AFGODERYE DER

OOST-INDISCHE HEYDENEN

iiiliiSil

PHILIPPUS BALDAEUS

UITGEGEVEN DOOR

A. J. DE JONG

GEBOKKN TK HELLEVOGTSLUIS

jhSIIS

mm

ïtiiiirU;

AFGODERYE DER
OOST-INDISCHE HEYDENEN

^iII\'I^^^^.^ILIE.UTRECHT
|»UÖ 4943

AFGODERYE DER

OOST-INDISCHE HEYDENEN

door

PHILIPPUS BALDAEUS

opnieuw uitgegeven en van inleiding
en aanteekeningen voorzien

PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD
VAN DOCTOR IN DE NEDERLANDSCHE LETTER-
KUNDE AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE UTRECHT,
OP GEZAG VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUS Dr. P. H.
DAMSTÉ, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER
LETTEREN EN WIJSBEGEERTE, VOLGENS BESLUIT
VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT TEGEN DE
BEDENKINGEN DER FACULTEIT DER LETTEREN
EN WIJSBEGEERTE TE VERDEDIGEN OP DINSDAG
10 JULI 1917, DES NAMIDDAGS TE 3 UUR

door

ALBERT JOI JANNES DE JONG

GKBORRN TIC HKI.LKVOKTSLUIS

DRUKKERIJ KOCII EN KNUTTEL — GOUDA

Aan mijn vrouw

Hooggeleerde caland, zeer geachte Promotor! Met groote
vreugde grijp ik de gelegenheid aan om U, bij het voltooien van
mijn proefschrift, openlijk dank te zeggen. Eenige jaren lang hebt
U mij al Uw Woensdagmiddagen gewijd, en met innige dankbaar-
heid zie ik terug op die leerzame uren in Uw studeerkamer gesleten,
denk ik aan de vriendelijkheid, waarmee ik in Uw familiekring werd
ontvangen. Uw groote kennis is ook aan dit proefschrift zeer ten
goede gekomen. Geen moeilijkheid ontmoette ik bij het bewerken
ervan, of ik mocht bij U aankloppen om raad en voorlichting. Indien
dit boek eenige waarde zal blijken te hebben, dan zal het zijn, doordat
ik het onder Uw leiding heb mogen voltooien. Ook in de toekomst
hoop ik op Uw welwillende hulpvaardigheid te mogen rekenen. Ik
acht liet de grootste eer Uw leerling te mogen zijn.

U, Hooggeleerde Frantzen, Kernkamp, Niermeijer, Opper-
mann en DE vooijs, wier leerling ik niet geweest ben, dank ik voor
de welwillendheid, die ik meermalen van U mocht ondervinden.

Hoe gaarne zou ik hier mijn dank betuigen aan mijn vroegeren
Rector, wijlen Dr. J. H. Moll. Toen ik als jong leeraar aan het
Amersfoortsche gymnasium was benoemd, heeft hij mij niet alleen
met groote hulpvaardigheid ingeleid in de studie der klassieke talen,
en daardoor het mij mogelijk gemaakt, toelating te verwerven tot
de Academische examens, hij was mij een vaderlijk vriend in moei-
lijke dagen, een voorbeeld door zijn groote liefde voor zijn ambt en
voor de wetenschap. Ook bij het bewerken van dit proefschrift stond
zijn beeld mij vaak voor den geest. Stellig zal ik hem steeds met eer-
biedige liefde gedenken.

Zeer verplicht gevoel ik mij ook jegens het Bestuur van de Ver-
eeniging tot instandhouding van het Oud-Studentenfonds te Utrecht
en jegens het Bestuur van het Koninklijk Instituut voor de Taal-,

Land- en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië, die mij, door het
toekennen van een belangrijke bijdrage in de kosten, tot het publi-
ceeren van dit proefschrift hebben in staat gesteld.

Voorde welwillendheid, waarmee Dr. Ph. S. van ronkel mij in-
lichtte, o. a. omtrent de beteekenis van verschillende Tamil-woorden,
bij Baldaeus voorkomende, ben ik hem zeer erkentelijk.

Mijn dank ook aan de ambtenaren der Openbare Bibliotheken en
aan vele anderen, wier hulpvaardigheid mij mijn werk verge-
makkelijkte.

INHOUD.

Bladz.
i—lxxxv

EERSTE DEEL.

Het I. Capittel.......

Van de algemeene kennisse Gods.
Het II. Capittel.......

Verscheyde Secten der Bramines; haar gevoelen van de Schep-
pinge; Afgod Ixora; en Quivelinga vergeleken met den Pria-
pus, en wederleght.

Het III. Capittei. ................ 6

Gestalte en afbeeldingh van Ixora; zijn Vrouwen. Onthouding
der Bramines; veelerhande gesnedenen.

Het IV. Capittel................ n

Twist tusschen Bramma, Vistnum en Ixora, die twaalf Jaar
bedelen moet. Een Kind uyt Vistnums bloet; strijtom het zelve.

Het V. Capittel................ 16

Ixoras Kinderen. Geboorte en gedaante van Quenavady. Oor-
spronk van den Sura. Quenavady gelubd. Strijt tusschen hem
en Superbennia. Zijn woonplaats en vratigheydt. Doodmalen
der Malabaren.

Het VI. Capittel................23

Verhandeling van Ixoras andere kinderen. Den Kokus-noot
in een Aapskop. Siri Hanuman een Aap geboren, uyt den doodt
opgewekt. Superbennia en Quenavadys kamp. Zijn vloek over
de Maan.

Het VII. Capittel................28

Handelende van de\'Dochter van Ixora, en de oorspronk der
Kinder Fokjes. Vreeze en dienst der Malabaren voor deze; hare
Pagode Amadyri door den Koningh van Cochin berooft, zij
komt te Coulang.

Het VIII. Capittel...............33

Patragalys Mans Vader en Moeder lijden schip-breuk, zent
haar Man uyt om haar voetringen te verkoopen, die zij gaat op-

zoeken; haar negenderley ontmoetingen op den weg. Ixoras
andere Kinderen hare opvoeding en ontmoetingen; nader ver-
haal van Paramesceri.

TWEEDE DEEL.

Het I. Capittel.................

Handelende van den Afgod Vistnum en zijne veranderingen,
eerstelijk in een visch. Mats Autaar. Grondige wederleggingh
van deze Fabulen. Tweede verandering van Vistnum. Verhaal
van de Melk-zee. Caurams Autaar.

Het II. Capittel

Vistnum in een Verken. VVaras Autaar. Moraal en stichtelijk
gebruyk van der Heydenen beuzelingen, en conferentie met
Roomsche, Grieksche en Aegyptische Godsdienst. Vistnums
vierde veranderingh in half Mensch en Leeuw.

Het III. Capittel................

Vijfde veranderingh van Vistnum in een Bramine. Overvloet
ten tijde van Mavaly. Eysch van Vistnum in een Bramine ver-
andert. Prassarams Autaar en geboorte. Hij doot zijn moeder
Reneca. Raja Inders Koe van overvloet. Prassarams oorloghs-
daden.

Het IV. Capittel................

Zevende veranderingh van Vistnum in Rama. Zijn geboorte.
Hij wint met schieten zijn BruydtSytha. Schoonheyt van Leke-
man. Zijn ontmoetingh met Souppenekia.Rawan schaakt Sytha.
Doet groote wonderen. Ram en Lakeman zoeken Sytha. Hanu-
mans daden op Ceylon.

Het V. Capittel................

Het achtste Autaer. Ouders, geboorte, en opvoedingh van
Kisnas. Zijn wonderlijke verlossing en wech voeringh. Ragia
Kans tracht hem op verscheyde wijzen om te brengen. Kisnas
werdt een Herder, en vlucht met de zijne uyt Goggel.

Het VI. Capittel................

Vervolgh der aanslagen van Ragia Kans tegen Kisnadoor
eenige Reuzen Raja Inder en Bramha. Kisna maakte een
Peerlboom, werdt Koningh der Herders.

Het VII. Capittel................

De twee laatste aanslagen van Ragia Kans, die eyndelijk van
Kisna gedoodt werdt. Nieuwe lagen tegen Kisna; Waar uyt
hij zich zelve redt. Zijn verder wonderdaden.

Het VIII. Capittel...............

Een Koninghs Dochter verlieft op Kisna, doet hem zulks

Bladz.

weten, wert van hem vervoert, Kisna verlost 16000 Koningh-
lijke Maagden, geneest de Lazarije.

Het IX. Capittel................149

Afkomst en hoedanigheyt van Droepeti. Kisna door haar ver-
lost. Dersiende verliest zijn Koninghrijk. Droepeti van de Zon
gespijst, gaat met haar Broeders in ballinghschap. Geeft zich
met dezelve ten Hove. Haar wedervaren en daden.

Het X. Capittel................161

Kisna van een Braman ontfangen. Gaat na het Hof van Der-
siende, die tegen Sussuster een geweldigen slagh doet, en ver-
dreven werdt. Droepeti van vijf Broeders beslapen. Kisna be-
zoekt verscheyde Koningen; straft de booze Herders; eynde
van zijn eeuw.

Het XI. Capittel................171

De negende verschijningh van Vistnum, in de gedaante van
Boudha ofte Bodhe. Thiende en laatste veranderingh in een
vliegend Paard Kallenkijn. Afkomst en geschiedenissen van
Bramma.

Het XII. Capittel................179

Handelende van de Scheppinge, gedaante, form en deelen des
Werelds, na het gevoelen der oude en nieuwe Heydensche
Geleerden.

Het XIII. Capittel...............182

Handelende van de Engelen hare scheppinge, weezen, werkin-
gen en ordeningen.

Het XIV. Capittel...............183

Van de Duy velen ofte quade Geesten, haren toestandt, macht
en werken.

Het XV. Capittel................184

Van de Ziele des Menschen, haar Scheppinge, staat, waardig-
heyt, en verhuyzinge.

Het XVI. Capittel...............185

Van de Pagoden, haar gestalte, gebouw, pracht, aanzienlijkheyt,
inkomsten en geschenken. Van de bijdienstige wasschinge.

Het XVII. Capittel *..............190

Van de heylige Assche daar mede de Heydenen haar bestrij-
ken. Verscheydene Feesten.

Het XVIII. Capittel...............197

Van de vasten der Heydenen, des zelfs afkomsteenoorsprongh,
ijdelheydt wederleght. Maniere van huwelijken eneedzweeren.
Plechtigheden omtrent zieken en dooden.

Bijlagen....................211

Register....................225

INLEIDING.

I. De oudste betrekkingen van het Westen met Indië.

Reeds in de oudste tijden vinden wij tal van bewijzen voorden groo-
ten invloed, door Indië, „het land der sprookjes en der wonderen,"
op de fantasie der Westerlingen uitgeoefend. Niet altijd had men
een juiste voorstelling van de grenzen van dat Wonderland — nu
eens rekende men er Abessynië nog toe, dan weer Zuid-China, maar
steeds was men vol belangstelling voor dat geheimzinnige gebied.
Drie hoofdoorzaken zijn voor die belangstelling aan te wijzen:
i°. de fabelachtige rijkdommen van Indië prikkelden al vroeg
de hebzucht van vele Europeanen,

2°. wonderbaarlijke geschiedenissen werden verhaald over het
land en zijn bewoners en werkten op de fantasie der Westerlingen,

3°. het dichtbevolkte gebied wekte den bekeeringsijver op van
zendelingen van allerlei godsdienstige overtuiging.

Gen. II, vs. 11 spreekt al van de schatten van Chavilah, „daer het
gout is", en meermalen is dat Chavilah geïdentificeerd met Skr. Su-
vlra, *) Ook verschillende I lebreeuwsche benamingen voor produc-
ten uit dat land bleken Sanskrit te zijn, o.a. van apen en pauwen
(Hebr. kophin-Skr. kapi; Hebr. thekuim-Skr. éikhin.) Deze meening
wordt bijv. voorgestaan door R. H. Mayor, India in the fifteenth
century (London 185 7) en door Dr. S. Lefmann, Geschichte des alten
Indiens (Berlin 1880).

Herodotus weet wonderen te verhalen over de groote schatting,
door de Indiërs, het talrijkste der aan Darius onderworpen volken,
aan den Perzischen koning opgebracht (III, 94, 98, 102 —106) en

Horatius vermeldt de „intacti thesauri divitis Indiae" in den aanhef
van C.III, 24.

En wel mocht hij van het rijke Indië gewagen! Schatte Plinius
(Hist. Nat. VI) den jaarlijkschen uitvoer van Indië naar Rome niet
op vele millioenen ?

De gezant Megasthenes vermeldt de edelgesteenten van Ceylon.
Het bericht — volgens Plinius, Hist. Nat. VI. 24, 1 — luidt aldus:
„Taprobanen scripsit Megasthenes flumine dividi incolasque Palae-
ogonos appellari, auri margaritarumque grandium fertiliores quam
Indos" \').

En ook in de Middeleeuwen is men nooit geheel zonder handels-
betrekkingen met het verre Oosten geweest.

Toch waren er maar zeer weinigen, die met eigen oogen Indië
hadden aanschouwd, en juist dit maakte, dat de verhalen over Indië
zeer fantastisch werden.

Marco Polo verhaalt van den vogel Rokh, die zijn scheepsgezellen
met doodsangst vervulde, van menschen met driehoekige hoofden,
enz.

En wat vreemde zeden hadden die verre volken niet! Herodotus
weet daar al van mee te spreken: III, 99 vertelt hij, dat de naSuïoi
hun zieken dooden ; weer andere stammen willen niets levends doo-
den (III, 100). Benjamin van Tudela (eind I2^e eeuw) vertelt, hoe
sommigen er zich uit vroomheid levend verbranden ¹), welke mede-
deeling men vergelijke met het bericht betreffende den Indiër Kala-
nos, die met Alexander den Grooten mee naar \'t Westen trok, in
Persis voor \'t eerst van zijn leven ziek werd en zich in \'t openbaar,
lofliederen zingend ter eere zijner goden, verbrandde (Arrianus,
Anabasis, VII, 3).

Marco Polo kent zoowel de zelfopoffering aan de goden als de
weduwverbranding, waar ook Nicolo de Conti van weet te vertellen.
Ibn Batuta heeft ± 1330 reeds yogins gezien, en is vol bewondering
voor de groote eerlijkheid der bevolking van de Maladiven, evenals
Benjamin van Tudela voor die van Chulam, waar vreemdelingen

1  Zie: India in the fifteenth century, Introd. p. 49, waar de bedoelde plaatsuit zijn reis-
verhaal in vertaling is opgenomen.

hun goederen, desnoods onbewaakt, zonder gevaar in het open veld
konden laten liggen.

En in dat verre, rijke wonderland, welks bewoners naast zooveel
gruwelijke gewoonten toch ook zooveel groote deugden bezaten,
leefden ook Christenen, was reeds door een der apostelen, Thomas,
ten koste van zijn bloed een Christengemeente gesticht. In de I5^e
eeuw was de herinnering aan St. Thomas nog niet uitgestorven in
Indië: men wees Conti zijn graf te Mailapur. *)

Was het wonder, dat toen eenmaal Vasco da Gama den zeeweg
naar Oost-Indië had ontdekt, toen dus de gelegenheid voor direct
verkeer met dat land van schatten en wonderen was gegeven, velen,
hebzuclitigen en eerzuchtigen, avontuurlijke geesten en vrome strij-
ders voor het geloof, daarheen trokken om hun verlangens te be-
vredigen ?

II. De portugeezen en iiun missiewerk.

A. De eerste halve eeuw.

Het doel van de Portugeesche ridderorde van Jezus Christus was
de bekeeriug der heidenen. En de grootmeester dier orde, de be-
roemde Prins Hendrik de Zeevaarder, gebruikte dan ook zoowel
haar geldmiddelen als zijn particulier vermogen om die ontdekkings-
reizen te bevorderen, die niet alleen uitbreiding van den handel,
maar vooral ook verbreiding van het Christendom en strijd tegen
de ongeloovigen beoogden. Na zijn dood in 1460 werden die onder-
zoekingstochten met succes voortgezet. Men hoopte het land van
den befaamden „Priester Johannes" te bereiken en in hem een bond-
genoot te vinden tegen de Mahomedanen, en den zeeweg naar Indië
te ontdekken, waardoor rijke schatten Portugal ten deel zouden
vallen en het Christendom in die verre gebieden zou kunnen worden
gebracht. Hoewel de expeditie van Vasco da Gama in de eerste
plaats een handelsonderneming was — „commerce was the sole
object D. Manuel and Gama had before tliem" ²), verklaarde Da

1) Zie over den apostel Thomas en diens werkzaamheid in Indiö: J. Dahlmann S. J. Die
Thomaslegende, Freiburg 191a.

2) H. E. J. Stanley, The three voyages of Vasco da Gama and his Viceroyalty, from the
Lendas da India of Gaspar Correa. (London, Hakluyt Society, 1869) Introd. p. 39.

Gama toch, volgens Barros, bij zijn bezoek aan den Zamorin van
Calicut, dat hij van de heidensche koningen die hij op zijn reis had
bezocht, niets had gevraagd, dan ze te mogen onderwijzen in de leer
van Jezus Christus, in wiens dienst hij deze ontdekkingsreis had on-
dernomen *).

En de vloot van 13 schepen, die in 1500 onder Pedralvares Cabral
uitzeilde, was geen handelsvloot. Zij voerde niet alleen 1200 weer-
bare mannen mee, maar ook een aantal geestelijken, en het doel van
de expeditie blijkt duidelijk uit het volgende citaat uit Stanley\'s
boek (blz. 186—187):

„the principal article, says Barros, in the instructions given to
Pedralvares, was: "Before he attached the Moors and idolators of
those parts with the material and secular sword, he was to allow
the priests and monks to use their spiritual sword, which was to
declare to them the Gospel, with admonitions and requisitions on
the part of the Roman Church, asking them to abandon their idola-
tries, diabolical rites and customs, and to convert themselves to the
faith of Christ, for all men to be united and joined in charity of
religion and love, since we were all the work of one Creator, and
redeemed by one Redeemer, who was Christ Jesus, promised by
prophets, and hoped for by patriarchs for so many thousand years
before he came. For which purpose they brought them alle the na-
tural and legal arguments which the Canon Right disposes of. And
should they be so contumacious as not to accept this law of faith,
and should reject the law of peace, which ought to be maintained
amongst men, for the conservation of the human kind, and should
they forbid commerce and exchange, which are the means by which
peace and love amongst all men is conciliated and obtained (since
this commerce is the foundation of all human polity, if the contract-
ing parties agreed in religion and belief in the truth, which each one
is obliged to hold and believe of God), in that case they should put
them to fire and sword, and carry on fierce war against them. And
of all these things he carried copious regulations." Decade 1, lib.
V, cap. I. ¹)

1  Vgl. Fariay Sousa, Asia Portuguesa, Lisboa, 1666,1, p. 45: „Contenia la flota 1200
hombres de mar, y guerra: ocho Rcligiosos de S an Francisco, ocho capellanes, y nn Vica-

We mogen dus wel zeggen, dat sedert het begin van de i6^e eeuw
de Portugeezen hebben gewenscht, in Indië het Christendom te ver-
breiden. Maar waren die Franciscanen en seculiere geestelijken voor
hun taak berekend? Kon men eenig succes verwachten van zendelin-
gen, die onbekend met de taal en de zeden van het volk, waaronder
zij moesten arbeiden, ze door middel van tolken voor de keus stel-
den : „neem ons geloof aan of sterf\' ?

De Portugeezen vonden in Indië hun oude vijanden, de Mahome-
danen, die, bedreigd in hun godsdienstige, zoowel als in hun mate-
rieele belangen, de inlandsche vorsten zooveel mogelijk tegen de
vreemde indringers opstookten. De gruwelijke wreedheden, toen
gepleegd, waren eer geschikt om afschuw van — dan om liefde voor
de Christenen in te boezemen. Er was dus in de eerste jaren van de
i6^e eeuw niet veel gelegenheid tot verbreiding van het Christendom.
Alleen in enkele kustplaatsen, waar met de Portugeezen bevriende
vorsten heerschten, of in steden, waar de Portugeezen met geweld
zich hadden genesteld, konden Christengemeenten ontstaan, vooral
ook doordat gemengde huwelijken van Portugeezen met inlandsche
vrouwen plaats hadden

Vooral werkten de eerste zendelingen onder de Thomas-Christenen,
en werden er Paravers bekeerd aan de Visscherskust. In hoofdzaak
waren het Franciscanen, aan wie de zielszorg in Indië in de eerste
helft van de i6^e eeuw was toevertrouwd. Zij volgden de traditie van
hun ordebroeders als Joannes van Montecorvino in 1292, Odorico
van Porderone ± 1317 en Joannes van Marignoli ± 1347, die op
hun reizen in Azië korter of langer tijd aan de kust van Malabar heb-
ben vertoefd. Het ligt voor de hand, dat zoowel die geestelijken als
de eerste wereldlijke pioniers in Indië veel merkwaardigs hebben op-
gemerkt. Gaan we echter de van hen bewaarde reisverhalen en brie-
ven na, dan valt het ons op, dat zij bijna uitsluitend berichten geven
aangaande de handelsartikelen die het land opleverde, de voornaam-
ste steden en enkele uiterlijkheden van de levenswijze der bevolking

rio; sugetos capazcs todos para el intento. Lo singular de la instrucion que llcvavan, era q
obrasse primero la voz sacerdotal, predicando; y si la persuacion suave 110 obrasse.lesuce-
diesse la espada."

1) „Hij" [Albuquerque] „gaf de jonge Dochters des Lands (na datze gedoopt waren) aan
de Portugésche jeught ten huwelijk, om alzoo haar sterk te maken, en voort te teclen." Bal-
daeus, Malabar endc Choromandel, blz. 76.

beschrijven. Duidelijk blijkt, dat zij steeds vreemdelingen zijn
gebleven, zich niet hebben vertrouwd weten te maken met de gods-
dienstige denkbeelden der bevolking.

W. H. Prescott beschrijft in zijn History of the Conquest of Peru,
hoe in 1532 een Dominicaner monnik den door Pizarro in de val ge-
lokten Inka in enkele minuten de hoofdpunten van het Christelijk
geloof uiteenzette en hem toen verzocht zijn valsche goden af te
zweren. Die zeer leerzame passage doet in vele opzichten denken
aan de boven geciteerde instructie voor Pedralvares Cabral. En
hoogst merkwaardig is de door Prescott op gezag van Garcilasso
meegedeelde anecdote, dat de tolk de Drieëenheid aldus verklaarde:
„De Christenen gelooven aan drie goden en aan één god, en dat zijn
er dus samen vier." Zulke blunders moesten wel gemaakt worden,
waar de missietaak werd opgedragen aan mannen, die niet vertrouwd
waren met taal en zeden der inboorlingen.

B. De Jezuïeten in Indië.

Een groote verandering komt er na 1541 met het optreden der S.
J. in Indië *). De Paters-Jezuïeten toch waren doordrongen van de
leer, dat men, om met vrucht onder de heidenen werkzaam te zijn,
niet alleen hun taal moet kennen, maar ook de godsdienstige voor-
stellingen der heidenen moet hebben bestudeerd.

Daar is nog een andere factor van belang. De orde der Jezuïeten
bestond pas, en haar eerste missionarissen muntten uit door de heilige
geestdrift, waarmee ze zich geheel aan het zendingswerk gaven. De
geschiedenis der zending in de l6^c eeuw bevat tal van zwarte blad-
zijden, maar schitterend is de figuur van den eersten Jezuïeten-pater
die in 1542 te Goa aan land stapte, Franciscus Xaverius.

Baldaeus bespreekt hem uitvoerig in zijn „Beschrijvinge der Indi-
sche Kusten Malabar ende Choromandel" en haalt dan een rede van
Xaverius aan, waarop hij aldus zelf het woord neemt: „Waarlijk een
heerlijke en Godzalige Reden, waardigh om van alle Dienaren be-

x) „Men bespeurde in Goa in weynige Jaren een grooten aanwasch in \'t Christendom:
Inzonderheydt na de komste der Jesuiten, aldaar, en het opmaken van haar Vergaderplaats:
Want men getuyght,dat aldaar in vier Jaren 17290 zijn gedoopt, zonder te rekenen de geene
die te vooren door de Franjiscanen en Dominicanen met het II. Water besprengt waren."

(Baldaeus, Malabar ende Choromandel, blz. 76.)

tracht te werden: En zoo als de woorden Xavierii waren, zoo zijn

daden.....hij lande gelukkigh aan (volgens zijn brandende ijver)

tot Cangoxima, en terstondt begon hy de Japansche tale aan te lee-
ren, en alle zyn krachten in te spannen, om het Christendom aldaar
te planten. Zoo schaamde sich dien grooten Leeraar niet, het ABC
Boek in de handt te nemen, en om Christi wille een Kindtte worden,
om Jesu veel Zoonen en Kinderen (lees: Dochteren ?) toe te brengen.
Hij was met alle krachten arbêydende, dat doch de byzonderste
gronden van de Gods-dienst der Christenen in de Japansche tale
getrouwelijk mochten over-gezet werden, (waar toe hy zelfs te swak
door onkundigheydt van de sprake) de beste en getrouwste Tolken
gebruykte, ondertusschen nacht en dagh wakende om zoo veel ken-
nisse van die Tale te bekomen, dat de beginzelen der Christenheydt
konde zaayen. Waarlijk een onuytsprekelijke en heyligen yver in
een Leeraar, zelden te vinden onder het grootste getal, en indien de
Gods-dienst van Xavierius met d\'onze over een quam, waarlijk hy
ware ook by ons als een anderen Paulus te achten ende te eeren. Zijn
yver, naarstigheyt, Godzaligheyt, &c. moet evenwel allen vroomen
aan-prikkelen om \'t werk des Heeren niet tragelijk te doen: Want
indien de wakkerheydt der Jesuiten, de droomende en slapende
Franciscanen, &c niet hadde opgewekt, en den Roomschen vallende
Stoel gestut, wie is onder ons onkundigh, of de Roomsche Kerke
hadde lange in duygen gelegen? De bequaamheden Xavierii om
Christi zake te vorderen, konnen mijn gedachten nauwelijks begrij-
pen, veel min mijn swakke veder uyt-drukken: Want merk ik aan
zijn lankmoedigheydt en verdraaghzaamheydt, om \'t heyligh nat
des Euangeliuins in kleyne en groote vaten, met druppelen te gieten.
Zijn verdraaghzaamheydt in wederwaardigheden, zoo mach ik zeg-
gen met Paulo: Wie is tot deze dingen bequaam ? En men zoude met
reden wenschen, dat Frangiscus Xavier ons ware: Talis cum fuisti
utinam noster esses aut fuisses" »).

Een man die nog een eeuw later een bedienaar van een anderen
godsdienst zoo doet spreken, moet wel een zeer grooten invloed
hebben gehad op zijn mede-arbeiders.

Een van die medewerkers moet hier even genoemd worden: Pater

Henricus Henriquez, door Xaverius aan de Visscherskust geplaatst.
Te Punicaël overleed hij 6 Feb. 1600, 80 jaar oud, na 55 jaar zijn
zendingswerk op de Visscherskust te hebben verricht. Hij vertaalde
in het Tamil de levens der voornaamste heiligen, en verschillende
andere godsdienstige werken. Die boeken werden te Punicaël ge-
drukt met Tamil-karakters, gegoten door een anderen pater. Ze
werden druk gelezen *).

Van pater Henriquez zijn nog eenige brieven over, die ons hem
beter doen kennen. Zoo schrijft hij 31 Oct. 1548 van de kust bij Kaap
Komorin naar het College der Jezuïeten te Coïmbra. Hij vertelt in
dien brief, dat ze in diestreek zijn met 7 priesters en 3 leekebroeders.
Aan het hoofd staat P. Antonius Criminalis, die de taal kan lezen en
schrijven. Hij zelf heeft nu maar twee dorpen te verzorgen, omdat
hem opgedragen is een spraakkunst van het Malabaarsch te schrij-
ven. Vooral let hij nauwkeurig op de uitgangen der veranderlijke
woorden.

„Sedert ik de taal versta, hoor ik veel geschiedenissen en fabels
van deze heidenen en als God mij nog wat tijd gunt om te leven, dan
ben ik van plan in hun taal tegen hun dwalingen te schrijven." Hij
heeft ook kennis gemaakt meteen wijs en deugdzaam-levend man, die
aan één God gelooft. Het is een „Joques". Hij hoopt hem tot het
Christendom te brengen ¹).

Opvallend is hier het gunstig oordeel over den yogin. Dat milde,
die waardeering is noodig om het vertrouwen van den Hindoe te
winnen. In 1549 is de spraakkunst blijkbaar klaar. In een brief uit
Goa in dat jaar geschreven, wordt vermeld, dat Pater Henriquez nu
een woordenboek wil gaan schrijven. „De anderen bestudeeren vlij-
tig de taal" 3).

In 1551 schrijft Pater Henriquez zelfuitCochinnaarPortugal.dat
ze zich vlijtig op de taal toeleggen, wat nu zooveel gemakkelijker
gaat met behulp van de grammatica. Onder elkaar spreken ze nu
ook uitsluitend Malabaarsch om zich te oefenen. Blijkbaar was hij
hier de leidsman 4).

1  Zie den briefin: „Die Missionsgeschichte spaterer Zeiten I. (1548—1556), Augsburg,
1794, blz. 8, v.v.

Ook de andere inlandsche talen werden ijverig bestudeerd, ter-
wijl inlandsche jongelieden in drukbezochte scholen les kregen in
Portugeesch en Latijn.

13 Januari 1558 schrijft Pater Henriquez aan den Generaal der
S. J.: „Bij de komst dezer paters groeide in mij de begeerte, iets van
de gesteldheid van dit gebied, waarin ik nu elf jaar heb doorgebracht,
op schrift te stellen, vooral omtrent de geschiktste wijze om met dit
volk om te gaan, aangaande hun meest-voorkomende fouten, de
manier om ze te verbeteren of te bestraffen en andere dergelijke
zaken; opdat, wanneer eenige nieuwe paters hier kwamen, zij aldus
in korten tijd zouden leeren, wat mij pas een lange ervaring geleerd
heeft" \')•

We zien dus in de tweede helft der i6^e eeuw in de kuststreken
van Indië zendelingen werkzaam, die door hun langdurig verblijf in
die streken en hun meeleven met de bevolking de taal beheerschen,
hun legenden hebben leeren kennen en het belang inzien van de be-
studeering van taal en volk voor jonge zendelingen.

In 1548 schrijft Pater Balthasar Nufiez aan de S. J., dat hij allerlei
verhalen niet kan vertellen, „omdat ze zoo beestachtig cn oneerbaar
zijn, dat het niet past ze te vermelden" ¹). Maar weldra ziet men het
groote belang in van grondige kennis van het heidendom en zendt
men Indische geschriften in vertaling naar Europa 3).

Geen der brieven uit dien tijd, die mij onder de oogcn zijn ge-
komen, bewijst dat zoo duidelijk, als die door Ludovicus Froes 19
Nov. 1559 uit Goa aan de S. J. in Europa gezonden. Hij vertelt
daarin, hoe op het eiland Goa een jongeling uit een Brahmanenfa-
milie was, die zeer goed op de hoogte was van hun leer. Vandaar dat
P. Melchior Carnero zeer verlangend was, hem te bekeeren. Immers,
hij kende goed Portugeesch en had zich vooral met veel ijver toege-

1  Missignsgeschichtc. Der Briefe aus Ostindien erster Thell, blz. 27.

legd op de kennis der Hindoesche godsdienstige gebruiken en cere-
moniën. „Vandaar dat de paters veel nut van hem verwachtten, als
hij het Christendom aannam." ») En werkelijk werd hij bekeerd en
gedoopt onder den naam Emanuel ab Olivera. Aldus wordt nu ver-
haald, hoe hij aan de paters een dienst bewees: „Hij vernam, dat op
het vaste land een Brahmaan was, een groot ijveraar voor zijn leer,
die reeds acht jaar met het afschrijven van hun boeken en het bijeen-
brengen der werken van verschillende schrijvers had doorgebracht,
en nu de boeken van ik weet niet welken Veacus (bedoeld is Vyasa,
die de . Veda\'s in hun tegenwoordigen vorm zou hebben opgesteld;
ook worden de 18 Purana\'s en het Mahabharata aan hem toege-
schreven) in huis had, dien zij voor een van hun grootste geleerden
houden en die in achttien deelen de uitleggingen der voorvaderlijke
wetten en de leerstellingen van verschillende geleerden heeft nage-
laten." De nieuwbekeerde stal nu \'s nachts die heele bibliotheek en
bracht alles, met behulp van een drietal vrienden, in het Jezuïeten-
college ¹). „Want hij wist, hoezeer de Brahmanen daardoor be-
schaamd zouden worden, als hun voornaamste leerstukken vertaald,
en zoo hun afschuwelijke gebruiken en bedriegerijen openbaar ge-
maakt werden. Hij deed het ook: want een groot deel dezer boeken
vertaalde hij nog in ons college, de rest later bij de Franciscanen
met behulp van een ander geestelijke, die ze mee wou nemen naar
Ceylon, waar zeer veel Brahmanen zijn, die voor bijzonder knappe
wetgeleerden worden gehouden" 3).

1  Waarschijnlijk doelt hierop Maffeus, zie Prof. Dr. W. Caland\'s uitgave van „Abr.
Rogerius, De Open-deure van het verborgen heydendom." (\'s-Gravenhage, 1915), Inl. p.
XXIII.

Ik zou niet gaarne de wijze, waarop de paters in het bezit kwamen
van die belangrijke geschriften, in bescherming willen nemen. Maar
dat zij er een goed gebruik van maakten, is wel zeker. De paters be-
studeerden ze en hielden geregeld openbare twistgesprekken met
de Brahmanen, wier argumenten ze weerlegden met plaatsen uit de
Hindoe-geschriften zelf. In een brief door Ludovicus Froes naar
Europa in 1560 geschreven, wordt uitvoerig verhaald, hoe een der
paters, die de voornaamste leerstukken der Hindoes had vertaald
en een jaar lang zich had bezig gehouden met de weerlegging van
hun\' dwalingen, een eerbiedwaardigen yogin overtuigt. Deze beriep
zich op de wijzen Guita ^x) en*Detatria ²) en nu betoogde de pater,
dat hun uitspraken met elkaar in tegenspraak waren 3).

quique 18. commêtariorum volumina in patrias leges, aliasqueconstitutiones variorum doc-
torum suis temporibus reliquit. Adolescês hac re cognita: cüm facultatem h Prorege prius
accepisset, 3. adiunctis comitibus viris gravissimis, ad cü locum ubi alterum habitationê
habere cognoverat, iter arripit: & noctu bibliotheca ills omni ablata ad nostrum Collegium
tanqua opimis spoliis ab hoste rclatis triumphäti similis reportavit: sciebat enim quanti
momëti id esset ad summam ignominiam inferendam Brachmanis, si foedis ipsorum abo-
minationibus, & fraudibus detectis praecipua quaeque traducerentur, id quod etiam fecit .
nam bonam partem in Collegio nostro cx iis libris interpretatus, atque in lucem venire pas-
sus est, reliqua paulo post transtulit in Divi Francisci monasterio, ab alio quodam rcligioso
adiutus, ea se deferre velle dictitante in Rcgnum Ceilanum, in quo copiosum, & frcquens est
hoc genus hominum, & qui legis suae eximij doctores habetur" (Epist. Ind. p. 238—339).

 Hier zal wel bedoeld zijn (Bhagavad-) gita.

 Dctatria is wsch. DattStreya, zoon van Atri en AnasuyS, beschouwd als een incarnatie
van Brahma, Vijnu en Mahesa. Op naam van een r?i Dattätrcya staat o. a. een upnnisad.

 „Inter caetera argumenta quibus expugnari.acvictumirianimumiam labantcm Pater
confidebat, unum erat non minimi momenti; interrogat cx co cuinam 6 suis potissimum fi-
dem suam addiceret: respondet ille, Guitaac, qui traditur supra octodecim volumina quae
etiam domi nostrae habemus, posteritati rcliquisse. Hoe responsum Patri videbatur non
praeter rem, quöd ex omnibus prophetis Guitaam & Detatriaam propius ad veritatcmaccc-
dere comperisset, se tarnen facile probaturum, Guitaam in Prophetis non extitisse, imö i-
gnarum & improbae vitac virum fuisse ostendit. Seis, inquit.optimó, duobus prioribus volu-
minibus, Guitaam vestros docuisse idola colenda, ritusque ethnicos observiïdos esset idem
verö in decimo tertio volumine tanquam sui oblitus, aut certè parum ad rem attentus, scrip-
sit idolis nullum honorem, nullam venerationem deberi".... Op de vraag, „hoe zit dat nu ?"
van den Pater, antwoordt de Yogin heel spitsvondig, dat die uiterlijke beeldendienst voor
de minder ontwikkelden noodig is, voor de wijzen is de volle waarheid en die hebben geen
beelden noodig. Vgl. Epistulae Indicae p. 375—377.

Op pag. 399 schrijft Froes: „Investigata etiam alia via esthisferèpraetextainitiis; ut toto
hoe anno circa vesperum Dominicis diebus in hoe Collegio nostro de imposturis, & fallaciis
quas lex illorum habet, concio haberetur, quod etiam factum est. Libris eorum ac prophetis
in medium allatis, dubitationes omnes ad cum modum propositac, & cxcussae fucrunt, ut
vel caeco perspicuum csset cohaere falsitati."

En zoo komen ook van elders berichten van disputen over de
Hindoe-leer, waarbij de missionarissen het winnen, dank zij hun
kennis van het volksgeloof *).

Die bekwaamheid in het disputeeren en die groote kennis van
talen en volkszeden kwamen ook zeer te pas aan de zendelingen, die
± 1581 en later in 1595 eenigen tijd geleefd hebben aan het hof van
koning Akbar. Ook zij hebben zeer belangrijke brieven geschreven,
die voorkomen in een boek, in 1605 te Antwerpen in druk ver-
schenen ²). Dat boek bevat een „historica relatio, de regno et statu
Magni Regis Mogor.... excerpta ex variis epistolis inde acceptis
anno 1582,91 &95."

Veel van wat in die brieven behandeld wordt, komt ook al voor in
een geschrift, dat Frater A. Monserrate, die deel uitmaakte van de
eerste missie naar Akbar, in Januari 1591 heeft voltooid. Diths. is
uitgegeven in de „Memoirs of the Asiatic Society of Bengal, vol. III,
No. 9 3).

Daar Hayus in hoofdzaak brieven uit het tijdvak 1595—1599
geeft, kan men uit beide genoemde werken zich een denkbeeld vor-
men van de kennis van het Hindoeïsme bij de Indische missie, op
het eind van de i6^e eeuw. Monserrate weet, dat Krsna (Crustnu) de-
zelfde is als Visnu (Viznu). Hij wordt vooral vereerd in zijn geboorte-
stad Mathüra (aan de Yamuna), maar geldt in Indië als een godheid.
Hij was de zoon van Parabrahma (Para Brama of Para Maessuris)
den onsterfelijken God. Zijn broers waren Mahesvara (Maessuris) en
Brahma (Brama), zijn zuster is Sethi (Satl), die uit het voorhoofd van
Paramesvara is geboren.

Visnu is negen maal geboren. Die incarnaties worden als volgt
vermeld 4): „Primo, ceti forma, ut fratrem Brama, a coclea marina
liberaret, quae eurn deglubebat: Secundo, testudinis, ut orbem duo-

rum gigantum, pondere inclinantum ac propendentem sustineret:
Tertio (lutulenti) suis, ut orbem conspurcatum emundaret: Quarto
leonis specie infra umbilicum, supra vero umbilicum hominis, ut
gigantem necaret, a quo orbis crudeli dominatu premebatur. Quin-
to, hominis pusilli similitudine, qui quasi mendicus stipem rogaret.
Sexto, personam induit viri fortissimi, qui ut in lucem editus est, in
coelum evolavit, septimo, in ventre latuit, cuiusdam opilionis, qui
lacte quaestum faciebat, e cuius tandem utero expositus, torques,
vitreas, et anulos venditavit, ut sceleratissime insidiosissimeque pos-
set patruum interimere quem confecit. Octavo, personam egit Regis,
imperavitque, quattuor mille sexcentis Septuaginta tribus annis.
Nono tandem, habitu agricolae et rustici, quo tempore impios suo
gladio peremit."

Monserrate heeft iets gehoord van Krsna\'s boter stelen en liegen;
van het wegnemen van de kleeren der badende herderinnen; van den
overlast, dien Krsna de buren aandeed en van zijn 16008 vrouwen.
Dan weet Monserrate te verhalen, dat niemand tot zekeren tempel,
aan de Yamuna (Joman) wordt toegelaten of hij moet eerst een bad
nemen en zich laten scheren. Ten slotte geeft hij de geschiedenis van
Hanuinan. Diens vader is Mahesvara (Maessuris), die hem door be-
middeling van den Wind verwekte bij een vrome vrouw. Ook heeft
hij gehoord van GaneSa, die het bovenlijf heeft van een olifanten een
opgezwollen buik. Hij is geboren uit het zweet eener godin.

Nog heel wat merkwaardiger is, wat Hayus weet te vertellen in
Narratio brevis rerum a societate in Regno Magni Mogor gestarum,
Transcripti ex Uteris P. Hieronymi Xavier Societatis Jesu, Anni 1598

& P. Emmanuelis Pigneiro, Anni 1598":.....,Non procul ab hac

urbe Lahoro ^x) idolum & simulachrum visitur, muliebri specie, quod
Nazar Coto ¹) nominant: finguntque capitibus duobus, & sex aut

septem brachiis ; una ex duodecim aut quatuordecim manibus hastam
vibrat, alia clavam tenet. Hoc spectrum summe admirantur, eique
supremum cultum exhibent : ad id longe lateque perigrinantur &
portentosa ac prodigiosa quaedam narrant, quorum tarnen haec sum-
ma : Plurimos linguam sibi praescindere, eamque sanam & integram
illis restitui, mutos tarnen &elingues vocem & loquentiam non recu-
perare, cuius hanc causam reddunt, quod malefici sunt & peccatores.
Multi (inepte & admodum insulse) flatum & spiritum, què ducimus,
animam putant. Alii affirmant res omnes eandem esse rem : Quidam
solum Deum vere esse & existere : coetera, quae videntur & apparent,
umbras tantum, & somniantium visa,ac oculorum ludificationes. Sunt
qui quaecumque oculis subjiciuntur : sunt qui coelum, & totam hanc
rotundam machinam, Deum putent: atqueeousquecrevitaliquorum
amentia, ut seipsos pro Deo habeant. Omnes prope animarum in di-
versa corpora, etiam ferarum, transitum & commigrationem conce-
dunt. Dicunt mundum ad quatuor saecula duraturum, quorum iam
tria praeterierint,

Primum duravit septemdecim, ut ipsi loquuntur, Laches ^x), &duo
detriginta annorum millia (Laches centum millium annorà multitu-
dinem explet). Homines ea aetate decern annorum millia vixisse
magna & praealta statura, nulla fraude & fuco, sed summa virtute &
integritate. Eo saeculo ter Deum (ut caeci fabulantur) in terras ve-
nisse. Primum piscis figura, ut librum legis Bramae, que Causa-
car ¹) quidam in mare abjecerat, eductum mundo redderet. Deinde
testitudinis lutariae forma, ut fluctuantem terram siccaret, & firmam
ac solidam comprimeret. Ultimo porei specie, ad reprimendam, a-
dempta etiam vita, cuiusdam superbiam, qui se Deum faciebat, ta-
metsi alii eadem stultitia, dicant, ut terram, quae a mari absorbe-
batur, ex fundo educeret.

Secundum seculum permansit decern Laches, nonaginta duobus
annorîi millibus, & sex amplius annis. Qua aetate homines eadem
erant proceritate, & mille annis vivebant, venitque Deus quater in

1  £ankhSsura.

mundum. Primum omnium animalis aut monstri cuiusdam forma :
umbilico tenus leo, reliquo corpore femina. Venitautem vindicaturus
se de iniuria, quam inferebat quidam Deum se mentiens, & divinos
cultus honoresque sibi usurpans. Praeterea ut, eo morte sublato, filium
in libertatem assereret, qui ob negatum, quem ambitiöse urgebat,
Deo debitum cultum de vita periclitabatur. Secundo in terras des-
cendit pauperis & abiecti Brachmannis vultu pusillus & pumilioni
non absimilis, ad evertendum Regis cuiusdam fastum & insolentes
conatus, qui ingeniöse adinventaquadam industria contra Dei volun-
tatem in coelum salire volebat. Tertio mundum revisit indutus homi-
nem Parcaram ¹) nomine, ut de Rege supplicium sumeret, qui pau-
perem religiosum interemerat, quod illi vaccam occidisset, quam
Deus ad coelum coelitesquetransmisisset. Tandem vero homines vultu
& forma, cui Ram ²) nomen Giocarat 3) filii, qui Parcaram e medio
sustulit, ducto in uxorem Cita 4), quam a Dascar s), hoc est decern
capitum Rege Ceilano raptam, simiarum auxilio recepit, & vita
Regem Dascar privavit.

Tertium saeculum stetit octo Laches, & quatuor annorum milli-
bus, qua aetate hominis vita quingentis annis definiebatur, Deusque
bis mortalibus visus est. Primum ut homo Chisiu ³), dictus, qui Ca-
nec 7) & Chec ⁴) potentes & crudeles tyrannos ac fratres interfecit,
& mille sexcentas habuit uxores, ex quibus infinitae proles natae,
tandem a piscatore noctu sagitta confixus fuit. Nam cum in arborem
conscendisset, eminente & nudata planta, cui affixa vel inserta erat
gemma lucidissima, piscator suspicatus avem esse, emisso iaculo
traiecit, usus perlucidae petrae splendore tanquam scopo, in quem
collimaret. Deinde comparuit, homini alteri similis, Buthantar 9)
nomine, capite cineribus asperso, ut Ioghui assolent nigris vestitus ;
quo tempore fuerunt quinque fratres, armorum & belli fama victo-

1  Paraéurâma.

2 а) Kama.

3  Kpçna.

4  Keiin (?)

riaeque gloria celebres, qui cum viderent tertium seculum finiri, &
quartum exurgere hominum nequissimorum, mori optarunt, quo in
desiderio apparuit illis Deus, relictisque & spretis Regnis in altissi-
mum montem se receperunt ubi dicuntur hodie vivere. Buthantar
postea evanuit.

Quarta aetas durabit quatuor Laches, hoc est quadraginta anno-
rum millia, ex quibus fluxerunt quatuor milliasexcenti nonaginta duo
anni *). Aiunt hac etiam aetate venturum Deum : Volunt alii iam ve-
nisse, eumque esse Regem Acabar (quo nomine vocatur Rex Mogor
hoc tempore regnans). Has decern figuras, Deiq ; apparentis formas,
quas Comu Autar ¹) nominant, praecipui eoru sapientes, vel, ut ve-
rius dicam, totius huius gentilitatis ignorantissimi, affirmant, ipsum
Deum esse, rerum harum inferiorum formis vestitum: Alii, quos
t-anti erroris pudet, dicunt, non Deum, sed res creatas fuisse, quae
authoritatem & potentiä a Deo acceperant. His fictionibus & chime-
ris mille fabulas addunt, quarum pars maxima, Ethnicorum Salse-
tanorum delirationibus est persimilis

Wat zouden wij gaarne die vele „fabeltjes" kennen, die de zende-
lingen zoowel in de kuststreken van Salsette, als in het Gangesgebied
hebben gehoord ! Eén enkel verhaal vond ik in de missiebrieven op-
geteekend, nl. de geschiedenis van Ganeâa, in den brief, uit Goa
13 Dec. 1560 door P. Ludovicus Froes aan de broeders in Europa
gezonden. Aldus luidt de bewuste passage :

„Posteritati tradiderunt vetustissimi illorum vates, primis illis
hominibus Adamo & Eva matrimonio copulatis, antequam liberos
procrearent, aut alius quispiam in mundo existeret, casu quodam
accidisse, ut Adamo domum exire necesse esset. Eva interim nescio
quibus occupationibus detenta, in quibus expediendis ad sudorem
usque laborabat, quae mox sudore madens, abstergere tam à capite,
quàm à brachiis eum cepit, ex quo ad manus defiuente de repentè
ridiculum quiddam, sed ut illi putant divinum, ac praeclarum opus
evenit : nam ex sudore perfectae staturae vir natus est. Adamus,
domum reversus, & cum uxore virum alium conspicatus, quem antea
nec viderat, nec noverat, ira percitus, arreptoense hominem obtrun-

cat: mirata Eva tum furorem, tum Adami temeritatem, facti illum
arguere coepit quod manuum suarum sudore procreatus esset. Ada-
mus autem interempti filii iacturam sarcire volens, cüm caput iam
vita destitutum aspiceret, festinans abiit, bestiam quaesiturus, cuius
caput abscissum trunco filij Evae applicaret: mox elephante occur-
rente, quod statuerat facit: praescindit caput, & trunco connectens
efifecit, ut rediret ad vitam, atque in eum modum Elephantinum caput
cum longa proboscide puer habuit quoad vixit, & nomen accepit
Ganisso, quem etiam ita formant, & iam Brachmanes venerantur.
Inter quos plurimi ex eius nomine vocantur

Uit de brieven der Portugeesche zendelingen naar Europa blijkt,
dat ze van nog veel meer overleveringen uit de Hindoe-mythologie
kennis droegen. Zoo is er sprake van de eigenaardige gebruiken van
Yogins, Brahmanen en Vertea\'s (Jaina\'s) — beschrijven zij de bede-
vaartstochten naar den Ganges en de nachtelijke processie van
een afgod Perumal in Cidambara, kennen zij den eerbied der Hin-
does voor de koe en den angst van sommigen om iets levends te
dooden, de geschiedenis van Hanuman wordt door hen in verband
gebracht met den beroemden tand op Ceylon, zij weten van de tri-
moerti, de goede en kwade dagen, het geloof aan de zeven zeeën en
de olifanten, die de aarde dragen, enz. En hoevee) zal ons onbekend
zijn gebleven, omdat lang niet alle brieven ons onder de oogen zijn
gekomen! Het medegedeelde moge echter volstaan om te doen zien,
dat de Portugeesche Missie op het einde der i6^de eeuw een niet on-
belangrijke kennis had van Indische godsdienstige gebruiken en over-
leveringen.

C. Tiveedracht en Verval.

Hoewel het zendingswerk nog steeds met succes werd voortgezet,
was toch de macht der Portugeezen in Indië reeds lang voor het ein-
de der i6^de eeuw aan het tanen en de vereeniging van Portugal en
Spanje in 1580 vermocht daar geen verandering in te brengen. In-
tegendeel, ook in de I7^de eeuw hooren we zooveel klachten over het
slechte levensgedrag van Portugeesche machthebbenden in Indië,

dat we begrijpen, dat er wordt geklaagd, dat omstreeks 1666 „le nom
Portugais avait perdu son prestige" ^J).

Reeds Franciscus Xaveriushad tegen de afpersingen van sommige
gezaghebbers de bevolking in bescherming genomen, en ook later
zijn vooral de paters Jezuïeten vaak opgetreden als de verdedigers
der inboorlingen tegen de verdrukking door de Portugeezen. Van-
daar dan ook, dat de wereldlijke overheid meermalen de gelegen-
heid aangreep, om de Jezuïeten te bemoeilijken. Maar ook onder de
geestelijken zelf heerschte tweespalt. De missionarissen waren ernl.
toe overgegaan, ook aan de meer in het binnenland wonende volken
het evangelie te brengen. Al spoedig bleek, dat hierbij zeer groote
moeilijkheden moesten worden overwonnen. Bij de kustbevolking
toch was, door de voortdurende aanraking met vreemdelingen, het
Hindoeïsme veel minder zuiver bewaard. Ook begrepen zij, die door
jarenlange bekendheid met de Portugeezen minder vreemd stonden
tegenover de Europeesche zeden, de Westerlingen veel beter, dan
de bewoners van het binnenland. De eerste missionaris in Madura,
P. Gonsalve Fernandez, had in 1606 nog geen enkelen inboorling
bekeerd, zelfs geen paria. ¹) En toch was hij er toen al ongeveer
twaalf jaar gevestigd. Maar Fernandez hield ook volstrekt geen reke-
ning met hun zeden en vooroordeelen, leefde en kleedde zich als
Europeaan en lette niet op kasteverschil. „Aux yeux des Indiens le
P. Fernandez était leprangui, c\'est à dire l\'homme qui se nourrit de
viande de boeuf, qui boit des liqueurs enivrantes, qui se souille par
le contact des personnes impures, qu\'on ne peut aborder sans se
souiller soi-même" 3).

