weefsel. In vele gevallen blijft het
proces beperkt tot het centrale gedeelte der cornea; in andere
gevallen breidt het zich over de geheele cornea uit.

Alsdan is het dier aan het aangedane oog volslagen blind. Of-
schoon ik niet in de gelegenheid was te onderzoeken, of zich in de
hevige gevallen ook eene iridochorioiditis ontwikkelt, is het wel
waarschijnlijk, dat deze soms voorkomt, inzonderheid wanneer
ettervorming optreedt. Echter meen ik te moeten aannemen, dat
de ettervorming bij deze keratitis in de literatuur te zeer op den
voorgrond wordt gebracht, aangezien ik in gevallen, waarbij ik
aan het bestaan van een hypopyon dacht, inderdaad niets anders
vond dan vast weefsel, dat de cornea en de voorste oogkamer
innam.

In de gevallen, die ik onderzocht, trad het lijden van de cornea
steeds op den voorgrond, zoodat ik de overtuiging heb gekregen,
dat in vele gevallen het ziekteproces werkelijk tot de cornea
beperkt blijft.

Eén geval onderzocht ik, waarbij op het centrum der cornea
een ulcus aanwezig was, ongeveer ter grootte van een dubbeltje;
welk ulcus blijkbaar ontstaan was, doordat het necrotische cornea-
gedeelte op die plaats was afgestooten.

Het kan voorkomen, dat op deze wijze de cornea geperforeerd
wordt en dat een prolapsus van de iris, die reeds gedeeltelijk
met het zieke weefsel der cornea vergroeid was, intreedt.

Karakteristiek is, dat in de hevige gevallen aan de peripherie
van de cornea een sterke nieuwvorming van bloedvaten plaats
heeft, aanvankelijk aan het bovenste peripherische gedeelte,
onmiddellijk grenzende aan de sclerotica. Echter komt het in
het verloop der ziekte ook voor, dat de geheele cornea peripherisch
door een intensief rood gekleurden rand wordt begrensd, die zelfs
de breedte van twee tot drie millimeter kan krijgen. Dikwijls
gebeurt het, dat de cornea in het centrale gedeelte een eenigermate

kegelvormige gedaante aanneemt. Dit kegelvormige gedeelte is
uitwendig gewoonlijk zeer rijk aan bloedvaten en verheft zich
soms bijna tepelvormig boven de oppervlakte der cornea, zoodat
het langs operatieven weg kan worden verwijderd. Nu eens wordt
staphyloma corneae en in zeldzame gevallen eene vormlooze
weefselmassa (caro luxurians) in het verloop der ziekte geconsta-
teerd. Gewoonlijk is één oog aangetast; echter komt het ook voor dat
beide oogen lijdende zijn.

Onmiddellijk nadat ik kennis kreeg van het voorkomen dezer
ziekte, heb ik pogingen aangewend om de oorzaak van het lijden
op te sporen. Uit den aard van het lijden bleek aanstonds, dat het
niet waarschijnlijk was, dat het virus kon opgespoord worden in
het vocht, dat zich tengevolge der bestaande hypersecretie aan
de oogleden, op de conjunctiva en in den binnenooghoek bevond.
Daaruit aangelegde culturen zijn uit een aetiologisch oogpunt
geheel waardeloos. Daarom werd de plaats der cornea, waar het
proces gezeten was, ingesneden, en met een scherpen lepel het zieke
weefsel voor bacteriologisch onderzoek verzameld.

Vervolgens werden vijf runderen, die in verschillende graden
lijdende waren, neergelegd, en het zieke gedeelte der cornea opera-
tief verwijderd.

Bij deze operatie doet zich de moeilijkheid voor, dat het rund
steeds met kracht den oogbol in de richting van den binnenooghoek
draait, zoodat hij bijna geheel achter het derde ooglid verscholen
ligt. Daarom werd het te opereereti oog door cocaïne ongevoelig
gemaakt en door het derde ooglid een draad gebracht om dat
lid naar buiten te kunnen brengen. Vervolgens werd met een zeer
puntig en scherp mes de cornea boven de aangedane plaats ge-
spleten, het zieke gedeelte tusschen het pincet genomen en ver-
volgens geheel of gedeeltelijk met een scherpe schaar afgeknipt.

Deze operatie is voor de genezing niet nadeelig en het is mij
hierbij duidelijk geworden, dat het zoogenaamde lichten van den
houw in de praktijk in toepassing is kunnen komen.

Wanneer men het aldus verwijderde weefsel bacteriologisch
onderzoekt en de preparaten volgens Gram kleurt en met eosine
nakleurt, dan krijgt men verrassende resultaten. In de op deze wijze
gemaakte dekglaspreparaten wemelde het van een fijnen bacillus,
die alle eigenschappen had van bacillus pyogenes, die, zooals bekend
is, ook de oorzaak is van de uierpyobacillose of de wrang.

Bovendien waren aanwezig twee soorten van coccen, van welke
de eene zich kleurt volgens Gram, de andere niet. Op grond van de
bekende pathogeniteit van bacillus pyogenes, hield ik dit micro-
organisme voor de specifieke oorzaak en beschouwde ik de twee
coccensoorten als secundaire infecties.

De Gram-vaste coccus kwam evenwel te constant en in te groote
hoeveelheid voor, om hem elke pathogene beteekenis te ontzeggen.

Wijl het verder bekend is, dat vele micro-organismen met eene
zeer specifieke pathogeniteit slechts groeien op media, waarin
niet-gecoaguleerd bloed of bloedserum van het individu aanwezig
is, waarbij de specifieke ziekte voorkomt, werd uitsluitend geënt
op runderserum-agar en op runderbloed-agar. Het zieke weefsel
uit de cornea werd op deze media uitgestreken en in het broed-
apparaat op 37⁰ C. geplaatst. Na 36 a 48 uren gaven de culturen
zeer belangrijke zaken te zien. De coccus, die reeds microscopisch
was aangetoond, had vele en vrij groote koloniën gevormd en
tusschen deze groote koloniën was eene ontzaggelijke menigte
van uiterst kleine koloniën gegroeid, die aanvankelijk slechts met
de loupe te zien waren. Bij het voortgezet onderzoek bleek, dat
deze kleine koloniën bestonden uit bacillus pyogenes.

Deze kleine koloniën groeiden evenwel niet alleen tusschen de
coccenkoloniën, maar er op en zelfs er in kwamen ze tot ont-
wikkeling, zoodat in de culturen eene symbiose tusschen beide
micro-organismen kon worden bespeurd.

Er bestaat derhalve bij deze micro-organismen eene symbiose
in de cornea in vivo en eene symbiose in vitro.

De vraag was nu: welke van de twee is het pathogene agens?
Daarom werd de gevonden bacillus pyogenes in de cornea bij runde-
ren ingeënt en de coccus eveneens. En nu bleek, dat de oogen,
die ingeënt werden met bacillus pyogenes, binnen weinige dagen het
typische beeld vertoonden van de keratitis infectiosa, terwijl de
oogen, die ingeënt waren met den coccus, nagenoeg geen reactie
vertoonden.

De runderen, die ingeënt waren met bacillus pyogenes, vertoon-
den ook in het verdere verloop der ziekte geheel het beeld van de
oorspronkelijke keratitis infectiosa, waarbij zelfs de rood gekleurde
rand van de peripherie der cornea karakteristiek tot ontwikkeling
kwam.

Het lag dus voor de hand, dat deze runderziekte veroorzaakt
wordt door bacillus pyogenes, welk micro-organisme, wegens zijne
pathogeniteit voor het rund in het algemeen, in de laatste jaren in
de veeartsenijkunde zeer de aandacht getrokken heeft.

Ik voeg hierbij, dat de infectie van de cornea op eene zeer eigen-
aardige wijze moet gescheiden.

Nadat het oog door cocaïne ongevoelig is gemaakt, wordt met
eene uiterst dunne en scherpe holle naald eene kleine hoeveelheid
onder de epitheliumlaag van de cornea gespoten, en onmiddellijk
na de inspuiting kan men aan eene grauwwitte vlek zien, hoe ver
het vocht zich onder de epitheliumlaag heeft uitgebreid, omdat
het een ander lichtbrekend vermogen heeft dan de cornea. De punt
van de naald, die voor deze inspuiting gebruikt wordt, moet vooraf
met een loupe bekeken worden, om zich te overtuigen, dat deze
zelfs niet in de geringste mate is omgebogen.

Men brengt de naald zoover onder de epitheliumlaag, dat haar
schuine opening geheel door het epithelium bedekt is, want anders
komt het vocht op de uitwendige vlakte der cornea terecht, en
het is mij niet gelukt door druppelen van pyogenesculturen op de
cornea de ziekte experimenteel te voorschijn te roepen.

Ik heb vervolgens de gekweekte pyogenesbacillen gespoten onder
de epitheliumlaag van de cornea van een schaap en van een paard,
maar bij deze dieren trad nagenoeg geen reactie op.

Eindelijk entte ik op de aangegeven wijze een kalf met eene cul-
tuur van bacillus pyogenes, afkomstig van eene uierpyobacillose;
ook deze enting had een positief resultaat, zoodat bacillus pyogenes
wel voor de oorzaak moet worden gehouden van de thans in ons
land voorkomende infectieuze oogontsteking onder het rundvee.

Ik zal niet in nadere bijzonderheden treden omtrent de coccen,
die ik in het zieke weefsel der cornea vond, omdat ik nog steeds
bezig ben deze uitvoerig te bestudeeren; mede om na te gaan,
welk aandeel zij als secundaire micro-organismen bij deze ziekte
hebben. Dat zij evenwel secundaire micro-organismen zijn, moet
ook daaruit besloten worden, dat zij ook aanwezig waren in de
experimenteel opgewekte keratitis, die ontstond door inspuiting
eener reine cultuur van pyogenesbacillen.

Ik wil nog mededeelen, dat deze coccen bij lage temperatuur niet
groeien en de gelatine, wanneer deze op 22—24⁰ C. gehouden wordt,
zoo uiterst langzaam vervloeien, dat ik aanvankelijk in de meening
verkeerde, dat zij niet het vermogen hadden dit voedingsmedium
vloeibaar te maken.

Thans moet nog eene zeer gewichtige vraag behandeld worden,
namelijk deze: hoe komt bacillus pyogenes in de cornea?

Bij deze vraag moet, in verband met het tegenwoordige stand-
punt der bacteriologie, aan vele zaken worden gedacht. Ik zal
slechts in herinnering brengen, hoe het bekend is, dat de pest-

bacillus, die bijna steeds voorkomt in het aan pest lijdende varken
en die zelfs gedeeltelijk verantwoordelijk moet worden gesteld
voor de pathologisch-anatomische veranderingen, die bij varkens-
pest voorkomen, nochtans niet de primaire oorzaak dezer ziekte
is. Het is bekend, dat een zoogenaamd filtreerbaar virus de oorzaak
is der varkenspest. Echter niet alleen deze ziekte, maar inzonder-
heid ook de infectieuze agalactie der geiten, door Hess, Guillebeau,
Brusasco, Oreste, Celli en De Blasi nader bestudeerd, is mijne
aandacht niet ontgaan. Deze in de literatuur onder den naam
agalactia contagiosa bij geiten en ook bij schapen bekende ziekte,
schijnt o.a. voor te komen in Zwitserland en Italië. Men heeft ze
zelfs waargenomen bij lammeren van geiten en zelfs bij den bok.
Runderen worden niet aangetast.

De ziekte openbaart zich bij geiten door eene afwijking in de
melk, ten slotte atrophie der melkklieren en totaal ophouden
der melksecretie, zonder dat de algemeene toestand merkbaar
gestoord is. In verband met de omstandigheid, dat deze ziekte
blijkbaar ook voorkomt bij den bok en zelfs bij het lam, moet men
aannemen, dat zij niet uitsluitend een specifiek uierlijden represen-
teert; maar de smetstof wordt in elk geval bij de melksecretie
naar buiten geworpen.

Celli en De Blasi hebben aangetoond, dat deze ziekte wordt
veroorzaakt door een invisibel en filtreerbaar virus en zij konden
de ziekte met door een berkefeld-kaars gefiltreerde melk kunst-
matig bij geiten te voorschijn roepen.

Hpt zal U bevreemden, dat ik deze agalactia contagiosa van
schapen en geiten ter sprake breng bij de infectieuze keratitis,
die onder de runderen voorkomt. De reden hiervan is, dat geiten,
die aan deze ziekte lijden, aangetast worden door eene keratitis
parenchymatosa, die te oordeelen naar de beschrijving, volkomen
gelijkt op de keratitis infectiosa van het rund.

Nu denk ik er niet aan, dat wij hier hebben twee identsche
ziekteprocessen; geenszins, want de genoemde agalactie der geiten
komt immers niet bij het rund voor. Maar wel heb ik, mede naar
aanleiding hiervan, de vraag overwogen: kan ook een andere
ziekte bij het rund als praedisponeerend moment in aanmerking
komen, die in de cornea een locus minoris resistentiae vormt, om
het indringen der door mij gekweekte micro-organismen mogelijk
te maken?

Kon dit praedisponeerend moment opgevat worden als te zijn
analoog aan een eczema solare, zooals Schimmel heeft opgemerkt,
dan was de genese der ziekte al zeer eenvoudig verklaard.

Ik breng verder in herinnering, dat de runderen, die ik onderzocht,
vroeger, 2 a 3 maanden geleden, aan mond- en klauwzeer lijdende
waren geweest. Hoe aannemelijk klinkt het, dat het filtreerbare
virus van het mond- en klauwzeer het locus minoris resistentiae
kan vormen. Wanneer de ziekte zich onmiddellijk aan mond- en
klauwzeer aansloot, dan zou dit te verklaren zijn, maar het is niet
te rijmen, dat een dergelijke invloed weken, zelfs 2 a 3 maanden
na afloop van het mond- en klauwzeer nog aanwezig zou zijn.
Bovendien is de infectieuze keratitis veelvuldig waargenomen in
tijden, dat er van mond- en klauwzeer geen sprake kon zijn.

Niettegenstaande voor het oogenblik alle schijn aanwezig is,
dat het mond- en klauwzeer de praedisponeerende oorzaak dezer
ziekte is, meen ik dit toch niet onvoorwaardelijk te mogen aan-
nemen; te meer niet, daar van het voorkomen van keratitis, on-
middellijk in aansluiting aan mond- en klauwzeer, niet veel bekend
is, ofschoon over oogaandoening bij mond- en klauwzeer wel eens
o. a. door Lucas gesproken wordt. Ook heeft men enkele malen
kleinere blaartjes op decorneabijmond-enklauwzeerwaargenomen.

Het schijnt, dat wij ons voorloopig er toe moeten bepalen, dat
de heete en droge zomer, misschien in vereeniging met het schelle
licht, een voorbeschikkende werking heeft kunnen uitoefenen;
te meer komt mij dit waarschijnlijk voor, omdat men ook in
andere landen onder de genoemde omstandigheden de infectieuze
keratitis zag optreden.

Wel vernam ik, dat in streken, waar de uierpyobacillose (de
wrang) veelvuldig voorkomt, de infectieuze keratitis bij het rund
niet zoo heel zeldzaam is. Bij mijn onderzoek heb ik geen bepaald
verband tusschen uierpyobacillose en deze keratitis kunnen aan-
toonen, ofschoon ik een samengaan van beide aandoeningen zeer
verklaarbaar zoude vinden.

Omtrent mijne onderzoekingen met betrekking tot eenfiltreerbaar
virus, eventueel chlamydozoën, als praedisponeerende factoren
bij de keratitis pyobacillosa, kunnen eerst later mededeelingen
worden gedaan.

Hetzelfde geldt van keratitis bij andere diersoorten, vooral ook
bij paarden, welke meermalen onafhankelijk van, echter ook
gelijktijdig met de keratitis onder het rundvee, ofschoon onder
een geheel anderen vorm, door mij werd waargenomen en bacterio-
logisch onderzocht.

Besmetting door contact, buiten praedisponeerende invloeden,
komt blijkbaar bij deze keratitis niet voor. In lichte gevallen,
<iie spoedig in genezing overgaan, gebeurt het, dat bacillus pyogenes

microscopisch nog duidelijk aantoonbaar is, maar niet meer groeit,
omdat hij door bacteriolyse zijne levensvatbaarheid verloren
heeft. In deze gevallen is de coccus, wiens weerstandsvermogen
niet gering schijnt te zijn, niet alleen door den microscoop, maar
ook nog door de cultuur aan te toonen.

Voorloopig heb ik het pyogenesserum als curatief en als preven-
tief middel tegen deze ziekte in gebruik gesteld en aanvankelijk
met gunstig resultaat .

Mijnheer de Voorzitter, ik zou de Vergadering dankbaar zijn,
indien de hier aanwezige collega\'s nog iets uit de praktijk konden
mededeelen, dat tot meer licht omtrent praedisponeerende oor-
zaken betreffende deze ziekte, aanleiding zou kunnen geven.

Naast de bekende voor runderen pathogene trypanosomen
waaronder vooral Tryp. brucei, de veroorzaker der Nagana, te
noemen is, beschreven Laveran en Mesnil (1905) een zeer groot
trypanosoma (Tryp. theileri, met de varieteit Tryp. transvaaliense)
dat bij de runderen in Z. Afrika de z.g.n. „Galziekte" zou ver-
oorzaken. Theiler (1905) wijst echter reeds op de geringe virulentie
van dit organisme en Pease (1909) meent de galziekte aan een
piroplasma te moeten toeschrijven.

Volgens Theiler kan dit trypanosoma echter gevaarlijk worden
bij immuniseeringsprocessen (z. a. tegen runderpest in Z. Afrika).

Dit Trypanosoma theileri dat door bijzondere grootte (40—60
lang) uitmunt en zijn varieteit Tryp. transvaaliense, die de eigen-
aardigheid heeft de blepharoplast vóór of naast de kern te hebben,
schenen aanvankelijk speciaal Zuid-Afrikaansche trypanosomen
te zijn, totdat Miyajima (1907) in Japan en Crawley (1909) in

fig. 1 en 2. Trypanosomen van het Transvaaliense-type ; blepharoplast vlak voor de kern.

Amerika door cultuur in bouillon, gemengd met gedefibrineerd
bloed der te onderzoeken runderen, in dit bloed trypanosomen van
het Transvaaliense-type aantoonden. Kort daarna vonden Frank
(1909) in het Westerwoud en Stockman (1910) in Engeland
trypanosomen bij het directe onderzoek van het bloed van runde-
ren. Deze trypanosomen waren van het Theileri-type. In tegen-
stelling met de runderen van Miyajima en van Crawley waren
deze runderen niet gezond; die van Frank leden aan miltvuur,
die van Stockman waren tegen Piroplasma bovis geïmmuniseerd
en vertoonden deze parasiet in het periphere bloed Het lag dus
voor de hand om aan te nemen, dat men hier met een trypanosoma
te doen had, nauw verwant met Tryp. theileri, dat, evenals ditlaatste
organisme, zich sterker ontwikkelt wanneer door intercurrente
ziekten de resistentie van den gastheer verzwakt is. Terloops zij
nog opgemerkt, dat Crawley zijn cultuur-trypanosoma Tryp.
americanum noemde, en het trypanosoma uit de runderen van het
Westeiwoud de naam Tryp. franki verkreeg. Nog vóór Frank\'s
■en Stockman\'s onderzoek had Wrublewski (1908) in het bloed
van Wisents uit het park van Bielowesch, trypanosomen van het
Transvaaliense-type gevonden. Dit trypanosoma kreeg den naam
Tryp. wrublewskii.

Het scheen dus wel alsof deze trypanosomen van het Theileri-
Transvaaliense-type algemeen voorkwamen en verder bleek het
dat men bij het onderzoek naar de verspreiding van dit type verder
zou komen door de cultuurmethode van Crawley en Miyajima
toe te passen, dan direct het bloed te onderzoeken, daar de trypano-
somen in het laatste milieu slechts in geringe hoeveelheden voor-
komen (Frank bijvoorbeeld vond in het geheel slechts één trypa-
nosoma). Met behulp van deze cultuurmethode vond Martini
(1909) trypanosomen van het Transvaaliense-type bij runderen
der Philippijnen; Knuth, Rauchbaar en Morgenstern (1910)
bij runderen van het Westerwoud; deze auteurs zeggen ook dat
hun dergelijke vondsten uit andere deelen van Duitschland,
Denemarken en Zweden bekend zijn. Behn (igro) vond in het
bloed van een der door genoemde schrijvers onderzochte runderen
één trypanosoma van het Transvaaliense-type, hij zegt dat men
bij de cultuur het meeste succes heeft in de maanden Juli en

\') Zooals men weet kan men kalveren actief tegen P. bovis immuniseeren
door ze parasieten-bevattend bloed in te spuiten. Ze worden dan wel ziek,
zijn echter resistenter dan oudere dieren en herstellen dus meestal. De para-
sieten blijven echter, zij het ook in geringe hoeveelheid, langen tijd (6—8 jaar)
in het bloed.

Augustus, in September vindt men geen flagellaten meer. Het
gelukte hem ook een kalf te infecteeren met trypanosomen wan-
neer men het inspoot met bloed van een koe waarin men met de
cultuurmethode, trypanosomen aangetoond had. Hoezeer een
intercurrente ziekte de vermenigvuldiging dezer trypanosomen
prikkelt, werd nog eens door Schmidt (1910) aangetoond, die bij
runderen die actief tegen Piroplasma bovis geïmmuniseerd werden,
16 dagen na de inspuiting van het virulente bloed trypanosomen
van het Theileri-type zag optreden.

Knuth vermoedt dat de ongelijke resistentie van runderen
tegen infectie-ziekten, en de niet altijd even gunstige resultaten
van verschillende kunstmatige immuniseeringsprocessen bij runde-
ren door de ongewenschte inmenging van deze trypanosomen,
veroorzaakt worden.

Wat verder de verspreiding dezer trypanosomen in Europa,
de Middellandsche-zee-landen en elders betreft, vonden de ge-
broeders Sergent (1911) dit trypanosoma bij runderen uit Algerië,
ÜELANOë (1911) vond het in Frankrijk, Carini (1911) in Brazilië,,
Yakimoff en Kohl (1911) in Tunis, Cardamatis en Photinos
(1911) in Griekenland. Al deze trypanosomen waren van het
Theileri-Transvaaliense-type.

Wanneer wij dus de resultaten dezer onderzoekingen overzien,
komen we tot de slotsom dat er in West-Europa en andere deelen
der wereld onder de runderen een trypanosomiasis heerscht, die,
evenals de rattentrypanosomiasis, meestal symptoomloos verloopt,
maar onder ongunstige omstandigheden (speciaal bij actieve
immuniseering) het beeld eener acute of chronische anaemie kan
vertoonen.

Onder deze omstandigheden scheen het mij van meer dan zuiver
academisch belang, na te gaan, in hoeverre deze trypanosomiasis ook
in ons land voorkomt. De runderen, die voor mij het gemakkelijkst
te bereiken waren, zijn die, welke dagelijks aan het Amsterdamsche
abattoii worden aangevoerd. Daar het direkte bloedonderzoek
negatieve resultaten gaf (de onderzochte runderen vertoonden
geen ziekelijke afwijkingen) nam ik mijn toevlucht tot de cultuur.
Hiertoe werd bij het slachten bloed zooveel mogelijk steriel op-
gevangen, gedefibrineerd, en in een verhouding van 1:10 bij buisjes-
voedingsbouillon gegoten. De zoo geënte buisjes werden bij kamer-
temperatuur opgesteld. Buisjes waarin bacteriën groeiden, werden
in den loop van het onderzoek verwijderd, zoodat tenslotte het
bloed van 5 koeien onderzocht werd (met het bloed van elke koe
werden 5 bouillonbuisjes geënt). Het onderzoek had plaats

Eén dezer 5 koeien bleek trypanosomen in het bloed te her-
bergen, tenminste vertoonden 3 der 5 bouillon-buisjes, die met dit
bloed geënt waren, na 11 dagen een groot aantal flagellaten, die
een langgerekten vorm hadden met aan het eene uiteinde een zweep,
die zich over een gedeelte van het lichaam als unduleerende mem-
braan voortzette. Deze flagellaten waren veelal aan het eene uit-
einde aan leucocyten,fibrinevlokjesen dergelijke verbonden. Dikwijls
waren ze in grooten getale aaneen gekleefd, zoodat de zweep
alleen vrij bleef en men op het eerste gezicht den indruk kreeg
van een amoeboïd organisme aan alle zijden van zweepen voorzien.

Het gefixeerde en gekleurde praeparaat (alcohol-fixeering,
Giemsa-kleuring) veroorloofde de flagellaten meer in bijzonder-
heden te bestudeeren (vgl. de figuren). De bouw komt geheel
met die der door andere auteurs beschreven runder-trypanosomen
van het Theileri-Transvaaliense-type overeen. De trypanosomen
zijn betrekkelijk groot (39—60 n lang, i-J—2 m breed), de kern
ligt meestal in de voorste helft der cel, de blepharoplast ligt vóór,
naast of vlak achter de kern, ver naar achteren wordt dit organel-
lum nooit verplaatst. Dicht bij de blepharoplast ontspringt de
zweep (meestal met een basaal-korreltje) loopt langs het lichaam,
waarbij een duidelijke, breede, meest sterk gekronkelde undu-
leerende membraan gevormd wordt, en wordt ten slotte vrij.
Aan het uiteinde der zweep vindt men niet zelden een verdikking.
De flagellaat vertoont niet altijd den regelmatigen vorm, die in fig. 1
en 2 is afgebeeld, soms is de parasiet min of meer volkomen af-
gerond (fig. 4) wat men ook bij de levende trypanosomen zien kan.
Het protoplasma is veelal duidelijk alveolair gebouwd en vertoont
chromatophiele korrels, die dezelfde chemische reacties vertoonen
als de bekende „Babes-Ernstsche korrels" der bacteriën. Het zijn
de z.g. volutine-korrels die men ook bij andere trypanosomen
(Tryp. gambiense) vindt.

De Vermenigvuldiging geschiedt door overlangsche deeling
(fig. 3 en 5). Hierbij wordt naast de zweep een zweepstompje ge-
vormd (fig. 3), dat tot een nieuwe zweep uitgroeit, blepharoplast en
kern deelen zich en deprotoplastwordtoverlangschgespleten. (fig.5).

Het cultuurmateriaal (dat naast de flagellaten geen andere
organismen bevatte) werd bij witte muizen en caviae intraperitone-
aal ingespoten. De muizen stierven na 2, resp. na 6 dagen zonder
evenwel trypanosomen in het bloed of het peritioneale vocht te
vertoonen; de caviae bleven gezond; het onderzoek van het door

punctie gewonnen peritoneale vocht (2—6 dagen na de enting)
gaf geen resultaat. Voor meer uitgebreide entingsproeven speciaal
met kalveren ontbraken mij ruimte en materiaal. Misschien zullen
andere onderzoekers, op dit punt gelukkiger dan ik, gelegenheid
hebben de beteekenis en de verspreiding van dit trypanosoma in
Nederlandsche runderen op te helderen.

Behn (1910) Berliner Tierärztliche Wochenschrift N°. 42, p-
809; N°. 46, p. 899 en N°. 50, p. 998. — Cardamatis et Photinos
(1911). Bulletin de la société de pathologie exotique. N°. 6, p.
377. — Carini (1911). Eod. loc. N°. 4, p. 191. — Crawley
(1909). Bureau of animal industry. Bulletin 119, p. 21. — Delanoö
(1911). Bulletin de la société de pathologie exotique, p. 112. —
Frank (1909)). Zeitschrift für Infektionskrankheiten und Hygiene
der Haustiere. Bd. V. p. 313. — Knuth, Rauchbaar u. Mor-
genstern (1910). Berliner Tierärztliche Wochenschrift N°. 27,
P- 539- — Knuth (1910). Eod. loc. p. 810. — Laveran et Mesnil
(1905). Trypanosomes et Trypanosomiases. Paris, Masson & Cie.
— Martini (1909). Zeitschrift für Hygiene. Bd. LXIV, p. 385. —
Miyajima (1907). Philippine Journal of Science. Vol. II. N°. 2,
p. 85. — Pease (1909). Journal of tropical veterinary science. Vol.
IV., N°. 4. — Schmidt (1910). Berliner Tierärztliche Wochen-
schrift N°. 44, p. 841. — E. et E. Sergent (1911). Bulletin delà
société de pathologie .exotique N°. x. p. 40. — Stockman (1910).
Journal of comparative pathology and therapeutics p. 189. —
Theiler (1905). Bulletin de l\'Institut Pasteur, p. 657. —
Wrublewski (1908). Centraiblatt für Bakteriologie. Erste Abt.
Origin. Bd. XLVIII. p. 162. — Yakimoff et Kohl—Yakimoff
(1911). Bulletin de la société de pathologie exotique. N°. 5, p.309.

Het Hoofdbestuur heeft de eer het navolgende omtrent de
handelingen der 52ste algemeene vergadering, op 22 en 23 September
1911 te Utrecht gehouden, ter kennis der leden te brengen.
Punt 3. werd aangenomen.

Punt 5. Tot lid der notulen-commissie werd gekozen de heer
L. J. Hoogkamer te \'s-Gravenhage.

Punt 7. Het verslag over den toestand der geldmiddelen is reeds
gepubliceerd in aflevering 18 van dit tijdschrift.

Punt 8. Den gisten December 1912 treedt af de onder-voorzitter,
de heer F. W. van Dulm, die als zoodanig niet terstond
herkiesbaar is.

Punt 15. Tot redacteur van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde
werd gekozen de heer Dr. A. Vrijburg te \'s-Graven-
hage.

Punt 17. Als plaats voor de 53ste algemeene vergadering werd
Utrecht aangewezen.

Voor bijzonderheden wordt verwezen naar het binnenkort
verschijnend stenografisch verslag.

Het Hoofdbestuur,
Dr. H. Markus, Voorzitter.
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

Verslag over den toestand der Maatschappij
van 16 September 1910 tot 23 September 1911.

Gaarne voldoende aan artikel 20 van het huishoudelijk reglement,
heb ik de eer namens het Hoofdbestuur een zakelijk verslag uit
te brengen over den toestand en de lotgevallen der Maatschappij
gedurende het afgeloopen jaar.

Wederom kan de aangename mededeeling worden gedaan,
dat de Maatschappij in gunstige omstandigheden verkeert.

Als lid bedankten de heeren J. H. de Boer te Wolvega, W. Fol-
mer te Breda en P. H. A. van Aelst te Amersfoort, terwijl de
navolgende heeren als lid der Maatschappij werden aangenomen:
G. Terpstra te Utrecht, D. H. van den Bosch te Veenendaal,
C. J. Folmer te Hoofddorp, S. de Vlas te Franeker, K. T. de
Boer te Blesdijke, C. A. Bon te Amsterdam, P. J. Offeringa te
\'t Zandt, C. van Baak te Goes, M. D. Booij te Purmerend, D.
van der Veen te Tiel, J. M. G. Numans te Utrecht, J. Witkamp
te Utrecht, J. Niks te Rotterdam, G. M. van der Plank te
Utrecht, L. W. de Waardt te Utrecht, B. Hartog te Lochern, C. J.
G. van der Kamp te Utrecht, K. Waal te Voorschoten, F. W.
Tervoert te Utrecht, H. Venema te Bedum.

De Maatschappij verloor door den dood een harer jongste eere-
leden, den heer B. J. Aalbers te Rijsoord. Bij de begrafenis was
de Maatschappij vertegenwoordigd door den voorzitter en den
iste secretaris; door eerstgenoemde werden de verdiensten van
den overledene voor onze Maatschappij herdacht en werd namens
haar een krans op het graf gelegd.

Op de 51ste algemeene vergadering werd tot penningmeester
gekozen, de heer W. J. Paimans, die deze benoeming aannam.

De groote verdiensten voor onze Maatschappij van den vorigen
titularis, den heer Van Esveld, die zich niet meer herkiesbaar had
gesteld, werden door den voorzitter herdacht; de heer Van Esveld
werd onder grooten bijval der vergadering tot eerelid benoemd.

tot lid der reorganisatiecommissie Dr. D. L. Bakker en tot leden
der commissie tot reglementsherziening de heeren H. M. Kroon
en Dr. J. H. Picard; overigens kwam er in de samenstelling der
verschillende commissies geen verandering.

Ingevolge machtiging van de 51ste algemeene vergadering,
assumeerde de redactie van het Tijdschrift voor veeartsenijkunde
voor het jaar 1911, den heer H. Schornagel te Utrecht.

Van de verschillende afdeelingen mocht het Hoofdbestuur een
verslag ontvangen van haar werkzaamheden waaruit bleek, dat
daar een krachtig maatschappelijk en wetenschappelijk streven
bestond. De reeds gepubliceerde verslagen der afdeelingen zijn te
vinden in de afleveringen 8, 11, 12, 13, 16 en 17 van het 38ste deel
van het Tijdschrift.

De afdeeling Friesland mocht dit jaar haar 25-jarig bestaan
herdenken, welk feit door haar leden feestelijk isgevierd. Het Hoofd-
bestuur was hierbij door den voorzitter en den 2de secretaris
vertegenwoordigd.

Van meerdere commissies werden omtrent haar werkzaamheden
verslagen ontvangen, die reeds in het Tijdschrift zijn gepubliceerd
of binnen kort daarin zullen worden opgenomen. De commissie
voor het veeverzekeringswezen is reeds vrij ver met haar werk-
zaamheden gevorderd; zij meent tegen het einde van dit jaar daar-
mede gereed te zullen zijn.

a. Betuiging van sympathie met het door Zijne Excellentie
den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel gezegde in
de Memorie van antwoord, betreffende het 10de Hoofdstuk der
Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911, over entingen tegen
vlekziekte door leeken.

b. Betoog omtrent het ongemotiveerde, om de veeartsen de
verplichting op te leggen, advies af te geven aan den betrokken
burgemeester bij het constateeren van vlekziekte en verzoek tot
intrekking van deze missive.

Vanwege de Maatschappij werden cursussen in vee- en vleesch-
keuring gegeven voor veeartsen uit de provinciën Groningen,
Drenthe, Limburg en Zuid-Holland (2). Alle cursussen werden
ten einde toe door de deelnemers bijgewoond en met grooten ijver
gevolgd. Uit de verslagen blijkt de groote ingenomenheid met de

gelegenheid, den veeartsen geboden, om zich op de hoogte te
stellen van de nieuwere inzichten en de ontdekkingen der veeartse-
nijkundige wetenschap, speciaal op het gebied der vleeschkeuring,
en de dankbaarheid voor de uitstekende wijze waarop de leiders
hun taak hebben vervuld.

Aangezien thans bijna alle veeartsen in de gelegenheid zijn
geweest een cursus in vee- en vleeschkeuring te volgen, werd door
alle afdeelingen op één na, den wensch uitgesproken, thans vervolg-
cursussen te mogen ontvangen.

Aan Zijne Excellentie, den Minister van Landbouw, Nijverheid
en Handel is dan ook door het Hoofdbestuur het verzoek gericht,
om daarvoor in 1911 subsidie van de Regeering te mogen ont-
vangen. Hierop is nog geen antwoord ingekomen.

De Maatschappij werd door den voorzitter, Dr. H. Markus
vertegenwoordigd op het 13de Nederlandsch Natuur- en Genees-
kundig congres te Groningen, het 63ste Nederlandsch Landhui^-
houdkundig Congres te Venlo en het 16de Nederlandsch Congres
voor Openbare Gezondheidsregeling te Rotterdam.

Af deeling Friesland. Als lid dezer afdeeling is aangenomen de
veearts G. Feikema, tijdelijk te Sneek.

Afdeeling Groningen—Drenthe. Als leden dezer afdeeling zijn
aangenomen de veeartsen L. van Bergen te Borger en H. Venema
te Bedum; eerstgenoemde is thans lid van de algemeene afdeeling.

Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1912, Xde Hoofdstuk, Departement van
Landbouw, Nijverheid en Handel.

Ilde Afdeeling. — Landbouw.
B. O n d e r w ij s.
Artikel 21. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het per-
soneel van de Rijksveeartsenijschool, mitsgaders schrijfloonen.. f 112986,—

Artikel 22. Gebouwen, meubelen, hulpmiddelen voor het onder-
wijs, lokaalbehoeften, reiskosten, kosten wegens het uitoefenen
van de buitencliniek, aankoop en onderhoud van dieren en verdere

Artikel 30. Subsidiën en kosten in verband met de uitvoering
der wet op de paardenfokkerij 1901, zoomede subsidiën en andere

Artikel 31. Subsidiën voor en andere uitgaven ten behoeve van
de rundvee-, varkens-, schapen- en geitenfokkerij, zoomede van de

Artikel 37. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het per-
soneel, mitsgaders schrijfloonen .............................. - 203 090,—

Artikel 38. Reis-, bureel- en verplaatsingskosten; reiskosten
en vacantiegelden van plaatsvervangende districtsveeartsen; reis-
kosten en belooningen van gouvernementskeurmeesters en geëxa-
mineerde veeartsen; vergoeding voor het gebruik van rijwielen bij

Artikel 39. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het per-
soneel van de Rijksseruminrichting, mitsgaders schrijfloonen.... - 37 760,—

Artikel 40. Gebouwen, meubelen, benoodigdheden voor de te
verrichten werkzaamheden, lokaalbehoeften, reiskosten, aankoop
en onderhoud van dieren en verdere uitgaven ten behoeve van de

Artikel 41. Benoodigdheden voor de te verrichten werkzaam-
heden en verdere uitgaven ten behoeve van de keuring van voor
uitvoer bestemd vee en vleesch; subsidiën en verdere uitgaven

Artikel 42. Kosten, subsidiën en schadeloosstellingen tot af-
wending van het gevaar, waarmede ziekten den veestapel be-
dreigen .................................................. - 315 000,—

Art. 37. De werkzaamheden van de districts-veeartsen, aangegeven in art. 1
der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131) zijn, mede in verband met den grooten
omvang der districten zoo veelvuldig, dat het hun niet mogelijk is deze alle per-
soonlijk te verrichten. Zij zijn dan ook geregeld verplicht een groot gedeelte van
die werkzaamheden te doen waarnemen door hunne plaatsvervangers.

Het behoeft naar de meening van den ondergeteekende geen betoog, dat de
belangen van den dienst beter gebaat zijn, met een veearts, die zich uitsluitend
daaraan kan wijden, dan met een, die daarnaast ook de belangen van zijn prak-
tijk heeft te behartigen. Hoewel uit den aard der zaak de steun van praktiseerende
veeartsen bij den veeartsenijkundigen dienst niet geheel kan worden gemist, is
het toch in hooge mate wenschelijk gebleken het aantal districtsveeartsen, dat
sedert 1870 slechts met één is vermeerderd met een viertal uit te breiden.

Was het oorspronkelijk de bedoeling alle kosten voor de bestrijding der tuber-
culose te brengen ten laste van de op de loopende begrooting onder art. 42 uitge-
trokken som van f 250 000, om comptabele redenen evenwel moeten de wedden
van de veeartsen, belast met het onderzoek der runderen op tuberculose worden
bestreden uit de gelden voor het personeel van den veeartsenijkundigen dienst
toegestaan. Met het oog hierop is een bedrag van f 10 000 van art. 42 overgebracht
op dit artikel.

Ondergeteekende acht het zeer gewenscht in 1912 aan de veeopzichters, die
reeds jaren lang hetzelfde traktement genieten en nog steeds in tijdelijken dienst
zijn eene vaste aanstelling te verleenen en hunne salarissen beter te regelen. Hier-
voor wordt f 3 240 aangevraagd.

Voor traktementsverhooging van keurmeesters en hulp-keurmeesters over-
eenkomstig de aangenomen regeling is voor 1912 noodig f 1 690.

1. een directeur, tevens bibliothecaris........................................f 4 700,—

2. een leeraar met persoonlijke toelage ad f620,—....................- 4620,—

3. negen leeraren, a f4000,—........................................................- 36000,—

4. een leeraar ................................................................................- 1 000,—

5- „ „ ....................................................................................- 5°o,—

6. een adjunct-leeraar ....................................................................- 2 500,—

7. twee prosectoren, a f2200,—....................................................- 4400,—

9. acht assistenten, a f1200,—........................................................- 9600,—

10. een hoofdopziener ........................................................................- 1 600,—

11. een opziener ................................................................................- 1 400,—

13- een smid ....................................................................................f i 400,—

14. een schrijver ................................................................................- 800,—-

15. vier amanuenses, a f 1000,—....................................................- 4000,—

16. een amanuensis ........................................................................- 900,—

17. vijf amanuenses, S. f800,—........................................................- 4000,—

19. arbeids- en schrijfloonen ........................................................- 25 766,—

22. Gebouwen, meubelen, hulpmiddelen voor het onderwijs, lokaalbehoeften, reis-
kosten, kosten wegens het uitoefenen van de buitencliniek, aankoop en onder-
houd van dieren en verdere uitgaven ten behoeve van de Rijksveeartsenijschool:
a. aanbouw, onderhoud en lasten der gebouwen, onderhoud
en aankoop van meubelen en gereedschappen, mitsgaders

b. hulpmiddelen voor het onderwijs en kosten wegens het uit-
oefenen van de buitencliniek............................ - 33019,—

e. schrijfbehoeften, drukkosten, reiskosten en verdere uit-
gaven .............................................. - 2 041,—

/. uitbreiding en vernieuwing van de gebouwen................................Memorie.

(11) f 95 523,—
23. Kosten van de examens ter verkrijging van het diploma
van veearts..............................................(12) f 4 500,—

(10) De verhooging van dit artikel vindt hare oorzaak in de volgende om-
standigheden:

a. voor enkele beambten is, in verband met den aard hunner werkzaamheden
of het tijdvak waarin zij reeds werkzaam zijn, eene verhooging van wedde uitge-
trokken;

b. de wedde van den vierden clinischen leeraar, welke voor 1911 slechts voor
een deel is uitgetrokken, is thans op het volle bedrag geraamd;

c. het bedrag voor arbeidsloonen is verhoogd, in verband met de noodzakelijk
gebleken uitbreiding van het bedienend personeel.

Voorts is in de verhooging van dit artikel een bedrag van f 10 300 begrepen,
waarop betekking heeft de weit van 18 Juli 1911 (Staatsblad n°. 254) tot verhoo-
ging van hoofdstuk X der Staatsbegrooting voor 1911.

(11) Met het voor 1911 toegestane bedrag kan ook in 1912 worden volstaan.
Eenerzijds zijn weggelaten de op de Staatsbegrooting voor 1911 voorkomende

1 i6 ooo,— bestemd voor opbouw van het demonstratielokaal bij het patholo-
gisch instituut, benevens de f 3000,— voor het opmaken van een volledig ver-
bouwingsplan, doch anderzijds is hetzelfde bedrag meer uitgetrokken voor eene
kleine verhooging van de gewone onderhoudskosten der gebouwen, wegens drin-
gende behoefte aan verschillende nieuwe leermiddelen voor het onderwijs en
eenige noodige uitbreiding van de bibliotheek. Voorts is daarbij een bedrag van
f 10 000,— begrepen voor hulpmiddelen voor het onderwijs van den leeraar in
parasitaire en infectieziekten, op welke som de bovengenoemde wet eveneens
betrekking heeft.

Voor de uitbreiding en vernieuwing van de gebouwen der Rijksveeartsenij-
school kan thans nog geen bedrag worden geraamd, aangezien vooraf een alge-
meen bouwplan moet worden uitgewerkt, dat vele moeilijkheden met zich brengt.

(12) De belangrijke toename van het getal studeerenden aan de Rijksveeartse-
nijschool in de laatste jaren is reeds in 1910 van grooten invloed geweest op den
duur der examens ter verkrijging van het diploma van veearts. De uitgaven be-
droegen in dat jaar dan ook f 4 359,86.

Waar het getal studeerenden steeds toeneemt, wordt het noodzakelijk geacht
voor de kosten van bedoelde examens voor 1912 een bedrag van f 1500,— meer
uit te trekken dan in 1911.

30. Subsidiën en kosten in verband met de uitvoering der wet op de paarden-
fokkerij 1901, zoomede subsidiën en andere uitgaven voor de paardenfokkerij
in het algemeen:

31. Subsidiën voor en andere uitgaven ten behoeve van de rundvee-, varkens->
schapen- en geitenfokkerij, zoomede van de veeteelt-consulenten., f 96000,—

37. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het personeel, mitsgaders
schrijfloonen:

a. districtsvesartsen, assistent-districts-veeartsen en Rijksvee-
artsen belast met de bestrijding van de tuberculose onder

38. Reis-, bureel- en verplaatsingskosten; reiskosten,en vacatiegelden van plaats-
vervangende districts-veeartsen; reiskosten en belooningen van gouvernements-
keurmeesters en geëxamineerde veeartsen; vergoeding voor het gebruik van rij-

39. Jaarwedden, toelagen en belooningen van het personeel van de Rijksserum-
inrichting, mitsgaders schrijfloonen:

i bacterioloog-scheikundige ................................................f 2 600,—

1 bacterioloog ........................................................................- 2 600,—

2 bacteriologen, a f 2250,—................................................- 4 500,—

i assistent ................................................................................- 2 000,—

i assistent ................................................................................- 1 800,—

i landbouwkundige ................................................................- 1 800,—

i boekhouder ............................................................................- 1 600,—

i conservator ............................................................................- 1 400,—

i lithograaf-teekenaar ............................................................- 1 400,—

verhooging van wedde van enkele ambtenaren en be-
ambten ................................................................................- i 700,—

40. Gebouwen, meubelen, benoodigdheden voor de te verrichten werkzaamheden
lokaalbehoeften, reiskosten, aankoop en onderhoud van dieren en verdere uit-
gaven ten behoeve van de Rijksseruminrichting:

a. huur en onderhoud der gebouwen, onderhoud en aankoop van
meubelen, instrumenten, chemicaliër en materialen, mits-
gaders vuur, water en licht............................ f 14 500,—

c. schrijfbehoeften, drukkosten, reiskosten, vrachten en ver-
dere uitgaven ........................................ - 6 300,—

41. Benoodigdheden voor de te verrichten werkzaamheden en verdere uitgaven
ten behoeve van de keuring van voor uitvoer bestemd vee en vleesch; subsidiën
en verdere uitgaven ten behoeve van cursussen in vee- en vleeschkeuring:

42. Kosten, subsidiën en schadeloosstellingen tot afwending van het gevaar
waarmede ziekten den veestapel bedreigen:

43. Kosten voortvloeiende uit de wet van 5 Juni 1875 (Staatsblad
n°. 110) .................................................... - 250,—

(19) Dit artikel is f 10 000,— lager geraamd, in verband met de veranderde
werkwijze bij de bestrijding van de tuberculose.

(20) Verhooging van dit artikel is noodig, voor weddeverhooging van enkele
ambtenaren en beambten, die daarvoor op grond van hunnen diensttijd en hunne
plichtsbetrachting in aanmerking kunnen komen.

(21) Onderdeel a kan lager worden geraamd, aangezien vermoedelijk minder
noodig zal zijn voor installatie van nieuwe keuringsdiensten.

Bij het afdeelingsonderzoek betreffende dit wetsontwerp werden door ver-
schillende leden de maatregelen besproken, welke de Regcering ter bestrijding
van het mond- cn klauwzeer meende te moeten nemen.

Deze maatregelen doen voor de houders van vee in verschillende deelen des
lands groote moeilijkheden ontstaan, belangrijke bedragen worden ter beteugeling
van de kwaal uitgegeven en als resultaat is slechts te boeken, dat groote
ontstemming wordt gewekt bij hen die van de maatregelen last en schade
ondervinden; het kwaad wordt evenwel in zijn voortgang niet gestuit. Bij de
leden hier aan het woord bestond twijfel, of de belanghebbenden niet zwaarder
worden gedrukt door de getroffen maatregelen dan door het voortbestaan van
de ziekte. Onteigening en afmaking van vee veroorzaakt soms eene schade
in het bedrijf, welke in vele jaren niet kan worden ingehaald, en door het
vormen van verboden kringen en het verbieden van het houden van markten
en verkoopingen wordt de handel zoo al niet tot stilstand gebracht, toch
dermate aan banden gelegd, dat van het vee niet de te verwachten prijzen
kunnen worden gemaakt.

Voorts misten verscheidene leden in de gedragslijn van de Regeering het
volgen van een bepaald stelsel. In gelijksoortige gevallen worden dikwijls
verschillende maatregelen toegepast, misschien wel in verband met de groote
macht den districtsveeartsen gegeven. In enkele streken geldt afzondering als
middel van bestrijding, elders wordt het verbod van in- en uitvoer toegepast,
op weer andere plaatsen wordt met het afmakingsstelsel voortgegaan. Aan
laatstgemeld stelsel was vooral in den aanvang ruime toepassing geschonken.
Consequent handelen was daarbij ver te zoeken. Kon uit mededeelingen, van
het Departement uitgegaan, worden opgemaakt, dat het de bedoeling is af-
making alleen toe te passen als het kwaad nog niet zeer verspreid is, toch
waren gevallen van afmaking nog in den lateren tijd, toen de ziekte wèl zeer
verspreid was, voorgekomen. Zoo werd deze maatregel o.a. te Giethoorn toegepast
op een stal van vier en twintig koeien en verschillende andere dieren.

Verschillende leden achtten niet-doorvoering van het afmakingsstelsel begrij-
pelijk, omdat bij groote uitbreiding der ziekte de daarmede gemoeide kosten
consequente toepassing vrijwel onmogelijk maken, echter rees bij hen de vraag
of het geheele stelsel niet als ondoelmatig en onjuist moet worden afgewezen. Men
stelde voorop, dat, als bij ziekte van een enkel dier al het vee van den stal wordt
afgemaakt, groote schade aan het bedrijf wordt toegebracht; vooral is deze han-
delwijze zeer pijnlijk tegenover die veehouders, die er werk van maken een model-
stal te verkrijgen. Bovendien moest echter de opgedane ervaring de doelmatigheid
van het afmakingssysteem in twijfel doen trekken. Vergelijkt men de cijfers be-
treffende de ziektegevallen voorgekomen tot en met 2 Maart, welke werden mede-
gedeeld door den Minister in de vergadering van de Kamer van 3 Maart jl., met
die, welke later zijn bekend geworden, dan valt er een vrij snelle uitbreiding der
ziekte te constateeren. Werd op 3 Maart een totaal van 52 ziektegevallen vermeld,
in diezelfde maand steeg blijkens de in de Staatscourant opgenomen statistiek
het aantal tot 138. Sinds is het getal stijgende gebleven.

Deze uitbreiding wekte bij sommigen te meer teleurstelling, wijl vroeger in het
afmakingsstelsel alle heil werd gezien en men zich herinnerde, dat zelfs de meening
is uitgesproken, dat het mond- en klauwzeer bij die bestrijdingswijze tot de ge-
schiedenis zou gaan behooren.

Andefe leden waren niet zoo zeer teleurgesteld; immers hadden zij van het
afmakingsstelsel nimmer groote verwachtingen gehad. Zij meenden, dat voor
toepassing er van geheel geen reden was, sinds het vee in de weide was gebracht.
Daardoor zijn toch de besmettingskansen zoo zeer gestegen, dat op goede resul-
taten niet meer kan worden gerekend. In deze omstandigheden konden de zware
offers, die het stelsel, waarbij geheele stallen onteigend worden en afgemaakt,
vordert, niet met eenig recht worden geëischt. Deze leden meenden dat laten
doorzieken aanbeveling verdiende.

Gaarne zou men over de werking van het afmakingsstelsel nadere inlichtingen
ontvangen en vernemen in welke gevallen het werd en wordt toegepast, onder
opgave van het aantal runderen en het aantal varkens, sinds het uitbreken der
ziekte in elke provincie afgemaakt. Is het waar, zoo vroeg men, dat de Minister
ten aanzien van stamboekvee en van vee met hooge fokwaarde met afsluiting

genoegen neemt? Op wiens advies, zoo werd voorts gevraagd, is tot het toepassen
van het afmakingsstelsel besloten? Welke landbouwvereenigingen zijn hieromtrent
gehoord? Tevens zou men wenschen te vernemen of de voor en na ingekomen
protesten, zoowel tegen afmaking als tegen toepassing der andere maatregelen
tot wijziging van inzicht hebben geleid. Ook zouden enkele leden willen weten
of er niet over gedacht is maatregelen te nemen tegen het in de weide brengen
van het vee, daar de ziekte zooveel beter is te bestrijden, als het vee op stal is.

Voorts werd door eenige leden de aandacht gevestigd op maatregelen, tot welke
plaatselijke autoriteiten, die verkeerd zijn ingelicht, somtijds overgaan. Zoo was
het voorgekomen, dat aan de desbetreffende bepalingen van het Koninklijk besluit
van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104), o.m. gewijzigd bij dat van 4 Februari 1907
(Staatsblad n°. 27), eene dusdanige uitbreiding was gegeven, dat verboden werd
zelfs te voren ontsmette paarden en wagens te vervoeren, ja zelfs het vervoeren
van eieren niet werd toegestaan.

Vervolgens had het de aandacht van eenige leden getrokken, dat een tweetal
buitengewone districtsveeartsen naar Limburg werden gezonden, toen de ziekte
er sporadisch voorkwam, doch werden teruggeroepen, toen zij zich uitbreidde
Ook hieromtrent zou men gaarne nader worden ingelicht. Tevens zoude men
wenschen te weten, of de klacht juist is, dat vee uit besmette streken over de
Duitsche grens op weiden op Nederlandsch grondgebied werd gebracht.

Door verschillende andere leden werden de door de Regeering genomen maat-
regelen verdedigd. Zij wezen daarbij op het goede resultaat, dat na het uitbreken
der ziekte in 1907 was bereikt, en meenden den geringen omvang, dien do ziekte
thans in eenige provinciën heeft genomen, ook aan de thans getroffen maatregelen
te mogen toeschrijven. Zij brachten de Regeering dank voor haar krachtig op-
treden. Indien thans niet op een gelijk succes als vroeger viel te bogen, zoo was
het toch wel zeker, dat een laissez-aller-politiek de ziekte in veel sterkere mate
zou hebben doen voortwoekeren. Zoolang middelen kunnen worden aangewend,
achtten deze leden een laten doorzieken onjuist. Ook werd door sommigen de
meening uitgesproken, dat een bepaald stelsel alleen zou kunnen worden toege-
past in geheel gelijke gevallen; hiervan is in deze echter geen sprake.

Voorts werd opgemerkt, dat de bestrijding der ziekte vooral van groot belang
is, omdat Nederland ten aanzien van vee en daarmede verband houdende produc-
ten een exportland is en de omringende landen de grenzen sluiten als de ziekte
hier heerscht. Dat gedurende tal van maanden de invoer van vee, hooi en stroo
in die landen wordt gestaakt, moet worden voorkomen. Ook kan de uitvoer van
boter in verband met het heerschen der ziekte worden belemmerd. Dat de ver-
schillende maatregelen, vooral het afmaken, eene zeer onaangename zijde hebben,
werd niet ontkend, echter wees men er op, dat het toepassen van het afmakings-
stelsel vooral noodzakelijk is, omdat vele boeren nog zoo slecht het groote belang
van de bestrijding inzien; op afzondering van ziek vee wordt nog te weinig acht
geslagen; nog steeds worden ziektegevallen verzwegen of te laat medegedeeld.

Tegenover deze verdediging werd intusschen door sommige leden opgemerkt,
dat, wat den uitvoer daar het buitenland aangaat, met bestrijding der kwaal nog

niet openstelling der grenzen wordt verkregen. Voorts waren sommigen van
meening, dat, indien de maatregelen tot bestrijding der ziekte al eenig effect
mochten hebben, dit toch zoo gering was, dat het niet ten koste van tonnen gouds
mocht worden bereikt. Zij voegden hieraan toe, dat het bedrag nog belangrijk zal
stijgen, indien wordt te gemoet gekomen aan den eisch, dat alle schade, veroor-
zaakt door de toepassing van de maatregelen tegen het mond- en klauwzeer, uit
""s Rijks schatkist zal worden vergoed \'). Deze eisch werd intusschen door ver-
schillende leden zeer billijk geacht. In zeer vele gevallen wordt bij voorbeeld door
afmaking van vee het bedrijf weken lang geheel stil gezet. Voor tal van jaren
wordt soms schade toegebracht, omdat het dikwijls lang duurt voordat de vee-
houder weer geschikt fokvee kan krijgen. In dit verband werd er op gewezen,
dat de thans toegewezen vergoeding bij afmaking in sommige gevallen al zeer
gering is, wijl daarbij uitsluitend op de marktwaarde wordt gelet. Daarenboven
waren aan sommige leden klachten ter oore gekomen over de trage uitbetaling
der schadeloosstellingen voor het afgemaakte vee. Vele landbouwers zijn dienten-
gevolge onnoodig in moeilijkheden gebracht.

Eenige leden, die op de liooge kosten hadden gewezen, zouden liever de groote
som gelds, met het toepassen der maatregelen gemoeid, zien dienstbaar gemaakt
aan het nemen van proeven om een geneesmiddel te vinden, waardoor de ziekte
zou worden voorkomen of althans genezen. Uitgaande van de veronderstelling
dat aan de Regeering nog steeds een afdoend middel tegen de kwaal niet bekend
is, gaven enkele leden in overweging ten behoeve van het opsporen van zoodanig
middel eene Staatscommissie in het leven te roepen of eene prijsvraag uit te
schrijven.

\' Andere leden meenden, dat de ondoeltreffendheid van vele genomen maat-
regelen en de daaraan te wijten ontevredenheid der belanghebbenden ook een
gevolg is van den inhoud der betrekkelijke wettelijke bepalingen, die een snel
optreden in vele gevallen bemoeilijken. Spoediger optreden, zoodra zich de ver-
schijnselen van de ziekte vertoonen, en strengere bewaking van besmette hoeven
en weiden, zou, naar deze leden meenden, meer effect hebben dan afsluiting en
verbodsbepalingen van vervoer uit aangewezen kringen en minder schade en last
aan de veehouders veroorzaken. Maar om dit snel handelen te bevorderen, zal,
ook in verband met de grootte der kringen, waarbinnen de districtsveeartsen
werkzaam zijn, hunne verhouding tot de burgemeesters anders moeten geregeld
worden dan bij de vigeerende wet geschiedt.

In verband met het gesprokene over de verboden kringen, werd de vraag ge-
daan, aan welke wettelijke bepaling art. 40 van den in deze toegepasten maatregel
van bestuur, waarbij aan den Minister de bevoegdheid gegeven wordt verboden
kringen aan te wijzen, zijne rechtskracht ontleent?

Gaarne zouden verschillende leden zoo volledig mogelijk worden ingelicht om-
trent \'s Ministers plannen voor de toekomst. Zullen de verboden kringen in stand
worden gehouden en wellicht uitgebreid? Zal met het verbieden van markten
en verkoopingen worden voortgegaan, hoewel dit groote geldelijke offers eischt

en, naar de meening van sommigen, bij behoorlijke controle geen schade van die
samenkomsten behoeft te worden verwacht? Zal afmaking van vee nog worden
toegepast?

Verschillende leden, die het systeem van afzonderen het eenige juiste achtten,
bevalen aan het inrichten van concentratiekampen, waarin ziek vee wordt samen-
gebracht. Ook werd het denkbeeld aan de hand gedaan de gemeenten, die door de
ziekte worden bezocht, in een gezonden en een zieken kring te verdeelen, in welken
laatsten kring voortaan het besmette vee zou worden samen gebracht.

Voorts werd door eenige leden betwijfeld, of het wenschelijk is de militairen
voor bewakingsdiensten te blijven gebruiken; eensdeels oordeelden sommigen
hen niet voor dezen arbeid geschikt, anderdeels werd het verkeerd geacht hen
hiervoor aan den dienst te onttrekken. In elk geval zullen, naar men meende,
maatregelen behooren te worden genomen, dat zij niet de ziekte overbrengen door,
als zij geen bewakingsdienst hebben, gezonde stallen te bezoeken.

De mededeeling in de te sober geachte Memorie van Toelichting, dat de aan-
vraag slechts eene voorloopige is, deed sommigen verzoeken onn nadere inlichtingen
betreffende de kosten. Bepaaldelijk verzocht men te mogen vernemen, met hoeveel
de oorspronkelijk uitgetrokken som van f 325 000 bij de indiening van het wets-
ontwerp overschreden was, hoeveel daarna is uitgegeven en hoeveel gerekend
wordt in het geheel boven de thans aangevraagde f 500.000 benoodigd te zullen
zijn. Gaarne zouden zij ook vernemen hetgeen vroegere bestrijding had gekost
en zeer zouden zij het op prijs stellen, indien de Minister daarbij mededeelingen
zou doen omtrent den loop, dien de ziekte in vroegere jaren heeft genomen, en
omtrent de methoden van bestrijding destijds toegepast.

Ten slotte werd de opmerking gemaakt, dat het wenschelijk is om bij wets-
ontwerpen tot verhooging der begrooting, zoo dit als bij het onderhavige goed-
schiks geschieden kan, door middel van een kort opschrift aan het hoofd het doel
aan te geven, waarvoor de gelden worden aangevraagd; aldus geschiedt trouwens-
meermalen.

Bezoek van Britsche Gezondheidsofficieren aan Nederland. Omtrent boven-
bedoeld bezoek schrijft de Rijkslandbouwconsulent te Londen als volgt aan Harer
Majesteits Gezant aldaar.\'

Ik heb de éér U te berichten dat het uitstapje dat in de afgeloopen week met
eenige „Medical Officérs of Health" door Nederland is gemaakt, met succes is
bekroond. Het gezélschap bestond uit de „Medical Officers of Health" voor de
,City of London", Port of London, Queensborough, Harwich, New-Castle, Birming-
ham en de beide Metropolitan Boroughs Finsbury en Lëwisham. De voorbereidingen
in Nederland zelf waren grootendeels getroffen door Dr. Remmelts, Inspecteur

van den Veeartsenijkundigen dienst, nadat daaromtrent met mij overleg was ge-
pleegd en het was aangenaam te kunnen constateeren dat alles zeer goed was
voorbereid. Behalve Dr. Remmelts namen aan den tocht geheel of gedeeltelijk
deel de heeren Bonthuis, Rijkstuinbouwleeraar in algemeenen dienst, Dr. E.
Berger, Rijkskeurmeester, terwijl ik zelf de geheele reis heb meegemaakt. Groote
medewerking werd ondervonden van alle inrichtingen die werden bezocht en bijzon-
dere gastvrijheid werd betoond door de firma Hudig en Pieters als vertegenwoor-
digers van het openbaar slachthuis te Hoek van Holland, door de firma van den
Bergh te Rotterdam, Hollandia te Purmerend, Huis ter Aa bij Arnhem en door
den Edelachtb. Heer Burgemeester dier gemeente en den Heer Voorzitter der
Slachthuiscommissie aldaar. De Gemeente Rotterdam stelde een bootje ter beschik-
king om onder geleide van den Gemeente-Ingenieur de havens van Rotterdam te
bezichtigen.

De voor het beoogde doel meest belangrijke inrichingen, die bezocht werden,
zijn de beide Exportslachterijen te Hoek van Holland, het Gemeenteslachthuis
te Arnhem, de Exportslachterij te Lochem, het Rijksserum-Instituut te Rotterdam_>de margarine- en gecondenseerde melkfabriek van de firma van den Bergh te
Rotterdam, de boter- en gecondenseerde melkfabriek van Hollandia te Purmerend,
de modelboerderij Huis ter Aa bij Arnhem en eenige kweekerijen in het Westland.
Uit de verschillende besprekingen die ik met de heeren gedurendede reis en vooral
ook op de terugreis heb gehad, is ten duidelijkste gebleken dat de heeren zeer ge-
getroffen waren door de degelijkheid en den ernst waarmede de Nederlandsche
Regeering zoowel als de belanghebbenden waken voor een goed toezicht op de zui-
verheid en de deugdelijkheid van de produkten die worden uitgevoerd. Verder
heeft de degelijkheid en de zindelijkheid der verschillende inrichtingen waar le-
vensmiddelen bereid worden een goeden indruk gemaakt en het is mijne vaste
overtuiging dat dit bezoek van onschatbare waarde is geweest voor den handel
onzer produkten op Engeland. De heeren, die allen een grooten invloed in Engeland
hebben, hebben bij herhaling te kennen gegeven, dat zij overtuigd zijn van de deug-
delijkheid der in Nederland genomen maatregelen en dat zij alles zullen doen om
ons te steunen en te helpen waar zulks mogelijk is.

Op een banket dat door de Gezondheidscommissie van Londen werd gegeven,
ben ik in de gelegenheid geweest te hooren hoe dr. Collingridge, Medical Officer
of Health, voor de „City of Londen", in krachtige woorden zijne bewondering
uitspak over hetgeen hij in Nederland in de laatste dagen had gezien, en in zijne
rede, die met groote aandacht werd gevolgd, zeide hij onder meer dat de waarborg
voor Nederlandsche producten gegeven, deze een grooten voorsprong gaf boven
de producten door den Engelschen Landbouw zelf voortgebracht. Aan dit banket
waaraan behalve de Lord Mayor van Londen en een zestigtal autoriteiten ook de
Medical Officer of Health van de Local Government Board aanzat, waren ook
twee andere leden van het gezelschap aanwezig, die niet nalieten lof over ons land
te verkondigen.

Uit een gesprek, dat ik had met den Medical Officer of Health van de Local
Government Board, bleek mij dat deze ook gaarne eens persoonlijk kennis zoude
willen komen maken met hetgeen in Nederland te zien is.

Ik heb hem verzekerd dat onze Regeering gaarne bereid zal zijn alle mogelijke
hulp te verleenen.

In verband met een en ander zal het ook zeer wenschelijk zijn de beide hoofd-
inspecteurs van Londen en Huil bij gelegenheid voor een bezoek aan enkele abat-
toirs uit te noodigen en daarna afzonderlijk de belangrijke inspecteurs, nl. die van
Londen, Harwich, Huil en Finsbury. Dergelijke bezoeken, waarvan het eerste
onder leiding van dr. Remmelts alleen, en het laatste onder leiding van dr. Berger
zoude kunnen geschieden, zullen uit den aard der zaak niet veel behoeven te kosten.

De vertegenwoordigers van de Local Government Board zullen er wel de voor-
keur aan geven voor eigen rekening te komen.

Invoer van Nederlandsch vee in de Vereenigde Staten. In het begin van dit
jaar zijn de drie Nederlandsche Rundveestamboeken door de Amerikaansche
Regeering erkend.

Nederlandsch vee in Zuid-Afrika. Bij eene te Potchefstroom in Octobcr 1910
gehouden verkooping van stamvee aan de Gouvernements proefboerderij aldaar,
stond evenals het vorige jaar, het Friesche vee ver bovenaan.

De hoogste prijs die voor een Frieschen stier betaald werd, was £ 105, voor
een Ayrshire £ 70.

Veearts voor den Egyptischen gezondheidsdienst. Ofschoon de bemoeiingen van
den Diplomatieken Agent en Consul-Generaal te Caïro omtrent de aanstelling
van een Nederlander als veearts bij den Egyptischen Gezondheidsdienst ditmaal
geen resultaat hebben gehad, is het, volgens den heer van Lennep, volstrekt niet
buitengesloten dat dit in de toekomst toch nog zal gelukken.

De Diplomatieke Agent zal dan ook voortdurend zijne aandacht wijden aan
dergelijke oproepingen ten einde zooveel mogelijk te trachten het Nederlandsche
element in de Gezondheids-administratie in Egypte te doen opnemen.

Vergadering der afdeeling Groningen—Drenthe, gehouden te Assen den i4den
September 1911. In zijn openingswoord herdacht de voorzitter de deelneming
van Groningen—Drenthe aan het 2jjarig jubileum der afdeeling Friesland en werd,
naar aanleiding daarvan, besloten tot Friesand een dankbetuiging te richten voor
de prettige ontvangst. Overigens leverde deze vergadering niet veel op, dat in ons
Tijdschrift vereeuwigd dient te worden.

Er werden twee nieuwe leden aangenomen n. 1. de heeren: L. van Bergen te
Borger en H. Venema te Bedum.

Het programma Ier algemeene vergadering werd behandeld en uit het verslag
dier vergadering zal blijken, uit welken hoek de wind waaide in onze afdeeling
ten opzichte van de verschillende voorstellen.

De heer P. D. Bevnders hield een improvisatie over de keuring in kleine gemeen-
ten, doch daar de heer Beunders ook ter algemeene vergadering dit punt zal in-
leiden en zijn verhandeling uit dier hoofde een plaats in het Tijdschrift zal vinden,
is hier de notuleering overbodig.

Was er dan niet belangrijks? Ja toch! Na langen tijd van plannen maken, na veel
mislukkingen, mocht onze afdeeling er eindelijk in slagen, de vrouwen en dochters
der leden wat nader tot elkaar te brengen. Zij organiseerde n. 1. voor de 10 aanwe-
zige dames een rijtoer in de schoone omstreken van Assen, terwijl de leden zich
na afloop der vergadering naar het liefelijke Rolde begaven, waar in de bekende
Bolloërkuil de ontmoeting plaats had. Spoedig was de geest prettig en ongedwongen,
zoodat aan den gemeensihappelijken maaltijd te Assen een zoo gezellige toon
heerschte, alsof reeds jaren de afdeelingsvergaderingen op deze wijze werden be-
sloten. Kroes.

Vergoeding voor gestorven varkens door het Rijk. Naar aanleiding van een Open
Brief aan de Directie van den Landbouw, door A. van de Sande, veearts te Steen-
bergen, waarin hij zich beklaagt, dat eenige varkens, welke zouden zijn gestorven
ten gevolge van enting met prophylactine van de Rijksseruminrichting, tot nog
toe niet door het Rijk zijn vergoed, en Prof. Poels in deze minder welwillend zou
zijn opgetreden dan schrijver wenschte, meen ik te moeten meedeelen, dat, toen
ik eenige jaren geleden sterfgevallen constateerde onder met serum en cultuur van
Rotterdam geënte varkens te Garnwerd (gem.Ezinga), ik vanwege de directie dier
inrichting de meest mogelijke welwillendheid mocht ondervinden en de geleden
schade door het Rijk aan de varkenshouders werd vergoed. Kroes.

Rijksveeartsenijschool. Blijkens het thans verschenen programma van het
onderwijs voor het schooljaar 1911—1912 bedraagt het aantal studenten 187,
als volgt over de vier studiejaren verdeeld: 4de studiejaar — 37; 3de studie-
jaar — 29; 2de studiejaar — 46; iste studiejaar — 75. Van de nieuw inge-
schrevenen werden 55 toegelaten op het getuigschrift van eindexamen H.B.S.
met vijfjarigen cursus en 1 op het getuigschrift van het gymnasiaal eind-
examen. Markus.

Gouvernementsveearts voor Nederlandsch Oost-Indië. Ondergeteekende is
gaarne bereid, schriftelijk of mondeling inlichtingen te verstrekken aan collega\'s,
die als gouvernementsveearts naar Indië willen gaan.

Monument Arloing. — Sedert mijn opgaaf in de vorige aflevering van dit Tijd-
schrift (blz. 743), ontving ik van:

tijd beschikbaar stel voor het in ontvangst nemen van bijdragen. Zooals ik vroeger
reeds berichtte zullen de adressen der deelnemers aan het Comité te Lyon jvorden
vermeld.

a. tot Rijkskeurmeester in algemeenen dienst 3de klasse, de geëxamineerde
veeartsen S. Stuurman, te Rotterdam, en S. de Vlas, te Franeker, beiden voor
het tijdvak van genoemden datum tot en met 30 September 1913;

b. tot Rijkskeurmeester in bijzonderen dienst te Emmen, de plaatsvervangend
districtsveearts A. H. Steenbergen, aldaar, voor het tijdvak van eerstgenoem-
den datum tot en met 30 September 1912.

Bij beschikking van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, van
26 September 1911, Directie van den Landbouw, n°. 9568, iste afdeeling, is, voor
het tijdvak van 1 October 1911 tot en met 30 September 1912, benoemd tot tijde-
lijk leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Meppel, Dr. H. C. L. E. Ber-
ger, te Zwolle.

De iste luitenant-paardenarts P. H. A. van Aelst, van de Rij- en Hoefsmid-
school te Amersfoort, wordt 16 October overgeplaatst bij het iste regiment veld-
artillerie te Utrecht.