Geheel anders ging Roberto de\' Nobili te werk. Deze was in 1577
uit een zeer aanzienlijke Italiaansche familie geboren, trad in 1597
in de orde der Jezuïeten, vertrok naar Indië, vertoefde eerst eenigen
tijd aan de kust van Malabar en kwam einde 1606 in Madura. Ter-
stond begreep hij, waardoor de pogingen van P. Fernandez zonder
succes bleven. Hij vroeg verlof aan zijn geestelijke overheid om zich
in kleeding en levenswijs zooveel mogelijk naar de Hindoes te rich-

1  Vgl. van Léon Besse S. J. in „La Mission du Maduré" het hoofdstuk „Le district du
Centre" en A. Jean S. J. Le Maduré, l\'Ancienne et la Nouvelle Mission (1894).

ten ^x), beoefende zoowel Tamil als Sanskrit ²) en bestudeerde den
\'godsdienst en de wijsgeerige denkbeelden der Hindoes. Daarbij be-
diende hij zich van de hulp van een Brahmaan, over wiens geestes-
gaven en karaktereigenschappenhij in zijn brieven zeer waardeerend
spreekt. Zoo schrijft hij 22 April 1609: „Je ne saurais exprimer tou-
tes les obligations que j\'ai à cet excellent brame. Je lui dois la con-
naissance des mystères les plus sacrés des Vedas. Il m\'écrit toutes
les lois qu\'ils contiennent" 3).

In een anderen brief van Nobili heet het : „Outre ma manière de
vivre, de me nourrir, de me vêtir, et le soin que j\'ai de n\'avoir que
des brames à mon service, ce qui m\'aide beaucoup à faire des con-
versions, c\'est la connaissance des livres les plus secrets des Indiens.
J\'y trouve constaté que des quatre védas ou lois que ces peuples
possédaient anciennement, trois seulement subsistent, que la qua-
trième, qui était une loi spirituelle et enseignait la voie qui mène au
salut de l\'âme, a été perdue, et qu\'il ne s\'est jamais rencontré un
homme assez savant et assez saint pour la retrouver : d\'où les uns
concluent qu\'il n\'y a pas de salut à attendre, d\'autres, qu\'il n\'y a pas
de vie future."

Nobili zei nu, dat hij uit verre landen gekomen was, om hun die
„loi spirituelle" te brengen en meende op die wijze, naar het voor-
beeld der apostelen zich te mogen schikken naar de opvattingen van
het volk, waaronder hij het evangelie verkondigde. Van hoeveel be-
lang Nobili het achtte, dat de missionaris in het binnenland, behalve
de volkstaal, ook het Sanskrit bestudeerde, blijkt uit zijn brieven
van 1609 en 1610. In 1609 toch had hij aan zijn superieur een helper
gevraagd bij zijn veelomvattend werk en zoo kwam in Augustus te
Madura P. Emmanuel Leytan om Nobili bij te staan. Maar hij bleek
niet geschikt voor het werk: „la langue sanscrite était pour lui
hérissée de difficultés qu\'avec la meilleure volonté du monde, il se
trouvait incapable de surmonter." Hij werd weer naar Cochin terug-

1) Dit was geheel in den geest van Franciscus Xaverlus. Vgl. ook den later aan te halen
brief van Gaspar Belgad.d. 10 Dec. 1549 aan deleden derS. J. te Coïmbra. (Epist. Indicae
P- 36.)

2) Gewoonlijk duidde men dit toen aan raet Gueredanam, d. i. Grantha

3) Ik citeer hier uit A. Jean, Le Maduró, tome I, p. 14—15. Bertrand, La Mission du
Maduré (Paris 1848) II, p. 34, geeft dcnzelfden brief in eenigsiins andere bewoordingen.
Blijkbaar vertalen beiden denzelfden (origineelen ?) text.

geroepen. 12 Juni schrijft Nobili aan P. Antonio Vico, belast met
het onderwijs in de theologie te Cochin : „Vous me parlez du bien-
aimé P. Em. Leytan, obligé de me quitter à cause de sa santé et de
la difficulté qu\'il avait à apprendre la haute langue." Die Pater Vico
werd nu in Sept. 1610 naar Madura gezonden. Hij schreef 25 Oct.
1610 aan den Generaal, Pater Claudius Aquaviva een brief, waarin
hij Nobili uitbundig prijst o.a. wegens „cette éloquence féconde qui
s\'exprime, avec une étonnante richesse d\'expressions, dans les divers
idiomes si difficiles de ces contrées"

We mogen dus waarschijnlijk in Nobili zien, zoo niet den eersten
Europeeschen Sanskritist, dan toch een der eerste Westerlingen, die
zich met het Sanskrit hebben vertrouwd gemaakt. En stellig komt
hem de lof toe, dat hij met inspanning van alle krachten heeft gear-
beid aan de verbreiding van het evangelie. En toch, ondanks zijn
ijver en groote gaven, en niettegenstaande de omstandigheid, dat hij
familie was van Paus Julius III en van Kardinaal Bellarmino, heeft
hij heel veel tegenwerking ondervonden. In eenbriefvanóDec. 1610
somt P. Laërzio de vervolgingen op, waaraan de missie van Madura
en vooral Nobili blootstaat ²). „ i° de la part des Nôtres sous couleur
de zèle 3), 2⁰ de la part de 1\'Evêque de Cochin, qui le désapprouve
hautement, mais l\'Archevêque de Cranganore a pris sa défence, et
celui de Goa a écrit qu\'il lui portait envie, 3⁰ de la part des Francis-
cains et du clergé séculier indigène, qui sont àlaPêcherieetàManar.
Ils sont allés jusqu\'à dire que le P. de Nobili s\'était fait païen. Ils
voulaient s\'emparer de notre ancienne résidence de Maduré, où était

le P. Fernandez, comme ils s\'étaient emparés de toute la côte.....

4° de la part des Brahmes et des Pandarams, mais il en triompha par
sa science. I.es indigènes sont muets d\'admiration devant lui,...

Geruimen tijd (1612-1616) mocht Nobili zelfsgeen nieuwe bekeer-
lingen doopen. Maar juist in dit tijdvak schreef en vertaalde hij veel :
Jean zegt ervan „dès lors aussi le P. de Nobili mit la main à la com-
position de ces ouvrages tamouls, sanscrits ettélougous, qui devaient
être si utiles à ses successeurs" (p. 201). In 1621 gaf de inquisitie te
Lissabon Nobili gelijk. Maar al werd ook Nobili in zekeren zin ge-

1) Vgl. A. Jean, Le Maduré, I, p. 19—25.

a) L. Uesse, La Mission du Maduré, p. aoo.

3) Ziet op de vertoogen, die Pater Fernandez indiende.

rechtvaardigd door de bekende bul van Paus Gregorius XV, d.d. 31
Januari 1623, die uitdrukkelijk toestond enkele uiterlijke kenteeke-
nen van rang en kaste, het koord, het sandelmerk en de „koudoumi",
hoewel aan het heidendom ontleend, in eenigszins gewijzigden vorm
te blijven dragen, mits men er niets in zag dan versierselenen ze ook
niet werden verleend door den heidenschen, maar door den R. K.
priester, de rust keerde niet weer.

Wie verlangend is over dien strijd tegen den zoogenaamden ritus
malabaricus — op den duur een strijd tegen de Jezuïeten in Indië,
iets meer te lezen, kan zeer veel bijzonderheden vinden in een hs. uit
het begin der 18^de eeuw „La religion des Malabares", dat berust in
de Münchener Hofbibliotheek ¹). Wij kunnen die kwestie hier laten
rusten.

Nobili is een sannyâsin geweest. Ook voor de lagere volksklassen
moest men missionarissen hebben, en zoo heeft men sedert ± 1640
ookpandâram-swâmins ²). Zij moesten zich geheel apart houden van
hun ordebroeders, die sannyâsin waren, maar beide groepen droegen
hetzelfde lot : miskenning door de Europeanen, vervolging door de
inlandsche vorsten. Zoo lezen we van Christenvervolgingen te Trichi-
nopoly in 1630, 1639, 1640, 1644, maar ondanks allen tegenspoed
breidde het aantal bekeerlingen zich gestadig uit. Het leven dierstrij.
ders voor het geloof vinden wij geteekend in een uitvoerig schrijven
van P. Balthasar da Costa, in 1653 uit Tanjore geschreven aan de
studenten van Coïmbraen Evora 3). Met schrille kleuren wordt daarin
het leven van den zendeling in de binnenlanden afgeschilderd, de ver-
moeiende voetreizen, het moordend klimaat, de vervolgingen waar-
aan hij blootstaat.\' „Notre lit est une natte étendue par terre ou sur
une planche. Une poignée de riz cuit à l\'eau,assaisonné d\'une décoc-
tion de poivre, parfois de quelques herbes amères, voilà notre ordi-
naire : si vous pouvez y ajouter quelques légumes, du lait, un peu de
beurre fondu, vous aurez un dîner de première classe." Toch vreest
hij niet, door dezen brief zijn jonge ordebroeders te ontmoedigen :

1) Cod. gall. 666 cn gall. 362. Dat n°. 666 „eine kürzere Rezension" van n°. 362 zou zijn,
zooals Prof. Zachariac, Gött. gel. Anz. 1916 blz. 563 zegt, bleek mij bij vergelijking van beide
hss. onjuist. De verschillen zijn onbelangrijk.

a) A. Jean, Le Maduri, I, p. 48: „Le mot pandaram désignant un religieux ou pénitent
inférieur au sanniassi, mais professant le mime genre de vie et d\'abstincncc."

3) -A.Jean, Le Maduré, I, p. 55, v.v.

„Het uitzicht op zooveel lijden zal geen harten doen terugschrikken,
die door Onzen Heer vervuld zijn met zijn Liefde."

Zoo\'n zendeling was ook P. Emmanuel Martinz, sedert 1625 mede-
werker van Nobili. „De armoede van dien vromen man was zeer
groot. Zijn oud brevier, zijn kruisbeeld, een plaat, voorstellende de
H. Maagd, een naald en wat garen om zelf zijn kleeren te herstellen,
en twee of drie Tamil boeken, dat was alles, wat hij bij zijn dood
naliet"

Het was een tijd van voortdurende oorlogen van den eenen in-
landschen vorst met den anderen. Sommige vervolgden Nobili, an-
dere waren hem zeer welwillend gezind en zoo werkte hij door tot
1648. Daar hij bijna blind was geworden, zonden zijn superieuren
hem toen naar Jaffna op Ceylon, in de hoop, dat hij daar zou her-
stellen. Nooit keerde hij in Madura terug. Hij werd later te Maïla-
pur geplaatst, leefde daar als een arme sannyasin in een hut, zijn
laatste levensjaren bestedend met aan enkele brahmanen, die hem in
zijn eenzaam leven vergezelden, eenige geschriften te dicteeren.
Toen de politieke toestand dreigend werd, moest hij zich op bevel
van den Superior bij de andere Paters te Maïlapur voegen. De
koning van Golconda verwoestte de stad. 16 Januari 1656 stierf
Nobili.

In de litterae annuae, vvsch. van 1659, wordt verhaald, dat de
paters veel te verduren hebben bij al die omzwervingen in het land
der Callers. „Het was ons zeer moeilijk onze boeken en het weinige,
dat wij bezaten, in veiligheid te brengen. Ik ben er zelfs niet zeker
van, dat de eenige verzameling boeken van P. Roberto de\' Nobili,
nog op palmbladeren geschreven, gered is. Het is een schat, waarop
wij voortdurend het oog hebben gehad, al zijn er ook reeds een aan-
tal overgeschreven op papier, door de goede zorgen van P. A.
Freyre

Vatten we samen, wat voor ons omstreeks het midden der 17^dfl
eeuw het meest van belang is te achten, dan kunnen we dat als volgt
formuleeren:

De Portugeesche heerschappij was na een kort tijdperk van bloei
weer snel tot verval gekomen. Dat verval werd in de hand gewerkt,

doordat de Portugeesche staatsdienaren in Indië in vele opzichten
minderwaardig bleken, vooral echter op zedelijk gebied weinig eer-
bied inboezemden.

De ondernemingen der Portugeezen, die zoowel bevordering van
den handel als uitbreiding van het Christendom beoogden, leidden
tot de komst der Jezuïeten in Indië, die hetgebied hunner werkzaam-
heden echter niet beperkten tot de door de Portugeezen beheerschte
streken, maar ook in het binnenland, ondanks oorlogen en vervolging,
met succes werkzaam waren. Hun pogingen werden belemmerd door
de tegenwerking èn van de wereldlijke overheid, èn van andere gees-
telijken, die vooral afkeurden, dat de Jezuïeten bij het missie-werk
zooveel rekening hielden met de godsdienstige en maatschappelijke
opvattingen der inboorlingen. Dit konden de Jezuïeten vooral daar-
om met goed gevolg doen, omdat zij, door geheel mee te leven met
de bevolking, en door haar talen en geschriften te bestudeeren, reeds
vroeg vrij juiste denkbeelden hadden van de voornaamste punten
van de Hindoe-mythologie en de Hindoesche zeden en gewoonten.
Van die kennis werd in brieven naar Europa het voornaamste mee-
gedeeld, ten behoeve van de aanstaande zendelingen, die bijv. te
Coïmbra voor hun taak werden voorbereid en dan verder in de col-
leges in Indië door de oudere zendelingen werden ingeleid in de kennis
der talen, zeden en godsdienstige begrippen der inboorlingen. In die
colleges der Jezuïeten (op Ceylon te Jaflfna, aan de kust van Malabar
enz., o.a, te Goa, Cochin enCranganor) had men geschriften, waarin
het voornaamste van het Hindoeïsme stond opgeteekend en leerboe-
ken der inlandsche talen. Omstreeks het midden der I7^dc eeuw
raakten, tijdens de vervolgingen, sommige belangrijke boeken, b.v.
van Nobili, waarschijnlijk in vreemde handen.

III. EUROrEESCHlC CONCURRENTEN DER PORTUGEEZEN IN INDIK.

A. Algetneene belangstelling voor de vaart op Indië in de
Noordzeelanden.

Onder de tegenstanders der bekceringsmethode van de Jezuïeten
vinden we af en toe ook genoemd Carmelieten en merkwaardig is het

getuigenis van Léon Besse (La Mission du Maduré p. 178 en p. 230),
dat een Carmeliet, die namens de Congregatio de Propaganda Fide
de Visscherskust en Madura bezocht, de bescherming genoot der
Hollanders, bij wie hij zelfs logeerde.

Het is nu tijd eens na te gaan, hoe die concurrenten der Portu-
geezen zich in Indië hadden gevestigd, in hoeverre ook zij zich hebben
verdienstelijk gemaakt voor de verbreiding van het Christendom in
Indië en in verband daarmee voor de bestudeering van de Indische
talen en godsdiensten.

Tegen het einde der zestiende en in het begin der zeventiende eeuw
werden er in de landen om de Noordzee gelegen, verschillende han-
delscompagnieën opgericht voor de vaart op Indië. De Franschen
maakten het aanvankelijk niet zoo druk, evenmin de Denen, die op de
kust van Choromandel een enkele vestiging hadden in de 17^deeeuw^I),
maar de Engelschen en Nederlanders waren al| spoedig geduchte
concurrenten der Portugeezen.

De groote belangstelling in Engeland en Nederland voor Indië,
blijkt ook uit de vele geschriften, die in de zeventiende eeuw in die
landen verschenen en over de vaart naar Indië of over land en volk
daar handelen. De Engelsche Hakluyt Society en de Nederlandsche
Linschoten-Vereeniging hebben in onze dagen vele dier oude reis-
verhalen opnieuw uitgegeven, terwijl men er verder een groot aan-
tal verwerkt vindt in de twintig deelen van het in 1905—1907 her-
drukte „Halduytus Posthumus or Purchas his Pilgrimes" van Sa-
muel Purchas, en dergelijke uitgaven ²). Wie echter mecnen zou, dat
die oude werken ook over het Hindoeïsme belangrijke gegevens be-
vatten, komt bedrogen uit. De omstandigheden toch van Engeland
en Nederland in de i6^de en I7^dc eeuw waren geheel anders, dan die
van Portugal in de 15^de en i6^de eeuw. Hier zoowel als daar zien wc
een volk, dat snel vooruitgaat in beteekenis, dat een groote geest-
kracht ontwikkelt in den strijd om een bevoorrechte plaats onder de

1) „In Frankrijk werd in 1604 de eerste geoktrooieerde compagnie opgericht, maar vóór
1616 schijnt geen expeditie het land verlaten te hebben. De deense Compagnie van Kopen-
hagen werd in 1612 opgericht, en het rou tot 1620 duren, eer zich de Denen aan de kust van
Koromandel vestigden" Dr. II. Terpstra, De Vestiging van de Nederlanders aan de Kust
van Koromandel, blz. 26.

2) Hakluytus Posthumus or Purchas his Pilgrimes, contayning a History of the World
in Sea Voyages and Lande Travells by Knglishmenandothers.Glasgow 1905—1907.20dln.

overige volken, en waar de godsdienstzin verstrekt was door den
strijd tegen andersdenkenden — in Portugal tegen de Mahomedanen,
in Engeland en Nederland tegen de Katholieken — maar daarmee
houdt de overeenkomst ook op. Voor de Engelsche en Nederland-
sche ondernemende zeevaarders schijnt handel, materieele winst, het
eenige doel — we hebben gezien, dat bij de Portugeezen van het be-
gin af naast het behalen van geldelijke voordeelen ook de gedachte
aan het bekeeren der nieuw-ontdekte volken op den voorgrond stond.
En terwijl in Portugal de Indische handel staatsmonopolie werd, en
de ontdekkings- en veroveringstochten de belangstelling genoten
van het koninklijk huis, waren het in Engeland en Nederland parti-
culiere ondernemingen van kooplieden, door de regeering met een
octrooi bevoorrecht. Een persoonlijkheid als Prins Hendrik den
Zeevaarder, als de koningen Johan II, Emanuel denGrootenof Johan
III missen we in Nederland zoowel als in Engeland.

B. De eerste Engelscheti in In dit,

Jacobus I moge in eigen oog een groot godgeleerde geweest zijn,
nergens is mij gebleken, dat hij, evenals Johan III deed, zijn geld-
middelen ter beschikking stelde voor de propaganda van zijn geloof
— trouwens, zoowel in Engeland als in Nederland had men het geld
wel voor de binnenlandsche behoeften noodig, en Jacobus I was nooit
heel ruim bij kas. Bij de Portugeezen was dat anders. Grootesommen
vloeiden, althans in de eerste helft der i6^de eeuw, uit Indiü in \'s ko-
nings schatkist, maar uit een brief door Koning Johan in 1546 aan
den onderkoning van Indiü geschreven blijkt, dat hij het geld ook
ten behoeve van Indiü wist te besteden \'). Baldaeus prijst hem dan
ook met de volgende woorden: „Waar zoude men nu zulke Konin-
gen vinden, \'t is immers al voor de Godsdienst en de verbreydinge
van Jesus Christus Rijke, daar van hy schrijft, naulijks een letter is
er aangehaalt, om zijn inkomen grooter te maken: maar in tegen-
deel opent hy zijn schat-kamcr tot onderhout van Leeraars, behoef-
tige en onderdrukte Christenen, Hoe wonderlijk is dan de voor-

«) Baleinens, Malabar cn Choromandel blx. 147 v.v., druk\', den brief af; waarschijnlijk

vertaalde hij hem uit MafTei Historiarum Indicarum libri XVI. Hij komt daar voor in het
boek. (Coloniae Agrippinae a° 1590, p. 570—575).

gaande Eeuwe (die zegen van den Hemel bequam) van deze ver-
basterde verschillende; waar zoude men zulke Koningen vinden en
aantreffen ?" (Malabar en Choromandel, blz. 149).

En de sommen die Portugal aan de zending besteedde, waren zeer
belangrijk. Don Duarte de Menezes geeft op, dat de Portugeesche
koning aan de kerken ter Westkust van Voor-Indië per jaar ten
goede liet komen ongeveer 11¹/₂ millioen Reis (ruim f 85000.—) en
bovendien kostte de Inquisitie per jaar nog 1¹/_s millioen Reis (pl.m.
f 10000,—)

Engelsche predikanten in Indië, waarvan we in de i7^deeeuwhoo-
ren, waren bijna uitsluitend scheepsdominé\'s, en maar bij uitzonde-
ring toegevoegd aan een gezant of geplaatst in een factorij. Voor
het missiewerk gaf men zich geen moeite. Ook in dit opzicht geldt
het woord van Hunter, dat de daden van de kleine helden-natie (Por-
tug.) aan een epos doen denken, vergeleken waarbij de vroegste ver-
richtingen der Engelschen in Indië slechts sober proza zijn ³). En toen
de gloriezon der Portugeezen begon te tanen, deed een nieuwe macht
zich in Indië gelden, wier leger zijn strijders recruteerde uit alle lan-
den van Europa, de Jezuïeten-orde. Het is dan ook wel eigenaardig,
dat zoowel de eerste Engelschman als de eerste Nederlander, dien
we in Indië aantreffen, tot die orde behooren.

Toen in 1583 de Engelsche Levant Company Ralph Fitch en
John Newberie over land naar Indië zond, had die eerste onderne-
ming weinig succes. In Ormus vielen ze in handen der Portugeezen,
en als gevangenen kwamen ze in Goa. Daar werden ze uit de ge-
vangenis bevrijd door bemiddeling van hun landgenoot, Pater Tho-
mas Stephens S. J., rector van Margon College te Salzette 3). In 1585
ontvluchten ze uit Goa en komen te Agra. Newberie gaat dan naar
\'t Westen en Fitch zwerft door Voor- en Achter-Indië. Hij heeft

1) Vgl. Purchas his Pilgrimes, ed. van 1905. dl. IX. p. 185.

3) A History of British India, I. 3.

3) „We continued in Prison untill the two and twentie of December, and then wee were
set at libertie, putting in sureties for two thousand Duckets not to depart the Towne; which
sureties Father Stephens an English Jesuite which wee found there, and another religious
man a friend of his procured for us." (The Voyage of Master Ralph Fitch, Purchas dl. X.
blz. 173.) Vergelijk hiermee de cenigszins afwijkende lezing van het geval bij Linschoten.
(ed. Prof. Dr. H. Kern, dl. II. blz. 81—87.) Thomas Stevens, wiens naam ook op zijn Portu-
geesch werd veranderd in Thomas Estevao, schreef een „Arte da Lingoa Canarin\', in 1640
in Goa gedrukt. (Ind. Antiq., II, 98.)

goed opgelet, al begreep hij lang niet alles wat hij zag, en daarom is
zijn reisverhaal voor ons niet zonder belang. Hij vertelt van het baden
der Brahmanen, hun voorhoofdsmerk en rozenkrans, en van pelgri-
mages naar Benares, waar hij afgodsbeelden met vier handen heeft
gezien. De ceremoniën bij het baden in den Ganges, bij ziekte en dood
en bij huwelijk worden door hem besproken, enz. In het uiterste
N.O., bij Cochin-China, zag hij een hospitaal voor dieren, waarvan
de beschrijving ons onwillekeurig doet denken aan een soortgelijke
instelling in Guzerate, waarvan in de missiebrieven sprake is. Er zal
wel geen reden zijn, om aan de geloofwaardigheid van Fitch in dit
geval te twijfelen, maar toch dient er op gewezen te worden, dat
men herhaaldelijk in die oude reisverhalen berichten aantreft, die
heeten op autopsie te berusten, hoewel ze bij nader onderzoek uit
oudere schrijvers blijken te zijn gecopieerd. Natuurlijk is het wel
eens mogelijk, dat verschillende reizigers hetzelfde hebben opge-
merkt, maar meermalen wordt de mededeeling met bijna dezelfde
woorden in verschillende verhalen aangetroffen, en dan moet toch
wel aan ontleening worden gedacht. De vrijmoedigheid om van de
niet-algemeen bekende berichten van anderen — zonder vermelding
van de bron — gebruik te maken, was bijzonder groot. Zoo vinden
we bij Fitch een mededeeling aangaande een pijnlijke kunstbewer-
king, waaraan de jonge mannen in Pegu zich onderwierpen, die bij
verschillende andere schrijvers, o.a. bij Nicolo de Conti wordt aan-
getroffen en de beschrijving van de indecente vrouwenkleeding door
Fitch (Purchas dl. X, blz. 196) is te vergelijken met die door Caesar
Frederici, een Venetiaan die 1563—1581 door Azië rondzwierf.
(Purchas dl. X, blz. 142).

Te voren werd een plaats aangehaald uit de missiebrieven van
IS9⁸» waarin het offeren van de tong aan een godheid „Nazar Coto"
wordt besproken. Ter vergelijking deelde ik daar een plaats mee uit
Edward Terry, die in 1616 in Hindostan kwam. Purchas (dl. IX, p.
IS) geeft dat verhaal uit Terry aldus: „Nagracutt, the chiefe Citie
so called, in which there is a Chappel most richly set forth, both sec-
led and paved with plate of pure gold. In this place they keepe an
Idoll, which they call Matta, visited yeerly by many thousands of
the Indians who out of devotion cut off part of their tongues, to rnake
a sacrifice for it." Men heeft wel eens gedacht, dat Edward Terry

verschillende berichten zal hebben gekregen van den zonderling
Thomas Coryat, die op zijn grooten wandeltocht in Agra kwam, juist
toen Terry daar was. In Coryat\'s brieven vond ik niets van dit ver-
haal, wel echter in „Observations of William Finch, Merchant, taken
out of his large Journall *). In 1611 teekende Finch het volgende op:
„Bordering to him is another great Rajaw, called Tulluck-Chand,
whose chiefe City is Negercoat, 80 c. from Lahor, and as much from
Syrinam, in which City is a famous Pagod, called Je or Durga, unto
which worlds of people resort out of al parts of India. It is a small
short Idoll of stone, cut in forme of a man; much is consumed in
offerings to him, in which some are reported to cut off a piece of
their tongue, and throwing it at the Idols feet, have found it whole
the next day (able to lye I am afraid; to serve the father of lyes and
lyers, how ever) yea some out of impious piety heere sacrifice them-
selves cutting their throats, and presently recovering: the holyer
the man, the sooner forsooth he is healed, some (more grievous
sinners) remaining halfe a day in paine, before the Divell will attend
their cure. Hither they resort to crave children, to enquire of money
hidden by their parents, or lost by themselves, which having made
their offerings, bij dreames in the night receive answere.not one de-
parting discontented. They report this Pagan Dicty to have beene
a woman (if a holy Virgin may have that name) yea that shec still
lives (the Divell shee doth) but will not shew her selfe."

Het is duidelijk, dat deze berichten alle op hetzelfde heiligdom
betrekking hebben en ook, dat de laatst geciteerde passage het nauw-
keurigst is. Zoo wordt hier bijv. terecht van een Durga-tempel ge-
sproken. Toch berust ook de inededeeling van I\'inch, gelijk hij zelf
zegt, op inlichtingen van anderen.

Het aantal parallel-plaatsen in verschillende reisverhalen uit dien
tijd blijkt vooral groot, als men nagaat hoe weinig nieuws ze eigenlijk-
brengen over godsdienst en zeden der inboorlingen. Of men de jour-
nalen leest van zeelieden als kapitein Thomas Best, van kooplieden
als William Finch, van predikanten als Edward Terry, van een ko-
ninklijk gezant als Thomas Roe of de brieven van een avonturier als
Thomas Coryat, meer dan enkele verspreide mededeelingen over
Hindoeïsme vindt men er niet in, en meestal komen die berichten op
1) Ptirchas, dl. IV. Het hier geciteerde staat op blz. 69—70.

hetzelfde neer. Zij geven rapporten, van belang voor scheepvaart en
handel, en alleen bij uitzondering — als curiositeit — iets over eigen-
aardige gebruiken of godsdienstige voorstellingen. De personen met
wie zij in aanraking kwamen, waren meerendeels kustbewoners, die
de voorvaderlijke zeden niet zuiver hadden bewaard of Mahome-
danen en libertijnen aan het hof van Akbar en diens opvolger. Men
kwam niet in nauw contact met de inboorlingen, maar volgde zooveel
mogelijk den raad van Roe op: „Lett this bee received as a rule that
if you wil Profitt, seeke it at Sea, in quiett trade; for without contro-
versy it is an error to affect Garrisons and Land warrs in India" \').

Geheel andere opvattingen hadden de Portugeezen, en de Jezuïe-
ten vooral gaven in hun brieven naar Europa hoog op van hun in-
vloed op de bevolking. Maar de Engelschen geloofden niet veel van
hun verhalen. Zoo zegt Terry ¹): „I would I were able to confirme
the Reports of their conversions. The truth is, they have spilt the
water of Baptisme upon some faces working on the necessities of
poore men, who for want of meanes, which they give them, are con-
tent to weare Crucifixes; but for want of instruction are only in name
Christians. (I observed 3) that of the poore there, five have begged
in the name of Marie, for one in the Name of Christ.) I also desired
to put my hand to this holy Worke, but found it difficult, both by
Mahumetane libertie for women, and the debauched lives of some
Christian-unchristian men amongst them, Per quorum latera patitur
Evangelium. Hee which hath the Key ofDavid, open their eyes, and
in his good time send Labourers into this Vineyard. Amen."

Edward VI had aan de eerste ontdekkingsreizigers op het hart ge-
drukt: „The sowing of Christianity must be the chief intent of such
as shall make any attempt at foreign discovery, or else whatever is
builded upon other foundation shall never obtain happy success or
continuation." En in Amerika, waar zooveel Engclschc kolonisten
gevestigd waren, werd dan ook al in de I7^de eeuw de zending onder

1 a) Vgl. Purchas IX, bit. 53-53.

de Indianen niet geheel verwaarloosd. Maar de Engelsche Oost-In-
dische Compagnie bekommerde zich weinig om de bekeering der in-
boorlingen en nog veel later zou een van haar Directeuren zeggen:
„He would rather see a band of devils in India than a band of missi-
onaries" En wie van die kooplieden en soldaten in dienst der Oost-
Indische Compagnie zou zich dan voor het Hindoeïsme interessee-
ren?

Toch is er in de eerste helft der zeventiende eeuw althans één En-
gelsch werk over het Hindoeïsme verschenen, nl. het curieuze boek-
je : „A discoverie of the sect of the Banians. Containing their History,
Law, Liturgie, Casts, Customes, and Ceremonies. Gathered from
their Bramanes, Teachers of that sect: As the particulars were com-
prized in the Booke of their Law, called the Shaster : Together with
a display of their Manners, both in times past, and at this present.
London 1630." Henry Lord was in 1563 in Oxfordshire geboren,
studeerde te Oxford, werd „curate" van een zekeren Deken White,
die hem in 1624 aanbeval bij de „Companie of Merchants trading to
the East Indies." Dientengevolge werd hij voor vijfjaar aangesteld
tot predikant bij de Engelsche factorij te Suratte. De president daar,
Mr. Kerridge, spoorde hem aan, een onderzoek in te stellen naar de
godsdienstige denkbeelden der Banians, zooals in dien tijd de Hin-
does in het Westen van Indië genoemd werden. Met behulp van tol-
ken — zoo beweert hij — verzamelde hij nu zijn gegevens uit hun
Shaster, „which is to them as their Bible, containing the grounds of
their Religion in a written word." Al dadelijk dient nu vastgesteld
te worden, dat de laatste mededeeling van Lord onjuist is. Zijn boek
lijkt niets op een éastra, evenmin kreeg hij zijn berichten van zuivere
Brahmanen, maar wellicht van inlandsche factorij-dienaren, die zelf
een zeer fantastische voorstelling hadden van het Hindoeïsme. In
zeer beknopten vorm vindt men het verhaal van Lord al bij den Por-
tugees Teixeira ¹). En al komt waarschijnlijk aan Lord de verdienste
toe, het eerste boek over het Hindoeïsme in Europa te hebben gepu-
bliceerd, juiste denkbeelden betreffende het Hindoeïsme kregen zijn
lezers er niet door. Toch zal straks blijken, dat Lords werk in ons

1  Uit Teixeira is het o.a. overgenomen door Carolinus, Jledend. Heidendom, blr. 95.

land niet onopgemerkt is gebleven, maar nog in de I7^de eeuw in het
Nederlandsch is vertaald. En Prof. Thomas Hyde verwees in 1700
naar Henry Lord, in wiens boek men een uittreksel zou vinden van
„Indorum Shaster seu Librum creationis". Nergens echter bleek
mij, dat Engelsche of Nederlandsche schrijvers de Engelsche verta-
ling van een Indisch Purana hebben benut, die Prof. Hyde in Londen
heeft gezien *).

Uit het hier meegedeelde moge blijken, dat door de Engelsche •
tochten naar Indië inde eerste helft der I7^de eeuw de kennis van het
Hindoeïsme weinig is uitgebreid. Daar andere Europeesche vol-
ken voor ons onderzoek van nog minder beteekenis zijn, dient nu
het belang der Nederlandsche handelsondernemingen te worden
nagegaan.

C. De eerste Nederlanders in Indië.

Gaspar Belga, ook wel Gaspar Zelandus genoemd, is — voor zoo-
ver mij gebleken is — de eerste Nederlander geweest, die in Indië
gewoond heeft. Hij was te Goes, op Zuid-Beveland, geboren, stu-
deerde te Leuven, en had al heel wat ondervonden, toen hij in 1548
te Goa voet aan wal zette ^a). Hij verheugde zich in de vriendschap
van Franciscus Xaverius, die hem beloofde, dat hij zoo spoedig
mogelijk tot het missiewerk in China of Japan zou geroepen worden.
Voorloopig echter werd hij geplaatst te Ormus. Daar, onder een
verschroeienden hemel, werkte hij met rusteloozen ijver en met zeer
goede resultaten onder Mohammedanen en Heidenen een drietal
jaren. Twee brieven uit dat tijdvak, door hem in 1549 en 1551 aan
zijn ordebroeders in Coïmbra gericht, zijn bewaard. Zij geven ons
een denkbeeld van zijn werkzaamheid. Hij schrijft over de weduw-

1) Zie Thomas Hyde, Historia Religionis veterum Persarum (Oxford 1700). In de Prae-
fatio heet het: „Indorum Shaster seu Librum Creatlonis habemus in lingu;\\ MalabaricA
sine versione, ex Dono Doctissimi Viri Thomae Smith S. T. D. Ex eo tarnen multa extraxit
D. Henri Lordius in Descriptione Religionis Baneanorum in Indkl. Sed mysteriosi Indorum
Libri Poran Versionem Anglicam olim vidi npud aliquem Mercatorum Londincnsem qua-
tuor Tomis in 4«»,

a) „Gaspar hic Zelandus fuit natus In Oppido Goes, Lovanij in paedagogio Castrensi

philosophiam didielt circa an. Domini 1535. Dein sub Carolo V mllitiam pertesus Christo
militare coepit, multis tempestatlbus et naufragiis erudltui." (Kantteekening bij een brief
van Gaspar A° 1549 in de Epistolae Indicae).

verbranding, de dierenbescherming door de inboorlingen, den wagen
van Jaggarnath ^x).

Over de yogins spreekt hij met groote waardeering. Hij dis-
puteert met ze over godsdienstige vraagpunten en overtuigt ze
van de voortreffelijkheid van het evangelie ¹). Hij hoopt van
zijn overheid vergunning te krijgen om zich op hun wijze te
kleeden, omdat hij meent, daardoor het Christendom des te
beter onder hen te kunnen verbreiden 3). We zien hier dus in
onzen landgenoot een voorlooper van Roberto de\' Nobili. Veel
moeite geeft hij zich ook voor het onderwijs. Aan jonge inboor-
lingen onderwijst hij zelfs het Latijn.

1  Die Lunae, quem Ethnici in honore habent, cum ipsis versor, inter quos est genus
hominum, qui logui, hoc est, Eremitae sancti nominantur. In caecis hi specuum tenebris
degunt, cuiusmodi aliquos in hac Insula vidi. Unum prineipem, ac prefcctum agnoscunt,
cui omnes obediunt, cinere sese conspergunt : abstinentiam, paupertatem, castitatémque
imprimis colunt, quod ils tribus maximé virtutibns hominem Dei conspectu dignum fieri
putant, & asseverant. Egregiè philosophantur, & sanctissimam Trinitatein confitentur, pa-
triquepotentiam, filio sapientiam, spiritui sancto tribuuntbonitatem:acDeocertaquacdam
nomina, quae omnia haec complectuntur, imponunt. Sunt ipsi per quàm mansueti, modes-
tlque, & humiles. Si quem fortè animadverterint volucri, aut quadrupedi cuilibrt insidiari,
aut mortem intentare : omnino prohibent, malûntque praesenti precio illorum anlmantium
vitam redimere, pulicis etiam si in his terris id genus animal nasceretur, quam de vita peri-
clitetur ..." etc. (Epist. Ind. p. 35—36.) Zie ook verder, bijv. Epist. Ind. p. 59— 60,64

Nog twee brieven van Caspar zijn uit Goageschreven in 15 53. Hij
beschrijft in den een de kuststreken van Ormus tot Goa, verhaalt,
hoe hij eenige pagoden bezocht. In een daarvan zag hij een driehoof-
dig afgodsbeeld ^z). In den tweeden brief (een soort rapport aan den
Praep. Gen. P. Ignatius S J.) handelt hij over verschillende streken
— vooral in Indië — waar de Jezuïeten werkzaam zijn, met name
over de kusten van Malabar en Choromandel. Hij prijst het heerlijke
klimaat van Ceylon, dat hij een waar paradijs noemt ^a). Wellicht
heeft hij daar herstel van gezondheid gezocht, maar dan zonder suc-
ces. Hij stierf — diep betreurd — in het najaar van 1553. In ver-
schillende der Epistulae Japanicae wordt hij herdacht, en gememo-
reerd hoe hij te Ormus zich zelfs bijna geen tijd gunde om te eten en
te slapen. Terecht zegt dan ook A. Brandonijs S.J. van hem in 15 54,
dat hij is heengegaan tot de eeuwige rust „laboribus exhaustus" 3).-

Ook Jan Huygen van Linschoten, die in 1583 naar Goa vertrok
en in 1589 uit Indië terugkeerde, stond in dienst van een kerkelijke
overheid, nl. van den aartsbisschop van Goa. Maar hij werd niet ge-
dreven door de begeerte om het geloof te verbreiden. Hij zegt het
zelf in den aanhef van zijn „Itinerario" 4): „gheneycht zijnde tot
lesen vreemde dingen van Landen ende gheschiedenissen, waerinne
besundere wel behaghen ende vermaeckelickheyt hadde, met een
grooter verweckinge der begeerten om vreemde ende onbekende
landen te besien, ofte eenighcavontueren te versoeckcn, om daer-
door cenighsins mijn affectie te ghenoeghen, hebbe gheresolveert
mij eenighen tijd te absentecren van \'t Vaders-land, ende conversa-
tie van Vrienden ende Maghen, hoewel het my swaer viel..." Het
itinerario bevat weinig nieuws over het Hindoeïsme. Het 44° Capit-
tel „Van de Pagoden ofte Indiaensche Afgoden, Aflaten, Bevaerden,
Ceremonien ende ander superstitiën, in \'t generael ende in \'t corte
verhaelt" (uitgave van Prof. Kern, I, blz. 189-196) is gedeeltelijk een

vertaling uit Garcia da Orta\'s Colloquio en bevat verder in hoofd-
zaak soortgelijke mededeelingen, als de brieven der oudste missio-
narissen. Van zeer veel belang was echter Linschotens werk voorde
eerste Nederlandsche handelsexpedities naar Indië, want hij had
erin bijeengebracht, uit handschriften van Spaansche en Portugee-
sche loodsen, allerlei bijzonderheden omtrent de zeewegen naar Indië
en de vaart in de Oostersche zeeën. Met die gegevens heeft Cornelis
de Houtman op zijn eersten tocht zijn voordeel gedaan, terwijl het
tevens op raad van Linschoten was, dat de Nederlanders zich vooral
hebben toegelegd op den handel met Java. Daardoor kwamen de
Nederlanders pas laat in nauwer contact met het Hindoeïsme.

Hoewel de poging van Houtman geen geldelijk voordeel had op-
geleverd, liet men zich daardoor toch niet afschrikken. Nog voor
het einde van 1601 waren reeds vijftien vloten, tezamen 68 schepen
tellende, van Nederland naar Indië onder zeil. „Wie een paar stevige
knuisten heeft, laat zich aanmonsteren voor de nieuwe vaart. Wie
geld heeft, steekt het in de nieuwe handelsonderneming: zelfs het
penningske der weduwe wordt gewaagd" \'). Wel mocht De Jonge
getuigen, dat de impulsie voor die groote tochten voortkwam uit
het volk. Het waren echt-nationale ondernemingen. R. C. Bakhuizen
van den Brink heeft in zijn „voorlezing" over Isaac Lemaire ¹) ver-
haald, hoe deze ondernemende koopman getracht heeft, de voor-
deden der nieuwe vaart „op voordeelige voorwaarden aan Frank-
rijks grooten koning te verhanselen." Immers, Lemaire was geen
Hollander in merg en been: „als Doornikker was hij geboren met
de leliebloem in \'t hart." En ook de beroemde Balthazar de Mouche-
ron mag in die dagen van handelsnaijver zijn persoonlijk voordeel
wel eens boven het heil van zijn nieuwe vaderland hebben gesteld,
de meeste Nederlanders van dien tijd beschouwden de pogingen om
den gehaten Spanjaard ook in zijn Indischen handel te treffen als
een vaderlandsch belang, ja als een godsdienstplicht. „Het wasvoor
onze Calvinisten bijna een geloofspunt den Koning en den Paus ge-
lijkelijk te bestrijden door zich naar Indië den weg te banen en des

1  Zie De Gids van X865 of Studiën en Schetèen van R. C. Bakhuizen van den Brink,
deel VI.

noods met het zwaard de leer te prediken: „des Pausens donatie is
idel ende teghens de religie" " (Bakhuizen v. d. Brink.).

Het kan ons dan ook niet verwonderen, dat men al zeer vroeg de
behoefte gevoelde aan geestelijke verzorging, voor de schepelingen
en voor de Nederlanders, die in de vestigingen in Indië achterbleven
niet alleen, maar ook voor de inlanders, die men tot de Hervormde
Kerk hoopte te brengen. Te minder bevreemdt ons dit, als we be-
denken, dat de groote aardrijkskundige Ds. Plancius, die voor bijna
f 100,000,— bij de eerste tochten betrokken was, een der invloed-
rijkste mannen was van de nieuwe handelsbeweging te Amsterdam.

Aan hem is het dan ook toe te schrijven, dat sedert 1598 telkens _t
getracht werd, zoo al niet een predikant, dan toch ten minste een
voorlezer of ziekentrooster mee te geven aan elk schip, voor den
tocht naar „Orienten" bestemd *). En het is teekenend voor onze
voorvaderen, dat het initiatief tot het uitzenden aanvankelijk uit-
sluitend bleef bij de reeders of de Compagnieën, die geheel vrijwillig
zich de uitgaven voor predikanten getroostten. Immers, ook in het
octrooi, in 1602 aan de Vereenigde Oost-Indische Compagnie ver-
leend, was met geen woord over godsdienst gesproken. Juist omdat
zij die taak vrijwillig op zich genomen had, heeft de Compagnie later
gemeend ook geheel zelfstandig in godsdienstzaken te mogen be-
slissen ²).

Blijkens de acta van de classis Amsterdam 3) hoopte men al in
¹599» bij de aanstelling van Jacob Mattheus, dat God „sijnen dienst
wille segenen tot stichtinge derghenen over dewelcke hij sal strecken,
ende goede voortgange van de vaerte die tot dienste van den Lande
wordt aengenomen, ende wijders om metter tijdt de gelegenthcyt
te moghen verkrijgen om den menschen aldaer in duysternissesit-
tende in de waere Gristelijcke religie te onderrichten". En in 1601
werd de vraag gesteld, of men niet behoorde om te zien naar „wette-
ücke predicanten", wier taak \'t mede zou zijn 0111 in Indië de „inwoo-

\') „Is geresolveert dat die gecommitteerden sullen bezorgen, dat deze schepen werden

versyen van Predikanten ofte sykentroosters." Resoluties aengaende d\'oude Oost-Indische
Compagnie, d.d. 12 Nov. 1598. Zie J. R. Callenbach, Justus Heurnius (1897), blz. 961.

a) Vgl.A. w. blz. 14. v.v.

3) Belangrijke gedeelten daaruit zijn afgedrukt achter het proefschrift van Dr. C. W.
Th. v. Boetzclaer van Dubbeldam „De Gereformeerde Kerken in Nederland en de zending
in Oost-Indië in de dagen der Oost-Indische Compagnie", Utrecht 1906.

nende Heydenen metter predicatie van des Heeren Woort ende ge-
bruyck der H. Sacramenten" te voorzien. Men besloot dit punt op
de synode te Amsterdam in hetzelfde jaar aan de orde te stellen.

* Toch duurde het tot 1610 voor de eerste Werkelijke predikanten
naar Indië vertrokken. Blijkens de acta van de classis Walcheren
van December 1609 en Januari 1610 vertrok toen o.a. naar Indië
Ds. M. v. d. Broeck *).

Hij werd werkzaam gesteld op Amboina. Daar hadden de Portu-
geezen zich door hun wreedheid gehaat gemaakt, zoodat de Neder-
landers aanvankelijk met open armen werden ontvangen. En de
Compagnie begreep zeer goed, dat het ter versterking van haar ge-
zag noodig was, de door de Portugeezen tot het Katholicisme be-
keerde inboorlingen te brengen tot de hervormde kerk. Ds. Dijkstra
is zelfs van meening, dat de werkzaamheid der Portugeezen, die reeds
velen voor het Roomsche Christendom had gewonnen, de Compag-
nie „noodzaakte", om van meet af „de ware Gereformeerde Religie"
er voor in de plaats te stellen, en dat haar zonder die noodzakelijk-
heid, weinig aan de bekeering der inlanders gelegen zou zijn ge-
weest ¹).

Toch is niet te ontkennen, dat de Compagnie zich in den eersten
tijd heel wat uitgaven heeft getroost, om goede predikanten voor
Indië te krijgen. Reeds in 1605 besloten Heeren XVII, dat zij de
opleiding van eenige studenten in de theologie zouden bekostigen,
die dan later in Indië als predikant moesten werkzaam zijn 3). Dat
hun eerste alumnus de later zoo beruchte Slatius was, konden zij niet
helpen. Trouwens, hij werd, toen er op zijn leer en leven aanmer-
kingen werden gemaakt, niet tot den Indischen dienst toegelaten,
maar ontving nog f 100,— \'bij het verbreken der overeenkomst 4).

Natuurlijk werd er bij de opleiding van de kweekelingen der Com-
pagnie op gelet, dat zij later in Indi\'c dienst moesten doen. Zoo vindt
men aangaande Slatius opgeteekend, dat hij zich ook moest bekwa-
men in het Maleisch of in andere „Indiaensche spraken." In verband
toch met de omstandigheid, dat de Nederlanders hun macht vooral

1  H. Dijkstra, Het Evangelie in onze Oost, 12.1900, blz. 46—51.

grondvestten in den Indischen Archipel, was het Maleisch van de In-
dische talen hier het best bekend. Reeds omstreeks 1600 werden
enkele theologische werken, o.a. het vragenboekje van Marnix van
St. Aldegonde, in het Maleisch overgebracht en op kosten der Com-
pagnie werden die vertalingen weldra ten behoeve der inboorlingen
gedrukt^x).

Hoewel men dus trachtte de bekeering der bevolking van Indië te
bevorderen, toch was men met de resultaten dier pogingen niet te-
vreden. In 1618 verscheen te Leiden „De legatione evangelica ad
Indos capessenda admonitio Justi Heurnii J0I1. filii". Dringend wijst
Heurnius zoowel de Staten-Generaal en den Prins als de Bewind-
hebbers der Compagnie op de op hen rustende verplichting tot bekee-
ring der ongeloovige volken, die onder hun regeering zijn gebracht.
Geen geld mag worden gespaard, om aan die ongeloovigen het evan-
gelie in hun eigen taal te brengen. Toch acht Heurnius groote ge-
leerdheid of grondige talenkennis in den zendeling niet het meest
noodig. In zijn vurig pleidooi legt hij vooral nadruk op het vertrou-
wen in Gods bijstand, dat den zendeling moet steunen bij het over-
winnen van alle moeilijkheden ²).

Van nog meer belang dan dit bock was echter de oprichting van
het Collegium Indicum te Leiden, onder Ds. Walaeus, dat van 1623 •
—1633 een aantal zeer goede predikanten aan Indië heeft geleverd.

Buiten den eigenlijken Oost-Indischen Archipel had de Compag-
nie zich ook op de kust van Voor-Indië, op Ccylon en op Formosa
gevestigd en ook in die streken werden predikanten geplaatst.
Zij vonden er een heel andere bevolking dan in Insulinde, met zeer
verschillende talen en soms geheel andere godsdienstige begrip-
pen. De oud-studenten van het seminarium Walaei, die niet
alleen een paar jaar zich hadden toegelegd op Maleisch, maar ook
de beginselen van de Mohammedaansche en Heidenschc godsdien-

.1) Over die vertalingen en de twisten in de 17e en 18c eeuw over de vraag, of men iich
van het Hoog-, dan wel van het Laag-Maleiich bedienen moest, rie men o.a. het eerder ge-
noemde proefschrift van Dr. van Boetrelaer cn C. A. L. van Troostenburg de Bruyn, De
Hervormde Kerk in Nederlandsch Oost-Indie onder de Oost-Indische Compagnie, Arn-
hem, 1884.

²) Uitvoerig bespreekt Dr. Callenbach het boek van Heurnius in rijn proefschrift, bit.
51-93-

sten hadden bestudeerd stonden minder onvoorbereid dan andere
predikanten tegenover de moeilijkheden van hun ambt. Mannen als
Molinaeus, Rogerius en Junius strekken het Collegium tot groote
eer. Wellicht is in het Collegium Walaei bij Abraham Rogerius
die belangstelling voor Heidensche godsdiensten gewekt, die hem
er toe aanspoorde tijdens zijn verblijf te Paliacatta op de kust van
Choromandel (1630—1640) naarstig onderzoek te doen naar de
„gronden en verborgentheden van de Heydensche Waen-Religie".
Zijn boek „De Open-Deure tot het Verborgen Heydendom, in 1651
te Leiden verschenen ¹), geldt als „the most complete account of
S. Indian Hinduism" 3).

Robertus Junius is vooral werkzaam geweest op Formosa. Hij heeft
daar ongeveer 14 jaar met vrucht gearbeid en zich vooral toegelegd
op de Formosaansche taal, zoodat hij er niet alleen in kon preeken
en er eenige godsdienstige werken in heeft vertaald, maar ook na
zijn terugkeer in het vaderland in 1644, eenige aanstaande Indische
predikanten in die taal kon les geven. Toen bestond het Collegium
Walaei al lang niet meer. Het was in 1633 — naar het heette, omdat
de resultaten niet opwogen tegen de kosten — opgeheven. En hoe-
wel men uit Indië met aandrang om uitzending van meer predikanten
vroeg en de heropening van het Collegium Indicum bepleitte, de
Bewindhebbers der Compagnie waren daartoe niette bewegen. Voor-
al na 1650 nemen de klachten over gebrek aan predikanten toe. In
1653 waren er in heel Indië nog maar 20 en in 1655 nog maar 19 4).

1  De Open-Deure tot het Verborgen heydendom door Abraham Rogerius is in 1915
opnieuw uitgegeven met Inleiding en Aanteekeningen door Prof. Dr. W. Caland.(Werken
uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging, X.)

IV. PHILIPPUS BALDAEUS
A. Zijn Jeugd.

In de acta van de classis Amsterdam komt de volgende passage
voor: ,,\'t Classis van Amsterdam den 2 Martii A°. 1654 extraordi-
naris vergadert, om op de Kerkelycke saaken van Oost-Indië te letten
ende in het besonder op de resolutie bij den [Edele Heeren XVII
genomen, ende door de Deputaten ad Reslndicas bekent gemaekt,
naementlyk dat de Eerwaerde Classis gelieve ommetesien nae eenige
proponenten, denwelken, nadat se haer bij den Classe souden aen-
gegeven hebben en op goede genoegsaeme attestatiën in leer en leven
ende uitwendige gaven bequaem bevonden ende approbeert waren,
harer Achtbaren dan voor te dragen om eerse na Oost-Indiën tot
predikant overgesonden werden, door Ds. Robertus Junium in de
Maleyse ende Formosaense tale ende practique van de kerckelyke
regieringe op Formosa onderwesen te worden, ten cynde sy met
meerder vrucht de Kercke Godes aldaer onder de blinde Heydenen
opbouwen ende stichten mochten, ende dat dese proponenten, gelyck
oock die in actuelen dienst staen en derwaerts gaen, voor 10 jaren
verbonden sullen blijven" ^a).

Blijkens een aanteekcning van 13 April bood zich o.a. Phil. Bal-
daeus aan, die in Mei door Bewindhebbers werd aangenomen en zijn
intrek nam ten huize van Rob. Junius.