Overgeplaatst van Salatiga naar Soerabaja de militaire paardenarts der 2de
klasse L. E. Hinrichs, thans toegevoerd aan de expeditie-troepen op Timor.

Onderzoekingen betreffende correlatie tusschen exterieur
en productievermogen bij de melkkoe,

Mijne Heeren! Dat men naar het exterieur, naar vorm en
uitwendige eigenschappen een dier beoordeelt is zeer algemeen.
De vraag is, in hoeverre een op dit exterieur berustend oordeel
juist is. De meeste ervaring te dezen opzichte heeft men bij
het paard en bij dit dier is meer dan bij eenig ander, een aldus
gevormd oordeel vrij juist gebleken. Dat dit zoo is, heeft zijn
goede redenen. Wij houden een paard als rijpaard, rijtuigpaard
of trekpaard, als harddraver of voor de renbaan; voor al deze
diensten is de kracht, de werking der spieren, waardoor de
bewegingen beheerscht worden, van zeer groote beteekenis. Wij
kunnen nu uitwendig aan een paard waarnemen, of verschillende
spieren lang of kort, breed of smal, groot of klein zijn, of zij
inwerken aan lange of korte hefboomsarmen, of zij al dan niet
gunstig zijn ingeplant. Verder eischen wij bij een paard, dat
de door de spieren geproduceerde kracht, wordt overgebracht
met zoo min mogelijk verlies, dat beenderen en gewrichten
krachtig zijn, dat goede regelmatige standen en ruime gangen
voorkomen, dat de hoeven goed zijn, dat het dier een groot uit-
houdingsvermogen heeft. Wij kunnen al deze gewichtige zaken
voor een groot deel uit het exterieur opmaken. Op anatomische
en physiologische gronden is de waarde, welke men uit een
exterieuristisch oogpunt aan verschillende vormen, eigenschappen
en afwijkingen hecht, veelal goed te verklaren.

Toch kan men een paard niet geheel beoordeelen naar het exte-
rieur. De gangen blijken dikwijls heel anders te zijn, dan men dit
bij het staande dier zou vermoeden, de snelheid, het volhoudings-
vermogen, de geschiktheid voor den arbeid en andere eigenschappen
kan men niet steeds voldoende opmaken uit een beoordeeling van

\') Voordracht, gehouden in de 52^ste algemeene vergadering van de Maat-
schappij ter bevordering der veeartsenijkunde in Nederland, op Zaterdag
23 September 1911.

het uiterlijk. Concours hippiques, snelheids- en trekproeven, hard-
draverijen, rennen en vooral een gebruiken in de practijk zijn noodig
om zeker te weten, wat een dier kan presteeren.

Een beoordeelen naar het exterieur is dus geen afdoende maatstaf
voor de beoordeeling van een paard voor den dienst. Of een dier
geschikt is voor de fokkerij is nog moeilijker uit het exterieur op te
maken. Toch blijken enkele fokkers daarop een bijzonderen kijk
te hebben, getuige hun dikwijls geheel op de keuze van fokmateriaal
berustende goede resultaten. Het toeval speelt daarbij echter ook
een groote rol.

Laat ik niet verder uitweiden over de waarde van de beoordeeling
naar het exterieur bij het paard, doch overgaan op het rund,
speciaal de melkkoe, waarbij ook wel ter dege op het uiterlijk
wordt gelet.

Het exterieur bij het rund wordt ook algemeen gebruikt als
criterium ter beoordeeling der gebruikswaarde. Dadelijk kan ik
zeggen, dat een uitsluitend op exterieur gebaseerde beoordeeling
veel kans heeft niet juist te zijn. Ik wil hier niet ingaan op den strijd
welke gevoerd is en wordt, tusschen hen, die meenen dat de uit-
wendige vorm alles is, die met een maatstok de waarde van een
melkkoe willen beoordeelen, en hen, die zulk een beoordeeling
spottend als „formalisme" bestempelen, en meenen, dat door het
controleeren der productie alleen een oordeel over een melkkoe
te vellen is. Daarvoor kan ik verwijzen naar de bekende werken
van Baumeister, Werner, Kramer, Lermat, Lydtin, Pusch,
Pott e. a. over runderexterieur. Ons doel is, om, als het kan, mee
te werken om deze mijns inziens nog steeds open vraag tot oplossing
te brengen.

Wat de beoordeeling van het werkvee betreft, geldt ten naastenbij
hetzelfde als wat ik daareven voor het paard betoogde; het exterieur
geeft daar zeer belangrijke aanwijzingen.

Bij het rund voor vleeschproductie is zeker aan het levende dier
na te gaan, of die deelen, waar zich het vleesch van de beste kwaliteit
bevindt, goed ontwikkeld zijn, of de beenderen fijn zijn, of de inge-
wanden niet te veel plaats innemen (veel of weinig inslachten);
terwijl uit het exterieur weer moeilijk is op te maken, het al of
niet precose zijn, de meerdere of mindere snelheid van groei, de
fijnheid van kwaliteit, het meer of minder doorregen zijn van
het vleesch. Ieder heeft wel eens kunnen opmerken, hoe een vette
koe bij slachting in verschillende opzichten mee en tegen kan
vallen, een bewijs alweer, dat het exterieur hier geen voor de
practijk voldoende aanwijzingen geeft.

Wel is aan het exterieur van een koe te zien of het dier krachtig
gebouwd is, een ruime borstkas heeft, weerstand kan bieden aan
vele ziekteoorzaken en natuursinvloeden. Bij koeien, die in de
melkrichting ontwikkeld zijn, weet men echter wel, dat zeer
sterke bouw en veel weerstandsvermogen vrome wenschen zijn,
dat wij hier zaken hebben, die niet in één dier zijn samen te brengen.
Wil men dus veel melk, dan kan men een exterieur, dat op deze
eigenschappen zou wijzen, niet vergen.

Wij weten wel, dat een melkkoe steeds voldoende krachtig moet
zijn, dat te groote verfijning nadeelig is, dat de beenen voldoende
sterk moeten wezen, dat de gangen niet veel te wenschen moeten
overlaten, dat het bekken voldoende ruim moet zijn, dat de deelen,
waar het beste vleesch gelegen is, met het oog op de latere vetmes-
ting een behoorlijke ontwikkeling moeten hebben. Zelfs de strengste
anti-formalisten zullen niet ontkennen dat in deze opzichten het
exterieur wel degelijk van veel belang is en het verkeerd zou zijn
er niet op te letten. Ook is ieder het er wel mede eens, dat een goed
gebouwd dier te verkiezen is boven een slecht gebouwd, al was het
alleen maar omdat de goedgebouwde koe nakomelingen oplevert,
welke een hoogere marktwaarde hebben.

De groote kwestie echter waar het om gaat is deze, is het mogelijk
om uit uitwendige kenmerken het productievermogen, de melk-
en boteropbrengst op te maken. Door alle tijden heen heeft men
gezocht naar kenmerken, welke op groot productievermogen wijzen,
niet alleen de practische veehouders, maar ook tal van wetenschap-
pelijke menschen hebben zich daarmede bezig gehouden. Groot
is de reeks van zoogenaamde „melkteekens", bepaalde kenmerken
waaraan waarde wordt gehecht, terwijl verder op vorm en eigen-
schappen van verschillende deelen van het lichaam en op de ver-
houding onderling wordt gelet. Niet alleen heeft men een
bepaald „melktype" opgebouwd, doch veelal worden alleen op
grond van exterieur, vormen en melkteekens, aan melkkoeien be-
kroningen toegekend. Ook bij het keuren van stieren wordt aan
deze vormen en kenmerken groote waarde gehecht. Tot voor kort
werd bij ons al het fok- en melkvee aldus beoordeeld. Er zijn
practici en ook wetenschappelijke mannen, die groote, soms zelfs
zeer groote waarde hechten aan verschillende kenmerken, anderen
weer, en hun aantal is ook niet gering, drijven den spot er mee.
Telkens nog worden nieuwe kenmerken aangewezen of oude, ver-
loren gegane weer op den voorgrond geschoven, terwijl elders weer

met hand en tand gestreden wordt tegen het beoordeelen van
melkdieren naar het exterieur, en de meening gehuldigd wordt,
dat aanwijzingen omtrent het productievermogen alleen te krijgen
zijn door controle der productie zelve.

Niemand uwer zal wellicht op een dezer standpunten staan, ieder
zal wel aan het exterieur, hetzij dan meer of minder, beteekenis
toekennen als middel om het productievermogen te leeren kennen,
en toch toegeven dat een controle der productie zelve groote waarde
heeft. Wel zal menigeen de verschillende kenmerken verschillend
apprecieeren; de een aan dit, de ander aan dat kenmerk, meer
waarde hechten. De correlatie welke er bestaat tusschen exterieur
en de productie van melk en botervet, wordt nog zeer verschillend
beoordeeld. Wenschelijk is het dat wij hierin tot meer klaarheid
komen, opdat de beoordeeling der melkdieren zoo rationeel mogelijk
worde. Het oordeel, dat nu dikwijls te eenzijdig is, leidt tot ver-
schillende bezwaren.

De middelen om te weten te komen, welke waarde aan de ver-
schillende vormen, eigenschappen en kenmerken moet worden
toegekend zijn de volgende:

a. De in de practijk opgedane ervaring. Hierop berusten de
meeste gegevens. Waar nu in verschillende streken nog zulk een
groot verschil van meening bestaat, heeft ons de gewone opgedane
ervaring blijkbaar niet gebracht wat wij hebben moesten, eenheid
in beoordeeling. Wel kunnen wij aannemen, dat een kenmerk, door
alle practici als van waarde beschouwd, wel van beteekenis zal zijn,
doch omtrent de meeste punten zijn de practici het onderling niet
eens.

b. Het zoeken naar wetenschappelijke verklaringen van de
waarde der verschillende vormen en kenmerken voor de beoor-
deeling. Erkend moet worden, dat in dit opzicht goeden arbeid is
geleverd, en dat men werkelijk voor veel, wat vroeger duister was,
de verklaring heeft meenen te vinden. Met enkele voorbeelden hoop
ik dat nader aan te toonen.

c. De nauwkeurige controle van de melkproductie bij een groot
aantal koeien en het daarna nagaan van de verschillende vormen,,
verhoudingen, eigenschappen en kenmerken, om zoodoende uit
te maken of correlatie bestaat, ja dan neen. De onderzoekingen
waaromtrent ik hier mededeeling wil doen, betreffen juist deze
rubriek. Er is, zooals ik nader zal aantoonen, op dit gebied de laatste
paar jaren nogal gewerkt en ook ten onzent is in dit opzicht enkele
malen wel goeden arbeid geleverd. Ik heb gemeend, dat een uit-
voerig onderzoek toch nog waarde kon hebben, omdat eerst vele

Voor ik overga tot mededeeling onzer onderzoekingen en de
verkregen resultaten, wil ik er echter op wijzen, dat zij, die weten-
schappelijke verklaringen trachtten te vinden om de waarde van
verschillende kenmerken te bewijzen, meermalen interessante
resultaten verkregen of meenden te verkrijgen. Ik zal er hier
in het kort iets van meedeelen, omdat zij een inzicht trachten te
geven in de beteekenis van verschillende punten het exterieur
betreffende. Later zal ik bij de vele onderdeelen nog wel gelegenheid
hebben daar nader op in te gaan.

Door de histologen is aangetoond, dat de uier eigenlijk een sterk
ontwikkelde huidklier is. Een dunne fijne huid heeft beter ontwikkelde
klieren, dan een dikke, fibreuze. In de fibreuze huid zijn minder
bloedvaten, en worden dus ook minder voedende bestanddeelen
aangevoerd, waaruit de klieren hun productien moeten vormen.
Zulk een vrij dunne, kernachtige huid heeft verder dicht, fijn,
goed aanliggend haar, heeft fijne hoornige aanhangselen, voelt
vettig aan en is schilferig.

Welnu, zoo wordt geredeneerd, bij zulke dieren is de sterk ont-
wikkelde huidklier, de uier ook goed ontwikkeld. Er kan dus, is de
conclusie, correlatie zijn tusschen fijnheid van huid, dichtheid en
fijnheid van beharing, vettig aanvoelen en afschilfering, fijnheid
van horeng en de melkproductie. Een beoordeeling van de huid
van den uier niet alleen, doch van de geheele huid en van de horens
zal dus waarde kunnen hebben.

Wanneer veel bloed door den uier stroomt, zullen veel voedende
bestanddeelen naar den uier worden gevoerd en zal de melkklier
daaruit veel melk vormen. Dikte van de aanvoerende vaten is moeilijk
te beoordeelen, daar de slagaderen in de diepte liggen, de dikte van
de afvoerende vaten, de aderen zeer wel. Groote dikte der aderen
zou wijzen op groote melkafscheiding. Ik wil hierbij opmerken,
dat men hier vergeet, dat de melkklier de groote aanvoer van bouw-
stoffen moet kunnen verwerken en dat een kliercel niet maar zoo
tot meer dan de gewone secretie te brengen is. Hoe dit zij, van de
meikaderen wordt bij de beoordeeling der runderen behoorlijk
nota genomen. De meikaderen, de dikke huidaderen aan de opper-
vlakte van den uier en den buik, wenscht men dik, en de plaats waar
deze door de rechte buikspier in de diepte dringen, de z.g. melk-
kuiltjes of onderste melknapjes groot. Magne (i) wees er hierbij terecht
op, dat de meikaderen niet al het bloed afvoeren, maar dat ook de
perineumaderen dit doen en dat daarop dus ook moet worden gelet.

Een groote uier, meent men, zal veel produceer en, namelijk als deze
grootendeels uit klierweefsel is opgebouwd; daarom wenscht men in
het exterieur een grooten, vierkanten uier, die korrelig, veerkrachtig
aanvoelt. Al lijkt dit eenvoudig, toch is hier tegen aan te voeren,
dat de productie van een klier niet vooral afhangt van de grootte,
maar vooral van de werkzaamheid der kliercellen. Een kleine klier
kan wel meer produceeren dan een andere, die veel grooter is.

Volgens Fürstenberg (2) wordt bij het foetus de ontwikkeling
en uitbreiding van de melkklier aangegeven door een grens tusschen de
dunnere huid, die het klierweefsel bedekt, en de dikkere omringende
huid. Als het dier geslachtsrijp wordt, de uier zich ontwikkelt, de
klier grooter wordt, zakt zij door het gewicht. De grens, die later
blijft bestaan, de „melkspiegel", zal daarom toch nog aangeven of
de melkklier van aanleg groot is of niet. Hij heeft getracht aldus de
melkspiegeltheorie te verklaren.

Bij laatrijpe dieren, waar het lichaam zich langzaam ontwikkelt,
zullen alle deelen zich beter kunnen vormen, ook de klieren. De
uier zal ook beter tot ontwikkeling komen. Dit wordt door de
ervaring geleerd. Als koeien laatrijp zijn, heeft tevens plaats een
langdurigen groei van de korte beenderen, vooral worden de wervels
lang. Vroegrijpe dieren zijn kort van romp, laatrijpe lang. Een
lange hals, groote lengte va.n hals, rug, staart, groote ruimte tusschen
de ribben beschouwt men daarom als kenmerken, welke op melk-
rijkheid wijzen. De correlatie, welke men aanneemt, tracht men op
deze wijze te verklaren.

Verschillende kenmerken tracht men ook te motiveeren, door
den invloed van de inwendige secretie der geslachtsklieren, speciaal
der ovariën en der placentae. Sedert Brown Sequard, een dertig
jaren geleden, de aandacht vestigde op de interne secretie der
geslachtsklieren, hij dan speciaal op de secretie der testikels, is van
dit onderwerp veel studie gemaakt. Zooveel is zeker, dat de ovariën
behalve hun gewone product, de eitjes, ook een stof afscheiden,
welke direct in de bloedbaan geraakt en grooten invloed heeft op
de ontwikkeling van verschillende lichaamsdeelen. Wanneer de
ovariën om een of andere reden niet functionneeren, ontwikkelt het
lichaam geheel anders; de puberteit heeft een bepaalden invloed
op de ontwikkeling van het lichaam, terwijl als de ovariën op hoogen
leeftijd buiten functie geraken weer verandering van lichaams-
vormen optreden. Niet alleen de inwendige secretie der ovariën is
van belang, ook die der placentae, welke zich tijdens de graviditeit
doet gelden.

de aandacht op vestig. De ontwikkeling van het bekken, van den
uier, van verschillende deelen van het scelet, van de huid en vooral
van de huidaanhangselen, hangt zeker met deze inwendige secretie
samen. Het vrouwelijk type ontstaat geheel door den invloed dier
secretie. Hoe beter de geslachtsklieren functionneeren, hoe vrucht-
baarder een dier zal zijn, en in de tweede plaats, hoe duidelijker de
secundaire geslachtskenmerken zullen zijn. Koeien met het meest
vrouwelijke type zullen het vruchtbaarst zijn, terwijl bijdezeookhet
secundaire geslachtskenmerk, de uier het best ontwikkeld zal
wezen en het meest zal produceeren; vruchtbaarheid en melk-
rijkheid zullen dus samengaan. Doch dit niet alleen, de schedelvorm,
de fijne horens, het breede bekken, de minder ruime borstkas, de
fijnheid van huid, de afwezigheid van langere haren op het voor-
hoofd, ook secundaire kenmerken bij het vrouwelijk individu,
zullen wijzen op goede functie der geslachtsklieren en indirect ook
gepaard gaan een ander secundair geslachtskenmerk, met goede
ontwikkeling van den uier, en dus wijzen op een goed ontwikkelde
melkklier en een groot productievermogen. Op deze wijze tracht
men ook de correlatie tusschen exterieur en productievermogen te
verklaren.

Het doel, waarmee ik deze verklaringen geef van het verband,
dat zal kunnen bestaan tusschen exterieur en productie is niet,
om daarmede aan U de correlatie te bewijzen. Alleen wilde ik
daarmede de bewering ontzenuwen van hen, die a priori elk verband
ontkennen en de schouders ophalen voor iedere poging om uit het
exterieur gegevens te vinden, die aanwijzing geven omtrent de
waarde eener koe als melkkoe.

Ter onzer beschikking stonden xoo koeien van de modelhoeve
,,het Huis ter Aa" te Oosterbeek, van welke bekend zijn de hoeveel-
heid melk, die zij in een lactatieperiode voortbrachten en het ge-
middelde vetgehalte dier melk, dus ook de hoeveelheid melkvet.
Al deze koeien, bijna zonder uitzondering behoorend tot het zwart-
bont-Hollandsch rundveeras, werden op markten aangekocht,
met het doel goede productiedieren te hebben. Zooals uit onder-
staande tabel blijkt, verschilt toch het productievermogen belang-
rijk. Koeien, welke om een of andere reden, door ziekte, aborteeren,
abnormaal lange lactatieperiode, hoeveelheden melk gaven welke

De voeding en verpleging, de behandeling bij het melken zijn
bij alle dezelfde, zoodat de invloed daarvan op de productie bij
alle gelijk is, en dus hierin geen reden van verschil in productie
kan gelegen zijn. Wij hebben hier te doen met gewone goede melk-
koeien, zooals die op onze boerderijen voorkomen, en nu was ons
doel om na te gaan of werkelijk met het bekende productievermogen
strookten de verschillende uitwendige kenmerken.

Voor een goed overzicht hebben wij de koeien verdeeld in ver-
schillende groepen of klassen naar hun productievermogen, en
wel in xo klassen naar de hoeveelheid melk, welke zij geven
en in 10 klassen naar de hoeveelheid melkvet, die zij leveren.

Zoo kregen wij naar melkhoeveelheid:
Klasse I 2000—2500 K.G. Klasse VI 4500—5000 K.G.
II 2500—3000 „ ,, VII 5000—5500 ,,

de melk- en melkvetopbrengst lager is dan in de verdere 5 of
6 jaren, onderscheid gemaakt tusschen de 3- en 4-jarige en de
oudere koeien. Behoudens enkele uitzonderingen zijn alle koeien
beneden 9 jaar.

Hieronder volgt de lijst van koeien met de opgave van geleverde
melkhoeveelheid, vetgehalte .geleverde hoeveelheid melkvet, leeftijd
en klasse waarin zij, met het oog op de melkproductie en de geleverde
hoeveelheid melkvet per jaar, behooren.¹)

1 ) De cijfers voor melkopbrengst en melkvetopbrengst werden verkregen
door een wekelijksche controle van melkhoeveelheid en vetgehalte en het daar-
uit berekenen der opbrengst per jaar.

Lijst der ioo koeien en haar productievermogen.
Verdeeling in klassen naar opbrengst aan melk en melkvet.

OoCoH^CoOo^^CofcoH^^C^KiO^KiCr^fco^OiOiK*^^ e^. Oo ^ Oo Oc ^ Oo C^t ^ O^ O-» ^ Cr» Cr, (o

De ioo koeien zijn in de 10 klassen aldus verdeeld:
Volgens de hoeveelheid melk komen voor:
in klasse I 5 koeien;

Voor ik nader de verkregen resultaten meedeel, wil ik eerst nog
een kort overzicht geven van de onderzoekingen welke reeds door
anderen verricht zijn om de correlatie te controleeren.

Bogdanow (3) was de eerste die bij 80 Oost Pruisische—Hol-
länder koeien stelselmatig exterieur en productie controleerde,
en wel in 1897.

In 1899 publiceerde E. Pott (4) zijn bekende werk „Der Forma-
lismus in der Landwirtschaftlichen Tierzucht", waarin hij tegen
de beoordeeling van melkkoeien naar het exterieur te velde trok,
terwijl E. Zürn (5) in 1890 promoveerde op het proefschrift „Kritik
der Lehre von den Milchzeichen der Kühe".

Stegmann (6) controleerde Angler koeien, Kleberger (7)
Simmentalers, Glan-Donnersberger en Holländer koeien, Attin-
ger (8) Algauer koeien. Hun onderzoekingen vallen tusschen
1902 en 1904 en hun doel was vooral het verrichten van lichaams-
metingen, zooals die door Lydtin en Werner (9) waren aangegeven,
en het zoeken van het verband der verschillende maten met melk-
en boterproductie. J. Unger (10) promoveerde in 1908 te Bern
op een dissertatie over de controle der melkteekens, R. Koch (ii)
te Giessen evenzoo, het is in dit jaar, dat het „Deutsche Gesellschaft
für Züchtungskunde" op de wenschelijkheid wees dat meer dieren
van verschillende rassen werden gecontroleerd.

Achtereenvolgens verschenen toen in 1909 onderzoekingen van
Dr. J. Schmidt (12), van Prof. Dr. C. Kronacher (13) en dit
voorjaar van Zuchtinspektor W. Gaude (14), die respectievelijk
koeien behoorend tot het roodbonte Nederrijnvee, het Simmentaler
ras en het zwartbonte en het roodbonte Oostfriesche vee onder-
zochten. Wij zullen naar de verkregen resultaten meermalen ver-
wijzen.

Bij onze 100 koeien, waarvan er 26 behooren in de groep van
3—4 jarige en 74 in de groep der oudere koeien, hebben wij het
exterieur en de verschillende kenmerken, welke volgens mededeelin-
gen in de literatuur op een goed productievermogen zouden wijzen,
nagegaan. Ook aan de kenmerken, welke de laatste paar jaren zijn
aangegeven, als de plaats van den haarwervel op het voorhoofd,
de vorm van de papillen op het slijmvlies in de mondhoeken, de
grootte en hardheid van boeg- en liesklieren hebben wij onze aan-
dacht geschonken.

Laat ik in het kort meedeelen, welke vormen en eigenschappen,
kenmerken en bepaalde teekenen wij hebben gecontroleerd of bezig
zijn te controleeren:

Wat het hoofd betreft, de lengte, de verhouding van voorhoofds-
en aangezichtslengte, de breedte van het voorhoofd, de breedte
van neus en mond, de voorhoofdska m, de horens naar dikte, lengte,

grofheid en kleur, de haarpluim (Schopf) op het voorhoofd, de
plaats van de haarster op het voorhoofd, de grootte en fijnheid der
ooren, de neusspiegel, de vorm der tepels in de mondhoeken, de
huidplooien op de massetervlakte.

Van den hals: de lengte, het meer of minder gespierdzijn, de richting
van de bovenlijn, de huidplooien op de zijvlakten, het kossum.

Aan den romp: de vorm van de schoft, de zoogenaamde melksleuf
in de schoft, de rug, wat lengte richting en breedte betreft, den
Frieschen knoop, het bovenste melknapje, de lengte, breedte en
richting der lenden, de boegklieren, de breedte van de voorborst,
de omvang van de borstkas achter den schouder, de grootste breedte
op deze plaats, de ribwelving, het hazeleger, de afstand tusschen
de ribben, de breedte der ribben, de halve en de valsche rib, de
omvang van den buik, de lengte der flanken, de liesklieren, de
breedte en de lengte van het kruis, de stand van het kruis, het
kruisbeen, de platen, de banden, de staartwortel, delengte en de
fijnheid van denstaart, het gekarteld zijn der zijranden, de sleuf
in den staart.

Wat den uier betreft worden beoordeeld de grootte, het al of
niet vierkant zijn, het korrelig aanvoelen, het gespleten zijn, het
verschil van gevulden en uitgemolken uier, de huid op den uier
wat fijnheid, beharing, vetheid, kleur, schilferigheid betreft, de
vorm van de spenen, de bijspenen, en wat bijzondere melkteekens
betreft: de melkspiegel, de dikte, lengte en verloop der meikaderen,
de onderste melknapjes, de aderen op het perineum.

Daarenboven nog moet ik noemen fijnheid van huid en van
subcutaan bindweefsel, fijnheid en dichtheid van beharing, geheele
grof- of fijnheid van het dier en ten slotte de verschillende maten
zooals die genomen worden bij de koeien welke in het Nederlandsch
rundveestamboek worden opgenomen.

Waar het mogelijk is drukken wij maten in centimeters uit en
verder hebben wij zoo kort en duidelijk mogelijk getracht aan te
geven hoe wij bepaalde vormen, eigenschappen en kenmerken
bevonden. In een aantal tabellen, een voor ieder kenmerk, hebben
wij nu de koeien gerangschikt in groepen naar vorm en eigenschap
van dit kenmerk, en van de koeien alleen aangegeven tot welke
klasse zij behooren, zoodat wij nu duidelijk kunnen zien, of werkelijk
de koeien met algemeen gewenschte vormen en eigenschappen ook
zijn de goede productiedieren, of wij dus vooral zessen, zevens,
achten en negens zien achter de goede, eenen, tweeën, drieën en
vieren achter de slechte exterieur-eigenschappen.

Omdat bespreking van alle eigenschappen veel te veel tijd zou
vergen en ook omdat ons tijdroovend onderzoek nog niet geheel is
afgeloopen, zal ik mij voor heden bepalen tot bespreking van eenige
kenmerken en vormen van het hoofd en zijn onderdeelen, waarvan
het verband met de melkproductie wel niet zoo dadelijk in het
oog valt en niet altijd evengoed te verklaren was, doch wel algemeen
wordt aangenomen.

Dat vorm en eigenschappen van het hoofd geschikt zijn om eenigs-
zins aanwijzingen te geven omtrent het productievermogen, wordt
algemeen erkend. Reeds de schrijvers der Oudheid hechtten daaraan.
Marcus Terentius Varro (geb. n6 v. Chr), beweert reeds in zijn
geschrift de re rustica Lib. II Cap. 5, dat bij een goede melkkoe
gelet moet worden op donkere horens, breed voorhoofd, groote en
donkere oogen, behaarde ooren, open neusvleugels (nigrantibus
cornibus, latis frontibus, oculis magnis et nigris, pilosis auribus,
apert is naribus) terwijl Columella (levend in de eerste eeuw na
Chr.) in de re rustica Lib. VI Cap. 21 zegt: Koeien, die goed zijn,
kent men aan een zeer breed voorhoofd en groote donkere oogen,
mooie, fijne, donkere horens, behaarde ooren, enz. (Vaccae quoque
probantur, frontibus latissimis, oculus nigris et patentibus, cornibus
venustis et levibus et nigrantibus, pilosis auribus).

De schrijvers van onzen tijd staan in het beoordeelen der ver-
schillende kenmerken aan het hoofd niet bij die dér Romeinen
achter.

Prof. Baumeister (15) schrijft: „Der Einflusz der Kopfformen
auf die Beurtheilung des Rindes sowohl in Absicht auf Aüsserlich-
keit als auch in Absicht auf Befähigung für gewisse Zwecke istsehr
erheblich"; terwijl Werner in zijn bekende „Rinderzucht" van
de volgende meening is: „Jedenfalls liegt in der Beschaffenheit des
Kopfes ein wichtiges Moment für die Beurtheilung der Leistungs-
fähigkeit der Tiere". Krämer (16) Pusch (17) en Lermat (18),
andere schrijvers en ook onze practische runderkenners zijn het
hiermede eens. Men zocht de verklaring vooreerst in het voorkomen
van fijnheid van vormen bij dieren met groot productievermogen
en grofheid bij de minder edele koeien, terwijl men later ook
vooral de meer of minder sterke interne secretie der geslachtsklieren
en den invloed daarvan op de hoofdvormen als oorzaak der
correlatie aanzag.

Alle schrijvers, uitgezonderd Settegast (19) en Pott, zijn het er
steeds over eens geweest, dat groote lengte van het hoofd wijst op

melkrijkheid. Wel wist men dat bergkoeien korte en laaglandsche
runderen lange hoofden hebben, en verkondigde Pott, dat de lengte
enkel een raseigenschap was, toch bleef men aannemen, dat in één-
zelfde ras de lengte een goed criterium was. Men bracht ook dit
in verband met den invloed der inwendige secretie der geslachts-
klieren of zocht een verklaring te vinden in verband met de bekende
hoofdwerveltheorie waaraan onder anderen den naam van Goethe
verbonden is. Men neemt aan — wij zullen dat meer ontmoeten —,
dat bij precose, snelgroeiende in de jeugd sterk gevoede dieren, de
korte beenderen en onder deze vooral de wervels kort blijven,
terwijl bij laatrijpe dieren de wervels lang worden, zoodat precose
dieren kort, en laatrijpe dieren lang van romp zijn. Bij snelgroeiende
dieren zal de uier in aanleg minder goed ontwikkelen, dan bij jonge
dieren, die langzamer opgroeien en waar dus meer tijd verloopt voor
de bevruchting, en het in functie komen der melkklieren. Daarom,
meent men, geven lange koeien meer melk en in verband met
genoemde hoofdwerveltheorie zou daarom ook een lang hoofd
wijzen op groot productievermogen. Waar echter de hoofdwervel-
theorie alleen de schedelbeenderen en niet de aangezichtsbeenderen
betrof, had deze verklaring weinig zin en nu de hoofdwerveltheorie
in de laatste jaren zelf niet meer wordt aangenomen, valt zij hier
geheel uit.

Gaan wij deze tabel goed na, dan zien wij, dat in de rubrieken
der lange hoofden minder goede naast goede voorkomen, en dat
onder de kortere hoofden weer goede melkgeefsters worden aan-
getroffen, en als wij de dieren uit eene klasse nagaan vinden wij deze
wat hoofdlengte betref tin de meest uiteenloopende rubrieken. Een
vergelijking van de dieren, die eenzelfde hoofdlengte hebben, doet
ons zien, dat het productievermogen zeer veel verschilt. Van
correlatie tusschen hoofdlengte en productievermogen is niets te
bemerken, zoodat wij dus aan de lengte ter beoordeeling van het
productievermogen der melkkoe niets geen waarde mogen hechten,
al mogen dan onze uitkomsten in strijdzijnmetdegangbaremeening.

Het doet mij genoegen erop te kunnen wijzen, dat Gaude bij
800 koeien in Oost-Friesland tot dezelfde conclusie komt. Steg-
mann en Koch komen tot de slotsom, dat de beste melkkoeien een
middelmatig lang hoofd hebben, terwijl Kronacher en Schmidt
daarentegen uit hun cijfers meenen te kunnen opmaken, dat
werkelijk de beste koeien dikwijls een lang hoofd hebben. Wat de
resultaten dezer twee laatste betreft, zal ik straks nog nader terug-
komen op een mijns inziens juiste opmerking door J. H. W. Th.
Reimers (20) gemaakt in het maandblad „Cultura", waarin hij
onderzoekingen van Kronacher en anderen refereerde.

. Fürstenberg en na hem vooral ook Pusch hebben erop gewezen,
hoe volgens hen in de verhouding van voorhoofds- en neuslengte

een aanwijzing ligt wat het productievermogen betreft, en na hen
is dit algemeen aangenomen. Volgens Werner (21) is de verhou-
ding het voorhoofd 49 % en de neus 51 % van de hoofdlengte en
komen schommelingen voor tusschen 45 % en 55 %. Men meent,
dat bij de koeien in de melkrichting gefokt, het neusgedeelte langer
gaat worden in verhouding van het voorhoofd. Mijns inziens is het
lange neusgedeelte dan een teeken van Ueberbildung, van te groote
verfijning, van degeneratie, een bewijs dat men te ver gegaan is,
doch daarom nog niet een teeken van groot productievermogen; of
een niet lange neus een bewijs van een gering productievermogen.

Uit onze tabel blijkt, dat in de rubriek met een relatief lang en
die met een relatief kort neusgedeelte koeien voorkomen, welke tot
de beste en ook welke tot de minder goede melkgeefsters behooren.
Dat er dus eenig verband bestaat tusschen deze verhouding en de
grootte van melk- en melkvetopbrengst blijkt niet; ook dit ken-

merk heeft dus geen waarde. Het te lange neusgedeelte wijst op
eenzijdige teelt, bij uitstekende melkkoeien uit met oordeel gefokte
veestapels komt het niet voor.

Schmidt, Kronacher, Gaude komen tot dezelfde conclusie,
namelijk dat lengte van voorhoofd en lengte van neus of de ver-
houding onderling niets geen aanwijzing geven omtrent productie-
vermogen.

Hier kan ik even op de opmerking van Reimers terugkomen.
Hij vraagt hoe het mogelijk is, dat Kronacher, die wel meent dat
hoofdlengte en productievermogen correleeren, dit ontkent voor
de lengte van voorhoofd en neus. De hoofdlengte is toch slechts
de som van deze beide. Het is alleen te verklaren door aan te nemen,
dat de verhouding tusschen voorhoofds- en neusgedeelte van het
hoofd zoowel bij lange als korte koppen zeer verschillend kan zijn,
en de lange kop dus soms zijn oorzaak vindt in een lang voorhoofd,
soms in een langen neus, soms in een groote lengte van beide, en de
korte kop eveneens in meer kleine lengte van deze deelen. Dan
moeten bij de langkoppige dieren ook exemplaren met korten neus
of met kort voorhoofd en bij kortkoppige exemplaren met langen
neus of lang voorhoofd voorkomen, daar er als dit niet het geval
was, verband tusschen de totale hoofdlengten en deze maten en
dus ook tusschen deze maten en de opbrengst moet zijn. Of dit nu
wel het geval is, betwijfelt Reimers voor onze rassen. In deze
ga ik geheel met de redeneering van Reimers mee, die het verband
dat Kronacher meent te zien tusschen hoofdlengte en productie-
vermogen al op zeer losse schroeven plaatst.

Men meent dikwijls, dat goede melkkoeien niet alleen een lang,
maar ook een smal hoofd, vooral een smal voorhoofd hebben.
Bij laaglandsche runderen hebben wij in verhouding met andere
rasgroepen een smal voorhoofd, wat zeer zeker verband houdt
met de afstamming en dus raseigenschap is.

Wij hebben ook wat de voorhoofdsbreedte betreft een aantal
dieren gecontroleerd:

Ook hier weer is niets waar te nemen van correlatie , komen onder
de koeien met een voorhoofdsbreedte van 18 en ig c.m. geenszins
de beste melkgeefsters voor.

ScHMiDTen Kronacher meenen nog eenig verband te bespeuren.
Stegmann, Bogdanow en vooral ook Gaude ontkennen evenals wij
eik verband. Kleberger meent bij bergrassen te vinden, dat bij
groote melkopbrengst de voorhoofdsbreedte kleiner wordt, doch
beweert dat dit bij Hollandsche koeien juist andersom is.

De meerderheid der onderzoekers is zeker op onze hand, en
hoe kan het anders, waar de voorhoofdsbreedte raseigenschap is
en in een ras de verschillen zoo gering zijn, dat zij voor ons doel
geen practische waarde kunnen hebben.

Na deze afmetingen van het hoofd zullen wij verschillende onder-
deden de revue laten passeeren.

Deze is bij melkkoeien meer of minder hoekig, meer of minder
scherp. Is de voorhoofdskam grof, dan houdt dat in den regel

verband met grofheid van den geheelen bouw van het dier, aldus
is de redeneering, en een grove bouw past niet voor een goede melk-
koe. Een fijne, scherpe voorhoofdskam geldt voor een goed melk-
teeken. Er is later terecht op gewezen, dat de vorm van den voor-
hoofdskam veel verschilt naar het ras en vooral ProF. Duerst (22)
heeft er de aandacht op gevestigd, dat de vorm van den voorhoofds-
kam vooral afhankelijk is van grootte en gewicht der horens.Daar-
door wordt dit kenmerk al vanzelf van minder beteekenis, temeer
daar, zooals nader aangetoond zal worden, grootte en gewicht
der horens hoegenaamd geen verband houden met het productie-
vermogen.

Met eenigen goeden wil, zijn hier in de rubrieken van den scherpen
voorhoofdskam, iets meer melkkoeien uit de hoogere klassen te
vinden dan in die van den ronden. In beide komen echter koeien
voor behoorend tot de laagste klassen, terwijl ook weer vrij goede
koeien uit klasse 7 in beide rubrieken voorkomen. Van eenige
waarde voor de practijk is ook dit kenmerk niet.

Er is wel geen fokker, die niet de horens als een kenmerk van
beteekenis beschouwt en ook is er geen leer- of handboek of men
vindt een overzicht van de beteekenis der horens voor de bepaling
van het productievermogen. Dikte, fijnheid, kleur, lengte, stand,
diepte der ringen worden beoordèeld, fijne gladde, dunne, korte,
licht gekleurde horens met goeden stand wijzen, meent men op
goed productievermogen, terwijl velen daarvoor ook diepe ringen
en een ovale doorsnede wenschen.

De keratogene membraan op de hoornspil is een voortzetting
van de gewone huid. Hoe fijner de huid, hoe fijner de hoornleder-
huid en des te fijner de horens.

Verder wijst men erop, dat de hoorngroei sterk onder invloed
staat van de inwendige secretie der geslachtsklieren, dat het in-
wendige secreet zoowel bij manlijk als vrouwelijk dier den hoorn-
groei tegenhoudt, waarom dus ook de os veel grooter horens heeft
dan de stier en de gecastreerde koe veel grooter dan de gewone
melkkoe. Is er krachtige inwendige secretie, dan zullen de horens
dus klein en fijn blijven, terwijl door denzelfden invloed de uier
en de melksecretie juist goed ontwikkelen. Zoodoende wil men
de beteekenis van fijne en kleine horens verklaren.

Ook is wel beweerd, onder anderen door Pott, dat ruwe, barstige,
grove hoorn wijst op slechte stofwisseling en daarom een slecht
„melkteeken" zou zijn. Wel is er op gewezen, dat de grootte, dikte,
fijnheid der horens afhangen van tal van omstandigheden, van
ras, voeding, bodem, klimaat, en dat daarom de eigenschappen der
horens nooit een criterium van beteekenis kunnen zijn en hebben
vooral Settegast en Pott tegen de heersc.hende meening in, aan
dit kenmerk weinig waarde toegekend. Toch hebben bijna alle
vroegere beoordeelaars de overtuiging, dat vorm en eigenschappen
der horens van groote beteekenis zijn voor de beoordeeling van het
productievermogen. Werner, Kramer, Pusch, Cornevin (23)
beamen dit volkomen en in geen puntenschaal of beoordeelings-
staat zal men de horens buiten beschouwing laten. Wij hebben
speciaal gecontroleerd den omvang van de hoornbasis, de lengte
van de buitenbocht en verder kleur, fijnheid en doorschijnendheid.
Hierbij zij opgemerkt, dat de tabel voor hoornlengte in zoover
onzuiver is, omdat gemeten is bij dieren van verschillenden leeftijd.
Toch heeft mij een nadere rangschikking naar leeftijd geleerd, dat
hierdoor de uitkomst weinig verandert.

Met den besten wil van de wereld is uit deze drie tabellen niet
het minste verband te bespeuren tusschen omvang, lengte en
fijnheid der horens en het productievermogen. Duidelijk blijkt,
dat er geen correlatie bestaat, dat in de rubriek van eenzelfde horen-
dikte, koeien voorkomen met zeer uiteenloopend productievermo-
gen en dat koeien die eenzelfde hoeveelheid melk geven een zeer
verschillende horenlengte en dikte hebben, en dat fijnheid en grof-
heid heelemaal geen verband houden met de opbrengst aan melk
of aan botervet.

Merkwaardig is het, dat Stegmann en Koen meenen waar te
nemen, dat juist de beste melkkoeien middelmatig dikke, lange
en grove horens hebben en dat te fijne en te grove horens zouden
wijzen op gering productievermogen.

Zürn is van de onderzoekers der laatste jaren de eenige, die nog
in de horens een kenmerk van beteekenis ziet. Hij vond dat van
37 koeien, die hij controleerde bij 22 stuks grootte en vorm der
horens correspondeerden met het productievermogen. Zulk een
cijfer op zich zelf beteekent reeds niet veel, doch men bedenke hier,
dat in een streek, waar men fijne, dunne en gladde horens als
een goed kenmerk beschouwt, bij de selectie der fokdieren op dit
kenmerk zal worden gelet en erfelijk als zulk een eigenschap is,
het aantal koeien met fijne horens reeds daardoor grooter zal
worden.

Zürn, zeide ik, is de eenige, Stegmann, Schmidt, Koch, Unger,
Kronacher, Gaude, komen allen evenals wij tot de overtuiging,
dat bij elke dikte, lengte en fijnheid der horens, goede en ook slechte
melkproductie voorkomt. Gaude zelfs meent, wat de lengte be-

treft, te moeten concludeeren, dat groote melkproductie dikwijls
gepaard gaat met lange horens, een conclusie waaraan hij echter
weinig waarde hecht.

De zoo lang bestaande en algemeen ingang gevonden hebbende
meening dat werkelijk de beoordeeling der horens waarde zou heb-
ben voor de kennis van het productievermogen eener melkkoe
wordt afdoende weerlegd door onze cijfers en die van vele anderen.
Bij misschien wel 2000 runderen van verschillende rassen is ge-
bleken dat de horens bij de beoordeeling van het productievermogen
geen beteekenis hebben. Bij het beoordeelen van een melkkoe kun-
nen wij dus gevoeglijk dit kenmerk buiten beschouwing laten.

Bij melkkoeien ziet men niet gaarne groote, breede, met grof
haar bezette ooren, men meent dat deze wijzen op een gering pro-
ductievermogen, terwijl zeer dunne, doorschijnende, weinig be-
haarde ooren zouden voorkomen bij koeien te ver in de melk-
richting gedreven en dus als een teeken van degeneratie zijn te
beschouwen. Werner, Kramer, Pusch en anderen deelen hetzelfde
mee, wat bij onze fokkers als meening geldt, namelijk dat tamelijk
fijne, kort behaarde, middelmatig groote horizontaal geplaatste
ooren wijzen op geschiktheid voor melkproductie. Wij kregen de
volgende uitkomsten:

De vergelijking van het verband tusschen bouw der ooren en
productievermogen leert ons, dat dit kenmerk van nul en geener
waarde is. Berekent men het gemiddelde cijfer voor de koeien met
fijne ooren, dan komt men als men op melkhoeveelheid let op klasse
5, terwijl men voor de koeien met grove ooren zelfs een hooger
klassecijfer, 5,7 vindt. De cijfers in de tabel toonen aan, dat de
fijnheid of grofheid der ooren geen kenmerk is, waaraan wij eenige
waarde mogen hechten.

Op het voorhoofd bij koeien komt gewoonlijk een bosje haar
voor, dat langer is dan de haren op het verdere gedeelte van het
hoofd. Bij bergrassen treedt deze „Schopf" duidelijker op dan bij
laaglandsche runderen, bij de meeste onzer koeien is het langere
haar toch ook duidelijk waar te nemen. Algemeen geldt ten onzent
de aanwezigheid van lang, grof, gekruld haar daar ter plaatse,
als een slecht kenmerk voor een melkkoe. Unger heeft de dikte
der haren op het voorhoofd gemeten en aangetoond, dat de dikte
der haren hoegenaamd geen verband houdt met het productie-
vermogen der melkkoe. Gaude deelt mede, dat in Pommeren de
fokkers gaarne bij melkkoeien een duidelijke haarbos op het voor-
hoofd zien en deze zelfs „boterbosje" noemen; daarmee zeggende
dat koeien, welke vetrijke melk geven juist zeer lang haar op het
voorhoofd zouden hebben.

Op onderstaande tabel is duidelijk te zien, dat noch tusschen
haarpluim en melkopbrengst, noch tusschen haarpluim en melkvet-
opbrengst eenig verband bestaat en van correlatie geen sprake is.

Gaude, die een dergelijk onderzoek in Oost-Friesland instelde,
komt tot hetzelfde resultaat. De haarpluim (Schopt) kan dus voort-
aan geheel buiten beschouwing blijven als het om het kennen van
het productievermogen te doen is.

Bij zeer vele koeien komt op het voorhoofd meer of minder
duidelijk een haai wervel voor, dikwijls zuiver stervormig, een vertex
simplex, soms meer spiraalvormig, een vertex contortus. De meest
gewone plaats is daar, waar de mediaanlijn doorsneden wordt
door de lijn, welke de binnenooghoeken verbindt, dikwijls echter
komt de wervel boven of onder de laatste lijn of rechts of links
van de mediaanlijn voor. Meermalen ook treft men koeien aan,
waar van een haarwervel niets of weinig te bemerken is.

Deze haarwervel, de plaats vooral waar hij gelegen is wordt
wel gebezigd om aanwijzing te krijgen omtrent het productie-
vermogen der melkkoe.

Sasse (24) te Hohenwestedt heeft in 1903 in het „Schweizer
Landwirtschaftliche Zeitschrift" het eerst gewezen op de betee-
kenis van dezen haarwervel als kenmerk ter beoordeeling der
melkproductie. Hij meent, dat vorm en plaats van den wervel
afhangen van den hoofdvorm en dat de wervel des te lager gelegen
is, naarmate het hoofd fijner en slanker is.

Brödermann (25) acht de haarwervel van beteekenis voor de
beoordeeling van het dier in het algemeen, niet speciaal wat het
productie vei mogen betreft. Franz Müller (26) hecht waarde aan
het in de mediaanlijn gelegen zijn. Ook meent hij dat een duidelijke
stervormige wervel wijst op groote overervingskracht. Müller
wijst op de groote beteekenis van dit kenmerk omdat het reeds
dadelijk na de geboorte is waar te nemen. Eugen Bosch (27) heeft
een uitvoerige studie gemaakt van de haarwervels en de oorzaak
van het ontstaan. Hij komt tot de conclusie, dat de wervels ont-
staan door spierwerking en dat de verschillen bij verschillende
individuen verband houden met het meer of minder ontwikkeld
zijn van bepaalde spieren of spiergroepen. Een laag geplaatst zijn
van den haarwervel zou ontstaan bij dieren met veel arbeid der
kauwspieren en met weinig arbeid van de spieren der ooren. Bij
rustige dieren met veel eetlust zooals goede melkkoeien zijn, zou
daarom de wervel laag geplaatst wezen. Bij een fijne huid, met
dichte beharing, zooals men die bij melkkoeien wenscht, zou de
wervel verder goed ontwikkelen.

Moge de kwestie der haarwervels voor Europa nieuw zijn, het
is U bekend, dat door de bewoners van Java en andere Oostersche
volkeren dikwijls op de haarwervels wordt gelet. A.Vrijburg, Mayer
en anderen hebben daaromtrent uitvoerige mededeelingen gedaan.

Bij de koeien, die wij controleerden, was steeds een haarwervel
waar te nemen. Wij hebben evenals Sasse gelet op den afstand
boven of onder de verbindingslijn der binnenooghoeken.

Uit dit overzicht blijkt weer, dat zoowel in de rubriek van de
hooggeplaatste als in die der laaggeplaatste haarwervels goede
en slechte melkgeefsters voorkomen en dat van de hoog naar de
laag geplaatste overgaande niets van een climax wat het productie-
vermogen betreft is waar te nemen. Overtuigend blijkt, dat dit
nieuwe criterium voor ons geen waarde heeft.

Terwijl Eugen Bosch beweert „dasz Sasse mit seiner Theorie
nur bedingt Recht haben kann" en Pusch zegt dat de haarwervel
,,von mancher Seite" ter beoordeeling der productie wordt ge-
bezigd, hebben de onderzoekingen van Kronacher en Gaude
evenals de onze geleerd, dat van correlatie tusschen haarster en
productievermogen niets is op te merken.

Wij w eten bij ervaring hoe lang zulke vermeende „melkteekens"
zich staande houden, jaren en jaren lang en vestigen daarom ter
dege de aandacht op de onwaarde van Sasse\'s criterium.

Het is een algemeene wensch der veehouders, dat de melkkoe
een breede neus en een grooten mond heeft. Zij meenen, dat dan de
kauwwerktuigen goed kunnen zijn, en dat dit een eerste eisch is,
wil een koe veel kunnen produceeren. Koeien met een smallen neus
worden door de veehouders „spitsbekken" genoemd en zulke
dieren staan vooral met het oog op de melkproductie in een zeer
slechten reuk. Wij hebben daarom ook dit kenmerk nagegaan.

Ook hier weer niets geen verband tusschen breedte en melk-
opbrengst; onder de spitsbekken komen een aantal koeien voor,
behoorend tot de beste melkgeefsters.

Wat den neusspiegel betreft, wordt vooreerst op de grootte
gelet; een groote spiegel redeneert men, komt het eerst voor bij
een grooten neus en grooten mond, en zal daarom wijzen op melk-
rijkheid. Een tweede eigenschap, waar men op let is de kleur. Het
is een feit, dat bij bergrassen in den regel een ongepigmenteerde,
bij de laaglandsche rassen meestal een gepigmenteerde neusspiegel
vooikomt; een gevlekte neusspiegel wijst in den regel op onzuiver-
heid van ras. Er wordt wel gemeend, dat zulk een gevlekte neus-
spiegel correleert met geringe melkproductie en een gepigmenteerde
met rijkelijke melkopbrengst. Of dit nu weer verband zou houden
met de onzuiverheid of zuiverheid van ras vind ik niet vermeld.

Zoowel onder de koeien met groote en eenkleurige als onder die
met kleine en gevlekte neusspiegels komen exemplaren voor, die

veel, en andere, die weinig geven; zelfs is van grooter productie bij
de koeien met zoogenaamd goeden neusspiegel niets waar te
nemen. Correlatie bestaat dus niet, voor het bepalen van het
productievermogen heeft de neusspiegel geen waarde.

Ofschoon wij op de beoordeeling der huid en haar waarde voor
het leeren kennen van het productievermogen nader uitvoerig
terugkomen, willen wij hier waar het de kenmerken van het hoofd
geldt, toch even wijzen op genoemde huidplooien. Bij een aantal
koeien zijn geen huidplooien aanwezig, bij andere meer of minder
duidelijke. De plooien loopen in vertikale richting en worden beter
zichtbaar bij het terzijde buigen van het hoofd, en sluiten zich
geheel aan de plooienreeks op de zij vlakte van den hals. Algemeen
heerscht de meening dat de aanwezighed van duidelijke plooien
op de massetervlakte een goed kenmerk is, met het oog op meik-
of melkvetproductie. Het controleeren van dit kenmerk was al
zeer eenvoudig en leverde het volgende resultaat.

Ook deze cijfers toonen niet aan, dat steeds de plooien op de
massetervlakte wijzen op groote melkproductie, ook onder de
koeien zonder deze plooien komen vele goede melkgeefsters voor.

Mijne Heeren, ik wil niet langer van uw geduld vergen, mijn doel
was slechts om u met eenige voorbeelden aan te toonen, op welke
wijze wij het onderzoek inrichten, en te doen zien, dat verschil-
lende kenmerken, waaraan bij de beoordeeling der productie waar-
de wordt gehecht, blijken weinig of geen beteekenis te hebben.

Ik wil ons verdere onderzoek niet vooruitloopen, doch meen
dat de reeds verkregen resultaten ons het recht geven cm de nu be-
handelde kenmerken als van heel weinig waarde te mogen be-
schouwen.

Wij hopen, wanneer het gelieele onderzoek is afgeloopen en wij
een kijk gekregen hebben op de waarde van al de genoemde ken-
merken en hun onderling verband, de verkregen resultaten nader
onder uwe aandacht te brengen. —

Wij zullen onzen arbeid voortzetten gedachtig aan het motto,
dat Attinger koos voor zijn dissertatie, namelijk de uitspraak
van H. von Nathusius: „Ich kenne in unserer Wissenschaft keine
schwierigere Aufgabe als die Ermittlung des Wertes einer Kuh
in bezug a.uf Milcherzeugung" en daarbij vooral notitie nemen
van de door Unger aan het hoofd van zijn geschrift geplaatste
woorden van Lydtin: „Mit Worten lässt sich streiten, Zahlen da-
gegen beweisen."

3. Bogdanow. Einige Beobachtungen über den Zusammenhang
zwischen Körperform und Milchleistung. Journal für Land-
wirtschaft. 45. Band. Berlin, 1897.

4. E. Pott. Der Formalismus in der landwirtschaftlichen Tier-
zucht. Stutgart 1899.

5. E. Zürn. Kritik der Lehre von den Milchzeichen der Kühe.
Landwirtschaftliche Jahrbücher. 19 Band. Berlin, 1890.

6. P. Stegmann. Betrachtungen über das Exterieur der Milch-
kuh, zunächst am Baltischen Anglerrinde. Landwirtschaftliehe

7. Kleberger. Beitrag zur Beantwortung der Frage: „Welcher
Zusammenhang besteht beim Rinde zwischen der Milchergie-

bigkeit und den durch Masze feststellbaren Formen des Tier-
körpers?" Inaug. Dissertation. Jena, 1902.

8. Hans Attinger. Beiträge zur Kenntnis von Körperform
und Leistung des Rindes. Inaug. Dissertation. Leipzig, 1904.

10. J. Unger. Ein Beitrag zur Wertung der Milchzeichen beim
Rind. Inaug. Dissertation. Herisau, 1908.

11. R. Koch. Bestehen Korrelationen zwischen Exterieur und
Nutzleistung. Inaug. Dissertation. Gieszen, 1908.

12. Dr. J. Schmidt. Beziehungen zwischen Körperform und
Leistung bei den Milchkühen. Heft I der Arbeiten der Deutschen
Gesellschaft für Züchtungskunde. Hannover, 1909.

13. Prof. Dr. C. Kronacher. Körperbau und Milchleistung.
Heft 2 der Arbeiten der Deutschen Gesellschaft für Züchtungs-
kunde. Hannover, 1909.

14. W. Gaude. Die Beziehungen zwischen Körperform und
Leistungen in der Rinderzucht und die aüszeren Merkmale des
Milchviehes. Heft 7 der Arbeiten der Deutschen Gesellschaft für
Züchtungskunde. Hannover, 1911.

15. Baumeister. Anleitung zur Beurteilung des Ausseren
des Rindes. Stuttgart, 1852.

18. Lermat. La meilleure manière de reconnaître les bonnes
vaches. Lausanne, 1899.

20. J. H. W. Th. Reimers. Het verband tusschen exterieur en
melkopbrengst bij verschillende runderrassen. Cultura, 1911,
n°. 270 en n°. 271.

22. J. U. Duerst. Versuch einer Entwicklungsgeschichte der
Hörner der Cavicorniae, Trauenfeld, 1902.

27. Eugen Bosch. Untersuchungen über die Ursache der Haar-
wirbelbildung bei den Haustieren. Inaug. Dissertation. Han-
nover, 1910.

Oskar Meijer, Die Rektaltemperatur des hochträchtigen Rindes¹)
De schrijver wijst op de mededeelingen van Weber in de Deut-
sche Tierärtzliche Wochenschrift van 1910, Nos. 11 en 12, die heeft
aangetoond, dat bij hoogdrachtige runderen, enkele uren voor
den partus steeds temperatuursverhooging en daarna verlaging
optreedt. Deze temperatuurswr/ag\'mg treedt volgens Weber
gemiddeld 24 uur vóór den partus op (12-52 u.). Weber zegt daar-
omtrent woordelijk: „Einige Zeit vor der Geburt wird der Höchst-
stand erreicht, und hierauf ein deutliches Sinken als Zeichen des
bevorstehenden Kalbens beobachtet".

Meijer controleerde deze opgaven en constateerde vrijwel
hetzelfde bij 3 koeien. De verlaging bedroeg o°.5, o°.y en o°.6
beneden de gemiddelde temperatuur. Deze verlaging trad ^ 20
uur vóór den partus op. —

Münchener Tierärztliche Wochenschrift 1911. No. .1.
(Hiervoor was abusievelijk gezet: Münchener Medizinische Wochen-
schrift).

In aflevering 15 van den loopenden jaargang van dit tijdschrift onderwerpt de
heer Wester het Statistisch overzicht der geneeskundig behandelde paarden en muil-
dieren van het Nederlandsch-Indische leger over het jaar 1909 aan eene bespreking.
Na als zijne meening te kennen hebben gegeven, dat het uitsluitend gebruik van
latijnsche (en grieksche) termen te ver is gedreven, zegt referent:

„Ik vrees overigens, dat hierbij niet alleen een te waardeeren streven naar we-
tenschappelijke termen in het spel is. Vele der in het latijn genoemde ziekten
„toch paradeeren slechts in dit verslag. Bij ziekten van „hart- en vaatstelsel" b.v.
„worden genoemd: palpitationes cordis (aantal o.), pericarditis (o), endocar-
„ditis (o), vitia valvularum (1), endarteriitis et mesarteriitis (o) en dan „overige
,,ziekten van hart- en vaatstelsel" (9). De diagnostiek was blijkbaar niet zoo gede-
brailleerd als het verslag oppervlakkig beschouwd, zou kunnen doen schijnen."

Tegen deze laatste — door mij gecursiveerde— zinsnede, welke niet anders uitge-
legd kan worden, dan dat de Indische paardenartsen het met de diagnose van de ziek-

Het gelijknamige referaat voorkomende op bladz. 729, afl. 19, van dit tijd-
schrift bevat een onjuistheid en wordt derhalve, verbeterd, herplaatst.

ten van hart- en vaatstelsel niet bijzonder nauw nemen, acht ik mij verplicht als
de eenige paardenarts, die over de noodige gegevens beschikt om dit op goede
gronden te kunnen doen, ten stelligste te protesteeren.

Eerst echter eene opheldering naar aanleiding van het ,,paradeeren" van ziekte-
namen in het verslag.

De jaarlijksche rapporten worden door de paardenartsen ingediend op een door
het legerbestuur vastgesteld model. Naar die rapporten wordt het statistisch over-
zicht bewerkt en daarna op een dergelijk model aan het legerbestuur aangeboden.
Bij het doen afdrukken is het inderdaad voor mij een punt van overweging geweest,
de overbodige ziektenamen te schrappen. Aangezien het echter alsdan zeer zeker
een komischen indruk zou maken bij ziekten van hart en vaatstelsel te lezen,
„vitia valvularum" (i) en „overige ziekten van hart en vaatstelsel" (9) heb ik hier.
van afgezien. Thans toch kan men uit het overzicht lezen, dat de met o vermelde
ziekten niet zijn voorgekomen, waarmede m. i. de parade dier ziektenamen vol-
doende is gemotiveerd.

Wat betreft de 9 gevallen van „overige ziekten" het volgende. Evenals elke lijst
van ziekten is ook deze niet compleet. Zoo ontbreekt onder meer de „lymphangitis".
Daar bijschrijvingen in de series morbiorum, behalve in rubriek XII ,,overige ziek-
ten, welke niet o\'nder vorenstaande rubrieken gebracht kunnen worden", niet zijn toe-
gestaan, bestaat er volgens de voorschriften voor de paardenartsen wel geen an-
deren uitweg dan de gevallen van lymphangitis onder overige ziekten van hart en
vaatstelsel te brengen. Van de gevallen, daaronder vermeld, waren dan ook
blijkens de wetenschappelijke verslagen, niet minder dan 8 gevallen van lymphan-
gitis, zoodat er gelukkig geen aanleiding bestaat tot het in twijfel trekken van de
diagnostische vaardigheid van de Indische paardenartsen in zake ziekten van hart
en vaatstelsel.

Rede, uitgesproken bij het aanvaarden vin het ambt van Buitengewoon Hoog-
leeraar in de Toegepaste Bacteriologie aan dc Rijksuniversiteit te Leiden, op den
iiden October 1911, door Dr. J. Poels.

Mijne Heeren Curatoren, Professoren, Lectoren, Privaat-Docenten, Dames
en Heeren Studenten aan deze Hoogeschool, en gij allen, die deze plech-
tigheid met Uwe tegenwoordigheid \\\'ereert,

Wanneer men uit een historisch oogpunt een blik werpt op de leer der infec-
tieziekten, is het opvallend, dat de geneeskunde nog maar sedert een beperkt
aantal jaren omtrent de oorzaken dezer ziekten in het rechte spoor is gekomen.

Ofschoon reeds vele jaren voor het begin onzer jaartelling zeer juiste denk-
beelden zijn verkondigd over het ontstaan der heerschend optredende ziekten,
en niettegenstaande Anthony van Leeuwenhoek omstreeks het einde der ze-
ventiende eeuw, met behulp van door hem zelf geslepen lenzen, de micro-organismen,
waartoe de meeste der thans goed bekende kiemen der infectieziekten behooren,
gezien heeft, toch is de onkunde, gedrenkt met het bijgeloof en de phantasie onzer
voorouders, eerst voor goed verdwenen in de tweede helft der vorige eeuw.

Vinden wij reeds tegen het einde der 17de eeuw een Nederlander aan den oor-
sprong van de wetenschap, die thans voor ons ligt, het duurde nog tot omstreeks
het jaar 1876, nadat door de twee bekende pioniers „Pasteur en Koch" de weg
gebaand was geworden in het destijds nog bijna geheel braak liggend terrein, voor-
dat onze kennis omtrent de aetiologie der infectieziekten zich op wetenschappelijke
basis kon ontwikkelen.

Het ligt geenszins in mijne bedoeling te schetsen, hetgeen de twee genoemde
■onderzoekers gedaan hebben om de leer der pathogene micro-organismen te bevor-
deren, en het zou niet mogelijk zijn allen in herinnering te brengen, die met afwis-
selend succes hebben medegewerkt aan de ontginning van het bovenbedoelde ter-
rein. Ik wil er slechts nadruk op leggen, dat er misschien geen wetenschap bestaat,
die in zoo weinig jaren een omvang bereikt heeft als de leer der micro-organismen
n het algemeen en die der pathogene micro-organismen in het bijzonder.

De laatstgenoemde micro-organismen zijn parasieten en door hun parasitisme
-worden de infectieziekten te voorschijn geroepen.

Van dit standpunt moet het parasitisme eenigszins anders gedefinieerd wor-
den dan in de zoölogie.

In de zoölogie noemt men een dier, dat leeft ten koste van een ander, een pa-
rasiet; in de epidemiologie daarentegen verbindt men stilzwijgend aan het parasi-
tisme het karakter van ziekteoorzaak.

De parasieten, die thans als oorzaken van infectieziekten zijn vastgesteld,
behooren tot vier groepen van micro-organismen, namelijk tot de blastomyceten

of gistzwammen, de hyphomyceten of draadzwammen (schimmels), de schizomy
ceten of splijtzwammen en de protozoën. Eindelijk hebben wij nog een groep van
ziektekiemen, die als onzichtbare of filtreerbare, ook wel als ultramicroscopische
smetstoffen bekend zijn.

De beslissing, in hoeverre deze tot de bacteriën eventueel tot de protozoën
moeten gebracht worden, moet aan toekomstige onderzoekingen worden overge-
laten. Reeds heeft men eenige dezer kiemen met den naam van chlamydozoën
bestempeld, evenwel wordt door deze benaming slechts schijnbaar de plaats aan-
gegeven, die zij van een systematisch standpunt moeten innemen.

Echter mag men niet uit het oog verliezen, dat onzichtbaarheid en filtreer-
baarheid elkander niet volkomen dekken, want sommige filtreerbare micro-orga-
nismen zijn inderdaad nog door den microscoop aan te toonen.

De bovengenoemde drie eerste groepen behooren tot het plantenrijk, de pro-
tozoën daarentegen tot het dierenrijk. Van de genoemde groepen hebben de blasto-
myceten, uit een pathogeen oogpunt, de minst gewichtige beteekenis.

Van de blastomyceten, waarvan de mensch sedert duizenden van jaren in
velerlei opzicht partij trekt en die veelvuldig in de nijverheid gekweekt worden,
waren tot voor weinige jaren geleden, pathogene soorten niet bekend en zij konden
derhalve, als zoodanig, den ziektekundigen geen belang inboezemen.

Echter in 1884 heeft Metschnikoff vastgesteld, dat gistzwammen de oorzaak
zijn eener bij daphnieën voorkomende ziekte, terwijl Busse, 10 jaren later, in 1894,
bij eene 31-jarige vrouw een ziekte constateerde, die door pathogene blastomyceten
werd veroorzaakt.

Later werden mededeelingen gedaan door Tokishige, die, als oorzaak eener
in Japan voorkomende ziekte onder paarden, blastomyceten opspoorde. Reeds in
1873 heeft Rivolta deze ziekte, die in de literatuur bekend is onder den naam
van lymphangitis epizoötica, beschreven en het daarbij gevonden micro-organis-
me den naam gegeven van cryptococcus farciminosus. Deze ziekte, die na den oor-
log tusschen Engeland en Transvaal in Engeland werd ingesleept, heeft aldaar
belangrijke schade veroorzaakt.

Onze Regeering heeft toen voorloopige maatregelen genomen om te voorkomen,
dat zij van Engeland naar Nederland werd overgebracht.

Ook het muildier en de ezel zijn vatbaar voor de genoemde ziekte, die inder-
daad veel overeenkomst heeft met den kwaden droes, ofschoon aetiologisch daar-
van geheel afwijkende.

Nietegenstaande in de literatuur nog andere mededeelingen voorkomen over
pathogene blastomyceten, moeten wij toch erkennen, dat zij met betrekking tot
de infectieziekten weinig beteekenis zouden hebben, ware het niet, dat zij voor de
oorzaak worden gehouden van de bovengenoemde epizoötische lymphangitis.

Het komt mij niet onwaarschijnlijk voor, dat de blastomyceten, welke uit een
industrieel oogpunt voor den mensch zulke gewichtige micro-organismen zijn, in
de leer der infectieziekten zelfs nog aan beteekenis zullen verliezen en het vermoe-
den is niet van grond ontbloot, dat bij sommige der geconstateerde infecties door
blastomyceten, hyphomyceten in het spel geweest zijn.

Het heeft niet aan pogingen ontbroken om in de culturen van pathogene
blastomyceten vergiften op te sporen. Hierbij is gebleken, dat met groote quanti-
teiten van het filtraat, afkomstig van culturen dezer micro-organismen, proefdie-
ren kunnen gedood worden, terwijl kleinere hoeveelheden voorbijgaande ziekte-
verschijnselen te voorschijn roepen.

Sommigen huldigen de meening, dat onder de blastomyceten, vooral de bier-
gist, inwendig toegediend, op verschillende ziekteprocessen een geneeskrachtige
werking heeft, o. a. op purulente processen, furunculose, enz.

Deze waarnemingen hebben den grondslag gelegd voor de bereiding van een
serum van paarden, die met groote hoeveelheden biergist gevoed werden, welk
serum onder den naam van DEUTSCHMANN-Serum bekend is.

Het serum van aldus behandelde paarden zou in de eerste plaats polyvalent
zijn, namelijk eene geneeskrachtige werking bezitten tegen verschillende ziekten
en hierin zeer afwijken van de overige sera. Wijl deze laatste antitoxische, resp.
bacteriolytische eigenschappen hebben en de phagocytose zouden bevorderen
langs opsonischen of bacteriotropischen weg, zoodat de bacteriën voorbereid wor-
den om door phagocyten te worden verslonden, wordt aan het Deutschmann-
serum eene stimuleerende werking toegekend, die, zonder inwerking op de bac-
terien, de phagocytose zou aanzetten.

Wanneer deze mededeelingen juist waren, zou dit serum gerangschikt moeten
worden onder eene thans nog zeer kleine groep van geneesmiddelen, namelijk
de leucostimulantia, van welke men meent te moeten aannemen, dat zij het ver-
mogen bezitten de amoeboide verrichtingen der phagocyten aan te zetten, zonder
inwerking op de bacteriën.

Ik heb op grond van de gunstige resultaten, die elders verkregen werden, dit
serum bij 2 paarden doen bereiden; echter voor zooverre mijn ervaringen strek-
ken, zijn de mededeelingen in de literatuur overdreven en moet men niet te veel
vertrouwen op de curatieve werking van dit serum, niettegenstaande het tegen
een zeer hoogen prijs in den handel wordt gebracht. Men overschatte in de therapie
der infectieziekten niet de waarde der leucostimulantia, omdat hare werking,
indien zij werkelijk bestaat, slechts betrekking heeft op een onderdeel van hetgeen
voor de genezing gewoonlijk noodzakelijk is.

Wanneer ik thans tot mijn onderwerp terugkeer, dan herhaal ik, dat het pa-
rasitisme der blastomyceten, althans voor de geneeskunde, van beperkte betee-
kenis is.

Het is niet aan twijfel onderhevig, dat het parasitisme onder de hyphomy-
ceten, inzonderheid ook uit aetiologisch oogpunt met betrekking tot bepaalde
huidziekten, inderdaad van veel meer gewicht is. De hyphomyceten veroorzaken
o. a. favu6, herpes tonsurans, pityriasis versicolor enz.

Aspergillus fumigatus komt zelfs als oorzaak eener mycotische longaandoe-
ning in aanmerking.

Nieuwenhuys beschrijft onder den naam van tinea albigena eene door hypho-
myceten veroorzaakte huidziekte, die voorkomt in den Maleischen Archipel.

de Haan en Hoogkamer, is een hyphomycosis destruens bij het paard beschreven,
die in Indië bekend is en veroorzaakt wordt door een draadzwam, die in het weef-
sel een vertakt mycelium en sporen vormt.

Bovendien komt bij mensch en dier voor eene ziekte, die den naam draagt van
actinomycose en die veroorzaakt wordt door micro-organismen, die in het stel-
sel van Petruschky tot de trichomyceten, eene onder-afdeeling der hyphomy-
ceten, behooren. Ook behooren tot de trichomyceten de streptothricheën, die als
pathogene micro-orgamismen, o. a. bij verschillende ziekten, vooral bij dieren,
bekend zijn en ook bij den mensch, onder de benaming van streptothrichose, tot
het ontstaan van pseudotuberculeuse veranderingen aanleiding kunnen geven.

Ik mag niet verzuimen hier te gewagen van de, onder den naam van sporo-
trichose, beschreven lymphangitis, die in Dakota, Brazilië, Californië, Pensylva-
nië en Madagaskar, resp. bij mensch en dier werd waargenomen. Deze ziekte schijnt
wederkeerig besmettelijk te zijn en wordt veroorzaakt door een sporothrix, o. a.
door Frothingham, Perkins. Splendore en Burlew nader bestudeerd.

Van verschillende hyphomyceten is het verder bekend, dat zij nog op eene zeer
eigenaardige wijze als indirecte oorzaak van ziekten in aanmerking kunnen komen.

Sommige schimmels, o. a. penicillium brevicaule en aspergillus glaucus be.
zitten het vermogen vluchtige arsenikverbindingen te vormen, o. a. arsenikwa-
terstof, uit media, waarin arsenicum aanwezig is. Men is geneigd de vergiftingen,
die vooral vroeger werden geconstateerd in vertrekken, waarin arsenikhoudende
behangsels of vloerkleeden aanwezig waren, toe te schrijven aan de productie van
vluchtige arsenikverbindingen door de inwerking van de bovengenoemde hypho-
myceten.

Sommige pathogene hyphomyceten bevatten bepaalde stoffen, die ontste-
king kunnen veroorzaken, alsmede intracellulaire vergiften, die eenige overeen-
komst hebben met het endotoxine der schizomyceten.

Moeten wij vooral met de hyphomyceten rekening houden, van veel grootere
beteekenis, in verband met de infectieziekten, zijn de schizomyceten, omdat
daartoe behooren de pathogene bacteriën. Het is zeker overbodig ziekten aan te
halen, die door bacteriën worden veroorzaakt, want het is welhaast van algemeene
bekendheid, dat de meeste wondinfecties en vele der thans bekende infectieziek-
ten het gevolg zijn van bacteriën.

De cholera, de builenpest, de typhus, het miltvuur en de tetanus zijn enkele voor-
beelden van ziekten, die door goed bekende bacteriën worden veroorzaakt. Om-
trent de wijze, waarop de pathogene bacteriën de bovengenoemde en andere ziek-
ten doen ontstaan, is reeds zeer veel aan het licht gekomen en wij weten, dat deze
bacteriën zich in den regel door bepaalde vergiften kenmerken, die met de namen
van endotoxinen en ectotoxinen worden aangeduid.

Deze vergiften, welker samenstelling onbekend is, komen voor in -de bacte-
riën of worden door haar gesecerneerd.

Men neemt aan, dat de ectotoxinen gesecerneerd worden en dat de endoto-
xinen een bestanddeel van het entoplasma uitmaken. Het is om deze reden, dat
zij ook bestempeld worden met de namen van extracellulaire en intracellulaire
vergiften.

Het zal overbodig zijn de aandacht erop te vestigen, dat deze benamingen
weinig licht werpen op het ontstaan dezer vergiften, want het is toch niet aan twij-
fel onderhevig,dat ookde extracellulaire vergiften van intracellulairen oorsprong zijn-

In ieder geval is het specifieke karakter van het parasitisme der bacteriën
voor een belangrijk deel van de genoemde vergiften afhankelijk.

En de geneeskrachtige, resp. immuniseerende antilichamen, die de pathogene
bacteriën in het geïnfecteerde organisme kunnen opwekken, moeten voornamelijk
opgevat worden als reactieproducten, die gevormd worden op de inwerking der
genoemde vergiften.

Nochtans leveren de ecto- en de endotoxinen onderling belangrijke verschil-
len op. De ectoxinen dragen in de bacteriologie het karakter van echte toxinen.
Wanneer zij bij een dier worden ingespoten, treedt niet aanstonds de toxische
werking in, maar eerst na afloop van een bepaald incubatietijdperk, dat gewoon-
lijk een vrij groot aantal uren duurt. En de anti-lichamen (de antitoxinen), die
zich hierbij in het ingespoten dier vormen, hebben het vemogen de toxinen te neu-
traliseeren volgens de wet der multiple proporties. Worden toxine en antitoxine
bij het dier ingespoten, dan treedt tusschen beide een verbinding op, waardoor
het toxine zijne toxische eigenschappen geheel verliest en het dier, dat aan het ex"
periment onderworpen werd, blijft in leven.

Het endotoxine daarentegen wordt niet gesecerneerd, maar maakt een deel
uit van het entoplasma. De werking van het endotoxine kan zich daarom eerst
dan openbaren, wanneer de bacteriën door autolyse of door bacteriolyse verval-
len. Alsdan kan intra vitam het endotoxine vrij komen, geresorbeerd worden en
tot intoxicatie aanleidng geven.

Voor bepaalde bacteriën, namelijk voor de choleravibrionen en typhusba-
cillen, werd door Pfeiffer aangetoond, dat zich tegen het endotoxine geen anti-
toxine vormt, dat in staat is het endotoxine te binden of dat beantwoordt aan de
wet der multipla.

Spuit men choleravibrionen of typhusbacillen in bij een proefdier, dan ont-
staan echter wel antilichamen, die, met behulp van het alexine, bacteriolytisch
werken op de genoemde bacteriën, maar die aan de endotoxinen hunne toxische
eigenschappen niet rechtstreeks ontnemen.

Hieruit vloeit voort, dat het cholera- en typhusserum geen curatieve eigen-
schappen kunnen hebben, die identisch zijn met die, welke bij het diphtherie-
serum zoo sterk op den voorgrond treden. Het diphterieserum bevat dan ook
een antitoxine, dat als reactieproduct op een extracellulair toxine ontstaan is.

Het diphterie-antitoxine bindt het diphterietoxine volgens constante ver-
houdingen. Het zou echter niet te verdedigen zijn op grond van de bovengenoemde
resultaten, met choleravibrionen en typhusbacillen verkregen, de meening te hul-
digen, dat tegen intracellulaire vergiften geen neutraliseerende antistoffen kunnen
geproduceerd worden. Want hoe zou men de sterk koortswerende werking van
het miltvuur- en vlekziekteserum kunnen verklaren, wanneer in deze sera niet
voorkwam een neutraliseerend antilichaam tegen de pyrogene stoffen, die in het
entoplasma der miltvuur- en vlekziektebacillen moeten aanwezig zijn.

die in vitro een extraceilulair vergift vormen; nochtans bezitten de antilicha-
men dezer micro-organismen het vermogen koortswerend te werken bij de geïn-
fecteerde grootere diersoorten.

Toch moet men niet uit het oog verliezen, dat deze giftneutraliseerende wer-
king der genoemde sera misschien niet berust op de directe scheikundige verbinding
tusschen het bacteriegift en het antilichaam, dat in het serum aanwezig is.

Is voor de binding van het echte toxine (diphterie- en tetanustoxine) slechts
het antilichaam noodig dat onder den naam van antitoxine bekend is, voor de
neutraliseering van het endotoxine echter zijn noodig antilichaam en complement,
die in vereeniging met elkander een bacteriolytische werking hebben en daar-
door het endotoxine uit de bacteriën vrij maken.

Wanneer de bacteriolytische sera geen andere werking hadden, dan zouden zij
bezwaarlijk neutraliseerend op het endotoxine kunnen influenceeren. Het schijnt
echter, dat deze sera niet alleen het endotoxine door bacteriolyse vrij maken, maar
hunne werking voortzetten en het vrijgemaakte endotoxine nog verder splitsen
in producten, die niet meer de eigenschap van endotoxine bezitten.

Volgens deze beginselen kan de curatieve werking van de antitoxische sera
vergeleken worden met een scheikundige verbinding, die der bacteriolytische sera
met een splitsings-proces.

Deze opvatting strookt eenigermate met hetgeen de praktijk ons leert, want de
curatieve werking van het antitoxisch diphtherieserum treedt in den regel sneller
in dan die der bacteriolytische sera. Het ligt dan ook voor de hand, dat de hier-
bedoelde verbinding sneller tot stand zal komen dan het splitsings-proces.

Wij weten verder, dat bepaalde micro-organismen inzonderheid in de kunst-
matige voedingsmedia, waarin zij gekweekt worden, nog geheel andere stoffen produ-
ceeren, welker scheikundige samenstelling zeer goed bekend is. Dergelijke stoffen
zijn o. a. alcohol, oxaalzuur, ammoniak, zwavelwaterstof, koolzuur, salpeterig-
zuur; maar deze stoffen hebben uit een pathogenetisch oogpunt blijkbaar eene
beperkte beteekenis, welke echter nog onvoldoende bekend is.

De hevige veranderingen, die voorkomen in de darmmucosa van den choleralijder,
zijn door Emmerich, blijkbaar ten onrechte, toegeschreven aan de vorming van
salpeterigzuur door de cholerabacillen. Rekenschap moet gehouden worden met
de omstandigheid, dat de productie van deze stoffen in vivo gewoonlijk niet op
gelijke lijn kan gesteld worden met die, welke in vitro plaats heeft, zelfs niet, al
zijn de grondstoffen, die voor de productie onmisbaar zijn, ook in vivo aanwezig.

Nochtans hebben sommige dezer stoffen in de phytopathologie eene gewichtige
pathogene beteekenis. Sommige micro-parasieten, die voor de oorzaak van planten-
ziekten in aanmerking komen, hebben in hooge mate het vermogen de koolhydraten
te ontleden. Het hierbij gevormd oxaalzuur komt in de phytopathologie als vergift
in aanmerking.

Ik heb er reeds op gewezen, dat tegen de eerstgenoemde intra- en extracell ulaire
bacterievergiften intra vitam geneeskrachtige antilichamen gevormd worden
maar eene vorming van dergelijke lichamen tegen de laatstgenoemde, uit een
scheikundig oogpunt zeer goed bekende stoffen, komt niet voor.

verband hield met de vorming van alcohol, salpeterigzuur, zwavelwaterstof, enz.,
zou een curatieve serumwerking onbestaanbaar zijn en alle hoop op liet vinden
van geneeskrachtige sera zou voor goed verdwijnen.

Sommige onderzoekers hebben de meening verdedigd dat de pathogene bacteriën
nog eene geheel specifieke stof vormen, aggressine genaamd, welke stof het vermogen
zoude hebben de verdedigingsmiddelen van het lichaam buiten werking te stellen,
om daardoor voor de pathogene bacteriën het indringen in het organisme mogelijk
te maken. Zij toonden aan, dat deze stof aanwezig is in exsudaten, die in vivo door
de inwerking van uathogene bacteriën gevormd worden.

De voorstanders van het bestaan van specifieke aggressieve stoffen huldigen
geenszins de meening, dat men daaronder te verstaan heeft lichamen met eene
duidelijk op den voorgrond tredende giftwerking, maar hare aanwezigheid zou de
oorzaak zijn, dat eene overigens niet letale dosis van pathogene bacteriën een
doodelijke infectie te voorschijn kan roepen.

Dat aggressief werkende stoffen bij de pathogene bacteriën inderdaad bestaan
is door het onderzoek volkomen bevestigd, maar niet is bevestigd, dat die stoffen
andere stoffen zijn, dan de reeds genoemde intra- en extracellulaire vergiften.

Bail en Weil zijn het vooral geweest, die weinige jaren geleden in deze veronder-
stelde aggressine eene geheel specifieke stof meenden te moeten zien, echter weten
wij, dat gedoode bacteriën, extracten van bacteriën of filtraten van culturen, die
meermalen als preventieve, eventueel als curatieve entstoffen in gebruik komen,
bij proefdieren ingespoten, deze dieren vatbaarder maken voor eene infectie, die
gelijktijdig of spoedig daarna plaats heeft. Dit was trouwens aan Wyssokowitsch
al in 1892 bekend. Grawitz, de Barry en Fehleisen hadden dit zelfs in 1887
reeds experimenteel aangetoond.

Er valt dan ook niet aan te twijfelen, dat gedoode bacteriën of producten van
bacteriën, de infectie kunnen bevorderen en dat wij onder de vermeende specifieke
aggressinen niets anders te verstaan hebben dan de gewone reeds lang bekende
toxische stoffen.

Het is niet overbodig dat de clinicus, vooral hij, die met het doen van inentingen
belast is, den invloed van deze stoffen op bepaalde ziekteprocessen grondig kenne
en hij dient rekenschap te houden met het feit, dat de inspuiting van aggressieve
stoffen bij ziekten, die zich gemakkelijk en gewoonlijk acuut generaliseeren, hoogst
bedenkelijke gevolgen kan hebben, terwijl zij voor locale, niet voor generalisatie
vatbare processen veelal niet schaden.

Een aggressieve werking zal daarbij niet tot uiting komen, maar de inenting zal
heilzaam voor den patiënt kunnen zijn, omdat de ingespoten aggressieve stoffen
geneeskrachtige antilichamen te voorschijn roepen, die het locaal ziekteproces,
in plaats van te verergeren, kunnen doen genezen. Gevaarlijk schijnt het evenwel
te zijn ook bij locale ziekteprocessen, wanneer de patiënt in het koortsig stadium
der ziekte verkeert, aggressief werkende stoffen in te spuiten.

Dat deze stoffen als preventief werkende entstoffen ter bestrijding van epidemieën
eene groote practische beteekenis hebben, daaraan valt niet te twijfelen. Men
stelle evenwel aldus ingeënte personen of dieren tijdens of onmiddellijk na de enting
niet bloot aan de infectie. Het tuberculine en de Pasteursche entstof tegen de

hondsdolheid kunnen beide als aggressief werkende stoffen opgevat worden;
nochtans weten wij, dat zij, oordeelkundig aangewend, antilichamen opwekken, die
bij de aangetaste of geïnfecteerde personen een curatieve resp. preventieve werking
hebben.

De aggressieve werking gaat aan de immuniseerende werking vooraf. Bij acuut
verloopende infectieziekten, o. a. bij miltvuur kan het dier sterven voordat van de
vorming van antilichamen sprake is. De in het dier gevormde stoffen werken dan
uitsluitend aggressief en hebben derhalve spoedig een letalen uitgang tengevolge.
Slechts een goed geprepareerd serum, tijdig aangewend, waardoor de antilichamen
kunstmatig worden ingevoerd, kan hierbij genezing aanbrengen.

Ofschoon men het aggressine niet als eene nieuwe stof mag beschouwen, zooals
Bail aanvankelijk meende, ben ik toch overtuigd, dat de benaming aggressieve
stoffen nimmer uit de bacteriologie zal verdwijnen. Aan het woord aggressine
moet, naar het tegenwoordig standpunt van onze kennis, een collectieve beteekenis
worden toegekend, want wij moeten daaronder verstaan alle stoffen der pathogene
micro-organismen, die de infectie bevorderen. Het is daarom ook beter te spreken
van aggressieve stoffen dan van aggressine. De voorstanders van het bestaan van
aggressinen hebben zich vooral gebaseerd op de omstandigheid, dat sommige
hooggradig pathogene bacteriën geen of weinig toxische eigenschappen vertoonen,
om welke reden zij meenden te moeten denken aan eene andere niet-toxische stof,
die bij de infectie werkzaam zoude zijn.

Ik voeg hierbij, dat het bestaan van niet-toxische pathogene bacteriën bijna
ondenkbaai is, maar een feit is het, dat wij de toxische werking, die zich intra vitam
bij bepaalde ziekten ontwikkelt, niet experimenteel in het laboratorium kunnen
aantoonen.

De miltvuurbacillen behooren o. a. tot de niet-toxische, althans tot de weinig-
toxische bacteriën en nochtans bezitten zij het vermogen zich in het lichaam van
het dier met eene verbazende snelheid te vermenigvuldigen en den dood te ver-
oorzaken.

Wanneer men voor dergelijke ziekten de meening huldigt, dat de bacillen hierbij
door eene aggressief werkende, niet-toxische stof zich zoo snel intra vitam kunnen
voortplanten, dan schijnt dit wel eenigermate overeen te komen met het niet-
toxisch karakter dezer micro-organismen.

Wij hebben evenwel niet het recht van niet-toxische bacteriën te spreken, uit-
sluitend omdat onze hulpmiddelen in het laboratorium te kort schieten de toxische
stoffen aan te toonen, want de dieren, die b.v. aan miltvuur lijden, vertoonen in
hooge mate verschijnselen van eene intoxicatie, niettegenstaande wij de miltvuur-
bacillen kennen als niet of weinig toxische micro-organismen.

Het is geen geringe dwaling om voor de pathogeniteit der miltvuurbacillen een
mechanische werking dezer micro-organismen op den voorgrond te brengen.

Merkwaardig is het, dat wij de toxische diphtherie-bacillen, door ze te wasschen
in physiologische keukenzoutoplossing, van hun toxisch vermogen kunnen berooven
en dat wij de niet-toxische vlekziektebacillen, door ze op dezelfde wijze te wasschen,
hun pathogeniteit grootendeels kunnen ontnemen. Hieruit blijkt duidelijk, dat
wij in beide gevallen door het wasschen stoffen verwijderd hebben, die met de vi-

rulentie zeer nainv samenhangen, echter zijn wij niet gerechtigd hierin andere
stoffen te zien, dan die, waarop reeds lang de aandacht werd gevestigd.

Bovendien wordt nog eene zeer speciale eigenschap bij de pathogene bacteriën
aangenomen, die met het parasitisme innig verband houdt en die met den naam
van virulentie wordt aangeduid. Pfeiffer meent, dat de virulentie van een micro-
organisme bepaald wordt door het vermogen de aanwezige lysinen te binden. De
exemplaren, die deze lysinen op zich concentreeren, vervallen in den toestand van
bacteriolyse, terwijl de overige exemplaren alsdan geen voorraad van lysinen
aantreffen en zich dus vrij in het lichaam kunnen ontwikkelen.

Een noodzakelijke voorwaarde voor de ontwikkeling der pathogene bacteriën
in vivo, is vatbaarheid van het geïnfecteerde individu. Waar immuniteit bestaat,
komt het parasitisme niet tot uiting.

Zeer toxische en zeer virulente bacteriën in eene minimale, echter letale dosis
ingespoten, vertoonen niet meer het typisch karakter van parasiet in het geïmmu-
niseerde dier. Worden deze bacteriën evenwel uit het dier, voordat de bacteriolyse is
ingetreden, overgebracht in een niet-géïmmuniseerd dier, dan treedt hare letale
parasitaire eigenschap aanstonds weder aan het licht.

De pathogene bacteriën bezitten de eigenschap in de spontaan of kunstmatig
geïnfecteerde individuen antilichamen op te wekken, die o. a. als antitoxine,
bacteriolysine (antilichaam -)- complement) f¹) en bacteriotropine bekend zijn.
Worden de pathogene bacteriën door de vroeger genoemde toxische of aggressieve
stoffen geholpen om in het aangetaste lichaam door te dringen en de ziekte te ver-
oorzaken, in de laatstgenoemde stoffen (de antilichamen) daarentegen hebben wij
verdedigingsmiddelen te zien, die het lichaam behoeft, om zich tegen haar te ver-
dedigen of zich van haar te ontdoen. De pathogene bacteriën zijn dus zelf de oor-
zaak, dat in het aangetaste of kunstmatig geïnfecteerde individu, wanneer dit de
infectie doorstaat, geneeskrachtige antilichamen gevormd worden, waardoor
zich eene actieve immuniteit ontwikkelt, die passief op andere individuën kan
overgedragen worden. Het zijn deze antilichamen, waaraan het serum der geïm-
muniseerde dieren zijne preventieve en curatieve werking ontleent.

Ook in vitro kunnen de stoffen, die de micro-organismen produceeren, de oorzaak
zijn, dat hun groei ophoudt en dat zij zelfs afsterven, welk verschijnsel met den
naam van zelfvergiftiging resp. zelfvertering (autolyse) bestempeld wordt.

Wij weten dat bepaalde micro-organismen in suikerhoudende voedingsmedia alco-
hol vormen, maar de ervaring leert, wanneer in de culturen 12 -14 % alcohol is
geproduceerd en niettegenstaande nog suiker genoeg aanwezig is, dat de alcohol-
gisting van zelf ophoudt.

De stofwisselingsproducten, welke den onbeperkten groei der micro-organismen
in kunstmatige culturen kunnen tegenhouden, zijn niet weinig afhankelijk van den
aard van den voedingsbodem.

Echter niet alleen vormen bepaalde micro-organismen in de culturen hunne eigen
vergiften of althans stoffen, die hunnen ondergang bevorderen, maar bij de aan-
wezigheid van meer dan een micro-organisme in een cultuur kan het voorkomen,

dat de stofwisselingsproducten van het eene micro-organisme belemmerend werken
op den groei van het andere. Het is uit onderzoekingen gebleken, dat het filtraat
eener pyocyaneuscultuur veel schadelijker werkt o. a. op miitvuurbacillen en staphy-
lococcen dan op de pyocyaneusbacillen zelf, en de door Emmerich en Löwe aan-
bevolen pvocyanase heeft hare curatieve werking aan de genoemde eigenschap te
danken. Wordt dat verschijnsel met den naam van antibiose bestempeld, wij kennen
ook eene autobiose bij de micro-organismen, die daarin bestaat, dat de eigen stof-
wisselingsproducten den groei der micro-organismen bevorderen.

Ook vreemde stofwisselingsproducten kunnen gunstig op bepaalde micro-orga-
nismen influenceeren, zoodat een micro-organisme beter groeit, wanneer door een
ander micro-organisme de voedingsbodem is voorbereid, welk verschijnsel met den
naam van metabiose wordt aangeduid, terwijl eindelijk het samenleven van twee
micro-organismen, symbiose, voordeelig voor de ontwikkeling van bepaalde
bacteriën kan zijn.

Ik heb gezegd, dat de voorstanders van de aggressinen de meening verdedigen,
dat de pathogene micro-organismen in het lichaam stoffen produceeren, waardoor
de verweermiddelen verlamd worden en derhalve het doordringen in het aangetaste
individu mogelijk maken.

Aldus opgevat zou de aggressieve werking overeenkomen met eene autobiose in
vivo.

Wij zijn evenwel gerechtigd dit standpunt breeder op te vatten en ook de meta-
biose en symbiose als aggressieve processen in aanmerking te brengen.

Heb ik onder de pathogene micro-organismen de aandacht gevestigd op de blasto-
myceten, de hyphomyceten en de schizoinyceten, dan rest mij nog de 4de groep,
namelijk de protozoën.

De protozoën zijn, in tegenstelling met de metazoën, ééncellige organismen, die
vooral als saprozoën in de natuur zeer verspreid voorkomen.

Goed bekende infectieziekten, die door protozoën worden veroorzaakt, zijn o.a.
de malaria, de slaapziekte, de surra, de nagana, het mal de caderas, de texaskoorts,
de amoebendysenterie.

Dat de malaria-plasmodiën, die de oorzaak zijn van de malaria, de trypanosomen,
die o. a. de oorzaak zijn van de slaapziekte, van de surra, van de nagana en van het
mal de caderas, en de piroplasmen, die o. a. de oorzaak zijn van de texaskoorts,
alsmede de specifieke amoeben, die de amoebendysenterie veroorzaken, werkelijk
tot het dierenrijk, namelijk tot de protozoën behooren, daarover bestaat geen
verschil yan meening.

Er bestaat nog eene categorie van micro-organismen, waarop ik speciaal de
aandacht wil vestigen, namelijk de spirochaeten, die wij o. a. als de oorzaak van de
syphilis, van de Europeesche en de Amerikaansche febris recurrens kennen en die
naar het oordeel vooral ook van Schaudinn tot de protozoën behooren, maar
door anderen tot de bacteriën gerekend worden.

Doflein heeft aanvankelijk de spirochaeten bestempeld met den naam van
proflagellata, die een brug vormen tusschen de bacteriën en de protozoën.

Later schijnt Doflein dit standpunt weder te willen prijsgeven en de meening
van Schaudinn, volgens welke spirochaete pallida zich in longitudinale richting
zoude deelen, in twijfel te trekken.

Het is bekend, dat vooral bij de flagellaten eene longitudinale deeling, die bij
de bacteriën niet bekend is, voorkomt.

Volgens Schaudinn zou men een longitudinale deeling o. a. ook voor spirochaete
pallida moeten aannemen. Wanneer dit juist is, zou spirochaete pallida om deze en
om andere redenen moeten gebracht worden tot de protozoën en zij zou dan zeer
dicht bij de flagellaten moeten staan.

De naam van proflagellata, door Doflein vroeger aan de spirochaeten gegeven,
wijst de plaats aan, die deze micro-organismen, indien zij tot de protozoën behooren,
van een systematisch standpunt moeten innemen. Wanneer evenwel de spirochaeten
zich niet in longitudinale, maar in transversale richting deelen, zou daardoor
de latere meening van Doflein, dat de spirochaeten meer de bacteriën naderen,
ondersteund worden.

Toch valt niet te ontkennen, dat ook andere eigenschappen bij bepaalde spiro-
chaeten alsmede de wijze, waarop deze de infectie veroorzaken, er op duiden, dat
zij een plaats moeten innemen, dicht bij de flagellaten.

Eene transversale deeling, namelijk loodrecht op de lengte-as en geheel identisch
met die, welke bij de bacillen en de spirillen voorkomt, kan men niet voor alle spiro-
chaeten aannemen. Ook op grond van hetgeen Novv en Knapp voor de spirochaeten
van de Amerikaansche febris recurrens aangeven, draagt de transversale deeling
hierbij niet hetzelfde karakter als bij de spirillen, die tot de bacteriën behooren.

Wanneer wij protozoën en bacteriën in pathogene eigenschappen met elkander
vergelijken, dan vinden wij onderling groote verschillen, en de toxische eigen-
schappen, bij sommige bacteriën zoo sterk ontwikkeld, treden bij de protozoën
eenigermate op den achtergrond. Van extracelhilaire vergiften, namelijk echte
toxinen, is bij de protozoën vooralsnog weinig bekend, en een antitoxische serum-
werking, zooals bij diphtheritis en tetanus, is voor de protozoënziekten niet waar-
schijnlijk. In hoeverre hierbij lytische antilichamen in aanmerking komen, zal de
toekomst moeten leeren.

Reeds heeft het niet aan pogingen ontbroken een actief serum tegen proto-
zoënziekten te maken.

Al worden echte toxinen o. a. door de spirochaeten niet gesecerneerd, men
moet toch aannemen, dat zij een intracellulair vergift bevatten, dat geresorbeerd
wordt, wanneer b. v. deze micro-organismen langs chemotherapeutischen weg
in vivo gedood worden, waardoor men bepaalde intoxicatie-verschijnselen moet
verklaren. Ook voor de malariaparasieten en voor de spirochaeten van de febris
recurrens moet men aannemen, dat zij in bepaalde tijdperken der ziekten een dui-
delijke endotoxische werking vertoonen, die verband schijnt te houden met het
afsterven dezer parasieten

Als ik thans aan het parasitisme in het algemeen een oogenblik mijne aandacht
zal schenken, dan breng ik in herinnering, dat wij een parasitisme kennen bij de
metazoën, bij de protozoën en bij de micro-organismen van plantaardigen oor
spiong.

In de zoölogie wordt het parasitisme van de metazoën o. a. verdeeld in een
temporair en een stationair parasitisme.

Het temporaire kenmerkt zich daardoor, dat de parasieten slechts tijdelijk
bij den gastheer verblijf houden en ook buiten hem kunnen leven.

Bij dit parasitisme bespeuren wij in den regel geringere wijzigingen, die de
parasieten in morphologischen zin ondergingen en het is daarom voor de zoölogen
veelal niet moeilijk geweest de plaats aan te wijzen, die de temporaire parasieten
uit een systematisch oogpunt innemen.

Anders is het daarentegen gesteld met bepaalde stationaire parasieten, welke
niet zelden gedurende hun geheele leven op eene parasitische levenswijze zijn aan-
gewezen.

Hierbij treden belangrijke veranderingen op, zoowel in regressieve als pro-
gressieve richting.

Organen of deelen, welke voor het stationaire parasitisme overbodig werden,
zijn van lieverlede verloren gegaan, terwijl nieuwe organen tot ontwikkeling kwa-
men, welke voor de parasitare levenswijze van gewicht zijn.

Er kan niet aan getwijfeld worden, dat het temporaire zoöparasitisme zich
oorspronkelijk bij niet-parasitisch levende organismen ontwikkeld heeft en het
schijnt niet moeilijk te zijn dat ook voor vele stationaire parasieten min of meer
duidelijk aan te toonen.

Toch stuit men voor sommige stationaire parasieten op moeilijkheden, omdat
het genetisch verband tusschen deze en niet-parasitische soorten niet altijd dui-
delijk aantoonbaar is.

Uit een zoölogisch oogpunt heeft de meening zich gevestigd, dat het tempo-
raire of facultatieve parasitisme uit een niet-parasitische levenswijze is voortge-
sproten en dat het temporaire parasitisme voor vele gevallen uit een overgangs-
vorm tot het stationaire parasitisme moet opgevat worden.

Terecht voert men voor deze meening aan, dat de groote voordeel en, verbonden
aan de parasitaire levenswijze, de hoofdoorzaak geweest zijn, dat het stationaire
of obligate parasitisme zich kon ontwikkelen.

Wij moeten aannemen, dat bij de wording van het zoöparasitisme de leerstel-
lingen van het Darwinisme duidelijk op den voorgrond treden en er valt niet aan
te twijfelen, dat de veranderde levensvoorwaarden tijdens de temporaire, maar
vooral echter tijdens de stationaire parasitaire levenswijze door aanpassing aan
het lichaam van den gastheer ,tot belangrijke morphologische veranderingen ge-
leid hebben bij vele zoöparasieten en vooral bij die, welke tot de metazoën behooren.

Komt bij het parasitisme der bacteriën giftwerking als pathogeen agens voor-
al in aanmerking en moet men voor de protozoën, naast eene minder sterk op den
voorgrond tredende giftwerking, bovendien met eene mechanische inwerking en
voedselonttrekking rekenschap houden, bij het parasitisme der metazoën treedt
de giftwerking, ofschoon bij eenige exemplaren geenszins onbekend, nog meer op
den achtergrond en moet met voedselonttrekking en directe of indirecte mecha-
nische inwerkingen, als pathogene factoren, nog veelmeer rekening worden gehou-
den. Eene praedilectie bij de keuze van den gastheer alsmede van weefsel en or-

ganen is niet alleen bekend bij het parasitisme van de bacteriën en protozoën maar
ook bij dat der metazoën.

De zoölogen schijnen overtuigd te zijn, dat de genese van het zoöparasitisme
van betrekkelijk eenvoudigen aard is.

Der Parasitismus ist wie jede Eigenschaft, welchc von Organismen der verschie-
densten Abteilungen leicht erworben wird, sehr schwer scharf zu definieren.

Is de genese van het parasitisme bij de metazoën in den regel na te gaan en kan
men de zoogenaamde aanpassing ook overdragen op de genese van de parasieten,
die tot de protozoën behooren, het valt geenszins te ontkennen, dat men voor deze
laatste, met betrekking tot het parasitisme in pathologischen zin nog op moeilijk-
heden stuit. Wij kennen o. a. protozoën, die men van een zoölogisch standpunt
tot de parasieten moet rekenen, omdat zij in het bloed van het rund leven, maar
wier parasitisme in pathologischen zin eigenlijk niet bestaat, omdat zij geen pa-
thogene eigenschappen hebben. Men moet dan ook aannemen, dat deze, voor zoo-
verre wij daarover kunnen oordeelen, het parasitisme, dat uit een pathologisch
oogpunt in aanmerking komt, niet door aanpassing in vivo verkrijgen kunnen, om-
dat bepaalde, phylogenetische eigenschappen ontbreken, die het parasitisme als
ziekteoorzaak karakteriseeren.

Het is namelijk bekend, dat bij een aanzienlijk procent der runderen in ons land
en ook in andere landen trypanosomen in het bloed voorkomen, zonder dat deze
micro-organismen ziekteverschijnselen bij de dieren, waarin zij leven, te voor-
schijn roepen. Zij kunnen derhalve wel in zoölogischen, maar bezwaarlijk in patho-
logischen zin voor parasieten gehouden worden.

Het is onbekend sedert hoevele jaren deze protozoën in het bloed van onze run-
deren leven, maar wij hebben geen grond om aan te nemen, dat haar voor-
komen aldaar van jongen datum is. Hieruit blijkt, dat er protozoën bestaan,
die, niettegenstaande zij in het lichaam van het rund verblijf houden, zich niet
tot pathogene micro-organismen ontwikkelen. Men kan dus niet uit het oog
verliezen, dat de wording van het micro-parasitisme in zijne beteekenis al?
ziekte-oorzaak, alleen door aanpassing in vivo, niet kan verklaard worden.

Er valt niet aan te twijfelen, dat het micro-organisme vooraf in het bezit moet
zijn van bepaalde eigenschappen, waardoor zijne pathogeniteit gewaarborgd wordt.

De phylogenese van het micro-parasitisme loopt in hoofdzaak over twee tijd-
perken, van welke het eerste tijdperk, dat in eene saprozoische of saprophytische
levenswijze gelegen is, de grootste beteekenis heeft.

Het tweede tijdperk ligt in het individu, waarin de infectie, die de aanpassing
in vivo omvat, tot stand komt.

Laatstgenoemd tijdperk kan men ook in de genese van het parasitisme bij de
bacteriën geenszins uitsluiten, maar men moet de waarde hiervan toch niet te hoog
schatten.

Wij mogen de wording van het parasitisme bij de bacteriën niet op gelijke lijn
stellen met die van het parasitisme bij de metazoën.

Deze laatste zijn veelal in het bezit van bepaalde organen, waardoor het verblijf
in den gastheer gewaarborgd wordt.

Het mechanisme, als gevolg eener hoogere organisatie, is voor de parasitaire
levenswijze der metazoën van machtige beteekenis.

Bij de pathogene bacteriën treedt deze eigenschap zoo zeer op den achtergrond,
dat zij geen wezenlijk aandeel aan de parasitaire levenswijze heeft.

Hierbij treedt veelmeer een biologisch-chemische functie aan den dag, die ge-
paard gaat met de vorming van stoffen, waardoor de verweermiddelen van het
lichaam van den gastheer verlamd, en de physiologische verrichtingen der weef-
selelementen verminderd of opgeheven worden, om het indringen der pathogene
bacteriën mogelijk te maken.

Deze micro-organismen zijn de oorzaak van het ontstaan eener specifieke im-
muniteit, waardoor het parasitisme bij de bacteriën zich vooral onderscheidt
van dat der metazoën.

De immunteit, opgewekt door de microparasieten die tot de protozoën behoo-
ren, draagt een eenigermate gewijzigd karakter, blijkbaar verband houdende
met de minder sterk ontwikkelde biochemische verrichtingen, die in aanmerking
komen voor de productie van intra- en extracellulaire stoffen, welke de antilicha-
men moeten te voorschijn roepen.

Nochtans worden vele bewoners van bepaalde streken voor de protozoën, zeker
analoog aan hetgeen wij voor andere streken van bepaalde bacterie-ziekten weten,
immuun.

Het is toch bekend dat in zulke streken o. a. tegen trypanosoma Brucei resp.
tegen de typliusbacillen, eene regionaire immuniteit bestaat, die de oorzaak is, dat
de bewoners {■an die streken, hetzij mensch of dier, slechts bij uitzondering worden
aangetast, omdat de allerwege opgewekte antilichamen eene wijdverspreide im-
muniteit deden ontstaan. F.n wanneer in de genese van het parasitisme der hier
bedoelde micro-organismen eene periode moet aangenomen worden, die het karak-
ter draagt van eene aanpassing in vivo, dan is de evolutie van het parasitisme
in die periode mede bevorderd geworden doordat de micro-parasieten konden
treden in vreemde individuen, aangeland binnen het terrein der regionaire im-
muniteit. Dezelaatsten,niet voorzien van antilichamen, zijn de machtelooze slacht-
offers geworden van het nijdige parasitisme, dat op de inwoners weinig vat meer
had.

Ray Lankaster heeft waarschijnlijk gelijk, wanneer hij het sterven van bepaal-
de dieren in vroegere tijdperken toeschrijft aan eene infectie door micro-parasie-
ten, waarmede zij voor het eerst in aanraking kwamen. Bij de aanpassing in vivo
mag ik geenszins verzuimen de aandacht te vestigen op het feit, dat schadelijke
invloeden, die den gastheer troffen, de evolutie van het parasitisme in de hand
hebben gewerkt.

In verband met het parasitisme bij de bacteriën breng ik in herinnering, dat
sommige pathogene bacteriën bewegingsorganen hebben, die het binnendringen
zouden kunnen bevorderen.

Men hechte evenwel aan deze subtiele organen niet te veel gewicht; zij mogen
op een saprophytischen oorsprong wijzen, maar voor het verblijf in vivo schijnen
zij vrijwel waardeloos te zijn en het moet betwijfeld worden of deze bewegings-
organen tijdens de parasitaire levenswijze eenig voordeel opleveren.

Wij kennen geen enkel voorbeeld, waaruit men mag afleiden, dat ciliën-dragende
pathogene bacteriën zich in vivo sneller generaliseeren dan zulke, die niet van
ciliën voorzien zijn.

In analogie met de metazoën, zou men kunnen vragen: zijn bij de obligate pa-
thogene bacteriën, die geen ciliën bezitten, deze organen ook allengs verdwenen,
omdat zij bij de parasitaire levenswijze inderdaad overbodig zijn geworden?

Er bestaat omtrent deze aangelegenheid evenwel geen aanwijzing, wanneer wij
obligate parasieten onder de bacteriën vergelijken met die, waarmede zij eenige
overeenkomst hebben en die voornamelijk een saprophytisch bestaan voeren.

De biologisch-chemische eigenschappen treden bij de bacteriën zoozeer op den
voorgrond, dat wij vooral daaruit het parasitisme bij deze micro-organismen moe-
ten verklaren.

Zijn wij gerechtigd het ontstaan van deze eigenschappen toe te schrijven aan
eene aanpassing in vivo?

Wij moeten aannemen, dat deze aanvankelijk niet in vivo tot ontwikkeling
kwamen, maar voornamelijk van ectogenen oorsprong zijn.

Zij zijn gebonden aan de functie van het protoplasma, dat voor elke pathogene
bacterie een specifiek karakter draagt, hetgeen experimenteel kan aangetoond
worden.

Wij kunnen de biochemische functies van het protoplasma, die uit een patho-
geen oogpunt in aanmerking komen, quantitatief veranderen, maar ons vermogen
om hierin quialitatieve wijziging aan te brengen, zijn beperkt, en wij hebben slechts
gebrekkige g\'egevens, die er op wijzen, dat bij het verblijf in vivo, tijdens de facul-
tatief- parasi\'taire levenswijze, pathogene eigenschappen bij de bacteriën optreden,
die als geh_eel nieuwe en oorspronkelijke hoedanigheden in aanmerking kunnen
komen. Wij zijn verplicht aan te nemen, dat de pathogene eigenschappen der bac-
teriën voor e;en belangrijk gedeelte van saprophytischen oorsprong zijn en dat eene
aanpassing in vivo, voornamelijk op reeds aanwezige, voor regressieve of progres-
sieve veranderingen vatbare eigenschappen, inzonderheid op de virulentie, langs
phylogenetischen weg ontstaan, quantitatief van invloed is geweest. Men kan niet
aantoonen in hoeverre de autobiose, de metabiose, de symbiose, en indirect de anti-
biose eene rol gespeeld hebben in de phylogenese van het parasitisme. Dat zij, ook
bij bepaalde infecties en intoxicaties, direct of indirect van invloed kunnen zijn,
is niet aa.n twijfel onderhevig. Moet men reeds van een phylogenetisch standpunt
de uitgesproken meening huldigen, de practische waarnemingen stemmen hiermede
overeen.

Ik haal onder de facultatieve parasieten als voorbeeld aan de tetanusbacillen,
de bacillen van het maligne oedeem, de actinomyces en enkele andere bacteriën
van wondinfecties, die buiten in de natuur voorkomen en aldaar een saprophytisch
bestaan voeren. Zij kunnen hun parasitisme niet, of slechts voor een onbeduidend
gedeelte, door aanpassing in vivo verkregen hebben.

Hunne pathogeniteit berust voornamelijk op biologisch-chemische verrichtin-
gen, die hoofdzakelijk het gevolg moeten zijn van een phylogenese, die gelegen
is in eene saprophytische levenswijze.

eene aanpassing in vivo bezwaarlijk sprake zijn, in dien zin namelijk, dat daaruit
het ontstaan van hun pathogeniteit zou mogen verklaard worden.

Wij weten, dat de pathogene eigenschappen der parasitische bacteriën zeer ver-
schillend zijn. Sommige, o. a. de bipolaire bacteriën, behoorende tot de groep
van de septicaemia haemorrhagica, bezitten speciaal het vermogen longontste-
king te veroorzaken.

Deze micro-organismen, die zeer verspreid voorkomen, kunnen deze eigenschap
bezwaarlijk verkregen hebben door aanpassing in vivo.

Het zijn weder hoofdzakelijk hunne biologisch-chemische verrichtingen, die ver-
antwoordelijk gesteld moeten worden voor deze specifieke pathogeniteit. Door
aanpassing in vivo kan eene specifieke pathogeniteit voor een bepaald orgaan
quantitatief toenemen, maar ook haar bestaan moet vooraf door de phylogenese
gewaarborgd zijn.

Men kan verder aannemen, dat de obligate micro-parasieten vooraf een facul-
tatief stadium doorloopen hebben, hetgeen nochtans niet voor alle obligate micro-
parasieten waarschijnlijk is. Veel pleit echter voor de meening, dat de obligate
parasieten het vermogen, om saprophytisch te leven, in vivo geheel of gedeelte-
lijk verloren hebben; het zou evenwel wenschelijk zijn, dat men ook met betrekking
tot deze aangelegenheid over meer gegevens kon beschikken.

Wij moeten op grond van het beginsel, dat de phylogenese van het parasitisme
slechts voor een gedeelte verband houdt met eene aanpassing in vivo, voorzichtig
zijn bij de beoordeeling van verschijnselen, die duiden op het ontstaan van nieuwe
experimenteele pathogene eigenschappen, vooral ook bij de parasieten van plant-
aardigen oorsprong.

Ik heb o.m. vruchteloos langs experimenteelen weg pogingen aangewend, om den
gewonen colibacillus te veranderen in het micro-organisme, dat de oorzaak is van
de colibacillose der kalveren, niettegenstaande beide micro-organismen zelfs in
morphologische en biologische eigenschappen in vitro niet van elkander te onder-
scheiden zijn. De pogingen, om door eene aanpassing in vivo de hooibacillen te
veranderen in miltvuurbacillen, en ook die, om de colibacillen te veranderen in
typhusbacillen, hebben nog slechts historische waarde.

Men kan de bekende variabiliteit ook bij pathogene micro-organismen en de
veranderlijkheid in bepaalde biologische functies, die, buiten de symbiose, gewoonlijk
slechts van quantitatieven aard zijn niet aanvoeren, om de stabiliteit van het para-
sitisme aan het wankelen te brengen. Men kan geenszins naast de phjdogenetische
ontwikkeling, eventueel de mutatie, nog eene grenzelooze en zelfs plotseling in-
tredende adaptieve veranderlijkheid voor het parasitisme dat als ziekteoorzaak-
in aanmerking komt, aannemen.

Burri, die bij een colibacillus, voorkomende op gras en die niet het vermogen
had rietsuiker te ontleden, dat vermogen in een hereditairen vorm te voorschijn
riep door het micro-organisme te schudden in eene rietsuikeroplossing, begreep, en
zeer terecht, dat deze proef kon gelukken bij een stam van een microorganisme,
dat phylogenetisch is aangelegd om suiker te ontleden.

Deze proef zou bij een micro-organisme eener andere soort niet hetzelfde resultaat
gehad hebben. Hierdoor wordt niet onduidelijk bewezen, dat de langs phylogene-

tischen weg verkregen eigenschappen het micro-organisme karakteriseeren en dat
deze voornamelijk de veranderingen beheerschen, die wij in vitro te voorschijn
roepen.

Degeneratieve veranderingen van micro-organismen, ontstaan tengevolge van
inwerkingen, die de morphologische eigenschappen en de biologische verrichtingen
verstoren, hebben geen waarde voor een genetisch onderzoek van het parasitisme.

Het is bekend, dat men door verhoogde temperatuur of door inwerking van anti-
septica asporogene miltvuurbacillen kan kweeken, die deze eigenschap hereditair
bewaren en dat men bacillus prodigiosus zijn vermogen om kleurstof te produceeren
bij broedtemperatuur kan ontnemen, maar deze veranderingen zijn weinig geschikt
om eenig licht te ontsteken in het ontstaan van het parasitisme.

In aansluiting aan het bovengenoemde onderzoek van Burri vestig ik de aandacht
er op, dat andere onderzoekers bij hun pogingen, om het gasvormend vermogen
bij colibacilen op te wekken, daarin gezien hebben het aankweeken van nieuwe
eigenschappen en zij hebben hun standpunt trachten te verdedigen door het ver-
schijnsel toe te schrijven aan mutatie in den zin van de Vries.

Gelukt het ons niet, in afwijking van enkele positieve mededeelingen in de
literatuur, het parasitisme bij niet-pathogene soorten van bacteriën spontaan te
ontwikkelen, het is twijfelachtig, of wij in werkelijkheid ooit in staat zullen zijn dicht
bij elkander staande pathogene micro-organismen, van welke men kan aannemen,
dat zij een zelfden phylogenetischen oorsprong hebben, in elkander te doen overgaan.
De bacillus der bubonenpest en die der vogelcholera hebben veel overeenkomst met
elkander; misschien zijn zij phylogenetisch aan elkander verwant, maar het zal ons
niet gelukken beide micro-organismen tot één specifieken parasiet terug te brengen.

Ofschoon de geschiedenis der heerschende ziekten ons niet leert, dat de mutatie,
die ook in de bacteriologie haar intrede deed, uit een epidemiologisch oogpunt van
eenige beteekenis is geweest, kan men bij het tegenwoordig standpunt van de
bacteriologie haren invloed bij de genese van het parasitisme geenszins uitsluiten.
Van het ontstaan van nieuwe epidemieën door mutatie is ons evenwel niets bekend.

Experimenten, gedaan om eene grenzelooze labiliteit van het parasitisme aan te
toonen, hebben, evenzeer als die, waardoor het bestaan eener heterogenese voor
de bacteriën zou bewezen worden, weinig resultaat opgeleverd en de onderzoekers
zeiven hebben weinig aanhangers gevonden.

Het kunstmatig verlagen of verhoogen der virulentie werpt weinig licht op het
ontstaan van het parasitisme.

De virulentie, aangekweekt in het laboratorium, heeft wel is waar het parasitisme
tot basis, maar is overigens van accidenteelen aard en houdt met de phylogenese
van het parasitisme als ziekte-oorzaak even weinig verband als een toevallige,
formatieve celprikkeling met de kiemkracht, die in het kiemplasma verborgen ligt.

Het is\'met een gevoel van groote erkentelijkheid, dat ik mij tot U richt, ik ben U
dankbaar voor het vertrouwen, dat U in mij hebt gesteld. Ik zal trachten aan dat
vertrouwen te beantwoorden door alles wat in mijn vermogen is, aan te wenden,

om de bacteriologische kennis bij de studenten in de Geneeskunde dezer Hoogeschool
te bevorderen.

De gegevens en de hulpmiddelen, die mij uit den aard van mijn werkkring ter
beschikking staan, wil ik gaarne in ruime mate laten influenceeren op het onderwijs.

De bacteriologie en hare toepassing hebben zich in verschillende richting ont-
wikkeld, zoodat zij de grenzen, die haar weleer omsloten, aan vele kanten over-
schreden. Zij zijn voor een aanzienlijk gedeelte getreden op Uw gebied.

De chemie, de physiologie, de algemeene pathologie zijn wetenschappen, die
voortdurend de experimenteele bacteriologie aanvullen en die geraadpleegd moeten
worden om bepaalde bacteriologische viaagstukken in het juiste licht te stellen.

De bacteriologie der infectieziekten, gelegen op het terrein van den internist,
chirurg, den dermatoloog, den ophthalmoloog, enz. kan Uwe hulp en Uwe voor-
lichting niet ontberen.

De overtuiging, dat ik nimmer vruchteloos bij U zal aankloppen, heeft mij met
moed bezield en zonder schroom de gewichtige taak doen aanvaarden, die thans
op mijne schouders rust.

Ofschoon ik U hier niet meer in het laboratorium zal terugvinden, is het eene
behoefte voor mij tot U in het bijzonder van deze plaats een woord van diep gevoelde
erkentelijkheid uit te spreken. Aan den invloed, dien Uw glashelder en hoogweten-
schappelijk onderwijs, te beginnen met het jaar 1872, op Uwe leerlingen aan de
veeartsenijschool uitoefende, ben ik de liefde voor de wetenschap die in mij ont-
waakte, verschuldigd.

Hetgeen ik naderhand heb kunnen doen, is een uitvloeisel van Uw voortreffelijk
onderwijs.

Toen wij, ongeveer 25 jaren geleden, samenwerkten, verkeerde de leer der patho-
gene micro-organismen nog in haar eerste stadium.

Uwe groote geestdrift voor het experimenteel onderzoek, Uw helder inzicht in
bacteriologische vraagstukken en Uw uitgebreide bibliographische kennis staan
mij van die dagen nog levendig voor den geest.

Ik benU thans nog dankaar voor de wijze raadgevingen van toen, alsmede voor de
groote bereidwilligheid destijds en ook later nog, van U ondervonden.

Wanneer ik U de gelegenheid verschafte aan de Rijksseruminrichting te arbeiden,
dan deed ik dit, omdat Uwe scherpzinnigheid en Uwe neiging voor het oplossen van
verborgen vraagstukken, in mij de overtuiging wekten, dat gij de wetenschap in
hooge mate kunt bevorderen.

Ik reken inzonderheid op Uwe hulp bij het onderwijs en op Uwe medewerking,
die ik reeds in ruime mate mocht inoogsten.

Het is U bekend, dat de wetenschap, die de pathogene micro-organismen omvat,
vooral ook in hare toepassingen voor de geneeskunde, van groote beteekenis is.
Het ligt in mijne bedoeling aan het onderwijs vooral een practische richting te geven
en de stof te splitsen in een algemeen en in een bijzonder gedeelte. Het eerste)
minder omvangrijk gedeelte, wordt als inleiding elk jaar in het kort, echter in zijn
geheel herhaald, terwijl het 2de, bijzonder gedeelte, dat veel meer tijd eischt, over
2 jaren loopt, zoodat in het tweede jaar andere pathogene micro-organismen worden
behandeld dan in het eerste jaar.

In twee jaren kunnen dan alle micro-organismen, die uit een geneeskundig oog-
punt voor U van belang zijn, afgehandeld worden.

In overleg met Prof. van Calcar wordt zorg gedragen,dat de door Z.H.G. voor-
gedragen capita selecta niet door mij worden gedoceerd. Hierdoor zal het mogelijk
zijn, het onderwijs zoo compleet mogelijk te doen zijn.

Ik roep vooral Uwe medewerking en Uwe toegeeflijkheid in, omdat het voor mij
niet gemakkelijk zal zijn te beantwoorden aan de eischen, die stilzwijgend bij U
moeten ontstaan zijn, als gevolg van het schitterend onderwijs, dat U van Prof.
van Calcar ontvangt.

Van mijn kant zal het niet ontbreken aan bereidwilligheid en toewijding om U
steeds ter zijde te staan, en ik stel de Rijksseruminrichting voor U open, voor zoover
aldaar materiaal aanwezig is, om Uw wetenschappelijk streven te bevorderen en
te steunen. Ik heb gezegd.

Verhooging van het Xde Hoofdstuk der Staatsbegrootlng voor 1911. Reis- en
verblijfkosten enz. veeartsenijkundige dienst.

Wij WILHELMINA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlande
Prinses van Oranje-Nasau., enz., enz., enz.

Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat de noodzakelijkheid is gebleken
tot verhooging van het tiende hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar
1911;

Zoo is het, dat Wij, den Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der
Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en
verstaan bij deze:

„Reis-, bureel- en verplaatsingskosten; reiskosten en vacatiegelden van plaats-
vervangende districts-veeartsen; reiskosten en belooningen van gouvernements-

keurmeesters en geëxamineerde veeartsen; vergoeding voor het gebruik van rij-
wielen bij reizen ten behoeve van \'s Rijks dienst."

Ten gevolge van het vorenstaande wordt het totaal der Ilde Afdeeling en het
eindcijfer van het tiende hoofdstuk der Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1911
verhoogd met vijf en zestig duizend gulden (f 65 000).

De aangevraagde verhooging houdt ten nauwste verband met de ten laste van dit
artikel gedane of nog te doene uitgaven in zake de beteugeling van het in het begin
van 1911 uitgebroken mond- en klauwzeer.

De op het artikel toegestane som van f 85 000 is thans reeds nagenoeg geheel
verbruikt. Het uitgegeven bedrag heeft in hoofdzaak gediend tot terugbetaling van
over de maanden Januari tot en met Juli van het loopende jaar, aan reis- en ver-
blijfkosten gedane voorschotten door de districtsveeartsen en hunne plaatsver-
vangers, door de veeopzichters en door de tijdelijk ten dienste van de bestrijding
van de zooeven genoemde ziekte werkzaam gestelde Rijksliulpkeurmeesters.

De ondergeteekende hoopt, dat de thans voorgestelde verhooging toereiker.d
zal zijn tot bestrijding van de over de maanden Augustus tot en met December
van dit jaar te doene uitgaven. Evenwel valt te dezen aanzien niets met
zekerheid te zeggen.

Bij de bepaling van het aangevraagde bedrag op f 65 000 is overigens rekenirg
gehouden, zoowel met de ten aanzien van den gewonen dienst in vorige jaren
opgedane ervaringen als met de vermoedelijk alsnog ten dienste van de bestrij-
ding van het mond- en klauwzeer te maken kosten.

Het onderzoek der rekeningen en verantwoordingen betrekkelijk de subsidièn
voor de paardenfokkerij 0veri907, 1908 en 1909 heeft der Algemeene Rekenki-
mer aanleiding gegeven den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel te ver-
zoeken, sommige posten van uitgaaf nader te willen doen toelichten of door behoor-
lijke bewijsstukken te doen staven.

een post van £ 2427 in de rekening der provinciale regelingscommissie voor de
paardenfokkerij in Gelderland, wegens uitgaven betreffende de inzending van
paarden op de nationale landbouwtentoonstelling te \'s Gravenhage in September
van dat jaar. Ter zake van die uitgaven was geen enkel bewijsstuk overgelegd. De
Kamer stelde dan ook den Minister omtrent dit bedrag onderscheidene vragen.
Het daarop door Zijne Excellentie overgelegde antwoord van de regelingscom-
missie kwam haar zoo onvoldoende voor, dat de Kamer er op meende te moeten
wijzen, dat, wanneer zij voor haar toezicht op de besteding van Rijksgelden nadere
toelichting van gedane uitgaven noodig acht, deze haar zooveel mogelijk behoort
te worden verstrekt, en dat geen inlichting, die voor hare controle van belang
kan zijn, haar mag worden onthouden. Indien die commissie niet genegen mocht
blijken eene meer volledige verantwoording af te leggen van de haar verstrekte
gelden — wat uit haar antwoord viel af te leiden — zou het, naar de meening van
het College, een punt van overweging dienen uit te maken of ten deze niet eene
andere wijze van controle ware in te voeren dan die, welke thans wordt toegepast,
en waarbij de Kamer de rekening wegens het beheer dier gelden slechts ter inzage
ontvangt. Aandringende op eene afdoende beantwoording van de door haar
gestelde vragen, sprak de Kamer het vertrouwen uit, dat het niet meer zou voor-
komen, dat aanzienlijke uitgaven als de bovengenoemde ad f 2427 worden gekwe-
ten uit het Rijkssubsidie, zonder dat tot staving daarvan eenig bewijsstuk wordt
overgelegd.

De Minister berichtte naar aanleiding hiervan met de regelingscommissie in brief-
wisseling te zijn getreden. Zoodra de gewenschte inlichtingen zouden zijn ontvangen,
zou hij ze aan de Kamer mededeelen; wat echter bij de vaststelling van dit ver-
slag nog niet was geschied.

De regelingscommissiën in Zuidholland en Limburg legden tot staving der uit-
gaven door aankoop-commissiën over 1908, onvoldoende en niet behoorlijk gespe-
cificeerde bewijsstukken over. Daar de commissiën verklaarden dat aanvulling of
specificeering van die stukken niet meer mogelijk was, heeft de Kamer daarin dit-
maal bsrust, doch den Minister verzocht onder de aandacht dier beide commissiën
te willen brengen, dat in het vervolg met geheel onvoldoende bewijsstukken als
in casu waren overgelegd, geen genoegen zou kunnen worden genomen.

Om een beeld te geven van de wijze waarop \'s Rijks geld werd verantwoord
moge het volgende dienen. Naar de secretaris-penningmeester der regelingscom-
missie in Zuidholland mededeelde, had een lid der aankoop-commissie „telkens,
wanneer hij van een reis als commissielid thuis kwam, de uitgaven berekend naar
het verschil van het bedrag bij zijn vertrek". Hij bracht dus eenvoudig in rekening
de medegenomen som, verminderd met het bedrag dat daarvan bij terugkeer nog
in zijn bezit was, onafhankelijk na.ar het scheen, van den aard der gedane uitga-
ven. Dat de regelingscommissie daarmede genoegen had genomen en van het com-
missielid niet eene gedetailleerde opgaaf had verlangd van de door hem gedane
reizen, van den duur van elke afwezigheid en van de — ter voldoening aan de hem
verstrekte opdracht — gedane betalingen, zooveel mogelijk gestaafd door qui-
tantiën, getuigt, naar het oordeel van het College, zeker niet van een juist begrip
van verantwoordelijkheid voor de haar toevertrouwde Rijksgelden.

In verband met een en ander, gaf de Kamer den Minister in overweging, aan
de provinciale regelingscommissiën voorschriften te geven, naar welke deze hare
rekeningen en verantwoordingen zouden hebben in te richten, en voorts haar uit-
drukkelijk te wijzen op art. 24 van Uwer Majesteits besluit van 14 Augustus 1901
(Staatsblad no. 204), dat bijvoeging van quitantiën voorschrijft voor alle betalin-
gen, de som van f 3 te boven gaande. Of hieraan eenig gevolg is gegeven, is het
College niet gebleken.

Bij het mededeelen van de bij de Kamer gerezen bedenkingen tegen sommige
der onderwerpelijke rekeningen en verantwoordingen over 1909, vestigde zij
\'s Ministers aandacht op de omstandigheid, dat de aankoop-commissie voor Zuid-
holland voor f 1800 had gekocht den hengst ,,Immo", welke particulier eigendom
was van den secretaris-penningmeester der regelingscommissie in die provincie.
Genoemde hengst was daarna bij openbaren verkoop voor f1350 in eigendom over-
gegaan aan een der leden van de bedoelde aankoop-commissie, welke persoon
tevens lid was van de regelingscommissie. Deze transactie kwam er dus ten slotte
op neer, dat een paard, toebehoorende aan den secretaris der commissie, in eigen-
dom overging aan een lid. Zij vorderde eene uitgaaf ten laste van het Rijkssubsidie
van pl. m. f 535 (het nadeelig verschil ad f 450 tusschen koop- en verkoopprijzen,
vermeerderd met de op aan- en verkoop gevallen kosten ad pl. m. f 85) en had niet
tot resultaat vermeerdering of verbetering van het fokmateriaal in de provincie.
Zij had toch slechts ten gevolge, dat een reeds in Zuidholland aanwezige hengst
overging aan een anderen, in dezelfde provincie wonenden eigenaar.

Naar aanleiding hiervan rees bij de Kamer de vraag, of bij dien aankoop wel
rekening was gehouden met het doel van de ter zake gegeven voorschriften, welke
immers beoogen, door aankoop in binnen- of buitenland, van hengsten of merriën,
dan wel van beide, het paardenras in de provincie te verbeteren. Naar het der
Kamer voorkomt, wordt dit oogmerk, althans niet in de eerste plaats, bereikt door
aanschaffing van fokmateriaal in de provincie zelf, waarvoor de aankoop geschiedt.

Het College verzocht met \'s Ministers meening aangaande het vorenstaande
te worden in kennis gesteld en vroeg, of Zijne Excellentie, overeenkomstig het
bepaalde sub 9°. van art. 15 van Uwer Majesteits besluit van 14 Augustus 1901
(Staatsblad n°. 204), voor bovenvermelde aankoop vergunning had verleend.

Bovendien verzocht de Kamer eenige inlichting aangaande een in de rekening
der regelingscommissie voor Overijssel — zonder eenige toelichting — in uitgaaf
gebracht bedrag van ongeveer f 5000, wegens schade door het verbranden te Au-
rich van een voor die commissie aangekochten hengst.

Bij de vaststelling van dit verslag, had het College hierop nog geen antwoord
ontvangen.

Met betrekking tot de opmerking omtrent den aan- en verkoop in Zuidholland
van den hengst „Immo" wordt opgemerkt, dat voor dezen hengst, een der beste
in de provincie Zuidholland, een hoog bod was gedaan door de aankoopcommissie
in de provincie Noordholland, zoodat deze hengst voor de fokkerij in Zuidholland
ware verloren geweest indien de aankoopcommissie in deze provincie niet tot aan-
koop had besloten. Het behoeft geen betoog, dat het niets terzake doet wiens
persoonlijk eigenom het paard uitmaakte of in wiens handen het overging, mits
het voor de fokkerij in Zuidholland behouden bleef.

Omtrent den door de aankoopcommissie in Overijssel aangekochten en ver-
branden hengst zullen de noodige inlichtingen aan de Rekenkamer worden gezon-
den zoodra deze van de provinciale regelingscommissie voor de paardenfokkerij
zullen ontvangen zijn.

125. De inkomsten van het hengst-veulendepót bedroegen over 1909 f 15.208,50 %
en over 1910 f 21.532,15%. Met het oog op de onzekerheid in de toekomst, meent
de Minister van Landbouw deze inkomsten niet hooger te mogen ramen als voor
het loopende jaar, dat is op f 12.200. De ontvangsten over vroegere jaren zijn bij
deze geen maatstaf.

126. Ontvangsten wegens Rijkskeuring van hengsten. Deze ontvangsten, welke
voor het eerst in de Middelenwet van 1910 werden opgenomen, brachten in dat
jaar f 1100 op. Voor eene raming op grond van vroegere ontvangsten, zijn dus
nog weinig gegevens. Daarom wordt voor 1912 weer hetzelfde bedrag als voor 1910
en 1911 geraamd, dat is f 1000.

127. De baten wegens het beheer van \'s Rijks veeartsenijschool brachten in 1909
en 1910 respectievelijk f 28.065,35% en f 29.76,97 op. Van laatstgemeld jaar zijn
nog niet alle ontvangsten bekend. Voor 1912 wordt geraamd f 30.000, als:

128. Baten, voortvloeiende uit het Koninklijk besluit van 1 December 1910 (Staats-
blad n°. 364), houdende bepalingen ter bestrijding van tuberculose onder het rundvee.
Voor deze baten raamt de Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel voor 1912
f 50.000, tegenover f 100.000 in 1911.

De lagere raming is het gevolg van de wijziging van het Koninklijk besluit van
2 September 1904 (Staatsblad n° 219), bij dat van 1 December 1910 (Staatsblad
n°. 364).

129. Baten, voortvloeiende uit de keuring van voor uitvoer bestemd vleesch. Deze
worden door den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, op grond van
de ervaring van den laatsten tijd, voor 1912 op f 175.000 gesteld, dat is f i ;.ooo
lager dan voor 1910.

130. Baten voortvloeiende uit het beheer van \'s Rijks seruminrichting. Deze ont-
vangsten, in 1910 voor het eerst als afzonderlijken post opgenomen, brachten in
dat jaar f 4 415,82 op en worden door den Minister van Landbouw voor 1912 op
f 5000 geraamd.

Staat van de gedurende de maand Augustus 1911 in de Rijkskeuringsdiensten
van voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 8155 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring aan-
geboden, waarvan 41 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104) laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad
n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131)
genoemde maatregelen bij het heersehen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten, ev. kringen:

14 October, de gehuchten Raam, Meerlo en Hoeven; Maasstraat en Hoender-
bosch, en Bedaf, gemeente Uden.

16 October, de gedeelten der provinciën Groningen en Drenthe, die gelegen
zijn binnen een uitgestrektheid van drie kilometer van de Duit-
sche grens.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de ai-
tikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n° 104), laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 JUH1911 (Staats-
blad n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor be-
smettelijk worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatfblad
n°. 131) genoemde maatregelen bij het heersehen of bij het dreigen van elke dier
ziekten moet worden toegepast;

Uitbreiding van het abattoir te Nijmegen. Naar aanleiding van de in de raads-
vergadering van 15 Juli gevoerde beraadslagingen over plannen tot uitbreiding
van het slachthuis heeft de directeur van gemeentewerken over die plannen aan
B. en W. nader verslag uitgebracht.

Zij stellen nu den raad nader voor tot de uitvoering te besluiten en daarvoor
f 91,000 gulden toe te staan.

De voorgestelde uitbreiding zal hoofdzakelijk bestaan in de vergrooting van het
eigenlijk koelhuis en den bouw van twee ruime voorkoelhuizen; het aantal koel-
cellen, thans 57, zal met. 68 worden vermeerderd.

In plaats van stoom zal volgens de plannen electriciteit in het geheele bedrijf
worden toegepast, waaraan de directeur ook om geldelijke redenen de voorkeur geeft.

Genootschap ter bevordering van melkkunde. Door het bestuur van het ge-
nootschap zijn onderstaande vraagpunten onder de aandacht der leden gebracht
om te bewerken of om te refereeren.

3. Welke invloed heeft de tochtigheid der koe op de melk en is die invloed
van dien aard dat de melk in die periode ongeschikt is voor consumptie?

4. De leucocyten in melk, beoordeeld van een physiologisch en pathologisch
standpunt.

5. Kan men de steptococcen, die als melkzuurbacteriën bekend zijn, onder-
scheiden van mastitisstreptoccccen en, zoo ja, waardoor?

6. Wat is de reden, dat de mastitisbacteriën welke in vitro het vermogen
hebben uit melksuiker gas te vormen of de melk zuur te maken, deze eigen-
schappen intra vitam niet vertoonen? Markus.

Monument Arloing. Na mijn opgaaf in de vorige aflevering van dit tijdschrift
hebben de volgende collega\'s de bij hun namen vermelde bedragen ingezonden:

Gaarne betuig ik den inzenders mijn dank. Het doet mij genoegen dat de
Nederlandsche veeartsen aldus deelnemen in de huldiging der nagedachtenis
van dezen uitnemenden, ook persoonlijk hier te lande bekenden en gewaar-
deerden Franschen collega.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 12 October 1911 n° 65 zijn, met ingang
van 16 October 1911, tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den
districtsveearts wien Zutphen als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde
veeartsen J. A. Bf.ijers te Raalte, B. Eggink te Voorst, J. Eshuis te Delden,
A. j. Holtz te Ruurlo en Dr. S. G. Zwart te. Arnhem.

Bij Koninklijk besluit van 13 October 1911 n°. 44 is, met ingang van 16 October
1911:

1. aan jhr. W. C. S. van den Brandeler, te \'s Gravenhage, op zijn verzoek,
eervol ontslag verleend als secretaris der algemeene keuringscommissie voor de
paardenfokkerij, onder dankbetuiging voor de door hem in die betrekking bewe-
zen diensten;

2. benoemd tot secretaris van voornoemde commissie, L. J. A. Meershoek,
te \'s Gravenhage.

Verleend elf maanden verlof naar Europa aan den militairen paardenarts iste
klasse J. van Slooten.

Overgeplaatst van Banjoebiroe naar Salatiga, de militairen paardenarts iste
klasse A. E. ten Broeke; van Buitenzorg naar Banjoebiroe de militaire
paardenarts 2e klasse J. L. van Eck.

met ingang van 1 November 1911, aan den dirigeerend-paardenarts met
rang van majoor J. J. Westbroek, van het 2de regiment veldartelerie, ter zake
van langdurigen dienst en alzoo krachtens artt. 39, 2a, en 40 der wet van 9
Juni 1902 (Saatsblad n°. 89), onder toekenning van pensioen, eervol ontslag uit
den militaire dienst verleend ;

2°. het bedrag van het pensioen, met toepassing der artt, 2, 1°., 3 en 17 der
wat van dezelfde dagteekening (Staatsblad n°, 90), vastgesteld op f 1600 \'s jaars.

gedurende de maand September 1911.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

De bloedprotozoën en de door hen veroorzaakte ziekten vormen
een der meest interessante en, tot voor betrekkelijk korten tijd,
meest onbekende hoofdstukken van de pathologie.

De protozoën zijn ééncellige diertjes, die zich door deeling ver-
menigvuldigen, met of zonder voorafgegane bevruchting. De
vermenigvuldiging zonder bevruchting noemt men schizogonie,
die na de bevruchting sporogonie; welke van de twee wegen wordt
ingeslagen hangt waarschijnlijk van uitwendige omstandigheden af.
Men is algemeen van oordeel dat voor de instandhouding der soort
ook bij de lagere dieren bevruchting noodig is en dat een lang
voortgezette geslachtslooze vermeerdering, op den duur leidt
tot degeneratie of sterven.

De geslachtsrijpe cellen bij de protozoën noemt men gameten;
de mannelijke en vrouwelijke gameten zijn bij sommige soorten
morphologisch niet van elkaar te onderscheiden; men noemt ze
dan isogam, bij andere (hooger georganiseerde) zijn ze wel ver-
schillend en dan zijn de vrouwelijke (de macrogameten) de grootere,
de mannelijke (de microgameten) de kleinere. De macrogameet
stelt het ei, de microgameet de spermatozoid voor.

De in het bloed der gewervelde dieren levende protozoën brengen
slechts een gedeelte van hun loopbaan in dat bloed door, voor het
overige gedeelte van hun leven zijn zij gehuisvest bij een andere
diersoort en wel bij het een of ander insect (hetzij luis, vloo, teek
of vlieg) dat zich voedt met het bloed van het gewervelde dier.
Met het bloed worden de protozoën door het insect opgenomen,
later worden ze met den steek van het insekt weer in het bloed van
het werveldier gedeponeerd. Gedurende dezen kringloop volbrengen

\') Voordracht, gehouden in de 52^ste aigemeene vergadering van de Maat-
schappij ter bevordering der veeartsenijkunde in Nederland, op Zaterdag 23
September 1911.

de bloedprotozoën hun levenscyclus. Voor zoover bekend is, brengen
ze het in het bloed der gewervelde dieren niet tot een geslachtelijke
vermeerdering, maar heeft alleen in het insectenlichaam de voort-
planting langs geslacbtelijken weg plaats. Daaruit besluit men
ook dat die insecten eigenlijk hun ware gastheeren zijn en de
gewervelde dieren maar toevallige (tusschen-) gastheeren (Zwischen-
wirte).

Tijdens hun verblijf in het bloed leven ze ten koste van hun
gastheer en zijn dus ware parasieten. Het komt echter lang niet in
alle gevallen tot een merkbare reactie van dien gastheer dus tot
ziekteverschijnselen.

Indeeling. Over de plaats, die den bloedprotozoën in het dieren-
rijk toekomt, heerscht onder de zoölogen nog verschil van meening.
Daar van deze parasieten nog lang niet alles bekend is, kan elke
indeeling ook nog slechts een voorloopige zijn.

Een der nieuwste is die van Hartman n, die alle bloedprotozoën
brengt tot de klasse der flagellaten, orde der binukleaten (twee-
kernigen) omdat ze in hun ééncellig protoplasma-lichaam behalve
de gewone kern nog een tweede kern hebben. Hij onderscheidt dan
de families: trypanosoma, hamogregarina, piroplasma en plasmodium.
Hiervan zijn de trypanosomen parasieten van het bloedplasma,
terwijl de drie overige soorten bijna alle parasieten der roode bloed-
lichaampjes zijn. Tot de plasmodiën behooren de parasieten der
menschelijke malaria. Piroplasma komt bij de zoogdieren voor;
hamogregarina bij vogels. Sommige hamogregarinen zijn para-
sieten van de witte bloedlichaampjes.

Doflein brengt de bloedprotozoën tot de plasmodroma — de
trypanosomen tot de klasse mastigophora, onderklasse flagellata,
fam. trypanosomidae, en de parasieten der bloedlichaampjes tot
de klasse sporozoa, orde coccidiomorpha. Hij brengt dus de piro-
plasmen en malariaparasieten verder van de trypanosomen en
dichter bij de coccidien. Tot de zoölogen het over dit punt eens zijn,
is het voor ons het meest practisch de bloedprotozoën te verdeelen
in parasieten van de bloedlichaampjes (de malariaparasieten van
mensch en dier) en bloedplasma-parasieten (de trypanosomen).

De ontwikkelingscyclus is van de meeste nog onvoldoende bekend,
maar zeer waarschijnlijk is ze bij de verschillende soorten niet
erg verschillend. Ook blijkt hoe langer hoe meer de verwantschap
tusschen de soorten van bloedprotozoën, ofschoon men op het
microscopisch bloedpreparaat afgaande dat niet zou gelooven.

Er zijn echter parasieten ontdekt, die als het ware als overgangs-
vorm als de „missing link" zijn te beschouwen tusschen deze twee
hoofdtypen, zoo b.v. de leishmania bij mensch en hond (waarop
wij nog nader terugkomen).