Philippus Baldaeus was in 1632 te Delft geboren. Op vierjarigen
leeftijd verloor hij binnen een week tijds zijn beide ouders, zoodat

zijn grootvader, die mede te Delft woonde, zich met zijn opvoeding
moest belasten. Hij bezocht de Latijnsche school en behoorde tot
de goede leerlingen. In de classis Delft was de belangstelling voor
de Indische zending zeergroot. Al in 1614 had zij het plan geopperd,
te Leiden een Collegium Indicum op te richten ter opleiding van
predikanten voor de Oost-Indische Compagnie, en juist van Delft
ging de aandrang uit, om die studenten ook onderwijs te doen ge-
nieten in het Maleisch en in de godsdiensten van Mahomedanen en
Heidenen. Bovendien was de beroemde Rob. Junius, die na zijn
terugkeer van Formosa, in 1645 te Delft beroepen was, waarschijn-
lijk een bloedverwant van Baldaeus, althans diens moeder heette
Maria Junius. Het is dus zeer waarschijnlijk, dat Baldaeus in zijn
ieugd veel over het leven van den evangeliedienaar in Indië heeft
hooren spreken en we zouden verwachten, dat al zeer vroeg in hem
de begeerte zou zijn opgekomen, zich aan de Oost-Indische kerk te
verbinden. Toch blijkt daarvan niets. Blijkens het album der Gro-
ningsche Hoogeschool werd „Philippus Baldaeus Delphensis" 10
Maart 1649 ingeschreven als student in de philosophie. Hij bleef er
tot Sept. 1650 en zette toen te Leiden zijn studiën voort in de theo-
logie. Vooral met behulp van een album amicorum van Baldaeus
uit dien tijd, heeft Prof. Veth ons geschetst, met wie hij in zijn studen-
tentijd zoo al omging, en hij leidt er uit af, dat Baldaeus zich ernstig
toelegde op velerlei wetenschappen. Trouwens, ook uit Baldaeus\'
geschriften blijkt duidelijk, dat hij veel had gestudeerd.

Uit de hierboven geciteerde acta van de classis Amsterdam volgt,
dat hij in April 1654 zijn theologische studiën had volbracht en zich
toen ter uitzending naar Oost-Indië aan de classis aanbood. Ten
huize van Ds. Junius, die toen te Amsterdam woonde, legde hij zich,
samen met twee andere proponenten, tot September onder diens
leiding op het Maleisch en het Formosaansch toe \'), en toen zij 14
Sept. een voldoend examen hadden afgelegd, werden zij dien dag
in den dienst bevestigd.

Spoedig daarop vertrok Baldaeus naar Batavia, waar hij 24 Juni
1655 aankwam ¹).

B. Baldaeus\' diensttijd in Indië.

Welke taak wachtte Baldaeus nu in Indië? De Oost-Indische pre-
dikanten in de 17^eeeuw achtten zich zelf vóór alles dienaren der Kerk,
terwijl de Compagnie meende, dat zij zich door de vele uitgaven, die
zij zich, zonder daartoe door het octrooi verplicht te zijn, getroost
had voor de voorziening in de geestelijke behoeften der Europeesche
ambtenaren en der inlanders, een jus patronatus had verworven, ook
over de kerk in Indië, en dus in de predikanten in de eerste plaats
haar ambtenaren zag. Zij beschouwde de bedienaren van den gods-
dienst als helpers, voor zooverre ze, door de Katholieke inboorlingen
tot de Hervormde leer te brengen, den invloed der Portugeezen be-
streden, terwijl de bewindhebbers ook niet ten onrechte verwachtten,
dat ze beter zouden kunnen rekenen op de trouw van hervormde
inlanders, dan op Mahomedanen en Heidenen.

De „politieken" bedienden zich dus van de „kerkelijken" met
staatkundige bedoelingen. Al heel vroeg werd dit door sommigen
hier te lande ingezien en in de Acta van de classis Delft en Delfland
van 1614 wordt dan ook gevraagd „oflfhet hacr niet meer gedaen en
is om gewin dat merckelyck daer uyt zoude ontstaen wanneer die
landen met den bandt der Religie aen malkanderen zouden werden
verknocht als om waerheyt" ^a), en de vrees uitgesproken, „dat men
door \'t versochte bijstandt van Predikanten, Religie in Indien zoude
zoecken te planten niet om der Religie wille zelfs, ofte tot voordringe
van der mcnschcn zalichheyt maer cygentlyck tot vcrzceckeringc van
haren Coophandcl om door den Bandt der Religie d\'Indiancn meer
aen hacr te verbinden ende van de Portugeezen te vervreemden" 3).

0 Veth (Ontdekkers en Onderzoekers, blz. xi.) vermeldt op gezag van het niet altijd
nauwkeurige Biogr. Wbk. van Van der Aa, dat Baldaeus x Juli aankwam. C. A. L. van
Troostenburg de Bruyn, die blijkbaar de kerkelijke archieven voor zijn art. over Baldaeus
heeft benut, zegt in zijn Biogr. Wbk. van Oost-lnd. predikanten, Nijmegen, 1893,^{dat ,,el a}<
Juni was.

^a) Van Boetzelaar, blz. 364.

3) A. w. blz. 365.

Aan den anderen kant hadden de kooplieden al vroeg ondervon-
den, dat de kerkelijke Heeren gaarne zooveel mogelijk invloed uit-
oefenden. Had de Amsterdamsche Kerkeraad al niet in 1599 na-
drukkelijk afgekeurd, dat de Amsterdamsche Compagnie door con-
tracten met inlandsche vorsten zich van het peper-monopolie ver-
zekerde en daartegenover de leer verkondigd, dat alleen vrijhandel
met Gods woord overeenkomt ?

Een der redenen, waarom men het Collegium Indicum te Leiden,
ondanks veler aandrang, niet weer herstelde, was dan ook zeker
wel, dat de daar opgeleide predikanten, hoe bekwaam ook, toch
allerminst willooze dienaren waren, maar dat er, zooals de Gouver-
neur Lucas schreef „met deze jonge quanten meer fastidien als met
andere predicanten ende subalterne voorkomen" *). En daarvoor
hadden de Bewindhebbers geen groote geldsommen overl Een
ernstige grief van de predikanten was, dat de Gouverneur-Generaal
zich gerechtigd achtte de predikanten over te plaatsen, te „versen-
den," zooals men toen zei, wanneer het hem beliefde. En meermalen
maakten de hooge Heeren in Indië van hun macht gebruik, om pre-
dikanten uit hun omgeving te verwijderen, die bijv. wat al te strenge
eischen stelden aan het zedelijk leven, ook van hooggeplaatsten, of
die om een andere reden zich hun ongenoegen hadden op den hals
gehaald. Zoo werd bijv. Ds. Heurnius door den tijdelijken G. G.
Specx, zonder vorm van proces van Batavia naar Choromandel ver-
bannen, toen deze tegenover Specx optrad als verdediger van de
kerkelijke censuur. Des te bedenkelijker was dit feit, omdat Heur-
nius, ook naar het oordeel zijner ambtgenooten, in niets in zijn plicht
waste kort geschoten, en hier dus bleek, dat de predikanten ernstig
belemmerd werden in hun vrijheid om ex officio volgens plicht en
geweten te spreken.

Daar zijn trouwens heel wat voorbeelden van! Dé predikanten
moesten af en toe voor de fouten der regeerders in Indië maar een
oogje toedoen of ze werden op allerlei wijzen lastig gevallen ³).

Maar ook op de predikanten, die zich beschikbaar stelden voor
den Indischen dienst, viel soms nog al wat aan te merken. Dat
iemand dronk, schulden maakte, opzettelijk geld opstak dat hem

1) Van Boetzelaar, blz. 167.

2) Vgl. H. Dijkstra, Het Evangelie in onze Oost, Leiden, 1900, I*, blz. 23, 25, enz.

XLIII

was toevertrouwd, of van overspel overtuigd was, belette niet altijd,
dat hij voor een plaatsing in Indië in aanmerking kwam *). Wegens
onchristelijk en ergerlijk leven, wegens handel in slaven of wegens
dronkenschap, moesten predikanten in Indië worden gestraft ²).

„Doch hoe laag ook het peil ware van zedelijkheid en kennis bij
de uitgezonden ziekentroosters en predikanten, — het stond toch in
den regel eenige graden hooger dan dat van de kooplieden en kapi-
teins (gezwegen van \'t scheeps- en krijgsvolk), onder wie zij stonden,"
concludeert Dr. G. J. Vos Az. 3). Mij dunkt, hij drukt zich hier te
zwak uit. Verschillende Indische predikanten uit de I7^de eeuw waren
mannen, op wie ons Vaderland het recht heeft trotsch te zijn, daar
zij uitblonken zoowel door wetenschap als door karakter en plichts-
betrachting. Philippus Baldaeus is er een voorbeeld van.

Doordat er steeds een te kort was aan predikanten voor Indië,
werden de weinigen, die in Indië waren, overladen met werk. Vaak
moesten ze zoowel voor de Europeesche ambtenaren als voor de
inlandsche gemeente zorgen en hadden ze dus de taak van predikant
en van zendeling te vervullen. Daarbij kwam nog, dat ze niet zelden
werden toegevoegd aan de vloot of aan een legermacht als veldpre-
diker. Veel tijd voor studie bleef hun dus niet en toch hadden zij
daar dringend behoefte aan. Meestal waren zij, zooals we gezien
hebben, niet speciaal voor den Indischen dienst opgeleid, de talen,
die zij voor de vervulling van hun taak onder de inboorlingen moesten
kennen, waren moeilijk, en kenden ze een inlandsche taal eenigszins,
dan werden ze niet zelden naar een heel andere streek verplaatst,
waar ze weer van voren af konden beginnen 4).

De predikanten op de afgelegen plaatsen hadden nog een bijzon-
dere grief, nl. dat meer en meer hun ambtgenooten te Batavia een
zeker overwicht uitoefenden. De kerkeraad daar had niet alleen in-
vloed door zijn adviezen op de verdecling der predikanten over de
buitenkantoren, maar vond ook meermalen vrijheid, predikanten
elders te berispen en bevorderde soms lagere kerkelijke dienaren tot

Ï) Dijkstra, 1«, blz. 62.

2) Vgl. Dr.J. R. Callenbaeli, Justus Hcurnius, bli. 146—147.

3) Dr. G.J. Vos Az., Amstels kerkelijk leven van de eerste zestig jaren der vrijheid, Am-
sterdam, 1903, blz. 190.

4) Vgl. Baldaeus, Inleydingh tot de Malab. Spraak konst (blz. 192. van Malab. &
Chor.).

predikant. Ook Baldaeus meende reden te hebben, zich over zijn
ambtgenooten te Batavia te beklagen. Uit de acta der provinciale
synoden van Zuid-Holland blijkt toch, dat op de synode te Leiden
in 1658 een brief was ingekomen van Ph. Baldaeus, uit Malakka dd.
i Juni 1657 geschreven, waarin deze „doleert, met remonstrantie
van eenige particulariteiten, bijzonder over het meesterschap van
de predikanten te Batavia, omtrent het maken en verzenden der
predikanten naar andere plaatsen..." \'). Als de kwestie behandeld
wordt, doet Ds. Pantherus, vroeger predikant in Oost-Indië „een
breed relaas, het meesterschap van de Kerk van Batavia genoegzaam
confirmeerende." Het is mij niet mogen gelukken iets naders te vin-
den omtrent de grieven, die Baldaeus, na nog geen twee jaar in Indië
te zijn geweest, al had. We kunnen echter wel gissen, welke teleur-
stelling hij had ondervonden. We hebben immers gezien, dat hij
vóór zijn vertrek eenige maanden onder leiding van Rob. Junius het
Formosaansch en het Maleisch had bestudeerd. Ook zal Junius zijn
discipelen wel vooral voorbereid hebben op het predikambt opFor-
mosa. En waar werd nu Baldaeus werkzaam gesteld?

Terecht acht Prof. Veth ¹) de meening van Van der Aa onjuist,
dat Baldaeus tot Nov. 1656 te Batavia zou zijn gebleven. Immers,
in zijn „Beschrijving van het Machtige Eyland Ceylon" (blz. 141)
verhaalt Baldaeus zelf, dat hij drie maanden te Makassar vertoefde
als lid van een Ambassade bij den koning van Celebes. Dat wasjuist
in den tijd, toen Colombo werd aangevallen, dus in de eerste maan-
den van 1656. Kort nadat Baldaeus te Batavia terugkeerde 3), ver-
nam men daar, dat Colombo den 12^den Mei door A. v. d. Meyde was
veroverd. Al moet dus worden toegegeven, dat Baldaeus een heel
nauwkeurig verhaal van deze gebeurtenis heeft gegeven, Prof. Veth
vergist zich, waar hij meent, dat Baldaeus als ooggetuige bij die
verovering was geweest. De persoonlijke bekendheid van Baldaeus
met Gerard Huift (blijkens Ceylon, blz. 108), waarop Veth zich be-
roept, bewijst niets. Huift was r4 Aug. 1655 van Batavia naar Cey-

1  Ontdekkers en Onderzoekers, blz. ix.

Ion vertrokken en dus zal Baldaeus hem in Juli of Augustus van
dat jaar in Batavia hebben gesproken. Ook de andere mededeelingen
betreffende Baldaeus in dien tijd, welke in het opstel van Prof. Veth
voorkomen, zijn niet steeds nauwkeurig. Blijkens het „Daghregis-
ter" vertrok Baldaeus niet 6, maar 9 Nov. 1656 naar Ceylon ¹). Op
Ceylon waren tot begin 1657 maar twee predikanten, Baldaeus en
d\'Almeyda werden er toen verwacht. Dit blijkt uit een rapport, door
den Kerkeraad van Batavia dd. 15 Januari 1657 gezonden naar de
Classis Amsterdam 3). Uit datzelfde rapport blijkt, dat de beide
predikanten te Malakka geplaatst, ziek waren. En daar we nu gezien
hebben, dat Baldaeus Malakka aan moest doen op zijn reis naar
Ceylon, en ook, dat hij 1 Juni 1657 uit Malakka een klacht over
willekeurige verzending van predikanten door de ambtgenooten te
Batavia, inzond, ligt het vermoeden voor de hand, dat Baldaeus
voorloopig te Malakka is opgehouden 4) en tevens, dat hij niet zeer
ingenomen was met de hem toebedeelde plaats. Wellicht was hij
liever naar Formosa gegaan en niet naar een eiland, waar hem noch
zijn kennis van het Formosaansch, noch die van het Maleisch van
veel nut konden zijn. Indien dit vermoeden juist is, dan heeft hij al
in het begin van zijn Indischen diensttijd ondervonden, dat gehoor-
zamen de boodschap was voor alle dienaren der Compagnie. 19 Ja-
nuari 1658 kan de Kerkeraad van Batavia aan de Classis Amsterdam
berichten, dat er 4 predikanten op Ceylon zijn 5). Ze worden alle
vier in Baldaeus\' werken genoemd; het zijn Ds. H.Bongaart,Ds. F.
Wijngaarts, Ds. Ph. Baldaeus en Ds. J. Ferreira d\'Almeida.

1 a) Dagh-Register 1656—1657, blz. a, wordt aangeteckend, dat het jacht Avenhornende
fluit Patiëntie over Malacca naar Ceylon, Wingurla cn Suratte zullen zeilen en daar bijge-
voegd „De praedicanten D. D. Philippus Baldaeus enjoan Fcrreira d\'Almeida, geprojec-
teert tot den dienst der Ceylonse kereken, sullen met dese gelegentheyt, omdat vooreerst
geen andere voorhanden is, mede tot Malacca toe en van daer wijders naer hun geassigneer-
de plaetse voortvaren." Blijkens blz. 7 vertrok de Avenhorn 9 Nov. 1656.

i Januari 1658 kwam van Goa met de vloot in de Ceylonsche
wateren Rijklof van Goens, die een expeditie zou aanvoeren tegen
Manaar en Jafnapatnam. Bij dat leger nu deed Baldaeus dienst. Hij
woonde de verovering bij van Tutecorijn en van Manaar en de bele-
gering van Jafnapatnam ^x). Kort nadat de Nederlanders er 21 Juni
1658 binnen trokken, werd Baldaeus er de eerste predikant ²). Hij
werd er belast met de hervorming der Roomsch Katholieke kerken
en met den dienst voor de Nederlandsche gemeente, uit Compagnies-
dienaren bestaande.

Het gebied waar Baldaeus nu — voorloopig zonder andere hulp —
de Christelijke leer moest verbreiden, omvatte in de eerste plaats het
oude koninkrijk Jafnapatnam. Dit is een schiereiland in het Noorden
van Ceylon. In 1684 had het bijna 280.000 inwoners 3). Tot Jafna-
patnam behoorden nog zes bewoonde eilanden. Bovendien bezocht
Baldaeus af en toe ook het groote eiland Manaar en het gebied der
Wannia\'s, ten Zuiden van Jafnapatnam gelegen. Ook al was hij niet
meermalen verplicht geweest, dienstreizen op den vasten wal van
Voor-Indië te maken, dan zou toch de taak, die hem hier wachtte,
overmatig zwaar genoemd moeten worden.

De Portugeezen, die 40 jaar het rijk van Jafnapatnam in hun
bezit gehad hadden, verdeelden het in 32 kerspelen, elk met een
kerk en een school, en hadden bovendien in de stad een College der
Jezuïeten en een klooster der Dominicanen 4). Toen de Nederlan-

1) Dit blijkt uit de Beschrijvinge van het Machtige Eyland Ceylon, blz. 148 en uit Mala-
bar en Choromandel, blz. 149—150.

2) Baldaeus zelf vermeldt in de Inleydingh tot de Malabaarsche Spraakkonst (p. 191),
dat hij een jaar dienst deed in de stad Gale, 8 mnd. werkzaam was als veldprediker en toen
van zijn „wacht-toren" werd weggenomen en geplaatst in het koninkrijk van Jafnapatnam.
Moet men daaruit afleiden, dat hij het geheele jaar 1657 in Gale was? Hoe dan te verklaren,
dat hij in Juni 1657 een brief uit Malakka schreef? Gale was toen de eenige plaats op Cey-
lon, die een kerkeraad had. De predikanten op Ceylon behoorden dus allen in zekeren zin
tot de consistorie van Gale voorloopig. Ik acht het dus waarschijnlijk, dat Baldaeus, in de
2e helft van 1657 te Gale gekomen, zich beschouwd heeft als pred. van Gale, ook al deed hij
dienst bij het expeditie-leger van R. v. Goens, tot hij — in Juli 1658 — aan een andere ge-
meente (nl. Jafnapatnam) verbonden was.

3) „Regnum Jafïhapatam habet incolas bis centies mille Septuaginta octo millia septin-
gentos et quinquaginta novem." — (uit een brief van Ds. Specht, zie J. Ii. Tennent, Christi-
anity in Ceylon, London 1850, p. 74.)

4) Door S. Casie Chitty v. d. Ceylon Civil Service meegedeeld in een opstel in „Journal
of the Ceylon Asiatic Society." Zie: J. en P, Munqich, Dit deden onze vaderen op Ceylon,
II, blz. 97. (Utrecht, 1850).

ders bij de verovering van Jafnapatnam aan de geestelijkheid vrijen
aftocht verleenden, zag Baldaeus „40 a 50 Papen ende Klerken van
de ordre der Franciscanen, Jesuiten, Dominicanen, (niettegenstaande,
dat, geduurende deze Belegeringe, in de tijdt van drie Maanden
ende een half, meer dan 1600 Menschen gestorven ende gedoodt
waren) uyt de sterkte komen" \').

S. C. Chitty meent dan ook: „het is meer dan waarschijnlijk, dat,
waren zij hierin niet door de Hollanders gestoord geworden, die in
1658 meester van Jafifna werden, zij elk spoor van heidendom in het
land zouden hebben uitgewischt" ¹).

Klaagde Franciscus Xaverius reeds in een zijner brieven aan Ig-
natius van Loyola, dat de bekeeringen in Zuid-Indië veelal maar
zeer oppervlakkig waren, ook Baldaeus constateert, dat de inland-
sche Christenen bij zijn komst weinig meer van het Christendom
kenden, dan enkele gebeden. Toch zou men zich deerlijk vergissen,
indien men daaruit de gevolgtrekking afleidde, dat het voor Baldaeus
gemakkelijk was, om die Katholieken-in-naam tot de Hervormde
kerk te brengen. Hij zelf vertelt ons van de Parrua\'s op de kust bij
Tutecorijn dat „zij zijn van weynigh kennisse in \'t stuk van de Godts-
dienst, maar werden in een blinden ijver gehouden, en zijn gantsch
ongenegen om in \'t stuk van Religie te veranderen" 3). Hij weigerde
dan ook, na de teleurstellende ervaring in 1658 opgedaan, in 1661
aan de kust een poging te doen tot het „reformeren" der kerken. Im-
mers, de bewoners bleven hun het naar binnenland getrokken Room-
sclie priesters aanhangen en al ware het ook gelukt, ze tot het Pro-
testantisme over te halen, „waar van daan dat de Leeraars zouden
komen" 4)? Heeft hij zeifin zijn uitgestrekt ambtsgebied ooit meer
dan één of twee predikanten tot hulp gehad ? En liet men de taak ge-
durende de eerste drie en een half jaar niet op hem alleen rusten?
Toch verheugde hij er zich in, dat hij met zooveel succes werkzaam
was, en met begrijpelijke fierheid somt hij het aantal kerken op,
waarover hij zijn zorgen liet gaan, het aantal bezoekers van de gods-

1  Vgl. Munnicli, Dit deden ome vaderen op Ceylon, 11, p. 98 en Tennent, Christianity
\'n Ceylon, p. 14.

XLVIII

dienstoefeningen, het aantal leerlingen van de scholen ^T). In de drie
en een half jaar toen hij „alleen van kerk tot kerk moest zwerven,"
werden er in de kerk van Jafnapatnam gedoopt 5799 inlandsche
kinderen en 36 meerderjarigen en 2158 paren getrouwd. In 1663 be-
droeg het getal gedoopten 12387 en bij zijn vertrek waren er 18000
schoolgaande kinderen. Waarlijk, de man die dat alles zijn werk
mocht noemen, kon zich beroemen op een onvermoeide werkzaam-
heid !

Vergelijken we de levensomstandigheden van Baldaeus in die jaren
van 1658—1663 met die der Jezuïetenpaters, die voor hem op Ceylon
en in het Zuiden van Voor-Indië werkten en in de missie van Madura
nog steeds met hun zendingstaak voortgingen, dan zijn er belangrijke
punten van verschil. We zien zoowel die paters als Baldaeus met
grooten ijver in dienst van hun ambt. Maar Baldaeus stond alleen, of
nagenoeg alleen. Hij vertoefde te kort op één plaats, om rustig te
kunnen werken, hij had te veel te doen en dan — zijn hart trok naar
het vaderland. De Nederlandsche predikanten, ook de besten, be-
schouwden Indië als een tijdelijk arbeidsveld; meestal verlieten ze
het nog in de volle kracht van hun leven en stelden zich in Nederland
wederom beroepbaar. De Jezuïeten, door geen familiebanden aan de
wereld gehecht, vonden hun levenstaak in Indië. Pater Henriquez is
ons een voorbeeld van iemand, die een halve eeuw in dezelfdestreek
werkzaam was — met tal van jonge medehelpers — zoodat hem, ter-
wijl hij in \'t belang der jongeren de taal doorvorschtc en zijn boeken
schreef, een minder vermoeiende pastorale arbeid kon worden opge-
dragen. Nemen we dit alles in aanmerking, dan begrijpen we, dat
Baldaeus minder dan zijn voorgangers kon vorschen naar de gehei-
men van het heidendom bij de bevolking, en bewonderen wc te meer,
wat hij tot stand heeft gebracht.

Wat maakte Baldaeus voor zijn taak zoo bijzonder geschikt ? In
de eerste plaats zijn taalkennis. En hierbij moet niet in de eerste
plaats gedacht worden aan Hebrecuwsch, Grieksch, Latijn, En-
gelsch, Fransch en Italiaansch : citaten in die talen heeft Baldaeus in
zijn werken opgenomen. Maar van meer belang was, dat hij talen
beoefende, die door de inlanders werden gesproken. Wc hebben

XLIX

vroeger gezien, dat Baldaeus voor zijn vertrek naar Indië eenige
maanden zich had toegelegd op Maleisch en Formosaansch, en dat
hij het dus wellicht betreurd zal hebben, geplaatst te worden op een
eiland, waar hem die kennis niet van nut zou zijn. In het Noorden
van Ceylon toch sprak de bevolking oorspronkelijk Tamil, of, zooals
men in dien tijd die taal gewoonlijk noemt, Malabaarsch. Maar onder
invloed van de Portugeezen was het Portugeesch daar algemeen ver-
breid geworden, zoo zelfs, dat omstreeks 1684 de Ceylonsche predi-
kanten veel heil verwachtten van de algemeene aanneming dier taal
als „medium bij godsdienst-zaken" ^x). Het plakkaat, in 1668 afge-
kondigd tegen het gebruik van het Portugeesch, met de bedoeling
het Nederlandsch er voor in de plaats te stellen, had geen succes ge-
had. Het bleek dat de „uitroeiing" van het Portugeesch ondoenlijk
was. Twee redenen had men in 1668 gehad om het gebruik van het
Portugeesch tegen te gaan: men hoopte de inlanders daardoor van
de Portugeezen te vervreemden en de verbreiding van het Protestan-
tisme te bevorderen. Lang niet alle predikanten toch kenden Portu-
geesch of inlandsche talen, ja zelfs waren zij dikwijls niet bereid die
talen te gaan aanleeren. Baldaeus zag tegen die moeite niet op.

Blijkbaar kende hij al Portugeesch bij zijn komst te Jafnapatnam,
immers tijdens den veldtocht deed hij ook dienst als tolk ³). Op het
Malabaarsch legde hij zich, met behulp van inlandsche schoolmees-
ters of canacappels 3) met zooveel ijver toe, dat hij in 1662 kon begin-
nen met de psalmen van David in het Malabaarsch te (laten) vertalen,
met het voornemen, ze bij de gemeente in te voeren. Hij zal hierbij
wel in hoofdzaak op zijn inlandsche tolken hebben moeten vertrou-
wen, want volgens zijn eigen getuigenis 4) heeft hij het nooit verder
dan tot de beginselen van die taal gebracht. Wel heeft hij verschil-
lende theologische werkjes ten dienste van het godsdienstonderwijs
in het Portugeesch geschreven, die dan door inlandsche catechiseer-

0 Munnich, Dit deden ome vaderen, II, bit. 37.
a) Vgl. Ceylon, bit. i_S6.

3) Eigenlijk beteekent Tainil k&nakknpillai klerk, secretaris, vgl. „A Geographicftl ac-
count of countries lound the Bajr of Bengal, 1669 to 1679 by Thomas Bowrey. Cambridge,
(H&kluyt Society) 1905, bit. 35.

4) Inleydingh tot de Malab. Spraak-konst, p. 193.

meesters werden overgebracht in de landstaal ^x). Baldaeus toch was
van oordeel, dat de predikanten beter deden de taal der bekeerlingen
te leeren, dan dat de inlanders gedwongen werden, het voor hen zoo
moeilijke Nederlandsch zich eigen te maken. In dat opzicht volgde
hij gaarne de Jezuïeten na, aan wier groote verdiensten op zendings-
gebied hij oprechte hulde brengt ^a). Want dat mag ook wel als een
verdienste aan Baldaeus toegerekend worden: in onbevangenheid
van oordeel over andersdenkenden was hij zijn tijd ver vooruit.
Vroeger haalde ik een plaats uit zijn werk aan, waar hij met onver-
holen eerbied spreekt over Franciscus Xaverius. Hij heeft ook heel
wat geschriften van Katholieken gelezen, en tot zijn voordeel hun
zendingsmethode met zorg bestudeerd. Juist die ruimte van opvat-
ting — onmisbaar in den zendeling, die moet aantrekken, en niet
door bekrompenheid afstooten — heeft hem het belang doen inzien
van de bestudeering van het Hindoeïsme. Katholieke zendelingen
waren hem daarin voorgegaan, in Baldaeus\' geboortestad Delft had
de classis al in 1614 begrepen, dat eenige kennis van de heidensche
leerstellingen die men ging bestrijden, voor den zendeling onmisbaar
was, Robertus Junius zal daar zijn discipel ook wel op hebben ge-
wezen, maar zeer weinigen in de I7^e en i8^e eeuw hebben zich zoo-
veel kennis van het Hindoeïsme verworven als Baldaeus. Hij moet
de gave hebben gehad, het vertrouwen van den inboorling te win-
nen. En wat is voor den zendeling meer onmisbaar? 3) Toch bleek
ook Baldaeus wel eens een kind van zijn tijd. Ook voor hem zijn de
talrijke Jezuïeten-zendelingen „sprink-hanen", ook hij wenscht po-
litie-optreden tegen Mooren en openlijke aanhangers van het Hin-
doeïsme, maar meent toch ook, dat de doodstraf voor gemengde
huwelijken niet mag worden geëischt 4). En dat wil toch nog al wat
zeggen, als men bedenkt, dat de wereldlijke overheid op Ceylon in
1658 ieder met den dood bedreigde, die een Roomsch-Katholiek
priester verborg of huisvestte s).

Voor zoover mij is gebleken, verheugde Baldaeus zich tijdens zijn
dienst op Ceylon in ieders achting. De Ceylonsche kerkvergadering
voerde in 1659 zijn theologische geschriften op het heele eiland
in ï), Rijklof van Goens vertrouwde hem van 1659—1660 zijn zoon
ter opvoeding toe ¹), in de correspondentie van de Ceylonsche ker-
keraden wordt hij met lof genoemd en als na zijn vertrek naar \'t
moederland, de consistorie van Colombo die van Jafnapatnam voor-
stelt, dat de Ceylonsche kerkeraden elk een jaarverslag zullen in-
zenden, waaruit dan te Colombo een algemeen verslag voor de clas-
ses in Holland zal worden gemaakt, prijst zij dat aan met het motief,
dat zulks „ten tijde van Baldaeus" ook gebeurde 3).

Toch liet men hem niet ongestoord in Jafnapatnam arbeiden.
Herhaaldelijk moest hij buiten zijn gebied dienstreizen maken. In
1660 preekt hij te Negapatnam, in 1661 —1662 maakt hij een expe-
ditie mee langs de kust van Malabar. Hij is tegenwoordig bij de ver-
overing van Coulang (eind 1661) en van Cranganor (15 Januari 1662)
en schrijft 15 Feb. 1662 een brief uit Cochin naar de synode te Haar-
lem 4). In dien tijd ook zag hij den Samorijn tc Calicut en werd hij
op zijn doorreis een poos gevangen gehouden bij den tempel van
Ramegvara. Ook in 1664 moest hij mee naar de kust van Malabar.
Hij preekte toen te Cananor en vergezelde Jacob Hustaart op een
gezantschapsreis naar den koning van Perkatti 5).

Nog in April 1665 maakt hij een dienstreis door de Wannia\'s en
naar Manaar, maar spoedig daarop krijgt hij verlof om tc repatri-
eeren. In 1666 is hij weer in het vaderland terug.

Gaan wij nu na welken invloed Baldaeus\' werk op Ceylon heeft
nagelaten, dan blijkt ons, dat al spoedig na zijn vertrek achteruit-
gang valt te constateeren. Is Baldaeus, die aan de Katholieke zen-
ding verwijt te lichtvaardig tot doopen te zijn overgegaan en vele
naani-christenen te hebben gemaakt, in diezelfde fouten vervallen ?
Als men bij Munnich en bij Tennent die vele klachten leest — al van
¹679 bijv. — over de onuitroeibare gehechtheid van vele volwassen

>) Ceylon, blz. 151.

^a) C. A. L. van Troojtenburg de Bruyn, Diogr. Wbk. van O.-I. predikanten.

3) Munnicli,II, 16.

4) Archief voor de Geseli. der oude Hollandsche Zending, I, blz. 61.

5) Malab. en Choromandel.blz. 104, 112, 131,142,143,144,145,150,153.

Lil

inlanders aan het pausdom, als men nagaat, dat volgens getuigenis
der predikanten zelf, omstreeks 1680 het aantal afgodendienaars
aanhoudend toenam, zoodat een predikant aarzelt de kinderen te
doopen, „opdat niet het heilige den honden zoude gegeven worden,"
dan is men geneigd die vraag bevestigend te beantwoorden.

Men bedenke echter, dat al in 1669 dringend om meer predikanten
voor Ceylon werd gevraagd, dat het stelsel der Nederlanders, om de
hervorming door dwang ingang te doen vinden — veel meer dan
de Portugeezen op Ceylon hadden gedaan — niet deugde »), dat
weinig of geen predikanten in de I7^deen i8^de eeuw de bekwaamheid
en den ijver hadden van Baldaeus. In 1805 verkocht het Gouverne-
ment een vervallen kerk „the ruined church of Point Pedro, which
had been erected bij Baldaeus" (Tennent, p. 87). Baldaeus zegt van
die kerk (Ceylon, blz. 169): „De Kerke Paretiture is de grootste ende
aanzienlijkste van gansch Waddemarache". Wat was haar lot? „It
was bought by a Hindoo and pulled down to employ the materials
in the erection of a Brahmanical temple". Sic transit. ...

Gelukkig heeft Baldaeus in zijn boek over „Malabar, Choromandel
en Ceylon nevens de Afgoderije der Oost-Indische Heydenen" een
monument nagelaten, dat zijn naam voor vergetelheid behoedt.

C. Terug in het Vaderland.

Op zijn terugreis naar Nederland vertoefde Baldaeus in 1666 drie
maanden aan de Kaap de Goede Hoop ¹). Wat hem daartoe noopte,
bleek mij niet, wel vond ik in Van Troostenburg de Bruyn\'s Biogr.
Woordenboek van Oost-Indische predikanten, dat hij zich in Maart
1666 aan de Kaap verzette tegen het doopen van het kind eener
slavin. Vermoedelijk hebben we hier met een oude strijdvraag te
doen. Daar namelijk aan het gedoopt-zijn voorrechten verbonden
waren, wilden velen hun onwettige kinderen laten doopen. Maar de

1  Afgoderye der Oost-Indische Heydenen, blz. 1.

predikanten meenden daar nog al eens bezwaar tegen te moeten
maken en eischten op grond van de goede zeden, dat de Europeaan
met de moeder zijner kinderen zou huwen ^x). Natuurlijk ontstonden
zoo meermalen conflicten met de „politieken" en waarschijnlijk heeft
zich tusschen Baldaeus en een of ander man-van-invloed aan de
Kaap in 1666 ook zoo\'n geschil voorgedaan.

Maar dit was niet het eenige conflict, dat Baldaeus had. Van
Troostenburg de Bruyn vermeldt t.a.p. ook, dat Baldaeus in 1667
bij de regeering in Nederland bij herhaling klaagde over veronge-
lijking op Ceylon ondervonden, en uit een brief van 30 Juni 1667 uit
Den Haag aan de Deputati ad Res Indicas van de classis Amster-
dam, bleek ook, dat hij een rapport bij de classis had ingediend be-
treffende de kerkelijke zaken in Indië en gaarne zou zien, dat zijn
„bedenkingen" werden overwogen door de synode, toen te Delft
vergaderd ¹).

Baldaeus was dus teruggekeerd in Nederland in de volle kracht
van zijn leven en blijkbaar niet gezind, om in rustige rust zijn dagen
verder te slijten. Indien men toen ter tijd iemand had gezocht om
de leiding van een nieuw Collegium Indicum op zich te nemen, Bal-
daeus ware er de man voor geweest. Maar voor de Indische kerk
was dc belangstelling in de tweede helft der zeventiende eeuw min-
der groot dan in de eerste helft, en zoo moest Baldaeus zich verge-
noegen met een dorpspastorie. Voorloopig schijnt hij zich te \'s-Gra-
venhagc te hebben gevestigd. Hij preekte er den ö«¹⁶" Juli 1667 toen
er een plechtige dienst gehouden werd om dank te zeggen voor het
succes van den tocht naar Chattam 3). In Den Haag kwam hij ook
in aanraking metden daar sedert 1665 gevestigden predikant-dichter
Johannes van Vollcnhovc, die een opdracht voor Baldaeus\' bock
heeft geschreven, maar in wiens Dichtwerken en Brieven ik overi-
gens niets betreffende onzen auteur heb aangetroffen.

1 ) Archief voor de Gesch. der Oude Hollandsche Zending, II, blz. 199.

3) Blijkens Baldaeus\' opdracht van zijn werk aan Corn. de Witt.

Bij de nog altijd bestaande behoefte aan predikanten en de ge-
bleken ijver en energie van Baldaeus verwondert het ons niet, dat
hij spoedig een beroep ontving en wel naar het stadje Geervliet, toen
belangrijker gemeente dan nu. Prof. Veth heeft in zijn studie over Phi-
lippus Baldaeus de passage uit de notulen van den kerkeraad te Geer-
vliet afgedrukt, waaruit blijkt, dat deze 19 Mei 1669 aldaar is beves-
tigd. Zijn berichtgever, de toenmalige predikant aldaar, deelde hem
mede, dat overigens in de notulen van den Kerkeraad niets van be-
lang betreffende Baldaeus was te vinden. Toen ik bij het verzamelen
van gegevens voor dit werk, te Geervliet zelf het kerkeraadsarchief
bestudeerde, bleek mij, dat dit juist was. Met name was niet vast te
stellen, of Baldaeus in 1671, dan wel in 1672 is overleden, omdat de
notulen van Maart 1671 .tot 1694 ontbreken. En toch was het zeer
gewenscht, daaromtrent zekerheid te krijgen, in verband met straks
te bespreken vraagpunten betreffende de uitgave van zijn werk.
Gelukkig vond ik nog een nadere aanwijzing, toen ik in het Ge-
meente-archief van Geervliet mijn nasporingen voortzette. Daar
bevond zich n.1. een Doop-register van 1625—1674, waaruit ik de
volgende aanteekeningen betreffende Baldaeus overneem:

„Den 27^c January 1669 is doorDs. Baldaeus — wanneer alhier
„zijn eerste predicatie deed — gedoopt het kind van de Heer Stad-
houder Jacob van Munster...."

Blijkbaar nam hij toen voorloopig den dienst waar voor zijn naar
Geertruidenbcrg vertrokken voorganger *).

„Den 27 September 1671 gedoopt een kint van Jacob Spruyt
„en Maertje Jacobs...."

„Den 11 Octob. een kint van Gabriül Jacobs en Aaltje Arents
„Spruyt", waarbij in margine de medcdceling: „Dese kinderen
„zijn gedoopt na den Dood D°. Baldei."

Daar Baldaeus 15 Aug. 1671 de opdracht van zijn bock aan Cor-
nclis de Witt teekende, valt dus zijn overlijden tusschen 15 Aug. en

lv

27 Sept. 1671, dus in elk geval vóór zijn werk verschenen is. Terecht
heeft Prof. Veth getwijfeld aan de juistheid der data in de familie-
papieren betreffende Baldaeus ¹).

V. Geschriften van Ph. Baldaeus.

Tijdens zijn werkzaamheid op Ceylon heeft Baldaeus in het Por-
tugeesch een aantal theologische werkjes geschreven, ten behoeve
van het godsdienstonderwijs aan inlandsche Christenen. Die ge-
schriften werden onder zijn toezicht in het Malabaarsch overgebracht
door een bekeerden inboorling, wiens Portugeescn-klinkende naam,
Franciscus de Fonseca, ons doet vermoeden, dat hij vóór zijn aan-
neming tot „Ledemaat der Gereformeerde Christelijke Religie," wel
een discipel der Portugeesche Katholieke geestelijken zal zijn ge-
weest ²). Baldaeus prijst dezen tolk om zijn ijver en trouw, maar er
zijn wel meer voorbeelden van inlandsche catechiseermeesters en
tolken, die na de verdrijving hunner Portugeesche meesters in dienst
der overwinnaars traden. Voor vele inlanders toch was het, blijkens
latere herhaalde klachten van de zijde der predikanten, eenvoudig
een broodwinning, en zoo diep zat het Christendom niet bij sommige,
dat zij gemoedsbezwaren zouden hebben gehad tegen een afwijkende
leer. Daaraan had ook de zendingsmethode, zoowel van Katholieken
als van Protestanten, schuld. Op het lecrcn werd veel teveel nadruk
gelegd en zoo was het Christen-zijn nog lang het onderwezen-zijn in
bepaalde leerstukken, het van-buiten-kennen van zekere gebeden,
zonder dat van inzicht sprake was. En al keurt Baldaeus die zendings-
methode in zijn voorgangers af, met de door hem bewerkte Vragen-
boekjes en formulier gebeden 3) konden predikanten, die de inland-
sche talen niet vlot spraken, bij de groote massa al niet veel meer
bereiken.

In 1671 gaf Baldaeus er te Rotterdam bij Joanncs Borstius eenige

0 V_BI. Ontdekkers en Onderzoekers, bit. 56. De familiepapieren noemen 1673 als sterf-
jaar.

2) Zie over hem de „Inleydingh tot de Malabaarsche Spraak-konst", blz. 19a en Ceylon,
blz. 174—175.

3) Vgl. Ceylon, blz. 174-175.

in het licht. Toen ter tijd stelde men op die werkjes veel prijs, tegen-
woordig zijn ze geheel vergeten.

Dat is echter niet het geval met het groote werk van Baldaeus,
dat in 1672 onder den titel „Nauwkeurige Beschrijvinge van Malabar
en Choromandel, derzelver aangrenzende Rijken, En het machtige
Eyland Ceylon. Nevens een omstandige en grondigh doorzochte
ontdekking en wederlegginge van de Afgoderye der Qost-Indische
Heydenen" te Amsterdam bij Johannes Janssonius van Waesberge
en Johannes van Someren verscheen.

De uitgevers behoorden tot een in de boekenwereld zeer bekende
familie ^x). Tal van reisverhalen en kaartwerken, o.a. de journalen
van Van Noort, W. Schouten, D. A. Raven en Matelief zagen het
licht bij uitgevers van dien naam. In dien tijd van groote belang-
stelling voor geographie en verwante wetenschappen behoorden de
uitnemend verzorgde uitgaven der Van Waesberge\'s tot het beste,
dat verscheen ²). Baldaeus\' werk verdiende met veel zorg te worden
uitgegeven en het was gelukkig, dat de publicatie ervan was opge-
dragen aan een firma, die veel ervaring had op dit gebied, omdat de
auteur stierf, vóór het werk geheel was afgedrukt, zoodat hij dus niet
alle drukproeven kan hebben nagezien. Dit verklaart waarschijnlijk
een aantal fouten, vooral in de schrijfwijze van Indische namen, die
stellig maar aan zeer weinigen hier te lande toen bekend waren. Men
kan dan ook niet ten volle instemmen met Dr. Ledeboer,die van het
werk zegt: „Druk, papier en correctie zijn uitmuntend \' 3).

De uitgevers waren van plan een veel grooter werk in het licht te
geven. Het privilege betrof „twee, drie of meer Volumens in Folio,
behelzende de Beschrijving van geheel Asia," waarvan een deel door
Baldaeus en „het verdere" door Latnbcrtus Bidlo zou worden vol-
tooid. En uit een contract, voor den notaris D. Doornick te Amster-
dam 14 Maart 1672 verleden, blijkt, dat zij toen nog een uitgave

x) Van Waesberge stond in familierelatie tot de uitgevers Van Meursen Elizeus Weyer-
straaten. Een uitgever Jansonius te Amsterdam was een kleinzoon van den bekenden gra-
veur Jodocus Hondius. Een „atlas major ofte Wereldbeschrijvinge \'verscheen ± 1635 bij
J. Jansz. en H. Hondius te Amsterdam.

2) Zie behalve „De Boekhandel te Amsterdam, voornamelijk in de 17e eeuw", door M.

M. Kleerkoper en W. P. van Stockumjr. f\'s-Gravenhage, 1914), vooral ook „Het geslacht

van Waesberghe" door A. M. Ledeboer, 2« dr.{Utrecht 1869).

3) „Het geslacht van Waesberghe", ae dr., blz. 128

lvii

onder handen hadden van „het Boeck ofte Boecken genaemt sullende
werden: Asiographia ofte Beschrijvinge van Asia \')". Deze uitgave
schijnt echter te zijn gestaakt ²).

Het privilege, 18 Maart 1669 gedagteekend, sprak van een be-
schrijving van „de Zeekusten van Goa langhs de geheele Malabaar-
sche Streek. Item Ceylon, ende de Belegeringh van Columbo, en
anderen, beschreven de laatste door Philippus Baldaeus." Er is hier
dus geen sprake van „de Afgoderye der Oost-Indische Heydenen."
Ik vermoed, dat die toen nog niet in het plan was opgenomen. Immers,
Baldaeus schreef eerst „Ceylon", dat apart gepagineerd is en een af-
zonderlijk titelblad heeft. Op pagina 150 daarvan verwijst hij naar
een later te voltooien „Beschrijvingh der kuste van India" (vgl. het
privilege, waar ook de titel Malabar en Choromandel niet voorkomt).
Op diezelfde bladzijde deelt Baldaeus op gezag van uit Indië over-
gekomen vrienden mee, dat het jaar 1669 voorspoedig was voor de
Ceylonsche parelvisscherij. De beschrijving van Ceylon is dus vol-
tooid op zijn vroegst in het eind van 1669 of in 1670. Daarna schreef
hij „Malabar en Choromandel". Blijkens blz. 156 van dit werk, waar
gebeurtenissen, in Indië voorgevallen in 1669, worden vermeld met
een beroep op brieven, door den auteur in 1670 ontvangen, was
Baldaeus pas in of na 1670 met dit werk gereed. Toen is hij geruimen
tijd ernstig ziek geweest en pas daarna is dc „Afgoderij" gereedge-
komen 3) en ook dc „Malabaarsche Spraakkonst" ■»).

Intusschen was het plan van de uitgave veranderd. „Malabar en
Choromandel" werd nu deel I, „Ceylon" deel II en dc „Afgoderye der
Oost-IndischeHeydenen" werd er als deel III aan toegevoegd. (Afgo-
derij blz. 46 noemt „Ceylon" „ons tweede bock." Blz. 35 van „Mala-
bar" verwijst naar het derde deel, handelend over de Afgoderij der

0 Dit contract bevindt zich op het Gemeente-Archief te Amsterdam (Protocol van den
notaris IJoornick 167a, 1,12a). Het isgrootendeels afgedrukt in Obreens Archief voor Nederl.
Kunstgesch. VII 324—337.

a) Vgl. Veth. Ontdekkers en Onderzoekers, blz. 51. Lamb. Uidlo is in de Nederl. letteren
geen onbekende figuur, zijn naam komt dan ook in verschillende werken over letterk. Gesch.
en in de liiogr. Woordenboeken voor. Nergens vond ik echter van hem een werk genoemd,
dat in ecnig verband kon staan met dc Asiographia.

3) Vgl, Afgoderij, blz. 188; blz. 47 der ed. princeps schreef hij in 1670.

4) Vgl. Malab. en Choromandel, blz. 194.

Heidenen *). De schrijver zegt bovendien 15 Aug. 1671 in zijn op-
dracht aan Cornelis de Witt, den bekenden ruwaard van Putten,
wiens hof oudtijds stond naast de kerk, waarin Baldaeus preekte:

„Ontfanght dit papiere kind, \'t welk wel een goede Voester-heer
„van noden heeft, \'t is meest op den akker UED. aanbevolen gezaghs
„geboren" ¹).

Trouwens, bij het aanvragen van het privilege hadden de uitgevers
nog niet anders dan de „tituls" van het door hen uit te geven werk
kunnen overleggen. We moeten dus aannemen, dat het handschrift
vande „ Afgoderye der Oost-Indische Heydenen" geheel te Geervliet
is geschreven en zeer kort voor den dood van Baldaeus in het bezit
van den uitgever kwam, zoodat vooral dit deel de revisie door den
auteur heeft gemist.

Het doel, dat Baldaeus bij het schrijven van zijn werk voor oogen
stond, omschrijft hij in de Opdracht aan Cornelis de Witt aldus: „Ik
durf my verzekeren dat UEd mijn geringen arbeyt niet onsmakelijk
ofte onaangenaam zal zijn: want UEd. weet dat dezelve tot stich-
tinge Godes Kerke, en winninge van veel dwalende zielen is aange-
leyt." Baldaeus is van oordeel, dat zonder „Godes Kerke" „de zuylen
van een goede regeeringe waggelen en \'t eenemaal wankelen" en
„mikte" dus naar „den wclstant van Jesu Christi Rijke en des Va-
derlants". Men zou hieruit kunnen afleiden, dat voor Baldaeus het
zwaartepunt van zijn werk lag in het deel over de Afgoderij, al heb-
ben in ons land in latere jaren de beide andere dcelcn blijkbaar veel
meer de aandacht getrokken. Prof. Veth wijdt aan de „Afgoderij der
Heidenen" slechts cenige woorden en meent, dat de blijvende waar-
de van het werk van Baldaeus daarin bestaat, „dat het een voortref-
felijke bron is voor de geschiedenis der vestiging van de Oost-Indi-
sche Compagnie op de kusten van Malabar en Koromandel" 3). In-
derdaad hebben tot in den laatsten tijd verschillende historici uit die
bron geput. Zoo beroept zich zoowel Dr. H. Terpstra in zijn proef-
schrift „De vestiging van de Nederlanders aan de kust van Koro-

1 zijn toegevoegd.

mandei" (Groningen, 1911), als Dr. J. Aalbers in diens dissertatie
over „Rijcklof van Goens" (Groningen, 1916) herhaaldelijk op me-
dedeelingen van Baldaeus. En dat is te verklaren, want Baldaeus
heeft, vooral over Ceylon, veel merkwaardigs kunnen schrijven, om-
dat hij er, in den eersten tijd onzer vestiging aldaar, geruimen tijd
vertoefde, belangrijke krijgsgebeurtenissen, zoowel op dit eiland als
op de naburige kusten, meemaakte en volgens eigen getuigenis be-
langrijke handschriften en tegenwoordig vrij zeldzame gedrukte
werken heeft benut !). Bovendien deelt hij tal van documenten in ex-
tenso mede.

De „Nauwkeurige en waarachtige ontdekking en wederlegginge
van de afgoderye der Oost-Indische Heydenen" is echter een niet
minder merkwaardig werk, dat ook nog tegenwoordig aanspraak
mag maken op de belangstelling van allen, die de Hindoe-mytholo-
gie bestudeeren. Prof. Veth is vooral getroffen door de „wederleg-
ginge", die hem aan Maracci\'s refutatie van den Koran herinnert. ²)
En ook Baldaeus zal wel vooral aan die bestrijding van de Hin-
doe-voorstellingen de meeste waarde hebben toegekend. Die pole-
mische gedeelten echter, voor ons van geen belang, zijn in den hier-
achter volgenden herdruk van de „Afgoderye" weggelaten 3). Wat
we dan overhouden, is een vrij uitvoerig overzicht der Hindoe-my-
thologie.

De beteekenis van dit overzicht komt vooral goed uit, als we
nagaan, wat er voor Baldaeus over het door hem behandelde onder-
werp was gepubliceerd. Om de verdienste van den schrijver te kun-
nen beoordeelen, dienen we dan tevens vast te stellen, hoe Baldaeus
aan zijn stof is gekomen.

Tevoren zagen wc, dat het eerst in de geboortestad van Baldaeus
het denkbeeld werd verkondigd, dat de aanstaande Indische predi-
kanten vóór hun afreis moesten bestudeeren, wat de Mohamcdanen
en de I leidenen in die afgelegen gewesten geloofden, opdat ze hen

1) Zie o.a. „Malabar en Choromandel," blz. ia, 123 en liet titelblad van „Ceylon."
a) Ontdekkers en Onderzoekers, blz. 53.

3) In Churchilt\'s „Collection of Voyages",deel III, (Londen 173a) is ook een verkorte
Baldaeus.vertaling opgenomen. Terecht heet \'t daar in de „Preface" (pag. 504):

«We have only thi» to add, that to avoid all unnecessary prolixity, it wasjudged requisite
^t0 omit inany degressions, tending not so much towards the elucidation of the history,(as
^{we su}PP0se,) to shew the author\'s critidsm in the lioly scripture".

met hun eigen wapenen zouden kunnen bestrijden. Baldaeus was het
met die opvatting geheel eens, en uit zijn werk zien we, dat hij zeer
veel oudere en jongere schrijvers heeft gekend, niet alleen Protes-
tantsche theologen, maar ook Katholieke schrijvers. Zoo las hij
over de Mohamedanen bijv. Schikardus (Malab. blz. 27), Hottingerus
(Malab. blz. 32) en Simon Omius\' Geopend Turkdom (Afgoderij, blz.
15). Volgens zijn eigen getuigenis nam hij vooral van zijn voorgan-
gers, de Jezuieten, het denkbeeld over, dat een grondige kennis van
het Hindoeïsme voor den missionaris in Indië van het hoogste be-
lang is, en met noeste vlijt heeft hij zooveel mogelijk alles bijeenge-
bracht, wat voor den aankomenden zendeling van belang kon zijn.