Pathogeniteit. De bij de zoogdieren voorkomende b\'oedproto-
zoën zijn voor de verschillende diersoorten ook in verschillende
mate pathogeen. Zelfs zijn er die heelemaal geen ziekteverschijnse-
len veroorzaken. De pathogene vormen geven echter over \'t geheel
eenzelfde ziektebeeld te zien en wel in hoofdzaak koorts en andmie
met of zonder oedemen. Dit is te begrijpen voor die parasieten, welke
in de roode bloedlichaampjes dringen en deze beschadigen of ver-
nielen; voor de plasma-parasieten is het minder duidelijk te meer
daar bij sommige van deze ziekten slechts weinig parasieten in
het bloed gevonden worden. Zeer zeker worden de bloedlichaampjes
en ook de bloed vormende organen aangetast door de toxinen der
parasieten. (Deze toxinen werden door Laveran aangetoond. Met
gedroogde en daarna in water opgeloste ratten-trypanosomen kon
hij bij muizen ziekteverschijnselen en zelfs de dood veroorzaken).

Bloedprotozoèn van den mensch. Van de protozoën der bloed-
lichaampjes (de hamosporidiën volgens Dofi.ein) zijn die van den
mensch, de malaria-plasmodiën, verreweg het best en volledigst
door de zoölogen bestudeerd. Vooral Italiaansche onderzoekers
hebben zich daarbij verdienstelijk gemaakt (Grassi, Golgi,
Marchiafava en Celli).

De malariaparasiet werd in 1880 door Laveran in Algiers ont-
dekt. Ofschoon de pigment houdende lichaampjes in de roode bloed-
cellen reeds door verschillende onderzoekers waren gezien, was hij
de eerste die de parasitaire natuur er van vermoedde en aantoonde.

De besmetting van den mensch door middel van de anopheles-
muskiet werd eerst in 1897 door Ross ontdekt.

Met den steek van de besmette muskiet worden de jonge para-
sieten in de bloedbaan gedeponeerd. Ze dringen dan in de bloed-
lichaampjes en vermeerderen zich daar door schizogonie — worden
daarom ook schizonten genoemd. Ze hebben een platte schijfvorm,
die al naarmate deparasiet in rust is of amöeboïde bewegingen maakt,
rond, ovaal of onregelmatig is. Verder bezitten ze een kern en
kernlichaampje (karyosom). De volwassen plasmodiën maken
weinig of geen amöeboïde bewegingen en hebben daardoor een meer

constante afgeronde vorm. Ze zijn 4—9 [a groot en bevatten steeds
pigment dat als bruine of zwarte korrels, kristallen of staafjes
zichtbaar is. Dat pigment is als een verteringsrest te beschouwen
van de haemoglobine, die ze uit de bloedlichaampjes hebben opge-
nomen. De jonge parasieten hebben geen pigment.

De schizont deelt zich in een aantal kiemen; het proces begint
met de kern, die in een aantal segmenten uiteenvalt.

De dochtercellen, de zoogenaamde merozoïten, die als sporen zijn te
beschouwen raken van de moedercel en uit het bloedlichaampje vrij
in het bloedplasma en hechten zich aan nieuwe bloedlichaampjes
en het proces van endogene sporenvorming begint opnieuw.

Behalve deze geslachtslooze merozoïten worden echter na eenigen
tijd ook andere vormen voortgebracht. Men ziet in het bloed exem-
plaren optreden dubbel zoo groot als de scliizonten en na kleuring,
donkerder, en andere van de grootte der schizonten maar met
bleek en zwakgekleurd protoplasma. Dit zijn de voorloopers der
geslachtsvormen, men noemt ze macro- en microgametocyten. Zij
komen echter in het bloed niet verder tot ontwikkeling en worden
door den tweeden gastheer, de muskiet, met het bloed opgezogen.
In de insektenmaag groeien ze uit tot macro- en microgameten, en
heeft de bevruchting plaats. De bevruchte macrogemeet groeit uit
tot een wormvormig gregarine-achtig diertje, de oökineet. Deze
boort zich in een epitheliumcel van den middendarm van de mus-
kiet in en verandert in een ronde cyste van 4 (j. doorsnee, de
oöcyste. De cyste groeit sterk, tot ze een grootte bereikt van 80 p.
en puilt dan uit in de lichaamsholte der muskiet. De kern der
oöcyste deelt zich in vele dochterkernen en het protoplasma
groepeert zich daaromheen — zoo worden sporoblasten gevormd,
die echter niet als sporen vrijkomen, maar zich direkt weer deelen
in een massa draadvormige wezens van 1 bij 14 p groot, de sporo-
zoïten. Uit een oöcyste ontstaan ongeveer 10 000 sporozoïten.
Deze raken na het scheuren van den oöcyste-wand vrij in de
lichaamsholte der muskiet en worden met den lymphstroom verder
gevoerd. Zij geraken in de speekselklieren en worden nu met het
speeksel tijdens den muskietesteek in het bloed van den mensch
gebracht.

De malariaparasieten van den mensch behooren tot drie soorten:
de Plasmodium vivax, Plasmodium malariae en Plasmodium
praecox, ook wel naar de verschillende koortstypen, die ze ver-
wekken, de parasieten der tertiana, quartana en tropica (tropische
tertiana) genoemd.

De drie soorten zijn zoowel morphologisch als biologisch van
elkaar verschillend.

Tertiana en quartana komen in alle werelddeelen voor; tropica
alleen epidemisch in warme landen, omdat voor de ontwikkeling
van die parasiet in het muskietelichaam een temperatuur van
minstens i8° C. noodig is.

De Malaria-parasieten der vogels zijn vooral door de onderzoe-
kingen van Danilewsky, Schaudinn, Prowazek, Grassi en
Mac Cullam, bekend geworden. Ze zijn bij verschillende vogel-
soorten gevonden, vooral bij duiven, leeuweriken en roofvogels.
Men onderscheidt twee hoofdsoorten: protcosoma en halteridium.
De eerste is de meest pathogene, haar ontwikelingscyclus komt
veel overeen met die van de mensclien-malaria-parasiet. Beide
worden door muskieten overgebracht.

De cyclus der halteridium werd door Schaudinn bestudeerd;
hij vond daarbij in het muskietelichaam, op trypanosomen gelijkende
vormen, die hij voor ontwikkelingsstadiën der halteridium aanzag.
Latere onderzoekers Novy en Mac Neal hebben zijn bevinding
niet bevestigd en het is waarschijnlijk dat Schaudinn toevallige
parasieten van de muskiet voor halteridiën heeft aangezien.

Behalve in de roode bloedlichaampjes zijn ook bij sommige vogel-
soorten in de witte bloedlichaampjes parasieten ontdekt. Van de
ontwikkelingscyclus dezer leukocytozoën is nog weinig bekend.

De parasieten der roode bloedlichaampjes van de zoogdieren,
vat men gewoonlijk samen onder den naam: piroplasma.

Deze naam, oorspronkelijk door Smith en Kilborne gegeven
aan de bekende peervormige runderbloed-parasiet, is eigenlijk
verouderd, en ook voor vele vormen onjuist. In den laatsten tijd
zijn dan ook reeds andere namen voorgesteld. In het algemeen
kan men spreken van malaria en dus de ziekten runder-, paarden-
en honden-malaria noemen. Zij onderscheiden zich van de men-
schen-malaria door het feit dat zij, tenminste voor zoover bekend,
niet door vliegende insecten worden overgebracht, maar dat
verschillende tekensoorten de rol van tweeden gastheer vervullen.
In de piroplasma-soorten treft men nooit pigment aan.

De malaria van de verschillende diersoorten wordt door ver-
schillende parasieten veroorzaakt en de diersoorten zijn voor

eikaars parasiet onvatbaar. Het gelukt niet een schaap met runder-
piroplasmose of een rund met paardenpiroplasmose te besmetten.

De ziekteverschijnselen bij malaria hebben bij mensch en dier
zeer veel overeenkomst.

Het door den insektensteek met sporozoïten geënte individu
reageert niet dadelijk, maar pas na eenigen tijd, als de parasieten
zich hebben vermeerderd. Het krijgt dan koorts. De incuba-
tietijd is gewoonlijk ongeveer 8—14 dagen. De koorts heeft ge-
woonlijk een bijzonder type. dat karakteristiek is voor de verschil-
lende bloed-protozoën. Ze is meestal remitteerend of intermittee-
rend. Dat komt doordat de tegelijkertijd in het bloed
gebrachte parasieten, denzelfden tijd noodig hebben voor hun
vermeerdering.

Nemen wij b. v. de malaria van den mensch. De parasieten
der derdedaagsche koorts de Plasmodium vivax dringen in de
bloedlichaampjes, deelen zich en de deelingsproducten verlaten
weer de bloedlichaampjes; de tijd van het indringen in tot het
uittreden uit de bloedlichaampjes is 48 uren. Na elke 48 uren wordt
dus het bloed overstroomd door een massa nieuwe parasieten en
het reageert daarop met een koortsaanval, die dan ook geregeld
eiken derden dag optreedt en als febris tertiana bekend is. —

Bij een anderen malariavorm van den mensch: de quartana,
treedt de koorts eiken vierden dag op.

Hebben er op verschillende tijden infecties plaats, dan wordt
ook het bloed op verschillende tijden door parasieten overstroomd
en kan het gebeuren, dat b.v. besmetting met de tertianapara-
siet toch dagelijks koorts optreedt.

Niet alle bloedprotozoën veroorzaken zoo regelmatig en op be-
paalde tijden optredende koorts. Zoo kenmerken de trypanoso-
men-infecties zich door een zeer onregelmatige intermitteerende
koorts. Bij acute piroplasmose is onafgebroken koorts.

Nu zou men zeggen, dat door de voortdurende en snelle vermeer-
dering het bloed spoedig geheel overstroomd moet worden met
parasieten. Dit is in het begin ook wel dikwijls het geval, maar
als de gastheer in leven blijft, gaat hij zich verdedigen, door in
het bloed anti-stoffen te vormen, die het leven der parasieten
bemoeielijken of onmogelijk maken. In het laatste geval verdwij-
nen ze uit het bloed en het betreffende dier is meteen voor een kor-
teren of langeren tijd immuun. Dit is b.v. het geval bij de Oost-
Afrikaansche Küstenfieber van het rund.

uit het bloed, maar blijven de meest resistente in leven: dat zijn
altijd de vrouwelijke typen, de macrogametocyten. De neutrale
en mannelijke vormen verdwijnen en ook de koorts, en in het
periphere bloed zijn geen parasieten meer aan te toonen. In de
capillairen der inwendige organen b.v. milt en lever zijn echter
nog vrouwelijke gametocyten in leven gebleven en deze kunnen
zich daar dikwijls jaren lang in stand houden. Zij hebben het
vermogen om door parthenogenese zich weer te vermenigvuldi-
gen. Door multiple deeling vormen ze dan weer schizonten, die
het bloed overstroomen en weer koorts veroorzaken. Zoo ont-
staan de recidiven, die vooral bij de malaria van den mensch
en de piroplasmose van het rund welbekend zijn.

Waarom niet in alle gevallen bij die ziekten recidive optreedt,
is nog niet voldoende bekend. Mogelijk is dat in sommige geval-
len, vooral door een vroege intensieve behandeling de parasieten
gedood worden, voordat ze tijd en gelegenheid hadden om de
meer resistente macrogametocyten te vormen. — Verder wordt
de latente parasiet door de mindere of meerdere staat van immuni-
teit, waarin het organisme verkeert,in bedwang gehouden. Wordt
dan ook de gastheer door ziekte of ongunstige levensvoorwaar-
den verzwakt, dan maakt de parasiet van de gelegenheid gebruik.
Zoo ziet men bij malaria van den mensch soms door kouvatten
recidive optreden en een sluimerende piroplasmose wordt acuut,
wanneer het betreffende rund aan veepest gaat lijden.

Runder-malaria. In 1888—\'89 ontdekten Babés in Rumenië
en Smith en Kii.borne in Amerika de Piroplasma bigeminum.
Deze parasiet is sedert in alle werelddeelen gevonden: in Australië,
Zuid-Afrika, Indië, Egypte en de verschillene landen van Europa.

Theiler constateerde, dat dieren die immuun waren tegen
de ziekte in Europa, Amerika of Australië, ook tegen de Zuid-
Afrikaansche parasiet immuniteit hadden. De ziekte is dus wel
dezelfde. Behalve de Piroplasma bigeminum, die gewoonlijk in
den bekenden peervorm optreedt, zijn in de laatste jaren nog andere
piroplasma-soorten bij het rund gevonden.

In 1902 vond Koch bij runderen in Duitsch Oost-Afrika en
Rhodesia, die aan de zoogenaamde Küstenfieber leden, piroplas-
men, die niet peervormig waren, maar zich onder verschillende
vormen voordeden, meestal als kromme staafjes of ringetjes. Deze
parasieten zijn Piroplasma parvum genoemd.

Daarvan morphologisch niet te onderscheiden is een derde soort,
de Piroplasma mutans, die echter in zijn optreden veel goedaar-

diger is. Theiler heeft verleden jaar de aandacht gevestigd op
een vierde soort, die al lang bekend, was, maar vroeger als een
ontwikkelingsvorm der Piroplasma bigeminum werd beschouwd,
n.1. de coccenvormige piroplasma. Theiler heeft bewezen, dat
het een zelfstandige parasiet is en ze de naam Anaplasma mar-
ginale gegeven.

De piroplasmen volbrengen hun levenscyclus in teken, die op de
betreffende dieren parasiteeren.

Deze teken, de overbrengers der piroplasmosen behooren niet
alle tot dezelfde soort, en voor de studie dier ziekten is het noodig
de leefwijze der betreffende teken te kennen. Deze komt op het
volgende neer. De wijfjesteek legt op den grond in het bosch of in
het gras haar eieren ten getale van een paar duizend, uit de eieren
komen na ongeveer zes weken de larven te voorschijn, die zich
zoodra ze gelegenheid hebben aan een dier vastzuigen. De larven
maken voor ze tot volwassen teek zijn uitgegroeid twee vervellingen
door — hun chitine-bekleedsel splijt dan langs de rugzijde en zij
kruipen uit hun huid. Na de eerste vervelling heeten ze nymphe —
na de tweede zijn ze volwassen teek of imago — ze groeien dan
nog en differentieeren zich spoedig als mannetjes en wijfjes. De
mannetjes zoeken de wijfjes op en bevruchten ze; de bevruchte
wijfjes blijven nog eenigen tijd vastgezogen zitten, laten zich dan
los en vallen op den grond waar ze haar eieren leggen.

Bij sommige tekensoorten speelt dat heele proces zich af op de
huid van een en hetzelfde dier, bij andere soorten laat voor elke
vervelling de teek zich vallen en de nymphe en de imago zoeken
dan weer een nieuwen gastheer. Deze feiten zijn natuurlijk van
belang met het oog op de besmetting en de te riemen maatregelen.
Evenzoo is het van groot belang de juiste tijden te weten, die de
teken voor hun verschillende ontwikkelingsphasen noodig hebben.

Er zijn dus voorloopig vier soorten van runderpiroplasmosen.
Het is zeer goed mogelijk dat nog meer zelfstandige soorten ge-
vonden worden. In plaats van piroplasma heeft men in den
laatsten tijd nieuwe namen ingevoerd en spreekt men van Babesia
bigeminum en Babesia mutans. De Piroplasma parvum is een
soort geworden en heet Theileria parvum.

De Piroplasma (Theileria) parvum, de parasiet der Küstenfieber
(.Eastcoastfever), is het eerst door Koch ontdekt in 1897. Door de
onderzoekingen van Theiler en Gonder in Zuid Afrika is de
levensloop van de parasiet vrij goed bekend. Overbrenger is de
tekensoort rhipicephalus, meestal de Rhipicephalus appendiculatus.

Deze tekensoort maakt haar vervellingen door op den grond en
zuigt zich als larve, nymphe en imago telkens opnieuw aan een dier
vast. Als larve of nymphe doet ze de besmetting op bij een ziek
rund en brengt dan in haar volgend stadium gewoonlijk als vol-
wassen teek de infectie over. De parasieten door de teek met het
bloed opgezogen verlaten in de maag van de teek al spoedig de
bloedlichaampjes en groeien uit tot lange bacilvormige mannelijke
individuen (microgameten) en breedere ring- of peervormige
vrouwelijke (macrogameten). Deze versmelten met elkaar en de
bevruchte macrogameet wordt tot een gregarinevormig wezen,
de oökineet. Deze vorm treedt in de teek op, kort voor haar ver-
velling. Uit de oökineten ontstaan de sporozoïten; de overgangs-
vormen tusschen die twee, die tijdens de rustperiode der teek
gevormd worden, zijn nog niet microscopisch vervolgd.

De sporozoïten zijn in de teek te vinden tegen den tijd dat die
na de vervelling weer een nieuwen gastheer gaat zoeken. Zij zijn
zeer klein en worden nu met den steek van de teek in het runder-
bloed geënt. Met het bloed worden ze gevoerd naar de lymph-
klieren, bloedlymphklieren, milt en beenmerg, waar ze zich ver-
meerderen en waar ze 12—13 dagen na de infectie voor het eerst
te vinden zijn als 0,8—1 p. groote lichaampjes. Deze schizonten
blijven deels vrij, deels dringen ze in lichaamscellen, vooral in
mononucleaire leucocyten, zelden in andere leucocyten. Zij groeien
onder herhaalde kerndeeling tot 10—12 \\>. groote organismen
met soms een twintigtal kernen.

Deze organismen waren reeds door Koch gezien en zijn naar hem
KocH\'sche plasmakogels genoemd. Soms vindt men twee en meer
KocH\'sche kogels in één endotheliumcel of leucocyt. De gasteel
sterft af, de kogels deelenzich in evenveel segmenten als er kernen zijn.
De aldus door schizogonie ontstane nieuwe parasieten, merozoïten of
agameten genoemd, komen vrij en vormen weer, door groei en kern-
deeling, nieuwe Kocu\'sche kogels.

Na eenigen tijd worden uit de KocH\'sche kogels ook andere
vormen gekweekt, die zich morphologisch van de merozoïten
alleen onderscheiden, doordat ze de kleurstof beter aannemen en
hun vorm meer regelmatig en bijna ovaal is. In sommige is behalve
de gewone kern nog een tweede kleinere kern te zien. Deze vormen
gamonten genaamd worden weer door groei en kerndeeling tot Koch\'
sche kogels die weer uiteenvallen in een groot aantal kleine para-
sieten. De laatste uit de kogels vrijgekomen ring- of peervormige
diertjes zijn de gamctocyten.

Zij geraken ook in het bloed en in de roode bloedlichaampjes
waar ze als Piroplasma parvum bekend zijn.

In acute snel doodelijk eindigende gevallen, zag Gonder alleen
de agametische vorm der parasiet optreden.

De in lymphklieren en milt optredende KoCH\'sche plasmakogels
(blue-bodies) werden pas door de onderzoekingen van Theiler,
Gonder en Meijer als ontwikkelingsvormen van de Piroplasma
parvum erkend.

Zij doen zich onder het microskoop na GiEMSA-kleuring,
voor als blauwe schijven of kogels van i—12 jx grootte, met een
kleiner of grooter aantal ronde of onregelmatige roode chromatine-
korrels.

De roode korrels zijn de kernen der parasieten, het blauwe is hun
protoplasma. De kogels liggen vrij of in een cel (endotheliumcelof
mononucleaire leucocyt). Liggen meer dan een kogel in dezelfde
cel, dan kan men daarin soms tot 100 cbromatinepunten tellen.
De chromatinekorrels liggen meestal zonder bepaalde orde in het
plasma, soms schijnbaar er meer boven op, men krijgt dan een
braambei-vorm, of er meer binnen in, men spreekt dan van doorn-
appel- (Stechapfel) vorm van den Kocu\'schen kogel.

In een later stadium der ziekte vindt men de kogels ook, (zeer
zeker door metastase-vorming) in andere organen, vooral in lever en
nier, ook in long en hart en maagwand, en kort voor den dood
komen ze ook in het bloed vrij. De kleinste capillairen schijnen
preadilectie-plaatsen te zijn. Meijer vond daar, vooral in de ca-
pillairen van beenmerg, lever en nier, endotheliumcellen volgepropt
met KoCH\'sche kogels.

De endotheliumcellen worden door het indringen der parasieten
beschadigd, hetgeen aanleiding geeft tot kleine bloedingen en
oedemen en ook de oorzaak is van sommige verschijnselen bij de
sectie, zooals maagzweren, grijswitte vlekken in lever en spelde-
knop- tot hazelnootgroote nierinfarcten.

Meijer schrijft de oorzaak van den dood bij peracute gevallen
ook toe aan dergelijke vaatwandlaesies in voor het leven gewichtige
organen.

Ofschoon bij deze ziekte het aantal parasieten in het bloed zeer
groot is (soms r parasiet op 10, zelfs op 1 bloedlichaampje) is het
tot nu toe niet gelukt, haar door bloedenting over te brengen.
Men heeft liters parasietenhoudend bloed in de vena jugularis bij
gezonde dieren ingespoten zonder eenige reactie.

Wel gelukte het Theiler dieren te besmetten door intra-perito-
neale enting met stukken orgaan b.v. milt waarin plasmakogels.

Ook met inhoud van lymphklier of milt, met Pravaz\'s spuit
opgezogen, gelukt de enting. De besmetting schijnt dus gebonden
te zijn aan de aanwezigheid van KocH\'sche kogels.

In het bloed komen echter ook soms kogels voor, het zou kunnen
zijn, dat die aan den capillairwand kleven en bij enting met jugulair-
bloed niet mee overgaan.

Waarom de in het bloed voorkomende Piroplasma parvum de
ziekte niet kan overbrengen, is niet met zekerheid bekend. Verdere
onderzoekingen zullen dat moeten uitmaken.

De Küstenfieber (Oostkust-koorts) is een in Zuid- en Zuid-Oost-
Afrika voorkomende, zTeer moorddadige ziekte met 10—100 %
sterfgevallen. Verschijnselen zijn: na 10—20 dagen incubatie, hooge
koorts, na enkele dagen verlies van eetlust, afmagering, verstopping,
(bij uitzondering diarrhee) en een weinig lymphklier zwelling.

De koorts staat zeker in verband met het vrijkomen der parasieten
uit de KocH\'sche kogels. De koorts is intermitteerend, de duur der
ziekte van enkele dagen tot een maand.

Voor de diagnose is van belang, het aantoonen der plasmakogels.
Men zuigt daarvoor met eenPRAVAz\'s spuit een weinig vloeistof uit
een lymphklier, (b.v. de praescapulair-klier) en onderzoekt mikros-
copisch. (Bij verwarmde objecttafel kan men bij microscopisch
onderzoek van de Piroplasma parvum in het bloed, amoeboïde
beweging, vormverandering en groei van de parasiet waarnemen,
doch geen vermeerdering).

Bij de herstelde dieren zijn de parasieten uit het bloed verdwenen.
I)e dieren zijn absoluut immuun, zijn niet onderhevig aan recidiven.
Ze zijn niet smetstofdrager en leveren dus geen gevaar op voor ande-
re dieren, daar de teken zich bij hen niet meer kunnen besmetten.

Toen men eenmaal de oorzaak der ziekte had ontdekt en de
leefwijze der teek, was de bestrijding vrij gemakkelijk.

Men scheidt de zieke dieren (kenbaar aan de koorts) van de
gezonde, doet de laatste in een onbesmette weide en observeert
ze daar; de in incubatie verkeerende dieren zijn dan binnen 13 dagen
ook ziek geworden en worden bij de overige zieken gedaan. De
gezonde runderen worden op een derde, onbesmette plaats gebracht,

en blijven gezond, daar de van de zieke dieren afgevallen teken eerst
na 24 dagen weer een nieuwen gastheer zoeken en dus de gezonde
dieren nog niet besmet kunnen hebben.

Op de besmette weiden laat men gedurende 14 maanden geen
vatbare dieren weiden. De teken zijn dan dood of onschadelijk.

De Kocü\'sche plasmakogels zijn bij geen andere ziekte gevonden
en schijnen dus typisch te zijn voor de Küstenfieber.

Een op Küstenfieber gelijkende ziekte is in Trans-Kaukasië
waargenomen door Dschunkowsky en Luhs. Deze beschreven
haar als tropische piroplasmose en hielden haar voor een aparte
ziekte. De parasiet hebben ze Piroplasma annulatum gedoopt.

In door hen meegenomen preparaten op het Haagsche congres
van 1909 vond Theiler KocH\'sche plasmakogels. De ziekte schijnt
dus identisch te zijn met Küstenfieber. Echter gelukte bij de tropi-
sche piroplasmose overbrenging der ziekte door bloedenting in
38 % der proeven.

Men dacht dat Küstenfieber alleen bij het rund voorkwam,
onlangs werden echter bij een zieke antilope in Duitsch-Oost-
Afrika ook Kocn\'sche kogels gevonden.

Een van de Piroplasma parvum morphologisch niet te onder-
scheiden runderpiroplasma is de Piroplasma mutans die door haar
gelijkenis met de vorige al heel wat verwarring gesticht heeft.
Ze doet zich gewoonlijk voor als een recht of krom staafje of ringetje.
Volgens sommige onderzoekers is ze meestal iets grooter dan de
parvum. Zij veroorzaakt een lichteren ziektevorm die in Zuid-Afrika
Pseudo-Küstenfieber genoemd wordt.

Gemengde infecties komen veel voor met Piroplasma parvum,
maar nog veel meer met Piroplasma bigeminum.

De incubatietijd is bij de Piroplasma mutans langer dan bij de
andere en duurt minstens 25 dagen.

Bij zuivere mutans-infecties is het aantal parasieten in het bloed
niet zoo groot als bij de Küstenfieber en bedraagt hoogstens 1 op
15 roode bloedlichaampjes. Verder is het niet aanwezig zijn van
plasmakogels van belang.

De ziekte wordt in Zuid-Afrika evenals de Küstenfieber door
teken van de Rhipicephalus-soort overgebracht. De volwassen teek
brengt de smetstof over na zelf als larve of nymphe besmet te zijn.

Bij de genezen dieren verdwijnen de parasieten niet geheel uit
het bloed, de dieren blijven smetstofdrager en van hen zijn door
directe bloedenting of door middel van teken steeds andere dieren
te besmetten.

Door het uitbreken van een andere koortsachtige ziekte kan de
latente infectietoestand waarin herstelde dieren verkeeren weer
overgaan in een acuten toestand met vermeerdering van het aantal
parasieten, evenals dat bij de Texaskoorts voorkomt.

De Piroplasma mutans komt behalve in Zuid- en Zuid-Oost-
Afrika in vele landen voor: in Nederlandsch- en Engelsch-Indië,
China, Japan, Egypte en nog in verschillende deelen van Afrika. In de
meeste landen is ze abusievelijk als Piroplasma parvum beschreven.
Wij hebben ons in Indië vroeger ook aan die fout schuldig gemaakt.
De Piroplasma mutans komt daar zeer veel voor. In Deli hadden
wel 90 % der runderen Piroplasma mutans sporadisch in het bloed.
Ziekteverschijnselen veroorzaakten ze in den regel niet, de dieren
immuniseeren zich langzamerhand op de wei door herhaalde teken-
infecties. Alleen pas ingevoerde dieren worden soms ernstig ziek,
vooral als ze direct moeten werken of in slechte conditie komen.
Gemengde infecties met Piroplasma bigeminum komen in Indië
ook dikwijls voor.

Een derde soort piroplasmose is eigenlijk geen piroplasmose,
daar de parasieten geen zichtbaar protoplasma hebben.

Zij liggen in de roode bloedlichaampjes gewoonlijk dicht bij den
rand, en werden daarom Randpunten (marginal-points) genoemd.

Het zijn coccenvormige parasieten, die door GiEMSA-kleuring
een roode chromatine-kleur aannemen. Zij doen zich dan voor
als kernen, maar het bij andere parasieten blauwgekleurde proto-
plasma ontbreekt.

Sieber kon na GiEMSA-kleuring van het levende vochtige bloed-
preparaat in de parasieten een klein sterker gekleurd centraal-
lichaampje waarnemen.

Deze anaplasmen waren reeds door Smith en Kilborne in
Amerika gezien en beschreven. Zij zagen de coccenvormige parasiet
het meest optreden in de herfst, bij een goedaardigen vorm van
piroplasmose zonder haemoglobinurie en beschouwden haar als
een ontwikkelingsvorm der Texaskoorts-parasiet.

Theiler heeft bewezen dat de coccenvorm een zelfstandige
parasiet is. Het gelukte hem om runderen, die uit Engeland in
Transvaal waren ingevoerd en vooraf tegen Piroplasma bigeminum
waren geïmmuniseerd, te besmetten uitsluitend met de anaplasma.

De dieren vertoonden de verschijnselen van de in de Zuid-
Afrika welbekende Galziekte der runderen.

een trypanasoma, de Trypanasoma Theileri, die gewoonlijk ook
in het bloed der zieke dieren gevonden werd. Het bleek nu dat
niet de anaplasma, maar de trypanasoma de rol van toeschouwer
had vervuld en dat de ziekte-verschijnselen veroorzaakt werden
door de anaplasma.

De incubatietijd is bij teken-infectie ongeveer een maand en
bij besmetting met virulent bloed 16 dagen.

Verschijnselen zijn: hevige koorts en parasieten in 5—30% van
de roode bloedlichaampjes. De parasieten treden het eerst in de
milt op; zij blijven zeer lang, soms vijf weken in het bloed aan-
toonbaar. Er liggen van een tot vier stuks in een bloedlichaampje.
Ze vermeerderen zich door deeling; men ziet daardoor dikwijls
diplococcen-vormen.

De ziekte wordt in Zuid-Afrika overgebracht door de teek:
Rhipicephalus decoloratus (die ook de Piroplasma bigeminum daar
overbrengt) en wel door de larve, nadat de volwassen moederteek
de besmetting heeft opgedaan. De inheemsche runderen zijn min
of meer immuun, bij pas geïmporteerde dieren zijn soms tot 50%
sterfgevallen.

Haemoglobinurie wordt bij deze ziekte nooit waargenomen,
wel steeds icterus. Overigens lijken de verschijnselen op die van
de Texaskoorts. Gemengde infecties komen veel voor zoowel met
Piroplasma mutans als met Piroplasma bigeminum. Een sluime-
rende vorm van de eene kan door het optreden van de andere
weer acuut worden, zoodat men dan soms niet meer kan uitmaken,
wie de eigenlijke ziekteoorzaak was.

Het herstelde dier blijft virusreservoir, een eenmaal doorstaan
der ziekte geeft dikwijls geen voldoende immuniteit, wel verhoogde
resistentie. Het gelukte Tiieiler niet paarden en schapen te be-
smetten. De anaplasma schijnt in Europa niet voor te komen,
is tenminste tot nog toe niet gesignaleerd.

In 1906 beschreef Penning een door hem op Java waargeno-
men coccenvormig piroplasma, dat voorkwam bij pas geïmpor-
teerde Australische runderen en bij karbouwen. De ziekte verliep
acuut en doodelijk met verschijnselen, die aan septichaemie deden
denken en met icterus doch zonder haemoglobinurie. Penning kon
de ziekte door larven van een besmette teek (Rhipicephalus austra-
lis) op een schaap overbrengen. Misschien is de coccenvormige
parasiet van Penning dezelfde als de theiler\'sche anaplasma.

Balfour in Khartoem zag op anasplasma gelijkende parasieten
in de roode bloedlichaampjes van gezonde ezels.

Jowett in Kaapstad vond randpunten in het bloed van gezon-
de en zieke katten en ratten, en Bruce vond dergelijke
lichaampjes bij gezonde ratten, geiten en kalveren, die hij echter
niet voor parasieten aanzag, maar voor toevallige veranderingen
in de bloedlichaampjes.

Er kunnen natuurlijk wel vormsels in de bloedlichaampjes op-
treden, die op anaplasmen gelijken, maar de parasitaire natuur
van de anaplasma wordt door deskundigen niet betwijfeld.

Er blijft nu nog een runderpiroplasmose te bespreken en wel
de voornaamste en de oudst bekende, die al lang in de verschil-
lende landen onder verschillende namen besehreven is en aan
allerlei oorzaken is toegeschreven. Het was Smith en Kilborne
gegeven de ware oorzaak, de Piroplasma bigeminum te ontdekken
en de overbrenging der Texaskoorts door de teek te bewijzen. De
ontdekkingen van die Amerikaansche geleerden waren zoo vol-
ledig, dat latere onderzoekers er slechts weinig aan hadden toe
te voegen.

De verschijnselen van de ook in ons land voorkomende ziekte
bestaan hoofdzakelijk uit koorts en een snel optredende anaemie.

De ziekte treedt niet altijd even boosaardig op, de virulentie van
de parasiet is niet altijd dezelfde (een verschijnsel, dat men bij
elke infectieziekte opmerkt). Verder is de reactie van het rund
niet altijd gelijk: zeer jonge dieren hebben bijna altijd de ziekte
in zeer lichten graad; goed gevoede en krachtige dieren doorstaan
natuurlijk de ziekte gemakkelijker dan dieren in slechte conditie.

De lichte graad der ziekte is niet karakteristiek, en kan zelfs
onopgemerkt voorbijgaan. Zoo kan men in besmette streken
soms ter plaatse geboren runderen immuun zien worden, zonder
dat ze ooit zichtbaar ziek zijn geweest.

Bij den zwaarderen vorm der ziekte treedt koorts op, na een in-
cubatie, die bij natuurlijke besmetting (door teken) ongeveer 10
dagen, en bij kunstmatige besmetting (met virulent bloed) 4—
7 dagen bedraagt.

De koorts is hoog en plotseling optredend en gaat den anderen
verschijnselen een paar dagen vooraf. In de eerste 2—4 koorts-
dagen is de temperatuur \'s avonds hooger dan \'s morgens, later
neemt men die remissies minder waar en blijft de temperatuur
hoog tot den dood of tot beginnend herstel. De eerste 2—4 koorts-
dagen voelen de dieren zich nog tamelijk wel; dan treedt verlies
van eetlust op en gewoonlijk ophouden van herkauwen en groote
matheid. De slijmvliezen, die gedurende de eerste koortsdagen

De eerste dagen hebben de dieren soms diarrhee, later steeds
een zeer hardnekkige verstopping.

Bij den zwaren vorm treedt gewoonlijk spoedig na het begin
der algemeene verschijnselen haemoglobinurie op. De kleur der
urine kan van licht- tot donkerrood zijn. Verdere verschijnselen
zijn: pijnlijkheid bij druk in de nierstreek, tengevolge van optre-
dende nephritis, snelle vermagering en groote zwakte. In enkele
gevallen hersenverschijnselen (verhoogde excitatie, later sopor).
De dood treedt meestal op onder verschijnselen van zwakte en
ademnood. De duur van de doodelijk verloopende ziekte van af
het begin der koorts is gewoonlijk 5—10 dagen. De koorts duurt
niet langer dan 8—10 dagen en de temperatuur valt dan even snel
als ze in het begin is opgekomen.

Het normaal of zelfs subnormaal worden der temperatuur houdt
verband met het verdwijnen der parasieten uit het circuleerende
bloed, en het ophouden van het verval der roode bloedlichaampjes.
Vele dieren sterven dan toch nog gedurende de eerste dagen aan
algemeene zwakte, andere blijven eenige weken tot maanden
reconvalescent.

In lichte gevallen zijn de parasieten in zoo gering aantal in het
circuleerende bloed aanwezig, dat het niet gelukt ze in het objectglas-
preparaat aan te toonen. Maar ook in zware gevallen vindt men
gewoonlijk in het circuleerende bloed slechts £—2�r roode bloed-
lichaampjes besmet, in enkele gevallen, en dan meestal kort voor
den dood 8—15 %.

De parasieten, die met den steek der besmettende teek in het
bloed komen, circuleeren aanvankelijk vrij in het plasma, waar
men ze in de bloedpreparaten ook hier en daar aantreft. Zij dringen
in de bloedlichaampjes; dit indringen heeft zeer zeker plaats in
de capillairen, waar de bloedstroom langzamer is. Men kan ze dan
ook bij de sectie in groot aantal in de capillairen vinden, waar
dikwijls bijna alle bloedlichaampjes besmet zijn, terwijl ze in het
circuleerende bloed veel minder voorkomen.

De Piroplasma (Babesia) bigeminum is in volwassen toestand
peervormig. Meestal liggen twee evengroote soms ook verschil-
lend groote parasieten in één bloedlichaampje, met de spitse ein-
den naar elkaar toegekeerd. Zij zijn 2—4 jlx lang en \\—2 jjl. breed
en beslaan ongeveer het vierde gedeelte van een bloedlichaampje.

In het ongekleurde preparaat zijn het bleeke homogene lichaam-
pjes, soms is in het dikke eind de glinsterende kern te zien.

In de capillairen treft men vele parasieten aan, die meer een
spoelvorm hebben, aan beide einden meer spits uitloopend. Dit
zijn waarschijnlijk jongere vormen. Bij jonge vormen der parasiet
zijn amoeboïde bewegingen waar te nemen, bij den volwassen peer-
vorm niet. (Smith en Kilborne).

Volgens Giemsa gekleurd zijn de parasieten blauw met roode
kern. Niet alle parasieten hebben de peervorm; men treft ver-
verschillende onregelmatige vormen aan, dit zijn waarschijnlijk
jonge parasieten, die toen de dood hen verraste, juist een amoe-
boïde beweging uitvoerden. Ook zijn niet alle parasieten dubbel,
er komen ook enkele peertjes voor.

Na den dood van het gastdier verliezen de parasieten na 5—6
uren ook den peervorm en worden meer rond. Ook treden vele
dan uit de bloedlichaampjes, en doen zich dan in het plasma voor
als ronde op coccen gelijkende lichaampjes, gewoonlijk twee aan
twee gegroepeerd.

De parasiet leeft en groeit ten koste van het bloedlichaampje,
dat ten gronde gaat. De besmette bloedlichaampjes verliezen ook
hun buigzaamheid en daarmee het vermogen om de kleinste ca-
pillairen te passeeren. Deze raken dan verstopt.

Het verlies van roode bloedlichaampjes bij den zwaren vorm der
ziekte is enorm en kan per dag ^J/₈ tot ¹/₆van het totaal bedragen,
zoodat het getal in enkele dagen van 6—8 millioen tot 30—40
duizend per c.m.m. kan dalen. Het bloed is dan lichtrood en op-
vallend waterachtig.

Blijven er te weinig erythrocyten over, dan kunnen die niet
genoeg zuurstof opnemen en het dier sterft een inwendige ver-
stikkingsdood. De verschijnselen tijdens de agonie wijzen daar
ook op.

Toevallige doodsoorzaken kunnen verder zijn het verstopt raken
van capillairen in belangrijke organen b.v. hersenen, door zieke
en vervallen bloedlichaampjes.

Het organisme tracht in het tekort aan bloedlichaampjes te
voorzien door de fabriek (het beenmerg) harder te laten werken,
dus door vermeerderde productie. Daarbij doet zich het ver-
schijnsel voor, dat zoodra het getal bloedlichaampjes gedaald is
tot ongeveer de helft van het normale, om in de dringende be-
hoefte te voorzien, vele nieuwe bloedlichaampjes onvoldoende
afgewerkt in de circulatie geworpen worden.

zoogenaamde megaloblasten. Hun aantal neemt toe naarmate de
anaemie erger wordt.

Bij voortschrijdende anaemie ziet men roode bloedlichaampjes,
die na GiEMSA-kleuring een 15—30 tal blauwe korrels vertoonen
zoogenaamde basophile granulaties, (de granulaties kunnen op
coccen gelijken, zijn echter niet alle volkomen rond en onderling
iets verschillend in grootte.)

Ook treft men jonge bloedlichaampjes aan, die volgens Giemsa
lichtblauw gekleurd worden, dus zwak basophiel zijn.

Eindelijk treden nog kernhoudende roode bloedlichaampjes
op, zoogenaamde erythroblasten; hun aantal kan zelfs tot 5% be-
dragen van het totaal der nog aanwezige erythrocyten.

(Het optreden van deze abnormale roode bloedlichaampjes
is niet speciaal eigen aan de piroplasmose, maar wijst op een zware
acute anaemie. Men kan het verschijnsel opwekken, door bij een
dier met korte tusschenpoozen eenige groote aderlatingen te doen).

Acht tot tien dagen na het begin der koorts verdwijnen de pa-
rasieten uit het circuleerende bloed. De reden daarvan is niet
met zekerheid bekend. Het kan zijn dat er geen voor infectie ge-
schikte bloedlichaampjes meer over zijn, of wel, dat door het op-
treden van antistoffen het bloed een slechte voedingsbodem voor
de parasieten geworden is.

Als cardinaal-symptomen hebben we dus bij de zwaardere ge-
vallen: hooge koorts, zware-anaemie, haemoglobinurie, Piroplasma
bigeminum in het bloed.

Bij de sectie vindt men sterk vergroote milt, geelachtig gekleur-
de, vergroote lever, dikvloeibare gal, meestal dun waterachtig
bloed en roodachtig gekleurde urine.

Differentieel-diagnose. De ziekte is met weinig andere aandoenin-
gen te verwisselen.

In zeer acute gevallen kan men septichaemie-verschijnselen
hebben en dus gelijkenis met miltvuur. Bij miltvuur is het verloop
gewoonlijk sneller, de slijmvliezen donkerder rood, het bloed dik-
ker en donkerder van kleur. Roode urine door haematurie kan bij
miltvuur optreden, maar is zeldzaam, evenals de acute nephri-
tis, die bij de haemoglobinurie constant is.

Bij de sectie is bij miltvuur de miltpulpa weeker, het bloed dik-
zwartrood en niet gestold, de spieren zien er als gekookt uit.

Bij piroplasmose is het bloed lichter gekleurd en goed stollend
en de spieren zien er normaal uit. Bij twijfel kan microscopisch
onderzoek en enting van proefdieren b.v. konijn, zekerheid geven.

Bij de in sommige streken voorkomende enzoölische haematurie
vindt men in de urine bloed en soms bloedstolsels, waarin roode
bloedlichaampjes zijn aan te toonen, die bij piroplasmose ont-
breken. Ook treedt de anaemie veel langzamer, pas na weken op.

Na herstel van het gastdier verdwijnen de parasieten niet ge-
heel uit het bloed. Het herstelde dier blijft smetstof drager en kan
door toevallige verzwakking van zijn weerstandsvermogen b.v. door
het lijden aan een andere hevige ziekte weer een instorting krijgen
van zijn piroplasmose.

De immuniteit tegen een nieuwe infectie van buiten is ook niet
absoluut, wel hebben de dieren een verhoogde weerstand. Na het
doorstaan van één zware of van twee lichte aanvallen, verloopen
latere infecties goedaardig. De immuniteit wordt door het door-
staan van herhaalde infecties steeds grooter, zoodat de dieren,
die in een besmette streek inheemsch zijn en dus in den regel in
dien toestand verkeeren, tamelijk wel immuun zijn. Toch blijven
ook deze gezonde dieren virusdrager, al zijn de parasieten ook zoo
weinig in aantal, dat ze niet meer microscopisch zijn aan te too-
nen; ent men met eenige c.c.m. van hun bloed een vatbaar rund,
dan krijgt men piroplasmose.

Hoelang de dieren smetstof dager blijven, is geloof ik nog niet
uitgemaakt, maar zeker drie jaar en waarschijnlijk veel langer.

Ook is nog niet met zekerheid bekend, hoelang immune dieren
onvatbaar blijven voor nieuwe infecties. Een immuun dier, dat een
besmette streek verlaat en daar na eenige jaren terugkeert, zal
zeer zeker weer vatbaar zijn.

Ziekte-overbrengende teek. De bigeminum-piroplasmose wordt
in Amerika, Afrika, Australië en Zuid-Europa in hoofdzaak over-
gebracht door rhipicephalus-soorten.

Deze hebben voor hun ontwikkeling maar één gastheer noodig:
bij overgang van larve tot nymphe en van nymphe tot imago
verkleeden ze zich op de huid van het rund. Het bevruchte wijfje
valt op den grond, legt eieren, en de daaruit komende larven bren-
gen de besmetting over.

In Midden- en Noord-Europa komt de rhipicephalus niet voor
en daar is een andere teek de bemiddelaar, de Ixodes reduvius.
Deze teek verandert bij elke vervelling van gastheer, de toestand
wordt dus iets gecompliceerder. De leefwijze van de teek is vooral
door de onderzoekingen van Knuth aan het Kaiserliche Ge-
sundheitsamt te Berlijn, goed bekend.

te leggen, legt in 14 dagen tijds ongeveer 2000 stuks en sterft dan
spoedig. Uit de eieren komen na 6 weken de larven, deze wachten
op een grashalm of boomtakje hun prooi af en bijten zich vast.
(het hoeft juist geen rund te zijn, met een mensch, paard, schaap,
hert, hond, vleermuis of zelfs hagedis nemen ze ook genoegen.)
Zij blijven op dien eersten gastheer 3—6 dagen, dan laten ze zich
los en vallen op den grond; ze zijn dan speldeknop-groot. Na
een rust van 4 weken vervellen ze en worden nymphen. Deze zoe-
ken al spoedig een gastheer en blijven daarop 3—5 dagen, vallen
dan af en zijn dan roggekorrel-groot.

Na een rust van minstens 8 weken vervellen de nymphen en
worden tot imago of volwassen teken, die zich zoodra ze gelegen-
heid hebben, aan een dier vastzuigen. Zij blijven daarop ongeveer
een week, in welken tijd de bevruchting plaatsheeft, zuigen zich vol
bloed en laten zich dan vallen. De heele ontwikkelingsperiode
duurt dus minstens vijf maanden, en gewoonlijk langer, daar de
teken dikwijls een poos op een geschikte prooi moeten wachten.
In warme, vochtige jaren gaat het sneller dan in koude jaren en
gedurende den winter staat alles stil. De dieren overwinteren in
het stadium, waarin ze toevallig zijn, op een beschut plekje onder
bladeren of boombast en komen in het voorjaar gewoonlijk in
April weer te voorschijn en vervolgen hun in de herfst afgebro-
ken cyclus. Tijdens de overwintering zijn de dieren zeer re-
sistent en zelfs tegen uitdrogen bestand, terwijl ze in den zomer
ten gronde gaan, als men ze op een te droge plaats bewaart.

In de natuur komen ze dan ook vooral voor op vochtige plaat-
sen in bosch en weiland.

De teken kunnen lang in leven blijven zonder voedsel, zonder
daarom hun virulentie te verliezen. Knuth liet in Juli geboren
larven, in het vrije veld overwinteren, en kon daarmee in Juni
van het volgend jaar (dus na bijna een jaar) nog een koe besmetten.

Ook gelukte het hem de ziekte over te brengen met nymphen,
die als larven op een ziek rund gezogen hadden.

In de wei komen in het voorjaar de eerste ziektegevallen ge-
woonlijk 14 dagen na het begin van den weidegang. In de volgende
weken komen meerdere gevallen. Dat de dieren niet alle tege-
lijk ziek worden, ligt wel in het feit, dat ze niet tegelijk besmet
worden. De teken, die in verschillende stadiën overwinterd heb-
ben, zijn niet tegelijk rijp voor het zoeken van een gastheer. In
den nazomer en herfst komen gewoonlijk weer nieuwe ziektege-
vallen, deze worden veroorzaakt door de nieuwe tekengeneratie,,
die intusschen geboren is.

Ook gedurende den staltijd worden soms ziektegevallen waar-
genomen: deze worden veroorzaakt door besmette teken, die op
de huid der runderen of met hooi van besmette weiden zijn bin-
nengekomen. Het kan natuurlijk ook gebeuren, dat een besmet
rund toevallig in het incubatietijdperk op stal komt en daar ziek
wordt.

Tijdens de ziekte zijn de teken, die de besmetting veroorzaakten
nog erg klein en zij kunnen gemakkelijk over het hoofd gezien
worden. De dieren, die aan de acute ziekte sterven, hebben dik-
wijls slechts larven, die hoogstens ruim i m.m. dus speldeknoppen
groot zijn en bruinzwart, dus vooral op een donkere huid bijna
niet te zien.

In meer chronische gevallen kunnen de teken al weer afgeval-
vallen zijn. Vele leeken en zelfs veeartsen betwijfelen in sommige
gevallen den rol der teken bij deze ziekte, daar zij op de zieke
dieren soms geen teken vinden. Zeer waarschijnlijk zijn deze dan
over het hoofd gezien of al weer afgevallen. Het is theoretisch wel
denkbaar, dat vliegensoorten b.v. tabaniden door enting de ziekte
kunnen overbrengen, maar bewezen is dit niet en in elk geval is
het niet de regel.

Smith en Kilborne vonden, dat de ziekte ontstaan door enting
met in het laboratorium gekweekte teken, goedaardiger verliep
dan de natuurlijke ziekte op de wei. De smetstof was dus in de veld-
teken virulenter. Het gelukte hun niet in het lichaam der teken ont-
wikkelingsvormen van de parasiet te ontdekken. Latere onder-
zoekers o.a. Koch, Dschunkowsky en Luhs hebben ontwik-
kelingsstadiën gezien, maar alle overgangsvormen zijn nog niet
voldoende bekend. Het is ook zeer moeilijk, de kleine parasiet
te identificeeren temidden van de vele artefacten ontstaan in
de vervallen bloedlichaampjes.

Wat de behandeling der bigeminum-piroplasmose betreft, deze
heeft weinig succes voor zoover het de medicamenteuze behandeling
aangaat. Het nut van de meeste zoo nu en dan aangeraden genees-
middelen berust op autosuggestie van den proefnemer. Daarmee
is natuurlijk volstrekt niet gezegd, dat er niet eens een middel ge-
vonden zal worden, dat in staat is de parasieten in het bloed te
dooden, zonder het gastdier te veel te schaden, zooals b.v. chinine
bij de malaria en arsenicumpreparaten bij trypanosomen-ziekten.

In Australië behandelde Dodd de zieke dieren met trypanblauw,
met twijfelachtig resultaat. Penning had bij de coccenvoimige
piroplasma in Indië succes als hij dadelijk na de eerste verschijnselen

Dschunkowsky probeerde salversan, het nieuwe syphilis-middel
van Ehrlich. De parasieten verdwenen daarmee uit het bloed maar
van de behandelde dieren stierven meer dan van de niet behandelde.

Meer succes hebben de algemeene maatregelen, die men tegen de
ziekte kan nemen. Deze zijn voor de verschalende landen en streken
velschillend en berusten grootendeels op de kennis van de leefwijze
der betrokken teken. Kan men de teken uitroeien dan zijn verdere
maatregelen onnoodig.

De op de huid der runderen vastgezogen teken kan men op twee
manieren onschadelijk maken. Eerstens kan men de dieren op een
teken vrije omheinde plaats brengen en ze daar houden totdat de
teken zijn afgevallen. Voordat de volgende tekenstadiën weel-
een gastheer zoeken, moeten de runderen natuurlijk weg zijn.
Waar men met de Ixodes reduvius te doen heeft zou het volgens de
onderzoekingen van Knuth voldoende zijn, de dieren een dag of
tien in zoo\'n omheining te plaatsen. De aanwezige teken hebben
zich dan losgelaten en de dieren zijn tekenvrij.

Tweedens kan men de teken verwijderen door ze af te zoeken
of de dieren herhaaldelijk te borstelen met zout water. Dat is alleen
op kleine schaal toe te passen. In Australië en Amerika heeft men
de kudden tekenvrij gemaakt door de dieren te begieten met of
te laten zwemmen in een vloeistof bestaande uit een oplossing van
teer- of arsenicum-preparaten. De teken worden daardoor gedood.

Om met teken besmette weilanden en landstreken te zuiveren,
heeft men volgende middelen:

Men kan soms gras en struikgewas in brand steken en zoo de
teken mee verbranden.

Men kan de teken laten doodhongeren door b.v. in een jaar geen
vee en wild in de besmette streek te laten.

Men kan de besmette landen in cultuur brengen als bouwland
of er kunstweiden van maken. De ondervinding heeft geleerd dat
de teken dan verdwijnen, vooral is dat het geval op velden waar
men lucerne gezaaid heeft. Door de vochtigheid treden daar schim-
mels op en de tekeneieren beschimmelen en gaan te gronde.

In Amerika is het zoo gelukt geheele streken tekenvrij te maken
en door in die streken alleen tekenvrije dieren toe te laten de ziekte
met succes te voorkomen.

In Indië en Afrika daarentegen is het uitroeien der teken en het
teken vrij houden van landstreken practisch onuitvoerbaai.

In Europa heeft men in vele streken door een doelmatige bodem-
cultuur aan de teken het leven zuur gemaakt en zoodoende de piro-
plasmose bestreden.

Een ander middel is, om op de besmette weiden eerst onvatbare
diersoorten, b.v. schapen en paarden te doen voor men de runderen
er op brengt. De aanwezige teken zullen zich dan op die dieren
vastbijten en zijn verder onschadelijk. De ondervinding heeft
n.1. geleerd dat virulente teken als ze ééns hebben aangebeten
niet meer virulent zijn. Met den eersten beet schijnen ze dadelijk
al hun virus af te geven. (Het gelukt daarom ook niet met teken
van eenzelfde generatie de ziekte over te brengen. Ook niet als de
teek vooraf aan een ziek rund heeft gezogen. De piroplasma moet
eerst zijn ontwikkelings-cyclus in het tekenlichaam doormaken.
Met pas-uitgekomen larven mislukte bij de proeven van Knuth
soms de besmetting. Misschien was toen de ontwikkelingscyclus
nog niet afgeloopen).

Heeft men dus zoo de virulente teken in de wei onschadelijk ge-
maakt, dan kan men er zonder gevaar vatbare runderen laten weiden.

Zijn er echter in de kudde vroegere lijders aan piroplasmose,
dus smetstof dragers, en dat is meestal het geval, dan zullen die de
nieuwe generatie van gezonde teken weer besmetten. De afstamme-
lingen van die besmette teken zijn virulent en zullen op hun beurt
weer de niet immune runderen infecteeren.

Het straffeloos grazen van zoo\'n gemengde kudde vatbare en
onvatbare runderen zal dus op een zoo gezuiverde weide hoogstens
enkele maanden kunnen geschieden en wel, indien de door Knuth
gevonden gegevens ook voor ons land opgaan, zal men als men
tot 15 Juni onvatbare diersoorten in de wei doet, er van 15 Juni
tot i Augustus (misschien zelfs van 1 Juni tot 1 September) een
gemengde kudde vatbare en immune runderen in kunnen laten.
Het is de vraag of dat practische waarde zou hebben.

Met het oog op het meerdere weerstandsvermogen tegen de
ziekte van jonge dieren, is het aan te bevelen in een besmette streeK
zoo weinig mogelijk oudere dieren te importeeren maar liever kalve-
ren beneden het jaar. Hoe ouder de dieren hoe meer kans op doode-
lijke besmetting. Deze is het grootst bij runderen boven de vijf jaar.

Geïmporteerde oudere dieren b.v. fokstieren kan men trachten
tegen besmetting te vrijwaren door ze op stal te houden of in weiden
waarvan men zeker weet dat ze tekenvrij zijn. Het gevaar voor
toevallige besmetting bestaat dan echter toch.

Enting. Behalve met de genoemde middelen heeft men de piro-
plasmose bestreden door enting.

Men heeft serum geprobeerd, maar zelfs serum van dieren die
hoog-immuun waren gemaakt door herhaalde injecties van virulent
bloed, heeft geen preventieve of curatieve werking.

Ook heeft men de dieren ingespoten met fijngewreven substantie
van virulente teken ook met onbevredigend resultaat.

Verder is geprobeerd de dieren te immuniseeren door ze bij
tusschenpoozen door een klein aantal virulente larven te laten
steken. Het resultaat was onzeker, men kreeg soms hevige infecties.

Enting met bloed van zieke dieren is ook te onzeker en daardoor
gevaarlijk, zelfs als men het een poos in de ijskast bewaard heeft.

De beste entmethode is nog met bloed van herstelde dieren en die
wordt ook in het groot toegepast in Amerika en Australië. Ook
hierbij krijgen sommige dieren een hevige entziekte soms met doode-
lijken afloop en men rekent in Amerika en Australië op een paar
procent verlies.

Ook in Duitschland entmensedert 1903 met immuunbloed volgens
voorschrift van Schütz. Dr. Schmitt te Züllchow, die met dien tak
van dienst is belast was zoo vriendelijk mij daarover in te lichten:

Er wordt subcutaan geënt met 3 c.c.m. gedefibrineerd bloed van
jonge runderen, die met virulent bloed besmet worden en van de
entziekte genezen zijn sedert 4—20 weken (al naar de hevigheid
der entziekte). Na de enting worden de dieren gedurende 20 dagen
op stal gehouden en goed verpleegd. Dieren in de laatste drie maan-
den der zwangerschap, zieke dieren en dieren in slechten voedings-
toestand worden niet geënt.

In 1909 werden geënt: 2618 jonge en 1643 volwassen runderen,
daarvan werden zwaar ziek na de enting of later in de wei, maar
herstelden: van het jongvee: 0.46 % en van de volwassen dieren:
1-95 % ^en stierven na de enting of later in de wei: van het jongvee
0.42 % en van de volwassenen 0.79 %.

Op het totaal van 4261 geënte dieren komen in Duitschland
dus 0.63 % sterfgevallen of noodslachtingen en 1.03 % zware, maar
herstellende ziektegevallen

De enting wordt aangeraden voor plaatsen waar jaarlijks 1 %
of meer van de weidedieren aan de ziekte sterft of noodgeslacht
wordt, of waar meer dan 2 % zwaar ziek wordt.

Verder wordt aangeraden de dieren minstens drie achtereenvol-
gende jaren te enten, telkens minstens een maand voor het begin
van den weidetijd.

voldoende ervaring en het is zeker dat ze is aan te raden in zwaar
besmette streken.

Aan de Seruminrichting te Rotterdam bestaat het plan, ook tegen
deze ziekte entstof te maken. Er zal daarbij getracht worden
een nog betere methode te vinden. Een bezwaar van de enting met
immuunbloed blijft toch altijd dat men nooit precies de virulentie
der entstof weet en daardoor de kans op onaangename verrassingen
niet geheel is uitgesloten.

Voor behandeling van de zieke dieren zou waarschijnlijk bloed-
transfusie in aanmerking kunnen komen en inspuiting van physio-
logische keukenzoutoplossing, verder stalrust en goede verpleging
en zoo noodig symptomatische behandeling.

Schaap. Bij het schaap is in verschillende landen een piro-
plasma gevonden; de parasieten en ziekteverschijnselen lijken op
die bij het rund. Motas in Rumenië meende bij de behandeling
eenig succes te hebben met hyper-immuun serum.

Paard. Bij het paard is piroplasmose waargenomen in Zuid-
Afrika, Rusland, Algiers, Egypte, Italië en Duitschland. De ver-
schijnselen zijn: zware anaemie met iets icterische slijmvliezen, dik-
wijls haemoglobinurie, vermagering en dikwijls doodelijken afloop.

Nuttall meent dat de in Zuid-Afrika en de in Europa (Rusland)
voorkomende paarden-piroplasmen verschillend zijn: de parasiet
der Europeesche ziekte heeft den peervorm van de runderpiroplasma,
terwijl de Afrikaansche amoeboïde vormen heeft.

In Zuid-Afrika wordt volgens de onderzoekingen van Theiler
de infectie overgebracht door de teek: Rhipicephalus evertsi, die
zich als larve of nymphe besmet en als volwassen tee;k de besmetting
overbrengt. Larven van besmette wijfjes afkomstig bleken niet
virulent; de smetstof gaat dus in dit geval niet door de teken-eieren.

In Rusland wordt de parasiet zeer zeker ook door teken overge-
bracht — de dieren besmetten zich daar dikwijls op boschweiden —
jonge dieren beneden het jaar krijgen de ziekte meestal in lichten
graad en zijn dan immuun.

Piot-Bey vermoedt dat in Egypte de ziekte door tabanus-
vliegen of muskieten wordt verspreid, daar hij op paarden zelden
teken zag. De Piroplasma equi is ook virulent voor ezel en muil-
dier.

Hond. Bij den hond werden in 1895 voor het eerst piroplasmen
gevonden en wel in Italië. Later ook in verschillende andere landen
van Europa, en ook in Zuid-Afrika. In Europa vooral bij jacht-
honden .

De Piloplasma (Babesia)canis is vooral door Italiaansche onder-
zoekers bestudeerd.

De ontwikkelingsgang gelijkt veel op die van de malaria-parasiet
van den mensch. De eerste vormen die na de infectie optreden,
zijn kleine vrijliggende ronde of ovale schizonten met kern en punt-
vormige blepharoplast. Zij hechten zich aan een rood bloed-
lichaampje en zinken daar langzamerhand in. Bij den groei der
parasiet krijgt zij een vacuole in het midden en daardoor ontstaat
een ringvorm.

In het verder verloop kan men verschillende amoeboïde vormen
waarnemen. De volwassen parasiet is rondachtig. Deze deelt zich,
welk proces begint bij kern en blepharoplast, die zich gewoonlijk
tweemaal deelen. Daardoor ontstaan vier nieuwe parasieten, terwijl
een deel van protoplasma en kern der moedercel als restlichaam
achterblijft.

De peervormige parasieten treden pas na eenigen tijd op; hierbij
ligt de blepharoplast steeds aan de punt van de peer.

De peervormen vermeerderen zich door lengtedeeling, evenals
men dat bij de trypanosomen ziet. Door voortgezette deeling ont-
staan hierbij meestal 8—16 kleine peertjes, die met de spitsen naar
elkaar toegekeerd, in een bloedlichaampje liggen, de peertjes komen
vrij uit het bloedlichaampje en dringen in een andere erythrocyt,
waar ze uitgroeien tot macro- en micro-gametocyten. De micro-
gametocyten zijn (na GiEMSA-kleuring) te kennen aan de groote
blepharoplast, kleine kern en lichtblauw gekleurd protoplasma,
de macro-gametocyten hebben een kleine blepharoplast, groote
kern en donkerder blauw gekleurd protoplasma.

In het hondenbloed gaat de ontwikkeling van de parasieten niet
verder. Wel heeft men in het versche microscopische bloedprepa-
raat gezien dat micro-gameten lange bewegelijke zweepdraden
uitsteken. De ontwikkelingscyclus in de teek is nog niet micros-
copisch vastgesteld.

Verschijnselen zijn: koorts, icterische slijmvliezen, haemoglobinu-
rie en later anaemie.

De overbrengers zijn teken en wel in Frankrijk deDermacentor
reticulatus en in Zuid-Afrika Hamophysalisleachi. De laatste be-
smet zich als volwassen teek, de smetstof passeert dan het ei en
het larve- en nymphestadium en wordt pas door de volgende vol-
wassen teek weer op den hond overgebracht (dit staat natuurlijk
in verband met de ontwikkelingscyclus van de parasiet).

De honden-piroplasma onderscheidt zich nog van de andere
soorten door het feit dat jonge honden vatbaarder zijn dan oude
en dat de smetstof door hondenpassages (door enting met bloed)
steeds virulenter wordt.

Doorstaan der ziekte geeft immuniteit; de dieren blijven jaren-
lang parasietendragers.

Het gelukte Nocard en Motas honden immuun te maken,door
hen eerst in te spuiten met serum van herstelde dieren en daarna
met virulent bloed. Ook virulent bloed met gal gemengd bleek als
entstof bruikbaar. Na tien dagen werd met virulent bloed na-geënt,
dit werd zonder koortsreactie verdragen.

Als geneesmiddel tegen de ziekte gebruikte Nuttall met succes
trypanblauw, 5.5 tot 13 ccm. van een verzadigde waterige oplossing
per K.G. lichaamsgewicht, in eens als onderhuidsche inspuiting.

Bij verschillende andere diersoorten zijn ook piroplasmen ge-
vonden, zooals bij de haas, vos, egel, mol, rendier, beer, veldmuis
en vleermuis.

Kweeken van malaria-parasieten van mensch of dier op kunst-
matige voedingsbodems is tot nog toe niet gelukt. De ontwikkelings-
stadiën die sommige onderzoekers meenden te hebben gezien
„in vitro" bleken degeneratie-vormen te zijn.

De piroplasmen van de eene diersoort zijn niet virulent voor
andere diersoorten. In dit opzicht verschillen deze parasieten dus
van de trypanosomen.

Doflein rekent ze tot de bamogregarinen, soort: Leishmania.
Patton tot de flagellaten: fam. herpetomonas.

Zij werden in 1903 ontdekt door Léishman en Donovax bij
de in Indië voorkomende menschenziekte kala-azar, en naar hen
Leishmania Donovani genoemd. De kala-azar (zwarte koorts) of
tropische spleno-megalie is een met onregelmatige koorts, verma-
gering, digestiestoring en sterke miltzwelling gepaard gaande
progressieve anaemie, die na eenige maanden of jaren gewoonlijk
met den dood eindigt.

De diagnose wordt gemaakt door aantoonen der parasieten
in de milt, na punctie en aspiratie van een weinig pulpa met een
Pravaz\'sche spuit.

Behalve in de milt zetelen de parasieten voornamelijk in lever,
beenmerg en lymphklieren. Ze liggen vrij of zijn besloten in

lichaamscellen, veelal in endotheelcellen. Ook in de endotheel-
cellen der kleinere bloedvaten. De besmette cellen kunnen van
één tot een paar honderd parasieten bevatten. In het bloed zelf
zijn er zoo weinig, dat microscopisch bloedonderzoek meestal
negatief uitvalt.

Enkele malen zijn parasieten in de groote mononucleaire leu-
cocvten gevonden. Laveran en Donovan beweren ze ook in
roode bloedlichaampjes gezien te hebben.

In Tunis nam Nicolle de ziekte uitsluitend bij jonge kinderen
waar, en ook bij honden. De parasiet, die hij Leishmania infantum
noemde, is zeer zeker dezelfde als Leishmania Donovani.

Bij een andere Oostersche ziekte de aleppo-buil (Bouton d\'
Oriënt, Orient-Beule), een met locale huidfurunkels en zweren
verloopende aandoening, ontdekte Wright een parasiet (sedert
Leishmania tropica genoemd), die morphologisch niet van de Leish-
mania Donovani te onderscheiden is.

Behalve voor den mensch zijn de Leishmania pathogeen voor
aap en hond. In Trans-Kaukasië zagen Dschunkowsky en Luhs
bij een hond een ziektegeval, dat wat verschijnselen en parasieten
betrof, ongeveer met aleppo-buil overeenkwam.

Nicolle besmette een aap met virus van Orientbeule en na
eenige weken met virus van kala-azar, het dier bleek ook tegen
de laatste ziekte immuun geworden.

In het zieke lichaam zijn de parasieten rond of ovaal, ze zijn
klein (2—3 ;jl doorsnee) en hebben een kern en een blepharoplast.
(laatste gewoonlijk staafjesvormig). De vermeerdering geschiedt
door deeling. De parasieten zijn in vitro te cultiveeren; zij groeien
in het condenswater van Novy-of NicOLLE-agar. De culturen van
den eersten dag hebben nog den vorm van de lichaamsparasieten,
zijn alleen grooter; de volgende dagen ziet men peervormen en
ook langgestrekte parasieten met een flagella; deze gelijken op
trypanosomen, alleen de onduleerende membraan ontbreekt.

De overbrengers van de Leishmania zijn nog niet zeker bekend.
Wandluizen worden ervan beschuldigd.

De trypanosomidae hebben een langgestrekt smal lichaam, dat
gewoonlijk aan beide einden spits toeloopt, dikwijls iets spiraal-
vormig gedraaid is en omgeven is door een tamelijk vaste pellicula.

Behalve de hoofdkern, die gewoonlijk ongeveer in het midden
ligt en tamelijk groot is —i jx.) bezitten ze een tweede kleinere
kern, centrosoom of blepharoplast genoemd, die bij de meeste soor-
ten ligt tusschen kern en achtereinde; ze is rond, ovaal of staaf-
jes vormig.

Van uit de blepharoplast loopt een zweepdraad de flagella, die
verder buiten het lichaam, langs de zijde van het dier, naar voren
en er vrij boven uitsteekt. Voor zoover de flagella langs het lichaam
loopt en soms zelfs nog iets verder, is zij daarmee verbonden door
een dunne geplooide protoplasmastrook, d.e onduleerende mem-
braan. Behalve de twee kernen ziet men in het plasma nog dik-
wijls kleine glinsterende chromatine-korrels en bij enkele soorten
in het achterste lichaamsgedeelte een ovale vacuole.

De groote der verschillende soorten loopt nogal uiteen; de klein-
ste tot nog toe gevondene, de Trypanosoma Lewisi (de ratten-
trypanosoma) is maar 2 jx lang, de grootste de Trypanosoma Thei-
leri is 75 [x. Bij visschen komen zelfs nog grootere vormen voor.

De blepharoplast ligt bij de meeste soorten tamelijk ver naar
achteren, hoe verder naar achteren, des te langer is ook het naast
het lichaam loopende flagella-stuk, en de onduleerende membraan.

De breedte der onduleerende membraan is ook verschillend;
bij de Trypanosoma dimorphon is ze zeer smal; de flagella ligt
daar bijna vlak tegen het lichaam aan.

Het vrije einde der flagella is bij de verschillende soorten on-
gelijk in lengte en dikte. Bij de Trypanosoma equinum en Euro-
peesche rundertrypanosoma eindigt ze met een kleine knopvor-
mige verdikking. Bij de Trypanosoma dimorphon ontbreekt het
vrije einde der flagella.

De vorm en grootte van een bepaalde soort, hoewel in hoofd-
zaak specifiek, kan ook eenigszins varieeren, al naar de diersoort
waarbij ze parasiteert. Zoo is de Trypanosoma Brucei van het paard
iets langer dan de Trypanosoma Brucei bij de cavia gekweekt.

Het achtereinde kan ook bij eenzelfde soort iets verschillend
zijn n.1. spits of meer afgerond.

In het ongekleurde versche bloedpreparaat, bij ± 300 malige
vergrooting, vallen de trypanosoma terstond op door hun beweging,,
waarbij ze de roode bloedlichaampjes rechts en links met kracht
op zij werpen.

De beweging is gebonden aan de onduleerende membraan en
de flagella, en is golvend en elegant.

nog kleine amoeboïde bewegingen uitvoeren. Deze zijn tot bepaal-
de lichaamsgedeelten beperkt, en verklaren het feit, dat bij een-
zelfde soort het achtereind soms spits, soms meer stomp
kan zijn.

De snelheid van beweging is zeer verschillend bij de trypanoso-
men. Het vlugste is de Trypanosoma Lewisi, dieineenverschbloed-
preparaat als een pijl door het gezichtsveld schiet. Ook de surra-
trypanosoma beweegt zich vrij snel. Daar de beweging gebonden
is aan flagella en onduleerende membraan, hebben de trypanosomen
met korte onduleerende membraan een langzame en stijve be-
weging, omdat het achterlichaam daarbij bijna onbewegelijk
is en nagesleept wordt. Dit kan men b.v. opmerken bij de in Eu-
ropa voorkomende rundertrypanosomen. De virulentie van de
pathogene trypanosomen-soorten is voor alle diersoorten lang
niet dezelfde, en zelfs dikwijls niet gelijk voor de verschillende
rassen van eenzelfde diersoort.

Ook kunnen trypanosomen van dezelfde soort maar uit ver-
schillende streken afkomstig soms belangrijk in virulentie ver-
schillen. De reden hiervan is niet bekend. Waarschijnlijk is ze
te zoeken in de verschillende dierpassages, die de parasieten heb-
ben doorgemaakt.

In het laboratorium gelukt het toch ook door dierpassages de
giftigheid eenigszins te wijzigen.

Kleuring van trypanosomen in het microscopisch bloedprepa-
raat geschiedt het best volgens de bekende GiEMSA-methode.
De kern wordt dan violet, de blepharoplast iets donkerder violet,
de flagella donkerrood, Het protoplasma kleurt zich blauw met
lichtere en donkerder zones. De chromatine-korrels violet.

Cultuur van trypanosomen ,,in vitro" is tot nog toe alleen gelukt
bij de Trypanosoma Lewisi, de Trypanosoma Brucei (van de Na-
gana) en de Europeesche rundertrypanosomen.

De ratten-trypanosoma groeit het best in het condenswater
van bloedagar, de cultuurvormen ervan hebben geen onduleerende
membraan.

De Nagana-trypanosoma groeit minder goed in cultuur, het
best nog in het condenswater van Now-agar (een soort bloedagar).

De Europeesche rundertrypanosoma eindelijk groeit ook in het
condenswater van bloedagar, ook in serum-bouillon, maar veel
beter in bloed-bouillon. (i deel gedefibrineerd bloed i—3 deelen
gewone voedingsbouillon).

In de bloedbouillon-buisjes groeien de trypanosomen voorna-
melijk in de leucocytenlaag, die als een witte sluier op de bezon-
ken roode bloedlichaampjes ligt. Na 3—4 dagen zijn ze daar te
vinden.

De culturen blijven, zonder overenting, ongeveer drie maan-
den in leven. Dan sterven ze af, tegen dien tijd is steeds een sterke
graad van haemolvse in de buisjes opgetreden.

Ent men elke 2—4 weken over in versche buisjes, dan kan men
waarschijnlijk de parasieten onbepaald lang kweeken.

In oude culturen treft men vele degeneratie-vormen aan; het
aantal chromatine-korrels is daarbij soms vermeerderd, het pro-
toplasma is vervallen, van sommige is alleen nog de flagella te
zien.

In het lichaam der hoogere dieren en ook in vitro, vermeer-
deren de trypanosomen zich door deeling.

Vóór de deeling wordt de parasiet dikker en de blepharoplast
verplaatst zich naar de kern toe en deelt zich in tweeën. Bij de
meeste trypanosomen volgt daarop een deeling van flagella, on-
duleerende membraan en kern, daarna valt ook het protoplasma
uiteen in twee ongeveer gelijke helften; de beide nieuwe trypa-
nosomen blijven nog een poos verbonden en gaan dan uit elkaar.
Het kan bij uitzondering gebeuren, dat de twee helften voor de
scheiding zich alweer deelen en men kan daardoor zeer verschil-
lende vormen krijgen. Al die deelingsvormen zijn bewegelijk, al-
leen is de beweging langzamer.

Soms, b.v. bij de Trypanosoma Lewisi, zijn de bij de deeling zich
vormende helften zeer verschillend in grootte; de kernen, blepha-
roplasten en flagella der onderdeelen deelen zich alweer, nog voor-
dat het protoplasma zich insnoert en men krijgt allerlei vormen,
met onregelmatige lichamen en eenige kernen, blepharoplasten
en flagella\'s.

De kleine vrijkomende vormen hebben in \'t begin geen ondu-
leerende membraan. In de culturen in vitro van de rattentry-
panosomen en de Europeesche rundertrypanosomen kan men
deze verschillende vormen ook zeer fraai zien.

Bouffard in Afrika kon trypanosomen niet door teken over-
brengen en mijzelf gelukte dat in Indiëevenmin met de surra-parasiet.

De overbrengers zijn in hoofdzaak vliegen en wel bepaalde soor-
ten van vliegen.

Die overbrenging kan op twee manieren plaats hebben. Voor-
eerst kan de vlieg alleen als entnaald dienen, dat heeft plaats als
zij eerst een ziek en kort daarop een gezond dier steekt. In de twee-
de plaats kan de trypanosoom in het vlieglichaam een ontwik-
kelings-cyclus doormaken en de steek van de vlieg is dan pas
besmettelijk als die cyclus is afgeloopen.

De slaapziekte wordt overgebracht door Glossina palpalis, ech-
ter kunnen ook andere glossina-soorten dienst doen.

De Nagana kan, behalve door Glossina morsitans (de bekende
tsetsevlieg) ook door andere glossina-soorten worden verspreid.

Het is in den laatsten tijd gelukt deze vliegen in het labora-
torium te kweeken en er proeven mee te doen.

Vooral Kleine en Stuhlmann in Duitsch-Oost-Afrika en Bouf-
fard in het Fransche Nigergebied hebben zich in die richting ver-
dienstelijk gemaakt. Zij lieten de vliegen eerst aan een ziek
dier zuigen en daarna eiken volgenden dag aan een gezond;
het bleek nu, dat de dieren, die de eerste dagen door de besmette
vliegen gestoken waren, gezond bleven; alle dieren, die later wa-
ren gestoken, werden ziek. Dit staat in verband met de ontwik-
kelings-cyclus, die de parasiet in de vlieg doormaakt. Dit incu-
batie-tijdperk der vlieg is voor de verschillende trypanosomen-
soorten niet gelijk en bedraagt ongeveer 6—12 dagen.

Het schijnt, dat voor sommige trypanosomen-soorten de ont-
wikkeling hoofdzakelijk plaats heeft in de snuit der vlieg. Ten-
minste de Fransche onderzoekers Bouffard, Boueten Roubaud
in Centraal-Afrika, vonden bij proeven met Trypanosoma cazal-
boui, en in laboratorium gekweekte Glossina palpalis, de trypano-
somen gewoonlijk in de snuit en hypopharynx van de vliegen
en slechts eenmaal in het darmkanaal. Subcutane enting van een
schaap met zoo\'n trypanosomen-houdende vliegesnuit gelukte,
met het darmkanaal niet.

Bij glossina\'s in de natuur besmet met Trypanosoma-dimor-
phon vonden de Fransche onderzoekers de parasieten, behalve
in de snuit ook in het digestiekanaal der vliegen.

Kleine nam proeven met laboratorium-Glossina-palpalis en
Trypanosoma-gambiense. Hij vond in de snuit van de besmette
vliegen zelden parasieten, in de proventrikel bijna altijd, en in
het darmkanaal steeds. De trypanosomen in den vliegdarm ge-
lijken niet op de bloedtrypanosomen. Kleine zag in den daim
groote breede vormen met veel protoplasma en met drie of meer
(dikwijls zwak gekleurde) kernen en soms zonder flagella; deze

houdt hij voor vrouwelijke gameten; verder zag hij dunnere zwak-
gekleurde exemplaren met groote donkere kern, die hij voor man-
nelijke gameten aanziet. De vrouwelijke waren verreweg het
talrijkst. Ook zag Kleine verschillende onrijpe vormen en ook
rondachtige exemplaren; de laatste houdt hij voor een rust-
stadium der parasiet.

Bij vliegen, die maar één trypanosomen-houdenden maaltijd
hadden gebruikt en eenige weken later onderzocht werden, vond
men in den darm parasieten gelijk aan de bloedtrypanosomen,
deze vormden zeer zeker het eindstadium der cyclus.

Stuhlmann vond bij Glossina fusca, besmet met Trypanosoma
Brucei, de parasieten alleen in het darmkanaal en hoofdzakelijk
in den achterdarm. Met een emulsie van deze darm-trypanosomen
kon hij geen dieren besmetten. De trypanosomen in den vliegen-
darm zijn grooter dan die in het zoogdierbloed. De in de snuit der
vliegen gevonden exemplaren zijn kleiner dan die in den darm.

Stuhlmann denkt, dat de trypanosomen uit den darm der
vliegen langzamerhand in de snuit wandelen en dat in den darm
copulatie plaats heeft. Hij kon echter geen vormen aantoonen
die daarop wezen.

Montgomery onderzocht in Afrika vele exemplaren Glossina
morsitans en vond driemaal zoo dikwijls trypanosomen in de
snuit, als in den darm.

De vliegen, die eenmaal infectieus zijn, blijven dat hun leven
lang. Kleine kon nog de besmetting overbrengen met een vlieg,
die 83 dagen geleden was besmet en later gevoed was met bloed
dat geen trypanosomen bevatte.

Een glossina, die een ziek dier steekt en binnen het halfuur
een gezond, kan ook de besmetting overbrengen, dient dan een-
voudig als entnaald. Als zoodanig fungeeren ook de andere insec-
ten, die trypanosomen-ziekten overbrengen.

De glossinen vindt men alleen in Tropisch-Afrika; in de andere
streken, waar trypanosomen voorkomen, worden deze overgebracht
door andere vliegen, in hoofdzaak tabanus-soorten, (de bekende
horzels).

Een ontwikkelingscyclus van de parasiet in het tabanus-lichaam
is niet bekend. Het is niet onmogelijk, dat ze voorkomt. Proeven
in die richting stuiten af op de moeielijkheid, om die vliegen in
het leven te houden. (Mij is dat tenminste nooit gelukt).

Proefondervindelijk is alleen de overbrenging op korten termijn
bekend: een tabanus, die een ziek dier en binnen een paar uur een
gezond dier steekt, brengt de besmetting over. Dit geval komt in

de natuur dikwijls voor: in een kudde wordt b.v. de vlieg, die pas
een ziek dier heeft aangestoken, verjaagd en zet zich op een ander
in de buurt.

In het laboratorium is het gelukt trypanosomen-besmetting over
te brengen door den steek van (ook in Europa inheemsche) Sto-
moxis calcitrans en door vlooien en wandluizen.

Bij één trypanosomen-ziekte spelen de insekten geen rol n.1. bij
de dekziekte, die door den coïtus wordt overgebracht. Dat hier
de vliegen niet als bemiddelaar optreden, komt zeer zeker, door-
dat de trypanosomen zoo schaars in het bloed voorkomen, dat een
vlieg bijna geen kans heeft, zich te besmetten. Ook bij de
andere trypanosomiasen besmetten lang niet alle vliegen zich;
het aantal hangt af van den trypanosomen-rijkdom van het bloed.

Ook bij andere trypanosomiasen is besmetting door den coïtus
niet onmogelijk; dat het gewoonlijk niet voorkomt, ligt wel aan het
feit, dat de dieren dikwijls te zwak zijn om voor de paring in aan-
merking te komen. Bij de surra kon ik een merrie besmetten door
met een glasstaafje op het intacte vagina-slijmvlies een weing
slijm te strijken, afkomstig uit de vagina van een surra-merrie.

Verschillende met de trypanosomen verwante flagellaten komen
bij dieren als parasieten voor.

Zoo vindt men in het bloed van visschen de trypanoplasma\\ deze
heeft twee flagella\'s, een vóór en een achter, en de blepharoplast
is even groot als de kern.

Zij hebben een lang spoelvormig (n—50 jjl) lichaam en gelijken
op trypanosomen, hebben echter geen onduleerende membraan en
de blepharoplast ligt vóór de kern.

Crithidia, ook een in den vliegendarm voorkomende familie heeft
een meer kort en dik lichaam.

De kennis van deze parasieten is van belang daar ze gemakkelijk
kunnen worden aangezien voor ontwikkelings-vormen van trypano-
somen, die soms ook geen onduleerende membraan hebben.

Het is daarom zaak om bij proeven met vliegen met betrekking
tot den ontwikkelings-cyclus van trypanosomen steeds in het
laboratorium gekweekte vliegen te gebruiken.

Trypanosomen als parasieten bij visschen en kikvorschen werden
al tusschen 1840 en \'50 ontdekt.

In 1850 werden ze gezien in het bloed van de zwarte rat, en in
1878 bij de Indische rat. De laatste is naar zijn ontdekker Lewis
sedert bekend als Tryponosoma Lewisi. Ze komt ook in Europa
voor en is voor ratten in den regel niet pathogeen.

Het jaar 1880 was voor de bloedprotozoën belangrijk; toen ont-
dekte Laveran het malaria-plasmodium en Evans in Engelsch-
Indië in het bloed van zieke paarden de trypanosoma der surra-
ziekte, naar hem Trypanosoma Evansi genoemd.

In 1894 ontdekte Bruce in Zuid-Afrika de trypanosomen der
nagana-ziekte en Rouget in Algiers die der donrine of dekziekte.
Toen de aandacht er eenmaal meer op gevestigd was, kwamen lang-
zamerhand van verschillende kanten berichten van ontdekkingen
van trypanosomen bij zoogdieren, en wij weten nu dat de trypano-
somiasen in tropische en sub-tropische landen tot de meest ver-
breide ziekten behooren.

Er zijn verschillende soorten van zoogdier-trypanosomen, echter
niet zooveel als men zou denken als men alleen op de namen af-
gaat. Er heerscht op dit gebied nog veel verwarring. Onderzoekers,
die in een bepaalde streek een trypanosoma ontdekken, denken
dikwijls het met een nieuwe soort te doen te hebben en geven die
dan een naam — later blijkt dan soms dat de parasiet identisch is
met een reeds bekende soort.

Nu wordt de zaak bemoeilijkt door het feit, dat verschillende
§Gort en van zoogdier-trypanosomen niet van elkaar te onderscheiden
zijn. Ook de pathogene werking op de gebruikelijke laboratorium-
proefdieren kan dikwijls ongeveer gelijk zijn. Verder kan dezelfde
trypanosoom meer virulent zijn voor het eene dan voor het andere
ras van eenzelfde diersoort. De virulentie kan door passages door
bepaalde diersoorten iets veranderen, zelfs de morphologische eigen-
schappen var» dezelfde trypanosomen kunnen in het bloed van
verschillende diersoorten iets verschillend zijn. Men is daarom bij
het differenti«eren van de verschillende soorten, voor zoover de
morphologie in den steek laat, vooral aangewezen opde biologische
eigenschappen en speciaal op de ziekte-verschijnselen bij de natuur-
lijke ziekte en op entproeven (om de vatbaarheid van de verschillende
diersoorten te onderzoeken).

De Fransche school (Laveran en Mesnil) neemt als voornaamste
criterium de immuniteit aan. Een dier is b.v. tengevolge van het
doorstaan van een trypanosomen-ziekte of door enting immuun
geworden tegen een bepaalde trypanosoom. Indien nu inspuiting
met een andere trypanosoom bij dat dier ziekteverschijnselen
veroorzaakt, wordt aangenomen dat die soorten verschillend zijn.

Men moet echter hiermee zeer voorzichtig zijn, daar het zeer goed
mogelijk is dat de tweede trypanosoom alleen een virulentere stam
is van dezelfde soort. Het komt toch voor dat trypanosomen door
bepaalde dierpassages of door nog onbekende oorzaken in viru-
lentie toe- of afnemen, evenals dit bij de bacteriën een bekend ver-
schijnsel is.

Een paar laboratorium-middelen voor de differentieel-diagnose
berusten op de agglutinatie en phagocytose.

Serum van, met een bepaalde (bekende) trypanosomensoort
geënte dieren wordt gemengd met gedefibrineerd trypanosomen-
houdend bloed van een dier lijdende aan trypanosomiase. Heeft
nu agglutinatie der trypanosomen plaats, dan waren de trypanoso-
men van dezelfde soort als die van het serumdier. De sefum-
leverancier moet echter van dezelfde diersoort zijn, en het try-
panosomenbloed moet versch zijn, daar anders in ieder geval
agglutinatie optreedt.

Serum van een dier dat met een bepaalde trypanosomen-soort
geënt was, witte bloedlichaampjes van een cavia, en de te onder-
zoeken trypanosomensoort; waren deze laatste nu van dezellde
soort als die van het serumleverende dier, dan werden ze door de
witte bloedlichaampjes aangetrokken en hechten zich daaraan vast.

Ook proeven met komplementbinding en WASSERMANN\'sche
reactie gaven onduidelijke en onzekere resultaten.

Eveneens is de trypanocide werking van immun serum in het
dierlichaam en in vitro in de meeste gevallen te onzeker, om uit een
diagnostisch oogpunt in aanmerking te komen.

De laboratorium-middelen, bij de bacteriecle ziekten voor diffe-
renteel-diagnose in gebruik, laten dus bij de trypanosomiasen min
of meer in den steek.

Over de indeeling der trypanosomen is men het nog niet eens;
over eenige jaren als de verschillende soorten voldoende bekend
zijn, zal men pas tot een rationeele indeeling kunnen overgaan.

^l) Laveran neemt in een van zijn laatste publicaties dan ook als criterium
de gekruiste-immuniteit, (Immunité croisée): als b.v. een dier geïmmuniseerd
tegen een trypanosomen-stam a, ook immuun is tegen stam B, en omgekeerd,
dan zijn a en B dezelfde soort.

In verschillende deelen van Afrika zijn nog andere namen aan
trypanosomen gegeven, sommige zijn waarschijnlijk afzonderlijke
soorten: n.1. de Trypanosoma dimorphon in Gambia, de Trypanosoma
pecaudi en Trypanosoma cazalboui van de Nigerstreken en de
Trypanosoma nanum in Egyptisch Soedan.

Andere zijn variëteiten van de Nagana-stam, nl. de Trypanosoma
soedanense en de Trypanosoma vivax.

Niet pathogeen zijn de: Trypanosoma Theileri in Zuid-Afrika, en
de daarmee misschien identische Trypanosoma Francki in Europa.

De meest verbreide trypanosomen-ziekten zijn wel de surra in
Indië en de nagana in Afrika.

De parasieten en de verschijnselen van deze twee ziekten zijn
precies dezelfde en het lag daarom voor de hand te denken dat men
met een en dezelfde ziekte te doen had. Nu is het onlangs aan
Laveran en Mesnil gehikt om een geit, die ze eerst door enting
met een virulenten naganastam tegen die ziekte immuun hadden
gemaakt, met een virulenten surrastam te besmetten.

Ze concludeeren daaruit dat de trypanosomen dus toch tot
verschillende soorten behooren en de ziekten dus ook verschillend
zijn. Ik houd hun trypanosomen voor verschillende stammen van
dezelfde soort en beschouw de beide ziekten als identisch.

Het verloop is bij paard en hond gewoonlijk meer acuut, bij het
rund chronisch. Verschijnselen zijn: anaemie, vermagering ondanks
voldoende eetlust en voeding, koorts met onregelmatige koortsvrije
stadiën, bij paard oedemen vooral onder borst en buik. Bij uit-
zondering sterven de dieren reeds in het begin der ziekte, soms
apoplectisch, waarschijnlijk tengevolge van verstopping vanhersen-
capillairen door de parasieten. Terwijl de ziekte bij het paard steeds
doodelijk is, brengt het rund er zeer dikwijls het leven af, vooral
geldt dit voor het Britsch-Indische rund, de zebu. Ent men een
gezonde krachtige zebu met surra, verpleegt hem daarna goed

en laat hem niet werken, dan wordt hij bijna niet zichtbaar ziek
ziek en is na 5—6 maanden weer hersteld, en dan minstens een jaar
immuun, geiten en varkens herstellen ook dikwijls van de ziekte.

Surra komt voor in Nederlandsch- en Engelsch-Indië, Cochin-
China en de Filipijnen, Nagana in tropisch en subtropisch Afrika.

Mal de caderas is de trypanosomiase van Zuid-Amerika en komt
daar in Argentinië en Paraguay onder paarden voor. De ver-
schijnselen lijken op surra maar de uitgebreide en blijvende oede-
men ontbreken, alleen komen voorbijgaande kleine omschreven
huidoedemen voor. De ziekte is steeds doodelijk. De overige huis-
dieren worden bij enting slechts licht ziek, alleen de hond sterft er
ook aan.

De Trypanosoma equinum komt overeen met de surra- en nagana-
parasiet, alleen de centrosoom is kleiner en nauwelijks te zien.

Dekziekte (dourine, Beschalkrankheit) is de eenige tot nog toe
bekende trypanosomen-ziekte die in Europa voorkomt. Ze is
geconstateerd in Duitschland, Oostenrijk, Rusland en Turkije
en buiten Europa in Algiers, Chili; en Java. Van Europa uit is ze
in Noord-Amerika ingevoerd.

De reden dat men bij deze al lang bekende paarden-ziekte pas in
1894 de ware oorzaak ontdekte, is, dat er in tegenstelling met de
meeste andere trypanosomen-ziekten in het bloed slechts weinig
parasieten te vinden zijn en men vroeger ook niet in die richting
heeft gezocht.

De ziekte verloopt gewoonlijk ook onder het beeld van een voort-
schrijdende anaemie, zwakte en parese met intermitteerende
koorts, voorbijgaande omschreven huidoedemen (urticaria) en
oedemateuze zwellingen aan de uitwendige genitaliën, neuscatarrh,
verlammingen in het gebied van verschillende zenuwen o.a. re-
currens, vermagering, verhoogde gevoeligheid der huid.

Inde versche huidoedemen zijn gewoonlijk de parasieten te vinden.
Ze zijn ook in het vagina- en urethra-slijm.

Morphologisch zijn de dekziekte, trypanosomen niet van de surra-
en nagana-parasiet te onderscheiden.

De ziekte is meestal doodelijk. In enkele gevallen sterven hengsten
al in de eerste dagen der ziekte onder verschijnselen van paralyse.
Gewoonlijk echter is het verloop zeer chronisch, eenige maanden
tot een paar jaar.

Sectie weinig karakteristiek; verschijnselen van polyneuritis
enkele malen werden geleiachtige infiltraties gevonden in grootere
zenuwstammen en ruggemerg.

Bij de op Java waargenomen gevallen herstelden de meeste
dieren door rust en goede verpleging.

De natuurlijke besmetting heeft voor zoover bekend alleen plaats
door den coïtus. De parasieten worden met sperma of vaginaalslijm
overgeënt.

Met bloed van zieke dieren is de ziekte over te brengen. Rund
en geit schijnen onvatbaar te zijn. Het schaap is te besmetten.
Honden zijn vatbaar. De entziekte verloopt bij hen chronisch en
steeds doodelijk. Konijn is vatbaar; ook rat en muis, de laatste
twee krijgen acute septichaemie-achtige verschijnselen.

Slaapziekte. Men dacht vroeger, dat de mensch onvatbaar was
voor trypanosomen-ziekten tot in 1901 Forde en Dutton in Afrika
(Gambia) in het bloed van een aan slaapziekte lijdenden man
trypanosomen vond.

In 1902 vond Castellani bij dezelfde ziekte trypanosomen in het
cerebrospinaalvocht. Men kwam toen langzamerhand tot de conclu-
sie, dat deze Trypanosoma gambiense de oorzaak is der slaapziekte.

De reden, dat men niet vroeger de parasieten gevonden heeft
bij deze ziekte, die toch al 100 jaar bekend was, ligt in het feit,
dat evenals bij de dourine er gewoonlijk slechts weinig parasie-
ten in het bloed worden aangetroffen en bij tusschenpoozen hee-
lemaal geen.

De ziekte begint met een koortsaanval, eenige dagen na de in-
fectie. Daarna treden niet-pijnlijke lymphklierzweHingen op, vooral
aan hals en nek, de klieren kunnen van erwt - tot duivenei -
groot worden.

Subjectieve verschijnselen komen pas 3—12 maanden en langer
na de infectie. Hoofdpijn, diverse rheumatische pijnen, frequente
pols, spiertrekkingen, kleine oedemen, vooral van oogleden, en
diverse nerveuze storingen zoo b.v. storing der coördinatie en daar-
door onzekere gang, later onvermogen om te loopen, krachten-
verval, spieratrophie, ook psychische storingen, depressie en plot-
selinge excitatie, zoodat zelfs de lijder gevaarlijk kan worden voor
de omgeving, dikwijls ook slaapneiging; na een aanval van excitatie
valt de lijder in diepen slaap; ten laatste bewusteloosheid en dood.
Dikwijls in \'t laatst secundaire infecties. De koorts is intermit-
teerend en niet hoog; na het begin der subjectieve verschijnselen
duurt de ziekte gewoonlijk 4—8 maanden.

Een groot deel van equatoriaal Afrika is door de slaapziekte
besmet. Ze is daar een ware plaag, die jaarlijks duizende slachtoffers
maakt en soms heele dorpen doet uitsterven.

Men bestrijdt de ziekte, door zooveel mogelijk lijders te veree-
nigen in kampen; zij worden daar met atoxyl behandeld, dat 25%
genezingen geeft. Men mag de zieken pas hersteld verklaren, als
ze in twee jaar geen recidive hebben gehad.

In de besmette streken verdrijft men de glossinen en daarmee
de ziekte door het kappen van struikgewas, waarin die vliegen ver-
blijf houden.

In den laatsten tijd zijn bij den mensch in Afrika trypanosomen
gevonden, die in sommige opzichten verschillen van de Trypanosoma
gambiense, en men denkt, dat bij den mensch evenals bij de
dieren verschillende soorten voorkomen. Nadere onderzoekingen
zullen dat moeten uitmaken.

Behandeling der trypanosomen-ziekten en entingen hebben tot
voor korten tijd niet veel succes gehad.

Serum van gehypcrimmuniseerde dieren heeft weinig beschuttend
en geen genezend vermogen.

Culturen van trypanosomen in het laboratorium in reageerbuis-
jes gekweekt, veroorzaken als ze nog virulent zijn, bij inspuiting
de onverzwakte ziekte, hoogstens met een langeren incubatietijd.
Zijn ze niet meer virulent, dan zijn ze onschadelijk, maar ook zon-
der immuniseerend vermogen en beschutten dus niet tegen een
latere infectie. Dat is dus heel anders dan bij bacteriën.

Men heeft getracht de parasieten door bepaalde dierpassages
te temmen en dan als entstof te gebruiken. De vele pogingen in
deze richting gedaan, hebben tot nog toe geen practisch resultaat
gehad. Het best slaagde nog Martini, die een virulente naga na-
stam na ruim 100 passages door witte nmizen zoo mitigeerde,
dat ze ezels maar licht ziek maakte.

Het bezwaar is, dat de dieren al worden ze immuun, tegen de
ingespoten gemitigeerde stam, daarmee toch niet onvatbaar wor-
den voor de virulente stammen, waarmee ze in de natuur in aan-
raking kunnen komen.

Ook herneemt een gemitigeerde stam op een andere meer vat-
bare diersoort overgeënt, weer spoedig haar oude virulentie.

Men is daarom bij deze ziekte hoofdzakelijk aangewezen op
chemische middelen. De geheele apotheek is al geprobeerd en ver-
schillende middelen zijn aangeprezen. Men moet daarmee echter
zeer voorzichtig zijn en de patiënten niet te spoedig voor genezen
verklaren. Het gebeurt toch dikwijls, dat na de behandeling de
trypanosomen plotseling uit het bloed verdwijnen, om na eenige
dagen of zelfs weken of maanden weer te verschijnen.

Ehrlich stelde vast, dat in dergelijke gevallen, na het ver-
dwijnen der trypanosomen uit de circulatie, gedurende ongeveer
22 dagen, ook nieuwe entingen met dezelfden stam niet gelukken
Er bestaat dus wel degelijk een tijdelijke immuniteit voor dien stam,
echter niet voor andere stammen van dezelfde soort.

De na de behandeling in het lichaam achtergebleven resistente
(giftvaste) trypanosomen, die later de recidive veroorzaken, zijn
onvatbaar geworden voor het gebruikte middel.

In den laatsten tijd heeft men bij de behandeling van trypano-
somiasen werkelijk succes met arsenicum-preparaten en speciaal
atoxyl, en oppcrment. Het gelukte in Engelsche-Indië, met deze
twee middelen gecombineerd, surra-paarden te genezen.

In Senegambië werden genezingen geconstateerd door een ge-
combineerde behandeling met opperment en tartarus emeticus.

Het is noodig groote doses in eens te geven, hetgeen altijd ge-
vaar voor vergiftiging geeft. Herhaalde kleine dosis geeft niets,
omdat de parasieten zich aan het middel gewennen en het hun dan
niet meer schaadt.

Over het geheel is het bij de behandeling van de bloedprotozoën-
ziekten zaak om spoedig te behandelen en met groote dosis ge-
neesmiddelen. In het begin worden toch in het bloed alleen de
neutrale schizonten gevormd, terwijl de gametocyten eerst la-
ter optreden. Nu zijn het juist de macro-gametocyten, die het
meest resistent zijn, en b.v. bij de malaria door dechinine niet ge-
dood worden. Als men dus kan ingrijpen voor de vorming der
gametocyten. dan zou men ineens alle parasieten kunnen dooden.

In de praktijk zal dat in de meeste gevallen wel niet mogelijk
zijn, maar het is te probeeren.

Wat betreft het combineeren van verschillende middelen, dat
bij de surra-behandcling wordt toegepast, is in den laatsten tijd
het volgende gebleken.

Bij geneesmiddelen met weinig chemische verwantschap, maar
met ongeveer dezelfde werking, werkt een gecombineerde dosis
van kleine giften van twee of drie van die middelen, krachtiger
dan een groote dosis van een van die middelen, en geeft ook min-
der gevaar voor vergiftigingen. Welke combinatie van genees-
middelen men zal nemen, moet experimenteel bij elke ziekte wor-
den uitgemaakt.

Alleen de Fransche veeartsen zijn in dit opzicht conservatief
gebleven en schrijven nog lange recepten.

Verdere maatregelen tegen trypanosomen-ziekten kunnen be-
staan in verbod van invoer van verdachte dieren in een nog niet
besmet land. Op stal houden van zieke dieren (de betreffende
vliegen komen niet in den stal, vooral als deze een weinig donker
wordt gehouden).

In streken, waar de tsétsé-vlieg en andere glossina-soorten voor-
komen, heeft men soms deze en daarmee ook de ziekte met goed
gevolg verdreven door het kappen van bosch en struikgewas.

Trypanosomen bij gezonde runderen. Tot de niet-pathogene try-
panosomen behoort een bij het rund voorkomende soort.

Theiler in Tansvaal vond bij runderen een groote (tot 75 (x
lange) trypanosoma, naar hem Trypanosoma Theileri genaamd,
die door hem voor de oorzaak der galziekte werd aangezien. Later
ontdekte hij, dat de anaplasma de oorzaak van die ziekte is, en dat
de Trypanosoma Theileri een onschadelijke parasiet in het run-
der bloed is.

Behalve de Trypanosoma Theileri vond hij nog een andere soort,
die hij als een variëteit van de Theileri beschouwde.

Laveran, die ze beide onderzocht, maakte er een aparte soort
van, die hij Trypanosoma transvaaliense noemde.

Zij onderscheidt zich van de Trypanosoma Theileri door haar
geringere grootte, maar vooral door het feit, dat de blepharoplast
niet, zooals bijna bij alle andere soorten meer in het achtereinde
der parasiet ligt, maar dichtbij de kern.

Mijajima te Manila zette reageerbuisjes met piroplasmen-hou-
dend runderbloed in de broedstoof, in de hoop piroplasmen te
kweeken.

In plaats van piroplasmen kreeg hij een cultuur van trypanoso-
men. Daar hij die in het bloed niet had gezien, zag hij ze voor cal-
tuurvormen aan van piroplasmen.

Martini, die deze proeven herhaalde, merkte, dat Mijajima
zich vergist had, en dat de trypanosomen van de cultuur wel de-
gelijk uit het runderbloed afkomstig moesten zijn, maar daarin
in zoo\'n gering aantal aanwezig, dat ze aan het gewone onderzoek
ontsnapten. In het reageerbuisje hadden ze zich vermeerderd en
werden ontdekt.

gevonden. Het eerst in Europa in 1908 door Franck in Duitsch-
land (bij een rund, dat aan miltvuur gestorven was).

Knuth vond van 55 ondeizochte volwassen runderen bij ruim
50% (door cultuur aantoonbare) trypanosomen in het bloed.

Hij entte met het bloed van een van die runderen een kalf, dit
had na elf dagen en gedurende 6 dagen trypanosomen in het bloed,
die ditmaal direct microscopisch in het bloedpreparaat waren aan
te toonen. Hij zag eerst kleinere, slanke vormen, daarna grootere,
breede.

Na 2 maanden werd met iooc.c.m. bloed van dat kalf een tweede
kalf geënt, dit had reeds na 7 dagen tamelijk veel parasieten
in het bloed en ook koorts. Het scheen dus, dat de trypanosomen
door de kalverpassages virulenter waren geworden.

Een koe, die het vorig jaar (door cultuur aantoonbare) trypa-
nosomen had gehad, kreeg na enting met bloed van dat tweede
kalf, geen trypanosomen en was dus immuun.

In Denemarken werden ook bij gezonde runderen trypanosomen
gevonden; ook in Rusland, Engeland. Uruguay en Noord-Amerika.

In Engeland traden ze op bij 10 runderen, die tegen piroplas-
mose geënt waren, enkele dagen na de piroplasma ent-reactie. Zij
waren microscopisch een paar dagen in het bloed te zien.

In Uruguay kon Peters bij runderen, die met trvpanosomen-
houdend bloed geënt waren, de parasieten gedurende 10—12 dagen
microscopisch in het bloed aantoonen. Bij de geënte dieren nam hij
ook vergroote milt en lymphklieren waar. Overenting op paard,
hond, schaap, geit, konijn, cavia, rat en muis gelukte niet.

In Holland werden trypanosomen bij gezonde runderen het
eerst dit jaar door Wester gezien. W. kon door bloed-bouillon-
cultuur bij 3 van 8 onderzochte runderen aan de Veeartsenijschool
trypanosomen aantoonen. Aan de Seruminrichting werden op
dezelfde manier een 5otal runderen onderzocht, en bij ruim 40%
van de volwassen dieren de trypanosomen gevonden. De dieren
van een jaar en jonger waren alle vrij van parasieten.

Ook een 15 tal koeien uit de buurt van Meppel werden op try-
panosomen onderzocht; ook hier bleken 40% der dieren besmet
te zijn.

Het is dus zeer waarschijnlijk, dat een groot gedeelte van den
Hollandschen veestapel trypanosomen-houdend is.

Wat de pathogeniteit der parasieten betreft, deze is als ze be-
staat, zeker niet groot.

ken echter verdere proefnemingen noodzakelijk. Aan de Serum-
inrichting zal in die richting verder worden gewerkt.

Met versch trypanosomen-houdend runderbloed werden daar
verschillende dieren geënt. Alleen de enting op kalveren had po-
sitief gevolg.

Met culturen van in het laboratorium gekweekte trypanosomen
gelukte ook bij het kalf de enting niet.

Of de in de verschillende landen gevonden trypanosomen bij
gezonde runderen alle identisch zijn? Waarschijnlijk wel. De be-
schrijvingen zijn echter soms niet duidelijk genoeg om dat met
zekerheid uit te maken.

De in Holland voorkomende parasiet is identisch met de in
Manila gevondene. De daar door Martini gemaakte foto\'s zijn
zoo duidelijk, dat daarover geen twijfel mogelijk is.

Kenmerkende eigenschappen zijn: de ligging van de blepharo-
plast vlak bij de kern, verder het knopvormige uiteinde van de
flagella. Bij de Trypanosoma transvaaliense, waar de Hollandsche
over \'t geheel ook mee overeenkomt, wordt dit knopje niet aan-
gegeven.

Zijn deze niet-pathogene trypanosomen alle identisch, dan
dient de naam Trypanosoma Francki te vervallen. Blijkt de naam
Trypanosoma transvaaliense niet op alle van toepassing, dan zou
men billijkheidshalve moeten spreken van Trypanosoma Mijajimaï
of Trypanosoma Martini.

Fig. i. Malaria van den mensch; bloedpreparaat met quar-
tana- en tropica-parasieten.

Fig. 2. Bloedpreparaten met Piroplasma (Theileria) parvum
en Koch\'sehe plasmakogels.

Fig. 3. Bloedpreparaten met Anaplasma marginale en patho-
logische roode bloedlichaampjes.

Fig. i. Bloedpreparaat met Piroplasma (Babesia) bigeminum.
Fig. 2 en 3. Trypanosomen bij gezonde runderen (bloed-
preparaten).

De salarieering der militaire paardenartsen is mijns inziens
onvoldoende, reden waarom nogal eens getobd wordt om het
corps op voldoende sterkte te houden. Dat dit reeds vroeger zoo
was, weet ik uit mijn studietijd, een twintig jaren geleden. Toen
werd reeds voor den afloop van het veeartsenij kundig examen
aan enkelen onzer gevraagd, of wij geen lust hadden, om na
het behalen van het diploma als paardenarts dienst te nemen,
en waren onvoldoende bezoldiging en promotie bij sommigen de
eenige redenen, waarom zij meenden op dit verzoek niet te moeten
ingaan. Wel is sedert dien verbetering in salarieering en promotie
gekomen, doch in onvoldoende mate, want naar mij ter oore
kwam, zijn ook dit jaar weer vruchtelooze pogingen gedaan om
daarvoor geschikt geachte jonge veeartsen aan het leger te ver-
binden. Het feit ook, dat in één jaar drie paardenartsen het leger
verlieten, één om over te gaan bij den burgelijken veterinairen dienst
in Nederlandsch Indië en twee, die non-actief werden om te beproe-
ven in de burgermaatschappij verder te komen, wijst erop, dat
ook nu nog de bezoldiging en de promotie onvoldoende zijn.

De reden, waarom ik deze zaak hier ter sprake breng is, dat
door den Minister van Oorlog Colijn bij suppletoire begrooting
voor 1911 en in de Staatsbegrooting voor 1912 een salarisver-
hooging wordt voorgesteld, welke naar mijn meening niet vol-
doende is, en in sommige opzichten onbillijk genoemd mag wor-
den; dit laatste vooral, omdat de paardenartsen en de militaire
apothekers achtergesteld worden bij de officieren van de vel-
schillende wapens (genie, cavalerie, artillerie en infanterie) en
ook bij de officieren der administratie en der marechaussee.

Vergelijkt men deze salarisssen met de inkomsten der prakti-
zeerende veeartsen en de bezoldignig der veeartsen in verschillende
ambtelijke betrekkingen en bedenkt men dat de paardenarts
steeds in een stad woont, dan zal ieder moeten toegeven, dat wij
van onvoldoende bezoldiging mogen spreken. Wij moeten er hierbij
rekening mede houden, dat het den paardenartsen niet geoorloofd
is de burgerpraktijk uit te oefenen. Ik ben van meening, dat het
niet goed is het uitoefenen van gewone praktijk aan de militaire
veterinairen toe te staan, dat dit middel niet toegepast moet
worden om hun inkomsten te vergrooten, doch dat dit laatste
verkregen moet worden door verhooging van salaris.

In de begrooting voor 1911 was door den Minister van Oorlog
Cool werkelijk een bevredigende verhooging voorgesteld; ik meen
dat de paardenartsen met deze regeling tevreden waren.

Vergelijkt men deze regeling bijvoorbeeld met de toen voor-
gestelde salarieering der Officieren van Gezondheid, dan blijkt,
dat er reden tot tevredenheid kon zijn:

Zooals bekend is, kwam deze door Minister Cool voorgestelde
salarisverhooging niet tot stand en is de begrooting van oorlog

Nu is dan weer door den Minister van Oorlog Colijn een salaris-
verhooging voorgesteld, doch deze is minder groot en voldoet mijns

Vergelijken wij weer deze regeling met de nu voorgestelde
salarieering der Officieren van Gezondheid:

Allereerst valt op, dat hier de verhoogingen bij de subalterne
officieren sneller op elkaar volgen, dan bij den veterinairen dienst;
ten tweede dat de salarissen der hoofdofficieren hier hooger zijn,
voor een Majoor / 300.— voor een Luitenant-Kolonel / 400.— ;
ten derde blijkt dat bij den geneeskundigen dienst slechts sprake
is van een verhooging voor 20 dienstjaren, terwijl een verhooging
voor 25 dienstjaren als voor den paardenarts aangegeven, niet
noodig is, omdat dan spoedig den majoorsrang bereikt wordt.
Dat meer dan 25 dienstjaren en dan nog de kapiteinsrang
bij de paardenartsen voorkomt, bewijzen de feiten, dat op de
Staatsbegrootingvoori9i2voor4 Kapitein-paardenartsen de verhoo-
ging wegens 25 dienstjaren voorkomt, en de tegenwoordige
Majoors 30 dienstjaren hadden voor zij dezen rang bereikten.

Nogmaals zij er hier aan herinnerd, dat de Officieren van
Gezondheid wel, de Paardenartsen niet de burgerpraktijk mogen
uitoefenen. Dit gemis aan bijverdiensten daardoor, behoorde in
het salaris uit te komen.

De vergelijking met de salarieering van de officieren der infan-
terie, de kwartiermeesters en de officieren der marechaussee,
valt voor de hoofdofficieren van den veterinairen dienst ook weer
niet gunstig uit.

Bij de infanterie krijgt een Luitenant-Kolonel ƒ 4000.— en een
Majoor ƒ 3000.— Deze laatste krijgen echter bij 27 dienstjaren
een verhooging tot / 3400.— en bij 30 dienstjaren tot ƒ 3500.—
zoodat een Majoor van de infanterie met het aantal dienstjaren
(30), waarop de Kapitein-paardenarts eerst den majoorsrang
verkrijgt, reeds / 3500.— salaris heeft, terwijl de Majoor-paarden-
arts ƒ 3200.— krijgt en houdt.

Vergelijking met kwartiermeesters of marechaussee, valt ook
in de hoogere rangen ten nadeele van den veterinairen dienst uit.

Over het geheel blijven de salarissen te laag. de veearts kan
elders een betere positie vinden dan in het leger. Onbegrijpelijk
is de achterstelling in salarieering van de 2 (3) Majoors en den
Luitenant-Kolonel van den veterinairen dienst, welke lager is dan
die in eenig wapen of tak van dienst, uitgezonderd dan de pharma-
ceutische.

Waar het hier slechts 2 (3) Majoor-paardenartsen en 1 Luite-
nant-kolonel-paardenarts en drie hoofdofficieren-apothekers geldt
is de besparing gering en komt de achteruitstelling des te schriller
uit.

Moge de behandeling in de Tweede Kamer der Staten-Generaal
alsnog de gewenschte verbeteringen brengen!

Artikel 104. Traktementen of verloftraktementen en toelagen van den genees-
kundigen inspecteur en van diens klerk, van den gouvernementsscheikundige,
van de geneeskundigen belast met de stadsarnlenpraktijk en van den secretaris
en den bode van de geneeskundige commissie, van officieren van gezondheid in

het militair hospitaal, van geadmitteerde vroedvrouwen, van den gouvernements,
veearts en van den assistent-keurmeester, van een keurmeester voor levensmidde-
len en van een amanuensis, zoomede belooningen voor buitengewone werkzaam-

heden..................................................................................................................f 22 462

(161) De werkzaamheden verbonden aan de betrekking van assistent-keur-
meester zijn in de laatste jaren zeer toegenomen. De tegenwoordige titularis
is geregeld van \'s morgens 5 tot des namiddags 3 uur werkzaam. In 1910
werden in het abattoir geslacht 2753 runderen, 2296 varkens, 4 schapen en 4
geiten, tegenover 2246 runderen, 1648 varkens en 7 schapen in 1905. De op-
brengst van het abattoir is dan ook gestegen van f 10.981 in laatstgenoemd
jaar tot f 12.478 in 1910. En met het oog op de toeneming der werkzaam-
heden èn met het oog op de kennis en ervaring en bijzondere geschiktheid van
den tcgenwoordigen assistent-keurmeester wordt het billijk geacht hem eene
personeele toelage toe te kennen. De heer Gravenberch, die den veearts, die
uit den aard zijner werkzaamheden dikwijls afwezig moet zijn, als directeur van
het abattoir vervangt, heeft gedurende zijn veeljarigen dienst zoodanige kennis
verkregen, dat hij in staat is zelfstandig keuringen te verrichten.

In verband met een en ander wordt voorgesteld den heer Gravenberch eene
personeele toelage van f 300 \'s jaars toe te kennen.

het sedert de oprichting geregeld stijgen van het aantal slachtingen (het aantal
runderslachtingen is met 40% en dat der varkensslachtingen met 50% gestegen).
Het aanstellen van een 3de knecht is daarom noodzakelijk.

Het personeel in het abattoir moet gewoonlijk van \'s morgens 5 tot des namid-
dags 6 uur werkzaam zijn. Voor het tegenwoordig loon is het zeer moeilijk geschikte
krachten voor de werkzaamheden te vinden. Het wordt daarom noodig geacht
het loon van den opzichter en van den isten knecht met f 7.50 en van den 2den
knecht met f 5.— per maand te verhoogen.

108. Aanschaffing en onderhoud van gereedschappen, brandstoffen enz. en bureel-
behoeften voor het abattoir.................................f 1 100,—

De aankoop van een varkensslachtpistool en van een 2de runderslachtpistool —
dit laatste ter vervanging van het thans in gebruik zijnde, dat tegen 1912 versle-
ten zal zijn — en de groote hoeveelheid patronen noodig voor de slachting met
slachtpistolen, alsmede de gasaanleg en het groot houtverbruik, benoodigd voor
de varkenswasscherij, maken het noodig de beschikking over een grooter krediet
voor aanschaffing en onderhoud enz. te hebben dan voor 1911 toegestaan.

Ter vereenvoudiging van de administratie zijn de posten van onderhoud en aan-
schaffing van gereedschappen enz. en voor bureelbehoeften bij elkaar gevoegd.

Staat van de gedurende de maand September 1911 in de Rijkskeuringsdiensten
van voor uitvoer bestemd vleeseh verrichte keuringen.

Voorts werden 11980 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring aan-
geboden, waarvan 76 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

Ontwerp-vleeschkeuringswet. De minister van binnenlandsche zaken heeft,
zoo meldt de Telegraaf, aan de Gedeputeerde Staten der onderscheidene provinciën
advies gevraagd over een wetsontwerp, houdende bepalingen tot wering van vleesch
en vleeschwaren, die voor de volksgezondheid schadelijk zijn, met verzoek daarover
ook het gevoelen in te winnen van de besturen van een groote en van een kleine
gemeente in iedere provincie.

De algemeene overwegingen, die bij de samenstelling van het wetsontwerp ge-
golden hebben, zijn de volgende:

De ondeugdelijkheid van vleesch kan een gevolg zijn van den toestand van het
dier, waarvan het vleesch afkomstig is; zij kan een gevolg zijn van de behandeling
van het vleesch na de slachting; zij kan tenslotte ook een gevolg zijn van de berei-
ding, van vermenging met schadelijke bestanddeelen. Ieder van deze oorzaken kan
op zich zelve staan, maar kan ook samentreffen met een andere oorzaak.

De mogelijkheid van eigen bescherming is ten deze evenwel uitgesloten. De leek
kan, tenzij in de uiterste gevallen van bederf, de hoedanigheid van vleeschof vleesch-
waren niet beoordeelen. Het dagelijksch inroepen van deskundige voorlichting
is daarbij vanzelf uitgesloten. Overheidshulp is dus onmisbaar.

Eenige repressieve bescherming wordt thans reeds beoogd in de artt. 174, 175
en 330 van het Wetboek van Strafrecht, maar daargelaten nog de vraag, of deze
artikelen, tenzij in sommige zeer ernstige gevallen, inderdaad eenige bescherming
geven, moet repressie in deze ontoereikend worden geacht. Van de vele gevallen
van benadeeling van de volksgezondheid zullen er slechts enkele zóó zijn, dat een
strafbaar feit behoorlijk geconstateerd en vervolgd kan worden.

Voor een werkelijke bescherming van de volksgezondheid is dan ook een preven-
tief stelsel noodig, waarbij een behoorlijke keuring plaats heeft, vóórdat het vleesch
verkocht wordt.

De gemeenten zijn in deze reeds voorgegaan. In onderscheidene gemeenten be-
staan reeds gemeentelijke keuringsdiensten voor slachtvee en vleesch. Over het al-
gemeen gaan de gemeenten evenwel niet vlug over tot het instellen van dergelijke
hygiënische diensten en zoo neemt het aantal gemeentelijke diensten, ondanks het
loffelijke voorbeeld va.n eenige, traag toe.

Waar nu onderscheidene gemeenten de zaak reeds ter hand namen, dient dit te
worden geëerbiedigd. Slechts worde gestreefd naar uitbreiding, door te bepalen,
dat de gemeenten—behoudens voor zoover het niet noodig of mogelijk mocht blij-
ken — een keuringsdienst hebben.

Eenerzijds zullen daarbij de gemeenten in de uitvoering en de organisatie van
den dienst vrij moeten worden gelaten, maar anderzijds moet de wetgever waar-
borgen, dat

i°. de wering van ondeugdelijk vleesch overal naar gelijken maatstaf ge-
schiede, zal het doel, waarvoor de wetgever moet ingrijpen, bereikt worden;

2°. de gemeenten onderling den handel in vleesch niet meer bemoeilijken dan
noodig is, wanneer eenmaal de gelijkheid van maatstaf voor alle gemeenten ge-
waarborgd is.

De gelijkheid van maatstaf zal volgens het wetsontwerp verkregen worden,
doordat keuring vóór en na het slachten overal verplicht zal zijn en doordat bij

algemeenen maatregel van bestuur bepaald zal worden, in welke gevallen een
slachtdier of^vleesch moet worden afgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd.
Met betrekking tot vleeschwaren zal worden bepaald, bij algemeenen maatregel
van bestuur, op welke wijze verduurzamen en toebereiden van vleesch mag geschie-
den en welke stoffen bij het bereiden van vleeschwaren niet mogen worden ge-
bruikt. Voorgesteld wordt, keuring vóór en na slachten verplicht te stellen, omdat
de eerste de noodzakelijke grondslag is voor de tweede. Iedere keuring op zich-
zelve is nuttig, maar voor een doeltreffende bescherming van de volksgezondheid
moeten beide keuringen samengaan. Art. 44 van het ontwerp opent de mogelijk-
heid van een uitzondering, die door de practijk wellicht hier en daar voorshands
geboden zal zijn. Volgens dat artikel kan de minister van binnenlandsche zaken
ten aanzien van een gemeente voor ten hoogste tien jaren na het in werking treden
van deze wet ontheffing verleenen van de keuring vóór het slachten van schapen,
geiten en varkens.

Onnoodige belemmering van den handel tusschen de gemeenten wordt geweerd
door de bepaling, dat, indien versch vleesch, gekeurd volgens de bepalingen van
deze wet of van de „wet op de uitvoerkeuring van vleesch 1907 (S/W. n°. 219)"
in een andere gemeente wordt ingevoerd, het in die gemeente uitsluitend onderwor-
pen kan worden aan een onderzoek om na te gaan, of het deugdelijk is gebleven.

Voor de z.g. huisslachting acht men bescherming van overheidswege misplaatst.
Daarom is zij in het wetsontwerp uitgezonderd. Zal dus volgens het wetsontwerp
de keuringsdienst overal een gemeentelijke zijn, en het rijk zich niet metdekeuring
belasten, toezicht van rijkswege, — al ware het reeds op de wijze, waarop de op
uniformiteit van keuring gerichte bepalingen worden toegepast - zal niet gemist
kunnen worden. Dat toezicht zal moeten worden toevertrouwd aan enkele perso-
nen, die de veterinaire studie volbracht hebben en die deel zullen uitmaken van
het staatstoezicht op de volksgezondheid.

b. in welken toestand een slachtdier, waarvan het vleesch ter keuring wordt
aangeboden, moet verkeeren;

c. op welke wijze voorwaardelijk goedgekeurd vleesch bruikbaar mag worden
gemaakt voor voedsel;

d. op welke wijze slachtdieren en vleesch bij de keuring en de herkeuring worden
gemerkt;

e. aan welke voorwaarden bij het vervoer van vleesch van de eene gemeente
naar de andere moet worden voldaan.

Bij algemeenen maatregel van bestuur worden, met betrekking tot ligging, licht,
inrichting, luchtverversching, reinheid en ruimte eischen gesteld, waaraan slach-
terijen. vleeschwinkels, bewaarplaatsen van vleesch, vleeschwarenfabrieken, vil-
derijen, penserijen, drogerijen, rookeiijen, zouterijen van dierlijke stoffen en in-
richtingen, bestemd tot bewaring of verwerking van bloed of dierlijken afval moe-
ten voldoen. •

algemeenen maatregel van bestuur bevoegd zijn, als hulpkeurmeester op te treden.

Het doel van het wetsontwerp zou goeddeels kunnen worden vg-ijdeld, indien
de invoer van vleesch en vleeschwaren vrij bleef; dat toezicht op den invoer van
vleesch en vleeschwaren op zichzelf reeds gewenscht is, behoeft geen betoog-
Het toezicht is alleen mogelijk, indien de invoer gehouden wordt aan bepaalde
kantoren, waar door een rijksambtenaar een strenge keuring moet plaats hebben.

In het verkeer brengen van ondeugdelijk vleesch is een winstgevend bedrijf,
dat ernstig gevaar oplevert voor de volksgezondheid. Daarom zullen op de voor-
naamste, daartoe strekkende handelingen vrij gestrenge straften gesteld worden.
In verschillende artikelen is dan ook sprake van hechtenis.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
n°. 104) laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad
n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad 11°. 131)
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten, ev. kringen:
7 November, Ruinen;

Waardebepaling van door mond- en klauwzeer aangetast vee Het Handels-
blad verneemt, dat de minister van landbouw, nijverheid en handel aan de Com-
missarissen der Koningin heeft medegedeeld, dat het meermalen voorkomt, dat
de waarde, waarop door mond- en klauwzeer aangetast vee wordt geschat, in
een zoodanig bedrag wordt uitgedrukt, dat de naar den maatstaf van 90 pet.
van de volle waarde uit te keeren schadeloosstelling door een rond bedrag
wordt aangegeven.

De waarde , die het aangetaste dier in gezonden toestand zou hebben, zou dan
in een gebroken getal zijn uit te drukken. Een rund bv.^waarvoor naar den maat-
staf van 90 pet. van de volle waarde / 235.— schadeloosstelling wordt uitgekeerd
zou dus in gezonden toestand een waarde hebben gehad van / 261.11.— een bedrag
waarop wel nimmer in de practijk een rund zal worden getaxeerd.

Deze handelwijze is niet overeenkomstig het bepaalde in art. 24 der wet van
20 Juli 1870 (Stbl. no. 131 juncto art. 105 van het Kon. besluit van 10 Juli 1890
stbi. no. 104). vr;

Immers langs dezen weg wordt de gelegenheid geopend om ook voor aange-
taste dieren de volle waarde te vergoeden.

De schatter moet uitsluitend vaststelllen de waarde, die het zieke dier in gezon-

den toestand zou hebben gehad en die waarde moet ook in de bij de declaratiën
behoorende bewijsstukken zijn uitgedrukt, opdat kan worden beoordeeld, of het
juiste bedrag, hetwelk in rekening kan worden gebracht, juist is berekend.

Bedwelming van slachtdieren. In een aan het openbaar slachthuis te \'s-Graven-
liage gehouden vergadering van directeuren van gemeentelijke slachthuizen in
Nederland is op voorstel van den heer E. A. L. Quadekker, directeur van het
openbaar slachthuis te Nijmegen, met algemeene stemmen besloten, zich met een
adres tot den raad der gemeente Rotterdam te wenden, met verzoek, het door
B. enW. aan den raad ingezonden voorstel, omtrent het dooden der aan het slacht-
huis te slachten dieren, onveranderd aan te nemen er het verzoek der Rotterdam-
sche Vleeschhouwersvereeniging om ook de halssnede, zonder voorafgaande bedwel-
ming, te mogen toepa.ssen, af te wijzen.

sten tijd op verschillende plaatsen proeven genomen met het middel van den
Italiaanschen geneesheer Morandi van Cömi, dat zoowel het mond- en klauwzeer
moet voorkomon als genezen. Het geneesmiddel is zeer eenvoudig en bestaat in het
toedienen van een thee van wilden thym. Het middel is overigens onschadelijk,
goedkoop en gemakkelijk toe te dienen.

Onder toezicht van den heer Baron van der Bruggen, oud-minister van land-
bouw zijn in zijne woonplaats Wielsbeke enkele proeven genomen, die alle uit-
stekend geslaagd zijn. Van de 136 leden der aldaar bestaande melkerijvereeniging
hebben er 133 het middel van Dr. Morandi toegepast. Geen hunner runderen
werd aangetast. De andere drie kregen allen het mond- en klauwzeer in hunne
stallen. Zoodra echcer de ziekte zich vertoonde, werd het geneesmiddel aangewend.
De zieke dieren genazen zonder veel te vermageren en zonder droog te vallen.
De runderen, welke niet aangetast waren, bleven gezond, ofschoon ze gedurig met
de zieke dieren in aanraking kwamen. Dezer dagen zijn eenige kamerleden, sena-
toren, alsmede landbouwkundigen, veeartsen en ambtenaren van het ministerie
van landbouw naar Wielsbeke geweest om zich zeiven te overtuigen en het gevolg
van dit bezoek is, dat aan den minister van landbouw verzochtis zoo spoedig moge-
lijk proefnemingem te laten verrichten door een commissie door de regeering
benoemd. Intusschen kunnen landbouwers, die het geneesmiddel wenschen te ge-
bruiken, het bekomen bij den heer Baron van der Bruggen te Wielsbeke.

Manifestation en I\' honneur de M. Ie Directeur Emérite, Professeur Deglve,
Commandeur de 1\' Ordre de Léopold. Een commissie, bestaande uit de Heeren
F. Hendrickx, H. de Roo en H. Bredo heeft een circulaire verspreid met
bovenstaand opschrift, waarin zij opwekt tot deelname aan een banket, dat den
heer Degive zal worden aangeboden ter gelegenheid van zijn bevordering tot
commandeur der Leopoldsorde. Dit banket zal plaats hebben te Brussel den
jden December 1911; het couvert (zonder wijn) kost 6 francs; voor deelname
wende men zich tot Monsieur H. R. Bredo, Médccin Vétérinaire Agréé, Rue
des Augustins 13, Malines. Markus.

Monument Arloing. Sedert de opgaaf in de vorige aflevering van dit ttit t tijd-
schrift ontving ik van de volgende Heeren de daarbij vermelde bijdragen:

Tot i December a.s. houd ik mij gaarne aanbevolen voor verdere bijdrrajigraragen.
Op dien dag worden ze, met bijvoeging van de adressen der inzenders, gezomncoionden
aan professor Maignon te Lyon.

Personalia. Benoemd tot assistent bij het veeartsenijkundig laboratorium vi 1 van
het departement van landbouw, nijverheid en handel te Buitenzorg, C. Bubberhwwman.

D. H. Goossen, paardenarts iste klasse van het rste regiment Huzaren te Arm.iemmers-
foort is met ingang van 28 October overgeplaatst bij het 2de regiment Vejlrfdeleldar-
tillerie te \'s Gravenhage.

Op verzoek eervol ontslagen: als lid bij den landraad te Medan (Oostkustt t van
Sumatra), C. S. Jeronimus, onder dankbetuiging voor de door hem als zoocdaar.\'alanig
bewezen diensten.

De standplaats van den ter beschikking van den inspecteur van den buirfgirfrger-
lijken veeartsenijkundigen dienst gestelden gouvernementsveearts H. Chr:. i- • de
Waal, wordt geacht van af 5 Augustus 1911 te zijn geweest de gewestesllijJlulijke
hoofdplaats Serang (Bantam).

Tijdelijk belast met den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in de rre ri resi-
dentie Bantam, de gouvernementsveearts te Weltevreden dr. G. A. van L.iM-ier
en zulks met gelijktijdige uitoefening zijner eigen functiën.

Spiergroep van een rund waarin een ongewoon groot aantal wormknobbels voorkomen,

Een drietal Engelsche ervaringen ten opzichte van
bevroren en gekoeld overzeesch vleeseh,

De besprekingen op de laatstgehonden vergadering der Veterinair-
Hygiënische Vereeniging inzake invoer in Nederland van vleeseh
uit het buitenland, brachten mij opnieuw in herinnering eenige
voor Engeland belangrijke zaken, betreffende het in dat land in-
gevoerde vleeseh uit Australië en Argentinië; tijdens mijn detachee-
ring in 1910 was men juist bezig met een onderzoek in deze.

Het komt mij, met het oog op invoer van bevroren en gekoeld
vleeseh uit die overzeesche landen in Nederland, belangrijk genoeg
voor, in dit tijdschrift een en ander omtrent het resultaat dier
Engelsche onderzoekingen mede te deelen.

A. Onchocerciasis, een eigenaardig parasitair lijden, veel-
vuldig voorkomend in Australisch rundvleesch, werd mij door
collega Duni.op Young, Veterinary Inspector of City of London,
getoond, waarbij hij mij omtrent den aard der ziekte inlichtte.
Onlangs ontving ik van een der Medical Inspectors van de Local
Government Board een uitvoerig rapport over deze materie,
door Pr. A. W. J. Mac Tadden en Dr. Robert Leiper aan de
Engelsche Regeering uitgebracht.

De benaming onchocerciasis is van Dr. Leiper, die op grond van
zijn onderzoekingen tot de conclusie is gekomen, dat de parasiet,
welke eigenaardige knobbels in het vleeseh veroorzaakt, moet
ingedeeld worden bij het geslacht onchocerca en niet bij het geslacht
spiroptera; tot dusver was de worm in Australische bladen steeds
beschreven onder den naam Spiroptera reticulata.

Aangenomen wordt, dat de parasiet tot de afdeeling der filaridae
behoort, welke voor haar ontwikkeling een tusschen-hospes noodig

heeft, welke laatste gezocht moet worden bij de stomoxys, hippo-
bosca, tabaniden of een der ixodidae.

De eerste beschrijving van de ziekte vinden we van de hand van
Dr. William Marris te Sidney in 1880; in 1907 beschrijft Dr. J.
Boston Clelano de spiroptera nodules, waarbij hij opmerkt, dat
zij bij het rundvee van West-Australië veelvuldig voorkomen.

Volgens Dr. Leiper komt dit parasitaire lijden niet uitsluitend
voor in de veestapels van Oueensland, Nieuw Zuid-Wales en West-
Australië, maar ook in de Vereenigde Staten van Amerika en ook
in Nederlandsch Indië (De Does).

Dr. Leiper beschrijft in het zooeven genoemde rapport de
wormen, manlijke en vrouwelijke exemplaren en de embryo\'s meer
uitvoerig.

Waar het in hoofdzaak mijn bedoeling is te wijzen op deze ziekte
uit een hygiënisch oogpunt, kan ik volstaan met slechts aan te
halen dat de wormen een dikte hebben van ongeveer 0,15 m.m.,
de manlijke exemplaren ongeveer 35—45 m.m. lang zijn; de zoo
karakteristieke dwarsstrepingen op het lichaam zooals die voor-
komen bij de vrouwelijke exemplaren, ontbreken bij de mannetjes.
De vrouwelijke worm zit zóó door het weefsel van de knobbels
geslingerd, en is er zoo vast mede verbonden, dat het nog niet
gehikte een exemplaar in z\'n geheel er uit te verwijderen. Wel
de mannetjes, die een slanke vorm hebben; zij zitten meer naar het
centrum van den knobbel.

De pathologische veranderingen door dezen worm teweeggebracht
beperken zich blijkbaar tot het inkapselen van den parasiet in
het vleesch, waarna harde knobbels ontstaan, welke in Engeland
bij veeartsen en vleeschhandelaren bekend zijn onder benamingen
als „white kernels, worm kernels, parasitic nodules, worm nodules".

Ondanks de meest nauwgezette onderzoekingen is het nimmer
gelukt embryo\'s in de lymphbanen of in de venae in de omgeving
der knobbels op te sporen. Zeer waarschijnlijk sterven de volwassen
wormen af, enkele uren nadat het dier waarin zij zetelen, gedood is.
De jonge exemplaren leven vermoedelijk iets langer, maar het
gemis aan zuurstof en de lage temperatuur van het vleesch bij het
bevriezingsproces of het bewaren in koude omgeving vernietigen
spoedig de levensvatbaarheid.

Pogingen aangewend om te trachten eventueel nog aanwezig
zijnde levensgeesten op te wekken, hadden steeds negatief resultaat.

Ik moet hierbij opmerken dat het aan De Does gelukt is embry-
onen in de afvoerende venen der kapsel aan te toonen. Het feit,
zegt De Does, dat meestal de knobbels bij geslachte, dus leeg-

-gebloede runderen worden onderzocht, verzwaart het zoeken
naar embryonen zeer, (Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-
Tndië, deel XLIV, afl. 5).

De fibromen wisselen in grootte af van een knikker tot een noot.
Wanneer men het bevroren vleesch ontdooit en zoo\'n knobbel dwars
doorsnijdt, dan hebben de sneevlakten een eenigszins grijsachtig
en week en soms een brokkelig aanzien. Vaak echter treft men de wor-
men reeds in verkalkten toestand aan, waarbij het weefsel van den
knobbel gaat verharden en verkalken. Park (1893) beweert in
zulke knobbels tuberkelbacillen te hebben aangetroffen; ook vond
hij er actinomyces in. Voor zoover Dr. Leiper in staat is geweest
na te gaan, zijn deze waarnemingen onbevestigd gebleven.

Snijdt men een fïbroom zorgvuldig aan met een scherp mes
en drukt men daarna met de vingers opwaarts, dan komen een
aantal lusjes, gelijkende op stukjes catgut, te voorschijn. Dit zijn
deelen van het lichaam van de vrouwelijke exemplaren; met het
• ongewapend oog zien we hierop een flauwe maar regelmatige
dwarsstreping.

De bewuste wormfibromen worden bijna steeds in bindweefsel
aangetroffen, bij voorkeur in de borstspieren, ook komen zij veel voor
in de rechte buikspieren (wat de Engelschen noemen „brisket and
flank"). Toen men deze ziekte voor het eerst in Engeland in
Australisch rundvleesch waarnam, meende men slechts met een
oppervlakkige aandoening der genoemde spieren te doen te hebben,
welke door behoedzaam wegsnijden van het oppervlakkige vleesch
te verwijderen waren. Later kwam men tot de ervaring dat de nodu-
lae ook in de diepere lagen der spieren voorkwamen, voornamelijk
gezeteld in het intermusculaire vet.

Met medewerking der importeurs is een zeer nauwkeurig en
uitvoerig onderzoek ingesteld kunnen worden van voor- en achter-
kwartieren. Een groot aantal vierendeelen werd in series smalle
repen gesneden, waarbij elk stukje, na ontdooid te zijn, op aan-
wezigheid van wormknobbels werd onderzocht. Deze onderzoekin-
gen bevestigden de reeds opgedane ervaring, dat de knobbels in
hoofdzaak voorkomen in de reeds nader aangeduide spieren. Zij
leerden echter ook, dat de achterkwartieren niet steeds vrij waren
en dat de lievelingszitplaats hier de omgeving van het knie-
gewricht is, met een smalle uitbreiding benedenwaarts, langs de
voorzijde van het been. Ten slotte kwam men tot de ervaring dat
de aandoening in veel grootere getale voorkwam dan men aan-
vankelijk meende.

zichte der keuring open. i°. öf elk voorkwartier na ontdooiing
nauwkeurig te onderzoeken, öf 2°. zondereenig voorafgaand onder-
zoek, van elk kwartier, nog in bevroren toestand zijnde, die deelen
weg te snijden welke gebleken waren de hoofdzetels van de worm-
knobbels te zijn.

De onder i°. genoemde gang van zaken bleek om twee redenen on-
uitvoerbaar te zijn. Ten eerste vanwege den enormen aanvoer van het
aldus te onderzoeken vleesch (van af Juli tot October werden per
maand in Port of London tusschen 60.000 en 70.000 kwartieren
Australisch rundvleesch aangevoerd). Ten tweede zou het vleesch, in-
dien het ontdooid werd ter plaatse waar het onderzoek geschiedde, niet
meer geschikt zijn om het daarna verder te vervoeren en te bewaren.

Wat Londen betreft, hier werd dan ook steeds de onder 2⁰. aan-
gegeven methode gevolgd.

Ten opzichte der aldus uitgesneden vleeschdeslen handelde
men als volgt. Deze werden door de Sanitary Authority in koel-
inrichtingen bewaard, terwijl aan de importeurs de vraag gesteld
werd of zij dit vleesch voor menschelijk verbruik of voor industriëele
doeleinden wenschten te gebruiken. (Het overige vleesch werd vrij
gegeven).

In het laatste geval bleef onderzoek uit en zorgde de overheid
voor onbruikbaarmaking als voedingsmiddel. Wenschte de im-
porteur het echter eventueel als voedingsmiddel te verkoopen,
dan moest hij onder toezicht der keuringsambtenaren deze uit-
gesneden deelen ontdooien en aansnijden; de keurmeesters be-
slisten daarna naar gelang hunner bevindingen.

Wat betreft de achtervoeten, deze werden in bevroren toestand
rondom het kniegewricht ingesneden; werden geen knobbels
gevonden dan werd het vleesch vrijgegeven, bij aanwezigheid wer-
den de knobbels uitgesneden, waarna de rest kon passeeren.

Het vleesch, waarin deze wormknobbels voorkomen, wordt ge-
rekend te zijn „unsound". Dr. Mac Tadden zegt vernomen te
hebben, dat in Australië stappen gedaan worden om die deelen der
vleeschvoeten, welke de praedilectieplaats der fibromen zijn, te
verwijderen alvorens de halve rompen of vierendeelen uitgevoerd
worden. Vooropgesteld dat zulks wordt gedaan, heet het verder,
volgens een afdoend systeem onder behoorlijke controle, waarbij
tevens maatregelen dienen genomen te worden om te verhinderen
dat die aangedane deelen gebruikt worden voor toebereid vleesch,
hetwelk dan als zoodanig naar Engeland wordt verzonden, zal ee:i
dergelijke maatregel zeer zeker voordeelen bieden uit een oogpunt
-van Britsch beheer.

Ik kan hier aan toevoegen, dat sinds i Februari 19ri aan deze
opmerking van Engelsche zijde door het Australisch Bestuur
te gemoet is gekomen, doordat in Australië thans alle vleesch,
voor uitvoer bestemd, door veeartsen wordt onderzocht, ook ten
opzichte dezer wormknobbels; en dat de „brisket and flank"
uitgesneden worden, waarbij deze spieren, tenzij normaal, naar den
destructor gaan onder toezicht van staatsambtenaren.

Dat men in Australië tot dezen maatregel is overgegaan, is tevens
een bewijs, dat men ook aldaar erkende de enorme uitgebreidheid
van deze ziekte onder den rundveestapel. In verschillende districten
van Londen vond men deze afwijkingen in 50 %—80 % en zelfs
100 % der onderzochte voeten.

Naar aanleiding van klachten van de „Frozen Meat Trade
Association" aan de Engelsche regeering over haars inziens on-
behoorlijk strenge keuring ten opzichte van schimmels op het
ingevoerde vleesch, deed de regeering een onderzoek over deze zaak
instellen. Men vond voornamelijk varieteiten van penicillium,
mucor, phycomyces, verticillium en oospora. De meest voorkomende
was de Cladosporium herbarum, welke de z.g. ,,black spot" ver-
oorzaakt. De bacillus prodigiosus trot men ook meermalen in de
schimmel aan; de hierdoor ontstane afwijkingen noemt men in
Engeland ,,red spot".

Oorzaken, die bederf van vleesch begunstigen, bevorderen den
groei van schimmelplanten, zoodat vleesch, dat een verdachte
schimmelwoekering vertoont, bijzonder onderzoek vereischt naar
teekenen van beginnend bederf. De toestand, dien de Engelschen
,,black spotted" noemen, geeft aan het vleesch een onsmakelijk
aanzien waardoor het onverkoopbaar is, waarbij nog komt de
omstandigheid, dat deze schimmels niet anders te verwijderen
xijn dan door het aanzien van het vleesch te bederven; immers
andere schimmelsoorten op de oppervlakte van het vleesch woeke-
rende, bleken gemakkelijk verwijderd te kunnen worden. Bij den
Cladosporium herbarum dient echter het mes te paste komen. Aan
de Central Meat Market in Londen worden de aangevoerde rompen
of vierendeelen om reden van schimmelvorming niet afgekeurd
indien de eigenaren de beschimmelde deelen willen verwijderen.
Alleen dan volgt afkeuring indien de eigenaar de voorkeur geeft
aan vernietiging boven het wegsnijden der aangetaste deelen.

Vooral onzindelijke behandeling en bewaring van het vleesch
•voordat het in de bevriezingsruimten van het schip komt, bevordert

het beschimmelen, terwijl het voortwoekeren ervan is te wijten
aan een ongelijkmatigen koudegraad. De Vejerinary lnspector van
de City zegt in zijn jaarrapport over 1910, dat in den laatsten tijd
beschimmeld vleesch uit Argentinië in mindere mate wordt aan-
gevoerd en hij verwacht, waar de importeurs het voorbehoedmiddel-
als hygiënische behandeling van het vleesch, steriliseering en snel
vervoer in modern ingerichte schepen, zelf in handen hebben, het
te hopen is, dat aanvoer van beschimmeld vleesch weldra tot de
kleinst mogelijke proporties zal zijn teruggebracht. Ten opzichte
der beoordeeling volgt hij den regel, dat als maar enkele „black
spots" voorkomen, deze door den verkooper uitgesneden worden;
indien echter schimmelvorming gepaard gaat met zelfs een geringsten
slijmigen toestand ol beginnend bederf van het vleesch, of bijaldien
de schimmel doorgedrongen is tot in diepe deelen, zoodat zij feitelijk
niet uitgesneden kan worden, dan wordtz ulk vleesch als ondeugde-
lijk voor consumtie beschouwd, in beslag genomen en vernietigd.