Want wel was er meermalen op aangedrongen, dat a.s. Indische
predikanten zich op de hoogte zouden stellen van het heidendom,
maar althans voor het Hindoeïsme was de keuze van studiewerken
nog niet groot. We hebben gezien, dat de Jezuïeten al vóór het einde
der zestiende eeuw heel wat van Hindoeïsme wisten, maar die weten-
schap deelden ze niet aan het groote publiek mede, doch bleef het
uitsluitend eigendom hunner medebroeders, hetzij in Indië, hetzij
te Rome en in hun scholen te Coïmbra en Evora. En wel verschenen
er in de Nederlanden al vroeg verzamelingen van missie-brieven,
waaruit nog heel wat over het Hindoeïsme bijeen te brengen was
geweest \'). maar die Katholieke publicaties trokken bij onze Protes-
tantsche voorouders weinig de aandacht. Enkele verspreide opmer-
kingen over de levenswijze en gebruiken dier vreemde volken, als
curiositeit in reisverhalen ingevoegd, vaak onjuist, ziedaar de voor-
ƒ naamste bron van kennis betreffende godsdienst en zeden der Hin-
does in het begin der I7^dc eeuw hier te lande. Heurnius\' in 1618 bij
Elzevier te Leiden verschenen werk „De legatione evangelica ad
Indos capessenda admonitio" bevat niets over den godsdienst der
Indiërs, en is alleen een vurige opwekking tot het missiewerk. Heur-
nius zelf was, toen hij zijn boek schreef, nog niet in Indië geweest.
Dan volgt in 1631 een andere Elzevier-uitgave „De imperio Magni
Mogolis sive India vera Commentarius". De schrijver was Johannes
de Laet uit Antwerpen, die het boekje opdroeg aan Daniël Heinsius,

historiograaf en hoogleeraar te Leiden ¹). Blijkens den titel is het
werkje „e variis auctoribus congestus" en de schrijver noemt als
zijn bronnen in de „Praefatio ad Lectorem" den Portugees Petrus
Teixeira en van de Engelschen met name Samuel Purchas en Tho-
mas Roe. Ook aan een Nederlander erkende hij verplichtingen te
hebben wegens een „Historiae Indicae fragmentum\'\', nl. aan Petrus
van den Broecke, die eenige jaren verblijf had gehouden te Suratte
in dienst der Oost-Indische Compagnie. Als derde hoofdstuk vinden
we hier „De Incolarum ingenio, moribus, institutis & superstitioni-
bus", waarin eenige mededeelingen voorkomen betreffende de
Mahomedanen in Indie, de Baneanes ²) in Guzerate en de Gentiles
in Golconda, in hoofdzaak ontleend aan Teixeira. Het scheppings-
verhaal op blz. 114 over het eerste menschenpaar Porus en Parcotta
en hun kinderen Brammon, Cuttory, Shuddery en Wisan is ontleend
aan Teixeira. Wat hier in enkele regels is samengevat, vindt men
zeer uitgebreid in Henry Lord\'s „A Discoverie of the Sect of the Ba-
nians", dat een jaar te voren te Londen was verschenen, De Laet noemt
Lord niet en acht de fantastische fabelen der „Bramenes" de moeite
van het opnemen niet waard 3).

Verreweg de belangrijkste publicatie over het Hindoeïsme vóór
Baldaeus verscheen in 1651, te Leiden bij François Hackes. Het is
„DeOpen-Deure tot het Verborgen Heydendom" door Ds. Abraham
Rogerius. Ik kan volstaan met voor dit werk te verwijzen naar de
reeds eerder genoemde nieuwe uitgave van het boek door Prof. Dr.
W. Caland. In „De Open-Deure" vond de belangstellende lezer voor
het eerst een behoorlijk overzicht van de zeden en godsdienstige ge-
bruiken der Hindoes en van verschillende punten hunner leer.

Na 1651 komen dan nog een drietal voorloopers van Baldaeus
voor een nadere bespreking in aanmerking : Kircher, Hoornbeek en
Carolinus.

1  Vgl. De La6t, Commentarius de Imperio Magni Mogolis (1631) Translated and Edi-
ted by Sir Roper Lelhbridge.

2  liorum sacerdotcs dicuntur Uraincnes aut Brachmanni (qui non multum abludunt i\\
Gymnosophistis, de quibus vetercs Graeci Scriptorcs multa prodiderunt); liorum phan-
tasticam & fabulogam Hierologiam describere longum esset, neque hujus operae" (De Laet,
^bl*. "4).

LXlt

* Athanasius Kircher S. J., wiens China illustrata in 1667 te Am-
sterdam het licht zag, is een ijverig compilator ¹). Zijn boek ontleent
voor ons zijn belangrijkheid hieraan, dat het eenige hoofdstukken
„De Indorum Idolatria" bevat, waarvoor Kircher de gegevens vooral
ontving van Pater H. Roth. (geb. 1620, gest. te Agra in 1667). Prof.
J. Dahlmann te Tokio noemt Roth „den eersten Europeeschen Sans-
kritvorscher" en zegt, dat hij als vrucht van zijn Sanskrit-studies een
Sanskrit grammatica heeft geschreven, die enkele jaren later door
een Nederlandsch geleerde als een „exactissiijfum opustotius Gram-
maticae brahmanicae" beschreven wordt ²). Het is mij niet gelukt,
dit werk in handen te krijgen. Dat hij wel op de hoogte van het Hin-
doeïsme was, blijkt uit de mededeelingen, die hij kort na 1662 aan
Kircher dienaangaande kon doen. Wat Kircher vertelt op gezag van
Marco Polo, Maffeus, Nic. Contarenus Venetus (de Venetiaan Nicolo
de Conti ?), Lud. Barthema en Benjamin (van Tudela), betreft de
weduwverbranding en dergelijke vaak behandelde onderwerpen
(cap. III).

Merkwaardiger is cap. V: „De ridicula Brachmanum Religione
circa hominum originem." Daarin wordt (met een plaat toegelicht)
de „Fabulosa Brachmanum Narratio de 14 Mundorum genesi ex
Bruma peracta" meegedeeld. En cap. VI handelt „de alia fabulosa
doctrina Brachmanum, id est, de decem Incarnationibus Dei, quas
Gentiles Indiani extra & intra Gangem credunt." Van dit verhaal van
de 10 avatara\'s noemt hij uitdrukkelijk Roth als zegsman. Het wijkt
nog al eens af van de voorstelling van de avatara\'s, die de Jezuïeten
al tegen het eind van de i6^de eeuw hadden 3) en verschilt ook nog
al veel van het hoofdstuk, dat Rogerius aan de 10 incarnaties van
Visnu wijdt. En lang niet altijd heeft Kircher de betere lezing. Van
belang is het echter, dat we hier voor het eerst afbeeldingen van de
avatara\'s vinden. Voor zoover ik weet, is Kircher ook de eerste, die
een Devanagarï alphabet heeft gepubliceerd.

Joh. Hoornbeek was sedert 1653 hoogleeraar te Leiden, waar hij
in 1666 stierf. Zijn vriend, Prof. D. Stuart bezorgde in 1669 bij Joh.

1  Athanasii Kircheri E Soc Jesu China Monumentis.... illustrata. Amstelodami Apud
Jacobum van Meurs 1667. Een tweede titelblad geeft als uitgever op Joh. Jansionius i
Waesberge et Vidua Elizei VVeyerstraet.

2  Indische Fahrten von Joseph Dahlmann S.J. (Freiburg i. R. 1908), dl II, blz. 246.

₃j Zie blz. XII, v. v.

LXIII

Janssonius van Waesberghe en de weduwe van Elizaeus Wyerstraat
te Amsterdam de uitgave van Hoornbeeks „De Conversione Indo-
rum & Gentilium Iibri duo." Evenals Heurnius gloeit ook Hoorn-
beek van liefde voor het zendingswerk. Van het boek van Heurnius
onderscheidt zich zijn werk echter vooral daardoor, dat Hoornbeek
zich door bestudeering van allerlei geschriften, o.a. van Linschoten.
Mafifeus, Osorius, van Twist, Teixeira en vooral van Rogerius\' werk
op de hoogte van het Hindoeïsme heeft gesteld.

Wie weten wil, wat er zooal over het heidendom in alle deelen van
de wereld omstreeks 1665 was geschreven, vindt in het 2^de hoofd-
stuk van het 2^de boek „De recentioribus & modernis scriptoribus
adversus gentiles" een uitvoerige bibliographie. Vele der daar be-
sproken werken worden ook door Baldaeus genoemd. Voor zoover
ik ze heb ingezien, bevatten ze echter, behalve de bovengenoemde
aangaande het Hindoeïsme weinig of niets.

„De Conversione Indorum & Gentilium" is het werk van een veel-
zijdig geleerde, Ds. Godefridus Carolinus daarentegen, de schrijver, •
van „Het Hedendaagsche Heidendom, of Beschrijving van den Godts-
dienst der Heidenen, so als die nu en enige jaren herwaarts in de drie
deelen van de Oude bekende Wereld, namelijk, Asia, Africaen enige

gewesten van Europa bevonden is en noch geoeffent word____alles

uit verscheide Auteuren te samen getrockcn", was een eenvoudig
dorpspredikant. Van der Aa, deelt in zijn Biogr. Woordenb. mee,
dat Carolinus, die in 1686 pred. te Spijk in Groningen werd, in 1736
zijn emeritaat verkreeg en in 1744 overleed, de schrijver is van het
„Hedendaagsche Heydendom of Beschrijving van den Godsdienst
der Heydenen, enz." Dat zou dan Carolus Carolinus moeten wezen,
die in 1681 blijkens het Album der Academie als student te Gronin-
gen werd ingeschreven. De Amsterdamsche Universiteitsbibl. bezit
echter een exemplaar van Carolinus\'boek, verschenen in 1661 te
Amsterdam bij Joh. van Ravestey n en geschreven door Godefridus
Carolinus. Van der Aa heeft zich dus blijkbaar in den persoon
van den auteur vergist. Deze was predikant te Barneveld, toen hij
omstreeks 1645 ernstig ziek werd. Tot herstel van gezondheid
nam hij toen geruimen tijd rust in zijn geboortestad Harderwijk-
en las daar ter ontspanning „vele Scheepsvaarten, Landreisen, Iour-
nalen en Dagregisters." „Wanneer ik met achterlating van swaarder

studiën, volgens den raad van verscheide geleerde Medicyns my
hoognodig, dese schriften quam te lesen, vond ik daer in seer vreem-
de en wonderlijke dingen den Godtsdienst der Heidenen rakende,
doch alle seer wijd van den anderen verspreit en na verscheidenheid
der Landen seer verscheiden van malkanderen. Ik begon daar over
te denken, dat tot noch toe niemand gevonden was, die eens alle die
Heidensche Godtsdiensten bij een getrokken en also sijn werk daar
van ex professo gemaakt hadde, en kreeg derhalven genegenheid
om te besoeken wat ik daar in soude konnen doen uit de schriften,
die ik van die stof kon krijgen." Carolinus werd aangemoedigd tot
dit werk o.a. door den historicus Prof. G. Hornius, maar hij voltooide
aanvankelijk zijn boek niet, daar hij een nieuw beroep aannam, nl.
naar Putten op de Veluwe. Een nieuwe aansporing was voor hem het
verschijnen van Rogerius\' Open-Deure in 1651 en van Nederlandsche
vertalingen van de reisverhalen van Litgouw, Pinto, LeBlanc en
Barthema. Zoo kon in 1661 het deel betreffende het Heidendom der
Oude Wereld verschijnen, terwijl een tweede deel, over Amerika
handelend, werd in uitzicht gesteld.

Zooveel mogelijk citeert Carolinus zijn bronnen letterlijk, ook al,
omdat hij zich geen eigen oordeel over de juistheid hunner mede-
deelingen durfde aanmatigen. Carolinus toch had zelf niet gereisd en
kende naar eigen getuigenis Engelsch, Portugeesch, noch Spaansch.
Zelfs Fransche werken las hij alleen in vertaling. Daardoor stond hij
dus ver beneden Hoornbeek, maar daar staat tegenover, dat hij tal
van journalen heeft geraadpleegd, die Hoornbeek geen aandacht
had waardig gekeurd, zoodat zijn „Hedendaagsche Heydendom" ons
een vrij volledig en stelselmatig gerangschikt overzicht geeft van
de in het Nederlandsch gepubliceerde mededeelingen betreffende
het heidendom in den tijd, toen Baldaeus\' Afgoderye nog moest ver-
schijnen. De groote beteekenis van Rogerius\' Open-Deure, het eeni-
ge geschrift, waarin een Heidensche Godsdienst opzettelijk en uit-
voerig behandeld wordt, komt hier goed in uit. Aan geen ander
boek heeft Carolinus zoo veel kunnen ontleenen. Verder vond hij in
de volgende werken meer of minder belangrijke gegevens betreffen-
de de Indische godsdiensten en zeden:

De wonderlijke Reizen van Fernando Mendez Pinto, Portugees,
aangevangen in \'t jaar 1537.

De vermaarde Reisen van Vincent le Blank, van Marsilien, uitge-
varen 1567.

Reise van Caspar Balbi, Venetiaan, door Aleppo na Pegu, be-
gonnen 1579.

Sendbrief van de Jesuit Pimenta vande saken in Oostindiën.

Zee en Landreise van Lodowijk de Barthema, Ridder van Bono-
nien, geschied voor de Hollandsche Reisen.

Reisboek van Hugo Linschoten, beginnende 1583.

Jakob van Neks eerste Vojagy 1598 en sijn twede Vojagy.

Spilbergens eerste Reise naar Oostindiën 1602.

Vojagy van Peter Verhoef na Oostindiën 1607.

Waarachtig verhaal van \'t geen seker Engelsman na geleden
Schipbreuk in Cambaja wedervaren is, 1607.

De Reisen van Jan Moquet, begonnen 1610.

Pieter vanden Broeks Aanteikeningen op syn Reisen in Africa
en Oostindiën.

David de Vries Oostindische Vojagy.

Samuel Purchas Engelsmans beschreven Vojagien.

History van Oostindiën door M. Gothardus Artus Dantiscanus,
uit verscheide auteuren getrokken.

Johan de Laats beschrijving van het Rijk des Groten Mogols,
of het waarachtig Indien, meest getrokken uit Petrus Texeira, Por-
tugees.

Beschrijving van Gusuratte onder den groten Mogol door Johan
van Twist.

Werelds Spiegel vande Heer D. T. V. Y. uit het Frans overgeset
door Mr. Govert van Embden.

Uit de werken van Hoornbeek en Carolinus blijkt, dat in ons land
de kennis van het Hindoeïsme vóór het verschijnen van Baldaeus\'
boek in hoofdzaak betrof de verschillende secten en kasten, vooral
der bewoners van Guzerate (volgens Teixeira en van Twist) en Cho-
romandel (volgens Rogerius)en hun levenswijze. Verder hun Goden,
goede en kwade geesten, vereering van zon en maan, rivieren (Gan-
ges I), dieren (koe, aap, slang 1) en planten ; martelingen ter eere der
afgoden, weduwverbranding, yogins. Hun gebruiken bij het eten,
bidden, vasten, geloof in voorteekens, enz. Hun denkbeelden aan-
gaande de schepping der wereld en der menschen, de zielsverhuizing,

v

het huwelijk; ceremoniën bij geboorte, ziekte, huwelijk en sterven;
de inrichting der pagoden. De „Open-Deure" van Rogerius was
verreweg het beste boek, dat toen over het Hindoeïsme bestond. Uit
enkele andere boeken kon een ijverig compilator eenige — niet zeer
belangrijke en vaak onjuiste — mededeelingen bijeenbrengen,

De onderwerpen die Baldaeus behandelt zijn in hoofdzaak de
volgende:

De Secten; het scheppingsverhaal; de voornaamste goden, vooral
ïévara en diens vrouwen; de twist om den voorrang der goden, en
allerlei andere verhalen omtrent de drie hoofdgoden. Zeer uitgebreid
worden behandeld Ganeéa en Bhadrakalï. Ook de bekende legende
van Daksa\'s offer deelt hij uitvoerig mede.

Hoewel dit alles veel omstandiger verhaald wordt, dan ik het bij
oudere schrijvers gevonden heb, beslaat het toch niet een vierde deel
van het heele werk en vormt deel I van de „Afgoderye". Nu komt
wat m. i. het belangrijkste is van Baldaeus\' boek, nl. deel II, hande-
lende over de gedaanteverwisselingen van Visnu. Dit deel der Hin-
doe-mythologie had al vroeg de aandacht getrokken der Jezuïeten.
We zagen, dat in de missiebrieven en in het geschrift van Monserrate
de hoofdzaken al in enkele pagina\'s min of meer juist waren meege-
deeld ¹). Rogerius wijdt er reeds een heel hoofdstuk aan, evenals
Kircher—Roth ²). Maar Baldaeus is zoo goed op de hoogte van dit
onderwerp, dat ook tegenwoordig voor de bestudeering van het Hin-
doeïsme dit gedeelte van zijn werk nog van veel belang is. Meer dan
de helft van zijn boek is er aan gewijd en vooral van de geschiedenis
van Krsna heeft hij verbazend veel geweten. Ten slotte vertelt hij
iets van Brahma, de Veda\'s, de schepping en de declen der wereld,
de goede en kwade geesten, de pagoden, de wasschingen en de hei-
lige asch, de feest- en de vastendagen, het huwelijk, het zweren,
de lijkplechtigheden.

Vergelijken we deze zeer beknopte inhoudsopgave met het „Re-
gister der Capitelen" van de „Open-Deure" van Rogerius, dan blijkt
terstond, dat beide boeken in vele opzichten verschillende zaken be-
handelen. Inderdaad vullen ze op gelukkige wijze elkander aan en de

1  Zie hiervoor, blz. XII—XVI.

2  Rogerius (ed. Prof. Dr. W. Caland) blz. 93-100. Kircher, China illustrata, blz. 157
—162.

Nederlanders mogen er trotsch op zijn, dat hun landgenooten twee
zoo belangrijke geschriften aan de Europeesche wetenschap hebben
geschonken.

We dienen nu nog na te gaan, hoe Baldaeus, die in Indië toch zoo
overladen was met ambtsbezigheden, de bouwstoffen voor zijn werk
heeft bijeengekregen. Dat hij zijn boek pas na zijn terugkeer in Ne-
derland schreef, is reeds aangetoond. We zagen, dat Baldaeus tal
van belangrijke werken op historisch en op theologisch gebied heeft
gekend. In sommige dier werken, bijv. in de gedenkschriften van
Albuquerque, bij Maffaeus, Teixeira, V. Ie Blanc, L. van Barthema,
Balbi, J. v. Spilbergen of bij Linschoten waren ook wel enkele ver-
spreide opmerkingen te vinden, waarmee Baldaeus bij het bewerken
van zijn „Afgoderye" zijn voordeel kon doen. Hij vermeldt die
auteurs dan ook soms terloops. Meer opzettelijk verwijst hij naar
Joan van Twist en Carolinus in het begin van zijn boek, en herhaal-
delijk put hij uit Kirchers China illustrata, en vooral uit Rogerius.
Indien hij het boekje van H. Lord heeft gekend, pleit het voor zijn
juist oordeel, dat hij er niets aan heeft ontleend.

Hoe vaak Baldaeus echter ook zijn berichtgevers noemt, toch
moeten we rekening houden met de mogelijkheid, dat hij hier of daar
iets als eigen werk doet voorkomen, dat hij inderdaad ontleende aan
anderen. Wc hebben vroeger opgemerkt, dat de schrijvers van dien
tijd dat niet zelden deden. Ook bij Baldaeus, die bijv., voor zoover
ik weet, nooit de N.W. kusten van Voor-Indië bezocht en ze toch
beschrijft zonder geregeld zijn bronnen te noemen, zijn wel sporen
te vinden van dergelijke ontleeningen. Zoo beschrijft hij den Gopi-
vijver te Suratte als volgt „Buyten Zuratte zijn aanzienlijke en ver-
makelijke speel-huyzen en kostelijke Begraaf-plaatsen, (gelijk de
Mooren veeltijts hebben) nevens Tanken en Water-plaatzen van
harde zolide steen gemaakt. Byzonder munt ecne uyt, hebbende
over de 100 hoeken, yeder 28 ellen, met stcenc trappen neder
gaande, in \'t midden staat de Begraaf-plaatze van den stichter"
(Malab. blz. 12).

Onwillekeurig denkt men aan ontleening, als men weet, dat Sir
Thomas Roe in 1615 of ió 16, dus meer dan een halve eeuw vroeger
aan Lord Carew schreef: „At Surat there is a Tanke for water of
free-stone, in a polygone forme, of above an hundred sides, every

LXVIII

side eight and twenty yards; it hath staires on every side for men to
descend, and many slopes for horses" Baldaeus noemt op een
andere plaats Roe\'s Dagboek. Men zou dus licht denken, dat ook dit
bericht aan Roe is ontleend. Maar Delia Valle, Mandelslo en ande-
ren hebben een soortgelijk bericht. Het valt dus niet te beslissen,
van wien Baldaeus hier zijn inlichtingen heeft.

Iets dergelijks vinden we ook in de „Afgoderye". Op blz. 9 geeft
Baldaeus op gezag van „historyschrijvers en van mondelinge mede-
deelingen een verhaal betreffende een mishandeling van bruiden
door de Canarijns. Dat verhaal vond ik o. a. bij Steven van der Ha-
gen (ed. 1648), die het ontleende aan Balbi. Deze bezocht Indië in
1579 en zijn verhaal komt voor in een verzamelwerk „India Orien-
talis" (pars septima, ed. 1606), maar \'t is ook te vinden bij Linscho-
ten (1599) en bij Duarte Barboso (in een hs. der „Viage por Mala-
bar" van 1512, te Barcelona bewaard). Daar het met bijna dezelfde
woorden als bij Baldaeus voorkomt bij Carolinus (p. 20), die door
Baldaeus op andere plaatsen wordt genoemd, is het waarschijnlijk,
dat Baldaeus dit verhaal aan Carolinus heeft ontleend, die op zijn
beurt zich weer beroept op de Journalen van Van Neck, Verhoef en
Verhagen. Waarschijnlijk beroept Baldaeus zich dus ten onrechte
op „historyschrijvers" en mondelinge inlichtingen. Ook in andere
gevallen, waar Baldaeus bijv. Le Blanc, Mendoza of Barthema als
bron noemt, is het zeer wel mogelijk, dat hij die auteurs niet zelf
heeft geraadpleegd, maar op de citaten van Carolinus vertrouwde.

Toen ik een lijst maakte van door Baldaeus genoemde schrijvers,
trof het mij, dat hij zoo vaak spreekt over Katholieke auteurs. Zoo
beroept hij zich op de Portugeesche Commentarien van Albuquer-
que, gedruckt binnen Lissabon, by Joan de Bareira, 1576 (Malab.
blz. 37 en 114), op Petrus Maffeus S. J. Historiarum Indicarum libri
XVI (Malab. blz. 2, 35, 53, 56, 139, 146, Ceylon, blz 1), op Joan de
Barros, Da Asia (Malab. blz. 91, Ceylon blz. 1) op de Historiada
Vida do Padre Francisco de Xavier ... de Lucena (o. a. Malab. blz.
76). Hij kent Gaspar dAquilarS. J. als beoefenaar van het Tamil,
en verwijst naar de Flora Chinensis van Pater N. Boïmus (Malab.
blz. 169), naar A. Kircher S. J., Thomas a Jesu (Malab. blz. 139),

1) W. Foster, The embassy of Sir Thomas Roe to the court of the Great Mogul, blr. n a.

Cornelius a Lapide S. J. (Malab. blz. i86)en den Chineeschen Atlas
van Pater Martinus Martinij (Malab. blz. 182). Men zou een bewijs
van groote objectiviteit kunnen zien in de omstandigheid, dat een
Nederlandsch predikant in Indië zoo veel werken van Katholieken
heeft bestudeerd, maar vraagt zich toch onwillekeurig af, hoe Bal-
daeus over al die boeken de beschikking heeft gekregen. Uit Neder-
land heeft hij Ital., Portug. en Lat. werken als Daniël Bartholi(wiens
Italiaansch boek over „alle de daden der Jesuytsche Vaderen" „ A*
1653 binnen Romen" is gedrukt „in de Drukkerije van Ignatio dc
Lazzer," Malab. blz. 76), Ferdinand Lopes de Castanheda\'s Histo-
riën van India (gedrukt tot Conimbre Anno 1654" — Malab. 107)
en Cardinaal Baronius („A° 1657", Malab. blz. 133, 139) zeker niet
meegebracht. Immers in 1654 vertrok hij naar Indië. Ook deelt hij
zelf mee, dat hij in zijn bezit heeft een authentieke bul van paus
Alexander A° 1660, een Malabaarsch werkje door de Jezuïeten in
Indië gedrukt en verschillende handschriften van „Portugeesche
papen". Vermoedelijk zijn tal van gedrukte boeken en handschrif-
ten als oorlogsbuit in het bezit der overwinnende Hollanders geko-
men en heeft Baldaeus op enkele daarvan de lnnd gelegd. Op die
wijze zal hij ook wel die „handschriften van Portugeesche papen"
hebben verkregen, waarin hij zooveel waardevolle gegevens vond
voor de „ Afgoderyc". Zou het nu mogelijk zijn vast te stellen, wat
Baldaeus uit deze bron heeft geput ?

Dat dc Jezuïeten belangrijke geschriften over het Hindoeïsme door
bemiddeling van inboorlingen in bezit hebben gekregen en vertaald,
is ons vroeger gebleken. We zagen toen, dat ze voor een deel naar
Ceylon zijn gezonden, waar de Jezuïeten te Jaffnapatnam een college
hadden. Daar vertoefde o. a., nog kort voor Baldaeus er kwam, dc
Jezuïet Roberto de\' Nobili, die zooveel studie van het Hindoeïsme
had gemaakt. Het is dus a priori waarschijnlijk, dat Baldaeus daar
wel iets van belang heeft kunnen vinden, toen hij na de overwinning
der Hollanders er de plaats der Portugeesche geestelijken kwam in-
nemen. Dezelfde of soortgelijke handschriften als er op Ceylon moe-
ten zijn geweest, zijn ook uit Goa naar „dc broeders in Europa" ge-
zonden, dus naar Coïmbra, Evora, Rome. Het archief uit Goa is later
naar alle windstreken verspreid, van een onderzoek naar archivalia te
Coïmbra was in de tegenwoordige tijdsomstandigheden niet veel tc

verwachten. Maar een Spaansch geschiedwerk, getiteld „ Asia Portu-
guesa" door Manuel de Faria y Sousa (Lisboa, deel I, 1666, II, 1674,
III, 1675) bevat eenige hoofdstukken, die soms bijna letterlijk over-
eenstemmen met den text van Baldaeus ^J). Baldaeus heeft dat ge-
drukte boek niet gekend, immers de bewuste hoofdstukken staan in
deelll, dat na zijn dood verscheen. Evenmin ishet mogelijk, dat Faria
naar Baldaeus vertaalde, want niet alleen stierf de auteur al in 1649,
maar bovendien werd in de opgave der gebruikte handschriften vóór
deel I, in 1666 gedrukt, reeds naar de bedoelde hoofdstukken van
het tweede deel (dat toen nog alleen in handschrift bestond) ver-
wezen. We vinden daar onder n° 11: Traducion de lo que los
Malabares Indicos tienen en la opinion que nosotros la Biblia sacra.
Trata de sus dioses, y Ritos; libro muy parecido a las Transfor-
maciones de Ovidio, y admirable; de que va el resumen en esta
nuestra Asia, Tomo 2. Part. 4. Capitulo 1. y los dos siguientes." Dit
handschrift kreeg Faria van „el Chantre Manuel Severim" (blijkens
dezelfde blz., onder n° 13), die twee pagina\'s eerder genoemd was
„el Doctor Manuel Severim de Faria Chantre de Evora." Daar in
de 16^e eeuw te Evora, evenals te Coïmbra een college der Jezuïeten
gevestigd was, is het waarschijnlijk, dat zoowel het handschrift
van Faria als dat, waaruit Baldaeus putte, copieün waren van een
der in Indië gemaakte geschriften over het Hindoeïsme. Faria y
Sousa is van 1631—34 gezantschapssecretaris te Rome geweest en
daar heeft hij veel bronnen bestudeerd voor zijn werk over de ge-
schiedenis van zijn land. Ook te Rome zou hij wel handschriften over
het Hindoeïsme hebben kunnen vinden. Althans in het eind der 18⁰
eeuw was daar in de Bibliotheek van de „Congregatio de Propa-
ganda Fide" onder andere Indische manuscripten een hs: „Collcctio
omnium dogmatum & arcanorum ex Purdnis seu libris canonicis pa-
ganorum Indianorum, seu tractatus de falsa secta paganorum Asiac
maioris seu Indiae Orientalis, & praesertim desupcrstitionibusGen-
tilium Malabarium." P. Paulinus a S. Bartholomaeo beschrijft dit hs.
aldus ³): Codex manuscriptus compositus a R. P. Ildephonso a Prae-

1) Prof. Dr. W. Caland maakte mij het eerst op die merkwaardige overeenstemming
opmerkzaam.

2) Examen historico-criticum codicum indicorum bibliothecae sacrac congrcgationis de
Propaganda Fide. Romae 1792, pag. 72—73.

sentatione Carmelita Discalceato Malabariae Missionario, qui cum
ultra duodecim annos in Malabaria sacris Missionibus deligentem
operam navasset, in Europam redux, anno 1789 in Polonia obiit.
Sermolestum (lees: Per —) mihi accidit vel solum huius operis trac-
tatuum & capitum elenchum exhibere, adeo asperum, barbarum &
voluminosum est. Stilus vilis & asper, repetitiones infinitae, excla-
mationes frequentes, verba aspera in Brahmanes, longissimae di-
gressiones me ab hoe opere integro evolvendodeterruerunt. Verum
haec omnia non obsunt, quo minus operi suum eximium pretium
maneat, quia plurima vera, lucida, sincera ex Indicis libris mytho-
logiae capita profert, quae in aliis libris Europaeis frustra quaesie-
ris, & quae lectu dignissima sunt. Lib. 1. & 2. agit de creatione
mundi ex opinione, fabulis & mythologia Indica, de origine deorum
Brahma, Vishnu & Shiva, de Shakti uxore dei Ishvare, de forma
& systemate mundi, de formatione terrae & marium, de numero
caelorum, de locis inferorum,deaetatibus mundi, de deo Ishvara, de
Cailasa sede illius, de diis infernalibus, de rixa dei Brahmae cum
fratre suo deo Ishvara, de filiis huius dei, de Gannavadi, de dea
Bhadrakdli etc. Lib. 3 agit de deo Vishnu, & sic consequenter de re-
liquis dogmatibus Indicis."

Reeds deze inhoudsopgave bewijst, dat dit handschrift en het
werk van Baldaeus merkwaardig overeenstemmen in inhoud. Maar
de fragmenten, door Paulinus in verschillende zijner werken uit Ilde-
phonsus\' ms. overgenomen, komen soms zelfs woordelijk met Bal-
daeus overeen. ») Er is geen twijfel mogelijk of ook dit hs. van Ilde-
phonsus berust op dezelfde bron als Baldaeus\' werk. Ik heb dan ook
getracht, door bemiddeling van den Ncderlandschen Gezant bij het
Vaticaan, dit belangrijke handschrift onder de oogen te krijgen,
maar toen de Directeur van het Ncderlandsch Instituut te Rome op
de Vaticaansche blibliotheek, waar sinds 1902 de hss. der „Propa-
ganda" worden bewaard, het manuscript opvroeg, bleek het niet
te vinden. Vast staat, naar Mgr. A. Mensen mij uit Rome berichtte,
dat het bewuste hs. noch in de Vaticaansche bibliotheek, noch in het
archief der Congregatie voor de Propaganda meer aanwezig is. Voor

1) Ook op beteekenis van de werken van Paulinus voor de bestudeering vnn Baldaeus
maakte Prof. Dr. W. Caland mij het eerst opmerkzaam.

de vergelijking van Baldaeus met zijn bronnen, moest ik mij dus
tevreden stellen met het door Paulinus meegedeelde ^x). Ik heb in
den hierachter volgenden herdruk der Afgoderye telkens vermeld,
waar Baldaeus metlldephonsus of Faria overeenstemt, en als bijlage
een paar groote fragmenten van die twee auteurs opgenomen, waar-
uit duidelijk blijkt, dat zoowel Baldaeus als Faria y Sousa en Ilde-
phonsus uit eenzelfde bron putten.

Nu valt het echter terstond op, dat de ook bij anderen gevonden
mededeelingen vanBaldaeus vooral voorkomen in het begin en in het
eind van zijn boek, terwijl het verhaal der tien avatara\'s en vooral de
geschiedenis van Krsna, die juist zoo bijzonder uitvoerig door Bal-
daeus behandeld wordt, in geen bekend werk uitgebreid meegedeeld
wordt. Wat Faria over Rama meedeelt, verschilt veel van het ver-
haal bij Baldaeus. Het is natuurlijk mogelijk, dat het door Faria ge-
bruikte hs. veel meer gaf over de avatara\'s, dan hij er uit heeft over-
genomen. Ook zou het toeval kunnen zijn, dat in de door mij ge-
raadpleegde werken van Paulinus juist over Krsna bijna niets uitllde-
phonsus wordt geciteerd, al is het dan opmerkelijk, dat juist in an-
derehoofdstukken de mededeelingen van Faria, Ildephonsus en Bal-
daeus zooveel punten van overeenstemming vertoonen. Waar we
echter èn van Ildephonsus èn van Faria y Sousa over de avatara\'s,
en vooral over de Krsna-geschiedenis, zoo weinig vernemen, dat
ook uit Bald. bekend is, daar moeten we met de mogelijkheid reke-
ning houden, dat Baldaeus hiervoor uit andere bronnen heeft geput.
Zijn dat echter hss. geweest, dan zijn die waarschijnlijk niet onder
de oogen gekomen van den ijverigen snuffelaar Paulinus a S. Bar-
tholomeo. Immers, dan zou hij ook uit die hss. wel wat meer hebben
geciteerd, en ook — volgens zijn gewoonte — de bron hebben op-
gegeven, te meer, waar hij herhaaldelijk Krsna noemt.

Baldaeus beweert zelf, dat ook heel wat in zijn boek berust op
mondelinge mededeelingen van „Bramincs," en dat hij „authentijke
en origineele schriften hunner Godsdiensten" tot zijn beschikking

i) Behalve het reeds genoemde werk van Paulinus raadpleegde ik:

„Nlusei Borgiani Velitris Codices manuscripti... Romae, 1793" en „Systema brahmani-
cum liturgicum mythologicum civile ex monumentis indicis Musei Borgiani Velitris disser-
tationibus, Romae, 1791." De „Qrammatica Samscrdamica" van Paulinus (Romae, 1790)
bleek tot mijn spijt in geen openb. Nederl. bibliotheek aanwezig.

heeft gehad. Gaan we nu na, in hoeverre hij daardoor de stof voor
zijn boek kan hebben bijeen gekregen.

Op het titelblad der „ Afgoderye" vinden we vermeld als bron „het
eygen Devagal ofte Wet-boek" der Malabaren. Devagal echter (of
juister tewargal) is een Tamulisch meervoud en beteekent „de min-
dere goden." We weten, dat Baldaeus zijn werk waarschijnlijk niet
afgedrukt heeft gezien, en mogen dus aannemen, dat die titelpagina,
die in 1672 den in 1671 overleden schrijver nog als levend vermeldt,
niet door een deskundige is opgesteld. In het „Register van de Af-
goderye" stond „Wetboek der mindere goden (Devagal)." Dat bracht
waarschijnlijk den vervaardiger van het titelblad op het denkbeeld,
dat devagal wetboek beteekent. Maar ook Baldaeus was niet ver
doorgedrongen in de geheimen der Malabaarsche taal. Hij heeft aan
zijn werk wel een „Malabaarsche Spraak-kunst" toegevoegd, maar
die bewijst, dat hij niet veel meer dan het alphabet ervan kende.
Mijn wantrouwen werd opgewekt door de omstandigheden, dat Bal-
daeus de naamvallen geeft in de volgorde der Latijnsche Spraak-
kunst, terwijl zijn benaming der casus: „pradamei, dutiei, tritei
chadurti, panchami, xasti, terstond aan de benamingen der casus
in het Sanskrit deed denken. Men zou dus verwachten, dat dutiei
Accusativus zou beteekcncncn niet Genitivus, zooalsBaldaeusmeent,
enz. Ook bleek uit dc door Baldaeus gegeven paradigmata, dat de
door hem als proeve aan zijn grammatica toegevoegde interlineaire
vertaling van het Onze Vader niet in orde is. Ik wendde me dus om
voorlichting tot Dr. Ph. van Ronkel te \'s-Gravenhage, een der weini-
gen hier te lande, die het Tamil hebben bestudeerd, en deze berichtte
mij, dat zoowel uit de door Baldaeus opgenomen paradigmata, als
uit zijn interlineaire vertaling duidelijk blijkt, dat Baldaeus maar
héél weinig van Tamil wist, en van de spraakkunst van die taal wei-
nig begrepen heeft. Terecht zegt hij dan ook (Malab. blz. 193), dat
hij zich, „niet voor een volmaakt Man, maar noch nauwelijks voor
een Jongclingh in de kennisse van die Talc" erkent. Van Malabaarsch
spreken was bij hem evenmin kwestie, als van lezen van Malabaar-
sche geschriften en het „eygen Devagal ofte Wet-boek, uyt Indiën
over gebracht, nevens autentijke en originele Hand-schriften" op

het titelblad der „Afgoderye" is «iet dan boekhandelaarsreclamc.
We hebben geen enkele reden om te vermoeden, dat Baldaeus Sans-

LXXTV

krit zou hebben gekend. Ondanks Prof. Veth mogen we dus vast-
stellen, dat Baldaeus niet in staat is geweest, geschriften betreffende
het Hindoeïsme in een Indische taal te lezen. Maar dat was ook niet
noodig. Dankzij de onvermoeide werkzaamheid der Jezuïeten waren
er geschriften over het Hindoeïsme in het Portugeesch cn Latijn in
omloop, en als Baldaeus van inboorlingen nadere berichten heeft
ontvangen, dan hebben die zich ook vrij zeker van het Portugeesch
bediend. We weten immers, dat vele inboorlingen die taal vlot spra-
ken *). Dat Baldaeus de eigennamen gewoonlijk volgens de Portu-
geesche uitspraak weergeeft, bewijst, dat hij ze in die taal heeft ge-
lezen.

Op blz. 163 van „Ceylon" en op blz. 46 van de „Afgoderye" ver-
telt Baldaeus, hoe hij in Achiavelli (bij Jaffnapatnam; Baldaeus had
er een eigen huis en tuin), druk omging met een geleerden Brah-
maan, met wien hij o. a. alle mededeelingen vervat in „De Open-
Deure" van Rogerius besprak, en ook over de gedaanteverwisselin-
ge n van Visnu handelde. Die Brahmaan, door Baldaeus op 46 jari-
gen leeftijd gedoopt, vertaalde o. a. het Leven van Jezus „met een
hooge Poëtische stijl, in \'t Latijns Malabaars, ofte Hanscret" (Cey-
lon, blz. 163). Deze brahmaan was dus blijkbaar goed op de hoogte,
beter dan de meeste inwoners van het rijk van Jaffnapatnam in Bal-
daeus\' tijd, want we hebben gezien, dat daar onder invloed der Por-
tugeezen het Christendom het Hindoeïsme bijna had verdrongen.
Maar hij was dan ook niet uit Ceylon geboortig, maar uit de „Ben-
gaalsche gewesten" gekomen (Afgoderye blz. 45—46), wellicht ge-
vlucht voor de vervolgingen van Aurang Zeb, die na zijn troonsbe-
stijging in 1659 de Hindoes in het oeverland van Ganges cn Jamuna
verdrukte. Dien brahmaan zal Baldaeus wel op het oog hebben, als
hij zich beroept op mondelinge inlichtingen van Hindoe-Wetgeleer-
den. En het is zeer begrijpelijk, dat een inboorling uit die streken
over Rama en Krsna heel wat zou weten te vertellen. Het Rama-
yana toch was daar even populair als de geschiedenis van Krsna,
die immers in dat gebied zou hebben geleefd cn wiens leven daar,
naar het Bhagavata-Purana in de 16^e eeuw door een zekeren Lalatch

LXXV

Kab in de volkstaal, de Bradj-Bhakha, was overgebracht »). Dat
deze bewerking van Lalatch druk gelezen werd, blijkt o. a. hier uit,
dat „Lalec-puran" de naam is, aan een verhaal van Krsna\'s leven
gegeven ¹). Zoo lang we geen ouder gedrukt werk of handschrift
kennen, waaruit Baldaeus blijkt te hebben ontleend, mogen we dus
aannemen, dat hij op grond van inlichtingen, verkregen van dien
brahmaan uit Achiavelli, die uitvoerige mededeelingen betreffende
de tien Visnu-avatara\'s in zijn werk heeft kunnen opnemen, die de
waarde ervan zoo zeer hebben verhoogd. Wat Baldaeus uit andere
bronnen wist, gebruikte hij ter aanvulling van zijn berichten, en zoo
vinden we herhaaldelijk vermeld: de Malabaren verhalen die ge-
schiedenis zus, de Benjanen zoo.

Hoogst merkwaardig is het nu, dat zeer groote gedeelten van den
text van Baldaeus bijna eensluidend voorkomen in het eveneens in
1672 te Amsterdam verschenen boek van Dr. Olfert Dapper, ge-
titeld „Asia, of Naukeurige beschrijving van het Rijk des Grooten
Mogols En een groot gedeelte van Indiën....." Dat boek ver-
scheen bij Jacob van Meurs en was voorzien van een privilege, d.d.
28 Juli 1670, onderteekend door Johan de Witt. De auteur was een
Amsterdamsch medicus, die al meer geographische werken had ge-
schreven, o.a. een boek over Afrika, door Baldaeus geciteerd op blz.
187 der editio princeps van de „Afgodcrije" 3). Hij was een echte
verzamelaar van wetenswaardigheden, voor wiens belezenheid men
zeer veel eerbied moet hebben, maar die niet heel volledig is bij het
vermelden van zijn bronnen. Zoo schijnt hij voor zijn beschrijving
van Indië geput te hebben uit Tcixeira, Garcia de Orta, Linschoten,
J. Bontius,Yarric, Bernier, Edw. Terry, e.a., die hij ook noemt. Maar
hij vertelt niet, dat hij van blz. 25 tot blz. 35 Rogerius naschrijft. Dan

1  Zie blz. 207 van deze uitgave. Bedoeld is: Dr. O. Dapper, nauk. Beschr. der Afr.
Eylanden, 1668 of Dr. O. Dapper, nauk. Beschr. der Afr. Gewesten van Egypte, ent. 1668.

noteert hij weer als zegsman Della Valle en Peruschi, maar op blz.
38 begint het naschrijven van Rogerius opnieuw en weer zonder dat
deze wordt genoemd. Een enkele mededeeling heeft Dapper dan,
die bij Rogerius niet voorkomt, bijv. op blz. 40, maar die berust op
andere schrijvers, in dit geval op J. van Twist, p. 43, dien Dapper
hier ook niet vermeldt. I. a. kan men zeggen, dat Rogerius geheel
wordt nagedrukt en alleen enkele drukfouten er worden bijgemaakt,
bijv. op blz. 42», onderste regel; „Zwart kop," lees „Zwart krop,"
op blz. 42^b, onderste regel: „staen," lees „storven." Op blz. 82 wordt
een fragment uit China illustrata van Kircher vertaald en aan-
gevuld met mededeelingen, aan Rogerius ontleend. Dan volgen
van blz. 86 tot blz. 137 de tien avatara\'s. Wat daarvan wordt
verteld, vindt men ook bij Baldaeus; de overeenstemming is bij-
na letterlijk, zoodat het verhaal van den een als een variant van
dat van den ander kan worden beschouwd. Alleen ontbreken bij
Dapper groote stukken, die wel bij Baldaeus voorkomen en wijkt
vooral de schrijfwijze van eigennamen nog al eens af. Wat daarna bij
Dapper volgt, berust in hoofdzaak op Rogerius, dan komt een uit-
voerig historisch en geographisch overzicht, waarvoor de bouwstof-
fen o.a. zijn geleverd door Thomas Roe, Della Valle, Teixeira, De
Laet, e. a. Zeer eigenaardig is het echter, dat hij op blz. 3 12, v.v.
weer een heel stuk Hindoe-mythologie invoegt, „zoo als het getrok-
ken is uit hun Wetboek, shaster genaemt." Dapper vertelt niet, dat
hij dit weer geheel heeft ontleend, en toch is het tot blz. 336 een
niet onverdienstelijke vertaling van het voornaamste deel van Henry
Lord\'s „ A Discoveric of the sect of the Banians," zoodanig ingericht
echter, dat het den argeloozen lezer niet opvalt, dat het een vertaling
is, en met weglating van Lord\'s indeeling in hoofdstukken. Op blz.
325 wordt Henry Lord wel is waar genoemd, maar \'t lijkt dan, alsof
Dapper alleen de volgende passage betreffende het morgenbad aan
hem heeft ontleend. Een heele passage is nog ontleend aan Bernier.

Dapper is dus een zeer bekwaam compilator, die bovendien op
handige wijze enkele bijzonderheden, van elders verkregen, in den
ontleenden text invoegt, zoodat, indien uit het jaar van publicatie
niet met zekerheid volgde, dat bijv. Lord, Rogerius en Kircher oor-
spronkelijk zijn en dat Dapper plagiaat pleegde, men in twijfel zou
geraken, of Dapper soms niet betere, uitvoeriger bronnen benutte,

dan de gecopieerde auteur. We zijn dus geneigd apriori te veronder-
stellen, dat de overeenkomst van den text van Dapper en Baldaeus
zoo moet worden verklaard, dat Dapper, die voor zoover bekend is
nooit in Indië is geweest, aan Baldaeus heeft ontleend. Er blijven
echter eenige moeilijkheden bestaan, die we onder de oogen moeten
zien.

Zoo is het privilege voor Dapper\'s „Groot en Klein Asia" ver-
leend 28 Juli 1670, toen het boek van Baldaeus, zooals we zagen,
niet alleen niet gedrukt, maar zelfs nog niet geheel geschreven was.
In 1670 had echter Dapper zijn boek ook nog lang niet persklaar,
immers op blz. 136, in zijn beschrijving van den Buddha-avatara
zegt hij, „dezes loopenden jaers zestien hondert een en zeventig."
Dat is dus in 1671 geschreven en het zou heel goed kunnen, dat het
gedeelte van Dapper, dat met den text van Baldaeus overeenstemt,
na Aug. 1671, dus 11a den dood van Baldaeus, is voltooid. Het boek
verscheen in 1672 en het uiterlijk ervan, de vele drukfouten, de zeer
slordige pagineering, wijzen op overhaasting. Ook uit het „ Aen den
Lezer" voor het boek blijkt, dat Van Meurs zich gehaast heeft, ik
vermoed, om ook nog in 1672 gereed te zijn en niet te veel bij de
uitgave van Baldaeus ten achter te komen. „Uit eenige inzichten
vond ik mij genootzaekt het werk ter ijl af te breken, en aldus een
gedeelte van Indiën en alleenlijk het Rijk of de Heer- schappije des
Grooten Mogols, tot een aenvang ten toone te stellen, en voor af te
zenden." Blijkbaar hebben dus beide uitgevers firma\'s een grooter
werk op touw gezet, en een deel vooraf gepubliceerd. We zagen al,
dat de Asiographie van L. Bidlo nooit is verschenen.

Toch geloof ik niet, dat Dapper den afgedrukten text van Bal-
daeus heeft gebruikt. In de eerste plaats zou het dan onverklaarbaar
zijn, waarom hij maar gedeelten van dien text zou hebben overge-
nomen, en wel juist de „Benjaansche" lezing. Maar vooral meen ik
er nadruk op te moeten leggen, dat de verschillen in de schrijf-
wijze van de eigennamen bij Dapper en Baldaeus het eenvoudigst
worden verklaard, als we aannemen, dat Dapper naar een hs. werkte,
waarin o. a. de u en de n niet duidelijk waren te onderscheiden. Bij
den hierachter volgenden text van Baldaeus, heb ik telkens in de
noten op die verschillen in spelling de aandacht gevestigd. Kowsila,
Assowthan, Kowkering, La«, Dewki, Jessowda bij Dapper, beant-

woorden aan Cowsila, Asowthi, Cowkering, Lan, De«ki, Jesso//da
bij Baldaeus. Soms is de spelling bij Dapper beter, soms die bij Bal-
daeus. De laatste was, ondanks zijn langdurig verblijf in Indië,
blijkbaar niet voldoende op de hoogte van de Indische mythologie
om de eigennamen ook maar bij benadering juist te spellen. Wellicht
echter heeft hij de drukproeven niet meer zelf nagezien en was zijn
handschrift voor den zetter te onduidelijk.

We blijven nu de moeilijkheid houden, dat Dapper soms meer
heeft dan Baldaeus, en af en toe zelfs goede Indische namen heeft,
die bij Baldaeus niet voorkomen. Betrof dit nu een enkel woord, dan
zou men mogen aannemen, dat dit woord door Dapper van elders is
ontleend. Zoo heeft hij op blz. 3i2^b, die geheel uit H. Lord is ver-
taald, het woord „sarbatane", dat men bij Lord niet aantreft. Het is
toch een goed woord, dat in de door Dapper bedoelde beteekenis van
„blaasroer" o. a. al voorkomt bij Teixeira en in de gedenkschriften
van Dalboquerque. (Vgl. Hobson-Jobson, i. v. Sarbatane).

Het aantal van dergelijke toevoegingen bij Dapper is echter in de
met Baldaeus overeenstemmende passages te groot, dan dat we hier
dezelfde verklaring mogen geven. We zijn dus wel gedwongen aan
te nemen, dat of Baldaeus een handschrift heeft gebruikt, waarvan
een gedeeltelijke copie, die hier en daar vollediger was, in handen
van Dapper is gekomen,óf dat Baldaeus zijn handschriftheeft bekort,
en dat Dapper soms iets meer daaraan heeft ontleend.

Ook bij vergelijking van Faria y Sousa, Udephonsus en Baldaeus
zien we, dat nu eens de een, dan weer de ander iets meer heeft, of
wat nauwkeuriger is. Bij de behandeling van den Buddha-avatïïra
deelt Baldaeus mee, dat de bewoners van Suratte in 1649 beweerden,
dat van het loopende yuga 4750 jaar voorbij waren. Dapper heeft
die mededeeling onjuist overgenomen *). Ik acht het niet onwaar-
schijnlijk, dat de bron er van een bericht is, in 1649 te Suratte op-
gesteld, te meer, omdat op een andere plaats, (Ceylon, blz. 179,)
Baldaeus op gelijksoortige wijze de tijdrekening aanhaalt van de be-
woners van de kust van Choromandel in 1639. Dit laatste bericht
nu is stellig ontleend aan Rogerius, die omstreeks 1639 aan de Cho-
romandel-kust werkzaam was en er de stof voor zijn boek bijeen-

1) Zie blz. 172 van deze uitgave.

2) Zie de uitgave van Rogerius door Prof. Galand) blz. 108 en blz. XX vu.

LXXTX

bracht ^a). Wellicht dus, dat een bericht uit 1649 den grondslag
vormt van de gemeenschappelijke mededèelingen van Baldaeus en
Dapper. De brahmaan uit Achiavelli heeft dan waarschijnlijk nog
minder deel aan Baldaeus\' boek, dan we aanvankelijk vermoedden,
als hij ten minste niet zelfde bewerker is van dat geschrift, waaruit
Baldaeus en Dapper hebben geput.