Dat vleesch over langen afstand vervoerd kan worden zonder
dat ook de geringste spoor van schimmel zich erop vertoonde,
bewezen verschillende zendingen van Australisch rundvleesch
naar Londen gedurende het jaar igro. Dat vleesch was in scheeps-
koelruimten vervoerd; waarvan de lucht gesteriliseerd was door
middel van het z.g. LiNLEY-procédé. Het schijnt dat men het
eerst van uit Zuid-Amerika formalinedampen aanwendde ter con-
serveering van gekoelde rompen. Zoowel het vleesch als de koel-
ruimten werden herhaaldelijk aan formalinedampen blootgesteld.
Aanvankelijk bleek men het vleesch op deze manier te duchtig te
bewerken, tenminste de analysen gaven de volgende uitkomsten,
i formaline : 2500 vleesch, 1 : 3500, 1 : 10000. Vooral het vleesch
dat de eigenaardig Engelsche bewerking ondergaat, een soort
roosteren, het z.g.n. „grilled meat" verloor heel weinig van de
formaline. Ook was dit conserveeringsmiddel duidelijk waar te
nemen in gekookte worsten van dergelijk vleesch bereid.

Toen den importeurs van regeeringswege hierop is gewezen,
hebben zij stappen gedaan om de uitgebreidheid en veelvuldigheid
der formalinedampen te doen verminderen. Zij hebben succes
gehad. Collega Dunlop Young deed twee gevallen onderzoeken met
de volgende uitkomsten, 1,2 formaline : 100 000 vleesch en 0,6 :
100 000. Van de zijde der consumenten kwamen over dit vleesch
geen klachten in. In latere onderzoekingen nog eens van regeerings-
wege ingesteld, trof men formaline aan uitgedrukt in de verhouding
1:1000000. (Formaline opgevat als 40 % formaldehyde).

Het hoofdbestuur heeft de eer hierbij ter kennis der leden en
der afdeelingen te brengen, het huishoudelijk reglement der Maat-
schappij, zooals dit luidt na de door de 52^ste algemeene vergadering
daarin aangebrachte wijzigingen.

Het hoofdbestuur:
Dk. H. Markus, Voorzitter;
H. J. C. van Lent, iste Secretaris.

Art. 1. De Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
in Nederland, gevestigd te Utrecht, stelt zich ten doel de vee-
artsenijkunde te bevorderen.

b. door bevordering van de maatschappelijke belangen der
veeartsen in Nederland, voor zooverre deze belangen niet in
strijd zijn met het algemeen belang;

c. door toezicht op en medewerking aan de ontwikkeling en
uitvoering van wetten, welke de belangen van de veeartsenijkunde,
van de veeartsen en van den gezondheidstoestand van den veestapel

raken, alsmede van de volksgezondheid, voor zooverre deze be-
langen gediend worden door veeartsenij kundige wetenschap.

Art. 3. Inrichting en werkzaamheden der Maatschappij worden
nader geregeld bij huishoudelijk reglement, hetwelk geen bepalingen
mag bevatten, strijdende met deze statuten.

Art. 4. De Maatschappij is samengesteld uit bijzondere afdeelin-
gen en een algemeene afdeeling.

Art. 5. De bijzondere afdeelingen bestaan uit gewone en buiten-
gewone leden, de algemeene afdeeling bestaat uitsluitend uit
gewone leden.

Art. 6. De Maatschappij kan bovendien eereleden en corres-
pondeerende leden benoemen.

Art. 7. Allen die bevoegd zijn hier te lande de veeartsenijkunde
uit te oefenen, benevens de leeraren van \'s Rijks veeartsenijschool,
kunnen tot gewone leden der Maatschappij worden aangenomen.

Art. 8. Allen die, ofschoon geen veeartsen, de bereiking van
het doel der Maatschappij wenschen te bevorderen, kunnen tot
buitengewone leden door de bijzondere afdeelingen worden aan-
genomen, alsmede zij die, ofschoon wel als veearts gediplomeerd,
niet meer op veeartsenijkundig gebied werkzaam zijn, of buiten
Nederland zijn gevestigd.

Art. 9. Allen die zich jegens de Maatschappij of de wetenschap
bijzonder verdienstelijk maken, kunnen, op voordracht van het
hoofdbestuur of van een bijzondere afdeeling, tot eereleden, of,
indien het buiténlandsche personen betreft, tot correspondeerende
leden worden benoemd.

Art. ir. De rechten en verplichtingen der leden worden om-
schreven in het huishoudelijk reglement.

Art. 12. Acht of meer leden der Maatschappij kunnen zich
tot een bijzondere afdeeling vereenigen.

Maakt het hoofdbestuur bezwaar tegen de erkenning van een
afdeeling, dan wordt daarover door de algemeene vergadering
beslist.

Zij die het lidmaatschap verkregen hebben op de wijze, bedoeld
in art. 7, sub 2, vormen de algemeene afdeeling.

Art. 13. De rechten en verplichtingen der af deelingen worden
geregeld bij het huishoudelijk reglement.

Elke bijzondere afdeeling regelt bij eigen huishoudelijk regle-
ment haar inrichting en werkzaamheden; dit reglement verkrijgt
eerst kracht door de goedkeuring van het hoofdbestuur.

Maakt het hoofdbestuur bezwaar tegen de goedkeuring van een
huishoudelijk reglement, dan wordt daarover door de algemeene
vergadering beslist.

Art. 14. Bijzondere afdeelingen welke handelen in strijd met
de statuten en reglementen der Maatschappij of met een besluit
der algemeene vergadering, kunnen door de algemeene vergadering
met 2/3 der aanwezige stemmen worden ontbonden; er dient echter
door het hoofdbestuur een praeadvies te worden uitgebracht.

Art. 15. Het hoofdbestuur bestaat uit een voorzitter, een
onder-voorzitter, een r^ste secretaris, een 2^de secretaris en een
penningmeester.

Zij worden uit de in Nederland woonachtige gewone leden
door de algemeene vergadering voor den tijd van 5 jaar gekozen.

Art. 16. De handhaving van de statuten en de reglementen,
de behartiging van de belangen der Maatschappij en de uitvoering
van haar besluiten zijn opgedragen aan het hoofdbestuur.

Het hoofdbestuur is van zijn handelingen, desgevraagd, ver-
antwoording schuldig aan de algemeene vergadering.

Art. 17. Tot bezwaring en vervreemding van de bezittingen
der Maatschappij behoeft het hoofdbestuur de machtiging der
algemeene vergadering.

Art. 18. Jaarlijks wordt, op een bij het huishoudelijk regle-
ment te bepalen tijd, een algemeene vergadering gehouden, bij
welke de wetgevende macht in de Maatschappij berust.

Indien het hoofdbestuur het noodig acht of minstens 3 afdeelingen
het verlangen, wordt een buitengewone algemeene vergadering
belegd.

Art. 19. Het hoofdbestuur is bevoegd in spoedeischende ge-
vallen met afgevaardigden van elk der bijzondere afdeelingen
overleg te plegen in een bijzondere vergadering.

Het hoofdbestuur is verplicht een zoodanige bijzondere ver-
gadering te beleggen, indien 3 afdeelingen dit verlangen.

Art. 20. Ieder lid der Maatschappij heeft toegang tot de al-
gemeene vergaderingen en bezit het recht om aan de beraad-
slagingen deel te nemen.

Art. 21. De afgevaardigden der bijzondere afdeelingen, bene-
vens alle gewone leden die niet door een dier afgevaardigden
worden vertegenwoordigd, kunnen aan de stemming deelnemen.

Art. 22. Alle besluiten worden, indien niet anders bepaald,
bij volstrekte meerderheid van stemmen genomen. Indien over
een voorstel de stemmen staken, wordt het beschouwd te zijn
verworpen.

Art. 23. De geldmiddelen der Maatschappij worden gevonden
uit de jaarlijksche bijdragen der gewone en buitengewone leden,
uit giften en erflatingen en uit renten van belegde gelden.

Art. 24. De vaststelling der jaarlijksche bijdragen wordt bij
huishoudelijk reglement geregeld.

Art. 25. Deze statuten kunnen niet worden gewijzigd of uit-
gebreid dan ten gevolge van een voorstel daartoe, dat in het
programma voor de algemeene vergadering is opgenomen en in
die vergadering met minstens 2/3 der uitgebrachte stemmen is
aangenomen.

De gewijzigde statuten treden in werking, zoodra daaraan de
koninklijke goedkeuring is verleend.

Art. 26. De vereeniging is aangegaan voor een tijdvak van
29 jaar, te rekenen van 4 April 18go.

Vóór het einde van dezen termijn zal over het al of niet voort-
bestaan der Maatschappij worden beslist.

Art. 27. Ontbinding der Maatschappij kan alleen geschieden
ten gevolge van een voorstel daartoe, dat in het programma voor
de algemeene vergadering is opgenomen en in die vergadering
met minstens 2/3 der uitgebrachte stemmen is aangenomen.

Bij aanneming van het voorstel zijn zij die zich tegen het voorstel
tot ontbinding hebben verklaard, bevoegd de afgifte aan hen te
eischen van de goederen der Maatschappij tegen betaling eener
vergoeding tot een bedrag, bij scheidsrechterlijke uitspraak vast
te stellen en tegen overneming van alle verplichtingen, uit art.
1702 van het Burgerlijk wetboek voor de gezamenlijke leden der
Maatschappij voortvloeiende.

Bij het besluit tot ontbinding wordt de benoeming der scheids-
rechters geregeld en een andere instelling, met een doel zooveel
mogelijk overeenkomende met dat der Maatschappij, aangewezen
aan welke bovenbedoelde vergoeding zal worden uitgekeerd of aan
welke de goederen der Maatschappij worden toegewezen, indien
de minderheid van haar bevoegdheid tot het overnemen daarvan
niet binnen 1 jaar na de goedkeuring van het voorstel door de
leden heeft gebruik gemaakt.

Het op het oogenblik der ontbinding zitting hebbend hoofd-
bestuur is met de liquidatie belast.

H. M. Kroon, voorzitter.
Dr. D. A. de Jong, ondervoorzitter.
D. F. van Esveld, penningmeester.
K. Hoefnagel, i^ste secretaris.
Dr. H. Markus, 2^cle secretaris.

Art. i. De Maatschappij geeft aan haar in art. 2 der statuten
omschreven werkplan uitvoering, onder meer, door de volgende
middelen:

a. het houden van algemeene, bijzondere en afdeelingsverga-
deringen, waar onderwerpen welke de veeartsenijkunde, verwante
wetenschappen of het veeartsenij kundig onderwijs betreffen, worden
behandeld;

b. het uitgeven van een tijdschrift als officiéél orgaan der
Maatschappij en eventueel van andere periodieken, en van rap-
porten;

d. het zich in verbinding stellen met en het zenden van afge-
vaardigden naar vergaderingen van binnen- en buitenlandsche
genootschappen en congressen van veeartsenijkunde en verwante
wetenschappen.

Art. 2. Voor bijzondere onderwerpen kan de algemeene ver-
gadering of het hoofdbestuur commissiën benoemen of een of meer
personen committeeren.

Art. 3. De commissiën, bedoeld bij art. 2, blijven zonder
verplichte aftreding der leden bestaan, totdat zij door de algemeene
vergadering, resp. het hoofdbestuur, worden ontbonden; de ge-
committeerden blijven evenzoo in functie, totdat zij door die
vergadering, resp. het hoofdbestuur, van hun taak worden ontheven.

heicl der commissiën en der gecommitteerden beperkt tot het
indienen aan het hoofdbestuur of aan de algemeene vergadering
van zoodanige voorstellen als in het belang van het betreffend
onderwerp wensclielijk worden geacht, tenzij de algemeene ver-
gadering bepaalt, dat een commissie of een gecommitteerde meer-
dere zelfstandigheid zal genieten; commissiën en gecommitteerden
zijn verplicht te allen tijde aan het hoofdbestuur de gewenschte
inlichtingen te verstrekken en brengen jaarlijks vóór i Mei aan het
hoofdbestuur verslag uit omtrent hun werkzaamheden in het
afgeloopen jaar. Deze bepalingen gelden niet voor de commissie van
redactie voor het tijdschrift, voor welke afzonderlijke bepalingen
zijn vastgesteld.

Art. 4. De door de algemeene vergadering of door het hoofd-
bestuur benoemde commissiën en gecommitteerden ontvangen
van de algemeene vergadering of van het hoofdbestuur hun -op-
dracht en zoo noodig een crediet ter voorziening in de onver-
mijdelijke kosten van hun arbeid. Hun archief wordt na afloop
van hun arbeid aan het hoofdbestuur overgedragen en in het
archief der Maatschappij bewaard.

Art. 5. Zij zijn gehouden telken jare vóór 15 Januari opgave
van hun uitgaven over het afgeloopen jaar aan den penningmeester
in te zenden en zijn gemachtigd om, indien hun nasporingen of
werkzaamheden buitengewone geldelijke opofferingen vereischen,
daaromtrent de noodige voorstellen aan het hoofdbestuur te doen.

Aft. 6. Aan de rapporteurs dei commissiën en aan de ge-
committeerden, wier verslagen vanwege de Maatschappij zijn ge-
publiceerd, kan, op voordracht van het hoofdbestuur, door de
algemeene vergadering een honorarium worden toegekend.

Art. 7. De eereleden en de correspondeerende leden worden,
op voorste] van het hoofdbestuur of van een bijzondere afdeeling,
in een algemeene vergadering bij meerderheid van 2/3 der uit-
gebrachte stemmen benoemd.

Alvorens een dergelijk voorstel op het programma eener alge-
meene vergadering te plaatsen, zal het hooldbestuur de bijzondere
afdeelingen in de gelegenheid stellen daaromtrent haar meening
uit te spreken.

Art. 8. De eereleden en de correspondeerende leden worden
door het hoofdbestuur uitgenoodigd tot het bijwonen der alge-

meene vergaderingen, ontvangen het tijdschrift en alJe andere van
de Maatschappij uitgaande publicatiën en hebben een adviseerende
stem, tenzij zij tevens gewoon lid zijn.

Art. 9. Wie gewoon of buitengewoon lid eener bijzondere
afdeeling wenscht te worden, meldt zich daartoe rechtstreeks of
door tusschenkomst van een der leden bij het bestuur dier af-
deeling aan, dat hiervan, door middel van het oproepingsbriefje
voor de eerstvolgende afdeelingsvergadering, kennis geeft aan
de leden.

De candidaat woidt geacht als lid te zijn aangenomen, indien
in genoemde vergadering de meerderheid van de uitgebrachte
stemmen zich voor de toelating verklaart.

Indien de candidaat lid was van de algemeene of van een bijzon-
dere afdeeling, wordt van zijn aanneming tot lid eener andere
afdeeling door haar secretaris kennis gegeven, in het eerste geval
aan den i^ste secretaris van het hoofdbestuur, in het tweede geval
aan den secretaris der bijzondere afdeeling, welke het lid verliet.
Een zoodanige aanneming gaat steeds in met het maatschappelijk
jaar.

Indien een gewoon lid eener bijzondere afdeeling buitengewoon
lid dierzelide of van een andere afdeeling wordt of omgekeerd,
geeft de secretaris der betreffende afdeeling hiervan kennis aan
den iste secretaris van het hoofdbestuur. Zulk een verandering
van lidmaatschap gaat steeds in met het maatschappelijk jaar.

Art. 10. Wie lid der algemeene afdeeling wenscht te worden,
meldt zich daartoe bij het hoofdbestuur aan, dat zoo spoedig
mogelijk, door minstens drie zijner leden met meerderheid van
stemmen hieromtrent een beslissing neemt.

Gewone leden van bijzondere afdeelingen kunnen, met ingang
van het maatschappelijk jaar, overgaan tot de algemeene afdeeling
door van hun voornemen te doen blijken aan het bestuur hunner
aldeeling en aan den i^ste secretaris van het hoofdbestuur.

Opzegging van het lidmaatschap behoort schriftelijk te ge-
schieden, vóór of op den 3isten December, aan den secretaris
van de bijzondere afdeeling, of, indien het de algemeene afdeeling
betreft, aan den i^ste secretaris van het hoofdbestuur. De af-
deelingssecretarissen geven van deze opzegging terstond kennis
aan het hoofdbestuur.

Art. 11. Elke bijzondere afdeeling richt haar bestuur naar
eigen goedvinden in. De secetaris voert de briefwisseling met
het hoofdbestuur en zendt jaarlijks vóór 15 Januari een ledenlijst,
vermeldende de leden in het pas aangevangen jaar, en vóór 1

Mei een verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand
der afdeeling gedurende het afgeloopen jaar aan den i^ste secre-
taris; tevens doet hij dezen vóór i Januari opgave van het lid,\'
dat gedurende het volgend maatschappelijk jaai de afdeeling
zal vertegenwoordigen in de bijzondere vergadering, bedoeld bij
art. 19 der statuten.

De penningmeester treedt over geldzaken in rechtstreeksche
briefwisseling met het hoofdbestuur en zendt vóór 1 Maart de voor
de gewone en buitengewone leden der afdeeling verschuldigde
jaarlijksche bijdragen aan den penningmeester van het hoofd-
bestuur. Deze is bevoegd na dien datum over genoemde bijdragen
te beschikken; de kosten hiervan komen dan voor rekening der
nalatige afdeeling.

Wanneer een bijzondere afdeeling in gebreke blijft, geelt het
hoofdbestuur daarvan kennis aan de algemeene vergadering, welke
de te nemen maatregelen bepaalt.

Art. 12. Elke bijzondere afdeeling en ieder lid heeft het recht
om voorstellen, welker behandeling binnen de grenzen van de
werkzaamheden der Maatschappij valt, aan de algemeene verga-
dering aan te bieden. Zulke voorstellen moeten, voorzien van een
voldoende toelichting, vóór 1 April aan het hoofdbestuur zijn
ingediend, om op de eerstvolgende algemeene vergadering te
kunnen worden behandeld.

Elke bijzondere afdeeling heeft de bevoegdheid een gewoon lid
der Maatschappij aan het hoofdbestuur op te geven, als zijnde
haars inziens het meest geschikt ter vervanging van het aan de
beurt van aftreding zijnde lid van het hoofdbestuur of ter ver-
vulling eener tusschentijds ontstane vacature.

Deze opgaven worden, wat de periodieke aftreding betreft, in
liet programma der algemeene vergadering vermeld, indien zij:

2°. vergezeld zijn van een schrijven van den secretaris der be-
treffende afdeeling, waaruit nadrukkelijk blijkt, dat het afdelings-
bestuur zich heeft overtuigd van de bereidwilligheid van het
opgegeven lid tot het eventueel aanvaarden van bovenbedoeld
lidmaatschap van het hoofdbestuur.

De opgaven betreffende een tusschentijdsche vacature geschieden
op verzoek van het hoofdbestuur en moeten vóór den in dat ver-
zoek genoemden datum zijn ingekomen; het sub 2° genoemd
schrijven wordt ook in dit geval vereischt.

Art. 13. Elke afdeeling zal aan alle leden der Maatschappij
toegang verleen en tot haar wetenschappelijke werkzaamheden.

Art. 14. Het is aan de afdeelingen niet geoorloofd zich recht-
streeks tot de regeering of tot de wetgevende macht te wenden
dan na verkregen goedkeuring van het hoofdbestuur.

Indien het hoofdbestuur weigert deze goedkeuring te verleenen,
kan de afdeeling zich beroepen op de algemeene vergadering.

Elke afdeeling kan, binnen de grenzen harer bevoegdheid, in
zaken van plaatselijk en gewestelijk belang zich richten tot plaatse-
lijke en gewestelijke besturen en instellingen.

Art. 15. Elke bijzondere afdeeling is bevoegd bij het hoofd-
bestuur een aanklacht tegen een lid der Maatschappij in te dienen;
deze aanklacht behoort grondig gemotiveerd en uitvoerig toege-
licht te zijn en de handteekeningen te dragen van minstens 2/3
van het aantal leden der betreffende afdeeling.

Het hoofdbestuur is verplicht een voorloopig onderzoek in te
stellen en heeft de bevoegdheid pogingen aan te wenden tot be-
middeling.

Na afloop van bedoeld onderzoek en eventueel na het falen
van de pogingen tot bemiddeling, roept het hoofdbestuur de
bijzondere vergadering volgens art. 19 der statuten bijeen, voor
welke vergadering het partijen uitnoodigt te verschijnen, met
dien verstande, dat de onderteekenaren van de aanklacht uit hun
midden één lid aanwijzen, aan wien zij hun vertegenwoordiging
ter bijzondere vergadering opdragen.

Dit lid mag niet tevens zijn aangewezen ingevolge art. 34,
i^ste alinea van dit reglement of lid zijn van het hoofdbestuur.

De voorzitter brengt nu de aanklacht ter kennis der vergadering
en deelt de feiten mede welke door het voorloopig onderzoek
aan het licht zijn gekomen; vervolgens hoort hij de partijen en
stelt de afgevaardigden der afdeelingen en de leden van het hoofd-
bestuur in de gelegenheid het woord te voeren en aan partijen
inlichtingen te vragen.

Daarna doet de bijzondere vergadering uitspraak; de schuldig-
verklaring behoort met minstens 2/3 van het aantal uitgebrachte
stemmen te geschieden. Nadat de schuldigverklaring is geschied,
bepaalt de bijzondere vergadering de op te leggen straf; zij doet
tot dit doel, eveneens met minstens 2/3 der uitgebrachte stemmen,
een keuze uit de navolgende straffen:

b) het ontzeggen van den toegang tot de. algemeene, de bij-
zondere en de afdeelingsvergaderingen gedurende een te bepalen
termijn;

c) het ontnemen van alle rechten van het lidmaatschap ge-
durende een te bepalen termijn;

Al deze straffen kunnen eventueel verzwaard worden door
publicatie in het tijdschrift.

Art. 16. De bijzondere afdeelingen bepalen zelf het bedrag van
de contributie harer leden, doch storten jaarlijks vóór i Maart
voor ieder buitengewoon lid ƒ 6.—, voor ieder gewoon lid een
zoodanige bijdrage als jaarlijks door de algemeene vergadering
op voorstel van het hoofdbestuur wordt bepaald, in de kas der
Maatschappij. ,

De leden der algemeene afdeeling betalen jaarlijks vóór i Maart
laatstbedoelde bijdrage aan den penningmeester van het hoofd-
bestuur, die hierover per postquitantie beschikt. Bij niet-betaling
wordt binnen een maand nogmaals een postquitantie aangeboden;
geschiedt ook dit zonder resultaat, dan volgt een aanschrijving
van den penningmeester; blijft men hierna in gebreke binnen
een week te betalen, dan wordt men beschouwd als lid der Maat-
schappij ontslag te hebben genomen.

Wie lid der Maatschappij wordt in de tweede helft van het
maatschappelijk jaar betaalt daarvoor de helft der contributie,
terwijl de bijzondere afdeelingen voor zulke leden ook de helft
der aangegeven bedragen in de algemeene kas storten. Deze
halfj aarlij ksche bedragen moeten binnen één maand na de be-
noeming van het lid worden voldaan.

Art. 17. Overeenkomstig art. 15 der statuten worden de leden
van het hoofdbestuur door de algemeene vergadering voor den
tijd van 5 jaar gekozen.

Zij treden in functie op den i^sten Januari, volgende op de
algemeene vergadering waarin zij gekozen zijn.

Jaarlijks treedt een der leden af; de voorzitter, de ondervoor-
zitter en de 2^de secretaris zijn niet dan na een jaar, de ïste secretaris
en de penningmeester zijn terstond herkiesbaar.

De aftreding geschiedt op den 3isten December; een lid, ge-
kozen voor een tusschentijdsche vacature, treedt af wanneer zijn
voorganger zou zijn afgetreden, doch is terstond herkiesbaar.

Indien een lid van het hoofdbest uur tot een andere functie in
dat bestuur wordt gekozen en het deze benoeming aanvaardt,
zal staande de vergadering waarin dit plaats heeft, in de vacature
worden voorzien.

Art. 18. De verkiezing der leden van het hoofdbestuur ge-
schiedt dooi de algemeene vergadering bij volstrekte meerderheid
van stemmen.

Wanneer na twee geheel vrije stemmingen niemand de vol-
strekte meerderheid heeft verkregen, wordt een gebonden stem-
ming gehouden tusschen twee candidaten, waarop de meeste
stemmen werden uitgebracht.

Bij deze, gelijk bij alle stemmingen over personen, wordt bij
staking van stemmen de oudste in jaren geacht gekozen te zijn.

Art. 19. Het hoofdbestuur geeft den gekozene terstond kennis
van zijn verkiezing met verzoek om spoedig antwoord. Bij weige-
ring om het lidmaatschap van het hoofdbestuur te aanvaarden,
gaat de algemeene vergadering tot een nieuwe keuze over.

Wanneer deze weigering na het sluiten der algemeene vergadering
bekend wordt, of indien er tusschentijds een vacature in het hoofd-
bestuur ontstaat, waarvan de onmiddellijke vervulling door drin-
gende omstandigheden wordt geëischt, zullen de afdeelingen
worden aangeschreven om uit de lijst der aanbevolenen, samen-
gesteld volgens art. 12, 2^de alinea, een keuze te doen. Hij die daarbij
de meeste stemmen op zich vereenigt, is voor de bedoelde betrekking
gekozen, totdat in de eerstvolgende algemeene vergadering een
verkiezing volgens art. 17 heeft plaats gehad. Het dan gekozen lid
treedt, zoo hij de benoeming aanneemt, terstond in functie.

Art. 20. Het hoofdbestuur brengt jaarlijks in de algemeene
vergadering verslag uit over den toestand van de Maatschappij en
van haar geldmiddelen, en dient zoodanige voorstellen in, als het
in het belang der Maatschappij noodzakelijk acht.

Art. 21. Het hoofdbestuur dient jaarlijks in de algemeene
vergadering een begrooting in voor het volgend jaar; deze be-
grooting wordt in het programma dier vergadering opgenomen
en mag in haar geheel met geen hooger bedrag dan / 50.— worden
overschreden zonder toestemming der bijzondere vergadering, be-
doeld in art. 19 der statuten.

Art. 22. Het hoofdbestuur vergadert zoo dikwijls als dit door
den voorzitter of twee andere leden van het hoofdbestuur in het
belang der Maatschappij noodig woidt geacht.

Art. 23. De i^ste secretaris is, bijgestaan door den 2^de secretaris,
belast met het houden van de notulen der vergaderingen van het
hoofdbestuur en van de bijzondere vergadering, bedoeld in art.
19 der statuten, met het voeren der correspondentie en met de
redactie van allt stukken de Maatschappij betreffende, voor zoover
die niet aan een commissie of aan een ander lid van het hoofdbestuur
is opgedragen. Hij bewaart het archief der Maatschappij.

De notulen der algemeene vergaderingen worden opgemaakt
en vastgesteld door een commissie, bestaande uit de twee secre-
tarissen en een telkenmale door de vergadering aan te wijzen
lid; het stenographisch verslag dient daarbij als leiddraad. Deze
notulen worden daarna zoo spoedig mogelijk in het tijdschrift
gepubliceerd.

Art. 24. De penningmeester int gelden en doet betalingen
op last van het hoofdbestuur en brengt jaarlijks vóór 1 Mei aan het
hoofdbestuur verslag uit van zijn rekening over het afgeloopen
jaar, deze rekening is zooveel mogelijk door quitanties gedekt.
Het nazien der rekening geschiedt vóór 1 September d. a. v. door
het bestuur van een bijzondere afdeeling, daartoe door het hoofd-
bestuur uitgenoodigd.

Hij beschikt over de exemplaren van de statuten en het
reglement dar Maatschappij en verstrekt deze aan de nieuwe
leden, eventueel op aanvrage van het bestuur eener bijzondere
afdeeling.

Art. 25. De leden van het hoofdbestuur kunnen schrijfloonen
en porto\'s in rekening brengen; de i^ste secretaris kan bovendien
een door de algemeene vergadering te bepalen toelage ontvangen.

Aan de leden van het hoofdbestuur, aan de afgevaardigden ter
bijzondere vergadering, bedoeld in art. 19 der statuten, aan de
leden der door de algemeene vergadering of door het hoofdbestuur
benoemde commissiën en aan de gecommitteerden kunnen, volgens
een door die vergadering vast te stellen tarief, reis- en verblijfkosten
worden vergoed.

Als regel geldt, dat de betreffende declaratiën binnen drie
maanden bij den penningmeester van het hoofdbestuur worden
ingediend; in bijzondere gevallen kan door het hoofdbestuur een
verlenging van dezen termijn worden toegestaan; de leden van
permanente commissiën en de gecommitteerden dienen hun decla-
ratiën over het afgeloopen jaar vóór 15 Januari in.

Art. 26. Ter voldoening aan art. 18 der statuten wordt vast-
gesteld, dat de algemeene vergadering gedurende minstens twee
dagen gewoonlijk in de maand September zal worden gehouden
en wel in de gemeente, daartoe door de vorige vergadering aan-
gewezen.

Zooveel mogelijk worden op den eersten dag de huishoudelijke,
op den tweeden dag de wetenschappelijke werkzaamheden aan de
orde gesteld.

Art. 27. Elke bijzondere afdeeling kan een harer gewone leden,
mits geen lid van het hoofdbestuur zijnde, naar de algemeene
vergadering afvaardigen.

Deze afgevaardigden moeten voorzien zijn van een volmacht
van het bestuur hunner afdeeling, waarin tevens zijn vermeld
het aantal en de namen der gewone leden, die aanwezig waren
in de vergadering, waarin hun benoeming tot afgevaardigde
plaats vond.

Art. 28. Het hoofdbestuur schrijft de algemeene vergadering
uit en maakt van de werkzaamheden een programma op, dat
minstens twee maanden te voren aan alle leden der Maatschappij
woidt toegezonden.

Art. 29. De ingevolge art. 12, i^s*e alinea, van dit reglement
ingekomen voorstellen worden met de toelichting in de Mei-afleve-
ring van het tijdschrift gepubliceerd, met uitzondering van zoo-
danige, waardoor, naar het oordeel van het hoofdbestuur, de
waardigheid of de belangen der Maatschappij zouden kunnen
worden geschaad.

In laatst bedoeld geval geeft het hoofdbestuur de betreffende
afdeeling of het betreffende lid, onder opgave der redenen, in
overweging het. voorstel in te trekken; wordt het voorstel daarop
niet ingetrokken, dan wordt het voorloopig niet gepubliceerd en
beslist de algemeene vergadering of de redenen van het hoofd-
bestuur al dan niet voldoende zijn.

Worden die redenen onvoldoende geacht, dan wordt het voor-
stel naar de eerstvolgende algemeene vergadering verwezen, tenzij
de voorstellende afdeeling of het voorstellende lid wenscht en
de vergadering hiermede instemt, dat het na afloop der beschreven
werkzaamheden alsnog in behandeling worde genomen.

Art. 30. Het hoofdbestuur neemt de voorstellen met toelichting
en de amendementen met toelichting, voor zoover de laatste zijn
ingezonden vóór 15 Juni, onder vermelding van de namen der
inzenders, in het programma der algemeene vergadering op en
brengt daarbij een gemotiveerd praeadvies uit.

Het hoofdbestuur heeft het recht spoedeischende voorstellen op
het programma der algemeene vergadering te plaatsen, al zijn
deze voorstellen na 1 April ingekomen en daardoor niet op de
bovenbeschreven wijze behandeld.

Art. 31. Voorstellen, niet in het programma opgenomen,
worden niet in behandeling gebracht, tenzij zij vóór den aanvang
der vergadering den voorzitter schriftelijk zijn aangeboden en door
minstens drie afgevaardigden, of van het hoofdbestuur uitgaande,
door twee afgevaardigden worden ondersteund.

Art. 32. De afgevaardigden der afdeelingen worden door den
voorzitter in de gelegenheid gesteld vóór de overige leden te
spreken en te stemmen.

Niemand mag meer dan driemaal het woord voeren over het-
zelfde onderwerp, tenzij met toestemming der vergadering.

Bij de stemming over een voorstel, opgenomen in het programma,
geven de afgevaardigden het aantal stemmen op, dat zich in hun
af deeling vóór en tegen het voorstel verklaarde; indien de stemming
personen geldt, brengen zij op eiken persoon zooveel stemmen
uit als deze in hun af deeling heeft verkregen. Overigens wordt
het vrije mandaat als regel aangenomen, tenzij in de volmacht
der afgevaardigden anders is bepaald.

Art. 33. De in art. 18 der statuten genoemde buitengewone
algemeene vergadering wordt belegd, indien de behandeling eener
zaak geen uitstel gedoogt en niet door schriftelijke raadpleging
der afdeelingen of der leden of door een bijzondere vergadering
volgens art. 19 der statuten, kan worden afgedaan.

Indien minstens drie afdeelingen het verlangen daartoe schrif-
telijk te kennen geven, is het hoofdbestuur verplicht binnen den tijd
van zes weken een buitengewone algemeene vergadering te beleggen.

Art. 34. Voor de bijzondere vergadering, bedoeld in art. 19
der statuten, wordt telkens voor één jaar door elke bijzondere
afdeeling een harer gewone leden, mits geen lid van het hoofd-
bestuur zijnde, aangewezen. Indien minstens drie afdeelingen het
verlangen daartoe schriftelijk te kennen geven, is het hoofdbestuur

Art. 35. Het hoofdbestuur beslist omtrent den tijd en de plaats
der buitengewone algemeene en der bijzondere vergadering.
Eerstgenoemde vergadering wordt minstens een maand, laatst-
genoemde minstens twee weken te voren uitgeschreven, met
opgave der te behandelen zaken, waartoe de besluiten zich moeten
bepalen.

Art. 36. De voorzitter leidt de vergaderingen en verleent en
ontneemt het woord.

Art. 37. In den regel worden tot de algemeene vergadering
alleen leden der Maatschappij toegelaten; het hoofdbestuur is
bevoegd uitzonderingen hierop toe te staan, doch blijft tevens
gerechtigd de vergadering desgewenscht te veranderen in een met
gesloten deuren.

Art. 38. Het orgaan der Maatschappij draagt den naam van
Tijdschrift voor Veeartsenijkunde en wordt op haar kosten uitge-
geven door het hoofdbestuur, met behulp van een afzonderlijke
commissie van redactie, bestaande uit vijf leden, die door de al-
gemeene vergadering bij volstrekte meerderheid van stemmen
worden benoemd.

Deze commissie is bevoegd zich voor administratieve werkzaam-
heden te doen bijstaan door een persoon te harer keuze (administra-
teur), wien zij een gedeelte van het redactie-honorarium toekent.

De commissie van redactie brengt jaarlijks vóór 1 Mei omtrent
den toestand van het tijdschrift een verslag uit aan het hoofd-
bestuur, hetwelk dit ter kennis brengt van de leden. Tevens legt
zij daarbij over de rekening van het laatst verschenen deel en een
concept-begrooting voor den volgenden jaargang.

Art. 39. In het tijdschrift worden opgenomen de verslagen
omtrent den toestand en de werkzaamheden van de Maatschappij
en haar afdeelingen over het afgeloopen jaar, alsmede alles wat
de Maatschappij of het hoofdbestuur wenscht te publiceeren.

Artikelen, referaten en berichten, ter plaatsing in het tijdschrift
gezonden, worden daarin opgenomen, indien de commissie van
redactie ze hiertoe geschikt acht.

De i Mei-aflevering zal de voorstellen bevatten voor de eerst-
volgende algemeene vergadering, benevens hun toelichting.

Art. 40. De leden der Maatschappij ontvangen het tijdschrift,
alsmede alle van dit lichaam uitgaande publicatiën.

Aan de bijzondere afdeelingen, welke daartoe aan het hoofd-
bestuur den wensch te kennen geven, wordt een exemplaar van
het tijdschrift en van alle van de Maatschappij uitgaande publi-
catiën voor haar archief toegezonden.

Art. 41. Aan de leden van de commissie van redactie en aan
de inzenders van oorspronkelijke artikelen, van referaten en van
berichten kan een honorarium worden toegekend, waarvan het
bedrag door de algemeene vergadering wordt bepaald.

Art. 42. Het beheer der bibliotheek is opgedragen aan een
bibliothecaris, die door de algemeene vergadering bij volstrekte
meerderheid van stemmen voor den tijd van drie jaar uit de
gewone leden wordt gekozen, op de wijze als voor de leden van
het hoofdbestuur is voorgeschreven.

Art. 43. De bibliothecaris brengt jaarlijks vóór 1 Mei verslag
uit omtrent den toestand der bibliotheek aan het hoofdbestuur,
dat dit ter kennis brengt van de leden.

Daarbij legt hij de rekening over van het afgeloopen jaar en een
concept-begrooting voor het volgende jaar; de rekening is zooveel
mogelijk door quitanties gedekt.

Hij is belast met het in orde houden van de bibliotheek en het
catalogiseeren en de verzending der boeken.

Hij kan schrijfloonen en porto\'s in rekening brengen en boven-
dien een door de algemeene vergadering te bepalen toelage ont-
vangen.

Art. 44. In de bibliotheek worden voornamelijk bijeengebracht
de werken van Nederlandsche veeartsen, benevens alle geschriften
die met betrekking tot ons land, uit een veeartsenijkundig oog-
punt belangrijk te achten zijn.

Tevens worden er de door ruiling met het tijdschrift der Maat-
schappij verkregen tijdschriften aan toegevoegd.

Art. 45. Elk lid der Maatschappij kan, op aanvrage bij den
bibliothecaris, voor den tijd van zes weken boeken uit de biblio-
theek ter leen bekomen.

Wenscht het lid verlenging van dien termijn, dan verzoekt
hij dit aan den bibliothecaris, die daaromtrent beslist. Op de
eerste aanvrage van dezen is de leener dan echter verplicht het
boek terug te zenden. De kosten der heen- en terugzending komen
te zijnen laste.

Hij, die een boek der Maatschappij zoek maakt of geschonden
terugzendt, is verplicht den winkelprijs van het werk te betalen
of, wanneer het werk niet in den handel is, tweemaal de waarde
waarop het door twee deskundigen wordt geschat.

De bibliothecaris heeft het recht de verzending van het aan-
gevraagde niet te doen geschieden indien dit hem, in verband
met den aard van het werk, gewenscht voorkomt. In dit geval
stelt hij den aanvrager in de gelegenheid het werk in de biblio-
theek te raadplegen.

Art. 46. Indien in de jaarlijksche algemeene vergadering 2/3
der aanwezige leden, eventueel op voorstel van het hoofdbestuur,
den wensch te kennen geven dit reglement te wijzigen of uit te
breiden, worden staande die vergadering twee leden bij meerderheid
van stemmen aangewezen, die met den voorzitter der Maatschappij
de commissie vormen, aan welke de beoordeeling der verlangde
wijziging of uitbreiding wordt opgedragen.

Deze commissie brengt vóór 1 Mei van het volgend jaar aan
het hoofdbestuur schriftelijk haar oordeel uit, dat met haar voor-
stellen in het programma voor de volgende algemeene vergade-
ring wordt opgenomen. Deze voorstellen worden vóór alle andere
ter tafel gebracht en worden als aangenomen beschouwd, indien
2/3 der aanwezige leden er mede instemmen.

Reglementsveranderingen treden in werking op den i^sten Januari,
volgende op de algemeene vergadering waarin zij zijn aangenomen.

Aldus vastgesteld in de 52^ste algemeene vergadering,
gehouden te Utrecht op 22 en 23 September 1911.

Handbuch der vergleichenden mikroskopischen Anatomie der
Haustiere. Bearbeitet von Ober-Medizinalrat Prof. Dr. H. Baum,
Dresden — Hofrat Prof. Dr. J. Csokor, Wien — Prof. Dr. H.
Dexler, Prag — Geheimer Rat Prof. Dr. W. Ellen berger,
Dresden — Prof. Dr. G. Günther, Wien — Dr. G. Illing,
Dresden — Prof. Dr. M. Lungwitz, Dresden — Prof. Dr. P.
Martin, Giessen — Prof. Dr. E. Moser. München — Dr. M.
Pflücke, Dresden — Prof. Dr. Tu. O. Rubeli, Bern — Geh.
Regierungsrat Prof. Dr. R. Schmaltz, Berlin — Prof. Dr.
A. Stoss, München — Direktor Prof. Dr. M. v. Sussdorf, Stutt-
gart — Prof. Dr. K. v. Tellyesniczky, Budapest — Geh.
Regierungsrat Prof. J. Tereg, Hannover —- Dr. A. Trautmann,
Dresden — Prof. Dr. 0. Zietzschmann, Zürich.

Herausgegeben von Prof. Dr. med. u. phil. W. Ellenberger,
zweiter Band, Preis 24 Mark; Dritter Band (Schluss), Preis 22
Mark; Berlin, Paul Parey, 191 i.

Met het verschijnen van deze twee deelen is dit werk, waarvan
het eerste deel in 1906 uitkwam, compleet.

De uitgave van dit handboek vond haar aanleiding in het feit,
dat het in 1887 verschenen Handbuch der vergleichenden Histologie
und Physiologie der Haussäugetiere, bewerkt door Ellen berger
en andere histologen, reeds sedert meerdere jaren was uitverkocht.
Inmiddels was van Ellenberger\'s hand een werkje in kleineren
stijl verschenen, n.1. in 1888 zijn Grundriss der vergleichenden
Histologie der Haussäugetiere. „Der Grundriss soll den Anfänger
in das Gebiet der Histologie und mikroskopischen Anatomie
einführen", zegt de voorrede van dit boekje; meer deed het werke-
lijk dan ook niet. Zij, die tusschen 1890 en 1900 voor veearts stu-
deerden, zullen zich het bescheiden werkje ongetwijfeld nog wel
herinneren. Het had een omvang van 270 bladzijden en telde 373
afbeeldingen in den tekst.

In het jaar 1900 was deze Grundriss uitverkocht; daarom ver-
scheen in 1901 een tweede uitgave, waarvoor Ellenberger zich
de medewerking had verzekerd van Dr. med. et ph. Mr. G. Gün-
ther, Docent an der tierärztlichen Hochschule in Wien. Het
werk was in omvang en in aantal afbeeldingen toegenomen.

Vervolgens verscheen in 1906 het eerste deel van het handboek,
waarvan de titel hierboven is geplaatst; het behandelt: Die Be-
wegungsorgane mit Einschluss der Grundsubstanzgewebe und des

Muskelgewebes (Lungwitz); Die äussere Bedeckung mit Einschluss
des Epithelgewebes (Stoss), Die Haut des Vogels (Moser); Die
Milchdrüse (Martin); Die Nebennieren (Günther); Die Milz
(von Tellyesniczky); Schilddrüse, Epithelkörper, Nebenschild-
drüsen und laterale Schilddrüsen (Pflücke); Die Thymus (Pflücke);
Nervengewebe und peripheres Nervensystem (Rubeli); Geschmacks-
und Geruchsorgan (Csokor); Gehörorgan (Tereg); Sehorgan
(Zietzschmann); Die tierische Zelle (Günther). Dit deel telt
600 bladzijden en 437 afbeeldingen.

i In 1908 zag de derde uitgave van de Grundriss het licht (Ellen-
berger en Günther); voor de afbeeldingen hierin is op ruime
schaal gebruik gemaakt van het zoo even genoemde eerste deel
van het Handbuch; het aantal afbeeldingen is dan ook gestegen
tot 572. Het eenvoudige weikje van 1888 is geheel en al gemeta-
morphoseerd, dank zij het voortschrijden van het veterinair-
histologisch onderzoek, en geworden tot een alleszins bruikbaren
leidraad.

En nu heeft het jaar 1911 ons de voltooiing gebracht van het
Handbuch in den vorm van de twee hierboven aangegeven deelen.

Het tweede deel, dat 662 bladzijden telt en 391 afbeeldingen
bevat, heeft de volgende hoofdstukken: Der Zirkulationsapparat
(Baum); Hypophysis cerebri (Trautmann); Die Zirbel, Corpus
pineale (Trautmann); Die Struktur des zentralen Nervensystems
(Dexler); Der uropoetische Apparat (Tereg); Die Geschlechts-
organe (Schmaltz); het derde deel met 554 bladzijden en 493 af-
beeldingen omvat: Einleitung (Ellenberger); Der Verdauungs-
apparat (Ellenberger, Illing, Zietzschmann); Der Respirations-
apparat (von Sussdorf); Zwerchfell und seröse Häute (Traut-
mann); Sachregister.

Het handboek is zeer uitvoerig en degelijk beweikt. De voorrede
in het derde deel, door Ellenberger in Februari 1911 geschreven,
is in dit opzicht belangwekkend; eenige gedeelten eruit mogen
hier een plaats vinden.

,,Die Verhandlungen behufs Gewinnung einer genügenden
„Anzahl von Mitarbeitern für das vorliegende Werk wurden im
„Jahre 1900 begonnen und im folgenden Jahre fortgesetzt. Infolge
„des Entgegenkommens und der Zusagen einer grösseren Anzahl
„histologischer Forscher konnte das Unternehmen bereits im
„Frühjahr 1901 als gesichert gelten. Die Vollendung des Werkes
„in dem ursprünglich ins Auge gefassten Zeitraum von 3—4 Jahren
„war aber nicht zu ermöglichen. Ganz abgesehen davon, dass die
„Untersuchungen der Herren Mitarbeiter, die sich auf 6—8 Tier-

„arten zu erstrecken hatten, erheblich mehr Zeit als vorgesehen
„in Anspruch nahmen, so stellten sich dem baldigen Abschlüsse
„des Werkes auch noch ganz unerwartete, nicht vorher zu sehende
„Hemmnisse und Zwischenfälle entgegen."

En verder: „Auf diese Weise ist es gekommen, dass die Fertig-
stellung unseres Werkes zehn Jahre, also einen fast dreifach
„längeren Zeitraum, in Anspruch genommen hat, als vorgesehen
„war. Daneben musste aber auch in Anbetracht der Wichtigkeit
„der Ergebnisse der vielseitigen und gründlichen Untersuchungen
„und Forschungen der Herren Mitarbeiter eine ganz bedeutende
„Vermehrung des ursprünglich in Aussicht genommenen Um-
ganges des Werkes zugestanden werden. Anstatt in einem Bande
„von ungefähr 50, höchstens aber 60 Druckbogen, wie zunächst
„geplant war, hat das Werk in drei Bänden mit zusammen 116
„Druckbogen ausgegeben werden müssen. Diese ganz erhebliche
„Ueberschreitung des anfangs vorgesehenen Umfanges unseres
„Werkes dürfte, wie ich hoffe, keinen Anlass zu Ausstellungen
„und Voiwürfen geben. Sie dürfte im Gegenteil mit Genugtuung
„zu begrüssen sein, weil für die wissenschaftliche Welt durch die
„Ausführlichkeit derjenigen Artikel, die in erster Linie die Um-
„fangszunahme bedingt haben, der Wert unseres Werkes erheblich
„gesteigert woiden ist.

„Die Zahl der unserem Werke beigegebenen Abbildungen
„beträgt 1321. Nur eine verhältnismässig geringe Anzahl Figuren
„ist anderen Werken oder Artikeln entlehnt; diese sind als solche
„durch Quellenangabe unter den Figuren gekennzeichnet worden.
„Die übrigen mehr als 1000 Figuren sind nach Originalzeichnungen
„auf autotypischem oder zinkographischem Wege reproduziert und
„zu einem allerdings sehr kleinen Teile auch für die dritte Aullage
„des Grundrisses der vergleichenden Histologie der Haustiere von
„Eli.enberger und Günther verwendet worden. Das nun voll-
endet vorliegende Werk dürfte inhaltlich den Beweis erbringen,
„dass unser in der Vorrede zum ersten Bande skizziertes Programm
„eingehalten worden ist, das heisst, dass sich die Bearbeiter der
„verschiedenen Abschnitte bei ihren Schilderungen insoweit es
„sich, um den Bau der Organe handelt, ganz wesentlich auf eigene
„Untersuchungen und Beobachtungen gestützt haben. Um dies
„zu ermöglichen und das vorliegende Resultat erzielen zu können,
„hat eine ausserordentliche Summe von Arbeit durch die Herren
„Autoren geleistet werden müssen."

Uit het geciteerde blijkt duidelijk, op welk een breede basis
het werk is opgezet; bovendien zijn de afbeeldingen meerendeels

voortreffelijk. Het komt mij voor, dat de veeartsen den bewerkers
van dit handboek grooten dank verschuldigd zijn; dien dank wil
ik te dezer plaatse concentreeren op den man, door wiens initiatief
deze uitgave tot stand kwam, op Prof. Dr. med. u. puil. W.
Ellen berger, een der grootmeesters der veeartsenij kundige
wetenschap. Hem zij ook uit Nederland hulde gebracht voor den
voortreffelijken arbeid.

De Nederlandsche Veeteelt, door A. van Leeuwen, Districts-
veearts te Utrecht. 2^de verbeterde druk, Zwolle, W, E. J.
Tjeenk Willink, 1911. Prijs f 1.75.

Deze tweede druk is zeker een verbeterde editie, zelfs niet-
tegenstaande de beschrijving der rassen grootendeels is wegge-
laten, omdat deze overgebracht werd naar het door Van Leeuwen
geschreven deel „Veeteelt" van „Van Pesch". Een hoofdstuk
„Voortplanting" gaat nu aan dat, behandelende de overerving
vooraf, en dit laatste werd geheel op de hoogte van den tijd
gebracht, voor zoover dit voor ontwikkelde veehouders mogelijk
is. De fokmethoden zouden, dunkt mij, uitvoeriger behandeld
kunnen zijn, vooral de kruising en de verschillende wijzen waarop
deze wordt toegepast ook in ons land. Dat in het hoofdstuk
over bijzondere veeteelt en overigens in het geheele boek niets
gezegd wordt over geitenfokkerij lijkt mij een omissie, vooral
nu tegenwoordig ook in Nederland deze huisdiersoort meer op
den voorgrond begint te komen. Dc particuliere en over-
heidsmaatregelen ter bevordering van de veeteelt worden uit-
voerig en uitstekend behandeld.

Voor wie in kort bestek een overzicht wenscht van de vee-
teelt is Van Leeuwen\'s werkje zeer geschikt.

Correspondenten. Heeren correspondenten wordt verzocht, eventueele voor-
schotten voor porto\'s, papier etc. over het jaar 1911, vóór 15 December a. s.
te willen opgeven aan den heer H. M. Kroon te Utrecht.

Verhooging van hoofdstuk X dar Staatsbagrooting voor 1911. Bestrijding van
het mond- en klauwzeer.

Naar aanleiding van de in het Voorloopig Verslag gemaakte opmerkingen meent
de ondergeteekende in de eerste plaats te moeten mededeelen, dat bij de Directie
van den Landbouw een verslag over het mond- en klauwzeer in bewerking is,
waarin uitvoerig het verloop der ziekte en de ervaringen, welke met betrekking
tot hare bestrijding in dit jaar zijn opgedaan, zullen worden medegedeeld.

Aangezien de strijd in sommige streken van ons land nog in vollen gang is en
daardoor de werking der onderscheidene maatregelen bezwaarlijk iu haar geheel kan
worden overzien, is het niet wel mogelijk nu reeds een afdoend oordeel over de
resultaten te vellen en aan te geven, welk richtsnoer op grond daarvan in de toe-
komst moet worden gevolgd. Dat intusschen de toegepaste maatregelen geen
ander resultaat zouden gehad hebben dan het wekken van ontstemming bij hen,
die daarvan last en schade ondervinden, kan niet worden toegegeven. Aanvankelijk
werden op verschillende plaatsen, o. a. in Friesland, Groningen, Drenthe, Limburg,
Noordbrabant, de Zuidhollandsche eilanden en Zeeland, gunstige uitkomsten
met de bestrijding verkregen en werd de ziekte in haar voortgang gestuit. Toen
later, door uitbreiding elders, het mond- en klauwzeer ook de genoemde streken
weder bereikte, was verkregen, dat de veestapel aldaar gedurende het voorjaar
en den voorzomer, den tijd van de grootste melkproductie, niet werd aangetast,
terwijl men bovendien gelegenheid had gehad het gezonde, slachtrijpe vee tijdig
van de hand te doen.

Dat belanghebbenden door de getroffen maatregelen zwaarder worden gedrukt
dan door het voortbestaan der ziekte, kan alleen worden aangenomen door hen,
die, waar de bestrijding niet gelukt, door deze omstandigheid uit het oog verliezen,
wie bij deze bestrijding de belanghebbenden zijn. De bestrijding geschiedt in het
belang van de veehouders, ten einde , zoo mogelijk, hen te, vrijwaren tegen ziekte.
Zoodra hun vee toch ziek wordt, houden zij niet alleen op belanghebbenden te zijn
bij de bestrijding, maar krijgen zij persoonlijk belang bij de staking der bestrijding,
tenminste voor den tijd, dat de ziekte onder hun veestapel voorkomt.

De last, die zij, onder wier vee het mond- en klauwzeer voorkomt, hebben van de
maatregelen, die in het algemeen belang van den veestapel worden genomen, mag
niet doen vergeten, dat een onbelemmerd doorzieken een ernstigen druk legt
op de veehouderij, den uitvoer van vee belemmert, daardoor de prijzen drukt en
ook voor den uitvoer van zuivel-, land- en tuinbouwproducten niet zonder wezenlijk
gevaar is.

Het feit, dat de last der maatregelen op de veehouders gelegd wordt in het
algemeen belang, is echter ook tevens de grond, waarop, zooveel mogelijk, hun de
geleden schade wordt vergoed uit de openbare kas.

Naar aanleiding van de opmerking, dat verscheidene leden in de gedragslijn van
de Regeering het volgen van een bepaald stelsel hebben gemist, zij het den onder-

geteekende vergund het volgende onder de aandacht dier leden te brengen. De
bestrijding van eenige besmettelijke veeziekte geschiedt volgens de voorschriften,
vastgelegd in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131) tot regeling van het
Veeartsenijkundig Staatstoezicht en de Veeartsenijkundige Politie, welke alle tot
doel hebben het voorkomen van verspreiding van smetstof. De voornaamste
maatregelen, welke volgens die wet kunnen worden toegepast, zijn: afmaking of
afzondering van ziek en verdacht vee, beperking van de veebeweging, verbod van
het houden van markten en tentoonstellingen in bepaalde deelen van het land,
verbod van vervoer van ziek en verdacht vee, afsluiting van hoeven en weiden en
verbod van uitvoer van bepaalde artikelen uit afgesloten leringen.

Welke van die maatregelen in ieder bijzonder geval moet worden toegepast,
hangt af van de omstandigheden, waaronder en de mate, waarin de ziekte optreedt.

Het afmaken van ziek en verdacht vee is aangewend in alle gevallen, waarin
verwacht kon worden, dat geen of slechts een geringe verspreiding van smetstof
had plaats gevonden, of waarin met eenige zekerheid mocht worden verwacht, dat
de ziekte in haar voortschrijden nog kon worden achterhaald. De resultaten, met
dezen maatregel, in samenwerking met beperking van de veebeweging, in den
aanvang verkregen in Limburg, Gelderland, Groningen, Drenthe, Friesland, Over-
ijssel, Zeeland en Noordbrabant, wijzen op de deugdelijkheid daarvan. Er zoude
dan ook alle reden zijn geweest om met deze bestrijdingswijze door te gaan, ware
het niet, dat in bepaalde gevallen de ziekte werd geconstateerd onder omstandig-
heden, die het aanwenden van dezen ernstigen, in het bedrijf van de veehouders
zoo zeer ingrijpenden maatregel niet meer konden rechtvaardigen.

In de gevallen toch, dat moet worden aangenomen, dat belangrijke verspreiding
van smetstof heeft plaats gevonden vóór de eerste aangifte is geschied, en men
omtrent den omvang der ziekte vrijwel in het duister tast, wordt de kans op een
goeden uitslag van dezen bestrijdingsmaatregel, aan toepassing waarvan reeds
door den aard der zaak grenzen zijn gesteld, zoo onzeker, dat de verantwoordelijk-
heid daarvoor niet kan worden aanvaard. Dat was het geval, toen in Maart 1.1.
het mond- en klauwzeer in de gemeente Nieuwer-Amstel werd geconstateerd.

Moest in dit geval om deze reden de bestrijding tot afsluiting der besmette
hoeven worden beperkt, op enkele andere plaatsen bleek het slachten op de boerderij
en eveneens het vervoer naar een openbaar slachthuis zoo bezwaarlijk, dat ook
daar van afmaking moest worden afgezien.

Onder deze omstandigheden kon niet steeds uniform worden opgetreden,vooraj
toen de ziekte in eenige streken belangrijke uitbreiding verkreeg; en het zou ook
onjuist zijn aldoor één maatregel toe te passen, waar de wet de keuze laat tusschen
onderscheidene bestrijdingsmaatregelen, die alle hetzelfde doel beoogen, maar wier
doelmatigheid afhankelijk is van de omstandigheden, waaronder de ziektegevallen
zich voordoen.

Zoo werd o. a. te Giethoorn, ondanks de groote uitbreiding, die de ziekte elders
reeds had verkregen, alsnog tot afmaking overgegaan, ten einde het mogelijke te
doen om de Noordelijke provinciën, waar de ziekte destijds niet voorkwam, voor
besmetting te vrijwaren.

Dat afmaken van ziek en verdacht vee ter bestrijding van het mofid- en klauw-
zeer als ondoelmatig en onjuist zou moeten worden aangemerkt, wordt door de er-
varing, hier te lande en elders, o.a,. in Zweden, Denemarken en Engeland, verkregen,
voldoende weersproken, daar de uitkomsten, met deze wijze van bestrijden ver-
kregen in 1909, 1910 en 1911, hier alleszins bevredigend waren, terwijl men in
Denemarken en in Engeland, waar in dit jaar de ziekte eenige malen optrad, met
afmaken een volkomen succes bereikte.

De uitgesproken meening, dat het mond- en klauwzeer bij die bestrijdingswijze
tot de geschiedenis zoude behooren, moet beoordeeld worden in verband met de
daarbij nadrukkelijk gestelde voorwaarde, dat de ziektegevallen onmiddellijk
bij hun optreden ter kennis van de betrokken autoriteiten worden gebracht. De
ondergeteekende is van oordeel, dat de ervaring van dit jaar niet als een logen-
straffing van de destijds door den Directeur-Generaal Lovink uitgesproken meening
mag worden beschouwd.

Ongetwijfeld is deze maatregel pijnlijk tegenover de veehouders, inzonderheid
voor hen, die er werk van maken een modelstal te verkrijgen of in het bezit zijn
van vee van hooge fokwaarde. De beslissing, in hoeverre in dergelijke gevallen
insluitingsmaatregelen boven die van slachting waren te verkiezen, zoude in elk
bijzonder geval eerst na ernstige overweging van al de bijkomende omstandigheden
dienen te worden genomen.

Het toenemen in de maand Maart van het aantal ziektegevallen van 52 tot 138
stond niet in verband met de wijze van bestrijding, maar vond zijn oorzaak in het
optreden der ziekte in de buitengewoon veerijke provincie Noordholland en in de
ongunstige omstandigheden, waaronder daar de bestrijding moest plaats vinden.

De levendige veebeweging, in dien tijd vooral met betrekking tot de nuchtere
kalveren, werkte hier vermoedelijk de verdere verspreiding in niet geringe mate in
de hand; en gelukt het in dergelijke veerijke streken niet de eerste- gevallen afdoende
te bestrijden en zijn de veehouders niet buitengewoon voorzichtig, dan heeft,
zooals de ervaring leert, spoedig groote uitbreiding plaats.

Hoewel bij het verblijf van het vee in de weide de besmettingskansen zeer zijn
gestegen, is in dat geval toch de kans op succes met afmaking niet geheel verloren.

Zoo gehikte het in 1909 en 1910 te Woerden, Oudshoorn en Zoeterwoude en in
dit jaar in de gemeenten Assen en Gasselte, niettegenstaande het optreden in de
weide, de ziekte volkomen te localiseeren en ook in Engeland werd onder dergelijke
omstandigheden in Yorkshire en in Sussex de ziekte geheel onderdrukt.

Het afmaken, waartoe in elk bijzonder geval door den betrokken districtsveearts
wordt geadviseerd, geschiedde op grond van in vorige jaren opgedane ervaring.
Landbouwvereenigingen zijn daaromtrent vooraf niet gehoord; wel gaven enkele
blijken van instemming met de door de Regeering gevolgde gedragslijn.

Het aantal herkauwende dieren en varkens, dat sinds het uitbreken van de
ziekte in elke provincie werd afgemaakt, bedraagt voor:

Toen om <le reeds genoemde redenen van het afmaken moest worden afgezien,
werden zooveel mogelijk maatregelen genomen om het zieke en verdachte vee op
te stallen, op te hokken of af te zonderen. In die gevallen ontvangt de eigenaar
van Rijkswege eene tegemoetkoming voor de kosten van onderhoud. In streken
echter, waar gedurende den weidetijd de veestallen voor berging van kaas worden
bestemd, alsmede daar, waar gedurende dien tijd meer vee wordt gehouden dan
de stallen kunnen bevatten, rezen tegen opstalling van de zijde der veehouders
dikwijls onoverkomelijke bezwaren. Maar ook waar deze niet bestonden, stuitte
men herhaaldelijk op de geringe medewerking van veehouders, wier protesten tegen
het opstallen zoowel als tegen de toepassing van andere maatregelen evenwel niet
tot wijziging van inzicht konden leiden, aangezien bestrijding van eene besmette-
lijke ziekte alleen kan geschieden door maatregelen, die vernietiging en voorkoming
van verspreiding van smetstof ten doel hebben, hetgeen niet anders mogelijk is
dan op de grondslagen, in de wet aangegeven.

De uitbreiding, die door plaatselijke autoriteiten in sommige gevallen aan de
bepalingen van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Sta/itsblad n°. 104), laatste-
lijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad n°. 260), is
gegeven, had steeds ten doel verbreiding van smetstof te voorkomen en geschiedde
in den regel 11a overleg met en met goedvinden van de belanghebbenden.

Ten einde bij de eerste in Limburg voorgekomen gevallen zoo krachtig mogelijk
te kunnen optreden, werden met de bestrijding van het mond- en klauwzeer in dit
district twee buitengewone districtsveeartsen belast.

Toen de buitengewone districtsveearts te Maastricht in Mei ontslag uit \'s Rijks
dienst verzocht en op dat tijdstip in het geheele gedeelte ten Noorden van Susteren
en Roosteren nog slechts één geval der ziekte voorkwam, werd hierin aanleiding
gevonden den dienst weder op de gewone wijze te doen plaats hebben.

De bestaande bepalingen, betreffende het grensverkeer, verbieden het brengen
van vee uit besmette streken over de grens in weiden op Nederlandsch grondgebied.
Het is niet bekend, dat ontduiking dezer bepalingen heeft plaats gevonden.

De ondergeteekende is het geheel eens met de meening van die leden, welke het
jaten doorzieken onjuist achten. Moge dit, waar het écn of meerdere in elkanders
onmiddellijke nabijheid gelegen stallen of weiden betreft, al aanbeveling verdienen,
voor geheele streken, «aar de omstandigheden soms van dien aard zijn, dat de

smetstof zich slechts langzaam verspreidt, zou dit laisser aller kunnen leiden tot
een voortdurend heerschen der ziekte.

Zij, die bij het begrip doorzieken denken aan het achterwege laten van eiken
bestrijdingsmaatregel, dienen te bedenken, dat dit beduidt het doen vervallen van
het mond- en klauwzeer uit de lijst van besmettelijke veeziekten, bedoeld in art. 34
van de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131), en dus het voortdurend blootstellen
van onzen veestapel aan eene ziekte, die van de tegenwoordig optredende besmette-
lijke veeziekten als de voor de veehouderij meest schadelijke moet worden aan-
gemerkt, terwijl deze wijze van handelen ten opzichte van onzen uitvoer van vee
en landbouwproducten ongetwijfeld tot groote moeilijkheden aanleiding zou geven\'

De opmerking van sommige leden, dat met bestrijding der ziekte nog niet open-
stelling der grenzen wordt verkregen, wordt weersproken door de bepalingen, die
in meerdere landen ten opzichte van den invoer van vee en landbouwproducten
gelden.

Zoo is de invoer van herkauwende dieren en varkens in Zweden, de Vereenigde
Staten van Noord-Amerika, Argentinië toegestaan, als in het land van herkomst
in de laatste 6 maanden geen mond- en klauwzeer is voorgekomen, terwijl o. a-
Brazilië, Canada, Portugal den invoer steeds toestaan, als een certificaat kan worden
overgelegd, waarin wordt verklaard, dat gedurende een bepaalden tijd geen mond-
en klauwzeer in de streek van herkomst is voorgekomen.

Onder deze voorwaarden wordt ook in België en Frankrijk ons vee in den regel
toegelaten.

De belangen van den handel, en in het bijzonder die van den veestapel, recht-
vaardigen dan ook ten volle de uitgaven, die ten behoeve van de bestrijding zijn
gedaan. Uit den aard der zaak kan hierbij niet worden ontkomen aan uitgaven voor
schadeloosstelling aan hen, die door insluiting of opstalling van hun vee of verbod
van uitvoer van melk rechtstreeks worden getroffen, al moet hierbij ook met de
uiterste zorg worden gewaakt, dat niet meer dan het noodige worde gegeven en
al moet worden erkend, dat niet alle schade kan worden vergoed.

O)) het verkrijgen van een middel ter voorkoming van de ziekte is de aandacht
van de Regeering bij voortduring gevestigd. In verband hiermede wordt aan de
Rijksseruminrichting in deze richting gewerkt.

Inderdaad is bij deze epizoötie gebleken, dat wijziging van enkele wettelijke
bepalingen aan de bestrijding ten goede zou komen en dat aanvulling van sommige
voorschriften wenschelijk is. Bij de wijziging dier bepalingen, welke in voorbereiding
is, wordt de aandacht geschonken aan de bewaking van besmette hoeven en af-
gesloten kringen, terwijl wordt overwogen, of, en zoo ja, in hoeverre daarbij de hulp
van militairen kan worden gemist.

Art. 40 van den in dezen toegepasten algemeenen maatregel van bestuur, waarbij
aan den Minister de bevoegdheid gegeven wordt kringen aan te wijzen, waarin
vervoer van herkauwende dieren en varkens verboden is, ontleent zijne rechts-
kracht aan artikel 15 van de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131).

Het inrichten van concentratiekampen, waarin ziek vee wordt bijeengebracht,
of wel het verdeelen van de gemeenten, die door de ziekte worden bezocht, in een

gezonden en een zieken kring, in welken laatsten voortaan het besmette vee zou
worden samengebracht, zou op te groote practische bezwaren stuiten.

Naar aanleiding van de klachten, welke aan sommige leden ter oore waren
gekomen over de trage uitbetaling der schadeloosstellingen voor het afgemaakte
vee. moge in herinnering worden gebracht, dat de hierbedoelde schadeloosstellingen
ingevolge art. 28 der wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131) uit de gemeentekassen
worden voorgeschoten. Is een zoodanige kas voor het doen van een dergelijk voor-
schot ontoereikend, dan worden aan den burgemeester der betreffende gemeente,
ingevolge alinea 2 van gemeld wetsartikel, gelden ter goede rekening uit \'s Rijks
schatkist verstrekt. De verstrekking van dergelijke gelden door het Departement
van Landbouw, Nijverheid en Handel geschiedt steeds met den meesten spoed.

Bestrijding van het mond- en klauwzeer krachtens wettelijke voorschriften da-
teert hier t.e lande van het jaar 1880, in welk jaar bij Koninklijk besluit van 14
Maart (Staatsblad n°. 31) deze ziekte onder de besmettelijke ziekten van het vee
werd opgenomen.

In het sedert verloopen tijdvak trad de ziekte herhaaldelijk in meerdere of
mindere mate op. In den regel kon met vrij groote nauwkeurigheid worden na-
gegaan, dat de eerste gevallen hun ontstaan te danken hadden aan het voorkomen
der ziekte bij onze Oostelijke of Zuidelijke naburen. Naar gelang van de meer of
min gunstige omstandigheden, waaronder de bestrijding plaats had, vond van uit
deze eerste gevallen uitbreiding plaats.

Duidelijk heeft de ervaring, bij de verschillende epizoötieën opgedaan, aangetoond,
dat aan doeltreffende bestrijding der ziekte niet behoeft te worden gewanhoopt.
Vóór het jaar 1894, t°^en hier te lande voor het eerst afmaking van zieke en ver-
dachte dieren plaats had, werden de ook thans nog gebruikelijke afzonderings-
maatregelen toegepast. Toen in 1894 en daarna herhaaldelijk door afmaken getracht
werd de ziekte te bestrijden, trad duidelijk aan het licht, dat deze maatregel met
goeden uitslag kan worden toegepast, indien o. a. door tijdige aangifte van het
optreden der ziekte verspreiding van smetstof wordt voorkomen.

Het verzoek om nadere inlichtingen betreffende de kosten geeft den onder-
geteckende aanleiding dienaangaande het navolgende mede te deelen.

Bij de indiening van het wetsontwerp was de oorspronkelijk op het artikel toe-
gestane som van f 325.000 met ruim f 179.000 overschreden. Daar voorts de uit-
gegeven gelden, behoudens een bedrag van bijna f 4000, uitsluitend waren gebezigd
ten dienste van de bestrijding van het mond- en klauwzeer, was op genoemd tijdstip
voor dit doel over ruim f 500.000 beschikt. Na dien tijd werd voor de bestrijding
nog bijna f 180.000 uitgegeven.

Bezwaarlijk laat zich evenwe! zeggen, hoeveel in het geheel boven de thans aan-
gevraagde verhooging noodig zal zijn, omdat uit den aard der zaak niet bekend is,
hoeveel de bestrijding der ziekte zal vorderen over het nog resteerende tijdvak tot
i Januari 1912. Evenwel kan worden medegedeeld, dat de door de onderscheidene
gemeentebesturen tot heden gedane en nog niet door het Rijk gerestitueerde uit-
gaven in totaal een bedrag van circa f 390.000 beloopen. In ronde sommen is der
halve thans aan de bestrijding ten koste gelegd f 500.000 -(- f 180.000 -f- f 390.000
of f 1.070.000. Hierbij zij aangeteekend dat van eerstgenoemde som, welke grooten-

deels is samengesteld uit aan onderscheidene burgemeesters, door tusschenkomst
van de Commissarissen der Koningin, verstrekte gelden ter goede rekening, een
thans nog niet te bepalen bedrag ongebruikt zal blijven. Tot op het oogenblik
werd te dezer zake in \'s Rijks schatkist teruggestort een bedrag van ± f 8000.

De bestrijding van verschillende andere veeziekten vorderde ten slotte ten laste
van artikel 42 een totaaluitgaaf van ruim f 40.000.

De kosten wegens bestrijding van het mond- en klauwzeer over de laatste 5 jaren
beliepen:

Gaarne zal in den vervolge rekening worden gehouden met den aan het slot van
het Voorloopig Verslag geuiten wensch, om bij wetsontwerpen tot verhooging van
de begrooting, zoo mogelijk, door middel van een kort opschrift aan het hoofd het
doel aan te geven, waarvoor de gelden worden aangevraagd.

Vergadering der afdeeling Groningen-Drenthe, gehouden 28 October j.1. Aanwezig
15 leden, benevens een lid der algemeene afdeeling.

Naar aanleiding van een in te stellen vleeschkeuring voor de gemeente Assen,
werd de wenschelijkheid betoogd, te trachten het daarheen te leiden, dat aldaar
een veearts aan het hoofd geplaatst worde. Het bestuur der afdeeling werd gemach-
tigd zich eventueel met gemeenten, waar verordeningen in zake vleeschkeuring
in voorbereiding zijn, in contact te stellen. Tevens werd de noodzakelijkheid betoogd,
de bevoegdheid der hulpkeurmeesters in overeenstemming te brengen met hun
opleiding. Door enkele leden werd gewezen op de te grootc aanmatiging onder deze
klasse van ambtenaren.