De verhouding tusschen de firma Van Meurs en de firma Van
Waesberghen en Van Someren was vrij gespannen. Dat blijkt ook
uit een contract, 14 Maart 1672 voor den notaris D. Doornick te
Amsterdam verleden „tusschen Srs Jansonius van Waesberghe
en Johannes van Someren, beide Boekverkoopers binnen dezer stadt
ter eenre en Coenraet Decker, Plaetsnijder alhier ter andere zijde."
Decker zou „tot het boeck beschreven door wijlen Ds. Philippus
Baldaeus snijden en etsen voor en ten behoeve van d\' voorsz. Van
Waesberghe en Van Someren alle de platen die sij luyden sullen
willen gebruycken en noodigh hebben sullen tot het Boeck ofte Boec-
ken genaemt sullende werden: Asiographia ofte Beschrijvinge van
Asia en \'t zij cleyn ofte groot soo als den gemeltc Van Waesberghe
en Van Someren aen hem Coenraet Decker sullen aanbevelen. Dat
oock d\' selve Coenraet Decker, soo lange hij eenige Teeckeninghen,
ofte ontwerpen van de voors. Van Waesberghe en Van Someren
tot het voorsz. Boeck behoorende, sal onder hem hebben, nietensal

vermogen eenige platen____voor andere personen, \'t zij Boeckver-

coopers, plaetsnijders, printdruckers ofte anderen, wie het ook soude
mogen wesen, endeveelminnochtegeensinsvoorjacob
van Meurs te etsen ofte snijden, noch te eenige raedt,
hulpe en adsistentie ofte instructie da ertoe aen den-
selven Van Meurs ofte aen andere n te verleen en ofte
contribueren, als mede niet aen yemandt ter wereldt cenig visie
communicatie, openinge ofte kennisse te geven, nochte te doen
hebben ofte te laten genieten van d\' voorsz. Teeckeningen ofte ont-
werpen, item van de platen bij hem geëtst ofte te etsen, noch van
eenige affdrucksels,aflschriften of yets diergelijke, nochte indirccte-

i) Dit is het reeds eerder aangehaalde contract, afgedrukt in Obreew\'s Archief. Zie p.
LVI cn LVII vau deze inleiding.

lijck in eeniger maniere, tensij dat hem sulcx door de voorn. Van
Waesberghe en van Someren sal wesen geordonneert en geconsen-
teert.".... De uitgevers van Baldaeus meenden dus voor Van Meurs,
hun familielid, met wien zij vroeger wel samenwerkten, bijzonder op
hun hoede te moeten zijn. Hadden zij wellicht ervaren, dat Van
Meurs ook op niet geheel correcte wijze bouwstoffen bijeenbracht
voor door hem uit te geven werken ?

Op het Amsterdamsche Gemeente-archief vond ik nog maar één
stuk in het Protocol van Notaris D. Doornick, dat betrekking heeft
op Van Meurs enj.jansonius van Waesberghe, een overeenkomst nl.
waarbij deze als „vooghde wegens de kinderen van weylen Eliseus
Weyerstraaten," en „executeurs van den testamente van Zal^r. Jo-
hannes Jansonius," beloven „alle de questies en differenten, wegens
zaken voorgevallen voor den Jare 1670\'\' te zullen onderwerpen aan
een scheidsgerecht van twee goede mannen, nl. de boekhouders Jo-
annes Hooft en Gillis Roghe. De uitspraak viel op 21 Juni 1672. Het
geschil, dat toen uit den weg werd geruimd, betrof een erfenisrege-
ling. Wellicht, dat in dien tijd ook de geschillen, hun zaken betref-
fend geregeld zijn en dat Van Waesberghe toen niet verder is door-
gegaan met „de Beschrijvingh van geheel Asia" in zijn privilege ge-
noemd, terwijl Van Meurs nog enkele deelen van Asia, door Dapper
beschreven, het licht heeft doen zien. Maar noch in de protocollen
van notaris Doornick, noch in die van notaris H. Venkel, die in
dien tijd wel stukken opmaakte voor Van Meurs, vond ik verder
iets van belang.

Of Decker ook de platen der „ Afgoderije" heeft geteekend, bleek
mij niet. Drie platen in het werk van Baldaeus slechts dragen een
handteekening: het portret van den auteur en dat van I lulft (Ceylon,
tegenover pag. 108) zijn van A. Blooteling, een plaat op blz. 121 van
Malabar en Choromaudel is onderteekend „A. Appelmans." Dat
echter de platen der „Afgoderije" in Nederland zijn gemaakt, blijkt
uit de afbeelding van Óiva. Een verwisseling van „hert" en „hart"
is alleen van een Nederlander begrijpelijk, door de overeenkomst
van woordklank \'). Ook het werk van Dapper is geïllustreerd. Het
bevat o.a, afbeeldingen van de tien avatara\'s, die echter belangrijke
verschilpunten vertoonen met die van Baldaeus. Wie de platen voor

1) Zie pag. 7 van deie uitgave.

LXXX1

Dappers boek heeft geteekend, kon ik niet vaststellen. Het zou best
kunnen zijn, dat Van Meurs ze zelf naar den text heeft geteekend,
daar het bekend is, dat hij ook plaatsnijder was. Dit vermoeden vindt
eenigen steun in de omstandigheid, dat de plaat op blz. 161, verschil-
lende „zelfkwellingen" voorstellende, blijkbaar is gemaakt naar den
text van Rogerius (ed. Prof. Caland, blz. 149—150) en die op blz.
158 met den wagen van Jagannatha correspondeert met den text
van Rogerius blz. 143—144 ¹). Soms heeft de teekenaar van Dapper
den text beter gelezen, dan die van Baldaeus. Zoo is op de plaat van
Dapper, die ter vergelijking in deze uitgave is opgenomen, (zie blz.
67) de Vamana terecht klein en zwart geteekend. De plaat van
Baldaeus (zie blz. 66) is in dat opzicht stellig minder goed. Ook de
plaat van de oceaankarning is by Baldaeus in strijd met zijn text. De
»olifant met zeven slurpen" staat afgebeeld met één slurf; by Dap-
per daarentegen heeft de olifant in overeenstemming met den text
zeven slurven.

Geheel zonder voorbeeld werkten de teekenaars echter waarschijn-
lijk niet. Wellicht heeft Baldaeus in Indië schetsteekeningen gemaakt
of laten maken (alle kerken uit zijn gebied zijn in „Ceylon" afge-
beeld!), of vond hij in zijn Portugeesche hss. afbeeldingen ²). Al-
thans, de platen vertoonen soms een bijzonderheid, die men vaak bij
echt-Indische platen opmerkt, nl. dat op de zelfde teekening zijn af-
gebeeld gebeurtenissen, die op verschillende tijdstippen hebben
plaats gehad. Dit is o.a. het geval met de platen van den Parasursma-
avatara bij Dapper en bij Baldaeus, en met die van Krsna-avatSra bij
Baldaeus. Bij den ParaSuriïma-avatara bijv. zien we bij Dapper af-
gebeeld Renuka met haar dooden man in de hut, de koe Kamadhenu,
blijkbaar op weg naar den hemel, en Paragurama, die Sahasrürjuna
doodt. Bij Baldaeus zien we wel het hutje, maar Renuka ligt buiten
bet huis onthoofd, de Kamadhenu vliegt door de lucht, het gevecht
tusschen ParaSurama en den koning is in vollen gang.

Zeer opvallend is het, dat zoowel bij Dapper als bij Baldaeus RS-
vana behalve zijn tien menschelijke hoofden nog een ezelskop draagt.

Dit is in strijd met den text. (Dapper blz. 115; Baldaeus blz. 104—
106 van deze uitgave.) Maar al is het dan ook niet de gewone over-
levering, dat Ravana ook een ezelskop had, geheel onbekend is die
traditie in Indië niet. Zelfs is Ravana zoo afgebeeld in sommige tem-
pels ^x). Ook de missionarissen wisten daar van: Paulinus(Mus.Borg.
Vel. Cod. MSS. p. 166) zegt: „Ravana .... asininis auribus & ca-
pite asinino super reliqua capita prominente exhibe-
tur in tab. XVII & XVIII Musei Borgiani. Vide Syst. Brahm. pag.
299". Enopp. 168 van hetzelfde werk: „Bacchus Indicus Elephantes,
tigridis, simias, & inter has Hanuman seu Panem deum ad bellum
contra Ravana gigantem ducit. Vide System. Brahman. pag. 299—
300. Bacchus Indicus gymnosophistas seu Magos Indicos ad consi-
lium cogit, ut eidem de fausto belli successu prospiciant. Vide sacel-
lum Indicum Borgianum num. 1, valva tertia plicatili. Denique
Bacchus Indicus Rèvanae gigantis caputasininum sagitta
ferit, eumque enecat. Vide SystemaBrahm. p. cit." Men zal
toegeven, dat dit uitstekend past bij de plaat van Dapper en van
Baldaeus, beter dan hun eigen text. En het merkwaardige is, dat
ook Kircher in China illustr. Ravana met een ezelskop afbeeldt ^a).
Nu is Kircher verschenen bij J. v. Meurs, maar een tweede titelblad
vermeldt als uitgevers J. Jansz. van Waesberge en de Weduwe van
Elizeus Weyerstraet. Wellicht hebben de teekeningen in Kircher\'s
China illustrata (of de oorspronkelijke platen, waarnaar deze zijn ge-
maakt) den Teekenaar van Dapper tot model gediend. De door Pau-
linus, Syst. Brahm. p. 298—299 bedoelde plaat verschilt blijkbaar
veel van die van Baldaeus, zoowel als van die van Dapper. („In hoe
ex parte sinistra superius primus curru & albis quadrigis vehitur
Lekshen frater dei Shrirdmae sagittam in Indracittren gigantem, qui
ei ex adverso occurrit, evibrans. Hunc e suo curru deiecit, stantque
sonipedes duo, quos delapso curru vacuos manu tenet gigas alter
asinino capite instructus. Sub hoe primo ordine alter subest pug-
nantium confiictus dei Shriramaecum Rdvana quorum ille stans, &

LXXXIII

colore fusco totum corpus pictum gerens in Ravanam sagittam emit-
tit, resectisque manibus, asininum caput Ravanae, quod super cetera
decern capita eminet, ferit, atque polycephalumhuncgigantum prin-
cipem viginti brachiis, sagittis, securibus, gladiis & clypeis instruc-
tum prosternit.") We mogen dus wel aannemen, dat de platen van
Kircher, Dapper en Baldaeus zijn Indisch van conceptie, Europeesch
van uitwerking.

Dat nog in hetzelfde jaar 1672 bij J. Janssonius van Waesberge
^en J. van Someren een Duitsche vertaling van Baldaeus verscheen,
die zich in hoofdzaak van de Nederlandsche uitgave onderscheidt
door doorloopende pagineering en de vermelding van den auteur als
overleden op het titelblad, bewijst meer voor den ondernemingszin
der uitgevers, dan voor de groote belangstelling, waarin het werk
zich mocht verheugen. Het is echter in de Duitsche redactie vaak
gebruikt, zoowel in vroeger, als in later tijd; ik noem van de Duitsche
geleerden bijv. Dr. J. G. Rhode (Ueber religiöse Bilding, Mytholo-
gie und Philosophie der Hindus), Wilhelm Jahn (Z. D. M. G. 1915)
en Prof. Zachariae (Gött. gel. Anz. 1916), die Baldaeus blijken te
hebben gekend. Fransche geleerden als Bⁿ. de Saintc Croix (préfacc
de 1\'Ezour-Vedam) en La Croze (Hist, du Christianisme de 1\'Inde)
oordeelden niet zeer gunstig over Baldaeus, maar men mag betwijfe-
len, of zij hem wel hebben bestudeerd. De gelegenheid daartoe was
hun niet gunstig, omdat er geen Fransche of Latijnsche vertaling
van zijn boek bestaat. In het Engclsch is Baldaeus wel overgebracht,
in vol. III van de bekende „Collection of Voyages and Travels" van
Churchill (London, 1732). Daaruit putte zoowel Tennent voor zijn
„Christianity in Ceylon, als bijv. Yule-Burnell, die in „Hobson-
Jobson" Baldaeus meermalen citeercn.

In Churchill\'s collection wordt Baldaeus niet volledig afgedrukt.
.»To avoid all unnecessary prolixity, it was judged requisite to omit
many digressions, tending not so much towards the elucidation of
the history, (as we suppose,) to shew the author\'s criticism in the
holy scripture." (p. 504.)

Ook in den hier aangeboden herdruk der „Afgoderye" zijn de
theologische bespiegelingen van Baldaeus weggelaten. Het blijkt,
dat de text dan nog een zeer goed geheel vormt, een gevolg van de

LXXX1V

omstandigheid, dat buiten die theologische bespiegelingen, maar
zeer weinig Baldaeus\' eigen werk is. Aan den voet der pagina\'s heb
ik zooveel mogelijk aangegeven, waar Baldaeus met oudere Euro-
peesche schrijvers overeenstemt. Spelling en taal van Baldaeus heb
ik onveranderd gelaten, zelfs daar, waar het schijnt dat Baldaeus öf
zich slordig heeft uitgedrukt, öf wellicht door den drukker niet goed
is gelezen.

Maar het is niet mogelijk, vooral bij de eigennamen, uit te maken
wat drukfouten zijn, en wat op rekening van Baldaeus\' gebrekkige
kennis moet komen. Een vorm als „Panchaviam" bijv. is stellig geen
drukfout, maar komt ook bij Faria y Sousa voor en berust dus al op
hun gemeenschappelijke bron. Wellicht ook zijn verschillende syn-
tactische eigenaardigheden, het weglaten van het onderwerp bijv.,
gevolg van de omstandigheid, dat Baldaeus vertaalt. In een Register
achter den text worden de merkwaardige namen zooveel mogelijk
verklaard.

Bij de beschrijving van de tien avatara\'s heb ik op de soms zeer
opvallende overeenstemming gewezen met verschillende passages
uit de Purana\'s, het Ramayana en het Mahabharata. Daaruit moge
blijken, hoe nauwkeurig in het algemeen de bronnen van Baldaeus
waren. Ik heb aanvankelijk gemeend, dat het beter ware, voorde
Krsna-geschiedenis de door Pavie vertaalde Bhagavat daéam askand
ter vergelijking te gebruiken, omdat men kon aannemen, dat meer
nog dan de Sanskrit-purana\'s, de vertalingen en bewerkingen in de
volksdialecten voor de text-vergelijking van belang zouden zijn. Het
Bhagavat daéam askand echter bleek niets geschikter, dan het io^c
boek van het Bhiig. Pur. in de Sanskrit-redactie. En dat komt niet,
omdat die Hindï-bewerking te ver van de Zuidelijke Hindoe\'s staat,
immers Baldaeus beweerde zelf, dat zijn zegsman uit het Noorden
was gekomen, maar inderdaad blijken de verschillen tusschen de
vertaling van Pavie en den oorspr. Skr. text niet zoo groot. En waar
Baldaeus blijkbaar allerlei in hss. der Jezuïeten voorkomende gege-
vens heeft verzameld, daar valt ook niet te zeggen, of een door hem
meegedeelde redactie in N. of in Z. Indie thuis hoort. Waar nu de
Tamil-purana\'s zoo moeilijk toegankelijk zijn en bovendien de bron-
nen van Baldaeus blijkbaar berichten bevatten uit verschillende
streken van Indie afkomstig, meende ik mij tot de Sanskrit-tcxtcn

LXXXV

te mogen beperken. Ik zou in het algemeen geneigd zijn, aan te
nemen, dat Baldaeus juist zelden de op Ceylon en aan de kust van
Malabar en Choromandel verbreide godsdienstige voorstelling van
het Hindoeïsme geeft, omdat in zijn verhaal Visnu zoo\'n groote
plaats in neemt, terwijl in het Zuiden juist éiva de meeste eer geniet.
Ik beroep mij daarbij niet alleen op Ziegenbalg, maar ook op E. S.
W. Senathi Raja, die op het 6^e Internat. Oriëntalisten congres te
Leiden in 1883 meedeelde: „In the South the Saivas are numerically
stronger than the Vaishnavas, and in the extreme South of
India there are few Vaishnavas tobeseen, except thosc
who have emigrated from further North for purpose of some trade
or occupation" („ Actes du sixième congrès international des orien-
talistes," Section aryenne p. 292) Hieruit blijkt wel hoe weinig in
zijn boek op eigen waarneming berust.

De waarde van Baldaeus\' werk is dan ook niet, zooals met veel
ophef op het titelblad wordt beweerd, dat zijn mededeelingen be-
rusten op „authentijke en originele Hand-schriften, t\'zamenspraak
en bywooninge met hun voornaamste Priesters en Wet-Geleer-
den" — Rogerius heeft veel meer door eigen aanschouwing van het
Hindoeïsme geweten,dan hij — maar dat Baldaeus de waarde van die
Indische verhalen heeft beseft, dat hij de moeite heeft genomen ze
zooveel mogelijk bijeen te brengen en dien schat van kennis van het
Hindoeïsme — den hoofdinhoud van de Krsna-geschiedenis, het
Ramayana en het Mahabharata— door de Jezuïeten vooral vergaard,
en voor het uitsluitend gebruik van hun orde-broeders bestemd, heeft
meegedeeld aan het publiek. „ToknowthelndianEpics is to under-
stand the Indian people better," zegt Romesh Dutt terecht. Dat het
publiek de waarde er van voorloopig niet besefte, mag ons niet al
te zeer verwonderen. Vijftig jaar later, toen Ziegenbalg zijn Genea-
logie der Malab. Gütter wilde laten drukken, schreef A. H. Francke
bem: „ An einen Druck der Genealogie der Malabarischen Götter
könne gar nicht gedacht werden, die Missionarc seien aus-
gesandt das Heidcnthum in Indien auszurotten, nicht
aberden Heidnischcn Unsinnin Europa zu verbrei,
te n." Dat de Gecrvlietschc predikant en zijn uitgevers een halve eeuw
vroeger al zooveel ruimer van blik waren, is hun onvergankelijke eer.

Nauwkeurige en waarachtige ontdek-
king en wederlegginge

Van dc

AFG ODERYE

Der

OOST-INDISCHE

HEYDENEN,

Malabaren, Benjanen, Gentiven, Bramines,

*

En meeft al le andere Oojl-Indianen , uyt hun eygenZV-
vagal ofte Wet-boek,uyt/«^fw overgebracht, nevens
andere authentijke en originele Hand-fchriften,
t\'zamen-fpraak en bywooninge met hun voor-
naamfte rriefters en Wet-Geleerden op-ge-
fpeurt, getrouwelijk aan den dagh ge-
bracht , en grondigh wederleght.

Met de afbeeldingen hunner Jfgoden , na hunne eygene \'Beelden
gettkent, en kuriew in koper gefneden.

Door PuiLippus Baldaus, Dienaar des Godlijken Woords

eertijds op Ctjlr* ■ en nu tot Gtrrvlut.

AFGODERIJE DER

OOST-INDISCHE HEYDENEN,

ZIJNDE EEN WARE EN NAUWKEURIGE VER-
HANDELINGE VAN DEN GODTSDIENST DER
INDOSTANSCHE, CHOROMANDELSCHE, MA-
LABARSCHE EN CEYLONSCHE HEYDENEN,
HOE DEZELVE AF-GEBEELT EN GEËERT
WERDEN.

EERSTE DEEL.

HET I. CAPITTEL.

Van de algemeene kennisse Gods.

HET II. CAPITTEL.

Verscheyde Sec ten der Bramines; haar gevoelen van de Scheppinge;

Afgod Ixora ; en Quivelinga vergeleken met den Priapus,
en wederleght.

^ .... Zoo staat ons dan te onderzoeken, welken God de Malabaren
Inwoonders van de vaste kuste van India, beneden en boven de Caap
Comorijn, als in Tutecorijn,Trevancoor, Coilang,Caliculang,Cochin,
Cranganor, Calechut, Cananor, en de volkeren van Choromandel,
ende van het Eylant Ceylon, (want binnen die palen blijven wij al-
leen) voor den Oppersten erkennen, \'t Is alzoo dat zommige Wist-
n o u voor den oppersten God houden, ende daarom Wistnouwacs
genoemt werden, \'t Is ook bekent dat de Bramines in \'t stuk van
hare Gods-dienst niet eenerley gevoelen hebben, maar zesderley
^z»jn, te weten, de W c i s t n o u w as, S c i r i a, S m a e r t a, S c h a e r-
Waeka, Pasenda en Tschectca, gelijk daar van kan gelezen
werden D. Abrahamus Rogerius, 1. i.c. 3. ^J) zoo zijn de Ben ia n en
van Guzuratte in 83 Secten vcrdeylt, doch in \'t gros bestaan zij uyt
vier Hooft-secten.

Zie Rogerius* Open-Deure, uitgegeven door Prof. Dr. W. Caland, bit. 10. S e i r i a is
drukfout voor Seivia (i. e. iaiva), zooals ook Rogerius heeft.

De eerste genaamt Cenrawach, deze mogen noch vyer noch
licht gebruyken, drinken geen kout water, uyt vreeze dat eenige
dierkens ofte beestkens in \'t zelve mochte zijn, gaan niet over straat,
dan voor al eer zij de straat, met een bezem, die zij altijt bij haar
hebben, zullen gevaagt hebben, uyt vreeze dat zij yets levendigh
mochten doodt treden. Zij gelooven geen God, maar houden staande
dat alles door de Fortuin geschiedt.

De tweede Secte is genaamt Samaraeth, deze gelooft dat \'er
een God is. De derde B i s n o u, welke haar God Ram noemt, welke
40 dagen in Augusto naar den anderen vasten.

De vierde Secte is genaamt G o e g y s, zij slapen des nachts in de
Kerken, alzoo zij geen eygen huyzen mogen hebben; zij bestrijken
haar lichaam met assche, ende gaan veel naakt, alleen een doek voor
haar Schamelheyt hebbende; zij gelooven dat er een God is, die alle
dingen heeft geschapen, en dat hij in alle gedierten, Menschen en Vee
tegenwoordigh is, haren God noemen zij B r u y n, en dat geen Schep-
selen op hem hare oogen konnen houden, van wegen zijn heerlijkhey t, [6.b.J
dat hij alles kan breken als hij wil, dat hij Zon, Maan ende Sterren
het licht geeft, yemandt in haar geloove stervende, gaat recht na
Bruy n toe, na haar doodt worden zij niet verbrant, gelijk andere,
maar begraven. Die haar geloove wil aannemen moet zes Maanden
zijn lichaam met koeyemist onderhouden, ende alle dagenofte een
pondt gewichte van deze mist in zijn spijze eten, want de Koe bij haar
als een Afgod gefiert werdt, en de mist gantsch reyn geacht, zijn zeer
bijgeloovigh als andere Heydenen, hebben haar goede en quadc te-
kenen. Quade tekenen zijn deze, een ongelade Karre, Buffel, Ezel,
een Hondt zonder eten in de mont, een Geytenbok, een Aap, een
Goutsmit, Timmerman, Barbier, Snijder, Smit, Katoenklopper, Ve-
ger, een Weduwe, een Dooden, of een vandeBegraaffenisse komende.
Voor goede tekenen achten zij een Elephant haar ontmoetende, Ka-
meel, een Paart zonder last, een Koe, Ossc, en Buffel met water ge-
laden. ^x) Doch van alle die Secten kan men bij Texeira ^a), Carolinus,

Joan van Twist, Rogerius en andere lezen, waar na toe wij den nieu-
schierigen Lezer zenden.

Vistnou dan werdt van zommige voor den oppersten God ge-
houden, doch andere, en wel de meeste stellen I x o r a, waar van wij
eerst zullen spreken, daar na ook van Vistnou en Bramma. *)

De Bramines hebben een wonderlijk gevoelen van de Schep-
pinge des Werelts (waar van wij breeder in het toekomende zullen
handelen) zij zeggen dat de Werelt kleynder en kleynder werdende,
zal tot de gedaante van een droppel waters komen, en dat \'er niet zal
overblijven dan Ixoretta, dat is, de Godlijkheydt. Maar daar na
zoude zij wederom aanwassen en grooter werden, en dat Ixoretta
als dan een geluyt zoude geven van een syllabe q u e n, gelijk het ge-
luyt van een Krekel, ende na dat Ixoretta zoo dun zal geworden
zijn als een druppel van den dauw, zoo zal zij, rijp wordende, weder-
¹⁷ »0 omme aangroeyen, ende niet alleen gelijk werden een mostaart-zaat,
maar ook een Parel, en ten laatsten een Ey, en dat daar in vijf Ele-
menten zouden te voorschijn komen, ende dit Ey zoude zeven schel-
len hebben in \'t ronde gaande, gelijk de schellen van den Ajuyn, waar
uyt dan het vuur voort berstende na boven, ende de Lucht een andere
gangh nemende, het Ey als dan in twee ongelijke deelen zoude bre-
ken, het bovenste ofte hooghste deel zoude den Hemel worden, het
onderste, de Aarde; ende om dat dit Ey zeven schellen heeft in de
ronte, zoo geschiede het in \'t open doen dat \'er veertien halve schel-
len bevonden wierden, namentlijk zeven boven, dat zijn de zeven He-
melen, ende zeven beneden, dat zijn de zeven Werelden. ^a) O onzin-
nige ydelheit 1 zoude de Werelt uyt een Ey voort komen, daar zij zelfs
vast stellen dat Brammade werelt heeft gemaakt: want zij noemen
God zelfs in haar benautheyt, in hare tale, Vanamumpumium

nogmaals IndiC bezocht, en toen over land (via Ormus, Aleppo, Venetië) terugkeerde. Hij
vestigde zich te Antwerpen en gaf er zijn uit het Perzisch vertaald boek uit: „Relaciones de
PedroTeixeira d\'el Origen, descendencia y succession de los Reyes de Persia y de Harmuz"
(Amberes, 1610). Ook schreef hij daar het verhaal van zijn reis van Indiö naar Italië. Dit laat- 1
steboek is in de werken der Hakluyt Society uitgegeven door W. F.Sinclair cnD.Ferguson
(London, 190a). Jammer genoeg zijn daar in de „Extracts from the Relation of the Kings of
Persia" juist de uitweidingen over godsdienstige gebruiken, enz. weggelaten. Baldaeus
schijnt niets aan Teixelra te hebben ontleend.

*) Wat nu volgt is blijkbaar ontleend aan de gemeenschappelijke bron van Daldaeus,
Faria y Sousa en Ildephonsus. Zie Bijlage A.

2) Paulinus, Syst. Brahm. p. 67—68: „Vide etiam ea quae nfferuntur exlibro Bhcgava-
dam pag. 245 quae sane admlrabiliter conveniunt cum iis quaede creatione mundi & ovo
hoe andeszamotta dicto ex Systemate Brahmanico affert R. P. Ildephonsus cap. i de creati-
one mundi in codice manuscripto a nobis supra citato, quod idem ipse ex Pacunar gentill
Malabarico poêta satis diffuse confirmat." Wie die Pacunar is. bleek mij niet.

pareitar tambira n.¹) Dat is: God Schepper van Hemel en Aar-
de ....

²) DitEy daar wij te voren van gesproken hebben, in twee deelen [₇.b/|
geopent zijnde, zoo quam in \'t midden van het zelve een gat te voor-
schijn, het zelve van onderen tot boven toe doorboorende, ende in
\'t midden van dat gat quam een draat voor, de welke de 14 Werelden
t\'zamen vast reegh. Ixoretta zettede zich in \'t opperste ende het
hooghste van den Hemel, en op die zelve tijdt wierdt op der Aarde
gemaakt een Bergh Ca laj a genaamt, en op den top des zelfs ver-
toonde zich een driehoekige streep, genaamt TriconaSacra, in\'t
midden van \'t zelve wies een ront dinck, genaamt Qui vel inga,
\'t welk beduyt de leden der voorteelinge der Mannen, en den drie-
hoek der Vrouwen. Deze Q u i v e 1 i n g a, zeggen zij, is Egas o u r u-
n a m, dat is, God zelve, ende zelve alsIxoretta.De reden van dit
gevoelen is, om dat zij zien, dat alle dingen, die leven hebben, door
voortteelinge van het mannelijkenvrouwelijkgeslachtevoortkomen,
en dat dierhalven een Manneken is de oorzake aller dingen, en bij
gevolgh God zelve, en daarom eeren zij den Qui vel inga, die in
haar Tempels stellende, de zelve met bloemen versierende. Daar
worden onder de Heydenen eenige Geestelijke gevonden, Jogys
genaamt, die den Quivelinga om hare halzen dragen, gemaakt
van hout ofte koper gelijk andere haar Reliquien, en als zij zullen
eten, zoo offeren zij het zelve het beste en het aangenaamste. 3) Hier
van verhaalt ook D. Rogerius, sprekende van de figure Li ngan,
zijnde membrum virile in muliebri membro; ende onder zoodanige
Figure wcrdt IxoraofEsware in de Pagoden of Duivels Tem- [8.a]
pels gedient. 4)....

De History-schrijvcrs getuygen, ende ik hebbc het menighmaal [8.bO
hooren verhalen, dat de Canarijns ende anderen, omtrent Goa hare

Dochters Bruyden zijnde, den vuylen Priapus op-offeren, om alzoo
haar Maaghdom te verliezen, ik zal de Historie om d\'eerbaarheyt in
\'t Latijn verhalen.

Sponsa magno comitatu multaque cum pompa interplaususacso-
nos musicos ducitur ad idolum, quod aenea virga vel ferrea, vel ebur-
nea prominente praeditum conspicitur & ad hanc nudata veste spon-
sa ä matre, vel ä proximis consanguineis vehementer impellitur, quod
absque gravi dolore fieri nequit, quare illi qui adsunt cantando &
saltando toti occupantur, ne sponsae flebilesaudiantur voces,siquae
est quae dolorem immensum verita, hoc modo virginitate privari
recusat vel effugium quaerere videtur, blandis consanguineorum ver-
bis, ad idolum paulatim deducitur atque ad id a matre tam diu invita
quamvis adigitur, donec virginitatem amiserit, postea sponsa domum
redit & sponso traditur, qui magni hunc honorem aestimat, & de la-
bore hoe pro se suscepto valde sibi gratulatur. *)

De Bramines zullen hier tegen wel eenige uytvlucht maken,
maar zeer zober ende schraal zeggende, dat Q u i v e 1 i n g a niet be-
tekent de leden der voortteelinge van God, en dat God noch lichaam
noch leden heeft, en dat zij die Figure die rondt ende zonder forme
is, eeren, dat zij daar mede beduyden dat Q u i v e 1 i n g a zonder le-
den of lichaam is: maar hier sparen zij de waarheydt, alzoo haar de
naam en gedaante beklapt: want Q u i vc 1 i n g a wordt t\'zamen ge-
stelt uit het woord L i n g a ofte L i n g a m ende q u i v e n, die op een
andere maniere I x o r a genaamt werd, ende L i n g a m beduyt het
lidt der voort-teclinge van een Man. Dit kan men alderbest zien in
de Figure die dejogys dragen om hare halzen, daar in bcyde de
leden van Man ende Vrouwe t\'zamen gezien werden, en dat in de
vuylste ongeschiktheyt. \'t Is ook zeker, dat de verstandigste onder
haar, zoo nu en dan aan de Christenen zelfs hebben bekent, dat Qui-
v e 1 i n g a hare leere onteerde, en evenwel blijven zij die vuyligheyt
aanhangen. ¹) Quivclinga (gelijk gezeght is) is een ront dink, heeft
drie schellen als een Indiaansche Vijgeboom, de welke zij zeggen dat

1 Het oudst mij bekende bericht is van Duarte Harbosa: „____y sobrc el dicho palo esta una

piedra de altura de un cobdo y en cl medio un agujero en el qual meten un palo agudo y
arman las gradas paramentadas con pafios de seda para que la gente de fuera novea cl se-
creto de dentro y la madrc dc la inoza con algunas otres mugeres entran en aquel lugardes-
pnes de hcchas muchas cei imonias y nlli sobre aquel palo agudo rompen la moza su virgini-
dad y deramen la sangre sobre aquella piedra" (zie dc uitgave van Duarte Uarbosa door H.
E. J. Stanley, Hakluyt Society, p. g6).
a) Dit ziet wellicht op Rogerius (ed. Prof. Galand;, blz. 93.

in drie Goden zijn verandert, Bramma, Vistnum en Quiven,
van de uyterste en hartste zoude Bra m ma gekomen zijn, van de
tweede daar aan volgende V i s t n u m, ende van het zachtste ende
binnenste Q u i v e n; zoo hebben die drie Goden haar begin gehadt
(indien anders een God een begin kan hebben) ^z) deze drie Goden al-
zoo te voorschijn gekomen zijnde, zoo bleef Q u i v e 1 i n g a noch een
kleyn schelleken overigh, \'t welk met vuur zijnde aangesteken, in
assche is verandert, en is gevallen in den driehoek, blijvende den
stam van Quivelinga ongeschonden. Quivelinga zijnde een
ongevoelige en onbeweeghlijke zake, zoo was het noodighdat yemant
over de zelve de wacht zoude houden, dit wilde noch Bramma noch
V i s t n u m doen, zoo nam dan Q u i v e n daarover opzicht, daar van [io.a-1
niet gaande, dagelijks bloemen opofferende. ^a) Quivelinga heeft
het geluyt van de syllabe quen, als wij te vooren van Ixoretta
hebben verhaalt. Dit bad Q u i v e n in die tijdt dat hij de voor-verhaal-
de wacht hadde, waardoor hij onsterfielijk wierd, ende meerder dan
zijne Broeders, ende daarom werdt hij den grooten God genaamt,
gelijk hare Dichters zingen ....

De Bramines zeggen dat deze drie, Bramma, Vistnum en
Ixora van God gestelt zijn, om de Werclt te bestieren, gelijk een
Koning zijn Onder-Koningen, elk op zijne plaatze stelt. Ixora ont-
houdt zich in C a 1 a j a, V i s t n u m in de Melk-zee, en B r a m m a in
Sattialogam. dat is de hooghste plaatze des Hemels, waar van in
het navolgende zal gehandelt werden ....

HET III. CAPITTEL.

Gestalte en afbeeldingh van Ixora ; zijn Vrouwen. Onthouding der
Bramines ; veelerhande gesnedenen.

Ix o r a is van koleur gelijk de Melk wit en glinsterende, hij heeft drie
Oogen, twee ordinaire gelijk alle Menschen, het derde in zijn Voor-
hooft welke van vuur zijnde, alles wat het ziet, verbrant.... Hij
is zoo hoogh ende langh van lichaam, dat \'er geen cynde aan is.
Bramma verlanghde eens zeer om zijn Hooft te zien, vliegende tot

j) „En este fingen tres corteras, de las quales proceden tres Dioses, que son BramA,
Vistnü, y Givem o Ixora." (Faria y Sousa, II, p. 656.)

„Diximus quod Shivalingam sit una res rotunda & oblonga, fingunt itaque Brahmanes,
quod tribus constet corticibus, sieuti planta ficus Indicae; somniant ergo hi fatui tres corti-
ces se separaverint a trunco & converterint sr se in tres deos Brahnia, Vishnu, & Shlva."
(Ildephonsus ms. 20 cap. 3, geciteerd door I\'aulinus, Syst. Brahm. p. 106—107.J

3) Hangt dit samen met de iivaratri

Uo-b-l dien eynde, om hooge in de Lucht: maar hij konde zoo hoogh niet
komen, dat hij het zelve quam te bezien. V i s t n u m zijnde den Godt
der uytvindingen en veranderingen, dede alles wat mogelijk was, om
zijn voeten te bezien, de welke in de aarde als diep begraven waren,
daarom veranderde hij zich zeiven in een Verken, om te beter met
zijn snuyt in de Aarde te wroeten, doch evenwel zoo en bequam hij
zijnen wensch niet: want Ixora is zoo groot en grof van lichaam,
dat B a t e g u, een Slange zoo lang zijnde, datze de zeven Werelden
en zeven Zeen omringht, waar van I xo ra eens een brazelet wilde
maken, de zelve Slange veel te kley n bevondt; zoo dat zeker Heyden

opeentijdtcen B ra mine dapper uyt lachte, om dat hij Ixora ineen
kamerken sloot, die veel grooter was als B a t e g u. Ixora heeft 16
handen, waar in hij deze navolgende dingen heeft, een hert,cenkcten,
een viole, een klokskcn, een vaatjen gelijk een porceleyne komme,
c a b a 1 a, dat is B r a m m ft s hooft, een drictant, een touw, bijlc, vuur,
geldt, trommel, een gebede snoer, een stok, een wiel van ijzer, een
Slange en op zijn hooft een tweehoornige Mane. ¹)

1  Baldaeus en Faria y Sousa stemmen overeen in het aantal handen (16), maar niet in de
opgave der attributen. Het merkwaardigst verschil is, dat Faria — terecht — zegt, dat Ixora
een hert (venado - ree)in een zijner handen draagt, terwijlBaldaeu» met „hert"blijkbaar
een „hart" bedoelt,althans op de plaat draagt Ixora wel een hart,maar niet een hert. Dit be-

Hij is gekleet met een Tijgers huydt, en heeft tot zijn mantel een
Elephants huydt, en dekt zich met Slangen in plaatze van kleeden,
heeft aan zijn halze een halsbant van het leder vaneen Diergenaamt
Ma u de ga, daar aan hangende een kloksken, even gelijk de Koe-
beesten, Ossen en Buffels dragen.... Hij heeft drie ketens aan zijn
hals, een van verscheyde Rozen en Bloemen, die zeer schoon en lief- [n a.]
lijk zijn; de tweede is van de hoofden van B r am m a: want de B r a-
mines zeggen, dat B r a m m a alle Jaren sterft, ende wederom le-
vendigh wordt, ende dat Ixora, als hij sterft, zijn hoofden wech
neemt, en daar van een keten maakt, hangende de zelve aan zijn
hals. De derde keten is gemaakt van de beenderen van C h a 11 i zijn
Vrouwe, want hij heeft twee Vrouwen, d\'eerste is genaamt Grien-
ga *), zijnde de Goddinne van het Water, welke zijn vriendinne is,
en hij voert die steets met zich, heymelijk ende verborgen zijnde,
ende onder zijn hayrlokken is haar plaatze; de tweede is C h a 11 i,
die ook Paramesceri genaamt werdt, van de welke gezeght werdt,
datze alle Jaren sterft en wederom levendigh wordt, en zoo dikmaals
als zij sterft neemt hij een van hare doodts-beenderen, en bint die
aan zijn hals, en om dat zij nu een-en-twintigh malen is gestorven,
zoo heeft hij daar van een keten aan zijn hals gemaakt; ¹) hij heeft

1  Tot hier is dit hoofdstuk nagenoeg eensluidend met Faria y Sousa, II, p. 660: „lil
Dios Givem (o Ixori por antonomasia) es de color de leche: Tiene, a de mis de los ojos or-
dinarios, en la frente otro, que por ser de fuego lo abrasa todo;.... de tan largo cuerpo
que jam&s el Brama deseoso de hallarle fin 0 principio .... se lo pudo hallar. Vistnii, cl
otro hermano, que era Dios de las transforinaciones, convcrtiendose en puerco, por mAs
que rebolviö la Tierra con la trompa, no pudo hallarle los piés. Su gruesso es tanto ....
que la culebra que cine cl mundo, no 1c ptiede cifiir un brajo. Tiene deziseys manos todas
ocupadas con venado, cadena, vihuela, campana, bacia, tridente,cuerda, garabato,
hacha, fuego, atambor, cuentas, baculo, rueda,culebra. En la frente luna de puntas. Sus or-
namentos, pieles de animales guarnecidas de culebras. Possee dos Mugeres; una amiga, que
es la Diosa de la Agua: y otra la Chati, que ya tnurió veinte una vezes. Y porque el de cada
vez que ella muere se pone al cuello un huesso suy\'o, trae agora veinte y un huessos."

ook het koordeken der B r a m i n e s, en zijn gantsche lichaam is met
Oi.b.] assche besmeert, en hij alzoo besmeert en op-gepronkt zijnde, rijt
vrolijk door zijn plaatze Calaj a, dienende voor zijn Paart een Osse
genaamt Irixapatan, de welke de Heydenen offerhande doen.
Die in zijn gezelschap zijn werden genaamt PudasPexajos ende
Pes. Pudas beelt werdt aldus vertoont, een dik, kort en vet Man,
zonder baart, groot van buyk, hebbende drie Slangen op zijn hooft,
welke met hare staarten na om lage hangen. ¹).... De Pes ende
[«.a.] P i x a r o s ²) zijn grooter ende langer, en verschijnen des nachts met
aangesteken brandende Fakkels.

Bram ma wordt gezeght de zaken des wereltste scheppen, Vist-
n u m bestiert de zelve, maarlxora doodtze ende eyndightze.... Daar
werdt ook van Ixora gezegt, dat hij zijn lichaam aan Paramesceri
anders Parvati zoude hebben verdeelt, en dat zij ook zoo wederom
aan hem zoude gedaan hebben, waardoor hij half Man en Vrouw
zoude geworden zijn, gelijk hij ook alzoo van zommige afgebeelt
wordt. 3). . .. Deze en diergelijke ongerijmthedenzijndegeheymen
der Bramines, die zij aan het volk niet willen openbaren ....
[»a.b.] De Dieren bestaan uyt verscheyde sexe, tot bewaringe van haar
geslachte: maar dat kan in God geen plaatze hebben, ten ware dat
men zeyde, dat haren God dit uyt vermaak dede, gelijk D. Rogerius
p. 117. c. 2. 1. 2. verhaalt, dat Ixora met zijn Vrouwe in groote
vreughde was, en dat een Momswara (eengrooten Heyligh)quam,

1) Was die andere Sorte der Teufel anlangt, die sie Bhutas nennen, so werden sie ganz

roth, klein und dick abgebildet. Ihre Haarzöpfe hängen ihnen um den Kopf herum....."

(Ziegcnbalg, Genealogie der Malabarischen Götter, blz. 186.)

2) Wsch. drukfout voor Pixajos.

3) „Repartiendo su cuerpo con su muger, y ella con èl, quedó medio muger, y medio
hombre. Su officio es fenecer las cosas: el de BramA criarlas: y el de Vistnu rigirlas." (Faria
y Sousa II, p. 660.)

niste deus Ishvara (dicunt Brahmanes) est destructor omnium rerum creatarum iuxta illud
poetac Malabarici receptum ab omnibus Idolatris srshti stidi samhäram. srshtj significat
creare &hoc attribuunt Brahmae, stidi significat gubcrnare, & istud attribuunt Deo Vishnu,
Samhiram significat evcrtere (destruere) quod attribuunt deo Ishvara. Fingunt ctiam quod
deus Ishvara participare fecerit seu communicaverit corpus suum uxori suae deae Param-
eshvari (Bhavani) & ilia ipsi vicissim corpus suum, exinde itaquc remansit medius homo, &
media femina & hoc modo ilium pingunt seu sculpunt in quibusdam figuris seu statuis."
(I\'aulinus.Syst. Brahm. p. 107, die hier citeert Ildephonsus, lib. a. cap. 1.)

Syst.Brahm. p. 78: „StatuamShivae dei dimidia parte feminae & altera parte viri exhibet
ex cod em templo Elephantae Niebuhr tab. 6. torn. a. Te voren had Paulinus aldus een sta-
tu» dei Brahmae (?) ex Bardesane a Porphyrio IIb. de Styge descripta" beschreven: „In illo
antro (forte olim in insula Elephanta aut Salsette) statua est decern 11t videtur aut duodeeim
cubitorum.habitu erecto nianibus in formam crucis extensis, cuius dextera faciei pars virilis
^est, sinistra muliebris. Atque eadem ratione brachium ac pes, totumque dextrum latus virile,
sinistrum vero muliebre."

om Ixora te bezoeken, doch hij quam zeer ontijdigh, en wilde even-
wel in gaan, \'t welk den Bewaarder van de Poorte weygerde, om rede
voornoemt, zoodat den Heyligh uyt gramschap en onverduldigheyt
zeyde, dat Ixora werde als het gene daar hij mede bezigh is; dit
hoorde Ixora, en zeyde, waarom spreekt ghij alzoo? den Heyligh [13 a.]
bad om vergiffenisse, ende zeyde, dat hij zulks uyt toorn ende haas-
tigheyt hadde gedaan, mits hem verzoekende, dat hem deze bede
wierdt toe-gestaan, dat die gene, de welke de figure Lingam (waar
van te vooren is gesproken) diende, dat het hem meer zoude baten,
dan of hij Ixo r a met handen en voeten afgemaalt, eerde. Op deze
wijze dan wordt IxoranuindeHeydenschePagodengeëert. ¹)....

Maar dezen Ixora (na het getuygen der B r a m i n e s) is zoo ge- [m-»-1
negen tot Vrouwen, dat hij niet alleen zijn lichaam aan zijn Vrouwe
Paramesceri heeft gegeven, zijnde alzo half Man half Vrouw,
maar dat hij ook gedurigh met twee Vrouwen is verzellet, d\'eene
draagt hij opzijn hooft, d\'anderein zijne zijde. Hierom (zeght Roge-
rius, c. 2. van de Gods-dienst der Heidenen) noemen deBraminen
Ixora Ardhanari half Vrouwe en Man. ³) \'t Is te verwonderen,
dat deBramines deze dingen derven staande houden, daar noch-
tans onder het Heydendom B r a m i n e s zijn, T i r i m i m p i genaamt,
die geen vleeschelijke gemeenschap met vrouwen houden, ja in dat
stuk zoo gezet en strengh zijn, dat zij de zelve met deoogen niet wil-
len aanschouwen, en daarom (als zij uyt gaan) zoo loopen eenige lie-
den voor haar, roepende ende van verre doende al het Vrouw-volk

uyt de wege gaan. 3)____

Daar is ook een zoorte van Bram in es, daar van D. Rogerius [»5-^a-l
gewagh maakt, en bij zijn Eerw. S a u s i a z ij s 4) genaamt werden,
die de Werelt en alle hare vreughde verachten, haar onthoudende
van trouwen, van B e t e 1 te eten, (zijnde een groen bladt met drooge
A r e e k, ofte J o u g e genomen, ende met Kalk t\'zamen toegemaakt,
bij alle Indianen voor een delicatesse gehouden, ende zeer vermaart)
van dezen Betel en zijn oorspronk zullen wij in het navolgende

handelen. Ziet van deze Bramines D. Rogerium.....1.2.c.4

open deure tot het Heydendom. 5)

HET IV. CAPITTEL.

[is.b •] Twist ttisschen Bramma, Vistnum en Ixora, die twaalf Jaar bedelen
moet. Een Kint uyt Vistnums bloet; strijt om het zelve.

Ixora heeft zijn woonplaatze op den Bergh Calaja, welke ge-
heel van zilver is, ^x) zij zeggen datze niet verre is gelegen van den
vermaarden Bergh Mahameru, aan de zuydzijde. Het is een
overschoone plaatze, (gelijk zij voorgeven) daar in vindt men alder-
hande boomen die vruchtdragende zijn, en dat in alle tijden van het
Jaar, is gelijk een Paradijs, daar zijn alderhande slagh van Roozen
en Bloemen van de aangenaamste reuke, ende aan de voet van den
Bergh is een kostelijke Tanque ofte Water-plaatse, want zij veel van
[i6.a.] d_e zelve houden, en daar bij een schoone lommer met boomen, onder
welke de Vogelen met alderhande vederen vliegen, als Pauwen die
aldaar danssen, en andere vogelkens zeer lieffelijk zingende; hier
zijn ook boven mate schoone Vrouwen, rondtom dezen Bergh zijn
veele M u n i s, anders R i x i s genaamt, levende in het Wout, t\' eene-
maal van alle menschelijke ommegank afgezondert, en dagelijks of-
ferhande doende aan haren God. Ende hoewel alle de Heydenen,
daar van wij in dit Boek spreken, zwart zijn, zoo malen zij evenwel
deze R i x i s af in \'t blank en met witte verwe, ook met lange witte
baarden, en met lange rokken, die van de halzen kruys-gewijze neder
dalen op de borst, deze zijn zeer geeert, ende in hooge achtingc, want
haar woorden, zeggen zij, dat krachtigh zijn, zoo wel tot zegenen als
vloeken, zoo dat die zij zegenen gezegent zijn, en die zij vloeken,
vervloekt zijn. Aan de binnenste deelen van dezen Bergh woonen
veele genaamt JecxaquinneraenQuendra, welke van alle el-
lende bevrijt zijnde, in gedurige contemplatien, optrekkingen, enaan-
merkingen zijn, gestadigh God lovende. Rontom dezen Bergh zijn
zeven ladders, daar mede men opwaarts klimt, alwaar een groot vlak
velt is, in \'t midden van \'t zelve is een zilvere Klok, ende een vier-
kante Tafel, omringht met negen steenen, zeer kostelijk en van ver-
scheyde verwen; boven op de Tafel staat een Roos van zilver, gelijk
diergelijke in de Tanken en Poelen wassen, en is genaamtTamara
P u a; in die llooze zijn twee Vrouwen zoo blank en wit als een Parel,
d\'eene is genaamd B r i g a s i r i, d\'andere T a r a s i r i, dat is te zeg-
gen, een Vrouwe een mont, een Vrouwe een tonge, om dat zij niet

i) Faria y Sousa, II, p. 656: „una serrania de plata."

anders doen dan God met monde en tonge, met heerlijke gezangen
gedurigh te loven. In \'t midden van deze Rooze is den driehoek, daar
wij te vooren in het tweede capittel van gewagh maakten met den
Quivelinga, en dit, na haar zeggen, is het eeuwige huysGods*)... [ió.b.l

\'t Gebeurde eens dat I xo ra in zijn Calaja vrolijk was, vergezel-
schapt met de P u d a s, P e e en P i x a j e s, en ziende dat hij zoo groot
van lichaam was, meynde hij dat niemandt hem op de werelt gelijk
was, \'t welk noch Bramma, noch V i s t n u m konde verdragen, zij
dan alle drie vol van hooghmoedt begonden te twisten over de op-
perhoofdigheyt... Terwijl zij aldus in dezen strijdt en twist waren,
Ixora daar van een eynde willende hebben, zeyde, wie van u twee
mijn grootte en lenghte van voeten en hooft kan zien, die zal de
grootste zijn. Bramma deze woorden hoorende, en rijdende op zij-
nen vogel Annam (waar van breeder in het navolgende) ¹) door de
Lucht, begeerig om Ixoras hooft te zien, maar Vistnum bedenken-
de dat hem lichter was te dalen, dan om hoogh te klimmen, verkoos
Ixoras voeten te mogen zien, dies hij zich in een Verken veran-
derde, welk Dier van naturen gewent is in de aarde te wroeten, \'t
welk noodigh was, alzoo I xo ras voeten diep in de aarde staken;
ende als Vistnum nu diep in het graven was, ziet zoo ontmoette
hem een schrikkelijke en gevaarlijke Slange vol van vergift, uyt
vreeze van deze keerde hij weder na boven, en beleedt met een groote
stemme, dat Ixora meerder was dan hij: want niemant was be-
quaam om zijne voeten ofte hooft te zien. Deze Historie hebben de
Malabaarsche Dichters aardigh en wijdtloopigh in veerzen beschre- [i7 ^a-l
ven.

Bramma met groote kracht naboven vliegende, ontmoetede drie
bloemen van Ixoras hooft, ende zij vraaghden Bramma waar hij
na.toe wilde, hij antwoorde, dat hij gingh om Ixoras hoofttebezien;
zij zeiden, Bramma maakt u niet te vergeefs moede: want schoon
dat drie van uwe tijden voor bij gingen, van de uure af dat wij van
Ixoras hooft zijn nedergedaalt, zoo zouden wij tot nu toe niet ge-
komen zijn om Ixoras voeten te zien. Bramma dus onderricht
zijnde, bad de Bloemen dat zij om zijnent wille bij I x o r a zoude ge-
tuygen, ende zeggen, dat hem het hooft drayde, welke leugen hem
groot voordeel zoude doen; als zij hem dat toestonden, zijn zij alle bij
Ixora verschenen, en Bramma zeyde dat hemden kop drayde, zoo

1 met Faria.

vraaghde Ixora de Bloemen of het alzoo was, daar opzijjazeyden.
I x o r a vol van gramschap trok zijn C h a c r a, ofte zijn ijzer geweer,
en sloegh B r a m m a een van zijn vier hoofden af, en vervloekte de
Bloemen. Van het bloedt dat uyt Brammas hooft vloeide, wierd
een mensch geboren met 500 hoofden en 1000 handen, genaamt S a-
gatracavaxen.\') Den dagh op welke Brammas hooft wierd
af-gehouwen,wordt Pongalachageheeten, ende is als dies infes-
tus, een ongelukkige dagh, uyt den Almanach gedaan, en daar uyt
is bij haar een spreekwoordt geboren, als zij spreken van een zake die
noyt zal gebeuren, dat het zal geschieden in Pongalacha, dat is,
ad Calendas Graecas, ofte gelijk wij, als de Kalveren op het ijsdans-
sen.

De drie Bloemen zijn van I x o r a op deze wijze vervloekt, d\'eerste
datze op een mishoop zoude groeyen, ende den kop zoude af-gehou-
wen werden; de tweede is in eenKraye verandert,etendeonreynig-
heyt; de derde en laatste in een Koe, op dat zij slagen van de Men-
schen zou krijgen ....

\'0 De Bram in es zeggen dat Ixora met het af-houwen van
Brammas hooft groote zonde zoude begaan hebben, waarom hij
noodigh moeste boete doen; ende om dat Brammas hooft in geen
plaatse konde bewaart werden, nam hij het in zijne handt, en gingh
daar mede als een Jogy aalmissen eysschcn, en doende boete over
zijne begane zonden, welke hem niet en zoude vergeven werden,
voor ende al eer het bekkeneel van Bram ma met aalmisscn ver-
vult was; het ontbrak aan geen aalmissen, want de Heydenen daar
toe zeer genegen zijn, meynende dat God haar daarom veel goets
zal doen. Zoo moet ook noch de gene die een B r a m i 11 e doodt,
twaalf Jaar in pelgrimagie gaan, met het bekkeneel van den gedoo-

den Bramine in zijn handt____Dus gink dan I x o r a twaalf Jaren

bedelen; zij gaven alle aalmissen aan hem, die in het voorsz. Bek-
keneel werpende: maar I x o r a met zijn oogh staande in zijn voor-
hooft, daar op ziende, dede alles, wat daar in quam, verteeren, ende
in stoffe ende assche veranderen, zoo dat het Bekkeneel ledigh bleef;
dus gink hij door een groot gedeelte des werelts, zijn zonden belij-
dende. Hier gebeurde een zeltzame zake, want hij gink op eenen
zekeren dagh aalmisse bidden bij de M u m i s welke met haar ce-
remonien bezigh waren, hare Vrouwen met lepels vol boter in hare
handen quamen buyten, om die aan Ixora te geven, welke ziende
dat Ixora zoo blank en helderschijnende was, wierden buyten haar [is.a ]
zeiven, zoo dat hare lepels uyt haar handen vielen, ende de kleederen
van haar lijf. De M u m i s zulks ziende, en haar Vrouwen naakt be-
vindende, vol jaloursheyt werdende, wilden den Jogy Ixora
dooden, een van haar meynde hem te slaan met een Bijl, hij inde
Lucht vliegende, vatte de Bijl in zijn handt, een ander wilde hem
met een Slange quaat doen, die hij ook in zijn handt nam, een ander
een Tijger voortbrengende, om hem op te eten, zoo doode hij den
Tijger, en hem den huyt afstropende, maakte van de zelve een Ca-
baye ofte Rok, d\'andere brachten een wilden Elephant te voor-
schijn, den welke Ixora \'t zelve leerde, dat hij den Tijger gedaan
hadde, ende nam zijn huyd om zich daar mede te dekken, dit is de
Bijl, de Slange, den huydt van den Elephant ende Tijger, die Ixora
met zich voert, als Tropheen en zege-tekenen van zijn over-
winninge ¹).

V i s t n u m wist wel in wat staat zijnen Broeder Ixora was, ende
hem willende helpen, veranderde zich in een schoone jonge Dochter,
ende verscheen alzoo aan de Mumis, zij hem ziende, wierden als
hare Vrouwen, buyten haar zelve ter aarden neder vallende, ende
hoewel dat Ixora niet en viel, zoo liet hij evenwel van zijn zaadt
vallen op der Aarde, \'t welk V i s t n u m met de handt aangreep ende
bereyde, waar uyt een Kindt wierdt geboren, \'t welk is de boete die
Ixora dede.3) In \'tuyt-eynde van het twaalfde Jaar was Ixora ver-

1  „Perd siendo oprimido, acudiole Vistnu transformado en donzella, de cuya hermo-
sura se espantaron los Enemigos: y èl cayendoen polucionenla mano della fue causa de
nacer un nitlo." (Faria y Sousa, II, p. 662.) Zie ook bijlage D.

moeyt van zoo lange boete en poenitentie, hij noch uytkomste noch
middel ziende, gink een aalmisse eysschen van V i s t n u m, de welke
met hem medelijden hebbende, en wetende wat de reden was waar-
om het voorgezeyde bekkeneel steeds ledigh bleef, zoo blinde hij hem
het eene Ooge, dat alles verteerde, ende quetste zich zelve in zijn
kleyne vinger, ende liet het bloedt vallen in het bekkeneel, waar me-
de het zelve terstondt vervult wierdt, ende daar mede was de zonde
[>8.b.] _van i_xora terstondt verzoent, waar van haar Dichters byzonderlijk
«n hare veerzen roemen, zoo dat in deze I x o r a aan V i s t n u m veel
dankbaarheydt schuldigh is, anders mocht hij noch gaan bedelen.
Hier van daan hebben de J o g y s (een devoot Volk) van I x o r a haar
maniere van bedelen ende aalmissen te eysschen. ^x)

Doch van het bloedt van V i s t n u m s vinger wierdt een Kindt ge-
boren, V a r e u genaamt, hier uyt ontstont een groote nieuwe strijdt
tusschen Ixora, Vistnum en Bramma, elk pretendeerde en
zeyde dat het zijn kind was. Bram ma gaf voor dat het in zijn bek-
keneel geboren was, Vistnum dat het uyt zijn bloedt gesproten
was, Ixora dat het in zijn handt was voort gekomen, zoo dat, om
dit verschil ter neder te leggen, bij gevaleenen Devaindra quam,
zijnde een Koningh van hemelsche Geesten, de welke de zaken zoo
qualijk geschapen ziende, verzocht aan haar alle drie, dat zij van
haar recht wilden afstaan, dat zij elk op het Kint hadden. Zij over-
denkende de moeyten van den voorgaanden Oorlogh, hebben hem
zijnen eysch lichtelijk toegestaan. Devaindra dan nam het Kindt,
en bracht het in de plaatse Devalogam, daar het een groote
Boogh-schutter wiert, ende de plaatse bewaarde tegen het geweldt
ende de aanslagen van Sagatracavagem, een Man met 500
hoofden en 1000 handen, uyt het bloet van Bram in as hooft ge-
sproten. ²) Aldus is Ixora na gedane boete wederom na zijn Calaja
vertrokken____

\') „Desta peregrinacion de IxorA, se deduxeron los Peregrinos llamados Iogues, que
\'liscurrcn porei muntlo, viviendo de liroosnas, llcnos de cabelleras, y de ceniza."(t. a. p.)

²) [■.. „61 (nl. Ixora)... fue causa denacer un nino.] Sobre cuyo él avia deser.tuvieron
Judas IxorA y Vistnu. Concordólos un Espiritu celeste tomandole para si; y haziendole
destrissimo flechero. Ie tomó por guarda contra Sagatracavaxem, que asi se llamó el Gigan-
te de quinientas cabefas y mil brayos, produzido de la que IxorA corló a Brama." (Faria y
^S°usa, II, p. 662.)

HET V. CAPITTEL.

Ixoras Kinderen. Geboorte en gedaante van Quenavady. Oorspronk [ig.b.]
van den Sura. Quenavady gelubd. Strijt tussehen hem
eti Superbennia. Zijn woonplaats en vratigheydt.

Doodmalen der Malabaren.

Ix o r a werden vier Kinderen toegeschreven, drie Mannekens ende
een Wijfken, altemaal zeer schoon, ende zoo eenen Godt waar-
digh, de eene heeft de gedaante van eenen Elephant, genaamt
Quenavady; de tweede de gedaante van een Aap, de derde heeft
zes aangezichten ende twaalf handen, de vierde spruyte van Ixora₍
is zijn Dochter een Princesse, zoo bruyn als een kool, hebbende Ver-
kens tanden. *) Eerst zullen wij van Quenavady spreken, als zijnde
den eerst-geborene, de tweede is Egasourubam, de derde Cuexi
Quabady;

Cipren Quenavady is de zone van Ixora en Paramesceri L^2oaJ
zijn Huysvrouwe, geboren in het Bosch Piragu; dit Kindt heeft
een hooft ende aangezicht als een Elephant, ende de rest van zijn
lichaam is gelijk een Mensch; zijn geboorte geschiede op deze wijze:
Ixora (na zijne boete) zich in C a 1 a j a onthoudende, gebeurde het
dat zijn vrouwe Paramesceri haar Oogen liet gaan naar het Bosch
Piragu, ende zach aldaar veele Beesten, den eenen met den anderen
speelende, ende onder anderen een Elephant met zijn Wijfken, zij
dan Ixora roepende, verzocht hem om met haar buyten in het
Bosch te gaan speelen. Ixora stondt dit haar toe, en zij gingen t\' za-
men buyten in het Bosch, ende in een Elephant verandert zijnde,
gink hij eten van een zekere groene vrucht, waar van hij dronken
wierdt, ende als dul zijnde met zijn snuyt de Boomen omwierp. Para-
mesceri daar mede van gegeten hebbende, wierdt insgelijks als C^{ao b}
haar Man, zij gaf groote schreeuwen, en een bijster geluyt gelijk de
Elephanten doen, zij brak met haar tanden en snuyt al wat haar voor
quam, werpende zant en stoffe op haar lijf, na de wijze der Elephan-
ten, ende na langh loopen door het Bosch, geraakten zij aan malkan-

i) „Ixor.\\ tienc quatro hijos; Guanapati con rostro de Elefantc, que es el primcro: el
segundo le tiene de mono: el tercero es Superbenia de seys rostros y doze brajos: el quarto
una mofa llamada Patracali." (Faria y Sousa, II, p. 66a.)

„Shivae deo seu soli tres in mythologica Indica attribuuntur filii, & una lilia. De bac filia,
quae simul Shivae dei uxor est, atque Kali, id est nigra vel fusca dicitur .... iam supra ad
pag. zoo, atque in dissertatiuncula de KAmadeo disseruimus." (Paulinus, Syst. Brahm. p.
190.) Op pag. 100 beschreef Paulinus BhadrakOlT. (Zie hierna, Cap. VII.)

deren, het Wijfken wierdt op de zelve plaatse ende tijdt zwanger, en
bracht een Kindt met een hooft en aangezichte van een Elephant ter
werelt, gelijk daar van in \'t breede de Malabaarsche Poëten dichten.
Nadat dit schoone Kindt te voorschijn was gekomen, zoo wierden
zij beyde wederom in haar oude gedaante verandert, ende P a r a-
mesceri dit nieuwe Kindt ziende, (hoewel het een monster was)
nam het in haar armen, ende gaf het de borst, den jongen Elephant
trok zoo hard en sterk, dat de Moeder bange was, dat hij te gelijk
met de melk de borsten zoude inzuygen, en zelfs haar geheele lichaam,

dies gaf zij het Kindt aan I x o r a haar Man; zeggende, daar neemt
u Kindt. Ixora nam het in zijne handt-palmcn, en bracht hem in
Calaja....

Quenavady heeft een hooft, tanden en aangezichte, ende een
snuyt gelijk een Elephant, met groote Ooren, en de onderste Lippe
in-gevallen, heeft in zijn Aangezichte roode vlekken, heeft lankhayr
gelijk zijn Vader, ende een Slange, waar mede hij het zelve bint,
^ende in zijn Voorhooft een tweehoornige Mane, heeft vier handen
behalven zijn snuyt, het overige van zijn lichaam is als een Mensch,
maar als goudt blinkende, hij heeft een zeer groote Buyk, *) de

\') „i .ambodara", d w.t. „hangbuik" is een der namen van Ganeia.

welke hij bint met een roodt kleedt, hij draagt ook het snoerken der
B r a m i n e s, aan zijn voeten heeft hij ringen van gout, ende veel
bellen lank hayr, &c .... Ende niet tegenstaande dat Quenavady
zoo grof, groot en zwaar is, zoo gebruikt hij tot zijn Paart een
Muys *) ....

Daar wordt mede verhaalt van Ixora, dat hij eens Sury drin- [ai.b.j
kende, zijnde een nat dat uyt de C o c o s boomen getapt werd, daar
van dronken was geworden. Zij verhalen wijders wanneer Ixora
ende Paramesceri haar t\'zamen vermenghde. dat een weynigh
zaats van I x o r a op der Aarde viel, \'t welk Paramesceri dekte;
zy wederom na Calaja gereyst zijnde, zoo geschiede het dat van
datzaat een tak van een Palmeer-boom groeyde. Ixora daaghs daar
aan in \'t Bosch gaande, ende dien tak ziende gewassen, korte boven
in den top daar een gedeelte van, met zijn C h a c r ft, en daar quam
een groote overvloet van wijn uyt, die zij Sur a noemen, hier van
nam hij yets in zijn bekken, \'t welk hij altijdt met zich draaght; hij
bondt dien tak met een bladt, ende wierdt van die vochtigheydt
dronken,ende alzoogink hij vol en zat na zijn plaatse Calaja: Pa-
ramesceri zijn Huys-vrouwe hier over zeer verwondert zijnde, dat
zij haar Man in zulken toestant zagh, en de oorzake niet wetende,
veynsde haar voor een wijl: maar Ixora meermalen na het Bosch
gaande, en dronken en bestoven t\' huys komende, zoo nam zij voor
hem te verspieden, om te weten waar hij henen gink; Zij is mede bij
den tak gekomen, wilde dat nat, \'t welk zulken kracht hadde, proe-
ven, ende wierdt mede dronken. Ixora keerde zich bij geval om, en
zach zijn Vrouweachter hem,dies zeyde hij Cal li, dat is, Dief-egge,
ende zij antwoorde hem C a 11 a, het welk Dief beduyt. Hier van daan
komt het dat de Malabaren dezen drank C a 11 a noemen. I x o r a bij
den tak gekomen zijnde, en die in zijn handt nemende, trok die van
beneden na boven, en zoo wiert die tak tcrstont in een Palmeer-

boom verandert, en op deze wijze zou de zelve in de werelt zijn ge-
komen. Met deze Historie zouden haar de Dronkaarts zeer wel kon-
nen behelpen.

] \'t Is wonder, dat daar deBramines zulke Vijanden zijn van ster-
ken drank, nochtans haren oppersten Godt dronkenschap toe schrij-
ven, ende dat op verscheyde tijden; veele van deBramines zijn
daar in zoo naukeurigh, dat zij met onzen inkt niet en zouden willen
schrijven, uyt vreeze of zij van wijn mochte gemaakt zijn.

Den S a m o r ij n Koningh van Calechut, heeft eens met zijn eygen
hant zijn Swager gedoot, om dat hij hem voor zich dronken zach,
daar zij anders, gelijk wij meermalen gezien hebben in den Amphioen
ofte Opium haar dul ende gek genoegh maken. *) Zoo bracht ook
den Koning van Cochin eenmaal op een nacht een groote menighte
dronken N a i r o s om.

Voorts getuygen de B r a m i n e s, dat I x o r a zijn zoone Q u e n a-
vady gelubdt heeft ende ontmant, en dat uyt deze oorzake, om dat
hij met zijn snuyt, noch kleyn zijnde, ende wezendeopdearmen van
zijn Moeder, haar schaamte hadde aangeraakt, andere zeggen dat
hij haar zoude bekent hebben, waar over I xo r a t\'onvreden zijnde,
ende met eenen zeer jaloers ende gram, hem van zijne Testiculen be-
rooft heeft: want hij dachte indien hij zoo jonk zijnde, geen eere aan
zijn Moeder bewees, wat zoude hij aan zijn Moeyen de Huysvrouwen
van V is t n u m ende B r a m m a doen ? Om deze reden zeggen de Ma-
labaren dat de Elephanten geen testiculen hebben.

Dezen is dien Quenavady aan welke de Heydenen offeren, de
eerstelingen van alle hare werken, ¹) een Schrijver zal eerst de name
Quenavady schrijven, en die zal hij hem op dragen, dit doen ook
andere Arbeyders en Werkbazen, elk in het zijne. Om de gunste van
Quenavady te bekomen, is nodigh dat men hem offerhande en
ceremonien doe, tot de tijdt van twaalf Jaren, en dan zoo beweeght
hij zijn eene Oore, gevende te kennen dat het niet genoegh is, zoo dat
•1 noch andere twaalf Jaren die ceremonien moeten gepleeght werden,
en dan beweeght hij zijn ander Oor, te kennen gevende dat het noch
niet genoegh is, zoo dat men noch twaalf Jaar moet aanhouden, ten
eynde dan van die twaalf laatste Jaren zoo doet hij zijn Oogen open,
^en geeft haar wat zij begeeren.

Ixora wilde eens onderzoeken wie van zijne Zoonen meerder

1 ) Karia y Sousa, II, p. 66a: „Ofrccenselclas prcmicias de todas las labores."

vaardigheyt hadde, dies nam hij een Vijge, en leyde die op d\'Aarde,
ende geroepen hebbende zijn zonen Quenavady en Superben-
nia, welke laatste hebbende zes aangezichten ende twaalf handen,
op zijn Pauw in plaatse van een Paart rijdt¹). Hij zeyde tot zijn
Zonen, wie van u beyden eerst rondtsom Ca la ja rijdt, zal deze
Vijge tot zijn prijs ende loon hebben. Maar Quenavady met een
aangezichte als een Elephant, hebbende een dikke huyd, ende tot
zijn Paart een Muys, zach dat hij de kans zoude verliezen, ende zijn
Broeder Superbennia met den prijs zoude gaan strijken, waarom
hij deze woorden gebruykte, het eygen en ware Calaja is mijn
vader I x o r a, dies hij een torn rondtsom I x o r a dede, en de Vijgh
wech nam, welke hij op at. Superbennia daar na komende,
meynende de Vijgh te vinden, vatte Quenavady aan, ende in den
eersten aanslagh brak hij hem een tant. Ixora gaf een andere Vijgh
aan Superbennia, ende maakte alzoo een eynde van deze twist.
Hij ziende daar na dat deze Tant in geen andere plaatse konde be-
waart werden, ende dat niemant yets daar mede konde uyt-richten
dan Quenavady, zoo bad hij Vistnou,dat hij ze hem wilde geven;
V i s t n o u nam de Tant, en die ingerolt en bedekt hebbende, met de
schellen en het uytterste van de Vijgeboom, en voorts Quenavady
geroepen hebbende, zeyde, mijn Neve neemt deze Vijge. Den Slok-
op trok de zelve terstont na zich, ende als hij die wilde ontschellen, zoo
bevondt hij dat het zijn Tant was, dies hij die tot zijne eere bewaar-
de, ende maakte daar van een penne, die hij vermaakte aan beyde
de zijden, om zijn kostelijke en zeer geleerde veerzen daar mede te
schrijven ^a). Dezen strijdt beschrijven de Malabaarsche Dichters
zeer wijdtloopigh 3).

Quenavady is altijdt hongerigh, zeer veel etende, ende noyt
verzadight, ja al gaaft ghij hem de gcheele Werelt, hij zoude de zelve
(na haar voorgeven) op eten, hij kan ook op geen andere plaatse we-
zen, daar hij zich verzadight, dan in de Zuyker-zee, want zij zeven
Zeen verzieren. Deze Zuyker-zee noemen zij Jexucadhil, zij is zeer
breedt ende wijdt, zij zeggen datze altijt ziedende heet is, in \'t mid-
den van deze Zee zoude een Bergh zijn van negen kostelijke steencn,

1  Zoo is Subrahmanya o.a. afgebeeld tegenover pag. 190 van het Syst. Brahm. door
Paulinus, naar een plaat, in het Museum Borgianuni.

a) „Peleando Guanapati y Superbenia; al primero se le quebrö un diente, y del hito
pluma con que escribe sus Poesias en que es raro : perö nunca se harta." (Faria y Sousa, II,
p. 663.) Ook Paulinus weet, dat Ganeia o.a. Ekadanla heet. Merkwaardig, dat op de plaat
bij Baldacus Ganesa met twee tanden is afgebeeld I

3f Zie ook bijlage C.

en boven de zelve een heerlijk Pleyn, zeer fris en aangenaam, alwaar
den boom Luola zoude staan, die boven maten schoon is. Deze
plaatze zoude met kostelijke steenen omringht zijn, wezendehetzelve
een heerlijk ende zeltsaam werk. In \'t midden van deze ommeringh
is een plaatse van Coral, zeer root, ende zoo fijn als ergens kan ge-
vonden werden, welkers Kamers en Dak van geheel konstige ende
kostelijke steenen zijn. Aan de Poorten en ontbreken geen Poortiers,
die daar nauwe en naarstige wacht houden; rontsom de zelve plaatse
staat een Wacht, van het Heyrleger der P u d a s, met noch veele an-
deren, die gedurigh in gedachten ende heylige contemplatien zijn,
Godt altoos lovende. Hier bij zijn ook veele Vrouwen die zonder op-
houden zeer aangenaam en zoetelijk zingen. Rontsom den boom
Luola staat een Stoel van fijn gout, ende daar op een Tafel van
eenen zeer dierbaren steen, genaamt B a i r a c a 11 e, op de welke een
zeer glinsterende Muys van goudt staat, ende een Rooze, in welkers
bladeren veertien letteren staan geschreven, ende dit is de rust-
plaatse van Quenavady, welke boven op dien Muys zit. Hij heeft
bij zich twee schoone Vrouwen, d\'eene aan zijn eene, d\'andere aan
^z\'jn andere zijde, welke gedurigh groote lepels in hare handen heb-
I^a3-b.] b_{eil> waar niec}]_e zijgestadigh Zuyker in zijnen mont geven, deze Zuy-
ker werdt met Honingh gemenght, ende op dat Quenavady niet
en zoude walgen, altijt een en de zelve spyze etende, zoo zijn aldaar
noch veele andere dingen lieflijk om te eten, als Rijs gekookt zijnde,
^■Pcn in de Boter gefrikazeert (een slagh als boek-weyte Koekjes)
Melk, Boter, Zuyker en Honigh. ¹) Daar zijn ook Bergen van Vijgen,
Druyven, Cocos ende La n hes, ofte jonge Cocos-nooten, ende alles
Wat men kan begeeren ; ende op dat Quenavady ook yets hebbe,
waar mede hij zich vermake in zijn gezichte, zoo zijn aldaar koste-
lijke Roozen ende Bloemen zeer wel riekende, en zoo heerlijk, dat
het onuytsprckelijk is. Hier zijn ook aldcrhandc Instrumenten van
Musijke, Schalmcycn, Fluyten, Trompetten ende Violen, &c. op wel-
ken geluyt cenigc Vrouwen zeer aangenaam zingen, andere zijn be-
zigh met Zandelhout, Muskus, Civet, ende alderlcy schoon reukwerk,
ende met alle kracht smeeren ende bestrijken zij het lichaam van
Quenavady, offeren hem offerhanden van bloemen, ende van an-

1 ) Dit alles veel beknopter bij Farla y Sousa (II, p. 663.): „Su I\'araiso, o monte de sus

\' usas y Poemas, es una Isla en cl mar de a^ucar.....La Isla es una Montafia de nueve

^ras Preciosas ; y en la cumbre una apaciblellannra, en cuyo ccntro nace cl hermosissi-
^m° ^arbo1 Criola. Aparecen alli entre otros Personajcs virtuosos, Mugeres que estan en per-
Petua armonia. Dos dcllas van ministrando dulcissimos mantenimlentos."

dere lieffelijke dingen, daar in hij zeer groot behagen schept. Won-
derlijk is deze onverzadelijkheyt van Quenavady, dat, niet tegen-
staande hem gedurigh twee Rivieren van Zuyker in den mondt vloe-
yen, nochtans niet verzadight werdt. Hij is als de Zee, hoewel alle de
Rivieren in de zelve loopen, zoo en wort zij niet verzadight; zoo dat
deze alvratigheyt van Quenavady eer een ellende is dan geluk-
zaligheyt, want het is een honts honger ....

Bij deze gelegentheyt moet ik verhalen, hoe deze Malabaren de [a^a-J
gewoonte hebben, om alle Jaren de gedachtenisse van hare overlede
Vrienden te vieren, gevende op dien tijdt veel etens aan verscheyde
Persoonen, doende veel onkosten aan eenyderna zijn staat ende ver-
mogen, .dan werdt yder Persoon na zijn hoedanigheyt ende stant
onthaalt. ¹)

De koningen geven de B r a m i n e s, die in hooge achtinge zijn, te
eten, ende onthalen haar zeer wel: want zij voor wijze ende verstan-
dige werden gehouden, als zijnde Meesters ende Uytleggers van de
Wet ende Vedam, waar van in het navolgende. Het onthaal,
volgenshare hoogheydt ende uytnementheydt is zeer aanzienlijk, ko-
ninghlijk en kostelijk, ende na het eten wordt geit uyt gedeelt, d\'eene
meer d\'andere minder, na gelegentheydt en waardigheydt der Per-
soonen.

Nu dewijle in India, en bijzonder op de Malabaarsche kuste veele
Reguli ofte kleyne Koninghskens zijn, als die van Trevancor, Coy-
lang, Caliculang, Porca, Cochin, Cranganor en Cananor, &c. zoo en
ontbreken zulke Feesten niet, daar na toe de B r ami nes tot 10,15,
ja 20 mijlen, op passende haar begeven, gelijk ik in mijn tijdt gezien
hebbe, dan verzadigen zij haar zoo veel als mogelijk is, haar inbeel-
dende dat in deze spijze ende lekkernije haar gelukzaligheydt be-
staat, en dat haar dit van Godt is toe gestaan van wegen haar goede
werken, die zij in haar voorgaande leven (wanneer haar Zielen noch [₃4 ^b
in lichamen van lager staat waren) gedaan hebben. Doch van die
verhuyzinge der Zielen zal in \'t navolgende breder gehandelt werden.
Het is wel waar dat de B r a m i n es zeer van hare onthoudinge roe-
men, en dat zij noch Visch, noch Vlcesch, noch Eyeren eten, nochte
Wijn ofte sterken drank proeven: maar in het gene dat haar geoor-
loft is, gaan zij menighmaal zoo verre de mate te buyten, dat de
Mage van spijze overladen zijnde, dikmaals met ruspingc over tafel

1  Faria y Sousa, II, p. 663: „Celebran los Anniversarios dc sus difuntos con suntuosos
banquetes."

zich omwerpt, zoo dat hare onthoudinge alzoo waar is als hare Godts-
dienst.

HET VI. CAPITTEL.

Verhandeling van Ixoras andere kinderen. Den Kokus-noot in een
Aaps kop. Siri Hanuman een Aap geboren, uyt den doodt
opgewekt. Superbennia en Quenavadys kamp.

Zijn vloek over de Maan.

Tot noch toe hebben wij gesproken van Quenavady, zone van
Ixora, laat ons nueens spreken van andere diergelijke name voe-
rende; den eersten is Egasou rubum ofte den waren Godt,
ende wordt aldus af-gebeelt met een Elephants hooft ende elf han-
den. Aen deze mogen deBramines alleen offerhanden doen, hoe-
wel dat anderen het zelve ook vermogen, als zij maar op die tijdt
haar onthouden van Vleesch, Visch, Eyeren ende Wijn.

d\'Andere Quenavady wordt C e u x i genaamt, welkers begin
dusdanigh is: Paramesceri Huysvrouwe van Ixora, op een
zekere dagh in een Tanke ofte Water-plaatse haar wasschende, ende
haar met Olie besmeerende, ende met Saffraan reynigende, maakte
van de vuyligheydt ende het zweet dat van haar Lichaam quam,
een gedaante waar uyt in der ijl een Mensche te voorschijn quam.
Ixora van zijn Calaja dat ziende, en vermoedende dat het een
t^s3a.l Minnaar van zijn Vrouwe was, sloeg hem met zijn wapen Chacra
den kop af, welke aan de voet van den Bergh Calaja neder viel,
waar uyt een Kokos-boom quam te wassen, ende daarom zeggen de
Heydenen, dat den Kokos een gedaante en aangezichte heeft als
een Mensche. Paramesceri ziende haar Zone doot, ende daar
over klagende, gebeurde het dat Ixora zich ontschuldighde, zeg-
gende, dat hij niet en wiste dat het haar Zoon was, ende om haar te
vertroosten, zoo sloegh Ixora eenen witten Elephant het hooft af,
ende zettede het op het doode lichaam, het zelve van den doodt op-
wekkende, ende gaf het Kindt weder aan zijn moeder Paramesceri,
welke daar mede wel vergcnocght was. ^a) Dezen Elephant heeft een
hooft ende twee handen____

\') Faria y Sousa, II, p. 663: „Los Maestros de sus ceremonias, queson los Bramenes.
^fundan toda su abstinencia en liuir de carne, pescado, huevos, vino: de lo otro comen y be-
ben sin tassa."

^a) Dit verhaal was nl vroeg aan de zendelingen beltend (vgl. de Inleiding). Baldaeus
stemt weer overeen met Faria y Sousa (II, p. 664). die wat minder woordenrijk is: „cha-
¹¹ estando con la purgacion, y lavandose, engendró de la vascosidad un hombre.Su marido

lx o r a heeft noch eenen Zoone genaamt SiriHanuman, ge-
wonnen bij zijn vrouwe Paramesceri, ende om te weten waarom
dit Kindt een Aap is geboren, zoo is dit navolgende aan te merken.

I x o r a een grooten ende vermaarden Dansser zijnde, sprong me-
nighmaal op de Tooneelen om zijn konst ende veerdigheydt te ver-
toonen, en dat in de tegenwoordigheydt van de Hemelsche Geesten,
ende andere aanzienlijke Persoonen; in het zelve danssen vermaakt
zich ook boven maten zijn Huysvrouwe Pa r a m esce r i, die haar
altijdt na haar Mans genegentheyt weet te schikken; zij is zoo ge-
zwint in het danssen dat niemandt haars gelijk is; ja daar werdt van
haar verhaalt, dat zij op een zekere tijdt danste, in tegenwoordigheyt
van de Hemelsche Geesten, en andere voorname Persoonen, haar
sprongen, omzwieringen ende omdraeyingen waren zoodanigh, dat
hare juweelen ende cieraden van de eeneOore afvallende, van haar
met de twee teenen van haren voet, even als met een tangh van ach-
teren weder vast gemaakt wierden, ende dat met zulken behendig-
heyt, dat niemandt van de Aanschouwers het geloofde. Uyt deze
gelegentheyt geloove ik dat de Vrouwen der Nai r os de gewoonte
hebben, van in het openbaar te danssen op het Feest van zeker P a-
g o d e, ende in plaatse van de Juweelen te laten vallen, zoo laten zij
haar kleetjes, daar zij haar mede dekken en vercieren, ter aarde ne-
der dalen, blijvende alzoo geheel naakt. Maar om weder tot ons oude
verhaal te komen, zoo dient aangemerkt dat Ixora eens bereyt
was, op een Toneel in \'t openbaar te danssen, ende terwijl zich de
Genoodighde van alle kanten verzamelde, om den Baal ofte dans te
zien. Paramesceri haar Oogen naar het Bosch wendende, zach
daar twee Apen t\'zamen teelen, ende daar over zeer te vreden zijnde,
verzocht zij aan Ixora dat hij haar wilde in dat Bosch gezelschap
houden in de gedaante van een Aap; hij stondt haar die bede toe,
dies wierden zij beyde in Apen verandert, elk na zijn sexe; zij liepen
ende sprongen in dat Bosch, tot dat zij op eenen Bamboes-boom
quamen, waar op Paramesceri komende, zwanger wierd. Op
deze zelfde tijdt waren gekomen om den dans te zien ettelijke hon-
derden van de Hemelsche Geesten, ende bij dien den J e c x a, Q u i n-
nera ende Qu en dra, ende het Toneel was zoo vol, dat alleen plaat-
se voor den Dansser over bleef.

Ie cortöla cabe^a, que rodando asta el pit: de su Calaya o Siërra, produxouna Palmcra,que
dió el coco en que se descubre (por avcr procedido de cabeja) un modo delia eon ojos, narix
y boca. Quexandose la muger a Ixord, èl corto la cabe9a a un Elefante blanco, y pusola al
cuerpo troncado pocoantes; y quedóse hombrc yjuntamente elefante."

l26.a.] Deze niet komende, gebeurde het dat men hem trachte te zoeken,
hier toe aanboodt de Wint als de snelste (van welke naderhant ge-
sproken zal werden, wanneer van de Engelen, Geesten ende Duyve-
len gewagh gemaakt werdt) zijnen dienst, en bij Ixo ra komende,
dede hem de bootschap, waarom hij af-gezonden was. Zij veran-
derde haar terstont in haar oude gedaante; Paramesceri zwanger
zijnde, ende haar schamende dat zij een Aap zoude baren, bad den
Windt, dat hij het Kindt van haar wilde af-nemen, ende het aan een
andere Vrouwe over doen. De Wint gehoorzaamde gaarn, ende
bracht het Kindt in den buyk van Anhema, een Vrouwe van een
der Hemelscher Geesten, fluks gingen zij beyde na het Toneel, ende
Ixo ra (volgens een yeders verwachtinge) danste met groote ver-
wonderinge. Anhema daar na baarde een jongen Aap, wit als
I x o r a zijn Vader, welke hem alle dagen een byzondere macht gaf,
durende t\'elkens drie uuren, ende drie quart ofte vierendeel, zoo dat
hij op die tijden uytstekende was in kracht ende mogentheydt. \')

Van dezen lieven Aap werden twee aardige voorvallen verhaalt,
de welke hem zoude over gekomen zijn. De eerste is, dat hij na een
wijl geboren te zijn, honger hadde, ende ziende de Zonne, meyndc
dat het een goede vrucht was om te eten, een zeer grooten sprongh
dede; dus kreegh hij een grooten slagh met een ijzer Instrument van
de Zonne ofte I x o r a aan zijn voorhooft, doch het beschadigde hem
niet, daarom wierdt hij ook H a n u m a n genaamt. Het tweede geval
>s, dat hij op zekeren tijdt een witten Elephant ontmoetende, ge-
naamt Acrapadia ^a) van Devaindra, Koning van de Hemelsche
Geesten, met hem streed, cnDcvai n d r a hakte hem ter neder met
zijn zweert, en doode hem. H a n u m a n dus doot zijnde, gebeurde
het dat zijn Vader de Wint hem onder de Aarde verbcrgde, alwaar
hij een wijle tijdts verblijvende, met groot verdriet en moeylijkheydt,
|a6.b.) de Inwoonders van het Landt niet könnende verdragen de onlijde-
lijke hitte en stilte, verzochten aan Ixora, dat hij zijn zoonc Ha-
num a n van den doot opwekken wilde. I x o r a dit doende, zoo ge-
schiede het dat de windt wederom als vooren blies. ...

Wat verder van de daden van dezen beroemden Aap te zeggen is,
zullen wij aanhalen in de Historie van S i r i R a m a. Dezen Aap is

\') Vgl. Faria y Sousa, II, blz. 664: „Despues ambos a dos, convertidos en Monos, en-
gendraron uno: peró ella afrentandose de padrie, pidiö al Viento se lo quitasse de sus entra-
y lo pusiesse en otras; Pusolo èl en las de Aflena, Muger de los Espiritus Etercos. Pa-
role ella; y diole IxorA grandes poderes. Llamóse Anumam. Y este es el fundamento dela
«doracion de Monos entre los Indios."

²) Lees Airapadia.

bij de Indianen zoo vermaart, dat tot zijn eere Pagoden ende Tem-
pelen zijn op-gericht, zeer kostelijk ende heerlijk. De Portugesche
Gedenk-boeken verhalen, dat zij Anno 1554 geweest zijnde in Cey-
lon, op de hooghste Bergh Pico d\'Adam geheeten, de Pagode be-
roovende, een Kofferken vonden, in \'t welke den Ape-tant was, het
Heylighdom der Heydenen in Pegu, Ceylon, Malabar, Bengale,
Choromandel en Bisnagar woonende, deze Ape-tant met het koste-
lijke Kofferken met heerlijke steenen toe gemaakt, voerde de Portu-
gezen met haar naar Goa. De machtighste Koningen der Heydenen
boden daar voor aan den Onder-Koning zeven hondert duyzent Du-
katen goudts: maar den Bisschop vondt het met reden t\'eenemaal
ongeraden. ^x)....

De derdeZoonevan Ixora is genaamt Superbennia, dezeheeft [27.a.]
zes aangezichten en twaalf handen. De reden waarom hij in zulken
gedaante is geboren, is deze: Paramesceri Vrouwe van Ixora,
haar in een water-plaatse wasschende, gebeurde het dat zes Wevers
haar te gemoet quamen, welke ziende de schoonheydt van haar ge-
stalte, quade lusten op haar kregen, ende zij (na het scheen) was daar
niet vreemt van, en stont die toe, met deze genegentheyt ende toe-
stemminge (zeggen zij) is Pa r a m e s c e r i zwanger geworden, ende als
zij gevoelde dat zij bevrucht was, bevreest zijnde voor haren Man
Ixora, zoo spuwde zij op de Aarde, ende met dit speeksel zey t men
dat zij te gelijk het zaadt uyt wierp dat zij ontfangen hadde, waar
uyt terstont een Kindt geboren wierd met zes aangezichten en twaalf
handen, ^a) met de gedaante ende gelijkenisse van de voornoemde
Wevers. Deze Wevers ziende zo een schoon kint, brachten het in
haar huys, opvoedende het zelve met alle naarstigheit, als haar
eygen Zoon, hem leerende alle kunsten ende wetenschappen, zoo
dat hij in korten tijdt (door zijn goet verstant dat hij hadde) een zeer [37»
geleert Man wierd. Daar na hij op een zekere tijdt voor Ixora ko-
mende, om te disputeren ende reden te voeren, toonde hij zulken
wijsheit ende verstant, dat Ixora hem bij zich nam in zijn Ca 1 aj a,
ende voor zijnen Zone aannam. Dezen Zone rijd op een Pauw, als
wij te vooren hebben verhaalt....

Te vooren hebben wij yets gesproken van de Malabaarsche Jaar-
feesten van Quenavady, hier moet ik noch een zeltsaam voorval
verhalen, \'t welk hem, komende van \'t Feest, geschiedt is. Q u e n a-
v ad y was op zekeren tijt op een Banquet genoot (gelijk wij te voo-
ren Cap. 6. van de jaarlijksche Feesten der Malabaren hebben ge-
sproken) ende willende wederomme vertrekken na zijne plaatse de
Zuyker-zee, zoo wierd het nacht op den wegh, want hij hadde wat
lange op de maaltijdt gebleven; \'t was Mane-schijn, maar niet zeer
klaar, want het was maar de vierde dagh van de nieuwe Mane in
Augusto, en de Mane werdt in die Landen niet eer als de tweede en
derde dagh gezien. Quenavady had in zijne eene handt een Zon-
nescherm ofte S o m b r e i r o, alzoo genaamt bij de Portugezen, om
dat het Sombra ofte schaduwe voor de Zonne maakt, gelijk de Chi-
nezen die op haar schouders dragen, ende die na de Zonne omkeeren,
om van zijn hittige brandt en stralen bevrijdt te zijn. In zijn andere
hant hadde hij zijn kostelijk boek van Poëzije, en onder zijn arm
^a0 hadde hij eenige Couken ofte Apen, in welke hij altijdt groote
smaak hadde: want hij was niet alleen een etende, maar ook een
wech dragende Gast, hij wandelde dan alzo henen wel verzadight
zijnde, en zonder eenige zorge ofte quade gedachten, stootede hij
zijn voet aan een lange stok, waar door hij een groote val dede, hem
ontvallende zijn Zonne-scherm, zijn Boek, en zeer beminde Apen.

Het schijnt dat Quenavady wat zwak van gezicht moet geweest
zijn, niet ziende de paal daar hij zich aan stiet, veel minder konde
hij zien dat achter hem was, hij liet hem weynigh aan zijn Zonne-
scherm ofte Boek gelegen, maar den val van de A pe n ofte Koeken
dede hem meest wee: want eer hij op stont om zijn Boek en Zonne-
scherm op te nemen, beet hij eerst in de Apen. De Mane den val van
Quenavady, ende hem dus graag in de Apen ziende bijten, konde
haar van lacchen niet onthouden, \'t welk Quenavady merkende,
zeyde in grammen zin, Die u, ó Mane, voortaan op dezen dagh zal
zien, in de Maant Augustus, die zal gcquetst werden, ende zijn ge-
slachte (ofte Castc) zal hij verliezen. En dit is een zake daar deze
Heydenen zeer op staan, als in \'t navolgende zal aangewezen wer-
den : en dezen vloek uyt gesproken zijnde, ging Quenavady we-
derom na zijne plaatse de Zuyker-zee, gelijk hare Pol\'ten deze zake
zeer konstigh en wijdtloopigh in haar rijmen verhalen.

De Heydenen hebben zulken schrik van dezen vloek van Q u e n a-
^vady, en stellen daar zulken geloovc in, dat niemandt ergens zoude
derven komen ofte uyt gaan, op den 4 dagh van Augustus, \'t zij

kleyn of groot, Koningh ofte Onderdaan, maar begeven haar vroegh
in huys, eer dat de Zonne onder is, zelfs tot dat den vijfden dagh
van de Mane over is, zoo doen ook alle Werkbazen ende Ambachts-
lieden, ende zoo het gebeurde dat yemant op die tijt op den wegh
moste vernachten, zoo dekt hij zijn hooft, aangezichte ende oogen,
zich wel wachtende dat hij in geen Poel ofte Water-vliet zie, om de
Mane niet te aanschouwen. ^l)....

HET VII. CAPITTEL.

Handele7ide van de Dochter van Ixora, en de oorspronk der Kinder
Pokjes. Vreeze en dienst der Malabaren voor deze ; hare
Pagode Amadyri door den Koningh van Cochin
berooft, zij komt te Coulang.

Daar was een Racxada ofte Reuze (gelijk van dat Geslachte
meer zal gesproken werden in \'t navolgende) deze was genaamt
Darid a, welke zich twaalf Jaar om Brammas wil verhouden
had, en bequam van hem veele geschenken, en groote sterkte en
kracht. B r a m m a vereerde hem een Boek, eenige Brazeletten ofte
Armbanden, ende leerde hem eenige gebeden, met welke hij toe
nam in kracht, ook vergunde hem Bramma, dat hij van niemandt
konde gedoot worden. Deze Reuzen zijn niet anders dan booze Duy-
velen, gelijk Cap. 11. werdt bewezen; men meynt op Choromandel,
dat het Kinderen zijn die den Bramine Kassiopa met Aditi
zijn Wijf voort-geteelt heeft.... Dar ida maakte geen werk van
Vrouwen, als zijnde de zelve verre beneden zijn sterkte, alleenlijk
eischte hij een onoverwinnelijke kracht tegen het mannelijke ge-
slacht, gelijk hem Bramma die toestont. Dar ida zich in zulken
staat bevindende, zwol op van hooghmoet, makende geen werk van
Menschen, bestont zelfs voortaan met Godt te strijden, dies hij op
zekeren dagh zich na C a 1 a j a, de woonplaats van Ixora begaf, en
tarte hem uyt met veel geroep en getiers, zeggende hij zoude buyten
in \'t velt komen om met hem te vechten.... Ixora of Es wa ra
zich gedreyght ziende, en wetende dat geen mensch op aarden hem
konde dooden, van wegen de krachten hem van Bramma verleent,

i) [Celebran los Anniversarios de sus difuntos con suntuosos banquetes] En uno se har-
tö mucho el gran Poeta Guanapati: y llevando el libro de los Poemas, y unas tortas, dio...
con la cabe9a en un tronco: y perdiendo las tortas y el libro, trató solo de buscarlas: y la
I.una se riyó dél por esto: y ella echó maldiciones, parece, que por verin estimar menos a
las tortas que a las coplas; dandola a entender que estas las haze un Poeta solo por ganar
essotras. Temen tanto la Luna nueva a los qua\\ro dias dc su novedad, que cn todo quanto
pueden procuran no veria, ni aun retratada en las lagunas." (Faria y Sousa, II, p. 663.)

zont in zijn plaatse een vrouwe Sorga, welke hem terstondt den
kop af hieuw, de zelve bij I x o r a brengende, meynde dat alzoo den
strijt een eynde zoude nemen; maar D a r i d a nam den volgenden
daeh zijn wederkeer na C al aj a, hebbende een nieuw hooft bekomen,
en daagde I x o r a met meerder stoutigheydt uy t als de eerste maal.
Dar ida hadde maar eene kop, maar veele in schijn en uyterlijk
aanzien, welke af-gehouwen zijnde, terstondt herstelt wierden, dies
Ixora zondt vijf Pagoden heylige Vrouwen, Chamundigal
bij de Malabaren genaamt, welke tegens Darida strijdende, t\'el-
kens hem van zijn schijn-hoofden beroofden, ende met overwinninge
t\'huyswaarts quamen: maar hij keerde steeds weder, en liet niet na
I x o r a uyt te tarten en te bespotten. I x o r a zich dus benart ziende,
vondt goet met V i s t n u m raadt te plegen, om te verstaan wat hem
te doen stont; terwijl zij bezigh waren, zo quam voort uyt het li-
chaam van V i s t n u m een kracht, bij de Malabaren B i x a genaamt,
welke zijn wijk nam in \'t lichaam van Ixo ra, ende weder sprongh
uyt het vier-oogh dat Ixora in zijn voorhooft hadde, en vallende
°P der aarde, werd het in een Vrou-mensch verandert, namentlijk
l³9b.] Patragali Pagode Dochter van Ixora.

Deze Patragali heeft acht aangezichten en zesthien handen, is
zoo zwart als een kool, heeft zeer groote oogen, ront zijnde, haar
tanden zijn als Verkens tanden, zij draaght tot Juweelen twee Ele-
phantcn aan haar ooren, zij bedekt haar met Slangen in plaats van
klcederen, haar hayrlokkcn zijn de staart van een Pauw; in haar
handen heeft zij een degen, een drietant, een schotel gelijk een groote
Porceleyne, noch een vaatken, genaamt bij de Malabaren Ca pa la,
een kromme degen genaamt bij die Landaart Mautegam, noch
een kromme degen geheeten C a r u t e 1 a, een pijl om mede te wer-
pen, noch een wapen-tuygh Cona gezegt,eenkrisse Jamantrum
genaamt, een koorde, een dregge A n c u i a n geheeten, een Aap
met een Chacra, welke is een wiel van ijzer. Dit vervaarlijk Mon-
ster ter Werelt voort gebracht, ende nu geboren zijnde, gink terstont
benen om den hoon en smaat, haar Vader aangedaan, te wreken ^a),

») Drukfout; lees Ankaran.

^a) Syit. Uralim. p. 99-100: „Oculos liabet hiantes et terribilcs, faciem nigram ut carbo,
entcs longos & prostantes, pro inauribus duos elcphantes, capillos instar caudae pavonis

\'orridos, arrectos, et serpentibus multis nmictos____equo diabolico pishAslia dieto vehl-

^,Ur " • •^na,a est ex ignito oculo dei Shiva, quem in medio frontis liabet."

Paria y Sousa, II, p. 664: „ I\'atracali, hija de IxorA es negra: tiene ochorostros, y deriseys
"janos: los ojos grandes y redondos: dientes de puerco: por arracadas, dos Elefantes:
^v\'siese de culebras: los cabellos. como colas de pavon: en las manos, varias cosas, y con

zij vocht zeven dagen met Darida en hakte hem zeven maal het
hooft af, wel verstaande niet zijn hooft dat hij in der waarheydt maar
in schijn hadde; zij dan ziende dat zij haar te vergeefs moede maak-
te, en dat Darida niet te dooden en was voor en al eer hij berooft
was van zijn Boek, Aap en Braseletten, zoo zondt zij Sorga Pagode
in gedaante van een arme Vrouw, na D a r i d a s huys, en zij bad
Darida, niet verre van zijn huys zijnde, om een aalmisse, daar op
hij zeyde datze bij zijn Vrouwe hadde te gaan, welke haar begeerte
zoude voldoen, hier op antwoorde Sorga, dat haar van D a r i d a s
Vrouwe niets zoude werden gegeven; hier op sprak Darida met
een eed, zeggende, gaat henen, en zoo u mijn Vrouwe niet geeft
\'t geen gij eyscht, zoo begeer ik dat zij \'t U geven zal. Met deze be-
lofte gink Sorga na het voornoemde huys, verzoekende den Aap,
het Boek ende de Braseletten, ende indien zij haar begeerte niet [30.».]
wilde toestaan, dat haar Man, op de plaatse daar hij stont, belast
hadde haar te geven wat zij wilde. De Vrouwe dan gaf haar de ver-
zochte zaken, welke Sorga wel bewaarde, en brachtze met alle
spoet tot P a t r a g a 1 i. Zoo ras deze geschenken van B r a m m a aan
Darida vereert, wech gerooft waren, verloor Darida al zijn kracht,
dies Patragali hem voor de laatste maal op het lijf viel, ende hakte
hem zijn waren kop af, en zoo wierd hij gedoodt, en deze strijt had
een eynde.

Als nu Patragali zulken grooten overwinningetegen haar Vijant
had bekomen, zoo gink zij huppelende en danssende na Calaj a;
als I x o r a haar zag, gaf hij een groten schreeuw, en riep geweldigh,
want hij was bereyt om zich te wasschen, ende van vreeze sprongh hij
in een Tanke of water-plaatse, en gaf haar daar van daan vleesch
en bloedt te eten; zij hier mede niet te vreden zijnde, zoo zeyde lxo-
r a, dat zij haar bekken zoude gereet houden; hij sneet dan de kleyne
vinger van zijn handt af, en vulde de zelve met zijn bloedt; hier mede
was Patragali noch niet vergenoeght, maar te meer in toorn ont-
steken, dies zij haar goude Keten (welke was gemaakt vol kleyne
knoopkens gelijk een peper-graan) van haar hals rukte, en die in
Ixor as aangezichte wierp; hier op zooquamenterstontinzijnaan-
gezichte en oogen de Pokjes te voorschijn, waar over hij verwondert
zijnde, zeyde B a s u r i, dat is, ó grammoedige Vrou, ende biddende,
schiep hij twee Jongelingen BirapatremenQuetraquele, en

0

particularidad, armas: sirvele de cavallo el Demonio MedAla. Ella assi pomposa, viendo
que su Padre no podia veneer al fuerte Dai"i da ba xada, fuesse a combatir con él, y 1«
veneiö por astucia."

gafze aan Patragali, die doen te vrede was, en Ixora buyten ge-
vaar. Maar om zich in toekomende te verhoeden, zoo bequam hij
een Vaartuygh van Zandelhout, en belaste haar daar mede op der
aarde te gaan, en daar te verblijven onder de Menschen, doch on-
zichtbaar van haar offerhanden en geloften ontfangende, en dat zij
de Menschen zouden vergunnen \'t gene zij van haar quamen te bid-
den. i).....

ba.a.] J3_e Heydenen meynende dat Patragali deze ziekte ²) toe stiert,
verlaten terstont den Patiënt. Dit kan de rede zijn waarom een
Vrouwen beelt onder de Heydenen is, daar een Kint de armen om
de hals slaat, als hulp zoekende aan deze Afgodinne, zijnde van Men-
schen verlaten. 3) Want zij oordeelen de ziekte besmettelijk en aan-
klevende te zijn: zij geven dan den patiënt over aan een van de C o-
maras, zijndeDevotarissen van Patragali Pagode,engeloovende
dat Patragali de Pokjes veroorzaakt, zij doen dan veel offerhande
en ceremonien voor den Zieken, om deze Afgodinne te verzoenen,
snijden een Haan ofte twee den kop af, welkers bloet op d\'Aarde
vallende, van de Honden op gelekt werdt ■»); zij maken den Zieken
wat Cansie gereet, dat is Rijs met water wel gekookt zijnde, den
gewoonlijken drank in die gewesten der onpasselijke en qualijk ge-
stelde, nochtans dwingen zij hem niet tot drinken, en zommige ster-
ven wel door gebrek, ende worden ook wel door deComaras ge-
doot, als zij zien dat met zijn verhuyzen haar profijt en nuttigheyt

^{3a b} l kan toekomen, want alle den huysraat erven zij....

Te voren hebben wij gehoort hoe Ixora zijn Dochter 1) as u r i

133 a.] noemde, zoo geven de Malabaren dezen naam mede aan de Pokjes,
die zij ook zeggen te zijn het zweert en de dagge van Patragali:

i) „Ixori. por librarla del peligro de sus Adversaries, diola una embarcacion de sau-
dalo para huirse, [poniendo dentro culebras para vestirse, y un espejo para mirarse .... y
un alfanje;] y dixole se fuesse a vivir entrc los hombres, peró invisible; y rccibiesse dellos
offertas, y de las remunerasse con mercedes." (Faria y Sousa, II, p. 664—665.)
a) nl.de pokken.

3) Cf. Carolinus, p. 74—75.

4) Paulinus, Syst. Brahm. p. ioo: „Ipsa ad castigandum populuin variolas immlttere,
variis morbis, daemonis in corpora immissione homines castigare creditur." p. 101: „Indi
variolarum morbum deae Bhadrak.Mi adscribunt, eiu» vindictam esse dicunt, et in hac et

aliis infirmitatibus ad ipsam confugiunt." Paulinus, Examen histoiico critlcum Codicutn

Indicum bibl. Sacrae Congr. de Prop. Fide, p 66, citeert uit een codex van het Mus. Borg.
^een gebed tot Bhadrak.Hl: „Hum, Panghi namiV; hum Varfthi nam4; hum Bhadrak&li
nami; hum ummatta vairavi nami" en regt dan p. 67: „In eodem hoc codicc dicitur quod
si oratio praedicta in folio palmae exarata in os gallinae introducatur, et eadem occidatur,
atque sanguine eius humus respergatur, larvas, daemones, alinque monstra nocturna et
maligna in eo loco alligari."

daarom, zoo wanneer zij een Zieke aan de Pokjes leggende, zien,
zullen zij hem aanbidden, want zij meynen dat Patragali in\'t
midden van hem is, zoo doen zij ook aan het doode lichaam, noe-
mende \'t zelve Pandara, dat is een Koninglijke schat, zij weten
ook wel dat God goet is, en niemant quaat doet: maar dat Patra-
gali, om datze dit quaadt toebrenght, met Offerhanden moet ver-
zoent werden, .... Zij zeggen dat Patragali byzonder haar woon-
plaatse heeft in de Pagode van Cranganor, welke om de groote
toevloeyinge van \'t Volk genaamt werdt de Pagode der Pelgri-
magie; op den dagh van haar Feest werden hier duyzenden van S a-
n a m s op-geoffert, en hier in bestaat wel den meesten rijkdom van
den Koningh van Cranganor, en om dat den Koningh van Cochin ook
begeerde deel te hebben aan deze geschenken, zoo heeft hij zijn Volk
op de Rivieren en wegen geleght, om de reyzende Man aan te pak-
ken, en haar geit te rooven, willende dat zij gaan zouden na zijn
Pagode, die hij hadde doen stichten in zijn Koningrijke binnen [33.^!
Palurti. Den ouden Koningh van Cochin die in groote voorspoet
leefde, hadde te vooren met 10000 Krijghsknechten berooft een zeer
vermaarde Pagode genaamt Ammadiri, wech nemende alle de
schatten die daar in waren, daar naspottedehij hier mede, zeggende
dat hij die schatten niet hadde wech genomen, maar als Erfgenaam
en wettige Zone van de P a g o d e hem hadde toe-geüygent;... .