De heer Beunders stelde zich bereid, de ideeën en wenschen der afdeeling in deze,
te berde te brengen in een eventueel te houden vergadering van slachthuisdirec-
teuren, terwijl hij mededeeling verzocht van goed geconstateerde feiten met betrek-
king tot een minder passend optreden van hulpkeurmeesters, opdat hij daa\'rvan
mededeeling kon doen waar het hem gewenscht voorkomt.

Met het oog op de verhoogde bijdrage aan de algemeene kas werd de contributie
verhoogd tot f 12.— jaarlijks te innen vóór 15 Februari.

Als vertegenwoordiger onzer afdeeling voor een ev. vergadering in verband met
art. 34 van het Huishoudelijk Reglement werd benoemd de heer Beunders.

Door den heer Overbeek werd gewezen op de agglutinatie-proeven met betrek-
king tot abortus, onder mededeeling dat de Rijksseruminrichting op aanvrage doel-
matige fleschjes met daarop bevestigde holle naalden worden verstrekt, voor het

aseptisch verzamelen van bloedmonsters. De verkregen resultaten met toepassing
van serum tegen wrang waren uiteenloopend.

De heer Muller was over de resultaten bij therapeutische aanwending wel
tevreden.

Vereeniging voor Microbiologie. Deze vereeniging, welke 20 April j.1. te Gronin-
gen is opgericht, hield haar eerste vergadering op Zaterdag 11 November 1911 te
Delft, in het Laboratorium voor Mikrobiologie der Technische Hoogeschool.

Het voorloopig bestuur, bestaande uit de heeren M.W.Beijerinck, J.G.Slees-
wijk, A.Klein, J.Poels en C.W.Broers werd definitief gekozen, de eerste drie
resp. als voorzitter, secretaris en penningmeester. De statuten en het huishoudelijk
reglement werden vastgesteld.

Prof. Dr. M. W. Beijerinck hield een voordracht: Over verschijnselen van mutatie
bij mikroben. Terwijl spreker^tot voor korten tijd van variabiliteit had gesproken
was hij thans tot de overtuiging gekomen van mutatie te moeten spreken. \')

Vervolgens hield Prof. A. Klein een voordracht: Onderzoekingen over precipi-
tinen en werden de navolgende mededeelingen gedaan: H. C. Jacobsen, Over cul-
tuurmethoden van Haematococcus pluvialis en verwante Volvocaceeên; Dr.|N. I.. Söhn-
gen , Over vetsplitsing door mikroörganismen en den invloed daarvan op zuivelproducten;
D. P. Ross van Lennep, Over den invloed van vaste stoffen in vloeibare media
op de ontwikkeling van mikroben.

De voordrachten en mededeelingen zullen worden gepubliceerd in een op te richten
tijdschrift, dat o. a. door de vereeniging wordt gesubsidieerd. De leden der vereeni-
ging ontvangen dit tijdschrift en betalen / 10.— contributie per jaar.

Personalia. Bij Koninklijk besluit van 10 November 1911 no.33, zijn, met ingang
van 16 November 1911, tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van
den districtsveearts wien Teteringen als standplaats is aangewezen, de geëxami-
neerde veeartsen L. F. van Dixhoorn, te Uden, C. H. Molendijk, te Dinteloord,
H. H. Nyssen, te Eindhoven, en A. van de Sande, te Steenbergen.

Bij Koninklijk besluit van 10 November 1911 no. 34 zijn, met ingang van dien dag
tot wederopzegging benoemd tot plaatsvervangers van den districtsveearts wien
Groningen als standplaats is aangewezen, de geëxamineerde veeartsen L. van
Bergen te Borger, P. Boonstra, te Steenwijk, en J. Buitenhuis, Rijkskeurmeester
te Haren.

Tijdelijk toegevoegd aan den chef van het veeartsenijkundig laboratorium te
Buitenzorg, met standplaats Buitenzorg, residentie Batavia, de gouvernements-
veearts H. Chr. de Waal, thans toegevoegd aan den inspecteur, chef van den
dienst, met standplaats Serang, residentie Bantam.

1) Zie mijn verslag van een voordracht, door Prof. Beijerinck te Utrecht gehou-
den, in deel 38 van dit tijdschrift, bladzijde 26. Markus.

Aan den Rijksveearts, belast met de bestrijding van de tuberculose onder het
rundvee,!k. de Vink, is, bij beschikking\'van den^Directeur-Generaal van den Land»
bouw van 23 October 1911, met ingang van 1 November 1911, als standplaats
aangewezen de gemeente Leiden.

Aan den gouvernementsveearts met verlof Dr. B. Vrijburg is vergund 23.
December 1911 per s.s. „Prinses Juliana" naar Oost-Indië terug te keeren.

Gesteld ter beschikking van den directeur van Landbouw, Nijverheid en
Handel, ten einde te worden belast met werkzaamheden in het belang van
den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Nederlandsch-Indië, A. de
Vletter, van verlof uit Europa teruggekeerd, laatstelijk veearts bij genoem-
den dienst.

Benoemd als veearts bij den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Neder-
landsch-Indië Dr. C. Kunst te Sneek, en W. A. A. Roukens te Den Haag.

gedurende de maand October 1911.
Opgemaakt door het Ministerie van Landbouw, Nijverheid en Handel.
(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte

Naast het bloedvatenstelsel, komt allerwege in het dierlijke
lichaam voor een tweede systeem van buizen, het lymphvaten-
stelsel. Is het bloedvatensysteem voor de physiologie, de patho-
logie en de chirurgie van het allergrootste gewicht, in niet
mindere mate geldt dit voor het in de tweede plaats genoemde
systeem. Speciaal voor den veearts heeft dit onderdeel van de
ontleeedkunde bijzonder groot en practisch belang, daar, naast
het reusachtig uitgebreid voorkomend stelsel van kanalen, hiertoe
behoort een groote groep organen, ten onrechte nog steeds klieren,
lymphklieren, lymphoglandulae geheeten, waarvan de kennis
onontbeerlijk is voor degenen, die belast zijn met de beoordeeling
van de consumptiewaarde van vleesch.

Het lymphvatenstelsel vinden wij in zijn meest primitieve
constructie bij de visschen. Direct onder de huid zijn hier uitgebreide
capillaire netten aanwezig, die in verband staan met perivasculaire
lymphruimten om de groote vaatstammen. Hierin monden de
lymphbanen uit van de ingewanden en van de extremiteiten,
terwijl de sinus op hun beurt hun inhoud ontlasten in de jugulair-
aderen en soms ook in de staartader. Naarmate het organisme
en dus ook de levensverrichtingen ingewikkelder worden zien
we het lymphvatenstelsel zich uitbreiden. Bij amphibiën en rep-
tielen treden pulseerbare verwijdingen, zoogenaamde lymphharten
op, die de lymphe naar het veneuze stelsel pompen. Zulke
lymphharten functionneeren ook nog bij vogels gedurende
de embryonale ontwikkeling; bij zoogdieren worden ze zelfs niet
meer aangelegd. Wordt de stofwisseling van dien aard dat formeele
ontgiftigings-apparaten noodig zijn, dan treden, het eerst bij
reptielen, lymphfollikels op; steeds hooger gaande in de dieren-
reeks komen we tot den toestand, zooals die reeds bij vogels doch

in de grootste volmaaktheid bij zoogdieren wordt aangetroffen,
en waarbij het lymphatisch systeem bestaat uit lymphruimten,
lymphbanen en chylvaten en hiernaast het lymphoïde, cytogene,
reticulaire of adenoïde weefsel, opgebouwd uit reticidair bind-
weefsel, tusschen welks mazen ophoopingen van vrije cellen voor-
komen. Uit zulk weefsel zijn de lymphfollikels opgebouwd: de
noduli lymphatici solitarii, de solitairfollikels in het darmkanaal
en in de bronchiën (bij het paard ook in den luchtzak); de groote
ophoopingen van deze follikels, de noduli lymphatici agregati in het
voorste gedeelte van de digestiebuis de tonsillen, in het darmkanaal
Peyersche plaques geheeten, naar Peyer, die deze „klieren" zooals
hij ze noemde in 1677 heeft beschreven, benevens de organen, die
men thans nog lymphklieren noemt, zij het dan ook dat deze een
meer ingewikkelde structuur vertoonen.

Er doen zich merkwaardige verschillen voor tusschen bloed-
en lymphvatenstelsel. Wordt de circulatie van het bloed onder-
houden door de periodieke actie van het centraalorgaan, het hart,
in het lymphvatenstelsel vinden we dergelijke pulseerende verwij-
dingen van het kanaalsysteem, gelijk reeds is opgemerkt bij lage
vertebraten. Zien we dat door arteriën het voedende bloed
door het lichaam wordt vervoerd; door venen het verbruikte
bloed wordt afgevoerd, in den grootsten verzamelstam van de
lymphe worden niet alleen weefselvochten uitgestort, voornamelijk
stofwisselingsproducten, maar tevens komt hierin terecht de
chyl, het in oplossing en in emulsie gebrachte extract uit de voed-
selbrei, dat door de darmvlokken van de dunne darmen wordt
opgezogen. Vervolgens kan worden geconstateerd, dat lymphe
niet, zelfs niet voor het grootste gedeelte, in buizen is opgesloten
gelijk het bloed, maar zich ook vrij bevindt in lichaamsholten,
in de pericardiaal- de pleuraal- en de peritoniaalholte, alwaar
zij door intercellulaire openingen, stomata geheeten, met het
kanaalsysteem communiceert, voorts in de hersenventrikels en
het centraalkanaal van het ruggemerg, in de ruimten tusschen
de hersen- en ruggemergsvliezen, in het labyrinth van het gehoor-
orgaan en niet het minst allerwege in de mazen van het bindweefsel,
Ook komen perivasculaire lymphruimten voor; ruimten om
bloedvaten, gevuld met lymphe en niet of slechts onvolkomen
door endotheliën begrensd. Zulke ruimten zijn aanwezig om de
bloedvaten van het centrale zenuwstelsel, van lever, milt, testes,
beenmerg; zeer sterk om de zware aderen, die de wangnetten
vormen bij het paard.

doordrenkt; zij bevat de producten van de stofwisseling der cellen,
maar tevens de uit de bloedsbaan getreden stoffen, die de weefsels
moeten voeden. Wat afgevoerd wordt langs de lymphbanen is
een mengsel van stofwisselingsproducten en het overschot van
de door het bloed aangebrachte stoffen, dat door de cellen niet
meer kan worden verbruikt. Dit mengsel komt uit de weefselspleten
in de lymphcapillairen, eenvoudige endotheliumbuizen, gewoonlijk
wijder dan bloedcapillairen. Evenals de bloedcapillairen worden
ook deze gaandeweg sterker door toevoeging van bindweefsel,
elastische vezelen en gladde spiervezelen. Zelfs bij de grootste
banen blijft de wand evenwel zeer dun, de groote rijkdom aan
elastische vezelen maakt dat de buizen zich sterk kunnen uitzetten;
zijn zij echter ledig, dan vallen de wanden samen en zijn zij moeilijk
of in het geheel niet meer te zien. Evenals in de aderen komen ook
hier m de grootere en groote banen, op weinige uitzonderingen na,
kleppen voor, zelfs in grooter aantal dan in de aderen. Zij treden
op in lymphbanen met een diameter van 0,2 m.m en zijn gepaard
aanwezig, zoodanig, dat de kleppen van ieder stel tegenover
elkaar geplaatst zijn. Sterk gevulde en nog fraaier geïnjicieerde
lymphbanen vertoonen dan ook vele tamelijk dicht bij elkaar
staande uitbochtingen, zoodat een dergelijke streng eenige gelijkenis
heeft met een parelsnoei of een rozenkrans.

Nieuwgevormde lymphe stuwt de oude op; door spierbeweging,
door de beweging van ingewanden en door tal van andere physio-
logische invloeden wordt de lymphe voortbewogen, de kleppen
verhinderen het terugvloeien. Onder abnormale omstandigheden
blijken deze kleppen hun functie niet geheel te kunnen volbrengen;
onder hooge spanning gebracht, b.v. bij injecties, zien wc den
inhoud zich over grootere of kleinere afstanden, ondanks de aan-
wezige kleppen, in aangrenzende gebieden perifeerwaarts verbreiden,
hetzij dat de kleppen de lumina der vaten niet volkomen afsluiten
of dat zij door de hooge spanning eenigszins omslaan in tegenge-
stelde richting. Op het cadaver van een dier, dat door verbloeding
is gestorven, blijkt de inhoud van de melkborstbuis niet zelden
over haar geheele lengte rose gekleurd door vermenging met bloed,
in de agonie van uit de voorste holle ader ingezogen tegen de
richting der kleppen in. Wellicht is dat mede een oorzaak van de
geweldige uitbreiding die oedemen kunnen bereiken; door sterke
stuwing zou de afvoer van lymphe in gebieden grenzende aan het
zieke kunnen worden belemmerd.

Het aantal lymphbanen is ontzaggelijk groot, lymphcapillairen
omspinnen bloedcapillairen en kliercellen, allerwege komen vlecht-

werken, plexus lymphatici, voor van onderling anostomoseerende
fijne banen, vooral in spieren en in het functionneerend gedeelte
der parenchymateuze organen; de grootere banen begeleiden de
bloedvaten; men kan ze altijd vinden in de onmiddellijke
nabijheid van groote aderen, steeds in grooter getale dan deze
en evenwijdig aan elkaar verloopende. Overal treft men opper-
vlakkige en diepe banen aan, de eerste verloopen in hoofdzaak
met de aderen mede, de laatste in hoofdzaak met de arterieele
vertakkingen; beide vaatstelsels anostomoseeren onderling. Komen
er nu in het verloop van slagaderen vele afwijkingen voor van
hetgeen men als regel heeft mogen vaststellen en zijn deze varia-
ties in het veneueuzt stelsel nog talrijker, voor het verloop van de
lymphbanen, zelfs van de grootste zijn haast geen regels vast
te stellen.

Alle lymphe wordt verzameld in twee groote afvoerbuizen,
den ductus thoracicus en den ductus lymphaticus dexter. De eerst-
genoemde, de melkborstbuis, voert de lymphe af van de achterste
extremiteiten, van het grootste gedeelte van den romp, van de
ingewanden, het linker voorbeen: de linkerhelft van hoofd en hals,
benevens de chyl; de laatstgenoemde voor een klein gedeelte van
den romp ter rechter zijde, van het rechter voorbeen en de rechter-
helft van hoofd en hals. Beide buizen storten hun inhoud uit, bij
het paard en de herkauwers in de voorste holle ader, bij het varken
en de vleescheters, als regel, in de linker vena jugularis.

Ook hier treffen we zeer vele variaties aan. Niet zelden is de
ductus thoracicus dubbel of wordt nabij de inmonding een hoogst
gecompliceerd netwerk van buizen, gevormd door verdeeling en
weder samenvloeiing van meerdere vertakkingen. Over zeer
samengestelde verbindingen bij den hond heeft Swammerdam
reeds bericht (1637-1680).

Van de ontogenetische ontwikkeling der lymphbanen is met
zekeiheid niets bekend. Volgens sommigen ontstaan ze perifeer,
treden zij het eerst op in subcutaan bindweefsel en in de nabijheid
van groote vaten; volgens anderen ontstaan zij centraal als blind
eindigende buizen, die perifeeiwaarts uitgroeien, allerwege uit-
spruitsels uitzendende. Gelijktijdig met de banen ontwikkelen
zich de kleppen. (Hertwig, Handbuch der Entwicklungslehre der
Wirbeltiere).

Het injicieeren van lymphbanen is zeer moeilijk en vereischt
veel oefening. Joseph Hvrtl, de beroemde Weener anatoom uit
de vorige eeuw, gaf den raad dat men moest beginnen met lymph-
banen te leeren zien, alvorens te trachten ze te vullen. Toch gelukt

de injectie meermalen, al ziet men geen banen, door eenvoudig
in subcutane bindweefsel te injicieeren of van uit een lymphklier.
Veel hangt men hierbij van het toeval af en dikwerf is het succes
nihil of uiterst klein. Met deze ervaringen, die men telkens weer
kan opdoen, voor oogen, begint men eerst het ware respect te
krijgen voor hetgeen in deze richting reeds gedaan is tweehonderd-
vijftig jaar geleden. En onder welke omstandigheden en met welke
hulpmiddelen! Chylvaten zijn bij een dier, dat kort voor den dood
m volle digestie verkeerde, zeer duidelijk waar te nemen tusschen
de platen van het mesenterium. De melkwitte kleur van den
inhoud is de reden dat men deze banen reeds eeuwen her melkvaten
heeft genoemd. Zij waren reeds aan Hippocrates bekend (460-377
v. Chr.); hij sprak van buizen die wit bloed voerden. Aristoteles
(384-322 v. C.hr.) heeft banen beschreven die tusschen zenuwen en
aderen verliepen en een vocht bevatten, dat hij vergeleek met dunnen
etter. Van Herophilus (375-280 v. Chr.) een van de eerste en
beroemdste anatomen van de Alexandrijnsche school, wordt ver-
meld, dat hij de melkvaten aantoonde bij ter dood veroordeelden,
die vóór hun executie krachtig waren gevoed.

Eustachius heeft in 1563 de melkborstbuis bij het paard be-
schreven; hij noemde haar een bewonderenswaardige vena,
gevuld met water. Gaspard Aselli zag chylvaten bij een hond,
toevallig in digestie verkeerende, toen hij de buikholte opende
om de beweging van het middelrif te bestudeeren. Dit experiment
heeft hij herhaald en in 1622 een werk hierover gepubliceerd, dat
fraaie afbeeldingen bevat. Hij liet de chylvaten in de poortadcr
uitmonden en noemde het conglomeraat van darmscheilsklieren
een deel van het pancreas. In oude werken over veterinaire anatomie
vindt men de darmscheilsklieren van den hond beschreven onder
den naam van pancreas Aselli. In 1647 heeft Pecquet, toen nog
student te Montpellier, de fout van Aselli goedgemaakt door
aan te toonen, dat de chylvaten niet uitmonden in de poortader
maar in een reservoir, een verwijding van de melkborstbuis, de
cysterna chyli, veelal nog steeds naar hem het bakje of napje van
Pecquet geheeten. De studiën van Thomas Bartholin, in 1652
door hem gepubliceerd, brachten veel licht in deze zaak; hij wees
op het verschil tusschen chyl- en lymphvaten en noemde deze
laatste naar hun inhoud sereuze of watervaten; door inblazen
van lucht kon hij het verloop van deze watervaten nagaan; hij
vermoedde dat ze ook kleppen bezaten evenals de aderen; van
deze laatste toch waren deze reeds in 1574 aangetoond door
Fabricius ab Aquapendente. Ook ons land heeft in dat opzicht

verdienstelijke mannen opgeleverd. De Amsterdamsche hoogleeraar
Jan van Hoorne heeft in 1652 de melkborstbuis bij den mensch
ontdekt. Aan Anton Nuck, hoogleeraar te Leiden (1650-1692),
komt de eer toe de techniek van het injicieeren van lymph-
vaten tot volkomenheid te hebben gebracht. Hij toch is de
eerste geweest, die de toen gebruikelijke inblazingen van lucht of
inspuitingen met gekleurde vloeistoffen heeft vervangen door
kwikinjecties, een methode, die thans nog algemeen wordt gevolgd.

In 1686 verscheen een boek getiteld ,,Alle die Wercken so in
de Ontleedkunde als andere deelen der Medicijnen beschreven door
den Heer Regnerus de Graaf,, in sijn leven naukeurig Ontleder
en gelukkig geneesheer tot Delft". Deze Delftsche medicus, wiens
naam nog verbonden is aan de anatomie van het ovarium (Graafsche
blaasje) heeft de banen, die de lymphe afvoeren van de testes
met kwik gevuld en beschreven: ,,de watervaten dien de behendig-
heydt onser eeuw so konstig heeft ontdekt schijnen ons niet alleen voort
te spruyten uyt de tunica albuginea maar ook uit der ballen inwendige
selfstandigheydt; zij vergesellen de bloedvaten om na in den buik te
sijn geslopen hun vocht in de chylbuis uit te storten".

De Graaf geeft in zijn werk een afbeelding van de instrumenten
door hem gebruikt en bij de aanschouwing van deze, in onze oogen
uiterst grove hulpmiddelen, komt men eerst recht tot de overtuiging,
hoe groot het geduld en de pijnlijke nauwkeurigheid geweest moeten
zijn van hem, die hiermede zulk een moeitevol succes behaalde.

Tien jaar later, in 1696, verscheen ,,de Nieuw Hervormde Ana-
tomie ofte Ontleding des Menschen lichaams van Steph. Blankaart
Phil. et Med. Doctor, praktizijn tot Amsterdam. Deze anatoom heeft
zich verdienstelijk gemaakt met het onderzoek van de z.g. lymph-
klieren van den mensch en van huisdieren. ,,Men heeft lange in
die gedagten geweest dat deze klieren niet anders waren dan een
ophoopinge van seer kleine, bijeengevouwene vaatjes" zegt zijn inleiding.
Zijn onderzoekingen echter leerden ,.dat de aaneenhang van te
samen verknogte vaten de darmscheilsklieren niet en maakten maar
dat derselver substantie eerder vezelachtig en mosachtig was". De
vezelachtige bouw beschrijft hij als: ,,formerende verscheidene
soorten en gedaanten van onder malkanderen aaneen verknogte
vezelen". Hij geeft een beschrijving van de watervaten der nieren
en van de eiernesten en zeer fraaie afbeeldingen van klieren met
aan- en afvoerende lymphbanen, voorzien van klepvliezen; van een
doorsnede van een klier waarop de kapsel, de trabekels en de re-
ticulaire bouw duidelijk te zien zijn.

De onsterfelijke Herman Boerhaave (1668-1727) heeft zich
ook met het vraagstuk der lymphbereiding en afvoer bezig gehouden.

Hij meende dat zoowel uit arterieele als uit veneuze capillairen
lymphbanen ontsprongen, zóó nauw, dat zij geen bloedlichaampjes
konden laten passeeren en onderscheidde dientengevolge rood
en sereus bloed. De lymphatische arteriën zouden voedende be-
standdeelen door het lichaam vervoeren, de lymphatische venen
de verbruikte stoffen afvoeren. \'Sfcigens hem ontstonden ziekte-
toestanden als gevolgen van stoornissen in de functiën van
deze twee vaatsystemen. Op grond van zijn beschouwing on-
derscheidde hij\' roode en gele ontsteking.

Beroemd en nog steeds waardevol zijn de onderzoekingen op
dit gebied van den Italiaanschen anatoom Mascagni (1752-1815).
Hij heeft het geheele systeem van lymphbanen op cadavers van
waterzuchtige menschen rnet kwik gevuld en geteekend. Repro-
ducties van zijn afbeeldingen prijken nog in alle hedendaagsche
leerboeken over ontleedkunde van den mensch. Ditzelfde kan
gezegd worden van den in 1896 overleden Franschen anatoom
Sappey. Ook in het Handbuch der Vergleichenden Anatomie der
Haustiere van Ellenberger und Baum (12 Aufl. 1908) komen
fraaie afbeeldigen voor van preparaten van Sappey van de lymph-
banen van het hart van het paard en van de milt van het varken.

Op zijn weg naar een verzamelgang zal elk lymphvat minstens
één z.g. lymphklier passeeren of weefsel dat in bouw en functie
aan deze organen gelijk is. Het schijnt voor ons Nederlanders
evenals voor Franschen en Engelschen zeer moeilijk te zijn de ge-
heel verouderde en onjuiste benaming lymphklier te vervangen door
een betere. Ontogenetisch noch histologisch hebben deze organen
iets met klieren gemeen; het totaal gemis aan eenig epitheliaal
karakter sluit alle mogelijke relatie uit. Onze Oostelijke naburen
zijn ons hierin voor; zij toch spreken niet meer van Lymphdrüsen
maar van Lymphknoten en -knötchen.

De zoogenaamde lymphoglandulae zijn allerwege in het lymph-
vatenstelsel ingeschakeld van zeer klein, nauwelijks zichtbaar
tot boon- en kastanjegroot, dikwerf in groepen bijeen. Steeds
zien we dat het aantal lymphaanvoerende vaten grooter is dan
het aantal afvoerende, terwijl de diameter van laatstgenoem-
de in den regel grooter is dan van eerstgenoemde. Meermalen
komt het voor dat een lymphvat een lymphoglandula passeert,
hetzij door er omheen te gaan, ook wel door er dwars door heen te
gaan. Dit verklaart de mogelijkheid die oude anatomen voor 200

en meer jaren reeds hebben ervaren, om met tamelijk grof injectie-
materiaal de melkborstbuis tot aan de plaats van inmonding op
te spuiten van uit een lymphvat aan de binnenvlakte van de dij.

De lymphglandulae worden aangelegd als zeer bloedrijke op-
hoopingen van adenoïde weefsel, die omsponnen worden door fijne
lymphbanen. Dit vlechtwerk conflueert tot een zoogenaamden
randsinus, terwijl het geheel door een bindweefselkapsel, waaraan
elastische vezelen en gladde spiervezelen worden toegevoegd,
wordt omgeven. De geheele massa wordt nu als het ware gekana-
liseerd door met epithelium bekleede lymphruimten, die onderling
anostomoseeren. Zij treden het weefsel in ter plaatse waar bloed-
vaten in- en uitgaan in den hilus, en monden weldra in den rand-
sinus uit aan de tegenovergestelde zijde. Tenslotte dringen van
den kapsel uit schotten, trabekels in, die het geheel, hoewel
onvolkomen, in meerdere afdeelingen verdeelen. De aanvoerende
lymphbanen monden uit in den randsinus; de afvoerende treden
uit den hilus. (Stöhr. Lehrbuch der Histologie).

Stöhr vermeldt dat de lymphoglandulae in de tweede helft
van de embryonale Ontwikkeling worden aangelegd. Ik moet dit
tegenspreken althans waar het de groote huisdieren betreft.
Paarden en runderfoetus, waarbij nog geen spoor van beharing
valt waar te nemen, bezitten reeds duidelijk ontwikkelde lymph-
klieren.

Een bijzondere plaats nemen de haemolymphklieren in,
organen die anatomisch en histologisch groote overeenkomst
bezitten met de gewone lymphoglandulae, doch tevens constante
en karakteristieke verschillen met deze aanbieden. Zij zijn in 1844
door Herbst ontdekt, gelijken op doorsnede veelal op ingekapselde
coagula en komen het talrijkst voor bij de herkauwers en onder
deze het duidelijkst bij het schaap; zelden zijn zij aangetroffen
bij het paard en bij den hond. Het aantal en de plaats van voor-
komen zijn niet constant, men kan ze overal aantreffen in de buurt
van de gewone lymphklieren, het veelvuldigst en talrijkst vindt
men ze als roode of roodbruine lichaampjes van speldeknop- tot
boongrootte in de nabijheid der groote vaatstammen in borst-
en buikholte. Het histologisch beeld gelijkt geheel op dat van de
gewone lymphoglandulae; alleen treft men in den randsinus en
in het centrale lymphoïde weefsel bloed aan. Zeer vele bloed-
lichaampjes verkeeren hier in verschillende stadiën van degeneratie.
Het gehalte aan bloed verschilt zeer, vandaar dat ook de kleur
der organen op doorsnede varieert. Ook wordt veel pigment aan-
getroffen. Er komen geheel vrij liggende bloedlymphklieren voor,

zonder af- en aanvoerende vaten. Baum heeft opgemerkt dat
deze organen nimmer tuberculeus bevonden worden. Bij haemo-
lymphklieren die wel van lymphbanen zijn voorzien heeft Thomé
een direct verband beschreven tusschen bloed en lymphe. Hij
heeft hiermede een oude strijdvraag opgeworpen. Algemeen wordt
thans aangenomen dat bij zoogdieren het eenige, directe verband
tusschen bloed- en lymphstelsel uitsluitend voorkomt in de on-
middellijke nabijheid van het hart door middel van de inmondingen
waarvan reeds is gewaagd. Toch zijn vele waarnemingen bekend
waarbij het verband van lymph- en bloedbaan bij den mensch
en vele andere zoogdieren op tal van plaatsen is geconstateerd
geworden. (Meckel, Tohmann, Lindner, Vrolijk) zooals bij
kruipende dieren en vogels regel is. Latere onderzoekers zijn tot
nu toe steeds tot de slotsom gekomen dat deze uitkomsten op
rekening gebracht moeten worden van rupturen door de injectie
ontstaan. Wel mag het eenigszins bevreemding wekken dat juist
bij de zoogdieren het zoo belangrijke en uiterst teergebouwde
lymph- en chylvatensysteem slechts langs zulke beperkte wegen
zijn inhoud zou kunnen ontlasten; wellicht komen ook in dit
opzicht individueele variaties voor.

Köiilisch. Onderzoekingen over de beteekenis van opsonische
stoffen bij tuberculose.

Volgens Wright is in vele gevallen de opsonische kracht van
het serum een goede maatstaf om de gevoeligheid van een individu
tegen een bepaalde infectieziekte te bepalen.

Iedere verandering in resistentievermogen moet zich bij een
individu kenbaar maken door wijziging van den opsonischen index.

Wright benut dit systeem bij zijn immuniseeringsproeven
tegen tuberculose en staphylococcenziekten, ten einde zich omtrent
den graad der bereikte immuniteit op de hoogte te stellen. In
hoeverre deze maatstaf de juiste is, zal de toekomst moeten leeren,
voor \'t oogenblik echter meenen tal van onderzoekers op grond
hunner ervaringen eraan te moeten twijfelen. Is de theorie van
Wright de juiste, dan mag men bij runderen met een sterk weer-
standsvermogen tegenover humane tuberkelbacillen een grooteren

opsonischen index ten opzichte van humane dan tegenover bovine
bacillen verwachten.

Dit denkbeeld heeft den schrijver geleid, om onderzoekingen
in deze richting te doen. Hij bepaalde den opsonischen index
ten opzichte van humane en ten opzichte van bovine tuberkel-
bacillen bij verschillende diersoorten, o. a. konijn, cavia, geit,
kalf, hond en kat, en zag dat hij bij al deze dieren tegenover beide
bacillen dezelfde was. Hierop afgaande zou men evenals Much
tot de identiteit der beide bacillen kunnen besluiten. Köhlisch
komt dit echter te gewaagd voor, vooral met het oog op de groote
verschillen in resistentie, welke sommige diersoorten tegenover
beide bacillensoorten aanwijzen.

Hij voor zich neemt aan, dat, waar het betreft het meer of minder
vatbaar zijn voor een bepaalde tuberculose-soort, de opsonische
kracht van het serum in deze quaestie geen uitspraak kan doen, en
verklaart zich hiermede in strijd met de opvattingen van Wright.

Evenmin als het langs den weg der agglutinatie en praecipitine-
reactie tot nu toe gelukt is de beide bacillensoorten van elkaar te
onderscheiden, evenmin is dit nog mogelijk door middel van den
opsonischen index.

Referent meent te mogen opmerken dat, in strijd met de leer
van Koch en zijn school, het nog steeds zeer moeilijk is humane
en bovine bacillen van elkander te onderscheiden.

Zeitsehrift für Hygiëne und Infectionskrankheiten. Acht- und
sechzigster Band, 2 Heft.

Joest heeft verband gezocht tusschen het apoplectisch ten
gronde gaan van runderen bij mond- en klauwzeer en de bij deze
dieren veelvuldig voorkomende myocarditis.

Van belang was het te weten, of de veranderingen, welke bij
deze myocarditis voorkomen, van zoodanigen aard zijn, dat ze
een plotselingen dood kunnen veroorzaken.

Het materiaal voor deze onderzoekingen heeft bestaan uit 12
harten, waarvan 6 van volwassen runderen en 6 van kalveren, en
was afkomstig van dieren, welke zeer plotseling gestorven waren.

Macroscopisch kon Joest aan deze harten haardvormige ver-
anderingen waarnemen, welke voornamelijk in het myocardium
hun zetel hadden en zich slechts zeer zelden tot het epi- of endo-
cardium uitstrekten. Verder waren de harten gedilateerd en voel-
den slap aan.

Microscopisch zag hij dat de spierbundels uit elkaar waren
gedrongen door een soort granulatieweefsel, hetwelk door woekering
van het interstitium ontstaan was.

Ook te loor gaan van spierelementen viel te constateeren. Het
spreekt wel van zelf, dat de onderlinge samenhang der spierbundels
hierdoor sterk verbroken werd, en dat prikkels, welke voor de
contractie der hartspier moesten dienen, slechter geleid zullen zijn.

Merkwaardig was het, dat bij de kal verhart en de parenchyma-
teuze degeneratie meer op den voorgrond trad, terwijl bij de
runderharten de woekering van het interstitium zich meer deed
gelden.

Joest is van oordeel, dat dergelijke multiple ontstekingshaarden
zeer zeker een groot energieverlies van de hartspier beteekenen.

Bedenkt men daarbij, dat in de ontstoken plekken een groot
deel van het spierweefsel vervangen is door week granulatieweefsel
en hierdoor dilatatie gemakkelijker kan plaats vinden, dan kan
men zich voorstellen, dat bij een plotselinge verhooging van de
bloedsdrukking de dieren zeer zeker aan hartinsufficientie ten
gronde kunnen gaan.

Zeitschrift für Infectionskrankheiten, parasitäre Krankheiten
und Hygiëne der Haustiere. Zehnter Band. 2/3 Heft.

Het Hoofdbestuur heeft de eer hierbij ter kennis van de leden
en van de afdeelingsbesturen te brengen, dat het gewijzigde huis-
houdelijk reglement der Maatschappij, zooals het is afgedrukt in
aflevering 28 van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde 1911, met
i Januari 1912 in werking treedt.

Het Hoofdbestuur heeft de eer hierbij ter kennis van de leden
en van de afdeelingsbesturen te brengen, dat ingevolge de loting,

welke heeft plaats gehad in de vergadering van de Redactie van
het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde van 20 October 1911, de
leden dier redactie als volgt zullen aftreden:

Algemeene Af deeling. Als lid dezer afdeeling is door het
hoofdbestuur aangenomen de veearts M. L. O. Verkerk te
Amersfoort.

Afdeeling Groningen—Drenthe. Als lid dezer afdeeling is
aangenomen de veearts J. Buitenhuis te Groningen, tot 1 Januari
1912 lid der Nieuwe afdeeling Zuid-Holland.

Afdeeling Utrecht. Als leden dezer afdeeling zijn aangenomen
de veeartsen D. H. van den Bosch te Doorn, F. A. A. van Dier-
men te Culemborg, Dr. H. Jakob te Utrecht, H. van den Nieu-
wenhuizen te Putten, D. van der Veen te Oudewater, G. de
Vries te Amersfoort.

Naar aanleiding van het artikel over bovenstaand onderwerp door H. M. Kroon
in dit tijdschrift van 15 November j.1., wenscht ondergeteekende een andere ziens-
wijze te verkondigen.

Dat de paardenartsen niet ten volle met de andere officieren worden gelijk
gesteld, vindt hij ook niet goed. Edoch is de betrekking in plaats van af, ten zeerste
aan te raden. Het is een idéé fixe van sommige paardenartsen en veeartsen, die
niet in de praktijk zijn gegaan, maar aan een abattoir, als districtsveearts, of als
rijkskeurmeester enz. een bestaan hebben gevonden, te zeggen, dat een prakti-
zeerend veearts direct zoo maar een paar mille verdient.

Zeker zijn er die meer maken; echter ook velen, die het na jaren in de praktijk
te zijn geweest nog niet eens halen.

daarvoor niet geleden worden, terwijl een paardenarts zijn geld zeer gemakkelijk
en in een minimum van tijd verdient.

Dat drie paardenartsen den dienst hebben verlaten is waar, maar zij deden dat
niet om zich als veearts te vestigen, doch om direct in bezoldigde betrekkingen
over te gaan. Rekent men daarbij, dat een veearts, al heeft hij het geld in zijn boek
het daarom nog niet in kas heeft, terwijl een paardenarts op tijd zijn tractement
krijgt. En dan het pensioen, dat ook niet te versmaden is.

Volgens mijn idee wringt de schoen ergens anders. De jonge veeartsen zijn wat
schuw van het officierschap. In het begin is dat natuurlijk wat vreemd, omdat zij
zoo in eens zonder voorbereiding in een anderen stand worden binnengeleid.
Evenwel komen ze dat spoedig te boven.

In de burgerpraktijk zijn ook tal van onaangenaamheden. Schiet men daar
bokken, dan is dat dikwijls finantiëel schadelijk, terwijl zij bij den paardenarts
niet worden opgemerkt of aan de zaak een mouw wordt gepast.

Die er lichamelijk voor geschikt is, raadt ondergeteekende aan, de betrekking
van paardenarts gerust te aanvaarden.

Prof. Dr. B. Bang werd ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum der universiteit
te Kristiania (1 September 1911) den graad van medicinae doctor honoris causa,
verleend. Ook werd hij benoemd tot Commandeur (istoklasse) van de Dannebrog-orde.

De Nederlandsche veeartsen, die in de gelegenheid waren den sympathieken
geleerde te leeren kennen gedurende het 9de Internationaal Veeartscnijkundig
Congres te Scheveningen, zullen deze benoemingen ongetwijfeld met genoegen
vernemen. Ik twijfel dan ook niet mede uit hun aller naam te spreken, wanneer
ik van deze plaats Prof. Bang hartelijk gelukwensch met genoemde onderschei-
dingen, die de officieele erkenning vormen van zijn groote wetenschappelijke
verdiensten.

Het afdeelingsonderzoek heeft o.a. aanleiding gegeven tot de volgende opmerking:

Eindelijk oordeelden enkele leden de regeling onvoldoende voor de militaire
paardenartsen. Ook voor dezen is de voorbereidende studie vrij langdurig. In
verband daarmede en met de slechte promotiekansen in dat korps steekt hunne
bezoldiging al te veel af bij die van de officieren van gezondheid.

Uit het Voorloopig Verslag betreffende het Xde Hoofdstuk der Staatsbegrooting
voor het dienstjaar 1912.

Aangevoerd werd, dat de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek betreffende
vrijwaring wegens verborgen gebreken bij koopovereenkomsten bij den handel
in paarden en vee aanleiding geven tot vele moeilijkheden en langdurige processen.

Onzeker is, welke gebreken in aanmerking komen en binnen welken termijn de
vordering moet worden ingesteld (artt. 1540 en 1547 B. W.). In andere landen
is een en ander bij de wet of bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld. Men
verwees hierbij naar § 481 van het Duitsche Burgerlijk Wetboek en naar de
Belgische wet van 25 Augustus 1885. Gevraagd werd, of de Minister in overleg
zou willen treden met zijn ambtgenoot van Justitie ten einde herziening van de
bestaande regeling te bevorderen.

Met betrekking tot dit onderwerp werd verwezen naar het Voorloopig Verslag
betreffende wetsontwerp 61 van de loopende zitting, waarop men het antwoord
met belangstelling te gemoet zag. 1)

Men merkte verder op, dat bij de bestrijding van deze ziekte gebleken is, dat
de veeartsenijkundige dienst dient te worden gereorganiseerd. Het ambtsgebied
van sommige districtsveeartsen is ongetwijfeld te groot en op het platteland
heerscht vaak gebrek aan veeartsen. Gevraagd werd, of reeds plannen tot reorga-
nisatie zijn opgemaakt. Zoo ja, dan zou men omtrent de strekking daarvan gaarne
eenige inlichtingen ontvangen. Naar aanleiding van deze opmerkingen werd door
anderen herinnerd, dat de Minister, mede in verband met den grooten omvang
der districten, bij art. 37 gelden heeft gevraagd ten einde het aantal districtsvee-
artsen met vier te vermeerderen.

In verband met [het vervoer van mond- en klauwzeer verdacht vee werd,
in aansluiting aan een tot de Kamer gericht adres van de firma Roeland, Rosendal,
Beijer en C°., stoombootonderneemster te Hasselt, aangedrongen op wijziging
van art. 35 der wet van 10 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131). Verbeurdverklaring van
het schip, waarmede dit vervoer plaats had, werd onbillijk geacht, omdat de eige-
naar niet altijd weet, of eene koe mond- en klauwzeer onder de leden heeft; omdat
de verbeurdverklaring den eigenaar van het schip treft, die van het vervoer niets
behoeft te weten; omdat de straf alleen wordt toegepast ten aanzien van kleine
ondernemingen, niet ten aanzien van groote stoomboot- of spoorwegmaatschap-
pijen; en omdat, indien de Staat zelf zieke koeien vervoert, het vaartuig, waarmede
dat vervoer geschiedt, na desinfectie weder in gebruik wordt gesteld.

Door eenige leden werd aangedrongen op instelling eener Staatscommissie tot
onderzoek van den aard en van de middelen tot genezing van het mond- en klauw-
zeer.

(1) De commissie van Rapporteurs teekent aan, dat deze Memorie den 3den
November aan de Kamer is ingezonden.

Ten gevolge van de bepalingen der trekhondenwet kan ten platten lande gebrek
aan trekhonden, mede ten behoeve van den landbouw, ontstaan. Gevraagd werd
of de Minister hierin geene aanleiding kan vinden ter subsidieering van vereeni-
gingen, welke zich op de fokkerij van trekhonden toeleggen. Men meende, dat
hiervoor even goede redenen bestaan als voor het subsidieeren van vereenigingen
voor de paardenfokkerij.

Art. 18. Het had de aandacht van eenige leden getrokken dat voor mili-
ciens, die onder de wapenen zijn, in den laatsten winter slechts 14 cursussen gehou-
den werden. Gevraagd werd, waar deze cursussen gehouden werden en of niet op
meerdere plaatsen behoefte aan zoodanige cursussen bleek te bestaan. Vermindert
de belangstelling der miliciens? Vernomen was, dat in Drenthe alleen de ouderen,
maar niet de jongeren op de cursussen terugkomen. Is dit zoo, waaraan schrijft
* de Minister zulks toe? Men vroeg voorts, of niet ook onderwijs ter zake van de
inrichting van stallen gegeven zou kunnen worden, met uitloving van prijzen voor
den besten, door miliciens onderhouden stal.

Enkele leden hadden bezwaar tegen de verhooging van dezen post, waarop
een bedrag voor wederom 60 cursussen boven de bestaande 325 cursussen werd
geraamd. Naar hunne meening moesten belanghebbenden meer voor deze cursussen
bijdragen. Anderen hadden deze verhooging daarentegen met ingenomenheid
begroet en wilden de Staatshulp niet afhankelijk stellen van gebrek aan inzicht
bij de belanghebbenden.

Art. 2i. Aangedrongen werd op verbetering van de salarissen der amanuenses
aan deze school. Thans wordt de bepaling van hun salaris geheel overgelaten aan
den directeur der school, hetgeen men minder gewenscht achtte. Naar men meende
te weten, zijn er amanuenses met twee dienstjaren, die eene hoogere bezoldiging
genieten dan amanuenses met acht dienstjaren. Vernomen was, dat de Minister aan
de vereeniging van concierges en amanuenses had toegezegd verbetering hunner
traktementen in ernstige overweging te zullen nemen. Men vroeg of de minister
gezind is deze zaak ter hand te nemen.

Art. 22. Eenige leden wenschten te weten, welke resultaten in dit jaar zijn
verkregen rnet den aankoop van drachtige koeien ten einde de leerlingen der vee-
artsenijschool in het verrichten van kunstmatige verlossingen te oefenen. Men
vroeg, bij hoevele van de aangekochte dieren kunstmatige verlossing noodig bleek
en hoe groot de sommen van den aankoop en van lateren verkoop van elke koe
waren. Ook zou men gaarne vernemen, of de Minister maatregelen denkt te nemen
om de opleiding van practische veeverloskundigen te bevorderen. Naar aanleiding
van de laatste vraag werd herinnerd aan hetgeen hieromtrent werd gezegd in de
Memorie van Antwoord betreffende de loopende begrooting.

Art. 29. Ten vorigen jare is in de Kamer aangedrongen op aankoop van eenige
koudbloedveulens in Zeeuwsch-Vlaanderen. Dit is geschied, doch nu zijn door het
depot 4 koudbloedhengsten verkocht, waarvan 2 terstond door de keuringscom-
missie werden afgekeurd, terwijl de stamboomen van de twee andere niet in orde
bleken. Een daarvan zou, naar men vernomen had, ook spoedig worden afgekeurd.
Ook andere klachten van denzelfden aard werden geuit. Een en ander had bij
sommige leden groote teleurstelling gewekt. Op maatregelen tot verbetering van
het beheer van het depot werd aangedrongen.

Art. 30. Aan de vereeniging „het Nederlandsch Paardenstamboek" wordt
een belangrijk subsidie verleend. Gevraagd werd, of niet ook aan andere vereeni-
gingen van dezen aard, bepaaldelijk in Groningen, subsidie zou zijn te verleenen
om een inspecteur te kunnen bezoldigen. Voorts werd door enkele leden gevraagd,
of het vermoeden is bevestigd, dat het verbod van den totalisator groot nadeel zou \'
toebrengen aan de paardenfokkerij en zoo ja of de Minister dan bereid zou zijn
door verhooging van subsidie voor de paardenfokkerij in het geleden nadeel te
gemoet te komen. Andere leden meenden, dat het bedoelde verbod zoodanige
verhooging niet zou wettigen.

Geklaagd werd over een te laat ingrijpen ter zake van eene in Noord- en Zuid-
Beveland lieerschende ziekte onder de paarden. Dit werd toegeschreven aan de
omstandigheid, dat deze ziekte niet als besmettelijk is gestempeld bij het Konink-
lijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad n°. 104). Herziening van dat besluit wercf
noodig geacht, opdat ingegrepen kunne worden bij het optreden van alle besmette-
lijke ziekten, al zijn die tot dusver niet bekend.

Ook werd geklaagd over terugkeer van in België wegens eene besmettelijke
ziekte afgekeurd vee in ons land, waar dat vee dan opnieuw besmetting verspreidt.
Men wenschte, dat hiertegen maatregelen genomen zouden worden. Voorts werd
opgemerkt, dat in België gestationneerde dekhengsten in Zeeuwsch-Vlaanderen
komen om te dekken en dan tot besmetting aanleiding geven. Men vroeg, of
hiertegen niets te doen is.

Art. 37. Enkele leden hadden bezwaar tegen de voorgestelde uitbreiding van
het aantal districtsveeartsen en achtten de daarvoor in de Memorie van Toelichting
aangevoerde redenen niet voldoende. Op nadere toelichting werd dezerzijds aan-
gedrongen.

Anderen vroegen, of bij aanneming der voorgestelde uitbreiding het aantal
plaatsvervangers zal worden ingekrompen en het aantal en de grenzen der districten
zullen worden gewijzigd.

Ook werd door enkelen overlegging verzocht van eene opgave betreffende het
aantal en de bezoldiging der districtsveeartsen.

Eindelijk werd opgemerkt, dat voor de in de Memorie van Toelichting vermelde
zaken in totaal slechts eene verhooging van / 24.430.— wordt gevraagd, terwijl
op het artikel / 25.630.— meer is uitgetrokken dan ten vorigen jare. Men vroeg
waarvoor de resteerende / 1200.— moeten dienen en waaarom hieromtrent geene
toelichting is verstrekt.

Art. 39. Vele leden waren onaangenaam getroffen door de mededeelingen,
gedaan in den „Open brief aan de directie van den Landbouw" van A. van de
Sande, veearts te Steenbergen. De juistheid van de daarin vermelde feiten is van
andere zijde bevestigd. Verscheidene veeartsen deden de ervaring op, dat door
de seruminrichting entstoffen werden afgeleverd, welke of niet of gebrekkig werkten
en dat ook entstoffen tegen ziekten van varkens en runderen werden verstrekt,
die óf te sterk werkten óf met andere bacteriën waren verontreinigd, hetgeen ten
gevolge had, dat o.a. vele varkens stierven. De veehouders leden hierdoor groote
schade. Bij een hunner beliep de schade zelfs / 1000.—. Naar men meende behoort
aan de benadeelde landbouwers van Rijkswege schadevergoeding gegeven te
worden. Sommigen achtten het noodig de entstoffen, voordat zij worden afgeleverd,
door eene commissie te doen onderzoeken, gelijk, naar zij meenden, in Pruissen
geschiedt. Gaarne zou men vernemen, of het waar is, dat dr. Poèls den veearts
Van de Sande, toen hij zich over de entstoffen beklaagde, op onheusche wijze
zou hebben geantwoord, gelijk in de vermelde brochure wordt gezegd. Ook werd
gevraagd, of het waar is, dat niet zelden het gevraagde serum geweigerd wordt,
omdat het aan de inrichting niet voorhanden is. Men wenschte te vernemen, welke
maatregelen de Minister ten deze genomen heeft of denkt te nemen.

Art. 41. Opnieuw werd aangedrongen op verplichte keuring van het voor
binnenlandsch verbruik bestemde vleesch. De opmerking werd gemaakt, dat het
ontbreken dier keuring de vleeschprijzen verhoogt in gemeenten, waar ten gevolge
van de aanwezigheid van een openbaar slachthuis de invoer van vleesch wordt
belemmerd, terwijl deze omstandigheid de prijzen in andere gemeenten ten gevolge
van de beperking der markt doet dalen. De ongelijkheid kan, naar men betoogde,
enkel door invoering eener Rijkskeuring worden weggenomen. In verband met
het meegedeelde in de Memorie van Antwoord betreffende de loopende begrooting
werd gevraagd, of thans spoedig de indiening van een voorstel betreffende de
verplichte keuring kan worden te gemoet gezien.

Art. 42. Terwijl werd opgemerkt, dat de verlaging van dezen post met / 10.000.—
slechts schijnbaar is, aangezien dit bedrag thans naar art. 37 is overgebracht,
gaf het aanzienlijk bedrag, wederom voor de bestrijding der tuberculose gevraagd,
aanleiding tot de vraag, welke resultaten aanvankelijk zijn verkregen met het
nieuwe stelsel ten vorigen jare in de Memorie van Antwoord uiteengezet en met
de nieuwe regeling betreffende de overneming van tuberculeus vee.

Opnieuw werd betoogd, dat naar het oordeel van vele deskundigen de verspreiding
dezer ziekte zeer wordt in de hand gewerkt door het voederen van de kalveren
met ongepasteuriseerde ondermelk of wei. Men vroeg, waarom de Minister met
deze meening geen rekening houdt. Het denkbeeld werd geopperd te bepalen, dat
met ongepasteuriseerde ondermelk van zuivelfabrieken gevoederd vee niet door
het Rijk wordt overgenomen, met welk denkbeeld anderen zich echter niet konden
vereenigen. Eenige leden achtten afmaking op groote schaal, zooals, naar zij meen-
den, ook in Duitschland geschiedt, het jüiste middel tot bestrijding der ziekte.

Art. 64. Met teleurstelling hadden sommige leden gezien, dat volgens het
voorloopig programma voor deze tentoonstelling alleen het rundvee, ingeschreven
in het Nederlandsche of in het Friesche Rundveestamboek, zou worden toe-
gelaten. Een groot deel van het Nederlandsche vee zou op die wijze worden uitge-
sloten. Dit ware inzonderheid [ten aanzien van het vee, ingeschreven in het
Rundveestamboek „Noordholland" en in het Groninger Rundveestamboek te
betreuren. De ontwikkeling van laatstgenoemde stamboeken zou worden tegen-
gewerkt en het doel der tentoonstelling, die bestemd is om te doen zien, welke
resultaten op het gebied der veefokkerij zijn verkregen, zou niet worden bereikt.
Men verzocht den Minister zijn invloed aan te wenden tot wegruiming van deze
bezwaren.

Uit de Memorie van Antwoord betreffende het Xde hoofdstuk van de
Staatbsgrooting voor het dienstjaar 1912.

Het is van algemeene bekendheid, dat de bepalingen van het Burgerlijk Wet-
boek betreffende vrijwaring wegens verborgen gebreken bij koopovereenkomsten
bij den handel in paarden en vee aanleiding geven tot vele moeilijkheden en
langdurige processen. Van de zijde van belanghebbenden is dan ook herhaalde-
lijk aangedrongen om door wettelijke regeling verbetering in den bestaanden
toestand te brengen. Over de beste wijze, hoe zulks zou kunnen geschieden,
zijn de deskundigen het echter niet eens. Dit heeft aanleiding gegeven, dat
door de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland eene
speciale commissie is benoemd tot het doen van voorstellen ter herziening der thans
geldende wettelijke bepalingen. Deze commissie heeft haar rapport ingediend en
daaruit blijkt, dat er eene strooming bestaat om de kwestie der vrijwaring wegens
verborgen gebreken op te lossen door het instellen van arbitragecommissies. Ook
op het in Juni jl. te Venlo gehouden congres, waar deze quaestie werd behandeld,
scheen men voor het stelsel van arbitragecommissies veel te voelen. Mocht blijken,
dat deze wijze van handelen bij de belanghebbenden voldoende ingang vond,
dan zou wetswijziging niet noodig zijn en zou de zaak buiten de Regeering om door
belanghebbenden zelve geregeld kunnen worden. Voor het geval echter, dat het

stelsel van arbitragecommissies niet aanbevelingswaardig mocht worden bevonden
en wetswijziging dus noodig blijkt, verklaart ondergeteekende zich gaarne bereid
te dezer zake met zijn Ambtgenoot van Justitie in overleg te treden.

Inderdaad heeft de ervaring bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer in
het licht gesteld, dat alle redenen bestonden de voorgenomen reorganisatie van
den veeartsenijkundigen dienst met eenigen spoed tot uitvoering te brengen. Een
daartoe noodige wijziging van de bestaande wettelijke bepalingen is, zooals bereids
bij de beantwoording van het Voorloopig Verslag betreffende het wetsontwerp
n°. 61 (Zitting 1911—1912) is medegedeeld, in voorbereiding. Intusschen vleit de
ondergeteekende zich reeds in den loop van 1912 ook zonder wetswijziging eenigs-
zins te gemoet te kunnen komen aan de bezwaren, welke, zooals ook dit jaar dui-
delijk is gebleken, verbonden zijn aan den grooten omvang der ambtsgebieden
van sommige districtsveeartsen. De bij art. 37 aangevraagde gelden tot vermeer-
dering van het aantal districtsveeartsen strekken tot dat doel. In het stadium van
voorbereiding, waarin zoowel de wetswijzigingen als de reorganisatie van den vee-
artsenijkundigen dienst verkeert, is het evenwel niet mogelijk verdere mededee-
lingen te verstrekken.

Aan de gemaakte opmerking ten aanzien van het vervoer van van mond- en
klauwzeer verdacht vee zal de noodige aandacht worden geschonken.

Aangezien van onderzoekingen naar den aard van het mond- en klauwzeer en
hetgeen daarmede verband houdt het meeste resultaat is te verwachten, als die
geschieden aan een wetenschappelijk instituut, acht de ondergeteekende de instel-
ling van eene Staatscommissie voor dat doel niet wenschelijk.

Overigens zij ten opzichte van dit onderwerp verwezen naar hetgeen daaromtrent
is medegedeeld in het antwoord op het Voorloopig Verslag naar aanleiding van
het wetsontwerp n°. 61 (Zitting 1911—1912).

Klachten, dat tengevolge van de bepalingen der Trekhondenwet gebrek aan
trekhonden dreigt te ontstaan, zijn den ondergeteekende niet ter oore gekomen.
Mocht later blijken, dat er werkelijk een tekort aan trekhonden ten behoeve van
den landbouw ontstaat, dan ware te overwegen, of het wellicht op den weg der
Regeering ligt, pogingen te steunen, welke ten doel hebben in dat tekort te voorzien.

Art. 21. Verdere verbetering van de salarissen der amanuenses aan deze school,
waarmede het vorige jaar reeds is begonnen, wordt overwogen.

Het lag in de bedoeling de regeling gelijk te maken aan die, welke voor de sala-
rissen dezer beambten aan de Technische Hoogeschool bestaat, doch de vereeni-
ging van concierges en amanuenses acht deze onvoldoende en wenscht ze te doen
worden zooals die voor de amanuenes en concierges der Rijksuniversiteiten.

gememoreerde toezegging aan genoemde vereeniging, doch hij acht nog een verder
onderzoek noodig.

De meening, dat thans de bepaling van het salaris geheel wordt overgelaten a.an
den directeur der school, moet op een misverstand berusten.

Art. 22. Ten einde de leerlingen van \'s Rijks Veeartsenijschool te oefenen in
het verrichten van kunstmatige verlossingen zijn in het jaar 1910 aangekocht
zestien hoogdrachtige runderen, waarvan bij zeven een abnormale verlossing plaats
had. Van de runderen, welke niet bepaald abnormaal kalfden, was intusschen bij
eenige de verlossing toch nog zoodanig, dat zij zeer instructief was voor de aan-
wezige studenten.

Ingevolge den uitgesproken wensch is aan deze Memorie als bijlage B een opgave
gevoegd van de in het jaar 1910 aangekochte hoogdrachtige runderen ten behoeve
van het onderwijs aan voornoemde inrichting, met den aankoopsprijs dezer dieren
en de opbrengst daarvan bij verkoop.

Met betrekking tot hetgeen opgemerkt wordt over opleiding van practische vee-
verloskundigen veroorlooft ondergeteekende zich te verwijzen naar hetgeen daar-
omtrent door hem in de Memorie van Antwoord betreffende de loopende begroo-
ting is medegedeeld. Waar het getal studeerenden aan de Rijksveeartsenijschool
thans 188 bedraagt, laat het zich aanzien, dat binnen enkele jaren in het gebrek
aan veeartsenijkundige hulp zal zijn voorzien.

Art. 29. De mogelijkheid van afkeuring in een of andere provincie van een te
Bergen op Zoom verkochten hengst zal altijd blijven bestaan. Dit is eendeels een
gevolg van verschil van gevoelen van de deskundigen bij de beoordeeling van een
zelfden hengst, anderdeels is het een gevolg van de zeer uiteenloopende eischen, in
verschillende provinciën door de keuringscommissie gesteld in verband met het
standpunt der fokkerij in die provincie.

Wanneer een kooper niet of niet voldoende rekening houdt met de eischen, in
zijne provincie door de keuringscommissie gesteld, bestaat er altijd mogelijkheid
van afkeuring. Zoo is het voorgekomen, dat een hengst, van het depot afkomstig,
in Groningen werd afgekeurd en, onmiddellijk daarop naar Gelderland verkocht
aldaar niet alleen werd goedgekeurd, maar zelfs onverwijld in het paardenstamboek
opgenomen.

Het is dan ook een utopie te meenen, dat in Bergen op Zoom alleen hengsten
zouden kunnen worden verkocht, van welke met zekerheid kan worden verwacht,
dat zij in de elf provinciën van Nederland, gekeurd door elf verschillende commis-
siën, zouden worden goedgekeurd en zulks niettegenstaande de maatregelen, welke
nu reeds worden genomen, dat alleen deugdelijke hengsten ten verkoop worden
aangeboden.

Ten aanzien van de opmerking, dat de stamboomen van twee der in 1911 te
Bergen op Zoom verkochte koudbloedhengsten niet in orde zouden zijn bevonden,
kan worden opgemerkt, dat bij de levering van ieder in België aangekocht veulen

wordt overgelegd een „Certificat de naissance", gewaarmerkt door den Maire
der gemeente. Wanneer de fokker in België dit certificaat inzendt aan het bureel
van het Belgisch Herdbook te Brussel, wordt het veulen in het Belgische stam-
boek ingeschreven. Van de vier in 1911 verkochte koudbloedhengsten werden de
certificats de naissance aan de koopers ter hand gesteld. Het is dus niet duidelijk,
waarop het beweren, dat de stamboomen dier hengsten niet in orde zijn, steunt.

Art. 30. Bij de toekenning van subsidie aan het gereorganiseerde Nederlandsche
Paardenstamboek, dat thans den naam draagt van Nationale Vereeniging tot bevor-
dering van de paardenfokkerij in Nederland, heeft de gedachte voorgezeten, dat
het wenschelijk is te kunnen beschikken over een deskundige, die op het gebied
der paardenfokkerij voorlichtend kan optreden; die zich kosteloos ter beschikking
stelt tot het geven van inlichtingen aan paardenfokkers, tot het houden van voor-
drachten, het uitbrengen van door de Regeering gevraagde adviezen en tot het
uitvoeren van hem in het belang van de paardenfokkerij van Regeeringswege te
verstrekken opdrachten.

Door dezen deskundige werkzaam te doen zijn bij eene vereeniging, die haren
werkkring over meer dan eene provincie uitstrekt, wordt hem de gelegenheid
gegeven tot veelzijdige aanraking met de fokkers en met hetgeen op het gebied
der paardenfokkerij omgaat.

Uit het bovenstaande moge blijken, dat de taak van den Inspecteur der genoemde
vereeniging eene veel ruimere is dan die der inspecteurs van provinciale stamboe-
ken. Daar het Rijkssubsidie in hoofdzaak wordt verleend met het oog op de ver-
richting van de eerstgenoemde werkzaamheden, kan hierin naar het oordeel van
ondergeteekende geen grond worden gevonden voor het verstrekken van toelagen
aan andere stamboeken ter bezoldiging van hunne inspecteurs.

Door de Nederlandsche Harddraverij- en Renvereeniging werd vóór het totali-
satorverbod jaarlijks een bedrag van f 40.000 beschikbaar gesteld tot het aankoo-
pen van eerste klasse fokhengsten welke in verschillende deelen van het land tegen
laag spronggeld ter dekking werden gesteld.

Ontegenzeggelijk werd daardoor aan de paardenfokkerij een groove dienst bewe-
zen. Of de gewijzigde omstandigheden aanleiding moeten zijn het Rijkssubsidie
voor de paardenfokkerij te verhoogen, maakt alsnog een punt van overweging
bij ondergeteekende uit.

Over een te. laat ingrijpen ter zake van eene in Noord- en Zuid-Beveland heer-
schende ziekte onder de paarden kan bezwaarlijk worden geklaagd, aangezien
de Regeering niet heeft kunnen ingrijpen, wijl zij daartoe geenerlei bevoegdheid
bezit. Het betrof hier n.1. de besmettelijke borstziekte, welke zooals terecht is
opgemerkt, niet is opgenomen in de bij Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staats-
blad 104) vastgestelde lijst van besmettelijke veeziekten.

Herziening van dit besluit is om verschillende redenen wenschelijk; daaromtrent
evenwel nu reeds vast te stellen, dat zij zich zoo ver zouden moeten uitstrekken,

dat ingegrepen zou kunnen worden bij het optreden van alle besmettelijke ziekten,
al zijn die tot dusver niet bekend, is niet vrij van bedenking. Men moet daarbij
niet uit het oog verliezen, dat met het opnemen van eene ziekte in deze lijst nog
geenszins eene doelmatige bestrijding in het leven is geroepen. De ervaring, ten
dien aanzien opgedaan, maant tot voorzichtigheid.

Bij de gemeenschappelijke beschikking van de Ministers van Waterstaat, Han-
del en Nijverheid en van Financiën van 28 Augustus en 4 September 1903 zijn de
voorwaarden vastgesteld, waaronder uit Nederland afkomstig vee, hetwelk in
den vreemde geweigerd is, weder mag worden ingevoerd.

Ken dier voorwaarden luidt: „dat het wederingevoerde niet verder dan het
eerste kantobr worde vervoerd, dan na door den districtsveearts of een zijner
plaatsvervangers te zijn onderzocht".

Voorts is bepaald, dat met betrekking tot het vee, hetwelk bij dat onderzoek
bevonden wordt te zijn lijdende aan of verdacht van eene besmettelijke ziekte,
genoemd in het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad 104), de wettelijke
voorschriften toepasselijk zijn. Het gevaar, dat deze dieren hier te lande besmetting
zouden verspreiden, kan in verband met deze voorschriften gering worden geacht.

Dat in België gestationneerde dekhengsten, welke in Zeeuwsch-Vlaanderen ko-
men om te dekken, tot besmetting aanleiding geven, is den ondergeteekende niet
bekend.

Art. 37. Het ligt geenzins in de bedoeling bij de voorgenomen uitbreiding van
het aantal districtsveeartsen het aantal plaatsvervangers in te krimpen; wel zal
van de diensten van deze ambtenaren op sommige plaatsen alsdan niet zoo veel-
vuldig gebruik worden gemaakt als thans het geval is. De wijziging, die in het
aantal en de grenzen der districten zal worden gebracht, zal het den districts-
veeartsen meer mogelijk maken werkzaamheden, die nu door hen aan plaatsver-
vangers moeten worden overgelaten, persoonlijk te verrichten.

Komt de voorgestelde uitbreiding tot stand, dan zullen er 13 districtsveeartsen
zijn, waarvan 4 een salaris hebben van f 3500 en 9 een van f 3000.

De in het Voorloopig Verslag genoemde som van f 10.200 strekt voor verhoogin-
gen van jaarwedden, in 1911 toegekend en voor dat jaar slechts voor eene gedeelte
aangevraagd, maar waarvoor in 1912 het volle bedrag is uitgetrokken.

Art. 39. Naar aanleiding van de gemaakte opmerkingen zijn inlichtingen
ingewonnen bij den directeur der Rijksseruminrichting. Uit diens rapport zij het
volgende medegedeeld.

Reeds sedert geruimen tijd worden aan de Rijksseruminrichting pogingen aan-
gewend om eene nieuwe entstof tegen de vlekziekte der varkens te maken, welke
stof bestaat uit vlekziektebacillen, die volgens eene bepaalde methode gedood zijn.
De redenen, die tot het vervaardigen van deze entstof geleid hebben, zijn gelegen
eensdeels in het feit, dat bij de in gebruik zijnde entstof (serum en cultuur) steeds
levende vlekziektebacillen worden verspreid, en anderdeels in de omstandigheid,

dat voor de productie van het vlekziekteserum een steeds grooter aantal paarden
noodig is, welk aantal thans reeds tot 75 steeg, maar nog meer zal moeten toenemen.

Wannneer de nieuwe entstof, die met den naam van Prophylactine bestempeld
werd, voldoende immuniteit geeft en zonder bezwaar kan aangewend worden, dan
zal deze op sanitaire en economische gronden aanbeveling verdienen. Met deze
entstof werden vooraf proeven genomen en het resultaat daarvan was van dien
aard, dat zij eene aanwending op ruime schaal wettigde. F.r werden dan ook reeds
ongeveer 2000 varkens ingeënt en, voor zoover thans kan worden nagegaan, over
het algemeen met gunstig gevolg. Zoo werd dezer dagen van een veearts de mede-
deeling ontvangen, dat hij 112 varkens met prophylactine heeft ingeënt en dat,
niettegenstaande de vlekziekte zich later in de onmiddellijke omgeving openbaarde,
alle dieren gezond bleven. Zij hadden bovendien ook geen hinder van de inenting
gehad.

Dat evenwel deze entstof eene agressieve werking heeft, hetgeen zeggen wil, dat
zij de eigenschap bezit, bij reeds aangetaste of verdachte dieren het uitbreken der
ziekte te kunnen bevorderen, kan op algemeene bacteriologische gronden worden
aangenomen. Daarom werd met deze entstof in het voorjaar ingeënt, voordat de
vlekziekte zich in den regel openbaart. Bovendien werd in de gebruiksaanwijzing
de aandacht er op gevestigd, dat alleen gezonde en niet verdachte dieren aan de
inenting met deze entstof mogen worden onderworpen.

Het vermoeden bestaat evenwel, dat er in de omstreken van Nieuw-Vosmeer
en Steenbergen, tijdens de inenting met prophylactine, reeds zieke of verdachte
varkens, eventueel verdachte stallen, geweest zijn, welk vermoeden ondersteund
wordt door het feit, dat reeds op 15 Juni inderdaad vlekziekte aldaar voorkwam.
Dat er verdachte varkens zijn ingeënt, kon niet met zekerheid uitgemaakt worden,
maar uit de open brief van den heer van de Sande blijkt, dat hij ook met serum
en cultuur, derhalve met levende vlekziekte-bacillen, ingeënt heeft, daar, waar
hij de prophylactine aanwendde. Dit nu moet geacht worden in strijd te zijn
met de gebruiksaanwijzing, omdat de varkens daardoor verdacht worden; de
mogelijkheid is daarom niet uitgesloten, dat de heer van de Sande zelf bij-
gedragen heeft tot de verspreiding van smetstof, die bij het gebruik der prophy-
lactine verwijderd moet gehouden worden.

De varkens, die na de inenting te Nieuw-Vosmeer en Steenbergen stierven, had-
den, voor zooverre deze aan de Rijksseruminrichting onderzocht werden, geleden
aan vlekziekte, met uitzondering van een dier, waarvan de aard der ziekte niet
volkomen duidelijk was. Het sectie-verslag der Rijksseruminrichting omtrent dit
varken luidde: ,,streptococcen-septicaemie". Inderdaad waren bij dit dier strep-
tococcen gevonden, maar het was reeds geruimen tijd dood en bij dergelijke dieren
treden na het sterven gemakkelijk streptococcen uit de darmen in de circulatie,
ook wanneer zij niet met streptococcen geïnfecteerd waren. Het dient tevens ver-
meld, dat destijds ook uit verschillende andere streken varkens aan de Rijksserum-
inrichting werden ingezonden, die lijdende waren aan streptococcen-infecties,
zonder dat eenig verband met eene voorafgaande inenting aanwezig was. Boven-
dien is het, op grond van herhaaldelijk ingestelde proefnemingen, onaannemelijk,
dat men een nagenoeg volwassen varken, zooals het dier in quaestie, met strepto-
coccen kan dooden.

De bewering, dat de prophylactine met virulente streptococcen zoude veront-
reinigd zijn, moet dan ook zoowel op experimenteele als op bacteriologische gron-
den onjuist worden geacht. Hierbij zij aangeteekend, dat, toen aan den heer van
de Sande gevraagd werd de fleschjes met prophylactine, die nog in zijn bezit
waren, ter beschikking van den directeur der Rijksseruminrichting te stellen, daar-
aan niet werd voldaan.

Dat de heer van de Sande door Prof. Poels werd beantwoord op de wijze, als
in den open brief wordt medegedeeld, wordt door laatstgenoemde bevestigd; hij
voegt intusschen daaraan toe, dat het optreden van den heer van de Sande tegen-
over hem daartoe alleszins aanleiding gaf.

Wat overigens betreft de deugdelijkheid der entstoffen van de Rijksseruminrich-
ting, kan vermeld worden, dat voortdurend vele berichten aan genoemde inrichting
inkomen over de gunstige resultaten, met de entstoffen verkegen, en de aanvragen
hebben dan ook reeds een dusdanige omvang aangenomen, dat het getal paarden
en runderen, benoodigd voor de productie van serum, weldra tot 200 stuks zal
gestegen zijn.

Maar ook van uit Engeland, inzonderheid van het Departement van Oorlog
aldaar, uit België, uit Zwitserland en zelfs uit Duitschland, alwaar ons serum op
ruime schaal of bij wijze van proefneming gebruikt werd, wordt met veel lof, zelfs
in tijdschriften, hierover gesproken en gezegd, dat ons serum het buitenlandsche
serum in deugdelijkheid overtreft. Het gevolg hiervan is, dat uit vele landen van
Europa aanvragen om entstoffen aan de Rijksseruminrichting inkomen, waaraan
evenwel in den regel niet voldaan wordt.

Wat aangaat de omstandigheid, dat enkele malen geen entstoffen beschikbaar
waren, zij vermeld, dat de aanvragen om entstoffen en serum zoo sterk toenemen,
dat zij inderdaad het productievermogen der inrichting soms overtreffen. Door
voortdurende uitbreiding wordt evenwel getracht aan alle aanvragen te voldoen.

Met betrekking tot de controle der stoffen, zoude de ondergeteekende, een onder-
zoek van de entstoffen, voordat zij worden afgeleverd, door eene commissie niet
doeltreffend achten. Naar zijn oordeel is het eenige middel nauwkeurig toezicht
op de bereiding in de inrichting. Hij heeft geen reden om te meenen, dat dit toezicht
niet voldoende is.

Ten slotte zij opgemerkt, dat in de zeer enkele gevallen, waarin bleek, dat de
inenting met entstoffen, afkomstig van de Rijksseruminrichting, den dood van
eenige dieren tengevolge had, steeds schadevergoeding werd gegeven.

De ondergeteekende meent hieraan te moeten toevoegen, dat het bovenstaande
hem geen aanleiding heeft gegeven om bijzondere maatregelen te nemen.