Nu zullen wij eens gaan spreken van t gene (na het zeggen der
Pleydenen) Patragali is over gekomen op der aarde, na datze
van haren Vader Ixora was vertrokken; zij was dan met haar Barke
van Sandelhout verzeylt, ende ontmoetede in Zee eenige Visschers
en Vangers van Apen, de welke zoo met haar streden, dat zij ge-
nootzaakt wierd weder te keeren na C a 1 a j a, de woonplaats hares
Vaders, om hulpe van hem te verzoeken: maar zij vondt hem op
een Ledekant leggende slapen, zoo dat zij vertoornt wierd, ende zijn
rustplaatse \'t onderste boven wierp. Hier uyt is ontstaan de reden (34 ^
waarom de Heydenen haar af-zonderen van een huys, in welke ye-
mant aan de Pokjes ziek light, uyt vreeze en eerbicdigheydt die zij
Patragali zijn toe dragende, meynende dat Patragali in den
kranken is; zoo dat zij oordeelen het een onbeleeftheyt en onbe-
schaamtheyt te zijn, dat men zijn huys zoo na bij haar zoude hebben,
daarom blijven zij ten minsten zeven huyzen daar van daan. Nu Ixo-
r a met een diepen slaap bevangen zijnde, wierd door het omkeeren
van zijn Leger, wakker gemaakt, en van het ongeval zijnes Doch-
ters volkomentlijk onderricht, gaf haar een Aap, in de welke zij haar

wooninge voor een tijt nam, en gink weder henen, om met de Apen-
vangers te strijden, de welke zij overvvan, en havende aan de zuyd-
zijde van Coilang (een Stadt op Malabar gelegen, waar van in \'t
eerste Boek is gesproken.) De Koninginne van Coilang van hare
komste verwittight, liet haar in haar Hof brengen, en voedehaarop
als een eigen Dochter twaalf Jaren lang, op welken tijt den Heer van
Couleta, een Lant gelegen noordwaarts 7 mijlen van Calechut, Pa-
tragali verzocht voor zijn Zoon ten Vrouwe, dies besloot men het
Huwelijk, en hij namze mede na zijn huys, alwaar zij getrouwt zijnde,
twaalf Jaar verbleef sonder eenige gemeenschap met haar Man te
houden, zeggende dat hij niet en zoude derven haar genaken, om
dat zij een Dochter was van Ixora, zonder eenige gemeenschap.
Pa t rag al i was getrouwt, maar bleef altijt Maaght. ^a)----

HET VIII. CAPITTEL.

^b0 Patragalys Mans Vader en Moeder lijden schip-breuk, zent haar
Man uyt om haar voetringen te verkoopen, die zij gaat op-
• zoeken ; haar negenderley ontmoetingen op den weg.

Ixoras andere Kinderen hare opvoeding en ont-
moetingen ; nader verhaal van Paramesccri.

De zake dus staande, gebeurde het dat de Vader en Moeder van
haar Man zich in een Vaartuygh op Zee begaven, om eenige
Koopmanschappen te voeren, nemende met haar alle haar mid-
delen en kleynodien, ook van Patragali, ende in de ruimte ont-
nioetede zij eenige Apenvangers, welke haar bestrijdende, overwon-
nen, en de C h a m pan in de gront boorden, zoo dat alle de Waren
bedorven wierden. Patragali nam de goude voet-ringen van haar
Moeder tot een huwelijks-gifte vereert, en gaf die aan haren Man,
zeggende, gaat henen, en verkoopt de zelve, en komt spoedigh weder
te huis. Het gebeurde terwijl haar Man op wege was, dat hem een
Goutsinit, zijnde een Struykroover van Pandi ontmoetede, zeggende,
dat hij deze goude Ringen wilde koopen, den Goutsmit verleyde
* atragalys Man, brengende hem van \'t eene huys uyt en \'t ander
^ln» tot dat zij eyndclijk te Pandi quamen, daar gekomen zijnde,

in „Malabar cn Choromnndel," blz. 143 v.v. Coilang = Coulang.
_lo ²\' ^Faria y Sousa, II, p. 665 is weer veel beknopter: „lin el mar, salieron a dar la batalla
l\'cscadores de los buieos. Venciolos ella, y fuc a aportar cn Coulam, de donde efetuó
samiento con cl Principe de Coulcte, el qual por la falsa acoiacion de aver hurtado las
as de oro a la Reyna de Pande vino a ser ensartado en un palo."

wierdt Patragalys Man beschuldight voor den Koningh van deze
goude Ringen gestolen te hebben: want den schelmschen Smit hadde
te vooren de Ringen van de Koninginne van Pandy dieffelijk wech ge-
nomen; dies men hem, namentlijk de Man van P a t r a g a 1 i terstont
gevangen nam, ende spittede hem aan een wilde Palmeerboom; de-
ze daat verfoeyde de Vrouwe van de Goutsmit, dies zij handt-gemeen
wierdt met haar Man, welke haar doode, en wierp haar doode lichaam
voor zeker Put neder. P a t r a g a 1 i in haar huys zijnde, ende ziende
haar Man vertoeven met zijn wederkomst zeven dagen langh.gink uyt |₃s.
om hem op te zoeken, waar zij hem mochte vinden. Haar ontmoe-
tede eerst een Duy ve, welke zij afvraagde of zij haar Man niet gezien
hadde, deze antvvoorde dat zij hem hadde zien gaan, maar niet te
rugge keeren, wijzende met eene haar aan den wegh die hij gegaan
was. Patragali vergunde de Duyve (tot betalingh van haar goede
onderrichtingh) dat in Sprokkel-maant (wanneer in die Landen de
grootste drooghte is) haar geen water zoude feylen, met eenen be-
schonk zij de Duyve met de helft van \'t achterste van haar goude
halsbant, aan zijn keele, (de Tortelduyven hebben zoo een ringh aan
den hals) of gout daar bij doende, dat zij nimmermeer een Silver-
smit zoude van nooden hebben. /)Patragali den wegh op gaande,
haar van den Duyve aangewezen, quam te gemoet een Vogel met
een ringh verciert, deze vraaghde zij ook na haar Man, en gaf het
zelve antwoort gelijk te vooren de Duyve; dies zij deze Vogel een
Rooze op \'t hooft zettede, buyten twijffel is dit geweest het vogelken
Timmerman bij ons genaamt, hebbende in India een kuyf op \'t hooft,
bij na als een Kievit, alzoo van onze Nederlanders geheeten, om dat
het met zijn bekje als een Timmerman met een hamer slaat, zoo
draaght het ook bij de Portugezen den naam van Carpenteiro. Ten
derden, ontmoetede Patragali op den wegh een Manges boom,
welke van haar gevraagt zijnde, geen antwoort gaf, hierom ver-
vloekte zij haar, zeggende dat men geen doode lichamen anders dan
met haar hout zoude branden, en dat in Zee de Barken van haar
stamme gemaakt, zoude verrotten, en dat de Worm aan landt haar
op eten zoude. 3) Daarna ontmoeten haar ten vierden maal een Koc-

beest, haar voorbijgaande en slaande met de achterhielen, dies zij
\'t Koe-beest vervloekte, zeggende dat zij niet na haar Vader, maar
tab.] na de Moeder zoude genaamt werden; datze vier speenen zoude
hebben, een voor de P agod e, een voor den Heer van \'t Lant, een
voor haar Bezitter of Meester, ende een voor haar Kalf, dat men van
haar huydt zoude trommels maken, ende dat zij levendigh en doot
zijnde, slagen zoude krijgen, levendigh op haar lichaam, doot op
haar huydt. ï) Ten vijfden ontmoetede zij een Nairos, zijnde een
Malabaarsche Krijghs-knecht, (van welke in \'t eerste Boek ²) is ge-
sproken) deze maakte bedrieghlijk een kuyl op den wegh, en bedekte
die met bladeren en rijzeren, en wierp daar zant op; Patragali
dan voort gaande, viel in deze gemaakte kuil, dies zij hem vloekte,
^Zeggende, dat hij al zijn leven een Koeye-wachter zoude zijn. Ten
zesten ontmoetede zij een Nai ra, zijnde een jonge Dochter en Ma-
get, zij vraaghde haar of zij haar Man niet gezien hadde, waar op zij
heide haar handen t\'zamen klappende, zeyde al spottende, dit is wat
nieuws, dat de Vrouwen haar Mannen gaan op zoeken, zeyde voorts
^dat zij haar Man niet en hadde gezien, hier over Pat ragali ver-
toornt, vloekte haar, zeggende dat zij met een N a i r o zoude trou-
wen, die de Koeyen zoude hoeden, welke veertigh dagen in \'t Leger
zoude gaan en haar verlaten. Ten zevenden ontmoetede zij een Ja-
k e s boom, welke van Patragalina haar Man gevraaght zijnde,
haar takken neder boogh, en daar door quam eenige melk zich uyt
te drukken (gelijk die ook t\'elkens als men maar een takje van deze
hoom af-houwt, uyt vloeyt) hier op ontfingh zij van Pat ragali
deze zegen, dat haar vruchten bij de Koningen en Groote der Aarde
zeer zouden geacht zijn, en dat schoon haar stam door ouderdom
verrottede, zij evenwel vruchten zoude voort-brengen (gelijk zij ook
m der waarheyt doet) dat men van haar hout Tamboeren of Trom-
mels, bij de Inwoonders T a b e 1 ij n e genaamt, zoude maken, en de
beelden in de Pagoden, onder welke zij van de Menschen zoude
aangebeden werden. Daar na ten achtsten ontmoetede zij een Pol ia,
een Man van een kleyn en veracht geslachte, welke zich niet genoegh
°P den wegh van haar afschikkende, (zijnde een bewijs van eerbie-
jhgheyt) van haar wierdt vervloekt, dat hij in vijfmaanden des Jaars,
eginnende van Wijn-maant tot Februarius niet en zoude mogen
ezoeken de huyzen van de Grooten ende hooge Geslachten, hierom
^{ZlJn de} Heden van dit geslacht (na haar voorgeven) veracht en onreyn,

0 \'ets hiervan bij Faria y Sousa; iie vorige noot.
²\' ^N gl. Malabar en Choromandel, blz. 116 en 144—145.

«

en worden aan andere verkocht en Slaven gemaakt. Ten negenden
en ten laatsten ontmoetede P a t r a g a 1 i een Man van een zeer ge-
ringe en slechte afkomste, een Parrea, die groote eerbiedigheyt
ensumbaja voor haar maakte. Patragali verwonderde haar
over de courtoizye van dezen plompen Boer, hem vragende hoe dat
hij haar kende, hier op antwoorde de Parrea, dat hij acht hadde ge-
nomen op de Verkens tanden die zij in haar mont hadde, en de Ele-
phanten die zij aan haar Ooren droegh; hier over zegende zij den
Parrea, dat hij Z u r i ofte Wijn uyt den Klappes en Palmeer-boom
zoude drinken, (gelijk zij ook rijkelijk doen) en dat hij en zijn Volk
vleesch van doode Koebeesten zouden eten....

Eyndelijk om deze zotternije te besluyten, entotdeuytkomst van
deze verzierde geschiedenisse te geraken, zoo is het gebeurt dat P a-
t r a g a 1 i wandelende op den wegh van de P a r r e a haar aangewezen,
haar Man (gespit zijnde op een wilde Palmeer-boom) vont, zij hem
willende daar van daan nemen, wist niet hoe zij het best zoude doen,
want de wilde Palmeerboom was zeer hoogh; zij dusdanigh verlegen
zijnde, bad eenmaal, door kracht van dit gebedt brak de Palmeer-
boom, ende haar doode Man viel in haren schoot, zij wies zijn wonden
af, reynighde hem, en verwekte hem van den dooden, ende bracht
hem na een plaatse genaamt Bellapenate, zijnde gelegen noordwaarts
io mijlen van Cranganor, zij ordineerde dat men hem daar ofTerhande
zoude doen, en dat hij haar noyt zoude mogen aanraken, uyt oor-
zake dat hij onreyn was geworden, door zoo een schandelijke en ver-
achte doot; zij wilde ook met niemant anders trouwen, maaraltijtin
den maaghdelijken staat verblijven. »)

Dit alzoo bestelt zijnde, zoo brande Patragali van ijver, om
\' wrake te nemen over de Doodtslagers van haar Man, en haar verdere
vijanden, dies gink zij haar noodt klagen bij haar vader I x o r a, ver-
kreegh van hem een sterk heyrleger van Raxaxos, Duyvelen, te
vooren geweest booze Menschen, deze doen veel quaats in de Werelt,
met haar hulpe verwoestede zij \'t geheele Paudy ²) met zijn Landt-
streken, doodende den Koningh en den Fielt, namentlijk de Gout-
smit, oorzaak van alle de onheylen haar over gekomen. Van den
dooden wekte zij op de Vrouwe van den Goutsmidt, haar macht ge-
il „Con muchos sucessos semejantes, llcgó adonde estava su marido; y cjuitandolc del
palo le puso en su seno y le resuscitó. Llevandole a BelapenAte, cerca de Cranganor, ordenö
Ie ofreciessen sacrificios; y desobligada assi del matrimonio se quedó Virgen." (Faria y
Sóusa, II, p. 665.)

2) Drukfout; lees Fa«dy.

vende dat zij een Zone baarde, die zij vergunde dat arbeyden zoude
aan de Pagoden, en van het tiende deel goudt dat hij aldaar ver-
wrocht, een deel zoude steelen, van \'t werk des Koninghs 4 van 10,
en van \'t werk ten dienste van andere Lieden gedaan, zoude hij zoo

l37.a.] veel wech nemen als hij konde krijgen____Deze geheele Historie

van P a t r a g a 1 i wierd van de Wasschers gezongen, en indien men
al den aanhangh van deze geschiedenisse hier zoude in voegen, men
hadde een dag 2 a 3 werk om alles te verhalen ....

Wij hebben te voren gesproken van Patragalys Pagode,
staande in \'t Landt van Cranganor, maar de Heydenen hebben daar
noch een Man in gestelt, gemaakt van marmer-steen, zeer langh en
groot, de welke (om niet meer in lenghte te groeyen) alle dagen
van een Braminc met hamer-slagen op zijn hooft begroet werd\')....
[38.a."| Jecxa Pr aja va²) waseen Koningh van de Per in gales, heb-
bende vier Dochters, de outste was Paramesceri, Huysvrouw van
Ixora, de twee andere Sarossodi en Goj at ris genaamt, wa-
ren Vrouwen van Bramma; de vierde wasPagodcSiri,getrouwt
niet Vistnum. Jecxa P ra ja va verlanghdc zeer om te ziende
schoonheyt ende heerlijkhcyt van zijn Kinderen, dies hij een grootc
F eest aanrichte, ende noodighde B r a m m a, V i s t n u m, en den God
van het Vuur, en de Zonnc, op dat zij met haar tegenwoordigheydt
zijn Feest wilde vereeren. Vistnum vraagde de Koningh of hij ook
I xo r a zoude noden, die hem daar opantwoordeneen: want hij meyn-
de dat I xora zijn Feestweynigh konde vcrcercn, dewijl hij als een
bedelaar of Jogy noch most op aarde wandelen, daar na evenwel
hem beter bedacht hebbende, noodighde hij Ixora, maar op het
alderlaatste, \'t welk Ixora zeer speet, dies hij besloot dit Feest te
schande te maken, ende zich over dezen hoon te wreken.

Als nu den tijdt des Feests gekomen was, liet de Koningh zijn
Dochters roepen, Si ri Pagode quam prachtigh op een wagen aan-
gereden, rijk en kostelijk verciert, gemaakt van negen dierbare Ge-
steenten, zij was heerlijk over al blinkende met Gesteenten en Paar-
len, vergezclschapt met een grootc stoet van Dienaren en Musyck-
speelders; niet diergelijke pracht en praal quatnen ook te voorschijn
arossodi en Goj at ris, alleen ontbrak nu Paramesceri. De
drie Susters hadden haar Vader bekent gemaakt, datParamesccri

») Wellicht bedoelt Baldaeus Aghöra, die,evenals Viglmesvara en Virabhadra, gewoon-
\'^J \'^{n den} \'empel van Bhadrakall staat. (Vgl. Ziegcnbalg, Genealogie, blz. 170 v.v.)

3) Zie voor het volgende verhaal, dat aan Faria y Sousa en aan lldephonsus bekend was,
b\'jlage E.

stont te volgen, zij sprak met I x o r a, die haar toestont datze gaan
zoude, en haar gewaat aantrekken, hij zoude naderhant volgen, ende
dewijl haar Paramesceri spoede, zoo gaf haar I x o r a zijn Slan-
gen, om haar daar mede te kleeden, en zijn Pauwe-staart ofte Wayer [38.
in plaatse van een pluim op \'t hooft, ende belaste haar dat zij hetge-
heele lichaam met assche zoude smeeren; hij wierp haar zijn keten
van beenderen om den hals, gaf haar den rok gemaakt van een Tij-
gers vel, en om haar wel te dekken, den huyt van een Elephant, hij
gaf haar ook in de handt een zak om aalmissen mede te eysschen, en-
de zoo steeghse op een Osse, en reed na het Feest, vergeselschapt
met veel Trommelslagers, ende een groot getal van PudasenPex-
axen. Zij dus op.-gepronkt zijnde, naderde haar VadersPalleys, zoo
quamen haar Susters en de genoode Gasten buyten, om haar te ver-
welkomen; zij meynden dat zij de Vrouwe van Ixora zijnde,in
groote cieraat ende statie zoude verschenen hebben, begonden groo-
telijks over haar wan-gestalte te lacchen, waar over Paramesceri
achterwaarts sprongh, en keerde weder na Calaja, al schreyende
en klagende aan Ixora, zeggende, om dat ik met u getrouwt ben,
word ik bij alle tot schimp en smaat, mijn Susters zijn ter Feeste ge-
weest bij mijn Vader, gezeten zijnde op uytstekende en doorluchtige
wagenen, rijk geladen met Diamanten en Peerlen en van den hoofde
tot den voeten meer dan Koninghlijk opgetoyt; maar ik de oudtste
van mijn Susters, en een Vrouwe van Ixora, ben tot een schimp
geworden ^x).....

Paramesceri dan gelijk Juno, stak de krop vol spijt [39

Manet alta mente repostum

Judicium Paridis spretaeque injuria formac.

Zij port dan haar Man niet weynig aan tot wrake.....Maar P a- [39

ramesceri was hier in wijzer als Juno, zij dreyghde haar Man niet,
zij trat ook niet in zijn ampt: maar stookte evenwel zoo veel vuur als
zij konde, doch gink niet bij Aeolus gelijk Juno, maar bleef bij haar
Man, die door haar tranen en ernstige klachten zoo bewogen wierd,
dat hij haast deze versmaatheyt wech nam. Hij zond zijn Zoon
Quenavady, dat hij het Feest van zijn vrouws vader Sexapra-
j a va zoude te schande maken. Vi s tn u m wetende hoe Quenava-

1) In margine staat: „Rogerius verhaalt dit geheel anders c. 3. van de Gods-diensten der
Heydenen, hij noemt de Vader van Parvati (die wij met Paramesceri wel konnen vereffenen)
Daetja, doch hij gedenkt mede dat Zon en Maan op dat Feest of J a g a m genoot waren, zoo
dat onze Historie zoo veel in substantie niet verscheeld, maar deze uytlegginge weet ik de
zekerste te zijn met haar omstandigheden." (Vgl. Rogerius, ed. Prof. Galand, blz. 90—91.)

d y een grooten Slokop was (gelijk boven is aangewezen) liet voor
de inkomste van het Palleys een goet gedeelte Couken, van Rijs ge-
maakt, ^J) hem voorzetten,zoodatdezevraatverslingertopzijn Apen,
den bootschap zijns Vaders nevens den gegeven last vergat. Ixora
zagh dat Quenavady zoo lange vertoefde, zondt zijn Zoon Su-
perbennia (welke mij hier als eenen anderen Mercurius voorkomt)
dat hij hem ten zeiven eynde na het meer genoemde Paleys zoude
vervoegen. Vist num wetende dat Superbennia niet was met
Couken te verleyden, maar met geleerde en doortrapte Reden-ka-
velaars en Disputanten, zond de zelve hem te gemoet, hier was S u-
perbennia zoo bezigh mede, dat hij den geheelen last van zijn
Vader vergat. Ixora ziende dat beyde zijn Zonen achter bleven,
zondt zijn Dochter Patragali.Vistnumde aankomste van Pa-
t r a g a 1 i wetende, liet in \'t Poortaal ofte den ingank van \'t Hof, daar
door zij moste inkomen, een heerlijkbanquet aanrichten. Patra-
ga 1 i verslingert zijnde op deze aangename toestel, vergat ook haar
tijdt en richte even zoo veel uyt als S u p e r b e n n i a en Q u e n "a v a-
dy. Ixora ziende dat zelfs zijn Dochter niet weder quam, bemerkte
dat alle deze dingen door Vi s t n u nis arghlistigheden geschiede,
te meer om dat hij daar zelfs tegenwoordigh was, gink zelfs na zijn
Schoonvaars huys; V i s t n u m wetende dat hij hetPalleysgenaakte,
verklaarde tegen JecxaPrajavazijn Vrouws Vader, dat hij tegens
Ixora niet en vermocht, dies pakte hij hem wech met zijn Wijf, ge-
lijk ook Bramina, blijvende alleen daar in huys; de Zonne en het
Vuur, twee genoode Gasten van aanzien. Ixora komende bij Jccxa
P r a j a v a vertoonde bijzonder de kleynachtinge hem «aangedaan, als
op \'t laatste genodight zijnde, daar hij de eerste was, en met cene hoe
men zijn vrouwe Paramesceri beschimpt ende bespot hadde,\'t
welk onlijdelijk was, dies wierp hij zijn Schoon-vader, hem bij \'t hayr
vattende, ter aarde; uyt deze toornigheit quam te voorschijn een
vervaarlijk en schrikkelijk Mensch, gewapentmet alderley wapen-
tuygh, buyten twijffel den ouden Heydcnschcn Mars, een Zone van
Jupiter en Juno; deze gewapende Man noemen de Malabaren V i r a-
patren ^a), deze sloeg Jccxa Prajava den kop af, en den Heer
\'t Vuur, of den Vuur-Godt de hant af, ende brak de tanden van de

Zonne die ook op \'t Feest was gebleven na Vistnums ende
Brammas vertrek, misschien tot rechtvaardige straffe, om dat zij
niet zoo wel als Br amma en Vistnum (daar zij minder waren)
vertrokken. Dat Jecxa, Prajava of Daetja een Bokken kop,
door voorbidden van de D e w e t a s, van I x o r a zoude op-gezet zijn,
hebbe ik uyt geen Heydenen konnen verstaan, ook niet uyt de
M. S. S. van de oude Portugesche Papen, die onder de Heydenen
dertig Jaren geleeft hebben. Rogerius voeght hier bij, dat de Maan [40.b).
ook een schop kreegh, waarom zij ook nu vol vlakken is: maar dewijl
D. Rogerius achter hare Historiën niet heeft konnen komen, ende
alles uyt Padmanaba heeft, die in mijn tijt gestorven is, zoo kan
wel wesen dat van hem daar bij gedaan is. *).....

TWEEDE DEEL.

HET I. CAPITTEL. *)

t\'ii.a.] Handelende van den Afgod Vistnum en zijne verandcringe7i,ecrstclijk
in een visch. Mats Autaar. Grondige wederleggingh van deze
Fabulen. Tweede verandering van Vistnum. Verhaal
van de Melk-zee. Caurams Autaar.

Vistnum is de tweede Godt naast Ixora, bij de Heydenen in •
groote waarde, hij is geboortigh of immers afkomstigh van Quevc-
1 i nga, waar van te vooren is gesproken. Dezen Vist nu m is zwart
van verwe, heeft een hooft ende vier handen, zijn ampt is de Werelt
te bestieren, zijn wooninge is in de Zuyker-zee (gelijk te vooren is
verklaart) daar light hij gedurigh en slaapt, en zoo slapende regeert
hij de Werelt, hij heeft voor zijn Ledekant een vermaarde Slange
Ui.b/i Annatan, welke heeft vijf hoofden, die Vistnum voor hooft-
kussens dienen, namentlijk twee, en een voor een peuluwe, en twee
om zijn handen op te rusten, want hij wil gemakkelijk leggen; deze
Slange Annatan wilde eens zien wat macht dat Vistnum had-
dc, zeggende: Op mijn vijf hoofden rust ghij: maar wat zoudt ghij
doen indien ik noch een hooft hadde, wat zoudt ghij daar op leggen ?
En zoo ras deSlatigc dit gezeght hadde,dede hij een zesde kop groc-
yen, \'t welk Vistnum ziende, dede hem noch een hant aanwassen,
en leyde die boven het zesde Slangen-hooft; de Slange liet al weder
een andere kop aangroeyen, ende V i s t n u m een nieuwe hant, zoo
dat de hoofden van \'t Serpent A n n ata n tot duyzent vermenigh-
vuldighdc, ingelijks Vistnums handen ²). De Heydenen houden
de Slangen in groote achtinge, mogende niet zien, dat men de zelve
dood, gelijk in de Bcschrijvingc van Ccylon is aangewezen 3). Zij
mcynen (gelijk Barthcma na de waarheyt verhaalt) dat de Slangen
geesten Godts zijn, die daarom zoo lichtelijk een Mcnschcdoodcn,-»)

j) Ook bij Faria y Sousa begint nu een nieuwe afdceling, nl. Capitulo II.

a) „El Dios Vistnu es negro: tiene quatro manos: yaicdccspaldas.y en perpctuosuefio

en la mar de leclie. Todavia, assi gobierna todoelmundo.....Su cama es la Culcbra

Ananta, de cinco cabefas que Ie sirvcn de almohadillas; quatro dellas para las quatro ma-
nos. Dixole la culebra, que deseava le dixesse; „a tcner m,\\s cabefas, que avia deponer
sobre ellas?" Entonces le crecieron tantas que llegaron a mll; y a Vistnu manos, asta otras
tantas para ponerselas encima." (Faria y Sousa, II, p.666.)

3) Zie Baldaeus, Beschrijvinge van het Machtige Eyland Ccylon, bli. xoi, en Malab.
bl*. 155-

4) Zie The \'I\'ravels of Ludovico di Varthema (Ilakluyt-cditie) p. 174.

hierom verschoont men de Slange, houdze in eere, noemt zijn Kin-
deren en Koyen daar na, en offert haar, achtende het een geluk een
Slange op den wegh te zien, niet tegenstaande dat zij meer dan onze
Nederlanders van de Slangen gedoodt werden.....

*) De Heydenen zeggen verder, dat V i s t n u m op zijn borst een [42.».]
teken van een voet heeft staan, hem gegeven door een schop ofte
slagh van Ricxi Sirwèlstena, welke begeerigh zijnde om te
weten welke van de drie Goden de grootste was, in Calaj a quam,
en gaf aan Ixora een goede kinnebakslagh, welke hierom nietwel te
vreden zijnde, deed hem in een steen veranderen, en dat voor de tijdt
van 12 Jaren, welke verstreken zijnde, keerde hij weder tot zijn eerste
gedaante, en gink na Bram ma, en gaf hem mede een brave klap
om zijn ooren; maar hoewel B r a m m a moeyelijk was, zoo dede hij
hem evenwel geen quaat: naderhant gink deze Ricxi naar Vist-
n u m, welke hij vondt na zijn gewoonte leggen slapen, endegafhem
een trap op zijn borst, en zijn voet bleef als vast op zijn borst, zonder
de zelve daar af te konnen trekken; aldus stont hij dan hondert Jaar
met zijn eene voet op de borst van Vistnum, metd\'ander in de
Zuyker-zee,de woonplaatse van Vistnum, dies vroegh Vistnum
aan deze Ricxi, waarom hij daar stondt, die hem de geheele Histo-
rie verhaalde.

Vistnum heeft twee Vrouwen, namentlijk Lcximi anders
Laetzemy enSiriPagode, waarvan boven is gesproken. Deze
vont Vistnum in de Melk-zec, in een rooze van hondert en acht
bladeren, en duyzent en acht bladerkens, in den schoot van deze
Vrouwe leght Vistnum zijn hooft, \'t welk zij gestadigh krauwt,
d\'andere Vrouwe werd ook P u m i D i v i genaamt, dat is Goddinnc
der Aarde, in welkers schoot hij zijn beenen Iaat rusten, die zij steeds U^-l
krauwt; zoo dat deze twee Vrouwen met krauwen en wrijven werk
genoegh hebben ¹).....

1  „Tiene dosmugeres; Lacxemi, hallada dentro de una Rosa de mil y ciento y deziseys
hojas: siempre en su ssno descanja la cabefa, en que ellacontinuamente le estA rascando.
Pumedevi es la segunda, que le haze otro tanto en los piés, agradeciendole esta tanto los
coces, como essotra los regalos. Llamase Diosa de la Tierra." (Faria y Sousa, II, p. 666.)

Tien veranderingen werden Vi st n u m toegeschreven, waar van
de negen al vervult zijn, de thiende noch te verwachten staat. Van
f43-t»."] deze thien veranderinge schrijft Athanasius Kircher yets in zijn Chi-
na illustrata parte 3. cap. 6 zoo veel hij bekent hem tot Romen door
Pater Henricus Roth Augustiner verklaart te zijn ^x). Rogerius han-
delt daar ook kortelijk van ¹): maar wij hebben nu voorgenomen
daar van eens grondigh en wijtloopiger te schrijven, alzoo in deze
thien veranderinge de meeste mysterien der Heydenen zoo buyten
als binnen de Ganges verborgen zijn. Alleenlijk wil ik den Lezer ge-
waarschout hebben, dat deze Heydenen dikmaals een en de zelve
God verscheyde namen geven, waar aan men zich niet moetstooten.
Want de Benjaansche ende Gentijfsche sprake vaa de Malabaarsche
verscheelt. Zij kennen voor God I x o r a, B r a m m a cn V i s t n u m,
als verhaalt is; d\'andere Heydenen noemen I x o r a, M a h e x of Ma-
had e uw, Bram ma, Bruma, Ram, Vist n um, Bexuo, &c.
Bramma zoude zijn in alle dingen, Bexuo zoude de zelve bewa-
ren, Mahex zoude die te niete doen, zoo dat de doot en de verder-
vinge zijn knechten zouden zijn; ziet hier van boven, stellende de
Philosophische Heydenen ende de wijste een universele wezentheydt
van \'t hooghste goet in zichzelve; ten anderen een byzondere en
particuliere in alle schepselen zijnde, zoo dat zij geen onderscheyt
maken inter genus & speciem, maar dat alle dingen een zijn, en het

zelve wezen verspreyt in alle Creaturen.....

T44.b.] De eerste veranderinge dan van V i s t n u m, is geweest in ecnen
visch, de reden waarom, is dat zekerRaxiaxa,andersookAdi-
r e m genaamt, de Wet van de minder Goden D e v a g a 1 ofDewc-
tas genaamt, gestolen hadde, en verborgh zich daar mede inde
diepte der zee. De voornoemde minder Goden quamen hier over in
klachte bij V i s t n u m, in de Zuyker-zee woonende; deze veranderde
zich in een visch als een Haye 3), die de Menschen doodt en op eet,
hij begaf zich in de diepte van de Zee, cn kreeg denRaxiaxa
genaamt Se reniaxen bij de Benjanen den Reuze Sankasoor
geheeten, hem doodende, en bequam daar mede de Wet, begrijpende

1 a) Vgl. Rogerius, ed. Prof. Caland, blz. 93, v.v.

vier Boeken ^l), hier van schrijft Rogerius yets 1. i. c. 5. maar dat het
vierde niet meer zoude te vinden zijn, heb ik noyt gehoort, komt ook
niet wel over een met het gene pag. 120 werd verhaalt bij den zeiven

Autheur ²). Het eerste dan was van de zalige zielen; het tweede van

1) Dapper, Asia, blz. 86 kent voor Sankasoor ook den naam Bhcnsasar cn voor Zccxis
Zeis. Den naam Bhensasar ontleende hij wsch. aan Kircher, China ilhistrata, p. 158.

2) Vgl. Rogerins, ed. Prof. Caland, blz. 21 en blz. 94. Ziegenbalg, Genealogie, blz. 95,
noemt den dief Sömilsura en zegt, in overeenstemming met Rogerius, „Eins der Gesetzbü-
cher aber soll grösstentheils schon im Leibe eines Fisches verzehrt gewesen sein." Vgl. wat
in de inleiding over Nobili is gezegd.

de omzwervende zielen; het derde van de goede werken ; het vierde
van de quade werken ¹). Deze visch wordt MatofMathia genaamt,
en hier in is wederom een weynig verschil tusschen de Malabaren
ende de Benjanen, die deze visch Z e ex is noemen, dat de Benjanen
verhalen Bram ma deze Boeken ontstolen te zijn, de Malabaren de
Dewetas, de Benjanen zeggen dat Br anima in een visch zoude
zijn verandert ²), de Malabaren duyden het op V i s t n u m, en zulke
verschillen zullen wij meer vinden, waar over wij den aandachtigen
Lezer willen in \'t begin gewaarschouwt hebben. Bij de Benjanen heb-
ben ook deze thien veranderingen de namen van A11 a r e n en zoo
[45 a.] heeft MatsAutaar, zijnde deze eerste, geduurt 2500Jaren.

Nu moet ik noch hier yets bij voegen, \'t welk buyten twijflfel Ro-
gerius is onbekent geweest, gelijk hij rondelijk verklaart pag. 120,
dat hij totdegeheymenissenvandeze veranderingen niet heeft konnen
ks-b.] geraken 3); en het is geen wonder, want ik zelfs wonderlijk daaraan
gekomen ben.

Zeker geleert Bram ine, geweest zijnde een Priester, quam in
[46.3.) _onze tjjdt op Jafnapatan, uyt de Bengaalsche gewesten, en verbleef
daar, dikmaals met mij verkeerende, met welke veele bijzondere
reden hebbe gevoert, ende alle de aantekeninge van D. Abrahamus
Rogerius ge examineert; deze is, 11a lange conversatie met ons, ten
laatsten Christen geworden, ende gedoopt in de Kerke van Vanar-
pone: van deze hebben wij yets gesproken in ons tweede Boek, han-
delende van Ceylon 4). Wij dan bij gelegentheyt t\'zamen van deze
veranderinge van V i s t n u 111 sprekende, verklaarde hij dat deze V e-
d a 111 ofte het Wet-boek was in een hoorn ofte C h a 11 k e (een zee-
gewas) verborgen, uyt welke het V i s 111 u 111 gehaalt heeft, en daarom
zeggen zij dat in zulke zee-hoorns noch de tekenen van vingeren
staan. Hiervan daan komt het ook dat zij Vistnum (andereBram-
111 a) deze wapenen toe-schrijven, in beyde zijn handen zijn Sacca-

1) Dat cr vier Vcdas zijn, heeft Baldaeus bij verschillende auteurs, o.a. bij Luccna, V.
de 1\\ Franc. Xavier („Consta esta doutrina de quatro partcs," p.95.) kunnen vinden. Maar
veel meer wist men cr niet van.Vanwaar Ualdaeus zijn (onjuiste) inhoudsopgave heeft, bleek
mij niet; later ontleent hij een andere aan Rogerius.

a) Dapper, die uitsluitend de „Benjaansche\'¹ lezing geeft, zegt echter, dat „Vistnum" of
Mahadcu¹\' zich in een visch veranderde op Bramha\'s verzoek. Volgens Syst. Rrahm. p. 80
waren de Veda\'s den slapendcn Brahma ontstolen. (= Bhag. 1\'. VIII. 34.8.) Furia y Sousa
wijdt aan den eersten avat.lra maar één zin: „Con lo primero venció (nl. Vijnu, te voren ge-
noemd) a Brcniacxcm (sic I) en cl fondo del mar, toniandole la ley que èl avia hurtado a los
^spiritus Cclestes." (11, p. 666.) Dat Brahma zich ineen visch zou hebben veranderd,
stemtovcreen met de voorstelling in het lipos, vgl. Ilopkins, liplc Mythol. p. aio.

3) In de editie van l\'rof.Caland, blz. 94.

4) Beschr. van Ceylon, blz. 163. Vgl. ook de inleiding.

ram een Sweert, ende C h a n k i zijn hoorn, gelijk uyt de voorgaande
Figure kan gezien werden.

Dewijle wij zeyden dat in deze thien veranderingen alle de meeste
en bijzonderste geheymen der Heydenen steken, die zij ookaannie-
mandt, zoo langh zij in dat geloove blijven, zullen openbaren
moeten wij den Lezer noch yets verders daar van verklaren, eer wij
tot de tweede veranderinge zullen komen. Alle de wonderen, die in
deze thien veranderingen zijn geschiedt begrijpen de tijdt van vier
eeuwen, bij de Benjanen Kortesinge genaamt, duurende zeven-
thien hondert ende acht-en-twintigduyzent Jaar; de tweede T r e t a-
singe, durende twaalf hondert zes-en-tnegentigh duyzent Jaren;
de derde Duapersinge durende acht hondert vier-en-tzestig duy-
zent Jaren ; de vierde Kallisinge welke zal duren van vier hondert
twee-en-dertigh duyzent Jaren, in welke eeuwe wij nu leven; en
Anno 1657 waren na haar rekeninge in Suratta verloopen van de
laatste eeuwe 4758 Jaren ²).....

Evenwel omdat men niet meynen zoude, dat deze Benjanen korte U6.b.l
Jaren hadden, zoo is nodigh dat wy ook weten, dat zij, zoo wel als
wij, haar Jaar in twaalf Maanden afdeylen, zoo dat zij 360 dagen in
\'t Jaar hebben, waarom zij het vierde Jaar van derthien Maanden
maken, gevende de derthiende Maant alleen zesthien dagen; en stel-
len alle deze Heydenen, dat na het verloop van vier hondert en twee-
en-dertig duyzent Jaar de Werelt wederom van nieuws zal begin-
nen 3): want zij gelooven mundi nuïiyytrtoiav xai tyxvxXlar, waar
van nader zal gesproken werden in \'t Hooftstuk van des Werelts
scheppinge.....

De Heydenen op de Kuste noemen deze vier Eeuwen C r i t a- [47 ^a-l
gom, T.reitagom, Dwaparugom, ende Ka li gom, en is aan-
merkens waardigh, dat de Heydenen en Gentiven in Suratta rekenen
dat nu Anno 1670 zijn van de laatste Eeuwe verloopen 4771 Jaren,
en de Heydenen op Choromandel 4770 Jaar, maar een eenigh Jaar
verschillende 4). Anno 1665. bevondt ik dat de Inwoonders van Jaf-

x) Wel merkwaardig dan, dal juist die 10 veranderingen al zoo vroeg aan de zendelin-
gen bekend waren I (Vgl. de inleiding.) Ook Kircher, Rogerius, Faria y Sousa en de „Drie
oude Portugeesche Verhandelingen" geven berichten aangaande de Vignu-avatilra\'s,al zijn
ze ook lang niet zoo goed ingelicht als Baldaeus.

2) Volgens Vijnu-PurSna I, 3 duurt K^ta-Yuga 4800, TretS-Yuga 3600, Dvapara-Yuga
2400 en Kali-Yuga 1200 godenjaren. Een godenjaar is 360 menschenjarcn. Dc opgave van
Baldaeus is dus juist. (Vgl. het in de inleiding geciteerde bericht van P. I lieronymus Xaviei
A° 1598.) Volgens Petersb. Wbk begon Kali-Yuga 18 Feb. 3102. v. Chr.

3) Hier heeft Baldaeus zich verteld: 432000 moet zijn 4320000.

4) Vgl. Rogerius, ed. Prof. Caland, blz. 105.

napatan het 4864 Jaar van Kaligom rekende, \'t welk wel hondert

Jaar zoude verscheelen *).....

... .Maar om weder te keeren tot de eerste veranderinge van Vist-
num, zo moeten wij eens zien wat de redenen zijn, waarom V i s t-
nu m om de Wet weder te krijgen, zich in een Visch moste veran-
deren, daar hij nochtans God is; hier op antwoorde de Bramines,
dat hij anders niet hadde konnen de spoorlooze wateren door-snijden,

noch op den grond komen.....

fo.b.] Dus verre dan van de eerste veranderinge van V i s t n u m, en de
nodige bedenkinge in de rekeninge van der Heydenen tijden. Wij
willen dan af-breken, en spreken van de tweede veranderinge van
V i s t n u m, in een Schilpadde, om de vallende Werelt te stutten en
te onderschragen. In de Melk-zee (want deze stellen de Heydenen
vast) vergaderde de 33 getallen der Goden, en 66 getallen der A d i-
r e s, van welke yets te voren is aangeroert, om wech te nemen den
U8.a.j Ambrosiam ¹), bij haar Amurdam, bij andere Amortam ge-
naamt, ook (na dat mij van de Heydenen is geleert) A m r a t a m
genaamt. Andere 3) verhalen dat Vistnum ende Ixoraopeen
tijdt de goede en quade Geesten zouden hebben t\'zamen geroepen,
om uyt te vinden yets van zoodanige kracht, dat de gene de welke
het quamen te genieten, niet meer zouden hongeren noch dorsten,
noch vermoeytheyt of doodt haar zoude overkomen. Men zoude goet
gevonden hebben den Berg Mahamer u (die Rogerius Merouwa
noemt) in zee te werpen, ende dat men de zelve als een hout in zee
zoude draeyen. Men zoude in plaatse van een koorde gebruykt heb-
ben de groote Slange H a t u g u, bij de hooghgeleerden B r a m i n en
Sescha genaamt, (welk woordt met een verdubbelde tonge tegen
het gehemelte de laatste syllabe moet werden uyt-gesproken).4). Deze
Slange is zoo groot, dat hij omringht de zeven Werelden en Zeen.
Deze Helden dan beginnende tc drayen, maar ziende dat den Bergh

1 a) Faria y Sousa, II, p. 666 spreekt van „el pleito que uvo entre los Celestes lispiritus y
los Infernales, sobre apartar la Ambrosia del Veneno." Rogerius gebruikt den naam
Amortam (o.a. ed. Prof.Caland, blz. 3a.)

onbeweeghlijk bleef, zoo riepen zij tot hulp Baly, een vermaarden
Aap, waar van daar na in de Historie van S i r i R a m a zal gespro-
ken werden *). Baly haar te hulpe komende, geschiede het dat de
voornoemde Bergh draeyde, doen vonden zij een schoone vrouwe
Da r a genaamt, welke zij vergunde aan B aly voor zijn arbeyt, voorts
het werk vervorderende, ziet den Bergh vallende in de Zee, ende
geen raadt ziende om den zeiven weder op te rechten, zoo eyscht
men hulpe van Vistnum, welke zich in een Schilpadde veranderde,
en duykende in Zee, dede den Bergh weder oprichten.

.....Hier vont Vistnum een schoone Vrouwe MachaLecxe-

mi ¹), welke hij nam voor zijn wijf, en gebruykte ze voor zijn hooft- [₄8.b.|
peuluwe: want het schijnt het Slangen-hooft (daar te voren van is
gehandelt, hem wat te hard was) en dewijl deze Bergh een weynigh
te hooge was verheven, zoo veranderde zich Vistnum in een Vogel,
en vloogh rontsom de zelve, en vernederde die na behooren. De Go-
den ende de Adires gingen voort met haren arbeyt, en nemende
den Ambrosiam, vonden zij ook het snode vergift; deze Goden het
vergift niet konnende verdragen, brachten het bij I xor a; onder-
tusschen verlangde zij na den Ambrosia, om die uyt te reyken aan
haren oppersten Koning Devalndra, welke heel krank was, zijn
name was QuieraNaram, om dat zijn geheele lichaam vol man-
lijke leden was, tot een straffe die hem den grooten Rixi Quen-
da m a, tot wrake van zijn begaan overspel, toegezonden hadde 3) ;
want deze Devalndra willende gemeenschap hebben met zijn
Vrouwe, quam des nachts in Rixys huys, in de gedaante van een
Haan, en kraeyende, meynde Rixi dat het al morgenstont was, dies
hij op stont, en gink na zijn water-plaatsofteTanke,omzijngcwoon-
lijke Godsdienst en ceremonie te doen; doenhaddeDevalndratijt

1  Rogerius en Dapper schrijven dezen naam Laetsemi.

om met het wijf overspel te begaan, ziende daar na R i xi dat het
noch geendagh wierd,enverstaandehetbedroghvan Deva Indra,
wierp hem de voornoemde plage op, en veranderde zijn wijf in een
steen. De Goden dan merkende, dat den Ambrosia niet konde uyt
de handt der A d i r e s bekomen, zoo zeyden zij het aan V i s t n u m,
welke in een Nymph verandert zijnde, bij de Adires quam, en
ziende haar aanzitten om te eten, en de Dienaars bereydt om den
Ambrosiamuytte deylen, en deze Adires zoo een schoone Nymph
ziende, vlamde elk een zeer om deze tot zijn wijf te bekomen ^I). Hier
op zeyde zij, dat zij haar het A m o r t a m zoude geven, en dat zij alle
zouden de mondt open houden, en de oogen toe, en de handen ge-
bonden, dat zij het A m o r t a in haar in de mont wilde steken, en dat
zij de Bruyt van dien zoude zijn, welke zij laatst zoude ontbinden ofte
de oogen los maken. Dit namen de A cl i r e s aan, en na dat yder zich
na de voorgaande conditie hadde aangestelt, nam deze Nymph den
Ambrosiam, en het gebeurde, als zij alle aanzaten, dat onder de Go-
den ook Ra vah e n een Ad i ren, als de gedaante van een der min-
der Goden hebbende aangenomen, mede aanzat. Vistnum dan
deze Ambrosia, Amortan ofte Nectar uy treykende, quam ook bij
Ravahen, welke zijn mondt geopent hebbende, zijn Varkens tanden
vertoonde, waarom ook nu noch de Ad i r es, schoon zij verscheyde
gedaanten aannemen, noyt haar Varkens tanden af-leggen. Vistnum
deze Ad i ren gewaar werdende, gaf hem zoo grooten slagh, dat zijn
lichaam in twee deelen wierd geopent, blijvende het hooft op deze,
en de rest van \'t lichaam op een andere plaatse ¹), en de zaken dus
staande, maakte hij met zijn verscheyde zwieren endc sprongen den
Goden groote moeylijkheydt, \'twelk Vistnum ziende, wierp de
stukken in de lucht, welke terstont in twee Planeten veranderde,
welke genaamt werden R a h u cnQuendau m, Rogerius noemt ze
R a g o u en K e t o u, en heeft deze Historie uyt den mont van Pad-
manaba maar ten deele konnen verstaan, dies wij nu een weynigh
nader tot de zake moeten komen. Ragou dan ofte Ra h u en Quen-
daum ofte Ketou zoude Planeten zijn geworden, deze woorden
beduyden in de Malabaarsche tale niet anders quam caput & cau-

*) Ook van deze verandering van Vijnu in een nimf weet Rogerius noch Dapper. Er is
wel sprake van in het Mahabh., in het Bhsg. Pur. (Cf. VIII, 8. 41 v.v.) en in het Vijiiu Pur.
Verder vond ik de geschiedenis nog in de 3e I\'ortug. verhand, (blz, 155).

a) Baldaeus is hier beter ingelicht dan Rogerius (ed. Prof. Caland, blz. 33—33.), die
Kahu en Ketu als twee r.lkjasa\'s beschouwt. Maar terecht vertelt Rogerius. dat de *on en
^de maan Vijnu op de poging tot bedrog van R.lhu opmerkzaam maakten. (Cf. BhSg. Pur.

dam, \'t hooft ende de staart van den Draak, bij de Astronomos wel
bekent, namentlijk cauda & caput Draconis, hier in dwalen de B r a-
mines, dat de zelve voor Planeten of Dwaal-sterren werden aange-
zien, de welke na de oude en hedendaaghsche hemelkundige niet
meer dan zeven zijn, en den kop en staart van den Draak zijn ge-
plaatst in dat gedeelte, \'t welk buyten den Zodiac strekt....

Oriens & Graeci, & Romani stellas omnes pro Diis habuere, dit [49-^b-l
zal de reden zijn waarom Rogerius zeght, dat Padmanaba verhaalde
dat Zon en Maan altijdtin vijantschap zijn tegen Ra go u enKetou,
en dat wanneer Zon of Maan eclypseert of verduystert werdt, dat
zij dan in strijdt met Ragou en Ketou zijn, of dat Zon en Maan
van haar als Slangen ingeslokt werden, Rogerius lib. i. cap. 10 ^x).
Met den Ambrosia hadden dan de minder Goden haaren opperste
van zijn ziekte genezen, en zijn wangestalte van over \'t geheele Li-
chaam (tot straf van \'t overspel) manlijke leden te hebben, wierdt zoo
verandert, dat in der zeiver plaatse zich over al oogen vertoonden ¹).

Nu moeten wij noch yets zeggen van het venijn, dat mede met het
draeyen van den Bergh Mahameru te voorschijn quam, en hoe het
daar mede afliep: want de Werelt het zelve niet konnende verdragen,
en de minder Goden niet verbergen: want, zeggen de Heydenen, het
was zoo heet, dat alle plaatsen, die het aanraakte, verbrande, zoo
gaf men \'t zelve aan I xora over, die het indronk, \'t welk Parames-
c e r i zijn vrou ziende, wierd bevreest, duchtende dat haar Man door
\'t venijn zoude bersten en sterven, vatte hem met de eene handt bij
de keel, op dat hij het venijn niet zoude in zwelgen, ende met d\'an-
dere handt stopte zij hem den mont, op dat hij het niet zoude over-
geven, en zoo de geheele Aarde in brant mochte geraken; ende P a-
ramesceri aldus bezig zijnde met bey de handen, bad het gebe-
deken, N i lacandamtre acxeram, en door kracht vanditgebedt
spatte het vergift uyt I x o r a s oore, en wierd verandert in een Duy-
vel, genaamt CandaCarnaPixaxo; ende om dat Paramesceri
haar Man Ixora wat stijf bij de krop gevat hadde, zoo stonden drie
zwarte vinger-tekenen aan den zeiven uytgedrukt, daarom wordt
Ixora genaamt NilliCandaon, dat is Swarthals of Kropgezeght.
Dus kan den Lezer deze Historie bij Rogerium een weynig aange-
roert, alhier ten vollen vertoont zien : want dit vergift niet is blijven

1  Zie noot 3. blz. 48.

leggen op den krop van Ixora (gelijk hij na de vertellingh van Pad-
manaba verhaalt) maar ten oore uy t geborsten; ook quam dieschoone
Vrouwe daar na niet te vooren, maar vrij eer als wij op zijn tijdt heb-
ben aangeroert; ook komt deze geheele Historie nergens dan in deze
tweede veranderinge ofte transformatie van Vistnum te pas en
op zijn snede ^x).

Nu moeten wij eens aanwijzen wat de Benjanen, en de Gentiven,
in Indostan en Suratte van deze zake verhalen, en dat kortelijk, om
den Lezer niet langer in deze tweede veranderinge op te houden. ²)
Zij vertellen dan, dat de Zee geweldighinhooghmoetuytberstende,
deze reden voerde: Wie is zoo machtigh, ende bezit zulke rijkdom-
men , als in mijn lazure marmer en verglaasde zalen schuy len? de Maan
heeft daar haar wooninge, T a m m a r i t h-water 3), daar van yemant
drinkende, eeuwigh leeft, is in mijne schoot: den Elephant met zijn
zeven slorpen 4), en het zeven-hoofdige Paart 5) woonen in mijne
diepte, zoo ook wit, roodt en zwart Koraal. Hier over wierd den op-
persten God ⁶) zoo verbolgen, dat hij de Reuzen 7) en den vierhoof-
digen God Bramma belaste na de Riviere Si am Boer we11y, ⁸)
waar bij gelegen was den Bergh M e e p e r w a t 9,) zijnde van gout
40000 mijlen hoogh te gaan, in \'t middel-punt des werelts, ende dien
ftergh in \'t midden van de Zee te zetten, endeden Slang Signage¹⁰)
daar om te slaan, ende de Zee alzoo door kracht te beroeren, dat zij
haar schatten, daar op zij zoo stofte, uyt moste werpen, \'t welk ge-
schiede met hulp van den oppersten God ⁶) ende Bram m a, en der
gezeyde Reuzen; dies wierp de Zee deze veertien dingen op, hetgeldt
Lecsemy¹¹) genaamt. Ten tweeden, het onwaard eerlijk Juweel
Consen ch many ofte den Karbonkel, zulken licht des nachts van
zich gevende als de Maan, wanneer zij in haar volle luyster is. Ten

\') Inderdaad geeft Baldaeus hier meer danRogerius (ed. Prof.Caland, blz.31) of Dapper
(Asia, blz. 42), ja zelfs meer dan uit Mah&bh. (1.18.) Ram. (I.45) ofBhag. Pur.(8.7.)bekend
^is\' Toch wijst de naam Canda Carna Pixaxo (d. i. Kanthakarna PiïSca) er op, dat Bald. hier
^{een ec}ht Indisch verhaal meedeelt.

__ ^a) Wat nu volgt stemt bijna woordelijk overeen met Dapper, Asia.blz. 87: „Kauramsof
Kourmas autaer, de tweede."

3) Drukfout; lees \'t Ammarith-water. Dapper heeft: „het water des eeuwigen levens."

4) Dapper voegt er den naam bij: „Hierawanesti."

5) Dapper voegt er aan toe: „Exmognogora of Sepmogroot.\'

⁶) Dapper: Mahadcu.

7) Dapper: de Deyten.

⁸) Lees met Dapper: Siamboerwctty.

9) Dapper: Mcerparwat, anders Merouw.

¹⁰) Dapper: Signage, anders Seesja.

¹¹) Dapper: Lekseny.

derden den boom Paertsatig. ^l) Ten vierden Silxerenpot, met
het water Sor a genaamt ²). Ten vijfden, den Doctor Dannewan-
te r. Ten zesten, Indemademaen 3.Ten zevenden, de witte Koe

ofte des overvloets, genaamt Camdoga. Ten achtsten, het water
des eeuwigen levens, A m a r i t h •♦) genaamt. Ten negenden, den

1) Dapper: Paersatich.

2) Dapper: ten vierde, haer rilvere pot met \'t water Sora genaemt.

3) Lees met Dapper: I ndem a, de maen.

4) Dapper: Ammaril.

Elephant met zijn zeven slorpen Hiera Wannesty geheeten.
Ten tienden, de schoone Dans-maaght Remba. Ten elfden, het
zevenhoofdige Paart genaamt Exmognora ¹) Ten twaalfden den
boge Den nok. Ten dertienden, den hoorn Chi ank 3). endeten
laatsten het vergift S a h a r. Hier na liet de Zee zijn hooghmoet zin-
ken, en den Bergh wierdt zijn plaatse, als mede de Slange de hare
lsi.| toegewezen, en de schatten wierden aan verscheyde plaatsen en per-
soonen verdeelt 4); zoo neemt dan deze veranderinge een eynde,
welke in zich begrijpt den tijdt van twee duyzent vijf hondert Jaren
in de eerste Eeuwe. 5)

HET II. CAPITTEL.

\'^5a-] Vistnum in een Verken. War as Au laar. Moraal cn stichtelijk ge-
bruyk van der Heydenen beuzelingen, en conferentie met Room-
sche, Grieksche en Aegyptische Godsdienst. Vistnums
vierde veranderingh in half Mensch en Leeuiv.

Een Adiren genaamt Renniacxem, hadde zoo grooten kracht
dat hij de geheele Aarde wech nam, cn roldeze in malkanderen
gelijk een kabel-touw, ende gink met de zelve strijken na de on-
fs3 a.) deraardscheplaatsen Pad a las genaamt. Opdien tijtsliepden Regeer-
der des Werelts V i st n u m, gelijk hem meermalen gebeurt; hij hier
van zijnde verwittight, veranderde zich terstont in een Verken, cn
"iet zijn snuyt wroetende in d\' Aarde, groef hij tot de P ad a las toe
ende vondt aldaar den Dief, en doodc hem, en de Aarde op zijn
snuyt en verkens tanden nemende, brachtzc na boven op haar oude
plaatse ²); zoo ziet men in de Stadt Trimottam, omtrent Sinzi, een
Pagode, genaamt AdiWarraha, alwaar een hooft van een verken
staat, dat zommige B r a m i n e s zeggen van zelfs uyt der Aarde ge-

1 a) Dapper: Exmognogora.

2 Ook de Punna\'s(blijkens Bhag. Pur. VII.a,i)kennenalsaanleidingvanden Varftha-
avatiira den strijd van Vijnu cn Hiranyskja. Syst. Brahm. p. 82. brengt hem in verband met
den door Baldaeusin het eerste deel verhaalden strijd tusschen de drie goden (dl. I, cap.4.):
»Vishnu dei incarnationes sunt... Ill in porcum, ut in terra defossos dei Rudra inveniret
Pedes." Beide lezingen geven „Drie Port. verhandelingen" (blz. 22, blz. 156) cn Ziegenbalg
^bl*. 95.)

wassen te zijn, en werdt als V ist nu ms beeldt gehouden, ter ge-
dachtenisse van deze derde veranderinge. *)

De Benjanen en Gentiven van Indostan en Suratte verhalen deze

geschiedenisse aldus: ¹) Het gebeurde, zeggen zij, in de eerste Eeu we,
dat de gantsche werelt zoo bedorven was, dat men geen geloove meer
onder de Menschen vondt, zoo dat de duyzent-hoofdige Slange

1  Wat nu volgt stemt overeen met Dapper, bli. 88.

Sig nage *), waar op de werelt rust, onmachtigh wierd, om den zon-
digen last langer te dragen, zoo dat zij haar van de zelve ontrok,
daar op tuymelde de geheele werelt met Menschen ende Vee in de
grondelooze diepte des zees, en vergingen alle levendige zielen.
Bram ma bad den grooten God ¹), dat hij de werelt weder in\'t
drooge wilde stellen, en uyt de grondelooze wateren oprichten, die
hem verhoorde; dies daalde Vist nu m neder in deze gedaante,
hebbende een hooft als een verken, met twee vreesselijke slagh-tan-
den, grooter als eenigh Elephant heeft, het lichaam als een wit
Mensch met vier armen en handen, zijnde d\' eene hant voorzien met
een groot vreesselijk zwaart, Godda genaamt, in d\' andere een
boek, voorts een hoorn en een ronde T s i c k e r 3), in zulke gedaante
daalde hij eerst van boven, zijnde niet grooter dan een menschen
pink, doch nam zoodanigh in groote toe, dat eer hij beneden quam,
Is3 b.] zijn gestalte zoo lank en vreesselijk was, dat bij aldien de aarde bo-
ven de wateren ware verheven geweest, en hij op de zelve gestaan
hadde, met het hooft de Sterren zoude aangestooten hebben. Met
dit vreesselijk gestel dan dook hij in de diepte, en versloegh den af-
grijselijken Reuze Hirnaks 4), zoo dat de geheele Zee roodt van
bloet geverft was, en zoo nam V i s t n u m 5) dat grof gestel tot zijn
voetbank, en lichte met zijn slaghtanden de werelt uyt de wateren,
en riep den Schilpad ²) en den duyzent-hoofdigen Slange S i g n a g e
tot hem, stellende den Schilpad boven de wateren, en op den Schil-
pad den Slange, en boven op de Slange de werelt, en doen voer
hij weder na boven, ende Bram ma schiep met een woort weder
nieuwe Menschen. Deze derde veranderinge begrijpt den tijdt van
twee duyzent zeven hondert Jaren, in de eerste Eeuwe 7)....

1  Dapper: „Bramha, de vierhoofdigc God, bad Wistnou Mahadeu."

2  Dapper: „de schildpad of Kats." (cf. Skr. kacchapa).

Mij gedenkt dat ikgelezenhebbe in een hantschriftvanzekcr Rooms
Priester, die over deze zake in gesprek was met een na-verwant
van den grooten S a m m o r ij n van Calechut, hem vragende waar-
om dat V i s t n u m, na haar meyninge zijnde PeriaTambira, den
grooten God, dat werk niet uyt-gericht hadde, zonder zoo een beeste-
lijke gedaante aan te nemen; waar op hij antwoorde, hoe zoude hij [54.».]
anders door de Aarde hebben konnen delven. Op zoodanige wijze zul-
len zij antwoorden aangaande de eerste en tweede veranderinge, en
daar van zijn zij met redenen niet af te brengen, als die de oude Po-
taren ende Historiën van de Voor-vaderen overgelevert, in wel-
ken zij gelooven, onwedersprekelijk oordeelen, en die geenzins in
twijffel of dispuyt mogen getrokken werden......

Wij gaan dan voort tot de vierde veranderinge van Vistnum. r5S^b-l
Eer ik hier toe komen zal, namentlijk om te spreken van de vierde
veranderinge van Vistnum, is mijns oordeels nodigh noch yets
voor uyt te zenden, behoorende bequaamst tot de derde voorver-
haalde veranderinge. Als de Aarde na de voorgaandeongelegentheyt
weder op zijn plaatse was gestelt, zoo was de zelve, na wel bezichti-
gen van Vistnum, een weynigh hooger na de Zuyd dan de Noord,
en V i s t n u m met alle zijn macht dit oneffen niet konde vereffenen,
zocht de hulpe aan van eenen RixiAgassia (Rogerius pag. 200.
noemt hem Agastea) een heylig Man of Manneken ¹), want hier van
werdt verscheydentlijk gebeuzelt, welke zijn heyligh Boek Iagh op
dat oneffen deel van de Zuyd, waar door de Werelt aan alle zijden
gelijk wierd 3). \'t Gebeurde terwijl deze Agassia met Vistnum
langhsden Oever der Zee gingen, dat de Zee aan Vistnum vraagh-
de, wie het was welke met hem wandelde ? V i s t n u m antwoorde,
dat het zoo een Heyligh was, die met hem gink, om de Aarde aan de
zuyd gelijk te maken ; daarom zeyde de Zee al spottende, wel wat
quaat zoude hij mij doch konnen doen ? want hier scheen hij veracht
te werden, dewijl de Heydenen hem niet grooter als een duym of
een lidt van een vinger maken, dies zij hem na haar trok, hem nat

1 a) „As he was very small when he was bom, he is also called M.lnya." (Apte, Practical
Skrt. dict. Bombay, 1912, i. v. Agastya.)

makende met haar baren, dies A g a s s i a een weinigh water van de
Ls6 a.] Zee in zijn hantpalm nam, en dronk zoo sterk, dat hij degeheele Zee
in zijn buyk lade; daar na de minder Goden De we tas en Rixys,
ziende de Zee uyt-gedrooght en verzijpt. baden Agassia dat hij
zijn toorn wilde laten varen, en de Zee (een zoo nodigen schepsel)
weder te voorschijn laten komen. Hier door Agassia bewogen
zijnde, waterde zeer sterk, en uyt de pis nam de Zee haar oor-
spronk; dit is dc reden, bij deze grove Philosophen, waarom de Zee
zout en ziltigh is, zoo dat andere Natuur-zoekers haar hooft niet
meer hebben te breken *) . . . .

Agassia dan met zijn heyligh Boek en Ceremonien de Aarde
zoo gelijk gemaakt hebbende, nam zijn afscheit van V i s t n u m, en
Vistnum om te geruster te mogen slapen, en dat geen Diefde
fs6.b.] Aarde meer mochte wech nemen, nam de groote vermaarde Slange,
en leyde de zelve om de zeven zeen en werelden, en stelde acht aan-
zienlijke Wachters, welke in dit Malabars vers uyt-gedrukt zijn,
i Indra, 2 Vanni, 3 Pidurpati, 4 Nirurdi, 5 Varunna,
6 Maril, 7 Cubera, 8 Ixaneu Purva Dinam Desxarn
Cremal, ³)

1 De eerste Indra Koningh van de Hemelsche Geesten.

2 Vanni ofte den God des Vuurs.

3 Pidurpati Koningh der booze Geesten.

4 Nirurdi Koningh der booze Geesten.

5 Varunna den God des Waters.

6 Maril den God der Winden.

7 Cubera den Godder Rijkdommen, anders Bai ssi r on 11 cm
genaamt.

8 Ixananam zooveel als Ixorazelfs, zijnde Deva Indra in
\'t Oosten en het Vuur na de Zuyd, als de laatste vier woorden
van het tweede Malabaarschc vers te kennen geven. Daarom

1) Dit laatste verhaal heeft ook Rogerius (ed. Prof. Caland, bi*. 154—»SS«)

a) Dit vers is verbasterd Sanskrit; lees: Indro vahnil.i pitrpatili nirrtir varuno niarut,
kubera Isah patayah ptlrvKdinam diiarp kramSt."

De nauwe verwantschap tusschen de redactie van Baldaeus en die van Faria y Sousa
komt hier weer uit. Ook Faria kent het verhaal van Agastya, ook hij noemt hem Agarria en
laat er terstond de mededeeling betreffende de afjadikpilla\'s op volgen: „El mar es salado;
porque aviendole bebido todo el grande Raxi Agassia, rogole Vistnu que le bolviesse, pues
no se podia vivir sin agua; y el para bolverle, orinö. Enseftanfa de que los escrcmcntos son
salados. Para que no uviesse ladrones en cl mundo, puso guardas; que fueron, Indra Rey
de los Espiritus altos, Vani Dios del Fuego, Pidarpati Rey de los Diablos. Varuna Dios de

la Agua. Maril Dios del Vlcnto, Cabera Dios de las Riqueias; y otros Personajes de gran

porte." II, p. 667. liet bericht van Baldaeus is veel nauwkeuriger.

stellen de Heydenen tot gedachtenisse van deze zake gemeynlijk
acht steenen voor en rontsom haar Pagoden ofte Tempels.

De vierde veranderinge dan van Vistnum geschiede in half
Mensch, half Leeuw, zoo zeght ook Rogerius 1. 2. c. 3. open deure,
p. 121 *). maar dat hij daar van de reden niet heeft konnen verstaan,
de welke wij nu ook op zijn tijdt te voorschijn zullen brengen. Het
is geschiedt in de eerste Eeuwe, dat een Reuze Hirrenkessep,
zoo noemen hem de Benjanen, de Malabaren geven hem de naam
van Reniacxen¹), twaalf Jaar hadde moeten (om Bra mm a wille)
verholen zijn 3), en na die tijdt bad hij Bramma, die hem verscheen
zeggende: O groote vermogende Bramma, doet mij de gunste dat
ik een groot en geweldigh Monarch mach zijn op Aarde 4), enschenkt
mij daar bij die gaven, dat ik noy t door Hemel, noch door Aarde, noch
door Zon, noch door Maan, noch door Blixem, noch door Weerlicht,
noch door Sterren, noch door Cometen, noch door Wolken, noch
door Wint, noch door Hagel, noch door Sneeuw, noch door Regen, [S7.a.|
noch door Vogels, noch door Dieren, noch door Menschen, noch
door Duyvels, noch door Visschen, noch door Water, noch door
Slangen, noch door Adders, noch door eenigh ander venijn, hoe-
danigh het mochte wezen, noch door Swaart, noch door Pijlen, noch [s7-^b-J
door eenigh geweer 5), noch binnen mijn deur, noch buyten mijn
huys, noch bij dagh, noch bij nacht mach omgebracht werden ²).
Dit beloofde hem Bramma 7), doen richtede de Reus hem op, en
liet af van Bramma langer aan te roepen. Hier na trok hij te velt,
en veroverde menighte van Landen en Steden, zoo dat hij zich de ls8.a.]
geheele Werelt onderdanigh maakte ³), en doen liet hij een gebodt

1  Dapper, blz. 89, heeft alleen Hirrenkessep. Inderdaad kan hier, blijkens de Pur.lna\'s
geen sprake zijn van Hiranyflkja, die door Visnu gedood was (VarSha-avatSra, cf. Bhag.
Pur. III, 19, 26). Hiranyakasipu is juist door den doodi van zijn broeder Hiranyakja de on-
verzoenlijke vijand van Visnu.

2  Vgl. behalve Padma Pur. en Matsya Pur. Bhag. Pur. VII, 3.36.

3  Bhag. Pur. VII, 4, 5 v.v. Padma Pur.V, 42, 26.

uyt gaan, dat men niemandt dan hem alleen zoude aanbidden, en
wie bevonden wiert tegen zijn gebodt te zondigen, zoude zonder
eenige genade gedoot werden. ^x) Na dat dit zommige Jaren geduurt
hadde ¹), begonden veele van zijn Onderdanen, bijzonder de B ra-
mines, haar daar tegen te stellen, zeggende: Wat zal ons eyndelijk
van dezen Reuze geworden, dat wij hem aanroepen, hij is wel een
heerscher der Aarde, maar niet des Hemels, laten wij ons dan van
hem na Vist nu m 3) keeren, die ons na onze lichamen, door me-
nighte van verwisselingen gezuyvert zijnde, tot hem in den Hemel
kan op nemen, dies hij haar ook van dees Tyransgeweldt wilde ver-
lossen, die haar beloofde dat een Zoone zoude gebaart werden van
des Reuzen wijf, die haar zoude verlossen, en zoo lange mosten zij
gedult hebben. 4)

Na thien Maanden baarde Naeckseu 5) den Reuze een zoone,
dien hij P r e 11 a d e ²) noemde, welke nu vijf Jaren out zijnde gewor-
den ⁶), dede hem de Vader leeren lezen en schijven; den Jongen eens
ontboden zijnde bij den Vader, nam hem de Meester bij de rechter
hant, en zeyde, dat hij zijn Vaders naam zoude uyt spreken Irenia 7)
in \'t kort, in tegendeel zeght den Jongen A r y, \'t welk in \'t kort is
V i s t n u m s naam. Den Meester hier over schrikkende, stopte hem
met de hant de mont, en zeyde, Jonge zwijght stille, en weest geen
oorzaak van mijn doot; hij sprak zoo veel te meer Ary, Ary, de
Meester beteutert, bracht hem bij zijn Vader, zeggende: Ziet mijn
Heer, hoe deze uwen Zoon een andere naam uyt spreekt, als ik hem
geleert hebbe ³). De Vader vraaghde hem de reden af, waarom hij
dat dede; den Jongen zeyde, Uwe name is de rechte name niet, maar
d\'andere is de rechte waarheyt. Voorts vraaghde hem zijn Vader,
wat waarheyt was; hier op antwoorde de Zoon, de name van V i s t-

1  BhSg. Pur. VII. 4, 20.

2  Van hier af is Dapper veel beknopter dan Baldaeus. De details van Baldaeus berus-
ten toch blijkbaar op de Purïtna\'s. Vgl. Pad ma Pur. VI 265,15 v.v., BhSg. Pur. VII, 5,19
-VII, 8,31.

3  Bh!tg. Pur. VII, 5,28. Ken andere voorstelling geeft Padma Pur. VI, 265,23.

6o

nu mis waarheyt, welke alle de veerthien Werelden vervult; wel [s8.b.l
zeyde hij tot zijn Zone, en wat profijt hebt ghij met den name van
Vistnum? de Zoone antwoorde, en wat voordeel doch met uwen
naam te noemen ? den Reuze zeyde, die mijn name noemt, die geve
ik rijkdom, eer, staat, en leven. Wel, zeyde den Jongen, kondt ghij
leven, en rijkdom geven ? Ik kan, zeyde de Reuze, het doen op deze
uure, ende u ook het leven benemen. Wel, zeyde de Zoon, kondt
ghij eenige andere zaken geven als die van Godt toegelaten en ver-
ordineert is. Ik kan, zeyde de Reuze, en zal het terstont vertoonen.
De Zoon zeyde, dat zal niet zijn na uwe ordonnantie en beschikkinge.
De Vader vraaghde, wat is beschikkinge en ordonnantie? De Jonge
zeyde, dat is de eeuwige Godlijke naam van Vistnum, Schepper
van alle de veerthien Werelden. Vorders vraaghde hem den Reus,
en waar is dien naam ? De Zone antwoorde, in alle zaken boven en
beneden in Hemel en op Aarde, en alles vervult V i s t n u m s name.
Zoo vraaghde dan den Reuze, en is dan de naam van Vistnum ook
in deze Pylaar? *) Ja, antwoorde den Zoon, en ook in u en mij. Den
Reuze zijn toorn niet langer konnende in houden, zeyde, Jongen, om
dat ghij V i s t n u m s name noemt, zal ik u met een stok de kop in
slaan, en zoo ghij mijn name noemt, zult ghij niet sterven, noch sla-
gen ontfangen. Den Jongen zeyde, dat zal niet zijn om uws naams
wille, maar om dat het van God zoo niet is geordonneert. ¹) Den
Reus zeyde, ik zal maken dat deze ordonnantie terstont kome; en
dat zeggende, gaf hij hem een slagh met zijn gouden stok, den Jon-
gen verberghde hem achter een Pilaar, en riep de naam V i s t n u m s
aan; den Reuze wende zich tot zijn Zoon, met meerder toornigheyt,
en sloegh op den Pilaar, zoo datze van een berste, daar uyt ontstont
een vreeslijk Monster 3), zijnde half Mensch half Leeuw, noch Vrouw
noch Man zijnde, hadde borsten van boven en beneden, was noch
Duy vel, noch Vogel, noch Visch, noch Slangh, noch Draak, het blies f59.».]
vuur en vlamme ten neusgaten uyt, met een geweldige zwarte rook-

1  Vgl. Bhftg. Pur. VIII, 8,8 v.v.

6i

damp. ^x) De Benjanen willen, dat den Reuze een gloeyende Pilaar
hadde laten oprichten, om daar aan zijn Zone tedooden, hem voorts
bespottende, zeggende: Laat ons nu eens zien wie u uyt dit gevaar

en mijne handen zal verlossen, zoo zoude de Zoone Vist nu m ³)
hebben aangeroepen, die de Pilaar dede bersten, en daar uyt zoo een
vervaarlijk Monster te voorschijn bracht. Alle de Omstaanders wier-

i) Deze beschrijving van het monster weer precies zoo bij Dapper, die weer ile lezing
heeft, volgens Baldaeus van de Uenjanen afkomstig,
a) Dapper: Mahadeu.

den door dit Gedroght zoo vervaart, datze niet wisten waar zij haar
bergen zouden. Den Reus zelfs wierd bleek van schrik, en lilde van
anghst, als een riet van den wint bestormt. V i s t n u m hem zelfs
nu in deze gedaante verwisselt hebbende, gedacht aan \'t gene
B r a m m a den Reuze belooft hadde, en om die beloften niet te ver-
nietigen, zoo schorte hij den Reuze op, en voerde hem onder de
Aarde, onder den drempel van zijn huys, daar hij den avontstont
verwachte; zoo haast nu de Zon ondergink, reete hij met zijn afgrijs-
selijke nagels dit grof gestelte van een, en trok het vervloekte inge-
wandt hem uyt den buyk, en hinght zich om den hals ₂), zoo dat den
Reuze wierd gestraft, ende B r a m m a s belofte niet verkort, want
hij bracht hem niet om of binnen of buyten zijn huys, maar onder
zijnen drempel, noch op Aarde, noch in den Hemel, maar onder de
Aarde, noch door Vogels, noch door Dieren, noch door Zon, noch
door Maan, noch door Regen, noch door Wint, noch door Hagel,
noch door Sneeuw, noch door Menschen, noch door Duyvelen, noch
door Slangen, noch door Draken, noch door Visschen, of Water, of
eenigh venijn ofte eenigh geweer, maar door zulke monster-nagels
als daar noyt voor dezen geschapen waren. Doen wierd den Zoon
van den Reuze in \'t rijk van zijn Vader door V i s t n u m gestelt, die
zijn Moeder na hem nam, en lange Jaren Godvruchtigh regeerde. 3)

Dit alles van V i s t n u m in drie dagen afgedaan zijnde, steegh hij [59 b.]
weder na den Hemel, en zoo eyndighde deze vierde verandering in
de eerste Eeuwe K o r t e s i n g e bij de Benjanen genaamt, na datze
geduurt hadde zeventien maal honderd acht- en- twintigh duyzent
Jaren. Ende alhoewel den tijt dezer mirakelen in alles maar zeven
duyzent en zeven hondert Jaren en drie dagen komt uyt te maken,
zoo moet men verstaan dat de zeventien hondert twintigh duyzent
Jaren en drie hondert twee- en- tsestig dagen, zijn voor en tusschen
beyden de mirakelen, als mede daar na, door gegaan. •»)....

1) Dapper: Mahadeu.

2) Bhag. Pur. VII, 8.30: „sarprambhadujprcksyakarillalocano, vyattanan.tntarp vilihan
svajihvaya, asrglavakt.irunakeiaranano, yathantramiilf dvipahatyaya harih."
Padma Pur. VI, 265, 122—123: „tad gatraip satadhS bhittva nakhais tlk?nair mahaharil.i,
akrjyantrani dïrghani kaïjthe samsaktavan priyat."

3) Cf. Bhiig. Pur. VII. 10, 22, Padma Pur. VI, 265, 149—153.

4) Ook deze slot-alinea heeft Dapper (blz. 90.).

Daar ik noch bij Faria y Sousa, noch in de door Paulinus meegedeelde fragmenten uit
Ildephonsus den Narasimha-avatara behandeld vond, voeg ik hierbij de uitvoerigste mij be-
kende mededeeling aangaande dezen avatSra vóór het verschijnen van Baldacus\' boek: „Quin-
tus Narseng. Hic ortus dicitur ob Mundi impietatem in Superos corrigendam; Cum enim
Reguli cujusdam filius semper diu noctuque nomen Dei (Ram, Ram) ore proferret, pater

HET III. CAPITTEL.

[6o.a.] Vijfde veranderingh van Vistnum in een Bramine. Overvloet
ten tijde van Mavaly. Eysch van Vistnum in een Bramine
verandert. Prassarams Autaar en geboorte. Hij doot
zijn moeder Reneca. Raja Inders Koe van over-
vloet. Prassarams oorloghs-daden.

In den tijt welke Mavaly (bij de Benjanen en Gentiven Bel ra-
g i e genaamt) de Werelt regeerde, waren de Menschen ledigh en
wrochten niet, maar kleeden haar kostelijk met veele vercierselen
^^6o,b0 en Juweelen, en al wat noodigh was, zelfs tot overvloet quam haar
van den Hemel toe, \'t welk Mavaly den menschen kinderen uyt-
reykte, ende aan haar verdeelde; doen waren daar noch geen zekere
gezette Huizen voor den Armen, en de Jogues en B rami n es.
Vistnum ziende dat onder de Menschen niets en ontbrak, en dat
daarom niemandt den anderen onderworpen was, nam voor zich Ma-
v a 1 y te bedriegen, en hem de Werelt te ontroven, en die zoo te re-
geeren, dat in dezelve voortaan gebrek, honger, dorst, armoede en
ongemak zoude zijn, op dat de Menschen aan God mochten geden-
ken, en den eenen zich den anderen onderwerpen \'). Dies Vistnum
de gedaante van een Bramine aannam, zijnde arm en elendigh,
en verscheen voor Mavaly, welke hem vraaghde wat voor een hij
was, en welk de rede van zijn komste was; hier op antwoorde deze
Bramine, uyt oorzake dat ik gehoort hebbe van degroote aalmis-
sen die ghij dagelijks doet, daarom ben ik alhier verschenen, ver-
zoekende ofghij mij ook een aalmisse wilt geven. Mavaly zeyde,
ik hebbe veele groote Heeren en Koningen gegeven, \'t gene zij op
mij verzochten, en wat zoud ghij van mij konnen eysschen, \'t welk

ejus.... commotus acritcr illum corripuit, eumque nd columnam ligatum castigavit. Tune
ex illa ipsa colunina Deus, assumpt.l leonis & hominis figura prodiit, & Reguliillius ventrem
aperuit, & occiso illo, Mundum docuit, non esse reprchendos, qui Superos colunt (Kirchcr,
Chin. ill. p. 159.). Vgl. de Inleiding en „Drie oude I\'ortug. verhand." blz. 33,104,157,

1) Dapper blz. 90, noemt den 5en avaUra terecht W a m a n s autaer (vamana dwerg)
De inleiding is bij Dapper beter gemotiveerd; Raja Indcr vreest nl„ dat Uel Ragia, die ter
eere van Mahadeu al 99 Siasjcs (oflerputten) heeft laten maken, hem verdrijven zal. (D. be-
doelt met Siasjes wsch. yajna\'s.) Ook hier noemt Dapper Vijnu geregeld Mahadeu. Rogerius
(ed. Prof. Galand, blz. 95,)spreekt van Wainana, blijkbaar drukfout voor Wamana, vgl.a.w.
tyz. «57. Faria y Sousa wijdt enkele woorden aan dezenavatara(II,p.667en 689.)cn noemt
Bali Maveli, Syst. Drahm. p. 83 noemt hem Mahaveli ShacravAvi, Dapper heeft alleen Del
ragia. Zie ook „Drie oude Port. verhand." blz. 33—24, blz. 105—106 en blz. 158 v. v. Van de
Purana\'s geeft het Vljnu Pur. weinig, uitvoerig zijn BhAg., Kurma, Matsya en Vamana 1\'ur.

ik u niet en zoude konnen geven? \'tzij Koninghrijken,geit, rijkdom-
men, en al wat ghij meught begeeren. Den Bramine zeyde, geen
van alle deze dingen begeer ik, maar ik mochte yet geringhs begee-
ren, en ghij zoudet zeggen dat het een groote zake was, en yets van
gewichte, en mochtet voor geringh achten; dies vraagh ik u, of ghij
mij kondt geven dat ik zal eysschen, en Ma val y daar op ja zeggen-
de, bad de B r a m i n e, dat hij \'t hem met een eedt wilde bevestigen.
Ma val y hem een eed willende doen, stont de Planeet Venus aan
zijne hant (ik kan niet anders zien uyt over een brengen van alle
mijne Schriften die ik ter hant hebbe, of dit is zijn wijf geweest)
zeggende: is dat de manier dat men om yemant een aalmis te geven,

zal zweeren moeten? ^

/

Maar Ma va ly dit niet achtende, zwoer den Bramine, die doen [ói.a.1
zeyde, mijn Heer, Rijken noch Landen begeer ik niet, alleen eysch
ik maar drie voeten lants, om mij daar op te herbergen, en te bewa-
ren mijn Boek, mijn Zonne-scherm, ende mijn Drink-vat, en dus
verzoek ik dat ghij mij van u water op de Aarde werpt. Het is de t^6ï-^b-l
maniere der Heydenen als zij yets wech geven ofte verkoopen, dat
zij met een gorgelet een weynigh water op d\'Aarde uytstorten, \'t
welk yemant yets koopende, met de handen ontfanght en drinkt, en
met deze Ceremonie wordt de vorige eygenschap een ander bezitter
opgedragen.... [6a.a.]

Mavaly zeyde hem, eyscht een Koninghrijk, en ik zal hetugeven.
Den Bramine zeyde, als ik een Rijk hadde, zoude ik noodtzake-
lijk de boosdoenders, dieven, en misdadigers moeten straffen, \'t welk
ik niet zoude konnen doen zonder zonde, want ik ben een Bramine;
mij zijn drie voeten lants genoegh, om te bewaren mijn Boek en
Sonne-scherm met mijn drink-vat. ¹) M a v a 1 y zeyde daar op, drie
voeten landts hem niet genoegh te zijn, neemt ten minsten een huys.
Wat zoude ik met een huys doen ? zeyde de B r a m i n e, want ik heb
Wijf noch Kinderen, geeft mij maar drie voet lants, en zoo ghij dat
niet doet; zult ghij meyneedigh zijn. Ma val y stopte hier op zijn
ooren 3), zeggende, ik heb noyt meyneedigh geweest; wel, zeyde de

1) Padma Pur. VI, 266, 21 v.v. waarschuwt Usanas (d. i.Sukra) Cf. Bhag. Pur. VIII, 19,
29 v.v. Baldaeus heeft van Sukra gehoord, en dit blijkbaar verward met de vrouw van Bali,
die ook in dit verhaal genoemd wordt (zie beneden.) Hij wist ook niet, dat de namen der
planeten in het Skr. manlijk zijn 1 (Cf. Syst. Brahm. p. 25.)

2) In margine staat: „De Benjanen getuygen dat dezen Bramine of Vanam (sicI) boven
alle de Bramines in geswintheyt van lesen en uytlegginge der verborgentheyt uytstak."

3) Zou dit een echt-Indisch trekje zijn ? als gebaar van afschuw bij \'t hooren van iets
slechts komt \'t meer voor; vgl. Hitopadesa ie boek, 3e vertelling (in Lanman\'s Reader p.
28.) „marjaro \'py evaip érutvü bhnmirp spr$tv3 kariiau spfiati btute ca...."

B r a m i n e, werpt dan water op de aarde, en M a v a 1 y \'t water wil-
lende uytstorten, zoo belaste hij aan Venus water te halen, welke
hem andermaal afrade dat hij het water niet zoude uytgieten, op het
verzoek van dezen B r a m i n e, alzoo hij veel bedrogh en arghlistig-
heyt in zijn hert verberghde. Wel zeyde M a v a 1 y, wat bedrog kan
\'er zijn in drie voeten lants, welke hij zelfs zal af-meten ? Zij zeyde,
ziet toe, u Hoogheyt mach weten dat het V i s t n u m zelfs is, die
komt om u te bedriegen. Mavaly zeyde hier op, ikhebbe niet tegen
Vistnum gezondight, maar hebbe yeele aalmossen gegeven, zoo
dat \'er geen reden is, waarom Vistnum tegen ons zoude gekant
zijn. Venus hielt voort met veele redenen aan, dat Ma valy zich
niet zoude laten bedriegen. Hij zeyde, laat dan komen die wil, al was
het Vistnum zelfs om mij de Werelt te ontnemen, en schoon hij mij
^b>] doode, zoo zal ik evenwel niet meyneedigh bevonden werden \'), en
nemende het watervat, zeyde hij den B r a m i n e, dat hij zijn handen
zoude gereedt houden, \'t welk Venus ziende, Mavaly bij de arm
vattede, zeggende dat hij geen water zoude uytstorten, ende M a-
valy de hant van Venus wech stootende van hem, zeyde andermaal
den B r a m i n e, dat hij zijn handen zoude klaar houden, Venus ver-
anderde haar, en stopte den hals van \'t Gorgelet, zoo dat het water
daar uy t niet konde loopen. Mavaly nam een bieze Berpapelu
genaamt, en die stekende in den hals van de fles, zoo quetste hij
Venus ooge, zoo dat zij aan \'t eene oogh blint wierd ^a), waar om zij
haar C h u e r e n noemen. Dus quam het water te voorschijn, en liep
uyt de kruyke, en den Bramine dronk daar van, en Mavaly
zeyde dat hij nu drie voeten landts zoude afmeten waar hij begeerde.
Vistnum verlatende de gedaante van den Bramine, en komende
tot zijn eygen, vervulde met zijn tegenwoordigheit de veertien we-
relden 3) en die beginnende met zijn eene voet te meten, zoo nam hij
de maat van de geheele Aarde, en zijn andere voet op lichtende, mat
hij het geheele Paradijs Soroa logam genaamt. Bramma ziende

de voet van V i s t n u m, waschte die, en goot water boven de zelve ^T),
welk water na beneden af-dalende, maakte de Rivier de G a n g e s ^a),
bij de Indianen en andere Heydensche volken zoo hoogh geacht en

vermaart, waar van wij lib, 2 breeder hebben gesproken 3). Vist-
n u m hebbende alzoo twee voeten lants, zeyde M a v a 1 y dat hij nu

de derde zoude volmaken, dies hij de onderste plaatse Pa dal as ^x)
afmat, en zoo wierd Vist nu m Heer van de gantsche Werelt. De
Gentiven doen hier bij, dat dezen B r a m i n e, dien zij Va n a m een
zwarten ²) Dwergh noemen; maar Rogerius heet hem Barmasari,
dat is een jonge B r a m i n e, onder de naam van Wa m a r a, 1. 2. cap.
19, 3) zijn derde tree op M a v a 1 y s borst zettede, andere zeggen op
zijn hooft 4), zoo dat hij verzonk in den afgront. Vistnum dit werk [63-a.l
aldus bestelt en af-geleght hebbende, vertrok weder na Calaya,
brengende zijn Huysvrouw Paramesceri, tot een teken van zijn
overwinninge, mede het kostelijk kleynood Consenchanany, ofte
een Karbonkel, zijnde van zoodanigen groote, en heerlijk afschijn-
sel, dat het geheele Calaya daar door verlicht wierd.

Maar terwijl Vistnum met Paramesceri vol vreught en wellust
in hun Paradijs leefden, zoo was de ellendige Weduwe van Mavaly,
Venus ten uytersten bedroeft en gestoort, en disputeerde heftigh
tegens V i s t n u m s onrechtveerdigheyt, zeggende 5), wat zal daar
eyndelijk onder de menschen omgaan, indien de Goden zelf hun ge-
trouwste Dienaars op deze wijze handelen, zal zich wel yemand aan
zijn eed, trouw en beloften houden, waar mede hij ziet dat den op-
persten God zelf schijnt te spotten en te lacchen. Met deze en dier-
gelijke klachten op-bulderende, veranderde zij zich in een Tortel-
duyf, en storte zelf voor Paramesceri haar boezem uy t, die daar
af zodanigh beweeght wierd, dat zij ter gedachtenisse van Venus
droefheydt alle de Tortel-duyven, die van te voren een zeer lieffe-
lijken zang hadden, voor altijt zoo treurigen geluyt dede slaan, gelijk
zij thans gewoon zijn. Daar boven gaf zij Venus in stede van haar
eenen Mavaly, zoo veel Mannen als zij zoude konnen bekoren.
Voorts dat haar Man bij Ra ja In der, Koning der Hemelsche Gees-
ten, in vreughde zoude leven, maar in een mank lichaam over gaan,
en zoo lang hinkende achter Camdoga, tot hij voor zijn weelde
geboet zoude hebben ¹). Doch de Benjanen zeggen, dat de Man ver-

1  De straf werd veranderd en Bali c.s. ging naar sutala, cf. BhSg. Pur. VIII, 23,9 v.v.
Overigens heeft Baldaeus hier vele bijzonderheden, die in het Bhfig. Pur. ontbreken.

zonk na den afgront, en daar Koningh wierd, en dat de Huysvrouw
van M a v a 1 y dit ziende, bedroeft wierd, en V i s t n u m vraaghde
waarom hij zulks dede? of dit den loon was van alle haars Mans God-
vruchtigheyt en Godsdienstigheyt van haar. ^x) Weest goets moeds,
zeyde Vist nu m, ghij zult bij uwen Donosin, wel eer u lieve Boel-
tjen, komen, en een frisse Jongeling voor een oud afgesleten Beste-
vaar bekomen; ende aldus scheyde V i s t n u m boertende van haar...

Vistnum, gelijk gehoort, langh genoegh met Venus gespot heb-
bende, trooste haar eyndelijk met deze beloften, dat zij weder zoude
bij haar Man gebracht werden, en met hem leven, doen voerde Vist-
num de Vrouwe bij haar Man ¹), dat 3) tot loon van alle zijne groote
Offerhanden, die hij gedaan hadde: (want hij hadde nu al 99 J agam s
gehouden) -») wierd hij Prince van de nare duystere diepte gestelt,
I&4.a.] en Vistnum bleef negen dagen (zoo diep vernederde hij hem)
Deurwachter van zijn duyster Rijk; de negen dagen voleynt zijnde,
vertrok Vistnum weder na zijn plaatse; zoo eyndighde deze ver-
anderinge welke duyzent Jaren vervat, s)

Dus ziet den Lezer ook de reden van de vijfde veranderingh, de
welke den nauw onderzoekenden Rogerius niet geheel heeft konnen
uyt vinden, maar maakt van dezen grootcn Heyligh een Duyvel
Bel li genaamt, \'t welk gantsch met de Indiaansche Poranen
ende Historiën schijnt te strijden, evenwel in zommige dingen over
een komt, ziet Rogerium 1. 2. c. 19. p. 203. en daar ook wat hij ver-
der van het nederdalen van de Ganges aangemerkt heeft en hoe zij
is op Aarde gevallen, en de assche van 60000 Menschen heeft leven-
digh gemaakt, en hoe hij uyt de dijen van een heylige haar loop
zoude genomen hebben, na dat zij op Ixorashoofthad geweest.²)...

M a v a 1 y ziende dat Vistnum hem zoo bedrogen hadde, de gc-
heele VVerclt hem ontnemende, dede zijn klachte aan hem, zeggen-

1 а) Brahma Pur. 73, 54—57 verhaalt, hoe de Dria-schreden-God hem de heerschappij
over den rasatala opdraagt, waarheen Bali vertrekt met vrouw en zoon.

2  Ed. Prof. Caland, blz. 157.

de, ghij hebt mij mijn Rijk ontnomen, zonder mij een plaatse te la-
ten, daar ik mij neder zette. V i s t n u m zeyde, ghij zijt een groote
Aalmoessenier geweest, een Man van waarheydt, en zonder zonde,
dies heb ik besloten u een Koningh van het Paradijs te maken. Ma-
va 1 y dede hier op S u m b a j a ofte eerbewijzingh, en zeyde, nu wil
ik geen Rijk hebben: want nu heb ik al den lust en trek van teheer-
schen verloren, alleen gevoel ik de ellende van mijn voorige Onder-
zaten, om dat zij nu voortaan niemant zullen hebben die haar voor-
zie van alle noodtzakelijkheden, gelijk ik eertijts dede. Vist nu m
zeyde, de Armen zullen de Rijken ten dienste staan en daar van [64.b.]
leven, en ik beloove u, zoo de Menschen zullen arbeyden, dat haar
niets zal ontbreken, en ik zal haar handelen gelijk ghij gedaan hebt,
en ik zal u Deurwachter van het Paradijs maken, en niemant zal
daar in komen zonder uwen wil en goedvinden. Ma val y zeyde, als
ik in \'t Paradijs ben, hoe zal ik dan konnen weten hoe ghij op Aar-
den met de Menschen handelt ? V i s t n u m zeyde, een Jaar is een
dagh: maar de Menschen die op Aarden zijn is een dagh een Jaar,
daarom in \'t Jaar der Menschen, op den dagh in welk ghij geboren
zijt, stelt u dan op een plaatse in den Hemel, waar van daan ghij de
Menschen kondt beoogen, en dan zult ghij zien hoe ik met de Men-
schen omga, en hem zweerende dat hij de Menschen van alle noot-
druft zoude voorzien, bracht hij hem na den Hemel, en maakte hem
Poortier ofte Deurwachter van den Hemel of het Paradijs.

V i s t n u m dan ordineerde dat \'er driederley slagh van Menschen
op Aarde zoude zijn, rijken, armen en middelmatige, en dat d\'eene
d\'andere zoude helpen, en dat de gene die in dit leven wel zouden
geleeft hebben, gedenkende aan God, en veel aalmoessen doende,
na haar doot weder zouden levendigh, edel en rijk werden, en de gene
die in dit leven qualijk zoude leven, en geen aalmoessen doen, en
God vertoornen, weder zoude geboren werden arm ende slaven, en
op zoodanige wijze weder en weder geboren zijnde, zoude zij moeten
betalen den hoon en smaatheydt die zij andere hadden aangedaan,
en haar schulden voldoen tot dat zij rijk en vol van goede werken
zijnde, eyndelijk het Paradijs mochten bekomen, in \'t welke zij niet
zouden mogen in-gaan zonder toestemmingh van Ma val y. Dit al-
dus zijnde, om te voldoen den eedt die V i s t n u m aan M a v a 1 y ge-
daan hadde, heeft hij verordineert een Feest dat de Malabaren O na
noemen in de maant Augustus ¹), willende dat zoo wel Grooten als

1  Fariay Sousa, II, p. 689: „Atando de pies y manos al Tio, leechóalmar.conpermis-
sion de que una vez al afio, por Noviembre, levantasse lacabe9a para ver latierra. Por

[⁶5-a.] Kleynen haar met schoone nieuwe kleederen zullen bekleeden, en
dat zij lekkernijen zullen eten, dat zij alle groote blijdschap en vreugh-
de zullen betoonen, welkgebodt zij alle wel onderhouden; en op deze
tijdt is men besigh met alderley lustige oeffeninge op alle plaatsen,
steden en dorpen: dan maakt men spiegel-ge vechten, en recht aller-
hande vermaak uyt ^J). Dit zij ook genoegh aangaande de Vijfde
Veranderinge van V i s t n u m; wij treden dan tot de zeste.

Rogerius, schrijvende van deze Zeste Veranderinge, zeght en be-
kent, dat hem de reden van deze verschijninge niet is voorgeko-
men ²), ik zal dan kortelijk den Lezer daar van openingedoen 3). Na
voleyndinge van Vanams verschijning, daar van wij in \'t zeste
Hooftstuk hebben gehandelt, is het gebeurt in de tweede Eeuwe, dat
eenen Braman en Bramani t\'zamen trouwden en woonden bij
zeker Rivier, B e w a genaamt, zij beyde leefden daar te zamen een
geruymen tijt gerustelijk en zeer Godvruchtigh: maar de Vrouwe
was onvruchtbaar, en baarde noyt Zoon noch Dochter, waarom zij
beyde zeer bedroeft waren, om dat het een groote schande is bij de
Benjanen onvruchtbaar te zijn, want, zeggen zij, de zulke zijn niet
waardigh datze een mensch eerst op den dagh aanschouwen; zij dan
namen voor, om niet versmaat nochte gehoont te werden, van daar
te vertrekken, begaven haar in een zeer eenzame Woestijne, om daar
(buyten alle menschen) Godt te bidden, dat doch haar lichamen wilde
opnemen en vruchtbaar maken. Na dat zij langen tijdt door groote
eenzame foreesten hadden gaan dwalen, zijn zij eyndelijk in een
Bosch gekomen, bij een oude heylige gewijde Pagode, waar nevens
een groote schaduwrijke boom stondt, hier onder begaven zij haar
beyde tot ruste; laat ons, zeydc Bramani (dat is de Vrouwe) tegen

esto tiempo suelen los Malabares hazer grandes fiestas." Ook in „Drie oude Port. verhand."
blz. 160 staat November; eveneens bij Ziegenbalg, blz. 98.

1) Syst. Bralim. p. 83. vertelt van koning Mahaveli Shacrav;\\ti, „quem ad infemum de-
trusit, et qui inde non nisi singulis annis mense au gusto egreditur, quo inlionorem dei
Vishnu Malabarcnses octiduum observant ieiunium, et solemne festum onam, quo novis
induuntur vestibus, & umbratiles celebrant pugnas ludorum instar solemnium. Arcu, saglt-
tis, ac vario armorum genere instructi pugnando reciproce aliqui occiduntur, plurimi vul-
nerantur."

a) Ed. Prof. Caland, blz. 95. Volgens Syst. Brahm. p. 301 heet de Paraiurama-avatara
in N. Indie, de zesde, in 7.. Indiü de achtste incarnatie. Indien deze mededceling juist is, dan
heeft dus Batdaeus hier uit een N\'oord-Ind. bron geput.

3) Wat nu volgt stemt geheel overeen met Dapper, blz. 91—97. Dapper noemt echter
Vi$nu weer geregeld Mahadeu cn zegt voor Bramani „de Bramanin."

Vgl. verder Ziegenbalg, blz. 157 v.v. cn „Drie oude Port. verhand." blz. 19,75,106,161.

Ook het Münchener hs. (Cod. Gall. 666) heeft een merkwaardig verhaal over „Renouca-
devie et Mariammay."

haar Man, hier Godt ernstigh aanroepen en bidden dat hij ons ver- [65 b.]
hoore, en mijn lichaam ontsluyte tot vruchtbaarheyt. Zij wierpen
haar beyde in \'t stof ter neder, en baden zeer ootmoedelijk; maar en
wierden niet verhoort. Doe zeyde de Vrouwe tot Bramanhaar
Man, moogelijk bevalt het Godt niet wel, dat wij ons hier zoo gemak-
kelijk onder deze schaduwe verstouten hem aan te roepen, \'t zal hem
licht beter gevallen, dat wij onze lichamen eerst wee en smerten aan-
doen, en ons alzoo voor hem verootmoedigen; kom dan laat ons deze
aangename en frissche schaduwe verlaten, en in de opene lucht de
hitte van de Zonne des daaghs, en de koude des nachts, en wint
en regen, en alle ongemakken geduldigh om zijnent wille verdra-
gen, op dat hij ons verhoore, ende mij een vruchtbaar lichaam ver-
leene. Na dat zij nu beyde een langen tijt dus strengh en gedurigh
in den gebede aanhoudende, volhardt hadden, zagen zij, tot haar
leetwezen, dat zij noch onverhoort bleven. Doen zeyde Bramani
tot haren Man, mij lust niet langer te leven, liever wilde ik sterven
(als God wilde) dan in deze smaat en verachtinge leven, komt dan,
zeyde zij, laat ons het laatste middel ter hant nemen, en met vasten
en bidden zoo langh aanhouden, tot dat wij door honger en smerten
dit ons ellendigh leven eyndigen, ofte eenmaal verhoort werden. Zij
dan begaven haar beyde tot vasten en bidden meer als oyt te vooren,
op dat de lijfmoeder van Bramani tot vruchtbaarheydt mochte
geopent werden. Wanneer zij aldus negen dagen en nachten noch
gegeten noch gedronkken hadden, verscheen hun V i s t n u m in een
gedaante van een schoon Kindt, haar vragende, wat zij dus vernedert
van den Hemel afbaden ? zeght het mij doch, zeyde hij, doen zeyde
zij, ons smeken en bidden in deze vernedering tot Mahadeuw of-
te V i s t n u m \'), is alleen om een vruchtbaar lichaam, en dat ik zoo
een schoone Zoone, als ghij zijt, eens mochte baren ¹). Waarom ant-
woorde Vistnum, eyscht ghij in dit ellendigh leven meerder be- [66.a |
zwaarnis van Kinders, en niet liever gout, silver, ofte groote schat-
ten, om uwe dagen, in plaats van kommer en smertc, in vrolijkheyt
door te brengen ? Neen, zeyde Bramani, geen schatten noch wel-
lusten des levens en konnen mij zulke blijdschap toebrengen, als een [66.b.]
Zoon, die zoo volmaakt in leden zoude mogen zijn, als ghij zijt. Doen
antwoorde Vistnum, uwe begeerten zullen u toekomen, en u ge-
beden zijn verhoort, en gelijk ghij daarom driemaal na den anderen

1 leen Mahadeu.

t⁶7.a.] hebt gebeden, zoo zult ghij ook driemaal na den anderen eenen Zone
baren; hiermede verdween V i s t n u m uyt hare oogen *)....

Deze lieden dan door langh vasten uy tgemergelt en verteert zijnde,
storven beyde. Den geest van B r a m a n i wierd verzonden in \'t li-
chaam van de nieuw-gebooren Reneca, enBramans ziel in \'tlijf
van een eerstgeboorene Br aman, genaamt Siamdichemi, welke
tot haar ouderdom gekomen zijnde, met malkanderen trouwden. Deze
Reneca nu de Huysvrouw zijnde van Siamdichemi, hadde een
Zuster die getrouwt was aan den machtigen Raja Sestraarsim
met iooovreesselijke armen. Siamdechimi vertrok met zijn Re-
neca na een groot Foreest, bij de Reviere Ganges gelegen, en hoe-
wel nu van lichamen verandert waren, zoo waren zij evenwel in haar
voorgaande Godts-plichtigheydt gebleven. Siamdechimi bouwde
omtrent de Riviere Ganges een arme stroyen hutte, om hier met de
vruchten des veldts, en de boomen in Godtsdienstigheyt te leven,
oeffenende zich met zijn godtvruchtige Huysvrouwe in den gebede,
ijverigh en vyerigh zonder ophouden, zoo dat zij beyde de gaven
van V i s t n u m verworven, om de dooden weder te doen leven en op
te wekken. Hier na quam Reneca, (volgens de belofte van V i s t-
nu m, in haar voorige lichamen gedaan) bevrucht te werden, en baar-
de eenen schoonen jongen Zoon, die zij Prassaram noemden, deze
onderwezen zij in alle godtvruchtige Schriften, zoo dat hij met zijn
12 Jaren zoo verstandigh was, dat al de verborgen Schriften, die hem
zijn Vader voorlas, begreep, en wist daar op uytlegginge te doen;
zijn Moeder Reneca hadde door haar godtvruchtigheyt van Vist-
n u m verkregen een doek die het water konde bevatten, zoo dat het
niet doorvloeyde ofte lekte, met welke doek zij dagelijks uyt de Ri-
viere Ganges water haalde, \'t Geviel op zeker tijdt dat R e n e c a, na
haar gewoonte, na de Riviere was gegaan om water, dat zij den mach-
tigen Raja Sestraarsim, met zijn Koninginnc hare Zuster, en
het gantsche Hofgezin daar omtrent ter Jaght zagh ^a).