Art. 41. In de Memorie van Antwoord betreffende de Ioopende begrooting werd
reeds medegedeeld, dat een wetsontwerp in zake de keuring van voor binnenlandsch
verbruik bestemd vleesch zoude uitgaan van het Departement van Binnenlandsche
Zaken. In verband hiermede heeft dan ook de Minister van Binnenlandsche Zaken
zich, op verzoek van den ondergeteekende, bereid verklaard de beantwoording over
te nemen.

Art. 42. Aangezien de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee krach-
tens het Koninklijk besluit van 1 December 1950 (Staatsblad n°. 364) ten gevolge
van het epizoötisch vóórkomen van het mond- en klauwzeer hier te lande voor-
loopig moest worden uitgesteld, kunnen vooralsnog geen mededeelingen omtrent
de resultaten van het nieuwe stelsel van bestrijding én omtrent de nieuwe regeling
betreffende de overneming van tuberculeus vee worden verstrekt.

Met de omstandigheid, dat naar oordeel van vele deskundigen, de verspreiding
der tuberculose onder het rundvee zeer wordt in de hand gewerkt door het voederen
van de kalveren met ongepasteuriseerde nevenproducten der zuivelfabrieken, is
bij voormeld Koninklijk besluit rekening gehouden.

Dit legt in art. 3, sub f, aan hen, die van de gegeven gelegenheid tot bestrijding
der tuberculose onder het rundvee gebruik maken, de verplichting op tot het nemen
van die voorzorgsmaatregelen, welke in hun bedrijf kunnen worden toegepast om
den tuberculose-vrijen opfok van hun jongvee te verzekeren. Hiertoe behoort in
de eerste plaats het gebruik van voedingsmiddelen, welke vrij zijn van tuberkel-
bacillen.

Aangezien onder bepaalde omstandigheden ook zonder pasteurisatie der onder-
melk aan dezen eisch kan worden voldaan, zou bezwaarlijk in het algemeen kun-
nen worden bepaald, dat met ongepasteuriseerde ondermelk van zuivelfabrieken
gevoederd vee niet door het Rijk wordt overgenomen.

De grondslag van het stelsel, volgens hetwelk de bestrijding der tuberculose
onder het rundvee hier te lande zal geschieden, berust op het afmaken van vee, dat
verschijnselen van clinische tuberculose vertoont, in combinatie met andere maat-
regelen.

Art. 64. Blijkens het voorloopig programma voor de afdeeling Rundvee op
de Nationale en Internationale Landbouwtentoonstelling te \'s Gravenhage bestaat
het voornemen in twee der groepen n.1. groep A (keurverzamelingen van volbloed
dieren) en groep D (fokveeverzamelingen afkomstig van één fokker) alleen dieren,
toe te laten, welke zijn ingeschreven in het Nederlandsch Rundveestamboek of
het Friesch Rundveestamboek.

Voor groep B (keurverzamelingen van dieren, behoorende aan leden van locale
vereenigingen, die zich de verbetering van den rundveestapel ten doel stellen), is
naar ondergeteekende werd medegedeeld, besloten het voorloopig programma zoo-
danig te wijzigen, dat ook stieren, ingeschreven in andere dan het Nederlandsche
en het F\'riesche Rundveestamboek, zullen worden toegelaten. Door deze wijzigingen
zullen dus alle in den lande bestaande fokvereenigingen kunnen mededingen.

Het definitief programma der tentoonstelling is nog niet ter goedkeuring aan-
geboden; ondergeteekende verklaart zich bereid te dezer zake nader met het bestuur
der Koninklijke Nederlandsche Landbouwvereeniging in overleg te treden.

Uit de Memorie van Antwoord betreffende het IVde Hoofdstuk der
Staatsbegrooting voor het dienstjaar 1912.

Indien men de in het Voorloopig Verslag voor het loopende dienstjaar opgesomde
onderwerpen, die voor eene partieele wijziging in aanmerking komen, meent te
kunnen kenschetsen als te zijn van „betrekkelijk eenvoudigen" aard, schijnt het
raadzaam er op te wijzen, dat dan op het woord „betrekkelijk" een zóó sterke na-
druk behoort te vallen, dat het woord „eenvoudig" daardoor feitelijk te niet wordt
gedaan. De door de leden, hier aan het woord, bedoelde onderwerpen zijn geenszins
van zoo eenvoudigen aard, dat zij zonder eene uitgebreide voorstudie, zonder groote
kennis van zaken, praktisch zoowel als theoretisch, te regelen zouden zijn, of dat de
te ontwerpen wijzigingen niet tot velerlei verschil van inzichten aanleiding zouden
geven. Op welke wijze nu de voorbereiding van de gewenschte herziening, waarvan
de wenschelijkheid door den ondergeteekende allerminst wordt ontkend, het best
zou kunnen geschieden, is nog niet beslist kunnen worden.

De vrijwaring wegens verborgen gebreken bij koopovereenkomsten is, wat den
handel in vee aangaat, bij eenige particuliere vereenigingen, bij deze aangelegenheid
nauw betrokken, in onderzoek. Wanneer de resultaten van dat onderzoek zullen
zijn bekend gemaakt, zal de ondergeteekende, voor zoover wetswijziging noodig
mocht blijken, gaarne met zijn ambtgenoot van Landbouw, Nijverheid en Handel,
in overleg treden omtrent de voorbereiding van eene aan de geuite wenschen vol-
doende wettelijke regeling.

Uit het Voorloopig Verslag betreffende het VlIIste Hoofdstuk der Staatsbegrooting
voor het dienstjaar 1912.

Art. 28. Vele leden waren van oordeel, dat de voorgenomen opheffing van bijna
alle militaire slachterijen op 1 Januari 1912 een ondoordachte maatregel zal blijken.
Zij herinnerden eraan, hoe deze inrichtingen indertijd in het leven zijn geroepen,
omdat men ze zoowel in het belang van de voeding der militairen als in het belang
der schatkist gewenscht oordeelde. Hebben de overwegingen, die toen hebben
gegolden, thans hunne kracht verloren? Bedoelde leden betwijfelden zulks en
meenden, dat men in de toekomst mindere waar zal hebben dan thans en die duurder
zal moeten betalen. Het is bekend, dat de particuliere slagerijen dikwijls in onder-
ling overleg de prijzen van het vleesch opslaan of hoog houden zonder verband
met den marktprijs van het vee. De omstandigheid, dat tegenwoordig op vele
plaatsen abattoirs bestaan en dat het vervoer van vleesch gemakkelijk is, zou,
naar de meening dezer leden, veeleer moeten leiden tot oprichting van militaire
slagerijen, indien zij niet bestonden dan tot afschaffing, nu zij er zijn.

Door sommige leden werd in dit verband er nog de aandacht op gevestigd, dat
de prijzen, waarvoor bij openbare aanbesteding de levering van het vleesch voor

de gevangenissen te Hoorn en te Leeuwarden wordt gegund, respectievelijk bedragen
98 en 51 \'/₂ cent per kilogram. In dit groote verschil zagen zij een grond voor twijfel,
of aan het stelsel van openbare aanbesteding niet gewichtige bezwaren kleven.
Van andere zijde werd de opheffing der slachterijen toegejuicht.

Aanschaffing van paarden.
Art. 47. Blijkens den toelichtenden staat werden in 1910 voor de cavalerie
369 paarden in Engeland en Ierland aangekocht en in het binnenland niet meer
dan 6. Bij de artillerie is de verhouding gunstiger voor het binnenland: 81 in Enge-
land en Ierland aangekocht en 120 hier te lande. Gevraagd werd, of hier niet een
zekere neiging in het spel is om steeds bij voorkeur in het buitenland te koopen.
Voldoen de Nederlandsche paarden niet, bij de cavalerie in het geheel niet en bij
de artillerie slechts in beperkte mate? Het trok de aandacht, dat van de cavalerie-
paarden de in het binnenland gekochte goedkooper zijn dan die, in Engeland en
Ierland aangeschaft, terwijl voor de artilleriepaarden het omgekeerde geldt. Men
vroeg of dat nader kan worden verklaard.

Voorts werd gevraagd, of het lersche paard, waarmede de cavalerie geremonteerd
wordt, bij dat wapen blijft voldoen. Wordt niet door vele officieren een eenigszins
zwaarder paard gewenscht, ook in verband met de zware uitrusting? Men meende,
dat het totaalgewicht hetwelk het lersche paard te dragen krijgt (ruiter, harnaclie-
ment, wapenen) 80 K.G. niet te boven mag gaan.

Eenige leden wenschten te vernemen, welk gedeelte der bereden artillerie
inlandsche paarden heeft en welk het oordeel is van de legerautoriteiten omtrent
de geschiktheid dier paarden als oorlogspaard,

Art. 55. Sommige leden maakten bezwaar geld toe te staan voor het bijwonen
van een cursus in vee- en vleeschkeuring door intendanten, kwartiermeesters
en paardenartsen.

De Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel heeft, in verband met de
artikelen 40, 44 en ev. 42 van het Koninklijk besluit van 10 Juli 1896 (Staatsblad
11°. 104) laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk besluit van 25 Juli 1911 (Staatsblad
n°. 260), waarbij nader wordt bepaald, welke ziekten van het vee voor besmettelijk
worden gehouden en welke der in de wet van 20 Juli 1870 (Staatsblad n°. 131),
genoemde maatregelen bij het heerschen of bij het dreigen van elke dier ziekten
moeten worden toegepast, goedgevonden:

in te trekken, met ingang van den daarbij vermelden datum, zijne verschillende
beschikkingen, waarbij verboden werd het vervoeren of doen vervoeren van her-
kauwende dieren en varkens en het houden van markten, openbare verkoopingen
en andere vereenigingen van herkauwende dieren en varkens, voor de navolgende
gemeenten, ev. kringen:

27 November, de provincie Utrecht,
9 December, een kring omvattende gedeelten van de Provinciën Noord
Brabant en Limburg.

Staat van de gedurende de maand October 1911 in de Rijkskeuringsdiensten
van voor uitvoer bestemd vleesch verrichte keuringen.

Voorts werden 17223 K.G. afzonderlijke organen en deelen ter keuring aan-
geboden, waarvan 153 stuks voor de consumtie werden afgekeurd.

Vergadering der afdeeling Utrecht op 25 November j.1. Aanwezig waren 14
leden en 3 introducé\'s.

Tot afgevaardigde en diens plaatsvervanger naar ev. bijzondere vergaderingen
in 1912 werden verkozen de heeren Dr. J. H. Picard en J. P. van der Slooten.

De periodiek aftredende penningmeester, de heer H. J. H. Stempel, stelde
zich voor een herbenoeming niet beschikbaar, in zijn plaats werd verkozen de
heer J. P. van der Slooten.

Als nieuwe leden werden aangenomen de heeren: D. H. van den Bosch te
Doorn, F. A. A. van Diermen te Culemborg, Dr. H. Jakob te Utrecht, H. van
den Nieuwenhuizen te Putten, D. van der Veen te Oudewater en G. de Vries
te Amersfoort.

Door den heer Van der Slooten werd een interessante mededeeling gedaan
omtrent een geval van actinomycose van een voorbeen van een rund. Het
proces, dat waarschijnlijk was begonnen als tusschenklauwverzwering van acti-
nomj\'cotischen aard, was langs het geheele voorbeen voortgeschreden. Talrijke
ongeveer erwtgroote granulomen bevonden zich in het subcutane en intermuscu-
laire bindweefsel, in peesscheeden en enkele in het beenmerg. De boegklier, oksel-
klier en een lymphklier onder het schouderblad waren mede zetel van actino-
mycotische nieuwvormingen. Een en ander werd door fraaie preparaten toegelicht.

De heer Schornagel demonstreerde een geval van primaire huidactinomycose
van een ondervoet van een rund. Het zeldzame preparaat was een geschenk van
den heer D. van der Sluys, directeur van het abattoir te Amsterdam, aan het
Pathologisch Instituut.

Daarna werden door verschillende leden belangrijke mededeelingen gedaan
uit de praktijk, o.a. over de werking van enkele sera, interessante ziektegevallen, en
omtrent het kwaadaardige verloop van het mond- en klauwzeer in het algeloopen
jaar; een en ander gaf aanleiding tot een geanimeerde gedachtenwisseling.

Bestrijding der runder-tuberculose in Drenthe. In December zal het Genootschap
ter bevordering van den Landbouw in Drenthe met de veeartsen in de provincie
Drenthe vergaderen, ten einde te beraadslagen over een door Gedeputeerde
Staten verzocht advies in zake het nemen van maatregelen ter bestrijding van
de tuberculose, speciaal wat den verkoop van melk betreft.

Invoer van gekoeld en bevroren vleesch in Nederland. In de zesde algemeene
vergadering van de N ederlandsche V ereeniging voor Koeltechniek, 28 November
1911 te Gouda gehouden, kwam dit onderwerp in behandeling. De Nieuwe
Rotterdamsche Courant vermeldt daaromtrent het volgende:

Na nog enkele andere huishoudelijke mededeelingen kwam in behandeling
punt 4 der agenda, voorstel van het bestuur om naar aanleiding der besprekingen
op de vorige algemeene vergadering inzake de eventueele wenschelijkheid van
invoer van gekoeld en bevroren vleesch in ons land, aan de Nederlandsche regeering
te verzoeken, om een proef op uitgebreide schaal zulk vleesch in ons land te importecren,
toe te staan.

Prof. dr. Kamerlingh Onnes leidt dit voorstel in met in herinnering te brengen,
dat op de laatste vergadering , te Haarlem gehouden, de wenschelijkheid werd
uitgesproken verder onderzoek te doen naar den invoer van gekoeld en bevroren
vleesch in ons land en daarvoor een nieuwe commissie te benoemen.Het bestuur
heeft dit ernstig overwogen, maar is tot de conclusie gekomen, dat een dergelijke
commissie niet moest worden benoemd. De zaak is van te veel belang om de behan-
deling ervan weer in handen van een commissie te stellen, waarmede veel tijd
verloren gaat. De tijd is thans gekomen om den weg der bespiegelingen te verlaten
en op dien der proefnemingen over te gaan.

Wanneer men een open oog heeft voor de Nederlandsche volksbelangen, volks-
voeding enz. zal men het zeer zeker prijzen, dat de verschillende argumenten
worden omgezet in het nemen van een proef. En hier is niets tegen. Die proef moet
echter niet worden genomen met 100 kg., maar op uitgebreide schaal. Daarom
heeft het bestuur gemeend bovengenoemd voorstel te moeten doen, doch prof.
Kamerlingh Onnes geeft in overweging om daarin een kleine wijziging aan te
brengen. Hij stelt voor de laatste woorden: „toe te staan" te veranderen in: „te be-
vorderen". Dit sluit alles in zich. Gebleken is, dat de regeering in deze volstrekt niet
onwillig is. De strekking van het voorstel is dus thans, dat de regeering zal worden
verzocht een proef met den invoer van gekoeld en bevroren vleesch uit Argentinië
te bevorderen.

Naar aanleiding van dit punt der agenda verkrijgt de heer C. G. Vattier Kraanei
directeur van de N. V. Vriesseveem, te Amsterdam, het woord. Spr. zeide dat
men thans terecht heeft ingezien, dat slechts door het nemen van flinke proeven
onder streng toezicht kan worden uitgemaakt of geopperde bezwaren werkelijk van
beteekenis zijn en of aan den anderen kant de verwachtingen omtrent goed en
goedkoop vleesch kunnen worden vervuld.

Het betreft hier, zegt spr., een waar volksbelang: Waar toch de levensomstan-
digheden zoodanig zijn, dat een groot gedeelte van ons volk verstoken blijft van
vleesch, wordt het daardoor mogelijk gemaakt tegen aanmerkelijk lagere prijzen
vleeschsoorten te koopen, die volgens deskundigen, wier oordeel hij aanhaalt,
absoluut dezelfde voedingswaarde hebben als versch geslacht vleesch.

Waar tegen den invoer van bevroren vleesch uit Australië in den vorm van
hazen en konijnen - en van wild en gevogelte, eveneens in bevroren toestand,
uit andere landen - door de keuringscommissie hier te lande geen enkel bezwaar
gemaakt wordt en ook bij afzending geen bizondere maatregelen getroffen worden,
noemt spr. het opmerkelijk, dat voor den invoer van bevroren vleesch uit
Argentinië, waar bij de afzending de keuringscommissie daar ter plaatse zoo
uiterst streng en concientieus te werk gaat, door de keuringscommissie hier te lande
zooveel bezwaren in den weg gelegd worden.

En waar verschillende deskundigen van naam geen enkel bezwaar hebben tegen
den invoer van bevroren en gekoeld vleesch uit Argentinië, meent spr. - mede
met het oog op de jarenlange ondervinding op dit gebied van het zoo bij uitstek
practische Engelsche volk - gerust te mogen concludeeren, dat de door tegenstan-
ders geopperde hygiënische bezwaren in de werkelijkheid niet bestaan.

heeft aan den invoer van bevroren vleesch, noemt spr. waardeloos, want indien
er vleesch in overvloed was, waarom zouden dan de prijzen op zulk een hoog
niveau kunnen gehouden worden? De prijs van ons vleesch wordt niet door de
binnenlandsche, maar door de buitenlandsche markten beheerscht! Daarom zijn
de vleeschprijzen in ons land, niettegenstaande wij een exporteerend land zijn,
zóó hoog, dat zij buiten het bereik van den werkman vallen. Daardoor heerscht
er dus voor den minderen man ook in Holland wel degelijk vleeschnood, evenals
in die andere landen waar nog geen bevroren vleesch ingevoerd wordt.

De tegenstanders behoeven niet bevreesd te zijn dat door het importeeren van
bevroren vleesch de prijzen van het versch geslachte vleesch zullen dalen, want
zooals gezegd, is het de buitenlandsche markt die den prijs van ons versch geslacht
vleesch bepaalt.

Spr. meent, dat men, waar het een groot volks- en handelsbelang geldt, zich
niet moet laten terughouden door eenige denkbeeldige en bureaucratische be-
zwaren. Dan zal blijken dat alle bezwaren zullen verdwijnen en het slechts een
kwestie is van organiseeren.

Het vleesch, dat in de koelkamers der directe booten van Argentinië op Am-
sterdam wordt aangebracht, kan direct na aankomst, onder toezicht van rijks-
veeartsen, in de koelhuizen «orden opgeslagen en daar onder het voortdurend
toezicht van die veeartsen verblijven. Ook is het niet, volgens spr., noodzakelijk
een centrale vleeschmarkt of hal op te richten, daar een gedeelte van de koelhuizen
voor verkoop ingericht kan worden, en zoodoende tevens het vleesch direct uit de
koelhuizen in handen van de consumenten komt, waardoor men dan de volkomen
waarborg verkrijgen zal, dat de consumenten goedkoop en degelijk vleesch bekomen.

Om te spoediger tot dit doel te geraken, stelt spr. voor het voorstel van het
bestuur (punt 4 der agenda) uit te breiden met de woorden: ditzelfde verzoek
tegelijkertijd te richten tot B. en W. van Amsterdam, benevens een afschrift van
dat verzoek te zenden aan alle gemeenteraadsleden en aan de Kamer van Koop-
handel te Amsterdam, met verzoek aan laatstgenoemd lichaam 0111 het voorstel
van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek tot B. en W. gericht, krach-
tig te willen ondersteunen.

De heer Cohen mist daarin de aansluiting met hen, die geroepen zijn het vleesch
onder de groote massa te brengen. Hij wenschte nog aan het voorstel toe te voegen,
dat aansluiting zal worden gezocht met de slagers en dat middelen zullen worden
toegepast om den tegenzin in bevroren vleesch te overwinnen.

De voorzitter zegt toe, dat zooveel mogelijk met den wensch van den heer Cohen
rekening zal worden gehouden en dat op een volgende vergadering zal worden
medegedeeld wat het bestuur denkt het best met de praktijk in overeenstemming
te zijn.

De redacteur van het Geïllustreerd Slagersvakblad, de heer Van der Gekst,
ontkent dat er vleeschnood heerscht in ons land en ook dat het vleesch duur is.
Hij heeft zich den laatsten tijd bewogen in de volksbuurten en opgemerkt, dat
het vleesch daar wordt verkocht voor 40 ct. per pond, hetgeen in 1912 zeker niet
hooger zal zijn dan 35 ct. Verder wijst de spr. op de groote schapenfokkerij in ons

land. En de export neemt lang niet heel dien voorraad weg. Wanneer onder het
groote publiek het gebruik van schapenvleesch meer kon worden bevorderd, dan
zou niet behoeven te worden overgegaan tot invoer van bevroren vleesch. Het
schapenvleesch is een degelijk voedsel en kost 30 a 35 ct. per pond.

De heer Van der Sluijs, directeur van het gemeentelijk abattoir te Amsterdam,
meent, dat wij niet op de hoogte zijn van den keuringsdienst in Argentinië. Wanneer
men niet afgaat op de beschrijving in buitenlandsche tijdschriften, dan behoeft
men niet alles zoo maar klakkeloos te aanvaarden. In Argentinië slacht men zeer
in het groot. Met den tijd wordt gewoekerd en de keuring kan daar niet anders
dan oppervlakkig zijn. En al heet de veestapel in Argentinië zeer gezond, toch
zullen ook daar wel ziekten onder het vee voorkomen; en zoolang nog niet is aan-
gevochten de stelling, dat de tuberculose onder het vee ook kan overgaan op den
mensch, zoolang dient daarmede rekening te worden gehouden.

Dat in ons land door den heerschenden vleeschnood invoer van vleesch uit
Argentinië noodig is, kan spr. nog niet onderschrijven. De prijzen van het vleesch
zijn in de laatste jaren niet aan groote schommelingen onderhevig geweest. Het
vleesch is wel hoog in prijs, maar nog niet zoo exorbitant duur. En spr. kan niet
denken, dat invoer van bevroren vleesch daaraan kan tegemoet komen, op een
wijze, dat rundvleesch alsdan voor een ieder bereikbaar is. Ook de slagers houden
zich gereserveerd in deze zaak. Als de invoer van vleesch uit Argentinië een han-
delszaak wordt, zullen die trachten daaraan te verdienen. Dan komen de voordeelen
weer niet in de maag van hen, waar men het in gebracht zou willen zien.

In Amsterdam is de invoer van vleesch aan zeer beperkende bepalingen gebonden.
Er wordt streng gekeurd. Het accepteeren van vleesch, op andere plaatsen gekeurd,
zal niet worden toegestaan. Wanneer er werkelijk behoefte bestaat aan vleesch
uit den vreemde, waarom voert men dan geen levend vee in? Wij voeren uit,
dus kan er ook ingevoerd worden en het ingevoerde kan dan streng worden gekeurd.

Ook zal het bevroren vleesch niet in den geest vallen van het volk. Door de
afkoeling gaat veel van den smaak van het vleesch verloren. Spr. is van meening,
dat het volk liever versch paai den vleesch, dan bevioren rundvleesch zal eten.

De directeur der Koninklijke Hollandsche Lloyd de heer Van Meurs, roemt
de hygiënische toestand van den veestapel in Zuid- en Noord-Amerika.

De vleeschextractfabrieken der firma Liebig overtreffen alles. Wanneer in
Vlissingen zou kunnen komen een groot ontvangst-koelpakhuis voor den invoer
van bevroren vleesch, zou men hier kunnen verkrijgen goed en goedkoop vleesch.

De voorzitter wijst er op, dat de aangebrachte argumenten alleen kunnen dienen,
om in \'t licht te stellen of het nemen van een proef mogelijk of onmogelijk is. Hij
deelt verder mede, dat het bestuur het voorstel-kraane, om ook een verzoek
om medewerking te richten tot het gemeentebestuur van Amsterdam, overneemt.

De heer Hoefnagel is van meening, dat men zich voor tuberculose niet bevreesd
behoeft te maken vóór de proef is genomen.

De directeur van het abattoir te Rotterdam, de heer Dhont, waarschuwt er
voor, dat men niet te groote verwachtingen moet koesteren van de groote ge-
meenten.

gelen kan nemen, om de keuring op ingevoerd vleesch zoo scherp mogelijk te doen
zijn.

De heer Löhnis zou gaarne zien, dat het voorstel, om een verzoek tot de regeering
en aan het gemeentebestuur van Amsterdam om het nemen van een proef te
bevorderen, werd aangenomen. Doch spr. heeft zich afgevraagd, of het hier niet
geldt een meer Amsterdamsch, dan wel een Nederlandsch belang. Amsterdam
toch verkeert in de gunstige omstandigheid dat het heeft een koelpakhuis, waarop
geen andere gemeente in ons land kan bogen.

De heer Vattier Kraane is niet van die meening. Wel komt Amsterdam ook
in aanmerking, in de eerste plaats door de directe verbinding met Argentinië en
in de tweede plaats door het koelpakhuis, doch de invoer van bevroren vleesch
zal blijken te zijn een waar volksbelang. Voor het volk is er vleeschnood en deze
kan verdwijnen door invoer van goed en goedkoop vleesch.

Het gewijzigde bestuursvoorstel kwam hierna in stemming en werd aangenomen
met 24 tegen 3 stemmen.

Monument Arlolng. Sedert mijn opgaaf in de vorige aflevering van dit tijd-
schrift ontving ik van de Heeren:

D. van der Sluijs te Amsterdam........................................................10 francs.

Hiermede besluit ik mijn inzameling en zeg ik nogmaals dank aan alle collega\'s,
<!ie er toe bijdroegen, dat Nederland van alle landen buiten Frankrijk, niet
alleen relatief, maar waarschijnlijk ook absoluut, den grootsten financieelen steun
schonk voor den opbouw van een monument, de nagedachtenis van Arloinc.
waardig.

Prof. F. Maignon te Lyon schreef mij d.d. 4 December j.1. na ontvangst
der bijdragen: ,,je vous prie d\'adresser de la part du comité de bien vifs remer-
ciements è. tous les Membres de la Souscription".

Rijkscursus ter opleiding van onderwijzers in practisch hoefbeslag. De direc-
teur-generaal van den Landbouw brengt ter kennis van belanghebbenden, dat
in de maand Januari a.s. op nader te bepalen dagen, aan \'s Rijks Veeaertsnij-
school te Utrecht, gelegenheid zal worden gegeven tot het afleggen van het
toelatingsexamen tot den cursus ter opleiding van onderwijzers in practisch
hoefbeslag.

Zij die tot dit examen wenschen te worden toegelaten, moeten den leeftijd
van 23 jaar hebben bereikt en zich vóór 20 Januari a.s. met eigenhandig ge-
schreven brief hebben gericht tot den directeur van \'s Rijks Veeartsenijschool te

Utrecht, onder overlegging van geboorteakte, diploma\'s (als van ambachtschool
hoefsmidschool of hoefbeslagcursus), het bewijs van met vrucht, de lagere school
te hebben afgeloopen en aanbevelingen uit vroegere werkkringen.

Personalia. Benoemd tot lid van den gewestelijken raad van de Preanger-
Regentschappen: Dr. K. van der Veen, gouvernementsveearts te Bandoeng;
van Cheribon: D. Hubenet, gouvernementsveearts te Cheribon; van Pekalongan:
Dr. H. J. van der Schroeff, gouvernementsveearts te Pekalongan; van Sema-
rang: D. B. Wagenaar, gouvernementsveearts te Semarang; van Soerabaja:
J. K. F. de Does, gouvernementsveearts te Soerabaja; van Pasoeroean: J. N.
A. C. Scheepens, waarnemend gouvernementsveearts; van Kedoe: J. H. Zijp,
gouvernementsveearts te Magelang; van Kediri P. Tei.jer, gouvernements-
veearts te Kediri.

Tijdelijk toegevoegd aan den inspecteur van den burgerlijken veeartsenijkundigen
dienst met standplaats Buitenzorg, de veeartsenijkundige ambtenaar ter beschikking
A. de Vletter en met ingang van 29 October 1911 tijdelijk belast met den dienst
in de onderafdeeling Bima, afdeeling Soembawa der residentie Timor en Onder-
hoorigheden, met standplaats Bima; aan den inspecteur vd., met standplaats
Buitenzorg de gouvernementsveearts C. J. van Temmen, thans geplaatst te Bima.

J. Stapenséa, keurmeester-plaatsvervangend directeur van het slachthuis
te Nijmegen is benoemd tot gemeenteveearts en directeur van het op te richten
slachthuis te Semarang.

a. tot wederopzegging benoemd tot Rijkskeurmeester in bij zonderen dienst
te Cuyk en te Oefïelt, de Rijkskeurmeester T. F. Wismans te Cuyk onder
toekenning van gelijktijdig eervol ontslag als Rijkskeurmeester in bijzonderen
dienst te Cuyk;

b. tot en met 31 October 1912 benoemd tot Rijkskeurmeester in bijzonderen
dienst te Eindhoven, de veearts H. H. Nyssen te Eindhoven.

Nieuw uitgekomen boeken. Deutscher Veterinär-Kalender für das Jahr 1911-1912.
XXIII Jahrgang. Herausgegeben in drei Teilen von Prof. Dr. R. Schmaltz,
Geheimem Regierungsrat. Berlin, Richard Schoetz, 191 i. Prijs 5 Mark.

Dr. C. Ph. Sluiter en Dr. N. H. Swellengrebel, De dierlijke parasieten
van den mensch en van onze huisdieren, tweede veel vermeerderde en verbeterde
druk. Amsterdam, Scheltema en Holkema\'s boekhandel, 1912.

Dr. G. Pusch, Lehrbuch der allgemeinen Tierzucht, zweite umgearbeitete und
vermehrte Auflage. Stuttgart, Ferdinand Enke, 1911. Prijs 14 Mark.

Dr. Max Schmey, Sektionstechnik der Haustiere. Stuttgart, Ferdinand Enke,
1911. Prijs 9 Mark.

A. Monvoisin, Le lait; son analyse, son utilisation. Paris, Asselin et Houzeau,
1911. Prijs 5 francs.

D. F. van Esveld, Register betreffende deel I-XXXVI van het Tijdschrift voor
Veeartsenijkunde en Veeteelt, uitgegeven door de Maatschappij ter bevordering
der Veeartsenijkunde in Nederland. Utrecht, J. L. Beyers, 1911.

Wissi Beene Luxwolda, Wachstum und Wirkung einiger Milchbakterien bei
verschiedenen Temperaturen. Inaugural-Dissertation-Bern. Jena, Gustav
Fischer, 191 i.

T. J. van Capelle, Ueber Tuberkulin-anaphylaxie und ihr Zusammenhang mit
dem Wesen der Tuberkulin-reaktion. Inaugural-Dissertation-Bern. Amsterdam,
J. H. en G. van Heteren. 1911.

Verslag aan de Koningin van de bevindingen en handelingen van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht in het jaar 1910. Departement van Landbouw, Nijverheid
en Handel, Directie van den Landbouw, \'s Gravenhage, Gebrs. J. en H. van
Langenhuijsen, 1911.

Dr. C. A. Ewald en Dr. A. Heffter, Handbuch der allgemeinen und speziellen
Arzneiverordnungslehre. Vierzehnte Auflage. Berlin, August Hirschwald, 191 i.
Prijs ƒ 11.70.

H. von Fieandt, Beiträge zur Kenntnis der Pathogenese und Histologie der
experimentellen Meningeal- und Gehirntuberkulose. I. Die Meningeal- und Gehirn-
tuberkulose beim Hunde. Berlin, S. Karger, 1911. Prijs ƒ 7.80.

Dr. M. Klimmer und Dr. A. Wolff-Eisner, Handbuch der Serumtherapie
und Serumdiagnostik in der Veterinär-Medizin (Band II vom Handbuch der
Serumtherapie) Leipzig, Dr. Werner Klinkhardt, 1911. Prijs/ 11.70.

Dr. H. Werner, Die Rinderzucht. Dritte Auflage; Berlin, Paul Parey,
1912. Prijs / 14.30.

G. Müller, Der kranke Hund. Dritte Auflage. Berlin, Paul Parey, 1911
Prijs / 1.65.

Prof. Dr. H. E. Ziegler, Zoologisches Wörterbuch. Zweite Auflage. Erste
Lieferung. Jena, Gustav fischer, 1911. Prijs ƒ 3.—

Dr. Chr. Jakob, Vom Tierhirn zum Menschenhirn. I Teil. München, J. F.
Lehmann, 191 i. Prijs ƒ 19.50.

Dr. C. Winkler and Dr. Ada Potter, An analomical guide to experimental
researches on the rabbit\'s hrain. A series of 40 frontal sections. Amsterdam,
W. Versluis, 1911. Markus.

Verzoek om materiaal ten behoeve van het onderwijs in pathologische anatomie
en bacteriologie.

Ondergeteekende heeft de eer den collega\'s, en in het bijzonder
hun, die in de vleeschkeuring werkzaam zijn, beleefd te verzoeken

hem zooveel mogelijk materiaal te willen toezenden ten behoeve van
het onderwijs in bovengenoemde vakken.

Ten zeerste aanbevolen houdt hij zich, speciaal in de eerstvolgende
maanden, voor materiaal betreffende mastitiden en metritiden bij de
verschillende huisdiersoorten.

Adres: Pathologisch instituut der Rijksveeartsenijschool, Biltstraat 166. Utrecht.

	Type A. „Dieren- bescher- ming".	Type A. „X.Y-Z."	Type A. „Ou".	Type A. „Holland"	Type B. „Dieren- bescher- ming".	Type B. 3 inéénloo- pende cirkels.
3	3	8	2	5	4	6
2	3	2	i	0	0	i
I	4	¹	8	6	7	4
Totaal	94-6-1-4 = 19	24 4-4 4-1 = 29	64-24-8 = 16	15 4- 6 = 21	12 4- 7 = 19	18 4-2 4-4 = 24

1899.	1900.	1901.	1902 .	1903-	i904.	I905.	1906.	1907.	1908.	1909. ■	1910. tot I Oct.
14.66	13-03	13-95	M-23	14.15	i4.i9	17.70	18.94	17.81	18.05	19-34
II	11.3	10.4	9.6	12 .	IO.	ruim 9.06	11.82	8.6	ruim 8	8.5	bijna 10.61
		v i Aug. 5.10	8.41	IO.82	13-	9.50	10.	16.70	19.90	15-79	18.75
12.76	10.9	17.8	20.65	23.04	31-9	36.6	34-45	37-7	34-8	35-4	36.24

Utrecht	„ Dr. J. H. Picard	9	st.
Noord-Brabant ,,	,, ,, A. A. van Mansfeld „	11	st.
Friesland ,,	„ ,, J. H. Huizinga ,,	14	st.
Gelderland—Overijssel ,,	„ „ Dr. D. L. Bakker ,,	9	st.
Limburg ,,	„ „ H. J. Lemmens „	18	St-
Noord-Holland ,,	„ ,, Dr. IJ. van der Sluis ,,	9	st.
Zuid-Holland ,,	„ ,, Dr. P. Vermaat „	9	st.
Nieuw-Zuid-Holland ,,	„ ,, Dr. H. Remmelts ,,	19	st.
Zeeland ,,	,, „ J. A. de Graaff „	5	st.

Marktplaats.	Data-		Veeartsen.	Woonplaats.
Leeuwarden.		M.	J. Veenstra.	1 \' Leeuwarden.
	lederen Vrijdag	W.	ten Hoopen.	Hardegarijp.
	tot i Juli.	S.	Kingma.	Menaldum.
		C.	M. van Rooijen.	Roordahuizum.
	Op de Vrij-
	dagen in	M.	A. Hibma Jr.	Franeker.
	April en Mei.
Sneek.	lederen Dinsdag	R.	S. Bergsma.	Sneek.
	tot 1 Juli.	C.	M. van Rooijen.	Roordahuizum.
Oudeschoot.	13 April en	A.	Veenbaas.	Wolvega.
	5 Juni.
Joure.	20 April.	S. Schaap Hz.	Joure.
	11 Mei.	S.	Schaap Hz.	Joure.
		W.	van Staa.	Sneek.
Drachten.	20 April en	H.	F. Eggink.	Beetsterzwaag.
	31 Mei.	J-	Plet.	Heerenveen.
		H.	Postma.	Oosterwolde.
Surhuisterveen.	22 April en	J-	Attema Czn.	Kollum.
	16 Mei.	G.	A. de Raadt.	Drachten.
		W.	ten Hoopen.	Hardegarijp.

Marktplaats	Data.	Veeartsen.	Woonplaats.
Mildam.	25 April.	A. Veenbaas. H. Postma. H. F. Eggink.	Wolvega. Oosterwolde. Beetsterzwaag.
Buitenpost.	27 April.	J. Attema Czn. W. ten Hoopen. J. R. Huizinga.	Kollum. Hardegarijp. Murmerwoude.
Berlikum.	27 April.	R. Boer Hz. G. van der Meulen.	St. Annaparochie. Huizum.
Gorredijk.	i Mei.	Johs. Plet. G. A. de Raadt.	Heerenveen. Drachten.
Stiens.	3 Mei.	R. Boer Hzn. R. Feddema. S. Kingma.	St. Annaparochie. Ferwerd. Menaldum.
Beetsterzwaag.	4 Mei.	Johs. Plet. G. A. de Raadt.	Heerenveen. Drachten.
Franeker.	11 Mei.	S. Kingma.	Menaldum.
Veenwouden.	8 Mei.	W. ten Hoopen.	Hardegarijp.
Drogeham.	9 Mei.	J. Attema Czn. G. A. de Raadt.	Kollum. Drachten.
Wolvega.	10 Mei.	Johs. Plet.	Heerenveen.
Rottevalle.	10 Mei.	J. Attema Czn.	Kollum.
Bergum.	15 Mei.	J. R. Huizinga.	Murmerwoude.
Lippenhuizen.	22 Mei.	G. A. de Raadt.	Drachten.

Provincie.	Veepest.	Longziekte.	Mond- en klauwzeer.	Kwade droes ^:en huidworm. j	Schurft bij paard en schaap.	Schaapspokken.	Rotkreupel.	Vlekziekte der varkens.	Trichinenziekte.	Miltvuur.	Honds- dolheid. TTLT" SP .-.a ■-,•\' «" s
Groningen.....	—		—		—		—	—	—	3 (3)	—	—
Friesland......	—	—			3 (i)		3 (2;	11 (11)	—	6 (5)	—	—
Drenthe......	—	—	—		8 (2)		6 (6)	2 (2)	—	2 (2)	—
Overijsel......	—	—	—	—	12 (2)	—	—	2 (2)	—	—	—	—
Gelderland ....	—	—	—	---	—	—	—	7 (5)	—	9 (6)	—	—
Utrecht.......	— —	—	i (l)	—	—	—	—	i (O
Noord-Holland .	—	—	—	—	—	—	4 (2)	—	—	3 (3)	—	—
Zuid-Holland ..	—	—	—	—	10 (i)	—	104 (2)	4 (4)	—	2 (2)
Zeeland.......	—	—	—	—	—	— i —	—	—	-	—	—
Noord-Brabant.	—	—	—	—	—	— —	I (I)	—	13 (12)	—	—
Limburg......	—	—	—	—	—		—	—	—	7 (7)	—	—
Totaal........	—	—	—	—	34 (7)	—	117	27	—	46	—	—

0 : cn c ^ •r & > 4) O	ai .2 N M> G	en klauwzeer.	cn -* K £ 0 i ⁰•0 £ "2	O, a ni -s J w "H ^c 3 CD	e V -ii O O. C/3 ü rë	13 QH 4) VH JSj	*N	o5 \'N e CD .s	u s >	Honds- dolheid.
£ >	O —	Mond-		0 -O co >3 C3 ri a	rë .C 0 <JÏ		>	0 U H	§	Bij hond en kat	0) « $ co
Friesland...... —	_	—	—	29 (i)		—	i (0	—	10 (10)	—	—
Groningen..... —		—	—	—	—	—	—	—	4 (4)	—	—
Drenthe...... —				15 (2)	—	4 (4)		—	3 (3)	—	—
Overijsel...... —	-			i (i)	—	—	3 (2)	—	3 (3)	—	—
•Gelderland .... —	—	—	—	54 (Si	_	—	3 (2)	_	6 (6)	—	—
Utrecht....... —	—	—	i (i)	—	—	—	—	—	12 (3)	—	—
Noord-Holland . —		—		13 (2)	—	29 (9)	—	—	5 (4)	—	—
Zuid-Holland .. —		—		2 (i)		—	7 (5)	—	18 (6)	—	—
Zeeland....... —		_		—	—	—			—	—	—
Noord-Brabant. —									5 (5)		-
Limburg...... —									17 (17)		—
Het Rijk...... —	-	—	i (i)	114 (12)	—	33	14	—	83		—

Provincie.	Veepest. .	Longziekte.	Mond- en klauwzeer.	Kwade droes en huid worm.	Schurft bij paard en schaap.	Schaapspokken.	Rotkreupel.	Vlekziekte.	Trichinenziekte.	Miltvuur.	Hot dol TD SI JZ —, Ö s^ü	ïds- ïeid. Ï3 JJ S "
Friesland......		—		—	4 (i)	—		i (O		9 (9)		—


Drenthe ......	—	—	—		7° (17)	—	i (i)	—		2 (2)	—	—
Overijsel......	—		-	-	—	—		—	—	2 (2)	—	—
Gelderland	—	—		-	37 (5)	—	—		—	11 (10)	—	—
Utrecht.......										i (i)
Noord-Holland .				—	—	—	8 (3)	—	—	8 (7)	—	—
Zuid-Holland ..	—	—	—	—	i (i)	—	—	12 (8)		8 (2)		—
Zeeland.......		—	—			—		2 (2)	—	i (i)	—	—
Noord-Brabant.								-	—	8 (8)
Limburg......				—	6 (i)	—	—	—		19 (18)
Het Kijk......		—	—	118	—	9 (4)	—	1 — 74	-1 -

PROVINCIE.	1 t.m 4 Febr.	51 m. 11 Febr.	12 t.m. 18 Febr.	191 m. 25 Febr.	\'26 Febi. t.m. 2 Maart	Totaal.
Limburg...................	. . . I	2	9	11	4	27
Drenthe ...................		I	—	I	2	4
Groningen .................		-	I	11	ï	17
Gelderland.................	-—	-	I	—	-	\'
Noordbrabant .............	i — \'	-	-	I		1
Noordholland .............				I	1	²
Het Rijk...................		3	11	25	1 2	52

PROVINCIËN.	Aantal der in de provincie thuis behoorende merriën. Gedekt Gedekt binnen de buiten de provincie. provincie.	Totaal aantal van de gedekte merriën in de provincie thuis behoorend.
Noordbrabant........	7 24⁶	235	7 481
Gelderland ..........	9 312	366	9678
Zuidholland..........	7 414	42 5	7 839
Noordholland........	3 589	146	3 735
Zeeland ............	12 235	9	12 244
Utrecht ............	i 817	357	2 174
Friesland............	3832	235	4 067
Overijssel............	i 594	3^I7	1 911
Groningen ..........	6 347	210	6 557
Drenthe ............	3 367	299	3666
Limburg ............	2 848	230	3078
	59 601	2 829	62 430

Provinciën.	Subsidie van het Rijk.	Subsidie van de provinciën.	Andere subsidiën.	Totaal.
Noordbrabant ....	f 8 805 —	f 6 800 —	—	f 15605 —
Gelderland........	11 170 —	3 5°° —	1) f 6146 —	20 816 —
Zuidholland ......	8 700 —	5000 —	—	13 700 —
Noordholland......	5 "5 —	5 000 —	—	10 115 —
Zeeland ..........	14 090 —	3 55° —	2) 400 —	18 040 —
Utrecht ..........	2 805 —	3 900 —	—	6 705 —
Friesland ........	5 005 —	2 000 —	—	7 005 —
Overijsel..........	2 390 —	2 000 —	1300 —	5 690 —
Groningen ........	8 540 —	i 500 —	3) 2000—•	i2 040 —
Drenthe ..........	4 540 —	i 000 —	—	5 54°-
Limburg..........	3 840 —	2 000 —	—	5 840 —
	f 75 000 —	f 36250 —	f 9 846 —	f 121 096 —

	Aandeel
	van	Aandeel van		Meer
	iedere	iedere provincie	!
Provinciën.	provincie	volgens
volgens	nieuwe verdeeling	Totaal
	de oude	----			Minder
	ver-	vast	evenredig
	deeling.	bedrag.	bedrag.
Noordbrabant ....	f 8805	f 1500	f 6865	f 8365	—	440
Gelderland........	11170	1500	- 8715	10215	—	955
Zuidholland ......	8700	1500	- 6785	8285	—	415
Noordholland ....	5115	1500	3995	5495		380
Zeeland ..........	14090	1500	10990	12 490	—	1600
Utrecht ..........	2805	1500	2185	- 3685		880
Friesland ........	5005	1500	3905	54°5		400
Overijssel ........	2390	1500	1860	336O	-1-	970
Groningen ........	- 8540	1500	- 6655	- 8155	—	385
Drenthe..........	4540	1500	3543	5045	1	505
Limburg..........	3840	1500	3000	4500	!	660
	f 75000	f 16500	f 58500	f 75000	—

ZIEKTE.	Paard.	I tV	D 0 X		Varken.	• 5* ö 73 ■x.	Geit.	Kip.	Hersteld.	p 0 X 0	M Z	Afgemaakt.
Saccharomycosis ........	4	—		—	—	—			2	I	- I	I
Sarcoptesschurft ........	—	—	¹	2	—	—	—	—	3	—	-	—
Acarusschurft............	—	—	-	—	—	—		—	I	I	-	—
Eczema ................	i	—	2	—	—	—	-	—	3	—		—
Klauwverzwering ........	—	2	-	—	—	—		—	2		—	—
Necrotische hoefstraalont-
steking ..............	¹	—		—		—	—	—	I		—	—
Chron. lymphangitis......	¹		—	—	—	—	—	—	—	—	-	I
Chron. tendinitis en tendo-
vaginitis ..............	i	—	—	fT-r,	—	—	—	—	—	—	—	I
Polyarthritis rheumatica . .	i	—	-	—	■—	—	—	—	—	—	¹	—
Parotisabces ............	i	—	-	—	—	—	—	—	i	—	-	—
Necrotische thrombus van
de vena jugularis......	—	i	-	—	—	—	—	—	¹	—	-	—
Kaakboezemcatarrh......	i	—	-	—	—	—	—	—		—		I
Keratitis profunda ......	—	—	¹	—	—	—	—	—	:	—
Vaginitis granulosa infect.		2	—	—	—	—	—	—	2	—	—
Carcinoma mammae......	—	—-	I	—	—	—	—	—	I		-	—
Ruggemergsverlamming . .	—		2	—	—	i		—	2	I	-	—
Chron. maagdarmcatarrh	—		i	—	—	—		—	I	—	-	—
Ascites..................	—		i		—	—	—	_	I	—	-	—
Nephritis................	—	—	—	i	-	—	—		I	—	-	—
Chron. bronchitis, Emphyse-
ma pulmonum ........	! 1									-	I	—
Fracturen ..............	—	—	-				i			I		—
Wonden ................	2	—	3		—				5	—	1 -	—
Vergiftiging ............	—	—	l	—			—		—	I	-	—
Totaal........	14	5	15	3		i	i		28	5	2	4

Aard der operatie.	Paard.	D i e r s 0 5 i 0	i r t. "S	Kip.	Hersteld.	Gestorven.	Niet hersteld.
Castratie ..................	3	—	4	3	I	11	—	—
Coupeeren v. d. staart......	i	—	5	—	—	6	—	—
Extirpatie van gezwellen ....	i	—	2	i	—	3	i	—
Neurectomie................	3	—	—	—	—	I	—	2
Trepanatie ................	i	—	—	—	—	—	—	i
Tandoperaties..............	2	—	—	—	—	2	—	—
			_	_	_		_.	—
Tenotomie..................	i	—	—	—	—		—	i
Hoefoperaties ..............	2	—	—	—	-	2		—
Diverse kleine operaties als
openen van abcessen, enz.. .	4	3	2	2	6	\'7		—
Totaal ........	19	3	\'3	6	7	43	¹	4

Provincie.	Veepest.	1 Longziekte.	Mond- en klauwzeer.	Kwade droes en huidworm.	Schurft bij paard en schaap.	Schaapspokken.	Rotkreupel.	Vlekziekte.	Trichinenziekte. \|	Miltvuur.	Honds- dolheid. ■D ^a S iS 0 2 " v JZ « S d > «
Friesland......	—	—	(O	—	3 (2)		30 (6)	2 (2)	—	13 (12)	—	—
Groningen.....	—	—	(13)	—	—	—	5 (5)	I (i)	—	7 (7)	—	—
Drenthe ......			(4)	—	—	—	3 (3)	—	—	2 (2)	—	—
Overijsel......	—	—	—	-	2 (i)	—	—	—	4 (4)	—	—
Gelderland ....	—		(24)	—	102 (9)		—	—	—	11 (11)	—	—
Utrecht.......	—		(5)	—	—	-	—	i (i)	—	10 (9)	—	—
Noord-Holland .	—		(58)	—	—	—	11 (2)	—	—	4 (3)	—	—
Zuid-Holland . .	—	—	—			—	—	6 (6)		7 (7)	—	—
Zeeland.......	—		(2)	—		—	—	4 (2)	—		—	—
Noord-Brabant.	—		(3)	—	—	—	—	—	-	12 (12)	—	—
Limburg......	—	—	(29)	—	—	—	—	—		18 (18)	—
Het Rijk......	—	—	(138)		107 (12)	—	49 (16)	14 (12)	-	88 (85)	—

	1907.	1908.	1909.
Versch rund en kalfsvleesch	13-238-324 K.G.	13-595-295	K.G.	16.873.000 K.G.
Versch schapenvleesch....	12.989.425 „	14.044.785	))	11.581.000 „
,, varkensvleesch. . . .	24.372.790 „	27.181.709	))	30.284.000 „
,, ander vleesch. . . .	16.516 „	3-476	,,	?
Gezouten varkensvleesch en
spek..................	503-426 „	490.660	))	1.387.000 „
Gerookt of gedroogd var-
kensvleesch en spek....	I-039-925 „	950.225	)>	1.334.000 „
Gerookt of gedroogd ander
vleesch ..............	131.609 „	229.634	"	p

	1907.	1908.	1909
Schapen en Lammeren.
BELGIE. (Belgische statistiek.) .... FRANKRIJK. (Fransche statistiek.) ....	660.759 stuks. 169 „	69.266 stuks. 4.000 „	89.410 stuks. 64.000 ,,
	1907.	1908.	1909.
Varkens en Biggen.
BELGIE. (Belgische statistiek.) .... FRANKRIJK. (Fransche statistiek.).. . . ZWITSERLAND. (Zwitsersche statistiek.) . .	invoer 403.766 stuks. 23-223 „	verboden 244.000 stuks. 28.820 „	nihil. 1

Ui						a
Nummer de: koe.	G ■ö ei	& v G * 0 G	s •0	<u -h	h, 0 4J	03 Ui u	Ü	d ä> d G G g	ui o) [4 G	<u	& ao
:^ <i> \'S .2, 0 i-l	Melkopbi per jaar i	■o 0 v 0	X! <y bc O >	> Jij "3 S	a, c/5 OD C G> U. XI	W 0	« -s \'T. P^ 3 ⁰- 1	<D •Ji V) üs 2	> ^ s	G <D U. X! Ol 0
284	8	4221	3	2		^r34		5		4
258	4	3633	3	2		116		4		3
294	9	4977	3	3		164		6		6
283	8	4697	3	3		155		6		5
IIO	7	4868	3	4		165	5	6		6
273	8	4536	3	2		145		6		5
132	8	44°3	3	3		145		5		5
166	3	4441	3	6		158		5		5
72	7	4952	3	17		157		6		5
201	6	4018	3	6		144		5		5
206	5	4396	3	4		149	5	5		5
220	7	3423	3	3		112		3		3
224	8	3517	3			108	5	4		2
168	6	5°i7	3	5		175		7		6
190	4	3986	3	4		136		4		4
117	6	3934	3	4	•	134		4		4
285	7	3857	3	3		127		4		3
3°4	5	3353	3	4		114		3		3
184	3	4550	3	4		154	5	6		5
178	6	4676	3	2		149		6		5
128	5	3048	3	4		102		3		2
293	6	4277	3	15		134	3	5		4
272	6	3598	3	I		in	5	3		2
278	10	2446	3	4		83		1		1
54	6	4676	3	2		149	5	6		5
37	5	4071	3	6		146.5	5		5
282	6	4452	3	2		142		5		4
288	7	4375	3	I		135		5		4
3°i	7	5145	3	i		159		7		5
156	6	5075	3	3		167		7		6
300	6	3332	3	3		109	5	3		2
32	9	5032	3	5		175		7		6
138	7	4172	3	5		146		5		5
"3	9	5320	3	3		175		7		6
146	8	5446	3	3		179-5	7		7
227	4	, 4137	3	3		135		5		4
295	3	6006	3	3		198		9		8

I	Linde, Dr. J. A. van der	28 Jan.	¹9°$-	1875.	Padalarang.
2	Dulm, J. van	25 Maart	1905.	1880.	Tjimahi.
3	Sardemann, F. H.	18 Sept.	1906.	1883.	Weltevreden.
4	Eck, J. L. van-	15 Oct.	1906.	1882.	Buitenzorg.
S	Gunst, J. A.	li Oct.	1907.	1883.	Soerabaja.
6	Hinrichs, L. E.	19 Juni	1909.	1880.	Salatiga.
7	Stadhouder, Dr. L. J. H.	8 Nov.	1910.	1876.	Weltevreden.

	graskalveren.	nuchtere kalveren.	runderen.	schapen.	varkens.	vette kalveren.
Ter keuring aangeboden ......	76	39 985	12	8x3	36 797	9 096
Voor uitvoer goedgekeurd......	76	38 567	ii	811	*)35 813	9 071
Voor uitvoer ongeschikt bevonden	—	i 418	i	2	984	25
Na voortgezette keuring voor con-	—
sumptie goedgekeurd ........		i 284	-	2	887	21
Na voortgezette keuring voorwaar-
delijk goedgekeurd ..........	—	-		-	44	—
Na voortgezette keuring afgekeurd	—	134	i	-	53	4
Voor consumptie afgekeurde organen
en deelen.
Baarmoeders ................	.__	-	_	3	_	_
Beenderen (in K.G.) ..........	—	-	-	—	4	—
Alle borstorganen ............	—	•) 7	—	—	*) 73	*) I

Alle buikorganen..............	—	*) 7	-	—	*) 70	*) I
Buikvliezen ..................	—	2	-	i	19	i
Darmen ......................	—	—	-	—	19	—
Darmscheilen ................	—	6	-	—	262	7
Gewrichten ..................	—	4	-	—	12
Harten ......................	—	ii	-	\'—	258	i
Huid in K.G.................	—	—	-	—	18	—
Koppen ......................	—	—	-	—	42	7
Levers ......................	—	31	5	153	803	31
Longen ......................	—	242	4	147	1705	173
Lymphklieren ................	—	—	—	—	775	—
Maag en darmen (partijen) ....	—	6	—	—	209	4
Milten ......................	—	i	—	—	62	2
Nieren ......................	—	53	2	—	163	88
Ooren........................	—	—	—	—	5	—
Ondervoeten ..................	—	8	—	—	²4	4
Tongen ......................	—	—	—	—	—	i
Vet in K.G...................	—	—	—	—	4	4
Vleesch in K.G...............	—	83	—	—	382\'	2
Vruchten ....................	—	—	—	i	—	—
Zwezeriken ..................	—	i	—		—	9

20	Juni,	Culenborg;
20	Juni,	Beusichem;
21	Juni,	Ewijk;
21	Juni,	Winterswijk;
22	Juni,	Nijkerk;
22	Juni,	Maasdam, Puttershoek, Heinenoord en Mijnsheerenland;
22	Juni,	Rockanje.
6	Juli,	Groede, Schoondijke, IJzendijke en Hoofdplaat.
9	Juli,	een kring omvattende de gemeente Nieuwer-Amstel, alsmede

	Invoer (in tonnen) van schapenvleesch.	Aantal schapen en lammeren in Groot-Brittannië.
1902	190.978	25.765.706 stuks.
1903	210.331	25-639-796 „
1904	185.114	25.207.178
1905	195-553	25.257.196 ,,
1906	207.234	25.420.360 „
1907	23²-475	26.115.455
1908	221.700	27-039-73⁰
1909	238.647	27.618.419 „

DIERSOORTEN.	Uit het schooljaar 1908/1909 in behandeling gebleven.	Gedurende het schooljaar 1909/1910 in gekomen.	behandeling	Totalen.
Stationnair.	Consultatief.	Ambulatoir.	Samen.	Stationnair.	Consultatief.	Ambulatoir.	Samen.
Paarden en ezels . .	8	—		8	357	1158	94	1609	1617
Runderen ........					96	272	469	«37	837
Schapen ..........						5	i	7	7
Geiten............	—				5	65	6	76	76
Varkens ..........	—				19	69	14	102	102
Honden ..........					238	1S25	i	2064	2064
Katten ..........	—					34«		348	348
Vogels............	—	—		—		477	I	478	478
Andere dieren ....	—					68	—	68	68
	8			8	716	4287	586	5589	5 597

	2 m a > < u; co « as a	nuchtere kalveren.	runderen.	schapen.	varkens.	vette kalveren.
Ter keuring aangeboden ......	162	7 704	34	11701	24 821 j	8 314
Voor uitvoer goedgekeurd ....	158	7 535	29	11689	24 102\');	8 294
Voor uitvoer ongeschikt bevonden	4	169	5	12	7*9 ,	20
Na voortgezette keuring voor con-
sumtie goedgekeurd ........	3	143	2	12	618	13
Na voortgezette keuring voor-
waardelijk goedgekeurd......		__	—	—	64	3
Na voortgezette keuring afge-
	i	26	3	—	37	4
Voor consumtie afgekeurde organen
en deelen.
Beenderen (in K.G.)..........	—	—	—		20	—
Alle borstorganen ............	2	i	7	—	"5	45
Borstvliezen ................	i	2	—	—	32	2
Alle buikorganen..............	2	i	7	—	114	45
	—	i	—	—	²4	i
	—	—	—	—	13	\' —
Darmscheilen ................	—	2	i	—	205	9
	—	2	—	—	9	—
Harten ......................	—	—	i	i	250	i
Huid in K.G.................	—	—	—	—	60	—
Koppen......................	3	i	7	—	52*	53
Levers ......................	2	7	13⁵	1005	751	4"
Longen ......................	8	14	9	632	i 077.	152
Lvmphklieren ................	—	—	—	—	506	2
Maag en darmen (partijen) ....	—	—	i	—	97	5
Milten ......................	—	—	—	—	34	i
Netten ......................	—	—	—	—	5	—
Nieren ......................	4	5	i	—	123	58
Ooren ......................	—	—	—	—	3	—
Ondervoeten..................	⁸	4	28	—	10	191
Tongen ......................	3	i	7	—	3	45
Uiers........................	I —	—	! 4	—	—-	—
Vet (in K.G.) ................	—	—		—	7	—
Vleesch (in K.G.)..............	10	I3^S	i ⁶	10	I79⁵	20
Zwezeriken ..................	i					5

gemeenten ev. kringen:
9	Augustus,	Hasselt;
9	Augustus,	Ansen, gemeente Ruinen;
10	Augustus,	Kampen;
10	Augustus,	Gelderingen, gemeente Steenwijkerwold;
11	Augustus,	Wezup, gemeente Zweelo;
11	Augustus,	Eist;
11	Augustus,	Heteren;
11	Augustus,	Valburg;
12	Augustus,	Marum;
13	Augustus,	Orvelte, gemeente Westerbork;
24	Auggstus,	Baarlo, gemeente Ambt-Vollenhove.

o3 o c \'> 0	ta 0) 6. V <u >	ci -H <L> N ÖC G	IH B q> g 3 tf 3 n OJ	£ s O U £ O •a D TD S &	hurft bij 1 en schaap.	c s M M O ft cn 0. rt	■ s ft 3 V h	<V 3 _a> \'n	ai .52 \'n □ •u a	l-i 3 3 \|	Honds- dolheid.
CU		•ö e 1	Ï ^ c 4)	Sc paard	JS £		>	0 •c H	s	Bij hond; en kat	V «
Friesland......		-	(2505)	—			—	22 (17)	—	2 (2)	—	—
Groningen.....	_		(16)	—	2(2) *		—	3 (2)	—	I (I)	—	—
Drenthe......		—	(28)	—	5(2)	—	—	_	—	—	—	—
Overijsel......		—	(137)	—	—	—	—	2 (i)		—		—
Gelderland ....		—	(1627)		—		—	12 (11)	—	4 (4)	—	—
Utrecht.......		—	(703)		95 (i)
Noord-Holland .		—	(1044)	—	—		5 (2)	—	—	I (l)	—	—
Zuid-Holland ..	—	—	(2971)	—	—	—		57(21)	—	7 (5)	—	—
Zeeland.......		—	(165)	—	—	—		13 (9)		—	—	—
Noord-Brabant.		—	(1937)	—	—	—	—	—	—	7 (5)	—	—
Limburg......	—		(1225)		—	—	—	—		25 (22)	—	—
Het Rijk......		—	(12358)		102 (5)		5 (2)	109(61)	—	47 (40)	—	—

VAKKEN.	Tijd per can- didaat.	Examinatoren.	Assessoren.
Theoretisch gedeelte.
i. Algemeene ziektekunde en
ziektekundige ontleedkunde	45 min.	Markus	Van Esveld of
			Wester.
2. Algemeene geneesleer, ge-
neesmiddel- en vergiftleer . .	30 „	Wester	Van Esveld of
			Markus.
3. Heelkundige ontleedkunde	10 ,,	Van Esveld	Markus of
			Wester.
4. Bijzondere ziektekunde en
geneesleer ..............	30 „	1\'aimans	Kroon.
5. Parasitaire- en infectieziek-
ten ....................	30 „	de Jong	Hengeveld.

Eigenaar(es).	Totaal aantal paarden.	Aangetast.	Hersteld.	Gestorven.	Afgemaakt.	Aanmerkingen.
	56	23	22			Een paard wegge- zonden vermoedelijk bacillendrager.
22 Juni—16 October.
Mij. A msterdamsch Goederen- vervoer. Afd. Zeeburg .... 26 Novemb.—12 Decemb.	38	18	17	i	—	pleuro-pneumonie.
Mij.A msterdamsch Goederen- vervoer. Afd. Sarphatistraat 13 Decemb.—30 Decemb.	85	28	26	—	2	Complicatie: acute meningitis.
Stads-Reinigingsdienst .... 15 Novemb.—6 Decemb.	156	17	\'7	—	—	eerste aanval.
Stads-Reinigingsdienst .... 29 Jan. 1911—27 Mrt. 1911.	156	112	in	i	—	tweede aanval, pleuro-pneumonie (oude cavernen.)
	² 3	15	15
15 Jan. 1911—30 Jan. 1911.
I\'. M. VAN DER KUIJLEN.. 22 Novb. 1910-30 Jan. 1911.	40	10	8	2	—	pleuro-pneumonie.
Totaal ................	398	223	216	4

			. -K O				\|H cö
VH u \'O >-<	c	-	C/3 . bjO v C ^	2 \'Ö)	O -M	Melkvetop-	rt ë 0	IH ti a	ÜJ9 C	\|H a d G	CU	T. ÖC
Numme koe	<D hj	s H n!	Melkopb per jaar i	•O e ü 0	J3 0 bc <D >	O. KS -M U) f- ao -3 c 0 u	<u cn C/1 V	iü t, 0 ^e	43 cn 3	X	O £
332		7	4921	3	3		IÓ2		6\'		6
374		3	3073	3	5		107.5		3		2
364		3	2856	3	2		91		2		1
355		3	3556	3			106. 5		4		2
354		3	2842	3	i		88		2		ï
35°		6	4631	3	i		143.5		6		4
34»		6	4571	3	3		150.5		6		■5
347		3	3325	3	i		103		3		2
335		4	3619	3	5		126. 5		4		~3
320		6	4172	3	2		133.5		5		4
316		5	4074	3			122		0		3

Lengte in centi- meters.	Koeien 5—10 jaar. (Klasse).	Koeien 3—4 jaar. (Klasse).
55	7-
54	5-	5.6.			5-
53	3-	9. 6.	4-	4-
52	6.	7- 5-	7-	6. 8. 6. 4. 6.
5i	5-	6. 5.	5-	3. 5. 3. 10. 4. 4. 3. 6. 5.	2.	4. 4.
5°	6.	5- 5-	3-	3. 6. i. 5. 7. 7. 7. 5. 6. 6. 5. 7. 5.	4-	6. 3. 2. 4.
49	4-	4. 4.	3-	8. 4. 5.6. 3.	5-	6. 2. 3.
48	6.	6. 6.	7-	6. 3. 5. 4. 5. 2. 4. 4.	i.	3- 2. 3-
47	5-	5- 8-			i.
46	3-	6.			i.	3- 4-
45	i.				i.	2.
44					5-	4-

Lengte	Koeien 5—10 jaar.	Koeien 3—4 jaar.
in centi-
meters,	(Klasse).	(Klasse).
55	6.
54	4.5.6.	4-
53	2.8.5.3.3.
52	5.6.4.7.6.7.4.3.4.
51	4.5.5.5.2.5.3.9.4.3.2.5.3.	2.5.4.
5°	6.5.5.3.3.5.1.4.5.6.7.4.6.5.4.6.3.	3.5.2.1.3.
49	2.4.3.2.7.3.4.4.2.	4.6.1.3.
48	6.5.5.6.5.2.4.3.6.1.3.3.	1.3.1.2.
47	5.4.7.	1.
46	2.5.	1.2.2.
45	1.	i.I.
44		5.4.

Verhouding.		Koeien boven 4 jaar (Klasse).	Koeien 3—4 jaar (Klasse).
neus 5—8 c.m. langer ....	6.	5-	7. 9. 5. 4.
„ 3—4 „ ----	7-	3-	6. 5. 5. 4. 4. 3. 6. 5. 6.	2. 3. 6.
„ 1—2 „ „ ----	5-	6.	6. 6. 4. 4. 3. 5. i. 5. 5.7.7.3.7.	5- 5- 3- 3-
		7-	7. 6. 5. 5. 6. 5. 6. 4. 6. 4.
neus en voorhoofd even lang	6.	6.	6. 3. 5. 8. 5. 4. 5. 4.	4. 4. i. 4. 3. 4.
neus i—2 c.m. korter ....	5.	3-	5. 3. 10. 8. 4. i. 6. 5. 7. 4.6.6.	6. i. 4. 2. 6. i. 3.
		6.	3-	2. 2. 3.
11 3 4 >< »	4-	3-	6. 8. 5.	6. i. 2.
neus nog korter ........

neus 5—8 c.m. langer ....	6. 5. 6.	8.	5-	3-
» 3—4 „ „ ----	6- 3- 5-	5-	4-	4-	3-	2.	5-	3	4-			2.	2.	5-
„ 1—2 „	4. 5. 5.	5-	2.	4-	2.	4-	i.	4-	4-	5-	6. 2.	5-	4-	3-	2.
	6. 6.	7-	5-	5.	4-	6.	6.	4-	3-	4-	3-
neus en voorhoofd even lang	6. 5. 6.	2.	4-	7-	3-	3-	5-	3-				3-	4-	i.	3. 2. 2.
neus i—2 c.m. korter ....	5. 2. 5.	2.	9-	7-	3-	i.	5-	4-	6.	7-	5- 5-	5-	i.	4-	i. 6. i. 2.
	6. 2.											i.	i.	3-
» 3—4 „	3- 3- 5-	7-	4-									5-	i.	i.
neus nog korter

Vorm.	Koeien van 5—10 jaar (Klasse).	Koeien 3—4 jaar (Klasse).
rond	5. 6. 6. 5. 3. 7. 4. 6. 3. 3. 6. 5. 5. 3. 5. 5. 5. 6. 7. 6. 5. 4. 4. 5. 6. 3 .5. 7. 6. 4. 6. 4. 6. 5. 4.	4.6.5.6.6.1.1.2.2.
scherp	6. 6. 5. 6. 5. 4. 4. 3. 5. i. i. 5. 7. 7. 7. 7. i 5. 4. 2. 3. i. 4. 3-2. 9. 3. 5. 3. 10. 6. 8. 4. 3. 4. 6. 8. 8. 5. 5. 6. j I. 6. 3. 2. 4. 3. 3. 4. 5. 6. 6. 3. 5. 6. 4. 3.
Hoeveelheid melkvet.
rond	4. 6. 5. 5. 3. 6. 3. 5. 2. 2. 5. 4. 4. 2. 5. 4. 5. 7- 5- 5- 3- 4- 4- 5- 2. 4- 6. 6. 3-S-3-4-3-5-	3. 5. 4. 5. 6. i. i. i. i.
scherp	6. 5. 5. 5. 5. 2. 4. 3. 4. i. 5. 5. 6. 6. 6. 7. 8.2.5.3.9.6.7.3.2.3.6 7.7.6.3.4.3.4.5.6.2.3.4.	5. 4. 2. 2. 1.4.3.1. i. 5. 2. i. 3. 2. 2.2.3

Omvang horenbasis in c.m.			Koeien	van	5-	—10	jaar (Klasse).	Koeien 3—4jaar (Klasse).
9	7-
IO
li	5-	4-								3-
12	3-	6.	5-							3-
13	5-	7-	3. 8.	6.						4-
14	4-	3-	1. 6.	0.	4-	3- 5-	5-	•5. 3	7. 8. 8. 5. 6. 4.	6. i.	1. i.
IS	5-	6. 6.	5. 4. 5- 3-	7-	4-	6. 3.	3-	7- 3	5. 7. 4. 4. 4. 6. 4.	5- 3-	6. 2. 3.
l6	6.	6.	6. 6.	5.	5-	3- 9-	5-	5- 4	4- 3-	5. 2.	3. 4. 6. 1. 3. 2.
17	6.	5-	7- 5-	7-	6.					6. 3.
l8	5-	10. 6. f	• 5						2. 2.	4. 4.
19										4-

9	5-
10
11	6.	3																3\'
12	3-	5-	4-															2.
13	5-	6.	3-	7-	6													4-
14	4-	3-	i.	5-	6.	3-	2.	4-	4-	5-	2.	6.	7-	7-	3-	4-	3-	5-	i.	1.	i.
15	4-	5-	S-	5-	2.	6.	3-	5-	2.	2.	7-	2.	5-	7-	4-	3-	3- 5- 3-	5-	3-	6.	r.	3-
		4-	5-	2.
16	6.	6.	5\'	5-	4-	2.	8.	4-	S-	3-	3-	2.						4-	2.	2.	4-	5. 1. 2. i.
17	5-	4-	6.	5-	6.	6.												5-	2.
18	5-	7-	4-	5-	3-													i.	1.	3-	2.
19																		3-

Lengte in centi- meters.		Koeien van 5—10	jaar (Klasse).	Koeien 3—4 jaar (Klasse).
15—ï6	7-
17—18	6.	i.					5-	i.	3- 2.
19—20	3-	8. 5. 5-	6.				i.	i.	i- 3-	3-	3-
21—22	3-	3- 3-	6. 4.				2.
23—24	5-	4. 4. 4.	5- 5- 4-	5.6.			4-	6.	5- 3-	4-	6. 4. 2.
25—26	5-	10. 6.	>. 3. 4. 8	. 6. 4.			2.	6.	2. 6.	4-
27—28	6	4. 6. 3.	5- 3- i-	5- 7- 9- 5-	6. 4.	3-	4-	3-
29—30	5-	6. 5. 5.	7- 5- 7-	5. 4. 4. 6.	7-
31—32	6.	6. 6. 3.	7- 5- 3-	5- 4- 5- 5-	6
33—35	6.	7- 7-

15—16	5
17—18	5	i.								5-	i.	3-	i.
19—20	2	7-	3	4	6.					i.	i.	i.	2.	2.	3 •
21—22	3	3-	3	7	4- 3-					i.
23—24	5	4-	3	4	4.6.	3	3-	4-		4-	5-	4-	2.	4-	6. 3. i.
25—26	4	9-	6	5	2- 3-	7	5-	3-		2.	5-	i.	5-	2.
27—28	5	2.	5	2	4. 2.	i	5-	6. 8.	5- 5- 3- 5- 2.	3-	2.
29—30	4	6.	5	5	6. 4.	6	4-	3- 3-	6. 6.
31—32	6	5-	5	2	6. 5.	2	5-	4. 4.	4. 4.
33—35	5	7-	7	7